La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano
Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj
La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.
Proksimuma verkojaro: 2002-2004
Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”
La multnombraj financskandaloj dum la lastaj monatoj en Usono memorigis al certaj usonanoj la periodon fine de la 19-a jarcento markita de la ekonomia kaj socia diktaturo de la “ŝtelbaronoj” (J. P. Morgan, Rockefeller, Ford, ktp.). Tiam la prezidanto, la Kongreso, la Supera Kortumo kaj la du precipaj partioj, ĉiuj streĉe ligitaj al la industriaj kaj financaj trustoj, devis sovaĝe plagi por savi la reputacion de la sistemo kaj garantii ties stabilecon. En grava libro ĵus tradukita en Francio kaj el kiu ni publikigas bonajn foliojn, la usona historiisto Howard Zinn dediĉas ĉapitron al tiu periodo en kiu la kapitalismo ne ĉesis alvoki la ŝtaton, precipe por subpremi la sociajn ribelojn.
En la usonaj manlibroj pri historio, oni trovas malmultajn spurojn de la klaskonfliktoj de la 19-a jarcento. La periodoj antaŭ kaj post la Milito de Secesio (1860-1865) estas traktitaj nur laŭ politikaj, balotaj aŭ rasaj demandoj. Eĉ kiam ili pritraktas sociajn kaj ekonomiajn rilatojn, tiuj manlibroj koncentriĝas sur la prezidantecon kaj tiel daŭrigas la tradician fokusigon sur niaj “heroaj gvidantoj” koste de la popolaj luktoj.
Alexis de Tocqueville deklaris sin mirigita de “la preskaŭ kompleta egaleco de la kondiĉoj” ĉe la usonanoj. Lia amiko Beaumont memorigas ke li ne brilis en kalkulado. En Filadelfo oni kalkulis en la loĝdomoj mezume po kvindek kvin laboristajn familiojn kaj plej ofte por la familioj po unu solan ĉambron, sen ruboservo, sen necesejoj, sen aerumado kaj sen akvoprovizo. La akvo pumpata el la Schuyll River estis ekskluzive destinita al la loĝlokoj de la riĉuloj. En Nov-Jorko videblis mizeraj estaĵoj dormi rekte sur la pavimo. En la domaĉoj ekzistis nenia sistemo por forigi la uzitan akvon, kiu, post disvastiĝi en la postkortoj kaj la stratetoj, fluis en la kelojn kie loĝis la plej malriĉaj el inter la malriĉuloj. La urbon trafis tifoida epidemio en la jaro 1837 kaj epidemio de tifuso en 1842. Dum la epidemio de ĥolero kiu frapis Filadelfon en 1832, la riĉuloj eskapis el la urbo, sed la malriĉuloj mortis tie grandnombre.
En ĉiuj industriaj sektoroj, ruzaj kaj efikaj entreprenistoj konstruis imperiojn, senigis sin de la konkurenco, tenis la prezojn altaj kaj la salajrojn malaltaj, profitis la financan subtenon de la publikaj instancoj. Sian prizorgadon dediĉis la ŝtato unue al la industriistoj. Dum la turniĝo al la 20-a jarcento, American Telephone and Telegraph tenis la monopolon de la nacia telefonreto, kaj International Harvester tenis 85% de la merkato de agrokultura materialo. En ĉiuj sektoroj, la resursoj estis pli kaj pli koncentritaj kaj regataj. La bankoj posedis partojn en tiom da trustoj ke ili povis starigi reton de grandaj entreprenistoj samtempe membroj en la direktejoj de la aliaj entreprenoj. Laŭ senata raporto komence de la 20-a jarcento, Morgan, ĉe la pinto de sia gloro, sidis en kvardek ok konsilantaroj, Rockefeller en tridek sep.
Pretendante esti neŭtrala, la ŝtato servis la interesojn de la plejriĉuloj, subpremis la ribelojn de la plej malfavorigitaj, kaj adoptis politikojn destinitajn garantii la stabilecon de la sistemo. Kiam la demokrato Grover Cleveland 1884 kandidatis por la prezidant-elekto, oni pensis ke, male al la respublikana partio, kies kandidato defendis la riĉulojn, li kontraŭos la povon de la monopoloj kaj de la entreprenegoj. Sed kiam Cleveland etis elektita, iu el la grandaj entreprenistoj de tiu tempo telegrafis al li ke li havas “la senton ke la interesoj de la elito de la entrepren-medio [estos], kun li, en bonaj manoj”. Li ne trompiĝis. Cleveland mem insistis por certigi la industriistojn: “Tiom longe kiom mi estos prezidanto, nenia administracia dispono malutilos la interesojn de la entreprenista medio. La transigo de la ekzekutivo de unu partio al alia ne signifas seriozajn ŝanĝojn.”
La balotkampanjo similis al la ceteraj: la sama volo kaŝis la fundamentajn similaĵojn inter ambaŭ partioj insistante pri la personeco de la kandidatoj, la klaĉoj kaj aliaj neniaĵoj. Henry Adams, senkompata observanto de sia epoko, skribis al amiko ke la politika vivo estas eĉ “pli drola ol oni povus diri. Plej amuze estas, ke neniu pritraktas la verajn problemojn. La gazetaro lanĉis sin en gajan debaton por scii ĉu s-roi Cleveland havas eksteredzecan filon kaj pli ol unu amatinon.”
En 1887, dum la usona budĝeto havis pluson, Cleveland uzis sian vetoon kontraŭ dekreto kiu dediĉis 100 000 dolarojn al la farmistoj de Teksaso viktimoj de sekeco. “En tiaj okazoj,” deklaris li, “la federacia helpo kuraĝigas la atendon de patreca registara subteno kaj malutilas al la vigleco de la nacia karaktero.” Samjare, Cleveland uzis tiun pluson en oro por pagi 28 dolarojn super ilia valoro obligaciojn posedatajn de individuoj kiuj siavice suferis nenian mankon.
La respublikano Benjamin Harrison anstataŭis Cleveland-on inter 1889 kaj 1893. The Politicos, pitoreska prezentanto de la jaroj post la Secesia Milito, priskribis lin jene: “Harrison havis la unikan apartecon ke li estis servinta la fervojajn kompaniojn kiel advokato kaj kiel soldato. Post kiam li organizis kaj komandis taĉmenton da soldatoj dum la striko [de 1877], li persekutis la strikulojn antaŭ la federacia justico.” La leĝo Sherman, voĉdonita 1890, devis “protekti la interŝanĝojn kaj la komercon kontraŭ eksterleĝaj koncentriĝoj” kaj malpermesi la estigon de ĉia “alianco aŭ koalicio” destinita malutili la interŝanĝojn inter la ŝtatoj aŭ la internacian komercon. La redaktinto de la leĝo klarigis: “erte, ekzistis monopoloj ankaŭ antaŭe, sed neniam en la grandeco de la nunaj gigantoj. Aŭskultu la voĉon” [de la kontraŭantoj] “aŭ vi havos la socialismon, la komunismon, la nihilismon.” Kiam Cleveland reelektiĝis prezidanto en 1892, la granda magnato Andrew Carnegie, tiam en Eŭropo, ricevis jenan leteron de la generaldirektoro de siaj ŝtalfabrikoj: “Mi bedaŭras pro la prezidanto Harrison, sed mi ne vidas, en kio niaj interesoj povus esti tuŝataj de tiu ŝanĝo de administracio.”
Vestite per la nigra kaj sobra robo de la justico, ankaŭ la Supera Kortumo servis la gvidantan eliton. Ĉu ĝi povus esti sendependa de ĝi, dum ĝiaj membroj — ofte leĝistoj devenaj el la plej altaj sferoj de la socio — estis nomumitaj de la prezidanto kaj konfirmitaj de la Senato? En 1893, iu el inter ili, la juĝisto David J. Brewer, deklaris al la Asocio de la Juĝistaro de la ŝtato Nov-Jorko: “Estas konstanta leĝo, ke la riĉaĵo de la tuta komunumo estu inter la manoj de malmultaj. [...] La granda plimulto de la homoj ne kapablas elteni tiun konstantan oferon kiu sole ebligas akumuli la riĉaĵojn. [...] Tiel, morgaŭ kiel hieraŭ — escepte se la homa naturo estus profunde remodlita — la riĉaĵo de la nacio restos inter la manoj de kelkaj elektitoj, dum la amaso de la aliaj zorgos pri siaj bezonoj per sia ĉiutaga laborado.”
En 1895, la Supera Kortumo opiniis ke la leĝo Sherman ne malpermesas monopolon en la sukerrafinado kondiĉe ke ĝi ekzistu en la produktado, ne en la komerco. Aliflanke, la leĝo permesis subpremi strikojn kiuj tuŝas plurajn ŝtatojn samtempe, ĉar tie temas pri malhelpo al la komerco. Timida parlamenta provo celanta altigi la imposton al altaj enspezoj, estis juĝita kontraŭkonstitucia. En 1895 nov-jorka bankisto faris jenan toston al la Supera Kortumo: “Mi salutas vin, gardantoj de la dolaro, defendantoj de la privata proprieto, malamikoj de la malŝparo, garantiantoj de la Respubliko.”
En la jaroj 1880-1890, la enmigrantoj alfluis de Eŭropo. Inter ili, la ekonomia konkurenco estis akra. “Importitaj” de la fervoj-kompanioj por la plej malagrablaj laboroj interŝanĝe kun mizera salajro, la ĉinaj enmigrintoj estis preskaŭ dekono de la kalifornia loĝantaro en 1880. Ili estis viktimoj de seninterrompaj perfortoj. La romanisto Bret Harte verkis epitafon por iu Wan Lee: “Li mortis, tre karaj amikoj. Mortis. Ŝtonumita en la stratoj de San-Francisko, en la jaro de graco 1869, de amaso da adoleskantoj kaj kristanan lernejanoj.” En Rock Spring (Wyoming), blankulo atakis kvincent ĉinajn neplenkreskulojn dum la somero 1885, masakrante fridsange dudek ok el inter ili.
Kvankam konsistanta el grupetoj kaj disŝirita de internaj disputoj, la Socialist Labor Party, fondita en 1887, kontribuis al la sindikataniĝo de la eksterlandaj laboristoj. En Nov-Jorko, la judaj socialistoj eldonis gazeton. En Ĉikago, la germanaj revoluciuloj, kunlabore kun certaj radikalaj usonanoj, fondis klubojn celantajn la socian revolucion. En 1883, anarkia kongreso okazis en Pitsburgo. Ĝia manifesto asertis: “Ĉiuj leĝoj direktiĝas kontraŭ la laboristoj. [...] Eĉ la lernejo servs nur por kulturi ĉe la riĉulidoj la necesajn kapablojn por konservi sian klasan dominadon. La infanoj de la malriĉuloj ricevas apenaŭ bazan kaj formalan instruadon, precipe destinitan estigi antaŭjuĝojn, arogantecon kaj servemon, mallonge, la plej kompletan sensensivon. La eklezio celas antaŭ ĉio transformi la individuojn al perfektaj stultuloj kaj forturni ilin de la serĉo de surtera paradizo interŝanĝe kun imagita ĉiela feliĉo. La kapitalista gazetaro siavice entretenas la konfuzon de la mensoj koncerne la politikan vivon. [...] Do, la laboristoj ne atendu ajnan helpon de la kapitalistaj agantoj por sia lukto kontraŭ la establita sistemo. Neniam privilegiita klaso libervole abdikis sian tiranecon.” Tiu manifesto, kiu postulis ankaŭ “egalajn rajtojn por ĉiuj sen distingo de sekso aŭ de raso”, alproprigis la Manifeston de la Komunista Partio: “Proletoj de ĉiuj landoj, unuiĝu!” Ĉiuj ĉi revoluciaj grupoj, inter kiuj ekzistis multaj doktrinaj diverĝoj, estis ofte devigitaj interkompreniĝi dum la tre multnombraj laborkonfliktoj de la 1880-aj jaroj.
Komence de 1886, Texas & Pacific Railroad maldungis respondeculon de la loka asembleo de la Kavaliroj de la Laboro. Sekvis striko kiu baldaŭ etendiĝis al la tuta usona sudokcidento, limigante serioze la fervojan trafikon ĝis Saint Louis kaj Kansas City. Naŭ junuloj, rekrutitaj en Nov-Orleano por certigi la ordon kaj la protekton de la posedaĵoj de la kompanio, rifuzis daŭrigi sian funkcion. Ili deklaris: “Estante homaj estaĵoj, ni ne povas akcepti labori por preni sian panon for de la buŝo de aliulo, eĉ se tia pano estus al ni rifuzita.” Arestitaj laŭ mendo de la fervoja kompanio pro misuzo de konfido, ili estis kondamnitaj al tri monatoj da malliberejo. La strikantoj komencis saboti. Depeŝo venanta de Atchinson (Kansaso) anoncis: “Matene, la gardistoj de la turnoplako de la Missouri Pacific Railroad estis kaptitaj de kvardeko da maskituloj. La gardistoj estis poste kunigitaj en la rezervejo, de grupeto armita de pistoloj [...], dum la aliaj grave damaĝis dek du lokomotivojn parkitajn en iliaj hangaroj.”
En aprilo 1886, batalo en vicoj inter policistoj kaj strikantoj eksplodis en la orientaj kvartaloj de Saint Louis kaj rezultigis sep mortojn el inter la manifestaciantoj. Kiel reprezalia respondo, la strikantoj incendis la lokomotivejojn de Louisville & Nashville. La guberniestro dekretis la militstaton kaj sendis tien sepcent soldatojn de la nacia gvardio. Submetita al amasaj arestadoj, al la perforto fare de la ŝerifoj kaj de iliaj viculoj, forlasitaj de la pli alte kvalifikitaj laboristoj kaj pli bone pagataj de la fervojaj frataroj (Railroad Brotherhoods), la strikantoj ne povis longe elteni. Ili rezignis post kelkaj monatoj da luktado. Multaj el inter ili troviĝis sur nigraj listoj.
La unuan de majo 1886, la American Federation of Labor (AFL), fondita kvin jarojn antaŭe, alvokis al regnoskala ĉie kie la okhora tago estas rifuzita. En Ĉikago, sur la Heymarket, polica taĉmento avancis por ordoni al la paroladantoj ĉesigi la kunvenon. La parolanto replikis, ke estas preskaŭ finita. En tiu momento eksplodis bombo meze de la policanoj vundante sesdek ses el inter ili, el kiuj sep mortontaj. La polico replikis pafante en la amason, siavice mortigante plurajn kaj vundante ducent.
Ok anarkiaj respondeculoj de Ĉikago estis arestitaj. Nur unu de ili ĉeestis tiun vesperon sur la Heymarket. La tribunalo juĝis ilin kulpaj kaj mortkondamnis ilin. Okazis manifestacioj en Francio, Nederlando, Rusio, Italio kaj Hispanio. En Londono, George Bernard Shaw, William Morris kaj Petro Kropotkin partoprenis protestkunvenon. Shaw jene reagis al la refuto de la apelacio, fare de la Supera Kortumo de Ilinojso: “Se la mondo nepre devas perdi ok de siaj loĝantoj, tiam estus bone ke temu pri la ok juĝistoj de la Supera Kortumo de Ilinojso.”
Jaron post la proceso, kvar el la kondamnitaj anarkiistoj — Albert Parsons (presisto), August Spies (tapetisto), Adolph Fischer kaj George Engel — estis pendumitaj. Louis Ling, juna karpentisto de dudek unu jaroj, memmortigis sin en sia ĉelo per dinamitbastono. La tri ceteraj restis en malliberejo antaŭ esti gracataj. En la tuta lando oni organizis ĉiujare manifestaciojn memore al la martiroj de Heymarket. Multe pli poste, en 1968, grupo de junaj radikaluloj eksplodigis la monumenton de Ĉikago dediĉitan al la mortigitaj policanoj en 1886.
“Kian strangan scenon vi priskribas al ni kaj kiom strangajn prizonulojn. Oni dirus, ke ili similas al ni!”, krias Glaucon antaŭ la priskribo de la enfermitoj de La Kaverno de Platono. José Saramago reprenas tiun miton en sia lasta romano tradukita al la franca, kiu kun Tous les noms [Ĉiuj nomoj] kaj Essai sur la cécité, [Eseo pri la blindeco] kompletigas lian trilogion pri la homo en la novliberala socio.
En la familio de Cipriano Algor, oni estas ceramikisto generacion post generacio. Li vivas apud la potfarejo kun sia filino kaj ties edzo. Li turnas kaj bakas objektojn el fajenco — bovloj, tasoj, teleroj — kiujn li poste vendas en la Centro, komercejo kie laboras, kiel cetere ĉiuj laborkapablaj homoj en la regiono, lia bofilo Martial. Ĉi-tiu okupas postenon de portempa gardisto kaj nutras la esperon iam fariĝi luanto de ofica loĝejo. Apud tiu eta familia nukleo evoluas fuĝemaj siluetoj kaj oni aŭdas la senvizaĝajn voĉojn de laboristoj de la Centro. En la dua parto aperas la hundo Trovita kaj la vidvino Isaura, al kiu la potfaristo iomete enamiĝas.
Kiel li faras ĉiun dekan tagon, Cipriano traveturas per sia kamioneto la ses mejlojn inter lia domo kaj la Centro. Priskribita je la pronomo de la unua persono, la vojaĝo okazas tra sinsekvaj cirkloj, kiel la analizo de geologia tranĉaĵo. Ekveturante de la vilaĝo, sur diagonala vojo, li sekvas la “verdan zonon” el terpecoj okupitaj de grandegaj forcejoj, kiuj evitas, ke oni zorgu pri la pluvo aŭ pri la suno por kreskigi produktaĵojn, kiuj maturiĝas sendepende de la naturo. Sekvas la “industria zono”, malplena de loĝantoj, sed plena de konstruaĵoj, turoj kaj fumo. Pli poste venas la “periferio”, vasta etendaĵo el kaosaj konstruaĵoj, izolita de la loĝareo de ampleksa malplena terpeco.
Oni fine alvenas al la Centro, 48-etaĝa konstruaĵo, vera urbo en la urbo, kiu kreskis kaj englutis verdajn areojn, stratojn, placojn kaj privatajn vendejojn. Oni tie vendas laŭ la leĝoj de la merkato, kun plej supera devizo: “Oni forĵetas ĉion, kio ĉesis utili, eĉ la homojn.” Estas vojaĝo tra la tempo, kiu nin kondukas iom post iom al la malapero de mondo apud la naturo kaj al la alveno de socio markita de la fremdigo de valoroj kaj scioj; mondo, kie la aspektoj kaj la ŝajnigo triumfas super la vero kaj la esenco de la aferoj. Tiel estas klarigita la fakto, ke la potoj de Cipriano ne plu interesas iun ajn. Kial aĉeti argilajn potojn se ekzistas “plastaj utilaĵoj, kiuj tiel bone imitas la argilon, ke oni kredus ilin aŭtentikaj, kiuj estas malpli pezaj kaj pli bone vendiĝas?” kiel diras la funkciulo de la Centro.
En tiu libro do estas malmultaj personoj, kaj strukturo, komence simpla, laŭgrade riĉiĝas, tiom pro la filozofiaj implikaĵoj rilate al la tero, kiun oni knedas kaj la fajro purigas, kiom pro la rava kaj sorĉa prozo, kiu nin reportas al Saramago de Mémorial du Couvent kaj Soulevé du sol. La eĥoj de la platona teksto — kaj de la sokrata diskurso — sentiĝas tra la tuta verko. La rilatoj, kiuj establiĝas inter la aŭtoro kaj la leganto, karakteriza de la grandaj simbolaj verkoj, senĉese memorigas nin pri la esencaj valoroj kaj la kaptiloj de falsado. Ni ilin rimarkas laŭ aparte miriga maniero dum sonĝa vojaĝo, kiu kondukas Cipriano-n al la interno de sia forno.
En tiu fermita, sufoka spaco, li sidas sur ŝtona benko turnita al la muro, kun pugnoj kaj maleoloj, kaj vivas dum la tempo de sonĝo la sperton de sklaveco de la Kaverno de Platono. Post kiam li eliras el la mallumo, luma ideo ekestas al li kaj ĝi permesos utiligi siajn praajn konojn en nova entrepreno plej profita al la Centro: helpe de sia filino li fabrikos pupojn, plu el ceramiko, “artaj” pupoj, belegaj, kiuj korespondas al la gustoj kaj tendencoj de la nuntempo. Ve! Merkata studo dekretas, ke tiuj infanaĵoj ne estos vendeblaj.
La malfeliĉa potfaristo finos siajn tagojn en la malgranda apartamento, kiu finfine estis liverita al sia bofilo. Kaj li cetere havos la oportunon vidi sian koŝmaron fariĝi realo: en angulo de la kvina subetaĝo de la Centro la buldozoj malkaŝas groton, kiun la estraro tuj utiligas: “Baldaŭa malfermo de la kaverno de Platono al la publiko. Unika vidindaĵo en la mondo. Akiru tuj vian bileton.”
Aljuĝante, la 10-an de decembro, la nobelpremion pri medicino 2002 al Sidney Brenner, H. Robert Horvitz kaj John Sulston pro iliaj malkovroj pri la gena regulado de la evoluo de la organoj kaj de la programita morto de la ĉeloj, la asembleo Nobel de la Instituto Karolinska rekompencas ankaŭ la precipajn agantojn de la grandioza scienca projekto kiu kondukos, dum la jaro 2003, al la transdono en la publikan posedon de la tutaĵo de la homa genara sekvenco. Tiu fino ne estis memkomprenebla, vide al la apetitoj vekitaj de la gen-patentoj.
La genaro, elirpunkto de evoluo de ĉiu homa estaĵo, devus esti konsiderata kiel ekspluatebla potencialo prefere ol kiel trudo. Tamen, multaj timas, ne sen kialo, ke oni uzos ilian genan informaĵon kontraŭ ili. Nome la asekuristoj provas atingi la permeson utiligi la rezultojn de genaj testoj trudataj al iliaj klientoj antaŭ ol decidi pri propono — aŭ rifuzo — de iu aŭ alia kontrakto. Se la leĝo permesus tion al ili, dungistoj povus estonte rifuzi la dungon de kandidato kiu ne submetiĝis antaŭe al certaj genaj testoj. Ni ne povas akcepti tion.
Cetere, farante siajn grastitolojn pri la mirakloj de la genkodo kiu “povus elradikigi ĉiujn malsanojn”, la gazetoj alportas nur seniluziiĝojn kiam, jaron post jaro, la homoj daŭre suferas kanceron, vaskulajn malsanojn aŭ senilan demencon.
Tamen, la lastatempe akumulita scio pri genoj havas grandegan valoron por la biologio kaj la medicina esplorado. Pro tio gravas ke la publikigo, mondvaste festata la 26-an de junio 2000, de la unua malneto de la sekvenco de la homa genaro konduku al definitiva kaj kompleta versio de la sekvenco, por ke ĉiuj esploristoj povu kiom eble plej rapide ekutiligi ĝin. Ekde ĝia kompleta apero, dum 2003, tiu sekvenco konstituos arĥivon kaj permanentan referencon por la scienculoj.
Ĉu la projekto de homa genaro havos sekvojn por niaj nutradaj preferoj kaj pri nia vivmaniero? En la okcidentaj socioj oni vidos en ĝi certe grandegan komercan ĉieldonacon; okazas ke mi premsonĝas pri homoj kiuj elektas sian restoracion laŭ sia genaro...
Pli realisme, la venontaj dek jaroj alportos novajn kuracadojn kiuj pli bone celas la malsanojn nuntempe tre malfacile kuraceblajn. Jen ekzemplo, aktuale studata en la Sanger-insituto: la skipo de esploristoj estrata de Mike Stratton kontrolas la kancerajn tumorojn por vidi kiel ili gene diferencas de normalaj teksaĵoj. Estas efektive ja ofte pli facile mortigi morban ĉelon ol kuraci ĝin; la genaj informoj devus helpi nin trovi specifajn celojn en la kanceraj ĉeloj, al kiuj direktiĝu la kuracado por detrui ilin selekte, kaj tiel redukti la sekundarajn efektojn kaj plibonigi la remitokvotojn.
La sekvencado de la genaro reprezentas grandiozan paŝon antaŭen por la kono, sur molekula nivelo, de la homa korpo. Sed ĝi estas nur komenco de tiu kono, ne la fino; ni ankoraŭ ne konas la konsiston de la plejmulto de la genoj nek la lokon nek la momenton en kiu ili esprimiĝas en formo de proteinoj. La nura genaro ne sufiĉas por kompreni ĉion ĉi, sed ĝi estas il-kesto en kiu ĉiuj povas ĉerpi. La venonta etapo estas la malkovrado de ĉiuj genoj; la komprenado de ilia signifo, ilia lokalizado kaj, ĉefe, la analizo de ilia kontrolmekanismoj.
En novembro 1995, la skipo de Mike Stratton, kiu laboris tiam en la brita instituto pri esplorado de kancero (ICR), malkovris en iu el la familioj de mamkancero, kiun ĝi esploris, mutacion kiu ŝajnis esti asociita al la geno nomita BRCA2. La regiono de la genaro ĉirkaŭanta tiun genon estis sekvencita nur du semajnojn antaŭe kiam la skipo konfirmis la mutacion, aldonante ke ĝi trovis kvin pliajn. Mike Stratton urĝe publikigis la malkovron en la revuo Nature, gardante sin, ĝis la lasta momento, anonci tion al siaj kunlaborantoj. Tamen, malgraŭ tiuj singardoj, la usona entrepreno Myriad, bazita en Utao (Usono), sukcesis atingi sufiĉan kvanton da informoj por lokalizi la genon kaj Mark Skolnick, ĝia scienca direktoro, ne hezitis formuli peton pri patento... tagon antaŭ la publikigo.
Timante ke la malkovritaj mutacioj povus esti objekto de komerca ekspluatado, la instituto decidis patentigi ilin. Myriad, siaflanke, pretendis la patrecon de la tutaĵo de BRCA2, same kiel de la geno BRDA1, kiun liaj esploristoj la unuaj klonis. Ĝi do malfermis laboratorion de medicinaj analizoj. Atinginte la patenton, ĝi minacis justice persekuti ĉian alian laboratorion en la usona teritorio kiu utiligus, por elserĉi la mamkanceron, unu de tiuj genoj. Tiu politiko ebligas al ĝi esti la sola laboratorio por fari tiun elserĉadon (fakturata je proksimume 2 500 dolaroj), kaj por cedi al aliaj laboratorioj, kontraŭ po kelkaj 200 dolaroj por unu testo, licencojn por simpligitaj versioj de tiu elserĉado.
Sed unu el la testoj de Myriad koncernas ĝuste la mutacion BRCA2 malkovritan en la ICR, mutacion kiun oni ĝenerale trovas ĉe la judoj devenaj de centra kaj orienta Eŭropo. “La ĉeesto de tiu mutacio ĉe la aŝkenazaj judoj konsistigis la vefton de nia origina artikolo”, klarigas MIke Stratton. “Oni povas do diri hodiaŭ ke en Usono Myriad fakturas mutacion kiun malkovris ni.” Amara pilolo malfacile glutebla por Mike, mem aŝkenazdeveva.
Tiu maniero pretendi posedon de la elserĉaj testoj por la du genoj BRCA, kaj precipe pagigi ilin, signifas ke Myriad altigas la totalan fakturon de la sano. Krome, kiam la esploristoj estos komprenintaj kiel la mutacioj de la genoj BRCA1 kaj 2 kaŭzas la kreskon de tumoroj, ili povos eble krei novajn terapiojn. Sed tiam Myriad estos la sola entrepreno rajtigita surmerkatigi tiujn terapiojn...
Dum la tuta daŭro de tiu bonega projekto pri la homa genaro ni estis alfrontitaj al la demando pri la posedo de la esplorproduktoj. Ekde 1995, la agresa metodo de la firmao Myriad, eĉ se ankoraŭ ne videblis ĉiuj sekvoj, igis nin antaŭflari la vojon laŭ kiu trenus nin la graveco atribuita al komerca profito kaj al patentoj. Estis klare ke la internacia komunumo de esploristoj devas engaĝiĝi por lasi en la publika sfero ĉiujn informojn pri la sekvencado de la homa genaro, por eviti ke ili estu dissemitaj ie kaj tie laŭ diversaj akordoj kun entreprenoj.
Ni organizis internacian renkontiĝon por fiksi disdividon de la taskoj kaj starigi normojn por mastrumi la donitaĵojn. La renkontiĝo, okazigita en Bermudoj — la elekto de tiuj britaj insuloj, proksimaj de Usono, antaŭprezentis la eniron en internacian politikon de nia scienca kampo-, montriĝis tre konstruiva. Estis la unua fojo ke la esploristoj de nia fako interŝanĝis senrestrikte siajn ideojn. La amplekso de la projekto trudis al ni labori kune — neniu povis esperi plenumi tute sole la tuton de la sekvencado. Ĉiu do skribis, sur paperslipojn, la regionojn de la genaro pri kiuj li intencis labori, kaj ĉiuj duoblaĵoj estis eliminitaj.
Tiam ni ne planis ajnan meĥanismon de publikigado de la provizoraj rezultoj; la bazoj de publikaj donitaĵoj akceptis nur finajn donitaĵojn. Tamen, eĉ en kruda stato, la malnetoj de sekvenco kiujn produktis niaj maŝinoj povis montriĝi utilaj, tre rapide, por aliaj esploristoj dezirantaj lokalizi genon aŭ pravigi hipotezon. En la Sanger-instituto pri la homa kiel por la verma*, ni decidis disvastigi sur nia interretejo ĉiujn produktitajn donitaĵojn, por ke ĉiu povu deŝuti ilin por fari kun ili kion li juĝas utila*. Niaj solaj kondiĉoj estis ke la provizora karaktero de la informoj estu eksplicita en ĉia utiligo kaj ke ilia deveno estu citata en ĉiu publikigaĵo.
En Bermudoj ni devis akceptigi tiun principon de libera disvastigo de la donitaĵoj, alie neniu povus fidi al la alia. La unuanimeco estis sufiĉe malverŝajna; kelkaj el la ĉeestantaj esploristoj, inter ili Craig Venter*, estis jam nodintaj ligojn kun komercaj entreprenoj kaj povis do kontraŭi la ideon ĉion liveri al la publiko sen ricevi ion. Tamen, starante antaŭ la blanka tabulo, mi skribis, mi forviŝis kaj mi reskribis — kaj ni sukcesis redakti deklaron. La Wellcome Trust, precipa sponsoro de nia centro, konservis foton de la tabulo surskribita per tri punktoj:
‣ aŭtomata disvastigo de la sekvencpaketoj da pli ol mil bazoj (laŭeble en 24 h);
‣ tuja publikigado de la sekvencoj notitaj finitaj;
‣ celo: igi la tutan sekvencon libere alirebla, publike, samtempe por la esplorado kaj la evoluigo, kun la celo plejgrandigi la avantaĝojn por la tuta socio.
En la momento dum kiu, kun Bob Waterson de la universitato Washington en Sankta Luizo (Usono), ni redaktis tiun ĉarton kune kun niaj kolegoj, nia kolego Michael Morgan estis en kunveno kun reprezentantoj de financagentejoj por peti ilian subtenon por tiu projekto. Sub la nomo de “bermudaj principoj”, tiu fariĝis, kun kelkaj modifoj, la referenco de ĉiuj grandaj sekvencad-projektoj financataj de publikaj fondusoj.
La principoj de libera aliro kaj de tuja disvastigo signifas ke ĉiuj biologoj de la mondo povas utiligi la donitaĵojn, konverti ilin — por fine krei novajn inventaĵojn eventuale patenteblajn. Sed la sekvenco mem, kiam ĝi estas disvastigita en sia kruda formo en la publika kampo, fariĝas nepatentebla. Kia kuraĝigo estis vidi tiom grandan nombron da personoj konsenti pri la neceso konsideri la sekvencon de la genaro “hereda posedo de la homaro”! Tiu esprimo estis fine adoptita, en 1997, en la unua artikolo de la Universala Deklaro pri la homa Genaro kaj la homrajtoj en la Ĝenerala Konferenco de Unesko.
Dum la 20-a jarcento kreiĝis fosaĵo inter sciencoj kaj beletro. Oni ĝenerale ne konsideras plu la sciencojn kiel parto de la kultura kampo. Unu el la kialoj estas la kreskanta konfuzo inter scienco kaj teknologio, kaj la submeto de la unua al la interesoj de la dua. Tiel, la sciencistoj estas truditaj komerce ekspluati siajn produktaĵojn, sen konsidero pri la sekvoj de tiu vojo por la socio.
Sed la sekvenco de la genaro estas malkovro, ne invento. Kiel montaro aŭ torento, ĝi estas natura objekto kiu jam ekzistis — ne antaŭ ni, certe, sed antaŭ ol ni konsciiĝis pri ĝia ekzisto. Por mi, la Tero estas komuna posedaĵo, kaj eĉ se ni starigas sur ĝi barilojn, estas preferinde ke ĝi apartenu al neniu. Se iu regiono ricevas gravecon ĉar ĝia pejzaĝo estas aparte bela aŭ ĉar ĝi gastigas rarajn speciojn, tiam jes, necesas protekti ĝin kiel komunan posedaĵon.
Kompreneble, ni debatos ĉiam pri la necesa ekvilibro inter la privataj kaj publikaj teroj; ni kverelos pri ilia utiligo. Tiu problemo, se paroli pri la homa genaro, estas eĉ pli akra, ĉar ĉiu el inter ni portas en si sian personan kaj unikan kopion de la homa genaro. Sed neniu povas pretendi esti la posedanto de geno, ĉar tio signifus ke li posedus ankaŭ unu el miaj genoj. Neniu povas diri “Nu, dividu ni niajn genojn”, ĉar ĉiu el inter ni bezonas ĉiujn siajn genojn. La akiro de patento, certe, ne donas la posedon de geno striktasence; sed la patento donas la rajton malhelpi la aliajn utiligi tiun genon en ĉia komerca agado.
Laŭ mi, la starigo de leĝaj limigoj kaj de posedorajtoj koncerne genojn devus esti strikte limigita al la aplikaĵo pri kiu la esploristo laboras, kiam li troviĝas en la etapo de invento. Ĉar ĉiu alia esploristo povus decidi labori pri malsama aplikaĵo kiu necesas la aliron al la sama geno. Ja ne eblas inventi homan genon. Necesas do konservi pri la konado de la genoj — ilia sekvenco, ilia funkcio, ktp.-, antaŭkonkurencan karakteron. Ĉu la sistemo de patentoj fine ne estis kreita parte por stimuli la konkurencon? Krome, la plej nemalhaveblaj aplikaĵoj de geno naskiĝas ofte post longaj esploradoj, malproksime de la unuaj facilaj utiligoj: do ne temas nur pri demando de principo.
En marto 2000, ekzemple, la societo Human Genome Sciences (HGS) anoncis ke ĝi akiris patenton pri la geno CCR5, kiu kodas pri unu el la riceviloj de la ĉela surfaco. Nu, en la momento kiam tiu societo estis deponinta sian peton pri patentigo, ĝi ankoraŭ ne sciis al kio servas tiu ricevilo. La patento ankoraŭ ne estis atribuita, kiam grupo de esploristoj, financataj per publika fonduso kaj laborantaj por la usona National Institute of Health (NIH), malkovris ke certaj personoj kies CCR5 estis difekta prezentis naturan rezistadon al la infektado de la VIH, la viruso de aidoso. Alivorte, la geno CCR5 ŝajnis esti unu el la enirpordoj ebliganta al la VIH penetri en la ĉelojn. Ekde kiam HGS aŭdis paroli pri tiu malkovro, ĝi lanĉis sin en eksperimentojn kiuj ebligis ĝin konfirmi tiun rolon, kaj atribuigis al si la patenton. La societo pretendis do esti la posedanto de ĉiuj rajtoj uzi tiun genon, por ĉia aplikado. Ĝi povis tiel vendi licencojn de utiligo al pluraj farmakologiaj entreprenoj kiuj provis evoluigi medikamentojn kaj vakcinojn. Sed kiu estis ĉe la origino de la krea etapo? Ĉu la entrepreno kiu hazarde trafis la ĝustan genon? Aŭ ĉu la esploristoj kiuj detektis ke, ĉe certaj personoj rezistantaj al la VIH, tiu geno prezentis difektojn?
William Haseltine, la estro de Human Genome Sciences, konsideras ke la patentoj stimulas la medicinan esploradon kaj ke la patento pri CCR5 povos antaŭenigi la kreadon de nova kuracado aŭ de vakcino. Tamen, esploro ĉe usonaj esploristoj de universitataj laboratorioj montras ke multaj el inter ili rezignis labori pri certaj specifaj partoj de genoj timante devi pagi eksterordinare altajn patentprofitojn — aŭ esti jure persekutotaj.*
En Usono, la direktivoj koncerne atribuadon de genaj patentoj estis klarigitaj, kaj, por forteni la plej spekulativajn kandidatecojn, donas iom pli striktan difinon de la termino “utila” kiun ili uzis — la utiligo devas esti “substanca, specifa kaj kredebla”. Tamen, oni daŭre donas patentojn por sekvencoj, klarigante ke ili povas esti uzataj, ekzemple, kiel sondaĵoj por detekti la respondecan genon por malsano. La eŭropa direktivo pri patentoj, adoptita de la eŭropa parlamento en 1998, insistas pri la fakto ke sekvenco aŭ ke peco de sekvenco estas patentebla kiel “kombinaĵo de la materio” nur se ĝi estas laboratorie rekreita — ekzemple klonite en bakterio, kio estas unu el la metodoj kiujn ni uzis por la sekvencado de la homa genaro. Tiu argumento ŝajnis al mi ĉiam absurda: la esenco de geno estas la informo — la sekvenco — kaj ĝia kopiado en alian formaton ŝanĝas nenion. Estas kvazaŭ oni prenus binditan libron, ke oni publikigus ĝian enhavon en formo de poŝlibro, kaj ke oni pretendus esti la posedanto ĉar la bindaĵo estas malsama.
La nombro de kandidatiĝo por patentoj pri genoj (homaj aŭ ne) jam atingis pli ol duonmilionon. Plurmiloj da patentoj estas jam atribuitaj. Tamen la demando de genaj patentoj restas kompleksa kaj konfuza. En Usono, la oficejo pri patentoj kaj deponitaj markoj opinias ke geno estas patentebla. Ĝi atribuis eĉ, antaŭ la ĵusa reformo, patentojn por fragmentoj kies sola utileco estis tiu de “gena sondado”. La eŭropa oficejo pri patentoj siavice estis pli skeptika, sed, en 1998, la Eŭropa Unio decidis permesi eksplicite la atribuadon de patentoj por la genaj sekvencoj.. Pluraj membroŝtatoj, inter ili Francio, kontraŭis tiun direktivon. Aliaj, kiel Britio, pensas male ke necesas kuraĝigi pli liberalan aliron al la patentoj, por ke la eŭropaj industrioj restu konkurencivaj kun la usonaj.
Estas iluzie pensi ke morala aŭ eĉ jura argumentado ebligintus, en tiu periodo, justan solvon. Por malhelpi la dispecigon de la sekvenco pro privataj interesoj, necesis igi ĝin publika: tiel ĝi akiras, en la ĵargono de la patent-oficejoj, “antaŭecon” (prior art) kaj fariĝas pro tio nepatentebla. Jen kion sukcesis fari la internacia konsorcio de laboratorioj kuniĝinta sub la nomo de projekto pri homa genaro por la kruda sekvenco. Ni volas nun plialtigi la barilon, igante publika la maksimumon da informoj, ne nur pri la sekvenco de la genoj, sed ankaŭ pri iliaj funkcioj.
Certaj proponis marki demarkaci-linion inter la vivanto, kiu ne estu patentebla, kaj la senvia, kiu ja patenteblu. Mi ja dividas tiujn timojn kaj estimas ke urĝas atribui nevaran valoron al la vivantaĵoj, tamen pensas ke tiu distingo ne pravigeblas. Efektive, la foso kiu ekzistis antaŭe inter biologio kaj ĥemio estas malaperanta, kio igas tiun distingon pli kaj pli nedefendebla. Ĉu akcepti la patentojn pri transgenaj musoj kaj la kotonplantoj? Certe ne, sed ne nur ĉar ili estas formoj de vivo; la plej profunda kialo estas ke ni ne inventis tiujn organismojn — ni nur malkovris la specifajn modifojn kiuj igas ilin sentemaj pri kancero (pri la muso) aŭ rezistemaj pri infestiĝo (pri la kotono).
La estonto de la biologio estas forte ligita al la atingoj de la bioinformadiko — tiu esplorkampo kiu celas kolekti en cifereca formo ĉiujn specojn de biologiaj donitaĵoj, por provi apercepti la vivantaĵon en ĝia tutaĵo kaj el tio fari antaŭdirojn. Ebligante larĝan aliron al la donitaĵoj, tiu fako ebligos al la eksperimentaj biologoj integri siajn rezultojn kaj konekti ilin kun la laboroj de la aliaj esploristoj. Por ke tiu projekto, pasiiga je scienca nivelo sed ankaŭ riĉa je medicinaj atingoj, povu antaŭeniĝi, la bazaj donitaĵoj devas esti alireblaj al ĉiuj, por ke ĉiu povu interpreti, modifi kaj transdoni ilin, laŭ la modelo de “malfermitaj fontoj” por la komputilaj programoj. La sciencaj demandoj estas tro kompleksaj por ke ataku ilin en fragmentita maniero, kun donitaĵoj en limigita kvanto kaj kun alirŝlosiloj ĉiam en la mano de entrepreno.
La historio de la homa genaro montras ke la scienco financata de publika mono estas ege efika, ĉar ĝi estas intense konkurenciva. Ĝia sukceso devus konvinki ke la tiom tamburata opinio, laŭ kiu nur la industrio kapablas fari grandskalajn esplorojn, estas erara.
La fama teoriisto de “La Convivialité” (kunvivarto), Ivan Illich (1926-2002) ĵus finis sian vivon 76-jara en Bremeno, kie li instruis ĉe universitato. De multaj jaroj, li dividis sian tempon inter Germanio, State College ĉe Pennsylvania-universitato, kaj sia hejmo en Cuernavaca (Meksiko). Kvankam li regule publikigis kaj prelegis en ĉiuj mondpartoj, lia fameco en Francio tamen multe malpliiĝis. Jen esploro de riĉa, ŝaŭmanta verko, kiun oni ne povas en kelkaj frapsloganoj resumi, kaj kies kritika forto tute ne erodiĝis.
Lundon, la 2an de decembro, Ivan Illich pludormis ĝis li renkontis eternecon. Li de nun estas morta. Mi skribas “de nun”, ĉar de kelkaj jaroj kiam mi elvokis lian nomon, la kunparolantoj nepre demandis min pri la dato de lia morto. Li mortis, kaj lia plena verkaro baldaŭ reeldoniĝos*, tiel ebligonte al iuj malkovri kaj al aliaj reviziti tiun verkon. Postula verko, abunda, perturba, malfacile klasifikebla, spegulo de ties aŭtoro, kiu malofte troviĝas kie oni lin serĉas.
Sufiĉe alta, seka, plaĉaspekta rigardo, varma rideto, fajna profilo, escepte ĉe la flanko de tiu impona elkreskaĵo, kiu lin malbeligis, Ivan Illich sciis igi vin komforta. Kaj, post la unuaj interŝanĝitaj vortoj pri ĉiutagaĵoj, lia penso aktiviĝis, kunfluis kun lia elparolado kaj plenĝuigis vin per lia inteligento. Li parolis pri “humoroj” ĉe germana kuracisto de la 18a jarcento, reiris ĝis Aristotelo, kromvojis ĉe Diderot kaj Lavoisier, elvokis Claude Bernard kaj Balint, reiris al la germana kuracisto, kaj laŭte sindemandis pri diagnozo, konsulto, pri la propra senposedigo fare de aliulo — la kuracisto —, la dolorrifuzo, kaj detale priskribis la nuntempan hospital-maŝinon, taŭzante iujn el la propraj jam malnovaj analizoj, kiuj troviĝas en Némésis médicale (Medicina Nemezo).
Alian tagon, la migranta parolo alivojis, montris ke silento povas esti kontesta armilo, simile kiel estas neperforto, prezentis la filozofian penson de Max Picard, komparis ĝin al tiu de Emmanuel Lévinas, kaptis okazon por raporti diskuton pri ekparolo kaj silento kiun li havis kun Michel de Certeau, parolis pri la ekleziaj Patroj kaj la ermita vivo, elvokis diversajn silentajn spontajn spektaklojn kiujn li partoprenis, relokigis la parolon en la skribsocio, kaj en la bildsocio, kaj entuziasmiĝis por la 12a jarcento, lia preferata jarcento. Tiuj du anekdotoj, pri kiuj mi estas modesta atestanto, kongruas ja kun aliaj rakontoj broditaj de aliaj kunestintoj, agacitaj aŭ mirigitaj, pri tiu nekredebla enciklopediismo portata samtempe de granda facileco por uzi multajn lingvojn (pli ol deko), kaj senlima scivolemo.
Ja la juna Ivan — naskita en Vieno de dalmata katolika patro kaj de germana juda patrino — havis ne nur unu gepatran lingvon, sed plurajn, la francan, la italan, kaj la germanan, kiam li eklernis ĉirkaŭ okjara, la serbokroatan, la lingvon de siaj geavoj. Li poste studis la grekan kaj la latinan — kio faciligis lian etimologian komprenon de la vortoj kaj konceptoj; la hispanan, la portugalan, la hindan, ktp. Li aliĝis universitatajn kursojn de kristalografio en Florenco, filozofio kaj teologio en Romo, mezepoka historio en Salcburgo; li fariĝis pastro, iris al Nov-Jorko en 1951, postulis portorikan paroĥon, fariĝis vicrektoro de la katolika universitato de Portoriko en 1956 (li estis tridek-jara!), pli kaj pli kontestis kaj la lernejan sistemon kaj la reakciajn poziciojn de la klerikaro, kreis alternativajn pastrajn seminariojn kaj aliajn laborgrupojn.
Tri jarojn poste, li buse kaj piede travojaĝis la tutan Latinamerikon, kontraŭis la usonan disvolvadkomprenon, instaliĝis en Cuernavaca, kaj tie malfermis la Internacian Centron de Kultura Dokumentado (Cidoc). Unue frekventata de usonaj “volontuloj” de la programo “Alianco por la Progreso” lanĉita de Kennedy, kiuj venis por lerni la hispanan lingvon kaj civilizon de la celitaj landoj, Cidoc estis fama precipe pro la socikritika laboro kiun multaj intelektuloj diversnaciaj kondukis, sub aŭtoritato de la fondinto, kontraŭ la kapitalisma socio.
Tiu Centro funkciis dek jarojn, de 1966 ĝis 1976, kaj en 1967 Ivan Illich ĉesigis la rilatojn kun Romo, kiu lin kunvokis sekve de raporto de CIA (Central Intelligence Agency, la usona sekreta kontraŭspionadservo), sed kiun ĉefe zorgigas la fameco de iuj tekstoj reeldonitaj en Libérer l’avenir (= Liberigi la estontecon) (Seuil, 1971), kiel ekz. “Malapero de la ekleziularo” (1959). Li menciis premojn sur lian Centron, eĉ fizikan perfortecon kontraŭ lin, sen insisti... Nepre vizitenda fariĝis Cuernavaca por iu radikala kaj triamonda maldekstrularo. Seriozaj studoj apudis festajn renkontiĝojn, ambaŭ aktivaĵoj markitaj de kristanismo. Cetere, Ivan Illlich, kvankam reirinta al laika stato, plukredis ke “la plejmulto de la ŝlosilideoj kiuj igas la nunan mondon tiu apartaĵo, devenas de kristanismo.”
Kun Une société sans école (= Senlerneja socio) kaj La convivialité (= la kunvivarto), lia fameco firmiĝis: li ne estis kvindekjara kaj liaj ideoj jam diskutiĝis ĉie en la mondo.* Liaj unuaj verkoj celas demonstri ke la “iloj” (komprenitaj kiel la “institucioj” kaj aliaj grandaj sociaj maŝinoj, Eklezio, Lernejo, Hospitalo, Transportoj, ktp.) fariĝas kontraŭproduktivaj trans iu sojlo. Tiu kontraŭproduktiveco estas paradoksa, ĉar ne celita de ties konceptintoj. Ju pli teknika sistemo progresas, des pli kreskas heteronomio-parto de individuo, kaj des pli malkreskas ties aŭtonomio-parto, igante lin pli kaj pli dependa de tio kion li ne povas mastri: atomenergio, aŭtoŝoseo, kemioterapio, genetikaj manipuladoj, ktp.
Malantaŭ tiuj konstatoj tro rapide simpligitaj de ties adeptoj, kiel “lernejo ellernejigas”, “hospitalo malsanigas”, “aŭtomobilo malhelpas cirkuladon”, troviĝas rimarkinda kritiko de la “progreso” kaj de tio kio pravigas ĝin, la kontentigo de supozitaj “bezonoj”*. Ivan Illich rifuzis la deirpunkton de la Romklubanoj, kiuj en 1972 invitis la mondgvidantojn haltigi ekonomian kreskon, cele al ŝparo de krudmaterialoj, redukti la malŝparon de energirezervoj. Li neniel kredis je iu ajn “naturprotektado”, kaj denuncis la senzorgeme disvolvitajn teknikojn kaj la politikan ekonomion de evoluado, kiun ekonomikistoj kiel René Passet kaj Serge Latouche poste denove kaj pliprofunde pritraktis. Tiujn librojn oni legu kune, ĉar ili apartenas al sama projekto: la plena liberigo de la unikeco de ĉiu individuo, senkonsidere de lia kulturo, liaj enspezoj, lia loko en la produktsistemo, ktp.
Tiu ĉi liberigo de la subjekto — tiuj vortoj ne estas liaj — baziĝas sur la regkapablo de la propra korpo kaj propraj bezonoj, sendepende de la disponeblaj teknikoj. Ivan Illich rakontis pri studentino al kiu li proponis glason da cidro, kaj kiu respondis “Ne dankon, miaj sukerbezonoj de la tuta tago estas jam plenumitaj.” Ŝiajn bezonojn konfiskis la kalorikalkulantoj kaj la normigantoj... La kundivido de trinkaĵo dum diskutado fremdas je tiu mezurumo, sed apartenas je ritaro, kaj tial ĝuste bezono estas ĉiam kultura kaj historia. Pristudado de invento de normaj kaj ĉiesaj bezonoj okupis Ivan Illich dum pluraj jaroj, kaj devigis lin starigi aliajn “genealogiojn”, kiel tiujn de “homa estaĵo”, de “vivo”, “persono”, “genro”, “sano” ktp., sekve retroiri en la historion de la Okcidento.
Ekzemple kiumomente, en kiuj cirkonstancoj, kaj kun kiuj konsekvencoj, la laboro fariĝis la grava tempo de la individua kaj kolektiva ekzistado? La fantoma laboro kaj La landopropra genro kompletigas la unuajn eseojn kaj prilumas ilin, emfazante pri la lingvaĵo kiel ĉies precipa ekzistada enradikiĝo; la laŭseksigo de la socio kiel intergenra distingado; kaj la erara kredo je homo oeconomicus kiel sintenmodelo, ktp. Tiuj verkoj, tro rapide legitaj, kolerigis la triamondistojn, laŭ kiuj la “fantoma laboro” ne valorigas la “malriĉulojn” dependantajn de la “neformala sektoro”; kaj la feministojn, kiuj rifuzas la genran diferencismon laŭ Illich, kaj luktas por jura kaj ekonomia egaleco de homoj. Kaj liaj lastaj esploroj, pri la parolado, la skribado kaj la bildado, restis nerimarkitaj.
Laŭdita de la franca “dua maldekstro” dum la 1970aj jaroj, Ivan Illich aspektis tro pesimisma por ili kiam ili alprenis politikajn respondecojn post la elekto de François Mitterrand kiel prezidanto, en 1981. Ĉe la fino de la malvarma milito la triamondistoj devis reagi fronte al la tutmondiĝo de ekonomio kaj de telekomunikado: ili ne plu trovis ĉe Illich respondojn al siaj demandoj. La ekologiistoj ne aprezis lian kritikon de la respondecprincipo, iniciatita de Hans Jonas, kaj ne aliĝis al lia kritiko de la tekniko, inspirita de Jacques Ellul, Lewis Mumfort, kaj kelkaj aliaj.
Unuvorte, la kurento ne plu pasis inter filizofo kun konsterna originaleco, kaj konfuzita intelektularo. Ekster Francio, la retoj konstruitaj de Illich pludiskonigas liajn esplorojn kaj ekiras malfermitajn vojojn. Lia influo, malfacile mezurebla, estas certa, tion atestas la populareco de liaj konceptoj kaj lia ofteco en bibliografioj. De Vankuvero (Loĝado I en 1976) ĝis Rio (Tuttera Pinta Renkontiĝo 1992), de la kvartalkomitatoj por kolektiva buĝeto ĝis asocioj por alternativo al la novliberala tutmondiĝo, la vortoj de Ivan Illich tute ne ŝajnas forgesitaj.*
Revi pri imperio kaj pri rekoloniigo ne estas donita nur al usonanoj: la gvidaj anglaj rondoj same serĉas imperian substituaĵon aŭ almenaŭ konsolon. Dum ili estas ankaŭ engaĝitaj en transcenda lukto kontraŭ la “malbono”, la konsilantoj de s-ro Anthony Blair cerbumas pri la oportuneco de “nova liberala imperiismo”. Tiel, s-ro Robert Cooper, persona konsilanto de la ĉefministro pri eksteraj aferoj, liveris en lasta aprilo programon kiu faris grandan bruon aliflanke de la Maniko.
En la mondo imagita de s-ro Cooper, Eŭropo kaj pli ĝenerale la Okcidento devus “kutimiĝi apliki du diversajn mezurojn”. Laŭ li, “ni devas, inter ni, agi laŭleĝe kaj kadre de malfermita kaj kunlabora [sistemo de] sekureco. Aliloke, kiam temas pri ŝtatoj ekster la postmoderna eŭropa kontinento, ni devas reveni al la plej duraj metodoj de antaŭa erao: la forto, la preventa atako, la ruzo, mallonge, ĉio necesa por okupiĝi pri tiuj kiuj vivas ankoraŭ en la milito de ĉiuj kontraŭ ĉiuj de la 19-a jarcento”. Inter ni, li aldonas, “ni respektas la leĝon. Sed kiam ni agas en la ĝangalo, ni devas uzi la leĝon de la ĝangalo”.
La ĝangalo situas evidente en Afriko, en Latinameriko kaj en Azio, kie “la ĥaoso estas la normo kaj la milito estmaniero (way of life)”. Do, “eĉ se la vortoj imperio kaj imperiismo fariĝis fivortoj en Eŭropo, la oportuneco kaj eĉ la neceso de koloniigo estas same grandaj kiom en la 19-a jarcento”. Mallonge, laŭ s-ro Cooper, tio kion ni hodiaŭ bezonas, estas “nova formo de imperiismo, akceptebla el la vidpunkto de la homrajtoj kaj de la kosmopolitaj valoroj [...]. Imperiismo kiu celas, kiel ĉiu imperiismo, alporti ordon kaj organizon [...]. Kiel Romo, [la Okcidento] transdonos al la civitanoj de la imperio certajn de siaj leĝoj, havigos al ili iomete da mono kaj konstruos kelkajn ŝoseojn”.*
La laborpartia teoretikisto eble inspiriĝis, plibonigante ilin, de la sugestoj de la dekstra angla historiisto Paul Johnson kiu, en la antaŭaj jaroj, evoluigis similan vizion. En artikolo aperinta en la New York Times Sunday Magazine, en 1993, Johnson opiniis ke “certaj ŝtatoj ne kapablas regi sin mem [...]. Jen misio por la civilizita mondo, regi tiujn senesperajn regionojn”. Kaj aldonante ke la Okcidento “havos la kontentigon ricevi la dankemon de milionoj da homoj kiuj, danke al tiu altruisma renaskiĝo de koloniismo, trovas la solan elirpordon el sia mizero”.*
Iom post la atencoj de la 11-a de septembro, la sama aŭtoro pravigis la koloniigon de Ĉinio en la 19-a jarcento per tiuj vortoj: “La grandaj civilizitaj potencoj enkondukis en Ĉinio, vasta kaj malkohera lando, la principon de eksterteritorieco [...]. En 1900, terorista batalgrupo nomita Boxer atake konkeris Pekinon kun la silenta aprobo de la registaro [...]. Internacia forto estis starigita por repreni Pekinon, kun, krom la eŭropaj trupoj, usonaj kaj japanaj fortoj [...]. Nuntempe, Usono kaj ĝiaj aliancanoj troviĝos eble en la situacio kie ili devas ne nur okupi, sed ankaŭ administri teroristajn ŝtatojn.” En klaraj vortoj, “la landoj kiuj ne povas vivi en paco [...] ne atendu totalan sendependecon”.*
Ph[ilip]. G[olub].
La scenare same okazis por ĉiuj. La pasdaranoj, tiuj gardistoj de la islama revolucio, kiuj estas militistoj komisiitaj kontraŭ la politikaj deliktoj, sonoras ĉe la domoj kaj forkondukas la suspektaton kun fulardo sur la okuloj. Ofte pro denunco, vera aŭ falsa, post torturo, aŭ eĉ pro nenio. “Pasdaranoj sin kaŝis sur la stratoj por aresti homojn kaj por malkovri tiujn, kiuj lasis lumon ŝaltita, signo ke ili estis legantaj”, rakontas Parvaneh Alizadeh*, irana instruistino nun ekzilita. Ŝia atesto, la unua pri la kondiĉoj de enkarcerigo kaj de ekzekuto de la politikaj malliberulinoj sub la reĝimo de Khomeyni (Ĥomejni), revigligas la memoron pri ĉiuj ŝiaj kunkaptitinoj, kies lastajn momentojn ŝi rakontas. Fronte al tiuj devigataj skribi antaŭ ol morti sian testamenton por siaj gepatroj, fronte al tiu alia kondamnita je morto kvankam graveda kaj vivonta ĝis la unua monato de sia filo antaŭ ol esti ekzekutita, kiuj estas kulpaj pri ajna parolo aŭ proksimaj al la Tudej-anoj (komunistoj) aŭ al la Fedajn-anoj, estas kelkaj juĝistoj rapidemaj kaj tiuj samaj pasdaranoj sangamaj: “Post unu semajno, post-tagmeze, la ekstera pordo malfermiĝis, kaj estis bruo de malsatega vulturo, al kiu oni promesis festenon.”
Preskaŭ samtempe kun tiu sobra kaj korprema rakonto, la eldonejo Les Editions de l’Inventaire publikigis mallongan romanon imputitan al la irana romanverkisto Houchang Golchiri (Huŝang Golŝiri), kiu mortis en junio 2002*. Tiu verkisto, tre fama en Iranio pro sia engaĝiĝo en la literatura vivo kaj ĉefe en la sino de la Asocio de la iranaj verkistoj, ĉiam luktis kontraŭ la cenzuro dum la epoko de la Ŝaho, kaj poste kontraŭ la obskurantismo kaj la netoleremo de la islamo dum la islama revolucio*. Tiuj bataloj kostis al li kelkajn prizonajn restadojn, kies datoj koincidas kun tiuj de tiu fikcio. “Kiu poeto, kiu verkisto ajne grava ne restadis, longe aŭ mallonge, en la prizonoj de Iranio... kaj de aliaj landoj?”, skribis Christophe Balaÿ (Kristof’ Balaj’), tradukinto kaj aŭtoro de la postparolo.
Antaŭ ol esti disidento aŭ ideara homo, la verkisto plenskribas blankajn paĝojn, relegas la malnovajn aŭtorojn, siajn “prapatrojn”, kaj foje eliras por iomete butikumi. Eĉ kiam la pasdaranoj venas por aresti lin, li ne degnas malfermi al ili la pordon. La verkisto de tiu rakonto devas trovi nigran ĉemizon por iri al entombigo. Li rememoras la historion de tiu reĝo de la Nigre-Vestitoj, kiu foriris en Ĉinion por malkovri la sekreton de derviŝo tute nigre-vestita. Tiun rakonton, “La nigra kupolo”*, li estas leganta meze de sia biblioteko en sia kelo tiam, kiam oni venas por denove aresti lin. Tiun fabelon li rakontas al la grupoj de malliberuloj, kiuj transitas tra lia karcero antaŭ ol esti ekzekutitaj. Ili petegas de li aŭdigon de la historio por la lasta fojo, kun la nostalgio pri tiuj pasintaj epokoj, kiam poezio, deziro kaj beleco ne estis proskribitaj. Pro tiaj paroloj li, same kiel ĉiuj, estis punita per elektrokablaj batoj sur la plandojn de la piedoj kaj sur la gambojn.
Al la demando: “Kio estas cia religio? (...) Li skribas: ”La poezio“ kaj li demetas la skribilon. Ja necese estis iel ribeli kontraŭ tiu vejno de doloro, kiu venis el la plej profunda parto de lia korpo — el tio, kion oni povus nomi la urbo de la korpo — kaj kies unu ekstremaĵo atingis la malproksiman Samarkandon tute putriĝantan dum la alia kondukis al la nenieco.” Sarmad, la juna malliberulo kunloĝanta en lia karcero, al li konfesas esti pentinto, komisiita por fine mortpafi la ekzekutatajn junulinojn, tiom honta pro siaj deziroj pri tiuj ankoraŭ varmaj korpoj, kaj malfeliĉa vidinte sian fianĉinon pasi kun la mortontinoj. Antaŭ ol siavice morti, li konfidis sian nigran ĉemizon al la verkisto, kiu estos liberigita. Ĉar, male de la aliaj malliberuloj, murdi la verkiston ne estas necese: “Ci, oni tuj liberigos cin. Ci faris nenion. Plej malbone estas, ke ci verkis kelkajn poemojn. Kiam ne plu eblas publikigi ciajn poemojn, kiam oni malpermesas presigon al ci, tiam por ci estas la morto”.
Tiu belega teksto enskribiĝas en la literaturan kaj simbolan heredaĵon iranan, kiu kontraŭvole lasas ekde la Mezepoko grandan lokon al la verkoj el malliberejoj. Sed, kiel tion rememorigas la irana fotisto Reza en la antaŭparolo: “Venos la tempo, kiam la mulaoj forlasos la regadon kaj postlasos ĝin, ne al alia diktaturo, sed al demokratio forta je ĝia kultura identeco, je ĝia reveninta diasporo”.
En Prago, la lasta pintkunsido de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) ilustris la ŝanĝojn de la mondo-stato ekde la 11-a de septembro 2001. Tiu pinto, la unua kiu okazis en lando de la eksa Varsovia Pakto, estis markita de tute nova decido: aligi al la alianco respublikojn de la eksa Sovetio. Ĝi estis ankaŭ la okazo por Usono recertigi sian suverenecon super siaj eŭropaj partneroj, spite al la lastatempaj disputetoj kun Germanio kaj Francio pri Irako.[1]
La kontrasto inter la lasta pinto de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) okazinta en Prago la 21-an kaj 22-an de novembro 2002 kaj tiu de la kvindekjariĝo de tiu alianco en Vaŝingtono, la 23-an kaj 24-an de aprilo 1999, estas impresa. La vaŝingtona pinto okazis en momento dum kiu la fortoj de la NATO ŝajnis enkaĉiĝi, koncerne Kosovon, en la unua milito de meza amplekso farata de la organizo ekde ties fondiĝo. La tensioj en la rilatoj de la alianco kun Rusio estis en sia plej alta grado post la malapero de Sovetio kaj nutris la polemikojn sine de la usona potencularo pri la okcidenta politiko koncerne Moskvon.
La decido de la madrida pinto en julio 1997 akcepti la principon de aliĝo de Pollando, Hungario kaj Ĉeĥio al la NATO estis akriginta la debaton: tiuj kiuj estis avertintaj kontraŭ disponoj interpreteblaj de Moskvo kiel agoj de malfido, eĉ de ostracismo, povis vidi en la rusa rigidiĝo pri Kosovo la pravigon de siaj avertoj. Tio montriĝis en la fakto ke la vaŝingtona pinto, kiu decidis la realigon de la aligo de la tri landoj membroj de la eksa varsovia pakto, ne lanĉis plian aligon, malgraŭ la admonoj de eminentuloj malamikaj al Rusio kiel s-ro Zbigniew Brzezinski.
La atencoj de la 11-a de septembro 2001 ŝanĝis la situacion en du fundamentaj aspektoj. Unue ili liveris al la nova registaro de s-ro George W. Bush neesperitan ideologian legitimecon por la renovigo de senbrida armita intervenismo kiun Usono ne plu praktikis post la vjetnammilito. La skipo instalita en Vaŝingtono vidis en la “milito kontraŭ la terorismo” la unuan ideologian kredindan montrofenestron por tre ampleksa kaj longdaŭra militkampanjo post la malvarma milito, laŭ la ekzemplo de la “antikomunista batalo” post 1945 ĝis la vjetnama fiasko.
Cetere, la 11-a de septembro estis la okazo de politika turno fare de s-ro Vladimir Putin, surfone de implikiĝo de la rusa armeo en Ĉeĉenio. Cedante al vaŝingtona premado tre fortigita de la atencaj traŭmatoj kaj elektante kontraŭ doloro bonan humoron samtempe provante tiri avantaĝojn per rekompenco por sia kunlaborema sinteno, la mastro de Kremlo rezignis la provon limigi la usonan ondegon lanĉitan de la atencoj.*
La plej signifohava rezulto de tiuj du kombinitaj evoluoj estis la transiro, fare de Usono, de la ruĝa linio difinita de Rusio fare de s-ro Boris Jeltsin kontraŭ la ekspansio de la usona imperio koste de la rusa influzono. Tiu ruĝa linio koincidis kun la limoj de la eksa Sovetio: ĉia lokigo de okcidenta militistaro trans tiu ruĝa linio estos konsiderata kiel casus belli, oni avertis en Moskvo en la 1990-aj jaroj. Jen afero hodiaŭ farita. Favore al la milito en Afganio, Usono starigis militbazojn, evidente aranĝitajn por longa daŭro, en Uzbekio kaj Kirgizio; ĝi atingis militajn rimedojn en Taĝikio kaj Kazaĥio kaj etendis siajn militajn tentaklojn ĝis Georgio.
La starigo de usonaj militfortoj en la koron mem de la eksa Sovetio banaligis la aligon al la NATO de la baltaj respublikoj, decidita en la praga pinto kun tiu de tri pliaj membroj de la eksa varsovia pakto, de Rumanio, Bulgario kaj Slovakio, kaj ankaŭ de Slovenio, eksa membro de la jugoslavia federacio. La aligo de la tri ekssovetiaj respublikoj, hieraŭ ankoraŭ tre disputita, vekis nenian veran emocion krom la pricirkonstancan diskurson.* La tuta planedo estas hodiaŭ enpremita de maŝa reto de militaj bazoj kaj aliancoj regataj de Usono.
Cetere, la nehazarda koincido de la programita aligo de “transiraj” landoj al la NATO kaj al la Eŭropa Unio havas la econ konsiderinde fortigi la hegemonion de Usono en la unua institucio kaj ĝian influon en la dua.
Efektive, la sep supre menciitaj landoj fariĝos membroj de la NATO en 2004 post la ratifaj proceduroj de la aliancaj membrolandoj. Samjare, kvin el ili fariĝos membroj de la Eŭropa Unio, same kun la tri centreŭropaj landoj kiuj antaŭiris ilin en la NATO-n, dum Rumanio kaj Bulgario estos siavice allasitaj al la Eŭropa Unio en 2007. Tiel, el dudek-sep membrolandoj de la Unio en 2007, nur ses ne estos membroj de la NATO — escepte se tiuj landoj (Aŭstrio, Finnlando, Irlando, Kipro, Malto kaj Svedio) transpaŝos la Rubikonon kaj estos siavice allasitaj al la alianco.
Kiel konstatis la Washington Post, la tri aliĝantoj en 1999 “montriĝis entuziasmaj membroj, aparte emaj plaĉi al Usono kiu subtenis ilian anecon. La sep venontaj membroj estos same firme fervoraj partianoj de la NATO kaj subtenantoj de Usono, laŭ oficialuloj de la NATO kaj reprezentantoj de tiuj landoj. “La ekvilibro en la alianco povus evolui” favore al “NATO pli robusta” kaj pli strikte konforma al la usona politiko”, diris usona oficialulo.*
La ekvilibro en la Eŭropa Unio evoluos certe en simila direkto. Kompreneble la aliĝo de Turkio, energie subtenata de Vaŝingtono, fortikigus senteble tiun tutaĵan dinamikon.* Ankaŭ en tiu aspekto, la diferenco kun 1999 estas granda.
La decidoj celantaj starigi Forton de Rapida Reago (FRR — Rapid Reaction Force) de la Eŭropa Unio, adoptitaj tuj post la kampanjo de Kosovo, dum la eŭropaj pintoj de Kolonjo (1999) kaj Helsinko (decembro 1999), povis esti interpretataj kiel signo de volo de eŭropa emancipiĝo rilate al la usona tutelo — malgraŭ la energiaj neadoj de la eŭropaj registaroj kiuj ĵuris ke la FRR estas konceptita en komplementa rilato kun la NATO. Tamen veras ke la eŭropa forto de 60 000 soldatoj estas planita nur por celoj nomitaj tiuj de Petersberg* — prevento de konfliktoj, trudo kaj daŭrigo de paco kaj humanitaraj misioj — do de tiaj kiajn la Blanka Domo kaj la Pentagono deziras ŝpari al la usonaj fortoj kaj rezervi al siaj aliancanoj.*
Jen la precipa diferenco inter la FRR kaj la forto de reago de la NATO (FRN — NATO Response Force) kies principon Usono adoptigis en Prago: se la planita grandeco de tiu forto, de esence eŭropa konsisto, estas nur triono de la FRR, tio estas, almenaŭ parte, ĉar ĝiaj misioj ne havas aparte limigan difinon. La estonta FRN plene enskribiĝas en la duoblan mutacion de la NATO realigitan post la roma pinto de novembro 1991: de defensiva alianco, la NATO transformiĝis al tielnomata “sekurec-organizo”, tio estas intervenisma; ĝia komenca perimetro — difinita en restrika maniero de la artikolo VI de la traktato de 1949 kiel kovranta nur la membrolandojn, la teritoriojn sub ilia jurisdikcio kaj iliajn fortojn “en la nordatlantika regiono norde de la tropiko de la Kankro” — ne estas plu respektata. La NATO ne limigas sin fakte al ajna teritoria limo, kiel ilustris ĝia interveno en Balkanio.
Dum la agadradio de la FRR — 4 000 kilometroj ĉirkaŭ Bruselo — kovras Eŭropon kaj ties geopolitikan periferion, la FRO estas destinita al intervenoj sen perimetra limigo. Tion forte substrekis s-ro George W. Bush, kiu ne hezitis jam antaŭe kvalifiki la pragajn decidojn “la plej gravaj reformoj de la NATO post 1949”.
“Ĉar multnombraj minacoj al la membroj de la NATO venas el ekster Eŭropo, la fortoj de la NATO devas esti organizitaj por operaci ekster Eŭropo. Kiam necesis rapide sendi fortojn en Afganion, la opcioj de la NATO estis limigitaj. (...) Usono proponas kreadon de reagoforto de la NATO enhavanta aerajn, terajn kaj marajn fortojn bone ekipitajn kaj kun alta preparnivelo, provizatajn de la NATO-aliancanoj — malnovaj kaj novaj. Tiu forto pretos dismetiĝi en mallonga tempo ĉie kie oni bezonas ĝin.”*
La milito de Afganio estis efektive okazo de vera humiligo por la “NATO-aliancanoj”. Post proponi siajn kolektivajn servojn, la 12-an de septembro 2001, laŭ la artikolo V de la traktato de 1949 pri la defenda solidareco de la membroregnoj, kaj por la unua fojo en la historio de tiu alianco, ili estis en sia eco de kolektivo superbe ignorataj de Vaŝingtono kaj estis invititaj aliĝi al la afgana kampanjo nur individue, laŭ la bezonoj difinitaj de la usona komando. Tiu humiligo, aldone al la unuflankismo de s-ro Bush kaj de la “falkoj” de lia registaro, timigis la NATO-membrojn ke la alianco fariĝos siavice eksteruza el la perspektivo de Vaŝingtono.
Ekspluatante tiun senton, la registaro de Bush premis por krei la FRO.* Tiu respondas, en sia reduktita amplekso, al reala bezono de la Pentagono: en ĝi regas la senco de la koncepto de “kreneloj” (niĉoj) de specialiĝoj. Ĉiu eŭropa regno alportu al la armitaj usonaj fortoj kontribuaĵon specifan en la kampo kie ĝi elstaras. En tiu senco, eĉ la iamaj membroj de la varsovia pakto povas esti tre utilaj, laŭ la modelo de Ĉeĥio kiu, tempe de la malvarma milito, specialiĝis en la defendo kontraŭ atomaj, biologiaj aŭ kemiaj atakoj. Ĝia sperto tiukampe estas juĝata tre utila de la Pentagono.*
Rebatante la baton de la Eŭropa Unio, Usono povas siavice klarigi ke la FRO estas en komplementa rilato kun la FFR. Fakte, la pinto de Prago signifas decidan etapon survoje al transformiĝo de la eŭropaj membroj de la atlantika alianco, tre larĝe plimultaj en la Eŭropa Unio, al helpantoj de la usonaj armitaj fortoj en ties entrepreno de planedvasta imperia ekspansio.
En la amaso da priislamaj komentoj estigitaj de la atencoj de la 11a de septembro 2001 kaj franclingve disponeblaj, tri vidpunktoj originalaj kaj tre malsamaj — je la plej laŭvorta senco de la nocio de “vidpunkto” — distingiĝas: tiu de okcidentulo, la italo Tiziano Terzani*, establiĝinta en Hindio kerne de la Oriento; en perfekta simetrio estas tiu de orientulo, la pakistanano Tariq Ali*, establiĝinta en Britio kerne de la Okcidento; kaj intersekce de ili estas tiu de araba kristano, la libanano George Corm*, fizike kaj intelekte establiĝinta “sur la landlimo”* inter Oriento kaj Okcidento.
Estas iom da Roberto Benigni ĉe Tiziano Terzani: ia komunikebla sed tiukaze moderigita boneco emananta de veterana ĵurnalisto, kiu estas riĉa je longtempa sperto pri Azio, kaj kies saĝula sinteno perfekte decas al lia himalaja rifuĝejo. Lia kontraŭmilita pledo situas antipode de la malbenaj vortoj rasismaj de lia samprofesiulino kaj samlandanino Oriana Fallaci, al kiu estas rekte skribita unu el liaj leteroj. Ŝi komencis sian akuzan paroladon kontraŭislaman reage al unua teksto de Terzani: responde ŝiajn etnocentrajn kaj krudajn anatemojn, li oponas per forta sento de la relativeco kaj per profunda volo pli bone komprenigi mondo-parton intime konatan de li.
“Al juna islamano”, Tariq Ali skribas leteron fine de sia verko. En ĝi li atentigas kontraŭ la sirenoj de islama integrismo, kies allogpovo efikas pro la malforteco de la progresemaj alternativoj al la tutmonde reganta kapitalismo. La verko spicita per humuro, personaj memoroj kaj poemoj kolektitaj el diversaj fontoj, komenciĝas per kaŭstika flugrigardo pri la historio de la islamo kaj de la Mezoriento, antaŭ ol longe pritrakti la situacion en la hinda subkontinento, de kiu devenas la aŭtoro kaj pri kiu li proponas prilumon interesan kaj originalan. Ali kontraŭstaras ĉiujn integrismojn: tiujn, kiuj alfrontas sin ambaŭflanke en la hinda-pakistana konflikto, same kiel tiun “imperiisman integrismon”, kiun li denuncas de la komenco ĝis la fino de sia verko.
George Corm kuniĝas kun la du aliaj verkistoj per sia radikala kritiko pri ia regema kaj malestimiga rilato de la Okcidento kontraŭ la Oriento. Li erudicie ribelas kontraŭ la kutim-ideoj, laŭ kiuj sian sidejon havas la mistikeco en Oriento kaj la racieco en Okcidento. Alergia je ĉiuj fanatikismoj, Corm atribuas ilian originan fonton — ambaŭflanke de la “imaga rompo” inter Oriento kaj Okcidento — al la monoteismo, kontraù kiu li starigas la pluralecon de la antikvaj politeismoj. Same kiel Terzani li akre atakas la partiajn interpretojn de la Oriento. Same kiel Ali li ja ankaŭ deziras, ke venku tiel en Oriento kiel en Okcidento mem progresemaj valoroj, kiujn li nomas “respublikaj” kaj starigas kontraŭ la “moderneco” de la triumfanta nov-liberalismo.
La dogmo pri daŭrigebla evoluo estas laŭnature erariga: ĝi misvojigas nian menson, kiel siatempe faris la koncepto pri plata Tero, sed kun multe pli gravaj konsekvencoj por nia pluvivo.
Malgraŭ ĉiuj paroladoj pri vivnecesaĵoj kaj batalo kontraŭ malriĉeco — kaj spite al pluraj jardekoj oficiale dediĉitaj al evoluado-, la nombro de personoj vivantaj en plej ekstrema senhaveco ja plu kreskas. La koncepto “daŭrigebleco” fariĝis pia ĉantado anstataŭ instigi urĝan kaj konkretan agadon, kiel devus okazi.
Jen tamen la realo: 80 landoj havas malpli da popersonaj enspezoj ol antaŭ 10 jaroj: la nombro de personoj vivantaj per malpli ol 1 dolaro tage ja ne malkreskas (1,2 miliardo), dum la nombro de individuoj perlaborante du dolarojn tage estas ĉirkaŭ tri miliardoj. Estas tiel ke malriĉuloj devus labori 109 jarojn por gajni kion franca futbalisto Zinedine Zidane perlaboras en unu tago!
La daŭrigebla disvolvado estis perversigita laŭ kvin manieroj. Unuavice per la komerca mondo, kiu igis ĝin sinonima kun “daŭrigebla kreskado”. Temas pri oksimoro* kiu spegulas la konflikton inter komerca mondpercepto kaj medieca, socia, kaj kultura mondpercepto.
Tiel daŭrigebla disvolviĝo fariĝis reklamslogano por multnaciaj firmaoj kaj negocmedioj. Eĉ pli malbone, ĝi bedaŭrinde malfermis vojon al “verda reago”, t.e. iompostioma devojiĝo de la ekologia movado per tiel nomata “entreprena realismo”. Eĉ la vorto “ekologiisto”, same kiel “naturdefendanto”, povas nun signifi sendistinge tiujn kiuj senarbarigas arbarojn aŭ mortigas bestojn por preni la haŭton. Tiaj agoj estas nun kaŝitaj sub dubindaj eŭfemismoj kiaj “rendimento” aŭ “rikoltado de fruktoj de naturaj faŭno kaj flaŭro”.
Duavice, la ideon de daŭrigebla disvolvado perversigis tiu pri “daŭrigebla uzado”, abomenaĵo aranĝita de tendenco kiu pretendas promocii t.n. “racian uzadon”, dum temas pri tute kontraŭaj praktikoj. Tiu movado estas alibio por detruivaj kondutoj, kaj tre bedaŭrinde enŝoviĝis en ŝlosilajn instancojn, kiel Interkonsento pri Internacia Komerco de Minacataj Faŭnaj kaj Flaŭraj Sovaĝspecioj (IKMS, france: CITES) kaj Internacia Balena Komisiono (IBK, france: CBI). Tiel, “daŭrigebla uzado” de maraj riĉaĵoj signifas balenmurdon, dum “daŭrigebla uzado” de natura faŭno generis, aparte en Afriko, tre lukran viand-industrion. La adeptoj de daŭrigebla uzado esperas konvinki malriĉajn afrikanojn kaj azianojn ne mortigi bestojn kiuj enspezigas al ili ekvivalenton de plurjara salajro, dum la riĉaj trofeserĉantaj eŭropanoj kaj usonanoj ilin ĉasas pro plezuro.
Iuj ekologiistoj, fariĝinte “seriozaj kaj sciencaj”, malproksimiĝis de moralaj temoj kiaj peltkomerco aŭ cirkoj (rezervitaj por emociemaj idealistoj). Nu, ekonomia aktivaĵo daŭrigebla ne fariĝas pro tio aŭtomate dezirinda, aŭ eĉ akceptebla el etika vidpunkto. Dum parolado antaŭ IBK-delegitoj, la vicĝenerala direktoro de la japana fiŝagentejo — ankaŭ reprezentanto de sia lando ĉe IBK — malkaŝis ke Tokio subskribis fiŝinterkonsentojn kun ok landoj kaj elspezis 400 milionojn da dolaroj kiel monhelpon. Jen kion oni povas laŭlitere nomi “fiŝkapti balotojn”.
Triavice, entreprenoj de OEKD-landoj (Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Disvolviĝo* laŭdire ĉiujare pagas 80 milionojn da dolaroj kiel ŝmirmonon por ricevi avantaĝojn aŭ kontraktojn. Tiu sumo ebligus, laŭ UN, malaperigi malriĉon el la mondo. Kontraŭleĝa komerco de vivantaj bestoj kaj komerco de ties derivaĵoj fariĝis la dua enspezfonto — post narkokomerco — de la organizita krimularo en la mondo. Tiu komerco, efektive senriska aŭ apenaŭriska enspezfonto, jam preskaŭ finpereigis speciojn kiajn rinocerojn kaj tigrojn.
Kvaravice, la ideoj de daŭrigebla disvolviĝo favoras regadon de grandaj internaciaj firmaoj. Ĉu la nova doktrino estus “kiu ŝmiras la lobiiston regas”? Oni pensu nur pri la rekompenco donita al la usona negocmedio post la elekto de s-ro George W. Bush. Dum la Tutmonda Ekonomia Forumo en Nov-Jorko en februaro , s-ro Richard Parsons, prezidanto de Time-AOL, deklaris — ŝajne sen konsideri tion maltrankviliga aŭ nenormala — ke “iam la eklezioj ludis gravegan rolon por niaj vivoj, poste estis la ŝtatoj, kaj nun estas la vico de la firmaoj”. Ĉie, por kuraci la planedmalsanojn, oni laŭde prezentas merkatbazitajn solvojn: filantropio, memregado, socia respondeco de la firmaoj kaj volontaj bonkondutaj regularoj. Tamen neniu el tiuj proponaĵoj kapablus anstataŭi ŝtatan respondecon, politikojn, kaj reglamentadon.
Eĉ UN aliĝis al la movado, iniciatante ekz. Tutmondan Interkonsenton (Global Compact), kun 50 plej grandaj firmaoj el la mondo*. Kiel skribis la londona The Guardian, UN fariĝas kvazaŭ policano de la monda ekonomio, kiu helpas okcidentajn entreprenojn penetri novajn merkatzonojn kaj eviti la reglamentojn — ununura rimedo por respondecigi ilin. Paciĝante kun la potenculoj, UN militiras kontraŭ la senpotenculoj.
Fine, la filozofio de daŭrigebla disvolvado enhavas ankaŭ malamindan ideon: tiun de daŭrigebla konsumado. Dum oni ĉie parolas pri hontinda mongluto kaj konsumado, tiu ĉi esprimo ilustras kiugrade la nocio “daŭrigeblo” perdiĝis en la marĉoj de la Orwell-a novlingvo (Newspeak). La daŭrigebla disvolvado, kia difinita en la Brundtland-raporto*, postulas ne nur daŭrigi la nunan evoluon, sed ĝin kvin- ĝis dekoble akceli.
Ok cent milionoj da personoj suferas pro subnutrado, dum eta procento sufokas pro tronutrado. La demando pri nutroindustrio prilumas la gravecon de temoj kiaj konsumismo, tutmondaj malegalecoj, kaj malfortigo de publika aŭtoritato.
La malfermo de vasta tutmonda merkato je la nomo de ekonomia liberalismo, la reguloj de MOK, kaj la regado de monhelpoj plifortigas kaj centraligas la nutroindustrion: dek firmaoj regas 60% de tiu sektoro (semoj, sterkoj, pesticidoj, industriigo, ekspedado). Ekzistas proksimume 200 internaciaj traktatoj pri la medio, inter kiuj tri kvaronoj estis ratifitaj dum la lastaj tridek jaroj. Sed, la plej granda parto de la engaĝiĝoj, deciditaj kun laŭta komunika bruo — aparte dum la Rio-Konferenco de 1992 — restis senefikaj. Eĉ pli malbone, ilian efikon tre ofte nuligas ilia malprecizeco kaj la volmanko por respektigi ilin.
Eble estas jam tro malfrue por ĉia “daŭrigebleco”. Multaj procezoj probable jam estas ne inversigeblaj. Respondon al la mediaj krizoj, kaj tiun al klimataj ŝanĝiĝoj, ni ne povas ĉiam prokrasti ĝis disponeblos taŭgaj sciencaj certecoj. Estas eble tempo decidi moratorion pri ĉiuj sciencaj aŭ teknologiaj inventaĵoj kiuj enhavas damaĝan potencialon por la planedo kaj la socio.
Ja scienco — aŭ tio kion oni bedaŭrinde eble devos nomi firmaa scienco — ĉiam ŝajnas ekmalkovronta ion, kio, kvankam eble danĝera, nepre estos akompanata de bruegaj trankviligaj komentoj pri ĝia pozitiva potencialo (por kuraci kanceron, inversigi la klimatan ŝanĝiĝon, aŭ malaperigi malsaton...), se oni nur plufluigas la esplorsubvenciojn!
Ĉu ni ne iru en novan direkton? Direkton bazitan sur koncepto de regenerado pli ol tiu de daŭrigebleco de neeltenebla nunstato, sur taŭga “mastrumado” (speco de “ŝparema ekonomio” aŭ “ŝparekonomio”)* de ekzistaĵo pli ol sur disvolvado kaj senlime daŭrigata kreskado? Mastrumado havas avantaĝon, ĉar ĝi ne nur respektas la ordinarajn ekonomiajn principojn — tiom ajn ili estas gravaj — sed ĝi transpasas ilin restaŭrante ekvilibron per egala atento al medio, etiko, kaj spiriteco, la vivelementoj de ĉiu vera kaj vivopova civilizacio.
La 24-an de marto 2002, 500 kamparanoj okupas la bienon (fazenda) de la familio de la prezidanto Fernando Henrique Cardoso. Kelkajn tagojn poste, en la brazila ŝtato Pará, 14 malriĉaj brazilanoj ligitaj kun la Movado de la Senteruloj (MST) estas fine liberigitaj, post 60 tagoj da malliberejo, pro esti okupintaj, ankaŭ ili, bienon apartenantan al la eksprezidanto de la Senato, persekutata pro diversaj politik-financaj aferoj, s-ro Jader Barbalho. La 23-an de majo, la majoro José Maria Oliveira estas kondamnita al 158 jaroj da malliberejo pro sia respondeco en la morto de 19 kamparanoj murditaj de la militista polico en Eldorado do Carajas, la 17-an de aprilo 1996. Kiel la kolonelo Mario Pantojak, alia kulpigita oficiro, kaj malgraŭ nerefuteblaj pruvoj, li restas en libereco, ĉar iliaj advokatoj postulis la nuligon de la du juĝoj. Per tri eventoj tiel resumiĝas la situacio de la agrarproblemo ĉe la fino de la mandato de la nuna prezidanto. La latifundioj (pli ol 1 000 hektaroj) kiuj reprezentas 1% de la nombro de agrokulturaj establoj, okupas 45 % de la produktivaj surfacoj — ofte ne ekspluatataj. La 20 plej grandaj latifundioj sole okupas la saman surfacon kiel 3,3 milionoj da malgrandaj produktistoj. Samtempe almenaŭ 3,5 milionoj de kamparanaj familioj atendas agrarreformon.
La registaro Cardoso pretendas esti profitiginta 482 206 familiojn de la agrarreformo (fine de 2001), sed taksadoj reduktas tiun ciferon al 234 062, el kiuj 60% en la pionira fronto, per kulturebligado de novaj surfacoj (kio gravigas la senarbarigon). Cetere, li subtenas politikon de aĉetado de latifundioj fare de la ŝtato (je altegaj prezoj) kaj revendado al kamparanoj (kiuj ne povas pagi!) anstataŭ demokratiigi la aliron al la tero per eksproprietigo. La MST siavice postulas transigon de proprieto de neuzataj teroj kaj jam instalis 138 000 familiojn en “okupitajn” terojn. Responde ĝis spertis nur ferocan subpremadon de ĝiaj gvidantoj kaj ondon da elpeladoj, de arbitraj malliberigoj kaj de murdoj al la malriĉuloj de la kamparoj.
M.L.
Vd. la artikolon de Carla Ferreira: “En la lando de la senteruloj”
Sekve al la artikolo de Jean-Loup Motchane: “Kiam la MOS adoptas la interesojn de la farmaciaj firmaoj” (Le Monde diplomatique de julio 2002), s-ro Denis Aitken, ĉefo de la kabineto de la ĝenerala direktoro de la MOS, kontestas tiun analizon:
La ĝenerala direktoro, d-ro Gro Harlem Brundtland, ne adoptis la interesojn de la farmacia industrio nek perfidis la interesojn de la malfavorataj loĝantaroj de la mondo.
La kruela vero estas ke, laŭlitere, milionoj da infanoj kaj da plenkreskuloj suferas senutile kaj mortas ĉar multaj medikamentoj, vakcinoj kaj aktualaj preventrimedoj ne estas taŭge adaptitaj. Ofte, la efikaj produktoj ne estas disponeblaj en sufiĉe granda kvanto. Ĉar la industrio havas la kompetenton, la sperton kaj la resursojn, doktoro Brundtland organizis rondajn tablojn kun la direktoroj de farmaciaj laboratorioj, kaj ankaŭ kun la neregistaraj organizoj (NRO) kaj grupoj de aktivuloj por, unuflanke, trovi la rimedojn por malaltigi la prezojn kaj plibonigi la aliron al la ekzistantaj medikamentoj, kaj aliflanke, evoluigi novajn produktojn kontraŭ la “nekovritaj” malsanoj.
Jean-Loup Motchane ne donas informojn tamen konatajn. Tiel, d-ro Brundtland kaj la MOS prenis firman pozicion pri la neceso de la patentoj por daŭre novigi, sed ankaŭ pri la vivogravaj disponoj en la akordo pri la rajtoj de propraĵo intelekta rilatantaj al komerco (Arpik), kiuj garantias la aliron al la nemalhaveblaj medikamentoj por ĉiuj kiuj bezonas ilin, kiom ajn estu ilia aĉetpovo. La MOK donis al Sudafriko siajn helpon kaj teknikajn konsilojn dum ĝi ellaboris sian nacian farmacian politikon, sian leĝaron pri medikamentoj kaj por ĝia defendo en la proceso, en kiu ĝi troviĝis kontraŭ 40 farmaciaj firmaoj. [...] Dum la lastaj du jaroj, ĝi faris rektan helpon al 60 landoj pri la demandoj de publika sano rilate kun la akordo pri la Arpik). Ĝi donas al la landoj objektivajn informojn pri la prezoj de la medikamentoj, tiel ke ili povas elekti provizi sin ĉe fidindaj liverantoj je malmultekostaj kaj altkvalitaj medikamentoj (inkluzive de paralelaj medikamentoj). [...]
D-ro Brundtland celas zorgi pri tio ke, danke al la kolektiva agado de ĉiuj sektoroj kaj al la starigo de rimedoj favoraj al la egaleco kaj la ebleco mem zorgi pri si, la sanstato de la plej malriĉaj popoloj daŭre pliboniĝu [...].*
La franca ŝtatsekretario pri solidara ekonomio, dotita de tre limigitaj financaj rimedoj, koncentras sin sur la kreado de daŭrema jura medio favora al tiu sektoro. Tiel, la ŝtatsekretario Guy Hascoët intencas submeti al la ministraro, en decembro 2001, projekton de kadro-leĝo koncernanta la socialan kaj solidaran ekonomion. Tiu antaŭprojekto celas alten, sed oni demandas sin, kio restos da ĝi post ĝia itinero tra la administraj kaj politikaj obstakloj, al kiu estas kondamnita ĉia novtipa iniciato... Tiu antaŭprojekto havas kvin celojn: * doni pli grandan legeblecon al la sektoro per tio, ke ĝi difinas la kondiĉojn por koncesii la labelon “sociala kaj solidara ekonomio” kaj “egalrajta komerco” kaj per tio, ke ĝi ofertas juran kadron al la servoj de proksimeco, al la platformoj de servoj kaj al la sistemoj de lokaj interŝanĝoj (SEL), aŭ per tio, ke ĝi evoluigas la formadon, la studojn kaj la prospektivon; * agnoski la civitanan engaĝiĝon per tio, ke ĝi ĝeneraligas la civitanan ŝparadon, ke ĝi kuraĝigas la sistemojn de lokaj interŝanĝoj (SEL) kaj la libervolan engaĝiĝon, ekzemple per la abundigo de la konto ŝparo-tempo; * helpi la estigon de financaj fluoj ebligantaj al tiu sektoro evolui. Eblus krei instrumentojn kiaj investfonduso por daŭrema evoluigo kaj fonduso por pagivigo de la tria sektoro kaj de la servoj de proksimeco. Ankaŭ novaj rimedoj povus esti atingitaj per la impostigo de spekulaj financofluoj, de la tipo Tobin-imposto, se la financministro ne vetoos... * agnoski kaj faciligi la reprezentadon de la sociala kaj solidara ekonomio fare de la ŝtataj instancoj je la loka, regiona kaj nacia niveloj; * permesi kaj ebligi etendon de la agadkampoj de la agadoj de tiu sektoro per tio, ke ĝi ofertas la samajn facilecojn al la societoj de personoj kiel al la societoj de kapitaloj, ke ĝi faciligas la intervenojn en eksterlando, ktp.
Rifuzante, la 5-an de decembro 2001, prunton de 1,264 miliardoj da dolaroj al la argentina registaro, ĝia plej bona disĉiplo, alfrontita al eksteraj ŝuldoj de 132 miliardoj da dolaroj, la Internacia mon-fonduso (IMF) lanĉis en Argentino krizon kun senpredenca amplekso. Spitante la sieĝadon, rifuzante novajn restriktigajn disponojn, la forlasitaj de la ultraliberalismo puŝis la prezidanton Fernando de la Rua al demisio. Nomumita la 23-an de decembro de la Kongreso, la provizora prezidanto Adolfo Rodríguez Sáa suspendis la pagon de la eksteraj ŝuldoj. Sed lia aglibero estas tre limigita, kaj fronte al la kreditoroj kaj al la loĝantaro, kiu totale rompis kun sia politika klaso.
Kio ĵus pereis, tio estis lerneja modelo. Fine Argentino eksplodis. Multaj observantoj ne povis kaŝi sian miron pro la miriga pasiveco de socio, kiu posedas longan tradicion de batalo kaj altan nivelon de politika kaj sindikata organiziteco. En la pasinteco, la argentinanoj transkapigis la landon por multe malpli ol ilia nuna neeltenebla situacio: kvoto de senlaboreco de 20%, kun 14 milionoj da personoj vivantaj sub la sojlo de malriĉeco — el inter 37 milionoj da loĝantoj-, perdo de aĉetpovo de preskaŭ 50% en kvin jaroj.
Tamen, ĝis tiu ĉi 19-a de decembro 2001 kiu vidis dekmilojn da civitanoj spontanee surstratiĝi, la socio ŝajnis en stato de stuporo, senpova manifestacii sian malkontenton. Memorante la angan diktaturon de la militistaro (1976-1983), la perditan malvinan militon (1982) kaj la traŭmatan inflaciegon de 1989, la civitanoj eltenis la ĉantaĝon de la politikaj gvidantoj, kiuj minacis ilin je “reveno al la pasinteco” (la aŭtoritatismo, la ekonomia katastrofo), tamen daŭrigante punkto post punkto la neoliberalan ekonomian modelon surreligitan de la generaloj.
Tro facile oni forgesas, ke fakte sub tiu kontraŭleĝa reĝimo — kiu murdigis pli ol 30 000 personojn — la publika ekstera ŝuldo saltis de 8 al 43 miliardoj da dolaroj, ĵetante la landon en inferan spiralon. Dum tiu periodo, la “fia milito” kaj la doktrino de Nacia sekureco trudas la preparan fazon al la adaptigoplano. La generalo prezidanto Jorge Videla, la ministro pri ekonomio Martinez de la Hoz, specialisto de la Internacia Mon-Fonduso en la servo de la reĝimo, Dante Simone, kaj la prezidanto de la Centra banko, certa... Domingo Cavallo okupas la precipajn rolojn.*
Estas ĝuste tiu Domingo Cavallo, kiun la registaro de la peronisto Carlos Menem en 1991 petas venki la hiperinflacion. Benita de la internacia financa komunumo, li fariĝas la arĥitekto de “ekonomia revolucio”, kies reformoj estas inter la plej radikalaj en la kontinento, li aplikas rigore la leterojn de la vaŝingtonaj ekspertoj, kiuj indikas la direkton: malmuntado de la publika sektoro pere de maldungo de centmiloj da oficistoj, privatigoj, liberaligo de la ekonomio kaj de la ekstera komerco, altigo de la interezkvoto. Cavallo inventas sistemon de konvertado, fiksan kurzon inter dolaro kaj peso — kio fariĝas kateno por la eksporto.
La lando eniras la kvaran jaron de recesio, dekmiloj da entreprenoj jam bankrotis kaj tiuj, kiuj malfacile travivas, suferas gravan teĥnikan malfruiĝon. Kiam la prezidanto de la centra-maldekstra koalicio Fernando de la Rua elektiĝas, la 24-an de oktobro 1999, la demokratio estas jam nur la eleganta fasado de la plej bona disĉiplo de la neoliberalismo, kiu estas mastrumata de administracio korupta transe de la imageblo.* Revokite en la postenon la 20-an de marto 2001, la arĥitekto de la “miraklo” de la 1990-aj jaroj, Domingo Cavallo, atingas de la parlamento specialajn povojn kaj, la 30-an de julio, igas ĝin decidi la “leĝon de nula deficito”. Inter aliaj disponoj, la salajroj de la oficistoj kaj certaj pensioj estas reduktitaj je 13% en julio. La buĝetprojekto por 2002 antaŭvidas malpliigon de la elspezoj je 18% — 9,2 miliardoj da dolaroj — kompare kun tiu de 2001.
Sed ŝajnas, ke la vivnecesa instinkto de la argentinanoj revigliĝis. La amasa popolleviĝo metis finon unue al la abomenata financministro, poste al la tuta registaro kaj fine, la 20-an de decembro 2001, al la prezidanto de la Rúa mem, trudante lian demision.
La popolleviĝo komencis, kiam miloj da malesperantoj, kies grandega plimulto estis laboristoj jam de jaroj senlaboraj kaj sen ajna ekonomia kaj sociala sekureco, invadis la superbazarojn kaj vendejojn kaj prirabis ilin por havigi al si iom por manĝi. Post absurda parolado de la prezidanto de la Rúa asertanta ke la protestadoj estis organizitaj de “malamikoj de la Respubliko”, la malriĉiĝinta meza klaso komencis “kaseroladon”* en ĉiuj kvartaloj de ĉiuj urboj de la lando. Poste, same sponte* kiel la unuaj manifestantoj, ĝi iris sur la straton kaj direktis sin al la Maja Placo en Bonaero kaj antaŭ la sidejoj de la oficejoj de la aliaj urboj.
Notinda diferenco kun aliaj popolleviĝoj, la argentinanoj ne nur forĵetas la ekonomian modelon, sed ankaŭ la tutan politikan kaj sindikatan klason, kun raraj esceptoj (inter ili la Centralo de argentinaj laboristoj, CTA). Se ili antaŭe obeis alvokojn al striko kaj manifestaciis en kolumnoj kaj sub la standardoj de siaj sindikalaj kaj politikaj organizoj, ili ĉi-foje manifestaciis kiel simplaj civitanoj. Dum la manifestacioj ne estis standardoj — kun la escepto de la nacia flago — kaj, unuafoje en pli ol duonjarcento, eĉ ne la tradiciaj grandaj peronistaj tamburoj. La kelkaj politikaj gvidantoj, kiuj provis aliĝi al la amaso, estis reĵetitaj, kaj centoj da manifestaciantoj provis sturmi la Kongreson.
Spitante la sieĝostaton regantan ekde la 19-a de decembro, la sociala ribelo transformis la ekonomian krizon en politikan krizon povanta konduki al institucia krizo. Argenino travivas la finon de epoko, iun el tiuj historiaj momentoj kun ne antaŭvideblaj perspektivoj. Evidentas, ke la socio lanĉis fortan “jam sufiĉas” al la ĝeneraliĝinta korupto*, al gvida kasto kiu, jam de kvaronjarcento, vivas lukse, dividante inter si la prebendoj kiujn proponas al ili la grandaj bankoj, la multnaciaj entreprenoj kaj la centroj de la tutmoniĝinta povo. Ĉar, dum la lando estas la “plej bona disĉiplo de la IMF” kaj 90% de ĝiaj bankoj kaj 40% de ĝia industrio estas en la manoj de internacia kapitalo, la rezulto estas katastrofa.
Ekde la jaroj 1970, la ekstera ŝuldo kreskis de 7,6 al 132 miliardoj da dolaroj (certaj taksas ĝin 155 miliardoj da dolaroj), sen paroli pri la 40 miliardoj da dolaroj enspezitaj de la ŝtato pro la privatigoj kaj forvaporiĝintaj... Intertempe, la senlaboreco kreskis de 3% al 20%; la ekstrema malriĉeco de 200 000 personoj al 5 milionoj; la simpla malriĉeco de 1 miliono da personoj al 14 milionoj; la analfabetismo de 2% al 12%, kaj la funkcia analfabetismo de 5% al 32%...
Sed la kapitalo plasita en eksterlando de la politikaj kaj sindikataj gvidantoj kaj de la mastroj atingas 120 miliardojn da dolaroj. La “modela disĉiplo” de la neoliberalismo konstituas modelan ekzemplon ĉiurilate: en la ŝtelado kaj en la katastrofaj sociaj efikoj.
La “rabatako” decidita de Cavallo la 1-an de decembro 2001 superfluigis la vazon. Premita de la internaciaj financaj pagodatoj — la lando devis repagi 750 milionojn da dolaroj antaŭ la fino 2001 kaj pli ol 2 miliardojn da dolaroj antaŭ fine de januaro 2002-, la registaro trudis limon por la bankaj monretiroj de la privatuloj “por bremsi la fuĝon de kapitaloj”: la argentinanoj ne povas plu retiri sumon pli altan ol 250 dolaroj semajne en kontanta mono de sia banka konto. La dispono, kompreneble, estis dekretita post kiam la grandaj naciaj kaj internaciaj spekulistoj eksterlandigis pli ol 15 miliardojn da dolaroj*...
Alie dirite, la lastinstanca subteno de la sistemo kuŝas sur la ŝultroj de la malgrandaj kaj mezaj ŝparintoj, sur la naciaj entreprenoj, kiuj ekde nun jam ne povas libere disponi pri siaj havaĵoj kaj samtempe tremas ĉiutage iom pli antaŭ la ebleco de devaluto kiu transformus la ŝparaĵon de tuta vivo en infanludilon...
Profitante de la malfacilego de la civitanoj havigi al sia kontantan monon, la bankoj do trudas nun komision de 40% en pesoj kaj de 29% en dolaroj por la uzado de kreditkartoj kaj estis altigontaj tiujn kvotojn!* Al la milionoj da civitanoj jam konfrontitaj kun la malriĉeco, tiu dispono aldonintus plurajn milionojn da personoj de la “senkapitaligita” meza klaso.
Tragika rezulto de tiu popola ribelado: tridek unu mortintoj, viktimoj de la polica subpremo, miloj da vendejoj elrabitaj, kelkaj kvartaloj de la grandaj urboj dezertigitaj kaj respubliko senkapigita.* Post kvar tagoj da pasia debatado, la bando de “politikaj gangsteroj” per kiu, kun kelkaj esceptoj, plenas la Kongreso (deputitoj kaj senatoroj kune), decidis, ke la guberniestro de la provinco San Luis, Adolfo Rodríguez Sáa, prizorgu la provizorecon ĝis la enoficigo de la nova prezidanto elektota dum balotado antaŭvidita por la venonta 3-a de marto.*
La politika klaso, timante pri sia propra transvivo, ĉu ĝi alfrontos la situacion kun racio, superante, almenaŭ por iom da tempo, politikajn tranĉeojn, personajn ambiciojn kaj intereskonfliktojn? La tasko ne estos facila: la ekonomio ruiniĝis, kaj la socio, ribelanta, esprimis urĝajn postulojn.
Neinte dum jaroj la evidenton de la krizo de la ultraliberala modelo, la politikaj gvidantoj devos nun mastrumi ties fiaskon en la plej malbonaj kondiĉoj: la rezervoj de devizoj, el kiuj Cavallo ĉerpis por servi la pagodatojn de la eksteraj ŝuldoj, praktike jam ne ekzistas.*
Adolfo Rodríguez Sáa anoncis tutaĵon da fortikaj disponoj kaj oficialigis la suspendon de la ŝuldopagoj atendante retraktadon kun la kreditoroj. Prometante la kreadon de nova valuto, por provi reaktivigi la ekonomion, li samtempe precizigis, ke li ne entreprenos la devalutadon de la peso — la timo de la civitanoj kaj naciaj entreprenistoj, troviĝantaj en amaso da dolaraj ŝuldoj-, kvankam en la realo la valuta korelativeco estas jam nur miraĝo: la bankoj ne vendas plu dolarojn kaj la usona valuto interŝanĝiĝas je 2 pesoj en la strato.
La krizo de la politika reprezentado malfruigis la socialan reagon kaj igas timi, ke tiu devojiĝos al anarĥio. Por eviti la plej malbonan, la novaj aŭtoritatoj devos elekti: aŭ favorigi, kiel ili ĉiam faris, la interesojn de la multnaciaj entreprenoj, aŭ elmeti sin al nova popolleviĝo. Certaj analizistoj rimarkigas kun maltrankvilo la similecon de la nuna situacio kun la granda monda depresio de la jaroj 1930, enklude de* la evoluo kaj la politikaj sekvoj de la Vejmara Respubliko.
Tiu komparo povas ŝajni iom ekscesa. Ĝi tamen ĉesas esti tia, se oni ekzaminas la lastatempan historion de Argentino: la perdita malvina milito, jaroj da frusto*, la senkreditiĝo de la elektitoj, la perdo de konfido en la institucioj, la manko de horizontoj por orientigi sian estonton, monda krizo... En tia kunteksto, kiel oni povas forŝovi la ideon, ke la vakuo de povo povas konduki al aŭtoritata eliro aŭ tenti ajnan aventuriston?
Carlos Gabetta
La argentina registaro konfesis, ke ĝi ne havas la necesajn rimedojn por plenumi decidon de la Supera Tribunalo, kiu la 23-an de Aŭgusto juĝis kontraŭkonstitucia la malpliigon je 13% de la salajroj de ŝtataj oficistoj kaj emeritoj, kiu aplikiĝas depost Julio 2001. Kredante trudi en la tuta Sudameriko kaj aparte en Brazilo la politikon, kiu kondukis al tiel brila rezulto, la Internacia Mona Fonduso kolizias kun socioj vunditaj sed mobilizitaj.
Tie ĉi, sur la fama Plaza de Mayo en plena urbocentro, oni povas vidi la tendojn, sub kiuj ŝirmas sin la piqueteros [pron. piketeros], manifestaciantaj senlaboruloj, kiuj ĵus pasigis malvarman nokton de suda vintro. Tie, en periferia kvartalo de Bonaero, staras la tendoj de fideluloj de Sankta Kaetano, patrono de la laboro. En la tago de ties festo, la plej malhavaj petas la panon, kiu nutras kaj la laboron, kiu nobligas. Vespere, klopodante por preni el rubujoj per nudaj manoj kion ajn vendeblan, viroj kaj virinoj ofte akompanataj de infanoj trairas la stratojn. Tirante plimapli improvizitan ĉareton, ili sur tiun amasigas paperaĵojn kaj kartonaĵojn, kiuj enspezigos 42 cendojn po kilogramo (ĉirkaŭ 12 centonoj da eŭro). Ili same kolektas ĉion, kio povos trovi aĉentonton: plaston, metalon, vitron ktp.
Plejparte, ili perdis la laboron kaj klopodas por survivi en tiu lando kie, depost Decembro 2001, la financa krizo kaj ties sekvoj tranĉoj en la socialaj elspezoj, korodiĝo de la aĉetpovo, la corralito [koralito] (parta frostigo de bankaj kontoj) pligravigis la socian katastrofon.
Inter Junio 2001 kaj Junio 2002, la Nacia Malneta Produkto reduktiĝis je 13,5% (kun rekorda falo je 16,3% dum la lastaj ses monatoj), kaŭzante gravajn konsekvencojn sur la laboro kaj sur la enspezoj, provokante impresan kreskon de malriĉeco. La Ekonomia Komisiono por Latinameriko (Cepal) antaŭvidas redukton de aktiveco je proksimume 13,5% por 2002*. El 35 milionoj da argentinanoj, 19 milionoj estis konsiderataj kiel malriĉaj en Junio 2002 (monataj enspezoj sub 194,40 eŭroj), el kiuj 8,4 milionoj vivis en mizero (malpli ol 85,32 eŭroj monate).
Knaboj svenas en la lernejoj ĉar ili malsatas. Neatendita efekto: la malĉeesto de lernejanoj reduktiĝis ĉar la infanoj ne volas maltrafi tiun, kiu ofte estas la sola manĝo en ilia tago*. Eĉ okazas, ke patrinoj iras kun telero al la lernejo por postuli la tagmanĝon de sia infano, kiam tiu malĉeestas pro malsano. Tiuj faktoj, konstatitaj en la unua jarkvarono de ĉi tiu jaro en la tre malriĉa provinco Tucumán [tukuman], aŭdiĝas en la tuta lando, inkluzive de la provinco Bonaero, kie cent lernejoj, dum la vintraj ferioj de Julio 2002, unuan fojon tenis malfermitaj la pordojn de lernejaj manĝejoj. Videblaj dum la lastaj du jaroj proksimume kaj pli evidentaj en la lastaj monatoj, la problemoj ligitaj al la malbona nutrado de junuloj nun atingas mezlernejojn.
Por tiuj, kiuj vivas en la ĉefurbo kaj provas kompreni tiun disŝiritan Argentinon, survoje al daŭra malriĉiĝo kaj kie la politikaj respondeculoj perdis ĉian krediton, plej frapas la brutaleco, kiu akcelas la ŝrumpiĝon, post kvardekokmonata ekonomia malkresko, kies efektoj tamen antaŭe ne atingis kelkajn sektorojn. Post la subita popola eksplodo, kiu en Decembro 2001 faligis prezidanton Fernando de la Rua, miloj da ĉiutagaj indikoj markas la suferigan funebron de lando, kiu iam estis unu el la plej grandaj potencoj en la mondo. La spuroj pri tiu elvojiĝo ne plu estas kalkuleblaj, same kiel la vicoj da kandidatoj al forveturo, antaŭ la konsulejoj de Hispanio aŭ de Italio. Necesas granda pacienco kaj forta determino sinpretigi por alfronti horojn da atendo. Cetere, post la fino de Julio neniu pasporto liveriĝis, ĉar la ŝtato ne kapablas pagi por la papero necesa al ĝia fabrikado.
Por havigi al si monon per la vendo de metalaĵoj, pli enspeziga ol la vendo de paperaĵoj, iuj aplikis novajn metodojn: la ŝteladon de kupraj telefonkabloj aŭ de aluminiaj kovriloj, kiuj ŝirmas la elektronikaĵojn de trafiklumoj. La monumento starigita omaĝe al Kristoforo Kolumbo, cent metrojn for de la prezidanta palaco, estas unu el la unuaj, kiuj perdis la bronzan identigan ŝildon. Poste, aliaj signoj de la memoro de Bonaero malaperis, lasante statuojn kaj monumentojn strange mutaj. La urba registaro planas anstataŭigi la bronzajn ŝildojn per ceramikaj: la historio de la urbo kaj ties pasinteco tiel troviĝas fragiligitaj de la krizo.
En la oficejoj, kie post la devalutiĝo la prezo de inko-ŝarĝoj por printiloj igis tion luksaĵo, oni reŝarĝas la malnovajn inkujojn, senkonsidere al kvalito. En la urbocentraj stratoj por piedirantoj, kiuj fariĝis subĉiela bazaro, la eksponejoj improvizitaj (kaj pretaj por malapero je la unua kontrolado) ofertas ŝuojn, poŝfajrilojn aŭ kolorkrajonojn. Aliloke, vendejoj devis definitive fermiĝi. Novmalriĉuloj vagadas de kafejo aŭ de restoracio al alia petante ion por manĝi aŭ monereton (kelkaj ejoj tamen jam ŝlosas siajn pordojn kaj ilin malfermas nur post kontrolo, ke ne temas pri almozulo). Sidantaj antaŭ supermarktoj de la plej riĉaj kvartaloj, virinoj petas de ĉiu kliento, ke oni aĉetu por ili rizon aŭ mateon (speco de teo).
La daŭra maltrankvilo, la improvizado, la malriĉeco kaj, laŭ la ciferoj informitaj de la provinca registaro de Bonaero, la kresko je 142% de la junulara delikteco en la lastaj kvar jaroj, kreas etoson, kiu malkongruas kun urbo fiera prave ĝis antaŭnelonge esti centro de nokta vivo, kun ĉiam plenaj restoracioj, kinejoj, kafejoj kaj teatroj. La timo ŝanĝis kutimojn. Tute nova timo, jam konata en iuj grandaj urboj de najbaraj landoj, sed fremda al Bonaero, la (ĝis tiam) plej sekura metropolo de Latinameriko.
La entreprenoj pri sistemoj de sekureco, pri kursoj de memdefendo, pri gardado kaj pri kirasado de aŭtomobiloj vidas siajn enspezojn senteble kreski. Ni vendas akvon en dezerto, antaŭnelonge festis unu el la ĉefoj de entrepreno, kiu instalas loĝejajn alarmojn. La plej bonhavaj forvendas siajn altpovajn aŭtojn pro timo fariĝi tro videblaj celoj por rabistoj ĵus specialiĝintaj en la fulmaj forraboj: atakitaj en la riĉaj kvartaloj sed ankaŭ en la malriĉaj, iliaj viktimoj estas liberigitaj kontraŭ sumoj variantaj inter 250 kaj 5000 eŭroj. Dume, infanoj el Quilmes, tridek kilometrojn for de Bonaero, komparas la guston de rostita bufo kun tiu de rato.
Por tiuj, kiuj ne estas devigitaj al tiaj ekstremoj, la frostigo de bankaj havaĵoj kaj la kresko de senlaboreco favoris la multobliĝon de la kluboj de interŝanĝo, kie la interŝanĝo de servoj kaj varoj okazas sen mono*. Jam devalutita, la nacia monunuo peso estas krome parte superita en la provincoj pro loke emisiita mono, la bonusoj, kies nomoj foje ridetigas. Tiel, la malforta mono de la provinco Chaco havas la nomon de unu el la plej fortaj lignoj en la mondo: la quebracho [kebraĉo] (laŭlitere: tiu, kiu rompas la hakilon).*
Ruinigitaj de sia(j) registaro(j), de la bankistoj kaj de la Internacia Mona Fonduso, perdinte la tutan fidon je sia politika klaso, la argentinanoj ĝenerale kaj la Bonaer-provincanoj aparte multobligis la manifestaciojn, ŝtopadojn kaj marŝadojn. Al tiu premanta socia kontraŭstaro, nur la subpremo respondos. Kunvokita de la piqueteros, tuj kiam koncentriĝo de senlaboruloj, duonmalsataj de monatoj, ŝtopas la sudon de la ĉefurbo la 26-an de Junio, la polico arestas 160 homojn kaj lasas inter siaj spuroj 2 mortintojn kaj 90 vunditojn pliigante al 35 la nombron da argentinanoj mortigitaj dum sociaj manifestacioj post la 19-a de Decembro 2001.
Tamen estas esperigaj signoj en la mallumo de urbo, kiu antaŭ deko da jaroj kredis sin destinita al glora estonteco. Bonaero ĉiam estis vivanta hejmo por kulturo, kun oferto de spektakloj mirinde riĉaj. Oni povus kredi, ke la falo de aĉetpovo, la devaluto, la angoro, la nekredebla malcerteco en kiun plonĝis la lando, ĉio ĉi povus paralizi la kulturan vivon. Tute ne, eĉ male.
Kompreneble, la alilandaj artistoj ne plu ricevas proponojn pri honorarioj en dolaroj, kaj la programoj de la teatroj estas pli direktitaj al lokaj kompanioj. La libroj importitaj el Hispanio aŭ Meksiko fariĝis nealireblaj kaj la plialtiĝo de prezo por la papero konsiderinde limigas la projektojn de lokaj eldonejoj. En dudek monatoj, 300 librovendejoj fermiĝis en la tuta lando kaj ne malofte oni vidas legantojn, kiuj legas en la vendejoj verkojn, kiujn ili povus en la antaŭa jaro aĉeti.
Sed kadre de tiuj limigoj truditaj de devalutita mono (ĝi perdis ĉ. 300% kompare al dolaro en ses monatoj), la kulturaj fortoj laŭte manifestas sian viglecon kaj la publiko ĉeestas. La nova argentina kino paradokse travivas tre fortan momenton de sia historio. La scena aktiveco restas bonkvalita kaj eĉ unu teatro inaŭguriĝis en avenuo Corrientes: ĝi havas la apartan trajton ne fiksi prezon por enirbileto kaj ĉiu spektanto donas laŭvolan kontribuon. Pli kaj pli la teatroj tiel oferas liberan partoprenon kaj la ĉeestantaro plinombriĝas.
Kelkaj spektakloj rekte surscenigas la krizon, ĉu por ĝin ekzorci, ĉu por ĝin duoble enirigi en la ĉiutagan vivon. Tiel, en la mirinda Teatro Argentino de La Plata, aktoro deklamas tekstojn de Federico García Lorca kaj je tiuj vortoj: Kion mi faros pri tiu alvenanta nova horo, kiun mi ne konas?, tuta urbo rekonas sin. La sento estas tre larĝe disvastiĝinta, tiel ke la intelektuloj kaj la artistoj organizas rezistadon al la nekuracebla sento de perdo kaj senpoveco, kiu regas la argentinanojn.
Por multaj spektakloj, la petata kontribuo havas la formon de manĝaĵoj, ludiloj, foje de kuraciloj, kiuj poste estas distribuataj al asocioj fonditaj por helpi la plej malriĉajn, kies nombro daŭre kreskas. Paralele al la kultura fenomeno esperdona kaj renovigita de la krizo, aperas multnombraj popolaj asembleoj, organizoj de senlaboruloj kaj de piqueteros, popolaj manĝejoj kaj aliaj instancoj serĉantaj solvon por eviti la plejmalbonon. Aldoniĝas pluraj movadoj de solidareco starigitaj kontraŭ la bildo de lando, kiu survojas fariĝi, laŭ la tango de Discípolo, la grimaco de tio, kio ĝi revis esti. Pro iniciato de neregistaraj organizoj, asocioj kaj diversaj institucioj, inkluzive de futbalkluboj, la solidarecaj kampanjoj multobliĝas. Eĉ la metroo de Bonaero partoprenas en tiu dinamiko. Ĵusa agado okazis, laŭ kiu oni ricevis du metroajn biletojn interŝanĝe de manĝaĵoj destinitaj al infanejoj kaj komunumaj manĝejoj.
Alia signo de vigleco, kiu ne ĉesas mirigi: la humuro sub ĉiaj formoj. Certe estas elreviĝo en la rakonto pri patro, kiu demandas al sia infano, kion tiu ŝatus esti en plenaĝo kaj tiu diras: Esti alilandano>. Sed restante en la kerno de la aktualeco, de ĝiaj maljustecoj kaj senelirejoj, la humuristoj pruvas sian akutecon kaj ironion, kiuj transformas la ĉiutagan tragedion en protesta forto. La filozofo Alejandro Rozitchner antaŭnelonge skribis en iu ĵurnalo: Ne veras, ke ni nenion produktas. Ni produktas krizojn kaj katastrofojn. La vortoj naskitaj de la urĝo estas kompilitaj en Vortaro de la krizo*, ĵus eldonita.
Sur la placo Libertad, en la negoca centra de la ĉefurbo, dekjara infano klopodas kapti kolombon. Tio ne plu estas ludo, kiu povus ridigi la preterpasantojn antaŭ unu jaro. Liaj gefratoj venas helpi, ili malsatas. En tango de antaŭ pli ol kvindek jaroj, Homero Expósito verkis: Kun disrompitaj revoj / oni laŭiras kiel ĉiuj / la vivriveron, kiu pasas. Tiuj disrompitaj revoj surŝutas la trotuarojn de Bonaero, pli ol iam ajn urbo de nostalgio.
Vd ankaŭ Carlos Gabetta: Totala krizo en Argentino
Ĉu ekzistas fataleco de tutmondiĝo? Ĉiuj aliaj kulturoj ol la nia iel eskapis al la fataleco de indiferenta interŝanĝo. Kie estas la kritika sojlo de transiro al la universaleco, poste al la tutmondeco? Kio estas tiu vertiĝo kiu puŝas la mondon al abstraktigo de la ideo, kaj tiu alia vertiĝo kiu puŝas al senkondiĉa realigo de la ideo?
Ĉar la universaleco estis ideo. Kiam ĝi realiĝas en la tutmondeco, ĝi mortigas sin mem kiel ideo, kiel ideala fino. Ekde kiam la homo fariĝis sola instanco de referenco kaj la homaro imanenta al si mem okupis la malplenan lokon de la morta Dio, la homo regas nun sole, sed li ne havas plu celkaŭzon. Ĉar li ne havas plu malamikon, li generas ĝin de interne kaj sekrecias ĉiajn malhumanajn metastazojn.
Jen pro kio tiu tutmonda perforto — perforto de sistemo kiu persekutas ĉian formon de negativeco, de unikeco, inter ili tiun lastan formon de unikeco kiu estas la morto mem — perforto de socio kie oni virtuale malpermesas al ni konflikton, morton — perforto kiu iel finas la perforton mem, kaj kiu klopodas por starigi mondon liberigitan de ĉia natura ordo, ĉu tiu de korpo, de sekso, de naskiĝo aŭ de morto. Pli ol pri perforto, temas pri virulento. Tiu virulento estas virusa: ĝi agas per kontaĝo, per ĉenreago, kaj ĝi detruas iom post iom ĉiujn niajn imunecojn kaj nian rezistkapablon.
Tamen, la kuboj ne estas ĵetitaj, kaj la tutmondigo ne gajnis apriore. Fronte al tiu homogeniga kaj dissolvanta potenco, oni vidas ĉie leviĝi heterogenajn fortojn — ne nur malsamajn, sed antagonismajn. Malantaŭ la pli kaj pli viglaj rezistadoj al la tutmondigo, sociaj kaj politikaj rezistadoj, necesas vidi pli ol arkaikan rifuzon: ian disŝirantan reviziismon rilate la atingojn de la moderneco kaj de la “progreso”, de reĵeto ne nur de la monda teknika strukturo, sed de la mensa strukturo kiu konsideras ĉiujn kulturojn ekvivalentaj. Tiu reapero povas alpreni perfortajn, anomaliajn, malraciajn aspektojn el vidpunkto de nia klera pensado — formojn de etnaj, religiaj, lingvaj kolektivoj-, sed ankaŭ neadaptitajn aŭ neŭrozajn individuajn formojn. Estus eraro kondamni tiujn releviĝojn popolismaj, arkaikaj, eĉ teroristaj. Ĉio, kio nuntempe faras eventon, faras ĝin kontraŭ tiu abstrakta universaleco — ankaŭ la antagonismo inter la islamo kaj la okcidentaj valoroj (ĉar ĝi estas la plej vigla kontestado, ĝi estas nuntempe la malamiko numero unu).
Kiu povas malsukcesigi la tutmondan sistemon? Certe ne la anti-tutmondiga movado, kiu celas nur bremsi la dereguladon. La politika efiko povas esti konsiderinda, la simbola efiko estas nula. Tiu perforto estas ankoraŭ iuspeca interna peripetio, kiun la sistemo povas superi restante mastro de la ludo.
Kio povas fiaskigi la sistemon, tio ne estas pozitivaj alternativoj, tio estas la unikaĵoj. Nu, tiuj estas nek pozitivaj nek negativaj. Ili ne estas alternativoj, ili estas aliordaj. Ili ne obeas al valorjuĝo nek al principo de politika realeco. Ili povas do esti la plej bona aŭ la plej malbona. Oni do ne povas federi ilin en historian tutaĵan agadon. Ili fiaskigas ĉian ununuran kaj dominantan pensadon, sed ili ne estas ununura kontraŭpensado — ili inventas sian ludon kaj siajn proprajn ludregulojn.
La unikaĵoj ne estas nepre perfortaj, kaj inter ili ekzistas subtilaj, kiel tiu de la lingvoj, de arto, de la korpo kaj de la kulturo. Sed ekzistas perfortaj — kaj la terorismo estas unu el tiaj. Ĝi estas tiu kiu venĝas ĉiujn unikajn kulturojn kiuj pagis per sia malapero la starigon de tiu sola mondpotenco.
Do, ne temas pri “interfrapiĝo de civilizacioj”, sed pri kunfrontiĝo, preskaŭ antropologia, inter sendistinga universala kulturo kaj ĉio kio, en ajna kampo, konservas ion de nevenkebla alieco.
Por la mondpotenco, tute same integrisma kiel la religia ortodoksismo, ĉiuj malsamaj kaj unikecaj formoj estas herezoj. Kiel tiaj ili estas kondamnitaj vole malvole eniri la mondan ordon aŭ malaperi. La misio de la Okcidento (aŭ pli ĝuste de la eks-Oriento, ĉar jam delonge ĝi ne havas plu siajn proprajn valorojn) estas ĉiarimede subigi la diversajn kulturojn sub la kruela leĝo de ekvivalento. Kulturo perdinta siajn valorojn povas nur venĝi sin al tiu de la aliaj. Eĉ la militoj — kiel tiu de Afganio — celas unue, transe de la politikaj aŭ ekonomiaj strategioj, normaligi la sovaĝecon, frapi laŭvice ĉiujn teritoriojn. La celo estas venki ĉian rezisteman zonon, koloniigi kaj malsovaĝigi ĉiajn sovaĝajn speciojn, ĉu en geografia spaco ĉu en la mensa universo.
La starigo de mondsistemo estas la rezulto de kruela ĵuluzo: tiu de indiferenta kulturo de malalta difino kontraŭ la kulturoj de alta difino — tiu de la disreviĝintaj, malintensiĝintaj sistemoj kontraŭ la kulturoj de alta intenso — tiuj de la malsanktiĝintaj kontraŭ la oferemaj kulturoj aŭ formoj.
Por tia sistemo, ĉia rezista formo estas virtuale terorisma.* Jen refoje Afganio. Ke sur iu teritorio, ĉiaj “demokratiaj” eblecoj kaj liberecoj — muziko, televido, aŭ eĉ la virina vizaĝo — povas esti malpermesitaj, ke iu lando povas alpreni la totalan malon de kion ni nomas civilizacio — kiu ajn estu la invokita religia principo, tio estas neeltenebla por la resto de la “libera” mondo. Ne estas antaŭvidite ke la moderneco povas esti nevolata en sia universala pretendo. Ke ĝi ne aperas kiel evidenta Bono kaj natura idealo de la specio, ke la universaleco de niaj moroj kaj valoroj estas pridubata — eĉ se temas pri certaj spiritoj tuj karakterizitaj fanatikuloj — tio estas krima el vidpunkto de la ununura pensado kaj de la interkonsenta horizonto de la Okcidento.
Tiu alfrontiĝo kompreneblas nur per la simbola devigo. Por kompreni la malamon de la resto de la mondo kontraŭ la Okcidento, necesas renversi ĉiujn perspektivojn. Ne estas la malamo de tiuj, de kiuj oni ĉion forprenis kaj al kiuj oni nenion redonis, ĝi estas la malamo de tiuj al kiuj oni ĉion donis sen ke ili povis ion redoni. Do, ne estas la malamo de la senposediĝo kaj de ekspluateco, ĝi estas tiu de la humiliĝo. La plej malbona por la mondpotenco ne estas esti agresita aŭ detruita, sed esti humiligita. Kaj ĝi estis humiligita per la 11-a de septembro, ĉar la teroristoj suferigis ion al ĝi, kion ĝi ne povas redoni. Ĉiuj reprezalioj estas nur aparato de fizika rebato, dum ĝi estis venkita simbole. La milito respondas al la agreso, sed ne al la defio. La defio povas nur esti respondata se oni repage humiligante la alian (sed certe ne dispremante lin sub la bomboj aŭ enŝlosante lin kiel hundon en Gvantanamo).
La bazo de ĉia dominado estas la foresto de kontraŭo — daŭre laŭ la fundamenta regulo. La unuflanka donaco estas ago de potenco. Kaj la Imperio de la Bono, la perforto de la Bono, tio estas ĝuste doni sen ebla kontraŭo. Tio estas okupi la pozicion de Dio. Aŭ de la mastro kiu lasas la vivon al la sklavo, interŝanĝe de ties laboro (sed la laboro ne estas simbola kontraŭo, la sola respondo estas fine do la ribelo aŭ la morto). Tamen Dio lasis spacon al ofero. En la tradicia ordo, daŭre ekzistas la ebleco redoni, al Dio, al la naturo, aŭ al kiu ajn instanco, sub la formo de ofero. Tio certigas la simbolan ekvilibron de la vivantaĵoj kaj de la estaĵoj. Hodiaŭ, ni ne havas plu iun al kiu eblas redoni, al kiu redoni la simbolan ŝuldon — kaj jen la malbeno de nia kulturo. Ne ĉar la dono tie estas neebla, sed ĉar la kontraŭdono tie neeblas, ĉar ĉiuj oferaj vojoj estas neŭtraligitaj (restas nur parodio de ofero, videbla en ĉiuj aktualaj formoj de viktimeco).
Ni estas do en la neevitebla situacio de ricevi, ĉiam ricevi, ne plu de Dio aŭ de la naturo, sed de teknika aranĝo de ĝeneraligita interŝanĝo. Ĉio estas al ni virtuale donita, kaj ni rajtas ĉion, libervole aŭ trudate. Ni estas en la situacio de sklavoj al kiuj oni lasis la vivon kaj kiuj estas ligitaj per nepagebla ŝuldo. Ĉio ĉi povas funkcii longatempe danke al la aliĝo al la interŝanĝo kaj al la ekonomia ordo, sed, en iu momento, la fundamenta regulo venkos, kaj al tiu pozitiva transdonado respondos neeviteble negativa kontraŭ-transdonado, perforta reago al tiu vivo en kaptiteco, al tiu protektita ekzistado, al tiu saturiĝo de la ekzistado. Tiu renverso alprenas la formon aŭ de malkaŝa perforto (la terorismo estas parto de tio), aŭ de la senpova rifuzo, karakteriza por nia moderneco, de la malamo kontraŭ si kaj de konsciencriproĉo, ĉio ĉi negativaj pasioj kiuj estas la malintensiĝinta formo de la neebla kontraŭdono.
Kon ni abomenas en ni, la obskuran objekton de nia venĝemo, tio estas tiu eksceso da realeco, tiu eksceso de potenco kaj komforto, tiu universala disponebleco, tiu definitiva plenumado — la sorto kiun fine destinas la Granda Inkvizitoro al la malsovaĝigitaj amasoj ĉe Dostojevsko*. Kaj tio estas precize kion la teroristoj malaprobas en nia kulturo — pro tio la eĥo kiun trovas la terorismo kaj la fascino kiu eliras de ĝi.
Tute same kiel sur la malespero de la humiligitoj kaj de la ofenditoj, la terorismo baziĝas ankaŭ sur la nevidebla malespero de la privilegiitoj de la tutmondiĝo, sur nia granda submetiĝo sub integra teknologio, sub realeco virtuale dispremanta, sub influo de la retoj kaj programoj kiuj desegnas eble la internenvolvitan profilon de la tuta specio, de la homa specio fariĝinta “tutmonda” (ĉu la supereco de la homa specio super la resto de la planedo ne estas la bildo de tiu de la Okcidento pri la resto de la mondo?) Kaj tiu nevidebla malespero — la nia — estas senhelpa, ĉar ĝi venas de la realigo de ĉiaj deziroj.
Se la terorismo tiel devenas de la realec-eksceso kaj de ĝia neebla interŝanĝo, de tiu abundego sen kontraŭo kaj de tiu neevitebla solvo de konflikto, tiam la iluzio elsarki ĝin kiel objektiva malbono estas totala, ĉar tia kia ĝi estas, en sia absurdeco kaj sia sensenceco, ĝi estas la verdikto kaj la kondamno kiun tiu ĉi socio faras al si mem.
Se la tendenco de la unua semestro konfirmiĝos, la ekonomioj de Latinameriko mergiĝos en malkreskon. Tio ŝuldiĝas ne nur al la malaltiĝo de la internaciaj prezoj de latinamerikaj produktoj*, sed ankaŭ al la degenero de la financaj sistemoj kiaj tiu de Argentino.
La ekonomia malakceliĝo de Usono atingas la komercon kaj la investojn. Speciale dependaj de tiu merkato, la landoj de Mezameriko pro tio suferis fortan redukton de siaj vendoj al la granda frato de la Nordo. Cetere, post la superavantaĝoj kolektitaj dum la 90-aj, la eksterlandaj rektaj investoj (ERI) en la subkontinento fariĝis pli raraj, kun stagno de la konsumo*.
La landaj ekonomiaj malkreskoj fortigas unuj la aliajn, kiel montras la falo de eksportado interne de la Merkato Komuna de la Sudo (MerKoSudo*), malpliiĝinta je 41% dum la unua trimonato de 2002. La ekonomia deklino pligraviĝas en la tuta regiono, provokante kreskantan senlaborecon, kiu en 2001 atingis sian plej altan nivelon post la fino de la dua mondmilito. Tiu “rekordo” verŝajne estos superita en la fino de tiu ĉi jaro. Ekstremaj kazoj: Kolombio kaj Urugvajo, kie 20% de la aktiva loĝantaro estis senlaboraj en la fino de 2001. En Argentino, laŭ oficialaj donitaĵoj, oni atingis 23%, sed pluraj fakuloj kalkulas, ke la registaro “mistifikis” la rezultojn. Ke la reala cifero randas 30%.
Kolombio, Venezuelo kaj la MerKoSudaj landoj spertas fortan perturbon. Sed ĝis nun Argentino estis en la centro de la ŝtormo. Pelita de la Internacia Monfonduso (IMF) al malkreskigaj politikoj — eĉ se la malkresko jam estis komenciĝinta (1998) — la lando aplikis fortajn reduktojn al la publikaj elspezoj. Priabita de eksterlandaj entreprenoj, kiuj kontrolas la (eks)publikajn servojn kaj la bankan sistemon, sub la influo de koruptaj novliberalaj registaroj, la lando kolapsis en la fino de 2001, antaŭ droni en aŭtentikan bankroton.
Kiel oni atingis tion? La “mega-devalutigo” de la peso (kaj la inflaciaj postsekvoj) kombinita kun la frostigo de salajroj kaj la konfisko de bankaj deponoj aplikita depost Decembro 2001 produktis fortan reduktiĝon de la cirkulanta mona maso, la likvidon de la kredito kaj sekve la bankroton de miloj da entreprenoj. Instiginte al ĉiuj ĉi decidoj, la IMF pledis por aldona ŝraŭbopremo.
Ekde sia enposteniĝo en Januaro 2002, la registaro de prezidanto Eduardo Duhalde klopodas por ricevi de la IMF financan savilon. Post longaj monatoj de senfinaj traktadoj — ĉiam, kiam Argentino akceptas plenumi postulon de la internacia institucio, ĉi tiu prezentas unu plian — montriĝis, ke evidente la lando ne povos kalkuli pri mirakla helpo. “La mono de la usonaj meblofaristoj kaj tuboriparistoj ne devas flosigi landojn kiel Argentino” jam antaŭ jaro deklaris Paul O’Neill, sekretario pri financoj de la usona registaro, ĉefakciisto de la IMF.
Ĉu puno por malbona ekzemplo? Troiga kaj malverŝajna konsidero. Tiom la perversaj alĝustigoj truditaj de la IMF kiom ilia motivigo devas esti atente rigardataj. Ili povus montriĝi ekzemplo al aliaj periferiaj landoj en similaj situacioj. En Argentino oni konstatas, ke inter la unua sesmonato de 2001 kaj tiu de la antaŭa jaro la importadoj reduktiĝis je du trionoj pro la depresio, kiu kondukis al malpli granda konsumo. Konsekvenco: la lando disponos en la fino de 2002 pri komerca bonhavo je 12,3 miliardoj da eŭroj. Tio ĉi permesos repreni la pagon de la eksteraj ŝuldoj (publika kaj privata) kaj faciligi la eksterlandan forsendon de profitoj de transnaciaj entreprenoj!
La plifirmiĝo de tiu “ekonomio je malabundo”, bazita sur la daŭra limigo de la interna merkato, certe ebligas eternigon de la nuna sistemo. Tamen antaŭ ĝiaj socialaj konsekvencoj, ĝiaj milionoj da senlaboruloj, malriĉuloj kaj mizeruloj, la politika respondo ne povos esti alia ol la instaliĝo, pli aŭ malpli frue, de aŭtoritatisma reĝimo (sur tiu kampo Argentino havas sufiĉe da sperto).
Se rilate al Brazilo la postuloj estis — ĝis nun — malpli brutalaj, ili ne malpli iras sur la sama vojo. La antaŭnelonga financa krizo, grandparte artefarite kreita pro la ebla venko de maldekstra aŭ centro-maldekstra kandidato — Luis Inácio “Lula” da Silva aŭ Ciro Gomes — dum la venonta prezidanta balotado, elvokis la temon de “argentiniĝo”. La IMF aljuĝis financan helpon, tamen pogutan. El la 30,8 miliardoj da eŭroj entute alportotaj, nur 6 miliardoj liveriĝos ĉi-jare.
Fakte temas nur pri “prem-helpo”, celanta trudi al la registaroj, la nuna kaj la estonta, fiskan kaj monan alĝustigon. Mallonge, por eviti “argentinecan” situacion, Braziljo laŭiras la vojon, kiu kondukis — sub la paŝtista bastono de la IMF — sian najbaron al katastrofo. Siaflanke la IMF atingas politikan venkon devigante ĉiujn prezidantajn kandidatojn (inkluzive de “Lula”) akcepti ties postulojn sub la risko de estonta krizo antaŭanoncita. En Urugvajo, simila rezulto atingiĝis per helpo je 2 miliardoj da eŭroj.
La kolapso de Argentino, la depresio en Urugvajo kaj Paragvajo, la perua kaj bolivia malkreskoj, same kiel ĝiaj unuaj simptomoj en Ĉilio kaj Brazilo, markas per nigra ombro la sudan konuson de Latinameriko. Tiukuntekste, la estonteco de MerKoSudo montriĝas necerta. La volo de Vaŝingtono akceli la komercan aneksadon de la regiono per la Areo de Libera Komerco de Ameriko (ALKA) implikas la malstrukturigon de tiu sudamerika iniciato klare gvidata de Braziljo, MerKoSudo. Celante rektan plenan regadon de Usono sur tiu regiono, tiu ekatako kunligiĝas al ties tutmonda strategio de instalado de militistejoj kaj de “protektorejoj” en la periferio (jam evidenta en la azia strio, kiu etendiĝas de Afganio ĝis Turkio). La superpotenco aspiras kompensi sian ekonomian krizon kaj bridi la elkoviĝon de spacoj je forta potencialo de aŭtonomeco, kiel Ĉinio aŭ Barato, al kiuj povus alproksimiĝi, ekzemple, Brazilo kun pretendoj je sendependeco.
La bazoj de apogo de la Zapatista Armeo de Nacia Liberigo (EZLN) estas en sia plejmulto la tridek-ok municipoj* kiuj deklaris sin aŭtonomaj en decembro 1994. Almenaŭ kvin el tiuj municipoj konsistas el indiĝenaj komunumoj ĉe la rando de la lakandona arbaro (Chiapas), kaj aparte el tiuj kiuj troviĝas en la Integra Rezervo de la Biosfero Montes Azul. En februaro 1995, ŝajnigante intertraktadi kun la EZLN, la prezidanto Zedillo lanĉis tien vastan ofensivon, igante la regionon la plej militistizita de la lando. Sole en Montes Azul kaj ĝia ĉirkaŭo, 40 militbazoj, inter ili la granda bazo de San Quintín, arigante 20 000 virojn (de nekonfirmita totalo de 60 000 en tuta Chiapas). Agante kiel paralela registaro, la militistoj okupas kontraŭleĝe la komunumojn kaj komunuzajn terojn*, kaj kaŝe subtenas paramilitistajn grupojn maskitajn kiel kamparanaj organizoj ligitaj al la Instituciiĝinta Revolucia Partio (PRI). Se ĝi ne plu regas la federacian ŝtaton nek la ŝtaton Chiapas, la iama “unusola partio”, mastro de Meksiko dum sepdek jaroj, daŭre liveras la “socian bazon” de la kontraŭ-ribelado.
Montes Azul estas la nomo de montara regiono ĉe la ekstrema nordoriento de la lakandona arbaro. Por “savi” tiun lastan praan parton de la arbaro, la prezidanto Luís Echeverría, en 1972, donis 614 000 hektarojn al 66 familioj kiuj tiam konsistigis la tutan “kariban” popolon*, rebaptitan “lakandona tribo”, kaj kies tri solaj komunumoj postulis 10 000 hektarojn. Farante el tiu malgranda grupo la “ekologian gardiston” de la teritorio, tiu kurioza teksto pretendis malpermesi la alvenon de setlantoj de aliaj indiĝenaj grupoj. Postaj dekretoj aldoniĝis, kontraŭdiraj kaj konfuzaj, inter ili tiu de s-ro José López Portillo, kiu kreis la Integran Rezervon de la Biosfero en 1978.
Igi la lakandonojn mastroj de tiom da riĉeco prezentis enorman avantaĝon: ili estos forpasintaj post mallonga tempo. Obeemaj al la potenco, eĉ ne konante “siajn” terojn, ili forlasis la agrikulturon por akcepti turistojn en siaj vilaĝetoj, vendi lancojn, tukan-bekojn kaj aliajn suvenirojn, kaj administri la giĉetojn de la arkeologiaj zonoj de Bonampak kaj de Yaxchilán, kun kiuj ili havas nenian kulturan aŭ historian rilaton. Artefarite oponigitaj al siaj fratoj ĉolaj, cecalaj kaj cocilaj*, kiuj ekpriloĝis tiujn terojn malgraŭ la malpermeso, la lakandonoj komencas tamen kompreni la rolon kiun oni ludigas al ili. La 12-an de oktobro, por la unua fojo, unu el iliaj grupoj partoprenis en la protestadoj kontraŭ la Plano Puebla-Panamo (PPP) kiun, ĝis tiam, ili senkondiĉe subtenis.
La oficistoj parolas nur pri “neregebleco”, “strategiaj prioritatoj”, “mediprotektado”, “heredaĵo de la homaro”. “La investantoj atendas”, deklaris iu el inter ili. Mallonge antaŭ esti nomata reprezentanto de Meksiko en la Konsilio de Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj, la kunordiganto de la Nacia Sekureco, s-ro Adolfo Aguilar Zínser, anoncis ke “militaj agoj necesos” por “normaligi” la situacion.
Dum, en septembro 2001, reprezentantoj de Meksiko kaj de la ŝtato Chiapas eksidis ĉirkaŭ Tablo de la Medio supozita “solvi” la problemon, polica kaj militista operaco, destinita purigi la majaan arbaron de indianoj, estis planita por marto 2002. La zapatistaj komunumoj ripetis tiam ke ili ne permesos la elpeladon. Aliaj organizoj kiel la Sendependa Kamparana Asocio de Kolektiva Intereso aliĝis al tiu rifuzo. Antaŭ la naciaj kaj internaciaj reagoj, la atako estis suspendita. Tamen, la aŭtonoma municipo Ricardo Flores Magón, en la nordo de la arbaro, estas tiu kiu suferis la plej grandan nombron da militistaj ekspedicioj en 2002. En aŭgusto, paramilitista ondo provokis la morton de kvar zapatistaj kamparanoj kaj postlasis dekojn da vunditoj dum diversaj “antaŭfabrikitaj” incidentoj. “La projektoj de translokigo de la komunumoj samrangas kun la milito de malalta intenso”, konkludis en julio la Centro de Politika Analizo kaj de Sociaj kaj Ekonomiaj Enketoj (Cepise) de San Cristobal de las Casas.
La “aŭtonomaj” zapatistaj reprezentantoj de la regiono akuzas la registaron de s-ro Fox, ke ĝi volas vendi la teron “kun ĝiaj loĝantoj kaj ĉio kio estas sur ĝi”. Ĉar la pluvsezono finiĝis, la civilaj observantoj kaj la indiĝenoj timas malpli formalan elpeladon ol “paramilitistan” ofensivon destinitan provoki perfortan translokigon. Se juĝi laŭ la situacio kiu regas en Chenalhó kaj en la norda zono, kie 10 000 ĝis 15 000 zapatistoj restas jam delonge ekzilitaj, la uzo de paramilitistoj donas “pli bonajn” rezultojn ol la rekta subpremo.
Kiu scias al kiu referencis s-ro Fox, kiam li deklaris en Dublino, la 13-an de novembro, ke lia registaro “estas en paco kun la zapatistoj”?*
Posedaĵo de la grupo Fonta, kiu posedas dudek-unu plansetlejojn en la Tuluza urbaro, la restadejo Belles Fontaines* de Saint Simon aspektas kiel neprenebla kastelo: ĉirkaŭbarilo, teleregata portalo, gardistoj, kontrolkameraoj; ĉiu luanto povas videbligi irojn kaj revenojn sur sia propra televidilo kaj tiel lokalizi la “maldeziratojn”. Por eniri, necesas montri personigitan insignon aŭ esti invitita de iu posedanto.
Konstruita en 2000, en en restadeja kvartalo kvin minutojn de la finstacio de metrolinio, la ensemblo konsistas el tri malgrandaj duetaĝaj konstruaĵoj kaj el individuaj vilaetoj. Interne, la panoramo banalas: videblas bontenataj verdejoj, multego da pavilonoj kaj, briliga glazuro de kadro intence alloga, naĝejo tronas en la mezo. Kelkcent metrojn for de tiu vera bunkro por bonhavaj mezklasuloj, staras la konstruaĵoj de Mirail, sociloĝada kvartalo. La bildo de “geto por riĉuloj” tuj trafas la cerbon. Duoble enŝlosite el la ekstera mondo, la loĝantoj de la restadejo evitas nerektajn kontaktojn kun tiuj de Mirail. Ili tial trabutikas en la superbazaro “Carrefour”, ĉar la vendejon “Géant”, samdistanca de ilia domo, vizitas la “mizeruloj” de la granda ensemblo. Kadrulo konfidencas: “Tie estas ili kaj tie ĉi estas ni. Tio estas kvazaŭa malpublikejo, kie neniu alparolas la alian”.
En la tempo de dek-kvin jaroj, la socia strukturo de la tuluza loĝantaro ĝisfunde aliiĝis. Fakte, krom la Francia escepto de Montpeliero, la urbo kreskas laŭ alta ĉiujara ritmo (1,53% inter 1990 kaj 1999, anstataŭ 0,37% en cetera kontinenta Francio), tio estas 227349 pliaj loĝantoj inter 1982 kaj 1999. Sed tiu kontinua pliampleksiĝo fariĝis malprofite al la tradicia medio (laboristoj, agrikulturistoj kaj instruistoj), kiu ĉiujare perdis 7000 dungojn, dum la nombro da superaj kadruloj ĉiujare plialtiĝis je 13000. Kiel senpera sekvo de tiu demografia ŝanĝiĝo, aperis nova elito, konsistanta precipe el infanhavantaj familioj aŭ el junaj seninfanaj paroj.
En Tuluzo, la timo al la alia kaj la sento de akriĝinta malsekureco kreis la kondiĉojn de kapturna sekuremo, kiu tradukiĝis per multigado de “sekurigitaj” restadejoj: nombriĝas dudeko da tiaj restadejoj en la urbaro. Ĉefa konstrufinanco de tiu loĝmodo en la regiono — ĝi regas aron da 5500 loĝejoj, el kiuj 90% estas luigitaj-, la grupo Monné-Decroix elmontras sian bonfarton: ĝi vendis 1746 loĝejojn en 2001 kaj liveris 1400. Ĝia vendospezo en 2001 altiĝas ĝis 195 milionoj da eŭroj (150 milionoj en 2000). Estas lasta pruvo de ĝia vivpovo, ke tri grandaj bankoj (BNP Paribas, le Crédit Mutuel kaj le Crédit agricole)* subtenas ĝin per siaj kapitaloj.
S-o Robert Monné, ĝia prezidanto-ĝenerala-direktoro, estas lerta homo. Li scias, ke la perfortoj al la urbo valorigis lian kompanion. Influhavaj societoj de la konstruiga financistaro cetere proponis al li aliancojn, ĝis nun vane. Sur lia retejo “Prosperajn tagojn” li vendas al siaj eblaj klientoj. Li ekkrias, ke: “En spaco aerumita kaj bontenata la homoj volas loĝi, ne ektremante ĉiufoje kiam iu frapas ĉe la pordo”. Ĉial s-ro Monné scias, ke la franca socio nur komencas sian “usoneciĝon” kaj ke la supermezaj sociklasoj ne sen antaŭjuĝo iniciĝas al la monŝranko-urboj. Demandite pri la graveco de la sekuro en siaj restadejoj, li subaŭdigas tion, kio plej plaĉas al la amasopinio. Li asertas, ke: “Niaj luantoj kontentas vivi en varmeca etoso”. Kaj konvinkege li argumentas, por fortigi sian rezonadon, ke: “Neniu havas sufiĉajn monrimedojn por sekurigi iun areon. Por tio necesus loki ĝendarman skadron antaŭ ĉiu restadejo”.
Patrino de du infanoj aĝaj je kvar monatoj kaj du jaroj, s-ino Marie Durand luas, de julio 2000, Monné-Decroix-apartamenton en restadejo havanta kamparecan nomon: Aleo de Garono. Tiu juna 34-jara sinjorino estas internulo en tuluza hospitalo; ŝia edzo estas inĝeniero. Ŝi atestas, ke: “Ni decidis lui tiun kvarĉambraĵon, ĉar ni tiel povas lasi niajn infanojn ludi ekstere sen kontrolo, sen dratreto kaj sen ĉirkaŭmuro por ilin ŝirmi”. Sed tiu spirita kvieto estigas koston. La juna sinjorino konfidencas, ke: “Niaj amikoj ne povas neatendite viziti nin. Ni devas ĉeesti por ebligi, ke ili eniros en la restadejon. Krome, tial ke la parklokoj estas limigitaj kaj numeritaj, ili ne ĉiam havas eblon parkumi sian veturilon”. Ne kontesteblas tiu sklaviĝo sub severega interna regularo. Ĝi iel estas la pagota prezo por komforte kaj trankvile vivadi. Ŝi komentas, ke: “Ni estas ĉi tie en iuspeca privilegia insuleto”.
La diskreskado sur la francia teritorio de enklavoj enloĝataj de supermezaj sociklasoj signas, ke la streĉoj naskitaj de la “fracture sociale”* — la amaso de la senmonuloj estas ja pluvivigata per socia perfuzo (revenu minimum d’insertion, contrats emplois solidarité, emplois jeunes*, ktp...), dum la posedanta malplimulto amasigas profitojn — estas difektanta la francan socian modelon. Deĉiama fandujo de la socia miksado kaj de kunvivado, la francia urbo estas de nun trafita de la demono de la diferencigismo*. laŭ la ŝablono de la usonaj “gated communities”* — tiuj restadejaj ĉirkaŭurboj strukturitaj de societna apartismo — la francaj fortresoj instituciigas urbecan idealon bazitan sur komuniĝo de destino. Ĉu inĝenieroj pri aeronaŭtiko, ĉu sciencesploristoj, ĉu arkitektoj, ĉu ĵurnalistoj, tiuj profesiuloj elektis urban secesion nome de ia “inter-si-ismo”, forlasante la publikan spacon al la malriĉuloj, al tiuj kiuj timigas, tial ke ili ne kapablis profiti la feliĉigan tutmondismon.
Pli ol la problemoj de malsekureco, la tutmondigo de la ekonomio estas la baza kaŭzo de tiuj “kuniĝemaj engrupiĝoj”, ĉar ĝi aliigis la regulojn de la sociemo. Per senĉesa laŭdado de la meritoj de la tuteco fronte al la parteco kaj de la reteco fronte al la proksimeco, la starigo de insularoj karakterizitaj de la koncentrado de la riĉaĵoj en la manoj de nova burĝaro, estas malfamiganta la publikan urbon. Nu, tiu publika urbo estas favoranta la renkontiĝon de la popolaj kaj de la mezaj sociklasoj, sur la strato, en la sportkluboj, en la lernejoj. Tiel tiu paro de kvardekjaraj mezaj kadruloj — kiu, vivinte en pariza distrikto, kaj sekve de profesia translokiĝo, ĵus aĉetis pavilonon en iu el la multaj tuluzaj enklavoj-, sin pravigas dirante, ke: “Eĉ se ni daŭre komunisme voĉdonas kaj se ni reklamas la socian miksitecon, ni bezonis instali nin en kvieta loko”.
Evidentas la respondeco de la amasinformiloj en tiu abrupta scenaro de socia malprogreso. La dramaturgio naskita de la spektaklo de bruligitaj veturiloj kaj de ŝtonumado al la policistaro estas bone reguligita mekanismo. Sur la magia scenejo de la televidekranoj montratas sama dekoracio: konotaciita konstruensemblego, kun ties grapoloj de magrebdevenaj kaj nigrafrikdevenaj junuloj, kun ties multegaj surfasadaj skribaĉaĵoj, filmitaj per surŝultraj kameraoj de ĵurnalistoj police protektataj. Tiu sursceniga arto, krom tio ke ĝi transformas la realon en spektaklon kaj naskas nekompletan informaron, anestezis la tutan francian politikan vivon.
En tiu kunteksto, la dismultiĝado de urbaj areoj privatigitaj kaj sekurigitaj ne estus kaŭzo de maltrankviliĝo — la konstrufinancistoj ja ĉiam estis ekonomiaj agantoj de la urba kreskigo -, se ĝi ne profitus de la konsentema sinteno de la lokaj balotelektitoj kaj de la ŝtato. Konstruinte dudek-du restadejojn en la nura tuluza urbaro, la Monné-Delcroix-grupo eksportas de nun siajn loĝejojn en aliajn franciajn ĉefurbojn: Turo (2 retadejojn), Avinjono (3), Nantes (3), Montpeliero (4), Liono (3), Marsejlo (1), Bordozo (3), ktp....Unu sekurigita restadejo estus liverota al Alfortville en 2003, atendante Marne-la-Vallée, kie diskutoj estas okazantaj. La listo de la urbestroj, kiuj liveris al ĝi konstrurajton, senĉese pliampleksiĝas. S-ro Monné konfidencas, ke: “Estas iuj urboj, al kiuj ni ofertadis, kaj estas aliaj, kiuj mem kontaktis nin. Grava elemento en tiu evoluo estas, ke la balotelektitoj petantaj tiuspecan loĝmanieron devenas de ĉiuj politikaj sferoj.” S-ro Monné substrekas, ke: “La plej multaj komunumoj, en kiuj ni instaliĝis, estas el maldekstraj medioj”.
Eluzite de tri jardekoj de politikaj fiaskoj en la popolaj ĉirkaŭurboj, ankaŭ la ŝtato elektis plifortigi tiun apartigan movadon. Por ekhavi la favorojn de la mezaj sociklasoj, la registaro de s-ro Lionel Jospin donis sian konsenton por la strategio de invado de la publika spaco per sekurigaj apartaj aranĝoj — 201 komunumoj estas instalintaj inter 1997 kaj 1999 kameraojn, por kontroli la publikajn vojojn-, kaj ĝi ellaboris planon de malplialtigo de la impostoj, kiu profitas ĉefe al la supermezaj sociklasoj. Studo farita de “Observatoire français des conjonctures économiques (OFCE)”* elmontras, ke la plej riĉaj 25% da geedzparoj profitas de pli ol 50% (80 miliardoj) el la francfrankaj sumoj de la malpliigo de la rektaj impostoj kaj de TVA*. La buĝetaj opcioj de la registaro de s-ro Jean-Pierre Raffarin, proponitaj en septembro 2002 — grava plialtigo de la kreditoj konsentitaj al la ĝendarmaro kaj al la polico, malpliigo de la laŭenspeza imposto, ĉefe favora al la superaj socitavoloj — pliakrigas tiun tendencon.
En tiu kunteksto de malengaĝiĝo de la ŝtato fronte al la plimultiĝo de fortikigitaj enklavoj, neatendita aganto ĵus ekaperis: la banka medio. Laŭ s-ro Jacques Guinault, direktoro de “BNP-Protection habitat”* (filio de BNP Paribas kaj de AXA*) la entrudiĝo de la bankistoj ne estas miriga. Li asertas, ke: “Estas en Francio merkato de la sekureco, kiu diskreskas, sed kiu estas ankoraŭ disigita kaj misorganizita. Sciante, ke nia profesio konsistas en sekurigo de la posedaĵoj, ni opinias, ke ni estas tute rajtigitaj por proponi nian kompetenton sur tiu tereno al nia privata klientaro”. Por la pago de ĉiumonata abono, la kliento de BNP disponas alarmsistemon kaj telekontrolan servon, kiu konstante ŝirmas ties domon.
Kreita en septembro 1998, BNP-Protection habitat estas prospera entrepreno. En 2001 ĝia financa enspezo altiĝis ĝis 22 milionoj*, t.e. 12500 subskribitaj kontraktoj. Ankaŭ konstateblas, ke la unua francia banko ne estas sola sur la merkato. Ĝiaj bankaj konkurencantoj kaj la mutualaj societoj volas sian pecon da kuko. Tiom pli ke, se 1% da francaj geedzparoj posedas telekontrolsistemon, la fakuloj pri sekureco opinias, ke Francio baldaŭ malpliigos sian “malfruon” kompare kun Unuiĝinta Reĝlando, en kiu 15% da hejmoj estas sekuregigitaj.
De ĉiuj formoj de “kaŝa persuado”, la plej kruela estas tiu kiu fariĝas tutsimple per la ordo de la aferoj. Pierre Bourdieu. En Italio, la ordo de la aferoj nevideble persvadis plimulton de voĉdonantoj ke la tempo de la tradiciaj partioj finiĝis jam. Tiu konvinko enradikiĝis en konstato: la politika sistemo akcele malkreskas ekde la jaroj 1980. Certaj parolas pri “gangreno” kaj pri “putrado”. La korupto ĝeneraliĝis kaj akiris halucinajn proporciojn. La ŝmirmona sistemo kostis al la lando pli ol 75 miliardojn da eŭroj... La kaŝa financado de la partioj favorigis fabelan personan riĉiĝon de la ĉefaj politikaj gvidantoj, precipe de la socialistoj kaj de la kristdemokratoj. “Kiu ajn havis okulojn por vidi, povis aserti Indro Montanelli, konsciiĝis pri la enorma kontrasto de la vivnivelo de la altaj respondeculoj kun iliaj enspezdeklaroj *. ” Ekde 1992, lavango da aferoj malkaŝiĝis per la operaco “Mani pulite” (Puraj manoj) kaj la juĝisto Antonio Di Pietro. La iama prezidanto de la Konsilio kaj ĉefo de la socialistoj, Bettino Craxi, akuzita esti riĉiginta sin kontraŭleĝe, demisias en la plej granda malordo, prikraĉata de kolera amaso kiu provas eĉ linĉi lin... Siavice, s-ro Giulio Andreotti, ankaŭ iama prezidanto de la Konsilio kaj ĉefa gvidanto de la kristdemokrata partio, estas kulpigita, priklaĉata kaj akuzita pri “koluzio kun la Mafio”, pro “kompliceco de murdo”... La falo de tiuj du gigantoj ŝancelis la tutan politikan sistemon, kiu vidis en la spaco de kelkaj monatoj centojn da deputitoj, da senatoroj kaj iamaj ministroj celo de publika malŝato, frapitaj de skandaloj, persekutataj de juĝistoj kaj vipataj de la amaskomunikiloj... Akuzita pri ĉiaj malversacioj, la reganta politika klaso retroviĝis senkapigita, malagnoskita de la publika opinio kaj dronanta en malfido. “La malpleno estas tia, la paniko tiom forta, skribas Eric Joszef, ke certaj malkaŝe esprimas sian timon de puĉo*. ” Meze de tiu granda droniĝo, s-ro Silvio Berlusconi, jam aliancita kun la postfaŝistoj de la Nacia Alianco, ne per puĉo, sed per ia kolektiva televida hipnozo, por la unua fojo gajnis la elektojn kaj fariĝis prezidanto de la Konsilio de majo ĝis decembro 1994. Tiu sperto de potenco fiaskis, sed ne malkuraĝigis s-ron Berlusconi, mem akuzita pri profitemismo, pri dubindaj artifikoj kaj pri friponaĵoj; li povis, por refariĝi ĉefo de la registaro en majo 2001, kalkuli kun siaj multaj atutoj. Kiaj atutoj? Unuavice tiuj kiujn disponigis al li lia grandega riĉeco, la dek-kvara de la mondo kaj la unua de Italio*. Riĉeco konstruita el nenio, danke al la protekto, komence, de lia socialista amiko Bettino Craxi. Per artifikoj li sukcesis unue en la domvendado, poste en la granda distribuo kaj la superbazaroj, poste en la asekuroj kaj la varbado, kaj fine en kino kaj televido. Li fariĝis, kun la grupo Bertelsmann, Rupert Murdoch, Leo Kirsch kaj Jean-Maire Messier, unu el la imperiestroj de la eŭropaj amaskomunikiloj. S-ro Berlusconi uzis sian febelecan riĉecon kaj la eksterordinaran potencon kiun donas al li, pere de simbola perforto*, liaj televidaj kanaloj por demonstri, en tempo de tutmondigo, simplan ekvacion: kiam oni posedas la ekonomian potencon kaj la komunikilan potencon, la politika potenco akireblas preskaŭ aŭtomate*. Kaj eĉ triumfe, ĉar lia partio, Forza Italia, atingis la 13-an de majo 2001 proksimume 30% de la voĉoj ĉe la parlamentaj balotoj, fariĝante tiel la unua politika organizo de Italio... Demagogo kaj popolisto, s-ro Berlusconi ne estas ĝenata de skrupuloj. Koncerne aliancanojn, li ne hezitis pakti kun la eksfaŝisto Gianfranco Fini kaj la rasisto Umberto Bossi. Tiuj tri homoj konstituas la plej groteskan kaj plej naŭzan triopon de Eŭropo. Tiom ke, ĝuste antaŭ tiuj elektoj, brita semajngazeto, memorigante la akuzojn de la itala justico kontraŭ s-ro Berlusconi, konsideris ke tia gvidanto “ne indas regi Italion”, ĉar li estas “danĝero por la demokratio” kaj “minaco por la juroŝtato *”. Tiuj sombraj antaŭdiroj montriĝis ĝustaj. Post la hontinda disfalo de la tradiciaj partioj, la itala socio, tiel klera, vidas sufiĉe senpasie (nur la kinarta mondo komencis rezistadon) la nunan malnobliĝon de politika sistemo pli kaj pli konfuza, ekstravaganca, ridinda kaj danĝera. Mokŝercante kiel foira ĉarlatano kaj danke al sia televida monopolo, s-ro Berlusconi starigas tion, kion Dario Fó nomas “novan faŝismon”*. La ĉefa demando estas, kiomgrade tiu zorgodona itala modelo eble morgaŭ etendiĝos al aliaj landoj de Eŭropo...
Ekde 1977, Leonard Peltier, indiano, membro de la Siu-gentoj, estas malliberigita en la malliberejo de Leavenworth en Kansaso, Usono. Li havas 58 jarojn kaj estas kondamnita al duoble vivolonga malliberejo, akuzite je murdo al du agentoj de la FBI. Li asertas sian senkulpecon ekde 25 jaroj. Liaj defendantoj diras ke li estas viktimo de politika proceso kaj de kondamno “por starigi avertan ekzemplon”, dum ekzistas nenia pruvo de lia kulpo. Malgraŭ internacia mobilizado de la defendantoj de la homrajtoj kaj de la Amikoj de la Indianoj de Usono, Peltier estas daŭre mallibera kaj lia kazo restas malmulte konata de la granda publiko.
Ofte, paroli pri la indianoj de Nordameriko referencas al stereotipoj: plumoj, bizonoj, tipioj*, ktp... En 2002, proksimume tri milionoj da indianoj, postvivantoj de la genocido farita de la usonaj koloniistoj kaj militistoj en la 19-a jarcento, vivas en Usono. La realeco de ilia ĉiutaga vivo estas tre malproksima de ĉiuj ĉi folkloraj kliŝeoj. La plimulto de tiuj popoloj konas ekonomiajn malfacilaĵojn kaj sociajn problemojn ligitajn al la perdo de identigaj orientiloj — kio sekvigis fortan alkoholismon ĉe multaj triboj. Malgraŭ tiuj negativaj aspektoj, la indianoj restas supervivantoj de la historio. Antaŭ tridek jaroj aperis kultura, socia kaj ekonomia renoviĝo en la diversaj triboj kaj rezervejoj. Pro siaj senĉesaj luktadoj, tiuj forgesitoj de Usono sukcesis atingi certan plibonigon de sia sorto.
Iliaj luktadoj esprimiĝas ĉiutage en la komunumaj centroj de la grandaj urboj aŭ sine de la rezervejoj, malproksime de brulantaj aktualaĵoj, kio kontribuas al la forgeso de iliaj postuloj. Ili luktas por la agnosko de iliaj kulturoj, lingvoj, de ilia identeco. Tiuj luktoj plurfoje perfortiĝis.
Unue kompreneble en la 19-a jarcento, kiam ili provis konservi siajn teritoriojn. Precipe la siuoj, unu el la plej potencaj popoloj de Nordameriko, kiuj kontaktiĝis kun la eŭropanoj ekde 1760 pere de francaj kaptilistoj. El inter tiuj, multaj enradikiĝis: tio klarigas la altan nombron de francaj patronimoj, inter ili Leonard Peltier.
Ekde 1854, la siuoj konfliktiĝas kun la usona armeo kaj provas limigi la antaŭiradon de la koloniistoj. Dum dudek-kvin jaroj, sub gvido de mitaj ĉefoj kiel Sitting Bull, Red Cloud kaj Crazy Horse, ili spitas la armeon kaj venkas ĝin en la fama batalo de Little Big Horn, en 1876, dum kiu la generalo Custer estis mortigita. Post la morto de Crazy Horse en 1877, la definitiva submetiĝo de Red Cloud kaj la murdo al Sitting Bull en 1890, la masakro de Wounded Knee en decembro de la sama jaro ĉesigis la rezistadon de la siuoj.
Amase enfermitaj en rezervejoj en la ŝtatoj Sud- kaj Nord-Dakoto, la siuoj spertis humiligon, mizeron, alikulturigon kaj senposedigon. Sed la rezistospirito ne forlasis ilin. En 1934, nova leĝo prezentita kiel pli favora kreis “tribajn registarojn” elektitajn de la indianoj. Fakte, tiuj “registaroj” ne reprezentis la verajn aspirojn de la siua popolo. En la 1950-aj jaroj, multaj indianoj devis foriri kaj instali sin en la urboj. Precipe junuloj inspiritaj de la politika kontestado de tiu epoko (Black Panthers, portorikanoj, Chicanos, oponantoj al la vjetnam-milito...) kreis en 1968 sian propran postul-movadon, la American Indian Movement (AIM). Laŭ la modelo de la movado de civitanaj rajtoj de la nigruloj, la AIM spertis tre rapide konsiderindan kreskon.
Leonard Peltier aliĝis frue al tiu movado.* Li engaĝiĝis kiel aktivulo en agadoj, partoprenis en la lukto kontraŭ alkoholismo, en la disdonado de nutraĵo kaj de helpaĵoj, en la kreado de programoj por memsufiĉo, en la restarigo de tradiciaj religiaj agadoj, kaj subtenis la renaskiĝon de aŭtoktonaj lingvoj.*
La AIM celas atentigi pri la dramecaj vivkondiĉoj de la indianoj per spektaklaj, sed ne perfortaj agadoj. Peltier partoprenis en 1970 en la okupado de Fort Lawton kie li renkontas la precipajn gvidantojn de la movado: Dennis Banks kaj Russel Means. En 1972, li organizis la Marŝon de la Rompitaj Traktatoj kiu finiĝis per okupado de la Oficejo de Indianaj Aferoj en Vaŝingtono kun grandega amaskomunika eĥo. Ekde tiam, la AIM estis konsiderata de la FBI kiel “subfosa” organizo kaj ĝiaj ĉefoj kiel “malamikoj”.
Tiam la registaro de la prezidanto Richard Nixon starigas la internan kontraŭspionan programon CINTELPRO por enŝovi agentojn kaj malstabiligi la tielnomatajn “subfosajn” organizojn, inter ili la AIM. En novembro 1972, akuzita de agreso kontraŭ agentoj de la FBI, Leonard Peltier estas malliberigita dum kvin monatoj, antaŭ esti senkulpigita, ĉar la afero estis antaŭaranĝita por kompromiti lin. Jam.
Paralele, la FBI, por la elektado al la prezido de la triba konsilio de Pine Ridge (la emblemeca rezervejo de la siuoj) favoras Richard-on (“Dick”) Wilson, “kunlaboranton” elektitan per malpli ol 20% de la enskribintoj... Tiu havas la mision restarigi la ordon en tiu rezervejo konsiderata kiel rifuĝejo de la “agitantoj”. Kun sekretaj fondusoj, Wilson kreas milicon, la Goons Squads (Guardians Of Oglala Nation). Por protesti kontraŭ la brutalaĵoj de la Goon Squads, la siuoj, helpate de la aktivuloj de la AIM, okupas en februaro 1973 la historian vilaĝon Wounded Knee. Leonard Peltier partoprenas la okupadon. La aŭtoritatoj sieĝas la vilaĝon dum 3 monatoj, hezitas sturmi ĝin, kaj mortigas du siuojn. En majo 1973, la sieĝatoj kapitulacas postulinte ke komencu intertraktado pri la rompitaj traktatoj kaj pri la vivkondiĉoj de la indianoj. Dum la sekvaj du monatoj, Dick Wilson kaj liaj Goons havas plenpovojn por respondecigi la oponantojn. Ondo da teroro frapas Pine Ridge: 80 aktivuloj estas murditaj inter novembro 1973 kaj fine de 1975... Vide al la krimoj, la plejaĝuloj vokas la AIM por helpo. La aktivuloj, inter ili Leonard Pelletier, intervenas kaj sukcesas forte bremsi la subpremadon de la Goons. Ili instaliĝas en bieno de amika familio, proksime de la vilaĝo Oglala en la rezervejo Pine Ridge.
Iun matenon de junio 1975, la bieno troviĝas ĉirkaŭata de la Goons, de FBI-agentoj kaj de amaso da policistoj. Proksimume je la 11:30 h, du federaciaj agentoj, Ronald William kaj Jack Cooler, penetras en la bienon persekutante junan siuon, Jimmy Eagle. Ekde tiu momento, la atestoj estas konfuzaj, ŝajnas ke la agentoj pafis sur la veturilon stiratan de Eagle. Kredante intervenon de la Goons, la aktivuloj repafas. La policistoj kaj la Goons ekatakas. La pafado ekas ĉiuflanke. Du aktivuloj de la AIM provas proksimiĝi de William kaj Cooler por malarmi ilin. Ili trovas ilin jam mortaj...
La AIM-anoj decidas fuĝi kaj, kontraŭ ĉia atendo, sukcesas. Nur juna siuo, Joe Suntz Killsright, estas mortigita. Leonard Peltier ĉiam asertis ke li restis proksime de la domo kaj koncedas esti pafinta sed neniam celinta William kaj Cooler.
Sekve al tiu pafado, giganta amaskomunika kampanjo provas kriminaligi la indianan movadon. La subpremo trafas ĉiujn rezervejojn. Kvar arestordonoj estas elmetitaj kontraŭ Jimmy Eagle, Dino Butler, Bob Robideau kaj Leonard Peltier. Butler kaj Robideau estas rapide arestitaj. Peltier, timante pro sia vivo, fuĝas al Kanado.
Butler kaj Robideau estas juĝataj en Iovao. Popola juĝantaro absolvas ilin, provokante la furiozon de la aŭtoritatoj kiuj koncentras nun siajn klopodojn kontraŭ Leonard Peltier, sola akuzito de la duobla murdo kaj kiun la FBI sukcesas ekstradiciigi el Kanado.
Lia proceso okazas en la urbo Fargo (Norddakoto), regiono de bredistoj malamikaj al la indianoj. La ĵurio cetere konsistas komplete el reprezentantoj de tiu socia kategorio. Lanĉiĝas kampanjo de misinformado. Oni parolas pri minacoj de atencoj aŭ de armitaj atakoj de la aktivuloj de la AIM por liberigi Peletier-on... La ĵurianoj, en la etoso de tiu ĝenerala paranojo, estas transportataj en blendita buseto kaj izolitaj en sekurigitaj lokoj...
La juĝisto decidas ke ĉiuj atestantoj de la defendo koncernantaj la tiutempan teror-etoson estas neakcepteblaj same kiel ĉiuj kiuj direktiĝas kontraŭ la FBI aŭ la Goons. Li ne volas ke oni reparolu pri la elementoj kiuj ebligis la absolvon de Butler kaj Robideau.
Male, li ne refutas la atestojn de certaj agentoj kiuj pretendas esti vidinta Peltier-on pafi per pafilo AR15 sur William kaj Cooler. Alia gento asertas esti identigita Peltier-on danke al la celilo de ties pafilo. La advokatoj de Peltier demonstras ke ne eblas identigi iun ajn el la loko kie troviĝis tiu agento. La juĝo konsideras nenian obĵeton de la defendo. Kaj sur komplete svagaj bazoj kondamnas Leonard-on Peltier al duoble vivolonga malliberejo. Peltier apelacias, sed la kortumo konfirmas la verdikton.
En 1981, novaj dokumentoj permesas relanĉi novan serion da apelacioj. Ekspertizisto konfirmas tribunale ke la pafilo AR15, servinta por akuzi Peltier-on, ne povas esti la armilo mortiginta la agentojn, ĉar la kuglingoj ne kongruas...
En sia juĝo de la 22-a de septembro 1986, la apelacia kortumo konkludas ke la balistika raporto liverita dum la proceso estas “suspekta” kaj deklaras ke tiu nova pruvo kreas nur la “eblecon” kaj ne la “probablecon” ke Peltier mortigis la agentojn kaj koncedas ke tiu fakto “povintus ŝanĝi la verdikton de la unua proceso”. Sed konfirmas la verdikton!
La Supera Kortumo, en 1987, rifuzas prononci sin pri tiu kazo. En 1993, la Komisiono pri liberigo laŭ parolo rifuzas peton de liberigo. Dum nova aŭdienco, en 1995 — Peltier estas defendata de Ramsey Clark, iama justicministro — la prokuroro Lynn Crook koncedas ke “nenia pruvo ekzistas kontraŭ Leonard Peltier”! Li aldonas ke la registaro “neniam akuzis [lin] je rekta murdo” kaj ke, en kazo de nova juĝado, “la justico ne povus rekondamni lin”. Tamen, la Konsilio pri kondiĉa liberigo opinias ke ĝi ne povas liberigi lin, ĉar Peltier daŭre insistas pri sia senkulpeco, kio “ne kongruas kun la decido de la ĵurio”.
Restas nur la pardono de la prezidanto. En 1996, s-ro Clinton asertis: “Mi ne forgesos Leonard-on”, sed fine de la jaro 2000, post elekto de s-ro George W. Bush, li faras nenion. Kaj ĉar s-ro Bush ne estas amiko de la indianaj malplimultoj, la espero vidi Leonardon Peltier retrovi la liberecon malpliiĝas.
La publikaj opinioj kun subteno de la Nacia Kongreso de la Indianoj de Usono, la Nacia Konsilio de la Eklezioj, Amnestio Internacia, kaj personecoj kiel la subkomandanto Marcos, Nelson Mandela, m-ro Desmond Tutu, Rigoberta Menchu, la Dalai-lamao, same kiel dekmiloj da civitanoj tra la mondo, luktas por revizio de la proceso.* Ĉar montriĝas pli kaj pli ke la vera krimo de Leonard Peltier — “United States Prisoner 89637-132” — konsistas el esti indiano kaj defendi la esencajn rajtojn de tiuj unuaj popoloj al kiuj Usono ankoraŭ ne pagis sian historian ŝuldon*, multaj etnologoj kaj amikoj de indianoj enskribiĝas en tiun batalon*, kiu estas tiu de la digno ŝtelita al homo pro lia politika engaĝiĝo kaj pro lia etna deveno.
Se la fantomo de komunismo ne plu perturbas la eŭropan ĉielon, tiu de Markso de kelka tempo denove ekhantas la mensojn de tiuj, kiuj ne volas daŭre ne kompreni la mondon nek suferi ties katastrofan kurson. Tio alportas al ni regule novajn legadojn aŭ relegadojn de lia verkaro, destinitaj renovigi la komprenon, nun kiam la marksismaj okulklapoj estas for, kiuj tiel longe baris ĝin.
Tia estas la mallonga eseo, kiun Dick Howard, profesoro pri politikaj sciencoj ĉe la universitato de Nov-Jorko, ĵus dediĉis al li.* Lia celo estas substreki la profundan unuecon de la procedo de Markso, ekde lia doktoriĝa laboraĵo (1841) ĝis lia politika testamento, la Kritiko al la Gotaa programo (1875). Tiu unueco venas precize de la volo de Markso evoluigi kritikan pensadon kontraŭ “ĉiuj ĉielaj kaj teraj dioj kiuj ne agnoskas la homan konscion kiel plej altan diecon”. Markso ne ĉesis etendi la kampon de tiu kritiko de la religio ĝis al la fetiĉoj tipaj por la ekonomiaj kapitalismaj rilatoj, kaj li samtempe profundigis la principojn.
Ĝuste pri unu el la plej efikaj fetiĉoj, tiu de la ŝtato, okupiĝas la lasta verko de Tom Thomas.* Tiu religio de la moderna ŝtato, kies unu el la unuaj kaj plej vigla kritikantoj estis Markso, malgraŭ la plejmulto de liaj disĉiploj, ĝi estas kredo samtempe al ĝia ekstereco rilate al la civila socio, al ĝia neŭtraleco rilate al la konfliktoj (precipe la klasaj) kiuj trairas ĝin, kaj fine al ĝia ĉiopoveco rilate al la solvado de tiuj konfliktoj. Kontraŭ tiu kredo, Tom Thomas mobilizas la multnombrajn teksterojn kiujn Markso didiĉis al ĝi laŭlonge de sia verkaro, por trafi la enigmon de tiu moderna sfinkso.
Tiel li memorigas ke la diseco inter ŝtato kaj civila socio, tipa por la moderna ŝtato, kavas sian fonton en la dividoj kiuj disŝiras la civilan socion: la diseco inter la privataj individuoj kaj la klasaj antagonismoj kiuj rezultas de la ekspropriigo de la produktantoj. Tiel ke la ŝtato estas nur la ŝajne ekstera kaj fremda formo, kiun alprenas la unueco de socio, kiu mem ne estas unueca. De tio, ĝia ĝenerala funkcio: certigi la reproduktad-kondiĉojn de la kapitalo kaj, de tio, la socian reproduktadon, subordigitan al la unua. Tiu estas, konklude, la radiko de la ŝtatfetiĉo kiu ordinare kondukas la individuojn transformitajn al civitanoj, al tio ke ili atendas sian bonstaton de ĝi.
Tom Thomas povas do unun denunci tiujn, kiuj ekspluatas tiun komunan kredon kiel grandaj pastroj de la religio de la ŝtato. Hieraŭ predikantaj la zorgo-ŝtaton kiu zorgas por la bonstato de la civitanoj, ili nun serĉas en la ŝtato la rimedon por reformi la kapitalismon kiu, sub la efiko de transnaciigita financkapitalo, endanĝerigas la atingojn de la zorgoŝtato mem.
Yvon Quiniou, kune kun aliaj nuntempaj pensistoj, proponas al ni relegi Markson elirante de tute alia demando.* Ĉu eblas repacigi materialismon kaj moralon? Oni malpravus, laŭ li, pensante ke tiu demando ne koncernas la pensadon de Markso. Kontraŭ lia kompreno (kaj lia memkompreno) ekskluzive teoria kaj do sciencista, la aŭtoro evidentigas ke la precipaj konceptoj de la marksa pensado (tiuj de ekspluatado, de historia progreso, de komunismo, ktp.) enhavas ĉiuj elementon de praktika normeco (certigo de valoroj); tiu elemento kontribuas same al lia kritika tasko kiel al la evidentigo de la kontraŭdiroj kiuj disŝiras kaj eksplodigas la socian realon. Tiu praktika normeco estas ne nur etika (elirante de la certigo de valoroj apartaj kaj kontingencaj, ĉar relativaj al civilizo, epoko, klaso aŭ eĉ individuo), sed propradire morala, en tiu senco ke ĝi celas la realigon de valoroj kiuj estas samtempe universalaj kaj nepraj.
Kvankam promesante defendi, ĉie en la mondo, liberecon kaj demokration, la strategia dokumento publikigita la 20-an de septembro de la registaro Bush ĉesigas la malarmadon; malpermesas al ĉia potenco voli rivali kun Usono en militfortoj; starigas teorion pri preventa interveno; evitas al usonaj civitanoj la jurisdikcion de la Internacia Pun-Kortumo. Mallonge, Usono pretendas la statuson de “Imperio de la Bono”, al kiu ĝi aspiras dum jarcento.
Kiam Abraham Lincoln reelektiĝis en 1864, Karlo Markso gratulis lin nome de la International Workingmen’s Association.* Charles Franklin Adams, tiama ministro de la usona registaro, respondis al li per jenaj vortoj: “La registaro de Usono plene konscias ke ĝia politiko ne estas, kaj devas neniam esti, reakcia. Tamen, ni devas konservi la direkton kiu estis ĉiam nia, nome deteni nin de ĉia propagando kaj de senleĝaj intervenoj en eksterlando. Niaj principoj diktas al ni apliki la saman justicon al ĉiuj homaj estaĵoj kaj al ĉiuj regnoj, kaj ni kalkulas kun la bonfaraj sekvoj de niaj fortostreĉoj por akiri la subtenon de niaj samcivitanoj same kiel la respekton kaj la amikecon de la tuta mondo.” La frazo de s-ro George W. Bush, “Vi estas kun ni aŭ kontraŭ ni”, supozigas ke la partio de Lincoln ŝanĝiĝis. Kiel kaj kial?
La usona naciismo ĉiam oscilis inter brutala pragmatismo kaj retorika idealismo. Tiu idealismo, kiu reprezentas danĝeron por la pragmatismanoj, estis de tiuj cinisme ekspluatata. Efektive, kio okazus se la civitanoj fine komprenus laŭvorte la progresismon de la Deklaracion de Sendependeco?
La priskribo ankoraŭ aktualas, kiun faris Tocqueville de Usono, tiu nacio dispartigita inter regionismo kaj moviĝemo, materiismo kaj religiemo, privatigo kaj aroganta naciismo. Temas pri la komerca respubliko kiun kondamnas Thomas Jefferson kiam li mortas 1826, kvin jarojn antaŭ la vojaĝo de Tocqueville. Jefferson kaj liaj posteuloj volis rerilati kun la elsava universalismo de la Deklaro de Sendependeco. Sed se tiu daŭre fasonas la bildon kiun la nacio faras pri si mem, tio okazas malpli en la formo de kolektiva memoro ol en tiu de religio. Aŭ pli ĝuste de sekto. Por aniĝi sufiĉas akcepti ĝiajn principojn, kio ebligis la integradon, kiom ajn malperfekta ĝi estu, de katolikoj kaj protestantoj, paganojn kaj judojn, blankulojn kaj nigrulojn, eŭropanojn, hispanlingvanojn kaj azianojn.
La nova registaro praktikas surrealisman miksadon de ĝenroj. La registaro Bush postulas la aplikadon de la person-rajtoj en Irano, sed postulas de la tribunaloj ĉesigi siajn persekutojn kontraŭ la transnacia Exxon, akuzita de kompliceco en la subpremo en Indonezio.
Kiu memoras la stalinismon, tiu rekonos la simptomojn. Tamen, Stalino ne havis tiun kapablecon fasoni la publikan opinion kiun la usona kapitalismo perfektigas dum jam jarcento. La registaro Bush devenas de elito, kies cinismo kongruas kun tiu postmorala epoko, kiu jam delonge kutimas aĉeti la publikan opinion kaj la politikajn respondeculojn, en Usono kiel en eksterlando. La aktuala reĝimo apogiĝas ankaŭ sur la fundamentismaj protestantoj, tiuj fanatikuloj persvaditaj ke Usono ludas centran rolon en la biblia batalo de la Bono kontraŭ la Malbono kaj kiuj baziĝas sur la certeco ke tiu lando devas gvidi la mondon.*
Kiel oni ĝisvenis tien, post la relativa moderneco de la registaro Clinton, kiu gajnis la kooperadon de la transnacia kapitalo, laŭdis pli serenan usonan superecon, invitis la eksterlandajn elitojn partopreni la internaciajn decidojn kaj defendis version, kvankam minimumisman, de la internacia socialdemokratio?
Ĉu s-ro Bush estas falsa tradiciisto aŭ falsa modernisto? Komence, la respublikanoj estis persistegaj kontraŭuloj al la sklaveco. Ili estis ankaŭ la partio de la ekspansio sur la kontinento — Lincoln mem batalis en la milito kontraŭ Meksiko* -, de la rapida industriigo kaj de la maksimuma malfermo al la eŭropa enmigrado. Ĝia plej alta celo estis la defendo de la usona modelo kaj de ĝiaj naciaj interesoj vid-al-vide al korupta mondo. Ĝiaj grandaj ekonomiaj principoj estis la malfermo de la merkatoj al usonaj produktoj, la protektismo por la ekonomio kaj la amasa importado de kapitaloj.
Fine de la 19-a jarcento, tiu triumfismo turnas sin al la ekstera mondo. La landa okcidento progresas, kaj la superabundo de resursoj ebligas la konkeradon de novaj teritorioj. La loĝantaro, naciisma kaj intervenema, postulas la militon kontraŭ Hispanio. La Filipinoj estas aneksitaj en 1898 de la respublikano McKinley (1897-1901).
Kiam la okupado transformiĝas en armita batalo kontraŭ la sendependistoj, aperas protestmovado tra ĉiuj sociaj tavoloj. Tiu movado memorigas tiun kiun poste kaŭzis la vjetnama milito, kiu instigis la “saĝulojn” (la gvidantan klason) trudi al Lyndon Johnson ĉesigi tro multekostan konflikton kaj tro danĝeran por la civila paco. McKinley siavice, inter 1897 kaj 1901, povis ankoraŭ apogi sin sur la ekspansiismo de la naskiĝanta kapitalismo. La usona “jarmilismo” fariĝas la ideologia humo de novtipa imperiismo.
Tiu estas principe transformata de la posteulo de McKinley, Theodore Roosevelt (1901-1909). Kiel reformisto, Roosevelt provas integri la enmigrintojn kaj civilizi la novan kapitalismon. Li egaligas Usonon kun la grandaj potencoj, provokas revolucion en Kolombio en novembro 1903 por krei Panamon — unua kondiĉo por konstruo de la kanalo. Kaj li asertas ke Usono devas ludi en la okcidenta hemisfero “rolon de internacia policisto”. Tiu imperiismo zorganta pri la ordinaraj homoj naskis la militizitan providenco-ŝtaton kiun konstruis la posteuloj de Roosevelt.
La eklezioj, parto de la laika intelektularo kaj la socialistoj esprimis sian maltrankvilon. La kamparanoj de la popolista movado, malamikoj de la moderneco enkorpigita de la grandaj urboj, stariĝas kiel forgesitaj de la immperiismo. Iliaj plendmotivoj kaŭzis la akran intermilitan izolismon, kiu kontraŭstaris, sine de la respublikana partio, la internaciismon de la bankistoj kaj industriistoj.
La respublikanoj fine forlasis Roosevelt-on pri ties ekonomiaj reformoj, sed cedas la prezidantecon al demokrata reformisto, Woodrow Wilson (1913-1921). Kiel moral imperiisto kun kalvinisma tendenco, Wilson interesigas la intervenadon en Latinameriko. La demokrata registaro daŭrigas la integradon de la enmigrintoj, precipe de la katolikoj, en la politikan vivon. La internaciisma marĝena grupo de la granda kapitalo aplaŭdis la militon kontraŭ Germanio. Tiun kontraŭis la socialistoj kaj la popolistaj elementoj de la demokrata partio, kies gvidanto, William Jennings, demisias de sia posto de ŝtatsekretario.
Sed la milito kunigas la voĉojn de la ideologoj de imperiismo, de la nova teknokratio, de la granda kapitalo kaj de larĝa parto de la laborista movado, ĉiuj favoraj al ekstensio de la prerogativoj de la federacia registaro. La granda projekto de Wilson, integri Usonon en la Societon de la Nacioj, fiaskas pro kontraŭdiraj rezistoj. La izolistoj de ambaŭ partioj, kiuj venĝas pro la partopreno en la milito, kaj la unuflankistoj, kiuj opinias ke Usono devas esti libera utiligi sian novan potencon. La respublikana kontraŭulo de Wilson, la senatoro Lodge, patricio de Nov-Anglio, asertas ke Usono devas uzi sian bonŝancon, ĉar ĝi fariĝis la plej granda mondpotenco.
Dum la intermilita periodo, la elito respondeca pri la ekstera politiko mastrumas la pacon kaj preparas la estontan militon. La universitatanoj, bankistoj, ĵurnalistoj kaj juristoj laborantaj por la granda kapitalo devenas plejparte de la oriento kaj estas protestantoj. Kuniĝintaj en la Konsilio pri Eksteraj Aferoj, ili influas la registaron kaj la opinion, decidas pri internaciaj prioritatoj kaj distingas inter “respondecaj” kaj “nerespondecaj” politikoj. La estonta ŝtatsekretario de la prezidanto Dwight Eisenhower (1953-1961), John Foster Dulles, estis unu el iliaj ĉeffiguroj kaj samtempe reprezentis, kiel advokato, la interesojn de la Tria Regno. Nelson Rockefeller konvinkis la Konsilion subteni la karieron de lia juna protektato, s-ro Henry Kissinger, profesoro ĉe Harvard.
Tiu elito eniris same la demokratajn kiel la respublikanajn registarojn. Kaj se ĝi malsamopinias pri certaj punktoj, ĝi restas unuanima pri la graveco atribuenda al la usona dominado. La respublikanaj elementoj devenaj de la orienta marbordo kaj tiuj ligitaj kun Wall Street dominas tiun malgrandan rondon. Sed, en sia propra partio, ili alfrontas la lastajn adeptojn de la progresema popolismo el la Midwest. Malfidemaj rilate al Wall Street, tiuj respublikanoj predikas izolismon ofte bazitan sur klasa vizio, proksima al tiu de la germanoj aŭ de la irlandanoj, kiuj rifuzas ĉian aliancon kun Anglio.
La demokrata partio de Franklin Roosevelt (prezidanto de 1933 ĝis 1945) estas lama koalicio de socialistoj, sindikatistoj, teknokratoj kaj bankistoj. Ĝi enhavas iamajn progresemajn respublikanojn kaj akceptas ankaŭ katolikojn kaj judojn. Ĝia internaciismo estas wilson-eca, kun socialdemokrataj konsonancoj. Sed la malkonkordoj en sia partio, kaj ankaŭ la premado sur li kaj sur lia posteulo, Harry Truman (1945-1953), fare de la internaciismo de respublikana versio, trudas al li alianci kun la granda kapitalo sine de la militizita providenco-ŝtato.
La respublikanoj forlasas la izolismon en 1941. Sed, pere de la makkartismo kaj la malfido al la eŭropanoj, ili inspiras agreseman naciismon. La protestantaj eklezioj, kiuj subtenas jam dum jarcento la elsendon de misiistoj en Ĉinion, furioziĝis pro la potencakiro de la komunistoj en 1949. La unuflankismo de tiuj respublikanoj rekoneblas per ilia rifuzo redukti la armadojn, ilia fascino de la termonuklea teologio kaj ilia militema retoriko. Sed plej mirigas ke la respublikanaj prezidantoj (Dwight Eisenhower, Richard Nixon, Gerald Ford kaj eĉ Ronald Reagan kaj George Bush patro) obeas ĉiam tiujn elitojn kiuj fasonas la eksteran politikon, kaj restas fakte same multflankistaj kiel la demokratoj.
La sekretaj operacoj de la CIA, la ekonomiaj, politikaj kaj militaj intervenoj en la tuta mondo, la manipulado de aliancaj landoj, ĉio ĉi estis praktikata same de la demokratoj kiel de la respublikanoj. Kaj se oni rigardas malantaŭen, multaj malsamecoj kiuj ŝajnis disigi ilin, ŝajnas hodiaŭ relative sensignifaj. Kun la escepto de Ronald Reagan, neniu respublikana prezidanto rekte atakis la socian kontrakton. Ĉiuj simple akceptis ties disfalon, provokitan de la evoluo de la kapitalismo.
En kio la nuna prezidanto diferenciĝas? Lia avo, Prescott Bush, naskita en Nov-Anglio, estas la asociito de la plej riĉa demokrato de la New-Deal-epoko, Averill Harriman. Prescott, guberniestro kaj senatoro de Konektikuto, estis favora al la internaciismo de Roosevelt kaj al ties socia reformismo. Lia filo George (la iama prezidanto) elmigras post la milito al Teksaso, kies ekonomio malfermiĝas al la armado, la financo kaj la alta teknologio. Li ŝuldas sian politikan karieron nur al siaj intimaj rilatoj kun la aferaj rondoj (antaŭ ol fariĝi vicprezidanto de s-ro Reagan, li estis ambasadoro en Ĉinio, ĉe la Unuiĝintaj Nacioj, kaj direktis la CIA).
Reprezentanto de la malnova respublikana elito, li ne fartas bone en partio al kiu s-ro Reagan donis pli plebecan nuancon. Dum sia prezidanta balotkampanjo, li devas eĉ forlasi la Konsilion pri eksterlandaj aferoj, ĉar certaj arkaaj respublikanoj pensas ke tiu institucio komplotas kontraŭ la suvereneco de la lando.
S-ro George W. Bush, lia filo, ne havas tiajn trudiĝojn. Lia politika dominado en Teksaso estas prema. Li neniam fronte atakis la providenco-ŝtaton, kunlaboras kun la nigrulaj kaj hispanlingvaj komunumoj kaj plenigis ideologian malplenon defendante individuan kaj ritigitan version de religio. La demokratoj primokas lian nepotismon, akuzante lin konsideri la politikon kiel negocon. Sed fakte, li komprenis fundamentan aspekton de la kapitalismo: la submeton de la publika sfero al la merkato. Liaj komercaj aliancanoj, kiel lia patro, troviĝas en la armilkomerco, la financaj servoj, la petrokemio kaj la alta teknologio. Kaj li lokis iliajn reprezentantojn al la kapo de la federaciaj institucioj kaj departementoj.
Por flati la landon, s-ro Bush konstante kontraŭmetas eksteran mondon indiferentan aŭ malamikan al rekta kaj sana usona socio. Liaj emetoj reveni al minimumo da socia protekto sonas kiel elvoko de ombro de la periodo 1941 ĝis 1964. Ĉar granda parto de la loĝantaro komprenis kontraŭvole, ke tutaj partoj de la usona kapitalismo apogas sin sur krimaj agadoj, farĝas malfacile daŭrigi ian ajn interkonsenton.* Fronte al tio, la registaro provas ŝanĝi la temon per militema retoriko. La demokrata partio, sub influo de israela premgrupo kiu deziras nenion alian ol la militon kontraŭ Irako kaj, se eble, Irano, ne ŝajnas kapabla mergiĝi de sia politika komato. Ĝia pasiveco vid-al-vide la tribunala puĉo de la balotoj de 2000 estis pereiga por ĝi.
Ĉar la demokratoj dronas en la plej granda ideologia turmento, s-ro Bush scias ke li ŝuldas sian lokon nur al kvazaŭ-manko de opozicio. Sekve, li regas nur kiel ĉefo de minoritato, pasante de unu efemera plimulto al alia. Sed la atakoj dela 11-a de septembro 2001 donis al li la okazon por deklari la esceptostaton por nedifinita daŭro. Kaj se la malpleneco de lia ideologio okulfrapas, estus naive ignori ke li absolute regas la subpreman aparaton. Li parolas pri la nacio kiel pri eklezio, sed lia versio de respublikaneco reduktas la nacion fakte al agregaĵo de triboj en plena dispartiĝo.
José Bové kaj François Dufour, en interparolado kun Gilles Luneau, klarigas sian pledon por “kamparana agrikulturo”, kiu konformu al la bezonoj kaj deziroj de la konsumantoj, kaj por internacia alianco de kamparanaj, mediprotektaj kaj konsumanto- organizoj, kiuj celas la bonfarton kaj sanon de ĉiuj homoj en la mondo.
La rapidiĝo de la monda komerco ekde la falo de la berlina muro sekvigis mondvastan koncentriĝon de la entreprenegoj. Tiu konkurso de la gigantoj ne domaĝis la agrokulturon. La veno de la bioteĥnologioj rapidigis tiun fenomenon. Manpleno da transnaciaj agroĥemiaj firmaoj tenas en siaj manoj la “krudmaterialan”, eniran parton de la monda nutradmerkato. Ilia similaĵo, la agronutra industrio, kontrolas la finproduktan, eliran parton de la merkato. Kiel vi difinas la tutmondiĝon?
F.D.
Mi parolas pri “totaligo”*, sed tiu ĉi lasta vorto fariĝis en la lingvouzo* la simbolo de ĉiuj aĉaĵoj, kiujn provokis la freneza liberaligo de la interŝanĝoj. Tiu liberala tutmondiĝo estas do la volo de la liberaluloj povi disponi pri la planedo kiel vasta komercejo komplete malreguligita kaj nekadrita, kiu permesas interŝanĝi varojn senbare kaj sen rilato al socia, teritoria aŭ etika dimensio. Tio estas hegemonia komercemo volanta engluti ĉion.
J.B.
La internaciaj rilatoj funkcias laŭ la teĥnikoj de la respektiva momento kaj laŭ la propra loko en tiu sistemo. Sub la romia imperio la mondo limiĝis je la mediteranea ĉirkaŭaĵo. Poste ĝi larĝiĝis, laŭ la malkovroj de aliaj kontinentoj, ĝis la tuta planedo, kio kreis alian koncepton pri la mondo, kun la interŝanĝoj kaj alproprigoj de la spacoj profite al la kolonia “centro”, memdeklarita centro. Tio estas la rilato, kiun longtempe flegis la malnova Eŭropo, kontinento de la malkovristoj, kun ambaŭ Amerikoj, la Kariba regiono, Afriko, Oceanio kaj, parte, kun Azio. Nuntempe la transport- kaj komunikiloj vere tutplanedigas la spacon por la merkato. Kaj, laŭ la global leaders* , la tuta ĉi spaco devus obei nur la merkatan leĝon. La renversego, kiun ni nuntempe suferas, celas transformi ĉiajn agadojn sur la terglobo al merkatoj kaj al varoj. La rezisto al tiu tendenco estas la bazo de nia batalo.
Se ĉia homa agado fariĝas merkataĵo, la batalo okazas inter du konceptoj pri la socio. Unu, kiu lasas la merkaton, kun ĝiaj propraj reguloj, organizi la socion, integri ĉiujn homajn agadojn, sansistemon, kulturon, edukadon ktp., en la leĝon de la mono, kun kiel fina stadio — proponita ĉe la internaciaj traktadoj de la MOK* — la varigo de ĉio viva. La alia, kie la civitanoj, la politikaj institucioj, la vivospaco kaj la aliaj gravaĵoj kiel la medio kaj la kulturo, havas la povon organizi la socion.
F.D.
La tutmondiĝo, tio estas ankaŭ la samformigo laŭ malalta nivelo, la malreguligo pere de progresanta malmuntado de ĉiuj fundamentaj rajtoj, mallonge, ĝi estas la plej ekstrema komerco, kiu absolute fajfas pri la vivbezonoj de la homoj. Se oni vidas ekzemple, en kiuj politikaj kondiĉoj tiuj lobioj malantaŭ la kulisoj provis trudi al ni la MAI* , tiam evidentiĝas ke la diktaturo de la reĝo mono gvidas tiujn, kiuj profitemas de ĉio.
J.B.
Tio estas planedvasta diktaturo: se vi ne estas en la sfero de la merkato, vi simple ne ekzistas. Pasis la tempo de teritoriaj interŝtataj konfliktoj; nuntempe okazas militoj inter privataj povoj, kies batalkampo nomiĝas la merkato. Por mezuri la efikon de tio, sufiĉas vidi, ke la moncirkulado profitigas pli ol la tradiciaj agadoj de produktado kaj komerco. Hodiaŭ la mono laboras pri si mem: ĉe ĉiu rondiro ĉirkaŭ la mondo ĝi faras profiton. Kie estas la kreado de havaĵoj, de riĉecoj por aliaj? Estas la mono, la povo de la akciuloj, pensifondusoj, spekulistoj kaj ĉiuspecaj preduloj, kiuj trudas sian altan profitkvoton al la entreprenoj, devigante ilin maldungi eĉ se ili profitadas — oni vidis tion ĉe Michelin aŭ ĉe Valeo. Jen nova speco de parazitoj, de monsoifaj vampiroj! Jen profitdrogemuloj.
Ĉu pri tiu totaliĝo vi denuncas pli la moncirkuladon ol la interŝanĝon de varoj?
J.B.
Ni denuncas totalan modelon, kiun diktas la multnaciaj konzernoj. Sed ni revenu al la agrokulturo: malpli ol 5% de la agrokultura produkto eniras la mondmerkaton. Tamen, ĝuste la respondeculoj pri tiuj 5% da internaciaj interŝanĝoj volas organizi la 95% de la produktado, kiuj okazas por naciaj komercoj aŭ inter najbaraj landoj kaj trudi al ili sian logikon. Jen totalismemo.
Kian rolon ludas, en tiu liberala koncerto, Eŭropo kompare kun Usono kaj la grupo de Cairns*?
J.B.
Necesas reveni iom al la eŭropa historio kaj al tiu de GATT*. En la jaro 1957 la Komuna Agrokultura Merkato estis kreita por atingi la nutraĵan memsufiĉon*. Kiel oni spertis, ĝi baziĝas sur komuna merkato inter la membrolandoj, kiu, danke al komunaj organizoj de laŭproduktaj merkatoj, certigas garantiajn prezojn pli aŭ malpli laborpagaj: tre bonaj por la gren- kaj betkulturistoj, mezbonaj por la laktoproduktantoj, malpli bonaj por la bovviando, senefikaj aŭ eĉ neekzistantaj por ĉiuj aliaj produktoj. Tiu komuna merkato estis bonege protektata de la komunuma prioritato: la importoj ĉe la limoj estis doganataj ne per fiksaj doganprocentoj, sed per dogantarifoj variantaj laŭ la diferenco inter la interna garantiita prezo kaj la fluktuantaj mondaj prezoj. Por la eksportoj oni uzis la saman sistemon: variantaj “repagoj” al la industriuloj kaj komercistoj por kompensi la prezdiferencon inter la interna merkato kaj la mondmerkatoj.
Tiu sistemo funkciis danke al la financa solidareco de la membroŝtatoj de la Eŭropa Unio: ĉiu lando kontribuis al la eŭropa buĝeto laŭ ĝia BNP*, surbaze de elcentaĵo de ĝiaj enspezoj en IPV*. Tiel certigitaj pri la prezoj de siaj varoj, la eŭropaj agronutraĵaj agrokulturo kaj industrio, kiujn oni volis kuraĝigi produkti, celis kromprodukton por la eksporto, por grandigi siajn partojn de la mondmerkato, kio eksplodigis la eŭropan buĝeton. Estas vere ke oni kuraĝigis ilin, precipe en Francio, kun la slogano “Produkti por eksporti: la agrokulturo estas la verda nafto de Francio”.
Anstataŭ apliki politikon ebliganta mastri la produktadon, Eŭropo, sub la premo de la agronutraĵa lobio, lasis fari. Sed pro la internaj kaj eksteraj kritikoj al la buĝetaj sakstratoj ĝi 1992 reformis la komunuman agrokulturan politikon (KAP)* per prezmalaltigo por iomete pli malfermiĝi al la mondmerkatoj. Tiu reformo estis unua paŝo al la kompleta liberaligo de la agrokultura merkato: malmuntado parta, sed grava, de la tre protekta sistemo de variebla impostado, instalado de fiksaj doganprocentoj. Sed ĉar la eŭropa agrokulturo, eĉ la laŭdire tre konkuriva grenkulturo de la pariza baseno, fakte ne kapablas elteni la konkurencon de la mondmerkato, Eŭropo instalis rektajn subvenciojn por la produktantoj. Por la liberaluloj tiu reformo estis nur la unua etapo por konformigi la Eŭropan reguladon al tiu de GATT.
F.D.
GATT estas la antaŭulo de la MOK. Ĝi estis envere ne organizo, sed kontrakto, al kiu decidis aliĝi, surbaze de memvola devontiĝo, la landoj de la planedo. Ĝis la Uruguay Round en la jaro 1986 GATT ne intervenis en la agrokulturon kaj la nutradsistemon: ĉiu lando aŭ landogrupo estis libera por adopti la agrokulturan politikon de sia elekto. Trudinte siajn liberalajn regulojn al la industriaj varoj, GATT, kun sia emo regi la mondajn interŝanĝojn, metis la agrokulturon, la servojn, la intelektan propraĵon kaj la investojn en la programon de la sovaĝa liberaligo tiom kara al ĝi. Tio devigis la Eŭropan Union, ja GATT-ano, reformi sian komunan agrokulturan politikon.
La filozofio de GATT kaj ĝiaj principoj estas klaraj: la libera komerco. Necesas malaltigi la doganprocentojn — la ŝtato devas same trakti la importitajn varojn kaj la ekvivalentajn internajn produktojn — kaj forigi la preferajn kontraktojn inter ŝtatoj — tio estas la klaŭzo de la “plej favorita nacio”. Ni rigardu ekz-e la konflikton inter Eŭropo kaj Usono pri la banano: sepdek afrikaj, karibaj kaj pacifikaj landoj (la t.n. “AKP”) estas ligitaj kun la Eŭropa Unio per la konvencio de Lomeo. Kelkaj produktoj, kiuj parte devenas de la EU (Martiniko, Gŭadelupo, Kanarioj) estas pagataj al la produktintoj je prezo multe pli alta ol tiuj de la mondmerkato, por helpi tiujn AKP-landojn kaj por protekti ties agrokulturon; ili profitas Eŭropan import-kvoton de 857.000 tunoj da bananoj. Sed tiu konvencio malplaĉas al la usonaj multnaciaj entreprenegoj kiel Chiquita aŭ Dole, kiuj posedas grandajn plantejojn en Sudameriko, kie ili produktas pli malkarajn bananojn per socia kaj media dumpingo. Rezulto: Usono atingis kondamnon de la EU fare de la MOK-organismo por reguligi malkonsentojn, la ORM, en aprilo 1999.
Laŭ tiu filozofio, la interŝanĝ-liberigo devas stimuli la ekonomian kreskon kaj kontribui al la bonstato de ĉiuj. Tamen, la kresko ne sinonimas kun evoluo, kiel asertis la KUNKE*, kiu denuncas la kreskintajn malegalecojn en la mondo ekde la funkciado de la MOK 1995. Tiu ĉi, vastigante siajn interven-kampojn, ne celas nur reguligi la komercajn interŝanĝojn, sed volas ankaŭ trudi modelon de liberala socio kaj eĉ postulas de la ŝtatoj fari la malreguligojn necesajn por tio. En tiu kadro, koncerne la agrokulturon kaj nutraĵon, ŝtato povas kontraŭi la importadon de produktoj, kiujn ĝi ne volas havi, nur argumentante pri la sanprotekto de personoj kaj bestoj. Kaj kondiĉe ke la sciencaj argumentoj estu agnoskataj de la internaciaj ekspertoj ... kiuj lastaj estas agnoskataj de la MOK.
La ekzistkialo de la Codex alimentarius*: starigi san-normojn. En la sino de tiu ĉi instanco, la naciaj delegitaroj estas abunde infiltritaj de reprezentantoj de la agronutraĵa industrio, kiuj diktas siajn leĝojn. La EU kaj Usono solaj havas 60 % de la delegitoj, kvankam nur 15% de la monda loĝantaro. Estis, ekzemple, la Codex alimentarius , kiu metis sur la tagordon en junio 1997 postulon de Usono malpermesi la internacian komercadon de produktoj bazitaj sur kruda lakto.
J.B.
La reformo de la KAP en la jaro 1992, malaltigante la komunuman protekt-doganon, kondukis por la kamparanoj al malaltigo de la enspezoj, kiu devas, laŭ la liberaluloj, instigi ilin al “fortostreĉoj” por atingi konkurencivon. Por mildigi la ŝokon, Eŭropo instalis rektajn helpojn ĝenerale sendependajn de la produktokvantoj: tio prezentiĝis kiel helpoj laŭ la surfaco aŭ laŭ la bestonombro. Por la grenoj kaj la oleplantoj la helpoj ne estis limigitaj kaj dependis de la regiona efikeco, por komensi pli altan perdon de enspezo en la plej riĉaj regionoj kaj por la ekspluatantoj de akvumataj surfacoj ... Alivorte, oni elektis helpi tiujn, kiuj estis jam la plej riĉaj. Tio kontribuis al kreskado de la malegaleco inter la kamparanoj anstataŭ redukti ĝin.
Tiel la “grenkompenso” altas po 3.000 francaj frankoj (FRF) hektare en kelkaj departementoj de la pariza baseno kaj proksimume 2.000 FRF en Burgonjo, kie, kun la sama kulturo, la rikoltoj estas mezume ege pli malabundaj; por la akvumata maizo la diferencoj estas inter 600 kaj 1.000 FRF hektare laŭ la departementoj. Jen vera skandalo, aprobita de la EU kaj trudita al la franca registaro pere de la FNSEA. Tio havis almenaŭ la meriton videbligi la amplekson kaj la celojn de la publika kontribuo al la agrokulturo (memoru: 70 miliardojn da FRF de rektaj helpoj jare) kaj pridemandi la pravecon de tiuj helpoj, el kiuj 80% iras al la 20% de produktivegaj agrokulturistoj.
La redukto de la komunuma protekto ankaŭ ne plibonigis la situacion en tiuj sektoroj, kie la protekto jam mankis, ekzemple ĉe la fruktoj kaj legomoj, kiun oni forlokigas en la magrebajn landojn, aŭ la ŝafviando.
F.D.
En marto 1999 en Berlino, por prepari la traktadojn de la Millenium Round en Seattle [en la sekvo: Seatlo — vl.], kadre de la GATT kiu fariĝis MOK, la Eŭropa Unio aldonis plian kuleron da liberalismo, nomita “profundigo de la reformo de la KAP”, por prezenti sin en bona pozo en Seatlo. Ĝi akcentas la sisteman malaltigon de la prezoj (-10 ĝis -20%) per malaltigo de la komunuma protekto, parte kompensita per rektaj helpoj.
En novembro 1999 Eŭropo iris do al Seatlo, al la kunveno de la MOK taskita fiksi la enhavon kaj la formojn de la venontaj liberaligoj. Ankaŭ vi iris tien. Kial?
F.D.
Tiuj traktadoj estis esence gravaj, precipe tiuj koncernantaj la agrokulturon kaj la forstan ekspluatadon, ĉar ili decidis pri la sorto de la kamparanoj en la tuta mondo. Ni iris al Seatlo, ĉar ekzistis la Marakeŝaj traktadoj kreantaj la MOK-on en aprilo 1994. Tie estis subskribita akordo por sep jaroj, kiu, koncerne la agrokulturon, devigas ĉiun landon redukti je 36% sian protekton ĉe la limoj kaj devige lasi eniri en sian internan merkaton je reduktita doganaĵo minimume 5% de la konsumkvanto de ĉiu opa produkto: la liberalismo scias esti direktisma, kiam temas pri siaj interesoj, ĉi-kaze tiuj de la multnaciaj agronutraĵaj entreprenoj. Aldoniĝas la redukto de 21% de la subvenciitaj eksportkvantoj kaj de 36% de ilia sumo. Rezultiĝas konsiderinda malaltigo de la subteno de la internaj prezoj.
J.B.
En la konvencio estis ankaŭ planita, ke, antaŭ ol komenci novan raŭndon en Seatlo, oni bilancu tion, kion la Marakeŝaj konvencioj devis nepre kontribui al la universala bonstato. Oni daŭre atendas tiun bilancon! Tamen, ni ne bezonis tiun oficialan bilancon — kiun ni malgraŭ tio daŭre postulas — por taksi la amplekson de la damaĝoj. Jen nur unu cifero por la eŭropa agrokulturo: de 1992, la unua jaro de la nova orientiĝo de la KAP al la mondmerkato, ĝis 1998 — do pli ol duono de la tempo de la Marakeŝaj konvencioj-, Eŭropo perdis unu milionon da agrokulturaj aktivuloj, el inter ili 300.000 en Francio.
La landoj de la sudo, siavice, estas la grandaj perdantoj de tiuj traktadoj, ĉar ili ne havas la rimedojn por financi rektajn helpojn por iliaj kamparanoj: la malfermo de la limoj murdas iliajn pornutrajn kulturadojn kaj pligravigas la kamparanan elmigradon, kio endanĝerigas ilian nutran aŭtonomion. Jen ekzemploj: Sudkoreio, Filipinoj, do landoj, kiuj estis pli ol memsufiĉaj pri rizo, estas devigataj importi malaltkvalitan rizon, kiu alvenas je pli malalta prezo ol la loka rizo kaj malekvilibrigas la nacian merkaton. Hindio kaj Pakistano, grandaj produktantoj de teksaĵoj kaj de kotono, devigatas importi industriajn fibrojn, kiuj konkurencas ilian nacian produktadon. Same en Eŭropo, la mastrumado de la laktoproduktado (pere de la politiko de kvotoj starigita 1984) endanĝeriĝas pro tiu klaŭzo de deviga importado de almenaŭ 5% de la konsumaĵo: tiuj 5% aldonitaj al la interna produkto transformas la mastrumatan oferton en kroman oferton kaj premas sur la prezoj pagataj al la eŭropaj bredistoj, kiuj regule malaltiĝas de pli ol tri jaroj.
Jen kial, kun pli ol mil organizoj el pli ol cent landoj, la Kamparana Konfederacio postulas, ke antaŭ ol malfermi tute novan komercan traktadon sine de la MOK, oni faru bilancon de la Marakeŝaj konvencioj, kun taksado de iliaj sociaj, mediaj kaj ekonomiaj sekvoj.
Vi iris do al Seatlo por diri “ne al la MOK” ...
F.D.
Ne nur. Ni volis ankaŭ sekvi tiujn mondajn traktadojn por pripensi kaj anticipi iliajn konkretajn sekvojn por la kamparanoj, kaj aparte por la KAP. Por fari tion, la Kamparana Konfederacio elektis delegacion de kvar personoj (Patrice Vidieu, ĝenerala sekretario, Christian Boisgontier, nia reprezentanto ĉe la Eŭropa Kamparana Koordinado*, José kaj mi), delegacion, kiun la franca registaro akreditigis ĉe la konferenco de la MOK. Ni iris tien kun analizo kaj kun proponoj debatendaj kun la aliaj kamparanaj organizoj, sine de Via campesina.
Ĉu vi povas resumi viajn proponojn?
F.D.
Unue ni asertas la rajton de la popoloj nutri sin mem kaj libere kaj demokrate elekti sian tipon de agrokulturo. La abundo de havaĵoj kaj de nutraĵo atingas senprecedencajn nivelojn, sed la nombro de homoj sen tegmento, sen laboro kaj ne satmanĝantaj atingas ankaŭ senprecedencajn nivelojn. Eŭropo fondis sian agrokulturan politikon sur la nutra memsufiĉo protektante sian merkaton kontraŭ ekstera konkurenco. Ni konsideras tiun rajton legitima kaj same la rajton de ĉiuj landoj aŭ landogrupoj de la mondo elekti la tipon de agrokulturo, kiun ili volas protekti por atingi sian nutran sekurecon kaj mastri la ekvilibron inter urbo kaj kamparo.
Tio implicas ankaŭ la povon rifuzi la forlokigon de la produktejoj, kiel faras nun la eŭropa agronutra industrio instalante, ekzemple, porkejojn, kokinejojn, legomforcejojn ktp. en landoj, kie la kostoj malpli altas kaj la reguloj malpli atentas la socian protekton. Plej ofte tiuj praktikoj malekvilibrigas la lokan agrokulturon, detruas la medion, malpliigas la naturajn vivrimedojn kaj minacas la nutran sekurecon de la koncerna lando, ĉar tiuj produktoj estas ĝenerale destinitaj al la eksporto. Kio okazas, kiam granda agrokultura entrepreno anstataŭas mil kamparanojn, produktas same multe aŭ eĉ pli laŭ kvanto kaj disvendas ĝin sur la mondmerkato? Se la produktokvanto estas pli alta, inverse la nutra sekureco de la lando reduktiĝas; Brazilio, granda eksportanto de agrokulturaj produktoj, tiel havas kreskantan parton de sia loĝantaro kun nesufiĉa nutrado. Tiom da familioj estas senigitaj de tergrundo, de sia aktiveco kiel kamparanoj kaj de la nutraĵo. Ĉiu lando aŭ landogrupo devas povi atingi la kiom eble plej altan nivelon de sekureco koncerne la nutradon de siaj loĝantoj. Jen fundamenta principo de nutra suvereneco.
Oni komprenas facile, ke tio necesigas protekton ĉe la importo. Tio estas plie unu el la nepraj kondiĉoj por honestaj internaciaj interŝanĝoj.
J.B.
Jen la dua principo: la serĉado de honesta komerco devus regi ĉiujn internaciajn interŝanĝojn. Tiu principo devus esti en frontispico de civitana MOK! Honesta komerco, tio signifas pagi la varojn je ilia reala produktokosto, dum nuntempe la mondaj prezoj estas dumpingo-prezoj: ili estas artefaritaj, fiksitaj de la riĉaj landoj per grandaj helpopuŝoj por eksporto aŭ per maskitaj internaj helpoj. Tiuj praktikoj eniras ofte la strategion de fortaj entreprenoj, financataj per la mono de la impostpagantoj, por frakasi la prezojn de la landoj, kie ili volas establiĝi; prezoj, kiujn ili altigos en la momento, kiam la loka agrokulturo per la dumpingo estas forbalaita. Ekzemple la eksportado de tre forte subvenciita eŭropa kongelita viando duonigis la brutaron de la subsaharaj landoj. Ni postulas do la simplan kaj senpluan forigon de la helpoj al eksporto.
La efikoj de la Marakeŝaj konvencioj pruvas, ke la liberigo de la agrokulturaj interŝanĝoj ne plistabiligis la mondajn merkatojn nek plibonigis la provizadon de la plej malriĉaj landoj. Honesta komerco implicas malpermeson de ĉia formo de dumpingo; oni ne povas malaltigi la prezojn liberigante sin de ĉiaj socialaj kaj mediaj konsideroj.
F.D.
La situacio de monopolo, aŭ de kvazaŭ-monopolo, t.e. kiam manpleno da entreprenegoj dividas inter si la mondon, estas neakordigebla kun la principo de honesta komerco. Prenu la ekzemplon de la akvo: Kelkaj transnaciaj entreprenoj kontrolas la plimulton de la akvoprovizoj. En Francio Vivendi metis la manon sur ĉefaj sektoroj kiel la traktado kaj la mastrumado de la akvo, de la rubaĵoj, sur la komunikilojn, sur la mastrumadon de hospitaloj ... kaj senĉese altigas sian povon sur la triamondaj landoj. Per la ludo de fuzioj kaj akiroj kelkaj multnaciaj entreprenegoj akumulis ekonomian povon superan al tiu de multnombraj ŝtatoj. Tiel General Motors, kies vendosumo superas la BNP* de Tajlando; aŭ Cargill, post sia fuzio kun Continental, kiu faros 40% de la monda maiz-eksporto, trionon de tiu de sojo, 20% de tiuj de tritiko; aldone, ĝia alianco kun Monsanto donas al ĝi la kontrolon de la tuta nutroĉeno, de la greno ĝis la telero.
La situacio de monopolo, kun la riĉaĵoj, kiujn ili amasigas, estas ankaŭ insulto al la moralo kaj al la honesto, ĉar ili pligravigas la malegalecojn. En la historio de la lastaj dudek jaroj bedaŭrinde svarmas miloj da ekzemploj. Por kompreni tion sufiĉas scii, ke la membroj de la OECD*, do 19% de la monda loĝantaro, trustas 71% de la mondaj interŝanĝoj*; ke la 225 plej riĉaj personoj de la mondo posedas kune la ekvivalenton de jaraj enspezoj de 47% de la plej malriĉaj loĝantoj de la planedo, do 2,5 miliardoj da homaj estaĵoj.
Vi postulas la forstrekon de la eksporthelpoj. Vi konsentas do kun MOK kaj la usonanoj pri tiu punkto ...
F.D.
Efektive, ni postulas la forstrekon de ĉiaj eksportsubvencioj. Tiupunkte ni konsentas kun la MOK, sed nur ĝis tie. Ĉar, kiel ĵus diris José , tiun forstrekon de la eksportsubvencioj devas akompani la rajto de la landoj meti doganajn barojn por protekti sian agrokulturon tian kian ili elektis. Necesas, ke ili povu adapti la dogantarifojn al la nivelo de evoluo, tiel ke la evolulandoj povu havi pli altajn tarifojn ol tiuj de la industrilandoj. Tiuj lastaj estas liberaj fari kontraktojn kun la Sudaj landoj, kiel Eŭropo faris kun la AKP-landoj. Tiel povus ekzisti mondmerkato, aŭ internacia merkato, laŭplaĉe, kiu havas ian rilaton kun la realo de la produktokostoj de la eksportantaj landoj. Ekde tiam honesta merkato povus organizi sin. Tia politiko, tute ne protektisma, estas la sola akordigebla kun longdaŭra evoluado sur ĉiuj kontinentoj. Oni ĉesu meti la kamparanojn de la mondo unuj kontraŭ la aliaj.
J.B.
Certaj landoj — ne tre multnombraj-, pro sia agroklimata situo kaj siaj ekonomiaj orientiĝoj, elektis eksportan agrokulturon; aliaj landoj estas en la inversa situacio, strukture deficitaj pro la tre granda denseco de sia loĝantaro aŭ pro geoklimataj limigoj (insuloj, dezertoj). La nutra sekureco de tiuj lastaj baziĝas sur provizo de ekstere. Sed ĉiukaze tio ne pravigas trudi la samajn regulojn de libera interŝanĝo al ĉiuj landoj de la mondo.
F.D.
La Eŭropa Unio eksportas, bazajn produktojn kiel grenon, blankan viandon, laktopulvoron, bovviandon, kaj ĝi ŝatus eksporti pli. Nu, tiuj merkatoj estas jam okupitaj de la agrokulturaj plusaĵoj de la grandaj produktolandoj (EU, Kanado, Usono) aŭ de la landoj kun agrokulturaj modeloj bazitaj sur ranĉismo aŭ latifundismo (Aŭstralio, Novzelando, Latinameriko). Ni ne pensas, ke Eŭropo produktu bazajn produktojn por eksporto. Se iuj produktistoj volas iri tiun vojon, ili ne ricevu subvenciojn por tio. Ni konsideras absolute senrespondeca — eĉ se nur konsiderante la impostpaganton-, instigi la eŭropan agrokulturon konkeri tiujn merkatojn. Jam pro solidareco kun la kamparanoj de la mondo ni ne kontribuu al la malstabiligo de iliaj lokaj merkatoj. Kamparano inda de ĉi nomo ne aĉigas la vivon de la aliaj.
J.B.
Aliflanke la Eŭropa Unio disponas gravan eksportpotencialon en multnombraj agrokulturaj sektoroj. Danke al la faksperto de la eŭropaj kamparanoj Eŭropo estas mondvaste unuaranga ĉe pluraj agrokulturaj produktoj kun alta plivaloriga valoro kiel vino kaj alkoholaĵoj, fromaĝo, mustardo, ansera hepataĵo kaj tiel plu. Tiuj nutraĵoj apartenas plej ofte al kategorioj administracie tre kadritaj kun precizaj distribukondiĉoj, apartenas al difinitaj geografiaj zonoj kaj ofte al loka kulturo ligita kun ilia ekonomio. Ilia eksporto ne estas subvenciata kaj konkeras siajn merkatojn per sia kvalito kaj kun sia prezo. Ne necesas ŝanĝi tion, kaj tio ne malhelpas la sudajn landojn evolui.
Kun viaj ideoj en la valizo vi ekveturis jam ok tagojn antaŭ komenco de la mondkomerca konferenco kaj entreprenis rondvojaĝon tra Usono, komencante en Vaŝingtono. Kion vi povas rakonti al ni pri tio?
J.B.
Nia grupo konsistis el la kvar “oficialaj” delegitoj kaj kelkaj gesindikatistoj el la departementoj Aveyron kaj unu bretono, entute dekduo da personoj. Ni volis viziti la usonajn kamparanojn kaj civitanojn, kiuj estis esprimintaj sian solidarecon, kiam ni sidis en malliberejo: niaj amikojn de la NFFC (National Family Farm Coalitions) - federacio de tridek ses famili-agrokulturaj sindikatoj ariganta proksimume 90 000 familiojn; la mediprotektantojn de Friends of the Earth; al Public Citizen, la plej grava asocio de usonaj konsumantoj, kreita de Ralph Nader; kaj al la IATP (Institute for Agriculture and Trade Policy) kiu, kun la Fondaĵo Charles-Lóopold-Meyer por la homa progreso, ebligis al ni, danke al siaj retoj kaj al la sindonemo de siaj aktivuloj, dum deko da tagoj plonĝi en la Usonon de la simpla popolo.
F.D.
La NFFC invitis nin al la unua gazetara konferenco de usona kamparana organizo kontraŭ la genteĥnike ŝanĝitaj nutraĵoj. En Vaŝingtono ni manifestaciis kune kun Friends of the Earth, poste vizitis kelkajn farmbienojn. En Pensilvanio ni renkontis kamparanojn, kiuj lunktas kun la samaj problemoj kiel ni (malaltiĝantaj prezoj, koncentriĝo de la entreprenoj). Kontraste al tio, la kulturistoj de biologiaj legomoj en la regiono de Seatlo sukcesas vendi siajn produktojn danke al la lokaj retoj de konsumantoj. En la centro de Seatlo José , antaŭ internacia forumo de 2 500 personoj, faris paroladon en la angla — la tutmondigita lingvo parolata tiun tagon de franca kamparano: Post klarigo de niavidpunkto, li memorigis al la aŭskultantoj la agon, kiu fondis Usonon, la agon de Bostonanoj, kiuj proteste al la britaj importdoganaĵoj 1773 ŝutis ŝipŝarĝon da teo de la Orient-hinda Komerckompanio en la maron...
La raportado de la amaskomunikiloj pri nia vojaĝo ankaŭ helpis komprenigi niajn poziciojn al la usonanoj. Tiel ni povis montri, ke niaj ideoj ne estas tipe francaj aŭ eŭropaj, sed ke ili koncernas ĉiujn civitanojn de la mondo. Al la atento de la amaskomunikiloj ni same dankas la fakton, ke tiom da homoj venis marde, la 30-an novembron, al la granda manifestacio en Seatlo.
Kiel pasis via restado en la urbo de la monda komerckonferenco?
J.B.
Ni iris al Seatlo por bloki la traktad-procezon de tiu pinto de la MOK. En la urbo svarmis homoj kaj organizoj el la tuta mondo kaj kompreneble el Usono. Okaze de multaj agadoj lanĉitaj ĉiam denove de iu aŭ alia grupo, kiu invitis la aliajn partopreni — homĉenoj, sidblokadoj, manifestacioj, arboplantadoj, mitingoj, debatoj — ni povis reciproke kontaktiĝi kaj informiĝi. Tiuj agadoj en Seatlo estis la naskiĝhoro de la tutmonda protesto.
F.D.
La francaj membroj de la Komitato por la kontrolo de la MOK fare de la civitanoj (CCC-OMC) renkontiĝis ĉiutage en la ciberkafejo Speakeasy por bilanci la renkontiĝojn kaj la agadojn. Krom la ministrino pri agrokulturo Dominique Voynet — kiu vizitis nin kiel unusola ministro, ĉar ni estis “pli bone informitaj ol ŝi”, kaj la senatoro Jack Ralite kaj la parlamentanoj Jean-Claude Lefort, Guy Hascout kaj Harlem Désir, neniu ano de la franca delegitaro sentis la bezonon veni por opiniinterŝanĝo kun la preprezentantoj de la CCC-OMC. Sed la geamikoj de ATTAC, Droits devant kaj AC! ĉeestis, Susan George, Jean-Claude Amara, Pierre Tartakowski, Vincent Espagne, Agnès Bertrand kaj Danielle Mitterrand .
Sed la temo de la MOK-traktadoj estis ne nur la agrikultura komerco, kiu koncernis nin ĉiujn, sed ankaŭ la komerco pri servoj, la kulturo, la rajtoj pri intelekta propraĵo kaj la investoj. Pro tio konverĝis en Seatlo ĉiuj fakoj de la civila socio kontraŭ tiu pseŭda mondregistaro, kiu arogas sin, pere de komercigo kaj sen ajna travideblo aŭ demokrata kontrolo reguli ĉiajn vivaspektojn.
Via Campesina profitis la okazon por fari grandan laborsesion pri la tutmondigo; sepdek delegitoj, venintaj de tridek landoj, kunvenis dum pluraj tagoj por trovi komunan sintenon.
En la vicoj de la protestmovado ekzistas ja diversaj opinioj pri la MOK. Iuj estas kontraŭ ĉia ajn monda komercorganizo, aliaj, kiel vi, postulas ĝian transformon. En kiuj punktoj la opinioj disas, kaj kiuj politikaj kaj regionaj apartaĵoj kaŝiĝas malantaŭ la diversaj pozicioj?
F.D.
En Via Campesina esprimiĝis du klaraj pozicioj, kompreneblaj kaj komprenitaj de ĉiuj partoprenantoj: la MOK-kontraŭuloj diras, ke “MOK ne koncernas nin”, ke oni devas forigi la agrokulturon kaj la nutradon de la traktado; iuj juĝas la Eŭropan Union same severe kiel Usonon, kaj la plej radikalaj inter ili postulas “disbati la MOK-on”; kaj aliaj opinias kiel ni, ke intertempe jes ja necesas monda reguliga instanco por la mondkomerco, sed ke ĝiaj reguloj kaj funkciado estas radikale ŝanĝendaj, alikaze la MOK devas efektive malaperi, ĉar kion ĝi trudas al la kamparanoj kaj la vilaĝa loĝantaro, estas neeltenebla.
Celo de nia laborsesio ne estis, ke iu “tendaro” provu konvinki la alian. Cetere la pozicioj rilate al MOK ne estas tiom disaj kiom ŝajnas, ili jam samopinias pri la konstato de la misoj faritaj de tiu organizo kaj pri la analizo de iliaj kaŭzoj. Oni ne povas paroli pri “tendaroj” ĉe Via Campesina: tiu movado arigas agrokulturistojn de la tuta mondo, kiuj defendas, kio en la aktuala situacio ŝajnas al ili plej necesa. Kio ĝustas en Santiago aŭ Bamako, ne nepre ĝustas precize same en Romo aŭ Parizo. La interŝanĝo de vidpunktoj kaj spertoj faras de tiu ĉi reto fantaste belan okazon por larĝigi sian horizonton kaj pripensi sian propran pozicion. La delegitaroj de Via Campesina ne intertraktas por konkeri merkatojn, sed antaŭ ĉio por la evoluigo en reciproka respekto. Tiu “internacio de kamparanoj” estas la vivanta ĉarto de novaj principoj en la rilatoj inter Nordo kaj Sudo.
Sed baze ni ĉiuj konsentas pri nia koncepto por pritrakti agrokulturajn kaj nutraĵajn demandojn: nome ni agas por la rajto pri nutraĵa suvereneco, por kamparana agrokulturo sur la principoj de longdaŭra evoluo, por agrokultura reformo certiganta la necesan aliron al la tero — kaj por rifuzo al varigo de vivo, t.e. klara kaj totala rifuzo de la genteĥnike ŝanĝitaj nutraĵoj, de la patentigeblo de vivo ĝenerale kaj de la malpermeso al kampkulturistoj resemi parton de sia rikolto.
J.B.
La opinidiferencojn ĵus menciitajn mi renkontis ankaŭ en miaj diskutoj kun usonanoj. Kelkaj laboristoj demandis nin, kial ni agas por novaj MOK-reguloj kaj postulas samtempe la rajton de la popoloj pri nutrada suvereneco. Ĝuste pri tio temas, ni povas interparoli, interŝanĝi niajn opiniojn kaj reciproke respekti nin!
Mi pasigis ankaŭ multan tempon klarigante nian proponon krei internacian komerc-tribunalon sendependan de la MOK por submeti al ĝi komercajn konfliktojn kaj kverelojn. La MOK estas principe politika institucio, ĉar ĝi estis kreita de la registaroj kaj ĉar anas en ĝi la ŝtatoj; ĝi estas do apriore legitima monda organizo. Sed ĝi rapide fariĝis aŭtonoma kaj funkcias por la interesoj de la komerco, dum la membroŝtatoj reduktiĝis al rolo de jesantoj.
Iuj vidas en via lukto nur spegulon de la timoj de multaj homoj, kiuj sentas sin malsekurigitaj de la tutmondiĝo kaj ne vidas alian eliron ol retiriĝi sur la nacia ideo. Kio distingas vin disde la “suverenistoj”?
J.B.
Ni ne havas la saman ideon pri suvereneco. La suverenistoj celas la nacian ŝtaton, tiu suvereneco estas egoisma, “fornosida” kaj krome malrealisma, ĉar post la falo de la berlina murego, la akceliĝo de la monda komerco estas realo, kiun oni ne povas nei, sed kiun oni devas reguligi. Estas absurde pensigi la homojn, ke ili sentiĝus pli bone se ili evitus pensi monde. Nia koncepto de suvereneco estas male ne trudi al la popoloj agrokulturan aŭ socian modelon, sed lasi al ili la eblecon iri sian propran vojon, kaj vivi tiun suverenecon malfermite al la mondo kaj solidare kun aliaj popoloj. La plej grava suvereneco ĉe tio estas la tiu de la nutrado, la kapablo nutri sin mem kaj povi decidi, kiel kaj per kio oni sin nutru.
Due, ni devas inventi instancojn de kontraŭpovo kontraŭ la tutmondigo, instancojn samnivelajn, do tutmondajn, kaj ne kroĉiĝi al nia nacia ŝtato fermitkape napoleonisma. La “suverenistoj” timas pro la mondvastaj miksiĝoj; el nia vidpunkto honesta komerco kaj kultura interŝanĝo kun solidareco estas kialoj por optimismi. Nia identeco estas la libera kaj digna homo vivanta en demokratio. Tiu identeco estu konkrete spertebla de ĉiu, tie, kie li vivas; sed tio antaŭkondiĉas, ke la lokaj vivkondiĉoj estu agrablaj. Kaj ĝuste pri tio granda parto de la “suverenistoj” ne volas aŭdi. La kaŭzojn de mankanta socia justeco, nesufiĉa sansistemo, senlaboreco kaj mankhava demokratio ili preferas serĉi ekstere de la limoj de sia nacia ŝtato. Furoras la serĉado de la konata propeka kapro, kaj la “suverenistoj” faras nenion kontraŭ la invado de tiuj ideoj, se ili ne eĉ aktive partoprenas en tio.
Ni kamparanoj faris kaj praktikis Eŭropon ekde 1957 kiel neniu alia socia grupo. La tuta agrokultura politiko estas de jarcentoj eŭropa afero. Jam pro tio ne havas sencon defendi “francan agrokulturon” kontraŭ la MOK. Ne por la francoj aŭ por la francaj kamparanoj (cetere: kiuj?) ni luktas, sed por modelo de evoluado. Aliflanke, Francio pro la pezo de la franca agrokulturo povas grave influi la agrokulturan politikon de la Eŭropa Unio. Ke ĝi ne faras tion, estas pro tio ke niaj elektitoj ne ludas sian rolon, ĉar ili lasas sin kapti de la eŭropa evolu-modelo, kiu estas intensa aŭ produktivisma, la ekvivalento de la usona modelo. La franca ĉefministro faras spagaton volante samtempe defendi la multfunkciecon kaj la orientigon al eksporto. La soverenistoj volas fermi la limojn, por ke la francaj konzernoj estu mastroj hejme kaj, kun nia mono, ĉefoj aliloke.
Oni ankaŭ ne insistu pri la fakto, ke Francio en agrokulturo estas la unua eksporta potenco de Eŭropo. Efektive, pli ol 90% de niaj eksportaĵoj iras al aliaj eŭropaj landoj, do restas en la kadro de la eŭropa merkato. Oni ne kredigu al la homoj, ke oni estas forta en la merkato, dum la merkato estas subvenciata.
La konkuranta kamparana ligo FNSEA tamen favoregas la kreskadon de la eksportoj. Kiel vi analizas la okulfrapan reteniĝemon de la FNSEA en Seatlo?
F.D. La FNSEA ja ĉeestis en Seatlo, sed nur kiel premgrupo en la koridoroj de la konferencejo. Ĝi rifuzis partopreni manifestaciojn en la strato. Ĝi sekvis la francan registaron kaj la Eŭropan Union, fidele samtempe al sia strikta praktiko de kundecido kaj al sia celo daŭrigi la produktivisman eŭropan modelon. Ĝi kondutis kiel kutime.
J.B. Verdire, la politiko de la FNSEA kaj de la ceteraj agrokulturaj agantoj estas tiu de “ĉiu por si mem”. Ili volas samtempe protektadon de la interna merkato kaj publikajn financajn subtenojn por sia eksport-ofensivo, do la buteron kaj la monon por la butero — jen “suverenisma” pozicio.
Ni revenu al Seatlo. La granda manifestacio kun dekmiloj da partoprenantoj paralizis la urbocentron kaj malhelpis la delegaciojn de la MOK forlasi siajn hotelojn, tiel unue prokrastigante la komencon de la kunveno. Poste la delegitoj samopiniis, ke ili ne samopinias. Malfacile imageblas, ke la premo de la strato ĉe tio ne ludis rolon. Kiel vi spertis tiun 30-an de novembro?
F.D. Kiam mi repensas pri tiu tago, mi havas antaŭ miaj okuloj simbolplenan bildon ĉe la kapo de la manifestacio, nome kvin kamparanojn de Via Campesina , inter ili la ĝeneralan sekretarion Rafael Alegra kaj José kun la verda ĉapo de la kamparana movado, brak-en-brake kun la funkciuloj de la plej granda usona laborist-sindikato AFL-CIO. Tio estis la unua manifestacio kun sindikatistoj kaj mediprotektantoj el la tuta mondo, kaj kamparanoj kunmarŝis ĉe la pinto — jen forta signo. Por la landoj de la Sudo, kie la loĝantaro daŭre vivas plejgrandparte en la kamparo aŭ aktivas en la agrokulturo, oni ne povas tro alte taksi la partoprenon de la agrokulturistoj. Dum tiu okazo mi kortuŝite memoris la deklaron de Bernard Lambert 1973en Larzako: “Neniam plu la kamparanoj estos ĉe la flanko de la Versajlanoj”.
J.B. La bona novaĵo de tiu manifestacio estas, ke ĉi tie naskiĝas juna, radikala movado kun deko da grupoj en tuta Usono, kiuj organiziĝis en la Direct Action Network (radikala neperforta movado). Estis imprese vidi, kiel tiu junularo katenis sin ĉe la stratkruciĝo antaŭ la hotelo Sheraton: decidite, neperforte, trankvile, simpatie... kaj kun mirinda efikeco paralizis la urbon. Kaj krome la pliaĝuloj, viroj kaj virinoj, marŝantaj malantaŭ la sindikatoj, kiuj helpis la junulojn bloki la eliron de la hoteloj. Folklora grupo dancis kaj dancigis... Dume la delegitoj de la MOK sidis blokitaj en siaj hoteloj... Mi havis la impreson, ke malantaŭ la vitraĵoj ili kroĉiĝis tie al sia virtuala socio, dum ekstere la reala mondo rifuzas ilin. Ĉi-foje ne eblis ŝajnigi ne koni la realon: la amaskomunikiloj de la tuta mondo ĉeestis. Nur kiam la nacia gvardio uzis larmigan gason, plastokuglojn kaj piprogason, la neperfortaj manifestaciantoj cedis.Kun emocio mi memoras la ragging grannies, tiujn avinojn, kiuj ŝanĝis la tradiciajn kanzonojn al protestaj pamfletoj, aŭ grupon da usonaj metallaboristoj skandi en la franca “Tous ensemble, tous ensemble, tous ensemble” [ĉiuj kune], aŭ la grupon da lesboj, kiuj dum tiu tre freŝa novembrotago malgraŭ kelkaj pluvoverŝoj kuraĝis manifestacii nudotorse. Mi havas la impreson, ke en Usono naskiĝas nova protestmovado, ke post la malsukcesoj kaj la longa silento de la antaŭa generacio ree evoluas politika laboro.
Kiel vi klarigas tiun grandan mobilizadon — ja kondiĉo de la sukceso de Seatlo?
J.B. La mobilizado kontraŭ la Multflanka Akordo pri Investo (MAI) en la jaro 1998 funkciis kaj servis kiel provgalopo: direkti la lumĵetilojn sur tiujn sekretajn traktadojn faligis la projekton, kaj ĉe tio la grupoj retiĝis inter si. La agado ĉe Makdonaldo en Millau [france prononcu: Mijo’, okcitane Mijaŭ’ — vl] akcelis la aferon: multaj homoj ekkonsciis, ke la tutmondigo povas rekte tuŝi ilian ĉiutagan vivon. La MOK, kiu antaŭe aperis al multaj kiel io malproksima kaj abstrakta, fariĝis konkreta. Nuntempe, en niaj postindustriaj socioj, la konscio pri fremdiĝo naskiĝas malpli de neeltenebla ekspluatado ol de pensado. Kompreneble estas alie sub diktaturo aŭ en novkoloniismaj ekonomioj, kie la suferado nutras ĉiutagan konscion pri la kontraŭulo. En Millau ni sukcesis konkretigi ion abstraktan: ankaŭ tio klarigas la sukceson de la 30-a de novembro. Ni malkovris tie la eĥon de la kontraŭ-Makdonalda agado en Usono kaj en la landoj de la Sudo: tiu simbolo efikis unuige.
F.D. En Seatlo kuniĝis la civilsociaj movadoj de la Nordo (sindikatoj, ekologiistoj, konsumantoj, homrajtistoj, defendantoj de seksa libereco ktp.) kun la Sudaj landoj. Transe de la malsamecoj kaj kontraŭecoj, inter laboristaj kaj agrokulturistaj sindikatoj, inter sindikatoj, ekologiistaj movadoj kaj movadoj de konsumantoj kreiĝis io komuna, kio ne vidiĝis en Usono de tre longa tempo. Kelkaj usonanoj diris al mi, ke ili ne vidis tiom potencan movadon ekde la manifestacio de Ĉikago en 1968 kontraŭ la milito en Vjetnamio, kiu blokis la kongreson de la demokrata partio. Kompreneble helpis nin ankaŭ la diferencoj ene de la MOK: malsamaj opinioj inter riĉaj landoj, kiuj konkurencas pri partoj de la merkato: la hezitema sinteno de Bill Clinton, kiu ne sciis, ĉu fiasko aŭ sukceso de la konferenco altigus la ŝancojn de la demokrata kandidato ĉe la elektoj de la prezidanto en 2000; kaj fine la skandaleca traktado de la Sudaj MOK-delegitoj, kiu kondukis al tio, ke sepdek kvin landoj de la Sudo simple rifuzis la novan tagordon, kiun la industrigigantoj Usono, Kanado, Eŭropo kaj Japanio volis trudi al ili.
La manifestaciantoj, inter ili vi, do gajnis. Sed gajnis kion? La MOK daŭre ekzistas kaj iuj murmuras, ke Usono sukcesis daŭre komerci sen reguloj.
J.B. Kompreneble la liberalismo post Seatlo ne dissolviĝis, kaj ankaŭ la MOK ne malaperis. Ni ne havis la iluzion, ke manifestacio sufiĉas por haltigi la unuan kaj malaperigi la duan. Ni volis haltigi la intertraktadon pri starigo de “horaro” de larĝigo de la mondmerkato.Seatlo estas do frapanta simbola venko.
F.D. Nun neniu internacia traktado povas plu eviti la demandon de travideblo, de egalrajta komerco kaj de demokratio. Eĉ Mike Moore, la estro de la MOK, kaj Pascal Lamy, kiu tie reprezentas la Eŭropan Union, devis koncedi tion. Mi kredas, ke ni klare aŭdigis, ke la agrokulturo ne estas reduktebla al komerca agado, ke la popoloj havas la rajton nutri sin kaj do apliki taŭgajn rimedojn por protekti sian agrokulturon kaj por certigi sian nutraĵan suverenecon.
J.B. Sano, edukado, kulturo, nutrado, jen la ĉiutagaj zorgoj de la popoloj kaj parto de ilia identeco. Tiuj sferoj estas nuntempe en la minaco reduktiĝi al statuso de simpla varo: ekzemple certaj medikamentoj kapablaj elradikigi diversajn endemiajn malsanojn de Afriko ne estas produktataj, ĉar tiu merkato ne estas pagipova. Kontraŭ tiu minaco leviĝas nun ĉiuflanka protesto. Ĝi postulas reveni al la supereco de la politiko super la ekonomio.
Ĉu la multaj interkonsentoj de Seatlo markas novan internaciismon?
J.B. Ili inventas ĝin! Nenio estis antaŭe teoriumita, bonŝance! La tempo pasis, en kiu certaj provis surmeti teoriajn konstruojn al la protestoj de la loĝantaro. Seatlo inversigas la aferon: la homoj kuniĝis sen antaŭe havi en sia kapo pretan teorion por la agado. Ili komparis siajn vidpunktojn kaj vidis, ke ili estis proksimaj, egale de kiu kontinento ili venis. La komuneco evoluis el la konkretaj spertoj de la ĉeestantaj movadoj kaj ne el iaj abstraktaj teorioj. Oni restis konkretaj. Jam tro longtempe, eble cent jarojn, oni pelas la homojn de unu analizo al la sekva ĉion ŝanĝonta teorio. Rezultiĝis malsukceso kaj rezignacio. Sed nun ili ne plu iluziiĝas pri la teorioj de la ŝanĝo.
En Seatlo oni agis konante kaj konsciante la situacion kaj sukcesis. Konturiĝas mondvasta informreto de pensantaj, deciditaj, seniluziaj homoj. Neniu flirtigas la ruĝan flagon de la ĉina revolucio, nek la portreton de Che, nek la revolucian venkon de iu lando montranta la vojon al la aliaj; tio finiĝis, kaj tio esperigas! Oni povas antaŭenigi la aferon paŝo post paŝo, en kampoj, kiuj estas gravaj por la homoj (sano, nutrado, akvorezervoj, protekto de la vivo ktp.). Via campesina estas bona ekzemplo: kiu kuraĝintus antaŭ tridek jaroj engaĝiĝi por starigo de internacia kamparana movado? Oni tuj kulpigintus lin pro ideologia devojiĝo aŭ pro utopiismo. Kiu pensintus, ke diktatoroj (ekz-e Pinochet aŭ Hissène Habré) sub la premo de la civila socio kaj de la homrajtaj organizoj iam estos responsigitaj pri siaj agoj?
La nutrada suvereneco, la certigata ekzisto de agrokulturistoj, la rifuzo de genteĥnike ŝanĝitaj nutraĵoj, la protekto de biologia diverseco, la mediprotektado, la batalo kontraŭ la multnaciaj konzernoj (la agronutraĵaj kaj agroĥemiaj konzernoj apartenas al la plej grandaj de la mondo) — ĉiuj tiuj postuloj faras la agrokulturon centra demando. La plej multaj homoj daŭre aktivas en la agrokulturo, kaj nun tiu ekonomia branĉo evoluas al centra akso de la protesto kaj al esenca referenco de la rezistado.
F.D. Seatlo estas simbolhava venko, kiu malfermas pordojn. La manifestantoj montris, ke liberaj komerco kaj kapitalo ne estas natura leĝo de la ekonomio, alie neniu estus veninta por protesti kontraŭ ili. En Seatlo la monda publika opinio diris “ne” kaj per tio klare esprimis sian volon venkigi la politikon super la reĝon ekonomio.
NdlR: Tiu ĉi teksto aperas nur en la Esperanta eldono de Le Monde diplomatique
Pro la morto de Hafez El Assad la 13-an de Junio 2000, post 30 jaroj da ekskluziva regado, la civila socio, la opoziciuloj de la reĝimo kaj eĉ kelkaj baasistoj kredis je la demokratiigo de la politika sistemo. La personeco kaj la juneco de lia filo Bachar, posteulo nomumita de la kaido, lia volo modernigi kaj lukti kontraŭ la koruptado kaŭzis grandan esperon. Kompreneble, multaj ŝokiĝis de la rapideco laŭ kiu la transpreno de la povo* estis aranĝita kaj rifuzis la manieron laŭ kiu la nova potenco insistis pri la “siria escepto”, kiu, laŭ ĝi, malhelpas la landon praktiki aliies demokration. Sed la insisto de la nova prezidanto respekti la publikan opinion akcelis la movadon de kontestado, kiu pledas por pli da demokratio kaj respekto al homaj rajtoj.
“Nepras redoni la parolon al la popolo. Ke la parlamento denove havu la povon kontroli la ŝtaton. Sen la reiro al tiuj respublikaj principoj, Sirio restos tio, kio ĝi nun estas: totalisma reĝimo, hereda respubliko.” Per tiu deklaro en Junio 2000, Riyad Turk, estro de la Komunista Partio-Politika Buroo, liberigita de pli ol 15 jaroj da enprizonigo, montriĝas kiel emblema figuro de la “printempo de Damasko”*. Dum unu jaro, peticioj — venintaj el grupoj tiel diversaj kiel kolektivo de “99 intelektuloj”, de advokatoj, de sirianoj ekster la lando aŭ de Islamaj Fratoj bazitaj en Londono — aperis en la nesiria araba gazetaro pledante por la fino de la urĝostato starigita ekde kiam la Partio Baas atingis la povon en 1963, por la reveno al la jura ŝtato, la plurpartiismo kaj la liberigo de ĉiuj politikaj malliberuloj.
Paralele, muntadayat (diskutforumoj organizataj en apartamentoj) malfermiĝas en Damasko kaj en la plej multaj grandaj urboj de la lando, kun granda sukceso. Sendependaj politikaj personecoj, universitatanoj, sed ankaŭ pluraj civitanoj komencas esprimi, publike kaj sub la atentaj okuloj de anoj de Baas, siajn kritikojn kontraŭ koruptado, la akaparo de la povo fare de la reĝimaj altranguloj kaj de ties filoj, aŭ pledante por la plurpartiismo, por respekto al la esprimrajto kaj por la liberigo de politikaj malliberuloj.
Tiam, en Septembro 2001, post unua averto pri la ruĝaj linioj ne transirendaj*, la reĝimo enprizonigas dek aktivulojn por la demokratio, inter ili Riyad Seif, sendependa deputito, kaj Turk. En la fino de Aŭgusto 2002, ĉiuj aktivuloj estas kondamnitaj al punoj, kiuj varias inter du kaj dek jaroj da enprizonigo pro “atenco kontraŭ la Konstitucio, instigado al armita ribelo kaj al konfesiaj malkonsentoj, subfosado de la patriama sento kaj disvastigado de malveraj novaĵoj”.
Iuj alilandaj observantoj asertas, ke Seif estis arestita post raporto al la Parlamento per kiu li denuncis neregulaĵojn ĉirkaŭ la starigo de du monopoloj de poŝ-telefonio, SyriaTel kaj Investcom, de kiuj Rami Makhlouf, kuzo de Bachar El Assad, estas la ĉefa akciisto. Vere Seif eĉ ne menciis ĉi-lastan, sed li atentigis pri tio, ke Sirio estas unu el la malmultegaj landoj en la mondo, kie la ŝtato neniom enspezis pro vendo de licencoj de poŝ-telefonio kaj kie la funkciantaj entreprenoj eĉ ne submetiĝis al entreprenaj impostoj...
Por Haïssam Maleh, prezidantino de la Asocio por Homaj Rajtoj en Sirio (AHRS), kontraŭ kiu arestordono antaŭnelonge eldoniĝis, “la potenco volis, per tiuj arestoj, sendi klaran mesaĝon al la civila socio. Ĝi tamen nenion devus timi rilate al tiu movado — kaj cetere neniu kredas en Sirio, ke la reĝimo estos perforte renversita. Sed la timo estas duobla: estas tiu de la popolo kaj tiu de la reĝimo, kiu timas pri [perdo de] siaj privilegioj”.
La fortoj, kiuj tenis la “printempon de Damasko”, havis nebulajn konturojn kaj aparte mankis popola bazo. Y. skeptike rigardas la rekrementon de sia kafo; li preferis rendevuon en publika loko, pro tio, ke la apartamentoj de opoziciuloj estas tro ofte observataj. Post longaj jaroj en prizono, tiu malnova ano de la komunista partio de Turk havas amaran rigardon: “La junuloj estas formatigitaj de Baas de la infanĝardeno ĝis la universitato. La nova generacio en la plej bona kazo pensas nur fari bonajn studojn, en la plej malbona kazo nur riĉiĝi kiel ajn. En Sirio, oni ne povas vere paroli pri opozicio, sed pri ”opozicia sinteno“ konsistanta en pledado por ‘glasnost’ kaj por modernigo. Ĝiaj malsamaj variantoj estas kiel triboj, kiuj preteriras sin sed ne proponas federaciigan projekton. Kaj ĝi malsukcesis konkeri la junularon, ĉar ĝi plu utiligas politikan vortumon, kiu ne ŝanĝiĝis post la jaroj 1950-1960.”
Tiu urba junularo similas al tiu de grandaj eŭropaj urboj: porteblaj telefonoj kaj strata modo estas la trajto de damaskanoj, kiuj de antaŭnelonge okupas la tradician medina nun plenan de retkafejoj, de restoracioj instalitaj en antikvaj palacoj kaj de plenplenaj diskotekoj ĵaŭde vespere, antaŭtago de la islama semajnfino. La amikinoj eliras en grupoj, la liceaninoj ĉirkaŭbrakas sian amindumanton en publikaj lokoj kaj oni rimarkas tie kaj tie virinojn kun vualo, kiuj fumas sur la strato mem.
Flanke de la registaro, la aferoj reiris al la komenca situacio, konfidencas diplomato: “La prezidanta stilo ne ŝanĝiĝis, eĉ se estas malpli da portretoj de la prezidanto sur la stratoj. Antaŭ lia enposteniĝo, oni vidis Bachar El Assad ĉie, tute simpla. Nun oni ne nur ne plu vidas lin, sed li restas tute netravidebla por sia popolo rilate al internaj aferoj: neniu intervjuo al siriaj amaskomunikiloj, neniu parolado en la televido...”
Cetere, la malnova politika sistemo neniam malaperis. Pli ol iam ajn, ĝi similas al unu joumloukia*. Por konfirmi sian entroniĝon, Bachar El Assad devis kunvenigi la Kongreson de la Partio, kiu laste okazis en 1985. La Baas, dum momento tentita de la “printempo”, unuiĝis ĉirkaŭ altranguloj, kun la timo perdi siajn privilegiojn de “gvida” partio de Sirio. La sola novaĵo estas, ke kelkaj plej proksimaj homoj de la nova prezidanto (8 el 36 ministroj) tenas gravajn postenojn laŭ ekonomia aspekto, sed ne laŭ la politika aspekto.
La filo de Assad permesis la enkondukon de nova leĝo pri gazetaro (senŝanĝa de 1949) kiu rajtigas la publikadon de novaj gazetoj, sed restas tre limiga: tiuj ĵurnaloj, kiuj pridebatigas la “unuecon” aŭ la nacian “sekurecon” povas esti malpermesataj kaj la publikigo de falsaj novaĵoj estos punita per 1 ĝis 3 jaroj da enprizonigo kaj monpuno, kiu povas atingi 18 mil dolarojn. Por tiu damaska universitatano, “la nova leĝo instituciigas la cenzuron. La filoj de la estroj de la reĝimo, pro siaj ligoj kun la povo kaj sia ekonomia signifo, estas la solaj, kiuj profitas”. Fakte ĉiuj novaj gazetoj estas gvidataj aŭ de politikaj organizoj enfeŭdigitaj en Baas, aŭ de amikoj aŭ familianoj de Bachar, aŭ de filoj de altranguloj de la reĝimo. Tiu nova gazetaro montriĝis multe pli dura rilate al la dosiero Seif kaj al aliaj malliberuloj pro opinio, ol la oficiala gazetaro.
Pri koruptado, tiu eŭropa diplomato konstatas, ne sen iom da cinikeco, ke “malantaŭ ĉiu entreprenisto estas zorgema generalo. Tie ĉi la koruptado estas endemia. Ekzemple, ĉiu kolonelo rajtas je certa kvanto da dizelo. Kion tiu faras? Li vendas ĝin malaltpreze al taksiistoj... La plejmultaj potenculoj pensas nur pri la enspezo de mono; malgravas al ili ĉu temas pri socialisma aŭ kapitalisma ekonomio. Se ili komprenas, ke kapitalisma sistemo estas pli profitiga, tiam eble ili pensos pri demokratio”.
En lando kie la senlaboreco atingas almenaŭ 20% de la aktiva loĝantaro, kie homoj kun aĝo inter 15 kaj 35 reprezentos post du jaroj iom pli ol 8 milionoj da homoj, do ĉirkaŭ la duonon de la loĝantaro, kaj la Malneta Nacia Produkto po loĝanto* troviĝas sub mil dolaroj*, la registaro kalkulas pri la temo de ekonomia reformo por forgesigi pri la manko de demokratio. Sed pri kiaj reformoj temas kaj kiom rapide ili efektiviĝas?
Tiel, malgraŭ la leĝo n-ro 28 pri la starigo de privataj bankoj, voĉdonita en 2001, la malfermo de la unua privata institucio antaŭvidita por 2002 estis prokrastita. La Supera Konsilio pri Mono kaj Kredito, kiu administros la Centran Bankon kaj la publikajn kaj privatajn bankaktivaĵojn, ankoraŭ ne estas kreita kaj ankoraŭ necesos, ke la kandidataj bankoj trapasu du antaŭfazojn, el kiuj nur unu daŭros tri monatojn. La privata investado, ekpermesita en 1991, ne kreskas kaj la alilandaj investoj reprezentas apenaŭ 1%. Fakte, kiel engaĝiĝi en lando kie la justico ŝajnas tiel submetita al la reĝimo, eĉ en la sfero de negocoj*? Konsiderata proksima al Bachar El Assad, kaj malnova ano de la Komunista Partio, Issam Al-Zaïm, ministro pri ndustrio, asertis la 11-an de Julio 2002, ke la ekonomiaj reformoj povas ĉiukaze antaŭeniri sen tuŝi la politikan sferon, kun Ĉinio kiel sekvinda modelo...
Aliflanke kaj malgraŭ la kontrolo altrudata de Sirio, Libano fariĝis en la lastaj du jaroj loko de relative libera esprimebleco por la siria opozicio. La libana ĵurnalo An-Nahar (malpermesata en Sirio), sed ĉefe Al-Moulhaq, ties kultura suplemento gvidata de la verkisto kaj teatristo Elias Khoury, regule malfermas siajn paĝojn al la siria opozicio. Por Khoury, “jam antaŭ la morto de Hafez El Assad, kelkaj intelektuloj esprimantaj sin en Libano rompis tabuojn pri Sirio. Nun ilia esprim-marĝeno fariĝis lukto, kiu povas disvastiĝi, ĉar ĝi estas integra parto de la lukto por la libana demokratio”. La 5-an de Julio 2002, manifestacio de la libana maldekstrularo kaj kelkaj opoziciantaj kristanoj okazis en Hamra, ĉefstrato de Bejruto, por postuli la liberigon de Turk.
La regiona kunteksto, kun la palestina Intifada, la elektiĝo de Ariel Sharon kaj cetere la atencoj de la 11-a de Septembro, metis la landon en la “malbonan flankon de la landlimo”*. La rekresko de streĉoj donas al la reĝimo pretekston por prokrasti la demokratian malfermon. Sed la regiona konflikto ankaŭ ebligas al la opozicio rimedon nerekte esprimi siajn kritikojn. Tiel, post la sieĝo de Ĵenin fare de la israela armeo printempe de 2002, sidblokadoj organiziĝis dum 42 tagoj antaŭ la sidejo de UN en Damasko, en la ŝika kvartalo Abou Roumané, sen iu ajn slogano aŭ afiŝo temanta pri la oficiala politiko de la reĝimo. La movado ampleksis 5 mil homojn. “Nu, komentas intelektulo, la registaro ne povis malpermesi, ĉar principe la porpalestinaj manifestacioj estas bonvenaj; nek lasi, ke oni faru, ĉar ĝi ne estis en la manoj de la partio kaj riskis finiĝi per kritikoj kontraŭ la neagado de la reĝimo antaŭ la gefratoj de Palestino. La partio decidis neŭtraligi la manifestaciantojn per aliaj rimedoj: oni venigis plenajn busojn kun centoj da gejunuloj apartenantaj al Baas, same kiel al Moukhabarat (Servoj de Informado) kaj tiel sufokis la manifestacion en tiu homamaso.”.
En Damasko, la veteranoj restariĝis. Amnestio de siriaj malliberuloj, kiun Patrick Seale, biografiisto de Hafez El Assad, nomas ties deziro*, estos ne nur morale necesa, sed same utila por la bildo de la lando. Tamen Bachar El Assad donas la impreson, ke li agas kvazaŭ li havus tridek jarojn da regado antaŭ si. Kaj eĉ se la tempo de amasaj enprizonigoj jam pasis, la maniero laŭ kiu la filo mastrumas la protestadon ŝajnas montri, ke unu el la sloganoj el la tempo de lia patro (Assad lil abad wa baad al abad : “Assad ĝis la eterneco kaj post la eterneco”) prenis la sencon de ombra profetaĵo. Tamen, kiel bone diris la siria dramisto Saadallah Wannous, mortinta en 1997, la sirianoj “estas kondamnitaj al la espero”.
Ĉu la kopenhaga pintkunsido, kiu decidis pri la ampleksigo de la Unio de 15 al 25 membroj en 2004, vere rekunigis la Grandan Eŭropon kun sia historio kaj sia geografio? Nur ŝajne, ĉar tiu Eŭropo difinas sin mem pli kaj pli kiel simplan komercospacon laŭ la imperia strategio de Usono. Neniu imagas ke la laboroj de la Konvencio prezidata de s-ro Valéry Giscard d’Estaing, kaj kies proponoj estos printempe publikigitaj, rompos kun tiu logiko.
La konstruado de Eŭropo estis neniam la afero nur de la eŭropanoj. Certe, ĝi venis el la rangoj de iliaj elitoj — pensuloj kaj gvidantoj funkciantaj rete — kiel utopia objekto, kiel atingenda politika idealo. Sed ĝia konkretigo ekde 1958, en la formo de Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK), fariĝinta Eŭropa Unio (EU) en 1993, estis fasonita de la fortrilatoj post la dua mondmilito. Krom al la agado de ĝiaj “fondopatroj” (nomo kiu ne estu rezervita nur al Monnet kaj Schuman) ĝia konkretigo dankas pli al la volo de Usono ol al tiu de la eŭropaj popoloj tamen engaĝitaj — por citi la formulon de la sinsekvaj traktatoj, de tiu de Romo (1957) ĝis Nico (2000) — en “senĉese pli densa unio”. La popoloj restis en la plej bona okazo spektantoj kaj, ĝis la lastaj jaroj (kaj eĉ...), neniel agantoj de sia propra integriĝo en tutaĵo kiu, post la Eŭropa Konsilio de Kopenhago de la 12-a kaj 13-a de decembro 2002, konsistos el dudek-kvin landoj kaj pli ol 450 milionoj da loĝantoj.
La aspiro al tiu “senĉese pli densa unio” evidente ne naskiĝis en la oficejo de la vaŝingtona ŝtatdepartemento en la 1940-aj jaroj. Sen reiri tempe ankoraŭ pli malproksimen, oni trovas jam skriban spuron en Renesanco en dokumento, la Tractatus, redaktita en 1464 (dek-unu jarojn post konkero de Konstantinoplo fare de la turkoj) de la bohemia reĝo Podiebrad. Ĝia celo estis, fronte al konkeranta otomana imperio, krei ian pakton de neagreso inter la popoloj de la kristaneco (de Oriento kaj Okcidento) kun kompetenta jurisdikcio kaj ia parlamento de la membroregnoj kies reprezentantoj oficu kvin jarojn. Oni citas ankaŭ ofte la “Politikan Projekton” de la duko Sully, ministro de Henriko la IV-a, kiun la memoraĵoj de la duko, publikigitaj nur en 1788, prezentas kiel propono de la bearna reĝo [Henriko la IV-a], post korespondado kun la reĝino de Anglio Elizabeto Ire. En tiu vico, en 1693, la kvakero Vilhelmo Penn verkis eseon titolitan “Present and Future Peace of Europe”. En 1713 kaj 1717, la abato Saint-Pierre, franca plenrajtigito en la konferencoj kondukantaj al la traktatoj de Utreĥto (1713-1715) finantaj la militon pri la sukcedo de Hispanio, proponas “Projekton por ĉiamigi la pacon en Eŭropo” kaj “Projekton por ĉiamigi la pacon inter kristanaj suverenoj”.
Jean-Jacques Rousseau daŭrigis la pensojn de la abato Saint-Pierre en sia “Juĝo pri la ĉiama paco”* (1782), kiu projektas federacion aŭ konfederacion de princoj. Sed estas Emmanuel Kant kiu verkis la finan tskston pri tiu temo: “Por la Ĉiama paco” (1795). Li starigas tie la ideon ke nur respublikaj reĝimoj povas garantii la pacon, ĉar, “en respubliko, la konsento de la civitanoj necesas por militi”.
En la sekva jarcento, la pensoj de Kant estis daŭrigataj, inter alie, de Claude Henri de Saint-Simon en la teksto “Pri la reorganizado de la eŭropa socio, destinita al la parlamentoj de Francio kaj de Anglio”* (1814) kaj kiu proponas kion oni dirus hodiaŭ “akson” de Francio kaj Britio en la formo de konfederacio destinita akcepti pliajn parlamentajn reĝimojn kun, por tegmenti la tutaĵon, eŭropa parlamento servanta kiel motoro por unuiĝo de la Malnova Kontinento.Tiu projekto ricevis efemeran aktualigon la 16-an de junio 1940 en propono fuzii la francan kaj britan suverenecojn, laŭ iniciato precipe de Jean Monnet, farita de Winston Churchill al la franca registaro de Paul Reynaud, kaj akceptita ne sen hezitoj, de Charles de Gaulle, kiu estis ankoraŭ simpla subskretario de ŝtato pri milito en misio en Londono. La samtaga anstataŭigo de Reynaud per la marŝalo Pétain en la prezidanteco de la Konsilio kadukigis tiun iom surrealisman iniciaton, sed kiu havis la precipan celon fortigi la kuraĝon de la francoj.* Tio okazis du tagojn antaŭ la 18-a de junio...
Pli konata ol tiu de Saint-Simon estas tiu de Victor Hugo farita en aŭgusto 1849, en sia parolado antaŭ la Kongreso de la Paco kuniĝinta en Parizo, kie li uzas, certe por la unua fojo post la italo Cattaneo, la esprimon “Unuiĝintaj Ŝtatoj de Eŭropo”, sen plia precizigo. Li postulas precipe la starigon de “granda suverena senato kiu estu por Eŭropo kio estas la parlamento por Anglio”. En la 19-a jarcento necesus mencii ankaŭ Guiseppe Manzini, kiu fondis en 1834 la asocion “Juna Eŭropo” kaj redaktis, en 1857, mapon de la estonta “Eŭropo de la nacioj”, kaj, inverse, la tezojn de nigra pesimismo de la bazelano Jacob Burckhart kaj de lia disĉiplo kaj kolego Frederiko Niĉeo, kiu anoncis la kadukiĝon de la Okcidento, kiujn Oswald Spengler evoluigis 1918 en sia “Pereo de la Okcidento”.*
En la unuaj jardekoj de la 20-a jarcento, la eŭropa ideo trovis du proparolantojn aparte elokventajn: Richard Coudenhove-Kalergi kaj Aristide Briand.
Coudenhove-Kalergi estas eksterordinara eminentulo: naskita en 1894 en Tokio, fine fariĝinta franca kaj aŭstra civitano, doktoro en la universitato de Vieno, li estas la filo de la aferŝarĝito de Aŭstrio-Hungario en Japanio, kiu edzinigis japaninon. Li havas familiajn radikojn same en Flandrio kiel en Kreto, kaj li sentas sin hejme en Parizo kiel en Prago, en Vieno aŭ Nov-Jorko. Li estas vera vojaĝkomizo pri la eŭropa ideo kiun li disvastigas en sia “Paneuropo*” (publikigita en Vieno 1923), post la kreado de la Paneŭropa Unio, kaj per la “Paneŭropa manifesto” (1924), kaj ankaŭ en sia revuo Paneŭropa*.
1926 okazis en Vieno , kun 2000 delegitoj venintaj el dudek-kvar regnoj, la unua kongreso de la Paneŭropa Unio, kiu aprobis la manifeston kaj skizis la grandajn liniojn de “federacia organizo de Eŭropo”, fakte pli konfederacio ol federacio. Jen pro kio la intereso de Charles de Gaulle post lia reveno al la prezidanteco en 1958, dum li estas la atakocelo de vigla malamikeco de la federaciistoj de la eŭropa movado. Aristide Briand estis la unua ĉefministro kiu aktive subtenis la eŭropan ideon: li estis honora prezidanto de la Paneŭropa Unio ekde 1927, li proponis antaŭ la asembleo de la Ligo de Nacioj (LDN), la 5-an de septembro 1929 en Ĝenevo, ke kreiĝu “federacia ligo” inter la popoloj de la Malnova Kontinento. Kaj lia direktoro de kabineto, samtempe direktoro de la ekonomiaj kaj komercaj aferoj de la Quai d’Orsay [la franca ministrejo pri eksteraj aferoj], Alexis Léger (pli konata sub lia plumnomo: Saint John Perse), redaktis la “Memorandon pri la organizado de reĝimo de eŭropa federacia unio”* publikigita de la franca registaro en majo 1930.
La dudek-ses eŭropaj registaroj membroj de la LDN respondis pli aŭ malpli favore al tiu dokumento. Notindas ke du antaŭsignaj kazoj estis menciitaj en tiuj respondoj: tiuj de du regnoj nemembroj de la Ligo, Sovetio kaj Turkio. Italio favoris ilian anigon. Grekio, Bulgario, Hungario siavice kontentiĝis deziri la inviton al Turkio...
La ekonomia krizo kaj la alveno de aŭtoritataj reĝimoj en Eŭropo ĉesigis ĉian perspektivon de konkretigo de la projekto Briand, kiu estis definitive enterigita en 1932. Nur en certaj movadoj de Rezistado de pluraj landoj (kaj precipe ĉe la germanaj antinaziaj aktivuloj) ĝi solidiĝis tiom ke la 31-an de marto 1944, dum kunveno en Ĝenevo, ĝi konkretiĝis en komuna deklaracio favore al Federacia Unio de la eŭropaj popoloj. Tiu projektis denaziigon de Germanio por ke tiu prenu sian lokon en la nova federacia konstruaĵo.
Noblaj ideoj, portataj de elitoj animataj de la sento de “neniam plu tio”, precipe inter francoj kaj germanoj, sed kiuj ne estis firme ankritaj en la popoloj. Tio estis cetere la sorto de ĉiuj eŭropaj retoj ekde la mezepoko (retoj de monaĥaj ordenoj kaj de abatejoj, de komercaj urboj, de universitatoj, de la klerismaj intelektuloj, de la politikaj internacioj, ktp.) kiuj ĉiuj stumblis sur la demando de la nacio: “La instruo el tiu kontraŭdira historio estas, ke tiuj retoj ne nur ne povis estingi la esprimadon de naciaj realaĵoj, sed ke ili ne kapablis larĝe mobilizi la popolojn ĉirkaŭ siaj celoj.”*
Tamen: en la postmilitaj jaroj, anoj de tiuj retoj — kiujn oni nomus hodiaŭ “eŭropistoj” kaj devenaj el la Rezistado — estis en la povo aŭ proksime de ĝi en la okcidenteŭropaj ĉefurboj. Ili apartenis al la kristandemokratio (Konrad Adenauer, Alcide De Gasperi, Robert Schuman, Paul Van Zeeland) kaj al la socialdemokratio (Paul-Henri Spaak, André Philip, Paul Ramadier). Sen paroli pri Jean Monnet, kiu situiĝis nek en unu nek en la alia tendaro, sed kiu, dotita de sensacia lerteco, fariĝis la Inspiranto — tiel, per majusklo, nomas lin lia biografo, Eric Roussel — de la komunuma konstruaĵo kiun ni konas.
En Francio, ili frapiĝas kontraŭ du gravaj fluoj, ambaŭ same legitimitaj de la Rezistado kontraŭ la nazia okupanto kaj ambaŭ malamikaj al eĉ la ideo de federacio: la komunistoj kaj la gaulle-istoj. En Britio, nek la laborist-partianoj nek la konservemuloj iam ajn eniris tiun logikon, kaj Winston Churchill perfekte formulis, fine de la 1940-aj jaroj, britan starpunkton kiu pensigas ankoraŭ nun ke ĝi ne perdis sian aktualecon: “Ni estas je via flanko, sed ne parto de vi.”
Fine de la 1940-aj jaroj, du grandaj renkontiĝoj kunigis ĉiujn agantojn por la eŭropa unuiĝo, eĉ se ili malsamopiniis pri la modalaĵoj: tiuj de Montreux en 1947 kaj de Hago en 1948. La dispartiĝo, kiu ankoraŭ daŭras, koncernas fakte du konceptojn de tiu unueco: unuflanke, la “uniismo”, bazita sur la kooperado inter suverenaj regnoj kaj kiuj daŭrigas la ĉefajn ideojn de la intermilita periodo, nome tiujn de Coudenhove-Kalergi kaj Briand; aliflanke, la federaciismo, implicanta supernaciajn instituciojn, do almenaŭ parta rezigno pri suvereneco de la regnoj. La EEK8 estis kompromiso inter ambaŭ tezoj.
La federaciista kongreso de Montreux, organizita en aŭgusto 1947 kaj kuniganta same la konservativajn kaj kristandemokratajn movadojn kiel tiun de la socialistoj, estis animita precipe de la svisa verkisto Denis de Rougemont kaj la franca nobelpremiito pri ekonomio Maurice Allais. Notindas ke, ekde tiu epoko, sine de la socialista movado por la Unuiĝintaj Regnoj de Eŭropo, reliefiĝis “maldekstra” eŭropisma strategio kiu aktivas ĝis nun kaj kiu konsistas en la tezo ke oni faru unue Eŭropon, kaj poste oni luktu por ke ĝi estu socialisma. La sperto montras la vanecon de tiu entrepreno.
Montreux estis etapo en la preparo de la Haga Kongreso de majo 1948, ĝenerale konsiderata kiel neregistara inaŭgura akto de la eŭropa konstruo. Pli ol mil partoprenantoj el dek-naŭ landoj esprimis sin kiel individuoj — eĉ se multaj inter ili okupis respondecajn registarajn oficojn-, el kiuj 168 francoj (inter ili François Mitterrand kaj Raymond Aron).
Se la debato inter “uniistoj” (inter ili ĉiuj britoj inkluzive de Winston Churchill, refariĝinte ĉefo de la opozicio en Londono) kaj “federaciistoj” ne estis findecidita, la Haga Kongreso estis la origino samtempe de interregistara institucio, la Eŭropa Konsilio (majo 1949), grupiganta nuntempe kvardek-kvar regnojn, kaj de movado kun federaciisma tendenco, la Eŭropan Movadon, kuniganta samtempe eminentulojn kiuj deklaras sin de maldekstra kiel de dekstra tendenco. Tiel, en 1992, dum la kampanjo de referendumo por la ratifo de la mastriĥta traktato, oni povis vidi sur la saman podion du el ĝiaj aktivuloj: la socialistan ministron Elisabeth Guigou kaj la nunan prezidanton de la Konvencio por la Estonto de Eŭropo, s-ron Valéry Giscard d’Estaing...
La sekvo — la deklaro Schuman de la 9-a de majo 1950, inspirita de Jean Monnet, proponis la kreadon de kio fariĝis en 1952 la Eŭropa Komunumo de Karbo kaj Ŝtalo (EKKŜ); la Mesina Konferenco de junio 1955 kiu kondukis al la Roma Traktato la 25-an de marto 1957 kreanta la EEK kaj la Eŭropan Komunumon pri Atomenergio (Eŭratom) inter ses landoj; la aliaj traktatoj (Unueca Akto en 1986, Mastriĥto, kreanta la Union, en 1992, Amsterdamo en 1997, Nico en 2000) — estas sufiĉe konataj por ke ni ne detaligu ilin ĉi tie.
Sed kiel la ampleksigo de la Unio je dek novaj regnoj*, decidita la 12-an kaj 13-an de decembro 2002 en la Eŭropa Konsilio de Kopenhago — ekvalida en 2004-, kaj tiu, programita por 2007, por Bulgario kaj Rumanio, enskribiĝas en tiu historia fragmento?
Evidentas ke la anigo de centraj kaj orientaj eŭropaj landoj (COEL), same kiel tiu de la baltaj landoj al la Eŭropa Unio situiĝas en multjarcenta pensofluo de kiu kelkaj elementoj estas supre menciitaj. Oni vidis ke, de Podiebrad ĝis Coudenhove-Kalergi (kaj ties protektanto, la ĉeĥa prezidanto Mazaryk), Vieno kaj Prago estis la politikaj fandujoj de la Granda Eŭropo. Ĉu Unio de dudek-kvin? Sed jam dudek-ses eŭropaj regnoj respondis al la Memorandumo de Briand en 1930... Kaj, kiel oni vidis, la kazo de Turkio estis jam diskutita, kio montras ke jam okazis disiĝo de koncepto pri Eŭropo kiel bastiono de la kristanaro, kaj de alia, pli idealisma, pli laika, heredanto de la jarcento de klerismo.
Dum la publikaj opinioj estis en Okcidento sufiĉe indiferentaj pri la geografia kaj historia rekuniĝo de Kopenhago, estas kompreneble ke ĝi kaŭzis certan emocion en la intelektaj kaj kulturaj medioj de Oriento. La ĉefa demando estas, ĉu tiu Eŭropo vere estas Eŭropo. Kaj jen necesas reveni al 1947-1948.
La reale ekzistanta Eŭropo fakte konstruiĝis en la kunteksto de la malvarma milito, de la Marŝal-plano — proponita de la usona ŝtatsekretario la 5-an de junio 1947 kaj refuzita de Sovetio kaj ties satelitoj dum la konferenco de Parizo en julio 1947 — kaj de la situacio post la “praga ŝtatrenverso” (24-an de februaro 1948). La motoro de tiu konstruado estis la volo de Usono “ĉirkaŭbari” la sovetan danĝeron kaj la influon de la franca kaj itala komunistaj partioj, kaj samtempe garantii por si la neprotektatajn merkatojn en momento en kiu la usona industrio plenforte turniĝis kaj minacis superproduktado.
John Foster Dulles, granda amiko de Monnet, estonta ŝtatsekretario kaj krucisto de la malvarma milito, ne kaŝis tion dum parolado antaŭ la komisio pri eksteraj aferoj de la senato en novembro 1947, kiam li difinis kio estas “fundamente malbona”: “Kio estas fundamente malsana, tio estas la divideco de Okcidenta Eŭropo en pluraj malgrandaj ekonomiaj unuoj. (...) Eŭropo spertis ĉiam kiel plago la multecon de siaj regnoj.” Antaŭ ol senstumble konkludi ke “la diktato ne estas en niaj kutimoj.”* Kio ne malhelpis Vaŝingtonon postuli ke la profitantoj de la marŝal-plano organiziĝu por disdoni ties kreditojn en Eŭropa Organizo de Ekonomia Kooperado (EOEK)11, starigita la 16-an de aprilo 1948 kaj antaŭprezento de la EEK.
Tie troveblas la esprimiĝo de la usona kredo je la unuarangeco de libera komerco (precipe por konkeri la merkatojn de la aliaj) antaŭ ĉia alia konsidero, kredo kiu poste ankaŭ inspiris la traktaton de Romo: la komuna komerca politiko estas tie fakte difinita (artikolo 110) kiel “devanta kontribui, konforme al la komuna intereso, al la harmonia evoluo de la monda komerco”. Tio estas efektive daŭre la obsedo de la Unio, enkorpigita de la komisaro ŝarĝita de la ekstera komerco, s-ro Pascal Lamy.
Sed Usono baldaŭ poste disponis pri multe pli forta rimedo por doni al Eŭropo la formon kiu taŭgis por ĝi: la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), kreita en 1949 por servi ne nur militistan hegemonion, sed ankaŭ politikan, kaj kiu havas, tre logike kaj ekde 1966, sian sidejon en Bruselo. Oni ne sufiĉe substrekis la samtempecon inter la ampleksigo de la Unio decidita en Kopenhago kaj tiu de la NATO subskribita tri semajnojn antaŭe (la 21-an de novembro) en Prago, urbo elektita kun alta simboleco (vd. la artikolon de Gilbert Achcar: “Pintkunsido de la atlantika alianco en Prago — La NATO konkeras la Orienton”).
De dek-naŭ membroj, tiu organizo ampleksiĝas al dudek-ses kun la aligo de sep ekskomunistaj regnoj (aldone al Hungario, Pollando kaj Ĉeĥio, aligitaj en 1999): Bulgario, Estonio, Latvio, Litovio, Rumanio, Slovakio, Slovenio. Ampleksigo absolute nekomprenebla en nocioj de defendo kontraŭ danĝero kiu ne ekzistas plu — Sovetio -, sed klarigebla en nocioj de fortigo de politika kontrolo por Vaŝingtono super la Malnova Kontinento, destinita servi kiel aldona forto por ĝiaj imperiaj entreprenoj kaj kiel remparo por ĝia propra sekureco (vd. la artikolon de Jean de Maillard: “Rekoloniigo de la mondo — La “aliancanoj” en la unua vico por protekti la imperion”. Serioza helpo ankaŭ por la premgrupo de la usona armil-industrio, kiu tiel profitos de novaj merkatoj je la nomo de “interoperacikapablo” inter la fortoj de la membrolandoj.
La 9-an de decembro 2002, kvar tagojn antaŭ Kopenhago, la International Herald Tribune ne malpravis titoli super kvar kolumnoj (el la kvin de la unua paĝo): “Vaŝingtono estas la granda gajnanto de la ampleksigo de la EU”, kun jena klarigo: “Laŭ germana oficialulo, la eniro en la EU de tiuj fundamente por-usonaj landoj el centra kaj orienta Eŭropo signifas la finon de ĉia provado de la Unio difini sin mem kaj sian eksteran sekurec-politikon kontraŭusona.” Eblos baldaŭ kontroli la verecon de tio en la uson-brita agreso programita kontraŭ Irako. Tiu ampleksigo estas cetere juĝata ankoraŭ nesufiĉa, ĉar la usona diplomatio uzis premojn transe de la konveneco por provi rapidigi la eniron de Turkio (antaŭpostena bazo de NATO en la Proksima Oriento) en la Union.
Ironio de la historio: enirante en la Union, la COEL falsigas eĉ pli la eŭropecan karakteron, kiu estis tamen la kialo de ilia deziro partopreni ĝin. Same iliaj registaroj, konvertitaj al la plej senbrida liberalismo, akcentas la perspektivon de redukto al simpla zono de libera komerco, ĉe la antipodoj de la nocio de komunumo, kiun ili tamen depostulas kiam temas pri redistribuado de la strukturaj fondusoj kaj de la komuna agrikultura politiko. Malgraŭ la aktuala retoriko, la kopenhaga pinto povos aperi al la posteuloj kiel testamenta plenumanto de la aspiroj de la viziuloj de Eŭropo de la antaŭaj jarcentoj, inter ili de Gaulle, kiu asertis: “Mi volas Eŭropon por ke ĝi estu eŭropa, tio estas ke ĝi ne estu usona”*.
Unuflanke, diverseco de bildoj, renoviĝo en la maniero proksimiĝi al la realo — kiel maniero rekrei la fotoraportaĵon; aliflanke, la vida unuformiĝo de la skriba gazetaro. Financaj koncentriĝoj kaj konformismo klarigas parte tiun paradokson, kiun oni ne tro facile reduktu al la nura krizo de la fotoĵurnalismo. Vizo por la bildo, la 14-a Internacia festivalo de la fotoĵurnalismo, okazanta en Perpinjano ĝis la 15-a de septembro, povas malfacile resti ekster tiu konstato. Ĉar, en vida kaj informa universo markita de televido — kaj ekde nun de interreto-, certaj gazetoj rezistas, fotoagentejoj transvivas, fotistoj plugas sian sulkon inter etiko kaj estetismo.[1]
Estas bontone, jam de kelkaj jaroj, alarmiĝi pri tio, kion oni de tiam nomas “la krizo de la fotoĵurnalismo”. Tiu esprimo signas samtempe la ekonomian fragilecon de la agentejoj, la reaĉetoj kaj koncentriĝoj de la produktistoj kaj disvendistoj de fiksaj bildoj, la konfliktoj ligitaj al la rajto je la bildo kiel ankaŭ la malfacilaĵoj devenaj de la socia statuso de la fotistoj. Mallonge, serio da tre diversspecaj krizoj. Tamen unu el inter ili, multe pli grava ĉar decida, kiu estis neniam diskutata: la profunda krizo de grafika identeco de la gazetaro, precipe en sia rilato al la fotografio. Krizo kiu endanĝerigas ne nur profesion, sed la ekziston mem — kaj la sencon — de la presita gazetaro uzante la fotografion.
En la 1970-aj jaroj, Parizo ekestis la monda ĉefurbo de la fotoĵurnalismo. Precipe post starigo de la agentejo Gamma fare de sendependaj fotistoj kiuj sciis samtempe resti posedantoj de sia laboro, respektigi ĝin kaj inventi originalan produktomodon, kie la fotisto kaj la disvenda strukturo dividis, egalparte, la kostojn kaj la profitojn. La agentejoj Gamma, Sipa kaj Sygma estis la plej eminentaj. Kaj, igante publikigi en la tuta mondo la produktaĵojn de iliaj raportistoj, fariĝis grandegaj entreprenoj kiuj ŝajnis esti eternaj. Ĉar ili eble perdis iomete da sia animo fariĝante tro grandaj, ĉar ili certe faris certajn erarojn de mastrumado kaj investado, ĉar ili vidis tro malfrue veni la konkurencon de la “filariaj” agentejoj (Reuters, AFP, AP), ili estis ĉiuj aĉetitaj de potencaj grupoj.
Preskaŭ ne plu ekzistas sendependaj strukturoj, kaj tio analogas al la fenomenoj de unuiĝo kaj de koncentriĝo kiujn oni konas en ĉiuj kampoj. Por la novaj mastroj de la mondo, precipe por la “imperiistoj de la amaskomunikiloj”, la bildo fariĝas unuaranga disputobjekto de la 21-a jarcento, kiel montras la enormaj sumoj elspezataj por aĉeti ikonografiajn arĥivojn.
Sed tiu fenomeno de reaĉetoj kaj koncentriĝoj signas ankaŭ, en tiu fragila kaj tute aparta kampo de produktado kaj de komercigo de la ikonografia informo, la superecon de la financaj direktejoj kiuj, ĝenerale, malbone konas tian agadon. Jen pro kio okazas multaj konfliktoj inter la personaroj kaj la direktejoj de grupoj kiel Corbis, Getty aŭ Hachette.
Tiuj amaskomunikilaj gigantoj, kies eldonprojektoj malbone videblas, tre klare anoncis siajn intencojn: ili celas hegemonion en la sektoro de fotografio. Orientiĝaj ŝanĝoj kaj sinsekvaj alĝustigoj ankoraŭ ne ŝancelis la komencan kredon: “Ekde kiam la kliento trovos ĉion ĉe ni, li ne plu serĉos aliloke.” Sed jen problemeto: tiu ĉio estas enorma, kaj la nepraj investoj en la prilaboradon por la ciferecigo de la arĥivoj estas ekstermezuraj por ĉia racia mastrumado.
Ni prenu la ekzemplon de la Betmann Archives, aĉetitaj de Corbis. Tiu historia arĥivo, riĉa je dek unu milionoj da bildoj, estas konsiderinde grava. Sed necesas jaroj por ciferecigi, indeksigi kaj disvendi eble... dek elcentojn. Dume, la bildoj ne disponeblos. La decido de Corbis konservi la tutaĵon en iama forlasita minejo estis malbone akceptita — la simbola dimensio de la enterigo povis nur ŝoki, eĉ se la teknikaj kondiĉoj de konservado estis aparte bonaj...
Stariĝas demando pli grava: laŭ kiuj kriterioj oni elektos la proponotajn bildojn? La respondo estas tiom klara kiel tiu kiu fine regas la referencadon de la markoj en la superbazaroj: oni elektas la “mezajn” bildojn, taŭgaj por esti publikigataj de ĉiuj, aŭ ĉiukaze de la plej granda nombro. Alidire, la neproblemajn bildojn, kiuj firmigos la fortan tendencon al produktado de stereotipoj, unu el la grandaj karakterizaĵoj de la gazetaro.
Tia sinteno, ekonomie kohera, estas maltrankviliga, ne pro malriĉeco de la oferto, sed pro la ekstercirkvitigo de fotoj kiuj povus, pro sia unikeco, ebligi al la gazetaro proponi alian kaj radikalan vidpunkton kaj redoni al ĝi sencon: ni perdas pli pro ne havi aliron al “eksternormaj” bildoj ol ni gajnas povante ĉie kaj ĉiumomente, disponi je la sama bildaro.
Jen pro kio la kelkaj sendependaj strukturoj, kiuj defendas altvaloran agadon ĵonglante kun fragila ekonomio, havas la senton esti en situacio de rezistado. De dudek jaroj, la diversaj demarŝoj ĉe la koncernataj ministerioj (kulturo kaj informado, justico, financoj, sociaj aferoj) rezultigis nenion. La agantoj de la fotoĵurnalismoj transvivas kun super sia kapo du damoklaj glavoj, kiuj minacas ilin per ekstermo.
Unuflanke, la plurfojaj — kaj ofte nepravigeblaj — kondamnoj pro publikado de fotoj sen permeso de bildigitaj personoj konstituas tro kostajn punkciojn, sub preteksto respektigi la “rajton al bildo”. Oni ja devas refirmigi tiun fundamentan rajton. Sed, kiam ĝi kontraŭdiras tiun de informado, ĉu tiam pravigeblas ke la kondamnoj sisteme endanĝerigas tiujn kiuj elektis dediĉi sin al serĉado de bildoj?
Aliflanke stariĝas la demando pri la socia statuso de la fotistoj laborantaj kun la gazetaro aŭ kun gazetaraj agentejoj. Laŭ la leĝo, tiuj devus esti pagataj salajre, kun elkludo* de ĉia pago laŭ aŭtoraj rajtoj. Tio sekvigus la fermadon de ĉiaj fotografiaj gazetagentejoj. Ke fotoĵurnalisto ne povus pretendi statuson de aŭtoro, tio elvokas la antaŭnelongan situacion en landoj de la komunista bloko, kie neniu povis verki en la gazetaro sen esti membro de agnoskita profesia asocio. La kompetentaj institucioj devos respondi al tiu fundamenta demando.
Tamen, neniam, dum la lastaj tridek jaroj, la nivelo de kvalito kaj postulemo, la amplekso de esploroj, la diverseco de proponoj en la kampo de dokumenta fotografio estis tiom grandaj. Laborante ĉiutage kun certaj fotistoj, mi restas ĉiam mirigita pro la forto de ili, kiuj, kun diversaj metodoj, kun radikala postulemo inter etiko kaj estetiko, produktas esencajn atestojn pri la nuntempa mondo. Kaj tio malgraŭ la malforta eĥo kiun iliaj proponoj renkontas flanke de la agentejoj, spite al la malfacilaĵoj produkti siajn bildojn, malgraŭ la absurdeco kaj la konservatismo kiuj ofte akceptas ilian volon produkti sencon, lukti kontraŭ la sensprita dekoreco kiu ripetiĝas de paĝo al paĝo en la plejparto de la ĵurnaloj kaj magazinoj.
Ekzistas nun bonegaj fotoj de aktualaĵo, realigitaj de rimarkindaj profesiuloj, kiuj servas al nenio se ili ne estas transdonitaj ciferece de altkapablaj retoj kiel tiuj de la filariaj agentejoj.
La fotistoj estas konfrontitaj al la fakto ke la televido fariĝis la ĉefa vehiklo de la bilda informado, ke la interreto montriĝas konkurento de la televido en mondo regata de la fascino de rapideco tia kia analizis ĝin Paul Virilio. Se ili volas trafi, la fotistoj devas akcepti la novajn defiojn de estetiko.
Cetere, la historio de la fotografio evoluis de la reproduktado donita kiel objektiva (kiu fascinis komence per sia “rapideco”, jam...) al interpretado kiu enkalkulis ankaŭ la subjektivan dimension de la film- aŭ fot-isto. Kontraste al kion oni ĝenerale pensas, la fotistoj jam tre frue konsciiĝis pri tiu subjektiva kaj estetika dimensio de sia atesto. Mi ŝatus citi kiel pruvon nur bonan parton de la fotaĵoj de Gustave Le Gray* pri “Le camp de Châlons”.
Ekde kiam la gazetaro kapablis reprodukti fotojn, la profesiuloj faris ofertojn, en tempo kiam ĉio estis inventota. La plej notinda, riĉigita de antaŭaj proponoj de Martin Munkacsi kaj de Antré Kertèsz, estis tiu de Henri Cartier-Bresson. Li fakte proponis, apud rektaj bildoj de Robert Capa, regulojn pri aranĝado difinante kio estas “bona fotaĵo”. Li tiel dokumentis en escepta maniero same bone la liberigon en Francio kiel la revolucion en Ĉinio, la Hindion de Gandhi aŭ la ikon de la sovetoj, kaj proponis fenestron al la mondo kiu fariĝis la regulo de la perfekteco: informi en la pureco de la rektangulo perfekte komponita.
Tiu estetiko, kiu konis multajn sekvantojn kaj kiu daŭras, estis nekredeble efika kiam la fotografio estis la sola rimedo por kundividi la sperton de la mondo kaj la eventojn kun publiko kiu ne vojaĝis. Ĝi estis ankaŭ markita de funkcio de la kadro, per kiu eblis forgesigi al la rigardanto ĉian eksterkadran nocion: la mondo estis resumita, eĉ reduktita, al tio kion la fotisto enfermis en la rektangulon kies nigra rando limigis kaj kontrolis la movojn de la rigardo.
La alveno de la koloro, je la fino de la 1950-aj jaroj, markas la grandan estetikan malakordon inter la esploroj de aŭtoroj kaj la bildoj publikigitaj de la gazetaro: dum la agentejoj emis komponi kun la koloro, la fotoĵurnalistoj simple ŝanĝis la filmon kaj daŭre komponis kiel antaŭe, nigre-blanke. Estas aparte surprize vidi, ke en la 1970-aj jaroj, dum aŭtoroj en Usono proponis metodon en koloro eksponitaj de la Muzeo pri moderna arto de Nov-Jorko (MoMA), la gazetaro ignoras tiajn proponojn, konsideratajn “tro artismaj”. En Francio, la monatgazeto Actuel lasis spurojn per la miksado de natura kaj arta lumoj de Alain Bizos, tiutempe rifuzita de ĉiuj agentejoj, sed poste abunde kopiita.
Dum la lastaj dek jaroj, junaj fotistoj proponis al la ĵurnaloj kaj magazinoj bildojn senigitajn je ĉia estetika aŭ informa komplekso. Ili atestas same pri sia mondosperto kiom pri tio kio okazis; pli ol montri, ili starigas demandojn. Per tio ili metis en krizon la establitan estetikon por proponi demandojn, radikaligis la perceptadon de ilia pozicio kaj alportis bildojn kiuj lasas la agentejojn en stato de konsterno kaj paniko...
Ili proponas al ni vidpunktojn en kiuj la kadro, kontraste al la antaŭaj kreaĵoj, trudas al la spektanto transiri ĝin, reinventi interpretante la ĉirkaŭon de bildo kiu volas nenion pruvi, sed kiu provas ĝeni, por ke ni ekpensu. Pridubigante la estetikon de fotoĵurnalismo triumfantan post la dua mondmilito, ili ne kritikas nek malŝatas ĝin. Ili diras laŭte kaj forte, kun impertinento kaj pripenso, ke esence gravas ne esti la solduloj de gazetaro kiu zorgas pli pri komerco ol pri senco. Ili proponas rehonorigi la demandan funkcion, do la esploran funkcion, de la gazetaro.
Ankoraŭ iomete da historio. Kiam la gazetaro, komence de la 20-a jarcento, teknike kapablis presi fotojn, ĝi anstataŭigis la gravuraĵojn per fotoj, konsiderataj alporti kroman “realismon” al la vorto kaj atesti pri la okazintaĵo. La fotografio fariĝis pruvo, eĉ se la justico en sia granda saĝeco rifuzis al ĝi tiun econ. Samtempe, anstataŭigante antaŭan, alinaturan bildon, ĝi restis en stato de simpla ilustraĵo.
Tio daŭris ĝis la fino de la 1920-aj jaroj, kiam la Picture Post en Anglio, la Berliner Illustrirte en Germanio aŭ Vu en Francio inventis gazetaron bazitan sur vidaj rimedoj, sur enscenigo kaj envicigo de bildoj. De tiu epoko datas la invento de pli elvokaj ol demonstraj rakontadoj, kiuj provokis la tiamajn grandajn fotistajn talentojn kaj enpaĝigistojn, kiuj ligis formon kaj enhavon.
Poste, la kreado de Life en Usono, sekvata de Match en Francio aŭ de Stern en Germanio, trudis la “picture magazine” kaj la “photo essay”, tiun bild-raporton inspiritan de la kinarto en sia disvolviĝo kaj ludantan kun la dialektiko de teksto kaj bildo por proponi legi “historiojn”. Tiu “ora epoko” (kiu ne estis tia) ebligis evoluigi efikecon, kiu estis vigle atakita de la invento de televido kaj de ties transformiĝon al amaskomunikilo. Hodiaŭ ŝajnas al mi, kun la distanco kiun mi tiam ne havis, ke la libereco de tono kaj la inventemo de la taggazeto Libération de la jaroj 1981-1984 karakterizis momenton riĉan je eblecoj trakti la aktualaĵon per la fotografio.
De tiam trudiĝas dramece la regresa tendenco al ilustrado, al dekor-bildo, al redundanco inter bildo kaj teksto. La graveco akirita de la “people” je kosto de la informado ne povas pravigi tiun sisteman envicigon de kliŝeoj. La gazetaro ĉiutempe parolis pri “famuloj”. Ekzistis tempo dum kiu ĝi havis la talenton fari tion en originala maniero, per raportaĵo. Mi nostalgias la filmadon de la “Misfits”* , de John Huston, kovrita de Magnum. Kaj mi foliumas de tiam paĝojn de spirhaltiga malpleno...
La fotoj ne plu estas de sia tempo nek de la mia. Ili daŭrigas, pro bonaj aŭ malbonaj ekonomiaj kialoj, eksteraĝan rutinon. La plej malakceptebla estas, por normala civitano kiel mi, pagi 1,20 eŭrojn kaj trovi, en la unua paĝo de mia preferata ĵurnalo, la bildon kiun mi lastan vesperon jam vidis en la televidaj aktualaĵoj. Trompo, iel. Kiel ni alvenis tien? Kiel oni rompis la konfidan kodon inter la elsendanto kaj la ricevanto?
Per serio da sinsekvaj demisioj kaj blindigoj. La gazetaro, panikita kaj fascinita de televido kiu “ŝtelis” al ĝi gravan parton de la reklammerkato, ne kapablis redifini sian funkcion. Ĝi oscilis inter fari presitan televidon (oni proponis al ni eĉ “ĵurnalon por zapi”!) kaj pliproponi pri temoj deciditaj de la televido. Malnova sindromo de kopiisto sen imagivo.
Necesas memorigi kelkajn evidentaĵojn. La vida flanko (kaj ne nur la fotografio) determinas la identecon de publikaĵo tiom kiom ĝia redakta enhavo (kaj ĝi estas parto de ĝi...). Por la respondeculoj kaj profesiuloj gravas distingi du etapojn: la komenca elekto de fotoj kaj poste la enpaĝigo, eldonado kaj enspacigo. En ĉiu momento produktiĝas senco, kiu modlas — kaj deturnas — la originajn intencojn de la fotisto por partopreni en la konstruado de informa diskurso. Se tiu senco ne estas pensita, aŭ kontrolata, ĝi povas produkti kontraŭsencon. Oni vidas tiajn tro ofte...
Jen pro kio necesas vera politiko de bildredakto. Komencante per fari al si la demandon: kial oni publikigas fotojn en la gazetaro? La respondo povas malfermi estonton al la skribaj komunikiloj. Se ĝi donas redaktan funkcion al la bildoj forlasante la konfuzon kun la reklamaj estetikoj, se ĝi privilegias la aŭtorajn vidpunktojn, la impertinentajn demandadojn kaj la fundajn enketojn. Se ĝi elektas la sencon kontraŭ la dekoro. Tiom baza kiom rara...*
Christian Caujolle
La dokumentoj reproduktitaj en tiuj ĉi paĝoj [de la papera originalo] estas prenitaj el la verko Kiosk, de Robert Lebeck kaj Bodo von Dewitz, vd Kiosko
LA KAVERNO, de José Saramago, tradukita el la portugala al la franca fare de Geneviève Leibrich, Le Seuil, Parizo, 352 paĝoj, 21 eŭroj.
“Kian strangan scenon vi priskribas al ni kaj kiajn strangajn prizonulojn. Oni dirus, ke ili similas al ni!”, krias Glaucon antaŭ la priskribo de la enfermitoj de La Kaverno de Platono. José Saramago reprenas tiun miton en sia lasta romano tradukita al la franca, kiu kun Tous les noms [Ĉiuj nomoj] kaj Essai sur la cécité, [Eseo pri la blindeco] kompletigas lian trilogion pri la homo en la novliberala socio.
En la familio de Cipriano Algor, oni estas ceramikisto generacion post generacio. Li vivas apud la potfarejo kun sia filino kaj ties edzo. Li turnas kaj bakas objektojn el fajenco — bovloj, tasoj, teleroj — kiujn li poste vendas en la Centro, komercejo kie laboras, kiel cetere ĉiuj laborkapablaj homoj en la regiono, lia bofilo Martial. Ĉi-tiu okupas postenon de portempa gardisto kaj nutras la esperon iam fariĝi luanto de ofica loĝejo. Apud tiu eta familia nukleo evoluas fuĝemaj siluetoj kaj oni aŭdas la senvizaĝajn voĉojn de laboristoj de la Centro. En la dua parto aperas la hundo Trovita kaj la vidvino Isaura, al kiu la potfaristo iomete enamiĝas.
Kiel li faras ĉiun dekan tagon, Cipriano traveturas per sia kamioneto la ses mejlojn inter lia domo kaj la Centro. Priskribita je la pronomo de la unua persono, la vojaĝo okazas tra sinsekvaj cirkloj, kiel la analizo de geologia tranĉaĵo. Ekveturante de la vilaĝo, sur diagonala vojo, li sekvas la “verdan zonon” el terpecoj okupitaj de grandegaj forcejoj, kiuj evitas, ke oni zorgu pri la pluvo aŭ pri la suno por kreskigi produktaĵojn, kiuj maturiĝas sendepende de la naturo. Sekvas la “industria zono”, malplena de loĝantoj, sed plena de konstruaĵoj, turoj kaj fumo. Pli poste venas la “periferio”, vasta etendaĵo el kaosaj konstruaĵoj, izolita de la loĝareo de ampleksa malplena terpeco.
Oni fine alvenas al la Centro, 48-etaĝa konstruaĵo, vera urbo en la urbo, kiu kreskis kaj englutis verdajn areojn, stratojn, placojn kaj privatajn vendejojn. Oni tie vendas laŭ la leĝoj de la merkato, kun plej supera devizo: “ Oni forĵetas ĉion, kio ĉesis utili, eĉ la homojn.” Estas vojaĝo tra la tempo, kiu nin kondukas iom post iom al la malapero de mondo apud la naturo kaj al la alveno de socio markita de la fremdigo de valoroj kaj scioj; mondo, kie la aspektoj kaj la ŝajnigo triumfas super la vero kaj la esenco de la aferoj. Tiel estas klarigita la fakto, ke la potoj de Cipriano ne plu interesas iun ajn. Kial aĉeti argilajn potojn se ekzistas “plastaj utilaĵoj, kiuj tiel bone imitas la argilon, ke oni kredus ilin aŭtentikaj, kiuj estas malpli pezaj kaj pli bone vendiĝas?” kiel diras la funkciulo de la Centro.
En tiu libro do estas malmultaj personoj, kaj strukturo, komence simpla, laŭgrade riĉiĝas, tiom pro la filozofiaj implikaĵoj rilate al la tero, kiun oni knedas kaj la fajro purigas, kiom pro la rava kaj sorĉa prozo, kiu nin reportas al Saramago de Mémorial du Couvent kaj Soulevé du sol. La eĥoj de la platona teksto — kaj de la sokrata diskurso — sentiĝas tra la tuta verko. La rilatoj, kiuj establiĝas inter la aŭtoro kaj la leganto, karakteriza de la grandaj simbolaj verkoj, senĉese memorigas nin pri la esencaj valoroj kaj la kaptiloj de falsado. Ni ilin rimarkas laŭ aparte miriga maniero dum sonĝa vojaĝo, kiu kondukas Cipriano-n al la interno de sia forno.
En tiu fermita, sufoka spaco, li sidas sur ŝtona benko turnita al la muro, kun pugnoj kaj maleoloj, kaj vivas dum la tempo de sonĝo la sperton de sklaveco de la Kaverno de Platono. Post kiam li eliras el la mallumo, luma ideo ekestas al li kaj ĝi permesos utiligi siajn praajn konojn en nova entrepreno plej profita al la Centro: helpe de sia filino li fabrikos pupojn, plu el ceramiko, “artaj” pupoj, belegaj, kiuj korespondas al la gustoj kaj tendencoj de la nuntempo. Ve! Merkata studo dekretas, ke tiuj infanaĵoj ne estos vendeblaj.
La malfeliĉa potfaristo finos siajn tagojn en la malgranda apartamento, kiu finfine estis liverita al sia bofilo. Kaj li cetere havos la oportunon vidi sian koŝmaron fariĝi realo: en angulo de la kvina subetaĝo de la Centro la buldozoj malkaŝas groton, kiun la estraro tuj utiligas: “Baldaŭa malfermo de la kaverno de Platono al la publiko. Unika vidindaĵo en la mondo. Akiru tuj vian bileton.”
RAMON CHAO
Per sia subteno al la israela ofensivo kontraŭ la palestina aŭtoritato, George W. Bush partoprenas rompon de la internacia juro, kies aplikadon li provas bloki uzante sian vetorajton en la Konsilio pri sekureco.
Dominata de militemaj ekonomioj, la internacia socio troviĝas en regresanta fazo el la vidpunkto de la juraj kaj ekonomiaj fundamentoj de tio, kio povus esti internacia komunumo. Ĝia sinteno en la israela-palestina konflikto estas emblema en ĉi-situacio.
Ekde 1945 stariĝis principoj rilate al la personaj rajtoj, aliaj por certigi la pacon kaj garantii la rajtojn de la popoloj kaj, lastatempe, komenco de internacia punjuro por eviti la nepunatecon. Tiuj ĉi elementoj estas ignorataj de la sinsekvaj israelaj registaroj, kun la apogo de la usona administracio.
La Universala deklaro de la homrajtoj de 1948 (sen deviga valideco, sed forte simbola), la internaciaj paktoj de 1966 pri la civila kaj politika rajtoj kaj pri la ekonomia kaj sociaj rajtoj kaj multaj aliaj tekstoj, inter ili la Ĝenevaj konvencioj pri la humanaj rajtoj en kazo de armita konflikto, la konvencio kontraŭ la torturo aŭ la konvencio pri la infanrajtoj (tutaĵo kun deviga karaktero), reprezentas komunajn valorojn de la monda socio, en situacio de paco kiel de milito.
Ekde sia komenco, la ŝtato Israelo primokas tiujn konvenciojn. En ĝia sino mem, la araboj estas viktimoj de multspecaj diskriminacioj, kiuj ĉiuj estas rompoj de la egalec-principo. En la okupitaj teritorioj, la torturo estas kutime praktikata. Oficiale subtenata dum certa periodo, tiu praktiko ne ĉesis. Ĝi estas praktikata, inkluzive al infanoj, de kiuj multaj estas malliberigitoj.*
La rifuzo de la rajto je libera cirkulado kaj de ĉiuj rajtoj agnoskitaj en la paktoj estas denuncita de ĉiuj organismoj — inkluzive de israelaj — kiuj okupiĝas pri la rajtoj de la persono.*
Tiuj perfortoj estas ĉiuj ankaŭ rifuzoj de la ĝeneralaj rajtoj, kaj pli speciale de la garantioj enskribitaj en la Ĝenevaj konvencioj. La perfortaj translokigoj de loĝantaro, la enplantado de kolonioj priloĝataj de la okupanto, la detruado de domoj, de plantejoj, arbitraj arestadoj, programitaj murdoj, disponoj por malsatigi la loĝantaron, por detrui ties ekonomion, por malhelpi la eblecon de la rilatoj kun la ekstera mondo, ĉio ĉi aplikatas sisteme. Multiĝas praktikoj, kiuj malhonorigas siajn farantojn, ekzemple tiuj de la koloniistoj de Hebron, kiuj disĵetas siajn rubaĵojn sur la palestinaj domoj situantaj sube, tiom ke necesis tendi protektoretojn super la araba urbo.
La fundamentoj de la packonservado estas piedfrapitaj. Estas ignorataj la malpermeso uzi militforton kaj rezulte de ĝi akiri teritoriojn, la respekto de la teritoria integreco kaj politika sendependeco de aliaj popoloj.
Tiel oni rifuzas la popolrajton al la palestina popolo, ne nur praktike, sed principe. Tiu rajto asertita kaj garantiita de la Socio de la nacioj (SDN), fortigita de la ĉarto de la Unuiĝinta Naciaro, kiu difinas ĝin kiel unu el siaj celoj, estis agnoskita por la palestina popolo samtempe kun la duonigo de ties teritorio. Israelo kaj ĝiaj aliancanoj, anstataŭ per negocoj kaj persvadoj akceptigi al tiu popolo la mutiladon de ĝia teritorio, volis realigi tion perforte, kaj ne nur tion. Forgesante la oferon, kiun oni postulis de la palestinanoj, la ŝtato Israelo entreprenis, etapon post etapo, la konkeradon de la alia parto de Palestino, tamen rezervita al palestina ŝtato.
Ampleksigoj dum la milito de 1949-1950, poste dum tiu de 1967, anektado de orienta Jerusalemo, militista kontrolo de la resto de la palestinaj teritorioj, senĉesaj kontroladoj en tiuj partoj, kiujn oni tamen nomis aŭtonomaj (laŭ la interkonsentoj de Oslo 1993) — la avancado de Israelo koste de Palestino neniam ĉesis. Ke la projekto estis tiu de la dekstrularo, ne malhelpis la maldekstrulojn aktive partopreni. La loĝatigaj kolonioj estis etenditaj sub la laboristaj registaroj, sent-emaj por la teroro, kiun iluminitaj kolonistoj semis. La intertraktadoj por paco estis neniam metitaj sub la postulo de integra agnosko de la personaj kaj popolaj rajtoj. Kaj la nuancoj kondiĉantaj la usonan subtenon neniam kondukis al limoj klare truditaj al Israelo.
Hodiaŭ la politika celo de Ariel Sharon aperas kiel dispremo de la palestina popolo, la rifuzo de ĝia rajto pri memdetermino. Oni diskutas inter Jerusalemo kaj Vaŝingtono pri la demando, ĉu konservi Yasser Arafat aŭ elimini lin, kiel oni diskutis en la kolonia epoko pri la anstataŭigo de guberniestro. La atencoj de la Hamas estas monstra respondo, sed, rifuzante al la palestinanoj ĉiujn pacajn rezist-rimedojn, la israeloj endanĝerigas sian propran sekurecon.
Krome, la kriminaljura respondeco de la israelaj gvidantoj estas forigita. Blankigo de Sharon, fare de nacia komisiono, pri la masakroj de Sabra kaj Chatila, rifuzo de la internacia kriminala kortumo, publika agnosko de la murdoj nomataj “celitaj” de palestinaj gvidantoj, sen ke oni eĉ nur parolu pri persekutado de tiuj, kiuj programis kaj realigis tiujn krimojn, jen kion la israela konscienco devos respondeci antaŭ la historio. La parentezo de intertraktadoj por la paco, en sia frakasiĝo, aperis tia, kia ĝi estis: entrepreno en kiu la principoj de justico ne sukcesis superi la kaŝitajn intencojn. Kaj la rektaj atestoj (inkluzive de usonaj) pri la intertraktadoj en la pinto de Camp David inter William Clinton, Ehud Barak kaj Yasser Arafat en julio 2000 dementas la ideon, ke la interkonsento proksimis. En Taba, male, en januaro 2001, skiziĝis kompromisoj inter israeloj kaj palestinanoj, sed estis jam tro malfrue, la israelaj elektoj tro proksimaj.*
La palestina demando ne disigeblas de la internacia politiko en ties tutaĵo. La samaj procedoj unuigas jam Israelon, Usonon, sed ankaŭ Rusion, ĉiu akuzita je subpremo de popoloj troviĝantaj en ilia paflinio: la ĉeĉenoj, la palestinanoj, la irakanoj kaj komplementa listo ankoraŭ ne precizigita en la usona projekto. Nomitaj “teroristoj” aŭ “friponŝtatoj”, laŭkaze, tiuj popoloj suferas ŝtatterorismon des pli potencan, ĉar ĝi estas farata de registaroj disponantaj neniigan militan superecon. Al ĉiuj estas ordonite respekti regulojn, kiujn la mastroj de la mondo konstante malvalidigas por si mem.
Tiuj, kiuj enbarikadas sin en protektismo, memorigas senĉese al la aliaj la devon de libera komerco. Usono forĵetas la protokolon de Kioto post sia provo trudi al la neevoluintaj landoj la limigojn por emisioj de forcejaj gasoj. La sankcioj estas daŭrigataj kontraŭ Irako, suspektigita teni biologiajn armilojn, sed Usono rifuzas la protokolon, kiu preskribas kontrolon de tiuj armiloj*. Kaj usona leĝpropono antaŭvidas apliki disponojn kontraŭ ŝtatoj, kiuj direktas sin al la internacia kriminala kortumo.
Israelo ordonas al la palestina aŭtoritato aresti kaj liveri al ĝi la atencintojn, dum la israelaj atakoj celas precize la ejojn kaj personojn de la palestina polico, tiel malebligante ĉian ampleksan agadon. Kaj se hazarde (sed kiu kuraĝus fari tion?) Yasser Arafat aŭ aliaj gvidantoj postulus de Sharon persekuti kaj ekstradicii al la palestinaj tribunaloj la farintojn, perfekte konatajn, de la celitaj murdoj al palestinaj gvidantoj, la indigno kulminus.
La sinsekvaj registaroj de Israelo (kiujn oni ne konfuzu kun la tuta israela popolo) ĝuas en la mondo gravajn subtenojn. Tiaj amikoj de Israelo montras konsiderindan aktivismon en sia subteno al la politiko de Israelo kaj ne hezitas uzi timigojn kaj minacojn kontraŭ ĉiuj, kiuj postulas, ke Israelo adaptiĝu al la internacia juro. Ili ne hezitas akuzi je antisemitismo tiujn, kiuj kuraĝas kritiki la kontraŭpalestinan politikon de la israelaj registaroj.
Kiel elturniĝi? La riskoj koncernas ne nur la palestinan popolon aŭ la aliajn popolojn viktimoj de komparebla subpremo, ĉu rusa aŭ usona. Ili estas multe pli larĝaj. La landoj de la sudo en sia tutaĵo, kaj precipe tiuj de la araba-islama, plejparte konas nek la demokration nek la liberecon nek ties prezon. La fakto, ke la plej potencaj ŝtatoj tiom alte afiŝas sian malestimon al la reguloj de la internacia juro kaj al la principo de la suverena egaleco de la ŝtatoj, kiu estas la angulŝtono de ankoraŭ konstruenda vera internacia demokratio, tio povas nur kuraĝigi la registarojn de la evoluantaj socioj fortigi sian aŭtoritatismon. Al la loĝantaroj restas nur la malespero, la nutraĵo de ĉiaj fanatismoj.
Peza estas la respondeco de la eŭropaj landoj, kiuj estis la lulilo de la valoroj nun primokataj en granda regresa movado. Ilia prudento antaŭ la spektaklo de la suferoj de la koncernataj popoloj, kaj aparte de la palestina popolo, limiĝas al malkuraĝeco.
Tri disponoj povus tamen modifi la situacion. La unua estas la sendado de interventrupo. Ĝi povas esti UN-a. La usona vetoo estas obstaklo nur por tiuj kiuj volas fari nenion. Efektive, kiam la Konsilio pri sekureco estas blokita per vetoo, la Ĝenerala asembleo povas substituiĝi al ĝi. Ĝi faris tion en la pasinteco, laŭ iniciato de Usono.
Tia rehabilitado de la rolo de la Ĝenerala asembleo estus tre fekunda por la estonto de la ONU, minacata de pereo pro sia senpoveco. Anstataŭe, eŭropa trupo estus bela okazo doti la Kvinopon per tiu komuna ekstera kaj defend-politiko, kiun ĝi ege bezonas. En ambaŭ kazoj oni devos elteni la kontraŭecon de Usono kaj kompreneble de Israelo. Sed necesas ja komenci la rezistadon kontraŭ danĝero, kiu koncernas nin ĉiujn, kaj rezistado estas ĉiam multekosta.
La dua dispono estas ekonomia. Necesas rifuzi la eniron en la Eŭropan komunumon al israelaj produktoj devenantaj de la loĝigaj kolonioj, por tiel marki la kontraŭleĝecon de tiuj kolonioj. Sed necesas pli, nome rifuzi al Israelo ĉian eŭropan financ-helpon tiom longe kiom ĝia politiko ne adaptiĝas komplete al la preskriboj de la internacia juro.
Fine la lasta dispono koncernas la agnoskon de la Palestina ŝtato. Ĉiuj registaroj permesis al si la facilecon diri, ke ili favoras la kreadon de tiu ŝtato. Kaj plue? La agnosko estas facile farebla por ili. Palestino proklamis sin ŝtato jam en 1988. Multaj ŝtatoj agnoskis ĝin. La Eŭropa unio kaj ties membroj povas aldoniĝi al tiu listo. Se oni konsideras, ke necesas nova proklamado, estas facile kuraĝigi Arafat-on entrepreni tion, dum oni ne ĉesis malkuraĝigi lin. Ne fari tiujn disponojn, tio signifus esti komplico de kio okazas.
Kiel sekvo de ekonomia malfermo kaj de politiko provanta altiri eksterlandajn kapitalojn, la fluo de tiuj ĉi al Brazilo pasis de 43,3 miliardoj da eŭroj en 1995 (6% de la BEP*) al 201,5% miliardoj da eŭroj en 1999 (21,6% de la BEP). Tiujn resursojn atingis s-ro Fernando Henrique Cardoso ofertante la plej altajn realajn interezokvotojn de la mondo, dum la plej longa tempo de lia registaro, al privataj pruntantoj kaj al internaciaj organizoj. Ili ebligis redukti la inflacion de 50% en junio 1994 al 6% unu monaton post starigo de la Plan Real, fine de julio de la sama jaro. Tiu inflacio, tenata malaltnivela dum ĉiuj jaroj de la prezidanteco de Cardoso, sinkis al 1,79% en 1998, por rekreski post la krizo de 1999, sed restis ĉiam unucifera.
La malfermo de la ekonomio provokis samtempe rapidan altiĝon de la importoj kaj la perdon de tio kio estis unu el la atingoj de la brazila ekonomio, ĝia konkurencivo eksterlande. De tio rezultiĝis deficito de la komerca bilanco, kian la lando neniam spertis. Gravigita de la veno de spekulaj kapitaloj, tiu deficito havis rektajn sekvojn por la bilanco de pagoj.
Dum la eksportoj progresis de 35,68 miliardoj da eŭroj (1992) al 53,02 miliardoj da eŭroj (1997), la importoj pli ol triobliĝis, pasante de 20,9 miliardoj da eŭroj al 62,5 miliardoj da eŭroj. En la sama tempo la bilanco de pagoj evoluis de pluso de 15,4 miliardoj da eŭroj al deficito de 8,4 miliardoj, do grava diferenco de 23,8 miliardoj da eŭroj.
La ŝuldonivelo de la publika sektoro progresis vertiĝe, de 30% de la BEP en 1994 al 61,9% en julio 2002. Katastrofa rezulto por registaro kiu pretendis ke, ĉar la ŝtato elspezis multe kaj malbone, ĝia ĉefa celo por kontraŭbatali la inflacion estas la sanigo de la publikaj financoj. Kun la graviĝo de la krizo en 2002 kreskis ne nur la nivelo de la ŝuldoj, sed ankaŭ ties kvalito: la proporcio de la ŝuldoj kalkulitaj en dolaroj kreskis, paralele kun mallongigo de tempolimoj por pagoj kaj altigo de kvotoj. Tiel okazis ĉe la lasta prunto de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) en 2002: 30,5 miliardoj da euroj, el kiuj 6,1 miliardoj liberigitaj tuj por ke la registaro de s-ro Cardoso povu fini sian mandaton sen dekreti moratorion. La resto estos verŝata laŭ la akcepto, fare de la venonta prezidanto, de la kondiĉoj truditaj de la IMF.
Tiu mizera rezulto aperis pro la fakto ke la mona stabileco estis atingita precipe per altiro de spekulaj kapitaloj, de “stratosferaj” interezokvotoj, kaj ne pere de kresko, solidigo de la ekonomio kaj sanigo de la publikaj financoj. Tiuj, male, suferis de la interezokvotoj destinitaj altiri la spekulajn kapitalojn, per tio multobligantaj la ŝuldojn.
Ankaŭ la ekonomia kresko ne videblis. La 1980-aj jaroj estis spertitaj kiel tiuj de perdita jardeko, sed ne temas nur pri tio. Post rekorda kresko inter 1930 kaj 1980, la lando eniris fazon de malforta kresko kaj eĉ de stagnado. En la 1980-aj jaroj, kun kresko reduktita al 3,02%, la enspezo rilate al la nombro de la loĝantaro progresis nur je 0,72% — kiel sekvo de la ŝuldokrizo. Dum la sekva jardeko, la ekonomia kresko estis eĉ pli malalta (2,25%) kaj la kresko de la enspezoj rilate al la nombro de la loĝantaro atingis nur 0,88% — la duonon de la demografia kresko-, en lando kie la distribuado de la riĉeco restas la plej malegaleca de la mondo.*
La ribelo kiu eksplodis en Eburbordo la 19an de septembro 2002 estas, post multaj aliaj sangoverŝaj politikaj krizoj, la lasta manifestado de la fragileco de ŝtato kiu konstruiĝis sur etnaj antaŭjuĝoj. Malgraŭ ŝajna stabileco, la lando kaj ties institucioj estas, de post sendependiĝo, turmentataj de centripetaj fortoj. La ŝtato ja neniam estis senpartia nek demokratia; ĉiam ĝi praktikis etnan diskriminacion kaj do estis rigardata de la ekskluzivigitaj grupoj kiel etna posedaĵo.
Polemiko pri ebureco — principo laŭ kiu oni devige pruvu sian eburbordan originon por partopreni la balotan konkuradon* — estas nur unu el la epizodoj de la dominado de sudaj elitoj. Krome, la prezidanto neniam estis vere demokrate elektita, ĉu Felix Houphouet-Boigny, ĉu s-ro Henri Konan Bedie, ĉu Robert Guei aŭ s-ro Laurent Gbagbo, kiu en oktobro 2000 fariĝis memproklamita venkonto de la plej kontestita baloto en la tuta historio de la lando. La usona registaro de William Clinton rifuzis ĝin agnoski, kaj la tiama franca ministro pri kooperado, s-ro Charles Josselin, kontestis la “artefaritan eliminon” de la plej seriozaj kandidatoj (s-roj Konan Bedie kaj Alassane Ouattara).
Tiel, por tutaj facoj de la socio, la ŝtato reprezentas — aŭ iam reprezentis — minacon aŭ kontraŭulon kiun oni malfidu se ne povas ĝin kontraŭbatali, kaj kiun oni devos verŝajne iam prikontesti, se prezentiĝos okazo por tio. Jam sub la reĝimo de Houphouet-Boigny secesiaj intencoj manifestiĝis. Prisilentitaj de la oficiala historio, tiuj intencoj estis memorigitaj okaze de la Forumo de la Nacia Repaciĝo organizita de s-ro Gbagbo de oktobro ĝis decembro 2001.
Ekzemple, en 1966 la t.n. Sanwi-krizo kontraŭstarigis, interne de la etna povotenanta grupo akan, la du ĉefajn vicgrupojn: agni-anojn kaj baoule-anojn, de kie venas prezidanto Houphouet-Boigny. La unuaj, eltenante pli kaj pli malfacile la politikan hegemonion de la duaj, kiujn ili akuzas pri tribismo, ribelis kaj provis secesii por ligiĝi kun Ganao, de kie originas alkan-anoj. Tiu secesiprovo estis perforte kaj sange subpremita.*
En 1970 la Guebie-krizo kontraŭstarigis baoule-anojn kontraŭ bete-anoj kiuj kontestis la superregon de la unuaj. Kragbe Gnagbe, el guebie-vilaĝo vane provis postuli de la prezidanto kreadon de opozicia politika partio, konforme al la 7a artikolo de la konstitucio. Akuzinte Knagbe pri secesio-intenco, Houphouet-Boigny organizis senindulgan punsubpremadon en la bete-lando. Oni ĝenerale taksas la nombron de mortintoj inter 4.000 kaj 6.000. La postvivintoj elvokas “Guebie-genocidon”, kaj regule postulas justecon kaj riparadon*.
Tiuj jaroj signas triumfon de baoule-potenco aŭ akan-potenco, de tio, kion la aliaj eburbordanoj nomas “akaneco”, aŭ “sefonismo”*, ideologio proklamanta ke akan-anoj estas antaŭdestinitaj por regi la landon, ekskluzive de ĉiu alia grupo. Prezidanto Houphouet-Boigny senkaŝe favoris sian etnan grupon. Li eĉ uzis la ŝtatajn monrimedojn por taŭgaranĝi sian vilaĝon Yamassoukro, ĝis transformi ĝin en politikan ĉefurbon. Devenanta de la sama etno, lia anoncita kaj lerte trudita posteulo s-ro Konan Bedie plusekvis tiun tradicion. S-ro Gbegbo, ĉefa opozicia figuro, tiam denuncis “monarkian heredadon”.
Tiu implica ideologio pri akan-eco produktis persistajn antaŭjuĝojn: bete-anoj estas sovaĝuloj, homoj perfortemaj, la “indianoj de Eburbordo”. Sen stabilaj politikaj organizoj, ili ne indas je ŝtata potenco. La norduloj — kaj pri ili bete-anoj kaj akan-anoj, homoj el la sudo, samopinias — estas pli malpli “fremduloj”, malianoj, burkin-anoj, aŭ gvineo-anoj. Ili do “estas destinitaj” esti laboristoj en la sudaj plantejoj, aŭ servistoj en la sudaj familioj..., ktp.
La fremduloj de la subregiono estas mem viktimoj de plej negativaj antaŭjuĝoj: burkin-anoj konsistigas la ŝtelistaron de Abiĝano (laŭ ksenofobia propagando dissemita de registara gazeto Fraternité Matin en la 70aj kaj 80aj jaroj); ganaaninoj estas prostituitinoj, ktp.
Eĉ pli grave, al tiuj “fremduloj” kaj iliaj infanoj (plejparte burkin-devenaj kaj mali-devenaj), oni inside rifuzis la eburbordan naciecon kiun ili laŭleĝe rajtis ricevi post jaroj aŭ eĉ jardekoj pasigitaj en la lando. Laŭ la unua konstitucio, kvin jaroj da enloĝado sufiĉas por ricevi civitanecon, kiu ajn estas la gepatra origino*.
Ĉi tiun malobeon de la nacieco-leĝo klarigas la fakto ke la sudulaj elitoj timis atribui naciajn identigilojn — kaj sekve baloto-rajton — al personoj kiuj pro kulturaj kaj historiaj ligoj voĉdonus pli por nordaj kandidatoj, aŭ povus eĉ minaci ilian hegemonion. La restarigo de ilia rajto al eburborda nacieco por milionoj da tiaj “fremduloj” senrajtigitaj estas verŝajne unu el la ŝlosiloj de la ŝtato-krizo. Kiu en Eburbordo estas eburborda kaj kiu ne, nur 42 jarojn post kreado de tiu sendependa regno kaj civitaneco?
Por la akan-aj kaj bete-aj politikaj elitoj, kunigitaj en la “eburibordeco” malgraŭ la malnovaj antagonismoj, estis tute neimageble ke la nordaj enloĝantoj, tiuj “dubindaj eburbordanoj”, tiuj fremduloj, aŭdacos prikonsideri sian aliron al la regaj pozicioj, damaĝe al la “veraj multjarcentaj eburbordanoj”.Krome, iuj estas kristanoj, la aliaj islamanoj, kio finfirmigas la antagonismon, ĉar Houphouet-Boigny enkondukis antaŭjuĝojn ankaŭ pri supereco de katolikoj kontraŭ islamo, konstruante sian faman bazilikon en Yamoussoukro. La katolikajn lernejojn li financigis per publika mono, dum nenion rajtis la islamaj lernejoj; li raportigis per la ŝtataj amaskomunikiloj pri ĉiuj katolikaj solenaĵoj, deklarinte feriaj tagoj la katolikajn festojn, dum la islamaj festoj ricevis neniun oficialan rekonon. Ĝis hodiaŭ la vatikana ambasadoro aŭtomate estas unuaranga inter la diplomataro. La islama komunumo, plimultnombra en la lando, malfacile eltenas ĉi tiun diskriminacion. Tio des pli ke la eburborda eklezio neniam kaŝis sian subtenon al la rego de la sudaj elitoj.
Surbaze de ĉi tiuj etnaj kaj religiaj antaŭjuĝoj okazis ja transiro de akaneco al eburbordeco, sudista ideologio, kiu mobilizas la sudajn loĝantojn kontraŭ la nordajn, naskante retroefike nordan naciismon.
La secesiaj intencoj de la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj implikis nur sudajn etnajn grupojn (baoule, bete, agni), ĉar la nordaj enloĝantoj, kvankam malfacile eltenantaj la diskriminacian politikon, toleris ĝin, ĉar Houphouet-Boigny sukcesis ligi malnovajn aliancojn kun la tradiciaj nordaj estroj, kaj aparte kun tiu de senoufo-etno, Gon Coulibaly. En tiuj tradiciaj socioj, kie la obeemo al la estro — religia kaj civila samtempe — estas sanktega, tiu ĉi alianco certigis al la prezidanto la submetiĝon de tiuj regionoj, kiuj nur kaŝvorte plendis pri sia ekonomia kaj politika marĝenigo kaj malriĉo. Leviĝo de novaj generacioj, kiuj rifuzas sian necivitanecon kaj denuncas la “maljustaĵojn kaj diskriminaciojn” de la sudista ŝtato radikale ŝanĝis la situacion, tiom ke iuj observantoj elvokas secesian riskon.
La nuna ribelmilito, esence gvidate de junaj soldatoj el la nordo, montras la finon de tiu submeto-kulturo, kaj vekiĝon de regiona naciismo. Multaj tieaj militistoj de pluraj monatoj diris ke necesas milito por rompi politikan hegemonion de la sudo, ĉar la politika funkciado estas tute ŝlosita domaĝe al ili, kaj ĉar la etna elpurigado en la armeo fariĝis grandskala*. La tribismiĝo estas unu el la ĉefaj celadoj de la ribelantoj, kiuj i.a. postulas la nuligon de la 2001-jara ĝendarma promociularo rekrutita sur triba bazo kaj konsistanta el 80% de bete-anoj kaj dida-anoj, etnaj grupoj de okcidento, el kiu devenas s-ro L. Gbagbo kaj ties eksministro pri defendo, Lida Kouassi.
Etnobaziĝo de la armeo komenciĝis dum la epoko de Houphouet-Boigny, kies ĉiuj ministroj pri defendo estis elektitaj en lia propra etno, foje eĉ en lia propra familio (ekz. lia nevo Konan Banny) kun la celo prizorgi la politikan pluekziston de la grupo. Lia posteulo, s-ro Konan Bedie pluvivigis tiun tradicion. Post sia puĉo en decembro 1999 Robert Guei — murdita la 20an de septembro 2002 laŭ misteraj cirkonstancoj — siavice zorgis pri reekvilibrigo de internaj povorilatoj siaprofite. Por tion sukcesi, li eliminis per enprizonigo la duan kaj trian gravulojn, generalojn Abdoulaye Coulibaly kaj Palenfo. Nordodevenaj, ili estis akuzitaj pri opono al lia kandidatiĝo por prezidanta baloto. Elpurigado de norduloj el la armeo sekvis, kaj pluraj centoj da soldatoj fuĝis en Burkinon. Tie la reĝimo de s-ro Blaise Compaore bone akceptis ilin. Inter tiuj dizertintoj estas la fama IB (Ibrahim Coulibaly), unu el la gvidantoj de la nuna ribelo.
Por kreskigi sian povon sur la armeo, Robert Guei decidis rekruti centojn da junaj soldatoj je sia soldo, malgraŭ malgrandj buĝetaj monrimedoj. Post sia enposteniĝo, lia posteulo Laurent Gbagbo volis siavice disponi pri fidela armeo. La postenon de Ministro pri Defendo li donis al s-ro Lida Kouassi, tiun de Ŝtata Sekureco al s-ro Boga Doudou, kaj tiun de stabestro al generalo Mathias Doue. Ĉiuj tri venas de la sama regiono kiel la prezidanto, kaj zorgis pri la starigo de bete-milicoj, kiuj ŝajnas regi en la polico, la ĝendarmaro, kaj la armeo*.
La armea elpurigado koncernis ĉefe nordodevenajn militistojn, ofte akuzitajn kaj arestitajn pro komplotoj. Kaj por sin protekti kontraŭ la centoj da junuloj rekrutitaj de Robert Guei, prezidanto Gbagbo ja volis nepre malmobilizi ilin, pretekstante buĝetajn kialojn kaj la neceson “modernigi” la armeon.
Precize pro tiu ĉi tribismiĝo, ŝajnas tre malfacile por prezidento Gbagbo, devenanta de minoritata etna grupo, gajni tiun militon kontraŭ ribelantaj militistoj, tre decidemaj, solidaraj, kaj bone organizitaj, se li ne ricevos eksteran helpon — francan, angolan, aŭ alian. Ĉar ja manko de demokrata legitimeco malhelpas la regadon de s-ro Gbagbo. Krome, ĉi tiu estas nepopulara ĉar li monopoligis la regpostenojn por tiuj el sia klano. Eĉ la akan-anoj, kiuj sentas solidarecon al bete-anoj pro sama eburbordeco, ofte protestis kontraŭ lia sistema ekskluzivigo el respondecaj postenoj, profite al okcidentanoj. Kial, eĉ je la nomo de pli sudista ol nacia “patriotismo”, militistoj el aliaj regionoj ne riskus sian vivon por protekti ŝtatpotencon perceptatan kiel esence bete-an.
La 19an de septembro 2002, la atako de la ribelantoj kontraŭ la armeaj kaj ĝendaramj tendaroj en Abiĝano kaj Bouake amplekse senorganizis la armean komandon. Tiu atako ja eliminis gravajn armeajn kaj ĝendarmajn oficirojn kiuj estis proksimuloj de s-ro Gbagbo*, kaj ankaŭ mortigis multajn soldatojn, laŭ iuj informfontoj. Kaj la stabestro s-ro Doue Mathias, facile ŝanĝiĝema laŭ reputacio, je ĉies surprizo, restas tre malantaŭe. S-ro Laurent Gbagbo, iĝinte ministro pri defendo post maldungo de s-ro Lida Kouassi, troviĝas nun kun armeo demoralizita, sen forta hierarkio, dividita, nefidinda, kaj malbone ekipita, kaj kiu kalkulas multajn dizertantojn, laŭ la ribelula propagando. Kiel povus esti alie, kiam oni scias ke la ŝtataj instancoj starigis la ĝendarmaron, elitan korpuson, kontraŭ la polico, aŭ la malbone ekipita armeo? Perfortaj kvereloj inter la sekurec-fortoj* riskas fariĝi pli kaj pli oftaj.
Etoso en Abiĝano estas des pli paranoja kaj haladza, ke la ribeluloj kiuj atakis la armeajn tendarojn de la ekonomia ĉefurbo sukcesis komplete malaperi. Ja por trovi kaj senarmigi ilin, prezidanto Gbagbo ordonis amasmurdan detruadon de abiĝanaj ĉirkaŭurbaj kvartalaĉoj. Pro tiu sama kialo, esplorlaboroj tre perturbas la havenan trafikon.
Ĉio tio devigas s-ron Gbagbo trovi militistan helpon tre malproksime, ĝis Angolo, dum la ribeluloj ŝajne ricevas popolan subtenon de najbaraj landoj, kiujn la registaro akuzas pro ties subteno. Renaskiĝo de Eburbordo nepre necesigos profundan renovigon de malforta politika klaso, kiu pro siaj korupto kaj etnismaj praktikoj* politike respondecas pri la nuna kaoso kaj naskiĝo de armita ribelo.
Ŝajnas ke Usono proponis financi je 6,6 milionoj da dolaroj humanitarajn misiojn en Irako kaj najbaraj landoj. Tiu decido nutras la spekuladojn pri venonta atako kontraŭ la reĝimo de Bagdado kaj ŝajnas konfirmi ke en Vaŝingtono la favorantoj al faligo de Saddam Hussein fine gajnis.
Sed kiom ajn loga ĝi estu, la usona propono financi humanitarajn agojn en Irako alarmigas la neregistarajn organizojn kiuj timas, se ili engaĝiĝus flanke de Vaŝingtono, ke ili per tio pravigus novan militon.[1]
Proponante financi je 6,6 milionoj da dolaroj humanitarajn misiojn en Irako, Vaŝingtono ŝajnas pli ol iam decidita renversi la reĝimon de Saddam Hussein.
“Ni povas certe ne permesi al ni la lukson fari nenion kontraŭ Irako.” Condoleeza Rice, la konsilantino de George Bush pri nacia sekureco, dum vizito en Londono, pravigis plian fojon ĵaŭdon la neceson ataki la bagdadan reĝimon, asertante ke Saddam Hussein estas “diabla homo kiu, se lasita fari, kaŭzos detruojn al sia loĝantaro, siaj najbaroj kaj, se li sukcesos provizi sin per armiloj de amasa detruo, al ĉiuj inter ni”. La usona konsilisto, por kiu la renverso de la fortulo de la iraka reĝimo estas demando de “moralo”, tamen subsrekis ke la prezidanto Bush ankoraŭ ne decidis “kiel atingi tion”. Sed se kredi la Financial Times, Vaŝingtono preparas sin jam por mastrumi la humanitarajn sekvojn de atako kontraŭ Irako. La brita ĵurnalo asertas ke efektive la usona registaro pretas oferti helpon de 6,6 milionoj da dolaroj al neregistaraj organizoj por ke ili financu kvin misiojn en Irako kaj najbaraj landoj, kiuj povus, milit-okaze, akcepti gravan alfluon de rifuĝintoj. Vaŝingtono eĉ jam lanĉis alvokon por fari ofertojn, kaj la interesitaj NRO povus esperi helpon inter 500 000 kaj 3,5 milionoj da dolaroj. Tiuj humanitaraj projektoj, kiuj devas esti realigitaj rapide, koncernas precipe la medicinan prizorgadon, provizoran loĝadon kaj la akvoprovizon, kaj Vaŝingtono engaĝiĝas eligi la personaron de la NRO antaŭ ĉia milita interveno en Irako.
Kiom ajn tentaj estu la sumoj proponitaj de Vaŝingtono, certaj NRO timas ke akceptante tiun helpon ili donus implicite verdan lumon al la usona strategio kontraŭ Irako.
Estas efektive la unua fojo ekde la starigo de la embargo kontraŭ la reĝimo de Saddam Hussein antaŭ dek du jaroj, ke la usona registaro pretas financi humanitarajn misiojn en Irako. Joel Charny, vicprezidanto de la organizo de internaciaj rifuĝintoj, citita de Financial Times, trovas do “strange ke, en la nuna situacio, la usona registaro anoncas helpon al humanitaraj programoj en ajna regiono de Irako”. tiu iniciato estas, laŭ li, “en kontraŭdiro al la politiko de embargo kaj limigita helpo en la zonoj ragataj de Saddam Hussein”. La usona propono financi la humanitarajn misiojn en Irako estis prezentita kiel volo de la Bush-registaro helpi la lokajn loĝantarojn ne forlasante ilin al la sola programo “nafto kontraŭ nutraĵo” de la Unuiĝintaj Nacioj. Sed tiu iniciato kiu venas en la momento en kiu Vaŝingtono multobligas la kontaktojn kun la iraka opozicio cele al atako por renversi Saddam Hussein, trompas neniun. Usono, kiu jam altigis siajn strategiajn naftorezervojn, decidis samtempe lupreni du komercajn ŝipojn por transporti milit-ekipaĵojn, lokigitajn en Eŭropo, en la Golfregionon. Tiuj ekipaĵoj, inter ili blenditaj veturiloj, povus servi por ekipi divizion kiu estu batalpreta dum atako kontraŭ Irako, kiun fari Vaŝingtono nun ŝajnas esti decidita, kun aŭ sen subteno de la okcidentaj landoj.
© RFI Actualités [Radio Francio Internacia, novaĵoj], 15-an de aŭgusto 2002
Centre for Research on Globalisation (CRG), Centre de recherche sur la mondialisation (CRM), Centro de esploro pri la tutmondiĝo, (CET), globalresearch.ca, la 16-an de aŭgusto 2002; alklaku ĉi tie por la originalo
Jaron post la atakoj kontraŭ la Ĝemelaj turoj kaj la Pentagono, la signifo de la okazo estas temo de debatoj kaj estigas konsternan kvanton da verkoj ofte malprecizaj aŭ de malalta polemiko. La islamo estas en la kerno de tiu diskuto. Ĉu ĝi signifas minacon? Ĉu ekzistas unu aŭ pluraj islamoj? Ĉu ni spertas la alvenon de “nova faŝismo”, de ideologio kiu, post la naziismo kaj la komunismo, minacas la Okcidenton? Se vere necesus elekti el inter tiu abundega produktado, du libroj montriĝus nepraj.
Decide lokante sin sur la tereno de la analizo, Olivier Roy, en la daŭreco kaj kredebleco de longa esplorado, cetere surloke, en sia lasta libro, L’Islam mondialisé [La tutmondiĝinta islamo]* liveras kelkajn ŝlosilojn por la legado kiuj mankas ĉe la ĝeneraligita simpligo kaj konsideras la kompleksecon de la mondo kaj de ties socioj. Inter la principoj de lia laboro troviĝas tiu simpla, sed kiun oni ofte forgesas: “Kio gravas, estas la fakto ke la islamanoj diras kion diras la Korano; kaj la diverseco de iliaj respondoj [...] klare montras la vanecon serĉi unikan veron. [...] Do, se oni volas kompreni, necesas lasi la Koranon al la teologoj kaj reveni al la islamanoj kaj ties konkretaj praktikoj.”
Reprenante la tezon kies antaŭulo li estis en la “kadukiĝo de la politika islamo”, li evoluigas ĝin kaj montras kiom malbone ĝi estis interpretita — aŭ eĉ legita? — de tiuj kiuj kritikas ĝin. Li insistas precipe pri la “banaligo” de la naciaj islamismaj movadoj, pri ilia adaptiĝo al la naciaj realoj, ilia rezigno je perforto — precipe en Egiptio. Sed tiu integriĝo okazas je alta prezo: tiuj movadoj “ne plu sukcesas kapti la ĉefaĵon de la kontestado”, eĉ tie kie la ŝtatoj malfortas.
Sed la plej stimula parto de la verko koncernas “la eniron de la islamo en Okcidenton” kaj la eksterordinarajn mutaciojn kiujn sekvigas tia migrado, nome la individuigon de la religieco ĉe la islamanoj, fenomeno konata ĉe la aliaj religioj. En tiu kunteksto, tiel demandas sin la aŭtoro, ĉu povas naskiĝi humanisma islamo, aŭ ĉu venkos novfundamentisma legado — eble vidata de li tro ĝenerale kaj kunigante movadojn kies ideologioj ofte fortege konfrontiĝas? En tiu kadro, la ĉapitro dediĉita al Al Qaida, malfermas stimulajn perspektivojn: tiu ĉi estas priskibita kiel “miljarisma kaj memmortigema sekto”, kies aktivuloj estas hodiaŭ “transnaciaj” (kun ofte okcidentaj naciecoj) farinte modernajn studojn. Ili estas produko de la tutmondiĝo kiun ili pretendas kontraŭbatali kaj havas ofte nenian ankriĝon en islamaj landoj. Konklude Olivier Roy substrekas ke “la reislamigo povas starigi problemojn de sekureco kaj de socio, sed ĝi ne estas strategia minaco”.
Tion konfirmas la vojaĝo tra “La France des mosquées” [Francio de la moskeoj]* al kiu invitas nin Xavier Ternisien, ĵurnalisto de Le Monde, pasia pri studado de la katolika eklezio de Francio kaj pri la strukturoj de judaj, islamaj kaj protestantaj malplimultoj de la lando. Verko kiu aperas ĝuste en la taŭga momento, en la kunteksto de nova reganta plimulto kiu trovis nenion pli bonan por fari ol glaciigi la konsultproceson por la koncepto de islama kulto kaj kiu ŝajnas tentata de reveno al kolonia mastrumado de “la islama demando”.
Tiu ĝentila verko ebligas kompreni kaj respekti iomete pli tiun Francion fariĝinta islama ekde kiam ĝi naskis sian duan religion. Ne la Francio de la amaskomunikiloj, sed tiu kie vivas la islamanoj, plejmulte francaj. Tie temas pri la ĉiutaga vivo de centmiloj da kredantoj, pri ĉiutagaj problemoj kiujn ili spertas kiel teologiaj, politikaj aŭ asociaj demandoj, kiujn ili starigas al si. Oni konatiĝas tie kun la diversaj tendencoj kiuj provas konvinki la islamanojn, de la Islamaj Fratoj ĝis la Tagligh, de la Pariza Moskeo, “proksima de la alĝeria registaro”, kiel oni pudore diras, ĝis la sufiismaj asocioj.
En tiu superrigardo, ĉiuj ĉi islamanoj havas nomojn kaj estas personoj: malproksime de polemikoj, Ali Rahni en Lilo, Fouad Imarraine en Sankt-Deniso, Yamin Makri en Liono, Youssef Mammeri en Marsejlo kaj multaj pliaj donas novan vizaĝon al la franca islamo. Ili almozpetas nenion, sed postulas forte siajn rajtojn kiel francaj civitanoj. Kiel skribas Farid Abdelkrim, kiu estis prezidanto de la Ununiĝo de Junaj Islamanoj: “Diru al ili kiu vi estas. Kriegu al ili ke vi apartenas al tiu nova raso de Francoj. Al tiu kiu reflektas. Diru al ili ke ekde nun ili devas kompromisi kun vi.” Ĉu ni fine scios distanciĝi iomete de la holivudaj fantasmoj kaj aŭskulti ilian alvokon?
Marina DA SILVA.
La eŭropa disvolvadkoridoro Vc, kiu ligos Budapeŝton kun kroata haveno Ploĉe (Ploce), trairante tutan Bosnion-Hercegovinon, estas koncepto.* Ĝi ekzistas surmape sed ankoraŭ ne vidiĝas pejzaĝe. Ĝi tamen devos kanaligi kaj pliampleksigi la interŝanĝfluojn inter regionoj kiuj antaŭ malmultaj jaroj intermilitis. Sed nur iuj senkondiĉe optimismaj pioniroj kredas ke tiu koridoro povos kontribui por fermi la vundojn de la konfliktoj. Kaj rilate al ekonomia evoluado, multaj preferas skeptike rideti.
Pluraj disvolvadkoridoroj ja interkruciĝos en Budapeŝto, tiel konfirmante vojkrucan rolon de la hungara ĉefurbo. En la suburbaj kvartaloj, fervojaj linioj traveturas ĝardendomajn kvartalojn, kiuj atestas la trankvilan prosperon de la novaj mezaj klasoj. En aprilo 2002 la naciista dekstrularo de Victor Orban estis forŝovita profite al socialistoj, tiuj ekskomunistoj fariĝintaj ardaj batalantoj de ekonomiliberaligo kaj eŭropa integriĝo de sia lando. Okazinte kelkajn semajnojn poste, la skandala malkaŝo pri la pasintaĵoj de la nova ĉefministro s-ro Peter Medgyessy, eksinformisto de la politika polico, ne sufiĉos por ŝanĝi la firman poreŭropan orientiĝon de la lando.
Hungario konsideras sin centr-eŭropeca, kaj deziras turniĝi pli kaj pli okcidenten. La Sudo de Eŭropo do ne estas prioritata direkto, krom kiam temas pri someraj migradoj. Sur la dalmatiaj kaj montenegraj marbordoj la hungaroj estas turistoj aprezataj pro ilia aĉetpovo, sed budapeŝtaj negoculoj malmulte zorgas pri eksjugoslavaj landoj. Eĉ la direktoro de haveno Ploĉe, ĉe la alia fino de la koridoro Vc, agnoskas ke hungara merkato nepre ne dependas de tiu haveno. Hungario estas ĉirkaŭita de tero, kaj ties ekonomio kalkulas nur, por sia disvolviĝo, je teraj komunikvojoj, kaj flanke je Danubo.
Inrter Hungario kaj pli sudaj landoj, intereso estas unudirekta. Printempe 2002, tuta vico de bosniaj kamionoj direktiĝis al Hungario por akiri agrikulturajn semojn kiujn Bosnio kaj Kroatio ne kapablas produkti. De la bosnia norda limo, vojaĝo al Hungario povus daŭri nur kelkajn horojn. Kun limtranspaso, estas bezonataj minimume 24 horoj! La kamionistoj, blokitaj ĉe la hungar-kroata limo ja aŭdis pri koridoro Vc, sed ili forte dubas pri ĝia realiĝo: “Por Bosnio, estas nur projektoj, anoncoj, sed neniam io konkretiĝas”, laŭte parolas Miloŝ, ŝoforo el Brĉko, en norda Bosnio.
Por Bosnio, la graveco de tiuj sem-importaĵoj estas vivograva; por Hungario tiu merkato estas nur flanka. Bosnia agrikulturo ne releviĝis post la milito, tiu de Kroatio estis dronsabotita ofere al nejusta privatigo: oni larĝe malfermis la internan merkaton al agrikulturaj varoj el eŭropaj stokoj, pli konkurencaj ol la loke produktitaj varoj. Finfine, la ofertitaj nutroproduktoj estas multekostaj, ofte malbonkvalitaj, kaj kroata agrikulturo likvidita.*
Kaj la grandaj agrikulturaj entreprenoj de la slavonia ebenaĵo, kiu etendiĝas tuj post la hungara landlimo, estas ja kvazaŭ skeletoj. Nur transgenaj plantoj ankoraŭ povas havi merkaton. Je kelkaj kilometroj de Osijek centojn da cerealkultivitaj hektaroj ĉirkaŭas pikdratoj, kies ŝildoj estas de Zagreba Agrikultura Esplor-Instituto.
Ni restu iomete en Hungario. Nur en Pécs, la granda suda urbo de Hungario, oni ja ŝajnas iom interesiĝi pri la fama koridoro. En la eŭropa informejo instalita en beleta palaco de la urbocentro, ŝtatoficisto tuj montras ampleksan dokumentaron pri aliĝo de Hungario al Eŭrop-Unio, sed li devas longe serĉadi antaŭ ol trovi dosieron pri la koridoro. La granda afero ĉi tie estas la eŭroregiono kiu kunigas la Pécs-prefektujon, la kroatajn departementojn de Slavonio, kaj la bosnian kantonon Tuzla.
“La Pécs-regiono havas saman kulturon kiel Slavonio, ni tre longe estis partoj de la sama historia komunumo, Aŭstro-Hungara Imperio, kaj ambaŭ regionojn karakterizas etno- kaj religiomiksado. En la Pécs-regiono vivas ankaŭ kroatoj, serboj, rutenoj, slovakoj, ukrainoj, samkiel en Slavonio”, klarigas tiu oficisto, antaŭ ol aldoni kun bedaŭranta mieno: “Kompreneble la kulturaj ligiloj estas malpli fortikaj kun Bosnio.”
En Osijek, ĉefurbo de kroata Slavonio, la eŭroregiono kalkulas entuziasmajn aktivulojn, kiel s-ron Milienko Turjaski, respondeculo de la Agentejo por Loka Demokratio, kiu forte opoziciis la naciismon de la kroata reĝimo de Franjo Tudjman. La projekto de la Agentejo estis krei demokratian kulturon ĵusnaskitan kaj kontraŭbalanci la aŭtoritatajn tendencojn de la reĝimo. “Ni kompreneble havas aparte fortajn ligojn kun Serbio kaj Bosnio, ĉar ni parolas lingvojn kompreneblajn de ĉiuj, kaj la eŭroregiono provas difini spacon unuigitan tiom de historio, kiom de geografio”, li klarigas.
La projekto pri eŭroregiono unue apogis sin sur lokaj fortoj, kiuj ne estis submetitaj al la naciistaj reĝimoj: urbo Osijek de ĉiam estis bastiono de opozicio al Franjo Tudjman, kaj la Tuzla-kantono estas “feŭdo” de bosniaj socidemokratoj. Ankaŭ la direktoro de la osijeka Komerca Ĉambro estas fervora subtenanto de la projekto, sed li agnoskas ke lin pli interesas la transdanubaj rilatoj ol la pliintensigo de interŝanĝoj kun Bosnio. En februaro 2001 la Agentejo por Loka Demokratio organizis debaton pri tiu transdanuba akso, kiu respondas al disvolvad-koridoro VII. La demokrata transiro en Jugoslavio ebligis reestablon de rilatoj inter Slavonio kaj serba Vojvodino, sed la perrivera komerco restas ankoraŭ tre limigita.
Kreinto de la Agentejo, s-ro Damir Juric estas nun deputito ĉe Sabor, la Kroata Parlamento, la sola elektito de regionista partio de Slavonio kaj Baranjo. Ankaŭ li konsideras la pluretnecon de la regiono unu el ties ĉefaj riĉaĵoj. Aŭstro-hungaraj armeoj rekonkeris Slavonion de la Turkoj dum la 18a jarcento. En tiuj regionoj miksita loĝantaro instaliĝis, arigante agrikulturajn kolonianojn el ĉiuj originoj, kaj militistajn kolonianojn, kiel la serbojn, kiujn venigis la Viena Kortego. La kroataj regionistoj, aparte influaj en Istrio — alia multetneca regiono — klare distingas naciismon, dependantan de ununura etnonacia grupo, de regionismo, kiu arigas ĉirkaŭ projekto de evoluo kaj demokratigo ĉiujn loĝantojn de iu regiono.
Tiu ĉi kompreno de regionismo trovas eĥon ankaŭ ĉe aŭtonomiistoj de najbara Vojvodino, kaj similaj tendencoj disvolviĝas en la rumana Transilvanio. Ĉu tio estas apartaĵo de pluretnaj regionoj forte premstampitaj de historia kaj kultura influo aŭstro-hungara? Aŭ ĉu estas ankaŭ propraĵo de relative favorataj regionoj rilate siajn naciajn komunumojn, kiuj provas trovi specifajn evoluvojojn, akceptante la riskon ke aliaj malpli favorataj regionoj taksu ilin egoistoj?
Slavonio tamen ankoraŭ ne finfermis paĝon de la milito. Tuj post la limo, urbeto Beli Manastir estis parto de la “Serba Respubliko de Srem, Baranja, kaj Okcidenta Slavonio”. Kroata aŭtoritato establiĝis sur tiu regiono nur en januaro 1998 post la kromaj interkonsentoj de Erdut. Marija, diketa sesdekjarulino, vartas sian nepinon ludantan en publika ĝardeneto ornamita per monumento je la gloro de la Ruĝa Armeo, kiu liberigis ĉi tiun regionon antaŭ ol Tito-partizanoj povis ĝin atingi. Ŝi estas kroatino, kaj revenis en sian urbon nur en 1999, post okjara ekzilado sur la marbordo. “Tie, estante rifuĝintoj, ni ricevis minimuman socian helpon. Ĉi tie estas nenio, nek laboro, nek humanitara helpo.”
Spuroj de la milito estas daŭre aparte videblaj en Vukovar, malnova ĉefurbo de la “Serba Respubliko de Orienta Slavonio, Srem kaj Baranja”. Rekonstruprogramoj vere komenciĝis nur de du jaroj, kaj la urbo restas plejparte senhoma: el ĉirkaŭ 60 000 enloĝantoj antaŭmilite, kelkdek mil serboj laŭdire ankoraŭ vivas tie, dum nur kelkmiloj da kroatoj estas revenintaj.
En vilaĝoj de Slavonio, multaj domoj daŭre surhavas ŝildon “vendota”, signante ke la serboj ankoraŭ ne finis forlasi la regionon. S-ro Turjaski elektis vivi en unu el tiuj vilaĝoj, Tenja, ĉar bienprezoj estas aparte malmultekostaj. Dum la milito, tiu vilaĝego reprezentis gravan strategian pozicion de la serbaj naciistoj, de kie ili kanonadis la urbon Osijek. La plej proksima najbaro de s-ro Turjaski estas serbo nepre ne deziranta forlasi sian naskiĝregionon. Frandante fruktobrandon kiun ili kune distilas, ambaŭ najbaroj laŭte revas pri pacigita Slavonio.
Revemas ankaŭ s-ro Darko VARGAS. Hungaro kaj longtempe ano de kroata naciista partio HDZ, li fariĝis urbestro de Bilje, post restaŭrado de la kroata aŭtoritato en 1998. Bilje ĉeas Osijek, sur alia bordo de rivero Drave, kiu markas la limon inter historiaj regionoj de Slavonio sude de la rivero, kaj de Baranja norde. Bilje-loĝantaro estas plejmulte hungara, kaj la urbo estas ĉefe fama pro ĝia natura parko Kopacki Rid, vasta aro de marĉoj, kiujn s-ro Vargas deziras igi alloga por turistoj.
Tamen, ankaŭ ĉi tie spuroj de historio premas. Granda parto de la parko ankoraŭ ne estas senminigita, kaj je kelkaj kilometroj de Bilje kaŝiĝas la diskreta ĉaspavilono Tikves, kie okazis pluraj renkontoj inter s-roj Milosevic kaj Tudjman en 1991. Poste tiu pavilono laŭdire estis ripozdomo de serbaj krommilitistoj. Koridoro Vc povus revenigi alilandajn turistojn al Bilje, sed, en Kroatio, ekoturismo vivas siajn unuajn jarojn.
Por iri de Kroatio al Bosnio-Hercegovino, pli ol trapasi la grandan limurbon Zupanija, la limo-loĝantoj preferas uzi barĝojn kiuj transiras Savon, enfluriveron de Danubo signantan la limon, kaj kiuj evitas plian ĉirkaŭiradon. Unu el tiuj barĝoj ligas la etan kroatan enklavon Odjak, enkojnigitan en la Republika Srpska, “serba ento” de Bosnio-Hercegovino, kaj Kroation. La urbeto estis ruinigita de la milito, ĝiaj kroataj kaj muzulmanaj loĝantoj estis forpelitaj de la serbaj armeoj, antaŭ ol la serbaj loĝantoj siavice forfuĝis. Dank’al internaciaj donacoj, la urbo rapide rekonstruiĝis sed, kiel tro ofte en Bosnio, ekonomia aktivado estas nula, escepte de kelkaj translimaj trafikoj.
Nova ponto devus baldaŭ malfermiĝi super Savo. Koridoro Vc-desegno iras tra urbeto Samac, en Republika Srpska, kiu teorie havas ĉiujn atutojn por fariĝi grava komuniknodo. La urbestro vizitigas la riverhavenon “la plej gravan en Bosnio; sed ĝi ĉesis funkcii de la komenco de la milito”. Nur kelkaj kroataj dragboatoj esploras la riverfundon, serĉante sablon kaj gruzon por domkonstruado.
La stacidomo montras saman bildon de senhomeco: “Antaŭe, trajnoj el Sarajevo kaj el Banja Luka kuniĝis en Samac. Poste ili veturis al Kroatio kaj, iomete post la limo, troviĝis nova vojforko al Beogrado, Zagrebo, aŭ Budapeŝto.” Nun, nur trajno de Banja Luka haltas dufoje tage en Samac, fariĝinte finheltejo de fervojaj linioj de Republika Srpska.
S-ro Urbestro insistas montri la ponton, belegan ponton super rivero Savo, konstruita dank’al eŭropaj monhelpoj. La teknikaĵon oni konstruis en februaro 2002, sed ĝi restas plu fermita. Ĉe bosnia flanko policisto senzorgeme gardostaras. Kroataj aŭtoritatuloj estus pretaj malfermi tiun novan limon, des pli ĉar ĝi eliras kroatflanke je kelkaj kilometroj de aŭtoŝoseo kiu ligas Zagrebon kaj Beogradon. Blokado venas de bosnia flanko.
“La landlimojn de Bosnio-Hercegovino gardas la federa polico, komuna polico de ambaŭ ”entoj“, pedagogie klarigas la urbesto de Samac. Kontraŭe, dogano estas sub respondeco de ĉiu el la du entoj, kaj doganimpostoj estas esenca parto de ilia buĝeto. Ĉi tie laŭlonge de la rivero Savo mallarĝa terbendo dependas de la [Kroato-Muzulmana] Federacio, kiu do opinias ke dogano apartenas al ĝi. Sed ĉi tiu doganejo estonte fariĝos unu el la plej gravaj en la lando, kaj vastaj dogankonstruaĵoj estos kontruitaj sur teritorio de Republika Srpska. Niaj estroj deziras diskuti pri divido de la doganenspezoj kun la Federacio, sed ĉi-lasta volas la tuton!”
Samac montras tre relativan prosperon. Oni eĉ ĵus inaŭguris piediran straton kun monumento honore al serbaj batalantoj de la milito 1992/1995. Prezoj estas konsiderinde pli malaltaj en Republika Srpska ol en Kroatio, kaj eĉ ol en la Kroato-Bosnia Federacio, tial klientoj el la “malamikaj teritorioj” venas butikumi en Samac. La urbestro havas neniun iluzion pri la koridoro Vc. “Perekonomia repaciĝo? Por komerci, homoj ĉiam sukcesas interkonsenti, sed Eŭropon ne interesas investado en nia regiono. Ni estas nur forgesita provinco de Eŭropo...”
Ne belas la vojo ĝis Sarajevo. Ankoraŭ vidiĝas ruinaĵoj de detruitaj aŭ bruligitaj domoj en malbela pejzaĝo. Posavina-ebenaĵon — en regiono de Savo-riverbordoj — iom post iom anstataŭas montetoj. Zenica, eksmetalurgia ĉefurbo de Bosnio, estas granda moderna urbo, kiu travivis la militon en aparta maniero. El ĉiuj grandurboj, ĝi estis la plej malproksima de la bataloj, kaj tial ne rekte suferis la militon. Zenica estis konata kiel bastiono de “muĝahidinoj”, tiuj islamaj alilandaj batalantoj kiuj venis en Bosnion por nova “sankta milito”.
Plurajn jarojn post la fino de la milito, ili tenis malgrandajn islamajn “emirlandon” en kelkaj vilaĝoj. Internaciaj premoj baldaŭ konvinkis la bosniajn aŭtoritatulojn ne plu toleri tion, kaj la lastaj muĝahidinoj en Zenica fariĝis pli diskretaj.
Apud oficejo de la loka islama komunumo, modmagazeno montrofenestre prezentas novajn modelojn de vualoj kaj manteloj, sed elmontraj signoj de batalanta islamo pli kaj pli maloftiĝas en Zenica, same kiel aliloke en Bosnio. Ĉe enirejo de la urba bazaro, kelkaj junaj “barbuloj” vendas kodoromojn kaj DVD-diskojn. Ili agnoskas ke ili partoprenis en la “regula” islama brigado de bosnia armeo. Nun ili vendas piratajn kopiojn de komputilaj programoj aŭ usonaj filmoj.
Laŭ Muhamed Efendi Lugavic, eksmuftio de Tuzla kaj unu el la plej grandaj figuroj de progresema islamo en Bosnio, la radikaluloj cedis pri videbleco profite al longdaŭra strategio. “Ili sukcese klopodas ekregi ĉiujn porinstruajn stukturojn kaj ĉiujn instituciojn de la islama komunumo,” klarigas tiu homo, eksigita de ĉiuj siaj funkcioj pro sia opozicio al rigoraj tendencoj kiuj nun regas en bosnia islamo.
Sur vojoparto Zenica-Sarajevo komenciĝis la plej videblaj konstrulaboroj de la koridoro Vc. Aŭtoŝoseo estas naskiĝanta, sed laŭ bosnia ritmo: t.e. tre malrapide. Jam mono mankus por daŭrigi la laboron. La 15an de marto 2002 okazis en Sarajevo internacia seminario pri la internacia aŭtoŝoseo de Koridoro Vc. La tuta projekto de Samac al Doboj, Zenica, Sarajevo, Mostar, kaj ĝis ka kroata landlimo, etendiĝas sur 328 km. Suma kosto: nur 2 461 280 000 eŭroj. Pli modeste, la Stabiliza Pakto ĝis nun transprenis nur plibonigon de dekkilometra peceto sudoriente de Sarajevo, kaj rekonstruon de ponto liganta Capljina al eŭropa akso E 73, kies tuta kosto estas 57 milionoj da eŭroj.
Proksime de Sarajevo, tiu ĉi daŭre prilaborata akso E 73 iras tra ekonomie evoluantaj kvartaloj. Iom proksime, sur la flughavena vojo, malfermiĝis superbazaro je la nomo Interex — internacia branĉo de Intermarché, kiu havas tri bazaregojn en la lando. Malfermiĝo de Interex en Banja Luka eĉ estis prezentita kiel “la plej granda fremda investo en Republika Srpska”. Tamen la magazeno ofertas nur malaltkvalitajn importitajn produktojn kiujn oni povas trovi ĉie en la lando, kaj prezoj restas tre altaj por plejparto de la loĝantaro.
Sur la granda avenuo iranta al centro de Sarajevo, “Sniper Alley”, malaperis preskaŭ ĉiuj militospuroj, escepte de impona skeleto de la sidejo de taggazeto Oslobodjenje, kanonadita dum monatoj. Cetere oni vidas nur renovigitajn apartamentarojn, reklampanelojn, belaspektajn tramojn ofte kun surskribo “donacita de la japana popolo”, kaj grandegan moskeon konstruitan laŭ la arkitekta stilo kiun islamanoj el Persa Golfo provas trudi en Balkanio.
Multaj Sarajevo-loĝantoj nun konstatas dramecan situacion: la nunaj jaroj estas la plej malbonaj . “La militaj jaroj estis kvazaŭ koŝmaro. Nu, oni scias ke koŝmaroj havas finon. Tuj post la milito, oni supozis ke la lando estis resaniĝanta; nu, resaniĝad-periodoj ĉiam estas delikataj. Sed nun... nun ni komencas perdi esperon,” klarigas junaj sarajevanoj sidantaj en kafejo de la urbocentro.
Politikaj dividoj kaj ekonomia marasmo rezultigas novan demografian perdon. Dum rifuĝintoj forpelitaj de la milito malrapide plu revenas, multaj Bosnianoj — ĉefe junuloj — aspiras nur al nova vivo eksterlande.
Urboskale, malfacilas elkalkuli rezulton de tiuj loĝantomovoj. Sarajevo antaŭmilite enhavis, kaj ŝajne ankoraŭ nun enhavas, proksimume 500 000 enloĝantojn. Inter tiuj, estis 150 000 serboj, kiuj plejparte forlasis Sarajevon. “Multaj serboj restis en Sarajevo dum la sieĝo, en bosna sektoro, partoprenante la urbodefendon aŭ ĝian administradon, memorigas loka ĵurnalisto. Tiuj personoj foriris nur post pacoreveno: ili perdis sian laborpostenon, kaj oni klarigis al ili ke iliaj apartamentoj devas esti atribuataj al bosnaj rifuĝintoj.”
Restus apenaŭ dudek mil serboj en Sarajevo, laŭ tre nepreciza statistiko. Ankaŭ kroataj aŭ bosnaj loĝantoj de Sarajevo amase forlasis la urbon dummilite, kaj la elmigradmovado pludaŭris post apero de paco, pro ekonomia marasmo. Inter la 500 000 nunaj loĝantoj, nur 100 000 aŭ 150 000 ŝajne estas “malnovaj” sarajevanoj. La aliaj estas transloĝiĝintoj kiuj rifuĝis en la urbon. “La spirito de Sarajevo transvivis la militon, sed la paco mortigis ĝin”, amare konkludas iuj “malnovaj” sarajevanoj.
De Sarajevo, “aŭtoŝoseo” kondukas al Mostar. Sur tiu ĉi dekkilometra stumpo, la rapideco restas limigita, kaj la vojo rapide reaspektas ordinara nacia vojo, eĉ antaŭ Pasalic, bosnia urbeto lokita flanke de monto Igman, kie okazis sovaĝaj bataloj dum la Sarajevo-sieĝo. Survoje al Mostar, la vojo plufoje kurbiĝas. Sur la kamparo la printempa vegetaĵaro finkaŝas ruinaĵojn de detruitoj domoj. Inter Tarcin kaj Konjic, dekoj da miel- kaj fruktovendistoj instaliĝas laŭlonge de la vojo. Malmultaj vojaĝantoj haltas, kaj la vendistoj distriĝas babilante aŭ ŝakludante.
Pli sude, post Mostar, la Kroato-Bosna Federacio fariĝas nura iluzio. Super la vojo, pluflirtas flagoj de Kroata Respubliko Herceg-Bosna, la oficiale abolita secesiista ento de la bosniaj kroatoj. La granda urbo Mostar restas dividita inter orienta sektoro, bosno-muzulmana, kaj okcidenta sektoro, kroata. Por montri sian potencon sur la urbo, la kroatoj starigis grandan krucon sur monteto supre de la urbo, kiun superstaras ankaŭ grandega katedralturo. Kontraste, la rekonstrulaboroj de la malnova 16-jarcenta turka ponto detruita de kroata artilerio en novembro 1993, ĵus komenciĝis.
Militospuroj estas frapaj ankaŭ en Pocitelj, montoflanke konstruita urbeto, kelkajn kilometrojn sude de Mostar. Dum la feliĉaj tempoj kiam turistoj amase venis al Jugoslavio, la “medresa” (religia lernejo) Sisman Ibrahim Pacha, kun siaj kvin etaj kupoloj, fariĝis restoracio. La konstruaĵo estas restaŭrata, sed ĉiuj pordoj estas ŝlositaj. Nur kelkaj junuloj, jam ebriiĝintaj komence de postagmezo, kuniĝas en la sola kafejo de Pocitejl, malsupre de la pordego. “Ĉi tie,” diras unu, “ni estas en Kroatio.” — ununura malakorda vorto povus rapide putrigi la situacion.
Capljina, apenaŭ kelkajn kilometrojn for de Pocitejl, enhavis multajn serbajn kaj bosnajn (muzulmanajn) loĝantojn. La kroataj naciistoj praktikis severan “etnan purigadon”, kaj oni konstatas neniun revenon de bosnaj rifuĝintoj. La stacidomo ludas gravan rolon por interŝanĝoj inter Ploce-haveno kaj Bosnio. Ĉi tie oni kunkroĉas trajnojn el Kroatio kun bosniaj lokomotivoj.
Kelkaj fervojistoj diskutas en la malnovaj konstruaĵoj. La staciestro klarigas: “Ni daŭre dependas de kroataj fervojoj el Herceg-Bosna, sed ni devos esti unuigitaj kun Bosnio-Hercegovinaj fervojoj. Inter ni kunlaboro okazas glate, kvankam ni estas multe pli konkurencaj ol bosnianoj, ĉar ni kapablis redukti nian dungitkvanton. Inverse, ni havas neniun rilaton kun fervojoj de Republika Srpska.” Bosnio havas do tri fervojkompaniojn por apenaŭ pli ol 1 000 kilometroj da trakoj. Proksime de Mostar, la situacio estas burleska: bosnia kaj kroato-bosnia kompanioj respondecas pri sinsekvaj trakopecoj apenaŭ kelkkilometraj. “Tiel estas Bosnio”, deklaras la staciestro de Capljina. “Sed estu trankvila, neniam okazis akcidento!”
La landlimo en Metkovic estas la ĉefa pasejo inter Bosnio kaj Kroatio. Ambaŭflanke, policistoj estas kroatoj, ĉu el Kroatio, ĉu el Bosnio. Kutime okazas neniu kontrolo, polica aŭ dogana. La kamionegoj trairas la limon iom pli okcidente, ĉe eta doganejo en la montaro. Se koridoro Vc vere sukcesos generi ampleksajn trafikfluojn, tiu ĉi doganaparato devos esti reviziita, sed nun hercegovinaj doganoj, anstataŭ nutri la buĝeton de la Kroato-Bosna Federacio, amplekse plunutras la “nigran kason” de la kroataj naciistoj en Hercegovino.
Ĉe la fino de koridoro Vc, la haveno Ploĉe nestas ĉe la fundo de golfeto. Sur la marfronto malnovfarbitaj domaroj malinstigas turistojn halti. Laŭ S-ro Svemir Zekulic, vic-direktoro, havena aktivado laborigis 5000 dungitojn antaŭe, kontraŭ nur apenaŭ 2000 nuntempe. Ŝipo estas ŝarĝata per lignaj traboj, unu el la maloftaj produktoj, kiujn Bosnio sukcesas eksporti, precipe al arabaj landoj. En 1989 komerca trafiko atingis 4 495 000 tunojn: ĝia nivelo ne superis 921 000 tunojn en 2001. Malgraŭ pliampleksigaj projektoj, oni ne antaŭvidas videblan trafik-kreskon dum la venontaj jaroj. S-ro Svemir Zekulic tamen ĉiumatene rete konsultas gazetaron de Kroatio, de Bosnio kaj de Serbio, ĉar li ja certas, ke disvolvado de regionaj komercaj interŝanĝoj estas la nura estonteco por la haveno...
Jean-Arnault DERENS
La koridoroj de evoluo estas vasta evoluprojekto de la komunikoj kaj interŝanĝoj tra la tuta eŭropa kontinento. Ili havas la taskon kunligi la ŝoseojn, fervojojn kaj, okaze, la rivervojojn. Nenia specifa buĝeto ekzistas por la realigo de tiuj koridoroj, kiuj devas trovi taŭgajn financadojn. La Pakto de Stabileco por Sudorienta Eŭropo, kreita la 10-an de junio 1999, tuj post la subskribo de la militista akordoj de Kumanovo, kiuj finis la kosovan militon, povas meti sumojn en la koridor-projektojn, sed je limigitaj skaloj.
Pluraj koridoroj interesas rekte Balkanion: la Vc, la VII, kiu ekvivalentas al la danuba akso, la VII liganta Sofion kaj Skopjon, en Makedonio, kaj Durrës, en Albanio, kaj la X, kiu ligas Germanion kun Grekio tra Kroatio kaj Serbio. Nur tiu ŝajnas havi la sorton de rapida evoluo. Por Grekio, la celo estas ke la aŭtoŝoseo estu komplete finita antaŭ la Olimpiaj Ludoj de Ateno en 2004.
J.A.D. elfrancigis V.L.
Vd. la artikolon de Jean Arnault DERENS: En la Disvolvadkoridoroj de Eŭropa Unio — De Hungario al Bosnio-Hercegovino
Kun la apogo de la dek-kvar aliaj membroj de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, Usono riproĉas al Irako malobservadon de la UN-aj rezolucioj, kiuj devigas ĝin detrui siajn programojn pri armiloj nukleaj, kemiaj kaj bakteriaj. Profesoro en la universitato de San-Francisko, Stephen Zunes volis scii, ĉu antaŭ la rezolucio 1441a pri Irako aliaj malobservoj de la Sekurec-Konsiliaj decidoj estigis saman deziron pri senprokrasta aplikado de la internacia juro. Vaŝingtono ja estus povinta ordigi ĉion, ĉar rezolucio de la Sekurec-Konsilio bezonas por esti adoptita aproban voĉdonon aŭ sindetenon de la “grava kvinopo”, en kiu partoprenas Usono.
Stephen Zunes provis estigi liston sufiĉe limigitan. En ĝin li enkalkulis nek la rezoluciojn tro ĝeneralecajn, kies observo neeviteble estas malfacile taksebla, nek la decidojn malobservitajn sed rilatajn al jam ne plu validaj kontestoj. Fine estas memorigende, ke la vetoa rajto de la kvin konstantaj membroj implice igas tre malfacila sankcion de la Unuiĝintaj Nacioj kontraŭ iliaj eventualaj malobservoj de la internacia juro.
Tamen eĉ kun tiuj limigoj la respondo al la demando pri eventuala nesankciita malobservo de la rezolucioj restas amase jesa. Antaŭ la rezolucio 1441a, tio ne nur okazis, sed eĉ 91foje*... Plej elstaraj laŭreatoj el la nesankciitaj malobservintoj de la UN-aj rezolucioj estas cetere du bonegaj, eĉ strategiaj, aliancanoj de Usono: Israelo kaj Turkio. Nur ili ambaŭ kulpis pri tri kvinonoj de la malobservoj (56 el 91) faritaj de la 191 membroŝtatoj de la Unuiĝintaj Nacioj.
Ekde 1968 Israelo malobservis 32 rezoluciojn de la Sekurec-Konsilio. La du unuaj rilatis al la kontraŭleĝa modifo de la statuso de Jerusalemo (rezolucio 252a) kaj al la detruo de aviadiloj sur la flughaveno de Bejruto (rezolucio 262a).
Tiujn du rezoluciojn sekvis dekoj da aliaj pri la teritoria politiko de Israelo (“ekspedicioj”, kolonioj) aŭ pri la malobservado fare de Jerusalemo kontraŭ la konvencioj de Ĝenevo, kiuj temas pri la protektado de la civiluloj kaj la malpermeso de amastransloĝigoj. En 2002 la milita okupacio en la urboj regitaj de la palestinaj aŭtoritatoj ankaŭ estigis la balotaprobon de la rezolucio 1435a, kiu “postulas, ke Israelo tuj ĉesigu la aranĝojn deciditajn de ĝi en kaj ĉirkaŭ Ramalaho, inkluzive la detruon de la infrastrukturoj civilaj kaj de la instalaĵoj de la sekureca servo palestina”. La rezolucio “postulas ankaŭ la rapidan retiriĝon de la okupaciaj fortoj israelaj el la palestinaj urboj kaj la revenon al la pozicioj okupitaj antaŭ septembro 2000”. Ekde 1968 la decidoj de la Sekurec-Konsilio kondamnantaj la israelan politikon estis balotaprobitaj kun ia reguleco escepte en la periodo 1971-1979, dum kiu ĉefe Turkion kaj Marokon celis la admonoj de la internacia komunumo.
Turkion 24-foje celis “fulmoj” (sufiĉe pacaj) de la Sekurec-Konsilio. Ĉiam temis pri la insulo Kipro, kies norda parto restas okupaciata de la trupoj de Ankaro spite al la tre multnombraj rezolucioj de la Unuiĝintaj Nacioj, kiuj postulis ilian retiriĝon. La unua pri tiu temo estas la rezolucio 353a, kiu en 1974 insiste petis “la respekton al la suvereneco, al la sendependeco kaj al la teritoria integreco de Kipro kaj la senprokrastan retiriĝon de la fremdaj trupoj”. La lasta estas la rezolucio 1416a, kiu en 2002 ree esprimis la deziron vidi finfine efektivigitaj la antaŭajn decidojn de la Sekurec-Konsilio...
Marokon celis pri la okcidenta Saharo 16 rezolucioj de la Sekurec-Konsilio, kiu petas ekzemple, ke la reĝo de Maroko “tuj ĉesigu la marŝon komencitan en la okcidenta Saharo” (rezolucio 380a de 1975), kaj kiu insiste petas realigon de referendumo (rezolucio 690a de 1991) post la konstato ke “la menciita marŝo okazis”, aŭ eĉ pli ĵuse la “senprokrastan liberigon” de tiuj malliberigitaj post la komenco de la konflikto (rezolucio 1359a de 2001).
La aliaj landoj celitaj per rezolucioj ne aŭ malmulte aplikitaj estis Kroatio (6 rezolucioj), Indonezio kaj Armenio (po 4 rezolucioj), Sudano (3 rezolucioj), Rusio kaj Hindio kun Paskistano (po 1 rezolucioj en la du kazoj). La kvietecon de la Sekurec-Konsilio ne perturbis tiuj-ĉi malobservoj.
Dum Brazilo importas agrikulturajn produktaĵojn en valoro de miliardoj da dolaroj, oni rifuzas al milionoj da kamparanaj laboristoj aliron al la tero, kiu restas rajto nur por malplimulto. Pro kampara elmigro, centoj da miloj inter ili venas amase ĉiun jaron en la favelojn* de la grandaj urboj. Tamen al la postulo de agrara reformo respondis nur la prokrastoj de la registaro kaj, al la mobiliziĝo de kamparanoj sen tero, nur la subpremo.*
“Tiu fosaĵo, kie vi troviĝas, estas mezurita je spanoj, ĝi estas la magra heredaĵo, kiun la vivo lasis al vi. Ĝi estas bonmezura, nek larĝa, nek profunda, ĝi estas la parto, kiu korespondas al vi en tiu latifundio.”
“Ĝi ne estas granda fosaĵo, ĝi estas viamezura, ĝi estas la tero, kiun vi volis vidi dividita.”*
La bildo de Brazilo, la dua lando en la planedo laŭ koncentrado de proprieteco, ligiĝas ĉiam pli al la vizaĝo de sentera kampara laboristo: malmola rigardo, sekigita de la vento, ĉe la limo inter memdecido kaj senespero. La ciferoj ne ebligas eraron en la analizo de la situacio. El kontinenteca teritorio je 850 milionoj da hektaroj, 390 milionoj estas uzeblaj por la agrikultura aktivado, sed laŭ la Nacia Instituto de Koloniigo kaj Agrara Reformo (Nikra/Incra), 120 milionoj da hektaroj restas neuzataj. En tiu lando kun kvar milionoj da familioj sen tero, vastaj areoj — preskaŭ 60% de la agraj surfacoj — apartenas al malpli ol 3% de la terposedantoj.
Seninterrompe, de la kolonio ĝis la imperio kaj poste tra la respublikaj registaroj, la elitoj ĉiam atentis, ke tioma kvanto da tero ne faciligu la rapidan transformiĝon de la sklavo aŭ agrikultura laboristo en malgrandan agran proprietulon. Tiel oni faris la necesajn demarŝojn por malebligi ilian aliron al la tero, favorante amasigon, kiu limiĝis al la potencularo.
La agrikultura laboristo historie estas la plej afliktita inter ĉiuj brazilaj laboristoj. Ties situacio restis senŝanĝa kiam la urba laboristaro vidis siajn rajtojn leĝe agnoskitaj, ekde 1930. Eĉ la modernigo de agrikulturo instalita en la 50-aj jaroj, kiu laŭ la tiutempaj teknikistoj havus kiel naturan konsekvencon la plibonigon de la vivkvalito por la kamparaj loĝantaroj, nenion kontribuis al la solvo de la agrara problemo. Ĝi ne estis pli efika koncerne la racian ekspluatadon de la agrikultura potencialo de la lando.
Rigardata kiel asimilado de novaj teknologioj kaj pligrandigo de la produktado, la agrikultura modernigo provis, aparte dum la militistaj registaroj, miksiĝi kun kampara disvolviĝo. Sed la modernigo respondecis, interalie, pri la pligraviĝo de regionaj diferencoj. Rilate al la strukturoj, ĝi kreis unuflanke ege modernan sektoron, formitan de proksimume 500 mil entreprenoj, kiuj garantias la plej grandan parton de la agrikultura eksportado kaj de la kampara laborigo. Aliflanke ĝi estigis postrestintan sektoron, formitan de preskaŭ 5 milionoj da agroj je diversaj grandecoj, funkciantaj laŭ tre malaltaj produktniveloj, sed garantiantaj konsiderindan parton de la produktado de nutraĵoj. Krome, la donitaĵoj pri perforto montras, ke la agraj sociaj konfliktoj kaj iliaj ofte dramaj sekvoj estas ĝuste pli gravaj precize en la regionoj de granda terkoncentriĝo*; ĉi tiuj same estas la areoj de la plej malaltaj niveloj de homa disvolviĝo en la lando.
Politike kaj ideologie, la grandaj “modernigaj” agraj posedaĵoj havis kiel celon “legitimigi” la latifundion, igante produktiva ioman procentaĵon de la tero. Tiam, kredante sin malŝarĝitaj, kelkaj intelektuloj kaj politikistoj ne apartenantaj al la plej konservativaj sferoj sentis sin plenrajtaj favori pli limigitan koncepton de la socia funkcio de la proprieteco kaj forlasi la defendon de la agrara reformo.
Ili forgesas, ke kontraste al tiuj grandaj terposedaĵoj starigitaj ĉefe en la sudo de la lando, fragila familia agrikulturo klopodas por plu ekzisti. Sen la teknika kaj financa subteno de la ŝtato, ĝi ne eltenos la dinamikon de koncentriĝo. Moviĝante ankaŭ al la nordokcidento de la lando, la regado de la granda latifundio tie ekscese ekspluatas kaj subpremas la kamparan loĝantaron.
Intime ligita al tio, kion oni nomas “la agrara demando”, prezentiĝas do grava struktura problemo. La koncentrigo de terposedaĵoj produktis teksaĵon de ekonomiaj, sociaj, kulturaj kaj politikaj rilatoj, kiuj provokas la stagnadon de ĉiuj sferoj de la kampara vivo kaj afekcias eĉ la praktikadon de demokratio en la lando. Tiu teksaĵo kreas diablan cirklon kun perversaj efektoj: agrikulturaj sistemoj malmulte produktivaj, kiuj detruas la naturon, malmulte rentodonaj kaj kondukantaj al la malriĉeco; kampara forlaso; “klientismo” (trodependeco), perforto kaj analfabeteco. Por la plej malriĉaj kaj por la agrikulturo ĝenerale, ĝi baras ĉian eblecon de ekvilibra disvolviĝo.
Nur agrara reformo, kiu sekvos du liniojn de strategiaj agadoj — la eksproprietigo de la granda latifundio por tie instali la senterulojn kaj la helpo por krei la teknikan kaj financan bazon de familia agrikulturo — estus solvo. Tiuj du specoj de agado ebligus redistribui la renton, la riĉecon kaj la potencon en la kamparoj, devigus altigi la salajron por la kamparaj laboristoj kaj progresigus la produktadon de nutraĵoj (por kontentigi la pli grandajn postulojn, kiuj rezultos el la nova distribuo de rento) kaj garantius la praktikeblecon de la familia agrikulturo. Krome, ĝi ebligus inteligente alfronti la problemon de senlaboreco. Pluraj studoj jam elmontris, ke la agrara reformo estas unu el la malplej kostaj solvoj por krei laborpostenojn, kun — kiel kromavantaĝo — solvoj al la problemo de malsato.
Mobiliziĝoj kaj ribeloj Eĉ se la neceso ŝajnas evidenta, realigi la agraran reformon tamen implicas alfronti tion, kio estas plej malprogresinta en la brazila socia sistemo. La obstakloj, kiujn alfrontos la ŝtatestro, kiu decidos dediĉi sin al tiu tasko, ne limigos sin al la premoj de proprietuloj de grandaj neproduktivaj terpecoj. Nova agrikultura opcio havos konsekvencojn por la interesoj de la brazila elito ligita al alilandaj entreprenoj, kio estas tradicio depost la kolonia epoko. Ĝi implicas influi la politikon de eksportado, garantii la nutraĵan memsufiĉon de la lando, kontraŭi la interesojn de transnaciaj entreprenoj kaj de la instigantoj de genetike modifitaj semoj, kontroli la amazonan teritorion, revizii la internaciajn traktatojn pri la patentoj. Krome, ĝi signifas tuj haltigi la traktadojn por starigo de la Zono de Libera Komerco de Ameriko (ZLEA/ALCA), kiu proponas kondiĉojn, kiuj sufokus ĉian eblecon por la lando krei aŭtonoman politikon de produktado de nutraĵoj.
Sed tiaj disponoj ĝenas tiujn “elitojn”, kiuj vidas en ili danĝeron por sia ekonomia povo kaj por sia balotsistema dominado interne de la lando. Intertempe, la altiĝo de malriĉeco en la kamparo kaj la manko de perspektivoj pliigas la mobiliziĝojn kaj la ribelojn, kaj la registaro uzas la metodojn de la militista reĝimo por subpremi la lancopinton de la luktoj, la movadon de la senteruloj.
Anstataŭ trakti la sociajn movadojn de kamparanoj, indiĝenoj, malgrandaj terkulturistoj kaj senteruloj kiel polican aferon, la registaro, kiu gvidos la landon ekde Januaro 2003, devos kompreni ke ili estas ties aliancanoj por la antaŭenigo de la kampara disvolviĝo. Ĝi devas retrovi ĉe tiuj movadoj la saĝojn kaj la senson de ĝusta rilato kun la tero: pli ol peco ekspluatebla, ĝi estas ankaŭ la kunvivada spaco de viroj kaj virinoj, loko de kultura kaj biologia diverseco, de la produktado, de la kreado, de la demokratio kaj de harmonia socia vivo.
Kreita en 1946 de la Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la Monda Organizo pri Sano (MOS) difinas, en sia konstitucia akto, la sanon kiel “stato de kompleta korpa, mensa kaj socia bonfarto, [kiu] estas ne nur foresto de malsano aŭ kripleco”.
La Monda Asembleo de la Sano kunigas aktuale la reprezentantojn de 191 membrolandoj. Ĝi estas la leĝdona organo de la MOS. Ĝi elektas por tri jaroj plenumkomitaton el reprezentanoj (reelekteblaj) de 32 landoj, kaj nomumas, laŭ propono de la komitato, la ĝeneralan direktoron por ofico de kvin jaroj, renovigebla unufoje. Al la administra strukturo de la MOS apartenas, krom la sidejo en Ĝenevo, 6 regionaj oficejoj*, kies direktoroj, elektataj same por kvin jaroj kaj unufoje renovigeblaj, de la reprezentantoj de la ŝtatoj de ilia regiono, ĝuas grandan aŭtonomion rilate al la sidejo. La MOS publikigas ĉiujare Raporton pri la Sano en la Mondo.
La listo de 200 “esencaj medikamentoj”, publikigita en 1977 de la MOS, tiam gvidata de la dano Halfdan Mahler, estis granda premiero. Temas pri medikamentoj aprobitaj pro sia efikeco, plejparte paralelaj medikamentoj.
En 1978, s-ro Halfdan Mahler adoptigas al la konferenco organizita de la MOS kaj la Unicef en Alma-Ato (nun Almato, nacilingve Almaty) la principon de rajto je egala aliro por ĉiuj al la primara sanprizorgado. Tiu prizorgado estas, en la unua tempo, certigata de “komunumaj san-agentoj” rapide formitaj surloke. La elradikigo de la variolo estis oficiale deklarita en 1980. Senprecedenta sukceso por la MOS, sed kiu ne ripetiĝis. Samjare la Monda Asembleo pri Sano promesas “la venon de la sano por ĉiuj en la jaro 2000”...
Elektita la 13-an de majo 1998, la nuna ĝenerala direktoro, la norvegino Gro Harlem Brundtland, iama ĉefministro, famiĝis pro la publikigado en 1987, sub la aŭspicio de la UN, de raporto pri la medio, enkondukante la nocion de daŭrema evoluigo. Nomumita kun apogo de la precipaj kontribuantaj landoj por ordigi la organizon malfortiĝinta pro pluraj korupt-aferoj kaj pro la malbona mastrumado de sia antaŭulo, la japano Hiroshi Nakajima, s-ino Brundtland direktis siajn reorganizajn agadojn en kvin ĉefajn direktojn: restrukturigo de la iamaj ĝeneralaj subdirektorejoj*, koncentriĝo de la agadoj, decentraligo de la administraj servoj, redukto de longdaŭraj laborkontraktoj favore al temp-limigitaj*, kaj fine nova provo unuecigi la MOS devigante la ses regionajn oficejojn konformiĝi al la politiko decidita en Ĝenevo. Granda parto de la alta hierarhio estis modifita. La 18-an de majo 2002, dum la lasta Monda Asembleo pri Sano, mocio prezentita de Pakistano, kaj adoptita, postulas ke la sekretariejo kaj la ekspert-komitatoj ampleksu egalrajtan reprezentadon de la Sudaj landoj kaj ke fine la travideblo pri la maniero selekti la personaron estu la regulo.
La buĝeto de la MOS estas proksimume 1 miliardo da dolaroj jare. Nur 41% venas de devigaj kontribuoj de la membroŝtatoj, kiuj malpliiĝis je 20% en dek jaroj. La resto venas de libervolaj kontribuaĵoj je 61 % de la ŝtatoj, je 17% de fondaĵoj kaj je 16% de privataj entreprenoj. Tiuj libervolaj kontribuaĵoj financas la duflankajn agadojn, kiuj ne estas kontrolataj de la plenumkomitato. Ili dependigas la MOS pli kaj pli de la precipaj donantoj.
Dek-unu prioritatoj de publika sano estis difinitaj, kiuj anstataŭas la kvindekon da ekzistintaj programoj. La projektoj nomitaj “kabinetaj”, kun titoloj tre efiaj en amaskomunikiloj — “Recesigi la malarion”, — “Iniciato por sentabaka mondo”*, “Partnereco por evoluigo de sanitara sektoro”-, venas ĉekape, tuj sekvataj de “Haltigu la ftizon” kaj de la kontraŭ-aidosa programo. Tiu ĉi restrukturado estis favore akceptita de la plejmultaj riĉaj landoj, kaj precipe de Usono.
La forta trudado, kiu akompanis ĝin, vekis multe malpli da entuziasmo ĉe la dungitaro.* La reformoj fariĝis brutalaj kaj sen veraj koncertiĝoj. La pliigo de mizeraj kontraktoj estas kontestata de la dungit-asocioj. Enketo farita en 2001 montras ke la etoso ĉe 70% de la dungitoj estas meza, malbona aŭ tre malbona.*
Vd. la artikolon “Ĉu rajto je patento aŭ rajto je sano?”
Decidita la 13-an de januaro 1993 en Parizo, la Konvencio por Malpermeso de Kemiaj Armiloj malpermesas la produktadon, stokadon, uzadon kaj eksportadon de kemiaj armiloj. Ĝi antaŭvidas la detruon de ekzistantaj armiloj. La celo estas elradikigi el la planedo tiajn armilojn antaŭ 2007, kun la escepto de larmigaj gasoj, kiuj restas permesitaj por certigi la ordon. Tamen, la principo de malpermeso de kemiaj armiloj estas sufiĉe malfacile respektigi, malgraŭ la instalado de kontrolsistemoj kiel la surlokaj inspektadoj sen anonco. Efektive, nenio pli facile maskeblas ol certaj ingrediencoj necesaj por konsistigi kemian armilon, ĉu oni fabrikas ilin en disaj lokoj, ĉu oni kunigas ilin sekrete en la lasta momento. La aplikado de la konvencio estas la precipa misio de la Organizo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj, kun sidejo en Hago. Ĝia ĝenerala direktoro estas elektata ĉiujn kvar jarojn kaj, laŭtradicie, tiu posteno estas por reprezentanto de triamonda membrostato, dum la vica ĝenerala direktoro estas elektita inter la reprezentantoj de evoluintaj landoj.
Elirante de la hipotezo ke milito povas solvi la problemojn — realajn — ligitajn kun terorismo kaj kun posedo de amasdetruaj armiloj, la prezidanto de Usono, s-ro George W. Bush, ŝajnas esti decidita ataki Irakon, kun aŭ sen konsento de la internacia komunumo; spite al la fatalaj sekvoj de tia engaĝiĝo. Antaŭ 40 jaroj, en oktobro kaj novembro 1962, la raketokrizo de Kubo metis la homaron al la rando de nuklea konfrontiĝo. Tre bonŝance, kombino de bonŝanco kaj intertraktadoj malhelpis la konflikton. Kun iom distanca rerigardo, mirigaj similecoj kunligas ambaŭ situaciojn, de la cinismo de la usonaj falkoj ĝis la instrumentigo de la Unuiĝintaj Nacioj.
En januaro 1959, la triumfa eniro en Havanon de Ernesto “Che” Guevara kaj de Fidel Castro timigis al la usona registaro kaj al la prezidanto Dwight Eisenhower ke la komunismo disvastiĝos tra Latinameriko. Fidinda amiko de Vaŝingtono dum la malvarma milito, la diktatoro Fulgencio Batista estis renversita de geriljo subtenata de grandega plimulto de la kuba popolo. Eĉ antaŭ ol s-ro Castro — kiu tiutempe ne estis komunisto — realigis sian agraran reformon, la 17-an de majo, kaj komencis eksproprietigi la usonajn kompaniojn, komencante per la teroj de la bananfirmao United Fruit Co, la 4-an de aprilo 1960, la Konsilio pri nacia sekureco de la Blanka Domo estis decidinta, la 10-an de marto 1959, ke li estu anstataŭigota kaj esploris la strategiojn por “starigi novan registaron en Kubo”.
Permesite de Eisenhower kunlabori kun terorismaj organizoj, la Central Intelligence Agency (CIA) komencis organizi, pagi, armi kaj trejni ekzilintajn kubanojn por saboti la politikon de s-ro Castro. Kun plej granda sekreto, ĝi estis permesita realigi murd-operacojn kontraŭ la kuba prezidanto, kiel malkaŝis en 1975 la Speciala komisio de la senato de Usono. Tiel komencis, ekde 1959, nedeklarita milito de Usono kontraŭ Kubo.
La bombatakoj kaj sabotado de la teroristoj de la CIA komencis la 21-an de oktobro 1959, kiam du aviadiloj venantaj de Usono mitralis Havanon kun la rezulto de du mortigitoj kaj 50 vunditoj. La kuba ministro pri eksteraj aferoj, Raúl Roa, portis la aferon antaŭ la Unuiĝintaj Nacioj kaj, la 18-an de julio 1960, prezentis la nombron de mortigitaj kubanoj, la matrikulnumerojn de la aviadiloj, la nomojn de la pilotoj kaj la devenon de la atakoj al la Sekureckonsilio.
La ambasadoro de Usono, Henry Cabot Lodge, refutis la akuzojn: “Kvankam tio ŝajnas al mi tute senutila, permesu al mi nun kaj ĉi tie doni al li [al s-ro Castro] tiun ĉi superfluan aserton: Usono ne havas agresan intencon rilate Kubon”. La Sekureckonsilio detenis sin je ĉia ago. Tio emociigis s-ron Castro kaj, en septembro 1960, li iris Nov-Jorkon por prezenti la aferon antaŭ la Ĝenerala asembleo de la UN. “Ne maltrankviliĝu”, deklaris li komence, “ni faros nian eblon por esti koncizaj”. Post tio, dum kvin horoj, li nombris kaj denuncis la krim-agojn al kiuj lia reĝimo estis alfrontita...
Unu monaton antaŭ tiu parolado, en plej sekreta memorando, la prezidanto Eisenhower dediĉis 13 milionojn da dolaroj por krei teroristan trejn-kampadejon en Gvatemalo kie ekzilintaj antikastristoj preparis sin por invado al Kubo. Tiu ĉi komencis iun sabat-matenon, la 15-an de aprilo 1961. Pilotoj pagataj de la CIA bombadis la flughavenojn de Santiago de Kubo kaj de San Antonio de los Baños, same kiel la aviadilojn de la kuba aer-armeo en Havano. En la unuaj matenaj horoj de la postmorgaŭo, 1 500 teroristoj albordiĝis en la Porkogolfo. La fortoj de s-ro Castro sinkigis la ŝipojn de la invadantoj kaj neniigis aŭ malliberigis ĉiujn antikastristajn komandojn sur la grundo.
Dum la bomboj pluvis sur Kubo, Raúl Roa denove alvokis la Unuiĝintajn Naciojn por helpi. Li klarigis ke lia lando estis atakita de “dungita soldataro organizita, financita kaj armita de la usona registaro, venanta de Gvatemalo kaj de Florido”. La usona ambasadoro, Adlai Stevenson, refutis tiujn akuzojn kiel “totale falsajn; Usono faris nenian agreson kontraŭ Kubo”. La brita ambasadoro, Patrick Dean, subtenis Stevenson-on: “La registaro de Britio scias pro sperto ke ĝi povas fidi la parolon de Usono”.
Tamen, la faktoj ne povis esti longtempe neataj. John F. Kennedy, kiu postsekvis al Eisenhower kiel prezidanto de Usono, decidis koncedi la veron kaj ekrespondecis pri la eraro la 24-an de aprilo en deklaro de la Blanka Domo: “La prezidanto Kennedy diris dekomence ke li kiel prezidanto portas la solan respondecon”. Sed jam sekvatage Vaŝingtono daŭrigis sian militon kontraŭ la reĝimo de s-ro Castro kaj metis totalan embargon sur la usonaj varoj destinitaj por Kubo.
Por Havano, kiu timis pliajn agresojn, fariĝis nepra preni ĉiajn disponojn por protekti sian nacian suverenecon.
En Moskvo, la gvidanto de Sovetio, Nikita Ĥruŝtĉov, jam delonge observis la usonan agresadon kontraŭ Kubo. En sia membiografio li rakontas: “Mi pensis ĉiam pri tiu problemo... Se Kubo falus, la aliaj latinamerikaj landoj reĵetus nin dirante ke, malgraŭ sia tuta potenco, Sovetio ne kapablis fari ion ajn por Kubo krom eldiri kavajn protestojn antaŭ la Unuiĝintaj Nacioj.” Prenante sur sin gravan riskon, li decidis lanĉi la operacon “Anadyr” kaj, en majo 1962, li sendis ŝipe tra la teritorio de la NATO, trans Atlantiko, al Kubo 50 000 sovetiajn soldatojn kaj 60 atomraketojn...
Nikita Ĥruŝtĉov tiel markis sian engaĝiĝon al sia kariba aliancano, gajnis strategiajn poziciojn kaj montris sian forton samtempe al Usono kaj al Ĉinio. La sovetiaj soldatoj estis instalantaj la atomraketojn en Kubo, kiam, la 14-an de oktobro 1962, usona spionaviadilo U-2 en alta alteco fotis ilin.
La novaĵo provokis ŝokon sine de la usona registaro. La prezidanto tuj kunvenigis sian Nacian sekureckonsilion en sekreta kunveno en la Blanka Domo. “Kial do li [Ĥruŝtĉov] metis tion [la raketojn] tien?”, demandis sin John F. Kennedy. “Tio estas kvazaŭ ni subite komencus plialtigi la nombron de MRBM [atomraketojn] en Turkio; tio estus damne danĝera, mi pensas”. McGeorg Bundy, lia speciala konsilisto, respondis al li: “Nu ja, jen kion ni faris, sinjoro prezidanto!” Li aludis la atomraketojn Jupiter kiujn Usono ĝuste instalis en Turkio, proksime al la sovetia landlimo en 1961. La prezidanto Kennedy restis tamen konvinkita ke la atomraketoj je kelkaj kablolongoj de Florido devos esti forigitaj. Ili ankoraŭ ne estis funkcipretaj, kiel asertis al li la CIA, sed ilia instalado progresis kaj la faktoro tempo estis ege grava. La defend-ministro Robert McNamara rekomendis al la prezidanto ne porti la aferon antaŭ la Unuiĝintaj Nacioj: “Se vi jam engaĝiĝis en tiu politika vojo, mi ne kredas ke vi havus la plej etan ŝancon por entrepreni militan agon.” Mallonge post la krizo, Richard Gardner, vicsekretario pri internaciaj aferoj, klarigis malkaŝe: “Ni, en Vaŝingtono, ni konsideras la Unuiĝintajn Naciojn, realisme kaj praktike, kiel rimedo por antaŭenigi niajn naciajn interesojn”.
Troviĝante sub enorma premo de la Pentagono, kiu deziris bombadi kaj invadi Kubon, John F. Kennedy prenis saĝe pozicion kontraŭ tiu opcio. Nur poste oni malkovris ke la sovetiaj terfortoj dislokitaj en Kubo estis ekipitaj, krome, per taktikaj atomraketoj kiujn ili estus uzintaj kontraŭ invado de usonaj fortoj. Eksplodante tiel la unuan atommiliton inter du atompotencoj...
La prezidanto elektis marblokadon ĉirkaŭ la insulo por malhelpi la sovetiajn ŝipojn alporti pliajn raketojn. Lundon, la 22-an de oktobro, en la televido, John F. Kennedy klarigis al la mirigitaj civitanoj en Usono kaj en la resto de la mondo, ke Sovetio “en freŝa faro kaj en konscia spito” al la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj, instalis atomraketojn en Kubo. “La plej granda danĝero estintus fari nenion”, substrekis li, klarigante ke li ordonis starigi striktan embargon sur ĉia ofensiva milita ekipaĵo survoje al Kubo. Samtempe usona rezolucio alvokis al “prompta malmuntado kaj forigo de ĉiaj ofensivaj armiloj dislokitaj en Kubo, kaj tio sub la kontrolo de observantoj de la Unuiĝintaj Nacioj”. Referencante la blokadon, la ĝenerala sekretario de la UN, Sinth U Thant, budhisto de Birmanio, rakontis poste: “Mi povis apenaŭ kredi miajn okulojn kaj orelojn. Tio signifis teknike la komencon de la milito kontraŭ Kubo kaj Sovetunio. Kiom mi memoras, tio estis la plej fatala kaj plej grava diskurso iam ajn eldirita de ŝtatestro”.
Por malakrigi la krizon, U Thant petegis ĉiujn membrojn de la Unuiĝintaj Nacioj deteni sin de ĉia milita ago. Malantaŭ la kulisoj, li parolis kun Kennedy, kun Ĥruŝtĉov kaj kun s-ro Castro. Al tiu li konfesis: “Se la CIA kaj la Pentagono daŭre havos tian povon, mi vidas la tre nigran estonton de la mondo.”
En la sama momento, Adlai Stevenson faris la Sekureckonsilion, kiu subite fariĝis utila, “la tribunalo de la monda opinio”, kiel li nomis ĝin. La 25-an de oktobro, li prezentis tie fotojn de sovetiaj atomraketoj en Kubo antaŭ perpleksa publiko kaj ĝenata sovetia ambasadoro. Tiu, Valerian Zorin, aŭdigis grumblante: “Trukitaj pruvoj...” Stevenson klarigis ke Kennedy ordonis la blokadon sen konsulti la Sekureckonsilion, ĉar Sovetio estus blokinta ĉian rezolucion. Amiko de Stevenson observis ke tiu estis forte impresinta la usonan publikon: “Liaj poŝtaĵoj, dum la sekvaj tagoj, montris ke li fariĝis ia heroo por la vasta usona publiko kies ĉiutaga televida reĝimo estis miksaĵo de groba perforto kaj komercaj mensogoj trempitaj de sekso”.
Usonaj bombaviadiloj estis en la aero, portantaj atombombojn kaj flugplanojn kiuj devis konduki ilin al celoj en Sovetunio. La fortoj de la NATO en Okcidenta Eŭropo estis en alarmostato. Usonaj militfortoj kolektiĝis en la sudo de Usono. Sovetiaj ŝipoj kaj submarŝipoj manovris en Karibio. En Kubo, sovetiaj soldatoj laboris tage kaj nokte por funkcipretigi la atomraketojn. La sovetiaj terfortoj de la insulo, distranĉitaj de ĉia provizo el sia malproksiama lando, celigis siajn taktikajn atomraketojn al ebla usona invadoforto. Kubo preparis sin kontraŭ tuja invado kaj ankaŭ dislokis siajn armitajn fortojn. La granda katastrofo estis proksima.
Sed ĝi ne okazis. Ĉar, malantaŭ la kulisoj, oni intertraktadis. Firme deciditaj eviti la militon, Kennedy kaj Ĥruŝtĉov senbrue interkonsentis por retiri siajn raketojn respektive de Kubo kaj de Turkio, kaj, la 28-an de oktobro 1962, Usono promesis sin deteni de ĉia nova agreso kontraŭ Kubo (promeso ne tenita). La mondo estis malpezigita. Komence de novembro, la plej danĝera potenciala konflikto de la malvarma milito estis forigita.
Kiujn instruojn tiri el tiu epizodo? La jenajn: 1) la nacioj, grandaj kaj malgrandaj, devas deteni sin perforti la regulojn de la Unuiĝintaj Nacioj; 2) ili devus ĉiam honori sian engaĝiĝon rilate al tiu organizo, kaj ne uzi ĝin nur en la momentoj kiam ili bezonas internacian subtenon; kaj 3) la plej potencaj membroj de la monda komunumo devas, en ĉia cirkonstanco, deteni sin de ĉia unuflanka milita ago.
Sekve al la artikolo de Dominique Vidal: “Nome de la batalo kontraŭ la antisemitismo” (Le Monde diplomatique, decembro 2002), s-ro Gilles William Goldnadel adresis al ni jenan respondorajtaĵon:
Mi ne aparte klopodas por plaĉi al Le Monde diplomatique, sed mi ŝatus ke ĝiaj legantoj estu pli bone informitaj. Vi skribas ke mi “ne timas kontraŭdirojn: unuflanke aŭtoro de “Nova breviero de la [antijuda] malamo”, li aliflanke ne hezitis defendi la brevieron de la [antiislama] malamo de Oriana Fallaci.” Ŝajnas al mi, ke vi per tio grave konfuzas la eseiston kiu mi estas kaj la advokaton kiu mi restas. Tiel vi esprimas strangan koncepton pri la rajto je defendo: mi ne vidis vin aparte kritiki la advokatojn en la diversaj procesoj de ege pli perfortaj islamistoj ol la plumo de mia klientino nek tiujn kiuj decidis defendi la palestinajn teroristojn kaj kiuj cetere deklaras altan koncepton pri homrajtoj. Mi observas ankaŭ ke vi ŝajnas pli lerte distingi inter antisemitismo kaj anticionismo ol inter anti-islamana rasismo kaj antiislamismo. Fine, estintus eble ne senutile indiki al viaj legantoj, ĉar vi lanĉas vin en tamen tre malĝusta nombrado de perditaj aŭ gajnitaj procesoj, ke tiu koncerne al mia klientino estis dufoje gajnita.
[Ndlr: Ni elvokis en tiu “nombrado” nur la procesojn kontraŭ ĵurnalistoj aŭ personoj akuzitaj, rekte aŭ malrekte, pro antisemitismo: ĉiujn ĉi procesojn perdis s-ro Goldnadel kaj liaj kolegoj.]
Kial tiom da malamo kontraŭ ni? La usonanoj repensigos pri la atencoj de la 11-a de septembro 2001, daŭre starigante al si demandojn. Por respondi, necesus ke ili akceptu aŭskulti la tre diversajn voĉojn venantajn de Afriko aŭ el la islama mondo, kiuj krias sian refuton al la maljusteco de la internacia ordo (vd la paĝojn 14 kaj 15). La usonaj kino kaj televido esprimas, siamaniere, la konsternon de socio disŝirita inter kontraŭdiraj aspiroj, inter milita venĝo kaj idealoj de justeco (paĝoj 12 kaj 13). Ĉar parto de la kristane religia dekstrularo mobilizita malantaŭ la israela registaro, la registaro de Bush, siavice, ne havas skrupulojn. Ĝi pretigas novan diplomatian kaj militan doktrinaron, bazitan sur la koncepto de preventa interveno (vd paĝojn Protektis10 kaj 11). Ĝi konfirmas senkomplekse la volon fari Usonon la Romo de la 21-a jarcento.
Kelkajn monatojn antaŭ la atencoj de la 11-a de septembro, la usona historiisto Arthur Schlesinger jr. starigis la hipotezon ke “malgraŭ la tento de potencego” naskita de la unupoluseco, Usono ne fariĝos imperiisma, ĉar neniu nacio kapablas “sukcesi la rolon de arbitracianto aŭ de monda ĝendarmo” kaj sole levi la defiojn mediajn, demografiajn kaj politikajn de la 21-a jarcento.* Kiel multaj intelektuloj, s-ro Schlesinger restis fidema al la “kapableco de memregulado de la demokratio” usona kaj al la racieco de la decidantoj.
En la sama spirito, s-ro Charles William Maynes, influhava voĉo en la sceno de ekstera politiko, asertis ke “Usono estas lando dotita de imperiaj kapabloj, sed sen imperiisma alvokiteco.”* Hodiaŭ ni devas konstati la evidenton: sub s-ro George W. Bush, nova imperia gramatiko enmondiĝas. Ĝi pensigas pri tiu de la fino de la 19-a jarcento, kiam Usono lanĉis sin en la kolonian konkurencon, farante siajn unuajn grandajn paŝojn al mondvasta ekspansio en Karibio, Azio kaj la Pacifiko. Tiam, la lando de Jefferson kaj de Lincoln estis kaptita de virulenta imperiisma fervoro. Ĵurnalistoj, komercistoj, bankistoj kaj politikistoj rivalis en ardeco por antaŭenigi robustan politikon por konkeri la mondon.
La “okuloj de la gvidantoj estis direktitaj al monda industria supereco,”* kaj la politikistoj revis pri “belega militeto” (fama eldiro de Theodore Roosevelt) kiu servu por pravigi la internacian ekspansion. “Nenia popolo en la 19-a jarcento atingis niajn konkerojn, nian koloniigon kaj nian ekspansion [...]; nenio haltigos nin nun,” asertis la senatoro Henry Cabot Lodge, kapo de la imeriista tendaro, 1895.* Por Theodore Roosevelt, tiam admiranto de Rudyard Kipling, poeto de la angla imperio, la afero estis klara: “Mi volas”, diris li, “ke Usono fariĝu la dominanta potenco en Pacifiko.” Kaj li aldonis: “La usona popolo deziras fari la grandajn farojn de granda potenco.”*
Resumante tiun imperiisman ondon de la 1890-aj jaroj, certa Marse Henry Watterson, ĵurnalisto, skribis, orgojle kaj strange antaŭdire, en 1896: “Ni estas granda imperia respubliko destinita havi decidan influon sur la homaron kaj fasoni la estonton de la mondo kiel neniu alia nacio, inkluzive de la Romia imperio, iam ajn faris.”*
La tradicia usona historiografio konsideris tiun imperiisman impeton longtempe kiel devojiĝo de cetere sufiĉe glata demokratia vojo. Ĉu ne kredi ke Usono, naskita kaj forĝita en la antikolonia batalo kontraŭ la brita imperio kaj la absolutismaj eŭropaj monarkioj, estas imunigita por ĉiam kontraŭ la imperiisma viruso?
Sed jarcenton poste, dum komencas nova periodo de esprimiĝo kaj formaliĝo de la usona imperio, Romo refariĝis la malproksima sed obseda spegulo de la usonaj elitoj. El la alteco de la unupoluseco akirita en 1991 kaj fortigita de la 11-a de septembro 2001 per milita mobilizado kun eksterordinara amplekso, Usono, blindigita de sia propra forto, firmiĝas kaj afiŝas sin hodiaŭ malkaŝe kiel imperia potenco. Unuafoje post la 19-a jarcento, la dislokigo de la forto estas akompanata de eksplicita diskurso legitimanta la imperion. “Estas fakto”, asertas Charles Krauthammer, ĉefartikolisto ĉe la Washington Post kaj unu el la plej legataj ideologoj de la nova usona dekstrularo, “ke post Romio, neniu lando estis kulture, ekonomie, teknike kaj milite tiom dominanta.”* “Usono”, tiel li skribis jam 1999, “havas la mondon inter siaj gamboj kiel koloso [...]. Depost kiam Romo detruis Kartagon, nenia alia granda potenco atingis la pintojn kiujn atingis ni.” Por s-ro Robert Kaplan, eseisto kaj unu el la mentoroj de s-ro George W. Bush pri internacia politiko, “la venko de Usono en la dua mondmilito, kiel tiu de Romo dum la dua punika milito, transformis ilin al universala potenco.”*
Romo fariĝis referenco ankaŭ por la aŭtoroj pli centraj en la politika scenejo. S-ro Joseph s. Nye jr., rektoro de la Kennedy School of Government ĉe la Harvard-universitato kaj ŝtatsekretario pri defendo sub s-ro William Clinton, komencas sian lastan libron tiel: “Depost Romo, neniam ekzistis nacio kiu tiom eklipsis la aliajn”* (vidu la artikolon de Martin Winckler, paĝoj 12 kaj 13). S-ro Paul Kennedy, renoma historiisto konata pro sia tezo starigita en la 1980-aj jaroj pri la “imperia superekstensio” de Usono, iras eĉ pli antaŭen: “Nek la Pax britannica [...] nek Hispanio sub Filipo la dua [...], nek la imperio de Karlo la Granda [...], nek eĉ la romia imperio povas kompari sin” kun la aktuala usona dominado.* “Neniam oni konis”, li aldonas pli seke, “tian malegalecon je potenco” en la monda sistemo. Mallonge, la rondoj pli aŭ malpli ligitaj al la povo transatlantike samopinias pri la fakto ke “Usono ĝuas hodiaŭ elstarecon sen komuna mezuro kun tiuj de la pasintaj imperioj, eĉ la plej grandaj.”* Krom ĝia priskriba aspekto, la uzado de la romia analogio kaj ankaŭ la ĉie ĉeesta vorto “imperio” en la gazetaro kaj la specialaj usonaj revuoj, atestas la konstruadon de nova imperiisma ideologio.
“Argumento favore al usona imperio”: jen la facilventa titolo de artikolo de Max Boot, ĉefartikolisto ĉe la Wall Street Journal. “Ne estas hazardo, skribas li, se Usono [hodiaŭ lanĉis] miltajn agadojn en certa nombro da landoj kie generacioj da britaj koloniaj soldatoj batalis [...], en zonoj kie la okcidentaj armeoj devis interveni por estingi la malordon.” Laŭ Boot, “Afganio kiel aliaj ĝenataj regionoj petegas hodiaŭ [la Okcidenton] por ke ĝi starigu kleran eksterlandan administracion kiel tiun iam proponitan de la lojalaj angloj kiuj portis jodhpurojn kaj koloniajn kaskojn.”*
Alia dekstrula ideologo, Dinesh D’Souza, esploristo ĉe la Hoover Institution, kiu konatiĝis antaŭ kelkaj jaroj defendante teoriojn de la “natura” malsupereco de la afroamerikanoj, deklaras, en artikolo titolita “Laŭdo al la usona imperio”, ke la usonanoj devas fine agnoski ke ilia lando “fariĝis imperio [...], la plej larĝanima el la imperioj kiujn la mondo iam ajn konis.”* Al tiuj voĉoj de propagandaj ĵurnalistoj aldoniĝas tiuj de universitatanoj kiel Stephen Peter Rosen, direktoro de la Instituto de strategiaj studoj Olin de la Harvard-universitato. Li asertas kun superba scienca distanco ke “politika ento, disponanta pri grandega milita potenco kaj utiligante tiun potencon or influi la konduton de la aliaj ŝtatoj, simple nomiĝas imperio. [...] Nia celo, li daŭrigas, ne estas batali kontraŭ rivalo, ĉar tia ne ekzistas, sed konservi nian imperian pozicion kaj daŭrigi la imperian ordon.”* Ordo, kiel substrekas alia Harvard-profesoro, komplete “fasonita [senescepte] profite al usonaj imperiaj celoj”, en kiu “la imperio subskribas tiujn elementojn de la internacia jura ordo, kiuj konvenas al ĝi (ekzemple la Mondan Organizon pri Komerco) kaj samtempe ignoras aŭ sabotas tiujn, kiuj ne konvenas al ĝi (la protokolon de Kioto, la internacian punkortumon, la traktaton ABM)”.*
Ke la ideo mem de imperio estas en kompleta malkohero kun la tokevila koncepto, kiun la usonanoj tradicie faras pri si mem, kiel demokratia escepto inter la modernaj nacioj, ne ŝajnas prezenti nesupereblan obstaklon. Tiuj kiuj havas ankoraŭ skrupulojn, kaj tiaj ĉiam pli malmultiĝas, aldonas la adjektivojn “bonvola”, “milda” al la vortoj “imperio” kaj “hegemonio”. S-ro Robert Kagan, de la Carnegie Endowment, skribas ekzemple: “La vero estas ke la bonvola hegemonio (benevolent hegemony) de Usono bonas por vasta proporcio de la monda loĝantaro. Ĝi estas sen ajna dubo pli bona aranĝo ol ĉiaj realismaj alternativoj.”*
Cent jarojn antaŭe, Theodore Roosevelt uzis preskaŭ la samajn vortojn. Refutante ĉian komparon inter Usono kaj la tiamaj eŭropaj koloniaj predistoj, li diris: “La simpla vero estas ke nia ekspansia politiko, enskribita en la tuta usona historio [...], neniel similas al imperiismo. [...] Ĝis hodiaŭ mi renkontis neniun imperiiston en la tuta lando.”*
Pli rekte, Sebastian Mallaby asertas esti “hezitanta imperiisto”. Ĉefartikolisto de Washinton Post (ĵurnalo famiĝinta pro la Watergate-skandalo kaj pro sia oponado, malfrua, al la vjetnama milito, sed post la 11-a de septembro fariĝinta partieca ĵurnalo de la imperio), Sebastian Mallaby sugestas en aprilo 2002, en la tre serioza revuo Foreign Affairs, ke la nuna monda malordo postulas de Usono imperiisman politikon. Pentrante apokaliptan bildon pri la tria mondo kie kombiniĝas bankrotiĝo de ŝtatoj, senkontrola demografia kresko, endemia perforto kaj socia malintegrado, li opinias ke la sola racia elekto estus reveni al imperiismo, tio estas rekta tuteligo de la tiamondaj ŝtatoj minacantaj la sekurecon de la Okcidento. Por Mallaby, “ĉar la neimperiismaj opcioj montris sian neefikecon [...], la logiko de neoimperiismo estas tro forta ol ke la registaro de Bush povu rezisti al ĝi.”* Envere, s-ro Bush ne ŝajnas multe rezisti al la neoimperiisma “logiko”. Certe, li rifuzas investi dolarojn por rekonstrui “bankrotajn” ŝtatojn aŭ engaĝi sian landon en humanitaraj intervenoj. Sed li ne hezitas momenton por dislokigi la armitajn usonajn fortojn por dispremi “la malamikojn de la civilizacio” kaj “fortojn de la malbono”. Cetere, lia semantiko, liaj konstantaj referencoj al lukto inter “civilizacio” kaj “barbareco” kaj al “pacigo” de la barbaroj perfidas tute klasikan imperian pensadon.
Oni ne scias, kion precize s-ro Bush retenis de la instruo donita al li de tiuj grandaj institucioj Yale kaj Harvard, sed li efektive fariĝis, ekde la 11-a de septembro, la cezaro de la nova usona imperiista tendaro. Kiel Cezaro kiu, laŭ Cicerono, “atingis kompletajn sukcesojn en tre gravaj engaĝiĝoj sur la plej militemaj popoletoj [...], kaj kiu sukcesis ilin timigi, repuŝi, dompti, kutimigi obei la aŭtoritaton de la roma popolo”*, s-ro Bush kaj la nova usona dekstrularo intencas ekde nun certigi la sekurecon kaj la prosperon de la imperio per milito, subigante la malobeemajn popolojn de la tria mondo, renversante la “fiŝtatojn” kaj eble metante sub kuratelon la postkoloniajn “kolapso-ŝtatojn”.
Serĉante sekurecon kiun ili esperas atingi per la sola forto de armiloj prefere ol per kunlaborado, Usono agas sole aŭ kun cirkonstancaj koalicioj, unuflankisme kaj laŭ tre strikte difinitaj naciaj interesoj. Anstataŭ ataki la ekonomiajn kaj sociajn kaŭzojn kiuj favorigas la konstantan reproduktiĝon de la perforto en la Sudaj landoj, pli malstabiligas ilin eĉ pli, lanĉante tien siajn armitajn fortojn. Ke la celo de Usono ne estas la rekta teritoria akiro, sed la kontrolo, ŝanĝas ne multon: la imperiistoj ĉu “bonvolaj” aŭ “hezitantaj” estas tamen imperiistoj.
Se la triamondaj landoj devas submetiĝi kaj sperti novan eraon de koloniigado aŭ de duona suvereneco, Eŭropo siaflanke devos kontentiĝi de subordigita statuso en la imperia sistemo. En la usona vizio naskita de la unupoluseco akirita en 1991 kaj fortigita ekde la 11-a de septembro, Eŭropo, anstataŭ esti aŭtonoma strategia potenco, estos dependa zono, havanta “nek la volon nek la kapablon defendi sian paradizon [...]; [ĝia protektado] dependas de la usona volo” militi.* Ĝi trovos sin integrita en nova vertikala imperia labor-divido, en kiu “la usonanoj militos, dum la francoj, britoj kaj germanoj sekurigos la limzonojn, la nederlandanoj, svisoj kaj skandinavoj servos kiel humanitaraj helpantoj”.
Aktuale, la “usonanoj fidas siajn aliancanojn tiom malmulte [...], ke escepte de la britoj ili elkludas* ilin de ĉia agado alia ol la plej subalterna polica laboro”.* S-ro Zbigniew Brzezinski, kiu konceptis la antisovetian “djihad” en Afganio, jam antaŭ kelkaj jaroj formulis analogan ideon. Laŭ li kaj laŭ tre multaj aliaj usonaj strategiistoj, la celo de Usono “devas esti teni niajn vasalojn en dependa stato, certigi la obeemon kaj la protektadon de niaj tributantoj kaj malhelpi la unuiĝon de la barbaroj”.*
Laŭ sia kutimo, s-ro Charles Krauthammer diras la aferojn iom pli krude: “Usono gajnis la malvarman militon, enpoŝigis Pollandon kaj Ĉeĥion, poste disbatis Serbion kaj Afganion. Survoje ĝi montris la neekziston de Eŭropo.”* Tiu malestimo multe kontribuis al la fortaj tensioj skuantaj la transatlantikajn rilatojn depost la 11-a de septembro.
La elekto de la imperia varianto kondamnos Usonon dediĉi la restantan tempon de sia hegemonio — kia ajn ĝi estu — al konstruado de muroj ĉirkaŭ la okcidenta citadelo. Mallonge: kiel ĉiuj antaŭaj imperioj, Usono, vera Fora Okcidento, okupiĝos, laŭ la eldiro de la sudafrika verkisto John Michael Coetzee, “nur pri unu sola pensado: kiel ne finiĝi, kiel ne morti, kiel daŭrigi sian eraon”.*
PHILIP S. GOLUB
Vd ankaŭ Philip S. Golub: “La novkoloniisma evangelio de s-ro Blair”
Ĉu la afgania milito alportos al la respublikana prezidanto George W. Bush la institucian povon, kiun tre diskutebla kaj diskutata baloto kaj la perdo de unu el la ĉambroj de la Kongreso ŝajnis minaci? Jam, ĉiukaze, la stato de nacia danĝero venis ĝuste por pravigi fortigon de la ekzekutivo, enklude de kampoj sen videbla rilato al la gvidado de la militaj operacioj (la Kongreso tiel ĵus transdonis tre ampleksajn komercajn povojn al la Blanka Domo). Tamen en la justico kaj la polico okazas la plej mirigaj fortigoj de la ekzekutivo. Tiom, ke tio maltrankviligas la apostolojn de la “divido de la povoj”.
De post la fino de la vjetnamia milito la usona dekstrularo revas pri imperieca restaŭro. Pli ol ĝian ekonomian kaj novliberale socian alojn, la “konservativa (kontraŭ)revolucio” de la 1980-aj jaroj aspiris al reanimado de vundita patriotismo, restarigi la militistajn gloron kaj honoron de Usono kaj redoni al la ekzekutivo aŭtonomion, kiun ĝi grandparte perdis post la falo de Saigono kaj la afero “Watergate” profite al la leĝdona kaj jura kontraŭpovoj. Paradokse, en la lando de la “malforta ŝtato” estas ofte ĝuste la plej ferocaj malŝatantoj de la federacia ŝtato, kiuj, apenaŭ enstalitaj en la povo, konsiderinde fortigas siajn povojn, precipe tiun militi.
Kiel heroldo, almenaŭ ŝtata, S-ro Ronald Reagan (1981-1989) prezidis la plej ampleksan militistan ekspansion dum paco en la historio de Usono*, eĉ se la realigo de la militistaj elspezoj okazis en la tempo de la prezidanto James Carter, demokrato. Lia posteulo, George H.W. Bush (1989-1993), lerta geopolitikisto, sed mizera politikisto, ĝenerale daŭrigis tiun programon de nacia sekureco en la kunteksto de la periodo post la malvarma milito. Sed nek unu nek la alia sukcesis sekvi tiun logikon ĝisfine.
Sub prezidanto, kiun oni kredis destinita al la politikaj mezkvaliteco kaj senpoveco, la refondado de ekzekutiva povo forte centrita ĉirkaŭ la nacia sekurec-aparato ŝajnas nun realiĝi. Danke al la krimego de la 11-a de septembro kaj al la afgania milito, la lasta de la tri high-tech-konfliktoj, en kiuj Usono venkis ene de dek jaroj, la iama provinca guberniestro altigis sin al usona Cezaro. Nek S-ro Reagan nek S-ro Bush sukcesis tiun heroaĵon. “La atakoj de la 11-a de septembro kaj la afgania milito”, skribas la Washington Post, “konsiderinde akcelis la dinamismon de la fortigo de la prezidantaj povoj aspirataj de la administrado Bush [...]. La prezidanto ĝuas pli grandan dominadon ol ĉiuj prezidantoj post Watergate, kaj rivalas pri tio eĉ kun S-ro Franklin D. Roosevelt*.”
Dominado: la vorto estas bone elektita. La milito havas ĉiam duoblan vizaĝon, eksternan kaj internan. Jam Aristotelo substrekis parolante pri la tirano, ke tiu kelkfoje faras militon “por ne lasi libertempon al siaj subuloj kaj konstante trudi al ili la bezonon de ĉefo*”. S-ro Bush certe ne estas tirano, nur la hazarda venkinto de kontestebla kaj kontestata baloto. Kaj ne li komencis la malamikaĵojn. Sed la milito, kiun li anoncas vivolonga, donas al li la rimedojn por certigi la usonan potencon kaj por refondi sian personan politikan potencon. Ekstere ĝi ebligas al li denove demonstri la milit-teĥnikan superecon de Usono, substreki, kiel faris lia patro kaj la prezidanto William Clinton en Irako, la daŭran utilecon de la forto en la tempo post la malvarma milito kaj remodli la mondan strategian pejzaĝon. Interne ĝi kondukas lin al restarigi la ŝtaton de nacia sekureco (National Security State)*, certigi sian aŭtoritaton kaj pravigi la marĝenigon de la leĝdonaj kaj justicaj kontraŭpovoj. Kvankam skurĝanto de la ŝtato kun iom aŭtoritata tendenco, tiu eksa provinca guberniestro estas konstruanta fortan, unuecan, interveneman kaj aŭtonoman ekzekutivon.
Danke al la memvola submetiĝo de la du ĉambroj de la Kongreso (inter ili la Senato regata de la demokrata partio), kiuj, decidante la USA Patriot Act, fine de septembro*, rezignis je bona parto de siaj prerogativoj, li donis al la ekzekutivo eksterordinarajn povojn. Ekzemple la sekretan kaj nelimigitan areston de necivitanoj (aliens) en “neregula” situacio aŭ la instaladon, laŭ prezidanta dekreto (Executive Order) de la 13-a de novembro 2001, de militistaj escepto-tribunaloj. Pli ol 1 200 personoj arestitaj la tagon post la 11-a de septembro restis meze de decembroj ankoraŭ enkarcerigitaj, sen ke oni sciu, kiuj ili estas kaj pro kio ili estas akuzitaj*.
Nek la malliberigitoj nek iliaj familioj havas aliron al la dosieroj de kulpigo. Koncerne la militistaj escepto-tribunaloj, kreitaj sen ajna konsultado de la Kongreso aŭ de la Supera Kortumo, ili estas rajtigitaj malliberigi, juĝi kaj ekzekuti “teroristojn” kaj “militkrimulojn” identigitaj kiel tiaj sole de la ekzekutiva povo kaj surbaze de atestoj aŭ sekretaj pruvoj. Krome estas tenataj sekretaj la lokoj, la proceduro, la debatoj, la verdiktoj kaj la konsisto de la tribunaloj. Kontraŭe al la ordinaraj militistaj tribunaloj, la akuzitoj ne povas apelacii, eĉ en kazo de mortkondamno.
Kiel la New York Times substrekis, tiuj perfortoj faritaj al la fundamentaj principoj de la jurŝtato, kiuj teorie aplikiĝas unuece kaj ĝenerale por ĉiuj, kiuj fariĝis objekto de la jurisdikcio, signifas la “konstruadon de paralela jursistemo*”. Por la usonaj civitanoj, inkluzive de la teroristoj kiel Timothy McVeigh, la farinto de la murda atenco de Oklahoma City en 1996, estos ordinaraj tribunaloj. Por la eksterlandanoj, loĝantaj en Usono aŭ ne, estos militistaj escepto-tribunaloj. Mallonge, la ekzekutivo kreis el nenio institucion de ne-juro ene de jurŝtato, krome dotitan de ĉiaj povoj esplori kaj interveni. Tiumaniere la Pentagono faros militon, identigos la kulpulojn kaj evitos la justicon.
La ekzekutivo etendis ankaŭ konsiderinde sian spacon por interveni en la usona publika vivo: per tio, ke ĝi fakte retiris al la Supera Kortumo ties rolon de lastinstanca arbitraciulo kaj reduktinte la Kongreson al senpoveco, S-ro Bush grave pridubas la dividon de la povoj, fundamenton de la usona demokratio.
Tiu glisado al aŭtoritateco estas vere senpredenca en la lastatempa historio de Usono. Eĉ meze de la malvarma milito, la usona ekzekutivo neniam iris ĝis tien. Certe, ĝi instigis al la “sorĉist-ĉasado”, al la cenzuro, al la nigraj listoj, al perforta subpremo de la movado por civitanaj rajtoj, al ŝtataj sekretoj kaj mensogoj, al supermezure altaj povoj de la FBI, al senleĝaj eksteraj kaj internaj operacioj. Sed nek la milito en Koreio nek tiu en Vjetnamio kaŭzigis la kreadon de paralela justico estrata de la prezidanto de la nacia sekurecaparato. Laŭ forta esprimo de dekstra liberecana ĉefartikolisto, kutime entuziasma partiano de la respublikanoj, temas ĉi tie pri “diktatoreca potencakiro*”. La eseisto kaj kritika esploristo s-ro Chalmers Johnson faras similan konstaton. Por li, tio estas “maskita militisto-puĉo eble neinversigebla, kiu, laŭ la modelo de la iama GDR, transformos la landon en nacion de denunciantoj, kie nur la blankaj mormonoj estos sekuraj*”.
Sen iri ĝis tien, ŝajnas tamen evidenta, ke la maksimuma sekurec-ŝtato de s-ro Bush, tiel kontraŭa al la usonaj politikaj tradicioj, povos firme instaliĝi nur se la milito longe daŭros. Jen certe la kaŝita senco de la paroladoj ĝis nun senŝanĝaj de la nova imperieca prezidantejo. Argumentante ke la 11-a de septembro markas la komencon de mondmilito, ke tio estas la “Pearl Harbor” de la XXI-a jarcento, ĝi anoncis tutmondan luktadon kontraŭ la terorismo, sen spacaj kaj tempaj limoj.
Sen spacaj limoj: post la fino de la militiro en Afganio necesos malfermi “duan fazon”. Elvokita ekde fine de septembro, tiu povos esti direktita komence kontraŭ la landoj kulpigataj loĝigi kaŝitajn teroristo-retojn en Proksima Oriento, en Azio, en Afriko kaj en Latinameriko (legu paĝojn 18 kaj 19 de la artikolo de Janette Habel). Cetere, usonaj “specialistoj” jam operacias en Filipinoj, kie ili alportas sian ekspertizon pri la kontraŭribela lukto, kaj baldaŭ en Somalio, kie interkonsento subskribotas inter ambaŭ landoj permesanta al Usono uzi la havenon de Berbera. Poste oni komencos trian fazon, en kiu la operacioj direktiĝos kontraŭ pli danĝera malamiko: Irako.
Sen tempaj limoj: tagon post tago la administracio ripetas senlace ke la lukto daŭros longe, eble senfine. Post la eliminado de s-ro Usama Ben Laden necesos okupiĝi de la retoj Al-Qaida dissemitaj tra la planedo. Poste venos ties anstataŭontoj, ĉar la subpremo de la simptomoj neniam kuracos la malbonon. Se kredi la premsonĝajn viziojn de iuj, la milito povos daŭri kvindek jarojn, ĉiukaze “multe pli ol nia vivotempo”, por citi la vicprezidanton Richard Cheney, kaŝita ekde la 11-a de septembro en sekreta bunkro proksime de Vaŝingtono DC. Kaj, laŭ la milito nomata “malvarma”, kiu daŭris kvindek jarojn, “ĉiuj resursoj de la ŝtatpotenco” estos aplikataj.
Tiu kohera kaj unuforma diskurso estas destinita same, se ne pli, al la usona kiom al la monda publika opinio. Ĝi provas estigi kaj pravigi permanentan mobilizadon de la loĝantaro, kolekti tiun malantaŭ ĉefon en ĉi momento ne kontestatan, sed kiu riskas, ekde la fino de la videbla milito, tiu de Afganio, sufiĉe rapide retroviĝi fronte al elektontoj malkontentaj pri ĉiam pli malfacila ekonomia situacio.
Ĝis nun, la intervenoj de la ŝtato en la ekonomion (pro kiuj certaj naivuloj kredis percepti “revenon al la politiko” fine liberigita de la premoj de la tutmondigitaj merkatoj) ekskluzive profitigis la grandajn entreprenojn kaj la militista-industritan komplekson, la naturajn pilierojn de la respublikana prezidanteco. La ŝtato tiel elspezis dekojn de miliardoj da dolaroj sub la formo de rektaj aŭ nerektaj helpoj: 15 miliardojn da rektaj helpoj por la aerkompanio, 25 miliardojn da nerektaj helpoj por ĉiuj entreprenoj, profitantoj de retrovalida impostdonaco, kaj 20 miliardojn da rektaj transkontigoj al la Pentagono (kies buĝeto atingas 329 miliardojn da dolaroj).
Paralele, nenia gesto fariĝis direkte al la salajruloj kaj la senlaboruloj, kies nombro kreskas (ĉi-momente 5,6% de la aktiva loĝantaro). Kiel diris s-ro Richard Armey, prezidanto de la respublikana parlamenta grupo, la senlaborula subvencio “ne estas parto de la usona spirito”. Pro la recesio, nombraj usonanoj tamen aliĝos al la amaso da personoj senigitaj de laboro ĝis la parlamentaj voĉdonadoj de 2002 kaj la prezidantaj de 2004. Se juĝi laŭ liaj agoj, s-ro Bush deziras samtempe maksimuman sekurec-ŝtaton kaj minimuman socialŝtaton.
Sen konstanta mobilizado, kiun povas estigi nur la timo, s-ro Bush povos nur malfacile daŭrigi tiun direkton. Eble li gajnis tro rapide la militon de Afganio. Usono povas baldaŭ laciĝi de la nova imperieca prezidanteco.
La 6-an de oktobro en Vatikano, la papo Johano Paŭlo la 2-a kanonizis José Maria Escrivá de Balaguer, fondinton de Opus Dei, speco de katolika framasonismo obsedata de potencakiro. Tiu urĝa sanktigo, la plej rapida en la historio de la eklezio, estigas fortan emocion ĉe multaj katolikoj kiuj konas la subtenon de Opus Dei al la plej reakciaj reĝimoj, aparte en Latinameriko, kaj la historiajn ligojn inter M-ro Escrivá kaj la generalo Franko, faŝista diktatoro de Hispanio.
En Hispanio, dum la lastaj ses jaroj, post la venko de la Popola partio de s-ro José Maria Aznar, Opus Dei, speco de katolika framasonismo fondita en 1928 de m-ro José Maria Escrivá de Balaguer*, iom post iom reakiris la povon. Multaj aktivuloj de Opus Dei ree ekokupis gravajn postenojn en entreprenoj kaj en la registaro. Jen kio klarigas la rean interesiĝon pri la disvastigo de la Konfidenca raporto pri la sekreta organizo Opus Dei, redaktita en 1943 de la Falango (hispana faŝista partio), tiutempe engaĝita kontraŭ m-ro Escrivá de Balaguer en akra lukto pri la potenco sine de la frankista diktaturo. En tiu raporto, Escrivá estas priskribata kiel “klaĉulo” kun ne tre modela vivo, kun “diroj kaj agoj plenaj de kaŝpensoj” kaj kun “vantomontra kaj larmema, tre nenatura devoteco, kun ŝajnigaj kaj afektaj sintenoj”. Tiuj akuzoj neniel ĝenis la fulmrapidan karieron de m-ro Escrivá, unue monduman (la fondinto de Opus Dei, “modesta” akumulanto de ordenoj kaj honortitoloj, akiris de sia amiko generalo Franko nobeltitolon: markizo de Peralta), kaj poste ĉielan, beatigon en 1982 kaj, plej altan konsideron, la sanktecon, la 6-an de oktobro 2002.
La leganto sciema pri la vivo de la nova sanktulo Escrivá trovos en kelkaj verkoj* kaj en la hagiografioj eldonitaj de Opus Dei abundajn atestojn pri liaj agoj kaj gestoj. Ni disponas pri ne malpli senmaskigaj spuroj de la persono kun filmsekvencoj pri kelkaj liaj aperoj en nigra Cadillac, en plengraciaj pozoj. Sed mia propra interpreto, en Foutricomédie, de la maksimoj de lia ĉefverko, Vojo — tradukita al pli ol kvardek lingvoj-, ĵetas novan lumon sur la seksajn fantasmojn de Escrivá. La fondinto de Opus Dei estis, sen ajna dubo, kiel dirus Rabelezo, “el la ligno el kiu oni faras sanktulojn”.
La ĉefa verko de la fondinto de Opus Dei, Vojo, estis skribita dum la hispana intercivitana milito (1936-1939) kaj konstituas panegiron de la faŝista spirito de la diktatoro Franko. En unu el la raraj membiografiaj parentezoj de la libro, la aŭtoro elvokas la momentojn de “nobla kaj gaja kamaradeco” ĉe la frankistaj oficiroj, kie li aŭdis la kanzonon de “juna leŭtenanto kun brunaj lipharoj” kiu deklamis jenan preĝon: “Korojn dividitajn / mi ne volas /kaj se mi donas la mian / Mi donas ĝin tutan” (maksimo 145). La libro respegulas la tiutempan frankisman fervoron (“La milito estas la plej granda obstaklo starigita sur la facila vojo. Kaj tamen, ni devas ami ĝin [substrekis mi], kiel la religiulo amas siajn fakojn” [311]) kaj kompreneble la ardan laŭdegon de la “Caudillo”* Franko (“Vi, malzorgi vin? Vi... Ĉu vi estus parto de la grego? Dum vi naskiĝis por esti caudillo!” [16] “Caudillos! ... Virigu la volon por ke Dio faru vin caudillo!” [833]. Danke al la “patriotisma fervoro” (905) en la lukto kontraŭ la “volterismo en pudra peruko aŭ la eksmodaj liberalismoj de la 19-a jarcento” (849), “Hispanio revenos al la antikva grandeco de siaj sanktuloj, de siaj saĝuloj kaj de siaj herooj” (enkonduko datita la 19-an de marto 1939).
Sed se tiuj aspektoj de Vojo kaj de multaj aliaj, kiel lia alta estimo de la rolo de la virino en la kristana socio (“La virinoj ne bezonas esti kleraj, sufiĉas ke ili estu modestaj” [946], fariĝis temoj de ekzegezoj de la specialistoj de Escrivá, , mi bedaŭras la foreston de kion oni povus nomi legadon de la “seksa libido” de Vojo, de tiu sankta sekseco en la maksimo 28: “Dum manĝi estas postulo de la individuo, generi estas postulo nur de la specio, la apartaj individuoj povas liberiĝi de ĝi.” Kiel ni vidos, “la apartuloj” kiuj “liberiĝas” de la generado, kiel informitaj homoj — laŭ la maniero de Lorca-, povas trovi en Vojo tre delektindajn maksimojn kaj senti sin firmigitaj en siaj deziroj kaj sanktaj seksaj inspiroj.
La fondinto de Opus Dei alte estimas la forton de vireco, kaj ne kaŝas sian malestimon por tiuj kiuj ne havas ĝin, kiujn li kvalifikas “mildaj kaj teneraj kiel meringoj”. Jen kelkaj ekzemploj: “Forlasu tiujn gestojn kaj tiujn frivolajn aŭ knabecajn manierojn. Estu vira” (3); “Estu forta. Estu vira. Estu viro” (22); “Ne estu knabeca” (49); “Ne estu mola, malvigla” (193); “Ĉu vi ne hontas esti tiom malmulte vira ĝis en viaj mankoj?” (50).
La vigleco postulata de Escrivá entenas ĉiujn kampojn de la sprita kaj emocia vivo. “Kiu diris al vi ke ne estas vire fari naŭtagajn preĝojn?” (574). La preĝo, li substrekas plurfoje, devas esti “fortika kaj vira” (691), kaj la larmoj de la milic-rekrutoj estas do same “brulantaj kaj viraj” (216). Jen pro kio necesas adopti kondutmodelon kiu ne estu atakebla de kritiko; “Se vi ne estas vireca kaj... normala” — li observas difinante la kampon de la konsilita aparteco-, “vi ne estos apostolo, sed ties ridinda karikaturo” (877). Kaj sekve li substrekas: “Esti infano ne signifas esti virineca” (888).
Malgraŭ tiuj admonoj al la saĝeco, la tereno estas glitiga. “Kial tiuj falsaj supozoj pri vi tiom afliktas vin?” (45), demandas Escrivá sian leganton. Ties “elverŝoj de tenereco” kaj la sento kiun la Sinjoro metis en la viran bruston de tiuj kiuj aspiras la Vojon estu adresataj al la Kristo. Kaj, kiel persono informita pri la sankteco kiun li predikas, Escrivá murmuras al ties orelo: “Ĉu ne veras ke, malfermante unu el la rigliloj de via koro — kaj vi bezonas sep riglilojn — nubeto da dubo ŝvebis pli ol unu fojon sur via surpernatura horizonto...? Turmentita, malgraŭ la pureco de viaj intencoj, vi demandis vin tiam: ĉu mi ne troigis la eksterajn elmontron de miaj korinklinoj?” (161). Ĉar temas pri kongregacio kie regas strikta diseco de la seksoj, la adresato de tiuj elverŝoj ne malfacile diveneblas. Sed la maltrankviloj kiuj minacas la “apartulojn” akceptitajn en la vira milico de Opus Dei estos fine venkitaj de la “sankta senhontego”. Ĉar “unu afero estas la sankta senhontego kaj alia la laika senhonteco” (388).
La informita leganto, precipe se li estas “sperta en legado de hindiaj tantroj”, ĝuos kiel mi “subitajn kaj dilatajn ekspansiojn” kiujn provizas la maksimoj de m-ro Escrivá. Kvankam lia prozo estas mizere povra kaj ofte triviala, kaj la pensado kiun ĝi vehiklas nekredeble naivega (ni estas je mil lumjaroj de sankta Johano de la Kruco kaj de sankta Tereza de Avila), lia trafoliumado estas seksinstiga se ni limigas nin al teksteroj — tre abundaj — kie alsurfaciĝas la seksa subkonscio de la aŭtoro.
Ne necesas esti specialisto de Freŭdo por aprezi la metaforojn kiuj ripetiĝas laŭlonge de la Vojo: “Virigu vian Volon: ke ĝi estu, kun la Dia graco, kiel ŝtala sprono” (515), “Fortoprovo potenca, velure ingita” (397), “Tiu bone plektita fadeno kiu povas levi enormajn pezojn” (480) aŭ “Ne forgesu ke ĉio kio grandas surtere komencis malgrande” (821), ktp.
La Patro skoldas tenere la disĉiplon: “Povra ilo vi!” (477), kaj li admonas agi kun scienco kaj majstreco. “Granda aŭ malgranda, delikata aŭ kruda... estu ilo. (...) Via devo estas esti ilo” (484). Kaj li avertas kun firmeco: “Oni ne povas lasi la ilojn rustiĝi” (486).
La konsiloj de la nova sanktulo proponas ĉiupaŝe frandan tantrecan legadon. “Kial vi volas sen spirita direktanto konstrui la palacon de via sanktigo?” (60), li demandas la disĉiplon. “Ni donos nin, vi kaj mi, senhezite” (468). La ŝtala sprono trejniĝos tiel por la amora kutimo “alsalti la tabernaklojn” (876).
Sed ne ĉio estas rozpetaloj sur la vojoj kondukantaj al la sankteco: “Piko. Plia kaj ree plia. Eltenu ilin! Se vi estas malgranda, ne forgesu ke en via vivo — sur via eta vojo — vi povas oferti nur tiujn etajn krucojn” (885). La ĉefa penado — lasi “deponaĵon” — jam preskribita ekde la unua maksimo de la libro, “elŝprucigas” la antifonon de la kateĥumeno kiel “trankvilan kaj larĝan riveron” (145). “Jen forta kaj fekunda devoto!” (556) li ekkrias. Kaj la semo, ho dia bonaĵo, “ĝermos kaj donosbongustajn fruktojn, dece akvumotajn” (119).
La inicato al la misteroj kondukantaj al la graco devas elteni la provojn kun vira firmeco. “Tio doloras, ĉu ne? Kompreneble! Ĝuste pro tio ni okupiĝas pri vi” (158). Sed la rekompenco venas rapide: “Kaj baldaŭ la suferoj fariĝas ĝua paco” (256). “Estas kialo por kanti plenvoĉe, diris amplena animo, vide al la mirindaĵoj kiun la Sinjoro efikis por lia servado” (524).
Evidente, Vojo permesas aliajn legadojn ol la mian. La devota protagonisto de mia Foutricomédie aplikas laŭvorte la admonon: “Ne estu tiom blinda aŭ senpripensa ke vi ne spirite enpenetras ĉiun tabernaklon, kiam vi perceptas la murojn aŭ la sonorilturojn de la domoj de la Sinjoro” (269).
Nun kiam tiom da katolikaj pastroj akuzitas pro pedofilio kaj aliaj “virecaj” diboĉoj, la sanktigo de m-ro Escrivá povas instigi multajn el tiuj turmentataj animoj preĝi “kun la avido de infano je sukeraĵoj, kiam ĝi trinkis la amaran pocion” (889). La maksimoj de m-ro Escrivá certe alportis al ili ian lubrikaĵon kaj efikan gvidilon sur ilia vojo semita de dornoj kaj rozoj. Pro tio — kaj laŭ propono de la Fratinoj de la Eterna Helpo gloritaj en mia Foutricomédie-, ili festos en ĝojego la 6-an de oktobro 2002 la supreniron de m-ro Escrivá de Balaguer al la plej altaj ĉielaj sferoj.
“Li uzis kemiajn armilojn kontraŭ sia propra popolo kaj kontraŭ siaj najbaroj.” “Li invadis siajn najbarojn.” “Li mortigis milojn da siaj kuncivitanoj.” S-ino Condoleeza Rice, konsilisto pri nacia sekureco de la prezidanto George W. Bush, elkovas “nerezisteblajn” argumentojn kiuj puŝas, laŭ ŝi, Usonon al interveno en Irako kaj al renverso de la prezidanto Saddam Hussein*. Nerefuteblaj riproĉoj: en septembro 1980, la bagdada reĝimo lanĉis sin en la atakon kontraŭ Irano, komencante unu el la plej mortigaj konfliktoj post la dua mondmilito; metita en embarason, li uzis efektive ĥemiajn armilojn antaŭ ol gasumi, en Halabja, en marto 1988, 5 000 irakajn kurdojn. Ĉu Vaŝingtono tiam lanĉis krucmiliton kontraŭ tiu “sangavida tirano”?
La usona gazetaro ĵus konfirmis ke, en tiu epoko, sesdeko da usonaj oficiroj liveris sekrete al la iraka generalstabo “detalajn informojn pri la dislokiĝo de la iranaj fortoj” kaj ke ili diskutis kun ĝi batalplanojn. Tiuj konsilistoj, informitaj pri la uzado de gaso, — malpermesita de la ĝeneva konvencio — ne kontraŭis, “ĉar ili pensis ke Irako batalas por sia transvivo”.*
Ekde 1984, la registaro de Reagan cetere restarigis siajn diplomatiajn rilatojn kun Bagdado — rompitaj ekde la milito de 1967 — kaj forstrekis Irakon, promociigitan de la Okcidento al la rango de remparo kontraŭ la “islama revolucio”, de la listo de landoj subtenantaj terorismon. Kiam s-ro George Bush patro en januaro 1989 enposteniĝis kiel prezidanto, li subskribis direktivon kies cinismo konkurencis kun sia stulteco: “Normalaj rilatoj inter Usono kaj Irako servus al niaj longdaŭraj interesoj kaj rezultigus stabilecon en la golfregiono kaj la Proksima Oriento. Ni devas proponi stimulaĵojn al Irako por moderigi ĝian konduton kaj kreskigi tie nian influon.”
Dum tiu periodo, usonaj societoj, kun la aprobo de la ŝtatdepartamento, eksportis al Irako produktojn kiuj povas esti utiligataj por fabriki bakteriologiajn armilojn.* Oni komprenas ke la “internacia komunumo”, tiom atenta en la 1990-aj jaroj por laŭspuri la historion de la iraka programo pri armiloj de amasa detruo, neniam enketis pri la eksterlandaj kompanioj kiuj helpis Bagdadon. De Usono ĝis Germanio tra Francio, tro da okcidentaj registaroj estis implikitaj.
De nun oni diskutas en Usono pri la milita renverso de la prezidanto Saddam Hussein. En sia vigleco la diskuto temas pli pri la rimedoj ol pri la celoj. La starigita demando ne estas: “Ĉu ni devas iri tien?”, sed: “Kiel iri tien?” La reteniĝemo de la aliancanoj arabaj — konsternitaj de la totala senpuneco de la registaro de s-ro Ariel Sharon — kaj eŭropaj certe nur prokrastos la daton de tiu “unua preventa milito” de la 21-a jarcento (vd la artikolon de Paul-Marie De La Gorce: “Tiu danĝera koncepto de preventa milito”).
Oficiale, tiu operacio celas la bagdadajn armilojn de amasa detruo. Ni memorigu ke la malarmado de tiu lando estis postulata de la rezolucio 687 de la Sekurec-konsilio de la UN, adoptita la 3-an de aprilo 1991. La punkto 14 de la teksto precizigas ke tiuj disponoj “enkadriĝas en la demarŝon kiu celas krei en la Proksim-Oriento zonon sen armiloj de amasa detruo kaj sen transportaj misiloj”.
Tiu regiona “demarŝo” estis neniam komencita. Ĉia atento estis fokusita sur Irakon, submetitan al mortiga sistemo de embargo kiu malsatigas ĝian loĝantaron, disŝovas la socion kaj... fortigas la reĝimon de Saddam Hussein. Inter 1991 kaj 1998, inspektistoj de la UN faris surloke imponan laboron, certiĝante pri la detruo de la atomprogramo, de preskaŭ ĉiuj misiloj kaj de grava parto de la ĥemiaj armiloj. Longdaŭra kontrolado estis starigita, kun sistemo de kontrol-kameraoj en deko da ejoj. Oni estis fine survoje al malarmado kaj al la fino de la embargo. Sed Vaŝingtono havis, en la faktoj, aliajn celojn.
S-ro Rolf Ekeus, kiu gvidis la inspektistojn de la Unuiĝintaj Nacioj en Irako inter 1991 kaj 1997, antaŭnelonge malkaŝis ke Usono ne nur uzis la inspektistojn por spionaj taskoj, sed ke ĝi “faris premon por ke tiuj faru misiojn kontraŭatajn el iraka vidpunkto tiel kreante blokadon kiu povus pravigi rektan militan agadon”.* Jen kio okazis en decembro 1998, kiam Vaŝingtono decidis bombadi Irakon, sen konsento de la UN, kio devigis la inspektistojn forlasi la landon kaj lasis ekde tiam la irakan armad-programon ekster ĉia kontrolo.
Ne pli ol hieraŭ la Blanka Domo deziras la revenon de la inspektistoj, sed pli ĝuste pretekston por milita aventuro kiu riskas akrigi la abismon inter la islama mondo kaj la Okcidento. Kiu scias kiaj estus la sekvoj de tia entrepreno en regiono skuita de la ofensivo de la israele registaro kontraŭ la palestinanoj?
S-ro Brent Scowcroft, iama konsilisto de la prezidanto Bush patro, lanĉis averton: “Israelo estus la unua viktimo de milito, kiel en 1991. (...) Ĉi-foje la uzo de armiloj de amasa detruo povus sukcese sekvigi israelan replikon, eble kun uzo de atomarmiloj, kio lanĉigus harmagedonon en la Proksim-Oriento.”*
Alain GRESH
Vd ankaŭ Mounia DAOUDI: Venonta atako kontraŭ Bagdado kaj
Jean Santerre: La doktrino de preventaj atakoj kaj la nova unuflankismo de Usono
WARDA, de Sonallah Ibrahim, elarabigita de Richard Jacquemond, Actes Sud, Arles, 2002,451 p, 23.90 EUR
Estis eksterracia tempo. La mondo-bazo estis ŝanĝiĝonta. Sur la tuta planedo ribelaj fajreroj minacis ekfajrigi la malnovan ordon. Ĉie sonis la krio de la “heroa gerilano” Che Gevara:“Ni kreu unu, du, tri, multajn Vjetnamojn”. En la aziaj ĝangaloj hometoj kun nigraj pantalonoj kaj sandaloj rezistis kontraŭ B52- bombaviadiloj kaj la giganta usona armeforto. En la profundo de afrikaj savanoj, de Angolo al Mazambiko, ankaŭ en Kongo, partizanoj defiis koloniismon, anoncis la baldaŭan alvenon de nova mondo. La Okcidento mem estis submetita al batoj de laboristoj kaj studentoj kune. La sola diskutata demando estis: kiam revolucio eksplodos?
La araba mondo ne tenis sin ekster tio. Monarkioj sinkis unu post alia. Socialismo estis sur la tagordo en Kairo, Bagdado, Damasko. La tronoj de la Golfaj Emirlandoj, arkaikordaj bastionoj, ektremis sur la sablo. Ĉe la fino de Araba duoninsulo, en Omano, mezepoka lando regita de Britoj, kie pli gravis triboj ol sociaj klasoj, kie estis malpermesita ĉiu signo de moderneco, eksplodis neprobabla ribelo. La 9an de junio 1965 en la Dhofar-regiono, je la nomo de socialismo liberec-fronto komencas perarmilan batalon kontraŭ la reĝimo kaj ties britaj subtenantoj. Kelkaj emblemaj afiŝoj estis popularigontaj tiun gerilon.
Sur unu el ili, lumridetanta batalantino, simbolo de virina emancipiĝo, aperas aplaŭdanta kaj fusilportanta. Tiu bildo konsistigas la kovrilon de la franca traduko de WARDA, la romano de egipto Sonallah Ibrahim. Ĉu ĝi prezentas lian heroinon Warda, samnoman figuron de lia libro? Estas la 1992a jaro. La rakontanto Rochdi elŝipiĝas en Mascato, serĉante Warda-n kaj ŝian fraton Yaroob, kiujn li ekkonis en la 1950aj jaroj en Kairo, kie tiam renkontiĝis revoluciuloj el ĉiuj arabaj landoj, allogitaj de la Nasser-a revolucio. Oman moderniĝis de post la eksigo de la malnova sultano fare de ties filo Qabous en julio 1970, sed la lando plu estas firme regata kaj obsedita de tiu Dhofar-ribelo.
La romano disvolviĝas laŭ du paralelaj linioj. La Rochdi-esplorado, serĉanta la fantomon de Warda; ties taglibro, kiun la rakontanto trovsavas, pecon post peco, ĉiufoje en strangaj cirkonstancoj. La diversaj kajeroj priskribas la 1960-ajn jarojn, la ekiĝo de la Dhofar-ribelo, kaj haltas subite, je ties frakaso en 1975. Laŭlonge de la Warda-verkado malkaŝiĝas portreto de revoluciulino, de ties engaĝiĝoj kaj iluzioj, de virino kiu neniam rezignas sian volon transformi la mondon, sian volon eskapigi tribecan popolon el ĝia senriĉeca kaj senscia destino. Ĉio ŝajnis ebla, kiam la imamoj mem desupre de siaj minaretoj, nome de islamo alvokis al socialimo. Ĉio ŝajnis ebla, eĉ la virina liberiĝo el ties dumjarcenta subpremo, kiun Warda promocias kontraŭ la masklismo de iuj kunbatalantoj. Ŝi luktas, dubas, ridas, dancas, senhonte alfrontas la problemojn de sia sekseco, de siaj deziroj.
Sed tiuj kajeroj ne nur apartenas al historio. Ilin deziras akiri multaj protagonistoj, tiom la ekskamaradoj de Warda, nun dividitaj en rivalaj frakcioj, kiom la regantoj kaj eĉ aliaj, kiujn oni malkovros legante la rakonton, ĉar ili ja supozeble ebligos difini la heredaĵon kiun Warda postlasis por la nunaj generacioj. Kiujn lecionojn oni povas eltiri el ŝia epopeo? Kio restas el la 1960-1970aj jaroj? La rakontanto ne fermas la demandon, sed, kiel diras unu el la roluloj: “Warda estas ĉi tie legendo. (... ) Iuj kredas ke ŝi ankoraŭ vivas, kaj ke ŝi iam reaperos. Kiel la Mahdi.”
Longtempe favora al la israelaj tezoj, la franca opinio malfermiĝis — precipe post la israela invado de Libano en 1982 kaj la masakroj de Sabra kaj Chatila — al la palestinaj tezoj, kiujn ĝi subtenas pli larĝe post la eksplodo de la dua intifado. Klara plimulto nun esprimas sin por la retiriĝo de la israelaj soldatoj kaj koloniistoj el la okupitaj teritorioj kaj por la kreado, apud Israelo, de palestina ŝtato kun Jerusalemo kiel ĉefurbo.
Tiu evoluo maltrankviligis la francajn adeptojn de la generalo Sharon, kiuj lanĉis viglan kontraŭofensivon. Por entrupigi la francojn de juda religio aŭ deveno, ekspluatante la angoron estigitan de la nepravigeblaj kamikaz-atakoj en Israelo kaj de la antijudaj atakoj en Francio. Sed precipe por premi sur la amaskomunikiloj esperante ke ili memcenzurigu sin.
Adeptoj de la stalina devizo laŭ kiu la celo pravigas la rimedojn, la organizantoj de tiu operaco ne avaris pri la metodoj. Por denunci kiel “antisemito” kiun ajn kiu kritikas la israelan politikon, kreiĝis retpaĝoj kiuj, nomante ilin, tradraŝas “malamikajn” ĵurnalistojn kaj “perfidajn” judojn, oni organizis manifestaciojn antaŭ la sidejo de pluraj amaskomunikiloj, la lokoj de antirasismaj organizoj estis disrabitaj, sen forgesi la seriajn agresojn fare de Betar kaj de la Ligo de juda defendo.
Lasta paĝo, kaj ne plej malgrava: la jura ĝenado. Nia kolego Daniel Mermet denove viktimiĝis de ĝi. La unuan fojon, la advokato Gilles-William Goldnadel — cetere defendanto de Oriana Fallaci — akuzis plurajn elsendaĵojn de Là-bas si j’y suis pri la Proksima Oriento, markitajn, laŭ li, de “maldekstra antisemitismo “new look””. Tion ne adoptis la tribunalo, kiu, la 12-an de julio 2002, opiniis ke la ĵurnalisto ja esprimis “certajn preferojn”, sed “sendepende de ĉia rasa konsidero”...
Ĉi-foje, la advokato kvalifikas “provokado al rasa malamo” la elsendojn de Daniel Mermet dediĉitajn al la nazia kuracisto Hans Münch, kiuj tamen ebligis ties kondamnon en 2001, pro “apologio de krimoj kontraŭ la humaneco” — kvankam li estis liberigita post la milito. La tribunalo donos sian juĝon nur la 15-an de oktobro, sed la unua substituito proponis liberigon.
Aliaj aferoj daŭris longe: S-ro Arno Klarsfeld perdis proceson kontraŭ la Movado kontraŭ rasismo kaj por la amikeco inter popoloj (MRAP); la trockisma kandidato de la tria regiono de Savojo, akuzita pro liaj afiŝadoj “Sharon murdisto, intifado venkos”, gajnis la proceson; kaj Gilles-William Goldnadel — ree li — estis jure malpravigita kun sia plendo kontraŭ Témoignage chrétien...
Tiu adaj malsukcesoj instigu la inspirantojn de tiu malinda kampanjo reveni al la sola valora batalkampo: tiu de la demokrata debato.
(Redakteja artikolo de: Le Monde diplomatique, oktobro 2002, p. 2)*
Laŭ la semajngazeto US News and World Report (29-an de julio 2002), la anonco de la prezidanto Bush de tre alta rekompenco por tiuj, kiuj estos kaptintaj la gvidantojn de Al-Qaida “mortaj aŭ vivaj”, trafis en abunde da interesitaj oreloj. “Ondo da solduloj invadis Afganion kaj elmontras nun kapojn kaj orelojn por fanfaroni pri la sukceso.” La telekomunikaj firmaoj, spite al la frakaso de iliaj borsaj kurzoj, dediĉis 100 milionojn da dolaroj al tiu operaco de patriota partnereco.
Neniu el la oficiroj plej proksimaj al s-ro Ben Laden estas konsiderata kaptita aŭ mortigita. Kiam soldulo postulis de la Pentagono la pagon de 25 milionoj da dolaroj pro mortigo de Ayman Al-Zawahiri, supozata membro de la unua rondo de Al-Qaida, la usona ministro pri defendo postulis pruvon de tiu morto. La kapĉasisto sekve sendis la kapon de sia viktimo al Vaŝingtono. Post analizo, la Pentagono deklaris ke tiu kapo ne estas la ĝusta.
Le Monde diplomatique, septembro 2002, p. 14.
Sociala eksplodo en Argentino, konfrontiĝoj kaj mortoj en Bolivio, konfliktoj pri tero en Brazilio, murdoj al sindikatistoj en Kolombio (165 en 2001), militista kaj paramilitista premo en Chiapas, ĝenerala striko lanĉita de la entreprenistoj por kontraŭstari la reformojn de la prezidanto Hugo Chávez en Venezuelo... En Latinameriko, kiu estas incitita de du jardekoj da ultraliberalismo, kaj sub la preteksto de lukto kontraŭ la “terorismo”, Usono ludas la militisman karton por kontraŭstari la pliiĝon de la luktoj.
“La ŝlosila demando, kiam oni diskutas pri la defendo de la hemisfero *. Hodiaŭ tiu minaco fariĝis senfine pli komplika kaj pli malfacile difinebla.” Tio estis antaŭ la 11-a de septembro. La profesoro Lewis Arthur Tambs, diplomato, historiisto, profesoro ĉe la universitato de la ŝtato Arizono kaj aŭtoro de raporto pri la estonteco de Ameriko, resumis en naŭ punktoj — la naŭ D* — la grandajn aksojn, kiuj devos gvidi la hemisferan sekurecon: “Defendo”, “Toksikoj”, “Demografio”, “Ŝuldo”*, “Senindustriigo”*, “Demokratioj popolismaj post la malvarma milito”, “Malstabiliĝo”*, “Senarbarigo”* kaj “Malprospero* de Usono”*
La T ne partoprenis en la nomenklaturo de ĉi sekurec-vortaro, la terorismo troviĝas en la ĉapitro “Toksiko”. Tie la toksika terorismo estas difinita kiel “la alianco inter teroristaj organizoj, la toksikvendistoj kaj la organizita krimo, mortiga simbiozo detruanta la vivogravajn elementojn de la okcidenta civilizacio”. En tiu evidente malkohera nombrado, la milito kontraŭ la toksiko okupas efektive centran lokon, en kiu la administracio de la prezidanto William Clinton akuzatas ne esti plenuminta siajn promesojn elradikigi la toksiko-komercon. La “Demokratio popolisma” aludas la venezuelan registaron de la prezidanto Hugo Chávez, la “Demografio” al la minacoj, kiujn kaŭzas la ondo da migrantoj al Usono (la lasta usona nombrado de la loĝantaro substrekas la sensacian kreskon de la hispanlingva loĝantaro, 58% en dek jaroj, kio estas pli ol 35 milionoj da loĝantoj).
Por kompreni tiun heterogenan eldiron kaj tiun redifinadon de la kontinenta sekureco, necesas eliri de la kunteksto de la tempo post la malvarma milito kaj de la malapero de la “komunisma danĝero”. Post la falo de la diktaturoj en la 1980-aj jaroj la reveno al la demokratio estis akompanata de efemera stabileco, de politika malfermiĝo kaj de merkat-ekonomio, kiuj elvokis siavice sufiĉe multajn esperojn. Nu, ekde la 1990-aj jaroj la merkat-demokratio kadukiĝis, la sociala krizo akriĝis, la malstabileco revenis.
La financaj krizoj — meksika en 1995, brazila kaj ekvadora en 1999, argentina en 2001 — havis katastrofajn sekvojn, la socialaj kaj politikaj kondiĉoj sekvigas pliiĝon de kontestado, pri kiu atestas la masivaj protestoj de la kampuloj en Bolivio, la ribelado de la indiĝenoj en Ekvadoro kaj la falo de la argentina prezidanto Fernando de la Rua (vidu la artikolon sur paĝo 3). Fine, la intercivitana milito en Kolombio minacas malstabiligi la tutan regionon, dum en Vaŝingtono la registaro Chávez kaŭzas kreskantan incitiĝon. Kvankam la subkontinento ne estas milite minacata de iu malamika potenco, tiuj “turbuladoj” reaktivigis la zorgojn pri sekureco.
La internacia terorismo, la komerco de toksikoj, la fluo de enmigrantoj, la malboniĝo de la medio, difinitaj kiel “transnaciaj minacoj netradiciaj”, reprezentas do la novan malamikon. Sed en realo, estas ĝuste kaj klare la politika kaj ekonomia malstabileco, kiu historie servis por pravigi la intervenon de Usono kaj de aliaj nacioj kaj kiu “reaperas kiel potenciala minaco por la regiona sekureco”, kiel konstatas la usonaj esploristoj Joseph Tulchin kaj Ralph Espach*. Kaj tio des pli, ĉar “la milito kontraŭ la kolombiaj ribelantoj, kiuj regas preskaŭ la duonon de la teritorio, minacas etendiĝi al Venezuelo, al Panamo, al Ekvadoro kaj al Brazilo, tiel provokante kreskantajn tensiojn kaj la ĉeeston de kromaj trupoj ĉe tiuj limoj. Krom tio, la usona politiko rilate al Kolombio orientiĝas al etendiĝo de la dimensioj de la konflikto”.
La reago al tiuj “netradiciaj” minacoj fariĝas des pli urĝa por Usono, ĉar la realigo de la Zono de libera interŝanĝo de Ameriko (ZLIA)* estas nun sur bona vojo post la aprobo de la Trade Promotion Authority (la eksa fast-track aŭ “rapidvojo”) fare de la Ĉambro de reprezentantoj. La rilatoj inter la konstruado de la ZLIA kaj nova “arĥitekturo de sekureco en Ameriko” estas efektive densaj, konstatas la Centro de internaciaj kaj strategiaj esploroj (CSIS)*: “La ekonomiaj ŝanĝoj estis pli rapidaj ol la ŝanĝoj en la kampo de sekureco kaj tiel provokas kreskadon de perforto en tiu parto de la loĝantaro, kiu travivas per kontraŭleĝaj rimedoj.”
Vide al tiu nova defio, “kiun la malfortiĝintaj ŝtatoj ne povas alfronti solaj”, necesus ellabori koheran defend-politikon por la hemisfero, difinante la celojn kaj la instituciajn peradojn necesajn por la fortigo de la interamerika sekurecsistemo. La cezuro de la 11-a de septembro devus helpi akcelante la jam komencitajn reformojn de la kontinentaj institucioj kreitaj komence de la malvarma milito.
Dek tagojn post la falo de la Twin Towers, dum eksterordinara kunveno de la Organizo de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ)* destinita al diskuto pri la rebato, la argentina ministro pri eksteraj aferoj deklaris: “La Interamerika Traktato pri Reciproka Asistado [ITRA]* estas plene valida kaj aktuala. Ĝi permesas diskuti la regulojn kaj politike enkadrigi eventualan militan rebaton.”
La aserto ne povis ne surprizi. Kreita en 1947 kaj kunigante ĉiujn ŝtatojn de la hemisfero (escepte de Kubo), la ITRA ne estis alvokita depost la malvina milito, kiu kontraŭstarigis Grand-Brition kaj Argentinon en 1982. Vaŝingtono tiam rifuzis funkciigi ĝin kaj subtenis Londonon en tiu konflikto, spite al la teksto de la pakto. Tiu ĉi preskribas efektive, ke atako kontraŭ membroŝtato devas esti konsiderata kiel atako kontraŭ ĉiuj membroj, laŭ principo simila al tiu de la artikolo 5 de la NATO-pakto.
Per stranga hazardo, kelkajn tagojn antaŭ la atencoj de Novjorko kaj Vaŝingtono, la meksika prezidanto Vicente Fox kvalifikis la ITRA “grava kazo de obsoleto kaj senutileco”. La referenco al la ITRA estis tamen unuanime aprobita de la ministroj pri eksteraj aferoj kunvokitaj de la brazila prezidanto Fernando Enrique Cardoso, ĉar la registaroj de la kontinento konsideris, ke la atencoj de la 11-a de septembro reprezentas minacon por la “amerika familio” kaj la sekureco de la hemisfero.
Dum en junio 2001 la ĝenerala asembleo de la OAŜ ne povis atingi interkonsenton por adopti la Interamerikan demokratian ĉarton, konsiderata de certaj partoprenantoj kiel legitimanta rajton de entrudiĝo, ĝi estis decidita per aklamado, sen debato, dum la eksterordinara asembleo de la OAŜ kunveninta en Limo en septembro 2001. Nu, kelkaj el ĝiaj artikoloj vekas multnomrajn rezervojn. Destinita al “fortigo kaj gardado de la institucia demokratio”, aparte kontraŭ ĉia provo de puĉo, la Ĉarto difinas ankaŭ la manierojn de alvoko kaj interveno de la OAŜ, kies ambigueco povas prepari la kondiĉojn por uzi la rajton entrudiĝi.
Registaro de membroŝtato konsideranta ke “ĝia politika, institucia kaj demokratia proceso aŭ ĝia legitima uzo de povo estas en danĝero, povas alvoki la ĝeneralan sekretarion aŭ la konstantan konsilion de la OAŜ por peti asistadon cele al la protektado de la demokratio”. Tiukaze la konstanta konsilio de la OAŜ povus “adopti dispoziciojn taŭgajn por protekti aŭ fortigi la institucian demokration”, kies “difektiĝo” povus instigi ĝin “adopti la decidojn, kiujn ĝi juĝas taŭgaj”, “precipe diplomatiajn demarŝojn”. Tiu “precipe” restas tre vaga. Kaj kiu difinos kio estas “difektiĝo de la institucia ordo”?
Roger Noriega, konstanta reprezentanto de Usono ĉe la OAŜ, energie substrekis tion: “La rezolucioj aprobitaj de la OAŜ ne estas pura retoriko; ili estas kadro por la ago. Ili determinas la politikajn decidojn de la registaroj membroj de la OAŜ*.” Sed, jen denove, kiu havas la decidpovon en organizaĵo, kiu ĵus pruvis sian orientiĝon al la usona hiperpotenco?
Peter Romero, ŝtat-subsekretario pri hemisferaj aferoj de prezidanto Clinton, proponis en la jaro 2000 la kreadon de speciala kontraŭkriza fonduso de la OAŜ, speco de “meĥanismo de preventa diplomatio” uzebla, ekzemple en Argentino, por ke la socialaj eksplodoj ne konduku al institucia krizo. Ne estas la unua fojo, ke la ideo formalizi meĥanismon de regiona interveno — speco de “apogogrupo” konsistanta el “amikaj landoj” por majstri la krizojn — estas sur la tagordo. Sed la provoj en tiu direkto malsukcesis ĝis nun.
La militista brako de la OAŜ, la Interamerika konsilio pri defendo, bedaŭras ke “la foresto de difinita kaj kohera leĝa kadro, kiu reguligas la agojn de kontingento de multnaciaj militfortoj en la hemisfero, fortigas la hezitojn de la membroŝtatoj kaj malhelpas ilin aliĝi al tiuj misioj*”. Projekto de multflanka militforto estas antaŭvidita por lukti kontraŭ la terorismo, kun la konsento de la argentina registaro, la ekster-NATO-aliancano de Usono, kiu — antaŭ sia falo — deklaris sin preta partopreni en eventuala milit-ago.
Kio ĉefe maltrankviligas Vaŝingtonon, estas la fakto, ke la starigo de meĥanismoj de kolektiva defendo por multnaciaj operacioj, en la kadro de regiona strategi-plano, sekvigas kreskadon de la multeco da organismoj pri multflanka sekureco. En la Interamerika Konsilio pri Defendo aliĝis la Komitato por la hemisfera sekureco, kreita en 1995; la dujaraj kunsidoj, ekde 1995, de la Amerikaj ministroj pri defendo (Defense Ministerial of the Americas — DMA), destinitaj, laŭ la eksa usona ŝtatministro pri defendo William Cohen, por “fortigi la personajn rilatojn” kaj por generi la agordon en la mastrumado de la krizoj; la regulaj renkontiĝoj de la estroj de la ĉefaj staboj de la diversaj militfortoj. Pli laste, en 1999, la asembleo de la OAŜ kreis la Komitaton interamerikan kontraŭ la terorismo (Kikte)*, taskita ellabori strukturan kadron por helpi ĉiujn membroŝtatojn de la OAŜ.
Tamen, por la usonaj strategiistoj, la multnombreco de tiaj organismoj ne sufiĉas por kompensi la “institucian malfortecon de la sekureco-kadro de la OAŜ”, ĉar ili ne estas sufiĉe devigaj, “la latinamerikaj landoj ne estas pretaj por oferi siajn naciajn prioritatojn profite al regionaj gajnoj”, ĉar ili timas la potencon de Usono*. Do, la transnaciigo de la armeoj kaj de la milit-operacioj, la konstruado de meĥanismoj de kolektiva defendo renkontas ankoraŭ fortajn rezistojn. Sed iom post iom la ideo gajnas terenon. Ĉar la usonaj oficiroj lertas por gajni la apogon de siaj kontinentaj kolegoj, certaj militistoj vidas en tio rimedon por modernigi siajn ekipaĵojn kaj por profesiigi siajn unuojn.
Tiel, Brazilio aliĝis al la “Protokolo 505” en junio 2000 por ricevi armilojn kaj defend-ekipaĵojn. Kompense, Usono povas penetri en la braziliajn militbazojn kaj ekposedi la bazon de satelitlanĉado de Alkantaro*, en la nordo de la lando, bazo, “kiun ili absolute kontrolas 24 horojn el 24. Nenia brazilano rajtas eniri en ĝin sen antaŭa konsento de la Pentagono*”. La afero skandaliĝis, ĉar nek la komisiono de eksteraj aferoj de la brazila parlamento nek tiu de la defendo estis informita pri la interkonsento. La vendo de aviadiloj F-16 al Ĉilio enskribiĝas en la saman logikon. La registaro de Ricardo Lagos povis tiel kontentigi la protesteman armeon, la usonan armil-industrion, kiu estas tre potenca lobio sine de la administracio Bush, kaj tiel atingi kontentiĝon ankaŭ de tiu flanko.
Fine, en regiono, kiu vekas ĉiajn avidojn pro ĝia geopolitika graveco kaj pro ĝiaj krudoleaj rezervoj, la Plan Puebla-Panamá (PPP) devis konsistigi ĉiujn landojn de centra Ameriko kaj la sudorienton de Meksiko. Tio klarigas la kreadon de meksikaj kontraŭteroristaj trupoj, pro la proksimeco de Chiapas. Kaj pro tio, ke la financ-kapitalo kredas povi alproprigi al si senobstakle la strategiajn tertrezorojn kaj ke la meksika registaro rifuzas ian ajn statuton de aŭtonomio por la zapatistoj. La suda limo de tiu komerca koridoro, inter Meksiko kaj Gvatemalo, estos militistizita por kontroli la migrajn fluojn. La meksikaj aĉetoj de militistaj ekipaĵoj altiĝis je 300%* kaj, laŭ la Stokholma internacia pac-esplora instituto (Sipri), la elspezoj por armaĵoj de la latinamerikaj landoj kreskis je 59% ekde la 1980-aj jaroj.
Iam malpopularaj, la multflankaj militekzercoj multiĝas, kaj la agadoj de la Suda komando de la usona armeo (la Southcom) okazas — ofte sekrete — sur la bazo de principoj difinitaj en la regionaj kunvenoj. Prezentita kiel ŝanĝo de doktrino, tiu usona volo al multflankeco havas en realo duoblan celon: unuflanke, malaltigi la elspezojn — “Necesas ŝpari la rimedojn de la usona defendo, fari la ekzercojn de trejnado kun 32 landoj kostus tro*”; aliflanke, multflankigi la riskojn kaj perdojn kaj ĉe tio banaligi la usonan ĉeeston kaj konservi la unuflankan kontrolon de la decido. “Por Vaŝingtono, la multflankeco signifas postuli blankan ĉekon de siaj aliancanoj kaj lasi al ili la mastrumadon de la perdoj kaj ĉe tio instalante meĥanismojn de entrudiĝo”, asertas brazilano.
La nebuleco de la difinoj estas plia kialo por maltrankviliĝi, en la momento kiam la OAŜ volas ellabori interamerikan konvencion de luktado kontraŭ la terorismo. Steven Monblatt, usona diplomato prezidanta la Kikte, rimarkigas ke sur la kontinento estas du tipoj de terorismo: “La hejma terorismo, kiu esprimas la aspirojn aŭ la politikan programon de grupo ankrita en unusola lando, kaj la internacia terorismo, kies ĉeloj havas´mondvastajn ligojn.” Post kiam ĵurnalisto rimarkigis, ke malfacilas doni universalan difinon de la terorismo, Monblatt rifuzis fari diferencon inter naciaj kaj aliaj teroristaj grupoj. “Ni ne interesiĝas pri la celo, por kiu ili luktas. Ni interesiĝas pri la agoj, kiuj estas faritaj nome de la celo”, precizigis li.
Sed kiu indikos la teroristojn? En Brazilio, la militistoj multfoje akuzis la Movadon de kampuloj sen tero (MST)* esti tia movado. En Meksiko, la zapatistoj estis la celo de similaj akuzoj. La Nacia konsilio de informado de la CIA kaj la Centro de militistaj esploroj en Ĉilio identigis “novan defion por la interna sekureco”: la indiĝenan minacon, de Meksiko ĝis Fajrolando*.
La 20-an de septembro 2001, la Inter-American Defense Board antaŭvidis scenaron, en kiu la etendiĝo de konflikto “povus konduki al super-regiona milito kun etnikaj kaj religiaj nuancoj”. “Mi diris al Hugo Cháves kaj al la kolombia gerilo, ke ili estu singardaj”, komentas Darc Costa, kunordiganto de la Centro de strategiaj studoj de la supera militlernejo de Brazilio*.
Sur la tereno la aferoj iras rapide. Pragmatikaj, la usonaj gvidantoj lerte kombinas multflankajn diplomatajn intertraktadojn kaj duflankajn komercajn interkonsentojn, dum ili apogas sin sur siaj lokaj aliancanoj por komenci la praktikajn laborojn. Fine de aŭgusto 2001 la argentinanoj malkovris kun surprizo, ke sur ilia teritorio okazintis komunaj manovroj grupigante 1 300 militistojn el 9 landoj*, inkluzive de Usono, kun la ĉeesto de kolombiaj observantoj.
Ejercicio Cabañas 2001: jen la nomo donita al la ekzerco okazinta en la regiono de Salta, la epicentro de la manifestacioj gvidataj de la piqueteros (senlaboruloj kiuj baras la stratojn). Patronataj kaj financataj de Usono, tiuj militistaj manovroj estas la plej ampleksaj de la regiono. Mirigas eĉ pli ilia scenaro, imaginita etna konflikto, kiu kontraŭstarigas la Sendependan respublikon Sudistano kaj la Liberan federacion Sudistano. Inter ambaŭ, multnacia trupo de Unuiĝinta Naciaro almarŝas por restarigi la pacon; ĝi estas estrata komune de la usona generalo Reno Butler, ĉefo de la Specialaj trupoj de la Southcom, kaj de la argentina generalo Jorge Alberto Olivera, komandanto de brigado, kies ĉefo iam estis la eksa diktatoro Jorge Videla.
Por la generalo Olivera, “trejni balalionojn kun komunaj doktrino kaj lingvo povus servi por estonta estigo de koalicia bataliono kadre de misio de la UNO”. Sed por la argentina deputito Torres Molina temas en realo pri “provludo por la partopreno en multnacia trupo en Kolombio”. Nu, la argentina kongreso, la sole rajtigita permesi la eniron de eksterlandaj trupoj sur la teritorion, estis eĉ ne konsultita.
Por Adolfo Perez Esquivel, nobelpremiito pri paco kaj prezidanto de la Servo justeco kaj paco (Serpaj), Usono tiel premas direkte al “militistigo de Latinameriko, antaŭvide al kresko de la sociaj konfliktoj ligitaj kun la profundigo de la interkonsento pri libera komerco sur la kontinento”. En septembro 2001, la raporto de la Interamerika konsilio pri defendo diras nenion alian, elvokante “la ekstreman malriĉecon”, “la kreskadon de la indiĝenaj naciismaj movadoj” kaj “la kreskadon de senlaboreco” kiel potencialaj kaŭzoj de malstabileco kaj de perforto en la regiono.
Planita por 2004 en Meksiko, la Speciala konferenco pri la sekureco devos ratifiki la rolon de la Konsilio kiel sola hemisfera militista organizaĵo “respondeca pri la mastrumado de la multflankaj trupoj” kaj por “garantii efikan ligon inter la politikaj kaj militistaj aŭtoritatoj”. Jen evoluo konsiderata de certaj kiel “rekoloniigo”.
Lanĉitaj de okcidentaj registaroj kaj celebritaj de la amaskomunikiloj, la dereguligo de la telekomunikaj firmaoj devus krei industriajn ĉampionojn. Pere de la kreditoj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) devus esti certigata la bonstato de Latinameriko. Tiuj esperoj vaporiĝis sekve de pluraj borsobankrotoj (minacantaj la planojn de pensioj per kapitaligo de dekoj da milionoj da usonanoj) kaj de la financaj krizoj kiuj skuas Brazilon, Argentinon kaj Urugvajon (vd la artikolojn de Clara Augé: “Disrompitaj revoj en Bonaero”, kaj de Jorge Beinstein: “La kialo de ekonomio je malabundo”). Ĉiam post kelkaj jaroj krakas nova spekula veziko, sekve de tio okazas torento en la borso kun gravaj damaĝoj. La samaj personoj kiuj forte kontribuis al la malsaniĝo poste preskribas la rimedon kontraŭ tiu regule okazanta malsano.
En Usono oni komparas la kaŭzantojn de la nuna situacio kun la “rabistaj baronoj” de la komencanta 20a jarcento (vd la artikolon “En la tempo de la ‘ŝtel-baronoj’” de Howard Zinn). Ankaŭ ili, kiuj kolektis siajn trezorojn pere de malpuraj negocoj, furioza ekspluatado kaj sange subpremita popolleviĝoj, fanfaronis pri sia artosento, filantropa emo kaj zorgo pri la komuna bonfarto. Kaj ankaŭ ili jam postulis helpon de la ŝtato, kiam ili bankrotiĝis. Imagu ni dukolumnan tabelon kun diagnozoj en la unua kaj rimedoj en la dua. En la unua troviĝas la plej aktualaj malkovra ĵoj de la ĉefartikolistoj kaj registoj kiuj ĉagreniĝas pri la kaŭzoj de tiuj novliberalaj dogmoj pri kiuj ili ĝojkriis antaŭ kelkaj monatoj: grandiozaj bilancotrompoj en Usono; amasa mizero en Argentino; bankroto de gvidaj telekomunikaj entreprenoj; malmuntado de pro orgojlo brustoŝveliĝintaj konzernogvidantoj kiuj flatiĝis havi opinion pri ĉio (s-ro Michel Bon, prezidanto de France Télécom, restas en sia loko, liaj politikaj kaj amaskomunikilaj amikoj pezas evitente pli ol lia katastrofa mastrumado)*.
La dua kolumno enhavas la ekonomiajn receptojn, kiujn elkovis kaj tamburigis la decidogvidantoj: al la elsangita Latinameriko plian streĉon de la ekonomia ŝraŭbo; “pruntoj” de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) por savi la grandajn okcidentajn bankojn kiuj engaĝis sin en “riskaj landoj” ne pro aventuremo, sed pro amo al la “riskopremio”; por la iksa fojo la riĉuloj ricevos redukton de la impostoj por inklinigi ilin esti pli entreprenemaj (kaj malpli trompaj); amputado de sociaj protektoj destinitaj al la senlaboruloj (en Hispanio kaj Germanio).
Ambaŭ kolonoj malpli montras skizofrenion sed amnezion kaj malrealecon. Ĉia ekskuo de la sistemo kaŭzas ĝian malmoliĝon, ĉar la kontraŭuloj de la kapitalisma tutmondiĝo havas nek perspektivon nek amasan bazon, kaj la institucia maldekstro engaĝiĝas por la riparaĉo de la nuna sistemo. Kutime la solvo reduktiĝas al noveldonado de la malsukcesa koncepto se la
decidopovo pri la solveblecoj kuŝas en la manoj de tiuj kiuj kontribuis al la problemo.
Antaŭ kelkaj monatoj s-ro Francis Mer, tiam ĉefo de la franca ŝtal-konzerno Usinor, diris al siaj akciposedantoj: “Neniu regas ion ajn en la tutmondaj evoluoj. Verŝajne tio malbone finiĝos. La organizado de mondo sen reguloj ne povas daŭri longe.” Intertempe s-ro Mer estas ministro pri ekonomio, financoj kaj industrio en Parizo. Kian rimedon li elpensis por kontraŭstari la senregulecon kion formis la malregulita kapitalismo? Denovan ondon de privatigoj por ke ekz-e Air France kuracu sian maltrankviligan sanon per la jura statuso de fiaskantaj aviadil-kompanioj (Swiss Air, Air Liberté, United Airlines). La kuracistoj de Molière konis nur la sangeltiron; ili restis kuracistoj dum mortis iliaj pacientoj.
La aktuala situacio en Wall Street, en Bonaero aŭ Montevideo memorigas multajn trajtojn de la situacio antaŭ kvar jaroj*, kun la diferenco, ke la tiamaj “ŝtelbaronoj” pleje estis rusoj kaj la zono de la financa tempesto nomiĝis Azio. Tiam oni parolis pri “dolorigaj adaptiĝoprocezoj”, pri infekcia deflacio kaj pri krevantaj sapovezikoj, pri “unu el la plej grandaj valoro-neniigoj de la historio”. La ekonomia ĵurnalo Business Week titolis “Rusio: kiam malsukcesas la merkatoj”. La ĉefartikoloj de Financial Times sonorilis alarme:
“Danĝero por la tutmondiĝo”, “Baldaŭa kolapso”. La Washington Post intencis eĉ “Pripensi la kapitalismon denove”.
Tamen la neskuebla direktoro de la IMF, Michel Camdessus, brustoŝvele deklaris: “La ekonomisto-skipo de la IMF certe estas la plej bona tutmonde, ĉar estas normale ke la mondo dotas sin per tia. [...] Niaj rekomendoj estis bonaj, sed ili estis malbone aplikataj.” Respondeculo de la Monda Banko, estinta konsilisto de prezidanto Clinton, certigis trankviligante rigarde al Latinameriko: “La fundamentaj donita ĵoj estas bonaj. Brila estonteco ne pridubeblas.” Tiu-ĉi viro nomiĝas Joseph Stieglitz, kaj almenaŭ li allernis intertempe...
Tamen, la timo disvastiĝis, tial ĉiuj klarigis ke necesas ekagi. Do, oni tuj ekagis kaj faris — nenion. Japanio spertis deflacion (kaj daŭre), Indonezio perdis helpe de la IMF 15% de sia brutta nacia produkto (kiujn ĝi ne reakiris). Do, ĉu la azia miraklo estis morta? Nu, bone, vivu la interreta miraklo!
Iam iu verkos la romanon de tiu ĉi plej lasta furoro; la rakonto pri tiuj amaskomunikiloj kaj entrepren-gvidantoj kiuj nutris ĝin por profiti de ĝi*. Ankaŭ tiu sapoveziko krevis. Plia sekvos, kaj poste plia. Intertempe, koncerto de lamentadoj maskis sin en salvo de lucideco. Iama vicestro de s-ro Jean-Marie Messier, la direktoro de la semajngazeto L’Express (de la grupo Vivendi Universal), maltrankviliĝas: “La kapitalismo estas en danĝero de fiasko” kaj ekvidas “diablan cirklon de rapida mono”, kiu “defias la sanan homracion ” kaj “produktas spekulaciajn vezikojn”. Estinta maoisto, François Ewald, fariĝinte konsilisto de la francaj dungantoj, furiozas nun kontraŭ “konfuzita, perpleksa kapitalismo, kiu ne plu scias sian vojon; kapitalismo, kiun ŝajne neniu povas regi; senstira ŝipo, kiu ne plu trovas sian havenon”. Finfine Le Monde komentas kun laŭdinda maltroigemo: “La ondo de neoliberalaj reformoj, instigitaj en la naŭdekaj jaroj kaj gvidata de la Internacia Mon-Fonduso — privatigoj kaj malfermo de la ekonomio -, ne alportis la esperitan bonstaton.”* Ili rimarkas ĉion...
Sed la novaj kritikoj estas tro severaj. Aŭ ne sufiĉe severaj. Ĉar kelkdekaj milionoj de la okcidenta meza klaso ja povis sperti la “esperitan bonstaton” — kaj ankoraŭ ĝuadas ĝin. La rondo de la profitantoj ampleksas jam multe pli ol la malgrandan kernon de la baronoj de la amaskomunikiloj kaj de la industrio, de la IMF-“fakuloj” kaj de koruptaj registaraj respondeculoj; do tiujn nigrajn ŝafojn, kiujn oni nur devus tondi por komenci denove, kun iu Fourtou anstataŭ Messier, liberalulo aprezata de la loĝantaro sekvas al merkato-socialisto.
Milionoj de investantoj vendis siajn akciojn antaŭ la rulfaliĝo de la kurzoj kaj tiel — ankaŭ pere de pensi-fondusoj — proprigis al si nekredeblajn kaj nemerititajn profitojn. Duciferajn rentumojn ekspektis la “pensiistoj” por siaj investoj, kaj la mastraro, kiu devis realigi tiajn ekspektojn, procedis senĝene por elpremi la ekspektatan profiton el siaj laborantoj kaj provizantoj. Dekmilionoj da borsistoj ne scivolemis je kies kostoj alvenis la profitoj. Ili nur volis kredi: ke la festeno daŭros eterne, ke ilia vivovojo estas pavimita per mono, aldonita al ili dumdorme. Ĉu ili suferas? Nia kompato restu por aliaj pli akutaj doloroj.
Ekzemple ni alrigardu Latinamerikon. Ŝajne tie ĉio estas kiel kutime. Jam antaŭ tri jaroj (1999-02-01) skribis Business Week: “La digo de 42 miliardoj usonaj dolaroj, per kiu la IMF volis eviti financan ĥaoson en Brazilo, cedis [...] La politiko de elspezbridado trudata de la IMF transformas ŝuldoproblemojn en ekonomian katastrofon.”* La sama analizo hodiaŭ validas por Argentino (vidu la artikolojn “Disrompitaj revoj en Bonaero”, kaj “La kialoj de politiko je malabundo”), kie la meza po-kapa enspezo de la iama modela lernanto en la klaso de novliberalismo malaltiĝis al triono. Pri tiu ĉi katastrofo, kiu eklipsas la grandan depresion de la tridekaj jaroj en Usono, oni komentus pli detale, se Argentino postsekvintus maldekstran ekonomian politikon.
Kunfandiĝo de ŝtato kaj privata ekonomio “Ĵeti la monon de usonaj imposto-pagantoj el la fenestro de politikaj malcertecoj ŝajnas esti nebrila”, opiniis en junio 2002 la usona financoministro Paul O’Neill pri (denova) helpopeto de Brazilo al la IMF. La ministro ŝanĝis sian opinion. Finfine la “kredito” de 30 miliardoj da dolaroj unuarange utilas okcidentajn investantojn, inter ili Alcoa, kies prezidanto estis O’Neill antaŭ nelonge. Cetere, pli ol ĝojigi la favelojn de Rio, la anonco de tiu decido provokis borsan eŭforion de la bankoj ABN Amro (Nederlando), HSBC (Britio), Banco Santander (Hispanio), neforgesante la usonajn Goldman Sachs, FleetBoston kaj Citigroup. La akcioj de Citigroup, per 9.7 miliardoj da dolaroj unu el la plej gravaj kredit-donantoj de Brazilo, altiĝis sole je la 7a de aŭgusto je 6%. La nuna direktoro de tiu banko, Robert Rubin, estis financministro en la registaro de Clinton kaj kiel tia 1998 elpensis la “savoplanojn” de la IMF. Antaŭe li estis kunprezidanto de la banko Goldman Sachs. Reveninte al la “civila vivo”, s-ro Rubin intervenis favore al Enron...
Ĉiukaze O’Neill ne plu havas kaŭzon timi “politikajn malcertecojn”: 80% de la promesitaj kreditoj estos transpagataj nur post la brazila prezidant-elekto. La Wall Street Journal klarigis per sia ĉarma simplanimeco: “La IMF-kredito estas strukturita tiel, ke la maldekstraj favoritoj en la opini-enketoj, Luiz Inacio ‘Lula’ da Silva kaj Ciro Gomes, devos daŭrigi la konservativan ekonomian politikon de la aktuala prezidanto, Fernando Henrique Cardoso.”*
Kaj kvazaŭ tio ne sufiĉus, ĉiu opinioenkto malesperiga por la konservativa tendaro altigas la brazilajn interezo-normojn kaj tiel la brazilan ŝuldoŝarĝon — la interezoŝarĝo estas preskaŭ 25% (kontraste al 1,75% en Usono kaj 0,15% en Japanio...) — kaj tiel la brazilan ŝuldoŝarĝon kaj la kreditsumojn ŝuldatajn al Citigroup, Goldman Sachs ktp.* La sistemo estas fiksita, la brazila voĉdonanto avertita: Ne nur, ke lia elekto-decido ne plu gravos, sed por ĉia protesto li ricevos tuj la fakturon. La iama financministro Delfim Netto resumas: “La du gravaj institucioj de tiu ĉi komencanta jarcento estas la merkato kaj la urno. Se unu de ili troigas, la alia zorgas pri la korekto.”* Ekde kelka tempo, “la korekto” venas pli de la merkato ol de la urno.
Sed prezidanto-kandidato Ciro Gomes restas obstina: Li ne intencas “sin klini antaŭ la volo de la kapitalo, de la bankoj kaj de la amaskomunikiloj”. Tiel li substrekas meritplene, ke la partio de la gazetaro kaj la partio de la mono intertempe unuiĝis. Ĉar inter la mensogfabrikoj de Venezuelo* kaj la vendomaŝinoj de Eŭropo aŭ de Usono ekzistas nur laŭgrada diferenco. Oni ĵus vidis tion kun tiu veziko interreto plenpumpita per la heliumo de stultece fascinaj raportoj pri la “nova ekonomio”. Stultece fascinata, sed ankaŭ finance interesita: Ĉar la ŝtata malregulado de la telekomunikaj entreprenoj favorigis la borsan ŝtormadon en la sektoro de la amaskomunikiloj, kies varbenspezoj dekobliĝis same kiel la merkata valoro de iliaj hejmpaĝoj — kaj certaj akci-opcioj de ĵurnalistoj.
Plia distingo, tiu inter registaroj kaj merkato, forfalis kun la konstanta posten-interŝanĝo de s-roj Mer, O’Neill, Rubin kiel financministro kaj prezidanto de multnacia konzerno. Arminio Fraga estris la firma-financojn de George Soros antaŭ ol li transprenis la gvidadon de la brazila centra banko. La itala ministroprezidanto kaj ministro pri eksteraj aferoj Silvio Berlusconi estas la plej riĉa homo de la lando kaj posedanto de tri el la sep landvastaj televidaj stacioj. La franca socialisto Laurent Fabius antaŭ du jaroj pripensis ŝanĝi de la prezido de la nacia asembleo al direktora posteno ĉe la IMF. Tiu listo estas longigebla laŭplaĉe. Ĉe tio montriĝus ke la rimedoj por la aktuala krizo jam estas trovitaj. “Se la merkato finfine honorigos honestecon, diafanecon kaj la principojn de bona korporacia estrado,” klarigas la ekonomia ĵurnalo The Economist,“tiam la entreprenaj estroj rapidos por akiri tiujn ecojn.”* Jen kio trankviligas nin.
Jean-François Revel ne estas ordinara disidento. Liaj samizdatoj estas publikigataj de Plon, flatataj de la “kritiko” kaj vendataj je dekmiloj da ekzempleroj. Oni persekutas lin, sed por doni al li literaturajn premiojn. Lia konateco turmentas lin — li konfesis tion en du kajeroj de Commentaires-, sed ĝi ebligas al li vidi ĉiun de siaj tekstoj, identa kun la antaŭa, fariĝi temo de ĉiuj “debatoj”. “Le Monde des Livres” ĵus konsekris lin “la honoro de la intelektuloj”*. Lia konateco turmentas lin — li konfesis tion en du kajeroj de la revuo Commentaires-, sed ĝi ebligas al li vidi ĉiujn siajn tekstojn, ofte identaj kun la antaŭa, fariĝi temo de ĉiuj “debatoj”. Li sidas en la Académie française kaj en la Jury interallié, li kronikadas en Le Point kaj la radistacio France Culture ne povas plu rezigni je li.
Tiom da influo donas kelkajn aŭdacojn. Tiun tradraŝi la “antiusonan obsedon” de lando, nome Francio, kiu de dek jaroj preskaŭ neniam ĉesis militi kune kun Usono — 1991 (golfo), 1999 (Kosovo), 2001-2002 (Afganio). Ankaŭ tiun piki sian lanco-plumon en la flankon de misinformado kiun li asertas ĝeneraliĝinta.* Pri la perforto en lernejoj de Francio, ekzemple: “Kompreneble, la temo estas tabua” (p. 156).* Pri nia nuntempa historio: “La kroniko de la krimoj de komunismo estas ankoraŭ submetita al vigla cenzuro” (p. 270). Pri la realeco en Usono: “La fifamigo de Usono okupas naŭ dekonojn de la franca pensado” (p. 237).
Identiginte la malamikon — “la rifuzo de vera kaj pruvebla informo pri Usono kaj pri la malamikoj de la demokratio” (p. 15)-, Jean-François Revel, de la Académie française, kontraŭbatalas lin kun sinofero. Sed certe ĉar li kredas sin ankoraŭ ĉirkaŭita de totalismaj kontraŭuloj, kelkaj el liaj retorikaj teknikoj meritas esti kvalifikitaj stalin-reaganaj.
Tia hibrido cetere kongruas kun la metodoj kaj vojoj de tuta frakcio de la usona dekstra intelektularo, proksima de Jean-François Revel, kiu citas plurajn de tiuj novkonservativuloj (Norman Podhoretz, Gertrude Himmelfarb, Dinesh D’Souza). La admirado estas reciproka: dum en Usono neniu aŭ preskaŭ konas Alain Duhamel aŭ Pascal Bruckner, la verkoj de nia akademiano estas ofte tradukitaj (tiu ĉi estos preskaŭ certe tradukita), kaj li estas aprezata de la ultrakonservativa intelektularo kiu apogas nun s-ron George W. Bush en ties diversaj bonfaraj klopodoj. Jam en aŭgusto 1984, s-rino Jeane Kirkpatrick, tiam ambasadoro de Usono ĉe la UN, citis la nomon de Jean-François Revel en fama parolado draŝante antaŭ la konvencio de la Respublikana partio siajn samlandanojn (demokratajn) kiuj “ne ĉesas akuzi unue Usonon” (They always blame America first). La antiusonajn usonanojn, sume.*
Ekde jam dek jaroj, la novkonservativuloj estas orfaj. Ilia preferata malamiko, la komunismo, jam apenaŭ minacas, la granda kverelo de ilia vivo (finiĝanta) estas elĉerpita. Sed anstataŭ festi sian venkon, iomete ripozi (kaj ripozigi nin), ili konservis tiun apokaliptan registron kiu strukturas ilian identecon. Ili afektas do kredi ke la malamiko — detruita, alproprigita, konfuzita — hantas ankoraŭ inter la muroj. La komunismo ne estas morta, ĝi ruzas; la lupo maskis sin en avinon, sed nur por pli bone manĝi nin. Terorismo, islamismo, antitutmondigismo, multkulturismo estas laŭ li la lastaj transformiĝoj de la nemalmuntebla Regno de la Malbono.
Jean-François Revel, kun la memfido kiun donas la certeco esti en la nombro de la francaj eseistoj kiuj pleje trompiĝis pri ĉio (Alain Minc estas lia sola rivalo tiurilate), ne timas la riskon diri stultaĵojn. En 1981 li antaŭvidis ke la elekto de François Mitterrand transformos Francion en popoldemokration.* Li estis tute same certa ke s-ro Mikaelo Gorbaĉov celis per sia “perestrojko” endormigi la Okcidenton por pli bone detrui ĝin. Certe, nun ĉiu incensas kaj citas nian akademianon de Le Point, oni eĉ kantas lian preferatan rekantaĵon, tiun de “Ni estas ĉiuj usonanoj”. Tamen, tiu “honoro de la francaj intelektuloj” malfidas, konvinkita ke oni volas ankoraŭ la morton de tiu eta oferema superpotenco kiun li defendas kontraŭ ĉiuj klaĉadoj.
En la reagan-eca pamfleto de Revel svarmas eraroj; li fajfas pri tio: neniu aŭ preskaŭ notos ilin, la franca literaturkritiko estante precipe mafieca. Ĉar kiu legas ankoraŭ la verkojn de ĵurnalisto aŭ akademiano antaŭ ol adorkliniĝi en la tago de ĝia publikigo? Esti vidinta kaj aŭdinta Revel-on ĉie ekde unu monaton, tio ebligas pli bone kompreni la literaturan direktorinon de lia eldonejo: “Ni ŝatas publikigi aŭtorojn kiuj povas interesi la amaskomunikilojn. Ĉiuj eldonistoj kiuj diras al vi la malon, mensogas.*”
Revel substrekas ke “la falseco neniam malhelpis vidpunkton prosperi, kiam ĝi estas subtenata de la ideologio kaj protektata de la nescio” (p. 25). Tiu principo resumas lian lastan libron. Lia intelekta arkitekturo estas simpla: li konstruas fantoman malamikon, poste primokas lin. La celtabulo de Revel do arigas “la antiusonismo de la ekstrema dekstro” kaj “tiun de la ekstrema maldekstro” kiuj havas “kiel motoron la malamon al demokratio kaj al la liberala ekonomio kiu estas ĝia kondiĉo” (p. 16). Tiu donas resumojn de jena speco: “La ekstremdekstraj ribeluloj, la 6-an de februaro en Parizo, direktiĝis al la Palais-Bourbon kun la intenco perforte eniri kaj forpeli la deputitojn — precize kion faras la antitutmondigistoj hodiaŭ je internacia skalo kontraŭ la “pintoj”” (p. 67).
Se oni volus returni kontraŭ la aŭtoron tiun amalgamon, estus facile konfronti lin kun multnombraj teksteroj de lia libro kiu, en vortoj alproprigeblaj de la ekstrema dekstro, elvokas jen “la malamon kontraŭ la Okcidento de la plimulto* de la islamanoj vivantaj inter ni” (p. 129), jen “la absolutan malestimon al la leĝoj de la Respubliko kiujn publike agnoskas kaj aplikas tiom da arabdevenuloj” (p. 171). Sen forgesi, okaze de la antisemitaj atencoj en Francio: “La islamanoj do kiel komunumo atakas alian” (p. 177).
Post kiam la “antiusona” pasteĉo estas miksita el karno de ksenofobia ĉevalo kaj internaciista alaŭdo, lia kuiristo juĝas la pladon... misekvilibra.: “La du plej okulfrapaj trajtoj de la obseda antiusonismo [estas] la elekto de la pruvoj kaj la interna kuntiriĝo de la akuzado” (p. 257). Tamen, koncerne la elekton de pruvoj, la verko estas juvelo.
Ekzamenante la kondiĉojn de la elekto de s-ro George W. Bush al la Blanka Domo, Revel refutas la kritikojn des pli komforte ke li elektas la plej malbonajn. Kaj li “forgesas” la simplan fakton, nerefuteblan: la nuna prezidanto ricevis 540 000 voĉojn malpli ol lia kontraŭulo. Cetere, elvokante — aŭ elĵetante — la iom ĝenan demandon de la mortpuno en Usono, nia aŭtoro indikas ke “la federala registaro ne havas ĉiam la povon trudi siajn preferojn al la leĝdonantoj de la ŝtatoj, kiuj adoptas aŭ nuligas siajn proprajn leĝojn laŭ la voloj esprimitaj de iliaj lokaj elektantoj” (p. 256). Ĉu Revel ne scias pri la decida rolo de la Supera Kortumo, kies ĉiuj membroj estas nomumataj dumvivaj de la prezidanto kaj konfirmataj de la Senato, kiuj havas sian sidejon en Vaŝingtono?
Koncerne “la Union de la amerikaj ŝtatoj” (tiel), nia akademiano opinias ke la malpli demokrata karaktero de la Eŭropa Unio estas atestita de la fakto ke “la respektiva pezo de ĉiu el la eŭropaj landoj en la Parlamento kaj en la Komisio havas nur malproksimajn rilatojn kun ilia reala demografia pezo” (p. 50). Revel “forgesas” ĉi tie diri ke la demografia reprezenteco de la usona Senato estas eĉ pli mankhava (Vajomingo kaj ĝiaj 494 423 loĝantoj elektas du senatorojn, same kiel Kalifornio kun siaj 34 501 130 loĝantoj).
La aŭtoro malkaŝas al ni ke “dum la kvin jardekoj kiuj ĵus pasis, Latinameriko en sia tutaĵo progresis proksimume je 5% jare”. Ve, por pruvi tiom konsternan konkludon, Revel baziĝas sur studaĵo... de 1985. Ĉu tiu estis vere la lasta kiun la tralegis? Sed envere ne tre gravas: kiam la observeblaj donitaĵoj kontraŭdiras la virton de kapitalismo kiun Revel blinde defendas, li imputas ilin al la iama komunismo. Afriko, “la sola kontinento en la mondo kie okazis efekive absoluta paŭperiĝo” (p. 91), dankas sian malfeliĉon al la fakto ke ĝi “adoptis la sovetiajn kaj ĉinajn sistemojn”. Kaj kiam la Blanka Domo aplikas imperian internacian politikon, la aŭtoro absolvas ĝin jam antaŭe, per la konkludo: “Estas la mensogoj de la antiusona partieco kiuj fabrikas la usonan unuflankismon” (p. 300).
Fakte, Jean-François Revel pravas pri unu sola punkto: “La sincero atingas nenion kontraŭ la malsincero” (p. 94).
La novliberala kaj imperia ideologio de Usono ŝajnas triumfi ĉie: diplomata kaj militista dominado de Usono, diluiĝo pli kaj pli videbla de Eŭropo al zono de libera komerco, transdono de la Ĉambro de reprezentantoj, la 6-an de decembro 2001, de kromaj povoj al la prezidanto George W. Bush koncerne komercajn traktadojn (tiaj povoj estis rifuzitaj 1997 al la prezidanto William Clinton). La kontraŭtutmondiĝa movado ŝajnas esti en la defensivo. Kiel la neoliberaluloj antaŭ tridek jaroj...
En la jaro 1998, skuita de la financaj krizoj en Rusio, en sudorienta Azio kaj en Latinameriko, zeloto de la “tutmonda kapitalismo” konsideris tiun “en totala retreto, eble por jaroj”. Kaj la semajngazeto Business Week antaŭvidis “retreton de la liberkomerca kapitalismo, la fakta ideologio de la tempo post la malvarma milito; mondon en kiu la landoj retiriĝas de la merkatsistemo, kiun ĉiu kredis funkcii per si mem*”. Eĉ la japana financministro nomis sin tiam “prakejnzano*”*.
La iluzio ne daŭris, la aferoj — kaj la komercoj — reiris sian kutiman iradon. Sed en aliaj periodoj, la renverso de dominantaj oficialaj ekonomiaj kaj politikaj sistemoj legitimitaj de tiuj kredoj jes ja okazis. Tio ne estis la produkto de la hazardo aŭ de la sorto, nek ia meĥanika rezulto de socialaj aŭ historiaj rearanĝoj. En la kazo de Usono, la libro, kiun Rick Perlstein ĵus dediĉis al Barry Goldwater, la respublikana kandidato por la usonaj prezidantaj elektoj de 1964, atentigas al ni la gravecon de la politika povo, la ekziston de momento, en kiu kontraŭ ĉiaj atendoj la “perdintoj” skribas la historion, ĉar ili mobilizis, semis la ideojn kaj kreis la movadojn kiuj poste gajnos*.
Bone antaŭvidi por bone agi, tio ne signifas nepre, kiel kredas la plejmulto de la opini-sondistoj kaj ĵurnalistoj, longigi la ekzistantajn kurbojn, dissolviĝi en la epokspirito, adaptiĝi al la agendo de la amaskomunikiloj kaj al ties postuloj. Tio signifas kelkfoje prepari la ŝanĝon de la kurboj kaj poste ilian inversiĝon — pacience, tenace, se necese ne hezitante kontraŭbatali ĉiujn rekraĉantojn de modaj ideoj. Kelkfoje la ideologia laboro, la politika voluntarismo kaj la politike aktiva sinteno naskas novan “postulon”.
En la jaro 1964, Barry Goldwater estas totale venkita de la demokrato Lyndon Johnson: li atingas nur 38% da voĉoj. Komentistoj kaj ekspertoj tuj redaktas lian epitafon kaj proklamas la triumfon de la demokrata, centrisma kaj kejnza ideologio. La radikala konservatismo estas dekretita “finita”. “La ekstremismo en la defendo de la libereco ne estas malvirto, la moderiĝo en la jura persekuto ne estas virto”, jen kion trumpetis Barry Goldwater. Kun tiu ĉi kandidato la Respublikana partio prenis sur sin la riskon proponi al la elektontoj viglajn kolorojn kaj diskurson de rompo, de kontraŭrevolucio. Li certe, oni emus pensi, komprenis la lecionon. En novembro 1964 la elektoj estis daŭre gajnitaj de la centro, la radikalismo timigas, la progreso estas garantiita, la New Deal ŝajnas eterna, la ideologioj konverĝas, la teĥnikoj venkas, la pensado estas unueca: ne-ekzistas-alternativa-solvo*.
La respublikana prezidanto Dwight Eisenhower koncedis en 1958, ke “la iom-post-ioma ekspansio de la federacia ŝtato” estas “la pagenda prezo por rapidigo de la kresko”. En 1960 la platformo de la Demokrata partio anoncas, ke “la definitiva elradikigo” de la malriĉeco “videbliĝas”. Lyndon Johnson penas en tiu direkto, konvinkita ke “ni povas fari ĉion: ni havas la rimedojn por tio*”. Li lanĉas — ekde la federacia ĉefurbo, per la impostmono kaj la helpo de miloj da kromaj oficistoj — “militon kontraŭ la malriĉeco”. Sociale ĝi atingas certajn el siaj celoj*. Politike, ĝi fariĝis jam la cignokanto de erao da kejnza voluntarismo: “Milito kontraŭ viaj monujoj”, estis tranĉinta Barry Goldwater.
Ĉar jam la rearanĝoj skiziĝas. La New Deal ne eternas, la entreprenistoj preparas sian venĝon, la demokrata koalicio implodas de du flankoj: la “etaj blankuloj”, ĉefe de la sudo, forlasas ĝin pro la demando de la civitanaj rajtoj donitaj al la nigruloj, la radikaluloj kontraŭbatalas Lyndon Johnson pro la konskripcio kaj Vjetnamio. La pensado ĉesas esti unueca. Kaj la “ekstremismo” ŝanĝas la tendaron.
Iomete kiel ŝanĝas la tendaron certa Ronald Reagan. En 1964, li estas respublikano kaj kampanjas por Barry Goldwater*. Ankaŭ li postulas “elekton, ne eĥon”. Li atingos sian celon. Por “savi” la Respublikanan partion, kiu estis ekster la Blanka Domo jam ekde 1933, Dwight Eisenhower estis liginta ĝin al la temoj kaj politiko de la Demokrata partio. Kvar jardekojn poste oni atribuas same brilan faron al William Clinton. Sed en inversa direkto. Kiam ĉi-foje la Demokrata partio aliĝas al la temoj kaj politiko de la Respublikana partio, tiu alprenis radikalan neoliberalan orientiĝon. Edwin Feulner, prezidanto de la Heritage Foundation, la Think tank (“pens-skatolo”) de la usona dekstrularo kiu formis multnombrajn kadrojn de la nuna registaro Bush, klarigis en 1993: “Kiam ni komencis (en 1973), oni nomis nin ”ultradekstaj“ aŭ ”ekstremdekstraj“. Hodiaŭ, niaj ideoj apartenas al la dominanta fluo*”.
Estus tamen peki per idealismo, atribui tian returniĝon sole al la ideologia laboro de la think tanks, de la internaciaj ekonomiaj institucioj, de la intelektuloj kaj ĵurnalistoj, kiuj rimigis “modernecon” kun aliĝo al la tezoj de la entreprenistoj. Ĉar la intelekta voluntarismo de dekstrularo, kiu ne hezitis elvoki la tezojn de la itala komunisto Antonio Gramsci pri la necesa konkero de la kultura hegemonio, atingis fine sian celon nur pro ŝanĝiĝo de la socia kaj politika fortecrilato favore al ili.
La demando de la “minoritatoj” helpis disigi la demokratan koalicion. Oni forgesis, kion la socialŝtato alportis (New Deal) kaj retenis nur kion ĝi kostis (impostoj); la impostopagoj kaj la inflacio estis de certaj kategorioj de laboristoj pli kaj pli perceptataj kiel prezo por politiko, kiu ne plu favoris ilin. Ekde 1964 la kampanjo de Goldwater demonstras, ke oni povas, ludante la karton de la raso kaj tiun de la “valoroj”, ŝovi dekstren laboristan elektantaron, kiu kontraŭiĝis al la ŝtata redisdonado, se ĝi vidas en tio nur trudan intervenon profite al la “minoritatoj” kaj malriĉuloj. Elvokante la kazon de tipa subtenato, supozite nigrulo, ricevante manĝkuponojn, “kiu antaŭ vi ĉe la kaso aĉetas bonegan stekon, dum vi atendas kun via paketo da viandhakaĵo”, Ronald Reagan sciis, kion li faris.
La politologo Benjamin Barber rakontas, ke en januaro 1995, du monatojn post la balota fiasko de la Demokrata partio ĉe la parlamentaj elektoj, la prezidanto Clinton klarigis al li: “Ni perdis nian bazon en la sudo. Niaj knaboj voĉdonis por Gingrich (la tiama gvidanto de la respublikanoj). Mi bone konas ilin, mi elkreskis kun ili. Ili pensas, ke ili senĉese pagas por niaj reformoj. Ekde la intercivitana milito, ĉiuj progresemaj reformoj fariĝis sur ilia dorso. La prezon de la progreso pagis ili. Ni ne ĉesas pagigi al ili la kostojn de la libereco de la aliaj*.”
Sed la “rasa” resentimento rompis la klasan solidarecon des pli facile, ĉar ekde la dekstriĝo fine de la jaroj 1970, la senlaboreco, la malstabileco de laboro, la konkurencigo de ĉiu al ĉiu malpliigis la pretecon de la laborista medio “pagi”. Kaj des pli, se temus pri la “prezo de la progreso” profite al grupoj socie eĉ pli malfortaj ol ili. Paradokse, la sociala malsukceso de la neoliberalismo favorigos ĝian balotan kaj politikan sukceson: sovaĝa kapitalismo liberigas reakcian popolismon. Ĉu dekstraj aŭ maldekstraj, la registaroj faras politikon favore al la riĉuloj. Krome efikas la helpo de la amasmedioj en la manoj de la posedantoj, kiuj transformas eblan koleron de la laboristoj kun ties ekonomiaj postuloj al identec-panikon. Kaj al postulo de “leĝo kaj ordo”*.
En 1976, ĉe la fino de sia parolado okaze de la akcepto de la Nobelpremio pri ekonomio, Milton Friedman rimarkigas: “La radikala ŝanĝo, kiu okazis rilate al ekonomika teorio, ne estas la produkto de ideologia milito. Temas preskaŭ tute pri la forto de la okazaĵoj. La sperto havis multe pli da efiko ol la plej potenca ideologia aŭ politika volo[Citita de Richard Cockett, Thinking the Unthinkable: Think Tanks and the Economic Counter-Revolution, 1931-1983, Fontana Press, Londono, 1995, p. 198. Legu ankaŭ Keith Dixon, Les Evangelistes du marché, Raisons d’agir, Parizo, 1998..” Jen li montriĝas iom tro modeste. Sen la pacienca laboro de la “ekstremistoj”, kiel Barry Goldwater kaj la konservativaj think tanks, animitaj de Friedman kaj Friedrich von Hayek, nenio garantiis ke la “sperto” de la stagflacio de la jaroj 1970 estu interpretata kiel ĝi fakte estis. Krizo favorigas la pridubon de la ĝisnunan staton. Sed en kiu direkto?
Société du Mont Pèlerin, Heritage Foundation, Cato Institute: tiuj ĉi penso-kestoj ne hezitis “pensi la nepenseblon”. Verdire, la nomo de partio aŭ de povo ne multe interesis ilin: necesis ke fine la partioj estu devigataj fari ekonomian politikon serve al “la entrepreno”, ke la ludantoj alfrontiĝas, sed sur la sama tereno. Dekstre, ĉiuj kejnzanoj en 1960; britaj konservativuloj, usonaj respublikanoj kaj francaj golistoj*. Maldekstre, ĉiuj neoliberalistoj en 2000: bleristaj laboristpartianoj*, klintonaj* demokratoj kaj francaj socialistoj.
Preparante, ekde februaro 1947, la grandan alternativon al la “socialismo”, Hayek anoncas: “Nia penado ne estas politika tasko: ĝi celu esence la longtempan efikon kaj ne tion, kio estus tuj praktikebla*”. Tio signifas, ke la neoliberala idealo ne estu mildigata por amindumi la plebon kaj tiel akiri senestontajn venkojn. Por tiuj rompuloj ne temas pri delogi la centran elektontaron, la parlamentanojn, la amaskomunikilojn, kiuj ĉiuj drivas laŭ la fluo, sed pri inversigi la direkton de la ondoj. Merkataj leninistoj, la neoliberaluloj kredis en la rolo de la avangardoj. Ne la ministerioj interesis ilin, sed la povo.
Goldwater, Reagan, Thatcher, Hayek, Friedman: nia mondo similas ĉiutage iomete pli al iliaj revoj. Ili disponis je armiloj, je kiuj la kontraŭantoj al la neoliberala tutmondiĝo ne povas kalkuli: la grandaj entreprenoj ne financos la esploradojn de tiuj, kiuj celas detrui ilian povon; la gazetaro, jam en la manoj de la multnaciaj konzernoj, diskreditigos ilin laŭbezone. La kontestantoj disponas tamen atuton. La ideo transformi la mondon al varo estas freneza. Kiam la frenezaj ideoj de la dominantoj fariĝas la “rezona cirklo”, tiam kelkaj esperoj permesatas por tiuj, kiuj, defendante la interesojn de plimulto de la planeda loĝantaro, celas remeti la mondon al ĝia loko. Ĉu ne eblus ke ili siavice trudiĝos per la sama decidemo kaj pacienco, kiujn havis la merkataj krucmilitistoj, kiuj, sendepende de la politikismaj ludoj kaj de la amaskomunikilaj delogoj, iam sciis pensi la nepenseblon?
La ideo de daŭrigebla disvolvado fariĝis deviga referenco de la politikaj respondeculoj kaj de la internaciaj institucioj. Fakte, tiu koncepto alvenis ĝustatempe por helpi la gvidantajn klasojn retrovi legitimecon kiu difektiĝis de la eksplodintaj malegalecoj ekde dudek jaroj kaj de la ekologiaj damaĝoj de la disvolviĝo.*
Ĝi baziĝas sur denaska dusenceco, eĉ nesuperebla kontraŭdiro. En la spirito de siaj instituciaj instigantoj, la daŭrigebla disvolviĝo devas pacigi tri nepraĵojn: la kreskon, la reduktadon de malriĉeco kaj la antaŭŝirmadon de la ekologiaj sistemoj. Nu, la daŭrigo de la ekonomia kresko estas konsiderata kiel necesa kondiĉo por sukcesigi la du aliajn. Implicite aŭ eksplicite, la Unuiĝintaj Nacioj, la registaroj, la neregistaraj organizoj (NRO) kaj la ekonomikistoj favoraj al la daŭrigebla disvolviĝo adoptas la distingon iam starigitan de la ekonomikisto François Perroux inter kresko kaj disvolviĝo — distingo fondinta la ekonomion de disvolviĝo en la 1950-aj kaj 1960-aj jaroj.* La kresko signis la plialtiĝon de la produktataj kvantoj, sendepende de ilia kvalito kaj de iliaj sociaj kaj ekologiaj sekvoj; la disvolviĝo entenis la kreskon, sed kvalite superis ĝin, ĉar ĝi celis la homan bonfarton. Nu, por pludaŭri, la kresko bezonas alfabetigon, kulturadon, plibonigon de la sansistemo, ktp. Ĝi enhavas ankoraŭ la kvalitajn ŝanĝojn kiujn uzis Perroux.
La distingo inter kresko kaj disvolviĝo suferas do je grava logika manko: laŭ la ekonomikistoj kiuj defendas ĝin, la kresko venigas finfine la ŝanĝojn de ekonomiaj kaj sociaj strukturoj kiuj estas precize la ecoj de la disvolviĝo laŭ Perroux. Pro tio la kontraŭdiro: komence, la kresko estas konsiderata kiel simpla kondiĉo por disvolviĝo; iom post iom, ĝi fariĝas sufiĉa kondiĉo (kiu forigas la motivon distingi ĝin disde la disvolviĝo). La disvolviĝo estas tiel reduktita al plialtiĝo, kompreneble eterna, de la produktataj kvantoj. La liberala ĵonglado povas nun funkcii: pravigi la konformecon de la disvolviĝo de ĉiuj popoloj kun tiu de la riĉaj landoj kaj submeti ilin al la ordonoj de la internaciaj instancoj vestitaj de daŭrigeblo.
Paradokse, la ekonomikistoj neliberalaj, eĉ oponantaj la kapitalisman tutmondigon, aliĝas ĉi tie al la liberalaj ekonomikistoj ĵus konvertitaj al la daŭrigeblo. Por tiuj, la kresko — tabua — povas okazi nur en liberala kadro, en kiu la ekologia regulado estas certigata de la merkato, tiel ke oni ofte anstataŭigas daŭrigeblan disvolviĝon per daŭrigebla kresko. Por la unuaj, la kresko havas perversajn efikojn, sed la disvolviĝo estas “daŭrigebla per difino”*; kio kondukas al jena senelira kontraŭdiro: laŭ la difino mem de la ekonomikistoj de la disvolviĝo, oni ne povas nei ke la Nordo estas disvolviĝinta (edukado, sano, vivespero, ktp.); kaj tamen tiu disvolviĝo kaŭzis damaĝojn kiujn tiuj ekonomikistoj uzas por distingi kreskon kaj disvolviĝon; do, la disvolviĝo entenas kion ili neas esti entenata en la disvolviĝo.
Oni komprenas la radikalan kritikon kiu konsistas en la diro, ke la disvolviĝo ne estas la solvo sed la problemo. Ĉar la tipo de disvolviĝo socie kaj ekologie detruanta, kiu superregas en la mondo, estas tiu naskiĝinta en Okcidento, impulsata de la serĉado de profito por akumuli kapitalon. Kaj ankaŭ ĉar la kapitalismo, trudante tiun disvolviĝon al la tuta planedo, produktas amasan dekulturigon: la koncentrado de la riĉeco ĉe unu poluso logproponas la nealireblan abundon al miliardoj da estaĵoj situantaj ĉe la alia poluso kaj kies kulturaj radikoj iom post iom detruiĝas.
Tamen, oni malpravus reĵeti la ideon de disvolviĝo.* Efektive, la bazaj bezonoj de bona duono de la homaro restas nekontentigitaj. La malriĉaj landoj devas do havi certan tempon de kresko por sia produktado. Ĉar por forigi la analfabetismon, necesas konstrui lernejojn; por plibonigi la sansistemon, necesas konstrui malsanulejojn kaj venigi trinkakvon; por certigi larĝan nutraĵ-aŭtonomion, necesas subteni la pornutran agrikulturon. La fiasko de la disvolviĝo de la 20-a jarcento estas almenaŭ same la produkto de la fortorilatoj kiuj fariĝis ekskluziva avantaĝo de la riĉuloj kiel la fiasko de la disvolviĝo en si mem. Necesas do seniĝi de la faliloj de la “disvolviĝismo” kiel de tiuj de la “anti-disvolviĝismo” kaj de la mola interkonsento pri la daŭrigeblo.
La ĝis nun konata disvolviĝo estas historie ligita kun la kapitalisma akumulado profite al minoritata klaso. Same, ĝia reverso, la subdisvolviĝo, ne estas sen ligo kun la imperiismaj celoj de la kapitalo, precipe en ties fazo de financa akumulado. Disigi la kritikon de la disvolviĝo disde tiu de la kapitalismo kies apogilo ĝi estas, signifus senkulpigi la kapitalismon de la ekspluatado same de la homo kiel de la naturo. Nu, sen la unua, la sistemo ne povus profiti de la dua; sen la dua, la unua havus nenian materian bazon. Rezultiĝas ke “eliri el la disvolviĝo” sen paroli pri eliri el la kapitalismo estas slogano ne nur erara, sed siavice eĉ erariga.
Necesas rediskuti la enhavon de la koncepto de disvolviĝo samtempe kun la kresko de kiu ĝi estas nedisigebla. Ĉu eblus tiam pensi pri disvolviĝo diferencigita en ĝia celo, en la spaco kaj tempo por starigi prioritatojn laŭ la bezonoj kaj laŭ la kvalitoj de la produktoj, kaj ebligi kreskon por la plej malriĉaj kaj la malkreskon por la plej riĉaj? Ĉar la disvolviĝo necesa por la plej malriĉaj implicas la rezignon pri senlima disvolviĝo de la riĉuloj.
La 10-an de novembro 1992, Juan Carlos I, reĝo de Hispanio, kaj la registaro sub la socialisto Felipe Gonzalez, subskribis la leĝon 26-1992 fondante la akordon de kunlaborado inter la hispana ŝtato kaj la Islama Komisio de Hispanio. Tiu teksto estis antaŭe diskutata kaj aprobita de la Cortes (nacia asembleo) kaj la senato. Hispanio tiel fariĝis la pionira eŭropa lando koncerne leĝan agnoskon de la fakto de eŭropa islamo. Por socio kiu dum jarcento dolore forĝis al si katolikan nacian identecon elpelante la judojn kaj la islamanojn, tiu leĝo konsidereblas kiel ia kultura revolucio. Post la frankisma diktaturo, ĝi fortigis la demokratan, plurisman kaj laikan revolucion de la socio, sed krome, pro la riĉeco de sia enhavo, kontribuis al la okazanta debato pri la kultura kaj religia plurismo de politiko de eŭropa civilizacio.
La jaro 1992* estis ankaŭ tiu de la kvincentjara datreveno de la alveno de Kristoforo Kolumbo en Ameriko — fondodato de certa moderna Eŭropo kiun Karlo Markso interpretis kiel naskiĝo de la kapitalismo per “primitiva kaj perforta akumulado” praktikata kontraŭ la popoloj de Ameriko kaj Afriko, samtempe kun la elpelo de la judoj kaj islamanoj fare de la hispanaj reĝoj Ferdinando kaj Izabela. Pro tio, kaj ne sen certa kuraĝo, tiuj solenadoj donis okazon, flanke de la hispanaj aŭtoritatoj, por multnombraj agoj de pentado adresitaj al la diversaj viktimoj.
Ekde la fino de la frankisma reĝimo (1975), multaj movadoj politikaj, sindikataj (malsatstriko de la Sindicato Obrero Campesino), aŭtonomismaj kaj intelektulaj komencis revigligi la memoron pri Al Andalus. Ekzemple en 1990, la urbestraro de San Carles de la Rapita ĉe la enfluejo de Ebro, okaze de internacia kongreso pri tiu temo, starigis monumenton je la memoro de la “41 992 maŭriskoj* kiuj estis ĉi tie elpelitaj inter la 15-a de junio kaj la 16-a de septembro 1610”.*
Ĉu tiu “lasta” elpelo finis la ĉeeston de arabaj islamanoj en la ibera duoninsulo? Krom la arkitektura heredaĵo fariĝinta turismaj centroj (Granado, Kordovo, Sevilo, Teruelo, Toledo, Zaragozo...), pli ol 4 000 arabdevenaj vortoj de la lingvo de Cervanto kaj miloj da toponimoj (loknomoj) ĉeestas ankoraŭ en la kolektiva memoro. La granda hispana lernejo pri islamiko, fondita komence de la 20-a jarcento de la profesoro Asin Palacios, kaj daŭrigata precipe de la doktuloj Cruz Hernandez, Juan Vernet, Mikel de Epalza, sukcesis redoni al Eŭropo jarmilon da ĝia spirita, filozofia kaj scienca memoro.* Estas ĝuste “el notorio arraigo” — la evidenta enradikiĝo — de tiu islama komponanto eksplicitita en la leĝprojekta komentario de tiu hispana leĝo de 1992 kiu fondas ties legitimecon kaj la gravecon por la eŭropa juro.
La forgesita memoro estis reaktualigita de pluraj lastatempaj soci-kulturaj fenomenoj. Unue, la alveno de plurmiloj da studentoj el la Proksima Oriento, komence de la 1970-aj jaroj, de kiuj pli ol triono akiris la hispanan civitanecon. Certaj poste partoprenis aktive en la fondado de la unuaj moskeoj de Barcelono (1974) kaj Madrido (1978), impulsita de la unua islama asocio de Hispanio.
Aliflanke, la restado de eŭropaj pilgrimoj serĉantaj la andaluzan spiritan fonton, kiu renkontis en Andaluzio junajn naciismajn aktivulojn ofte gestudentojn pri historio, sed precipe pri la araba. De ili venis, komence de la 1980-aj jaroj, la decidiga energio por la malfermo — ili preferas diri la “remalfermo” — de la unua moskeo de Granado, kiun rapide sekvis tiuj de Sevilo, Kordovo, Malago, Almerio... La tutaĵo formis la Andaluzian Islaman Komunumon, kiu liveris la unuan impulson por la fondado, en Kordovo, de la Islama Universitato Ibn Rushd. Tiu spirita vekiĝo de Al Andalus, kantata ekde 1930 de la granda islama pensisto de la 20-a jarcento, Mohammed Iqbal, veninta tien por mediti, estas eble la decidiga turnopunkto de kion la historiisto Alain de Libéria nomas “nian forgesitan historion” kaj kiu malfeliĉe restas ankoraŭ tia en la eŭropaj lernolibroj.*
Komence de la 1980-aj jaroj, kun la kreskanta intergriĝo de la hispana ekonomio en la Eŭropan Union, oni venigis amase da eksterlandaj, plejparte islamaj manlaboristoj. En publikaj laboroj, industrio, intensa agrikulturo de Andaluzio, de Levantio, de Katalunio, pli ol 300 000 laboristoj de pakistana, maroka, senegala, gambia deveno rapide konstituis la plimulton de la islama loĝantaro. Ili kumulas la malfacilojn de la surekspluatiĝo, de plej rudimenta loĝado, de akiro de dukultureco, de rasista turmentado iranta ĝis homĉasado, la ĉasado de “moros”, kian oni vidis en la komunumo El Ejido en 2001.* Kiel dudek aŭ tridek jarojn pli frue en aliaj eŭropaj landoj, estas tiuj laboristaj plimultoj, ofte asociitaj kun studentoj kaj kelkaj etkomercistoj, kiuj formas la komencan kernon de preĝsalonoj, de asocia vivo kaj de la komenco de distribuo de viando “halal”.
Restas la specifa situacio de Ceuta kaj Melilla, postlasaĵoj de la unua eŭropa okupado en Afriko komence de la 15-a jarcento. Nur en 1986 Hispanio agnoskis la plenan uzon de civitaneco al la loĝantaro de tiuj du aŭtonomaj urboj (dotitaj de statuto de aŭtonomio, de loka registaro kaj de asembleo elektita per universala balotado). Apud judaj, hindaj kaj kristanaj komunumoj, pli ol 50 000 islamanoj loĝas tie (unu el ili estis eĉ elektita prezidanto de la aŭtonoma urbo Melilla). Ili disponas tie pri dudeko da kultejoj, kaj hodiaŭ sentas sin disŝirataj inter la emetoj al integriĝo en la marokan regnon kaj la bonfaroj de pli altaj vivnivelo kaj demokratio ol tiuj de Maroko kaj la militistaj gestumadoj de la hispana ŝtato, kian oni vidis dum la somero 2002 koncerne la insuleton Persil. Tiu loĝantaro restas precipe dependaj de la mondaj geopolitikaj demandoj koncentritaj en la markolo de Gibraltaro.
La rapida demografia kresko de la islama loĝantaro en Hispanio ekde kvaronjarcento generis teksaĵon de asocioj pli kaj pli viglan, kiun la libia, sauda kaj maroka ŝtatoj provas influi precipe per financado de imamoj kaj per konstruado de monumentaj moskeoj. Tiel estis en 1992 inaŭgurita la Islama Kultura Centro de Madrido; simile, en la Costa del Sol, malfermiĝis la grandiozaj moskeoj de Marbella (1981) kaj Fuengirola (1992).
Tiuj diversaj komponantoj de la islama komunumo en Hispanio reprezentas inter 500 000 kaj 600 000 personojn, 200 ĝis 400 asociojn grupitajn sine de du federacioj. En novembro 1989 decidis la Federacio de Islamaj Religiaj Entoj de Hispanio (FEERI) kaj la Unio de la Islamaj Komunumoj de Hispanio (UCIDE) unuigi siajn fortojn kaj superi siajn malsamajn poziciojn por intertrakti kun la ŝtato pri agnosko de la islama kulto. Ĝis hodiaŭ, ne sen iaj peripetioj provokitaj de la plurismo de ĉia religia komunumo, la egalrajteco de tiuj du federacioj konstituas la ĉarpentaĵon de la Islama Komisio de Hispanio, taskita, kunordigite kun la ŝtato, apliki la leĝon de 1992.
Tiu enskribiĝas en la kadro de la Konstitucio de 1978, “bazita sur la principo de demokrata kaj plurisma ŝtato”, kiu abolis la ideon de “ŝtatreligio”, kaj de la konstitucia leĝo de 1980 pri la religia libereco. La direktado de la religiaj aferoj dependas de la ministro pri justico, kiu estas la dialogpartnero de la Islama Komisio. “La islama religio, de multjarcenta tradicio kaj de signifa graveco en la formado de la hispana identeco” (leĝprojekta komentario) konsistas el komunumoj kiuj devas esti enskribitaj en la registro de la religiaj entoj, post konforma avizo de la Islama Komisio, egale ĉu ili estas aŭ ne membro de unu el la du federacioj. Laŭ tiu ĝenerala procedo, kies vortuzo kaj logiko senteble diferencas de kio fariĝas en aliaj eŭropaj landoj, la rajtoj kaj devoj estas esprimitaj en tiu akordo pri kunlaborado inter la du partioj.
La moskeoj kaj la kultejoj estas agnoskitaj kiel netuŝeblaj lokoj destinitaj “al preĝo, formado kaj religia asistado”. La rajto je rezervitaj parceloj en la urbaj tombejoj aŭ la ebleco de propraj tombejoj de la komunumoj, same kiel la funebra ritaro devas esti konsiderata de la koncernaj institucioj (art. 2).
La islamaj oficoj kaj respondecoj difinitaj de la leĝo kaj la islama tradicio devena de la Korano kaj de la sunao estas protektataj de la leĝo pri religia libereco. La respondeculoj kaj imamoj aprobitaj de ilia komunumo estas registritaj de la Komisio, ĝuas la reĝimon de la Socia Sekureco kaj de la profesia sekreto. Kiam ili estas submetitaj al militservo, ili povas esti asignitaj, se ili tion deziras, al misioj kongruaj kun iliaj oficoj (art. 6).
La islama geedziĝo celebrata antaŭ unu el tiuj personoj kaj du atestantoj elektitaj de la gefianĉoj sekvigas enskribiĝon en la registron pri civila stato kun ĉiuj ties efikoj (art. 7). La religia praktiko kaj asistado estas organizendaj en la malsanulejoj, kazernoj, malliberejoj (art. 8).
La islama religia instruado estas garantiita en la publika kaj privata instruado same kiel la aliaj agnoskitaj kultoj. Ĝi estas farenda de instruistoj nomitaj de la komunumoj kaj rajtigitaj de la Islama Komisio (art. 10). Malgraŭ la publikigo de aplikdekreto en novembro 1996 pri la horaroj, lokoj, enhavoj kaj la salajro de la instruistoj, la realigo de tiu artikolo restas ĝis nun tre malfacila pro la administra inerto aŭ pro la instrumedio. Deko da postenoj financataj de la ŝtato antaŭnelonge kreiĝis en la publika instruado, precipe en Ceuta kaj Melilla. Ne ĉiuj kandidatoj prezentitaj de la Komisiono ricevis sian rajtigon; eĉ se formadocentroj estas antaŭviditaj por plibonigi la nivelon de kandidatoj por diversaj respondecoj en la komunumo, tiu punkto restas en la momento la precipa manko substrekita de la diversaj partioj.
La kultlokoj kaj certa nombro de konstruaĵoj kontribuantaj al la aktiveco de la komunumoj, same kiel la rezidejo de la respondeculoj, estas liberaj de imposto je nemoveblaĵoj; pliaj impostaj avantaĝoj estas agnoskitaj en kazo de dono (art. 11).
Sub rezervo de kompensado de laborhoroj, la preĝhoroj de vendredo kaj de festotagoj devas esti konsiderataj de la dungistoj. Ses islamaj festotagoj estas eksplicite nomitaj, kio iras trans la festoj strikte devigaj (fino de ramadano kaj de pilgrimado). Ankaŭ la lernejaj ritmoj kaj la administraj ekzamenoj devas konsideri tiun kalendaron (art. 12).
La Komisiono estas ŝarĝita aŭtentigi la viandon “halal”; la restoracioj de la kolektivoj (publikaj institucioj, armeo, publikaj kaj privataj lernejoj) devas respekti la reglamentajn preskribojn kaj la horarojn ligitajn al la fastomonato ramadano (art. 14).
En aldona dispozicio, la aplikadkontrolo estas la tasko de miksita kaj egalrajta komisiono (administracio kaj Islama Komisiono). Sub rezervo de antaŭsciigo de ses monatoj, unu el la du partioj povas proponi amendon, eĉ malvalidigi la akordon.
Tiu teksto, devenanta de leĝo unuanime aprobita de la Cortes kaj la senato, estas grandparte paŭsaĵo de similaj akordoj subskribitaj de la judaj kaj protestantaj komunumoj kun la hispana ŝtato. Ĝia aplikado estas malfruigita precipe pro la malrapideco de la financa realigo kiun ĝi implicas. Ĝi tamen donas precizan leĝan statuson de strikta egaleco kun la aliaj religioj kaj samtempe certigas al la islama komunumo la praktikadon de siaj specifaj tradicioj. Al tiu religia plurismo, jure konstruita en partnereca klopodo, la islama komunumo alportis tre aktivan kaj aŭdacan* kontribuon, kiu vekas grandan intereson en tuta Eŭropo.
Demandite, la 16-an de aŭgusto [2002 -vl], de la ĵurnalo Yediot Aharonot, la israelia ministro pri defendo, Benjamin Ben Eliezer, koncedis ke ekzistas multe da “psikologia milito” dum tiu ĉi atenda periodo. “Ĉiumatene, kiam mi vekiĝas kaj aŭdas ĉiujn ĉi historiojn en la amaskomunikiloj pri la evoluo en Irako, mi ĵetas min sur miajn gazetojn. Ĉu eble mi forgesis ion? Mi trakuras la kolumnojn, kaj ĉio restas kiel antaŭe. Ne estas kialo por tiu timo.”
Pri la armado de s-ro Saddam Hussein, li daŭrigas: “Li ne havas atomarmilojn. Ni taksas ke li havas kemiajn armilojn kaj, eble, bakteriologiajn armilojn. Li havas da ili tre malmultajn. Kiom ni scias, li ne disponas pri multaj misiloj. Ni pensas ke li sukcesis kaŝi parton de sia kemia armilaro kaj de siaj bakteriologiaj kapoj. Ni kalkulas je tio kaj preparas nin. Sed ni estas tiom malproksimaj de tiu momento, ke la tuta ĉi histerio superfluas.”
La 12-an de septembro 2002, en komunikaĵo, Amnesty Inernational rimarkigis ke “en sia parolado antaŭ la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj, la prezidanto George Bush menciis la seriozajn atencojn al la homrajtoj kontraŭ la iraka popolo faritaj de ties propra registaro. La komplementa dokumento distribuita al la komunikiloj elvokis plurfoje la raportojn publikigitajn dum jaroj de Amnesty International pri la situacio de la homrajtoj en Irako”.
“Refoje, la bilanco de la homrajtoj en lando estas selektive utiligata por pravigi militajn agojn. Usono kaj aliaj okcidentaj registaroj fermis la okulojn pri la raportoj de Amnesty Inernational koncernantaj la ĝeneralajn atencojn kontraŭ la homrajtoj dum la milito inter Irako kaj Irano, kaj ignoris la kampanjon de Amnesty International pri la miloj da civilaj nearmitaj kurdoj mortigitaj dum la atakoj de 1988 kontraŭ Halabja.”
“Dum la debato evoluas ĉirkaŭ la demando ĉu uzi aŭ ne armitan forton kontraŭ Irako, la rektaj sekvoj de ĉia militago por la homaj rajtoj de la iraka popolo estas bedaŭrinde ne konsiderataj.”
“La vivo kaj la sekureco de la civiluloj devas esti la plej supera konsidero en ĉia ago por solvi la aktualan krizon rilate sanon kaj homajn rajtojn. La spertoj de antaŭaj militaj agoj en la Golfregiono montras, ke tro ofte la civiluloj fariĝas la akcepteblaj viktimoj de la milito.k
Ĉar la demando, kiun la usona registaro ne starigas al si, estas tiu de la prezo kiun la iraka loĝantaro pagus por milita interveno. Pli ol dek du jaroj da embargo havis jam katastrofajn rezultojn. Raporto publikigita de la britaj asocioj, la 6-an de aŭgusto 2002, prezentas elstare bonan sintezon de la suferoj de ostaĝigita loĝantaro.* Tiel, en marto 1999, komisio nomumita de la Konsilio pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj malkaŝis: “En radikala kontrasto al la situacio antaŭ la eventoj de 1990-1991, la kvoto de infanmortiĝo en Irako estas inter la plej altaj de la mondo, 23% de la infanoj naskiĝas kun malsufiĉa pezo, la subnutriĝo tuŝas unu kvinjaran infanon el kvar, nur 41% de la loĝantaro havas regulan aliron al trinkakvo kaj 83% de la lernejoj riparendas.”
Aliflanke, la redaktintoj notis la negativajn socialajn efikojn de la sankcioj: “Kreskanta junulara delikteco, almozpetado kaj prostituado, timo de la estonto kaj foresto de motivadoj, akriĝinta sento de izoliteco nutrata de la neekzisto de rilatoj kun la ekstera mondo, la evoluo de nigra merkato markita de merkantilismo kaj krimeco, kultura kaj scienca malriĉiĝo, perturbo de la familia vivo. La Monda Organizo pri Sano notis ke la nombro de mensaj malsanuloj frekventantaj la san-instituciojn kreskis je 157% inter 1990 kaj 1998.”
La 17-an de aprilo 2000, la ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj, Kofi Annan, substrekis jam: “La bilanco de la ”jardeko de sankcioj“ starigis seriozajn dubojn, ne nur pri ilia efikeco, sed ankaŭ pri ilia atingopovo kaj iliaj severo, kiam senkulpaj civiluloj fariĝas ofte viktimoj ne nur de sia propra registaro, sed ankaŭ de la agoj de la internacia komunumo. Kiam fortaj kaj totalaj ekonomiaj sankcioj direktiĝas kontraŭ aŭtoritataj reĝimoj, tiam, tragike, suferas ĝenerale la popolo kaj ne la politikaj elitoj kies konduto provokis la sankciojn.”
(Tiu ĉi artikolo aperis en: Le Monde diplomatique, oktobro 2002, p. 4.)
Vd ankaŭ la artikolon “Partio, klanoj kaj triboj...”
Lastatempe oni diskutis pri rehonorigi la lernadon de la greka kaj latina lingvoj. Oni devus ĝoji pri tio, ĉar tio signifus, ke fine estus pli da diplomitoj — kaj do membroj de niaj gvidaj elitoj — iomete tuŝitaj de tiu “humanisma” kulturo kiu apogis sin sur ampleksa praktikado de la klasikaj humanismaj studoj.
Malfeliĉe, se ni konsideras ke tia intenco sekvigus decidojn por ampleksigi instruadon kiu konservis jam nur spurojn de la iama, tiaj disponoj restus sen vera efiko. Ne sufiĉas enkonduki en la lernejajn menuojn novajn aŭ novigitajn fakojn por krei, tute volutarisme, la tiurilatan postuladon. Kiom ajn bongustaj estu la novaj pladoj enmetitaj en la menuon, ili povas logi la klienton nur, se li sentas veran apetiton. Nu, kaj tiu ĉi ne dekreteblas en ministraj kunsidoj: ĝi estas la esprimo, en individua subjektiveco, de historia stato de la socio kaj, ĉi-okaze, de la mezaj klasoj, kiuj estas la precipaj profitantoj de la relativa demokratiigo de la duagrada kaj supera eduksistemo.
Estas neeviteble kaj legitime, ke la familioj faras al si, pri ĉiuj el la studdirektoj ofertataj de la merkato de lerneja formado, la tre pragmatan demandon: “por kio utilas tio?” Kvankam iame la kredo donis al la klasikaj humanismaj studoj virton de “senprofiteco”, nur hodiaŭ tiu tipo de formado konsideratas “senprofita”, kaj sekve seninteresa. En la epoko, kiam tiaj studoj estis la doto de la burĝaj elitoj kaj la reĝa vojo al la postenoj de la potenco, ili elvokis fortegan profitintereson ĝenerale akompanata de intereso por la afero mem.
Tiu estis ankoraŭ la tempo, kiam decis aserti, ke la veraj riĉecoj estas spiritaj. La apetitoj je sekulara potenco devis do transfiguriĝi por esti socie akcepteblaj. Alivorte, la studado de retoriko servis ne tiom por formi novajn Erasmojn, sed pli por ebligi al la posedantaj klasoj kaj al iliaj pli modestaj aliancanoj demonstri al la mondo kaj al si mem, ke iliaj plej eminentaj reprezentantoj, precipe tiuj venintaj el la Rue d’Ulm por eniri la aleojn de la potenco, ne estis vulgaraj butikistoj, sed profundaj kaj brilaj spiritoj, trempitaj de la valoroj esprimitaj en la verkoj de la klasika antikveco, kaj do indaj regi.
La kulturo nedisigeble filologia, historia kaj filozofia vehiklitaj de la klasikaj studoj kontribuis al tiu nobligo. Sed, verŝante sian simbolan lubrikoleon en la moviĝon de la socia meĥaniko, ĝi tamen ne povis eviti — bela ekzemplo de “perversa efekto” — samtempe enĵeti kelkajn manplenojn da sablo en la formo de ĝuste tiu humanisma kaj utopisma idealo, kiun la modernisma “realismo” taksas “arĥaisma”, sed kiun ĝi ankoraŭ ne sukcesis komplete forbalai. Tiel la heritaĵo de la humanismaj studoj restis viva dum certa tempo, t.e. tiom longe, kiom ĝi povis integriĝi en la strategiojn de socia reproduktado de la dominantaro.
Tio forte ŝanĝiĝis. La libido dominandi, la volo al sekulara potenco, fabelece obligita pro la akumulado de la kapitaloj, povas afiŝi sin kaj senbride antaŭeniĝi sen ajna morala bremso. Efektive, la demando jam ne stariĝas por scii, ĉu legitimas provi riĉiĝi nek ĉu ekzistas decaj manieroj por fari tion. Eĉ ne plu necesas, ke la malvirto faru hipokritan omaĝon al la virto: ĝi mem transformiĝis al virto. La mono fariĝis bono en si mem, samtempe rimedo kaj celo de ĉia agado, signo de
socia sukceso kaj motivo de orgojlo. Romo jam ne estas en Romo, sed en Novjorko. La okcidenta reprezentado de la mondo nun apogiĝas sur nekontestebla triopa fundamento: filozofie sur la novliberalismo, ekonomie sur la financa kapitalismo, geopolitike sur la submetiĝo al la kunigitaj strategioj de la Pentagono kaj de Wall Street.
Ne temas pri kontraŭmeti al la filistismo de la nuntempo la idealigitan grandecon de la antikvaj socioj. La historiistoj sufiĉe klarigis ilin al ni. Ni bone scias, ekzemple, ke la mezaj klasoj de Ateno aŭ de Romo ne estis imunaj kontraŭ la logo de la profito, ke ili bone aranĝis sin kun la sklaveco, ke la spirito de profito kaj de ĝuo damaĝegis kiel nuntempe. Almenaŭ oni eksciis, ke niaj malproksimaj antaŭuloj ne vidis en tio la celon de ĉia ekzistado kaj ke ĉiam troviĝis, inter la grandaj atestantoj de la civitana konscienco, gravaj voĉoj por stigmatizi tiajn devojiĝojn kaj, kiel Ovido ekzemple, indignite fari jenan konstaton:
“Kio nuntempe gravas, estas la mono. La mono havigas honorojn, la mono havigas amikecojn. Ĉie la malriĉulo estas tretata.”
Ekde nun, la aspirantoj al la dominado jam ne bezonas la ĉirkaŭvojon tra la klasikaj humanismaj studoj. La etburĝoj vidis malfermiĝi aliajn alirvojojn al la sferoj de la potenco. La greka kaj latina ne havus realan utilon por fari karieron en socio pasie aldoniĝinta al la ekonomia kaj komerca mastrumado. Estas tre karakteriza por la renversiĝo de la klasikaj humanismaj valoroj, ke la komercaj metioj (kiel ankaŭ ĉiaj agadoj centritaj al la varo kaj celantaj vendi kaj aĉeti, kiel la banko), longtempe malestimataj kaj deklaritaj “nenomeblaj”, fariĝis ŝatataj, celebrataj kaj altigantaj la memestimon, metioj al kiuj la mezaj klasoj puŝas siajn infanojn amase.
En tiu kunteksto, kion gravan la grandaj klasikuloj povus do ankoraŭ diri al ni, kion ne povus avantaĝe anstataŭi la deklaroj de la ĝenerala direktoro de la IMF kaj la ĥoro de gazetaj ĉefartikolistoj, niaj aktualaj profesoroj pri retoriko? Por kio povas servi, por la mezaj klasoj, humanismo kiu gloris la valorojn de la otium, aŭ de la scholè, de la studema libertempo ebliganta al la civitano dediĉi sin al la aktivecoj de la spirito, kaj kiu konsideris la okupiĝojn pagatajn aŭ lukrajn negotium, tio estas sklavlaboro? La mezaj klasoj, aspirantaj la eniron (tre hazardan) en la grandburĝaron, ĉu ili ne estas fundamente idoj de la negoco, ĉu ilia sorto ne estis ĉiam dependa de la evoluo de la komerca ekonomio, de la monigo de la komercaj interŝanĝoj, de la senkompata lukto por la konkero de la merkatoj, de la ŝparaĵoj kaj de la banka kredito, ktp.?
Oni havus kompreneble ĉiajn kialojn por gratuli sin pro tio, ke la salarajta laboro anstataŭis la sklavecon, se malfeliĉe la salajrata laboro ne siavice sekvigus modernan formon de fremdigo pli insidan, kiu konsistas por la salajrulo en lasi sin posedi (en ĉiuj sencoj de la vorto) de sistemo kapabla ŝteli al li lian animon aĉetante lian laborforton. Ŝanĝante la universon, ni ŝanĝis la ĉenojn.
La mono reĝas, kaj niaj mezaj klasoj ne nur ne havas plu Ovidon por lamenti tion, sed estas konstante incitataj de siaj “elitoj” por implikiĝi ĉiam pli en la funkciadon de sistemo, kiu fakte, sen ilia helpo, estus senpova. Kiel niaj politikistoj, niaj manaĝeroj, niaj gazetestroj kaj aliaj eminentuloj de nia moŝto ŝtato aŭ entrepreno, povus senride daŭre proponi al sia respektiva publiko admiri ekzemple figuron kian Regulus, kiu opiniis, laŭ Cicerono, ke “por garantii sian vorton, nenia ligo estas pli forta ol ĵuro”, aŭ kian Aristido, kiu, laŭ la diroj de Plutarĥo, “konsideris, ke estas lia devo utili al sia patrujo sen pro tio akiri monon aŭ honoron”? Kiel, hodiaŭ, en Francio, akceptigi tiajn ridindaĵojn al homoj, al kiuj la obeemaj amaskomunikiloj senlace kantas la gloron de ĉiuspecaj personoj kies komuna trajto estas, ke ili altigis al kardinala virto la kapablecon malkonfesi, la sukcesisman ambicion kaj la soifon al privilegioj, rebaptitaj “adaptiĝkapablo”, “kreivo”, “dinamismo” kaj “efikeco”?
Ĉiu epoko havas siajn legendajn figurojn. La francaj mezaj klasoj havas siajn. Unu el tiuj herooj, kiujn la amaskomunikiloj komplezas incensigi, estas la “karisma” Jean-Marie Messier, “furora” ĝenerala direktoro de Vivendi, kiu — inter du restadoj en Novjorko, kie li ĵus akiris dometon fronte al Central Park, per dekoj de milionoj da dolaroj bone gajnitaj (per rapidegaj aĉetoj kaj fuzioj de entreprenoj kaj socialplanoj) — trovis tamen la tempon, je nia edifo, por interŝanĝi kun la eminenta verkisto kaj pensisto Philippe Sollers babilaĵojn plenaj de plej fajna ĝentileco pri nia ŝanco vivi en tia epoko kaj postlasi al la estontaj generacioj la modelon de tiaj gigantoj.
Kvankam la iraka registaro akceptis la revenon de la inspektistoj pri malarmado de la UN, Usono estas decidita militi kaj renversi la bagdadan reĝimon, laŭeble kun la aprobo de la Sekureckonsilio de la Unuiĝintaj Nacioj. Malgraŭ embargo sufokanta la loĝantaron, Saddam Hussein sukcesis ĝis nun senefikigi ĉiajn opoziciojn kaj daŭre regi apogante sin sur la klanoj kaj triboj, je la kostoj de la rolo antaŭe atribuita al la Baas-partio.
Pro la antaŭdecido, fare de la registaro de la Usona prezidanto George W. Bush, altrudi senkondiĉan kapitulacon al la reĝimo de s-ro Saddam Hussein, la tuja kontraŭ-iraka militkampanjo pensigas pri la “anoncita morto” de la patriarko de la fama romano de Gabriel Garcia Marquez “Cent jaroj en soleco”. Tamen la ekmortigo de tiu reĝimo povus montriĝi treege multekosta, kaj eĉ degeneri en ĥaoson, ĉar ni frontas al aparta originala politika sistemo, kiu sukcesis kontraŭstari skuegojn tiel gravajn, kiaj estas la fiasko de ĝia milito kontraŭ Irano (1980-1988) kaj la doloriga milita malvenko de la unua jarduono de 1991 — post la invado de Kuvajto. Tute ne hazarda, ĝia longdaŭreco fontas el strategio de la potenco mirige kompleksa sed zorge kalkulita.
La juna Saddam Hussein estis admiranto de la hitlera sistemo, laŭ inklino heredita de sia patrina onklo, Khairoullah Tilfah.* Pli poste, li spertis la komunisman influon, kaj Stalino enviciĝis en la galerion de liaj modeloj. La sistemo, kies konstruon li estis iniciatonta, do konformiĝos al tiu heredaĵo, sed ĝi havos ankaŭ originalajn karakterizojn. Laŭ la germana modelo, la Baas-sistemo posedas kvar subtenojn, kiuj estas: tuteca ideologio, ununura partio, kontrolo de la ekonomio (laŭdire socialisma) kaj kontrolo de la amaskomunikiloj kaj de la armeo.
Malsimile al la nazia ŝablono, la Baasa versio transformis la tradiciajn sociajn instituciojn de la triboj kaj de la klanoj, ankoraŭ influantaj la periferiajn, provincajn kaj kamparajn regionojn, en arkŝlosilojn de la ŝtato. Tri strategiaj postenoj estas tuj rezervitaj por la reganta klano: tiu de la ministro pri defendo, tiu de la estro de la armea oficistaro de la partio (al-Maktab al-’Askari) kaj tiu de la estro de la oficistaro pri nacia sekureco (maktab al-Amn al-Qawmi). Sed dum la unuaj jaroj de la reĝimo atinginta la potencon en 1968, la afero estiĝis ŝtatisma tribismo, limigita en la tribo de la reganta elito, la Albou Nasir, kies duran ĉelon konsisitigas la klano Al Beijat. Jarpostjare aliaj malpli gravaj tribaj frakcioj estis alelektitaj.* De tiam instaliĝis strategio de timigo, celanta firmigon de la fundamentoj de la potenco, konsistigon de reganta elito kaj sufokon de la disiĝoj kaj de la potenccelantaj luktoj, pro kiuj la armeo kaj la perpartia politiko tiom suferis inter 1958 kaj 1970.
La petrola rento konsistigis alian komponanton de la tuteca sistemo instalita de Baas. La ampleksaj rezervoj de la lando ebligis la ekprogreson de la publikaj servoj kaj de plurformaj sociaj ŝirmoj. La mezaj okcidentigitaj socitavoloj, riĉigite de la petrola haŭso, vidis antaŭ si estiĝi promesplenaj perspektivoj. Ironie neatendite, iun superan socitavolon estis prosperigontaj la trudoj de planigita ekonomio. Informcele, en 1968 nombriĝis 53 edzparoj milionposedantaj en dinaroj (tiutempe, 1dinar = 3,10 dolaroj), en 1980 ili estis 80, kaj en 1989 pli ol 3000. Sed tiuj novaj sociaj fortoj, tiuj salajruloj kaj posedantoj, tiuj mezaj kaj superaj socitavoloj, ŝuldis sian prosperon, ne al iu liberala sistemo, sed preskaŭ ekskluzive al ŝtataj dungoj kaj kontraktoj.
Ene de la strukturoj de la potenco kaj de la progresantaj klasoj, la tribaj kaj familiaj grupoj okupas strategiajn poziciojn. Tiu “klan-klaso” estas hegemonia en la armeo, la partio, la burokrataro, la negocaj medioj; ĝi estas kunlutita per interesoj ekonomiaj, geedziĝaj, kaj per profunda fido al la klana sistemo, malgraŭ ĉiuj oficialaj kontraŭtribaj diraĵoj. Tiu totalisma sistemo do estas miksaĵo el modernaj kaj tradiciaj elementoj, konceptita por kontroli tiom la regantajn strukturojn, kiom la tumultemajn popolamasojn de tiu multgenta societo, en kiu la araboj dispartiĝas inter sunaistoj kaj ŝijaistoj, kaj en kiu la kurdoj konsistigas gravan minoritaton*. Tiu kunfanditaĵo estas la precipa ilo de la longdaŭreco de la reĝimo.... Sed ankaŭ ties aĥila kalkano.
Koncerne la kunligadon de la reganta elito, kaj la influadon super la regilaro de la potenco, la eksperimento de Baas estas tre malsimila al tiu de la antaŭaj reĝimoj, ĉu de la generalo Abdelkrim Kacem (1958-1963) — kies ŝtatrenverso sternis la monarkion — , ĉu de la marŝalo Abdelsalam Aref (1963-1968), kiun subtenis samtempe la armeo kaj la sangoligoj (Joumailat-klano). Ambaŭ malsukcesis stabiligi la potencon. Baas aldonis novajn almiksaĵojn en la bazan formulon — armeo + triba solidareco -. Tiu komplika miksaĵo postulis longan tempon por finpretiĝi, ĉar la komponantoj de la sistemo estis laŭnature kontraŭdiraj. Unuflanke la modernpartiaj normoj, per kiuj sin ŝarĝas Baas — partio kun naciismaj, arabismaj kaj socialismaj celoj — ne ŝirmas ĝin kontraŭ interna skismo; aliflanke tiuj normoj estiĝas kontraŭdiraj al la tribaj ligiloj kaj solidarigiloj.
Dum la unuaj jaroj, konstateblis malfacila kunvivado de la civila frakcio kaj de la armea frakcio de la partio, antaŭ ol la militistoj finfine estis izolitaj en siaj kazernoj. Eĉ la triban medion disŝiris konkurencaj kaj mortigaj intrigoj ĉirkaŭ la potenco kaj la riĉaĵoj. Sed tiu triba medio samtempe firmigis ielan kunligitecon. La laika naciismo ne estis entenata en la tradicia parolado de la nobelaj tribaj elitoj, sed finfine la arabismo estis enigita en ties idearon. Certe la petrola riĉo alfrontis senĉesajn fluktuojn, sed inventiĝis aliaj primitivaj formoj de ekonomia kontrolado.
Dum la regiona kaj globala eventaro, kiu ebligis la ekstaron en la regiono de araba naciismo, aliformiĝis — aparte post la malvenko de Egiptio, Sirio kaj Jordanio, je junio 1967 — , la iraka naciismo taskiĝis por plenigi la vakuon. Okazis kolizioj, kiam tiuj sociaj fortoj kaj tiuj kontraŭdiraj sintenoj perforte geedziĝis, sed iuspeca kunvivado estiĝis. Kaj ĉiufoje, kiam ekflagras krizo, enmetiĝas reformoj por restarigi la difektitan ekvilibron. La prezidanto Saddam Hussein estas la majstro de tiuj flekseblaj readaptiĝoj.
La milito inter Irako kaj Irano, kaj poste la milito de l’ Golfo altrudis konstantajn restrukturadojn. Dum la dek jaroj de suferado pro la alfronto kontraŭ la “islama revolucio” la religio fariĝis politika konsiderindaĵo: la neobeemo de la ŝijaisma frakcio de la araba iraka loĝantaro kaj ties sinteno al la islama respubliko de ajatolo Khomenyi estis la kerno de la prizorgoj de Bagdado. La ŝtato, malfortigite de tiu longa batalo, perdis la kontrolon super multaj triboj kaj konstateblis plifortiĝo de la tribismo. La milito forvoris la provizitajn 38 miliardojn da dolaroj, kaj lasis la landon ŝuldanta proksimume 50 miliardojn. La armeo, kiu de tiam konsistis el unu miliono da batalantoj, montris signojn de agitemo. La militinta generacio esperis rekomenci la civilan kaj prosperan vivmodon antaŭe travivitan, kaj la soldatoj aspektis danĝere nekontroleblaj. La strukturoj de la potenco kaj la mekanismoj de sociaj alĝustigoj estis rajpiĝintaj. En tiu kunteksto ekflagris, la 2-an de aŭgusto 1990, la invado de Kuvajto, kiu celis interalie restarigi la internan stabilecon.
La malvenko de 1991 naskis strukturan kaj konstantan krizon, kiu entenis almenaŭ kvin dimensiojn. Kiel ilo de regado, la ŝtato retroviĝis konsiderinde malfortigita. La milita aparato estis malpliiĝinta ĝis prosimume la triono da sia antaŭmilita amplekso, kaj ĝi estis ĝenata de lokaj ribeloj tuŝantaj antaŭ ĉio la nordon kun Kurdujo kaj la sudon kun ĝia ŝijaisma plimulto, despli ke Usono tie instalis du areojn de aviadila malpermeso. La sekurecaj servoj grave suferis okaze de la “Intifada” de la printempo de 1991; ili perdis multajn datenojn kaj specialistojn.
Due, la sistemo de ideologia kontrolo — tio estas la Baasaj strukturoj — suferis paralelan malfortiĝon. La membraro de la Partio, plejsuperinte je 1 800 000 en 1990, malpliiĝis je 40 procentoj ĵus antaŭ la deka kongreso de 1991. La malpliiĝo konfirmiĝis okaze de la dekunua kaj dekdua kongresoj (en 1996 kaj 2001). La eksiĝemoj estis gravaj ĉefe en la sudo, en Basrah, en Nasiriya kaj en la centro, en Hilla, en Najaf, en Karbala, krom en Bagdado. Tiuj perdoj malpliigis la Baasan kapablecon estri la ŝtaton kaj kontroli la socion.
Trie, la sankcioj senigis la registaron je la antaŭaj grandegaj petrolaj enspezoj. Kaj sekve ili malaltigis la Malnetan Nacian Produkton je pli ol 75% kompare al 1982. La ĉiujara enspezo de ĉiu loĝanto, kiu estis je 4219 dolaroj, falis ĝis 485 en 1993. Nuntempe ĝi estas taksita je iom pli ol 300. Pro manko de mono la ŝtato plialtigas la impostojn kaj fabrikadas bankbiletojn. La reĝimo larĝskale perdis sian kapablon igi gravajn tavolojn de la socio subteni ĝin kiel antaŭe dank’al siaj sociaj servoj kaj dank’al sia financado de la ekonomio.
Nova rilato inter la ŝtato kaj la socio estas forĝiĝanta, en kiu la ŝtato ne plu havas la monopolon de la mona potenco.
La planizita ekonomio, subtenita de la petrola rento, disfendiĝas. La merkataj fortoj, ankoraŭ embriaj, tamen komencas erozii la potencon de la ŝtato.
Kvare, konstateblas la kadukiĝo de la mezaj salajrataj socitavoloj, kiuj ĝis nun konsistigis la plej larĝan tavolon subtenantan Baas-on. La inflaciego senigis ilin je ilia vivpergajno kaj ili vivtenas sin per tre magraj monsubtenoj. La iraka dinaro valoris 3,10 dolarojn antaŭ la milito; en 1996 estis bezonataj 3000 dinaroj por aĉeti unu dolaron. De tiam monŝanĝo estas pendolanta inter 2000 kaj 12000, antaŭ ol stabiliĝi ĉirkaŭ 2000 dinaroj. Por pluvivi, la homoj estas altruditaj vendi siajn vestojn, siajn meblojn, siajn librojn, siajn juvelojn, kaj eĉ la ilojn de la ĉiutaga vivo. Tiuj mezaj socitavoloj perdis ĉiujn iluziojn, tiel ke la ideologo, kaj oficiala propagandisto de Baas, la generalo Jabar Moushin, publike prilarmis “la mezajn socitavolojn, kiujn ni estas perdintaj”*. Milionoj da irakanoj elmigras en Jordanion aŭ en Eŭropon kaj Usonon.
Fine la “revolucia leĝrajtigo” — kiu pravigis estigadon de ununuraj partioj kaj de ŝtatizita ekonomio — estis severe perfortita depost la morto de Sovetunio kaj de la aliaj ŝablonoj de orienteŭropaj ununuraj partioj, sen paroli pri la efikoj de la liberaligo progresanta en Mezoriento.
La ruinigaj sekvoj de du militoj absolute senutilaj naskis disiĝon inter la popoleca patriotismo kaj la oficiala naciismo, kaj ili ekestigis amasskismon depost la ekribeloj de la printempo de 1991 dispremegitaj en sangofluojn. La heredo de la batalhalto kaj de la rezolucioj de la “Konsilio pri sekureco” altrudis al la reĝimo senprecedencajn devigojn kaj malfacilaĵojn. Ĉio ĉi kontribuis malstreĉi la influon de la reganta elito super la strukturoj de la potenco, dum la ŝtato mem fariĝis tro difektiĝema por regi la turbulemajn urbajn amasojn, kiom ajn ili estis disdividitaj. Skismoj ĉe la supro estis neeviteblaj kaj ili frapis la kernon de la precipa familio, tiu de al-Majid. La armeo kaj la partio suferis endemiajn disidentadojn. Pli ol 1500 superaj kaj mezgradaj oficiroj forfuĝis en Okcidenton. Multnombro da parti-komisiitoj petis alilandan azilon.
Por alfronti tiujn senprecedencajn defiojn, la reĝimo starigis en la tempo de unu jardeko strategion de pluvivado resumiĝantan en kvin punktoj: reordigi la precipan triban domon; restrukturi la Armeon; revivigi la tribojn tra la tuta lando, por ke ili anstataŭu la Partiajn organizaĵojn; plijunigi la ideologiaron; disvastigi novajn ilojn por ekonomia kontrolo.
La reordigado de la reganta klano, kaj la solvado de la dilemo pri la sukcedo, konsistigas la plej timindan defion. La tribismo ĉe la ŝtat-rego fondiĝis sur larĝaj aliancoj de la sunaistaj klanoj ĉirkaŭ la klano Beijat konsistanta el dek branĉoj (afkhad). Antaŭ 1968, la rivalecoj inter tiuj branĉoj estis celis la tradician lokan potencon; depost 1978, ili celis la nacian potencon. Malgraŭ la elmontrataj sentoj de solidareco, la centro de la potenco estis abrupte transpasanta de branĉo al branĉo, perturbante la rilatojn de la klanoj kun la partio kaj kun la ŝtato. Sep aŭ dek subklanoj estis senkompate frapitaj, kun ĉenreakcioj.
La prezidantiĝo de Saddam Hussein en 1979 — li tiam anstataŭis Hassan Al-Bakr, sed li jam de longe plenumis la precipon de la potenco — sekvigis forĵeton en forgesejon de la Albou Bakr (subklano el kiu devenis Hassan Al-Bakr) kaj instalon ĉe la ŝtatregilaro de la Albou-Ghafour (subklano de Saddam Hussein).
La Takriti-anoj fariĝis samsortaj. Dum la jaroj 1980-aj, s-ro Saddam Hussein sin apogis esence sur la tri ĉefaj grupoj de sia parencaro: siaj tri duonfratoj (Albou Khattab); sia patrina kuzo, bofrato kaj eksministro pri defendo, Adnan Khairoullah Tilfah (Albou Moussallat); kaj elementoj el la domo Al Majid, branĉo de la subklano Ghafoor. Aliaj subklanoj tiaj, kiaj la Albou Hazza (de generalo Fadhil Barrak), aŭ ankaŭ la Albou Monnim (de marŝalo Mahir Rasheed), tiam havis gravan pozicion, sed ne okupante ŝlosilpostenojn. Tiuj tri lastaj subklanoj estis faligitaj en malfavoron dum kaj post la kontraŭ-irana milito: iliaj ĉefoj estis ekzekutitaj kaj ili estis enmarĝenigitaj.
Estas la supreniĝo de Al Majid en la 1990-aj jaroj, kiu estigis la plej gravajn problemojn. Tiu alpotenciĝo ja kontraŭstaras la esencajn regulojn regantajn la partion kaj la armeon: efikeco, serv-etatoj, promocio laŭ la servodaŭro.
Hussein Kamel, Saddam Kamel (ambaŭ edziĝintaj kun filinoj de la prezidanto) kaj Ali Hasan Al-Majid regas respektive la armilproduktan industrion, la Jihaz al-Khas (specialaj servoj) kaj la ministerion pri defendo. Ili havas kuzojn en gravaj postenoj, kiel Rokan, adjutanto de la prezidanto. Sekve de la supreniĝo de la du filoj de la prezidanto Saddam Hussein, Udai kaj Qusai, la domo Al Majid fariĝas multe malpli fidebla. La konflikto plejaltiĝas pro la forfuĝo en Jordanion en 1995, kaj poste pro la reveno kaj la likvidado en februaro de 1996, de Hussein kaj Saddam Kamel kaj de ties patro, patrino kaj fratino. Tiu sangoplena epizodo ĝisfunde disskuas la domon Al Majid kaj ĝenas la prezidanton, kiu elturniĝas el sia interna domo, konsistanta el membroj de Al Majid, por pli forte sin apogi sur ties subklano, la Albou Ghafoor, branĉo kiu enhavas alian domon, tiun de la Albou Sultan. Al s-ro Kamal Moustapha (ĉefa eminentulo de Albou Sultan, patra kuzo plej proksima* al la prezidanto) estas plenrajte komisiitaj la respublika gvardio, du armeaj korpusoj, vera pretora gvardio de la reĝimo. Lia frato Jamal estas edzigita al la plej juna filino de la prezidanto. Estas tute supozeble, ke la rilatoj inter la du domoj Al-Majid kaj Albu Sultan estas tiel streĉitaj kiel inter la du filoj de la prezidanto.
Estas Qusai, kiun lia patro elektas por sia sukcedo. Estas li, kiu estas taskita por reorganizi la servojn pri kontraŭspionado kaj interna sekureco; en 2000, li estas ankaŭ rajtigita plenumi, se necese, portempan anstataŭon de la prezidantado. Antaŭe Qusai estis nomumita “superkontrolisto” de “la armeo patrino de ĉiuj bataloj” (de tiam fariĝinta la respublika armeo). En aprilo de 2001, li estas elektita ĉe la regiona estrado de la partio.* Tiel estas kreita nova dura kerno, sed kiu sin apogas sur du homoj, Qusai kaj Kamal Moustapha.
La ŝtata tribismo, tiu sistemo konsistanta en integrado de la tribaj idaroj en la ŝtatan aparaton por plifortigi la potencon de iu reganta elito rompiĝema kaj vundebla, ankoraŭ funkcias, sed ĝi kadukiĝas. La socia tribismo, male, konsistas en revivigado, manipulado aŭ inventado de tribaj strukturoj, fonte el la retoj de familiaj valoroj pludaŭrantaj inter la kamparaj migrantoj kaj la provincaj urbloĝantoj.
Baas eltrovis kaj ekspluatis militan tribismon specifan de la Kurdaj loĝantaroj: la tribestroj (aghas), Sorchy, Mezouri, Doski, Herki estis rekrutigitaj kiel militsolduloj, por kontraŭbatali la Kurdan naciismon ekde 1974. Dum la kontraŭ-irana milito, la reĝimo eltrovas ankaŭ la vivkapablon de la arabaj triboj de la sudo, kiuj kontraŭbatalis la iranajn armeojn, kaj al kiuj la centra potenco proponis avantaĝojn. Ni atentigu ankaŭ pri la socia supreniĝo de tribaj eminentuloj, je la fino de la 1980-aj jaroj, ĉefe kaŭzita de la kadukiĝo de la moderntipaj civilaj asocioj.
Laŭmezure kiam malfortiĝas la Partia organizaĵo, iuj retoj de baza solidareco anstataŭas ĝin. Kuraĝigite de la registaro por ekzorgi pri problemoj rilatantaj la publikan ordon, malnovaj familioj tutkore plenumas sian taskon. Ĉie oni klopodas rekonsistigi, fiktive aŭ reale, la tribajn ligilojn. En 1992, la prezidanto akceptas la tribestrojn en sia palaco. Li pardonpetas pro la pasintaj agraraj reformoj kaj promesas la repaciĝon. Ĉiu hisas sian flagon kaj ĵuras sian fidelecon al la prezidanto, kiu tiel renaskiĝas ĉefo inter la ĉefoj.
Sendevigite pri la militservo, la triboj ricevas leĝeran armilaron, transportilojn kaj komunikilojn. La grandaj, precipe sunaistoj, estas taskitaj pri la nacia sekureco; la malgrandaj respondecas, ĉe la loka nivelo, pri la polico kaj la justico, pri la solvo de la pridisputoj kaj ankaŭ pri la kolekto de la impostoj. Ĉiuj ekde tiam funkciadas kiel pliiĝo de la radoaroj de la ŝtato. Alidirite, la renaskiĝo de la triboj kiel sociagentoj devenas de la neceso plenigi la vakuon kreitan de la detruo de la institucioj de la civila socio, kaj ĝi devenas de la kadukiĝo de la ŝtato mem kiel disdonanto de sekureco kaj justeco, kiel protektanto de la vivoj kaj de la posedaĵoj. Iuj triboj, ĵus revivigitaj aŭ inventitaj, agadas, ne en sia natura medio en kamparaj areoj, sed en la urboj, kio rezultigas difektadon de la teksaĵo mem de la socio urba kaj kulturhava.
Tiuj du strategioj (ŝtata tribismo kaj socia tribismo) estas akompanataj de multnombraj helpiloj de mobilizado kaj kontrolado. Inter tiuj estas la ideologia renovigo. La iraka patriotismo — kun referencoj pri la antikva historio (Babilono ktp...) — kombiniĝas kun la araba patriotismo, celante inkluzivi la nearabajn etnojn. La ideologion de la parenceco, kiu estas fundamenta tribeca etiko, lokos la partiaj propagandistoj ĉe la kerno de la arabismo: sen kerna deveno kaj idaro, la araba naciismo estas tute sensignifa. La vahabismo, saud-arabia hanbalita* ortodoksismo, transfiltriĝas tra la suda pora landlimo. Tiu religia ideologio estas konsiderata kiel dezirinda kontraŭpezo al la aktiva ŝijaismo.
Ankaŭ lasta elemento ebligas la pluvivadon de la reĝimo: tio estas la sankcioj. Ĝi kontrolas la programon “petrolo por nutraĵo”*, kaj la konsekvenca porciumado estas farata laŭ prezento de atestiloj, fariĝintaj iloj de manipulado kaj de mobilizado. Dum la prezidanta balotado de 1995, la voĉdono estis deviga por tiu, kiu deziras profiti porciuman rajtigilon, kiu estas rifuzita al la disidentoj realaj aŭ supozitaj. Neniam la reĝimo havis enmane tiel potencan socian kontrolilon. Eblas difini tiun strategion kiel “politiko de la malsatego”. La subteno fare de la superaj klasoj estas akirata per tute alia rimedo, kiu estas la senreguligo de la merkato. Ĉiunokte en la ŝikaj noktokluboj de Bagdado, okazas ekstravagancaj festadoj, kompare al kiuj la legendaj “Mil unu noktoj” aspektas modestegaj.
Tiu mikso el naciismo, patriotismo, tribismo kaj sunaismo ebligis, ke ĝis nun la potenco pluvivadas kaj superregas la minacintajn malhelpaĵojn. Sed, kaze de invado de la lando fare de Usono, neniu povas diri, kio estos por la lando la heredo de tia politiko.
Faleh A. JABBAR.
Civitanoj, salajruloj, konsumantoj aŭ tute simple agantoj en sia kvartalo, vilaĝo aŭ urbo decidis komunigi siajn ideojn kaj rimedojn favore al kolektivaj projektoj kun demokrataj, socialaj, kulturaj dimensioj, sed ankaŭ ekonomiaj (kun ĝusta disdono de la plusoj) kaj eĉ financaj. Ili inventis, en Eŭropo kaj ekster ĝi, la asociojn laŭ la franca sistemo, la self help-organizations aŭ laborprojektoj laŭ la angla, la Selbsthilfe laŭ la germana, la misericordias laŭ la portugala, la kooperativojn de agrokultura aŭ de industria produktado aŭ de servoj kiel la kooperativoj de konsumantoj aŭ de detal-komercistoj kaj la mutualoj de asekuro aŭ de prevento kaj sano en tuta Eŭropo.
Tiu fenomeno estas historia; la socala ekonomio enradikiĝis ekde la jaroj 1840-1900 kaj samtempe tre aktualas: 198 milionoj da personoj en Eŭropa Unio estas membroj de asocio, de kooperativo aŭ de mutuala organizo.
La sociala ekonomio kun siaj 1 300 000 moralaj personoj tenas fortajn partojn de eŭropaj merkatoj en multaj sektoroj: la kooperativaj bankoj tenas minimume 20% de sia sektoro; la socioj de mutuala asekuro kaj kooperativoj 30%; la elcentaĵoj por la agrokulturaj sektoroj estas eĉ pli altaj kaj ofte superas 50%; la kooperativoj de konsumado havas preskaŭ 22 milionojn da membroj; tiuj de la detalkomercistoj grupigas pli ol 220 000 magazenojn; la pezo de la mutualaj organizoj kaj de la asocioj estas decida en la socialaj kaj sanprotektaj sektoroj; same tiu de la asocioj en sporto, en kulturo, en la formado (sole la asocioj havas 100 milionojn da membroj en Eŭropa Unio).
Kaj tamen, ĉu tiu sektoro estas aŭdata kaj konsiderata en la projektoj de la Unio? Estus same demandi, ĉu la eŭropa politiko havas veran civitanan dimension kaj ĉu la rajto alimaniere entrepreni estas agnoskita. Nu ja, konstateblas progresoj: de la Mastriĥta traktato ĝis la Ĉarto de la fundamentaj rajtoj decidita dum la pinto de Nico, la rolo de la civitano kiel aganto estis valorigita. Sed la rajto elekti la formon de sia agado aŭ ekzemple la rajto krei kaj evoluigi entreprenojn aŭ grupiĝojn, kiuj baziĝas sur personoj kaj ne sur kapitalo ne estas sufiĉe formulita. Temas unuavice pri la koncepto de la ĉefa trajto de la Unio: ĉu ĝi estu partopreniga aŭ nepartopreniga. En la nuna momento, kaj ne sen ega optimismo, oni povas konsideri, ke ĝi estas sur triono de la vojo.
Temas krome pri la konkretigo de tiu koncepto en la tekstoj: nu, kaj tie oni klare konstatas, ke la direktivoj kaj reguladoj estas larĝe influitaj de unudirekta vizio: tiu de nediferencigitaj agantoj en same unueca merkato. Nediferencigitaj agantoj en tiu senco, ke la ellaborado de tiuj tekstoj fariĝis malmulte aŭ tute ne kun la demando, kia estos la konsekvencoj por la moralaj personoj de la sociala ekonomio. Tio klarigas la fortajn tensiojn antaŭnelonge inter Bruselo kaj precipe Francio pri la apliko de la asekuraj direktivoj al la sanprotektaj kaj sanigaj mutualoj. La konflikto solviĝis per nova franca kodo pri mutualo.
Estas absolute necese, ke estonte stariĝu unue la demando pri la adaptado de eŭropaj tekstoj al la sociala ekonomio. Simple pro tio, ke ties rajto agi kaj gvidi alimaniere estu respektata. Tio havas nepre konsekvencojn, inter alie sur la juro de konkurenco kaj de imposto.
La projektoj de eŭropaj statutoj por kooperativoj, asocioj aŭ mutualoj gravas pro la samaj kialoj, ĉar ili konturigas jam tion, kio devos esti eŭropa leĝdonado pri socioj de personoj. La batalo por starigi ilin komencis nur antaŭ dek kvin aŭ dudek jaroj, kontraŭ tridek aŭ kvardek por la eŭropa anonima socio, kies “trajno” ricevis verdan lumon dum la Nica pinto. Sed estas nenia kialo por daŭre atendi. Ĉu registaroj povas ankoraŭ bremsi tian projekton per tio, ke ili predikas la liberecon entrepreni kaj samtempe montras timon, ke eŭropaj entreprenoj de sociala ekonomio kreos “troan konkurencon”? Konstateblas, ke tiu ĉi “trajno” de tekstoj restas en la stacidomo, malgraŭ la bonaj intencoj sinsekve esprimitaj de la prezidantecoj franca, poste sveda kaj nun belga. La hispana prezidanteco de la unua duonjaro de 2002 estos do tre atendita.
La Verda libro de la eŭropa Komisiono pri la asocioj estis salutata kiel pozitiva evento, sed necesas kompletigi ĝin per la anoncitaj Blankaj libroj pri la kooperativoj kaj pri la mutualoj. Necesas situigi tiujn entreprenojn aŭ grupojn en la pejzaĝon de la Unio: ne nur per leĝdonaj kaj reguladaj nocioj, sed ankaŭ per partopreno en eŭropaj projektoj. Ni ĝoju pri la anonco de la eŭropa komisaro Erkki Liikanen, ke la laboro pri tio rekomencos.
Temen necesas diri, ke la unuflanka malfondo de la Konsulta Komitato de la sociala ekonomio, fare de la nuna Komisiono, kaj la malapero de la Servo Sociala Ekonomio (la antaŭa Ĝenerala Direkcio XXIII) signifis frostan veteron. La mensa malfermiteco montrate de la respondeculoj de la unuo “Malgrandaj entreprenoj, kooperativoj kaj mutualoj” (sine de la ĝenerala direkcio “Entreprenoj”) kaj de la rekte koncernata eŭropa komisaro, kiel de pluraj liaj kolegoj depost la Eŭropa Konferenco de Gvle (Svedio) pri la sociala ekonomio (en junio 2001) esperigas novan dialogon inter kooperativoj, mutualaj kaj asociaj agantoj kaj la Komisiono. La Parlamento kaj la Eŭropa Ekonomia kaj Sociala Komitato efike kontribuas al tiu rekonsidero de la sociala ekonomio.
La sociala ekonomio celas esti plenvalora interparolanto de la Komisiono kaj de la aliaj eŭropaj institucioj, kaj do esti konsiderata en la konsultiĝoj, agadplanoj kaj komunumaj programoj. Sed ĝi agas unue mem kaj laŭ tio organizas sin. Ĝo kreis en 2001 Permanentan Eŭropan Konferencon de la Kooperativoj, Mutualoj, Asocioj kaj Fondaĵoj (PEK-KMAF [france: CEP-CMAF]), kiu, kune kun la Eŭropa Konfederacio de la Sindikatoj (EKS) kaj la reprezentaj organizoj de la privataj aŭ publikaj entreprenoj, stariĝas kiel nepra interparolanto de la politikaj kaj teĥnikaj respondeculoj de la Unio. Tiel ĝi kreis permanentan platformon, ĉe kiu kunlaboras la eŭropaj “kupoloj” estiĝintaj el la diversaj konsistaj partoj kooperativoj, mutualoj, asocioj kaj fondaĵoj de multspecaj agadsektoroj: agrokulturaj, maristaj, bankaj, asekuraj, sanprotektaj, socialaj, kulturaj, sportaj
Samcelaj kunvenoj okazis regule inter la komitatoj de naciaj rilatoj (CNLAMCA-CEGES por Francio, CEPES hispana, Forum of Social Economy de Britio, Panko de Grekio, Lega de Confecoop de Italio, Febecoop de Belgio, ktp.). Tiu ilaro celas evoluigi la interkooperadon inter la kooperativoj, mutualoj kaj asocioj de la diversaj landoj, faciligi la interŝanĝon de spertoj, la kontaktiĝon, la evoluigon de komunaj projektoj. Ĉio por doni al la konstruado de Eŭropo demokratan, partoprenigan kaj socialan dimension kaj ĉe tio forĝi novajn instrumentojn por mezuri la kreskadon en ties humanaj kiel ekonomiaj dimensioj.
Tiel la partoprenantoj en la Konferenco de Gvle projektis, kun la apogo de la Komisiono, la kreadon de instrumento por valorigi la socialan ekonomion, uzante kaj etendante la nociojn de societa bilanco (kia ĝi estis evoluigita en Francio de la Centro de junaj estroj kaj agangoj de la sociala ekonomio, aŭ eksperimentita en Italio ekzemple de Unipol-Assicurazioni) kaj tiujn de kriterioj de socia respondeco, de daŭrema kreskado (kiaj ili estis jam uzitaj de diversaj komunaj investfondusoj kaj pensi-fondusoj en Eŭropo kaj Usono).
La eŭropa sociala ekonomio, inkluzive de la solidara ekonomio, estas en stato de konstruo. EURESA grupigas sep asekurajn societojn (kun sume 20 milionoj da societanoj en Eŭropo) de kooperativa aŭ mutuala tipo, kiuj kooperas pere de eŭropa grupiĝo de ekonomia orientiĝo kaj pere de holdingo; la Eŭropa Poŭlo de Socialekonomiaj Fondaĵoj subtenas programon por integri junajn enmigrintojn; la programo Igloo estas lanĉita de kooperativoj pri eŭropa sociala loĝado; la Eŭropa Konfederacio de Kooperativoj laboras pri la sociala respondeco de la entreprenoj; la eŭropa reto de urboj kaj regionoj de sociala ekonomio organizas interŝanĝojn de realigoj kaj spertoj; solidaraj financaj instrumentoj ekipis sin per diversaj rimedoj de interkooperado kaj preparas projekton de eŭropa garanti-fonduso; la institutoj de riska kapitalo de sociala ekonomio lanĉis, kun unua ekrealigo, komunan eŭropan societon (Soficatra).
Vide al la lastatempaj dramecaj internaciaj okazaĵoj, la sociala ekonomio devas, en Eŭropo kaj sur monda nivelo, provoki pinton pri la kontribuo al starigo de pli humana Tero: renkontiĝon inter la internaciaj organizoj kiaj la Internacia Kooperativa Alianco, la Internacia Asocio de Mutualo kaj la kunordigaj renkontiĝoj de la Neregistaraj Organizoj povus esti la taŭga okazo por tio.
Kiel sanĝiĝas la tempoj! Dum jaroj, en la somermezo, la grek-turka landlimo elkovis ĉiam la saman popoljuran konflikton. Kiam en landlima rivero retiriĝis la akvoj, aperis ambaŭflanke sablobenkoj plantitaj per turkaj aŭ grekaj flagoj, kiujn ambaŭ flankoj por si reklamaciis.
Ĉi-somere ĉio estas alia. Kiam fine de junio 30 viroj, virinoj kaj infanoj sur sablobenko petis pri helpo, la riverinsulo subite fariĝis nenieslando. Neniu flanko volis reklamacii por si la elakviĝintan teritorion. Neniu sentis sin respondeca pri tiuj homoj elŝovitaj de la turkaj homkontrabandistoj. La grekoj ekkompatis ilin nur kiam kelkaj rifuĝintoj en la klopodo atingi ilian bordon, preskaŭ dronis.
La migradfluoj renversas la tradician logikon de la landlimaj konfliktoj. La riĉaj ŝtatoj eĉ fordonas siajn randteritoriojn, se ili povas per tio distancigi la malriĉajn rifuĝantojn. Aŭstralio deklaris siajn insulojn en la Toreza Markolo eksterteritorian regionon por starigi kordonon kontraŭ la migrado el Nov-Gvineo. Kie ne ekzistas bufraj zonoj, stariĝas landlim-reĝimoj kiuj memorigas pri la fera kurteno inter oriento kaj okcidento. Inter la nordo kaj sudo de nia mondo ŝoviĝas landlimaj instalaĵoj kun infraruĝa lumo kaj elektraj pikildratoj. Ili devas protekti la ordon kaj bonfarton de la rica mondo kontraŭ la alsturmo de malriĉaj rifuĝantoj. Ĉe la high-tech limeso inter Usono kaj Meksiko mortas ĉiujare pli da homoj ol en la plej mortiga jaro ĉe la Berlina Muro.
Ankaŭ la estonta vizio de la Eŭropa Unio estas markita de sieĝotimoj. Kun la ekspansio orienten samritmas la konstruado de bastiono kontraŭ la pli malproksima oriento. La aliĝontaj landoj estas devigataj provizi siajn eksterajn landlimojn por repuŝi rifuĝantojn. Dum la lasta EU-Pintkunsido la defendo kontraŭ nedezirataj migrantoj fariĝis ĉeftemo. Britio kaj Hispanio volis eĉ forstreki la evoluhelpon al tiuj malriĉaj landoj kiuj ne volas repreni neleĝajn enmigrintojn.
La koncepto de kruda fortimigo estis en Seviljo ankoraŭ ne plimulta, sed oni vidas la direkton. La registaro de Berlusconi jam decidis postuli al eksterlandanoj el ne-EU-landoj fingropremaĵon kiel kompenson por restadpermeso — ĉiu migrinto potenciala krimulo.
La riĉa mondo, kiu trudas al la malriĉa la benojn de la tutmondigo, fermas siajn landlimojn. Ni loĝas ja ĉiuj en la sama vilaĝo, asertas la proklamintoj de global village. Sed por migrantoj el la dezerto de la subevoluo, kiuj strebas al la oazo de la bonfarto, la idilio estas fatamorgano. En global village ili kolizias ĉie kontraŭ elektraj bariloj. Tiu reĝimo de landlimoj staras kiel baza kontraŭdiro de la instruoj pri tutmondiĝo. La senlima movebleco, kiu ŝajne zorgas pri tio, ke ĉiuj ekonomiaj faktoroj trovu sian plej produktivan lokon, validas por varoj kaj mono, sed ne por homaj laborfortoj. La vagabonda kapitalo estas sanktigita kiel universala portanto de la ekonomia miraklo, la vaganta homo estas diabligita kiel “ekonomi-rifuĝanto”. Tiu prenas tamen nur la novliberalan sanktan instruon laŭvorte kaj volas proponi sian laborforton tutmonde. Li fariĝas movebla, ĉar aliloke li enspezos pli ol hejme.
Kiel rilatas la misiistoj de la tutmondigo al tiu ĉi kontraŭdiro? Principe ili havas du eblecojn. La unua konsistas el tio, rekoni la kontraŭdiron kaj proponi modelojn por solvi ĝin. Tion faras tre heziteme la politikistoj, kiuj proponas “inteligentan” migradpolitikon: Ni venigas bharatajn komputilfakulojn, por ŝtopi vakuon en la labormerkato. Pli konsekvencaj estas la dogmuloj, kiuj proponas strikte merkatan migradreĝimon. Ilia plej ŝatata ideo estas la aŭkciomodelo: Laborlokoj en la nordo estu aŭkciataj al sinproponantoj el la sudo. La ŝtato devas eluzi la samajn merkatleĝojn, kiuj garantias al la hom-kontrabandistoj la altajn prezojn por iliaj krimaj servoj. Kun la diferenco, ke migranto per ŝtata aŭkcio akiras leĝan ekzistadon. Tio utilas al la landa ekonomio, ĉar la laŭleĝa enmigrinto laboros kiel frenezulo por repagi sian enirkotizon.
Pragmatikuloj kaj modelteoriuloj havas la saman celon. La enmigrado servas al la riĉaj socioj. La motivoj kaj interesoj de la malriĉaj migrantoj ludas neniun rolon. Tio validas ankaŭ por la dua reago al la baza kontraŭdiro de la tutmondiga ideologio. Oni forgesas la puran instruon kaj referencas al la aĉa realeco: La amasa fremdula migrado efikas malstabilige; ĝi endanĝerigas la kulturan identecon kaj la socian kunligitecon; kun malriĉaj enmigrantoj oni importas krimadon kaj tiel plu. La plimulto el tiuj argumentoj estas pravaj kaj en ĉiu socio konsiderendaj.
En ĉiu socio. Kaj ĉi tie kuŝas la intelekta kaj morala deficito, kiun la “realismaj” konsideroj evidentigas: Ili estas selektemaj. La samaj pripensoj ne aŭdeblas, kiam la sekvoj de la tutmondigo de la var- kaj financmerkatoj malstabiligas tutajn sociojn de la sudo. Ankaŭ la azia krizo de 1997, kiel konate, ne domaĝis la socian kunligitecon kaj la kulturan identecon de la trafitaj landoj. Sed kiam la registaro de trafita lando reagas per protektaj disponoj, ĝi estas punata de la tutmondiga inspektinstanco IMF. Preventrimedoj de malriĉaj landoj aŭ de tiuj survoje al la Unua Mondo kontraŭ detruaj sekvoj de senlima var- kaj kapitalfluadoj, validas kiel ofendo kontraŭ la universala ekonomia instruo — kaj ne kiel esprimo de laŭleĝa memdefendo kiel la high-tech-bariloj de la riĉaj landoj.
Krome, la efikoj de la vagabonda kapitalo estas por la akceptantaj landoj tre intens-efikaj kaj ĝenerale ankaŭ krimaj: “La liberigo de la kapitalmerkato disponigas la evolulandojn, por bono kaj malbono, al la bontrovo de la investantoj, al ties neracia eksceso, kaj ties pesimismo”. Tiel diras la resumo de ekonomikisto Joseph Stiglitz post siaj spertoj sine de la Monda Banko. La plej freŝdata viktimo de tiu kaprico estas Argentino, kiu post mallonga tempo, de lando survoje al la unua mondo regresis al evolulando. Hodiaŭ duono de la argentinanoj vivas sub la limo de malriĉeco, kaj la homoj grandamase elmigras. La krizo faris el tradicia enmigra lando elmigran landon.
Eĉ la predikantoj de la novliberalismo, kiuj starigas pozitivan finbilancon de la tutmondigo kaj de la deregulig-progresoj, devas agnoski, ke la sociaj kontrastoj akriĝis, inter la riĉaj kaj malriĉaj landoj, samkiel ene de la plej malriĉaj socioj. Tiu duobla polusiĝo estas la ĉefa kaŭzo de la tutmondaj migradfluoj, kiuj cetere okazas plejparte inter la malriĉaj kaj la plene malriĉaj regionoj de la sudo. Nur flanka fluo el tiu homamaso entute atingas la nordon.
Tamen, en la riĉa mondo jam limigita homamaso, kiu alfluas al ties high-tech-limoj, estigas paniktimon antaŭ la ideo de senlima, tutmonda labormerkato. Tiu ideo fakte ne estas brila. Ĝi signifus ne nur socian eltenprovon por la riĉa mondo, sed ankaŭ evolupolitikan kapitulacon en kaj fronte al la malriĉa mondo. Sed la timigita nordo defendas sin kontraŭ la socia premo per argumento, kiun ni devas pli funde analizi. La propono malfermi la landlimojn ankaŭ por la homoj povas neniam akiri plimulton, diras la argumento. Per tio ĝi alvokas la plej sanktan el ĉiuj valoroj, la demokration.
Tio ne estus refutebla, se tiu valoro havus la saman tutmondan validecon kiel tiu de la Dow-Jones-Indekso. Sed se temas pri demokratio, la tutmondigaj fanatikuloj neniel pensas universale, sed plej selektive.
Ekzemplon provizas denove Latinameriko, kie la argentina malsano minacas infekti la najbarojn. En Brazilo, kie 50 procentoj de la loĝantaro vivas sub la limo de malriĉeco, okazos prezidentbalotoj. Sur la fono de ekonomia mizero, la kandidato de la maldekstruloj, sindikatano Lula da Silva, havas bonajn ŝancojn, ĉar li reprezentas la interesojn de la plimulto de la loĝantaro.
Venko de Lula estus venko de la demokratio kaj malvenko de la tutmondigaj profitistoj. Tion scias liaj kontraŭuloj. Pro tio ili minacas la brazilajn balotantojn, ke la eksterlandaj investantoj povus forlasi Brazilon. Ĉu la ĉantaĝo efikos, tion montros la balotoj. Tamen, la strategiuloj de la financaj fluoj nun ekdemonstris, ke ili konsideras demokration luksvaro, kiu estu je dispono vere nur de la riĉa duono de la global village. En la malriĉa duono male, demokratio estas noca, kiam estas danĝero, ke la plimulto de la balotantoj povas esti mobilizataj kontraŭ la malbonegaj sekvoj de la tutmondiĝo kaj kontraŭ la interesoj de la internaciaj investantoj.
Tiaj interespozicioj klarigas, kial por la riĉaj landoj, kiuj la senliman eksporton de varoj, servoj kaj kapitalo gloras kiel puran progreson, demokratio ne estas subteninda eksportvaro. Ankaŭ ne post la malapero de la nereala socialismo, kiu finis la “sistemkonkuradon”, kiu povis pravigi la malĉastan aliancon kun diktatoroj de la Tria Mondo. Do, ankaŭ por la monda ordo post 1989 validas, ke el la vidpunkto de la nordo, demokratiaj kondiĉoj en la sudo, en kazo de dubo, estas neproduktivaj. Ĉar ili estas la ununura rimedo, per kiu eblas ĉirkaŭdigi la socidetruajn tutmondigajn kostojn.
Eble la homoj en la tutmondiĝinta nordo fine komprenos tiujn interrilatojn nur kiam ankoraŭ pliaj migrantoj el la sudo premas sin kontraŭ iliaj high-tech bariloj. Sed povas ankoraŭ longe daŭri ĝis kiam iliaj timoj anstataŭ panikajn reagojn vekas kelkajn raciajn konsciojn. La minaco de rifuĝintoj povus ĉiukaze jam hodiaŭ atingi pozitivan efikon. Ĝi povus efiki packonstrue.
Kiel ekzemplo taŭgus la konflikto inter Maroko kaj Hispanio por la insulo Petroselo, kiun oni povintus facile eviti. Anstataŭ ses soldatojn, la marokanoj devintus meti sesdek elmigrantojn sur la insulon, kiuj anstataŭ marokan flagon hisus sesdek azilpetojn. Nur la alrigardo fuĝigus la hispanan militŝiparon.
Niels KADRITZKE.
Dokumentado NIELS KADRITZKE nur en la germana eldono Contrapress media GmbH
Multobligo nur kun permeso de la eldonejo taz
La debato en la greka parlamento, fine de Septembro 2002, pri la leĝoprojekto rilata al “kuracista helpo al la homa reproduktado” estigis viglan reagon de la ortodoksa eklezio: la ĉefepiskopo Kristodulos petis, ke la projekto estu tutsimple retirita. Tio ne estis la unua fojo, en kiu la eklezio enmiksiĝis en ŝtatajn aferojn, sed ĝia voĉo ŝajnas malfortigita. La kialo: ĝi malvenkis en la disputo pri la mencio de religio en la personaj legitimiloj.
Ĉio komenciĝis en 2000. Por apliki la eŭropajn normojn, la registaro anoncis la forigon de la mencio de religio en la personaj legitimiloj, de nun konsiderata kiel persona, ne publika informo. La respondo de la eklezio estis tuja: la ĉefepiskopo postulis referendumon kaj antaŭ la rifuzo de ĉefministro Kostas Simitis, la klerikulo ekdediĉis sin al peticio por trudi popolan konsulton.
Sendube la eklezio esperis kalkuli kaj je la konservativa partio kaj je la malkontentuloj de la registaro de Pasok (socialisma partio). Ĝi trompiĝis: eĉ se la ĉefoj de Novdemokratio subskribis la peticiojn de siaj paroĥoj, ili neniam subtenis la movadon. Kaj anstataŭ dividiĝi antaŭ la defio, la reganta partio unuiĝis — oni aŭdis opoziciantajn voĉojn, sed ili restis malplimultaj.
La 28-an de Aŭgusto 2001 la ĉefepiskopo anoncis 3 008 901 subskribojn, nombro certe alta, sed nekomparebla al la anoncita “revolucio”. Cetere li faris politikan eraron: kun subskriboj en la manoj, li postulis de la respublika prezidanto Kostis Stefanopulos, ke tiu okazigu la referendumon aŭ demisiu. Tion farante, li turnis la publikan opinion kontraŭ la eklezio (52,1% de la grekoj deklaris sin malfavoraj al la referendumo, kontraŭ 26% por ĝi*). La ŝtatestro kontentiĝis rememorigi al ĉefepiskopo Kristodulos, ke la kolektitaj subskriboj ne havas juran valoron, la petita referendumo ne estas konforma al la konstitucio.
Venko de la ŝtato kontraŭ la eklezio? Tion pensi signifus nenion kompreni pri la pensmaniero de socio, en kiu la kulto estas ĉieestanta. Eĉ agnostikuloj en Grekio ĉeestas la diservon de Pasko. Ĉiu vizitis lernejon en kiu oni kolektive preĝas ĉiun matenon aŭ la katekismo estas aparta kurso, sankciita de ekzamenoj. La popo ĉiam sidiĝas apud la urbestro dum oficialaj ceremonioj. La registaro ĵuras per la Evangelio. La nacia ministerio pri edukado estas samtempe ŝarĝita de religiaj aferoj. Tiom da simbolaj realaĵoj, kiuj klarigas kial la ŝtato kaj la eklezio ne sukcesas apartiĝi.
Eĉ Pasok ne ŝatas paroli pri “apartigo” kaj preferas elvoki la “apartajn rolojn organizitajn de la konstitucio”, kiel klarigas la nuna ministro pri kulturo, Evangelos Venizelos, kiu precizigas al ni: “La religia libereco estas plene garantiata. Male al aliaj eŭropaj landoj, en Grekio ne estas ”oficiala“ religio: la statuso de la ortodoksa eklezio estas tiu de plimulta eklezio, laŭ tio, ke ĝi kunigas la plimulton el la kredantoj. La restantaj problemoj estas solvitaj de la tribunaloj kaj danke al la daŭra ŝanĝiĝo de la leĝofarantoj.”
En sia lasta libro*, la profesoro pri konstitucia juro Antonis Manitakis traktas pri la genezo de la moderna greka ŝtato: naskita de la revolucio de 1821 kontraŭ la otomana imperio, ĝi kreis, en sia fonda protokolo, ortodoksan eklezion de Grekio “nacian” kaj “sendependan”, kiu en 1850 oficiale fariĝis “aŭtonoma” kaj eĉ “mempensanta”, rilate al la Konstantinopla Eklezio, sidejo de la patriarko. Resume, la leĝoj de la ŝtato organizis la eklezion, kaj al ĝi tiu ĉi submetiĝis. Ĉiuj postaj konstitucioj okupiĝis pri la eklezio, kaj ĝi akceptis tion. Sed dum la tuta daŭro de la otomana okupado, la ĝenerala opinio konsideris, ke la eklezio konservas la grekajn lingvon kaj civilizacion, donante identigan unuecon al la nova ŝtato.
Tiu nova eklezio teniĝis aparta de la politiko, kio liberigis la ŝtaton de ĝia regado, plenumata de la patriarko. Sed la ŝtato povis interveni en la administrado de la eklezio, speciale en la nomumo de pastroj kaj ĉefepiskopoj. En 1975 la nova konstitucio tamen limigis tiun intervenon, kaj samtempe malpermesis al la eklezio enmiksi sin en aferojn de la ŝtato. “La ŝtato volis submetitan eklezion, kiu ĉefrolu kiel peranto inter la politika povo kaj la civitanoj. Fakte, tra la tuta historio de Grekio, ĝi utilis al la legitimado de ŝtataj decidoj”, skribis profesoro Manitakis. Tio montriĝas, kiel oni vidis, per la privilegia statuso de la eklezio en oficialaj ceremonioj.
Sed la ŝtato kaj la partioj kalkulis je la eklezio ankaŭ por plifaciligi sian aliron al la popolaj tavoloj. Ekde la 1980-aj jaroj, Pasok eĉ klopodis por repacigi progresismon kaj ortodoksismon, utiligante la — minimume obskuran — rolon de la eklezio sub la faŝismo, por bari la dekstran vojon, kiu tradicie ĉerpis siajn fortojn inter la kristanoj. Tiu klopodo por allogi novajn balotantojn, ĝis tiam malproksimajn pro la tradicia evitemo de la maldekstrularo rilate al la eklezio, kongruis kun la difino de nova naciismo.
Kiel rimarkigis Theoclitos, la mitropolitis (episkopo) de Ioannina, kiu ofte esprimis tezojn malsamajn ol tiuj de siaj kolegoj, “de nun ĉio estas ligita al la ekzisto de nacia substanco. Mi duarangigas la nacion, [ĝi venas] post la religio. Mi kredas, ke la eklezio devas liveri al la grekoj — same kiel al la bulgaroj aŭ la rusoj — nacian konscion”. Al tiu vidpunkto ne mankas logiko. Se la greka ortodoksa eklezio fondiĝis surbaze de la ŝtato kaj faris siaj la naciajn celojn, estas kompreneble, ke iom post iom, ĝi same transprenis la nacian ideon. Kaj dum la ŝtato fariĝis malpli kaj malpli “naciisma”, la eklezio, sentante sin minacata, luktas por konservi nacian identecon.
En 1998, la elektiĝo de Kristodulos kiel ĉefepiskopo donis al la eklezio novan elanon. Lia riĉa personeco igis lin tre vidata. Dinamika, li amas la junularon kaj invitas ĝin al la eklezio, ne hezitante direkti sin al la “knaboj portantaj orelringon”. Ĉar li ĉiam havas ion koncernan por diri, la amaskomunikiloj sekvas lin kaj disvastigas liajn paroladojn. Lia maniero esprimi sin “nome de la popolo” kaj “nome de la nacio” subkomprenigas, ke li parolas same nome de la plejmultaj grekoj. Li tiel identigas, laŭ aserto de profesoro Manitakis, “la kristanon kun la civitano”, levante sin mem al la rango de politika ĉefo.
La voĉo de la eklezio fariĝis pli forta post la falo de la militista puĉ-registaro en 1974. Manke de precizaj ciferoj, “oni povas supozi, ke la sistema utiligo de la ortodoksa ideologio fare de la militista registaro, kune kun la preskaŭ plena submetiĝo de la eklezio al ĉi-lasta, vaste kontribuis al la malpliiĝo (de la nombro de praktikantoj) de ”regululoj“ observita post la restarigo de la demokratio*”. La homoj tiam malproksimiĝis de la eklezio, premita ne tro manifestiĝi. Tio ne plu estas la nuna kazo.
Episkopoj, pastroj kaj burokratoj de la eklezia administrado volas protekti siajn atingojn minacatajn de la malfermiĝo de la socio. Kaj la ĉefepiskopo Kristodulos kvietigas la malklaran krizosenton kiun vekas problemoj kiel ekzemple la tutmondiĝo aŭ la enmigrado. Cetere tio tradukiĝas per la kresko de novfaŝismo kaj ksenofobio, kiujn la historio — speciale la rezistado al naziismo dum la dua mondmilito — ŝparis al Grekio. “Krome, la eklezio kiel institucio ĝuas ĉe ni tian respekton, tian povon kaj tian influon multe pli vastan ol la civilaj institucioj, inkulzive de la parlamento kaj de la politikaj partioj*. ”
Ĉefepiskopo Kristodulos ne kaŝas ke li deziras por la eklezio pli ampleksan spacon por trakti rekte kun la ŝtato pri naciaj demandoj. Li imagas sin politika ĉefrolulo, esprimanta sin pri ĉio, influanta ĉion kaj transformanta la eklezion en premgrupon. Sed tiu postulo povas konduki nur al senelirejo, ĉar la eklezio ne havas la rimedojn, kiel montris la afero de legitimiloj.
Aliflanke, la ŝtato ne deziras rompi siajn ligojn kun la eklezio. Tial ĝi preferis akcepti novan kompromison okaze de la lasta konstitucia reformo, voĉdonita de la parlamento printempe de 2001. Tio estis ankaŭ la interkonsento inter Pasok kaj Novdemokratio. Ekde la unua fazo de la reformo, unu jaron antaŭe, la du partioj* decidis forigi la rilatojn ŝtato-eklezio el la politika debato. Kaj fakte tiu granda reformo ne tuŝis du artikolojn: la artikolo 3, kiu difinas, ke la ortodoksa kristanismo estas la “reganta” religio en Grekio; kaj la artikolo 13, kiu garantias la religian liberecon — kaj precizigas, ke la homaj kaj civitanaj rajtoj ne dependas en kiu ajn kazo de la religio. Same senŝanĝaj restas la enkonduko de la konstitucio “nome de la Sankta Triunuo” kaj aludo al la Biblio.
Laŭ la ĵurnalisto Pericles Vassilopulos, “iuj esperas vidi la rolon de la eklezio stabiliĝi se ĉefministro Simitis malvenkos en la venonta balotado kaj ke la partio de Novdemokratio prenos la povon. Sed en neniu kazo, eĉ se terura krizo estiĝus, la moderna greka socio aprobus la fortigon de la povo de la eklezio”. Estas vere, ke la eklezio, malgraŭ la diskursoj pri ties malfermiĝo kaj moderniĝo, ne sukcesas seniĝi de sia konservativa bildo, kiu identigas ĝin al la partio de Novdemokratio.
La falo de populareco de ĉefepiskopo Kristodulos en la enketoj estis interpretita kiel signo de tio, ke la partioj (escepte de la dekstrularo) forlasis lin*. Por la ĉefepiskopo estis des pli zorgige, ke la rilatoj en la sino de la eklezio mem tute ne ĝuas stabilan harmonion. Li ne bone rilatas kun la patriarko, same kiel kun multaj metropolaj episkopoj apartenantaj al la konsistorio*. Li estas eĉ en malbonaj rilatoj kun la metropola episkopo de Pireo, kiun li tamen mencias kiel “spirita patro”.
Laŭ Theoclitos, la plej granda eraro de la eklezio konsistas en sia identiĝo kun la dekstrularo. “Se ĝi tiel agas”, li rimarkigas, “estas pro tio, ke ĝi sentas sin minacata, en lando kie la fido malkreskas. Sed longdaŭre tio estos katastrofa por la rilatoj kun la ŝtato. Necesas serĉi niajn proprajn respondecojn, estingi la fajron detruantan la fidon, kiun ni mem bruligis, per niaj propraj manoj. Mi estas optimisma, sed mi timas, ke la eklezio fine proponos nur materiajn solvojn al la spiritaj problemoj, for de ĉia povo. Necesas ne forgesi, ke oni estas volontule kristanoj, dum oni estas devige civitanoj.”
Malgraŭ ioma reveno de la loĝantaro al la paroĥoj*, la rilato de la kredantoj kun la eklezio restas febla. La ortodoksio tute ne plu influas la morojn de grekoj. Male: eĉ la praktikantoj, kiuj enviciĝas dum horoj por adorkliniĝi antaŭ ikono supozeble mirakla, akurate sekvas la televidajn seriojn, en kiuj samrangas sekso kaj vulgareco.
Kial, sub tiaj kondiĉoj, la socialistoj sentas la bezonon mildigi la krizon, anstataŭ ĝin definitive fini? En 1981, la deklaro de registara politiko de Pasok antaŭvidis plenan apartigon de la ŝtato kaj de la eklezio. Poste, la ŝtato mem — kaj la registaroj formitaj de socialistoj — retropaŝis. Tial la civila geedziĝo estas simpla elekto, ne devigo, tiel ke nur 10% de la geedziĝoj okazas en la urbodomo. Ankaŭ la administrado de la grandega eklezia posedaĵo restas en la manoj de la eklezio.
La timemo de Pasok klariĝas per la “klientisma politiko”, agnoskas jurprofesoro Michel Statopulos. Iama ministro pri justico kaj abomenata de la partianoj de neapartigo, li estis deklarinta ke necesas “ĉesi registri la religion sur la personaj legitimiloj kaj same enkonduki la civilan ĵuron kaj civilan entombigon*”. Se li ne estis kompetenta pri la temo legitimiloj, estas li kiu, ene de la registaro, esprimis la plej modernajn tezojn. Li partoprenis en preskaŭ ĉiuj komisionoj, kiuj esploris la reformon de la geedziĝo kaj de la administrado, kaj speciale en tiu, kiu formiĝis en la 80-aj jaroj por esplori la aferon de la rilatoj ŝtato-eklezio. Liaj streboj estis kontraŭataj de politika premo farita nome de la risko de “perdo de voĉdonoj”...
Dek jaroj pasos antaŭ — eventuala — revizio de la konstitucio. Ŝanco estis do ĵus perdita. La socialistoj ne devis alfronti la krizon kreitan de la eklezio. Ili povintus respondi al ĝi per antaŭenigo de la plena aparteco inter eklezio kaj ŝtato. Sed tia salto ŝajnas daŭre timigi la politikajn respondeculojn.
Post plursemajna premado, Usono atingis, la 22-an de aprilo 2002, la eksigon* de la ĝenerala direktoro de la Organizo por Malpermeso de Kemiaj Armiloj (OMKA)*, la brazilanon José Mauricio Bustoni. La foriro de tiu sperta diplomato, eksperto de la Konferenco pri la Malarmado de la Unuiĝintaj Nacioj, kiu gvidis la OMKA-n ekde 1997 kaj estis 2001 unuanime reelektita de la 145 membroŝtatoj, estis motivita de akuzoj je “fuŝa mastrumado” kaj je “mankantaj travideblo, respondeco kaj distingado”. Usono imputis al li ankaŭ la respondecon pri la krizo kiun spertas la OMKA, denuncante “liajn kapricajn kaj arbitraciajn praktikojn”. Tamen, lia falo klarigeblas per la volo de Vaŝingtono kontroli la OMKA-n por favorigi politikon de konfrontiĝo kun Saddam Hussein. Efektive, la “krimo”de Bustani konsistis en tio ke li volis persvadi Bagdadon subskribi la Konvencion por Malpermeso de Kemiaj Armiloj. Ekde lia enoficiĝo li provis konvinki ne nur Irakon, sed ankau Libion, Sirion kaj Nord-Koreion aliĝi al la organizo de li estrata. El lia vidpunkto, Irako kiel membroŝtato devus submetiĝi al la regulaj inspektadoj regule farataj de la OMKA en la kemifabrikoj de kvindek landoj. Ĉar la Konvencio devigas siajn membrojn ankaŭ detrui siajn kemiajn armilojn, la iraka arsenalo povintus esti neŭtraligita tiukadre. Sed la respublikana registaro ne povis allasi tian proksimiĝon, ĉar tiu subskribo perdigus al Vaŝingtono validan kialon por lanĉi militan agon kontraŭ la iraka reĝimo. Krome, la sendependeco de la diplomato kiu emis protekti la OMKA-membrojn kontraŭ la diktaĵoj de la grandaj potencoj, kaj lia intenco inspektigi al siaj skipoj kemifabrikojn en Usono forte agacis la proksimulojn de George W. Bush. La brazila diplomato starigis ankaŭ programon de kunlaborado inter la OMKA kaj la malriĉaj landoj ne havantaj kemian industrion (kaj do kialon por subskribi la konvencion). Tiu programo kiu atribuis ĉiujare al po dek-du triamondaj inĝenieroj universitatan stipendion en Unuiĝinta Reĝlando, celis ebligi ilin ĉe sia reveno krei nacian kemiindustrion. La usonaj parlamentanoj estis nur lampaŝe alirintaj la subskribon de la Konvencio pri Malpermeso de Kemiaj Armiloj. Eĉ se Usono estis iniciatinto de la teksto, necesis tri jaroj por konvinki la Kongreson. William Clinton tiam metis sian tutan prestiĝon en la pesilon por atingi la konsenton de lia plej fanatika kontraŭulo, Jesse Helms, la potenca prezidanto de la komisiono pri eksteraj rilatoj de la senato. Malsukceso serioze damaĝintus la diplomatian influon de Usono, kiu fine aliĝis, la 24-an de aprilo 1997, al la 74 landoj jam ratifintaj la konvencion. Sed la vaŝingtonaj rezervoj kontraŭ la inspektado de usonaj fabrikoj fare de eksterlandanoj restis viglaj.
“Mi renkontis malfacilaĵojn jam dekomence”, asertas Bustani al ni en Hago. “La usonanoj ne akceptis ke oficistoj de la OMKA povu kontroli ĉe ili. Ofte tiuj eĉ ne povis eniri la kemiajn fabrikojn. En tiuj kondiĉoj ne eblis kontroli ĉu ili fabrikas kemiaĵojn kun pacaj celoj. La ĉefa malfacilaĵo estis la analizo de kontrolmaterialo. Estis preskaŭ neeble fari tiujn analizojn aliloke ol en usonaj laboratorioj, ni havis do nenian garantion ke la rezultoj ne estis falsigitaj. Ankaŭ la haltigo dum inspektado ne estis allasita de la usonanoj. Dum ĉiu inspektado ili volis ŝanĝi la ludregulojn.” Ju pli liaj inspektistoj — perceptitaj de Vaŝingtono kiel eventualaj spionoj — insistis por ke Usono respektu la konvencion, des pli kreskis la usona agaco. Sed, kiel emfazas Bustani, “sub Clinton mi sentis iomete da malbonvoleco. Tamen ni povis fari nian laboron. La veraj problemoj komencis ekde 2001, kelkajn semajnojn post la enoficiĝo de la respublikana registaro”. Jen tiam sursceniĝas John Bolton, ŝtata subsekretario por internacia sekureco kaj kontrolo de armiloj. Tiu konservemulo, iama konsilisto de Ronald Reagan kaj de la Heritage Foundation, neniam kaŝis sian kontraŭecon al la partopreno de Usono en multflankaj agentejoj, precipe en Unuiĝintaj Nacioj. “Nomumi Bolton por okupiĝi pri malarmado estis kvazaŭ nomumi piromaniulon estri fabrikon de petardoj. Por mezuri lian rigidecon, sufiĉas memorigi liajn ege malmolajn poziciojn dum la traktadoj pri la kontrolo de la atomarmiloj kun la rusoj aŭ lian fervoregon por la starigo de la projekto ‘stelmilito’”, asertas la analizisto Ian Williams.* Ekde sia nomumo, Bolton prenis la telefonon por postuli de José Bustani ke li demisiu. “Li telefonis al mi por ordoni al mi,” asertas tiu. “Li volis ke mi fermu la okulojn pri la rezulto de certaj inspektadoj en Usono. Li postulis ke mi nomumu usonajn reprezentantojn por certaj postenoj de la Organizo por doni al ili pli da povo. Dum la sep jaroj kiujn mi pasigis ĉe la kapo de la OMKA, mi spertis premadojn de membroŝtatoj, kiel de Germanio, sen iam ajn cedi. Ankaŭ al Bolton mi ne faris koncesiojn.” En marto 2002, Bolton alteriĝas en Hago kun, daŭre laŭ Bustani, jena mesaĝo: “Vasingtono potulas vian foriron de la OMKA morgaŭ antaŭ la kunveno de la gvida konsilantaro. Kaj necesas forlasi Nederlandon tuj.” Kiam Bustani petas klarigojn, la respondo estas harstariga: “Ne plaĉas via stilo de mastrumado,” respondas Bolton. Usono ne hezitis, en tiu krucmilito, implikigi Kiribaton, landon konsistantan el 30 000 insuletoj en Pacifiko, dissemitaj sur 3 milionoj da kvadratkilometroj, kie la enspezo po loĝanto atingas apenaŭ 850 dolarojn jare — danke al eksportado de bananoj, kokosnuksoj kaj dolĉaj terpomoj... Kiribato, subskribinto de la konvencio sen iam ajn paginte siajn kotizojn, estis alvokita de la usonanoj por partopreni la malmuntadon de Bustani. Dum la eksterordinara ĝenerala asembleo, ĝia delegito komencis pagi la ŝuldon de sia lando ĉe la organizo. Poste li voĉdonis kontraŭ la ĝenerala direktoro. Fine, li aklamis la feliĉan solvon de la batalo. La forigo de la brazila diplomato estas konsiderata kiel la unua de serio kiu faligos kapojn en la multflankaj organizoj. “La reguloj de tiuj organizoj malpermesas la demision de la ĝenerala direktoro. Tio, por doni al li plenan sendependecon kaj la liberecon kiun li bezonas por plenumi siajn oficojn. Li ne povas senti sin minacata nek submetiĝi al la volo de membroŝtatoj, kiom ajn potencaj ili estu. Li povas perdi sian postenon nur okaze de nova elekto,” protestas amare la diplomato. Usono sukcesis sine de la OMKA, kion la brita ĵurnalo The Guardian nomis “kemia puĉo”.* Ĝis nomumo de nova ĝenerala direktoro, la oficojn de Bustani transprenas la aŭstraliano John Gee, vica ĝeneraldirektoro. Laŭ Ian Williams, pliaj gvidantoj de internaciaj organizoj troviĝas en la celilo de la Blanka Domo: Mary Robinson, la prezidantino de la Komisio pri homrajtoj de la UN (ŝi jam anoncis sian foriron); Hans Blix, ĉefo de la Komisiono pri Kontrolo, Pravigo kaj Inspektado de UN (KoKoPIU)*; Terje Roed Larsen, la peranto por la UN dum la traktadoj de Oslo, same kiel Peter Hansen, la ĝenerala komisaro de la Oficejo de la Unuiĝintaj Nacioj por la helpo al la palestinaj fuĝintoj*. Williams citas eĉ la kazon de Kofi Annan, kies lastatempaj iniciatoj por bremsi Ariel Sharon forte malplaĉis. “Ne estus surprize,” asertas li, “se la usona administracio lanĉas kampanjon por ŝovi la ĝeneralan direktoron de la Unuiĝintaj Nacioj al la elirejo.”
Vd la precipajn internaciajn traktatojn por armilkontrolado;
vd ankaŭ la artikolon de Susan Wright pri la usona rifuzo al kontrolado de kemiaj fabrikoj en Usono.
La dokumentoj reproduktitaj en tiuj ĉi paĝoj estas prenitaj el la verko Kiosk, de Robert Lebeck kaj Bodo von Dewitz*. La du aŭtoroj asertas sian volon skribi “historion de fotoĵurnalismo” inter 1839 kaj 1973. Tiun defion ili respondas en originala maniero organizante iradon samtempe tra la larĝpublika gazetaro kaj enpaĝigoj kiel tiuj de El Lissitzky aŭ Alexander Rodchenko.
Tiu eksterordinara dokumentaĵo, kiu evidentigas la rolon de enpaĝigo de la fotoj produktantaj efikon de senco, eblis nur danke al la rimarkinda kolektaĵo kunigita de Robert Lebeck. Iama fotoraportisto de la Stern, tiu amanto de fotografio kunigis ne nur kolektaĵon de fotoj, sed unikan tutaĵon de magazinoj kaj ĵurnaloj. Temas pri la sola verko de referenco pri tiu temo. Oni povas ankaŭ konsulti kun intereso du aliajn titolojn dediĉitajn esence al la libro: Fotografia Publica. Photography in Print 1919-1939 kaj The Book of 101 Books*.
Ch.C.
reen al la artikolo Gazetaro kaj fotografio, misagorda historio
Ekde la 11-a de septembro, Usono tiom investis sin en la kontraŭteroristan militon, ke tiu ŝajnas fariĝinta la sola celo de la ekstera politiko de la registaro Bush. Estas vere ke la usona prezidanto plurfoje reasertis ke la organizado de tiu internacia kampanjo fariĝis lia plej grava respondeco. Sed, se ne dubeblas ke eksternormaj rimedoj estas dediĉitaj al ĝi, la batalo kontraŭ la terorismo tute ne estas la sola zorgo de la usona registaro.
Ekde lia enoficiĝo, la prezidanto de Usono donis al si du aliajn strategiajn prioritatojn: la modernigo de la usonaj militaj kapacitoj kaj la akiro de aldonaj naftorezervoj ĉe eksterlandaj fontoj. Kvankam diversdevenaj, tiuj du celoj kuniĝis kun la antiterorisma milito kaj formas koheran strategion kiu aktuale gvidas la usonan eksteran politikon.
Tiu nova strategio ne estis formulita en princip-deklaro, kaj ne ŝajnas ke ĝi estis eksplicite formulita de Vaŝingtono. Sed ne esta dubo ke tiuj tri kunaj prioritatoj profunde modifis la usonajn militajn kondutojn. La analizo de kelkaj lastatempaj iniciatoj de Usono ebligas kompreni la naturon de tiu evoluo.
Irako kaj Persa golfo. Ŝajnas nun certe ke la Bush-registaro preparas invadon de Irako kies celo ja estas renversi s-ron Saddam Hussein kaj starigi en Bagdado porusonan registaron. Por prepari tiun operacon, la departemento pri defendo fortigas sian militistan ĉeeston en la golf-regiono. La deklarita celo de tiu venonta invado estas detrui la kapablon de Irako produkti atomajn, kemiajn aŭ bakteriologiajn armilojn. Sed evidentas ke Vaŝingtono estas decidita elimini ĉian minacon al la produktado kaj transportado de nafto en tiu regiono. Por la usonaj strategiistoj, temas ankaŭ pri certigi ke la vastaj irakaj naftorezervoj restu disponeblaj, t.e. ne falu sub ekskluzivan regadon de rusaj, ĉinaj aŭ eŭropaj naftokompanioj.
Centra Azio kaj Kaŭkazo. Dum la usonaj fortoj estis dislokataj en la regiono post la 11-a de septembro, ilia sola celo — tiam asertata — estis subteni la militajn operacojn direktitajn kontraŭ la talibanoj en Afganio. Kvankam tiuj estis venkitaj, ŝajnas ke tiuj fortoj restos en la regiono por plenumi alian mision. Tiu konsistos verŝajne — ĉar Usono decidis atingi la vastajn energi-rezervojn de la baseno de la Kaspia Maro — protekti la alvenon de nafto kaj gaso destinita al okcidentaj merkatoj. tiu hipotezo estas apogita de la alsendo de usonaj militistaj instrukciistoj en Georgion, ŝlosilan etapon de la oleodukto kiu ligas la Kaspian Maron al la Nigra Maro kaj al la Mediteraneo, same kiel de la usona decido repretigi aerbazon en Kazaĥio, ĉe la bordo de la Kaspia Maro.
Kolombio. Ĝis antaŭnelonge, la anoncita celo de la usona militisma engaĝiĝo en Kolombio estas lukti kontraŭ la drogokomerco. Dum la lastaj monatoj, la Blanka Domo aldonis du novajn celojn al la usona militisma helpprogramo: kontraŭbatali la politikan perforton kaj la “terorismon” praktikatan de la geriljo kaj protekti la oleduktojn kiuj transportas la nafton de la internaj naftejoj ĝis la rafinejoj ĉe la marbordo. Por financi tiujn novajn prioritatojn, la Bush-registaro petis la Kongreson voĉdoni por plialtigo de la militisma helpo al Bogoto, de kiu 100 milionoj da dolaroj estu specife destinitaj al la protektado de la oleduktoj.
Oni retrovas en tiuj ekzemploj, kaj cetere en pliaj en la mondo, la tri grandajn prioritatojn supre nomitajn. Sed estas ilia kunfandiĝo en unusolan strategion kiu altiras la atenton. Estonte ne eblos plu kompreni la ĝeneralan direkton de la usona ekstera politiko sen konsideri la sekvojn de tiu integriĝo. Por fari tion, necesas esplori tiujn tri prioritatojn dise, poste analizi la manieron en kiu ili kombiniĝas.
Tiu celo, difinita de la kandidato George W. Bush dum la prezidanta elektokampanjo, fariĝis poste absoluta prioritato de la registaro. En ŝlosila parolado, farita en Citadel (prestiĝa militista lernejo en Charleston, en Sud-Karolino), Bush klarigis, en septembro 1999, la manieron per kiu li intencis plenumi la “transformadon” de la usona militistaro. Post aserti ke la Clinton-registaro ne sukcesis adapti la militistajn programojn al la novaj realecoj de la tempo post la malvarma milito, la respublikana kandidato engaĝiĝis por realigi kompletan redifinadon de la usona strategio por “ekkonstrui la armeon de la venonta jarcento”.
Tiu transformado de la armeo havis du ĉefajn celojn: unuavice, certigi la nevundeblecon de la teritorio konstruante antimisilan ŝildon kaj gardante la usonan superecon en la kampo de avangardaj armiloj; poste, evoluigi la kapablecon de Usono invadi regionajn malamikajn potencojn kiel Iranon, Irakon aŭ Nord-Koreion. S-ro Bush firmigis do sian subtenon al la pretigo de antimisila ŝildo protektanta la kvindek ŝtatojn de Usono, kiel al la “revolucio de la milita pensado” kiu tendencas sistemigi la uzadon de komputilo, de perfektigitaj sensiloj, de “diskretaj” materialoj kaj de aliaj avangardaj teknologioj sur la batalkampo. Laŭ la prezidanto, tiu politiko certigos la usonan superecon “por longa tempo”.
En la kadro de la dua celo, Bush diris ke li deziras la evoluigon de la usona kapableco “antaŭĵeti la potencon” — alivorte, la kapablon disloki en malproksimaj teritorioj potencajn fortojn kapablajn triumfi super ia ajn kontraŭulo. Tia ambicio postulas la akiradon de novaj ekipaĵoj, kiel avangardaj sensiloj kaj senpilotaj aviadiloj, sed ankaŭ malpli grandajn unuojn por disloki ilin pli rapide. Bush klarigis: “Niaj armitaj fortoj devos esti moveblaj, mortigaj kaj facile dislokeblaj kun minimumo da logistiko. Ni devas esti kapablaj antaŭĵeti nian potencon al tre longa distanco, en kelkaj tagoj aŭ en kelkaj semajnoj, prefere ol en kelkaj monatoj [...] Surtere, niaj pezaj unuoj devas fariĝi pli moveblaj, niaj malpezaj unuoj pli mortigaj. Ĉiuj devas esti pli facile dislokeblaj.”*
Tuj post enoficiĝo, s-ro Bush ordonis al la defend-ministerio komenci realigi tiujn disponojn. “Laŭ mia peto, la ministro pri defendo, s-ro Donald H. Rumsfeld, komencis profundigitan esploradon pri la usonaj armitaj fortoj”, deklaris la prezidanto komence de la jaro 2001. “Mi lasas al li ĉian liberecon por tuŝi la ĝisnunan staton, por pli bone koncepti la novan arkitekturon destinitan protekti Usonon kaj ĝiajn aliancanojn.” Tiu nova arkitekturo baziĝos larĝe sur la novaj teknologioj, sed ĝia precipa orientiĝo restas la kapablo rapide antaŭenĵeti la militpotencon. Por citi laŭvorte el la parolado en Citadel, s-ro Bush diris ke la usonaj terfortoj estos “pli moveblaj kaj pli mortigaj”, la aeraj fortoj “kapablaj frapi malproksimajn celojn kun absoluta precizeco”, kaj ke la maraj fortoj povos “antaŭenĵeti nian potencon malproksimen en la internon de la teritorioj”.*
Tiuj celoj determinas nun kaj estonte por longa tempo la buĝetajn orientiĝojn de la Pentagono. Tiel, dum sia prezentado de la defendobuĝeto por la fiska jaro 2003 (ĝi komencas la 1-an de oktobro de la antaŭa jaro), kiu sumiĝas je 379 miliardoj da dolaroj (plialtiĝo je 45 miliardoj kompare kun 2002), s-ro Rumsfeld deklaris: “Ni bezonas armitajn fortojn rapide dislokeblajn kaj totale integreblajn inter ili, kapablajn rapide atingi la malproksimajn batalkampojn kaj kunlabori kun niaj aeraj kaj maraj fortoj por rapide frapi niajn kontraŭulojn, precize kaj ruinige.”* Kaj, se la aldonaj rimedoj estos efektive asignitaj al la antimisila ŝildo kaj al la lukto kontraŭ terorismo, jen la kapablo antaŭenĵeti la militforton kiu difinos la investojn kaj la organizadon de la armitaj fortoj en la venontaj jaroj.
Post la 11-a de septembro, nova nocio eniris la usonan strategian pensadon: la ideo laŭ kiu Usono devas uzi la forton en preventa maniero kontraŭ malamikaj potencoj juĝataj kapablaj uzi amasdetruajn armilojn. La Blanka Domo asertas efektive ke preventaj atakoj povus montriĝi necesaj por protekti la usonajn civitanojn fronte al minaco flanke de la “fripon-ŝtatoj”. Se evidentas por ĉiuj ke tia aserto reprezentas radikalan ŝanĝon en la usona strategio, ĝi estas perfekte kohera kun la du aliaj celoj de la registaro: certigi la nevundeblecon de Usono kaj evoluigi ĝian kapablon invadi kaj submeti malamikajn potencojn.
La dua prioritato de la registaro — la akiro de novaj naftorezervoj eksterlande — estis detaligita la unuan fojon en raporto de la National Energy Policy Development Group, publikigita la 17-an de majo 2001. Redaktita de la vicprezidanto Richard Cheney, tiu dokumento starigas strategion destinitan respondi al la plialtiĝontaj usonaj bezonoj de nafto dum la venontaj dudek-kvin jaroj. Se la raporto mencias kelkajn disponojn por ŝpari energion, la plejparto de ĝiaj disponoj celas altigi la usonajn energi-rezervojn.
Ekde sia publikiĝo, la Cheney-raporto provokis duoblan polemikon. Unue, ĉar ĝi rekomendis starigi borejojn en la nacio parko de Alasko, sed ankaŭ ĉar ĝiaj aŭtoroj antaŭe havis kontaktojn kun la nun bankrota Enron. Tiu polemiko kontribuis al silentado pri aliaj aspektoj de la raporto, precipe tiujn de la veraj internaciaj implikiĝoj de tiu nova energi-politiko. Tiuj aperas klare nur en la lasta ĉapitro (“Fortigi la tutmondajn aliancojn”), kiu proponas antaŭzorgi kontraŭ la venonta malabundo de nafto per altigo de importoj.
Laŭ la raporto, la usona dependeco de eksterlanda nafto pasos de 52 % de la totala konsumado en 2001 al 66% en 2020.* Ĉar ankaŭ la totala konsumado altiĝos, Usono devos importi, en 2020, 60% de nafto pli ol hodiaŭ, pasante do de 10,4 milionoj da bareloj tage al proksimume 16,7 milionoj.* La sola rimedo por atingi tion estas persvadi la eksterlandajn liverantojn altigi sian produktadon kaj vendi pli al Usono.
Sed la plejparto de la produkto-landoj ne havas la financajn resursojn necesajn por evoluigi siajn naftajn infrastrukturojn, aŭ estas malemaj lasi la usonajn klientojn domini ilian energi-produktadon. Konscie pri tio, la raporto rekomendas al la Blanka Domo fari de la evoluigo de la nafto-importadoj “prioritaton de nia komerca kaj ekstera politiko”.* Por respondi al la bezonoj de la lando, la raporto konsilas al la registaro precipe koncentriĝi sur du celoj.
La unua konsistas el plialtigo de la importadoj el la landoj de la Persa Golfo, kiu tenas proksimume du trionojn de la mondaj energi-rezervoj. Ĉar neniu alia regiono de la mondo povas tiom rapide altigi sian produktadon, la raporto rekomendas viglajn diplomatiajn klopodojn por persvadi Saud-Arabion kaj ties najbarojn lasi al usonaj entreprenoj la zorgon gvidi la gravajn laborojn de modernigo de iliaj infrastrukturoj.
Dua celo, altigi la geografian “diversecon” de la usonaj importoj, por redukti la ekonomiajn konsekvencojn de estontaj skuiĝoj de kronike malstabilaj regionoj. “La koncentriĝo de la naftoproduktado en unusola mondregiono riskas kontribui al malstabileco de la merkato”, klarigas la raporto. Sekve, “la diversigo de provizo-fontoj estas unuarange grava”.* Por antaŭenigi ĝin, la raporto proponas striktan kunlaboradon kun la usonaj entreprenoj de la energi-sektoro, destinitan por altigi la importadojn el la baseno de la Kaspia Maro (aparte de Azerbajĝano kaj Kazaĥio), de subsahara Afriko (Angolo kaj Niĝerio) kaj de Latinameriko (Kolombio, Meksiko kaj Venezuelo).
Sed la Cheney-raporto forgesas precizigi kion ĉia leganto kiom ajn malmulte informita nepre devas konkludi: ĉiuj regionoj signitaj kiel potencialaj nafto-resursoj estas malstabilaj aŭ flegas anti-usonajn sentojn, se ne ambaŭ kune. Se veras ke certaj partoj de la elitoj de tiuj regionoj estas eble favoraj al evoluigo de la ekonomia kunlaborado kun Usono, aliaj partoj de la loĝantaro ofte reĵetas tiun ideon, pro naciismo aŭ pro ekonomiaj aŭ ideologiaj kialoj. La usonaj provoj celantaj aĉeti pli da nafto de tiuj landoj do ege riskas renkonti diversajn formojn de rezistado, kiuj povas iri ĝis terorismo aŭ aliaj tipoj de perforto. La raporto implicas do konsekvencojn rilate al la sekureco kiuj havas konsiderindan gravecon por la usona internacia strategio.
Kaj ĝuste tie aperas evidentaj paraleloj inter la milita strategio kaj la energi-politiko de la Bush-registaro. Efektive, energi-politiko celanta ebligi al Usono aliri nafto-rezervojn en regionoj de kronika malstabileco estas realisma nur se Usono kapablas antaŭenĵeti sian milit-potencon en tiujn regionojn. Egale ĉu la politikaj respondeculoj alvenis ĝis tiu konkludo aŭ ne, ne estas dubo ke la militistaj staboj siavice tion faris.
En la raporto de septembro 2001 de la Quadrennial Defense Review (QDR), la departemento pri defendo koncedas ke “Usono kaj ĝiaj aliancanoj daŭre dependos de energi-resursoj de la Proksima Oriento”*, kaj ke tiu aliro povus esti malhelpata de diversaj militaj rimedoj. La QDR priskribas poste la tipojn de armiloj kaj de trupoj kiujn Usono bezonos por alfronti tiajn minacojn — precize tiujn nomitajn de Bush dum la supre cititaj deklaroj. La usona milita strategio “baziĝas sur la kapablo de la usonaj fortoj antaŭenĵeti sian potencon en la tutan mondon”, konkludas la raporto.*
Tria granda prioritato de la Bush-registaro, la kampanjo kontraŭ la terorismo, estis eksplicitigita de la prezidanto dum parolado antaŭ la Kongreso la 20-an de septembro 2001, naŭ tagojn post la atencoj de Nov-Jorko kaj Vaŝingtono. Tiu kampanjo ne estos limigita al serio da pun-frapoj aŭ al granda batalo, sed ĝi implicos “daŭrigitan kampanjon” kiu etendiĝos al pluraj operac-terenoj ĝis kiam “ĉiu terorista grupo kun mondvasta celdirekto estos malkovrita, arestita kaj detruita”. Poste, la prezidanto Bush etendis la militon kontraŭ la terorismo al Irano kaj Irako, kiuj laŭ li reprezentas minacon pro sia intenco evoluigi atomajn, kemiajn kaj bakteriologiajn armilojn.
Tia strategio postulas du tipojn de klopodoj: sur la nivelo de spionado, por trovi kaj neŭtraligi la teroristajn retojn, kaj sur la militista nivelo, por detrui la rifuĝejojn de la teroristoj kaj por puni la ŝtatojn kiuj protektas ilin. Se tiuj du agadoj ŝajnas vivonepraj por la venko, la milita aspekto plej altiris la atenton de la gvidantoj. Nu, tiu aspekto konverĝas sufiĉe precize kun la du aliaj grandaj prioritatoj de la registaro.
La maniero, en kiu la milito en Afganio estis farata, ilustras la kapablon “antaŭenĵeti la potencon” menciitan de la prezidanto Bush dum sia parolado de 1999 en Citadel. Antaŭ la komenco de la kampanjo, Usono sendis aviadile grandajn kvantojn da armiloj kaj ekipaĵoj al aliancitaj landoj kaj dislokis imponan floton en la Arabian Maron. La surteraj bataloj estis farataj de malpeza infanterio apogata de longdistancaj bombaviadiloj ekipitaj de altprecizaj telegvidataj armiloj. La akcento estis metita sur la manovrokapablo de la tertrupoj kaj la utiligo de perfektigitaj observiloj ebligantaj lokalizi la malamikon tage kaj nokte.
Samspeca operaco kontraŭ Irako postulus verŝajne la dislokadon de dekmiloj da soldatoj en ŝlosilajn punktojn de la lando, kune kun amasaj bombadoj. “Ne necesus okupi la terenon kaj protekti niajn flankojn”, kiel en 1991, klarigas supera oficiro al la New York Times, “temus pli pri rapida dislokado de la trupoj por koncentri ilin sur la precizajn celojn”.* Kaj, kiel en la kazo de Afganio, la invado devus apogi sin sur la masiva utiligo de specialaj fortoj, kiuj batalos apud armitaj disidentaj grupoj.
La milito kontraŭ la terorismo kontribuas do ekde nun al la usona klopodo protekti la aliron al la nafto, precipe tiu de la Persa Golfo kaj de la baseno de la Kaspia Maro. Kaj la milito en Afganio aperas tiam kiel daŭrigo de la sekreta milito en Saud-Arabio inter la oponantoj al la reganta monarĥio kaj reĝa familio subtenata de la usonanoj. Ekde la reĝo Fahd decidis, post invado de Kuvajto fare de Irako 1990, permesi al la usonanoj utiligi lian landon kiel bazo por ataki Irakon, saud-arabaj ekstremistoj, gvidataj de s-ro Usama Ben Laden, engaĝiĝis en sekretan batalon kiu celas renversi la monarĥion kaj forpeli la usonanojn el la lando. Pro tio, la usona volo detrui la reton Al Quaeda en Afganio montriĝas motivita de la neceso protekti la saud-araban reĝan familion por garantii la usonan aliron al la nafto de tiu lando.*
Oni observas tian evoluon en la regiono borde de la Kaspia Maro. Sub la prezidanto Clinton, la departemento pri defendo starigis rilatojn kun la armitaj fortoj de Azerbajĝano, de Georgio, de Kazaĥio, de Kirgizio kaj de Uzbekio kaj komencis liveri al ili armilojn kaj trejnadon.* Sed, depost la 11-a de septembro, tiuj klopodoj konsiderinde intensiĝis. Tiel, la portempaj bazoj en Uzbekio kaj Kirgizio estas fariĝantaj duonpermanentaj instalaĵoj. Usono helpas ankaŭ al “rearanĝo de aerbazo kun strategia graveco” en Kazaĥio.
Laŭ la ŝtatdepartemento, tiu iniciato estas destinita “plibonigi la kunlaboradon inter Usono kaj Kazaĥio, samtempe starigante interarmitan usonan bazon en tiu naftoriĉa regiono”.* Usono helpos ankaŭ Azerbajĝanon starigi militŝiparon en la Kaspia Maro, kie okazis lastatempe pluraj incidentoj inter azerbajĝanaj naftesploraj ŝipoj kaj iranaj militŝipoj. Se tiuj iniciatoj estas pravigitaj de la neceso faciligi la partoprenon de tiuj landoj en la luktadon kontraŭ la terorismo, ili estas samtempe parto de la usonaj klopodoj celantaj starigi protektatan medion por produktado kaj transportado de la nafto.
Kiaj ajn estu la komencaj intencoj de la usonaj gvidantoj, la tri prioritatoj de la registaro pri internacia sekureco — plibonigo de la militaj kapacitoj, serĉado de novaj naftofontoj kaj la milito kontraŭ la terorismo — nun kunfandiĝis en unusolan strategian celon. Kaj fariĝos pli kaj pli malfacile analizi tiujn tri procedojn separe. La sola maniero precize priskribi la tutmondan tendencon de la usona strategio estas en formulo de unusola celo, kiun oni povas resumi kiel “milito por la usona dominado”. Se estas ankoraŭ tro frue por taksi la longtempajn konsekvencojn de tiu kunfandiĝo en unusolan celon, tamen eblas fari kelkajn observojn.
Unue, kombiniĝinte, tiuj tri orientiĝoj kreas pli fortan dinamikon ol kiam ili ne konverĝis. Efektive tre malfacilas kritiki strategion kiu enhavas tiom da vivonepraj aspektoj de la nacia sekureco. Se oni prezentus ilin separe, eblus ankaŭ trudi apartajn limigojn. Ekzemple, oni povus postuli la limigon de la militaj buĝetoj aŭ la reduktadon de trupoj engaĝitaj en naftoriĉaj regionoj. Sed, se ĉiuj ĉi aspektoj estas metitaj sub la flagon de la antiterorismo, fariĝas preskaŭ neeble diskuti pri ili. Oni povas do atendi ke la politiko de la Blanka Domo trovos certan apogon ĉe la Kongreso kaj la usona loĝantaro.
Sed, pro la samaj tialoj, tia strategio entenas ne neglektindan riskon de akriĝo, se supermezuro kaj de enŝlimiĝo. Ĝi povas efektive konduki al sinsekvo de militaj operacoj de necerta daŭro, kiuj fariĝos pli kaj pli kompleksaj kaj danĝeraj kaj necesigos la engaĝigon de ĉiam pli da rimedoj kaj da trupoj. Temas precize pri tia strategio kontraŭ kiu George W. Bush avertis Usonon antaŭ la elektoj de 2000, sed kiun li de tiam ŝajnas esti decide adoptinta. Ĉiukaze estas ĝuste tio kio ŝajnas okazi en la Persa Golfo, en Centra Azio kaj en Kolombio. En tiuj tri kazoj, estas ĝuste la kombiniĝo de la tri orientiĝoj kiuj malfaciligas limigon de la usona engaĝiĝo.
La plej grava testo de la modelo preferata de la Blanka Domo povas okazi en Irako. La usona prezidanto ne kaŝas sian intencon renversi la prezidanton Saddam Hussein, kaj la departemento pri defendo preparas la usonajn invadoplanojn. Multnombraj arabaj gvidantoj avertis lin kontraŭ la fakto ke tiu invado etendos la malordon kaj perforton tra la tuta Proksim-Oriento. Altaj respondeculoj de la Pentagono same eldiris rezervojn rilate la kostojn kaj riskojn entenatajn en la tenado de konsiderinda usona ĉeesto en Irako post renverso de la reĝimo de Bagdado. Sed tiuj avertoj ŝajnas ne tuŝi la Blankan Domon, kiu ŝajnas decidinta ataki Irakon, kio ajn okazu.
Jen la 11-a de septembro. La aviadiloj, deturnitaj de sia ordinara tasko fare de pilotoj senskrupulaj, rapidegas al la koro de la granda urbo, deciditaj frakasi la simbolojn de politika sistemo, kiun ili abomenas. Tre rapide: la eksplodoj, la dissplitiĝantaj fasadoj, la frakasiĝoj inferaj, la fuĝantaj travivantoj kovritaj de ruinaĵoj. Kaj la amaskomunikiloj informantaj pri la tragedio rekte...
Ĉu Novjorko, 2001? Ne, Santiago de Ĉilio, la 11-an de septembro 1973. Kun la kompliceco de Usono, puĉo de la generalo Pinochet kontraŭ la socialisto Salvador Allende, kaj bombado al la prezidanta palaco fare de la aeroarmeo. Dekoj da mortuloj kaj la komenco de dek kvin jaroj da teroro...
Trans la legitima kompato rilate la senkulpajn viktimojn de la Novjorkaj atencoj, ĉu ne konsenti, ke Usono ne estas ne pli ol ajna alia lando lando senkulpa? Ĉu ĝi ne partoprenis politikajn perfortojn, kontraŭleĝajn kaj ofte kaŝajn en Latinameriko, Afriko, Proksima Oriento, Azio...? Kies sekvo estas tragika kohorto da mortintoj, da “malaperintoj”, da torturitaj, da enkarcerigitoj, da ekzilitoj...
La sinteno de la okcidentaj estroj kaj amaskomunikiloj, ilia porusona konkurso, ne masku al ni la kruelan realon. Tra la mondo, kaj speciale en la landoj de la Sudo, la sento plej ofte esprimata de la publikaj opinioj estis: “Kio okazas al ili, estas certe malĝojiga, sed ili ne estas senkulpaj!”
Por kompreni tian reagon, eble ne estus senutile memorigi ke, dum la tuta daŭro de la “malvarma milito” (1948-1989) Usono jam faris “krucmiliton” kontraŭ la komunismo. Kiu kelkfoje havis ecojn de eksterma milito: miloj da komunistoj likviditaj en Irano, ducent mil maldekstraj opoziciuloj forigitaj en Gvatemalio, preskaŭ miliono da komunistoj neniigitaj en Indonezio... La plej hororaj paĝoj de la Nigra Libro de la usona imperiismo estis skribataj en tiuj jaroj, samtempe markitaj de la hororoj de la milito en Vjetnamio (1962-1975).
Tio jam estis la milito de “la Bono kontraŭ la Malbono”. Sed tiam, laŭ Vaŝingtono, subteni la teroristojn ne estis nepre senmorala. Tra la CIA, Usono enscenigis atencojn en publikaj lokoj, aerajn piratadojn, sabotadojn kaj murdojn. En Kubo kontraŭ la reĝimo de Fidel Castro, en Nikaragvo kontraŭ la sandinistoj aŭ en Afganio kontraŭ la sovetianoj.
Ĝuste tie, en Afganio, kun la subteno de du tre malmulte demokrataj ŝtatoj, Saudi-Arabio kaj Pakistano, Vaŝingtono kuraĝigis dum la 1970-aj jaroj la kreadon de islamistaj brigadoj rekrutitaj en la araba-islama mondo kaj konsistantaj el tiaj homoj, kiujn la amaskomunikiloj nomis la “freedom fighters”, la batalantoj por libereco! Ĝuste en tiuj cirkonstancoj la CIA, kiel sciate, egaĝis kaj formis la poste faman Usama Ben Laden (legu p. 22 kaj 23, la artikolon de Selig S. Harrison).
Post 1991 Usono instalis sin en pozicion de sola hiperpotenco kaj fakte marĝenigis la Unuiĝintajn Naciojn. Ĝi promesis starigi “Novan internacian ordon” pli justan. En ties nomo ili faris la militon kontraŭ Irako. Sed, aliflanke, ĝi restis skandale partieca favore al Israelo, koste de la rajtoj de la palestinanoj*. Krome, spite al internaciaj protestoj, ĝi konservis senkompatan embargon kontraŭ Irako, kiu ne tuŝas la reĝimon kaj mortigas milojn da senkulpuloj. Ĉio ĉi konsternegis la opiniojn en la araba-islama mondo kaj faciligis la estiĝon de medio kie disvolviĝis islamismo radikale kontraŭusona.
Kiel la D-ro Frankenstein, Usono vidas nun sian iaman kreaĵon — Usama Ben Laden — leviĝi kontraŭ ĝi, kun freneza perforto. Kaj pretiĝas kontraŭbatali lin, apogante sin sur la du ŝtatoj — Saudi-Arabio kaj Pakistano — kiu de tridek jaroj pleje kontribuis disvastigi tra la mondo radikalajn islamismajn retojn, se necese per terorismaj metodoj!
Malnovaj batalantoj de la malvarma milito, la viroj ĉirkaŭantaj la prezidanton George W. Bush certe ne melkontentas pri la direkto, en kiun iras la aferoj. Ili eble eĉ pensas , ke temas pri bona sorto. Ĉar mirakle la atencoj de la 11-a de septembro redonas al ili plej gravan strategian donitaĵon, kiun la frakaso de Sovetio forprenis kaj jam forestas dum dek jaroj: kontraŭulon. Fine! Sub la nomo de “terorismo”, tiu deklarita kontraŭulo, ĉiuj komprenis tion, estas ekde nun la radikala islamismo. Ĉiuj timindaĵoj povas nun reaperi. Inter ili moderna versio de makartismo, kiu celus la kontraŭulojn al la tutmondigo. Ĉu vi ŝatis la kontraŭkomunismon? Vi adoros la kontraŭislamismon!
Ni revenu al la puĉo de la 11-a de aprilo, en Venezuelo, kontraŭ la prezidanto Hugo Chavez*. Tiu ĉi estis rapide reinstalita en siaj funkcioj, sed la instruo el tiu stranga puĉo — vere modela kazo — ankoraŭ tute ne tiriĝis. Tio tamen nepre necesas por provi eviti la novan militistan ŝtatrenverson, kiu anonciĝas en Karakaso...
Kio mirigegas, unue, estas la preskaŭ tuta foresto de internacia emocio vide al la krimego kontraŭ registaro kiu gvidas, kun la plej granda respekto al la liberecoj, moderan programon de sociaj transformiĝoj kaj kiu enkorpigas la unikan eksperimenton de demokrata socialismo en Latinameriko.
Estas do aflikte konstati ke la eŭropaj socialdemokrataj partioj, inter ili la Franca Socialista Partio, restis silentaj dum la mallonga dispremado de la liberecoj en Venezuelo. Kaj ke certaj el iliaj historiaj gvidantoj, ekzemple Felipe Gonzalez, havis eĉ la maldecon pravigi la puĉon*, aliĝante al la eŭforio kiun montris la Internacia Mon-Fonduso, la prezidanto de Usono kaj la hispana ĉefministro José Maria Aznar, la [tiam] rolanta prezidanto de la Eŭropa Unio...
En Latinameriko, la lasta armea renverso de prezidanto okazis en septembro 1991, kiam en Haitio Jean-Bertrand Aristide estis forigita. La malvarma milito estis finita, oni kredis ke Vaŝingtono jam ĉesis kun sia spirito de “operacio Kondor”* kiu, dum la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, nome de la antikomunismo, favoris la instaladon de diktaturoj en Sudameriko. Oni pensis ke estas malpermesita ĉia konspirado kontraŭ regimoj starigitaj per libera balotado.
Ekde la 11-a de septembro 2001, la militista spirito kiu blovas super Vaŝingtono ŝajnas esti forbalainta ĉiajn skrupulojn.* De tiam, kiel diris la prezidanto Georges W. Bush, “kiu ne estas kun ni estas kun la teroristoj”. Kaj Chavez estis decide tro sendependa. Ĉu li ne reaktivigis la ONPL-on*, tiun kartelon de naft-eksportistoj, la abomenon de Vaŝingtono? Ĉu li ne renkontis s-ron Saddam Hussein? Ĉu li ne vojaĝis al Irano kaj Libio? Ĉu li ne starigis normalajn rilatojn kun Kubo? Ĉu li ne rifuzis subteni la planon Kolombio kontraŭ la gerilanoj?
Li fariĝis buĉindulo. Sed Vaŝingtono ne povis fari tion en la sanga maniero kiel antaŭe. Kiel uzata ekzemple 1954 en Gvatemalo, en 1965 en Domingo aŭ 1973 en Ĉilio. Otto Reich, la ŝtata subsekretario pri interamerikaj aferoj en Usono, respondeca pri tiu dosiero, rimarkis ke dum la lasta jardeko, kvankam ne okazis puĉo, ses latinamerikaj prezidantoj demokrate elektitaj estis renversitaj — la lasta inter ili estis De la Rua en Argentino. Ne de la armeo, de la popolo.
Jen do la alprenita modelo por renversi s-ron Chavez. Unue, koalicio de riĉuloj — kunigante la katolikan eklezion (reprezentata precipe de Opus Dei), la financa oligarĥio, la entreprenistoj, la blankula burĝaro kaj korupta sindikato — rebaptas sin “civila socio”. Poste, la posedantoj de la grandaj amaskomunikiloj mafiece paktiĝas inter si por ĉiuflanka kampanjo kontraŭ la prezidanto nome de la “civila socio”.
Ne hezitante antaŭ ajna mensogo, la amaskomunikiloj incitis la publikan opinion, martelante fiksan ideon: “Chavez estas diktatoro”, certaj ne skrupulis aserti, dum ekzistas eĉ ne unu malliberigito pro opinio: “Chavez estas Hitlero”* Kaj martelante la saman instrukcion: “Li renversendas!”
Dum iliaj posedantoj konspiras por faligi demokratan prezidanton, la amaskomunikiloj ebriiĝas de vortoj kiaj “popolo”, “demokratio”, “libereco”... Ili organizas surstratajn manifestaciojn, transformas la plej etan registaran kritikon al ili en “gravan atencon kontraŭ la esprimlibereco”, kiun ili denuncas ĉe internaciaj organizoj*, reinventas la ribelan strikon kaj kuraĝigas la sturmon kontraŭ la prezidanta palaco kaj la statrenverson...
Delogitaj de sia natura emo al propagando*, la amaskomunikiloj konfuzis la virtualan popolon, nome de kiu la ŝtatrenverso de la 11-a de aprilo estis farita, kaj la realan popolon, kiu en malpli ol kvardek ok horoj rekondukis Hugon Chavez al la povo. Ilia pento daŭris mallonge. Kun duobligita feroco, profitante de eksterkutima senpuneco, la venezuelaj amaskomunikiloj faras en tiu ĉi momento, helpe de mensogoj kaj doktrinigo, la plej grandan operacion de malstabiligo iam ajn farita kontraŭ demokrata registaro, ĉi-foje ili volas sukcesi la perfektan krimon...
IGNACIO RAMONET
Ndlr: Vd ankaŭ, pri la rolo de la amaskomunikiloj en la puĉo, Maurice Lemoine: En la laboratorioj de la mensogo en Venezuelo
kaj Maurice Lemoine: Malstabiligo en Venezuelo
La gravaj amaskomunikiloj neniam donacas al kontestuloj. Aŭ nur ne longe. Kiuj imagis ke ilia propra talento igos ilin eskapi la komunan regulon, tiuj ĝenerale multkoste pagos la seniluziiĝon. “Traktor-reĝo. Makdo-rompulo. Mistifikulo? Personeco-enketo: José Bové, vera-malvera kamparano. Burĝido. Amaskomunikila sorĉisto. Personeco-enketo José Bové.” Lastan 30-an de septembro, la franca televidkanalo Canal+ elmontris kontraŭ José Bové, minacata de malliberiĝo, la apartan karakteron de lia impertinento.
Ĉar de nun, laŭ ĉies ripetado, la aktivulo-kamparano, kiun Canal+ kaj la aliaj kanaloj senĉese invitis pri ĉio ajn, fariĝis... tro komunika. Estas ja tiu nebanala akuzo, kiu fariĝis la temo de 27-minuta dokumenta filmo produktita de Capa kaj dissendita de la kripta kanalo de Vivendi Universal. 27 minutoj foje sufiĉas por provi ruinigi la reputacion de sindikatisto; televido utilas ankaŭ por tia tasko. Ĝi tiam montras, ke....
Tiun vesperon, ĝi malkaŝis ke José Bové , kiu “ne devenas de kamparana medio sed de katolika burĝa familio”, kiel dudekjarulo ne kapablis “taŭge teni forkoplenon da pajlo”. Ĉiu scias ke Canal+ privilegias super ĉio la popolan devenon de siaj abonantoj, de siaj animantoj, kaj de tiuj kiujn ĝi invitas. Sed oni malpli scias ke ĝi estas preta riski multon por malkaŝi eĉ malplibonaĵon: la “mezajn lernejajn rezultojn” de la kamparana gvidanto.
Malrapidigitaj bildoj, drameca muziko, ĉion oni uzis por enscenigi la atestaĵojn intence la plej ŝarĝajn. En sia eta malluma organizo-sidejo, anarkiisto rivelis ke José Bové estis ... anarkiisto; la eksedzino de Bové, kiu, “post longa hezito konsentis paroli”, rakontis ke lastatempe li tro vojaĝis; eksasociiĝinto, nun aktivulo ĉe la Nacia Federacio de Agrikulturistaj Sindikatoj (FNSEA), sciigis ke la nuna proparolanto de la kamparana sindikato konkurenca ne estis “laboremulo”; alia, “pere de sia edzino, kiu konsentas rakonti sian bedaŭrindan sperton”, diras ke Bové eĉ fuŝis ŝafnaskon “pro amaskomunikiloj; nepardonebla eraro en kamparana mondo”. La televid-ĵurnalisto, kiu certe amas ŝafidojn kaj naŭziĝas pro ĉia “amaskomunika operacio”, daŭrigis kun emfaze akuza tono: “Enamiĝinta al siaj ŝafinoj antaŭ la fotistoj, José Bové fakte estas pli politika aktivulo ol kamparano.”
Poste venis la Millau-epizodo. La morgaŭon de la kontraŭ-Macdonald-operacio, Bové “trankvile foriras al agrabla turista stacio kie liaj gepatroj posedas feriloĝejon.” Tie li ekkomprenas ke “estas ludenda trafbato... li uzu sian enprizonigon kiel novan amaskomunikan armilon.” La telespektanto povus laciĝi pro tro da malbonintenco. Oni do metas la timindan demandon: “Ĉu Bové troigis kun la ĵurnalistoj?”
Aliaj ol ĵurnalistoj jam tediĝis pro li: “Kun multaj intelektuloj rompiĝis la rilato”. Kiom da intelektuloj? Nur du estas cititaj, sed la plej bonaj, la plej disponeblaj: Bernard-Henri Lévy kaj Alain Finkielkraut. Ambaŭ riproĉas al Bové deklarojn (mallertajn kaj kiujn li poste bedaŭris) kiuj riproĉis al israela Mossad politikan uzon de la kontraŭsemitaj atakoj en Francio. “Tiaj vortoj misfamigas lin por ĉiam” decidas Alain Finkielkraut, kiun oni vidis pli pardonema al aliaj ofendoj. La elsendo finiĝas kun precizigo: “José Bové ne deziris respondi niajn demandojn.” Kiu tion riproĉos?
S.H.
La sceno okazis en la sidejo de la franca prezidanto, la 11-an de majo 2002. Alvokite de la israela ĉefministro, la prezidanto de la Respubliko profitas de tio por leviĝi “forte” — kiel diris lia proparolanto — “kontraŭ la antifranca kampanjo en Israelo celanta prezenti [nin] kiel antisemita lando”. La 6-an de januaro 2002, la israela vicministro pri eksteraj aferoj Michael Melchior, de la centrista partio Meimad, elvokis la “plej malbonan de la okcidentaj landoj koncerne antisemitismon”. Iomete poste, la generalo Ariel Sharon denuncis “tre danĝeran ondon de antisemitismo” kaj anoncis “preparajn disponojn” por akcepti la judojn de Francio. Kiujn, la 22-an de aprilo, la ministro pri internaj aferoj Elie Yishai, de la partio Shas, alvokis — kontraŭ interŝanĝo de 9 000 dolaroj — “paki siajn valizojn kaj enmigri Israelon”.*
Nediskuteble, la antijudaj atakoj, malpliiĝintaj dum dek jaroj, reintensiĝis ekde aŭtuno 2000: incendio de sinagogoj kaj de judaj lernejoj, insultoj kaj kelkfoje eĉ agresoj kontraŭ portantoj de juda ĉapo... Tiuj faktoj estis malmulte prezentitaj en la amaskomunikiloj ĝis novembro 2001, kiam la unua bulteno de la Observatoire du monde juif* publikigis unuan liston da ili. La CRIF kompletigis ĝin kaj transdonis ĝin al la ĉefministro s-ro Lionel Jospin, dum ties ĉiujara festmanĝo, la 1-an de decembro. La Unio de la Judaj Studentoj de Francio (UEJF) kaj SOS Racisme realigis novan enketon en marto 2002.*
Tiuj nombradoj, bazitaj sur komunumaj raportoj, enhavas plurajn problemojn. Unue, la nesufiĉa kontrolado de la faktoj: tiel la incendio, emblema, de la sinagogo de Trappes montriĝis akcidento.* Krome, la necerta motiveco de la farintoj, kiuj, post sia aresto, kelkfoje montriĝis krimuloj sen antisemita engaĝiĝo. La uzo de la terminoj “arabo” aŭ “magrebano” estas ankaŭ hazarda — privata ordoservo ne konas la identecon nek la devenon de la suspektatoj.
Sed plej grave estas la farita amalgamo: ĉu oni rajtas meti en la saman nivelon la intencajn incendiojn kaj la agresojn, gravegajn krimojn, kaj la murskribaĵojn, insultajn poŝtaĵojn aŭ retmesaĝojn, kaj eĉ la sendadon de gazetoj “koncernantaj la proceson de Ariel Sharon en Belgio” (tiel!)? Jen pro kio tiuj “centoj da antisemitaj agoj” kiuj kondukis Jean Kahn, la prezidanton de la Centra Konsistorio de Francio, distingi “la premisojn de nova kristalnokto”*, Alain Finkielkraut eĉ inventi la koncepton de “kristaljaro”... Ni memorigu ke, la 9-an de novembro 1938, la nazioj detruis 191 sinagogojn kaj 7 500 magazenojn, murdis 91 judojn kaj kondukis 30 000 pliajn en koncentrejojn... Kio komuna estas inter la turnopunkto al “senjudigo” de Germanio fare de la nazioj, anoncanta la genocidon, kaj la antijudaj agadoj okazintaj en Francio, kiom ajn gravaj ili estu?
Ĉiuj opini-sondaĵoj atestas ke la antisemitaj antaŭjuĝoj ne ĉesis regresi en Francio ekde 1945. Jen simbolo: se, en 1966, la duono de la francoj estus malakceptintaj la elekton de juda prezidanto de la Respubliko, lastan jaron ili estis nur unu el dek.* Manke de ebleco pentri Francion en koloroj de Viŝio*, kelkaj elektis kiel celon la junajn magrebanojn, akuzitajn fari “intifada de la antaŭurboj”* — tiel Paul Giniewski, defendanto de la kolonizado de Palestino kiel hieraŭ de la apartismo en Sud-Afriko*...
La pintoj de perforto koincidas kun la eksplodo de la dua intifado en la lastaj tri monatoj de 2000, poste kun la operaco Remparo en printempo 2002 — post kio la statistikoj feliĉe malaltiĝis.* Sendube la tragedia spektaklo de la Proksim-Oriento nutras, kiel substrekas Tariq Ramadan, “antisemitan diskurson kiu (...) estas ne nur la faro de junaj sentaskuloj; ĝi estas ankaŭ vehiklata de intelektuloj kaj de imamoj kiuj, ĉe ĉiu rifo (...), vidas la manipulantan manon de la “juda premgrupo””. Kaj la islama filozofo aldonas: “Nenio en la islamo povas pravigi ksenofobion (...) Necesas diri laŭte kaj firme, ke antisemitismo estas neakceptebla kaj nedefendebla.”*
Tiu bonfara memkritiko — kaj ĝi ne estas izolita — tamen ne uzeblas por akuza enketo kontraŭ araboj kaj islamanoj, ope akuzitaj malami la judojn. Por la esploristoj Maryse Esterle kaj Laurent Mucchielli, oni ne povas tiri el la “fiagoj de kelkdekoj da individuoj (...) ĝeneraligojn pri la opinio de la araboj kaj islamanoj ĝenerale”.* Philippe Méchet, direktoro de la Sofrès, konfirmas tion: la rezultoj de la sondaĵoj malpermesas “denunci komunumon en ĝia tutaĵo: tio signifus unuflanke fari gravan strategian eraron, kaj aliflanke neglekti la realon de komunumo kiu, en sia granda plimulto, forĵetas antisemitismon”.*
Des pli ke la akuzantoj de araboj silentas pri la ondo da agresoj... kontraŭarabaj, ampleksigitaj de la 11-a de septembro. La junuloj siavice ne trompiĝas, kiuj sentas “hierarkion” de rasismo kiu celas unue la magrebanojn (89%), poste la ciganojn (46%), la nigrulojn (37 %) kaj la judojn (10%).* La raporto 2002 de la Nacia Konsulta Komisio de la Homrajtoj* nombras, en 2001, 67 “perfortajn rasismajn agojn”: 38 antiarabajn kaj 29 antijudajn.
Fine de aŭgusto 2002, la ministro pri interno liveris, pri la kuranta jaro, informojn kiuj konfirmas la diversecon de la profiloj de la individuoj implikitaj en la antijudaj perfortoj: pri la plej gravaj faroj, la polico kontrolis la identecon de 67 personoj kaj konstatis ke 45 de ili estis magrebdevenaj; kaj pri la “malpli gravaj aferoj”, 79 personojn, de kiuj 48 estis magrebdevenaj. Kaj la konkluda noto: “Laŭ la uzataj metodoj (...), la personeco de la kontrolitaj farintoj kaj laŭ la kolektitaj atestoj, montriĝas ke la esenca parto de la agoj estas farita de adoleskantoj kaj de junaj plenkreskuloj devenaj de problemkvartaloj, jam konataj pro deliktoj, animitaj de malama sento kontraŭ Israelo pli aŭ malpli akrigita de la amasinformado pri konfliktoj kiuj faciligas ilian projekcion en konflikton kiu reproduktas, laŭ ili, la marĝenigojn kaj la malsukcesojn de kiuj ili sentas sin viktimaj en Francio.”
La antisemitismo montriĝas do nedisigebla de la rasismo ĝenerale, same kiel la antijudaj perfortoj enskribiĝas en la kuntekston de socia frustriĝo kaj de komunumiĝo de la antaŭurboj. Jen kion konfirmas la intuicio de s-ro Théo Klein. “La perforto kiun ni alfrontas en la kvartaloj kie koncentriĝas judoj kaj araboj,” konfidis li al ni, “esprimas antaŭ ĉio profundan maltrankvilon kiu esprimiĝas diversmaniere, kaj ne nur kontraŭ la judoj.” Pro tio lia rifuzo al apokalipta analizo de antisemitismo kaj al retiriĝo en la komunumon al kiu ĝi kondukas. “Male al enfermiĝi en sin mem, la judoj devas jes ja postuli de la aŭtoritatoj ke ili certigu la protekton kaj la respekton de ĉiuj civitanoj, sed ankaŭ aliĝi al ĉiuj demokrataj fortoj de la franca socio por kontraŭbatali ĉiujn formojn de rasismo, antijudajn kiel antiarabajn.”
Vd ankaŭ la artikolon de Dominique Vidal: Nome de la batalo kontraŭ antisemitismo
kaj la redaktejan artikolon “Jura ĝenado”
La 5-an de junio 1981, usonaj kuracistoj publikigis la malkovron de nova malsano: aidoso. Ekde tiu dato, oni rigistris jam 22 milionojn da mortintoj kaj, en 2001, 36 milionoj da personoj estas afektitaj de la VIH, la viruso kaŭzanto de la malsano. 95% de la infektitaj personoj kaj 95% de la mortintoj pro aidoso troviĝas en la evolulandoj. La “internacia komunumo” reagis malfrue al tio, kio montriĝis la plej grava epidemio de la modernaj tempoj. Nur en 1986, la Monda Organizo pri Sano (MOS) lanĉis tion kio fariĝis la Monda Programo de Lukto kontraŭ Aidoso (MoPLA, angle: Global Programme on AIDS, aŭ GPA). Rimarkinda homo, Jonathan Mann, estis taskita de ĝia realigo, sed malakordoj kun la tiama ĝenerala direktoro de la MOS, la japano Hiroshi Nakajima — kiu apenaŭ interesiĝis pri tiu problemo — kondukis lin al forlaso de siaj oficoj fine de kvar jaroj.
Vide al la pasiveco de s-ro Nakajima, kaj sub la premado de certaj ŝtatoj — la skandinavaj landoj kaj Francio aparte — la respondeco pri la kunordigado de la kontraŭaidosa lukto estis retiritaj de la MOS kaj, en 1996, konfidita al nova organizo de la Unuiĝintaj Nacioj, la Onusida, direktata de la belgo Peter Piot.
Reiro al la legado de Ĉu rajto je patento aŭ rajto je sano?
“La furioj, teroro, venĝoj kaj perforto, 1789, 1917”*, la lasta sintezo de Arno Mayer, specialisto pri la unua usona malvarma milito post novembro 1917*, pensigas pri la du plej grandaj revolucioj de la historio: la franca kaj la rusa. Lia laboraĵo situiĝas ĉe la antipodoj de la tezoj — prosperaj ekde la dujarcenta datreveno de la Franca Revolucio — de François Furet aŭ de Stéphane Courtois, kiujn Mayer ironie kvalifikas “renovigitaj kontraŭrevoluciuloj”. Li fundamente kontestas la asimiladon faritan de tiuj aŭtoroj inter “Robespierre, Rousseau kaj la Granda Teroro unuflanke, kaj Lenino/Stalino, Markso kaj la gulago aliflanke”, kaj, ĉe la sekva etapo, inter naziismo kaj komunismo, pretenditaj heredintoj de la “jakobena teroro”. Tiu tezo estas cetere larĝe reĵetita en Usono kaj en Germanio.
Surbaze de analizo integranta ĉiujn elementojn de la situacio — de socia historio ĉekape, sen forgesi la gravan religian faktoron (en Francio pli ol en Rusio) — kaj relativigante la parton de la ideologio, obsedan ĉe Furet kaj Courtois, Mayer difinas la perforton de la revoluciuloj, “radikalaj refondantoj de la politika kaj socia korpo”, kiel organe ligitan al tiu de la kontraŭrevoluciuloj. Efektive, la iamaj privilegiuloj estigas aŭ ekspluatas la koleron de la dominatoj, kiel la vendeaj nobeloj gvidantaj la ribelon de kamparanoj socie seniluziiĝintaj kaj furiozaj pro la rekrutigo; ili ĵetas sin en la “intercivitanan militon” kaj en la “eksteran militon”, apogante sin sur siaj eksterlandaj samranguloj terurigitaj de la ebleco de kontaĝo kaj, en Rusio, de la perdo de siaj prebendoj. La teroro aperas ĉi tie ne kiel celo de sangavidaj frenezuloj, sed kiel neevitebla konfrontiĝo.
Arno Mayer, kunigante la referencon al la francaj historiistoj de la franca revolucio (Michelet, Quinet, Mathiez, ktp.) kun freŝdata internacia bibliografio, priskribas la interrilaton de la eventoj. Oni eliras pli inteligenta el tiu komparo inter la du revolucioj estiĝintaj en kamparanaj landoj: la unua riĉa kaj potenca, en erao de eŭropa paco (Francio), la alia postrestinta kaj ruinigita de la Granda Milito (Rusio). La unua eliras rapide el la statuso de pario kaj estas reintegrita en la koncerton de la nacioj, la dua turmentata, traktata kiel pesto ekde 1917, enŝlosita de sanitara kordono, malfermas la ŝraŭbtenilon nur post la tempo dum kiu ĝi perdis 30 milionojn da siaj civitanoj (1941-1945). Klera kaj klara ĉefverko, rimardinde tradukita.
Dov Levin esploras en The lesser of two evils: Eastern European Jewry under Soviet rule, 1929-1941* la rilatojn inter sovetianoj kaj judoj de la regionoj de la iama Imperio aneksitaj en septembro 1939 (Pollando) kaj junio 1940 (Baltaj landoj kaj Besarabio). En tiu lulilo de judismo, la persekutoj, tre akriĝintaj ekde 1933, pretigis la judojn akcepti kun etenditaj brakoj la ruĝan armeon, kun la komunistoj venintaj el malliberejo ĉekape; eĉ la riĉuloj, kiuj povis timi la sovetigon — kaj suferis ĝin — preferis tiun “pli malgrandan el la du malbonoj”, la vivon (kun perdo de propraĵo) al la certa morto kun la germanoj. Levin esploras fajne la okazintajn aliigojn: promocio de la intelektuloj kaj de la mizeruloj, sekvoj de la ŝtatigoj, kultura kaj lerneja eksterreligiigo, akcelado de la religia kadukiĝo, politika miksaĵo de boneco al la favoremaj loĝantaroj kaj subpremo kontraŭ la “popol-malamikoj” — kapitalistoj aŭ cionistoj. La orientaj judoj estis alfrontitaj al reĝimo kiu savis ilin dum du jaroj kontraŭ la lokaj malamoj kaj de la Imperio, poste provis evakui ilin kiam la Wehrmacht kaj la interna antisemitismo — bridataj ekde 1939 aŭ 1940 — minacis ilin.
Tiu laboraĵo estas komparinda kun la kontestebla libro de Jan Tomasz Gross: “Les voisins. 10 juillet 1941, un massacre de Juifs en Pologne” [La najbaroj. La 10-an de julio 1941, masakro de judoj en Pollando].* Nelonge post la germana invado, iliaj polaj najbaroj torturis kaj mortigis 1 500 judojn de Jedwabne, antaŭ ol forrabi iliajn posedaĵojn. Reduktante la antisemitismon al fantasmo de “rita murdo”, silenta pri la rolo de la eklezio, la aŭtoro neas kaŭzan faktoron de la senbridiĝo, la interkompreniĝon inter judoj kaj sovetianoj. La tezo de la ĝemelaj “totalismoj” germana kaj soveta sufiĉas por ĉio — nu, la pola antisemita “feĉo” “kunlaboris” kun la okupanto de junio-julio 1941 kiel kun tiu de septembro 1939 kaj poste 1945.
La verko same sinteza kaj densa de Marc FERRO * [Mark Fero] entenas svarmon da historiaj informoj kaj detalaj analizoj pri la islamaj mondoj, de Magrebo ĝis Hinda Oceano, tra Iranio, Turkio, araba Proksim-Oriento, islamo de Azio aŭ tiu de Kaŭkazo. Ĝi ebligas akiri la necesan altecon por pli bona kompreno de la profundaj fortoj, kiuj kaŭzas la konfuzon en la islama kulturo kaj ankaŭ la embarason de Okcidento pri ĝi.
Laŭ Marc FERRO, tiu krizo apenaŭ devenas el la naturo de religio neŝanĝebla; ghi estas pli ĝuste la finatingo de longa serio da katastrofoj kaj traŭmatoj, kiujn devis sufere travivi la islamaj socioj: koloniistaj agmanieroj subpremaj kaj malestimaj; sinsekvaj malvenkoj kontraŭ Israelo; dissplitiĝo de Pakistano; malutilaj efikoj de la tutmondigo...
Rekonsiderante en ilia geopolitika medio la diversajn pensofluojn, kiuj esprimis sin tie dum du jarcentoj, la historiisto apartigas kvin ĉefajn ismojn (tentojn). Unue estis la reformismo laika kaj regema, inicita de Kemal ATATÜRK, laŭ kiu la ŝtato devus servigi islamon por trude certigi antaŭeniron de la modernigado. Ĝiaj efikoj estigis admiron de la ŝaho Reza PAHLAVI, kiu ankaŭ volis adopti ilin, same kiel Habib BOURGUIBA (Habib Burgiba) en Tunizio multe pli poste. Aliaj pensofluoj reformismaj samtempe esprimis alian vidmanieron: la akordigon de la necesa malfermo al la moderneco kun la renovigo de islamo kaj la revenon al la kulturaj fontoj de la islama civilizacio.
La komunisma tento enkorpiĝis je la nomo de la koncepto de “proletaraj nacioj” (ideo parte reprenita dum la Bandunga Konferenco en aprilo 1955) dum la 1920aj jaroj de ENVER Paŝao aŭ Sultano GALIEV, kiuj deziris akomodi pli kontraŭklerikan ol kontraŭreligian laikecon al islama medio en etoso de emancipiĝo el la imperio de la caroj. Estante interplekto de sociaj luktoj, etnaj konfliktoj kaj naciaj depostuloj, tiu grefto-provo ankaŭ fiaskis.
La naciisma tento kulminis en la tutarabisma ideologio de NASSER: en ĝi miksiĝis kontraŭimperiisma lukto (krizo de Suezo), projekto por restarigo de la araba unueco kaj volo por firmigo de la nacia ŝtato. Sed ĝiaj internaj malsukcesoj, la interregnaj rivalecoj (Egiptio, Sirio, Irako, Saud-Arabio), la profitemaj kalkuloj kaj la manipuladoj de okcidentaj regnoj potencaj poste malbaris la vojon al la fundamentismaj pensofluoj. La pli kruela fiasko certe estis tiu de multreligia kaj laika naciismo, kiu celis kunekzistadon de araboj, turkoj, armenoj, kurdoj, islamanoj, judoj, kristanoj kaj druzoj.
La islama revolucio en Irano sub la aŭtoritato de mulaoj estis alia tento de islamo, kiu balanciĝis inter revolucia diskurso kaj konservativa teokratio.
Fine, post senkreditigo de naciismaj pensofluoj, islamigo de politikaj luktoj forte manifestiĝis tie, kie la perfortoj plej ampleksiĝis. La islamismo estas esprimo de duobla konstato: tiu de la ordonemaj reĝimoj kaj tiu de la “malpurigo” kaŭzita de ĉeesto de la okcidentanoj sur la islama tero. Sed tute ne unubloka ĝi estas. Kaj la provoj por islamigo de la moderneco, kiujn rekomendas iuj el tiuj doktrinemuloj, ne povus esti resumitaj per la perforta radikalismo de la teroristaj retoj.
La konkludo de la aŭtoro estas kiel eble plej klara: la vera minaco fontas el la ekonomia misekvilibro tutmonda; se ĝi ne estas reduktita kaj malsovaĝigita, la perforto aperos sub novaj maskoj. Malgraŭ siaj dividoj kaj siaj rompoj, la “korpo de islamo” restas krome “grandega son-kesto” sentiva al la konfliktoj ĝin koncernantaj (Palestino, Irako, Ĉeĉenio, Kaŝmiro). Konvenas do juste solvi ilin. Tamen la islamo ne parolas per unusola voĉo. Granda plimulto da islamanoj kontraŭstaras al la ekstremistoj. Kvankam skrapvunditaj de la pasintaj memoroj kaj de la nuntempaj konfuzoj, ili depostulas “sian partoprenon en la tutmonda civilizacio je la nomo de pacaj valoroj, kiuj kvankam islamanaj estas ja tamen universalaj”.
Same kiel Marc FERRO, la eminenta erudiciulo kaj fakulo pri Proksim-Oriento Bernard LEWIS* (Bernar Leŭis) sin demandas pri la historiaj kialoj, kiuj ekde la 18a jarcento transformis brilan civilizacion al aro da apatiaj socioj. Li precipe insistas pri la prokrasto kaŭzita de la regantoj de la otomana imperio kontraŭ malfermiĝo al konkeremiĝinta Eŭropo. Tio, kion oni povas riproĉi al verko cetere same erudicia kaj klara, estas ĝia vidpunkto “kulturisma”, kiu ŝajnas ignori la kompleksecon kaj la diversecon de la mondoj de islamo kaj la plurajn movo-fortojn agantajn ene de tiuj socioj. Krome kaj male de Marc FERRO, kiu ne evitas la responsecojn de la okcidentaj regnoj potencaj (ili akomodis sin kun reĝimoj ordonemaj aŭ religie rigoraj pro strikta defendo de siaj interesoj), Bernard LEWIS persistas en sia opinio, ke nur la islama mondo kulpas pri sia ekkadukiĝo; do nur ĝi ŝuldas elturniĝon. La analizoj de Bernard LEWIS foje ne estas sen memkontraŭdiroj: jen li asertas, ke la islama mondo longtempe restis fermita universo “preskaŭ sen rilatoj kun la ekstero”, jen li mem malkontestas, ke la islamo kreis “tutmondan civilizacion, pluretnan, internacian kaj oni povus eĉ diri transnacian”; aŭ ankaŭ ke tiu mondo estis “multe pli tolerema kontraŭ malplimultoj kaj fremduloj ol la kristanaro dum la sama periodo”.
Tamen oni povas kuniĝi kun li, kiam li alvokas la islamajn popolojn al liberiĝo el la memkompato kaj la teorioj pri komploto, al transpaso de siaj kvereloj “per kunigo de siaj talentoj, de siaj energioj kaj de siaj rimedoj en sama impeto kreiva”, por denove fari el Proksim-Oriento tion, kio ĝi estis antaŭe: elstara centro de civilizacio.
Estas agadoj, kiuj sekvas sole nur la komercan logikon, nekapablaj respekti la valorojn kaj meĥanismojn de la socialaj kohero kaj reproduktado. Aliaj, publikaj (sansistemo, edukado ktp.) devas esti metitaj sub la kontrolon de la komunumo. Sed ekzistas tria sektoro kun granda utileco: la tiel nomata sociala kaj solidara ekonomio. Sociala utileco, ĉar ĝi kuraĝigas proksimec-rilatojn, do la kreantojn de civitaneco, ĉar ĝia prioritata celo ne estas la profit-optimumigo kaj ĉar la povo estas tie dividita inter la tutaĵo de la membroj: kooperativoj, mutualoj, grandaj asocioj, alternativaj kaj solidaraj financsistemoj. Tiu sektoro, ne tre atentata, sed tre granda en Francio, en Eŭropo kaj la resto de la mondo, bezonas la agnoskon kaj subtenon de la registaroj kaj la eŭropaj institucioj, kiuj ĝis nun estas pli sentemaj al la kulto de la ĉiopotenca merkato.
Plej larĝasence oni povas difini la socialan ekonomion la tutaĵo de agadoj kontribuantaj al la demokratigo de la ekonomio surbaze de engaĝiĝoj de la civitanoj. Ĝi tute ne celas anstataŭi la ŝtatan agadon, sed, lige kun tiu, ree ensistemigi la ekonomion en projekton de sociala kaj kultura integrado. Male al tio, kion povus kredigi la akaparo de la vorto solidareco fare de la patronoj de certaj karitativaj agadoj, la solidara ekonomio ne estas simptomo de deregulado celanta anstataŭigi la publikan agadon per la filantropio kaj kiu tiel rekondukus nin al la 19-a jarcento. Ĝi emanigas kolektivajn agadojn kun la celo enkonduki internaciajn kaj lokajn reguladojn, kiuj kompletigu la naciajn reguladojn aŭ forigu ties mankojn. Nombreblas pluraj manifestiĝoj de tiu multforma movado, kiun oni ofte ne identigas, ĉar ĝi ne estas unuigita.
Unu el ili estas la egalrajta komerco*. En internacia komerco, kie produktanto kaj konsumanto estas izolitaj unu de la alia, la foresto de ĉia kriterio alia ol komerca naskas novajn formojn de superekspluatado, kiun suferas precipe la produktistoj de la Sudo. La granda entreprenoj, konsiderantaj la politikan reguladon “ne plu aktuala”, provas anstataŭigi ĝin per sia propra zorgado. Sen kontesti la mondskale maljustan dispartecon de la rimedoj, la egalrajta komerco akcentas la “etikon” kiel integran parton de la procezo de komerca tutmondiĝo.
La solidara ekonomio implicas alian rilaton al la mono. La financa sistemo kaj la limigo de la oferto sekvo de la celo, nome la banka profito kondukas al tio, ke (laŭ esploro farita 1999) nur 22% de la nove kreitaj entreprenoj ricevas bankan financadon. Por forigi tiun malegalecon antaŭ la iniciatemo, komencis organiziĝi agadoj por mobilizado de loka kaj solidara ŝparaĵo, kaj ili meritus la kuraĝigon aŭ almenaŭ la forigon de negativaj fiskaj diskriminacioj, kiujn ili suferas. Iliaj formuloj estas diversaj. Partopreno en la kapitalo ĉe Autonomie et Solidarit en la [franca] departemento Nord, Herrikoa en [franca] Vaskio, Femi Qui en Korsiko; financado de investoj kaj de starto de entreprenoj ĉe la ŝparkluboj (Clubs d’pargne), por entreprenantaj virinoj (Clefe), ktp.
Tia agado estas parto de la movado por starigo de sociale respondeca ŝparado: 1998 la francoj investis 2,7 miliardojn da frankoj en etikajn kaj solidarajn borsajn projektojn, 130 milionojn da frankoj en etikajn bank-investojn kaj proksimume 100 milionojn da frankoj en risko-kapitalon de miloj da malgrandaj entreprenoj.* La najbareca kaj solidara risto-kapitalo grupigis 7000 akciulojn je proksimume 40 milionoj da frankoj kaj jam helpis 650 entreprenojn. Unu el la plej konataj inter ili estas la Klubo de investantoj por alternativa kaj loka mastrumado de la ŝparo (Clubs d’investisseurs pour une gestion alternative et locale de l’pargne: CIGALES). Ĝi estis lanĉita en 1983 kaj federas 200 klubojn, kiuj subtenis pli ol 350 entreprenojn, investis 12 milionojn da frankoj kaj ebligis la kreadon de 1800 laborlokoj. Komplemente naskiĝis solidaraj financaj organismoj kiaj la Caisse rgionale de crdit solidaire du Nord-Pas-de-Calais [Regiona Ŝparkaso de solidara kredito de la departementoj Nord-Pas-de-Calais).
Malgraŭ la atingoj de tiaj retoj, la solidara financado neniel estas panaceo: ĝi povas esti reintegrita fare de la dominantaj institucioj kiel simpla instrumento por refuti ĉian kritikon de subiĝo al financ-logikoj, siavice fontoj de elkludo. Jen kiel okazis kun la modo de la mikrokredito sine de la grandaj internaciaj institucioj.* Certaj agantoj refalis en la ultraliberalan argumenton predikante la multobligon de sendependaj mikro-entreprenoj kiel pozitivan alternativon al la protektreguloj de la salajrosistemo.
Tiu glorado de la “nudpieda kapitalismo”, kiu baziĝas sur misa paralelo inter Sudo kaj Nordo, kondukas al sakstrato por la solidara financado, kiu progresas en Francio kaj en la aliaj evoluintaj landoj nur kun la apogo de ĉiuj interesitaj agantoj, inter la ŝtataj instancoj kaj la sindikatoj.
“La evoluo de la permonaj interŝanĝoj estis faktoro de individua emancipiĝo kaj de kolektiva riĉiĝo. Sed ĝi baziĝis sur solide kultura soklo. Nuntempe tiu soklo estas minacata de eksceso de monismigo de la socio.”*
Kontraŭ la danĝero, ke la sociaj interŝanĝoj reduktiĝos al monaj interŝanĝoj, diversaj grupoj estiĝis, kiuj ĉiuj atente konceptas la geografian proksimecon kiel levilon por formi retojn destinitajn por valorigi la liberecon al iniciatoj kaj la kapablon realigi ilin. Tiel la agantoj de la kolektiva memproduktado komencas kuniĝi. La retoj de reciproka interŝanĝo de scioj siaparte strukturiĝis dum pluraj jaroj. Ĉiu reto celas rilatigi inter si “ofertantojn” kaj “postulantojn” de ĉiaj scioj sen hierarĥio: scio plenigi administrajn formularojn, instrui la uzadon de muzikinstrumento, de komputilo, kulturi legomojn ktp.
La kolektiva memproduktado, la retoj de reciproka sci-interŝanĝo, la sistemoj de loka interŝanĝo [france: systme d’change local: SEL] revalorigas ekonomion, kiun Fernand Braudel nomas materiala vivo, aŭ materiala civilizacio.* Sed tiuj agadoj de bazaj produktado kaj interŝanĝo distingiĝas disde kontraŭleĝaj agadoj aŭ de simpla “elturniĝo” en familio aŭ inter amikoj, ĉar ili elektis sian rolon en la publika spaco kaj bazis ĝin sur libervola solidareco kaj egalaj rilatoj inter la membroj. Tamen ne kontesteblas, ke ili havas ofte problemon de interfaco kun la merkato, eĉ de sociala gettoiĝo. Pro tio gravas klarigi, ĉe la praktiko, la respektendajn regulojn kaj la kondiĉojn por krei la plej aŭtonomigajn kaj sociigajn efikojn. La preparata leĝpropono devus kontribui al tio.
La solidara ekonomio reprezentas nur malgrandan parton de la ekonomio, preskaŭ nekonatan kaj serĉanta klarigon kaj legitimecon. Aliflanke la civitana engaĝiĝo, kiu subtenas ĝin, malkaŝas la mortajn angulojn kaj lumigas la zonojn malvidebligitajn fare de la naturaligita merkato. La agmanieroj diversas. Per la egalrajta komerco oni celas reenkonduki socialajn protektojn ne limigitajn al nacia kadro; per la solidaraj financoj, kontraŭbatali la malegalecon antaŭ la ekonomia iniciato; per la retoj de senmonaj interŝanĝoj kaj de kolektiva memproduktado, teksi sociajn ligojn pere de pli bona aliro al nepagata laboro. Tiaj praktikoj montras la rolon de la teritorio en nova loka evoluo.
Alia ŝanco de tiu sektoro por la estonto: ĝia kongrueco kun la pliiĝantaj rilatservoj. Tiurilate, ĝia graveco venas de la ŝanĝoj en la laboroj pri la proksimulo, kiu tradicie estis parto de la domlaboro. Sed sekve de la gravaj soci-demografiaj tendencoj kiaj la maljuniĝo de la loĝantaro kaj la profesiiĝo de la virinoj-, lanĉiĝis dinamiko de solidara ekonomio kun la specifeco, ke la demando pri ĝia organizado atingas la publikan spacon.
Tiu dinamiko sentiĝas malmulte en la domlaboraj servoj (gladado, purigado), kiuj faciligas la ĉiutagan vivon kaj estas prioritate celataj de la privataj entreprenoj serĉantaj la merkaton de la pagipovaj personoj. Aliflanke ĝi progresas en la servoj por la personoj ligitaj al la familia situacio (helpo, infangardado) kaj al la dependeco de homoj maljunaj, malsanaj aŭ senmovaj. Tiukampe ĝi atestas la aperon de ekonomia regulado “desuba”, centrita sur tiuj servoj, kiuj estas por la kolektivo esencaj.
Neniam, en la historio de Latinameriko, la partopreno de la informiloj en puĉo estis tiom rekta. Disponante pri 95% de la radio- kaj televid-frekvencoj, tenante kvazaŭ-monopolon de la gazetaro, tiuj “komunikiloj de la malamo” ludis en Venezuelo gravan rolon en la preparado kaj realigo de la provo renversi la legitiman prezidanton, s-ron Hugo Chávez, la 11-an de aprilo 2002. En lando kie la konflikt-etoso povas konduki al intercivitana milito, tiuj komunikiloj de propagando kuraĝigas malkaŝe la puĉemajn sektorojn atingi, eĉ per nova perforto, la renverson de la demokrate elektita prezidanto.
“Ni havis ĉefan armilon: la komunikilojn. Kaj ĉar prezentiĝas la okazo, mi volas gratuli vin pri tio.” Ankoraŭ ne estas noktomezo en Karakaso en tiu 11-a de aprilo 2002 kiu finiĝos, kelkajn horojn poste, per renverso de la prezidanto de Venezuelo, Hugo Chávez, kiam la vicadmiralo Victor Ramírez Pérez gratulas en rekta elsendo la ĵurnalistinon Ibéyise Pacheco sur la ekranoj de la ĉeno Venevision. Dudek minutojn antaŭe, komencante sian interparoladon kun la vico da puĉistaj oficiroj antaŭ si, ŝi ne povis sin deteni ellasi, kun mieno de feliĉa konspirantino, ke ŝi flegas jam de longa tempo privilegiajn rilatojn kun ili. Proksimume je la sama horo, pridemandate en rekta elsendo de Madrido, alia eminenta ĵurnalistino, Patricia Poleo, strange informita pri la estonta disvolviĝo de “spontaneaj eventoj”, anoncas al la hispana televidĉeno TVE: “Mi kredas ke la venonta prezidanto estos s-ro Pedro Carmona.” En la sama momento, en la prezidanta palaco, la reganta ŝtatestro, s-ro Hugo Chávez, daŭre rifuzas demisii.
Ekde lia enoficiĝo en 1998, la kvin precipaj privataj televidoĉenoj — Venevisión, Radio Caracas Televisión (RCTV), Globovisión, Televen kaj CMT — kaj naŭ de la dek grandaj tutlandaj ĵurnaloj — El Universal, El Nacional, Tal Cual, El Impulso, El Nuevo País, El Mundo, ktp. — anstataŭis la tradiciajn politikajn partiojn kvazaŭ neniigitajn de la balotaj venkoj de la prezidanto. Kun la forto de sia monopolo pri la informado, ili subtenas ĉiajn manovrojn de la opozicio, raportas nur tre malofte la registarajn deklarojn, neniam parolas pri la granda plimulto kiu tamen konfirmiĝis en la urnoj. De ĉiam ili faras de la kvartaloj de la simpla popolo “ruĝan zonon” loĝatan de “danĝeraj klasoj”, de “sensciuloj”, de “deliktuloj”, kaj, trovante ilin sendube ne sufiĉe fototaŭgaj, malestime ignoras la popolajn gvidantojn kaj la organizojn.
Enketoj, intervjuoj, raportoj, komentoj iras ĉiuj en la saman direkton kaj kun sama celo: mallegitimigi la regantan povon, detrui la popolan apogon de la prezidanto. “Tiu revolucia registaro estas estetike kloako”, skribas do, kun takto (la 22-an de marto 2002), la vesperĵurnalo Tal Cual, kies direktoro, Teodoro Petkoff (iama marksista gerilano fariĝinta histerie novliberala kaj iama privatiga ministro de la dekstra prezidanto Rafael Caldera), apartenas al la furiozaj opozicianoj. Ne ke la koncerna registaro estus supera al ĉia kritiko. Ĝi faras erarojn, kaj tro multaj korupt-aferoj makulas personojn, civilajn aŭ militistajn, ĉirkaŭ ĝi. Sed, krome ke ĝi estis demokrate elektita kaj konservas la apogon de plimulto de la loĝantaro, oni povas atribui al ĝia konto certan nombron da sukcesoj.*
Nenia rimedo estas ellasita por diskreditigi la prezidanton. Pri tio atestu la skandalo estigita en Karakaso, komence de marto, de la elsendo de falsa intervjuo de Ignacio Ramonet. En deklaro laŭdire protokolita de certa Emiliano Payares Gúzman, meksika esploristo ĉe la universitato de Princeton (Usono), komplete nekonata, la direktoro de Le Monde diplomatique akre kritikis la venezuelan ŝtatestron: “Al la prezidanto Hugo Chávez mankas respektinda intelekta korpuso, el kio sekvas ke lia ŝipo konstante devojiĝas. Kiam li gajnis la balotojn, ŝanis al mi ke io vere grava profiliĝis. Sed (...) la popolismo venkis lin, kiel okazas ja ofte en tiaj kazoj. (...) Mi vidis vidbendojn kie li kantas santiagajn bolerojn klarigante sian ekonomian programon, se entute li havas iun. Mi kredas ke tiuj faktoj, veraj kaj pruveblaj, ŝparas al mi doni mian opinion pri tia persono.”
“La terorismo estas inter ni”
Tuj disvastigita en interreto de Venezuela Analítica*, la “deklaro” estis tuj citita en la unua paĝo, sen ajna kontrolo ĉe la supozita intervjuito, de la ĵurnalo El Nacional, ravite kreditigi la ideon pri la internacie pli kaj pli izolita ŝtatestro. Kiam Ignacio Ramonet dementas esti dirinta la vortojn kiujn oni atribuis al li, El Nacional akre vipas la meksikan mistifikinton* kaj, pli inside, al la direktoro de Le Monde diplomatique.
En senĉesa fluo, multobliĝas “informoj” kiuj flirtas kun la absurdo aŭ la surrealismo. Tiel: “Fontoj de la informservoj malkaŝis akordojn faritajn kun elementoj ligitaj al la Hezbollah de [la venezuela insulo] Margarita, kiuj estas regataj de la irana ambasado. Oni memoras ke, en la tempo de la balotkampanjo de Chávez, certa Mukhdad ŝajne estis tre malavara kun la nuna prezidanto. Tio meritas dankon kaj nun Irano volas fari de Venezuelo operacian bazon, interŝanĝe kun trejnado de venezuelanoj en iranaj organizoj de defendo de la islama revolucio. La terorismo estas inter ni.”*
“Hugo Chávez koncedis esti la ĉefo de reto de deliktuloj”, titolas El Nacional, la 21-an de marto. Sekvatage, Tal Cual elvokas “la vomadojn pro naŭzo kiujn provokis la koleraj paroloj per kiuj li volas timigi la landon”. Insultata, komparata kun Fujimori, Idi Amin Dada, Mussolini aŭ Hitlero, traktata kiel faŝisto, diktatoro aŭ tirano, la “bolivara” prezidanto ricevas atakojn kiuj, en kiu ajn lando, okazigus legitimajn akuzojn antaŭ tribunalo. “Konstanta kaj malrespekta agresado”, indignas lastan marton la ministrino pri komerco Adina Bastidas. “Min ili akuzas financi metadon de bomboj en la stratoj. Kaj mi ne povas defendi min. Se oni atakas ilin, ili plendos en Usono!” S-ro Chávez, kiu vorton en la poŝo ne serĉas, respondas al tiu amaskomunikila bombado, kelkfoje kun lingvaj mispaŝoj, precipe dum sia semajna elsendo, sur la sola televidoĉeno regata de la ŝtato, “Aló presidente!”. Sed liaj kritikoj ne estigas agojn celantajn regi la informilojn. Ekde lia enoficiĝo, eĉ ne unu ĵurnlisto malliberiĝis, neniu komunikilo estis fermita de la registaro. Tiu estas tamen akuzata “primoki la liberecon de informado” kaj “agresi la sociajn komunikilojn”.
La 7-an de januaro 2002, cento da simpatiantoj de la prezidanto sieĝas dum pluraj horoj la sidejon de El Nacional, kantas malamikajn sloganojn, krias “Diru la veron!”, truigas ĝian fasadon per pafaĵoj. “Oni observas efektive kreskon de incidentoj kontraŭ ĵurnalistoj”, konstatas s-ro Carlos Correa, ĝenerala kunordiganto de la organizo de defendo de la homrajtoj Proveca*, “kaj ian kriminaliĝon de ili. Kelkaj estis persone atakitaj. Se ne neniu mortis, estas tamen grave. Sed la posedantoj de la komunikiloj kiuj alprenis politikajn poziciojn kontraŭ Chávez, kio okazas — kaj oni ne scias plu kiu komencis, ĉu la ovo aŭ la kokino-, estas alfrontiĝo en kiu ne eblas plu racie diskuti pri la problemoj de la lando. Nun, diri, ke ne ekzistas esprimlibereco en Venezuelo, estas stultegaĵo.”
“Vi legas la novaĵojn, vi rigardas la televidajn aktualaĵojn”, plendas la jesuito Francisco José Virtuoso, “kaj vi havas la impreson ke la lando estas en plena alfrontiĝo. Kompreneble, tio altigas la etoson de streĉiteco.” Ĉar milito jam okazas, kaj ĉar ĝi estas la celata viktimo, la popola plimulto rebatas. Ĝi ne eltenas plu certajn ĵurnalistojn kiuj kredas sin super diablo kaj bona dio, nek tiun unuflankan kaj antidemokratan traktadon de la informado.
Kaj la incidentoj multiĝas. Ili alprenas la aspekton de alfrontiĝo, kiam la oficiala gazetara agentejo Venpres kvalifikas tri eminentulojn de la komunikila mondo “drogoĵurnalistoj”. La 19-an de marto, la kulpigitaj ĵurnalistoj — Ibéyise Pacheco (direktorino de Así es la noticia, membro de la grupo El Nacional), Patricia Poleo kaj la televida prezentisto José Domingo Blanco (Globovisión) — decidas maksimume dramatigi tiujn akuzojn. Post denunci la “persekuton” per kiu ili opinias sin celataj, sub la filmiloj kaj la fulmlumoj de ĉiuj komunikiloj kunvokitaj al la usona ambasadejo, ili vojaĝas al Vaŝingtono kie ili estas akceptataj kiel herooj! La artikolo, subskribita de certa J. Valeverde* kaj eksplicite malaprobita de la prezidanto Chávez, kondamnita de la ministro pri defendo, José Vicente Rangel, sekvigas sankciojn de la direktoro de Venpres, s-ro Oscar Navas, kaj ties demision. Kio ne malhelpas viglan kampanjon, en Venezuelo kiom eksterlande (v. Coups d’Etat sans frontières [Ŝtatarenversoj sen limoj]), kontraŭ la registaro akuzita voli “silentigi la komunikilojn”.
Koncerne la registaron aŭ ties apogantojn, la komunikiloj sciis tre bone uzi la strategion de la memrealiganta antaŭdiro. Brue denuncante la atencojn al la libereco, kiam tiu estis neniel minacata, praktikante mensogon kaj manipuladon, ili sekvigis reagon, kelkfoje puŝis siajn viktimojn al delikto kiu siavice estis prezentita kiel kaŭzo (kaj ne la sekvo) de iliaj malfacilaj rilatoj kun la povo kaj kun larĝa parto de la loĝantaro.
Kiel ne kondamni la agreson al televidaj aŭ ĵurnalistaj skipoj fare de apogantoj de la prezidanto Chávez? Sed kiel, por tiuj, akcepti esti traktataj tra la tutaj jaro kaj kolumnoj kiel “talibanoj”, “hordoj”, “krimuloj”? Kiel ne indigni ke profesiuloj, eĉ se senegale agresemaj kaj totale apartenantaj al la oligarĥio, estas traktataj kiel “drogoĵurnalistoj”? Sed kiel miri pri tiu devojiĝo se tiuj samaj profesiuloj obligas la falsajn kaj senbazajn akuzojn kontraŭ prezidanto sisteme prezentata kiel komplico de la kolombiaj “drogogeriloj”?
Kun sia viceto da potenculoj kaj steluloj kiel instigantoj, la amaskomunikiloj disvastigas ĉion de la aliaj agantoj de malstabiligo: la mastrara organizo de s-ro Pedro Carmona (Fedecámaras), la Konfederacio de la Venezuelaj Laboristoj (CTV) de s-ro Carlos Ortega, la disidentaj militistoj, la teknokratoj de la Nacia Nafto-Kompanio (PDVSA) kaj kelkaj diskretaj usonaj oficistoj*. Grupiĝintaj sine de la Gazetara Bloko Venezuela (BPV), la komunikiloj forĵetas definitive sian maskon kiam, pasante de la funkcio de observanto al tiu de aganto, ili aliĝas al la unua ĝenerala striko de la 10-a de decembro 2001.
Al la skribitaj “liberaj opinioj” — “Venis la momento por ŝanĝi la registaron. Por renversi ĝin”* — aldoniĝas la dubindaj manipuladoj sur la eta ekrano kaj en la radio. La 5-an de aprilo, du anoncistoj instigas, antaŭ la striko de la benzinejoj, la aŭtomobilistojn ĵeti sin sur la malfermitajn benzinejojn, kiuj estis rapide superŝutitaj. Ili provokas tiel artefaritan ĥaoson dum la striko estis nur tre parte sekvata.
Kiam, la 7-an de aprilo, s-roj Ortega kaj Carmona anoncas la ekon de la ĝenerala striko, Miguel Enrique Otero, direktoro de El Nacional, ĉeestante apud ili, esprimas sin nome de la komunikiloj: “Ni estas ĉiuj en tiu batalo, por la defendo de la rajto informiĝi”! Du tagojn poste, la BPV, kiu ĵus akceptis la novan usonan ambasadoron, s-ron Charles Shapiro, decidas apogi la strikon. Ekde nun, la televidaj ĉenoj elsendas dum horoj en rekta elsendo elde la sidejo de PDVSA-Chuao, kiun la opozicio faris la centro de siaj manifestacioj.
“Ni manifestaciu”, ordonas El Nacional, la 10-an de aprilo (nesubskribita ĉefartikolo). “Ni un paso atrás!” (“Eĉ ne paŝon retro!”), respondas fiksaj tabuloj elsendataj de Globovisión. “Ĉiuj marŝu”, insistas alia ĉeno, “Venezuelanoj, ĉiuj en la straton, ĵaŭdon la 11-an je la 10-a horo matene. Kunportu vian flagon. Por la libereco kaj la demokratio. Venezuelo ne kapitulacias. Neniu venkos nin.” La alvoko al renverso de la ŝtatestro fariĝis tiom evidenta ke la 9-an kaj la 10-an de aprilo la registaro aplikas la artikolon 192 de la leĝo de telekomunikiloj: pli ol 30-foje (por ĉiuj televid- kaj radi-stacioj) ĝi okupas la antenon por dek-kvin aŭ dudek minutoj por aŭdigi sian pozicion. La ĉenoj ĉirkaŭiras la disponon kaj dividas la ekranon en du partojn kaj daŭrigas alvoki al insurekcio.
La 11-an de aprilo, okazas en la amaskomunikiloj vertiĝa sinsekvo da gazetaraj konferencoj de militistoj kaj de civiluloj postulantaj la demision de la prezidanto. En RCTV, s-ro Ortega alvokas la opozicion marŝi al Miraflores (la prezidanta palaco). Kontraŭ 16 horoj, dum la konspirado aperas en sia tuta amplekso, la povo donas ordonon elŝalti la sendostaciojn de la privataj kanaloj. Globovisión, CMT kaj Televen malaperas dum kelkaj minutoj de la ekranoj antaŭ ol repreni siajn elsendojn danke al satelito aŭ kablo. Sur ĉiuj ekranoj, amputita sceno dissendata en maŝo, montranta armitajn kontraŭmanifestaciantojn pafantajn sur “la amaso de pacaj manifestaciantoj” (kiu ne troviĝas en tiu loko!), permesos atribui la viktimojn de tiu fatala tago al la Bolivaranaj Rondoj, la sociala organizo de la apogantoj de la prezidanto.*
Dum tiu tempo, la komplotantoj, inter ili s-ro Carmona, kunsidas en la oficejoj de... Venevisión. Ili restas tie ĝis la 2-a matene por prepari “la sekvon de la eventoj”, en kompanio de s-roj Rafael Poleo (posedanto de El Nuevo País) kaj Gustavo Cisneros, ŝlosilfiguro de la puĉo. Multmilionulo kubodevena, posedanto de Venevisión, li regas komunikilan imperion de monda amplekso — Organisación Diego Cisneros-, en 39 landoj per 70 entreprenoj.* Li flegas tre amikajn rilatojn kun s-ro George Bush (patro). Se ili ludas kune golfon kaj se, en februaro 2001, la iama prezidanto de Usono pasis feri-semajnon en sia venezuela bieno, la du homoj deziras arde (kaj inter alie) la privatigon de PDVSA*. S-ro Otto Reich, usona ŝtatsekretario pri interamerikaj aferoj, koncedas poste ke li “parolis du aŭ tri fojojn” kun s-ro Cisneros tiunokte.*
Je la 4-a matene (la 12-an de aprilo), kaj por eviti sangelverŝon, la prezidanto Chávez lasas sin aresti antaŭ ol esti transportita al la malproksima insulo Orchilla. Sen prezenti subskribitan aŭ registritan tekston ebligantan konfirmi la informaĵon, la komunikiloj anoncas ĥore lian “demision”. La mastro de la mastroj, s-ro Carmona, proklamas sin mem prezidanto, dissolvas ĉiujn konstituciajn, legitimajn kaj demokratiajn povojn. Ekde la antaŭa ĝis tiu ĉi vespero je la 22-a horo, la unua komunikilo fermita ekde la ekofico de la registaro, la sola komunikilo je ĝia despono, la ŝtata ĉeno Venezolana de Televisión (VIV) ĉesis elsendi, perforte trudite.*
La komunikiloj festas la ŝtatrenverson (sed cenzuras ĉian uzadon de tiu esprimo). Akceptante sur Venevisión, ekde la 6-a 45 matene, la admiralon Carlos Molina Tamayo kaj s-ron Victor Manuel García, la direktoron de la enketinstituto Ceca, la animanto Napoleón Bravo gloras sin esti pruntinta sian personan domon por surbendigi, kelkajn tagojn antaŭe, la alvokon al ribelo de la generalo González González. S-ro Garcia siaflanke elvokas lian rolon en la operacia centro de la ribelaj militistoj, en Fort Tiuna: “Iumomente mankis al ni la komunikaĵoj, kaj mi devas danki al la komunikiloj por ilia solidareco, la tuta kunlaborado kiujn ili alportis al ni por atingi tiujn komunikadojn kun la ekstero kaj por doni la direktivojn kiujn indikis al mi la generalo González González.”
“Paŝo antaŭen”, titolas triumfe El Universal. La ĵurnalisto Rafael Poleo, kiu kunsubskribis la protokolon de la unua kunveno de la puĉista stabo, prenas sur sin la taskon (kun aliaj) redakti la fondo-akton de la nova registaro (en la posttagmezo, lia filino Patricia Poleo ricevas la proponon de la “prezidanto” Carmona transpreni la direktadon de la Centra Oficejo pri Informado). Kontaŭsubskribita de la mastraro, la eklezio kaj la reprezentantoj de pseŭdo-“civila socio”, la dekreto kiu ratifas la starigon de diktaturo estas subskribita ankaŭ de s-ro Miguel Angel Martínez nome de la komunikiloj. Ĝi estas legata de s-ro Danie Romero, privata sekretario de la iama socialdemokrata prezidanto Carlos Andrés Pérez kaj... salariata de la grupo Cisneros.
En la ebrieco de la venĝo, la subpremado petolas. Inter la sinistraj bildoj de arestado de la ministro pri internaj aferoj, s-ro Ramón Rodríguez Chacín, aŭ de la parlamentano Tarek William Saab, hukriataj kaj frapataj de furioza amaso veninta de la belaj kvartaloj, RTCV lanĉas “homĉasadojn” publikigante liston de la plej priserĉataj eminentuloj kaj per rekta elsendo montras, en la senspiriga ritmo de usonecaj aktualaĵoj, la plej brutalajn traserĉadojn. Aliflanke, rekte elsendata de ĉiuj ĉenoj, la gazetara konferenco de la ĝenerala prokuroro de la Respubliko, s-ro Isaias Rodríguez, estas brutale interrompita post kvin minutoj, kiam li elvokas la ekscesojn de la “provizora registaro” kaj denuncas la “ŝtatrenverson”.
La 13-an de aprilo, la homamasa ondego de la subtenantoj de s-ro Chávez inundas la stratojn, la lojalaj oficiroj reprenas la kontrolon de la situacio. Tamen nur pere de CNN en hispana lingvo — kaptebla nur per la abonantaj de la kablo-, per la interreta paĝo de la madrida El País kaj de la londona BBC, la venezuelanoj ricevas informojn. Proksimume je la 14-a horo, anoncante la ribelon de la 42-a brigado de paraŝutistoj de Maracay, CNN ekmiras: “La lokaj komunikiloj diras nenion.” Efektive, la “liberecon de informado” tiom laŭte postulata, sekvis la leĝo de la silento... Agoplenaj filmoj, kuir-receptoj, telenovelas, desegnofilmoj kaj bazpilka matĉo de la grandaj usonaj ligoj olupas la etan ekranon (RCTV), interrompitaj nur de la reelsendo de la sekvenco en kiu la generalo Lucas Rincón anoncis la “demision” de la prezidanto Chávez.
Krom la miloj da konektoj kun interreto kaj la alvokoj ekde poŝtelefonoj, tiun black-out povis rompi nur la alternativaj komunikiloj. Popolaj gazetoj, televidoj kaj radioj estiĝis dum la lastaj jaroj en la barrios kiel grava spaco de civitanaj komunikado kaj informados. Sed, kun siaj modestaj spertoj, ili estis krome la unuaj celoj de la “demokrata transiĝo”. “Chávez neniam postulis de ni disvastigi liajn paroladojn aŭ fari propagandon por li”, atestas Thierry Deronne, animanto de Teletambores. “Kontraŭe, la puĉistoj hezitis eĉ ne sekundon aresti niajn respondeculojn kaj rekvizicii niajn sendilojn, por bari al la loĝantaro ĉian eblecon informiĝi alie ol per la komunikiloj de la ŝtatrenverso.” En Karakaso, Radio Perola, TV Caricuao, Radio Catia Libre, Catia TV spertas traserĉadojn, brutalaĵojn kaj arbitrajn arestadojn. Kiujn neniu denuncas.
Fine de posttagmezo, aregoj amasiĝas antaŭ RCTV (poste Venevisión, Globovisión, Televen kaj CTM, kiel antaŭ la fasadoj de la ĵurnaloj El Universal kaj El Nacional), ĵetas ŝtonojn kaj devigas la ĵurnalistojn dissendi mesaĝon kiu postulas la revenon de “ilia” prezidanto. Netolerebla atako kontraŭ la komunikiloj! La epizodo okazigas la kompatindan scenon de ektimaj ĵurnalistoj kiuj, per help-alvoko tra la ondoj forgesas sian puĉistan konduton: “Ankaŭ ni estas parto de la popolo, ankaŭ ni estas venezuelanoj kaj ni plenumas nian devon. Ne eblas ke apogantoj de la subkolonelo Hugo Chávez [forgesante preterpase ke li estas la ŝtatestro] konsideru nin kiel siajn malamikojn.”
Oni devas tamen atendi 20 horojn kaj la rekomencon de la sendado de la ŝtata ĉeno Venezolana de Televisión — refunkciigita de aktivuloj de la komunumaj informiloj, helpate de militistoj de la prezidanta gvardio — por ke falu la muro de silento kaj ke la venezuelanoj eksciu: la situacio ŝanceliĝas.
Kun la escepto de Ultimas Noticias, eĉ ne unu ĵurnalo aperas sekvatage por anonci la revenon de la legitima prezidanto. La privataj televidoĉenoj elsendas neniun informbultenon — nur Globovisión sendas la informojn de la internaciaj gazetar-agentejoj.*
Kvankam la restarigo de la demokrata normaleco okazigis nenian subpremon kontraŭ ili, la amaskomunikiloj daŭre prezentiĝas kiel viktimoj, dediĉas hegemonian spacon al la “herooj de la ŝtatrenverso”, parolas pri “potenc-vakuo”, postulas la demision de la prezidanto Chávez traktata kiel “murdisto”. La “komunikiloj de la malamo”, vidate kaj sciate de ĉiuj, volas esti tutsimple la “komunikiloj de la puĉo”.
Vd ankaŭ, de la sama aŭtoro: Malstabiligo en Venezuelo (la 13-an de decembro 2002)
kaj Ignacio Ramonet: Perfekta krimo.
Post plenfrapa fiasko dum la provo de ŝtatrenverso de la 11-a de aprilo 2002 kontraŭ la prezidanton Hugo Chávez, la venezuela opozicio, balota minoritato gvidata de la mastrara organizo Dececamaras, la sindikata burokrataro de la Konfederacio de la laboristoj de Venezuelo (CTV) kaj grupiĝo de tradiciaj partioj kaj organizoj sine de la Demokrata Kunordigado, lanĉis sin en novan provon de malstabiligo. En multaj trajtoj tiu memorigas la strategion kiu, en Ĉilio de la 1970-aj jaroj, preparis la renverson de Salvador Allende. Se la ĝenerala striko, unue “nelimigita”, poste “nerevokebla”, lanĉita la 2-an de decembro de siaj gvidantoj — la mastraro estis promesinta pagi la strikotagojn! — estis nur parte sekvata kaj maldensiĝas ĉiutage pli, reaperis ĉiuj ingrediencoj de la scenaro de la aprila puĉo:
‣ alvokoj al civila kaj militista ribelo lanĉita el la “liberigita zono” de la placo Altamira (la ŝikaj kvartaloj de Karakaso) de grupo de oficiroj kiuj partoprenis la provon de ŝtatrenverso de la 11-a de aprilo;
‣ akrigo de la tensioj fare de amaskomunikiloj transformitaj al propagandomaŝino kaj disvastiganta, dek-ok horojn tage, senĉese, la tezojn de la opozicio kaj alvokante malkaŝe al renverso de la legitima prezidanto;
‣ kreado de taŭgaj kondiĉoj por perfortaj agoj kiuj liveru pretekston por alvoki la internacian komunumon por ke ĝi “ĉesigu la ĥaoson”. Pafado sub ankoraŭ ne klarigitaj cirkonstancoj mortigis tri kaj vundis 20 homojn de la opozicio, la 12-an de decembro, dum kiu iu individuo, kiu estas arestita, pafis en la amason, en la placo Altamira. La hazardo bone aranĝis la aferon, ĉar la dramo okazis precize kiam unu el la gvidantoj de la opozicio, s-ro Carlos Ortega, esprimis sin rekte en la televido, kio ebligis al li tuj kvalifiki la prezidanton “murdisto”, akuzante lin mendinto de la krimo. Sen esploro nek ia ajn retropaŝo, la akuzo estis disvastigita de ĉiuj privataj komunikiloj;
‣ utiligo de la viktimoj de tiu “masakro de Altamira” por lanĉi la operacion “ekonomia malstabiligo” paralizante — pere de ĝiaj superaj oficistoj, la teknokratio de la “nafto-generaloj” favoraj al ĝia privatigo — la ekonomian koron de la lando, la ŝtatan naftokompanion PDVSA.
Tiu lasta dispono gravis. La ĉesigo de la produktado plene frapis la eksportkapaciton, provokante perdojn taksitajn de 50 milionoj dolaroj tage kaj interrompante liveradojn de PDVSA, precipe al Usono. En la kunteksto de la “antaŭmilito” en Irako, tiu manko de unu el ĝiaj precipaj liverantoj donas al Vaŝingtono pretekston por fortigi la premon — inkluzive per la ĝenerala sekretario de la Organizo de Amerikaj Regnoj (OAR), s-ro César Gaviria, ĉeestante en Karakaso por antaŭenigi la dialogon — por tuja organizado de balotoj, ekster la konstitucia kadro. Ankoraŭ pli radikala, la opozicio postulas “la demision” de la oficanta prezidanto. Estas vere ke en la nuna stato de la fortrilatoj, ĝi verŝajne perdus la balotojn — se oni ne malpermesus s-ron Chávez partopreni ilin, jen tre aparta koncepto de demokratio!
Tion montras la evoluo de la situacio en la lastaj tagoj. Ekde la 11-a de decembro, agacita de la malama propagando kiun elverŝas la privataj komunikiloj, la subtenantoj de la prezidanto amasiĝas regule kaj pace, kriante “diru la veron!”, ĉirkaŭ la sidejoj de la televidkanaloj kaj la ĵurnaloj. Ĉiutage la defendantoj de la demokrata leĝeco surstragiĝas kaj certigas sian pli grandnombran ĉeeston. Helpate de tiu popola mobilizo kaj de la armeo (purigitaj de siaj ribelaj oficiroj post la 11-a de aprilo), la povo ŝajnas iom post iom repreni — eĉ se nur parte ĝis hodiaŭ — la kontrolon de PDVSA.
La venezuela registaro ricevis, en ĉi-lastaj tagoj, multnombrajn subten-mesaĝojn: Grupo de la Verduloj/ALE kaj Eŭropa Unitara Maldekstro-Nordia Verdula Maldekstro en la Eŭropa Parlamento; 16 usonaj membroj de la Ĉambro de Reprezentantoj, 39 NRO kaj proksimume 200 eminentuloj — ankaŭ usonaj-, kiuj petas la prezidanton George W. Bush la apogon de Vaŝingtono al demokrate elektitaj registaroj; la argentinaj naftosindikatoj; la Unika Sindikata Centralo de Urugvajo; la kolombia Laborista Sindikata Unio de la naftoindustrio (USO); la Unitara Centralo de la Laboristoj de Ĉilio (CUT); la Konferenco de Naft-Eksportaj Landoj (NEL); ktp.
Pro sekurecaj kialoj, la usona registaro permesis al parto de sia diplomatia personaro forlasi Venezuelon. Ĉar la opozicio bezonas “viktimojn”, kiel la 11-an de aprilo 2002 (v. Dans les laboratoires du mensonge au Venezuela [En la laboratorioj de la mensogo en Venezuelo]), provokoj kaj memorganizitaj atencoj povus malheligi la proksiman estonton. Ĉar de la solvo de tiu batalo kun forta nafto-odoro dependas la estonto de Venezuelo. Kaj de la sociaj reformoj kiujn tiu lando urĝe bezonas.
Maurice LEMOINE
Ndlr: Vd ankaŭ, de la sama aŭtoro: En la laboratorioj de la mensogo en Venezuelo. Tiu artikolo prilumas la rolon kaj konduton de la venezuelaj amaskomunikiloj antaŭ, dum kaj post la puĉo de la 11-a de aprilo 2002,
kaj Ignacio Ramonet: Perfekta krimo
La 1-an de januaro 1994, en Chiapas * ne evitas la klifojn de la “aktivist”-sindromo — la ekskluzivecon por la zapatismo — ĵetante kelkajn pikojn al la “kaviara maldekstro” aŭ al la “utilaj idiotoj” — certaj personoj, kiuj renkontiĝis kujn la subkomandanto Markos*. Ili tamen liveras simpatian rakontadon pri la okazaĵo*.
Oni retenos el La Fragile Armada* la ducent paroladojn, leterojn kaj komunikaĵojn de la marŝo kaj la tekston de Joani Hocquenghem, en kiu la ribela subkomandanto Markos severe traktas “Alena-n de Prout kaj ties blatoj-n” , ŝercante pri siaj propraj troigoj: “Gefratoj, jes ja konsentite, mi puŝas iomete, sed memoru ke ne komencis ni.” La aŭtoro tamen ne forgesas la malpli konatajn, kiel la komandantinon Yolanda, luktanta kun la malfaciloj de la transprenita tasko: “Ni iros mem [al Meksikurbo] por diskuti, kvankam ni havas multajn problemojn kun la vortoj, kiujn ni ne komprenas, sed ni faros, kion ni povos.”
Du el inter la aŭtoroj de tiu verko bedaŭrinde dedicas sin al ekzerco jam klasika: uzi la zapatistojn por malkvalifiki la aliajn armitajn movadojn de Meksiko kaj de la kontinento. Tamen, pasante tra la meksika stato Guerrero, ĉu Markos ne faris saluton al la memoro de Lucio Cabañas kaj de Genaro Vasquez, revoluciuloj falintaj komence de la jaroj 1970? Li same salutis kaj dankis la ankoraŭ nun aktivajn gerilanojn. Certe, la zapatista movado markis tranĉon: “Revoluciulo volas ĉiam transformi la aferojn desupre”, diras Markos en interparolado kun Ignacio Ramonet, “dum la socia ribelulo volas ŝanĝi ilin desube*.” Jen pro kio tiu maltipa movado, notas la aŭtoro, “kiu iel kreis la unuan simbolan ribelon kontraŭ la tutmondiĝo”.
Tamen, konsideras Carlos Montemayor, “la EZLN ne kompreneblas marĝene de la kompleksa armita proceso [kiu evoluis en Meksiko] en ĉi lastaj jardekoj*”. Kaj la meksika verkisto, elstara konanto de la revoluciaj grupoj de Meksiko kaj de Latinameriko, asertas: “La gerilo ne komencis la perforton; la gerilo estas la armita kaj lasta fazo de senretena, kruela kaj mortiga perforto de la politiko de la grupoj de la povo.”
Pro tio lia antaŭaverta demando — la verko publikiĝis en Meksiko en 1998: “Kiujn sociajn kaj politikajn dimensiojn ampleksas la vorto ‘terorismo’? Popolo leviĝanta por rezisti kontraŭ invado, aŭ por defendi sin kontraŭ masakroj, malsato, rasismo, subpremo aŭ kontraŭ la mizero, ĉu ĝi estas terorista?” La unua reago de la povo vid-al-vide de gerila grupo ne estas militista aŭ polica; ĝi provas malkvalifiki ĝin! Eĉ kun la risko provoki eskaladojn kaj devojiĝojn kaj malfortigi, kiel faras la prezidanto Vincente Fox kun la zapatistoj, kiuj estas ja la “alternativo al rezistado de fundamentisma tipo kie oni trovas fanatikajn ultranaciistajn movadojn, kiuj povas fari mortigajn atencojn nome de siaj valoroj, kaj kiuj proponas al la tutmondiĝo respondon tute same absurdan, dogmatikan kaj malracian*”. Antaŭaverta ankaŭ li, la subkomandanto Markos!
Depost la politika-homhelpa fiasko sur fono de genocido en Ruando, en 1994, Francio malpermesis al si militistan engaĝiĝon sur la afrika kontinento. Ĝi limigis siajn agadojn en kunlaborado aŭ subtenado al regionaj porpacaj militfortoj kaj en izolitaj evakuoj de siaj ŝtatanoj — kiel en 1997 sur la du bordoj de la riverego Zairo okaze de la konkero de Kinŝaso far la ribelantoj, kaj poste dum la enlanda milito en Brazavilo.
Tiun novan sintenon de eksa kolonianta potenco, kiu sin diferencigis de la aliaj konservante militistajn bazojn sur la kontinento, resumis en 1997 la ĉefministro Lionel Jospin: “Nek entrudiĝo, nek indiferento”*. Estigante veran “tertremon en la areno”, la socialista registaro rifuzis interalie — spite al la deziro esprimita de prezidanto Jacques Chirac — sendi trupojn en Eburbordon okaze de la “Kristnaska puĉo” de 1999, kiu forpelis prezidanton Henri Konan Bedie. La “dinosaŭroj”, nemoveblaj regnestroj de la “franclingva marĉo”, tiujn hezitojn ne komprenis, kaj same ankaŭ iuj francaj militistaj responsuloj, el kiuj iu asertis: “Nome de la sekureco de la francaj ŝtatanoj, ni estus restarigintaj la ordon kaj residigintaj Bedie”.
En Eburbordo, la 23-an de septembro 2002, kolonelo Charles de Kersabiec, komandanto de la 43-a marinfanteria bataliono, kiu estis ĵus manovrinta sur la flughavenon de Yamoussoukro, konfirmis, ke neniel ajn la francaj militistoj enmiksiĝos en krizo centprocente “kontraŭebura eburborda”. Tamen, unu semajnon poste, post kiam 2100 alilandaj ŝtatanoj (interalie francoj kaj usonanoj) estis evakuitaj el Bouake — la dua urbo de la lando — okupita de la ribeluloj, la franca militista taĉmento tamen ne retiriĝis, okupante Yamoussoukro-n, la politikan ĉefurbon kaj ties ĉirkaŭaĵojn.
Fakte celate inter du pafadoj, tiuj francaj militistoj troviĝas insultataj samtempe de la “patriotoj” de Abidjan kaj de la ribeluloj de Bouaké. Sur la tereno, komenciĝe de oktobro, franca kolonelo asertis: “Se la ribelantoj atakvenas, ilin mi kontraŭblokos”. Dume vidalvide sammomente unu el la ribelestroj sciigis sian incitiĝon: “Francio al ni kreas tro multe da problemoj. Ĝi utilas kiel ŝildo. Ĝi malebligas nian antaŭeniron. Sen ĝi ni jam estus en Abidjan”. Post “senvizaĝa puĉo”, kompletigita de klasika evakua operaco, ja kvazaŭ neintence postvenis militista intermetiĝa taĉmentado, implikante milon da francaj paraŝutistoj, marinfanterianoj kaj legianoj.
Oficiale la misio rolas por malebligi alfrontiĝon, atendante la finpretiĝon de dubinda okcidentafrika pacsoldataro, sub la patroneco de la “Ekonomia Komunumo de la Okcidentafrikaj Regnoj” (EKOAR)*. Sed pli verŝajne — tial ke ne naskiĝas tiu nova avataro de Ecomog* — tio por la misio signifas ŝirmi Abidjan kaj ankaŭ la sudajn regionojn kaj la “utilajn” centrojn de la lando, tio signifas malinstigi la ribelulojn antaŭeniri, tio signifas senmovigi la fronton, atendante denovan sinregadon de stampedinta ebura armeo. Kaj prenante sur sin la riskon oficialigi, almenaŭ provizore, faktan duonigon de la lando (vd la sameldonan artikolon de Tiemoko Conlibaly)*.
La devojiĝo de la komisioj donitaj al la operaco “Unukornulo” plian fojon pruvis, ke estas maldika la limo inter iu operaco laŭdire “homhelpa” kaj iu engaĝiĝo povanta sur la tereno plifortigi unu aŭ alian el la du partioj. Ĝis la mezo de la 1990-a jardeko, ĝis la katastrofa aventuro en Ruando, en la antaŭa franclingva rezervejo, la urĝaj militistaj intervenoj plej ofte finatingis agadojn favorajn al aliancaj reĝimoj laŭ kelkfoje kontestindaj kondiĉoj: la abrupta “purigado” de la Bamileke-a lando en Kamerunio komence de la 1960-a jardeko; la ĉiam refaritaj intervenoj en Ĉadlando por kontraŭstari la ofensivojn de la ribeluloj de nordo; la sinsekvaj paraŝutadoj sur la minejajn provincojn de eks-Zairio en la 1970-a jardeko; la interveno en Gabono en 1990; la subteno al la franciemaj solduloj (Angolo, Gvineo, Benino, Komoroj). La franca armeo estis intervenanta kadre de akordoj por defendo subskribitaj kun sep regnoj kaj por militista kunlaboro kun dudek-kvin landoj, pere de reto de militfortoj antaŭpostenintaj sur kvar bazoj (vidu la mapon), kaj ankaŭ dank’al konstantaj interŝanĝoj kun la lokaj armeoj (ĉiujare dek-kvino da milittrejnadoj kaj 250 haltoj de ŝipoj de la nacia ŝiparmeo).
Ĉi-foje denove kaj pro insista peto de la registaro de Abidjan, Parizo — tamen rifuzante funkciigi la tradician defendtraktaton francan-eburan, startigeblan nur kaze de “deekstera atako” — finfine konsentis liveri al la nacia armeo, kadre de la “normala” militista kunlaboro, subtenon por transmisiado, transportado kaj proviantado, tiel riskante implikiĝi pli profunden en la konflikton. Ŝajne limigita, kaj cetere prikonsentita post dek tagoj kaj multaj hezitoj, tiu “loĝistika” subteno kontribuis redoni al la ebura komandantaro kvazaŭan viglecon kaj efikecon. “Francio ne forlasos nin” sekve komentis la ebura ministro pri defendo, antaŭ ol esti mem eksoficigita. “Parizo elektas Gbagbo-n” konkludis la plejmulto el la gazetoj.
Krome, post la finaranĝo de unua batalhalto je la 17-a de oktobro, la francan armeon, kiu estis transportinta kaj sekuriginta plurajn afrikajn diplomatojn kaj oficirojn de la “kontaktgrupo” de EKOAR, oficiale komisiis la eburborda prezidanton, por provizore kontroli la aplikadon de la akordo. Kaj por fakte plenumi la ĉiam rifuzitan “sinintermeton” inter ebura armeo decidinta resti militpreta (“Niaj policfortoj estas plifortiĝontaj”) kaj ribeluloj rifuzantaj fordoni la armilojn (“Ni neniam fidis al Gbagbo”).
Laŭ la franca vidpunkto, la interveno estis trudita de pluraj faktoroj: la antaŭtimo pri disrompiĝo de la antaŭa okcidentafrika franclingvia “montrofenestro” (kiu tuj misefikus al la regiona stabileco); la premego konsistigita de la ĉeesto de usonaj specialaj militfortoj (kiuj unuafoje estis senditaj en la regionon, montrante ke Francio ne plu estas centprocente fidata); la ekinterveno de la armeoj de Niĝerio kaj eĉ de Angolo; la dissvarmo de armilvendistoj, solduloj, spionoj, eksmilicianoj saviĝintaj el la enlandaj militoj de Liberio kaj de Sieraleono; kaj la deziro sendi trankviligan signalon al ĉiuj “amikaj” reĝimoj de la regiono.
Dume pli intervenisma diplomatio sur la kontinento devos konsideri, ke tiuj fremdaj militistaj entrudiĝoj estas malpli bone tolerataj de la lokaj popolopinioj. Kaj ke la francaj militistoj mem ne plu havas la “afrikan kulturon”, kiu konsistigis ilian forton: la plejmulto de la soldatoj antaŭpostenintaj sur la nigrula kontinento estas anoj de “moviĝaj rotoj” el regimentoj bazitaj en metropola Francio, anstataŭataj ĉiun kvaran monaton, daŭre enfermitaj en la kazernoj; la kadrularo, taskite dum la lastaj jaroj regi la profesiigon kaj la “alorientan malfermon” de la franca militistaro, ankaŭ estis kondiĉata de la neintervenema sentaro de la maldekstraj registaroj inter 1981 kaj 2002. Estas for la etoso de “armfrateco”, kiun prizorgis la 5-a Respubliko dum siaj komencaj jaroj.
La kreditoj atribuitaj al la eksteraj operacoj kaj al la transmaraj bazoj, kaj ankaŭ ties efektivaj kiomoj, estis cetere malpliigitaj je unu triono ekde 1988. Parizo ankaŭ findecidis evakui siajn bazojn de Bangui kaj de Bouar, en la Centrafrika Respubliko. En Ĉadio, la nombro de militistaj kunhelpantoj estis sesonigita en malpli ol dek jaroj. Ĝibutio, longtempe monopoligita de la franca armeo, nun akceptas germaniajn kaj usonajn soldatojn, kaj petas revizion de la defendtraktatoj kun Parizo.
La plejmulto de la defendtraktatoj aranĝitaj kun ses aliaj landoj de la kontinento datiĝas de la 1960-a jardeko, de la tempo de la “Komunumo”*, escepte por Kamerunio (1974) kaj Komoroj (1975). Iuj traktateroj rilatantaj la ordtenadon estas sekretaj. Se tiuj traktatoj estis kelkfoje nuligitaj (kiel en Madagaskaro en 1973), ili estis malofte reviziitaj kaj estas rigardataj kiel “kadukaj”. En 2000 la komisiono pri defendo de la franca Nacia Asembleo postulis, ke estu kontrolotaj la eksteraj operacoj koncernantaj francajn militistojn kaj la defendtraktatoj far “parlamenta instanco rajtigita pri la defendo”. Sed tiu aparta aranĝo estis neniam starigita, kaj la franca parlamento — al kiu estis “prikonsentita” en oktobro 2002 debato pri la krizo kun Irako — ne povis doni sian opinion pri la operaco “Unukornulo” en Eburbordo, same kiel ĝi ne estis demandita ekzemple pri la registara politiko dum la politika-militista krizo en Madagaskaro inter januaro kaj junio 2002.
Por malkonfirmi ajnan “malengaĝiĝon” el la afrika kontinento, la francaj militistoj sin kroĉas ĉe la nova sistemo “Recamp” (Plifortigo de la Afrikaj Kapabloj por Subteno de la Paco)*, al kiu estas dediĉita unu kvinono de la buĝeto por militista kunlaboro. Tri trejncikloj dum du jaroj por armeoj de okcidenta Afriko, poste de centra Afriko, kaj antaŭ nelonge de orienta Afriko — kompletigotaj de manovroj en Senegalo, en Gabono kaj en Tanzanio — estas organizitaj depost 1996. Ili celas, en ĉiu granda regiono trejni intermetiĝan batalionon kaj provizi ĝin per militinstrumentoj lokitaj en Dakaro, Liberurbo kaj Ĝibutio. Tiu aparta aranĝo kompletiĝas per regionaj centroj por speciala trejnado, kiel “la lernejo de la pacsoldatoj” en Zambraco (Eburbordo).
Tiu projekto, stampita de “ĉiuflankismo” efikas al la franca armeo kiel “savilo”. Sin metante sub la patronecon de Unuiĝintaj Nacioj kaj de Afrika Unuiĝo, ĝi enskribiĝas senpere en la strebadon por respondecigi la afrikanojn mem pri la sekureco de la regiono. Sed la aranĝo ankoraŭ ne estas funkciiva, kion elpruvis la krizo en Eburbordo: unu monaton kaj duonon post la ekmilito, neniu afrika “pacsoldato” jam estis taĉmentita sur la terenon, kio instigis la francajn militistojn danĝere rekomenci la antaŭajn “baroud-ojn”*.
Pri la titolo:*
Fine de januaro 2003, Portalegro* estos la urbo de ĉiuj forumoj. La ĉefurbo de la ŝtato Rio Grande do Sul (Brazilo) akceptos triafoje la Mondan Socialan Forumon (MSF), de la 23-a ĝis la 28-a. Preskaŭ 5 000 organizoj el 121 landoj, reprezentataj de 30 000 delegitoj, partoprenos ĝiajn laborojn en dekoj da konferencoj, laborgrupoj, atestadoj kaj rondaj tabloj de dialogo kaj debatoj kaj ankaŭ en pli ol 1 500 atelieroj kaj seminarioj.*
Le Monde diplomatique kaj pluraj el ĝiaj eksterlandaj eldonoj ĉeestos en Portalegro. Ignacio Ramonet prelegos pri la rolo de la komunikiloj kaj Bernard Cassen animos laborgrupon pri la temo “Tutmondigo, informado kaj komunikado”* . Jam nun, kune kn la internacia kooperativa gazetaragentejo International Press Service (IPS), Le Monde diplomatique kaj ĝia brazila eldono kreis sendependan ĵurnalistan retpaĝon, kiu enhavas informojn, analizojn kaj kontribuaĵojn de multaj personoj pri la temoj debatotaj en la MSF 2003.
Cetere, la 27-an de januaro, nia gazeto partoprenos la publikan fondon de la internacia asocio Media Watch Global (Internacia Observejo de la Komunikiloj) proponita en la MSF de januaro 2002, kaj kiujn certaj observantoj jam nomis “Attac internacia de la komunikiloj”... Tiu iniciato celas efektive respondi al la zorgoj de la civitanoj de ĉiuj landoj kaj doni al ili rimedojn por reagi al la potenco de gigantaj firmaoj de la komunikado, ideologiaj vehikloj kaj ekonomiaj profitantoj de la liberala tutmondiĝo.
En la interreta erao, la superabundo da informoj tradukiĝas per eksponenta kresko de manipuladoj, falsadoj, mensogoj kaj opini-influaj kampanjoj. Jen pro kio nepras malinfektado, senpoluciigo de la komunikiloj per ellaborado de kion oni povus nomi “ekologio de informado”.
Multaj komunikiloj bazigas sian propran liberecon sur la entreprena libereco, konsiderata kiel la unua de la liberecoj. Sed ĉu la entreprena libereco povas servi kiel preteksto por disvastigi falsajn novaĵojn, malveraĵojn aŭ kalumniojn? La libereco de la komunikiloj implicas socian respondecon kaj devas uziĝi sen malestimi la socion.
Antaŭ nelonge, la komunikiloj, “kvara potenco”, kiu, sine de la demokratioj, kontraŭagis la misuzojn de la tri aliaj (leĝdona, plenuma, jura), fariĝis unu el la precipaj potencoj en niaj opiniaj kaj informadaj socioj: ili akumulas efektive ekonomian potencon kaj ideologian hegemonion. Siavice ili nun, kaj manke de kontraŭpovo, subpremas. Nepras do inventi “kvinan potencon” por protekti la socion kontraŭ iliaj misuzoj, defendi la informadon kiel publikan posedaĵon kaj por postuli la rajton scii kiel civitanan rajton.
En ĉiu Nacia Observejo de la Komunikiloj al kies starigo ĝi kontribuos, Media Watch Global celas kontribui al la konstruado de tiu “kvina potenco”. Ĝia forto estos precipe morala: ĝi eldiros etikajn admonojn; ĝi sankcios pekojn kontraŭ la profesia honesteco pere de raportoj kaj studaĵoj kiujn ĝi tre larĝe disvastigos.
Ĉar la informado ne povas esti garantiata sole per organizoj kunigantaj nur ĵurnalistojn, tiuj Observejoj kunigos statute tri tipojn de fondomembroj: 1-e profesiajn ĵurnalistojn — de la tradicia aŭ alternativa gazetaro — aktivajn aŭ pensiulajn, de ĉiaj komunikiloj (skribaj, aŭdaj, vidaj, interretaj); 2-e universitatanojn kaj esploristojn de ĉiaj fakoj, kaj aparte specialistojn pri komunikado, pri informado kaj pri komunikado; 3-e “konsumantojn” de komunikiloj: moralajn personojn (asociojn de legantoj, aŭdantoj kaj televidspektantoj) kaj fizikajn personojn: intelektulojn, aktorojn kaj ĝenerale eminentulojn konatajn pro sia morala staturo. Ĉiu interesita civitano estas invitita fariĝi aktiva membro, en ĉiuj sencoj de la vorto, de la tiel kreitaj diversaj Naciaj Observejoj.
La tezo de la kunpuŝiĝo de la civilizacioj celas kulpigi la “krimajn malamikojn” de Usono pri la fiaskoj de la tutmondigo. Ĉar la dominado de Usono dependas ankaŭ de ties kapablo produkti persvadajn kaj mobilizajn diskursojn. Sed, por gardi siajn interesojn, Vaŝingtono ne havas alian eblecon ol etendi sian dominadon, trudante siajn administrajn, jurajn kaj teknikajn normojn. Obeeme ĝiaj eŭropaj aliancanoj portas la pliparton de ŝarĝoj de tia sistemo.[1]
La epoko ŝajnas tre malproksima en kiu la pensuloj de la tutmondigo esprimis sen kaŝpensoj sian fieron esti ĉesigintaj la dupolusan dispartigon de la planedo. Ekde la 11-a de septembro 2001, efektive, la konfido en la virtoj de la ekonomia kaj financa tutmondiĝo serioze malŝvelis, eĉ ĉe la plej grandaj optimistoj. La espero esti alvenintaj al la “fino de la historio” rapide stumblis, en la usona literaturo, super la “ŝoko de la civilizoj”. Maniero diri ke se la projekto de “feliĉa tutmondiĝo”, volata kaj portata de la okcidentanoj, fiaskis, tiam pro kulpo de iliaj malamikoj, mensbaritaj obskuristoj.
Valoras la penon reiri al la dialogo en la 1990-aj jaroj inter la disĉiploj de Francis Fukuyama kaj tiuj de Samuel Huntington*. La kontinentaj eŭropanoj vidis en ĝi nur fuŝe verkitan filozofian disertacion. Ili ne komprenis ke la du tezoj, anstataŭ esti kontraŭdiraj, kompletigis unu la alian. Ili ankaŭ ne kaptis la uzon al kiuj ili estis destinitaj. Necesas memori ke la usona pensado estas unue utilisma, precipe kiam ĝi havas ideologiajn kaj strategiajn implicojn: la teorio de la fino de la historio havis la funkcion akompani la usonan dogmon de la unua tutmondigo, la “feliĉan tutmondiĝon”. Tiu ideologia koncepto rapide rompiĝis sur la realaĵoj de geopolitiko kiu rifuzis oferi sin sur la altaro de la financa tutmondigo. De Irano ĝis Kolombio, de Kubo ĝis Irako, sen kalkuli kelkajn pliajn grizajn zonojn kiel Balkanio, Somalio aŭ Afganio nek kelkajn pulvejojn kiel la Proksiman Orienton, restis tre aktivaj pereigaj fortoj. Ili ne nur estis ne reduktitaj de la bonfaroj de la tutmondiĝo, sed male ŝajnis fortigitaj de la sovaĝa liberaligo de la merkatoj. Kaj jen eniras la scenejon Huntington kaj lia “ŝoko de la civilizoj”: se la tutmondigo ne produktis la atenditajn fruktojn, estas ĉar ĝi estas bridata kaj frustrata de tiuj kiuj, krimaj malamikoj de Usono, volas malhelpi la reston de la mondo progresi al la civilizaj dolĉaĵoj de la American Way of Life.
Sed kiuj estis do tiuj obskuraj minacoj kiuj venis bari la aliron al la “tutmonda vilaĝo”? La ideologiaj diskursoj ne havis la taskon diri tion, sed pravigi tiujn kiuj estis taskitaj diri ĝin. Ĉar la forto de Usono venas ne nur de ĝia ekonomia kaj financa potenco, sed ankaŭ de ĝia kapablo enskribi tiun potencialan potencon en kadron kaj doktrinon de agado kiuj donas al tiu forto koheron kaj raciecon (almenaŭ en la diskurso), kaj kiuj, antaŭ ĉio, kreskigas la interagadon kaj la sinergion de ĝiaj konsistaj elementoj. Tiel do aperis la temo, unue svage, de la “novaj minacoj”, pri kiuj iuj naive pensis ke ili nur venis anstataŭi la malaperintan sovetan malamikon. En realo temis pri io tute alia: respondi al la malsukcesoj de la tutmondigo kiuj dubigis ties premisojn kaj antaŭsupozojn, ĝuste en la momento en kiu ĝi antaŭenpuŝis Usonon kaj la tutmondigitan ekonomion kiu tiom bone servis al Usono survoje al la pintoj de ĝia potenco.
Komence de la 1990-aj jaroj, la identigitaj minacoj estis precipe mafiaj aŭ krimaj, sed, dum tiu sama jardeko, la terorismo ekokupis kreskantan lokon en la usona retoriko. Poste venis la 11-a de septembro. La minacoj “kontraŭ” la tutmondiĝo fariĝis tiam malkaŝe minacoj “de” la tutmondiĝo. Ĉu vere ankoraŭ sufiĉis rebati en la landoj de la Sudo, nomataj “fontoj” de krimeco kaj teroro, kiam fariĝis tiom evidenta ke tiuj minacoj povis frapi en la koro de la sistemo nur uzante ties proprajn vojojn? Ne nur tiujn de la okcidenta teknologio, turnita kontraŭ la Okcidento per simplaj tranĉiloj, sed la financajn vojojn, kies tuta inĝenierio, same opaka kiel subtila, estis inventita por ĉirkaŭiri la rigorajn reglamentojn de la ŝtatoj. La vundeblecoj de la tutmondiĝo aperis do kiel la vera minaco de la 21-a jarcento.
Sed kiuj estas tiuj vundeblecoj? Ĉu la malekvilibroj enkondukitaj de disvolvomodo kiu profundigas la malegalecojn, gravigas la heterogenecojn kaj malordojn de la mondo, detruas la neokcidentajn kulturajn areojn kaj krimigas la ekonomion kaj la financon? Aŭ ĉu la fragileco de la kompleksa strukturo de la tutmondiĝo, kies altteknologia (high-tech) perfekteco povas ekflori nur sine de perfekte asepsa medio? Elekti la unuan respondon signifas voli alian tutmondiĝon. La duan, male, firmigas la trankviligan doktrinon de mesia tutmondigo kies centron okupas Usono kaj kiu devas defendi sin vigle por ne esti forbalaita de la fortoj de la Malbono. En apenaŭ unu jaro, la usonaj strategiistoj do ellaboris kaj ekstarigis samtempe doktrinon, strategion kaj taktikon, kies realigo fariĝos la decida temo de la venonta jardeko.
La doktrino estas tiu de absoluta kaj prioritata sekurigo de la usonaj teritorio kaj interesoj, kaj sole nur de usonaj. Pretekste pro defendo de la okcidenta sistemo (demokratio kaj liberaligo de la merkatoj), ĝia sola zorgo estas la “bunkrigo” de sia teritorio kaj de siaj naciaj interesoj. Sed tiu bunkrigo estas ĉio alia ol nova izolismo, ĉar kio kaŭzas la vundeblecon de Usono — la malfermo de la landlimoj kaj la enretiĝo — estas samtempe tio sur kio konstruiĝis ĝia potenco kaj kion ĝi devas ĉiupreze konservi. Kaj ankaŭ estas ekster la demando instali reguladojn kiuj forigus al ĝi strategiajn anvantaĝojn kiujn donas al ĝi ĝia hegemonia pozicio en la ekonomiaj kaj financaj merkatoj.
Por protekti sian modelon, Usono do ne havas alian elekton ol etendi ĝin ĉiapreze al la resto de la mondo. La elektita strategio estas aŭtoritate trudi siajn proprajn normojn, kun la minaco fermi la usonajn merkatojn. Tiu farmaniero ne estas tute nova, ĉar la Clinton-a registaro jam uzis ĝin sub la nomo “Shaping the world” (“fasoni la mondon”). Kio radikale novas, male, estas ke ĝi estis unue limigita al la teknikoj de informado kaj komunikado por certigi al Usono, en tiu ŝlosila sektoro, kompletan potencon, “information dominance” (aŭ superiority), kaj hodiaŭ etendiĝas al la tuta kampo de ekonomio kaj financo, kiuj estis antaŭ nelonge elkluditaj*, laŭdifine, de ŝtata reglamentado.
Ne temas pri enkonduko de reglamentado de la merkatoj, sed nur pri konservado de la tutsupereco de Vaŝingtono. La bankaj, impostaj kaj juraj oazoj ne estas minacataj, ĉar ili estas integra parto de la ekonomio de Usono kiu uzas ilin por mallojale per malaltaj impostoj konkurenci la eŭropanojn.* Nuntempe Usono dotis sin per rimedoj por kontroli ĉiujn financajn fluojn kiuj koncernas la dolaron aŭ kiuj pasas tra ĝia teritorio, trudante al la bankoj rilatantaj kun ĝiaj propraj financ-institucioj ke ili liveru la informojn kiuj koncernas ĉiun traktatan operacion.* Tiu kontrolsistemo, ŝajne tiom malgrava ke ĝi eskapis la atenton de komentistoj de la eŭropa gazetaro, ebligos al la usonaj aŭtoritatoj mastri la plej grandan parton de la fluoj de la formala financ-sistemo (tiu kiu uzas la okcidentajn administrajn kaj librotenajn normojn).
Kun la sama eŭropa indiferento, Usono trudas unuflanke ekonomiajn normojn kiuj remodlas la komercajn regulojn kaj cirkvitojn. Tiel, listo de dudek havenoj en la mondo estis unuflanke fiksita de la usonaj dogan-aŭtoritatoj: tiuj havenoj estas la solaj permesitaj eksporti varojn en kestegoj* al usonaj havenoj.* Por esti sur tiu listo, la landoj devis akcepti ke la administraj reguloj kaj sekurecaj normoj estu tiuj fiksitaj de Usono, kaj cetere sub permanenta kontrolo de usonaj doganistoj senditaj en tiujn tiel legitimitajn havenojn. Francio, kiu ne estis sur tiu unua listo, devis cedi al tiuj kondiĉoj por ke la haveno de Havro, kiu transŝarĝas 90% de la francaj kestegaj eksportoj al Usono, ne devu interrompi siajn laborojn. La sama metodo troveblas ekzemple en la projekto de usonaj pasportoj, tio estas, eldonitaj laŭ la sekurecaj normoj (biometriaj) volatajn de Usono kaj kiujn Usono volas trudi al la resto de la mondo.
Tiu strategio resumiĝas en “eksterigo” de la usonaj normoj, trudata de Usono, sed realigota de ĝiaj partneroj. Sub la nomo de “inteligentaj landlimoj” ĝi etendiĝas de la militista kaj polica protektado de la teritorio kaj de la usonaj interesoj ĝis la juraj aŭ administraj reguloj de la komerco de varoj kaj de la servoj (eĉ financaj). Laŭ tiu sekurec-doktrino, la parteneroj kaj aliancanoj de Usono fariĝas antaŭpostenoj de la usonaj protekt-linioj. La tutaĵo de tiuj strategiaj disponoj estas riglita de alia strategia doktrino, nomata long arm jurisdiction (“longbraka jurisdikcio”, enkondukita de la USA PATRIOT ACT, kiu igas la usonan jurisdikcion kompetenta por juĝi la atencojn al la usonaj interesoj, kie ajn ili estu farataj en la mondo.
Kiuj estas la veraj celoj de la politiko de milito entreprenita de Usono nome de la luktado kontraŭ la “novaj minacoj”? Ĉu ili ne estas la “dia surprizo” kiu mankis en Vaŝingtono por pravigi la transiron al malkaŝa dominado de la mondo? Ĉu Usono, ŝajnigante proponi sin al la okcidentanoj kiel lasta ŝildo, ne estas pli ĝuste inventanta novan armitan ekonomian dupolusecon, kontraŭmetante la Nordon kaj la Sudon, en kiu la eŭropanoj estu ĉe la fronto, dum sole la usonaj entreprenoj, malantaŭe, tiros la profitojn de imperia rekoloniigo de la planedo?
Laŭ enketo de Eŭrostat, la kvoto de senlaboreco en la landoj kandidataj por la Eŭropa Unio — escepte de Malto kaj Turkio kiuj ne prezentis statistikojn — atingas 13% de la aktiva loĝantaro, kontraŭ 7,3% por ĝiaj dek-kvin nunaj membroj. La proporcio iras de 4% en Ĉipro ĝis 20% en Pollando. Tiu sola cifero ilustras la aĉan flankon de la kapitalismo en tiu ĉi lando kiu revis, kun Solidareco, pri pli humana socio. Kiel la komunisma materiismo, la novliberala materiismo fiaskis tie.
Pollando estas rimarkinda recepto de la tutmondiĝa kuirarto. Prenu landon kiu, en 1989, transiras de komunismo al demokratio, ĉe la fino de neperforta revolucio celanta politikon bazitan sur la respekto de digneco kaj solidareco. Poste, sen demandi la opinion de la popolo, apliku la kutiman traktadon de novliberala ŝoko, faritan el “ekonomia rigoro” kaj el “ununura pensado”. Kaj, dek-unu jarojn poste, rigardu la bildon: demoralizita nacio, malegalecoj ĉie kaj ekonomio anhelanta. Estas ja vere ke tiu sistemo kombinas la malefikecon kun la sordido: ĝi estas ne nur malmorala, sed plie, ekonomie katastrofa.
Kiel, protestos certaj, oni povas aserti ion tian? Rigardu Varsovion, ĉiujn ĉi ultramodernajn oficej-konstruaĵojn, tiujn luksajn hotelojn, tiujn salonojn de Dior aŭ tiujn mercedesojn! Certe, la ĉefurbo kaj, eĉ pli, la provincaj urboj ege ŝanĝiĝis. For la antaŭa grizeco, malplenaj magazenoj, atendovicoj. Antaŭ eĉ nur kelka tempo, oni povintus aldoni: eniru la librovendejojn, vi povos fine aĉeti ian ajn libron! Tion oni ne plu diras, ĉar, amara paradokso, oni legas malpli, nun kiam ĉio disponeblas, ol antaŭe, kiam la plej bonaj verkoj pasis sub la mantelo. Tiuj kun mono apenaŭ interesiĝas pri kulturo, kaj tiuj kiuj amas ĝin estas ofte paŭperigitaj.
Ĉu oni kuraĝos diri tion? La kultura vivo ne estas plu tia kia ĝi estis sub la komunismo, malgraŭ la cenzuro (aŭ eble danke al la ribelo kiun ĝi provokis). La teatroj mortas; la kinarta produktado malprosperas fore de la ĉefverkoj de Andrzez Wajda kaj Krzysztof Zanussi; oni demandas sin kiam aperis la lasta bona libro. Certe ekzistas kelkaj oazoj de kulturo kiuj klopodas spite marojn kaj barojn, precipe en la muziko, kun ekzemple la Kamera Opero de Varsovio. Sed kiom ajn: la granda celo estas gajni monon, kiom eble plej rapide kaj ĉiarimede. Unu materiismo forpelis la alian, kaj tiu de la reganta mono ne faras pli bone ol la dialektika materiismo de hieraŭ.
Kiom belis la opozicio sub la komunismo! Kiom Solidarnosc estis ekzaltiga! Ĉiuj kiuj amis la luktantan Pollandon ne plu rekonas ĝin. Usona amiko, oficante en Varsovio antaŭ dekkvino da jaroj kaj reveninte kiel konsilisto de ambasado, lamentas: “Mi volis retrovi tiun landon kie oni povis diskuti dum tutaj noktoj kun fascinaj intelektuloj, sed, en tiu Pollando, jam neniu havas tempon por io ajn, ĉio turniĝas ĉirkaŭ la profito, oni trovas Makdonaldojn en ĉiu stratangulo: Usono de malriĉuloj!”
Certe, ne ĉio malbonas por ĉiuj. Inter 10% ĝis 15% vivas bone, ofte tre bone. Se universitata profesoro gajnas 600 eŭrojn, ĉefo de entrepreno ricevas same, se ne pli, kiel lia okcidenta samrangulo. Ĉio servas tiun “eliton” de mono. Oni malkaŝe deklaras la novliberalismon, sed la ŝtato ne malaperis: anstataŭ zorgi pri la plej senrimedaj, ĝi funkcias nun serve al la entreprenoj kaj al la riĉuloj (senimpostigo por la firmaoj, malaltigo de impostoj por riĉuloj, malŝparo de publika posedaĵo por riĉigi la privatan sektoron). Robin Hood inversa...
La elstara sociologo Jadwiga Staniszkis parolas pri “ŝtatkapitalismo”. Multaj eksaj direktoroj de komunistaj entreprenos gvidas nun respondec-limigitajn societojn. La baronoj de la antaŭa reĝimo bone elturniĝis: ili kontrolas du trionojn de la nova komerco kaj la duonon de la administracio. Ili cetere bone interkompreniĝas kun la iamaj gvidantoj de la opozicio, kiuj ankaŭ rapide riĉiĝis. La unuaj kaj la duaj dividas inter si la publikajn merkatojn. La nova gvidantaro kunteniĝas.
Malmultaj gvidantoj ne partoprenas la regantajn malmoralecon kaj koruptecon. Praktike neniu kontrakto haveblas sen ke la decidantoj ricevu sian parton de la kuko. La leĝoj kontraŭ tio estas ĉirkaŭirataj sen ke iu ajn protestas. Entreprenisto el la sudokcidento de la lando, al kiu ni demandis kion li faros post la enkonduko de la leĝo pri la travideblo de adjudiko de publikaj kontraktoj, rigardis nin konsternite, kaj poste ridegis: “Sed de kie vi venas? Ni estas tri seriozaj firmaoj en la regiono, ni dividas la merkaton inter ni kaj pagas kune la rajtigiton, la adjudikadoj estas kompreneble kompleta ŝajnigo.” La korupto gangrenas ĉiunivele, tiom ke oni ne plu atingas de urbodomo en deca tempo dokumenton sen pagi la respondecan oficiston. Gazeto ĵus eĉ publikigis, sen ajna sekvo, la aĉetprezojn de futbolmatĉaj arbitraciantoj — pli altaj kiam oni klasaltiĝas.
La malcentrigo montriĝis plago: ĝi kondukas al dissemado de multege da lokaj mafioj kiuj regule monelpremas sian teritorion. Kiel pruvo: la riĉecoj amasigitaj de la plej multaj lokaj elektitaj dum kelkaj jaroj... La direktoro de firmao pri publikaj rilatoj taskita de la Eŭropa Unio enkonduki, kun ĉiaj kostoj pagitaj, projektojn ebligantajn al la urbaj administracioj plibonigi la travideblon kaj la ligojn kun la civitanoj, lamentis pri tio ke li ne trovas interesitajn urbojn...
La juroŝtato restas iluzia. La justico ŝajnas ofte preferi la gangsteron ol la viktimon. Cetere, ĝia malrapideco faras ke pli valoras provi interkompreniĝi senprocedure, eĉ kun peranta mafio, ol provi respektigi siajn rajtojn. En tiu liberala ĝangalo, kiu ajn havanta la rimedojn povas atingi la permeson fari kion ajn, eĉ konstrui betonpalacon meze de nacia parko!
La Okcidento larĝe kontribuis al tiu korupta situacio. En 1990, okcidenta eminentulo diris al ni: “Solidarnosc, tio estis bela kiel militmaŝino kontraŭ la komunismo, sed nun, ni estu seriozaj, ne estas plu la tempo por paroli pri socia justeco kaj sindikata partopreno!” La internacia kapitalo do “regalis sin” per sia eta Pollando. Ĉiuj firmaoj kun iom da valoro estis aĉetitaj, la polaj respondeculoj estis tro feliĉaj ŝtopi la truojn de la buĝeto per la enspezoj de la privatigo.
Danke al tiu, Pollando faris dum kelka tempo iluzion — la gazetaro parolis eĉ pri “miraklo”. Sed la fonto sekiĝis. Intertempe, la okcidentaj kompanioj regas la preskaŭ tutan bank-sektoron, du trionojn de la entreprenoj kaj la esencan parton de la amaskomunikiloj. Kio restas de Pollando, forvendita, kaj eĉ ne plejpropone?
La reverso de la dekoro, jen kresko falinta al 1%, deficito de interŝanĝoj kaj de la buĝeto pli kaj pli drameca, kvoto de senlaboreco kiu proksimiĝas al 20%. La duono de la familioj vivas je minimuma vivnivelo aŭ sub ĝi. La kamparanoj vegetas senrimede; la pensiuloj dividas inter si la stratojn kie ĉiu povas traserĉi la mastrumajn rubojn. Refoje la novliberala fiasko evidentiĝas: servas al nenio doni ĉiujn avantaĝojn al la riĉuloj kaj al la entreprenoj, se oni ne plibonigas la vivkondiĉojn de la plej granda nombro kaj se oni ne kreas merkaton kiu stimulu la ekonomion. Fine de la kalkulo, la produktantoj mem estas la viktimoj.
La ŝtato ne havas monon. Kiel li povus havi ĝin, ĉar ĝi estis malŝparita? Oni do reduktas senĉese la sociajn servojn, la malsan-kompenson, la helpon al senlaboruloj. La unuaj decidoj de la nova “maldekstra” registaro iris ĝuste en tiun direkton. Ĉar oni donas al la riĉuloj, oni devas do ŝpari ĉe la malriĉuloj! Ĉiu registaro — ĉu ligita al Solidarnosc, ĉu al la postkomunista maldekstro — sekvas la saman politikon ekde dek unu jaroj. Atingi la potencon ne signifas ŝanĝi la politikon, sed aliri al la kuko.
Registaroj kaj politikaj respondeculoj de ĉiu koloro (kun raraj esceptoj) estas tiusence servemaj. Iamaj komunistoj unuavice: kutimaj iam plenumi la direktivojn de la Kremlo, ili nun ne havas malfacilojn plenumi la ukazojn de la Monda Banko... La principo apenaŭ varias, sed, ĉi-foje gajneblas mono. Neniel timindas la amaskomunikiloj: ili aprobas — kiel tiu vicĉefo de granda semajngazeto kiu antaŭnelonge nomis “analfabetoj” la kontraŭulojn al la novliberalismo, aŭ tiu ĵurnalo kiu nomis la partoprenantojn de la kuniĝo de Porto Alegre “huliganoj” kaj “samseksemuloj”.
Kun longtempa efiko, plej gravas ke ĉiuj registaroj reduktis al minimumo la buĝetajn elspezojn dediĉitajn al edukado, esplorado, kulturo kaj sano. Oni pagos la sekvojn post dek jaroj, kaj la vekiĝo estos kruda. Jam nun, ĉiuj esploristoj kiuj povas, fuĝas eksterlanden, pli ol sub la komunismo. Juna “manaĝero” laboranta por okcidenta firmao konfidis al ni: “Kial ni elspezu monon por esplorado aŭ edukado? Ni ne bezonas esploristojn: la pintaj teknologioj liveratas de la okcidentaj entreprenoj kiuj investas ĉe ni; kio necesas, estas 10% de brilaj manaĝeroj kaj amaso da malalte pagataj laboristoj por venigi la okcidentajn firmaojn.”
Laŭ ĵusa sondado, 56% de la poloj opinias ke la 1970-aj jaroj estis la plej bonaj post la milito; nur 20% mencias la nunan epokon. En realo, la novliberala materiismo fiaskis same tragedie kiel la komunisma materiismo. Rektoro de la Ekonomia Altlernejo kaj humanisto, la profesorino Jozefina Hrynkiewicz skribas: “La liberala koncepto, same kiel la socialisma koncepto, estas utopiaj konceptoj... Retroiri post la realigo de sociaj utopioj tre multekostaj por la lando. Pollando spertas hodiaŭ, kiom kostas la forlaso de la socialisma utopio. Tio tamen ne malhelpis nin fali en la liberalan utopion, same malutilan.” La reĝo nudas. Oni perfidis la revolucion de Solidarnosc, kiu tamen metis Pollandon en la avangardon de serĉado de nova politiko kaj de nova ekonomio bazitaj sur la moralaj kaj spiritaj valoroj.
Eĉ la eklezio, tradicia garantianto de la poleco, ne eskapas al la novliberala krizo. Ĝi ŝajnas malproksima de la engaĝiĝo de Johano Paŭlo la II-a, kiu, dum sia ĵusa vizito, konfirmis ke post kontribuado al faligo de la komunisma monstro li celas dediĉi siajn lastajn jarojn al la luktado kontraŭ la hidro de la novliberala kapitalismo, alia flanko de la sama materiisma medalo. Necesas, memorigis li al siaj samlandanoj, konstrui programon bazitan sur mizerikordo, socia justeco kaj solidareco. “Mi scias”, diris li al ili, “ke multas tiuj kiuj observas kaj kritike juĝas sistemon kiu provas konkeri la mondon kaj kiu estas inspirita de materiisma vizio de la homo... en la sama momento kiam brua propagando de liberalismo de libereco sen vero nek respondeco fortiĝas ankaŭ en nia lando.” Kaj li memorigas ke la eklezio devas okupiĝi antaŭ ĉio “pri tiuj kiuj estas senlaboraj, pri tiuj kiuj vivas en pli kaj pli granda malriĉeco, sen perspektivo plibonigi sian sorton aŭ tiun de siaj infanoj”. Ve, konfidas al ni la episkopo Jozef Kowalczyk, papkatedra nuncio, “ne ĉiuj, eĉ sine de la pola episkopejo, komprenas la mesaĝon de la papo”.
Kie do alkroĉi sin? Lasta mito laŭmoda, la eniro en la Eŭropan Union, konsideratan solvi ĉiujn problemojn. Sed kion en la Unio povos fari lando viktimo de tia konfuzo? La polaj gvidantoj batalas por atingi pli da eŭropaj fondusoj, sed ili ne sukcesas utiligi tiujn kiuj estas jam atribuitaj al ili: el 1 miliardo da eŭroj, malpli ol duono estas investita.
Male, la eniro de tiu senforta Pollando povus signifi por la Unio venenigitan donacon.* Ne nur pro la novaj problemoj kiujn ĝi kreos, precipe por la francaj kamparanoj, sed ankaŭ ĉar tiu lando kun primara por-usonismo, konsideras sin Troja ĉevalo de Vaŝingtono sine de la Unio. Certaj ne kaŝas siajn sentojn, kiel s-ro Leszek Balcerowicz, prezidanto de la Nacia Banko, kiu konfidis lastatempe ke Pollando devas eniri la Union, eĉ se li mem juĝas la eŭropan modelon ankoraŭ iomete socia, kaj do tre malsupera al la pura kaj dura usona modelo!
Tiu lando forvendita al eksterlando, koruptita, ne estas Pollando. La granda slogano de Solidarnosc en 1980 asertis: “Pollando estu Pollando!” Ĝi restas aktuala. La movado moviĝas. Sufiĉas eniri la ŝtalfabrikojn kaj la minejojn aŭ renkonti senlaborulojn en la malgrandaj urboj por konsciiĝi ke la cindro kovas la fajron. La flamo de Solidarnosc reŝprucos. Tiu lando ne estas morta. Ĝi repuŝos morgaŭ la novliberalismon kiel ĝi repuŝis la komunismon kaj konstruos politikon kaj ekonomion bazitajn sur la respekto de la homa persono, en digno kaj socia justeco. Pollando mirigos nin ankoraŭ kaj refariĝos ekzemplo kaj inspiro.
Kio okazis al ili? Antaŭe en la unua vico por kuraĝe defendi, kontraŭ la potenco kaj la publika opinio, senesperajn aferojn (afero Callas, afero Dreyfus, sendependeco de Alĝerio, paco en Vjetnamio, ktp.), multaj francaj intelektuloj — de Alain Finkielkraut ĝis Jacques Julliard, de Philippe Sollers ĝis André Glucksmann, de Luc Ferry ĝis Pascal Bruckner kaj tiom da aliaj — ŝajnas nun adopti la plej komfortajn kaj konservativajn dominantajn tezojn. Heroldoj de la liberala tutmondigo, timrigidaj genufleksantoj antaŭ Usono, senkondiĉaj subtenantoj de la generalo Sharon, humilaĉaj komplimentistoj de la grandaj estroj, flatantoj de ĉiaj potencoj kaj precipe de tiuj de la amaskomunikiloj, ĉu tiuj “intelektuloj” ne uzurpas sian funkcion kaj ĉu ili ne perfidas Volteron, Hugon, Zola, Gide, Sartron, Foucault kaj Bourdieu[1]?
Enketo
Kiam la popolo estas muzel-ingita kaj la demokratio en danĝero, “la insurekcio estas la plej sankta el la devoj”. De Rousseau ĝis Sartro (“Ni pravas ribeli!”), de Voltero kiu defendis la vidvinon Callas, ĝis Zola kiu denuncis la maljustan kondamnon de la kapitano Dreyfus (v. paĝojn 24 kaj 25), kaj Gide kiu ribelis kontraŭ la milito de Maroko kaj kontraŭ la koloniismo en Kongo, la intelektuloj en Francio — almenaŭ la plej grandaj el inter ili — estis dum du jarcentoj en la avangardo de la batalo por justeco kaj libero.
Ne timante alfronti la establitajn potencojn, riskante sin mem (Hugo kaj Zola devis ekziliĝi), ili partoprenis ĉiajn luktojn kontraŭ la subpremantoj kaj tiranoj. La hispana milito mobilizis ilin, kaj Saint-Exupéry, Georges Bernanos, François Mauriac, André Malraux, inter multaj aliaj, aktive partoprenis en la denuncado de la faŝismo. La alĝeria milito levigis la plej multajn de ili kontraŭ la politiko de “pacigo”: la plimulto (François Mauriac, André Mandouze, Pierre-Henri Simon) denuncis la torturon kaj la ekscesojn de la franca armeo, kaj pli ol 121 subtenis en fama manifesto la dizertantojn kaj la servorifuzantojn. Ĉekape, kompreneble, Sartro kaj lia revuo Les Temps modernes, sed ankaŭ etnologoj (Jean Pouillon), historiistoj (Pierre Vidal-Naquet), orientalistoj (Maxime Rodinson), matematikistoj de internacia famo (Laurent Schwartz), verkistoj, artistoj, aktoroj, ĵurnalistoj... Hodiaŭ oni malfacile imagas, kian efikon sur la opinio kaj sur la establita potenco havis tia mobiliziĝo de la plej grandaj spiritoj de la epoko.
Ĉar la tempoj ŝanĝiĝis. Kaj se la majo 1968 havis ankoraŭ, por multaj, revolucian etoson, la malkovro de la gulago kaj de la “reala socialismo”, kiel la evoluo de la afrikaj kaj aziaj landoj freŝe sendependaj, provokis ĉe multaj francaj intelektuloj veran traŭmatismon.
La perdo de iliaj iluzioj, aŭ de iliaj esperoj, kondukis multajn, en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, fuĝi ĝenate en silenton kaj malkonfesi siajn junulajn engaĝiĝojn. Aŭ interveni brue kaj kun la impeto kaj malbona konscienco de pentuloj, en inversa direkto. Pente batante sian bruston, aŭ akuzante la pliaĝulojn ke “ili ĉiam trompiĝis”. Aŭ aliĝante laŭtvoĉe al la usonigo de la mondo, al la ekonomia tutmondigo kaj al la novliberala ideologio kiun ili antaŭe energie denuncis. Certaj ne hezitas nuntempe adopti, pri iu aŭ alia demando (politika, ekonomia aŭ kultura), poziciojn, kiujn ili antaŭ kelkaj jaroj kvalifikis kiel “furioze reakciaj”.
Aliaj restas markitaj de la ŝoko ricevita en sia junaĝo. Se la tempo de la memkritikoj pasis, la fiasko de perestrojko, la disfalo de Sovetio konvinkis ilin ke la konstruo de socialismo kun homa vizaĝo estas utopio. La politiko kiun realigis François Mitterrand kaj la maldekstro en la 1980-aj jaroj, anstataŭ revigligi ilin, firmigis ilian skeptikismon, kaj ili restas deciditaj neniam plu lasi sin kapti de la “ŝajnoj de la historio”.
Jam la termino “engaĝita intelektulo” repelas ilin. La plej seriozaj el ili, retiriĝinte en la universitatoj, izolite en siaj oficejoj kaj esprimante sin nur en revuoj destinitaj al limigita publiko, dediĉas sin precipe al la “serĉado de la vero”.
Pierre Nora estas ekzemplo por tio. Li opinias ke intervenante en la momento, kiu estas ĉiam dubsenca aŭ trompa, la intelektulo riskas erari kaj trompi la civitanojn. Li devas do pritrakti la socion, en kies sino li vivas, kun la sama “distanca rigardo” kiel la etnologo pri la nambikvaraoj: “Kion ni pensis pri De Gaulle en 1958? La tuta maldekstro denuncokriis pri diktaturemo kaj denuncis ”faŝistan ŝtatrenverson“. Ĉu ni havas hodiaŭ la saman juĝon?” Unue prudenton: “Necesas forŝiri la intelektan agadon for de la lukta agado... Estas aĉe por diri, sed kiam oni demandis min, antaŭ dudek jaroj, kiun sloganon mi volas por Le Débat, mi respondis ridante: ”Intelektuloj parolas al intelektuloj“ kiel ”Francoj parolas al francoj“. Necesas akcepti ne esti la proparolanto de la amasoj.” Sed kiu parolas al ili en lingvaĵo de vero, se la intelektulo sin kaŝas kaj silentas? “Domaĝe por ili, se ne ekzistas relajso!”
Pierre Nora iras eĉ pli antaŭen en vojo kiu tre similas al aristokrata malestimo: li ne hezitus, eventuale, “disigi kion li pensas disde kion li skribas”. Konvinkita, ekzemple, ke la eliro el la israel-palestina konflikto povas esti nur tragedia, li ne dirus tion kaj lasus al la leganto ian esperon. Cetere, “estas senutile verki artikolojn de pura opinio. Aldoni opinion al opinio. Ke iu Théo Klein denuncas la politikon de Sharon, tio estas tre bona*. Sed mi, ĉu tio utilus?” Se la civitano Pierre Nora estas maldekstrulo (“Kompreneble mi voĉdonis por Jospin!”), la intelektulo estas aliloke.
Aliaj, ankaŭ partianoj de la plej granda rezervo, unuavide ne ŝajnas trafitaj de skizofrenio. Sen la plej eta hezito ili asertas ke la rolo de intelektulo estas “pensi la mondon por transformi ĝin”: “La intelektulo”, deklaras ekzemple Pierre Rosanvallon, historiisto kaj profesoro en la Collège de France, “estas tiu kiu ligas analizan laboron al civitana zorgo. Alie li estas specialisto.” Sed ĉar tiuj intelektuloj neniel ŝatas vulgarigi siajn sciojn kaj malakceptas tiujn “karikaturojn” kiuj estas laŭ ili la “supraĵaj eseistoj” kaj la “abonantoj de amaskomunikiloj”, ili kondamnas sin al la plej klasikaj universitataj individuismo kaj konservatismo.
Pierre Rosanvallon kontestas tion: “Ekzistas relajsoj kaj perantoj: mezlernejaj instruistoj, intelektuloj de societoj, ĵurnalistoj... Niaj laboraĵoj estas akceptataj de iu aŭ alia maniero de la socio.” Iluzio: kvindek jarojn post la alĝeria milito, multaj instruistoj, ankaŭ la maldekstraj, tre rapidas tra la malhelaj paĝoj de tiu periodo. Se ili ne ignoras ilin.* Kredi sin aŭdata, se oni tuŝas nur sensignife malgrandan parton de la publiko, tio apartenas al fantasmo. Kaj aserti ke la “intervenaj libroj” de Pierre Bourdieu, ekzemple, signifas “falon en la postulo de vero” (Pierre Rosanvallon), tio estas adopti elitisman koncepton de intelektulo kunlaboranta kun la potenco.
Fronte al tiuj intelektuloj rifuzantaj ĉian publikecon kaj — ĉu malkaŝe maldekstraj (Daniel Bensaïd, Miguel Benasayag) aŭ “simple” demokrataj (Clément Rosset, Marcel Gauchet), kiuj cetere ne interesas la amaskomunikilojn ĉar tro “komplikaj”, leviĝis aliaj, kiuj tiom bone sukcesis ke ili okupas la tutan scenejon kaj kiujn la granda publiko konfuzas kun “la intelektuloj”. Ili dankas sian sukceson al sia mondsperteco kiel al la politike orientita ĉiopoveco de la televido.
Antaŭe marksistoj, aŭ marksismemaj, ankaŭ ili, komence de sia “kariero” urĝe malkonfesis siajn unuajn amojn kaj forĵetis la bebon kun la banakvo — jen unu el la “efikoj de Solĵenicin”: en sia fantasmagorio, la grandaj pensuloj fariĝis “hommanĝantoj” — el la cerbo de Hegelo, Markso, Fiĥto aŭ Niĉeo elvenis rekte, asertis ili, la antisemitismo kaj la totalisma ŝtato. Estis tempo promulgi “novan filozofion” kiu kompromisu kun la kapitalismo kun homa vizaĝo: André Glucksmann, Bernard-Henry Lévy, Jean-Paul Dollé kaj kelkaj pliaj strebis al tio. Certe en tuta sincereco. Sed sen ekscesa klarvideco.
Verŝajne tiu agitado spertintus kion spertas la rozoj, se tiuj junuloj kiuj baziĝis pli sur mondumaj rilatoj ol sur publikigitaj libroj, ne vekintus la sciemon kaj poste la entuziasmon de la amaskomunikiloj — inter alie, de la televido. Ĉu ili ne alportis la kaŭcion (de la “maldekstro”) al la ekzistanta ordo, kaj iom da animo al cinika mondo? Ne hezitante kondamni la atencojn al la homrajtoj en Bangladeŝo aŭ en Latinameriko, ĉu ili ne kontribuis al pluvivado de la legendo pri ‘Francio ĉe la pinto de la batalo por libereco’?
Rapide puŝitaj en la helan lumon de la publikeco, ili tie restis. Ne pro siaj “verkoj” — serio da hastaj eseoj ne faras verkon, kelkaj ŝokaj ideoj ne faras penson-, sed ĉar ili simbiozas kun epoko kiu ĉiukampe blufas kaj proponas — jen la alĥemio de la 16-a jarcento — kupron por oro kaj blankan feron por arĝento. De tiu pervertigo de valoroj, kiu transformas ordinaran novaĵon — kiom ajn tragedia ĝi estu — en unuarangan eventon, faras de “Loft Story” “ian kurson de am-edukado” (Luc Ferry)* aŭ de animanto de televidaj “debatoj” filozofi-profesoron, de tiu perversigo de valoroj tiuj ĉi intelektuloj estas la unuaj profitantoj.
La epoko fakte ne plu ekzistas, en kiu intelektulo difinis sin unue per sia intelekta laboro. Per verko kiu konatigis lin kaj, kiam li intervenis en la aferojn de la jarcento, fondis lian legitimecon. Voltero, Hugo, Zola, Sartro, Gide, Foucault, Bourdieu..., ĉiuj estis unue kreantoj, kiuj dankis sian famon nur al si mem, al sia talento kaj al la forto de siaj skribaĵoj. Hodiaŭ ne gravas la kvalito, aŭ la nuleco, de produkto: estas la amaskomunikiloj, kaj unuavice la televido, kiu konsekras la intelektulojn; ekzistigas ilin kiel intelektulojn; decidas kiu estas, kaj kiu ne, intelektulo; kaj samtempe radikale modifas ilian statuson: ne plu temas pri verkado de plej substancaj, plej profundaj libroj por esti agnoskita kiel intelektulo, sed esti kiom eble plej videbla, plej ofte ĉea en la ekrano, en la kanalo kaj en la ĉefpaĝoj de la gazetoj. Tiuj de Libération aŭ Le Monde, se eblas, kaj de la magazinoj.
Eĉ pli bone: se oni havas nur postenon de ĉefartikolisto en granda naciskala ĵurnalo, en Le Point, Le Nouvel Observateur aŭ en L’Express, sen forgesi la direktadon de kolektaĵo ĉe iu eldonejo, oni estas, danke al la reto de parizaj rilatoj kiun oni tiel starigis, certa konservi sian lokon en la suno.
Interŝanĝo de komplezoj: en la amaskomunikiloj la intelektuloj redonas la brilon kiun ili ricevis, kaj la komunikiloj, kiuj petas ilian servon ĉiuteme, entretenas ilian renomon. Tia servema dependeco rilate al tiuj kiuj faras vin reĝo kaj povas, de unu tago al alia, ĵeti vin en forgesejon, havas konsekvencon eĉ sur la naturon de la intelekta produktado: ĝi devas esti senĉesa — unu libron jare, almenaŭ ĉiun duan jaron, eĉ se temas nur pri senkohera komento de plej heterogena aktualaĵo, baptita “taglibro” — kaj, de unu libro al alia, artikolojn, prelegojn, partoprenon en la elsendaĵo de kolego aŭ de ia redakta direktoro, kies novan libron (ne ĉiam legitan) oni kompreneble incensas. Ĉio ĉi je kostoj de kvalito, de seriozeco, de ekzakteco, de profundigita laboro, kaj kun plej granda malestimo al la faktoj.
Volonte ludantaj “ĵurnalisto”, tiuj “parodiaj intelektuloj”* iras malofte surloken (kaj se tamen, ili konfidas sin al la aŭtoritatoj kiuj kontrolas la teritorion, gvidataj de ili, protektataj de proksima gvardio, se tiu ne estas la militista sekureco de la lando kiun ili vizitas...), kaj apenaŭ dediĉas sin al la detalega enketlaboro de raportisto, kiu prenas sur sin riskojn, kolektas pacience informojn, donas tiom da atento al simplaj civitanoj kiom al ĉefoj de ŝtato aŭ de milito. “Ili ne servas ian celon”, diras pri ili Pierre Nora, “ili utiligas ĝin por si, ili metas la malfeliĉon de la mondo en la servon de sia egoo.” Kaj kun ekscesa narcisismo.
Ĉu unutagaj raportistoj aŭ malkoncizaj aŭtoroj, ĉiuj zorgas pri sia diferenco. Kaj, manke de novigado — de kreado-, ili ripetiĝas, por substreki: brua defendo de homrajtoj, prefere en Kroatio, en Bosnio aŭ en Ruando, pli “ekzotaj” ol Francio; impresega panegiro de la novliberalismo kaj de la ekonomia tutmondigo (nepre “feliĉa”); senĉesa apologio de Usono; konstanta kritiko de la “triamondismo”; seninterrompa denuncado de la “progresismo” kaj de ĉia modernismo; senlaca kaj senkondiĉa subteno al la israela registaro... Al ĉiu sian oriflamon kiu faras lin tuj rekonebla. Al ĉiu sian negocon. Se ĝi estas almenaŭ solida, ĝia posedanto povas permesi al si ajnan fantazion.
Ekzemple aserti ke kato ne estas kato, aŭ ke rasisto estas humanisto. Tiel Alain Finkielkraut, ke la antisemitismo de iu Renaud Camus ne tro emociigas. Aserti ke “judo ne kapablas vere asimili la francan kulturon” ne ŝajnas al li skandala: se oni ne rifuzas agnoski “la parton de heredo en la identeco”, nek ke ekzistas “gradoj da nacia aparteneco”, tiuj eldiroj, opinias li, “alprenas alian sencon”.*
Kiel ankaŭ enhavas nenion rasisman, daŭre laŭ Finkielkraut, la ĵusa antiislama pamfleto de Oriana Fallaci, “La kolero kaj la orgojlo”.* Insultante “la filojn de Alaho”, kiuj “multobliĝas kiel ratoj”, ŝi devigas nin “rekte alrigardi la realon” kaj fine vidi, en tute bona konscienco, kio vere estas la araboj. Kiel taburompanto, “ŝi havas la rimarkindan meriton ne lasi timigi sin” kaj liberigas la parolon.*
Tamen, ĝenate de la reagoj kiujn provokis tiuj vortoj, la “humanisto” korektas sin kaj dekretas ke, resume, la libro de Oriana Fallaci estas “nedefendebla”. Post defendi ĝin. Sed en la interparolado kiun li konsentis kun ni, li ne povas alie ol trovi virtojn ĉe ĝi kaj, refoje, defendi ĝin: “Mi estis kaptita de certa forto. Oriana Fallaci entreprenis diri sian veron al Eŭropo. Ŝia libro estas antieŭropa libro.” Mallonge, anti-ĉia.
Finkielkraut-a taktiko: atakite sur preciza punkto, li ŝanĝas la temon, evitas, glitas kiel angilo inter la obĵetoj. Jen pro kio lia konstanta uzo de ‘sed’, kiu havas la funkcion nei — kaj ne nuancigi — kion li, ŝajne submetiĝante al la politika konveneco, ĵus koncedis. Li ne estas paseisto, sed, “atentu la progreson” (klonadon, la PACS*, eksedziĝon per interkonsento, la egalrajtecon...); li ne estas moralisto, sed li juĝas; li diras esti maldekstrulo, sed li “tute ne ŝatas tiun emon de la maldekstro al binareco”; li ne estas je la flanko de la dominantoj, sed “la dominantoj ne ĉiel malpravas”; necesas “forlasi la liberalan diskurson”, sed oni ne enfermiĝu, absolute ne! en la progreseman diskurson.
Kiam oni elvokas la antiaraban rasismon, Finkielkraut enĉenigas tuj la antisemitismon. Ĉu estas do pli malfacile, en Francio, esti judo ol arabo kaj, ĉar judo, trovi loĝejon, dungon, aŭ okupi altajn oficojn...? Ĝenate, li evitas: “Ne estas ĉiam facile esti judo en araba kvartalo.” Ne obĵetu al li ke estas eble pli malfacile esti arabo en Israelo, li nervoziĝas: “La israelaj araboj ĝuas la civitanajn kaj sociajn rajtojn komunajn por ĉiuj israelanoj.” Kaj precipe ne diru al li ke Israelo faras en Palestino, kun la konataj metodoj, kolonian militon: li riskas infarkton.
Partieco, malama timo kontraŭ araboj, blinda subteno al Israelo, narcisisma bombasto: Alain Finkielkraut havas almenaŭ unu meriton. Per siaj ekscesoj, li ebligas kapti, kvazaŭ per karikaturo, komunajn trajtojn de multaj nuntempaj francaj intelektuloj, kiom ajn ili malsamu inter si:
‣ aristokrata aroganteco kaj malestimo al la popolo: Luc Ferry, kiu certe neniam parolis pri la francaj amasoj, ne hezitas aliflanke paroli pri la “arabaj amasoj”. Estas vere ke li ne alte estimas la unuajn: “Mi havas kelkfoje la senton ke ekzistas tro da interesaj programoj en la televido”.*
‣ insulta diskvalifikado de tiuj kiuj pensas alie: la ĵurnalisto Didier Eribon estas nur “pitbulo*”, la pedagogoj kiel Philippe Mérieux estas “ruĝaj gvardioj de la ‘cuculture’”* (Alain Finkielkraut)*, Pierre Bourdieu estis “freneze orgojla, narcisisma, manipulanto, hipokrita, perversa, bombasta, ridinda, neeltenebla” (Alain Minc)*, “la antiusonismo, jen la progresemo de la stultuloj” (Pascal Bruckner)*;
‣ malkohero: Philippe Sollers denuncas la rasismon de Renaud Camus, sed publikigas en sia revuo L’Infini artikolon de Marc-Edouard Nabe, kiu fulmas kontraŭ la “reveno de la anti-antisemitismo. Tiu fiulino Sinclair jam ĝuas tion...”*;
‣ sentemeco multe pli vigla pri antisemitismo ol pri islamofobio. Se la rimarkoj de Renaud Camus pri la judoj provokis ŝtormon da protestoj dum pli ol tri monatoj, la 175 paĝoj da insultoj de Oriana Fallaci kontraŭ la islamanoj apenaŭ vekis emocion en la intelektula mikrokosmo: kun la escepto de Bernard-Henry Lévy, kiu tuj reagis en la sama numero de Le Point kiu publikigis... la blekojn de la itala ĵurnalistino, kaj de Laurent Joffrin, kiu “ekzekutis” ŝin en artikolo de Le Nouvel Observateur, preskaŭ ĉiuj aliaj silentis. Inter alie tiuj inter ili (Claude Lanzmann) kiuj vigle protestis kontraŭ la vortoj de Renaud Camus. Ĉu du malsamaj mezuroj?
‣ certa indiferenteco koncerne la viktimojn de militoj, embargoj, malsato kaj malsanoj kiuj furiozas en la tria mondo: kelkaj 3 000 mortintoj la 11-an de septembro 2001 en Nov-Jorko, tio estas horora, kaj “ni ĉiuj estas usonanoj”, sed centoj da miloj da mortintoj en Ruando, tri milionoj dum tri jaroj en Kongo-Kinŝazo, tio estas ankaŭ horora, sed emociigas neniun: Usonanoj si, afrikanoj no! André Glucksmann, tuj preta denunci la krimojn de la rusoj, ĉinoj aŭ de la nord-koreoj, ne havas eĉ “unu vorton de kompato”, observas Gilbert Achcar, “por la viktimoj de la NATO-ŝtatoj kaj de ties asimilitoj, ekzemple por la kurdoj kaj la palestinanoj”.*
“Intelektulo”, asertis Herbert Marcuse, “estas iu kiu rifuzas kompromisi kun la dominantoj.” Kaj kies unua tasko, diras Pierre Rosanvallon, estas fari la mondon iomete pli perceptebla kaj produkti “legeblecon sen koncedoj”. La plimulto de la nuntempaj francaj intelektuloj ne faras tion: anstataŭ instigi al pripensado, ili miksas la kartojn. Kiel la amaskomunikiloj. Eĉ kiam ili bone konas la realon.
Kiel Pascal Bruckner, kiu memorigas, en la unuaj paĝoj de sia ĵus aperinta eseo Misère de la prospérité* kelkajn terurajn ciferojn pri la malegalecoj de la nuntempa mondo: “20% de la 6 milionoj da loĝantoj sur la globo vivtenas sin per malpli ol unu dolaro tage, kaj unu infano el kvar suferas subnutriĝon en la Sudo... 10% de la monda loĝantaro produktas kaj konsumas 70% de la varoj kaj servoj...” Logike, unusola konkludo trudiĝas: modo de produktado kiu malsatigas du trionojn de la planedo kaj fabrikas centmil milionojn da maldungitoj — estas skandalo kontraŭbatalenda. Kio eskapas, evidente, al la komprenemo de Pascal Bruckner. Sen transiro li furiozas kontraŭ la “antimondigistoj” — ĵaluzuloj kiuj denuncas la mastrojn de la mondo ĉar ili ne partoprenas tiun rondon; li bedaŭras ke Usono intervenas tiom malmulte en la aferoj de la aliaj — “Maltrankviliga estas ne la usona leadership*, sed pli ĝuste ties diskreteco”; frapita de amnezio, li diras “jes al la kapitalismo”, kies misagojn li ĵus stigmatizis, kaj sugestas al tiuj, kiujn ĝi “obsedas”, “ne plu pensi pri ĝi”: “Esti antikapitalisto [...], tio estas pensi pri io alia. Prefere ol esti kontraŭ, kial ne esti apuda, evitante la temon?” Kaj, forgesante “la klason de la statistoj”, ĉu dediĉi sin al “poezio, amo, erotismo, kontemplado de la naturo”?
Inter la nuntempuloj, Pascal Bruckner estas tutcerte aparta kazo. Sed li reprezentas tre vastiĝintan sintenon, tamen sen amo kaj kamparaj floretoj, ĉe multaj intelektuloj.
Kun nuancoj, certe. Se la liberala tutmondigo eŭforiigas Alain Minc, “proksima al blair-ismo” — “batali kontraŭ la tutmondigo, tio estas (pardonu la esprimon) pisi kontraŭ la venton”-, aliaj estas pli nuancitaj. Sed, eĉ se ili denuncas la usonan intervenemon aŭ deziras pli “humanan” tutmondigon kiu respektu “la nevarajn valorojn: feliĉon, amikecon, solidarecon” (Jacques Julliard), la plimulto opinias ke la kapitalismo estas la malplej malbona de la sistemoj kaj ke ĝi simple estu “taŭge aranĝota”. Ĉiuj elvokas la neceson de kontraŭpotencoj kaj iuj kalkulas kun la civila socio kaj la koncertiĝo inter “partneroj”, la aliaj kun la socialaj bataloj.
Alain Minc, “maldekstra liberalulo”, jes ja koncedas ke “la merkato kreas malegalecon”, sed li estas konvinkita ke estas “regulebla” kaj “enkadrebla”. Laurent Joffrin, mola reformisto, defendanto de “renovigita” socialdemokratio, siavice opinias necese “rehabiliti la politikon”: “Ĉio pasas tra la klasika maldekstro. La maldekstraj partioj devas reinventi novajn agmetodojn kaj koncertiĝi eŭropskale por komunaj intervenoj.”
Ĥimeroj, opinias Jean-François Kahn: en momento kiam pli kaj pli da gehomoj, en riĉaj landoj, estas kondamnitaj al pli malfacila vivo, kiam la triamondaj landoj suferas pli ol iam ajn pro malsato kaj pro ĉiam pli alta mortokvoto, en momento do kiam la kapitalismo mortigas, rekte aŭ ne, milojn da homaj estaĵoj, imagi ke oni povas “humanigi” ĝin, dum ĝi estas en sia esenco mem malhumana, tio signifas trompiĝi — absolute.
Se oni rifuzas ĝin, ne restas alia solvo ol komuna fronto de la demokratoj por krei la bazon de alia tipo de socio: “En majo 1968”, daŭrigas la direktoro de Marianne, “mi trovis komplete ridinda la ‘revolucian’ agitadon — la kunteksto ne praviĝis ĝin. Sed hodiaŭ mi pensas ke necesas fari la revolucion. Koncerne la novliberalan logikon — kiu estas freneza dinamiko provokanta terurajn damaĝojn, kiu disŝiras, pistas, rompas, frakasas la homon kaj reprezentas veran retroiron de la civilizacio-, necesas haltigi ĝin per ia revolucio. Se ni ne faras tion, kiu do faros ĝin? Tiuj kiuj estas jam farantaj ĝin, la religiaj integristoj, la islamistoj, la popolistoj, la novfaŝistoj, la etnaj naciistoj... La elekto estas klara: aŭ ni fondu revolucian projekton por la plej bona solvo, aŭ ni akceptu ke aliaj faru ĝin por la plej malbona. Kaj jen kion la plejmulto de la intelektuloj ne komprenas.”
Ĉu ĉar ili burĝiĝis? Certe. “Multaj eks-sesdekokuloj* enprofundiĝis en la merkatekonomion por ŝanĝi ties direkton, kaj ili plene integriĝis en ĝi”, konstatas, bone konante la aferon, Laurent Joffrin. “La liberala reĝimo alte pagas la intelektulojn kiuj aliĝas”, denuncas Michel Onfray, “ĝi scias igi la vasaliĝon dezirinda. Prelegoj por dek mil eŭroj, integrado de la filozofo en la konsilantoskipon de entrepreno, partopreno en direktora komitato, animado de riĉe dotitaj debat-vesperoj, unuaj lokoj en la kunlaborantaj amaskomunikiloj, kie iliaj libroj estas pozitive anoncataj: malmultaj rezistas al tiuj sirenoj” (vd ankaŭ paĝojn 22 kaj 23).
Philippe Sollers, André Glucksmann, Alain Minc, Pascal Bruckner, André Comte-Sponville, Luc Ferry, inter aliaj, ne rezistas kaj volonte agas en la entreprenoj. Bernard-Henry Lévy malakceptas tion, sed, en siaj “bloc-notes” de Le Point, li tamen solenas ties ĉefojn, ekzemple Jean-Luc Lagardère — “Mi ŝatas en li tiun flankon de gran condottiere aŭ Cyrano farante sian propran vivon” — kaj Jean-Marie Messier, kiu “malfermiĝas al la granda vento, venkas la destinon, inversigas la preskribitan ordon de la aferoj”*...
Aliaj, aŭ la samaj, ne hezitas flataĉi aŭ servi la Princon. Antaŭ tri jaroj, Luc Ferry flatis sin esti partopreninta matenmanĝeton kun la ĝenerala sekretario de la Elizeo*, estonta ministro pri eksteraj aferoj: “Mi matenmanĝis kun Dominique de Villepin. Li volis min vidi sola... kaj divenu kiu venis saluti? Chirac!”* Sufiĉas ke ministro aŭ prezidanto konfidas al ili mision aŭ portfolion, por ke ili ravite jubilas...
Tamen, ilia vivmaniero ne sole klarigas ilian nekapablon ĝuste mezuri la mondon. Por tio necesus ke ili farintus veran internan revolucion. Tio ne okazis: male al kion ili kredas, ili ne ŝanĝiĝis. Iliaj mensaj strukturoj restis la samaj: “Kun la sama pasio kun kiu antaŭe ili denuncis la ‘socialismon’ ĉar ĝi oferis la homon al la ŝtato, ili gloras la novliberalismon kaj ne komprenas, aŭ ne volas kompreni, ke tiu oferas la homon al la mono,” konstatas Jean-François Kahn. “Same kiel ili estis stalinistoj aŭ maoistoj, ili fariĝis por-usonistoj. Kaj same kiel ili deklaris sin internaciistoj, ili deklaras sin tutmondigistoj. Ili restas maniĥeanoj, kiel antaŭe. Kaj ne rimarkas ke ili ŝanĝis la tendaron.”
Ardaj defendantoj, kiel ili diras, de la homrajtoj, ili subtenas ŝtatonkiune respektas ilin pli, nek hejme nek en la landoj kiujn ĝi dominas, ol la eksa Sovetio. Senkondiĉa helpo al la plej sangaj diktaturoj kiel al la plej blindaj kaj mortigaj politikoj, puĉoj, atencoj, kondamnoj al malrapida morto (malsato, malsanoj) de centmiloj da homaj estaĵoj (Irako, Sudano): Usono estas “unuaranga teroristoŝtato” (Noam Chomsky)*, kaj ĝuste tiun ŝtaton ili nomas “demokratia” (Jacques Julliard), kiun la plimulto apogas, se ili ne dediĉas al ĝi eĉ senliman admiron.
Politike submetiĝintaj, ideologie servemaj, flatantoj de la granduloj, flatantaj korteganoj, kovritaj de titoloj kiujn ili fiere elmontras kiel medalojn (profesoro de la politeknika lernejo, agregaciulo de universitato, “filozofoj”), ofte frazistoj kaj kelkfoje brilaj stilistoj, ili havas, kiel oni diras, “ĉion por plaĉi”. Ne estas mirige ke ili delogis la amaskomunikilojn nek ke, kompense, ili uzas ilin. Per tio forgesante la unuan oficon de intelektulo, “marĝenan, senutilan, esencan”, kiel diras Pierre Nora: la kritikan oficon, la totalan rifuzon kompromisikun la dominantoj.
Kontraste al tiuj tristemuloj kiuj, prenante siajn dezirojn por realo, regule anoncas la “finon de la intelektuloj”, la intelektuloj — la veraj — estas pli ol iam ajn necesaj: en socio kie la lernejo ruiniĝas, kie la televido verŝas en altaj dozoj siajn stultaĵojn sur milionoj da civitanoj, kie la gazetoj senvaloriĝas kaj plej ofte kulturas la ordinaran novaĵon pli ol la veran novaĵon, nur la intelektuloj povas instigi al pensado. Al distanciĝi iomete de la kruta evento. Al vidi, legi kaj aŭdi alie.
“La rolo de intelektulo estas hodiaŭ la sama kiel antaŭe”, memorigas Michel Onfray: “pri la principo de Diogeno (aŭ de Bourdieu), esti la malbona konscienco de sia tempo, de sia epoko. La tabano, la muŝo, la ribelulo kun kiu oni ne reproduktas la socian sistemon. La intelektulo povas pensi kaj liveri ideojn al la politikistoj, malmulte talentaj por pensado kaj reflektado. Li devas denunci la maljustecojn, la difektojn de la sistemo, la fremdigajn mekanismojn...” Senkoncede.
Sovaĝaj riveroj fluas ankoraŭ piede de la Guerrero-montaro, en Meksiko, kie la birdokanto, restinte libera, plenigas de espero la loĝantarojn ĉiutempe subprematajn.* De tiuj ribelaj teroj de la frijol (fazeolo) kaj de la tortilla (maiz-galetoj), la Indiĝena Popola Konsilio Ricardo Flores Magon, la 13-an de novembro 2001, lanĉis la krion: “Tiu malbona registaro havas planon nomitan Puebla-Panamo, por ke la riĉuloj de la mondo fariĝu ankoraŭ pli riĉaj; ili planas trairi niajn terojn kaj meti finon al niaj kuracaj plantoj, al la animaloj de niaj arbaroj, semante eŭkaliptojn kiuj suĉos la tutan vitaminon de la patrin-tero.”
La ekzisto de la Plano Puebla-Panamo (PPP) estis jam publikigita kelkajn monatojn antaŭe, la 12-an de februaro 2001, de la prezidanto Vicente Fox. Ĉar temas pri ŝajna loka respondeculo de Usono, li lanĉis ĝin oficiale la 26-an kaj 27-an de junio 2002 dum kunveno kun la centramerikaj prezidantoj kaj oficistoj de la Monda Banko. Tiu plano, kiu baziĝas sur investoj supozeble de 10 ĝis 12 miliardoj da dolaroj (eĉ 25 miliardoj), estas prezentita kiel “projekto de daŭrigebla kaj integra disvolviĝo”* destinita al zono entenanta naŭ meksikajn ŝtatojn (Puebla, Campeche, Guerrero, Oaxaca, Tabasco, Veracruz, Quintana Roo, Yucatán kaj Chiapas) kaj sep regnojn de centra Ameriko (Belizo, Gvatemalo, Honduro, Nikaragvo, Kostariko kaj Panamo). Entute 65 milionoj da loĝantoj (28 milionoj da meksikanoj kaj 37 milionoj da centramerikanoj), de kiuj 78% vivas en malriĉeco (60% en ekstrema malriĉeco).
Samrange kun la “modernigo de la metodoj de produktado kaj de konsumado”, “seka kanalo” (fasko de aŭtoŝoseoj kaj de fervojoj) 288 kilometrojn longa tra la istmo de Tehuantepec (de la Golfo de Meksiko ĝis la Pacifika ozeano), oleoduktoj kaj gasoduktoj, ŝoseoj, havenoj, flughavenoj, 25 hidroelektraj baraĵoj, sistemo de elektra integriĝo kaj konstruadon de muntadofabrikoj (maquiladoras) devas venigi la ŝanĝon ebliganta al la zono “valorigi sian potencialon kaj siajn apartaĵojn por fariĝi disvolviĝ-poluso de “monda klaso””.* Kaj eligi la loĝantarojn el sia marĝeneco.
Tamen, en Chiapas, kelkajn tagojn post la oficiala prezentado de tiu granda intenco, subkomandanto Marcos, unu el al gvidantoj de la Zapatista Armeo de Nacia Liberigo (EZLN), reagis siavice: “Ni volas la indiĝenan aŭtonomion kaj ni havos ĝin. Ni ne permesos plu ian ajn projekton nek planon kiu ignoras niajn volojn; nek la Plano Puebla-Panamo, nek la granda projekto transoceana, nek ion ajn kiu signifas la vendon aŭ detruon de la Domo de la Indianoj kiu, ne forgesu, estas parto de la Domo de ĉiuj meksikanoj”*. Kiel eĥo, deko da organizoj renkontiĝis, post tio, en Tapachula (Chiapas, marto 2001), en Xelajú (Gvatemalo, novembro 2001) kaj en Managvo (Nikaragvo, julio 2002) — por citi nur la plej gravajn renkontiĝojn-, por kontraŭi tiun planon.
Ke la homoj reĵetas projekton kiu provas “eligi [ilin] el la malriĉeco”, povas ŝajni surprize. Ĉu tiu mizero ne estis unu el la kialoj de la zapatista ribelo de januaro 1994? Ĉu ĝi ne estas unu el la kialoj, miloble denuncita, de la konfliktoj kiuj, dum la tuta 20-a jarcento, kaj aparte dum ties lastaj tri jardekoj, ensangigis Salvadoron, Nikaragvon kaj Gvatemalon? Por kompreni la milojn da personoj mobiliziĝintajn ekde baldaŭ du jaroj kontraŭ la Plano Puebla-Panamo (PPP), necesas memori ke, ekde la projekto de Alianco por la Progreso disvolvita de Usono komence de la 1960-aj jaroj, dekoj da oficialaj planoj pretendis solvi la plagon de la subevoluo. Malgraŭ tio, la nombro de malriĉuloj ne ĉesis plialtiĝi, en tiu regiono same kiel en la resto de Latinameriko. Krome, la PPP enskribiĝas “en la kadron de la traktatoj pri libera komerco serĉante nur (...) fortigi la kapitalisman ekonomion sen ajna sociala aŭ ekologia konsidero”*.
Tiu regiono konstituas unuarangan intereson, pro ĝia strategia situo kaj siaj resursoj: du oceanoj, longaj marbordoj, granda varieco de la grundoj, vastaj arbaroj, riĉa biodiverseco, enorme da akvo, tavoloj de mineraloj kaj de hidrokarbonoj.
La nura meksika parto de la PPP entenas 65% de la naftaj rezervoj de la lando (mondskale naŭa produktanto) kaj liveras 94% de la nuna produktaĵo kaj 54% de tiu de gaso. Tiu regiono prezentas do plej gravan intereson por Vaŝingtono, kiu ne ĉesas prediki la energian integradon de Meksiko kaj antaŭvidis altigi siajn naftimportadojn dum la venontaj jaroj. Ĝi najbaras, sude de Panamo, kun Venezuelo kaj Kolombio, kiujn oleduktoj kaj gasoduktoj povus interkonekti, tra centra Ameriko kaj Meksiko, kun Usono.
La istmo ne estas inter la precipaj regionoj de naftoproduktado, sed la gvatemala registaro malfermis, ekde decembro 1996, siajn pruvitajn rezervojn da 526 milionoj da bareloj (certaj taksadoj parolad pri 1 400 milionoj), precipe en la arbaroj de Petén, al eksterlandaj investantoj.* Oni elvokas ankaŭ kuŝejojn, ankoraŭ ne esploritajn, ĉe la atlantika (en la Moskitia) kaj pacifika marbordoj de Nikaragvo; kaj la konfirmitan kuŝejon en Honduro (same en la Moskitia).
Pro la superekspluatado profite al la agrokomerco, la planedvasta rariĝo de akvo fariĝis grava problemo.* Nu, pro sia tropika situo inter Atlantiko kaj Pacifiko, la centramerikaj landoj kaj la ŝtatoj Tabasco, Campeche kaj Chiapas en Meksiko havas konsiderindan pluvokvanton.
Fine, en la interno de la 1 023 000 kvadratkilometroj de la zono de la plano, oni trovas milojn da animalaj specioj (mamulojn, reptilojn, amfibiojn, birdojn), sed precipe pli ol 16 000 variaĵojn de plantoj kaj arbaraj specioj, kaj tre riĉan diversecon de biogenetikaj resursoj. Same kiel gravan rezervon de manlaboristaro dispremita de malriĉeco.
Fakte, la PPP preparas la vojon al la Zono de Libera Interŝanĝo de la Amerikoj (ZLIA, hispane ALCA), kiu, laŭ instigo de Usono, devos “integri” en unusolan merkaton ĉiujn landojn de la kontinento (escepte de Kubo) ekde 2005. Se la prezidanto Vicente Fox atribuis al si la patrecon de tio, multaj fontoj montras ke ĝi estis konceptita aliloke. La profesoro pri ekonomiko Andrés Barreda de la universitato de Meksikurbo (UNAM), identigis multajn dokumentojn kaj projektojn ellaboritajn en Centra Ameriko aŭ Meksiko, sed ankaŭ de la usonaj think tanks servintaj al ilia ellaborado.*
Ekde 1993, la Mezamerika Biologia Koridoro (MBK), sub preteksto krei naturan rezervon liganta tridek ekosistemojn, de Chiapas ĝis Panamo, servis por registri la biogenetikajn resursojn de la regiono por ilia industria ekspluatado; aŭ krome la projekto Maja Mondo: sub verniso de kultura kaj ekologia protektado, ĝi enhavas kun merkatlogiko — genetikajn bankojn, ekspluatadon de ekzotaj plantoj, plantejojn, turismon, ktp. — la uzadon de la arbaro. En la sama logiko, la Nacia Plano de Urba Disvolvigo 1995-2000 de la meksika prezidanto Ernesto Zedillo antaŭis ilin je kelkaj jaroj.
Ĉiu de tiuj tekstoj aŭ programoj progresigis diversajn proponojn poste reprenitajn en la PPP, kiel la privatigon de la biogenetikaj resursoj, la zonojn por instali maquiladoras aŭ la hidroelektrajn projektojn. Cetere, la Monda Banko, la IBD* aŭ organizoj kiaj la International Cooperative Biodiversity Group (IGBG), usona konsorcio kreita en 1992 por fari esplorojn pri la biodiverseco, financas plurajn el tiuj programoj. IGBG postulas la partoprenon de privataj entreprenoj en la projektoj kiujn ĝi komanditas, kaj partoprenigas en siaj laboroj la farmacian industrion kun la celo realigi la patentigon de la vivaĵo.*
Plia organizo konata pro sia volo realigi la privatigon de la naturaj resursoj, la Conservation International, agas tre oportune en la Integra Rezervo de Biosfero de la Montes Azeles en Chiapas ([13]v. la sampaĝan tekston pri tio). Financata, inter alie, de United Airlines, Walt Disney, McDonald’s, Exxon, Ford Motor Co, ĝi aliĝis al la Neregistaraj Organizoj — kiel la World Wild Fund (WWF) — sur kiuj apogas sin la meksika registaro en sia kampanjo, kiun ĝi faras ekde du jaroj, por elpeli la loĝantojn de la indianaj komunumoj vivantaj en la rezervo — pretekstante ilian respondecon pri la tre dubindaj arbar-incendioj. Fakte, la zono estas preferata tereno por la bioprospektivo, ekoturismaj projektoj, ekspluatado de dolĉakvaj fontoj, uranio, ligno, sovaĝaj bestoj, kaj ankaŭ, jam de longa tempo, loko de naftoprospektado. Ĝiaj komunumoj suferas jam dum jaroj perfortojn de militistoj, policistoj kaj paramilitistoj, sed, en sia plejmulto, ne volas foriri, malgraŭ la perfortaj premoj.
Pli ol 14 milionoj da indianoj, apartenantaj al 68 etnaj grupoj, riĉaj je siaj lingvoj, kulturoj, tradicioj kaj praaj scioj, loĝas en la teritorio inter la altaĵoj de la ŝtato Puebla, en la centro de Meksiko, kaj la Istmo de Panamo. Nu, spite al la oficialaj deklaroj pri la “multkutureco kaj riĉeco de tradicioj de la etnoj”, tiuj loĝantaroj reĵetas kategorie “tiun planon de sovaĝa koloniigo kiu detruos nian teron, familian agrikulturon, la biodiversecon kaj la naturajn resursojn”. Tiu tipo de disvolviĝo havas nenion por fari kun tiu kiun ili aspiras. Ili ne volas vidi siajn terojn okupitaj de vastaj monokulturoj de eŭkalipto (detruaj por la medio) kaj de afrika palmo, de genetike manipulitaj plantoj por eksportado, evoluigitaj spite al la nutraĵa sekureco de la lando, kaj rifuzas la privatigon de tiuj teroj, “necesan” por konstruo de interoceanaj vojoj kaj “nepran” por sekurigi la investantojn.
La projektego de kanalo — la precipa de tiuj vojoj — devas trairi la istmon de Tehuantepec, plej mallonga vojo inter la sudo de Meksiko kaj la sudoriento de Usono, kaj fariĝi usona komerca poluso kun Azio. Sed ankaŭ Nikaragvo estas en la vico de la regiona konkurso al infrastrukturaj projektoj servontaj kiel geostrategia anstataŭigo, ĉar la panama kanalo baldaŭ atingos la limon de sia kapacito.
Memkomprenebe, por atingi siajn celojn, kiuj baziĝas pli sur la amasa eltirado de energio kaj de resursoj ol sur disvolviĝo, la PPP devas transloĝigi la kamparanojn de la teroj avidataj de la transnaciaj entreprenoj. La koridoroj (corredores) de maquiladores havas la taskon altiri tiujn nekvalifikitajn laborfortojn kiuj, interŝanĝe de mizera salajro, devos urbaniĝi. Kvar mil da tiuj muntadofabrikoj estas jam instalitaj en Meksiko (la granda plejmulto proksime de la usona landlimo). Ili abundas ankaŭ en centra Ameriko. En Meksiko, s-rino Rocio Ruiz, subsekretario taskita pri interna komerco ĉe la ministerio pri ekonomio, konfirmas cinike kial tiuj maquiladoras devas estonte instaliĝi en Oaxaca, en Chiapas kaj ĝenerale en la sudoriento: “En la nordo, oni pagas inter duoble kaj trioble da minimuma salajro; pro tio, ni ne estas plu konkurencivaj por tiaj entreprenoj.” Vidpunkto dividita de s-ro Jorge Espina, gvidanto de la Konfederacio de la Dungantoj de Meksiko (Coparmex), por kiu “la estonto [de la maquiladoras] estas en la sudoriento: tio solvos la politikan problemon de la regiono kaj krome, la laborforto tie estas tre malmultekosta.”*
Celante profitigi la entreprenojn de la eblecoj jam enskribitaj en la Akordo pri Libera Interŝanĝo de Nordameriko (Alena*) — abunda laborforto, senimpostigoj kaj sekureco por la investanto — la parto maquiladoras de la PPP celas ankaŭ bremsi la homajn fluojn kaj fortigi la rolon de Meksiko kiel bufra zono de elmigrado al Usono. Inter 1995 kaj 2000, dum pli ol 3 milionoj da meksikanoj devis elmigri al la granda lando de la Nordo por serĉi laboron, Meksiko elpelis pli 700 000 centramerikajn “senpaperulojn” kiuj serĉis surloke eblecon transvivi aŭ transiti tra ĝia teritorio.*
Dum la prezentado de la PPP, s-ro Vicente Fox substrekis ke ĝi estas “alvoko por unuigi la klopodojn favore al ordigita kaj daŭrigebla kreskado, kiu respektas la legitimajn formojn de organizo de la indianaj komunumoj”. Tamen, antaŭenigi tiun projekton nepre implicis senvalidigi la enhavon de la leĝo pri la indiĝenaj rajtoj kaj kulturo, rezulto de la Akordoj de San Andrés subskribitaj la 16-an de februaro 1996 inter la EZLN kaj la Komisio de Konkordo kaj de Pacigo (Cocopa) starigita de la registaro por trovi solvon al la konflikto de Chiapas. En tiuj akordoj, la teritorio estis eksplicite agnoskita, same kiel la kolektiva dispono de la naturresursoj (escepte de la tiel nomataj strategiaj resursoj: minoj, nafto, ktp.); juraj mekanismoj ebligis efektivigi la aŭtonomion. Ekde la 29-a de novembro 1996, la prezidanto Zedillo rifuzis parafi la tekston, argumentante ke ĝi povas kompromiti la nacian suverenecon kaj endanĝerigas “balkanizi” Meksikon. Ĝi estis antaŭ ĉio obstaklo por la realigo de ekonomia logiko kiu antaŭprezentis la PPP.
En decembro 2000, leĝprojekto pri la indiĝenaj rajtoj kaj kulturo estis prezentita de la prezidanto Fox. Post la marŝo de la zapatistoj al Meksikurbo* de la 25-a de februaro ĝis la 11-a de marto 2001, la Kongreso aprobis konstitucian reformon, sed forigante la esencan parton de la originala teksto. Fine oficialigita en aŭgusto 2001, sed reĵetita de la EZLN, ĝi ne ebligis pace solvi la “militon de malalta intenso” kiu daŭras baldaŭ naŭ jarojn. Al ĵurnalisto kiu demandis al s-ro Fox: “Ĉu la konflikto de Chiapas kaj la zapatistoj fariĝos centramerika problemo pro la realigo de la PPP?” li respondis: “Ne, la zapatista demando ne estas plu problemo por Meksiko. Fakte, ne ekzistas konflikto, ni vivas en sankta paco. Ne temas pri doni pli da spaco aŭ da povo al la zapatistoj.”*
Do, la PPP povus realiĝi ĝuste per la neado de la rajtoj de la indianoj. Tion atestas la projekto de la ministro pri agrar-reformo, s-rino Maria Teresa Herrera, kiam ŝi antaŭvidas “procezon de “malenkorpigo” de la komunumaj kaj komunuzaj teroj, tio signifas la dispartigon kaj privatigon de la teroj”* por garantii la kontraktojn kun la investintoj. Evidentas ke la plano rompos la kolektivajn tradiciojn de solidareco inter komunumoj.
Pli sude, la PPP prezentas tute saman minacon: laŭ la modelo de la aziaj tigroŝtatoj, la registaroj fariĝis pioniroj por transformi siajn landojn en centramerikajn “jaguarojn”. En sia novliberala logiko, la plano neniel garantias la daŭrigon de publikaj servoj (akvo, sano, transporto, elektro, socia sekureco, edukado, kulturo, aŭdvidaj servoj, loĝado...); nek la respekton de la principo de antaŭzorgo (rilate la produktadon de genetike modifitaj organismoj); nek la agnoskon de kaj rajton pri vivtenada agrikulturo; nek la kreadon de dece salajrataj dungoj, male al la modelo ofertata de la maquiladoras. Neniukaze ĝi antaŭvidas koncertiĝon kun la koncernataj loĝantaroj.
Kamparanaj organizoj, etproduktistoj de kafo aparte tuŝitaj de la kurzofaloj kaj de la terposeda koncentriĝo, decidis fari Renkontiĝon de la Centramerika Kamparano por postuli novan agrarreformon, la agnoskon de iliaj teroj, la rajton je libera cirkulado de la laboristoj kaj decan salajron. La 12-an de oktobro 2002, kadre de agadoj kunordigitaj de la Kontinenta Socia Alianco*, oni organizis mobiliziĝojn de Usono (en dudek urboj, inter ili Vaŝingtono kaj Bostono) ĝis Panamo. En Salvadoro, preskaŭ ĉiuj grandaj ŝoseaj aksoj estis blokitaj. En praktike la sama momento, gvatemalaj aktivuloj sukcesis unuan baton al la PPP suspendigante la konstruadon de du ŝoseoj, antaŭviditaj en la kadro de tiu plano, sed ekologie danĝeraj.
“Kio estas proponita”, asertas Andrés Barreda, “estas la subordigo de la konstruado de la nacia industrio [meksika] sub la necesojn de la usona industrio; oferi la produktadon de grenoj lasante la evoluigon de la agrikulturo kaj de bredado al Usono; kaj cedante al ĝi la arbarojn de la sudoriento, organizi la naciajn infrastrukturojn laŭ la konsumbezonoj de Usono”*. Por tiu mondregiono, kune kun la militista parto de la Kolombia Plano, tiu similas forte al rekoloniigo...
Dum la epidemioj plagas la teron, ĉu eblas kalkuli kun la Monda Organizo pri Sano (MOS) por respondi al la defio “sanon por ĉiuj”? La avido de la grandaj laboratorioj, unu el la obstakloj, apenaŭ renkontis opozicion flanke de tiu organizo. Ĝia ĝenerala direktorino, Gro Harlem Brundtland, kiu kandidatas ĉi-monate por renovigo de sia mandato, eĉ larĝe malfermis al ili la pordon, akcelante la privatigon de monda sansistemo kiu proksimiĝas al kolapso.
“Ni devas protekti la rajtojn de la patentoj (...) por garantii ke la esplorado-evoluigo liveros al ni la novajn ilojn kaj teĥnologiojn (...). Ni bezonas meĥanismojn por malhelpi la reeksportadon de medikamentoj malaltpreze al pli riĉaj ekonomioj.” Tiu sonora kredkonfeso favore al la farmaciaj patentoj estis eldirita ne de ĉefo de ĥemia multnacia konzerno, sed de ... Gro Harlem Brundtland, la ĝenerala direktorino de la Monda Organizo pri Sano (MOS), la 29-an de januaro 2001, en la Monda Ekonomia Forumo de Davoso.
Dum la sama aranĝo s-ino Brundtland ne avaris je laŭdoj al la farmaciaj firmaoj: “La industrio,” rimarkigis ŝi, “faris admirindan fortostreĉon por plenumi siajn devontigojn per siaj donacoj de medikamentoj kaj redukto de prezoj.” “Fortostreĉo” des pli meritoplena, ĉar ĝi estas farita malgraŭ “la zorgo de la farmaciaj firmaoj ke la fiksado de pli malaltaj prezoj por la medikamentoj en la evoluantaj landoj povus esti uzata kiel levilo por influi la intertraktadojn kun la landoj, kiuj ja havas la rimedojn por aĉeti ilin.” Patento de moraleco aljuĝita al la multnaciaj konzernoj... ĝuste apenaŭ kvin semajnojn antaŭ la komenco de la proceso, kiujn iniciatis kvardeko da inter ili kontraŭ la sudafrikan registaron kulpigatan prepari la importadon de paralelaj medikamentoj el aliaj evolulandoj...
Ekde la komenco de sia mandato, la 13-an de majo 1998, s-ino Brundtland, iama ĉefministro de Norvegio, anoncis la principojn de sia strategio antaŭ la 51-a Monda Asembleo pri Sano (kiu kunigas la membroŝtatojn de la MOS): “Ni devas malfermi nin al la aliaj.” Kiuj “aliaj”? Esence, la privata sektoro, al kiu proponiĝis partnereco, same kiel la precipaj multflankaj organizoj: Monda Banko, Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Organizo pri Komerco (MOK).
La direktoro de la kabineto de s-ino Brundtland, s-ro David Navarro, pravigas antaŭ ni la orientiĝon de sia ĉefino jene: “Ni absolute bezonas la privatan financadon. De dek jaroj, efektive, la registaroj ne donas al ni plu multe da mono; la granda mono troviĝas en la privata sektoro kaj la financmerkatoj. Kaj ĉar la usona ekonomio estas la plej riĉa en la mondo, ni devas fari la MOS sistemo alloga por Usono kaj la financmerkatoj.”
Prezentita kiel konstato de neceso, tiu pledo por submetiĝo de la MOS al la deziroj de Vaŝingtono kaj de la institucioj de la liberala tutmondiĝo, kaj por apelacio al la karitato de la grandaj grupoj estas en realo pure ideologia: la kontribuo de la privato prezentas nur malgravan parton de la resursoj de la organizo (vd “Fragiligita institucio”). Kion konfirmas al ni diplomato specialisto de la Ununiĝintaj Nacioj: “La sinteno de s-ino Brundtland vide al la farmacia industrio klariĝas per ŝia aliĝo al la valoroj de la nuna tutmondiĝo: ŝi starigis bonegajn rilatojn kun la MOK, kaj ŝi disvastigas sub sia nomo la diskurson de la Monda Banko, la ĉefa donanto de la MOS. Aliflanke, se ŝi adoptus alian sintenon, la ĝenerala direktorino kontraŭus la usonanojn, kies influo dominas.”
Se, dum la ministra konferenco de la MOS, la 13-an de novembro 2001 en Daŭho (Kataro), la evolulandoj disponantaj je farmacia industrio fine akiris la rajton fabriki malpli kostajn kopiojn de medikamentoj protektataj de patentoj — sed nur en kazo de kriza publika sano, kaj sen havi ĝis nun la rajton reeksporti ilin al malriĉaj landoj nekapablaj produkti ilin-, tiu relativa venko ŝuldas nenian dankon al la direktejo de la MOS, malgraŭ la kuraĝa sinteno de certaj ĝiaj reprezentantoj.* Ĝi estis la rezulto de la premo farita de la publikaj opinioj, alertitaj de la neregistaraj organizoj (NRO) kaj, antaŭ ĉio, de spektakla returniĝo de Usono.
Post la atencoj de la 11-a de septembro, Usono efektive minacis la germanan firmaon Bayer, produktanto de la antibiotiko Cipro uzata kontraŭ antrakso, fabriki mem kopiojn de tiu medikamentoj se tre grava rabato ne estus konsentita. Post tiu sukcesa ĉantaĝo estis por Usono malfacile kontraŭi ke aliaj ŝtatoj siavice insistas pri la prioritato de la rajto je sano super la rajto de patento.
Konfirmante tiun avancon, al kiu la MOS-a hierarĥio malmulte kontribuis, la 55-a Monda Asembleo pri Sano fine aprobis, la 17-an de majo 2002, per konsento (do sen ke Usono kontraŭis), rezolucion destinitan “certigi la aliron al la esencaj medikamentoj”. Tiu rezolucio petas la ĝeneralen direktoron “subteni la celatajn mezurojn en la tuta mondo por antaŭenigi sistemon de diversigitaj prezoj por esencaj medikamentoj.”
Havante plu nenion por timi de Vaŝingtono, kaj spronate de multnombraj delegacioj, s-ino Brundtland povas nun ludi pli aktivan rolon en sektoro kie ŝi montriĝis etanima.
Cetere por kompensi tiun pasivecon — antaŭa al la enoficiĝo de s-ino Brundtland-, por kunordigi la lukton kontraŭ aidoso, la Organizo de Unuiĝintaj Nacioj kreis en 1996 Onusida-n (vd “*, la paralelan importadon de medikamentoj kiel ankaŭ la akcepton de la konkurenco de paralelaj medikamentoj.” Kaj certigante, ne sen kuraĝo, ke “la reguloj de la liberala ekonomio fariĝis maltaŭgaj vide al la tutmondiĝo de la epidemio aidosa. Ekde nun necesas nova pakto inter la industio kaj la socio.”*
Tiuj reguloj de la liberala ekonomio estas tamen tiuj kiuj regas la aktualan politikon de la MOS. En 1980, s-ro Halfdan Mahler, tiama direktoro de la MOS, asignis al la publika helpo al la evoluo, la mision certigi la “sanon por ĉiuj”. Tiu mobiliziga slogano estas nun elvokata nur kiel memoro, ĉar la sano ne estas konsiderata de s-ino Brundtland, almenaŭ en siaj publikaj paroladoj, kiel rajto, sed kiel simpla rimedo serve al la produktado. Antaŭ ĉefoj de entreprenoj, bankistoj kaj ŝtatestroj ŝi asertis antaŭ nelonge ke “la pliboniĝo de la sano signife altigos la fortojn de ekonomia evoluo kaj de la redukto de la malriĉeco.”* Kaj, por konvinki ilin pri la neceso investi en tiu kampo, ŝi insistis pri la negativaj efektoj de la malsanoj sur la kreskon: la aidoso malpliigas la bruttan internan produkton (BIP) je 1% jare en la plej tuŝataj regionoj; en tridek jaroj, la epidemio malario provokis malpliiĝon de la afrika produktado je 100 miliardoj da dolaroj, ktp.
Komentante tiuspecan diskurson, bankisto rimarkigis al ni ke, certe, “estas utile kaj eĉ necese taksi la kostojn de la malsano kaj la mankon de profito kiu rezultas de ĝi. Evidentas ke la sano estas faktoro de evoluo. Fine de la 19-a jarcento, Bismarck jam komprenis tion. Estas li kiu unua persvadis la entreprenistojn krei por siaj laboristoj mutualan sistemon de asekuro je malsano por ke iliaj fabrikoj daŭre funkciu. Sed kredi ke, en tutmondiĝanta labormerkato, oni atingos de la komercistoj investadon en la sanon, tio estas iomete naiva.”
La 17-an de majo 2001, ĉasante rekte sur la terenoj de s-ino Brundtland, la ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj, s-ro Kofi Annan — kiu, tute kiel ŝi, preparas sian reelekton-, proponis la kreadon de tutmonda fonduso por la sano dotenda je 7 ĝis 10 miliardoj da dolaroj jare, kaj destinita kontraŭbatali la aidoson, la ftizon kaj la malarion.
S-ro Annan intervenis des pli facile en tiun dosieron, ke la MOS en tiu kampo ne atingis konvinkajn rezultojn. Sed, malgraŭ la promesoj de la G8 de Ĝenovo (julio 2001) atribui al ĝi 1,3 miliardojn da dolaroj, la fonduso disponas aktuale pri nur 200 milionoj da dolaroj. Ridinda sumo kompare al la 1,9 miliardoj da dolaroj promesitaj de la tutaĵo de donantoj aŭ kompare kun la 1,6 miliardoj da dolaroj jam didiĉitaj al analogaj programoj de aliaj financaj fontoj.*
La kreado de tiu fonduso aperis unue kiel grava progreso, sed ĝia statuso de sendependa fonduso de privata juro* deprenas fakte de la Unuiĝintaj Nacioj la respondecon pri grava parto de la monda politiko pri publika sano. La MOS havas tie nur klapseĝon, kio — post la kreado de Onusida — akcentas ankoraŭ ĝian marĝeniĝon en kampo kiu estas eĉ ĝia ekzist-kialo.
La MOS estas netravidebla domo kie, por la difino de la programoj, la industriaj premgrupoj defendas siajn interesojn kun granda efikeco, sed en la ombro. Kion konfirmas senhezite alta oficisto de la organizo: “La MOS estas eĉ en la centro de la intereskonfliktoj. Kaj la oficialaj antaŭzorgoj de la domo estas tre malsufiĉaj por malhelpi pli aŭ malpli maskitan trafiltriĝon de la privataj interesoj.”*
De preskaŭ ĉie leviĝas ĉi-temaj protestoj kontraŭ la kompleza politiko de s-ino Brundtland. Tiel, en malfermita letero*, s-ro Ralph Nader, kvankam rekonante ŝiajn fortostreĉojn en la lukto kontraŭ malario, ftizo, tabakismo kaj la tabakindustrioj, skribas al ŝi ke “multaj homoj estas maltrankvilaj pro la fakto ke la MOS akceptis, ke manpleno da grandaj farmaciaj kompanioj havas influon eĉ sur la programoj (...). La MOS (...) reduktis sian tradician rolon de subtenanto al uzo de paralelaj medikamentoj en la malriĉaj landoj.” S-ino Brundtland refutas tiujn akuzojn: “Mi sukcesis male,” ŝi diras al mi, “fortigi la internacian kredindecon de la MOS kaj metigi la sanon en la plej altan nivelon de la tagordoj de la tutmondaj politikoj pri evoluo.”
La antaŭnelonga demisiletero de unu el ŝiaj oficistoj, s-ino Daphne Fresle*, liveras tamen tre premantajn elementojn por la organizo kaj por s-ino Brundtland. La aŭtorino bedaŭras “la mankon de entuziasmo ĉe la aktuala administracio por publike defendi la esencajn interesojn de la evolulandoj, kio devus esti la unua zorgo de la organizo.” Laŭ ŝi, la MOS forlasis sian tradician celon, sanon por ĉiuj, profite al la interesoj de la plej potencaj landoj — preicpe de unu el ili — kaj al tiuj de la farmaciaj firmaoj; ĝiaj lastaj raportoj makulis ĝiajn kredindecon kaj reputacion, pro ilia manko de scienca rigoro;* ĝia administra reorganizado fiaskis.* La rezultoj de la politiko praktikata de pli ol tri jaroj* fine resumiĝas al tio ke, unuflanke, la MOS estas kontestata sur la kampo de etiko; aliflanke, kun la kreo de la Monda Fonduso, ĝi perdis sian politikan gvidadon en la kampo de sano.
En la koridoroj de la enorma sideja konstruaĵo de la MOS sur la ŝikaj altaĵoj de Ĝenevo, multnombraj oficistoj demanditaj asertas diskrete dividi tiun vidpunkton. Unu el inter ili, kiu bedaŭras la statuson de la Monda Fonduso, rimarkigas: “La MOS, malgraŭ siaj misoj, ebligis teorie al ĉiu el la 191 membroŝtatoj aŭdigi sian voĉon en la Monda Asembleo pri Sano. Ekde nun, la politiko kontraŭ la tri plej gravaj malsanoj dependas de la pli aŭ malpli diskretaj diskutoj de la estraro de privata fondaĵo, sen reala respondeco antaŭ la internacia komunumo.”
Por alta responsulo de la organizo, kiu konis plurajn ĝeneraldirektorojn, la MOS troviĝas ĉe turnopunkto de sia historio. Laŭ li, urĝas klare redifini ĝiajn taskojn vide al la liberala tutmondiĝo kaj al la kontraŭdiraj interesoj de la ŝtatoj, de la popoloj kaj de la privata sektoro.* Necesus, ke “ŝtatoj aŭ regionoj postulu de la MOS la organizadon de vere ”ĝeneralaj statoj“ pri la sano en la mondo, dum kiuj ĉiuj partoj povas senambigue klarigi kion ili atendas de monda sanpolitiko.”
Videble, nuntempe neniu scias plu, por kio ekzakte servas la MOS. Sed tiuj, kiu pensas ke la nuna evoluo al privatigo de la organizo de la monda sansistemo povas nur pliakrigi la ekzistantajn malegalecojn, fariĝas pli kaj pli multnombraj.
Jean-Loup MOTCHANE.
Vd ĉi tie la respondon de la MOK al tiu ĉi artikolo
Vd ankaŭ la informojn pri la Monda Organizo pri Sano (MOS) “Fragiligita institucio” kaj
Kvin jaroj perditaj por la lukto kontraŭ aidoso.
La spaco de libereco, kiun konsistigas Le Monde diplomatique, portanto de rezistovolo, tre nature kulturis, ankaŭ kampe de ikonografio, la deziron evoluigi forme kiel enhave manieron iri kontraŭflue, provi kontraŭstari tion kio fariĝas kutime en la gazetaro. Tiel naskiĝis maniero per kiu la bildo celas partopreni enhavon kaj estas parto de ties identeco.
La alveno de la koloro en 1989 — ĉarnira jaro koncerne la vidan flankon de gazeto — ebligis malfermi niajn kolumnojn al la pentraĵo, nova akomananto de politika informado kaj signo de nia malsameco. Kaj tio sen forlasi la fotografion nigrablankan — aŭ koloran se necese — privilegiante la laboron de la aŭtoro.
La evoluo de la fotoĵurnalismo, la ciferecigo (kiu implicas malpli grandan fidindecon de la bildo kiel atestaĵo), la tento faris sian “merkaton” sur Interreto, la uzo — pro pli aŭ malpli bonaj kialoj — de la bildobankoj firmigis rezistovolon al kio estigas ripetadon, banaligon kaj varigon.
Klopodi ne konsideri la foton aŭ la pentraĵon kiel “ilustraĵon” — senutila redundanco; diri alie, per unika rigardo; provi distancigi, alvoki la senteblon kiom la videblon; privilegii antaŭ ĉio la aŭtentecon kaj la engaĝiĝon en la rigardo kaj en la ago foti aŭ pentri. Multas la artistoj kiuj faras sian vojon en longedaŭra laboro kaj engaĝas sin totale, malproksime de la spektaklo aŭ de la komerco. Ili disponas tiel malmultan spacon por esprimiĝi... Kruela paradokso: amaskomunikiloj ĉie kaj arto nenie; la svarmado de la arta kvalito stumblas sur la rariĝo de malfermitaj vehikloj.
Ĉu temas pri aŭtora foto, koncepta aŭ plasta foto, pri pentrarto — klasika aŭ moderna-, la artistoj estis ĉiam engaĝitaj en la debatoj de la civito kaj ofte tradukis de tiuj la kompleksecon, la tensiojn kaj luktojn. Nu, kia plezuro lasi al ili spacon en niaj kolumnoj, elirante de kelkaj grandaj principoj kiujn ni volas privilegii:
— la interrilato de skribo kaj formo: artikolo, per sia tono aŭ temo, povas elvoki stilon, epokon, komponaĵon, koloron, liniojn...;
— la resonanco inter tiu skribo kaj tiu formo: historia, simbola, imaga...;
— la trairoj tempo/spaco: vidigi la intervenon de la artisto baraktanta kun sia epoko;
— malfermiĝo al aliaj kulturoj, aliaj esprimmanieroj malkovrigante artistojn el landoj pri kiuj interesiĝas nia gazeto;
— Ofta malakordo, kelkfoje abstraktado, la defio, de riska asociado kun pinĉaĵo da humuro por malpezigi la gravecon de la traktataj temoj;
— la rifuzo samtempe de la tro facila emocio, de la tro brutala aŭ de nura estetisma kriterio.
La bildo — pentraĵo aŭ fotaĵo — ankaŭ kiel spirado. La bildo kreanto de senco, kiel ponteto, sed precipe elektita pro sia nereduktebla forto, kaj kiu vivas sian vivon en niaj kolumnoj. Ĉar temas pri kunvivigi du sendependajn esprimojn — tekston kaj (ĉiam) antaŭekzistantan bildon — kiuj alpenas sencon dum tempo de legado, de apero.
Tiu vojo kondukas al nepre subjektiva elekto, kiel estas subjektiva la maniero en kiu ĝi estas perceptata, elekto danĝera kaj diskutebla. Sed elekto respondanta al tiu ĉi epoko kiu lasas malmultan spacon al la hazardo kaj al la libereco de la imago, al la laboro de asociado de ideoj. Kaj al partieco se necese.*
Solange Brand
La unua estas en prizono, la alia ne — ĝis nun. Paolo Persichetti kaj Oreste Scalzone, kies larĝanimeco kaj klarvideco estas sekreto nur por la franca kaj itala registaroj, verkis kune libron aperintan en februaro 2000.* Atentigi pri la enhavo estas formo de rezistado kaj de baza solidareco, almenaŭ se oni volas kompreni kio okazis kaj kio okazas antaŭ niaj okuloj.
Kontraŭflue al la tezoj kiuj disigis la agadon de la armitaj grupoj kaj la movadon de la 1970-aj jaroj (kaj, rompante kun la provoj de reciproka dislimiĝo), Persichetti kaj Scalzone celas evidentigi ke la transiro al la armita luktado estis kulmina punkto de vasta socia movado konfrontita al la perforto de la ŝtato kaj aktualiĝo de virtualeco de tiu ĉi sama movado.
Pri tio atestas aparte la porozeco inter la movadoj de armitaj kaj nearmitaj organizoj. “Armita lukto en la movado kaj movado en la armita lukto”: solide dokumentita, tiu sobra konstato, kiu ne pretendas aplikiĝi al ĉiuj politikaj fortoj de la ekstrema maldekstro de tiuj ĉi jaroj, estas kompletigita de aliaj, pri la esence laborista kaj populara socia deveno de la “armitaj batalantoj” kaj pri la esence politika eco de iliaj celoj. Sufiĉe por ruinigi — ne por pravigi, sed por kompreni — kelkajn legendojn ĉirkaŭ tiu “terorismo”.
Male al vastiĝintaj iluzioj pri la karaktero de escepto en la jura arsenalo starigita post 1976, Persichetti kaj Scalzone analizas la starigon de ŝtato de konstanta esceptostato kiu integras la esceptorimedojn en la ordinaran leĝaron: “Post kiam la escepto estis tiel transformata al regulo, la normo estis dissolvita en vasta tutaĵo de esceptoj.” Valoras la penon memorigi certajn el inter ili: longigo de daŭro de preventa malliberigo ĝis dek du jaroj, instigo al denuncado pere de la leĝo pri la “pentintoj”, definitiva kondamno kontumace, ebleco esti plurfoje juĝata pro la sama delikto, enkonduko de “gravigaj cirkonstancoj” por nedubeble politikaj deliktoj. Aldoniĝas tiuj juraj novigoj, nome la “logikaj pruvoj”, la imputadoj per “teoremoj” kaj la deliktoj de “morala” aŭ “psika” (mentale, en la itala) kompliceco.
Fine, Persichetti kaj Scalzone kritikas la defendo-strategiojn de certaj kondamnitaj kaj de iliaj subtenantoj kiuj, koncentritaj sur ilia jura kaj/aŭ politika senkulpeco, riskis devii de la lukto por ĝenerala amnistio. Sen partopreni tiun polemikon, necesas reteni la kvaliton de la argumentoj kiuj subtenas ĝin kaj bazas la batalon por amnistio*: ne kiel en Eŭropo.
Ĝuste tiun jurigon de la politiko Paolo Persichetti analizas kiel esploristo. Liaj analizoj, kune kun lia malliberigo, klarigas kiel Eŭropo konstruiĝas.
La 25-an de aŭgusto 2002. Tiu dato estas ne nur tiu de la ekstradicio — de forrabo — de Paolo Persichetti, kondamnita en Italio al 22 jaroj da malliberejo pro “morala” kompliceco je partopreno en politika murdo; ĝi estas dato ankaŭ de “perfido de donita parolo” de la plej altaj francaj aŭtoritatoj: perfido kiun nur la emo al kazuistiko kapablas distingi disde simpla kaj banala krimo.
La 11-a de septembro 2002. Tiu dato estas ne nur tiu kiun la franca kaj itala justicministroj, s-ro Dominique Perben kaj s-ro Roberto Castelli, serĉante tiklajn simbolojn, elektis por renkontiĝi kaj, nome de la lukto kontraŭ la “terorismo”, soleni sian solidarecon en la procedo de senfina kaj unudirekta venĝo de la itala ŝtato; ĝi estas dato ankaŭ de venko de la pun-Eŭropo.
Efektive, la ekstradicio de Paolo Persichetti kaj la minacoj ŝvebantaj super la italaj politikaj rifuĝintaj, kvankam ĉefrangas antaŭaj reguladoj, estas samtempe plenumo de promesoj entenataj en tiu jura monstro “eŭropa jura spaco” kaj anticipa ekvalido de la “eŭropa arestmandato”: disponoj bazitaj sur la “reciproka agnosko” de justicagoj de ĉiuj koncernaj landoj kaj kiuj sekve validigas la plej subpremajn leĝojn, procedurojn kaj decidojn de ĉiuj membrolandoj.* La alianco sigelita inter s-roj Perben kaj Castelli siavice sanktigas la amalgamon de ĉiaj “terorismoj”: amalgamon kiun la vorto mem favorigas kaj kiun la justicaj disponoj akceptas, en kunteksto en kiu la kontestado ests kriminaligita.*
Temas do pri pli ĝenerala rezistmovado en kiun enskribiĝas la mobilizado por la liberigo de Paolo Persichetti, por defendi la italajn politikajn rifuĝintojn* kaj por atingi amnistion por ĉiuj kondamnitoj de la “plumbaj jaroj”.
Persichetti kaj Scalzone finas sian libron per fragmento el tiuj vortoj de Gilles Deleuze: “Ni, aktivaj kaj pasivaj, agante kaj venkate, ĉiukaze restas al ni esti indaj je tio kio okazas al ni. La stoika moralo estas certe tiu: ne esti malsupera al la okazo, fariĝi la filo de siaj propraj okazoj.”*
Ni scias ke neniu forigos tiun indecon de Paolo Persichetti.
Kampanjo estis lanĉita de kelkaj parizaj amaskomunikiloj pri la demando: ĉu decis partopreni la librofoiron de Havano, kies invitita lando estis ĉi-jare Francio? Tiu partopreno, laŭ iuj, signifis agnoski la kuban reĝimon. Sed ĉu la bojkoto de la foiro ne estus, inverse, kondukinta al plifortigo de la blokado kontraŭ la insulo? Kaj al fakta subteno de la tezoj plej malamikaj al trankvila interna transformiĝo kaj al normaligo de la rilatoj kun Kubo?
De pli ol kvardek jaroj, Usono trudas al Kubo detruan embargon kiu malhelpas normalan evoluon kun tragikaj sekvoj por la loĝantaro de la insulo. Vaŝingtono faras krome konstantan ideologian militon kontraŭ Havano pere de la potencaj Radio Martí kaj TV Martí, instalitaj en Florido kaj kiuj inundas Kubon per propagando kiel en la tempo de malvarma milito... Krom tio, pluraj teroristaj organizoj, malamikaj al la kuba regimo, havas siajn sidejojn en Florido kaj posedas tie trejnejojn kaj sendas regule al la insulo, kun la pasiva kompliceco de la usonaj aŭtoritatoj, armitajn grupojn por fari atencojn.
Tiel do, de kvar jardekoj, Kubo alfrontas multspecajn agresadojn de Usono. Malgraŭ tiu kunteksto de maskita milito, tiu landeto ŝatanta sian suverenecon atingis absolute esceptajn rezultojn koncerne la homan evoluadon: forigon de la rasismo, emancipigon de la virino, forigon de analfabetismo, drastan redukton de infan-mortiĝo, altigon de la ĝenerala kultura nivelo... En la kampo de edukado, sano kaj sporto la lando atingis rezultojn kiuj rangigas ĝin en la grupo de la plej altnivelaj ŝtatoj.*
En la kampo de la liberecoj mankas multo por ke la aferoj estu kontentigaj, kiel Le Monde diplomatique signalis.* Kaj la lasta raporto de Amnesty International* pri Kubo konstatas ke “almenaŭ dek tri personoj konsiderataj de Amnesty International kiel malliberuloj pro opinio troviĝis malantaŭ la kradoj fine de la jaro 2000”. Tio estas grava (eĉ se Amnesty International rimarkigas ke “la embargo fare de Usono daŭras” kaj “agnoskas ke tiu dispono gravigas la malfacilaĵojn en la lando kaj kontribuas i.a. al gravigo de la karceraj kondiĉoj”), sed tio tute ne similas la anoncitan “gulagon”. La raporto mencias nek torturon nek “malaperon” nek murdon. Ne unu kazon. Dum en la tute proksimaj “demokratioj” — Gvatemalo, Honduro, Haitio, eĉ en Meksiko aŭ Brazilo — sindikatistoj, opoziciuloj, ĵurnalistoj*, pastroj, urbestroj daŭre murdatas... Al tio oni aldonu, en tiuj landoj, la konstantan lezadon de la ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj, la infan-mortiĝon, la analfabetecon, la senhejmulojn, la almoz-infanojn, la drogemulojn, la deliktadon... La legado de la raportoj de Amnesty International hirtigas la harojn.
Post la disfalo de Sovetio kaj de la orienteŭropaj reĝimoj — ŝtatoj kun kiuj Kubo faris la esencan parton de sia ekstera komerco-, multaj politologoj anoncis la rapidan disfalon de la kuba reĝimo. Jen oni miskomprenis ties veran naturon, kiu estas, antaŭ ĉio, garantio de nacia sendependeco. La reĝimo cetere multe ŝanĝiĝis, forlasante tutajn sektorojn de la malnova “socialisma” ortodokseco. La leĝoj pri agrokulturo estis modifitaj, la privata entrepreno agnoskita, la turismo subtenata (kun siaj negativaj sekvoj, kiel la altiĝo de prostituado...), la firmaoj kun miksita kapitalo multiĝis, la kultura vivo vigliĝis... Kubo estas lando senfine pli malfermita ol antaŭ dek jaroj.
Jam de longa tempo Havano ĉesis eksporti sian revolucion, kaj ĉiuj latinamerikaj landoj renodis siajn diplomatiajn rilatojn. La vojaĝo de la papo Johano la II-a en 1998 tiurilate markis turnopunkton. La papo tiam postulis: “Kubo malfermiĝu al la mondo kaj la mondo malfermiĝu al Kubo”. Ankaŭ la reĝo de Hispanio vizitis la insulon kaj renkontiĝis kun Fidel Castro. Eĉ se certaj aktivuloj iam kaj tiam estas maljuste ĝenataj kaj malliberigataj, la precipaj disidentoj estas en libereco kaj akceptadas tre oficiale la plimulton de la eksterlandaj gvidantoj kiuj vizitas la insulon. La plej akraj malamikoj de Kubo koncedas, ke “la tempoj ŝanĝiĝis: la kubanoj kritikas ĉion, la eksterlandanoj estas ĉie. Oni renkontas de tempo al tempo disidenton de la interno, kaj li parolas...*”
La okcidentaj registaroj siavice lernis la lecionon de la fiasko de la transformiĝoj en la orientaj landoj. La disfalo de la homa kondiĉo en Rusio kaj en aliaj orientaj landoj, la etnaj militoj en Balkanio kaj Kaŭkazio kun siaj centmiloj da mortoj, memorigis la fakton ke la Okcidento ne havas magian formulon por garantii sukcesan transiron al la demokratio. Des pli ke ĉi-lasta ege seniluziigis en multaj landoj kaj tradukiĝis, en la horo de la liberala tutmondiĝo, per sovaĝaj privatigoj, forvendo de la heredaĵo de la ŝtato, detruado de la publika sektoro, fino de la kultura kreado, apero de mafioj kaj de deliktaj retoj, ĝeneraligita malriĉiĝo...
La 11-an de septembro 2001, Fidel Castro tuj denuncis la atencojn kaj esprimis sian solidarecon kun la usona popolo. Li ne kontraŭstaris la instaladon de kaptitoj de Al-Qaida en la militista bazo de Guantanamo Bay. Siavice, George W. Bush ne enkalkulis Kubon inter la landoj de la “akso de la malbono”...
La uson-kubaj rilatoj, se ili restas markitaj de la maljusta komerca blokado, tamen evoluis dum la du reg-periodoj de la prezidanto William Clinton, en pli konstruan direkton. Rektaj flugoj inter Usono kaj Kubo ekzistas ekde tiam, kiuj ebligas al la kubaj elmigrintoj viziti siajn parencojn. Tiuj elmigrintoj povas ankaŭ transkontigi ĉiumonate, de Usono, rekte, valutojn al sia familio. Kaj eĉ la usonaj turistoj revenas milope...* Estas klare ke Vaŝingtono kalkulas kun paca transformiĝo en Kubo kaj timas brutalan malstabiliĝon kiu sekvigus la foriron de miloj da boat people al Florido, kies demografia ekvilibro estus perturbita...
Dekoj da usonaj personuloj (senatoroj, reprezentantoj, universitatanoj, sciencistoj, ĵurnalistoj, ekleziuloj) venis unu post la alia seninterrompe al Havano. Jesse Jackson, Ted Turner, Francis Ford Coppola, Robert Redford, Jane Fonda iras regule tien. Lastan februaron, la filmisto Oliver Stone restis tie plurajn semajnojn, ĉie akompanante Fidel Castro-n, pri kiu li turnis dokument-filmon... Kaj oni povus citi la viziton al Kubo de dekoj da latinamerikaj kaj eŭropaj personuloj (precipe italaj, francaj, hispanaj kaj portugalaj). Neniu ŝokiĝas pro tio.
Kun la escepto, sajnas, de trupeto da nekonsoleblaj nostalgiuloj de la iama antikomunismo. Nekonante la novan geopolitikan kuntekston, tiuj iamaj batalantoj de la malvarma milito kritikis do la partoprenon de francaj personuloj (kaj evidente la mian) en la Foiro de la Libro de Havano.
Baziĝante sur artikolo plena de eraroj de la ĵurnalo Libération*, sen kontroli la verecon de la informaĵo*, pluraj pigraj inkvizitoroj* demonstris plian fojon ke, kiel la papagoj, la amaskomunikiloj ripetas la amaskomunikilojn.
Kadre de sia nova politiko de disvastigo de neortodoksaj verkoj*, la Kuba Instituto de la Libro deziris eldoni mian libron Propagandes silencieuses *. Ĉiuj kiuj ne evitis la penon legi ĝin scias, ke ĝi ne estas partieca favore al ia ajn potenco.* Konceptita en la subfosa spirito de la majstroj de la frankfurta skolo (Adorno, Benjamin, Marcuse), ĝi proponas konceptan ilkeston, kiu ebligas defendi sin kontraŭ ia mens-manipulado ajndevena, ĉu de dekstre aŭ de maldekstre.
La prezentadon de la libro en Havano sekvis sincera kaj malfermita debato kun intelektuloj, ĵurnalistoj kaj studentoj, kun la ĉeesto ne nur de Fidel Castro*, sed ankaŭ de du usonaj gravuloj, la nobelpremiitoj pri ekonomio Robert Mundell kaj Joseph E. Stiglitz.
Dum la debato mi memorigis, inter alie, ke “Sovetio perdis la malvarman militon per knokaŭto” kaj ke necesas preni jenan instruon el tiu klara malvenko: “Reĝimo sen demokratio kaj ekonomio sen merkato kondukas al katastrofo.” Fidel Castro konfirmis, ke jam ne ekzistas “modelo” en politiko kaj ke neniu scias plu tre bone kion nuntempe signifas la koncepto “socialismo”.* Li cetere aldonis ke, se la kontesto al la liberala tutmondiĝo estas legitima, necesas radikale kondamni ĉian uzon de perforto...
Pli ol 200 000 personoj vizitis tiun Foiron de la Libro de Havano (kiu tenas la mondan rekordon de la plej forta frekventado...), kvin milionoj da verkoj estis venditaj ĉi-okaze en tiu landeto kie la legado daŭre estas pasio. Okazis centoj da debatoj pri plej diversaj temoj. La francaj eldonistoj povis libere prezenti la librojn de aŭtoroj kritikantaj la reĝimon (Cabrera Infante, Reinaldo Arenas, Jesús Díaz, José Triana, Raúl Rivero, ktp.)* Neniu verko estis cenzurita de la aŭtoritatoj. Kio pruvas plian fojon, ke la primara antikastrismo estas la liberalismo de la kretenoj...
Ĉar estas jam konsentite, ke la okazaĵoj de la 11-a de septembro 2001 malfermis novan periodon de la nuntempa historio, ni demandu nin, kia alia ciklo estis fermita de tiuj okazaĵoj kaj kiuj estas la konsekvencoj de tio.
La epoko finiĝanta komencis la 9-an de novembro 1989 kun la falo de la berlina muro kaj kun la malapero de Sovetio, la 25-an de decembro 1991. Senhalte celebrataj, la precipaj karakterizoj de tiu etapo — kiu vidis cetere la impeton de la liberala tutmondiĝo — estis: la ekzaltado de la demokrata reĝimo, la celebrado de la jurŝtato kaj la glorado de la homrajtoj. En interna kaj ekstera politiko tiu Triopo estis konsiderata kiel speco de konstante elvokata kategoria imperativo. Kvankam ĝi ne estis senambigua (ĉu eblas pacigi liberalan tutmondigon kaj planedvastan demokration?), tiu Triopo kalkulis kun la kunsento de la vivitanoj, kiuj vidis en ĝi avancadon de la juro kontraŭ la barbareco.
Nome de la “justa milito” kontraŭ la terorismo, ĉiuj ĉi belaj ideoj estas subite forgesitaj. Tuj, por entrepreni la militon en Afganio, Vaŝingtono ne hezitis nodi aliancojn kun regantoj, kiuj hieraŭ estis ankoraŭ nefrekventeblaj: la puĉgeneralo Pervez Moucharraf de Pakistano, aŭ la diktatoro de Uzbekio Islam Karimov. La krioj de la laŭleĝa pakistana prezidanto, s-ro Nawaz Sharif, kaj tiuj de la uzbekaj defendantoj de la liberecoj ne sukcesis transi la murojn de siaj karceroj... Ŝtelpaŝe, la valoroj hieraŭ ankoraŭ nomataj “fundamentaj” forlasas la politikan scenejon, dum demokrataj ŝtatoj jure malprosperas.
Pri tio atestas uragano de mezuroj kontraŭliberecaj deciditaj en Usono. Jam tagon post la atencoj instaliĝis esceptojuro. La justicministro, s-ro John Ashcroft, akceptigis kontraŭteroristan leĝon nomitan “patriota leĝo”, kiu permesas al la publikaj instancoj aresti suspektatojn por tempo kvazaŭ nelimigita, deporti ilin, enkarcerigi ilin en izolĉelojn, kontroli iliajn poŝtaĵojn, iliajn telefonajn konversaciojn, iliajn komunikadojn pere de interreto kaj traserĉigi iliajn domojn sen jura permeso... Ne malpli ol 1 200 eksterlandanoj estis tiel kaŝe arestitaj, inter ili pli ol 600 restas malliberigitaj sen juĝo, sen eĉ esti, koncerne grandan parton el inter ili, prezentitaj al juĝisto kaj sen havi la eblecon esti helpata de advokato*. La registaro intencas krome pridemandigi kelkajn 5 000 homojn inter 16 kaj 45 jaroj, vivantaj en Usono per turisma vizo, suspektataj pro la simpla fakto ke ili devenas el la Proksima Oriento*...
Dum la normalaj usonaj tribunaloj estas perfekte kompetentaj*, la prezidanto George W. Bush decidis, lastan 13-an de novembro, krei militistajn tribunalojn kun specialaj proceduroj por juĝi la eksterlandanojn akuzitajn je terorismo. Tiuj sekretaj procesoj povos okazi en militŝipoj aŭ militistaj bazoj; la verdikto estos decidita de komisio konstituita de militistaj oficiroj; la unuanimeco ne necesos por kondamni la akuziton al morto; la verdikto estos sen apelacio; la konversacioj de la akuzito kun sia advokato povos esti kaŝe subaŭskultataj; la proceso restos sekreta kaj la procesaj detaloj estos publike alireblaj nur post jardekoj...
Respondeculoj de la Federal Bureau of Investigation (FBI) kuraĝis eĉ proponi, ke certaj akuzitoj estu ekstradiciataj al amikaj landoj kun diktatoreca reĝimo, por ke la loka polico povu pridemandadi ilin uzante metodojn “krudajn kaj efikajn”. La aplikado de la torturo estis malkaŝe postulataj en la kolumnoj de grandaj magazinoj*. En la televidstacio CNN la republikana komentisto Tucker Carlson estis tre klara: “La torturo ne estas bona afero. Sed la terorismo estas pli malbona. Do, en certaj cirkonstancoj, la torturo estas malbono malpli malbona.” Steve Chapman, en la Chicago Tribune, memorigis ke demokrata ŝtato kiel Israelio ne hezitas apliki la torturon al 85% de la palestinaj malliberigitoj*...
Senvalidigante decidon de 1974, kiu malpermesis al la Central Intelligence Agency (CIA) murdi eksterlandajn ŝtatestrojn, S-ro Bush donis al tiu ĉi institucio blanketon por fari ĉiajn sekretajn operaciojn necesajn por fizike elimini la ĉefojn de Al-Qaida. Forgesante la ĝenevajn konvenciojn, la afgana milito estis gvidata en tiu ĉi sama spirito: likvidi la anojn de Al-Qaida eĉ se ili kapitulacias. Rifuzante ĉian ideon de negociita solvo kaj de kapitulaco, la usona sekretario pri defendo, S-ro Donald Rumsfeld, montriĝis nefleksiĝema kaj malkaŝe alvokis al mortigo de la kaptitaj araboj, kiuj batalis flanke de la talibanoj. Pli ol kvarcent inter ili estis masakritaj dum la ribelo en la fuorto de Qala-e-Jhangi kaj nombro sendube pli alta dum la konkero de Tora Bora.
Por ke nenia jura persekuto povu trafi la usonajn militistojn pro faroj en eksterlando, Vaŝingtono montriĝas malamika al la projekto de Internacia Puntribunalo (IPT)*. Ĝuste pro tio la senato ĵus akceptis, je sia unua legado, la leĝon ASPA (American Servicemembers Protection Act), kiu permesas al Usono fari ekstremajn disponojn — ĝis la milita invado de lando! — por liberigi ĉian usonan civitanon juĝotan antaŭ la estonta IPT.
Favore al la “mondmilito kontraŭ la terorismo” pliaj ŝtatoj — Unuiĝinta Reĝlando, Germanio, Italio, Hispanio, Francio — same pliakrigis sian restrikt-leĝaron. La defendantoj de la publikaj rajtoj havas kialon por maltrankviliĝi: la ĝenerala moviĝo de niaj socioj al ĉiam pli granda respekto de la individuo kaj de ties liberecoj estas ĵus brutale haltigita. Kaj ĉio indikas, ke ekde nun ni devojiĝas al ŝtato pli kaj pli policeca...
Imperio ne havas aliancanojn, ĝi havas nur vasalojn. La plej multaj ŝtatoj de la Eŭropa Unio ŝajnas forgesi tiun historian realon. Antaŭ niaj okuloj kaj sub premo de Vaŝingtono, kiu trudas al ili implikiĝi en ĝian militon kontraŭ Irako, principe suverenaj landoj lasas sin tiel redukti al la trista rolo de satelito.
Oni multe demandis sin kio ŝanĝiĝis en la internacia politiko post la atencoj de la 11-a de septembro 2001. Post kiam la 20-an de lasta septembro, la usona registaro publikigis dokumenton difinantan la novan “nacian strategion de sekureco de Usono”*, oni konas la respondon. La geopolitika strukturo havas nun en sia pinto unusolan potencegon, Usonon, kiu “ĝuas senegalan militforton” kaj kiu ne hezitos “agi sole, se necese, por uzi [sian] rajton je memdefendo agante en preventa maniero.” Post identigo de “tuja minaco”, “Usono intervenos eĉ antaŭ ol la minaco konkretiĝu”.
En klaro, tiu doktrino restarigas la rajton pri “preventa milito” kiun Hitlero aplikis 1941 kontraŭ Sovetio, kaj Japanio samjare en Pearl Harbor kontraŭ Usono... Ĝi forviŝas ankaŭ fundamentan pricipon de internacia juro adoptita en la vestfalia traktato en 1648, nome ke ŝtato ne intervenu, kaj neniakaze milite, en la internajn aferojn de alia suverena ŝtato (principo rompita dum la interveno de Nato en Kosovo...).
Ĉio ĉi signifas ke la internacia ordo fondita en 1945, fine de la dua mondmilito kaj regata de la Unuiĝintaj Nacioj, ĵus finiĝis. Malsame al la situacio kiun la mondo konis dum la jarcento post la falo de la berlina muro (1989), Vaŝingtono plenumas de nun senkomplekse sian rolon de “tutmonda gvidanto”. Kaj faras tion krome kun malŝato kaj aroganteco. La rolo de imperio, hieraŭ ankoraŭ konsiderata kiel akuzo de tipe “primara antiusonismo”, estas malkaŝe postulata de la falkoj kiuj svarmas ĉirkaŭ la prezidanto Bush.
La Unuiĝintaj Nacioj, apenaŭ menciitaj en la dokumento de la 20-a de septembro, estas sekve marĝenigataj aŭ reduktitaj al registrejo devigata kliniĝi antaŭ la decidoj de Vaŝingtono. Ĉar imperio cedas antaŭ nenia leĝo kiun ĝi ne promulgis mem. Ĝia leĝo transformiĝas al universala leĝo. Kaj respektigi tiun Leĝon al ĉiuj, se necese per forto, fariĝas ĝia “imperia misio”. La cirklo tiel fermiĝas.
Sen nepre konscii pri la okazanta strukturŝanĝo, multaj eŭropaj gvidantoj (en Britio, Italio, Hispanio, Nederlando, Portugalio, Danio, Svedio...) jam adoptas, rilate la usonan imperion, per pudela reflekso, teniĝon de servema submetiĝo kiu bone sidas al fidelaj vasaloj. Forvendante preterpase nacian sendependecon, suverenecon kaj demokration. Mense ili transiris la limon kiu disigas aliancanon disde feŭdito, partneron disde marioneto. Ili petegas, se eble, post la usona venko, guton da la iraka nafto...
Ĉar ĉiuj scias ke, transe de la prezentitaj argumentoj*, unu el la ĉefaj celoj de la anoncita milito kontraŭ Irako estas efektive la nafto. Akapari la due plej grandajn mond-rezervojn de hidrokarbonoj ebligus al la prezidanto Bush komplete transformi la tutplanedan naftomerkaton. Sub usona protektorato, Irako povus rapide duobligi sian produktadon de krudpetrolo, kio sekvigus tujan falon de la naftoprezoj kaj eble ekonomian rekreskon en Usono.
Tio ebligus ankaŭ konsideri aliajn strategiajn celojn. Unuavice, fari fortan frapon al unu el la abomenaĵoj de Vaŝingtono, la Organizo de nafto-eksportantaj landoj (ONEL), kaj nerekte al certaj de ties membrolandoj, aparte al Libio, Irano kaj Venezuelo (sed amikaj landoj ne estus domaĝataj, kiel Meksiko, Indonezio, Niĝerio aŭ Alĝerio...).
Duavice, la regado super la iraka nafto favorus distanciĝon rilate Saud-Arabion kiu estas pli kaj pli konsiderata sanktejo de radikala islamismo. En (neverŝajna) wilson-eca scenaro de remodligo de la karto de Proksim-Oriento*, anoncita de la vicprezidanto Richard Cheney, Saud-Arabio povus esti malmuntita kaj, en la riĉa provinco Hassa, kie situas la precipaj naftotavoloj kaj kies loĝantaro estas plejparte ŝijaista, starigita emirlando sub usona protektorato.
En tia perspektivo, la konflikto kontraŭ Irako sekvigus post mallonga tempo atakon kontraŭ Irano, lando jam klasita de Bush kiel membro de la “akso de la malbono”. La iranaj hidrokarbonaj rezervoj kompletigus la fabelecan predon kiun Vaŝingtono celas akapari en tiu unua milito de la nova imperia erao...
Ĉu Eŭropo povas kontraŭstari tian danĝeran aventuron? Jes. Kiel? Unue uzante sian duoblan vetoo-rajton (Francio, Britio) sine de la Sekurec-konsilio de UN. Poste, blokante la militan instrumenton, la Nato-n, kiun Vaŝingtono intencas uzi por sia imperia ekspansio kaj kies uzado estas submetita al la voĉo de la eŭropaj ŝtatoj.* En ambaŭ kazoj, tiuj devus konduti kiel veraj partneroj. Kaj ne kiel vasaloj.
Post la eventoj de la 11-a de septembro 2001 kaj la milito de Afganio, la civitanoj havas la senton droni en mondo dominata de politika perforto kaj de terorismo. De pli ol jaro, per teruraj bildoj kaj halucinaj atestoj, la amaskomunikiloj semas timegon raportante pri teruraj atencoj, mortigaj eksplodoj, spektaklaj ostaĝodramoj... Jam ne pasas semajno sen doloriga sangelverŝo, de Israelo ĝis Balio, de Karaĉio ĝis Moskvo, de Jemeno ĝis Palestino... Kaj donante la impreson ke la planedo estas balaata de ia nova mondkonflikto — “la milito kontraŭ la internacia terorismo” — pli kruela eĉ ol la antaŭaj. Kaj kies eventuala usona milito kontraŭ Irako estas nur simpla epizodo. Tiu impreso estas malĝusta. Male al la ŝajno, la politika perforto estis neniam tiom malforta. La politikaj ribeloj kaj insurekcioj, la militoj kaj konfliktoj estis tre malofte tiom malmultaj. Kvankam tio ŝajnas surpriza, kaj eĉ se tio malplaĉas al la amaskomunikiloj, la mondo estas kalma, trankvila, larĝe pacigita. Por konvinkiĝi pri tio, sufiĉas kompari la nunan geopolitikan pejzaĝon kun tiu antaŭ dudek-kvin aŭ tridek jaroj. Malaperis preskaŭ ĉiuj radikalaj protestgrupoj adeptaj al la armita batalo. Kaj la plejmulto de la pli aŭ malpli intensaj konfliktoj, kiuj kaŭzis ĉiujare dekmilojn da mortoj, finiĝis. Preskaŭ ĉiuj ardejoj, flamgitaj de la marksisma perspektivo konstrui pli bonan mondon, efektive estingiĝis aŭ estas estingiĝantaj. Restas, laŭ planeda skalo, apenaŭ deko da perfortejoj. Kolombio, Eŭskio, Ĉeĉenio, Proksima Oriento, Iburbordo, Sudano, Kongo, Kaŝmiro, Nepalo, Srilanko, Filipinoj... Certe, nova adepto de armita batalo — la radikala islamo — aperis kaj ekde tiam okupas la scenon de la amaskomunikiloj. Sed ĝiaj agadoj, kiom ajn spektaklaj ili estu, ne masku la esencon: la armita politika batalo rariĝis. Ĉu tio signifas ke ne agas aliaj formoj de perforto? Kompreneble ne. Jam pro la ekonomia perforto kiun praktikas, stimulite de la liberala tutmondiĝo, la dominantoj sur la dominatoj. La malegalecoj atingas novajn dimensiojn. Vere ribeligajn. La duono de la homaro vivas en malriĉeco, pli ol triono en mizero, 800 milionoj da personoj suferas subnutradon, preskaŭ miliardo restas analfabetoj, unu miliardo kaj duono ne disponas je trinkakvo, du miliardoj daŭre ne havas elektron... Kaj, kvankam tio povus ŝajni malverŝajna, tiuj miliardoj da damitaj de la tero tenas sin politike trankavilaj. Jen eĉ unu el la grandaj paradoksoj de nia erao: pli da malriĉuloj ol iam ajn, kaj malpli da ribeloj ol iam ajn. Ĉu tiu situacio povas daŭri? Ne tre verŝajne. Certe pro la elĉerpiĝo de la marksismo kiel internacia motoro de socia ribelo, la mondo estas en stato de ia transiro. Inter du cikloj de politikaj revolucioj. Kaj dum la maljustecoj estas pli skandalaj ol iam ajn, observeblas ke certaj formoj de perfortoj atingas jam paroksismajn dimensiojn. Aparte la perforto de malriĉuloj kontraŭ malriĉuloj, kaj aliaj primitivaj ribelformoj* kiuj esprimiĝas per deliktado, krimeco, malsekureco kaj kiu, ie kaj ĉie, ne nur en Francio, alprenas la trajtojn de vera socia milito. En Latinameriko kaj aliaj regionoj de la planedo, antaŭ tridek jaroj, junulo trovinte revolveron rekrutiĝis en organizo praktikante la armitan batalon por ŝanĝi la sorton de la homaro. Hodiaŭ, junulo trovinte revolveron pensas unue pri si mem kaj, sentante la rompon de la socia kontrakto fare de la dominantoj, rompos siavice tiun kontrakton, atakante bankon aŭ enrompante magazenon. Ekde la granda ekonomia krizo en decembro 2001 kaj la paŭperigo de la mezaj klasoj, la kvoto de “delikteco” en Argentino kvarobliĝis... En Brazilo, unu el la plej malegalecaj landoj de la mondo — kies elektantoj amase voĉdonis por la “kandidato de la malriĉuloj” Inacio “Lula” Da Silva-, la socia milito atingas konsternajn proporciojn. Nur en la sola urbo Rio, inter 1987 kaj 2000, mortis per kuglo pli da neplenkreskuloj malpli ol 18-jaraj ol en ĉiuj konfliktoj kune de Kolombio, Jugoslavio, Sieraleono, Afganio, Israelo kaj Palestino. Dum tiuj dek-tri jaroj, ekzemple, 467 junuloj mortis en la konfrontiĝo inter Israelo kaj Palestino; dum la sama periodo, 3.937 neplenkreskuloj estis mortigitaj en Rio*... Antaŭ tiu kreskanta ondo de kion la amaskomunikiloj nomas “la malsekureco”, multaj landoj — Meksiko, Kolombio, Niĝerio, Sudafriko, ktp. — jam elspezas pli por fari tiun socian militon ol por sia propra nacia defendo. Brazilo, ekzemple, dediĉas 2% de sia jara riĉeco (NBP) als siaj armitaj fortoj, sed pli ol 10,6% por protekti la riĉulojn kontraŭ la malespero de la malriĉuloj... La granda instruo de la homa historio estas jena: la homaj estaĵoj ĉiam fine ribelis kontraŭ la graviĝo de la malegalecoj. La nuna kresko, en la Sudo kiel en la Nordo, de la delikteco kaj krimeco — kiuj estas ofte nenio alia ol primitivaj kaj arkaikaj manifestiĝoj de socia agado-, konstituas nedikuteblan signon de furiozo de la plej malriĉaj antaŭ la maljusteco de la mondo. Ankoraŭ ne temas pri politika perforto. Sed ĉiu sentas bone ke temas pri prokrasto. Por kiom da tempo?
En la kampo de la komunikiloj, la invado de la interreto kaj la cifereciga revolucio provokis senprecedencan traŭmaton*. Altirataj de potenc-ambicioj kaj de perspektivoj de facila profito, la industriaj gigantoj devenantaj de la elektro, de la informadiko, de la armado, de la konstruado, de la telefonio aŭ de la akvo ĵetis sin sur la sektoron de la informado. Ili rapide starigis gigantajn imperiojn. Kaj preterpase distretis kelkajn fundamentajn valorojn: unuavice la zorgon pri altkvalita informado.
Tra la mondo, gigantaj konglomeraĵoj akaparas la komunikilojn. En Usono, kie la antikoncentriĝaj reguloj en la aŭdvida kampo estis nuligitaj en februaro 2002, America-OnLine aĉetis Netscape, la magazinon Time, la holivudan societon Warner Bros kaj la televidĉenon de kontinua informado CNN; General Electric, la monde unua entrepreno per sia borsa kapitaliĝo, akaparis la televidan reton NBC; la firmao Microsoft de s-ro Bill Gates regas la merkaton de komputilaj programoj, volas konkeri tiun de la vidbendaj ludoj per sia konzolo X-Box kaj, pere de sia agentejo Corbis, dominas la merkaton de gazetaraj fotoj; la News Corporation de s-ro Rupert Murdoch ekregas certajn plej disvendatajn britajn kaj usonajn gazetojn (The Times, The Sun, The New York Post), posedas reton de televido per satelito BskyB, unu el la usonaj televidaj ĉenoj (Fox), kiel ankaŭ unu el la plej gravaj firmaoj de produktado de televidaj serioj kaj de filmoj (Twenty-Century-Fox)...
En Eŭropo, Bertelsmann, la monde unua eldonisto, akiris RTL Group kaj ekde nun regas en Francio la radion RTL kaj la ĝeneralteman ĉenon M6; s-ro Silvio Berlusconi posedas la tri precipajn privatajn ĉenojn de Italio kaj regas, kiel prezidanto de la Konsilio, la tutaĵon de la publikaj ĉenoj; en Hispanio, la firmao Prisa regas la ĵurnalon El País, la reton SER de radioj, la kriptan ĉenon Canal Plus Hispanio kaj la precipan poluson de eldonejoj...
En Francio, la krizo de la reklammerkato, la sinkantaj vendoj de ĵurnaloj kaj la apero de senpagaj ĵurnaloj instigas al regrupigo de la titoloj de la tutlanda gazetaro favoranta la eniron de industriistoj en la kapitalon de gazetentreprenoj en malhelpo. En tiu kunteksto, la malmuntado de Vivendi Universal Publishing (VUP) provokis radikalan ŝanĝon. La grupo Dassault, prezidata de s-ro Serge Dassault, dekstrula politikisto kiu jam regas Le Figaro kaj multajn regionajn ĵurnalojn, povis tiel akiri la semajngazeton L’Express, la magazinon L’Expansion kaj 14 pliajn titolojn, fariĝante, pere de la firmao Socpresse, la unua grupo de tutlanda gazetaro en Francio.
Aliflanke, la grupo Lagardère, prezidata de s-ro Jean-Luc Lagardère, proksima de s-ro Jacques Chirac, unua eldonisto de Francio (Hachette, Fayard, Grasset, Stock...), kiu posedas jam regionajn ĵurnalojn (Nice Matin, La Provence), dominas la magazin-gazetaron (Paris Match, Elle, Télé 7 jours, Pariscope...) kaj regas la distribuadon de la ĵurnaloj pere de la kioskoj Relay kaj la Nouvelles messageries de la presse parisienne (NMPP), aĉetis la eldon-poluson de VUP (Larousse, Robert Laffont, Bordas...) kaj fariĝas tiel unu el la gigantoj de la eŭropa komunikado kaj ne kaŝas plu sian ambicion gluti aŭ Canal PLus aŭ la publikan ĉenon France 2...
Tiuj du grupoj, Dassault kaj Lagardère, kiuj ekde nun dominas la francajn komunikilojn, havas ambaŭ la maltrankviligan econ esti konstituitaj ĉirkaŭ centra firmao kies precipa aktiveco estas milita (ĉasaviadiloj, helikopteroj, misiloj, raketoj, satelitoj...). La malnova timo do realiĝis: certaj el la plej grandaj komunikiloj troviĝas nun en la manoj de kanonvendistoj... En tempo de tensioj pri Irako, oni rajtas supozi ke tiuj komunikiloj ne kontraŭstaros kun ĉia energio al milita interveno kontraŭ Bagdado...
La karnovora apetito de la novaj imperiestroj de la komunikado kondukas aliajn gazetojn serĉi krizorezistan dimension por eskapi al ekregado de aliaj. Ekzemple, la grupo Le Monde* lastatempe proksimiĝis al Publications de la Vie catholique (Télérama, La Vie), de kiu ĝi akiris 30% de la kapitalo, kaj al la semajngazeto Le Nouvel Observateur, kaj intencas meti parton de sia kapitalo en borso.
Ĉiuj ĉi trudoj minacas la gazetaran liberecon. Ili kondukas al situacio en kiu oni privilegias la rentabilitaton. Kaj nomumas por la komandopostenoj tiajn mastrumantojn kies zorgo estas respondi al la postuloj de la invest-fondusoj kiuj posedas parton de la kapitalo. Tiuj “fondusoj kalkulas pri reven-kvotoj de investoj de inter 20% kaj 50% laŭ la riskonivelo, kaj ĉar la gazetaro estas konsiderata pli malpli riska sektoro”, ili ne hezitas postuli “malgrasigojn de la personaro”*...
Unu el la plej altvaloraj rajtoj de la homo estas komuniki libere siajn pensojn kaj siajn opiniojn. En la demokratiaj socioj, la libereco de la parolo estas ne nur garantiata, sed akompanata de alia fundamenta rajto: tiu esti bone informata. Kaj ĝuste tiu rajto estas minacata de la koncentriĝo de la komunikiloj, de la fuzioj de antaŭe sendependaj gazetoj en grupoj kiuj fariĝis hegemoniaj. Ĉu la civitanoj devas toleri tiun devojigon de la gazetara libereco? Ĉu ili povas akcepti ke la informado reduktiĝas al simpla varo?
Okazas ke la nova prezidanto de Brazilo, s-ro Luiz Inácio Lula da Silva, elektita en oktobro 2002, ekoficos en profunde ŝanĝiĝanta latinamerika kunteksto. Estas la unua fojo ke la ega Brazilo — 170 milionoj da loĝantoj, deka industria potenco de la mondo — estas regota, en demokrataj kondiĉoj, de gvidanto devena de la radikala maldekstro kiu malaprobas la liberalan tutmondigon. Jen evento de unua grandeco. En tre malsama medio, ĝi memorigas kion signifis, en 1970, la elekto al la prezidanteco de Ĉilio, de la socialisto Salvador Allende...
Tiu ĉi 1-a de januaro 2003 markas do la komencon de nova historia ciklo en Latinameriko. La antaŭa ciklo, veninta siavice post pereiga periodo de militistaj tiranioj, de subpremoj kaj de armitaj ribeladoj, daŭris proksimume du jardekojn (1983-2002). Ĝi portas la markojn de tri precipaj fenomenoj: 1-e estingiĝo de la geriloj (escepte de tiuj de Kolombio kaj de la tre aparta kaj neperforta Zapatista Armeo de la subkomandanto Marcos en Chiapas); 2-e ĝeneraliĝo de demokrataj reĝimoj; 3-e sistema eksperimentado de novliberalaj ekonomiaj politikoj.
La apliko de la liberala modelo tradukiĝis per ia konstanta struktura alĝustigo kiu sekvigis, ĉie, sociajn katastrofojn kaj saldiĝis per sensacia fiasko. La labormerkato spertis 2002 la plej negativajn rezultojn de la lastaj dudek-du jaroj. La senlaboreco eksplodis, kaj pli ol duono de la salajruloj en laborkapabla aĝo trovas nun dungiĝon nur en la neformala sektoro. La nombro de malriĉuloj daŭre kreskis. Kontraste, la minimuma salajro ne ĉesis malkreski kaj la malneta interna produkto (MIP) de la regiono falis denove (-0,8%). Certaj landoj estis faligitaj en la plej grandan ekonomian krizon de sia historio. En Argentino ekzemple, pli ol la duono de la 37 milionoj da loĝantoj vivas nun en malriĉeco kaj pli ol triono de la aktivaj landanoj estas sen laboro aŭ subdungita...
La furiozaj loĝantaroj esprimis sian naŭzon kaj tediĝon dumaniere: voĉdonante kontraŭ la partioj kiuj rekomendis tiujn politikojn, kaj, eĉ sen atendi la daton de novaj elektoj, ribelante kaj, eventuale, renversante la prezidantojn favorajn al la novliberalaj programoj. Tiel, en Ekvadoro, en januaro 2000, post la decido dolarigi la ekonomion, ribelado de indiĝenaj kamparanoj forpelis de la povo la prezidanton Jamil Mahuad. En Peruo, en novembro 2000, la prezidanto Alberto Fujimori, akuzita krome pro korupto, estis siavice renversita de popolribelo. En Argentino, en decembro 2001, ribelo eksigis la prezidanton Fernando de la Rua, sub la kriado de “Ne al la tutmondigo!”, “For la Internacia Mon-Fonduson!”, “Ne al pago de la ŝuldo!”. Aliaj amasaj manifestacioj, kelkfoje ribelecaj, — en Bolivio, en Paragvajo, en Kostariko, ktp. — rifuzis la politikan klason, la privatigon de la publikaj servoj aŭ la striktan aplikadon de la instrukcioj de la IMF.
Estas ĝuste tiuj homoj malkontentaj pri la novliberala ordo kiuj en Venezuelo, ekde 1998, plebiscitis por la prezidanto Hugo Chávez kaj subtenis lian moderan socialan reformprogramon. Kaj estas daŭre ili kiuj, fine de decembro 2002, arde subtenis lin kontraŭ la renverso-provoj farataj, sub la kompleza okulo se Vaŝingtono, de la riĉajj profituloj de la tutmondigo, malplimulto decidita, kun la risko ĉion perdi, droni la landon en civitanan militon.*
Estas ankaŭ ili kiuj, en Ekvadoro, la 24-an de novembro 2002, elektis la “kandidaton de la malriĉuloj” Lucio Gutierrez, iaman kolonelon devenan de tre modesta medio, kiu kontraŭas la Akordon pri Libera Komerco de la Amerikoj (ALKA) kaj volas meti la riĉecojn de la lando al la dispono de la 70% de liaj samlandanoj vivantaj sub la sojlo de malriĉeco.
Ĉiuj ĉi politikaj signojklare indikas ke, por la partianoj de tutmondigo, en Latinameriko, la festo ŝajnas festita. La elekto de “Lula” en Brazilo montriĝas tiurilate kiel plej evidenta indikilo. Eĉ se la aferoj ne estos simplaj por la nova prezidanto.* Li estos precipe juĝata laŭ lia kapablo redukti la nombron de la malriĉuloj kaj pli bone dispartigi la riĉecojn de lando kie la malegalecoj estas abismaj: 1% de la loĝantaro posedas 53% de la landaj riĉecoj. Sed li devos ankaŭ pruvi ke la popoloj de Latinameriko povas ankoraŭ elekti sian estonton, kaj ke, fronte al la novliberala projekto, alia ekonomia modelo estas ebla. “Ĉar la tuta Latinameriko rigardas nin”, deklaris “Lula”, “kaj ĉar ni portas la esperon de la latinamerikanoj: ni ne havas la rajton malsukcesi!” Ĉu li tenos sian veton?
Ĉio indikas nun ke la milito de Usono kaj de kelkaj ĝiaj vasaloj kontraŭ Irako vere okazos. Tere, mare, aere, la giganta militmaŝino estas nun kompleta kaj la logistiko finpreta. La kameraoj de la mondaj televidoj estas ankaŭ surloke. Ĉio pretas por la ordono ekfajri.
Nenio tamen, laŭ la internacia leĝeco, permesas tian agreson. La inspektistoj senditaj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) por malkovri eventualajn amasdetruajn armilojn restas daŭre senrezultaj. Ilia raporto transdonita al la UN la 27-an de januaro estas por tiel diri malplena. Cetere, nenia ligo povis esti pruvita inter Bagdado kaj la islamismaj teroristaj retoj, kaj aparte kun tiu de Al-Qaida, farinta de la teruraj atencoj de la 11-a de septembro 2001 kaj ekde tiam la publika malamiko numero unu de Vaŝingtono. Sekve, la monda opinio daŭre postulas nerefuteblajn pruvojn kiuj pravigus la estontan atakon.
La iraka reĝimo estas certe fia, kaj s-ro Saddam Hussein aparte abomeninda aŭtokrato kiu ne hezitis plurfoje masakri sian propran loĝantaron eĉ per uzado kontraŭ ĝi de batalgaso malpermesita de la internaciaj traktatoj. Ĉu tio pravigas “prevent-militon”? Li estas bedaŭrinde ne la sola ŝtatestro de tia sinistra naturo. Kaj, kiam tio servis la interesojn de Vaŝingtono, tiu neniam montris la plej etan skrupulon subteni s-ron Saddam Hussein en la jaroj 1980 kaj aliajn same abomenindajn diktatorojn: Marcos en la Filipinoj, Suharto en Indonezio, la Ŝahon en Irano, Somoza en Nikaragvo, Batista en Kubo, Trujillo en Dominiko, Pinochet en Ĉilio, Mobutu en Kongo-Zairo, ktp.
Certaj el la plej sangoverŝaj kaj plej abomenindaj tiranoj estas daŭre subtenataj de Usono, kiel la delira Teodoro Obiang*, akceptita kun ĉiaj honoroj en la Blanka Domo en septembro 2002 fare de la prezidanto George W. Bush...
Fronte al tiom da arbitreco flanke de Vaŝingtono, eĉ malnovaj aliancanoj de Usono malemas subteni ĝin en ĝia krucmilito kontraŭ Irako. Du el inter ili, Francio kaj Germanio, kvazaŭ malobee, asertis fine de januaro ke la pruvoj ne ekzistas por pravigi armitan intervenon. Ili postulis ke la inspektistoj de la UN daŭrigu sian laboron por ke ĉia dubo estu forigita pri la posedo de amasdetruaj armiloj de Bagdado. Kaj postulas, ĉiukaze, ke dua rezolucio de la konsilio pri sekureco de la UN eksplicite permesu la uzadon de forto kontraŭ Bagdado. Francio ne elkludas* uzi, eventuale, sian veto-rajton. Tiu franca-germana pozicio ŝajnas esti kuraĝiginta Rusion kaj Ĉinion, permanentaj membroj de la Konsilio pri sekureco, adopti malpli timemajn poziciojn kaj ankaŭ postuli duan rezolucion de la UN.
Ĉio ĉi forte agacis Vaŝingtonon kiu ne ĉesas koleri, ĉefe kontraŭ Berlino akuzata, kiel Parizo, pro mallojaleco. Sed ne ŝajnas esti modifita ĝian intencon invadi Irakon. La usona ŝtatsekretario, s-ro Colin Powell, alvenante al la Monda Ekonomia Forumo de Davoso, la 25-an de januaro, konfirmis ke Usono povas kalkuli kun dekduo da “amikaj landoj”, kio estas, laŭ li, pli ol sufiĉa por konstitui internacian koalicion kontraŭ Irako.
La mondo daŭre demandas sin kun granda maltrankvilo pri la veraj kialoj de tiu milita interveno. En la Monda Socia Forumo de Portalegro, ekzemple, kiu kunigas la precipajn agantojn de la tutplaneda civila socio, tiu zorgo forte markis ĉiujn debatojn. Multaj ĉeestantaj intelektuloj — Noam Chomsky, Tariq Ali, Naomi Klein, Adolfo Perez Esquivel, Eduardo Galeano, ktp. — demandis sin ĉu ne estas absurde, kaj eĉ krime, dediĉi dekojn da miliardoj da dolaroj por fari tiun militon kion nenio ŝajnas pravigi, dum tiuj sumoj estus multe pli utilaj se dediĉitaj al edukado, sano, nutrado, loĝado kaj alfabetigo de kelkaj tri miliardoj da malriĉuloj kiujn nombras nia planedo. Tiu estas cetere la mesaĝo kiun la prezidanto de Brazilo, s-ro Lula da Silva, nome de ĉiuj malfavorigitaj, transdonis al la mastroj de la mondo kuniĝintaj en Davoso.
Laŭ granda parto de la internacia opinio, tiu konflikto ne havas alian celon ol nafton. Ĝia vera celo, laŭ ĝi, estas ekregi unu el la precipaj rezervoj de hidrokarbidoj de la mondo. Tiu strategio aperas kiel manifestiĝo de la nova imperia aroganteco de Usono, kiel ia “kaprico de potenculo” kies geopolitikaj sekvoj (aldone al pli ol miloj da viktimoj) povus esti katastrofaj.
Milito volata ankaŭ de la eta kliko da ekstremdekstraj “falkoj” (s-roj Richard Cheney, Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Richard Perle, Douglas Feith, Jack D. Crouch, John R. Bolton, ktp.) kiu ĉirkaŭas la prezidanton Bush kaj kiu pensas, kiel ĉiuj potenc-ebriuloj, ke oni povas ĉiam solvi ĉian politikan, ekonomian aŭ socian problemon per militista forto...
IGNACIO RAMONET
“La historio denove moviĝas.” ARNOLD J. TOYNBEE
Oni sentas bone, en tiu afero pri Irako, ke io fundamenta estas okazanta. Alarmsignaloj eklumas ĉie, la tuta internacia arĥitekturo krake rompiĝas, la UN estas distirata, la Eŭropa Unio dividita, la NATO frakturita... Konvinkite ke la tragediprodukta maŝino denove ekmarŝis, dek milionoj da homoj protestis en la stratoj de la urboj de la mondo la 15-an de februaro 2003. Ili ne volas vidi reveni la brutalecon de la internacia politiko, kun ties ekstremaj perfortoj, pasioj kaj malamoj.
Kolektivaj timoj esprimiĝas forme de angordonaj demandoj: kial tiu milito kontraŭ Irako? Kial nun? Kiujn verajn intencojn havas Usono? Kial Francio kaj Germanio kontraŭstaras ĝin kun tiom da energio? En kio tiu konflikto malkaŝas novan situacion en ekstera politiko? Kiujn ŝanĝojn ĝi anoncas en la grandaj mondaj ekvilibroj?
Tro da homoj pensas ke la veraj kialoj de tiu milito restas enigmaj. Kun la plej bona volo, tiuj kiuj analizas la argumentojn de Vaŝingtono restas skeptikaj. La usonaj aŭtoritatoj ne sukcesis konvinki ke tiu milito estas necesa. Kaj ilia insisto marteladi mizerajn pravigojn des pli dubigas la internacian opinion.
Kiuj estas la oficialaj argumentoj por ĝi? Da ili estas sep, kaj estas formulitaj en la raporto “Jardeko de mensogo kaj de defio”, prezentita de la prezidanto George W. Bush antaŭ la Sekureckonsilio de la UN la 12-an de septembro 2002. Tiu teksto de dudek-du paĝoj rediras la tri precipajn riproĉojn: Bagdado ne respektis dek-ses rezoluciojn de la Unuiĝintaj Nacioj; Irako posedas aŭ celas posedi amasdetruajn armilojn (atomajn, biologiajn, kemiajn) kaj balistikajn misilojn; fine, ĝi kulpas pro rompo de la homrajtoj (torturoj, seksperfortoj, senjuĝaj ekzekutadoj).
La kvar aliaj akuzoj koncernas: la terorismon* (Bagdado, laŭ ĝi, gastigas palestinajn organizojn kaj donas 25.000 dolarojn al la familio de ĉiu farinto de suicid-atencoj kontraŭ Israelo); la militkaptitojn (inter ili usona piloto); la havaĵojn konfiskitajn dum la invado al Kuvejto (artverkoj kaj milita materialo); devojigon de la programo “Nafto kontraŭ nutraĵo”.
Ĉiuj ĉi riproĉoj igis la Sekureckonsilion de la UN voĉdoni, unuanime, la 8-an de novembro 2002, por la rezolucio 1441, kiu starigas “fortigitan inspektadon kun la celo fini komplete kaj konstatite la procedon de senarmigo”.
Ĉu tiuj ĉi argumentoj estas tiom teruraj ke ĉiuj landoj devas konsideri Irakon kiel problemon numero unu de la mondo? Ĉu ili faras Irakon la plej terura minaco por la homaro? Ĉu ili definitive pravigas grandampleksan militon?
Al tiuj ĉi tri demandoj, Usono kaj kelkaj ĝiaj amikoj (Unuiĝinta Regno, Aŭstralio, Hispanio...) respondas jese. Sen atendi la verdan lumon de ajna internacia instanco, la aŭtoritatoj de Vaŝintono (kaj de Londono) sendis al la landlimoj de Irako timindan militforton de proksimume 200.000 soldatoj, provizitan per kolosa detrupotenco.
Aliflanke, al ĉi-samaj demandoj, aliaj okcidentaj landoj (Francio, Germanio, Belgio...) kaj grava parto de la monda opinio respondas per triobla “ne”. Ili agnoskas la gravecon de la riproĉoj, sed opinias ke oni povus esprimi tiujn samajn akuzojn — nerespekto al la rezolucioj de la UN, rompoj de la personaj rajtoj kaj posedo de amasdetruaj armiloj — al aliaj regnoj de la mondo, por komenci ĉe Pakistano kaj Israelo, proksimaj aliancanoj de Usono, kontraŭ kiuj neniu pensas deklari militon. Ili observas ankaŭ ke, pri multaj aliaj diktaturoj amikaj kun Usono — Saud-Arabio, Egiptio*, Tunizio, Pakistano, Turkmenio, Uzbekio, Gvineo Ekvatora, ktp. — kiuj tretas la homajn rajtojn, Vaŝingtono silentas.
Krome ili opinias ke la iraka reĝimo, de dek-du jaroj submetita al ruiniga embargo, al limigo de ĝia aera suvereneco kaj al konstanta kontrolgardado, ne povas esti tuja minaco por siaj najbaroj.
Fine, koncerne la senfinan serĉadon de netroveblaj armiloj, multaj estas tentataj pensi kiel Konfucio, ke “oni ne povas kapti nigran katon en malluma ĉambro, precipe se ne estas kato”. Ili konsideras ke la inspektistoj de la Komisiono pri kontrolo, konstato kaj inspektado de la Unuiĝintaj Nacioj (Kokoinun)*, gvidata de la sveda diplomato Hans Blix, kaj tiuj de la Internacia agentejo pri atomenergio (IAAE), estrata de la egipta eksperto Mohamed El Baradei, konstante progresas, pri kio atestas la raportoj prezentitaj antaŭ la Sekureckonsilio, kaj ke tio devus ebligi atingi la celon — la senarmigon de Irako — sen uzo de milito.
Pro tio ke li adoptis tiun saĝan argumentadon kaj per la voĉo de sia ministro pri eksteraj aferoj, s-ro Dominique de Villepin, sciis firme esprimi ĝin sine de la Unuiĝintaj Nacioj, la franca prezidanto, s-ro Jacques Chirac, enkorpigas, en la okuloj de tiuj kiuj tra la mondo kontraŭstaras tiun militon, la rezistadon fronte al la usona hegemonieco. Tiu kostumo estas certe iom tro granda, sed oni ne povas nei ke la prezidanto de la Franca Respubliko gajnis en kelkaj semajnoj internacian popularecon kiun malmultaj francaj regnestroj konis antaŭ li. Kiel la generalo della Rovere en la fama filmo de Roberto Rosselini*, s-ro Chirac retroviĝis hazarde en tiu rolo de rezistanto, sed necesas konstati ke li plenumas tiun mision.
La usona registaro siaflanke daŭre ne sukcesas konvinki ke tiu milito pravigeblas.
Ĝi riskas la francan vetoon kaj spertis, frapon post frapo, du diplomatiajn malvenkegojn en la Sekureckonsilio: unue la 4-an de februaro kun la fiasko de prezentado de “pruvoj” kontraŭ Irako fare de s-ro Colin Powell; poste la 14-an de februaro, kun la prezentado de la prefere pozitivaj raportoj de la inspektistoj, dum kiu s-ro Blix ne hezitis aserti ke pluraj el la “pruvoj” kontraŭ Bagdado prezentitaj de s-ro Powell estas “senfondaj”. Samtage, s-ro de Villepin ankaŭ asertis: “Antaŭ dek tagoj, s-ro Powell elvokis supozitajn ligojn inter Al-Qaida kaj la bagdada reĝimo. En la nuna stato de niaj priesploroj kaj informadoj farataj lige kun niaj aliancanoj, nenio permesas pruvi tiajn ligojn.”
Sed la pruvo de ligoj inter la reto de s-ro Ben Laden kaj la reĝimo de s-ro Saddam Hussein estas decida por pravigi la konflikton. Precipe por la usona publika opinio, daŭre ŝokita de la abomenaj atencoj de la 11-a de septembro 2001.
Ĉar neniu konstatebla argumento ŝajnas pravigi tiun militon, tiom da civitanoj mobiliziĝas ĉie kontraŭ ĝi. Kaj neeblas ne demandi sin pri la veraj motivoj de Usono. Evidente, ili estas almenaŭ tri.
Unuavice ekzistas la zorgo, fariĝinta obseda ekde la 11-a de septembro 2001, eviti ĉian ligon inter iu “friponŝtato” kaj la “internacia terorismo”. Jam 1997, s-ro William Cohen, sekretario pri defendo de la prezidanto Clinton, deklaris: “Ni alfrontas la eblecon ke regionaj agantoj, armeoj de tria tipo, terorismaj grupoj kaj eĉ religiaj sektoj celas atingi malproporcian povon, per akiro kaj uzo de amasdetruaj armiloj.”* En komunikaĵo disvastigita la 11-an de januaro 1999, s-ro Ben Laden koncedis ke tiu ebleco ja realas: “Mi ne konsideras krimo provi akiri atomajn, kemiajn kaj biologiajn armilojn.”* Kaj s-ro George W. Bush rekonis ke tiu eventualeco obsedas lin: “Nia timo estas ke teroristoj trovas eksterleĝan ŝtaton kiu povus provizi ilin per la teknologio por mortigi.” *
Tiu “eksterleĝa ŝtato”, en la menso de la usona prezidanto, ne estas alia ol Irako. Pro tio la teorio de la “preventa milito”, difinita la 20-an de septembro 2002*, kiun s-ro James Woolsey, iama direktoro de la CIA, resumis jene: “La nova doktrino naskiĝinta de tiu malsimetria batalo kontraŭ la teroro estas tiu de la ”avanca fortimigo“ aŭ de la ”preventa milito“. Ĉar la teroristoj havas ĉiam la avantaĝon ataki sekrete kiam ajn kaj kie ajn, la sola defendo konsistas en kapti ilin nun, kie ajn ili troviĝu, antaŭ ol ili povu esti kapablaj ekfrapi.”* Kompreneble, nenia permeso de la Unuiĝintan Nacioj estos petita.
La dua motivo, ne deklarita, estas la regado de la araba-persa golfo kaj de ĝiaj resursoj en hidrokarbonoj. Pli ol du trionoj de la konataj mondaj rezervoj de nafto troviĝas koncentritaj sub la grundo de kelkaj regnoj situantaj ĉe la bordo de la golfo: Irano, Irako, Kuvejto, Saud-Arabio, Kataro kaj la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj. Por la evoluintaj landoj, kaj precipe por Usono, grandaj malŝparantoj de energioj, tiu regiono ludas ĉefrolon kaj posedas fundamentajn ŝlosilojn por ilia kresko kaj por ilia vivmaniero.
Ĉia interveno kontraŭ landoj de la Golfo estas do konsiderata kiel minaco por la “vivdecidaj interesoj” de Usono. Jam 1980, en sia parolado pri la stato de la Unio, la prezidanto James Carter, nobelpremiito pri paco en 2002, difinis la usonan doktrinon por tiu regiono: “Ĉia provo, flanke de kia ajn eksterlanda potenco, alpreni la kontrolon de la regiono de la Persa Golfo, estos konsiderata kiel atako kontraŭ la vivdecidaj interesoj de Usono. Kaj tiu atako estos repuŝita per ĉiuj necesaj rimedoj, inkluzive de milita forto.” *
Regata de la britoj ekde la fino de la unua mondmilito kaj la dismembrigo de la otomana imperio, la golfregiono spertis la kreskon de la usona influo ekde 1945. Du gravaj landoj tamen evitas la vaŝingtonan estrecon: Irano, ekde la islama revolucio de 1979, kaj Irako, ekde ties invado al Kuvejto en 1990. Saud-Arabio mem fariĝis suspekta post la atencoj de la 11-a de septembro pro ĝiaj ligoj kun la batalema islamismo kaj pro la financa helpo kiun la saud-araboj laŭdire donis al la reto Al-Qaida. Vaŝingtono konsideras ke ĝi ne povas permesi al si perdi trian pionon sur la Golfa ŝaktabulo, kaj eĉ malpli iun gravan kiom Saud-Arabion. Jen pro kio la tento okupi, sub falsaj pretekstoj, Irakon, kaj reakiri la regadon de la regiono.
Transe de la militaj malfacilaĵoj, la administrado per usonaj okupadofortoj de Irako liberigita de s-ro Saddam Hussein ne estos facila. En tempo kiam li estis klarvida, s-ro Colin Powell mezuris la komplikegan malfacilecon de tio: “Ni vane malestimis Saddam-on pro tio kion li estis farinta, Usono neniel emis detrui lian landon. En la fluo de la dek lastaj jaroj, estis Irano, kaj ne Irako, kiu estis nia granda rivalo en la Mez-Oriento. Ni volis ke Irako daŭre faru kontraŭpezon al Irano. Saud-Arabio ne volis ke la ŝijaistoj ekregu en la sudo de Irako. La turkoj ankaŭ ne volis ke Irako estu diserigita. (...) Irako dividita en sunaisma, ŝijaisma kaj kurda partoj ne kontrubuus al la stabileco kiun ni celis en Mez-Oriento. La sola rimedo eviti tion estus konkeri kaj okupi tiun malproksiman nacion de dudek milionoj da loĝantoj. Mi ne pensas ke tio estas kion la usonanoj deziris.”* Ĝi estas tamen kion hodiaŭ deziras la prezidanto Bush...
La tria nedeklarita motivo por tiu milito estas certigi la hegemonion de Usono super la mondo. La skipo de ideologoj ĉirkaŭ s-ro George W. Bush (s-roj Cheney, Rumsfeld, Wolfowitz, Perle, ktp.) jam delonge teoriadis pri tiu ascendo de Usono al imperia potenco (v. paĝojn 16 kaj 17). Ili estis jam tie, en la 1980-aj jaroj, ĉirkaŭ la prezidanto Bush patro. Estis la fino de la malvarma milito kaj, male al la plejmulto de la strategiistoj kiuj postulis malkreskigon de la milit-instrumento, ili kuraĝigis la reorganizadon de la armitaj fortoj kaj la ekscesan uzadon de la novaj teknologioj kun la celo redoni al la milito ĝian econ de instrumento por ekstera politiko.
Tiutempe, rakontas atestanto, “la Vjetnam-sindromo estis ankoraŭ vigla. La militistoj volis uzi la forton nur se ĉiuj konsentis. La starigitaj kondiĉoj postulis praktike naciskalan referendumon antaŭ ol eblis uzi la forton. Nenia militdeklaro eblis sen kataliza evento kia Pearl Harbor”.* Tamen, tiu skipo de falkoj, kun la helpo jam de la generalo Colin Powell, sukcesis realigi, en decembro 1989, sen konsento de la Kongreso nek de la Unuiĝintaj Nacioj, la invadon al Panamo (pli ol mil mortviktimoj) kaj la renverson de la generalo Noriega.
Tiuj samaj viroj faris poste la militon de la Golfo, dum kiu la armitaj fortoj de Usono demonstris militan superpotencon kiu konsternis la mondon.
Reveninte al la povo en januaro 2001, tiuj ideologoj konsideris la atencojn de la 11-a de septembro kiel “katalizan eventon” delonge atenditan. Ekde tiam, nenio ŝajnas bremsi ilin. Pere de la Patriot Act, ili provizis la ŝtatpotencon per timinda liberecmortiga instrumento; ili promesis “ekstermi la teroristojn”, proponis la teorion de “tutmonda totala milito [a] kontraŭ la internacia terorismo”, konkeris Afganion, renversis la reĝimon de la talibanoj kaj lanĉis batalfortojn en Kolumbion, Georgion, Filipinojn... Ili poste difinis la doktrinon de la “preventa milito” kaj pravigis, surbaze de propagando kaj gurdado, tiun militon kontraŭ Irako.
Ili akceptas ke Vaŝingtono koncentriĝu sur la verajn lokojn de potenco en la horo de la liberala tutmondiĝo: G7, IMF, MOK, Monda Banko... Sed ili deziras eligi Usonon iom post iom el la multflankeca politika kadro. Pro tio ili igis la prezidanton Bush rompi la protokolon de Kioto pri la sekvoj de la forcej-efikoj, la traktaton ABM pri la balistikaj misiloj, la traktaton establanta Internacian Pun-Kortumon, la traktaton pri la kontraŭpersonaj minoj, la protokolon pri la biologiaj armiloj, la akordon pri la etkalibraj armiloj, la traktaton pri la totala malpermeso de atomarmiloj, kaj eĉ la Ĝenevajn Konvenciojn pri la militkaptitoj rilate al la malliberuloj de la punkaptitejo de Gŭantanamo. La venonta paŝo estus la rifuzo de la decido de la Sekureckonsilio. Kio mortminacus la sistemon de la Unuiĝintaj Nacioj.
Paŝon post paŝo, nome de la grandaj idealoj — libereco, demokratio, libera komerco, civilizacio-, tiuj ideologoj realigas la transformadon de Usono al novtipa militŝtato. Kaj alprenas la ambicion de ĉiuj imperioj: remodli la mondon, ŝanĝi la landlimojn, civilizi la loĝantarojn. La iamaj koloniistoj ne agis alie. Ili “pensis” — memorigas la historiisto Douglas Porch — “ke la disvastigo de komerco, de kristanismo, de scienco kaj de administra efikeco de la Okcidento repuŝos la limojn de la civilizacio kaj reduktos la konfliktozonojn. Danke al la imperiismo, la malriĉeco transformiĝos al prospero, la sovaĝulo trovos la elsaviĝon, la superstiĉo fariĝos lumo, kaj la ordo estos instalita tie kie antaŭe regis nur la konfuzo kaj la barbareco”.*
Por eviti tiun afliktan perspektivon, Francio kaj Germanio, nome de certa ideo pri la Eŭropa Unio*, elektis kontraŭpezi — ne malamike — al Usono sine de la UN. “Ni estas konvinkitaj” — asertis s-ro de Villepin — “ke necesas multpolusa mondo kaj ke unu potenco sola ne povas certigi la ordon de la mondo.”*
La skizo de nova mondo tiel konturiĝas. En kiu dua potenc-poluso povus konstituiĝi aŭ de la Eŭropa Unio se ĝi scias kuniĝi, aŭ de tute nova alianco Parizo-Berlino-Moskvo, aŭ de aliaj variigeblaj konstelacioj (Brazilo — Sud-Afriko — Barato — Meksiko). La franc-germana iniciato konstituas historian demarŝon kiu fine eligas Eŭropon el sesdek jaroj da timoj kaj ebligas al ĝi remalkovri la politikan volon. Demarŝo tiom aŭdaca ke ĝi malkaŝis, per kontrasto, la etaniman sintenon de certaj eŭropaj landoj (Unuiĝinta Regno, Hispanio, Italio, Pollando...) tro longtempe vasaligitaj.
Usono komencis instaliĝi en la komforto de unupolusa mondo dominata per la forto de ĝia milit-instrumento. La milito kontraŭ Irako devis servi por certigi ĝian novan imperian potencon. Francio kaj Germanio memorigis al ĝi ke, rilate potencon, kvar faktoroj estas decidaj: politiko, ideologio, ekonomio kaj militistaro. La tutmondiĝo povis kredigi ke nur la ideologio (liberala) kaj la ekonomio estas fundamentaj faktoroj. Kaj ke la du aliaj (politiko kaj militistaro) fariĝis duarangaj. Jen eraro.
En la nova reorganizado de la mondo kiu komencas, Usono de nun favoras la militistaron (kaj la amasinformadon). Francio kaj Germanio, male, la politikon. Por alfronti la problemojn kiuj premas la homaron, tiuj du landoj vetas pri la eterna paco. La prezidanto Bush kaj lia ĉirkaŭaĵo, pri la eterna milito...
IGNACIO RAMONET
La Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj, komuna leĝo de la planedo, asertas solene en sia preamblo: “Ni, popoloj de la Unuiĝintaj Nacioj, deciditaj gardi la estontajn generaciojn kontraŭ la plago de la milito (...) kaj institucii metodojn garantiantajn ke ne estu uzata la forto de armiloj, escepte en komuna intereso, (...) decidis kunigi niajn penadojn por realigi tiujn celojn.” Ekde sia komenca artikolo, la Ĉarto substrekas ke la unua celo de la UN estas “konservi la internaciajn pacon kaj sekurecon” kaj “subpremi ĉian agon de agreso aŭ alian rompon de la paco”.
Lanĉante, en la matenkrepusko de ĵaŭdo, la 20-a de marto, “preventan militon” kontraŭ Irako kaj invadante tiun landon sen mandato de la UN, Usono kaj ĝiaj britaj aliancanoj do rompis la internacian leĝecon, tretis la fundamentajn principojn de la Unuiĝintaj Nacioj kaj klare kondutis estante agresantoj. Antaŭ tiu krimo kontraŭ la paco, la monda komunumo troviĝas antaŭ neniam spertita situacio. Ekde la kreado de la UN, neniam du fondo-regnoj, konstantaj membroj de la Sekurec-Konsilio (kaj troviĝantaj inter la plej malnovaj demokratioj de la mondo), tiom brutale transiris la internacian leĝon por fariĝi, el vidpunkto de tiu ĉi, kion oni ja devas nomi “delikto-ŝtatoj”. La monda ordo per tio estas renversita. Ne laŭ la nocioj de politikaj valoroj. La protestado de milionoj da civitanoj tra la mondo, kaj eĉ ene de Usono kaj Britio, kontraŭ tiu milito estas motivita de la sento ke ĝi estas malmorala. Sen tro iluziiĝi, ĉiu atendas de la plej potenca regno de la Tero ke ĝi estu potenco ankaŭ etika, ĉampiono de la respekto al la justo kaj modelo de submetiĝo al la leĝo. Aŭ almenaŭ ke ĝi ne turnu malkaŝe la dorson al la grandaj principoj de politika moralo. Nu, ekde la atencoj de la 11-a de septembro 2001, ŝajnas ke Usono, sub la prezido de s-ro George W. Bush, defendas aparte cinikan koncepton de ŝtata racio. Reuzante la malnovan konsilon de Makiavelo — “Princo devas kompreni, se li volas konservi sian potencon, ke li devas ofte agi kontraŭ la kredo, kontraŭ la karitato, kontraŭ la humaneco kaj kontraŭ la religio”*-, s-ro Bush kaj la falkoj kiuj ĉirkaŭas lin decidis agi kontraŭ la leĝo, kontraŭ la moralo, kontraŭ la homaj rajtoj kaj kontraŭ la internacia juro. Post senprecedenca diplomatia malvenkego, kiu vidis la usonan hiperpotencon nekapabla ligi al siaj argumentoj, sine de la Sekurec-Konsilio, landojn delonge lokitajn en sia influ-medio, kiel Meksikon, Ĉilion aŭ Pakistanon, Vaŝingtono spertis novan kaj severan baton per la rifuzo de Turkio, ĝia tre malnova aliancano, lasi usonajn trupojn pasi tra ĝia teritorio. Spite al tiuj elreviĝoj, s-ro Bush daŭrigis sian projekton agresi Irakon kaj anoncis la subtenon de stranga “koalicio” de kvardek landoj, el kiuj svarmas la iame komunismaj regnoj, inter ili Usbekio aŭ Turkmenio, novtotalismaj diktaturoj el inter la plej sinistraj de la mondo... Dum ili atakas abomenindan kaj tiranecan reĝimon kiel tiun de s-ro Saddam Hussein, necesas konstati ke s-ro Bush kaj lia ĉirkaŭaĵo ne kapablis trudiĝi sur la morala tereno. Ilia malestimo de la internacia juro, la aroganteco kiun donas al ili la brutala forto de ilia militinstrumento provokis eĉ la plej potencan ondon de antiusonismo kiun la mondo iam ajn konis post la vjetnam-milito (1961-1975). La Internacia Komisiono de Juristoj, konsulta organo de la UN bazita en Ĝenevo, avertis, jam la 18-an de marto 2003, kontraŭ atako al Irako sen mandato de la UN. “Tia atako estus kontraŭleĝa kaj konstituus agres-militon”, asertis tiu komisio, kiel antaŭe aliaj asocioj de britaj, francaj, hispanaj kaj belgaj juristoj*. “Ekzistas nenia ebla jura bazo por tia interveno”, deklaras tiu komisio; “sen permeso de la Sekurec-Konsilio, neniu regno rajtas uzi la forton kontraŭ alia regno, escepte en kazo de legitima defendo, responde al armita atako.” Se la usona registaro kelkfoje elvokis la “legitiman defendon” por ataki Irakon, ĝi faris tion nur adresante sin al sia interna opinio, provante ligi la atencojn de la 11-a de septembro 2001 kaj la bagdadan reĝimon (kio ne estas pruvita), sed neniam antaŭ la Sekurec-Konsilio. Tiu ĉiam konsideris, ĝis antaŭ la 20-a de marto, ke Irako ne prezentas tujan minacon tian ke ĝi pravigus tujan militon. Cetere, la “legitima defendo” antaŭkondiĉas antaŭan armitan agreson, kiun Irako ne faris. Kaj la nocio de “preventa legitima defendo” ne estas allasita en la internacia juro. S-ro Bush klarigis la invadon al Irako ankaŭ per la neceso ŝanĝi la reĝimon de tiu lando kaj forpeli de tie s-ron Saddam Hussein. Kiom ajn laŭdindaj estu tiuj argumentoj, ili ne pravigas, laŭ la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj, unuflankan decidon uzi la perforton. Kaj la preteksto, ankaŭ elvokita de Vaŝingtono, instali demokration en Irako, ankaŭ ne estos konsiderata laŭleĝa pravigo por agreso. Jam en la 17-a jarcento, la juristo Grotius, fondinto de la popola juro, en sia fama libro De jure belli ac pacis, asertas ke “voli regi la aliajn kontraŭ ties volo, pretekste ke estas bone por ili”, konstituas la plej oftan argumenton por “maljustaj militoj”.
IGNACIO RAMONET
Pli ol 211 milionoj da infanoj 5- ĝis 14-jaraj estas devigataj labori. Por atentigi la publikajn opiniojn pri tiu tutplaneda fenomeno kiu koncernas precipe la evolulandojn, sed ne domaĝas la riĉajn regnojn, la Internacia Organizo pri Laboro (IOL) iniciatis la 12-an de junio 2002 en Ĝenevo “unuan mondan tagon kontraŭ la infanlaboro”.*
La bildo pri infanceco kaŝas ofte la realon kiun spertas la infanoj. Kaj tiu, en multaj landoj, daŭre similas al tiuj premsonĝoj kiujn priskribis en la 19-a jarcento en harstarigaj romanoj aŭtoroj kiel Charles Dickens, Victor Hugo, Hector Malot aŭ Edmondo de Amicis.*
La liberala tutmondiĝo neniel helpis. Ĉar, “en mondo kie la libera cirkulado de kapitaloj kaj varoj estas nun tutmonde certigata, la industrioj de la Sudaj landoj povas konservi sian lokon en la merkato nur se ili maksimume eluzas la solan sektoron en kiu ili restas ege konkurencivaj: la malalta kosto de ilia laborforto”.* Sen laborigi la infanojn, konsiderinde malpli bone pagataj ol plenkreskuloj, multaj landoj ne povus elteni la konkurencon, iliaj eksportoj malpliiĝus kaj iliaj devizo-enspezoj falus.
La multnaciaj entreprenoj ne estas la lastaj kiuj profitas tiun ekspluatadon de infanoj. Inter alie, tiuj de la tabako (Philip Morris, Altadis), de la banano (Chiquita, Del Monte) kaj de la kakao (Cargill). En Malavo ekzemple, kies tabakindustrio estas la unua dunganto, dekmiloj da infanoj estas ekspluatataj por la rikolto kaj la sekigo de la tabakfolioj. En Ekvadoro, infanoj de 7 ĝis 8 jaroj laboras en la banankampoj dek du horojn tage. En Eburbordo, la monde unua kakaoproduktanto, miloj da sklav-infanoj estas laŭ tiu fonto utiligataj por labori en la plantejoj.
Tiu demando de sklavinfanoj kaj de la komerco pri ili eniris la titolpaĝojn de la ĵurnaloj en aprilo 2001, kiam oni malkovris ŝipon sub niĝeria flago — la Etireno-, venanta de Benino kaj transportanta dekon da infanoj vendotaj kiel sklavoj en Gabono. Laŭ la Fonduso de Unuiĝintaj Nacioj por la infaneco (Unicef), pli ol 200 000 infanoj kaj adoleskantoj estas viktimoj de tiuj komercoj, aĉetataj kaj vendataj, en centra kaj okcidenta Afriko.
Eĉ en la riĉaj landoj, preskaŭ 2,5 milionoj da infanoj — al kiuj aldonendas 11,5 milionoj da adoleskantoj inter 15 kaj 17 jaroj — laboras en malagrablaj kaj riskaj kondiĉoj, en agrokulturo, konstruado, tekstilaj laborejojj kaj ŝufabrikoj — 120 000 en Usono, 200 000 en Hispanio, 400 000 en Italio kaj pli ol 2 milionoj en Grand-Britujo...
Por okupiĝi pri tiu drameca situacio de la infanoj, dek du jarojn post la Monda Pinto por la Infanoj aranĝita de la Unuiĝintaj Nacioj en Novjorko en septembro 1990, nova Pinto de la Infaneco okazis lastan majon, en la UN-sidejo, kun la partopreno de pli ol cent landoj. Ĝi estis malfermita de s-ro Kofi Annan kun severa konstato: “Ni mizere fiaskis en la protekto de la esencaj infanrajtoj.”
Estas vere ke la ciferoj estas harstarigaj. Pli ol duonmiliardo da infanoj vivas per malpli ol 1 eŭro tage. Ili estas plej akre tuŝataj de la mizero de kiu ili konservos dum sia tuta vivo psiĥajn kaj korpajn sekvojn. Pli ol 100 milionoj da infanoj neniam iras al lernejo. Ĉiujare mortas 11 milionoj da infanoj de malpli ol 5 jaroj, jen 30 000 tage, unu ĉiujn tri sekundojn...
Inter 1990 kaj 2000, pro konfliktoj pli ol 1 miliono da infanoj perdis siajn gepatrojn aŭ estis disigitaj de sia familio, pli ol 300 000 estis soldatigitaj, pli ol 2 milionoj estis masakritaj en intercivitanaj militoj, pli ol 6 milionoj estis vunditaj, kripligitaj aŭ dumvive handikapitaj, 12 milionoj etis senigitaj de tegmento, kaj kelkaj 20 milionoj forpelitaj de sia hejmo...
Krome, pli ol 700 000 infanoj viktimiĝas ĉiujare de komerco kun personoj, retenataj kontraŭvole en kondiĉoj de sklaveco, pro, laŭ UN, “la postulo pri malmultekosta laborforto kaj tiu, kreskanta, pri geknaboj por la seksa komerco.”*
La sorto de la knabinetoj estas aparte lamentinda. Ili suferas ĉiujn diskriminaciojn. Tiel, el la cento de milionoj da infanoj sen lernejo, 60 milionoj estas knabinoj. Pro ilia sekso, inter 60 kaj 100 milionoj da knabinoj viktimiĝas je fetmortigo, je infanmortigo, je subnutrado kaj je malbona prizorgado. Pli ol 90% el la domservistoj — la plej ofta dungo de laborantaj infanoj — estas knabinoj de 12- ĝis 17-jaraj. En certaj regionoj afrikaj kaj aziaj, la proporcio de seropozitivaj je la aidosa viruso estas kvinoble pli alta ĉe knabinoj ol ĉe knaboj.
Vide al tiu skandalo necesas reaŭdi la krion lanĉitan de decida voĉo, nome de ĉiuj ekspluatataj infanoj de la mondo, sine de la UN, lastan majon, antaŭ 70 regnestroj kaj centoj da ministroj de 189 landoj, fare de 13-jara bolivianino, Gabriela Azurdy: “Ni estas la viktimoj de ĉiuspecaj ekspluatadoj kaj misuzoj, ni estas la stratinfanoj, ni estas la infanoj de milito, ni estas la orfoj de aidoso, ni estas la viktimoj, kaj niaj voĉoj ne estas aŭdataj. Ĉio ĉi devas ĉesi! Ni volas mondon indan je ni...”
Ekde Julio 2002, Le Monde diplomatique instaliĝis en sia nova sidejo, en la XIII-a distrikto de Parizo, en avenuo Stephen Pichon. Multaj legantoj demandas nin: kiu estis tiu Stephen Pichon?
Eĉ se nia instaliĝo en tiu adreso estas nur pro hazardo de la nemoveblaĵa merkato en Parizo, oni devas agnoski ke la hazardo foje bone aranĝas la aferojn, ĉar tiu ŝtephen Pichon — naskiĝinta la 10-an de Aŭgusto en 1857 en Arnay-le-Duc (Côte d’Or) kaj mortinta la 18-an de Septembro 1933 en Vers-en-Montagne (Jura) — estis sinsekve... ĵurnalisto kaj diplomato. Unue kiel redaktisto ĉe La Commune affranchie en 1878, poste ĉe La Justice en 1880, li estis 1889 elektita deputito de la XIV-a distrikto en la Nacia Asembleo [la franca parlamento], kie li sidis inter la ekstrema maldekstrularo.
Fariĝinte ambasadoro, li reprezentis Francion en Haitio, Brazilo kaj Ĉinio. Li estis nomumita de Georges Clémenceau ekde 1906 respondeci pri Quai d’Orsay [ministerio pri ekstero] kaj li konservis sian postenon en la kabinetoj de Aristide Briand kaj de Louis Barthou. Denove sub la prezidanteco de la “Tigro” Clémenceau, Stephen Pichon estis la granda franca ministro pri eksterlandaj aferoj de la fino de la unua mondmilito (1914-1918). Li retiriĝis de la politika vivo en 1924.
I.R.
Antaŭ deko da jaroj, kiam estis bontone glosi pri la neinversigebla usona malaltiĝo, Joseph S. Nye antaŭdiris ke Usono restos en hegemonia pozicio, ĉar gi konservos, malgraŭ siaj ekonomiaj problemoj, sian potencan influon per la kulturo, la teknologio, ktp.* Denove kontraŭflue, Joseph Nye pledas, dum plena unuflankisma eŭforio, la koncertiĝon kaj la multflankismon.*
La doktrino de la registaro Bush estas efektive bazita sur la principo de “la preventa memdefendo unuflanke decidata”. La falkoj kavas militisman vizion pri la monda ordo. Ili asertas troviĝi ĉe la “realisma” flanko, kiu volas ke la militaj resursoj estu la esenca indikilo de potenco.
Laŭ tio, se “reĝimŝanĝo” en Irako nepras, do ne multe gravas ke la arabaj landoj kaj la eŭropaj aliancanoj kontraŭas. Kaj kiam temas pri la protokolo de Kioto, pri la internacia punkortumo aŭ pri la ĝeneva konvencio, Usono estas tiom certa pri sia bona rajto ke ĝi malmulte zorgas pri la internacia juro.
Joseph Nye, renoma universitatano, okupis gravajn postenojn en la departementoj defendo kaj eksteraj aferoj. Lia kritiko situiĝas en la tereno de pragmatismo kaj de defendo de la usonaj interesoj per multflanka aliro konsiderante la interesojn kaj zorgojn de la “internacia komunumo”. Nek la milita potenco de Usono nek la ukazoj influos la ekonomian kreskon, la malriĉecon, la medion aŭ la financajn aŭ migrajn fluojn.
I. W.
Kunsidante en Elsenoro (Danio), la 1-an de septembro 2002, la ministroj pri eksterlandaj aferoj de la “Dek-kvin-o”* kontentigis sin adopti minimuman sintenon pri la milito planita de Usono kontraŭ Irako. Preter la apelacio por “elĉerpo de la diplomatia esploro”, ili rifuzis findecidi pri la “hipotezo pri milito”. La Eŭropaj diplomatoficoj malakordas: de Britio subtenanta la usonan sintenon, ĝis Germanio kaj Finnlando — kontraŭstarantaj la ideon mem pri milito-, tra Francio deziranta malebligi aŭtomatan uzon de perforto, estas granda la diverseco de la sintenoj. En Elsenoro, se Hispanio, Italio kaj Nederlando montriĝis proksimaj al la usona sinteno, tiuj landoj rifuzis sekvi Londonon, kiu sugestis, ke la “Dek-kvin-o” sendu ultimaton al Bagdado. Siaflanke Belgio kaj Svedio, malgraŭ ioma incitiĝo vidalvide al la usona unuflankismo, adoptis la atendeman sintenon de la aliaj landoj.
Se Eŭrop-Unio estas neekzistanta kiel Unuiĝo, male la eŭropanoj estas videble ĉeestantaj. Disdividite, Londono, Berlino kaj Parizo tamen ne malpli esprimas eŭropan diraĵon fronte al la usona unuflankismo. Ja en la kontraŭdiro inter la neebla ununura diro de la “Dek-kvino” kaj sendepende de la ekkonduto de iuj regnoj, kuŝas la Gordia nodo de komuna ekstereŭropa politiko, kreita de la Mastriĥtaj kontraktoj en 1992. Ĉar la demando pri la efikeco kaj la estado mem de Eŭropo sur la internacia scenejo ne resumiĝas en debato pri suvereneco kaj federismo. Ĝi profunde ankriĝas en la historio, en la pensmodoj kaj en la naturo mem de la eŭropa konstruaĵo, en ties kontraŭdiroj kiel en ties blokiĝoj. Kiel resumas la politologo Nocole Gresotto, la “memlimigo de la eŭropa konstruado al ekonomiaj aspektoj” kunligiĝis kun la “submetiĝo al Usono kaj al la atlantika alianco”.
La krizo kun Irako elmontras tiujn malakordojn rilate al la evoluo de la mondordo kaj al la konflikta estiĝo de eŭropa diskurso malsimila al la usona. La “pavlova” samfarismo de Britio, kiel la subteno de Hispanio kaj de Nederlando, estas nur la ekstremaj elmontroj de tradicia ligiĝemo al Vaŝingtono. Sed maloftas, ke iuj eŭropaj regnestroj — inkluzive inter la plej kritikemaj — kontestas la principon de usona estrado. Ke ni devas ne “ofendi” Vaŝingtonon aŭ malhelpi ties agadon, bedaŭras s-ro Jannis Sakellariou, germana socialdemokrata deputito. Kelkaj regnoj postulas pli privilegian rolon, kiel Francio, kiu 1998 vane provis primarĉandi sian oficialan revenon en la militistan organojn de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) kontraŭ regiona militista komando. Laŭ s-ro Sakellariou, “Ĉiu esperas por si la dankemon de la mastro”.
Eĉ pri la israel-palestina konflikto, en kiu la eŭropanojn kunligas iu ververa politika celo — la fina kreado de palestina regno -, la usona hegemonio ne estas kontestata. Tiel s-ro Christian Jouret, konsilanto de s-ro Miguel Angel Moratinos, speciala reprezentanto de Eŭrop-Unio en Proksima-Oriento, agnoskas, ke en la regiono la rolo de Eŭropo estas precipe “havi ideojn”... kaj monon. Kiel unua donacanto tiu povas nur financi alternativajn programojn de konstruado kaj posta rekonstruado de konstruaĵoj detruitaj de la israela armeo.
Laŭ s-ro Wurtz, franca eŭropdeputito, membro de la komunista partio, “la sintenon de la eŭropaj regnestroj kelkfoje inspiras iu manko de politika kuraĝo”, kiu “en la kunteksto naskita de la 11-a de septembro 2001, riskas nutri malstabiliĝon de la mondordo”. Tiu situacio, laŭ s-ro François Heisbourg de la fondaĵo por strategia esploro, elmontras la ekziston en kelkaj landoj de iu “kulturo de submetiteco” vidalvide al Usono. Kompreneble Eŭrop-Unio estas altrudita ankaŭ de sia manko de rimedoj, ĉefe militistaj kaj sekretservaj. Malgraŭ la kreo en 2 000 de iu Forto por rapidagado (60 000 soldatoj en 2003) kaj de iu satelitcentro en Torrejon (Hispanio), ĝi grave dependas de la teknologio kaj de la armilaro de Usono. Tion kruele elmontris la intervenoj en Balkanio. Kaj en Proksim-Oriento, kiel substrekas s-ro Jouret, tiu dependo “limigas la kredeblon de Eŭrop-Unio, ĉar en la regiono nur tiu estas aŭskultata, kiu kapablas montri sian forton”.
Sed por kelkaj landoj de Eŭrop-Unio la usona superregado prezentas avantaĝojn. En la eŭropa ludo, ĝi estas tiu “grava egaligilo de la potencoj”, kiu trankviligas la malgrandajn regnojn fronte al la grandaj regnoj. La usona “ombrelo” neŭtraligas kaj ekvilibras la plej viglajn diplomatiojn (Britio, Francio, Hispanio, Germanio interalie). La plejmulto de la membroŝtatoj ne havas tradicion rilate eksterlandan politikon. Krome iuj sin proklamas oficiale neŭtralaj landoj (Finnlando, Aŭstrio, Irlando...).
Laŭhistorie sole Francio defendis la ideon pri Eŭropo kiel potenco sendependa fronte al Usono kaj subtenata per komuna defendsistemo. Laŭ iuj observantoj, tiu franca izoliteco estas sekvo de kolektiva nekonscio de Eŭropo, kiun ŝokas principo mem de potenco. Principo ligita kun la detruegoj de la milito, kun la eksterma nazia politiko kaj kun la koloniismo. Unu el la gravaj malkomprenitaĵoj cetere eliĝas laŭ li el tio, ke Francio ne tiel timas la potencon, ĉar laŭ s-ro Francis Wurtz ĝia historio miksas la malojn: “koloniismon kaj kontraŭkoloniismon; hegemoniismon kaj internaciismon”. Sed li aldiras, ke “ĉiu popolo donas al la vorto potenco malsaman signifon, kaj enhavon, rilatantajn al sia historio. Tiu signifo ne estas pro tio enskribita en la genoj, kiel montras la evoluo de Germanio”. La necedemo de Francio dum la longaj traktadoj, kiuj okazis en la sekurkonsilio, sendube estis kuraĝigita de la necedema sinteno de Germanio pli kaj pli agema sur la interanacia scenejo.
Laŭ s-ro Sakellariou, la deklaroj de la germana ĉefministro Gerhart Schröder kondamnantaj la kontraŭ-irakan militon estas ĉefe “signalo” adresita al la eŭropanoj kaj substrekado de liaj “kvalitaj diferencoj” kun la usona diplomatio. Tio enbildiĝas ankaŭ en la kadro de la politika reveno de Germanio, reveno jam karakterizita en 1990 de la reunuigo kaj en 1992 de la unuflanka agnosko de la sendependeco de Kroatio kaj Slovenio.
Laŭ tiu deputito, tiamaniere kondutante, Vaŝingtono “helpas al nia unuiĝado”. Ĉar “estas grava mensogo aserti, ke ni havas la samajn valorojn kiel Usono”. Kaj li mencias la ekscesan malestimon al la internacia juro — inkluzive en la militistejo de Guantanamo-, la perfortemon, kiu trapenetras la usonan socion, aŭ la mortpunan leĝaron, kiun ĉiuj landoj de la Eŭropa Unio estas abolintaj. “Ne direblas, ke ni partoprenas en la sama kulturo, simple tial ke ankaŭ ni havas balotojn! Ankaŭ en Tehrano estas balotoj...”
La temo pri la komunaj valoroj estas ja kerne de la senelirejo, kiu estas politika Eŭropo. “Eŭropo montriĝas nekapabla difini komunan vidmanieron pri tio, kio povus konsistigi ĝiajn interesojn sur la internacia scenejo. Tion eĉ ekpridebati ĝi montriĝas nekapabla”, tiel asertas s-ro Marc Mangenot de la “Cpernic-fondaĵo”. La politika evoluo de la malnova kontinento foreskapas de ĝi. Tiel, nur ene de la Atlantika alianco, estis pripensita la sorto de la landoj de Eŭropo Centra kaj Orienta (LECO) liberigitaj de la kuratoreco de Sovetio. La granda improvizeco karakterizanta la nun faratajn plilarĝigojn, la miskomprenoj rilate Turkion, same kiel la postsekvoj de kontraŭ-iraka milito, aparto por la naftoprovizado, estas pliaj spegulitaĵoj de tiu politika neregado.
Nunmomente la celoj difinitaj al la komuna eskstera kaj sekureca politiko (KESP), kaj ankaŭ al la komuna Eŭropa sekureca kaj defenda politiko (KESeDeP) antaŭprogramita de la Nica traktato de decembro 2000, estas precipe homhelpaj. La tiel nomataj Petersbergaj komisioj, adoptitaj en 1992, rilatas esence la prikrizan regadon kaj la porhomaran helpadon. S-ro Mangenot opinias, ke “La trovalorigo de tiuspecaj celoj limigas la politikajn eŭropuniajn ambiciojn”. La kreo, en 1999, de alta eŭropunia reprezentanto pri la KESP, kaj la kreo, far la Mastriĥtaj kontraktoj, de novaj decidiloj (komunaj strategioj kaj sintenoj), estigis la fandujon, en kiu ellaboriĝu pli vastaj komunaj celaroj. “Dume, laŭ S-ro Wurtz, la regnoj, konsciante malfermi pordojn por agadoj, kiujn ili ne tute regos, adoptas tekstojn senesprimajn kaj sengustajn”. Krome, se tiu rememorigo necesus, la Vaŝingtonan dominadon rememorigas la elekto de s-ro Javier Solana, eksa ĝenerala sekretario de la NATO. La alta reprezentanto, kiu deklaris sin “konvinkita, ke amasdetruaj armiloj ekzistas en Irako”, tamen proponis “laŭiri la vojon de Unuiĝintaj Nacioj”.
La difinado de komuna ekstereŭropa politiko respegulas al Eŭrop-Unio ties nediritaĵojn: Kie situas la “alilandeco” laŭ Unio, kiu senĉese plilarĝigas siajn limojn? Kiuj estas la komunaj defendendaj interesoj, la subtenindaj propraj valoroj? Nunmomente, laŭ s-ro Mangenot, Eŭropo kondutas kiel “submetiĝinta imperio ene de kapitalista mondo, kies merkatojn kaj interesojn ĝi defendas, kiam ili estas endanĝerigitaj”. Tion ilustras la priekonomia obsedo trastampanta la kunligajn akordojn subskribitajn kun la LECO aŭ kun la Mediteraneaj landoj. Tion same ilustras la submetiĝo al ekonomia liberalismo, submetiĝo enskribita en la Cotonou-akordoj, kiuj regas la rilatojn kun la Sud-landoj.
La identeciĝo de ververa KESP tial necesigus klarege foriĝi el la usona vidmaniero pri “anarkiema” mondo, kie la perforto “leĝas”. Tiamaniere la rilato de Eŭropo al la kulturo kaj al la jurrajto, same kiel la “socia eŭropa modelo” — ofte aludita sed malofte defendita — povus fundamenti inter eŭropanoj vastan debaton, antaŭkondiĉon de difinado de komuna vidmaniero.
Sed la regnoj de Eŭrop-Unio estas ankoraŭ tre malproksimaj de tiu granda antaŭenpaŝo. Laŭ s-ro François Heisbourg, kiu nome de Francio partoprenis la traktadon pri la KRESP, “male de tio, kio okazis en 1992 por la adopto de ununura monunuo, ne estas kunigitaj la historiaj kondiĉoj de iu enkomunumiĝo”. Tiuepoke, Francio kaj Germanio ambaŭ estis profitontaj de akordo; Francio, ĉar ĝi deziris enŝeligi la monecan potencon de Bonn en eŭropan mekanismon; Germanio, ĉar ĝi volis prikonsentigi sian reunuiĝon. Por la KESP ne ekzistas tiaj kondiĉoj; “kio ne signifas, ke ili ne ekzistos iam”, kiel diras s-ro Heisbourg.
La nostalgia korligiĝo al nacia suvereneco estas, la s-ro Sakellariou, unu el la ĉefaj kialoj de la senefikeco de la KEST. Same substrekas s-ino Emma Nicholson, brita vicprezidanto de la eŭropparlamenta komisiono por la ekstereŭropaj aferoj, ke kaze de la krizo kun Irako “miskondutis la konsilio de la ministroj, adoptante malfirmajn sintenojn kaj pretendante tiel ŝirmi laŭdirajn naciajn interesojn”. Laŭ ŝia opinio, la parlamento, per sia rezolucio de la 16-a de majo 2002, postulanta kreon de tribunalo pri la homrajtoj en Irako, “estus ebliginta, ke Eŭrop-Unio parolu unuvoĉe”. La 9-an de oktobro 2002, la eŭropkomisionano taskita pri la eksteraj rilatoj, la brito Chris Patten, kontentigis sin substreki la neceson ŝirmi la aŭtoritaton de la sekurkonsilio de la Uniĝintaj Nacioj, sed ankaŭ la neceson antaŭprepariĝi por eventuala neobeo far s-ro Saddam Hussein al rezolucio de tiu konsilio.
La ekuzeblo — antaŭvidita de la Nica traktato — de “fortigitaj kunlaboroj”, speco de partaj koalicioj de minimume ok membroŝtatoj, povus krei perspektivojn al komunaj progresoj. Tamen, laŭ postulo de Britio, la defendo estis nepre ekskluzivita el tiu proceduro. Ĉar la problemo de la KRESP ne estas institucia, ĝi estas ja elstare politika. “Ĉu oni decidas sendi soldatojn al la morto per laŭleĝa majoritato?”, sin demandis antaŭ nelonge iu eŭropunia oficisto.
Ekde la komenco, politika Eŭropo estas la grava “nepripensitaĵo” de tiu vasta entrepreno de kontinenta unuigo. Ja la eŭropaj komunumoj estas parte kreaĵoj de la “malvarma milito”. Ĉe ĉiu etapo decidigan rolon ludis Usono: amika premo sur Germana Federacia Respubliko — Usona kreitaĵo-, por ke ĝi prikonsentu la Eŭropan Komunumon pri karbo kaj ŝtalo (EKKŜ) en 1951; subteno al la projekto pri Eŭropa Komunumo pri Defendo (EKD), por ebligi germanan rearmadon deziratan de Vaŝingtono kadre de ties luktado kontraŭ la soveta bloko.
La malsukceso de la EKD antaŭ la franca parlamento la 30-an de aŭgusto 1954 eĉ instigis Usonon mem solvi tiun problemon per la integro de Germana Federacia Respubliko en la Atlantikan aliancon. Ekde tiam Eŭropo estas fidanta Vaŝingtonon por sia sekureco kaj strebas nur al la realigo de ekonomia integriĝo.
Ankaŭ la provoj al politika kunlaboro, skizitaj dum la 1970-jaroj, enkadriĝis antaŭ ĉio en la transatlantikan solidarecon. Je la turnpunkto de la 1990-jaroj la malapero de la soveta bloko, ĝisfunde modifante la internaciajn donitaĵojn, dispuŝis la fundamentojn mem de la eŭropa konstruiĝo kaj la rilatojn inter la membroŝtatoj. Tiel en 1992 la Mastriĥtaj kontraktoj iniciatis komunan eksteran kaj sekurecan politikon (KESP) interregistare funkciantan. “Ĉefverko de diplomatia ambigueco”, la difino de la KESP spegulis ĉefe la eŭropajn malakordojn pri la rilatoj kun la atlantika alianco kaj pri la neceso eliĝi el la antaŭa stato. Tiel la instituciaj novigitaĵoj sur tiu bazo realigitaj (eblecoj adopti “komunajn strategiojn”, kreo de alta reprezentanto de Eŭrop-Unio por la KESP — ĝenerala sekretario de la konsilio de la ministroj — kaj de la trupunuo por planado kaj rapidagado, en 1999, kaj komuna eŭropa sekureca kaj defenda politiko (KESeDeP), ena parto de la KESP, per la Nica kontrakto) estas nur kompromisoj, kiuj neniel finsolvas tiun fundamentan problemon.
La kadavroj amasiĝantaj en la eŭropa ŝranko spegulas tiujn kontraŭdirojn: senpoveco fronte al la sangofluiga diseriĝo de eksa Jugoslavio en la 1990-jaroj, senefikeco antaŭ la pligraviĝo de la israel-palestina konflikto, humiligaj militistaj koalicioj en la Persa-Golf-regiono kaj en Balkanio, en kiuj la eŭropanoj kondutas kiel “solduloj de Usono”, kiel diras s-ro Jannis Sakellariou, germana eŭropdeputito.
Vd ankaŭ la artikolojn
‣ Bernard Cassen: Eŭropo ĉiam malpli eŭropeca
‣ Jean De Maillard: Novaj bunkroj de la Okcidento
‣ Bernard Cassen: Eŭropo malsana pro atlantikismo
Komencita de s-ro Fernando Collor de Mello en 1990, la ciklo de novliberalaj registaroj de Brazilo povus eble finiĝi kun la fino de la mandato de s-ro Fernando Henrique Cardoso. Kiu ajn estu lia posteulo, tiu ricevos, krom la heredaĵo de fragila ekonomio, landon kiu ŝanĝiĝis en kelkaj de siaj plej fundamentaj aspektoj. Li devus verŝajne forlasi elĉerpitan ekonomian modelon, kiu postulas signifajn ŝanĝojn. Kion difinos la elektoj de la 6-a de oktobro, tio estas la direkto en kiu okazos la ŝanĝoj, se la lando ne volas ripeti la dramecan argentinan krizon.
Ebligante la elekton kaj poste la reelekton de s-ro Fernando Henrique Cardoso en la unua baloto de la elektoj de 1994 kaj de 1998, promeso galvanizis la plejparton de la brazilaj elektantoj: la mona stabileco — atingita per la batalo kontraŭ la inflacio, difinita kiel unuavica celo — malfermis al Brazilo la pordojn de la relanĉo de ekonomia evoluo, interrompita jardekon antaŭe. Al la veno de eksterlandaj investoj, portantoj de teknologia moderneco, devis aldoniĝi la kreado de laborpostenoj, politiko de redistribuado de enspezoj — la inflacio efikis fakte kiel “imposto por la malriĉuloj” — kaj, fine, la aliron de la lando al la “unua mondo”.
La financa krizo per kiu finiĝas la dua mandato de s-ro Cardoso, kiu venigis du pruntojn de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) — une je 10 miliardoj da dolaroj, la alia je 30 miliardoj da dolaroj (iomete pli ol 30 miliardoj da eŭroj)-, montras ke tiuj promesoj ne estis tenitaj. Fakte, la transformadoj kiuj afekciis tiun grandan landon estis de alia rango.
Kiel la aliaj latinamerikaj landoj, Brazilo estis viktimo de la ŝuldokrizo komence de la jaroj 1980. Tiu krizo metis finon al la jardekoj, kiuj, komencite kun la reago al la krizo de 1929, ebligis la plej fortan kreskon en la historio de la lando. De 1964 ĝis 1985, la ekonomia ekspansio akompanis la militistan diktaturon — la ŝtatrenverso okazis dum la internacia ciklo de plej granda ekspansio de la kapitalismo. Tiu ciklo faciligis tre altajn kreskoritmojn inter 1967 kaj 1979, ebligis importadon de kapitaloj kaj, profitante disponeblajn eksterajn merkatojn, evoluon de eksportoj.
Tiuj transformadoj sekvigis renovigon de la laborista klaso. Samtempe kun novaj sociaj kaj civitismaj movadoj, ĝi konstruis blokon de opozicio kiu, apogante sin sur la ŝuldokrizo de 1980, akcelis la finon de la diktaturo. Tamen, la transiro estis alproprigita de la liberalaj fortoj de la opozicio, grupiĝintaj ĉirkaŭ la rifuzo de la “aŭtoritatismo”. Ili promesis tiam ke la “demokrata procedo” ebligos, sole, la solvadon de la gravaj problemoj akumulitaj dum la dudek antaŭaj jaroj.
Tiu vizio, kune kun la kapablo de la “reciklitaj” diktaturaj fortoj partopreni la koalicion kiu, ekde 1985, regis la landon kun civila prezidanto — José Sarney-, faris Brazilo unu el tiuj sudamerikaj landoj, en kiuj la elementoj ligitaj kun la diktaturo estis la plej fortaj, infektantaj la transiron al demokratio.
Post diversaj heterodoksaj provoj de lukto kontraŭ la inflacio, ĉe la fino de la 1980-aj jaroj aperis scenaro simila al tiu de aliaj landoj de la regiono: aliĝo al novliberalismo. Tamen, Brazilo malfermiĝis pli malfrue ol la aliaj al politikoj de struktura alĝustigo. Inverse al Ĉilio, Bolivio, Meksiko aŭ Argentino, kaj pro sia specifeco, la eliro el la diktaturo trafis sur klimato malmulte favora al la novliberalismo en la unua tempo. La reveno al demokratio estis konstucie firmigita de konstitucio kiu, donante rajtojn konfiskitajn de la militistoj, estis kelkfoje konsiderata kiel “civitana” konstitucio. Kune kun la forto de naskiĝantaj sociaj movadoj, ĝi metis Brazilon al la rando de la proceso de novliberala hegemonio, kiu estis jam pli avancita sur la resto de la kontinento.
La unua kohera novliberala projekto realiĝis de s-ro Fernando Collor de Mello. Eliktita prezidanto en 1989, sed deoficigita de la Kongreso pro korupto en 1992, li lasis prokrastita la proceson de malfermo de la ekonomio, de privatigoj, de redukto de la ŝtato kaj de ekonomiaj dereguligoj, pilieroj de la vaŝingtona kunsento. S-ro Cardoso, ministro pri ekonomio de s-ro Itamar Franco — vicprezidanto, poste anstataŭanto de s-ro Collor de Mello, de oktobro 1992 ĝis decembro 1994-, poste, 1994, elektita prezidanto, revigligis tiun projekton donante al ĝi novan formon: tiun de lukto kontraŭ la inflacio, kiu estis la latinamerika maniero redukti la elspezojn de la ŝtato, supozataj esti la kaŭzo de stagnado kaj ekonomia malfruo.
Ĉekape de koalicio entenanta lian partion — la Partion de la Brazila Socialdemokratio (PSDB), origine de maldekstra centro — kaj certajn tradiciajn fortojn de la dekstro, s-ro Cardoso disponis dekomence pri absoluta plimulto en la Kongreso. Kun krome la unuanima subteno de la granda nacia kaj internacia mastraro, li ĝuis do, por la historio de tiu lando, senprecedencajn politikajn, sociajn kaj amaskomunikajn subtenojn.
Forprenante de la “Civitana Konstitucio” esencajn reguligajn aspektojn, s-ro Cardoso reformis ĝin tiom ofte kiom li volis. Pli ol ĉiu alia prezidanto (eĉ ol tiuj de la diktaturo), kaj kvankam li disponis je plimulto, li regis helpe de “provizoraj disponoj”, dekretoj kiuj, kun la konsento de la Kongreso, eterniĝis kaj tiel fariĝis en la praktiko novaj leĝoj. La plej multajn leĝproponojn iniciatis la ekzekutivo, kiu tiel kompletigis la regivon de la prezidanto.
La reelekto de s-ro Cardoso jam ĉe la unua balotado spegulis fundamente la pozitivan juĝon de la elektantoj pri lia plano “Real” de mona stabileco, kiu estis venkinta la inflacion. Tamen, bilanco de la transformadoj spertitaj de Brazilo dum la 1990-aj jaroj, kaj aparte dum lia prezidanteco, povas resumiĝi en du centraj aspektoj: la financigo de la ekonomio (vd “La ciferoj de la katastrofo”) kaj la malfortigo de la laborkontraktoj.
Koncerne la unuan, la modalecoj adoptitaj por la mona stabileco donis hegemonian rolon al la eksterlanda kapitalo. Ĉar la balotkampanjoj de s-ro Cardoso estis esence financitaj de la plej grandaj brazilaj bankoj, la bankosistemo profitis de la unika plano — dotita de miliardoj da realoj — de ekonomia savo!
La servo de la publika ŝuldo reprezentas pli ol 32,7 miliardojn da eŭroj jare. En 2002, 2003 kaj 2004, Brazilo bezonos 1,02 miliardojn da eŭroj semajne por financi la amortizon de ekstera ŝuldo je 30,6 miliardoj da eŭroj kaj de la kuranta konto de 20,4 miliardoj da eŭroj, dum la fluoj ĝis tiam sumis je 20,4 miliardoj da eŭroj jare.
Ĉu sur la financa nivelo, ĉu sur tiu de ĝia simpla funkciado, la ŝtato ne estos plu vivipova, se — minimume — la tempolimoj de ŝuldrepago ne estos retraktataj. Se ne, ĝi sekvos la vojon — kaj fiaskon — de la argentina registaro de s-ro De La Rua. [Carlos Gambetta: “Totala krizo en Argentino”, Le Monde diplomatique, januaro 2002. La ekonomio pasis komplete sub la jugon de la financo pro la ŝuldonivelo de la buĝetoj, pro la engaĝiĝoj de la bankoj en la publikan ŝuldon (je kosto de la pruntedonoj por investoj) kaj pro la kreskanta proporcio de spekulaj investoj de industriaj, komercaj kaj agrikulturaj entreprenoj.
Kvazaŭ tio ne sufiĉus, la oficistoj okupantaj la ŝlosilajn postenojn de la registaro devenas el la naciaj kaj internaciaj financaj sektoroj kaj reiras sisteme en la privatan sektoron.
Tiu hegemonio kondukas siavice al grava transformado — en kvanta kaj socia rilato — de la publika buĝeto. La elspezoj por edukado reprezentis 20,3% de la kurantaj enspezoj en 1995; ili estas nun nur 8,9% en 2000; la pago de interezoj por la ŝuldo, kiu absorbis 24,9 % de la enspezoj, forvoras hodiaŭ 55,1%. Ĉiuj elspezoj por edukado kaj sano sumitaj estas ekde nun malpli altaj ol la sumo de tiuj interezoj.
La 1990-aj jaroj estis ankaŭ markitaj de la rariĝo de laborpostenoj. Historie, la ekspluatado de la laborforto en la kamparo por la produktado de kafo destinita al eksporto, kiu kombiniĝis kun la aparte malfrua abolo de sklaveco en 1888 — trista rekordo de tri jarcentoj kaj duono-, klarigas la foreston de agrar-reformo kaj la relative freŝdata enkorpigon de la migranta laborforto en la oficialan labormerkaton.
Ĉu en periodo de demokratio aŭ de diktaturo, de kresko aŭ stagnado, la alveno de manlaboristoj stampitaj de antaŭkapitalismaj rilatoj ekzistantaj en la agrikultura mondo akompanis la kvin lastajn jardekojn (vd la artikolon de Carla Ferreira: En la lando de senteruloj). En la 1980-aj jaroj, la ekonomio en malkresko komencis ne povi plu absorbi tiujn kontingentojn. Asertante ke li “turnos la paĝon de la getulismo en la brazila historio”*, s-ro Cardoso donis la lastan frapon al la reguliga kapablo de la ŝtato. Lia politiko de “fleksiigo” de la laborfortoj — eŭfemismo malbone kaŝanta la kreskon de super-ekspluatado — lasis la plejparton de la laboristoj sen oficialaj kontraktoj ebligantaj al ili esti plenrajtaj kaj, per tio, civitanoj.
Malfermo de la ekonomio kaj rariĝo de laboro produktis novan internan migradon, ne plu de la primara sektoro al la sekundara aŭ al la oficiala komerco (terciara sektoro), sed de la sekundara sektoro al la neformala (terciara sektoro). Rompante la dinamikon de socia supreniĝo bazita sur pli bona kompetento kaj sur la transiro el la neformala sektoro al laborkontrakto, tiu tipo de evoluo iras precize la inversan vojon: malaltiĝo de kompetento kaj foriĝo de rajtoj, eĉ perdo de civitaneco. Se, en 1991, 53,7% de la laboristoj sukcesis labori en la oficiala ekonomio kaj atingi la rajtojn kiujn alportas laborkontrakto, ili estas jam nur 45% en 2000. La 55% restantoj aktivas en la paralela ekonomio.
La mezaj klasoj siavice spertis profundiĝon de la frakturoj aperintaj dum la militista diktaturo. Senlaboreco, falo en la neformalan sektoron, la malprospero de la publikaj servoj, la malgrandigo de la laborlokoj en la banka sektoro, ĉio ĉi tuŝas iliajn malsuprajn tavolojn kiuj tendencas proletiĝi, dum la rafiniteco de la servoj kaj la ekspansio de la financa sektoro ebligis al alia parto alkroĉiĝi al la tutmondiĝanta dinamiko de modernigo kaj de kapitalinvestado. La diferencoj de espezoj, de posedaĵoj kaj, sekve, de ideologio permesas ĉiam malpli meti tiujn mezajn sektorojn en unusolan kategorion.
Senlaboreco, mizero, socia marĝenigo, perforto, drogokomerco, foresto de jura kaj de providenca ŝtato... Ĉiam pli multnombraj, la laborista medio kaj la malriĉa popolo en la periferioj de la urbegaj zonoj* spertis la plej kruelajn epizodojn de tiu socia krizo. Reĵetaĵo de la kapitalismo, tiu plimulto de la loĝantaro estas viktimo de mortigoskadroj, de diskriminacio kaj, precipe, de manko sociiga institucio. Iliaj membroj ne estas plu sociigitaj de familio nek de lernejo, kaj eĉ malpli de laboro. Oni ne trovas ilin en partioj, nek en maldekstraj nek en dekstraj, nek en sociaj movadoj. Ili ne disponas pri libertempaj nek de kulturaj lokoj, kaj certaj de ili dronas en delikteco aŭ drogokomerco, luktas kontraŭ la polico, produktas protestan rap-muzikon, dancas kaj interbatalas en la perfortaj baloj de la periferio...
Ili havas la senton ŝuldi nenion al organizita socio de kiu ili ricevas nenion. Ilia sola kontakto kun ĝi restas la kontaĝo de la konsumstiloj aŭ la polica perforto, kaj la diversaj formoj de agado, laŭleĝaj aŭ ne, ebligas al ili transvivi materie kaj spirite. Ili estas la granda enigmo de la socio. Tiu ne havas alian elekton ol konsideri ilian itineron de perforto, banditeco, protestkulturo, sociaj kaj politikaj bataloj...
La eklezioj respegulas ĉiujn ĉi transformiĝojn. La katolika eklezio malfortiĝis pro la agado de Vatikano, kiu akre atakis la teologion de liberigo kaj ties precipajn reprezentantojn en la eklezia hierarĥio, kaj pro la turniĝo al konservatismo en la sinteno de la simpla popolo. Konfrontitaj al la malracieco de la nuntempo, al foresto de politikaj perspektivoj kaj al neplenumeblaj promesoj de la konsumsocio, larĝaj sektoroj de la loĝantaro turniĝis al la magio de evangeliaj sektoj aŭ al konservatismaj variantoj de katolikismo.
Provizore kompensante la foreston de publika administrado en la kvartaloj de la simpla popolo, la evangeliaj religioj provas oferti al parto de la junuloj solvon kontraŭ la drogokomerco* — tiuj du mondoj kunvivas sen grandaj problemoj. Kiel komunumaj formoj de helpo, ili engaĝiĝas en la serĉado de laboro, en kolektiva konstruado de loĝejoj aŭ en financhelpo por urĝa bezono — en pli aŭ malpli sama maniero kiel la helplaboro de la... drogkomercantoj.
Suferante jam de senlaboreco, de fragmentigo kaj de la “neformaligo” de la labora mondo, de la turniĝo al konservatismo de la simpla loĝantaro, Brazilo devas krome alfronti la institutigon de la politika vivo — eĉ tiun de la maldekstraj partioj. Kune kun la hierarĥio de la katolika eklezio — precipe la Nacia Konferenco de Episkopo de Brazilo (CNBB)-, la Unika Centralo de Laboristoj (CUT) kaj la Movado de Senteruloj (MST) restas la motoroj de la socia movado.*
Sed la premo de la registaro sur la sindikatoj (aldone al la apogo por la flavaj sindikatoj), sur la asentamentos (okupadoj) de la senteruloj, la sociaj programoj de la urbaj administracioj kaj de la registaroj de la ŝtatoj sufokas la agkapablon de la plej batalemaj organizoj en la rezisto al la novliberalismo.
Se la Partio de la Laboristoj (PT) daŭre politike kanaligas la grandan socian forton akumulitan de la maldekstro dum dudek jaroj, ĝia turniĝo al “institutiĝo” malfortigis ĝian enradikiĝon en la popolmovado. Tiu turniĝo grave modifis la internan konsiston de la partio: altiĝo de la mezuma aĝo, distanciĝo disde la malriĉuloj, grava pezo de altaj oficistoj ligitaj al administraciaj, parlamentaj kaj registaraj strukturoj de la ŝtatoj, (75% de la reprezentantoj dum la lasta nacia renkontiĝo de la PT en Recifo en novembro 2001 devenis de ili).
Tiu opcio provokis ankaŭ moderiĝon de ĝiaj politikaj pozicioj, en la temoj de repago de la ekstera ŝuldo, de la agrar-reformo, de la Zono de Libera Interŝanĝo de la Amerikoj (ZLIA), de la eksterlandaj kapitaloj en la entreprenoj, kiel ankaŭ en la agmanieroj de la partio. La kandidatiĝo de s-ro Luiz Inácio da Silva (“Lula”) por la prezidantaj balotoj trafas sur grava refuto de la mezaj klasoj kaj de la “elitoj”.* La prezidantaj balotoj estis do ĉiam okazoj de alĝustigo de la publika bildo de la kandidato kaj de la partio mem, por ebligi venkon en la balotoj.
Ĉu la PT gajnas aŭ ne la elektojn, ĉiukaze antaŭvideblas granda strategia debato. Kaze de venko, la diskuto temos pri la rilato inter registaro kaj potenco, pri la limoj kaj eblecoj de agado en la nuna institucia kadro, pri la eblecoj de enkorpiĝo en la sistemon aŭ de rompiĝoj, ktp. Se “Lula” perdos, post kiam la gvidantoj de la partio maksimume moligis ties politikajn poziciojn en la perspektivo de alianco kun la mastraro, kaj por atingi la apogon de aliaj sektoroj de la tradicia elito, sen tamen atingi la venkon, probable finiĝos etapo en la vivo de la PT.
La nova situacio devus favorigi la reaperon de tendencoj politike pli maldekstraj, kaj la foriron de altaj oficistoj al organizoj de la centro kaj de la dekstra centro. Krom ĝia ekonomia kaj sociala aspekto, la peza heredaĵo de s-ro Cardoso montriĝas ankaŭ en la krizo de la (ankoraŭ) juna demokratio.
Kiu ajn estu lia posteulo, la vizaĝo de Brazilo jam ne estos la sama. Elĉerpita, kaj respondeca pri la socia fiasko kiu faras Brazilon unu el la plej malegalecaj landoj de la mondo, la ekonomia modelo transvivis nur danke al la pruntoj de la IMF, kiuj ĉiufoje altigis la fragilecon de la ekonomio; tiu modelo estas nepre modifenda.
Restas por ekscii kiun direkton prenos tiu ŝanĝiĝo: ĉu limigitaj modifoj, kiel tiuj promesitaj de s-ro José Serra, ekonomikisto, eksministro pri sano kaj kronprinco de s-ro Cardoso, aŭ de la reprezentanto de la “tria vojo”, s-ro Ciro Gomes, aŭ ĉu en rompo kun la novliberalaj politikoj, kiel promesas s-ro Luiz Inácio da Silva.
Krom la eliron el la interna krizo, venko de la opozicio povus sekvigi la fortiĝon de la Merkato Komuna de la Sudo (Mercosul)*, kun kreado de komuna mono, por eligi Argentinon el ĝia marasmo kaj, pere de la rekonstruo de tiu alianco, proponon de latinamerika integriĝo anstataŭ la ZLIA, instrumento de hegemonio de Usono.
Vd la ĉefartikolon de Ignacio Ramonet, post la venko de “Lula”: Vivu Brazilo!.
Se ĉio iros bone, la egalrajta komerco, kiu protektas la produktistojn de la Sudo kontraŭ la ekspluatado, havas belajn tagojn antaŭ si. La optimistoj substrekas, ke ĝi reprezentas ankoraŭ nur infiniteziman parton de la internaciaj interŝanĝoj, sed ke ĝia koncepto estas “portiva”. Ĉiukaze, tiu sistemo respondas al precizaj kaj postulemaj kriterioj, kiuj malfacile kongruas kun la grandskala evoluo, kiu atendas ĝin.
La okcidentaj konsumantoj estas tute pretaj por helpi rekte la Sudajn produktantojn per tio, ke ili aĉetas “egalrajte”. Tio signifas, ke ili konsumas nutrajn aŭ artmetiajn produktojn, por kiuj ili havas la garantion, ke al la produktinto venis ĝusta pago. Tiu prezo devas konsideri liajn bezonojn kaj tiujn de lia familio, koncerne la formadon, sanon, socialan protekton ktp. La importistoj engaĝiĝas ankaŭ por fari antaŭpagon kaj elekti longdaŭrajn komercrilatojn kun la produktistoj. En la momento, la egalrajta komerco reprezentas vendosumon de 373 milionojn da eŭroj*, kaj oni taksas, ke 800 000 produktistoj en Afriko, Azio kaj Latinameriko profitas de tiu sistemo. Kaj la orientaj landoj? Aktuale, neniu laboras kun ili.
Aĉeti “egalrajte” estas solidar-ago kun la familioj de la alia mondparto, kiuj vivas en la plej granda senhaveco. La konsciiĝo pri la fakto, ke la foso inter riĉaj kaj malaj landoj daŭre kreskas, estas decida faktoro. La internacia komerco lasita sole al la decidoj de la liberala merkato efektive malebligas al la kampuloj aŭ metiistoj de la Sudo vivi dece de sia laboro: por altigi sian konkurencivon, la multnaciaj konzernoj, kiuj okupas ekzemple la mondmerkatojn de kafo kaj de bananoj, senĉese malaltigas la aĉetprezojn. Aldoniĝas la altgrade malstabiliga efekto de la spekulado pri la krudmaterialoj. Por kontraŭagi tion, agantoj komencis organizi siajn proprajn importsistemojn ekde la fino de la 1960-aj jaroj.
Tiu movado komencis en Nederlando, kiu konservis sian avangardan rolon, ĉar hodiaŭ, kun 71 500 000 EUR da vendosumo en egalrajta komerco, ĝi estas superita nur de Germanio (101 000 000 EUR). Francio tre malfruas kun 9 700 000 EUR, kontraŭ 16 100 000 EUR por Italio, 51 000 000 EUR por Svisio kaj 70 000 000 EUR por Britio. Tiuj ciferoj estas malaltaj kompare kun la potencialo. La egalrajta kafo, certe la ĉefa produkto, reprezentas nur 3% de la vendoj en Svisio kaj Luksemburgio, la du landoj, kie ĝia sukceso estis plej grava.
Inter la agantoj de la egalrajta komerco necesas distingi la “perlabelajn” organismojn, kiuj certigas importsistemojn laŭ produkto, disde la importistoj — pograndaj, detalkomercaj aŭ butikretaj, kiel Artisans du monde [Metiistoj de la mondo]-, kiuj havas siajn proprajn kontaktojn kun la produktistoj kaj kontrolas sin mem, manke de io alia. Retoj naciaj, poste internaciaj, kreiĝis por liveri informojn al siaj membroj, prepari varbadojn por konsciigi la publikon kaj eĉ por premgrupi. La plej malnova, la International Federation of Alternative Trade, kreiĝis en 1989. Ĝi kunigas Sudan produktistojn kaj eŭropajn, japanajn kaj nordamerikajn importistojn. La European Fair Trade Association (EFTA) grupigas dek du import-organizojn el naŭ eŭropaj landoj. La Network of European World Shops (News) federas pli ol 2 700 magazenojn en 13 landoj, kaj la Fairtrade Labelling Organization International grupigas 17 perlabelajn organizojn.
En Francio la evoluo de la egalrajta komerco dependas de la edukado de la granda publiko, ankoraŭ malmulte mobilizita ĉar malmulte informita (14% de la enketitaj personoj en 2001 konis la labelon Max Havelaar, sed en 2000 ili estis nur 6%). Ĉiuprintempe la Quinzaine du commerce équitable [Du semajnoj de la egalrajta komerco] estas okazo por lanĉi grandajn konsciigajn kampanjojn. En la resto de la jaro, la renkontiĝo kun la konsumantoj, kiujn oni provas ŝanĝi al konsumagantoj, okazas dum foiroj, en bazaroj aŭ en komercaj centroj. Sed jam, la egalrajta komerco komencas esti akirata de avidaj entreprenistoj malmulte zorgantaj pri la fundamentaj kriterioj, tro premaj por ili. Pro tio la neceso promulgi regulojn, des pli ke la granda distribuo, vere ne famo pro sia filantropio, ankaŭ interesiĝas pri tio. La franca platformo de la egalrajta komerco (Plate-forme française du commerce équitable — PFCE), reto de dek tri ĉefaj francaj asocioj kaj entreprenoj, ellaboris sian propran ĉarton. Ĝi laboras nun por estigi kriteriojn por kribri la tridekon da strukturaĵoj, kiuj frapas ĉe ĝia pordo.
La ŝtatsekretario pri solidara ekonomio (SEES) preparas projekton de kadro-leĝo pri sociala kaj solidara ekonomio, kun labelo por la egalrajta komerco. “La plej grava aganto, kiu permesas diri, ĉu vendataj produktoj estas aŭ ne egalrajtaj, estas la importisto, kiu estas en kontakto kun la produktisto. Do, la koncesiado estu farota tie”, asertas Jean-Louis Vielajus, de la Comité français de solidarité internationale [Franca Komitato de internacia solidareco], aŭtoro de raporto por la SEES kaj la PFCE. Sed la SEES iras pluen: ĝi helpis por ke la franca normiga agentejo* Afnor kreu komisionon pri la egalrajta komerco, kies laboroj komencos ĉi-oktobre 2001. “Ĉi komisiono kunigos reprezentantojn de la egalrajta komerco, de asocioj de internacia solidareco, koncernatajn ministrejojn, la grandan distribuon, la sindikatojn kaj asociojn ne konsumantoj”, precizigas Caroline Perrin, al la ŝtatsekretario, kiu aldonas: “Normo sur la bazo de libervoleco; ili devos do atingi difinon interkonsentitan.”
Dum la Internaciaj Renkontiĝoj de la egalrajta komerco, kiuj okazos en Liono januare 2002, necesos konvinki kvar pliajn landojn por krei similajn laborgrupojn. Nur per tiu kondiĉo eblos lanĉi internacian ISO-normon. “Estis malfacile lanĉi tiun ideon pri normo”, klarigas S-ino Perrin: “Ni parolis pri tio antaŭ unu jaro, sed la agantoj ne estis pretaj. Ili ne komprenis la gravecon nek la avantaĝojn. Hodiaŭ ili konsideras, ke ili prefere ĉeestu, por partopreni la decidojn kaj observi kio okazos.” Kio konfirmas la prezidanton de la PFCE, Jean-Yves Le Turdu, kiu bedaŭras tamen, “ke la aferoj survojiĝas en urĝo. Ni havas la impreson, ke oni ne aŭskultas nin”. La PFCE tamen partoprenos la komisionon, ĉar “eĉ se starigi normon ŝajnas tre malfacila, la PFCE ne lasu la lokon libera por la grandsurfacaj vendejegoj”.
Michel Besson, de la importsocieto Andines, estas apenaŭ pli entuziasta: “El diskuto kun la granda distribuo rezultos nur normo malaltnivela, de la etika komerco, t.e. la respekto de kelkaj normoj de la OIT, kiel la rajto sindikatiĝi. Sed ni vidu, eble ĝi povus esti pli postulema. Pleje gravas instrui al la konsumanto, ke ekzistas diferenco inter la etika komerco kaj nia metodo de evoluigo.” Sama tendenco ĉe s-ro Vielajus: “Necesas publika politiko, kiu subtenu la edukadon pri la egalrajta komerco, do subvencioj. Ni ne maltrafu tion, alie okazos konfuzoj ĉe la konsumanto. La risko estas banaligi la egalrajtan komercon, kiu fariĝus nova niĉo de marketingo.”
Andines antaŭiris registrante la markon “egalrajta komerco” ĉe la Nacia instituto de industria posedaĵo (INPI), kun konkreta ĉarto. Max Havelaar-Francio ne estas tiom malfidema: tiu perlabelisto pensas povi trudi siajn kondiĉojn al la superbazaroj kaj ĝi volas rapide enirigi la egalrajtan komercon en la korbon de la dommastrino. Kiel ajn, la granda distribuo pretas lanĉi sin en la breĉon, ĝi ja preparas jam siajn proprajn labelojn interne...
JOHANESBURGO, en Sud-Afriko, akceptos, la 26-an de aŭgusto ĝis la 4-a de septembro, la Mondan Pinton pri daŭrema evoluo. Jen ĉefa evento kuniganta la plej grandan nombron da ŝtataj kaj registaraj ĉefoj iam ajn kuniĝintaj de dek jaroj kaj kelkajn 60 000 partoprenantojn el pli ol 180 landoj. Ĉiuj kune provos respondi al la plej gravaj demandoj koncernantaj la tutan homaron: Kiel konservi la medion? Kiel elradikigi la malriĉecon? Kiel savi nian planedon?
Ĉar la Tero fartas malbone, tre malbone. Tamen, la precipaj malsanoj kiuj turmentas ĝin diagnostiĝis jam antaŭ dek jaroj, en Rio (Brazilo), dum la unua Pinto de la Tero. La alarmsonorilo tiam sonis: la klimato varmiĝas, la dolĉa akvo rariĝas, dekoj da vivantaj specioj estas malaperantaj, la totala malriĉeco detruas pli ol miliardon da homaj estaĵoj.
La gvidanto de la mondo tiam koncedis ke “la precipa kaŭzo de la konstanta malboniĝo de la monda medio estas ne vivebla skemo de konsumado kaj de produktado, precipe en la industriaj landoj, ekstereme maltrankviliga en tia mezuro, ke ĝi akrigas la malriĉecon kaj la malekvilibron.” Ili adoptis du decidajn konvenciojn pri la klimataj ŝanĝoj kaj la biologia diverseco, kaj krome planon nomitan Agendo 21 por ĝeneraligi la daŭrigeblan evoluon.
Tiu ĉi baziĝas sur simpla ideo: la evoluo estas daŭrema se la estontaj generacioj heredos medion kies kvalito estas almenaŭ sama kiel tiu kiun ricevis la antaŭaj generacioj.* Tiu evoluo kondiĉas la aplikon de tri principoj: la principon de solidareco inter la nunaj kaj estontaj generacioj, kaj inter ĉiuj loĝantaroj de la mondo; kaj la principon de partopreno de ĉiuj sociaj agantoj en la decid-meĥanismon.*
Dek jarojn poste, en multnombraj kampoj, la aferoj ne pliboniĝis. Male. Kun la rapidiĝo de la liberala tutmondiĝo, la “ne vivebla skemo de konsumado kaj produktado” eĉ plifortiĝis. La malegalecoj atingis nivelon neniam spertitan ekde la faraonaj tempoj. La posedaĵo de la tri plej riĉaj individuoj de la mondo superas la sumitan riĉecon de la loĝantaroj de la 48 plej malriĉaj landoj... La polucio farata de la riĉa mondo al la biosfero ankaŭ pligraviĝis. Dum la trideko de la plej evoluintaj landoj reprezentas 20% de la monda loĝantaro, ili produktas kaj konsumas 85% de la sintezaj ĥemiaj produktoj, 80% de nerenovigebla energio, 40% de la dolĉa akvo. Kaj iliaj emisioj de gaso kun forceja efiko po loĝanto, kompare kun tiuj de la Sudo, estas dekoble pli altaj.*
Dum la lasta jardeko, la emisioj de karbona gaso (CO2), precipa kaŭzo de la klimata varmiĝo, kreskis je 9%... Tiuj de Usono, la unua polucianto de la planedo, kreskis dum la sama periodo, je 18%! Pli ol miliardo da homoj daŭre ne disponas pri trinkakvo, kaj preskaŭ tri miliardoj (la duono de la homaro) konsumas akvon de mizera kvalito. Sekve de trinkado de tiu poluciita akvo, 30 000 personoj mortas ĉiutage. Jen pli ol dekoblo ĉiutage! de la nombro de viktimoj de la fiaj atencoj de la 11-a de septembro 2001...
La arbaroj daŭre masakriĝas; 17 milionoj da hektaroj malaperas ĉiujare kvaroble la surfaco de Svislando. Kaj ĉar la arboj ne plu ekzistas por sorbi la plian CO[2], la forcej-efiko kaj la varmiĝo pligraviĝas. Cetere, ĉiujare kelkaj 6000 animalaj specioj estas neniigitaj. Amasa ekstermado minacas 13% de la birdoj, 25% de la mamuloj, 34% de la fiŝoj-, kian la Tero neniam konis ekde la malapero de la dinosaŭroj...
Jen pro kio la enorma espero kiun estigas ĉi Johanesburga Pinto. Espero seniluziigebla, se la naciaj egoismoj, la produktisma logiko, la komercismo kaj la profitismo tie gajnus. Kiel okazis lastan junion en Balio, dum la prepara konferenco kiu ne sukcesis adopti agadplanon pri la daŭrema evoluo kaj finiĝis fiaske.
Por savi la planedon, nepras ke la potenculoj de ĉi mondo adoptu, en Johanesburgo, almenaŭ sep ĉefajn decidojn: 1. internacian programon favore al la renovigeblaj energioj, centritan sur la aliro al la energio en la Sudaj landoj; 2. engaĝiĝojn favore al la aliro al la akvo kaj al ties sanigo kun la celo redukti je duono, ĝis 2015, la nombron de personoj malhavantaj tiun vivnecesan rimedon kiu estas komuna posedaĵo de la homaro; 3. disponojn por protekti la arbarojn, kiel antaŭvidite de la konvencio pri la biodiverseco adoptita en Rio 1992; 4. rezoluciojn por starigi juran kadron por fiksi la ekologian respondecon de la entreprenoj kaj ree certigi la principon de prevento kiel kondiĉo por ĉia komerca aktiveco; 5. iniciatojn por subordigi la regulojn de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) sub la principojn de la Unuiĝintaj Nacioj pri la protekto de la ekosistemoj kaj sub la normojn de la Internacia Labor-Organizo (ILO); 6. regularon por postuli de la evoluintaj landoj ke ili engaĝiĝu dediĉi minimume 0,7% de sia riĉaĵo al la publika helpo al la evoluo; 7. fine, nepre sekvendajn rekomendojn por nuligi la publikan ŝuldon de la malriĉaj landoj.
Detruante la naturan mondon, la homoj faris la Teron ĉiam malpli vivebla. Tiu ĉi pinto devas inversigi la tendencojn kiuj kondukas nepre al la totala ekologia katastrofo. Ĉefa defio de la 21-a jarcento. Alie, la homa specio estos minacata de ekstermiĝo.
IGNACIO RAMONET
Anthony H. Cordesman, influhava esploristo de la Center for Strategic and International Studies de Vaŝingtono, notas, en raporto de la 12-a de septembro pri la armiloj kiujn aktuale disponas Irako: “Multaj tiuj, kiuj kontraŭas aŭ demandas sin pri la frapoj kontraŭ Irako, postulas pruvojn pri la tuja danĝero. Post paroli kun multaj homoj de la usonaj sekretaj servoj kaj fakuloj pri amasdetruaj armiloj, mi kredas ke ili dividas mian vidpunkton ke tia postulo maleblas.” Escepte se troviĝus homa fonto, “ni havas nenian rimedon por taksi la mortigkapablon de la irakaj biologiaj armiloj. [...] Irako ne povas testi tiajn armilojn en amasa maniero. Ĝi ekscios la mortigivon de tio kion ĝi uzos nur kiam ĝi uzos ilin. La samo validas pri ĝiaj plibonigoj de la ĥemia aganto VX. [...] Ni malkovros ĉu Irako estas danĝera nur kiam ĝi estos uzinta siajn armilojn”. Sed, por s-ro Donald Rumsfield, la usona sekretario pri defendo, “la foresto de pruvoj ne estas la pruvo de foresto de amasdetruaj armiloj”. “Ekzistas”, li daŭrigas, “aferoj pri kiuj ni scias ke ni scias ilin. Ekzistas aferoj pri kiuj ni scias ke ni ne scias. Kaj fine ekzistas tio pri kio ni ne scias ke ni ne scias” (citita de Foreign Affairs, septembro-oktobro 2002).
La Internacia Punkortumo naskiĝas do, la 1-an de ĉi monato, sen la partopreno de Usono. Tiu nova bato farita al la multflankismo, unu jaron post la senvalidigo de la traktato pri antibalistika defendo (tiel nomata ABM-traktato) fare de la prezidanto George W. Bush kaj la relanĉo de la antimisila defendprojekto, ilustras la okazantan vastan malmuntadon de la internacia sekurec-arĥitekturo. Iom post iom la Blanka Domo adaptiĝas al sia statuso de superpotenco kaj ĝiaj strategiistoj konceptas ĝin en korpuso de doktrino kaj de kondutoj. Ili do malcertigas la tutaĵon de la internaciaj akordoj kiuj reguligis la sekurecon de la globo kaj organizis la malarmadon de la 1990-a jardeko.
La grandaj traktatoj pri la nukleaj armiloj estis ellaboritaj surbaze de principoj de ekvilibro de la fortoj kaj de certigita reciproka detruado. Usono kaj la iama Sovetio, konsentaj pri koncepto de armad-limigo, antaŭen iris al la redukto de la arsenaloj: unue la SALT-akordoj (Strategic Arms Limitation Talks), poste la START-akordoj (Strategic Arms Reduction Talks) kaj la traktato ABM (defendo antimisila), kiuj certigis la “nuklean pacon”, kie la sistemoj de antimisila defendo restis limigitaj al certaj antaŭdeterminitaj celoj (vd “La precipaj internaciaj traktatoj”).
Tiu tutaĵo de akordoj estis pli kaj pli senigita de ĝia senco. La ABM-traktato estis eksplicite nuligita printempe 2002 de George W. Bush. La Start-akordoj estas submetitaj al drasta revizio de la nombro de kapoj ambaŭflanke, kiu konkludiĝis en majo 2002. La projekto de antimisila defendo, konceptita por malpli granda nombro de misiloj sur la globa surfaco, estos des pli funkci-efika kaj, verŝajne en kunlaboro kun Rusio, konservos al tiu sian rolon de strategia partnero de Vaŝingtono.
La traktato pri kompleta malpermeso de provoj (france: TICE, angle: Comprehensive Test Ban Treaty — CTBT), subskribita 1995, daŭre ne estas ratifita de la Kongreso. La nova povo ne volas malpermesi al si ajnan eblecon evoluigi novajn armilojn kaj rezervas al si la eblecon de realaj testoj, malgraŭ ĝiaj rimedoj de simulado. La aneksaj traktatoj fariĝas ankaŭ fragilaj. La diskuto pri la kontrolo de eksportado de fendebla materialo (nomata “Cut off”) estas nun entombigita pro la usona obstino.
Eĉ la plej malnova el la internaciaj akordoj pri nuklea limigo, la traktato pri nedisvastigo (TND, france TNP), fariĝas malfacile legebla vide al la parolado pri la stato de la Unio farita de Bush la 29-an de januraro 2002. Tri landoj, konsistigantaj la “akson de la malbono”, estas akuzitaj realigi programojn de amasdetruaj armiloj, precipe nukleaj: Irako, Irano kaj Nord-Koreio. La du unuaj, kvankam subskribintoj de la TND, estas konsiderataj “malbonaj disvastigantoj”, la tria, kiu retiriĝis el la traktato, estas diableca de naturo. Aliflanke, Pakistano, subskribinto de la TND sed freŝdata aliancano, kiel Hindio aŭ Israelo, kiuj havis la inteligenton ne subskribi la traktaton, devas esti konsiderataj kiel “bonaj disvastigantoj”, kiuj ne meritas la usonan punon.
Kun la “globala milito kontraŭ la terorismo”, Vaŝingtono permesas al si tre selektivan legadon de la nuklea disvastigo, diferencigante la landojn laŭ tio ĉu ili estas aŭ ne aliancanoj de Usono: La principo de la prezidanto Bush, “kiu ne estas kun ni, estas kun la teroristoj”, validas ĉi tie kiel rajto escepti el la disponoj de la TND.
La internaciaj akordoj celantaj malpermesi la aliajn amasdetruajn armilojn (biologiajn aŭ kemiajn) ne ebligas pli esperigan bilancon. Usono estas unu el la landoj, en kiuj estas deponitaj la juraj instrumentoj de la Konvencio pri Malpermeso de Biologiaj Armiloj subskribita 1972 — unua ekzemplo de internacia traktato malpermesanta tiajn armilojn. Tiu akordo disponas pri nenia kontrolsistemo, sed kvinjaraj konferencoj por revizio ebligis progresi en tiu direkto, kiel tiu de Ĝenevo 1991 kie, laŭ iniciato de Francio kaj de certa nombro de okcidentaj landoj, ekspertogrupoj estis kreitaj por proponi plibonigojn.
Tiu ĉi dekjara laboro neniiĝis kiam, la 25-an de julio 2000, la usona ŝtata subsekretario pri la lukto kontraŭ la disvastigo refutis la tutaĵon de la novaj proponoj kun la motivo ke ili “direktiĝas kontraŭ la usonaj komercaj kaj sekurecaj interesoj, precipe koncerne ĝian programon de defendo kontraŭ biologiaj armiloj, sen tamen garantii la malrapidigon de la disvastigo de biologiaj armiloj”. La argumentoj iras de simpla industri-egoismo (protekto de la nacia industrio) ĝis plej surprizaj juraj principoj, inter ili la timo antaŭ misuzaj punjuraj persekutoj kontraŭ usonaj civitanoj (kvara kaj kvina amendoj al la konstitucio).*
Krome, Usono akuzis landojn kiel Libion, Iranon, Nord-Koreion, Sudanon kaj Irakon (kaj hodiaŭ Kubon) ne respekti la akordon. La krizo de la karbobacilo, kiu sekvis la atencojn de la 11-a de septembro, pensigas ke la usonanoj antaŭenigis programon de biologiaj armiloj multe pli ol necese por la defendo kontraŭ tiaj minacoj.*
La Konvencio pri Kemiaj Armiloj, subskribita 1993, estas siavice dotita de kontrolreĝimo. Sed Usono ratifis ĝin nur en aprilo 1997, en urĝo. Kaj enkondukante novajn disponojn, la Kongreso misformis la reĝimon, kiun la usonaj traktantoj mem estis trudintaj.* Jam dum la prezidanta balotkampanjo de 1996, la respublikana kandidato Robert Dole denuncis “la iluzion de multflankaj traktatoj pri malarmado”, kaj prezidanto William Clinton preferis prokrasti la ratifon ĝis post la balotoj. La Kongreso fine enkondukis en la diskuto tri disponojn kiuj konsiderinde reduktis la aplikokampon de la Konvencio: * la prezidanto de Usono povus kontraŭi ĉian inspektadon kiu povus enteni danĝeron por la nacia sekureco; * la provmaterialo kolektita en Usono ne povus forlasi la nacian teritorion; * la kampo de industriaj lokoj, kiuj devas esti deklaritaj al la Organizo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (OMKA), ŝarĝita pri kontrolado, estis konsiderinde reduktita kompare kun la spirito de la traktato.
Certe, Usono deponis en majo 2000 la deklaron al kiu ĝi estis devigita kiel ĉiu subskribinta lando, sed la unuaj inspektadoj sur ĝia teritorio okazis malbone. La inspektistoj de la OMKA spertis ke granda parto de ilia postulo stumblis sur administraj ĉikanoj.* La glorantoj de la travideblo, postulata por la disvastigaj landoj, kondutis kiel ajna suspekta administracio. Oni do ne miru ke Irako, Sud-Koreio, Rusio kaj Irano ripetas, preskaŭ laŭvorte, la usonajn rezervojn kontraŭ la Konvencio pri Malpermeso de Kemiaj Armiloj.
Komence de ĉi jaro, Usono “atingis la kapon” de la direktoro de la OMKA, la brazilano José Bustani, juĝita de Vaŝingtono nekompetenta kaj nefidinda, fine de plursemajna krizo kiu kontribuis al plia malstabiligo de tiu organizo (vidu la artikolon “Tipe usona kemia puĉo”).
La akordoj pri la kontrolo de eksportadoj de balistikaj teknologioj (Missile Technology Control Regime — MTCR) restas gentlemen’s agreement, kiu ne malhelpis dudek ok naciojn disponi pri tiu teknologio, laŭ la vaŝingtonaj ekspertoj. Krome, pri la granda usona projekto de Nacia Antimisila Defendo (NAD), ĉar ĝi stumblis sur la kontraŭeco de multnombraj aliancanoj, la Blanka Domo decidis larĝigi la ŝirmon al la precipaj partneraj landoj, ĝis kaj inkluzive de Rusio. Tio certe ne realiĝus sen transigo de tiklaj teknologioj kun probala lezado de la MTCR.
Fine, la iama COCOM, konceptita por malhelpi la eksportojn de teknologio al USSR, fariĝinta Aranĝo de Vasenaro*, perdis sian unuan efikecon kun sia iom-post-ioma larĝigo al tridek ok partneroj, inter ili multaj landoj ekster la NATO. Kaj ĝi estas ofte deturnita de la usonaj intertraktantoj por malhelpi la vendon de ne koncernataj teknologioj al landoj kiujn Vaŝingtono kvalifikas “fiŝtatoj”.
En la kampo de la tradiciaj armiloj la bilanco ne estas malpli maltrankviliga. La Internacia Konvencio pri la Kontraŭpersonaj Minoj, subskribita 1997 en Otavo por ekvalidi la 1-an de marto 1999, ne estis akceptita de Usono pro diversaj kialoj: la protekto de ĝiaj fortoj dislokitaj sur la senmilitigita zono inter la du Koreioj, kaj la volo daŭrigi la eksportadon de miksitaj kontraŭtankaj kaj kontraŭpersonaj minoj. En tiu dosiero Vaŝingtono troviĝas apud Popola Ĉinio, kies industrio eksportas minojn.
La Konferenco pri la Kontraŭleĝa Komerco de Malpezaj Armiloj kaj de Malgranda Kalibro*, kiu okazis en Novjorko en julio 2001 sub la premo de la neregistaraj organizoj (NRO) por malhelpi la “masakrojn de la malriĉulo”, ankoraŭ nenion atingis. Ĝi stumblas sur la potenca usona premgrupo de la defendantoj de individuaj armiloj, kiu argumentas per internaj konstituciaj garantioj (kvara amendo pri la rajto de la usonaj civitanoj certigi sian propran sekurecon). Usono daŭre rifuzas ĉian limigan juran reguladon, kaj eĉ ĉian malpermeson de transigo al neŝtataj agantoj, por konservi sian subtenon al por-usonaj geriljoj.
Fine necesas memorigi la tradician suspekton de la Blanka Domo kaj de parto de la usona opinio kontraŭ la organizo Unuiĝintaj Nacioj (UN). En deko da jaroj, la mondo transiris de la golf-milito, kie la okcidentaj fortoj aperis tiam kiel la armita brako serve al la internacia juro reprezentata de la Sekurec-Konsilantaro, ĝis la milito de Afganio, lanĉita de Vaŝingtono sen militdeklaro kaj sen konsultiĝo kun la UN, kontraŭ reĝimo suspektata esti subteninta la teroristajn agojn. La parolado de la prezidanto Bush pri la stato de la Unio en januaro 2002 eĉ ne plu mencias la UN en la agado kontraŭ la landoj de la “akso de l’ malbono”. La organizo devos do koncentriĝi sur konfliktoj sen intereso por Vaŝingtono (Kongo, Okcidenta Saharo...). Koncerne la juron pri internacia sekureco oni povas atendi nur la produktadon de tekstoj sen granda deviga valoro. Sufiĉas konsideri ke antaŭ la 11-a de septembro pli ol dek unu internaciaj konvencioj kontraŭ la terorismo estis adoptitaj de la Ĝenerala Asembleo, kun la konata efikeco.
Tiel do disfalas iom post iom la internacia arkitekturo konceptita en periodo de dupoluseco, de ekvilibro de la fortoj kaj de garantio de reciproka detruo. Estas vere, kiel denuncas Usono, ke la ekzistantaj mekanismoj de kontrolo de la disvastigo ĉiuj estis parte lezitaj. La Pentagono taksas ke dek-du ŝtatoj estas dotitaj de atomarmiloj, dek-ses de kemiaj, dek-tri de biologiaj armiloj kaj dudek-ok de balistikaj rimedoj. Plene agnoskante la ĝustecon de tiu konstato, oni povas malsamopinii pri la necesa sinteno. Efektive, por citi nur unu ekzemplon, Vaŝingtono akuzas Iranon, kiu ratifis la konvencion pri malpermeso de kemiaj armiloj, antaŭenigi malpermesitan programon, sed lamas por funkciigi la proceduron de inspektadoj antaŭviditaj de la internacia teksto.*
La proceso de malmuntado ne estas la faro de la nuna respublikana administracio, kiel konstateblas per la diversaj ekzemploj elvokitaj ĉi tie. Se ekzistas diverĝo inter Bush kaj lia antaŭulo, William Clinton, tiam ĝi koncernas pli la manieron trakti la precipajn aliancanojn ol la esencon. La usona “specifeco”estas unuanima. “La sekureco de la lando devas ne dependi de ia ekstera limigo,” ripetas ofte, en siaj oficialaj paroladoj, Condoleeza Rice, konsilantino de prezidanto Bush pri la nacia sekureco.
Analoga periodo ekzistis post la unua mondmilito, dum la kreado de la Societo de la Nacioj (SDN), instigita de Woodrow Wilson, sed refutita de la Kongreso. Tiutempe, la usona retiriĝo el la sistemoj de internacia sekureco estis pravigita per la dominanta izoliĝemo. Sed nuntempe, la precipa aganto en la internacia ordo diras klare ke li ne volas plu ligi sin per limigaj internaciaj disponoj, kaj la traŭmato de la 11-a de septembro multe fortigis tiun senton.
Tiel do malfermiĝas periodo de forta malcerteco. Ekde nun la internacia sekureco dependas de la unuflanka sinteno de la superpotenco, kiu pli kaj pli elmontris sian volon de totala emancipiĝo el internaciaj traktatoj, sed ankaŭ el internacia juro, kion atestas ĝia rifuzo agnoski la internacian punkortumon kaj la kreado de esceptaj jurisdikcioj por juĝi la membrojn de la grupo Al-Qaida.
Fine, la prezidanto Bush atribuas al si rajton de internacia polico elektanta siajn venontajn celojn ne inter la landoj ligitaj al terorismo — kio estus la logika sekvo de la ofensivo en Afganio-, sed inter la disvastigantaj landoj, kio prezentas tute alian minacon. Malgraŭ la rus-usona akordo de la 26-a de majo pri la nombro de nukleaj kapoj, ne venas la fino de la malarmado*, sed nova monda malordo.
Per kio oni rekonas grandan fotiston? Per la kohero de lia rigardo, kia ajn estu lia objekto observata. Jen kio okulfrapas tuj en Traverses, la ekspozicio de Klavdij Sluban en la Maison européenne de la photographie kaj en la samnoma libro dediĉita al li. La juna franca fotisto sloven-devena, kiun la legantoj de Le Monde diplomatique bone konas, kondukas nin de la balkanaj landoj — kompreneble — al la najbaroj de la Nigra Maro, sed ankau de Karibio al Israelo kaj Palestino. Kaj tamen tiuj, kiujn li montras, havas trans la latitudaj diferencoj ion komunan: la profundan humanecon de tiu kiu, kun sia Leica, provas rakonti ilian malesperon kaj iliajn esperojn — kiuj estas ankau liaj. La elekto de nigro (tre nigra) kaj blanko, la ofta uzo de malklaro servas tiun intervenon. “Per fotilo”, konfidas al ni Sluban, “eblas montri parolantajn bildojn, kiuj plej intime tradukas viajn pensojn.” Dum momentoj oni pensas al la neforgesebla Family of Man de Edward Steichen (1955), kaj tio ne estas eta komplemento...
D. V.
Okaze de la jarfinaj festoj, Harry Potter kaj la ĉambro de la sekretoj kaj La Sinjoro de la ringoj II La du turoj, kina adaptaĵoj de du romanoj internacie furoraj, invadas la kinejojn. Komunaj punktoj inter tiuj du fikcioj: ambaŭ prezentas infanon, aŭ ĝian simbolan ekvivalenton, hobiton, kiel sole kapablan savi la mondon kontraŭ minaco kiu ŝvebas la ombro de milito. Kvazaŭ por prepari nin al eventuala konflikto, ni vidas tie la “Bonon” devigita kontraŭvole kontraŭbatali la “armeojn de la Malbono”...
Unue destinita por infanoj, “Harry Potter” de Joanne Kathleen Rowling ĝuis preskaŭ tuj la entuziasmon de la gepatroj, kaj ĝia sukceso ĉe la plenkreskuloj ne ĉesas kreski. Nu, tiu romano, konstruita ĉirkaŭ grandiĝanta minaco de milito kaj de ties detruoj, surscenigas infanon, taskitan savi la mondon de la plagoj kiuj minacas ĝin kaj militi kontraŭ la fortoj de la malbono. “La sinjoro de la ringoj” de John Ronald Reuel Tolkien, kies kina adaptaĵo estas sursojle de senprecedenca sukceso ekde la apero de la libro en la 1940-aj jaroj, sekvas identan skemon. La kvazaŭ neplenumeblan taskon savi la planedon de la minaco kiun faras Saŭro, malica persono enkorpigante la “fortojn de la malbono”, alprenas infano, aŭ pli ĝuste simbola ekvivalento de infano: “hobito”, sensperta junulo ne pli ol 90 cm alta kaj ankoraŭ sub tutelo de plenkreskulo, la magiisto Gandalfo.
Certe, la temo de la savanto estas tre malnova, kaj ĉiu scias ke la Mesio estas, ekde sia naskiĝo, destinita al eksterordinara sorto. Do, nenio ol io tre klasika en la reapero de la temo de savinfano. Tamen kun diferenco, kaj ĝi gravas: Jesuo, Moseo... sukcesas plenumi sian taskon nur kiam ili estas plenkreskuloj kaj post akiri certan sperton. Nu, en la nuntempaj romanoj por la junularo, tute ne necesas atendi la plenan aĝon: estante infanoj — sed ankaŭ ĉar ili infanas — Harry Potter kaj aliaj junaj herooj estas taskitaj savi la mondon.* Kial? Kiujn ecojn, kiujn magiajn virtojn, havas do infano kiujn ne havas plu plenkreskulo por ke ni konfidu al ĝi, pere de tiuj libroj, la taskegon protekti nin? Ĉu simpla flatado al generacio kies dinamikan junecon ni envias? Aŭ ĉu aflikto? Aflikto pro plenkreskula mondo kiun oni nur malfidas kaj kiun oni juĝas nekapabla je malavareco kaj altruismo?
La elekto de infano kiel heroo estas certe ankaŭ malrekta atesto de impreso, kiun havas multaj plenkreskuloj, ke la batalo kontraŭ la malbonaĵoj detruantaj la planedon superas la volon de ŝtato kaj des pli de la individuoj. Pli ol iam ajn, fronte al la impona egeco de la plagoj kiuj amasiĝos sur niaj ekranoj, ni sentas nin kiel infanoj antaŭ la mondo de plenkreskuloj: impresitaj kelkfoje, timegitaj ofte, dominataj ĉiam. Montrante al ni, ke “hobito” humila, timema kaj sen granda amplekso, triumfas super la senmezura potenco de Saŭro, suvereno dotita de obskuraj kaj malicaj fortoj; ke orfeto decide kontraŭbatalas Voldemort-on, fian diktatoron, tiuj romanoj ebligas al ni legi kion ni ne plu esperas vidi en la realo: la batalon de Davido kontraŭ Goliaton, aŭ nian etecon triumfanta super la gigantoj.
Ĉu tiu analizo sufiĉas por klarigi la grandegan sukceson de Harry Potter aŭ de la Sinjoro de la ringoj? Ĉu ekzistas inter tiuj du historioj pliaj komunaj punktoj kiuj povas klarigi la samtempecon de ilia sukceso?
“La sinjoro de la ringoj” priskribas mondmiliton, batalon faratan de politika koalicio, kontraŭ Saŭro, diktatoro kun senkompata krueleco, lanĉonta siajn armeojn al konkero de la planedo. Ĝi prezentas la perfidojn de iuj, la malkuraĝon de aliaj. Ĝi rakontas ankaŭ la kuraĝon kaj decidemon de kelkaj spite al la minaco de la kavaliroj de Saŭro, senkarniĝintaj estaĵoj tamen ankoraŭ vivaj, kies vidon elvokas tiun de “Mordor”, la lando de la Malbono, prisemitaj de kio similas al “mortokampoj”. Kaj eĉ se Tolkien arde defendis sin kontraŭ tio, malfacilas ne vidi kelkajn aludojn al la dua mondmilito, ekzemple en la nomo “Nazgul”, donita al la teruraj servistoj de Saŭro, kiu oscilas inter “nazio” kaj pli orienta sono.
Harry Potter tiras ankaŭ sian materion el la traŭmato de la dua mondmilito: se la juna Harry estas orfo, kulpas pri tio diktatoro kiu, murdante liajn gepatrojn, seniĝis je siaj precipaj oponantoj, de tiuj, kiu malgraŭ la reganta teroro kuraĝis rezisti. Movata de rasista malamo kontraŭ “la kotsanguloj”, nome tiuj kiu ne havas puran “sorĉistan” sangon en la vejnoj, Voldemorto promesas, tuj kiam li atingos la potencon, ilian totalan ekstermadon. La aludo al la nazismo, sen esti komplete eksplicita, ĉar multaj legintoj de Harry Potter ne rimarkis ĝin, estas reala, jam per la komencliteroj SS de Salazar Serpentard, spirita patro de la tirano.
La romano de Joanne Kathleen Rowling do rakontas kiel Valdemoro, post esti reduktita, danke al la kuraĝo de iuj, al preskaŭ nenio, iom post iom reakiras forton kaj pli kaj pli sukcesas kolekti ĉirkaŭ si grupon da adeptoj. Fine de la kvara volumo, la lasta aperinta, la kunfrapiĝo estas tuj okazonta inter la Bono — enkorpigita de Dumbledoro, protektanto de Harry Potter, motivata de demokratiaj kaj humanaj valoroj, inter ili la rifuzo al mortpuno, granda malfido al tro subpremaj metodoj, volo antaŭenigi kulturon kaj edukadon — kaj la Malbono, enkarnigita de Valdemorto.
La historio de la dua mondmilito pravigis la maniĥeajn interpretadojn de la mondo: laŭ ili ekzistis tiam, sub la diktaturo de Adolf Hitler, unuflanke la Malbono, la malamo kaj volo detrui, kaj aliflanke la Bono, la kuraĝo kaj la moralaj valoroj. La nazia barbareco, granda traŭmato de la 20-a jarcento, estis tia nekomprenebla realaĵo kiun oni ne ĉesas pridemandi. Paul Ricoeur diras ke la precipa funkcio de la imagivo estas esplori la vivon, turni ĝin ĉiudirekten por provi kompreni ĝin.* Ĝuste tion faras la romanoj kiaj Harry Potter aŭ La sinjoro de la ringoj. Ili proponas al ni reduktitan modelon de la universo igante ĝin per tio atingebla por nia kompreno.
Koncerne nian plezuron de plenkreska leganto, tiu devenas ne nur de regreso; ne temas nur simple pri “ripeta leciono de nia infanaĝo” nek pri eliro de la infanceo. Temas pri projekcio en minacan estonton por mastri ĝin aŭ, pli bone, desorĉi ĝin. Jen la funkcio kiun donas Claude Lévi-Strauss al reduktitaj modeloj: “Pli malgranda, la totaleco de la objekto aperas malpli timinda; pro ĝia kvanta malpliiĝo ĝi ŝajnas al ni kvalite simpliĝinta. Per la miniaturo, la realo estas kaptebla, pesebla en la mano, aperceptebla de unusola rigardo.”* Povi tiel submeti la mondon, kapti kaj ĉirkaŭbari ĝin, povi igi ĝin malpli timiga per ĝia miniaturigo, jen do kelkaj el la virtoj de tiuj libroj kiuj, kiel “Harry Potter” aŭ “La sinjoro de la ringoj”, konstruas universon kaj enfermas la vivon interne de unusola objekto.
La verko de Joanne Kathleen Rowling estas des pli trankviliga ke ĝi sukcesas, pro la fakto mem de sia nefiniteco, enkonduki sin en la realon. Dum la aliaj libroj, aperintaj, estas finitaj, fermitaj en si mem, kaj pro tio ne partoprenas en la tempa realeco, la romano de Rowling, male, laŭ tio ke ĝi entenas grandan malcertecon pri la sekvo, ankriĝas tre forte en la nuneco. Ĉar li ne scias la finon de la “Aventuroj de Harry Potter”, la leganto estas efektive alfrontita al la nefiniteco kaj al la malcertecoj kiuj estas ordinare tiuj de la realo kaj ne de la fikcio. Precipe ĉiuj demandoj ligitaj kun la fortoj pri kiuj povas kalkuli Voldemorto unuflanke, Dumbledoro aliflanke, kiam la milito eksplodos, estas identaj kun la malcertecoj ligitaj al nia propra estonto.
Sed dum en la vivo ni ne scias kio atendas nin, male, koncerne la sekvon de la aventuroj de Harry, ni scias almenaŭ ion, kaj tio estas esenca: la junulo elturniĝos; la Bono venkos super la Malbono. Estus efektive neimageble ke la aŭtoro finos “La aventurojn de Harry Potter” kun Voldemorto triumfanta super Harry kaj ties anoj. Jen pro kio parto de la sukceso: la nefiniteco de la romano, la pridemandoj kaj la atendoj kiujn ĝi instigas, kreas limspacon inter la fikcio kaj la vivata medio kaj sukcesas preskaŭ enigi la fikcion en la realon. Ĝi donas tiel la iluzion ke, kiel en la libro tiel en la realo, ĉiopova aŭtoro dominas sian kreaĵon kaj ke nenio neinversigebla povas okazi al ni, malgraŭ ĉiaj minacoj de la Malbono...
Eĉ pli: ĉu la sukceso de liaj du romanoj ĉe la plenkreskuloj ne respondas, en lasta analizo, al potenca bezono trankviliĝi pri la fortrilatoj en la aktuala geopolitika mondo? Ĉu “Harry Potter”, kiel “La sinjoro de la ringoj” donas klaran respondon, ho ve kiom reduktitan, al unu el la plej grandaj angoroj de la nuna periodo: ĉu vere ekzistas en la mondo batalo inter la Bono kontraŭ la Malbono, kiel asertas ekzemple la prezidanto George W. Bush? Aŭ ĉu necesas pensi ke ekzistas malsamaj kulturoj kaj socioj kiuj, ĉiu siamaniere, generas siaflanke kruelaĵojn, maljustecojn kaj perfortojn?
Dum ni ĉiuj scias kiom la militoj detruas, sed ankaŭ, inverse, kiom danĝere povas esti tro malfrua reago al naskiĝanta mondkonflikto, malmultas la personoj kiuj sentas sin kapablaj elturniĝi el tiuj demandoj, sed malmultas ankaŭ tiuj kiuj povas tute trankvile kaj konscie respondi ke en parto de la planedo koncentriĝas la Bono, la Virto kaj la Moralo.
Tiumaniere, furorigante ĉiujn ĉi romanojn kiuj, daŭre kaj daŭre, revivigas la historion de la naziismo, ĉu la legantoj ne serĉas persvadi sin, kvankam senkonscie, ke la skemo de la batalo kontraŭ la hitlera Germanio estas ankoraŭ ĝusta skemo? Kaj la sukcesaj romanoj kaj filmoj kiuj prezentas al ni malicajn personojn kiuj enkarnigas la Malbonon, ĉu ili ne venas ĝustatempe por trankviligi kaj senkulpigi nin? Kredigante ke unu el la nuntempaj fortoj estas dediĉita al la Malbono kaj al detruado, ili povas doni bonan konsciencon al tiuj kiuj, ĉe unu flanko kiel ĉe la alia, anoncas la “kunfrapiĝon de la civilizacioj”?
Mallonge, ekzistas io maltrankviliga en la fascino kiun estigas tiuj verkoj, kvazaŭ la eventualeco de milito estus jam atingita kaj kvazaŭ ni estus jam alvenintaj al la etapo ĵus antaŭ la ekbatalo; al tiu lasta etapo antaŭ la decido, kie ni bezonas persvadi nin ke la farenda batalo estas ĝuste tiu de la moralo kaj de la humaneco kontraŭ la fortoj de la Malbono. Tiel, la sukceso de tiuj romanoj estus la premisoj ke ni akceptis la eventualecon de la milito kaj ke restas al ni nur persvadi nin pri ĝia plenrajteco. Ĉar, por akcepti ne nur iri al milito, sed ankaŭ sendi niajn infanojn al la fronto, estas certe necese alveni al la pensado ke certaj fortoj povas enkarnigi absolutan Malbonon kion ni devas kontraŭbatali, tio kostu kiom ajn. Sen ke io aperas en la klareco de la konscio, estas nedubeble ke la aventuroj de “Frodon la hobito”, aŭ de “Harry la sorĉisto”, helpas nin persvadi nin pri tio.
Eble ni jam respondis al nia komenca demando: kial do la tasko ekbatali estas konfidata al la infanoj Harry Potter aŭ Frodon?... Subite interpuŝiĝas en niaj memoroj frazoj gravuritaj sur la monumentoj pri falintoj soldatoj: “Al niaj infanoj, mortaj por la patrio.” “Antaŭen, infanoj de l’ patrujo.*”...
La precipaj internaciaj traktatoj pri limigo de armiloj
Nukleaj
‣ Traktato pri Ne-Disvastigo (TND, anlge kaj france: TNP): subskribita en 1968 de 62 landoj, ĝi devigas la ŝtatojn, kiuj ne posedas nukleajn armilojn, rezigni pri ties produktado aŭ akiro. La traktato estis daŭrigita en 1994.
‣ Akordoj SALT (Strategic Arms Limitation Talks): tiu unua serio de traktadoj inter Usono kaj Rusio finiĝis 1972 kun la subskribo de dokumentoj limigantaj la ofensivajn strategiajn armilojn. Traktato SALT II, destinita anstataŭi SALT I, estis subskribita 1979, sed neniam ratifita.
‣ Traktato ABM (antiballistic missile): limiganta la sistemojn de antimisila defendo, ĝi subskribiĝis same de Rusio kaj Usono 1972.
‣ Akordoj START I (Strategic Arms Reduction Talks): subskribitaj 1991, ili koncernas la nombron de nukleaj kapoj kiun redukti ĉiu lando engaĝiĝas. START II, kiu pli reduktas la nombron de nukleaj kapoj, estis subskribita 1993. START II daŭre ne estas ratifita de la usona Kongreso.
‣ Traktato pri kompleta malpermeso de provoj, TKMP (france TICE, angle: Comprehensive Test Ban Treaty, CTBT): decidita 1995, ĝi estas subskribita ĝis nun de 165 ŝtatoj, inter ili Rusio kaj Usono. Sed nur 92 landoj ratifis ĝin, Usono ne estas inter ili.
Biologiaj kaj kemiaj armiloj
‣ Konvencio pri malpermeso de biologiaj armiloj: subskribita 1972. 144 ŝtatoj ratifis gin.
‣ Konvencio pri malpermeso de kemiaj armiloj: subskribita la 13-an de januaro 1993 de 125 ŝtatoj, ĝi malpermesas kemiajn armilojn kaj devigas ilian detruon. 145 ŝtatoj ratifis ĝin ĝis nun (vd “Fresdata konvencio”)
Tradiciaj armiloj
‣ La Otava Konvencio: subskribita en februaro 1997, ĝi malpermesas la kontraŭpersonajn minojn. Ĝi devis ekvalidi la 1-an de marto 1999. Usono rifuzis ratifi ĝin.
‣ La Ĝeneva Konvencio de 1980: ĝi malpermesas certajn armiltipojn (incendiajn armilojn, blindigajn laserojn, kontraŭtankajn kaj kontraŭpersonajn minojn). La ŝtatoj povas subskribi unu aŭ alian de ĝiaj kvar protokoloj. Usono rifuzis subskribi la protokolon pri incendiaj armiloj (napalmo).
Akordoj (sen jure deviga valoro)
‣ Akordo de Vasenaro [Wassenaar]: subskribita en decembro 1995, ĝi kunigas 33 landojn kiuj produktas armilojn de alta teknologio kaj difinas tiujn, kiuj devas ne esti eksportataj al certaj landoj.
‣ La Missile Technology Control Regime: subskribita 1987, ĝi difinas la balistikajn teknologiojn, kiuj devas ne esti eksportataj.
(stato: 2002)
En Johanesburgo, ĝis la 4-a de septembro, okazas la Monda Pinto pri daŭrigebla evoluo. En Afriko, pli ol aliie, la praktiko ĉion merkatigi — socia malegaliganto — aldonis siajn detruojn al tiuj de la evoluo — detruante la naturon. La okcidentaj potencoj daŭre prirabas tiun kontinenton. Usono kaj Eŭropo starigas kaj nuligas siaprofite la internaciajn ludregulojn, subtenate de ofte komplicaj afrikaj gvidantoj. Tamen, ĉerpante en sia subestimata kultura heredaĵo kaj en la vigleco de siaj socioj, Afriko povus solvi la problemon de la plagoj kiuj mizerigas ĝin.
En Afriko, la ĝis nun plej komuna koncepto pri la estanteco kaj la estonto estis ke la morto, neevitebla, estas tamen tolerebla kondiĉe ke nova generacio anstataŭas la alian. La “daŭreco” kompreniĝis kiel ebleco tiel transvivi sin mem. Neniu estis konsiderata malriĉa dum ekzistis iu alia kun kiu li povis kalkuli. Jen pro kio, en niaj socioj, la vivnecesa graveco de naskado: en la senco ne nur de kvanto de infanoj, sed ankaŭ kaj precipe de altvaloraj personoj (korpa kaj mensa sano, socia kompetento, moraleco), kiuj longigas la vivon kaj ĉiamigas ĝin.
Ĉiuj antaŭzorgoj estis faritaj por ke neniam la fajro estingiĝu. La alianco kun la naturo, la diversaj formoj de solidareco garantiis tiun ĉiamecon, pli fortan ol la daŭreco. Per oferoj (kolao, lakto, grenoj) oni petegis pardonon de hakota arbo, aŭ de vundota tero antaŭ ol kulturi ĝin. La unuaj rikoltoj okazigis kulturajn eventojn kaj memorigis la nepran neceson kompreniĝi kun la medio kaj domaĝi ĝin. Tiaj formoj de sperto kaj de vivokono kompreneble igas rideti pli ol unu teknokraton.
Estas bona ŝanco ke en Johanesburgo, dek jarojn post la pinto de Rio, estas la afrika kontinento kiu akceptas la Mondan Pinton pri daŭrema evoluado. Sed la evoluo — eĉ daŭrema — estas nur plia ŝlosilvorto kaj plia slogano. Ĝi estas des pli timinda ĉar ĝi permesas la daŭrigon de la “civiliza” misio de la koloniaj potencoj, sed, ĉi-foje, kun la apogo kaj la kompliceco de lokaj elitoj kiuj siavice tromplogas kaj servutigas siajn proprajn popolojn. La liberala tutmondigo estas la logika kadro de tiu trompado. Ĝiaj fiaskoj kaj detruoj ne senkuraĝigas nin, eĉ se voĉo tiom kompetenta kiel tiu de s-ro Joseph Stiglitz, iama ĉefekonomisto de la Monda Banko kaj nobelpremiito pri ekonomio, diras al ni ke “nuntempe, la tutmondiĝo ne funkcias por la malriĉuloj de la mondo. Tio ne funkcias por la medio. Tio ne funkcias por la stabileco de la monda ekonomio.”*
Afriko, pli ol ĉiu alia mondregiono, devintus remastri sin kun la plena scio pri la dominanta ekonomia sistemo kaj pri la kulpkonfesoj de la institucioj de Bretton Woods.* Sed ne okazis. Niaj gvidantoj preferas trompiĝi pri la defio kaj enpoŝigi la dividendojn de la submetiĝo. La pezaj investoj en multekostaj infrastrukturoj kaj ofte tute ne necesaj kaj kiuj aldoniĝas al la gravigo de la ekstera ŝuldo, daŭre restas la prioritato de la plimulto el inter ili. Atestas pri tio ilia nova eltrovaĵo: la Nova Partnereco por la Evoluo de Afriko (NoPEA, angle Nepad). La patroj de tiu novliberala projekto, la plej ambicia iam ajn imagita de la afrikaj gvidantoj, estas konfidemaj kaj serenaj. Kaj tio spite al la avertoj de multaj organizoj de la afrika socio.*
La partneroj kiujn ili serĉis kaj trovis kaj kiuj rangas antaŭ iliaj popoloj, nome la G8, la Internacia Mon-Fonduso kaj la Monda Organizo pri Komerco (MOK), ne estas sinceraj en siaj rezolucioj de lukto kontraŭ la malriĉeco aŭ por la mediprotektado. La diluvaj pluvegoj kiuj hantas parton de la nordo de la planedo, la sekeco kaj malsato en suda Afriko — kaj kiujn Okcidenta Afriko timas — ne sufiĉos por fleksigi la mastrojn de la “ĉion-merkatigu”, aparte la potencegan usonan registaron. Ties arogo ne havas limojn, ĉu temas pri kompenso de la damaĝoj suferitaj de la posteuloj de la afrikanoj deportitaj kiel sklavoj (durbana konferenco), pri subvencioj al agrokulturaj eksportadoj (roma pinto de la Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Nutrado kaj Agrokulturo — ONA, angle FAO), pri financado de la evoluo (konferenco de Monterrey), pri emisioj de forceja gaso (protokolo de Kioto) aŭ pri la Internacia Pun-Kortumo.
Tamen okulfrapas la doloraj vundoj malfermitaj dum pli ol kvardek jaroj da evoluo, inter ili du jardekoj da struktura alĝustigo aranĝita de la IMF kaj de la Monda Banko, kaj dek jaroj da pretendita daŭrema evoluo. Senscie implikitaj en tiuj strategioj, la afrikanoj vivas plejmulte en situacioj de ekstrema malcerteco. Analfabetismo, senlaboreco, subnutriĝo, malsatoj kaj malsanoj daŭre suferigas. La loĝantaroj estas des pli vundeblaj ar iliaj kulturaj referencoj malklariĝis aŭ ne plu efikas. Kvankam ili inventas novajn iukampe, kaj ili rezistas kiom eble, kun pli aŭ malpli konvinkaj rezultoj. Retiriĝo, individuismo, fanatismo, ekzilo, perforto estas ĝuste la fuĝejoj por la viktimoj de la komercisma tutmondigo en Afriko.
La migradoj kiuj tiom obsedas la decidantojn de la riaj nacioj devas esti rekonsiderataj sub la kriterio de tiu tragedio. Se malsekureco ekzistas, ĝi estas unuavice la sorto de la virinoj, infanoj, laboristoj, kamparanoj, maljunuloj kaj kripluloj daŭre estas mistifikataj kaj malriĉigataj en la nomo de evoluado. Ili ekziliĝas ar ili ne scias plu kiel doni sencon al la ekzisto en siaj propraj teroj kaj laŭ siaj propraj normoj.
En la zonoj de foriro (urboj, kvartaloj kaj vilaĝoj), la geafrikanoj senigitaj de enspezofontoj kaj vivrimedoj, vivas en la timo korpe malaperi pro la prezaltiĝo de nutraĵoj, de privatigo de publikaj servoj, pricipe de la sansistemo. La nepagipovaj malsanuloj estas efektive kondamnitaj al morto. Supervivado pasas tra elturniĝemo, infanlaboro, ekstrema virinlaboro, almozpetado, prostituado (spite al aidoso), ŝteloj, sangaj krimoj...
Dum la sociaj ligoj disiĝas kaj la orientiloj nebuliĝas, la naturaj resursoj rariĝas en terura rapideco. La arbaroj masakriĝas de la multnaciaj entreprenoj pro konstruligno, de la malriĉaj familioj pro hejtligno kaj kiel enspezofonto. La demografia premo, al kiu la dominanta diskurso imputas la respondecon de tiu situacio, estas certe gravega trudo, sed kiu povintus kaj devos solviĝi per edukado, precipe per tiu de la virinoj.
Kiam temas pri iliaj intersoj, la potenculoj de i mondo nomas la kaŭzojn de niaj suferoj solvoj, konfiskas la financajn resursojn kaj e friponas difinante inter si la ludregulojn. La malsato — kiu afekcias 800 milionojn da personoj en la mondo, el kiuj plejmulto da geafrikanoj — lanas pli, ol iam, defion al la diskursantoj pri la daŭrema evoluado. La planeda epidemio aidoso, ekstermante loĝantarojn de la kontinento kvankam ĝi povus esti digata, lanas al ili plian, kiu celas ankaŭ la afrikajn elitojn kiuj daŭre trompiĝas pri la tipo de partnereco.
Ĉu oni povas atendi multon de la johanesburga pinto, en internacia medio tiom markita de la usona unuflankismo, de duobla lingvaĵo, la hezitadoj kaj perfidoj de Eŭropo, la ieesto, entrudado kaj senpuneco de la IMF kaj de la Monda Banko en Afriko, la korupteco, la manko de vizioj de la afrikaj gvidantoj kaj la misuzado de la provoj kiujn faras la socioj organizi sin? Estas ne tre verŝajne ke la industriigitaj regnoj, skuitaj de la sekvoj de la 11-a de septembro kaj de la financaj skandallavangoj en la lastaj monatoj (Enron, WorldCom, Xerox, Vivendi Universal, ktp.), montriĝos pli atentemaj ol pasintece pri la zorgoj de nia kontinento.
Kiel do nomi tiun legitiman esperon fine akiri niajn ekonomiajn, politikajn, sociajn kaj kulturajn rajtojn, kiam la vortoj ne nur sonas false, sed aldoniĝas al la homa malfelio? Kial ne montri kreivon erpante en la ria lingva trezoro de la kontinento konceptojn kiuj parolu pri la homo kaj ties medio, kaj kiuj havu sencon por la popoloj. Tiu de evoluado (antinomia al la nocio de daŭremo) kaj tiu de liberala tutmondigo procedas en la sama malhumaniga logiko. Por Afriko necesas kontraŭmeti al ili principojn de vivo kaj valorojn kiuj privilegias la homon: humilon kontraŭ arogantecon, la sencon kaj zorgemon pri la alia, precipe pri la estontaj generacioj, fronte al la ion-por-si kaj la egoismo.
Tiu peno de kreivo plenumendas tute aparte de la agantoj kaj organizoj de la afrikaj socioj. ĝuste ili havas la taskon aperigi kritikajn gecivitanojn kiuj plene konscias pri la vera naturo de la mondsistemo, kaj kiuj donos al la politika malfermiteco alian sencon ol tiun de la varigo de Afriko.
Tuj antaŭ la ekbombado de la NATO kontraŭ Jugoslavio, Thomas Friedman, renoma ĉefartikolisto de la New York Times, formulis la ligon inter tutmondiĝo kaj usona militpotenco jene:
“La fakto ke du landoj neniam plu intermilitis ekde kiam ambaŭ akceptis Makdonaldojn (McDonald’s), estas parte la sekvo de ekonomia integriĝo, sed ankaŭ la produkto de la usona potenco kaj de la preteco uzi ĝin kontraŭ tiuj kiuj minacus la tutmondigan sistemon, de Irako ĝis Nord-Koreujo. Usono estas la Michael Jordan de la geopolitiko. Sen la kolera superpotenculoj de forta Usono, la mondo estus senfine malpli stabila.”
“La nevidebla mano de la merkato ne povas funkcii sen kaŝita pugno [...]. McDonald’s ne povas prosperi sen McDonnel Douglas kiu konstruas la F-15-ojn. Kaj la kaŝita pugno, kiu sekurigas la mondon por la teknologioj de Silicon Valley, nomiĝas la armeo, la aerarmeo, la mararmeo kaj la marines de Usono.”*
[1] Le Monde diplomatique, septembro 2002, p. 14.
[2]
Ĉu eblas kritiki la palestin-politikon de la israela registaro kaj kontraŭmeti al ĝi la principojn de internacia juro sen esti rigardata kiel antisemito? Jen la demando kiun levas la kampanjo de premado al la komunikiloj farata jam de monatoj de la blindobeemuloj de la generalo Sharon. Stranga alianco de intelektuloj devenaj de la ekstrema dekstro kaj de la maldekstro uzas ĉiajn rimedojn — inkluzive de procesoj — por marĝenigi, eĉ elkludi[1] la ĵurnalistojn kiuj provas honeste raporti pri la israela-palestina konflikto.
Tio devintus esti scienca kolokvo, dum kiu israelaj, palestinaj kaj francaj specialistoj debatas pri “Amaskomunikiloj inter racieco kaj emocio”. Sed fakte, en Nico okazis, de la 9-a ĝis la 11-a de novembro 2001, sorĉist-proceso. Akuzitaj: du ĵurnalistoj de la franca presagentejo Agence France Presse (AFP), ekskorespondanto de Libération en Jerusalemo kaj ĵurnalisto de Le Monde diplomatique, krome — en foresto — paro de esploristoj, preskaŭ ĉiuj juddevenaj. Prokuroro: Alexandre Del Valle, la universitatanoj Frédéric Encel kaj Jacques Tamero, kaj la ĵurnalisto Maurice Szafran (Marianne). La judaj organizoj de la urbo organizis la aplaŭdistaron, evidente pli inspiritan de la generalo Sharon ol de la mortinta Itzhak Rabin...
Retrovide, tiu epizodo montriĝas kiel unua provo de la kontraŭ-intifado kiun la blindobeemuloj de Israelo ekde tiam evoluigis grandskale. Tio certe klarigas jenon: L’Express[3]3 estis tiam publikiginta impresan sondaĵon de la Sofrès. Se la francoj esprimas pli da simpatio por Israelo (44%) ol por Palestino (32%), ili ne kredas plu ke la palestinanoj ekskluzive respondecas pri la fiasko de la pinto de Camp David, kaj preferas vidi la kulpon ĉe ambaŭ samgrade (75%). Pri Jerusalemo, ili sentas sin pli proksimaj de la israelaj pozicioj ol de la palestinaj (25% kontraŭ 17%), sed pri la kolonioj estas inverse (15% kontraŭ 36%) kaj eĉ pri la “reveno de la rifuĝintoj al Israelo” (18% kontraŭ 27%). Kaj 83% esprimas sin por la kunekzistado de du ŝtatoj. Fine, 61% juĝas la francan politikon “ekvilibra”, 12% trovas ke ĝi subtenas tro la israelanojn kaj 6% la palestinanojn. Mallonge, neniam la ŝaronismaj tezoj estis tiom izolitaj.
La admiralo Michel Darmon, prezidanto de la asocio France-Israël naive koncedas: “Jam dum dek jaroj, la juda komunumo trompiĝis en sia batalo. Nia malamiko ne estas Le Pen, sed la ekstera politiko de Francio.”[4]4 Premi sur tiu, tamen implicas regajni perditan terenon en la publika opinio. Kaj tio antaŭkondiĉas la rekonkeron de la informrimedoj, ĉar — asertas Elisabeth Schemla, kiu laboras nun en interreto — “ene de du jaroj, Sharon perdis kvazaŭ planedvastan batalon: tiun de la komunikado”*. Sed kiel rekrutigi por tiu batalo la maksimumon de la francaj judoj?
“Tiuj homoj kalkulas kun la ekzist-minaco, kiu rekte referencas al la Shoa”, respondas la ĵurnalisto Sylvain Cypel, de Le Monde.* “Tiuepoke, fronte al la nazia barbareco, la judaj rezistantoj — maldekstraj aŭ dekstraj cionistoj, komunistoj kaj bundistoj* — ne povis alie ol unuiĝi. Nuntempe, la konvinko, ke la ekzisto mem de Israelo estas minacata, devas konduki al densigi la vicojn de la komunumo kaj al mallegitimigi la malkonkordajn voĉojn.” Tiu sankta unio enradikiĝas en la angoro estigita de la teruraj kamikaz-atencoj en Israelo kaj de la ne malpli abomenindaj kontraŭjudaj agresoj en Francio — kaj, en la fono, de la identokrizo de la judismo.* Certaj pretendas kontraŭbatali tiujn danĝerojn kunforĝante strangan aliancon inter la ekstremdekstraj intelektuloj kaj aliaj devenaj de la maldekstro — kontraŭnaturan kunecon bazitan sur la aliĝo de la duaj al la unuaj. Nome de la lukto kontraŭ la islamismo, asimilita al la islamo kaj prezentita kiel sinonimo de terorismo kontraŭ kiu George W. Bush lanĉis sian frenezan krucmiliton.
La ekzemplo, estas vere, venas de alte. La prezidanto de la Reprezenta Konsilio de la Judaj Institucioj en Francio*, s-ro Roger Cukierman, kvalifikis la altan rezulton de la ekstrema dekstro, dum la prezidantaj balotoj en Francio, kiel “mesaĝo al la islamanoj indikanta al ili ke ili tenu sin trankvilaj”.* Kvazaŭ eĥo, s-ro Bruno Mégret deklaris ĉi-somere: “Fronte al la islama integrismo, ni dividas komunajn maltrankvilojn kun la reprezentaj organizoj de la judoj en Francio.”*
Komento de novfaŝisma revuo: “Tiu retiriĝo de la [juda] komunumo estas neeviteble akompanata de — ofte primara — rasisma diskurso kontraŭ la araboj. Tiel, pli kaj pli da pontetoj estas farataj por certaj intelektuloj proksimaj de la radikala dekstro, konataj pro sia antiislamismo, kiel Alexandre Del Valle. Tiuj, kontraŭ strikta enviciĝo en la cionistajn poziciojn, estas nun invitataj al ĉiuspecaj kolokvoj kunigantaj la judajn instituciojn [...] kaj al multnombraj radio- kaj televid-elsendoj. Oni vidis aperi eĉ ultrarasisman interretpaĝon kun la titolo ‘SOS-racaille’*, mastrumata de cionistaj organizoj kiel la Betar. Post violente lukti kontraŭ ĉiuj ekstremdekstraj movadoj dum tridek jaroj, jen tiuj cionistaj milicoj rigardas ilin tenere. Oni kredas revi!”*
Alexandre Del Valle efektive fariĝis la adorato de certaj judaj organizoj. Kaj tamen Marc d’Anna — lia vera nomo — longtempe skribis kaj parolis por la ekstremdekstraj kaj integrisme katolikaj grupoj.* Aliĝinte al Chevènement dum unu balotkampanjo, ĉu li vere neis la delirojn de siaj originaj influitecoj kiam li skribas: “Ni alfrontas la trian grandan totalismon, kaj bazan movadon mondvastan kaj daŭreman, kies ambicio estas submeti la planedon al islamismo, post fari militon de la civilizacioj kaj religioj”*?
La malamiko de mia malamiko estas mia amiko, diras sentenco. Jen kiel Pierre-André Taguieff akuzas sendistinge de “judofobio”* islamistojn, anticionistojn, ekstremmaldekstrulojn, aktivulojn por alternativa tutmondiĝo kaj — konata melodio — judojn viktimajn de malamo al si mem. Jacques Tarnero, eksa misi-ŝarĝito de s-ro Laurent Fabius en Matignon* detalas siajn imagojn pri “la nova vestiĝo, remodlita de la vortoj de progresismo, kiu donas al la malnova antijuda pasio akcepteblan guston, preskaŭ virtan.”* Eĉ pli infamie, Alain Finkielnkraut ellasas jenon: “Iam, Sartro diris: ‘Ĉia antikomunisto estas hundo’.” Hodiaŭ, de Télérama ĝis Le Monde diplomatique, oni dirus: “Ĉia cionista judo estas hundo”, “Ĉia neanticionista judo estas hundo”, kio ekvivalentas al: “Ĉia judo estas hundo, escepte de Rony Brauman.”*
Por Stalino, la celo pravigis la rimedojn. Ŝajnas ke ne mankas da liaj disĉiploj inter la fanatikuloj por Israelo, kiuj kreis dekojn da — ofte skandalajn — interretajn paĝojn. Unu el ili “korektas” depeŝojn de la presagentejo AFP, anstataŭigante — inter alie — la esprimon “okupitaj teritorioj” per “Okcidenta Eretz Israel”, kvalifikante la palestinanojn kiel “ĝenaĵojn” kaj ilian murdon kiel “neŭtraligon”... La paĝo La Mena elstaras en la denuncado de ĵurnalistoj. Ĉe la ekstrema dekstro, krom SOS-racaille, Amisraelhai.org alvokis al “bojkoti ĉiujn antijudajn parazitojn”, inter alie la “renegatajn” judojn markitajn de davida stelo kaj destinitajn al “bona bato de bazpilka batilo sur la makzelon.”* Tiun konsilon ne atendis la Betar kaj la Ligo de juda defendo, ligita al la partio Kach malpermesita en Israelo: la longa listo da agresoj, kiujn oni imputas al ili, longiĝis dum la manifestacio de la CRIF, la 7-an de aprilo 2002, kiam 400 ĝis 500 personoj — laŭ la polica prefekto — atakis la kunirantaron de La Paix Maintenant, ponardis polican komisaron kaj gajvigle faris rasismajn ekscesojn...
Aliaj aktivuloj manifestacias antaŭ la sidejoj de “malamikaj” amaskomunikiloj, kiel AFP, Libération, Témoignage Chrétien aŭ France 2. La stratŝildon Rue Claude-Bernard ili refarbis en “Le Monde = antisemita” kaj “Plantu = nazio”. Certaj specialiĝis en turmentado per leteroj aŭ retmesaĝoj: “Post certaj artikoloj, mi ricevas de dek ĝis kvindek poŝtaĵojn tage, el kiuj du trionoj estas insultoj kaj minacoj, ofte en identaj esprimoj, do trumpetorganizite”, atestas Sylvain Cypel. Kiu rakontas ankaŭ kiel, intervjuite de la Franca Juda Televido (TFJ) pri liaj senmaskigoj koncerne spionadoreton en Usono, poste konfirmitajn de Yediot Aharonot, li havis la surprizon vidi sian “sukceson” poste komentita en la televido, sen lia ĉeesto, de psikologo ŝarĝita vidigi lian “profilon” de judo malamanta sin mem!
Sed la lasta ŝiko estas la proceso. Ĉampiono en ĉiuj kategorioj, s-ro Gilles-William Goldnadel, prezidanto de la Advokatoj sen limoj (Francio), ne timas kontraŭdirojn: unuflanke aŭtoro de “Nova breviero de la [antijuda] malamo”*, li aliflanke ne hezitis defendi la brevieron de la [antiislama] malamo de Oriana Fallaci. Entute, la ĉas-trofeoj de la ekstremcionistaj advokatoj nombras ses procesojn en ses monatoj, ĉiuj perditaj...
Kial transformi la amaskomunikilojn en propekajn kaprojn, respondecajn pri la antisemitaj perfortoj? Ĉu por trudi al la ĵurnalistoj memcenzuron, kaj al iliaj ĉefoj cenzuron? Detala studo montrus certe, ke ie aŭ tie la prudento jam mildigas la serĉadon de la vero. Tiel, Libération publikigis plurajn raportojn pri la antisemitismo de la junaj arabdevenaj francoj, sed neniun — malgraŭ la proponoj — pri la antiaraba rasismo inter certaj junaj francaj judoj. Tamen la manipulitoj esperas pli, ĉi-foje: la kapon de certaj profesiuloj, juĝitaj aparte danĝeraj.
“Certaj volas ke oni maldungu min, kaj ili ne kaŝas tion”, konfidas Charles Enderlin. Kiel korespondanto de la franca televidkanalo France 2 en Israelo, li estis minacata dum la unua jaro de intifado tiom ke li kun la siaj devis fine transloĝiĝi. Kaj jen en Parizo, centoj da manifestaciantoj kuniĝis, antaŭ la sidejo de France Télévision, por honorigi lin per la “Premio de la misinformado”, baptita “Premio Goebbels”. Lia krimo? Ke li atestis pri la morto de la eta Mohamed Al-Doura en la brakoj de lia patro. Ekde kiam la generalo Giora Eiland rekonis la israelan devenon de la pafo*, la Mena sciis nur inventi: manke de pruvo ke la pafo venis de la palestinaj pozicioj, ĝi asertis ke la infano estas... vivanta! “Tiu afero estas nur preteksto”, konkludas Enderlin. “Tiuj homoj ne eltenas ke franc-israela ĵurnalisto faras sian laboron honeste. Cetere, neniam iu plendis kontraŭ mi.”
Daniel Mermet, produktisto kaj animanto de la elsendovico “Là-bas si j’y suis” de la radio France Inter, venas senkulpa el du procesoj komencitaj de la asocio de s-ro Goldnadel, la Internacia Ligo kontraŭ rasismo kaj antisemitismo (Licra) kaj la Unio de la judaj studentoj de Francio (UEJF). Unue akuzita de antisemitismo pro mesaĝoj de aŭskultantoj forte kritikantaj la politikon de la israela registaro, Mermet igis la tribunalon rekoni ke la kulpigitaj elsendoj esprimis “certajn preferojn”, sed “sendepende de ĉia rasa konsidero”. La dua afero apartenas al grotesko: la pledantoj persekutis pro “provoko al rasa malamo” la reelsendon de elsendoserio de 1998... danke al kiu, tamen, la iama nazia kuracisto de Aŭŝvico, Hans Münch, senkulpigita post la milito, fine estis kondamnita!
Venkinte, Mermet tamen konfesas esti vundita — tiom ke li verkas libron kun la titolo “Kalumnii homon”. Ĉar li spertis tiun duoblan aflikton kiel “provo de morala murdo. Kaj profesia: la unua demarŝo de tiuj homoj ĉe la direktejo de Radio France atestas ke ili volis maldungigi min.” Kial? “En amaskomunikila universo senigita de kritika spirito, mia elsendo ofertas orientilon. Necesis do tajlori al ni kostumon de “maldekstra antisemito””. Sed la justico ja decidis? “Eĉ batite, miaj persekutistoj timigas la ĵurnalistojn. Kiel pruvo: la tute malgranda ŝirmoperaco de tiuj procesoj. Tiom ega atako kontraŭ la esprimlibereco postulintus ĝeneralan prosteston.” Tamen, la retpaĝo labassijysuis.org rikoltis 22 000 subskribojn — pli ol 5 000 per leteroj kun la peticio favore al Mermet...
Alia privilegiita celo: Pascal Boniface, la direktoro de la Instituto de internaciaj kaj strategiaj esploroj (IRIS)*. En noto adresita al la direktejo de la Socialista Partio, poste en Le Monde*, li avertas la “judan komunumon” kontraŭ la risko ke naskiĝos organizita “komunumo arabdevena kaj/aŭ islama”, sciante ke la dua reprezentus dekoble pli da potencialaj mandatantoj... “Estus do preferinde por ĉiu respektigi universalajn principojn kaj ne la premon de sia komunumo.”
Mallerte formulita, sed saĝa, tiu rimarko sekvigas veran persekuton. La ambasadoro de Israelo persone denuncas lin je publika indigno.* S-ro Goldnadel — ree li — kaj Clément Weill-Raynal, ĵurnalisto ĉe la televidkanalo France 3, prezidanto de la Asocio de judaj ĵurnalistoj de la franca gazetaro (tiel!), alvokas la estraranojn de la IRIS demisii, tamen sensukcese. Jean-François Strouf, de la [juda] Konsistorio de Parizo, enmiksiĝas, atribuante al Boniface la malvenkon de la kandidato Jospin en la prezidantaj balotadoj! Rekte en sia lastatempa radikaliĝo, L’Arche dediĉas tri paĝojn al la “Doktoro Pascal kaj Mister Boniface”*. Michel Gurfinkiel, de Valeurs actuelles, vidas en lia agado la “ŝlosilon de la agresoj”*. Por nenion diri pri la intrigo provita kontraŭ li sine de la Socialista Partio, kie lia noto estis bone akceptita ĝis en la plej alta nivelo... “Trakti min kiel antisemiton estas fie. Kaj danĝere,” aldonas Boniface — aludo al la mortminacoj kiujn li ricevis. “Nekredebla estas la malakordo inter miaj skriboj kaj tiuj atakoj. Mi havas la impreson esti viktimo de fatvo.”
Alexandra Schwartzbrod ekdeĵoris kiel korespondantino de Libération en Jerusalemo ĝuste antaŭ la dua intifado. Ŝi devis rapide lerni — “kaj bone”, precizigas Enderlin. Tamen ŝi revenos Parizon ĉi-monate. Ĝenate, ŝiaj kolegoj diras ion pri “politikaj kaj profesiaj problemoj”. Ĉu hazardo? La Mena akuzis ŝin sisteme ekde januaro 2002 de “incitado al etna malamo” kaj de “antiisraela propagando”, ĝis kiam, la 14-an de julio, depeŝo trumpetis: “Alexandra Schwartzbrod foriras! Niaj amikoj ĉe Libération konfirmis al ni la onidiron kun klara kontentiĝo.” Kaj detale rakontis la internajn diskutojn kiuj kondukis al la revoko de la korespondantino kaj al ŝia anstataŭigo...
Kalumniu, kalumniu, ĉiam restas io. Konforme al la malnova diro, la koktelo el kalumnioj kaj propagando, per kiu la organizantoj de tiu kampanjo ragalis multajn ĵurnalistojn, kompreneble lasis spurojn. Tamen sen trompi la opinion, male: laŭ nepublikita sondaĵo de oktobro 2000 ĝis aprilo 2002, la “simpatio” por la “israelaj pozicioj” kreskis de 14% al 16%, kaj por la “palestinaj pozicioj” de 18% al 30%.* En kazo de milita konflikto, 31% de la sonditoj atribuus la respondecon al la israelaj aŭtoritatoj (kontraŭ 20% en oktobro 2000), kaj 12% al la palestinaj aŭtoritatoj (kontraŭ 14%). Fine 47% juĝas la sintenon de la amaskomunikiloj “objektiva” (56% en oktobro 2000), 16% “tro favoraj al la israelaj pozicioj” (kontraŭ 9%) kaj 14% “al la palestinaj pozicioj” (kontraŭ 9%).
Tiu evidenta fiasko estigas cetere unuajn hezitadojn. Dum la provoko kontraŭ Charles Enderlin, la CRIF distingiĝis de siaj ekstremistoj. En la nova proceso, komencita ĉi-foje kontraŭ Edgar Morin, Danielle Sallenave kaj Sami Naïr, s-ro Goldnadel devas rezigni pri la Licra kaj pri la UEJF. Marianne, dum certa tempo ĉe la pinto de denuncado kontraŭ kritikaj judaj intelektuloj*, revenis al pli racia sinteno. Ĉu la judaj demokratoj kaj maldekstruloj fine komprenis, ke ili ne povas plu, nome de la lukto kontraŭ antisemitismo, kovri la ideologion kaj la agitantojn de la ekstrema dekstro? Estas tempo ĉiukaze or ĉesigi tiun situacion, en kiu — por citi la Malferman leteron al la judoj de Francio* de s-ro Elie Barnavi — “la ekstremistoj trumpetas sian ekstremismon, certe ĉar ili ne konscias pri ĝi. La aliaj, tio estas la grandega plimulto, flustras”.
Vd ankaŭ la artikolon de Dominique Vidal: Ĉu “kristaljaro”?,
la redaktejan artikolon “Jura ĝenado”
kaj la respondon de s-ro Goldnadel al tiu ĉi artikolo, “Nome de batalo kontraŭ antisemitismo”
Kunsidante la 20-an de decembro 2001 en eksterordinara sesio, la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro forte esprimis sian subtenon al la palestina aŭtoritato kaj sian kondamnon de la israela koloniiga politiko. Ĝi esprimis tiel sian malkontenton post la vetoo de Vaŝingtono al rezolucio de la Konsilio pri Sekureco postulanta internacian protektadon por la palestinanoj. Malgraŭ tiu gesto, la UN kaj la internacia juro restas tenataj flanke de ĉia solvo de la konflikto (legu pri tio la artikolon de Monique Chemillier-Gendreau), en la sama momento, en kiu Cisjordanio kaj la strio de Gaza suferas teruran israelan ofensivon. Tiu strategio de la ĉefministro Ariel Sharon, kiu celas detrui la palestinan aŭtoritaton, agas eĉ kontraŭ la propraj interesoj de la israela popolo. Ĝi izolas ĝin de ĝia regiona medio kaj malpermesas al ĝi ĉian alian perspektivon ol tiun de senfina milito, el kiu neniu eliros venka.
“Mia intenco ne estas diri, ke ajna interkonsento kun la palestinaj araboj estas absolute ekster la demando. Tiom longe kiom ekzistas, en ilia menso, la plej eta sparko da espero ke ili povos iam seniĝi de ni, nenia bona vorto, nenia loga promeso igos ilin rezigni je tiu espero, ĝuste ĉar ili ne estas kanajla popolaĉo, sed vigla nacio. Kaj, vigla nacio pretas fari koncesiojn pri vivogravaj demandoj nur post kiam ĝi perdis ĉian esperon ”seniĝi de ni“ kaj post kiam ĉia breĉo en la ”fera murego“ estas definitive ŝtopita*.”
Zeev Jabotinsky skribis tiujn liniojn en 1923, en artikolo titolita “La muraille de fer (Les Arabes et nous)” [“La fera murego (La araboj kaj ni)”]. Dek jarojn poste, la fondinto de la zionismo nomata “reviziisma” skismis de la Monda organizo, kiun li riproĉis precipe ne batali por juda ŝtato ambaŭflanke de la Jordano kaj ne krei, tiucele, potencan judan armeon. La nuntempa Likud devenas — tra la Irgun, la Lehi, poste la Herut — de la reviziisma movado. Kaj Ariel Sharon, kvankam origine membro de la laborista partio (Mapai), estas la heredinto — post Menahem Begin kaj Itzhak Shamir — de Jabotinsky.
Sed la “fera murego” inspiris ne nur la devenantojn de tiu, kiun Mussolini rekonis “faŝisto”*: ĝi fondis firme la strategion de la Jiĥuv, la judan komunumon de Palestino, poste de la ŝtato Israelo. Ĝia unua granda malsukceso okazis 1982: la invado al Libano, planita de la defend-ministro Ariel Sharon, turniĝas al katastrofo. Ne nur Yasser Arafat kaj liaj fedajahin, protektataj de Multnacia armeo, eskapas al li, sed li ne sukcesis trudi al la Lando de la cedroj la porisraelan registaron, pri kiu li revis. Tri jarojn poste, la israela armeo mizere retiriĝas al zono nomita “de sekureco”.
Dua bato atendas ĝin: de decembro 1987 ĝis 1991, la palestina antifado persistas, kaj la subpremo ruinigas la internacian reputacion de Israelo. Davido fariĝas Goliato. Se, dum la golfa milito, Israelo reakiras sian statuson de viktimo, la skudoj* lanĉitaj de Irako demonstras, ke en la erao de la misiloj la okupado de palestinaj teritorioj jam ne garantias la sekurecon...
Ĝuste el ĉiuj ĉi eventoj, pruvo de la kadukeco de la “fera murego”, Jiĉak Rabin tiras la instruon, en la sinsekvo de la oficialaj intertraktadoj en Madrido, poste el tiuj, sekretaj, de Oslo. Kaj la 13-an de septembro 1993, la Deklaro de israelaj-palestinaj principoj pri la aŭtonomio, malgraŭ ties limoj, markas historian rompon: ĝi decidas samtempe la reciprokan agnoskon de ambaŭ militantaj flankoj, la iom-post-ioman retiriĝon de Israelo el la teritorioj okupitaj 1967, la starigon de elektota Palestina aŭtoritato kaj la intertraktadon pri definitiva statuso — inter la linioj videblas la palestina ŝtato. La jaro 1995 montras sinsekve la liberigon de la grandaj urboj, la elekton de la prezidanto Arafat kaj de Leĝdona konsilio, la subskribon de la interkonsentoj de Oslo I, la starigon de la Aŭtoritato kaj, fine de oktobro, la subskribon de Oslo II.
Tiujn aŭdacojn Jiĉak Rabin pagas per sia vivo, la 4-an de novembro 1995. Jam de monatoj Sharon kaj liaj amikoj faris kontraŭ li histerian kampanjon, certaj iris ĝis reprezenti lin en uniformo de SS*. La 29-an de majo 1996 ili revenas al la povo: Benjamin Netanjaho* venkas super Shimon Peres, ekspluatante ondon da atencoj de la Hamas, kiu puŝas la centrisman elektantaron dekstren, kaj la operacion “Raisins de la colère” [Vinberoj de la kolero], kiu malproksimigas la araban elektantaron de la laborista kandidato. Certe, la maljuna generalo Sharon kore abomenas sian junan kaj brilan rivalon Netanjaho; li tamen subtenas lian politikon. Sed, se Netanjaho povas bloki la realigon de la oslo-aj interkonsentoj, li ne havas la rimedojn por nuligi ilin. Tri jarojn post sia elekto, la 29-an de majo 1999, li estas ĉielalte venkita de la laboristano Ehud Barak.
Por Sharon, ree prezidanto de la Likud, sonas la alarmo, ĉar la nova ĉefministro diras esti preta por kompromiso por ĉiuflanka paco. Li malsukcesas trudi al la siria prezidanto Hafez El Assad interkonsenton, kiu lasos al Israelo la tutan suverenecon super la Tiberiada Lago, sed li unuflanke retiras sin el Libano en majo 2000. Kaj, kvankam li koloniigas la okupitajn palestinajn teritoriojn en ritmo ĝis tiam nekonata, li sukcesas komenci intertraktadojn kun la Palestina aŭtoritato pri la fina statuso de la teritorioj. La malsukceso de la pinto de Camp David, fine de julio 2000, ne sufiĉas por trankviligi la malamikojn de Oslo: inter Barak kaj Arafat, la intertraktado daŭras malantaŭ la kulisoj kun la risko por la dekstrularo de novaj israelaj koncesioj.
La 28-an de septembro 2000, Sharon, per sia provokanta vizito sur la esplanado de la Moskeoj, protektata de centoj da soldatoj kaj policistoj, trafas tri celojn per unu ŝtono: li lanĉigas tion, kio fariĝos la dua intifado, sabotas la daŭrigadon de la intertraktadoj kaj, marĝenigante Netanjahon, lanĉas sian propran elekto-kampanjon. Kvar monatojn poste, li laŭvorte neniigas Barak-on, kiu subskribis sian malvenkon rezignante la necesan tempon por finfari la interkonsentojn kam skizitajn en januaro 2001 en Taba kaj poste “vendi” ilin al la elektantaro.
La nova ĉefministro siavice tiris la instruon el Bejruto: antaŭ ĉio ne lasi denove al la internacia komunumo savi la ĉefon de la OLP. Kaj li pripensis la malsukceson de Netanjaho: ne sufiĉas bremsi la tiel nomatan pac-proceson, necesas detrui ĝin. Sed multaj israelaj elektantoj, kaj des pli la okcidentaj gvidantoj, ne konsentus frontan ofensivon. La solvo estas transformi la ofensivon en kontraŭofensivon. Apenaŭ elektita, Sharon komencas provoki la palestinanojn tagon post tago, ĝis kiam ili faras teroristan atencon, kiu, amaskomunike ekspluatita, pravigas la lanĉadon de la israela ŝtatterorismo.
Farante tion, la ĉefministro neniel improvizas. Kiel rivelis, meze de decembro, la israela ĵurnalisto Alex Fishman, “Sharon preparis sian falilon” sur la bazo de plano ellaborita “eĉ antaŭ sia elekto”. Preparita de la rezerva generalo Meir Dagan, tiu eliras de antaŭkondiĉoj, laŭ kiuj “Arafat estas murdisto” kun kiu “oni ne intertraktas”; kaj ke “la interkonsentoj de Oslo estas la plej granda malfeliĉo kiu trafis Israelon” — kaj sekve, “ĉio farendas por detrui ĝin”. Jen pro kio la ideo pli kaj pli izoli la ĉefon de la Palestina aŭtoritato, interne kiel ekstere. Kiam la intifado finiĝos, Israelo, laŭ Dagan, “intertraktos separe kun la palestinaj fortoj dominantaj en ĉiu teritorio — palestinaj respondeculoj, fortoj de sekureco, de informservo kaj eĉ de la Tanzim”. Konkludo de la ĵurnalisto: “Nun, ĉar li jam tenas sian predon, Sharon ne lasos ĝin facile eskapi*”.
Efektive, ekde la 11-a de septembro 2001, tri sekvencoj intersekvis. Unue, la ĉefministro kredas ĝui la verdan lumon de la usona prezidanto George W. Bush por ataki la Palestinan aŭtoritaton. Eroro: li ne nur devas retiri siajn trupojn de la aŭtonomaj urboj kaj permesi al Peres renkonti Arafat-on, sed li devas gluti — post akuzi Usonon lasi fali Israelon kiel la okcidentanoj la Sudetojn — la novan usonan planon pri sendependa palestina ŝtato. La dua fazo komenciĝas kun la murdo, la 17-an de oktobro, de la ministro pri turismo Rehavam Zeevi fare de la Fronto popola por la liberigo de Palestino (FPLP), kies ĉefo en Cisjordanio estis “ekzekutita” en aŭgusto. Tiu “venĝo” permesas al Tsahal reokupi la aŭtonomajn urbojn. Ĉi-foje, la premoj de Vaŝingtono ne malhelpas la israelajn soldatojn semi la teroron dum kvin semajnoj. La tria fazo komencas per la murdo de cisjordania responsulo de la Hamas, Abu Hanud. La respondeculoj de tiu murdo scias, ke la islamisma movado rebatos sensacie, liverante tiel la pretekston por totala milito kontraŭ la Palestina aŭtoritato, ĉi-foje kun la apogo de la administracio Bush. Oni postulas, ke Arafat subpremu la Hamas, samtempe malebligante lin fari tion, materie (paralizante lian policon) kaj politike (forprenante al li ĉian perspektivon de intertraktado). La koncedita celo estas, premi tri milionojn da palestinanoj kaj marĝenigi ilian prezidanton, eĉ elimini lin.
“Anstataŭ lin, ni havos la Hamas, la islaman djihad kaj la Hezbollah*”, estis avertinta Peres. “Mi preferas Hamas-on sen masko ol maskitan Palestinan aŭtoritaton*”, rebatis Ouzi Landau, la ministro pri interna sekureco. Komencis la vetoj: kiu sukcedos al la “maljunulo”, ĉu la “malnova gvardio”, ĉu la “juna gvardio” aŭ ĉu la estro de sekureco-servo? Ne gravas, en realo, la generalo Sharon simple ne plu volas havi agnoskitan interparolanton, nek interne nek eksterlande, por ne devi plu intertrakti. Ĉu li reokupos la teritoriojn aŭ lasas kunlaborantajn “prefektojn” mastrumi 40% da ili, ŝanĝos nenion. La sama Landau ne diras ion alian: “Pri la paco-planoj, ni vidu poste. (...) Kio certas, estas ke ni neniam akceptos la ekziston de palestina ŝtato. Tio estus katastrofo*.”
Kaj se la katastrofo estus inversa... Ĉar la konflikto, kun la dua intifado kaj ties brutala subpremo, akiris direkton nekonatan de 1948: “Oni havas la impreson”, observis la historiisto Tom Segev, “reveni al la epoko de la brita mandato, kiu antaŭis la kreadon de la ŝtato Israelo, kie du komunumoj alfrontiĝis per armiloj*.” Same neniam, dum duona jarcento, multobliĝis tiom da barbaraĵoj: murdoj al palestinaj infanoj, pogromoj kontraŭ-arabaj, linĉado de du israelaj soldatoj, incendioj de moskeoj, detruo de la tombo de Jozefo, bombado per aviadiloj F-16 kaj per helikopteroj, suicid-atencoj... Kvazaŭ, de politika batalo de okupita popolo por sia libereco, la batalo transformiĝus al ĝismorta lukto etna-religia...
Tiuj ĉi dek kvin monatoj da hororo donas ian antaŭguston de tio, kio povas fariĝi la batalo de Palestino: intercivitana milito, foje maskita, foje ĝenerala, inter du implikitaj loĝantaroj, inkluzive de la israeliaj araboj. Ĉar la solidareco de tiuj ĉi kun siaj fratoj aliflanke de la “verda linio”, subpremita en la sango en oktobro 200, povus esprimiĝi pli perforte en la estonto, malfermante por Israelo duan fronton. En la koro de tia bataltumulto, al kio servas la atombomboj, misiloj kaj tankoj? La ŝlosilo de la venko havas pli ĝuste demografian nomon. La zionisma movado scias tion tre bone, kiu, ekde la komenco, ne ĉesis kunligi la luktadon por la tero kaj por la enmigrado, cele al konstituado de juda plimulto. Kaj se, en la “Granda Israelo” kara al la ĉefo de la Likud, oni nombras nun 5,1 milionojn da judoj kaj 4,1 milionojn da palestinanoj, tiuj ĉi fariĝos plimulto en 2010; kaj, en 2020 ili estos 8,1 milionoj kontraŭ 6,7 milionoj da judoj*.
Israelo disponas nur du armilojn kapablajn alfronti tiun minacon: amasan judan enmigradon aŭ/kaj forpelon ne malpli amasan de la palestinanoj. La unua ŝajnas almenaŭ kredebla, escepte se eksplodus tre gravaj antisemitaj perfortoj en Okcidento. La dua, baptita “transigo”, kiu okupas la revojn de parto de la israela dekstrularo, povus apenaŭ fariĝi “malvarme”. Ĝi antaŭkondiĉas kulminan situacion, regionan konflagracion: kiu araba lando estus sufiĉe freneza por ĵeti sin en tion?
Sen la naskiĝo, ĉe sia flanko, de sendependa kaj vivebla palestina ŝtato, Israelo, kiu difinas sin kiel “Juda kaj demokratia ŝtato”, alfrontos do plej gravan kontraŭdiron: aŭ ĝi elektos la demokration, do donos la voĉdonrajton al ĉiuj siaj loĝantoj, tiukaze ĝi ne estos plu juda ŝtato; aŭ ĝi preferos konservi sian judan karakteron, tiukaze ĝi ne povos esti demokratia. Kaj la daŭrigo de vera apartismo* kontraŭ araba plimulto senĉese pli granda provokos popolleviĝojn kaj subpremojn, pri kiuj ni havas ĝis nun nur antaŭguston. Tia scenaro, se oni bone taksas, povas konduki al la malapero de la ŝtato Israelo.
Ĉu la generalo Sharon, bona taktikisto je mallonga perspektivo, havas longperspektivan strategion por eskapi tiun finon? Male: li rapidigas ties alvenon, kontraŭbatalante per ĉiuj siaj fortoj la kreadon de palestina ŝtato, kiu kontribuus ĝuste al konservado de la ekzisto de la israela ŝtato kaj de ties juda karaktero. Des pli ke Israelo, en la paso de unu jaro, perdis la rilatojn, diplomatajn aŭ komercajn, estigitajn dum la Oslo-aj jaroj kun Maroko, Tunizio, Kataro kaj Omano, sen forgesi la unuajn kontaktojn kun Alĝerio kaj la Unuiĝintaj arabaj emirlandoj — restas nur la traktatoj subskribitaj kun Egiptio kaj Jordanio, sed la ambasadoroj de tiuj landoj jam delonge forlasis Tel-Avivon...
La politiko de la ĉefministro estas memmortiga por la estonteco, sed jam nun ĝi sekvigas gravajn konsekvencojn por liaj civitanoj. Ĉu sekureco? La proporcio de israelaj viktimoj kreskis de unu el kvin en la printempo al unu el du dum la du unuaj semajnoj de decembro. Ĉu ekonomia kresko? Dum ĝi viglis je 6% en la unua duono de la jaroj 1990, ĝi falis al 4,7% en 2000, al 2,7% en 2001 kaj devus ankoraŭ cedi al 1,7% en 2002. Ĉu eksterlandaj investoj? De januaro ĝis septembro 2001, ili malaltiĝis, rilate al la sama periodo de 2000, je 70%. Ĉu turismo? Ĝi falis je 65 %, sekvigante la perdon de unu laborloko el kvar en tiu sektoro. Ĉu senlaboreco? Ĝi devus atingi 10% de la aktiva loĝantaro en 2002 (kontraŭ 6,7% en 1996). Ĉu mizero? La cifero de 300 000 familioj vivantaj en 1990 sub la oficiala nivelo de malriĉeco, do 18% de la loĝantaro, estas grave superita...
Kiel reagos la israela opinio? Certe, en la momento, la atencoj, kiuj fortigas la senton, ke la ekzisto mem de ilia ŝtato estas en danĝero, igas kompreneble grandan plimulton de israelanoj subteni sian ĉefministron. Tiu sinteno tamen ne estas sena je skizofrenio, ĉar multaj de tiuj, kiuj postulas venĝon, deziras samtempe, ke la intertraktadoj rekomencu*.
Krome temas pri la tuta estonteco de la israela socio. Nenio permesas aserti, ke la ultranaciisma febro povos estingi la gigantan aspiron al normaligo de loĝantaro, kies revo pli estas konsumadi en paco ol militi por savi kolonistojn. Nek ke la frontado kontraŭ la araboj povos refariĝi la cemento de “mozaiko” de sinsekvaj enmigrintoj skuataj de la tutmondiĝo, disŝirataj de siaj internaj kvereloj (judoj kaj araboj, laikoj kaj religianoj, aŝkenazoj kaj sefardoj...) kaj orfaj je idealo. Interna paco kaj ekstera paco ne povos esti disigitaj.
Dum interparolado publikigita, en aprilo, de la ĵurnalo Haaretz, la nova ĉefministro de Israelo faris tiun strangan frazon: “La milito por sendependeco de 1948 ne estas finita. Ne. 1948 estis nur ĉapitro*.” Oni komprenas nun pli bone ties sencon. Inter la voĉoj, kiuj denuncas tiun militan frenezon, tiu de S-rino Nourit Peled-Elhanan, la filino de la generalo Peled, unu el la grandaj figuroj malaperintaj de la “tendaro de la paco”: ŝi estis dirinta, en niaj kolumnoj, kial ŝi konsideras Netanjahon respondeca je la morto de sia filino Smadar, mortigita en atenco, en 1997*.
Ĉi-foje, akceptante en la Eŭropa parlamento la premion Saĥarov, samtempe kun la palestina verkisto Izzat Ghassawi, ŝi direktis sin kontraŭ Sharon: “Dylan Thomas verkis poemon titolitan ‘La morto ne havas registaron’. En Israelo, la morto havas registaron. La morto regas ĉi tie, kaj tiu ĉi registaro estas registaro de morto*”
“La islama Dio ne estas nia Dio, kaj la islamo estas tre fripona kaj krima religio.” Tiel esprimis sin la pastro Franklin Graham en oktobro 2001. La hazardo volis ke, kelkajn semajnojn poste, la publiko malkovris ke lia patro, la pastro Billy Graham, certe la plej respektata predikisto de la lando, kutimis eldiri same malmulte piajn vortojn, sed koncerne la judojn. La surbendigo de privata konversacio okazinta en 1972 kun Richard Nixon en la Ovala oficejo de la Blanka Domo estis publikigita. La pastro — kiu ekde la 1950-aj jaroj estis la intimulo kaj religia konsilanto de ĉiuj prezidantoj — plendis (inter alie) pri la akaparo de la amaskomunikiloj fare de la judoj: “Necesas rompi tiun akaparon, alie la lando estos fuŝita.” Billy Graham prezentis siajn “sincerajn ekskuzojn” pro tiuj vortoj “kiuj spegulis neniel lian pensadon” kaj memorigis ke li ĉiam senmanke subtenis la ŝtaton Israelo. La heredinto de lia predik-imperio, siavice, ne provis mildigi siajn antiislamajn dirojn. Male, li poste fortigis ilin.
La transiro de antisemitismo al islamofobio estas eĉ pli okulfrapa en la kazo de la pastro Pat Robertson. En verko aperinta en 1990, li ekstaras kontraŭ “la liberalaj judoj kiuj dum la lastaj kvardek jaroj engaĝiĝis por malpliigi la kristanan influon al la usona publika vivo”. Poste, la fama televid-evangeliisto, kiu unue ĝojis pri la atencoj de la 11-a de septembro, dia puno por lando kulpa toleri abortigon kaj samseksemon, fulmas antaŭ ĉio kontraŭ la islamanoj: “Ili volas kunekzisti ĝis la momento kiam ili povas kontroli, domini kaj poste, se necese, detrui.” En julio 2002, tiu sama Pat Robertson ricevis la Premion de la Amikoj de Israelo aljuĝita de la Sionista Organizo de Usono.*
Tiu intereso pri la Proksima Oriento ne estas nova. Ekde la 19-a jarcento, la regiono estis tero de misio por multnombrj protestantaj eklezioj, de kiuj certaj ne aprobis la kreadon de la hebrea ŝtato. Nur la fundamentistaj grupoj, kiuj interpretis la sanktajn tekstojn laŭlitere — vidis en la kreado de Israelo la realigon de bibliaj profetaĵoj. Kaj, kiel en la kazo de la pastro Billy Graham, la “kristana sionismo” povis serene kunekzisti kun la antisemitismo, de kiu ĝi kelkfoje nutriĝis. La konflikto de la Proksima Oriento tamen ne estis unuaranga zorgo de la pastroj aŭ ilia aŭskultantaro.
Oni devas reveni al la fino de la 1970-aj jaroj por kompreni la grandan kreskon de la kristana dekstrularo kaj ĝian aliancon kun Israelo. La tiamaj socialaj, politikaj kaj ekonomiaj perturboj kreis fertilan grundon por reakciaj religiaj grupetoj kiel la Morala Plimulto de la pastro Jerry Falwell.
En Israelo, la Likud, favora al la “reveno” al la tuta biblia tero de Israelo (Eretz Israel), fine atingis la povon. En 1978 kaj 1979, la pastro Falwell vojaĝis al la Sankta Lando, invite de la ĉefministro Menahem Begin. Ili kompreniĝis tiom bone, ke en 1980 la pastro estis honorigita per la medalo Vladimir Jabotinsky (laŭ la nomo de la fondinto de la “reviziisma” sionismo kaj mentoro de Menahem Begin. , de s-roj Itzhak Shamir kaj Ariel Sharon).*
Tiuj jaroj estis ankaŭ markitaj de perturboj sine de la usona juda komunumo. Du el ties ĉefaj figuroj, Irving Kristol kaj Norman Podhoretz, rompis kun la “liberala” tradicio (en la usona senco de progresema) al kiu la judaj intelektuloj longtempe tendencis. Post kiam ili batalis por civitanaj rajtoj, la “pozitiva diskriminacio” kaj la malstreĉigo kun Sovetio, ili faris spektaklan returniĝon, fondante la neokonservativan movadon. Multnombraj komunaj punktoj — la kritiko al la prizorgo-ŝtato, la reveno al la “tradiciaj valoroj”, la pura kaj dura antikomunismo kaj la senrezerva apogo al la Likud — proksimigis ilin de tiam al la kristana dekstrularo.*
La elekto de s-ro Ronald Reagan en 1980 firmigis tiun aliancon por frakcio — kiu restis longtempe minoritata — de la usona juda loĝantaro tradicie pli proksima de la demokrata maldekstro. La novkonservativuloj tiam funkciis kiel kortegaj intelektuloj, dum la respublikana prezidanto nomumis en sian kabineton durajn fundamentistojn. La sekretario pri la interno James Watt klarigis ke la poluado de la planedo ne devas maltrankviligi, ĉar “la reveno de la Sinjoro estas proksima”. Kaj antaŭ la Nacia Asocio de la Evangeliaj Grupoj, s-ro Reagan faris, la 8-an de marto 1983, sian faman prelegon kvalifikante ikon la “imperio de la Malbono”.
En 1989, juĝante sian “mision plenumita”, la pastro Falwell dronigis sian “moralan plimulton”. La fundamentistaj eklezioj estis cetere malfortigitaj per la skandalo de la televid-evangelistoj, kaj la israela premgrupo Aipac (American Israeli Public Affairs Committee) spertis unu el siaj raraj malvenkoj.* La prezidanto Bush effektive rifuzis garantii prunton de 10 miliardoj da dolaroj tiom longe kiom la ĉefministro Itzhak Shamir daŭrigis sian politikon de subteno al la kolonioj en okupe tenataj teritorioj.
Krome, la falo de la komunismo forprenis gravan argumenton de la subtenantoj de la antikomunistaj movadoj en Centra Ameriko (multnombraj inter la fundamentistoj) kiel ankaŭ la geostrategian argumenton favore al Israelo (“sola demokrata ŝtato en regiono minacata de Sovetio”). La Aipac tiam komencis plilarĝigi sian varbadon: anstataŭ koncentri ĝin sur la ŝtatoj kun forta juda loĝantaro (Nov-Jorko, Kalifornio, Florido, Ilinojso), la porisraela premgrupo nun teksis aliancojn en la tuta lando, inkluzive de tiuj partoj kie la juda loĝantaro preskaŭ ne ekzistis.* Dum la Clinton-aj jaroj, la aventuroj de la prezidanto kaj precipe la batalo de la impeachment denove reunuigis novkonservativulojn kaj fundamentistan dekstron en alianco de virto abunde financata kaj tre bone organizita.
Kun la helpo de la jarmila febro, la prezidant-balotkampanjo de la jaro 2000 markis la grandan revenon de Dio en la politikan debaton. La respublikana kandidato George W. Bush deklaris, ke lia preferata politika filozofo estas “Jesuo Kristo: li savis mian vivon”, dum lia rivalo Albert Gore anoncis ke, antaŭ ol fari malfacilan decidon, li demandas sin: “Kion farintus Jesuo?” Elektante kiel kunlistanon la senatoron Joseph Lieberman, ortodoksan judon konatan pro sia moralema diskurso, li ĝojigis ĉiujn integristojn.
Sed estas ĉefe la atencoj de la 11-a de septembro 2001, kiuj cementis la aliancon de novkonservativuloj kaj fundamentistoj penantaj fari la “kolizion de la civilizacioj” memrealiĝanta profetaĵo. La islamo estis efektive signita kiel la nova imperio de la malbono. La diskurso senlace martelata de la amaskomunikiloj kaj transprenata de preskaŭ ĉiuj usonaj parlamentanoj*, adoptis la tezojn de la israela registaro: ĉar s-ro Yasser Arafat estas la “israela Ben Laden”, la du landoj estas unuiĝintaj en la sama batalo. Estas cetere la falkoj proksimaj de Israelo (kiel la vic-sekretario pri defendo Paul Wolfowitz, aŭ la strategiisto de la Pentagono, Richard Perle), kiuj prezidis ĉe la ĝisdatigo de la defend-doktrino: Usono ekde nun faros preventajn frapojn kontraŭ landoj kapablaj provizi sin je nukleaj, biologiaj aŭ kemiaj armiloj — pro tio la urĝo “ŝanĝi la reĝimon” en Irako (vd la ĉi-supran artikolon de Paul-Marie de la Gorce: “Tiu danĝera koncepto de preventa milito”)
Ĉiuj grandaj nomoj de la kristana dekstro — Ralph Reed, Gary Bauer, Paul Weyrich, ktp. — engaĝiĝis en la nova krucmilito, ofte telegvidata de Israelo. Tiel, s-ro Ariel Sharon mem volis ke la rabeno Yechlel Eckstein, fondinto de la International Fellowship of Christians and Jews, rekrutigu s-ron Ralph Reed, iama prezidanto de la kristana koalicio, por prediki la bonan vorton: 250 000 kristanoj tiel sendis al Israelo pli ol 60 milionojn da dolaroj. Same, la organizo Christians for Israel/USA financis la enmigradon de 65 000 judoj, por realigi, laŭ diroj de ĝia prezidanto, la pastro James Hutchens, “la alvokon de Dio, kio estas helpi la judan popolon reveni kaj restarigi la teron de Israelo”.*
La retoriko de la prezidanto Bush (“kiuj ne estas kun ni, tiuj estas kun la teroristoj”, “ni estas bonaj”, ktp.) favorigis binaran kaj maniĥean diskurson kiu koincidas kun la pensoskemoj de la intergristoj. Laŭ lastatempa sondaĵo de Time/CNN, 59% de la usonanoj pensas ke la eventoj priskribitaj en Apokalipso okazos (en Har Megggidar, situanta en la ebenaĵo de Jezreel nuntempe en Israelo — “Har-Magedono” en la Nova Testamento) kaj 25% kredas ke la atencoj de la 11-a de septembro estis antaŭdiritaj de la biblio.* De tio la eksterordinara sukceso de la serio Left Behind (50 milionoj da ekzempleroj venditaj): dek volumoj, meze inter anticip-romano kaj praktika gvidilo por la fino de la tempoj, kiuj pretendas oferti la ŝlosilojn de la misteroj de la Apokalipso.*
En certaj fundamentistaj rondoj, la obstinado de s-ro Ariel Sharon estas ekzalte akceptata. Ĉu ne estis lia vizito — pure provoka — la 28-an de septembro 2000 sur la templomonto (la esplanado de la moskeoj) kiu eksplodigis la ciklon de perforto kies finon oni daŭre ne vidas? Do, laŭ la Skriboj, estas sur tiu sanktigita loko kie la Tria Templo estas starigota, antaŭludo al la sangaj eskatologiaj militoj. En tiuj kondiĉoj, paca solvo aŭ teritoriaj koncesioj povus kompromiti — aŭ prokrasti — la realigon de la profetaĵoj. Kiel substrekis la pastro Hutchens: “Ne povas esti paco antaŭ la veno de la Mesio.”
Malgraŭ sia ŝajna solideco, la alianco inter israelaj ekstremistoj kaj kristanaj fundamentistoj baziĝas sur miskompreno. Efektive, la kronologio antaŭvidata de la fundamentistoj havas ion por maltrankviligi: unue la plagoj, la suferoj kaj la militoj; poste, la rekonstruo de la Templo kaj la veno de la Antikristo; fine la dua veno de la Mesio kaj la fina batalo en Jerusalemo inter la Bono kaj la Malbono. La justuloj estos tiam en “jubile” kondukataj ĉielen. Du trionoj de la judoj estos konvertitaj, la aliaj eliminitaj aŭ kondamnitaj.* Por certaj, la fino de la mondo estas cetere pli proksima ol ŝajnas. En januaro 1999, la pastro Jerry Falwell deklaris ke la veno de la Mesio povas okazi en la dek venontaj jaroj. Li asertis ankaŭ ke la Antikristo estas jam inter ni, kaj ke li estas “judo kaj vira”.*
Recenzo pri: Tribunal des grands vents [Tribunalo de la ventegoj], de Roland Paret, volumo II, Cidhica, Montrealo, 2002, 422 paĝoj, 21 eŭroj (volumo I aperis en 2001). La piste des sortilèges [Pado de la sorĉoj], de Gary Victor, Vents d’ailleurs, Parizo, 2002, 510 paĝoj, 21 eŭroj.
La vortoj mankas por difini tiujn profundajn torentojn. Riverromanoj certe, senlimaj tumultoj, de homoj kaj de koto, nekredeblaj tumultoj de mortintoj, de vivantoj, de konceptoj kaj stumbligiloj... Universo de miraklo kaj de ekstravaganco, inversa mondo skuas niajn orientilojn kaj niajn valorojn. Almenaŭ se la neatendito kaj la malrespekto, kiuj tordas ilin, ne proponas novan eliron!
Kiam sociala romano kaj sociaj sciencoj klopodas instrui nin pri Haitio, ŝnurdancistoj, klaŭnoj, trapezistoj, provokuloj kaj devo-spituloj de flamanta mitologio alportas kelkfoje pli da lumo. Tiun de la apostato aŭ de la nekonscianto. En Tribunal des grands vents, Roland Paret tiras la Ĉiopovulon antaŭ la tribunalon, tie citigas la haitian episkopon, estigas nekredeblan turniron inter subtenantoj de futbalo, kamparanoj, burĝoj, prostituitinoj iamaj aŭ daŭraj, dioj de du antagonismaj religioj. Giganta kaj burleska proceso, kun deliraj peripetioj, akuzas konformismojn kaj antaŭjuĝojn, do ĉiujn malnoblecojn, ĉu devenaj aŭ ne de la koloniano.
La uragano balaas larĝe, ŝparas nenion al la dominantaj klasoj, apenaŭ ion al la virvirismo nek al la kredemo de ĉiuj, eĉ malpli al la institucioj. La malrespekto de Tribunal des grands vents ridigas ĉiujn, sub gvido de la makiavela doktoro Edmond aŭ de la oferema sanktulino Loulouse. Kaj kun tiom da personoj ke oni perdus la fadenon de la historio. Se la historio de Haitio havus fadenon, se ĝi ne estus malkudrita jam antaŭe.
Persono konstante sur la fadeno, miraklita ŝnurdancisto, Sonson Pipirit sekvas la padon de sia amiko Persée Persival, murdita de fiulo. La heroo de Gary Victor kaj de La Piste des sortilèges lanĉas sin en frenezan persekuton tra la regno de la mortintoj. Terura universo, sen fido nek leĝo, sed nek pli nek malpli feroca ol tiu de la vivantoj. Bawon Samedi, gastiganto de la mortintoj, ne timigas pli ol la sadismaj satrapoj regantaj la vivantojn. La mortintoj kaj la spiritoj semas la kaptilojn, la lwa-oj, la vuduaj diaĵoj, ĉaspelas la trudulon aŭ negocas la influon, rompas la ĵuron pli ol la homoj. La belulinoj kun nevenkeblaj seksallogoj sekvas la sklavĉasistojn aŭ la trompulojn, amŝtelistojn. Kvincent paĝoj, tute malpezaj, sufiĉas apenaŭ por mezuri la penon.
Piripit disponas nur pri unu tagon por trairi Haition kaj fendi du jarcentojn. La diojn vivtenas la frustrado kaj la fieco de la mortidevuloj. Li komprenis. Al la diablo la dioj!
Dio certe iel forgesis Haition, sed la haitianoj ankoraŭ ne forgesis Dion. Kaj niaj du verkintoj havas pri tio scion kvazaŭ kompletan. Grimacojn, ridetojn kaj palpebrumojn ankaŭ.
Ĉu mitologio aŭ imagaĵo de la aŭtoroj? Aperas Haitio halucina, ŝnurdanca, delira. Abakadabranta. La rido apudas la morton, la kaptilon, la feston, la kredon, la mokon. La dioj estas diabloj. Kaj la gaja ĉiutagaĵo obscenas.
Senigita de mezuriloj importitaj de Okcidento, la realo legiĝas alie. Alie, sed kun friponoj, viktimoj, ĉarlatanoj, subaĉetantoj, tiranetoj kaj tiranoj.
“[...] S-ino Condoleeza Rice starigis la demandon por scii ĉu [Usono] devas projekti militkampanjon krom Afganio. En tiu kunteksto, la iraka demando ree surtabliĝis [...]. [La partoprenantoj] akordiĝas ĉiuj pri la fakto ke la vica sekretario pri defendo, s-ro Paul Wolfowitz, estis la precipa defendanto de la iraka strategio. Kiel tria viculo de s-ro Cheney dum la golf-milito [de 1991], li estis opiniinta ke estas eraro ĉesigi la terkampanjon [en Irako] abrupte kaj nekomplete. La registaro de s-ro George W. Bush provis dekomence subfosi s-ron Saddam Hussein [...]. S-roj Rumsfeld kaj Wolfowitz ekzamenis [antaŭ la 11-a de septembro] serion da militaj opcioj celantaj Irakon, sed nenio estis decidita. [Dum la kunveno de Camp David], s-ro Wolfowitz asertis ke s-ro Saddam Hussein estis sendube ĉe la fonto de la terorismo kaj ke la atakoj de la 11-a de septembro kreis okazon por frapi [la irakan reĝimon]. Laŭ li, s-ro Saddam Hussein estas danĝera gvidanto decidita atingi amasdetruajn armilojn kaj verŝajne uzi ilin. Ke li portas sendube la respondecon pri la atencoj de la 11-a de septembro, almenaŭ malrekte, kaj ĉiu devas koncedi tion. Dum antaŭaj kunvenoj, s-ro Rumsfeld jam starigis la irakan demandon, sed malpli impete. Dum la kunveno [de Camp David], li redemandis ĉu ne estas la taŭga momento ataki Irakon. Remarkigante ke la usonaj fortoj estas surloke kaj ke Usono, se ĝi volas esti kredeblaj koncerne terorismon, devas ĉiukaze je unu momento aŭ alia ataki la irakan demandon, li [proponis] kapti la okazon. S-ro Colin Powell faris obĵetojn dirante al la prezidanto [...] ke necesas frapi Irakon je la taŭga momento. Ni komencu tuj ĉe Afganio [pledis li]. Ni estos tiam refortigintaj nian kapablon respondecigi Irakon, supoze ke ni povos pruvi ke Irako ludis rolon [en la atencoj de la 11-a de septembro].”
Golub
Post sperto de la neimagebla detruo de la World Trade Center kaj de la Pentagono, la usonanoj estas nun konfrontitaj al io eĉ pli neimagebla: la bakteriologia milito. La publikon kaptis emocio senegala depost la timo antaŭ la nuklea milito, en la 1950-aj jaroj. Kaj ne senkaŭze... Tamen, antaŭ la 11-a de septembro, Vaŝingtono, rifuzante ke ĝiaj propraj stokoj estu inspektataj, decidis ne subskribi la protokolon de konstatado kaj kontrolado de la Internacia Konvencio, kiu malpermesas biologiajn armilojn.
La timo antaŭ la uzo de biologiaj armiloj — la “atombombo de la mizerulo” fare de ne-kocidentaj landoj malamikaj aŭ “senrespondecaj” estis regule incitita de la Okcidento. Tamen, tiuj armiloj de amasdetruo estis unue evoluigitaj de la industrilandoj, precipe de Usono, Britio, Francio, la iama Sovetio, Germanio, Japanio kaj Kanado.* Certaj el inter tiuj landoj postulas de longa tempo la biologian malarmadon, sed ili konservas aliajn rimedojn de amasdetruo, precipe siajn atomarmilojn, kiuj servas al ilia defendo kaj antaŭenigas iliajn geopolitikajn celojn.
La laborista angla ĉefministro Harold Wilson lanĉis 1968 la ideon de internacia konvencio prokskribanta biologiajn armilojn. Per tio li provis respondi al la protestoj kontraŭ la britaj programoj de ĥemia kaj bakteriologia milito.* Li elektis fokusiĝi sur la biologiajn armilojn pro du kialoj. Unue, lia registaro, kiu sciis ke Usono ne rezignos ĥemiajn armilojn. Due, liaj konsilistoj konsideris, ke la biologiaj armiloj, tro dependaj de klimataj kondiĉoj kaj de genetikaj mutacioj, havas malcertan efikon kaj dubindan utilecon. Sir Solly Zuckerman, scienca konsilisto de la ĉefministro, nomis ilin “ludilo sen milita valoro”.*
En realo, la okcidentaj landoj havis nenion por perdi rezignante biologiajn armilojn (ili povis kalkuli kun siaj atomarmiloj), sed havis multon por gajni malhavigante eventualan malmultekostan amasdetruilon al la sen-atomarmilaj landoj.* Tuj poste, Usono venis al la sama konkludo kaj, en novembro 1969, la prezidanto Richard Nixon decidis do malfari la usonan programon de biologia milito kaj subteni la Konvencion proponitan de Londono. Kiel diris William Safire, kiu inter 1969 kaj 1973 estis la oficiala skribisto: “Se iu uzas ĝermojn kontraŭ ni, ni vitrigos lin per atomarmiloj.”*
Tiel enskribiĝis strategia malsimetrio inter Okcidento kaj la resto de la mondo en la Konvencion de malpermeso de biologiaj armiloj de 1971. dum la potencaj ŝtatoj konservis sian nuklean ŝirmilon, la malfortaj ŝtatoj subskribintaj la Konvencion pri biologiaj armiloj (Biological Weapons Convention, BWC) havis siavice nenian fortimigilon. Aldone, multaj el inter tiuj malfortaj ŝtatoj estis ankaŭ subskribintoj de la traktato pri nuklea nedisvastigo.
Fine de la malvarma milito, la usona decido severe puni per ekonomiaj sankcioj la ŝtatojn konsiderantajn posedantoj de ĥemiaj aŭ biologiaj armiloj, la “friponŝtatojn”, profundigis tiun malsimetrion. En Proksima Oriento la okcidentaj landoj aplikis politikon de “malsamaj mezuroj”. Unuflanke ili preskaŭ absolute silentis pri la israela atomarsenalo kaj la sekretega evoluigo de ĥemiaj kaj biologiaj en Ness Ziona. Aliflanke oni startis intensan ofensivon de publikaj rilatoj, poste realigon de ekonomiaj punoj, kontraŭ la arabaj ŝtatoj najbaraj al Israelio, kiujn oni suspektis tro interesiĝi pri tiuj samaj armiloj.
Plej ekstrema ekzemplo de tiu politiko estas la perforta malarmigo de Irako. En la jaroj post la golfmilito de 1991, la iraka atomprogramo estis malmuntita de la Internacia Agentejo pri atomenergio (IAAE)*, kaj 1998, tutaj branĉoj de ĝia biologia kaj ĥemia programo fare de la Speciala Komisio de la Organizo de Unuiĝinta Naciaro (Unscom). Malgraŭ la sukceso de tiuj programoj la sankcioj kontraŭ Irako estis daŭrigataj, kun teruraj sekvoj por la loĝantaro kaj sen ke Saddam Hussein kaj liaj akolitoj estu tuŝitaj.
Cetere Usono, kiu insistas pri la sankcioj kontraŭ la friponŝtatoj, montras malmulte da urĝo por subteni aŭ fortigi la rimedojn de la Konvencio, kiuj aplikiĝas al ĝi mem. Fakte, la registaroj Clinton kaj Bush ambaŭ malfortigis la Konvencion kun jam malprecizaj preskriboj.
Tiu malpermesas “la evoluigon, la produktadon kaj la stokadon” de biologiaj armiloj kaj de venenoj. Sed tiu malpermeso havas gravajn mankojn. Fakte, la Konvencio permesas la evoluigadon, la produktadon kaj eble eĉ la stokadon de biologiaj patogenaj agantoj en limigita kvanto, se tiuj estas ligitaj al la produktado de san-defendrimedoj kiaj vakcinoj, terapioj aŭ specialaj protektaj vestaĵoj. Same, la esplorado estas fakte allasita, ĉar la Konvencio ne mencias ĝin. Krome, ĝi ne antaŭvidas ian ajn meĥanismon de konstatado aŭ kontrolado. Kaj fine, escepte en la ekstrema kazo de stokado de biologiaj armiloj, malfacilas distingi inter sandefendaj kaj ofensivaj uzoj, se oni ne volas procedi al hazarda analizo de la intencoj de la diversaj produktantoj.
En 1995, la subskribintoj de la Konvencio akordiĝis por intertrakti protokolon pri konstatado kaj kontrolado, precipe pri inspektaj reguloj devigantaj al deklarado de ĉia agado ligita al biologia milito. Sed tiu emo al travideblo stumblis sur gravaj problemoj, precipe sur la obstina diplomatio de la Klintona registaro.
La eksa prezidanto estis ja forte subteninta la Konvencion, sed li cedis sub la premo de la bioteĥnologia kaj farmacia industrioj, kiuj deziris malfortan reĝimon sen la povo submeti ilin al precizaj kontroloj de internaciaj inspektistoj.* Ekde tiam la usonaj traktantoj trudis savajn klaŭzojn, kiuj grave malfortigis la inspektkondiĉojn kaj larĝskale taskis la kontroladon al la ŝtatoj mem. Vaŝingtono insistis ankaŭ ke estu etigitaj la inspektadoj de militistaj instalaĵoj de tiuj ŝtatoj, kiuj havas gravajn programojn de biologia sandefendo. Alivorte, nur frakcio de la usonaj instalaĵoj de biologia sandefendo estis inspektebla.
Fine de la 90-aj jaroj multaj ekspertoj opiniis, ke la protokolo pri konstatado kaj kontrolado estis senigita de sia substanco. En tiu situacio venis la nova registaro de Bush, kies rekta unuflankismo* faris ofensivon kontraŭ la malarmado. La 25-an de julio 2001 ĝi repuŝis la tutan protokolon, kiun ĝi konsideris ne nur senefika, sed danĝera por la usona nacia sekureco.*
Unu semajnon antaŭ la atakoj de la 11-a de septembro 2001, la New York Times malkaŝis unu el la esencaj kialoj de tiu decido: la registaro deziris kaŝi certajn programojn de biologia milito.* Laŭ la esploroj de la novjorka gazeto, tri projektoj ŝajnis esti aparte maltrankviligaj: la testado de eksperimenta instalaĵo uzanta organismojn ĝenerale neofensivajn, sed dotitajn de ecoj proksimaj al patogenaj agantoj servantaj kiel biologiaj armiloj; la testo de bakteriologia bombo, de kiu certaj komponantoj ne estis ĝisfine ellaboritaj; plano de genetika teĥniko pri tribo rezistanta al antrakso.
La dua projekto, la bombo, konstituas rektan rompon de la Konvencio, kiu klare malpermesas la evoluigadon, la produktadon kaj la stokadon de ekipaĵoj kaj de transigiloj kapablaj liveri patogenajn agantojn. Fakte, ĉiuj ĉi projektoj troviĝas marĝene de tio, kio estas malpermesita de la Konvencio, en ombra zono, kie la juraj precizecoj ne plu havas multe da senco. Oni povas bone imagi la reagon de la Okcidento, se ĝi estus malkovrinta Usama Ben Laden faranta la samon en la afganiaj montaroj.
Ĉiuj ĉi projektoj subfosas la Konvencion kaj stimulas la evoluigon de novaj biologiaj armiloj ĉie en la mondo. Unu el la unuaj katastrofo-scenaroj naskitaj de la genetika teĥniko estis la ideo ke iu evoluigis modifitan patogenan aganton, kontraŭ kiu ekzistas nenia defendo.* Ĝuste pro tio leviĝis voĉoj, ekde 1975, postulantaj absolutan malpermeson de ĉia genetika modifado. La argumento, laŭ kiu tamen necesas daŭrigi la genetikan teĥnikon pri patogenaj agantoj por krei vakcinon, ne estas fondita. La naturo ja produktas eĉ tro da modifeblaj genoj, ol ke unusola vakcino povus efiki. Ĉiuj ekspertoj pri biologia sandefendo scias tion. Do, kial Usono daŭrigas tiun projekton?
Ekde la 11-a de septembro oni spertas usonan mobilizadon de projekto kontraŭ la biologia terorismo. La usona Kongreso dediĉontas 1,5 miliardojn da dolaroj por la milita kaj civila defendo ĉi-rilate. Parto de tiu mono eble necesas por pliigi la rimedojn de civila sanprotekto. Sed, en la situacio de foresto de demokrata travideblo, ĉi amasa subteno al la programo de biologia defendo povus eĉ pli subfosi la Konvencion, en momento, en kiu tiu devus esti fortigita per strikta reĝimo de inspektado postulanta la travideblon de ĉiaj institucioj uzantaj danĝerajn patogenajn agantojn aŭ ekipaĵojn por manipuli biologiajn agantojn. Plie, la malpermesoj de la Konvencio devus esti etenditaj por enkludi* ĉian modifadon de biologiaj agantoj por militaj celoj kaj ĉian tiudirektan esploradon. Tiu malpermeso estu absoluta kaj universala. Ĉia laborado de genetika modifado destinita al evoluigo de vakcinoj aŭ de terapioj kontraŭ naturaj patogenaj agantoj estu estrata de civilaj laboratorioj submetitaj al internaciaj regulado kaj kontrolo. Nur tiel la loĝantaro protekteblas.
Vd resumon de internaciaj traktatoj pri limigo de armiloj
kaj pri efika usona agado en internacia organizo por trudi siajn interesojn“Tipe usona kemia puĉo”.
Monda Organizo pri Komerco, Internacia Mon-Fonduso, Monda Banko... Per sia agado, la internaciaj financaj organizoj okupas la strategian koron de la liberala tutmondigo. Kun mordanta ironio, Jean Ziegler montras kiel, malgraŭ la evidentaj fiaskoj — katastrofaj por la tria mondo-, iliaj bankoj — ĉi tie tiuj de la Monda Banko — multobligas la pravigajn teoriojn, alproprigas la diskursojn de la kontestantoj kaj finfine ĉiam sukcesas teni la direkton fiksitan de la “interkonsento de Vaŝingtono”.
La Monda Banko spertis sian oran epokon de la fino de la 1960-aj jaroj ĝis komence de la 1980-aj*. Robert McNamara, iama defend-ministro de la prezidantoj John F. Kennedy kaj Lyndon B. Johnson, gvidis ĝin de 1968 ĝis 1981. Sub lia prezido, la jara volumeno de la pruntoj pasis de 1 miliardo al 13 miliardoj da dolaroj, la personaro kvarobliĝis kaj la administra buĝeto multobliĝis je 3,5. Helpe de sia kasisto Eugène Rotberg, McNamara sukcesis akiri sur la diversaj naciaj kapitalmerkatoj 100 miliardojn da dolaroj da prunteprenoj. Irionio de la historio: granda parto de tiu sumo estis akirita de svisaj bankoj, ĝuste tiuj kiuj gastigas la esencan parton de la fuĝokapitalo devena de nababoj, diktatoroj kaj parazitaj klasoj de Afriko, Azio kaj Latinameriko.
Laŭ Jerry Mander*, McNamara mortigis pli da homoj ĉekape de la Monda banko ol kiam li estis, kiel ministro pri defendo de Usono, ĉefo de la masakroj en Vjetnamio. Jerry Mander desegnas lian portreton tiel: “Hontema pro la rolo kiun li ludis dum la vjetnama milito, li volis sin elaĉeti helpante la malriĉulojn de la tria mondo. Li eklaboris kiel bona teknokrato, kun la aroganteco de aŭtenta kredanto: ”Mi vidas en la kvantigo lingvaĵon kiu aldonas precizecon al la argumento. Mi ĉiam opiniis ke, ju pli gravas la demando, des malpli nombraj estu tiuj kiuj decidas pri ĝi“, li skribas en ”Retrorigarde: la tragedio de Vjetnamio kaj ĝiaj lecionoj“*. Fidante la ciferojn, McNamara trudis al la triamondaj landoj akcepti la kondiĉojn ligitajn al la pruntoj de la Monda banko kaj transformi siajn tradician ekonomion por maksimumigi la ekonomian specialiĝon kaj la mondan komercon. Tiuj, kiuj rifuzis tion, estis lasitaj al sia sorto.” Kaj, pli sube: “Laŭ liaj urĝaj admonoj, multaj landoj ne havis alian elekton ol kurbiĝi sub la jugo de la Banko. McNamara ne detruis plu vilaĝojn por savi ilin, sed kompletajn ekonomiojn. La tria mondo retroviĝas nun kun grandaj ŝlimplenaj baraĵlagoj, ruiniĝantaj stratoj kondukantaj nenien, malplenaj oficodomoj, detruitaj arbaroj kaj kamparoj, monstraj ŝuldoj kiujn ĝi neniam kapablos repagi. [...] Kvankam grandas la detruoj semitaj de tiu homo en Vjetnamio, li superis sin mem dum sia mandato ĉe la Banko.”
La nuna prezidanto de la banko, 68-jara aŭstraliano kun blanka krinaro kaj bela trista rigardo, nomiĝas James Wolfensohn. Elstara homo laŭ destino kaj talentoj. Iama bankisto de Wall Street, multmiliardulo, anime ideologo kaj imperiisto, li estas ankaŭ perfekta artisto. Unue pianisto, li dediĉas sin nun al la violonĉelo kaj vidigas intensan aktivecon kiel aŭtoro. Pro tio lia kromnomo: “la pianisto”.
Dum la solduloj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) certigas la cirkuladon de la komercaj fluoj, tiuj de la Monda Banko kaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) okupiĝas pri la financa fluo. IMF kaj Monda Banko estas la plej gravaj el la institucioj nomataj de Bretton-Woods*. La termino “Monda Banko” estas cetere malpreciza: oficiale, tiu institucio nomiĝas “The World Bank Group”. Ĝi entenas la Internacian Bankon por Rekonstruo kaj Evoluo (IBRE), la Internacian Asocion por la Evoluo (IAE), la Internacian Financ-Kompanion (IFK), la Multflankan Agentejon por Garantio de Investoj (MAGI) kaj la Internacian Centron por Mastrumado de Konfliktoj rilate Investoj (ICMKI).
En siaj propraj publikaĵoj, la grupo uzas la terminon “Monda Banko” por signi la Internacian bankon por rekonstruo kaj evoluo kaj la Internacian asocion por evoluo. La tri aliaj institucioj, partoj de la grupo, havas limigitajn funkciojn, marĝenajn rilate al la traktata temo. [...]
La World Bank Group laborigas iomete pli ol 10 000 oficistojn. Ĝi estas verŝajne la interŝtata organizo kiu plej komplete informas la publikan opinion pri siaj propraj strategioj, intencoj kaj agadoj. Kvazaŭ seninterrompa fluo de statistikoj, de klarigaj broŝuroj, de teoriaj analizoj fontas en ĝia fortikaĵo el vitro kaj betono en numero 1818 H Street Northwest, en Vaŝingtono. La Monda banko praktikas sur la planedo senmezuran povon, agadas prometee kaj multforme. Ĝi sola dediĉas kreditojn al la plej malprovizitaj landoj. Dum la lasta jardeko, ĝi tiel konsentis al la triamondaj landoj longdaŭrajn kreditojn je sumo supera al 225 miliardoj da dolaroj. Ĝi certigas la kreadon de infrastrukturoj per investokreditoj. En certaj kazoj — en Niĝerio ekzemple-, ĝi kovras ankaŭ (en dua pozicio, post la duflankaj donantoj) la buĝetan deficiton de aparte malprovizita ŝtato. Ĝi financas ankaŭ ĉiujare centojn da evoluprojektoj.
En vortumo de banka tekniko, tiu organizo estas ĉie la “lastinstanca pruntedonanto” (“the lender of last resort”), tiu kiu troviĝas en situacio por trudi al la ŝuldanto la kondiĉojn de sia elekto. Kiu alia ol ĝi pretus konsenti la plej etan krediton al Ĉadio, al Honduro, al Malavio, al Nord-Koreio aŭ al Afganio?
Inter la Monda banko kaj Wall Street, la alianco estas kompreneble strategia. La Banko cetere savis plurfoje certajn financinstitutojn malsaĝe engaĝiĝintajn en spekuladaj operacioj ie kaj tie en aliaj kontinentoj. En sia ĉiutaga praktiko, ĝi funkcias laŭ kriterioj strikte bankecaj. Ĝia ĉarto eksplicite elkludas ĉian politikan aŭ alian kondiĉadon. Ĝia praktiko estas tamen superdeterminita de sumiga koncepto nebankeca, kaj tiu ĉi certe politika: la “Interkonsento de Vaŝingtono”*.
Ĉiujare la Banko publikigas specon de katekismo: The World Development Report. Tiu publikaĵo estas aŭtoritata en la universitataj kaj UN-aj medioj. Ĝi provas fiksi la grandajn temojn kiuj, dum certa tempo, okupas la specialajn agentejojn de la UN, la universitatojn kaj, krome, la publikan opinion. Tiu raporto portas la personan markon de la prezidanto James Wolfensohn. Ĝia eldono 2001 malfermiĝas sur tiu ĉi kredkonfeso: “La malriĉeco en riĉa mondo konstituas por la homaro plej grandan defion.”* La ideologoj de la Monda banko atestas tradicie admirindan teorian fleksiĝemon. Malgraŭ la evidentaj fiaskoj de sia institucio, ili ne ĉesis, dum la lastaj kvin jardekoj, multobligi la pravigajn teoriojn. Ili havas respondon al ĉio. Ili estas nelacigeblaj. Ili plenumas sizifan laboron. Rigardu ni iom pli detale.
Tempe de McNamara, la preferata teorio de la Banko estis tiu de la “kresko”. Kresko = progreso = evoluo = feliĉo por ĉiuj. Venis unua ondo de kontestoj, portata precipe en 1972 de la kleruloj de la Klubo de Romo, pri la temo: “La senlima kresko detruas la planedon”. La teoriuloj de la Banko reagis tuj: “Kiom vi pravas, estimataj kleruloj! La Monda banko aprobas vin. Ekde nun, ĝi funkciigos la ‘integritan evoluon’.” Alivorte, ĝi konsideras ne nur la kreskon de la interna produkto de lando, ĝi kontrolos ankaŭ la sekvojn produktitajn de tiu kresko por aliaj sektoroj de la socio. Jen la demandoj kiujn la Banko tiam faris al si: ĉu la kresko estas ekvilibra? Kiujn sekvojn ĝi produktas por la interna distribuado de la enspezoj? Ĉu tro rapida kresko de lando ne riskas afekti la energiajn rezervojn de la planedo? Ktp.
Poste aperis aliaj raportoj kritikantaj la senbridan kapitalismon, precipe tiuj starigitaj de esploristo-grupoj prezidataj respektive de Gro Harlem Brundtland kaj de Willy Brandt. Tiuj kritikoj celis la “ekonomismon” de la Banko. Ili postulis aliajn parametrojn, neekonomiajn, de la evoluo, precipe tiujn de edukado, sano, respekto al la homrajtoj, kaj riproĉis al la Banko ne konsideri ilin. Tiu ĉi reagis tuj. Ĝi produktis superban teorion pri la neceso de “homa evoluo”.
Nova etapo de kontestado: la ekologia movado ampleksiĝis kaj gajnis influon ĉie en Eŭropo, en Nord-Ameriko. Por evoluigi la produktofortojn de socio, diris la ekologiistoj, ne sufiĉas gapi al la klasikajn indikilojn nek eĉ al la famaj parametroj de homa evoluo. Necesas ankaŭ longtempe antaŭvidi la efikojn de tiel nomataj evoluigaj intervenoj, precipe sur la medio. La ideologoj de la Banko sentis tuj la venton turniĝi. De tiam, ili estas la senindulgaj defendantoj de la “daŭrema evoluo” — la “sustainable development”.
En 1993 okazis en Vieno la Monda konferenco pri la rajtoj de la persono. Kontraŭ la usonanoj kaj certaj eŭropanoj, la nacioj de la tria mondo trudis la agnoskon de la “ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj”.
Tiun revolucion prezidis jena konvinko: analfabeto fajfas pri la gazetara libereco. Antaŭ ol okupiĝi pri la civilaj kaj politikaj rajtoj, do la klasikaj demokratiaj rajtoj, nepras kontentigi la sociajn, ekonomiajn, kulturajn rajtojn. James Wolfensohn publikigis tiam raporton post raporto, deklaron post deklaro. La Monda banko estos kompreneble la avangardo de la batalo por la realigo de la ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj. En Prago, septembre 2000, “la pianisto” faris eĉ kortuŝan prelegon pri la temo.
Unu el la laŭdate lastaj piruetoj de la organizaj intelektuloj de la Monda banko koncernas la “empowered development”, la postulon pri ekonomia kaj sociala evoluo kontrolata de la viktimoj de la subevoluo mem. Tamen, neniu el la sinsekvaj intencdeklaroj de la Banko sukcesis daŭre maski tiun evidentaĵon: la fiaskon de la diversaj strategioj de “evoluo” starigitaj de ĝi. Kion fari? Al la Banko neniam mankas ideoj. Nun ĝi pledas por mildigaj cirkonstancoj. Ĝi invokas la Fatalon. La prelego farita la 8-an de aprilo 2002 en la salono XI de la Palaco de la nacioj de Ĝenevo, antaŭ la altaj oficistoj de la UN kaj de la MOK, de la vicprezidanto taskitaj pri la eksteraj rilatoj de la Monda banko, havis la titolon: “Ĉu la helpo al evoluo atingos iam la malriĉulojn?” Respondo de la eminenta vicprezidanto: “Neniu scias”.
Por porti la bonan vorton al la mondo, James Wolfensohn uzas la servojn de certa nombro da zorge elektitaj mesaĝistoj. Kio estas la jesuitoj por la katolika eklezio, tio estas la missi dominici de la “pianisto” por la Monda banko: tiuj “senditoj de la mastro” plenumas plej diversajn misiojn. Ekzemploj.
En Lagoso, ĉefurbo de Niĝerio, granda naftopotenco kaj unu el la plej koruptaj socioj de la mondo, James Wolfensohn instalis oficejon de la “good governance” (kontrolo de korupto). Lia komisiito kolektas informojn venintajn de privatuloj, de sociaj movadoj, de neregistaraj organizoj, de eklezioj, de sindikatoj aŭ de ribelaj oficistoj, koncerne koruptecon. Li observas la trukitajn aŭkciojn de la grandaj konstruejoj de la regiono, la subtablaĵojn pagitajn de lokaj direktoroj de multnaciaj societoj al ministroj, la misuzon de povo praktikata de tiu aŭ alia ŝtatestro kontraŭ rekompenco sonanta kaj stumbliganta. Mallonge, li registras, dokumentas, provas kompreni la multajn vojojn uzatajn de la koruptatoj kaj la koruptantoj. Sed kio poste fariĝas tiu scio? Mistero.
Wolfensohn nomumis ankaŭ plenuman vicprezidanton, tute speciale taskita lukti kontraŭ la ekstrema malriĉeco. Ankaŭ li dokumentas kaj informiĝas... Ĝis antaŭnelonge, tiu posteno estis okupita de Kemal Dervis. Temas pri ekonomikisto proksimume kvindekjaraĝa de turka nacieco, varmkora kaj fajna, kiu elkreskis en Svislando. Islamano, li faris sian bakalaŭran ekzamenon en privata katolika establo, la kolegio Florimont en Le Petit-Lancy, proksime de Ĝenevo. Komence de 2001, li forlasis la Bankon. Li estas nun ministro pri ekonomio kaj financoj de Turkio.*
Alia persono tute maltipa en la servoj de Wolfensohn: Alfredo Sfeir-Younis. Ekde novembro 1999, tiu direktas en Ĝenevo la World Bank Office, la reprezentanton de la Banko ĉe la eŭropa ĉefkvartiro de la UN kaj ĉe la MOK. La viro ne estas banala. Jen kiel la ĵurnalisto André Allemand priskribas lin: “Kun iom retenita karismo kiel de barba Richard Gere, la tute nova reprezentanto de la Monda banko priskribas organizon en plena filozofia mutacio, aŭskultanta la plej malprovizitojn kaj provanta aktive forigi la malriĉecon de la mondo.”* Allemand kromnomas lin “la ornamisto”.
Sfeir-Younis estas ĉilo de libana deveno, kosmopolito kaj naskita diplomato. Filo de granda maronita familio kies unu branĉo fiksiĝis en Ĉilio, li estas la nevo de Nasrallah Sfeir, la patriarko de la maronita eklezio. Ekde 1967, kiam lia patro nomumiĝis ambasadoro de Ĉilio en Damasko kaj Bejruto, la juna Alfredo ĉeestis ĉiujn konvulsiojn, militojn kaj turbuladojn de la fertila Krescento.
“La ornamisto” estas pioniro. Li estas la unua ekonomikisto pri medio (“environmental economist”) kiu eniris la Bankon. Hodiaŭ ĝi havas 174 da ili. Li laboris cetere dum sep jaroj en kondiĉoj ofte malfacilaj en sahela Afriko. Atestanta solidajn antifaŝistajn konvinkojn, li siatempe kontraŭis la diktaturon de Pinochet. Kiel budhisto li praktikas meditadon.
Sed Don Alfredo estas antaŭ ĉio majstro de la ambigua lingvaĵo: “La nunaj ekonomiaj malfacilaĵoj venas unuavice de la distribuado de la riĉaĵoj kaj ne tiom de problemoj ligitaj al la produktado aŭ konsumado... La mondo suferas mankon de globala regado.”* Ĉiu ĝeneva kalvinisma pastro leganta tiujn liniojn tuj entuziasmus. Jen frato! Fine banka respondeculo kiu ne ĉiam parolas pri kresko, produktivo kaj maksimumigo de profitoj! Sed kion la naiva leganto de tiuj vortoj ne scias: la mesaĝisto de la “pianisto” en Ĝenevo estas decida defendanto de la “stateless global governance”, de la monda senŝtata registaro, kaj de la Interkonsento de Vaŝingtono.
Don Alfredo estas durulo. Altfluga influhava oficisto: en certaj momentoj, kaj laŭ ordono de la “pianisto”, li ludas ankaŭ la sekretajn agentojn, kiel dum la Monda konferenco pri komerco en Seatlo, en 1999. “Lastan decembron, mi estis en la stratoj de Seatlo, taskita raporti al mia organizo la temojn de la manifestaciantoj.”*
Alia missus komplete maltipa de la “pianisto” nomiĝas Mats Karlsson. Intima kunlaboranto kaj disĉiplo de Pierre Schori — la precipa intelekta kaj spirituala heredinto de Olof Palme-, Karlsson estis ĉefekonomikisto de la sveda ministerio pri eksteraj aferoj kaj ŝtatsekretario pri helpkontribuado. Li estas konvinkita socialisto. Lia amiko estas krom Pierre Schori, Gunnar Sternave, la pensokapo de la svedaj sindikatoj. Nu, Karlsson estas hodiaŭ vicprezidanto de la Monda banko, taskita pri eksteraj aferoj kaj pri rilatoj kun la UN. Mi diras tion senironie: certaj de tiuj ideologoj delogas min. Ilia intelekta vervo, ilia kulturo estas simpatiaj. Certaj estas eĉ sinceraj. Alfredo Sfeir-Younis kaj Mats Karlsson, por paroli pri ili, estas profunde simpatiaj homoj. La problemo estas, ke se iliaj teorioj ŝanĝiĝas kaj adaptiĝas, la praktiko siavice estas konstanta: ĝi rezultas de la pura banka racieco, kiu implicas la sisteman ekspluatadon de la koncernataj loĝantaroj kaj la nepra malfermo de la landoj al la predistoj de la tutmondigita kapitalo.
Ĉar laŭ la modelo de la MOK kaj de la IMF, la Monda banko estas ankaŭ bastiono de la novliberala dogmo. Ĉiukaze kaj al ĉiuj ŝuldolandoj ĝi trudas la Interkonsenton de Vaŝingtono. Ĝi antaŭenigas la privatigon de la publikaj havaĵoj kaj de la ŝtatoj. Ĝi altrudas la imperion de la novaj mastroj de la mondo.
En januaro 2000, tertremo! La plej grava mesaĝisto, la plej proksima de Wolfensohn, Joseph Stiglitz, ĉefekonomikisto kaj unua vicprezidanto de la Monda banko, demisias denuncante publike la strategion de ekstrema privatigo kaj la malefikecon de la institucioj de Bretton Woods.* Wolfensohn subite sentas dubojn. Li eĉ starigas al si demandojn: la kapitaloj revenas, la kreditoj eliras, la baraĵoj konstruatas, donas elektron... kaj ĉie ĉirkaŭe la homaj estaĵoj mortas malsate. Ĉie en la tria mondo, la malario revenas galope kaj mortigas milionon da personoj jare, la lernejoj fermiĝas, la analfabetismo progresas, la malsanulejoj ruiniĝas, la pacientoj forpasas manke de medikamentoj. La aidoso furiozas.
Io ne funkcias. Do, Wolfensohn pridemandas, vojaĝas, invitas al sia tablo aktivulojn de sociaj movadoj, aŭskultas ilin, cerbumas, kaj provas kompreni la gigantan fiaskon de sia Banko.* El la duboj de la “pianisto” naskiĝis nova organigramo.* La sociala departemento (“Social board”), kies personaron li fortigis, devas ekde nun nepre esti konsultita de ĉiu projektoĉefo.
Tiu departemento havas la taskon ekzameni kaj taksi la homajn kaj socialajn konsekvencojn provokatajn de la intervenoj de la Banko en la gastiganta lando: konstruado de aŭtoŝoseo, de baraĵo, de riverŝanĝo, de haveno, de uzinaro, ktp.
Kiumaniere la nova aŭtoŝoseo afektos la vivon en la vilaĝoj kiujn ĝi trairos? Kiel industria konglomeraĵo influos la labormerkaton de la regiono? Kio fariĝos la kamparanoj forpelitaj de la eksproprietado de teroj kiu antaŭas la konstruon de baraĵo? Neintensaj kultivaj plantejoj destinitaj al eksportado postulas la detruon de miloj da hektaroj de arbaroj: kiom afektiĝos la klimato e la regiono? La demandoj ekzaminataj de la socia departemento estas sennombraj. Sed ĝi havas nenian povon. Eĉ se ĝiaj konkludoj estas komplete negativaj, eĉ se ĝi antaŭvidas katastrofon post katastrofo, ĝi ne povos malhelpi la konstruadon de la industria konglomeraĵo, la forigon de la arboj aŭ la deturnadon de rivero.
La decido de la bankistoj estas ĉiam suverena.
Neniam Usono posedis oficiale koloniojn en Latinameriko. Sed faktajn koloniojn, jes. Ekde la 19-a jarcento ĝis la 1930-aj jaroj, la politiko de la “granda bastono” — armitaj intervenoj kaj okupacioj de suverenaj regnoj — ebligis al Vaŝingtono prepari la terenon al diktatoroj, kiuj poste, malfeliĉe por la popoloj, kondutis kiel perfektaj plenumantoj de usonaj ordonoj.
La 22-an de februaro 1927, naskiĝa datreveno de George Washington, la usona ambasadoro en Parizo, Myron Herrick, kunvenigis al bankedo la diplomatajn reprezentantojn de la latinamerikaj regnoj membroj de la Panamerika Unio. “Usono ne avidas teron”, deklaras li dum sia parolado. “Ĝi ne deziras nek bezonas novajn teritoriojn. Kiel ĉiuj informitaj homoj scias, ĝi konstante kaj memdecide ne uzis, dum la lastaj kvardek jaroj, oftajn kaj facilajn okazojn ampleksigi sian teritorion. Tiuj, kiuj akuzas nin je imperiismaj intencoj, ne scias la faktojn aŭ ne estas sinceraj.”* Kun memoro certe moligita per la lumurbaj vino kaj oro, li evidente forgesis la dispecigitan Meksikon, la katenitan Kubon, kontrolatajn Haition kaj Dominikon, Panamon forŝiritan de Kolombio, la invaditan Nikaragvon, la aneksitajn Filipinojn...
En 1823, en sia mesaĝo al la Kongreso, la usona prezidanto James Monroe lanĉis la doktrinon konservonta lian nomon. Dum la ibera imperio disfalas, revekante certajn britajn apetitojn, li rifuzas ĉian eŭropan intervenon en la aferojn de la amerika kontinento. Ĉiu ajn povus trovi en tio sian avantaĝon se, sub preteksto lukti kontraŭ la ekstera koloniismo, Usono ekde tiam ne orientus sian eksteran politikon al starigo de kontinenta bloko kun la aspiro domini ĝin.
Sen tro zorgi pri la kredindeco de siaj pravigoj, Usono intervenas milite en 1824 en Portoriko, 1831 en Argentino, 1845 kaj 1847 en Meksiko, 1857 en Nikaragvo, 1860 en la provinco Panamo kaj ree en Nikaragvo. Tiom ke, en 1847, la registaroj de Ĉilio, Bolivio, Ekvatoro, Nov-Grenado (Kolombio) kaj Peruo kunvenas en Limo por diskuti pri la demandoj levitaj de tiu intervenismo. La sekvan jaron, en 1848, la milito kontraŭ Meksiko pravigas ilian maltrankvilon: de Teksaso al Kalifornio, Usono aneksas la duonon de la teritorio de sia najbaro.
Post la fino de la secesia milito, Nordameriko konsciiĝis pri sia grandega potenco. Ekde 1880, fininte ankaŭ la konkeron de la Okcidento, ĝi turnas sin al la Sudo. Dum la prezido de la generalo Ulysses Grant (1869-1877), la teorio de la “evidenta destino” montras senŝminke la usonan projekton: regi la tutan kontinenton. Estas vere ke ĝi daŭre apogas sin sur la mistika “defendo de la demokratio”. Sed tiun ĝi aplikas per la politiko de la big stick (granda bastono) kaj sendado de la marines. Post punktecaj militaj intervenoj venas invadoj, sekvataj de starigo de protektoratoj.
Restinta sub hispana dominado, dum la aliaj amerikaj kolonioj jam akiris sian sendependecon, Kubo ribelas. Ekde 1895, José Marti gvidas tie militon por sendependeco. La 11-an de februaro 1898, kaj en misteraj kondiĉoj, la usona kirasŝipo US Maine eksplodas antaŭ la haveno de Havano. Pretekstante tiun incidenton, la prezidanto William McKinley eksplodigas la konflikton kontraŭ Hispanio. Post venki senpene la iberajn trupojn fine de “belega militeto”, kiel ŝatis nomi ĝin Theodore Roosevelt, la usonaj militfortoj okupas Portorikon.* Per la traktato de Parizo, la 10-an de decembro 1898, Hispanio rezignas same pri Kubo kiel pri la Filipinoj v. “Masakro en la Filipinoj”.
Sub premo de la milita okupacio, la “liberigita” Kubo devas akcepti la aldonon de anekso al sia konstitucio, la anekson Platt, voĉdonitan de la usona Senato en 1901. Per tiu anekso, Havano akceptas interven-rajton de Usono por “gardi la kuban suverenecon” (tiel!), kaj por certigi registaron kiu protektu “la vivon, la proprieton kaj la individuajn liberecojn”. “Por havigi al Usono la celatajn kondiĉojn por gardi la sendependecon de Kubo kaj protekti ĝian popolon, same kiel por sia propra defendo”, precizigas la dokumento ankaŭ, “la registaro de Kubo vendos aŭ luos al Usono sur la teritorio necesa por starigo de karbostokejoj aŭ de ŝipejoj en certaj determinitaj lokoj. (...)” Tiel naskiĝas la bazo de Guantanamo.*
La insulo perdis sian sendependecon eĉ antaŭ ol akiri ĝin. Entrudiĝante en ĝian internan politikon, en siajn instituciojn, en sian balotsistemon, en sian impost-reĝimon, Usono tie intervenas milite en 1906, 1912 kaj 1917. Usona protektorato ĝis 1934, Kubo restos poste dominata, regata de registaroj sen reala povo.
“Persisto en malbona konduto aŭ senpoveco kiu kondukas al ĝenerala senfortigo de la ligoj de civilizita socio povas fine necesigi, en Ameriko kiel aliloke, la intervenon de civilizita nacio. En la okcidenta hemisfero, la aliĝo de Usono al la Monroe-doktrino povas, en evidentaj kazoj kie ĝi troviĝas fronte al iu malbona konduto aŭ al iu senpoveco, devigi ĝin, kiom ajn estu ĝia malemo al tio, plenumi internacian taskon de polico.” Theodore Roosevelt, elektite prezidanto en 1903, lanĉis tiun averton, “korolarian de la Monroe-doktrino”.
Por trudi la latinamerikajn regnojn respekti siajn “internaciajn devojn” kaj “la justicon al la eksterlandanoj” (legu: la kreditojn de la estiĝantaj multnaciaj entreprenoj), por “alporti la progreson” kaj la “demokration” al la “postrestintaj popoloj”, la marines elŝipiĝas en Meksiko, en Gvatemalo, en Nikaragvo, en Kolombio, en Ekvadoro. Malpli hipokrite, la prezidanto William Howard Taft deklaras en 1912: “La tuta hemisfero apartenos al ni, fakte, per la supereco de nia raso, ĝi apartenas al ni jam morale”.
Sen signo de teritoria konkero nek de deklarita milito, la statuso de sendependa latina respubliko faliĝas malpli alta ol tiu de simpla ŝtato de Usono, kie la interveno de la federacia registaro de Vaŝingtono okazas nur en tre limigitaj kazoj kaj devas esti permesita de la federacia Kongreso.* La defendo de la nacia sendependeco fariĝas tie ribelo kontraŭ la potenco kiu arogis al si la protektoraton de tiuj respublikoj, kaj ĝi estas sange dispremita profite al influhavaj interesoj pli ol la civilizacio.
Ekde la unua koncesio akirita de Kostariko en 1878, la United Fruit Company (UFCo) konstruis banan-imperion ĉe la atlantikaj bordoj de Centra Ameriko (kiel en Kolombio kaj Venezuelo). Ĝisj milionoj da hektaroj kaj ĝiaj proprietoj konstituas verajn sendependajn reĝlandojn. Temas pri defendo de ties interesoj. Per la kuratelo inspirita de tio kion li nomas sian goodwill (sian bonan volon), la Onklo Sam — kun ega klakĉapelo, stelita veŝto kaj striita pantalono kiel la flago — intervenas diplomatie kaj milite, per sia propra aŭtoritato, sen ajna kontrolo, en la internajn demandojn de tiuj respublikoj.
Temas certe pri turbulentaj nacioj, ofte vivantaj en stato de kronika anarkio kaj de financa malordo. Sed kelkaj antaŭaĵoj — la etnocido de la ruĝhaŭtuloj kaj la Secesia Milito — tamen ne pravigas la grandan najbaron de la Nordo konduti kiel guvernisto. Sed, krom la defendo de siaj ekonomiaj interesoj, li volas en tiu regiono certiĝi pri la posedo de estonta kanalo inter Atlantiko kaj Pacifiko.
Ĉar Kolombio tro malrapidas donante sian konsenton al la kondiĉoj kiujn Usono metis por cedo, “por cent jaroj”, de tiu estonta akvovojo en la provinco Panamá, Usono preferis la disigon de tiu provinco en 1903. Interŝanĝe de 10 milionoj da dolaroj, la traktato Hay-Brunau-Varilla de la 18-a de novembro donas al ĝi la senfinan uzadon de la kanalo kaj de 8-kilometra zono ambaŭflanke de la bordoj, same kiel la totalan suverenecon sur tiu tutaĵo. Alianc-traktato en 1926 pligravigas la servutecon. Ĝia artikolo 6 koncedas specialajn rajtojn al Vaŝingtono dum tempoj de milito, farante virtuale de Panamo, el militista vidpunkto, novan ŝtaton de la Unio.
La “dolar-diplomatio” plenumas sian mastrecon plej imperiece tamen en Nikaragvo. Ankaŭ tie temas pri ekposedo de la estonta interoceana kanalo, kies definitiva lokado ankoraŭ ne estis determinita. Post unua elŝipiĝo en 1853 por “protekti la vivon kaj la interesojn de la usonaj civitanoj” la marfusilieroj revenas en 1912 por rompi la rezistadon de la liberaluloj, kiuj rifuzas kontrakti kun Usono pri prunto kiu sekvigos, fare de tiu, la financan regadon de Nikaragvo. Instalita en la povo, la prezidanto Adolfo Díaz subskribas la faman prunton donante la doganajn enspezojn kiel garantion kaj akceptante usonan ĝeneralan kontroliston de doganoj, nomumotan de la nov-jorkaj bankistoj kun aprobo de la Ŝtatdepartemento. Jen la komenco de usona garnizono en Managvo daŭrigata dum dek-tri jaroj, de 1912 ĝis 1925. Intertempe, en 1914, la traktato Bryan-Chamorro donis al Usono la ekskluzivajn rajtojn pri la konstruado de la eterna kanalo.
La marines sursceniĝas denove en 1927, post kiam la konservativulo Emiliano Chamorro, ilia protektato, reprenis la povon perforte. Necesis la longa malegala luktado de la outlaws de la eta freneza armeo de Augusto Cesar Sandino por ke ili foriru en 1932. Dum tiu periodo, Usono kreis nacian gvardion kies jefe director estis marine ĝis 1932, antaŭ ol la torĉo estis transigita al la generalo Anastasio “Tacho” Somoza.
En Honduro, Usono intervenis en 1903, 1905, 1919 kaj 1924 por “restarigi la ordon” (precipe tiun de la United Fruit kaj de la kompanioj ekspluatantaj la teritoriojn, la minejojn kaj la arbarojn). En 1915, la granda usona demokratio paralele kaj senbrue sufokis la etan Respublikon Haitio. Elŝipiĝinte ĉekape de ekspedicia forto en Portoprinco, la admiralo William B. Caperton trudis al la registaro konvencion kies klaŭzoj, ŝajne legalaj kaj libervole konsentitaj, liveris la civilan kaj militistan administracion, la financojn, la doganojn kaj la ŝtatan bankon (anstataŭita de la National City Bank) en la manojn de la usonanoj. Por rompi la rezistadon, li deklaris la militleĝon por la tuta teritorio. Sama militleĝo en Domingo, kie la Konvencio de la 8-a de februaro 1907 permesas al la invadistoj administri la doganojn kaj disdoni la enspezojn el ili al la eksterlandaj kreditoroj.
Tiun politikon de la “granda bastono” la demokrato Franklin D. Roosevelt anstataŭigis en 1934 per tiu de la good neighbourhood (bona najbareco). La Konferenco por la Paco (Bonaero 1936) kaj la oka Konferenco de la Amerikaj Regnoj (Limo 1938) rekonfirmas la absolutan suverenecon de ĉiu lando. Sed, dum la fazo de la protektoratojj, Usono sukcesis organizi stabilajn aŭtoritatajn reĝimojn apogitajn sur la lokaj armitaj fortoj, sindonemajn al ĝiaj interesoj. La bona najbareco do tradukiĝis per la subteno al la diktatoroj Rafael Leonidas Trujillo en Domingo, Juan Vicente Gómez en Venezuelo, Jorge Ubico en Gvatemalo, Tiburcio Carías en Honduro, Fulgencio Batista en Kubo, kaj al la dinastio de la Somoza en Nikaragvo.
Jen granda tago por Irako, deklaris la usona generalo Jay Garner alvenante en la bombadita kaj prirabita Bagdado, kvazaŭ lia majesta apero signifus la miraklan finon de la mil kaj unu plagoj kiuj premegas la iaman Mezopotamion. Pleje konsternas ne tiom la maldeco de la vortoj kiom la submetiĝemo kaj apatio per kiuj la amaskomunikiloj raportis pri la instaliĝo de tiu kiun oni devas ĝuste nomi la “usona prokonsulo”. Kvazaŭ ne plu ekzistus internacia juro. Kvazaŭ ni revenus al la epoko de la mandatoj.* Kvazaŭ estus iel normale ke Vaŝingtono nomumas superan oficiron (pensiulan) de la usonaj militfortoj guberniestro de suverena regno...
Decidita eĉ sen konsulti la fantomajn membrojn de la “koalicio”, tiu nomumo de supera oficiro por mastrumi venkitan landon vekas malagrablan memoron pri la iamaj praktikoj dum la epoko de la koloniaj imperioj. Kiel ne pensi pri Clive reganta Hindion, pri lord Kitchener komandanta Sud-Afrikon aŭ pri Lyautey administranta Marokon? Kaj diri ke ni kredis tiajn perfortojn por ĉiam kondamnitaj de la politika moralo kaj de la historio...
Tio tute ne rilatas, oni diras al ni, prefere komparu tiun “transiĝon en Irako” kun la reĝimo de la generalo Douglas MacArthur en Japanio post 1945.
Ĉu tio ne maltrankviligas iom pli? Ĉu ne necesis la atomajn detruojn de la urboj Hiroŝimo kaj Nagasako, mallonge preskaŭ la Apokalipson, por ke Usono decidu nomumi generalon administranto de venkita rivala potenco? En epoko kiam la Organizo de Unuiĝintaj Nacioj (UN) ankoraŭ ne funkciis.
Nu, la UN ekzistas, almenaŭ teorie.* Kaj la invado al Irako fare de la usonaj fortoj (kun iliaj britaj helpantoj) tute ne finis ian trian aŭ kvaran mondmiliton... Escepte se la prezidanto George W. Bush kaj lia ĉirkaŭaĵo konsideras la atencojn de la 11-a de septembro 2001 ekvivalento de tutmonda konflikto...
Certe, la generalo Garner aŭdigis ke tiu okupacio ne estos eterna: “Ni restos la necesan tempon”, asertis li, “kaj ni foriros kiom eble plej rapide.”* Sed la historio instruas ke tiu “necesa tempo” povas daŭri. Post invadi la Filipinojn kaj Portorikon en 1898, sub la altruisma preteksto “liberigi” tiujn teritoriojn kaj iliajn loĝantarojn de la kolonia jugo, Usono tre rapide anstataŭis la antaŭe dominantan potencon. Post subpremi la naciismajn rezistantojn, ili forlasis la Filipinojn nur en 1946, kaj tamen intervenis en la internajn aferojn de la nova regno subtenante, dum ĉiu prezidanta balotado, la de ĝi preferatan kandidaton, inter alie la diktatoron Ferdinand Marcos, kiu okupis la povon de 1965 ĝis 1986... Kaj ili daŭre okupas Portorikon... Eĉ en Japanio aŭ en Germanio, kvindek-ok jarojn post la fino de la milito, la ĉeesto de la usona armeo restas konsiderinda.
Vidante alveni en Bagdado tiun generalon Garner kaj lian skipon de 450 administrantoj, oni ne povis alie ol pensi ke Usono, en tiu ĉi novimperiisma fazo, reprenas sur sin kion Joseph Conrad nomis “la ŝarĝo de la blankulo”. Aŭ kion la grandaj potencoj, ekde 1918, nomis “sankta misio de civilizado” por la popoloj nekapablaj “gvidi sin mem en la aparte malfacilaj kondiĉoj de la moderna mondo”.*
La usona novimperiismo renovigas la romian koncepton de morala dominado — fondita sur la konvinko ke la libera komerco, la tutmondiĝo kaj la disvastigo de la okcidenta civilizacio estas bonaj por la tuta mondo-, sed ankaŭ milita kaj komunikila dominado, super popoloj konsiderataj pli aŭ malpli malsuperaj.*
Post faligo de la fia diktaturo, Vaŝingtono promesis starigi en Irako modelan demokration, kies disradiiĝo sekvigos, impulsite de la nova imperio, la disfalon de ĉiuj aŭtokrataj reĝimoj de la regiono. Inkluzive, tiel asertas s-ro James Woolsey*, iama direktoro de la CIA kaj proksimulo de la prezidanto Bush, de tiuj de Saud-Arabio kaj de Egiptio...
Ĉu tia promeso kredindas? Evidente ne. S-ro Donald Rumsfeld, ministro pri defendo, cetere urĝe precizigis ke “Vaŝingtono rifuzos agnoski islaman reĝimon en Irako eĉ se tio estus la deziro de la plimulto de la irakanoj kaj se tio estus la rezulto de la balotoj”.* Malnova instruo de la historio: la imperio trudas sian leĝon al la venkito.
Tamen ekzistas alia: tiu kiu vivas de la imperio ankaŭ pereos de ĝi.
Ignacio RAMONET
La superbazarismo naskiĝis en Francio en la 1950-jaroj. Tiuepoke, intermetiĝas dek ĝis dek-du perantoj inter la agrokulturisto kaj la konsumanto. La prezo pagita por unu kilogramo da pomoj estas kvarobligita, kiam ĝi atingas la korbon de la mastrumantino. La nutrovaroj estas malfacile troveblaj kaj la prezoj abrupte plikariĝas. La komercistoj profitas de kvazaŭa monopolo. La mendadon trafas la ofertado nur rande de maltolereblo. De tio kelkiuj profitas, por konsistigi maldecajn riĉaĵojn. Disvastiĝas en la publikopinio la ideo, ke estas komercisto tiu, kiu estas prosperiĝinta profitante de la “nigra komerco” kaj pliriĉiĝante malprofite de la konsumanto. Kvindek jarojn pli poste pluas tiu fifamo.
En 1949, S-ro Edouard Leclerc malfermas sian unuan memservejon en Landernau, malgranda urbeto de “profunda” Bretonio. Ĝi ne difineblas kiel “vendsurfacego”: la familia spicejo surfacas nur 50 kvadratmetrojn, kaj unuafoje la kliento mem servas sin. La vitraĵoj de la vendejo estis farbitaj tiamaniere, ke la preterpasantoj ne povas rekoni la vizaĝojn de tiuj konsumantoj, kiuj venas por “malriĉe aĉeti” kaj por profiti de rabatoj je 20% ĝis 70% por kurantkonsumaĵoj.
En Usono samepoke la aŭtomobilo populariĝas. Fakaj komercoj efektiviĝas laŭ memservo en specoj de hangaroj situantaj ĉe la urbobordo. La aĉetontoj havas je sia dispono grandajn puŝĉaretojn, vastajn parkejojn, kaj eĉ benzinpumpilojn. La principo transiras Atlantikon. Ĝin francoj alproprigas al si, aldonante la faman ideon pri “ĉio sub unu nura tegmento”: de la freŝaj produktaĵoj ĝis la mastrumaparatoj.
En 1963, en la Pariza ĉirkaŭurbo estas inaŭgurita la hiperbazaro “Carrefour” *, la unua ververa “vendsurfacego”. Post kelkaj jaroj ĝi fariĝas la revendretego la plej grava en Eŭropo, kaj la duaranga en la mondo. Por pleja bono, sed ankaŭ por pleja malbono, la “francmoda” superbazarismo estas ĵus naskita. Dum unua periodo la tradiciaj komercaj principoj estas obeataj: la aĉetitaj varoj estas revendataj kun profitmarĝeno celanta repagi la kromkostojn kaj la laborpagon de la komercisto. Ju pli rapide renoviĝas la stokoj, des pli amasiĝas la profitoj. Hiperbazaroj kaj superbazaroj grandkvante aĉetas kaj akiras gravajn rabatojn, etparte redonatajn al siaj klientoj. Ekiĝas rondo, kiu kredindas virtoplena, kaj kiu plej alte profitas al la konsumantoj.
Pliiĝas la kvantoj kaj, proporcie al tiuj, pliiĝas la postuloj de la revendistoj kontraŭ iliaj liverantoj, kiujn tiuj revendistoj konstante minacordonas malpliigi iliajn prezojn. La interrilatoj pli kaj pli streĉiĝas. Des pli ke tre rapide la “vendsurfacegoj” postulas (aposterioran) kroman, kaj tute arbitran, repagon. Tio estas la “jarfina rabato” JFR, kiun konsistigas inter 1% kaj 2% de ĉiuj aĉetitaĵoj de la 12 antaŭaj monatoj! Neeviteble kaj senkompate ekturniĝas iu detrua dentoradaro, kiu ne plu haltos....
Superbazaroj kaj hiperbazaroj disvolviĝas. Francio rompas ĉiujn rekordojn de ties denseco en Eŭropo: en malpli ol tridek jaroj la nombro pliiĝas de 200 superbazaroj ĝis pli ol 5000, kaj de unu sola hiperbazaro ĝis pli ol 1200. La vendejoj ne plu aĉetas senpere la varojn, sed ili grupiĝas en aĉetoficejoj, por ankoraŭ pli forte preminflui la marĉandadojn kun siaj liverantoj. La erao de la kunfandiĝoj kaj de la koncentriĝoj finatingas konsistigon de vera merkatoligarkio. Profitante de sia superrega pozicio, la aĉetoficejoj starigas malbanalan moneltrudan sistemon, ĝisnune nekonatan en la tiel nomataj juroŝtatoj: ĉiujare diverskiale ili postulas kroman rabaton je unu ĝis du procentoj. Kelkfoje multe pli. Unika en la mondo tiu impostado, pli konata laŭ la terminoj “komercaj negocaĵoj” aŭ “postaj marĝenoj”, honorarias fakte nur la preskaŭ monopolan situacion, kiun ĝuas la franca superbazarsektoro vidalvide al siaj liverantoj.
Tiu impostado, esence konsistanta el pago de fiktivaj aŭ supertaksitaj servoj, plialtiĝis de 10% antaŭ unu jardeko ĝis 35% kaj poste 40% kaj ankoraŭ 45%, kaj fine amplekse superis la limon je 50% de la prezo de la venditaĵoj, ekstremkaze atingante 60 procentojn komence de la jaro 2002. Ĝi ĉiujare plialtiĝas. La profitegon tiel havitan neniom profitas la konsumanto. Ĝi ebligas la disdonadon de gravaj dividendoj al la akciuloj de tiuj konsumuzinoj. Ĝi utilas ankaŭ por pagi la koruptadon de la politika potenco, kiu kutimas monigi sian subskribon por rajtigi malfermojn de vendejoj. La deviga tiela “vojimposto”, je minimume unu miliono da eŭroj por unu hiperbazaro, kreiĝis fine de la 1970-jaroj. Dum la “Mitterand-jaroj”, altiĝas la aŭkciprezoj, kaj pli kaj pli dikiĝas la “kovertoj”*: enhavante ĝis 1,5 kaj 2 kaj 3 milionojn da eŭroj. S-ro Michel Leclerc, lerta spertulo, cetere publike agnoskas, ke: “La vero devigas diri, ke proksimume la duono de la grandaj vendensembloj estis submetitaj je tiu ŝakrado”.
En tiu sistemo, la liverantoj devas, ne nur rabati siajn prezojn, sed ankaŭ pagi por ĉio: pagi enirrajton por ekhavi referencojn; prezenti al ĉiuj vendejoj de la retego senpagajn varojn okaze de la unuaj liveroj; pagi por ke iliaj produktaĵoj estu montrataj ĉe privilegia situo aŭ ĉe la unua vico de la montromebloj; pagi por financi la vendstimulajn kampanjojn; pagi por aperi en la katalogoj; pagi okaze de la instalo de novaj vendejoj; pagi okaze de la riparo aŭ de la plibeligo de malnovaj vendejoj; pagi eĉ por ke estu al ili pagotaj iliaj propraj fakturoj. Pagi kaj ree pagi....Pagi ne plu sciante la kialon, ĉar estas plu neniu rilato de la pagota prezo kun la realo de la servo farita de la revendisto al ties liveranto. Tiagrade ke, en majo 2002, iu tre mediatkonata franca revendisto unuafoje lanĉis masivan informkampanjon, subagnoskante la fenomenon de senkaŭza fakturado.
La francaj deputitoj identigis pli ol 500 motivojn pretekstitajn de la aĉetoficejoj, por tiel postuli kromajn avantaĝojn de iliaj liverantoj. Tiuj-ĉi troviĝas antaŭ simplega elektebleco: ĉu submetiĝi, ĉu esti “senreferencigitaj” (vidu la ĉi-postan artikoleton pri “la moneltrudo de la referecdono”), tio estas konservi siajn nevendotajn produktaĵojn kaj fermi siajn produktejojn! La bonegaj parlamentaj raportoj prezentitaj al la Francia parlamento (nacia asembleo) en 1995 kaj en 2000 elmontras, ke la politika potenco havas bonegan scion pri la vasteco de la mallojalaj faroj de la superbazarsektoro. Tamen unu el tiuj raportoj senpove konstatas, ke: (“La rilatoj inter la produktantoj de konsumaĵoj —
‣ 70000 entreprenoj, 400000 agrokulturistoj — kaj la 60 milionoj da konsumantoj similas la trapason en la ujkolo de sablohorloĝo. Ĉe la aperturo kvin grupegoj de revendistoj kontrolas la vendon de pli ol 90% de la amaskonsumaĵoj”). Kelkaj liverantoj posedas referencojn ĉe nur unu aŭ du aĉetoficejoj, kio tiom pli malbonigas ilian dependecon.
Tro longtempe profitinte de la sistemoj de kaŝitaj financadoj organizitaj de tiuj retegoj, la franca politika potenco ankaŭ tiukaze kapitulaciis.
La amaskomunikiloj ne multe pli entuzismiĝas, por priparoli tiun tiklan temon. (“Ĉu la graveco de la reklamaj enspezoj devenantaj de la superbazarsektoro klarigas la singardon de iuj kolegoj?”), sin demandas Philippe Cohen en (“Marianne”) * Pro tio ke ĝi tiel starigis la demandon pri la respondeco de la vendsurfacegoj en la kuro al la malpliigo de la kostoj okaze de la bestfaruna afero, tiu semajngazeto estis elpelita el la reklamkampanjoj de la superbazarsektoro. Ĉu tial estas mirige, ke la presgazetaro, iĝinte simpla “reklamportilo” laŭ la reklamista slango, nun kontentigas sin malprecize vortigi postsekvojn — alilokigojn, maldungojn, senindustriigojn — de iuj faroj, zorge atentante neniam ilin kunligi al iliaj realaj kaj profundaj kaŭzoj?
La kontinua pliigo de la procento de la “posta marĝeno” katastrofe konsekvencas al la entreprenoj. Tiuj-ĉi iom post iom troviĝas senigitaj je siaj rimedoj investi kaj financi sian esploradon kaj sian kreskadon, kaj tial ili estas altruditaj sin helpi per alilokigoj. La perantoj certe malaperis, sed ankaŭ kun ili malaperis la oficoj de ili ofertitaj. Laŭskeme, nuntempe en prezo estas plu nur du esencaj komponantoj: la pago de la liveranto (agrokulturisto aŭ industria entrepreno) pli kaj pli kunpremita, kaj tiu de la revendisto, kiu “detranĉas por si la porcion de la leono”. * La kvin aĉetoficejoj, dispartigantaj inter si la Francian merkaton, treege respondecas pri la malapero de la “proksimloka komerco”, pri la dispremo de la homdimensia agrokulturo (kaj sekve pri la dezertigo de la kampara spaco), pri la industriaj alilokigoj kaj pri la masivaj importoj.
Samtempe, malaperas la konkurenco, kaj ŝrumpiĝas la elektebleco de la konsumanto, samritme kiam realiĝas novaj koncentriĝoj. Tiu inferna spiralo finatingis iun malpliiĝon de la kvalito de la produktaĵoj kaj iun konsumadon laŭ du modoj. La plej malriĉaj konsumantoj devas kontentigi sin per tio, kio estas al ili ofertata laŭdire “malplej multekosta”: la amasbredita kokido je 1,5 eŭro por unu kilogramo, la viando de sentaŭgaj bovinoj, la tomatoj forcitaj en serumo, kaj eĉ — ĝis aprilo 1999 — la kortobirdoj nutritaj per la kotoj de akvoelpurigejoj. Tiuj sennaturaĵoj tamen lasas gravajn marĝenojn al tiuj, kiuj eksponas ilin sur siaj montrobretoj. Fakte, tute ne malkaraj, ili estas ege multekostaj: ĉu ankoraŭ eblas paroli pri “kunpremita prezo”, dum unu kilogramo da tomatoj aĉetita je 0,30 eŭro al la agrokulturisto estas revendita je 1,20 eŭro al la konsumanto, kio estas kvarobligo kiel en 1949.
Rabinte la plejmulton de la sektoro de la nutraĵaro, nesatigite, la franca superbazarismo ekatakas la merkatojn de la flankfarmacio, de la kuraco, de la sanigo, de la beligo, de la komuniko, de la komputiko, de la juveloj, de la floroj, de la vinoj, de la biletvendo, de la vojaĝoj, de la manfaraĵoj, de la aŭtomobiloj, de la banko, de la asekuro, de la servoj, de la interreto, de la sportoj, kaj eĉ de la stirtrejnado. Jam la unua franca juvelisto nomiĝas Leclerc, kaj la unua franca fiŝoŝipekipisto nomiĝas Intermarché.
En Francio, pli ol unu litron da benzino el du litroj pumpas vendsurfacego. La franca aŭtomobilaro duobliĝis inter 1975 kaj 1995, dum samperiode la nombro da benzinvendejoj malpliiĝis de 47500 ĝis 18500. En dudek jaroj malaperis tridek mil tradiciaj vendstacioj, kiujn anstataŭis trimil vendstacioj en vendsurfacegoj. Nuntempe 500 benzinvendejoj estas ĉiujare fermitaj. Nu, por la sama pumpita volumeno unu vendsurfacega stacio laborigas la kvinonon de dungitoj.
Tiuj riĉegaj superbazarretegoj, kiuj riĉegigis siaj kreintojn kaj siajn akciulojn, pretiĝas, per samaj metodoj sed kun dekobligitaj rimedoj, konkeri Eŭrop-Union, la orienteŭropajn landojn, la sudamerikajn landojn, la sudorientaziajn landojn, kaj eĉ Ĉinion. Nun planedskale prepariĝas ververa diktatoreco de la superbazarismo super la produktantaro kaj la konsumantaro.
Ni studu la ekzemplon de eta entrepreno, kiu fabrikas tabuletojn da ĉokolado. Ĝia gamo konsistas el kvin malsimilaj produktaĵoj: ĉokolado nigra, blanka, lakta, avelumita, migdalumita. Ĝi ofertas ege altkvalitajn produktaĵojn, ĝi ĝuas bonegan reputacion. Kaj ĝi decidas ekpaŝi al revendado en vendsurfacoj egaj kaj mezaj VEM.Ĝi inklinas al tio des pli, ke pro sia malfortiĝo la tradicia komerco ne plu ebligas, ke ĝi serene antaŭvidos sian estontecon malgraŭ sia propra kapableco. Vidalvide al ĝi prezentiĝas ŝajne neesperebla debito: potenca retego grupiganta 1500 superbazarojn kaj 200 hiperbazarojn.
Tiam komenciĝas la malagrablaj surprizoj. La entrepreno devos pagi al la aĉetoficejo, por la nura referencdono de siaj kvin ĉokoladtabuletoj, en ĉiu superbazaro po 150 eŭrojn por ĉiu produktaĵo — 750 eŭrojn por la kvin specoj-, kio sumas je 1.125.000 eŭroj por la 1500 superbazaroj de la retego. Por la 200 hiperbazaroj de la retego, la entrepreno devos elspezi po 750 eŭrojn por ĉiu produktaĵo en ĉiu hiperbazaro, tio estas po 3750 Eŭroj por la referencdono de la gamo en ĉiu hiperbazaro, tio estas 750.000 eŭroj por la tuto de la 200 hiperbazaroj de la retego. Entute tiamaniere tiu operacio kostas je 1.875.000 euroj — pli ol 12 milionoj da frankoj — pagotaj sen iu ajn garantio pri mendo, pri kvanto, pri pludaŭro de la komercaj rilatoj. Kiam estas subskribita la ĉeko, la mekanismo de moneltrudo senkompate ekfunkcias, povante igi al la malapero de la entrepreno, kaze de ....”senreferencigo”.
Tiamaniere tute ĵuse, al famkonata entrepreno de la nutraĵfako estis depostulitaj 2 pliaj procentoj por “posta marĝeno”. Atinginte la limojn de siaj eblecoj, ĝi ne povis prikonsenti unu kroman rabatan centimon. Por tion sankcii, la du unuarangajn produktaĵojn de ĝia gamo ne plu mendis la aĉetoficejo. Du fabrikoj devige fermiĝis. Estiĝis, en tiu bela familia entrepreno, nek postulado de akciuloj, nek malcedemaj usonaj pensifondusoj. Estis nur la postuloj de la aĉetoficejoj de la franca superbazarismo, kies nesatigebla voremo de profitoj konsistigas minacegon por la ekonomio.
En 1944, la Konferenco de Bretton Woods starigis la Internacian Monfonduson, la Mondan Bankon, la or-etalonon kaj la konverteblecon de la dolaro je 35 dolaroj por unco da oro. La famo de John Maynard Keynes pro sia impona komentario pri la Traktato de Versajlo en 1919* kaj liaj originalaj teoriaj proponoj por liberiĝi el la Granda Depresio, gajnis por li la estrecon de la brita delegacio. Kiel Robert Skidelsky* skribas en sia trilogio, Keynes tie alfrontis la usonan Fiskon kiu deziris nepre altrudi striktan financan dependecon al bankrotonta Granda Britio. Dum la milito mem, Prezidanto Franklin D. Roosevelt solvis la problemon per pruntedona-ludona provizado. Sed la konsilisto de la brita registaro devis alfronti multe pli grandajn demandojn pri la postmilita mondordo. Lia rezisto al hegemoniaj postuloj povus ankoraŭ servi al ni kiel fonto de inspiro.
Por la postmilita mondo, Keynes antaŭvidis sistemon en kiu grandaj nacioj ne devus rigardi la plenumon de komercaj konvencioj kiel pli grava ol la celon de socia progreso, precipe plena dungiĝado. Libera komercado kunekzistus kun sistemo de malavara protekto subtenata de internaciaj financaj institucioj. Kerna aspekto de tiu sistemo estus “kredita alĝustigo”. Oni altrudus embargon sur landojn kun favora komercosaldo, kaj ne sur tiujn, kiuj havas saldon deficitan. Tio devigus al la unuaj aŭ akcepti diskriminacion kontraŭ sia eksterlanda komerco, aŭ plilarĝigi siajn internajn merkatojn por ensorbi pli da importaĵoj. Dume, debitoroj rajtus utiligi krediton en internacia kvitigejo subtenata de kompensa mekanismo kaj internacia rezerva valuto — la bancor.
La usonanoj malakceptis kian ajn tian ordon. En la tiama mondo, superregata de la ĉionvenka supereco de la usona manufaktura industrio, ilia idealo estis laissez-faire kaj la or-etalono. Internacia sistemo de elpagado kiu kalkulas kun la interesoj de debitoroj estis tiel fremda al la pensmaniero de Wall Street kiel prizono estrata de prizonuloj. Ŝuldoj kiujn oni prenis sur sin hieraŭ, nepre estu elpagitaj morgaŭ. La riĉuloj estis regontaj la postmilitan financon. Kaj tial la usonanoj konsentis pri Internacia Monfonduso kaj Monda Banko de multe pli tradicia speco ol tiu, kiun Keynes esperis, kun kelkaj cedaĵoj. Cetere, li opiniis netolereble severa la kondiĉojn de prunto, kiun Usono donis al Britio en 1945.
Post iom da tempo, du okazaĵoj malstreĉis la situacion de Britio. Unue, la Malvarma Milito kunportis la Marŝalan Planon kaj grandan kaj relative malavaran mezuron da materiala kaj financa asisto. La soveta militominaco al Okcidenta Eŭropo eble estis (kaj efektive ja estis) troigita, sed la sovetaj modeloj de ekonomio kaj politiko tute ne estis senvalorigitaj tiutempe. La soveta defio plifortigis la postmilitan rekonstruon kaj, en la socia sfero, la efektivigon de farendaj demokratiaj reformoj*.
En Usono okazis restrukturado, parte bazita sur la militistaro, sed multe pli sur la efikoj de ĉi tiu novstila Nova Disdono kaj, poste, sur la socialaj reformoj de la “Granda Socio”* (sociala asekuro, sistemo de san-asekuro Medicare, helpo por loĝigo kaj edukado kaj kredita aĉetado). Ĉi tio modifis la usonan familian konsumadon kaj transformis Usonon en kejnsan lokomotivon por la cetera mondo. Dum tiu tempo realiĝis internacia konverĝo. La kreskoprocento de la malriĉaj landoj superis tiun de la riĉaj.
En la 1970-aj jaroj tamen, ĉi tiu situacio finiĝis kiam la komercaj bankoj reproprigis al si la regon de financo por evoluigo. Sed nur kelkaj jaroj sufiĉis por pruvi, ke Keynes estis prava. Jam de la 1980-aj jaroj tio, kion la ekonomikisto Walt Rostow nomis la “barbara kontraŭ-revolucio” estis jam delonge lanĉita. La tuta sistemo de financo por evoluigo malfunkciis tiel, ke la evolulandojn inundis spekulacia malstabileco kaj la ŝuldo-krizo.
Brazilo estas modela kazo. Jen lando kun proksimume 250 miliardoj dolaroj da ŝuldoj, kun ekonomio en profunda regreso kaj kun favora komercosaldo. La kejnsa rimedo estus klara. Por ke la lando evoluu, ĝi klopodu atingi plenan dungiĝadon dum ĝi penas redukti sian favoran komercosaldon helpate de konvena financado kaj subtenate de la sistemo de internaciaj rezervoj. Male, la hodiaŭa IMF havigas al ĝi prunton de 30 miliardoj dolaroj sub la strikta kondiĉo, ke Brazilo subpremadu sian internan postuladon. Ĉi tiu ne estas nura prunto; ĝi estas metodo por prizorgi la kreditorojn ĝis la tempo kiam ekestiĝos novaj eblecoj investi aliloken.
Cetere, Brazilo tiom ricevas nur pro tio, ke ĝi estas granda lando kun vere maltrankviliga ŝuldaro kaj kie eksupriĝis eventuale minaca maldekstrularo. Argentino, kies politikaj fluoj ankoraŭ malfacile distingeblas, ricevis multe malpli, malgrau la fakto ke dum la tutaj 1990-aj jaroj ĝi estis prezentita kiel modelan landon de liberaliĝo, kontraste kun Brazilo*. En ĉi tiu financa loterio, Turkion trafis simila sorto: modela liberaliĝanto, superŝarĝita de ŝuldoj, kaj tamen helpata nur laŭ sia strategia graveco kaj kunlaboro pri la milito kontrau Irako. Koncerne la tragedion de financa liberaliĝo en Rusio, tio estas tiel bone konata, ke ĝi ne bezonas komenton ĉi tie*.
Bedaŭrinde, malmultaj evolulandoj imitis Ĉinion kaj atingis prosperon adoptinte merkantilismajn politikojn kaj strategiojn de planado. Ankoraŭ ne montriĝis, ĉu la prospero de Ĉinio supervivos ĝiajn lastatempajn sindevontigojn liberaliĝi laŭ la postuloj de la Organizo de Monda Komerco (kaj, cetere, ĉu Ĉinio plenumos tiujn sindevontigojn). Hindio, kiu daurigas limigojn je kurzoj kaj la fluoj de kapitalo, estas en meza situacio ekde la fruaj 1980-aj jaroj, kun kreskado malrapida sed konstanta.
Kaj fine, Eŭropo. Tie ekonomia superŝtato estas starigita, kiu ligixgis al antaŭ-kejnsa koncepto de siaj kapabloj kaj respondecoj. Konforme al la Pakto pri Stabileco kaj Kreskado, la landoj de Eŭropo devas teni siajn buĝetajn deficitojn malsupre de sojlo kiu estas la sama por ĉiuj, preskau ĉiakoste, kaj precipe sen konsidero de siaj procentoj de senlaboreco (esceptinte la okazon de reala kaj profundega regreso), kaj de siaj investobezonoj. La Centra Banko de Eŭropo rajtas fiksi interezoprocentojn por atingi celojn, kiujn sole ĝi prijuĝas (la stabileco de prezoj havas la prioritaton super ĉiuj aliaj celoj).
La registaroj de la plej malriĉaj regionoj de Eŭropo ne povas sin izoli de ĉi tiu kadro por industriigi sin kiel Ĉinio faris. Ili ne povas pli deprunti por financi siajn kontribuaĵojn al la eŭropa evoluigo, kontraste kun la administracioj de urboj kaj ŝtatoj en Usono, kiuj rajtas fari buĝeton specife por garantii siajn longatempajn elspezojn por ekipaĵoj. Ili ankaŭ eĉ ne povas sin turni al kejnsiaj mekanismoj de makroekonomia stabiligo* krom kiam ekestiĝas absoluta neceso, nek devaluti por protekti la konkurenceblon de siaj industrioj. Tial, ili dependas de spezoj el la buĝeto de la Komunumo. Tiuj ja estas gravaj por la plej malriĉaj regionoj sed ne sufiĉas por kontribui al la makroekonomia stabiligo de grandaj landoj kun malaltaj enspezoj kiel Hispanio kaj Grekio, eĉ sen mencii la novajn kandidatojn por integriĝo en la Eŭropan Union.
En la ekaperanta eŭropa regreso, ĉi tiuj malegalecoj neeviteble fariĝos pli malbonaj. En Eŭropo hodiaŭ, kiel en la Atlantika Alianco de 1945, la potenco de la kreditoroj estas absoluta. Kaj, kiel Keynes prognozis en 1944-45, tiu potenco sin montras ekonomia katastrofo.
Malsame de la Eŭropa Unio, Usono ne estas trafita de iuj el ĉi tiaj problemoj, profitante ĝis nun de tri faktoroj. Unue, la statuso de la dolaro kiel la rezerva valuto de la mondo ebligis, ke Usono ankoraŭ vivu bone malgraŭ la konstantaj deficitegoj de sia spezobilanco.
Due, Usono delonge profitas pro sia statuso de rifuĝejo por financaj investantoj fuĝintaj de la malstabileco, nepotismo kaj korupto en aliaj mondopartoj — praktikoj, cetere, kiujn Usono estas vole nutrinta.
Fine, oni nepre notu, ke la internan politikon de usono ĉiam gvidis fundamentaj kejnsaj principoj. Ilian influon oni sentas je tri niveloj: la pragmata sinteno de la registaro kaj la Kongreso en tempo de ekonomia malrapidiĝo (imposto-reduktoj); la egale pragmata konduto de la Usona Banko de Rezervoj pro la sama kialo (malpliigoj de interezoprocentoj sen tro zorgi pri eventualaj efikoj sur prezojn); kaj ampleksa sistemo da ŝtataj subtenoj, plejparte per diskretaj garantioj por depruntoj kaj kreditoj por importaĵoj, ĉiuj destinitaj por stimuli konsumadon fare de domanaroj, precipe en la sferoj de domkonstruado, kuracado, edukado kaj pensioj.
Sed la estonto de ĉi tiuj usonaj avantaĝoj povus esti necerta. La privilegia statuso de la dolaro verŝajne ne estas tuj malaperonta. Sed sur ĝin povus efiki la ekapero de la eŭro, la profundiĝanta krizo en Japanio, kaj la malbonfamo kiu estas trafinta la eksterlandan politikon de Usono. La usonaj valorpaperaj merkatoj jam ne havas senmakulan reputacion pro la krimaj praktikoj de iuj entreprenoj, kontadaj fraŭdoj, la malfortiĝo de efika reguligo kaj la efiko sur la borson kiam la retkomerca veziko krevis. Aldone, troa malcentralizo transdonis la respondecon pri granda parto de la sociala elspezado al regionaj instancoj (ŝtatoj kaj municipoj), kiuj de nun devos fari severajn detranĉojn kiam la daŭranta regreso multege malpliigos siajn rentojn.
Se la internaciaj riĉaĵoj komencos adiaŭi la usonajn marbordojn, tio malkaŝos ĝian malfacilecon provizi siajn proprajn bezonojn. Tio povus havi gravan efikon sur la internan postuladon, kies disfalo baldaŭ alportos sekvaĵojn al la eksportoj de landoj kiuj dependas de la usona merkato. Tio, siavice, efikos sur ilian kapablon pagi iliajn ŝuldojn. Tia disfalo ne povas ne efiki negative sur la krediton kaj reputacion de usonaj financaj institucioj kiuj gardas la internacian financon kaj la dolaron. Krizo el tia sinsekvo eble ne estas tuj okazonta sed ĝi estas, tamen, konsiderinda. Se oni enkalkulas la militon en Irako kaj nukleajn streĉecojn kaj necertecojn aliloke, ne estas certe, ke Usono daŭre ŝajnos sekura rifuĝejo.
Ĉi tio starigas demandon. Ĉu la pozicio de Usono hodiaŭ vere havas nenion komunan kun tiu de Britio en 1944 kaj 1945? Ĉu ne montriĝas milita supersindevontigo, malfortighinta kapablo eksporti, longa tempodaŭro de mona hegemonio kiu nun ŝajnas minacata, kaj iluzioj pri la neceso interveni en internaciajn aferojn?
Kompreneble, la anoj de la milito-konsilantaroj en Vaŝingtono hodiaŭ ne povas koncepti, ke ilia imperio povus esti fondita sur financa flusablo. Eĉ en Usono, tamen, politika ŝanĝiĝo eblas per ĝenerala elreviĝo pri la naciaj politikaj celoj. La usonanoj ne estas aparte militemaj kaj ilia pacienco pri militaj devontigoj estas proksime ligita al la tiurilata kosto. Ili sendube preferus redoni al la militistaro unuavice defendan rolon kiu ebligus, ke komenciĝu la rekonstruo de la usona ekonomio laŭ pli pacema maniero, ene de renovigita kadro de kolektivaj sekureco-interkonsentoj. Sed tio ankoraŭ dependus de tio, ĉu la internacia financa medio ne tro limigos ilian kapablon mobilizi tiucele rimedojn.
Eble estas vane tiel frue imagi tian foran eventualaĵon. Sed se ĝi efektiviĝos, la usonanoj — kune kun reprezentantoj de la cetera mondo — bezonos la saĝan sintenon de la civitanoj de nova centro de financa aktivado. Preskaŭ certe, tiu troviĝos sur la kontinento de Eŭropo. Kiam la tempo venos, antaŭ ĉio la eŭropanoj nepre evitu la eraron de la usonanoj en 1945, nome transdoni kernajn decidojn kaj instituciojn al homoj kun la mensoj de bankistoj.
JAMES GALBRAITH
La fino de la bataloj en Irako markas etapon en la redifinado de la internacia arkitekturo. Diskutiĝas pri tio la loko de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de la internacia juro (vd Anne-Cécile Robert: Internacia justico, politiko kaj juro), la respektivaj roloj de Eŭropa Unio (vd Bernard Cassen: Eŭropa Unio malsana je atlantikismo), de Rusio kaj Usono, tiu de la G8 kaj de la novliberala tutmondiĝo (vd Gustave Massiah: La G8, tre kontestata klubo de riĉuloj) kaj James K. Galbraith: La monda ordo laŭ John Maynard Keynes.
La nova ordo estas markita per la restarigo de protektoratoj — termino tiom koloniisma ke ĝi estis tabua post la unua mondmilito (vd Catherine Samary: En la postmilita ĥaoso — Protektoratoj por mastrumi la venkon).
De Bosnio ĝis Afganio, landoj estas metitaj sub kuratelon. En Bagdado, post milito farita sen la UN kaj kontraŭ la plimulto de la regnoj kiel kontraŭ la monda opinio, instaliĝas administracio gvidata de usona eksgeneralo. Malgaŭ sia milita venko, Usono stumblas super neantaŭviditaj obstakloj ligitaj kun la brutala maniero per kiu ĝi atingis siajn celojn.
Aliĝu al la konkerintoj! Ĝis nun marĝenigitaj de la ondego de la eŭropa opinio decide kontraŭ iraka aventuro, kelkaj voĉoj nun admonas la “pac-tendaron”, kies fiaskon, laŭ ili, signas la eniro de la usonaj trupoj en Bagdadon, ke ili konfesu sian mispaŝon. Daŭrigante sian pozicion, Parizo riskas izoliĝi, kaj la francaj entreprenoj resti ekstere de la kontraktoj pri rekonstruado, ja eĉ bojkotataj en Usono. Submetiĝo estas, laŭ ili, la sole honora eliro. Ne gravas ke la milito estis evidenta perforto de la internacia juro, lanĉita sen permeso de la Unuiĝintaj Nacioj, la forto tranĉis, ni rapidu helpi la venkon!
Ĉu la eniro de la usonaj tankoj en Bagdadon devus konduki nin al modifo de la analizoj kiuj validis antaŭ la 20-a de marto 2003, la dato de ekmilito? Kiu povis dubi pri tio ke Usono, malŝparanto de 45% de la mondaj armad-elspezoj, dispremos Irakon, elĉerpita de dek-du jaroj da embargo, malarmita de la Unuiĝintaj Nacioj kaj kiu dediĉis al sia armado du milonojn de la sumo kiun Vaŝingtono donas al la sia? La misproporcio de la rimedoj okulfrapas tragike en la bilancoj: Usono perdis 125 soldatojn kaj Britio 30. La plimultoj de la analizistoj samopinias pri la morto de dekmiloj da mortigitaj irakaj soldatoj, inter 2.000 kaj 3.000 estis mortigitaj dum unu sola tago en Bagdado. Tiu venko parencas pli al palombo-pafado ol al heroa faro.
En Nadjaf, rakontas kolonelo Woody Radcliff, la irakaj batalantoj eliris el fabriko kaj, “ondo post ondo, ili venis direkte al niaj trupoj kun AK-47 kaj ili estis ĉiuj mortigitaj”. La komandanto diris: “Ne estas justa, tio estas freneza. Ni frapu la konstruaĵon kun aviadila subteno kaj ni likvidu ilin ĉiujn unufrape”. Soldato komentis: “Mi ne havas pli bonan vorton, sed mi sentas min preskaŭ kulpa pri masakro. Ni oferis amason da homoj, kaj mi demandas al mi, kiom da ili estis senkulpaj. Ni estas malpli fieraj: Ni gajnis, sed kiompreze?”*
Jen revenis la “benita tempo de la kolonioj”, kiam la “civilizitaj” dispremis la “barbarojn”. En 1898, en Omdurman, Sudano, la britaj trupoj, helpate de egiptaj, alfrontis la ribelulojn kiuj liberiĝis el la eksterlanda kuratoreco. Dek-unu mil sudananoj estis mortigitaj, dum la anglaj-egiptaj trupoj — neniu kuraĝus paroli pri “koalicio” — perdis nur 48 homojn. Sed, se la brita imperio asertis voli restarigi la ordon, ĝi almenaŭ ne pretendis eksporti la demokration; ĝi ankaŭ ne ridindigis sin elvokante la danĝeron kiun la sudanaj militistoj reprezentas por Londono...
La milito kontraŭ Irako estis mallonga, sed certe ne ĝojiga. Estas ankoraŭ tro malfrue por bilanci la civilajn perdojn — 2.000 kadavroj estis “listigitaj”, sed kiom kuŝas sub la ruinoj? Aparte de la uzo de armiloj kun malriĉigita urano — kies efikoj montriĝos dum jardekoj, kiel la senlaŭbigiloj uzitaj de Usono kontraŭ la arbaroj en Vjetnamio daŭre viktimigas sennombrajn homojn-, aparte de ĵetado de fragmentiĝaj bomboj en urbaj zonoj, la konduto de la marines montris la grimacan vizaĝon de la “civilizacio”.
Jen la 7-a de aprilo. La tria bataliono de la 4-a regimento de marines alvenas al la periferio de Bagdado. La fotisto Laurent Van der Stockt, “enigita ĵurnalisto”, rakontas: “Malgranda blua kamioneto direktiĝas al la kolono. Tri admonaj pafoj, ne tre celitaj, devus haltigi ĝin. La veturilo daŭrigas, returniĝas, veturas en ŝirmejon, kaj revenas malrapide. La marines pafas. Estas konfuze, ili fine pafas de ĉie. (...) Du viroj, unu virino, estas prisemitaj de kugloj. Jen la minaco. Dua veturilo venas, la scenaro ripetiĝas. la pasaĝeroj estas seke mortigitaj. Avo iras malrapide per lambastono sur la trotuaro. Ili mortigas ankaŭ lin.” Kaj la ĵurnalisto resumas: “Mi rekte vidis dek-kvinon da mortigitaj civiluloj en du tagoj. Mi konas sufiĉe la militon por scii ke ĝi estas ĉiam fia, ke la civiluloj estas ĉiam la unuaj viktimoj. Sed tiel, tio estas absurda.”* Tio ne estas absurda, tio estas militaj krimoj...
Sed ĉu la nombraj viktimoj ne estas la prezo de la “liberigo” de Irako? Certas ke la irakanoj kontentas pro la fino de la diktaturo de Saddam Jussein, la plej sanga de la regiono. Des pli ke, por ili, la 20-a de marto estis nur etapo de senfina milito kiu, ekde 1991, torturas ilin: permanentaj bombadoj kaj mortigaj sankcioj, kun siaj sekvo de mortoj, de malhavo, de malespero.* Ili sopiris la finon de tiu premsonĝo, reveni en “normalan” mondon. Tamen, la violento de la bombadoj, kiuj detruis jam fragilajn infrastrukturojn, kaj la konduto de la usonaj trupoj vigligis maltrankvilojn kaj demandojn: pri la intencoj de Vaŝingtono, pro la riskoj de la ĥaoso, pri la minacoj de religiaj kunfrapiĝoj... Nenie la “liberigantoj” estis akceptitaj triumfe...
Tiom ke la Pentagono devis organizi televid-efektan eventon: la detruon de la statuo de Saddam Hussein sine de la ĉefurbo, la 9-an de aprilo 2003. Tiuj bildoj rondiris tra la mondo, malgraŭ la eta miso de la stelita flago kovranta la kapon de la diktatoro, rapide anstataŭigita per la iraka flago. Emocie, s-ro Donald Rumsfeld, ministro pri usona defendo, proklamis ke tio memorigis al li la falon de la berlina muro! Li forgesis precizigi ke la malmuntado de Saddam Hussein estis farita de la usonaj fortoj en ĉeesto de homamaso de irakanoj kiujn ne estis pli ol... cento, malpli ol la ĵurnalistoj ĉeestantaj por senmortigi tiujn minutojn... Tiujn bildojn de la vastega placo de Bagdado malplena, kun la escepto de la tankoj kiuj gardis la eniron, kiu montris ilin?...
La “spontanea ĝojo” de la iraka popolo devis tamen kamufli la disfalon de la motivoj elvokitaj de Vaŝingtono por lanĉi sian agreson. Dum monatoj, la usona registaro faris la serĉadon de la amasdetruaj armiloj la standardo de sia krucmilito kontraŭ Bagdado. Tiuj armiloj, kamuflitaj, minacis, laŭ ĝi, rekte la koron de Usono. Kaj la pruvoj abundis. Tiel, la prezidanto Bush klarigis, en sia parolado pri la stato de la Unio la 28-an de januaro 2003, ke Irako provis aĉeti 500 tunojn da uran-okcido de Niĝerio, kiuj povas servi al konstruado de atomarmilo. La ŝtatsekretario Colin Powell donis dokumentojn al la Unuiĝintaj Nacioj (UN) por apogi tiujn akuzojn.
La 7-an de marto, la tuta konstruaĵo disfalis. La ĝenerala direktoro de la Internacia Agentejo pri Atomenergio, Mohamed ElBaradei, anoncis ke la disponigitaj dokumentoj entenis maldelikatajn falsojn... Engaĝitaj ekde 1997 en kampanjoj de misinformado pri Irako, la britaj sekretaj servoj estas ĉe la origino de tiuj falsoj.* Ne gravas! La usonaj amaskomunikiloj apenaŭ mencias tiujn malkonfirmojn, kaj pli ol 40% de la usonanoj restis konvinkitaj, ĵus antaŭ la ekmilito, ke Bagdado posedas la atoman armilon...
La iraka armeo uzis nek kemiajn nek bakteriologiajn armilojn dum la milito, eĉ ne kiam la reĝimo venis al sia fino; la usonaj trupoj ĝis nun trovis nenion sufiĉan por pravigi militon kaj dekmilojn da viktimoj. Kaj Vaŝingtono kontraŭas la revenon de la inspektisotoj de la UN en Irakon, tamen laŭleĝe necesan por la tuta forigo de la sankcioj. La prezidanto Bush certe kalkulas refoje kun s-ro Blair por ke tiu komplezu lin per fabrikado, en la fermita rondo de la koalicio, de novaj “pruvoj”...
La ligoj inter Al-Qaida, la organizo de s-ro Usama Ben Laden, kaj la iraka reĝimo servis por meti la kampanjon kontraŭ Irako en la tirkeston de la “milito kontraŭ la terorismo”. La CIA mem ne kredis tion, sed 44% de la usonanoj pensas ke certaj aŭ la plimulto de la aer-piratoj de la 11-a de septembro 2001 estis irakanoj; kaj 45% asertas ke Saddam Hussein estis persone implikita en tiuj atakoj.* Tiuj sondaĵoj konfirmas ke, eĉ en malfermita socio, la manipulado disvastigita de la amaskomunikiloj povas komplete falsi la debaton kaj senigi la demokration je ĝia senco.
Ekzistas ja efektive komuna trajto inter s-ro Usama Ben Laden kaj la iama prezidanto Saddam Hussein, trajto kiun la irakanoj konas delonge: la du viroj estis, en la a1980-aj jaroj, por Usono strategiaj aliancanoj; neniu el ambaŭ fariĝintus tiom danĝera se li ne profitus de helpo, materia kaj politika, de la sinsekvaj usonaj registaroj. La subteno de Vaŝingtono al la afganaj muĵahidenoj, al la arabaj volontuloj rekrutitaj por batali kontraŭ la soveta okupacio, kaj aparte al s-ro Usama Ben Laden, estas konata.* La rilatoj inter s-ro Saddam Hussein kaj Vaŝingtono estas pli malnovaj.
Laŭ la biografoj de la diktatoro, liaj unuaj kontaktoj kun la CIA okazis en la 1960-aj jaroj, kiam la junulo estis rifuĝinto en Kairo. En februaro 1963, puĉo renversas la progreseman reĝimon de Abdelkrim Kassem. La ĉasado al demokratoj kaj komunistoj faras milojn da viktimoj. Urĝe reveninte en la landon, Saddam Hussein partoprenas en tio, mortigante kaj torturante propramane. La listoj de malliberigendaj personoj estis liveritaj de la CIA — tiu faris same poste, en 1965, en Indonezio, kie la antikomunista subpremo saldiĝas per 500.000 mortoj... De tiu malnova interkonsento datas la onidiro en la araba mondo ke Saddam Hussein estas... agento de la CIA. La komplot-teorioj havis ĉiam certan sukceson en Proksim-Oriento...
La alianco inter la Baas kaj la registaro de Reagan ampleksiĝas en la jaroj 1980. La homo kiu inaŭguris ĝin ne estas alia ol s-ro Donald Rumsfeld, kiu iras al Bagdado en decembro 1983 por premi la manon de la estonta “Hitlero”: Irako malaperas de la listo de la ŝtatoj subtenantaj la terorismon, la diplomatiaj rilatoj inter ambaŭ landoj restariĝas, Vaŝingtono alportas militan subtenon al Bagdado en ties lukto kontraŭ la “islama revolucio”. Usono scias tamen ke, perfortante internaciajn konvenciojn, la iraka armeo uzas kemiajn armilojn kontraŭ Irano. En 1988, kiam tiu armeo gasumas la kurdojn — mortigante milojn en Halabja-, la usona ŝtatdepartemento subtenas kampanjon de misinformado por provi doni la respondecon al Teherano.*
La situacio ŝanĝiĝas kun la iraka invado al Kuvejto, en aŭgusto 1990. Tamen, kiam, en februaro-marto 1991, la loĝantaroj de la sudo kaj la kurdoj ribelas kontraŭ la reĝimo, la usona armeo lasas ilin dispremi, ĉar Vaŝingtono deziras la falon de Saddam Hussein, ne tiun de la reĝimo. S-ro Colin Powell, tiam ĉefo de la stabo, klarigis tion en 1992: “Ekzistas romantika vidpunkto laŭ kiu, se morgaŭ Saddam Hussein estus renversita de buso, jefersoneca demokrato estus preta organizi elektadojn.” [Multaj personoj estus indignitaj] “se ni irintus ĝis Bagdado kaj se ili vidus usonajn soldatojn patrolantajn en la ĉefurbo du jarojn poste serĉante iun Jefersonon.”* La irakanoj memoras tion, aparte la ŝijaismaj loĝantaroj, aparte viktimiĝintaj de la subpremo. Kaj kompreneblas iliaj duboj pri la demokrataj proklamoj de la novaj mastroj.
Tiuj maltrankviloj estis nutritaj ne nur de la konduto de la trupoj dum la konflikto, sed ankaŭ de fortaj bildoj: tiu de la ministrejo pri nafto gardata de la marines dum la tridek aliaj ministrejoj estis ne nur prirabataj, sed sisteme bruligataj. Tiuj de la priŝteladoj, precipe de la malsanulejoj, sub la indiferenta okulo de la usonaj soldatoj. Tiuj de la prirabado de la Nacia Muzeo kiel de tiu de Mosulo, de la incendio de la Nacia Biblioteko kaj de la Korana Biblioteko, trezoroj de la iraka kaj monda kulturo. La iraka profesoro Shakir Aziz resumis larĝe komunan senton: “Mi vidis propraokule kiel la usonaj trupoj instigis la irakanojn prirabi kaj bruligi la universitaton pri teknologio. Kiaj frenezaj geopolitikaj ambicioj, kia kulturo de malamo pri ĉio araba kaj islama, kia avido pri nafto kaj pri la sukaj kontraktoj pri rekonstruado instigis la usonanojn al tiu orgio de detruo!”* Kelkaj tankoj sufiĉus por protekti tiun homaran heredaĵon, apenaŭ tiom kiom necesis por bari la placon kie Vaŝingtono organizis la malmuntadon de la statuo de Saddam Hussein.
La irakanoj timas la ĥaoson kaj suspektas Usonon subteni ĝin por pravigi sian ĉeeston, akapari la nafton, instali milit-bazojn. Ĉiuj scias ke ilia socio deliktiĝis ekde la invado al Kuvejto, precipe sub la batoj de la sankcioj — defenditaj de la usonaj registaroj per ungoj kaj dentoj malgraŭ la pruvoj de ilia mortigeco por la loĝantaro. Transvivi, kontraŭe al ĉia ŝtata senco, fariĝis ĉies devizo; la tribismo, subtenata de la povo, fortiĝis; la instrusistemo kolapsis; la plej arkaikaj tradicioj restariĝis, precipe malfavore al la virinoj. La disdonado de armiloj al la triboj dum la 1990-aj jaroj kaj la repreno de tiuj forlasitaj de la armeo en 2003 faris la irakanojn armita popolo, kun bona, sed sendube ankaŭ kun la plej malbona sekvo... Multaj timas ke triumfos ne la demokratio, sed la malordo.
Jam aperas la unuaj tensioj. En Mosulo okazis jam kunpuŝiĝoj inter diversaj komunumoj, dum en Kirkuko arabaj familioj estis forpelitaj de la kurdoj — iam mem ekzilitaj de Saddam Hussein. Inter la ŝijaistoj ankriĝas la plej radikalaj religiaj fortoj. La anglusonaj provoj remeti en la selon iamajn personulojn de la Baas aŭ oficirojn de la loka polico provokas ŝokojn.
La irakanoj rapide asertis ke ili reĵetas usonan “protektoraton” (vd Ignacio Ramonet: Novimperiismo, Catherine Savary: En la postmilita ĥaoso — Protektoratoj por mastrumi la venkon kaj Maurice Lemoine: Pri la “evidenta destino” de Usono). La milito ankoraŭ ne finiĝis, kiam 20.000 homoj manifestaciis en Nasirijo* kontraŭ la kunveno de la opozicio gvidata de la usona “prokonsulo” por Irako, la generalo Jay Garner, arda defendanto de la politiko de s-ro Ariel Sharon. “Jes, jes por la libereco! Jes, jes por islamo! Ne por Usono, ne por Saddam!”, ili kriis. Post tio, nombraj defiladoj reprenas la samajn sloganojn.
Ĉu tiuj manifestacioj impresas la generalon Garner, falkon inter falkoj, amikon de s-ro Rumsfeld, kiu piafekte klarigas: “[Ni estus venkintaj en Vjetnamio se] ni portintus la militon al la nordo prefere ol atendi en la sudo. Jen kion ni faris en Irako. Se Bush estintus prezidanto, ni venkintus”*? Ne tre verŝajne. Vaŝingtono estas decidita trudi sian rektan administradon, kun helpo de kelkaj kunlaborantoj — kiel s-ro Ahmed Chalabi, homo kondamnita de jordaniaj tribunaloj je dudek-du jaroj da malliberejo pro defraŭdo.
La planoj de rekonstruado estas faritaj kaj kontraktoj atribuitaj al usonaj societoj, rekte ligitaj al la registaro. Necesas ja financi la prezidantan balotkampanjon kiu prepariĝas... La naftokompanio Halliburton, gvidata ĝis 2000 de s-ro Richard Cheney, nuna vicprezidanto de Usono, estas taskita lukti kontraŭ la incendioj de la naftoputoj. La grupo Bechtel, unua usona entrepreno pri publikaj laboroj kaj proksima al la registaro, ricevis alian kontrakton kies valoro devus atingi 680 milionoj da dolaroj* — la Eŭropa Unio cetere decidis fari enketon pri la konformeco de tia kontrakto kun la reguloj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK).
Sed, oni rebatos, ĉu tio ne estas usona mono? Tute ne. El la 2,4 miliardoj da dolaroj voĉdonitaj de la Kongreso por helpi la rekonstruadon de Irako, 1,7 miliardoj venas... de irakaj fondusoj blokitaj ekde 1990 kaj konfiskitaj de Vaŝingtono la 20-an de marto. Sed Usono fidas la receptojn de liberalismo: ĝia plano antaŭvidas la privatigon, en dek-ok monatoj, de ĉiuj ŝtataj societoj kaj la starigon de sendependa centra banko, institucio kiu ekzistas en neniu lando de la regiono.* La nuna registaro imagas sendube senŝtatan Irakon.
Ĉu la demokratio ne valoras militon? demandas sin tiuj kiuj kritikas la pozicion de la “pac-tendaro” kaj revas pri “nova Proksim-Oriento”. La regiono spertis, ekde 1948, diversajn konfliktojn, de la unua israela-araba interŝokiĝo ĝis la golfkonflikto (1990-1991), tra la du intifadoj. Ĉiu de ili finiĝis kun humiligoj kaj agaco de la publikaj opinioj, kun fortigo de la regantaj reĝimoj. Neniu alportis pli da malfermeco aŭ da demokratio. En kio la milito kontraŭ Irako do ŝanĝus tion?
Ĝi estis farita kontraŭ la ega plimulto de la araba kaj islamana opinio. Sed, se ĝi estas unuanime kondamnita de la Araba Ligo, duona dekduo de ĝiaj membroj ofertis facilaĵojn al la usonaj trupoj. Paralele, komunikiloj, opoziciaj fortoj, intelektuloj faris laŭdkantojn al la barbara reĝimo, en la nomo de la rezistado al la usona imperiismo. Tiu skizofrenio, tiu sento de senpoveco kaj humiligo, eĉ en la momento dum daŭris, kun la indiferenteco de Vaŝingtono, la dispremado de la palestinanoj, ne kreas kondiĉojn por politika kaj kultura malfermiĝo, sed, male, fertilan terenon por ĉiuj retiriĝoj de identeco, eĉ por la terorismo.
Bagdado estas en la koro de la araba imagado, simbolo de la pasinta grandeco — ĝi estis la ĉefurbo de la plej granda islama imperio, la Abasida Imperio, inter la 8-a kaj la 13-a jarcento-, sed ankaŭ de provoj renaskiĝi en la 20-a jarcento, kun la forigo de la brita koloniismo kaj de ĝiaj agentoj en 1958, kun la ŝtatigo de la Iraq Petroleum Company en 1972. La invado al la Abasida Imperio de la mongolaj “barbaroj”, poste la konkero de Bagdado en 1258, kun la incendio de ĝiaj bibliotekoj, ĝiaj libroj ĵetitaj en la Tigrison — kies akvo nigriĝis cindre-, markas la komencon de la kadukiĝo de la araba-islama mondo. Reprenante la vortojn de la granda historiisto, samtempano de la eventoj, Ibn Al-Athîr, elvokante liajn hezitojn paroli pri tiuj katastrofoj, araba kronikisto skribos eble post jardeko, koncerne la falon de Bagdado en 2003: “Dum jaroj mi detenis min raporti tiun eventon, tiom mi mezuris ĝian katastrofecon kaj naŭziĝis rakonti ĝin. Kiam mi antaŭmetis piedon, mi poste retiris la alian. Ĉar kiu estas la homo al kiu ŝajnas senpene kaj facile, anonci kaj priskribi la morton de la islamo kaj de la islamanoj?”*
ALAIN GRESH
Ndlr: Vd ankaŭ la artikolon de May Muzaffar: Vangofrapo al la civilizacio.
‣ Sud-Afriko: Suplemento de la magazino Die Vrye Afrikaan.
Nia angla eldono disponeblas:
‣ per sendependa papera abono;
‣ en Interreto;
‣ kaj kiel monata suplemento der la Guardian Weekly (75 Farringdon Road, London EC1M 3HQ), per speciala abono. Por pli da detaloj, vidu la abonpaĝon.
‣ Barato: Kun la monatgazeto Hard News (en la angla).
‣ Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj. Monata suplemento de Al-Khaleej (Charjah).
‣ Barejno: Suplemento de la taggazeto Al-Waqt.
‣ Egiptio: Suplemento de la taggazeto Al-Akhbar.
‣ Jemeno: Suplemento de la ĵurnalo Al-Siyyassa.
‣ Jordanio Monata suplemento de Al Ra’ay (Queen Rania al-Abdullah Street, Amman), 70 000 ekzempleroj.
‣ Kataro: Suplemento de la taggazeto Al-Watan
‣ Kuvajto: Suplemento de la taggazeto Al-Qabas.
‣ Maroko. Monata suplemento de la taggazeto Al-Massae.
‣ Palestino: Suplemento de la taggazeto Al-Ayyam.
‣ Saud-Arabio: Suplemento de la taggazeto Al-Riyadh.
‣ Sudano Kun la taggazeto Al-Ahdath.
La araba versio de Le Monde diplomatique estas integra parto de la servoj ofertataj de la multlingva teksejo de mafhoum.com.
‣ Bulgario: Monatgazeto publikigata de la asocio Les Amis du Monde diplomatique.
‣ Kun la semajngazeto Ming Pao Weekly (Honkongo).
‣ Tekseja eldono, laŭokazaj paperaj eldonoj (ekz-e ĉe Mondaj Sociaj Forumoj (aŭ regionaj sociaj forumoj).
‣ Finnlando: Trimonata gazeto eldonata de la gazeto Voima.
‣ Le Monde diplomatique estas eldonata en Parizo; vidu la kolofonon.
‣ Germanio. Monata, monata suplemento de la taggazeto die tageszeitung (Kochstrasse 18, 10969 Berlin), 90 000 ekzempleroj.
‣ Luksemburgio. Monata suplemento (en la germana) de la taggazeto tageblatt (44, rue du Canal, 4050 Esch-sur-Alzette), 30 000 ekzempleroj.
‣ Svisio. Monata suplemento (en la germana) de la semajngazeto WochenZeitung(Hardturmstrasse 66, 8031 Zurich), 20 000 ekzempleroj.
‣ Grekio: Semajna suplemento de la taggazeto Eleftherotypia (Minoos 10-16, 11743 Athènes), 200 000 ekzempleroj.
‣ Kipro: Monata suplemento de la taggazeto Politis.
‣ Argentino. Monatgazeto eldonata de Capital intelectual (Acuna de Figueroa 459 [1180] Buenos Aires), 30 000 ekzempleroj.
‣ Bolivio. Monatgazeto publikigata de Archipielago Ediciones.
‣ Ĉilio. Monatgazeto eldonata de la societo Aún Creemos en los Sueños SA (Huérfanos 1022 officina 1208 Santiago), 10 000 ekzempleroj.
‣ Kolombio. Monatgazeto eldonata de Colombia Tebeo Comunicaciones SA (Avenida 19, n°4-20, Of 902, Bogota), 10 000 ekzempleroj.
‣ Hispanio. Monatgazeto eldonata de Cybermonde SL (C/Comedias 8, 8a, 46003 Valencia), 25 000 ekzempleroj.
‣ Kolombio: Monatgazeto publikigata de Colombia Tebeo Comunicaciones.
‣ Meksiko. Monatgazeto eldonata de Editorial sans frontières (Puente de San Francisco n°28, Barrio de San Francisco, Coyoacan, Mexico DF, CP 04320), 25 000 ekzempleroj.
‣ Peruo: Suplemento farata de Altermundo Comunicaciones SAC, Limo.
‣ Portoriko: Suplemento de la semajngazeto Claridad.
‣ Venezuelo. Suplemento de la monatgazeto Question (Hotel Hilton, Caracas), 10 000 ekzempleroj.
‣ Hungario: Monatgazeto publikigata de LMD Hungary.
‣ Monata suplemento de la taggazeto il manifesto (via Tomacelli 146, Rome 00186), 90 000 ekzempleroj.
‣ Tekseja eldono.
‣ Teksejo en la kataluna eldonata de Món diplomatic SL, redaktejo por Andoro: Av. Santa coloma nr. 36, Andorra la Vella, tél.: + 376 350 000 — Fax: + 376 860 978
‣ redaktejo por Girona: Carrer Ciutadans nr.15, tél.: +34 972 911 111 — +34 872 031 000 — Fax: 972 210 924
‣ Sud-Koreio: Monatgazeto publikigata de la societo Le Monde Corea.
‣ Kroatio: Monatgazeto eldonata de la societo Masmedia.
‣ La nordia eldono de Le Monde diplomatique estas eldonata kaj distribuata en Norvegio, Svedio, Finlando kaj Danio de la asocio Diplo AS (Tostrup Terrasse 1, 0271 Oslo). La gazeto estas ankaŭ disvastigata kiel monata suplemento de la norvega semajnulo Morgenbladet, 20 000 ekzempleroj.
‣ Tekseja eldono. kaj suplemento de la revuo Sedaye Edalat.
‣ Pollando: Monatgazeto publikigata de la eldonejo Livre et presse.
‣ Brazilo. Tekseja eldono.; monatgazeto publikigata de la Institut Polis.
‣ Portugalio. Sendependa monatgazeto eldonata de Campo da Comunicação (Av. 5 de Outubro, 176-4.º Dto., Apartado 14296, 1064-004 Lisboa), 20 000 ekzempleroj.
‣ Monatgazeto eldonata de la asocio Dans le même bateau (En la sama boato).
‣ Tekseja eldono.; suplemento de la dusemajna gazeto Novaya Gazeta.
‣ Suplemento de la semajngazeto Nin.
‣ Monatgazeto eldonata de la societo Novinarski Klub.
‣ Monatgazeto publikigata de la eldonejo Okuyanus (Kalipci Sk. Vzal Apt 152/6 80200 Tesvilskiye — Istanbul), 10 000 ekzempleroj.
Entute, la eldonkvanto de Le Monde diplomatique (350 000 ekzempleroj en la franca) kaj de ĝiaj diverslingvaj eldonoj atingas pli ol 1,4 miliono da ekzempleroj.
Post kelkaj hezitoj, s-ro Georges W. Bush sciigis ke li iros al Eviano venontan junion por partopreni la kunvenon de la G8. Li esperas atingi komunan komunikaĵon pri la “luktado kontraŭ la terorismo”. Pri tiu temo okazos prepara renkontiĝo kun la minstroj pri justico kaj pri la internaj aferoj de la “ok” la 5-an de majo en Parizo. Malgraŭ la pli kaj pli precizaj riskoj de ekonomia recesio, la ĉefoj de ŝtatoj kaj registaroj preparas sin por postuli novan ondon da privatigoj kaj pli grandan malfermon de la merkatoj de la plej malriĉaj nacioj. Kun la paso de la tempo, la plej potencaj landoj tiel arogis al si la rajton regi la mondon.
En Eviano, de la 1-a ĝis la 3-a de junio 2003, la ĉefoj de ŝtatoj kaj de registaroj de la plej riĉaj kaj plej potencaj landoj de la planedo kuniĝos por la dudek-oka fojo ekde 1975. Iom post iom, tiu grupo de gvidantoj fariĝis monda institucio. La kontestadoj kaj rezistadoj al la G8 ricevis novan elanon en la lastaj jaroj, kun la apero de la alitutmondiĝa movado. Ili kritikas la sekvojn de la politikoj kiujn ĝi stimulas kaj la naturon mem de tiu institucio.
Ĉi-jare, la kunveno de la G8 estos markita de la milito farita de Usono kaj Britio en Irako. Tiu agreso malfermas periodon de pezaj malcertecoj, ĵetante krudan lumon sur la du plej gravaj demandoj kiuj, ekde komence, ludis centran rolon en la zorgoj de tiu forumo: la organizado kaj la evoluo de la monda ekonomio; la estonteco de la internaciaj institucioj.
La G8 ne estas monda registaro.* Sed oni ne devas pro tio konkludi ke ĝi estas nura ŝajno. Ĝi grupigas la gvidantojn de la dominantaj landoj en speco de sindikato de plejmult-akciuloj de la monda ekonomio. Kun siaj periodaj kunvenoj de ŝtatĉefoj kaj de la ministroj, siaj “ŝerpoj” (permanentaj konsilistoj kiuj rolas sekretarie), sia mobilizado de ĉiaj ekspertoj, siaj ligoj kun ĉiuj internaciaj institucioj, sia permanenta aliro al ĉiuj amaskomunikiloj, tiu klubo fariĝis permanenta monda institucio.
Komence estis la tasko ebligi al la precipaj gvidantoj de la planedo superi iliajn kontraŭdirojn. Efektive, nenio estas pli fora de la realo ol vidi la mondon kiel unuecan kaj sen konfliktoj inter la grandaj potencoj. Kvazaŭ en tre ekskluziva angla klubo, la G7, kiu fariĝis G8, havis la taskon difini gentlemen agreements. Tiel do necesis diskuti pri la recesio de la jaroj 1970, pri la monaj kaj naftaj krizoj. Kun la kolapso de la soveta sistemo, la diskuto temis pri la gigantiĝo de Usono. Ekde nun, kun la monda ekonomia krizo kaj la liberala pensado kaj, precipe, la usona milito. la kontraŭdiroj regraviĝas kaj pezas sur la estonto de la institucio.
En novembro 1975, la franca prezidanto Valéry Giscard d’Estaing invitas la ĉefojn de ŝtato aŭ de registaro de Usono, Unuiĝinta Reĝlando, Germanio kaj Japanio — al kiuj aliĝos Italio, poste Kanado en 1976. La prezidanto de la Eŭropa Komisio estas permanenta invitito. En 2000, la landoj de la G7 reprezentas 12% de la loĝantaro, 45% de la produktado kaj 60% de la militelspezoj de la mondo.* En 1997, la alveno de Rusio, sen forigi la G7, inaŭguras la G8.
“Ni kuniĝis ĉar ni kundividas la samajn konvinkojn kaj la samajn respondecojn... La kresko kaj la stabileco de niaj ekonomioj helpos la prosperon de la tuta industria mondo kaj de la evoluantaj landoj... Ni estas deciditaj intensigi nian kunlaboradon... sine de ĉiuj internaciaj organizoj.”* Tiu decido de kunlaboro inter la “industriaj demokratioj” estas respondo al la nafto-ŝoko kaj al la konfliktoj aperintaj inter Usono kaj Francio pri la rolo de la dolaro en la internacia monsistemo, sed ankaŭ kun Germanio pri la necesaj respondoj al la ekonomia recesio de 1974-1975.
De 1975 ĝis 1980, la novliberalismo anstataŭas iom post iom la kejnsan modelon. La truniĝo finiĝas en 1979, kiam la Federacia Rezervo de Usono (FED) decidas brutale altigi la interez-procenton. Ekde 1980, dum la venecia pintkunveno, la lukto kontraŭ la inflacio fariĝas unuaranga, la referenco al dungado fariĝas platona, la ŝuldokrizo de la tria mondo evidentas.* Komencis la novliberala fazo de la tutmondiĝo.
La tiama G7 ludas aktivan rolon en la trudado de “kredo” kaj en la stirado de la novliberala fazo de la tutmondiĝo. La doktrino kiu gvidas la politikistojn baziĝas sur la triptiko stabiligo, liberaligo, privatigoj. Por respondi al la kreskanta kritiko, la dogmo estas formaligita en 1990 de la ekonomikisto John Williamson, sub la nomo “Vaŝingtona interkonsento”. Ĝi baziĝas sur sep principoj:
‣ fiska disciplino (buĝeta ekvilibro kaj malaltigo de impostoj);
‣ financa liberaligo (interez-procentoj fiksotaj nur de la kapitalmerkatoj);
‣ komerca liberaligo (forigo de doganaj protektoj);
‣ totala malfermo de la ekonomioj al rekta investado;
‣ privatigo de ĉiuj entreprenoj; deregulado (forigo de ĉiuj obstakloj al la konkurenco);
‣ totala protektado de la rajtoj de intelekta propraĵo de la multnaciaj konzernoj.*
Por trudi tiujn politikojn, la G8 apogas sin sur la internaciaj financ-institucioj, Internacia Mon-Fonduso kaj Monda Banko, en kiuj ĝi disponas pri la plejmulto de la kapitalo. Ĝi konstruas kun konstanteco la institucian kadron de la novliberala tutmondigo, kies decida elemento estas la Monda Organizo pri Komerco (MOK).
La G8 ne estas supera instanco de potenco: ĝi ne trudas sin al la ŝtatoj, nek eĉ al la registaroj de la landoj kiuj konsistigas ĝin. La ekonomia povo, kvankam malpli videbla, ne estas plu subordigita al la registaroj kaj eĉ malpli al la G8. Sed nenia ekonomio povas funkcii sen politika regulado, sen adaptado de la instituciaj kadroj kaj sen instancoj kiuj portas strategiajn konceptojn por longa daŭro.
La tutmondiĝo estas kontraŭdira proceso, en kiu la G8 havis duoblan funkcion de reproduktado kaj profunda kritiko de la ekzistanta ordo profite al siaj membroj. La G7 (poste la G8) alte organizis la realigon, fare de la gvidantoj de la dominantaj landoj, de strategio de rekonkerado. Ĝi atakis la malkoloniigon, pere de la mastrumado de la ŝuldokrizo kaj apogante sin sur la miskredito de subpremaj kaj koruptaj reĝimoj. Ĝi atakis la sovetismon, pere de la vetarmado kaj la impresa ideologio de la personaj rajtoj, apogante sin sur la miskredito de la reĝimoj kiuj neis la demokratajn aspirojn. Ĝi celis al la postmilita sociala kompromiso, pere de ofensivo kontraŭ la salajreco kiel sociala statuso, apogante sin sur la politikoj de liberaligo kaj de privatigoj, la malfortigo de la publika regulado de la ŝtatoj kaj de la civitana kontrolo.
La kreskanta kontestado de la G8 ebligas alian legadon de la novliberala fazo de la tutmondiĝo.* Ĝi ebligas reliefigi la gravajn demandojn. Ĝis 1984, la G7 ne estis celo de ia ajn protesto. Tamen, la sociala efekto de la rimedoj de ekonomia reĝustigo truditaj al la ŝuldolandoj de la tria mondo kaj de la prezofalo de la krudmaterialo fariĝis tre rapide neeltenebla. Ekde 1980, eksplodoj de popola kolero direktiĝis precipe la Internacian Mon-Fonduson (IMF) kaj, nerekte, la G7.*
Ekde 1984, pluraj NGO komencas celi rekte tiun por premi kaj/aŭ por kontraŭstari ĝin. La unua kunveno, okaze de la G7 de 1984, en Londono, estis organizita de The Other Economic Summit (La alia ekonomia pintkunveno), pli konata sub la nomo TOES, poste fariĝinta la New Economic Foundation.*
En 1989, vide al la instrumentigo de la dujarcentiĝo de la Franca Revolucio, “Ça suffat comme ci”, alvoko subskribita de la verkisto Gilles Perrault kaj la kantisto Renaud, organizas gigantan koncerton ĉe la Bastille. La “unua Pintkunveno de la sep popoloj inter la plej malriĉaj” denuncas la filozofion mem de la G7 kaj kontraŭas ĝin.
La mobiliziĝo okaze de la kunveno de Liono, en 1996, retrovas la elanon de tiu de 1989. Ekde 1996, la G7 estas sisteme traktata. Post la falo de la berlina muro, en 1989, la “vaŝingtona interkonsento” ĝeneraligas la novliberalajn politikojn al ĉiuj landoj kaj kontinentoj. La socialaj movadoj de la jaroj 1994 kaj 1995, en Italio, en Francio, Germanio, Sud-Koreion kaj en Usono mem konverĝis kun la mobiliziĝoj kontraŭ la G7.
La kunveno en Birminghamo, en 1998, spertis la fortiĝon de Jubilee 2000. La strukturo en kiu sidas la “majoritat-akciistoj de la internaciaj financ-institucioj” estas kritikata pro la situacio de ŝuldiĝo de la triamondaj landoj. La mobiliziĝo pri la ŝuldo daŭras en Kolonjo en 1999, kie la G8 anoncas engaĝiĝi en procezo de — kondiĉita — reduktado de la ŝuldo de la plej malriĉaj landoj. En 2000, la G8 kunvenas en Japanio, en Okinavo. La mobilizado denove emfazas la nuligo de la ŝuldo de la malriĉaj landoj, sed ankaŭ la luktadon kontraŭ la daŭrigado de gravaj usonaj militbazoj en Okinavo. La Internacia Forumo de Okinavo pri la sekureco de la popoloj luktas por la kunlaborado kaj la malarmado.
Dum la kunveno de la G8 en Ĝenovo, en 2001, firmiĝis la ecoj de kontestmovado: kapacito de kontraŭ-ekspertizoj kiuj ebligas kontesti la evidentecon de la novliberala kredo; la apero, en la junularo, de nova generacio de batalantoj; la simpatio de publika opinio maltrankvila pro la negativa efiko de la novliberala tutmondiĝo sur la sociala, media kaj demokrata kampoj. Ĝenovo, post la mobiliziĝoj de Kebekio kontraŭ la Zono de Libera Komerco de la Amerikoj kelkajn monatojn antaŭe, markis kvantan kaj kvalitan avancon. La fiasko de la provo, fare de la italaj aŭtoritatoj, krimigi la kontest-movadon, kondukis la G8 elekti, por 2002, kunvenon en Kananaskis, vilaĝeto fore en la kanadaj rokmontaroj.
De Seatlo, en 1999, ĝis Portalegro, en 2001 kaj 2002, la kontestmovado markas la ektransiron de la antitutmondigo al la alitutmondigo. La konverĝo kun la kontraŭmilita movado montriĝis unue en Florenco, en 2002, en la Eŭropa Sociala Forumo, en Portalegro, en januaro 2003, kaj kun la dek milionoj da manifestaciantoj en la tuta mondo kontraŭ la milito, la 15-an de februaro 2003.
La konsciiĝo de la detruoj kiel sekvo de la ekonomia, politika kaj milita mastrumado de la mondo markas la naskiĝon de monda publika opinio. La firmiĝanta kontestado celas la econ de la G8 kia monda institucio: grupeto de ŝtatestroj reprezentantaj la privilegiitojn de la planedo ne povas, klarigas ĝi, arogi la monopolon decidi por ĉiuj. Certe, la gvidantoj de la G8 estis elektitaj demokrate por gvidi siajn landojn, sed neniu komisiis ilin regi la mondon: ili pretendo ludi tiun rolon estas do senleĝa. La malapero de la G8 cetere ne sekvigus kroman dereguladon; tiu instanco ne malhelpis la militojn kaj la malordon, male ĝi malfortigis la sistemon de la Unuiĝintaj Nacioj, kiu estas certe kritikinda kaj neperfekta, sed pli laŭleĝa.
La demando de la internaciaj intitucioj aperis ekde la falo de la berlina muro. En la koncepto kiu regis sine de la G8, oni notis klaran preferon por la institucioj de Bretton Woods, konsiderataj kiel efikaj kaj kontroleblaj, precipe la MOK, kun ĝia organo de regulado de malkonsentoj. Tiu devis servi kiel modelo por la reformo de la sistemo de la Unuiĝintaj Nacioj, akuzita de burokrateco, malefikeco kaj konsiderata kun granda malfido ekde la malkoloniado.
Sed la angl-usona milito en Irako malfermas novan periodon. Pluraj elementoj anoncis tion: la pfersisto de la financaj krizoj, kaj aparte la argentina krizo; la volo de la Sudaj regnoj — Brazilo, Sud-Afriko, Barato — ne privilegii la rajton de la komerco antaŭ la rajto de la sano, unuavice en la kazo de la paralelaj medikamentoj; la krizo de la liberala pensado ekde la transiro al ultraliberalismo estas kontestata en Rusio.*
La internacia sistemo estas konfrontita al la demando de la usona hegemonio. Kiel aprezi tiun fakton? Ĉu kiel novan formon de hegemonio per la malordo, kiel proponas Alain Joxe?* Aŭ ĉu konsideri, kun Immanuel Wallerstein*, ke Usono perdis sian ekonomian kaj ideologian hegemonion kaj ke restas al ĝi nur la milita hegemonio, kio estas la propraĵo de kadukiĝantaj potencoj? Kadukiĝo kiu povas daŭri tre longe kaj kiu kreskigas ĉiujn danĝerojn.
En tiu situacio, la Unuiĝintaj Nacioj pruvis sian valoron. Ili ne estis, dum la iraka krizo, la registrejo, kion certaj deziris kaj aliaj timis. Ili troviĝis tamen ĉe la krucvojo. Sen radikala reformo, estos tre malfacile por ili rezisti al la hegemonio kaj skizi la mondan demokration kiu povus doni novan sencon al la tutmondiĝo.
GUSTAVE MASSIAH.
La Eŭropa Unio, dividita pri Irako, povus tamen tiri el tio flankan avantaĝon: nome certigi propran identecon tenante je certa distanco usonan “partneron” kiu konfuzas aliancon kun vasaleco. Sed por tio necesus doni politikan enhavon al la eŭro, kontesti la ĉiopovecon de la merkato kaj disvolvi la eŭropan kompetenton pri juro kaj justico.
En la momento dum kiu ili troviĝas en Ateno, la 16-an de aprilo 2003, por subskribi la aliĝ-traktaton, la reprezentantoj de la dek novaj membrolandoj* de la Eŭropa Unio (EU) kaj tiuj de la dek-kvin aktualaj tute ne estas emociplenaj pro tiu historia kaj geografia rekuniĝo. Se Usono ne fizike ĉeestas, ĝia ombro projekciata de Vaŝingtono kaj Bagdado igas iom surrealismaj la devigajn proklamojn de unueco de la estroj de ŝtatoj kaj de registaroj kiuj pretendas subteni la penadojn de la Unuiĝintaj Nacioj “por garantii la internacian leĝecon kaj la tutmondan respondecon”. Ĉu tiu “internacia leĝeco” ne estas, brutale, kaj en la sama momento, ridindigita en Irako de kelkaj el la partoprenantoj, s-ro Anthony Blair kaj s-ro José Maria Aznar ĉekape, subtenataj de la plimulto de la aliaj kunvenintoj por la “familia foto” antaŭ la Akropolo?
Jam en decembro 2002 en Kopenhago, dum la adopto de la traktato fare de la Eŭropa Konsilio, ĉiu bone komprenis ke, parakokse, tiu dudek-kvin-opa Eŭropo portos eĉ malpli da aŭtonoma eŭropa volo ol antaŭe.* La angl-usona agreso ĵetis akran lumon sur tiu vasaliĝo — dezirata aŭ rezignata, laŭ la kazo-, kiu estis nur implicita en la oficialaj paroladoj. Jen pro kio la psikologia efekto de la anonco de ampleksiĝo je landoj de centra kaj orienta Eŭropa estis nula, ĉar la civitanoj estis tute konsciaj ke la gravaj aferoj okazas aliloke. Antaŭ eĉ provi solvi siajn internajn problemojn, kaj da ili estas miriadoj, la Unio estas do konfrontita kun sia vivdecida demando neniam serioze starigita depost de Gaulle: tiu de la “transatlantika ligo”.
Por ke estu “ligo”, necesus ambaŭflanke ento decidita valorigi ĝin kaj ne konsideri ĝin simpla transmisi-rimeno de la okcidenta bordo de Atlantiko al la alia. Fakte, ekzistas atlantikistoj nur sur tiu ĉi. Ĉar, la granda plimulto de la politikaj, intelektaj kaj komunikilaj elitoj, kaj ne nur en Francio, estas tiom sindonaj, kaj jam de jardekoj, al la “usona partio” (Régis Debray) ke ili rifuzas rigardi rekte la realon: la imperia orgojlo konas nur unu centron — Usonon — kaj ne lasas spacon al kundecido kun ajna alia elemento de la “globa” periferio, al Eŭropo ne pli ol al Rusio. Kaj tio ne datas de s-ro Georges W. Bush: ankaŭ s-ro James Carter kaj s-ro William Clinton estis siatempe unuflankistoj ĉiufoje kiam utilis.*
Oni ja scias ke la korinklinoj estas blindaj, kaj des pli feliĉe por la atlantikistoj. Ĉar se ili nur donus al si la penon legi la usonajn gazetaron kaj oficialajn publikigaĵojn, ili falus en la plej profundan amĉagrenon: en Vaŝingtono, oni havas tiom da konsidero por la Hispanio de s-ro José Maria Aznar kaj la Italio de s-ro Silvio Berlusconi kiom por la reĝlando de Tonga kaj la Salomon-insuloj, ĉiuj egalrajtaj membroj de la fama “koalicio”. Oni povas nur senti ĝenon antaŭ la foto farita dum la pintkunsido Aznar-Blair-Bush en la Azoroj, en marto 2003, kie la prezidanto de Usono, kun avantaĝo de sia alteco, neglekte frapetas la ŝultron de la prezidanto de la hispana registaro, kiel li farus kun sia akompana animalo...
Rilate al la Unuiĝinta Reĝlando, kies gvidantoj tradicie fieris de sia “speciala rilato” kun Usono, s-ro Zbigniew Brzezinski, konsilisto pri la nacia sekureco de la prezidanto Carter (1977-1981) kaj daŭre influhava en la rondoj de la povo, jam delonge diris al ĝi kion li pensas, nome ke tia rilato ekzistas nur en ĝia kapo: “La ligoj de amikeco devas esti nutrataj kun tiu decida subteno de Usono, lojala aliancano, vivdecida militbazo kaj proksima kunlaboranto por la demando de sekretaj informoj. Sed nenio en ĝia politiko postulas apartan atenton. Emerita geostrategia aganto, kun respektinda distanco de la granda eŭropa aventuro farita de Francio kaj Germanio.”* Kaj la sekretario pri defendo, s-ro Donald Rumsfeld, ne diris ion alian kiam li deklaris sin preta invadi Irakon sen konsideri la neglektindan kvanton de la brita ekspedicia trupo. Oni diras ke s-ro Blair estis profunde impresita de tiu dura leciono pri la principoj de la realeco...
Por konstati la konstantecon, en la lastaj jardekoj, de la vaŝingtona politiko rilate Eŭropon — eĉ se ĝi alprenas tonon ĉe la rando de la histerio ĉe la “falkoj”-, kelkaj rapidaj legadoj sufiĉas. Unue la dokumento de 1992 de la Pentagono, Defense Policy Guidance 1992-1994, kie estas dirite, sen preni gantojn, ke Usono malkuraĝigos “la avancitajn industri-landojn fari ajnajn tentojn defii [ĝian] gvidan rolon” kaj ne toleros “estontan aperon de ajna globa konkurento”*, formuloj kiuj tre similas al similportreto de la Eŭropa Unio. Poste, la dokumento titolita National Security Strategy, publikigita de la Blanka Domo en septembro 2002. En tiu ĉi fonda teksto estas unuafoje legitimigita la preventa milito. Kion oni malpli rimarkis, estas ke eĉ ne unu fojon estas menciita la Eŭropa Unio kiel tia, nek iu el ĝiaj membroŝtatoj. Rusio, Ĉinio, Barato, male, estas longe traktataj; kaj la landoj konsiderataj amikaj, kiel Aŭstralio, Sud-Koreio, Meksiko, Brazilo, Kanado, Ĉilio kaj Kolombio, estas mallonge, sed laŭde menciitaj. La “eŭropaj aliancanoj”, sen plia precizigo, estas elvokitaj du- aŭ tri-foje, la vorto “Eŭropo” mem aperas unu solan fojon, kaj en signifohava maniero: “Usono bezonos bazojn kaj kantonmentojn en okcidenta Eŭropo, en Nordorienta Azio kaj aliloke.”
François Mauriac amis tiom Germanion ke li gratulis sin ke ekzistis du da ĝi, liaepoke: FRG kaj GDR. Ankaŭ s-ro Rumsfeld identigas du Eŭropojn: tiun kiun li malestimas, la “oldan”, nesufiĉe obeeman al vaŝingtonaj diktatoj; kaj tiun kiun li amas, la “junan”, iam satelitan de Moskvo, kaj kiu havas efektive “Usonon en la kapo”. S-ro Bush iras eĉ pli antaŭen en sia respondo al demando de la turka minsitro pri eksterlandaj aferoj: “Ĉu ekzistas ankoraŭ Eŭropa Unio? Mi rompis ĝin en tri pecojn!”*
Oni povus pensi ke, vide al tiaj ĉarmaĵoj, releviĝo de realpolitiko trudos al la eŭropaj gvidantoj rezigni kuradon post “partnero” kiu evitas ilin, kaj zorgi pri si mem. Tio ne okazas. En Francio, la “mastro de la mastroj”, la barono Ernest-Antoine Seillière, malaprobis sian propran registaron, kiu tamen aplikas cetere lian politikon, petegante siajn usonajn amikojn sendi protesttelegramojn al la konsulejoj de lia lando, sed antaŭ ĉio ne venĝi sin per la francaj produktoj. Inter la politikistoj, la ĥoro de la atlantismaj ploristinoj — de s-ro Pierre Lellouche ĝis s-ro Bernard Kouchner — reprenis spiron, kun la motivo ke, post la anglusona milita venko en Irako, Francio kaj Germanio retroviĝas en la tendaro de la “perdintoj”.
Kvazaŭ la historio finiĝus ĉe la preno de Bagdado. Kvazaŭ la evidenta kaj agnoskita rompo de la internacia leĝeco fare de granda lando dotita de demokratiaj institucioj ne estus ekscesa prezo pagenda por la faligo de fia diktaturo (celo kiu, cetere, ne troviĝas en la rezolucio 1441, la bazo invokita por la agreso). Kvazaŭ unu totalismo povus esti kaŭciita per la malvenko de alia. Ĉar, kiel skribas William Pfaff en la International Herald Tribune, “la novkonservativuloj estas fanatikuloj. Ili pensas ke estas permesite mortigi homojn pri nepruvitaj ideoj. La tradicia moralo diras ke la milito pravigeblas en kazo de laŭleĝa defendo. La totalisma moralo pravigas la militon por plibonigi la sociojn kaj la homojn”.*
En Eŭropo, la dispecigo de la internacia leĝeco devus esti sentata kiel atenco al la fundamentaj valoroj de la Unio, elstara ento de juro, kie, ekzemple, la diverĝaj internaciaj interesoj akceptas cedi antaŭ proceduroj de decido kiel tiu de kvalifikita plimulto aŭ senapelaciaj decidoj de la Eŭropa Kortumo de Luksemburgo. Tiu fronta atako ne ŝajnas interesi la registarojn kiuj aspiras nur “reglui la pecojn” kun la usona suzereno humile pentante ties indulgon.
Tiu kapitulacia sinteno atestas pri tre malbona taksado de la fortrilatoj. Kun la tempo, Eŭropo bezonos Usonon malpli ol inverse, kion ne mankas noti nombraj usonaj komentistoj. Maltrankviliga ekonomia kaj financa situacio, kiu povus minaci la reelekton de s-ro Bush;* kostoj de “rekonstruado” de Irako tiom astronomiaj ke ili necesigas masivajn financajn helpojn de la Eŭropa Unio kaj de multflankaj institucioj kie, kun ĉiuj siaj membroj, Eŭropa Unio posedas potenciale vetorajton; neeviteblaj politikaj malfacilaĵoj, eble egaj ŝanĝoj en Irako kaj en najbaraj landoj, ktp.: anstataŭ algenuiĝi por atingi kelkajn panerojn el la buĝeto de la USAID, la registaroj de la EU devus kontentiĝi alportante humanitaran helpon al la malfeliĉaj irakaj loĝantaroj, sen tamen kaŭcii la agreson. Kaj atendi. Atendi kion? Ke Usono, kiam ĝi troviĝos en la politika sakstrato de okupacio, kies kostoj cetere ne povas esti kovrataj de iraka nafto kiun akapari malpermesas al ili la IV-a ĝeneva konvencio, petos mem ke la UN revenu en la ludon tra la granda porto, kaj ne nur kiel brankardisto. Kiel diras s-ro Philippe Séguin, “la petantoj de hodiaŭ ne estos nepre tiuj de morgaŭ”.*
Atendi, sed ankaŭ agi en tereno kie la Unio “scias fari”: la juro. Ekzemple alvoki la Internacian Kortumon de Hago por ke estu fiksita la statuso de la anglusona aventuro — milito “justa” aŭ ne? — kaj tiu de la usona prokonsulo en Irako. Tiu punkto estas plej grava por eventuala posta liberigo de komunumaj fondusoj, kiuj, hipoteze, ne devus esti uzataj por ripari detruojn de bombado, por kiuj la anglusonaj detruintoj devas esti la solaj pagantoj. Ankaŭ senĉese memorigi, unuavice al s-ro Blair, la devojn de la okupaciaj potencoj difinitajn en la konvencio IV de Hago de 1907 kaj de la IV-a konvencio de Ĝenevo. Kaj ankaŭ ne forgesi ke la Unuiĝinta Reĝlando kaj Hispanio, kiu, male al Usono, akceptis la kompetenton de la Internacia Pun-Kortumo, povus esti akuzataj tie...
Kaj pli ĝenerale, postuli la pagon de Usono, en la formo de altigitaj doganaĵoj, de la 4 miliardoj da dolaroj de kompenso al kiuj ĝi estis kondamnita de la organo por reguligi la malkonsentojn de la MOK pro uzo de impost-paradizoj de ĝiaj multnaciaj konzernoj. Esplori la ideon, kiu panikas Vaŝingtonon, pagi la nafton al la produktantoj ne plu en dolaroj, sed en eŭroj, kio efikus tuj subfose al la statuso de rezervovaluto de la verda bileto, fundamento de la usona kapablo vivi parazite de la planedo. Ne mankas ideoj por reekvilibrigi la rilatojn inter Eŭropo kaj Usono kaj iomete ordigi la kapon de la “falkoj”. Sed por tio, totale mankas la politika volo al la politikistoj, kun la risko redukti la Union al ŝelo malplena de ĉia signifo kiel komunumo kun estonteco kun propraj interesoj, kaj definitive malinteresigi la plimulton de la civitanoj pri ĝi.
Tiu politiko de “kvietigo” estas komplete senapoga kun la naskiĝo de vera eŭropa publika spaco kiu konstituiĝis kontraŭ la vaŝingtona politiko: eŭropa Eŭropo estas ja naskiĝanta sur la tereno, sed ne ĉe la plimulto de ĝiaj gvidantoj. La masakroj al civiluloj kaj la murdoj al ĵurnalistoj en Irako; la aroganta elmontro de la potenco; la maldeca malŝparo de rimedoj rifuzitaj al la lukto kontraŭ aidoso aŭ malario (unu monato da milito en Irako kostis pli ol la jara sumo de la helpo al evoluo); la indiferento de la marines antaŭ la rabado de la Muzeo de Bagdado (dum la fontoj kaj la ministrejo de nafto, siavice, estis “sekurigitaj”); la kartludo kun la protretoj de la iraka reĝimo, kvazaŭ la milito estus partio de ramio; la obseda alvoko de Dio fare de la gvidantoj ŝajne same iluminataj kiel iu ajn talibano; la atestoj akuzantaj la Usonon de Bush, Cheney kaj Rumsfeld en la sukcesa filmo de Michael Moore, Bowling for Columbine, kaj en lia lasta verko;* sen paroli pri la martirado de la palestinanoj: tiom da faktoj kaj bildoj kiuj, inter multaj aliaj, profunde ŝokas la konsciencojn kaj alvokas la certigon de malsamaj eŭropaj valoroj.
Ĉar la kalendaro hazarde taŭgas bone, la logiko volus ke troviĝus respondoj al tiuj demandoj en la projekto de konstitucia traktato de la Konvencio por la estonto de Eŭropo, kiun ĝia prezidanto, s-ro Valéry Giscard d’Estaing, ne rezignis prezenti fine de junio. Oni scias jam ke la ideo de komuna eksterlanda kaj defenda politiko, ĉar ĝi decidiĝas de kvalifikita plimulto (kaj garantias do jam antaŭe, ĉe la Dudek-Kvin, la submetiĝon al Vaŝingtono) diseriĝis en la ruinoj de Bagdado. Oni scias ankaŭ, post la publikigo lastan februaron de la dek-ses unuaj artikoloj, ke la tratktato decidos la nunan prioritaton de la ekonomiaj kaj de la financaj super la socialaj aferoj en la komunuma konstruado, eĉ se nur per tuta foresto de ajna pozitiva referenco al la publikaj servoj.
Fakte, la germana, belga kaj franca registaroj, kiuj troviĝis ĉe la pinto de la rifuzo al la milito, estas nun en terura kontraŭdiro: por kio taŭgas malagnoski la geostrategian hegemonion de Vaŝingtono se samtempe la politikoj kiujn ili faras en sia lando kaj tiuj kiun ili volas instituciigi eŭropnivele estas nur preskaŭ konformaj kopioj de la ultraliberala anglusona “modelo”? La diversaj kontraŭreformoj de la franca registaro Raffarin (pensioj, edukado, laborjuro, imposto, socia protekto, ktp.) same kiel la detruo de la “socialŝtato” preparata de la germano s-ro Gerhard Schröder (kaj vigle kontestata de la bazo de lia socialdemokrata partio, SPD) estas ankaŭ sukcesoj por s-roj Aznar, Berlusconi kaj Blair, kiuj siavice estas perfekte koheraj en sia liberal-atlantikismo. Ne estas do mirinde ke granda parto de la fortoj kiuj en Eŭropo moviĝis kontraŭ la anglusona agreso, ne domaĝas la certe meritohavajn, sed malkonsekvencajn “disidentojn”, la germanan ĉefministron kaj s-ron Jacques Chirac.
Bernard CASSEN.
Sub la silento de la grandaj informiloj, decida dokumento ne estis rimarkita: la raporto* publikigita de la Internacia Labor-Organizo (ILO) kiu denuncas la fakton ke, ĉiujare en la mondo, 270 milionoj da salajruloj viktimiĝas de laborakcidentoj kaj ke 160 milionoj ekmalsanas je profesiaj malsanoj. La dokumento malkaŝas ke la nombro da laboristoj mortintaj dum sia laboro ĉiujare pli altas ol du milionoj... Ĉiutage, do, la laboro mortigas 5.000 personojn! Kaj tiuj ciferoj, diras la raporto, estas sub la realo.*
En Francio, ĉiujare, laŭ la Caisse nationale d’assurance-maladie (CNAM) [ŝtata asekuro pri malsano], 780 salajruloj estas mortigataj de sia laboro (pli ol 2 tage!). Ankaŭ tie, “la ciferoj estas subtaksitaj”. Kaj okazas proksimume 1.350.000 laborakcidentoj*, kio signifas 3.700 viktimojn tage, tio estas, por okhora labortago, 8 vunditaj ĉiuminute...
Tiun silentan suferadon, tiun imposton pagatan al la kresko kaj al la konkurkapablo, la defendantoj de la popolo nomis iam: la “sangimposto”* En la nuna momento, kiam aktualas la temo de pensioj, estas bone havi tiun tributon en la memoro. Kaj pensi pri la centmiloj da salajruloj kiuj atingas la finon de sia aktiva vivo nur eluzitaj, elĉerpitaj, kadukaj. Sen la kapablo profiti sian trian aĝon. Ĉar, se la vivespero altiĝis, tio tradukiĝas ankaŭ, pro la sekvoj de la profesia aktiveco, per eksplodo de pensiul-malsanoj: kanceroj, korvaskulaj lezoj, deprimoj, cerbaj apopleksioj, sensoraj handikapoj, senilaj demencoj, alchejmeroj, ktp.
Tio igas la atakon kontraŭ la pensio-reĝimoj aparte repuŝa. Kunordigita atako, fortigita de la motoroj de la liberala tutmondigo* — G8, Monda Banko*, OEKE* — kiuj, ekde la 1970-aj jaroj, ofensivas kontraŭ la socia sekureco* kaj la prizorgo-ŝtato. Kaj transprenita de la Eŭropa Unio, kies regnestroj kaj ĉefministroj, dekstraj kaj maldekstraj (s-ro Chirac kaj s-ro Jospin por Francio), decidis, dum la pintkunsido de Barcelono, en marto 2002, prokrasti la pensiiĝon je kvin jaroj.* Kio signifas seriozan socialan regreson, kaj la forlason de la projekto konstrui pli ekvilibrajn kaj pli egalecajn sociojn.
Dum la mezaj klasoj malgrandiĝas kaj malriĉiĝas, la riĉularo daŭre koncentriĝas ĉe la pinto: antaŭ tridek jaroj, mastro ricevis proksimume kvardekoble pli ol meza salajro de laboristo; hodiaŭ, li gajnas miloble pli*... Kaj povas atendi, sen maltrankvilo, la likvidon de sia firmao. Kio tute ne estas la situacio de la ordinaraj salajruloj, aparte de la instruistoj.
Centmilope, en Italio, Hispanio, Germanio, Francio, tiuj multigis la strikojn por protesti kontraŭ la malmuntado de la pensi-sistemo, kiun cetere necesa reformi. Ĉar la nombro da aktivuloj malkreskas, dum altiĝas tiu de la pensiuloj. Kaj ĉar la ŝarĝo de la pensioj, je 11,5% de la MEP*, atingos 13,5% en 2020, 15,5% en 2040, kaj fariĝos gravega ŝarĝo por la socio.
Spite al la borsokrizo, kiu perdigis al la pensifondusoj pli ol 20% da valoro*, la opcio de pensio per kapitaliĝo ne estas for. Des malpli ke la reformo de la sistemo laŭ kvotigo estas konsiderata nur je kostoj de la salajruloj.
Kvazaŭ temus nur pri teknika problemo, sen sekvoj por la tuta socio. Ĉiuj variabloj — altigo kaj daŭrigo de la kotizoj, aĝo de pensiiĝo, alteco de la pensioj — estas sisteme modifataj malfavore al la salajruloj kaj al la salajro. Nenia alternativo, ekzemple kontribuigi la entreprenojn aŭ imposti la financprofitojn, ne estis konsiderata.
Oni opinias normale ke ĉiutage du francaj salajruloj perdas sian vivon labore, kaj ke ok pliaj viktimiĝas ĉiuminute por la bonfarto de la entreprenoj. Sed ne ke tiuj entreprenoj, nek la kapitalo, partoprenu pli en la pago de la personaj pensioj. Kiel ne kompreni la koleron de la civitanoj?
IGNACIO RAMONET
En Havano, de la 3-a ĝis 7-a de aprilo, fine de rapida proceso, plurdekoj da opoziciuloj estis kondamnitaj “pro rompado de la leĝo pri protekto de la nacia sendependeco kaj de la ekonomio de Kubo”. La 11-an de parilo, tri viroj kiuj estis devojigintaj pramŝipon minacante ekzekuti la pasaĝerojn, estis urĝe juĝitaj kaj ekzekutitaj. Tiu akriĝo de la reĝimo enskribiĝas en perŝtupan tensiiĝon inter Kubo kaj Usono, markitan de la altigita agresemo de la falkoj de la usona registaro.
En artikolo aperinta en Los Angeles Times, la 16-an de junio 2002, s-ro Wayne Smith, iama respondeculo de la sekcio de la usonaj interesoj en Kubo*, denuncis la decidon de Vaŝingtono klasi la kariban insulon inter “la landoj kiuj subtenas la terorismon”. Universitata profesoro, s-ro Smith estis, en 1962, diplomato en Havano kiam John F. Kennedy dekretis la embargon, neniam ĉesigitan. Li gvidis, fine de la 1970-aj jaroj, por la prezidanto James Carter, la solan veran provon de proksimiĝo inter Vaŝingtono kaj Havano: “Ni estis proksimaj al historia akordo”, konfidis li, “kiam s-ro Ronald Reagan, kun la helpo de s-ro George Bush patro, balote venkis kontraŭ s-ro Carter. Ĉio falis en la akvon. Domaĝe, oni povintus eviti dudek-kvin jarojn da novaj tensioj.”
S-ro Smith parolas senindulge kiam li denuncas la politikon realigatan de s-ro George W. Bush por prepari la opinion al invado de la insulo: “Unu de la pilieroj de la politiko de la registaro Bush rilate Kubon,” klarigas li, “estas la aserto ke la lando de s-ro Fidel Castro estas ”terorista ŝtato“ kun malamikaj intencoj kontraŭ ni. Sed, kial ne havi kun Kubo rilatojn similajn al tiuj kiujn ni havas kun Ĉinio, Vjetnamio aŭ aliaj nedemokrataj regnoj? (...) S-ro Bush ne volas dialogi kun Kubo, lando kiu tamen ĉiam luktis, nediskuteble, kontraŭ la terorismon. Tia dialogo povus ŝoki la ekzilitojn en Florido kiuj subtenas malmolan konduton kontraŭ Havano kaj povus perdigi voĉojn al la frato de la prezidanto dum la elektoj por renovigo de lia posteno de guberniestro de la ŝtato. (...) Aserti ke Kubo estas ”terorista ŝtato“ subfosas nian kredindecon, tie, kie ni plej bezonas ĝin, nome en la lukto kontraŭ la veraj teroristoj.”
Koncerne terorismon, en tiuj tempoj de nova malvarma milito kontraŭ Kubo, certa afero apenaŭ trovas lokon en la eŭropaj komunikiloj. Komence de aprilo 2003, dum la mondo eksciis pri la neakcepteblaj punoj aljuĝitaj en Havano kontraŭ neperfortaj opoziciuloj, en la ĝenerala indiferento estis konfirmitaj en Usono kondamnoj multe pli pezaj por kvin kubanoj akuzitaj de “konspiro”.* Unu el ili, s-ro Gerardo Hernández, gazetara designisto, estis kondamnita suferi, en la prizono de Lompok, en Kalifornio, punon de duoble vivolonga malliberejo, plus dek-kvin jaroj... Post tridek-tri monatoj da atendo de la juĝo, el kiuj dek-sep en kompleta izoliĝo kaj unu monato en la hueco (“karcero”), la kvin kubanoj povis retrovi ordinaran ĉelon danke al kampanjo de la usonaj liberaluloj, pluraj anglaj laboristpartiaj deputitoj, kaj de, inter aliaj personuloj, Nadime Gordimer, nobelpremiito pri literaturo.
La hueco estas ĉelo kun absolute blindaj muroj, de du metroj sur du, kie la malliberulo estas sen ŝuoj, en kalsono kaj subĉemizo. Blindiga lumo frapas dudek-kvar horojn el dudek-kvar. Ĉia homa kontakto estas malpermesita, eĉ kun la provosoj. En tiu truo li devas elteni la konstantajn kriadojn de la enmurigitoj, frenezigitaj de la enŝlositeco.
Kiun krimon do faris s-ro Gerardo Hernández* kaj liaj kompanoj por meriti tiom kruelan punon? Dum sia proceso, en Miami fine de 2001, ili simple rifuzis “kunlabori” kun la Kortego. Ĉiuj estis koncedintaj, antaŭ la proceso, esti kubaj inform-agentoj, de jaroj instalitaj en Florido por malkovri la krimulojn de centoj da teroristaj agoj kontraŭ Kubo. Ili devis aserti ke ilia lando prezentas “danĝeron por Usono” kaj ke ili estis enfiltritaj por “atingi informojn pri la usona nacia sekureco”.
S-roj Gerardo Hernández, Antonio Guerrero*, René Gonzales*, Fernando Gonzales* kaj Ramón Labañino Salazar* enfiltriĝis, en la jaroj 1990, kvazaŭmilitistajn organizojn antikastristajn de Miami. Tiu realigas, ekde Florido, atencojn kontraŭ Kubo por fuĝigi la turismon, motoron de la ekonomia revigliĝo de la insulo. Ĉiam preta pravigi ian ajn agon en la nomo de la lukto kontraŭ la terorismo, Usono tamen toleras, sur sia propra teritorio, krimulojn kiuj planas atencojn kontraŭ Kubo — traktata de la vaŝingtonaj falkoj kiel “friponŝtato” kaj eĉ “komplico de terorismo”! Unu de tiuj atencoj* kaŭzis la morton, la 4-an de septembro 1997, en la hotelo Copacabana de Havano, de juna italo, Fabio di Celmo. La eksplodilo estis metita de salvadorano engaĝita de s-ro Luis Posada Carriles*, spertriĉulo de la “malpura milito” kontraŭ Kubo, en la servo de, kiel lia amiko Orlando Bosch, de la Kuba-Usona Fondaĵo de Miami.
La du kolegoj partoprenis jam en la preparo de la eksplodigo de kuba liniaviadilo, super la maro de Barbado en 1976 (73 mortoj), kaj en la atenco kontraŭ la ĉilia ministro de eksteraj rilatoj Orlando Letelier, en Vaŝingtono, sen ke ajna usona juĝisto iam maltrankviligis ilin. Imagu la amplekson de la protesto, se, en Kubo, tiaj agadoj estus organizitaj kontraŭ Usono! De kvardek jaroj, la insulo estas torturata, ne nur de la ekonomia embargo*, sed ankaŭ de tiuj konstantaj agresoj prisilentataj de la internaciaj komunikiloj.
Unu el la kvin kondamnitaj kubanoj, s-ro René Gonzales, havas usonan pasporton. Filo de metalurgi-laboristo elmigrinta al Ĉikago kaj de kuba patrino kies familio vivis en Nord-Virĝinio, li naskiĝis en Usono. Reveninte en Kubo kun siaj gepatroj en 1961, René fariĝis piloto, dum lia frato Roberto studis juron. Iun tagon, je la surprizo de ĉiuj, René forlasas sian edzinon kaj sian filinon, devojigas aviadilon kaj fuĝas al Usono, kie li estas akceptita kiel heroo...
En Miami, kiel por la kvar aliaj kubanoj venintaj en Floridon per diversaj vojoj, komencas nova vivo. Ili enfiltriĝas en antikastristaj organizoj, precipe Hermanos al rescate (Fratoj de savo), organizo oficiale engaĝita en la savado de balseros*. La ĉefo de tiu organizo, s-ro José Basurto, publike fanfaronas fari provokojn, kiel tiun regule lezi la kuban aerspacon per etaj turismaj aviadiloj de kiuj estas elŝutataj, en malalta flugnivelo, faldfolioj instigantaj al disidenteco. Alertitaj de la informoj de s-ro Gonzales kaj de lia grupo, la kubaj aŭtoritatoj sendas dudek-tri diplomatajn notojn al la usona registaro, emfazante la danĝerecon de tiuj provokaj flugoj. Vaŝingtono ne moviĝas. Ĝis kiam, la 24-an de februaro 1996, du aviadiloj de Hermanos al rescate estas forpafitaj de la kuba KAD*.
La aviadiloj de Hermanos al rescate ne nur lezis la aerspacon: ili komencis perturbi la radiofrekvencojn de la kontrolturoj de la flughavenoj de Havano kaj Varadero, tiel endanĝerigante la sekurecon de la liniaviadiloj dum ties manovroj de ekflugo kaj alteriĝo. En la proceso de la “Kvinopo de Miami”, usonaj militistoj, kiel la kolonelo Eugene Carol, kaj de oficistoj de la registaro Clinton, inter alie s-ro Richard Nunzio, mendite de la defendo, atestis esti avertitaj s-ron Basurto: “La kubanoj fine perdis la paciencon.”
Post ses semajnoj pasigitaj en Miami, s-ro Gonzales estis sukcesinta venigi sian familion. En tiu epoko, s-roj Castro kaj Clinton estis komencintaj diplomatan dialogon por lukti kontraŭ la terorismo. Kaj, en junio 1998, Havano eĉ transdonis al la FBI la informojn ricevitajn de la grupo enfiltiĝinta en Florido. Estas ĝuste tiuj dokumentoj kiuj servis por aresti la kvin kontraŭteroristajn agentojn!
La unua proceso okazis fine de 2001, en Miami. Dek-sep advokatoj elektitaj de la kortumo rezignis pro timo al reprezalioj en ŝtato, Florido, kie la antikastrista komunumo estas la plej multnombra kaj la plej agresema. “Nur pro tiu kialo,” substrekis s-ro Paul McKenna, senpete komisiita advokato de s-ro Gerardo Hernández — “la proceso. laŭ niaj leĝoj, devis ne okazi en Miami.”
Dum la debatoj, la akuzisto rekonis ke la kvin kubanoj havis nenian aliron al informoj koncernantaj la usonan nacian sekurecon. Li akuzis ilin cetere ne pro spionado, sed pro “konspiro cele al spionado” — kulpigis ilin pro “esti havinta la intencon fari krimon”! Malgraŭ tiu jura kuriozaĵo, la ĵurio kondamnis ilin al tre pezaj punoj, kiel “komanditantojn” de la pafo kontraŭ la du aviadiloj de Hermanos al rescate, ago decidita de la kuba registaro responde al provokoj... Prestiĝa defendanto de la civitaj rajtoj, s-ro Leonard Weinglass, kiu defendas unu el la kvin, asertis: “La registaro de Usono kulpigis ilin ĉar ili tro proksimiĝis al ĝiaj propraj teroristaj retoj.”
Estas tiu politiko, kaj la sindromo de la “sieĝata insulo”, kiu igis la kuban registaron en marto 2003 reagi brutale, en maniero pli ol kontestebla, kaj kondukis al la aprilaj procesoj kontraŭ neperfortaj opoziciuloj, kun ekscesaj punoj, kiel al ekzekutoj — finante trijaran moratorion pri la mortpuno — de tri ostaĝprenuloj. Mesuroj same abomenindaj kiom la tensi-strategio de s-ro Bush.
Tiu strategio montriĝis lastatempe per sendo al Havano, kiel ĉefo de la sekcio de usonaj interesoj, de s-ro James Cason, “falko” ligita al la ekstremdekstra grupo kiu, sine de la registaro, pilotas la rilatojn de Vaŝingtono kun Latinameriko, kaj kie oni trovas ankaŭ s-rojn Otto Reich*, Elliott Abrams, Johan Negroponte, ktp. S-ro Cason alvenis en Kubo kun buĝeto de proksimume 2 milionoj da dolaroj kaj la deklarita intenco (dum gazetar-konferencoj) “renversi la reĝimon” kaj krei situacion de alfrontiĝo. Laŭ s-ro Wayne-Smith, la supre citita usona diplomato: “La sinteno de s-ro James Cason kaj liaj kunvenoj kun la opoziciuloj sekvas celon de la registaro Bush provoki la kuban registaron.” Kaj li aldonas: “Kubo ne povas toleri tiajn kunvenojn en la nuna kunteksto de la usona politiko. Tio estas falilo preparita por ĝia registaro.”*
Elde sia oficejo kaj sia sidejo, s-ro Cason faris al si amikojn per malmultekosta maniero: komputilo, kelkaj dolaroj kontante, sendiloj... Agado kiu konsternis la sincerajn opoziciulojn (s-rojn Oswaldo Payá, eliardo Sanchez) kiuj ne estis ĝenataj de la aŭtoritatoj kaj ne bezonis dolarojn por fari sian elekton. La demokratio ne firmiĝas aĉetante la konsciencojn.
Elektita en tre kontestitaj kondiĉoj kaj danke al la voĉoj de la floridaj elektantoj (post malvalidigi la voĉon de dekmiloj da afrik-usonanoj), s-ro George w. Bush dankas sian prezidantecon al la masiva voĉdonado por li de la usonkuba komunumo, sovaĝe antikastrista, de Florido, ŝtato regata de lia frato. Dankeme, s-ro Bush promesis ĝeni Kubon, saboti ties turismon, fortigi la embargon kaj renversi la reĝimon.
Certa eŭropa maldekstrularo ne ĉesas denunci la sintenon de la kuba reĝimo, sed ĝi silentas pri la konstantaj agresadoj suferataj de Havano. Tro ofte tio signifas prisilenti la ĝen-atakojn de la registaro Bush kontraŭ Kubo, kiel lastatempe substrekis, inter alie, Howard Zinn, Edward Said kaj Noam Chomsky.*
Kiu ajn postulas de Havano pli da demokratio, ne devus forgesi ke la homaj rajtoj entenas ankaŭ la ekonomiajn, sociajn kaj kulturajn rajtojn, pli bone defendataj en Kubo ol en multaj landoj. Cetere, koncerne la liberecojn, necesas ke la kazo de Kubo ne kaŝu aliajn kruelajn realaĵojn: la skandalon de la usona bagno de Guantánamo, kaj la sistemajn perfortojn al la homrajtoj kiuj sekvigas centojn da mortoj ĉiujare en Kolombio, en Gvatemalo, en Peruo, Bolivio, Meksiko* kaj en aliaj landoj pri kiuj certaj pensas ke la demokratio revenis simple ĉar tie okazas voĉdonadoj ĉiujn kvar aŭ kvin jarojn...*
Gianni MINÀ
Vd la kvin kubanojn kaj iliajn paroladojn antaŭ la tribunalo en Florido -vl.
Jen kelkaj ligoj al Esperantlingvaj retpaĝoj
‣ El Popola Ĉinio — la retejo kun novaĵoj el Ĉinio kaj el la tuta mondo
‣ Monda Asembleo Socia (MAS) — la reta asembleo de tiuj, kiuj volas ne nur legi Le Monde diplomatique en Esperanto, sed ankaŭ diskuti kaj agi.
‣ Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT)
‣ Universala Esperanto-Asocio (UEA)
‣ Multlingva informcentro pri Esperanto
‣ Librokatalogo de Universala Esperanto-Asocio
‣ Virtuala Esperanto-Biblioteko
‣ Radio Havano Kubo en Esperanto
Esperantaj gazetoj kun interreta eldono
‣ Le Monde diplomatique en Esperanto
‣ Ĝangalo (en la momento ne funkcianta!)
‣ Sindikata Mondo Labourstart
‣ Retpaĝoj en Esperanto pri politiko
‣ Projekto pri marksisma enciklopedio en Esperanto (ebleco por kunlaboremaj tradukistoj)
En siaj klopodoj por transformi sian militan venkon en politikan sukceson, la prezidanto George W. Bush markas poentojn. La aliĝo de Francio, Rusio kaj Germanio al la rezolucio adoptita de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj la 22-an de majo 2003, agnoskas la usonan protektoraton super Irako. La akcepto, la 25-an, de la “vojmapo” de la Kvarteto fare de la israela registaro — kun rezervoj kiuj forigas ĝian substancon — pozigas Vaŝingtonon kiel “paciganton” en la Proksim-Oriento. Aliflanke, la anstataŭigo en Bagdado de la eksgeneralo Jay Garner per la diplomato Paul Bremer atestas kreskantajn malfacilojn, kiujn la okupacianto spertas. Kaj, de Riado ĝis Kasablanko, la terorismo montras ke ĝi ne malaperis samtempe kun la reĝimo de Saddam Hussein...
La nuna monda situacio estas senprecedenca. La iamaj grandaj mond-imperioj, kiel la Hispana Imperio de la 16-a kaj 17-a jarcentoj kaj, tute aparte, la Brita Imperio de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, havas malmulton komunan kun la nuna Usona Imperio.
La tutmondiĝo atingis ĝis nun nekonatan stadion en tri kampoj: sendependeco, teknologio kaj politiko.
Unue, ni vivas en mondo tiom interdependa ke la kurantaj agadoj enĉeniĝas, kaj ĉia interrompo havas tujajn tutmondajn konsekvencojn. Ni prenu la ekzemplon de la epidemio de la “Severa Akuta Respir-Sindromo” (SARS) kies deveno, nekonata, situas sendube ie en Ĉinio: ĝi atingis proporciojn de tutmonda fenomeno. Ĝia perturba efekto sur la monda transportreto, sur la turismo, sur ĉiaj internaciaj konferencoj kaj institucioj, sur la mondmerkatoj kaj eĉ sur la tuta ekonomio de certaj landoj sentiĝis kun rapideco nepensebla en ajna antaŭa epoko.
Plie, la giganta potenco de teknologio konstante revoluciigata montriĝas en kampoj kiel la ekonomio kaj precipe militista. La teknologio estas pli ol iam ajn decida en milit-aferoj. La mondskala politika potenco postulas ekde nun la regadon de tiu teknologio, en skalo de geografie tre vasta regno. Tio ne gravis antaŭe. Britio, kiu regis la plej vastan imperion de sia tempo, estis nur mezgranda regno, eĉ laŭ la kriterioj de la 18-a kaj 19-a jarcentoj. Kaj, en la 17-a jarcento, Nederlando — regno simile granda kiom Svisio — povis fariĝi tutmonda aganto.
Nuntempe ne penseblas ke regno, kiom ajn riĉa kaj teknologie evoluinta ĝi estu, fariĝu monda potenco se ĝi ne estas relative giganta.
Fine, la politiko prezentas nuntempe kompleksan karakteron. Nia epoko estas ankoraŭ tiu de la naciaj ŝtatoj — la sola elemento kie la tutmondiĝo ne funkcias. Sed temas pri ŝtato de aparta tipo en kiu — kaj estas virtuale vera por ĉiuj — la ordinara loĝantaro ludas gravan rolon. Pasintece, la decidantoj regis sen multe zorgi pri tio kion la plej multaj loĝantoj povus pensi. Fine de la 19-a kaj komence de la 20-a jarcento, la registaroj povis kalkuli kun mobilizo de siaj popoloj. Nun ili devas konsideri pli ol antaŭe pri kion pensas la loĝantaro aŭ pri kion ĝi pretas fari.
Malsame al la usona imperia projekto — kaj jen la granda novaĵo — ĉiuj grandaj potencoj kaj ĉiuj imperioj sciis ke ili ne estis izolitaj, kaj neniu provis domini la mondon sole. Neniu konsideris sin nevundebla, eĉ se ĉiuj konsideris sin centro de la mondo, kiel Ĉinio ekzemple, aŭ la Romia Imperio dum sia kulmino. En la sistemo de internaciaj rilatoj kiuj regis la mondon ĝis la malvarma milito, la regiona dominado estis la maksimuma danĝero. Necesas ne konfuzi la eblecon aliri la tutan planedon — kio komencis realiĝi en 1492 — kaj la kompleta dominado de ĝi.
En la 19-a jaracento, la brita imperio estis la sole vere “globa” en la senco ke ĝi agadis sur la tuta planedo, kaj, el tiu vidpunkto, ĝi estas certe precedenco por la usona imperio. Aliflanke, la rusoj de la komunista erao, kiuj ankaŭ revis pri nova mondo, bone sciis, eĉ kiam Sovetio estis ĉe la pinto de sia potenco, ke la dominado de la mondo ne estis atingebla: kontraste al la propagando de la malvarma milito, ili neniam vere provis atingi tion.
Sed la nunaj usonaj ambicioj komplete malsamas de tiuj de Britio antaŭ jarcento aŭ pli. Usono estas lando fizike vasta, kun loĝantaro inter la plej grandaj de la planedo kaj kun kreskanta demografio (kontraste al tiu de la Eŭropa Unio) pro preskaŭ senlima enmigrado.
Krome, ekzistas stilaj diferencoj. Dum sia apogeo, la brita imperio okupis kaj administris kvaronon de la terglobo.* Usono neniam vere praktikis la koloniismon — kun mallonga escepto, dum la modo de la imperia koloniismo fine de la 19-a jarcento kaj komence de la 20-a jarcento. Ĝi apogis sin prefere sur sendependaj regnoj aŭ satelitoj, precipe en la okcidenta hemisfero, kie ili havis praktike neniun rivalon. Kontraste al Britio, ĝi realigis en la 20-a jarcento politikon de milita interveno en tiuj regnoj.
Ĉar la armita brako de tiutempa mond-imperio estis la ŝiparo, la brita imperio ekposedis ĉie en la mondo bazojn por ŝipoj kaj por provizo kun strategia graveco. Pro tio la brita flago flirtis — kaj flirtas ankoraŭ nun — de Gibraltaro tra Sankta Heleno ĝis la Malvinaj Insuloj. La usonanoj bezonis tiajn bazojn ekster la Pacifiko nur post 1941, kaj ili akiris ilin interkonsente kun tio kion oni vere povis nomi “koalicion de bona volo” (“coalition of the willing”). Ekde tiam, la situacio malsamas. Ili sentas la bezonon rekte posedi tre grandan nombron da militbazoj, kaj samtempe malrekte daŭrigi la kontroladon de la landoj.
Fine, ekzistas gravaj diferencoj en la interna strukturo de la ŝtato kaj en ĝia ideologio. La brita imperio havis britan celon kaj ne universalan, kvankam kompreneble ĝiaj propagandistoj trovis por ĝi ankaŭ pli altruismajn motivojn. La abolo de la sklavkomerco servis do pravigi la maran potencon de Britio, same kiel la homrajtoj servas ofte por pravigi la usonan milit-potencon. Laŭ la modelo de Francio kaj la revolucia Rusio, Usono reprezentas grandan potencon fonditan sur universalisma revolucio kaj, pro tio, animitan de la ideo ke la resto de la mondo devas sekvi ĝian modelon — eĉ ke ĝi devas liberigi ĝin. Nenio estas pli danĝera ol imperioj kiuj defendas nur siajn interesojn imagante ke ili tiel servas la tutan homaron.
La esenca diferenco tamen kuŝas en tio ke la brita imperio, kvankam ĝi estis globa — kaj iusence eĉ pli ol la usona imperio, ĉar ĝi sole regis la marojn kiel neniu alia lando nun la ĉielon-, ne celis akiri globan potencon nek eĉ surteran militan aŭ politikan potencon en regionoj kiel Eŭropo kaj Ameriko. La imperio servis la fundamentajn interesojn de Britio, nome ĝiajn ekonomiajn interesojn, enmiksiĝante kiom eble plej malmulte en la aferojn de la aliaj. Ĝi ĉiam konsciis pri siaj limoj rilate la geografian grandecon kaj la resursojn. Post 1918, la imperio estis profunde konscia pri sia disfalo.
Cetere, la monda imperio de la unua industriiĝinta nacio sciis mueli la grajnon de tutmondiĝo kiun la supreniĝo de la angla ekonomio tiom evoluigis (vd la artikolojn de Ha-Joon Chang: “Kiel la potenculoj fariĝis vere potencaj — De la protektismo al la libera komerco, oportunisma ...” kaj de Bernard Cassen: “Kiam ‘The Economist’ pensas kontaŭ si mem”). Ĝi reprezentis sistemon de internacia komerco kiu, laŭ la evoluo de la industrio en la metropolo, dependis esence de eksportado de manufakturitaj varoj al malpli evoluintaj landoj; aliflanke, ĝi ebligis al Londono fariĝi la plej granda merkato de krudmaterialoj de la planedo.* Post kiam ĝi ĉesis esti la fabrikejo de la mondo, Britio fariĝis la centro de la monda financ-sistemo.
Ne okazis same kun la usona ekonomio. Tiu apogis sin sur la protektado de la industrio de la lando kontraŭ ekstera konkurenco en sia potenciale giganta merkato, jen faktoro kiu ĝis nun restas grava elelemento de la usona politiko. Sed la fakto, ke tiu ekonomio ne okupas plu en la nuna industria mondo la iame dominantan pozicion, estas ĝuste unu el la vundaj punktoj de la usona imperio de la 21-a jarcento.* Usono importas el la resto de la mondo vastajn kvantojn de manufakturitaj varoj, kio vekas ĉe la komercaj interesoj kaj ĉe la usonaj voĉdonantoj protektisman reagon. Ekzistas kontraŭdiro inter la ideologio de mondo dominata de libera komerco sub usona regado, unuflanke, kaj, aliflanke, la politikaj interesoj de gravaj elementoj en Usono kiun tiu ideologio ĝenas.
Evoluigi la armil-komercon estas unu el la eblecoj solvi la problemon. Jen pli diferenco inter la brita kaj la usona imperioj. Precipe post la dua mondmilito, la akumulado de armiloj tempe de paco atingis en Usono nespertitan nivelon, senprecedencan en la moderna historio, kaj kiu povas klarigi la dominadon fare de la “milit-industria komplekso”, denuncita siatempe de la prezidanto Dwight D. Eisenhower. Dum la kvardej jaroj da malvarma milito, la du tendaroj parolis kaj agis kvazaŭ ekzistus reala milito, aŭ kvazaŭ tiu estus komenconta. La brita imperio atingis sian zeniton dum jarcento (de 1815 ĝis 1914) kiu ne spertis gravajn internaciajn militojn. Kaj, malgraŭ la evidenta misproporcio inter la usona kaj soveta potencoj, tiu kreskado trudita al la usona armil-industrio senteble akcelis, eĉ antaŭ la fino de la malvarma milito, kaj poste daŭris. Tiu transformis Usonon en hegemonian potencon de la okcidenta mondo. Tamen, tiu supereco estis praktikata ĉe la kapo de alianco. Kompreneble neniu havis iluzion pri la relativa graveco de la partneroj. La potenco troviĝis en Vaŝingtono kaj nenie alie. Certamaniere, Eŭropo agnoskis tiam la logikon de usona mond-imperio: nun, Vaŝingtono indigniĝas ke ĝia imperio kaj ĝiaj celoj ne estas vere akceptataj. Ne ekzistas plu “koalicio de bonaj voloj”, ĉar la usona politiko estas la plej malpopulara iam ajn farita de usona registaro kaj verŝajne de ia ajn alia granda potenco.
Antaŭe, la usonanojn gvidis tiujn rilatojn kun tradicia ĝentileco en la internaciaj aferoj, konsidere al la fakto ke la eŭropanoj troviĝus en la frontlinio en batalo kontraŭ la sovetaj armeoj; tamen temis pri alianco katenita al Usono, ĉar dependa de ties milita teknologio. Vaŝingtono restis sisteme kontraŭa al starigo de sendependa arme-forto en Eŭropo. La malakordo inter usonanoj kaj francoj, jam de longa tempo, kiu estiĝis en la epoko de la generalo de Gaulle, pro la rifuzo de Parizo al rigida alianco kaj pro ĝia volo konservi sendependan potencon por akiri altteknologian milit-ekipaĵon. Malgraŭ la tensioj, la alianco estis tamen vera “koalicio de bonaj voloj”.
Post la disfalo de Sovetunio, Usono fariĝis la sola superpotenco, kiun neniu alia granda nacio deziris aŭ povis defii. Tiu subita, eksterordinara, brutala kaj malamika fort-elmontro estas tiom pli malfacile komprenebla ke ĝi ne kongruas kun la imperia politiko elprovita de longa tempo kaj realigita dum la malvarma milito nek kun la usonaj ekonomiaj interesoj. La politiko kiu dominas nun en Vaŝingtono ŝajnas tiom absurda al la eksteraj observantoj ke estas malfacile kapti ĝian veran celon. Por la homoj kiuj dominas komplete aŭ almenaŭ duone la decid-procezon en Usono, temas evidente pri certigo de tutmonda supereco per la militforto, sed la celo de tiu strategio restas obskura.
Ĉu ĝi havas ŝancojn por sukcesi? La mondo estas tro komplika por esti dominata de unusola regno. Sen forgesi ke, escepte de la milita supereco, Usono dependas de resursoj kiuj malpliiĝas aŭ estas en danĝero malpliiĝi. Kvankam ĝia ekonomio estas potenca, la parto, kiun ĝi reprezentas en la monda ekonomio, malgrandiĝas. Ĝi estas vundebla je mallonga kaj longa tempo: imagu ekzemple, ke la Organizo de Petroleksportaj Landoj (OPEL) decidus morgaŭ fakturi la barelon en eŭro anstataŭ en dolaro...
Estas evidente ke Usono preterlasis la plimulton de siaj politikaj atutoj dum la lastaj dek-ok monatoj, eĉ se restas ankoraŭ kelkaj al ĝi. Certe, la hegemonia influo de ĝia kulturo kaj de la angla lingvo restas. Sed la precipa avantaĝo kiun ĝi disponas en sia imperia projekto estas militista. En tiu kampo, la usona imperio estas neegaligebla, kaj verŝajne ankoraŭ por antaŭvidebla estonto. Tiu avantaĝo, decida en lokaj konfliktoj, ne estas nepre absolute tia. Sed en la praktiko, neniu lando, eĉ ne Ĉinio, disponas la teknologian nivelon de Usono. Kvankam necesus pensi pri la limoj de pura kaj simpla teknologia supereco.
La usonanoj teorie kompreneble ne celas okupi la tutan planedon. Ilia celo estas militi, starigi amikajn registarojn kaj reiri hejmen. Tio ne funkcios. El pure milita vidpunkto, la milito en Irako estis granda sukceso. Tamen, zorgante nur pri tiu celo, la registaro Bush ne zorgis pri necesaj aferoj kiuj trudiĝas kiam oni okupas landon: ke oni administru ĝin, entretenu ĝin, kiel faris la britoj en la kazo de Hindio, modelo de la klasika koloniismo.
La “modela demokratio”, kiun la usonanoj volas oferti al la tuta mondo per Irako, havas envere nenion modelan. Kredi ke ili ne bezonas verajn aliancanojn el inter la aliaj landoj, aŭ veran subtenon en la landoj kiujn ili ekde nun povas milite konkeri (sed ne administri) estas kvazaŭ fantasmo.
La milito en Irako reprezentas ekzemplon de la frivoleco de la vaŝingtonaj decidantoj. Irako estas batita lando, sed kiu rifuzis submetiĝi. Tiu lando estis tiom malfortigita ke ŝajnis facile venki ĝin. Ĝi havas, cetere, atutojn — la nafton-, sed la esenca celo de la operacio estis la elmontro de internacia forto. La politiko kiun elvokas la vaŝingtonaj ekstremistoj, nome totala redifino de la tuta Proksim-Oriento, ne havas sencon. Se ili volas renversi la saudan reĝlandon, per kio ili anstataŭigos ĝin? Se ili volas serioze ŝanĝi la situacion en la regiono, estas unu afero farenda, ni scias tion: fari premon sur la israelanoj. La patro de s-ro George W. Bush faris tion en 1991, post la unua golf-milito, sed ne lia posteulo en la Blanka Domo. Anstataŭ tio, la nuna registaro detruis unu el la du laikajn registarojn de la Proksima Oriento, kaj revas pri prepari la saman sorton al la alia, Sirio.
La publika eldirado de tio reliefigas ĝian malplenon. Anstataŭ respondi al formulado de strategio, esprimoj kiel la “akso de l’ Malbono” aŭ la “vojmapo” estas nur frapfrazoj ŝajnigante havi propran povon. La novlingvo kiu ekde antaŭ dek-ok monatoj superŝutas la mondon perfidas la foreston de ĉia reala politiko. S-ro George w. Bush mem ne faras politikon, li ludas. Respondeculoj kiel s-roj Richard Perle kaj Paul Wolfowitz imitas Rambon kiam ili parolas, ĉu publike ĉu private. Gravas nur unu afero: la usona ĉiopoveco. Se oni tradukas ĝin, necesas kompreni ke Usono povas invadi ĉian ajn landon kondiĉe ke ĝi ne estu tro granda kaj ke la venko estu rapida. Oni ne povas nomi tion strategio. Nek atendi ke tio funkcios.
La konsekvencoj por Usonoj povas esti tre danĝeraj. En sia interno, lando kiu celas regi la mondon, esence per militaj rimedoj, estas en danĝero, ĝis nun serioze subestimata, de militizado. Internacie, la risko estas malstabiligo de la mondo.
Kiel pruvo: la malstabileco nun reganta en Proksim-Oriento, multe pli ol antaŭ dek aŭ eĉ kvin jaroj. La usona politiko malfortigas ĉiujn penadojn por eblaj solvoj, oficialajn aŭ ne, por la konservado de la ordo. En Eŭropo, ĝi detruis la Nord-Atlantikan Traktat-Organizon (NATO) — kio ne reprezentas grandan perdon; sed la provo transformi ĝin en mondan milit-polican forton en la servo de Usono estas farso. Vaŝingtono intence sabotis la Eŭropan Union kaj celas ankaŭ neniigi unu de la grandaj realigoj de la postmilita tempo, nome la demokratan kaj prosperan “prizorgo-ŝtaton”. Aliflanke, la krizo de kredindeco de la Unuiĝintaj Nacioj ŝajnas al mi malpli grava: la organizo estis neniam kapabla agi alie ol marĝene, ĉar ĝi dependas totale de la Sekurec-Konsilio kaj de la uzo de la usonanoj de sia veto-rajto.
Kiel la mondo alfrontos Usonon, t.e. limigi ĝin? Certaj kompreneble, konsiderante ke ili ne havas la rimedojn por tio, preferos alianciĝi al ĝi. Pli danĝeraj estas tiuj kiuj abomenas la ideologion vehiklatan de la Pentagono, sed kiuj subtenas la usonan projekton pretekste ke ĝi fine forigos certajn lokajn kaj regionajn maljustecojn. Tiu speco de “imperiismo de la homrajtoj” estis nutrata de la eŭropa fiasko en Balkanio dum la jaroj 1990. En la publika debato pri la milito en Irako, nur malplimulto de influhavaj intelektuloj — kiel Michael Ignatieff aŭ Bernard Kouchner — alvokis subteni la usonan intervenon, kredante necesa la uzon de la forto por fari ordon en la malfeliĉoj de la mondo. Certaj registaroj estas certe tiom danĝeraj ke ilia malapero reprezentus avantaĝon por la tuta mondo. Sed tio ne pravigus la riskon kiun reprezentas por la planedo monda potenco kiu, samtempe, indiferentas pri mondo kiun ĝi ne komprenas kaj povas interveni per armita forto kontraŭ kiu ajn kiu malplaĉas al ĝi.
En la fono, ni vidas kreski la premon sur la komunikiloj: en mondo kie la publika opinio tiom gravas, ili estas ankaŭ submetitaj al egaj manipuladoj.* Dum la golf-milito (1990-1991), por eviti saman situacion kiel dum la Vjetnam-milito, la “koalicianoj” provis malhelpi la komunikilojn proksimiĝi al la batalkampo. Perdita peno: en Bagdado troviĝis komunikiloj kiel CNN por kovri la eventojn alie ol kiel deziris Vaŝingtono. Dum la Irak-milito, oni male integris ĵurnalistojn en la trupojn surloke, por pli bone influi ilian vidpunkton. Nenio vere funkciis. Estonte oni certe provos trovi pli efikajn kontrolrimedojn, eble rektajn, lastinstance teknologiajn. Konstateblas ke la koluzio inter registaroj kaj posedantoj de komunikaj monopoloj tendencas fariĝi pli intensaj ol Fox News* en Usono aŭ la imperio de s-ro Silvio Berlusconi en Italio.
Neeblas diri kiom longe daŭros la usona supereco. La sola afero pri kiu ni estas absolute certaj, estas ke temas pri historie nedaŭra fenomeno, kiel estis ĉiuj imperioj. En la daŭro de unu vivo, ni vidis la finon de ĉiuj koloniaj imperioj, tiu de la pretendita “Miljara Imperio” de Hitlero, kiu daŭris nur dek-du jarojn, kaj la finon de la soveta revo pri mondrevolucio.
La usona imperio povus droni pro internaj kialoj, la plej tuja estus ke la imperiismo — en la senco de dominado kaj administrado de la mondo — ne interesas la plimulton de la usonanoj, pli en zorgo pri kio okazas al ili en Usono. La ekonomio tiom malfortiĝis ke la usonaj registaro kaj elektantaro iun tagon decidos ke estas pli grave koncentriĝi sur tio ol lanĉi sin en eksterlandajn aventurojn.* Des pli ke, kiel nun, la usonanoj mem devos grandparte financi tiujn eksterlandajn milit-aventurojn — kio ne estis la kazo de la golf-milito nek, en pli granda mezuro, de la malvarma milito.
Ekde 1997-1998, la monda kapitalisma ekonomio spertas krizon. Ĝi ne kolapsos, kompreneble, sed estas malverŝajne ke Usono daŭre faros ambician eksteran politikon, se gravaj problemoj aperas interne. La nacia ekonomia politiko de s-ro George W. Bush ne respondas nepre al la pli lokaj interesoj. Kaj ankaŭ lia internacia politiko ne estas nepre racia, eĉ el vidpunkto de la usonaj imperiismaj interesoj — kaj certe ne de la usona kapitalismo. Jen pro kio la opini-diverĝoj sine de la registaro.
La ŝlosila demando estas kion faros la usonanoj nun kaj kiel reagos la aliaj landoj. Ĉu certaj, kiel la Unuiĝinta Reĝlando — la sola alia vera membro de la reganta koalicio — daŭre subtenos ĉian ajn planon de Vaŝingtono? La registaroj devas montri ke ekzistas limoj de la usona potenco. Ĝis nun, Turkio alportis tiusence la plej pozitivan kontribuaĵon, simple asertante ke ĝi ne pretas fari certajn decidojn, kvankam ĝi sciis ke tiuj tamen estus profitigaj.
En la nuna momento, la precipa celo estas, se ne limigi, almenaŭ eduki aŭ reeduki Usonon. Ekzistis epoko kiam la usona imperio konis siajn limojn, aŭ almenaŭ la avantaĝojn kiujn ĝi povis ĝui ŝajnigante ke ekzistas ĝiaj limoj. Tio estis grandparte pro timo vide al la alia, Sovetunio. Nun kiam tiu timo malaperis, povas anstataŭi ĝin nur la bone komprenata intereso kaj la edukado.
Eric HOBSBAWM.
Notis kaj redaktis Victoria BRITTAIN.
Tuj antaŭ la komenco de la bombadoj, la Pentagono anoncis la finrealigon de ega bombo, tiel nomata “termobarika”, plej forta iam realigita. Ĝia “eta frato” estis uzata en Afganio en 2002. La Pentagono kalkulas testi je natura grandeco aliajn novajn armilojn, tiel la mikroonda bombo, la “e-bombo”, kapabla detrui komputilajn retojn... kaj laŭaserte “ne mortigaj”
Nenia bruo, nenia fumo, nenia odoro. La bombo estas nevidebla: ĝi ne levas polvon, fosas neniun krateron. Neniuj mortoj, ankaŭ neniu brankardo. Tiu armilo, neprobabla, tamen ekzistas. Ĝia nomo: e-bombo, la elektromagneta bombo. Ĝi ankoraŭ neniam estis uzata sur la batalejo.
La efiko de la elektromagnetaj impulsoj sur la elektronikaj sistemoj estis eltrovata, iomete hazarde, kiam la armeoj konstatis ke, proksime de plej potencaj radaroj, la elektronikaj aparatoj ekpaneis. La elektromagneta kampo kreita sekve de nuklea eksplodo en alta atmosfero havis la samajn konsekvencojn.
Necesis ankoraŭ studi plurajn teknikajn solvojn por krei varian gamon de e-bomboj enmeteblaj en obusojn, misilojn, aviadilojn, kamionojn, satelitojn, valizojn, ktp. Iliaj celoj? la kabloj, la retoj, la serviloj, la elektronikaj komunik-cirkvitoj, la proceziloj, la komutiloj, la komputiloj, la koro de la bunkroj — ĉi-tiuj montriĝas malfacile detrueblaj per aliaj rimedoj. Senperaj konsekvencoj? la portempa aŭ porĉiama interrompo de la komunik-sistemoj, de la datenaj interŝanĝoj, de la komand-sistemoj, de la aparatoj por malkovroj, mezuroj kaj kontroloj. Ilia uzo celus, en la kadro de aera au tera ofensivo, izoli la malamikon, igi ĝin nekapabla kontroli siajn rimedojn kaj siajn fortojn, au informiĝi pri la stato de la okazanta batalo.
La e-bomboj apartenas al la kategorio de la armiloj tiel nomataj kun senpera energio — pli precize, al la familio “forte potencaj mikroondoj” (FPM aŭ angle, HPM, high power microwaves weapon). Ili ne plu apartenas al la scienca fikcio “Tiaj armiloj enskribiĝas en la logikan evoluon de la atakaj kaj defendaj teknikoj” komentas s-ro François Debout, sub-direktoro pri la teknikaj strategioj ĉe la franca ĝenerala direkcio pri la armado (STTC-DGA). En la speco, temas pri aparatoj de diversaj grandecoj (de valizo ĝis kamiono) konsistantaj el energifonto, impulsa generatoro, hiperfrekvenca tubo kaj anteno, kaj kapabla produkti tre mallongajn kaj tre potencajn elektomagnetajn impulsojn kun variaj frekvencoj, atingpovo kaj faskoĵeteco.
Ilia senpera atingo kontraŭ la homoj estas juĝata nula, manke de pruvo de la malo. “Pro la mallongeco de la mikroondaj impulsoj, klarigas s-ro Debout, ne estiĝas skuo de la akvaj molekuloj, kapablaj okazigi altigon de la korpa temperaturo.” Alimaniere dirate, la mikroondoj ne havas, teorie, tempon por “kuiri” la vivajn estaĵojn ĉeestantajn en ilia efik-radiuso — escepte en kazo de difekto, kiu estigus longtempan eksponon. Ĉiuj elektraj kaj elektronikaj ekipaĵoj, kompense, estas difekteblaj far’ de tiuj impulsoj. Des pli ke la miniaturigo de la komponantoj pligrandigas ilian sentivecon je la elektromagneta ĉirkaŭaĵo.
De la fino de la jaroj 1980, en Kalifornio, la usona laboratorio Lawrence Livermore, tiu de Los Alamos, kaj laboratorio de la US Air Force, gvidis esplorprogramojn pri tiu tipo de armiloj. Tion atestas la raportoj publikigitaj, depost 1988, de ties esploristoj*, kaj ankaŭ la sekretaj konferencoj organizitaj pri tiu temo en 1993 en Los Alamos, en la ĉeesto de parlamentanoj kaj reprezentantoj de la US Navy kaj de la US Air Force. De la mezo de la jaroj 1990, la buĝetaj dokumentoj mencias ankaŭ la FMP-programojn, tamen sen doni detalojn.
En 1994 okazis unuaj provoj por finrealigi protekt-sistemojn kontraŭ la e-bomboj, destinataj inter alie al la aviadiloj F-16. En 1996, la studo transiras al la stadio de la informadika modeligo. En la sama jaro estus subskribita la unua kontrakto pri disvolvo, kun konstruisto (kies nomo ne estas publikigita) por produkti generatoron*.
En 1977, provo en vera grandeco estas efektivigata en Kalifornio, havante kiel celon, helikopteron. Ekde 1998, komencas la pli konkreta fazo de disvolvo, post “la demonstro de la operacia ebleco por la FPM detrui difinitajn celojn en natura ĉirkaŭaĵo kaj la validigo de la postulitaj kriterioj por la uzo de tiaj sistemoj”*. La jaro 2000 estas tiu de la ekfabrikado de unu-impulsa armilo, destinata kontraŭi la kontraŭ-aviadajn defendojn
Verŝajne, Usono posedas FPM-armilojn muntitajn sur misiloj kaj planas instali iujn el ili sur aviadiloj kun kaj sen pilotoj. Kompense, ĝi malpli antaŭeniris en laprogramoj pri defendo kontraŭ tiatipaj aparatoj. Laŭ kapitano Tom Jost, de la Sekureca Centro de la Aera Forto (Air Force Safety Center), la programoj entreprenataj por studi la vundeblecon de la aparataroj kaj de la homoj kaj eltrovi protektajn kaj defendajn rimedojn finrezultos al konkretaj kaj ampleksaj aranĝoj en la mezo de 2003*.
Francujo, siaflanke, kondukas esplorojn pri variaj aspektoj, helpata de universitataj laboratorioj (Limoĝo, Lilo) kaj inĝenieraj lernejoj (“Supélec” kaj Politekniko, sur la ebenaĵo de Saclay), “sed nenia programo pri disvolvo estas decidita”, asertas, por la DGA, s-ro Debout. Kiel inkludi FPM-armilojn en la diversaj ekipaĵoj? Kiel garantii la taŭgecon de la rimedoj rilate al la celo, eviti damaĝi amikojn aŭ fordoni tiun teknikon al malamikoj pro, ekzemple, perdo de ekipita misilo? Jen estas iuj el la elvokataj demandoj. Krom Usono, kiu ŝajnas esti parte solvinta aŭ ignorinta tiujn problemojn, la plej antaŭenirintaj estus, se oni kredas la raportoj de la usona defend-departemento, la britoj, la germanoj kaj ĉefe la rusoj
En 1998, laŭ la sveda ĵurnalo Svenska Dagbladet, Aŭstralio kaj Svedujo aĉetis de Rusujo, celante teston, malgrandan FPM-armilon kontraŭ ĉirkaŭ 150 000 dolaroj (tiom da eŭroj). Kaj, de oktobro 2001, la rusa socio Rosoboronexport proponas ekipaĵojn apartenantajn al tia kategorio — el kiu la Ranets-e, movebla defend-sistemo efikanta en radiuso de 10 km kun impulsoj de 10 ĝis 20 nanosekundoj kaj povo de 500 megavattoj.
En aŭgusto 2002, la usona sekretario pri defendo, s-ro Donald Rumsfeld, komprenigis, ke tiaj armiloj — rigardataj en Usono kiel “ne mortigaj”* — povus ankaŭ iĝi parto de la usona armilaro en okazo de konflikto kontraŭ Irako: Li kontentiĝis respondi “You never know” (“Kiu scias?”). Por s-ro Debout, e-bombo aŭ ne, la “pura milito” restas sensenca koncepto: “Mi rifuzas kvalifiki tiun amilon kiel nemortiga. Imagu, ke trafik-aviadilo estus trafita de tia sistemo...”
“Armilo por okazigi akcidentojn”, konkludis, kiel filozofo, Paul Virilio.
Karin POUPÉE
Post kiam la ceteraj proksimaj familianoj mortis en vendettoj kaj en la bombadoj de la milito en 2001, Sharoukh Khan ekiris por trovi sian Edenon en Anglio. Li havis mapon, iometon da mono kaj la grandegan konvinkon, ke li estas survoje al nova vivo. Li sukcesis atingi Bulgarion, estis elpelita al Turkio, kaj nun estas senespera, senhava kaj sola en Istanbulo. Li ankoraŭ ne aĝas 20 jarojn.
Timemaj ridetoj momente kaŝis liajn maltrankvilon, timon kaj konstantan angoron. Li sidis sur la seĝo fiksrigardante la plankon, kunfrotis la manojn, levis la okulojn kaj ridetis, ekrevenis al sia mondo, diris malmultajn vortojn angle per pakistana akĉento, kaj poste eksilentis denove.
Ni unue renkontiĝis en la oficejo de iu neregistara organizo. Mia amiko, psikologo, kontaktis min pri tio, ĉu juna afgano povus viziti kursojn ĉe la universitato kie mi instruis. Mi promesis helpi. Nia renkontiĝo estis nelonga. La afgano jen montris rideton jen timon, kaj silente aŭskultis nin. “Ĉu vi timas?” mia amiko demandis. “Jes,” li respondis, rigardante la plankon. Mi donis al li mian telefonan numeron, manpremis al li kaj malaperis. La dato estis la 23-a de januaro 2003.
La eventuala studento hejmenrevenis. Poste, je la 21-a de marto 2003, li englutis manplenon da piloloj kaj esperis morti, post kiam la Alta Komisiito de la Unuĝintaj Nacioj por Rifuĝintoj (AKUNR) en Ankaro malakceptis lian peton pri azilo. Irana sinjorino, ĉe kiu li trovis rifuĝon, savis al li la vivon.
Li nomiĝas Shahroukh Khan, naskiĝis en Kabulo antaŭ 18 aŭ 19 jaroj, kaj estas afgana rifuĝinto en Istanbulo. Li estas timema kaj milda, knabeca kaj ĝentila. Tiu ne estis lia unua provo sin mortigi. Lia patro estis murdita en oktobro 2001. Usonaj bomboj detruis la familian hejmon kaj, iom poste, mortigis lian patrinon kaj du pli junajn gefratojn. La fremduloj venis por liberigi afganojn de la Talibano, sed ili alportis donacojn de rubo, polvo, kadavroj kaj sango. Tiel finiĝis la mondo, kiun Shahroukh konis, kaj li trinkis venenon por ke ankaŭ li mortu, sed najbaro lin savis.
Li dividas sian vivhistorion kun multaj gejunuloj de Centra Azio ĝis Afriko, kun ĝiaj ĉapitraj titoloj de civila milito, bombado, etna elpurigo, militoj de superrego. Li estas soleculo kiu serĉas novan hejmon: lia espero pri tiu hejmo, ĝuste en tiu Usono kiu detruis liajn hejmon kaj familion, disfrakasiĝis kiam la AKUNR malakceptis lian kazon.
Mi sciigis al li mian propran vojaĝon, nome verki libron pri la historioj de migrintoj. “Ĉu vi verkos mian historion?” li demandis. Li deziregis rakonti sian historion al la mondo. Jen do ĝi estas.
Shahroukh havas malaltan staturon. Li ne aspektas pli aĝa ol 16 jaroj sed priparolas sian vojaĝadon kiel maljunulo. Li transiris kvin landojn kaj kvar landlimojn, sole kaj sen iuj ajn kontaktuloj; laŭiris la vojon de urbo al urbo, provinco al provinco, kaj landlimo al landlimo, kun nur mapoj kiel gvidiloj. Bulgara soldato frapis lin sur la kapon per la mapo kiun li trovis en la sako portata de Shahroukh. Vidante afganan adoleskanton transiri la landlimon sole kaj sen kontrabandisto, la soldato konsterniĝis. Shahroukh ridis, rakontante al mi la historion.
Shahroukh bone planis la itineron por atingi sian finan cellokon en la Okcidento. Iun frostan posttagmezon, en kafejo sur strato Istiklal en Istanbulo, li desegnis por mi mapon, zorgeme lokis siajn transitajn landojn, skribis la nomojn de la urboj kiujn li trapasis, kaj instruis al mi lecionon pri la geografio de landlimoj. Li trankvile klarigis, kiel li studis la mapon de Eŭropo kaj elektis sian itineron, kaj poste transiris landlimojn, grimpis sur montojn kaj marŝis trans la plej malglataj terenoj. Li esperis atingi Anglion, trapasinte Iranon, Turkion, Bulgarion, Jugoslavion, Hungarion, Aŭstrion kaj Belgion, sed oni haltigis lin en Bulgario.
Kiam ni unue renkontiĝis en januaro, li loĝis en pensiono apud Aksaray en Istanbulo, dividante ĉambron kun ruso kaj du turkoj, dormante, sidante, vizitante sian preferatan moskeon kaj foje lernante la turkan lingvon. Lia plej intima amiko estis 14-jaraĝa iraka rifuĝinto kiu ankaŭ ne havis familianojn ĉar ili estis mortigitaj de fremdaj bomboj de liberiĝo en la antaŭa Golfa Milito. La amiko foriris de Irako por iri al Irano, loĝis tie dum du jaroj, kaj neleĝe eniris Turkion serĉante azilon. Mi demandis al Shahroukh, kiom ofte li renkontas sian irakan amikon. Li diris, ke ili renkontiĝis nur unu fojon en Ankaro, survoje al siaj intervjuoj pri azilo ĉe AKUNR. Ili kune pasigis unu tagon, ĉiu aŭdis la historion de la alia, ili sentis reciprokan simpation, kaj amikiĝis. Ili neniam plu renkontiĝis persone, sed foje interparolis telefone. Shahroukh tiel trovis iun, kun kiu interparoli, kun travivaĵoj kiel la siaj. Post nelonge la konversacioj ĉesis.
Shahroukh sopiris amikecon kaj deziris esti akceptita de aliuloj kiuj ne perfidos lin, kaj donos al li rifuĝon kontraŭ lia soleco. Li amikiĝis kun ĉiu, kiu kondutis al li bonkore kaj aŭskultis lian historion. Salim, kiu estis lia samklasano dum ses jaroj, telefonis al li okaze de unu el niaj renkontiĝoj en Aksaray. Shahroukh ĝojegis, ridadis longan tempon, kaj rakontis al mi historiojn pri Pakistano. “Salim estas mia plej intima amiko. Li telefonis de Peŝavaro, Pakistano,” li ripetadis.
La alia amiko de Shahroukh estis Yusuf, 20-jaraĝa turka manlaboristo el Adano. Ili renkontiĝis je la unua tago kiam Shahroukh alvenis en Istanbulo, timema kaj malfidema. Yusuf, nekonato, proponis al li turkan gastamecon, helpis lin trovi ĉambron, gvidis lin tra la urbo, kaj donis al li la amon, kiun li ne spertis ekde lia foriro de Afganio. Antaŭ ol Yusuf foriris por edziĝi en sia hejmurbo, li donis al Shahroukh poŝtelefonon, kiun li tenadis en sako dum preskaŭ unu monato. Li montris ĝin al mi iun tagon. “Imagu! Mi kun telefono!” li diris ridetante. Ĉi tiu estis vojo al normaleco kaj la ekstera mondo. Unuafoje li havis sian propran telefonon, numeron, kiun li povas doni al siaj tre malmultaj amikoj: identecon.
Je la fino de nia dua renkontiĝo, mi jam fariĝis al li amiko, nekonato kiun li povas fidi. Mia vivo en Istanbulo sentigis al li sekurecon. Mi kondukis lin por viziti la universitaton. Li estis trankvila, feliĉa kaj parolema. Li promenis tra la universitatejo, admiris la belecon de la medio, kaj rakontis al mi historiojn pri sia pasinteco kaj siajn revojn pri la estonteco. Ni promenis laŭ la bordo de la Bosporo. La vetero estis varma, la aero pura, la perspektivo majesta. La mevoj, fiŝkaptantoj, kaj la suno rebrilanta sur la akvo, ĉio larĝigis la rideton sur lia vizaĝo. Jen mondo kiu malsamas lian pasintecon, kiel ankaŭ la solecan estantecon en Istanbulo. La tago koncize prezentis al li la mondon de la bonŝancaj aliuloj. “Tiu estis unu el la plej bonaj tagoj de mia vivo,” li diris al mia amiko la psikologo.
Mi rimarkis, ke la ŝuoj de Shahroukh estas kadukaj, neadekvataj kontraŭ istanbula vintro. Li diris: “Ili vojaĝis tre longan distancon de Afganio al ĉi tie.” En ili li transiris Pakistanon kaj Iranon, marŝis trans la montaro inter Irano kaj Turkio, pluiris al Vano kaj Istanbulo, trapaŝis la landlimon kun Bulgario, kaj revenis al Istanbulo post sia aresto. La ŝuoj sciis la historion de lia vojaĝo. Li ŝercis pri la ŝuoj, li dronis en malĝojo, kaj poste resaltis. “Mi ĉiam tenos ĉi tiujn ŝuojn,” li diris je la tago kiam li aĉetis paron da botoj kontraŭ la vintro.
Mi konatigis lin al miaj studentoj, kaj provis krei por li reton da fidebluloj. Mi kondukis lin al mia hejmo. Li ridetis pli ofte, foje ŝercis, sentis sin pli normala. Iam li diris al mi, ke li deziras fariĝi piloto. Post unu horo li diris, ke lin interesas matematiko. “Eble fariĝi piloto ne estis bona ideo,” li diris. Instruado scivoligis lin. Instruistoj estas respektataj. Ĉiuokaze, li deziris daŭrigi sian edukadon kaj lerni sep aŭ ok lingvojn. Lia iraka amiko parolas kvar lingvojn, Shahroukh diris admire.
Ekde infanaĝo, la vivon de Shahroukh formadis delokiĝo, perforto, venĝo, kaj milito. Lia praavo forrabis fraŭlinon el alia klano kaj edziĝis al ŝi. Ŝiaj fratoj perforte reprenis ŝin post kiam ŝi naskis la avon de Shahroukh. La praavo mortigis unu el la fratoj. La familio ĵuris fari venĝon. La patro de Shahroukh sciigis la historion al li, dum li plenkreskiĝis en Kandaharo. La patro vivis timante, atentante ŝuldon de sango surprenitan antaŭ sia naskiĝo. Por protekti sian plejaĝan filon kontraŭ perforto, li sendis Shahroukh por studi en Pakistano. “Li volis, ke mi ne estu la sama, kiel la aliaj en Afganio,” Shahroukh diris. Dum la civila milito detruadis Afganion, Shahroukh spertis relativan pacon en Pakistano. Li loĝis kiel rifuĝinto, vizitadis liceon, lernis la anglan, kaj ekentuziasmiĝis pri la sciencoj. Ĉio ĉi finiĝis en oktobro kaj novembro 2001.
La patro de Shahroukh savis sian filon de triba venĝo, sed en oktobro 2001 li mem estis murdita pro la vendetto. Ĉi tion oni sciigis al Shahroukh telefone, kaj li elafliktiĝis. Li funebris pro sia patro, observis internaciajn okazintaĵojn kaj restis en Pakistano preparante sin por ekzamenoj. Poste, en novembro, bomboj trafis lian hejmon en Kandaharo, mortigante lian tutan familion: laŭ la nuna termino, “kromdamaĝo”. Telefona alvoko al Pakistano informis lin, ke li estas orfo.
Shahroukh rapidiris hejmen, entombigis siajn karulojn, adiaŭis al la finaj restaĵoj de sia familio kaj intencis mem morti. “Bedaŭrinde ili savis min, bedaŭrinde je mi,” li diris. Li decidis forlasi Afganion kaj ĉiujn siajn dolorajn memorojn.
Li kontante vendis la familian loĝteron por mil dolaroj por financi la vojaĝon: lia sako enhavis personajn dokumentojn, kaj lian fidelan paron da ŝuoj. Li negocadis kun kontrabandistoj kaj lokaj enloĝantoj, intertraktadis kun la polico, kaj pacience transiradis landlimon post landlimo. Vojirinte tri monatojn, li foriris de Afganio por iri al Pakistano, foriris de Pakistano kaj eniris Zahedanon en okcidenta Irano, veturis aŭtobuse al Teherano kaj poste al Isfahano, pluiris al Urumieh en okcidenta Irano, kaj gvidis sin al la turkia landlimo.
Tie, Shahroukh renkontis vilaĝanon al kiu li diris, ke li estas afgano kaj serĉas helpanton por transiri la landlimon. La vilaĝano promesis helpi lin por cent dolaroj, multe malpli ol la kutima prezo. “Li estis nur vilaĝano, ne kontrabandisto” Shahroukh diris... La viro kondukis lin trans la landlimo kaj rekte al Van. Depreninte 300 eŭrojn de Shahroukh, la vilaĝano hejmeniris. Shahroukh pluiris al Istanbulo, aĉetis mapon de Eŭropo, faris siajn planojn kaj suriris aŭtobuson al Edirno, apud la landlimo kun Bulgario.
Trajno ligis Edirnon al Bulgario. Li trovis la trakon sur la mapo, paŝis al la fina haltejo en Turkio, kaj atendis ĝis la suno subiris. Tiu estis la 17-a nokto de Ramadano. “Mi malfastis kiam la suno subiris kaj sekvis la trakon al Bulgario”. Li paŝadis dum kelkaj horoj, supersaltis barilon, ne sciante ĉu li jam atingis Bulgarion. “Ĉie nebuliĝis”. En mallumeco, malvarmiĝinta, sola, Shahroukh vidis forajn lumojn. Supozante, ke ili estas domlumoj, li pluiris trankviliĝinte, kaj ne haltis ĝis li vidis soldatojn kun fusiloj. “Mi sciis, ke mia vojaĝo finiĝis,” li diris al mi kun petolema rideto.
Shahroukh estis arestita kaj enkarcerigita dum du tagoj kaj noktoj. La bulgaroj deprenis liajn etan valizon kaj posedaĵojn, kaj 400 eŭrojn. Poste, ili transdonis lin al la soldatoj je la dua horo matene. La soldatoj kondukis lin al la landlimo, ĉirkaŭis kaj piedbatis lin kaj instigis siajn hundojn ataki lin. “La hundoj mordis min. Mia kruro forte sangis. Mi apenaŭ povis paŝi.”
La soldatoj montris al li kotan kampon kiu apartigas Bulgarion de Turkio, ordonis al li transiri ĝin, kaj pafis ĉielen por timigi lin. “Mi ne timis iliajn pafilojn, nek morton. La koto atingis miajn genuojn. La mordo sangis. Mi metis koton sur la vundon por ĉesigi la sangadon.” Shahroukh atingis la turkian flankon de la landlimo. Ellaciĝinte, li ripozis ĝis tagiĝo, paŝadis dum kelkaj horoj ĝis kiam li aŭdis la azanon, la preĝalvokon. Li troviĝis en Turkio. Restis al li nur 20 eŭroj.
Dum li estis detenata, Shahroukh renkontis simpatian iranan rifuĝinton, arestitan pro provo transiri la landlimon. “La iranano tre bone parolis la anglan” kaj informis al Shahroukh pri la AKUNR en Istanbulo. Shahroukh sukcesis atingi Edirnon kaj veturis aŭtobuse al Istanbulo. Tie, li petis azilon ĉe AKUNR (li estis atendanta decidon kiam ni unue renkontiĝis).
Proksimume unu semajnon post nia unua renkontiĝo, li diris telefone: “Ĉu ni povas renkontiĝi hodiau? Estas urĝa afero pri kiu mi devas paroli al vi.” Jam tiun tagon ses telefonalvokoj de li ne trafis min; ne povante kontakti min, li telefonadis foje-refoje. Ni do aranĝis rendevui ĉe la restoracio McDonald’s sur strato Aksaray, kie mi kutime rendevuis kun ĉiuj miaj rifuĝintaj kontaktuloj. Tian urĝan alvokon ĉiam sekvis sciigo pri aresto, financa krizo aŭ aliaj problemoj kiujn ili ne povas solvi. Sed kiam li alvenis, li estis ĝojega, salutis min kun larĝega rideto, kaj baldaŭ sciigis al mi tion, kio tiel urĝas. Honteme kaj ekscitite li petis: “Bonvole fotu min.”
Mi jam sciigis al Shahroukh, ke mi faras fotojn por mia libro. Ĉu li deziras, ke mi inkludu foton de li? Sed la foto ne estas por publikigo. Ridante honteme, li rakontis al mi pri renkontiĝo en moskeo, je posttagmezo kiu malsamis ĉiujn de lia vivo. Antaŭ unu-du semajnoj en la Moskeo Suleymaniye, liaj preĝejo kaj rifuĝejo, li renkontis francan fraŭlinon. Eĉ antaŭ la renkontiĝo, la moskeo vekis internan pacon en lia animo, forprenante lin el lia malfeliĉa vivo kaj sentigante al li sekurecon. Pro enuiĝo en la pensiono, kaj manko de mono por kafejoj kaj restoracioj, li trovis sin en la moskeo tagon post tago. “Tre stranga afero allogas min al ĉi tiu moskeo. Kiam mi ekaŭdas la azanon, mi rapidas ĉi tien. Mi deziras veni pro la preĝoj. Mia animo sentas feliĉon post kiam mi preĝas en ĉi tiu moskeo.” Sole tie li sin sentis tiom paca.
En la korto de la moskeo, iun sunan posttagmezon, li rimarkis belan fraŭlinon, solan, kiu fiksrigardis la malaltajn kupolojn ĉirkaŭ la moskeo kaj skizis sur blankajn desegnoblokojn. Nekonata sento ekestiĝis en li. Nepripensinte, li trovis, ke li staras apud la fraŭlino, ridetante, rigardante la kupolojn. Unuafoje li trovis allogaĵon krom preĝoj.
Ŝi estis studento pri arkitekturo kaj demandis al Shahroukh pri la nomo de la konstruaĵo. “Mi ne scias. Ankaŭ mi estas turisto,” li respondis. Li estis elprenita el la vivo de rifuĝinto. Timante, ke ŝi ne ŝatos lin, kaj helpe de sia pakistan-angla akĉento, li prezentis sin kiel hinda turisto. Li ne deziris esti afgano. “Mi mensogis al ŝi. Mi timis, ke ŝi ne parolos al mi. Ĉiuj kredas, ke afganoj estas teroristoj.” Li mensogis pri sia identeco, kaj ĝuis esti ne-afgano dum unu posttagmezo. “Mi devos diri al ŝi la veron.” Li demandis, kiel li povas malkaŝi sian veran identecon al la fraŭlino. Ŝi havas familion, naskiĝis en respektata kaj enviata lando, kaj vojaĝas ĉirkaŭ la mondo. Tio tute mankis al Shahroukh. Sed dum unu posttagmezo, li estis turisto, egalulo de ĉiuj vizitantoj al lia favorata preĝejo.
Poste li revenis al Aksaray, denove rifuĝinto. Karmemora al li estis tiu tago. “Tro mallonga, mi bedaŭras.” Ŝi venis en lian vivon, dolĉigis lian tagon, profunde lin kortuŝis kaj postlasis al li memoron, kiun li tenos en sia koro dum multaj jaroj. Dum sep mallongaj horoj ili promenis en la stratetoj apud Sultanahmet, interparoladis, ĝuis la simplan vivon kaj adiaŭis kiam ŝi suriris la plej malfruan trajnon al Orienta Eŭropo. Shahrouk staris en la stacio, rigardante dum ŝi malaperis en la mallumon sur trajno kiu transiros landlimon, kien li ne povas iri. La bruo de ĝia motoro jam ne aŭdeblis. Ŝi foriris por daŭrigi siajn studojn en Hungario, sed ŝi ne forgesis lin. Ŝi skribis retpoŝte al li de Budapeŝto kaj petis fotojn.
Shahroukh volis montri al mi la lokon kie li renkontis ŝin. Ĉe la pordego de la moskeo Suleymaniye, liaj vizaĝo kaj okuloj brilis ĝoje pro nova sento, sento kiu kuracis lian animon. Li parolis pri la vido de virina beleco ne kaŝvestita per la burko aŭ strikta hiĝabo de Peŝavaro kaj Kandaharo.
Kvankam tage la moskeo estis populara kaj al turistoj kaj al preĝantoj, fruvespere ĝi preskaŭ malpleniĝis. Ni paŝis kviete inter la altaj kolonoj, fiksrigardis la pentraĵojn kaj flustris pri la grandiozeco de la loko. “Stranga silento,” Shahroukh diris. Estis la horo por vespera preĝado.
Aŭdiĝis nur la birdoj flugantaj malalte en la korto, la muziko de la azano, la eĥo de la paŝoj de preĝontoj. La sunsubiro estis glora, vidate de tiu loko sur la montetosupro de Suleymaniye. Estis pace. Mi rigardis, dum la preĝontoj lavis la vizaĝojn kaj manojn en la korto. La sono de akvo terenfalanta harmoniis kun la birdoj kaj la azano. Mi atendis Shahroukh.
Noktiĝis antaŭ ol li elvenis post siaj preĝoj, trankvile, pace, preta por montri al mi la lokon mem kie li renkontis ŝin. La korto kaj ĝia ĉirkaŭaĵo nun havas plian signifon: ĉi tie li adoris Dion, kaj eltrovis ĉi tie amoron. Li estis ekstaza, memorante ŝin. La Suleymaniye estis doninta al li dozeton de amo. Shahroukh elekstaziĝis.
Unuafoje depost kiam li forlasis Kandaharon, lia vivo ŝajnis preskaŭ normala. Li ankoraŭ loĝis en la pensiono, serĉis laborpostenon, kaj komencis viziti kursojn ĉe prestiĝa universitato. Liaj revoj esti studento realiĝis, kaj li elektis kursojn pri matematiko, fiziko kaj komputeristiko. Li sciigis al mi ekscitite pri novaj aferoj kiujn li lernas kaj la plezuro viziti kursojn.
Sed la intertempa malpremiĝo ĉesis kiam la preparoj komenciĝis por la iraka milito. Registaroj kaj NRO-oj refaris planojn kaj prioritatojn, malpliigante elspezojn, ŝparante pro la milito. Shahroukh estis deprenita de la listo de prioritatoj. La NRO kiu helpis lin, ĉesigis lian financon. Li denove senmoniĝis. Viziti kursojn jam ne eblis. Li retiris sin al sia pensiono. Ĉi tiel komenciĝis nova ciklo da okazoj.
Mi foriris de Istanbulo por veturi al Ateno pro verkado. Post tri semajnoj Shahroukh skribis: “Mi havis tre malbonan sperton ĉi-semajne. Bonvole revenu post nelonge.” Tri kontrabandistoj, bangladeŝano kaj du turkoj, batadis lin ĉe la pensiono. La bangladeŝano eniris lian ĉambron kaj ordonis lin renkonti ilin ekstere. Li rifuzis, kaj la viroj batis lin. Ili forrabis lian amatan poŝtelefonon. La polico ilin arestis kaj sovaĝe batadis. La bangladeŝano estis deportita al Irano. La turkoj estis liberigitaj. “Ili ne redonis mian poŝtelefonon,” Shahroukh diris malgaje.
Shahroukh forlasis la pensionon kaj trovis rifuĝon ĉe bonkora turko kiu permesis al li tranokti en sia apartamento en Aksaray. Rifuĝintino el Irano akceptis lin kiel filon kaj donis al li la patrinecan amon, kiun li sopiris. Li pasigis multajn horojn kun ŝi kaj ŝiaj du infanoj en la subtera karcero en Aksaray kiu estis al ili hejmo, kaj atendis sciigon de la AKUNR pri sia peto por azilo. Tiu estis la fina espero. “Mi estas tre maltrankvila. Ne estas sciigo de la UN. Kial mia kazo okupas tiom da tempo?” li skribis en sia fina retpoŝta letero antaŭ ol mi revenis. Ni aranĝis rendevui ĉe Placo Taksim.
Sabaton la 22-an de marto, tagmeze, mi entuziasme iris al la placo. Li chiam estis akurata. Li ne estis tie. Mi atendis. Li ne aperis. Post duonhoro mi revenis al mia apartamento, telefonis al lia irana surogato-patrino kaj demandis kie li estas. “Bonvole venu tien ĉi por lin viziti?” ŝi petis. “Hieraŭ li englutis troan dozon por sin mortigi. Mi ne scias kion fari. Venu por helpi, mi petas.”
Ŝokite, mi rapidis por viziti Shahroukh. La lastan okazon kiam ni renkontiĝis, li estis tre feliĉa, pozante por mia fotilo kaj parolante espereme pri sia estonto. Nun, li resaniĝas post provo sin mortigi en la domo de amika nekonato. Je la antaŭa tago, oni malakceptis lian peton al AKUNR por azilo: nur la kutima letero de malakcepto kun hoketo en kadro kaj unulinia klarigo de ĝia decido. Li ne kvalifikiĝas por la statuso de rifuĝinto laŭ la Konvencio pri Rifuĝintoj. Li jam ne estas “persono kiu koncernas” AKUNR-on, ne kvalifikiĝas por protekto. “Miaj revoj finiĝis,” li diris. “Mankas hejmo por mi en tiu ĉi mondo. Mi diris la veron al ili pri mia vivo. Kial ili ne akceptis min?”.
La UN rifuzis lian pledon por protekto. Tamen al multaj irakaj militistoj, kiuj turmentis kaj torturis civilulojn, oni donis azilon kaj helpon por reloĝiĝi en Usono. Ili estis “personoj kiuj koncernas”, protektataj de la UN kaj la Okcidento. Hoketo en kadro sur fotokopiita demandilo finis la esperojn de Shahroukh. Li enviciĝis inter dekmiloj da migrintoj kaj azilopetantoj, homoj kiuj transiras multajn landlimojn, vivas en senhaveco, ekzistas en la marĝenoj de negastamaj socioj kaj revas pri pli bona estonteco.
Shahroukh nun loĝas kontraŭleĝe en Turkio. Li ne havas monon kaj ne estas permesite, ke li laboru. Lia sola alternativo estas transiri Fortikaĵon Eŭropon por atingi sian Edenon en Anglio.
Behzad Yamaian
“ Mi preferus morti ol prezenti neĝustaĵon. ” Georgo Vaŝingtono.
Jen la historio pri la ŝtelisto krianta: “Ŝtel’! ŝtel’!”. Kiel, laŭ vi, s-ro George W. Bush titolis la faman akuz-raporton kontraŭ s-ro Saddam Hussein, kiun li prezentis la 12-an de septembro 2002 antaŭ la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj? “Jardeko da mensogoj kaj defioj”. Kaj kion li asertis nombrante “pruvojn”? Rozarion da mensogoj! Irako, diris li esence, havas stretajn ligojn kun la terorista reto Al-Qaida kaj minacas la sekurecon de Usono, ĉar li posedas “amasdetruajn armilojn” (ADA) — teruriga esprimo forĝita de liaj konsilistoj pri komunikado.
Tri monatojn post la venko de la usonaj fortoj (kaj de iliaj britaj helpantoj) en Mezopotamio, ni scias ke tiuj asertoj, kies ĝustecon ni pridubis, estis falsaj. Evidentas pli kaj pli ke la usona registaro manipulis la informojn pri la ADA. La skipo de 1.400 inspektistoj de la Iraq Survey Group kiun gvidis la generalo Dayton daŭre trovis eĉ ne ombron de komenco de pruvo. Kaj ni komencas malkovri ke, en la sama momento en kiu s-ro Bush lanĉis tiajn akuzojn, li estis jam ricevinta raportojn de siaj informservoj ke ĉio ĉi estis falsa.* Laŭ s-rino Jane Harman, demokrata reprezentanto de Kalifornio, ni spertas “la plej grandan opini-manipuladon de ĉiuj tempoj”.* Unuafoje en sia historio, Usono demandas sin pri la veraj kialoj de milito, dum la konflikto finiĝis...
En tiu giganta manipulado, sekreta komplotejo sine de la Pentagono, la Oficejo pri specialaj planoj (Office of Special Plans, OSP) ludis ĉefan rolon. Malkaŝita de Seymour M.Hersh, en artikolo aperinta en la New Yorker*, la 6-an de majo 2003, la OSP estis kreita post la 11-a de septembro 2001 de s-ro Paul Wolfowitz, la numero du de la departemento pri defendo. Gvidata de konvinkita “falko”, s-ro Abram Shulsky, tiu Oficejo havas la taskon analizi la informojn kolektitajn de la diversaj informservoj (CIA, DIA, NSA), por fari sintezon kaj transdoni tiujn al la registaro. Fidante atestojn de ekzilitoj proksimaj de la Iraka Nacia Kongreso (organizo financata de la Pentagono) kaj de ĝia prezidanto, la tre kontestebla Ahmed Chalabi, la OSP ege pufigis, laŭ Shulsky, la minacon de la amasdetruaj armiloj kaj la ligojn inter s-ro Saddam Hussein kaj Al-Qaida.
Skandalitaj de tiuj manipuladoj, kaj esprimante sin sub la nomo de Veteran Intelligence Professionals for Sanity, anonima grupo de iamaj ekspertoj de la CIA kaj de la ŝtatdepartemento asertis la 8-an de februaro, en memorando adresita al la prezidanto Bush ke pasintece informoj estis “jam falsitaj pro politikaj kialoj, sed neniam tiom sisteme por trompi niajn elektitajn reprezentantojn por permesi militon”*.
S-ro Colin Powell estis mem manipulita. Kaj de tiam forludas sian politikan estonton. Laŭdire li rezistis al la premoj de la Blanka Domo kaj de la Pentagono ke li eldiru la plej kontesteblajn informojn. Antaŭ sia fama parolado de la 5-a de februaro 2003 antaŭ la Konsilio pri Sekureco, s-ro Powell insistis por legi la malneton preparitan de s-ro Lewis Libby, direktoro de la kabineto de la vicprezidanto Richard Cheney. Ĝi entenis tiom dubindajn informojn ke s-ro Powell laŭdire koleriĝis, ĵetis la foliojn en la aeron kaj deklaris: “Tion mi ne legos. Tio estas m...”*. Fine la ŝtatsekretario postulis ke s-ro George Tenet, la direktoro de la CIA, sidu bone videble malantaŭ li, la 5-an de februaro, kaj dividu la respondecon de la dirotaĵoj.
En interparolado kun la magazino Vanity Fair, de la 30-a de majo, s-ro Wolfowitz rekonis la ŝtatmensogon. Li konfesis ke la decido preteksti la minacon de la AMA por pravigi preventan militon kontraŭ Irako, estis adoptita “pro burokrataj konsideroj”. “Ni konsentis pri unu punkto”, precizigis li, “la amasdetruaj armiloj, ĉar tiu estis la sola argumento pri kiu ĉiuj povis konsenti.”*
La prezidanto de Usono do mensogis. Malespere serĉante iun casus belli por ĉirkaŭiri la UN kaj aligi al sia projekto konkeri Irakon kelkajn komplicojn (Unuiĝintan Reĝlandon, Hispanion), s-ro Bush ne hezitis fabriki unu el la plej grandaj ŝtatmensogoj.
Li ne estis la sola. Antaŭ la Ĉambro de la Deputitoj en Londono, la 24-an de septembro 2002, lia alinacano Anthony Blair, brita ĉefministro, deklaris: “Irako posedas kemiajn kaj biologiajn armilojn. (...) Ĝiaj misiloj povas esti pretigitaj en 45 minutoj.” En lia interveno antaŭ la Konsilio pri Sekureco de la UN, la 5-an de februaro 2003, s-ro Powell deklaris: “Saddam Hussein entreprenis esploradojn pri dekduo da biologiaj agantoj kiuj provokas malsanojn kiel gazecan gangrenon, peston, tifon, ĥoleron, variolon kaj hemoragian febron” “Ni kredas ke Saddam Hussein fakte remuntis atomarmilojn”, fine asertis la vicprezidanto Cheney en marto 2003 antaŭ la milito.*
Dum sennombraj deklaroj, la prezidanto Bush marteladis la samajn akuzojn. En parolado radie elsendita al la usona nacio, la 8-an de februaro 2003, li eĉ aldonis la jenajn detalojn: “Irako sendis ekspertojn pri eksplodaĵoj kaj pri fabrikado de falsaj dokumentoj por labori kun Al-Qaida. Ĝi donis al Al-Qaida ankaŭ trejnadon en biologiaj kaj kemiaj armiloj. Agento de Al-Qaida estis plurfoje sendita en Irakon fine de la jaro 1990 por helpi Bagdadon akiri venenojn kaj gasojn”
Disvastigitaj kaj ampleksigitaj de la grandaj militemaj komunikiloj, kiuj estis transformiĝintaj al propagand-organoj, ĉiuj ĉi denuncoj estis ĝisnaŭze ripetitaj de la televidretoj Fox News, CNN kaj MSNC, la kanalo de radio Clear Channel (1 225 stacioj en Usono) kaj eĉ de prestiĝaj ĵurnaloj kiel la Washington Post aŭ la Wall Street Journal. Tra la mondo, tiuj mensogaj akuzoj fariĝis la precipa argumento de ĉiuj militemuloj. En Francio ekzemple, ili estis senhonte ripetataj de personuloj kiel Pierre Lelouche, Bernard Kouchner, Yves Roucaute, Pascal Bruckner, Guy Millière, André Glucksmann, Alain Finkielkraut, Pierre Rigoulot, ktp.*
La akuzoj estis ankaŭ ripetataj de ĉiuj aliancanoj de s-ro Bush. Por komenci per la plej fervora inter ili, s-ro José Maria Aznar, hispana ĉefministro, kiu, en sia parlamento, la 5-an de februaro 2003, asertis: “Ni scias ĉiuj ke Saddam Hussein posedas amasdetruajn armilojn.” (...) “Ni ĉiuj ankaŭ scias ke li havas kemiajn armilojn.”* Kelkajn tagojn antaŭe, la 30-an de januaro, plenumante ordonon formulitan de s-ro Bush, s-ro Aznar redaktis deklaron de subteno al Usono, la “Leteron de la Ok”, subskribitan inter alie de s-roj Blair, Silvio Berlusconi kaj Vaclav Havel. Ili asertis tie ke “la iraka reĝimo kaj ĝiaj amasdetruaj armiloj prezentas minacon por la monda sekureco”.
Tiel, dum pli ol ses monatoj, por pravigi preventmiliton kiun volis nek la Unuiĝintaj Nacioj nek la monda publika opinio, vera maŝino de propagando kaj manipulado, pilotata de la doktrinema sekto ĉirkaŭ s-ro Bush, disvastigis ŝtatmensogojn kun aroganteco propra al la plej abomenindaj reĝimoj de la 20-a jarcento.
Ili enskribiĝas en longan tradicion de ŝtatmensogoj kiu akompanas la historion de Usono. Unu el la plej sinistraj koncernas la detruon de la usona kuirasŝipo Maine en la golfo de Havano en 1898 kiu servis kiel preteksto por ekmilito de Usono kontraŭ Hispanio kaj por aneksado de Kubo, Portoriko, Filipinoj kaj la insulo Guamo.
La vesperon de la 15-a de februaro 1898, proksimume je la 21h 40, la Maine viktimiĝis de eksplodego. La ŝipo sinkis antaŭ Havano kaj 260 homoj pereis. Tuj, la popola gazetaro akuzis la hispanojn esti metintaj minon sub la ŝipon kaj denucis ilian barbarecon, iliajn “mortokampojn” kaj eĉ ilian antropofagismon...
Du gazetaraj ĉefoj rivalis pri serĉado de sensacio: Joseph Pulitzer, de la World, kaj precipe William Randolph Hearst, de la New York Journal. Tiu kampanjo ricevis la interesitan apogon de usonaj negocistoj kiuj estis multe investintaj en Kubon kaj revis forpeli Hispanion de tie. Sed la publiko apenaŭ interesiĝis. La ĵurnalistoj cetere ankaŭ ne. En januaro 1898, la desegnisto de la New York Journal, Frederick Remington, skribis de Havano al sia ĉefo: “Ne okazas milito ĉi tie, mi petas esti revokita.“ Hearst telegrafis al li responde: “Restu. Vi liveru la desegnojn, mi liveros la militon.” Poste okazis la eksplodo de la Maine. Hearst organizis violentan kampanjon, kiel videblas en Citizen Kane, la filmo de Orson Welles (1941).
Dum pluraj semajnoj, tagon post tago, li dediĉis plurajn paĝojn de siaj ĵurnaloj al la afero de la Maine kaj postulis venĝon, senpaŭze ripetante: “Remember the Maine! In Hell with Spain!” [Memoru la Maine! Hispanion inferen!. Ĉiuj aliaj ĵurnaloj sekvis. La eldonkvanto de la New York Journal pasis unue de 30 000 ekzempleroj al 400 000, poste regule superis la milionon da ekzempleroj! La publika opinio estis ardigita. La etoso fariĝis halucina. Premata de ĉie, la prezidanto William McKinley deklaris la militon al Madrido la 25-an de aprilo 1898. Dek-tri jarojn poste, en 1911, enket-komisio pri la detruo de la Maine konkludis pri akcidenta eksplodo en la maŝinĉambro*...
En 1960, meze de malvarma milito, la Central Intelligence Agency (CIA) disvastigis ĉe kelkaj ĵurnalistoj “konfidencajn dokumentojn” demonstrantajn ke la sovetianoj gajnos la vetarmadon. Tuj, la grandaj komunikiloj komencis premi la prezidant-kandidatojn kaj laŭte kaj forte postuli esencan pligrandigon de la defend-kreditoj. Molestate, John F. Kennedy promesis dediĉi miliardojn da dolaroj al relanĉo de la konstruprogramoj por balistikaj krozmisiloj (the missile gap). Tion deziris ne nur la CIA, sed la tuta milit-industria komplekso. Post kiam li estis elektita kaj la programo voĉdonita, Kennedy devis malkovri ke la milita supereco de Usono super Sovetio estis prema...
En 1964, du destrojerŝipoj deklaris esti atakitaj en la golfo de Tonkino de nordvjetnamaj torpedoj. Tuj, la televido, la gazetaro faris el tio nacian aferon. Krias humiliĝon. Postulas reprezaliojn. La prezidanto Lyndon B. Johnson pretekstas tiujn atakojn por lanĉi reprezaliajn bombadojn kontraŭ Nord-Vjetnamio. Li postulas de la Kongreso rezolucion kiu permesos al li fakte impliki la usonan armeon. Tiel komencis la Vjetnam-milito kiu finiĝis — malvenke — nur en 1975. Oni eksciis poste, el la buŝo mem de la skipanoj de la du destrojeroj, ke la atako en la tonkina golfo estis pura invento...
Sama scenaro kun la prezidanto Ronald Reagan. En 1985, li subite dekretas la “nacian esceptostaton” pro la “nikaragva minaco” kiun prezentas la regantaj sandinistoj en Managvo, tamen demokrate elektitaj en novembro 1984 kaj respektantaj samtempe la politikajn liberecojn kaj la esprimliberecon. “Nikaragvo”, asertas tamen s-ro Reagan, “estas je du tagoj da aŭtomobilo de Harlingen, Teksaso. Ni estas en danĝero!” La ŝtatsekretario George Schultz asertas antaŭ la Kongreso: “Nikaragvo estas kancero kiu entrudiĝas en nian teritorion, ĝi aplikas la doktrinojn de Mein Kampf kaj minacas regi la tutan hemisferon”*... Tiuj mensogoj pravigis la masivan helpadon al la antisandinista geriljo, la Contra, kaj kondukis al la skandalo de la Irangate.
Ni ne detaligu la mensogojn de la golfmilito en 1991, larĝe analizitaj* kaj restantaj en la memoro kiel paradigmoj de moderna gurdpropagando. Informoj konstante ripetataj — kiel “Irako, kvara armeo de la mondo”, “forrabo de la koviloj de la kuvejta akuŝejo”, “la nevenkebla defendlinio”, “la kirurgiaj frapoj”, “la efikeco de la Patriot”, ktp. — montriĝis komplete falsaj.
Post la kontestata venko de s-ro Bush ĉe la prezidant-elektoj de novembro 2000, la manipulado de la publika opinio fariĝis centra okupiĝo de la nova registaro. Post la fiatencoj de la 11-a de septembro 2001, tio transformiĝis en veran obsedon. S-ro Michael K. Deaver, amiko de s-ro Rumsfeld kaj specialisto de la psy-war, la “psikologia milito“, resumas la novan celon jene: “La milita strategio devas de nun esti pensata laŭ la televida kovrado [ĉar] se la publika opinio estas kun vi, nenio povas rezisti al vi; sen ĝi, la povo estas senpova.”
Ekde la komenco de la milito kontraŭ Afganio, kunordigite kun la brita registaro, estis kreitaj en Islamabado, Londono kaj Vaŝingtono Centroj de Informado pri la Koalicio. Aŭtentaj propagando-komplotejoj, ili estis elpensitaj de Karen Hugues, konsilistino pri amaskomunikiloj de s-ro Bush, kaj precipe de Alistair Campbell, la tre potenca guruo de s-ro Blair pri ĉio koncernanta la politikan bildon. Proparolanto de la Blanka Domo klarigis ilian funkciadon jene: “La televidaj konstant-ĉenoj disvastigas informojn 24 horojn tage; nu, tiuj Centroj liveros al ili informojn 24 horojn tage, ĉiutage”*...
La 20-an de februaro 2002, la New York Times malkaŝis la plej eksterordinaran projekton de cerbo-manipulado. Por fari la “inform-militon”, la Pentagono, obeante instrukciojn de s-ro Rumsfeld kaj de la subsekretario pri defendo, s-ro Douglas Feith, kreis sekrete — kaj metis sub direkto de aerarmea generalo, s-ro Simon Worden — misteran Oficon pri Strategia Influado (OSI), kun la tasko disvastigi falsajn informojn utilajn por Usono. La OSI rajtis praktiki misinformadon, precipe en direkto al eksterlandaj amaskomunikiloj. La nov-jorka ĵurnalo precizigis ke la OSI faris kontrakton je 100 000 dolaroj monate kun komunikada oficejo, la Rendon Group, jam dungita en 1990 en la preparado de la golfmilito kaj kiu kreis la falsan deklaron de la kuvejta “flegistino” kiu asertis esti vidinta irakajn soldatojn prirabi la akuŝejon de la kuvejta hospitalo kaj “elŝiri la bebojn el la koviloj kaj senkompate mortigi ilin ĵetante ilin teren”*. Tiu atesto estis decida por konvinki la kongresanojn voĉdoni favore al la milito...
La OIS, oficiale dissolvita post la malkaŝoj de la gazetaro, restis tamen certe aktiva. Kiel klarigi alie kelkajn el la plej grobaj manipuladoj de la ĵusa milito kontraŭ Irako? Precipe la enorman mensogon koncerne la spektaklan liberigon de la soldatino Jessica Lynch.
Oni memoras ke, komence de aprilo 2003, la usonaj amaskomunikiloj disvastigis kun abundo da detaloj ŝian historion. Jessica Lynch estis unu el la 10 usonaj soldatoj kaptitaj de la irakaj fortoj. Falinta en embuskon la 23-an de marto, ŝi rezistis ĝis la fino, pafante sur la atakantoj ĝis fino de sia municio. Ŝi estis fine ponardita, ŝnurligita kaj kondukita al hospitalo en malamika teritorio, en Nasirijo [Nassiriya]. Tie ŝi estis batata kaj fie traktata de iraka oficiro. Semajnon poste, usonaj specialaj fortoj helikoptere portitaj sukcesis liberigi ŝin dum surpriza operaco, post intensa pafado kaj eksplodoj. Malgraŭ la rezisto de la irakaj gardantoj, la taĉmento sukcesis penetri en la hospitalon, preni Jessica-n kaj helikoptere rekonduki ŝin al Kuvejto.
La saman vesperon, la prezidanto Bush anoncis al la nacio, ekde la Blanka Domo, la liberigon de Jessica Lynch. Ok tagojn poste, la Pentagono donis al la amaskomunikiloj vidbendon filmitan dum la heroaĵo kun scenoj indaj por la plej bonaj militfilmoj.
Sed la konflikto ĉesis la 9-an de aprilo, kaj certa nombro da ĵurnalistoj — precipe tiuj de la Los Angeles Times, de Toronto Star, de El País kaj de la televidkanalo BBC World — vojaĝis al Nasarijo por verkontroli la version de la Pentagono pri la liberigo de Jessica. Ili ŝoke surpriziĝis. Laŭ ilia enketo ĉe la irakaj kuracistoj kiuj estis flegintaj la junan knabinon — kaj konfirmita de la usonaj doktoroj kiuj pridemandis ŝin post ŝia transdono-, la vundoj de Jessica (gambo kaj brako frakturitaj, maleolo deartikiĝinta) ne devenis de pafoj, sed simple estiĝis de akcidento de la kamiono en kiu ŝi vojaĝis... Ŝi ankaŭ ne estis fie traktata. Male, la kuracistoj faris ĉion por kuraci ŝin: “Ŝi perdis multe da sango“, rakontis d-ro Saad Abdul Razak, “kaj ni devis fari al ŝi transfuzon. Bonŝance, iuj miaj familianoj havis la saman sangogrupon kiel ŝi: 0 pozitiva. Kaj ni povis akiri sufiĉe da sango. Ŝia pulso alvene batis po 140. Mi pensas ke ni savis ŝian vivon”.*
Prenante sur sin malprudentajn riskojn, tiuj kuracistoj provis kontaktiĝi kun la usona armeo por transdoni Jassica-n. Du tagojn antaŭ la interveno de la speciala taĉmento, ili eĉ kondukis sian pacienton en ambulanco proksimen al la usonaj linioj. Sed la soldatoj ekpafis sur ilin kaj preskaŭ mortigis sian propran heroinon...
La alveno de la speciala taĉmento, antaŭ tagiĝo de la 2-a de aprilo, provizita de impresa rafinita armilaro, surprizis la personaron de la hospitalo. Jam de du tagoj, la kuracistoj informis la usonajn fortojn ke la iraka armeo retiriĝis kaj ke Jessica atendas ilin...
D-ro Anmar Ouday rakontis la scenon al John Kampfner de la BBC: “Tio estis kiel en holivuda filmo. Estis neniu iraka soldato, sed la usonaj specialaj fortoj uzis siajn armilojn. Ili pafis per blankaj kartoĉoj kaj oni aŭdis eksplodojn. Ili kriis: “Go! Go! Go!“ La atako kontraŭ la hospitalo, tio estis iaspeca spektaklo, aŭ agofilmo kun Sylvester Stallone.”*
La scenoj estis filmitaj per noktvida filmilo de iama asistanto de Ridley Scott en la filmo La chute du Faucon noir [La falo de la nigra Falko] (2001). Laŭ Robert Scheer, de la Los Angeles Times, tiuj bildoj estis poste senditaj, por muntado, al la centra komandejo de la usona armeo, en Kataro, kaj post kontrolo de la Pentagono, dissenditaj en la tutan mondon.*
La historio de la liberigo de Jessica Lynch restos en la analoj de la milit-propagando. En Usono, ĝi estos eble konsiderata kiel la plej heroa momento de la konflikto. Eĉ se estas pruvite ke temas pri interveno same falsa kiel la “amasdetruaj armiloj” posedataj de s-ro Saddam Hussein aŭ kiel la ligo inter la iama iraka reĝimo kun Al-Qaida.
Potencebria, s-ro Bush kaj lia ĉirkaŭaĵo trompis la usonajn civitanojn kaj la mondan opinion. Iliaj mensogoj prezentas, laŭ profesoro Paul Krugman, “la plej fian skandalon de la politika historio de Usono, pli fian ol la Watergate, pli fian ol la Irangate”*
IGNACIO RAMONET
Unu el la gravaj progresoj enkondukitaj de feminismo estas, ke ĝi senhavigis prostitucion je io, kio antaŭe banaligis ĝin. Ekde nun, uzi servojn de prostituitino ne plu estas banala ago, ordinara afero de vira seksa vivo, sed vera deviiĝo. Tiom ke Svedio, ekz., igis en 1999 tiun agon jure kondamnenda. Ĉe la “oferta” flanko, t.e. la personoj, kiuj prostituiĝas, la rigardmaniero ankaŭ evoluis: la morala kondamno, kiun suferis la “pekaj virinoj” lasis lokon al pli kompatema rigardo. Ne plu kulpantoj pri diboĉinstigo kaj disvastigo de seksaj malsanoj, prostituitoj hodiaŭ estas konsiderataj ĉefe viktimoj (de soci-ekonomiaj malfacilaĵoj, de psikaj mankoj, aŭ de la prostituisto-perforto).
Tiu ĉi pozitiva evoluo estas tamen nur nekompleta kaj fragila. Fragila ĉar retroiroj ĉiam eblas, kiel montras la ĵusa decido de ministro Nicolas Sarkozy, revivigi la malpermeson de pasiva seksvarbado, kiu malaperis de la punkodo en 1993. Revenas ja sur la tagordo punprema logiko, kontraŭanta la helpan sintenon, kiun Francio ekprenis en 1960; tute certas ties malutilaj konsekvencoj al prostituitoj (pliigita eksterleĝeco, pliigita senŝirmeco, sensekureco, aideso-risko kaj dependeco de prostituistoj*. Nekompleta, ĉar la bildo de prostituciado pripentrita de granda parto de feministoj kaj aboliciistoj* plej ofte forgesas unu el ties tamen esencaj aspektoj, la socian dimension. Tiu ĉi forgeso ne nur kondukas al nekompleta reprezento de la prostituo-mondo, sed ankaŭ kaj ĉefe ĝi nepre rezultigas principajn deklarojn, kiuj malkoincidas kun la atendoj, la zorgoj kaj realaj bezonoj de la prostituitoj.
La ligoj inter prostituado kaj socia senŝirmeco estas ne nur forgesitaj, sed ankaŭ neitaj. Aboliciistino eĉ skribe asertis, ke “prostituitinoj venas el ĉiuj sociaj tavoloj” kaj ke “prostituiĝo ne plu estas apartaĵo de nuraj ekonomie malfavorataj kategorioj”.* Tian aserton tamen kontraŭdiras ĉiuj iom seriozaj studoj kaj esploroj pri sociaj originoj kaj personaj vivovojoj de prostituitoj. La studo de François Rodolphe Ingold ĉe 341 parizaj geprostituitoj montras troan proporcion (41%) de uloj el “malriĉa aŭ tre malriĉa medioj, foje eĉ marĝenaj medioj”* Siaflanke la norvega enketo de Cecilie Høigård kaj Liv Finstad konkludas, ke “estas virinoj el laborista klaso kaj subproletaro (“lumpenproletariat”) kiuj rekrutiĝas por prostituo”*. François-R. Ingold ankaŭ montras, ke la lerneja nivelo de la prostituitinoj estas tre malalta:”Kiam ekzistas profesia edukeco (ĉe 52% de la prostituitoj) ĝi estas preskaŭ ĉiam nur elementa, kaj tre malofte sankciita per diplomo”.*
Plie, la vivkondiĉoj de prostituitino estas plej necertaj. Studo farita en 1995 ĉe 355 geprostituitinoj kiuj laboris en diversaj francaj urboj montras, ke 61% ne havas socian sekurecon, nur la duono disponas pri vera loĝejo, dum 41% loĝas en hoteloj kaj 2% estas senhejmuloj.* Tiu studo emfazas ankaŭ la oftecon de agresoj: triono de la pridemanditoj estis agresitaj almenaŭ unufojon inter januaro kaj majo 1995.
Ĉi tiuj faktoj invitas koncepti prostitucion ne nur kiel unu el la plej krudaj esprimoj de vira dominado , sed ankaŭ kiel unu el la plej ekstremaj manifestacioj de ekonomiaj kaj sociaj rilatoj. Oni povas kompreni la signifon de prostituo nur konsiderante la fermitecon de la labormerkato por la ekonomie plej malhavaj frakcioj de la popolo (kaj aparte la ina frakcio),
Vendi sian korpon, aŭ pli ĝuste ludoni ĝin por seksa uzo, estas unu el la lastaj eblaj rimedoj, kiam la laŭleĝaj manieroj akiri monon (ĉefe per laboro aŭ per socihelpaj enspezoj) estas malhaveblaj. Prostituado estas parto de neformala ekonomio, same kiel agadoj kiaj ŝtelo, drogovendado, almozpetado aŭ eĉ, en landoj kie ĝi estas lukra (Usono) la vendado de propra sango. Tial, male al asertoj de iuj prostituitino-asocioj, aŭ iuj feministoj kiuj defendas la “liberecon je prostituiĝo” , enpaŝi en la aĉetebla seksoservo neniam estas propravole decidita ago. Frukto de malhavo de aliaj ekzistorimedoj, tiu ago ĉiam rezultas el trudo, aŭ, apenaŭ pli bone, el rezignacia submetiĝo, adaptiĝo al situacio de manko, senhelpa mizerego aŭ perforto.
Tiu truda aspekto estas pli rekte sentebla ĉe la plej malfirmaj, malcertaj kaj plej dominataj tavoloj: vagantaj junuloj kiuj ne rajtas ricevi la minimuman enspezon (RMI) antaŭ sia 25a jaro, toksomaniuloj, kiuj urĝe bezonas la necesajn sumojn por aĉeti la dependigajn produktaĵojn , patrinoj izolitaj aŭ fremdaj sen paperoj, al kiuj la sociaj monhelpoj estas malhaveblaj... Ĉiuj tiuj ofte ne vidas alian rimedon por pluvivi (eventuale por vivteni siajn idojn) ol akcepti la proponojn de viroj proponantaj pagi seksan rilaton.
Sed oni scias, ke trudo ne estas nur ekonomia; povas temi pri tiu miksaĵo diversproporcia de emocia ĉantaĝo kaj fizika perforto, kiun kutime uzas la prostituistoj. La ĵusa apero de eksterlandaj mafiecaj prostitucio-retoj uzantaj aparte perfortajn metodojn ne devas igi nin konsideri ambaŭ logikojn ekskluzivaj. Fakto estas, ke prostituado, same kiel ĉiuj banditaj agadoj, alportas al viroj el malaltaj sociaj klasoj sen legalaj ekonomiaj eblecoj okazon por rapida riĉiĝo, sed ankaŭ prostituiĝo ludas similan rolon por la prostituitaj virinoj. Cu tiuj estis trompitaj per falsaj dungo-promesoj aŭ ĉu ili plenkonscie forlasis sian landon por prostituiĝi (tamen subtaksante la perforton kaj ekspluatadon al kiuj ili estos submetitaj), tio neniel ŝanĝas la fakton, ke en ĉiu kazo estas serĉata pli bonan estonton en alia lando ol la propra, kies ekonomio ofte estas detruita kaj social-protekta sistemo ruinigita.
Tamen ne ĉiuj prostituitoj estas submetitaj al tiom rektaj kaj krudaj trudoj. Socia frustriĝo estas alia grava kialo por eniri la “seks-merkaton”. Prostituiĝo ja reprezentas unu el la maloftaj vojoj al vivnivelo, kiun ne kapablus atingi homoj el modesta deveno kaj kun malaltnivelaj profesiaj kompetentoj. Elpaŝinte, ĉiam dolore, kaj akceptinte malindecon kaj stigmaton, iuj prostituitinoj ne plu konsideras forlasi la prostituon, ĉar ili scias, ke la labormerkato ne akceptos ilin, kaj ke eĉ “ordinara” dungiĝo ne donos al ili saman ekonomian vivnivelon.
Estas inter tiuj relative privilegiitaj prostituitinoj, ke aŭdeblas plej laŭtaj postuloj de agnosko por iliaj aktivaĵoj kiel “vera metio”, agnosko, kiu laŭ ili prioritate signifas rajton je sociala asekuro kaj pensio, rajton kiuj ili nun ne havas. Tiuj postuloj suspektigas ilin eniri logikon de malakcepto de la plej misfavoritaj prostituitinoj, kiujn ili “veraj profesiulinoj” akuzas, ke ili prezorompas kaj akceptas senŝirajn seksrilatojn, petatajn ja de multaj klientoj, sekve ke ili mallojale konkurencas. Tiuj postuloj tamen atestas la grandegan nefirmecon de la tuta prostituitaro. Ilia aktivado ebligas al ili, ĉu pluvivi tagon post tago, ĉu almenaŭ ekonomie integriĝi en la socio en la plej bonaj kazoj), sed ĉiuj troviĝas senprotektaj antaŭ la vivohazardoj (malsano, agresoj, akcidento...) al kies risko ili estas aparte submetitaj.
Tial kaj tiusense prostituo plene apartenas al tiu logiko de socia “malaniĝo” tiel bone priskribita de Robert Castel*: apartigita de la protektita laboristaro, ĝi konsistigas zonon de malforteco, strĉita inter integriĝo kaj ekskluzivo, ene de kiu individuoj devas akcepti aktivadon malnobligan, riskan kaj ofte kaŝitan por ne sinki en socian neekziston.
En tiuj cirkonstancoj estas kompreneble, ke la propono izoligi la prostituadon en lokoj (bordeloj) aŭ kvartaloj specifaj ne povas esti trafa. Foje postulata de loĝanto-asocioj ĝenataj de la prostituitinoj, tiu propono fakte apartenas al NIMBY-logiko (“Not in my back yard” = “ne en mia ĝardeno”). Same kiel la punado de la seksvarbado, ĝia nura celo estas elpeli la prostituitaron el publika spaco kaj ĝin ĉirkaŭbari en kaŝitaj lokoj aŭ izolitaj zonoj, kie la prostituitinoj estos eĉ pli senhelpe malfortikaj.
Se ili ne integras tiun socialan dimension kaj ne postulas veran socialan politikon favore al prostituitinoj*, la batalantoj por malaperigo de prostitucio ne povas ekkompreni la logikon, kiu kondukas kaj tenas centojn da gehomoj en prostituo. Atestas pri tio ilia duflanka rigardo al prostituitinoj — dependantaj de prostituistoj kies interesojn ili relajsas kaj defendas, aŭ sentaŭguloj nepre viktimoj de psikaj traŭmoj. Tio apriore senrajtigas ĉian publikan parol-provon kaj depostuladon de la prostituitinoj. Sekve, iuj feministoj kaj aboliciistoj izoliĝas en principaj deklaroj neakcepteblaj de la prostituitoj, kiuj konsideras ilin kiel malamikojn puritanajn kaj senigas sin de ilia subteno por la necesa kaj legitima batalo kontraŭ politiko de la ministro pri internaj aferoj, kiu kriminaligas malriĉecon.
Lilian MATHIEU
La balkanaj konfliktoj estis tro ofte kaj tro rapide prezentitaj kiel interetnaj militoj, sen ajna klarigo pri la signifo de etneco en tiu regiono. La etnologo Jean-François GOSSIAUX bone konas Balkanion, kie li gvidis esploron dum dudeko da jaroj. Li ĵus publikigis unu el la plej gravaj kaj plej novigaj libroj pri la regiono.*
La uzo de la termino “etno” ja ebligas igi Balkanion Aliulo, des pli minacanta, ke ĝi situas ĉe la limo de unuiĝinta Eŭropo. Deirante de pripenso pri etneco kaj rilatoj inter etneco kaj politiko, la aŭtoro pritraktas kelkajn esencajn aspektojn de la nacio-teorioj, aplikante ilin al Balkanio. Li citas ekzemplon de la Armens-popolo — aŭ “Aroumains”, aŭ “Valaĥoj”, t.e. la sola balkania popolo kiu ne konstruis ŝtaton nek evoluigis daŭran naciisman movadon — por elmontri la mekanismojn funkciantajn en la ŝtat- kaj naci-kreado.
Naciismo ja estas politika projekto, kiu por legitimi sin, bezonas uzi kulturajn aŭ etnologiajn argumentojn, unuvorte “krei” etnecon. La aŭtoro ankaŭ elmontras kiel la “principo de naciecoj” establita de la fino de la unua mondmilito, entenas en si mem nocion de malplimulto, ĉar ĉiu kreado de naci-ŝtato aŭ etno-ŝtato en pli vasta tuto karakterizita de nacia, lingva, religia, historia aŭ kultura plureco, implicas dividon kiu aŭtomate kreos gajnantojn kaj malgajnantojn. Li brile analizas la legitimig-mekanismojn de ĉiuj balkanaj ŝtatoj, rifuzante ajnan “faton” de la balkanaj militoj kaj konfliktoj laŭdire etnaj.
Ĉi tiun etnologian rigardon oni profite kunfrontiĝos al valorega historia atesto, tro longe forgesita sed ĵus reeldonita en la franca. Leo Troski ja estis ĵurnalisto kaj kiel tia “kovris” la balkanajn militojn de 1912-1913*. Unue, Serbio, Montenegro, Grekio kaj Bulgario alianciĝis por liberigi la lastajn eŭropajn teritoriojn ankoraŭ sub turka dominado. Poste, ĉiuj balkanaj landoj ligiĝis kontraŭ la hegemoniaj ambicioj de Bulgario. La faŭtaj linioj de tiuj balkanaj militoj ankoraŭ nun determinas iujn geopolitikajn aksojn en nuntempa Balkanio.
Revoluciulo, Trotski nature interesiĝas pri disvolviĝo de serbaj kaj bulgaraj social-demokratioj, sed la politika aktivulo ofte lasas la unuan lokon al la ĵurnalisto: “Sepdekjarulo kun frakasita kranio, miloj da virinoj kaj infanoj malsatmortintaj, revoluciaj “ĉetnikoj” fariĝintaj banditoj, policestro protektanto de la rabistoj: jen la spektaklo de la socia vivo en la liberigitaj provincoj” li skribas pri Makedonio kiun la bulgara armeo ĵus reprenis de la Turkoj. En Balkanio Trotski kunfrontiĝas ja la unuan fojon en sia vivo, kun absurdeco de la milito: “mi ne sukcesas akordigi la ĉiutagan vivon, la kokidojn, la cigarojn, la nudpiedajn kaj nazlikajn infanojn, kun la tragika kaj nekredebla realo de la milito”, li konfesas.
Trotski aperas kiel unu el la plej trafaj observantoj de la granda balkana ŝiriĝo, antaŭsigno de la unua mondmilito. La libro malkaŝas neatenditan personeco-faceton de la timiga organizanto de la Ruĝa Armeo, kaj reprezentas nepran klasikaĵon por kiu deziras kompreni la nuntempan historion de Balkanio.
Jean-Arnault DERENS
La projekto de eŭropa konstitucio, prezentita la 21-an de junio de s-ro Valéry Giscard d’Estaing nome de la Konvencio, seniluziigas kompare kun ĝia komenca ambicio: proksimigi la Union al la civitanoj. Efektive, tiu teksto, kvankam ĝi solvas kelkajn instituciajn problemojn, fiksas pli la liberalan jugon. La elementoj de granda projekto — demokrata, politika kaj sociala — restas ankoraŭ en la atendejo. Ĉu la interregistara konferenco, destinita por ratifi la projekton en 2004, scios revigligi la eŭropan ideon?
Oni povintus kredi, en ĉi-lastaj monatoj, ke ekzistas du Eŭropoj. Unuflanke tiu ĝenerale salutata de la amaskomunikilaj vivuoj, tiu kies konturojn desegnis la Konvencio en sia “Projekto por eŭropa Konvencio” submetita de sia prezidanto, s-ro Valéry Giscard d’Estaing, al la Eŭropa Konsilio de Tesaloniko la 19-an kaj 20-an de junio 2003. Aliflanke tiu al kiu multaj manifestaciantoj en grandaj francaj urboj atribuis la patrecon de la “reformo” (fakte kontraŭreformo) de la pensioj kaj de la ŝtata eduksistemo — atendante tiun de la socia sekureco-, kiel ankaŭ de la programitaj privatigoj de publikaj entreprenoj.
La vero estas ke ja temas pri la sama. Kaj la abundega informado pri la decid-proceduroj kaj pri la estonta divido de la povo inter ŝtatoj kaj Unio, kaj, sine de tiu, inter Konsilio, Komisiono kaj eŭropa Parlamento, respondas al demandoj kiuj pasiigas ĉiujn profesiulojn de la eŭropa afero, sed kiujn la plimulto de la civitanoj ne starigas. Inverse, tiuj kiujn ili reale starigas — enhavo de la uniaj politikoj kaj, post la milito en Irako, sendependeco de Eŭropo-, estis metitaj en la duan rangon dum la 16 monatoj da laboro de la Konvencio.*
Tiurilate estas karakterize ke, el inter la kvar planitaj partoj, nur du estas definitive deciditaj en la dokumento de la Konvencio aprobita en Tesaloniko: la unua, kiu temas pri la celoj, kompetentoj kaj la institucioj de la Unio, kaj la dua kun la Ĉarto de la fundamentaj rajtoj kiuj estis proklamita en la Eŭropa Konsilio de Nico en decembro 2000.* La tria, temanta pri la politikoj, kaj la kvara, titolita “Ĝeneralaj kaj finaj disponoj”, estos daŭre diskutataj de la Konvencio kies mandato estis daŭrigita ĝis la 15-a de julio. Ni vetu ke, kun helpo de la feri-sezono, tiuj ricevos malpli da reklamo.
Tiu maniero jungi la plugilon antaŭ la bovon, decidi pri la “kielo” kaj pri la “de kiu”, antaŭ ol klarigi la “kion”, ne estas naiva. Ĝi postulas implicite ke tiu demando estu, en sia esenco, jam aranĝita, kaj ke la profunde liberala logiko de la antaŭaj traktatoj (Unueca Akto, Mastriĥto, Amsterdamo kaj Nico) modifeblos, en la plej bona kazo, nur marĝene. Nu, ĝuste tiu logiko estas la problemo, se oni scias ke 60% de la naciaj leĝdonaj decidoj estas fakte nur derivita unia juro. Alivorte, kiu ajn estu la politika plimulto reganta en iu lando, ĝi ne havas alian elekton ol adaptiĝi al liberala ordo jam “sanktigita” de la traktatoj.
Por juĝi pri la bilanco de la Konvencio, kaj antaŭ ol trakti la kolerigajn demandojn, necesas citi la precipan mandaton taskitan al ĝi: “Kiel proksimigi la civitanojn, kaj precipe la junulojn, al la eŭropa projekto kaj al la eŭropaj institucioj? Kiel strukturi la politikan vivon kaj la politikan spacon en ampleksita Unio?”. Jen misio preskaŭ neebla, kaj oni ne miru ke ĝi grandparte saldiĝis per fiasko kiun ne povos ripari la interregistara konferenco taskita ellabori la definitivan tekston de la traktato surbaze de la laboroj de la Konvencio.
Se la konkludoj de la Konvencio ligas fakte nur tiun mem, tamen ĉio kredigas ke la diplomatoj de la 25 landoj, el kiuj konsistos la Unio en 2004, ne profunde ŝanĝos la ŝlosilajn punktojn: atribuo de jura personeco al la Eŭropa Unio; kreo de posteno de Konsilia prezidanto elektota por du jaroj kaj duono (kio evitos la sesmonate alternajn prezidojn) kaj de posteno de ministro pri eksteraj aferoj de la Unio; redukto al 15, ekde 2009, de la nombro da komisaroj; nova kalkul-maniero de kvalifikita plimulto (simpla plimulto de la nombro da ŝtatoj, do 13 el 25, kiuj samtempe reprezentu 60% de la proksimume 450 milionoj da loĝantoj de la Unio); etendo de la kundecida proceduro de Konsilio kaj Parlamento de 37 al 80 fakoj.
Oni vane serĉus ian ajn spuron, en la ĵus priskribita aranĝo, de ia “proksimigo” al la civitanoj aŭ de plibonigita strukturo de la eŭropa politika spaco. Nur du disponoj iras en tiun direkton: la rajto (artikolo 1-46), de unu miliono da civitanoj el “signifika nombro” da landoj, postuli “juran akton” de la Unio, kio kuraĝigos la translimajn opini-kampanjojn animatajn de la eŭropaj retoj, ekzemple pri la Tobin-imposto kaj aliaj ĝeneralaj impostoj; aliflanke (aneksaĵo II de la unua parto), la ebleco de la naciaj parlamentoj (se postulite de triono da voĉoj atribuitaj al ili kadre de ĝenerala demografia ekvilibrigo) trudi al la Komisio reekzameni proponon (pri kiu ĝi konservas la monopolon) kiun ĝi estas farinta.
Tiu klaŭzo okaze permesos al la parlamentanoj ludi pli aktivan rolon ol tiu de membroj de registrejo kiu estas al ili donita de la aktualaj proceduroj: simpla konsulto suprendirekte al la decido de la Konsilio (aŭ de la kundecido Konsilio-Parlamento), poste la devo transskribi tiun decidon en nacian juron. Kaj tio, ne forgesu, por 60% de la “decidoj” kiujn ili devas defendi antaŭ siaj elektantoj. Kiel oni vidas, la demokratia bilanco estas ridinde magra.
La Konvencio estis taskita fandi en unusolan tekston la enhavon de la antaŭaj traktatoj, kies veran gravecon por la francaj kaj ceteraj eŭropaj civitanoj difinis intima spertulo jene: “Ni estas en monde malfermita ekonomio, ekzistas nek regulado nek limo por la perforto de la konkurenco.” Kiu ekstremisto esprimas sin tiel, sugestante ke la Unio servas al nenio kaj ke ĝiaj afiŝitaj celoj, enskribitaj en la titolo I de la nova traktat-projekto — “plendungiteco kaj socia progreso, pli alta nivelo de la protekto kaj pli bona kvalito de la medio” — ne vidos baldaŭ ekkonkretigon? Li estas neniu alia ol s-ro Michel Rocard, prezidanto de la komisio pri kulturo de la Eŭropa Parlamento* Urĝe subtenante, kiel s-ro Jacques Delors, la projekton Raffarin-Fillon-Chérèque pri la pensioj, kaj certe kredante fari bone, la iama socialista ĉefministro konfirmas al ni ke li faras al si nenian iluzion pri la kapableco de la Unio (ne citita eĉ unusolan fojon en sia artikolo) reguligi aŭ limigi la “perforton de la konkurenco”. Tiu konfeso, venanta de tiom eminenta eŭropisto, estas grava, kaj bedaŭrinde ĝi kongruas kun la realo.
La Konvencio efektive konservas la konkurencon ĉe la pinto de la hierarkio de normoj de la eŭropa konstruado, post du jardekoj dum kiuj tiu armilo estis uzata de la Komisio por siaj ofensivoj kontraŭ la publikaj entreprenoj kaj servoj kaj favore al la “strukturreformoj” kiel tiu de la pensioj. La provo de certaj konvencianoj doni la statuson de uniaj celoj — evitante la regulojn de konkurenco — al tiuj servoj (difinitaj, en la brusela ĵargono, kiel “servoj de ĝenerala ekonomia intereso” komplete fiaskis. Eĉ la nekomercaj servoj de ĝenerala intereso, kiel la edukado, sano, socia protekto, sociala loĝado, ne ricevis ajnan formalan rekonon.
Sed, diras iuj, ĉu la estonta traktato ne enhavos la Ĉarton de la fundamentaj rajtoj de la Unio, kiu estis nur aldonita al la traktato de Nico? Ni parolu do pri tiu Ĉarto... Pri la bela sukceso, en tiu periodo de amasaj maldungoj kaj senlaboriĝo, konsistanta en la “rajto labori” aŭ en “la libereco serĉi dungiĝon en ĉiu membroŝtato”... Eĉ la strikorajto kiu, ne senpene, estis enskribita 2000 en la Ĉarton, estas grave reduktita: la brita ĉefministro, s-ro Anthony Blair, postulis kaj akiris de la Konvencio ke ĝi ne validu antaŭ naciaj tribunaloj! Do, por garantii la laboron, uzeblas nur la eŭropaj jurisdikcioj, kaj eĉ nur por la dungitoj de la Unio.
Plia provo iri malantaŭen, en pli liberala direkto, al la disponoj de la antaŭaj traktatoj: la komuna komerca politiko de la Unio. Dum oni konservis la regulon de unuanimeco por la decidoj pri fiskaj aferoj kaj por tiklaj socialaj demandoj, kio permesos al Londono kaj Dublino, inter alie, daŭrigi la praktikon de dumpingo en tiuj du kampoj, ĝi estas rediskutata por la komerco de la kulturaj servoj. En Nico, la sano, la edukado, la kulturo kaj la socialaj servoj estis esceptitaj de la ĝenerala adopto de la regulo de kvalifikita plimulto. La Komisio neniam akceptis tiujn esceptojn kiuj malhelpas al ĝi havi la manojn liberaj.
Por turni la opinion kontraŭ la francan registaron (la sola kiu defendas tiun “kulturan escepton”), la eŭropa komisaro s-ro Pascal Lamy, dorlotato de la komunikiloj, svarmigas deklarojn, ne zorgante pri respekto al la faktoj. Tiel li asertas ke ekzistas potenciale kvalifikita plimulto ĉe la 25 por rifuzi la totalan malfermon de la kulturaj kaj aŭdvidaj servoj, inter kiuj troviĝus nome Hispanio* Nu, kaj li bone scias tion, estas ĝuste Hispanio kiu vetois kontraŭ enmeto de la “kultura escepto” en la estontan Konstitucion.* Tiu tikla demando estas inter tiuj decidotaj ĝis la 15-a de julio.
Se oni ne povas atendi ajnan socialan progreson de la estonta Konstitucio, daŭre markita de la plej strikta liberala ortodokseco, ĉu ĝi ebligas almenaŭ certigi aŭtonoman Eŭropon vide al Usono? Laŭ la tekstoj, la respondo estus prefere “jes”. En la realo de la ampleksigo al 25, ĝi estas evidente “ne”.* Se estas tiel, ĉar la sociala Eŭropo estas tiu volita de s-rino Margaret Thatcher kaj de ŝia laŭleĝa heredinto, s-ro Anthony Blair, la Eŭropo de la sekureco estos ankaŭ tiu de s-ro Blair, sed ĉi-foje kiel akcesorulo de s-ro George W. Bush. Eblas pli bone fari, por eŭropeca Eŭropo...
La projekto de Konstitucio kaj la eŭropaj aferoj ĝenerale restos aktualaj en 2003 kaj 2004: interregistara konferenco ĝis fine de 2003, subskribo de la traktato inter tiu dato kaj la eŭropaj elektoj de junio, ratifo certe en aŭtuno 2004, per referendumo en multaj landoj. Kiam iun tagon la granda plimulto de civitanoj vere komprenos ke la decidoj sine de la Unio superdecidas tiujn de la naciaj politikoj, la eŭropa konscio faros esencan paŝon antaŭen. Sed en tiu momento ekzistos la risko, por la liberaluloj, ke la opinio ne akceptos plu la laŭleĝan rabadon kiun ili faris el ideo kiu meritas ion pli bonan.
Bernard CASSEN
Ĉi tiun monaton, malgraŭ akraj partiecaj malakordoj, la Federacia Komisiono pri Komunikado voĉdonis favore al mildigo de kernaj limigoj pri la proprieto de amaskomunikiloj en Usono, allasante pli grandan koncentriĝon de kompanioj. La iam admiritajn normojn de usona ĵurnalismo malhonoris skandaloj ĉe la New York Times kaj tro intimaj, konsentemaj interrilatoj kun politika potenco antaŭ, dum kaj post la iraka milito.
La estro de novaĵoj de la dekstrema franca TV-reto TF1, kiu ne kutimas elmontri sendependecon, diris frue en la nuna jaro: “Tiuj famaj usonaj retoj, pri kiuj ni ofte aŭdas ke ili estas ekzemploj de profesia honesteco, kondutas kiel propagandiloj por la registaro de Prezidanto Bush. Ili tute perdis kritikeman distancon”*. Sed tio, kio farigiĝis al la usonaj amaskomunikiloj, ne komenciĝis kun Prezidanto George Bush II. Kiel Bernie Sanders, unu el la plej progresemaj membroj de la usona Ĉambro de Deputitoj, diris: “Unu el niaj plej zorge gardataj sekretoj estas tiom, kiom malgranda nombro da kompanioj regas la fluon de informoj en Usono. Ĉu temas pri televido, ĉu pri radio, taggazetoj, revuoj, libroj aŭ Interreto, kelkaj gigantaj konglomeraĵoj determinas tion, kion ni vidas, aŭdas kaj legas. Kaj la situacio verŝajne multe pli malboniĝos”*.
En 1983 Usono havis proksimume 1 700 taggazetojn, 11 000 revuojn, 9 000 radiostaciojn, 1 000 televidostaciojn, kaj 2 500 libroeldonejojn. Tiutempe 50 multnaciaj kompanioj, “ĉiuj interkroĉitaj en komuna financa intereso kun aliaj masivaj industrioj kaj kun kelkaj superregaj internaciaj bankoj”*, regis la plimulton de la grandaj informfontoj. Klare, io farendas. Kaj ion oni faris. Sed ne kiel atendite.
En 1996 la usona Kongreso konsentis doni elsendo-frekvencojn kiuj havis valoron de proksimume 70 miliardoj da dolaroj (kaj multe pli hodiaŭ) senpage al la ricevintoj. Ĉefe profitis Viacom, Disney kaj General Electric, proprietuloj de la televidaj retoj CBS, ABC kaj NBC. Protestante kontraŭ la donaco dum la debato en la Kongreso, Senatano John McCain, de la respublikana partio, eldiris: “Apenaŭ estos diskutado pri ĉi tiu decido en la radio aŭ la televido ĉar ĝi tuŝas ĝuste la radiajn kaj televidajn retojn.” Efektive, dum la naŭ monatoj kiuj pasis inter la prezento de la leĝo kaj ĝia fina aprobo, la tri ĉefaj novaĵelsendaj televidoretoj dediĉis nur 19 minutojn al la temo. Neniam ajn audiĝis la demando, ĉu la plej grandaj komunikado-kompanioj povus pagi por la frekvencoj kiujn la usona registaro aljuĝis al ili.
Ĉiam estas rekompenco por faroj tiaj ĉi. Inter 1996 kaj 2000, dum Bill Clinton estis prezidanto, la 50 plej grandaj amaskomunikilaj kompanioj, kaj kvar de iliaj fakasocioj, elspezis pli ol 111 milionojn da dolaroj por gruppremi al la Kongreso kaj la Blanka Domo. Ili ŝutadis politikajn monkontribuojn en la kasojn de la du partioj. Kaj, kiel ĉiuj scias, sub la usona sistemo de politika financado, “tiu redaktas la leĝojn kiu subskribas la ĉekojn”.
Ekde la 1980-aj jaroj, rego de la usonaj amaskomunikiloj ĉiam pli koncentriĝadas. Ĝis 1996 la du plej grandaj radioĉenoj posedis 115 staciojn. Hodiaŭ ili posedas pli ol 1 400. Dume, la nombro da stacio-posedantoj malkreskis je triono. Ĉi-jare 10 gigantaj kompanioj reĝas super la epoko de informo*. Tri kompanioj posedas duonon de la stacioj en Usono. Klare, io farendas. Kaj ion oni faros. Sed, denove, ne kiel atendite.
Laŭ la Federacia Komisiono pri Komunikado (Federal Communications Commission — FCC), kiu ĝenerale determinas la politikon de amaskomunikado en Usono, grandaj konglomeraĵoj estas tro katenitaj per leĝaj limoj pri sia kvoto de la merkato. Tial la solvo estas vasta malreguligo de la fako, anoncota ĉi-monate. Usona federacia tribunalo ordonis, ke la FCC rekonsideru sian regulon kiu malhelpas, ke elsendistoj atingu pli ol 35% da hejmoj en Usono. La prezidanto de la FCC, enoficigito de Prezidanto Bush kaj filo de la Sekretario de Eksterlandaj Aferoj Colin Powell, estas Michael Powell. Ĉiuj scias, ke li kontraŭas al tiaj limoj, tial la juĝordono instigos al grandaj elsendistoj engluti la pli malgrandajn.
La FCC estas rekonsideranta multon da reguloj kiuj antaŭe konservis iom da diversecon ĉe la amaskomunikiloj, ekzemple la regulon kiu malhelpas ke la posedantoj de elsendostacio aĉetu taggazeton en la sama urbo, kaj inverse, kaj ke ĝi posedu pli ol unu televidostacion en la sama merkato. Ĉi tiu malpermeso de trans-posedo garantias ke komunumoj ne ektrovu, ke ilia sola loka taggazeto estas aĉetita de unu el la televidaj retoj. Ankaŭ riskata estas la regulo kiu malpermesas, ke la grandaj televidaj retoj — ABC, CBS, Fox, NBC — kunfandiĝu inter si. Michael Powell emas ripeti: “La merkato estas mia religio” — resumante la pensmanieron de la registraro, kiu sukcese kunfandis religian fundamentismon kaj avarecon. Manko de politika diverseco apenaŭ ĝenas Powell: “Mi dubas, ke aŭ la direktoraro aŭ Wall Street kutimas permesi, ke la propraj politikaj interesoj de Murdoch kaj Disney superatutu tion, kio maksimumigus valoron”*. Apenaŭ venis al Powell en la kapon, ŝajne, ke “maksimumigi valoron” en si mem povas esti ideologia tendenco.
Kion diras la konglomeraĵoj? Kompanioj kiel News Corporation kaj Viacom protestas, ke la nuna regularo senigas iliajn rajtojn laŭ la Konstitucio libere paroli. Probable estos repuŝo de la restantaj limoj kontraŭ la kunfandiĝo de amaskomunikiloj. Antaŭvideblas tial plia falo de kvalito kaj originaleco post kiam la televida industrio ensorbos taggazetojn aŭ post kiam ĵurnalistoj adaptos siajn kapablojn por produkti “enhavon” tuj uzeblan de televido*.
Multiĝas kunfandiĝoj kaj kunlaboro inter eksaj konkurencantoj. The Washington Post perdis regulan eksterlandan distribuon de siaj artikoloj kiam The New York Times trude aĉetis la plenan intereson de The Post en The International Herald Tribune. Estonte The Washington Post havos siajn artikolojn en la eŭropaj kaj aziaj numeroj de The Wall Street Journal. The Post havas similan aranĝon kun NBC, kiu prezentas raportojn el The Post en siaj kablotelevidaj kanaloj MSNBC kaj CNBC. Dum la iraka milito, estis tre malfacile distingi tiun, kiu estas la plej militema: The Wall Street Journal, The Washington Post aŭ NBC.
La FCC argumentas, ke teknologioj kiel Interreto ebligas, ke usonanoj havigu al si pli da informoj ol iam ajn antaŭe, kaj tial zorgoj pri akaparoj estas senbazaj. Sed esploroj ankaŭ montras, ke la plimulto da usonanoj ricevas siajn novaĵojn el nur kelkaj fontoj. Kaj multo de tio, kio aperas en Interreto, estas jam prezentita de tiuj fontoj. La 20 ĉefajn retejojn kaj kablotelevidajn kanalojn posedas GE-NBC, Disney, Fox, Gannett, AOL-Time Warner, Microsoft, Cox, Dow Jones, The Washington Post kaj The New York Times. En 1999, 110 kompanioj altiris 60% de la tempo kiun TTT-uzantoj pasigis enrete; en 2001 nur 14 kompanioj havis la saman kvoton de la merkato.
La demando pri koncentriĝo estas plej akuta ĉe la loka nivelo. En multaj komunumoj, nur unu korporacio priraportas ĉiujn okazintaĵojn. Nur malmulto da konservitavuloj kondamnas tiun koncentriĝon de potenco kiun devus abomeni tiuj, kiuj predikas favore al loka rego kaj individua partopreno. Radiostacioj samsonas kaj diktas vendojn de muziko. Kompanioj kiuj posedas multajn komunikilojn en la sama urbo — presaĵojn, televidon, radion kaj Interreton — integrigas siajn procedojn de produktado de novaĵoj, uzante ĉiofarajn ĵurnalistojn por krei samtempe enhavon por multaj komunikiloj. La nova sistemo ofte subfosas la kapablon de ĵurnaloj plenumi siajn proprajn normojn. Ĵurnalistoj ellaciĝas farante plurajn taskojn samtempe. Pro nesufiĉa gazetara raportado, preskaŭ neniu scias, kio okazas.
Kun kiaj sekvaĵoj? La liberalisma ĵurnal-rubrikisto William Safire estis firma Reagan-isto kaj nun favoras Bush, escepte pri demandoj de civilaj liberoj. Li skribis: “Oni ne trovos filmon kandidatigitan por la premio Oscar, en kiu giganta kompanio, kiu regas la financadon kaj distribuon de filmoj kaj komentojn pri la amaskomunikiloj, venkas heroinon batalantan por malkaŝi la superregadon de la distribuo de amuzaĵoj fare de konglomeritaj amaskomunikilo-kompanioj. Oni ne trovos televidajn revuo-programojn kuraĝe malkaŝantajn la postuladon de la premgrupoj de la elsendistoj ĉe la Kongreso kaj ĉe la tribunaloj por ke ili permesu al stacioposedantoj forgluti pli da stacioj kaj trans-posedu lokajn ĵurnalojn, tiel determinante la informojn, kiujn loĝantoj de loka merkato ricevu. Vi trovos nek multajn ĵurnalajn ĉenojn kiuj komisias raportistojn malkovri la efikon de amaskomunikila gigantismo sur lokan raportadon, aŭ kiuj priraportas la manieron laŭ kiu eldonistoj persvadas politikistojn kiuj emas diskonatiĝon malstreĉi limojn kontraŭ monopolismo”*
Vere sendependa raportado pri la grandaj amaskomunikiloj estas malaperanta. La plimulto da usonanoj ricevas siajn novaĵojn de televido kaj, senescepte, ĉiu grava reto estas la posedaĵo de grandega konglomeraĵo kun multegaj konfliktoj de intereso. La proprietulo de Fox News Channel estas Rupert Murdoch, dekstrula aŭstraliano kiu jam posedas konsiderindan parton de la amaskomukilioj de la mondo. Lia “justa kaj senpartia” reto havas intimajn interrilatojn kun la respublikana partio, kaj inter liaj komentistoj estas respublikano Newt Gingrich, eksprezidanto de la usona ĉambro de deputitoj kaj eminenta falko pri politikaj aferoj.
La posedanto de NBC estas General Electric, unu el la plej grandaj kompanioj en la mondo, kiu jam delonge kontraŭas laborsindikatojn. GE, grava kontribuanto al la respublikana partio, havas grandajn interesojn en la fabrikado de armiloj, financo kaj nuklea energio. Jack Welch, eksa ĉefadministranto de GE, iniciatis la fermadon de usonaj fabrikejoj por movi ilin al landoj kun malaltaj laborpagoj kiel Ĉinio kaj Meksiko. NBC utiligis la aktoron Ronald Reagan kiel propagandiston por la valoroj de la grandaj firmaoj en 1954 kaj dum kelkaj jaroj plu. Reagan poste koleriĝis pri impostoj — li enpsezis multon de la aranĝo kiam marĝenaj impostoprocentoj atingis tiom, kiom 91%. Tio estis antaŭ la Reagan-isma revolucio.
La posedanto de ABS estas Disney Corp kiu, krom filmojn, produktas ludilojn kaj aliajn produktojn en evolulandoj kun famaĉe neadekvataj laborpagoj kaj laborkondiĉoj. La posedanto de CBS estas Viacom, plia grandega amaskomunikila konglomeritaĵo kiu posedas, interalie, MTV, Showtime, Nickolodeon, VH1, TNN, CMT, 39 televidostaciojn, 184 radiostaciojn, Paramount Pictures kaj Blockbuster Inc.
Danĝero de koncentrita posedo estas tio, ke novaĵ-organizoj interne de konglomeraĵoj propagandos siajn proprajn produktojn aŭ ne faros kritikeman enketon pri siaj partiecaj interesoj. La retejo de ABC News multe reklamis filmon pri Pearl Harbor farita de Disney: ĝi estis Holivuda filmo, sed oni reklamis ĝin kvazaŭ ĝi havus historian valoron. La plimulto da retoj kaj stacioj rifuzas priraporti la novaĵon pri la venonta decido de la FCC. Cetere, pro tio, ke la plimulto da usonaj novaĵ-kompanioj estas administrata de homoj el la mondo de komerco kun diplomoj pri komerco, zorgoj pri la “maksimumigo de valoro” instigas la reorganizadon de amaskomunikilaj entreprenoj.
Kiam la novaĵoj fariĝas nur plia varo, la distingoj inter ĵurnalismaj “produktoj” — informoj, amuzaĵoj, reklamprogramoj — perdas siajn signifojn, kiel ankaŭ ĝisfundaj raportoj. Sinergia kolizio okazis en 1997 ĉe CBS News kiam oni ekvidis, ke raportistoj ĉe la Olimpikoj surhavas la Nike-an emblemon de kurba strio, la bedaŭrinda kromprodukto de profitodona negoco inter tiu kompanio kaj CBS Sports. Dume, ĵurnalistino de CBS alfrontis prokrastojn pri sia enketo pri la praktikoj de Nike pri ties laboristaro.
Nefidinda priraportado akompanas vertikalan integradon de organizoj de novaĵoj kaj amuzaĵoj. Post kunfandiĝo, la ekvilibro de potenco estas en la manoj de kelkaj kompanioj kun interesoj kaj investaĵoj laŭlarĝe de la pejzaĝo de amaskomunikiloj — kompanioj kies ĉefa strebo estas havigi spektantojn al reklamantoj pli ol servi la publikon.
Dum la lastaj 15 jaroj, raportado pri la eksterlanda politiko suferadis damaĝon. Antaŭ la 11-a de septembro, The Boston Globe klarigis: “Raportado pri internaciaj novaĵoj estas preskaŭ malaperinta en la plimulto de la 1 500 ĉefaj ĵurnaloj de Usono.” Eksterlandaj raportoj konsistigis proksimume 10% de la novaĵenhavo de tipa ĵurnalo en 1972, sed ŝrumpis al malpli ol 2%. Novaĵrevuoj sekvis la tendencon. De 1985 ĝis 1995, Time, Newsweek kaj US News and World Report malpliigis siajn eksterlandajn raportojn de proksimume 22% de la revuoj al 12%. Redaktoroj tiam klarigis, ke eksterlandaj novaĵoj estas “malpli urĝaj” (Time), “malpli atentindaj” (US News and World Report) kaj estigas falon de 25% je stratvendoj (Newsweek). La tendenco influis televidajn novaĵojn. Antaŭ dek jaroj, 40% de la novaĵprogramoj de la tri televidaj kanaloj sin dediĉis al eksterlandaj novaĵoj. Tio estas glitinta sub 12%*.
Ĉi tio havas sekvojn: laŭ opinisondaĵo publikigita de Fox News, 40% de usonanoj diris, ke ili ne estas certaj pri kiu venkis en la kosova milito, ĉu Usono aŭ Slobodan Milosevic. Tio estis en 2000, unu jaron post la milito. Kaj 40% de usonanoj kredis, ke Saddam Hussein havis ian rilaton al la 11-a de septembro 2001. En ne-militaj situacioj, eĉ kiam okazas, ke novaĵorganizoj priraportas eksterlandajn okazintaĵojn, ili dependas de mallarĝa gamo da lokaj specialistoj el la mondo de komerco kiuj ofte parolas sole la anglan.
En la printempa 1999-a numero de la revuo Foreign Policy, oni jene klarigis la favoremon: “Eĉ la plej riĉaj kaj plej potencaj novaĵorganizoj, kiel The New York Times aŭ The Wall Street Journal aŭ Reuters aŭ Bloomberg, foje trovas sin trostreĉitaj, kun korespondantoj bazitaj en la plej grandaj kaj plej gravaj landoj kiuj ofte respondecas pri pli vasta regiono. Pli malgrandaj landoj kiel Argentino aŭ Ĉilio foje dividas ĵurnaliston de unuopa eldonaĵo. La rezulto estas trolaborigataj raportistoj kiuj sin turnas al la ”spertuloj“. Parto de la problemo estas tio, ke la konataj nomoj en unu ĉefurbo parolas al siaj samrolanoj en alia, kvazaŭ reprezentantoj de siaj tutaj landoj, kvankam tiaj ili ne estas. La reprezentantoj en Vaŝingtono de la komuna interkonsento pri ekonomiaj politikoj parolas al la reprezentantoj de la moskva interkonsento aŭ la san-paŭla interkonsento. Sed Moskvo tiel malmulte reprezentas la tutan Rusion kiel riĉa San-Paŭlo parolas por la malriĉaj loĝantoj de la brazila nordoriento. Analizistoj — ankaŭ membroj de la elito — juĝas ĉi tiajn situaciojn surbaze de tio, kion ili aŭdas de homoj tute samaj kiel ili: aliaj elitoj.”
La okazintaĵoj de la 11-a de septembro, kaj la konfliktoj en Afganio kaj Irako, ne ŝanĝis ĉi tion. Eksterlanda priraportado, kiu restas malofta, fariĝas ĉiam pli duagrada. Dum la iraka milito, la plimulto da usonaj ĵurnalistoj ne parolis la araban kaj estis indiferentaj pri tio: “ĉu ne la Pentagono ĉeestas por respondi al ĉiuj demandoj?” ? Laŭ la lasta esploro de la Columbia Journalism Review, raportoj pri la eksterlanda politiko restas marĝenaj, postrestegante malantaŭ lokaj krimoj kaj novaĵoj pri famuloj. La merkatika favoremo estas tiel superrega, ke eĉ kiam ĵurnalistoj scias, ke diplomatiaj novaĵoj pli gravas ol lokaj krimoj, ili ne povas ne postkuri la detalojn de la krimoj, eĉ se tio devigas preteratenti la pli grandan scenon.
Usono ĵus travivis kelkajn el la plej grandaj komercaj skandaloj de sia historio, parte pro la ekstrema nescivoleco de la plimulto da ĵurnalistoj. En 2001, Ĝenerala Direktoro Gerald Levin aperis sur la kovrilo de Fortune (posedata de AOL Time Warner), kiel “unu el la plej saĝaj homoj, kiujn ni konas”. Post nelonge, la kunfandiĝo, kiun li elpensis, fariĝis katastrofo. Iuj eminentaj ĵurnalistoj, kiuj finance profitis el la borsa veziko, apenaŭ havas motivon por disputi ĝian longedaŭran vivipovecon. Kaj eminentaj ĵurnalistoj akceptis monon de la grandaj kompanioj: David Brinkley, Robert Novak, David Gergen, Cokie Roberts, Christopher Matthews, Larry King, Mark Shields, Fred Barnes, George Will kaj Michael Kinsley (kiu neforgeseble eldiris: “Dum multaj jaroj mi ne faris tion, sed ĝi fariĝis socie pli akceptebla”).
Plejparte — sed ne tute — la ĵurnalistoj kun ligoj al Enron estis apologiistoj por la libera merkato, politike dekstruloj*. Peggy Noonan, rubrikistino de The Wall Street Journal, ricevis honorarion por paroladoverkado. Lawrence Kudlow de CNBC kaj National Review diris, ke li estus devinta pli frue malkaŝi tion, ke oni pagis al li 50 000 dolarojn por konsilistaj servoj kaj esploroj. La redaktoro de The Weekly Standard, Bill Kristol, ricevis 100 000 dolarojn de la konsilantaro de Enron, kaj ne kredas tion malprava. Artikolo en The Weekly Standard iam laŭdis kaj Ken Lay kaj Enron pro tio, ke “ili gvidas la batalon por konkurencado”*. Usonanoj demandas, kian raportadon la amaskomunikiloj donis al ili, dum unu revolucia kompanio post alia bankrotis, kuntrenante siajn pensiokasojn, kaj malkaŝante trenaĵon da avareco, fraŭdo kaj politikaj subaĉetaĵoj.
La radioprogramoj de la grandaj retoj estas senkaŝe partiecaj. Estas dekoj da dekstrulaj intervjuaj programoj. Rush Limbaugh, G. Gordon Liddy, Bob Grant, Michael Savage, Michael Reagan kaj Pat Robertson frapegante elsendas tamburotakton da novkonservativismo aŭ religia fundamentismo en la profundon de Usono. Kune kun la Respublikana Partio kaj ĝiaj satelitaj esplorinstitutoj kaj premgrupoj, la reto da partiecaj informfontoj — interalie The Washington Times, la ĉefartikola paĝo de The Wall Street Journal kaj konservativaj radioforumoj — estigas eĥoĉambron, kie respublikanofavoraj rakontoj estas propagandeblaj, ripeteblaj kaj amplifeblaj.
Post sia lanĉo en 1996, Fox News de Murdoch fariĝis la motoro de la amaskomunikila maŝino de konservativismo. Murdoch ne estas sindetenema pri siaj politikaj opinioj. Kelkajn semajnojn antaŭ la iraka milito, li klarigis: “Mi kredas ke Bush kondutas tre morale, tre prave, kaj mi kredas ke li persistos pri tio. Fakte, granda parto de la mondo ne povas akcepti, ke Usono estas la ununura superpotenco en la mondo. La plej bona rezulto de ĉi tio por la tutmonda ekonomio, se oni povus tiel diri, estus 20 dolaroj por barelo da nafto. Tiu estas pli granda ol ia ajn impostoredukto en iu ajn lando”*.
Roger Ailes, la fondinto kaj prezidanto de Fox, dum jardekoj estis unu el la plej brutalaj agentoj de la Respublikana Partio en Vaŝingtono, veterano de la kampanjoj de Nixon kaj Reagan. Li plej fifamas pro sia rolo en la amaskomunikila strategio en la 1988-a kurado por la prezidanteco de la pliaĝa Bush; tiu diskonigis la aferon de nigrula prizonulo kiu seksperfortis blankulinon post kiam li estis kondiĉe liberigita de Michael Dukakis, guberniestro de Masaĉuseco kaj kandidato de la Demokrata Partio por la prezidanteco. La redakciestro de Fox estas Brit Hume, eksa korespondanto pri la Blanka Domo por ABC News kaj kontribuanto al la konservativaj revuoj American Spectator kaj Weekly Standard.
Eĉ la publika televido-servo PBS estas tuŝita. Ĝi elsendis serion pri la tutmonda ekonomio kiun subvenciis grandaj kompanioj — inter ili Enron — kun evidenta intereso pri la enhavo de la programoj. La serion laŭdegis The Wall Street Journal: “PBS pli estimas kapitalismon ol la komercaj retoj”. “Peano al la privata sektoro”. Multaj usonanoj ankoraŭ diras, tamen, ke Usono havas problemon pro la maldekstrema tendenco de siaj amaskomunikiloj.
Sed, kiel Bernie Sanders* argumentis, “la fundamenta problemo pri televido ne estas nur ties dekstrema partieco, nek ĝia transformo de politikaj kaj registaraj aferoj en amuzaĵojn kaj sensaciismon, nek la senĉesa bombardo da reklamoj. Ĝi estas tio, ke la plej gravaj aferoj kiuj alfrontas la mezklasanojn kaj ordinarajn laboristojn estas malofte diskutataj.” Li atentigas ke, malgraŭ la ekonomia prosperado de la 1990-aj jaroj, la ordinara usona laboristo nun laboras dum pli longaj horoj por pli malalta laborpago ol antaŭ 30 jaroj. Ĉi tion televido malofte prienketas. Laboristoj en laborsindikatoj ricevas laborpagojn 30% pli altajn ol tiuj de nesindikatanoj farantaj la saman laboron. Estas multaj programoj pri kiel oni povas riĉiĝi investante je la borso, sed neniam aperas speciala programo pri kiel starigi laborsindikaton. Usono havas la plej maljustan dividon de bonhaveco kaj enspezo en la industriiĝinta mondo, sed malmultaj programoj atentigas, ke la plej riĉa 1% posedas pli da bonhavon ol la malsupraj 95%. Aŭ ke la ĝeneralaj direktoroj de la plej grandaj kompanioj ricevas salajrojn 691-oble tiom, kiom siaj dungitoj ricevas (tio estis nur 41-oble en 1980).
La plej grandaj usonaj taggazetoj ne nur partoprenas la propagandon de malegaleco en sia hejmlando. Laŭokaze ili ankaŭ fariĝas ĉefrolantoj en diplomatio. Je la 30-a de januaro, sur la fronta paĝo de The Wall Street Journal, la unua artikolo portis la titolon “Eŭropaj gvidantoj deklaras subtenon al Usono pri Irako: Letero el ok landoj izolas Francion, Germanion, malfermas vojon al milito”. La raportisto, el la londona oficejo, skribis: “En ampleksa deklaro subtenanta la usonan klopodon senigi al Irako amasdetruilojn, ok eŭropaj gvidantoj subskribis komentarian artikolon kiu publike alvokas al unueco kun la usona pozicio, pli movante la tutmondan politikan prikalkuladon al subteno por milito.”
Komentajn artikolojn ĝenerale petas redakcio de iu sekcio, kiel okazis ĉi tie. Kiel The Los Angeles Times rimarkis, “ La ĵurnalo organizis deklaraĵon de subteno por politiko de la registaro de Bush, politiko tutkore subtenata de ĝia propra ĉefartikolo, kaj poste raportis la okazon kiel novaĵon”. Laŭ Paul Gigot, redaktoro de Wall Street Journal, la artikolo devenis de Mike Gonzalez, vic-redaktoro de la eŭropa eldono. “Post la bruego pri tio, ke Francio kaj Germanio kontraŭas Usonon pri Irako”, Gigot diris, “Mike telefonis al la oficejoj de du aliaj ŝtatestroj — Silvio Berlusconi de Italio kaj Jose Maria Aznar de Hispanio, proponante al ili la ŝancon verki apartajn artikolojn pri siaj pozicioj. La oficistaro de Aznar ŝajne ekpensis, ke ili esploru, ĉu estas eble varbi aliajn ĉefministrojn kaj ŝtatestrojn. Ili evoluigis la ideon plu kaj engaĝis Tony Blair de Britio kaj la tuta afero lavange kreskis. Je tio, nia sola zorgo estis certigi, ke ĝi aperos en nia ĵurnalo.”
En ĉefartikolo, la ĵurnalo fiere agnoskis sian politikan pormilitan rolon: “Nia peko ŝajne estas tio, ke ni helpis malkaŝi la fraŭdan karakteron de la ĝenerala konvinkiĝo ke Francio kaj Germanio parolas en la nomo de la tuta Eŭropo, kaj ke la tuta Eŭropo nun estas anti-usona. Ni dum multaj jaroj favoris forigi Saddam Hussein, ekde la Golfa Milito kaj longe antaŭ Prezidanto Bush faris tion sia politiko. Se la komentaria artikolo de la eŭropaj gvidantoj iel helpis la diplomation de S-ro Bush, kaj cetere instigis ke ĵurnaloj vendiĝu, estas bone laŭ ni”*.
En la sama numero, Gonzales asertis ke “The Journal estas sendependa ĵurnalo (...) mi telefonis al informanto en la itala registaro. Mi tuj demandis, ‘Ĉu vi do lasos ke la francoj kaj la germanoj parolu en la nomo de la tuta Eŭropo? Ĉu ne Berlusconi verku por ni artikolon?’”. Komence, la respondo estis senfervora. Sed poste, kiel Gonzales klarigis, “Mi estis en muzeo, provante mildigi mian disreviĝon per dozo da Brueghel kaj Rubens, kiam tintadis la poŝtelefono de mia edzino.” Blair (kontaktite pere de Alistair Campbell), Aznar kaj Berlusconi tuj anstataŭis Rubens kaj Brueghel.
Du aferoj reliefiĝas. Unue, la ligo inter la ekonomika politiko kaj diplomatio. Verŝajne estas pro sia tutkora subteno por la ekonomikaj politikoj de la libera merkato de Berlusconi, Aznar kaj Blair ke The Journal — treege influa en la mondo de komerco — akiris la eksterordinaran influon kiu ebligis, ke ĝi telefonu al ĉi tiuj gvidantoj kaj rekte konsilu al ili politikon pri milito en Irako. Oni apenaŭ povas imagi alian ĵurnalon, krom The Financial Times, kiu varbus por politikoj je tiel alta nivelo en pli ol unu lando samtempe. Kaj se vi volas kompreni la malfeliĉan staton de la usona gazetaro hodiaŭ, imagu la eblan reagon se usona maldekstrema ĵurnalo, kiu favoras laborsindikatojn, rekte varbus ĉe fremdaj ŝtatestroj por ke ili faru eldiron kontraŭ la eksterlanda politiko de Usono.
Serge HALIMI
Prezentita kiel panaceo por la evoluo, la libera komerco estas la komuna referenco por ĉiuj multflankaj organizoj (Internacia Mon-Fonduso, Monda Organizo pri Komerco, Monda Banko) kaj por la eŭropaj institucioj. La ekonomika historio montras tamen ke temas ĉi tie pri senfunda mito, ĉar la liberkomercaj landoj konstruis sian potencon sur protektismo kiun ili poste diabligas.
La komerc-liberistoj akiris konsiderindajn venkojn dum la lastaj du jardekoj. Ekde la ŝuldokrizo de 82 kaj la trudo de progamoj pri struktura adapto fare de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la Monda Banko, nombraj evolulandoj radikale liberaligis sian komercon. La kolapso de komunismo en 1991 malfermis denove vastajn spacojn por la libera komerco. Dum la 1990-aj jaroj, gravaj regionaj interkonsentoj estis subskribitaj, inter alie la Akordo pri Libera Interŝanĝo de Norda Ameriko (ALINA) kiu grupigas Kanadon, Meksikon kaj Usonon. Por kroni ĉion, la intertraktadoj de la urugvaja ciklo de la Ĝenerala Akordo pri Doganaj kaj Komercaj Tarifoj (GATT), finitaj en Marakeŝo en 1994, naskis la Mondan Organizon pri Komerco (MOK) en 1995.
Tiuj sukcesoj, kvankam gravaj, tamen ne kontentigas la komercliberistojn. Sine de la MOK, kun la reprezentantoj de la evoluintaj regnoj ĉekape, ili daŭre premas por eĉ pli fortaj kaj rapidaj malaltigoj de dogantarifoj kaj por etendi la kompetenton de tiu organizo al kampoj kiuj ne troviĝis en ĝia komenca mandato, ekzemple al investado en eksterlando, aŭ al konkurenco.
La komercliberistoj kredas agi en la direkto de la historio. Laŭ ili, tiu politiko kaŭzas la riĉecon; pro tio ili kritikas evolulandojn kiuj rifuzas adopti tiom elpruvitan recepton. Sed nenio estas pli malproksima de la realo. La historiaj faktoj estas nekontesteblaj: kiam la nun evoluintaj landoj estis ankoraŭ evoluantaj, ili faris praktike neniun el la politikoj kiujn ili postulas. Kaj la diferenco inter mito kaj historia realo estas nenie tiom akra kiom en la kazoj de Britio kaj Usono.
Britio — por komenci per ĝi — estis neniel la ofte elvokata purulo de libera komerco. Tute male, ĝi uzis agreseme kaj eĉ — en certaj kazoj, inventis — direktismajn politikojn por protekti kaj helpi siajn strategiajn industriojn. Tiaj politikoj, kvankam kun limigita amplekso, troviĝas jam en la 14-a jarcento (Eduardo III) kaj 15-a jc (Henriko VII) por la precipa industrio de tiu epoko, la lanindustrio. La lando eksportis tiam la krudajn fibrojn al Nederlando — situacio kiun diversaj monarkoj klopodis ŝanĝi, precipe per disponoj protektantaj la naciajn manufakturistojn, per impostigo de eksportoj de krudlano kaj per organizado de “fuĝo” al Britio de nederlandaj kvalifikitaj laboristoj.*
Inter 1721, dato de la reformo de la komerca politiko de Robert Walpole, la unua de la britaj ĉefministroj, kaj la abrogo de la leĝoj pri la tritiko en 1846, la reĝlando praktikis aparte voluntarisman komerco-politikon. Dum tiu periodo, li uzis aktive dogan-protektojn, tarifo-malaltigojn por eniraj varoj necesaj por eksporto, ŝtatan kvalit-kontrolon de eksportaĵoj, ĉiajn disponojn kiujn oni hodiaŭ asociigas kun Japanio kaj ceteraj orientaziaj landoj.
Britio faris decidan, kvankam nekompletan paŝon al la libera komerco kun abrogo de la leĝoj pri tritiko en 1846.* Oni konsideras ĝenerale ke tiu dispono markas la lastan venkon de la klasika liberala doktrino super mensbarita merkantilismo. Sed certaj historiistoj specialistoj pri tiu periodo vidas en ĝi pli ĝuste agon de “liberkomerca imperiismo” destinita “haltigi la progreson de la industriigo de la kontinento larĝigante tie la merkaton de agrikulturaj produktoj kaj de krudmaterialoj”.* Tio estas cetere la argumento kiun tiuepoke disvastigis la precipaj proparolantoj de la Anti-Corn Law League (Ligo kontraŭ la grenleĝoj), precipe la deputito Robert Cobden.
Mallonge, kaj kontraste al la kliŝoj, la teknologia avangardo de Britio, kiu ebligis al ĝi konvertiĝi al libera komerco, estis akirita “sub la ŝirmo de altaj tarif-bariloj, konservataj dum longa periodo”, kiel skribis la granda historiisto pri ekonomio Paul Bairoch.* Ĝuste pro tio, Friedrich List, germana ekonomikisto de la 19-a jarcento, konsiderata malprave kiel la patro de la argumentado favore al la protekto de la “infanaĝaj industrioj”, rimarkigis ke la britaj predikoj favore al la libera komerco pensigas pri tiu kiu, atinginte la supron de konstruaĵo, faligas la ŝtupareton per piedbato por malhelpi ke la aliaj ĝisvenu (kicking away the ladder).
Se Britio estis la unua lando kiu sukcese lanĉis strategion de grandskala promociigo de siaj “infanaĝaj industrioj”, en Usono, “patrujo kaj bastiono de la moderna protektismo”, por citi esprimon de Paul Bairoch*, ĝia pravigo estis unue ellaborita de Alexander Hamilton, unua kas-sekretario en la historio de la lando (de 1789 ĝis 1795), kaj de la nun forgesita ekonomikisto Daniel Raymond. Friedrich List, al kiu oni atribuas tiun modernan teorion de protektismo, fakte konatiĝis kun ĝi nur dum sia ekzilo en Usono, en la jaroj 1820. Multnombraj usonaj intelektuloj kaj politikaj respondeculoj de la 19-a jarcento perfekte komprenis ke la libera komerco ne estis adaptita al ilia lando, eĉ se tio kontraŭis grandajn ekonomikistojn de tiu epoko, kiel Adam Smith kaj Jean-Baptiste Say, kiuj opiniis ke Usono ne protektu sian industrion sed specialiĝu en agrikulturo.
Inter la jaroj 1830 kaj la fino de la dua mondmilito, la mezumaj doganaĵoj de Usono pri la importado de industriproduktoj estis inter la plej altaj de la mondo. Se aldoni ke tiu lando profitis jam altan gradon de “natura” protekto pro la transportkostoj ĝis la jaroj 1870, oni povas diri ke la usona industrio estis laŭlitere la plej protektata de la mondo ĝis 1945. La leĝo Smoot-Hawley de 1930 pri la novaj dogantarifoj kreskigis nur marĝene la nivelon de protektismo de la ekonomio. La mezuma dogantarifo pri industriproduktoj laŭ tiu leĝo estis 48%, kio estis en la alta parto de la interspaco, sed daŭre en la interspaco, de la mezumaj dogantarifoj depost la secesi-milito. Nur kompare kun la mallonga “liberala” interrompo de 1913 ĝis 1929, la tarifo de 1930 aperas kiel fortigo de protektismo, dum la mezuma tarifo altiĝis tamen nur je 11%, de 37% al 48%.
En tiu kunteksto necesas memorigi ke la demando de la secesia milito estis same, kaj eble eĉ pli la demando de la dogantarifoj ol tiu de la sklaveco. El tiuj du demandoj, tiu de la tarifoj minacis la Sudon pli. Abraham Lincoln estis fama protektisto kiu komencis sian karieron en la ombro de la karisma politikisto Henry Clay*, de la partio Whig, advokato de la “amerika sistemo” — fondita sur la disvolvo de la infrastrukturoj kaj la protektismo-, kaj tiel nomata ĉar la libera komerco respondis al la “britaj” interesoj. Krome, Lincoln pensis ke la nigruloj estas malsupera raso kaj ke ilia emancipiĝo estas nur idealisma propono, en mallonga tempo sen perspektivo de apliko. En sia respondo al ĉefartikolo de ĵurnalo kiu postulis tujan emancipadon de la sklavoj, li eĉ skribis: “Se mi povus savi la Union sen liberigi eĉ unu sklavon, mi farus tion; kaj se mi povus savi ĝin liberigante ĉiujn, mi farus tion; kaj se mi povus tion liberigante certajn kaj lasante la aliajn tie kie ili estas, mi farus ankaŭ tion.”* Lia proklamo de emancipiĝo de la 1-a de janujaro 1863 devenas do malpli de la morala konvinko ol de strategio celanta gajni la internan militon.
Nur post la dua mondmilito, kiam ĝia industria supereco estis firme certigita, Usono liberaligis siajn komercajn interŝanĝojn (tamen malpli nete ol la britoj meze de la 19-a jarcento) kaj komencis fariĝi la ĉampiono de libera komerco, pruvante siavice la validecon de la metaforo de List. Ulysses Grant, heroo de la secesia milito kaj prezidanto de Usono de 1868 ĝis 1876, anticipis tiun evoluon: “Dum jarcentoj, Anglio apogis sin sur la protekto, praktikis ĝin ĝis la plej ekstremaj limoj, kaj akiris de tio kontentigajn rezultojn. Post du jarcentoj, ĝi juĝis oportune adopti la liberan komercon, ĉar ĝi pensas ke la protektismo ne estas plu profitiga por ĝi. Nu bone, sinjoroj, la kono kiun mi havas pri nia lando kondukas min al la penso ke, post malpli ol ducent jaroj, kiam Usono estos profitinta ĉion kion la protekto povas oferti, ankaŭ ĝi adoptos la liberan komercon.”*
Samaj konkludoj fareblas el la historio de aliaj disvolviĝintaj landoj. Kiam ili provis kompensi sian malfruon rilate pli evoluintajn ol ili, praktike ĉiuj uzis doganaĵojn, subvenciojn kaj ceterajn politikajn rimedojn por progresigi sian industrion. Estas spice, noti ke estas ĝuste la du anglosaksaj potencoj — konsiderataj la bastionoj de libera komerco — kaj ne Francio, Germanio kaj Japanio, landoj konsiderataj adeptoj de ŝtata intervenismo, kiuj uzis plej agrese la tarifajn protektojn. Dum la 19-a jarcento kaj komence de la 20-a, la doganaĵoj estis relative malaltaj en Francio kaj en Germanio (ĉirkaŭ 15% ĝis 20%), kaj tiuj de Japanio estis limigitaj ĝis 5% ĝis 1911, laŭ la maljustaj traktatoj. Dum la sama periodo, la mezaj dogantarifoj pri industriproduktoj en Usono kaj Britio troviĝis en interspaco de 40% ĝis 50%...
La solaj esceptoj de tiu historia modelo estas Svisio kaj Nederlando. Temas tamen pri landoj kiuj atingis la limon de teknologia disvolviĝo jam en la 18-a jarcento, kaj ili do ne bezonis fortajn protektojn. Necesas scii ankaŭ ke Nederlando havis impresan baterion da intervenismaj rimedoj ĝis la 17-a jarcento, por konstrui sian komercan kaj maran superecon. Kaj Svisio ne havis leĝojn pri patentoj antaŭ 1907, tiel ridindigante la gravecon kiun la nuna ortodoksismo donas al la protekto de intelekta proprieto. Pli signifoplene, Nederlando nuligis en 1869 sian leĝon de 1817 pri patentoj, kun la motivo ke tiuj konsistigas monopolojn kreitajn de la ŝtato kaj estas do en kontraŭdiro kun la principoj de libera merkato, argumentado kiu ŝajnas manki al la liberkomercaj ekonomikistoj kiuj subtenas la interkonsenton pri la aspektoj de rajtoj de proprieto intelekta ligitaj kun komerco (ARPIK, france Adpic, angle Trips) de la MOK. Ili atendis ĝis 1912 por fari novan patentoleĝon.
Se la tarifaj protektoj estis gravega parto de la strategioj por disvolvado en multaj landoj, ili tamen ne estis la sola rimedo, nek nepre la plej grava. Por tiu celo, multnombraj aliaj disponoj estis uzataj: subvencioj al eksportado, malaltigo de doganaĵoj por la importoj necesaj por eksporti, laŭokazaj koncesio de monopoloj, de karteloj, asigno de kreditoj, planado de investoj kaj de la fluo de la laboristaro, subteno al esplorado pri disvolvigado, al institucioj kiuj progresigas la partnerecon de publikaj kaj privataj entreprenoj, ktp. Oni kredas ofte ke ĉiuj ĉi rimedoj estis inventitaj de Japanio kaj la orientaziaj landoj post la dua mondmilito, sed multaj havis jam longan historion. Kaj fine, eĉ se ili dividas la samajn bazajn principojn, la evoluintaj landoj tre diverse kombinis la ilojn de komerca politiko kaj de industria politiko: male al kion pensas la plej multaj liberkomercaj ekonomikistoj, ne ekzistas unusola modelo por la industria disvolvo. La tre eta nombro da ili kiuj konas la protektisman pasintecon de la hodiaŭ evoluintaj landoj diras ke tiaj politikoj havis eble kelkajn pozitivajn sekvojn (tre malmultajn, insistas ili), sed ke, en nia tutmondiĝinta mondo, ili estas malutilaj. Ili asertas ke la supereco de la libera komerco estis larĝe pruvita de la rekorda kresko en la du lastaj jardekoj de komerca liberigo: ĝi estis, laŭ ili, pli alta ol tiu de la antaŭaj jardekoj, kie la protektismo estis la normo en la evolulandoj. Malfeliĉe por ili, la faktoj rakontas tute alian historion.
Se la libera komerco estus tiom efika, la ekonomia kresko devintus akceli dum la lastaj dudek jaroj, paralele al la komerca liberaligo. Nu, la faktoj jenas: dum la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, kiam ekzistis multe pli da protektoj kaj aliaj reguligadoj, la monda ekonomio progresis multe pli rapide ol hodiaŭ. En tiuj “bonŝance pasintaj tempoj”, la monda pokapa enspezo kreskis proksimume je 3% jare, kontraŭ nur 2,3% en la du lastaj jarcentoj. En la evoluintaj landoj, la kresko de pokapa enspezo regresis de 3,2% al 2,2% de 1960-1980 ĝis 1980-1999, dum ĝi falis je duono (de 3% ĝis 1,5%) en la evolulandoj. Kaj, dum tiu ĉi lasta periodo, sen la fortaj sukcesoj de Ĉinio kaj Barato — du landoj kiuj absolute ne sekvis la liberalajn receptojn — la meza kvoto estus eĉ pli malforta.
Per sia influo sur la registaroj de la plej influaj evoluintaj landoj, unuavice Usono kaj Unuiĝinta Reĝlando, la novliberaluloj kapablas premi sur la politikan tagordon de la multflankaj institucioj, aparte la “sankta triunuo” — IMF, Monda Banko, MOK. Estrante la ĉefajn komunikilojn en la tuta mondo, ili povis dolĉigi kaj eventuale kaŝi la informojn kiuj ĝenis ilin, nome la katastrofajn ciferojn de la kresko. Ĉar ili okupas la decidajn poziciojn en la ekonomikaj fakoj de la plej famaj universitatoj de la mondo, ili zorgas ke neniu disidenta ekonomikisto estu allasita, por ke li ne ĝuu la prestiĝon kiun tio alportus al li.
En la evolulandoj, la novliberala dilemo estas eĉ pli sentebla. Multaj registaroj estas devigataj sekvi la politikojn de la IMF, de la Monda Banko kaj de la precipaj monalpruntistoj, kies financa subteno estas por ili nemalhavebla, eĉ se tiuj politikoj nur daŭrigas la disvolvo-krizon, kiu estas la kaŭzo de ilia dependeco. Necesas diri ke tiuj politikoj profitigas ankaŭ potencajn lokajn interesojn: la eksportistojn de bazaj produktoj kaj iliajn prestantojn de profesiaj servoj. La proponoj de alternativa politiko estas tie pli kaj pli raraj, ĉar la intelektuloj ne sufiĉe fidas ilin por kontesti la ortodoksismon. Certaj el inter ili eĉ renegatis transirante al la alia tendaro, kio tute ne surprizas se oni scias ke konsulto por la IMF aŭ por la Monda Banko samvaloras plurjaran salajron en la universitatoj de la plej multaj evolulandoj.
Regante tiel la politikan kaj intelektan agendon, la novliberaluloj havas komfortan facilecon por malaltigi siajn kritikantojn al la rango de etanimaj moluletoj timigitaj de la ideo krei malegalecojn por mallonga tempo kiuj sekvigos pli grandan riĉecon por ĉiuj post pli longa tempo. Se ili ne traktas ilin kiel ekonomikajn malklerulojn, kiuj ne komprenas tion kio okazas... Tiel eviteblas ĉia serioza debato kaj sisteme ignoratas la disidentoj, kio fortigas la liberalan dominadon.
En tiuj kondiĉoj, kia estas do la estonto de la libera komerco? Kontraste al kion pretendas ĝiaj defendantoj, ekzistas brilaj teoriaj kialoj por pensi ke la libera komerco inter landoj de tre diversaj produktniveloj povas, en mallonga tempo, profitigi la pej malriĉajn el inter ili, donante al ili vendeblecojn por eksportado, sed ke samtempe ĝi hipotekas ilian disvolviĝon je longa tempo, enfermante ilin en agadoj de malalta produktado. Tion tre bone komprenis la politikaj deciduloj de la landoj kiuj deziris egaliĝi al la landoj pli evoluintaj ol ili — de Robert Walpole kaj Alexander Hamilton, en la 18-a jarcento, ĝis la japanaj kaj koreaj burokratoj de la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj — kiam ili rifuzis la vojon de libera komerco.
La akordoj pri libera komerco inter landoj de tre diversaj produktniveloj fine fiaskos, ĉar la malriĉaj landoj ekkonscios ke la disvolvado suferas pro tio. La akordoj inter landoj de kompareblaj evolu-niveloj, kiel la Merkosud* en Sudameriko kaj la Asocio de Nacioj de SudOrienta Azio (ANSOA)*, kies membroj estas plejparte evolulandoj, havas pli bonajn ŝancojn por sukcesi ol la projekto de Areo de Libera Komerco de la Amerikoj (ALKA), kiun absolute volas starigi s-ro George W. Bush. Friedrich List vidis nenian kontraŭdiron inter sia subteno al la Zollverein, la germana dogan-unio, kaj la protekto al la “infanaĝaj industrioj”, ĉar li konsideris ke la germanaj ŝtatoj havis sufiĉe proksimajn evolunivelojn.
La sola metodo por ke ĝuste funkciu zono de libera komerco inter landoj de tre malsamaj evoluniveloj estas integriĝo kiel la Eŭropa Unio, kiu implicas mekanismojn de transigo de la plej riĉaj al la plej malriĉaj, kaj alfluo de laboristoj de tiuj al la plej evoluintaj zonoj. Tio envere eblas nur se la malriĉaj ekonomioj estas malgrandaj kaj malmultaj kompare kun la riĉaj ekonomioj. Se ne estas tiel, la riĉaj trovos la akordon tro kosta por si, kaj cetere pro tio la ampleksiĝo de la Eŭropa Unio eble haltos ĉe la limoj de Turkio kaj Ukrainio.
La MOK ne estas jam integra akordo de libera komerco, ĉar ĝi permesas certajn protektojn por la industrioj de evolulandoj. Tamen la premo altiĝas por malaltigo de la tarifoj, precipe kun la usona propono forigi ilin ĉiujn en 2015. Tiukaze, la nocivo de la MOK al la disvolvo de la plej malriĉaj landoj estus eĉ pli forta ol tiu de la ALENA aŭ de la ALKA, ĉar la diferencoj de produktniveloj estas tie eĉ pli konsiderindaj.
La MOK havas tamen multe pli vastajn kompetentojn ol tiujn de akordoj pri libera komerco: ĝi okupiĝas pri intelekta proprieto, pri publikaj merkatoj kaj pri investado. Pro tio la kromaj riskoj kiujn ĝi kaŭzas por la disvolviĝo de malriĉaj landoj. Malgraŭ tio, la plimulto de ili volas daŭrigi sian anecon. Ili konsideras ĝin efektive kiel pli malgrandan el du malbonoj, ĉar ĝi ebligas al ili aŭdigi sin en la funkciado de la internacia komerca sistemo, ĉar ĉiu ŝtato disponas, teorie, pri unu voĉo. Ĝi donas al ili minimuman protekton kontraŭ duflankaj premoj el evoluintaj landoj, precipe Usono, por liberaligo de ilia komerco.
Tiu situacio eble ne povos daŭri, pro la rankoro de la evolulandoj pri la reala funkciado de la MOK: ŝajne “demokratia”, ĝi estas fakte direktata de oligarĥio de riĉaj landoj. Ne nur simple pro tio ke tiuj disponas pri la implicita povo kaĵoli aŭ minaci la plej malfortajn — klasika skemo en demokratio kie la agantoj havas malegalan pezon. La problemo estas ke ili eĉ ne donas al si la penon ŝajnigi, kiel konstateblas en la kunvenoj nomataj de la “verda salono”, kie la reprezentantoj de la evolulandoj ne estas invitataj, kiuj ne estas permesataj eniri kiam ili prezentas sin antaŭ la pordo!
Se la MOK daŭre rifuzas al la malriĉaj landoj la ilojn de ilia disvolvo, ilia amasa foriro eble ne estos tute nepensebla. Aliflanke, ili povus provi plene uzi la demokratiajn mekanismojn de la Organizo por ree intertrakti la fundamentajn parametrojn. Tiukaze, la plej potencaj landoj, kaj tute aparte Usono kiu doktrinigis la unuflankismon, povus decidi forlasi la MOK prefere ol riski malvenkon en voĉdonado. Ambaŭkaze estus la fino de tia libera komerco kian ni konas. Kaj ne nepre necesus bedaŭri tion, vide al ĝia plorinda bilanco de la lastaj du jardekoj.
Ha-Joon CHANG
“En la pasinteco, neniu registaro havis la povon konstante kontroladi siajn civitanojn. Nun, la Polico de la Pensado kontroladis ĉiujn, konstante.” George ORWELL: 1984.
Tiuj kiuj, ĉi-somere, volas pasigi siajn feriojn en Usono, devas scii ke, pro akordo inter la Eŭropa Komisiono kaj la federaciaj aŭtoritatoj, certaj personaj informoj estos liveritaj, sen ilia konsento, al la usona dogano, de la aerkompanio kun kiu ili estas vojaĝontaj. Eĉ antaŭ ol ili eniras la aviadilon, la usonaj aŭtoritatoj konas iliajn nomon, personan nomon, aĝon, adreson, numerojn de pasporto kaj de kreditkarto, sanstaton, manĝkutimojn (kiuj povus malkaŝi ilian religion), antaŭajn vojaĝojn, nomon kaj aĝon de la personoj akompanintaj ilin, organizojn kiuj financis certajn vojaĝojn, ktp.
Ĉiuj ĉi informoj estos liveritaj al filtrilo nomata CAPPS (Computer Assisted Passenger Pre-Screening aŭ Komputile helpata Sistemo de preventa kontrolo) por detekti eventualajn suspektatojn. Kontrolante la identecon de ĉiu vojaĝanto kaj krucante ĝin kun informoj de la policaj informservoj, de la ŝtatdepartemento, de la justicministerio kaj de la bankoj, CAPPS taksos la gradon de danĝereco de la pasaĝero kaj donos al li koloran kodon: verdan por la sendanĝeraj, flavan por la dubaj kazoj kaj ruĝan por tiuj kiuj estos malpermesitaj aliri la aviadilon kaj arestitaj.
“La servoj de enmigrado kaj la ŝtatdepartemento kunlaboros por identigi la kontrolatajn individuojn ekde ilia eniro aŭ antaŭ ilia eniro en Usonon” — avertis la justicministro John Ashcroft — “Ni taksos ĉiun vizitonton por difini la riskon de lia eventuala partopreno en teroristan agadon.”* Se la vizitanto estas islamano aŭ devena de Proksim-Oriento, la flava kodo de suspektato estos al li aŭtomate atribuata. Kaj la Programo pri sekureco ĉe la landlimoj permesas al la doganistoj foti lin kaj preni liajn fingrospurojn.
La latinamerikanoj estas ankaŭ en la celilo. Oni malkovris ke 65 milionoj da meksikanoj, 31 milionoj da kolombianoj kaj 18 milionoj da centramerikanoj estis en Usono enslipigitaj sen ilia scio kaj sen konsento de iliaj registaroj.* En ĉiu slipo troviĝas la dato kaj loko de naskiĝo, la sekso, la identeco de la gepatroj, fizika priskribo, geedza situacio, numero de pasporto kaj la deklarita profesio. Ofte tiuj dosieroj registras pliajn konfidencajn informojn kiel la personajn adresojn, telefonnumerojn, bankokonton kaj aŭtonumeron kaj fingrospurojn. Iom post iom, ĉiuj latinamerikanoj estos tiel etikeditaj de Vaŝingtono.
“La celo estas starigi pli sekuran mondon. Necesas esti informita pri la risko kiun prezentas la personoj enirantaj nian landon”, asertas s-ro James Lee, respondeculo de ChoicePoint, la entrepreno kiu aĉetas tiujn dosierojn por revendi ilin al la registaro de Usono.* Ĉar la usona leĝo malpermesas stoki personajn informojn. Sed ne mendi al privata societo fari tion por la registaro.
Kun sidejo proksima de Atlanto, ChoicePoint ne estas nekonata entrepreno. Dum la prezidant-balotoj en Florido en 2000, ĝia filio Databas Technologies (DBT) estis dungita de la ŝtato por reorganizi la voĉdon-listojn. Rezulto: miloj da personoj estis senigitaj de sia voĉdonrajto. Kio modifis la rezulton de la baloto, gajnita de s-ro Bush per nur 537 voĉoj pliaj... Oni memoras ke tiu venko ebligis al li transpreni la prezidon*... Eĉ se la atencoj de la 11-a de septembro 2001 akcentis la ksenofobion, la eksterlandanoj ne estas la solaj celoj de pli akra kontrolado. La usonaj civitanoj ne eskapas al la nuna paranojo. Novaj kontroloj, permesataj de la leĝo Patriot Act, atakas la privatan vivon, la leter-sekreton kaj la liberecon de informado. La permeso de telefona subaŭskultado ne plu necesas. La enketistoj povas aliri la personajn informojn de la civitanoj sen mandato pri priserĉado. Tiel, la FBI petas nun de la bibliotekoj liveri al ĝi la listojn de libroj kaj interret-paĝoj konsultitaj de iliaj abonantoj* por desegni “intelektan profilon” de ĉiu leganto...
Sed la plej delira de ĉiuj projektoj de kontraŭleĝa spionado estas tiu kiun ellaboras la Pentagono sub la kodnomo Total Information Awareness (TIA), sistemo de totala kontrolo de la informoj*, konfidita al la generalo John Poindexter, kondamnita en la jaroj 1980 pro sia rolo de instiganto de la afero Iran-Contra.*
La projekto konsistas en la kolektado de meze 40 paĝoj da informoj pri ĉiu de la 6,2 miliardoj da loĝantoj de la planedo kaj konfidi ilian traktadon al hiperkomputilo. Centrigante, krucante kaj traktante ĉiujn haveblajn personajn donitaĵojn — pagoj per kreditkarto, abono de komunikiloj, movoj de havaĵoj en bankoj, telefonalvokoj, konsultoj de retpaĝoj, retmesaĝoj, policaj dosieroj, dosieroj de asekuroj, medicinaj informoj kaj tiuj de sociala sekureco — la Pentagono celas realigi la kompletan travideblon de ĉiu individuo.
Kiel en la filmo de Steven Spielberg, Minority Report, la usonaj aŭtoritatoj pensas ke ili povas tiel preventi la krimojn antaŭ ties faro. “Ekzistos malpli da privata vivo, sed pli da sekureco”, opinias s-ro John L. Petersen, prezidanto de la Arlington Institute, “ni povos anticipi la estonton danke al la interkonektado de ĉiuj informoj koncernantaj vin. Morgaŭ ni scios ĉion pri vi.”* Big Brother estas superita...
Ignacio RAMONET
Lukti kontraŭ “la terorismo” kaj certigi “la nacian sekurecon” estis la principo de multaj registaroj en la mondo dum la jaro 2002. Rekta sekvo: la kresko de la atencoj al la homrajtoj kaj al ties defendantoj (en pli ol 151 landoj kaj teritorioj). En socio de post la 11-a de septembro 2001, en kiu “la uzo de milit-ago estas prezentata kiel rimedo por plisekurigi la mondon”, notas la raporto 2003 de Amnestio Internacia*, la politikaj gvidantoj permesas al si fari disponojn ofte arbitrajn sen zorgi pri internaciaj konvencioj. Depost la usona milita interveno en Afganio, ekzemple, 600 kaptitoj estas daŭre malliberaj sen akuzo nek juĝo en la kuba bazo Guantanamo, kaj Vaŝingtono rifuzas “atribui al ili la statuson de militkaptitoj konforme al la Ĝenevaj Konvencioj aŭ doni al ili aliajn rajtojn laŭ la internaciaj normoj rilate al homaj rajtoj”. En Usono mem, “proksimume 1200 eksterlandanoj, plej multe homoj devenaj de arabaj landoj aŭ de Sud-Azio, estis arestitaj dum la enketoj pri la atencoj de la 11-a de septembro.”
La etoso, favora al senbridiĝo kaj al ĉiaj malegalecoj, revigligas la etnajn tensiojn; certaj marĝenigitaj komunumoj fariĝas en la publika opinio suspektoj kaj/aŭ potencialaj teroristoj. En Barato, en la ŝtato Gujarat, la islamanoj viktimiĝis de masakroj kiuj, laŭ la raporto de Amnestio Internacia, estis planitaj de naciistaj grupoj interkonsente kun la aŭtoritatoj. Tiajn deglitojn denuncas s-ino Irene Kahn, la ĝenerala sekretario de la organizo: “La registaro ne havas la rajton respondi al terorismo per terorismo.” Same, landoj tiom diversaj kiel Uzbekio, Egiptio kaj Malajzio profitis de la nov-jorkaj atencoj por legitimi subpreman politikon kaj doni al la vorto teroristo tre ampleksan difinon. Tiel, Rusio adoptis, en junio 2002, leĝon pri “la politika ekstremismo” kiu permesas al iu ajn jura institucio “suspendi aŭ dissolvi organizon, sindikaton aŭ religian grupon suspektatan je ekstremismo”.
Post la aŭtuno 2001, stariĝis Komitato de la Unuiĝintaj Nacioj kontraŭ la Terorismo. Unu jaron post sia starigo, ĝi ricevis pli ol 207 raportojn el 163 ŝtatoj. Tamen, spite al la financaj rimedoj dediĉitaj al la diversaj sekureco-servoj, la interna situacio de la plimulto de tiuj landoj ne pliboniĝis. Nek en Afganio kie la institucioj estas daŭre malfortaj kaj la malplimultoj ne sufiĉe protektataj, nek en Proksim-Oriento, kie “la nombro de viktimoj, palestinaj kiel israelaj, duobliĝis en 2002 kompare kun la antaŭa jaro”.
La konstato de la Observejo por la protekto de la defendantoj de la homrajtoj — programo de la Internacia Federacio de la Homaj Rajtoj (IFHR) kaj de la Monda Organizo kontraŭ la Torturo (MOT) — estas apenaŭ pli glora*. “Starigi asocion aŭ sindikaton (...) aŭ dokumenti ĉian alian perforton de la homrajtoj enhavas riskon enpli ol 80 landoj de la mondo”. Viktimoj de diversaj premoj (atakoj en la oficejoj, detruo de materialo), ili fariĝis por multaj ŝtatoj “novaj krimuloj”, kaj iliaj esploroj sukcesas nur malfacile.
Iliaj du raportoj rekonas tamen la kelkajn pozitivajn punktojn de la jaro: la akordon kiu finas la soldatigon de infanoj kaj adopton de protokolo kiu ebligos internacian sistemon de regulaj vizitoj al malliberejoj. La Observejo substrekas eĉ “la historian venkon” de ekvalido de la Internacia Pun-Kortumo (IPK) kontraŭ la supozataj kulpintoj de genocido, de krimoj kontraŭ la humaneco kaj de milit-krimoj. Venko tamen kun makulo, ĉar Usono rifuzas kunlabori kun la IPK en la kadro de enketoj aŭ de pun-persekutoj engaĝitaj kontraŭ usonaj civitanoj.
Ariane IOANNIDES
“Ekde nun, ni estas ĉirkaŭbaritaj”. Laŭ la ĉiutendencaj respondeculoj de Teherano, okupado de Irako far usona armeo finas la ĉirkaŭigon de Irano, ekita de la militara aranĝo, kiun Usono starigis en Kaŭkazio, Centra Azio, Afganio, Pakistano kaj en la Golfo. Ili cetere opinias, ke tiu ĉirkaŭbaro estis unu el la ĉefaj celoj de la milito. Ili scias, ke la islaman Respublikon defias prezidanto George W. Bush de post kiam li klasis ĝin, kune kun Irako kaj Nordkoreio, inter la landoj konsistigantaj la “akson de l’malbono”. Por fronti tiun situacion, stariĝas do la demando: kion fari?
Ilia respondo grandparte dependas de la internaj bataloj en kiuj ili engaĝiĝis, laŭ skemo, kiun la studentaj manifestacioj ekiĝintaj la 10an de junio povus ja komplete ŝanĝi. Ĝis tiam, konfrontiĝis la “konservativuloj” arigitaj ĉirkaŭ la Revolucio-gvidanto, ajatolo Ali Khamenei, la “reformistoj” arigitaj ĉirkaŭ la prezidanto de la respubliko Mohammed Khatami, kaj la tendenco animita de eks-prezidanto Ali Rafsandjani, kiu okupas nun la ŝlosilan postenon prezidanto de la juĝkapabla konsilantaro de islama ordo.*
Ilia komuna opinio estas, ke pli-malpli baldaŭ, ĉu dum la venontaj monatoj, ĉu post la ebla reelekto de prezidanto Bush, ili devos respondi la usonajn minacojn. En lando, kie ĉie vidiĝas malkaŝa malamikeco al Usono, en ĉiuj tendaroj kaj klanoj oni prikonsideras same konfrontiĝon, kiel traktadon: ĉu la unua neeviteblas, kaj ĉu la alia ankoraŭ eblas?
Sed ĉu ne estas jam tro malfrue por demandi sin, kaj ĉu la batalon ne jam perdis la traktado-defendantoj? Okazo estis ofertita kiam, post la atencoj (perfortaĵoj) de la 11a de septembro 2001, prezidanto George W. Bush decidis rektan agadon kontraŭ Al-Qaida-grupo kaj la taliban-reĝimo en Afganio. La irana registaro tiam decidis apogi la usonan operacon, mobilizante sian decidigan influon al la ŝijaista hazara-komunumo kaj siajn kompleksajn sed intimajn ligojn kun la taĝika kaj uzbeka komunumoj.
Tia estis la elekto de la reformisto-tendaro. Ili tiel celis ekkapti okazon pruvi sian komprenemon al la postuloj de usona politiko, kaj tion ili faris konforme al la irana politiko, kiu ĉiam rigardis la taliban-reĝimon kiel relajson de la pakistana dominado en afgana teritorio, ĉirkaŭ la iranaj limoj, en la plej reagemaj kaj plej nestabilaj regionoj. Ili tiel vetis por metodeca kaj racia realproksimiĝo inter Vaŝingtono kaj Teherano. Tiun veton ili malgajnis: la usona registaro ne respondis ilian esperon.
Kio do okazis, tiam, en Vaŝingtono? Tendenco favora al restarigo de proksimaj kaj profitdonaj rilatoj kun Irano ĉiam ekzistis en la ĉefaj usonaj registaroj. Sed la kontraŭa tendaro venkis, plian fojon. Laŭ tiuj tendaranoj, la iranaj reformistoj jam delonge montris sian senpovecon, tial oni prefere aranĝu provizoran interkonsenton kun la konservativuloj, kiuj ja tenas la realan povon, eĉ se oni pli poste intencas ilin akuzi pri atom-armigado de Irano. Tiu tendaro venkis.
Alvenis dua okazo por la iranaj gvidantoj sukcesigi pritraktadon kun Usono: la kontraŭiraka milito. En Ĝenevo, dum la semajnoj antaŭ ekmilito, rektaj intervjuoj okazis inter iranaj kaj usonaj reprezentantoj, kiuj rezultigis , ke Irano kontentiĝus pri falo de Saddam Hussein-reĝimo, dezirante tamen, ke la usona okupado de iraka teritorio ne longe daŭru.
Kaj teorie “sekreta” interkonsento okazis, sub komuna egido de Vaŝingtono kaj Teherano, inter la irak-ŝijaistaj organizaĵoj, iuj subtenitaj de irana registaro, aliaj sub usona protektado, por malfermi “koridoron” inter irana teritorio kaj regionoj jam okupitaj de usona armeo, kaj kie la ŝijaista komunumo estas establita. Post tio, la islama respubliko intence elmontris grandan nekoncernon rilate la militoperacojn, kaj la islama armeo krude forpuŝis la wahhabit-grupon, kiu perforte disvolvis politikan kaj religian agadon en nord-irako, estis suspektata de Usono rilati kun Al-Qaida kaj kiu, pro la antaŭeniro en la regiono de la kurdaj milicioj, provis trairi la landlimon.
Neniel efikis. Kruda admono aŭdiĝis. Donald Rumsfeld, usona sekretario pri defendo, publike minacis Sirion kaj Iranon, en la kazo se unu el ili helpus eventualan irakan rezistadon, post Bagdad-falo, kaj eĉ se s-ino Condoleezza Rice, respondeculo de Nacia Sekurec-konsilio intence orientis al Sirio la usonajn minacojn, tiuj memkompreneble ŝokis la iranajn gvidantojn. Ili konkludis, ke la sorto de la islama respubliko fiksiĝos eble en Irako, laŭ la usonaj strategiaj celoj, la akordoj kaj malakordoj inter religiaj komunumoj kaj politikaj fortoj, kaj la iraka rezisto kontraŭ la okupaciaj fortoj. Necesis do akiri agadrimedojn. Simbola jam estis kreado de novaĵtelevida kanalo arablingva Al-Olam, fokusita al irakaj eventoj.
La politikaj movadoj de la ŝijaista komunumo surloke manifestiĝis ekde la unuaj tagoj de la usona okupado; iuj animitaj de ekzil-grupoj en Britio kaj Usono, kies plej fama gvidanto estis s-ro Ahmed Chalabi, prezidanto de Nacia Iraka Konsilantaro bazita en Londono. Aliaj estis bazitaj en Irano, el kiuj plej grava estas la Plejalta Konsilantaro de la Islama Revolucio en Irako (PKIRI/CSRII) prezidite de s-ro Baqer Al-Hakim (vd ĉi suban artikolon);aliaj devenis de la plej influhavaj moskeoj kaj religiuloj el la ŝijaistaj regionoj, kiel ekz. ajatolo Ali Sistani. Ĉiuj postulis starigon de nacia potenco, foriron de la okupadaj usonaj armeoj, ŝijaistan registaron konforme al ties nombra supereco.
Tion oni tute ne atendis en Vaŝingtono, kiam antaŭ la milito oni spekuladis pri favora, eĉ entuziasma akcepto far la ŝijaista komunumo por la usonaj armeoj, kaj pri ties subteno post la fino de la militaj operacoj. Okazis eĉ postulo-konkurado inter politikaj organizoj de la ŝijaista komunumo, kiu foje rezultigis perfortan agon, kiel murdon de ajatolo Abdel Majid Al-Khoï, kaj kiel la atakojn lanĉitajn kontraŭ la alkohol-vendejoj kaj farejoj en Bagdado. Tio sufiĉis, por ke usonaj aŭtoritatoj anoncu baron al starigo de islama respubliko, denuncu iranan enmiksiĝon kaj minacu perforte reagi.
Tia tamen ne estas la projekto de iranaj gvidantoj. Laŭ ili, starigo en Irako de islama respubliko regata de ŝijaistoj ne estus bona afero: ĝi estus danĝero. Eĉ la ŝijaistoj en Irano ne ĝin unuanime favorus, ĉar multaj deziras, ke la lando restu unuigita sub reĝimo toleranta sendiskriminacie ĉiujn religiojn; la aliaj komunumoj, sunaistaj kaj kurdaj, tre malfavorus ĝin; ja tio rezultigus riskon de dispartigo de la lando, kiun Usono povus ekspluati por senfine daŭrigi sian okupadon.
La irana elekto do estas, tute male, iraka nacia kaj popola regado sin apoganta sur la ŝijaista kumunumo, sed ankaŭ sur la “pan-araba”-tendenco de la sunaista komunumo, kiu antaŭe estis bazo de la malnovaj naciaj partioj kaj Baas-partio, ĉirkaŭbarante la kurdajn postulojn per ties parta kontentigo, kaj, kompreneble, formante “komunan fronton” kontraŭ la daŭrigon de usona okupo. Sed surloke povas esti, ke la ŝijaistaj politikaj movadoj intencas alimaniere agadi, kiel montras ilia “konkuro por la regado”, kie forte pezas reprezentantoj de radikala islamismo.
La iranaj gvidantoj devas alfronti la kreskantajn usonajn minacojn. Tiuj baziĝas unue, kiel oni jam vidis, sur la tre videbla disvolvado de ŝijaistaj organizoj, suspektataj projekti starigon de islama respubliko en Irako laŭ la modelo de Teherano, kvankam tio estas nek celo nek strategio de Teheran-reĝimo. Tiuj minacoj referas al la supozitaj ligoj inter Teherano kaj Al-Qaida; tamen neniu pruvo ekzistas, kaj eĉ se aŭskultado far usonaj servoj de satelitaj telefonoj kaj radio-komunikaĵoj ebligis lokigi en irana teritorio iujn Al-Qaida-aktivaĵojn, ĉio montras, ke tiu aktivado situas ĉe la afgana kaj pakistana landlimoj, tiom necertaj kaj traireblaj, ke ne eblas trovi en tio pruvon de irana kompliceco.
Multe pli gravaj estas akuzoj, ke la irana registaro volas havigi al si atom-armilaron. Konceptita kaj ekigita dum la Ŝaho-epoko, prokrastita post establiĝo de la Islama Respubliko kaj rezigno pri Eurodiff-programo, la irana atomprogramo ŝajne estis relanĉita cele al produktado de atomarmiloj, kuntekste de ekzisto aŭ probabla ekapero de atomarmiloj ĉe iranaj najbaroj: Sovetio, Pakistano, Persa Golfo, kie usonaj aerarmeo kaj mararmeo establiĝis, en Irako kaj Israelo.
Sed tiu programo, disvolvita ŝajne aparte de la civilaj atom-instalaĵoj kaj tiom sekreta kiom eblas, ŝajnas ne finplenumita. De post alveno de reformistoj ĉe la rega pozicio, la civilaj atomprogramoj do estis relanĉitaj. Laŭ la usonaj respondeculoj, ili alvenis nun ĉe punkto, kiam ili kapablas, en unu jaro aŭ malpli, atingi stadion de pliriĉigo de atom-brulaĵo ĝis la sojlo necesa por finpretigo de armilo. Tamen ne ĉe la atomcentralo de Boucheir, konstruita kun helpo de Rusio: ĝi estas tia, ke por elpreni el la reaktoro parton de la surradiita brulaĵo por milit-taŭga uzo, necesus operacioj, kiuj nepre estus rimarkataj.
Postulante, ke Irano akceptu aldonaĵon al la ne-disvastigo-traktato, kiu antaŭvidas senanoncajn inspektadojn, la usona registaro staras sur sufiĉe firma bazo, tiel ke ĝi ricevis subtenon de la internacia agentejo por atomenergio (IAAE) kaj de Eŭropunio. Sed la irana registaro siaflanke prave povas, konsiderante, ke tiu postulo koncernas nur Iranon, peti garantiaĵojn aŭ kompensojn.
Kion do povas fari Usono, se ĝi elektas konfrontiĝon? Malplej verŝajna opcio estus eko de milito simila al tiu kontraŭ Irako. Irano estas lando multe pli vasta, per siaj dimensioj, loĝantaro, riĉofontoj, geostrategia pozicio. Ĝin okupadi necesigus engaĝon de grandegaj armeunuoj. La iranaj armefortoj, dividitaj inter klasika armeo kaj la korpuso de la revoluci-gardistoj, reale disponas malmultajn kreditojn kaj reprezentas limigitan potencon, sed, krom eble en la nordokcidentaj kurdaj kaj sudorienta baluĉa regionoj, popola rezisto povus esti senfine daŭrigata en la tuta centra parto de la lando.
La plej probabla opcio konsistos el precize celita detruo de industriaj kaj atomenergiaj centroj supozataj kapablaj iam produkti atomarmilojn. Sed la irana jam anoncita reago verŝajne ne limiĝus al nura ĉesigo de kunlaboro kun IAAE, sed povus konsisti en iniciatoj celantaj malstabiligi la politikan kaj militan aranĝojn en Afganio, kaj, nerekte, en Pakistano.
Sekve de la duba ŝanco kaj riskoj de tia konfrontiĝo, pluraj konsilantoj de la usona prezidanto preferis veti por la ŝanco de deinterna agado. Por ĝin sukcesigi, ili kalkulas je la kolerego de granda parto de la loĝantaro kontraŭ la mulao-regado kaj je kreskanta diskreditiĝo de la reformista tendaro. La lasta loka baloto estis markita de la sukceso, ne vidita de multaj jaroj, de la konservativuloj. Simpla estas la klarigo: nur 10% voĉdonis en Teherano, apenaŭ pli en la tutaj urbaj zonoj, kio montras rifuzon de plej granda parto de voĉdonantoj voĉdoni por reformistoj taksitaj nekapablaj ŝanĝi la reĝimon kaj senpovaj por trudi ian ajn progresigon de la publikaj kaj individuaj liberecoj. Temas pri plej impona signo de grava krizo: tio montras, ke ne plu ekzistas institucia, laŭregula kaj paca alternativo, kiun Iranano povus esperi.
Tiel oni verŝajne devas kompreni la subitan studentan ribelon, kiu ekis mardon 10an de junio sur la universitata areo de Teherano, pludaŭranta la 11an kaj 12an, kaj kiu kulminis vendredon 13an, kun apogo de manifestacioj venantaj de najbaraj kvartaloj, kaj kun ekagado de islamistaj milicioj, kiuj perforte punhaltigis ĝin. Dume manifestacioj disvastiĝis en aliaj urboj de la lando. Tiu ribela movado havas sian plenan signifon en la aktuala politika kunteksto de Irano. La estonto montros ĉu la afero pludaŭros aŭ ne. Oni nur rimarku, ke post la malsukceso de la reformistoj ekzistas neniu strukturo, neniu organizita forto, neniu estro nek gvidogrupo, kapabla kristaligi la ĝeneralan senton de laco kaj kolero kontraŭ la mulao-reĝimo al reala politika forto.
Neniu dubu pri tio: la irana reĝimo trairas malfacilan pasejon.Tio tamen ne forgesigu al la usonaj respondeculoj havantaj taskon mastrumi tiun krizon, ke en Irano patriotismo, eĉ naciismo, estas esencaj sociaj donitaĵoj. Ĉi rilate la vortoj de prezidanto Bush, aprobanta la studentan ribelon de Teherano, kun risko ŝajnigi, ke li inspiris ĝin, estas precize la malo de tio, kion devus fari tiuj, kiuj deziras reĝimo-ŝanĝon. Same, la gvidantoj de la aktuala reĝimo kaj ties eventualaj posteuloj same ne forgesu, ke por rezisti fremdan dominadon, kiun ili ĉiuj ne volas, decidiga estas kohereco inter socio kaj ties politikaj regantoj
“Kiel eblas esti kroato?” demandis antaŭ jardeko Alain Finkielkraut*. Pli taŭgus demandi: kiel eblas esti goranci, torbesi, valaĥo, ruteno, aŭ romao? La dekjara jugoslavia milito rezultigis centmilojn da mortintoj, milionojn da rifuĝintoj kaj translokiĝintoj, kaj, de la kroata milito ĝis la makedonia, la “etaj popoloj” daŭre aspektas forgesitaj viktimoj, dispremitaj en la batalo inter la “grandaj” naciismoj.
La unua jugoslavia milito, somere kaj aŭtune 1991, rezultigis teruran buĉadon en kroata Slavonio. La konflikto estis inter sendependistaj kroatoj kaj serboj de Kroatio, kiuj detranĉis sin de Kroatio, kiam tiu lasta estis sendependiĝanta. La serboj ricevis decidigan apogon de la Popola Jugoslava Armeo (JNA), kiu estis manipulita de serbaj naciistoj. Tamen viktimoj de la bataloj ne estis nur serbaj aŭ kroataj.
Je dek kilometroj de Vukovar, Petrovci estis riĉa agrikultura vilaĝo. Antaŭ la milito 200 ĝis 300 serboj pace vivis apud sama nombro de kroatoj, kaj milo da rutenoj kaj ukrainoj. Rutenoj estas okcidentaj ukrainoj, devenantaj de regionoj kiuj apartenis al la Aŭstro-Hungara imperio, kaj ne de rusaj posedaĵoj, kiel la Bukovino aŭ la subkarpata Rutenio. Rutenoj kaj ukrainoj alvenis en Balkanio meze de la 18a jarcento, dum regis la imperiestrino Maria Terezia de Aŭstrio, kiel agrikulturistoj kun tasko kreskigi loĝantaron kaj valorigi la terojn postlasistajn de la turkoj. Rilate religion, la rutenoj estas “unianoj”, t.e. grek-katolikoj agnoskantaj la papan aŭtoritaton, tamen konservante orientan liturgion.
Kiam la milito atingis Vukovaron, iuj rutenoj en Petrovci engaĝiĝis en la kroata armeo. Aliaj sendis nutraĵon al la urbo sieĝata de serba armeo. Kiam serboj okupis la regionon, tiuj rutenoj “porkroataj” devis ekziliĝi kune kun la kroatoj. Dum pli ol ses jaroj Petrovci estis parto de la “Serba Respubliko de orienta Slavonio, Srem kaj Baranjo”. Dekoj da rutenaj junuloj devige soldatservis en la serba armeo. En januaro 1998 kromaj interkonsentoj de Erdut konfirmis restarigon iom-post-ioman de kroata suvereneco en la regiono*. Siavice la rutenoj plej kompromititaj kun la serbaj regantoj devis ekziliĝi, plejparte al la serba Vojvodino, kie vivas ankaŭ sufiĉe grandaj rutenaj komunumoj. La “porkroataj rutenoj” revenis kaj okupas nun altajn poziciojn en Petrovci. La uniana paroĥestro de Vinkovsci nur povas konstati la terurajn disŝirojn en la vilaĝa rutena komunumo, disigita de naciistaj bataloj, kiuj apriore ne koncernas ĝin.
Ĉiuj jugoslaviaj militoj povus provizi dekojn da similaj historioj. La firmigo de naciismoj devigas la etajn komunumojn elekti sian tendaron. La unuan premon suferas cetere la individuoj, kiuj ne rekonas sin en la konfliktantaj naciismoj, pro siaj personaj aŭ familiaj historioj, aŭ pro ideologiaj konvinkoj. La bosniaj civitanoj devenantaj el pluretnaj geedziĝoj, t.e. kies gepatroj apartenis al malsamaj komunumoj, estis la unuaj viktimoj de la milito. En la teritorioj dummilite regitaj de la Sarajeva registaro, ili ĝuis iom pli da sekureco, ĉar ja Bosnio estis oficiale defendata nome de sia pluretna karaktero. Tamen, eĉ en Sarajevo, la logiko de nacia homogenigado, ekigita de la reganta Nacia Muzulmana partio (SDA) kaj realproprigita de militŝokita socio, tute malaperigis la revon de multnacia kunvivado.
La Kosovo-milito prezentas aliajn tragikajn ekzemplojn de tiu homogeniga logiko. Albana naciismo provis prezenti la Kosovo-situacion kiel konflikton inter serba registaro kaj la civila albana socio. Sed tiu prezentado forgesas, ke ekzistas en Kosovo ankaŭ serbaj civiluloj, kaj multaj reprezentantoj de pli malgrandaj komunumoj. Laŭ la popolnombrado de la jaro 1981, turkoj, romaoj, gorancioj, bosnoj kaj kroatoj estis kune pli ol 10% de la tuta Kosovo-loĝantaro.*.
Post starigo de internacia protektorato super la teritorio en junio 1999, ĉiuj tiuj komunumoj troviĝis en la cellinio de la albana naciismo. La romaojn kaj “egiptanojn”* oni kolektive akuzis kiel komplicojn de la serba reĝimo, kaj ili fariĝis tial viktimoj de sistema etna eliminado. Turkoj, siaflanke, estis devigitaj albaniĝi.
Kutime trilingvaj, la turkoj de Kosovo mastras la turkan, la albanan kaj la serban. Por esti allasataj resti en Kosovo, ili ofte devis rezigni sian specifan identecon kaj sin deklari albanoj. Same kiel la turkoj, la aŝkalioj, alia albanlingva grupo, parenca de romaoj, provis montri sin pli patriotaj ol albanoj mem, cele esti akceptataj de la albana socio. Ili malgraŭ tio estis viktimoj de multaj perfortaĵoj.
La serbokroat-lingvaj bosnoj kaj la kroatoj estis asimilitaj al serboj pro lingva kialo, same la gorancioj, malgranda popolo vivanta en la montaroj, ekstremsude de Kosovo, islamanoj kaj parolantaj slavan lingvon proksiman de la makedonia. La internacia protektorato ĝis nun montriĝis ja ne kapabla baze aplikigi la rajtojn de tiuj komunumoj, aparte lingvajn, kulturajn kaj priedukadajn rajtojn.*
La “etaj popoloj” de Kosovo prave sentas sin plurflanke manipulitaj. Ĉe la traktadoj de Rambouillet en februaro 1999, S-ro Slobodan Miloseviĉ tre lerte inkluzivis en la jugoslava delegacio reprezentantojn de tiuj etaj komunumoj, kiuj tiel fariĝis diskredititaj, ne nur ĉe la albanoj, sed ankaŭ ĉe la internacia komunumo. La logiko uzita en Kosovo ripetiĝis en Makedonio, kie la etna, religia kaj lingva mozaiko estas aparte kompleksa. Ekde la unuaj bataloj inter la makedona armeo kaj la albana gerilobatalantoj en februaro 2001, la politika dialogo favorita de la internacia komunumo reduktiĝis al nura konfrontiĝo de makedonaj kaj albanaj reprezentantoj, forgesitaj estis la turkoj, romaoj, serboj, valaĥoj aŭ islamaj makedonoj, ankaŭ nomitaj torbesioj.*.
En tiu ĉi batalo ekfunkciis mekanismoj de redukto de socia komplekseco al interbatalo de du “grandaj” naciismoj, same kiel asimiliĝo de la etaj grupoj al tiuj grandaj naciismoj. La serboj kaj la ortodoksaj valaĥoj* nature identiĝas kun makedonoj, dum la torbesio-kazo estas pli kompleksa. Makedonlingvaj, ilin forpuŝas albana naciismo, dum la ekstremistoj de la makedona naciismo atakas ĉion, kio reprezentas islamon. Tiel estis detruitaj de manifestaciantoj en Prilep, en junio 2001, moskeoj ĉefe frekventitaj de turkoj kaj torbesioj. Delonge en Makedonio la oficialaj islamaj institucioj, dominitaj de albanoj, ekis kampanjon por albanigi la nealbanajn islamajn komunumojn, esence la turkojn kaj torbesiojn, kiuj reprezentas respektive 4% kaj 3% de la landa loĝantaro*. Malpliboniĝo de la politika situacio devigis tiujn komunumojn ne nur elekti sian tendaron, sed ankaŭ rezigni pri granda parto de ties identeco.
Do la politikaj disŝiroj kaj la militoj, kiuj fluigis sangon en Balkanio de unu jardeko, ĉie rezultigas movadon de nacia homogenigo. Reuzante metaforon ofte eldiritan pri centra Eŭropo post 1918, oni transiras de kompleksa mozaiko aŭ pentraĵo kie mil koloroj implikiĝas al fresko kun nur larĝaj unukoloraĵoj el malmultaj koloroj. Ĉu tiu nacia homogeniĝo estas neevitebla? Ĉu la jugoslaviaj militoj nepre devas rezultigi aperon de unuetnaj naciaj ŝtatoj, kie postrestus nur malmultaj naciaj minoritatoj, kies rajtoj estus garantiataj kaj kontrolitaj de internaciaj organismoj?
Jam la vortprovizo entenas kaptilojn. Necesas precizigi la signifon de la vortoj. Popolo, nacio, minoritatoj, nacioŝtatoj: pri kio precize oni parolas? Laŭ la okcidenta komuna opinio, kiu bedaŭras la interetnajn konfliktojn, etnoj reprezentus ion malplivaloran aŭ pli antikvan ol la nacioj, laŭ skemo supozite unudirekta de la socia evoluo. Prezidanto François Mitterrand malfermis en 1992 kolokvon kun titolo: “Eŭropo kaj triboj”. Etnoj, triboj, ĉi vortoj ja resendas Balkanion ĉe la flanko de “sovaĝeco” aŭ “primitiveco”, kiuj tutcerte ne eŭropas.
La jugoslavia sistemo distingis inter la “konstituaj popoloj” de la Federacio kaj de unu aŭ pluraj el la federitaj respublikoj — serboj, kroatoj, slovenoj, makedonoj, kaj ekde la fino de 1960aj jaroj, la muzulmanoj (bosnoj) — ĉi lastaj komprenitaj kiel nacieco de la islamaj slavoj de Bosnio kaj Sandjak ĉe Novi Pazar — kaj la naciaj minoritatoj, kiuj ne disponis pri “nacia hejmo” en unu el la federitaj respublikoj. Ankaŭ la aligentaj popoloj — t.e. kiuj disponas pri ŝtato ekster Jugoslavio — estis “naciaj minoritatoj” sendepende de ilia nombra amplekso, kiel ekzemple la italoj de Istrio, hungaroj de Vojvodino aŭ albanoj.
La difino de “minoritato” estis do strikte jura kaj ne demografia. En iuj geografiaj unuoj — urbo, regiono — tiu aŭ alia minoritato povis troviĝi demografie majoritato, sed tio ne influis al ties statuso. Albanoj en Kosovo indignis pro tiu minoritato-statuso, ĉar ili estis majoritato interne de la aŭtonoma provinco Kosovo, sed ili estis nepre minoritataj je la skalo de Serba Respubliko, kies parto estis Kosovo. Depost la starigo de internacia protektorato super Kosovo, la serboj siavice firme rifuzas esti konsiderataj minoritato. Preter la skalo-problemo — kiun skalon oni prikonsideru: ĉu Kosovo, kiel volas albanoj? Serbio aŭ Jugoslavio kiel volas serboj? — la nocio “minoritato” malplaĉe sonas en balkaniaj oreloj, malgraŭ la internaciaj garanti-promesoj.
La minoritatoj disponus nur pri rajtoj “donitaj” de la majoritato, kiuj povas esti nuligitaj kiam ajn. La nocio minoritato estas do konceptita laŭ la modelo de milet, la protektata komunumo de la otomana epoko. Krome, la minoritatoj ne posedas ŝtatan legitimecon. Nu, celoj de ĉiuj naciismoj en Balkanio ja konsistas el kreo aŭ defento de ŝtato, difinita laŭ nacia aŭ etna bazo, t.e. ŝtato, kies legitimeco fontas el popola aparteno-sento al geografia, politika kaj kultura komuna ento.
Sed kio estas nacioj, kio estas popolo en Balkanio? La komune agnoskitaj “objektivaj” kriterioj — la lingvo, religia ligiteco, ktp... — interplektiĝas laŭ variaj kombinadoj. La religia aparteno konsistigas la plej evidentan baron inter ortodoksaj serboj kaj katolikaj kroatoj, sed la albanoj estas ununura popolo, kvankam inter ili estas islamanoj, ortodoksoj kaj katolikoj.
Necesas reveni al la otomana pasinteco. La Sublima Pordo ne agnoskis la naciajn grupojn, sed nur la religiajn grupojn, “protektatajn” de la sultano, kiuj disponis pri memmastrumadaj strukturoj, enkadre de milet. La modernaj nacioj konstituiĝis sur tiu bazo. Tiu ĉi religia enradikiĝo de la komunumoj klarigas la nacian karakteron de la ortodoksaj eklezioj. Tiu etna devojiĝo de ortodoksaj eklezioj estis tamen denuncita kiel etnisma herezo de la orienta teologio jam dum la dua Konstantinopola Koncilio, en 1872.*.
Ĉu tiuj milet povis esti reduktitaj je antaŭnaciaj strukturoj? Dum jarcentoj la balkaniaj loĝantoj vivis en kunmetitaj socioj, kaj ĉies identeco estis difinita laŭ vari-elementa spektro. La religa aparteno estis ĉie grava kriterio, same kiel la socia aŭ profesia aparteno. Multaj estis la parolataj lingvoj: al liturgia lingvo, araba por islamanoj, greka aŭ slavona por ortodoksoj, aldoniĝis la administracia lingvo: la turka, unu aŭ pluraj komercaj lingvoj, ofte la greka, kaj fine la gepatra lingvaĵo, ofte varianta de urbo aŭ regiono al alia. La modernaj naciismoj, kiuj kodigis kaj trudis uzon de lingvoj iĝintaj naciaj, rekte atakis tiun plurlingvismon. Pli ĝenerale, tiu identeca spektro reduktiĝis iom post iom, kun firmiĝo de la modernaj naciismoj portantaj priŝtatan projekton kaj teritorian postulon.
La novaj ŝtatoj, kies elitoj edukiĝis ofte en Parizo, Vieno aŭ Berlino, plenkonscie prenis kiel modelojn la okcidentajn nacioŝtatojn, akceptante strikte etnan difinon de nacio, kiu supozigas religian komunecon kaj homogenigon de nacia lingvo.Tiuj novaj ŝtatoj trude kreis naciojn. Ili reduktis la identigan spektron je kelkaj parametroj kiuj difinas la “nacian identecon”. La enloĝantoj rezistemaj al tiu nova modelo, plej ofte islamanoj pro ilia religia alieco, fariĝis ekde tiam naciaj minoritatoj.
Apero de tiuj naciaj minoritatoj estas rekta konsekvenco de la firmiĝo de la nacioŝtatoj: ĝis kiam la politika legitimeco ne baziĝas sur etnonaciaj kriterioj, la nocio “nacia minoritato” ne havas sencon. Krome, la ŝtatlimoj ne povas respondi al la teritorioj ja idealigitaj, de la novaj nacioj, kio rezultigas aperon de translimaj minoritatioj.. Ĉiuj militoj kiuj okazis en la balkania duoninsulo de unu jarcento kaj duono — de la oriento-krizo en 1878 ĝis la balkanaj militoj de 1912/13, la du mondaj militoj kaj la jugoslaviaj militoj de 1991/2001 — povas esti difinitaj kiel provoj por koincidigi la ŝtatajn limojn kun tiuj revitaj teritorioj de la nacio, provoj kiuj esprimiĝas per la maksimumaj postuloj de Granda Serbio, Granda Albanio aŭ Granda Bulgario.
La naciistoj cetere ĉiam preferas pli tiujn lastajn ol t.n. naturajn limojn, kaj parolas pri ekzemple “etna Albanio” prefere al Granda Albanio, tiel forgesante, ke Albanoj de post pli ol jarcento kunvivas kun aliaj komunumoj sur la koncernaj teritorioj. Balkanio ja aperas tro mallarĝa por akcepti ĉiujn kontraŭdirajn ŝtato-teritoriajn postulojn; tio rezultigis terurajn luktojn, dum samtempe la identecoj rezistemaj al la nova nacia modelo estis senkompate dispremitaj.
Tamen aliaj modeloj ol la emfaza firmigo de ŝtata kaj teritoria naciismo eblis. La geografia diseco malhelpis la arumanojn meti iun ajn teritorian postulon ĉe la fino de la 19a jarcento en Makedonio. La arumanoj nombris inter 69 600 (laŭ la serbaj statistikoj de 1889) kaj 80 700 (laŭ la bulgaraj statistikoj de 1900), sed nur 25 100 laŭ la grekaj statistikoj de 1904a jaro.*. Grekoj certe enkalkulis multajn arumanojn kiel grekojn, dum serboj kaj bulgaroj havis evidente strategian intereson minimumigi la grekan parton en Makedonio.
En la vasta ankoraŭ otomana Makedonio, la diversaj kristanaj popoloj kruele interbatalis por determini la nacian identecon de la enloĝantaro. La lernejo kaj la popo [pastro] — serbaj, grekaj aŭ bulgaraj, ofte fiksis la identecon, ankoraŭ nefirman de tiuj enloĝantoj, kaj la registaroj de Beogrado, de Sofio kaj Ateno uzis ĉiajn rimedojn por subteni siajn interesojn. Konfirmita de la Bukareŝto-traktato en 1913, dispartigo de Makedonio jam anonciĝis.
La otomana modelo estis esence imperia: la ĉiopova centro garantias la sociajn ekvilibrojn. Naciismo inverse aperis kiel nedisigebla fenomeno de politika demokratio. Ĝi eĉ estas fondinto de tiu demokratio, ĉar la unua tasko de emancipaj movadoj ja konsistas en difino de la referenca kadro en kiu evoluos demokratio. Ne estas hazardo, ke Serbio, kies emancipiĝomovado ekis dum la ribelo de 1804, kaj kies aŭtonomio estis agnoskita de 1830, povas fieri pri unu el la plej malnovaj parlamentaj demokratioj el la regiono. En Serbio kreado de nacia ŝtato, eksplicite referante sin al la franca modelo, kaj politika demokratio, evoluis duope, markante la du ĉefajn aspektojn de la politika moderneco.
Jugoslavia federismo grandparte heredis la imperian tradicion, miksitan kun influoj de la aŭstro-marksisma teorio de naciecoj, kiu provas malligi la personan naciecon de la teritoria aparteno*
En la politika sistemo de Tito, fideleco de ĉiuj komunumoj estis certigita, kompense de realaj protekto-garantiojn. Dek jarojn s-ro Slobodan Miloseviĉ sukcesis teni la internajn ekvilibrojn de Serbio, sin apogante sur tiu malnova legitimo-logiko, sed samtempe ekcitante serban naciismon ekster la landolimoj. Tial, kaj tio ne estas malgranda paradokso de la jugoslaviaj militoj, Serbio montriĝas esti unu el la plej multetnaj landoj de Balkanio, kun la bosnomuzulmana komunumo de Sandjak de Novi Pazar, la multnombra Roma-loĝantaro dismetita en la tuta lando, kaj precipe la etna mozaiko de Vojvodino.
Malgraŭ kelkaj limigitaj perfortaĵoj rekte kaŭzitaj de la serbaj ekstremistoj de s-ro Vojislav Seselj, interetna kunestado pludaŭris en Vojvodino, ĉefe ĉar la centra registaro ne volis ekfajrigon de tiu regiono, agrikultura kaj ekonomia “pulmo” de Serbio. La vojvodina ekzemplo pruvas, ke ne ekzistas ia fataleco de etnaj militoj, ke etnokunmetita socio apriore ne estas pli fragila ol unuetna socio: la ekfalo en la militon rezultas el la rilato de la centra registaro kun la diversaj komunumoj.
En la pluretnaj socioj, plurpartieco rezultigas ofte prietnigon de la politika ludo. Bosnio prezentas klasikan ekzemplon de tiu fenomeno. Dum la plurpartia balotado de 1990, la tri naciismaj partioj, la Partio de Demokratia Agado (SDA — muzulmana), la Serba Demokrata Partio (SDS), kaj la Kroata Demokrata Unio (HDZ) ricevis rezultojn, kiuj respondas al la relativa amplekso de la reprezentataj grupoj, kvankam preskaŭ triono de la civitanoj elektis voĉdoni por nenaciaj partioj*. De tiam, neniu politika projekto sukcesis firme establiĝi transe de la etnaj bariloj. La Tito-a modelo de identeco-protektado disfalis samtempe kiel la Jugoslavia federacio. La postaj ŝtatoj provas trovi legitimfonton en sia nacia karaktero. Ĉi evoluo estis proksimume sukcesa kiam temis pri Kroatio, sed la prezo estis elmigrado de la plej granda parto de la serba loĝantaro ekster tiu respubliko* En Makedonio, provo fondi ŝtatlegitimecon sur etnonacia bazo preskaŭ faligis la landon en internan militon. Serbio paradokse restas unu el la plej multetnaj landoj de la regiono. La demokrata “revolucio” de oktobro 2000 reaktualigis la demandon pri konstituo de Serbio kiel nacioŝtato.
Hipotezo de probabla disfrakasiĝo de Unio de Serbio kaj Montenegro, lasta avataro de la Jugoslavia federacio, igos Serbion sendependa. Ĉu tiu sendependeco influos al sindifino kiel ununacia ŝtato, aŭ kiel pluretna socio? Pli ĝenerale, ĉu balkaniaj ŝtatoj sukcesos fondi la politikan legitimecon sur aliaj bazoj ol la etnonaciaj?*
Vivnecese gravas eliri el logiko, kiu prezentas nacian ŝtaton kiel solan vivopovan politikan kadron, kaj kiu asertas, ke konstituo de tiaj ŝtatoj estus enskribita en iu universala evolu-leĝo de la homaj socioj. Se ne, novaj teritoriaj konfliktoj estos probable neeviteblaj, kaj la etaj popoloj, la forgesitaj minoritatoj plian fojon pagos te altan prezon pro tiuj konfliktoj.
Jean-Arnault DERENS
La Monda Organizo pri Komerco (MOK) starigas en la Akordo pri Agrikulturo (ApA) hierarĥion de agrikulturaj subtenoj laŭ ilia supozata grado (laŭ la dominanta teorio) de “komerca malekvilibro”.
— Restituaĵoj: nomo donata en Eŭropa Unio al subvencioj por eksportado. La MOK metas ilin, apud la doganaĵoj, en la “helpoj ĉe la limo”, kiuj estis reduktitaj je 36% inter 1995 kaj 2000 por la evoluintaj landoj (je 24% por la evolulandoj). Ili estas la plej evidentaj fontoj — kaj ne la sola — de la dumpingo, t.e. de eksportado je pli malalta prezo ol la produktokosto.
— Kuplitaj subvencioj: Ili dependas de la produkto aŭ de la prezoj de la kuranta jaro. Ili estis reduktitaj je 20% inter 1995 kaj 2000. Ili estas kunigitaj en tio kion la ekspertoj nomas “oranĝa kesto”.
— Parte malkuplitaj subvencioj: Ili estas la “blua kesto”. Ili estas ligitaj al la produktofaktoroj (kultivataj surfacoj, nombro da brutaro) de antaŭaj jaroj: 1989-92 por la rektaj helpoj de la komuna agrikultura politiko (KAP). Ili estos asimilitaj al la kuplitaj subvencioj, do submetitaj al la reduktoj, ekde januraro 2004.
— Komplete malkuplitaj subvencioj: Ili estas la “verda kesto”. Ili estas atribuataj al la agrikulturistoj, eĉ se ili ne produktas.
— Unika pago por agrikultura entrepreno: Nomo donita de la Eŭropa Unio, ekde la reformo de la KAP en junio 2003 al la komplete malkuplitaj subvencioj, kaj ĝi egalos al la rektaj helpoj ricevitaj de la agrikulturistoj mezume de 20xx ĝis 2002.
— Kromaĵo de la konsumanto: Diferenco inter la prezo kiun devus pagi la konsumanto kaj la reale pagata prezo. La liberigo de la komerco devus, laŭ la MOK, forte malaltigi la internajn konsumprezojn, dum la agrikulturaj produktoprezoj estos malaltigitaj ĝis la nivelo de la mondaj prezoj. La realo estas tute alia: la falo de la gren- kaj bovo-prezoj pagataj al la produktistoj de la Eŭropa Unio ne retroviĝas en la prezoj de la detala komerco.
Du semajnojn post Kankuno*, la 32-a Ĝenerala Konferenco de Unesko (de 29-a de septembro ĝis 17-a de oktobro) komencos internacian traktadon malpli dramecan ol tiuj kiuj nuntempe okazas en la Monda Organizo pri Komerco (MOK), sed eble same eksplodema: temas pri stimulado de la kultura diverseco, pozitiva esprimo por “kultura escepto”, kiu siavice percepteblus kiel defenda esprimo.
Tiu demando estas ankaŭ diskutata sine de la Eŭropa Unio kaj de la MOK, kaj, sub siaj diversaj aspektoj, ĝi eniris jam proksimume centon da diversaj (kaj ofte ne aplikataj) internaciaj instrumentoj, ĉu oficiale devigaj (ĉartoj, konvencioj, protokoloj, eŭropaj programoj kaj direktivoj), ĉu nedevigaj (deklaroj, rezolucioj, rekomendoj, agplanoj, ktp.).
La celo de la franca registaro, ĉe la pinto de tiu demando*, estas neniom malpli ol atingi internacian instrumenton pri la kultura diverseco, t.e. konvencion kiu fiksu normon dotitan de statuto samrangan kun ĉiuj aliaj normoj de internacia juro. Tiu konvencio agnosku la specifecon de kulturaj havaĵoj kaj servoj; la rajton de ĉiu registaro fari ĉian leĝdonan, reguligan aŭ financan disponon por protekti sian kulturan kaj lingvan heredaĵon; fine la neceson kunlabori kun la landoj de la Sudo, ekzemple en formo de akordoj pri kinarta aŭ aŭdvida kunproduktado kiu ebligu al ili aliri naciajn helpojn kaj la disvastigajn retojn de la evoluintaj landoj.
Kiu povus racie kontesti tiom prudentajn celojn? Ĉekape de la “ne” troviĝas la usona registaro, sekvata de multaj ceteraj, kaj de la MOK. Inter la plej hezitemaj, Brazilo de la prezidanto Luiz Ignacio “Lula” da Silva, la plimulto de la membroj de la Eŭropa Komisio, la plimulto ankaŭ de la membroŝtatoj de la Unio, kaj nedeterminita nombro de aliaj. La “por” estas gvidata de Francio, Germanio, Grekio, Kanado, Maroko, Meksiko (kiom longe ankoraŭ?) kaj la franclingvaj landoj.
Fakte, eĉ se la MOK estas nenie citita en ajna prepardokumento por la Ĝenerala Konferenco, ĉiu komprenis ke temas pri brido por ĝi, ĉar la projekto formulas internacian normon invokeblan kontraŭ la traktadoj de la Ĝenerala Akordo pri Komerco kaj Servoj (ĜAKS*) kaj kontraŭ la decidoj kiujn povus fari ties Organo de Reguligoj de Malkonsentoj (ORM).
Tiukaze, por arbitracio alvokeblus la Internacia Justica Kortumo de Hago, la sole kompetenta jurisdikcio por juĝi pri la kongrueco de internaciaj normoj. Tiu dispozicio do kontestus la superregadon de la komerca juro, de la senbrida komercliberismo, super ĉiuj aliaj juroj (nome sociaj, mediaj kaj kulturaj), kiu faras la MOK la lancan ferpinton de la liberala tutmondigo. Jen la tikla punkto.
Surpapere, en la Unesko, la aferoj prezentiĝas tamen pozitive por la defendantoj de la konvencio. Ĉu la Ĝenerala Konferenco (kie sidas ĉiuj membroŝtatoj) ne adoptis unuanime, en decembro 2001, Universalan Deklaracion pri la Kultura Diverseco, kie aperas eksplicite referenco al norma instrumento? Kaj ĉu en aprilo 2003, la Ekzekutiva Konsilio (50 regnoj reprezentitaj) ne decidis, ankaŭ unuanime, meti en la tagordon de la Ĝenerala Konferenco la demandon pri la taŭgeco de tiu instrumento?
Certe, sed tiu ĉi aŭtuno markos la revenon de Usono*, kies buĝeton ĝi devos financi je 25%. Krome, estas konate ke la ĝenerala direktoro de la Organizo, la japano Koiĥiro Matsuura, tute ne favoras la konvencion. Li pensis ke li unu fojon por ĉiam ĉesigis la demandon pri la kultura diverseco kun la adopto de la Deklaracio de 2001. Antaŭ ĉio, li volas nenion fari kio povus malplaĉi al Vaŝingtono.
Apenaŭ reveninte en Uneskon, ĉu Usono, tutcerte la plej protektisma lando de la mondo koncerne kulturon* (eble kun Nord-Koreio), tuj ekmilitos kontraŭ Francio kaj ĝiaj aliancanoj sur tereno kiu estis zorge preparita de serio da dokumentoj kaj kiu ĝuas do senriproĉan institucian legitimecon? Aŭ ĉu — kio ne estus vere malfacila — ĝi elektos la enmarĉiĝon de la intertraktadoj, precipe per intensigado de la premoj (kio jam okazas) sur la hezitantaj regnoj? La planita limdato por adopto de eventuala konvencio estas la Ĝenerala Konferenco de aŭtuno 2005. Sed la “temperaturo” de la diskutoj aperos multe antaŭe, kaj tiuj povus transformiĝi, kiel pri Irako, en fortoprovon inter Vaŝingtono kaj Parizo.
Bernard CASSEN
La milito kontraŭ Irako ne finiĝis. En Usono, la prezidanto George Bush devis konfesi ke li erare akuzis ke Irako aĉetis uranion en Niĝero. En Britio, la sinmortigo de D-ro David Kelly malplicertigas la estonton de la ĉefministro Anthony Blair. En Irako, atakoj kontraŭ usonaj soldatoj pliiĝas, kaj la nova reganta konsilio ŝajne ne kapablas gvidi la landon el ĝia nuna ĥaoso.
Septembron 2002 markis tri gravegaj okazintaĵoj kun proksimaj interrilatoj. Usono, la plej potenca ŝtato en la homa historio, anoncis novan strategion de nacia sekureco, asertante ke ĝi tenos al si tutmondan hegemonion por ĉiam. Eventualaj defioj estos blokitaj perforte, dimensio en kiu Usono estas sen rivaloj. Samtempe, la tamburoj de milito ekbatadis, mobilizante la popolon por invado de Irako. Kaj la kampanjo komenciĝis por mezmandataj kongresaj balotadoj*, balotadoj kiuj determinos ĉu la registaro povos antaŭenigi sian radikalan tagordon internacie kaj hejme.
La nova “imperia strategio”, kiel tuj ĝin nomis John Ikenberry en la ĉefa revuo de la usona elito, prezentas Usonon kiel “reviziisman ŝtaton kiu aspiras ekspluati siajn momentajn avantaĝojn cele al mondordo en kiu ĝi superregas”, mondo unupolusa en kiu “neniu ŝtato aŭ koalicio povos iel ajn defii ĝian pozicion kiel tutmonda obeiganto, protektanto kaj gvidanto”*. Ĉi tiuj politikoj estas tre danĝeraj eĉ al Usono mem laŭ Ikenberry, kiu tiel aliĝas al multaj aliaj eminentaj fakuloj pri la eksterlanda politiko.
Protektota estas la usona potenco kaj la interesoj de ĝi reprezentataj, kaj ja ne la mondo, kiu vigle kontraŭis al la koncepto. En la daŭro de kelkaj monatoj esploroj eltrovis, ke timo pri Usono estis atinginta rimarkindan alton, kune kun malfido pri la politika gvidantaro. Internacia opinisondo farita de Gallup en decembro, apenaŭ rimarkita de usonanoj, trovis preskaŭ nenian subtenon por la planoj anoncitaj de Vaŝingtono por milito en Irako elfarota unupartie de Usono kaj ĝiaj aliancitoj — efektive, la koalicio usona-britia.*
Vaŝingtono diris al la UN, ke ĝi povus plenumi utilan rolon nur se ĝi aprobus usonajn planojn; se ne, ĝi nur estos debato-klubo. Usono “havas la suverenan rajton iniciati militadon” diris la moderulo de la registaro Colin Powell al la Monda Ekonomio-Forumo en Davoso, kiu ankaŭ vigle kontraŭis al la militoplanoj: “Konvinkiĝinte pri io, ni montros la vojon, eĉ se neniu nin sekvos”* .
La usona prezidanto George Bush kaj brita ĉefministro Anthony Blair elmontris sian malestimon pri la internaciaj juro kaj institucioj ĉe sia pintokunveno en la Acoroj tuj antaŭ la invado. Ili donis ultimaton, ne al Irako, sed al la Sekureca Konsilio: kapitulacu, aŭ ni invados sen via sensignifa oficiala aprobo. Kaj ni tiel faros senkonsidere pri tio, ĉu aŭ ne Saddam Hussein kaj lia familio forlasos la landon*. La kerna principo estas tio, ke Usono efektive devas regi Irakon.
La prezidanto Bush deklaris, ke Usono “havas la suverenan aŭtoritaton utiligi perforton por certigi sian nacian sekurecon”. Usono vole establos araban fasadon — por pruntepreni terminon de la brita imperia epoko — dum la potenco de Usono estos firme fiksata en la koron de la plej grava energiprodukta regiono de la mondo. Formala demokratio akcepteblos, sed sole se ĝi estos tia obeema speco akceptebla ĉe la najbaroj de Usono mem, se historio kaj aktuala praktiko kredinde indikas.
La “imperia strategio” de septembro 2002 rajtigas Usonon elfari “preventan militon”: preventan, ne anticipan.* Kio ajn estu la pravigo de anticipa milito, ĝi ne validas pri milito preventa, precipe kiel ties fervoruloj interpretas la koncepton: la utiligo de milita forto por elimini minacon — ĉu inventitan ĉu imagitan — tiel, ke eĉ la termino “preventa” estas tro bonkora. Tre simple, preventa milito estas la “plej supera krimo” kondamnita ĉe Nurenburgo.
Tion tuj komprenis tiuj en Usono, kiuj zorgas pri sia lando. Dum Usono invadis Irakon, la historiisto Arthur Schlesinger skribis, ke la imperia strategio de Bush “alarme similas la politikon kiun la japana imperio utiligis je la tempo de Pearl Harbor, je dato kiu — laŭ la prognozo de la prezidanto Franklin D. Roosevelt — fifamas por ĉiam”. Ne estas surprize, plu diris Schlesinger, “ke la tutmonda ondo da kompato, kiu inundis Usonon post la 11-a de septembro, jam cedis la lokon al tutmonda ondo da malamo pro la usonaj aroganteco kaj militarismo” kaj la kredo, ke Bush estas “pli granda minaco por la paco ol Saddam Hussein”*.
Por la usona politika gvidantaro, plejparte recikligita el la pli reakciaj sektoroj de la registaroj de eksaj prezidantoj Reagan kaj la pli aĝa Bush, la tutmonda ondo da malamo ne estas aparta problemo. Ili ne deziras esti amataj, sed timataj. Estas nature, ke la ŝtatsekretario pri defendo, Donald Rumsfeld, citis la vortojn de la gangstero Al Capone: “Pli efikas kompleza vorto kaj pafilo ol kompleza vorto sole”. La usonaj gvidantoj konsciis ankaŭ ke iliaj agadoj pligrandigas la danĝeron de dismultigo de amasdetruaj armiloj kaj de terorismo.. Sed ankaŭ tio ne estas grava problemo. Multe pli altaj en ilia skalo de prioritatoj estas du celoj: establi tutmondan hegemonion, kaj efektivigi ilian hejman tagordon, nome malmunti la progresivajn atingojn, kiujn la popola lukto gajnis en la daŭro de la lasta jarcento, kaj akceptigi iliajn radikalajn ŝanĝojn kiel iliajn normojn tiel, ke regajni la atingojn ne estu facile.
Ne sufichas, ke hegemonia potenco deklaru oficialan politikon. Ĝi devas establi la politikon kiel novan normon de la internacia juro per severe malinstiga faro. Post tio, eminentaj komentariistoj povos klarigi, ke la juro estas instrumento kaj fleksiĝema kaj viva tiel, ke la nova normo estas tuj aplikebla por gvidi estontajn farojn. Memkompreneble, la rajto establi normojn kaj modifi la juron apartenas sole al tiuj, kiuj portas pafilojn.
En la nova usona doktrino, la celobjekto elektita de Usono plenumu plurajn kriteriojn. Ĝi devas esti sendefenda, sufiĉe grava por valori la penon, tuj fariĝonata minaco je nia pluvivo kaj plejeble malbona. Irako plenumis la kondiĉojn. La unuaj du estas evidentaj. Por la tria, sufichas ripeti la oratoraĵojn de Bush, Blair, kaj iliaj kolegoj: la diktatoro “estas ariganta la plej danĝerajn armilojn de la mondo (por) superregi, timigi aŭ ataki”; kaj li “jam uzis ilin kontraŭ tutajn vilaĝojn, postlasante kripligitaj, mortaj aŭ blindaj milojn da siaj civitanoj. Se tio ne estas malbono, malbono ne havas signifon”.
La elokventa kondamno fare de Bush ŝajnas verdire. Kaj nepre ne restu senpunaj la pliigintoj de malbono: inter ili, la parolinto mem de tiuj noblaj vortoj kaj lia aktuala kunularo, kaj ĉiuj iliaj aliĝintoj en la jaroj kiam ili subtenis tiun plejeble malbonan viron Saddam Hussein, longe post kiam li elfaris la plej multajn el siaj abomenaĵoj, kaj post la unua milito kontraŭ Irako. Subtenis lin pro nia devo helpi usonajn eksportistojn, kiel tion klarigis la registaro de la pli aĝa Bush.
Estas impone vidi kiel politikaj gvidantoj facile povas samtempe rakonti la krimojn de la monstro Saddam kaj subpremi la direndajn vortojn: “per nia helpo, ĉar ni indiferentas pri tiaj aferoj”. Subteno ŝanĝiĝis al kondamno tuj post kiam ilia amiko Saddam faris sian unuan veran krimon, nome malobei (aŭ eble miskompreni) siajn ordonojn per la invado de Kuvajto. La puno estis severa — por liaj regatoj. La tirano elturniĝis sen eĉ grataĵo, kaj estis plifortigita de la embargo-sistemo kiun liaj eks-alianculoj poste altrudis.
Vaŝingtono renovigis sian subtenon al Saddam Hussein tuj post la unua golfmilito, kiam la diktatoro dispremis la ribelojn kiuj eble povintus faligi lin. Thomas Friedman tiam klarigis en The New York Times ke, el vidpunkto de la Blanka Domo, “la plej bona mondo” estus “energiplena iraka junto senigita de Saddam Hussein”.* Tiu celo ŝajnis ne atingebla, necesis kontentiĝi pri la dua celo, atingebla. La ribeluloj fiaskis do kiam Vaŝingtono kaj ĝiaj aliancanoj estis “mirige unuanimaj en sia opinio ke, kiaj ajn estu la pekoj de la iraka gvidanto, tiu ofertas al la Okcidento kaj al la regiono pli bonan garantion de stabileco ol tiuj kiuj suferis lian subpremadon”.* Ĉio ĉi estas nuntempe prisilentata en la komentoj pri la buĉejoj entenantaj la viktimoj de tiu teroro kiu servas por pravigi la militon. “El morala vidpunkto”, diris sian opinion Thomas Friedman.*
La malvola popolo de Usono devis esti instigita al konvena militema pasio. Ekde septembro, maltrankviligaj avertoj aperadis pri la ekstrema minaco kiun Saddam prezentis al Usono, kaj pri liaj ligoj kun Al-Qaida, kun malprecizaj aludoj, ke li implikiĝis en la atakoj de septembro 2001. “Multaj de la akuzoj, kiujn oni tente pendigis antaŭ la nazoj (de la amaskomunikiloj), estis malakceptitaj kiel ridindaj,” komentis la redaktoro de The Bulletin of Atomic Scientists, “sed ju pli ridindaj ili fariĝis, des pli la amaskomunikiloj penadis por ke tutkore ilin kredi fariĝu testo de patriotismo”*.
La propaganda kampanjo efikis. Post kelkaj semajnoj, plimulto da Usonanoj konvinkiĝis, ke Saddam Hussein estas proksimiĝanta minaco al Usono. Post nelonge, preskaŭ duono de la loĝantaro kredis, ke Irako iniciatis la atakojn de septembro 2001. Subteno por la milito korelaciis kun tiu kredo. En la mezmandataj balotadoj, la propaganda kampanjo havigis al la registaro apenaŭan plimulton, kiam la balotantoj flankenmetis siajn pli urĝajn zorgojn kaj rifuĝis sub la ombrelo de potenco, timante demonan malamikon.
La elstara sukceso de tiu publika diplomateco vidiĝis kiam Bush, laŭ la vortoj de iu komentisto, “prezentis imponan Reaganecan finalon por ses-semajna milito sur la ferdeko de la aviadilŝipo Abraham Lincoln je la 1-a de majo”. Ĉi tio ŝajne aludas la fieran deklaron de prezidanto Ronald Reagan, ke Usono “tenas alte la kapon”, konkerinte en 1983 Grenadon, la muskato-metropolon de la mondo, tiel malhelpante, ke la rusoj uzu ĝin por bombi Usonon. Bush, imitante Reagan, povis libere deklari — senzorge pri skeptikaj komentoj en Usono — ke li gajnis “venkon en la milito kontraŭ teroro, (foriginte) alianculon de Al-Qaida”*.
Estis indiferente, ke neniu kredinde pruvis la pretenditan ligon inter Saddam Hussein kaj lia ĝismorta malamiko Osama Bin Laden, kaj la akuzon malakceptis kompetentaj observantoj. Ankaŭ indiferenta estis la sola sciata konekto inter la venko kaj terorismo: nome, ke la invado ŝajne estis “grandega regreso en la milito kontraŭ terorismo” ĉar ĝi multege pliigis rekrutadon por Al-Qaida, kiel usonaj respondeculoj konfesas*.
Por The Wall Street Journal, la zorgeme prezentita spektaklo sur la aviadilŝipo “indikas la komencon de la kampanjo de Bush por reelektiĝo en 2004”. La Blanka Domo esperis, ke la kampanjo “kiel eble plej multe temos pri la nacia sekureco”. Ĝi koncentriĝos pri “la batalo de Irako kaj ne pri la milito”, klarigis Carl Rove, la ĉefstrategiisto de la Respublikana Partio. La milito devas daŭri, eĉ se nur por bridi la usonan popolon.*
Antaŭ la balotadoj de 2002, Rove ordonis al la partio-aktivuloj emfazi sekurecajn aferojn por deturni ĉies atenton de iuj nepopularaj naciaj politikoj de la respublikanoj. Ĉio ĉi estas tute laŭnature por la reciklitaj Reaganidoj kiuj aktuale konsistigas la registaron. Ĝuste tiel ili tenadis siajn oficojn dum sia unua mandato. Ili ofte sonigis alarmon por eviti publikan malfavoron pri politikoj de Reagan kiuj faris lin la plej malŝatata vivanta prezidanto ĝis 1992, kiam li okupis rangon eĉ pli malaltan ol tiu de Richard Nixon.
Malgraŭ siaj malvastaj sukcesoj, la intensa kampanjo de propagando ne sukcesis konvinki la publikon pri iuj fundamentaj aferoj. Por solvi internaciajn krizojn, la plej multaj usonanoj ankoraŭ preferas la gvidantecon de la UN pli ol tiun de Usono, kaj du trionoj preferas, ke la UN, kaj ne Usono, direktu la rekonstruon de Irako*.
Post kiam la koalicia armeo de okupado ne povis eltrovi amasdetruilojn, la usono registaro ŝanĝis sian starpunkton de absoluta certeco pri tio, ke Irako posedas tiajn detruilojn, al starpunkto, ke “(la akuzon) pravigis la eltrovo de ekipaĵoj kiuj iam povus esti uzataj por produkti armilojn”*. Post tio, altrangaj respondeculoj sugestis rafinaĵon por la koncepto de preventa milito, por rajtigi Usonon ataki landon kiu havas “amasojn da mortigaj armiloj”. La nova versio “sugestas, ke la registaro ekagos kontraŭ malamika reĝimo kiu nur havas intencon kaj kapablon ellabori amasdetruilojn”*. Tiel, la ĉefa sekvaĵo de la disfalo de la argumento favore al la invado estis malaltigo de la kriterioj por la utiligo de perforto.
La plej frapanta propaganda atingo eble estis la laŭdo pri la revo de Bush laŭ kiu li alportos demokration al la Proksima Oriento, ĝuste kiam li estis elmontranta pri demokratio eksterordinarajn malestimon kaj malamon. Tion vidigis la distingo farita de Vaŝingtono inter “malnova Eŭropo” kaj “Eŭropo nova”, la unua insultata kaj la lasta laŭdata pro sia kuraĝo. La kriterio estis klara: “Malnova Eŭropo” konsistas el registaroj kiuj adoptis la saman pozicion pri la milito kontraŭ Irako kiel tiu de la plimulto de iliaj loĝantaroj; la herooj de “nova Eŭropo”, male, obeas ordonojn el Crawford (Teksaso), kaj ignoras, plejparte, eĉ pli grandan plimulton da civitanoj kiuj kontraŭis la militon. Politikaj komentistoj deklamaĉis pri malobeema “malnova Europo” kaj ĝiaj psikozoj, kaj la Kongreso sin regalis per trivialaj komikaĵoj.
Je la liberala ekstremaĵo de la politika spektro, Richard Holbrooke, eksa ambasadoro de Usono ĉe la UN, emfazis la “tre gravan punkton”, ke la loĝantaro de la ok originalaj membroj de la “nova Eŭropo” superas tiun de la “malnova Eŭropo”, kio pruvas, ke Germanio kaj Francio estas “izolitaj”. Prave, krom se ni submetiĝus al la herezo de la radikala maldekstrularo, nome ke la publiko havu rolon en demokratia lando. Sekve, Thomas Friedman rekomendis, ke Francio estu eksigita de la konstanta membraro de la Sekureca Konsilio pro tio, ke ĝi estas “en infanĝardeno, kaj ne bone ludas kun siaj kunuloj”. Tio sekvigas, ke ankaŭ la loĝantaro de la “nova Eŭropo” restas en la vartejo, almenaŭ laŭ la opinisondoj.*
Turkio estis precipe instrua kazo. Ĝia registaro rezistis fortan usonan premadon por ke ĝi obeu usonajn ordonojn kaj malakceptu la volon de 95% de sia loĝantaro “por pruvi siajn demokratiajn akreditaĵojn”. Turkio ne konsentis. Ĉi tiu leciono pri demokratio furiozigis usonajn komentistojn tiom, ke iuj eĉ raportis la krimojn de Turkio kontraŭ la kurdoj en la 1990-aj jaroj, temo antaŭe nemencienda pro la kerna rolo de Usono en tiuj okazintaĵoj. Tiun lastan fakton, tamen, oni zorgeme kaŝis dum la lamentado.
La kernan punkton esprimis la Vic-Sekretario de Defendo, Paul Wolfowitz, kiu mallaŭdis la turkan militistaron pro tio, ke ili “ne ludis la fortan gvidantan rolon, kiun ni atendus” — nome, ili ne intervenis por malhelpi ke la turka registaro honoru la preskaŭ unuaniman popolan opinion. Nun, do, Turkio devas alpaŝi kaj diri, ke “ni malpravis — ni elpensu kiel ni povu kiel eble plej helpi Usonon”*. La starpunkto de Wolfowitz estis aparte sciiga ĉar oni prezentis lin kiel la ĉefan figuron en kampanjo de la registraro por demokratiigi la Proksiman Orienton.
La vicsekretario pri defendo, Paul Wolfowitz, donis la ŝlosilon por la nova usona doktrino. Li efektive akuzis la turkan armeon “ke ĝi ne ludis la vere gvidan rolon kiun oni prave atendis de ĝi” kiam ĝi elektis ne trudi al la registaro piedpremi la volon de ĝia politika opinio. Turkio devus do iom klopodi kaj koncedi: “Ni faris eraron. (...) Sed ni provu vidi kiel ni povu nun fariĝi kiom eble plej utilaj al la usonanoj”.* La komento de Wolfowitz estas des pli klariga ke oni prezentas lin kiel unu el la precipaj advokatoj de la krucmilito kun la celo “demokratiigi la Proksim-Orienton”.
Tiu kolero kontraŭ la “malnova Eŭropo” havas multe pli profundajn radikojn ol nura malestimo pri demokratio. Usono ĉiam rigardis ambivalence la unuiĝon de Eŭropo. En sia parolado okaze de la “Jaro de Eŭropo” antaŭ 30 jaroj, Henry Kissinger konsilis al la eŭropanoj, ke illi okupu sin pri siaj “regionaj respondecoj” interne de la “entuta kadro de la monda ordo” administrata de Usono. Eŭropo nepre ne sekvu ian propran sendependan vojon sur la bazo de sia industria kaj financa koro en Francio kaj Germanio.
La zorgoj de la usona registaro nun etendiĝas al Nordorienta Azio, la plej vigla ekonomia regiono de la mondo, kun abundaj rimedoj kaj evoluintaj industriiĝintaj ekonomioj, regiono kiu iam povus integriĝi kaj eĉ karesi la ideon defii la entutan kadron de tutmonda ordo. Kadro kiu, laŭ Vaŝingtono, devas esti daŭrigata por ĉiam, perforte se necese.*
Noam CHOMSKY.
La agrikulturo estas en la centro de la marĉandado, kiu finos, teorie en januaro 2005, la ciklon nomatan “disvolvo” de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), lanĉitan en Doha en novembro 2001, kaj kies ministrokonferenco en Kankuno* (10-a — 14-a de septembro 2003) estas gravega intera etapo. Ĉiuj intertraktitaj akordoj efektive fariĝos “kompletan pakaĵon” kaj okazigos “unikan devontiĝon”, (“nenio estas aprobita ĝis estas aprobita ĉio”) subskribenda de ĉiu membroŝtato.
S-ro Pascal Lamy, eŭropa komisaro taskita pri la komercaj intertraktadoj por la 15 anoj de la Eŭropa Unio, precizigis, la 18-an de decembro 2002, dum aŭdienco en la franca parlamento: “La Eŭropa Unio estis en la unua vico pri la ”singapuraj temoj“*: faciligo de la komerco, konkurenco, investado kaj travideblo de la publikaj merkatoj. Se la reformoj [de la Komuna Agrikultura Politiko, KAP] proponitaj de la Komisiono estos adoptitaj de la Konsilio, ni uzos aŭ ne la kroman liberan spacon laŭ niaj interesoj en la intertraktadoj.” La 19-an de marto 2003, li elvokis denove tiun “ion kontraŭ io” antaŭ speciala komisiono de la brita parlamento: “En la demando pri aliro al la merkato, ni devos pagi por la agrikulturo, ĉar ni povas multon gajni koncerne industrion kaj servojn.”
Post la reformo de la KAP adoptita de la konsilio de la ministroj pri agrikulturo la 26-an de junio 2003, la eŭropa komisaro pri agrikulturo, s-ro Franz Fischler, konfirmis ke “dum la ministrokunveno de Kankuno, la Eŭropa Unio estos preta ekdisponigi sian intertraktad-kapitalon nur se ni ricevos kompensaĵojn.” Ekde kiam la ciklo de Doha ampleksiĝos al la “singapuraj temoj”*, estas klare ke la Unio transpaŝos la proponojn faritajn en la MOK cele al nova Akordo pri Agrikulturo (ApA): malaltigo je 36% de doganaĵo por agronutraĵaj importoj kaj je 55% je internaj subtenoj ligitaj al la produkto (Pascal Lamy malaltigis ĝin jam ĝis 60%, la 31-an de julio); disponoj kiujn ne kompensas la malaltigo — bonvena por la resto de la mondo — je 45% de subtenoj al eksportoj tiel nomataj “restituaj”*. La akordo inter Usono kaj la Eŭropa Unio de la 13-a de aŭgusto 2003 por novaj malaltigoj ne estas kredinda. Ĝi implicas ke la du komplicoj daŭre masive trukas pri la notado de siaj helpoj al la MOK.*
Adoptita en 1995, la ApA utilis nek por la Sudo nek por la Nordo, kaj la proponoj por retraktadi ĝin similas al fuĝo antaŭen kiu eĉ pligravigos la jam provikitajn damaĝojn. Intertraktitaj esence inter Usono kaj la Eŭropa Unio, tiu akordo estas nur la reflekto de iliaj respektivaj agrikulturaj politikoj, de la lastaj reformoj de la KAP (1992, 1993, 2003) kiel de la usonaj leĝoj (Farm Bills) pri agrikulturo (1996, 2002) kiuj estas kvazaŭ militmaŝinoj por la ekskluziva profito de siaj tutmondigitaj agronutraĵaj firmaoj. Ĉio ĉi tegita per diskurso pri la interesoj de la konsumanto, pri la medio kaj animala bonfarto en la socioj de la Nordo, kiel ankaŭ per kelkaj larmoj pri la malsatantoj de la Sudo, pri la erara konvinko ke estas pli por gajni per malfermo de la merkatoj de la Nordo ol per la protekto de siaj propraj internaj merkatoj.
Inter la bazaj konceptoj de la agrikulturaj politikoj — protekto, monda prezo, kromaĵo de la konsumanto, dumpingo, malkuplita subvencio, ktp. — la du lastaj baziĝas sur politika kaj jura trompo. Tiel, la dumpingo estas difinita ekde 1948 de la Ĝenerala Akordo pri doganaj kaj komercaj tarifoj (GATT), antaŭulo de la MOK, kiel eksporto je prezo pri malalta ne ol la produktokosto, sed ol la prezo de la interna merkato. Tio komprenigas la reformojn de la KAP (1992, 1993 kaj de junio 2003); laŭ etapoj malaltigante la internajn agrikulturajn prezojn ĝis la nivelo de la monda prezo, la Unio povos eksporti sen “restituo”, do, formale, sen dumpingo. Sufiĉos kompensi la enspezojn de la agrikulturistoj per helpoj nomataj “malkuplitaj” — tio estas ne ligitaj al la produktado aŭ al la prezo de la kuranta jaro — kaj permesite de la ApA, almenaŭ ĝis fine de 2003.
Tiel, la garantiita prezo (nomata “intervena”) de greno malaltiĝis ĝis po 101,31 eŭroj por la tuno ekde julio 2001, samnivele kun la monda prezo, sed tre sub la produktoprezo de la franca tritiko, kiu estas tamen la plej konkurenciva de la dek-kvin membroŝtatoj (po 160 eŭroj por tuno). Rekta helpo por la produktistoj, de po 63 eŭroj por tuno (bazita sur la surfacoj kaj rikoltoj de la jaroj 1989-1991) plenigas la diferencon kaj permesis al la Unio eksporti sian tritikon sen “restituoj” de julio 2001 ĝis junio 2002, sed ne sen enorma reala dumpingo. Krome, la aprezo de la eŭro postulis novajn “restituojn” ĝis la somero 2003, kiam la alteco de la monda prezo denove permesis nuligi ilin. La Eŭropa Komisio esperas tiel kreskigi la eksportojn de tritiko de 16,6 ĝis 18,8 milionojn da tunoj de 2002 ĝis 2010!
Ĉar, paralele, Usono nuligis ekde 1996 ĉiajn disponojn destinitajn al mastrumado de la produktado (limigo de la surfacoj, publika stokado, subvencioj por stokado en la farmobieno), la mondaj prezoj kolapsis. Vaŝingtono devis do kvarobligi siajn rektajn helpojn de 1996 ĝis 2000, por larĝe rekupli ilin por periodo de dek jaroj, en la Farm Bill de 2002. Pro tio la kreskinta dumpingo de la Nordo sur la landoj de la Sudo, faciligita de la dogana malarmado trudita al tiuj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko, malgraŭ la agad-marĝenoj allasitaj de la ApA. Rezulto por ili: kreskinta agronutraĵa deficito, ĉar la prezoj de iliaj tropikaj produktoj kolapsis en la momento kiam la nerenteblo de iliaj pornutraj kultivaĵoj — konsekvenco de la dumpingo de la evoluintaj landoj — instigis ilin disvolvi la kultivaĵojn por eksportado.
Modela kazo fariĝis la importadoj de tritiko el Nigra Afriko, kiuj kreskis je 35% inter 1996 kaj 2000, dum ilia valoro ĉe importado malkreskis je 13%. Ili kreskis eĉ je 84% en Burkino, por fakturo kiu kreskis nur je 16%. tiu nutraĵa dumpingo instigis la franclingvan Okcidentan Afrikon forte kreskigi sian produktadon de kotono, por kio ĝi disponas klaran komparan avantaĝon, ĉar la produktokostoj estas tie la plej malaltaj de la mondo (vd art). Sed la kolapso de la kotonprezoj, devenanta malpli de la graveco de la (ne novaj) helpoj al usonaj kaj eŭropaj (sed ankaŭ ĉinaj) produktistoj ol de la nuligo de la mastrumado de la oferto en Usono ekde 1996, sekvigis jaran perdon de 200 milionoj da dolaroj de 1997 ĝis 2001 por Okcidenta Afriko*.
Ĉar la rektaj helpoj de la Eŭropa Unio estas konsiderataj kuplitaj komence de 2004, sekve de la “paciga klaŭzo” (artikolo 13 de la Apa), do devigataj reduktiĝi ĉe la MOK, s-ro Franz Fischler fine konvinkis la ministrojn pri agrikulturo reformi la KAP la 26-an de junio 2003. La reformo konsistas en kompleta dekuplado de tiuj helpoj, sub preteksto ke la nova “unika pago por ekspluatejo” — egala al la meza sumo de la rektaj helpoj ricevitaj de 2000 ĝis 2002 — estas pagota sen ke la ricevontoj estas devigataj produkti aŭ se ili produktas ion alian ol la produktoj kiuj pravigis ilin: cerealojn aŭ oleproteinaĵojn (COP), bovan aŭ ŝafan viandon.
Aserti ke tiuj pagoj ne efikos sur la produktado aŭ sur la prezoj estas enorma trompo. La plej multaj intertraktantoj de la Sudo kaj ĉiuj Neregistaraj Organizoj (NRO) de la Nordo kaj de la Sudo nuntempe konscias tion, sed Usono kaj la Unio alkroĉiĝas al tiu artifiko, ĉar la ApA permesas tion.
Tamen, la Unio devus rapide elreviĝi. Unue, ĉar la plejparto de la produktaĵo de cerealoj kaj oleproteinaĵoj estas destinita por brutnutraĵo (108 milionoj da tunoj da cerealoj, 12,6 milionoj da tunoj da brano kaj 18,3 milionoj da tunoj da oleproteinaĵoj en 1999-2000), temas klare pri helpoj al eniro, do pri kuplitaj helpoj, kaj sekve devigataj reduktiĝi, laŭ artikolo 6.2 de la ApA por la evoluintaj landoj. Ilia kompleta malkuplado ŝanĝas nenion por la agrikulturistoj kiuj daŭre produktos COP-ojn por eksporto. La produktado de kortobirdaĵo kaj de porko estos ankaŭ atakebla, ĉar la nutraĵo de tiuj bestoj reprezentas pli ol 50% de la produktokostoj.
Due, ĉar la helpoj de la “verda skatolo” (permesitaj helpoj) estos mem facile atakeblaj antaŭ la MOK ekde 2004, kun pruvo de la reala damaĝo sekve de ilia dumpingo*. La ridinda lukto de s-ro Fischer protekti la KAP-helpojn en tiu “verda skatolo” de la MOK estas do perdita dekomence, kaj la nova reformo estas arĥaiĝinta eĉ antaŭ ol esti aplikata.
La strategio de la Dek-kvin por reformi la KAP kaj la ApA estas komplete diktata de la agronutraĵaj firmaoj. La Konfederacio de la AgroNutraĵaj industrioj de la Unio (KANI*) deklaris la 19-an de junio 2003 ke ĝi “konsideras tro ambicia la planitan nuligon de la restituaĵoj por eksporto [je 45%]. Tiom longe kiom ekzistas diferencoj inter la prezoj pagataj de la industriistoj sur la mondmerkato kaj sur la unia merkato, la restituaĵoj estos necesaj.”
Invitita la saman tagon de tiu Konfederacio, la komisaro Pascal Lamy ege komfortigis ĝin: “La agronutraĵa industrio havas la privilegion profiti tri komisarojn: Franz Fischler por la agrikulturo, Erkki Liikanen por la industrio, kaj vian serviston por la demandoj de la internacia komerco. (...) La intertraktadoj de la MOK devos ebligi al niaj produktoj profiti de la malaltiĝo de la tarifoj. Mi esperas kalkuli kun viaj proponoj kiam ni komencos identigi la prioritatojn tiurilate.”
Fine, kaj jen la plej ĉagrena afero, la registaro de la Sudaj landoj lasis sin mistifiki kun la sekvo ke ili luktas pli por la malfermo de la Nordaj merkatoj ol por la defendo de siaj internaj merkatoj kontraŭ la dumpingo de la Nordo, se ili povus almenaŭ protekti kelkajn bazajn nutraĵojn ĉe la importado. Tiu ekport-strategio fiaskis: ĝi saldiĝis per kreskinta agronutraĵa deficito kaj profitigis nur la multnaciajn konzernojn.
La Via Campesina (kiu grupigas proksimume sepdek kamparanajn organizojn tutmonde, inter ili, en Francio, la Confédération Paysanne [Kamparana Konfederacio]) kaj la Reto de la Okcident-Afrikaj Kamparanaj Organizoj (ROAKO), lucide deklaris, la 17-an de julio 2001: “La prioritato de la kamparanoj kaj de iliaj familioj en la malplej evoluintaj landoj (MEL) estas unue, povi produkti por siaj familioj, poste havi alireblecon al la interna merkato, multe antaŭ ol eksporti.” Malfeliĉe tio ne estas la pozicio de la registaroj de la MEL dum internaciaj intertraktadoj.
Por malhelpi la graviĝon de la malsato en la Sudo kaj la morton de la kamparoj en la Nordo, la KAP kaj la ApA estu rekonstruotaj laŭ la principoj de la nutraĵa suvereneco, sen ajna dumpingo. Sen nutraĵa suvereneco, tio estas sen protekto ĉe importado, ne eblos ĝenerala disvolviĝo de la Sudaj landoj, kie la agrikulturistoj estas ankoraŭ la plimulto. Kaj sen tia disvolviĝo, la Nordaj landoj ne povos tien eksporti produktojn kaj servojn kun alta plusvaloro. La Eŭropa Unio havus des pli da intereso por defendi tiun strategion, nome en Kankuno, ke ĝiaj subvenciataj eksportaĵoj reprezentas nur 10% de ĝia produkto de cerealoj kaj de ĝiaj laktoproduktoj, 8% de ĝia produkto de viandoj kaj 30% de ĝia produkto de sukero. Tamen, ĝi ne iras tiun vojon...
Jacques BERTHELOT
“Ni povas diri kun konvinko ke la mondo estas pli bona post kiam Usono gvidis koalicion de fortoj en Irako.” La 9-an de julio 2003, s-ro Donald Rumsfeld, usona ministro pri defendo kaj unu el la precipaj arĥitektoj de la ekstera politiko de sia lando, atestis antaŭ la komisiono de la Senato martelante tion kio fariĝis la gurdaĵo de la vaŝingtonaj novkonservativuloj: “En la milito kontraŭ la terorismo, ni flugas de venko al venko: la taliban-reĝimo kolapsis, Afganio estas rekonstruata, la reĝimo de s-ro Saddam Hussein estas nura premsonĝa suveniro kaj Irako eniras, kvankam kun kelkaj malfacilaĵoj, la vojon de la demokratio. Fine, la ofensivo kontraŭ Al-Qaida antaŭeniras sukcese.”
Kiel povus esti alie? Ĉu la forto ne estas la sola lingvo kiun komprenas la islamanoj kaj la araboj? S-ro Tom DeLay, gvidanto de la respublikana plimulto en la Ĉambro de reprezentantoj, evangelia kristano kaj membro de la cionistaj kristanoj, klarigas tion senorname: “En la araba mondo, antaŭ la 11-a de septembro, ili pensis ke Usono estas papertigro. Ni havis prezidanton [William Clinton] kies reprezalioj kontraŭ la terorismo limiĝis al kelkaj bomboj en la dezerto. Ili mokis pri tio. Kaj nun ili vidas ke ĝi estas serioza kaj vera potenco. Kaj ili respektas la potencon.”*
Al tiuj kiuj maltrankviliĝis ke milita aventuro en Irako nutras la terorismon, Daniel Pipes*, memdeklarita specialisto pri la muzulmana animo, senkondiĉa defendanto de la politiko de s-ro Ariel Sharon, rebatis la 8-an de aprilo, ke “ĝuste la malo estas pli verŝajna: la milito en Irako rezultigos redukton de terorismo. (...) Mi atendas ke la islama kolero probable malpliiĝos post alianca venko en Irako.“ Tiu proksimulo de la nuna registaro kiu maltrankviliĝis en 1990 ke “la masiva enmigrado de uloj kun malhela haŭto kiuj kuiras strangajn nutraĵojn kaj havas aliajn normojn pri higieno”*, pruvis sian klarvidon en 1987 kiam li postulis usonan militan apogon al s-ro Saddam Hussein en sia lukto kontraŭ Irano.
Tiuj usonaj ideologoj vivas en siaj revoj. La realo havas nenian efikon sur ili, kaj ili pretas senhonte mensogi por pravigi siajn fantasmojn. Tamen, du jarojn post la 11-a de septembro, kio frapas ian ajn faktoŝatantan observanton estas ke la brilaj usonaj milit-venkoj enmarĉiĝas politike, ĉu en Afganio ĉu en Irako. La registaro Bush gajnis ĉiujn el tiuj bataloj, sed certe ne la militon kontraŭ la terorismo. Spite al la ricevitaj batoj, Al-Qaida daŭrigas siajn mortigajn agadojn. Dum kelkaj monatoj, la organizo (aŭ la grupoj kiuj pretendas esti ĝi) frapis la 12-an de majo en Riado (35 mortoj), la 16-an de junio en Kasablanko (pli ol 40 mortoj), la 5-an de aŭgusto en Ĵakarto (deko da mortoj). Lastan monaton, du atencoj frapis Bagdadon, unu kontraŭ la jordania ambasadejo, kaj la alia kontraŭ la sidejo de la Unuiĝintaj Nacioj, kaj Vaŝingtono denuncas la alfluadon de islamismaj batalantoj en Irakon. Spite al la antaŭvidoj de Daniel Pipes, ne estas dubo ke la usonaj atakoj en Afganio kaj Irako, kiel la usona senpoveco en Palestino, nutris la rekrutistojn de Al-Qaida.
En tribuno titolita “La eraro de Usono”*, Olivier Roy denuncas la “ideologiigon”, fare de la registaro Bush, de la lukto kontraŭ terorismo, “kiu kondukas al tio ke oni trompiĝas pri la celo, kaj deturnas konsiderindajn rimedojn por celoj kiuj havas nenion por fari kun la terorismo”. Li akuzas “eraran kaj antaŭjuĝan strategian vizion: la celoj estis difinitaj eĉ antaŭ la 11-a de septembro, nome la rogue states (friponŝtatoj, kun Irako ĉekape). (...) Jen pro kio la difino de la lukto kontraŭ la terorismo en milita tempo. Nu, ĉiuj respondeculoj de Al-Qaida estis arestitaj per klasikaj policaj rimedoj (sekvadoj, enfiltriĝoj). Tiuj kiuj estis celo de militatakoj estas aŭ mortaj (kaj ne liveras ajnan informon) aŭ plej ofte vere vivaj (Ben Laden, Mollah Omar).
Afganio estis la unua celo de la planedvasta ofensivo kontraŭ terorismo. Preskaŭ du jarojn post la falo de la taliban-reĝimo, la agentejaj depeŝoj, malmulte disvastigataj de la amaskomunikiloj, ebligas mezuri la ĥaoson kiu regas tie. Nur en la semajno de la 13-a ĝis la 20-a de aŭgusto 2003, cento da personoj estis mortigitaj: en la provinco Helmando, en la sudo, bombo eksplodis en buso; en la najbara provinco Oruzgano, batalo okazis inter du komandantoj fidelaj al la centra registaro; pluraj alfrontiĝoj en la provincoj Khosto kaj Paktiko bataligis soldatojn kaj centojn da talibanaj batalantoj, ktp. Ĉu simplaj ekskuoj? En raporto publikigita la 5-an de aŭgusto 2003, “The Problem of Pashtun Alienation“ (La problemo de aliproprigo de la paŝtunoj), la International Crisis Group* notis: “La riskoj per la kreskanta malrespekto al la paŝtunoj [la precipa etno] devus esti evidentaj. La talibanoj akiris la povon ne nur pro la milit-helpo de Pakistano, sed ankaŭ ĉar la lokaj komandantoj distingiĝis pro sia miskonduto kontraŭ civiluloj kaj sia trudakiro de fondusoj. La komenca kapablo de la talibanoj malarmi la sudon kaj restarigi minimumon da sekureco estis salutata kiel ekspiro de grava parto de la loka loĝantaro. Hodiaŭ, la malsekureco en la sudo kaj oriento, la obstakloj al la komerco kaj la konkurenco inter la najbaraj ŝtatoj rekreas la kondiĉojn kiuj ebligis al la talibanoj elmergiĝi. La riskoj kreskis pro la reapero de gravaj talibanaj komandantoj pretaj profiti de la popola malkontento kaj kies malnovaj aliancanoj regas pakistanajn provincojn ĉe la limo de Afganio.”
Raporto de la usona organizo Human Rights Watch, publikigita en julio 2003, titolita “Killing you is very easy thing for us” (Mortigi vin estas tre facile por ni), konfirmas tiun konkludon kaj insistas pri la “implikiĝo aŭ kompliceco de la registaro en ĉiuj elpremoj en praktike ĉiuj distriktoj de la sudo”. La nuna situacio de rompado de la personaj rajtoj kaj de ĝeneraliĝinta malsekureco estas “grandparte la rezulto de decidoj, agoj kaj preterlasoj de la usona registaro, de la aliaj registaroj de la koalicio kaj de certaj elementoj de la afgana transira registaro” Kaj poste, la raporto denuncas la kunlaboradon de la aliancaj fortoj kun la militĉefoj respondecaj pri la plej fiaj misfaroj.
Dum la buĝet-jaro 2003 (kiu finiĝas en septembro), Usono dediĉis preskaŭ 10 miliardojn da dolaroj al siaj 9.000 soldatoj, sed nur 600 milionojn por la ekonomia helpo. Maltrankvila pro sia enkaĉiĝo, la registaro laŭdire preparas sin altigi tiun sumon al 1 miliardo por la venonta jaro kaj sendi 200 ĝis 250 konsilistojn ĉe la registaro. Sed ĉu tiuj kelkaj gestoj estos perceptataj alie ol kiel formo de koloniismo?
Kabulo kaj Bagdado havas almenaŭ komune la interrompojn de kurento. En la iraka ĉefurbo, kvin monatojn post la falo de la reĝimo, la bazaj bezonoj restas nekontentigitaj. La loĝantoj kontemplas mirigite la usonajn soldatojn, kun iliaj futurismaj vestaĵoj, iliaj eksterordinaraj teknologiaj rimedoj, ilia logistiko kiu certigas al ili mineralakvon kaj abundan nutraĵon. Kial do ili ne kapablas restarigi la servon de trinkakvo, refunkciigi la telefonon, certigi la elektran kurenton? Eĉ la internacia flughaveno restas fermita, daŭrigante la izolitecon de la lando, dum la strato Amano-Bagdado, pulmo de la lando dum la embargo, estas nun hantata de rabistoj.
Post la milito de 1991 kaj malgraŭ la sankcioj, la iraka registaro bezonis apenaŭ kelkajn monatojn, danke al inteligentaj flikadoj, por restarigi la bazajn servojn, tamen pli detruitajn ol en 2003. La kolapso de la centra povo kaj de ĉia aŭtoritato en printempo surprizis la usonajn “planistojn”. Dum jaroj, Usono restis surda al la alarmkrioj de plej diversaj NRO. Ne nur infanoj mortis grandnombre kaj la loĝantaro estis subnutrata kaj malbone kuracata, sed, jaron post jaro, la tuta socio disfalis: la lernotempo malpliiĝis brutale, parto de la mezaj tavoloj fuĝis eksterlanden, la krimeco kaj delikteco eksplodis.
Ĉu oni vere miru pri la raboj kiuj markis la “liberigon” de la lando? La infrastrukturoj flikitaj post 1991 ne rezistis al nova milito. La fiaskoj de la rekonstruado estas ankaŭ imputeblaj al la deziro “venĝi” de la usonaj respondeculoj. Refunkciigi la elektro-centralojn necesigus alvoki la germanan (Siemens) kaj svedan (ABB) firmaojn kiuj estis starigintaj la modernan elektran reton de Irako; por la telefono, necesis turniĝi al Alcatel (Francio) kiu estis instalinta la retojn kaj konas la terenon. Sed Vaŝingtono volas puni la registarojn de la Malnova Eŭropo. Kaj ankaŭ certigi sukajn kontraktojn al kelkaj societoj kiuj financas la respublikanan partion. La iraka popolo suferas. Feliĉa esti senigita je sinistra diktaturo, ĝi demandas sin pri la intencoj de Usono, suspektata voli koloniigi la landon. La ambivalencon bone redonas tiu anekdoto rakontita de Max Rodenbeck en The New York Review of Books*. Demandinte al guberniestro de provinco jam longtempe kontraŭa al s-ro Saddam Hussein, ĉu li scias kie troviĝas “Ali la kemia” (Ali Hassan al-Majid, unu el la iamaj respondeculoj de la reĝimo, poste arestita), li ricevis la respondon ke li ne scias tion, sed li aldonis: “Mi scias kie aliaj [respondeculoj de la reĝimo] kaŝas sin. Kial mi ne diras tion al la usonanoj? Ĉar mi estas filo de Irako kaj ĉar miaj infanoj elkreskos ĉi tie. Estontece oni eble juĝus min kiel perfidulon” Kaj li precizigis: “La vera problemo estas ke la usonanoj ne diras kion ili faros kun sia ‘kartaro’. Ĉu ili sendos ilin al Guantanamo? Ĉu ili liberigos ilin? Se ni scius ke tiuj sangaj krimuloj estos juĝataj ĉi tie en Irako, tio jam estus malsama afero.” Kiam la ĵurnalisto residis en sia aŭto, lia stiristo konfidis al li ke atestantoj vidis s-ron Izzat Ibrahin (la “trefa aso”, iama vicprezidanto), eniri la domon de la guberniestro.
Nekapabla restarigi la ordon, la sekurecon kaj la bazajn servojn, la Pentagono, kiu administras Irakon kiel kolonion, ne komprenas la rezistadon kiun ĝi atribuas, malprave, nur al la partianoj de la iama diktatoro, ne deĉifras la malfidon de la loĝantaro. Kial tiu plendu, dum Usono liberigis ĝin de tirano? Ĉar la irakanoj scias pri la parto de la respondeco kiun Vaŝingtono prenis en ilia longa kalvaria vojo. Ili atendas ankoraŭ la senkulpiĝon pro la subteno de Usono al s-ro Saddam Hussein en la jaro 1980 — ili ankaŭ ne aŭdis tiujn de Francio... Ili ne spertis la plej etan bedaŭron pro la pasiveco de la aliancaj armeoj dum la ribelo de printempo 1991 nek pro la mortiga embargo kiun ili suferis. Nek pro la miloj da civilaj mortintoj kaŭzitaj en 2003, precipe de la fragmentiĝaj bomboj aŭ de napalmo*.
La organizo Iraq Body Count* nombris, la 17-an de aŭgusto 2003, inter 6.113 kaj 7.830 civilaj mortintoj depost la komenco de la milito kaj proksimume 20.000 vunditoj dum la milito mem (kiu, laŭ la prezidanto Bush, finiĝis la 1-an de majo). Multaj estas kripligitaj, sed la usonaj aŭtoritatoj rifuzas kompensi al ili*. Tamen, ilia kompensado, eĉ per 20.000 dolaroj por ĉiu persono, reprezentus nur 200 milionojn, akvoguto en la kostoj de la okupacio — la 17-an de julio 2003, la Komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri Kompensoj (UNCC) decidis pagi, per mono konfiskita de Irako, 190 milionojn da dolaroj pro damaĝoj de la unua golfmilito, pli ol la duono de la sumo atribuita al lando tiom helpbezona kiel Kuvejto*...
Oni parolas multe pri la usonaj perdoj en Irako depost la oficiala fino de la bataloj. Sed kiu pensas pri la centoj da irakanoj mortigitaj en la operacoj de ordigo aŭ pro tio ke ili manipulis ne eksploditajn municiojn? Pri la pli ol 5.000 malliberigitoj tenataj sen juĝo, el kiuj la granda plimulto havas nenian rilaton kun la krimoj de la antaŭa reĝimo? Amnestio Internacia, en raporto aperinta la 23-an de julio, denuncis la praktikojn de “torturo kaj mistraktado“ de tiuj malliberuloj. Pluraj malliberuloj, laŭ tio, mortis en la prizono, “sekve de pafoj de la koaliciaj fortoj”.
Unu el la unuaj agoj de la usonaj fortoj estis, en majo, organizi lokajn “elektojn” en Mosulo: por tiu urbo de miliono da loĝantoj, la reprezentantoj de la etnaj aŭ religiaj grupoj (kurdoj, araboj, asiroj, turkmenoj, ktp.) sendis ĉiu sian reprezentanton en la urban konsilion antaŭ ol nomumi urbestron kiu devis esti sunaisma arabo. Kelkajn semajnojn poste, enoficiĝis la Provizora Konsilio de registaro, organismo sen granda povo, sed konsiderata doni irakan fasadon al la okupacio. Araba ĉefartikolisto notis la “terurecon” de la sceno. “Estis disigitaj grupoj por la diskutoj, la ŝijaistoj kun la ŝijaistoj, la sunaistoj kun la sunaistoj, la kurdoj kun la kurdoj. Tiuj kiuj ne apartenis al tiuj grupoj aŭ kiuj pensis ke ilia ĉeesto en tiu kunveno ne estis la konsekvenco de ilia konfesio aŭ de ilia raso, atendis, kaj unu el ili eĉ forlasis la kunvenon.* Post tio, kiel antaŭhieraŭ en Libano kaj hieraŭ en Bosnio, ĉiu estas ligita al rigida “identeco”. Nome de prava respekto al rajtoj de la malplimultoj, la okupanto subfosas la eblecon rekonstrui unuiĝintan kaj demokratian ŝtaton...
Por kreskanta nombro da irakanoj, Usono provas nur certigi por si la strategian regadon de ilia lando kaj tiun de la nafto — kies nunaj enspezoj estas tamen multe tro malaltaj por certigi eĉ parton de la okupado-kostoj. La usona Kongreso voĉdonis por la buĝeta jaro 2003 kromajn 62,37 miliardojn da dolaroj por la operacoj en Irako. La okupacio de tiu lando kostas al Usono 3,9 miliardojn da dolaroj monate. Kontraste al la unua golfmilito, kies fakturo de 60 miliardoj da dolaroj estis pagita de la aliancanoj, neniu lando disponiĝas por dividi la ŝarĝon kun Vaŝingtono, kaj la usona buĝeta deficito kreskas en maltrankviliga maniero.
Por Usono stariĝas ankaŭ la problemo de la nombro de militistoj. “Estas malfacile imagi ke necesas pli da trupoj por certigi la stabilecon de la post-saddama Irako ol por la milito. (...) Malfacilas imagi tion.“* Kiel siaj novkonservativaj amikoj, la vicsekretario pri defendo Paul Wolfowitz havis malmulte da imagopovo antaŭ la konflikto. 148.000 usonaj soldatoj restas mobilizitaj en Irako kaj montriĝas nekapablaj certigi ordon kaj sekurecon. El la 33 batalbrigadoj kiujn nombras la usona armeo, 16 estas jam lokitaj en Irako kaj ĉiuj, escepte de 3, estas taskitaj pri strategia rezervo kaj aliaj taskoj, de Afganio ĝis Sud-Koreio. En tiuj kondiĉoj, la rotacio de la trupoj estas problemeca kaj la soldatoj restos surloke almenaŭ unu jaron, kio kreskigas la mobliziĝon de la familioj de la soldatoj kiuj, maltrankvilaj pro la ĉiutagaj perdoj, lanĉis kampanjon pri la temo “Bring them home now” (Revenigu ilin tuj).
Lastinstance, Usono serĉas helptrupojn. Ĝi asertas ke pluraj regnoj jam sendis soldatojn aŭ preparas sin por tio. Propagando, ĉar nur kvar el ili sendos pli ol mil homojn kaj ĉar plejofte la kostoj estas transprenataj de Vaŝingtono. En principo, ekde tiu ĉi monato, Pollando transprenos la komandon de zono kiu entenas la ŝijaisme sanktajn urbojn Nadjaf kaj Kerbala. Apud Hispanio kaj kelkaj kontingentoj de Honduro aŭ Salvadoro, ili devos certigi la ordon, traktadi kun la ŝijaismaj altranguloj, reguligi tribajn konfliktojn... Por plenumi tiun kompleksan taskon, ili trovis sturmarmilon: ili kunportas en siaj bagaĝoj paroladojn de la pola prezidanto Alexander Kwasniewski, en la pola, angla kaj araba.* Nenia dubo ke tio gajnos por ili la korojn de la irakanoj...
De Afganio ĝis Irako, la ondo de ĥaoso disvastiĝas sur la “pli bona mondo“ anoncita de s-ro Donald Rumsfeld. Usono enŝlimiĝas en tiuj landoj kaj paralele montriĝas nekapablaj trudi justan pacon al la israela-palestina konflikto. Kion fari? Post la venko kontraŭ Bagdado, francaj voĉoj leviĝis por postuli aliĝon al la “venkintoj”*; laŭ tiu logiko, Parizo voĉdonis por la rezolucio 1483 de la Konsilio pri Sekureco la 22-an de majo 2003, tiel aprobante la usonan okupacion. Oni konas la sekvojn. Ĉu necesas nun “helpi“ Vaŝingtonon eliĝi el la iraka kaj proksim-orienta kaĉejo*? Stranga demando. Ĝuste la irakanojn — kaj la proksim-orientajn popolojn — oni devas antaŭ ĉio “helpi”. Estas ili la unuaj viktimoj de la ĥaoso kiun la milito kaj la ekstremismo de la Bush-registaro pligravigis. Ne estas alia vojo al la paco ol tiu de la Unuiĝintaj Nacioj. Urĝas iri ĝin por savi la irakan popolon.
Alain GRESH
La politikan Atlantik-fosaĵon la usona politika konsilisto kaj ĉefartikolisto Robert Kagan lastatempe priskribis jene: “En la nuntempe decidaj strategiaj kaj internaciaj demandoj, la usonanoj estas de Marso, la eŭropanoj de Venuso”. Iom stulta ĝeneraligo kiu instigis al multa kontraŭdiro. En Vaŝingtono oni ŝajnas decidita pravigi Kagan-on. Ĉekape la vicministro pri defendo Paul Wolfowitz, kiu konfirmas al la eŭropanoj, kion multaj estis supozintaj: La aserto, ke Irako disponas pri batalpretaj amasdetruaj armiloj, estis jes ja nur preteksto, sed necesa por konvinki la venusulojn de la propra registaro. Kaj la Unuiĝintaj Nacioj? Por la marsulo ili ne plu ekzistas, eĉ ne kiel adresato por trukoj kaj mensogoj.
La nova unuflankismo de la erao Bush fermis la paĝon pri UN kaj popoljuro. Kie la ĉarto de UN obstaklas la suverenecon de Usono, ĝi estas ignorata aŭ rompata. La kerno de la popoljuro estas la jus ad bellum, la demando pri la rajto je milito. En la nacia sekurecdoktrino de septembro 2002 Vaŝingtono tute nove difinis tiun rajton: kiel suverenan memrajtigon al preventa milito, kaj ne nur por defendo kontraŭ teroristoj.
La berlina historiisto Heinrich August Winkler vidas en la nova usona doktrino revolucian agon: “La plej grava atingo en la historio de la popoljuro, la proskribo de agresmilito, estas nuligita de la plej forta militpotenco de la mondo.” Sur la proskribo de agresmilito baziĝis la Nuremberga Proceso kontraŭ la naziaj militkrimuloj — kunteksto, kiun Bush ne menciis en sia parolado en Aŭŝvico. Ĉar la internacia punkortumo (IPK), kontraŭ kiu lia registaro faras preventan kampanjon, estas daŭrigo de la nuremberga tribunalo.
La IPK kompetentas pri punado de krimoj, kiuj rompas la jus in bello, nomata ankaŭ humana militjuro. La registaro Bush intencas do faligi, post la malpermeso de preventa milito, la IPK kaj per tio la duan kolonon de la internacia jursistemo. Ĉar la fondo ne estis malhelpebla, almenaŭ neniu usonano devu aperi antaŭ la Internacia Pun-Kortumo. Ĝis nun, Usono akiris de 35 regnoj la promeson ke ili ne transdonos usonan civitanon al la IPK.
La ĉarto de UN kaj la IPK havas la taskon helpi eviti, ke milito kiel rimedo de politiko refariĝu pensebla aŭ eĉ memkomprenebla. Per tio Usono sentas sin malhelpata en sia libera disvolvado de sia suvereneco. Ĝia nova nacia sekurecdoktrino diras ke nenia potenco rajtu atingi eĉ nur de malproksime la militan povon de Usono, pro kio la propraj armilsistemoj devas konstante plejboniĝi. Tiucele, militokazo estas bonvena. Milito kontraŭ kaduka armeo prezentis inter alie la unikan eblecon testi, kun malmultaj propraj perdoj, la kunagadon de la inteligentaj armilsistemoj. Por minimumigi la propran riskon kaj la proprajn viktimojn, necesas ke la propra milita gvidantaro estu kiom eble plej malmulte limigita de la ius in bello. Se en la kosova milito la bomboj falis el tre granda alteco, tio malpliigis la riskon por la pilotoj kaj pliigis tiun por la civila loĝantaro. La humana militjuro malpermesas batalmetodojn kiuj kaŭzas “nenecesan suferon kaj eviteblajn vundojn”. Tio validas ankaŭ kaj ĝuste por disrompiĝaj bomboj, kiuj estis en Irako uzataj same kiel popoljure proskribitaj minotipoj. Ne mirinde ke Usono timas la postuleblecon de humana militjuro antaŭ la IPK. Krome, regno kiu seniĝas de la kontrolo per la ius in bello pli facile ekmilitas. La usona historiisto Michael Byers argumentas: Kie jure nebridata uzo de altteknologiaj armiloj minimumigas la proprajn viktimojn, milito estas pli facile trudebla en la interna politiko. Pro tio, por certaj usonaj politikistoj “la milito ne estas plu la altriska plej lasta rimedo, sed altira opcio por trudi celojn de ekstera politiko”.
Byers liveras per tio akcepteblan klarigon por la kampanjo de la registaro Bush kontraŭ la Internacia Pun-Kortumo. Sed la eŭropanoj, kiuj sentas tiun kampanjon kiel minacon, ne pravigu sian subtenon por la valida popoljuro el ekskluziva aŭ kerneŭropa identeco. Kion ili volas protekti, validis iam ankaŭ en Usono kiel kerno de la “okcidenta valorkomunumo”. La registaro Bush provas nun en Eŭropo akiri firmajn aliancanojn por sia “koalicio de la obeemuloj” kontraŭ la IPK. Rumanio kaj Albanio jam devontigis sin ne transdoni usonajn civitanojn al la IPK. Bulgario, Bosnio-Hercegovino, Kroatio kaj Macedonio estas premataj fari la samon. Se la usona ambasadoro emfazas en letero al la zagreba registaro, ke oni apartigis 19 milionojn da dolaroj da milithelpo kaj ke post “interkonsento ambaŭflanke akceptebla” oni zorgos pri tio “ke tiu grava usona milithelpo povu daŭre flui”, klariĝas kiumaniere la landoj estas premataj. Al la bulgaroj la Pentagono esperigas usonajn bazojn, kiuj certe bonvenas pro ekonomiaj kialoj.
La usona prevent-milito kontraŭ la IPK estas rekta defio al la EU. Se la Unio volas malhelpi ke eventuale aliĝemaj landoj kontraŭagas ĝian pozicion rilate la humanan popoljuron, ĝi devas senprokraste adopti klaran sintenon. La IPK estas politika projekto kiu estis antaŭenigita kaj decidita esence de EU-regnoj, tamen la EU ĝis nun ne sufiĉe klare formulis sian pozicion. Estas vere ke ĝi en septembro 2002 refutis la duflankan interkonsenton inter Rumanio kaj Usono kiel kontraŭan al la popoljuro, sed tiu pozicio ne sufiĉas, vide al la premo el Vaŝingtono. Kio mankas, estas jura formo kiu devigas ĉiujn membro-, aliĝo- kaj kandidato-landojn adopti komunan pozicion. Pro tio oni devus enigi en la “Kopenhagaj Kriterioj” (devigaj por ĉiuj) la malpermeson de esceptoklaŭzoj, aŭ eĉ pli bone: enskribi en la dokumenton de konstitucio por la EU, voĉdonota ankoraŭ en 2004, la devigan kaj senbreĉan kunlaboradon kun la IPK. Per tio la estonta Eŭropo estus devigata protekti la “ius in bello” ankaŭ kontraŭ la usonaj erodo-klopodoj.
Tia paŝo ne favorus la kontrastigon inter “kerneŭropanoj” kaj “atlantikistoj”. Ĉar la estonta rolo de la IPK diskutatas ankaŭ en Usono kontroverse. La Coalition for the International Criminal Court, al kiu apartenas pli ol mil Neregistaraj Organizoj de Usono, eksplicite dankis al la Eŭropa Unio “ke ĝi rifuzas, ĉar neakordigeblaj kun la popoljuro, la interkonsentojn proponitajn de Usono kaj direktitajn kontraŭ la IPK”. En la batalo kontraŭ la detruado de la popoljuro ne ekzistas Atlantika Fosaĵo.
Niels KADRITZKE
Tiu ĉi teksto aperis — krom ĉi tie — nur en la germanlingva eldono de “Le Monde diplomatique”
En la momento, kiam la franca registaro Raffarin prirabas la etajn ŝparantojn, pli malfortigas la intermitajn spektaklo-laboristojn kaj malaltigas la imposton pri riĉaĵo, el ĉie “eliĝas” astronomiaj ciferoj pri la enspezoj de mastroj ofte nekapablaj, kaj iafoje eĉ kulpaj pri defraŭdoj. Traktante tiajn aferojn kiel bedaŭrindajn “esceptojn”, la amaskomunikiloj celas eviti, ke la civitanoj kulpigu ne plu nur la profitemulojn, sed la sistemon, pri kiu tiuj estas emblemaj reprezentantoj.
“Se mi povus rekomenci mian vivon, mi ŝangus nenion” Jean-Marie, 5,63 milionoj da eŭroj.
“Tio postulis multan tempon sed ni tion ne bedaûras” Eric kaj Pierre, 9,2 milionoj da eŭroj.
“Tio estas al mi mi bonega, mi ne estas naturdotita por lernado” Denis, 3,2 milionoj da eŭroj.
Leganto, trankviliĝu! Per ĉi tiuj “citaĵoj” — elperfidantaj antaŭdozitan popolismon — de grandlotaj gajnintoj, tiaj, kiel ili ĉie elmontriĝis sur afiŝoj lastan Julion en la parizaj publikaj transportoj, Le Monde Diplomatique ne estas faranta kaŝmaskitan redakcian reklamon favore al la Lotludo... Ni fakte procedis zorge anstataûigi ciferojn kaj personajn nomojn: anstataŭ “Françoise”, “Jean kaj Sylvie”, kaj “Vincent”, temas pri tiuj de eminentuloj ne havintaj bezonon aĉeti lotilon de la franca lotkompanio (Françoise des jeux) por ofendege riĉiĝi en kelke da monatoj.
Alia komuna trajto de tiuj eŭraj milionuloj: estas ĉiuj antaŭuloj ĉe Vivendi-Universal (VU), ĉiuj pelitaj al la elirejo en 2002, sen tamen defali en senhavecon: s-ro Jean-Marie Messier, eksa kompaniestro, 5,63 milionoj da eŭroj pro lia sesmonata ĉeesto; s-ro Eric Licoys, eksdirektoro ĝenerala, 5,098 milionoj da eŭroj pro lia ĉeesto dum kelkiom pli ol ok monatoj; s-ro Pierre Lescure, ekskompaniestro de la grupo Canal+, 4,124 milionoj da eŭroj pro kvarmonata ĉeesto; s-ro Denis Olivennes, ĉe Canal+, fordankita en Aprilo 2002 per 3,2 eŭromiliona ĉeko. En la tri lastaj kazoj, la sumoj inkluzivas la maldungajn monkompensojn: la famajn “orparaŝutojn”. En la unua, la sumo lasas sen konsidero la “ĵakpoton”* de 20,5 milionoj da eŭroj, kiun la eksa “reganto de la mondo” atribuigis al si de usona arbitracia tribunalo, sed kiun la Superinstanca Tribunalo de Parizo, laŭ apelacio de la Komisiono pri Borsaj Operacioj (KBO), blokis sekvestre.
La tuta nobelaro de la negocaferoj partoprenas tiujn frenezmonajn diboĉojn. Inter ĝiaj plej eminentaj anoj: s-ro Philippe Jaffré, prezidinto de Elf Aquitaine eksigita en 1999 kontraû ĉeko de 10 neimposteblaj milionoj da eŭroj, kaj 30 milionoj da valorpaperaj opcioj (stock-options); s-ro Pierre Bilger, ĵus forlasinta la prezidadon de Alstom kontraŭ 5,1 milionoj eŭroj; s-ro Serge Tchuruk, Ĝenerala Direktoro de Alcatel, kiu, ne kontenta gajni 1,5 milionojn da eŭroj jare, atribuigis al si en Marto 2003, 500.000 valorpaperajn opciojn, laŭ la avantaĝa kurzo de 6,70 eŭroj.
Ĉi tie ni memorigu, ke kontraste kun loterio aŭ lotludo, profitanto en plano de valorpaperaj opcioj neniam povas perdi sian vetaĵon, pro la jena evidenta kialo: li ne tuje aĉetas la akciojn, kontentiĝante atendi, ke ilia kurzo superos tiun de la antaŭfiksita prezo. En tiu momento, li procedas akiri la al si asignitajn valorpaperojn, kiujn li senatende revendas... enpoŝigante la diferencon. Kiu povas esti kolosa: 12 milionoj da eŭroj por s-ro Martin Bouygues en 2001; 8,1 milionoj da eŭroj, ankaŭ en 2001, por s-ro Jean-René Fourtou, dum li prezidis Aventis, antaŭ ol anstataŭi s-ron Messier ĉe la kapo de VU, kaj al li prediki moralajn lecionojn, sin donacante samtempe enspezon por 2003 de proksimume 2 milonoj da eŭroj, kaj krome grandegan pakon da opcioj; 5,6 milionoj da eŭroj por s-ro Michel Pébereau, Ĝenerala Direktoro de BNP — Paribas, ktp.*.
Jen do eminentuloj, kies plimulto, individue aŭ pere de la Movado de la Entreprenoj de Francio (Medef), konstante prikantas la “riskon”, vipas per vortoj neniam sufiĉe severaj la “korporaciemon” de la salajruloj, rekomendas “reformojn” kontestantajn la “arkaismojn” (oni traduku: la socialajn atingojn), kaj ĉion, post esti havigintaj al si aranĝojn pri financa sekureco kvazaŭ el ferbetono: unuflanke, valorpaperajn opciojn (veraj kavernoj de Ali-Babo por tiuj, kiuj tenas, kiel ili, la sezamon); aliflanke, “orparaŝutojn”, apud kiuj la ŝtatoficistaj pensireĝimoj ŝajnas amatoraj muntaĵoj. Sed ĉion konsiderinte, dirus kelkaj, tiaj laborpagoj estas necesaj, por logi kaj konservi la plej bonajn talentojn ĉe la entreprenoj...
Ni detale rigardu iujn el tiuj “talentoj”. Pro kompato, ni ne insistu pri s-ro Messier kaj lia stabo, kiuj laŭlitere dronigis florantan entreprenon. Sed s-ro Tchuruk ne pli bone faris: farante la krudan strategian eraron centri ĝiajn aferojn sur la telekomunikilojn, tri jarojn antaŭ ol krevis la “veziko” Interreto, li kondukis Alcatel al rando de abismo, en kiun li plonĝigis milojn da salajruloj. Kaj Pierre Bilger ricevas sian ĉekon de 5,1 milionoj da eŭroj, en la preciza momento, kiam Alstom anoncas perdojn de 1,43 miliardoj da eŭroj kaj 5000 maldungojn .
Kiu ajn el iliaj salajruloj, se lotelektita, ne estus povintus fari pli malbone ol tiuj laŭdiraj industriaj kapitanoj. Oni rememoras, ke dum la grandiozaj horoj de la nova ekonomio, je la fino de la 1990-aj jaroj, ju pli entrepreno perdis monon, des pli grimpis ĝia akcian kurzo. La sama logiko regas rilate laborpagojn al mastroj de grandaj firmaoj: dum entreprenoj ĉe la CAC 40* perdis sume 20,1 miliardojn da eŭroj en 2002, iliaj gvidantoj pliigis siajn salajrojn per 11%.
Kadre de tiu kurumo por la trezoro, tiuj gvidantoj ankoraŭ iom “malfruis”, kompare kun siaj samfunkciuloj anglosaksaj. Tion ili kompensas nun. La mezuma baza salajro (sen ĉiaspecaj plusoj) de mastroj ĉe entreprenoj ĉe la CAC 40 estas “nur” de 2,07 milionoj da eŭroj jare. En Usono, liaj samfunkciuloj perlaboris averaĝe (salajroj kaj plusoj) 6,8 milionojn da dolaroj (kelkiom pli ol 6 milionojn da eŭroj) en 2002*. Malsuprenirante gradon, se oni konsideras la totalon da entreprenoj, kies vendosumo superas miliardon da dolaroj, la averaĝa enspezo de la ĝeneralaj direktoroj valoris, en 2002, 2,5 milionojn da dolaroj en Usono, kaj 1,6 milionojn da dolaroj en Unuiĝinta Reĝlando*. Ĉu la barona moŝto Seillière, prezidanto de la Medef, longe toleros, ke la prestiĝaj afiŝkapoj de Parizo estas salajrataj kiel vulgaraj direktoroj de gravaj negrandaj entreprenoj? Nenio laŭleĝa, cetere, malpermesas tian “regajno”...
La leĝo? Obscena vorto laŭ ĉiuj mastraj respondeculoj. Okazis ja tiuj malbonvenaj aferoj Enron, WorldCom, Andersen, Tyco, Focal Communications, Global Crosing, Qwest, ktp.*, kiuj trudis al la usona registaro reagi (troreagi, oni diras ĉe la Medef) per la leĝo Sarbanes — Oxley, aprobita en la somero 2002. Ĉu ĝi ne inkluzivas, inter aliaj dispozicioj, devon por borse kvotataj entreprenoj disponigi “verdan numeron”, dank’al kiu dungitoj kapablos denunci (teorie) anonimmaniere malversaciojn, defraŭdojn, falsojn kaj aliajn librotenadajn manipulojn, kies atestantoj ili fariĝis?* Kaj kion diri pri tiu ĝenerala prokuroro de la novjorka ŝtato, s-ro Eliot Spitzer, kiu kvazaŭ franca “eta juĝisto” aŭdacas trudi rekordan kolektivan monpunon (1,4 miliardoj da dolaroj) al la financa Wall-Street-a establitaro (Citigroup, Crédit Suisse, First Boston, Lehman Brothers, J.P. Morgan, Goldman Sachs, Morgan Stanley, ktp.), por ilin lernigi respekti la “muregon de Ĉinio”, kiu devus ekzisti inter iliaj financanalizaj okupiĝoj kaj tiuj de bankoj pri investado?
Io bona atendeblas nek de tiuj akciuloj, kiuj komencas organizi sin kontraŭ tro frandemaj gvidantoj. Tiel, en Unuiĝinta Reĝlando, la raporto de la komitato pri laborpago de la usonangla farmacia giganto GlaxoSmithKline (GSK) estis malakceptita de la ĝenerala asembleo, parte pro tio, ke ĝi inkluzivas orparaŝuton ciferantan 35 milionojn da dolaroj por ĝia ĝenerala direktoro*. En Usono, sturmo kontraŭ faraonaj laborpagoj estis lanĉita de nepre nesuspektebla eminentulo, s-ro Warren Buffet, prezidanto de la fonduso pri investado kaj asekurado Berkshire Hathaway, unu el plej efikaj de la lando. Komence de majo 2003, alparolante al la ĝenerala asembleo kuniganta 10.000 el siaj akciuloj, s-ro Buffet denuncis la fakton, ke la valorpaperaj opcioj ne estas kontaditaj kiel kromkostoj, kaj skurĝis la monavidecon de la gvidantoj: “Dum 5 jaroj, okazis pli da nedecaj laborpagoj ol dum la tuta antaŭa jarcento.”* Du monatojn poste, la 8-a de julio, Microsoft anoncis la ĉeson de siaj valorpaperaj opcioj, anstataŭitaj de disdonoj de akcioj. Tiu decido sendube konsistigos precedencon dank’al sia deveno el tia lumtura entrepreno.
Ĝi atestas, inter aliaj indicoj, turmentan timon kiu esprimantas sin pli kaj pli vive en Usono kaj Unuiĝinta Reĝlando: de post la afero Enron, la fido de la akciuloj, kaj ne nur tiu de la akciuletoj, en la entreprenaj gvidantoj, rigardataj ĉiuj kiel eventualaj fimastroj, ne estas reveninta. Kaj la mondekonomio ĉerande de recesio certe ne bezonis tiun kroman handikapon. Ekkonsciante la gravecon de la danĝero, la ultraliberala revuo The Economist ĵetas alarman krion al la politikaj repondeculoj: “Multaj el la financaj skandaloj estiĝintaj en Usono dum ĉi tiuj lastaj jaroj, konsistigas nure kaj pure klarajn krimojn. Jurŝtato scipovas trakti krimulojn, kaj la politikaj gvidantoj, kiuj sin taksas favoraj al komerco, estas fakte batalantaj antikapitalistoj, se ili hezitas subpremi la krimojn de la mastroj*.” Alivorte, sufiĉus rezolute apliki la leĝojn al la blankkolumaj krimuloj kaj restaŭri la etikon, por renormaligi la aferojn.
S-ro Claude Bébéar, prezidanto de la kontrolkonsilio de Axa, kiu forigis s-ron Messier, kaj nekontestebla “patrono” de la pariza borsejo, esprimas paralelan opinion en sia Ili mortigos la kapitalismon*. Li alvokas la entreprenistojn por ke ili entreprenu, gardante la kapon malvarma fronte al la financaj analizistoj, kvotagentejoj, kaj aferbankistoj, kies devojiĝoj li priskribas estiel sagaca spertulo pri la koncerna rondo. Sed liaj admonoj al la individua respondeco, kiel tiuj de la ĉefartikolisto de The Economist, elperfidas ioman senesperon. Kvazaŭ, ne kuraĝante konfesi tion al si mem, ili intuicius, ke la problemo estas multe pli zorgiga, pli struktura, sed ke ĝin nomi signifus pridubi la logikon fiksitan al la kapitalismo jam kvaronan jarcenton: ĝia trouza ekspluatado fare de la tutmondiĝita financo.
Por ilin helpi ĝisfunde elvolvi siajn pensojn, oni rekomendu al ili sin provizi per la brila eseo, en kiu Frédéric Lordon* priskribas kiamaniere la politikaj respondeculoj fordonis ĉiujn povojn al la moloĥa financo. Kaj kiel tiu, kvazaŭ infera maŝino erareme vojiranta, diserigis la entreprenojn, kiuj fariĝis jen predoj, jen predantoj. Kontestebla estas ja la sistemo, ne nur la deliktaj individuaj kondutoj. Sed, ĉu ne estas ekscese postuli de la liberaluloj malkonfesi tion, kion ili predikas jam de tiom longa tempo?
Bernard CASSEN.
Unueco de tempo, loko kaj ago: la ministra konferenco, en Kankuno, de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) pakas en kvar tagojn (de la 10-a ĝis la 14-a de septembro) ĉiujn konfliktojn kaŭzitajn de la rapidigita tutmondigo de varoj kaj servoj. Por Usono kaj la Eŭropa Unio, kelkfoje konkurantoj, sed plej ofte partneroj, la planedo reduktiĝas al vasta merkato, de kiu ili celas alproprigi al si kiom eble plej grandan parton. Trompitaj de la liberkomercaj promesoj, multaj registaroj de Sudaj landoj partoprenis ĝis nun sian propran kuratorecigon. Sed kiom longe ili kunludos?
Pli ol unu registaro certe bedaŭras ke ĝi adoptis la statutojn de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) dum ties unua ministra konferenco en Marakeŝo en 1994. Dum oni kredis ke tiu nova institucio fariĝos permanenta forumo por la multflankaj diskutoj pri komerco, rompante kun la “cikloj” de traktado — kun fiksita daŭro sur la papero, sed neniam respektata — de ĝia antaŭulo, la Ĝenerala Akordo pri doganaj kaj komercaj tarifoj (GATT)*, ĝi fine daŭrigis la funkciadon laŭ la sama logiko.*
Kio fokusigas la atenton, estas ĝuste tiuj kvar tagoj de la kunveno, normale dujaraj, de la ministra konferenco, supera instanco de la MOK, dum la diversaj okazantaj intertraktadoj — pri la aliro al medikamentoj, agrikulturo, servoj, la speciala kaj diferencigita traktado de la evolulandoj, sen formalaj “pontetoj” inter si. Antaŭ ĉio, ili funkcias malproksime de la rigardoj de manifestaciantoj.
La venonta ministra konferenco en Kankuno (Meksiko) de la 10-a ĝis 14-a de septembro kaj kiu sekvas al tiu de Doho (novembro 2001)* — ne respondas al iu speciale urĝa afero: ĝi estas simple laŭstatuta. Tamen, en dinamiko sufiĉe simila al tiu de la eŭropaj intertraktadoj — kie afiŝiĝas alte dramigitaj datoj, dum temas neniam pri vere urĝaj aferoj-, ĝi provokas ĉiajn konjektojn kaj poste donas okazon por taksadoj en terminoj de “sukceso” aŭ “fiasko”. Kiel rekoneblas “sukceso”? Simple per la daŭrigo kaj intensigo de “liberaligaj” rimedoj en ĉiuj aktuale traktataj kampoj kaj, laŭeble, en pliaj.
Sed ĉu tiuj liberaligoj estas sukceso por la koncernataj loĝantaroj? La demando ne leviĝas por la liberaluloj: estas ero de dogmo. Malfeliĉe por ili, la ciferoj ne pledas por ili. En tiuj ĉi kolumnoj, la korea esploristo Ha Joon-Chang, uzante, inter aliaj laboraĵoj, tiujn de la svisa ekonomikisto Paul Bairoch (iama membro de la GATT!), montris ke la kresko de la monda ekonomio estis malpli granda en la jardekoj 1980-2000 — la ora epoko de la libera komerco kaj de la deregulado — ol en la jardekoj 1960-1980, vipataj pro siaj protektismaj kaj intervenismaj “arkaismoj”.*
Ekzistas simplega rimedo por klare vidi: kiel postulas, en Parizo, la Conseil économique et social (CES) [Ekonomika kaj sociala konsilio] en bone dokumentita rekomendo*, fari publikan kaj kontraŭdiran bilancon “de la konsekvencoj, aliaj ol komercaj, de la marakeŝaj akordoj kaj de ilia influo sur la ekonomia kresko, la reduktado de la malegalecoj inter landoj laŭ ilia disvolvonivelo, la dungiteco, la dispartigo de la produktivaj agadoj inter la teritorioj, la medio kaj la aplikado de socialaj normoj.” La CES proponas ke la Eŭropa Unio aŭ almenaŭ Francio faru la iniciaton postuli al la Ekonomia kaj Sociala Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj la starigon de tiu taksado.
Oni miras pri tio ke la eŭropa komisaro Pascal Lamy, ĉie ĉeesta en la amaskomunikiloj kie li havas nur amikojn, ankoraŭ ne faris siavice tiun proponon, li kiu estas tiom certa pri siaj permanentaj gloradoj de la bonfaroj kaŭzitaj de la komerca liberaligo. Oni povus diri al s-ro Lamy: nu, pruvu do! Por apogi siajn tezojn, li povus demandigi tri altajn personulojn kiuj laste kunsubskribis artikolon kiu gloras la tutmondigitan komercon kiel instrumenton serve al la malriĉuloj, kies — kiel ĉiu scias — plej ardaj defendantoj ili estis en siaj iamaj aŭ nunaj funkcioj: S-ro Robert Rubin, iama usona sekretario pri trezoro kaj prezidanto de la plenumkomitato de Citigroup; s-ro Shoichiro Toyoda, honora prezidanto de la japana mastraro; kaj s-ro Dominique Strauss-Kahn, iama (socialista) franca ministro pri financoj.*
En la momento, ĉiu komprenas facile ke la komisaro estas tro okupita por sekvi tiun proponon. La scenejo estas muntita en Kankuno, evitendas ke la peco fiasku, dum planedvaste kaj aparte en Francio post la giganta sukceso de la kuniĝo en Larzako centmiloj da personoj manifestacios kontraŭ la funkciado de la MOK kun flag-rubandoj “La mondo ne estas varo”. Por ke daŭru la spektaklo de la liberaligo (The show must go on!), urĝas komenci la deals inter la dosierujoj: mi cedas en tiu punkto, vi koncedas al mi ion pri aliaj, kaj ni komune alfrontos trian friponon.
EL TIU VIDPUNKTO, la minimuma akordo inter Usono kaj la Eŭropa Unio pri agrikulturo (vd la artikolon de Jacques Berthelot: La tri frenezaĵoj de la agrikulturaj politikoj), se ĝi solvas evidente neniun bazan problemon, montras almenaŭ la transatlantikan solidarecon vide al la registaroj de multnombraj regnoj de la Sudo, de kiuj oni atendas multon interŝanĝe de tiu “malfermo”: la surtabligon de la famaj “Singapuraj demandoj”*, nome investo, konkurenco, travideblo de la publikaj merkatoj kaj la “faciligo” de la komerco (plibonigo de doganaj proceduroj), ktp. Ĝuste ili motivigas s-ron Lamy kaj lian usonan kolegon kaj amikon, s-ron Robert Zoellick, usona speciala reprezentanto por la komercaj aferoj, ĉar ili povas forte subpremi la protektojn kiuj ankoraŭ ekzistas en la Sudo kontraŭ la ofensivo de la eŭropaj kaj usonaj transnaciaj konzernoj.
Pri la investo, temas pri revenigi tra la fenestro de la MOK, kun kelkaj modifitaj eroj, la Multflankan Akordon pri Investo (MAI), senglore en 1998 kondukita al la elirejo de la Organizo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvo (OEKD). Nenio garantias ke la Sudaj registaroj, ĉekape Barato, akceptos malfermi tiun dosierujon. Precipe se s-ro Zoellick, kaptita de sia farmacia premgrupo, ne aliĝos al la unuanima pozicio de la 145 ceteraj membroj de la MOK pri la aliro de la malriĉaj landoj al samspecaj medikamentoj kiujn ili ne kapablas produkti mem.*
Tiuj bazaj problemoj okupas nuntempe la antaŭon de la scenejo. Tamen, ili kaŝas aliajn, tute same fundamentajn, sed tabuigitajn: la stimulado de la sociala kaj media dumpingo fare de la tutmondigita komerco de varoj kaj servoj, la utiligo, fare de Vaŝingtono, de la fluktuadoj de la dolaro kiel sturmarmilo, kaj fine la problemo de la publika ŝuldo de la evolulandoj. Ĉar nur la pagado de tiu plejsankta ŝuldo trudas al tiuj landoj eksporti agrikulturajn varojn, dum, kiel en Brazilo, granda parto de ilia loĝantaro ne manĝas ĝissate. Situacio kiu defias la sanan hommenson, sed kiu plenigas la trezorejojn de la kreditoroj kaj tenas en dependeco tutajn ekonomiojn ĉe la rando de asfiksio. Oni komprenas pli bone kial la MOK, la internaciaj financ-institucioj, la Eŭropa Komisiono kaj la Nordaj registaroj rifuzas starigi detalan bilancon pri la ok jaroj de liberaligo instigita de la MOK, kiun postulas centoj da asocioj kaj sindikatoj de la tuta mondo kaj, kiel ni vidis, oficiala institucio de la Franca Respubliko: la Ekonomia kaj Sociala Konsilejo. Urĝas ne liberaligi, sed sciigi la veron pri la liberaligo!
Bernard CASSEN.
Mi memoras la elekton de Salvador Allende.
La ĝojan frenezon, kiu iom post iom konkeris la homamason. La ridojn kaj brakumojn surstrate kun nekonatoj, kiuj ne plu estis nekonatoj, ĉar ankaŭ ili ĝojis.
Tiun 4-an de septembro de 1970 Santiago forlasadis la vintron; eknoktiĝis. Oni daŭre atendis la rezultojn de tiu tiel disputita prezidanta elektado. Tro daŭre sendube por la ekscitita senpacienco de tiuj, kiuj ankoraŭ karesis esperon de venko de la maldekstro kaj tremis pro emo eliri krii sian ĝojon surstrate.
En la komenco, maltrankviliga rumoro disvastiĝis. El la tri kandidatoj, la dekstra venkantis. Ĵus, partianoj de Jorge Alessandri subeniradis el la belaj kvartaloj en la urbocentron svingante, mokeme, ĉiliajn flagojn je la pordoj de la veturiloj, meze de hupa koncerto. Kaj tuj la rumoro malŝveliĝis, la prognozoj baskulis. La hupantoj, malpli vantaj, suprenrevenis en siajn riĉajn loĝejojn piede de la Kordilero. Oni ankoraŭ atendis. Kaj subite, estis kvazaŭ hulo. Allende iris ĉe-kape! Allende, subtenata de la koalicio de la Popola Unuiĝo. Socialistoj, komunistoj, radikaluloj, maldekstraj kristanoj unuiĝis kontraŭ dividita dekstro. Ĉi-foje, jen estis ja la venko. Oni ankoraŭ dubis, preskaŭ nekredante. Tamen, la ciferoj paroladis. Eble temis nur pri martempesto, sed kiu zorgis? Je pli ol 36% de la balotoj, la maldekstra kandidato klare preterpasadis la maljunan konservativulon Radomiron Tomicon. Sendube, Allende havis la plej bonan rezulton. La ĉiama venkito en la prezidantaj elektadoj, tiu kiu, post tri fiaskoj, sarkasme ironiis pri la epitafo, kiu memorigos lin post lia morto: “Allende, kandidato al Prezidanto”, jen li, nun mensogigante la Kasandrojn.
Oni kriadis, oni saltadis — el que no salta es momio (kiu ne saltas estas reakciulo), oni reciproke brakumadis por certigi, ke oni ne revis. Ho! Kiel mirinda estis tiu lando, kaj kiel mirindaj estis tiuj ĉilianoj, ĝismedole politikiĝintaj.
Jam noktiĝis je septembra humida malvarmo. Sed kiu zorgis? El la malriĉaj suburboj de la ĉefurba sudo kaj okcidento homamasoj fluis ĝis la Alamedo, la reĝa vojo de Santiago, vestitaj per koloraj lanvestoj, ŝaloj kaj ponĉoj. Virinoj, viglavangaj kaj grandokulaj infanoj, viroj sekaj kaj fortaj, malhelvizaĝaj, nigrapendhararaj. Festa etoso emanis el tiu homamaso, paca kaj radianta. Kompensante la palan publikan lumigadon, kaj por varmigo, ĝojesprimaj fajroj diversloke traboradis la brumon. Buŝalbuŝen disvastiĝadis la novaĵo: Allende estis parolonta.
Per totala improvizado, amatora sonekipaĵo estis instalita en la unua etaĝo de la domo de la Ĉilia Studenta Federacio, FECH, situinta en la urbokerno, fronte al la monto Santa Lucia, vojkruciĝo de ĉiuj amoraj renkontiĝoj. Finfine, per portebla laŭtparolilo, Allende alparolis la homamason per evidente improvizita diskurso. Transportita de la neesprimebla plezuro scii, ke li ĵus venkis batalon, komencitan antaŭ tridek jaroj, tiu 62-jara kuracisto trovis la ĝustajn vortojn por saluti la popolan venkon, danki siajn apogantojn, kuraĝigi la aliajn kuniĝi al la batalo por pli bona sociala justeco. Spite al venontaj baraĵoj, Ĉilio — diris li — estis ŝanĝonta sian bazon. Kaj ĉiuj komprenis ke “se iba a dar la vuelta a la tortilla” (la omleto estis renversota), kaj ke la forlasitoj de la ekonomia prospero iom post iom ekĝuos la nacian festenon. “Dulce Patria...” Oni kantadis la nacian himnon, oni ĝojegis, kaj meze de la tiumomenta ĝojo ŝprucis la klasika ordinareco de la Ĉilio de la feliĉaj homoj: “¡Viva Chile, mierda!”*
Pjer KALFON
Tosi Owada de Nagarayama, Japanio, reagas al la artikolo de Noam Chomsky: “La plej bona mondo laŭ Vaŝingtono”, aperinta en Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2003.
Intelektulo tiom fama kiel Noam Chomsky ŝajnas ne koni la realajn fortrilatojn internaciskale. Kiel dividi lian kredon en la “ĉiameco” de “monda ordo determinita kaj daŭrigata” de potenco kiun subfosas jam la eksteraj kaj internaj obstakloj? La tezo de usona ĉiopoveco certigata de la milita supereco de Usono similas cetere strange al tiu de Robert Kagan, unu el la novkonservativaj ideologoj. Chomsky ŝajnas ankaŭ ne senti la plej etas skeptikon rilate la ĉiamecon de tiu unuflanka ordo. Tamen, la “malnova Eŭropo” ne estas kondamnita ludi senfine la duan rolon kiun Usono asignas al ĝi. Kiam Vaŝingtono laŭdis la “kuraĝon” de la Unuiĝinta Reĝlando aŭ de Pollando, tiam Parizo kaj Berlino povintus returni la ĝentilecon al s-ro Donald Rumsfeld kaj glori “novan Nord-Amerikon” konsistantan el Meksiko kaj Kanado. Tiuj du nemalhaveblaj partneroj de Usono en la zono de la ALENA efektive ne sekvis Usonon, nek en la momento de la milito kontraŭ Irako nek en la demando de la Internacia Pun-Kortumo. Pli mirige, Noam Chomsky ŝajnas koncedi apartan raciecon al la sufiĉe memmortigaj ekstera kaj sekureca politikoj de la registaro Bush. Nu, kiel emfazas Immanuel Wallerstein, “Usono perdis la ekonomian kaj ideologian hegemonion. Restas al ĝi nur la milita hegemonio, kio estas la propreco de ekkadukiĝantaj potencoj”. Vaŝingtono ne povos senfine konservi la ŝajnon — aŭ pli ĝustadire la ŝajnigon — de sia monda hegemonio.
Tosi OWADA
ĈILIO EN LA KORO. En Francio kiel aliloke, dum la monatoj kiuj sekvis la puĉon de la generalo Augusto Pinochet, ne pasis eĉ unu tago sen ke manifestacio, amaskunveno aŭ koncerto de la “miraklita” grupo Quilapayun* aŭdigis la koleron de la eŭropa “maldekstra popolo”. Tiu ondo de solidareco respondis al la barbareco de la soldataro. La novaĵoj el Santiago estis tremigaj: dekmiloj da politikaj aktivuloj enfermitaj en la Nacia Stadiono, la fingroj de la kantisto Victor Jara forhakitaj (“Kaj nun, ludu gitaron!”), rumoroj pri amasaj torturoj kaj murdoj, la agonio de Pablo Neruda en sia prirabita domo...
Sed la emocio venas ankaŭ de la simbolo kiu fariĝis la Popola Unueco en la okuloj de milionoj de eŭropaj civitanoj. Du jarojn antaŭ la venko de Salvador Allende, la jaro 1968, en la Malnova Kontinento, vekis la idealon de socialismo kiu samtempe batis la lastan frapon al sia orienteŭropa karikaturo. Certaj konkludis el tio la neceson de “revolucio”, aliaj preferis fidi je “paca vojo” kies antaŭsignojn, en Francio, ili emis vidi en la subskribo de la komuna programo, en junio 1972.* En 1973, komunistoj kaj socialistoj metas do siajn proprajn esperojn en la ĉilian defion, ĉar la politikaj debatoj en Santiago interplektiĝis kun iliaj. “Se ekzistas valida leciono por ĉiuj landoj el la ĉilia eksperimento”, resumas ekzemple komunista libro tiam aperinta, “tiam tutcerte tiu kiu kondukis al tiu koncepto de la unueco de la popolaj fortoj”.*
Mallonge, la 11-a de septembro matene, la sturmo kontraŭ la Moneda ŝajnis disbati eĉ la ideon de la “paca vojo” al socialismo. “Daŭrigu kaj sciu ke baldaŭ malfermiĝos la grandaj avenuoj kie la digna homo paŝas antaŭen por konstrui pli bonan socion”: la lastaj per radio disvastigitaj vortoj de Allende emociigas des pli ke ili ŝajnas celi foran estonton. Fakte, la uzo de la armeo fare de la grandburĝaro, kun apogo de Usono, forigis la Popolan Unuecon de la povo.
Se la franca komunista partio provis ĉirkaŭiri tiun baton insistante — subite — pri la diferencoj inter Santiago kaj Parizo, ĝia itala frato alfrontas la dramon ĉe la fundo, per serio de tri artikoloj de la ĝenerala sekretario Enrico Berlinguer.*
La memkritiko de la itala gvidanto koncernas la subtaksadon, pro la “malstreĉiĝo” inter Sovetio kaj Usono, de la kapableco de “la imperiismo kaj de la reakciaj fortoj de multnombraj landoj [...] ĉirkaŭbari la emancipiĝan luktadon de la popoloj”. Plia kialo do por konsciiĝi: “Profunda transformiĝo de la socio per demokratia vojo [...] en Italio realigeblas nur en formo de revolucio de la granda plimulto de la loĝantaro.” La nepraj struktur-reformoj postulas ne nur la konsenton de la maldekstraj fortoj, kiuj atingus “51% de la voĉoj”, sed “la kunlaboradon de la popolaj fortoj de komunista kaj socialista tendencoj kun la popolaj fortoj de kristana tendenco”.
Tridek jarojn poste, ĉu necesas elverŝi la bebon — la faman “historian kompromison” — kun la malpura akvo de la maĥinacioj de la komunista kaj krist-demokrata parti-aparatoj, al kiu ĝi, dum certa tempo, reduktiĝis en Italio? La burokratisma socialismo spertas siajn lastajn skuojn en la mondo, kaj eĉ ne unu “aganta malplimulto” sukcesis daŭreman revolucion. Kaj la “demokratia vojo” enŝlimiĝis en la marĉon de la socialdemokratio. Sed la vojo, la vera, proponita de Enrico Berlinguer — kiu poste fondis la “eŭrop-komunismon” — estas nenie irita...*
Dominique VIDAL
Jen unu el la plej nigraj datoj en la historio de la maldekstro de la 20-a jarcento: Antaŭ tridek jaroj, la 11-an de septembro 1973, la puĉo de la junto prezidata de la generalo Aŭgusto Pinochet finis, en sangobano, tri jarojn da senprecedenca eksperimento. Por la ĉilia burĝaro kiel por la usonaj gvidantoj, necesis rompi la revon de Salvador Allende kaj de la Popola Unueco — pacan transiĝon al demokratia socialismo — antaŭ ol estu tro malfrue. Ĉiupreze...
La ANALIZO DE LA TUTA itinero de Salvador Allende, kaj aparte de liaj pozicioj dum la bolanta epoko de la Popola Unueco, ebligas adekvate interpreti la finon de lia vivo. Lia memmortigo, la 11-an de septembro 1973, en la prezidanta palaco La Moneda, estis nek malespera ago nek romantika ago provante trudi heroan eniron en la historion. Tiu gesto daŭrigas la vivon de realisto, envere de granda politikisto.
Sine de la ĉilia maldekstrularo kiu jam delonge deklaris sin marksisma kaj de Socialista Partio kiu, en la 1960-aj jaroj, devojiĝis al “maksimumismo”, Salvador Allende reprezentis apartan tipon de revoluciulo. Li metis sian esperon en la urnojn kaj kredis je la ebleco instali la socialismon interne de la politika sistemo mem.
Allende havas nenion de revolucia oratoro ĝuanta retorikon. Li estas politikisto forĝita en la ĉiutagaj bataloj. Li celas konkeri spacojn por popola politiko, sine de reprezenta demokratia sistemo en kiu la politikoj de alianco favorantaj la maldekstron estas realigeblaj. Sed neniam li forlasas la kritikon al la kapitalismo kaj la deziron pri socialismo. Jen la granda diferenco inter liaj pozicioj kaj tiuj de la nuna ĉilia Socialista Partio, membro de la Demokratia Koncertado en la povo ekde la fino de la diktaturo. Por Allende, esti realisma ne signifas nei la estonton per kontentiĝo pri “pragmata” politiko.
Lia vizio formiĝas en la periodo de la koalicioj de maldekstra centro (1938-1947), aparte en la registaro de Pedro Aguirre Cerda, en kiu li estas ministro pri sano. Tiam li malkovras, kio poste, ekde 1952, fariĝos la centro de lia strategio: la serĉado de unueco inter la du grandaj popolaj partioj, la Socialista Partio kaj la Komunista Partio. La rivalecoj inter tiuj du fortoj malfortigis ĝis tiam la regantan koalicion kaj limigis liajn reformojn, tiel favorante la agad-eblecojn de la centrisma aliancano, la Radikala Partio, kiu tiel decidas pri la pesilaj movoj. Tiuj registaroj estas la plenumantoj de burĝa demokratia programo aŭ, alidire, de kapitalisma modernigo akompanata de sociala leĝaro kaj de arbitracianta rolo de la ŝtato, kiun Allende, kontraste al ceteraj socialistaj gvidantoj, neniam pridubas.
Por realigi tiun politikon de unueco inter socialistoj kaj komunistoj, Allende vidas sin devigata en 1952 al paradoksa gesto: rompi sian propran partion. Lia obsedo estas tiam la serĉado de latinamerika vojo al la revolucio, precipe inspirata de la ideo de “tria vojo” de Victor Raúl Haya de la Torre kaj de la “apristoj”*, sed kies materiigo estas en tiu momento reprezentata de Juan Domingo Perón kaj la argentina “justicismo”. Allende oponas tiun devojiĝon al popolismo. Li retiriĝas de la Socialista Partio por organizi la Fronton de la Patrio kun la komunistoj tiam ankoraŭ en la eksterleĝeco. De tiu sperto venas lia unua kandidatiĝo por la prezidanteco, en 1952.
Tiu gesto igas lin gvidanto de la unueco kun la komunistoj kaj proparolanto de la unua embriono, ankoraŭ malpreciza en sia teoria formulado, de la politiko de perelekta konkero de registaro fare de revolucia koalicio. Tiu strategio ekmarŝas antaŭ la 20-a kongreso de la Komunista Partio de Sovetunio (KPSU), sed temas ja pri daŭrigo de la tezoj de la Frontoj de Nacia Liberigo, defendataj de la komunistaj partioj de preskaŭ la tuta Latinameriko.
La elektoj de 1958 metas Allende proksimen al la venko kaj tiel igas lin gvidanto de la jaroj 1960, en epoko dum kiu la linio de la institucia transiĝo al socialismo, nomata ankaŭ paca vojo, aŭ nemilita, kontraŭas la tezon de la povopreno per armita batalo, de la “detruado de la burĝa ŝtato”, kiu montris sian efikecon en Kubo.
Pli proksima de la komunistoj ol de sia propra partio, Salvador Allende ne lasas sin treni en la maldekstriĝon de la ĉiliaj socialistoj post la malsukceso de la prezidanta balotkampanjo de 1964. Multnombraj politikistoj de tiu partio tiam proklamis la finon de la elekta opcio kaj anoncas la neceson de strategia ŝanĝo, sen doni al si la penon pristudi la specifecon de la ĉilia kazo, kun ties kompleksa klasstrukturo, ĝia sistemo de partioj kaj ĝia longa kaj konstanta demokratia tradicio.
Allende tenas sin flanke de tiu ŝtormo. Sen iam ĉesi aprezi kaj subteni Kubon, li daŭre kredas, preskaŭ sola inter la socialistoj, ke eblas triumfi ĉe la prezidantaj balotoj kaj, ekde tiam, disvolvi institucian transiĝon al la socialismo. Tiu sinteno faras lin celtabulo de multnombraj kritikoj.
LA TRIUMFISMA PENSMANIERO de la 1960-aj jaroj, optimisma periodo pro la aktualeco de la revolucio, malhelpas la marksismajn partiojn kaj intelektulojn starigi al si la esencajn demandojn pri la konstruado de la socialismo en Ĉilio per institucia vojo. Ĉu la socialismo realigeblas, dum larĝa foso disigas ilin de la progresemaj sektoroj de la Kristdemokrata Partio, vigligitaj de la gvidanto Radomiro Tomic? Kiel atingi la nepran institucian kaj popolan plimulton sen antaŭe konstrui blokon favoran al la ŝanĝoj, larĝan progreseman fronton?
Dum tiu intensa periodo de la Popola Unueco (feliĉa etapo por la konstruo de la estonto, sed kun ĝermanta tragedio), Allende iras pli malproksimen ol iu ajn en la difino de la strategia horizonto. En sia parolado de la 21-a de majo 1971, parolanta pri la celo kaj ne nur pri la etapo, li difinas la ĉilian socialismon liberecana, demokratia kaj plurisma. Kiu koncepto igas lin la antaŭulo de la eŭrop-komunismo.
Li iras pli malproksimen ol la ĉiliaj komunistoj: tiuj ne forlasas la ortodoksan koncepton pri la konstruota socialismo kaj estas enfermitaj en la logiko de la decida momento en kiu necesas preni “la tutan povon”. Kvankam ili prokrastas tiun fazon, ili konsideras ĝin nemalhavebla. La fama metaforo de ilia gvidanto, Luis Corvalán, pri “la finstacio de la socialisma trajno”, diras ĝin precize: tiu alvenos ĝis Puerto Montt, en la plej suda punkto de Ĉilio, sed certaj dumtempaj aliancanoj eliros antaŭe.
Estas klare por Allende ke ne okazos institucia transiĝo sen kreo de strategia alianco kun ĉiuj progresemaj sektoroj por starigi solidan plimulton.* Sed lia klarvido estas vana, li ne sukcesas trudi tiun politikon en la ĝusta momento.
Alveninte en la povo, li neniam forlasis sina humanistan etikon nek uzi la aŭtoritatismon de la povo, kiel faris preskaŭ ĉiuj prezidantoj ekde 1932. Tiu sinteno certe malhelpis lian “revolucion” timigi ties malamikojn. Sed la grado de evoluo de la krizo komence de 1973 estus deviginta lin ne nur laŭleĝe persekuti certajn sektorojn de la opozicio, sed ankaŭ la maldekstrajn grupojn kiuj kontraŭis lian politikon; tiam li estus retroviĝinta en sakstrato. Li estis demokrato, eĉ en la periodoj de konstantaj minacoj kontraŭ la registaro, de malkaŝaj eksterlandaj intervenoj kaj de teroristaj praktikoj de la ekstrema dekstrularo.
Sen alveni al aŭtoritatismo, li sendube devintus ludi rolon de forta prezidanto en preciza senco: distanciĝante de partioj kaj trudante siajn decidojn en la esence gravaj momentoj. La hezitadoj de la politikaj grupoj, ilia malrapideco fari decidojn, akcelis la elnodiĝon kaj faciligis la taskon de liaj malamikoj, en Popola Unueco disŝirita de la katastrofa egaleco inter tiuj kiuj akceptis la neceson intertraktadi kaj tiuj kiuj proponis “antaŭeniri sen kompromisi”.
Allende ne provis krei novan reformismon nek socialdemokratan vojon. Temis pri fari el la radikala demokratiigo de ĉiuj sferoj de la sociala vivo la akson de la socia transformiĝo. Jen lia revolucia karaktero, kaj ne en la uzo de perforto por solvi la problemon de la potenco. Malfeliĉe por la estonto de la socialismaj ideoj, tiu provo fiaskis.
La ĉilia prezidanto eniras la historion ne pro sia morto, sed pro sia vivo, kaj lia morto fortigas la miton. Danke al sia politika instinkto kaj al sia historia realismo, li reprezentas la simbolan esprimon de “nova maniero” aliri al socialismo, en momento en kiu la krizosimptomoj de la realaj socialismoj komencas jam sentiĝi.
En la tago de la ŝtatrenverso, Salvador Allende mortigas sin mem. Kial oni kaŝis tiun realon dum tiom da jaroj? Lia suicido estas ago de batalo. Dum tiu terura mateno de la 11-a de septembro, la prezidanto pasas de doloro al klarvido. Unue, premegas lin la perfido. Multnombraj atestantoj rakontas ke li maltrankviliĝis pro “Aŭgusto”. Cetere, en unu el la paroladoj de tiu mateno, li ordonas al la lojalaj militistoj defendi la registaron. Al kiu alia generalo li povintus pensi se ne al Pinochet, al kiu li konfidis la “stelojn” de ĉefkomandanto de la armeoj?
Kia estis tiu doloro? Julio Cezaro diris al Bruto: “Ĉu ankaŭ vi, mia filo?” Plendo de konsterno vide al la malnobleco en kiun falis la amiko. La demando kiu reprezentas la plej intensan doloron fronte al la sento de frustracio. Allende starigis ĝin al si certe plurfoje dum tiu mateno.
Sed en certa momento li akiras la asketan memregadon. Li kontrolas la doloron por meti ĝin en la servon de la politiko. Efektive, li neniam pensis pri eliri viva el la palaco La Moneda. Li certe antaŭsentis ke li mortos batale. Li pensis pri rezistado, pri la militistoj kapablaj honori siajn jurojn kaj pri partioj kapablaj transformi siajn parolojn en agojn, do, en alfrontiĝojn. Li ne imagis sin sola, forlasita, ĉirkaŭata nur de siaj fideluloj, dum la Popola Unueco dekretis la batalhalton.
Fronte al tiu nova perspektivo, fronte al tiu de lia supervivo al la bombadoj kaj tiu de la disvenkiĝo sen rezisto, Allende celis atingi la plej bonan politikan rezulton. Li rifuzas la ekzilon kaj preparas la plej adekvatan respondon, tiun kiu devas esti la plej bona esprimo de liaj idealoj kaj sekvigi la plej detruajn konsekvencojn pro tiu kiu trenas Ĉilion en la tragedion. Tio estas la suicido. Tiu ago kiu priŝprucas la generalon Pinochet per lia sango restos por ĉiam neforviŝebla spuro.*
En la sama momento en kiu li estas triumfonta, la generalo ekmarŝas al la loko kie li finiĝos, kiel senhonora soldato kiu fuĝas siajn respondecojn, kiu supervivas danke al laŭleĝaj ruzaĵoj. Triumfante ja, ĉar li modlis la nunan ĉilian socion. Sed li povos neniam atingi la piedestalon de heroo, ĉar la heroo povas esti Agamemnono kaj ne Egisto.*
Kial la generalo Pinochet agis tiel? Ĉar li avidis povon kiu ne venis de la “patro”, de tiu kiu nomis lin ĉefo. Tiu nekonscia kaj nekontrolebla impulso kondukis lin al eraro: timi pli la vivantan Allende ol la mortan Allende. Tiu simbola patromurdo estas la marko kiun Allende trudis al li kiel destinon. Li eĉ ne povis mortigi lin, ĉar Allende elektis mem sian propran morton.
Kiel en la dramo de Sartro, Pinochet estas jam ĉirkaŭata de muŝoj. Pro tio liaj disĉiploj kaj favoritoj malkonfesas lin nun. Liaj militistaj leŭtenantoj malagnoskas publike siajn perfortojn de la homrajtoj. Ili devas fari tion por konservi la legitimecon de la modelo. Ili volas ke oni forgesu ke tio estis la produkto de makiavela forto de senobstakla povo, de teroro kies respondeculo ĉe ilia flanko estis la generalo Pinochet.
Salvador Allende perdis la unuan batalon por nova socialismo. Sed li ne estas elĉerpita fantomo. Li restas la flago de rekomencota lukto por la socialismo de morgaŭ.*
Tomas MOULIÁN.
Simboloj de ekonomio ĉeranda de abismo fine de la jaroj 1990, konstrurestaĵoj, kies konstruado haltis dum la grava financa krizo de 1997-1998, malrapide putras en Bangkoka tropika ŝvitvarmo. Je kelkaj minutoj piede de luksa hotelo “Oriental”, situanta borde de Chao Praya kaj tute proksime de la ambasadejo de Francio, tridek-etaĝa betona skeleto superas je la horizonto. Neniu tion atentas, samkiel la dekojn da aliaj ruinoj, dissemitaj tra centro kaj periferio de la tajlanda ĉefurbo: tiuj nekutimaj restaĵoj nun apartenas al pasinteco. Apud ruboj, la gruoj reaperis sub Bangkoka ĉielo.
En Tajlando, tiom timita reveno al la antaŭ-“miraklaj” kondiĉoj ne okazis. La sociala situacio ja restas tre malfacila, sed la ekonomio refunkciiĝis kaj la lando, kiu aspektis kondamnita plej bone al jaroj de rigoro kaj plej malbone al longdaŭra depresio, denove spertas kreskoprocentojn najbarajn de tiuj de “miraklo”-jaroj: ĉirkaù 6% en 2003 laŭ la taksoj. Dank’ al rapida rekonsistigo de siaj monrezervoj, la lando povis komence de aŭgusto likvidi sian ŝuldon al la Internacia Monfonduso (IMF), do unu jaron antaŭ la templimo — belfaro salutata de ĉefministro Thaksin Shinawatra, kiu promesis, ke “Tajlando neniam plu [estos] predo de la fortoj de eksterlanda kapitalo”.
Tiu ekonomia naciismo povas mirigi el granda konservativa lando kiun oni konsideris antaŭnelonge sukcesinta ekzemplo de la liberala tutmondigo. Sed, kiel notis Philip Bowring, tio tradukas rifuzon al Vasingtona kunsento, en Tajlando kaj transe. Ekzemple Malajzio sukcesis izoliĝi el la krizo starigante kapitalkontrolojn tuj ekde la komenco. La ekonomio de tiu lando tiel atingis konsiderindajn kreskoprocentojn la lastajn kvin jarojn (4,5% taksitaj en 2003). De du jaroj kaj kun certa sukceso, la tajlanda registaro klopodis liberiĝi de eksteraj trudoj stimulante la enlandan mendadon, ŝirmante la strategiajn sektorojn kaj kuraĝigante la landajn entreprenojn. En tiu lasta fako estis la plej sukcesaj rezultoj, ĉar ĝi sukcesis konservi kontrolon de energi-, transport- kaj telekomunik-sektoroj, kvankam Bangkoko subskribis kun la IMF, en 1998, protokolon antaŭvidantan ilian entutan aŭ partan privatigon en 1999. Kvar jarojn post tiu dato, neniu el tiuj sektoroj privatiĝis.
Pli poste, la lando, kies eksportoj koncernas mallarĝan gamon da produktoj (ĉefe komponantaĵoj el teknologioj de informado kaj komunikado), devos, por redukti tiun dependon, diversigi sian ekonomion kaj relanĉi enlandajn enspezaron kaj konsumadon. Taskon kiun ĵus komencis Tajlando.
P.S.G.
Kontraŭ la misuzoj de povo, la gazetaro kaj la amaskomunikiloj estis, dum longaj jardekoj, en demokratia kadro, helpinstanco de la civitanoj. Efektive, la tri tradiciaj potencoj — leĝdona, ekzekutiva kaj jura — povas manki, misi kaj erari. Kompreneble multe pli ofte en aŭtoritatecaj kaj diktatoraj regnoj, kie la politika potenco restas la centra respondeculo de ĉiaj rompoj de la homrajtoj kaj de ĉiaj cenzuroj kontraŭ la liberecoj.
Sed, ankaŭ en la demokratiaj landoj, gravaj misuzoj fareblas, kvankam la leĝoj estas demokratie deciditaj kaj la registaroj estas la rezultoj de universala voĉdonado kaj la justico — teorie — estas sendependa de la ekzekutivo. Okazas ekzemple ke tiu kondamnas senkulpulon (kiel eblus forgesi la aferon Dreyfus en Francio?); ke la parlamento voĉdone starigas diskriminaciajn leĝojn rilate certajn kategoriojn de la loĝantaro (tio okazis en Usono dum pli ol jarcento, kontraŭ la afrikdevenaj usonanoj, kaj nun kontraŭ la devenantoj de islamaj landoj pro la “Patriot Act”; ke la registaroj faras politikon kies sekvoj montriĝos katastrofaj por tuta sektoro de la socio (tio okazas nuntempe en multaj eŭropaj landoj kontraŭ “senpaperaj” enmigrintoj).
En tia demokratia kunteksto, la ĵurnalistoj kaj la komunikiloj ofte konsideris grava tasko denunci tiajn rompojn de la rajtoj. Ili pagis tion ofte tre koste: atencoj, “malaperoj”, murdoj, kiel konstateblas en Kolombio, en Gvatemalo, en Turkio, en Pakistano, en Filipinoj kaj aliloke. Ĝuste pro tio oni parolis longtempe pri “kvara potenco”. Tiu “kvara potenco” estis fakte, danke al la civita konscio de la komunikiloj kaj al la kuraĝo de aŭdacaj ĵurnalistoj, tiu kiun disponis la civitanoj por kritiki, repuŝi, kontraŭagi, demokratie, kontraŭleĝajn decidojn kiuj povis esti maljustegaj kaj eĉ krimaj kontraŭ senkulpaj personoj. Ĝi estis, oni ofte diris tion, la voĉo de la senvoĉaj.
En la lastaj dek-kvin jaroj, laŭ la akcelo de la liberala tutmondigo, tiu “kvara potenco” perdis sian sencon, ĝi iompostiome perdis sian esencan funkcion de kontraŭpotenco. Tiu ŝoka evidento trudiĝas, se oni iom detale esploras la funkciadon de la tutmondiĝo, observante kiel nova tipo de kapitalismo kreskis, ne simple industria, sed ĉefe financa, mallonge: spekula kapitalismo. En tiu fazo de tutmondiĝo, ni vidas brutalan alfrontiĝon inter merkato kaj ŝtato, la privata sektoro kaj la publikaj servoj, individuo kaj socio, intimo kaj kolektivo, egoismo kaj solidareco.
La vera povo estas nun en la manoj de fasko da planedvastaj ekonomiaj grupoj kaj da tutmondaj entreprenoj kies pezo en la mondaj aferoj ŝajnas ofte pli grava ol tiu de la ŝtataj registaroj. Estas ili la “novaj mastroj de la mondo” kiuj kunvenas ĉiujare en Davoso, en la kadro de la Monda Ekonomia Forumo, kaj kiuj inspiras la politikojn de la granda tutmondiga Triunuo: Internacia Mon-Fonduso, Monda Banko kaj Monda Organizo pri Komerco.
Ĝuste en tiu kadro de tutmonda ekonomio fariĝis decida transformiĝo ĉe la amaskomunikiloj, en la koro mem de ilia industria teksturo.
La rimedoj de la amaskomunikiloj (radiostacioj, gazetaro, televidkanaloj, interreto) grupiĝas pli kaj pli ene de abundaj arkitekturoj kaj fariĝas komunikilaj grupoj kun tutmondiĝa tendenco. Gigantaj entreprenoj kiel News Corps, Viacom, AOL Time Warner, General Electric, Microsoft, Bertelsmann, United Global Com, Disney, Telefónica, RTL Group, France Telecom, ktp., havas nun novajn eblecojn etendiĝi pro la teknikaj transformiĝoj. La “cifereciga revolucio” rompis la limojn kiuj antaŭe disigis la tradiciajn formojn de la komunikado: sono, skribo, bildo. Ĝi ebligis la aperon kaj supreniĝon de interreto, kiu reprezentas kvaran formon de komunikado, novan manieron esprimiĝi, informiĝi, distri sin.
Ekde tiam, la komunikaj entreprenoj estas tentataj grupiĝi por kunigi en sia sino ĉiujn klasikajn komunikilojn (gazetaron, radion, televidon), sed ankaŭ ĉiajn agadojn de kion ni povus nomi la sektorojn de la amaskulturo: unuflanke la amaskulturo kun sia komerca logiko, siaj popularaj kreadoj, siaj esence komercaj celoj; aliflanke la komunikado, en la reklama senco, reklamado, propagando, la persvada retoriko; kaj fine, la informado kun siaj novaĵagentejoj, la radiaj aŭ televidaj raportoj, la gazetaro, la kanaloj de kontinua informado, mallonge, la universo de ĉiuj ĵurnalismoj.
Tiuj tri sferoj, antaŭe tiom malsamaj, iom post iom interplektiĝis por fariĝi unusolan kaj unikan ciklopan sferon en kies sino ĉiam pli malfacilas distingi la agadojn pri amaskulturo, pri komunikado aŭ pri informado.* Aldone, tiuj komunikaj entreprenegoj, ĉene produktantaj simbolojn, multobligas la dissendadon de ĉiaj mesaĝoj, kie miksiĝas televido, movbildoj, kinarto, vidbendaj ludoj, muzikaj KD, DVD, eldonado, tem-vilaĝoj kiaj Disneyland, spektakla sporto, ktp.
Alivorte, la komunikaj grupoj posedas nun du novajn ecojn: unue, ili okupiĝas pri ĉio kio rilatas la skribon, pri ĉio kio rilatas la bildon, pri ĉio kio rilatas la sonon, kaj disvastigas tion per plej diversaj kanaloj (gazetaro, radio, herca, kabla aŭ satelita televido, per interreto kaj per ĉiaj ciferecaj retoj). Dua eco: tiuj grupoj estas tutmondaj, planedvastaj, kaj ne nur naciaj aŭ lokaj.
En 1940, en fama filmo, Orson Welles atakis la “superpotencon” de Citizen Kane (en realo la gazetara magnato de la komenca 20-a jarcento, William Randolph Hearst). Tamen, kompare kun tiu de la nuntempaj grandaj mondaj grupoj, la povo de Kane estis sensignifa. Posedanto de kelkaj ĵurnaloj de skriba gazetaro en unusola lando, Kane disponis pri nana potenco (kvankam ne sen loka aŭ naciskala efikeco)* vide al la potencego de la komunikaj grupegoj de nia tempo.
Tiuj nuntempaj komunikaj gigantoj, per koncentrado, akaparas la plej diversajn komunikajn sektorojn en multaj landoj, en ĉiuj kontinentoj, kaj fariĝas tiel, per sia ekonomia pezo kaj per sia ideologia graveco, centraj agantoj de la liberala tutmondigo. Ĉar la komunikado (etendita al informadiko, elektroniko kaj telefonio) fariĝis la peza industrio de nia tempo, tiuj grupegoj provas ampleksiĝi per senĉesaj akiroj kaj premas la registarojn por rompi la leĝojn kiuj limigas la koncentradon aŭ malhelpas la monopoliĝon.*
La tutmondigo, tio estas do ankaŭ la tutmondigo de la amaskomunikiloj, de la komunikado kaj de la informado. Zorgante precipe pri sia gigantismo, kio devigas ilin amindumi la aliajn potencojn, tiuj grupegoj ne celas plu, kiel civitkonscian celon, esti “kvara potenco” nek denunci la misfarojn kontraŭ la leĝo, nek korekti la misfunkciadon de la demokratio por poluri kaj perfektigi la politikan sistemon. Ili eĉ ne plu deziras esti “kvara potenco”, kaj eĉ malpli agi kiel kontraŭpotenco.
Kiam ili povas, eventuale, konstitui “kvaran potencon”, tiu aldoniĝas al la aliaj ekzistantaj potencoj — politika kaj ekonomia — por subpremi siavice, kiel kroma potenco, kiel komunika potenco, la civitanojn.
La civitkonscia demando, kiu nun staras antaŭ ni, estas tiu: kiel reagi? Kiel defendi sin? Kiel rezisti al la ofensivo de tiu nova potenco kiu iel perfidis la civitanojn kaj pasis kun armiloj kaj bagaĵoj al la malamiko?
Tutsimple necesas krei “kvinan potencon”. “Kvinan potencon” kiu ebligu al ni kontraŭmeti civitkonscian civitanan forton al la nova koalicio de la dominantoj. “Kvinan potencon” kies funkcio estu denunci la superpotencon de la komunikiloj, de la komunikilaj grupegoj, komplicoj kaj disvastigantoj de la liberala tutmondigo. Tiuj komunikiloj kiuj, en certaj cirkonstancoj, ne nur ĉesis defendi la civitanojn, sed kiuj kelkfoje agas kontraŭ la tuta popolo. Kiel ni konstatas tion en Venezuelo.
En tiu latinamerika lando kie la politika opozicio estis 1998 forbalaita de la liberaj, plurismaj kaj demokratiaj elektoj, la precipaj grupoj de gazetaro, radio kaj televido lanĉis veran komunikan militon kontraŭ la leĝeco de la prezidanto Hugo Chávez.* Dum tiu kaj lia registaro restis respektantaj la demokratian kadron, la komunikiloj, en la manoj de kelkaj privilegiuloj, daŭre uzas la tutan artilerion de manipuladoj, de mensogoj kaj de gurdpropagando por venenigi la menson de la homoj.* En tiu ideologia milito, ili komplete forlasis la funkcion de ajna “kvara potenco”, ili provas malespere defendi la privilegiojn de kasto kaj oponas ĉian socian reformon kaj ĉian iom pli justan distribuadon de la giganta nacia riĉeco (vd la artikolon de Maurice Lemoine, en tiu ĉi sama eldono).
La venezuela kazo estas modela por la nova internacia situacio en kiu furioziĝintaj komunikaj grupoj plenumas malkaŝe sian novan rolon de gardhundoj por la establita ekonomia ordo, kaj sian novan statuson de kontraŭpopola kaj kontraŭcivitana potenco. Tiuj grupegoj konsideras sin ne nur kiel komunika potenco, ili estas precipe la ideologia brako de la tutmondigo, kaj ili funkcio estas ĉirkaŭbari la popolajn postulojn kaj samtempe provi akapari la politikan potencon (kiel sukcesis fari, demokratie, en Italio, s-ro Silvio Berlusconi, mastro de la precipa komunikada grupo en Italio).
La “malpura komunika milito” en Venezuelo kontraŭ la prezidanto Hugo Chávez estas la ekzakta kopio de tio kion faris, de 1970 ĝis 1973, la taggazeto El Mercurio* en Ĉilio kontraŭ la demokratia registaro de la prezidanto Salvador Allende, ĝis instigi la militistojn al puĉo. Tiajn kampanjojn, kie la komunikiloj provas murdi la demokration, povus reproduktiĝi morgaŭ en Ekvadoro, Brazilo aŭ en Argentino kontraŭ ĉia laŭleĝa reformo kiu provus modifi la socian hierarĥion kaj la malegalecon de la riĉeco. Al la potencoj de la tradicia oligarĥio kaj al tiuj de la klasika reakcio, aldoniĝas nun la komunikilaj potencoj. Kune — kaj nome de la esprim-libereco! — ili atakas la programojn kiuj defendas la interesojn de la popola plimulto. Tia estas la komunika fasado de la tutmondigo. Ĝi malkaŝas plej klare, plej evidente kaj plej karikature la ideologion de la liberala tutmondigo.
Amaskomunikiloj kaj liberala tutmondigo estas intime ligitaj. Jen kial ŝajnas urĝa tempo por disvolvi pripensadon pri la maniero en kiu la civitanoj povu postuli de la grandaj komunikiloj pli da etiko, da vero, da respekto al deontologio kiu ebligu al la ĵurnalistoj agi laŭ sia konscienco kaj ne laŭ la interesoj de la grupoj, entreprenoj kaj mastroj kiuj dungas ilin.
En la nova ideologia milito kiun trudas la tutmondigo, la komunikiloj estas uzataj kiel batalarmilo. La informado, pro sia eksplodo, sia multobliĝo, sia superabundo, troviĝas vere infektita, venenigita de ĉiuspecaj mensogoj, poluciita de onidiroj, misformadoj, distordoj, manipuladoj.
En tiu kampo okazas kio okazis kun la nutrado. Dum tre longa tempo, la nutraĵo estis rara kaj tia ĝi estas daŭre en multaj lokoj de la mondo. Sed kiam la kamparoj komencis produkti superabunde, precipe en la landoj de Okcidenta Eŭropo kaj de Norda Ameriko, danke al agrokulturaj revolucioj, oni malkovris ke multaj nutraĵoj estis infektitaj, venenigitaj de pesticidoj, ke ili provokis malsanojn, kaŭzis infektojn, sekvigis kancerojn kaj ĉiuspecajn sanproblemojn, kaj eĉ kreis amasajn panikojn kiel tiun de la “frenezaj bovinoj”. Mallonge, antaŭe oni povis morti pro malsato, nun oni povas morti pro esti manĝinta infektitajn nutraĵojn...
Kun la informado statas same. Historie, ĝi estis tre rara. Daŭre hodiaŭ, en diktatoraj landoj, ne ekzistas informado fidinda, kompleta, altkvalita. Male, en la demokratiaj ŝtatoj, ĝi superabundas ĉie. Ĝi sufokas nin. Empedoklo diris ke la mondon konstituas kvar elementoj: aero, akvo, tero, fajro. La informado fariĝis tiom abunda ke ĝi fariĝis, iel, la kvina elemento de nia tutmondigita globo.
Sed, samtempe, ĉiu konstatas ke, kiel la nutraĵo, la informado estas infektita. Ĝi venenigas nian menson, polucias nian cerbon, manipulas nin, algurdas nin, ĝi provas engutigi en nian subkonscion ideojn kiuj ne estas niaj. Jen kial necesas ellabori tion kion oni povus nomi “ekologion de la informado”. Por purigi, senŝlimigi la informadon de la mensogoj. De kiu ni povis refoje mezuri la enormecon okaze de la ĵusa invado al Irako.* Necesas seninfektigi la informadon. Same kiel oni povis akiri bio[logie sanajn] nutraĵojn, ĉiukaze malpli infektitajn ol la aliajn, necesas akiri specon de “biologie sanan” informadon. La civitanoj devas mobilizi sin por postuli ke la komunikiloj kiuj apartenas al la grandaj tutmondaj grupoj respektu la veron, ĉar nur la strebado al vero fine konstituas la legitimecon de la informado.
Ĝuste pro tio ni proponis la kreon de la Internacia Observejo de la Komunikiloj (angle: Media Watch Global). Por fine disponi pri civitkonscia armilo, pacama, kiun povu uzi la civitanojn por kontraŭstari la novan superpotencon de la grandaj amaskomunikiloj. Tiu observejo estas esprimo de la planedvasta sociala movado kuniĝinta en Portalegro (Brazilo). En plena ofensivo de la liberala tutmondigo, ĝi esprimas la zorgon de ĉiuj antaŭ la nova aroganteco de la gigantaj industrioj de la komunikado.
La grandaj komunikiloj privilegias siajn apartajn interesojn koste de la ĝenerala intereso kaj konfuzas sian propran liberecon kun la entreprena libereco, konsiderata kiel la unua de la liberecoj. Sed la entreprena libereco ne povas, en neniu kazo, valori pli ol la rajto de la civitanoj pri rigora kaj konfirmita informado nek servi kiel preteksto por konscia disvastigado de falsaj novaĵoj aŭ de misfamigoj.
La komunika libereco estas nur la etendiĝo de la kolektiva esprimlibereco, fundamento de la demokratio. Kiel tia, ĝi ne povas esti konfiskita de grupo da potenculoj. Krome ĝi implicas “socian respondecon”, kaj sekve ĝia agado devas resti, lastinstance, sub respondeca kontrolo de la socio. Tiu konvinko instigis nin proponi la kreadon de la Internacia Observejo de la Komunikiloj — Media Watch Global. Ĉar la komunikiloj estas hodiaŭ la sola potenco sen kontraŭpotenco, kaj ĉar kreskas tiel malekvilibro minacanta la demokration.
La forto de tiu asocio estas antaŭ ĉio morala: ĝi admonas surbaze de la etiko kaj mallaŭdas la mankojn de komunikada honesteco pere de raportoj kaj esploroj kiujn ĝi ellaboras, publikigas kaj disvastigas.
La Internacia Observejo de la Komunikiloj konstituas nepran kontraŭpezon al la tropotenco de la grandaj komunikilaj grupoj kiuj trudas, en la kampo de informado, unusolan logikon — tiun de la merkato — kaj unusolan ideologion — la novliberalan pensadon. Tiu internacia asocio deziras plenumi kolektivan respondecon, nome de la supera intereso de la socio kaj de la rajto de la civitanoj esti bone informataj. Pro tio ĝi atribuas grandegan gravecon al la problemoj de la venonta Monda Pintkunveno pri Informado kiu okazos venontan decembron en Ĝenevo.* Ĝi celas ankaŭ averti la socion kontraŭ la komunikaj manipuladoj kiuj, kvazaŭ epidemioj, multobliĝis en la lastaj jaroj.
La Observejo kunigas tri specojn de membroj, kiuj disponas pri identa rajtoj: 1) profesiaj aŭ okazaj ĵurnalistoj, aktivaj aŭ emeritaj, de ĉiaj komunikiloj, ĉu centraj aŭ alternativaj; 2) universitatuloj kaj esploristoj de ĉiuj fakoj, kaj pli aparte specialistojn pri komunikiloj, ĉar la universitato, en la nuna kunteksto, restas unu el la raraj lokoj ankoraŭ parte ŝirmataj kontraŭ la totalismaj ambicioj de la merkato; 3) uzantoj de komunikiloj, ordinaraj civitanoj kaj personuloj konataj pro sia morala statuso...
La aktualaj sistemoj de regulado de la komunikiloj estas ĉie malkontentigaj. Ĉar la informado estas komuna havaĵo, ĝia kvalito ne povas esti garantiata de organizoj konsistantaj ekskluzive de ĵurnalistoj, kiuj estas ofte ligitaj kun korporaciaj interesoj. La deontologiaj kodoj de ĉiu komunikada entrepreno — se ili ekzistas — montriĝas ofte ne tre kapablaj por puni kaj korekti la devojiĝojn, la prisilentadojn kaj la cenzurojn. Estas nepre ke la deontologio kaj la etiko de la informado estu difinitaj kaj defendataj de senpartia instanco, kredinda, sendependa kaj objektiva, en kies sino la universitatanoj havu decidan rolon.
La funkcio de “ombudsman” aŭ mediacianto, kiu utilis en la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj, estas nun komercigita, senvalorigita kaj degradita. Ĝi estas ofte misuzata de entreprenoj, respondas al nepraĵoj de imago kaj konstituas malmultekostan alibion por arbitre fortigi la kredindecon de la komunikilo.
Unu el la plej valoraj rajtoj de la homa estaĵo estas libere komuniki sian penson kaj siajn opiniojn. Nenia leĝo arbitre limigu la liberecon de la parolo aŭ de la gazetaro. Sed tiu povas plenumiĝi de la komunikaj entreprenoj nur kondiĉe ke ĝi ne rompu aliajn rajtojn same sanktajn kiel tiu, por ĉiu civitano, povi aliri neinfektitan informadon. En la ŝirmo de la esprimlibereco, la komunikaj entreprenoj ne rajtu disvastigi falsajn informojn, nek fari ideologiajn kampanjojn aŭ aliajn manipuladojn.
La Internacia Observejo pri Komunikiloj konsideras ke la absoluta libereco de la komunikiloj, laŭte kaj forte postulata de la mastroj de la grandaj mondaj komunikad-grupoj, ne povu funkcii je kosto de la libereco de ĉiuj civitanoj. Tiuj grandaj grupoj devas nun scii ke naskiĝis kontraŭpotenco alvokita kunigi ĉiujn kiuj rekonas sin en la planedvasta sociala movado kaj kiuj luktas kontraŭ la konfiskado de la esprimrajto. Ĵurnalistoj, universitatanoj, asociaj aktivuloj, legantoj de gazetoj, aŭskultantoj de radioj, televidspektantoj, uzantoj de interreto, ĉiuj unuiĝas por forĝi kolektivan armilon de debato kaj de demokratia agado. La tutmondigistoj deklaris ke la 21-a jarcento estos tiu de la tutmondaj entreprenoj, la asocio Media Watch Global asertas ke ĝi estos la jarcento en kiu la komunikado kaj la informado apartenos fine al ĉiuj civitanoj.
De Ignacio RAMONET
En Francio, la artikolo 4a de la 1905-leĝo, kiu precizigas la transdono-kondiĉojn de la publikaj posedaĵoj al la kultaj asocioj estigis skuan debaton ĉe la respublikistoj. Aparte diskutita estis la propono pri selekto-kriterioj de la asocioj, kiuj por esti agnoskitaj devas konformi al la internaj reguloj de la koncerna eklezio. La 22an de aprilo 1905 deputito Eugène Reveillaud klarigas: “la ekleziaj posedaĵoj de la eklezia komunumo devas laŭjuste esti dividitaj inter ambaŭ asocioj, se estas du konkurencaj, proporcie al la nombro de adeptoj de unu kaj alia”. “Ĉu oni duonigu la katedralojn?” lin interrompas parlamentano. G. Clémenceau samtage skribas en taggazeto l’Aurore, ke la aldonitaj frazoj “ donas al la episkopo la mono-potencon” kaj “ transformas la civilan juĝiston de la revolucia juro al granda inkvizitoro de la kredo”.
La antaŭan tagon, Jaurès apogis la registarestron Aristide Briand: “La demando pri kultaj asocioj estas vera kerno de la farota leĝo”, li klarigas. La kulta asocio “estos laŭleĝe investita harmonie kun la organizo de la katolika eklezio, t.e. fakte hodiaŭ, kun la episkopa aŭtoritato”. Jean-Baptiste Bienvenu-Martin, ministro pri publika instruado, belarto kaj kultoj, samdirekte esprimas sin: “Tribunalo devos honeste kaj lojale, kaze de konkurenco inter du asocioj, elekti tiun, kiu laŭ ĝi organize plej konformas al la koncerna religio”.
Raoul Allier, profesoro pri filozofio ĉe la Pariza fakultato de protestanta teologio, ironiis: “Ni aŭdas ĉiutone, ke ni retroiris al Mezepoko, kaj ke la franca leĝo de nun servas la katolikan dogmon. Kvankam mi devenas ja de la sudo, la troigo ŝajnas al mi granda”. “Jen asocio de fiŝkaptistoj; supozu, ke ĝi postulas, ke por esti membro kaj ĝui avantaĝojn, la fiŝkaptistoj devas uzi difinitan specon de vermoj. Kaze de konflikto, la tribunalo referos al ĉi tiu artikolo. Ĉu ni tiam diros, ke la tribunalo agnoskas kaj aprobas ĉi tiun fiŝkaptan teknikon? ”
La 22an de aprilo, la leĝraportisto A. Briand klarigas la spiriton de la kompromiso: “Reformo valoras ne nur ĉar ĝin voĉdonis la parlamento; ĝi valoras ankaŭ kaj ĉefe pro la spirito kaj kondiĉoj de tiu voĉdono, kaj pro la konsento de la civitanaro”. Artikolo 4a estis finfine akceptita entute.
La 19-an de aŭgusto, la prezidanto Hugo Chávez venis al la tempomezo de sia mandato, dato ekde kiu la konstitucio permesas organizi referendumon pri revoko. La 12-an de septembro, la venezuela Nacia Elekto-Konsilio tamen deklaris nepermesebla la peton, kiu estis makulita de malregulaĵoj kaj spitanta la konstituciajn normojn kaj kiun la opozicio prezentis la 20-an de aŭgusto. Parto de tiu opozicio daŭre konspiras por speco de perforta eliro el la krizo. Por ĝi, la afero urĝas. Efektive, la realigo de atenditaj disponoj — de vasta alfabetiga kampanjo ĝis la tre grava agrarreformo — fortigas la apogon de la popolaj klasoj al la registaro.
Vastega ebenaĵo, kvazaŭ verda oceano prisemita de arbustaj insuletoj. Je dek aŭtominutoj de San Carlos, ĉefurbo de la ŝtato Cojedes, apenaŭ kelkajn kilometrojn for de la malgranda placo kie, la 10-an de januaro 1860, estis mortigita la generalo Ezequiel Zamora*, komencas la latifundio. Malantaŭ senfinaj bariloj el pikdrato etendiĝas la 20.000 hektaroj de la hatos (bredad-bienoj) de la familio Boulton, unu el la plej riĉaj de la lando. Poste venas la 14.000 hektaroj de la Hato El Charcote kiu apartenas al la Flora Compania anónima. Teroj sur kiuj, ie kaj tie, kelkaj dekoj da novillos (eksvirbovoj) stamfas, perditaj en la senfineco. Pli malproksime, oni trovas la vastajn etendiĝojn de la familio Branger (125.000 hektaroj en la municipio Pao, tiujn de aliaj terratenientes, proprietuloj de teroj posedantaj 80.000 hektarojn unuflanke, 30.000 hektarojn aliflanke, de kiuj ofte ne pli ol 3.000 aŭ 4.000 hektaroj estas ekspluatataj.
“Mi estas kamparano sen tero. Teron mi havas, sed en la tombejo.” Estas la epoko en kiu la kampulo kiu perfortas tiujn nekulturitajn spacojn estas kaptita, malliberigita, eligita per plumbo. Estas la tempo en kiu la peono, la agrokultura laboristo, laboras “por la mizera ĉiutaga salajro de 3.000 bolos”*. Sur etaj unuhektaraj parceloj, kampuloj plantas anemian maizon kaj vivas de la Sankta Spirito. Tiu kiu ne havas ion por aĉeti aŭ lupreni terpeceton por legomĝardeno, malliberulo de siaj kvar muroj, en la aĉaj ranchitos de la urbaj periferioj.
Sed la malsato ne atendas. Ĉiukaze, ne eterne. La 14-an de oktobro 2000, akompanate de 25 viroj kaj unu virino, s-ro Jesús Vásquez okupas parton de la Hato El Charote. La supozata proprietulo, pere de la Flora companía anónima: la brita krono! “La registaro petis de ili prezenti siajn paperojn de proprietuloj. Ili neniam faris tion. Fakte, temas pri teroj de la ŝtato.” La enketo farita de la Nacia Instituto pri Teroj (INTI), starigita la 8-an de januaro 2002 por realigi la Leĝon pri la Teroj promulgitan de la prezidanto Hugo Chávez, konfirmis tiujn faktojn. Ekde tiam, 800 familioj, grupitaj en 24 kooperativoj, ricevis parton de la proprieto kaj kulturis 7.000 hektarojn. Maizo, papajoj, fazeoloj, legomaĵoj, jukao (manioko) ĉirkaŭas nun la ranchos kun palmtegmentoj kaj la lignan lernejon konstruitan de la kamparanoj. Ili mem konstruis la pontojn kiuj ebligis aliri la zonon kaj rigardas fiere pasi traktorojn kaj kamionojn akiritajn danke al la registaraj kreditoj. “Lastan jaron oni rikoltis du tunoj da maizo, ĉi-jare oni pensas atingi ses tunojn, kaj poste eĉ multe pli”, jubilas s-ro Vásquez. “La homoj produktas kaj havas ion por manĝi. Sincere, jen bonega ŝanĝo.”
Dum, kun la kompliceco de la antaŭaj potencoj, la terratenientes maldece akaparis milionojn da hektaroj, Venezuelo importas 70% de sia nutraĵo.* Por citi nur ilin, la proprietuloj de la biero Polar, la dua industrio de la lando post la nafto, importas sian tutan lupolon el Usono. Oni rikoltas grandan parton de la maizo konsumata en la lando, sed la maizo en skatolo venas de eksterlando! Se tiu situacio profitigas la gigantojn de la importado kaj de la distribuado, ĝi vundis la plej malriĉajn sektorojn, aparte la malgrandajn produktistojn, kaj lasis flanke de la vojo centmilojn da kampuloj.
La 13-an de novembro 2001, kadre de paketo de 49 leĝ-dekretoj, la prezidanto Chávez anoncis Leĝon pri Teroj destinita ŝanĝi la abisman socialan maljustecon kaj, per relanĉo de la produktado, certigi la nutraĵan sekurecon de Venezuelo. Neniel tuŝante la aktivajn ekspluatejojn, sed provante meti finon al la latifundio, tiu leĝo starigas imposton por la neproduktivaj teroj kaj eĉ ties eksproprietigon, kaj malpermesas ke unu sola persono posedu surfacon pli grandan ol 5.000 hektaroj. Ĝi planas ankaŭ la reakiron de sennombraj teroj de la ŝtato kontraŭleĝe okupitaj. Kaj la disdonadon de ĉiuj ĉi surfacoj al la kamparanoj — privilegiante, sed sen ekskluziveco, la formadon de kooperativoj.
La 8-an de decembro 2001, amasigitaj en busoj aŭ malantaŭe en nekovritaj kamionoj, dudekmilo da campesinos* lasas post si la interplektiĝon de arboj kaj veproj, siajn kadukajn pueblos (vilaĝetojn). La sekvan tagon, sunbrunaj, kun barboj, malpuraj, belegaj, ili defilas en Karakaso por festi la eventon. “Ni venis volonte, ne kiel antaŭe, kiam, por mobilizi la kamparanojn, oni ofertis al ili monon aŭ nutraĵojn”, insistas s-ro Claudio Ditulio, en Curito Mapurital (ŝtato Barinas), kie la INTI ĵus transdonis 31.700 hektarojn al 500 familioj. “Ni venis per niaj malfortaj rimedoj, sed ankaŭ kun grandega espero...”
La tero! Tiu giganta postulo fine aŭskultata okazigos ankoraŭ multnombrajn manifestaciojn por apogi la bolivaran revolucion. “Mi neniam tiom kuris pro virino ol mi marŝis por tiu prezidanto”, ridas unu el la kompanoj de s-ro Ditulio, kun feltĉapelo ĵetita malantaŭen, dum la varma aero intense vibras. Kun tiu vico da radikalaj reformoj, la “bolivara revolucio” eniras fine en la kernon de la demando.
Ĝi eniras ankaŭ en senkompatan alfrontiĝon kun la opozicio. “La leĝo havas intervenisman econ, ŝtatigantan, kaj ne konas la rajton je proprieto, kiu estas fundamenta homrajto”, reagos tuj, kaj inter alie, la Asocio de la Bredistoj de la Táchira (Agosata) kaj Fedecámaras Táchira, la loka sekcio de la venezuela mastro-organizo. “La imposto por la nekulturataj teroj estas kontraŭ la konstitucio” (...). “Ĝi [la leĝo] havas komunisman fonon, tipan formon de kolektivisma politiko (...). Pli ol filozofio, ĝi ŝajnas esti tendenco de totalisma tipo.”* Por s-ro José Luís Betancourt, gvidanto de la Nacia Federacio de Bredistoj (Fedenaga), la leĝo “bankrotigos multajn produktistojn”. Kun la samaj argumentoj, s-ro Pedro Carmona, la mastro de la mastroj, apogate de s-ro Carlos Ortega, gvidanto de la tre koruptita Konfederacio de la Laboristoj de Venezuelo (CTV) — “La arbitreco de tiuj leĝoj trudas frapajn argumentojn kaj nemiskompreneblajn agojn de rifuzo” — lanĉis, ekde la 10-a de decembro, la unuan ĝeneralan strikon, antaŭludo al la provo de ŝtatrenverso de la 11-a de aprilo 2002.*
Tiun saman 10-an de decembro tamen, en Barinas, spitante la strikon kaj antaŭ popolamaso muĝanta kiel hulo, kun siaj ruĝĉapuloj kaj siaj flagoj, la prezidanto Chávez persistas kaj subskribas oficiale promulgante la leĝon: “Sinjoroj grandbienuloj, preparu viajn paperojn ĉar vi devos pruvi ke tiuj ĉi teroj estas viaj!” En la sama momento, la reprezentantoj de la latifundiistoj disŝiras la tekston de la leĝo, dum publika akto rekte dissendata de la komunikiloj. “Niaj terratenientes eĉ ne similas al kapitalistoj kiuj zorgas ke siaj teroj produktu”, konstatas s-ro Ricaurte Leonete, nomumita prezidanto de la INTI komence de aŭgusto 2003. “En Eŭropo, la kapitalismo jam delonge venkis tiun tipon de parazita konduto.” “Kastrokomunismo!” akuzas la opozicio. La milit-tamburoj sonas en Venezuelo. Ili tondras en la ŝtato Yaracuy. En tiu regiono, inter kamparanoj, oni deklamas poemojn kaj oni facile nomas sin kamarado. Oni batalas kontraŭ “la milkapa monstro de la ‘tervoruloj’” jam dum jardekoj. Tie, instigitaj de s-ro Braulio Alvárez, karisma gvidanto de la Nacia Agrikultura Kunordigado Ezequiel Zamora (CANEZ), la ter-komitatoj de Camunare Rojo kaj de Urachiche postulis kaj poste ricevis, la 4-an de majo 2002, 665 neprilaboratajn hektarojn de la familioj Bolmer kaj Azleca — tre ligitaj al la familio de la opozicia guberniestro Eduardo Lapi. Laŭ la INTI, tiuj teroj apartenis al la iama Nacia Agrikultura Instituto (IAN).
La 12-an de julio, laŭ ordono de la guberniestro, la sturmbrigado de la regiona polico, la “pantaneros”, krude atakas kelkajn 850 personojn tute laŭleĝe tie instalitajn kaj repuŝas ilin — per larmigogaso kaj ĉiukalibraj pafoj — ĝis Camunare Rojo. Pli ol dudek vunditoj, ok personoj en hospitalo. “En Yaracuy, oni ludas anarkion, kaj tion mi ne permesos”, deklaras s-ro Lapi dum la prezidanto de la Leĝdona Konsilio de tiu ŝtato, s-ro Victor Pérez, denuncas la “planon de teroro” al kiu instigas la kamparanoj de Camunare Rojo.
En la sektoro de Santa Lucía de la hacienda Santa Catalina (“apartenanta” al la Central Matilde, suker-konsorcio), 600 homoj ricevis 540 hektarojn, la 3-an de majo 2003, krome financadon de 70 milionoj da bolivaroj (96.000 eŭroj) kaj ĉinan traktoron kiuj ebligis al ili jam prisemi siajn 70 unuajn hektarojn. “Dungitaj frapuloj atakis nin la 20-an de julio, bruligis kamionon kaj aŭtomobilon, brutale traktis du homojn sur kiujn ili ĵetis benzinon”, atestas “Zapata”, unu el la gvidantoj de la kooperativo. Ĉirkaŭ li, magraj kaj palaj vizaĝoj iom lace montras grandan feliĉon. Kvankam la tribunalo decidis protekto-disponon konsistanta el patroloj de la Nacia Gvardio, “oni povas vidi la ‘pantaneros’ de Lapi postenitaj tie” — “Zapata” montras al malnova barakaro. “Ili pafas en la aeron, minacas nin kaj provokas nin por ke ni respondu, tiel ke eblus pravigi krudan subpremon”.
Tio pasas ankoraŭ se la “malamiko” estas guberniestro de la opozicio — kiel en la ŝtatoj Yaracuy, Apure kaj Carabobo-, aŭ politiqueros de la antaŭa reĝimo. Sed en januaro 2002, en El Robal, en la ŝtato Cojedes, estas s-ro Jhonny (tiel!) Yanez Rangel, elektita sub la koloroj de la Movado por la 5-a Respubliko (MVR, partio de la prezidanto) kiu malĉenis la hundojn. “Li forpelis la kamparanojn, detruis iliajn ranĉojn kaj la materialon, ĉio estis perdita”, furiozas s-ro Vásquez, staranta antaŭ plumbosigelita rubando. Ĉu revolucia guberniestro kontraŭ la revolucio? Ne tiom klare... Multaj oportunistoj aliĝis al la tendaro de la kandidato Chávez kiam certiĝis lia venko en la prezidantaj balotoj. La 12-an de aprilo 2002, s-ro Yanez Rangel aliĝis senprobleme al al registaro de la puĉo, antaŭ ol rebaskuli du tagojn poste, kiam s-ro Chávez revenis al la potenco.*
Situacio des pli grava, en tiu ŝtato Cojedes, ke la regiona skipo de la INTI montriĝas komplete senefika en la unua tempo. “Obskuraj manoj agis tie, la latifundiistoj, la ekonomia povo, kaj ĉio malfruiĝis”, memoras s-ro José Pimentel, la homo taskita plenigi la busojn ĉiufoje kiam oni veturas al Karakaso por apogi la prezidanton. “Laŭ nia peto, Adán Chávez [frato de la prezidanto, tiam direktoro de la INTI] faris kontrolproceduron kaj eksciis ke dum naŭ monatoj la lokaj gvidantoj faris nenion.” Nomumita en julio 2003, laborante “sen sabatoj nek dimanĉoj”, s-ro Gustavo Guttiérez, kunordiganto de nova skipo, entreprenas “korekti la erarojn kaj reorganizi la institucion”.
Por ĝin senkulpigi, la INTI — nova institucio kiu anstataŭis la Nacian Agrikulturan Instituton, same senefika kiom korupta — devis ĉion inventi en tre mallonga tempo. “Temis pri novaj oficistoj”, atestas la nuna prezidanto Ricaurte Leonel, “kiuj devis malkovri la leĝon kaj kiel apliki ĝin.” En lando kun ofte mankantaj arkivoj kaj katastroj — sen paroli pri la obstrukco de la pseŭdo-proprietuloj-, la komencoj estis malfacilaj. Kiam, en septembro 2002, la prezidanto Chávez malkovris ke la nova organismo estis transdoninta eĉ ne 1.000 hektarojn, “li furioziĝis”: “Mi volas ke la 30-an de aŭgusto vi estos transdonintaj 1,5 milionojn da hektaroj, alie mi forpelos ĉiujn, de la prezidanto [tiam lia frato Adán] ĝis la lasta oficisto.” Post tio, la proceduroj progresis “kun giganta rapideco”. Fine de aŭgusto 2003, 1.340.000 hektaroj da tero estis transdonitaj al 62.800 familioj (la deklarita celo estas atingi 2 milionojn da hektaroj por 500.000 kamparanoj).*
Tamen restas kelkaj nigraj punktoj, precipe en Apure, “varmega zono”, situanta laŭ la kolombia landlimo. “Ĉi tie oni suferas”, compañero. “La agrara revolucio ĉi tie ne alvenis.” Juĝu mem: Flora Companía anónima (apartenanta al la brita krono, kiel en Cojedes): 350.000 hektaroj; Hato La Victoria: 100.000 hektaroj; Hato El Cedral: 150.000 hektaroj; La Caña Vilena: 30.000 hektaroj; Matebanco: 25.000 hektaroj...
En tiuj legendaj llanos*, tiuj senlimaj vastejoj de alta kaj abunda herbo, trafluataj de la samaj ríos serpentumantaj en la samaj meandroj kaj la samaj arbaraj galerioj, en la monotonio de la inunditaj ebenaĵoj, la kamparana movado, akuzita pro konsisti el “gerilanoj”, jam de ĉiam suferis ferocan subpremadon. Kun, en la memoroj, tre aparta periodo: tiu kiam la generalo Enrique Medina Gómez komandis la Operacejon n-ro 1 (TO-1) — aranĝo de la venezuela armeo destinita lukti kontraŭ la enpenetrado de kolombiaj neregulaj grupoj. La 23-an de januaro 1997, li liberigis sep kolombiajn kvazaŭarmeanojn, kun ilia armilaro, kaptitajn la 22-an decembron. Tiuj viroj ricevis 2 milionoj kaj 3 milionoj da bolivaroj de la bredistoj de la limregiono “interŝanĝe kun la sekureco”. Klarigo de la generalo: “Ili faris inform-operacon” kaj posedis “totale laŭleĝan” permeson de la TO-1.
Poste forigita de la prezidanto Chávez kaj (malprudente) nomumita militataŝeo ĉe la venezuela ambasado en Vaŝingtono, la generalo Median Gómez fariĝis unu el la ŝlosilaj agantoj de la puĉo de la 11-a de aprilo 2002. Intertempe, en 1998, reprezentantoj de la civila loĝantaro de Guasdualito akuzis membrojn de la Disip (la politika polico) kunlabori kun la kvazaŭmilitistoj operacantaj ĉe la landlimo.
Ĝuste en Guasdualito, s-ro Santo Durán, teknika respondeculo de la subregiona (Supera Apure) delegacio de la INTI, montras kun emocio la malnovan meblaron el la jaroj 1970 kiu ekipas lian oficejon, la solan komputilon disponeblan por tri homoj kaj, antaŭ impona stako da dosieroj, plendas pri manko de rimedoj. “Ni laboras per la ungoj”, precizigas li amare. La situacio ne estas escepta. La delegacioj de la INTI ŝajnas ĉie esti subekipitaj. Demandite, s-ro Durán tamen ŝajnas optimisma. Malgraŭ pluraj konfliktoj kaj la rezistado de certaj grandproprietuloj, “la aferoj ĝenerale solviĝis amike”.
Alia eĥo ĉe la precipaj interesatoj — la kamparanoj. “Ĉi tie ekzistas 70 okupadoj por kiuj la INTI faris nenion. Eĉ ne unu agra karto (dokumento permesanta al la kamparanoj okupi la teron) estas elmetita ĝis nun en Supera Apure”, eksplodas s-ro Domingo Santana, de la Revolucia Fronto Simón Bolivar. La kolero grumblas en la mizeraj ranchos dissemitaj laŭlonge de la kakiaj akvoj de la rivero Apure kaj koncentritaj en strio de 200 metroj proksime de la bordo. “Trans tio ne eblas pasi”, klarigas modesta virino forpelante la insektojn kiuj flugetas sur ŝia telero, “tio estas privata proprieto”. En tiu lando de diluvo kie la kruroj maceriĝas en la ŝlimo, la uragano anonciĝas serioza por la lokaj “burokratoj” de la INTI. “Ili estas uloj tute ne engaĝiĝintaj en la revolucia proceso kaj kiuj uzas la Leĝon pri la Tero por vivi kaj ricevi bonan salajron.”
Observante ke s-ro Durán estis antaŭe mastrumanto de unu el la proprietoj celataj de la kamparanoj — la Hato La Miel-, oni tre serioze konsideras perfortan planon “okupi la instalaĵojn de la INTI”. Kvankam ili gratulas sin ke “granda amiko en kiu ni havas multan esperon”, ĉiama akompananto de la kamparana movado, kaj kiu bone konas la Superan Apure (s-ro Ricaurte Leonel) estis en Karakaso nomumita direktoro de la institucio.
La bolivara revolucio volas esti — kaj estas — demokratia. Ĝi nek tranĉis la kapojn nek praktikis la ĉasadon al sorĉistinoj. Jen ĝia grandeco. Paradokse, tio estas ankaŭ ĝia malforto. La 6-an de februaro 2003, s-ro Chávez iras sur la terojn de la kooperativo Jacoa (Barinas). Nova strato, grandioza, estis konstruita por malizoli ĝin. Krom la agrajn kartojn, li transdonas al la 500 homoj, kiuj okupas tiuj terojn nekulturitajn de du terratenientes, tri traktorojn kaj 690 milionojn da bolivaroj de kredito (390.000 eŭrojn). Sep monatojn poste, duonfiasko de tiu emblema projekto de la prezidanto. “Nia comandante kredas ke ĉio funkcias bone! Oni kaŝas al li la realajn ciferojn, neniu diras al li la veron. Ĉi tie ne estas 500 hektaroj kulturitaj, sed nur 15!” La ministrejo pri infrastrukturo (Minfra) devintus senarbarigi 400 hektarojn. Ĝi ne faris tion. Malgraŭ multaj petoj, la oficistoj de la Instituto pri Kampara Disvolvo (Inder), taskita pri drenado kaj akvumado, ankoraŭ ne aperis. Tiuj de la ministrejo pri medio, same koncernataj, same forestas. “La ŝtataj institucioj ne akceptas min”, plendas s-ro Richard Vivas, unu el la gvidantoj de la kooperativo, “nur la INTI apogas min”. S-rino Gladys XXX, laboranta ĉe la INTI en Karakaso, konfirmas tiujn malfacilaĵojn. La registaro volas ne nur disdoni la teron, sed ankaŭ maŝinojn, kreditojn. Ĝi volas ankaŭ ke la loĝantaro disponu pri infrastrukturo, domoj, lernejoj, sancentroj. Por tio, la INTI devas labori kun la koncernataj ministrejoj kaj administrejoj. Tre burokratecaj strukturoj, kie multaj oficistoj, mezaj oficistoj kaj dungitoj estas membroj de la malnovaj partioj, enkistiĝintaj tie jam de kelkfoje dek-kvin aŭ dudek jaroj. “Ili faras ĉion eblan por kontraŭagi tian disvolvon. Ni devas — kiel la ministroj mem! — labori konspirante, serĉante aliancanojn, enfiltriĝante. Sekve, la respondoj estas ofte tre malrapidaj.” Enorma malŝparado de energio kaj de tempo.
En la loĝejoj de barro*, en tiu universo de ledoseloj, de klingoj, sakoj, ŝtormlampoj, ŝoveliloj, botoj kaj stakoj da vestaĵoj, unuafoje la kamparanoj organizas sin kaj konas la leĝon. Ili legas ĝin. Ili scias ke ili havas rajtojn. Fronte al la malfacilaĵoj kaj malfruoj, ili reagas tre politike. “Ne falu en la provokon” aŭdeblas en la Hato El Miedo (Barinas), dum kunveno. “Necesas lukti per sia kapo. Nia armilo estas la leĝo.” En Jacoa, kie oni preparas sin por skui la dormantajn instituciojn, gvidanto skizas la manierojn de la ago: “Necesas puŝi la pordojn. Sed, atentu. Kun afiŝo kiu diras: ”Ni estas revoluciuloj, ni estas kun la prezidanto.“ La problemo estas ”tiu ĉi“ oficisto. Alie, la gazetaro uzas ĝin kaj la opozicio jubilas.”
Ĉar la opozicio embuskas. Danke al la Supera Tribunalo de Justico kiun ĝi kontrolas, ĝi sukcesis, la 20-an de novembro 2002, nuligi la artikolojn 89 kaj 90 de la leĝo. La artikolo 89 permesis al la INTI dekreti preventan okupadon de teroj fare de kamparanoj dum la jura proceduro destinita pruvi ke iliaj “proprietuloj” ne estis laŭleĝaj. Post tio, okupado eblas nur post juĝo (kadre de malrapida justica sistemo neniam pura kaj ofte komplica kun la opozicio). La artikolo 90, siavice, malpermesis ĉian kompenson al “proprietulo” kiu starigis instalaĵojn, domojn aŭ konstruaĵojn sur ŝtataj terojn kontraŭleĝe okupitaj. “Imagu!” koleras s-ro Ricaute Leonel, en sia oficejo de la Parque Central en Karakaso: “oni ŝtelas mian aŭton, la ŝtelinto almetas novajn pneŭmatikojn, novan motoron, kaj kiam mi rehavigas al mi mian veturilon, mi devos repagi al li la motoron kaj la pneŭmatikojn!”
Atendante ke la parlamento reformulu la du koncernatajn artikolojn, la prezidanta dekreto n-ro 2292 de la 4-a de februaro 2003 kaj la rezolucio 177 de la INTI donis vivon al la agraj kartoj. Sen konstitui titolon de proprieto, la agraj kartoj permesas la okupadon de la disputataj teroj kaj la akiron de kreditoj por ilia valorigo.
Tamen, la rezistado en la kamparoj al tiu revolucio trovis pli perfortajn formojn por esprimi sin. Veturante de Guarane (ĉefurbo de la ŝtato Portuguesa) en sia aŭtomobilo kun malhelaj vitroj, s-ro Richard Vivas, regiona kunordiganto de la INTI, rapidas al Zoropo. Oni ĵus avertis lin per poŝtelefono, ke tie okazas streĉa diskuto inter grupo de kamparanoj kaj tri campo volantes*. Surloke, en arbusta kaj arbara regiono, regas elektra etoso, certa konfuziĝo. “Ili ne lasas nin pasi”, indignas kamparanino, fingromontrante la tri virojn apogatajn sur siaj pafiloj. “Ili minacas nin, ili bruligas niajn ranchos, ili detruas niajn rikoltojn”, aldonas, furioze, unu el ŝiaj kamaradoj. S-ro Vivas trankviligas sian mondon. Sub la nigra kaj maltrankvila rigardo de la sbiroj li elpoŝigas sian telefonon. “Mi petos al la Disip traserĉi tiujn ulojn kaj kontroli ilian identecon.” Revenante al Guarane, kie grafitioj etendiĝas sur la muroj — “Vivu Jesuo Kristo, Bolivar kaj Chávez!” — li konfesas: “Mi ricevis plurajn mortminacojn. Mi prenas ilin serioze. Tiu opozicio mortigas.”
Dek-du personoj estis murditaj en la ŝtato Portuguesa, inter ili Jacinto Mendoza, ekzekutita antaŭ la oficejoj de la INTI. Kunlaborante kun ter-komitato, li postulis por kvindek familioj proprieton por senkulturaj teroj apartenantaj al la ŝtato. Arestita, la perulo taskita rekrutigi la sicarios (pagataj murdistoj) atestis esti ricevinta 8 milionojn da bolivaroj (4.500 eŭrojn) el la manoj de s-ro Omar Contreras Barboza, iama ministro pri agrikulturo de s-ro Carlos Andrés Pérez — eksprezidanto eksigita pro korupto — kiu pretendas esti la proprietulo de tiuj teroj. Ĝis nun venis neniu reago de la justico.
Ekzistas ekstermogrupoj, organizitaj bandoj, pagataj de la terratenientes, precipe en la ŝtatoj Zulia, Barinas, Tachira kaj Apure. Kelkfoje enmiksiĝas la komunikilaj sicarios. La 4-an de marto 2003, en pseŭda raportaĵo publikigita en la taggazeto El Universal, Roberto Giusti akuzas Jorge Nieves, kamparanan gvidanton kaj komunumestron, esti unu el la comandantes, en Apure, de supozita Fronto Bolivara de Liberigo (FBL), “armita brako de la bolivara revolucio” operacanta lige kun la kolombia gerilo.* Monaton poste, en tiu zono kie svarmas kvazaŭmilitistoj (kolombiaj), la indikita celo falas sub la kugloj, en plena Guasdualito.
La federacio de la bredistoj asertas ke la armitaj fortoj subtenas la invadojn al nekulturataj teroj kaj ke la agraj kartoj estas transdonataj al grupoj de gerilanoj. La opozicio hurlas: “diktaturo”. En realo, en Venezuelo estas la aprobantoj de la demokratie elektita prezidanto kiuj viktimiĝas: kadre de tiu milito forgesita de la komunikiloj, 74 kamparanoj estis murditaj en du jaroj (pli ol 120 depost 1999).
Malgraŭ tiuj krimoj, malgraŭ la sango, en tiuj senmezuraj ebenaĵoj, kie la ĉielo tuŝas la teron kaj kie oni proklamas ĉiaman apogon “al nia comandante, la prezidanto Hugo Chávez”, la entuziasmo superas la imagon. Ĉie oni salutas sin per “Epa chámo, como está la lucha?” — “Hola amiko, kiel fartas la lukto?” Ĉie oni parolas pri maizo, sorgo, legomoj, fruktoj, brutoj, fiŝbredado kaj kultivado, novaj lernejoj kaj novaj domoj. Certe neniu forgesis ke la unua dispono de la mallonga diktaturo naskita de la puĉo de la 11-a de aprilo 2002 estis nuligi la Leĝon pri la teroj per sola plumostreko. Oni sekvas atente la politikan krizon kiu eterniĝas en Karakaso kie la opozicio provas ĉiurimede eligi s-ron Chávez el la potenco antaŭ ol li povu realigi siajn reformojn. Duonvoĉe aŭ pli malkaŝe, oni avertas, kaze ke... “Se ili prenas de ni ĉion ĉi, estos interna milito.”
Maurice LEMOINE.
La elekto, fare de la franca prezidanto Jacques Chirac, de komisiono taskita pripensi laikecon en la Respubliko, samtempe kiam la nacia deputitaro ekpritraktas la problemon de enlernejaj religiaj signoj, ilustras la viglecon de la debato tra la franca socio. Antaŭ unu jarcento, leĝofaro de 1905 pri disiĝo de eklezioj kaj ŝtato markis gravan etapon de la batalo por laikeco. La tiutempaj debatoj helpas prilumi la aktualajn problemojn kaj korekti kelkajn ŝablonajn opiniojn.
“Disiĝo? Vi ne seriozas. Necesos ankoraŭ dudek jaroj.” En Parizo, printempe 1903; la deputitaro ĵus elektis komisionon taskitan leĝproponi pri disiĝo de eklezioj kaj ŝtato. Tamen Emile Combes, prezidanto de la ministro-konsilio, esprimas siajn dubojn. Sub la Tria Respubliko, ĉu komisiono ne estas plej bona maniero “enterigi” demandon? Ne ĉi-foje, ĉar du jarojn poste, la 9an de decembro 1905, la pridisiĝa leĝo estis publikigita. Unu jarcenton poste, kiu memoras la cirkonstancojn en kiuj laikeco enradikiĝis en Francio?
Post frakasiĝo de imperio de Napoleono la IIIa en 1870, la subprema neniigo de la Pariza Komunumo kaj malsukceso de provoj restarigi monarkion, respublika majoritato instaliĝas ĉe la landaj gvidorganoj en 1879. Tio ebligis alprenon de pluraj decidoj favore al la laikigo: forigo de deviga dimanĉa ripozo (1879), lukto kontraŭ la religiaj kongregacioj kaj sekularigo de tombejoj (1881), enkonduko de divorco (1884), kaj precipe ampleksiĝo de publika instruado realigita de Jules Ferry. En 1882 elementa instruado fariĝas senpaga kaj deviga, dum samtempe religia instruado estas malpermesita en la publikaj elementaj lernejoj kaj, en 1886, instruado fariĝas tasko de nur laikuloj. Kiel subtrekas Alain Boyer, “laikeco fariĝis moto, kiun oni povas kompreni nur rilatigante ĝin al klerikismo triumfanta en 19a jarcento, kiam la Eklezio (....) provis gvidi ŝtatojn kaj trudi kristanan politikon”.* Laŭ la respublikpartia majoritato, ne temis pri subpremi religiojn, sed limigi la potencon de katolika eklezio, aliancita kun la reĝopartio, apogante sin senecese sur aliaj religioj, aparte la protestantoj...
Ĉi tiun respublikan strategion akompanas volo eviti internan militon, favorigi menso-evoluiĝon pli ol leĝan striktecon, kiel ja atestas la fama “afero de la krucifiksoj”. Ĉu necesis forigi el la publikaj lernejoj ĉi tiujn religiajn simbolojn ekde la akademia jaro 1882? La ministeriaj cirkuleroj alvokis al apliko de la leĝo “en la propra spirito laŭ kiu ĝi estis voĉdonita, en la spirito de ripetataj registaraj deklaroj, ne kiel batalleĝo kies sukceson oni devas perforti, sed kiel unu el la grandaj organaj leĝoj, kies sorto estas vivi kun la lando, eniri la vivkutimojn kaj fariĝi ties komuna havaĵo”. Ankoraŭ troviĝis krucifiksoj en la publikaj lernejoj post la dua mondmilito...
Post la laikigo de publika instruado, ĉu estis necese pluiri al disiĝo de eklezioj kaj ŝtato, kiun ĉiuj respublikaj partioj, de la radikalistoj al socialistoj, enskribis en sian programon? La Respublikistoj hezitas, des pli ke nova papo, Leono la XIIIa, elektita en 1878, ekhavas akordiĝeman sintenon al la respublika reĝimo. Tiu sinteno konkretiĝas en februaro 1892 per papa encikliko “Meze de zorgemoj”, kiu levas akrajn kontraŭdirojn inter la franca katolika dekstrularo.Tamen, la papa teksto nur tradukas evoluon de parto de la voĉdonantoj — tiuj, kiujn Emile Littré nomas “Katolikoj de la universala voĉdonrajto” — kaj deziron de iuj katolikoj kaj moderaj monarkiistoj unuece strebi, kun la moderaj respublikistoj, por kontraŭbatali la novan danĝeron, socialismon.
Sed estas tro frue por transponti la dividon de “la du Francioj”. Du faktoroj kontribuis al ĝia pliakrigo: la renovigo de la religiaj kongregacioj, ĉefe virinaj* , sindonemaj al “eksterlanda suvereno”, la papo; la Dreyfus-afero, kiun akompanis ofensivo kontraŭ la respubliko, relajsata ĉefe de la Monaĥoj de Maria-ĉieliro, tra la taggazeto La Croix, kiu tiam sin proklamas “la plej kontraŭjuda gazeto el Francio”.
La 1902-baloto konfirmis kaj pligrandigis la respublikistan majoritaton, kvankam ĉe la unua balotvico apenaŭ 200 000 voĉoj diferencigis la du blokojn. La kandidatoj mobilizis pri la demando de estonteco de religiaj ordenoj, sed evitis debaton pri la disiĝo. Dominata de radikalistoj, la respublika bloko ricevis 368 deputitojn — inter kiuj 48 socialistoj — kaj la opozicio 230. Emiles Combes, framasonisto, fariĝas registar-estro. Tiu eks-lernanto de pastroseminario, “pastreto Combes” kies kontraŭklerika sinteno estis konata, eĉ ne unu vorton dris pri disiĝo dum enoficigo-parolado. Male, li ekas senkompatan batalon kontraŭ la kongregacioj, tordante eĉ foje la spiriton de la 1901-leĝo pri asocioj. Li rifuzis ĉiujn permespetojn de la granda plimulto de kongregacioj, fermis iliajn lernejojn kaj , finfine malpermesis instruadon (eĉ en privataj lernejoj) al ĉiuj anoj de kongregacioj, kiuj multnombre tiam migris eksterlanden.
Kiam printempe de 1903 la deputitaro decidis krei komisionon pri la disiĝo, Emile Combes ne kaŝis sian skeptikemon. Ne temas nur pri oportunismo aŭ timo puŝi la landon al interna milito. La antaŭstato donas multajn avantaĝojn, kiujn parto de la respublikistoj ne volas rezigni.
La konkordato (interkonsento) subskribita la 15an de julio 1801 de la Sankta Sidejo kaj Francio, laŭ instigo de la Unua Konsulo Bonaparto, difinis la rilatojn inter katolika eklezio unuigita sub papa aŭtoritato — malaperis la “konstitucia eklezio” naskita de la Revolucio — kaj la Respubliko. “ La Respublika registaro ”, tekstas la interkonsento, “ agnoskas, ke la katolika, apostola kaj romia religio, estas tiu de la granda plimulto el la franca civitanaro ”. Tiu “agnosko” estis grava progreso, akceptita de la Papo: katolikismo ne plu estis ŝtata religio.
Dum la pridisiĝa parlamenta debato, Abato GAYRAUD, kiu deziras novan pritraktadon kun la Sankta Papejo, klarigas al la deputitoj, ke li daŭre favoras “ unuiĝon de civila kaj religia socioj ”. Kaj li kritikas la konkordaton, en kiu “la eklezio estas agnoskata ne kiel la veran religion — kia ĝi estas laŭ ni — sed nur kiel la religio de plejmultaj francoj. ”.
La konkordato estis publikigita nur la 8an de aprilo 1809. Intertempe Bonaparto redaktigis de sia konsilanto Jean Etienne Portalis la Organajn Artikolojn . Tiuj 77 artikoloj fariĝis leĝo sen konsultiĝo kun Roma Papejo. Francio tiel starigis tre efikan polican kontrolsistemon de katolika eklezio, kaj de aliaj agnoskitaj religioj. Neniu nacia katolika koncilio povis esti kunvokita sen registara aprobo; episkopoj devis vivi en sia diocezo (distrikto) kaj ne rajtis eliri sen permeso de la Unua Konsulo; 39a artikolo eĉ ordonis ke ekzistu “nur unu liturgio kaj unu katekismo por ĉiuj katolikaj preĝejoj en Francio”., ktp... Julien de Narfon, liberala katolika raportisto, klarigas dum la pridisiĝo-debato, ke la konkordato pliigis la subiĝon de la francia eklezio al duobla tutoreco, tiu de la ŝtato kaj tiu de Vatikano. Rezigni pri la konkordato, kaj sekve pri la organaj artikoloj, ĉu tio ne estas rezigni ankaŭ pri la ŝtata rego super eklezio? Radikalistoj hezitas. Fine konfliktoj kun Vatikano malfirmigis la “konkordatan pacon” kaj trudis la disiĝon al la respublikista majoritato. Julien de Narfon rakontas: “la unuan konflikton estigis la protesto de Pio la Xa kontraŭ la Roma vojaĝo de s-ro Loubet, franca prezidanto de la Respubliko, la duan estigis truditaj demisioj de du episkopoj de urboj Dijon kaj Laval. Unu rezultigis duonrompon, la alia kompletan rompiĝon de rilatoj inter Francio kaj Vatikano”.
Rilate la unuan aferon, papo volis montri, ke li restas surtera suvereno, kaj ne agnoskas la roman alproprigon far Italio. Konfidencan noton de la Sankta Papejo al ĉiuj registaroj estis publikigita de komunista ĵurnalo L’Humanité , kiu ricevis ĝin de ... princo de Monako. Tiu ĉi enmiksiĝo en la Respublikaj aferoj skandaligis la deputitaron, kiu per granda plimulto de 427 voĉoj kontraŭ 96 aprobis revokon de la franca ambasadoro en Vatikano.
La dua afero havis pli gravajn konsekvencojn. La Papejo premprovis ricevi demision de du francaj episkopoj kulpigitaj de siaj fideluloj kaj de la klerikaro, verŝajne pro sia respublikista tendenco. La tuta kompleksa ekvilibro de “elekto” de la episkoparo ja estis malfortigita.* La 30an de julio 1904 la franca registaro publike decidis rompi la diplomatiajn rilatojn kun la Sankta Papejo. Ekde tiam la konkordato estis morta..
Septembre de 1904 en fama parolado en Auxerre, Emile Combes ekkonsentas pri abolicio de la konkordato. Sed, implikita en afero de oficiro-spionado, li devis demisii la 14an de januaro 1905. Lin anstataŭis Maurice Bouvier, konvinkita defendanto de la konkordato; kaj tamen li estos kontribuinta al la disiĝo. Intertempe Emile Combes la 10an de nov. 1904 metis leĝprojekton, kiu ekigis fortajn kontraŭstarojn eĉ inter protestantoj, ĝistiamaj aliancanoj de la respublikistoj.
Ili aparte kontestis artikolon 8an, kiu malpermesas al porkultaj asocioj unuiĝi ekster la limoj de departemento, malpermeso kiu celas precipe katolikan eklezion, kaj signifas enmiksiĝon en organizado de ankaŭ aliaj eklezioj. Kaj ankaŭ artikolon 3an, kiu precizigas, ke la moveblaj kaj nemoveblaj posedaĵoj de la antaŭe agnoskitaj religioj estos pruntedonitaj “ dum dekjara periodo ”, kio lasis dubon en la menso de multaj katolikoj, ke ili povus esti reprenitaj poste... Fakte, la Combes-a leĝprojekto spegulas filozofion, kiu celas ne nur disigi eklezion kaj ŝtaton, sed ankaŭ frakasi katolikan eklezion, subfosi ĝin deinterne, dume plutenante ŝtatoregon sur ĝi.
Protestanta pastoro Louis Lafon, direktoro de La vie nouvelle tiel resumis: “Estas du manieroj fari la disiĝon, aŭ pli ĝuste, farante la disiĝon, oni povas celi du malsamajn celojn: ĉu laikigi la ŝtaton, ĉu detrui religion (...). Religio estas konscienco-afero, afero de individua konscienco. Ŝtato nur devas rezigni ĉian intervenon kaj agadon en la religia sfero, kaj kompense rajtas kaj devas postuli, ke la eklezioj ne enmiksiĝu en ŝtataj aferoj por domini aŭ modeli ĝin.. Ŝajnas al mi, ke pri la rolo de Ŝtato rilate al Eklezioj, mi samopinias kun ĉiuj demokratoj kaj multaj liberpensuloj. Sed ekzistas iuj aliaj, kiuj revas detrui ĉiun eklezion kaj ĉiun religion pere de leĝo. Ili sekvas kriman kaj sensencan revon de ĉiuj despotoj, kiuj ĉiam deziris regadi homan konsciencon kaj imagis, ke ili perforte fariĝos ties mastro. (...) Asociiĝo-libero devas esti kompleta, por katolikoj, protestantoj, judoj, same kiel por liberpensuloj kaj framasonoj. La 8a artikolo jam ŝanceliĝanta, devas esti forĵetita entute.”
Ĝi ja estos. La kolektiva memoro asociigis “pastreton Combes” kun la disiĝo, sed tio tre malproksimas de la vero. Laŭ instigo de socialisto Aristide Briand, komision-raportisto, konsilita de la populara oratoro Jean Jaurès, ekaperis kompromiso realiganta samtempe disiĝon de ŝtato kaj eklezio kaj liberecon de organizo por la eklezioj.
Du artikoloj komencas la 1905-leĝon. Unua artikolo: “La respubliko certigas konscienco-liberecon. Ĝi garantias liberan kultopraktikon kun nuraj jenaj limigoj pro neceso de publika ordo”. 2a artikolo: “La respubliko agnoskas, salajrigas nek subvencias iun ajn religion. (...) Tamen escepte povos enskribiĝi en la koncernaj ŝtataj, departementaj kaj municipaj buĝetoj ekspezoj rilataj al specifaj pastrejoj por certigi la liberan religian praktikon en publikaj establoj kiel liceoj, gimnazioj, lernejoj, hospitaloj, maljunulejoj kaj prizonoj.”
Aperas du rimarkoj. Unue pri la termino “agnosko”. “Ĝi tute ne signifas, precizigas Jean Boussinesq, ke la ŝtato neas juran ekziston de eklezioj kiel socie starigitaj korporacioj. Ĝi devas esti komprenata referante sin al la antaŭa situacio kiam en Francio estis “agnoskitaj” kvar religioj (katolika, luterana, reformita, izraela) (...) La 2a artikolo do signifas, ke ne plu ekzistas jure privilegiitaj eklezioj, kaj sekve ĉiuj nunaj kaj estontaj religioj estas jure egalaj”.* Tiel ne plu eblos ke, kiel antaŭe, episkopoj estos pro ofico membroj de la Senato, aŭ de la konsilantaroj de publika instruado. Inverse, kelkdekojn da jaroj poste, la ŝtato povos sen malobei leĝon kaj sen ŝoki la mensojn, elekti kiel membrojn de studkomisionoj — kiel ekz. tiu pri etiko — personojn, kies religia aparteno estas konata kaj agnoskita.
Aliflanke, la ŝtato disponigas al la eklezioj, kaj aparte la katolika, grandegan bienaron, kiu krome estas ŝtate prizorgita: tio reprezentas, minimume, rektan helpon al religioj... Aliaj helpmanieroj dum la sekvaj jardekoj pliamplesigos tiujn subvenciojn. Komence de la 1920aj jaroj, la ŝtato financis la konstruadon de la Pariza moskeo. Edouard Herriot, fama laikisto kaj raportisto de la leĝprojekto ĉe la deputito-asembleo klarigas: “Ni ne malobeas la 1905-leĝon, ĉar ni faras nun por la Islamanoj tion, kion ni faris en 1905 por la protestantoj kaj katolikoj”.
Post atingo de konsento pri la du unuaj artikoloj la parlamenta debato fokusiĝis al la kultaj asocioj. La 4a artikolo antaŭvidis, ke ĉiuj publikaj kultaj konstruaĵoj estos transdonitaj al asocioj “laŭleĝe formitaj por la kulta praktikado”. Sed kiu decidu, ke tiuj asocioj estas rajtigitaj? Kio okazos se du asocioj kverelas pri tio? La demando zorgigas la katolikan eklezion, des pli, ke multaj radikalistoj ja opinias, ke tio estas bona okazo por subfosi deinterne katolikan eklezion. Malfido regas tiom grade, ke iuj katolikoj suspektas framasonojn projekti eniron en tiuj asocioj por delogi ilin de la episkopa aŭtoritato.
Ĉiu tendaro malfidas kaj suspektas la alian. Ankaŭ inter la respublikistoj, baraktas pluraj malsamaj filozofioj pri laikeco. La komisiono-raportisto Aristide Briand, subtenita de Jean Jaurès, precizigis la sian. La projekto de la komisiono, li klarigas, “ne estas verko de pasio, reprezajlo, malamo, sed verko de kombinitaj racio, justo kaj prudento. (... ) Vane oni serĉus en ĝi spuron de kaŝita intenco persekuti katolikan religion.” Tial li proponas aldoni frazeron al la 4a artikolo: la kultaj asocioj estu konformaj al “la organizaj reguloj de la religio kies praktikadon ili intencas servi.” Alidirite asocio kreita por la katolika kulto agnosku ties internajn regulojn, kaj aparte la papan aŭtoritaton. Se estas konflikto, la civilaj tribunaloj decidos...* Leviĝas fortaj protestoj en la respublika tendaro (vidu enkadran tekston). Finfine la saman tagon, per 374 voĉoj kontraŭ (kaj 200 por) estis elpelita la propono forigi la aldonaĵon de la komisiono. La Disiĝo estas farita, diris Jaurès...
Kial la socialistoj puŝis al paciĝo? Jean Jaurès tion klarigis en artikolo en La Dépêche (sudfrancia ĵurnalo) la 15an de Aŭg. 1904: “Jam tempo venis, ke oni finfine solvu tiun grandan kaj obsedan problemon de la rilatoj inter ŝtato kaj eklezioj, por ke la demokratio povu dediĉi sin tute al grandega kaj malfacila tasko de socia reformo kaj homa solidareco, kiun postulas la proletaro”. Necesas pacigi la religian demandon por almeti la socian demandon, tiun de la diskutataj reformegoj, kiujn la radikalistoj kaj la moderaj respublikistoj ŝatus prokrasti :laŭenspeza impostado aŭ laboristaj pensioj...
El tiu 1905-leĝo, el la pasiiga debato ĉe la deputitaro kaj en la Senato — kies alta kvalito devigas rekonsideri kelkajn tro rapidajn konkludojn pri la 3a Respubliko-, la kolektiva memoro konservis kelkajn malprecizajn bildojn, aparte tiun de konfrontiĝo inter “du Francioj” kies “inventaro-dramo” konsistigis unu el ĉefaj ilustraĵoj :policistoj perfortante preĝejpordojn.
Ĉe la komenco, senofenda necesa leĝaldonaĵo: ĉar temis pri bien-transdono al la novaj kultaj asocioj, necesis ja inventari. Sed, en administra instrukcio enŝteliĝis frazeto, kiu por kompletaj inventaroj postulas “malfermon de la tabernakloj”, la plejsanktejo, kie troviĝas la ostiujo. Naciistoj, aparte tiuj de Action Française (ekstremdekstra movado) rolis esencan rolon en la rezistagadoj kontraŭ la policaj intervenoj. En kelkaj departementoj helpis kaj relajsis ilin maltrankvilaj kaj misinformitaj loĝantoj, ŝokitaj pro la atakoj de “pastreto Combes” kontraŭ la kongregacioj. La nombro de gravaj incidentoj estis des pli limigita, ke jam la 16an de marto konfidenca cirkulero ordonis ĉesigi inventarojn, kie organiziĝas rezisto. En majo 1906 93% de la inventaroj estis finitaj, sed Francio konservis memoron pri kelkaj misfaroj.
Rakontoj pri rezistoagoj, ŝvelitaj de la katolika gazetaro kaj de rumoroj, kuraĝigis la Sanktan Sidejon al nefleksebleco, des pli ke necedema papo, Pio la Xa anstataŭis Leon la XIIIan, forpasintan la 20an de julio 1903. La nova papo timas, ke la franca Disiĝo malpliigos lian prestiĝon kaj servos kiel “malbonan ekzemplon” aparte en Hispanio. En unua encikliko Vehementer nos, datumita 11 feb. 1906, li kondamnas la principon pri disiĝo, bedaŭras la unuflankan konkordat-abolon kaj la neadon far la leĝo, laŭ li, de fundamenta eklezia instruo: eklezio estus laŭesence neegala socio, t.e. socio enhavanta du persono-kategoriojn, la “paŝtistojn” kaj la “gregon”. La 10an de aŭgusto 1906, en encikliko Gravissimo officii la papo ordonis al francaj katolikoj, kiuj favoris kompromison, ke ili ne kreu kultajn asociojn.
Tiu obstrukco (intenca baro?) povus instigi la registaron plejrigore apliki la leĝon, kapti la okazon por doni pliajn batojn al la katolika eklezio.Tiel ne okazis. La registaro faris provizorajn disponojn, tiel, ke la administrado de la katolikaj kultejoj provizore restu ĉe la pastroj, kiuj ĝin antaŭe prizorgis. Papo Pio la XIa nur en 1924-a jaro, en sia encikliko Maximam gravissimamque fine permesis la starigon de kultaj asocioj. Kaj pli ol dudek pliaj jaroj estis necesaj por ke la Eklezio akceptu laikecon.
“Francio estas nedividebla, laika, demokratia kaj socia Respubliko proklamas la unua artikolo de la 1946-jara konstitucio, voĉdonita de komunistoj kaj socialistoj, sed ankaŭ kristandemokratoj (MRP), kio indikas grandan evoluon. Triumfis finfine la Respubliko. Ĝi scipovis veti pri evoluo de la mensoj, lasante tempon al maturiĝo.
Je ĉiu etapo, kiam la Ŝtat-konsilantaro (plejalta juĝ-organo) devis interpreti la leĝon de 1905, ĝi tion faris liberale, asertante la rajton de la eklezioj organiziĝi laŭ propra deziro. Unu el la unuaj malfacilaĵoj al kiu konfrontiĝis la Respubliko, estis la eksterpreĝejaj procesioj. “Neniu religia defilado en la publika spaco! ” kridecidis multaj urbestroj. Inter 1906 kaj 1930, 139 tiaj municipaj decidoj estis apelaciitaj. 136 estis kasaciitaj.
Unu jarcenton poste, laikeco fariĝis komuna havaĵo de kredantoj kaj nekredantoj. Kvankam oni ofte pri tio misparolas. Kiam Nicolas Sarkozy, la franca ministro pri internaj aferoj, asertas, ke virinoj devas aperi nudkape sur identec-fotoj, li parolas pri problemo de publika ordo, ne de laikeco... Kiam temas pri enlerneja geo, ne temas pri laikeco sed pri egaleco inter viroj kaj virinoj. La laikaj lernejoj kontentiĝis, ĝis la fino de la sesdekaj jaroj, kun seksa apartigo, kaj la laika Respubliko, dum jardekoj, kun rifuzo de virina voĉdonrajto...
Ĉu hodiaŭ laikeco estas minacata en Francio? Ĉu necesas mobilizo kiel en 1905. Eklezia influo malfortiĝis kaj neniu el ili estas pli aŭ malpli proksimaj de la invada potenco de la katolika eklezio ĉe la komenco de la lasta jarcento. Inverse, pripensante pri la formulo “klerikismo, jen la malamiko”, Jean Baubérot sin demandas: tiu ĉi restis flago por la aktivista laikeco. Sed kiuj estas la hodiaŭaj klerikoj? Kiuj konsistigas konkretan minacon por la pens-libereco?”* Ĉu estas prioritate la organizitaj religioj, aŭ pli certe la “klerikaroj” de la mono aŭ de la amaskomunikoj?
Ĉe la komenco de l’dudeka jarcento, la Respubliko devis eklabori pri grandegaj taskoj, de la kreo de laŭenspez-imposto ĝis la laboristaj pensioj; Jaurès komprenis ke, por superi ĉi tiujn defiojn, necesis pacigi la religiajn kverelojn. Unu jarcenton poste, Francio konfrontiĝas al grandaj angoroj kaŭzitaj de novliberalismo subfosanta la fundamentojn de la respublika pakto. Ĉu estas kelkdekoj da knabinoj enlerneje kapvestitaj kiuj minacas tiun pakton? Aŭ malegalecoj, diskriminacioj, getooj, senlaboreco, ĉiuj tiuj “senkullturejoj” ekskluditaj el la “reformoj”? Fronte al ĉi tiuj deturnoj, taŭgas memorigi, ke Jaurès pravis: franca Respubliko devas esti laika kaj socia. Ĝi restos laika ĉar ĝi estos scipovinta resti socia...
Ĉu sufiĉas por malplimulto renomi sin “civila socio” por ke ĝi povu pretendi renversi demokratie elektitan prezidanton? Ĝuste tion kredis en Venezuelo la entreprenistoj, koruptita sindikato, la eklezio, la mezaj klasoj kaj la amaskomunikiloj, kiuj la 11-an de aprilo, helpate de perfidaj generaloj, faris puĉon kontraŭ Hugo Chávez. La registaro de George W. Bush, kies altaj oficistoj estis en Vaŝingtono akceptintaj civilajn kaj militistajn delegaciojn de la puĉontoj, tuj salutis tion, kion ĝi kredis forigo de reganto, kies sendependeco kolerigis ĝin. La unua gesto de la hispana registaro, prezidanta la Eŭropan Union, ne estis kondamni tiujn agojn, sed publikigi la 12-an de aprilo elde Vaŝingtono komunan deklaron kun la usona registaro, en kiu ili alvokas la puĉistojn krei “stabilan demokratian kadron”! Sed ili ne kalkulis kun la popola ondego kiu, kun apogo de lojalaj militistoj, restarigis la leĝan ordon en Karakaso.
Direktitaj sur la prezentiston, la televid-filmiloj enkadrigas samtempe Karakason, kiu sterniĝas piede de El Avila, montaro sur kies duondeklivo oni starigis la improvizitan studion. La animanto de la spektaklo ĵus ridigis la ĉeestantojn rakontante kiel li sukcesis kantigi — “false, li kantas vere tre malbone!” — Fidel Kastron dum unu el siaj antaŭaj programoj. Poete li elvokas Gvatemalon, poste la libertador Simón Bolivar, kantetas, faras demandojn al siaj invititoj — inter ili aro da ministroj-, dialogas duplekse kun modesta televidspektantino, kiun li adiaŭas post tenera: “Hola, mia vivo, mi sendas al vi kison”... Lia lerteco paligus pro ĵaluzo ian ajn stelulon de la eta ekrano. Kaj tamen li neniel estas profesiulo. Li nomiĝas Hugo Chávez, prezidanto de la Bolivara Respubliko Venezuelo.
Tiun 17-an de marto, en sia 100-a dimanĉa elsendo “Aló Presidente!”, li superas sin mem: satelit-komunikado kun la gvatemala, dominika kaj kuba prezidantoj — “Bone, Fidel, se ni ne vidos nin post kelkaj tagoj, ni telefonos... Hasta la victoria, siempre!”-, draŝas la gazetaron, antaŭ ol fini per minaca: “Kaj mi donas konsilon al tiuj kiuj volas malstabiligi min: mi scias kiom ili estas kaj kiom ili pezas post matenmanĝo!” El la benkoj de totale fidelaj apogantoj leviĝas ovacio: “Ili ne revenos! Vivu nia comandante!”
La “comandante” certe troigas: ses horojn tridek-kvin da sendado, senĉese. Sed li konsideras tiujn kantmesojn necesaj por konservi rektan kontakton kun la maldungitoj, la malriĉuloj kaj la maldekstrajn fortojn, kiuj konstituas lian plimulton.
Ĉe la escuálidos* de La Castellana, Altamira, Palos Grandes, Las Mercedes — la ŝikaj karakasaj kvartaloj-, oni furiozas: “Tiu ulo estas demagogo, popolisto, furiozfreneza!” En la plej bona kazo, oni koncedas al li ke, certe, liaj antaŭuloj valoris apenaŭ pli. “Sed li kondukas la landon al ruiniĝo. Antaŭ ol senleĝe ekzekuti lin: “Ĉiukaze, lia loko ne estas en la prezidejo. Militisto scias nenion alian ol du aferojn: obei aŭ komandi!” Sine de la kasto de la oligarkio, la financo kaj la mezaj klasoj, oni malamas tiun entrudulon. Kun sia malhela haŭto kaj sia mokŝercemo, li similas al taksiisto, hotelpordisto, malfavorigito de la ranchos, iu buhonero*. Sed, precize pro tio ke li similas al la profunda popolo, li okupas Miraflores (la prezidantan palacon).
Tiu subkolonelo de paraŝutistoj provis per ŝtatrenverso, en februaro 1992, meti finon al tridek jaroj da hegemonio de la partioj Ago demokratia (AD, socialdemokrata) kaj Copei (kristandemokrata). Tiuj estis tiam, en lando produktanta nafton, kondukintaj 80% de la venezuelanoj sub la sojlon de malriĉeco. Enprizonigita, poste liberigita, la ribelulo atingis demokratie la potencon en decembro 1998. Aprobita de referendumo en decembro 1999, profunda reformo de la Konstitucio antaŭis lian reelekton, la 30-an de julio 2000.* Sume, s-ro Chávez triumfis kaj Venezuelo, pace, ŝanĝis sian regadon.
Post tio, la registaro faras maltipan revolucion: “Ĝi estas nek socialisma nek komunisma, ĉar en la kadro de kapitalismo, sed radikala kaj kun profundaj ŝanĝoj en la ekonomia strukturo”, klarigas la ministro pri prezidanteco, s-ro Rafael Vargas. Provokante fortajn febro-butonojn en Vaŝingtono, Karakaso celas ankaŭ instigi naftopolitikon kiu ebligus teni la naftoprezojn super 22 dolaroj barile, pere de la revigligo de la Organizo de Nafto-Eksportaj Landoj (ONEL). Kaj ĝi obligas deklarojn kontraŭ la novliberala tutmondigo kaj favore al multpolusa mondo, kontraste al la hegemonia pretendo de Usono.
Estas tamen unu afero, anonci la naskiĝon de nova lando, kaj alia, procedi al la ŝanĝoj. “Ne ekzistas laboro, nek progreso”, plendas forlasito en Valencio, rimarkante ke la senlaboreco neniel malaltiĝis. En ladurbo nomita Marizabel de Chávez (laŭ la nomo de la prezidantedzino), grandulo elspiras sian melankolion: “La sola afero kion mi scias fari, estas ŝteleti. Sed ĉi tie, mi vere ne vidas kiun mi povus priŝteli...”
Barrio Alicia Pietri de Caldera (laŭ la nomo de la antaŭa prezidantedizino!): la privilegiuloj gajnas 84.000 bolivarojn por du semajnoj (84 eŭrojn) kiel privataj gardistoj, sola ekonomia agado en ekspansio. Kiel ĉie aliloke, la minimuma salajro stagnas ĉirkaŭ 158 eŭroj, kiam 240 necesas por nutri kvinpersonan familion.* Kaj eĉ la plej malavaraj iniciatoj de la registaro ŝajnas glitturniĝi. “La bolivara lernejo funkcias”, atestas familia patrino, “ekzistas eĉ senpaga kantino, kiel planite, por la tri manĝoj de la infanoj. Sed ili ĵus fermis ĝin ĉar ili ne havas plu monon por pagi la liveristojn.”
La reĝo Chávez estas ofte nuda. Forĝita urĝe por gajni la elektojn, lia Movado por la V-a Respubliko (MVR) ne disponas pri fortaj strukturoj. En la perspektivo de la venko, alvenis kaj algluiĝis konvinkitaj “ĉavistoj”, revoluciuloj, sed ankaŭ, esperante prebendojn kaj profitojn, membroj de la iamaj politikaj grupoj, ĉiuspecaj oportunistoj. Same pri la aliancaj partioj — Movado Al la Socialismo (MAS), Causa R, Movimiento 10 de Mayo, la maŭistoj de Bandera Roja aŭ la gvidanto de Partio Por Ĉiuj (PPĈ), s-ro Pablo Medina* Iun tagon, kiel prezon de sia kunlaborado, ili venos prezenti la fakturon al la prezidanto. Pro tio la multaj plenŝanĝoj, rompoj, demisioj, eksigoj sekvataj de pasado al la malamiko, kio donas la impreson pro potenco kiu funkcias per permanenta improvizado.
Simila saltkurado en la ŝtataparato kaj la administracio, gangrena pro kvardek jaroj da klikismo*. La ministroj aŭ la dek-kvar “ĉavistaj” guberniestroj povas kalkuli, sine de siaj institucioj, por realigi la reformojn, nur kun kelkaj altrangaj oficistoj. “Ni ne faris la sorĉistin-ĉasadon, ni certigas la ŝanĝon kun la homoj de la pasinteco, aktivuloj de la AD aŭ de la Copei en sia plimulto.” Tiu armeo de mezrangaj oficistoj kaj de dungitoj bremsas la programojn, sabotas la projektojn, paralizas la transigon de resursoj en la municipios. “Modifi tiajn strukturojn estas malrapida, oni ne povas ĉiujn maldungi”, grimacas en la sovaĝa varmego de Puerto Ayacucho (Amazonio) s-ro Diogenes Palau, ĝenerala sekretario de la loka registaro, alfrontita al la samaj malfacilaĵoj. “Tio fareblas nur iom post iom.”
Do, s-ro Chávez devas apogi sin sur du pilieroj por ĉirkaŭiri la strukturojn kiuj restas al li malamikaj: la armeo, de kiu li devenas, vertebra kolumno de la ŝtato, kaj la neorganizita loĝantaro kiu portis lin al la povo. En aprilo 2001, kiam li alvokas formi “milionon da Bolivaraj Rondoj” por subteni lin, dekmiloj da venezuelanoj, ĉiu en sia strato, sia kvartalo, sia barriada*, respondas entuziasme. En grupoj da sep ĝis dek-kvin personoj, ili diskutas pri la difinado de la estonto, pri sia vivo, la plej esencaj bezonoj, tuj reeĥate de la koncernataj aŭtoritatoj. “Tio estas la rimedo por certigi ke la resursoj alvenas en la sektoron”, oni klarigas al la koordinado de la Bolivaraj Rondoj de la municipio Sucre, en la oriento de Karakaso, dum antaŭe malplimulto da politikistoj direktis laŭplaĉe la destinon de la komunumo.”
Laŭ prezentado de projektoj, kaj pere de taŭgaj organismoj — Popola Banko, Banko de Virinoj, Evolu-Fonduso de Entrepreneto, Interregistara Fonduso por la malcentrigo (Fides), ktp.-, la ŝtato komencis doni al tiuj strukturoj neneglektindajn fondusojn. La opozicio furiozas, akuzante ilin esti “sturmforto” serve al totalisma projekto, nesto de “talibanoj” pri kiuj senĉesaj bolas (onidiroj) diras ke ili estas ĝisdente armitaj de la registaro. Ĉe la akuzitoj oni levas la ŝultrojn: “Vidu, estas ĉi tie nur pacaj homoj agantaj por la bono de la komunumo.” Kvankam kelkaj radikalaj aktivuloj montriĝas malpli akordiĝemaj: “Ni estu klaraj. La viroj kaj virinoj de tiu ĉi procedo estas deciditaj defendi ĝin. Pace. Sed ankaŭ alie se necesas.”
Koncentritaj sur siaj etaj kalkuloj, siaj etanimaj interesoj, la esquálidos sufokiĝis kiam, la 13-an de novembro 2001, radikaligante la revolucion, s-ro Chávez subskribis la leĝon pri la teroj, la leĝon pri la fiŝkaptado kaj la leĝon pri la hidrokarbidoj. La 10-an de decembro, por protesti kontraŭ tiuj “atencoj al la libera merkato”, la mastrar-organizo Fedecámaras, gvidata de s-ro Pedro Carmona, lanĉas ĝeneralan strikon subtenatan de... la komunikiloj kaj la Konfederacio de la Laboristoj de Venezuelo (CTV). Korupta organizo, transmisi-rimeno de la Ago demokratia, la CTV intertraktis dum jaroj la kolektivajn kontraktojn kun la mastroj, vendante sian animon kaj siajn aliĝintojn interŝanĝe de kelkaj altaj trinkmonoj por siaj gvidantoj. La registaro neas ĉian reprezentecon al la ĝenerala sekretario de CTV, la socialdemokrato Carlos Ortega, kiu, la 25-an de oktobro 2001, deklaris sin venkinto en la elektoj destinitaj renovigi la sindikatan estradon, fine de balotoj markitaj de perforto kaj malregulecoj.
La 5-an de marto 2002, tiu “laborista gvidanto” skuas la manon de s-ro Carmona kaj, atestate de la katolika eklezio, subskribas kun li Nacian Pakton de Regebleco kun la celo “la demokratia kaj konstitucia eligo” de la prezidanto.
Sen programo, sen projekto, memproklamitaj “civila socio”, cinike forskrapante la plimulton kiu daŭre subtenas la ŝtatestron, la kvar protagonistoj — Fedecámaras, CTV, eklezio, mezaj klasoj-, al kiuj aldoniĝas la komunikiloj kiuj konvertiĝis al politika partio, provas artefarite krei situacion de neregebleco. Tiu totalisma maltoleremo eksplodigas la koleron de tuta loĝantaro grupita ĉirkaŭ “sia” revolucio. Petroleós de Venezuela SA: “Ili ekskluzivas nin pretendante sole reprezenti la civilan socion. Tre bone... Sed ni, ni estas la popolo! Kaj se, pro ajna kaŭzo, la konstitucia leĝeco estas en danĝero pro la malstabiliga kampanjo, ni defendos ĝin per nia vivo, per nia sango!”
La pogutaj incitaj deklaroj kaj protest-marŝoj (sekvataj de pli amasaj kontraŭmarŝoj de la apogantoj al la registaro), la apero de kvar disidentaj militistoj kiuj publike reĵetas la prezidanton*, apenaŭ ŝanceligas la potencon. Sed kiam ili ludas la karton de ekonomia malstabiligo, la tensio akriĝas je unu grado. La nafto reprezentas 70% de la eksportoj kaj 50% de la ŝtatenspezoj. Post la kolapso de ĝia prezo pro la atencoj de la 11-a de septembro 2001, la vojaĝoj de s-ro Chávez en Eŭropo, Alĝerio, Libio, Saud-Arabio, Irano, Rusio, kaj eĉ en Irako, same kiel la agado de s-ro Alí Rodríguez, la venezuela ĝenerala sekretario de la ONEL, ebligis stabiligi la kurzon pere de koncertita malaltigo de la produktado.*
Akcikompanio kun la ŝtato kiel unusola akciulo, Petroleós de Venezuela SA (PDVSA) troviĝas sub la jugo de grupo de kvardek superaj oficistoj. Tiuj “naftogeneraloj” decidas ĉion, aplikas “sian” politikon, privilegias la eksterlandajn interesojn, rompas la normojn de la ONEL altigante la produktadon, vendas subpreze, malfortigas la entreprenon kaj aktive preparas ĝian privatigon. La ekzekutivo, zorgante por meti la PDVSA en la servon de kolektiva projekto, volas repreni la kontrolon de tiu strategia sektoro, kies impostoj fordrivas: de 75% el la profitoj transdonitaj al la ŝtato antaŭ dudeko da jaroj (25% restis al la entrepreno), oni trovas nun 70% por la firmao (kaj 30% por la ŝtato). La ŝtatestro nomumas novan prezidanton por ĝi, s-ron Gastón Parra, kaj direktoran skipon. La teknokratoj siavice, nome de karierpromeso por la plej bonaj, de la efikeco en la mastrumado, de la produktiveco kaj de la rentabilitato, de la sendependeco vide al la “politikigo” trudita de la registaro, tiuj teknokratoj do argumentas pri “meritokratio” kiun ili inventis por rifuzi tiujn nomumadojn kaj alvoki al ribelo.
En ĉiu ajn lando de la mondo, la akcitenanta ŝtato nomumas la direktorojn de la ŝtataj entreprenoj kaj donas al ili siajn orientiĝojn — kion cetere faris ĉiuj antaŭaj venezuelaj registaroj. Cetere, la kontestuloj, superaj oficistoj okupantaj postenojn de konfido, laŭ la naturo de iliaj oficoj, ne povas alvoki al striko. La “civila socio” publike defendas ilin. Ardigita de la skribaj, radiaj kaj televidaj komunikiloj, ĝi instigas al paralizigo de la ekonomia koro de la lando. Kio efektive okazas, kvankam nur parte (ĉar grava parto de la laboristoj rifuzas haltigi la laboron).
Kaj ĉio ĉi sur la fono de densa trafiko inter Karakaso kaj Vaŝingtono, urbo de kie la registaro de s-ro George W. Bush multobligas la lingvajn banderilojn kontraŭ la “bolivara” prezidanto. Ties malmulta urĝo por adopti la “antiteroristan lukton”, precipe kontraŭ la kolombia gerilo, liaj militaj akordoj kun Ĉinio kaj Rusio, lia kontraŭ-tutmondiga diskurso kaj lia revolucio ĉiutage iom pli grincigas la dentojn. La 6-an de februaro 2002, la usona ŝtatsekretario, s-ro Colin Powell, pridubas, antaŭ la Senato, “ke Chávez kredas vere en la demokratio” kaj kritikas liajn vizitojn “al registaroj malamikaj al Usono kaj suspektataj subteni la terorismon, kiel Saddam Hussein aŭ Muhamar Kadafi”.*
Maltrankvilaj pro la konfuza malordo kiu skuas ĝian trian nafto-liveranton, Usono timas tamen halton de la eksportoj se Venezuelo fariĝus neregebla. Oni do ne celas, oficiale, verŝi oleon en la fajron. Sed sub la mantelo, la 25-an de marto, s-ro Alfredo Peña, urbestro de la granda Karakaso kaj furioza opoziciulo, renkontas la usonajn aŭtoritatojn kaj la tre kontestatan Otto Reich, ŝtata subsekretario por interamerikaj aferoj.* En tiuj tagoj, en ties oficejo, li povintus renkonti s-ron Pedro Carmona, la prezidanton de Fedecámaras, aŭ s-ron Manuel Covad, la vica ĝenerala sekretario de la CTV, kiu vizitas ankaŭ reprezentantojn de la Internacia Respublikana Instituto, ĉiuj interparolantoj aparte konataj pro sia defendo de la interesoj de la laboristoj!
La ombro de Ĉilio ŝvebus sur Venezuelo, se grava faktoro ne malsamus: la armeo, kiun la prezidanto Chávez pretendas koni kiel sia manplato kaj kontroli pere de siaj kamaradoj de la promocio Simón Bolivar (1975). Tamen, onidiroj kaj klaĉoj kelkfoje dubigas tion. Ĉu la ĉefgeneralo de la suda komando de la usona armeo (la Southcom) ne ĵus deklaris: “Venezuelo estas la lando kiu havas plej da oficiroj studantaj en niaj nordaj akademioj, kaj pro tio, ni estas certaj pri tiu lando.” Kiam ni elvokas antaŭ li la kvar oficirojn kiuj, malmulte da tempo antaŭe, leviĝis kontraŭ la prezidanto, s-ro Francisco Ameliach, prezidanto de la defend-komisiono de la parlamento, respondas ankoraŭ, la 14-an de marto: “Ke oficiro deklaras ion publike, tio signifas ke li ne havas la apogon de la armeo. Ni ja konspiris [s-ro Ameliach partoprenis la golpe de la subkolonelo Chávez], kaj ni scias ke kolonelo engaĝita en tia operaco ne kantos tion sur la publikaj placoj.”
Por “defendi” PDVSA, de kiu sep altaj oficistoj estis maldungitaj kaj dek-du pliaj pensiigitaj, la tutlanda striko de la 9-a kaj 10-a de aprilo, deklarita de la CTV kaj Fedecámaras, havas nur relativan sukceson laŭ naciskala nivelo. Troviĝanta en freneza fuĝo antaŭen (aŭ en antaŭkonceptita plano nepre ne haltigenda), la opozicio duobligas la veton kaj, pretekste ke la registaro povus dekreti la esceptostaton (kion ĝi neniel intencas), alvokas, ekde la 11-a de aprilo, al nelimigita ĝenerala striko. Maltrankviliga signo, la disidentaj militistoj reaperas pere de la generalo Nestor González (eksigita en decembro 2001), kiu, en la televido, akuzas la prezidanton Chávez pro perfido kaj petas la altan komandon agi.
La 11-a de aprilo tagiĝas sur pli ol 300.000 oponantoj marŝantaj trankvile direkte al la sidejo de PDVSA-Chuuao, situanta en la oriento de la ĉefurbo. La krimo nodiĝos tie, en la koro de la kreskanta ardo kiu faciligas la planon. Por kredigi la ideon de “civila socio” alfrontita al diktaturo, nenio taŭgas pli ol “martiroj”... Je la 13-a horo, okcidente de la urbo, en la prezidanta palaco, la ministro pri prezidanteco, s-ro Rafael Vargas, kun pala vizaĝo, aperas en la oficejo de siaj kunlaborantoj. “La resto de la lando estas trankvila, sed Carlos Ortega, aperante en la televido, ĵus alvokis al marŝado al Miraflores. Jen konspiro.” Je 13h40, duarangaj oficistoj anticipas, sen jam scii tion, la sekvon de la eventoj: “Ili antaŭiras sur la aŭtoŝoseo... Oni devas lasi ilin manifestacii, sed haltigi ilin antaŭ ol ili venu ĉi tien. Alie, la Bolivaraj Rondoj mobiliziĝus, kaj tio finiĝus en katastrofo.”
La uniformuloj scias esti makiavelaj. La ĉefkomando de la Nacia Gvardio ordonas nenian iom ampleksan manovron por malhelpi la neeviteblon. La opozicio atingas ĝis malpli ol 100 metroj de Miraflores, kaj dekmiloj da “ĉavistoj”, kelkaj de ili armitaj per bastonoj kaj ŝtonoj, haste venintaj por protekti per sia korpo la prezidanton. Dek-kvin gvardianoj, eĉ ne unu pli, intermetiĝas por malhelpi la ŝokon. Surrealisma sceno: la plej altranga de ili turniĝas al la fotistoj kaj demandas, angore: “Ĉu iu povas prunti al mi poŝtelefonon, por ke mi demandu helptaĉmenton?” Uzante larmigan gason, liaj homoj sukcesas stabiligi la situacion.
Oni atribuis la 15 mortintoj kaj 350 vunditojn (de ili 157 per pafarmiloj) de tiu tragika tago al la Bolivaraj Rondoj, kies membroj estus fride pafintaj al paca manifestacio. Jen falsaĵo. Misteraj liberpafistoj posteniĝintaj sur dek-etaĝe altaj domtegmentoj faras la unuajn kvar viktimojn en iliaj vicoj. Poste, altiginte la temperaturon je cent gradoj, ili atakas la opozicion, kun mortiga precizeco. La konfuzo fariĝas totala, la interpuŝiĝo ĝenerala. Proksime de la metrostacio El Silencio, subplotono de la Nacia Gvardio respondas al ŝtonĵetado de la “civila socio” per svarmoj da larmigaj gasgranatoj, sed ankaŭ per pafiloj, per rektaliniaj pafoj. Grupetoj de la urba polico de la opozicia urbestro Alfredo Peña pafas al kvazaŭ ĉio kio moviĝas, sendistinge (sed aliaj de iliaj kolegoj kondutas dece).
La Honora Gvardio de la prezidanto “laŭdire arestis tri liberpafistojn, inter ili du agentoj de la polico de Chacao [orienta kvartalo de la ĉefurbo] kaj unu de la urba polico”.* En la ardo de la alfrontiĝoj, juna viro, hebete, atestas: “Ni malkovris du, ili estis en uniformo.” Sekvatage, sur la ekrano de Venevisión, la ribela vicadmiralo Vicente Ramírez Pérez konfidas: “Ni havis la kontrolon de ĉiuj telefonalvokoj de la prezidanto al la trupunuoj. Ni kunvenis je la 10-a horo matene por plani la operacon.” Kian operacon? Dum tiu horo, oficiale, la fluo de la opozicio ankoraŭ ne estis deturnita direkte al Miraflores.
La dezirata celo estas atingita. Je la 18-a horo, “emocie skuita de la nombro da viktimoj”, la generalo Efraín Vasquez Velasco anoncas ke la armeo ne obeos plu al la prezidanto Chávez. Kelkajn horojn antaŭe, la preskaŭ totalo de la komando de la Nacia Gvardio faris same. Je la 3h15 matene, la generalo Jucas Rincón legas lastan komunikaĵon: “Antaŭ tiaj faktoj, la demisio de la prezidanto de la Respubliko estis postulita. Li akceptis.” Tiu mesaĝo ripetiĝis ĉiujn dudek minutojn, televide, dum la sekvaj tridek-ses horoj.
Nomumita prezidanto la 12-an de aprilo, la mastro de la mastroj, s-ro Carmona, dissolvas la parlamenton, ĉiujn laŭkonstituajn administraciojn, eksigas la urne elektitajn guberniestrojn kaj urbestrojn. Dotita de ĉiuj potencoj, li povas aŭdi la proparolanton de la Blanka Domo, s-ron Ari Fleischer, gratuli la venezuelajn armeon kaj la policon “ĉar ili rifuzis pafi kontraŭ pacaj manifestaciantoj” kaj konkludi, sen alia formo de procedo: “Simpatiantoj de Chávez pafis kontraŭ tiuj homoj, kaj tio kondukis rapide al situacio kiu igis lin demisii.” Dum la Organizo de la Amerikaj Ŝtatoj preparas sin por kondamni la ŝtatrenverson, la ambasadoroj de Usono kaj de Hispanio en Karakaso hastas por saluti la faktan prezidanton.
Dume, en tiu lando kiuj, de tri jaroj, ne havis por plendi unu murdon, unu malaperon, unu politikan malliberigon, la subpremo trafas ministrojn, deputitojn, aktivulojn; dekoj da sidejoj kaj loĝejoj estas traserĉataj, cent-dudek “ĉavistoj” ekkonas la angorojn de prizono. Sur la ondoj de Venevisión, kie li estas intervjuata de la ĵurnaslistino Ibeyssa Pacheco, la kolonelo Julio Rodriguez Salas, kun granda rideto, finas sian intervenon: “Ni havis grandan armilon... la komunikilojn! Kaj, ĉar la okazo prezentiĝas, mi volas gratuli vin pro tio.” Nome de la demokratio, la “civila socio” ĵus instalis diktaturon. Estos la tasko de la popolo restarigi la demokration.
La sekvo estas konata.* Kapitulaciante senreziste, por eviti sangelverŝon, s-ro Chávez ne demisiis. La 13-an de aprilo, liaj subtenantoj, je centmiloj, okupas la stratojn kaj placojn de la tuta lando. Posttagmeze, lia Honora Gvardio rekonkeras Miraflores kaj helpas kelkajn ministrojn reokupi la prezidantan oficejon. Sekvante la ekzemplon de la generalo Raúl Baduel, ĉefo de la 42-a brigado de paraŝutistoj de Maracay, komandantoj fidelaj al la konstitucio reprenas la kontrolon de ĉiuj garnizonoj. Dividita, sen klara perspektivo, timante nekontroleblan reagon de la loĝantaro kaj alfrontiĝoj inter militistoj, la ĉefkomando perdas piedtenon. En la nokto, la legitima prezidanto de la Bolivara Respubliko Venezuelo estas redonita al sia popolo. Ŝajne tirinte nenian instruon el tiuj tragikaj eventoj, la opozicio, kelkajn tagojn poste, jam realtigas la premon. Tamen, elvokante la ondegon kiu, jam tri jarojn, aliigas la landon, aktivulino avertas: “Ili ne trompiĝu. Kun aŭ sen Chávez, Venezuelo neniam plu estos kiel antaŭe.”
Maurice LEMOINE.
Kun la dolaro, Usono disponas, de pli ol duona jarcento, pri senegala armilo por trudi siajn ekonomiajn kaj monajn elektojn al la resto de la planedo. La usonaj buĝeta kaj komerca deficitoj, kaj ankaŭ la aventurismo de s-ro George W. Bush, komencas tamen ŝanceli la konfidon de la investantoj kaj de la registaroj. Sed la eŭro, kiun la svedoj ĵus reĵetis, ankoraŭ tute ne plenumas la kondiĉojn por superi la verdan bileton.
Ĉu forta eŭro, la lancopinto de la ampleksigita Eŭropa Unio, kapablas subfosi la financan hegemonion de Usono, fondita sur la potenco de la dolaro kaj daŭranta jam ekde la fino de la dua mondmilito? Sur la Malnova Kontinento, la volo serĉi la rimedojn por kontesti tiun superecon ne estas nova. Jam 1967, Charles de Gaulle, profitante la malfortecon de la dolaro kaj ties uzadon ekster la usona teritorio dum la Vjetnam-milito, provis restarigi rigidan etalonon de or-ŝanĝo.*
Kvankam neniam publike formulita, tiu volo subtenas la projekton de la eŭro, kaj ĝi povus reaperi pro la timoj estigitaj de la imperiisma kaj agresema konduto de Usono, kiu evidentiĝis per la milito kontraŭ Irako kaj kiu sekvigis refortigon de la eŭropa valuto rilate la verdan bileton. Pro tio venas prognozoj pri ebleco ke la eŭro fariĝos rezervo-valuto konkurenca al la dolaro, kaj ke tiel instaliĝos pontkapo kontraŭ la usona dominado super la tutmondigita financo; tio povus egaligi Eŭropon al Usono en tiu tereno.
Antaŭ ol pristudi tiun hipotezon, necesas memorigi la econ de rezerva valuto. Por evolui harmonie, kaj en sufiĉe granda skalo, la mondaj financo kaj komerco bezonas valuton ĝenerale akceptitan, kion resumas la termino “mon-disponeblo”: tio estis la sterlinga pundo en la 19-a jarcento, antaŭ ol la dolaro antataŭis ĝin iom post iom post la dua mondmilito kaj regas nun suverene. Se oni volas kompreni la neceson de tiu funkcio de rezervomono, sufiĉas rigardi la periodon inter la du mondmilitoj: la pundo ne povis plu daŭre garantii mondskalan mon-disponeblon, kaj la usona sistemo rifuzis preni sur sin la rolon kiun tamen diktis al ĝi la merkatoj. La kolapso de la internacia komerco en tiu epoko estis parte provokita de manko de internacia valuto.
Nacia mono fariĝas rezerva valuto por aliaj landoj, kiam ĝi estas konsakrita kiel tia de la tutmondiĝintaj financo kaj komerco, pro ĝia relativa ekonomia kaj financa forto. La ŝtatoj deziras starigi per ĝi rezervojn, ĉar tio estas elstara aktivo uzebla en kia ajn lando kiu entretenas internaciajn ekonomiajn rilatojn kaj kiu do ankaŭ estas interesita posedi tian stokon.
La emisiantolando de la rezerva valuto akiras pro tio konsiderindan povon kaj influon sur la aliaj, sed ĝi ankaŭ transprenas respondecojn. El tiu vidpunkto, la postmilita situacio estas klariga. Ni situu nin, en 1950, en la lokon de la financministro de lando alia ol tiu de la rezervovaluto. Lia celo estas altiri dolarojn kaj akumuli rezervojn kiujn li uzos por aĉeti produktojn ie ajn en la mondo. Kiel li procedu? Li povas vendi siajn produktojn en Usono kaj ricevi dolarojn interŝanĝe, ebleco kiu restis pure teoria dum unu aŭ du jardekoj por la eŭropaj landoj. Alia opcio: altiri al si usonajn societojn kaj ties dolarojn. Jen la origino de la multnaciaj entreprenoj. Lasta ebleco: malfermi sian landon al usonaj militaj bazoj kaj personaroj. Tio estis por la eŭropanoj la precipaj manieroj venigi la verdajn biletojn... kaj la influon kiu akompanas ilin. Ili estas la samaj kiel la nunaj en la landoj de la tria mondo, de centra kaj orienta Eŭropo, en Rusio kaj en la resto de iama Sovetio.
Por la ŝtato de la rezervo-valuto, tiuj privilegioj sekvigas du specojn de devigoj. Unuavice, ĝi devas esti preta permanente garantii planedvastan mon-disponeblon, tiel ke ĝia mono cirkulu en sufiĉa kvanto en la tuta mondo por la bezonoj de la mondaj financo kaj komerco. Duavice, ĝi devas ankaŭ esti preta por ludi la rolon de “lastinstanca pruntodonanto” kaj reguligi la problemojn de landoj ekscese ŝuldiĝintaj. Kaj ĉion ĉi, konservante konvene stabilan kadron de eksteraj kaj internaj valoroj de sia valuto: por tiuj lastaj, tio signifas moderan inflaci-kvoton, kaj por la eksteraj valoroj, antaŭvideblan interspacon de probableco de ĝiaj kvotoj de interŝanĝo kun la aliaj valutoj de la mondo. Se tiuj kondiĉoj de stabileco ne plenumiĝas, la landoj malemas posedi stokojn de la mono kiu pretendas esti rezerva.
Por ke la eŭro povu rivali kun la dolaro en tiu funkcio, ĝi devus prezenti la samajn stabilec-garantiojn de ĝiaj internaj kaj eksteraj valoroj en antaŭvidebla tempo, kaj faciligi adekvatan ekonomian kreskon. Surbaze de tiuj du kriterioj, la perspektivoj estas pli ol nuancitaj por la eŭropa valuto. Certe, la eŭro-zono distingiĝas per sia regado de la inflacio, sed koste de bremsado de kresko, pro la devigoj kiujn la pakto de stabileco kaj de kresko trudas al la naciaj impostaj kaj buĝetaj politikoj. Tiu pakto devos esti esence modifita se la eŭro ambicias spiti la usonan valuton.
En tiu perspektivo, la eŭropa valuto devus ankaŭ superi du strukturajn obstaklojn. Unuavice, la Eŭropa Centra Banko (ECB) havas nenian kompetenton pri la rolo de “lastinstanca pruntodonanto”. La naciaj bankoj de la eŭro-zonaj landoj konservas tiun aŭtoritaton kaj tiun respondecon ene de siaj landlimoj. Manke de tiu kapablo, la eŭro povas en plej bona kazo, kaj eĉ limigite, servi kiel valuto de rezervo por interŝanĝoj sur la mondaj merkatoj. Dua obstaklo: la malrapideco de la reformoj de la rilatoj inter banksistemoj en Eŭropo, kaj ilia ega teknologia diferenco kun la usonaj. La spezoj postulataj por interbankaj transkontigoj inter diversaj landoj restas tre altaj kaj la transkontigoj interne de unu sama lando aparte pezaj, se kompari kun tio kio okazas en Usono. Ĉiu rekonas la teknologian abismon inter la respektivaj militaj kapacitoj de Usono kaj Eŭropo, sed tiu abismo ekzistas ankaŭ inter iliaj banksistemoj.
Paradokse, tiu abismo povus esti superita se la Unuiĝinta Reĝlando adoptus la eŭron, ĉar ĝiaj bankaj praktikoj kaj ĝiaj teknologiaj kapacitoj estas la solaj en la mondo povantaj mezuri sin kun tiuj de Usono. Sed la demando ne stariĝas baldaŭ, ĉar la brita registaro — kaj tio kun bonegaj kialoj — elektis por la momento resti ekstere de la unueca valuto. Se ĝi aliĝus al la eŭrozono, la kreado de eŭro rivala kun la dolaro postulus la harmoniigon de la bankaj praktikoj de la kontinento kun tiuj de la City, kaj translokus la centron de la financa potenco de Frankforto al Londono. Nek la unua nek la alia de tiuj konsekvencoj akcepteblas por la landoj de la nuna eŭropa valuto-zono.
Se oni bone vidas la obstaklojn kiuj malhelpas la eŭron fariĝi serioza valuto de interŝanĝ-rezervo, montriĝas tamen ke la vundeblecoj de la dolaro trenas ĝin precize al tiu statuso. Unue, la persistaj deficitoj de la kuranta konto, kun proksimume 500 miliardoj da dolaroj jare, sen la plej eta perspektivo malpliiĝi.* Por ŝtopi tiun deficiton, necesas permanentaj eniroj de kapitalo, precipe el Eŭropo kaj Azio. Se ili malpliiĝus — kio estis la kazo dum la lastaj du jaroj*-, ni spertus falon de la kurzoj de obligacioj kaj altiĝon de obligaciaj interezo-kvotoj, kio povus kaŭzi seriozan danĝeron por la usona ekonomio.
Tiu scenaro estas des pli realisma, ke ekzistas dua kialo pro kiu la kapitaloj fuĝas el dolaro al eŭro: la manko de konfido en la maniero per kiu la decidoj estas farataj en Vaŝingtono. En ekstera politiko, la maltrankvilo estas forta pri la usonaj intencoj. Koncerne la fiskan politikon, la eksplodo de la publikaj deficitoj — 400 miliardoj por la fiskojaro 2003, t.e. pli ol 4% de la interna malneta produkto (IMP), kun antaŭvidita pligraviĝo en 2004 (600 miliardoj da dolaroj, inkluzive de la okupadokostoj de Irako) — igas la mastrumantojn de eksterlandaj fondusoj pensi ke la riskoj estas pli grandaj kaj la medio malpli stabila por la investoj en Usono ol antaŭ kelkaj jaroj. Jen pro kio okazas malrapidiĝo de la kapitalfluoj enirantaj Usonon, kiuj do ne plu povas kompletigi la nacian kapitalon handikapitan pro la malforteco de ĝia ŝpar-kvoto. En tiu hipotezo, la interezo-kvotoj de la merkato kreskus, kaj la Federacia Rezervo ne povus multon fari por limigi tiun tendencon. Ĝi forpafis praktike ĉiujn kartoĉojn malaltigante la interezo-kvotojn, kiujn ĝi kontrolas, al sojlo sub kiu ĝi riskus provoki deflacion.
Stariĝas do la demando, ĉu la malfortiĝo de la dolaro kompare kun la eŭropa valuto sekvigas redukton de la usona komerca deficito kun la eŭro-zono, kio malaltigus la usonan dependecon de la eniro de eksterlandaj kapitaloj. Vaŝingtono ne havu iluziojn pri altigo de usonaj eksportoj pro la malforteco de la dolaro kaj pri koresponda malpliiĝo de importoj el la eŭrozono. Tiu fenomeno restos tre limigita, ĉar, escepte de kelkaj sektoroj kiel agrikulturo, aŭtomobilo kaj turismo, la komerca saldo plej verŝajne restos stabila, kaj tio pro pluraj kialoj.
Unue, necesus longdaŭra engaĝiĝo por ŝanĝi la direkton de la usona manufaktura sektoro kiu, jam de jardekoj, ne estas orientita al eksportado. La usonaj industri-entreprenoj de longa tempo adoptis strategion de investado en eksterlando: ili produktas ĉie en la mondo kaj vendas al eksteraj merkatoj ekde tiuj platformoj, anstataŭ produkti en Usono kaj eksporti. Fakte, granda parto de la komerca deficito venas de la vendoj en la usona merkato de produktoj fabrikitaj eksterlande de usonaj kompanioj, kaj kiuj aperas do kiel importoj en la bilancoj. Laŭ la plej seriozaj taksadoj, 45% de la usonaj importoj apartenas al tiu kategorio.* Tiu strategio de la usonaj entreprenoj estas gravurita en marmoro, kaj ĝi ne ŝanĝiĝos.
Dua kialo por ne atendi grandajn modifojn de la komerca bilanco inter la du bordoj de Atlantiko: la kresko de la usona IMP estas pli forta ol tiu de la eŭrozono, kio kuraĝigas la usonajn aĉetojn de produktoj el tiu zono, kaj malkuraĝigas la eŭropajn aĉetojn de usonaj produktoj. La registaro Bush bazis sian strategion de malforta dolaro sur falsa kalkulo, kiu ne konkretiĝos, dum la sekretario pri la Trezorejo de la prezidanto William Clinton, s-ro Robert Rubin, faris politikon de forta dolaro, bone sciante ke ĝi altiras la eksterlandajn kapitalojn al Usono.
Tiuj faktoj ilustras samtempe la devojn kiujn devas alfronti la lando emisianto de la internacia rezervomono kaj la profitojn kiujn ĝi tiras el la situacio. Ĝi devas plenumi la funkcion de lastinstanca pruntedonanto, tiun de universala ĉiovendejo kreanto de grandaj deficitoj de kurantaj kontoj kiuj siavice estas ŝtopataj de enirantaj eksterlandaj kapitaloj. La vundeblecoj de la verda bileto ofertus historian okazon al la eŭro por fariĝi rezervomono, sed kondiĉe ke oni profunde modifu la pakton pri stabileco kaj kresko, reformu la translimajn bankajn praktikojn en Eŭropo kaj malaltigu la teknologian abismon kiu disigas ĝin tiukampe de Usono.
Turnante la dorson al la miltia kaj financa multflankismo, kaj kontentiĝante pri malprudenta buĝeta deficito, Vaŝingtono kreskigis la intereson por tiu hipotezo. La valoro de dolarrezevoj de diversaj landoj iomete malaltiĝis, venis modesta reorientiĝo de la trezorejoj, inkluzive de fakturado de certaj naftovendoj en eŭro kaj ne plu en dolaro. Jen celtabulo por la strategiaj demarŝoj de la Eŭropa Unio (EU). Se ĝi povus konvinki naft-eksportajn landojn akcepti eŭrojn anstataŭ dolarojn, aperus nova transatlantika konfliktokampo. El tiu vidpunkto, la atentinda lando estas Rusio: por la EU, la ludenda karto estus logi Moskvon per unuaj paŝoj povantaj konduki al pli densa asociado kun ĝi kaj, kial ne en proksima estonto, al aliĝo.
Howard M.WACHTEL.
Ekster demando ke la franca ŝtato akiru partoprenon en entrepreno, eĉ se temas pri krono de la industrio. Tiel decidis la eŭropa komisaro pri konkurenco, kiu rifuzis la publikan reaĉeton de 30% de la kapitalo de Alsthom... Sed permesis “prunton” de 1,3 miliardoj da eŭroj, kune kun plano pri maldungoj. Tiu eŭropa entrudiĝo en la internajn francajn aferojn estas des pli kontestebla ke la privata kapitalo povas, siavice, aĉeti kiom ĝi volas de la publikaj grupoj.
Ekde la 18-a jarcento, la rajto je proprieto estas unu el la bazoj de la okcidenta politika kaj jura pensado. La Deklaracio de la rajtoj de la homo kaj civitano de la 26-a de aŭgusto 1789, en sia artikolo 17, starigas ĝin kiel “nemalobeeblan kaj sanktan rajton [je kiu] neniu povas esti senigita, escepte se la publika neceso laŭleĝe konstatita postulas tion evidente, kaj sub kondiĉo de justa antaŭa kompenso”. Modera formulo, ĉar ĝi metas al tiu “nemalobeenda” rajto limojn, kiuj estis efektive truditaj dum certaj momentoj de la franca historio. Kontraste, la konstitucio de Usono, laŭ la ekzemplo de aliaj naciaj juraj kodoj, postulas ke la proprieto de havaĵoj renkontu, escepte ĉe striktaj demandoj de publika ordo, nenian obstaklon rilate la uzadon (usus), la valorigon (fructus) kaj la aliproprigo (abusus).
La sanktigo de la individua proprieto, koste de la diversaj formoj de publika proprieto kaj de socia proprieto* baziĝas sur pluraj krudaj konfuzoj. Unue pri la naturo de la posedaĵo: oni metas efektive sur la saman nivelon la havaĵojn por persona uzado, kiujn ĝuas la individuoj sole aŭ kun sia familio, kaj la rimedojn necesajn por produktado (teron, konstruaĵojn, produktivajn infrastrukturojn, fabrikojn kaj magazenojn, ktp.). La dua konfuzo — multe pli grava — koncernas la enhavon mem de la propraĵ-rilato: oni metas sur la saman nivelon la posedon de havaĵo kiu, pro io ajn, devenas de la persona laboro de sia posedanto, kaj la posedon de havaĵo kiu rezultiĝas de la privata alproprigo de la tutaĵo aŭ de parto de socia laboro.
Fine de tiu duobla konfuzo, la posedo kiun individuo havas pri loĝejo, frukto de lia persona perlaborado, estas asimilita al la privata proprieto de produktrimedoj (de entreprenoj), kiu devenas de la akumulado de laborfruktoj de dek-, eĉ de centmiloj da salajruloj dum jardekoj. La kapitalisma formo de proprieto, sub kiu realiĝas la dominado kaj la ekspluatado de la salajrata laboro, povas do prezentiĝi kiel kondiĉo kaj frukto de la persona libereco.
Tiaj konfuzoj maskas fakte la egan kontraŭdiron kiu kuŝas en la koro de la privata alproprigo de sociigita laboro kaj kiu konstituas la esencon mem de la kapitalisma proprieto. Kontraŭdiro kiu ne ĉesas reproduktiĝi je ĉiam pli larĝa dimensio. La kapitalo sociigas la laborprocezon organizante la kunlaboradon de la laboristoj grandskale, dividante la produktajn taskojn inter ili, altigante senĉese la parton de la morta laboro (materiigitaj en la materialo kaj la laborrimedoj) rilate al la vivanta laboro (salajroj, socialaj kontribuaĵoj...). Tiel, ĉia varo — de la pizo-skatolo ĝis la komputile gvidata naftorafinejo — estas la materiigo kaj la sumo de sennombraj produktaj agoj disaj en la tuta monda spaco kaj en la historia tempo. Tiun sociigitan laboron la kapitalo enfermas en la kadron de la privata proprieto, tiel ke la rezultoj de giganta akumulado de produktaj agoj estas tamen alproprigitaj de kelkaj individuoj aŭ de limigitaj sociaj grupoj.
Unu el la plej gravaj celoj kaj rezultoj de la procezo de deregulado kaj de privatigo dum la du lastaj jardekoj estis tiu konsiderinde larĝigi la sferon de la privata proprieto. En tiu kunteksto, la demando pri la formo de proprieto de la produktrimedoj, de la komunikado kaj de la komerco, kiu sufiĉe strange fariĝis tabua demando por la sindikataj kaj politikaj gvidantoj kiel por la plejparto de la maldekstraj intelektuloj, ne estas tia por la monda burĝaro: por tiu, la proprieto havas strategian gravecon kiun ĝi tute ne kaŝas.*
Sine de la sfero de la privata kapitalo, oni spertas tiel, de dudek jaroj, profundan transformadon de la difino mem de la proprieto, de la “rajtoj” atribuitaj al ĝi (tiuj de la ĉiopova akcitenantaro) kaj de la “legitimaj” atendoj de la akcitenantoj pri rentabilitato de iliaj partoj de proprieto. La “konservativa kontraŭrevolucio” apogas sin sur la nuntempa revigliĝo de tiu tre aparta institucio de la kapitalismo: la merkato de titoloj (la borso). Tiu institucio garantias al la akcitenantoj, escepte en gravaj financaj krizoj, la “disponeblon” de iliaj akcioj, tio estas la ebleco laŭplaĉe seniĝi de tiu frakcio de ilia proprieto kiu alprenis la formon de partoj de entreprenoj. La borsaj merkatoj pasis en kelkaj jaroj de la statuso de merkatoj kie intertraktiĝis titoloj al tiu de merkatoj kie tutaj entreprenoj intertraktiĝas, interŝanĝiĝas, estas aglomerataj aŭ malkonstruataj.*
Antaŭ nur dek jaroj, estis bontone ironie paroli pri la “konstruistaj ludoj” de la industri-ministerioj. Ilin preterpasis — kaj ege — la gigantaj kunfandiĝoj de la borsaj merkatoj, gigantaj tiom laŭ siaj dimensioj kaj laŭ sia monopolisma potenco, kiom laŭ ilia malŝparegoj. Sufiĉa citi Vivendi kaj France Télécom. Ĉar la proprieto de la titoloj fariĝis “disponebla”, necesis ke la fizika kapitalo (la produktrimedoj) kaj precipe la salajruloj havu la saman “disponeblon”, la saman flekseblecon, kun la ebleco ĵeti ilin rubujen. Tiel, invokante la “postulojn de la merkato”, la direktejoj de la grupoj decidas pri reorganizado aŭ pri fermado de dekoj da industriaj establoj kaj, pere de ili, pri maldungo de centmiloj da laboristoj, kun la sola celo krei “valoron por la akciulo” (kaj, ekde la rampanta bankroto, ŝirmi ĝin).
Paralele, la financa kapitalo premegas por akapari la sociigitajn formojn de la salajro: la diversajn sistemojn de sociala protekto konstruitajn dum la pasintaj jardekoj. Ekzemple, la transformadon de la pensi-reĝimoj per alidirektado al pensi-fondusoj, la fiskaj instigoj starigi individuajn formulojn de ŝparado per salajro. La privataj asekuroj, kies maksimo estas “Al ĉiu laŭ ties rimedoj (kontribuaj)” celas alproprigi al si la parton de la socia riĉeco, produkto de laboro, kiu estis ĝis nun pli aŭ malpli redistribuata en formo de publikaj aŭ sociaj fondusoj.
Internaciskale, la Ĝenerala Akordo pri la Komerco de Servoj (ĜAKS), en la kadro de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), celas, pretekste pro libereco, transformi publikajn servojn (precipe de edukado kaj sano) en merkatojn. Tiuj fariĝus alireblaj nur por tiuj kiuj havas la necesajn monrimedojn, kiel statas jam parte en Usono.
La plej lasta tereno de ofensivo estas tiu de privata alproprigo de la sciencaj konoj, kiel de tiu aparta formo de la komuna heredaĵo de la homaro kiu estas la mekanismoj de biologia produktado kaj reproduktado kaj la biodiverseco. La kapitalo celas nun akapari la tutaĵon de la kondiĉoj, ĉu materiaj aŭ intelektaj, de la produkto-procezo, kiu estas verko de la historia kaj socia laboro de la homaro.
Tiu volo de privata alproprigo venas de la loko okupita de la scienco kaj teknologio en la konkurenco, kaj de la permanenta serĉado de la kapitalo por trovi novajn kampojn de valorigo, por prokrasti la momenton en kiu ĝiaj krizoj eksplodos. Sed ĝi korespondas ankaŭ al unu el la plej profundaj tendencoj de la kapitalismo, kiu distingas ĝin disde ĉiuj antaŭaj formoj de socia organizado: la movado kiu trudas al ĝi la direkton al “totala” alproprigo de la kondiĉoj de socia aktiveco.*
Tiel, la grandaj okcidentaj farmaciaj grupoj provis, nome de la “protekto de la industria proprieto”, trudi al la malriĉaj landoj ekscesajn prezojn por medikamentoj, inter ili por tiuj kiuj estas destinitaj por lukti kontraŭ aidoso. Kaj se ili fine devis rezigni pri tio — almenaŭ momente — pro la decidemo de certaj ŝtatoj (Sud-Afriko, Brazilo, Barato) surmerkatigi samspecajn kopiojn de tiuj medikamentoj, la “industria protekto” kaj la reĝimo de patentoj ne estas pridubita, ne pli ol ties etendigo al la vivo.*
Fakte, ĉiufoje kiam farmakologia grupo metas patenton sur medikamento, ĝi alproprigas al si sciencajn konojn socie produktitajn kaj publike financitajn. Ĉar la patentita produkto estas ĉiam la konsekvenco samtempe de longa ĝenerala akumulado de scioj farita sendepende de la grupo kiu patentigas; kaj la rezulto de precizaj laboroj de esploristoj kiuj ofte laboras en la laboratorioj de unu aŭ pluraj landoj. La patento organizas kaj jure defendas tiun procezon de eksproprietigo de la esploristoj kaj de la landoj kiuj financas ilin. Ĝi permesas poste al la oligopolismaj grupoj transformi la socian scion tiel privatigitan en mekanismon de eltirado de rentofluo kaj en instrumenton de socia kaj politika dominado.*
Eĉ pli malprava ŝajnas la sistema patentigo de la vivantaĵo, kiun lanĉis la agrokemiaj kaj farmakologiaj grupoj. Pri kio temas, se ne pri privata alproprigo de mekanismoj de biologiaj produktado kaj reproduktado, kiuj estas la heredaĵo de la homaro. La Unesko prave protektas urbojn kaj pejzaĝojn kontraŭ la detruoj de la privatigo. Ĉu la biologia heredaĵo devas esti traktata malsame? Paralele, la disvolvigo de genetike modifitaj organismoj (GMO), ilia pli aŭ malpli trudata substituado al tradiciaj plantoj en la agrokulturo, montras analogan procezon kiu kompletigas la eksproprietadon de la produktantoj.*
Fine, la privata proprieto kaj la rajtoj kiujn ĝi donas estas en la koro de la ekologia krizo, konsekvenco de blinda — aŭ almenaŭ miopa — produktismo, kies profitemo estas ĝia bazo, kaj kiun la dominado de financaj investantoj eĉ pligravigas. Tamen, la solaj predikataj solvoj estas etendigo aŭ aplikado de la privata alproprigo. Tiel, la konvencio de Rio (1992), prezentita kiel grava etapo en la protekto de la planeda ekologio, fortigas la rajtojn de la kapitalo pri la naturo. Ĝi ja agnoskas ke la kamparanoj kaj komunumoj uzis kaj konservis la genetikajn resursojn de pratempo, sed ĝi donas al ili nenian rajton de mastrumado aŭ de proprieto pri tiuj resursoj.
Konsidere al la multaj facetoj de la demando pri proprieto, la movado kontraŭ la novliberala kontraŭ-reformo povus, kiel unuan paŝon, lanĉi kolektivan diskutadon, surbaze de kelkaj principoj.
La planedo kaj la tutaĵo de ĝiaj riĉecoj — ĉu mineralaj, vegetaĵaj aŭ animalaj — estu konsiderataj kiel komuna kaj nedividebla heredaĵo de la tuta homaro nuna kaj estonta. Ĉia privata alproprigo de tiuj riĉaĵoj fariĝu kontraŭleĝa. Maksimume, rekoneblus al la tuta homaro aŭ al parto de ĝi (individuo aŭ kolektivo) uzorajto pri parto de tiuj riĉaĵoj, kondiĉe ke tiu uzado ne malutilu al la resto de la homaro, nuna aŭ estonta.
Duavice, la privata proprieto de sociaj produktrimedoj (rimedoj produktitaj de sociigita laboro kaj povantaj funkcii nur per sociigita laboro) estu anstataŭigota de tute alia koncepto. La proprieto de tiaj rimedoj devas reveni al la socio (potenciale al la tuta homaro). Unua paŝo estus certigi la unuarangecon de la laboristaj rajtoj antaŭ tiuj de la proprietuloj-akciuloj kaj de la manaĝeroj, precipe por ĉio koncernanta la decidojn kiuj rekte tuŝas la kondiĉojn de laboro kaj ekzistado de la laboristoj. Sed necesas ankaŭ defendi la principon ke la demandoj pri produktado kaj uzado de tiuj rimedoj — la lokoj de ilia starigo, la teknologiaj elektoj por ilia disvolvigado — estu submetitaj al la decido de la tuta socio.
Kompreneble, la privata alproprigo de kolektivaj ekipaĵoj, de publikaj servoj, de sociigitaj fondusoj de sociala protekto estu konsiderata kiel fundamente kontraŭleĝa. Same, ĉiu individuo havas rajton je parto de la produktita riĉeco, rezulto de larĝe sociigita vivanta laboro kaj de antaŭa laboro akumulita en formo de sciencaj konoj kaj de produktrimedoj kiuj estas la produkto de la tuta pasinta homaro.
Alain BIHR kaj François CHESNAIS.
Forĵetante pelmele Kanton, Freŭdon kaj Markson, la moderna formo de kapitalismo instigas al profunda renovigo de la spiritoj. Kun plaĉa kaj demokratia aspekto, kaj ekde kiam temas pri vendi aŭ aĉeti, ĉia morala, tradicia aŭ transcenda konsidero fuĝas. Kiel la ideologioj kiuj antaŭis ĝin en la 20-a jarcento, la novliberalismo volas krei “novan homon”.
La kapitalismo, kiu produktas multon kaj voras multon, estas “antropofago”: ĝi “manĝas” ankaŭ homon. Sed kion ĝi precize konsumas? Ĉu la korpojn? Tiuj estas uzataj jam delonge, kaj la jam malnova nocio de “produktiva korpo” atestas tion.* La granda novaĵo estas hodiaŭ la reduktado de la spiritoj. Kvazaŭ la plena disvolviĝo de la instrumenta racio (la tekniko), esence propra de la kapitalismo, saldiĝus per deficito de la pura racio (la kapableco juĝi apriore pri kio estas vera aŭ malvera, eĉ bona aŭ malbona). Ĝuste tiu trajto ŝajnas al mi karakterizi la turniĝon nomatan “postmoderna”: la momento en kiu la kapitalismo, post esti ĉion subiginta, dediĉas sin al la “reduktado de la kapoj”. (...) La hipotezo estas entute simpla, sed radikala: ni spertas la detruadon de la duobla subjekto naskita de la moderneco, la kritikan subjekton (kantan) kaj la neŭrozan subjekton (freŭdan) — al kio aldonendas la marksa subjekto — kaj ni vidas substitui al ĝi “postmodernan” subjekton, difinotan.
1. La procezo de samtempa detruado de la moderna subjekto kaj tiu de probabla fabrikado de nova subjekto agas kun ekstrema rapideco. La kanta kritika subjekto, naskita ĉirkaŭ la jaroj 1800, kaj la neŭroza subjekto de Freŭdo, naskita ĉirkaŭ la 1900-aj jaroj, kies respektindaj aĝoj ŝajnis protekti ilin kontraŭ ĉia senjuĝa ekzekuto, malaperadas sub niaj okuloj kun konsterna rapideco. Oni kredis tiujn filozofiajn subjektojn ŝirmataj kontraŭ la kapricoj de la historio, bone instalitaj en transcenda pozicio kaj konstituantaj senpereajn referenco-temojn por pensi nian enmondecon-, kaj pro tio, multaj pensistoj daŭrigas spontanee pensi per tiuj formoj, kvazaŭ tiuj estus eternaj. Nu, tiuj subjektoj perdadas da evidenteco. La povo de la filozofia formo, kiu konstituis ilin, ŝajnas sveni en la historio. Ili fariĝas malklaraj. Oni ne emas kredi ke formoj tiom registritaj, tiom ellaboritaj, tiom elpruvitaj povas malaperi en tiom mallonga tempo. Oni tamen ne forgesu ke miljaraj civilizacioj povas estingiĝi en kelkaj jarkvinoj.
Por paroli pri ĵusaj eventoj, necesas memori ke ni vidis indianajn tribojn de la amazonia praarbaro, kiuj transvivis la plej malamikajn jarcentojn kaj mediojn, sub la aŭspicio de solide ankritaj simbolaj praktikoj, perei en kelkaj semajnoj, nekapablaj rezisti al la pikparoloj de alia formo de interŝanĝo, la komerca interŝanĝo.*
2. Tiu programita morto de la moderna subjekto ne ŝajnas al mi fremda al la mutacio kiun ni observas jam dum pli ol dudek jaroj en la kapitalismo. La novliberalismo, por nomi tiun novan staton de kapitalismo per sia nomo, estas foriganta ĉiujn formojn de interŝanĝo kiuj supervivis per referenco al absoluta aŭ metasocia garantiaĵo de la interŝanĝoj. Por rapide esprimi la esencon, oni povus diri ke necesis la oro kiel etalono por garantii la monajn interŝanĝojn, kiel necesis simbola garantiaĵo (la racio, ekzemple) por ebligi la filozofiajn diskursojn. Nu, oni ĉesas referenci al ia transcenda valoro por dediĉi sin al interŝanĝado. La interŝanĝoj valoras ne plu ĉar garantiataj de supera potenco (transcenda aŭ morala), sed ĉar ili rekte rilatigas kiel varoj. Unuvorte, la nuna komerca interŝanĝo sensimboligas la mondon. (...)
Ĉia transcenda figuro, kiu eble fondus valoron, estas ekde nun malagnoskita, ekzistas nur varoj kiuj interŝanĝiĝas je sia strikta komerca valoro. La homoj estas hodiaŭ petataj seniĝi je ĉiuj simbolaj superŝarĝoj kiuj garantiis iliajn interŝanĝojn. La simbola valoro estas tiel malmuntita favore al la simpla kaj neŭtrala mona valoro de la varo, tiel ke nenio alia, nenia alia konsidero (morala, tradicia, transcenda...), povu malhelpi ĝian liberan cirkuladon. De tio rezultiĝas sensimboligo de la mondo. La homoj ne devas plu akordiĝi kun la transcendaj simbolaj valoroj, ili devas simple konsenti la ludon de la senfina kaj etendita cirkulado de la varo. Se tio, kion asertas Marcel Gauchet, estas ekzakta — “la sfero de aplikado de la modelo [de merkato] estas destinita etendiĝi transe de la kampo de la var-interŝanĝo”*-, tiam necesos pagi prezon por tiu etendo: la difektiĝo de la simbola funkcio. (...)
3. Tiu radikala ŝanĝo en la ludo de la interŝanĝoj sekvigas antropologian mutacion. Ekde kiam ĉia simbola garantiaĵo de la interŝanĝoj inter la homoj estas likvidita, la homa kondiĉo mem ŝanĝiĝas. Nia enmondeco ne povas plu esti la sama ekde kiam la celo de homa vivo ne estas plu ligita al la serĉado de akordo kun tiuj transcendaj simbolaj valoroj kiuj ludas la rolon de garantiaĵoj, sed estas ligita al la kapablo akordiĝi al la senĉese fluantaj fluoj de la var-cirkulado. Unuvorte, ne estas la sama subjekto kiu estas postulata tie kaj ĉi tie.
Ni komencas tiel malkovri ke la novliberalismo, kiel ĉiuj antaŭaj ideologioj kiuj furiozis dum la 20-a jarcento (komunismo, naziismo...), volas nenion alian ol la fabrikadon de nova homo. Sed la granda forto de tiu nova ideologio kompare kun la antaŭaj venas de tio ke ĝi ne komencis per celi la homon mem per programoj de reedukado kaj de truda devigado. Ĝi kontentiĝis enkonduki novan statuson de la objekto, difinitan kiel simpla varo, atendante ke la resto sekvos: ke la homoj transformiĝu dum sia adaptiĝo al la varo, kiu estas proklamita kiel sole reala.* La nova dresado de la individuo funkcias do nome de io “reala” al kionpli valoras konsenti ol oponi: li devas ĉiam aperi milda, volata, dezirata kvazaŭ temus pri entertainments (televido, reklamo...). Oni ankoraŭ ne bone esploris kiu eksterordinara perforto kaŝiĝas malantaŭ tiuj novaj soft-fasadoj. (...).
4. Notindas ke, en “fabrikado de nova subjekto” mi komprenas “subjekto” en filozofia senco de la termino: mi ne parolas pri la individuo en sociologia, empiria aŭ monduma senco de la termino, mi parolas pri la ideala subjekt-formo kiu konstruiĝas. Unue, mi referencas al la subjekta formo kiu konstruiĝis ĉirkaŭ la jaro 1800 kun la apero de la kanta kritika subjekto. La empirismo de Hume kaj lia skeptikismo kontraŭ la racieco kaj la klasika metafiziko ŝancelis, kiel konate, Kanton tiom ke tiu bruske “vekiĝis” el [sia fama] dogmeca dormo” kaj troviĝis devigata refondi novan metafizikon, kritikan, starigitan en la limoj de la simpla racio, senigita de la dogmeco kaj transcendo kaj tamen neniom cedanta al la empirisma skeptikismo. Tiel naskiĝis la kanta filozofio: apogite sur la progresoj de la fiziko ekde Galileo kaj Neŭtono, ĝi establiĝis sur genia sintezo de eksperimento kaj intelekto. La kanta turniĝo necesis por demonstri ke por la pensado necesas la intuo same kiel la koncepto. Por Kanto, efektive, la intuo sen koncepto estas blinda, dum la koncepto sen intuo estas malplena. (...)
Kion valoras ankoraŭ tiu kritika subjekto ekde kiam temas nur pri vendi kaj aĉeti varon? Por Kanto, ne ĉio estas monigebla: “Ĉio havas” aŭ “prezon” aŭ “dignon. Oni povas anstataŭigi tion kio havas prezon per ĝia ekvivalento; kontraste, kio ne havas prezon, kaj do ne ekvivalenton, tio estas kio havas dignon.”* Oni ne povas diri pli klare: la digno ne estas anstataŭigebla, ĉar ĝi “ne havas prezon” kaj “ne havas ekvivalenton”, ĝi referencas nur al la aŭtonomio de la volo kaj ĝi oponas al ĉio kio havas prezon. Jen pro kio la kritika subjekto ne konvenas al la komerca interŝanĝo, ĝuste la malo necesas por la klientvizitado, vendologio kaj la vendstimulado (ofte mensoga) de la varo. (...)
En ĉi novliberalaj tempoj, la kanta subjekto fartas do malbone. Sed tio ne estas ĉio, la alia subjekto de la moderneco, la freŭda subjekto, ne fartas pli bone. La neŭrozo kaj ĝiaj kompulsiaj fiksiĝoj kaj ĝiaj emoj al ripetado ne estas la plej bona garantiaĵo por la fleksiĝemo necesa por la multspecaj konektadoj en la komercaj fluoj. La figuro de skizofreniulo montrita de Deleuze en la 1970-aj jaroj, kun la multspecaj kaj inversigeblaj polusecoj de liaj dezirantaj maŝinoj, estas tiurilate multe pli efika.* (...) Ĉio okazas hodiaŭ kvazaŭ la nova kapitalismo estus kompreninta la Deleuze-an lecionon. Efektive necesas ke la fluoj cirkulu, kaj ili fluas des pli bone, ĉar la malnova freŭda subjekto, kun siaj neŭrozoj kaj siaj identigaj malsukcesoj kiuj senĉese kristaliĝas en rigidaj negativaj formoj, anstataŭiĝas de estaĵo malfermita al ĉiaj konektiĝoj. Resume mi hipotezas ke tiu nova stato de kapitalismo estas la plej bona produktanto de la “skizoida” subjekto, tiu de la postmoderneco.
En la sensimboligo kiun ni spertas nun, ne taŭgas plu la kritika subjekto kiu pretekstas pensadon nome de la morala imperativo de la libereco, nek la neŭroza subjekto kaptita en kompulsia kulposento, sed nun konvenas malsolida, senkritika, psikoza subjekto, subjekto malfermita al ĉiaj komercaj konektiĝoj kaj al ĉiaj identaj fluktuadoj. Certe, ne ĉiuj individuoj fariĝis pro tio psikozaj. (...) Ĝenerale, ĉie kie ekzistas ankoraŭ vivantaj institucioj, tio estas tie kie ne jam ĉio estas komplete deregulita, sen substanco, tie okazas rezistado al tiu dominanta formo. Diri, ke nova formo de subjekto entrudiĝas en la homan aventuron, ne signifas, ke ĉiuj individuoj facile submetiĝos. Mi do ne diras ke ĉiuj individuoj freneziĝos, mi diras nur ke, antaŭenigante tiun idealan subjekt-formon, oni penas por ke ili freneziĝu. Precipe per tio ke oni ĵetas ilin en “senliman mondon”* kiu favorigas la multigon de psikoziĝoj kaj ilian instaliĝon en limstaton.
Kiel Foucault profetis antaŭ dudek jaroj, la mondo fariĝis do deleuze-a. (...) Deleuze volis simple preterpasi la kapitalismon per senteritoriigo pli rapida ol ĝi, sed ĉio indikas nun ke li subtaksis la nekredeblan absorb-rapidecon de la kapitalismo kaj ĝian sensacian kapablon alproprigi al si la plej radikalan kritikon.* Kio do refoje aktualigas la sentencon laŭ kiu la politikaj revoj de la filozofo realiĝas ofte per koŝmaroj.
5. Necesas aldoni al tiu programita morto de la kanta kritika subjekto kaj de la freŭda neŭroza subjekto trian mortanoncon, tiun de la marksa subjekto. Efektive, en la novliberala ekonomio, la laboro ne estas plu la bazo de la valor-produktado. La kapitalo ne estas plu esence konstituita de la plusvaloro (Mehrwert, ĉe Markso) devena de la kromprodukto alproprigita en la procezo de ekspluatado de la proleto. La kapitalo baziĝas pli kaj pli sur agadoj kun alta plusvaloro (esplorado, gen-tekniko, interreto, informadiko, komunikiloj...) kie la parto de malalte aŭ meze kvalifikita salajrata laboro estas ofte ege malgranda.
Sed precipe, la kapitalo nun plene funkciigas la mastrumadon de financoj en tre ampleksaj spekuladoj. Tiel, la parto de la “reala” ekonomio malaltiĝas en la mezuro de la financigo de la ekonomio kiu konsiderinde evoluis en la lastaj dudek-kvin jaroj surbaze de novaj financaj mekanismoj kaj mastrumiloj de la kapitalismo (...). Tiel aperas, kiel konkeranta epifenomeno kiu greftiĝas sur la realan ekonomion, virtuala ekonomio kiu konsistas esence en kreado de multa mono per preskaŭ nenio, kaj vendante tre multekoste tion kio ankoraŭ ne ekzistas aŭ ne ekzistas plu aŭ tute ne ekzistas, kun la risko krei paperajn imperiojn pretajn disŝiriĝi brutale (kp la skandalojn pri Enron, Tyco...). (...)
Kun plaĉa kaj demokratia aspekto, instaliĝas nova ideologio, verŝajne same virulenta kiel la teruraj ideologioj kiuj furoris en la Okcidento de la 20-a jarcento. Efektive ne estas maleble ke post la infero de naziismo kaj la teroro de komunismo desegniĝas nova historia katastrofo. Oni demandas sin ĉu ni ne eliris de tiuj nur por eniri la alian. Ĉar ankaŭ la ultraliberalismo volas fabriki novan homon. (...)
Ni eniras novan tempon: tiun de totala kapitalismo kiu interesiĝas ne nur pri la aĵoj kaj ties kapitaligo, ne kontentiĝas plu kun la sociala kontrolo de la korpoj, sed celas ankaŭ, pretekste de libereco, profundan remodladon de la spiritoj. Ĉio devas eniri la sferon de la varo, ĉiuj regionoj kaj ĉiuj agadoj de la mondo, inkluzive de la mekanismoj de subjektivigo. Pro tio, fronte al tiu absoluta danĝero, necas rezistado, ĉiuj formoj de rezistado kiuj defendas la kulturon en ĝia diverseco, kaj la civilizacion en ĝiaj atingoj.
Estante potenco okupacianta en Irako, Usono ne vetas pri la relativa modernismo laika de la iraka socio por fortikigi sian prestiĝon de civilizanto. Male, la usona “administracio” neniigas la ankoraŭ stabilajn socipolitikajn organizaĵojn, senmove spektas la tumultojn kaj la ĥaoson, malkonstruas la ekonomiajn solidarecojn, kaj subpremas rezistojn. La okupaciantoj kondutas koloniiste, starigas sian superregadon sur la humiligo de la aŭtoktonoj. La usona kulturo ŝajnas orientata al agreso kaj ne al socia repaciĝo.
Per sia belega filmo pri la 1840-jaroj, Gangs of New York, Martin Scorsese montras, ke la usona perforto neniam limiĝis je la konkero de la Far West, des malpli je kelkaj sporadaj epizodoj, kiel tiuj koncernantaj la mafiojn sub la prohibicio en la 1920-jaroj, aŭ la rasajn tumultojn en la 1960-jaroj. Ĝi manifestiĝas tre frue en la historio de la lando, ekde la unua minuto de la elŝipiĝo de ĉiu enmigranto. Tiu perforto senpera, ekstrema, senfina, tuj koncernas ĉiujn sociajn tavolojn. Ĝi kaptas la malriĉan alvenanton, lin pelante for en naŭze aĉajn hangarojn, kie kumpremiĝas kriega homamaso. Sed ankaŭ la riĉulon, kiu vidas sian domon brulanta okaze de la plej eta interbatiĝo. Kaj tiel same, la modest-rangan loĝantaron, kies loĝejojn la kanonoj de Abraham Lincoln* bombas, reprezalie pro strataj manifestacioj. Jam uzo de kontraŭcivilulaj bombadoj estis rimedo preferata de socia polico, ĉu nacia aŭ internacia!
La mortiga perforto ŝajnas ja ligita al la novaj mondoj, invaditaj de Eŭropo jam kvincent jarojn. Sed ĝi ŝajnas renoviĝi senĉese ekde la usona kovejo, multe pli ol en Kanado aŭ eĉ en Latinameriko. La ekspliko de la nun fama dokumentfilmisto Michael Moore, en lia pasiiga Bowling for Columbine*, temas malpli pri la nombro da pafiloj posedataj de liaj samlandanoj ol la etoso de timo, paranojo kaj reciproka malamo subtenata de la amasinformiloj. Kial la usonaj amasinformiloj (kaj ne tiuj de aliaj landoj) subtenas tian etoson?
Fakte, estas frapante, ke neeblas nomiĝi “unuiĝintaj-ŝtatano”, kiel oni nomiĝas meksikano, kanadano, aŭ eĉ kebekiano aŭ brazilano... Ĉu la ennaskita tendenco de Usono al perforto sub ĉiuj formoj eble iel rilatas al tiu memvola foresto de kolektiva nomo? Tia manko estas tute ne hazardo nek bagatelo. Ĝi sekvas el provo de iuj usonanoj gajni sian sendependon de eŭropaj patrujoj per multeco da politikaj kaj kulturaj institucioj, kaj ne per serĉado je identeciga solidareco. Nu, tiu volo je multeco estis rebatita nur supraĵe de la pakto de la konstitucio de 1786, kiom ajn eterna ĝi estu. Tiel, ke de la mezo de la 18a jarcento, reproduktiĝas senindulga tendenco lukti por la pluigo de internaj kaj eksteraj diferencoj, kaj por la minimumisma traktado de la formoj de solidareco.
La kulturo “unuiĝintaj-ŝtata” konsistas ja, hieraŭ kiel hodiaŭ, en senĉesa batalo inter individuoj, grupoj, komunumoj, eklezioj, ŝtatoj, rajtoj, civitanaj komprenoj, ktp. La kompensaĵo — ŝajne paradoksa — de tiu konkurso estas ĉiam koalicio, t.e. grupiĝo da bandoj, korporacia disciplino, aŭ milita kolektiĝo da aliancanoj sub la gvido de ĉefo, havantaj agresan aŭ subpreman celadon. Tiel same, kiam la “gangs” amasiĝadis, antaŭ cent kaj sesdek jaroj, ĉe la granda strato de novjorkaj antaŭurboj por interbati ĝismorte kaj certigi superregadon de klano super la aliaj, temas ankoraŭ kaj ĉiam pri alfronti, en fortopozicio, la kontraŭulon, kaj superforti lin per ĉiuj rimedoj.
La venĝa usona sinteno, kiu alkondukas al malhumane trakti afganajn (kaj neafganajn) malliberulojn en Guantanamo, aŭ pafi virinojn kaj infanojn de bagdada homamaso, rilatas ne nur al grandpotenca logiko seninhibiĝinta, pretendanta trudi sian leĝon al la mondo je kia ajn kosto. Ĝi enradikiĝas en historio de kompreno pri vivo en socio, kiu estas neado de la nocio mem pri socio. Se pli ol 10.000 personoj mortas jare en Usono kuglopafitaj (kontraŭ kelkdekoj en Kanado, Unuiĝinta Reĝlando aŭ Francio), tio rezultas ne nur kaŭze de la amasinformila svingado de sekurecangoro; tio sekvas el fakto, ke parto de tio, kio konsistigas substancon de socio, neniam formiĝis en tiu lando.
Sendube, tiu klarigo estas ne rigore vera, sed konsistigas ruĝan fadenon por raporti la esencan perforton devenantan el Usono, inkluzive de tiu obstina deziro finaranĝi internaciajn malakordojn per kontraŭrajta ago kaj amasbuĉo je civiluloj.
Unuavide, inter la Usono imagita de juristo, kiel Thomas Jefferson* — respublikano, en la senso de la antikva Grekio — kaj la realeco de la agoj de fortega suvereneco, la kontrasto ŝajnas evidenta. Kie Jefferson volis estigi nacion paceman, kiu distingiĝu de Eŭropo “ĉiam en milito”, tie estiĝis militema sistemo senbride en konkurso kontraŭ si mem (milito de secesio), kontraŭ siaj propraj truditaj enmigrintoj (sklavoj unue, liberaj laboristoj poste), kaj kontraŭ la praloĝantoj (programita ekstermado de plurdek milionoj da indianoj). Kun la fluo de la tempo, Usono aplikas tion, kion riproĉis al la francoj Jefferson, en la tempo de Napoleono: provi “trudi al siaj najbaroj siajn propran libereckomprenon”*.
Tamen, tio, kio diferencigas la superindividuistan Usonon de aliaj amerikaj nacioj pli sentemaj por la ideoj de socia solidareco, jam troviĝas ĉe Jefferson en lia karakteriza ekstrema fobio kontraŭ la ŝtato, rigardata kiel malpurega monstro laŭnature. Por li, estas konstanta devo de ĉiu civitano rezisti la “longan sinsekvon de trouzoj kaj uzurpo, inklinanta nevarie al la sama celo”, kiu “perfidas intencon submeti ĝin al absoluta despotismo”. Kompreneble, tiu despotismo estas precipe tiu de la abomeninda angla koloniisma potenco, el kiu necesas liberiĝi per novaj leĝoj.
Sed la jeffersona tono ellasas signetojn, kiujn psikiatro povus facile taksi kiel paranojan deliron . Ĉu tiu despota registaro ne estas, laŭ Jeffeson, “sendinta al tiu lando svarmojn da novaj funkciuloj por (...) vori ĝian substancon, (...) por plenumi farotaĵojn de morto, afliktego, kaj tiraneco (...) en cirkonstancoj de krueleco kaj perfideco, tiaj, ke oni malfacile trovus aliajn samnaturajn ekzemplojn en la plej krudaj jarcentoj”? Ĉu ĝi ne “estas kantonmentinta grandajn korpusojn por ilin protekti, per iluzia procedo, kontraŭ punoj pro la murdoj kiujn ili kulpus ĉe la homoj de la loĝantaroj de tiuj ŝtatoj*”? Rimarku, ke per kurioza malturniĝo, la usonaj registoj kaj militistoj postulas disponi similan protekton, sin esceptante el la internaciaj leĝoj kaj el la tutmonda puna jurisdikcio, kiu konsistigas la Internacian Punkortumon (IPK).
Oni ne povas nei la progreseman karakteron de la liberecoj, kiujn la unua usona prezidanto intencis depreni de la “detruema” aŭtoritato de la ŝtato: liberecoj de la penso, esprimo, komerco, religio, rajto de vivo kaj serĉado de feliĉo, rajto formigri, garantio de neretroefiko de la leĝoj, forĵeto de enprizonigo pro ŝuldoj, liberigo el ĉiu vivdaŭra obligacio, rajtoj komuniki inter komisiantoj kaj reprezentantoj, komerci kun najbaraj nacioj, labori por gajni sian vivtenon, defendi sin kontraŭ agresantoj kaj malbonfaruloj, habeas corpus, ktp. Sed oni ankaŭ ne povas ignori, ke la origina ĝisviscera malamo kontraŭ ĉiu potenca ŝtato montriĝis, kun la daŭro, kontrasta kun la “sankta devo forpeli la pasiojn, kiuj nin disigas”*”.
Neniam la jeffersona provo celis, trans la sendependiĝo, konstruon de reala nacia solidareco baziĝanta sur komunaj kolektivaj principoj. Ĝi prefere certigis interpacon inter la sudaj angloamaj aristokratoj kaj la nordistaj demokratoj, mem naskitaj de ekzilintoj de la angla intercivitana milito. Des pli, ke la projekto ne koncernis la lokajn loĝantarojn. La tolerema respublikano Jefferson antaŭenigis sian karieron per privilegia interligo — kontraŭ la burĝoj de la orienta marbordo — kun la internalandaj kolonianoj senĉese ĉasantaj la indianojn, “tiujn sovaĝulojn senkompatajn, kies multkonata maniero militadi konsistas en amasbuĉi, sen distingi aĝon, sekson, nek situacion*”. Ekde la mezo de la sekva jarcento, premioj estis donataj al la novaj loĝantoj de Kalifornio pro mortigo de indianoj kiel nocaj bestoj.
Ĉiam tra la historio, la novaj tavoloj de alvenintoj fine provis fermi la pordon al la sekvantaj (per kvotoj koncernantaj sian propran nacian komunumon) aŭ, alie, ilin submeti al elĉerpiga ekspluatado — paso-rito translokanta malamon je la devenlando al la akceptolando. La puniga karaktero de tio estas evidenta: foresto de sistemoj de socia solidareco por laboristoj permesas de ĉiam, en ĉiuj epokoj, procentojn de prolaboraj akcidentoj kaj eluziĝo sen komuna mezuro kun tiuj de la aliaj “civilizitaj” landoj.
Fine, antaŭ ne multe pli ol tridek-kvin jaroj, Usono ankoraŭ estis lando de oficiala apartismo (kiel Sud-Afriko) kontraŭ “koloraj” homoj. Niatempe, la plimulto el la urboj, grandaj aŭ malgrandaj, ankoraŭ entenas rigidajn spacajn limojn inter sociaj kategorioj kaj inter etnaj grupoj, kies spacoj parte identas kun tiuj de la unuaj. De la nigraj getoj ĝis la judaj kvartaloj, de la “latinaj” aŭ hispandevenaj ĉirkaŭurboj ĝis la “gated communities” (fermitaj komunumoj) kaj aliaj “country clubs” rezervitaj al la miliarduloj, Usono estas simbolo mem de socio-spaca distranĉado.
De la vilsonisma idealo* de Ligo de Nacioj ĝis la projekto de Lyndon B. Johnson pri “granda socio”, la politikistoj direktantaj “tiun plurelementan kaj sennoman estaĵon” ĉiam revis pri modelo de socio kvazaŭ tiu estus, fakte... neebla. La volo de Thomas Woodrow Wilson krei en 1920 tutmondan demokratian ordon ne efektiviĝis, kaj kelkaj opinias, ke ĝi eĉ kontribuis eksplodigi la duan mondmiliton. Sed ĝi finfine, kiel komentisto rimarkigas*, inspiris pli la aktualan eŭropan konstruadon ol Usonon mem.
De post la 11a de septembro 2001, tiu spertas intensan policmilitan rigidiĝon. Por la favorantoj de la milito en Irako, la sankta unio servas por la patriota defendo de la “nesto”; sed, por ĝiaj oponantoj, la konflikto estas nur ksenofoba blovondo simila al la kutima rasista popolismo de ĉiam aplikata interne de la lando. Ĉu ili malpravas? Usona soldato intervjuita la 21an de marto 2003 de la televidĉeno CNN, asertas, ke li volas “venĝi [Usonon] en Irako... pro la atencoj de la 11a de septembro.” Li samopinias kun 55% de siaj samlandanoj, ke s-ro Sadamo Husejno estas ligita al Al-Kajda kaj prirespondecis la atakon kontraŭ la World Trade Center. Eblas supozi, ke por multaj el ili tia senscia miksaĵo etendiĝas ĝis la araboj ĝenerale, kaj fine similos al la epidemiaj fobioj de pasintaj epokoj: rilate la usonajn indianojn, nigrulojn aŭ azianojn.
Tia brutala rasisma flankenglito nin remetas antaŭ la plej malbona — kaj la plej konstanta — el la subportantaj tradicioj de la usona kulturo. Okaze de senindulgiĝo, oni havus, unuflanke, “gang” de patriotaj milicioj ligitaj al la aŭtoritatoj, religiĝantaj kun la miksaĵo el kaŝita1 teroro kaj sanga polica subpremo, kiu elstare sukcesis al la makartismo, kaj, aliflanke, tribon de la “intelektuloj”, “plurkulturuloj”, kaj aliaj eventualaj “perfiduloj”. Nu, laŭ Michael Lind*, tiu antagonismo reprenas — en la geografio mem de la politikaj partioj — la konturojn de la plej malnova interna frakturo: sudo koloniisma, kontraŭfeminisma, samseksemulo-fobia kaj rasisma, kontraŭ nordo puritana, laikiĝinta, komunumisma, liberala kaj universalisma.
La nocio de “koalicio”, fakte, ŝajnas prezenti idealon de lojala solidareco en la militema lingvo de iu George W. Bush. Sed ĝi validas nur, kiel konstatis Andrew J. Bacevitch*, kadre de “unupolusa” volo de sinsekvaj venkoj super la mondo, kio estas seninterrompa estra tendenco de la usona diplomatio jam dum duonjarcento. Tiu “unupoluseco” estas ne nur tiu de la “ununura mondpotenco”. Estas ankaŭ tiu de la frakcio ĉirkaŭanta la prezidanton, kaj tiu de li mem forĝita, kombinanta la atributojn de militĉefo, religia pontifiko, kaj karisma populara gvidanto. Sekve de tio, la mediata kaj satira Usono elpensis, finfine, nomon por si: “Bushland”, kiu elvokas, per la prezidanta familinomo, la sovaĝan karakteron de la koloniaj arbaroj, kultivebligotaj senhezite. Tamen, multego da usonaj civitanoj ne orientiĝas tie: “Bushland” sugestas sole klanon, kiu prenis regadon super la lando.
Oni prave multe glosis pri la karaktero de doktrina kaj konspira sekto de la proksima kunlaborantaro de s-ro Bush. Oni insistas pri la krucmilita fanatikeco de pluraj anoj kaj pri la stranga ligo, kiun ili subtenas kun la nafto- spekulado. Sed oni malpli rimarkis, ke tiuj trajtoj karakterizas ĉiun komunuman formiĝon en Usono de tri jarcentoj: la baza kolektiva usona estaĵo estas, fakte, preskaŭ ĉiam grupo konservanta, en sia feroca kontraŭstaro al ĉio, kio al ĝi rezistas, karakterojn de plotono da vasaloj, malgranda nombro da fihelpantoj malantaŭ la “senior”, kun li vivantaj kaj al gloro rajdantaj, amasigante rabaĵojn kaj teritoriojn aŭ pereante dum la aventuro.
Estas ja la mesaĝo de la romanisto James Ellroy, priskribante la sagon2 de interkonkursantaj grupoj ĉe la kapo de Usono dum la tragedia erao Kennedy. En lia fama American Tabloid, ni vidas ĉiun “institucion” (CIA, FBI, prezidanteco, sindikatoj, etnaj komunumoj, mafioj, armeo, patriotaj grupoj, skandalgazetaro, ktp.) funkcianta por si mem kaj kontraŭ la aliaj pere de batalo de sangsoifaj herooj. La murdo de John, poste de Robert Kennedy, tiu de Jim Hoffa (mastro de la mafia sindikato de la Teamsters), eĉ la suspektinda morto de Marilyn Monroe, la atako kontraŭ Kubo en 1961, la ekmoviĝo de la vjetnama milito, ktp., estas prezentitaj al ni kiel tiom da okazoj strikte kunligitaj en solsola dramaturgio: tiu de milito de bandoj, nobligitaj el sia socia rangaltiĝo ĉe la povorondoj.
Se la detaloj fantaziitaj de Ellroy estas mitaj, la sociologia enteno de lia rakonto estas mirige vereca: Usono funkcias, de malsupre supren, kiel vasta konstanta batalareno de kvazaŭ familiaj grupoj sin starigintaj pere de feŭda logiko ankoraŭ ne bridita de fortika centra aparato kaj povantaj, pro tio, reproduktiĝi sammaniere.
La personecigo de la konflikto estas neevitebla trajto de tia vasalecigo de la politika vivo. Tie ankaŭ ĉio okazas kiel ĉe Gangs of New York”: la estro superpotencas persone, per forto kaj ruzo (kiel oni tion konfirmis el la multnombraj trompoj dum la lasta prezidanta balotelekto), mikskonsistan aron de armitaj bandoj; li provas poste ĝisfine daŭri en fascinfara pozicio de “viro alfa”, se citi la primatologian esprimon. Li devas svingi senĉese minacon kontraŭ sia klano, kaj precipe remobilizi ĝian febliĝintan entuziasmon, oferante al ĝi malsukcesan konkuranton kiel predon, kiun oni tiucele “diabligas”.
Kontraste al tio, kion supozas komentistoj mirigitaj de la usona strategio, s-ro Slobodan Miloseviĉ, Usama Ben Laden aŭ Sadam Husejn estis starigitaj kiel malamikoj numero unu ne el klera doktrino. Ili prezentas la necesajn defio-figurojn lanĉitajn al la kvartalo-feŭdo de la plej forta kandidato, laŭmaniere de stratbataloj. Ili ebligas ankaŭ kaŝi la detaleman pretigadon de la turniro, kiu fakte donos nenian ŝancon al la “strategia konkuranto”. Tiele la “fiŝtato”, kiu supoze tenas amasdetruan armilaron, estas apenaŭ eta nacio nekapabla prezenti la plej malgrandan seriozan minacon por la potenca pretendanto al la regado super la sektoro. Senĉese bombita jam dek jarojn, spionita de fakuloj kaj malfortigita de longedaŭra blokado, ĝi estos oferita kiel paŝtaĵo al la dominanta grupo kaj ĝia “patrono”, senindulge — kaj teatre — malpardonema.
Nur observanto iom ŝirmita kontraŭ la kolero de la “guruo-militisto” povas tiam rimarkigi, ke la nocio pri “fiŝtato” montras pli bone ol kia ajn alia esprimo la praktikon mem de la ĉefo de la atakanta gangsterbando, kiu misuzas sian propran ŝtaton cele al sia projekto de supperregado. La multnombraj kontraŭstarantoj al la politiko de la prezidanto Bush, cetere, jam ofte tion esprimis per la formulo: “Temas pri milito de la prezidanto, ne de la lando.”
Sed la milita “koalicio” celas ne nur unuigi ĉirkaŭ unu persono opiniojn kaj energiojn en nekontestebla kaj ripetata demonstracio. Ĝi celas ankaŭ anstataŭigi ĉiujn ideojn de solidareco. Ĝi sin trudas malprofite al al leĝaj mekanismoj de la Unuiĝintaj Nacioj (aperigante tiujn, per neesperita kontrasto, en la perspektivo de mondo-ŝtaton, en kiun ili neniam antaŭe aperis), kaj ĝi okupas la tutan imagan spacon, kiun la ideo de solidareco povus plenigi.
Post la timigaj scenoj de la milito ni vidis, en la tagoj sekvantaj al la “venko”, bildojn de simpatiaj kaj sinoferemaj usonaj pluretnaj patroloj en Irako. S-ro Georges W. Bush esperis rikolti la fruktojn de la “alianca” sukceso... en la momento, kiam la socia kaj ekonomia situacio de la usona socio plimalboniĝadis: 3 milionoj da laboroj forigitaj de post la prezidanta elekto (kontestita), el kiuj 200.000 jam nur en Novjorko, la financa ĉefurbo.
Dum la milita parado daŭras, la registaro Bush ne provas restarigi la financan prosperon per konvenaj disponoj. Tute male. Ĝi malaltigis la impostojn preskaŭ ekskluzive favore al la plej altaj enspezoj (1% profitas per 43% de la rabatoj). Ĝi malmuntis ĉion kio ankoraŭ povas elvoki la publikan respondecon de la ŝtato pri la komforto de la civitanoj. Ĝi reduktis 86-elcente la komunuman programon pri aliro al la kuracadoj (kiu organizis la kunlaboron inter publikaj kaj privataj malsanulejoj celanta helpi malsanulojn sen medicina asekuro). Ĝi malaltigis je 700 milionoj da dolaroj restaŭradon de sociaj loĝejoj, je 60 milionoj da dolaroj la loĝado-programon de la fondaĵo pri helpo al la infaneco, je plurcent milionoj da dolaroj la fonduson ebliganta, ke personoj de malaltaj enspezoj dumlabore konfidu siajn infanojn al vartejoj. Ĝi malpermesis ĉian federacian kontribuaĵon al organizacioj pri naskoreguligado favoraj al memvola gravedecinterrompo.
Ne multe pli zorga pri la komuna kulturo, ĝi forprenis 200 milionojn da dolaroj el la instruado por senlaboruloj, forigis programon de lekturlernado por malriĉaj familioj. Ĝi deprenis 39 milionojn da dolaroj el federaciaj bibliotekoj kaj 35 milionojn da dolaroj el la pediatria instruado... Ĝi enoficigis en postenojn pri medioprotektado ties13 deklaritajn malamikojn, kiel en la okazo de la direkcio de la Environmental Protection Agency (EPA) [Oficejo pri medioprotektado], komisiita al direktanto de la trusto Monsanto, kiu tuj malpliigis ĝian buĝeton je duonmiliardo da dolaroj. Ĝi malfermis naturparkojn por arbara ekspluato kaj boradoj. Ĝi nuligis leĝojn permesantajn al la federacia ŝtato rifuzi kontraktojn kun entreprenoj poluaj kaj danĝeraj por iliaj laboristoj, kaj forigis serion da reglamentoj en tiu kampo. Ĝi aŭkciis marajn grundojn en Florido, liberigis protektitajn terojn en Alasko, reduktis 50-elcente la buĝeton por esplorado pri renovigeblaj energioj kaj 28-elcente tiun koncernantan la malpli poluajn veturilojn.
Oni rimarkas internacinivele la saman obstinan malagnoskon de ĉia solidareco: la registaro Bush rifuzis subskribi la protokolon de Kioto pri la forceja efiko, perfidis siajn promesojn regi eligojn de karbondioksido, kaj sukcesis forpeli reglamenton reduktanta “akcepteblajn” nivelojn da arseno en trinkebla akvo. Ĝi, fine, malkonfesis sian promeson investi 100 milionojn da dolaroj jare por protektado de tropikaj arbaroj.
Unuvorte, la usona hegemonio super la mondo havas kiel ekzaktan reverson sisteman entreprenon de “desolidariĝo”. La konduto de Vaŝingtono en Irako estas, fakte, nur ilustraĵo inter aliaj pri tio. Ĝia venko, longe antaŭatingita per lerta miksaĵo de koruptado de la baasistaj ĉefoj kaj preventa timigado je la elittrupoj, fariĝas demonstracio de superpotenco, koste de murdaj bombadoj de multe loĝataj kvartaloj kaj komercaj stratoj. Poste, la okupacianto organizas kaj instalas daŭran ĥaoson. Imago algluiĝas al la memoro de televid-spektantoj: la indiferenta vizaĝo de marmilitistoj robotigitaj en la plej malbona momento de la rabadoj en Bagdado. Ekzistas ne multe pli bona metaforo ol tiu de la okupaciita Irako por esprimi la malinklinon de la usona civitano al ĉia ajn elvoko de solidareco, kaj lian fervoregan inklinon rekrei — tute kiel ĉe liaj propraj urbaj mizerejoj en Usono — triamondan ruiniĝintan dekoracion, loĝatan de venkita, humiligita, neniam restariĝanta aliulo. Kvazaŭ temus pri transdoni senfine malamon.
Etaj koton-produktantoj de okcidenta Afriko, indiĝenaj popoloj de Chiapas aŭ de Ekvadoro, senlandaj kamparanoj de Brazilo, “urbaj malriĉuloj” de Bangkoko, akvokonsumantoj de Koĉabambo (Bolivio) aŭ de Srilanko, virinoj de la nigra merkato portantaj la respondecon pri la familia supervivo, longdaŭraj senlaboruloj, novaj nomadoj kiuj estas la enmigrintoj... Ĉiuj estas submetitaj al la sama leĝo de la valoro, sed ĉiuj, per malsamaj vojoj, fariĝis vundeblaj. Iuj per siaj salajro-rilatoj kun la kapitalo, la aliaj per financaj kaj juraj mekanismoj al kiuj la tutmondiĝo de la ekonomio aldonis nesupozitan dimension: hegemonio de la financ-kapitalo, pezo de la ŝuldo, impost-paradizoj, interezokvotoj, programoj de struktura alĝustigo, redukto de la bonfarto-ŝtato, reguloj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), ktp. La vicentreprenado kreskas en la periferioj, la deregulado, la malaltigo de la socia protekto kaj kelkfoje tiu de la realaj salajroj fariĝis regulo.
Tiuj ĉi tridek jaroj da ofensivo kontraŭ la laboro kaj kontraŭ la ŝtato por akceli la akumuladon de la kapitalo (sekvante la preskribojn de la Vaŝingtona Interkonsento), tiuj ĉi dek jaroj da triumfa novliberalismo post la falo de la berlina muro kreis novajn kondiĉojn por la socialaj luktoj.* Tamen, fronte al la koncentriĝo de la ekonomiaj decidoj, tiuj luktoj restis en la unua tempo des pli fragmentitaj ĉar la fiasko de la “reala socialismo”, la malfortoj de la ekzistanta maldekstro, la “vertikalismo” de la funkciado de la partioj, la estingiĝo de la komunistaj partioj kaj la kompromitiĝoj de la socialdemokratio reduktis la kredindecon de la tradiciaj agantoj de la kontestado.
Aliflanke, svarmas ĉie la aspiroj partopreni. Frukto de duobla rezistado — tiu de la “malnovaj” movadoj (precipe la sindikatoj) kaj tiu de “novaj” agantoj-, komence de la 21-a jarcento, la alimondismo, enmondiĝis.*
Dum la jardeko 1990, pluraj iniciatoj naskiĝis: la People’s Power 21, kuniĝo de aziaj movadoj, la Konferenco kontraŭ la novliberalismo organizita de la zapatistoj en Ĉiapo [Chiapas], la Alia Davoso*, ktp. Iom post iom, eĉ transe de la opozicio al la dominantaj politikoj, naskiĝis la ideo krei kontraŭpovon — Seatlo (1999), Ĝenovo (2001), Kankuno (2003)-, renkontiĝejo de ĉiuj rezistadoj, la Monda Socia Forumo (MSF) de Portalegro oponanta la Mondan Ekonomian Forumon de Davoso.
Konverĝigi tiom heterogenajn elementojn de rezistado ne estis evidenta afero. Se la bazo de tiaj kuniĝoj estas klare esprimita en la ĉarto de la MSF, la granda geografia, sektora kaj kultura diverseco de tiuj kiuj batalas kontraŭ la novliberalismo kaj serĉas aliajn vojojn, konsistigas samtempe ilian forton kaj ilian malforton. Necesas aldoni, ĉie en la mondo, la tendencon distanciĝi disde organizitaj formoj de rezistado kaj privilegii la spontajn iniciatojn. Tio estas la kazo precipe de multaj junuloj partoprenantaj la forumojn.
Ekde 1999, dekmiloj da homoj kunvenis en du diversaj tipoj de iniciatoj: la protestado kontraŭ la projektoj de la grandaj mondaj decid-instancoj — Monda Banko, Internacia Mon-Fonduso (IMF), MOK, Eŭropa Unio — kaj la alia, pli institucia, la mondaj, kontinentaj, naciaj, lokaj forumoj. Tiuj kuniĝoj fariĝis centra politika fakto. La kontestado al la nuntempaj tutmondigaj organismoj logike devus okazadi laŭ kutimiĝinta modelo — manifestacioj kaj kunvenegoj paralelaj al la evento. Tamen oni povas demandi sin pri la naturo, la celoj, la funkciado kaj la estonto de la Sociaj Forumoj. Efektive, pri tiuj diversaj aspektoj, kaj eĉ se la difinoj preciziĝas laŭ la sperto, svarmas la diskutoj. La kreado de alternativa politika diskurso ne okazas sen kontraŭdiroj nek tensioj.
Iuj parolis pri “movado de la movadoj”. La esprimo “Forum-spacoj” ŝajnas pli taŭga por nomi tiujn renkontiĝejojn, tiujn ide-kovilojn.* Neniaj finaj deklaroj, neniaj voĉdonadoj je plimulto, neniaj instrukcioj, jen la praktikaj konsekvencoj de la heterogeneco de la partoprenantoj: tio povus konduki al paraliziĝo aŭ al eksplodo. Nek prezidantoj, nek plenumkomitato, sed sekretariejo taskita pri organizado kaj internacia konsilio por la Monda Forumo. Tia rolo de katalizatoro entenas evidente sian kontraŭparton. Proponoj povas veni de la partoprenantoj, kiel ekzemple, en Portalegro 2003, la ideo manifestacii kontraŭ la milito kiu prepariĝis kontraŭ Irako*, sed en tiuj kondiĉoj malfacilas difini politikajn celojn. Kian efikon ili cetere havus?
Certe, la ĝeneralaj celoj difinitaj en la ĉarto de la Forumoj estas la akso de la kunvenegoj, sed ekzistas grandaj diferencoj inter la nivelo de la kritiko al la dominanta sistemo kaj la formulado de novaj opcioj. Unu afero estas, efektive, subteni la reagon de la viktimoj, kaj alia, fari vere kontraŭsisteman agadon. La proponataj solvoj oscilas inter “humanigi” la kapitalisman merkaton kaj “anstataŭigi” ĝin per alia logiko. Ĉio ĉi spertiĝas en formo de movado kiu sukcesis krei kolektivan konscion, jen mondskale nova kultura fakto, kiu pasis de “ne ekzistas alternativo” de s-ino Margaret Thatcher al “alia mondo eblas”.
Sed slogano ne sufiĉas por ŝanĝi la universon. La agado restas esenca kaj la politika efikeco nepra. Jen pro kio, inter alie, konstituiĝis ene de la Forumoj grupo de sociaj movadoj (sindikatoj, kamparanaj movadoj, Attac, ktp.) kiu, nome de siaj organizoj, faras deklarojn. Kaj same pro kio okazas la kontaktoj kun la politika mondo, prudentaj ĉar gvidataj de la timo esti alproprigitaj, sed kiujn oni kredas necesaj por ke sukcesu konkreta realigo de la alternativoj. La organizado de Forumo paralele al tiu de parlamentanoj estas unu el iliaj esprimiĝoj. Tamen, la demando de rilatoj inter la forumoj kaj la politikaj partioj delonge ne estas solvita kaj ĝi eble evoluos dum la Monda Forumo de Bombajo (Hindio) en januaro 2004.
Fakte, la funkciado de la Forumoj spegulas ilian econ kaj iliajn celojn. Unuflanke, la diverseco postulas tre grandan fleksiĝemon; aliflanke, la celo postulas organizan koheron. Ilia forto sidas en la amasa karaktero de la partopreno, kontraste al la elitismo de Davoso. Ilia malforteco: la risko droni en dolĉan anarĥion. Ĝis nun, la ekvilibro certiĝis danke al la komuna konscio pri la agresema karaktero de la kontraŭulo, al spirito de interna toleremo kaj, koncerne la Mondan Forumon, al la inteligento de la brazila sekretariejo.
Memoru ke dum naskiĝo de la Unua Internacio, Karlo Markso kaj Frederiko Engelso troviĝis fronte al simila situacio: granda diverseco de organizoj kun malsama nivelo de socia konscio, kie la sindikatoj, malpermesitaj en multaj landoj, estis minoritataj. Certe, la celo estis alia: enirigi la laboristan klason en la kampon de la internacia politiko. La fondintoj insistis tamen por eviti ĉian aŭtoritatismon, ĉian decidon venantan de la pinto, ĉian pozici-deklaron kiu ne trovis ĝeneralan konsenton. Pli poste, kiam la strukturo fariĝis aŭtoritata kaj vertikala, ĝi dissplitiĝis.
La Sociaj Forumoj troviĝas fronte al serio da internaj kaj eksteraj demandoj. Interne, ili kunigas diverstendencajn laboristajn sindikatojn kaj multnombrajn aliajn sociajn movadojn, el kiuj ĉiu havas sian specifan lukto-kulturon. Konverĝas en ĝi ankaŭ neregistaraj organizoj (NRO), el kiuj pluraj disponas pri konsiderindaj rimedoj finance kaj personare, kun la risko ke ili dominos la debatojn. La elekto de la intervenoj kaj de la konferencoj ne estas sen individuaj kaj instituciaj strategioj. Fine, la dimensio mem de la mondaj kaj kontinentaj forumoj (100.000 homoj en Portalegro, 40.000 en Hajdarabado*, 40.000 en Florenco) kaj ilia plimultiĝo faras konsiderindajn problemojn de organizado, partoprenado kaj financado.
Tia fortostreĉo postulas efektive grandajn resursojn kiuj kalkuliĝas je milionoj da eŭroj. La unua fonto venas de la koncernataj movadoj kaj NRO-oj. La publikaj instancoj intervenas grave por la infrastrukturoj, kio postulas elekton de ejoj politike sufiĉe akceptemaj. Fine, pluraj internaciaj fondaĵoj kovris diversajn kostojn de preparo kaj organizado.* Oni rajtas tamen dubi ĉu tiaj financaj muntadoj estas senfine daŭrigeblaj en la sama ritmo. La sama demando stariĝas pri la disponeblo de la partoprenantoj, kio igas antaŭvidi malpli intensan partoprenadon en la estonto.
La dominanta ĉeesto de mezaj klasoj kaj la malforta reprezentiĝo de la popolaj tavoloj montriĝas en la lingvaĵo kaj kelkfoje eĉ en la ideologio. Cetere, iuj riproĉas al la Forumoj vehikli reformisman perspektivon, kio konfirmiĝas per la plimulto de la partoprenantaj organizoj. Tamen, laŭ la mezuro en kiu esprimiĝas ankaŭ pli radikalaj pozicioj, la interŝanĝo de scioj, de analizoj kaj de proponoj ebligas progresigi komunan socialan konscion. Ĉefe, la bezono krei mondskale alian fortrilaton ebligis ĝis nun krei aliancojn antaŭe nekoncepteblajn — certaj radikal-kritikaj pozicioj rekonas ke por mallonga tempo temas pri reformoj, kondiĉe ke oni ne haltu ĉe ili.
La eksteraj problemoj montriĝas ankaŭ gravaj. Ni menciu du. Unue, la sistemo komencas defendi sin: semantika alproprigo de la samaj konceptoj (civila socio, partopreno, lukto kontraŭ malriĉeco...), sed transformante iliajn sencojn; alelekto de movadoj kaj de NRO-oj en la disvolvig-programoj (Monda Banko) aŭ en internaciaj renkontiĝoj (Davoso); administraciaj ĉikanoj; transformado de la pun-leĝaro; asimiligo al terorismo; krimigo de la socialaj movadoj (ĉar la luktoj akriĝas en certaj landoj).
Cetere, kaj jen la dua elemento, la komunikiloj emas “folklorigi” la eventojn kaj reliefigi kelkajn strangajn aspektojn aŭ, dum manifestacioj kontraŭ la grandaj decid-potencoj, perfortajn agojn faritajn de minoritato aŭ provokitajn de polico. Evidente tiuj perfortoj kreas plian debaton inter “moderuloj”, pragmatike dezirantaj firmigi la movadon kaj venigi al ĝi la plej grandan nombron da partoprenantoj por ke ĝi akiru “kritikan mason”, kaj tiuj kiuj, furiozaj pro la kapablo de la sistemo “absorbi” sian konteston kaj samtempe daŭrigi sian detruadon, montras sin favoraj al perfortaj agoj.
Estas tamen vere ke, transe de tiuj kontraŭdiroj, granda paŝo estas farata: krei utopion, tio estas koncepti projekton kiu, se ĝi ne ekzistas hodiaŭ, povas realiĝi morgaŭ. Kian socion ni volas? Kian edukadon, kian sansistemon, kian transporton, kian komunikadon, kian agrikulturon? La horizonto de la totala merkato kun siaj sinsekvo da socialaj konsekvencoj ne estas plu la sola vojo. Tiu espero devas tradukiĝi en alternativaj celoj de mallonga kaj longa tempolimoj, kaj tio en ĉiuj kampoj, ekonomia, politika, sociala, kultura, en ega kaj eta dimensioj. Tie, kompreneble, la simbiozo inter sociaj movadoj kaj engaĝitaj intelektuloj fariĝas nepra.
Kaj, la okazigo de la venonta Monda Forumo en Bombajo internaciigos la movadon kaj eligos ĝin el la latinamerika kaj eŭropa dominado de la unuaj kunvenegoj. Fine, restas la demando de la politika traduko de la alternativoj en monda, kontinenta kaj loka skalo, ne per unika partio posedanta la tutan veron, sed per konverĝoj de politikaj agantoj, en formoj ankoraŭ inventotaj, ĉu permanentaj aŭ konjunkturaj.
Nek sociala Woodstock, nek Kvina Internacio, la socialaj Forumoj fakte fariĝis la abundaj asembleoj de moviĝanta socio.
En 1978, Edward W. Said publikigis “Orientalismon”, sian plej gravan libron. La granda usona intelektulo el palestina deveno atakis la rekonstruadojn de la Oriento destinitajn al pravigo de koloniaj kaj novkoloniaj entreprenoj de la Okcidento. Dudek kvin jaroj pasis, li konfirmas tion kaj deklaras: Se ĝi estas aŭtentika, la volo kompreni aliajn kulturojn ekskludas ĉiun superregadan ambicion. Jen humanismo. Alimaniere venkos la barbareco.
Antaŭ naŭ jaroj, mi verkis postparoladon al “Orientalismo”*: Mi insistis ne nur pri la multnombraj polemikoj ekigitaj per la libro ekde ĝia eldono en 1978, sed ankaŭ pri la fakto ke mia studo pri la reprezentado de l’Oriento iĝis pli kaj pli ofte erare interpretata. Ke mia reago nun pli proksimas ironion ol koleron evidentigas ke aĝo superregas min. La morto juna de du el miaj intelektaj, politikaj, kaj personaj mentoroj Eqbal Ahmad kaj Ibrahim Abu-Lughod*, donis al mi tristecon kaj rezignacion, sed ankaŭ senbaran volon antaŭeniri.
Mia membiografio, “Kontraŭvoje”* priskribas la strangajn kaj malkongruajn mondojn kie mi kreskiĝis, kaj donas ideon pri la influoj kiujn mi spertis dum mia junaĝo en Palestino, Egiptio kaj Libano. Sed tiu priskribo haltas ĵus antaŭ la komenco de mia politika engaĝiĝo en 1967, post la sestaga milito. “Orientalismo” estas multe pli proksima de la tumultoj de la nuntempa historio. Ĝi komencas per priskribo, verkita en 1975, de la intercivitana milito en Libano — finiĝonta en 1990. Kaj tamen perfortoj kaj sangelverŝoj daŭras ĝis nun. La pacoprocezo komencita en Oslo fiaskis, la dua intifado* ekis, kaj la palestinanoj spertas terurajn suferojn en reokupita Cisjordanio samkiel en la Gaza-Strio.
La fenomeno de membombiĝaj atencoj aperis, kun ĉiuj siaj fiaj sekvoj, ne malpli monstraj kaj apokalipsaj ol la okazaĵoj de la 11a de Septembro 2001 kaj iliaj sekvoj: La militoj kontraŭ Afghanio kaj Irako. Dum mi verkas tiun-ĉi tekston, la okupado imperiisma kaj kontraŭleĝa de Irako, fare de Usono kaj Britio daŭras, kun teruraj konsekvencoj. Laŭdire ĉio-ĉi partoprenas de “kolizio de civilizacioj”, senfina, ne evitebla, ne inversigebla. Mi komplete kontraŭas tiun ideon.
Mi preferus aserti ke la ĝenerala kompreno de usonanoj pri Proksimoriento, pri araboj kaj islamo iomete progresis. Bedaŭrinde tiel ne estas. Multkiale, la situacio en Eŭropo ŝajnas ege pli bona. En Usono, malmoliĝo de la pozicioj, la kreskanta influo de superecaj ĝeneralaĵoj kaj triumfaj kliŝeoj, la superrego de perforta povo kunligata kun simplisma malestimo pri disidentoj kaj “la aliuloj” reflektiĝis en la rabado kaj detruo de irakaj bibliotekoj kaj muzeoj.
Niaj gvidantoj kaj iliaj intelektaj lakeoj ŝajne ne kapablas kompreni ke ne eblas forviŝi historion kiel el nigra tabulo, por ke “ni” povu anstataŭe skribi nian estontecon kaj trudi nian vivmanieron al la “malsuperaj” popoloj.
Ofte oni aŭdas altajn respondeculojn en Vaŝingtono aŭ aliloke paroli pri redesegni landlimojn en Proksimoriento, kvazaŭ eblus skui sociojn tiel maljunajn kaj popolojn tiel diversajn kiel ternuksojn en bokalo. Tio tiel ofte tamen okazis kun la “Oriento”, tiu kvazaŭ mita konstruo tiel ofte reverkita ek de la invado de Egiptio far Napoleono fine de la 18a jarcento. Ĉiufoje, la sennombraj sedimentoj de historio, la senfinaj legendoj, la kapturniga diverseco de kulturoj, de lingvoj kaj individuecoj, la tuto iĝas balaita, forgesita, forpelita en la dezerton kiel la trezoroj rabitaj en Bagdado kaj transfomitaj al sensencaj fragmentoj.
Laŭ mi, historion faras viroj kaj virinoj, sed ĝin eblas malfari kaj reverki, per silentoj, per forgesoj, per truditaj formoj, per tolerataj misformiĝoj, tiel ke “nia” oriento, aŭ nia “Oriento” iĝu vere “nia”, ke ni povu posedi kaj direkti ĝin. Mi devas reaserti ke mi ne havas “Orienton” defendendan. Male mi havas grandegan respekton pri la kapablo de tiuj popoloj defendi la propran vidpunkton pri kio ili estas kaj kio ili volas iĝi.
Amasatakojn, planite agresemajn, oni lanĉis kontraŭ la nunaj arabaj kaj islamaj socioj, kulpigitaj pri malprogresemo, manko de demokratieco, indiferenteco pri virinaj rajtoj. Kvazaŭ ni forgesus ke nocioj kiel moderneco, la lumoj* kaj demokratieco neniukaze estas simplaj kaj unusencaj konceptoj, kiujn ĉiu povus ĉiam malkovri kiel Pask-ovoj kaŝitaj en la ĝardeno. La stuporiga senkonscienco de tiuj tedaj arogantaj komunikistoj, kiuj parolas nome de eksterrilata politiko sen havi eĉ unu vivan ideon (nek eĉ iom da scio pri la lingvo de ordinaraj homoj) fabrikis aridan pejzaĝon, pretan por konstruado, far la usona povo, de surogato de libera “demokratio” de merkato. Ne utilas scipovi la araban, la persan aŭ eĉ la francan por pompe paroli pri demokratia kontaĝo, pleje bezonata de la araba mondo.
La volo kompreni aliajn kulturojn cele al kunekzistado kaj plilarĝiĝo de sia horizonto neniel rilatas al la volo superregi. Tiu imperiisma milito — sekretplanita de areto de neelektitaj usonaj respondeculoj kaj celita kontraŭ jam ruinita diktaturo el la tria mondo, pro ideologiaj kialoj, ligitaj al la serĉo de tutmonda superrego, al la sekureca kontrolo kaj al la disponebligo de rariĝantaj naturriĉecoj — certe estas unu el la intelektaj katastrofoj de nia historio, ĉefe ĉar ĝin pravigis kaj antaŭenpuŝis orientalistoj kiuj perfidis sian alvokitecon al esplorado. Fakuloj pri araba kaj islama mondo kiel Bernard Lewis* kaj Fuad Ajami grande influis la Pentagonon kaj la nacian sekureckonsilion de s-ro Georges W. Bush: Ili helpis la falkojn pensi per tiel groteskaj ideoj kiel la “araba spirito” aŭ la “epoka kadukiĝo de la islamo”.
Nuntempe la usonaj librovendejoj plenas je dikaj knaltitolaj volumoj aludantaj la rilaton inter “islamo kaj terorismo”, la “islamo sen vualoj”, la “araba minaco” kaj “islama komploto”, verkaĵoj de politikaj polemikistoj kiuj asertas teni siajn informojn rekte el fakuloj kiuj laŭdire penetris en la animon de la strangaj orientaj popoloj. Tiuj militemuloj ricevis apogon de la televidkanaloj CNN kaj Fox News, kaj de miloj da evangeliaj kaj konservativaj radioj, de gazetaĉoj kaj eĉ de respektindaj ĵurnaloj, ĉiuj okupitaj pri recikligado de la samaj nepruveblaj ĝeneralaĵoj cele al mobilizo de “Ameriko” kontraŭ eksterlandaj demonoj.
Sen tiu zorgeme bredita impreso ke la malproksimaj popolaĉoj ne estas kiel “ni” kaj ne akceptas “niajn” valorojn, kliŝeoj kiuj estas la esenco mem de la orientalista dogmo, la militon oni neniam povintus ekigi. Ĉiuj povuloj pagis tiajn fakulojn: La holandaj konkerantoj de Malajzio kaj Indonezio, la britaj armeoj en Hindio, Mezopotamio, Egiptio, kaj Okcidenta Afriko, la francaj divizioj en Hindoĥinio kaj Nordafriko. La konsilantoj de la Pentagono kaj de la Blanka Domo uzas la samajn stereotipojn malamikajn, la samajn argumentojn por pravigi la uzon de povo kaj perforto. “Finfine, gurdas tiu ĥoro, tiuj uloj komprenas nur la lingvon de la forto.” Al tiuj konsilantoj aldoniĝas en Irako, tuta armeo da privataj entreprenistoj, kiuj ĉion regos, de publikado de lernolibroj, redaktado de konstitucio, remodlado de la politika vivo, ĝis reorganizado de la naftoindustrio.
Ĉiu nova imperio ĉiam pretendas malsimili la antaŭajn, asertas ke la cirkonstancoj estas eksterordinaraj, ke ĝi havas la taskon civilizi, starigi ordon kaj demokration, kaj ke ĝi uzas forton nur lasthelpe. Plej triste estas ke ĉiam troviĝas intelektuloj por elekti mielajn vortojn kaj paroli pri imperioj helpemaj kaj altruismaj.
Dudek kvin jaroj post la publikado de mia libro, la orientalismo devigas nin pripensi, ĉu la moderna imperiismo iam malaperis, aŭ ĉu ĝi fakte daŭras ek de la eniro de Bonaparto en Egiptio, du jarcentojn antaŭe. Oni diris al la araboj kaj islamanoj, ke viktima diskurso kaj insisto pri la rabadoj de la imperio estas nur rimedo fuĝi el la propraj nunaj respondecoj. “Vi fiaskis, vi trompiĝis”, asertas la nuntempa orientalisto.
Ĉio komencas kun Bonaparto, daŭras kun la kreskado de orientaj studoj kaj la konkero de Nordafriko; samtipaj studoj malvolviĝas en Vjetnamio, en Egiptio, en Palestino kaj, komence de la 20a jarcento, pro la lukto por regi nafton kaj teritoriojn en la golfregiono, en Irako, en Sirio, en Palestino kaj Afganio. Poste venos la pinta momento por la diversaj antikoloniismaj naciismoj, kaj tra mallonga periodo de progresemaj sendependismoj, la epoko de militistaj puĉoj, ekribeloj, religiaj fanatismoj, malraciaj luktoj kaj la reiro al perforto kontraŭ la lastaj grupoj de “indiĝenoj”. Ĉiu el tiuj etapoj instigos sian propran distorditan vizion pri la Aliulo, siajn simpligajn imagojn kaj senfruktajn polemikojn.
Per “Orientaslismo”, mi volis apogi min sur humanisma kritiko por plilarĝigi la eblajn batalkampojn kaj, en longa perspektivo, anstataŭigi per pensado kaj pli profunda analizo la malraciajn kolereksplodojn, kiuj malliberigas nin. Kion mi tiel klopodas fari, mi nomis “humanismo”, vorton kiu, obstine, vorton, kiun mi obstine daŭre uzas, spite al la fakto ke la postmodernaj pedantaj kritikistoj forĵetas ĝin.
Je humanismo, mi unue pensas pri la volo kiu puŝis William Blake* al rompi la katenojn de nia menso cele al uzi ĝin por historia kaj raciigita pripensado. Humanismo ankaŭ pluvivas per la sento de komuneco kun ceteraj fakuloj, ceteraj socioj, ceteraj epokoj: Ne ekzistas humanismo disigita de la mondo. Ĉiu fako ligiĝas al la aliaj, kaj neniu okazaĵo restas izola kaj netuŝita de eksteraj influoj. Ni devas pritrakti maljustecon kaj suferadon, sed en kunteksto plejparte kadrita en historio, kulturo kaj sociekonomia realeco. Nia rolo estas plilarĝigi la kampon de la debato.
Dum la tridek kvin lastaj jaroj, mi grandparte pasis mian vivon defendante la rajton de la palestina popolo je memdecido, sed mi ĉiam klopodis tion fari enkalkulante la judan popolon, ĝiajn suferojn, de persekutoj al popolmurdo. Plej gravas por mi ke la lukto por egaleco inter Israelo kaj Palestino havu nur humanan celon, tio estas la kunvivadon, kaj ne la daŭrigon de eliminado kaj malakcepto.
Ne hazarde mi montris ke orientalismo kaj moderna kontraŭjudismo havas komunajn radikojn. Por ĉiu sendependa intelektulo, ellabori modelojn por anstataŭigi la mallarĝajn kaj simplemajn dogmojn kiuj jam tro longatempe superregas en Proksimoriento kiel aliloke, kaj kies bazo estas reciproka malamo, konstituas do vivdecidan neceson.
Humanisto laboranta en la literatura fako, mi sufiĉe maljunas tiel ke mi ricevis kvardek jarojn antaŭe, instruon pri kompara literaturo, kies fondaj ideoj venas el Germanio, fine de la 17a jarcento kaj komence de la 19a. Oni ankaŭ aludu la fundamentan kontribuon de Giambattista Vico, la napol-devena filozofo kaj filologo kies ideoj antaŭas tiujn de germanaj pensuloj kiel Herder kaj Wolf — ilin reprenas Goethe, Humboldt, Dilthey, Nietzsche, Gadamer kaj finfine la grandaj filologoj de la 20a jarcento, Erich Auerbach, Leo Spitzer kaj Ernst Robert Curtius.
Por la nuntempa junularo, filologio aperas kiel scienco tiel antikva kiel preterpasita, sed ĝi estas la plej fundamenta kaj kreokapabla el la interpretadmetodoj. La plej admirinda ekzemplo estas la intereso de Goethe pri islamo kaj precipe pri la poeto Hafiz — tiu vorema pasio kondukos lin al la verkado de la “West-Östlicher Diwan” [Okcident-orienta divano] kaj influos liajn ideojn pri la Weltliteratur (mondliteraturo), la studo pri ĉiuj literaturoj de la mondo kiel kompleta simfonio, kiun oni teorie komprenus kiel respektantan la individuecon de ĉiu verko kun tamen ĉiama supertuta vidpunkto.
Ironie, nia tutmondigita mondo antaŭeniras al la normado, al tiu samspececo kiun la ideoj de Goethe celis preventi. En lia eseo “Philologie der Weltliteratur” [Filologio de la mondliteraturo] aperinta en 1951, Erich Auerbach avertis pri tiu evoluo komence de tiu postmilita periodo kiu ankaŭ estis la komenco de la malvarma milito. Lia granda libro libro “Mimesis” — eldonita en Berno en 1946, sed verkita dum la milito, kiam li estis rifuĝinto en Istanbul kaj lernigis latinidajn lingvojn — celis esti testamento pri la diverseco de la realeco reprezentata en la okcidenta literaturo, de Homero ĝis Virginia Woolf. Relegante la eseon de 1951, oni tamen komprenas ke la granda verko de Auerbach estis himno pri epoko kiam la tekstoj analiziĝis laŭ filologiaj terminoj, laŭ konkreta, sentema, intuicia maniero; epoko kiam erudicio kaj perfekta scipovo de pluraj lingvoj partoprenis en la komprenado kies heroldo estis Goethe, kun sia propra komprenado pri islama literaturo.
Tiu klereco pri lingvoj kaj historio estis nepra, sed neniam sufiĉa, samkiel ekzemple, la simpla akumulado de faktoj ne konstituas taŭgan metodon por mezuri kio estas aŭtoro kiel Dante. La ĉefa devo en la filologia alproksimmetodo pri kiu parolis Auerbach kaj liaj antaŭuloj, kaj kiun ili klopodis uzi, konsistis en subjektiva kaj samsentema eniro en la vivan materion de la teksto laŭ la perspektivo de ĝia epoko kaj aŭtoro (Einfühlung).
Ĉar ĝi ne akordiĝis kun distanciĝo aŭ malamikeco rilate al alia tempo aŭ malsama kulturo, la filologio uzata pri Weltliteratur implicis profunde humanisman menson malvoliĝantan doneme kaj — se uzi tiun vorton — gastigeme. La menso de la serĉanto devas ĉiam aktive, en si mem, fari spacon por la fremda Aliulo. Kaj tiu kreema akcio, malfermi spacon por la Aliulo kiu restas fremda kaj fora estas la plej grava dimensio en la misio de la serĉanto.
En Germanio, la tuton ĉancelis kaj poste detruis la nacisocialismo. Post la milito, triste rimarkas Auerbach, normado de la ideoj, ĉiam pli granda fakiĝo de la scioj iom post iom mallarĝigas la fareblecoj pri tiu speco de laboro kaj senpaŭza studado, kies reprezentanto li estis. Pli deprimige, ekde la morto de Auerbach en 1957, kaj la ideo kaj la praktiko de humanisma studado perdis sian centrecon. Anstataŭ legi, laŭ la plena senco de la vorto, niaj studentoj estas konstante distrataj per pecema scio disponebla sur la Interreto kaj disvastigata per amaskomunikiloj.
Kaj eĉ malpli bone. Edukadon hodiaŭ minacas naciaj kaj religiaj ortodoksecoj disvastigataj per la amaskomunikiloj, kiu koncentriĝas eksterhistorie pri foraj elektronikaj militoj, kies ĥirurga precizeco impresas la spektantojn, kaj tiel kaŝas la terurajn suferojn kaj detruojn kaŭzitajn per moderna milito. Demonigante nekonatan malamikon, stampitan “teroristo” por vivteni la koleron de la publikopinio, la amaskomunikilaj imagoj tro fokusigas la atenton kaj estas tro manipubleblaj dum periodoj de krizo kaj malsekureco, kiel post la atakoj de la 11a de Septembro.
Kiel usonano kaj arabo, mi devas peti de la leganto neniam subtaksi tiun tipon de simplema vido pri la mondo, kiun faris manpleno da civiluloj laborantaj en la Pentagono por difini la usonan politikon en la mondoj araba kaj islama. Teruro, preventa milito kaj devigitaj reĝimŝanĝoj, ebligitaj per la plej granda militista buĝeto en la historio, estas la solaj ideoj pridiskutataj en la amaskomunikiloj, kiu prezentas ŝajnajn “fakulojn” por pravigi la ĝeneralan cellinion de la registaro. Pripensado, diskuto, racia argumentado, la moralaj principoj bazitaj sur la laikeca vidmaniero laŭ kiu la homoj faras sian propran historion, ĉion-ĉi oni anstataŭigis per abstraktaj ideoj kiuj gloras la usonan escepton, aŭ la okcidentan, kaj neas la gravecon de la kunteksto, kaj fikonsideras la ceterajn kulturojn.
Eble la leganto kulpigos min pri tro abruptaj transiroj de humanisma interpretado al ekstera politiko, eble li pensas ke socion teĥnike tiel progresintan, kiu havas kaj la interreton kaj la ĉasaviadilon F-16, devas finfine estri eksterordinaraj fakuloj teĥnikaj kaj politikaj kiel la s-ro Donald Rumsefeld aŭ la s-ro Richard Perle. Sed dumvoje, ni perdis la sencon pri denseco kaj interrilato de la homa vivo, kiu neniam enpakiĝos en slogano, aŭ forbalaiĝos kiel ekstertema.
Jen unu aspekto de la ĝenerala debato. En arabaj kaj islamaj landoj la situacio ne estas pli bona. Kiel montris la ĵurnalistino Roula Khalaf en brila eseo*, la regiono glitis en kontraŭ-usonismon kiu montras malmulte da kompreno pri kio vere estas la usona socio. La registaroj, ne influkapablaj sur la usona sinteno pri ili, foruzas sian tutan energion por subpremi kaj kontroli sian loĝantaron. Tiel kreskas malamikeco, kolero kaj multobliĝas senpovaj malbenoj, kiuj ne kontribuas al malfermo de socioj kie la laikecan vidmanieron pri homa historio forbalais malsukcesoj, frustriĝoj kaj ankaŭ islamismo kiu bazas sin sur parkerigado kaj klopodas forviŝi ĉion kio aperas kiel konkurentaj formoj de moderna kono.
La iom-post ioma malapero de la islama tradicio iĵtihad* aŭ de persona interpretado estis unu el la ĉefaj kulturaj mafeliĉoj en nia epoko, kaj ĝi kaŭzis kompletan malaperon de kritika pensado kaj individua pripenso rilate al la demandoj de la nuntempa mondo.
Mi ne simple asertas ke la kultura mondo nur ŝrumpis, falanta en atakeman nov-orientalismon unuflanke kaj en absolutan maltoleremon aliflanke. Fine de Aŭgusto 2002, la ĉefkunveno de la Unuiĝintaj Nacioj en Johanesburgo, spite de ĉiuj siaj limoj, malkaŝis la aperon de vasta komuna tutmonda zorgaro, kiu antaŭanoncas “planedvastan balot-distrikton”, kapablan doni novan sencon kaj aktualecon al la ofte gurdita nocio pri nur unu mondo. Sed tie ankaŭ oni devas rekoni ke neniu kapablas koni la eksterordinaran kompleksan unuecon de nia tutmondiĝinta mondo, malgraŭ la fakto ke la ĉiam pli interligita karaktero de ĉiuj el ĝiaj partoj malfaciligas la izoladon de unu inter ili.
La teruraj konfliktoj aluditaj ĉi tie, kiuj arigas popolojn sub ŝajne unuigantaj standardoj kiel “Usono”, “la Okcidento” aŭ “la islamo” kaj inventas kolektivajn identecojn por individuoj fakte ege malsamaj, ne povas daŭrigi siajn detruojn. Endas oponi. Kontraŭ ili, ni ĉiam havas je dispono niajn raciajn interpretad-kapablecoj, heredaĵon de nia humanisma edukado. Ne temas ĉi tie pri sentimentala pietismo kiu instigas la revenon al tradiciaj valoroj, al la klasikaĵoj, sed pri reveno al laika tutmonda racia diskurso.
La kritikema spirito ne obeas la ordonon enviciĝi kaj militiri kontraŭ iu ajn oficiala malamiko. For de antaŭfarita civilizacikolizio, ni devas koncentriĝi pri komuna senhasta kunlaboro de kulturoj parte samlokaj, kiuj influiĝas unu de la aliaj ege pli profunde ol kion kredigas reduktemaj kaj malaŭtentikaj komprenmanieroj. Sed tiu pli larĝa percepto bezonas tempon, senhastajn kaj ĉiam kritikemajn esplorojn, subtenatajn de la fido pri intelekta komunumo, malfacile konservebla en mondo bazita sur la tujeco de ago kaj reago.
Humanismo nutras sin el individua iniciatemo kaj persona intuicio, ne el antaŭbakitaj ideoj kaj respekto pri aŭtoritato. Oni legu tekstojn kiel produktojn konkrete vivantajn en la historio.
Finfine kaj ĉefe, humanismo estas nia sola, mi eĉ diru nia lasta defendmuro kontraŭ la malhomaj agadoj kaj maljustecoj kiuj difektas la homaran historion. Ni de nun disponas je la ege kuraĝiganta demokratia kampo kiel la interreta spaco, malfermita por ĉiuj, en mezuro kiun nenia antaŭa generacio, nenia tirano, nenia ortodokseco povintus imagi. La mondaj manifestacioj kiuj antaŭis la militon kontraŭ Irako neniam povus iĝi realaĵo sen la ekzisto de komunumoj dise en la mondo, trafluataj de alispeca informado, konsciaj pri la mediaj defioj, pri la homaj rajtoj, kaj pri la liberecaj celoj kiuj kunigas nin sur tiu eta planedo.
Mi ne sukcesas adiaŭi de Edward Said, tiom li restas ĉeestanta en ni kaj vivanta en la mondo. Nia konscienco kaj nia ambasadoro en la mondo, Edward Said, kiu neniam laciĝis rizisti al la nova mondordo por defendi la justecon, la homecon kaj la kundividitan parton de la civilizacioj kaj kulturoj, laciĝis de la longa kaj absurda batalo kontraŭ la morto. Heroa li estis dek-du jarojn dum sia batalado kontraŭ la malsano. Heroa per la konstanta renoviĝo de sia kreivo, verkado, muziko, kronikado de la humanisma volo, la vivnecesa serĉado de la senco kaj de la esenco, la instigo de la intelektulo al rigoro. Demandu al palestinano pri lia plej granda fiero, li respondos al vi sponte: Edward Said. Nia kultura historio ne konis samrangan genion kiel Edward, tiom multfacetan, tiom eksterordinaran. Kaj ekde nun, provizore, Edward daŭre restos la pioniro kiu portis la nomon de sia tero el la politika kampo al tiu de la universala kultura konscienco. Palestino ja naskis lin, sed per sia fideleco al la valoroj de justo tiom tretataj sur lia tero, lia defendo de la rajto de liaj infanoj pri vivo kaj libereco, Edward fariĝis unu el la simbolaj patroj de la Nova Palestino. Lia aliro al la konflikto estis kultura kaj etika kaj li defendis la sanktan rajton de sia popolo je rezistado kiun li konsideris ankaŭ kiel nacian kaj moralan devon. Edward estis nedisigebla tutaĵo. En li, kaj sen iam interkonfuziĝi, troviĝis la homo, la kritikisto, la pensisto, la muzikisto kaj la politikisto. Karisma personulo, monde konata, unika — tiom rare estas vidi kuniĝintaj intelektulon kaj stelulon, la homon elegantan kaj elokventan, la profundan, la ferocan, la mildan, la estetikulon pri la vivo kaj la lingvo. En tiu malfacila adiaŭo, ribelanta kontraŭ la foresto, la universo konverĝas al Palestino en rara momento: ni ne scias kiuj estas la parencoj de la viktimo, lia familio estas nun la mondo. Nia perdo estas dividata, sed niaj larmoj estas unu, ĉar Edward metis Palestinon en la koron de la mondo kaj la mondon en la koron de Palestino.
Mahmoud DARWICH
Ĝi estis perfekta demokratio. Ĉu ĝi ne respektis la du fundamentajn homrajtojn: gazetaran liberecon kaj politikajn liberecojn? Ke la rajto pri laboro, la rajto pri loĝejo, la rajto pri sano, la rajto pri edukado, la rajto pri nutraĵo kaj tiom da pliaj rajtoj tute same fundamentaj tie estis sisteme tretataj, tio, ŝajne, neniel makulis la “demokratian perfektecon” de tiu regno.
En Bolivio, lando kun apenaŭ 8,5 milionoj da loĝantoj disponanta pri unu el la plej riĉaj subgrundoj de la planedo, manpleno da riĉuloj akaparas la riĉaĵojn kaj la politikan potencon jam de ducent jaroj, dum 60% de la loĝantoj vivas sub la sojlo de malriĉeco. La indianoj — la plimulto — restas diskriminaciataj, la infanmortado atingas maldecajn kvotojn, la senlaboreco estas endemia, la analfabetismo dominas kaj 51% de la homoj daŭre ne disponas pri elektro. Sed tio ne modifas la esencon: temas pri “demokratio”.
Do, kiam la 11-an kaj 12-an de oktobro 2003, laŭ ordono de la prezidanto Gonzalo Sanchez de Losada, la armeo pafas per peza maŝinpafilo al la manifestaciantoj kaj kaŭzas kelkajn 60 mortojn kaj centojn da vunditoj*, s-ino Condoleezza Rice, konsilisto de la usona prezidanto, parolante pri tiu ribelo kaj direktante sin al la membroj de la Interamerika Gazetara Societo (IGS) kunveninte en Ĉikago, deklaras ke Vaŝingtono avertas la manifestaciantojn (!) kontraŭ “ĉia provo perforte renversi demokratie elektitan registaron”*
Oni memoras ke, la 11-an de aprilo 2002, kiam s-ro Hugo Chávez, demokratie elektita prezidanto de Venezuelo, estis dum momento renversita de la militistoj kiujn subtenis la mastraro kaj la amaskomunikiloj, Vaŝingtono urĝe agnoskis la puĉistojn kun la mensoga preteksto ke s-ro Chávez “pafigis kontraŭ sia popolo”...
“La buĉisto”, kiel la bolivianoj nun alnomas s-ron Sanchez de Losada, rifuĝis al Miamo*, la 17-an de oktobro, sen ke Usono intencas akuzi lin antaŭ ia ajn tribunalo pro krimoj kontraŭ humaneco.
Kial ĝi faru tion? Ministro pri planado de 1986 ĝis 1989, s-ro Sanchez de Losada, konsilita de la ekonomikisto Jeffrey Sachs, submetis sian landon al “ŝokterapio”, kiel deziris Vaŝingtono — politiko kies sekvo estis la maldungo de dekmiloj da salajruloj en la ŝtata sektoro. Dum sia unua mandato (1993-1997), tiu ultraliberala prezidanto, fariĝinte unu el la plej riĉaj homoj de sia lando, akceptis, daŭre sub premo de Usono, apliki programon de elradikigo de la kokao, kio sekvigis la ruiniĝon de centmiloj da kulturistoj, sen ajna alia solvo por supervivi, kiuj estas de tiam en stato de ribelado. Li ankaŭ privatigis, favore al precipe usonaj firmaoj, la tutan havaĵon de la ŝtato: fervojojn, minejojn, nafton, elektron, telefonon, flugkompaniojn, akvon.
La privatigo de la akvodistribuado en la urbo Koĉabambo* favore al la usona entrepreno Bechtel (unu el la grandaj profitantoj de la tutprivatiga programo de Irako kiun gvidas nun la okupaciaj aŭtoritatoj) provokis, en aprilo 2000, ribelon kaj finiĝis per foriro de Bechtel, cedo de la registaro kaj reŝtatigo de la akvo.
Dum tiuj du konfliktoj, tiu de la kokao-kulturistoj kaj tiu de Koĉabambo, venis sur la scenejon eksternorma popola gvidanto: Evo Morales. Kvardek-du jarojn, ajmara-indiano, aŭtodidakto, sindikata gvidanto, li gvidas de preskaŭ dudek jaroj la plej postuleman sektoron, tiun de la kamparanoj ruinigitaj per la elradikigo de kokao.
En Latinameriko kaj ĉe la alimondistoj, s-ro Evo Morales, ĉefa figuro de indiĝena movado kiu montriĝas kun eksterordinara forto en Ekvadoro, en Peruo, en Ĉilio, en Paragvajo, fariĝis tre populara personulo. Kun alia indiana gvidanto, Felipe Quispe, de la Movado Indiĝena Pachakuti (MIP), li kaj lia organizo, la Movado al Socialismo (MAS), faris la ofensivon kontraŭ la novliberala politiko de s-ro Sanchez de Losada kaj de ties socialdemokrata aliancano, s-ro Jaime Paz Zamora. Politiko kiu, pere de grupo de multnaciaj konzernoj, celis senposedigi la landon je ĝiaj gasrezervoj forvendante ilin al Usono kaj kiu, lastinstance, provokis la eksplodon.
La “sufiĉas” de la boliviaj indianoj fondiĝas sur jarcentoj da historia sperto. La eksportado de la naturriĉaĵoj (arĝento, stano, nafto) neniam plibonigis la situacion de la malriĉuloj kaj neniam ebligis modernigi la landon. Kiel en Ekvadoro en januaro 2000 kontraŭ la prezidanto Jamil Mahuad, en Peruo en novembro 2000 kontraŭ la prezidanto Alberto Fujimori, kaj en Argentino en decembro 2001 kontraŭ la prezidanto Fernando de La Rua, la bolivia loĝantaro, renversante s-ron Sanchez de Losada, reĵetas ekonomian modelon kiu, ĉie en Latinameriko, gravigis la korupton, ruinigis la loĝantarojn kaj akrigis la socialan marĝenigon.
Ignacio RAMONET
Ĉio (re)komenciĝis, ne en Portalegro*, sed en Parizo kie ĉio finiĝis. Efektive en la franca ĉefurbo Bernard Cassen akceptis en februaro 2000 la viziton de du respondeculoj de brazilaj neregistaraj organizoj kiuj proponis al li organizi tie kontraŭ-Davos-an forumon. La tiama prezidanto de Attac reagis favore al tiu ideo, sed donis al ĝi ecojn kiuj retroviĝis en la koro de la naskiĝanta movado: la Monda Socia Forumo (MSF) devas realiĝi en la periferio de la kapitalismo — en la “tutmondigata” mondo kaj ne en la “tutmondigaj” landoj, kaj pli precize en Portalegro pro la notinda kaj unika sperto pri publika politiko: tiu de la partoprena buĝeto. Temis pri renodi la fadenon rompitan dek-kvin jarojn antaŭe kiam la franca prezidanto François Mitterrand, en plena akordo por konfirmi la novliberalan hegemonion kun la tandemo Reagan-Thatcher, decidis sekvi la novajn dominantajn tendencojn, forlasante la historian politikon de la franca maldekstro de solidareco kaj de alianco kun la movadoj de la periferio de la kapitalismo. La estontaj mondaj sociaj forumoj reaktivigis la ligojn inter la movadoj de la centro kaj de la periferio de la sistemo, tiel desegnante novan internacian kartografion de la luktoj por la homa emancipiĝo. En sia verko, Bernard Cassen livera al ni en la unua persono raporton pri la naskiĝo de la mondaj sociaj forumoj, kiuj kronis movadon naskiĝintan kun la “krio de Chiapas” de januaro 1994, daŭrigatan en Seatlo kvin jarojn poste kaj en Portalegro en januaro 2001. Jen procezo kiun la aŭtoro prave nomas “de origina akumulado” en la konstruado de modelo alternativa al la novliberala hegemonio, en kies sino Attac kaj Le Monde diplomatique, ĉiu en malsama registro, fariĝis fundamentaj ankrejoj. De ili venis esprimoj kiaj la lukto kontraŭ la “diktaturo de la merkatoj” kaj “Alia mondo eblas” (titolo de artikolo de Ignacio Ramonet de majo 1998) kaj kiuj, tute ne simplaj sloganoj, estas parto de la identeco kiun donis al si la movado. Bernard Cassen inventarias la atingojn de la forumoj kaj la problemojn solvendajn por salti de la “origina akumulado” al la “larĝigita akumulado”. Inter tiuj problemoj: tiuj de la povo de la instancoj de la MSF, de la reprezentado de la partoprenantaj movadoj, kaj de la forteno de la politikaj fortoj en procezo kiu ne povus reduktiĝi al la tielnomata “civila socio”, koncepto liberala, kontraŭŝtata, kontraŭpartia kaj kontraŭpolitika. La libro de Bernard Cassen estas ekde nun referencilo por ĉiuj kiuj, luktante por alia mondo (aŭ, por repreni la vortojn de la subkomandanto Marcos, aliaj eblaj mondoj), pensas ke la batalo devas esti konscia, organizita kaj plenumata de la kiom eble plej larĝaj koalicioj.
Emir SADER
Maldekstre kiel dekstre, la malestimo, konscia aŭ ne, al la elektantoj fariĝis la gvidmotivo de gvidanta klaso malbone legitimita. Tiel, per stranga anatemo — “Kulpas la elektintoj...” — s-rino Sylvianne Agacinski-Jospin komentis, kiel memoras la francoj, la malvenkon de sia edzo Lionel Jospin, ĉe la unua baloto pri la franca prezidanteco, la 21-an de aprilo 2002.* Kulpas la elektintoj: do, kulpas la demokratio, la popolo kiu ne scias distingi la “bonajn“preprezentantojn disde la malbonaj.
Tiu malestimo ripetiĝas sur diversaj niveloj, iom kiel la “naztirado” de Cyrano de Bergerac.
Arogante: “La elektintoj ne komprenis nian politikon.” Alidire, ili estas idiotaj ĉar ne rimarkis la bonfarojn de la privatigoj, de la mona Eŭropo aŭ de la malmuntado de la sociala sekureco.
False modeste: “Ni malbone “komunikis”.” Konkludo: niaj decidoj estis bonaj por ili, sed ni ne sciis ilin klarigi al ili. La fakto, ke la elektintoj ne spertis tiun politikon kiel plibonigon de siaj vivkondiĉoj, troviĝas reduktita al simpla problemo de retoriko.
Mesie: “La historio pravigos nin.” Jen la diskurso de la franca “plurisma maldekstro” ekde la 21-a de aprilo 2002 aŭ tiu de s-ro Anthony Blair rilate al la polemikoj pri la milito en Irako.* Kompreneble, oni ne povas pravi kontraŭ la historio mem. Sed la popolo, ekde la 14-a de aprilo 1789, kredis ke estas ĝuste ĝi la aganto de la historio.
Kompateme: “La mondo fariĝis kompleksa.” Konkludo: ni lasu la decidon al tiuj kiujn la komplekseco ne ĝenas, do al la merkatoj aŭ al la fakuloj kiuj, tamen, scias pli bone kio estas bona por ĉiuj.
Aristokrate: “La elektantoj estas ŝanĝiĝemaj, oni ne povas fidi ilin.” Mankas malmulte, kaj oni (re)enkondukus la kapablec-elektojn praktikatajn en sudaj ŝtatoj de Usono ĝis 1964: ĝi konsistis en tio ke oni farigis testojn al la civitanoj antaŭ ol agnoski ilin kiel elektantojn. La testoj estis konceptitaj tiel ke la plimulto de la nigruloj neniam sukcesis ilin!
Filozofe: “Ĉiukaze, la popolo, tio ne ekzistas.” Ĝi estas “netrovebla”, skribis Pierre Rosanvallon.* Se ne ekzistas popolo, la demando de universalaj elektoj refariĝas malfermita demando kaj ebliĝas aliaj formoj de legitimeco por publika decido: ekspertizoj aŭ sondaĵoj, ekzemple.
Kompleze disvastigitaj de la obeemaj komunikiloj, tiuj diversaj melodioj kontribuas al la sama koncerto: temas pri diskreditigi la universalan voĉdonadon mem, profite al politikaj decidoj de memproklamita elito. Malvalorigitaj, la elektoj fariĝus ne pli ol formalaĵo destinita almeti la parafon de demokratio al la apriore faritaj decidoj.
Opcio kontraŭa al la planita scenaro perturbas la etan mondon de politiko kaj komunikiloj en neeltenebla maniero. Dum la prezidant-elektoj de novembro 2000 en Usono, la adeptojn de s-ro Ralph Nader oni akuzis esti malhelpintaj la venkon de sia “vera” kandidato, s-ro Albert Gore. En Francio, s-ro Jacques Chirac, venkante s-ron Edouard Balladur, favorato de la komunikiloj en 1995, provokis la surprizon;* s-ro Jean-Marie Le Pen dronigis la landon en stuporo kiam li anstataŭis s-ron Jospin, la novan favoraton de la komunikiloj fronte al Chirac diskreditita pro la “aferoj” en 2002. Eĉ pli grave, oni ne plu hezitas, en la eŭropaj plebiscitoj, refari la balotojn se la dezirata rezulto ne estis atingita — tiel la danoj, rilate la mastriĥtan traktaton en 1993, aŭ la irlandanoj pri tiu de Nico en 2001.
Tiuj premoj malkaŝas la kreskantan disecon inter la civitanoj kaj iliaj reprezentantoj. La realeco de la socia korpo ne esprimiĝas plu per la interaj instancoj (partioj, sindikatoj) kaj la decidaj institucioj. Dum la plebiscito de julio 2003 en Korsiko, la elektantoj voĉdonis “ne”, dum estis preskaŭ certe ke la franca parlamento amase aprobintus la reformon de la statuso de la insulo. La sindeteno, alta je proksimume 40%, ilustras la reĵeton de la “politika oferto”; la alteco de la blankaj voĉoj kaj la diseriĝo de la voĉoj* montras samtempe la aspiron al pli justa reprezentado de la socio kaj fidelecon al la universala voĉdonado.
La politika kuraĝo ne konsistas plu, laŭ la amaskomunikiloj, en opono al la dominantaj fortoj, sed en cedo al ili, oponante siajn proprajn elektantojn. Multaj komentistoj ekstaziĝis antaŭ la “kuraĝo” de s-ro Anthony Blair, kiu, spite al la kontraŭeco de milionoj da manifestaciantoj, engaĝis sian landon flanke de Usono en la Irak-militon, en marto 2003. Kompreneble, li povis legitime engaĝi sian landon. Tamen, fronte al tia politika krizo, ĉu ne estintus pli dezirinde valorigi sian respondecon antaŭ la popolo?
La fosaĵo inter la elektantoj kaj iliaj reprezentantoj kompreneble ne pleniĝus per inversado de tiu logiko per simpla “la popolo pravas ĉiam”. La mistiko de la popolo ne havas pli da senco ol la elitisma mistiko. Tiun malakordon oni povus tamen kontraŭbatali revenante al la fundamentoj de la demokratia idealo, tio estas la ideo de politika komunumo kies ĉiuj membroj estas egalaj. Ĝuste tiun principon pridubas la malestimo al la elektantoj insinuante ke la elekta esprimiĝo estas nur unu el la manieroj selekti reprezentantojn kaj legitimigi la publikan decidon.
Kompetento, ekspertizo, agnosko de la ekonomiaj medioj aŭ alelekto fare de samranguloj fariĝis konkurencaj selekto-rimedoj. Tiel, en 1995, post kampanji pri la temo de la “socia frakturo”, s-ro Jacques Chirac nomumis ĉefministro s-ron Alain Juppé, teknokraton kies unu el la ĉefaj agadoj estis ataki la socialan sekurecon... Same, s-ro Bernard Kouchner, eterna perdanto en balotoj, sed ĉiam ĉea en la televido, okupas regule ministrajn funkciojn. Kaj s-ro Pascal Lamy, fiaskinte en la elektoj de printempo 1995, estis malgraŭ tio nomumita eŭropa komisaro kaj reprezentas la Eŭropan Union sine de la Monda Organizo pri Komerco.
Se la kompetento konstituas evidente esencan elementon de elekto, ĝi tamen ne povas anstataŭi la kapablon de elektito “reprezenti” siajn elektintojn. Nu, la eco de la krizo kiun spertas la okcidentaj demokratioj estas ke la politikaj elitoj ne agas plu kiel emanaĵo de la elektantaro. Por ili, la popolo, tio estas ĉiam la aliaj. Ili kredas scii, nome de siaj kompetentoj, gvidi ĝin malproksimen de la “fatalaj eraroj de la neeblaj postuloj”.
Tio estas precize la kazo de la dominantaj ekonomikistoj kaj de la precipaj partioj kiam ili asertas: “Ekzistas nur unu sola ebla politiko.” Kaj se pro ĝi eksplodas la socialaj malegalecoj, ili fajfas pri tio! Kaj tamen, kun sama kompetento, aliaj ekonomikistoj povas formuli kontraŭajn tezojn pri la reformo de la pensioj aŭ pri la financado de la sociala sekureco.
Certaj sciencaj elitoj adoptas similan socialan indiferentecon, kiel montras la foresto de debato pri la genetike modifitaj organismoj. Se multaj scienculoj postulas, prave, sian liberecon de esploristo, ili preterpase forgesas pripensi la socialajn sekvojn de siaj laboroj.* Tia kia ĝi estas konceptita, la rolo de fakulo konsistas nur en validigo de la ideologiaj decidoj aŭ en premado sur politikaj opcioj en la nomo de privataj interesoj: interesoj de la nuklea premgrupo, financaj interesoj de la grandaj entreprenoj, komercaj interesoj de la agronutraĵaj grupoj...
La publika decido estas vere legitima nur kiam ĝi rezultas el malfermita konfrontado de la opinioj. La gvidanto ekplenumas arbitraciadon laŭ siaj politikaj opcioj kaj por kiuj liaj elektintoj konfidis al li la povon. Tio bezonas, laŭ la formulo de Condorcet, publikan debaton “liberan kaj argumentitan”, tio estas la konfrontado de la tutaĵo de la vizioj trairantaj la socion, ĉe kio neniu socia kategorio apriore pravas. El la renkontiĝo de ĉiuj vidpunktoj povas naskiĝi formo de “socia vero”. Tio bezonas tempon, en epoko kie urĝeco, dekretita oni ne scias de kiu, fagocitas la publikan spacon.
La nocio de popolo, kiun oni retrovas en la konstitucia difino de demokratio — registaro de la popolo per la popolo por la popolo-, enkorpigis tiun ideon de publika spaco de egalaj civitanoj kiuj organizas sian komunan estonton. Ĝuste tiu “voli vivi kune” legitimas, transe de la opini-disecoj, la aŭtoritaton de la gvidantoj. Ĝi estas esenca cemento de la demokratio kiun institucioj kaj proceduroj ne povas plenumi.
La nocio de ĝenerala intereso estas disfendata de la interkonsento kaj aŭtismo de la reganta klaso. Sed tio ĝi estas ankaŭ, inside, de ideoj ŝajne progresemaj. Tiel, la koncepto de egalrajteco — kies celo, ho kiom legitima, estas fine ĉesigi la diskriminacion kies viktimoj estas la virinoj — kondukas al legitimado de jura divido de la politika korpo. Rompiĝas tie la ideo de komuna mondo.
Paralele, la Eŭropa Unio montriĝas, en la momento, nekapabla starigi veran “anstataŭan” transliman politikan komunumon. Tio igas pli kaj pli dubinda la legitimecon de la decidoj kiujn faras ĝiaj institucioj en pli kaj pli gravaj kampoj. Jen pro kio referendumo pri la projekto de konstitucia traktato fariĝis nepra, se ni ne volas ke la revo de la fondintoj de Eŭropo eniru en la kompletan eksterleĝecon.
La krizo de la reprezenta demokratio povas eĉ akriĝi en tia mezuro ke multiĝas la ĉirkaŭiroj de la universala voĉdonado, kelkfoje sub preteksto proksimigi la potencon al la civitanoj. Tiel ekzistas perversa versio de konsultado de la “civila socio” fare de la gvidantaj instancoj, aparte de la Eŭropa Unio. Kun demokratia ŝajno, tiu praktiko fariĝas fonto de manipluladoj, pro manko de oficiala difino de la “civila socio”. Tiel povas esti konsultataj, sendistinge, la alimondismaj grupoj aŭ tiuj de defendo de la homrajtoj, la kontraŭabortaj asocioj aŭ ĉiuspecaj ekonomiaj premgrupoj.
Tiu sistemo baziĝas sur logiko de fortrilatoj en kiu la mastraj grupoj havas pli da rimedoj ol la sindikatoj aŭ la asocioj. Ĝi lasas al la decidinstancoj larĝan marĝenon diskrecian, liberan por propra decido: lastinstance estas ili kiuj faras la sintezon de ĉio kion oni diris al ili, laŭ siaj propraj politikaj opcioj aŭ, pli simple, submetiĝante al la dominantaj interesoj. Ĝuste tiel, la Eŭropa Ĉarto pri Fundamentaj Rajtoj, kiel la projekto de konstitucia traktato, adoptotaj post konsultado de “forumo de civilaj socioj”*, konfirmos la unuarangecon de la monismaj opcioj super la socialaj problemoj.
La civila socio, komprenata kiel asocia medio, plenumas demokratian funkcion kiam ĝi aperigas socian postulon aŭ problemon kiun la elektitoj ne perceptis. Tiam ĝi montriĝas “idealtipa”, kiel diris Max Weber, por socia problemo. En la 1970-aj jaroj, la “Manifesto de la 343” tiel favorigis la decidon de leĝo pri libervola ĉesigo de gravedo (LĈG). La asocio ATTAC, same, metis en la publikan spacon la debaton pri la impostado de financaj transakcioj. Ankoraŭ necesas ke tiuj esprimiĝoj kondukos al demokratia agnosko.
Tiuj kiuj provas trudi sian veron, kiel en multaj eŭropaj tekstoj, sen ajne zorgi pri la reagoj kiujn ili sekvigas aŭ sekvigos, severe damaĝas la demokration. Ili partoprenas en la totalisma risko, kies minacon ili reĵetas ekskluzive sur la ekstreman dekstron. Sed la akriĝo povas veni ankaŭ “de malsupre”: la sakstrato de la reprezenta demokratio estis antaŭvidita de la Deklaracio pri la rajtoj de la homo kaj de la civitano de 1793, kies redaktintoj estis Condorcet kaj Robespierre, proklamante la “rajton je ribelo kiam la rajtoj de la popolo estas perfortitaj”...
Urĝas taski sin al restarigo de la demokratio — centra rolo de la rekta universala voĉdonado, publika, libera kaj argumentata debato. La fosaĵo kiu profundiĝas sub niaj okuloj en la tuta okcidenta mondo inter la reprezentantaj korpoj kaj la sociaj korpoj malfermas zonon de duboj por la liberecoj jam malfortigitaj de la merkat-ofensivoj.
Anne Cécile ROBERT
Ĉiu periodo de la homa historio disvolvis unu el la tri formoj de ekonomio: merkat-ekonomio, ekonomio de depreno kaj redistribuado kaj, fine, senmona kaj dona ekonomio. En tempo de krizo, ĉu ne valorus rehabiliti tiun? Estus bone, se la legantoj el pluraj vidpunktoj komentu kaj diskutu tiun artikolon, kiu aperis unue en la franclingva serio Manières de voir.
La homoj, biologie fragilaj estaĵoj, nekapablaj travivi solaj en la naturo, inventis dum sia historio tri fortojn de socia kunteniĝo por travivi plurope, por interŝanĝi kaj por la socia vivo: la merkat-ekonomion; la ekonomion de depreno kaj redistribuado fare de centro aŭ delegita potenco, religia, militista aŭ politika — en niaj industriigitaj socioj: la ŝtato; la senmonan ekonomion de dono kaj de reciprokeco, kies fundamentojn kaj koherecon pristudis renomaj antropologoj, de Marcel Mauss tra Karl Polanyi ĝis Claude Lévi-Strauss.
Ĉiu el la grandaj periodoj de la homa historio dediĉis sin plene al unu el la tri formoj de ekonomio, sen tamen komplete elimini la aliajn. La apogeo de ĉiu el tiuj formoj de interŝanĝo ŝajnas korespondi kun tiu de aparta kolektiva historio kiun la homoj rakontas inter si: “Maniero vidi la mondon kaj vidi sin aganto de tiu ĉi mondo”.
En la erao de tutmondiĝo, politikistoj kaj “fakuloj” — kun certe diversaj vidpunktoj — koncentriĝas sur la trovenda plej bona kombinado — en ĉiuj niveloj de organizado — inter la logikoj de la merkato kaj tiuj de la ŝtato necesaj por la bona funkciado de socio dominata de la servoj. Sed raras tiuj kiuj elvokas la ekziston de tria logiko de kohero. Kompensi la malegalecojn de la merkato per la fortoj de redistribuado etendante la nombron da pagipovaj konsumantoj, tio ne ŝajnas funkcii, sed paroli pri senmona ekonomio dominata de dono kaj reciprokeco, kiel tria logiko kombinebla kun la du aliaj, jam malfacilas. Eĉ pli malbone, provi kompreni la principon de kohero de ekonomio de dono ŝajnas al iuj kvazaŭ neado de la civiliza laboro de la misiistoj de Dio, anstataŭitaj de la misiistoj de la disvolvado. Regreso al la pratempo de la “bonaj sovaĝuloj” antaŭ la kristana erao!
Tamen konsternitaj de la mutacio de nia socio, kiu provokas kvaroblan krizon — de la enhavo donita al la laboro, de la socia ligiteco, de la senco, kaj de la daŭro (la efemera tempo ne plu kapteblas kaj kondamnas nin al urĝo)-, ni forapartigis tiun reziduan heredaĵon al la sfero de la familio, eĉ al la nura rilato gepatro-infano.
Ĉar la interŝanĝo de dono estas pro sia naturo ambivalenca, ni retenis ĝian negativan flankon. En la angla, la sama vorto signifas samtempe donon kaj venenon. Tuta sociologia skolo, transprenita de la psikanalizo, ne ĉesas nei la ekziston de dono, kiu estus nura esprimo de kaŝita kaj kalkula intereso, konscia aŭ ne, konfesata aŭ nekonfesebla. La religio transformis la donon en karitaton por gajni la paradizon, ĉar nur Dio mem, transe de la pekantoj, kapablas fari senpagajn agojn.
Tamen, la interŝanĝo, motivata de la dono, estas tute alia. Se, en la kanaka lingvo, la sama vorto signifas donon, ŝuldon kaj vivon, tio montras ke la “ligo-valoro” de la interŝanĝo estas konsiderata pli grava ol ĝia materia enhavo aŭ ĝia mezurebla rezulto; per la dono, mi ne redonas al doninto, sed mi donas miavice al iu tria. La dono tiel cirkulas ene de ĉeno kiu, kiel la vivoĉeno, estu neniam rompita. Ĉar kun la donita aĵo cirkulas io kion Marcel Mauss nomas la “haŭ”* aŭ la spirito de la dono. En la dono cirkulas ŝuldo, kaj tiu ŝuldo donas la senton aparteni al sama komunumo aŭ gefratosocio. En la Trobriand-insuloj de Nov-Gvineo, kie oni pensis ke ĉiu loĝanto havas cent amikojn, donacoj cirkulis de insulo al insulo, sen la plej eta registrado, kaj, kiel klarigas Karl Polanyi*, la bukado de tia ĉeno de interŝanĝo de donacoj povis daŭri dek jarojn antaŭ ol reveni al sia elirpunkto. Kiel esprimis Godebout en “L’Esprit du don” [La spirito de dono], temas pri anima movo, pri elano al la alia, por plezurigi lin, veto pri malverŝajna reveno, defio al la racio.
Jen per tiu interŝanĝo de nesimetria tipo kiu integras la nocion de malcerteco (kaj do de vivo), ni estas tre malproksimaj de la nocio de “kontrakto donanto-dononto” (simetria), kiu dominas la interŝanĝon de merkato aŭ de ŝtato. El la vidpunkto de fermitaj sistemoj (ŝtato-merkato) malespere serĉantaj ekvilibron, la sistemo de don-ekonomio prezentiĝas kiel malfermita sistemo de malekvilibro, kies malekvilibro estas kompensata de aperanta ligo. Jen la enkonduko, en la debaton de la liberaluloj kaj de la marksistoj nubigitaj de la binara kontrasto “interŝanĝvaloro — uzvaloro”, de tria dimensio: la “ligvaloro”. Tiel, la lastatempa ekspansio de la servoj de persono al persono celantaj multobligon de la far-scioj kaj de la est-scioj estas kelkfoje nomataj scikapabliga ekonomio aŭ danka ekonomio*.
Dum la merkat-interŝanĝo pli kaj pli tuje ligas la varojn en pli kaj pli malproksima spaco, neante (anonimigante) la valoron de ligo aŭ la homan parton, la don-interŝanĝo estas rilato de homo al homo kaj bezonas proksimecon kaj enskribiĝas en la daŭron. Ĉu la vulpo en La eta princo ne diras al ni ke “la homoj bezonas tempon por malsovaĝiĝi”, kaj ke, pli kaj pli urĝataj, ili “ne havas plu tempon, ĉar ili aĉetas finfaritajn aĵojn ĉe la vendisto”?
La tempo liberigita de la maŝinoj kaj robotoj aspektas kiel premsonĝo: libertempo trudita kaj ne agnoskita de iuj (senlaboruloj), malplena tempo de tediĝo por tiuj (ĉu drogitaj?) kiuj en sia vivo faris nenion alian ol labori. Tiu freneza fuĝo en la rapidecon por provi kapti tempon kiu eskapas al ni kaj rifuĝi en la urĝon, tio fariĝas katastrofo: la katastrofo de la momento. “Ĉu tiu socio de laboristoj, kiujn oni liberigos de la laborĉenoj, scios plu nenion pri la pli altaj kaj pli riĉigaj agadoj por kiuj valorus la penon gajni tiun liberecon?” diris jam Hannah Arendt en 1958.
Tiu libera tempo povus fariĝi bona afero se ni scius, individue kaj kolektive, inventi novajn sociajn formojn kie ĉiu, diversnivele, laŭ la momentoj de sia vivo, povus partopreni en tiuj tri formoj de socia kohero. Kiel, do, krei favorajn kondiĉojn por la reapero de don-dinamiko kiu akvumu la tutan socion prefere ol esti marĝenigita al spaco de bona konscienco nomata karitato?
Sukcesinte kontrakti kun sia dungisto transiron al duontempa laboro por du jaroj, Anne-Marie, en Romans (franca departemento Izero) starigis instru-abelujon por infanoj; Vilhelmo, teknikisto ĉe Rhône-Poulenc, aranĝis sian ŝipon por akcepti antaŭurbajn infanojn; Ĵaklino ebligis al infanoj kondamnitaj de la malsano, en hospitaloj, realigi sian revon; Françoise, sociala asistento en Grigny, realigis kolektivan ĝardenon; ktp.
Ĉiuj ĉi projektoj de “elektita tempo”, dominataj de la senmona don-ekonomio, fariĝis eblaj ĉar ni post dujara klopodado konvinkis la instituciojn (regionon kaj ŝtatajn kontrolinstancojn pri respekto al la laborleĝoj) pagi ĉekon de “elektita tempo” de 3.500 frankoj (proksimume 550 eŭroj) monate al tiuj volontuloj, por la divido de la laboro inter duontempa kaj la elektita tempo. Tiel dek senlaboruloj, kompense dungitaj, retrovis sian memfidon. La pasiva mono de la helpo al senlaboruloj tiel fariĝis aktiva, por malfermi kampon de nova agado en elektita tempo, en don-ekonomio, en ĝia reto aŭ teritorio de proksimeco.
Laŭ la maniero de la institucioj obsedataj de la enmetiigo*, oni povas interpreti la multobliĝon de retoj de reciproka interŝanĝo de scioj kaj, lastatempe, de sistemoj de loka interŝanĝo (SLI, france SEL) kiel provon esplori, revigligi, tiun trian formon de interŝanĝo kun ligo kiel dominanta eco, komplementan kun la du aliaj. Post tri jaroj da funkciado de nia SLI kun 250 homoj el ĉiaj profesiaj horizontoj kaj, por bona duono, senlaboraj, oni konstatas ke 90% de la faritaj interŝanĝoj, plej diversaj, estus neeblaj en la strikta kadro de la merkato.
Kiam la konfido estas valoro ĉiutage kultivata kiel komuna havaĵo kaj la tempo estas parte realproprigita, la ligo stimulas la interŝanĝon, kaj la interŝanĝo siavice stimulas la ligon. En Japanio, 270.000 ĝiĉikajoj (aŭtonomaj rilate la ŝtaton kaj sendependaj)* ampleksas ĉiu inter 180 kaj 400 hejmojn kaj funkcias kun logiko de interhelpo, de mutualisma kunvivado simila al tiu de la SLI kaj premas por protekti la kvaliton de la medio; kio eblas en la lando de la sunleviĝo, ĉu tio ne eblu en la lando de Kartezio?
Ĉu ni ne povus, forturnante etan parton de la socia streĉiteco celanta gajni kelkajn poentojn en la internacia labordivido, koste de kelkaj kulturaj kaj organizaj novigoj, finfari nian nekompletan ideon de demokratio?
Kombinante pli bone la merkaton, la ŝtaton kaj la senmonan don-ekonomion ni eble trovus kelkajn receptojn por nova arto kunvivi. Eble iun tagon oni ne demandos vin kion vi faras en la vivo, sed kion vi faras el via vivo.
François PLASSARD
La 18an de junio 2003, la prezidanto G.W. Bush deklaris precize, ke Usono “ne toleros” konstruadon de iranaj atomarmiloj. Temis pri la plej grava kaj plej preciza averto adresita al Irano, post la fama parolado pri “la stato de la Unio” de la 29a de januaro 2002, kiu denuncis Iranon, kiel unu el la landoj konsistigantaj, kune kun Irako kaj Nord-Koreio, la “akson de l’malbono”.
Poste, la Internacia Agentejo por Atom-Energio (IAAE) publike riproĉis la iranan registaron, ke ĝi kaŝis parton de sia atomprogramo, kaj la eŭropuniaj landoj kune kun Usono postulis, ke Irano tuj kaj senkondiĉe akceptu la aldonan protokolon de la Traktato pri atomarmila nemultiĝo, kiu enkondukas senavertajn inspektovizitojn.
Sekve neniu povas dubi, ke konfrontiĝo inter Usono kaj Irano estas nun konsiderenda eventualeco, okazonta pli malpli baldaŭ, ĉu dum la venontaj monatoj, ĉu post la venonta usona prezidanta baloto, se la montrataj intencoj de Vaŝintono ne ŝanĝiĝas. Por mezuri ĝian probablecon, necesas ekiri de la nuna stato*.
Dum la ŝaho-epoko Teherana registaro decidis ekfunkciigi esplorprogramon celante fabrikadon de atomarmiloj. Pro la tre malamika klimato de la lastaj jaroj de la malvarma milito, dum Irano estis la ĉefa strategia partnero de Usono ĉe la suda limo de Sovetunio, oni ne miru, ke la usona registaro nenion obĵetis kontraŭ tiu programo, kaj eĉ verŝajne helpis ĝin. La irana revolucio haltigis ĝin.
La haltigo-decidon oni reviziis en 1982: atakita de Irako, Irano estis submetita al severa embargo pri armiloj, dum ĝia kontraŭulo ricevis ĉiajn modernajn armilojn, de Sovetunio kaj Francio ĉefe. Sed la decido reveni al atoma armado rezultis ankaŭ el pli vasta strategia analizo. La lando tiam troviĝis fronte al ekzistantaj aŭ tre probable ekzistontaj atom-armilaroj ĉe ĉiuj najbaroj: en Sovetunio, en Pakistano, en la Persa Golfo, kie usonaj aer- kaj mar-armeoj etendiĝis, en Irako, kaj en Israelo. La iranaj regantoj decidis, ke ne eblas ne reagi, kaj ankoraŭ nun tiu strategia donitaĵo determinas ilian elekton.
Ĉio montras, ke pormilita atomprogramo lanĉiĝis tiam, aparte de ĉia civila atomprogramo. Tiom sekrete kiom eblas, tiu programo ne ŝajnas ĝisirinta, kaj, intertempe, Irano kiel ĉiuj mezorientaj landoj escepte de Israelo subskribis la nemultiĝo-traktatojn, kiuj malpermesas amasdetruajn armilojn.
Kiel ajn, post sia ekrego en 1997, la prezidanto Mohamed Khatami kaj lia reformista tendenco modifis la atomprogramaron, ĉefe pro ekonomiaj kialoj. Post kiam la fremdaj nafto-kompanioj forlasis la landon sekve de la revolucio de 1979, kaj pro la de Usono decidita nafto-embargo, kiun nur la franca kompanio Total malobeis, la irana naftoproduktado bezonis dek jarojn por superi kvar milionojn da bareloj tage. Nu ĉar ekonomia kaj demografia disvolvo de la lando konsiderinde kreskigis la enlandan konsumon, Irano nun eksportas nur du milionojn da bareloj tage. Ampleksa kresko de la gas-produktado verŝajne rezultigos estonte grandan eksportokapablon, sed, por la nuna ekvilibro de la irana ekstera komerco, aldono de atomenergio ŝajnas racia.
Eĉ se ili povas aserti ke ili ne konstruis atomarmilojn, la Teheranaj regantoj verŝajne konsideris, ke Irano devas havi kapablon tion fari. La tiutemaj usonaj akuzoj baziĝas sur ampleksa fasko da informoj kaj hipotezoj kunmetitaj de IAAE en ties raporto de la 6a de lasta junio*
S-ro Mohamed El-Baradei, ĝenerala direktoro de la agentejo (IAAE) kvankam kritikante la iranan registaron pro kaŝo de parto de sia produkto, ne deklaris malgraŭ fortaj usonaj premoj, ke Irano rompis la traktaton pri atomarmil-nemultiĝo. Sed dum plej altnivelaj informo-interŝanĝoj pri la irana programo, informoj el franca origino estis donitaj pri iranaj esplorlaboroj cele al armila programo: iuj el ili supozeble uzas centrifugan teknikon por pliriĉigi uranion ĝis la necesa procento por armila bruligaĵo, aliaj bezonas plutonion, ja deŭterio-produktado ŝajne multe preterpasis la normalajn bezonojn de civilaj programoj aŭ de kemi-industrio.*
Ĉiukaze la usona registaro opinias, ke Irano atingis punkton, kie produktado de porarmila bruligaĵo povus okazi ene de unu jaro. “Tio montras”, deklaris Ŝtatsekretario Colin Powell al televidkanalo CNN lastan marton, “ke nacio firme decidinta evoluigi atomarmilojn povas teni sekreta la tutan evoluprocezon, eĉ kontraŭ la eksteraj inspektoroj aŭ observantoj, se ĝi tion volas.”*
Sed kion signifus, en la strategiaj interrilatoj, ekapero de atompotenca Irano? La lando ne nur estas ĉirkaŭita de atomarmilaj landoj, sed ties gvidantoj prave opinias, ke la lastprintempa milito kontraŭ Irako rezultigis — kaj eĉ iagrade celis — ĉirkaŭfermon de Irano far Usono, kiu nun disponas armean aparaton en la ekssovetiaj centraziaj respublikoj, en Afganio kaj Pakistano, en la Persa Golfo, en Irako kaj eĉ en Kaŭkazio.
La Teheranaj regantoj memoras la sperton de kontraŭ-iraka milito de 1980-1988: Armeo de Saddam Hussein, tiam aliancito de Okcidento, uzis kemiajn armilojn, kiuj kune kun la supereco de Bagdado rilate tutan gamon de moderna armilaro, devigis la iranan komandantaron uzi enorman infanterian soldatkvanton, por rezisti aŭ por organizi kontraŭofensivojn, fortegajn batojn, kiuj kaŭzis multegajn homperdojn, por nur ŝanceli aŭ fendeti la irakan fronton. Tiu rememoraĵo restas tiom forta ĉe la iranaj respondeculoj, ke ili nepre ne volas travivi denove tian aflikton.
Nu, la konflikto-probablo laŭ ili ne malaperis. La okupado de Irako kaj la sekvontaj krizoj povas havi rektajn konsekvencojn al Irano. La akirita kompleta aŭtonomio de Kurdoj en Irako ankaŭ povas havi konsekvencojn en la irana Kurdolando. La nova interna milito en Afganio malstabiligas la ĉelimajn regionojn. Israelo malkaŝe konsideras Iranon kiel sian plej danĝeran malamikon kaj, ekde nun, usonaj minacoj fariĝas trudaj kaj precizaj.
El ĉiuj konflikto-hipotezoj, tiu pri Israelo-alfrontiĝo plej zorgigas la iranajn regantojn. Laŭ ilia opinio, la registaro de Ariel Sharon certe ne hezitus, se la cirkonstancoj lin favorus, detrui la atom-instalaĵojn, same kiel tiu de Menahem Begin detruis en 1981 la irakan nuklean reaktoron de Tamuz. Fragilecon de Irano povus kompensi nur sama fragileco de Israelo mem, pro ties malgrandeco: Laŭ tiu rezonado, nur sufiĉe fortimiga atomkapablo povus ŝirmi Iranon.
Manke de tio, la nura ebla reago estus uzo de armefortoj kiuj deziras alfronti Israelon, el ekz. Libano aŭ la palestinaj teritorioj, aŭ uzo de armitaj grupoj varbotaj, armotaj kaj ekipotaj en la najbaraj ŝtatoj. Sed laŭ tiu hipotezo, la iranaj respondeculoj timas usonan intervenon favore al Israelo: tial necesas sufiĉe fortimiga atomkapablo. Tiu ĉi kapablo nur devus eviti eventualajn atomajn atakojn el la regionaj ŝtatoj, ĝi do bezonas nur misilojn de nelonga trafdistanco, kiajn la Shehab-3, kies trafdistanco estas 1300 km, kiuj povus atingi Israelon: ĝi jam nun estas funkcianta kaj ĝin prizorgas la korpuso de la Gardantoj de la Revolucio.*
Cetere, kia povus esti la konfrontiĝo inter Irano kaj Usono? Tre malfacile estas supozi, ke Usono ekos militon similan al tiu kontraŭ Irako: pro sia dimensio, sia loĝantaro kaj siaj riĉofontoj, Irano estas tute alispeca lando, kaj ĝia okupado necesigus multe pli da armefortoj.
Ja la iranaj militfortoj laŭdire estas malbone ekipitaj kaj ili krome estas dispartigitaj*: la tradicia armeo, senkapigita de la revolucio, sed kiu montris sian lojalecon dum la tuta kontraŭiraka milito, kaj la Gardistoj de la Islama Revolucio, la “Pasdaranoj”, korpuso enhavanta malpli ol 100.000 soldatojn, sed proprajn mar-armeon, aer-armeon kaj armil-fabrikojn.
Sed la irana popolo, movita de jarcenta naciismo, kontraŭus invadon per ĉiaj batalrimedoj, escepte eble en la kurdaj regionoj de nordokcidento kaj baluĉaj regionoj ĉe sudoriento. Kaj eĉ la demokrata opozicio al la mulao-reĝimo konsiderus sia devo defendi la sendependecon de la lando; ili rifuzus kompromitiĝon de la ofertata usona subteno.
Sume, la plej verŝajna hipotezo estus fajne celita detruo far usona militaviado de esplor- kaj eksperiment-centroj, same kiel de pezaj militistaj infrastrukturoj. Tio konsistigus la unuan fazon de la milito. Rebato de Irano povus disvolviĝi sur pluraj terenoj samtempe. Teherano povus ŝanĝi sian irakan politikon kaj forte influadi la ŝijaistan komunumon favore al armita rezistado, kiu tiam fariĝus multe pli ampleksa.
La iranaj regantoj ankaŭ povus ŝanĝi sian sintenon al la fundamentismaj grupoj, kiuj praktikas terorismajn atencojn, kiujn ili ĝis nun subpremis. Atakoj povus tiam celi prioritate la regionon de la Golfo, kie la ŝijaistaj komunumoj multas, kaj rekte minacus la usonajn poziciojn. Fine la Teherana registaro povus ankaŭ uzi sian decidigan influon al la hazara-komunumo de Afganio, kaj tiel provus rompi la forto-ekvilibron, malfavore al la de Usono starigita registaro en Kabulo. Finfine neniu povas dubi, ke antaŭvidebla konfrontiĝo inter Irano kaj Usono havus nekalkuleblajn konsekvencojn.
La raporto 2003 de la UN-programo por disvolvado (UNPD) estas dediĉita al la “miljariĝaj celoj” aprobitaj de 189 landoj kunvenintaj ĉe pinta UN-kunveno en Nov-jorko en septembro 2000. Kiuj celoj? Ni citu kvar el ili: duonigi la nombron de “tre malriĉaj personoj” (= taga enspezo malpli ol 1 €); provizi elementan instruadon al ĉiuj; haltigi disvastigon de HIV-viruso, kaj ekregi malarion kaj aliajn grandajn malsanojn; duonigi la nombron de personoj kiuj ne disponas trinkeblan akvon kaj sanservojn...
La raporto unue notas jenajn konstatojn:
1 ) Dum la 1990-aj jaroj 54 landoj registris retroiron de sia averaĝa enspezo kaj 21 retroiris koncerne homan disvolvadon;
2 ) La progresoj realigitaj dum la tri lastaj jardekoj rilate viv-esperon kaj lukton kontraŭ senalfabeteco montras, ke eblas atingi la miljariĝajn celojn. “Malriĉo ne estas fataleco (...) . Malriĉo estas ofte politika problemo” diras la raporto.
La aŭtoroj opinias, ke oni ne plu fokusu la evolu-strategion al la nura ekonomia kreskado, kaj ke necesas agi por pli justa distribuo de riĉaĵoj kaj servoj, sed ili restas konvinkitaj, ke plej gravas ekonomia kreskado kaj sciencteknika disvolviĝo kiel ĉefaj solvoj (la vortoj “kapitalismo” kaj “kapitalistoj” ne aperas). “Sufiĉus”, ili skribas, “uzi la ekzistantajn teknologiojn kaj pli bone orienti la financajn rimedojn por solvi multajn el la problemoj de granda parto de la evolumondo”.
Atestas tion la maniero laŭ kiu ili elvokas la liberalan tutmondiĝon. Memorigante la ideon vaste disvastigitan en la 90-aj jaroj, laŭ kiu tutmondiĝo estas “la nova motoro de ekonomia progreso planed-skale”, la raporto finfine agnoskas, ke “tiu optimisma prognozo montriĝis tute ne funkcianta por centoj da milionoj da malriĉuloj”.
Tridek jarojn post la leviĝo de politika islamo ŝajne disvastiĝonta tra Egiptio kaj la araba mondo, oni nun vidas novan sintenon pri religio kiu pli akordiĝas kun la valoroj de tutmondiĝo. Oni portas la kovrotukon kiel modaĵon, dum tele-evangeliistoj laŭdas individuan sukceson kaj “la propran intereson”. Sed ĉi tiu islamecigita liberalismo ignoras la sociajn problemojn kiuj disŝiras la landon.
En la dua duono de la 1990-aj jaroj, la politika sceno en Egiptio fundamente ŝanĝiĝis. La sensacia murdo de turistoj en Luksoro en 1997 markis, paradokse, la finon de perfortaĵoj fare de islamistaj grupoj. La “juna generacio” de Islamistoj (al-Gil al-Gadid) konvertiĝis al la principoj de liberala demokratio kiuj estis la bazo de la programoj de ĉiuj partioj kiuj provis establi sin sub la standardo de religio: al-Wasat (la centro), al-Islah (reformo), al-Sharia (la religia leĝaro).
La plej grava de la islamistaj organizoj estas la Islama Frataro, samtempe subpremata kaj tolerata. Ĝi nun faras paktojn kun siaj eksmalamikoj: aliancoj kun la laikecaj marksistoj de la Nacia Grupiĝo de Progresemaj Sindikatanoj kaj la nasserista partio dum kampanjoj de solidareco kun Palestino, kaj repaciĝo kun la partio de Prezidanto Hosni Mubarak kadre de la granda manifestacio ĉe la stadiono de Kairo je la 27-a de februaro 2003 kontraŭ la usona interveno en Irako.
Ĉiuj ĉi evoluoj subfosis la fundamentojn de la rivaleco inter oficiala islamo kaj islamo politika kiu formis la dinamikon de islameciĝo dum la lastaj dudek kvin jaroj. Ĉiuj protagonistoj en ĉi tiu “malvarma milito” estas ekskvalifikitaj: la universitato Al-Azhar, la koro de oficiala islamo, estas kritikata pro siaj kompromisoj kun la reĝimo kaj, ĉe urbaj gejunuloj, oni perceptas ke ĝiaj ulemoj (teologoj-juristoj) estas “eksmodaj kaj loĝantaj en ebura turo”. La Islama Frataro, makulite de siaj ligoj — pli supozaj ol realaj — kun la perforto kiu turmentis Egiption dum kvin jaroj, estas perdinta la aŭreolon, kiun ĝi havis en la 1980-aj jaroj. Kaj kiam temas pri la radikalaj grupoj, ili aŭ malaperis aŭ retiriĝis al la marĝenoj de la islama mondo (ekzemple, la alianco — perita de D-ro Ayman Zawahri — de la Organizo de Ĵihado kun la movado de Osama bin-Laden).
En ĉi tiu kunteksto, novaj religiaj rolantoj estas aperintaj: ŝikaj predikistoj kun stilo tre simila al tiu de usonaj tele-evangeliistoj; pentintaj prezento-artistoj rekonvertintaj al islamo; mezklasaninoj kiuj proklamis sin predikistoj kaj inventis novan tradicion, la “islaman salonon”, oftaĵo de la mezklasana vivo; predikistaj muzikgrupoj; kaj “sendependaj” islamistaj intelektuloj.
Ĉi tiuj diversaj rolantoj havas kvar komunajn trajtojn: preskaŭ ĉiuj ricevis laikan edukon kaj akiris sian religian scion neformale; ili estas junaj, el privilegiaj familioj kaj bone integriĝintaj en la socion; ili provas kombini diversajn kulturajn modelojn kun tiu de islamo, kiu sekve perdas sian centrecon; kaj ili asertas, ke ili estas rompintaj rilatojn kun kaj islamo oficiala kaj islamo politika.
La valoroj de ĉi tiu tendenco neniel estas revoluciaj; ili estas la elreviĝintaj vantaj valoroj de la junaj bonhavuloj: individuismo, hedonismo, komforta vivo kaj konsumado. Resume, por parto de la islamista movado, ni estas en epoko de postlaso de la politiko.
Simptoma estas la sorto de la hiĝabo, la islama kapfulardo, la simbolo de la “islama vekiĝo” en la 1970-aj jaroj. Ĝi jam ne indikas malakcepton de la Okcidento, kiel tiam, sed male signifas ne-islamistan manieron esti islamano: la finon de obsedo pri identeco kaj esprimon de la realoj de tutmondiĝo, konsumismo kaj reformoj instigitaj de la merkato.
La hiĝabon re-alproprigis la modistoj, kvankam ĝi ankoraŭ foje vendiĝas ekster moskeoj. En butikoj kiuj servas al vualitinoj, oni nun portas la hiĝabon laŭ la modeloj de la internacia modo, ekde la nomoj mem de la butikoj, kelkaj anglalingvaj — al-Muhajaba Home, al-Salam Shopping Centre — , kelkaj franclingvaj — Flash, L’Amour. Estas neniel komune kun la programo de islama identeco kaj la etiko de pudoro!
La “liberala vualitino” (al-muhajabba al-muta-harrira) frenezigas la fundamentistojn: “portante fulardojn el Parizo kaj parolante al siaj infanoj anglalingve”, ŝi estas kondemnata kaj de la Islama Frataro kaj de predikistoj vane alvokantaj la ĉiosciadon de la “rigardo de la Plejalta”.
Simile, la naŝido (religia ĉanto) estis adaptita al tutmondiĝo. Ĉi tiu antikva kutimo, heredita de sufiismo, estis adoptita ekde la 1970-aj jaroj de islamistoj ĉe universitatoj. Ilin inspiris la verkoj de la tiamaj malliberigitaj aktivuloj, verkoj laŭdantaj ĵihadon, martiriĝon, heroecon, kaj kondamnantaj la arbitrecon de la ŝtata potenco. Dum jardeko, estis tute politika afero, kiel ankaŭ la kapfulardo kiam ĝi ekaperis ĉe la universitatoj. La vortoj de la ĉantoj estis batalemaj kaj kritikis la ŝtaton, kaj nenia muzika instrumento estis nelica. Poste, influite de la himnoj de islamistaj naciistoj dum la unua Intifado (1987), oni muzikigis la naŝidon: unue kun tamburinoj, poste kun tamburoj, kaj fine sinteziloj.
Fine de la 1980-aj jaroj, du bandoj de muzikistoj formiĝis, kaj ili estis furoraj en islamistaj rondoj ludante ĉe la “islamaj geedziĝoj” kiuj laŭmodiĝis. La temoj de la naŝido modifiĝis, kaj amo, feliĉo kaj poezio aperis, parte por plaĉi al la malpli aktivismaj gejunuloj, sed ankaŭ pro la strukturaj limoj de geedziĝaj solenoj, kiuj apenaŭ taŭgas por batalemaj sloganoj.
Poste, ekde la malfruaj 1990-aj jaroj, la grupoj fariĝis profesiaj, larĝigis la gamon de siaj instrumentoj, komencis ludi kontraŭ pago kaj vendis aŭdkasedojn. En 1990 estis nur du grupoj: nun estas proksimume kvindek. Mildiginte sian predikadon, ili forlasis ĵihadon kaj ties repertuaron kaj konkurencas kun egiptaj popmuzikistoj. Kiel tiuj, ili ŝanceliĝas inter romantika etoso kaj ekŝprucoj de naciismo temanta pri Palestino kaj Irako. Hodiaŭ, naŝidistoj foje havas ne-religiajn nomojn: al-Wa’d (La Promeso); al-Gil (La Generacio). Ilia muziko konstante kunfandiĝas kun ne-arabaj ritmoj, anglosaksa popmuziko, ĵazo kaj rapmuziko.
En la kazoj de la kapfulardo kaj la naŝido, ĉi tiu eniro en la mondon de konsumismo kaj la merkato, kaj la sinkretismo kun ne-arabaj modeloj (anglosaksa popmuziko, la internacia modo), estigis implican kontestadon, ne nur de la puritanismo de la jaroj 1970-aj kaj 1980-aj, sed antaŭ ĉio de la principo mem de ideologiigo de religio.
Ĉi tiu tendenco neniel estas nur onidira: ni povus distingi similajn evoluojn en la islama ekonomio, ĉiam pli influata de la fluoj kaj refluoj de internacia financo*, aŭ en islama bonfarado, kiu estas rekonsiderita, kadre de novliberalismo, kiel savreto por kompensi la retiriĝon el ĉi tiu sfero fare de la ŝtato, retiriĝon kiun la islamistoj plejparte subtenis. Ĉe iuj anoj de la religiemaj mezklasanoj, ĉi tiu ŝanĝo similas la konatan novepokisman religiecon de la Okcidento pro la maniero laŭ kiu ĝi depruntas de aziaj spiritecoj.
Magda Amer, juna predikistino de la kaira mezklasanaro, ŝatas ĉakrojn*, jogon, makrobiotikon kaj refleksologion. Ŝiaj kursoj pri islamo kaj alternativa medicino fascinas la monduminojn kiuj vizitas la moskeon Abu Bakr Al-Siddiq kie ŝi predikas, en la bonhava antaŭurbo Heliopolis .
Predikante “la Protestantan labor-etikon” kaj “prizorgadon de si”, 36-jaraĝa Amr Khalid estas la plej kompleta enkorpiĝo de ĉi tiu transformiĝo. En malpli ol kvar jaroj, ĉi tiu filo de bonstata familio fariĝis la plej populara predikisto en la araba mondo, kaj eĉ en la antaŭurboj de Francio. La sekreto de lia sukceso estis scii kiel okupi pozicion ekster la rivaleco inter islamo oficiala kaj islamo politika, ofertante religian produkton kongruan kun la modernaj atendoj de la urbaj mezklasanoj: monduma fido kiu emfazas internan trankvilon kaj spiritan ekvilibron, malakceptas religiajn observojn en kiuj la rito estas celo en si mem, kaj rifuzas rigardi Alahon kiel Dion de venĝo.
Khalid ne volas aspekti kiel tradicia ŝejko; li preferas esti glatrazita kaj ne barba, porti kompleton kun kravato anstataŭ blankan talaron, parolas la egiptan dialekton kaj ne la klasikan araban lingvon. Li estas forlasinta la klasikan salafistan prediko-stilon, preferante prediki ke Dio estas amo. Kopiante la stilon de la usonaj tele-evangeliistoj, li unuafoje alportis religian babilprogramon al la araba mondo — formulo rapide adoptita de ĉiuj, kiuj sin nomas “la novaj predikistoj” (interalie Khalid al-Guindy, al-Habib Ali kaj Safwat Hegazy).
Lia ĉefa mesaĝo estas tio, ke ni devas “akordigi religion kaj la vivon”. Reveni al religia observado signifas fari ne oferojn sed ŝanĝetojn; esti pia ne signifas rezigni la plezurojn de la vivo. Tial li ŝatas esti fotita portante futbalan ĉemizon kun iu futbalista stelo — metodo por konkrete esprimi la ekvilibron inter la korpo kaj la spirito. Ĉio ĉi havas nenion komunan kun ĵihado, aŭ eĉ nur kun la politiko, kiel rimarkis la ŝejko de al-Azhar kiu, iom cinike, nomis tiun de Khalid “da’wa diet” (sensuka predikado). Siaflanke, la Islama Frataro nomas ĝin “ Islamo klimatizita”.
La sola projekto de Khalid estas alparoli la ŝikajn gejunulojn de Kairo kaj Aleksandrio per religia diskurso kiu priparolas la sinrealigajn valorojn konvenajn por liberala moderneco: ambicio, riĉeco, sukceso, laboremo, efikeco kaj la propra intereso. Li proponas al ili la modelon de virta riĉeco kaj elsaviĝo per faroj. Unu el liaj adeptoj malkaŝeme klarigas: “Riĉeco estas donaco de la ĉielo. Sekve, la riĉa islamano estas la favorato de Dio ĉar li elspezos sian riĉaĵon por bonfarado”.
Ĝuste tion intencas Khalid kiu, en ekŝpruco da entuziasmo, informis siajn aŭskultantojn: “Mi deziras esti riĉa por ke oni rigardu min kaj diru “Jen: riĉa kaj religiema” — kaj la homoj amos Dion per mia riĉeco. Mi deziras havi monon kaj la plej bonajn vestojn por instigi homojn ami la religion de Dio.” Li konstante valorigas penadon kaj ŝpareman uzon de tempo, kaj kampanjas kontraŭ senutila libertempo kaj troa dormado.
Tre entrepreneme, Khalid konsideras ke “la unua neceso en la konstruado de serioza vivo estas difini celojn kaj ilin registri.” En la sama spirito, li alvokas siajn aŭskultantojn esti “produktivaj kiam vi helpas amikojn, produktivaj kiam vi plenumas faraĵojn, produktivaj dum vi evoluigas la socion”. Kaj li nun akceptas, ke ambicio valoras: “Unu el la pruvoj de la amo de Dio estas tio, ke ĝi instigas esti ambicia, donas la ambicion por iri ĉiam pli alten, por leviĝi ĉiam pli alten en la socio.”
Li certe sukcesis: liaj predikoj nun estas protektitaj per kopirajto, li rajtigis kelkajn kompaniojn distribui liajn aŭdkasedojn, li estas religia konsilisto de la saŭdia elsendoreto Iqra’, kaj varbata de administraciaj konsilioj de islamaj bankoj. Kiel religia entreprenisto kiu sanktigas la valorojn de la merkato kadre de ia malpolitikizita predikado, Khalid fariĝis produkto vendata de la amaskomunikiloj. LBC, la elsendoreto fondita de kristanaj milicioj de Lebanono, senhezite oferis al la dio de profito sian religian lojalecon kaj, dum la lasta ramadano, elsendis la islaman intervjuan programon de Khalid, “Wa alqa al-ahibba” (Renkontiĝo kun la amatoj) por varbi spektantarojn en la landoj de la Golfo.
Ĉi tia predikado ne estas nur fenomeno egipta. En Indonezio, la plej furora de la ŝikaj predikistoj de Ĝakarto, Abdullah Gymnastiar, ne nur predikas, li ankaŭ ofertas kursojn pri administrado kaj meminstigado. La interrilato kun la valoroj de la merkato ne ĉesas tie. Antaŭ kvin jaroj, ekzemple, la islamistaj eldonejoj de Egiptio submetiĝis al la koncepto de manaĝerado. Muhammad Abdel Gawad, eksa Islama Frato, ofertas islamecigitan version de ĉi tio en broŝuroj kun titoloj kiel “La sekretoj de efika administrado dum la vivo de la Profeto”. En Maroko similaj broŝuroj instruas, ke la leganto metu la Dian Benon al la servo de sia entrepreno, kaj en la Golfo islamista eldonejo instruas “La dek kutimojn de sukcesuloj”.
Eĉ ŝtataj religiaj institucioj estas tuŝitaj: ĉe la Ministerio de Vakfoj*, reformaj projektoj nun ĉiam pli emfazas la socialan rolon de la moskeo, la civilan socion, kaj memstarecon. Preleganto invitita de la universitato Al-Azhar alvokis al reverkado de la da’wa (predikado) laŭ la maksimoj de usoneca merkatumado.
Ĉi tiaj metodoj por validigi religion eble pravas. Kaj la sinkretismo, kiu estas ŝteliranta en novajn manifestiĝojn de la “reveno al islamo”, eble ridetigas. Sed tion, kion ni vidas, ne tiom estas la leviĝo de ia islama humanismo, sed islamecigita daŭrigo de la pensmaniero de la merkato kaj la novliberalisma modelo, en kunteksto de pliiĝantaj socialaj malegalecoj kiuj faras ĉiam pli urĝa la subtenon por alternativa solvo kiu kapablas rezisti novliberalisman tutmondiĝon. Estas nur unu signeto de rezisto kontraŭ la islama versio de novliberalismo, nome la kreskanta intereso de junaj islamistaj intelektuloj pri la kontraŭ-tutmondiĝaj movadoj — ekzemple la triamonda asocio Al-Ĝanub (la Sudo) — kio eble antaŭfiguras la rekreadon de utopio fondita sur islamo, sed sen ĝia obsedo pri identeco.
Patrick HAENNI kaj Husam TAMMAM.
Post ondo da senprecedencaj fuzioj, dek farmaciaj grupoj dividas 50% de la tutmonda merkato de medikamentoj — por la pli granda profito de siaj akciuloj. Ili kuracas la planedon kaj financas siajn esplorojn per la enspezo el vendoj. Jen la vizaĝo, glata kaj ridetanta, kiun la “farmaciaj granduloj” prezentas al la mondo. Sed kelkaj sulkoj ekaperas. En la Sudo de la mondo, oni mortas pro manko de medikamentoj, kiuj ofte estas tro altekostaj; en la Nordo, oni suferas pro trokonsumado kaj pro kromefikoj kiuj delonge estis nerimarkitaj. Ŝajne, tamen, ĉi tiuj firmaoj renkontas neniujn kontraŭpezajn fortojn.
Kiam temas pri malnoblaĵoj ĉe la plej altaj rondoj de la ŝtato, la gazetaro ĝuegas regali la legantojn per raportoj pri subaĉetoj kaj korupto. Sed kiam la itala polico elfaris grandegan kriminalan enketon pri GlaxoSmithKline (GSK) kiu koncernis 2.900 kuracistojn, la amaskomunkiloj preskaŭ tute silentis. Preskaŭ nenio aperis pri ĉi tiu skandalo krom en The British Medical Journal ( BMJ) kaj The Guardian de Londono (la 13-an de februaro, 2003). Kaj tamen, 37 dungitoj de GSK Italio kaj 35 kuracistoj estis formale akuzitaj pri “korupto”; kaj 80 vizitintoj el la farmacia industrio estis akuzitaj pri nelicaj pagoj al kuracistoj por ke ili preskribu produktojn de GSK, kaj ne la senpatentajn ekvivalentojn. Dum la enketo, la polico eltrovis kompleksan komputilan sistemon, nomitan “Giove” (Jupitero) kiu ebligis, ke la vendistoj de la firmao kontrolu la preskribojn de la kuracistoj al kiuj ili pagis, per la mendoj faritaj al apotekoj. Laŭ la BMJ, 13.000 horoj da surbendigitaj telefonaj konversacioj montris proksiman rilaton inter la preskriboj kaj la valoro de donacoj ricevitaj de la kuracistoj: “medicinaj” vizitoj al la Grand Prix de Montekarlo aŭ al la Karibaj Insuloj, kontantaj pagoj en la valoro de 1.500 eŭroj, k.t.p.. Cetere, Italio ne estis izolita kazo. Similaj okazintaĵoj estas eltrovitaj en Usono kaj Germanio...
En aprilo 1993 D-ro Nancy Olivieri, de la Hospitalo por Malsanaj Infanoj en Toronto, subskribis kontrakton kun la kompanio Apotex Research Inc. por fari esplorojn pri nova molekulo, deferiprone, kiu promesas helpi al pacientoj kiuj suferas talasemion (heredan sangomalsanon) eviti korkolapsojn kaŭze de troa fero. Ŝi tute ne sciis, ke post ok jaroj ŝia “kazo” estos la objekto de enketo kaj de raporto pli ol 500-paĝa. Du jarojn post kiam komenciĝis la kuracaj elprovoj kaj aperis la unuaj esperigaj rezultoj, ŝi suspektis ke deferiprone pliakutigas la hepatan fibrozon de iuj el ŝiaj pacientoj. Ŝi decidis subskribigi al ili novan leteron de konsento kiu informis ilin pri la eventualaj riskoj de kromefikoj, kaj ŝi submetis ĝin al siaj superuloj. La laboratorio tuj nuligis la kontrakton (sed ne la esplorojn en aliaj hospitaloj) kaj minacis jure persekuti ŝin se ŝi rompos la paragrafon de konfidenco kiun ŝi neprudente subskribis. Ŝi ignoris la premon kaj, kiel devo al siaj pacientoj, prezentis siajn rezultojn dum kolokvo.
Dum ses jaroj da justice kaj profesie trompitaj esperoj, sole la Kanada Asocio de Universitataj Instruistoj subtenis ŝin. Estas vere, ke la estro de Apotex, unu el la plej influaj “filantropoj” de Toronto, ofertis al la universitato de tiu urbo 20 milionojn da dolaroj por la konstruo de nova konstruaĵo. Fine, pro ŝia persistemo, la tribunalo decidis favore al ŝi. Reinstalite en sian postenon kun kompensaĵo por la perditaj jaroj da esplorado, ŝi ankaŭ certigis, ke la Eŭropa Komisiono nuligu sian licencon pri la vendado de deferiprone, argumentante ke neniu scienca studo ekzamenis la zorgojn pri kiuj ŝi atentigis.
Kuracisto preskribis por Roselyne antibiotikon de la tria generacio kontraŭ akuta otito. Post du tagoj, ŝi apenaŭ povis paŝi kaj ŝia sangopremo estis ekstreme malalta. Ŝi konsultis alian kuraciston kiu diris, ke jam estis “problemoj pri ĉi tiu antibiotiko antaŭe” kaj konsilis, ke ŝi ne plu prenu ĝin. Du tagojn poste, ŝi refortiĝis. La okazintaĵo ne estis grava, kaj mankis pruvo de ligo al la antibiotiko, kio estis bonŝanca ĉar la kuracisto havis neniun rimedon por raporti ĝin. Ekde la alveno de la karto Sésame-Vitale*, kuracistoj devas konektiĝi al Interreto por ĉiu konsulto. Sed ne estas retejo por registri ĉi tiajn komentojn. Se ili estus sciigataj al la medicina komunumo, tio ebligus, ke epidemiologoj povu trovi antaŭe nerimarkitajn riskojn antaŭ ol medikamentoj estas oficiale aprobitaj. La Eŭropa Komisiono ĝis nun ignoras alvokojn de la Kolektivo Medikamentoj en Eŭropo, ke pacientoj pli engaĝiĝu pri “farmacia observado”.
La kontraŭ-aidosa organizo Act Up-Paris delonge bedaŭregas, ke mankas financado por precizigi la dozojn de trioblaj terapioj por virinoj. La plimulto de la pacientaroj en la terapiaj elprovoj konsistis el viroj. Post kiam la vendo de iu produkto estas sankciita, estas neniu laŭleĝa devo daŭre taksi ĝin aŭ eĉ kontroli iun nombron da kuracatoj. Sekve, laboratorioj povas liberi elekti ĉu aŭ ne elfari post-sankciajn elprovojn (elprovojn “de la kvara fazo”). Pro tio, ke publika financado ĉiam estas nesufiĉa, kelkaj kuracistoj kaj esploristoj aliĝis al “merkatumaj elprovoj”.
“Reklamoj ne ĝenas nin,” diras redaktoro de la revuo L’Infirmière (La Flegisto), ridante. “Malsame al preskaŭ ĉiuj aliaj profesiaj revuoj de la medicina fako, la laboratorioj havas nenian intereson pri ni. Niaj legantoj nek konsumas nek preskribas medikamentojn. Ni pli-malpli libere skribas pri tio, kio interesas nin: la interrilato kun la paciento, la stato de hospitaloj en la Tria Mondo, la malfacilaĵoj de la profesio...” Medicinaj revuoj ofte estas la sola fonto de informoj (kaj eĉ instruado!) por kuracistoj dum la daŭro de iliaj karieroj. Tamen, krom kelkaj eldonaĵoj kiel Pratiques(trimestra revuo), aŭPrescrire (kiu kritike ekzamenas donacajn medikamentojn), la plimulto de la medicinaj revuoj estas plenplenaj de reklamoj.
Suzanne, pariza ĵurnalistino, translokiĝis al suda Anglio kie ŝi esperis okupiĝi kiel sendependulo, kio tamen pruviĝis pli malfacila ol antaŭvidite. Sed jen, ŝi ricevis retpoŝtan leteron kun alloga oferto: “Ni volus, ke vi ĉeestu medicinan kunvenon je la 22-a de januaro en Londono, kaj verku artikolon por la franca gazetaro. La celo estas informi la publikon pri disvastiĝinta sed relative nekonata malsano kaj pri novaj terapiaj avancoj en ĉi tiu fako.” Sekvis detala priskribo pri ĉi tiu “malsano” kaj la bonegaj rezultoj de la nova kuracilo. “Kvankam ni konscias, ke vi ne povas garantii la aperon de via artikolo, ni pagos al vi la sumon de 500 pundoj por ke vi ĉeestu ĉi tiun unutagan kunvenon, verku la artikolon, kaj submetu ĝin al — ekzemple — Agence France-Presse, Le Monde, aŭ Quotidien du Médecin.” Scivoligite, Suzanne petis pliajn informojn kaj oni skribis al ŝi, ke: “Mi certigas al vi, ĉi tiu estas tre ofta praktiko. Ĉeestos dek britaj ĵurnalistoj kaj kvar el Skandinavio.” Peco verkita de alia ĵurnalisto estis kunsendita kiel ekzemplo... aŭ kiel imitinda modelo. “Kompreneble, se vi sukcesos aperigi la artikolon, mi povos des pli facile fari similajn invitojn al vi estonte.”
Martin Winckler, kuracisto kaj romanisto, donas sian opinion pri ĉiuj temoj dum sia radioprogramo sur la reto France-Inter. Sed je la 15-a de majo 2003, li aŭdacis mencii la lastan libron de Philippe Pignarre, eksa manaĝero de la farmacia industrio, kiu klarigas tion, kion Pignarre nomas la “krizo” travivata de la laboratorioj: malpliiĝas la perspektivo por produkti novajn gravajn terapiojn, kio minacas ilian — ĝis nun — eksterordinaran profitadon. Sur la elsendoreto de publika servo, ĉi tio ne akordis kun reklamprogramoj de la asocio de dungantoj de farmaciaj entreprenoj (LEEM), por kiu “esplorado avancas, la vivo progresas” laŭ la vortoj de reklamkampanjo aperanta sur France-Inter, Radio Classique, kaj la tri kanaloj de France Télévisions. La 4-an de julio, sen klarigo, muzika interludo anstataŭis la programon de Winckler. La 11-an de julio, LEEM asertis “rajton respondi” al liaj “senbazaj akuzoj”. Post ĉi tiu okazintaĵo, France-Inter devis embarasite respondi al bombardo da demandoj de aŭskultantoj.
Ĉiuj surpriziĝis kiam la prezidanto George Bush komisiis al Randall Tobias, eksa ĝenerala direktoro de Eli Lilly — la feliĉa fabrikisto de Viagra — la estradon de la usona kaso por batali kontraŭ aidoso (15 miliardoj da dolaroj en la daŭro de kvin jaroj). En ĉefartikolo je la 12-a de julio 2003, The Lancet, unu el la ĉefaj revuoj de medicinaj esploroj, eldiris ke “liaj ligoj kun la farmacia industrio estigas zorgojn pri tio, ĉu Tobias devontigos sin certigi la haveblecon de malkaraj senpatentaj medikamentoj kontraŭ aidoso; aŭ ĉu li aĉetos patentitajn versiojn, tiel protektante la interesojn de medikamentaj kompanioj en Usono?”.
Dum tri jaroj furioza lukto pri farmaciaj patentoj interbataligis kelkajn evolulandojn kaj Usonon, la Eŭropan Union kaj Japanion (kiuj kune konsumas 88% de la medikamentoj de la mondo). Tuj antaŭ la kunsido en Kankuno de la Monda Organizo pri Komerco, la lukto finiĝis kun venko por “la Farmaciaj Granduloj” gvidataj de la usona kompanio Pfizer. La limigoj de la komerco je senpatentaj medikamentoj certigos, ke la grandaj firmaoj tenos striktan regon de la merkato.
Je la 23-a de julio 2003, la Ĉambro de Deputitoj en Vaŝingtono partoprenis tre atenditan voĉdonon pri leĝprojekto kiu proponis sankcii la importadon de medikamentoj vendataj je prezoj pli malaltaj eksterlande ol en Usono. La leĝprojekto superis la kutiman partiecan dividon: 87 respublikanoj kuniĝis kun 155 demokratanoj por aprobi tion, kio efektive estis defio al la laboratorioj — povas esti, ke medikamentoj tiel oftaj kiel la antibiotiko Augmentin kostas trioble pli en Usono ol en Eŭropo. Steven Weiss, redaktoro de la informilo CapitalEye.org, kiu dediĉas sin al la analizado de monkontribuoj por balotadaj kampanjoj, povis facile kunmeti la politikajn kampojn: inter 1989 kaj 2002, deputitoj kiuj voĉdonis nee, konforme al la interesoj de la farmaciaj firmaoj, mezvalore ricevis trioble pli da kampanjaj monkontribuoj de la firmaoj ol tiuj, kiuj aprobis ĝin. En 2002, la demokratanoj kiuj voĉdonis nee ricevis kvinoble pli da mondonacoj ol la aliaj! Kiun, efektive, ili reprezentas?
Bombardate per sloganoj kiuj egaligas sciencajn esplorojn kun la vivo, ni malofte demandas al ni pri la vera ligo inter la sano-bezonoj de nia socio kaj la prioritato asignita al la evoluigo de tiu aŭ alia nova medikamento. Tropikaj malsanoj jam ne aperas sur la radaraj ekranoj de la laboratorioj post la epoko de koloniismo. Kiom da esploroj estas for-oferataj pro tio, ke la koncerna merkato ne estas sufiĉe profitodona, dum mono estas malŝparata por la propagando de “furoregaj” medikamentoj kiuj enspezigas pli ol miliardon da eŭroj.
Pri ĉi tiu regreso de moroj multe respondecas la publikaj institucioj, kiuj edukas kuracistojn kaj poste lasas ilin okupiĝi pri sia laboro, ofte en izoleco, kun malmultaj sendependaj fontoj de informoj por ĝisdatigi siajn sciojn. Sed la institucioj estas submetataj al fortege organizitaj premgrupoj kiuj eĉ ne detenas sin de ĉantaĝo (pri la uzo kaj havigo de novaj kuraciloj) kaj minacoj. Kiam temas pri la pacientoj, mankas al ili rimedoj, krom reklamoj, por formi prudentan opinion. La eventuala laŭleĝigo, fare de la Eŭropa Unio, de rekta reklamado al la publiko riskas pliigi la konfuzon.
Ĉi tiu flankenŝoviĝo de la politiko (kiu nur estas plia nomo por la “truo” en la savreto de sociala asekuro) estas tamen riparebla: diversaj projektoj estas proponitaj kiuj povus reengaĝi pacientojn kaj kuracistojn pri kuracaj elektoj, laŭ la ekzemplo de la aidosuloj kiuj agis meminiciate. Unue oni devos forigi la solidajn intelektajn barilojn starigitajn de la laboratorioj per la promocioj de tiuj sciencistoj kiuj eltrovas novajn merkatojn, dum aliaj kolegoj estas blokataj; aĉetante la subtenon aŭ komplicecon de iuj amaskomunikiloj; flatante “bonajn preskribantojn” kaj malfidante kiel “postrestintaj” kuracistojn kiuj kontente preskribas nenovajn elprovitajn medikamentojn... La industrio — regulate de la financistoj kaj kun grandegaj monrezervoj — submetas la ĉefajn protagonistojn al terura penso-kontrolado. La ordinara etskala korupto kaŭzita de ĉi tiuj praktikoj estas infektinta ĉiujn nivelojn de la sociala kontrakto pri la protekto de la publika sano.
Philippe RIVIERE
Se la israela ĉefministro decidas apliki la iniciaton de Ĝenevo, tiam li havos sian lokon en la historio kiel tiu kiu fondis la demokratian judan ŝtaton Israelo surbaze de akordo.
Tio estus eĉ pli grava atingo ol la fondo de la lando en 1948, ĉar tiam temis pri unuflanka agado, agnoskita nur de kelkaj landoj en la mondo. La iniciato de Ĝenevo pruvas ke ni vere havas partneron kaj ke ekzistas alternativo al la sangelverŝo. Kaj la atakoj de la ĉefministro Ariel Sharon kaj de liaj ministroj kontraŭ la laborista partio, la opozicio kaj la iniciatintoj de tiu dokumento perfidas precipe unu senton: la timon.
Tamen, ĝis nun fiaskis ĉiuj provoj de la registaro kaj de la dekstrularo timigi la subtenantojn de la iniciato de Ĝenevo en Israelo. Komence, s-ro Sharon provis prezenti nin kiel politikistojn je la soldo de la malamiko. Ekstremdekstraj deputitoj kvalifikis nin perfiduloj. Certaj eĉ admonis — vane — la ĝeneralan prokuroron persekuti nin tribunale.
La 13-an de novembro, sub premo de la ĉefministra oficejo, la ŝtata radio ĉesis disvastigi reklaman anoncon sciigante la israelanojn ke ekde meze de novembro, la teksto de la Ĝeneva dokumento estos sendata de la poŝto al ĉiu hejmo. Fronte al tiu politika cenzuro, ni estis devigitaj direkti nin al la Supera Kortumo, kiu decidos post kelkaj tagoj.
Sed nek tiu cenzuro nek la minacoj malarmos nin. Ni persistos, des pli ke ni konstatas ĉe la palestinanoj kreskantan apogon por la ĝeneva iniciato; tiu ĝuas subtenon ankaŭ ĉe kreskanta parto de israelanoj, kiuj konsideras ĝin valora alternativo al la katastrofa politiko de la registaro Sharon — alternativo kapabla eltiri israelanojn kaj palestinanojn el sakstrato terure multekosta por ambaŭ popoloj en ĉiuj kampoj de la ĉiutaga vivo.
Ĉi-jare, komence de novembro, la amasa partopreno en la diversaj agadoj okaze de la oka datreveno de la murdo al Iĉak Rabin alportis novan pruvon ke grava parto de la israela publika opinio, seniluziigita de la politiko de s-ro Sharon, serĉas eliron: precize tiun proponas la iniciato de Ĝenevo.
En realo, la dekstrularo kaj la ekstremdekstrularo formas rifuzo-fronton kiu uzas provokojn, timigojn kaj batalojn, ĉar ili timas la pacon. Kaj se ili maltrankviliĝas, tiam pro tio ke nun pli kaj pli da israelanoj povas kompreni ke, jam dum tri jaroj, ili estas misuzataj.
Dum tri jaroj, efektive, la ĉefministro sukcesis kredigi al la popolo ke ne ekzistas partnero por dialogi. Ke la forto rezultigos la venkon kiu disrompos la palestinanojn. Ke la rimedoj de Tsahal, la israela defend-armeo, povas triumfi. S-ro Ariel Sharon petis nian popolon esti forta, kaj li promesis ke tiam la teroro ĉesos. Sed la situacio nur pli malboniĝis. La eliminado de palestinaj gvidantoj — kiu laŭdire devis elradikigi la teroron kaj kiu fariĝis la sola politiko de la registaro — riskas dissolvi tion kio restas de la lando. La teroro akriĝas, la ekonomio kolapsas, la socio diseriĝas kaj la demografia realo minacas eĉ la ekziston de la ŝtato Israelo kiel juda ŝtato. Sed ĉio ĉi ne kondukis la registaron elekti alian vojon.
Post longaj monatoj da tenaca laborado, ni finatingis la ĝenevan iniciaton. Certe, neniu inter ni pensis ke eblas konkretigi tiun akordon de unu tago al alia. Ni batalis por ĉiu detalo, ĉiu centimetro, kvazaŭ temus pri vera akordo. Tio estis batalo, sed sen viktimoj. Ni batalis inter ni, sed sen uniformoj. Ni batalis por Jerusalemo, por la Templomonto kaj por Guŝ Ecion*. Ni batalis por la definitivaj limoj de Israelo, kaj por esenco de la ekzisto de la ŝtato. Kaj ni akiris konvinkajn rezultojn.
Unuafoje en la historio, la palestinanoj deklaris oficiale agnoski la ŝtaton Israelo kiel ŝtaton de la juda popolo, kaj tion por ĉiam. Ili rezignis la rajton reveni al Israelo, tiel certigante ke nia ŝtato konservu stabilan kaj solidan judan plimulton. La muro de lamentadoj, la juda kvartalo kaj la davida turo restos en niaj manoj. Jerusalemo ne estos plu sufokata de sia ĉirkaŭaĵo, kaj la tuta ĉeno de judaj vilaĝoj kiuj ĉirkaŭas ĝin — Ĝivat Zeev, Ĝivon (la malnova kaj la nova), Maale Adumim, Guŝ Ecion, Neve Jaakov, Pisgat Zeev, Hagiva Atsarfatit, Ramot, Ĝilo kaj Armon Anatsiv — estos integra parto de la etendita urbo por ĉiam. Neniu loĝanto de tiuj vilaĝoj devos forlasi sian domon.
La kritiko al la akiritaj rezultoj estas facila. Kaj, se ankaŭ facilas la provoko, tiu povas esti ne alia ol esprimo de paniko. Sed ekzistas iuj por paroli kune, kaj sufiĉas ke la registaro havu la volon por ke la realo ŝanĝiĝu ekde morgaŭ matene. La problemo estas ke s-ro Ariel Sharon ne havas la volon aliri aranĝon. Li ne estas dotita de tiu kuraĝo kiu ebligas al gvidantoj rigardi al la estonto. Li faras siajn decidojn surbaze de politikaj argumentoj kaj submetas sin al la bonvolo de la ekstremistoj. La sola “kuraĝo” de la ĉefministro kaj de lia registaro estas ilia kapablo mensogi kaj aserti ke ne ekzistas alia vojo. Kie ili trovas la kuraĝon sendi soldatojn al la morto en milito fora de ĉia realo? La iniciato de Ĝenevo similas al eta knabo kiu kriis kiam la reĝo estis nuda. La registaro trenas nin al nia propra perdo. Kaj ĝiaj violentaj reagoj pruvas tion: ĝi panikas, kaj prave. Ĉar gvidanto kiu, en siaj animo kaj konscienco, trenas sian popolon al milito riske de komplete sensenca sangelverŝo, estas eksterleĝa gvidanto. Kaj nuntempe ĉiuj komprenas tion. Anstataŭ klarigi la kialojn kiuj malhelpis la redaktadon de tia akordo, li preferas provoki, jen kampo en kiu li elstaras, tute kiel sur la Ciona Placo antaŭ ok jaroj. Nun li ripetas, ĉi-foje kiel ĉefministro, sed la vortoj estas la samaj.
La iniciato de Ĝenevo estas modelo kaj ne oficiala dokumento inter registaroj. Ĝi estas propono cele al definitiva aranĝo, akceptita de ambaŭ partoj. Ĝi estas konsiderinda laŭ du punktoj: unuflanke, ĝi anoncas la finon de la konflikto, kaj aliflanke ĝi lasas nenian ombran zonon. Ĉiuj detaloj, ĝis la lasta, estis diskutataj kaj deciditaj sen ebla apelacio de la koncernataj partioj. Alia avantaĝo estas pro tio ke la palestina partio estus reprezentata de aŭtenta kaj larĝa gvidantaro kiu ĝuas la subtenon de la gvidantoj de la Aŭtoritato kaj de la surlokaj aktivuloj.
La israela registaro povas apliki tiun iniciaton, tian kia ĝi estas, ekde morgaŭ matene. Ĝi povas ankaŭ ekzameni ĝin kaj revizii ĝin kadre de intertraktadoj. Mi vigle esperas ke la israelaj civitanoj, ekkonante tiun akordon kaj ĉiujn detalojn kiujn ĝi entenas, ne lasos sin pli misuzi de la provokoj de freneziĝinta registaro nek de tiuj kiuj, deklarante sin maldekstraj, subtenas ĝian politikon. La iniciato de Ĝenevo estas turnopunkto en la historio, ĉar ĝi ebligas al la registaroj — se ili deziras tion — precize kompreni kiuj koncedoj interkonsentendaj de la du partioj ebligas fini la konflikton. Se la registaro ne aplikas tiun akordon kaj ne proponas alian solvon, ni vivos daŭre kun glavo super niaj kapoj.
La decido estas en niaj manoj.
Amram MITZNA.
“Kankre”, de Günter Grass, tradukita el la germana (al la franca) de Claude Porcell, Seuil, Parizo, 2002, 240 paĝoj, 19 eŭroj.
Tiu kiu diras ŝiprompiĝon, pensas Titanikon. Tamen, dum la 20a jarcento, ekzistis aliaj pli tragikaj. Ekzemple la ŝiprompiĝo de la germana pasaĝerŝipo Wilhelm Gustloff, pereigita la 30an de januaro 1945, proksime de Dancigo (Danzig), per soveta submarŝipo, la S-13. Sur ĝi amasiĝis kelkmiloj da germanaj civitanoj, kiuj timis venĝon de la Ruĝa Armeo, tiam tiu estis militanta ĝis Germanion — sed ankaŭ, grava indiko, 1336 submarŝipanoj kaj helpantoj, plus aerdefenda artilerio. Nenia tabelo de pasaĝeroj estis skribita, ilia preciza nombro estas ankoraŭ nekonata — escepte de infanoj kaj adoleskantoj: pli ol 4.000. Nur kelkaj centoj da pasaĝeroj estis postvivontaj la ŝippereon. Inter tiuj miraklitoj, la rakontisto, kiun lia patrino naskis dum tiu terura tago kaj, post proksimume ses jardekoj, revivigas nin tiun historion.
Aŭ pli precize tiujn historiojn. La historion de la pasaĝerŝipo mem, la plej prestiĝa ŝipo de Kraft durch Freude*, tiu organizo pri libertempo kreita de la nacisocialista gvidanto Robert Ley por “aĉeti” la laboristan klason. La historion de la ŝipestro de la S-13, Aleksandro Marinesko, kies trafa frapo, per torpedo dediĉita al Stalino, havigis al li la heromedalon de Sovetio, sed antaŭe, kelkajn jarojn en gulago. La historion de la ulo, kies nomo estas tiu de la ŝipego, Wilhelm Gustloff, ĉefeto de la nazia partio de Svislando fariĝinta “martiro” de sia partio kaj de sia naskiĝurbo Ŝverino post sia mortigo, la 4an de februaro 1936, de juda studento. La historion de tiu, David Frankfurter, kiu revis per sia ago “veki sian popolon” — Herschel Grynspan, kiu siavice volis venĝi la siajn, estis signalonta la ekon de la “kristalnokto” per mortigo en Parizo de la diplomato Ernst von Rath. La historion de la rakontisto, sendependa ĵurnalisto post episodo ĉe la gazetara magnato Springer kaj intermita laboro por la taggazeto Tageszeitung*. Fine, la historion de tiu interretano decidita rehabiliti la “martiron” Wilhelm Gustloff kaj konatigi la martiriĝon de la pereintoj de la samnoma ŝipo...
Günter Grasse elstaras pri tiaj labirintoj kie perdiĝas la simpla dimensio de tradiciaj rakontoj: li ŝatas salti de unu persono al alia kaj de iu temo al alia, ne timante irojn kaj revenojn inter pasinteco kaj nuntempo. Tial tiu titolo Kankre, kiu priskribas malpli la romanon ol la stilon de la romanisto.
Neniel simpla stilekzerco. La stilisto faras tion ĝue por pli bone piki kaj repiki en la malnovan vundon malbone cikatritan kiun li emegas profundigi dum jam jardekoj: la same doloran kiom kontraŭdiran rilaton kiun havas Germanio kun sia pasinteco. Ekzemple tiu nekredebla persono, la patrino de la rakontisto, la lignaĵisto Tulla Pokriefke, naskiĝinta en tre popola familio rifuĝinta el Koŝenio, bona komunisto de la Germana Demokratia Respubliko (GDR) kaj tamen nostalgia de la “bonaj” apspektoj de la 3a Imperio...
Sed Günter Grass maltranvilas precipe pro la nekritika restudo de la nacisocialismo de junaj generacioj, kiujn, post kvar jardekoj da GDR, ne plu atingas la komunista antifaŝismo. La novnaziaj grupoj, kiel sciate, disvastiĝas pli en oriento ol en okcidento post la germana unuiĝo. Afliktan malkovron faras la rakontisto: la mastrumanto de la novnazia kaj antisemita retpaĝo pri la gloro de la “martiro” Wilhelm Gustloff estas neniu alia ol lia filo Konny, 16-jaraĝa, kiun li forlasis — aŭ preskaŭ — al sia eksedzino post sia eksedziĝo kaj kiun lia avino laŭlitere varbis. Se Germanio neglektas siajn idojn, kiel la rakontiste la sian, ĝi riskas dramon.
Inter “politike ĝusta” rakonto, kiu, ekzemple, prisilentas tiajn militkrimojn reprezentatajn per la murdo al miloj da civilaj pasaĝeroj sur la Wilhelm Gustloff aŭ per la monstra bombado de Dresdeno, kaj la hagiografia restudado de la nazia barbareco kiel la neado de la genocido, la vojo de la historia vero restas mallarĝa. Por laŭiri ĝin, oni bezonas certe kankran irmanieron...
Dominique VIDAL
“Ribelo fareblas de 2% da aktivuloj kaj 98% da pasivaj simpatiantoj.” T.E. Lawrence
En LA PORKEJO*, unu el la plej bonaj romanoj pri la Vjetnam-milito, Gustav Hasford rakontas kiel, rekrutitaj en la marines, junuloj estis transformitaj al timigaj militistoj por esti poste ĵetitaj en la ĥaoson de konflikto kie ilia formado montriĝis neadaptita. Ĝi ne servis al ili por alfronti nevideblan malamikon, sen fronto nek ariero, moviĝanta kvazaŭ mortiga gaso...
Irako ne estas Vjetnamio. Sed jam, dum tiu ĉi “Nigra ramadano”, inversiĝis la roloj: la atakantoj troviĝas en defensivo. Kaj la usona ekspedicia korpuso havas nun kiel ĉefan celon: protekti sin mem kontraŭ la batoj kiujn faras al ĝi pli kaj pli aŭdaca rezistado. La ciferoj estas klaraj: 10 atakoj kontraŭ la okupacianto en julio, 35 hodiaŭ, kaj ĉirkaŭ 10 usonanoj mortigataj semajne... Sen enkalkuli la mortigajn atencojn kontraŭ la helpantoj britaj, italaj, polaj, hispanaj... Tio fariĝas premsonĝo.
Kun apokalipca fajropovo, la usonaj strategiistoj limiĝis, por konkeri Irakon, al aplikado de la aksiomo de la marŝalo Foch laŭ kiu la moderna milito konsistas en serĉado de la koro de la malamika armeo, la centro de la potenco, kaj detrui ĝin en batalo. Detruo des pli facila ĉar la iraka armeo volatiliĝis antaŭ Bagdado kaj, por tiel diri, ne bremsis — nek detruitaj pontoj, nek neniigitaj flughavenoj — la alvenon de la konkerantoj.
Oni povas demandi sin ĉu ne estis strategio, nome lasi la invadantojn enpenetri por poste kapti ilin en malsimetria konflikto de longega daŭro. Ĉar la usonaj fortoj estas nun por longa tempo “fiksitaj” en Mezopotamio, ĉar ĉia urĝa foriro sekvigus internan militon kaj “libanigon” de Irako, kiu transformus tiun landon, por jardekoj, al monda “malordiga fonto”.
La teoriistoj de la rezistado difinas ĝin tiel: “La malamiko antaŭeniras, ni cedas; la malamiko fiksiĝas, ni turmentas ĝin.” Sun Tse, unu el la plej antikvaj pensistoj pri milito, konsilas ankaŭ ekspluati la malfortojn de la potenculo: “Evitu lian forton”, skribas li, “frapu lian malfirmecon” Zorgante pri tio ke ĝi neniam liveru celon al la okupaciantoj, la celo de la irakaj ribeluloj estas trudi al la usonanoj la kiom eble plej longan pasivan defendlinion, kiu estas la plej multekosta formo de milito.
La spiralo de perforto tiel do startis senhaltigeble. Kaj la subpremado, kiu duobliĝos ekde kiam ekagos la kvazaŭarmeaj milicoj kreitaj de la okupaciaj aŭtoritatoj, eĉ vigligos la rezistadon. Nutrata de la malamo al la invadinto, venĝodinamiko kaptos la okupaciajn fortojn, konfuzitajn, kiuj penas distingi siajn malamikojn disde siaj “amikoj”. Ili oftigos “misagojn” kontraŭ tiuj “amikoj”, kiuj estas cetere konsiderataj kiel “kunlaborantoj” kaj pro tio konstituas prioritatan celon por la rezistantoj.
Jam la 130 000 usonaj soldatoj* — inter ili nur 56 000 veraj batalistoj* — montriĝas nesufiĉaj por “sekurigi” la landon. Irako fariĝis la eldorado de privataj sekurec-firmaoj.(Kp Thomas Catan kaj Stephen Fidler: “The military can’t provide security”), La eksterlandaj ambasadejoj, la okcidentaj entreprenoj ĝuantaj rekonstru-kontraktojn (precipe usonaj kaj ligitaj kun la Bush-registaro*), la ministrejoj kaj aliaj publikaj instancoj estas protektataj de miloj da dungit-soldatoj rekrutitaj de privataj komplotejoj kiel Erinys, kiu dungis 6 500 homojn por gardi la naft-instalaĵojn, Global Risk, taskita protekti la membrojn de la Provizora Registar-Konsilio, Vinnell, kiu trejnas la novan irakan armeon, Dyncorp, kiu formas la novajn policanojn, kaj Olive, kiu protektas la altrangulojn de la grandaj usonaj kompanioj.
CETERE, ANSTATAŬ MALPERSVADI la internacian terorismon, la okupacio de Irako tragike stimulis kaj relanĉis ĝin. Atestas pri tio la fiaj atencoj kiuj oftiĝas de Kasablanko ĝis Riado, de Mombaso ĝis Istanbulo. Dume, la projekto starigi demokration en Bagdado malproksimiĝas ĉiutage pli... Kiom foras la tempo kiam la “falkoj” de la Pentagono anoncis ke la invadaj fortoj estos akceptotaj kiel liberigantoj... El tiu enorma analiz-eraro devenas la nuna fuŝejo. Ebriaj je potenco, la vaŝingtonaj ideologoj (Cheney, Rumsfeld, Wolfowitz, Ekde nun, ĉio turniĝas kontraŭ ili.
Ignacio RAMONET
En 2004, LE MONDE DIPLOMATIQUE festos sian kvindekjariĝon. Dum tiu duonjarcento, la Diplo taskis sin klarigi la grandajn problemojn de la nuntempa mondo, malkriptigi, por igi ilin legeblaj, la profundajn ŝanĝojn okazantajn en niaj socioj. Ekde 1996, la Asocio de la Amikoj de la Diplomatia Mondo engaĝiĝas, ĉe la flanko de la gazeto, por garantii ĝian sendependecon kaj ebligi al aliaj legantoj dividi kun ĝi tiun unikan ilon kiu nutras la kritikan pensadon de la civitanoj. La batalkampo, en kiu la Diplo enskribis sian lukton, estas tiu de la ideoj.
Ludante la rolon de “perantoj”, la ADM-oj celas, siaflanke, kontribui al fertiligo de la grundo por rezistado al la novaj “mastroj de la mondo”. La tasko de ellaborado kaj disvastigo de kritika scio, kiun Le Monde diplomatique plenumas de kvindek jaroj ebligis la aperon de nova politika konscio.
Tiu politika konscio agis kiel levilo kaj ebligis la naskiĝon de ATTAC, la kreon de la Monda Socia Forumo de Portalegro, de la Internacia Observejo de Komunikiloj kaj de aliaj sociaj movadoj.
Se nuntempe rezistadaj voĉoj aŭdigas sin, ili ankoraŭ ne kapablas sufiĉe pezi en fortrilato kiu estas ankoraŭ konstruenda.
Por forĝi alternativojn al unupolusa mondo, ni devas daŭrigi nian ide-batalon. Ĉe la flanko de la Diplo, la asocio de la Amikoj de Le Monde diplomatique estas la sola kiu ebligas al la civitanoj retrovi sin tra centoj da renkontiĝoj, da kolokvoj, da debatoj kiuj konstituas same multajn fermentojn por venigi pli justan, pli fratecan, pli solidaran mondon.
Aliĝu al la Amikoj de la Diplomatia Mondo. Pli ol iam ajn, la estontaj venkoj okazos sur la batalkampo de la ideoj.
Ignacio RAMONET
José VIDAL BENEYTO
Entreprenante alianciĝojn kun Barato, Sud-Afriko kaj Ĉinio, sine de la G22, dum la konferenco de la Monda Organizo pri Komerco, en Kankuno, kaj rezistante al Usono pri la realigo de la Areo de Libera Komerco de la Amerikoj (ALKA), Braziljo firmiĝas sur la monda scenejo. Aliflanke, la submetiĝo al la internaciaj mon-institucioj kaj la loka povo de la oligarkaj feŭdaĵoj malhelpas la socian reformon kiun atendas la brazilanoj.
Por la gvidantoj de la brazila Partio de la Laboristoj (PT), ekde la venko de s-ro Luiz Inacio “Lula” da Silva, la 27-an de oktobro 2002, estis klare kaj klare anoncite, ke la realigo de la regprogramo — rompo kun la novliberalismo, agrara reformo, nutraĵa aŭtarcio, orientado de la investoj per publika interveno, sociala integriĝo, partopreniga demokratio, mallonge, la “nova paradigmo”, kiel ili emas diri — fariĝos en du fazoj.
Unue, “transiĝa periodo” diktita de la daŭro de la akordo kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF)*, dum kiu, sen ŝanĝi ion el la aktualaj ekonomiaj orientiĝoj, oni aplikos senindulgan konsumbridadon ankritan en la konstituciaj reformoj de la impostosistemo kaj de la publikaj pensioj, por redoni al Brazilo la ekonomian sendependecon necesan por decidi pri siaj disvolvaj elektoj. “Ni engaĝiĝos por kvar jaroj”, klarigis tiam s-ro José Genoino, prezidanto de la PT. “La defio estas refari la domon loĝante en ĝi, ŝanĝi la pneŭmatikon sen haltigi la veturilon.”
Jaron poste, la indico pri riskolandoj revenis al banala nivelo, la komerca saldo retrovis sian pluson de antaŭ dek-kvin jaroj, la dolaro restas sub tri realoj, la konsumado revigliĝas, la internaciaj partneroj montriĝas konfidemaj, la gvid-interezoj de la Centra Banko malaltiĝas regule ekde aŭgusto kaj perdis jam preskaŭ dek poentojn, IMF kaj Monda Banko donis sian konsenton... La 18an de marto, la registaro publikigis sian leteron al la Monda Banko, en kiu ĝi reasertas, inter alie, la engaĝiĝojn privatigi la federigitajn bankojn, kiuj estis antaŭe ŝtataj, kaj efektivigi la aŭtonomion de la Centra Banko*.
En lando kie oni taksas je 50 milionoj la nombron de personoj vivantaj en senhaveco, aperis protestadoj en la socialaj movadoj kontraŭ tiu ortodoksa ekonomia politiko kaj, sine de la PT, certaj eĉ eksiĝis. Tamen ŝajnas, ke la esperoj de la popolo en la registaro Lula ne notinde malpliiĝis.
La nocio de transiĝo koncernas ne nur la kampon de la makroekonomiaj alĝustigoj. Ĝi ŝajnas provoki envere la plej precepteblajn ŝanĝojn en la sfero de la politikaj rilatoj inter la socio kaj la potenco, samtempe polusigon de la sociaj fortoj ĉirkaŭ la instituciaj problemoj: la lokaj politikaj potencoj; la povojn de la justico; la povojn kaj la organizadon de la polico; la justicon pri la tergrundo.
Ke Brazilo estas la socio kie la kontentriĝo de la riĉaĵoj kaj de la enspezoj estas la plej alta kaj la plej malegaleca de la mondo, tio devenas ne nur de la novliberala politiko. La ekonomikisto Cesar Benjamin substrekas ke tiu fakto enskribiĝas en longaj tendencoj kaj baziĝas sur koncentriĝo de terposedaĵoj pli alta ol tiu de enspezoj.
La kresko de la enspezoj kaj tiu de la konsumado estas do ligitaj kun la monopoliĝo de la riĉaĵoj kaj tiel evoluigas la merkaton en sfero ĉiam pli limigita kaj la senlaborecon en ĉiam pli vastaj spacoj (tri kvinonoj de la loĝantaro). Inter la 5% plej riĉaj, la koncentriĝo de la riĉaĵo kreskas eksponenciale kaj igas la prosperon de kelkaj grupoj la precipan vektoron de la ĝenerala ekonomia kresko. Kulturo de monopolo kaj kulturo de elitoj strukturigas ĉiujn aspektojn de la socio. La novliberalismo nur portis tiujn profundajn tendencojn al ekstremaj logikoj.
La ŝtato, heredanto de la “Respubliko de la proprietuloj”, estas la reflekto kaj la instrumento de tiu elitkulturo. Fragmentitaj, de la federismo, en teritoriajn “aŭtarkiojn” (tiel) kiuj ĝuas totalan aŭtonomion — leĝdonan, ekzekutivan, juran kaj bankan — kaj estas korporacie organizitaj, la institucioj estas komplete instrumentataj de la oligarkaj grupoj, mastroj de la teritorio kaj de la riĉaĵoj, kiuj dividas inter si la monopolon kaj redistribuas la protektojn laŭ sia klientaro, kaj tiel formas la politikan geografion de la lando.
La ŝtato reflektas tiun ĝeneralan koncentriĝon de la riĉaĵoj kaj mobilzas por sia funkciado 40% de la Malneta Interna Produkto (MIB). Kaj la fakto ke 40% de ĉiuj publikaj buĝetoj estas siavice fraŭdataj de politikaj elitoj, kiuj tenas ilin kvazaŭ sian propran posedaĵon, reflektas pli la “normalan” funkciadon de la sistemo ol ĝian “koruptecon”... Pro tio, ĉia disvolvo de la ŝtato al nova ekonomia modelo necesigas profundan ŝanĝon de la institucioj kaj de la moroj de la politika potenco, do demokratiigon de la nacio.
En multaj kazoj, la reala politika potenco limigas sin al tiu de klientismaj feŭdecoj, ofte familiaj, regantaj super ŝtatoj, urboj aŭ tutaj ekonomiaj monopoloj, fraŭdante siaprofite la publikan havaĵon, per sia apogo aŭ opozicio al la federa potenco, kun sia slogano: “Post mia malapero renversiĝu la tero”. Deturnado de publikaj fondusoj, fraŭda eksportado de nelicaj kapitaloj, proksimeco de la internacia narkomerkato, kunteksto de ekstrema sociala diseriĝo kaj perforto, faris el tiuj politikaj — sed samtempe terposedaj, financaj kaj juraj — elitoj, partnerojn pli kaj pli naturajn de la organizita granda banditismo.
Tiel, la federacia polico malkovris en Nov-Jorko ne malpli ol 41 miliardojn da dolaroj (pli ol la sumo de la lasta prunto de la IMF!) deturnitajn pere de la banko de la ŝtato Parana (Banestado) inter 1996 kaj 1999. En Rio-de-Ĵanejro, la familio Garotinho, guberniestroj kaj potenculoj praktikantaj la geedzan alternadon en aferoj, estas la celo de enketo pri 30 milionoj da dolaroj deturnitaj de la riodeĵanejra fisko kaj blokitaj en Zuriko de la svisa registaro. La ŝtato Espirito Santo, siavice, estas simple metita sub federacia justica interveno, post murdo al juĝo kaj aresto de la parlamenta prezidanto pro organizado de krima bando sine de la Asembleo; kaj en Bahio, la loka cezaro, Antonio Carlos Magalhaes — patriarko, guberniestro, senatano, eksministro, prezidanto de TV Globo-Bahia, kaj papo de la granda partio unuiganta la dekstron, la Partio de la Liberala Fronto (PFL) — estas minacate de senrajtigo pro siaj praktikoj de fipolitiko.
Necesas pli ol leĝotekstojn por redukti la potencon de la lokaj oligarkoj, starigi demokratian kontroladon pri la publikaj institucioj kaj fondusoj, doni sencon al la publika afero. Necesas eĉ pli ol mobilizado kaj viglec-atento de la popolaj movadoj, kiuj manifestas sin ĉiutage kontraŭ la arbitrecoj, misuzoj kaj krimoj de tiuj feŭdaĵoj. Necesus ke tiu nepra civila mobiliziĝo renkontriĝu kun publika forto kiu respektigu la demokratian aŭtoritaton de la registaro kaj la rajtojn de la homoj.
Nu, strange, ke en Brazilo kiu nombras 700.000 militistajn kaj civilajn policistojn, la registaro disponas nur pri la 7.000 homoj de la federacia polico. La ceteraj 693.000, dise en la lando, servas ekskluzive al ŝtataj administracioj, alidire al la lokaj politikaj oligarkoj, de kiuj ili dependas pri sia tuta kariero... Koncerne la justicon, tiu estas ankaŭ regata de la ŝtatoj kiuj nomumas preskaŭ ĉiujn prokuroraron kaj kortumanojn, havas la monopolon pri la punsistemo, ktp.
La ministro pri justico lanĉis do ĝeneralan reformon de la sekurec-organismoj de la lando, per la programo Unueca Sistemo de Publika Sekureco (USPS). Temas kompreneble unue pri fortigo de la federacia polico kaj etendo de ĝia ekscese limigita agokampo; sed precipe, pri iom-post-ioma unuigo de la policoj, meti ilian formadon, ilian utiligon, ilian organizadon sub federacia respondeco, kaj fine starigi sendependajn kaj demokratiajn organizojn por kontroli ilian agadon.
En kunteksto de deliktiĝo kaj grandskala ĝenerala sociala elkluditeco*, la morala malintegriĝo kaj la klientisma diserigo de la policoj disvastigas en ĉiuj ĉefurboj de la lando ondon da banditismo kaj de ĝenerala perforto, neeltenebla por la plimulto de la homoj; ĉiujare, dekmiloj da mortigoj kaj murdoj, precipe en la malriĉaj kaj mezaj klasoj, faras el tio la tragikan statistikon.
Ekde marto 2003, en Rio-de-Ĵanejro, furiozas ondo da imponaj perfortoj, sendube orkestrata de la rezistado de la loka politikista oligarkio al la disponoj kontraŭkoruptaj kaj de buĝeta respondeco de la registaro “Lula”. Ĝi donas kapturnigan ideon pri la danĝeroj riskataj, se tiu ne sukcesos respondi al la sekurec-postuloj de la loĝantaro per meto de la publika forto sub sian aŭtoritaton kaj sub la kontrolon de la civitanoj.
La rezistado de la justico — same celata de aktiva reorganizado — ankaŭ kantas koloraturojn. La Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), alertita de homrajtdefendaj movadoj, sendis oficialan komision, kiu, en septembro 2003, faris skrupulan enket-raporton, forpuŝante Brazilon al rango de Birmo koncerne arbitraĵojn, torturadon, punsistemon kaj, antaŭ ĉio, eksterjusticajn ekzekutadojn.
Por la miloj da murdoj ĉiujare menditaj kaj faritaj en la kompleta senpuneco, la raporto montras esencan fonton: la justican kaj polican mondon. La UN postulas do inspektadon de la brazila justicaparato. Dum “Lula” kaj la justicministro donas sian konsenton, la prezidanto de la Supera Federacia Tribunalo ordonas al la kortumoj kaj prokuratorejoj de la lando rifuzi sian aliron al la UN; kaj, kiel defio al la registaro, komence de oktobro, du el la interparolantoj de la komisarino de la UN estas ekzekutitaj en la hela tago fare de mortigistoj.
Estas kompreneble la bienproprieta demando kiu plej bone kristaligas tiun rezistadon de la justicaparato: senvalidigante la dekretojn de la registaro pri eksproprietado, kondamnante kaj enprizonigante la gvidantojn de la Movado de la Senteraj kamparanoj (MST), fermante la okulojn pri la armado kaj krimoj de la milicoj de la grandaj terposdantoj, ĝi sisteme fariĝas remparo de la latifundio, samtempe kontraŭ la registaro kaj la MST.
Ĉar la lukto por redukti kaj kontraŭbatali la politikan povon de la terposedaj oligarkioj ankritaj en la institucioj de la federaciaj ŝtatoj estas nedisigebla de la transformado de la terposedo. Dum unu sola proprieto etendiĝas sur la ekvivalento de pluraj francaj kantonoj, la loĝantoj de tiuj regionoj estas unuavice ŝuldantoj al la mastro de la tero antaŭ ol esti civitanoj. La limigo de la latifundio, la starigo sur ĝiaj redistribuitaj teroj de familia kamparanaro kiu atribuos gravan rolon al la kooperativoj, unuvorte la agrarreformo, restas do, transe de la sociala dimensio, la ĉefa parto de la lukto por politika demokratiigo de la socio kaj de la teritoria potenco.
En la kamparo, la premo estas konsiderinda. Kvar milionoj da familioj “senteraj” atendas establiĝon*, dum 27.000 proprietuloj sur bienoj de pli ol 15.000 hektaroj anoncas, per la voĉo de la kamparaj politikistoj, sian intencon defendi la latifundion per siaj propraj milicoj. Ekde marto 2003, la MST lanĉis la instrukcion “Ek al la latifundio!”. En aŭgusto, la prezidanto da Silva deklaris ke la agrarreformo fariĝas la prioritato de la transiĝa periodo. La ter-okupadoj pli oftiĝas. Tamen, la politika subteno de “Lula”, la institucia agnosko de la MST, la rajtigo de la okupadoj, la apogo de la ministrejo kaj la kreditoj al la kooperativoj ne sufiĉos, se la registaro ne povas trudi sian leĝon al la defio de la terposedaj premgrupoj. Jam ĉi-jare, sesdek-kvin aktivuloj perdis sian vivon en tiuj luktoj.
La PT ne volas bremsi la postulojn de la popolaj movadoj. “Ni estas nenies fajrobrigadisto, nek tiu de la MST, nek de la sindikatoj, nek de la civitanaj movadoj”, precizigis s-ro José Genoino. “Mi diskutas kun la MST, kun la CUT [Unika Centralo de la Laboristoj], kun la NRO... Neniam mi estingos la incendiojn.” Sed li ankaŭ ne serĉas la rompon kaj la ĝeneralan alfrontiĝon. Li provas anstataŭe limigi la rezistadojn kaj trudi intertraktadojn, rajtigante la popolajn movadojn.
Tamen, la sukceso de la transiĝo dependas de lia kapablo solvi la decidajn demandojn supre menciitajn, almenaŭ tiom, se ne pli, kiom de la bonaj makroekonomiaj indicoj. Aŭ ĝi malfermiĝos sur la realigo de nova disvolvo-modelo, demokratia kaj ne novliberalisma — la fama nova paradigmo-, aŭ ĝi perdiĝos en la katastrofo de rezigno.
Gilles DE STAAL.
Francio kaj ĝiaj aliancanoj taksis pozitiva, sed nesufiĉa, la anoncon de la Blanka Domo de pli rapida transigo de la potenco al la irakanoj: La okupacio finiĝus la 30-an de junio 2004, per starigo de provizora registaro taskita organizi elektojn komence de 2005. Se s-ro George W. Bush manovras, dek-unu monatojn antaŭ la usonaj prezidantaj balotoj, tiam por alfronti la kreskantan malamikecon de sialanda publika opinio, sed ankaŭ la rezistadon kiu organiziĝas surloke.
Tiuj, kiuj denuncis la kontraŭleĝecon kaj la arogantecon de la milito farita de Usono en Irako, trovas ian praviĝon aŭ konfirmiĝon per la duba akcepto, kiun la loĝantaro faras al la okupaciaj fortoj. La atento de la komunikiloj, daŭre fokusita al tiu lando, vehiklas la imagon de malkontenta loĝantaro, kiu indigniĝas pro la misagoj kaj postulas rajtojn evidente surtretatajn kaj esprimas sian klarvidon rilate la intencojn de la usona registaro... Maloftas raportoj kiuj proponas ian ajn aliĝon al la projektoj de la okupacianto. La kritikoj larĝe superas. Ofte revenas esprimoj kiaj “la situacio estas pli malbona ol antaŭ la milito”, “la usonanoj estas kiel Saddam”, ktp.
Tiuj komparoj iom mirigas, se ili venas de homoj kiuj neniel profitis la antaŭan reĝimon. Neniam la okupaciantoj, sentemaj pri la ĉeesto de komunikiloj, faros krimojn similajn al tiuj de la faligita potenco. Malgraŭ la arbitraj arestoj, kazoj de torturo denuncitaj de Amnestio Internacia, limigoj trudataj al la gazetaro, la ekscesoj de la okupaciaj fortoj ne kompareblas eĉ al la miskondutoj de armeo en kampanjo. Sufiĉas elvoki la rusajn fortojn en Ĉeĉenio, la israelajn soldatojn en Palestino aŭ eĉ la usonajn fortojn en Afganio*...
La subpremado de la armita opozicio sekvigas kompreneble multajn ekscesojn. La arestitaj suspektuloj estas ofte brutale traktataj. Dum la taĉmentaj atakoj de la usona armeo, la meblaro de la traserĉataj hejmoj estas detruata, la ŝparaĵoj en dolaroj ofte rabataj. Certaj irakanoj plendas esti submetitaj al ekstrema humiligo, ekzemple la vizaĝo surtretita sub la botoj de GI. Kelkaj praktikoj iras ĝis reprodukti la metodojn de la iama reĝimo: la ĵusa detruado de la plantejoj de Dulu’ija, rifuĝejoj de armitaj opozicianoj, memorigas la palmejojn detruitajn en 1991 de la armeo de s-ro Saddam Hussein. La arestadoj, kvazaŭ ŝanĝmono, de la edzinoj de serĉataj homoj referencas al la principo de kolektiva kulpo, laŭ kiu familio, kaj eĉ tuta tribo povis suferi pro konduto de unu sola de iliaj membroj.
Sed la armitaj opozicianoj kaj iliaj simpatiantoj bone komprenis ke ili estos neniam torturataj laŭ teknikoj spitantaj la imagon, ke iliaj edzinoj neniam estos seksperfortataj antaŭ iliaj okuloj, ke iliaj gepatroj kaj infanoj neniam estos ekzekutitaj. Ĉiu scias en la fundo de sia koro, ke la erao de la teroro pasis. Tiel, la ekscesoj pri kiuj la eksterlandaj komunikiloj — prave — indigniĝas, vekas en Irako apenaŭ proteston pro principo.
La malkonkordo inter la ĵurnalistaj perceptoj de akriĝo de la perforto, kaj la inerto dominanta sine de la loĝantaro, aperas en la sento, jam de monatoj flegata, de okazonta ribelo, kies horizonto estas senĉese raportata. Jen paradokso: kiel loĝantaro, en tiom favoraj kondiĉoj por kontestado, povas samtempe dediĉi sin al severa kritiko de la okupanto kaj larĝe toleri tiun okupacion? Por respondi, necesas preni serioze la komparon kiun spontane faras la irakanoj inter la iama reĝimo kaj la novaj regantoj.
Unuavice, la civila administracio kaj la usonaj militfortoj adoptis kaj akcentis la politikon de rifuĝejo, kiu estis kutimo dum la tiranio. Ili ne nur okupis la prezidantajn palacojn kaj la lokalojn de la partio, sed ili ankaŭ ekposedis certajn hotelojn, lernejojn kaj loĝkompleksojn. La disponoj pri sekureco certigantaj la protekton de tiuj strategiaj lokoj estas drastaj. Por antaŭgardi sin kontraŭ eventualaj atakoj per subminitaj veturiloj, Bagdado estas nun trasemita per gigantaj fortikaĵoj el betono, kromnomitaj de la irakanoj “berlinaj muroj”. Trairi tiujn barikadojn implicas alte sekurigitajn procedurojn kaj ankaŭ nepre privilegiitan statuson.
La potenco, rifuĝinta en tiuj aziloj, ŝajnas tiom opaka kiom nealirebla por la simplaj irakanoj. La veraj decidkapabloj estas koncentritaj en la manoj de unusola homo, la administranto Paul Bremer, izolita de la loĝantaro per sia propra sekurec-aranĝo kaj per ĉirkaŭaĵo de konsilistoj kiuj alianciĝas kun la denuncantoj de la tiranio. Ĉiuj vivas kaj agas en la ŝirmo de tiuj rifuĝejoj, cirkulante de unu al la alia en armitaj transportoj kies preterpaso vekas certan angoron ĉe la normalaj strat-uzantoj. Radikalaj decidoj fariĝas en la ombro de la remparoj, rezultoj de politikaj procedoj kies modalecoj restas esence obskuraj.
Ŝajne arbitraj, tiuj decidoj donas ankaŭ la impreson esti arbitre revokeblaj, ĉar la kontraŭdiroj kaj erarkonfesoj estas tiom multaj. La irakanoj do daŭre spertas la politikon laŭ la onidiroj, realaj kaj imagaj tralikoj, konfuzaj teorioj. Ili perceptas la aktualan protoregistaron kiel fasadan institucion, submetitan al la diktato de la usona aŭtoritato, kiel la ministroj estis al s-ro Saddam Hussein siatempe. La struktura malproksimeco de la potenco kuniĝas kun la foresto de serioza politiko de komunikado direkte al la loĝantaro kaj kreas favoran kuntekston por la spekuladoj pri la intencoj de la okupacianto.
La irakanoj nun projekcias sur la novaj gvidantoj politikan kulturon hereditan de la iama reĝimo. Jen elemento de unuaranga kontinueco, ĉar ĝi determinas bildojn kiuj kongruas kun la spertoj sub la tiranio. Ekzemplodona intermiskompreno povas servi por ilustri tiun situacion: kiam la usona armeo, alvokante la loĝantaron al kunlaborado en la kampo de sekureco por faciligi la rekonstruadon, afiŝis la sloganon “Alportu al ni pacon, ni alportos al vi elektron”, multaj irakanoj komprenis ke la elektro estas disponebla... kaj ke la interrompoj estas nur punoj. Oni imagu la efikon de tiu mallerteco en urbo kia Faluĵa, kiu perceptas sin ĝuste kiel objekto de malpravaj ofendoj.*
La okupacianto krome konformiĝas al la iama reĝimo per sia emo defendi prioritate siajn apartajn interesojn sub preteksto de nure formala diskurso pri la ĝenerala intereso. La sekureco de la usonaj ŝtatanoj, nova elito de la potenco, dominas ĉian alian konsideron. La okupaciaj fortoj komencis do substitui irakanojn al la GI en la plej riskoplenaj postenoj, precipe ĉe la kontrolpunktoj. Tro malrigoraj paf-instrukcioj rezultigis multnombrajn civilajn viktimojn.
Tiuj oferoj estas tamen prezentataj kiel necesaj, en ĵargono kiu rifuzas ĉian almenaŭ iomete objektivan diagnozon de la armita opozicio (vd David Baran: “La nebulozo de la armita opozicio”). Tiu estas sisteme prezentata asimilita al agreso kontraŭ la iraka popolo. En la oficiala diskurso, la “baasistoj”* kaj la “teroristoj”, sub la samgenra nomo “bad guys”*, agas precipe kontraŭ la iraka popolo.
Tiel, Irako estus agresata, minacata de iu nekaptebla malamiko, fonto de ĉia stagnado. Nur lia eliminado ebligus malfermi novan eraon de progreso. La popolo devas do kompreni ke ĝiaj suferoj estas provizoraj, dum la potenco dediĉas sin al tiu esenca lukto kaj oferas sin por ĝi.
Oni retrovas tie, esence, la diskurson kiun faris s-ro Saddam Hussein rilate la embargon. Por s-ro Bremer, “kio gravas, estas la libereco. (...) Estas esence transiri la perfortojn kaj la malabundecon kaj memorigi tutan serion da rajtoj kiujn nuntempe ĝuas la irakanoj danke al la venko de la koalicio”.* Kompreneble, “la perdo de senkulpaj vivoj estas tragedio por ĉiuj koncernatoj. Sed ilia nombro estas en realo ekstreme limigita”.* En realo, ilia nombro restas nekonata, manke de dispozicio por nombri tiujn perdojn kaj de publikaj enketoj pri la “misfaroj”.
Ĝenerale, la okupacianto vigle forneas ĉian respondecon pri la perfortoj kaj misfunkcioj. La komunikilaj instrukcioj de la usona administracio malpermesas ĉian konfeson de malbona konscienco. Male, ĝi ĉerpas el la pasintaj kaj nunaj suferoj de la irakanoj valorajn resursojn por sia propagando. Precipe la amastombejojn oni malfermis al ĉiu ajn, surkoste de preciza dokumentado kiu povus konduki al procesoj. Tute ne gravas la procedo de nacia repaciĝo! Same, la filoj de s-ro Saddam Hussein estis senkiale ekzekutitaj, dum la domo kiun ili okupis estis senpene ĉirkaŭebla.
La senco de la afliktoj suferataj de la iraka popolo estas perversigita ne nur de la superaj interesoj de la okupaciantoj. La polico, apenaŭ reaktivigita, estas jam kompromitita per siaj taskoj protekti la usonajn bazojn. La sekretaj servoj, kies pasinta kontraŭleĝeco estas defio por la estonteco, iom post iom rekonstituiĝas sur ambiguaj bazoj. Kaj la supozo, ke la elekto-kalendaro integriĝas en la prezidantan strategion de s-ro George W. Bush, kiel signo de “demokratiigo” de la Proksim-Oriento, sufiĉas por montri, kiom la iraka politika scenejo estas dominata de la propraj interesoj de la okupaciantoj. Resume, la usona administracio en Bagdado metis sin en situacion same eksterordinaran kiom neatenditan, alprenante multajn ecojn de la “prezidanteco” (diwan al-re’asa), centro de la reala aŭtoritato sub la regado de s-ro Saddam Hussein.
Simila malkupliĝo okazas inter efektiva potenco disponanta pri impresaj rimedoj kaj damaĝita ŝtataparato. Dum la loĝantaro estas sen helpo, la palacoj ŝirmas la membrojn de privilegiita kasto. Ĉirkaŭita de armitoj dediĉitaj al ĝiaj interesoj, ĝi akaparas la disponeblajn fondusojn laŭ modalecoj (ekscesaj oficokostoj aŭ rekta korupto), kies parenceco kun la predo-logiko de la iama reĝimo evidentas.
Ni venu al la precipa faktoro de kontinueco de fenomenoj de la tiranio. La loĝantaro, elĉerpita de la reĝimo de s-ro Saddam Hussein, zorganta antaŭ ĉio pri sia ĉiutaga travivado, restas tute same malmobilizita. Ĝi diras esti senpova fronte al la potenco. Ĝia sento de senposedigo, rilate al ĝia propra patrujo kaj al ĝia destino, estas al ĝi tro kutima ol esti neeltenebla.
Sekve, la atendoj, kiujn esprimas la irakanoj, estas neimageble modestaj kaj pragmataj por eksterlandaj observantoj. Stereotipa frazo sufiĉu por resumi tion: “Bone, la usonanoj volas ekspluati nian nafton. Ni jam ne profitis ĝin dum la epoko de Saddam, do, ili lasu al ni almenaŭ iomete.”
En tiu kunteksto, la penaj progresoj realigitaj de la okupaciaj fortoj havas dekoblajn efikojn. Inverse, la sennombraj eraroj kiujn ili faras, certaj el ili dramecaj, kiel la dissolvo de la armeo, havas relative mildajn konsekvencojn. Certe, gravaj religiaj altranguloj estis arestitaj, same kiel eminentaj tribo-ĉefoj. La misfaroj daŭre okazas. Hazarde, la pasaĝeroj de veturilo estas dispremitaj de kirasveturilo... Sed ŝajnas ke nenio povas eklanĉi verajn ribelojn, nek eĉ manifestaciojn kun pli ol kelkmiloj da partoprenantoj.
La populara ideo, laŭ kiu la iraka eksprezidanto preparis la terenon por la okupanto, estas do ne senfonda. Lia regado forte damaĝis la integrecon de la iraka popolo, kiun oni povas apenaŭ nomi “nacio” en propra senco. Nun, la irakanoj timas preskaŭ unuanime la tro urĝan foriron de la usonanoj, kiu timigas al ili la perspektivojn de interna milito. La okupaciaj fortoj profitas do la saman fonton de minimuma rajteco kiel la iama reĝimo*, nome la timon al ĥaoso.
La komparo kun la iama situacio ĉesas tie. La okupaciaj fortoj ne estas taskitaj, malsame al la iama reĝimo, trudi sin ĉiakoste al la popolo. Iliaj trupoj plej grandparte retiros sin. La usona administracio trovos pli subtilajn rimedojn ol la militan okupacion por defendi siajn interesojn en Irako. Kaj krome, ĝiaj aktualaj celoj, danke al la premoj kiuj efikas sur la falka skipo, estas esperigaj por la iraka loĝantaro.
Certe, la elekto-zorgoj de s-ro Bush restas prioritataj, sed la sukceso de lia entrepreno estas nepra por li... kaj la sukceso pasus tra sukcesa transigo de la potenco al la irakanoj.
David BARAN
Se kredi la usonan administracion, la armita opozicio en Irako reduktiĝas al lastaj “baasistaj” batalionoj kiuj ricevis la helpon de eksterlandaj “teroristoj”: centoj da ili, laŭ la “guberniestro” Paul Bremer, transiras regule la landlimojn. Eĉ limigitaj kontaktoj kun opoziciaj medioj sufiĉas por ellabori pli nuancitan kaj pli kompleksan bildon.
Elementoj de la iama reĝimo jes ja faris ĉelojn de rezistantoj, surbaze de siaj familiaj kaj profesiaj rilatoj. Certaj forlasis sian postenon sine de la sekurec-servoj kun teknika kaj milita materialo. Ili disponas cetere pri armilkaŝejoj dissemitaj de la reĝimo tra la lando. Tamen, ili ne realigas strategion konceptitan de longa tempo de tirano tute nekapabla antaŭvidi sian falon...
Tiuj ĉeloj estas produkto de la disfalo de la iama potenc-elito. Komence neformalaj, ili strukturiĝas iom post iom, reproduktante la antaŭmilitan hierarkion. Tamen ne imagu ke la Respublikaj Gvardioj aŭ la Speciala Sekureco kunfandiĝis en la “sunnaĵisma triangulo” por daŭrigi la militon kiun ili rifuzis al Bagdado. Urboj kiel Tikrit, Beiji aŭ Ŝergat nombras certe multajn el iliaj agentoj, sed la plimulto emas, kiel bonaj oportunistoj, profiti la vivon... nun kiel antaŭe.
La ekzisto de eksterlandaj batalantoj ankaŭ ne neglektindas. Kiel povus esti alie en lando, kies sekurec-organoj estis dissolvitaj kaj kies limoj restis dum ses monatoj sen protekto?
Ilia ĉeesto cetere estas sekreto por neniu. Ĝi ĝenas la kutiman familiarecon de la kvartaloj; iliaj akĉentoj, iliaj diskretaj kondutoj, foje la veturiloj kiuj pasas por preni ilin en malfruaj horoj, ĉio ĉi certe ne maltrafas signi ilin al iliaj najbaroj. Patronataj de irakanoj, precipe de imamoj aŭ de riĉaj komercantoj, ili krome profitas la timon, la indiferenton aŭ la simpation, kiun ili inspiras en kunteksto de politika malpleneco kiu limigas la denuncojn.
Ĉu eblas, pro tio, vidi en ili armeon da kandidatoj al memmortig-atencoj? Efektive necesus distingi fedajin avidajn batali kontraŭ Usono — pretaj morti en la ago, kiel dum la milito mem — kaj grupojn kapablajn puŝi volontulojn, en veturiloj plenŝtopitaj de eksplodilo, al morto per disbloviĝo. La malofteco de tiaj atakoj indikas, ke ne ekzistas, ekster nia okcidenta imagemo, neelĉerpeblaj rezervoj da individuoj pretaj morti tiumaniere.
Tiel, dum la milito, la alfluo de fedajin ne tradukiĝis per ondoj da memmortig-atencoj. Verŝajne tiuj, kiuj okazis poste, estas pli markitaj pli ĝuste de sufiĉe spertaj terorismaj organizoj. Sed ĉu reto kia tiu de Al-Kaida havus intereson uzi centojn da enfiltritaj elementoj, kiel kvina kolono terorista, kies membroj rapide montriĝus superfluaj el logistika vidpunkto kaj danĝeraj el sekureca vidpunkto?
La afero komplikiĝas se oni konsideras ĉiujn agantojn de la armita opozicio, por komenci per la irakaj islamistoj, nature en kontakto kun siaj eksterlandaj kolegoj. Pli neatendita ligiĝo okazas inter islamistoj kaj baasistoj, kiuj lastaj respondas al la peto de la unuaj pri logistika subteno kaj pri formo de komando.
Krome aldoniĝas privataj riĉuloj, kiuj financas funkciantajn ĉelojn aŭ pagas simplajn krimulojn por efektivigi atakojn. Fine, okazas unuopaj batoj pro venĝemo, sekve al misagoj aŭ ekscesoj de la okupacianto. La usona hipotezo de centra komando sub s-ro Saddam Hussein, eĉ sub s-ro Izzad Al-Douri, lia altaĝa kaj malsana leŭtenanto, estas do iom konsterna.
Male, kio mirigas, estas la ekstrema diverseco de la motivadoj. Eĉ inter la supozitaj “baasistoj”, la referenco al s-ro Saddam Hussein estas ambigua. La renkontritaj homoj, anoj de la iama sekurec-aparato, pravigas siajn agojn ne per la perspektivo de reveno al la potenco, sed per miksaĵo de patriota kaj religia devo.
En ilia diskurso, la prezidinto ne aperis plu alie ol kiel simbolo de la pasinteco, de braveco, de unueco sine de marĝenigita opozicio. Lia kaptiteco aŭ elimino efikus probable kiel decida bato por tiaj batalantoj, ne pro liaj operacaj kapabloj, sed pro lia simbola valoro.
La perfortaĵoj mem estas ankaŭ tre diversaj. Cetere, ne ĉiuj atencoj aŭ politikaj murdoj devenas de opozicio al la okupacianto. En certaj kazoj, seriozaj suspektoj pezas sur la gravuloj aŭ politikaj partioj. En aliaj, la onidiroj suspektas la usonan sekretan servon CIA, la israelan aŭ eĉ iranan sekretan servon. Tiom longe kiom por Vaŝingtono gravas atribui la perfortojn al la “baasistoj teroristoj”, cirkulos la plej fantasmaj teorioj.
Tamen trudiĝas du logikaj konkludoj, kontraŭaj al la usona propagando: la loĝantaro, en la momento, ne estas celo de la perfortoj, kvankam ĝi suferas tragikajn perdojn; kaj nenia ago alportis la pruvon de kunlaborado inter “baasistoj” kaj “teroristoj”.
Tiuj konstatoj estas tamen provizoraj. La armita opozicio estas antaŭ ĉio dinamika kaj evolua fenomeno. La dissolvo de la irakaj sekurec-organoj kaj la mankoj de la okupaciantoj je homaj informoj ebligis dum ses monatoj al diversaj grupoj de la opozicio organizi sin kaj konverĝi.
La grandaj amasarestadoj montris sian vanecon, dum senĉesaj agresoj devigis la okupaciajn fortojn adaptiĝi al diversaj minacoj. La usonaj konvojoj disponas nun pri efika aerapogo. Aparte danĝeraj ŝoseoj estas efike sekurigitaj. La priserĉadoj fariĝis pli oftaj. La militbazoj kaj aliaj rifuĝejoj en kiuj ŝirmas sin la okupaciantoj estas pli kaj pli bone protektataj.
Sed tiuj aranĝoj inspiras al la kontraŭulo permanentajn alĝustigojn, kiuj respeguliĝas en la evoluo de la atak-teknikoj kaj de la celoj. Tiu flueco elvokas la mortigan fantomon de neatenditaj danĝeroj: imagu, ekzemple, ke reziduaj kemiaj armiloj pafeblus per haŭbizoj al koncentriĝo de trupoj... Usono troviĝas do en ia tempokonkurso, kun malbone konata kontraŭulo.
Konscia pri siaj propraj mankoj, ĝi apogas sin pli kaj pli sur lokaj partneroj, alelektitaj informantoj, reaktivigitaj sekurecoservoj aŭ partioj engaĝitaj en la persekutado de iamaj baasistoj — tiel la Demokratia Partio de Kurdistano (DPK), la Patriota Unio de Kurdistano (PUK), la ŝijaista partio Al-Daava, la Supera Asembleo de la Islama Revolucio de Irako (SAIRI), ktp.
Tiun konkurson ĝi kompreneble ne gajnos sen perdoj. Oni tamen malpravus trotaksi la problemon. La armita opozicio tute ne disponas pri reala popola subteno. La sennombraj onidiroj pri forraboj de usonaj militistinoj montras antaŭ ĉio la plezuron kiun multaj sentas ĉe la ideo de simbola humiligo de la okupaciaj fortoj; same, certaj faktoj de impresa armilbato (pafo de misila salvo kontraŭ la hotelo Raŝid, forpafita helikoptero, ktp.) flatas la orgojlon de pli ol unu. Sed tiuj reagoj esprimas precipe kompreneblan senton de ofende mokita digno. En la praktiko, la popolo restas esence pasiva.
La grupoj de opoziciuloj disponas pri nenia mobiliza projekto. Ĉiuj havas nenian alian celon ol la tujan foriron de la okupaciantoj.
David BARAN
La unua fazo de la monda pintkunveno pri la inform-socio okazos de la 10a ĝis la 12a de decembro en Ĝenevo, sub la aŭspicio de la Internacia Unio pri Telekomunikado, speciala organizo de la Unuiĝintaj Nacioj. Temas pri “atingi komunan kaj harmonian interkompreniĝon de la informsocio”, kiu estos sigelita per “deklaracio”, kaj pri ellabori “agoplanon por koncertita disvolvado”.
La ĝeneva pintkunveno pri la informsocio* okazas apenaŭ jardekon post la alveno de la interreto kiel publika reto.* Tiu prompteco estas laŭ la mezuro de la strukturiga eco de la nova “intelekta resurso”, de la nova “kogna kapitalo”, survoja al eniri ĉiujn homajn agadojn. Oni tro ofte forgesas, ke necesis atendi preskaŭ tri kvaronojn da jarcento por ŝanĝi la leonan dispartiĝon de la frekvenco-spektro inter la grandaj marpotencoj. Nur en 1979, kaj pro premo de la Movado de Nealiancaj Landoj, la Monda Administra Konferenco pri Radio (MAKR), kunvokita de la Internacia Unio pri Telekomunikado (IUT), malmuntis tiun monopolon pri la ondoj.
La historio de la nocio “informsocio” estas ŝarĝita de ambiguecoj. Tiu, pli freŝdata, de la “tutmonda informsocio”, unue uzita en 1995 de la sep plej industriiĝintaj landoj (G7), estas apenaŭ malpli tia. Jam delonge tuta tradicio de kritika pensado malkaŝis la ideologiajn antaŭsupozojn de la koncepto de “informo” kaj montris la efikojn de neregata senco, kiujn nutras la konfuzo inter la koncepto de informo kaj tiu de scio.
La informo estas afero de inĝeniero. Lia problemo estas trovi la plej efikan enkodigon (rapido kaj kosto) por transigi telegrafian mesaĝon de elsendanto al ricevonto. Gravas nur la kanalo. La produktado de senco ne estas lia afero. La informo estas tranĉita de la kulturo kaj de la memoro. Ĝi “postkuras la aktualon”, kiel diris la historiisto Fernand Braudel. Ĝia implicita tempeca formo kontrastas kun la ellaborada tempo de la scio. La mekanika skemo de la procedo de komunikado estas samsubstanca kun la linia reprezentado de la progreso. La novigo disvastiĝas desupre suben, de la centro al la periferioj.
Tiu intrumenta perspektivo klarigas kial teknika organismo kiel la IUT povas esti gastiganto de konferenco pri la estonto de la “informo” kaj de ties retoj, kaj kial la Monda Organizo pri Komerco (MOK) povas klasi la “kulturon” sub la nomenklaturon de la “servoj” kaj postuli tiurilatajn prerogativojn. Ĝi ebligas ankaŭ kompreni la kialojn pro kiuj la “informsocio”, kiel paradigmo de la postindustria estonteco, troviĝis asociita, ekde la jaroj 1950, al la tezo de la fino de la ideologioj, de la fino de la kontestaj intelektuloj profite al la supreniĝo de la “pozitivaj” intelektuloj, orientitaj al la ekdecido.
La Unesko mem, kiu longan tempon privilegiis la terminon “informsocio”, tendencas substitui al ĝi la ideon de “sciosocio”. Tiel ebliĝas teksi organikan ligon inter la temo de la teknologio kaj tiu de la “kultura diverseco”, metita en la tagordon de la projekto de Internacia Konvencio por la Konservado de la Kultura Diverseco, fine de la lasta Ĝenerala Konferenco (Parizo, oktobro 2003).
Pridemandi la nocion de informsocio restas nuntempe prioritata tasko. Sed tiu kritiko estas nur signilo en la vortbatalo kontraŭ ĉiuj distordoj de la lingvo, la tutmondigaj neologismoj, kiuj, tagon post tago, enradikiĝas sen ke la civitanoj havas la tempon praktiki kontraŭ ili la metodan dubon kaj identigi la lokon de kie parolas iliaj inventintoj kaj iliaj manipulantoj.
La mesianismo estas integra parto de la historio de la imago pri la komunikado. Ĉiu salto en la regado de tempo aŭ de spaco recikligis la promeson de socio pli solidara, travidebla, libera, egaleca kaj prospera. En 1849, Viktor Hugo profetis la “elektran fadenon de la konkordo” kiu “ĉirkaŭos la terglobon kaj brakumos la mondon”. Antaŭ la unua mondmilito, Jack London celebras la magian filmon, “mesaĝiston de la universala edukado kiu proksimas la popolojn de la mondo”. Dum proksimiĝas la dua monda konflikto, la patro Teilhard de Chardin antaŭdiras la “tutplanedan disvastiĝon de la noosfero”, lastan etapon de la unuiĝo de la homaro.
La fino de la jarmilo ne eskapas la regulon. Kun la deregulado de la financaj kaj informadikaj retoj, la diskursa veziko pri la retaj paradizoj iras kun la spekula veziko. La unua en nestabila situacio kun la realeco de la altteknika apartheid, la dua kun la reala ekonomio. La kontraŭdiroj inter la registaroj, la agentejoj de la Unuiĝintaj Nacioj, la privata sektoro kaj la civila socio, kadre de la prepar-konferencoj por la pinto (prepcom) estas en bona situacio por ŝanceli la kredindecon de la sorĉaj diskursoj pri la tielnomata “revolucio de la informado”.
Kiuj vojoj por la sociala enradikigo de la teknologioj? Kun kiuj agantoj? Laŭ la sinsekvaj gurdadoj de la projekto de “Deklaracio” kaj de la “agoplano” de tiu prepara fazo, la proponitaj amendoj kaj forstrekoj montris la vefton de kontrastaj respondoj. La intertraktadoj kiuj devis finiĝi dum la tria prepcom (15a-26a de septembro 2003), la lasta oficiale planita, ne kondukis al teksto kun spirito de “komuna kaj harmonia interkompreniĝo”. La artikoloj de la Deklaracio, kvindeko da dispartigitaj en dek-unu sekcioj, restis plenŝtopitaj de frazoj aŭ vortoj inter citiloj. Tiel ke la organizantoj devis kunvoki du aldonajn sesiojn, por meze de novembro kaj de la 7a ĝis la 9a de decembro 2003.
La filozofio de la komunaj publikaj havaĵoj — laŭ kiuj la informado, la scio kaj la kulturo devas eskapi al la nura var-logiko — tre penas por trabati al si vojon inter la invokoj de imperativoj de la “kulturo de sekureco” kaj de la “sekurigo de la retoj”, pretaj oferi la rajton komuniki de la civitanoj sur la altaro de la kontraŭteroristaj leĝaroj, kaj la manifestoj pri la memreguligaj virtoj de la novaj fortoj de la naturo: la merkato kaj la tekniko. Retroviĝanta en la “komitato de kunordigado de la komercaj dialoganoj”, la privata sektoro, sub la prezido de la Internacia Komerca Ĉambro, postulas la pozicion de mentoro kaj de verkestro de la informsocio.
La ŝtato devus limigi sin al aranĝi la “taŭgan medion” por la teknologia instalado, forigi la obstaklojn al investado kaj liberigi la konkurencon. Oni ne neas ke la respekto al la kultura kaj lingva diverseco estas unu el la principoj de la informsocio, sed oni rimarkigas ke la apogo al lokaj enhavoj devas ne “krei malraciajn barojn por la komerco”. La merkato kreas la diversecon de la oferto. Ĉio ĉi estas argumentoj larĝe esprimitaj kadre de aliaj tribunoj, la MOK, la G8, ekzemple, kaj al kiuj aliĝas la registaroj manke de projekto de “modernigo”.
La grandaj grupoj de komunikado ne emas vidi ke oni metu sur la publikan placon la temon de ekonomia cenzuro en la kunteksto de kreskanta koncentriĝo, kaj la ordonemaj registaroj ne tre emas respondi per sia reĝimo de permanenta cenzuro Tiel, la agantoj de la civila socio havas ĉiajn malfacilojn por aŭdigi siajn voĉojn pri la rilatoj inter demokratio kaj komunikiloj. La fina dekantaĵo orientiĝas al tre mallonga artikolo. Jen paradokso, se konsideri la strategian karakteron kiun devus havi la debato pri la esprimlibereco kaj la rajto komuniki.
Sed ĝi estas unu el la raraj kiuj referencas malkaŝe al la publika servo kaj al la komunecaj komunikiloj por la kreado de komunikiloj kiuj estu “sendependaj, plurismaj kaj liberaj” (tiuj vortoj estas ankoraŭ inter citiloj en la versio venanta el la tria prepcom!). La organizoj de la civila socio esprimis al la organizantoj de la pinto sian malkontenton pri la maniero laŭ kiu la projekto de Deklaracio konsideris ĉiujn iliajn kontribuaĵojn. Kvankam daŭre partoprenante la oficialajn intertraktadojn, ili do decidis, fine de la tria konferenco, eldoni, antaŭ la realigo de la pinto, sian propran komunan Deklaracion. Pruvo ke, okaze de tiu unua sperto de aktiva partopreno en pintkunveno de la Unuiĝintaj Nacioj, la organizita civila socio sukcesis konstitui sin en unueca forto de proponoj, spite al la heterogena karaktero de siaj membroj.
Se ekzistas disputita temo, tiam tiu de la reĝimo de la intelekta propraĵo. Ĝi kaŭzis eĉ novan dispartiĝon inter Nordo kaj Sudo. La amendo-proponoj de multaj triamondaj registaroj, apogataj de la organizoj de la civila socio, ne estis akceptitaj. Motivo: la demando koncernas aliajn multflankajn instancojn, kiel la MOK, kaj la Mondan Organizon pri la Intelekta Propraĵo (MOIP). En sia provizora versio de septembro 2003, la artikolo 33 limiĝas signi: “La protekto de la intelekta propraĵo estas nepra por stimuli la novigon kaj la kreemon en la informsocio. Tamen, starigi justan ekvilibron inter la protekto de la intelekta propraĵo, unuflanke, kaj ĝia utiligo kaj la divido de la scio, aliflanke, estas esenca por la informsocio.”
Tamen malbone videblas la kriterio kiu, en monda socio sub influo de la monopoloj de informo kaj de scio, ebligus fiksi la “justan ekvilibron”(fair balance), kiel fundamenton de “inform-etiko”, por repreni la esprimon de la Unesko. Oni ĉiukaze ne baldaŭ vidos la realigon de la deziro eldirita de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por la Disvolvado (PUND) en sia “Raporto pri la homa disvolviĝo”, publikigita en 1999, ke evoluu la mastrumad-reguloj de la intelekta propraĵo tiel ke oni “starigu sistemon kiu ne baru al la evolulandoj la aliron al la scio”.
Cetere ŝajnas ke ĉia provo rompi kun la unuflankismo kaj kun la manko de travideblo de la privataj kaj publikaj institucioj, kiuj havas en sia kompetenteco aspektojn rilate al la merkatoj malfermitaj al la informsocio, renkontos fortajn hezitojn. Jen la kazo de la statuso de la ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers), privata institucio kiu, elde Usono, mastrumas mondskale la interret-adresojn, simbolo de tropismo de la reto de retoj. Laŭ tiu mezuro, nenio estas pli normala ol prediki por la “principo de la teknologia neŭtraleco”. En klaraj vortoj: instigi la pintkunvenon rezigni pri “disvastigi kaj disvolvi liberajn programojn”, kontraŭ tiuj kiuj postulas revizion de la reĝimo de intelekta propraĵo.
La danĝero, kiu atendas la finan Deklaracion, estas ke ĝi proklamos grandajn principojn, pri kiuj neniu povas malkonsenti, pri la solidareco “inter la popoloj de la mondo”, la internacia kunlaborado, la kulturaj identecoj, ktp., dum en la profundo furiozas la teknika determinismo.
Haltigi la “komputadan malegalecon”* (digital divide)” de nun ĝis la jaro 2015 konektante al la interreto lernejojn, bibliotekojn, hospitalojn, publikajn, lokajn kaj ŝtatajn administrejojn, jen la anoncita celo. La “konektiteco” fariĝas la ĉefa vorto; la e-edukado*, la e-sano, la e-registaro — ĝia vendinstiga montrofenestro. La superagado pri la komputada malegaleco montras la sennombrajn fontojn de la sociala malegaleco. Por komenci per tiu kiu kaŭzas la malegalecojn rilate la aliron al instruado. La solidareci, siavice montriĝas per ciferoj. Antaŭ la rifuzo de la registaro de la Nordo financi la projektojn, la registaro de Senegalio proponis krei “fonduson de komputada solidareco”, financota se necese per donacoj de komputadaj uzantoj.
La filantropiaj fondusoj de la grandaj komputadaj entreprenoj faras pli bone, ili ne atendis tiun iniciaton por tiumaniere lanĉi la mendadon. Kiom malproksime ni estas de la rekomendoj faritaj de la PUND en la jam menciita raporto: impostigi la internaciajn fluojn de telekomunikado kaj la patentojn deponitajn ĉe la MOIP, ĉar tiuj operacioj uzas komunajn mondajn resursojn.
Kiajn “scio-sociojn”? Se oni ne volas daŭrigi la teknikismajn mitojn portatajn de la “informsocio”, necesas ja fine demandi sin pri la okazantaj strukturaj ŝanĝoj en la kondiĉoj de produktado kaj cirkulado de la scioj, ĉie en la mondo. Jen kio indikas ke estas urĝa tempo por ŝanĝi la ideon de pintkunveno pri informo kontraŭ tiu de Ĝeneralaj Statoj de la scio. Dezirante ke la dinamiko venu, ĉi-foje, de pli larĝa civila socio, zorganta ke la demando pri la tekniko fariĝu parto de tiu pri la estonteco de la demokratio.
Armand MATTELART
Facilaĵo preskaŭ banaligita: Unu plia tubo, ofte konektita per la samaj socioj kiuj disdonas akvon, telefonon aŭ televidon: la reto de Interreto ne plu vekas grandajn angorojn nek lirikajn elflugojn. Ĉio estas tie, muse atingebla, en la gigantaj memoroj de la serĉiloj... Sed kiuj estas iliaj elektaj kriterioj? Kiun inklinon ili enkondukas en la prezentaĵoj? Dissekcado de la ĉefa inter ili, Google.
Interreton, kun ĝiaj 3 miliardoj da paĝoj, oni ofte priskribas kiel la plej kompletan enciklopedion: senkompara dokumentaro senpage disponigata por ni, kaj iloj kapablaj en sekundo respondi pri ajna el niaj demandoj. La serĉiloj estas tiel efikaj ke kelkaj disaj vortoj sufiĉas por retrovi informon kiam nia memoro perfidas nin.
Tiuj nepraj iloj paradokse malobliĝas: Nur kvar usonaj entreprenoj ankoraŭ kapablas proponi kvalitan servon al tutmonda publiko. Antaŭ voli relgvidi la retvojaĝanton tra senĉese kreskanta datenvolumo, endas fakte mobilizi milojn da komputiloj por trakuri la Reton kaj indeksi la haveblan informon. Sed ĉefe gravas scipovi ekstrakti el ĝi la plej celtrafajn paĝojn. Estas tiu kapableco, la “inteligenteco” de la serĉilo kiu faros la serĉilon sukcesoplena aŭ ne. Google pruvis tion, iĝinte en malpli ol tri jaroj la plej uzata serĉilo en la mondo: ĝia novema metodo permesis ĝin ĝenerale atingi la serĉatan informon ek de la unua paŝo.
La bonfamo tuj disvastiĝis: La iniciitoj instigis siajn amikojn uzi tiun “genian” serĉilon, kaj Google iris de 10 000 demandoj tage al pli ol 200 milionoj en printempo 2003: 53% de la mondaj demandoj estas de nun petataj al Google, tiom ke por multaj inter ĝiaj 70 milionoj da uzantoj, la tuta Interreto fine kunfandiĝas en Google. “Google nepercepteble iĝis nepra ilo kiu larĝe preterpasas la ideon kiun oni kutime havas pri serĉiloj”, resumas la ĵurnalisto Francis Pisani. “Mi ne plu nur pridemandadis la serĉilon por havi alireblecon al retejoj informon enhavantaj. La rezultoj vidigitaj responde al demando sufiĉas kaj la retejoj pri kiu ĝi donas referencon nur funkcias kiel fontindikoj”.*
La plejsupereco de Google tamen estigas gravajn demandojn: Kiel algoritmo, kiom “genia” ĝi estu, povas elekti la dek “plej celtrafajn” respondojn por la demando “Irako” inter tri milionoj da paĝoj enhavantaj tiun vorton?
Kiel ĉiu serĉilo, ĝi suferas unuavice pri grava kriplo: ĝi nur povas proponi informon donatan al la ĝenerala publiko. Se neniu trovis utila publikigi artikolon pri la moroj de la barbata kliffalko (se reuzi esprimon karan al Alexandre Vialatte), ĉiu serĉo pri tiu temo estos vana: “vokante al Interreto”, oni ne pridemandadas la tutaron de la haveblaj konoj, sed nur tiujn kiujn diversaj kontribuantoj — universitataj, institucioj, amaskomunikiloj, unuopuloj... - elektas proponi liber-alireble (almenaŭ dum iom da tempo). La kvalito de tiu donaco do ludas ĉefan rolon en la celtrafo de la proponitaj respondoj.
Sed, se la nombro da alireblaj paĝoj ne ĉesas kreski, kelkaj instituciaj fontoj volonte malriĉigis siajn retejojn. Post la 11a de septembro 2001, multnombraj oficialaj retejoj en Usono estis purigitaj de siaj “sent-emaj” datumoj — tiel tiu retejo de la usona armeo kiu fiere prezentis al la ĝenerala publiko siajn ok deponejojn de ĥemiarmiloj*, sed multnombraj civilaj informoj estis ankaŭ forigitaj. Geographical Information Services malpermesis la aliron al siaj mapoj de strata reto*, dum la ŝtato Pensilvanio forigis la mapojn de siaj telekomunikaj infrastrukturoj, de siaj lernejoj, de siaj kuracejoj*. Sub preteksto de kontraŭterorisma lukto, kelkaj entreprenoj malaperigis informojn, kiujn ekologiaj grupoj akiris nur post akraj bataloj: kaliforniaj elektroproduktantoj tiel forigis datenojn rilate al la poluaj ellasoj de siaj elektraj centraloj*
La kolapso de la nova ekonomio, en 2001, ankaŭ kontribuis al tiu malprogreso: La retaj eldonantoj pli kaj pli multnombre rezervas siajn artikolojn nur por siaj abonintoj. Tiu strategio, celante plian enspezojn, tamen havas malbonan efekton: la malapero el la Interreto. La retejoj nur alireblaj kontaŭ abono (eĉ senpaga) estas pretervidataj de la serĉiloj. Sekve, eĉ se la New York Times publikigis lastmonate rimarkindan enketon pri la moroj de la barbata kliffalko, ĝi neniam estos proponata. La plimulto de la gazetartikoloj tiel fariĝis kvazaŭ nevideblaj.
Samtempe, novaj agantoj akaparis la reton. Entreprenoj ŝatantaj bonvideblecon faris el ĝi sian plej ŝatatan komunikilon; aktivaj organizoj malkovris en ĝi novan ilon por varbi pri sia celo... Retanoj, ĉefe, kreis ĉiam pli da personaj retejoj: la “memeldono”, iam estis rezervata por la plej teĥnologiamantaj homoj, sed ĝi demokratiiĝis per la apero de iloj pli simple uzeblaj.*
Meze de la jardeko 1990, fronte al tiu permanenta fluo de novaj informoj, du studentoj pri informadiko de la usona universitato de Stanfordo, Sergey Brin kaj Larry Page, sekvas intuicion: serĉilon kiu baziĝu sur matematika esploro de interretejaj rilatoj liverus pli bonajn rezultojn ol la primitivaj teĥnikoj uzataj tiutempe. Konvinkitaj ke la plej “celtrafaj paĝoj” estas tiuj kiuj estas plej ofte citataj (tiuj kiujn aliaj retejoj elektis referenci per interteksta ligilo), ili decidas fari el tio sian studoprojekton kaj kreas la fundamenton de pli “matematika” serĉilo, kiun ili nomos Google dum la kreo de ilia firmao en septembro 1998.
Por taksi la “celtrafecon” de la paĝoj de la Reto, Brin kaj Page inventas la “PageRank”, valorskalon specifan de Google. La valoro de iu retejo estas senĉese retaksata laŭ la nombro de citaĵoj de tiu paĝo. Izolaj retejoj, kiuj estas celoj de neniu interteksta ligilo tiel restas malmulte videblaj, sen “legitimeco”. Ofte citataj retejoj aliflanke, iĝas por Google referencaj retejoj. Tiu originala algoritmo liveras impresajn rezultojn.
Tamen la sistemo jam havas malavantaĝon: ĵus kreitaj retejoj estas malhelpataj kaj nur iĝos videblaj se ili kapablas allogi la atenton de jam establitaj retejoj. “PageRank baziĝas sur la pure demokratieca naturo de la reto”, asertas la kreintoj de Google, kiuj devas tamen koncedi ke “la voĉdonoj el paĝoj jam gravaj pezas pli kaj helpas gravigi aliajn paĝojn”. Mirinda demokratio, kie jam influaj agantoj havas ege pli gravan voĉdonilon ol la novalvenantoj.
Anekdoto, kontribuita de Andrew Orlowski en The Register estas instrua.* La 17an de februaro 2003, artikolo publikigita sur la “unua” de New York Times priskribis la kontraŭmilitan movadon kiel aperon de dua superpotenco. “la gigantaj kontraŭmilitaj manifestacioj okazitnaj tra la mondo ĉi-semajnfine”, ĝi asertis, “memorigas nin ke verŝajne ekzistas ankoraŭ du superpotencoj sur la planedo: Usono kaj la publika opinio.” Tiun esprimon rapide reuzis la ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj, s-ro Kofi Annan. Serĉado per la esprimo “second superpower”, petita al Google dum la sekvantaj semajnoj, bone spegulis tiun originalan difinon.
Iu universitatano de Harvardo, James F. Moore, decidis tiam ekigi kontraŭfajron: la 31an de marto, li inaŭguris sian personan retejon per artikolo titolita “la dua superpotenco senvualigas sian belan vizaĝon”*. Teksto plej sengraveca, en kiu la termino “dua superpotenco” reaperis sensukerforme, en versio alloga eĉ por ano de la Respublika Partio. Ceteraj “teĥno-utopistoj” rekonis sin en lia penso kaj, per siaj recenzoj influaj sur la reto, igis obskuran artikolaĵon “la” referenco pri la temo. Fakte, monaton poste, 27 el la 30 unuaj respondoj proponitaj de Google por la demando “second superpower” rilatis al la asepsigita versio. James Moore, fakulo pri ekonomia strategio, teĥnologio kaj gvidado, sciis kion li faris.
“Necesis milionoj da personoj tra la mondo por trudi al la Granda Muta la uzon de “dua superpotenco” por priskribi la kontraŭmilitan movadon; sufiĉis manpleno da “retkajeristoj”*, kiuj referencigis lian artikolon por ke tiu, danke’al la PageRank-algoritmo de Google, akiris tiom da legitimeco ke ĝia nedanĝera difino superas ĉiujn aliajn”, konstatas Andrew Orlowski. “Se tiu serĉilo estus via ĉefa vido pri la mondo, vi malfacile kredus ke la eksprimo “dua superptenco” povus signifi ion alian. Ĝia oriĝinala senco praktike malaperis.”
Por Andrew Orlowski, la anekdoto montras ke “Google ne estas “aŭtenta” sed “sintezema”: Pridemando ne nepre indikas la ĉefan referencon pri la temo, sed ĝian difinon plej larĝe ligitan kiel referencon. Tiu fenomeno ankaŭ plifortigas la leĝaron pri aŭtorrajto, kiu malpermesas la retan eldonon de protektitaj verkaĵoj. Demando pri Raoul Vaneigem ĝuste vidigas kelkajn el liaj tekstoj (pluraj el liaj libroj estas rethaveblaj), vi nur elpetos, por la plimulto de la aŭtoroj, inviton al akirado de iliaj verkoj, kaj plejbonkaze, recenzon de libro faritan de retano. Situacio komparebla kun tiu de biblioteko kiu, devanta rezigni pri senpaga pruntedonado de libroj, nur proponas legoslipojn redaktitajn de ĝiaj membroj.
Tiu manko pri referencaj verkoj helpas la poziciiĝojn sur tiu ideologia ludkampo. Kaj kurioze, tiu simbola povo — ĉi-kapablo superigi sian percepton pri donita temo — estas unu el la malmultnombraj kiuj ankoraŭ eskapas la kutiman strukturon pri povodisdono. La superanta ideologio ne estas superreprezentata, ege male: serĉo pri la nomo de ministro pri enlandaj aferoj ŝatanta malmultekostajn flugojn* gvidos vin al asocioj pri defendo de senpaperuloj; demandata pri aferisto, Google eble neglektos liajn informanoncojn kaj revivigos la memoron pri financaj skandaloj kie li enmiksiĝis. Fakte, la influa povo de la diversaj agantoj dependas ĉefe de la grado kun kiu ili alproprigis al si la Reton: Ne sufiĉas disvolvi retejon, ankaŭ endas scipovi flegi ligojn kun la aliaj retejoj kaj akiri agoskon de “la gravuloj” de la Reto.
Se multaj tiel ĝuas honeste akiritan agnoskon pri siaj verkoj, aliaj scias fake finuzi la mallertojn de la ilo. Keljaj oficejoj iĝis spertaj por starigi, konte de diversaj influasocioj, informretejojn kies enhavo unuavide aspektas kiel informagentejaj depeŝoj. Tiu ŝajnobjektiveco ofte sufiĉas por erarigi retanon, kiu, kredante ian informon serioza, estos eble logata referenci ĝin en sia propra retejo... kaj tiel konsenti al ĝi simbolan povon de kiu ĝi poste povos profiti.
Kelkaj sentemaj temoj, kiel genetike modifitaj organismoj aŭ la israela-palestina konflikto, tiel okazigas akran disputon, kie ĉiu klopodas farigi sian ideologion “pli legitima” en la okuloj de Google. Tiom ke la respondeculo pri iu referenca retejo — en la okuloj de tiu serĉilo almenaŭ — supriziĝis kiam siaspeca komerco-peranto kontaktis lin: “Min interesas aĉeti intertekstajn ligilojn sur via retejo por helpvarbi la retejojn de miaj klientoj. Tiuj ligiloj ne bezonas esti starigitaj sur via retejo, ni fakte ne esperas efekton en formo de rektaj vizitoj. Via retejo estas ŝatata de la serĉiloj, do tiuj ligiloj povus kreskigi la videblecon de tiuj retejoj ĉe la serĉiloj.” Inter siaj klientoj tiu spertulo pri fameco menciis financajn retejojn, vojaĝvendistojn kaj farmaciajn entreprenojn.
Estas sendube fronte al ĉiuj demandoj kun politika karaktero, pri kiuj radikale malsamaj vidpunktoj ekzistas sur la reto, ke Google vere montras siajn limojn: ĝiaj matematikaj kriterioj povas fakte favori kelkajn opiniojn kaj atribui neindan taŭgecon al verkaĵoj spegulantaj nur la vidpunkton de kelkuloj. La pozicio kaj superreprenzenteco kiujn ĝuis la “frualiĝintoj” sur la Reto, la denseco de la ligoj kiujn ili flegas (interalie tra la ĉefe usona fenomeno de la retkajeroj) malkaŝas la nunajn “pensmastrojn” de Google. Certe la ilo brile montris ke ĝi taŭgas por teĥnikaj aŭ praktikaj kialoj. Sed ekzistas fakoj kie la celtrafeco ne estas algoritme atingebla.
Pierre LAZULY
Konflikto minacas Heraton. Je la 24-a de oktobro 2003, la registaro de Afganio en Kabulo lanĉis programon por senarmigi la provincajn miliciojn kaj integri parton de ili en la nacian armeon de Afganio, tiam naskiĝanta*. Sed Ismael Khan, guberniestro de la provinco Herato en okcidenta Afganio, ignoris tion kaj diris, ke trupoj postenigitaj en lia urbo estas “soldatoj de la nacia armeo de Afganio kiuj jam senarmiĝis, ĉar iliaj armiloj estas tenataj en centraj staploj”*. Anticipante decidon deploji forton da internaciaj interpacigistoj ekster Kabulo, liaj neoficialaj proparolantoj anoncis, ke la trupoj ne estas bonvenaj en Herato, kie “sekureco jam establiĝis”.
Du jarojn post la interkonsentoj de Bonno*, la nacia registaro ankoraŭ ne efektivigas sian aŭtoritaton super la plimulto de la provincoj en ĉi tiu fragmentiĝinta lando. Sed ĉu ĉi tiuj ribelemaj provincaj fortoj estas la postlasaĵoj de la pasinteco aŭ estontaj fontoj de malstabileco?
Herato estas preskaŭ karikaturo de la problemoj de la transira administracio. Laŭgrande la tria urbo de la lando* en provinco kiu estas samlima kun Irano kaj Turkmenio, ĝi estas tre aktiva centro de komerco kun evoluinta administracia servaro. Malgraŭ du jardekoj da militado, klera mezklasanaro restas. La mankon de regado de la nacia registaro super la provinco klarigas ne la disfalo de komunikado, sed la rezisto de la provinco kontraŭ la centra aŭtoritato.
Je la 11-a de novembro 2001, la ĉefaj respondeculoj de la talibanoj, el kiuj neniu estis denaskulo de la regiono, forkuris. La popolo sieĝis la centrojn de potenco. Ismael Khan alvenis nur je la sekvinta tago el la montoj de la najbara provinco Ghoro, de kie li gvidis armitan rezistadon. Ekde 1979 li komandis la okcidentajn muĝahidojn kontraŭ la komunista reĝimo, kaj estis guberniestro de Herato de 1992 ĝis 1995 kiam la talibanoj kaptis la urbon. Kiam li reprenis la regon, lia populareco jam estis certa: sub lia administrado, la provinco Herato restis paca, dum la interna milito furiozis en Kabulo. Aparte obstina kontraŭ la talibanoj, la urbo daŭre sopiris al sia elpelita guberniestro.
Tiel, li rapide alproprigis al si la regon kaj baldaŭ ricevis la ratifikon de la konsilantaro de ulemoj (religiaj gvidantoj) de la urbo. Kvankam li estis kritikanto de la bonnaj interkonsentoj kaj ne subskribis ilin, la nova registaro en Kabulo oficiale nomumis lin guberniestro de la provinco. Malgraŭ ĉi tiu altrudita agnosko, rilatoj inter Kabulo kaj tiu, kiu sin nomas “Emiro de sudokcidenta Afganio”, estis tuj streĉitaj.
Khan restis la estro de armeo el proksimume 30.000 soldatoj, kiujn li pagas. La pliparto de lia rento devenas de doganajhoj taksitaj inter 50 kaj 200 milionoj da dolaroj ĉiujare, kiujn li rifuzas transdoni al la nacia registaro. Nekontentiĝinte pri tio, ke li estas la mastro de sia propra feŭdo, li pretendas efektivan aŭtoritaton super ĉiuj kvin okcidentaj provincoj, kie li senhezite intervenas per armita forto kiam liaj komandantoj malobeas liajn ordonojn*. Tenante rektajn ligojn kun Irano, Khan estas nomuminta siajn eksajn militistajn kamaradojn al oficialaj postenoj, foje kontraŭ la deziroj de Kabulo, kaj estas alpreninta preskaŭ reĝajn povojn, kvankam li ankoraŭ formale agnoskas la nacian registraron.
Tiel, oni konsideras Heraton kiel unu el la plej sekuraj urboj de la lando. La policistoj kaj soldatoj de la guberniestro konservas ordon, kiun la enloĝantoj ŝatas. Kaj knaboj kaj knabinoj profitas de primara kaj sekundara edukado. La universitato malfermiĝis. Bazaj publikaj servoj estas restarigitaj kun asfaltado de la stratoj en la urbocentro, mastrumado de publikaj parkoj, kaj instalado de signoj kaj lumiloj. Komerca agado rekomenciĝis dank’ al negocado kun najbaraj landoj. Kvankam mankas la grandskala investado necesa por efektiva rekonstruado, videbla progreso tamen helpas plibonigi la publikan opinion pri la loka adminstracio.
Sed oni malfacile distingas ian ajn koheran politikon pri loka rekonstruado. La ministraj oficejoj ĝenerale montras mankon de kono pri siaj fakoj kaj nescion pri decidoj faritaj en Kabulo. Multaj heratanoj kredas, ke la korupto de ilia administracio atingis nivelon neniam antaŭe viditan.
Ismael Khan regule akuzas, ke Kabulo kaj la internacia komunumo “faras nenion por Herato”. La malmulta engaĝiĝo de la provizora registaro estas komprenebla, kiel ni vidis. La Unuiĝintaj Nacioj kaj la internaciaj financistoj provizas apenaŭ pli ol bazan humanan asiston: kial ili devus subteni aŭtoritaton kiu disputas kun la nacia registraro? Ĉi tiu ekskluzivo de Herato donas al la loka administracio bonan kialon por proklami siajn sukcesojn dum ĝi kulpigas la internaciajn organizaĵojn pri altiĝantaj prezoj aŭ koruptado de moroj.
Kvankam la fundamentisma rigoreco de la talibana epoko jam ne akcepteblas, la guberniestro tamen daŭrigas multajn prohibiciojn. Publikaj koncertoj kaj alkoholaĵoj ankoraŭ estas malpermesitaj kaj la urba kinejo ankoraŭ ne malfermiĝis. Foje ignorate, iuj malpermesoj rememorigas pri la pasinta epoko: teorie, estas strikte malpermesite, ke afganoj invitu fremdulojn en siajn hejmojn*, ke virinoj prenu privatajn lecionojn de viraj instruistoj*, kaj ke laŭtparoliloj disaŭdigu muzikon*. Kvankam virinoj denove rajtas labori, ili restas ekskluditaj de politikaj rondoj. Cetere, tre malmultaj estas demetintaj la burkon, eĉ ne tiuj, kiuj ne portis ĝin antaŭ la talibanoj.
Ismael Khan sin prezentas kiel subtenanton de tradicioj kaj la standardiston de naciismo. Apogate per potenca demagogio, li distingas sin disde Prezidanto Hamid Karzai, kiun oni ĝenerale rigardas kiel marioneton de la Okcidento. Tio certigas al Khan la subtenon de gravaj sekcioj de la socio, interalie — sed ne nur — islamaj klerikoj*.
Sed oni malfacile povas taksi lian veran popularecon: lia administracio adoptas malcedeman sintenon pri eventualaj oponantoj. Arbitraj arestoj kaj ĉiaj minacoj estas oftaj por malhelpi, ke disidentaj voĉoj aŭdiĝu. Malofta ekzemplo de la renaskiĝinta civila socio, la ŝuro (konsilantaro) de fakaj organizaĵoj bone konas ĉi tion: nepolitika organizaĵo ariganta la kleran eliton de Herato, ĝi deklaris, tamen, ke ĝia sola celo estas doni teknikan konsilon. La provinca registaro regas kaj la solan ĵurnalon de Herato kaj la solan haveblan televidokanalon, kaj rekte minacas sendependajn ĵurnalistojn*. Oni malproksimigas de la centroj de potenco la multajn ŝijaistojn de Herato, kiel ankaŭ la paŝtunojn. Cetere, je la tempo de la balotado por la urĝa loja-ĝirga (granda konsilio) en junio 2002, ĉiuj delegitoj el la okcidentaj provincoj estis lojaluloj de Ismael Khan.
La eldoniĝo de du akre kritikemaj raportoj fare de Human Rights Watch pri malobservoj de fundamentaj homaj rajtoj en la provinco Herato* sekvigis la starigon de ŝuro de virinoj kaj loka komisiono pri homaj rajtoj. Sed ĉi tiujn lastajn komisiis la registaro de Khan. Ili nur estas fasadoj por rebonigi la prestiĝon de guberniestro kiu, per siaj ideologia sinteno, historia praveco, financaj redistribuoj, gardo de la publika ordo kaj la tiurilata subprema aparato, ŝajne estas firme fondinta sian potencon.
En printempo 2003, Kabulo pliigis la premon. Prezidanto Karzai devigis ĉiujn ĉefajn guberniestrojn skribe promesi ke ili respektos la povojn de la centra registaro. Je la 2-a de junio, Herato konsentis transdoni 20 milionojn da dolaroj da doganpagoj. Je la 17-a de aŭgusto, post plua premado, oni devigis ke Khan rezignu sian postenon de milita komandanto de la provinco, ofico teorie neakordigebla kun tiu de guberniestro. Tamen, la nova komandanto nomita de Kabulo nuntempe disponas nur teorian direktadon.
Malgraŭ ĉio, Kabulo kaj Herato ankoraŭ kunlaboras. Kabulo pagas — neregule — la salajrojn de la herataj ŝtatoficistoj. La enkonduko en 2002 de la nova afgana valuto pasis senprobleme. En teknologiaj fakoj, kiel la sanservo, signoj videblas lastatempe de pli efika kunlaboro. Kaj Ismael Khan tenas rektan ligon kun la ĉefurbo, kie lia filo, Mirwais Sadeq, estas ministro de turismo kaj civila aviado.
Internacia premado povus esti faktoro de ŝanĝiĝo se la starpunkto de Usono ne estus ambigua. Vaŝingtono subtenas la reĝimon de Kabulo kaj volas sendi provincan rekonstruistaron* al Herato. Sed Ismael Khan estas natura alianculo de la usonanoj pro tio, ke li kontraŭas la talibanojn, la teroristojn kaj la ŝakradon de opio. Cetere, la usonaj specialaj fortoj en Herato foje certigas la sekurecon de la urbo dum grandaj festoj. Sekve, malgraŭ lastatempaj evoluoj, nenio grave minacas la aŭtoritaton kaj agadeblecojn de la Emiro de sudokcidenta Afganio. Herato sin trovas lumjarojn for de la nacia rekonstruado farata en Kabulo.
En la ĉefurbo, la unuan provizoran administracion anstataŭis la transira administracio, nomumita de la urĝa loja-ĝirgo. Nova konstitucio devus esti adoptita en decembro 2003, kaj tutlanda balotado sekvos en junio 2004. Sed ĝis nun, ĉiu nova stadio estas atingita en kadro de perforto kaj manko de libera esprimado, kiel la ekzemplo de Herato montras. La konsisto de la registaro mem reflektas la ekvilibron de potenco en post-talibana Afganio. Panŝiraj taĝikoj de la iama Norda Alianco estas superreprezentitaj, kio vekis suspektojn pri partieco*. La akcepto fare de la registaro de eksmilitestroj de la interna milito en 1992-96 konfirmis al la plimulto da afganoj ĉi tiun nefidindecon. Renovigado de publikaj servoj en Kabulo progresas malrapide, plue subfosante la publikan konfidon .
Des pli pro tio, ke la registaro ne ricevis la tutan atenditan internacian helpon: por la unuaj sep monatoj de la aktuala buĝeta jaro, estis donitaj al ĝi nur 42% de la sumoj promesitaj por la jaro*. Laŭprograma detalado de ĉi tiuj ciferoj estas instrua: nur 26% de la sumo asignita por senarmigado kaj reintegrado estis pagitaj, kaj la polico ricevis nur 15% de sia mon-asigno*.
La alproksimiĝo de la nacia balotado instigis al la protagonistoj malkovri siajn kartojn. La ĉefaj panŝiraj ministroj, Ismael Khan kaj Abdul Raŝid Dostom, kunsidis je la 8-a de oktobro por elekti sian komunan kandidaton kontraŭ Hamid Karzai por la ofico de prezidanto. La voĉdono de 2004 riskas pravigi grupojn kiuj ankoraŭ komandas multon da armita forto: panŝiranoj de la iama Norda Alianco, kaj la plej potencaj lokaj ĉefoj.
La horaro antaŭvidita en Bonno — ĉiapreze observenda — havas nenian rilaton al la realeco afgania. Pro la manko de nemalhavebla preparo, obstina alteniĝo al strikta interpreto de la akordoj de antaŭ du jaroj vantigas la restarigon de laŭleĝaj, respektindaj naciaj institucioj. Aliaj okazaĵoj, ĉu aktualaj, ĉu antaŭvideblaj, pliigas timojn pri kreskonta malstabileco: renaskiĝo de la nov-talibana movado, ekaltegiĝo de enspezoj el opio* — kio neeviteble plimalfortigas la influon de la nacia registaro — , la konata laciĝo de la internaciaj donacantoj kaj eventuala retiriĝo fare de eksterlandaj interpacigaj fortoj post mezlonga tempo. La nova Afganio ankoraŭ ne liberigis sin de la fantomoj de sia pasinteco.
La 1-an de decembro, la projekto de israel-palestina akordo devus fine esti subskribita en Ĝenevo. (Vidu la precipajn punktojn de la ĝeneva akordo“Sendependa palestina ŝtato apud Israelo”.) Post tri jaroj da premsonĝo, ĝi aperas iel kvazaŭ revo. Nenio tamen pruvas ke ĝi realiĝos. Ĝia anonco provokis kontraŭmanifestadon ĉe la israela dekstrularo. Kaj certaj palestinaj grupoj denuncis forlason de la “principoj”, unuavice de la rajto je reveno de la rifuĝintoj.
Tamen, la akordo jam vekis antaŭe rezignajn opiniojn. Per sia nura ekzisto, ĝi pruvas ke la paco eblas, kaj ke ekzistas partneroj por fari ĝin. En Israelo, la sukcesa homamasiĝo por la oka datreveno de la murdo al Itzhac Rabin, la opiniesprimoj de eksgeneraloj kaj ĉefoj de sekreta servo, same kiel tiu de la nuna stabestro atestas: okazas dinamiko. En Palestino, Ĝenevo ĝuas kreskantan subtenon sine de la Aŭtoritato, de la Fatah, de la Tanzim kaj de iliaj simpatiantoj.
Eĉ antaŭ ĝia oficiala subskribo, la akordo fariĝis jam grava faktoro de la proksimorienta politiko: ĝia eĥo senteblas ankaŭ en la “unuflankaj gestoj” anoncitaj de la ĉefministro Ariel Sharon, en la renkontiĝo planita por fine de novembro kun lia palestina samrangulo Ahmed Korej kaj en la intertraktado pri nova militpaŭzo.
JEN PLI OL JARCENTO daŭras la israel-palestina konflikto. Ĝi kaŭzis la morton de dekmiloj da homoj ambaŭflanke, la translokadon de milionoj da palestinanoj kaj la malŝparon de gigantaj resursoj, kiuj devintus esti uzataj por pli pozitivaj celoj. La fakto, ke ĝi ankoraŭ daŭras, montras la kompleksecon kaj inteson de ĝiaj komponantoj — naciaj, religiaj kaj historiaj, el kiuj ĉiu sola sufiĉus por nutri ĝin.
La israela okupacio ne estas ordinara: ĝi pretendas havi religian kaj historian pravecon, kaj, farante tion, ĝi ofte forgesas la moralajn kaj humanajn kondutokodojn. La palestinanoj siavice kredas, ke tiu okupacio celas eterniĝi kaj nei ilin. Pro tio, ilia nacia movado ankaŭ ofte prezentis religiajn aŭ historiajn argumentojn por pravigi sian luktadon kontraŭ la israela okupacio.
Ju pli la konflikto ardiĝas, des pli ambaŭ popoloj rifuĝas malantaŭ siaj propraj historiaj kaj religiaj rakontoj, kaj des pli la reiligiaj movadoj fortiĝas ambaŭflanke. Kaj des pli la popoloj, perdante ĉian esperon, tradukas sian koleron al sanga milito, dum la politikistoj de ambaŭ tendaroj atentas ne fari kuraĝajn decidojn kiuj kapablus renaski la esperon kaj krei pozitivan horizonton kiu denove ebligos estonton.
Sen atenti la iluziojn de la israelanoj kaj de iliaj aliancanoj, la palestina popolo decidis fari liberigan militon por akiri liberecon kiun ĝuas la ceteraj popoloj. Ili luktas kontraŭ okupacio kiu aĉas kiel ĉiuj aliaj. Pretendi ke la israela okupacio estas iel pli “humana” aŭ pli “civilizita” ne rezistas al racia pripensado kaj montras tendencan vizion.
Ĉiu povas konstati la perŝtupan akriĝon kaj intensiĝon de la konflikto, kiu estas ironie akompanata de la konvinkiĝo — montrata de la gvidantoj de ambaŭ tendaroj — ke neniam venos decida venko aŭ milita solvo. La reganta logiko estas tiu de la “ekvilibro de la teroro”. Ties daŭrigo povas konduki nur al pli da mortoj, da suferoj kaj da malamo.
Tiu situacio igas la ĝenevajn akordojn aparte bonvenaj. Ili aperas trafe. Tiu dokumento, subskribita de tre rimarkata grupo de palestinanoj kaj de israelanoj, proponas al la du popoloj akcepteblan alternativon por ambaŭ al la nuna realeco. Certe, tiu alternativo estos vidata de neniu el la du tendaroj kiel perfekte justa, kaj kondukos eĉ al portempa sento de maljusteco. Estas ankaŭ vere ke neniu el la du partioj povos senti sin komplete venkanto, ĉar temas pri akordo bazita sur kompromiso, por kiu ĉiu faris sian parton da vojo. La morala bazo de tia akordo estas la serĉo de racia solvo, kiu engaĝu ambaŭ tendarojn, kaj kiu celas fini la mortigojn, la venĝojn kaj la malamon.
Dum la tuta daŭro de la israel-palestina konflikto, kaj spite al ĝia komplekseco, ekzistis ĉiam humanismaj fluoj kapablaj, transe de la ĉiutaga realeco kaj de la rektaj politikaj trudoj, imagi estontecon kiu konsideru la fundamentajn interesojn de ambaŭ popoloj. En tiu estonteco, la palestina popolo akiru sian sendependecon kaj konstruu ŝtaton en kiu ĝi povu disvolvi siajn ekonomiajn, kulturajn kaj socialajn instituciojn. Ĝi tiel turnus la paĝon de jaroj da suferoj kaj da senposedigo por aliĝi al la ĝenerala proceso de disvolviĝo. La israela popolo estus siavice en kondiĉo vivi en sekureco, libera de ĉia ekstera ekzistominaco. Ĝi povus liberigi sin de la ŝarĝo de okupacio kaj redirekti siajn resursojn, dediĉitajn ĝis nun al la konflikto, al disvolvigo kiun profitus ambaŭ popoloj kaj la tuta Proksim-Oriento.
La anonco de la ĝeneva akordo levis multajn demandojn: kial tia akordo? Kian valoron havas la subskribo de individuoj sen ajna oficiala mandato? Kial nun? Ĉiuj ĉi demandoj estas seriozaj kaj kompreneblaj.
La serĉo de solvo estis la precipa zorgo de multaj politikaj personuloj, precipe de tiuj kiuj pensas ke la alfrontiĝo ne solveblas per militaj rimedoj, sed jes ja per seriozaj intertraktadoj. La diskutoj de Taba (en januaro 2001) konstituis gravegan momenton en la historio de la konflikto, dum kiu ambaŭ partioj plej proksimiĝis al solvo. Malbonŝance, la pintkunveno okazis tro malfrue. Israelo troviĝis tiam antaŭ elektoj, kaj la anoncita venkonto estis arda kaj decida oponanto al ĉia akordo kun la Organizo de Liberigo de Palestino (OLP).
Estus tamen eraro ignori la progreson kiu okazis en Taba. Post la pinto, ĉiu partio daŭrigis sian laboron identigi la kadron kaj la enhavon de la paco projektata de la alia, kaj redakti klaran tekston kiu povus fariĝi la bazo de estonta oficiala akordo. Tuj post Taba, mi renkontis Josi Bejlin [israela eksministro pri justico] kaj proponis al li ke la subtenantoj de paca solvo de la konflikto ellaboru akordon kiu difinu komunan programon por ĉiuj pacaj fortoj de ambaŭ flankoj. Li aprobis.
La perŝtupa akriĝo de la perforto frustris kaj malesperigis tiujn kiuj kredis pri intertraktata solvo. Por alfronti tiun situacion, nepris surtabligi ĉiujn grandajn dolorajn demandojn kaj trakti ilin cele al solvo. Jen la argumentado kiu kondukis al la iniciato de Ĝenevo. Post fino de la dokumento, ĝi estis tuj publikigita. La momento de la anonco ne estis elektita pro politikaj kalkuloj, sed por montri kiom eble rapide, ke akordo eblas. Certe la tempa precizeco gravas, sed tio ne estis nia precipa motivo.
La ĝeneva iniciato estas vizio fondita sur la racieco kaj la sincera volo atingi solvon. Tiun vizion ni prezentas al la politikistoj kiel al la intelektuloj kaj al la publiko por ke la du popoloj povu mem decidi pri sia propra destino. Tiu travideblo kaj tiu larĝa disvastigo estas esence gravaj, ĉar, se la politikistoj estas eble ostaĝoj de ideologioj kaj de antaŭjuĝoj, la publiko siavice perceptas ofte pli klare la vojon de pli bona estonto. Ĉar ni ne prezentas oficialan institucion, ni provas pavimi la vojon de ekvilibra politika solvo, fondita sur alirebla justeco. En tiu spirito, la publika reago indikos klare al la politikaj gvidantoj, ke tiu solvo estas akceptebla. Kaj tio liberigos ilin de siaj imagitaj trudoj.
La eksterordinara graveco de la ĝenevaj akordoj devenas de tio ke ili intervenas en tre kompleksa momento, dominata de kolero kaj malfido, kaj en kiu la duŝtata perspektivo estas serioze minacata. Ĉar la disponoj faritaj de la israela ekstremdekstro kreas surloke faktojn kiuj malebligas la kreadon de palestina ŝtato apud la israela ŝtato.
La disvolvo de ekzistantaj kolonioj kaj la konstruado de novaj, la konstruadon de rasisma separ-murego — kiu transformas la palestinajn urbojn kaj vilaĝojn al getoj kaj konfiskas centojn da hektaroj da palestina tero-, la pli drasta estriĝo sur Jerusalemo por akcenti ties judigon: jen disponoj gvidataj de ideologio kiu reĵetas — per principo — ĉian repaciĝon kaj ĉian ekvilibran solvon.
Tiel restus nur du eblaj solvoj, ambaŭ ne akcepteblaj por la grandega plimulto de la israelanoj, inkluzive de tiuj kun kiuj ni subskribis nian akordon. La unua estas dunacia ŝtato, kaj la dua — ve! pli probable — estas reciproka reĵeto, per kiu la ekzisto de unu popolo postulas la ekskludon de la alia, kio eternigus la konflikton. Tiu lasta opcio trovis ĉiam, ambaŭflanke, subtenantojn, kiuj pravigus ĝin utiligante la historion, la religion aŭ la ideologion, precipe kun israela registaro movata de la iluzio de potenco bazita sur milita supereco. Malfeliĉe, ĉio indikas ke tiu vojo kondukos nur al novaj kaj neimageblaj pintoj de konflikto kaj de sufero.
En tiuj kondiĉoj, nepriĝis fari la iniciaton proponi al ambaŭ popoloj realisman eliron el la nuna realeco de malespero kaj frustro, al estonto de espero kaj optimismo.
Nia tasko estas nun trovi kompetentajn partnerojn en ambaŭ tendaroj por transformi tiun iniciaton en oficialan akordon. La ironio estas, ke palestina partnero jam ekzistas, dum mankas lia israela samrangulo. Unuflanke, la prezidanto Jaser Arafat sendas pozitivajn signojn favore al la dialogo kaj kuraĝigas nian klopodon kiel utilan entreprenon. Aliflanke, la israela ĉefministro lanĉas violentajn atakojn kontraŭ la akordon kaj ties subskribintojn, kaj uzas sian diplomatian maŝinon por subfosi la projekton. Membro de la registara koalicio eĉ postulis la ekzekutadon de israelaj subskribintoj de tiu dokumento!
La internacia komunumo havas la respondecon krei etoson favoran al la transformado de tiu ĝeneva akordo en oficialan traktaton. La internaciaj fortoj kiuj ĉiam instigis nin serĉi la pacon devas nun subteni niajn klopodojn por atingi tiun noblan celon.
Kadura FARES.
Jen la precipaj trajtoj de la akordo inter israelanoj kaj palestinanoj en Ĝenevo.
La kompleta teksto de la ĝeneva akordo ampleksas kvindekon da paĝoj (vd la interretan paĝon de Le Monde diplomatique en la franca), al kiu aldoniĝas aneksoj, kies enhavo ankoraŭ ne estis publikigitaj. Subskribita de reprezentaj personuloj de la israela maldekstro (inter kiuj s-ro Amram Mitzna — vd lian komenton“Jen pro kio s-ro Ariel Sharon timas”) kaj de la precipaj palestinaj organizoj (inter kiuj s-ro Kadura Fares — vd lian komenton “La akordo de Ĝenevo, fenestro malfermita al la espero”), tiu dokumento baziĝas sur la rezolucioj de la Unuiĝintaj Nacioj, la konferenco de Madrido (1991), la akordoj de Oslo (1993) kiel sur la postaj diplomatiaj atingoj. Sed ĝi estas inspirita tre aparte de la intertraktadoj de Camp David (julio 2000) kaj de Taba (januaro 2001) por difini la bazojn sur kiuj sendependa palestina ŝtato estu kreota apud la israela ŝtato*:
‣ Statuso: la ŝtato Palestino estos malarmita. Ĝi disponos tamen pri fortoj de sekureco por garantii la ordon, antaŭzorgi kontraŭ terorismo kaj kontroli la landlimojn.
‣ Teritorio: la palestina ŝtato estas kreota ene de la limoj de la 4a de junio 1967. Ĝi etendiĝos sur la tuta strio de Gazao kaj sur 97,5% de Cisjordanio. La restantaj 2,5% estos aneksitaj de Israelo por grupigi la plej grandajn judajn koloniojn de la jerusalema regiono, inkluzive, pli sude, de tiuj de Guŝ Ecion — sed la kolonioj de Ariel, Efrat kaj Har Homa fariĝos parto de la palestina ŝtato. La ŝtato Israelo kompensos tiujn anektojn cedante al la palestina ŝtato ekvivalentajn teritoriojn por larĝigi la strion de Gazao. Krome, ŝoseo sub israela suvereneco, sed sub palestina kontrolo, ligos la strion de Gazao kun Cisjordanio.
‣ Ĉefurbo: la palestina ŝtato havos sian ĉefurbon en Orienta Jerusalemo. La judaj kvartaloj en la oriento de la urbo (inkluzive de Givat Zeev kaj parto de Maale Adumim) restos sub israela suvereneco. La Malnova Urbo siavice pasos sub palestina suvereneco, kun la solaj esceptoj de la plendomuro kaj de la juda kvartalo. La libera aliro de ĉiuj kredantoj al la lokoj de preĝo estos garantiata de internacia forto. Sed la Esplanado de la Moskeoj estos malpermesita por judaj preĝoj kaj por ĉiaj arĥeologiaj prifosoj. Koncerne la Olivomonton, la Davidan Urbon kaj la valon Kivro, ili estos submetitaj al internacia kontrolo. La du urbaj administracioj starigos kunordigan komitaton, kaj la tri religioj konsultan komitaton.
‣ Kolonioj: escepte de la loĝantoj de la kolonioj en la teritorioj aneksotaj de la ŝtato Israelo, tiu engaĝiĝas revenigi al Israelo ĉiujn koloni-loĝantojn kiuj troviĝas en Cisjordanio kaj en la strio de Gazao. La proprietaĵoj kaj infrastrukturoj estos lasitaj al la Palestina Aŭtoritato, laŭ kalendaro determinota per komuna akordo.
‣ Israela retiriĝo: la ŝtato Israelo engaĝiĝas retiri sian armeon el tuta Cisjordanio kaj el la strio de Gazao en tri fazoj de 9, 21 kaj 30 monatoj. Tsahal restos tamen en la Jordan-valo (por 36 monatoj), kaj konservos alertstaciojn en la nordo kaj en la centro de Cisjordanio.
‣ Rifuĝintoj: konforme al la rezolucio 194 de la ĝenerala asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj (1948) kaj al la rezolucio 242 de la Sekurec-Konsilio (1967), la palestinaj rifuĝintoj povos ricevi monkompeson — same kiel la ŝtatoj kiuj akceptis ilin. Ĉiuj kiuj deziras tion, povos instali sin en la nova ŝtato Palestino. Aliflanke, ilia reveno al Israelo estos submetita al decido de la aŭtoritatoj de tiu lando.
‣ Kontrolo: la kvaropo (Unuiĝintaj Nacioj, Usono, Eŭropa Unio, Rusio) kaj la ceteraj fortoj, kiuj deziros aliĝi al ĝi, nomumos specialan reprezentanton kaj starigos multnacian forton destinitan kontroli la realigon de la akordoj.
LA POLITIKA ORDO EN LA TRANSIRAJ SOCIOJ: aprinta en 1968, tiu libro de Samuel Huntington estas ankoraŭ instruata en Usono kiel klasikulo de la sociaj sciencoj.* Koncerne la nation building, ĝi estas instru-riĉa, eĉ por la konsilantoj de s-ro George W. Bush. La aŭtoro abomenas la naivecon de la “idealistoj” kiuj certas pri la emo de la Sudaj popoloj imiti la “usonan modelon”.
Kontraste al kion gurdas ĉiuj usonaj prezidantoj, “la usona modelo havas malmulton por proponi al la moderniĝantaj landoj”, klarigas li. “la usona revolucio ne estis socia revolucio kiel la franca, la rusa, la ĉina, la meksika aŭ la kuba; ĝi estis sendependiga milito. Tamen, ĝi ne estis sendependiga milito farata de la aŭtoktonoj kontraŭ eksterlandaj konkerantoj, sed milito de koloniistoj kontraŭ ilia devenlando. La vera komparo estus pli ĝuste tiu de francaj koloniistoj kontraŭ la Respubliko aŭ de rodezianoj kontraŭ la Unuiĝinta Reĝlando”. Malfacilas esti pli kruela...
Privilegiante la rolon de la politikaj institucioj, Huntington refutas la ideon de John F. Kennedy (poste subtenata de la prezidantoj Carter kaj Clinton), ke komerco, kresko, paco kaj demokratio evoluas en perfekta akordo. Por li, male, la “politika moderneco” ne estas variablo por alĝustigi la “ekonomian disvolvigon”. Nu, “en la moderniĝantaj landoj kaj kie la registaro dependas de kontestantaj intelektuloj, de malobeemaj koloneloj kaj de studentaj huliganoj”, mankas la aŭtoritato. Kaj jen pro kio unuavice profitas la “komunismo”.
La esploro de Huntington, tre detale prilaborita, baziĝas sur kaskado da ekzemploj kaj da statistikaj kalkuloj. Kiu zorgas unuavice pri “stabileco” kaj pri socia ordo, devas konkludi el ĝi ke Usono ne nepre havas intereson favori la disvolviĝon de la malriĉaj landoj. Cetere, la ideo, ke la malriĉeco nutras la perforton, ŝajnas al Huntington simplisma: “Se la malriĉaj landoj ŝajnas malstabilaj, tio okazas ne ĉar ili estas malriĉaj, sed ĉar ili provas fariĝi riĉaj. Pure tradicia socio estus samtempe malriĉa, malklera kaj stabila.”
Kaj la aŭtoro uzas la klasigojn de la Monda Banko, tiam komplete adoptinta la ideojn kiujn li kontraŭbatalas (tiujn kiuj asociigas lukton por la “demokratio” kaj disvolvigon), por pruvi ke la mizeraj landoj estas en realo pli trankvilaj — tio estas: malpli minacataj de la “komunismo” — ol tiuj kies kresko eksplodas. En 1966, ekzemple, “la probableco de ribelo en tiuj latinamerikaj landoj kiuj ne estis malriĉaj, estis duoble pli alta ol tiu de la malriĉaj landoj”.
Do, kiam Kennedy lanĉas siajn junajn “volontulojn de la paco” (Peace Corps) por sturmi la naciojn de la tria mondo klarigante ke, “en la subevoluintaj regionoj, nia malamiko ne estas la sovetaj helpo aŭ komerco, sed la malriĉeco, la malespero, la stagnado”*, lia kritikanto de Harvard estas tre skeptika pri la efikoj de tia diagnozo por la usonaj geostrategiaj interesoj.
Cetere, la “demokratio” ne estas lia precipa zorgo. Ofte necesas elekto: “Kiel la eŭropaj regnoj en la 17a jarcento, la neokcidentaj landoj povas havi la politikan moderniĝon aŭ la demokratian plurismon, sed, ĝenerale, ne ambaŭ samtempe.” Richelieu, Mazarin, la fino de la ribelaj grupoj, de la Frondo kaj de la dueloj apenaŭ imageblas sen la absoluta monarkio. En 1975, en raporto de la Triflanka Komisiono pri la okcidentaj landoj, Huntington montriĝis tiom obsedata de la ordo ke li skribas: “La efika operacio de demokratia sistemo postulas ĝenerale ian nivelon da apatio kaj de nepartopreno flanke de certaj individuoj kaj grupoj.”* Kaj jen li pensis pri Usono...
TRANSE DE AŬTORITATA FILOZOFIO, Huntington defendas sian universitatan ĝardenon. Akcepti la ideon, ke la usoneca demokratio devenas de la ekonomia evoluo, signifus efektive konsenti la subordigitan karakteron de lia fako, la politika scienco. Nu, la profesoro de Harvard rifuzas ke ĝi fariĝu nura helpscienco por la ekonomio kaj por la sociaj fortoj kiujn tiu ekonomio aktivigas. Kaj ĉar li donas prioritaton al la politikaj strukturoj, li samtempe admiras Leninon, teoriiston de la potenco kaj de potencakiro, de partio kaj de la ŝtato (li komparas lin eĉ al Madison), kaj malestimas Markson, “politikan primitivulon”: “Se la ŝtato estas vere, kiel asertas la marksistoj, la “centra komitato de la burĝaro”, tiam ĝi ne valoras multe kiel institucio.”
La unuaj linioj de la libro de Huntington malkaŝis lian obsedon: “La plej grava politika distingo inter la landoj ne rilatas al iliaj formoj de regado, sed al ilia nivelo de regado. (...) Usono, Britio kaj Sovetunio havas malsamajn formojn de regado, sed, en la tri landoj, la registaro regas.”
Hodiaŭ, kiu anstataŭigus en la analizoj de Huntington “komunismo” per “islamismo” estus tentata konkludi ke Usono troviĝas en malbona situacio en Afganio kiel en Irako. Ĝi apenaŭ zorgas pri la politikaj institucioj, ne celas krei plenrajtan nacian registaron, fidas tribojn aŭ ribelajn grupojn, akomodiĝas kun la ĥaoso, subordigas la estontecon — kaj la civilan pacon — al tre hazarda ekonomia ekkresko de la lando kiun ili okupacias. Nu, Huntington opiniis en 1968, ke “la politika funkcio de la komunismo ne estas renversi la registaron, sed plenigi la malplenon lasitan de ĝia foresto”.
Serge HALIMI.
Detronigonta Usonon de la unua rango de la sojo-eksportistoj, Brazilo estas la sola el la tri grandaj produktantolandoj kiu leĝe limigis ĝis nun la dissemadon de transgenaj variantoj de tiu leguminozo sur sia teritorio.* Plenfrape trafita de la argentina bankroto*, Monsanto, la usona bioteknologia firmao kiu trustas 80% da mondaj vendoj de genetike modifitaj organismoj (GMO), esperas baldaŭ ricevi dividendojn el la pacienca “strategio de infektado” — laŭ la esprimo de la agronomo s-rino Flavia Londres, animanto de la kampanjo “Por Brazilo sen transgenoj” — kiun ĝi realigis en la suda konuso de la lando.
Septembre, la prezidanto Luiz Inacio “Lula” da Silva, figuro de la alimondismo kaj historia aliancano de la ekologiistoj, promesis “sciencan solvon, ne ideologian” por la kaprompa demando pri la disvastigo de transgenoj, evidente nekontrolebla pro kronikaj mankoj de inspekto-servoj de la ministrejo pri agrikulturo*, de kontraŭleĝaj transgenaj plantejoj en la limzono kun Argentino. Ĉar la banaligo de la GMO ne okazigis debatojn en la najbara lando, Monsanto trudis sian monopolon pri sojosemoj sur la loka merkato. Jam de ses jaroj, ĝia varianto Roundup Ready, pro genetika manipulado eltenanta la herbicidon Roundup, fonto de preskaŭ 50% de ĝia tuta spezo, nutras intensan kontrabandon destinitan al la limregionaj brazilaj ŝtatoj.
Fronte al heredaĵo aparte malkomforte mastrumebla, la brazila prezidanto transdonis al la parlamento, la 31an de oktobro 2003, leĝproponon por krei Nacian Konsilejon pri Biosekureco, konsistontan el dek-du ministroj kaj taskotan lastinstance decidi pri ĉiuj demandoj pri la GMO. Aktivulino de la sindikato de la seringueiros (kolektistoj de latekso de la heveoj) de Amazonio dum la tempo de Chico Mendes, la ekologiista gvidanto murdita en decembro 1988, s-rino Marina Silva, la ministro pri medio, savis ĉion ankoraŭ saveblan de la principo de antaŭzorgo, kiu estas cetere enskribita en la konstitucio kaj kiu konservas la eblecon postuli esploradon de la sekvoj antaŭ ol procedi al eksperimentaj kulturoj aŭ al komercigo de transgenaj vegetaĵoj.
Tamen, la fakto ke al la posteno de raportisto pri la leĝpropono nomumiĝis la federacia deputito de la Komunista Partio de Brazilo (PC do Brasil, maŭisma), s-ro Aldo Rebelo, konata pro sia favoro al la GMO, certe faciligos la adopton de amendoj kiuj minacas konsiderinde redukti la prerogativojn de la ministrejo pri medio.
Regata de la ministro pri agrikulturo, s-ro Roberto Rodrigues, prezidinto de la Brazila Asocio pri Agrokomerco kaj mem proprietulo de plantejo de sojo de 4.000 hektaroj en la ŝtato Maranhão, en la regiono Nordeste, la tre influa premgrupo de la grandaj agrikulturistoj jam kaŭzis malfacilojn al la principo de antaŭzorgo, pri kiu la prezidanto deklaris sin garantianto antaŭ sia elekto. Fakte, pro premo de la sola ekonomia sektoro ŝparita de la recesio, la ŝatestro suspendis, en marto, la moratorion pri la GMO per “provizora dispono”* — senprobleme aprobita de la parlamento-, kiu permesas la komercigon de la rikolto — tiam okazanta — de la transgena sojo. Kaj tio spite kaj moke al la validaj juraj decidoj: sekve al plendo kune farita de la Instituto pri Defendo de la Konsumantoj (Idec) kaj Greenpeace, konserva dispozicio dekretita en septembro 1998 de federacia juĝisto, limigas, atende de oficiala raporto pri sekvoj por la medio, la uzadon de GMO en la eksperimentaj plantejoj sub publika kontrolo. Alia “provizora dispono” aperinta la 25an de septembro 2003 en la Oficiala Ĵurnalo, esence larĝigis la breĉon. Ĝi nuligos la malpermeson de kulturado de transgenaj variaĵoj — temas pri tiuj patentitaj de Monsanto, ĉar ili estas la sole disponeblaj en Brazilo, kaj kies semadoj komencis en oktobro — ĝis la venonta rikolto, kies vendo estas ankaŭ liberigita.
Por profiti la faktan amnistion kiu proponiĝis al ili, la kontraŭleĝaj agrikulturistoj devas engaĝi sin, en dokumento nomata “tempolimo por alĝustigo de la konduto”, preni siajn transgenajn semojn el siaj propraj grajnrezervoj.* Krome, en la sama registro de piaj promesoj, la senpunigita sojo rajtos esti vendata nur en la ŝtato en kiu ĝi estis rikoltita. La malobeantoj riskas — virtuale — monpunojn kaj blokadon de kreditoj en publikaj bankoj.
En la ŝtato Rio Grande do Sul, centro de la semkomercaĉo, la agrokulturistoj konvertitaj al Roundup Ready, pro la ŝparo de herbicidoj kiun ĝi ebligas, organizis manifestacion per traktoroj por saluti la decidon de la registaro. Anstataŭ esti limigita al la suda regiono, la plej tuŝita de “infektado” malfacile taksebla manke de kontroloj, la kontraŭleĝa komerco, kuraĝigita de perspektivo de baldaŭa nova leĝo, etendiĝas nun al la nordo de la lando. Laŭ la ministrejo pri agrikulturo, de 13% ĝis 14% de la venonta sojorikolto estos transgena.
“La sojo-produktistoj de Rio Grande do Sul eksportas laŭleĝe la transgenajn grajnojn loze al la aliaj ŝtatoj. Sufiĉas pagi la imposton pri cirkulado de varoj”, klarigas s-ro Iwao Miyamoto, prezidanto de la Brazila Asocio pri Semoj.* La indianoj Caigangues de Cacique Doble, 400 kilometrojn de Portalegro, decidis siavice, malkaŝe spiti la malpermeson kultivi GMO-n en la indiĝenaj rezervejoj. “Ni ne povas esti malavantaĝe traktataj kompare kun la blankuloj”, proklamas ilia juna ĉefo, 22jara, s-ro Jacson Silveira.* Lia komunumo ekspluatas kolektive milon da hektaroj priplantitaj de tri jaroj per transgena sojo.
Marĝenigitaj de la politiko de ‘faktoj jam ne ŝanĝeblaj’, la mediprotektantoj kaj iliaj aliancanoj ribelis. Amiko de s-ro José Bové kaj ano de la nacia kunordigado de la Movado de la Senteruloj (MST), s-ro João Pedro Stedile kvalifikis la regnestron “politike transgena”. Iama guberniestro de la ŝtato Amapa kaj obstina defendanto de la daŭrigebla disvolvigo en Amazonio, s-ro João Capiberibe, de la Brazila Socialista Partio, demisiis de sia ofico de vicgvidanto de la prezidanta plimulto en la senato. Federacia deputito, iama gerilano kaj fondinto de la Verda Partio, kiun li poste forlasis, s-ro Fernando Gabeira, siavice forlasis la Partion de la Laboristoj, kies historia ĉefo estas “Lula”. “Mia revo ne finiĝis, sed mi konfesas ke mi trompiĝis je revo”, li deklaris al la tribuno de la asembleo, kiam li oficiale anoncis la rompon.
Ĉar la ministrino pri medio, ikono de la internacia verda movado, daŭre estas trudata fari kontraŭvolajn decidojn, ne nur pri la GMO kaj la importado de uzitaj pneŭmatikoj, sed ankaŭ pri la Nacia Plano pri Disvolvo de Amazonio, kiu superbe ignoras la potencialajn atencojn al la ekosistemoj de la planitaj infrastrukturaj projektoj. Krome, la prezidanta dekreto de marto 2003, kiu reguligas la devigan etikedadon de produktoj entenantaj pli ol 1% da GMO, restis morta teksto.
La grumblado de la adeptoj de s-rino Marina Silva laŭtiĝis denove post la nomumado, laŭ prezidanta instigo, de s-ro Paulo Pimenta, federacia deputito (PT) de Rio Grande so Sul, kiel raportisto pri la dua “provizora dispono” pri sojo. Lastatempe konvertiĝinta al la ideo de totala liberigo de transgena sojo, s-ro Pimenta ĵus partoprenis, kune kun sep brazilaj parlamentanoj, en gvidata vizito al la instalaĵoj de Monsanto en Sankta Luizo, en la usona ŝtato Misurio. “La kuboj jam ĵetiĝis”, koncize konstatis alia deputito de la PT, s-ro Adao Preto, reprezentanto de la etkampularo de la Sudo.
Malkovrita en la jaroj 1960 de la oleproduktantoj de Rio Grande do Sul, la brazila “verda oro”, plej granda ero de eksportado*, intertempe konkeris la fertilajn “malvajn terojn” de Parana kaj de Mato Grosso do Sul, la savanojn de la centra altebenaĵo kaj de Amazonio ĝis Roraima, la plej norda ŝtato de la regno, kaj kovras hodiaŭ preskaŭ 20 milionojn da hektaroj. Portata de la alta konjunkturo de la kurzoj ĉe la borso de Ĉikago, pro la sekeco kiu damaĝas de du jaroj la usonajn produktregionojn, ĝia fulma progreso reprezentas nun plian minacon por la amazonia praarbaro, detruata jam de tri jardekoj per la antaŭeniĝo de la “agrikultura limo”.
Elektita en 2002 guberniestro de Mato Grosso, s-ro Blairo Maggi, la “soja reĝo”, enkorpigas la sukceson de la “kulturebligisto”: li estas la unua monda individua produktanto, kun kelkaj 300.000 tunoj da greno rikoltitaj ĉi-jare en liaj fazendas.
Ĉu la merkato, kiel profetis la brazila ministro pri agrikulturo, “determinos kion la lando devas produkti”? Fine de oktobro, dum la 21a patrona kunveno Brazilo-Germanio, okazinta en Goiania, la ĉefurbo de la ŝtato Goias, en la centro de la lando, s-rino Renate Künast, germana ministro pri defendo de la konsumanto kaj pri agrikulturo, elvokis senindulge la rifuzon de GMO de 70% de ŝiaj samlandanoj. “Kiu kultivas transgenajn produktojn”, ŝi precizigis, “devos adaptiĝi al la rigidaj reguloj de la eŭropa merkato.”* Inter alie, la “propra sistemo” starigita de Carrefour en tiu regiono estas en danĝero. Nu, Nederlando kaj Francio absorbas 50% de la brazilaj eksportoj de sojo-rekrementoj destinitaj al bestnutraĵo.
Monsanto, certe detalege subfosis la terenon*. Konata pro siaj rigoraj metodoj spioni kaj persekuti eblajn fraŭdajn agrikulturistojn en Usono kaj Kanado, la kompanio bone gardis sin sendi siajn privatajn detektivojn post la kaŝaj utiligantoj de la Roundup Ready en Brazilo. La horo ankoraŭ ne venis por postuli de ili sukajn patentoprofitojn, kion ĝia patento rajtigas ĝin fari. Intertempe, ĝia “strategio de infektado” apogas sin sur reklamkampanjoj, nacinivele orkestrataj dum la sezono de semado, laŭdegantaj la ege mirindan reduktadon de la produktokostoj danke al uzo de la bioteknologio.
La estro de la GMO faris cetere, 1997, akordon pri teknika kunlaborado kun la publika societo Embrapa (Brazila entrepreno pri agrikulturaj esploradoj), pri ellaborado de gamo da transgenaj sojosemoj adaptitaj al la diverseco de la brazilaj grundoj. La disponaĵo de antaŭkonkero estis finfarita per la inaŭguro, en 2001, proksime de Salvadoro de Bahio, de fabriko, la plej granda de la grupo ekster Usono, kiu faras ĝuste tiun Roundup. La Fonduso por disvolvado de la Nordeste (Finor) financis per 80 milionoj da eŭroj la komencan investadon de 300 milionoj da eŭroj.
Tamen, Monsanto ankoraŭ ne gajnis la partion. La leĝdona asembleo de Parana aprobis per grandega plimulto, la 14an de oktobro, la malpermeson, ĝis la 31a de decembro 2006, de “la kultivado, manipulado (escepte de allasitaj eksperimentaj kulturoj), importado, industriigo kaj komercigo de GMO” sur la tuta teritorio de la ŝtato, ĉe la limo kun Argentino. Ekvalida la 27an de oktobro 2003 kaj jam kontestata per apelacioj de agrikulturistaj sindikatoj ĉe la supera federacia tribunalo de Braziljo, la leĝo aplikiĝas precipe al la haveno Paranagua, ĉefa loko por la brazilaj kaj paragvajaj eksportoj de sojo, kie komencis testoj por detekti la kargojn de malpermesita transgena greno. Ĉu simpla honorbatalo aŭ antaŭsigno de daŭrema gerilo?
Jean-Jacques SEVILLA.
Israelanoj kaj palestinanoj alvenis ĉe radikale nova momento en sia komuna historio. La bazo de fariĝebla paco aperas kun la ĝeneva iniciato. La tuta internacia komunumo estas koncernata. Aŭ la du popoloj trudos al siaj reprezentantoj fari la pacon sur tiu ĉi bazo, aŭ ili daŭrigos sian subiĝon en la inferon de la perforto.* Sed kiel eblis proksimigi poziciojn kiuj ne ĉesis disiĝi?
La palestinanoj postulas ĉiujn siajn rajtojn, konstante rompataj de duonjarcento. Israelo disvolvis koncepton de sia sekureco kiu neas ilin al ili. Ĉu la projekto esprimas malvenkon de iuj aŭ de la aliaj? La referenca mezuro kiu ebligas taksi ĝin estas tiu de la internacia juro. La principoj pri la rajtoj de la popoloj, pri la homrajtoj, pri la homrajta juro en armitaj konfliktoj kaj pri la neuzo de forto, estas tiuj laŭ kiuj la ĝeneva projekto povas esti aprezata.
Notindas ke la etoso estis tiu de sincera intertraktado kun atento pri objektiveco. Pri tio atestas la funkcio de internacia forto — esenca dispono de tiu iniciato — kaj la enmeto de repacigaj kaj arbitraciaj mekanismoj por reguligi ĉiajn disputojn provokeblajn de ĝia aplikado.
La ĝeneva akordo baziĝas sur duŝtata solvo (“two state solution”: artikolo 2, paragrafo 1) kaj tiel respektas la rajton de la popolo pri memdispono kaj la egalan suverenecon de la ŝtatoj. Ĝi kondiĉas cetere ke ĝiaj aplikado kaj interpretado devas respekti la disponojn de la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj kaj la normojn de la internacia juro (preambulo kaj paragrafo 6 de la artikolo 2).
Ĝis nun, oni ĉiam postulis de la palestina popolo fari enormajn koncesiojn, kaj la promeso esti agnoskata kiel ŝtato venis ĉe la fino de la vojo — kvazaŭ karoto per kiu oni esperas movi azenon. Ĉi tie, Palestino estas unue deklarita suverena ŝtato. Poste, ĝi decidos libere pri certa nombro da disponoj kiuj estas la prezo de la paco.
Kiel la ĝeneva projekto reguligas la teritorian ekvilibron inter la du popoloj? Unuflanke, la retiriĝo de Israelo el la okupaciataj teritorioj estas parto de la projekto kiel ankaŭ la principo de malmuntado de la loĝigaj kolonioj, konate kontraŭleĝaj. La linio servanta kiel limo inter la du ŝtatoj estas tiu de 1967. Aliflanke, teritoriaj interŝanĝoj estas planitaj ĉirkaŭ tiu linio.
Oficialiĝus la akcepto, fare de la palestinanoj, de la armistico/batalhalto* de 1967, kiu finis la “sestagan militon”, kiel bazo de dispartigo. Ne temas pri nova koncesio devenanta el tiu projekto, ĉar tiu rezigno pri parto de sia historia teritorio (kiu meritos la dankemon de Israelo kaj de la internacia komunumo) estas malnova. Sed la novaĵo estas ke Israelo tiel akirus la jure funditan teritorian posedon, kiu mankis al ĝi ĝis nun.
La teritorioj proponitaj por interŝanĝo ĉirkaŭ la linio de la 4a de junio 1967 estas kvante ekvivalentaj. El kvalita vidpunkto, oni rimarkas ke konserviĝos en Israelo certaj loĝigaj kolonioj instalitaj en Cisjordanio, kio estas en si mem kontraŭa al la artikolo 49 de la kvara Konvencio de Ĝenevo pri la homrajta juro. Sed intertraktado ne estas abstrakta afero, kaj necesas malarmi la opozicion de la koloniistoj konataj pro sia malpacemo. Interŝanĝe kun tiuj teritorioj kiuj fariĝos israelaj, Palestino akiros ekvivalentajn surfacojn kies plej granda situiĝos laŭlonge de la strio de Gazao. Jen rimedo por samtempe mildigi la ekstreman demografian premon interne de Gazao kaj kontribui al la akcepto de rifuĝintoj kiuj dezirus reveni en Palestinon. Fine, daŭre el kvalita vidpunkto, Israelo engaĝus sin lasi la ekzistantajn infrastrukturojn en bona stato en ĉiuj aliaj kolonioj kiujn ĝi forlasos (artikolo 4, paragrafo 5, e). Loĝejoj, ŝoseoj, publikaj instalaĵoj tiel transiros sub regadon de Palestino. Tamen, la artikolo 7 (paragrafo 9) disponas ke tiuj nemoveblaj havaĵoj estu taksitaj kaj ĝia sumo deprenota de la israela kontribuo al la fonduso por sendomaĝigi la rifuĝintojn. Tiel, la avantaĝo estas kvante neŭtraligita. Ĝi restas tamen kvalita avantaĝo.
Koncerne Jerusalemon, la akordo faras ĝin ĉefurbo de la suverena Palestino. Kaj Israelo disponas pri la sama rajto. La longa artikolo 6, kiu reguligas la modalecojn de tiu dueco, estas tre kompleksa. Ĝi havas por Palestino miksaĵon de avantaĝoj kaj koncedoj. Unuflanke, la agnosko de Jerusalemo kiel ĉefurbo, neprenebla rajto de la palestinanoj kaj grava punkto de iliaj postuloj, aperas kiel vera venko. Aliflanke, la dispartigo de la urbo sur la bazo de la loĝlokoj de la loĝantaroj signifas oficialigi fakton jam ne ŝanĝeblan flanke de la israelanoj. Sed la palestinanoj havos sian suverenecon super la tuta Malnova Urbo (inkluzive de la esplanado de la Moskeoj/Templomonto), escepte de la Plendomuro kaj de la juda kvartalo, super kiuj la israelanoj konservos la sian.
Necesas tamen reveni al la bazoj de la argumentado ĉi tie proponita. Ĉia suverena ŝtato povas, precipe se ĝi faras tion kun la plimulto de sia popolo, decidi ke limigitaj teritoriaj koncedoj necesas por alveni al dezirata paco. Por tiuj koncernantaj Jerusalemon, ŝajnas ke la demandoj kiuj povus kaŭzi kelkajn zorgojn ne devenas de la leĝeco, sed ĝuste de la realigeblo de la proponitaj disponoj.
Fine, la teritoria kohereco de Cisjordanio kaj de Gazao estas garantiata per starigo de koridoro (artikolo 4, paragrafo 6). Tiu estos metita sub israela suvereneco, ĉar ĝi troviĝos efektive sur la teritorio agnoskita kiel israela. Sed ĝia administrado estos palestina. Kaze de praktikaj malfacilaĵoj, la Grupo pri Apliko kaj Kontrolo de la akordo (de internacia konsisto) servos kiel garantianto.
La karaktero de la suvereneco agnoskota por la palestinanoj, la modalecoj de ĝia plenumado, starigas kromajn demandojn. Ĉu la limigoj al la plena palestina suvereneco, kiuj aperas en la akordo, kongruas kun la internacia juro?
Palestino estas deklarita nearmita ŝtato (artikolo 5, paragrafo 3, b) kiu tamen povas disponi pri forta sekurecforto. La praktikaj modalecoj estos konataj nur kun la anekso X. El principa vidpunkto, tio ne estas la unua ekzemplo de malarmigo de ŝtato en la historio de la internacia juro. Multaj revenoj al la paco post tre perfortaj situacioj, precipe post la dua mondmilito, ebliĝis nur per tiu etapo.
Laŭ la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj, ĉiuj ŝtatoj disponas pri laŭleĝa defendorajto. Ili povas uzi ĝin nur se ili posedas por tio militfortojn adaptitajn al la eventualaj minacoj. Nu, el la du partneroj, estas ĉi tie la pli malforta kiu estos malarmita. Tamen, en la logiko de la ĝeneva projekto, la laŭleĝa defendo de la palestinanoj estas certigata de la planita forta sekurecforto, sed ankaŭ kaj precipe de la programita ĉeesto de internacia forto kaj de triflanka sekureckomitato. Per tio, tiu relativa malarmado de Palestino, kiu ne estu komprenata kiel definitiva, konstituas etapon al daŭrema paco.
Cetere, ĉu la suvereneco de Palestino kongruas kun ĉiuj planitaj organismoj, en kiuj troviĝas reprezentantoj de Israelo aŭ de triaj ŝtatoj*, aŭ kuŝas tie malhelpoj al plena suvereneco? Ili estas en realo nemalhaveblaj garantioj en la nuna situacio, portempaj protektoj, kiujn ne eblas suspendi, nek antaŭtempe likvidi, nek ankaŭ senfine daŭrigi sen la plena akordo de la reprezentantoj de Palestino. En pli longa perspektivo, necesas starigi la demandon pri iompostioma senarmigo de ĉiuj regnoj de la regiono, kun kreado de zono de regiona paco. Elvokita en la artikolo 5 (paragrafo 2), tiu perspektivo respondas al la danĝero kiun reprezentas la ekstrema armiteco de Israelo por la tuta regiono kaj por la israela popolo mem.
La rajto reveni de la palestinanoj, elpelitaj de siaj teroj en diversaj momentoj de la konflikto, estis ĝis nun la tikla punkto por ĉia intertraktado. La ĝeneva projekto proponas subtilan reguladon. Se ĝi estas miskomprenata, ĝi estos la esenca punkto povanta fiaskigi la projekton, kaj jam komencis supraĵaj opinikampanjoj pri la temo de rezigno pri la rajto reveni.
Ni memoru unue ke tiu rajto estas parto de la fundamentaj normoj de la internacia juro kiujn Israelo neniam principe oponis. Tiu rajto ne estas ligita al la kondiĉoj de la foriro. Tiuj ne povas do, kontraste al kion argumentas Israelo, sekvigi la perdon de la rajto reveni. Tie originas ankaŭ la malpermeso de translokigoj kaj de deportadoj de loĝantaroj en kazo de milita okupacio de teritorio. Kaj se loĝantaro estas evakuita pro sekurecaj kialoj, ĝi devas esti revenigata en siajn hejmojn tuj kiam eblas.
Tiu rajto estis proklamita favore al la ekzilitaj palestinanoj per la rezolucio 194 de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj (11an de decembro 1948). La aliĝo de Israelo al la organizo, la 11an de majo 1949, estis kondiĉita per la akcepto de ĉiuj antaŭaj rezolucioj kaj per la rezigno de Israelo trakti la demandon de la rifuĝintoj kiel internan demandon. La ĝeneva projekto enskribiĝas (artikolo 7, paragrafo 2) en la rezolucio 194 de la Ĝenerala Asembleo. Sed, sciante ke tiu demando estas la kaldrono en kiu la paco povas esti komplete frakasita, la intertraktantoj faris veton kiu ripozas sur la dinamiko de la tempo kaj sur du aritmetikaj nekonatoj.
La artikolo 7 (paragrafo 4) rekonfirmas la rajton reveni malfermante por ĉiu palestinano kiu forlasis sian teron, kiu ajn estu la dato de lia foriro, la sekvajn opciojn (pri kiuj li ricevos ĉian necesan informon): 1) reveno al Palestino (en la koncepto de la teritorio de Palestino planita de la akordo); 2) reveno al Israelo; 3) restado en la lando kiu servis kiel rifuĝejo; 4) akcepto en tria lando kiu estus preta malfermi sin al certa nombro da palestinanoj.
Koncerne la nekonatojn, la unua estas la nombro da tiuj kiuj decidiĝos por ĉiu opcio, precipe tiu de reveno al Israelo. La dua (artikolo 7, paragrafo 4) rilatas al la fakto ke la opcio de la rajto reveni al Israelo estas kondiĉita de la nombro da rifuĝintoj kiun Israelo akceptos kaj indikos al la planita internacia komisiono.* La veto estas ke tiuj du malcertecoj koincidos, tio estas ke la nombro da palestinanoj optantoj por reveno al Israelo estos proksimume la sama kiel tiu da rifuĝintoj kiun Israelo pretos akcepti. Se la unua nombro estos pli alta ol la dua, la rajto reveni certigita de la internacia juro kaj reprenita de la akordo ne estos plu realigebla por ĉiuj palestinanoj. Nur la malamikoj de la paco povas nuntempe fokusiĝi sur tiu punkto anoncante la plej grandan malbonon. Dezirendas ke tiu riska veto sukcesu kaj ke inter la nombro da palestinanoj kandidatoj por reveno al Israelo kaj tiu de la propono de Israelo estu nur sensignifa diferenco. La tempolimo por la opcio estas du jaroj. Se la problemo ne estos misuzata kaj se la diferenco inter la du nombroj ne estos ekscesa, dinamiko de paco kreata dum la estontaj monatoj ebligos ree intertrakti pri la neregulitaj kazoj, kaj tiel estos trovitaj solvoj.
Oni scias de kie venas la malfacilaĵo: de la postulo konservi la judan karakteron de la ŝtato Israelo. Ĉi tie necesas resti ĉe la problemo de la konformeco de la ĝeneva projekto kun la internacia juro. Se tiu konfirmas la liberan disponon de la popoloj, ĝi rifuzas la diskriminaciojn fonditajn sur la religio aŭ sur aliaj apartenecoj. La israela popolo ne redukteblas al la juda popolo, ĉar ĝi entenas nejudajn civitanojn. Kaj la juda popolo, ne asimilebla al la tuteco kaj ekskluziveco de la judoj de la mondo, estas mem peco de la historio kiu, kiel ŝtato, komencis en 1948 kun granda nombro da palestinanoj vivantaj sur la sama teritorio.
Estas la timo devenanta de la longa nokto de la juda genocido kiu kondukis Israelon en la sakstrato de etna ŝtato kaj tiel blokis la rajton reveni. La problemo trovis nun kondiĉojn por sia solvo. La ĉefa kontribuo de la ĝeneva iniciato estas ke ĝi montris ke ekzistas, en ambaŭ socioj, gehomoj kiuj ne timas unu la alian. Sed la realigo povos fariĝi nur kun la aktiva interveno de la internacia komunumo. Eŭropo havas tie belan okazon konstrui komunan eksteran politikon.
Monique CHEMILLIER-GENDREAU
La usonaj fortoj perdas inter unu kaj du soldatojn tage en Irako depost la “oficiala” fino de la milito. Paradokso de la novaj situacioj konataj en Afganio jam dum du jaroj: la postmilita periodo fariĝis pli danĝera ol la milito mem. Tamen ĉio komencis kvazaŭ granda filmo ĉirkaŭ la usona ĉefstabo instalita en Kataro kaj ĝiaj komandsalonoj kovritaj de ekranoj.
La diversaj skoloj de la usona milita pensado, bazitaj sur absoluta teknoligia supereco, naskis tre disvastigitajn politikaj-militistajn konceptojn kiel ekzemple la “inteligentajn frapojn” aŭ “nul morton”.... La intelektaj medioj mem, disŝiritaj de la jugoslavia dramo, la traŭmato de la 11a de septembro 2001 aŭ de la celo faligi la irakan diktaturon reformulis sian rilaton al la internacia perforto. Tiel la milito estis repravigita helpe de lastatempaj diplomatiaj-militismaj nocioj kiel la rajto pri humana enmiksiĝo, la militaj-humanaj operacoj en Somalio aŭ en Ruando....
Des pli ke la lastaj konfliktoj estis de mallonga daŭro (kvin semajnojn da bombado kaj cent horojn por liberigi Kuvajton en 1991, ses semajnojn por konkeri Irakon en 2003), evitante la riskon de laciĝo de la publika opinio. Dum la kazo de Bosnio servis pli kiel ekzemplo pri kion oni ne devis fari kun nesufiĉe armitaj tertrupoj en pozicio de intermetiĝo, la lanĉado de la sekvaj konfliktoj estis kelkfoje pravigata de la rapida atingo de celita rezulto.
Tiu usona doktrina skolo nomata “revolucio en militaferoj*” (RMA) fariĝis esenca fundamento de la nova usona internacia konduto. Ĝi fariĝis nun la plej ellaborita formo de neatoma milito kiun kopias ĉiuj okcidentaj armeoj. Kaj la uzataj armilaroj estas veraj industriaj kaj teknologiaj pintoj. Kontraŭe, la alia skolo kiu nomeblas tiu de la “egaligantoj de potenco” (de la terorismo kaj de la disvastigo de amasdetruaj armiloj, kelkfoje kunaj) naskiĝis de la lastatempaj krizoj, kaj mirigas nur la kompleta paralelismo de la konceptoj kaj de la praktikoj.
Tiel, por ĉiu operaco oni reasertas la ideon de “inteligenta frapo”, ligitan kun la kapableco atingi la celon, kaj nur tiun, danke al ekstreme precizaj armiloj — kun la paralela nocio de “flankdamaĝoj”, kvazaŭ por senkulpiĝi ke la koncepto ne estas tiom efika kiom pensigas ĝia titolo.* En la alia pensoskolo, tiu antaŭsupozata ĥirurgia precizeco estas la konstrasto de la blinda amasatenco, indiferenta al la eco de la elektitaj celoj (cisternŝipoj, konstruaĵoj, grandaj internaciaj hoteloj, francaj inĝenieroj, islamaj viktimoj, indiĝenaj loĝantaroj...). La atakoj kontraŭ la World Trade Center markis la unuan teroristan agon de la tutmondiĝo, ĉar ili celis oficajn kontruaĵojn, kaj anoj de preskaŭ cent nacioj estis unufrape tuŝitaj.
Same, la “nul morton” (flanke de la okcidentaj militistoj) devenas de la sento de unuflanka teknologia supereco kaj larĝe kontribuis al disvastigo de la ideo ke la milito estas “tolerebla” internacia ago en kiun oni povas senriske engaĝi GI-soldatojn post la sanga fiasko de Mogadiŝo. Vid-al-vide, aperis la memmortiga atenco*, apriora neado de la ideo de “nul morton”, ĉar ĝi estas konceptita surbaze de oferado de la batalanto.
La procezo de selektado kaj preparado de la kamikazo estas perfekte trapensita: la elekto celas homon sen la kutima profilo de batalanto (juna knabino aŭ juna virino, diplomita kaj prefere bone integrita, sen politika pasinteco...); la psikologia preparado estas malrapida kaj efika, ĉiam en familia izoliteco — la kazo de Al-Kajdo, de Hamas aŭ de la Movado de la Tamulaj Tigroj (LTTE). La ofero tiel fariĝas honoro kaj rento por la familio, kiel veras por la palestinaj, ĉeĉenaj aŭ tamulaj kamikazoj.
La metodo estis inventita en Irano kaj en Proksim-Oriento, sed perfektigita en Srilanko de la LTTE. La tri atencoj de la 13a de majo 2003 en Saŭd-Arabio faris 30 mortojn inter kiuj la 9 kamikazoj, dum la konflikto en Irako faris nur 178 viktimojn (enkalkulite la fratmortigajn frapojn) flanke de la aliancanoj.
La dismeto de fortoj aŭ de potencoj de la usonaj armeoj danke al neimageblaj transportkapabloj, ebligis gajni la militon en Irako aŭ Afganio per aviadiloj startantaj kelkfoje en Usono. Fronte, la atencoj de la 11a de septembro 2001 aŭ la ostaĝopreno en la moskva teatro montris ke la atako al nacia centro restas la vunda punkto de la grandaj sekurec-sistemoj* pro troa konfido kaj manke da artikulado inter interna kaj eksterna sekureco.
La travideblo de la batalkampo por la modernaj teknologiaj rimedoj (virabeloj*, persatelita observado...) estas nekontestebla supereco de la okcidentaj armeoj kondiĉe ke almenaŭ ekzistu batalkampo aŭ identigebla fronto. Se la milito fariĝas gerilo de urboj en Irako, aŭ de bataletoj kiel en Afganio, la regado de la batalkampo montriĝas malpli efika en “nepacigita urba zono”. La serio da atencoj atribuataj al Al-Kaida frapis kontraŭ celoj tiel disaj kiel Pakistano, Kenjo, Tunizio, Jemeno, Balio, Kuvajto, Saŭd-Arabio kaj Maroko.... La uzataj metodoj (atako al naftoŝipoj, atencoj kontraŭ grandaj turismaj hoteloj) kaj la indiferento pri la viktimoj (francoj, aŭstraloj, usonanoj, israelanoj, kenjanoj, marokanoj...) ekzistas malfeliĉe por montri ke la batalkampo ne estas plu la geografia loko de renkontiĝo de du armeoj, kaj ke la fronto etendiĝis al planeda skalo.
La fraŭdado de civilaj rimedoj por terorismaj celoj respondas al la okcidenta militisma supereco. Neniuj indikiloj kiuj normale alertas la kontraŭteroristajn sekurecoservojn kiel la transigo de armiloj aŭ de eksplodiloj, aŭ la transloĝiĝo de enslipigitaj individuoj, funkciis antaŭ la atako kontraŭ la World Trade Center. Eĉ en la plej tiklaj kampoj de milita esplorado, la C4l, kiuj laboras pri la rimedoj de komando kaj de kontrolo de la telekomunikado kaj de la informretoj, la teroristaj retoj sciis utiligi siaprofite la evoluon de Interreto por sekurigi siajn proprajn komunikadojn pasigante siajn telefonalvokojn tra anglaj aŭ jemenaj centraloj.*
La eksterordinaraj investoj por militisma esplorado naskis multekostajn armilojn. Neniu ĝena politika reĝimo povas pretendi rivaliĝi sur la tereno kun la okcidentaj neatomaj armeoj, ĉar, eĉ sen paroli pri prezoj, ĝi devus akiri milit-ekipaĵojn ĉe liverantoj kiuj preskaŭ ĉiuj fariĝis aliancanoj de Usono. La sole ebla milita rivaleco okazas do ekde nun en la “egaligantoj de potenco” kiuj estas la disvastigo de amasdetruaj armiloj (ADM) aŭ la terorismo kiuj per reduktitaj kostoj kompensas la militisman malekvilibron. Sufiĉas memorigi ke la sekto Aum, respondeca pri la atenco per la gaso sarino en la tokia metroo la 20an de marto 1995, ne havis eksteran helpon, sukcesis havigi al si kemiajn armilojn kaj faris bakteriologiajn esploradojn. La organizaj kostoj de la atencoj de la 11a de septembro estas taksataj je 100.000 dolaroj, por rektaj damaĝoj de 40 miliardoj da dolaroj kaj kun la malrektaj inter 100 miliardoj ĝis 200 miliardoj da dolaroj.
Fine sociologie, al la profesia militisto en uniformo, regule pagata de ŝtato, sur kiu kuŝas la ekstera sekureco de la grandaj demokratioj, sin oponas de nun, en plej bona kazo la milicano obeanta al loka militĉefo, en plej malbona kazo la kredanta aganto organizita rete, komunikanta per interreto, el metropoloj de la evoluinta mondo aŭ el la Tria mondo.* La famaj “afganoj”, batalintoj de la kontraŭsoveta milito en Afganio, estas taksataj je plurdekmiloj da homoj kaj ili ludis grandan rolon, ekzemple en Alĝerio aŭ en Saŭd-Arabio. Sed la islama terorismo ne estas la sola bredujo: la unua amasatenco en Usono estis farita de ekstremdekstraj agantoj, kaj la unua terorista atako de la historio estis organizita de sekto.
La islamismaj teroristaj retoj retiriĝis en la “grizajn zonojn” dissemitajn tra la planedo. La listo vastas: Afganio, Somalio, triba zono de Pakistano, kaj eble morgaŭ Irako aŭ en la metropoloj de la grandaj ĉefurboj.* Pli ĝenerale, la okcidentaj profesiaj armeoj estos pli kaj pli alfrontataj al neŝtataj armitaj grupoj, unue teroristoj sed ankaŭ milicanoj aŭ novdungitaj soldatoj kiel en Eburbordo, nekontrolataj grupoj aŭ militĉefaj armeoj... kiel en Afganio aŭ en Somalio, aŭ en Kongo.*
Kelkaj grandaj reguloj konkludiĝas, kiuj strukturas la internacian sekurecon.
‣ 1. La milito kiel substituanto al la politiko. Oni konstatas veran fuĝon antaŭen al milito en la argumentado de la usonaj novkonservativuloj kun la nocio de “preventa milito”* aŭ la hipotezo de uzo de atomarmiloj de malgranda forteco. En malpli ol dudek monatoj, la milita orgojlo de Vaŝingtono lanĉis du internaciajn konfliktojn, difinis tri landojn celoj kiel “akso de malbono” krom kelkajn metastazojn kiel Sirio, kaj nombri 204 konatajn (neusonajn) teroristajn movadojn aŭ organizojn, laŭ la listo de la ŝtatdepartemento de la 23a de oktobro 2002. Tio ne entenas la pli malnovan ĉeeston de trupoj en Kolumbio. La milito kontraŭ Irako montriĝas ĉiutage iomete pli kiel neatoma konflikto kontraŭ hipoteza disvastiganto de amasdetruaj armiloj kaj ne kontraŭ terorista grupo. Kaj okazas malapero de klara limo inter milito kaj paco, ĉar la gajnitaj neatomaj militoj povas veki novajn terorismajn minacojn.
‣ 2. Malfacila postmilita periodo. La plej videbla rezulto de la lastatempaj militoj (Afganio, Kosovo...) estas, plejbonokaze, la ŝanĝo de reĝimo — ne la restarigo de la paco. La postmilita periodo fariĝis pli komplika ol la milito el vidpunkto de politika solvo, de kostoj de rekonstruo, de restarigo de la civila paco, de regiona integriĝo. Pruvas tion la daŭra restado de militĉefoj en Somalio aŭ en Afganio. La detruado de la ekzistanta ŝtato, ofte jam en krizo, aperigas en plena lumo la fragmentigojn de la lokaj socioj kiujn la diktaturo maskis, kiel la pezo de la ŝijaistoj en Irako, aŭ de la paŝtunoj en Afganio. La aliancanoj estas pli utilaj en tiu delikata fazo ol por la milito mem. Laŭ la famiĝinta frazo de usona ĵurnalisto, “US fight, UN feed, EU funds” (“La usonanoj batalas, la Unuiĝintaj Nacioj nutras kaj la Eŭropa Unio pagas”). En Irako, s-ro George W. Bush postulis de la UN plenumi la fazojn du kaj tri korektante kvar fojojn la redakton de la rezolucio 1511 fine adoptita la 16an de oktobro.
‣ 3. Divido de la elstaraj sekurecokostoj. La ekonomia dimensio de la sekureco eksplodis post la 11a de septembro 2001, kaj la decidantoj devas ekde tiam konsideri la novan teroristan parametron en metropolo. La prezo de tia prevento estas malfacile taksebla, sed ĝi estis taksita de s-ro Michael O’Hanlon de la universitato de Princeton (en raporto titolita “Protecting America Homeland [Protekti Usonon hejme]” je 0,5 poentoj de malneta interna produkto (MIP), je sepono de la buĝeto pri defendo en federacia nivelo kaj samtiom por tiu de la lokaj aŭtoritatoj. S-ro Bart Hobijn de la Reserve Federal Bank taksas je 0,8% la malpliiĝon de produktado ŝuldatan al la kontraŭteroristaj protektoj. Unu el la esencaj demandoj estas do: kiel dividiĝos tiu ŝarĝo?
Ĝuste tiel kompreneblas ĉiuj disponoj deciditaj, ekde la 26a de oktobro 2001, kun la adopto de la USA Patriot Act* kiu organizas la usonan defendon kontraŭ la novaj minacoj, sub la kvazaŭ ekskluziva vidpunkto de la kontraŭterorista lukto. Unu el ĝiaj esencaj aspektoj konsistas efektive el sekurigi la usonan financsistemon trudante al la usonaj bankoj identigi siajn korespondantajn bankojn kaj la operaciojn kiuj transkontiĝas tra ili.
Malantaŭ la tekniko kaj neefikeco de tiu dispono, Usono akiris eksterordinaran kontrolpovon pri la monda financo. Ĉar granda parto de la mondaj transakcioj fariĝas en dolaroj aŭ pere de usonaj bankoj, la nova regularo trudas siajn modalecojn ne nur al la usonaj establoj, sed al ties korespondantoj, tiu simpla mekanismo de identigo kaj de superrigardo donas do al la usonaj aŭtoritatoj la rimedojn por kontroli la esencon de la mondaj financaj transakcioj. Eŭropa financa institucio korespondanta kun usona banko devas liveri ĉiujn rimedojn de identigo ne nur koncernantajn ĝin mem, sed ankaŭ pri operacio kiun ĝi faras kun triaj bankoj en devena direkto. La liverado de la informoj al la usona banko servas ankaŭ al la usonaj kontrolinstancoj. Tiuj estas la solaj kiuj disponas pri la rimedoj de komparo kiuj ebligas la ekspluatadon de la donitaĵoj kolektitaj de la aliaj. La kunigitaj informoj ne estas dividataj, ĉar ili estas destinitaj nur al la protekto de la usonaj interesoj.
En la kampo de fizika sekureco de la teritorio, la strategio estas la sama. Por ŝirmi sin kontraŭ klasikaj aŭ atomaj, balistikaj aŭ kemiaj (NBC) teroristaj atakoj uzantaj la kontenerizitan trafikon, la usonanoj unuflanke starigis liston de dudek allasitaj mondaj havenoj — kondiĉe ke tiuj apliku la kontrolnormojn kiujn ili fiksis-, kiuj estu loke kontrolataj de la usonaj doganoj. Francio, de kiu neniu haveno aperis en la unua listo, klopodegis por akceptigi Havron (kiu realigas proksimume 85% de la francaj kontenerizitaj eksportoj al Usono) akceptante tiujn regulojn. Se la franca administracio rifuzintus tiujn kondiĉojn, Havro verŝajne spertus gravan ekonomian krizon. Samspeca dispono aplikiĝos por kontroli la 24 milionojn da vizitantoj alvenantaj en Usono kiuj devos aŭ disponi pri nefalsigebla pasporto aŭ submeti sin al enslipigo (foto kaj fingropremaĵo).
La usona strategia pensado uzas pli kaj pli la nocion de smart borders (inteligentaj landlimoj), kiu distingas la geografian limon disde la sekurecolimo. Ĉiuj sektoroj strategiaj por la usonaj interesoj estas aŭ estos protektataj de identaj mekanismoj de eksterigo de la usonaj normoj. La novaĵo, kiu karakterizas la duan tutmondigon kaj distingas ĝin de la unua, konsistas en etendi la mekanismojn de rekta interveno en la ekonomian kaj financan sistemojn, kiuj ĝis nun estis zorge ŝirmataj kontraŭ la usona deziro.
‣ 4. De loka milito al tutgloba krizo. Loka konflikto povas nun provoki gravan financan krizon, kaj la strategio supozas tutgloban vizion. La precipa zorgo de Vaŝingtono dum la iraka krizo estis eviti la samtempan eksplodon de alia regiona aŭ sektora krizo en unu el la tri reguligiloj de la monda ekonomio, kiuj estas nun la financa merkato, la informa kaj tiu de la strategiaj krudmaterialoj (inter ili la nafto).
Okupita pri la milito en Irako, la Blanka Domo flankenmetis sian ofensivon kontraŭ Hugo Chávez en Venezuelo aŭ kontraŭ la reganta saŭda familio kaj konfidis la nordkorean krizon al la UN, kies legitimecon ĝi tamen kontestas. Dum la krizo, la risko de paniko de la financmerkatoj estis reala, pro la jam eksterordinare alta prezo de la krizo: 500 miliardoj da dolaroj da arabaj kapitaloj estis fuĝintaj de Usono post la 11a de septembro, la antaŭvidita publika deficito atingis minimume 350 miliardojn da dolaroj kaj la malcerteco pri la rapideco de la sukceso de la elektita milita strategio kondiĉis la taksitan prezon de la milito (en tiu epoko) je 200 miliardoj da dolaroj...
Unu el la vaŝingtonaj riproĉoj kontraŭ Francio kaj Turkio estas certe ke ili kontribuis al altigo de la militokostoj. Aliflanke, la alianca koalicio enhavis ankaŭ Brition kaj Japanion, kaj tiel kovris 80% de la mondaj financmerkatoj. Ĝis tiam, la krizoj restis sektoraj aŭ regionaj (naftoŝoko, financokrizo, milita krizo...), ekde nun, ili minacas fariĝi tutglobaj. Se la eŭropanoj havas regionan vizion pri la problemoj, la usonanoj havas tutgloban strategion.*
Necesas kutimiĝi al la ideo ke unupolusa militisma kaj diplomatia mondo estas strukture mondo de terorismo kaj de disvastigo [de amasdetruaj armiloj], kiuj pro siaj ecoj profunde ŝanĝas la strategiajn regulojn. La oftigo de teroristaj atencoj en Israelo spite al la malcedemo kaj la perforto de la registaro de s-ro Ariel Sharon montras tion, en malpli granda skalo, ĉiutage. Jen la paradokso de la usona strategio: La milita venko certas, sed malebligas la pacon.
Pierre CONESA
Ĉu tra la estetika revolucio de la bosanovo aŭ la “tropikismo” de la diktaturaj jaroj, la muziko estas intime ligita kun la sortoj de la brazila historio. Kun la giganta espero de radikala ŝanĝo aperas nova generacio de kreantoj.
“BRAZILO NE ATINGIS la puberecon, pro la koloniisma elito kiu encerbigis al ni la ideojn de individuismo kaj rentabibitato. Mia generacio estas soleca, sed ĝi devas esti solidara.” Tiu konstato en formo de slogano estas subskribita de la muzikisto Lenin. Naskita en Recifo, tiu pimpa kvardekjarulo havas sian personan nomon de sia patro, figuro de la Komunista Partio (KP) en la brazila Nordeste. Hejme, la kato nomiĝis Rosa Luxemburg kaj la hundo Fidel. La frato nomiĝis Ernest Renan, la patrino pratikis la makumbon. Mallonge, ĉe tiu studinto pri biologio, la socialismo estas surrealisma, tropika... kaj pli ol iam, aktuala.
Kiel lia fama homonimo, Lenin deziras ke la mondo moviĝu. En “Falange Canibal”*, li dankas la tutan planedon, komencante per Jesuo kaj Fidel: “Malgraŭ siaj eraroj, Fidel restas la sablograjno fronte al tiu giganta bone ŝmirita maŝino. Iu necesas por provoki la beston per peceto da ligno.” Kun hararo tiom longa kiom la ideoj, li volas ankaŭ “konstrui novan civilizacion kiu estu tiom bela kiom [lia] revo pri nacio”, por citi la vortojn de iu el liaj kanzonoj. Sed atentu, Lenin absolute ne volas esti la proparolanto de “bona” kolektiva konscienco. Por li, lia generacio validas en la pluralo de la kuniĝintaj subjektivecoj. En muziko, li produktas koktejlon de kamparaj dancoj kaj de rif-roko, de tintilaj tamburinoj kaj de elektronikaj samplaĵoj. La sono de la Brazilo de “Lula”.
Lenin ne estas la unua, eĉ malpli la lasta, kiu uzis sian sperton pri la malfacila tereno de la realeco de kontinentvasta lando, vivanta kun la paradoksoj de la epoko kaj ĵus vekiĝinta el jaroj da novliberala drogiteco, da feŭda trudo kaj da “militista” popolismo. Fine de la 1960-aj jaroj, aperis la tropikistoj, protestmovado kontraŭ la militista diktaturo kiu sekvis la (estetikan) veluran revolucion de la bosanovo, sono de la Nova Brazilo starigita de la konstru-prezidanto Juscelino Kubitschek kaj lia arkitekto Oscar Niemeyer.
Gilberto Gil kaj Caetano Veloso estis la du ikonoj de bando de amikoj, plejparte burĝdevenaj kaj studintaj en universitato. Hodiaŭ, la unua estas kulturministro de s-ro Luiz Inacio “Lula” da Silva, la dua triumfas en la koncertejoj de la tuta mondo, sed kiel lasta referenco aperas Tom Zé, figuro ne aprezata de la movado. “En 2001, oni petis min partopreni en la portalegra forumo. Por tie trafi, necesis eviti rediri kion marteladis la aliaj: ni faros alian mondon, realigos la socian justecon. Mi stumblis super neologismo: unumulteco. Ĉiu estas sola en la domo de la homaro. Se tiu verso ne estas impresa, ĝi havas almenaŭ kelkajn proteinojn kaj iom da vertebro meze de la babilado de la maldeksto.”
Kvardek jarojn post siaj debutoj, Tom Zé daŭre fertiligas la sulkon de sia diferenco, inter tradicio kaj postmoderna abstrakto. Naskita en 1936 en Irara, vilaĝo de la Nordeste “kie oni vivis ankoraŭ kiel en la 16a jarcento”, tiu agitemulo libera de la tropikismo estas la “nedeklarita” gvidanto de la nova generacio, kiu ĉerpas sian energion malproksime de la sekcioj “konservoj” de la diskoindustrio... En Brazilo, la oficiala merkato estas je 95% regata de la majoroj, kaj poste de potencaj amaskomunikilaj grupoj. Situacio simila al tiu de Francio aŭ Usono, krome karikatureca.
Dua merkato akceptas multajn memproduktaĵojn, de la pura kaj kerna rapo* ĝis la folkloro same sen koncedoj, kiuj reflektas la principojn de memmastrumado de certaj magistratoj de la Partio de la Laboristoj (PT). La plejmulto trovis en kelkaj sendependaj titoloj taŭgajn rifuĝejojn por aŭdigi siajn stilajn kaj ceterajn diferencojn: Nikita, Nataŝa, Rob Digital aŭ eĉ Trama, la plej grava. Tiom da strukturoj kiuj estas la eĥo de movado kiu enradikiĝas precipe sur scenejo.
SUR LA ANTAŬBRAKO tatuita “Forro”* kaj sur unu ŝultro kovrilon de Frank Zappa, Silverio Pessoa konfuzige similas al Lenin. Ankaŭ li miksas la stilojn kaj epokojn por doni sian version de la mondo, inter teknologiaj kontribuaĵoj kaj alproprigo de la folkloro. Inter globa kaj loka, ekzistas breĉo, larĝigenda: la “gloka”. “Laŭte kaj forte certigi nian diferencon fronte al tutglobigo* kiu ebenigas ĉiajn diferencojn. Tro da niaj suferas pro la diktaturo de la Internacia Mon-Fonduso kaj pro la trudado de normoj kiuj estas fremdaj al ni!”
Antaŭ ol fari karieron, li estis dum dek jaroj edukisto kaj socia laboristo ĉe la senteruloj. Klare ke li ne forgesos ilin. Lia buŝtamburo reeĥas tiujn sen voĉo kaj tegmento. Li do ne hezitas celi la unuajn rezignojn de “Lula” kiam tiu cedis al la IMF tranĉante la valorajn kreditojn pri edukado. Se li ankoraŭ ne volas elreviĝi, Silverio Pessoa substrekas la sociajn decidojn kiujn la registaro devas fari. “Aŭ ĝi iras en la direkton de la eŭropaj demokratioj, jen la risko estas “enkaĉiĝi” kiel en Argentino; aŭ ĝi alianciĝas kun ĉiuj surlokaj agantoj, ĝiaj historiaj subtenantoj, kiuj povas alporti alternativan sperton, kiel ekzemple la neregistaraj organizoj en la faveloj kaj kiel la laboro farata de la Movado de la Senteruloj. De tie, la vojo pasas tra unuiĝo de la popoloj de Latinameriko kaj la fino de nia kuratelo fronte al Usono.”
En muziko, tiu nordestano klopodas ankaŭ pri tria vojo, pli radikala. Se liaj unuaj du verkoj* “priskribis la trajektorion de kamparano kiu urbaniĝas”, lia venonta faros la inversan vojon: “Urbano kiu vidas en la nova brazila registaro la ŝancon reveni al siaj radikoj.” Aliflanke, oni ankoraŭ ne scias ĉu tiu nepo de kamparano de la sertao, la plej postlasita regiono de Brazilo — frapata de jam pli ol dudek jaroj de la granda krizo de la sukerkano-, tie daŭre dankos al Jesuo kaj Karlo Markso...
Tio estas la kazo por Totonho. Lia unua disko* estas dediĉita al Fidel, la Madono kaj Jesuo, en la simbola maniero de Pasolini de la tropikoj. “La brazila muziko ŝanĝas la tendaron: ĝi haltis por simple festi. Tiuj kiuj estis en la marĝeno de la sistemo komencas nun eĉ iri eksterlanden.” Kun preskaŭ 40 jaroj, naskiĝinta en João Pessõa, li rakontas nur kiun li travivis. Infanecon en modesta medio, tre fruan laboron kiel akvoportisto en la Nordeste, poste kiel metallaboristo en San-Paŭlo, kaj ĉe tio studante en la altlernejo pri arto. Kaj ĉiam la muziko kiel stimulilo.
Ekde 1990, Totonho aktiviĝas en Ria neregistara organizo, Ex-Cola. “Nomo kiu signifas samtempe ekskludita kaj lernejo. Komence temis pri rekapti la marĝenigitajn junulojn kiuj snufas gluilon. Nun ni laboras kun tiuj kiuj suferis kaj tiuj kiuj praktikis perforton. Mi proponas al ili repensi la regulojn de rilato al la mondo, kaj al la duaj, realiĝi pere de la muziko.”
CARLINHOS BROWN laboras en la sama kampo jam de longa tempo. En novembro 2002, li ricevis premion de la Unesko ĉar li fondis la asocion Pracatum Ação Social, celanta redukti la sociajn malegalecojn. Lia kredo: “Brazilo organiziĝu, ĝi organizu siajn stratojn.”
Muzikisto serĉata de ĉiuj steluloj de la populara brazila muziko, la iama knabo de la aĉaj kvartaloj de “la Nigra” Bahio, restas antaŭ ĉio la emerita produktinto de Timbala, kolektivo de junuloj kiuj frapas sur la haŭto de tamburoj, kaj modela ekzemplo por la infanoj de Candeal Pequeno, la kvartalo kie li konstruis la bazon antaŭ projektoj kiuj transiras la kadron de la muziko. “Mi konsideras min kiel kulturan segmenton, kaj ne kiel artiston kiu, kiel la politikisto estas elektita per voĉoj, estas rekompencata de diskovendoj. Mi ne celas marki mian tempon, ĝuste nur alporti ateston kaj agadon kiu ebligas eviti kion mia familio kapablis elteni. Kion mi serĉas, estas la praktikado de civitaneco, kiu pasas tra la respekto al la alia. Ni estas en socio kiu tre valorigas la intelekton, ne sufiĉe la individuon. Necesas ke ŝanĝu la kondutoj: malpli labori, kaj ne gajni pli. Esti ribela nuntempe, tio signifas esti bona. Necesas okupiĝi pri la maljunuloj kiuj, kiam ili foriras, forlasas nin kun parto de nia memoro. La socio fajfas pri tio! Ĝuste tion mi provas ripari.”
Carlinhos Brown ĵus aperigis albumon kie li rebaptas sin Carlito Marron*, “por relatinigi la [brazilan] heredaĵon” kaj renodi la Sud-Sud-rilatojn. Li estas precipe la kunaŭtoro kun la poeto Arnaldo Antunes kaj la kantistino Marisa Monte de “Tribalistas”. Tiu “kontraŭmovada” disko, jam de jaro la sensacio en Brazilo, estas la plej videbla parto de tiu nova ondo kiu portas la esperojn vekitajn de la potencakiro de la PT. “Certaj volus ke tio iru pli rapide, pli malproksimen. Dezirendas ke “Lula” estu la komenco de vera ŝanĝo en la maniero regi, ke li ne perdu sian konsciencon ĉe la amaso de siaj respondecoj.”
La Rianino Marisa Monte ne estas la sola kiu grandiĝis kun tiaj idealoj. Nação Zumbi, Pedro Luis, DJ Dolores, O’Rappa, Cabruêra... Ili agas en la funkaj baloj de la proleta Rio, ili aktivas en la elektro-avangardo de San-Paŭlo, ili plenumas la heredaĵon de la Quilombo*. Multaj devenas de la Nordeste, alimaniere reirante la vojon de la repentistoj aŭ emboladoroj*. Ĉio ĉi komencis ĝuste en Recifo kun la mangue beat*, enkorpigita de Chico Science, kies akcidenta morto en 1997 nur grandigis la legendon. Laŭ la maniero de la rapistoj, tiu infano de la geto estis unu el la unuaj kiuj miksis la sonon de la ladurboj, la lecionojn de la muzikinstruistoj kaj la vortojn kiuj atestas pri la mizero. “Ĉe Chico Science, la modelo ne estas muzika. Nia sperto montras la valoron de nia tradicio, ĝian aktualan dimension, la ireblecon de la projekto en Recifo.”
Membro de la kolektivo Mestre Ambrosio, la violonisto Siba vibrigas sian tradicion “tie kie ĝi vivas”. Tie, kie troviĝas la komuna radiko de ĉiuj: en muziko klera kaj vigla, neniam izolita de la popolo, de ties zorgoj. Kiel diris Tom Zé, “oni asertas ke Brazilo ne konas tertremojn. Malĝuste! Brazilo estas en konstanta tremado pro la forto de la subtera folkloro. Io kiel 14 gradoj sur la Riĥter-skalo!”*
Jacques DENIS
“Ni luktas por laboro, tero, tegmento, nutraĵo, sano, edukado, sendependeco, libereco, demokratio, justeco kaj paco. Ni ne ĉesos batali antaŭ ol atingi tion kaj formi liberan kaj demokratian registaron por nia lando*.” La vortoj de la unua deklaro de la lakandona arbaro, publikigita la 1an de januaro 1994 en la meksika sudoriento estas klaraj. La rezolucio kaj la evidenteco de la vortoj montras la profilon de la organizo kiu subskribas ĝin, la Zapatista Armeo de Nacia Liberigo (EZLN). “Armeo” de kelkmiloj da majaaj indianoj, ekipitaj aŭ ne per veraj pafiloj, la vizaĝon ofte kovrita per koltuko aŭ frostoĉapo, kaj kiuj okupas kvar gravajn lokojn de la ŝtato Ĉiapo* en la tago de ekvalido de la Akordo pri Libera Komerco de Nordameriko (Alkna) inter Meksiko, Usono kaj Kanado!
La surprizo de la regantoj estis same granda kiel la aŭdaco de la ribeluloj. La unua estas eble ŝajnigita, la dua ŝajnas memmortiga. Estas tamen realo ke la novaĵo pri la ribelo ĉirkaŭiras la mondon kaj donas tuj internacian eĥon vivnecesan por la eksterordinara ribelado de la forgesitoj de la “meksika miraklo”. Milite repuŝitaj, la zapatistoj retiriĝas en la funda fundo de siaj regionoj kaj devenvilaĝoj. En Meksikurbo, amasa manifestacio postulas la ĉeson de la militaĵoj kaj, la 12an de januaro, la prezidanto Carlos Salinas de Gortari dekretas unuflankan batalhalton. Tiam komencis intensaj intertraktadoj inter la federacia registaro kaj la EZLN.
La 16an de februaro 1996, ambaŭ partioj fine subskribas la solajn akordojn interkonsentitajn ĝis nun, la tielnomatajn akordojn de San Andrés. Ili koncernas la “indiĝenajn rajtojn kaj kulturon” kaj ĉerpas el la kontribuaĵoj de multaj eksteraj “konsilistoj”, agantoj kaj fakuloj, invititaj de la zapatistaj delegitoj por partopreni en la debatoj. Aliaj diskuttemoj — “demokratio kaj justeco”, “disvolviĝo kaj bonfarto”... — estis planitaj, sed komence de septembro samjara, la ribelaj komandantoj decidas “suspendi” la dialogon. Precipe pro la registara malemo realigi la subskribitajn akordojn kaj la milita ĝenado al la vilaĝoj kaj vilaĝetoj favoraj al la zapatistoj...
Sep jarojn poste, spite al certa demokratiigo de la politika meksika tutaĵo, la donitaĵoj de la problemo ne funde ŝanĝiĝis. Certe, post pli ol 70 jaroj da potenco, la Partio Revolucia Institucia (PRI) devis cedi la pintan lokon de la regno, en decembro 2000, al la Partio de Ago Nacia (PAN). Certe, la nove elektita prezidanto, s-ro Vicente Fox, enposteniĝante, gloris sin reguligi la konflikton de Ĉiapo “en kvaronhoro”. Certe, en la kunteksto de la “zapatista marŝo al Meksikurbo” en marto 2001*, konstitucia reformo celanta realigi la akordojn de San Andres, estis fine voĉdonita. Sed ĉar ĝi misformis la projekton redaktitan en 1996 de la Parlamenta Komisiono pri Konkordo kaj Pacigo (Cocopa), tiu reformo estis perceptita de la ribeluloj, de la meksikaj indiĝenaj movadoj kaj de la plimulto de la observantok kiel nova insulto al la realoj, kiel “neado al la indiĝenaj loĝantaroj estiel subjektoj de rajto”, laŭ la analizo de Gilberto Lopez y Rivas, prezidinto de la Cocopa. La solvo de la konflikto avancis eĉ ne colon. Daŭre armita, la EZLN restas enŝlosita en la limoj de Ĉiapo.*
La zapatismo tamen ne limiĝas al sia interagado kun la federacia registaro kaj al la sorto de enkaĉiĝinta procezo de intertraktadoj. Dum jardeko da publika vivo, ĝi sukcesis profunde marki la mensojn, eĉ transe de Meksiko. Per ĝiaj agoj kaj per siaj skriboj, sed ankaŭ per siaj evoluoj, siaj dialogoj kun la ekstera mondo, siaj adaptiĝoj al la cirkonstancoj, la originaleco de la movado ne lasas dubojn. La geriluloj profitas reeĥon inverse proporcian al siaj armitaj agoj. Kiel kontestuloj, ili flegas siajn historiajn heredaĵojn — indiĝenan, marksisman-ĉegevar-isman*, kristanan... — sen reduktiĝi al tio. Farante el neceso virton, tiu armita latinamerika movado ne volas akiri la potencon kaj deziras kiom eble plej rapide malaperi ĉar ĝi konsideras sin “absurdaĵo”. La fenomeno havas ion konfuzan.
Indiĝena ribelado kiu batalas per gazetaraj komunikoj, solenaj deklaroj, simbolaj agoj kaj pacaj spontospektakloj. Proparolanto, la “subkomandanto” Markos, klera kaj ironia, kies spritaĵoj cirkulas en la teksejo kaj malstabiligas liajn interparolantojn. Armeo el indianoj majaoj, “la unua simbola movado kontraŭ la tutmondigo*”, kiu postulas agnoskitajn rajtojn, kuraĝigas al demokratiigi Meksikon kaj kontraŭbatali la novliberalismon. Kampulribelado post la malvarma milito, kun sufiĉe da identeco por ne diluiĝi, sufiĉe universala por ne enmemiĝi. Regiona socia movado kun multaj ankraĵoj — indiana, meksika kaj humanisma — sen kontraŭmeti unu al la alia, kiu mildigas sian kosmopolitismon per sia enradikiĝo kaj sian amligitecon al la teritorio per mokado pri si mem. Demokrataj kaj identecaj revoluciuloj kiuj admonas la “civilan socion” anstataŭi ilin. Ribelo kiu parolas pri “nedifino” kiam oni trudas al ĝi difini sin, kiu afiŝas dubojn kiel verojn. Grupeto da alimondismaj pioniroj kiu, ekde 1996, invitas la tutan mondon al la “unua intergalaksia renkontiĝo por la homaro kaj kontraŭ la novliberalismo”... Tiuj ribeluloj estas ikonoklastoj, sed ankaŭ iniciatemaj.
Lastdata zapatista iniciato: la starigo, en aŭgusto 2003, de kvin Caracoles (helikoj, spiraloj*) en la ribelaj regionoj de Ĉiapo, anstataŭ kaj surloke de la antaŭaj Aguascalientes (La Garrucha, Morelia, Oventic, La Realidad kaj Roberto Barrios), tiuj lokoj de rezistado kaj dialogo, kiuj servis kiel kadroj al multaj rendevuoj kun la “civila socio” depost 1994. Nova paŝo en la certigo de la zapatisma aŭtonomio, la starigo de la Caracoles celas “apliki la akordojn de San Andres en la ribelaj teritorioj” per faktoj. La pli ol trideko da komunumoj proklamintaj sin “zapatisme aŭtonomaj” ekde decembro 1994 havos tie sian regionan registaron — la kvin “konsilioj de bona regado” — taskita pri edukado, sano, justico kaj disvolvo.
Tiu paŝo, kiu rezervas ekde nun al la EZLN kaj al ĝiaj komandantoj strikte militisman rolon, havas ankaŭ koneksan duoblan celon: pli bone mastri la eksterajn rilatojn de la zapatismaj komunumoj, tiom kun iliaj eksteraj interparolantoj (neregistaraj organizoj, internacia solidareco...) kiom kun la nezapatismaj indiĝenoj...
La strategio de la Caracoles respondas al la tute aparta profilo de la movado en sia tutaĵo, al tio kio ĝi fariĝis dum la paso de la jaroj, spite al siaj prokrastoj kaj malsukcesoj. Ĝi kalkulas pri la neinversigeblo de la ĉiapa mobilizo, pri ĝia ekfloriĝo sine de socia, kamparana kaj indiĝena movado forta kaj aŭtonoma. El la militisma zapatismo, ĉe la fino de siaj eblecoj jam en la unuaj tagoj de la insurekcio, aperas socia, civila, malferma kaj plurisma zapatismo. Se, por la ribeluloj, la socia justeco restas la akirenda krono, ĝi estas akirebla nepre nur sur la bazo de respondecigo de la potenco (mandar obedeciendo: komandi obeante), revalorigo de la demokratio kaj starigo de multkulturaj aŭtonomaj spacoj sine de pluretnaj kaj suverenaj ŝtatoj. Tiu plej grava aspekto, se ĝi distingas la zapatistojn — kiel ankaŭ aliajn indianajn movadojn de la kontinento — de la antaŭaj latinamerikaj revoluciuloj, malpli zorgantaj pri la respekto al la diversecoj kun nepra egaleco, distingas ilin ankaŭ de aliaj nuntempaj identec-movadoj, separatistoj, enmemiĝintaj kaj streĉitaj, ofte en perforto, bazitaj sur mitoj de homogenaj identecoj.
En Ĉiapo tamen, la eluzigmilito de la registaro de la prezidanto priista* Ernesto Zedillo (1994-2000) lasis spurojn. Incititaj de la agadoj de kvazaŭarmeaj bandoj kaj de la enmeto de sociaj kapitaloj sine de vilaĝoj “balotantaj”, la konfliktoj inter aŭ en la komunumoj daŭras. Kompreneble malfacilas taksi ilian realan efikon sur la decidfirmeco de la zapatistaj “subtenbazoj”, sed la laceco disvastiĝas sine de loĝantaro kies ĉiutaga vivo malpliboniĝis depost 1994. La iniciato de la Caracoles celas rekonstrui kion la purisma rigideco de certaj ribelulaj gvidantoj rilate al aliaj indiĝenaj organizoj povis difekti. La sinteno de la federaciaj aŭtoritatoj al tiuj strukturoj de paralela potenco estos decida. Ĝi estas hodiaŭ akordiĝema aŭ hezitema en siaj deklaroj; surloke, la militistoj restas videblaj. Sed alia tendenco graviĝas: tiu kiu, kun la helpo de manko de publikaj havaĵoj, transformos la streĉitecon inter indiĝenaj popoloj kaj la ŝtato en alfrontiĝon inter indiĝenaj popoloj kaj transnaciaj entreprenoj, kun centra problemo la naturriĉecoj de Ĉiapo.*
Sur nacia nivelo, la fluktuanta simpatio en la publika opinio por “la vorto de la senvizaĝuloj” restas atuto por la ribelo, transformita tiel al ia morala aŭtoritato, kiun oni prefere ne malfavorigu al si, se hazarde oni revas pri kandidatiĝo en prezidantaj elektoj. Sed la demokratia radikaleco de la ribeluloj logas pli ol engaĝas. Malgraŭ multaj provoj de socia esprimiĝo, ĉu partizane aŭ organize, ilia alveno sur la nacia politika scenejo fine fiaskis. La sinteno de la subkomandanto Markos, kiu disdonas bonajn kaj malbonajn notojn laŭ la cirkonstancoj, eble ne estas senkulpa. Sed la ĉefa kialo kuŝas certe en la malfacileco enskribi en la publikan sferon de lando, kiu estas motoro de la novliberala tutmondigo, projekton kiu postulas renovigon de la politika kulturo kun konscie nedifinitaj konturoj... Intertempe, “la problemo Ĉiapo” eliris el la prioritatoj de la nacia agendo.
En internacia skalo, la zapatismo baziĝas esence sur tio kion faras el ĝi la observantoj kaj la eŭropaj kaj nordamerikaj “zapatemuloj” unuflanke, kaj sur la intermitaj “elpaŝoj” de la proparolanto Markos aliflanke. En la agendo de la unuaj, la alimondisma dinamiko de la Mondaj Sociaj Forumoj iomete elpuŝis la vojaĝcelon Ĉiapo. La talento de la subkomandanto, lia ĉefa pezo en la politika (ne)difino de la zapatismo, kaj sekve lia daŭre vigla internacia reeĥo, certe ne estas pridubataj. Sed, se en la unua tempo ĉiu facile rekonis sian preferatan guston en la zapatista koktejlo, la atento emas nun fokusiĝi sur tio kio povus malbonigi ĝin. Rekte dirite, la debatoj de aktivistoj kaj de teoriistoj pri zapatismo referencas al tiuj kiuj koncernas la alimondisman movadon: kian plurisman identecon kaj kian organizan strategion por kia politika efikeco?
Kio ajn okazu en la venontaj monatoj, la bilanco pri la kontribuo de jardeko da zapatismo al la latinamerika aktualeco kaj al la dinamiko de la luktoj estas konsiderinda. Katalizantoj de la demokratiiĝo de Ĉiapo kaj de Meksiko, konstruintoj de la falo de la PRI, motoroj de starigo de nacia indiĝena movado, eĉ latinamerika, certiga, amasa kaj demokratia, iniciatintoj de nova universalismo kiu respektas la apartecojn, la kaŝvizaĝaj ribeluloj “invitas superi tiujn kontraŭecojn kiujn la okcidenta moderneco kredas nepacigeblaj*”: la tension inter egaleco kaj diverseco, la reciprokan ekskludon de la individuo kaj de la kolektivo... “Inter la feliĉa estonto kaj la postmoderna seniluziiĝo, inter identisma maltoleremo kaj la dissolvo de la kulturoj”, la zapatismo partoprenas “en la starigo de nova kritika pensado*”. Jardekon post la impresega ribelo de la 1a de januaro 1994 kontraŭ la maljusteco kaj malriĉeco, la monda agnosko de la meritoj de la ribeluloj nutras kaj nutriĝas de la retrovita digno.
Bernard DUTERME
POR LA UNUIĜINTAJ NACIOJ, la jaro 2003 estis “la terura jaro”: divido sine de la Konsilio pri Sekureco; nekonsidero de ĝiaj inspektoj pri la irakaj amasdetruaj armiloj; unuflanka ekmilito de Usono; mortiga atenco kontraŭ la sidejo de la organizo en Bagdado*; kaj hontinda rezolucio fine akirita la 16an de oktobro 2003 de la usona registaro, por pravigi aposteriore ĝian ĉeeston en Irako, antaŭ Konsilio kiu ne kaŝis skeptikon kaj amaron, sed preferis maski sian senfortecon malantaŭ fasada unuanimeco.
En verko kun provoka titolo — Ĉu forigi la UN?* — Pierre Edouard Deldique, ĵurnalisto ĉe Radio France Internationale, memorigas ke la rezolucio 1441 — kiu postulis inspektadojn en Irako — kaŭzis la plej akran batalon kiun konis la Konsilio pri Sekureco ekde la fino de la malvarma milito, ilustrante la frontan kolizion de du ideologioj: tiu de Usono kontraŭ tiu de la Unuiĝintaj Nacioj, de la unuflankismo kontraŭ la multflankismo kiu estas la esenco mem de la UN.
La organizo naskita en 1945, kiu servis kiel utila laŭtparolilo de la malvarma milito kaj kiel tribuno al la malkoloniiga movado, ege maljuniĝis. Anstataŭ ebligi al la mondo fariĝi iom post iom tiu “miela valo” priskribita de la mitologio de la internaciaj oficistoj — malpli da militoj, da malegalecoj, da polucioj; pli da respekto de la homrajtoj, da justico, da solidareco inter la regnoj — ĝi malhelpis nek la eksplodon de Somalio, nek la genocidon en Ruando, nek la masakrojn en Bosnio, kaj kolizias nun kontraŭ la usona pretendo subordigi la estontecon de la planedo al tiu de la dominanta nacio.
Jam sub la demokrata registaro, la ŝtatsekretario Madeleine Albright petis Boutros Boutros-Ghali esti “pli sekretario kaj malpli generalo”, kaj argumentis ke “la Unuiĝintaj Nacioj povas fari nur kion Usono lasas ilin fari”. Hodiaŭ, proksimulo de la prezidanto George W. Bush — la iama ŝtat-subsekretario pri defendo Richard Perle — povas aserti ke “la malemo de la Konsilio pri Sekureco oficialigi la uzon de forto (...) sonigis la morttintilon por la fantasmo, aĝa de pluraj jardekoj, kiu konsideris la UN la fundamento de la monda ordo”, eĉ se “la muelparolanto instalita en East River daŭre ĝemas”*
Tiu impeto aludas la bildaĉojn de organizo konata kiel fabriko de neaplikataj rezolucioj (precipe la plimulto da ili koncernantaj la reguladon de la israel-palestina krizo), fabriko por produkti raportojn, kaj privata organizo — parte pro Vaŝingtono — de kreditoj necesaj por ĝia funkciado.
En tre detala studo pri la “mastrado de la armita forto”* kaj la “dialektiko de la politika kaj milita sektoroj” en la Konsilio pri Sekureco, Alexandra Novosseloff prezentas la “klasikajn” agadojn por konservi la pacon (Kongo), la misuzon de la UN (Golfregiono), kaj montras kiel — escepte de certaj konfliktoj en Afriko — la Konsilio pri Sekureco estis reduktita al civila mastrumado de la krizoj.
La aŭtoro, kiu bedaŭras ke sine de la UN “la politika sektoro ignoras la militan”, demandas sin pri eventuala reaktivigo de la stab-komitato, kiu restis malplena ŝelo... de la jaroj 1940! Kaj pri la starigo de permanenta forto de rapida reago, kiun la plej influhavaj membroj de la Konsilio ŝajnas ne deziri.
Jean-Loup Izambert, en akra enketo pri mondo oscilanta inter “la Simio-Planedo kaj la Kastelo de Kafko”* pridemandas sin “ĉu necesas savi la soldaton UN”. Kiel multnombraj observantoj, tiu ĵurnalisto kritikas la funkciadon de Konsilio kiu fariĝis “loko de sekretaj interparoladoj kaj de marĉandadoj”, okazejo de “fasada demokratio”. Li indigniĝas pri tio ke, danke al la operacio “Nafto kontraŭ nutraĵo”, Irako fariĝis kontraŭvole unu el la unuaj monalpruntistoj por la fonduso de la organizo. Aŭ pri tio ke ĉiu instalado de blukaskuloj sekvigas eksplodon de prostituado: tio estis “sekso kontraŭ nutraĵo”...
Li pledas tamen kontraŭ la akuzoj pri financa malŝparo aŭ pri troigitaj kostoj: kun apenaŭ kvindek mil oficistoj, la UN havas ne pli da personoj ol... Disneyland, kaj kvaroble kaj duono malpli ol la multnacia entrepreno Nestlé.
La mondaj milit-elspezoj de unu jaro financus la tutan sistemon de la Unuiĝintaj Nacioj por pli ol sesdek-kvin jaroj. Sed la precipaj aĉetantoj kaj vendantoj de armiloj de la planedo estas ĝuste la kvin permanentaj membroj de la Konsilio pri Sekureco.
Philippe LEYMARIE
En Tajvano regas freneza furoro. Ĉiuj akvari-posedantoj atendas, por la ĉina novjaro, la TK3, tria generacio de fiŝeto de ses centimetroj kiu senbridigas ĉiujn pasiojn. “Night pearl”, la nokta perlo, estas zebra fiŝo (Danio rerio) kun grandioza fluoresko. La komercistoj pri dombestoj mendis ĝin centope.
Tiu fiŝo, devena de suda Barato, estas komence tamen plej ordinara. La naturo donis al ĝi nigrecan koloron, senlogan. Sed en la laboratorioj de singapura universitato ĝi akiris sekrete sian statuson de stelulo. Ĉar malantaŭ tiu magia fluoresko, nenia natura, tute male.
Antaŭ tri jaroj, la doktoro Gong Zhiyuan kaj liaj kolegoj de la nacia universitato de Singapuro greftis en genomon de zebrofiŝo genon deprenitan de meduzo kiu nature sintezas proteinon kun verda fluoresko. Kaj la miraklo okazis: malantaŭ ĝia travidebla haŭto, la organoj de la zebrofiŝo komencis grandioze brilegi.
Komence, tiuj manipuladoj sekretigitaj en la laboratorioj celis faciligi la laboron de la genetikistoj per fluoreskigo de la organoj pri kiuj ili esploras. Efektive, ekde kelkaj jaroj, la zebrofiŝo montriĝis ideala kobajo. Tiom ke ĝi anstataŭas nun raton kaj muson en la laboratorioj. En ova stadio, la esploristoj modifas ĝian genetikan heredaĵon. Kaj 72 horojn poste, ili povas observi la konsekvencojn en ĝiaj organoj. Vera scienca revolucio.
Danke al tiu fiŝeto, la organogenezo, la kompreno de la organformado, faris impresan salton antaŭen. Oni uzas ĝin, ekzemple, por kompreni la genojn kiuj partoprenas en la formiĝo de la koro, de la sangoĉeloj, de la muskoloj, de la renoj, de la intesto, de la okuloj kaj fine de la cerbo. La singapuraj esploristoj kapablas, enigante tiun fluoreskigan genon en specifan ĉelon, celi nur unusolan organon. Laŭmende, ili povas fluoreskigi la koron aŭ la okulojn, laŭ la specialaĵo de iliaj sciencaj klientoj.
D-ro Gong Zhiyuan kaj liaj kolegoj kreis ankaŭ zebrofiŝojn kiuj indikas polucion, ruĝiĝante ĉe kontakto kun uzitaj akvoj. Ili esperas same pretigi fiŝojn kiuj ŝanĝas sian koloron laŭ temperaturo. Ĉar la informoj cirkulas rapide, tajvana skipo de esploristoj direktata de profesoro Huai-Jen Tsai provis siavice transformi la malluman zebrofiŝon en akvan luciolon. Kun la sama sukceso. Sed ĉi-foje, la sukceso ne devis esti enfermita en la laboratorioj. S-ro Willis Fang, direktoro de Taikong Corp, la plej granda bredisto de akvarifiŝoj de Tajvano, vidis tuj la “fonton”: elmontri al la klientaro la magian fluoreskon de la akva mutaciulo.
Okazis do la renkontiĝo inter la komercisto kaj la esploristo, kaj subskribiĝis la akordo. Taikong Corp financas la esploradojn de la sciencisto kaj, interŝanĝe, tiu permesas la surmerkatigon de la fiŝo. TK1, la unua transgena hejmbesto, naskiĝis. Unua produktaĵo, 100.000 mutaciaj fiŝoj, produktitaj en malpli ol monato. Por po 15 eŭroj, sen ajna aparta kosto, la enspezo altas je pli ol miliono da eŭroj! La ĵakpoto, la kokino de oraj ovoj por la entrepreno kaj ĝia esplorinto. Antaŭ unu jaro, Tajvano estis tiel la unua lando en la historio kiu permesis la vendon de hejmbesta genetike modifita organismo (GMO).
Sub premo de ekologiaj asocioj, la eksportoj al Japanio kaj Singapuro estas momente suspenditaj, atende de definitiva permeso de la veterinaraj servoj. Sed ili okazis pasintece. La libera vendado estas permesita nur en Tajvano. Sed la komerco organiziĝas. La veterinaraj servoj kaptis en Singapuro plurajn kargojn da TK1 kontraŭleĝe importitaj. Jen kontaĝo kiu ŝajnas tuŝi ankaŭ la reston de la mondo. En Francio, du aĉetcentraloj, la establoj Truffault (animaloj) kaj la grupo Jardiland dividas inter si 80% de la merkato pri akvariaĵoj. Laŭdire ili estis kontaktitaj de la tajvana societo pri venonta enkonduko en la franca kaj eŭropa merkato. Tiuj du kompanioj asertas ke en la momento neniu el iliaj magazenoj entenas transgenajn animalojn. Laŭ d-ro Nicolas Pizzinat, bestkuracisto ĉe Jardiland, eblus tamen trovi tiajn fiŝojn en certaj parizaj magazenoj. Siavice, Taikong Corp asertas ke ĝi ankoraŭ ne havas la permeson vendi ilin en Francio, sed rajtas elmontri ilin.
Kion diras la franca leĝo? Nenion. Ĉar en la momento, nenia leĝaro validas pri genetike modifitaj ornamfiŝoj. Kaj tamen, la danĝero vere realas. Kromnomita la “Frankenfish”, la GM-zebrofiŝo faras zorgojn. La internacia asocio pri la komerco de akvarifiŝoj (OATA, Ornamental Aquatic Trade Association) esprimis sian malakordon, opiniante ke akvarifiŝoj ne estas teknikaj gagoj. Por trankviligi la ekologiistojn, kiuj scias pri ĝiaj praktikoj, Taikong Corp asertas ke ĝiaj estontaj generacioj estos steriligitaj.
Sed la nuntempe plej efika tekniko de steriligado (per formigo de senseksa triploido) estas nur 70-elcente sekura. Kontraste al la genetike modifitaj animaloj kun videbla korpamplekso (vd la klarigojn), la zebrofiŝo, kiel la transgena maizo, faras eskap-problemon. Se ĝi sukcesus esti liberigita en la medio, ĝia grandega kapablo reproduktiĝi (pli ol po 200 ovoj ĉiumete) igus ĝin komplete nekontrolebla. Neniu scias precize kiaj estus la konsekvencoj.
Pluraj precedencoj tamen skizas kelkajn eblecojn. La eskapinta GMO povas alklimatiĝi kaj okupi la ekologian niĉon de alia specio tiom ke tiu malaperas. Norvegio spertis tiun misaventuron kun bredosalmoj selektitaj pro sia fortikeco. La salmedoj, pro eraro liberigitaj, komplete malaperigis la lokajn speciojn de sovaĝaj salmoj. Rezulto: perdo da biodiverseco kaj risko de totala malapero de la specio kaze de modifo de la medio (klimato, malsanoj). Ĉar la transvivo de specio eblas nur per la genetikaj variaĵoj de ĝiaj subspecioj, kiu tiom obligas la ŝancojn adaptiĝi.
Por restarigi tiujn variaĵojn, la norvega fiŝkapta administracio devis elimini, unuope, ĉiujn breditajn salmojn kiuj infektis la riverojn. Certaj antaŭvidaj entreprenoj flaris en tiu atenco al la biodiverseco... komercon. En Oregono, Usono, ekzistas laboratorio, la Zebrafish International Resource Center (ZIRC), kiu stokas vivaj ĉiujn sovaĝajn speciojn de la zebrofiŝo. Ĝi reproduktas ankaŭ en kaptiteco ĉiujn mutaciulojn estigitajn de la fiŝo tra la planedo.
Celo: revendo al la esploristoj, por fari el ĝi kopiojn por scienca uzo, stamojn de zebrofiŝo, de kiuj certaj jam malaperis de la planedo. Tiu entrepreno rapide komprenis ke la genetika varieco de specio reprezentas veran trezoron por la estonto. La naturo donis al ni la zebrofiŝon kun nekredeblaj ecoj por la medicino. Tamen, la esplorado pri tiu vertebrulo, kun embriologiaj ecoj proksimaj al tiuj de la homo, riskas modifi, se la mutaciulo estas erare liberigita, la naturan ekologian ekvilibron de la planedo malaperigante aliajn speciojn.
La zebrofiŝo tute sola montras la tutan ambivalencon de la teknika progreso. Danke al ĝi, la sciencistoj eniris la postgenoman eraon. Post la sekvencigo de la genomo de multaj vegetaĵaj kaj animalaj specioj, malfermiĝas por la sciencistoj senpredenca perspektivo en la homara historio: kompreni la precizan rolon de ĉiu tia geno kaj poste povi regi ĝian esprimiĝon.
Inokulante genon de specio x en la genomon de specio y, kaj per la morfologiaj modifoj kiuj el tio sekvas, la esploristoj studas la funkciadon de ĉiu geno. La reverso de la medalo: la kreado de mutaciuloj, de “monstroj” kaj de ĥimeroj kun maltrankviliga destino. Por certaj, ne ekzistas anstataŭa solvo. La mutacio ekzistis ĉiam. Ĝi estas la ŝlosilo de nia civilizacio. Estas ĝi kiu kondukis nin de la statuso de simpla ĉelo al la dominanta specio sur nia planedo. Tiu procezo kiu devenas de la pratempo estis ĝis nun natura. Dum jarmiloj, ĝi ebligis ekzemple al la prauloj de la homa specio eliri el la mara medio kaj poste akiri dupiedan staturon.
Kun la genetikaj manipuladoj, la homo havas nun la povon akceli la naturan evoluon de la specioj — inkluzive de la sia. Jam, de certaj vegetaĵaj kaj animalaj specioj, li kreas pli rezistemajn kaj pli produktivajn mutaciulojn. La venonta en la listo povus esti la homa estaĵo mem. Ĉu la mutaciuloj reprezentos la venontan stadion de la homa evoluo? Nur la estonto povos respondi al tiaj demandoj kiuj eble ŝajnas surrealismaj. Tute kiel ŝajnis, antaŭ apenaŭ kvin jaroj, aparteni al la scienc-fikcio la kreado de transgenaj hejmbestoj.
La transgena “nokta perlo” estas jam libere vendata. Ĝiaj fabrikantoj certas ke ili povos tre baldaŭ proponi ĝin al eksportado al Eŭropo kaj Usono. Ili ĵus subskribis akordon pri vendo kun Germanio por la komenco de tiu ĉi jaro. Ĉiuj ĉi gen-manipuladoj okazas sen vera kontrolo. Taikong Corp surmerkatigas ĉi-momente modelon de zebrofiŝo de tria generacio, la TK3, duone verde, duone ruĝe fluoreska. Post kelkaj monatoj, kiel asertas ĝia direktoro, la kliento povos elekti, per interreto, la gamon da koloroj kiun li deziras kaj liverigi al si unikan kaj personecigitan fiŝon.
Tajvano, Indonezio kaj Tajlando estas de pli ol 300 jaroj la ĉefa regiono de bredado de akvariaj fiŝoj. En tiuj landoj, la ornamfiŝo, facile elmarigebla, troviĝas sola en la familia akvario kaj ludas rolon de “konfidenculo”, kiel en Eŭropo la hundo aŭ la kato. Por la familioj gravas havi raran fiŝon. Pro tio, la produktistoj, per krucigo, favoris ĉiam plej surprizajn formojn kaj kolorojn. La akvaria merkato estas nun en plena kresko, dopita ekde la lasta somero de la filmo en vivantaj desegnoj, en Usono, “La mondo de Nemo” (Finding Nemo)”, la lasta superproduktaĵo de la studioj Disney kaj Pixar.
En Usono, la sukceso de tiu filmo estis akompanata de 20-elcenta kresko de la vendoj de tropikaj fiŝoj, laŭ la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri la Medio (PUNM) kaj la Marine Aquarium Council. Dudek milionoj da tropikaj fiŝoj de 1.471 diversaj specioj estas ĉiujare elprenataj el la oceanoj por provizi la akvariojn precipe en Usono (85%), sed ankaŭ en Eŭropo, laŭ la raporto 2003 de la Centro pri Konservado de la PUNM.
Tiu fruktodona komerco pezas 200 ĝis 300 milionojn da dolaroj jare. Bredita fiŝo kostas 20% ĝis 30% pli, sed estas pli taŭga, ĉar sen parazitoj kaj adaptita al kaptiteco. Taikong Corp vendas nur bredofiŝojn, kaj por pliriĉigi sian katalogon, la societo estis la unua kiu transiris la limon de la GMO. La unua, sed ne la sola. Teksasa societo, la Yorktown Technologies, specialiĝinta en bioteknologioj, anoncas fiere la surmerkatigon en Usono, la 4an de januaro 2004, de transgena hejmbesto: la Glofish, preskaŭ konforma kopio de la tajvana zebrofiŝo. Kun la diferenco ke la fluoresko ĉi-kaze ne devenas de meduza geno, sed de fluoreska koral-geno. Ŝajnas ke jam komencis la iompostioma alvenado de mutaciuloj en niaj socioj. Kial la manipulado de la vivaĵoj haltus ĉe simplaj akvarifiŝoj?
Tiuj novaj “kreitaĵoj” povas tre rapide malfermi la pordon al kreado de aliaj modifitaj hejmbestoj. La ludeco de tiuj unuaj estaĵoj trompas la publikon pri la estontaj danĝeroj. Urĝas mezuri ĉiajn riskojn pri tio. Sed la etika pripensado kaj ties konkreta ago, celanta la komercocelan manipuladon de vivaĵo, ŝajnas ege malfrui post la realo.
Franck MAZOYER.
En Ĝenevo, dum tri tagoj, de la 10a ĝis la 12a de decembro 2003, okazis la monda pintkunveno pri la informsocio, organizita, laŭ peto de la Unuiĝintaj Nacioj, de la Internacia Unio de Telekomunikado (IUT). Jen grava evento.* Komparebla, en la kampo de komunikadaj teknologioj, per sia amplekso, siaj sekvoj kaj siaj problemoj, kun tio kion reprezentis por la medio la Pintkunveno pri la Tero en Rio en 1992. Interreto atingis la grandan publikon nur antaŭ malpli ol dek jaroj... En tiom mallonga tempo, ĝi aliordigis kaj ŝanĝis tutajn partojn de la politika, ekonomia, socia, kultura, asocia vivo... Tiom ke oni povas nun paroli, koncerne la staton de la monda komunikado, pri “nova ordo Interreto”.
Nenio estas kiel antaŭe. La akceliĝo kaj fidindeco de la retoj ŝanĝis la manieron komuniki, studi, aĉeti, informiĝi, distriĝi, organiziĝi, kulturiĝi kaj labori de grava parto de la loĝantoj de la planedo. La retpoŝto kaj la konsultado de la teksejo metas la komputilon en la centron de interŝanĝ-sistemo (kun la nova ĉiofara telefono) kiu renversas tutajn sektorojn de agado.
Sed tiu eksterordinara reordigado profitigas precipe la plej evoluintajn landojn, kiuj jam ĝuas la bonajn efikojn de la antaŭaj industriaj revolucioj, kaj gravigas la tielnomatan ciferecan breĉon, tiun abismon kiu grandiĝas inter la riĉuloj pri inform-teknologio kaj ĉiuj aliaj, plej multnombraj, kiuj ne disponas pri ili. Du ciferoj resumas la maljuston: 19% de la loĝantoj de la tero reprezentas 91% de uzantojn de interreto. La cifereca breĉo duobligas kaj akcentas la tradician breĉon Nordo-Sudo kiel ankaŭ la malegalecojn inter riĉuloj kaj malriĉuloj (memoru ke 20% de la loĝantoj en riĉaj landoj disponas pri 85% de la monda enspezo). Se oni ŝanĝas nenion, la eksplodo de la novaj kibernetikaj teknologioj malkuplos definitive la loĝantojn de la malplej evoluintaj landoj, kaj aparte tiujn de nigra Afriko (apenaŭ 1% de la uzantoj de interreto, inter ili tre malmultaj virinoj).
Tiu problemo ne povas lasi indiferentaj ĉiujn kiuj volas konstrui pli egalecan mondon. Ĝi estis en la centro de la ĝeneva pinto. Unuafoje, kaj jen signo de la okazantaj transformiĝoj, tiu pinto de la UN grupigis, krom la reprezentantojn de la regnoj, ĉefojn de entreprenoj kaj respondeculojn de neregistaraj organizoj (NRO). Tio cetere ne bone funkciis, ĉar tiuj lastaj plendis esti iel marĝenigitaj kaj larĝe utiligitaj kiel alibio.
La fina deklaracio* apenaŭ maskas la fiaskon pri la precipaj demandoj en la debato. Unuavice, la projekto starigi “fonduson de cifereca solidareco” ne realiĝis, ĉar la riĉaj landoj rifuzis engaĝiĝi finance. La prezidanto de Senegalio, s-ro Abdoulaye Wade, kiu defendas jam delonge la principon de tiu fonduso, proponis ĉirkaŭiri la ŝtatojn kaj lanĉis la ideon de libervola kontribuo de 1 eŭro ĉe aĉeto de ĉia komputilo en la mondo. Aliaj proponis altigi je 1 centonon da eŭro ĉiun telefonan komunikadon, kiom ajn estu la daŭro, por favorigi la ciferecan koheron de la planedo.
Alia granda zorgo-temo: la kontrolado de interreto farata de multaj aŭtoritatecaj ŝtatoj (i.a. Ĉinio) kaj, sub preteksto de lukto kontraŭ la terorismo, la polica kontrolado de la privata vivo de la civitanoj, per la kontrolado de ilia reta agado, en multaj demokratiaj landoj (i.a. Usono). Ankaŭ tie, neniu atingo. Nome de la kibernetika sekureco, la ŝtatoj faris nenian koncedon.
Tria ĉeftemo: la debato pri la modo de regulado kaj de mastrumado de interreto. Aktuale, la mastrumantoj estas usonaj.* Tamen, ĝi fariĝis tiom grava afero, kiu kondiĉas tiom grandan nombron da decidoj en ĉiuj sferoj de la politika kaj ekonomia vivo, ke Vaŝingtono akceptas diskuti pri tio. Sed nur en la kadro de la G8, la konsorcio de ok potencoj kiuj pilotas la mondon...
Komence, la pinto pledis favore al multflanka, travidebla kaj demokratia mastrumado de interreto, kun plena partopreno de la registaroj, de la privata sektoro kaj de la “civila socio”. Kaj karesis la ideon, defendatan de multaj ŝtatoj (sed ankaŭ de la inventinto de la World Wide Web, la brita fizikisto Tim Berners-Lee), transdoni la respondecon pri ĝi al speciala instanco de la Unuiĝintaj Nacioj. Vaŝingtono klare rifuzis. Kun la preteksto ke nur la privata sektoro garantias ke interreto restu ilo de libereco...
Ĉiuj ĉi demandoj revenos sur la tablon dum la dua duono de la pinto, en Tuniso, en novembro 2005. Intertempe, ĉu ne necesas startigi, tuj, ian eksterordinaran teknologian Marshall-planon?
Ignacio RAMONET
“TEMAS PRI MIRINDE bona manlibro pri postkonfliktaj stabiligo kaj rekonstruo. Mi konservis kopion pretan por konsulti ekde mia alveno en Bagdado, kaj mi rekomendas la legadon.” Entuziasma, la sendito de la prezidanto George W. Bush en Irako, s-ro Paul Bremer, elvokas tiel la ĵus aperintan komparan studon pri la “nacia organizado”* impulsita de Usono ekde 1945 (Germanio kaj Japanio post la dua mondmilito, poste, en la jaroj 1990, Somalio, Haitio, Bosnio, Kosovo kaj Afganio.* La graveco de tiu dokumento devenas ankaŭ de ĝia eldoninto: la Rand, esplorcentro starigita en 1948 de la usona aerarmeo kaj kiu, fariĝinte sendependa, tamen daŭre partoprenas en la debatoj kiuj trairas la usonan ekzekutivon.
La kazo de Germanio kaj de Japanio, klarigas la esploristoj, montris ke “la demokratio transigeblas”, ke “eblas kuraĝigi la sociojn, en certaj cirkonstancoj, transformi sin mem por longa daŭro”. Tiuj du operacioj reprezentas “por nacia organizado post konflikto, normon kiu poste ne plu estis atingita”. Fakte, la kvar postaj jardekoj vidis “malmultajn provojn reeldoni tiujn sukcesojn”. El la 55 pac-operacioj lanĉitaj de la Unuiĝintaj Nacioj post 1945, 41 — do 80% — okazis post 1989.
“Dum la malvarma milito, daŭrigas la Rand, Usono kaj Sovetio subtenis siavice — kaj eĉ, en certaj kazoj, ambaŭ — certan nombron da malfortaj regnoj pro geopolitikaj kialoj. (...) Senigitaj de tiu apogo, tiuj regnoj kaj aliaj diseriĝis. (...) Post la fino de la malvarma milito, Usono estas libera interveni, ne nur por konservi la batalhaltojn aŭ restarigi la antaŭan staton, sed ankaŭ por realigi pli fundamentajn transformojn en la milite detruitaj socioj.”
Sed “la kostoj kaj riskoj de la nacia rekonstruado restis altaj. Pro tio, Usono ne engaĝis sin facilanime”. Ĝi forlasis Somalion en 1993 ĉe la unua rezistado. Sekvan jaron, en Ruando, ĝi preferis veti sur internaciaj klopodoj. Ĝi poste hezitis antaŭ ol aliĝi al la eŭropanoj en Bosnio, poste, engaĝi sin milite en Kosovo. Tamen, ĉiu de tiuj intervenoj “estis pli larĝa kaj pli ambicia ol la antaŭa”.
EN 2000, LA KANDIDATO George W. Bush kritikis la tro multajn lokojn de nation building komencitajn de la registaro Clinton kaj eĉ reĵetis tiun koncepton. Alfrontita al “defio komparebla en Afganio”, la prezidanto Bush do adoptis “pli modestajn” celojn antaŭ ol implikiĝi, kun Irako, en aferon “de amplekso komparebla al la daŭraj provoj en Bosnio aŭ Kosovo, kaj kies skalo kompareblas nur kun la antaŭaj usonaj okupacioj de Germanio kaj Japanio. Ŝajnas ke la nacia rekonstruado estas respondeco el kiu ne povas fuĝi la sola superpotenco de la mondo”.
La sukcesoj post la dua mondmilito devenis evidente de la alte evoluinta ekonomio de la koncernataj landoj. La ĉefa afero, tamen, ne estas “la ekonomia rekonstruo, sed la politika transformado”. Tiel, la usona nekapablo “instali vivkapablajn demokratiojn” en Somalio, Haitio aŭ Afganio klarigeblas ankaŭ de “la etnaj, sociekonomiaj aŭ tribaj dividoj”. La esploristoj atentigas tamen ke “la interkomunumaj malamoj” estas “eĉ pli markitaj en Bosnio kaj en Kosovo, kie la demokratiiga procezo malgraŭ ĉio atingis ian progreson”.
La vera diferenco, konkludas la Rand, sidas en “la klopodoj de Usono kaj tiuj de la internacia komunumo”. Vaŝingtono kaj ĝiaj aliancanoj investis, postmilite, dudek-kvinoble pli da mono kaj kvindekoble pli da trupoj en Kosovo ol en Afganio. Kaj, laŭ kapo de loĝanto, Kosovo ricevis 800 dolarojn, kontraŭ 200 en Germanio...
Sed Usono, kiu reprezentis la duonon de la monda malneta produkto en 1945, sumis nur 22% en 1990. Konkludo: “La internacia divido de la kostoj fariĝis samtempe politike pli grava por Usono kaj pli akceptebla por la aliaj landoj.” Jen pro kio Vaŝingtono, dum la tutaj jaroj 1990, “debatis pri tiu temo: kiel akiri larĝan partoprenon en la nacia rekonstruado kaj samtempe konservi adekvatan komandon?”. En Somalio kaj Haitio, Usono volis la rapidan substituadon de internacia forto financata de la Unuiĝintaj Nacioj. En Bosnio kiel en Kosovo, ĝi kombinis komandon kaj larĝan militan partoprenon, tra la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO).
Kosovo prezentas sendube, skribas la esploristoj, “ĝis nun la plej bonan miksaĵon de usona gvidanteco, de eŭropa partopreno, de larĝa divido de la financaj kostoj kaj de forta komando”. Tiom ke Usono povis tie “konservi gvidan rolon, pagante nur 16% de la kostoj por rekonstruado kaj liverante nur 16% de la packonservaj trupoj”. Tia sukceso dependas esence de “la kapablo de Usono kaj de ĝiaj precipaj aliancanoj trovi komunan vizion pri la celoj de la entrepreno kaj tiel ellabori respondon de la koncernataj institucioj — precipe la NATO, la Eŭropa Unio kaj la Unuiĝintaj Nacioj — al la difinitaj celoj”.
ĈE LA KONKLUDOJ, la esploristoj pesas la respektivajn avantaĝojn kaj maloportunaĵojn de la multflankaj kaj unuflankaj operacioj. La unuaj, notas ili, estas “pli kompleksaj kaj postulas pli da tempo ol unuflankaj klopodoj, sed ili estas ankaŭ multe malpli kostaj por la partoprenantoj”. Sed “la komando kaj larĝa partopreno” estas “akordigeblaj nur “se la precipaj partoprenantoj dividas komunan vizion kaj povas, sur tiu bazo, doni formon al internaciaj institucioj”. Alia kondiĉo, la aplikataj rimedoj: “Ŝajnas ke ekzistas inversa interrilato inter la grandeco de la stabiliga forto kaj la riskonivelo. Ju pli altas la proporcio de la stabiligaj trupoj, des pli malaltas la nombro da viktimoj” de ĉiuj flankoj.
Restas la esenco: la aplikado de tiuj konkludoj al Irako, “la plej ambicia programo de nacia rekonstruado post 1945”. Ĉar la heredaĵo de tiu lando prezentas, kiel skribas la esploristoj, seriozajn defiojn: foresto de demokratia tradicio; etnaj kaj religiaj dividoj; organizita krimo; malapero de meza klaso. Irako ankaŭ ne malhavas atutojn: ĝia nacia administracio reduktos, post ĝia rekonstruo, la internacian ŝarĝon. Sen paroli pri la subteraj naftoriĉecoj...
TAMEN, “la antaŭmilitaj dividoj sine de la Konsilio pri Sekureco pli malfaciligas por Usono la adopton de la modelo pri kostodivido de Bosnio, Kosovo kaj eĉ Afganio”. Krome, pro la samaj kialoj, Vaŝingtono estis “nekapabla entrepreni, antaŭ la milito, ian ajn preparadon por faciligi la postmilitan transiĝon”.
Jen pro kio la iraka aventuro, taksas la Rand, “postulos, por longa periodo, vastan engaĝiĝon de financaj, homaj kaj diplomatiaj resursoj”. Mallonge, Usono — la kvinan fojon en iomete pli ol jardeko en islama lando — ne povos “permesi al si plani strategiojn de rapida malengaĝiĝo nek lasi la laboron duone farita. La vera demando ne estas, kiom rapide ĝi povas foriri, sed kiom rapide kaj kiom profunde ĝi povos dividi la potencon kun la irakanoj kaj la internacia komunumo, samtempe konservante sufiĉan por kontroli daŭrigeblan transiĝon al la demokratio”.
La mesaĝo estas klara: fronte al la iraka ĥaoso, la Rand pledas por la daŭrigo de la usona operacio, sed sub formo kiom eble plej multflanka, por garantii samtempe la gvidadon de Vaŝingtono kaj la dividon de la kostoj.
Laŭ la modelo de multaj tiaj dokumentoj, la silentadoj de tiu studo klarigas same la sencon kiel la laŭteco de ĝiaj asertoj. La leganton frapas du ellasoj. La unua estas la foresto de la koncernataj popoloj: ili aperas neniam en la argumentado de la esploristoj de la Rand, kvazaŭ ili havus nenian rolon por ludi en la rekonstruado de sia propra lando — escepte, en la kazo de Germanio kaj de Japanio, por noti ke “la supervivantoj ne emis kontesti sian malvenkon”. La dua estas la silentado pezanta sur la profitoj tirataj per tiuj operacioj de certa nombro da usonaj entreprenoj. Nu, la prirabado de Irako — kaj de la impostoj de la usonaj civitanoj — fare de grupoj plej ofte ligitaj kun unuarangaj usonaj gvidantoj konstituas jam nun skandalon de unua dimensio.
Fine de oktobro 2003, la Centro pri publika honesteco efektive malkaŝis ke la sepdek precipaj kompanioj profitantoj, en du jaroj, je 8 miliardoj da dolaroj da kontraktoj en Afganio kaj en Irako “donis pli da mono al s-ro Bush por lia elektokampanjo ol al iu ajn alia politikisto en la lastaj dek-du jaroj”. Kun ĉekape, kun 2,3 milionoj, Kellogg, Brown & Root, filio de Halliburton, kiun gvidis s-ro Richard Cheney de oktobro 1995 ĝis sia enposteniĝo kiel vicprezidanto de Usono.
“Poste, mi rompis ĉian rilaton kun la kompanio”, asertis la interesato. Kiu tamen ricevis de Halliburton 205.298 dolarojn en 2001 kaj 162.392 en 2002 — sen enkalkuli liajn 34 milionojn da forira kompenso. Li eĉ daŭre enspezas monon dum du jaroj en formo de “prokrastita salajro” kaj posedas akciojn de la societo je 433.333 dolaroj, valoro kiu povus atingi, laŭ la nuna ritmo, 5 milionojn da dolaroj post mallonga tempo.
Sed tio estas detaloj kiuj ne interesas la geostrategiistojn de la Rand...
Dominique VIDAL
Fine de la jaroj 1970, kiam mi decidis lanĉi min en tiun projekton (verki Popolan historion de Usono), mi instruis historion de dudek jaroj. Instruisto en la Spellman College, universitato de nigrulaj knabinoj en Atlanto. Mi estis unue partopreninta en la movado de la civitanaj rajtoj en la sudo de Usono. Poste venis dek jaroj da luktado kontraŭ la milito de Vjetnamio. Koncerne “neŭtralecon”, tiuj spertoj alportis malmulte al historiisto, ĉu li estu instruisto aŭ verkisto. Mia kritika sento estis tamen antaŭe akrigita de mia edukado sine de familio de enmigrintoj de la laborista klaso de Nov-Jorko, poste de tri jaroj da laboro en ŝipkonstruejo, poste, dum la dua mondmilito, de mia sperto en bombaviadilo de la aerarmeo kiu startis en Anglio por faligi bombojn en Eŭropo, inkluzive de la atlantika marbordo de Francio.
Post la milito, mi profitis la senkostan superan edukadon kiu estis ĵus proponita al milionoj da batalintoj, inter ili ĉiuj infanoj de laboristoj kiuj neniam povintus alie pagi studojn.* Mi doktoriĝis pri historio en Kolombio, sed danke al mia sperto mi sciis ke tio, kion mi lernis en la universitato, flankenlasis multajn gravegajn elementojn de la usona historio.
Kiam mi komencis instrui kaj verki, mi ne iluziiĝis pri tio kio estas “objektiveco”: eviti esprimi certan vidpunkton. Mi sciis efektive ke historiisto (aŭ ĵurnalisto, aŭ ia ajn kiu rakontas historion) estas devigata elekti, inter senfina nombro da faktoj, tiujn kiujn necesas prezenti kaj tiujn kiujn prefere ne mencii. Kaj ke li respegulas, konscie aŭ ne, siajn interesojn.
Certaj instruistoj kaj politikaj decidantoj en Usono ripetas insiste ke la lernantoj aŭ studantoj devas “lerni la faktojn”. Tio memorigas al mi la pendanton Gradgrind, persono de la Malfacilaj Tempoj de Dickens, kiu skoldas junan lernanton: “Instruu nenion ol faktojn, faktojn, faktojn”. Sed malantaŭ ĉiu “fakto” prezentita de instruisto, verkisto aŭ iu ajn, oni trovas juĝon. Tiun per kiu oni diras ke tiu fakto gravas kaj ke la aliaj estas flankenlasitaj.
En la oficiala historio, kiu dominas la usonan historion, ekzistas temoj, laŭ mi de fundamenta graveco, kiujn mi ne retrovas tie. Tiuj ellasoj donas al ni misformitan bildon de la pasinteco, sed — kaj kio pli gravas-, ili erarigas nin pri la nuntempo.
Ni prenu la ekzemplon de socia klaso. La dominanta kulturo (kiun oni retrovas en la edukado, en la politika vivo aŭ en la amaskomunikiloj) pretendas ke nia socio ne havas klasojn kaj ke ni havas nur unu solan intereson, la komunan intereson. En la preamblo de la Konstitucio de Usono oni legas: “We the people” (Ni, la popolo). La esprimo estas trompa. En 1787, la konstitucio estis efektive redaktita de kvindek-kvin viroj, ĉiuj blankuloj kaj ĉiuj riĉaj mastroj de sklavoj aŭ komercistoj deciditaj starigi aŭtoritaton kapablan defendi la interesojn de sia klaso.
Tiu sistemo de regado serve al la bezonoj de la riĉuloj kaj de la potenculoj daŭris dum la tuta historio de Usono. Ĝis hodiaŭ. La ĝenerale uzata lingvaĵo pensigas ke ĉiuj (riĉuloj, malriĉuloj kaj meza klaso) havas komunan intereson. Tiel, kiam oni parolas pri la nacio, oni uzas universalajn vortojn. Kiam, ridetante, la prezidanto deklaras ke nia ekonomio “fartas bone”, li ne konsideras la 50 milionojn da homoj kiuj faras kion ili povas por supervivi, dum la meza klaso ne fartas tro malbone kaj la 1% de la loĝantaro kiu posedas 40% de la riĉaĵo de la nacio, siavice fartas efektive bone. La klasa intereso de la regantoj estis ĉiam kaŝita malantaŭ vualo nomata “nacia intereso”. Mia propra sperto pri la milito, kiel la historio de ĉiuj usonaj militaj intervenoj, vekas mian skeptikon ĉiufoje kiam mi aŭdas altajn respondeculojn paroli pri “nacia intereso” aŭ pri “nacia sekureco” por pravigi sian politikon. Ĝuste per tiaj pravigoj Harry Truman lanĉis en 1950 kion li nomis “polican agon” en Koreio, kiu faris plurmilionojn da viktimoj, kaj Lyndon Johnson kaj Richard Nixon faris en Hindoĉinio tute same mortigan militon, s-ro Ronald Reagan invadis Grenadon en 1983, kaj la patro de la nuna prezidanto atakis Panamon en 1989, Irakon du jarojn poste, kaj s-ro William Clinton bombis siavice Irakon ekde 1993.
La “nova Bush” klarigis al ni siavice ke estas en la nacia intereso invadi kaj bombi Irakon. Tia absurda propono akcepteblis en Usono nur ĉar nebulo da mensogoj de la registaro kaj de la amaskomunikiloj envolvis la tutan landon. Mensogoj pri la “amasdetruaj armiloj”, mensogoj pri la ligoj de Irako kun Al-Kaida. La kreskanta nombro da usonanoj kiuj komencas kompreni la amplekson de falsoj klarigas la nunan falon de la populareco de s-ro George W. Bush. Tiu malkresko okazas malgraŭ intima kunlaborado inter la registaro kaj la grandaj komunikiloj. Kio karakterizas, ĝenerale, pli totalisman ŝtaton ol demokration.
La perspektivo de mallonga kaj sendolora milito forvaporiĝis. Plurcentoj da usonaj soldatoj mortis, pli ol mil, eble dumil, vundiĝis. En malgranda kabla televidkanalo, (granda televidkanalo ne disvastigus tiajn aferojn), la aktorino Cher rakontis kion ŝi vidis kiam ŝi antaŭnelonge iris en vaŝingtonan hospitalon: batalintojn kiuj perdis, iu la brakojn, iuj la krurojn, tre junajn homojn jam kripligitajn por la tuta vivo. Kaj Cher demandis sin pri la kialoj de tiu milito. Ni provas informi la usonanojn pri tio kion la komunikiloj prisilentas. Kiel ekzemple pri tiuj 10.000, eble 30.000 irakaj civiluloj kiuj estis mortigitaj dum la mallongaj, sed sangaj operacoj. Danke al Interreto kaj al progresemaj radiostacioj, ni provas ankaŭ klarigi la modalecojn de la okupado de Irako: perfortan enrompiĝon ĉe la loĝantoj, arestadon de senkulpuloj ajne aĝaj, faligon de bomboj de 250 aŭ de 500 kilogramoj sur loĝkvartaloj.
Kiam mi decidis verki Popolan historion de Usono, mi elektis rakonti la historion de la militoj de la nacio ne el la vidpunkto de la generaloj aŭ de la politikaj ĉefoj, sed de la junaj laboristoj fariĝintaj GI, de iliaj gepatroj kaj iliaj edzinoj kiuj en certa momento ricevis nigre kadritajn telegramojn. Mi volis rakonti la historion de la usonaj militoj, sed el la vidpunkto de la “malamikoj”: la meksikanoj kies lando estis invadita, la kubanoj, kies teritorio estis kaptita en 1898, la filipinanoj kiuj suferis abomenindan detruan militon komence de la 20a jarcento, dum kiu 600.000 homoj pereis oponante Usonon, kiu estis tiam decidita konkeri la Filipinojn.
Certa fenomeno frapis min komence de miaj studoj pri historio. Mi provas de tiam klarigi ĝin en miaj libroj. Tio estas la maniero laŭ kiu la naciisma fervoro (kiun oni enkapigas al ni ekde nia infanaĝo trudante al ni la ĵuron de fideleco al la flago*, la adoradon de la nacia himno kaj tre tendencan “patriotan” retorikon) markas la eduksistemon de ĉiuj landoj. Mi demandas min kio estus la ekstera politiko de Usono se oni forviŝus, almenaŭ en niaj mensoj, ĉiujn landlimojn de la mondo por konsideri ĉiun infanon nia, kie ajn ĝi troviĝu. Tiam estus nepenseble faligi atombombon sur Hiroŝimon, napalmon sur Vjetnamion, sur Afganion aŭ sur Irakon.
Kiam mi komencis redakti mian libron, mi estis influita de kion mi vidis ĝis tiam: unue la vivo kun miaj gepatroj en nigra komunumo de la sudo, kiel instruisto en universitato de nigraj knabinoj, aktivulo kontraŭ la rasa separo. Mi konsciiĝis ke la historio, tia kia ĝi estis al ni instruata, metis ĉiam en la duan vicon, eĉ en la lastan, ĉiujn kiuj ne havas blankan haŭton. Certe, la indianoj estas sur la scenejo, statiste, rapide forgesitaj; la nigruloj aperas kiel sklavoj, poste kiel laŭdire liberigitaj homoj. Sed, ĉiufoje, la blankulo havas la unuan rolon.
De la bazlernejo ĝis la gimnazio, neniam mi aŭdis ke la alveno de Kristoforo Kolumbo en la Nova Mondo estis sinonimo de genocido kiu neniigis la indiĝenan loĝantaron de Hispaniolo*. Neniu klarigis al mi ke temis pri la unua etapo de ekspansio pretende bonintenca de nova nacio, sed ke tiu ekspansio signifis en realo la perfortan forpelon de la indianoj el la tuta kontinento, ke ĝi estis akompanata de nedireblaj fiaĵoj sekve de kiuj oni enfermis la supervivintojn en rezervejojn.
Oni instruas al ĉiuj usonaj lernejanoj la masakron de Bostono kiu okazis ĵus antaŭ la sendependiga milito kontraŭ la angla krono. Kvin amerikanoj estis tiam mortigitaj de britaj soldatoj, en 1770. Sed kiom da lernejanoj scias ke 600 viroj, virinoj kaj infanoj de la tribo Péquot, en Nov-Anglio, estis masakritaj en 1637? Aŭ ke centoj da indianaj familioj estis ekstermitaj, dum la secesia milito, en Kolorado, fare de usonaj soldatoj? Dum miaj studoj pri historio, mi neniam aŭdis paroli pri la ripetaj masakroj al nigruloj, faritaj en la surdiga silento de registaro drapirita en sia fiero posedi konstitucion kiu garantias la egalecon de la rajtoj. En 1917 ekzemple eksplodis en Orienta Sankta Luizo unu de la multnombraj rasribeloj en tempo kiun niaj histori-libroj (de blankuloj) nomas “la progresema erao”. Blankaj laboristoj, koleraj pro alveno de nigraj laboristoj, murdis proksimume 200 homojn. Usona nigrulo, W.E.B. Du Bois, verkis pri tio faman artikolon, “La masakro de Orienta Sankta Luizo”. Josephine Baker deklaris tiam: “La nura ideo de Usono tremigas min”. Verkante Popolan historion de Usono, mi esperis iniciati konsciiĝon pri la klasaj konfliktoj, la rasa justico, la seksa malegaleco kaj la usona aroganteco. Sed mi volis ankaŭ prilumi la rezistadon al la establita potenco, la rifuzon de la indianoj morti kaj malaperi, la ribelon de la nigruloj kontraŭ la sklaveco kaj kontraŭ la rasseparo, la strikojn organizitajn de la laborista klaso.
Ĉar ellasi tiujn agojn de rezistado, tiujn eĉ limigitajn venkojn de la usona “ordinara popolo” signifus kredigi ke la potenco estas nur en la manoj de tiu kiu havas pafarmilojn, kiu posedas la riĉaĵojn. Mi deziris memorigi ke la homoj kiuj ŝajnas ne disponi pri ili (laboristoj, kolorhaŭtuloj, virinoj), ekde kiam ili organiziĝas kaj protestas nacinivele, donas al si potencon kiun neniu registaro povas facile subpremi. Mi ne volas inventi popolajn venkojn tie kie ili ne ekzistas. Sed pensi ke verki paĝojn de historio devus resumiĝi per litanio da fiaskoj signifus fari el la historiistoj kunlaborantoj de retroira spiralo ŝajne nehaltigebla.
Se la historio volas esti kreiva, anticipi eblan estonton sen tamen nei la pasintecon, necesas, ŝajnas al mi, valorigi la novajn eblecojn kaj montri ĉiujn epizodojn kaŝitajn en la ombro, en kiuj homoj montris sian kapablon rezisti, eĉ nur tre mallonge, kuniĝi — kaj kelkfoje venki. Mi deiras de la postulato, aŭ eble de la espero, ke nia estonto sidas pli en la momentoj de solidareco, kiujn nia pasinteco entenas, ol en la jarcentoj da milito tiom solide ankritaj en niaj memoroj.
Howard ZINN
Jam de longe, Vaŝingtono donas al Orient-Azio la respondecon pri la ekonomiaj malbonaĵoj de Usono. La nuna ofensivo kontraŭ Pekino estas verŝajne motivata de la pliiĝo de la usona komerca deficito. Fakte, ĝia profunda kialo estas la stariĝo de Ĉinio estiel motoro de regiona integriĝo ĉe tiu parto de la mondo — neatendita konsekvenco de la vaŝingtona hegemonia administrado de la financa krizo de 1997-1998.
Meze de julio 2003, usonaj voĉoj ĥore altiĝis kontraŭ Ĉinio, akuzante ĝin esti respondeca pri la longedaŭra usona komerca deficito, la pliiĝo de senlaboreco, kaj la malindustriiĝo de la teksaj kaj elektronikaj sektoroj. “Oni mortigas la [usonan] manufakturan sektoron”, tondris la senatano Charles Schumer la 18an de julio. “La artefarita devaluto de la ĉina juano estigas inundon de alilandaj produktoj malpli kostaj, kiujn niaj entreprenoj ne povas konkurenci”, deklaris siaflankle la senatanino Elisabeth Dole. “La ĉinoj ne respektas siajn komercajn akordojn... Estas necese, ke la Trezorejo studu la demandon kaj prenu konvenajn mezurojn por zorgi, ke oni ne lasu la ĉinojn konstante devaluti sian valuton malprofite al niaj internalandaj industrioj”, aldonis la senatano Lindsey Graham*.
Atestante antaŭ la Kongreso la antaŭan tagon, s-ro Alan Greenspan, prezidanto de la Federacia Rezervo, estis apoginta tiujn argumentojn asertante, ke la valutoj de Ĉinio kaj aliaj orient-aziaj ekonomioj estas subtaksataj kaj ke tiuj landoj ne povas daŭrigi la senfinan akumuladon de tiel gravaj rezervoj da fremdaj valutoj*.
La senatanoj, ĉe donita signalo, oficiale petis de la departamento de la Trezoro insisti ĉe Ĉinio ke ĝi forigu la kontroladon de monŝanĝoj kaj lasu ŝvebi sian valuton, la juanon, fiksitan po 8,3% por dolaro. Tiu naciisma furiozo iomete kvietiĝis en aŭgusto, sed la usona ministro pri la Trezoro, s-ro John Snow, ripetis la sturmojn, dum rondvizitado en Azio, admonante Ĉinion “ke ĝi lasu la merkaton fiksi la valoron de sia valuto”. Jen tre kurioza sinteno flanke de registaro kruele bezonanta la helpon de Pekino por pritrakti la demandojn pri Nord-Koreio kaj la azi-regiona sekureco.
Necesas tamen antaŭvidi, ke la ofensivo daŭros tra la venontaj monatoj kaj jaroj, dum Usono baraktos kontraŭ pligrandiĝantaj deficitoj, kaj Ĉinio, unu el la raraj kreskopolusoj de la mondekonomio, fariĝos epicentro de la regiona ekonomia integriĝo en Orient-Azio. Fakte, tiu ofensivo kontraŭ Azio rilatas ne nur al la reveno de agresema usona komerca diplomatio reflektanta la nekonstantecon de la usona ekstera politiko. Ĝi spegulas malnovan zorgon subkuŝantan sub la ideo de la alvenonta tektona renverso ĉe la mondekonomia potenco favore al Orient-Azio, kaj pli precize al Ĉinio.
La dubasenceco de Usono rilate al la ekonomia vigleco de la “tigroj” kaj “drakoj” estis jam perceptebla en la 80-jaroj, kiam al la abundo da komentoj pri la “azia miraklo” oni aldiris alarmajn avertojn kontraŭ la merkantilismo kaj la azia konkurenca minaco. Je la unua fojo de post 1918, Usono estis tiam fariĝinta debitora lando kaj alfrontis buĝet- kaj pagbilanc-deficitojn . Same kiel Ĉinio hodiaŭ, tiel same Japanio kaj la Nove Industiiĝintaj Landoj (NIL) de Orient-Azio estis kulpigitaj subfosi la Okcidentan industrian plektaĵon, kaj submetitaj al intensaj premoj instigantaj ilin plikarigi siajn valutojn kaj malfermi siajn ekonomiojn kaj financajn sistemojn al la usonaj komerco kaj investadoj.
En 1985, la registaro de s-ro Ronald Reagan artifikis revaluton de la eno je 50% per elturniĝo helpe de la akordoj alnomataj de la Plaza. Tiuj akordoj, truditaj al aliancanoj strukture dependaj de Usono kaj tute sen manovro-marĝeno, estis supozataj mekanike plivigligi la usonajn eksportojn kaj difekti la japanan industrian konkurencon. Tiu politiko tamen estigis neatenditajn konsekvencojn: la plikarigo de la eno kaŭzis, ke Japanio senatende fariĝis la unua kreditorlando de la mondo. Ĝi akcelis la ekonomian regionan integriĝon en Azio, instigante la japanajn firmaojn transloki en Sud-Orientan Azion siajn poreksportajn aferojn de malalta aldonvaloro. La reorganizado de la japana manufakturkapablo rapide okazigis regionan labordividon en Orient-Azio centrita sur Japanio.
De la 1950aj ĝis 1970aj jaroj la regiona ekonomia politiko sin organizis ĉirkaŭ la transpacifika komerco kaj sin karakterizis per la struktura dependeco de la Nord-Orientaj landoj de Azio rilate la usonan merkaton (“single market dependence”). Eĥante la esprimon de Meredith Woo-Cummings*, Orient-Azio restis “usona lago”, kaj Usono malfermis la vojon por la reindustriiĝo de Japanio per la eksportadoj. La disvolvanta kaj intervenisma ŝtato estis tolerata, eĉ subtenata kadre de akordo laŭ kiu Japanio, Sud-Koreio kaj Tajvano fariĝos sekurec- kaj prosper-remparo ĉirkaŭ Sovetio kaj Ĉinio.
Tiuj landoj interŝanĝis tiam siajn politikajn suverenecojn kontraŭ nerestrikta aliro al la usona merkato. Ĝis meze de la 1980-jaroj Usono tiel enprenis pli ol triono de la japanaj eksportoj, 40 elcentoj de la koreaj kaj 44 elcentoj de la tajvanaj. Tiu struktura dependeco favoris Vaŝingtonon per tre pova politika influo super ĝiaj aliancanoj. Post la akordoj de Plaza, tamen, Japanio diversigis sian komercon kaj siajn investad-flusojn, turnante sin precipe al cetero de Orient-Azio. Ĉe la komenco de la 1990aj jaroj la japana eksport-parto malaltiĝis al 27%. Dum la sama periodo la interazia komercparto altiĝis je 12 punktoj, kreskante de 32% al 44%, kio spegulas la grandiĝantan gravecon de la japanaj transnaciaj firmaoj en la regiona labordivido*. En 1994, la interregiona komerco konsistigas 48,5 elcentojn de la tuto de la azia komerco, kaj ĝi superis 50% en 1995.
Usono estis nek dezirinta nek antaŭvidinta tian rezulton. Dum la malvarma milito, Japanio, kaj poste la NIL, estis ja invititaj de la okcidentanoj bone farti, sed ne tiom ilin minaci*, kaj certe ne tiom kandidatiĝi por la ekonomia mond-hegemonio. En la mondo post la malvarma milito, la azia disvolvanta ŝtato ne nur perdis sian strategian pozicion, sed ĝi transiris en minacon en la okuloj de usonanoj kaj eŭropanoj. Vaŝingtono fariĝis obsedata de la fantomo de vigla regiona bloko.
En 1989, s-ro Lawrence Summers, kiu estis tiam fariĝonta subsekretario de la Trezorejo sub s-ro William Clinton, vortigis la problemon jene: “Azia ekonomia bloko estas formiĝanta, kun Japanio kiel pinto (...). Tio starigas la eblon, ke la plimulto de la usonanoj, kiu opinias, ke Japanio konsistigas minacon pli gravan por Usono ol Sovetio, pravas”*. Malpeziga elspiro aŭdiĝis, kiam Japanio plonĝis en 1990 en longedaŭran ekonomian stagnon post la krevo de la financa kaj domnegoca veziko de Tokio. Se citi fieran esprimon de usona verkisto, la krizo atestis, ke “la japana modelo estas ne tipo de alispeca kapitalismo... sed postrestaĵo de antaŭa stadio de la kapitalismo*”.
Ĝi atestis ne ion tian, kompreneble; sed tiu kompreno, malproksimigante la fantomon de azia aŭtonoma bloko, malpezigis en Okcidento tiujn, kiuj antaŭtimas kadukiĝon. Kelke da jaroj poste, oni vidis en la grava regiona krizo spertita de Azio en 1997-1998 novan pruvon de la okcidentaj aparteco kaj supereco (aŭ, inverse, de la orienta ekonomia infanismo). Laŭ Chalmers Johnson, “pluraj pontifikoj kaj ekonomikistoj malkaŝe esprimis sian kontentiĝon” vidi la regionon ŝanceliĝi ĉe la rando de socia kaj ekonomia ruiniĝo*. Charles Krauthammer, novkonservativa verkaĉisto, kiu ŝuldas sian hodiaŭan reputacion al sia entuziasmo por la milito kaj imperio, skribis tiutempe: “Nia sukceso estas tiu de la usona kapitalisma modelo, pli proksima al la liberŝanĝisma vizio de Adam Smith ol al kiu ajn alia. Multe pli proksima, certe, ol la azia paternalisma kapitalismo interkonsentema, kiu tiom allogis la kritikaĉantojn je la usona sistemo en la tempo de la hodiaŭ krevita azia veziko”*.
Kelkaj universitananoj samopiniis: “La krizo, laŭ unu el ili, ruinigis la kredindecon de la japana aŭ orient-azia modelo de ekonomia kreskado*. ”. S-ro Greenspan malsupreniris en propra persono en la arenon por komprenigi, ke la azia krizo estis estigita de la disvolvisma ŝtato, t.e. de industriigo kondukita de la ŝtato kaj de monsubteno de rimedoj direktita pli de la registaro ol de la merkato. La krizo, li asertis, signifas, ke la mondo senindulge malproksimiĝas de la ŝtatismo favore al “la okcidenta varianto de la libermerkata kapitalismo.”* Unuvorte, la azia “miraklo” subite fariĝis “miraĝo”.
Legendis, inter la linioj de la debato, ke la “malfruaj venintoj” de la moderna kapitalismo estas remetitaj en sian rangon. Ĉe la du flankoj de la Pacifiko oni interpretis la krizon kiel ŝokon inter Oriento kaj Okcidento, kaj decidigan momenton por la ekvilibro de la monda ekonomia povo. La usona administrado de la krizo de 1997-1998 konfirmas la ideon, ke la agresema liberalismigo je la lokaj financaj merkatoj, spronita de Vaŝingtono kaj la Internacia Monfonduso (IMF), dum kaj post la krizo, utilis kiel povo-instrumento kaj konsistigis parton de pli vasta klopodo celanta “malfortigi la disvolvismajn politikojn ŝtatajn en la tuta mondo”.*
Spite al tio, ke la usona Trezorejo plenumis en 1994 la rapidan kaj decidigan reflosigon de Meksiko, Usono kaj ĝiaj transatlantikaj partneroj sin detenis fari kion ajn dum monatojn, dum la krizo de 1997 plietendiĝadis tra la tuta Orient-Azio. Grava IMF-a reflosiga plano estis starigita sole kiam oni eksciis la amplekson de la fenomeno: la kontaĝo eskapis el ĉia regado kaj la krizo ekdifektis la mondajn merkatojn. Ankoraŭ pli evidentiga fakto, la usona Trezorejo vetois, fine de 1997, la japanan proponon iniciati iun Azian Mon-Fonduson (AMF), kiu provizus la landojn spertantajn masivajn fuĝojn de kapitaloj per granda parto de la kontantaĵoj bezonataj de ili.
Tiu propono estis “rapide kaj... neatendite repuŝita de la tiama [usona] subministro de la Trezorejo, s-ro Lawrence Summers”, kio konfirmis en Orient-Azio la ideon, ke “Usono sin pretigis forskrapi el la ekonomia mapo plurajn aziajn landojn. Kelkaj pensis eĉ, ke la usonanoj hastis profiti de la kriza stato travivata de Azio”.* Por Vaŝingtono, la problemo fontis el la eblo, ke la AMF fariĝos kerno de regiona aŭtonoma monsistemo, kiu konkurencos kun la IMF, unu el la okcidentaj iloj por la tuttera hegemonio. Oni intervenigis do tiun lastan, kun ĝia kutima receptaro de drakonaj politikoj pri struktura reĝustigado celantaj savi la kreditorojn, malfermi protektatajn sektorojn de la ekonomio kaj kunpremi la internan mendadon.
Estas tute certe, ke la krizon oni rigardis kiel okazon por aliri la regadon super protektataj strategiaj sektoroj de la lokaj ekonomioj. Kiel ĝuste ĝin substrekas Daniel Lian, ĉe la financa grupo Morgan Stanley, en kritika analizo pri la usona politiko, se la Okcidento interesiĝas pri la pluigo de “la [orient-azia] dependeco de la ekstera mendado kaj produkt-kapablo tenata aŭ financata de alilandaj interesoj”, ĝi same volas “povi aĉeti la regionajn enlandajn ekonomiojn”.*
Tiu politiko, kies rezultoj estis diametre kontraŭaj al tiuj celataj, rezultigis absolutan malsukceson, kiel antaŭe, kiam oni instigis la valor-korektadon de la eno.
Unue, ĝi naskis fortegan naciisman bumerangan efikon en ĉiuj koncernaj landoj. Pro tiu fakto, la enlandaj industrioj ne estis malkare forvenditaj. Tute male, escepte de kelkaj apartaj okazoj, kiel Indonezio, la plimulto de la kriztrafitaj landoj sukcesis konservi la regadon super siaj strategiaj sektoroj per la ŝtata reaĉeto de la ŝuldo de privataj firmaoj aŭ blokante la privatigon de la publika sektoro.*
Due, tiu politiko plivigligis la regionan monan kunlaboron. En 2000, la aziaj landoj lanĉis la iniciaton de Chiang Mai (ICM), celanta organizi la regionan monan kunordigon per la kreado de ia neformala IMF. En 2003, kelkaj aziaj landoj estigis la Asia Bond, komuna mon-instrumento celanta mobilizi por produktivaj celoj la grandegajn rezervojn de fremdlandaj valutoj akumulitaj de la regiono.*
Trie, kruela ironio, malfortigante la japanan strebon por regiona konstruo, Usono nevole plifirmigis la strategian pozicion de Ĉinio. Ĝis tiam kondukita de Tokio, la regiona ekonomia integriĝo de nun antaŭeniras sub la patroneco de Pekino.
Ĉinio, kiu estis ŝparita de la rektaj krizo-efikoj danke al la valut-kontroloj, fariĝis, de post la fino de la 90-jaroj, epicentro de regionaj integriĝaj tendencoj. Tiu fenomeno spegulas la malakcelon spertatan de Japanio kaj la dinamismon de la ĉina ekonomio — la IMP-a* kresko, je 7,8% en 2002, devas atingi 8% ĝis 9% en 2003, spite de la severa akuta spira sindromo (SASS)*, kaj la lando fariĝis la unua akceptolando por internaciaj rektaj investoj en 2002 (52,7 miliardoj da dolaroj). Tio ankaŭ tradukas la geopolitikan intencon de Ĉinio akiri centran pozicion en Orient-Azio en la venontaj jardekoj.
En 2001, la ĉinaj instancoj lanĉis la iniciaton estigi antaŭ 2010 zonojn de regiona liberkomerco kun Sudorient- kaj Nordorient-Azio. Dum la monda komerco malaltiĝas, la interŝanĝoj kaj investadoj inter Ĉinio kaj la cetero de Azio prezentas fortan progresadon. La eksportoj de la Asocio de Sudorient-aziaj landoj* en Ĉinion kreskis je 55% en la unua duonjaro de 2003, atingante 20 miliardojn da dolaroj el tutaĵo de 70 miliardoj da dolaroj. Fakte, la interŝanĝoj de la regiono kun Ĉinio pligrandiĝis kun pli persista ritmo ol la aziaj interŝanĝoj kun Usono. En Japanio, la importoj el Ĉinio jam superas tiujn el Usono, kaj la japanaj eksportoj en Ĉinion prezentas regulan altiĝon. Oni konstatas la saman tendencon koncerne la duflankajn interŝanĝojn kun Sud-Koreio, Tajlando, Malajzio kaj Singapuro.*
Tiuj fenomenoj signifas, ke ni spektas la unuajn fazojn de la konstruo de ĉina regiona politika ekonomio. Por Pekino tiu perspektivo prezentas multajn avantaĝojn: ĝi reduktos la dependencon de la lando rilate al la usona merkato kaj, konsekvence, ĝian vundeblecon rilate al eksteraj premoj kaj ŝokoj. La estigitaj interdependecaj maŝaroj kun la cetera Azio efikos kiel ia bufro inter Ĉinio kaj Usono.
Por la cetero de la regiono, la konsekvencoj de tia evoluo estas pli dubsencaj. Japanio, larĝe la plej progresinta lando, rivalas kun Ĉinio por la regado de la regiono, eĉ se ĝiaj transnaciaj kompanioj en Ĉinion ĉiam pli investadas. Tiu konkurso eble profitos al la sudorient-aziaj landoj, kiuj neniom deziras ŝanĝi unu strategian dependecon (de Usono) kontraŭ alia (de Ĉinio). Plie, konsiderante la produktad-profilon de la disvolviĝantaj landoj de la regiono kaj ilian striktan specialecon pri sektoroj de malforta aldonvaloro (elektroniko, teksaĵo, ktp.), Ĉinio prezentas por ili unuarangan defion sur la konkurenca kampo.
La japana regionismo naskigis supraĵan industriigon pli ol ĝisfundan modernigon de Sudorient-Azio. Pro la gravaj diferencoj apartigantaj la disvolviĝintajn landojn (Japanio, Sud-Koreio, Tajvano, Singapuro) de la malpli disvolviĝintaj (Malajzio, Tajlando, Indonezio, Vjetnamio, ktp.), kaj la regionaj rivalecoj, kunteniĝa azia region-sistemo sin establos nur post longe.
Agnoskindas tamen, ke la tendencoj por longa tempo iras tiusence. En multnombraj rilatoj, oni povas kompari tiun strukturan fenomenon kun tiu, kiu alkondukis Usonon al hegemonia ekonomia potenco, procezo, kiun interrompis, sed ne haltigis, la depresio de la 1930aj jaroj. La Okcidento, kiel la bruo pri la ĉina valuto sugestas, devos trapasi veran kopernikan revolucion antaŭ ol afable akcepti tiun fakton.
Philip S. GOLUB
Bombajo, la fama (aŭ fifama) Vojo Reay, laŭlonge de la dokoj. Originale ĉi tiu vojo havis kvar trakojn por ebligi rapidan veturadon; nun ĝi havas nur du, inter multegaj vicoj da pluretaĝaj domaĉaroj. Plejparte kamparanaj enmigrintoj, la enloĝantoj marŝas, parolas, dormas, sidas, laboras, sin lavas kaj rigardas la unuajn paŝojn de siaj infanoj sur la asfalta ŝoseo. Trotuarojn la vojo nek havis nek havos, kredeble. Vojo Reay fariĝis loko kie veturiloj konkuras kun homoj. Ambaŭ ŝajnigas, ke ilia spaco estas ilia regno.
En areo de unu kvadrata kilometro, multaj domaĉaranoj konstruis du aŭ tri mansardojn super siaj barakoj kaj luigas ilin al aliaj kompatinduloj. Meznombre dek personoj loĝas en ĉiu barako. Neniu scias kiom da mizeruloj loĝas en Vojo Reay, sed la nombro pliiĝas ĉiun tagon, kiel ankaŭ la ĥaoso ...
Kaj verdire, neniu povas esti certa pri kiom da homoj loĝas en Bombajo. Oficialaj censoj deklaras, ke ĝi havas 12 milionojn da loĝantoj (pli ol la loĝantaro de Grekio), el kiuj duono estas senhejmaj. Sed pro la senĉesa fluo da enmigrintoj, la domaĉaranoj, kaj la centoj da neregistritaj infanoj kiuj naskiĝas ĉiun tagon, la vera nombro povus esti 16 milionoj.
Se ĉi tiuj ciferoj surprizas, la malgaja vero estas, ke la enloĝantoj de Vojo Reay kaj la aliaj dismultiĝantaj aroj da mizero, ne havas pli bonan lokon al kiu iri. Ĉiutage la urbo allogas milojn da homoj el aliaj partoj de la lando por provi sian fortunon en ĉi tiu “urbo de espero”, konvinkite, ke ili trovos laborpostenojn, konstantan enspezon, aŭ eĉ — kaj kial ne — fariĝos milionuloj. Kun siaj neleĝaj elektrokonektoj, telefonoj kaj foje ŝtelitaj koloro-televidiloj, ĉi tiuj improvizitaj kontraŭleĝaj kabanoj ŝajnas al ili kvazaŭ luksaj vilaoj kompare kun tiuj de siaj naskiĝlokoj.
Ĉi tie do ili pluvivas, sur la vojo, tagon post tago, malgraŭ la polucio, la neeltenebla varmo, la nutromanko, la malpuraĵo, la kamionoj kaj aŭtoj rapidantaj, la akcidentoj, la malsanoj, la grandegaj ratoj kaj korvoj, la fetoraj defluiloj, la abomeno de bonhavaj preterpasantoj, kaj la musonaj inundoj. Iuj diras, ke ili ŝajnas feliĉaj. Feliĉaj? Jes, iel. Kontentaj pro tio, ke ili sukcese atingis ĉi tiun monstran urbegon kiu povus al ili aŭ ĉion perdigi aŭ doni tian ŝancon, kia okazas unufoje en la vivo. Ili estas kiel eble plej proksimaj al sia propra usona reveto. Jen ĝuste tio, kion Bombajo reprezentas al la cetera Hindio.
Nemalmulte da tempo necesas por kompreni kial la urbo daŭre allogas senĉesan enfluon da fremduloj esperantaj riĉiĝi tie ĉi. Ĝi estas urbo malmodera, senaera, kunpremita, poluciigita, sufoka, obstrukcita, superplena de veturiloj, kaj loko de la plej teruraj vidaĵoj kaj odoroj de malriĉeco kaj malsaneco. Se vi estas malriĉa, vi loĝas en nehomaj kondiĉoj. Se riĉa vi estas (1% de la loĝantaro), la mafio konstante vin plagas. Se vi estas mezklasano, nur forveturi de via domo ĉiumatene estas batalo — trabatante al vi vojon tra aliaj aŭtomobiloj, zorgeme evitante la krateretojn, penante ignori la petegantajn manetojn prematajn al la glacoj de la aŭto.
Nenio elfarblas facile. La malpleja tasketo, organizi la malplejan aferon, montriĝas penige. Korupto kaj burokratismo reĝas. Kaj tamen, malgraŭ la eksterordinaraj malfacilaĵoj de la vivo, la urbo havas mirigan spiriton kaj ian nevenkeblan karakteron. Kiel ĉiu bombajano dirus: “Kial vi plendas, Bombajo multe superas aliajn urbojn?”. Oni ektremas, imagante lokon sur la tero pli malbonan ol tiu.
La bonŝanculoj kiuj havas bonan laborpostenon kaj bonan loĝejon estas ensorĉitaj de Bombajo, de ĝia furioza ritmo, de ĝiaj salajroj — la plej bonaj en Hindio — , ĝia toleremo, ĝiaj alternativaj vivstiloj, ĝiaj senlimaj ŝancoj por aŭdacemuloj, de la multipleksaj kinejoj kaj vendejokorsoj superfluantaj de importaĵoj, de la pompaĉaj noktokluboj (kies proprietuloj pagas malavare al la polico por teni la klubojn malfermitaj post noktomezo), de la teatroj, la gastronomiaj restoracioj (absurde altekostaj sed ĉiam plenplenaj), la vendistoj de fremdaj aŭtoj, la poŝtelefonoj, la Manhattan-ecaj oficejaj konstruaĵoj, la apartamentaj turoblokoj, la butikoj de modistaj vestaĵoj, la belecokonkursoj, kvinstelaj hoteloj, internaciaj lernejoj, modernaj hospitaloj.
Ĉio ĉi faras Bombajon la sola vera metropolo de Hindio. Kompare kun ĝi, Ĉennajo (Madraso), Kalikato, Bangaloro (la Silicon Valley de Hindio), kaj eĉ la ĉefurbo Nov-Delhio, havas la etoson de mallarĝanimaj provincaj urboj. Foje, estas malfacile kompreni, ke temas pri lando de kiu la kampara loĝantaro estas postrestinta en la 18-a jarcento; en ĉi tiu kunteksto, Bombajo ŝajnas esti miraklo, vera urbo de revoj.
Ĝi sendube estas la plej prospera urbo de Hindio, la ĉefurbo financa kaj komerca. Ĝi provizas pli ol duonon de la naciaj rentimpostoj. Ĝi ankaŭ estas la plej korupta urbego de la lando; pli ol duono de la malpura mono cirkulanta originis ĉi tie. Bombajo havas pli da milionulojn ol ĉiuj aliaj hindiaj urbegoj entute. Estas ĉi tie ke okazas 90% de la negocoj fare de komercaj bankoj, ke du turoj altiĝas super la borso, ke 80% de la kolektivaj investokasoj de Hindio estas investitaj, kaj ke la kapitalaj merkatoj havas sian hejmon. La centra banko de Hindio, la tri ĉefaj podetalaj bankoj kaj la du plej grandaj komercaj bankoj havas siajn sidejojn en la komerca kvartalo de Bombajo.
Tra la haveno pasas 40% de la perŝipa komerco de la lando. Konstruaĵoj valoras sian pezon el oro, kaj la prezoj superas tiujn de Nov-Jorko kaj Tokio (ŝika apartamento povus kosti tiom, kiom 2 milionoj da dolaroj). La urbo fordonas sin al ĉevalvetkuroj, spekulado, loterioj kaj kriketo. Kadroj de reklamado-agentejoj ricevas pli altajn salajrojn en ĉi tiu urbo ol kuracistoj, kaj la “socio de konsumado” neniel malsuperas tiun de Usono. Ĝi allogas la plej bonajn talentulojn de la lando, multenaciajn gigantojn, investistojn, artistojn kaj intelektulojn.
La briletado de Bollywood nerezisteblas: Bombajo posedas la plej grandan kino-industrion de la mondo, kaj ĉiuj hindoj, kiuj volas kinokarieron, venas tien ĉi. Eĉ la forgesitaj steloj de la Okcidento subskribas kontraktojn por aperi en hindiaj filmoj, esperante relanĉi siajn karierojn. Ĉi tie oni rigardas aktorojn kiel diojn kaj gejunuloj el ĉiaj sociaj medioj konkuras por akiri roleton. La kinistaro loĝas en luksaj antaŭurboj da grandiozaj domoj kaj vivadas timante telefonan alvokon de mafia ĉefo kiu volas eldevigi de ili monon.
La bombajan miton kreskigas historioj pri sensaciaj sukcesoj, kiel tiu de Dhurubhai Ambani, iama helpisto de benzinstacio kiu fariĝis magnato de la petrokemia industrio; aŭ tiu de Harshad Mehta, malriĉa junulo el la urbo Raipur, kiu estis la ĉeforganizanto de fraŭdo da 6 miliardoj da rupioj (106 milionoj da eŭroj) kaj regis la borson (sed poste mortis en prizono); aŭ tiu de la favorata aktoro de Hindio, Shah Rukh Khan, kiu alvenis en Bombajo kun malplenaj poŝoj kaj kiu, post jaroj da afliktoj, kun kontaktoj nek en la urbo, nek en la mondo de kino, fine fariĝis superstelo.
En ĉi tiu demografia inkubosonĝo, ĉampano estas havebla kontraŭ alta prezo — trioble la salajro de tipa mezklasano-, sed trinkakvo mankas. En Dharavi, la plej granda domaĉaro de Azio, 600 000 homoj kunpremiĝas en mapli ol 1,5 kvadrata kilometro. La aero estas densa kaj fetoras de odoroj de forĵetitaĵoj, sed tie oni fabrikas la plej belajn ledaĵojn kiuj estas eksportataj al la cetera mondo. Dietistejoj kaj ekzercado-kluboj estas pli multenombraj ol neregistaraj organizoj. Estas floranta merkato por verkoj pri membonstatigo kaj komerca administrado, vendataj de junaj analfabetoj.
Bombajo estas avidata kaj timegata, senkora kaj kunsentema. En la ĵurnaloj, la plej kruelaj krimoj aperas paralele kun la plej kortuŝaj ekzemploj de kamaradeco kaj kompato. Eble pro tio, ke la enloĝantoj plejparte komenciĝis de nulo, Bombajo ĉiam estis rifuĝejo de toleremo, kie kristanoj intermiksiĝas kun parsioj, islamanoj estas najbaroj de hinduoj, kaj loĝas kune sikoj, ĝainoj*, judoj kaj ĉiam pli da firangoj (la populara termino por eksterlandanoj).
Sed la enfluo de “eksteruloj” kaj la nuna miksaĵo da kulturoj estas ankaŭ naskintaj monstron — la partion Ŝiv Sena de hinduaj ekstremistoj*, gvidatan de Bal Thackeray. Ĉi tiu partio, la defendanto de “la filoj de la tero”, naskiĝis per ekspluato de la dividoj inter lokaj loĝantoj kaj eksteruloj, kaj poste lanĉis ribelon kontraŭ ĉio, kio ne estas maharaŝtra*. Ĝi incitas al malamo, provokante tumultojn kaj atencojn. Ĝi eĉ sukcesis sanĝi la nomon de la urbo al “Mumbajo”, laŭ la nomo de la diina protektantino de la urbo (Bombajo iam estis portugala kolonio; ĝia nomo signifis “la bela golfeto”). Tiel la partio informis la mondon, ke Bombajo apartenas al siaj originalaj maharaŝtraj loĝantoj, kaj ke “eksteruloj” ne rajtas loĝi tie.
Por pruvi, ke ili nepre forpelos “enmigrintojn”, antaŭ kelkaj semajnoj hordo da sainikoj* elrabis la varbo-buroon de la fervojoj por diskonigi sian postulon ke estu dungiĝo-kvotoj por maharaŝtranoj kiuj sentas sin minacataj de kandidatoj el norda Hindio. Post kelkaj tagoj, ĉe homplena fervoja stacio, partilaboristoj de Ŝiv Sena, inter ili sainikinoj, atakis junulojn el Biharo kiuj venis al Mumbajo por fari la fervojistan ekzamenon.
La rezultoj de opinisondo de The Times of India kaj populara TV-programo nomata The Big Fight (La Granda Batalo) ne estas esperigaj: plimulto kredas ke Ŝiv Sena pravas, kun grandega procento aprobanta ĝian politikon de “filoj de la tero”. Multaj respondintoj diris ke ili aprobas tion, ke kvotoj estu fiksitaj favore al lokaj manlaboristoj. Iuj, tamen, opinias ke kvotoj malutilus al la bildo de Mumbajo kiel financa centro de internacia nivelo. Ĉu, do, Bombajo la kosmopolita fariĝos Bombajo la ŝovinista?
Kaj tamen, skribas Suketu Mehta, nov-jorka ĵurnalisto kiu plenkreskiĝis en Bombajo, “se en Bombajo vi malfrue iras labori kaj atingas la stacion tuj kiam la trajno foriras de la kajo, vi povas kuri al la homplenaj kupeoj kaj multaj manoj etendiĝos por tiri vin sur la trajnon .... Dum vi kuras flanke de la trajno, iu vin levos kaj faros por vi etan starejon. La cetero dependas de vi. Kaj, je la momento de kontakto, neniu scias, ĉu la etendata mano estas tiu de hinduo, islamano, kristano, bramano aŭ netuŝeblulo, nek ĉu vi estas denaskulo de la urbo aŭ alveninta tiun saman matenon... Nek ĉu vi estas el Mumbajo, Bombajo aŭ Nov-Jorko. Ili scias nur tion, ke vi provas atingi la urbon de oro, kaj tio sufiĉas. ”Suriru, ili diras. Ni kunpremiĝos“ ”*.
Kiel ne miri pri la kontrasto inter la eldiroj de certaj eŭropaj gvidantoj antaŭ kaj post la brusela pintkunveno de la 12a kaj 13a de decembro? Sub gvido de la prezidanto de la itala Konsilio, s-ro Silvio Berlusconi, la kunveno de la Eŭropa Konsilio — arigante la regnestrojn aŭ ĉefministrojn de la nunaj Dek-kvin kaj de la 10 novaj enirontaj la 1an de majo 2004 — devis eniri en la historion pro adopto de traktato, kvalifikata konstitucia, ellaborita de la Konvencio pri la estonto de Eŭropo* kaj anstataŭonta la antaŭajn traktatojn*. Ĉiel kreskis la suspenso kaj svarmis la avertoj kontraŭ eventuala malsukceso de la interregistara konferenco (IRK), konsiderata kiel mortiga bato al la komunuma konstruo. Nu, jam sabaton la 13an de decembro komence de posttagmezo, do 24 horojn antaŭ la planita fino de la laboroj, kaj post konstato de daŭraj malakordoj, s-ro Berlusconi deklaris la Konsilion fermita kaj povis reveni Italion por spekti futbalmatĉon. Surprizo: nenia drameca komento, la tonon donis s-ro Jacques Chirac: “Ne estas krizo kun granda K”.
Ĉu do ne estis vera danĝero ĉe la Dudek-kvin, kiel certaj estis iom rapide proklamintaj? La kroniko de la eŭropa konstruo abundas je tiaj epizodoj kie urĝo, komplete artefarita okazo, sed forte komunikata, estis uzataj preme por provi atingi konsenton al intertraktaĵo. Alia klasika eco, neniel kontraŭdira kun la antaŭa, kaj kies procedo, kiu provizore fiaskis en Bruselo, donas plian ekzemplon: la fuĝo antaŭen en la sinsekvaj ampleksigoj de la Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK) fariĝinta Eŭropa Unio (EU) en 1993, sen ke estis deciditaj la necesaj instituciaj adaptiĝoj kaj, por la plej freŝdataj el inter ili — kiu ampleksigos la Union de 15 al 25 membroj — sen ke estis deciditaj la buĝetaj konsekvencoj.
Fine, la laboroj de la Konvencio, poste de la IRK, atestas pri la profunda demokratia breĉo kiu markas la tutan komunuman historion., sed kiu konsiderinde larĝiĝis depost la jaroj 1980, kaj aparte kun la Unuiga Akto de 1986: la pli kaj pli senbrida ekonomia liberalismo estas konsiderata ne kiel opcio inter aliaj, kiel ideologio eksplicite submetenda al universala voĉdonado, sed kiel “komunuma atingo” ne plu diskutinda aŭ eĉ pli pridubinda.
Estis proklamite ke la IRK devos nepre enmondigi traktaton kiu fiksu la novajn regulojn de funkciado de Unio de 25 antaŭ ol la ampleksiĝo efektiviĝu, tio estas antaŭ la 1a de majo 2004. Tiu propono ŝajnas esti plej evidente saĝa. Certe. Sed estis ankaŭ pli diskrete memorigite ke tiuj novaj reguloj aplikiĝos nur en 2009. Alivorte, la ampleksiĝinta EU devos, kio ajn okazu, funkcii dum minimume 5 jaroj surbaze de la lastdata traktato, tiu de Nico adoptita en decembro 2000. Ekzistis do logika urĝo, sed nenia kalendara urĝo por decidi en Bruselo. La logika urĝo havis ankaŭ funkcian kaj precipe politikan dimension: se la Dudek-kvin komencos kune labori ekde printempe 2004 sur institucia bazo sufiĉe ĝenerale taksata kiel ne tre taŭga kaj sen perspektivo de raciigo, la risko de enkaĉiĝo, eĉ de paraliziĝo, ne estas neglektinda. Samtempe, la regnoj — Hispanio kaj Pollando — kiuj akiris, en la nica traktato, poziciojn de relativa tropotenco (vd la ĉi-rilatan informeton) kaj kiuj komencis praktiki ilin sen ke estis antaŭe fiksita ia tempolimo, estos eĉ malpli emaj rezigni pri ili.
Sendepende de ĝia ideologia enhavo, la traktatprojekto ellaborita de la Konvencio* kaj diskutita sine de la IRK, havas la meriton ke ĝi remodlis la institucion, kio devintus esti farita, kiel la Komisiono cetere vigle postulis, plej malfrue antaŭ 1995, kiam Aŭstrio, Finnlando kaj Svedio aliĝis al la tiamaj Dek-du. Nek la amsterdama traktato nek tiu de Nico vere korektis la kreskantan maltaŭgecon de funkcimodelo konceptita en 1957 por 6 membroj.
Certaj el la novigoj rekomenditaj de la Konvencio ricevis akordon sine de la IRK: la duonjare rondira prezidanteco de la Unio (1994, Irlando, poste Nederlando) estas anstataŭgita de prezidanto de la Eŭropa Konsilio nomumata por du jaroj kaj duono, unufoje renovigebla mandato; ministro pri eksteraj rilatoj (samtempe vicprezidanto de la Komisiono) estas nomumata de la Eŭropa Konsilio.
La tria novigo konsistas en la redukto al 15 (inter ili la prezidanto, elektita de la Parlamento laŭ propono de la Konsilio, kaj la vicprezidanto kaj ministro pri eksteraj rilatoj) de la nombro da membroj de la Komisiono kun voĉdonrajto. En tiuj kondiĉoj, dek regnoj ne havus plenrajtan komisaron... La rezonado estas senriproĉa se oni respektas la vorton kaj spiriton de la traktatoj: komisaro estas certe nomumita de registaro, sed, ekde sia enposteniĝo, li devas seniĝi de siaj “naciaj” refleksoj kaj pensi “eŭropece”. Do, teorie, ne gravas lia nacieco kaj, por puŝi la argumenton al absurdo, ili povus ĉiuj havi la saman! Jen evidente pure teoria vidpunkto kaj, en Bruselo, ĉiuj scias bone ke, por paroli nur pri ili, la britaj komisaroj (unu konservativulo, la alia laborpartia) faras komunan fronton ekde kiam temas pri la interesoj — aŭ supozate tiaj — de Britio.
La nombro da komisaroj estas evidente parto de la granda interbatiĝo pri la dispartigo de la povoj inter regnoj kiu kondukis al la sakstrato de Bruselo, sed kiu fokusiĝis precipe sur la dosieron, ŝajne tre teknikan, de kalkulo de kvalifikita plimulto (vd la ĉi-rilatan informeton). Imageblas ke troviĝos kompromiso por doni al ĉiu lando komisaron, kio rezultigus 25 membrojn de la brusela ekzekutivo, eĉ 31, se la 6 “grandaj” landoj (la 5 nunaj kaj Pollando) ricevus 2 komisarojn, kiel aktuale validas. Garantio pri neefikeco pro la dispeciĝo de la respondecoj...
Dispartigo de la povoj, sed de kiaj povoj? La diskutoj de la IRK koncernis precipe dekon da artikoloj de la dokumento de la Konvencio, kiu, en siaj tri unuaj partoj, enhavas 342, al kiuj aldoniĝas la 10 de la kvara parto (“Ĝeneralaj kaj finaj disponoj”) kiu enhavas ankaŭ 8 protokolojn kaj deklarojn. Temas pli pri pozicioj de povo inter membroŝtatoj de la Unio ol pri potenco de la EU tia kia ĝi estas pri siaj propraj aferoj, kaj eĉ malpli pri potenco rilate al la resto de la mondo. La ordinaraj disputoj inter membroj ne koncernas la grandan politikon. Ekzemple, necesas unuanimeco (ekzemple en la kazo de la Unuiĝinta Reĝlando, de Irlando aŭ de Luksemburgio) kiam oni volas malhelpi disponojn kontraŭ sociala kaj fiska dumpingo kiu tuŝas unuavice la partnerojn de la Unio. Same por Francio pri kulturaj aferoj, por protekti aŭdvidan industrion, kiun ĝiaj partneroj ne bezonas. Necesas povi kunigi malplimulton de blokado (ankaŭ Francio) por konservi kiom eble plej longe la komunan agrikulturan politikon kiun ĝiaj grandaj agrokulturistoj abunde profitas. Sama zorgo por Hispanio kiu intencas daŭrigi larĝanime ĉerpi el la strukturaj fondusoj kaj el la fonduso de kohereco eĉ post la aliĝo de 10 novaj membroj ĉiuj malpli dotitaj ol ĝi. Kalkulendas ankaŭ kun Malto kaj Kipro por kuniĝi kun Grekio kontraŭ ĉia truda leĝo pri sekureco de martransporto...
Koncernela eksteran agadon de la Unio, ĝi estas grandparte ŝlosita pro la dua “atlantikisma*” naturo de la plimulto de ĝiaj membroj, kaj pro la statuso de la Komandanto de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), al kiu la traktatprojekto donas la rajton doni (aŭ ne) verdan lumon al ĉia eŭropa iniciato rilate defendon. Oni estas petata ekstaziĝi ĉar s-ro George Bush afable permesis al s-ro Anthony Blair partopreni kun Francio kaj Germanio en starigo de ruze elpensita akordo kiu permesas la kreadon de “malgranda eŭropa ĉelo” en la ĉefstabo de la NATO en Mons en Belgio, kaj de plia “ĉelo” taskita pri “strategia planado de anticipado por la civil-militistaj operacioj” sine de la EU. Kiom da ĝiradoj por paroli pri embrio de komenco de antaŭtraktado por vera eŭropa defendo... Ĉiel, la reguloj de la traktatprojekto (artikolo 1-43) pri “firmigita kunlaborado”, permesanta pli rapidigi kaj pli intensigi ol la aliaj membroj de la EU en la adopto de komunaj politikoj, estas severegaj: necesas decido de la Konsilio kun kvalifita plimulto kaj kun triono de la membroŝtatoj. Demando: ĉu ekzistas naŭ membroŝtatoj de la Unio dezirantaj liberiĝi el la vaŝingtona kuratelo? Ĉiu konas la respondon.
Cetere, se la traktato adoptiĝus tia kia ĝi estas, kiuj agadeblecoj restus por la registaroj — kaj eĉ por la plimulto de registaroj — kiuj dezirus rediskuti la ultraliberalan karakteron de la internaj politikoj de la EU, kaj do pri naciaj politikoj kiuj estas nur ties transpono? Ekzemple pri la liberaligo de la Poŝto aŭ pri helpo al strategia industrio minacata de malapero (kazo de Alstom en Francio). Tiu traktato kiu baptiĝis Konstitucio respektas neniun de ĝiaj karakterizaj trajtoj: aparte, nenia demokratia konstitucianta procezo (kiu estus nepriginta la elekton de konstitucianta asembleo) kaj precipe nenia ebleco de alternado. La granda trompo konsistas efektive en kunigo en la partio III de tiu dokumento, kaj en certaj artikoloj de la unua parto, la tutaĵon de la politikoj de la Unio kun formulado de iliaj ideologiaj antaŭsupozoj.
Konstitucio normale fiksas institucian kadron kiu ebligas elekton inter diversaj, eĉ kontraŭaj politikoj. En tiu ĉi kazo, la enhavaĵo estas samrajtige simbole “konstituciigita” kiel la enhavanta kadro. La unuarangeco de la “libera kaj ne falsita konkurenco” antaŭ ĉia alia normo, kaj la subordigo de la publikaj servoj (nomataj “ĝenerala intereso” en la komunuma ĵargono) al ĝiaj reguloj, la aserto ke la libera komerco respondas
Depost proksimume du jaroj, kelkaj 660 “batalantaj malamikoj” kaptitaj en Afganio, en Pakistano aŭ liveritaj de triaj landoj, estas sekrete tenataj en la usona bazo de Guantanamo (Kubo), spite al ĉiaj internaciaj leĝoj. Nur dekretoj de la usona prezidanto nome de la “stato de milito kontraŭ la terorismo” devas pravigi tiun malliberecon.* Ĝis nun, nenia akuzo estis oficiale formulita kontraŭ la malliberuloj*, kaj la tiucelaj Militistaj Komisionoj anoncitaj en 2001 daŭre ne estas starigitaj.
Malgraŭ nia ĉeesto dum pluraj tagoj en la bazo de Guantanamo, ni povis kontaktiĝi kun neniu malliberulo. La homoj de la generalo Geoffrey Miller, komandanto de la koncentrejo kaj ĉefo de la Joint Task Force (JTF), kiu prenas siajn ordonojn rekte en la Pentagono, zorgas pri tio. Fortenataj de la bloko de alta sekureco, la ĵurnalistoj kiuj vizitas la instalaĵojn povas ekvidi nur la kaptitojn de la Camp 4, kie vivas tiuj kiuj montriĝas “kunlaboremaj”. Estas al ili malpermesite alparoli ilin aŭ respondi al ties alparoloj.
Post kiam la bazo de Guantanamo spertis certan kadukiĝon, ĝi ne ĉesis grandiĝi post la fino de 2001 kaj la milito de Afganio. Ĝia militista kaj civila loĝantaro triobliĝis kaj nombras nun pli ol 6.000 homojn. La unuoj de la JTF kaj la malliberejo estas instalitaj en novala zono. La mapoj de la bazo enhavas nenian indikon pri la ekzisto de la malliberejo, nek pri la multnombraj ĝin ĉirkaŭantaj konstruaĵoj de servoj.
Ĉe proksimiĝo al la zono de alta sekureco, oranĝkoloraj bariloj trudas al la veturilo de vizitanto pluveturi zigzage, tiel faciligante la taskon de la gardistoj kiuj kontrolas ĉiun veturilon. Post la aresto de la islama pastro de la koncentrejo kaj de du tradukistoj akuzitaj — malprave — pro spionado, la sekurecdisponoj ege plifortiĝis.
Dividita en kvar kvartaloj, la Camp Delta povas akcepti 1.000 homojn; ĝi enhavis, dum nia vizito, 660 kaptitojn el 42 diversaj naciecoj. Pluraj metale kraditaj muroj ĉirkaŭas ĝin, kovritaj de verda nilono kaj supre kun pikildrato sub alta tensio. La malliberuloj, kies ĉeloj restas lumigitaj la tutan nokton, estas sub permanenta superrigardo de la gardistoj kiuj faras rondiradojn aŭ estas postenigitaj sur la gvatturoj.
La kondiĉoj estas tiaj ke la koncentrejo registris 32 provojn de memmortigo (faritajn de 21 malliberuloj). Laŭ la kapitano John Edmondson, la kirurgo kiu gvidas la malsanulejon de la koncentrejo, 110 kaptitoj — do unu el ses — estas observataj pro psikaj perturboj, plej ofte sekve al depresioj. Dudek-kvin de ili ricevas psikiatrian kuracadon. Alia malliberulo, en malsatstriko intermite de antaŭ unu jaro estis ankaŭ internigita dum nia vizito kaj nutrata intravejne.
Por almenaŭ tri el la kvar barakaroj, la malliberecaj kondiĉoj estas konsternaj. Blokoj de kvardek-ok ĉeloj, en du vicoj de dudek-kvar, kun surfaco de apenaŭ du metroj sur du kaj duono por ĉiu. La vandoj kaj la pordoj, el metalkrado, malpermesas ĉian intimecon. La rutino estas interrompata nur per soleca promenado de dudek minutoj en granda kaĝo metita sur cemento, kun duŝo de kvin munutoj trifoje semajne — kaj krome, dum ĉiu transiro, kun la reglamenta vestaĵo: manĉenoj kaj piedligiloj, kunligitaj per ĉenoj.
En la barakaro 4, la grupo, kiun ni krucas per la rigardo, ŝajnas aĝe homogena, sub tridek jaroj; viroj kun abundaj barboj kaj ŝaŝio sur la kapo. La 129 malliberuloj vivas tie en grupetoj, iliaj malpli striktaj ĉeloj enhavas ĝis dek litojn. Ili manĝas kune kaj povas plurfoje tage eliri en la spacojn apud iliaj karceroj, kie pendas kelkaj afiŝoj pri la rekonstruado de Afganio.
Kontraste al la malliberuloj de la tri aliaj barakaroj, kiuj portas oranĝkoloran vestaĵon, tiuj de la barakaro 4 estas vestitaj blanke, “la koloro de la pureco en islamo”, klarigas gardisto fiere. Li rimarkigas al ni ke tiuj malliberuloj ricevis verajn tapiŝojn por la preĝo, aldone al la Korano disdonita al ĉiuj, post la malsatstriko kiu markis la semajnojn post ilia alveno.*
Akceptante la vizitojn de la gazetaro, la Pentagono evidente deziras korekti la ege negativan bildon de la unuaj monatoj. Oni montras al ni do la “Camp Iguana”, dometon alte lokitan sur roko elstaranta super la maro kaj ĉirkaŭata de sekureca metalkrado. Tie estas enfermitaj de pli ol jaro tri neplenaĝaj junuloj, “batalantaj malamikoj” de 13 ĝis 15 jaroj! Ili ricevas, kiel oni diras al ni, lecionojn pri la angla lingvo, ludas iom da piedpilko kaj havas la rajton spekti kelkajn vidkasedojn. Tamen ne eblis vidi ilin nek eĉ ekscii ilian naciecon.
Fine, ekskurso al “Camp X Ray” estis ankaŭ en la programo. La malliberuloj estis unue tien kondukitaj, kaj la tuta mondo povis vidi la neelteneblajn bildojn de la deportitoj surgenue, kun ilia oranĝkoloraj vestaĉoj, sub minaco de la armiloj de siaj provosoj, katenitaj, kaj tenataj en totala izoliteco, sub vizaĝkaŝaj kapuĉoj kaj kapaŭdiloj.
Konstruita komence por enfermi la plej turbulentajn haitiajn “boat people”, eĉ tiujn trafitajn de aidoso, “X Ray”, nun invadita de densa vegetaĵo, estas definitive forlasita. Venonte, estos la vico de la Camp Delta. Ĉar konstruatas Camp 5, la unua fazo devos finiĝi en julio 2004. Masonita malliberejo, por proksimume cento da kaptitoj, rezervota por tiuj malliberuloj kiuj estos definitive kondamnitaj de la “militistaj komisionoj”, tiu malliberejo entenos mortĉambron por la ekzekutoj...
Estis la 13-a de novembro 2001, la tago kiam la Nord-alianco ekregis Kabulon, kiam la prezidanta ordono estis publikigita, kiu estis la origino de la mallibereca centro de Guantanamo. Necesis trovi ruzaĵon por akcepti tiujn kiujn la usona prezidanto nomis “batalantaj malamikoj”, inaŭgurante novan “koncepton”, fremdan al la usona kaj internacia juro.* “La registaro Bush rifuzas kosideri la “batalantajn malamikojn” militkaptitoj, kvankam ĝi neas al ili la rajton esti defendataj antaŭ kompetenta tribunalo por determini ilian statuson, kiel tamen postulas la tria Konvencio de Ĝenevo ratifita de Usono, asertas Wendy Patten, direktorino de la sekcio justico de Human Rights Watch.* “La militistaj komisionoj, kiuj ne konas apelacion antaŭ sendependa kortumo, ne garantios al ili justan proceson.” La registaro siavice argumentas ke la decido pri militistaj komisionoj estis farita por malhelpi la disvastigon de delikataj informoj.
Tion refutas s-ro Eugene Fidell, militista eksadvokato kaj prezidanto de la Nacia Instituto pri Militista Justico: “Ekzistis almenaŭ du opcioj: la punkortumoj, kiuj en la pasinteco juĝis kazojn de terorismo kiel tiun de la atenco kontraŭ la World Trade Center en 1993, kaj la militkortumoj, kiel tiu kiu juĝis la prezidanton de Panamo, s-ro Manuel Noriega.*”
Unu homo troviĝas en la koro de tiuj komisionoj: la vicministro pri defendo Paul Wolfowitz. Estas li kiu elektos la juĝistojn kaj la prokuroron, kaj decidos pri la ĉefoj de akuzado. Ankaŭ li nomumos la tri homojn apartenontajn al la instanco ĉe kiu la kondamnitoj povos apelacii. Estas fine li kiu ekzamenos iliajn rekomendojn kaj decidos.
“La militistoj agos kiel ekzamenistoj, prokuroroj, konsilistoj pri defendo, juĝistoj kaj, se mortpunoj estas deciditaj, kiel ekzekutistoj”; “ili respondecas nur al la prezidanto Bush”, deklaris la brita juĝisto Lord Johan Steyn, en severa akuzo kontraŭ tio kion li nomis: “la jura nigra truo de Guantanamo”*
Dudek monatojn post la starigo de la koncentrejo de Guantanamo kaj dum la usona registaro estas surda al la alvokoj de la advokatoj kaj de la okcidentaj registaroj — inter ili Francio — kiuj havas nacianojn inter la kaptitoj, la afero subite prenis novan evoluon. Unue, la neatendita decido de la Supera Kortumo ekzameni la apelaciojn kiujn faris al ĝi la familioj de la 16 malliberuloj (dek-du kuvajtanoj, du britoj kaj du aŭstralianoj). Efektive, la 10an de novembro 2003, la plej alta usona tribunalo akceptis determini ĉu la usona justico estas kompetenta “por decidi pri la leĝeco de la mallibereco de eksterlandanoj, kaptitaj eksterlande lige kun militaĵoj, kaj kiuj estas mallibere tenataj en Guantanamo.” David Cole, profesoro pri juro en Georgetown (Vaŝingtono) kaj aŭtoro de pluraj verkoj pri la devojiĝoj de ŝtataj instancoj post la 11a de septembro*, tamen esprimis sian skeptikon kelkajn tagojn antaŭe: “Nur 2% de la apelacioj prezentitaj al la Supera Kortumo estas akceptitaj, kaj tiu ekzamenas ĝenerale nur la kazojn kie la opinioj de la subaj kortumoj, kiuj esprimis sin pri la temo, diverĝas.” Nu, la du du malsuperaj kortumoj konfirmis la pozicion de la registaro: “La bazo de Guantanamo troviĝas sur teritorio de kuba suvereneco, kaj la usona justico ne povas interveni tie.”
Rompante la silenton en kiu enfermiĝis la precipaj demokrataj gvidantoj, s-ro Albert Gore deklaris la 9an de novembro, dum konferenco en la Centro pri Konstituciaj Rajtoj de Vaŝingtono: “La afero de la kaptitoj en Guantanamo tute aparte damaĝis la bildon de Usono en la mondo, eĉ ĉe ĝiaj aliancanoj (...). La mallibere tenataj eksterlandanoj devas esti aŭdataj de la justico por ke ilia statuso estu determinata, kiel postulas la Konvencio de Ĝenevo. (...) La maniero en kiu la sekretario Rumsfeld mastrumis la aferon de la malliberuloj estis proksimume same pripensita kiel lia plano por la postmilito en Irako...”.
Certe, antaŭ li, demokrataj senatoroj, kiel s-ro Patrick Leahy*, ne ĉesis pridemandi la ekzekutivon pri la akuzoj de torturo al kaptitoj — inkluzive per senprocesaj ekstradicioj de malliberuloj de Guantanamo al landoj de la Proksim-Oriento, kie oni praktikas ĝin kutime-, pri la suspektata morto de du afganoj mallibere tenataj en la bazo de Bagram en Afganio, aŭ pri la uzo de perfortaj pridemand-teknikoj nomataj en la militista ĵargono “stress and duress” (premo kaj trudo)*. S-ro Leahy deklaris al ni senorname ke “la malliberuloj de Guantanamo devas esti konsiderataj kiel militkaptitoj” kaj “humane traktataj, komforme al la direktivoj de la Konvencio pri Homrajtoj”. Sed lia decidemo estis longtempe izolita en la usona politika klaso.
La advokatoj de la familioj de malliberuloj tamen ne ŝparis klopodojn. S-ro Tom Wilner, membro de prestiĝa konsili-kabineto de Vaŝingtono, Sherman & Sterling, defendanto de la familioj de la kuvajtanoj, alertadis la komunikilojn kaj kiom eble plej multajn politikajn personulojn.
S-ro William Rogers, unu el la du iamaj vicaj ŝtatsekretarioj* kiuj faris “amikan” apelacion al la Supera Kortumo, bedaŭris, kiam ni renkontis lin en Vaŝingtono, komence de novembro, “la mankon da konscio en la usona socio pri la graveco de tiuj faktoj. La konstitucia juro devas ne esti ofendata sub preteksto ke ni estas en milito kontraŭ la terorismo. Male, ni devas defendi principojn, enkorpigi la internacian juron fronte al tiuj devojiĝoj”.
S-o Rogers, kiu por la lasta tempo servis sub la prezidanto Gerald Ford, ne havas sufiĉe akrajn vortojn por kondamni la metodojn de la nuna registaro: “Jen unu el la plej nigraj periodoj de nia historio post la makkartismo*. Hodiaŭ oni uzas la samajn arbitrajn kaj subpremajn metodojn.” Kune subskribis la apelacion la subadmiralo Donald Guter, kiu, ekde lastan jaron emeritiĝis kiel ĉefo de la militista justico de la maristaro. En tiu funkcio, li estis partopreninta la decidojn uzi la bazon de Guantanamo por pridemandi la kaptitojn. “Venigi la malliberulojn al Guantanamo havis sencon por sekurecaj nepraĵoj, sed ni riskas nun ke certaj de ili kondamnotas al vivolonga karcero, sen ke povis okazi justa proceso”, deklaris li la 9an de oktobro 2003*. Iamaj juĝistoj kaj prokuroroj ankaŭ memorigis al la Supera Kortumo ke la teksto de la Konvencio de Ĝenevo estas entenata en la reglamento de la usona armeo kaj ke estas kontraŭleĝe ignori ĝin.
Fine, menciindas la iniciato de japandevena usonano, s-ro Fred Korematsu, kiu, en 1942, dum la dua mondmilito, estis kontestinta la laŭkonstituciecon de la dekreto kiu permesis la internigon de 120.000 japandevenaj civitanoj. S-ro Korematsu deponis apelacion, ĉar, kiel li sciigis, li engaĝis sin fari tiel ke la usonanoj ne forgesu malhelan periodon de sia historio.
Krome, en sia argumentado por la Kortumo, prezentita de la ĝenerala prokuroro Theodore Olson, la registaro estis pledinta kun certa mallerteco por ke la kortumo simple reĵetu la ekzamenadon de la apelacio, ĉar “en tempo de milito, la justico kutimas ne interferi en decidoj de la ekzekutivo...” Sen antaŭjuĝi la finan “verdikton”, kiu okazos en junio 2004, la kortumo volis certigi ke nur ĝi povas “diri la leĝon”, kaj ne la registaro. Ekde novembro, la afero de Guantanamo komencas eliri el la silento. En Usono mem, la opinio estis jam surprizita de la “protestkriado” de la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco (IKRK), kiam tiu eliris el sia kutima rezervodevo por denunci la malesperon kiun kaŭzas ĉe la malliberuloj la totala foresto de perspektivoj.
La registaro ne povis resti indiferenta al la svarmado de kritikoj. Fine de novembro, la Pentagono anoncis la venontan liberigon de 100 ĝis 140 malliberuloj — kiun oni daŭre atendas — kaj nomumis tuj poste senpetan militistan advokaton por certigi la defendon de la aŭstralia malliberulo David Hicks. Suferinte malbonan traktadon, tiu estis entrepreninta malsatstrikon kaj tiel ĉefrolis en la kroniko. Kontraste al la disponoj komence fiksitaj por la Militistaj Komisionoj, la Pentagono permesis al li esti asistata de civila advokato de lia elekto kaj garantiis la konfidencon de iliaj estontaj interparoladoj. Kaj tio, danke al akordo inter Usono kaj Aŭstralio, simila al tiu subskribita kun la Unuiĝinta Reĝlando kelkajn monatojn antaŭe, kiu nome ekskludas mortkondamnon de iliaj nacianoj. La advokatoj de kvar el la ses francaj malliberuloj, inter ili la ĉefadvokato de Parizo Paul-Albert Iweins, esperis ke Francio akiros “almenaŭ” similajn garantiojn. Vane, malgraŭ la demarŝoj de la ministrejo pri eksterlandaj aferoj.
Post s-ro Hicks, estis la vico de usona civitano, s-ro Yaser Hamdi, esti permesita kontakti advokaton. Arestita en Afganio, s-ro Hamdi estis unue translokita en Guantanamon, ĝis kiam la militistoj eksciis ke li estas usonano. En aprilo 2002, li estis translokita al la malliberejo de la marbazo de Norfolk, en Virginio, kie li de tiam estas kaŝe tenata. Poste, la registaro, kiu antaŭe dekretis ke la militistaj komisionoj estos ekskluzive rezervitaj por la eksterlandanoj, tuj “defendis la koncepton de militista juro por usonaj civitanoj kiujn ĝi unuflanke nomis “batalantaj malamikoj”*.”; ĝi atribuas al si la rajton teni ilin senlime en militistaj malliberejoj, sen ajna kontakto kun la ekstera mondo.
Tamen, s-ro Walker Lindh, la “usona talibano” kaptita en Afganio samtempe kun s-ro Hamdi, estis siavice juĝita de punkortumo de Aleksandrio (Virginio) ĝuante ĉiujn prerogativojn kiujn la konstitucio donas al la defendo.*
S-ro Hamdi fine akiris la rajton pri jura konsilo, unu tagon antaŭ la limdato de transdono al la supera kortumo de la lastaj apelacioj koncernantaj ĝuste liajn rajtojn... Estas vere ke lia tenado en sekreto kaj tiu de alia usona civitano, s-ro José Padilla*, embarasas la ĉirkaŭaĵon mem de la justicministro John Ashcroft. Unu el liaj iamaj asistantoj, la profesoro Viet Dinh, kiu havis gravan rolon en la redaktado de la kontraŭterorista leĝfarado, estis espriminta sian malakordon pri la traktado rezervita al la usonaj civitanoj kaj gratulis sin pro la ŝanĝo. Aliflanke, s-ro Dennis Archer, prezidanto de la Usona Asocio de la Advokatoj kiu nombras 400.000 membrojn, bedaŭris ke la Pentagono ne volis fari el tio ĝeneralan principon.
“La registaro uzis ĉi tie diskrecian povon, klarigas s-rino Wendy Patten de Human Rights Watch. Efektive, la Pentagono daŭre asertas ke la “batalantaj malamikoj” defendataj en Usono havas nenian leĝan rajton aliri advokaton. Kaj ĉi-kaze, tiu koncedo eblis nur ĉar la pridemandoj de la malliberulo etis finitaj. Resume, oni rifuzas agnoski ke la rajto pri defendo estas nepreskriptebla kaj devas ne dependi de la bona volo de la registaro.”
Se la Blanka Domo ŝajnas perdi la batalon de la usona gazetaro, ĝi tamen havas kelkajn senkondiĉajn subtenantojn, kiel la Wall Street Journal. Reage al la kritikoj de la IKRK, la financa ĵurnalo riproĉis al tiu institucio “esti forlasinta la regulon de konfidenco kaj engaĝiĝi senhezite en la politikan terenon.”* Laŭ ĝi, la “batalantaj malamikoj” “devas esti mallibere tenataj ĝis la fino de la milito kontraŭ la terorismo.” Kaj ĝi aldonas: tiu “ne estas senfina lukto komparebla al la milito kontraŭ la krimo aŭ la malriĉeco. Ĝi estas konflikto inter Usono kaj Al-Kaida, la grupoj al ĝi asociitaj kaj la ŝtatoj kiuj elektis doni al ĝi helpon. Tiu konflikto finiĝos kiam Al-Kaida estos frakasita kaj ne kapablos plu lanĉi atakojn kontraŭ usonaj celoj...” La opinio de la ĝenerala delegito de la IKRK por Eŭropo kaj Ameriko, s-rino Béatrice Mégevand-Roggo, estas tute alia. Por ŝi, en la “milito” inter Usono kaj Al-Kaida, nur la konflikto en Afganio estas vera internacia armita konflikto: “Tiu konflikto, regata de la 3a Konvencio de Ĝenevo, finiĝis la 19an de junio 2002, kun la Asembleo de la Loya Jirga kiu oficialigis la registaron de la prezidanto Karzaï. La internacia humana juro*tamen koncedas la eblecon daŭre teni mallibere la kaptitojn, se ili estas akuzitaj pro precizaj faktoj kaj submetitaj al jura proceduro kies minimumaj garantioj estas fiksitaj en la 3a Konvencio. Por ĉiuj kiuj estas arestitaj post la 19a de junio 2002, en la kadro de la interna konflikto kiu daŭre furiozas en Afganio, ekzistas ankaŭ disponoj de la internacia humana juro kaj fundamentaj garantioj kiuj plene aplikiĝas en la kazo de la kaptitoj de Guantanamo. Konklude, ne estas devigo liberigi ĉiujn kaptitojn de Guantanamo, sed estas tre klara devigo submeti ilin al justica proceduro regata de la reguloj de juro, internacia aŭ interna. Hodiaŭ, tiuj homoj estas mallibere tenataj ekde monatoj, eĉ jaroj, en totala jura vakuo: ĝuste tion ni konsideras neakceptebla. Diri tion havas nenion politikan, sed estas ĝuste nia humana rolo.”
Dum leviĝas, ankoraŭ timeme, la opozicio de la usonanoj kontraŭ la escepto-leĝoj, ĉu la registaro Bush — sub la krucfajro de kreskanta parto de la justica potencularo, de humanaj organizoj kaj de komunikiloj kiuj denuncas la neadon de justico al la kaptitoj de Guantanamo — ne devos, jaron antaŭ la elektoj, eligi tiujn el la “nigra truo” kien ĝi ĵetis ilin, por reveni al la reguloj de la internacia juro?
Augusta CONCHIGLIA.
La 16an de januaro 2004 komencas la kvara Monda Socia Forumo (MSF). En 2001 kaj la du sekvaj jaroj, akceptis ĝin Portalegro, en Brazilo. La MSF transformiĝis en simbolon de la forto de la alimondisma movado kaj fariĝis la konverĝa punkto de la popolaj mobiliziĝoj de la tuta mondo kontraŭ la milito en Irako. En 2004, kaj unuafoje, la Forumo forlasis Latinamerikon kaj ankriĝas en la koro de Azio: en Mumbajo (Bombajo), en Barato.
La MSF ne estas organizo, sed renkontiĝejo de laboristoj, de kamparanoj, de indiĝenaj popoloj, de parioj, de sendependaj laboristoj, de malplimultoj, de enmigrintoj, de studentoj, de universitatanoj, de metiistoj, de artistoj, de virinoj, de junuloj kaj de multaj aliaj... Ejo de demokratiaj debatoj, de interŝanĝoj fonditaj sur la konvinko ke alia mondo eblas.
Sed la Socia Forumo ŝatus akcepti pliajn milojn — kaj eĉ centmilojn — da pliaj homoj. Ĉu vi estu unu el ili? Se tio estas la kazo, iru al Mumbajo de la 16a ĝis la 21a de januaro. (Se vi ne povos partopreni tiujn renkontiĝojn, vi povas tamen helpi ke la voĉoj de la homaro laŭte aŭdiĝu ĉie en la mondo. Vi povas adresi subtenĉekon por la MSF al Attac France, 6 rue Pinel, 75013 Parizo, menciante “FSM Mumbai” sur la kuverto. Dankon.
La Organiza Komitato de la Monda Socia Forumo de Mumbajo
Karaj gelegantoj, ĉu vi pensas ke por tiaj okazoj validus la penon starigi Esperantan instancon (aŭ komisii jam ekzistantan) ĉe kiu kolektiĝu mondonacoj cele al prezenti Esperanton — kaj kompreneble nian retgazeton, per afiŝo, faldfolio aŭ eĉ porokaza papera eldono, ktp. — en la Mondaj kaj regionaj Sociaj Forumoj?
Bonvolu sube skribi vian opinion kaj eventuale viajn proponojn pri tio.
Dankon.
Vilhelmo Lutermano (Le Monde diplomatique en Esperanto)
Dum la internacia jura premilo kuntiriĝas ĉirkaŭ la diktatoroj kaj militkrimuloj, la ekonomiaj krimoj restas larĝe nepunataj. Efektive, la juro, devena de fortrilatoj, reflektas la malkuraĝon de la ŝtatoj, la premon de la multnaciaj konzernoj kaj la marĝeniĝon de la civitanoj en la procedo de jura kreado. Tamen, ekzistas spacoj kaj agrimedoj por ŝanĝi la enhavon de la internacia juro.
En kelkaj jaroj, la internacia justico realigis notindajn progresojn. La ŝtatoj adoptis tekstojn kaj starigis internaciajn organismojn destinitajn puni la militkrimulojn kaj la kulpulojn de atencoj al homaj rajtoj; ili kreis regulojn kaj internaciajn jurisdikciojn por certigi la liberecon de la komerco. Sed kion ili starigis por persekuti ekonomiajn krimojn? Nenion.
Ekzistas kortumoj por reguligi malakordojn inter ŝtatoj — la Internacia Kortumo (IK) de Hago, ekzemple-, sed ankaŭ jurisdikciojn kiuj ebligas al la civitanoj postuli raporton al ŝtato pri atenco al homrajtoj: la Interamerika Kortumo pri homrajtoj, la Eŭropa Kortumo pro homrajtoj, ktp. Duonjarcento post la Nurenberga proceso, oni fine kreis internaciajn puntribunalojn pri Ruando kaj pri la eksa Jugoslavio, kaj, en marto 2003, la Internacian Punkortumon (IPK)*.
Same, grava nombro da landoj akceptis aliĝi al la internaciaj konvencioj pri genocido, krimoj kontraŭ la humaneco kaj ilia nepreskripteblo, kelkfoje ĝis nuligi leĝojn de amnistio kiujn ili estis promulgintaj — kiel antaŭ nelonge Argentino. Certaj juristoj pensas eĉ ke la krimoj kontraŭ la humaneco, pro ili aparta eco, devus esti persekuteblaj antaŭ la tribunaloj de ia ajn lando*. Jen io por maltrankviligi la diktatorojn, kiuj iom post iom lernas ke ili ne estas ŝirmitaj kontraŭ persekutoj, inkluzive en la interno de sia propra lando.
Tamen, tiuj progresoj ne tuŝas esence gravan fenomenon: ĝenerale, la diktatoroj enpotenciĝas — kaj precipe tenas sin en la potenco — kun la decida apogo de la veraj profitantoj de la diktaturoj, tio estas la naciaj aŭ internaciaj ekonomiaj grupoj, kies armita brako estas ĝuste la despotoj: de Ĉilio ĝis Niĝerio aŭ Birmo, la murdistoj estas grandparte la servistoj de siaj mastroj. Pri tiuj mastroj, multaj bonuloj, kiuj ĝojas pri la progresoj de la internacia juro, trovas normale (aŭ ĉu neeviteble?) lasi ilin en paco. Sed, la krimoj kiuj faras la plej multajn viktimojn, kiel sciate, estas la enonomiaj krimoj.
La juro, la internaciaj institucioj ne estas indiferentaj al la agadoj de la ekonomiaj agantoj. Sed ili atentas ilin en aparte kontraŭefika direkto. De proksimume dek jaroj ekzistas internacia jurisdikcio kiu ŝatus esti diskreta, la Organo por Reguligi Malakordojn (ORM). Kreita sine de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) en 1994, ĝi agas kontraŭ ŝtatoj kiuj lezas la sanktan principon de komerca libereco kaj de la konkurenco*. Aliflanke, la krimoj farataj de la transnaciaj firmaoj restas larĝe ekster atingebleco. Ekzemple, la juraj persekutoj, en Belgio, de la birmaj viktimoj kontraŭ Total pro punlaboro restis senefikaj.
Tiu kvazaŭ-senpuneco de la societoj devenas grandparte de la foresto de internacia jura difino de la ekonomiaj krimoj; krome, la internacia juro celas malofte moralajn personojn, kiuj tiel estas nepre ekskluditaj de la kompetento de la IPK. La krimo atakeblas do nur per akuzo al la ŝtato mem, ŝtato kiu donis ordonon aŭ ŝtato sur kies teritorio fariĝis la krimo. La malfacilaĵo venas nun de tio ke la gastoŝtato ofte ne sentas sin devigata respekti la internaciajn konvenciojn (Birmo ekzemple evitas ratifi tiajn tekstojn). Tiuj ŝtatoj kiujn oni kredus pli respektemaj al la juro, kiam ili gastigas la sidejon de la kulpa firmao, timas siavice ke tiu transloĝiĝos, se ili adoptas tro striktajn aŭ tro kostajn normojn*.
Tiu malekvilibro de la internacia juro kompreneblas facile. En multaj landoj la opinioj deziras ke la kulpuloj de krimoj kontraŭ la humaneco estu punataj, kaj sciigas tion. Vole aŭ nevole, la registaroj, ne povante preteraŭdi tiujn postulojn, akceptas krei taŭgajn jurajn instituciojn. La grandaj transnaciaj aŭ naciaj entreprenoj, siavice, postulas forte ne nur la liberaligon de la komerco, sed ankaŭ la submetiĝon de la ŝtato al la reguloj de tiu liberaligo. La ŝtatoj (kiuj, zorgantaj pri sia suverena aglibereco, ĝenerale kontraŭas kritikon pri malrespekto al homrajtoj) akceptas senprobleme esti juĝataj pro atenco al la komerca libereco... Aliflanke, la fortoj kiuj postulas ke la krimoj farataj de la transnaciaj societoj estu difinotaj kaj persekutotaj, ne estas (ĉu ankoraŭ?) sufiĉe potencaj por ke niaj registoj kredu sin pravigitaj fari tiajn iniciatojn.
Se oni multe skribas pri la necesa ĉefeco de jura regulo, eĉ de ŝtato de internacia juro, oni ofte preterlasas certiĝi pri la nocio mem de juro. Nu, la juro ne estas stabila afero; ĝi dependas de la maniero en kiu ĝi estas produktita; ĝi povas ŝanĝiĝi kiam ŝanĝiĝas tiu kiu dekretas ĝin aŭ tiu kiu devas ĝin interpreti, apliki, uzi...* Por Karlo Markso kaj por la plimulto de la hodiaŭaj juristoj, la juro estas la esprimo de la fortrilatoj ekzistantaj en iu momento en la socio. Pli simple, tiu, kiun la homaj institucioj (tribunaloj, kortumoj, ktp.) devos apliki, estas mem produkto de la homaj institucioj; oni apenaŭ kuraĝas skribi tion, kio ŝajnas banalaĵo, sed pri kiu oni evidente ne sufiĉe cerbumis. La franca prezidanto Jacques Chirac ilustras tiun realon kiam li deklaras, dum sia rondvojaĝo en Afriko en oktobro 2003, ke necesas favorigi “laŭleĝan enmigradon”*. Tio signifas ke la franca registaro difinos kiel ĝi komprenas , siamaniere, kio estas laŭleĝa, kaj ke poste ĝi fanfaronos pri sia respekto al la leĝeco...
Oni do ne sanktigu la juron, eĉ se la devigo respekti ĝin reprezentas progreson de la homaj socioj ekde la jarcento de la klereco. Nome ekzistas hierarkioj, kaj la tuta konstruaĵo de la internaciaj konvencioj kiu konstruiĝas de dek jaroj signifas konkrete fari el la komerco kaj ties reguloj la ĝeneralan principon, kaj el la sociala aŭ media protekto la escepton*. Nu, en juro, por apliki tekston, ofte necesas interpreti ĝin; kaj la escepto (ĉi tie la sociala protekto, la respekto al la medio, la kultura diverseco...) interpretiĝas kiom eble plej strikte por fari la kiom eble plej etan atencon al la ĝenerala regulo (libereco de la komerco kaj de la industrio)!
La konstruado de la internacia juro fariĝas tre grandparte de la registaroj: dum ĝia ellaborado, oni tre malmulte zorgas pri la separo de la potencoj leĝdona, ekzekutiva kaj jura. La traktatoj estas intertraktataj nur de la ekzekutivoj; la reprezentantoj de la civitanoj, do la parlamentoj, intervenas nur poste por ratifi aŭ ne la konvencion sen povi modifi la enhavon.* La reguloj kiuj devas esti internacie aplikeblaj en justico estas tiel diktataj de la plej potencaj ŝtatoj kaj de la potenco de la transnaciaj entreprenoj. Konsekvence, se la MOK kaj ĝia ORM akiras tiom da potenco rifuzante submetiĝi al la tekstoj protektantaj la rajtojn de la popoloj kaj de la civitanoj, tio okazas ĝuste ĉar la ŝtatoj volas, deziras, akceptas tion kaj ĉar niaj regantoj estas estas pli pretaj submetiĝi al la “leĝoj” de la transnacia komerco ol al la juro de la internaciaj rilatoj*...
Ĉu la civitanoj kaj la popoloj povas ŝanĝi la direkton de la internacia juro kaj (re)trovi sian decidpovon? Eblas: unue realproprigante al si sian tutan juran kulturon, kiu estas esenca parto de la demokratia heredaĵo depost 1789. La fundamentaj rajtoj konstituas potencan armilon kiu, se bone komprenata, ebligas limigi la disvastiĝon de juro komplete fundita sur la ĉefeco de komerco kaj profito. Memorigi tion signifas partopreni en la civitana premo kontraŭ rezignado kaj la leĝo de la plej forta (aŭ de la plej riĉa) kiun oni provas trudi al malfortiĝintaj demokratioj: la asocioj pri defendo de la loĝejluanto, ekzemple, scias bone kian rolon ludis en ilia batalo la proklamo de universala rajto pri loĝejo, fare de la Pakto de la ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj en 1966.
La civitanoj povas ankaŭ retrovi rolon okupante la multajn lokojn de kie oni ne povas forpeli ilin: aŭdigi sin okaze de la grandaj pintkunvenoj (kaj kontraŭpintoj) de la G8 aŭ de la MOK*, sed ankaŭ interveni en ĉiaj organoj kiuj havas certan povon ligitan kun relativa sendependeco: tiel, la subkomisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri homrajtoj, konsistanta de sendependaj fakuloj de iliaj registaroj, ellaboris, apoge de la neregistaraj organizoj (NRO), plurajn internaciajn konvenciojn poste adoptitajn de la ŝtatoj; kaj estas ankaŭ ĝi kiu ĵus starigis kaj proponis, en aŭgusto 2003, projekton de normoj pri la respondeco de la transnaciaj societoj.* La Unuiĝintaj Nacioj restas loko kie realigeblas projektoj en la intereso de la popoloj kaj de la civitanoj, kaj ĝia daŭre atendata demokratiigo konsiderinde kontribuus al tio.
Nuri ALBALA
Kun s-ro Eduardo Chevardnaze, unu el la lastaj gvidintoj de la soveta erao forlasas la potencon. Dum tri jardekoj preskaŭ seninterrompe prezidanta la aferojn de Georgio, li ne malpli longe proksimigis sian landon al Usono. La alveno al la potenco de nova generacio, de kiu multaj formiĝis okcidente, akcentos tiun evoluon malfavore al la Kremlo. Ekde la fino de Sovetio en 1991, Moskvo klopodas, fronte al la premoj de Vaŝingtono, konservi sian influon en suda Kaŭkazio kiel en centra Azio, eĉ se utiligante la disidentojn (osetojn, abĥazojn, adjarojn...). Antaŭ la parlamentaj elektoj en Rusio, s-ro Vladimiro Putin havas tamen aliajn zorgojn: la areston kaj ekspropriigon de la estro de la grupo Jukos markas la komencon de decida batalo inter prezidanto kaj oligarkoj.
LA SOLVO DE LA KONFLIKTO, ekde julio 2003, inter la Kremlo kaj la magnato de la nigra oro Mikaelo Ĥordovski, decidos pri la gvidado de Rusio por la venonta jardeko. Kelkajn semajnojn antaŭ la leĝdonaj elektoj de la 7a de decembro, la kunfrapiĝo fariĝis neevitebla kiam certaj oligarkoj, kun ĉekape la ĉefo de Jukos, volis “privatigi” la parlamenton per akiro de blokadpova minoritato. Sed la prezidanto Vladimiro Putin ankaŭ ekagis, pro la okazontaj novaj privatigoj — tiuj de la ŝtatmonopoloj kiel Gasprom — kaj la komenco de grandaj eksterlandaj investoj en strategiaj sektoroj: li ne povis akcepti ke la oligarkoj, fortigante sian akaparon de la ekonomio, decidus solaj pri la kondiĉoj en kiuj multnaciaj entreprenoj instaliĝos tie. La internacia komunumo nombras la poentojn, provante savi samtempe la vizaĝon kaj siajn interesojn, malgraŭ siaj propraj kontraŭdiroj. Proponinte al la lando elirinta el la komunismo la tutpretajn “demokration” kaj “merkaton”, ĝi esperas ke ĝi ne devas elekti inter la kremlulo kaj la mondo de la aferoj kaj revas ke aperu personulo kapabla vesti sin en kredebla maniero per la togo de defendanto de la demokratiaj valoroj kaj tiuj de libera komerco. Homoj konsiderataj hieraŭ kiel vulgaraj friponoj tiel fariĝis ĉampionoj de la liberecoj ĉar ili akceptas dividi kun la Okcidento la fruktojn de sia financa arto kaj oponas al la “ŝtatistoj” grupitaj ĉirkaŭ la “eksspiono” Putin — iama repondeculo de la KGB. En Okcidento oni maltrankviliĝas pli pri ilia sorto ol pri la dekmilionoj da viktimoj de la postkomunisma disfalo, pri tiuj kiuj ĝojas vidi magnaton refali en la kaĉon el kiu li eltiriĝis je iliaj kostoj. La afero Jukos komencas la 19an de junio 2003 per la aresto de s-ro Aleksej Piĉugin, ĉefo de ĝiaj sekurec-servoj, akuzita pro du mortigoj kaj unu mortigoprovo en 1998. La 3a de julio, estas la vico de s-ro Platon Lebedev, akciulo de la entrepreno kaj prezidanto de ĝia financa brako, Menatep: li estas arestita kaj kulpigita pro diversaj financaj deliktoj kadre de la privatigo de la sterkaĵo-grupo Apatit (1994) kaj pro implikiĝo en la murdo, en 1998, de urbestro kiu luktis por trudi al Jukos pagi siajn impostoŝuldojn. La ĝenerala prokuroro asignos ankaŭ la direktoron, s-ron Mikaelo Ĥodorkovski, kaj la vicdirektoron s-ron Leonid Nevzlin, de tiam rifuĝinta en Israelo. Teatrofrapo la 25an de oktobro: s-ro Ĥodorkovski retroviĝas kun s-ro Lebedev en malliberejo, pro sep kulpigoj, inter ili organizita grupa ŝtelo, trompo, impostevito kaj falsadoj. Ambaŭ neas la faktojn kaj riskas dek jarojn da prizono. La 30an de oktobro, la ĝenerala prokuroro blokas 44% de la akcioj de la grupo, taksataj je 15 miliardoj da dolaroj. Sed la oligarko ŝajnas esti anticipinta la manovron kaj ne posedis pli ol 9,5% de la akcioj, la resto estis translokitaj al Jukos Universal kaj al Halley Enterprises, du establoj apartenantaj al Menatep Gilbaltar, frata kompanio de Menatep. Per defia gesto, la societo ofertas al siaj akciuloj 2 miliardojn, rekordan dividendon kiu grandparte falas en la monujon de s-ro Ĥodorkovski (kaj de la oligarko Roman Abramoviĉ, kiu akiris 26% de Jukos per la vendo de alia rusa kompanio, Sibneft).
S-RO ĤODORKOVSKI tiam forlasas la prezidon de la estraro por la bono de la entrepreno kaj de la personaro, kaj anoncas ke li dediĉos sin al la fondaĵo Malferma Rusio, kreita en 2001 por antaŭenigi la “civilan socion”. Li anstataŭas s-ron Simon Kukes, kiu fariĝis usona civitano, 1996 reveninta kiel vicprezidanto de Jukos, pasinta ĉe TNK (Nafto de Tjumen) en 1998, ĝuste por intertrakti la investon de British Petroleum (BP), kaj reveninta al Jukos ĉi-somere. La kompanio havas nun tri usonajn kaj kvar rusajn direktorojn. Laŭ la prokuroro, la blokado de la akcioj ne estas konfiskado, sed konserva dispozicio, ĉar s-ro Ĥodorkovski kaj liaj amikoj ŝuldas al la ŝtato 1 miliardon da dolaroj. Nenio escepta en tio: de jarkomenco, 3.000 dosieroj malfermiĝis kontraŭ impostdeliktuloj. Sed la pezo de la entrepreno kaj la personeco de ĝia direktoro donas internacian dimension al la tiu afero. Klasike kariero, tiu de la iama aparatulo de la Komsomolo*: unuaj dolaroj akumulitaj en la “etaj komercoj”, enmeto de tiuj dolaroj en la Menatep, kiu prosperas per la ŝanĝokvotoj, subteno al la reelekto de s-ro Boris Jeltsin interŝanĝe kun privilegia aliro al la publikaj entreprenoj. Venas poste la fazo de “solidiĝo”, kiam ĉio servas por trudi vendon al aliaj, malpli protektitaj proprietuloj, kaj ankaŭ al la famaj “ruĝaj direktoroj”, kiuj estis privatigintaj sian entreprenon aĉetante la akciojn de ties personaro. Firmaoj estas senigitaj de sia substanco por pravigi aĉetojn je ridindaj prezoj kaj financi la koruptadon de oficistoj, de la polico, de la juĝistoj. Tiuj arestoj okazas dum Jukos entreprenas historian ŝanĝon — la fuzion kun Sibneft, kaj la intertraktadojn por vendo de akcipaketo al multnacia entrepreno. Komence de oktobro, ExxonMobil, la unua naftokompanio de la mondo, intertraktas la aĉeton de 40% ĝis 50% de la akcioj de Jukos por kelkaj 25 miliardoj da dolaroj.* Dum s-ro Hodorkovski aĉetis la entreprenon por 300 milinoj da dolaroj, ĝi estas taksata je 30 miliardoj dum la fuzio! La prezidanto Putin ne rifuzas la masivan eniron de eksterlanda kapitalo en vivdecidan sektoron, sed li ankoraŭ ne elektis inter ExxonMobil kaj TexacoChevron. Kaj antaŭ ĉio, la Kremlo volas ke la ŝtato kontrolu la operacion: nepenseble lasi oligarkon pravigi, pere de tiu vendo, la miliardojn kiujn li akiris. S-ro Putin cetere konfirmis la venontan privatigon de la sektoroj transporto kaj distribuo de energio, escepte de la oleduktoj kaj gasoduktoj, kiujn li volas konservi sub ŝtata kontrolo — ĉar la disvolvo de tiu vasta lando dependas de ĝia infrastrukturo. Jam s-ro Ĥodorkovski deklaris sian intereson por Gasprom. Mallonge, sen ia ŝanĝo, la oligarkoj estis ankoraŭ solidigontaj sian povon, kontraŭ la provoj de diversigo kaj unu el la grandaj defioj de la dua prezidanteco de s-ro Putin: redukti almenaŭ iomete la abismon inter riĉuloj kaj malriĉuloj. Fakte, la alta konjunkturo devigas la landon diversigi ekonomion tro dependan de la krudmaterialoj kaj trudas elekton inter “ŝtatistoj” kaj “liberaluloj”. Laŭ esprimo de la ministro pri financoj kaj vica ĉefministro Aleksej Kudrin, estus danĝere se Rusio daŭrigus “dependi de la oligarkoj, de la alta naftoprezo, de artefarite stimulitaj bankoj kaj de falsaj bankrotoj”*. Lasta defio: la elektoj. S-ro Ĥodorkovski fanfaronis ke li povis bloki en la parlamento projektojn kontraŭ liaj interesoj. Li financas ĉiujn opoziciojn por povi mortigi en la ovo la leĝaron preparitan de la registaro por altigi la impostojn por la minejaj kaj gas- kaj nafto-industrioj profite al la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj kaj aliaj strategiaj produktistoj kiel agrikulturo kaj defendo. Ne kontententiĝante privatigi la parlamenton, la oligarkoj faras same pri la publikaj servoj financante malsanulejojn, lernejojn kaj transportojn de sia elekto anstataŭ pagi siajn impostojn. Ĉar s-ro Ĥodorkovski rompis la pakton pri neagreso el la printempo 2000, kiu dislimis la influzonojn de la politiko kaj de la ekonomio, la prezidanto Putin kredis la momenton taŭga por seniĝi de la restoj de la jjjeltsina “familio”. Li certe kredas ke Rusio estas sufiĉe riĉa por permesi al si paŭzon, la tempon por digesti la aferon sen tro da internaciaj perturboj. Kiel diris rusa ĵurnalisto: “eĉ ne pro tio, ke la Okcidento, malfrue, enamiĝis al la oligarkoj, ili meritas tiom da korinklino”*. La afero ne povintus tiom ampleksiĝi, se Rusio estus disvolvinta, sur la ruinoj de la komunismo, aliajn fortojn ol potencan ekzekutivon kaj monopolisman oligarkion (politikajn partiojn, sociajn organizojn, malgrandajn kaj mezgrandajn entreprenojn...). Tiuj du pilieroj kunekzistis sub s-ro Jeltsin en la kadro de sia interdependeco: la rompo de la ekvilibro inter ili provokis frontan kunfrapon.
EKDE SIA PREZIDANTIĜO, s-ro Putin anoncis ke li “forigos la oligarkojn kiel klason”. Dum tri jaroj, li faris nenion tiurilate, kvazaŭ li estus senpova redukti ilin. Kiam la krizo eksplodis, la Kremlo restis muta dum pluraj tagoj. Kiam la prezidanto fine parolis, li asertis ke necesas lasi al la justico fari sian laboron, ke ĉiuj rusoj devas esti samrajtaj antaŭ la imposto, ke la privatigoj ne estos pridubitaj, sed ke la krimoj ne restos senpunaj. Direkte al la eksterlandanoj, li parolis pri pli bone protekti la minoritatajn akciulojn, taŭzitajn de la oligarkoj, kaj anoncas la finon de la monopolo de Gasprom “en la venontaj monatoj, ne jaroj”. En tiu batalo, la prezidanto suferas je sia pasinteco. Li aliris la potencon sen “bazo”, nek partio, nek persona rondo. S-ro Jeltsin promesigis lin ke li ne ataku liajn proksimulojn. Ĉar mankis al li altaj oficistoj, li kiu fidas neniun, arigis ĉirkaŭ si homojn kies deveno certigas lin, iamajn de Peterburgo kaj de la sekretaj servoj. Rezervo de homoj dediĉitaj al sia lando, dotitaj de devosento, abomenantaj la korupton, sed kies monoliteco elvokas tiun bildon de klano kiun li volis elimini kun la “familio”. Evitante malfermajn konfliktojn, li hezitis seniĝi de oficialuloj hereditaj de sia antaŭulo. Li atendis la aferon Jukos por eloficigi s-ron Aleksandro Voloĥin, la ĉefon de la prezidanta administracio, kies forigo simbolas la ŝanĝiĝon de la elitoj. Tio estas en si mem ne la signo ke la prezidanto aliĝis al klano, ĉu tiu de la siloviki (la sekureculoj aŭ tiu de la liberaldemokratoj. La nomumo en lian lokon de s-ro Dimitri Medvedev, helpata de s-ro Dimitri Kozak, malkaŝas la pezon de la junaj peterburgaj juristoj sen pasinteco en la sekretaj servoj. Tamen la pli aĝaj de ili havas privilegiajn kontaktojn kun la defend-entreprenoj. Tiu parto de la ekonomia elito — la tria kun la energio kaj la granda industrio — restis flanke de la unuaj privatigoj kaj esperas profiti de la venonta ondo. Ekde sia aresto, s-ro Ĥodorkovski estas prezentata kiel negocisto kaj filantropo. Lia modelo estas Usono; lia revo, trakuri la mondon kiel s-roj George Soros kaj Bill Gates por doni sian opinion pri ĉio. “Patrioto” liel ĉiuj oligarkoj, li deklaris en sia komunikaĵo de la 30a de oktobro 2003: “Kia ajn mi laboros, mi dediĉos ĉiujn miajn fortojn al mia lando, Rusio, kaj al ĝia estonto, en kiun mi firme kredas.” Jen signalo direktita al tiuj kiuj, enlande, esperas ke li forlasos la landon kaj, ekstere, kvalifikas kiel antisemita la kampanjon kiu celas la judajn oligarkojn — tio estas la plimultoj de ili. De nun, li dediĉos sin al la fondaĵo. S-ro Ĥodorkovski prezentas sin kiel homo kapabla venigi Rusion sur la vojon de la demokration. Alloga, la persono ĉiam konsideris sin malsama: komercisto kun internacia profilo, kun zorge ellaborita aspekto, vivanta tiom diskrete ke, kiam la ĝenoj komencis, malmultaj rusoj konis lin. Lia fiero, asertas la komunikaĵo anoncanta lian demision, estas “esti kreinta la plej efikan societon de la lando”, unu el la entreprenoj “gvidaj de la monda ekonomio” danke al “principoj de financa travideblo kaj de sociala respondeco de la aferoj”. Sub lia gvidado, la valoro de la grupo 120-obliĝis inter 1998 kaj 2003. Sed tiu urĝata homo suferas senpaciencon kaj arogantecon. Li sentas sin super la leĝoj, vizitas Usonon kiel regnestro, mallonge, vidas sin kalifo en la loko de kalifo. Klare ke la Kremlo serĉos kompromison, ĝi lokas sin dekomence dors-al-mure. Dum s-ro Abramoviĉ, kiu malinvestas sin en Rusio, povas instali sin en eksterlando, s-ro Ĥodorkovski, siavice, vidas sian estonton en Rusio. Li ne plu kontentiĝas financi la elektadon de siaj premgrupuloj: li volas persone suriri la batalpodion, je plej alta nivelo, en 2008 — eĉ ekde marto 2004.
KONSCIA PRI LA RISKO la prezidanto prokrastas, ripetante ke la afero koncernas Jukos kaj ĝian estron, nenion pli, nenion malpli. La borso ne teruriĝas: la kurzoj falas ĉe la anonco de la demisio de s-ro Ĥodorkovski, sed realtiĝas post la nomumo de s-ro Kukes. Kaj la investantoj ekspiras: BP anoncas ke la projekto aĉeti la TNK ne estas pridubita; la Deutsche Bank anoncas ke ĝi aĉetos 40% de investbanko, ĉar “la rusa merkato estas la plej granda kaj la plej grava de Eŭropo”. Por tiu medio, s-ro Putin reprezentas la stabilecon, kaj la faligita oligarko ne valoras meson*. Siavice, s-ro Ĥodorkovski kredis ĉiam ke lia internacia profilo protektus lin kaze de konflikto kun la Kremlo — tial la klopodoj de liaj advokatoj impliki la internacian komunumon. Liaj usonaj amikoj pentras apokaliptan bildon pri Rusio refalanta en totalismon, sub la boton de ĉekaisto* kaj de ties sbiroj. La naciaj gazetoj, larĝe en la manoj de la oligarkoj, disvastigas la poziciojn de la ultrakonservativuloj; la influhava Richard Perle, prezidanto de la Defense Policy Board, proponas forigi Rusion el la G 8; s-ro Bruce Jackson, iniciatinto de la fama “Letero de la Dek de Vilno” favore al la interveno en Irakon, deklaras ke s-ro Putin minacas la interesojn de Usono den la Komunumo de la Sendependaj Ŝtatoj (KSŜ). Eĉ s-ro Soros alvokas al defendo de la rusa demokratio. Usona gazeto malkaŝis la multekostajn klopodojn de la oligarko por eniri la fermitajn rondojn de Vaŝingtono: laŭ tio li elspezis minimume 50 milionojn da dolaroj jare ekde 2001, inkluzive de 1 miliono donacita al la Biblioteko de la Kongreso kaj 500.000 dolaroj al la Fondaĵo Carnegie.* Flatata de la esplor-institutoj pri Rusio kiujn forlasis la laŭmodaj brilaj studentoj, li financas larĝanime plurajn novkonservativajn usonajn instituciojn kaj malfermas la estraron de sia fondaĵo al influhavaj homoj, de la iama demokrata senatoro Bill Bradley ĝis s-ro Henry Kissinger en Usono, kaj Lordo Rothschild en Britio. Juĝante la reagojn de la Blanka Domo tro molaj, la advokatoj de s-ro Ĥodorkovski vizitis la eŭropajn ĉefurbojn por alvoki ties gvidantojn enskribi la aferon Jukos en la tagordon de la pintkunveno de la Eŭropa Unio kaj Rusio de la 6a de novembro 2003. Certe, la eŭropanoj ne atendis tiun pezan premadon por maltrankviliĝi pro la ideo intensigi la kunlaboradon kun lando kies justico funkcias tiom arbitre. Sed ili ne volis esti partiaj por la oligarkoj. Ili do ŝparis al la rusa gasto ĉian kontraŭecon, eĉ pri Ĉeĉenio, kaj la prezidanto de la itala konsilio Silvio Berlusconi klare gajnis la konkurson de politika servileco. Tio montras kiom s-ro Ĥodorkovski trompiĝis pri la Okcidentanoj. Sed tiuj ankaŭ trompiĝis pri li. Malgraŭ sia ŝajno de tutmondiĝinta negocisto, li restis profunde rusa. Konstruante sian imperion, lia precipa celo ne estis enpoŝigi milionojn: temis pri ludo, en senprecedenca skalo, kie oni riskas sian vivon kaj tiun de la aliaj, kaj kiu malfermas fine la pordojn de la Kremlo kaj de la Blanka Domo. Kvankam la “novaj rusoj” elstaras en akumulado, ili malmulte interesiĝas pri mastrumado, kiun ili volonte cedas al eksterlandaj specialistoj. “Pro kio havi milionojn da dolaroj se por labori dek-ses horojn tage, dum mi povas pagi la plej bonajn mastrumantojn de la mondo”, deklaras unu de ili. Se, kiel deklaras s-ro Aleksej Kudrin, Rusio estas liberigita de la oligarkoj, la demando “por kion fari?” daŭre atendas respondon. La aperanta civila socio malfortiĝis pro tiu afero. La gazetaro montriĝis tiel melodrameca kiel oni povis atendi (“Stalino revenas”), dum la televid-kanaloj, de nun kontrolataj de la potenco, montris suspektindan diskretemon. Evidente la potenco ne volis fari martiron el s-ro Ĥodorkovski kaj tiel altiri al li la simpatiojn de la rusoj. Multaj de la neregistaraj organizoj senkreditiĝis subtenante sennuance la oligarkojn por la dua foje — nome de la preslibereco en 2000 de la demokratia liberalismo en 2003. Tiel, la direktorino de la grupo Helsinko de Moskvo vidas en s-ro Ĥodorkovski “niatempan politikan malliberulon”*. Estas vere ke multaj rusaj NRO dependas de mono devena de eksterlando aŭ de la oligarkoj. La loĝantaro, siavice, restis ĝis nun aparta: fine de oktobro, 19% de la rusoj neniam aŭdis pri la afero, kaj 15% diris sin nekapablaj esprimi opinion. Kvarono opiniis ke la ĝenerala prokuroro agis laŭ sia propra iniciato; 70% havis malfavoran opinion pri la oligarkoj, sed 49% pensis ke revizio de la privatigoj estus malutila por la lando.* Tiuj kontraŭdiroj malhelpas la partiojn uzi la krizon por la elektoj. Fakte, la meza civitano apenaŭ spertas pri regado kaj tutmondiĝo. Kiam eksterlanda societo aĉetas entreprenon, li grumblas, sed koncedas ke ĉefas havi laboron kaj regulan salajron. Samtempe li konservas profundan alligitecon al la naturaj resursoj de la lando, konsiderataj kiel kolektiva proprieto. Kion li retenas de la afero Jukos, estas ke la kulpigita oligarko tamen ĝuos sian malprave akiritajn havaĵojn. “Kiam Rusio privatigis, tio okazis kun la ideo ke la privata proprieto estas pli efika ol la ŝtata proprieto. Ne por ke la proprieto povu esti vendata al Usono kaj ke s-ro Ĥodorkovski enpoŝigu la profitojn”, resumas la politika analizisto Sergej Markov.* Nur memmortiga prezidanto ne reagintus. Sed s-ro Putin faris tion kun maltrankviliga vageco. Eĉ nun neeblas scii ĉu li iniciatis la manovron aŭ ĉu li nur lasis la ĝeneralan prokuroron elĉenigi siajn hundojn. La konduto de la enketistoj estis stigmatizenda, eĉ punenda — sed tio ne okazis. La kabineto reagis dise, kaj s-ro Putin, kiel komunikisto, ĉifoje montriĝis sentalenta. Laŭ la investantoj kiujn li renkontis la 30an de oktobro, li vetas ke, se tiu afero povas malutili por mallonga tempo, ĝi por longa tempo ebligos al li restarigi la superecon de la leĝo. La prezidanto gajnis tiun unuan raŭndon kaj dividis la ekonomian-financan eliton de la lando, sed, en la mastrumado de tiu sukceso, li povus esti sia plej bona malamiko. Kiel scii ĉu li ne trotaksis siajn fortojn? En la nuna stadio, la premsonĝo estus ne havi tro fortan, sed tro malfortan prezidanton. Se la “iamaj” maltrankviliĝas, kiel s-ro Boris Berezovski en Londono, la “novuloj”, la siloviki okupas misproporcian spacon en la potenco kaj preferas la forton ol la dialogon. Tamen oni ne trotaksu ilian koheron. Tiuj homoj devenas el medioj tradicie kontraŭaj, kiel la ministerio pri internaj aferoj, la armitaj fortoj, la informservoj. Krome, la oligarkoj ĉerpis ankaŭ en iliaj vicoj por dungi korpogardistojn por certigi sian protekton kaj “analizajn” servojn por kompromiti siajn rivalojn — ili aĉetis (aŭ timigis) ankaŭ juĝistojn kaj policanojn. Ĝis nun, la remodlado de la prezidanta administracio iras en la bona direkto. Estonte, la “olda saĝulo de la rusa politiko”, s-ro Jevgeni Primakov, proponis planon de repacigo inter la oligarkoj kaj la ŝtato, bazitan sur pli altan kontribuadon de la oligarkoj al la publika kaso, interŝanĝe kun rezigno de la ŝtato revizii la privatigojn. Kaze de eksterlanda ekkontrolo de la entreprenoj, necesas certigi ke la akirota mono ne estu transigata al eksterlando, sed investota en la nacian ekonomion.* S-ro Putin bezonis unu mandaton por konstrui sian propran bazon, redukti la ĥaoson hereditan de sia antaŭulo kaj seniĝi de la “familio”. Lia dua ebligos al li testi sian kapablon trudi sian propran linion — se li havas ian. Li venkos, se li trudas la ŝtaton kontraŭ la oligarkojn, ebligas aliri proprieton al pli larĝaj tavoloj de la loĝantaro kaj pavimas la vojon al posteulo kapabla antaŭenigi la reformojn. Se la malvenkus kontraŭ la oligarkoj, lia nova mandato enkondukus periodon de stagnado kaj anoncus malfacilan transiĝon por lia posteulo.
Nina BACHKATOV
[Eltiraĵo de la interparolado de Giovanna Borradori kun Jacques Derrida, p. 152-159.]
Vd la enkondukon Giovanna Borradori: Prezento de la du dialogoj Vd la dialogon de Giovanna Borradori kun Juergen Habermas
G. B. — Sendepende de tio ĉu la 11a de septembro estas gravega evento aŭ ne, kiun rolon vi atribuas al la filozofio? Ĉu la filozofio povas helpi nin kompreni kio okazis?
J. D. — Tia “evento” certe postulas filozofian respondon. Pli bone, respondon kiu pridemandas plej radikale tiujn konceptajn antaŭsupozojn kiuj estas plej firme ankritaj en la filozofia diskurso. La konceptoj, laŭ kiuj oni plej ofte priskribis, nomis, kategoriigis tiun “eventon”, montras “dogman dormon” el kiu povas veki nin nur nova filozofia pensado, pensado pri la filozofio, nome pri la politika filozofio kaj pri ĝia heredaĵo. La kutima diskurso, tiu de la komunikiloj kaj de la oficiala retoriko, tro facile fidas konceptojn kiel tiun de “milito” aŭ “terorismo” (nacia aŭ internacia).
Kritika legado de Karl Schmitt, ekzemple, estus tre utila. Unuflanke por konsideri, tiom longe kiom eblas, la diferencon inter la klasika milito (rekta kaj deklarita alfrontiĝo inter du malamikaj regnoj, en la granda tradicio de la eŭropa juro), la “interna milito” kaj la “partizan-milito” (en ĝiaj modernaj formoj, eĉ se ĝi aperas, kiel Schmitt agnoskas, ekde la komenco de la 19a jarcento).
Sed aliflanke, ni devas ankaŭ agnoski, kontraŭ Schmitt, ke la perforto kiu nun furiozas ne estas milito (la esprimo “milito kontraŭ la terorismo” estas plej konfuza, kaj necesas analizi la konfuzon kaj la interesojn kiujn tiu retorika misuzo pretendas servi). Bush parolas pri “milito”, sed li estas tute senkapabla determini la malamikon al kiu li deklaras ke li deklaris la militon. Afganio, ĝia civila loĝantaro kaj ĝiaj armeoj ne estas la malamikoj de la usonanoj kaj oni eĉ neniam ĉesis ripeti tion.
Supoze ke “Ben Laden” estas ĉi tie la suverena decidanto, ĉiuj scias ke tiu homo ne estas afgano, ke li estas reĵetita de sia lando (de ĉiuj “landoj” kaj de ĉiuj ŝtatoj cetere preskaŭ senescepte), ke lia formado okazis grandparte danke al Usono kaj precipe ke li ne estas la sola. La ŝtatoj kiuj helpas lin nerekte ne faras tion estante ŝtatoj. Neniu ŝtato estante tia subtenas lin publike. Koncerne la ŝtatojn kiuj gastigas (harbour) “teroristajn” retojn, estas malfacile identigi ilin kiel tiajn.
Usono kaj Eŭropo, Londono kaj Berlino estas ankaŭ rifuĝejoj, lokoj de formado kaj informado por ĉiuj “teroristoj” de la mondo. Nenia geografio, nenia “teritoria” asigno do trafas plu, jam delonge, por lokalizi la bazon de tiuj novaj teknologioj de transsendo aŭ de agreso. (Estu dirite, tro rapide kaj preterpase, por daŭrigi kaj precizigi kion mi diris antaŭe pri absoluta minaco de anonima kaj neŝtata deveno, la agresoj de tipo “terorista” ne bezonus plu aviadilojn, bombojn, kamikazojn: sufiĉas eniĝi en komputan sistemon de strategia valoro, tie instali viruson aŭ ian gravan perturbon por paralizi la ekonomiajn, militistajn kaj politikajn resursojn de lando aŭ de kontinento. Tio proveblas de iu ajn sur la tero, je reduktitaj kostoj kaj rimedoj.
La rilato inter tero, teritorio kaj teroro ŝanĝiĝis, kaj necesas scii ke tio venas de la scio, tio signifas: de la teknikscienco. Estas la teknikscienco kiu nebuligas la distingon inter milito kaj terorismo. Tiurilate, kompare kun la eblecoj de detruado kaj ĥaosigo kiuj estas en rezervo, por la estonto, en la komputilaj retoj de la mondo, la “11a de septembro” reprezentas ankoraŭ la arkaikan teatron de la perforto destinita frapi la imagon. Oni povos fari multe pli malbone morgaŭ, nevideble, en silento, multe pli rapide, sensange, atakante la komputilajn retojn de kiuj dependas la tuta vivo (socia, ekonomia, milita, ktp.) de “granda lando”, de la plej granda potenco de la mondo.
Iun tagon oni diros: la “11a de septembro”, tio estis la (“bona”) malnova tempo de la lasta milito. Tiu estis ankoraŭ de la giganta speco: videbla kaj enorma! Kia mezuro, kia alteco! Poste estis pli malbone, la ĉiuspecaj nanoteknologioj estas tiom pli potencaj kaj nevideblaj, nekonkereblaj, ili enŝoviĝas ĉien. Ili rivalas en la mikrologiko kun mikroboj kaj bakterioj. Sed nia subkonscio estas pri tio jam sentema, ĝi scias tion jam, kaj tio timigas.
Se tiu perforto ne estas interŝtata “milito”, ĝi ankaŭ ne estas “interna milito” aŭ “partizan-milito”, en la senco difinita de Schmitt, laŭ la mezuro en kiu ĝi ne konsistas, kiel la plimulto de la “partizan-militoj”, en nacia ribelo, eĉ en liberiga movado celanta akiri la potencon sur la grundo de nacia ŝtato (eĉ se unu el la celoj, flanka aŭ centra) de la retoj “Ben Laden” estas malstabiligi Saŭd-Arabion, ambiguan aliancanon de Usono, kaj tie instali novan ŝtatpotencon). Se oni eĉ persistus paroli pri terorismo, tiu nomo kovras novan koncepton kaj novajn distingojn.
G. B. — Ĉu vi kredas ke oni povas marki tiujn distingojn?
J. D. — Tio malfacilas pli ol iam ajn. Se oni volas ne blinde fidi al la kuranta lingvaĵo, kiu restas plej ofte obeema al la retorikoj de la komunikiloj aŭ al la vortaj gestumadoj de la dominanta politika povo, oni estu tre prudenta uzante la vortojn “terorismo” kaj precipe “internacia terorismo”. Kio estas teroro, unuavice? Kio distingas ĝin de timo, de angoro, de paniko? Kiam mi ĵus sugestis ke la evento de la 11a de septembro estis gravega nur laŭ la mezuro en kiu la traŭmato, kiun ĝi kaŭzis al la konscioj kaj al la subkonscioj, devenas ne de kio pasis, sed de la nedederminita minaco de estonteco pli danĝera ol la malvarma milito, ĉu mi parolis pri teroro, pri timo, pri paniko aŭ pri angoro?
En kio la orgnizita, provokita, organizita teroro diferencas de tiu timo kiun tuta tradicio, de Hobbes ĝis Schmitt kaj eĉ ĉe Benjamin, tenas por la kondiĉo de la aŭtoritato de la leĝo kaj de la suverena ekzisto de potenco, por la kondiĉo de la politikeco mem de la ŝtato? En la Leviathan, Hobbes parolas ne nur pri “fear”, sed pri ““terrour”. Benjamin diras pri la ŝtato ke ĝi tendencas alproprigi al si, ĝuste per la minaco, la monopolon de la perforto. Oni diros certe, ke ne ĉia sperto de teroro, eĉ se ĝi havas specifecon, estas nepre la efekto de terorismo. Certe, sed la politika historio de la vorto “terorismo” plene devenas de la referenco al la franca revolucia Teroro, kiu estis plenumata nome de la ŝtato kaj kiu antaŭkondiĉis ĝuste la laŭleĝan monopolon de la perforto.
Kion oni trovas, se oni referencas la kurantajn aŭ eksplicite laŭleĝajn difinojn de terorismo? La referencon de krimo kontraŭ homa vivo kun lezo de leĝoj (naciaj aŭ internaciaj) tie implicas samtempe la distingon inter civila kaj militista (la viktimoj de terorismo estas supozataj esti civilaj) kaj politikan celecon (influi aŭ ŝanĝi la politikon de lando terorizante ĝian civilan loĝantaron). Tiuj difinoj do ne ekskludas la “ŝtatterorismon”. Ĉiuj teroristoj de la mondo pretendas reagi, por defendi sin, al antaŭa ŝtatterorismo kiu, ne dirante sian nomon, kovras sin per ĉiaj pli aŭ malpli kredeblaj pravigoj.
Vi konas la akuzojn, ekzemple kaj precipe, kontraŭ Usono suspektata praktiki aŭ kuraĝigi ŝtatterorismon. Aliflanke, eĉ dum deklaritaj militoj de ŝtato kontraŭ ŝtato, en la formoj de la malnova eŭropa juro, ofte okazis terorismaj ekscesoj. Multe antaŭ la pli aŭ malpli masivaj bombadoj de la du lastaj militoj, la timigoj al la civilaj loĝantaroj estis klasika uzo. De jarcentoj.
Necesas diri ankaŭ vorton pri la esprimo “internacia terorismo” kiu nutras la oficialajn politikajn parloladojn ĉie en la mondo. Ĝi troviĝas ankaŭ en multaj oficialaj kondamnoj flanke de la Unuiĝintaj Nacioj. Post la 11a de septembro, grandega plimulto de la ŝtatoj reprezentitaj en la UN (eble eĉ unuanime, mi ne plu memoras, tio kontrolendas) kondamnis, kiel ĝi faris jam pli ol unufoje dum la lastaj jardekoj, tion kion ĝi nomas la “internacian terorismon”.
Nu, dum seanco televide transsendata, s-ro Kofi Annan devis preterpase memorigi multajn antaŭajn debatojn. En la momento kiam ili pretiĝis kondamni ĝin, certaj ŝtatoj diris siajn rezervojn pri la klareco de tiu koncepto de internacia terorismo kaj de la kriterioj kiuj ebligas identigi ĝin. Kiel validas por multaj juraj nocioj, kies konsekvencoj estas tre gravaj: kio restas malklara, dogmeca aŭ antaŭkritika en tiuj konceptoj, ne malhelpas la regantajn kaj laŭdire laŭleĝajn potencojn uzi ilin kiam tio ŝajnas al ili oportuna.
Eĉ male, ju pli konfuza estas koncepto, des pli ĝi obeas al ĝia oportunisma alproprigo. Cetere, ĝuste en la sekvo de tiuj urĝaj decidoj, sen filozofia debato pri la “internacia terorismo”, kaj de ĝia kondamno, la UN permesis al Usono uzi ĉiajn rimedojn konsideratajn oportunaj kaj taŭgaj de la usona registaro por protekti sin kontraŭ la tiel nomata “internacia terorismo”.
Sen reiri tro en la pasintecon, sen eĉ memorigi, kiel oni ofte — kaj prave — faras nuntempe, ke teroristoj povas esti dungataj kiel batalantoj por la libereco en iu kunteksto (ekzemple en la batalo kontraŭ la soveta okupacianto en Afganio) kaj denuncataj kiel teroristoj en alia (ofte la samaj batalantoj, kun la samaj armiloj, hodiaŭ), ni ne forgesu la malfacilon distingi inter la “nacia” kaj la “internacia” en la kazo de la terorismoj kiuj markis la historion de Alĝerio, Nord-Irlando, Korsiko, Israelo aŭ Palestino.
Neniu povas nei ke ekzistis ŝtatterorismo en la franca subpremo en Alĝerio, inter 1954 kaj 1962. Kaj la terorismo praktikata de la alĝeria ribelo estis longtempe konsiderata hejma fenomeno dum Alĝerio estis konsiderata integra parto de la franca nacia teritorio, tute kiel la tiutempa franca terorismo (praktikata de la ŝtato) prezentiĝis kiel operaco de polico kaj de interna sekureco. Nur post jardekoj, en la jaroj 1990, la franca parlamento atribuis retrovide la statuson de “milito” (do, de internacia alfrontiĝo) al tiu konflikto, por povi certigi pensiojn al la “batalintoj” kiuj postulis ilin.
Kion do malkaŝis tiu leĝo? Nu, oni devis kaj oni povis ŝanĝi ĉiujn nomojn ĝis tiam uzatajn por ĝuste kvalifiki kion oni estis antaŭe pudore kromnominta, en Alĝerio, la “eventoj” (ree pro manko de ebleco, por la popola publika opinio, taŭge nomi la “aferon”. La armita subpremo, kiel la operacoj de la interna polico kaj la ŝtatterorismo, subite refariĝis “milito”.
Aliflanke, la teroristoj estis kaj de nun estas konsiderataj en granda parto de la mondo batalantoj de la libereco kaj herooj de la nacia sendependeco. Koncerne la terorismon de la armitaj grupoj kiuj trudis la fondon kaj agnoskon de la ŝtato Israelo, ĉu ĝi estis nacia aŭ internacia? Kaj tiu de la diversaj grupoj de palestinaj teroristoj hodiaŭ? Kaj la irlandanoj, Kaj la afganoj kiuj batalis kontraŭ Sovetio? Kaj la ĉeĉenoj?
Ekde kiu momento terorismo ĉesas esti denuncata kiel tia por esti salutata kiel sola resurso de prava batalo? Aŭ inverse? Kien meti la limon inter nacia kaj internacia, polico kaj armeo, interveno de “packonservo” kaj milito, terorismo kaj milito, civila kaj militista, en teritorio kaj en strukturoj kiuj certigas la defendan aŭ ofensivan potencialon de “socio”? Mi diras malprecize “socio”, ĉar ekzistas kazoj en kiuj iu politika estaĵo pli aŭ malpli organa kaj organizita, estas nek ŝtato nek totale neŝtata, sed virtuale ŝtata: jen kion oni nomas hodiaŭ Palestino aŭ la Palestina Aŭtoritato.
[Eltiraĵo el la interparolado de Giovanna Borradori kun Jürgen Habermas, p. 65-69.]
Vd la enkondukon en la du dialogoj de Giovanna Borradori: Enkonduko en la interparoladoj kun Derrida kaj Habermas
Vd la interparoladon de Giovanna Borradori kun Jacques Derrida
G. B. — Kion vi komprenas precize sub terorismo? Ĉu eblas senchave distingi nacian terorismon disde tutgloba terorismo?
J. H. — En certa mezuro, la terorismo de la palestinanoj restas iomete malnovtipa terorismo. Tie temas pri mortigi, murdi, la celo estas blinde neniigi malamikojn, inkluzive de virinoj kaj infanoj. Jen la vivo kontraŭ la vivo. En tiu rilato, ĝi estas malsama ol la terorismo praktikata kvazaŭmilitisme de la gerilo, kiu determinis la vizaĝon de multaj liberigaj movadoj en la dua parto de la 20a jarcento, kaj kiu markas ankoraŭ nuntempe, ekzemple, la lukton por sendependiĝo de la ĉeĉenoj. Fronte al tio, la tutgloba terorismo, kiu kulminis en la atenco de la 11a de septembro, portas la anarkiismajn trajtojn de senpova ribelo en tio ke ĝi direktiĝas kontraŭ malamiko kiu, laŭ la pragmataj kriterioj de celdirekta ago, absolute ne venkeblas. La sole ebla efiko estas instali en la loĝantaro kaj ĉe registaroj senton de ŝoko kaj de maltrankvileco. El teknika vidpunkto, la granda sentemo de niaj kompleksaj socioj pri detrueblo disponigas idealajn okazojn por punkteca rompo de kurantaj aktivecoj, kapabla provoki per malaltaj kostoj konsiderindajn damaĝojn. La tutmonda terorismo havas ĝisekstreme du aspektojn: la foreston de realismaj celoj kaj la kapablon profiti la vundeblecojn de kompleksaj sistemoj.
G. B. — Ĉu necesas distingi la terorismon disde la kutimaj krimoj kaj disde aliaj formoj de perforto-uzo?
J. H. — Jes kaj ne. El morala vidpunkto, terorisma ago, kiaj ajn estu ĝiaj motivoj kaj kia ajn estu la situacio en kiu ĝi estas farata, neniel senkulpigeblas. Nenio permesas ke oni “konsideru” la finajn celojn kiujn iu donis al si por poste pravigi la morton kaj suferon de aliuloj. La provokita morto estas troa morto. Sed, el historia vidpunkto, la terorismo eniras en tute aliajn kuntekstojn ol tiuj en kiuj okazas la krimoj pri kiuj okupiĝas la punjuĝisto. Ĝi meritas, malsame ol la privata krimo, publikan intereson kaj postulas alispecan analizon ol la pasia krimo. Cetere, se ne estus tiel, ni ne farus tiun ĉi interparoladon.
La diferenco inter la politika terorismo kaj la kutima krimo estas aparte videbla dum certaj reĝimŝanĝoj kiuj enpotencigas la teroristojn de hieraŭ kaj faras el ili respektatajn reprezentantojn de ilia lando. Tamen, tia politika transformiĝo celeblas nur de teroristoj kiuj, ĝenerale, realisme alstrebas kompreneblajn politikajn celojn kaj kiuj, rilate al siaj krimaj agoj, povas tiri certan praviĝon el la neceso, en kiu ili estis, eliri el situacio de klara maljusteco. Nu, mi ne povas hodiaŭ imagi ian kuntekston kiu permesus fari el la monstra krimo de la 11a de septembro politikan agon, eĉ ajne nekompreneblan, kaj kiun iel eblus depostuli.
G. B. — Ĉu vi kredas ke estis bona ideo interpreti tiun agon kiel militdeklaron?
J. H. — Eĉ se la vorto “milito” estas malpli elmetita al intermiskompreno kaj, el morala vidpunkto, malpli elmetita al kontestado ol la diskurso elvokanta la “krucmiliton”, la decido de Bush alvoki al “milito kontraŭ la terorismo” ŝajnas al mi gravega eraro, same el normiga vidpunkto kiel el pragmata vidpunkto. El normiga vidpunkto, efektive, li levas tiujn krimulojn al rango de malamikaj militistoj kaj, el pragmata vidpunkto, ne eblas fari militon — almenaŭ se konservi al tiu termino ian difinitan sencon — kontraŭ “reto” kiun identigi oni havas la plej grandan penon.
G. B. — Se veras ke la Okcidento devas akiri en sia rilato al aliaj civilizacioj pli grandan sentemon kaj ke ĝi devas montriĝi pli memkritika, kiel ĝi devas fari tion? Vi parolas tiurilate pri “traduko” kaj pri strebo al “komuna lingvo”. Kiel vi komprenas tion?
J. H. — Depost la 11a de septembro, mi ne ĉesas demandi min ĉu, vide al okazoj de tia violento, mia tuta koncepto pri agado orientita al kompreniĝo — tiun kiun mi evoluigas ekde la Teorio de la komunika ago-, ne ridindiĝas. Certe, eĉ sine de la relative riĉaj kaj pacaj socioj de la OEKD*, ankaŭ ni vivas fronte al certa struktura perforto — al kiu ni cetere kutimiĝis kaj kiu konsistas el humiligaj sociaj malegalecoj, malnobligaj diskriminacioj, paŭperismigo kaj marĝenigo. Nu, ĝuste laŭ la mezuro en kiu niajn socajn rilatojn trairas perforto, strategia agado kaj manipulado, ni ne pretervidu du aliajn faktojn.
Unuflanke, ke la praktikoj, kiuj konstituas nian ĉiutagan vivadon kun la aliaj, ripozas sur la solida soklo de komuna fundamento de konvinkoj, de elementoj kiujn ni perceptas kiel kulturajn evidentecojn, kaj kiel reciprokajn atendojn. En tiu kunteksto, ni kunordigas niajn agojn samtempe uzante la stilojn de la ordinara lingvaĵo, kaj levante iujn kompare kun al aliaj el inter la postuloj pri valideco kiun ni agnoskas almenaŭ implicite — jen kio konstituas la publikan spacon de la bonaj aŭ malpli bonaj argumentoj. Kaj tio klarigas, aliflanke, duan fakton: kiam la komunikado estas perturbita, kiam la kompreniĝo ne plu aŭ malbone realiĝas, aŭ kiam enmiksiĝas hipokriteco aŭ trompo, aperas konfliktoj kiuj, se iliaj sekvoj estas sufiĉe dolorigaj, estas jam tiaj ke ili finiĝas ĉe la terapeŭto aŭ antaŭ tribunalo.
La spiralo de la perforto komencas per spiralo de perturbita komunikado kiu, tra la spiralo de la nekontrolata reciproka malfido, kondukas al rompiĝo de la komunikado. Se do la perforto komencas per perturboj en la komunikado, kiam ĝi jam eksplodis, oni povas scii kio misfunkciis kaj kio estu riparota.
Jen triviala vidpunkto; tamen ŝajnas al mi ke eblas adapti ĝin al la konfliktoj pri kiuj vi parolis. La afero estas certe pli komplika ĉar la nacioj, la vivoformoj kaj la civilizacioj estas dekomence pli malproksimaj inter si kaj emas resti fremdaj inter si. Ili ne renkontiĝas kiel membroj de rondo, de grupo, de partio aŭ de familio kiuj povas fariĝi fremduloj inter si nur se la komunikado estas sisteme deformita.
En la internaciaj rilatoj, krome, la juro, kies funkcio estas limigi la perforton, ludas, kompare, nur duarangan rolon. Kaj en la interkulturaj rilatoj, ĝi servas en la plej bona kazo nur por krei instituciajn kadrojn por formale akompani la strebojn al interkompreniĝo — ekzemple, la konferenco de Vieno pri la homrajtoj organizitaj de la Unuiĝintaj Nacioj. Tiuj formalaj renkontiĝoj — kiom ajn grava estu la interkultura diskutado kiu okazas diversnivele pri la disputata interpretado de la homrajtoj — ne povas sole interrompi la kliŝmaŝinon.
Igi pensmanieron malfermiĝi estas afero kiu pli ĝuste pasas tra la liberigo de la rilatoj kaj tra objektiva forigo de angoro kaj de premo. En la ĉiutaga komunikada praktiko, nepras ke konstituiĝu konfidenc-kapitalo. Tio necesas antaŭe por ke la argumentataj kaj grandskalaj klarigoj estu transdonataj en la komunikiloj, la lernejoj kaj la familioj. Necesas ankaŭ ke ili temas pri la premisoj de la koncernata politika kulturo.
Koncerne nin, la normiga reprezentado kiun ni mem havas pri aliaj kulturoj estas ankaŭ, en tiu kunteksto, grava elemento. Se la Okcidento komencus revizii la bildon kiun ĝi havas pri si mem, ĝi povus ekzemple lerni kion ĝi devas modifi en sia politiko por ke tiu estu perceptata kiel potenco kapabla doni formon al civiliza tasko. Se oni ne dresas politike la kapitalismon, kiu hodiaŭ jam ne havas limojn, nek landajn nek aliajn, tiam ne eblos influi la ruinigan tavoliĝon de la monda ekonomio.
Necesus almenaŭ ekvilibrigi en ĝiaj plej detruaj konsekvencoj — mi pensas pri la malnobliĝo kaj paŭperismiĝo al kiuj estas submetitaj tutaj regionoj kaj kontinentoj — la malegalecon kaŭzatan de la dinamiko de ekonomia disvolvo. Malantaŭ tio estas ne nur, rilate la aliajn kulturojn, la diskriminacio, humiligo kajmalnobligo. Malantaŭ la temo “kolizio de la civilizacioj” kaŝiĝas la evidentaj materiaj interesoj de la Okcidento (ekzemple tiu daŭre disponi pri la naftoresursoj kaj garantii sian energi-provizadon).
[Etiraĵo de la enkonduko, de Giovanna Borradori, p. 45-50]
Derrida kaj Habermas en dialogo pri terorismo
[...] Se Jürgen Habermas pensas ke la racio, kiu ebligas travideblan kaj nemanipulitan komunikadon, kapablas kuraci la malsanojn de la moderniĝo — inter ili integrismon kaj terorismon-, Jacques Derrida opinias ke tiuj detruaj tensioj povas esti detektataj kaj nomataj, sed ne plene kontrolataj nek venkataj. Habermas pridubas la rapidecon per kiu la moderniĝo trudiĝis, kaj la defendreagojn kiujn ĝi provokis sine de la tradiciaj vivomodoj, dum tiu defendreago estas, laŭ Derrida, la produkto mem de la moderneco. La terorismo konstituas siavice la simptomon de mem-imuna malsano kiu minacas la vivon de la partoprena demokratio, la leĝan sistemon kiu garantias ĝin kaj ankaŭ veran separon de religia kaj laika kampoj. La mem-imuniĝo provokas la spontan morton de la defendmekanismoj kiuj devus protekti la organismon kontraŭ ekstera agreso. Deirante de tiu maltrankviliga analizo, Derrida admonas nin serĉi, senhaste kaj pacience, la vojon de la saniĝo. [...]
Kiel la malvarma milito, la fantomo de monda terorismo hantas nian estonton ĉar ĝi mortigas la promeson de kiu dependas konstruiva rilato al nia estanteco. Per ĝia hororo, la 11a de septembro efikis tiel ke ni nun supozas la plej malbonan. La violento de la atencoj, kiuj celis la ĝemelajn turojn kaj la Pentagonon, fondis abisman teroron kiu okupos nian ekzistadon kaj nian pensadon dum la venontaj jaroj, eble jardekoj. La nomado de tiuj atencoj per dato, la 11a de septembro, donis al la okazo historian gravecon, kio kongruas kun la interesoj de la komunikiloj same kiel de la teroristoj.
Por Habermas kiel por Derrida, la tutmondiĝo ludas gravan rolon en la terorismo. Se la unua vidas en la kresko de la malegalecoj la konsekvencon de akcelita moderniĝo, la dua interpretas la situacion malsame laŭ la kunteksto. La moderniĝo ekzemple, laŭ Derrida, ebligis rapidan kaj relative facilan demokratiiĝon de la orienteŭropaj nacioj iame partoj de la soveta bloko; li konsideras ĝin, en tiu kazo, bonfara. [...]
Li estas aliflanke ege maltrankvila pri la efikoj de la tutmondiĝo rilate la dinamikon de la konfliktoj kaj de la milito.
“Inter la supozataj miltiĉefoj, inter la du metonimoj “Ben Laden” kaj “Bush”, la milito de la bildoj kaj de la diskursoj ĉiam plirapidiĝas sur la ondoj, kamuflante pli kaj pli rapide la veron kiun ĝi malkaŝas kaj de kiu ĝi deflankigas.” (p. 183.)
Ekzistas tamen situacioj en kiuj la tutmondiĝo estas nenio pli ol retorika artifiko kiu ebligas maski la maljustecon. Jen kio okazas, laŭ Derrida, en la islamaj kulturoj, kie la tutmondiĝo ne ludas la rolon kiun oni atendas. Derrida proksimiĝas ĉi tie al Habermas, ligante la tutmondiĝon ne nur al la malegalecoj, sed ankaŭ al la problemo de la moderneco kaj tiu de la klereco.
[...] La islama mondo estas unika kazo laŭ du aspektoj: unue, mankas al ĝi la sperto pri tiu kvintesenco de la moderna sperto, nome la demokratio, kiun, kun Habermas, Derrida konsideras necesa por ke kulturo alfrontu la moderniĝon pozitive; due, multaj islamaj kulturoj ekfloras sur grundo riĉa je naturaj resursoj kiel nafto, kiun Derrida difinas kiel lastaj havaĵoj “ne virtualigeblaj kaj ne elteritoriigeblaj”. Tiu situacio igas la islaman blokon pli vundebla de la moderniĝo[...].
Se Habermas vidas en la terorismo la sekvon de la ŝoko kaŭzita de la moderniĝo, kiu disvastiĝis tra la mondo kun fenomena rapideco, Derrida faras el la terorismo la simptomon de traŭmata elemento esence propra al la moderna sperto kiu konstante koncentriĝas sur la estonto patologie perceptata kiel promeso, espero kaj memcertigo. Du sombraj pensadoj pri la heredaĵo de la klereco, pri la malcedema strebo al kritika pozicio kiu devas deiri de la memanalizo.
Iru al la dialogo kun Jacques Derrida
Iru al la dialogo kun Jürgen Habermas
“Ni ne festos, ĉar, por rapidfaraĉi tiujn festojn, estante mizeraj, magraj, senmonaj, ni devus ankoraŭ traserĉi la monujon de la kampulo kaj manĝigi al la popolo la lastan magran bovinon. Ni ne festos, ĉar, dum en la palaco, en niaj luksaj salonoj, ni malplenigus la oran vinpokalon kaj prikantus ebrie la sanktan jaron 1804, tiu senposedigita kampulo, tiu mizera popolo povus malbeni ĝin.”
Tiu teksto, kiu rondiris en Haitio antaŭ la ducentjariĝo de la sendependiĝo, estas adaptita al la nuna realeco de la lando. Ĝi estis tamen redaktita antaŭ jarcento, dum la “unua nigra respubliko” preparis sin por celebri siajn cent jarojn da ekzisto. La aŭtoro, doktoro Rosalvo Bobo, aldonis tiam: “Inter ni, kiam mi aŭdis tiujn vortojn “haitia popolo”, “haitia nacio”, produktiĝas en mi senbrida ironio. Ne, amikoj, grupoj, izolitaj individuoj regataj de stigmatizita grupo kun la nomo REGISTARO.”
Vortoj repruduktataj, escepte de kelkaj nuancoj, de intelektuloj fariĝintaj kritikemaj kontraŭ la nuna politika reĝimo. Multaj de ili, inter kiuj Raoul Peck, Gary Victro, Dany Laferrière, Lyonel Trouillot rifuzas partopreni “oficialajn solenadojn per kiuj la registaro celas akiri neeblan praviĝon.*”
Ekde la komenco de la 19a jarcento, apenaŭ sendependa, Haitio troviĝis izolita kaj kontraŭbatalata. La lando estis liberiĝinta de la sklaveco, dum tiu vere aboliĝis, en Kubo kaj Brazilo ekzemple, nur 80 jarojn poste. Haitio estis liberiĝinta de la franca trudo, dum la koloniigo atingis Afrikon kaj en Latinameriko la kolonianoj mem rompis la rilatojn kun la metropolo. Krome, dum en Eŭropo la naci-ŝtatoj adoptis sian modernan formon, Haitio, konstituita de diversdevenaj komunumoj kaj disponante pri nenia komuna organizmodelo, fariĝis ŝtato sen ke jam ekzistis nacio. Fine, en ekonomia kampo, la epoko estis, en Latinameriko, tiu de la grandaj plantejoj, la latifundio, dum Haitio, pro sia aparta hitorio, donis prioritaton al la malgranda proprieto.
La lando estas sendependa ekde 1804*. Sed la ekzisto, eĉ antaŭ tiu dato, de du tre malsamaj soci-ekonomikaj projektoj donas bazan ŝlosilon por kompreni la nunan realon. La unua, favorata de la plej konata ĉefo de la sendependiĝo, Toussaint Louverture, la “nigra Spartako”, estas projekto de tipo “grandaj plantejoj” por la eksporto; la alia, postulata de la tiamaj “popolaj movadoj”, favoras la etan proprieton kaj la etan komerc-ekonomion.
Toussaint triumfis, klarigas s-ro Ernst Mathurin (de la neregistara organizo Gramir), kaj tiuj du projektoj “alfrontiĝas de 200 jaroj. Post kvindeko da jaroj, aperis fakta kompromiso: lasi la kamparanojn disvolvi la etan proprieton, dum la elito koncentru sin sur la komercon. La ekspluatado jam ne okazis sur la tero, sed dum la interŝanĝo de la produktoj.” Tiu kompromiso, malstabila, estis renversita dum la usona milita okupacio, en 1915, kiu enskribis Haition en la vojon de la nutraĵeksporta ekonomio.
Sed aliaj ŝlosiloj ekzistas. Unu de ili estas la konstanta malforto de la ŝtato kiu, eble paradokse, malfermas la pordon al fortaj povoj. La filozofo Jacky Dahomay* estas tre klara: “La libereco bezonas instituciajn kadrojn. Nu, kio karakterizas la junan haitian ŝtaton, tio estas la malforto de la institucia dimensio de la libereco. (...) La politika potenco en Hatitio neniam estis laŭleĝa registaro.” Kaj li aldonas: “La haitia ŝtato heredas la kolonian ŝtaton, la juro miksiĝas kun la forto.” Tion opinias ankaŭ Ernst Mathurin: “La haitia ŝtato estis ĉiam malforta. La haitia revolucio forviŝis la pasintecon, sed sen modelo de rekonstruenda ŝtato.”
Al tiu konstato, Jacky Dahomay aldonas plian elementon: “Haitio estas la sola “heroa nacio” kiun ni konas”. Kaj li precizigas: “la esenco de la heroa potenco estas ke ĝia sola praviĝo estas la arbitra volo de la ĉefo. Heroo ne eltenas la ĉeeston de aliaj herooj.” Konsekvence, ĉar la libereco estas je lia flanko, “ne necesas lasi ĝin al la aliaj”.
Tiu bildo pri la heroa ĉefo strukturas la historion de Haitio. Pretendante simbolan parencecon kun Toussaint Louverture, la nuna prezidanto Jean-Bertrand Aristide ankaŭ vestis sin per tiuj vestoj. Kio klarigas ke li centrigas la potencojn ĉirkaŭ sia persono, apenaŭ akomodiĝas al la ludreguloj kaj malgraŭ tio daŭre profitas aprioran subtenon de parto de la loĝantaro.
En la historio de Haitio, asertas Jacky Dahomay, la potenco sidas “en la arbitra volo de la Princo, potenco pri vivo kaj morto kvazaŭ lia konstanta tasko estus produkti malsekurecon.” Konsekvence li devas “missii el la socio individuojn, ofte konatajn banditojn (“tonton-macoutes”* de Duvalier, “chimères [ĥimeroj]” de Aristide), kaj taski ilin pri tiu mortiga funkcio.” De tiam klariĝas pli bone, kial la registaro malrapidas por apliki rezolucion de la Organizo de la Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ) kiu postulas malarmadon de la armitaj bandoj.
Lyonel Trouillot*, unu el la plej brilaj intelektuloj, aldonas: “Esti haitiano, tio estas pli kaj pli konstrui sin mem, difini sin sen simileco nek solidareco. (...) Vi ne estas mia homfrato kaj mi ne estos via homfrato.” “Ĉi tie, aldonas s-ro Jean-Claude Bajeux, eksministro, oni ekskludas tiun kiu kritikas nomante lin senpatriulo. Tio tradukiĝas al ĉiuj terenoj, inklude de la dispartigo de la havaĵoj, per fizikaj eliminadoj.”
Do, kiam la ĉefoj de popolaj organizoj nomas la oponantojn “specoj de senpatriuloj kiuj volas ke Aristide foriru” kaj aldonas “ni pretas defendi lin ĝis la morto”, neniu dubas ke temas pri mortminaco... por tiuj oponantoj. La slogano “Aristide aŭ la morto” kiun oni trovas sur la muroj de la ĉefurbo havas duoblan sencon: por tiu kiu kritikas la potencon, kaj por tiu kiu eldiras ĝin, kiu scias kion li riskas se la politika potenco renversiĝas. “Ŝanĝo”: la vorto ĉie ĉeestas en tiu periodo de la ducentjariĝo. Kelkfoje kave, kiel ĉe s-ro Bajeux kiam li konfidas: “La espero perdiĝis. Tiu ĉi lando, racie, ne povas supervivi sen amasa investado ebliganta multobligajn efikojn en 20 aŭ 25 jaroj. Sed la investkapablo ne ekzistas, ne pli ol la kapablo direkti planon de disvolvo.” En 1990, kiam li venis de prizorgo de paroĥo al la prezidanta palaco, s-ro Aristide estis portata de popola movado. Hodiaŭ, la etoso estas seniluziiĝo, ne ĝenerala, sed parta. Oni riproĉas al la prezidanto ke li organizas kontraŭdemokratian reĝimon kaj riĉiĝas per ĉia komerco.
Rondiras tri interpretoj. Iuj kredas esti trompitaj de s-ro Aristide en 1990. Aliaj, malpli multaj, pensas ke la puĉo kiu forigis lin en 1991, lia ekzilo en Usono, poste lia reveno en 1994 ŝanĝis lin. Ankoraŭ aliaj, ke li estas kaptita de trudoj: “Se pa fòt li” (“ne kulpas li”), diras la popola lingvo, celante la ĉiraŭaĵon de la prezidanto, sed ankaŭ la internacian komunumon.* Fakte, la analizo devas esti fajnigita: la elekto de s-ro Aristide reprezentis ŝanĝon de potenco, sed ne, kiel mulataj esperis, ŝanĝon de socio.
Seniluziiĝo vide al foresto de perspektivo: “Ĉi tie, ni vivas en lal pasport-kulturo”, klarigas s-ro Philippe Matthieu, iama vicrektoro de universitato, por kiu “la haitia popolo estas popolo de migrantoj”. Por multaj efektive, la espero estas aliloke. En Dominiko — en la plantejoj de sukerkano, en la konstruado aŭ en la etaj stratmetioj. Aŭ en Nevjorko, Miami kaj Montrealo. Jam komence de la 20a jarcento, la migrado estis kutima, al najbaraj landoj (Kubo) kie grandaj plantejoj atendis manlabororistojn.
“La junuloj kiujn mi konas kaj kiuj iom pripensas, opcias por la ekzilo”, klarigas flegistino en kampara medio, tiom malfacilas trovi dungon kaj resursojn en la lando mem. La loka vivomodo estas konsiderata malbona, la revo estas la moderneco “nordamerikeca”, mito entretenata de la sendoj de mono, varoj kaj bildoj fare de la diasporo. “La migrado estas unue tiu de la kamparo al la urboj, kiuj ne ĉesas kreski, analizas Ernst Mathurin. De tio rezultiĝas en la mensoj malvalorigo de la kampara mondo kaj de la termetio.” Poste, malvalorigo de la lando mem.
Kiel, en tiaj kondiĉoj, konstrui nacian identecon? “Ni havas lingvon, teron, historion kiujn ni devas alproprigi al ni, sed mankas la ligo por fari el tio nacion”, klarigas s-rino Michèle Pierre-Louis, direktoro de la kultura fondaĵo Fokal. Multaj pensas ke la ducentjariĝo povintus esti okazo por serĉi tiun ligon. “Oni povintus fari el tio ion bonan, opinias s-ro Bajeux: kunigi amikojn de Haitio, cerbumi pri nova socia kontrakto...”
Certaj NRO provos, laŭ siaj rimedoj, antaŭeniri en tiu direkto, almenaŭ por revalorigi la memoron aŭ ebligante al junuloj realproprigi al si la historion de la lando. Tio estas la kazo de Fokal, aŭ de la Centro pri socia kaj ekonomia esplorado kaj formado por la disvolvo*, gvidata de la historiistino Suzy Castor: “Ni ne festos 2004, klarigas ŝi, sed ni provos kontribui al difinado de kio ni vere estas. Ne en referenco al la pasinteco, sed en perspektivo de liberiĝo.”
Ĉu por ke la teksto de Rosalvo Bobo jam ne estu aktuala en 2104?
André LINARD.
Cent bouteilles sur un mur [Kvin boteloj sur muro], de Ena Lucia Portela, tradukita el la hispana (Kubo) al la franca de François Maspéro, Le Seuil, Parizo, 2003, 320 paĝoj, 20 eŭroj.
Ena Lucia Portela apartenas al la nova generacio de kubaj verkistoj. Naskita en 1972 en Havano, ŝi parolas pri tiuj junuloj de la ĉefurbo kiuj vivis sian adoleskon kaj junecon en la momento de la disfalo de la soveta komunismo kaj de la krizo en kiun ĝi faligis Kubon: “En tiu epoko, la ekonomia maŝino ne funkciis bone. Verdire, ĝi tute ne funkciis: ĝi estis paralizita. Mi ne scias ĉu ni vivis borde de la katastrofo aŭ ĉu ni estis jam ene de ĝi. Mi perdis mian laboron kiel redaktistino en mia nekonata speciala revuo pri temoj koncernantaj la malgrandan kaj mezgrandan agrikulturon (ne estis plu temoj pri la malgranda kaj mezgranda agrikulturo, nek papero por presi la revuon). Terura senhaveco. Hieraŭ (kaj antaŭhieraŭ, kaj antaŭantaŭhieraŭ, kaj antaŭantaŭantaŭ...) mi enlitiĝis kun malplena ventro. Glaso da akvo kun sukero, peco da pano kiu ŝajnis farita el sablo aŭ detranĉaĵoj de aluminio, kaj nenio pli. Nek rizo, nek merluĉo, nek iluzioj. La malfeliĉo.”
Kvin boteloj sur muro rakontas la historion de disfalo. Ne nur ekonomia: tiuj junuloj, ardaj, kulturitaj, plenaj de energio, ne scias plu kiun sanktulon alvoki, nek kiun estonton imagi. La malnovaj valoroj estas mortaj, forportitaj de la revolucio; la novaj valoroj, tiuj de la oficiala diskurso, ne kongruas plu kun la ĉiutaga realeco. Do, ili iel tiel muntas al si ekzistadojn kaj projektojn, de unu tago al alia: iomete da revo kaj multe da obstino, iomete da malespero kaj esterordinara vivmalsato, grano da kolero kaj grandega gajeco. Kaj la sento, kelkfoje dolora, kelkfoje ekzalta, esti solaj en la mondo en tio kion ili vivas, aparte, izolitaj kaj tamen spionataj, pesataj, mezurataj.
Kvin boteloj sur muro rakontas ankaŭ la historion de rekonstruo. Ne tiun, kompreneble, klaran, racian kaj ordigitan de la utopioj kaj de pli bela estonto. Sed en la plej granda malordo, tiun de la aĵoj kiel tiun de la sentoj, la protagonistoj de la romano provas, pli malpli bone akiri la materiajn kaj moralajn rimedojn por transvivi, tio estas pensi, inventi, ĝui kaj elspezi sian trezoron da vivoforto.
Ena Lucia Portela donas al tiu duobla movado de disfalo kaj de rekonstruo la potencon, la inventemon kaj la riĉecon de eksplodema prozo. Ŝi scias uzi ĉiajn registrojn kun sama talento. Laŭvice — kaj kelkfoje en la sama alineo — komike kaj serioze, brutale kaj senteme, fortike kaj subtile, ŝi kuraĝas ĉion kaj scias ĝin fari. Farson, tragedion, mor-komedion, parodion, kanzonon, epopeon, dramon, satiron, kleran aludon kaj popolan vortludon. Ĉion ĉi kun ritmo kiu rapide kaptas la leganton kaj kun vortprovizo kies esprimiva efikeco estas ofte spirhaltiga. La leciono pri Aristofano, pri kiu Ena Portela verkis diplomlaboraĵon, ne estis perdita; sed oni devus aldoni apud la nomon de tiu antikva greka komediisto senfinan liston da verkistoj, tiom ŝajnas ke la romanistino estas bibliotekovora.
Ena Lucia Portela estis rekonita en Kubo ekde sia unua romano, El pajaro: pincel y tinta china kiu ricevis en 1999 la premion Cirillo Villaverde. Samjare, unu el sîaj rakontoj, El Viejo, el asesino y yo ricevis la premion Juan Rulfo aljuĝata de Radio France International. La juna romanistino, malproksima de ĉia literaturo de propagando aŭ de kontraŭpropagando, donas revigliĝon al la granda tradicio de la latinamerika romano.
Pierre LEPAPE.
La aresto en Kubo kaj la kondamno al pezaj punoj, la 15an de marto 2003, de kelkaj sepdek disidentoj, kies financa dependeco de usonaj agentejoj estas pruvita, substrekis la malracian karakteron de la rilatoj inter Vaŝingtono kaj Havano. La Eŭropa Unio, enmiksiĝante sen esti rekte koncernata, perdis sian malvarman sangon kaj riskas esti mem vorata de la malracieco kaj la pasio kiuj karakterizas ofte la traktadon de la kuba demando. Ĉio ĉi surkoste de la plimulto de la kubaj civitanoj, precipaj viktimoj de la adoptitaj sankcioj.
Eĉ se oni devas bedaŭri la punojn por la neperfortaj oponantoj, neniu povas kontesti ke la kondamnitoj ricevis de Usono, regule, en formo de “subvencioj” aŭ de “helpo”, sumojn en dolaroj. Nek ke, per siaj provokoj kaj spita konduto, la reprezentanto de Vaŝingtono en Havano, s-ro James C. Cason*, amiko de s-ro George W. Bush, foroferis siajn “rekrutojn”. Eble intence. Alfrontita al la malpermeso subvencii personojn aŭ organizaĵojn kiuj celas antaŭenigi politikajn agadojn kun la celo ĝeni la internan ordon de ŝtato, s-ro James Cason entreprenis sekrete, ekde sia alveno en Havano en septembro 2002, misiojn de financado kaj de logistika apogo al la internaj disidentoj, pere de diplomataj valizoj aŭ de pli aŭ malpli diskretaj senditoj. La kubaj aŭtoritatoj sciis pri tiu trafiko, ekde komenco, pro siaj enfiltritaj agentoj, kaj toleris ĝin. Malnovaj oponantoj vivas de jaroj de tiu “internacia helpo”, kaj certaj de ili reprezentas, danke al tiu bonfara ekonomia manao, kion multaj kubanoj nomas “blufa opozicio”.
Cele al kuraĝigi la malstabiligon de Kubo, la reto konstituita de la Usona Agentejo por la Internacia Disvolvo (USAID) kaj la National Endowment for Democracy (Nacia fondaĵo por la demokratio), organizaĵoj kreitaj por realigi publike kion la Centra Agentejo de Informado (CIA) praktikas sekrete, kolektas tre gravajn monsumojn. En 2000, ekzemple, ili disponis pri 8.239.000 dolaroj. Sumo kiu konsistas el: 2.132.000 por “plani la transiĝon” de Kubo; 670.000 por “la publikado eksterlande de verkoj de sendependaj kubaj ĵurnalistoj”; 160.000 por la kreado de “sendependaj neregistaraj organizoj” en Kubo; 335.000 por certigi la “bonan funkciadon de la malstabiliga programo”, 2.300.000 por kolekti kaj dissendi eksterlanden informojn pri la organizoj de defendo de la homrajtoj; 1.200.000 por la Reto de Subteno al la Disidentoj, al kiu apartenas, inter alie, Radio “Martí” kaj Televido “Martí”, la revuo Encuentro (eldonata en Madrido), la teksejo Cubanet, kaj aliaj komunikiloj kiuj, kune, konsistigas veran komunikan reton dediĉitan korpe kaj anime al la kontraŭkuba strategio de Vaŝingtono. Usonaj radiostacioj, helpe de kubanoj instalitaj en Florido, transsendas direkte al la insulo, ĉiusemajne, 2.200 horojn da programo sur 24 frenkvencoj. Sed ĉar tiu propaganda bombado certe ne sufiĉas, la 20an de majo 2003, aviadilo Hercules C-130 de la usona aerforto surflugis la kuban teritorion por dissendi programojn de Televido “Martí”, tiel rompante la regularon de la Internacia Unio pri Telekomunikado kaj piratanta la kanalon 13 de la insula televido.
Eksterordinara bildo de kuraĝo: la libereco de informado venas al Kubo en bombaviadilo apartenanta al armeo kiu, laŭlonge de la kuba historio, estis precipe armeo de okupacio...
En multaj demokratiaj landoj, la leĝoj malpermesas la alportadon, por la financado de elektokampanjoj (kaj certe ankaŭ sur la personaj kontoj de la kandidatoj), de fondusoj devenaj de eksterlandaj establoj aŭ personoj. La demando estas simpla: ĉu elektito povas apliki sian programon tute sendepende se montriĝas ke lia elektokampanjo estis financita de eksterlanda potenco aŭ de ties perantoj?
En Francio, ekzemple, en la libro IV de la Punkodo (Pri krimoj kaj deliktoj kontraŭ la nacio, la ŝtato kaj la publika paco), la ĉapitro “Pri perfido kaj spionado”, sekcio 2, “Pri sekreta interkonsento kun eksterlanda potenco” (art. 411-4), precizigas la riskatajn sankciojn: “La fakto entreteni sekretajn interkonsentojn kun eksterlanda potenco, kun eksterlanda entrepreno aŭ organizaĵo aŭ sub eksterlanda kontrolo aŭ kun ties agentoj, cele al estigi malamikecojn aŭ agresajn agojn kontraŭ Francio, estas punata per tridek jaroj da malliberejo kaj per 3.000.000 frankoj da punmono [457.347 eŭroj].”
Siavice, la tre demokratia Svedio, mia adoptolando kaj patrujo de miaj filinoj, kondamnas per maksimume du jaroj da malliberejo (Punkodo, ĉapitro 19, artikolo 13, “Pri la deliktoj kontraŭ la ŝtatsekureco”) “tiun kiu ricevas monon aŭ aliajn donacojn de eksterlanda potenco aŭ de iu ajn kiu agas en ties intereso, por publikigi aŭ disvastigi skribaĵojn, aŭ iel influi la publikan opinion koncerne la internan organizon de la ŝtato”. Kaj, kiel delikton de alta perfido, la pacema Svedio punas “tiun kiu konstituas minacon kontraŭ la sekureco de la ŝtato pro tio ke li uzis kontraŭleĝajn rimedojn kun apogo de eksterlanda potenco” al dek jaroj da prizono aŭ al dumviva malliberejo.
Tiel do, la Eŭropa Unio ne hezitis sankcii Kubon pro subpremaj disponoj — certe malamindaj kaj kondamnindaj — sed kiujn tamen disponas ĉiuj ĝiaj membroŝtatoj en siaj propraj leĝaroj... Sub preteksto ke la kuba revolucio ne estas laŭ la gusto de Vaŝingtono, Bruselo rifuzas koncedi evidentecon: ke, fronte al tio kion vere necesas nomi turmentado fare de Usono, Havano aplikis rajton de prava defendo.
Ĉu la Eŭropa Unio pensas ke, per puno al la 11 milionoj da kubanoj, la demokratiaj ŝanĝiĝoj povos rapidiĝi sur la insulo? Kial la Eŭropa Unio aplikas tiom rigore kontraŭ Kubo kaj ĝiaj loĝantoj sankciojn kiujn ĝi rifuzas trudi al ŝtatoj kiuj ne respektas la internacian leĝecon kiel ekzemple Usono aŭ Israelo? Tia pozicio estas kontraŭproduktiva*. Ĉar, por la plimulto de la kubaj civitanoj, la sankcioj havas negativajn efikojn kaj tradukiĝas per pli da mankoj kaj pli da malfacilaĵoj en sia ĉiutaga vivo.
Ĉu Eŭropo pensas ke la Nacia Uson-Kuba Fondaĵo*, bazita en Miami, ne estas implikita en la teroristaj agoj faritaj sur la kuba teritorio, kiuj provokis, dum kvardek jaroj, pli ol 2.000 mortoj kaj dekmiloj da vunditoj? Aŭ ke kontribui al la aplikado de la leĝo Helms-Burton* “iel ajn kaj pro kiu ajn kialo” estas permesita ago? Per aplikado de tiu leĝo, kubaj aviadiloj sekvestritaj de aerpiratoj en printempo 2003, unu DC-3 kaj unu Antonov-24, estis aŭkcie venditaj en Florido. Kial la Eŭropa Unio ne protestis kontraŭ tiaj misfaroj kontraŭaj al la internaciaj leĝoj?
Adoptante sankciojn kontraŭ Kubo sen mencii la kuntekston de maskita milito kiun suferas tiu insulo jam 45 jarojn, la Eŭropa Unio faras eraron. Ĉar, malgraŭ la abomenaĵo kiun konstituas la kondamno de disidentoj al pezaj punoj, la registaro de Havano ĉi-kaze diras la veron.*]
Usono enskribis Kubon en la liston de la “landoj kiuj financas la terorismon”, ne ĉar ĝi povas prezenti la plej etan pruvon de tiu akuzo, sed “simple ĉar Kubo estas parto de tiu listo”, laŭ la harstariga klarigo liverita en majo 2003 de s-ro Cofer J. Black, kunordiganto sine de la ŝtatdepartemento pri lukto kontraŭ la terorismo.* Kun la freŝdataj sankcioj kaj la Akordo de Birminghamo, subskribita en 1998, laŭ kiu Bruselo silente akceptas la enhavon de la leĝo Helms-Burton — leĝo esprimanta obsedan neŭrozon kiu substituas la usonan leĝaron al la kuba kaj estas do destinita provoki, en Kubo post Castro, sovaĝajn fratomurdajn batalojn-, la Eŭropa Unio akceptas la pravecon de ĉia arbitra agreso de Usono kontraŭ Kubo.
La humana problemo koncerne la enkarcerigitajn disidentojn, kredemaj viktimoj persvaditaj ke la senpuneco kiun ĝuas Usono garantios la ilian, estas urĝe solvenda. El tiu vidpunkto, estas nepre necese fini la izoladon de Kubo. Ĉu ne pli valoras malfermi spacon por intertraktadoj, anstataŭ bari ilin? Necesas ordoni al Usono fini la komercan embargon truditan al la insulo (kiun la Unuiĝintaj Nacioj kondamnas), kaj rezigni tiun militmaŝinon kiun reprezentas la leĝo Helms-Burton. La aliĝo de Madrido al la kontraŭleĝa usona doktrino estas aparte dolora punkto. Sine de la Eŭropa Unio, la hispana registaro de s-ro José Maria Aznar agis kun malprudento kontraŭ jam sternita kuba loĝantaro. Li pretendas havi certan nombron da solvoj por la problemoj de la insulo. Sed ili estas ĉiuj sen historia referenco. Kion pensi pri la problemo starigita, 1998, de James G. Blight kaj Peter Kornbluh en sia libro Politics of illusion?*? En tiu surpriza kolekto de atestoj kaj diskutoj dum simpozio inter altaj oficistoj de la CIA kaj de la usona registaro (la pli juna Arthur Schlesinger kaj Jacob L. Esterline inter aliaj), kaj certaj kubaj disitentoj de la jaroj 1960, oni venas al la konkludo ke, por Usono, en 1959, “perdi Kubon, kiu praktike estis kolonio aŭ protektorato pli proksima al Vaŝingtono DC ol Dallas aŭ Los-Anĝeleso, estis traŭmato komparebla al tiu kiun reprezentus la perdo de Cape Cod aŭ de Miami Beach”.
La ŝoko provokita de tia perdo transformiĝis en kronika punobsedo kontraŭ la kuba popolo. La historio diros ĉu tiu malamikeco fine kontaĝis la Eŭropan Union.* Aŭ ĉu Vaŝingtono trudis ĝin al ĝi, kontraŭ la opinio de ties civitanoj. La malo de la vero, asertis la granda dana sciencisto Niels Bohr, ne estas la mensogo, sed alia vero. En Kubo, urĝas seniĝi je la totalismaj ligoj kiuj bridas ĉian vigliĝon de la vivaj fortoj de la nacio. Por tio, nepras aboli la sindromon de la sieĝata insulo, tiel ke klimato de paco povu fine instaliĝi. Prefere ol senpripense sankcii, la Eŭropa Unio devus agi, interne de la insulo, por krei opozicion sen ajna usona enmiksiĝo. Jen la sola maniero krei, kviete kaj ekde la kerno de la revolucio, favoran kuntekston por iompostioma malfermiĝo de la reĝimo. Sen sangelverŝo.
René VÁSQUEZ DÍAZ.
Ĵus antaŭ kristnasko, s-ro Silvio Berlusconi, prezidanto de la Itala Konsilio, subskribis leĝdekreton kiu koncernas unu el liaj entreprenoj, la nacian* televidĉenon Rete 4. Kromnomita “Rete-4-savilo”, tiu teksto substrekas la intereskonflikton inter la ĉefministro kaj la posedanto de komunikiloj*. Por la juĝisto Di Petro, “tiu dekreto havas ĉiajn ecojn de ŝtatrenverso”*. Kvankam, dum la elektokampanjo kiu kondukis lin al la potenco, s-ro Berlusconi engaĝis sin solvi tiun kontraŭdiron en cent tagoj post sia elekto, li daŭrigas la intermiksadon de la funkcioj. Pro tio okazas institucia alfrontiĝo inter la ĉefo de la registaro kaj la gardistoj de la konstitucio, precipe la prezidanto de la respubliko* Carlo Azeglio Ciampi kaj la konstitucia kortumo.
Kial s-ro Berlusconi subskribis tiun “leĝdekreton”, kiu, laŭ la artikolo 77 de la konstitucio, permesas al la registaro leĝdoni en “eksterordinaraj kazoj de urĝa neceso”, por adopti aplikeblajn disponojn dum du monatoj? La 2an de decembro 2003, la leĝo pri la itala aŭdvida sistemo, prezentita de lia ministro pri komunidado, s-ro Maurizio Gasparri, estis adoptita. Tuj, la ministro gratulis sin ke estis aprobita “moderna leĝo, kiu akcelas la modernigon kaj larĝigas la plurismon (...), garantias la konkurencon kaj evitas dominantajn poziciojn”.
Tamen, la 15an de decembro 2003, la ŝtatestro rifuzis subskribi tiun tekston kaj resendis ĝin al la parlamento, akompanate de mesaĝo por “altiri ĝian atenton al certaj partoj de la leĝo kiuj — el vidpunkto de la respekto al la plurismo de la informado — ne ŝajnas kongrui kun la jurisprudenco de la konstitucia kortumo”. Necesas aldoni ke, jam en julio 2002, li avertis la registaron lanĉante solenan alvokon favore al la plurismo de la informado.*
La reago de la prezidanto de la Konsilio estis tre lakona: “Mi ne legis la tekston, mi ne legos ĝin”. Kiel jam antaŭe indikis lia konsiliano Giuliano Ferrara, eventuala rifuzo de la ŝtatestro subskribi la televidan reformon malfermus tre gravan institucian krizon. Se tia krizo originas en la televida demando, tio okazas ĉar en Italio, politiko kaj televido estas intime interplektitaj ekde la jaroj 1960, kaj eĉ, ekde la eniro de s-ro Silvio Berlusconi en la politikon, intermiksiĝas.
Post starigi “internan plurismon” ene de la RAI en formo de la lottizzazione en 1975, la leĝdonanto ne plu intervenis en la aŭdvidan sektoron dum dek-kvin jaroj. Dum tiu periodo de “neregulado”, s-ro Berlusconi, apogite de la triopo Craxi-Andreotti-Forlani, socialdemokrataj kaj kristdemokrataj gvidantoj, konstruis sian televidan imperion, la Fininvest, kunigante nome tri naciajn ĉenojn de komerca televido (Canale 5, Rete 4 kaj Italia Uno) kaj la grandan eldonejon de libroj kaj gazetoj, Mondadori.
La potenco de tiu tutaĵo ebligas nun kolekti 40% de la 7,5 miliardoj da eŭroj da reklam-investoj en la komunikiloj. Kiam la leĝdonanto intervenis fine, la 6an de aŭgusto 1990, per la leĝo Mammi, kromnomita “leĝo Polaroid”, tio okazis por foti la duopolon konsistantan el la RAI kaj la Fininvest, disponanta ĉiu pri tri naciaj ĉenoj.
Sep jarojn poste, la registaro de centro-maldekstro sukcesis adopti la leĝon Maccanico de la 31a de julio 1997, por provi redukti la pezon de la duopolo, limigante je du la nombron da naciaj ĉenoj permesitaj por unu sola grupo, kaj kreante la Garantian Aŭtoritaton de la Komunikado (Gakom). Sed la maldekstro ne sciis trakti la “intereskonflikton” starigitan de s-ro Berlusconi, nek redukti ties komunikilan imperion.
Fakte, la du agantoj de la duopolo konservis siajn tri ĉenojn, regante 90% de la mezuma spektantaro kaj 97% de la reklamenspezoj de televido.
Apud la ĉenoj de la RAI kaj tiuj de la Fininvest kunigitaj de 1996, en la filio Mediaset, aperis du novaj agantoj: unuflanke, la ĉiama aliancano de la Cavaliere, s-ro Rupert Murdoch, kiu okupas la merkaton de la pag-televido, disponas pri la cifereca platformo Stream, pri la satelitaro Sky kaj pri du hercaj ĉenoj Tele+ bianco kaj Tele+ nero, kun ĉefe sporto kaj kinarto, starigitaj de kaj laŭ la franca Canal Plus, kaj, aliflanke, Telecom Italia Media, kiu akiris la du naciajn ĉenojn, la ĝeneralteman Telemontecarlo kaj la muzikĉenon MTV.
Fine de 2003, la itala aŭdvida pejzaĝo konsistas do el 600 lokaj televidoj kaj dek-unu aprobitaj naciaj ĉenoj: tri de la RAI, du de la grupo Mediaset (sen Rete 4, objekto de la leĝo Gasparri kaj de la leĝdekreto), la du de Telecom Italia Media, du ĉenoj de aĉet-televido Home Shopping Europe kaj Telemarket, la pagoĉeno Tele+ bianco, de s-ro Murdoch, sed ne Tele+ nero. La dekunua ĉeno, Europa TV, troviĝas en unika situacio en la mondo, ĉar aprobita ekde 1999, ĝi ne disponas pri frekvenco por elsendi. Fine, du pliaj ĉenoj (kiuj ne kovras la tutan duoninsulon) daŭre elsendas sen aprobo, Rete A kaj Rete Capri, atendante la apelacion engaĝitan ĉe tribunaloj. Tiu televida situacio estas vera jura komlikegaĵo, ĉar du ĉenoj okupas frekvencojn senaprobe, dum alia aprobita atendas frekvencojn...
Fronte al la konduto de la leĝdonanto kaj al la daŭra dominado de la Fininvest, la konstitucia kortumo devis plurfoje interveni. Dum ĝi subtenis la disvolviĝon de lokaj televidoj kontraŭ la publika monopolo de la RAI en la jaroj 1970, la kortumo postulas, ekde la formiĝo de la imperio Berlusconi, la starigon de kontraŭ-koncentriĝaj leĝaj disponoj.
En 1988, ĝi deklaras ke la duopolo estas en kontraŭdiro kun la konstituciaj principoj: “La plurismo je nacia nivelo ne konsidereblas kiel realigita de unu publika poluso kaj unu privata poluso kiu estas reprezentata de unu sola subjekto kiu tiel posedas dominantan pozicion en la komerca sektoro”. La kortumo postulas al la leĝdonanto garantii “la maksimumon da ekstera plurismo, por kontentigi, pere de plureco de kunkurencaj voĉoj, la rajton de la civitano pri informado”. La respondo estis la leĝo Mammi de 1990.
Poste, la konstitucia kortumo intervenas denove, la 7an de decembro 1994, deklarante kiel kontraŭkonstitucia la fakton ke unu sama grupo regas tri naciajn televid-ĉenojn: la Fininvest devos separi sin de unu ĉeno. La kortumo invitas la leĝdonanton “malhelpi la formadon de dominantaj pozicioj en la privata televido kaj favorigi la plurismon de la voĉoj en la televida sektoro”. La respondo estis la leĝo Maccanico de 1997.
Fine, en sia verdikto de la 20a de novembro 2002, la kortumo konstatas “graviĝon de la koncentriĝo” kaj postulas ke la ĉenoj Rete 4 kaj Tele+ nero liberigu siajn hercajn frekvencojn, migrante al la satelito ĝis la fino de la jaro 2003. Dezirante “duflankan malarmadon” de la dominanta duopolo, la kortumo postulas ke samtempe, RAI 3 rezignu ĉian reklamenspezon (proksimume 150 milionojn da eŭroj). La respondo estis la leĝo Gasparri de decembro 2003.
Sub preteksto de la baldaŭa alveno de la surtera cifereca televido (SCT), la leĝo Gasparri reorganizas la italan aŭdvidan pejzaĝon, konservante la situacion de Rete 4, kun ties milo da dungitoj kaj ĝiaj 360 milionoj da eŭroj da reklamenspezoj. La solvenda ekvacio estis la sekva: kiel respekti la kontraŭkoncentriĝajn sojlojn fiksitajn de la leĝo Maccanico kaj rememorigitajn de la konstitucia kortumo, kaj samtempe konservi la integrecon de Mediaset? Ĉar ne eblis modifi la sojlojn, sufiĉis larĝigi la bazon laŭ kiu ili estas kalkulataj! Tiel do, la leĝo starigas la “integritan sistemon de komunikado” (ISK) difinitan kiel tre larĝan ekonomian sektoron enhavante la entreprenojn de aŭdvidaj produktado, de programado kaj de distribuado, de eldonado de ĵurnaloj, de gazetoj kaj de libroj, de tekseja eldonado, de kinarto, de diskoj kaj de reklamo. La ISK konstituas grandan korbon de diversspecaj resursoj kiu ebligas facile pravigi dominantan pozicion sur unu agadsektoro.
Tio estas kvazaŭ, por juĝi pri la dominanta pozicio de Coca-Cola en la merkato de la trinkaĵoj, oni enkalkulus la akvon de la krano, diris s-ro Giuseppe Tesauro, prezidanto de la Aŭtoritato garantianta la konkurencon kaj la merkaton*... La artikolo 15 de la leĝo precizigas ke “nenia aganto de radio kaj televido rajtas rikolti pli altajn resursojn ol 20% de la totala sumo de la ISK”. Sed la ISK estas taksata je pli ol 30 miliardoj da eŭroj, tio lasas al Fininvest la eblecon eĉ altigi sian enspezon je proksimume 50%...
Dua kontraŭkoncentriĝa dispono estas fiksita de tiu artikolo 15: “La nombro da aprobitaj televidprogramoj por unu sola aganto estas limigita al 20% de la tuta nombro da programoj aprobitaj aŭ elsenditaj nacinivele, ĉu hercaj analogaj aŭ ciferecaj”. Se oni aplikas tiun sojlon al la nun aprobitaj naciaj ĉenoj, kiel faris la konstitucia kortumo, Mediaset rajtus konservi nur du. Por forigi tiun devon, leĝe sufiĉas multobligi la ĉenojn... aplikante tiun sojlon al bazo ampleksigita je ĉiuj “naciaj” programoj — riceveblaj de almenaŭ la duono de la loĝantaro-, farante definitivaj la provizorajn aprobojn, kaj trudante al la RAI krei du ciferecajn multipleksojn en januaro 2004.
Fine, se la koncesio de publika servo al la RAI estas daŭrigita por dek-du jaroj, la artikolo 21 enkondukas ĝian “et-privatigon”. Ĝia kapitalo estos disblovita inter multege da akciuloj, unu sola homo ne rajtos posedi pli ol 1% de la kapitalo kaj neniu pakto de akciuloj pli ol 2% de la kapitalo. Tiu maniero de privatigo ne ebligos al la RAI difini veran strategion de entrepreno, des pli ke la artikolo 25 devigas ĝin forte investi en la SCT, malgraŭ ĝiaj altaj ŝuldoj.
La adopto de la leĝo Gasparri estis salutita de s-ro Fedele Confalonieri, la ĉefo de Mediaset: “Estas klare ke ni estas kontentaj”. Sed la rifuzo de la prezidanto Ciampi promulgi ĝin trudis al la registaro adopti la dekreton de la 23a de decembro, por ebligi al Rete 4 resti en la herca reto kaj al RAI 3 daŭre kolekti reklamojn, almenaŭ ĝis la venonta 30a de aprilo. La Gakom havas kvar monatojn por “kontroli” la staton de disvolviĝo de la cifereca sistemo en Italio, kaj tiel fakte longigas la tempolimon komence fiksitan de la konstitucia kortumo.
Ĝis tiam, la registaro povos aŭ ŝanĝi la leĝdekreton en leĝon ene de 60 tagoj, aŭ restarigi la dialogon kun la prezidanto de la respubliko kaj revizii la leĝon por observi la rimarkojn de la ŝtatestro, aŭ, malverŝajne, akrigi la “institucian krizon” kaj konfirmigi la aprobon de la leĝo Gasparri senŝanĝe al la parlamento: tiukaze, la ŝtatestro devos subskribi la leĝon.
Kia ajn estos la vojo kiun uzos la nova leĝdonado, Italio estos spertinta en tridek jaroj kvar formojn da plurismo de informado: la “internan” plurismon ene de la RAI, la “eksteran” plurismon inter pluraj konkurencaj agantoj, la “duopolisman plurismon” de RAI kaj Fininvest, kaj fine, la “monopolisman plurismon” de la prezidanto-entreprenisto Berlusconi.
Pierre MUSSO.
“Vivu la etiko en la aferoj”! “Vivu la morala entrepreno!” Tiuj krioj, aŭdataj dum la monda ekonomia forumo de Davoso, tradukas ĵurpromeson: ke la kapitalismo revigliĝu sur sanigitaj bazoj. Jen malfacila afero. Ĉar, en la sama momento en kiu esprimiĝis tiu deziro, la afero Parmalat eksplodis antaŭ la okuloj de la mondo. Konsiderata la plej granda financskandalo en Eŭropo depost 1945, ĝi anoncas ŝok-ondojn similajn al tiuj, katastrofaj, kiujn provokis en decembro 2001 la fraŭda bankroto de la energimakleristo Enron.*
Parmalat estis ekzemplo de sukceso impulsita de la dinamiko de liberala tutmondiĝo. Malgranda familia firmao de distribuado de pasteŭrizita lakto establita en la ĉirkaŭaĵo de Parmo en la jaroj 1960, ĝi evoluis danke al la lerteco de sia fondinto, s-ro Calisto Tanzi, kaj al la larĝanimaj subvencioj de la Eŭropa Unio. Ekde 1974, Parmalat internaciiĝis kaj instalis sin en Brazilo, poste en Venezuelo kaj Ekvadoro. Ĝi multobligis siajn filiojn kaj kreis relajsajn societojn en teritorioj kiuj ofertas fiskajn facilaĵojn (Insulo Mankso, Nederlando, Luksemburgio, Aŭstrio, Malto), poste en la fiskaj paradizoj (Kajmana insularo, brita Virga insularo, nederlandaj Antiloj). En 1990, ĝi eniris la borson konfirmante sin kiel sepa plej granda privata grupo de Italio kaj okupante la unuan mondan lokon en la merkato de longkonserva lakto. Tiu koloso havis proksimume 37.000 dungitojn en pli ol 30 landoj, kaj ĝia vendosumo atingis, en 2002, 7,6 miliardojn da eŭroj, sumo pli alta ol la malneta nacia produkto de regnoj kiel Paragvajo, Bolivio, Angolo aŭ Senegalo...
Tiu eksterordinara sukceso havigis al la ĉefo, s-ro Tanzi, la aprezon esti unu el la figuroj de la itala potencularo, membro de la direktejo de la Cofindustria (la loka Medef). Kaj al la agado de Parmalat tiun esti unu el la sekuraj valoroj de la borso de Milano.
Ĝis la 11a de novembro 2003. Tiun tagon, komisaroj pri librotenado esprimas dubojn pri investo de 500 milionoj da eŭroj por la fondaĵo Epicurum bazita en la Kajmana insularo. Tuj, la agentejo Standard & Poors malaltigas la kvoton de la valorpaperoj de Parmalat. La akcio falas. En la sama momento, la Komisiono pri borsaj operacioj postulas klarigojn pri la maniero laŭ kiu la grupo intencas repagi ŝuldojn kies limdato estas fine de 2003. La kreditoroj kaj akciposedantoj maltrankviliĝas. Celante trankviligi ilin, la direktejo de Parmalat anoncas tiam la ekziston de rezervo de 3,95 miliardoj da eŭroj deponitaj en agentejo de la Bank of America en la Kajmana insularo. Kaj prezentas dokumenton, eldonitan de la usona banko, atestante la realecon de valorpaperoj kaj de disponebla mono en la alteco de la indikita sumo. La direktejo riskas ĉion. Aŭ ĉiu trankviliĝas, la akcio realtiĝas kaj la aferoj rekomencas, aŭ la malfido restas kaj minacas la disfalo.
En tiu decida momento, dum ĝi pensas eltiri sin el la afero, la grupo ricevas la fatalan baton. La Bank of America asertas, la 19an de oktobro, ke la dokumento elmontrata de Parmalat por pruvi la ekziston de la 3,95 miliardoj da eŭroj estas... falsa! Dokumento kun malpreciza leterkapo, krude falsita per skanilo! La akcio falegas. Post kelkaj tagoj ĝi validas preskaŭ plu nenion. Pli ol 115.000 investintoj kaj malgrandaj ŝparantoj retroviĝas trompitaj, certaj ruinigitaj. La skandalo komencas. Oni rapide ekscias ke la ŝuldoj de Parmalat sumiĝas je 11 miliardoj da eŭroj! Kaj ke ĝi estis konscie maskita jam de jaroj, helpe de fraŭda sistemo surbaze de librotenaj malversacioj, de falsaj bilancoj, de falsitaj dokumentoj, de fiktivaj profitoj kaj de kompleksaj piramidoj de eksterteritoriaj societoj enŝovitaj unu en la alian tiel ke maleblu la laŭspurado de la mono kaj la analizo de la kontoj. La fraŭdado restis nedetektebla, tiom ke ankoraŭ tuj antaŭ la skandalo, la Deutsche Bank ekzemple akiris 5,1% de la kapitalo de Parmalat, kaj ke analizistoj forte rekomendis (strong buy) la aĉeton de valorpaperoj de la grupo... Kabinetoj de kontrolproceduro kiel Grant Thornton kaj Deloitte & Touche, kaj grandaj bankoj kiel Citgroup estas akuzitaj pro kompliceco. Kaj la noceco de fiskaj paradizoj, refoje, akcentita.* La afero akiras planedvastan amplekson. Post la bankroto de Enron, la adeptoj de la liberala tutmondigo asertis ke nun ne plu estas trompaj ĉefoj kaj friponaj entreprenoj. Kaj ke tiu afero estis finfine bonfara ĉar ĝi ebligis al la sistemo korekti sin. La skandalo de Parmalat pruvas la vantecon de tiaj diroj.
Ignacio RAMONET.
La probabla reelekto de la prezidanto Vladimiro Putin dum la elektoj de la 14a de marto markos politikan turnopunkton en Ruslando. Sojle de nova avanco de la kapitalismo, la rusa prezidanto alfrontas postulojn de “revicigo de la oligarkoj”, de redistribuado de la riĉecoj, de restarigo de la socia protekto kaj de reveno al la potenco. Tiuj postuloj iras en la saman direkton kiel retaksado de Sovetunio, ne reduktebla al la karikaturo kiun faras el ĝi la liberaluloj de paseisma “nostalgio”.
Kiu ne vidis iam, eĉ se nur sur ekrano, la monumenton de Vera Muĥina, reprezentanta laboriston kaj kolĥozaninon en elano al la radia estonto svingante martelon kaj falĉilon?* Starante ĉe la enirejo de la Parko de la ekspozicioj de Moskvo, ĝi estas ĵus malmuntita. Por esti, ne ĵetita al la rubejo, sed renovigota. Ruĝaj flagoj ree floras la 9an de majo por la oficialaj celebradoj de la venko super nazia Germanio, kiel dum la komunistaj defiladoj de la 1a de majo kaj de la 7a de novembro*. La himno de USSR eksonas denove.* Adoleskantoj okulfrape portas t-ĉemizojn ornamitajn de la surskribo “Mia patrio, la USSR”. Rokgrupoj remalkovras sovetajn gurdaĵojn. La FM-radiofrekvencoj de Moskvo aŭdigas pli da kanzonoj en rusa lingvo. La laŭmodaj kafejoj kaj komercaj reklamoj ankaŭ montras sovetajn simbolojn, tiel atestante pri postmoderna “nostalgio”*.
Tiu resvingo de la pendolo komencis meze de la 1990aj jaroj. La sovetaj filmoj revenas en la televido “laŭ peto de la publiko”, diras la ĉenoj. Ĉefartikolisto maltrankviliĝas: la “soveta popolo” daŭre ekzistas, la nostalgio aperas kiel “la dominanta media humoro”*. La opinienketoj de institutoj konataj kiel seriozaj konfirmas: “57% de la rusoj volas reveni al la USSR” (2001), 45% konsideras la sovetan sistemon “pli bona” ol la nunan, 43% deziras eĉ “novan bolŝevisman revolucion” (2003). La opinioj pri la estanteco aperas same ne tre “korektaj”: malaprezo de la “demokratia revolucio” de aŭgusto 1991* kaj masiva reĵeto (de preskaŭ 80%) de la grandaj “krimaj” privatigoj. La demokratoj akre riproĉas: amnezio “ili forgesis la gulagon kaj la malabundecon”, malamo al riĉuloj “ĉar riĉaj”, amareco de perdintoj kaj de maljunuloj, “la biologio solvos la problemon”. Sub s-ro Vladimiro Putin, politikaj okazaĵoj fortigis iliajn angorojn: juraj persekutoj kontraŭ pluraj grandaj oligarkoj de iliaj amikoj kaj patronoj*, reregado de la Kremlo super la grandaj komunikiloj, rehabilitado de la NKVD kaj de la KGB*, kreskanta influo de la “siloviki”* kaj de la FSB, volo restarigi la rusan influon en la ekssoveta spaco, oficialaj kritikoj kontraŭ Usono kaj ĝia enpenetrado en tiun spacon, kontraŭ ĝia milito en Irako kaj tio malgraŭ la “strategia alianco” nodita de la prezidanto Putin kun Vaŝingtono post la 11a de septembro 2001.
Tamen ne mankis klopodoj por elradikigi la komunismon. Post 1991, la rusoj estis inunditaj de arkivoj, artikoloj, libroj kaj televidelsendoj denuncantaj la “bolŝevistajn krimojn”: ruĝa teroro sub Lenino kaj Trocki, “Granda teroro” sub Stalino, malsatego de 1932-1933, gulago, deportado de popoloj “punataj” aŭ “suspektaj” pri kunlaborado kun la nazia Germanio, subpremadoj sub Breĵnevo. La “batalo de la memoro”, kune kun la propagando de “demokratiaj merkataj valoroj”, estis batalata kun impeto de la amaskomunikiloj, ĵurnalistoj, historiistoj, subtenata de vasta okcidenta kaj precipe usona reto de institucioj, universitatoj kaj fondaĵoj — Ford, Soros, Hoover, Heritage, Carnegie, USIS, USAID, sen paroli pri la filantropaj oligarkoj de Rusio*.
La kontraŭdiraj debatoj de la ekpoko Gorbaĉov cedis la lokon al akuzado kontraŭ la “Imperio de la Malbono” en ĉiuj ĝiaj enkorpiĝoj. La akreco de tiu rusa antikomunismo havas ion por paligi la okcidentajn krucmilitistojn. Sed temas pri svingi, ĉiam en momento de minaca krizo por la nova reĝimo, la timigilon “reveno de la ruĝuloj” kaj de la interna milito.
La kondamno de la “bolŝevismo” sekvigas la rehabilitadon de ties oponintoj, precipe de la blanka movado kaj de la disidentoj. Eĉ certaj kunlaborintoj kun la nazioj estas rigardataj kun “komprenemo”. Tiel la kronikisto de la Izvestija Maksim Sokolov provas klarigi: “La tempoj estis kompleksaj... (La Tria Regno) estis la unika bastiono kiu protektis Eŭropon kontraŭ la bolŝevista barbareco. Se li vivus ĝis hodiaŭ, la Reichsführer SS (Himmler) estus verŝajne honorata kiel batalinto kontraŭ la totalismo”*.
Tiu karikatureca reviziismo — kiu ignoras la realajn kuntekstojn, la plej diversajn periodojn, reĝimojn, sociojn kaj kulturojn de la soveta historio — estas kontestata de multaj historiistoj, sed ne ili donas la tonon. Pli larĝe disvastitaj estas la furoraĵoj de Viktor Suvorov. La lastdata, aperinta fine de 2002, komencas per tiu ĉi aserto: “Ĉiuj sovetaj gvidantoj, senescepte, estis kanajloj kaj sentaŭguloj.”*
Unu el la pioniroj de la oficiala antikomunismo, Aleksandro Tsipko, juĝas tiun specon de fifamigo kontraŭproduktiva: ĝiaj demoralizaj efikoj, kombinitaj kun tiuj de la “konfiskaj reformoj”, plendis li jam 1995, “preparis la terenon por rehabilitado de la soveta historio”. Li bone observis. Krom la “sistemon”, la atakoj celas la valorojn de egaleco kaj kolektiveco, komunumaj, kiuj estas tiom tradicie rusaj kiom sovetaj. Ili celas la “malsuprajn homojn”, la laboristojn kiuj, en la sama momento kiam ili estas malstabiligitaj en siaj vivkondiĉoj, estas stigmatizitaj kiel “komplicoj” de la iama reĝimo, “helpataj”, “mallaboremaj” kaj “malutilaj” por la postindustria progreso.*
Malgraŭ tiu lavango, Rusio ankoraŭ ne troviĝas en la “unueca pensado” pri la USSR. Ekzistas ĉi tie tro da vivitaj spertoj, da kulturaj heredaĵoj, da disŝiritaj memoroj por permesi tiun specon de unuformeco. La vivraportoj povas, en unu sama humoro, primoki la ĥaosajn eĥojn de ekstremaj tempoj kie la limoj moviĝis, neantaŭvideble, inter la kristalklara fido, la pozitivaj ĝojoj, la subita kaj nekomprenata falo al la infero de blinda teroro.
Grava atestanto pri la koncentreja universo, Varlam Ŝalamov*, elvokas sian impresiĝeman junecon, la radiecan disinfluon de Lenino kaj de la revoluciaj idealoj (“Kiaj horizontoj, kiaj senlimecoj malfermiĝis al la rigardo de ĉiu, de la plej ordinara homo”), en tiu tre ambigua soveta periodo de la dudekaj jaroj.* La voĉo de la plej ordinaraj sortoj, per kiu percepteblas la kialoj de la popola aliĝo al tiu socialismo, aŭdeblas tra la raporto de Ljudmila, filino de kamparanoj brutale traktitaj de la dekulakigo, sed kiu transpaŝas la limon de la mondoj por supreniri, en la urbo, la vojon de la sociala promocio.
Tio estis efektive la vojo de milionoj da kamparanoj. Inter la kamparanoj kiuj trairis la internan militon kaj restis en la vilaĝo post la “granda tranĉo” de la kolektivigo, aliaj vivraportoj estis kolektitaj en taŭga tempo*, komence de la 1990aj jaroj, kiam la parolo liberiĝis antaŭ esti “reformatita” de la dominanta antikomunista ideologio.
Unu el la problemoj de la “rekonstruita” memoro en tiu nova kunteksto estas la enregimentigo de la viktimoj kaj martiroj en la servon de “antitotalisma” ideologio formulita aposteriore. Nu, ekzistis inter ili multaj komunistoj kaj trockistaj maldekstraj oponantoj*, homoj kiuj, revene de la koncentrejoj, ne ĉesis kredi kaj servi la “socialismon” kiun oni hodiaŭ pretendas malkonfesigi al ili. Kiu parolas, kaj je kiu rajto, nome de la mortintoj?
Sed la plimulto de la ekssovetianoj kiuj ankoraŭ vivas, ne konis la ekstremajn tempojn. Ĝi elvokas la kvardekon da sovetiaj jaroj vivitaj post la milito kaj la morto de Stalino. Artisto memoras la etoson de la jaroj 1960: “Mi idealigas eble, sed ekzistis optimisma elano en la lando. Mi ne parolas pri politiko, sed pri la morala klimato de la homoj kiuj ĉirkaŭis min. La impulso donita de la Beatles montris la aspiron al amo, kiu zenitis kun la hipia movado... Estis bonega tempo, kiu instruis al mi vivi rigardante la estonton kun optimismo.” Neatendita kolizio-koluzio de referencoj: unu kongrua kun la oficialaj idealoj (“la estonton kun optimismo”, la alia al nekonforma kulturo (la Beatles).
Ĉar la konfido en la perspektivoj de lando en plena kresko, kie neniu timis la morgaŭon, povis kunekzisti ĉe multaj homoj kun la nepolitikeco kaj la tentoj de alternativa kulturo. Aliaj, kontestantoj de la breĵneva reĝimo, postsopiras la tempon en kiu oni refaris la mondon en la kuirejoj. “La estonto ankoraŭ ne okazis” — kaj tiu fariĝis, kiel oni scias, sufiĉe seniluziiga. Kiom da ili, post 1991, retiriĝis el la scenejo, malsanaj, deprimitaj aŭ mortaj pro malĝojo vidante kion produktis la tiom esperita ŝanĝo? “La novaj ĉefoj misfamigas la ĉestidisiatniki, la homojn de la jaroj 1960, rakontas Vassili Juravliov, ĉar ili estas por ili vivanta riproĉo. Ĉar sur iliaj ŝultroj la oligarkoj kaj aliaj aferistoj leviĝis al la potenco.”* Iamaj junuloj — kiuj estis nek agantoj, nek kontestantoj, nek intelektuloj aŭ oficistoj de la partio, sed simple avidaj plene vivi — forlasis la urban komforton por la “grandaj konstruejoj” de la jaroj 1950 – 1980, pro romantikismo aŭ altirataj de la premioj. La konstruado de la “sciencurbo” ĉe Novosibirsko, de la grandaj elektraj centraloj sur la siberiaj riveregoj, la industriaj kompleksoj de Togliatti kaj ĉe la Kama, la dua transsiberia fervojo, la BAM, ofte lasis al ili memoron de intensa juneco, spite al hodiaŭ disvastiĝinta sento de giganta fuŝo. Aliaj revenis vunditaj de abomeninda aventuro: la milito en Afganio, pri kiu parolas en la stratoj kaj en la metroo kvardekjaraĝaj kripluloj. Kaj la juna generacio “revene de Ĉeĉenio”, alia abomeno, jam anstataŭis ĝin. Sed la plej granda nombro ne partoprenis tiom fortajn engaĝiĝojn. Ili simple vivis, naĝante en vivomodo, en sociaj rilatoj, en kulturo, de kiuj ili ne disiĝas sendolore. Naskita en 1961, la ukraina verkisto Andrej Kurkov parolas pri tio siamaniere, kio ne estas rara: “Tiu socio estis fondita sur amikeco. Vi povis frapi ĉe la pordo de viaj najbaroj, se vi bezonis monon, ili pruntis al vi. Post la falo, ĉiu ĉi solidareco disfalis (...) La homoj kiuj naskiĝis ĵus antaŭ la falo, kiuj estas dudekjaraj, adaptiĝas tre rapide. Por mia generacio, la soleco estas la malsano de tiu ĉi epoko. Mi perdis multajn amikojn. Multaj memmortigis sin, aliaj elmigris.”* Ĉu memoro pri amikaj rilatoj, aŭ vigleco de socia kulturo ankoraŭ videbla en la rezistadoj al la liberaligo? La kulturesploristo Ljudmila Bulavka raportas pri atestoj de laboristaj medioj engaĝitaj en la lastatempaj protestmovadoj: la agantoj juĝas severe siajn proprajn iluziojn de la jaroj 1989-1991 (la subtenon al la demokratoj), ili sentas doloran perdon kun la fino de la USSR, ne akceptas ke mastroj decidas ĉion sen konsulti ilin, volas ankoraŭ kredi ke “la ŝtato estas ni”, ili restas fidelaj al kulturo de interkonsento kaj de sociala paternalismo.*
Tuta kontinento da scioj mankas al la Okcidento por kompreni kion signifas la tiel sentata “perdo”: la universo de kulturo, la denseco de socia vivo kiu kongruas kun neniu ideologio. Kien for-mete klasi, en siajn etajn tirkestojn, ne nur la anvangardon, sed la popularan amaskulturon kiu markis generaciojn, la muzikajn komediojn de Aleksandrov kaj la ĵazon de Utesov, la humuron de Ilf kaj Petrov, la aventurojn de la soldato Vasili Tjorkin, la personojn “inter du” de la kinarto de Vasili Ŝukŝin, la amatoran arton de la fabrikkluboj kaj la vastan movadon de la kanzono de aŭtoroj, la plej gravan amasan “kontestadon” de la jaroj 1960-1980? Kien loki la ĵusan decidon de la nekonformismaj bardoj de ĉiaj aĝoj konsekri “kanzono de la jarcento” la baladon “Grenada” de Miĥail Svetlov, “poeto de la Komsomolo” de la jaroj 1920? Ĉu iam eblos transdoni la mesaĝojn de tiu Atlantido kiu reale ekzistis?
Enketo farita kune kun la germana fondaĵo Friedrich Ebert kaj gvidata de Miĥail Gorĉkov* montras kiom la “rehabilitado de la USSR” devenas de matura pripensado, malmulte konforma kun la stereotipoj. Ĝi malkaŝas la fiaskon de la potenco kaj de la komunikiloj en sia provado prezenti la sovetiajn sepdek jarojn kiel “premsonĝon”, kaj opinias eĉ ke la efikoj de la tiudirekta premado jam elĉerpiĝis. La juĝoj tamen diferencas laŭ la celataj periodoj kaj la aĝo de la demanditaj personoj:
‣ “La krimoj de la stalinismo estas neniel pravigeblaj”: tio estas la vidpunkto de 75,6% de la 16-24-jaruloj; de 73,5% de la 25-35-jaruloj; de 74% de la 36-45-jaruloj; de 66,8% de la 46-55-jaruloj; de 53,1% de la 56-65-jaruloj;
‣ “La marksismaj ideoj estis ĝustaj”: la pozitivaj respondoj varias, de la plej junaj ĝis la plej maljunaj, de 27,4% ĝis 50,3%;
‣ “La okcidenta demokratio, la individuismo kaj la liberalismo estas valoroj kiuj ne taŭgas por la rusoj”: tiu opinio estas aprobita de 62,9% de la 56-65-jaruloj, sed nur de 24,4% de la 16-24-jaruloj; — Inter la “kialoj por fieri”, proksimume 80% en ĉiuj kategorioj de aĝo citas la venkon de 1945. La pli ol 35-jaraĝaj elvokas en dua pozicio la postmilitan rekonstruadon, la plej junaj (16-36-jaraj) citas “la grandajn rusajn poetojn, verkistojn, komponistojn”. Proksimume 60% de ĉiuj aĝgrupoj citas la sukcesojn de la kosmonaŭtiko. La aserto laŭ kiu “la USSR estis la unua ŝtato de la tuta historio de Rusio kiu certigis la socialan justecon por la simplaj homoj” estas aprobita de la plimultoj de la pli ol 35-jaruloj, 42 ,3% de la 25-35-jaruloj, nur 31,3% de la 16-24-jaruloj.
Inter la karakterizaj trajtoj de la diversaj periodoj, la plimulto de la partoprenintoj indikas precipe:
‣ por la stalina periodo: la disciplinon kaj la ordon, la timon, la idealojn, la amon al la patrujo, rapidan ekonomian disvolvon;
‣ por la breĵneva periodo: la socialan protekton, la vivoĝojon, la sukcesojn en scienco kaj tekniko, kaj la instruadon, la konfidon inter la homoj;
‣ por la nuna Rusio: la krimecon, la malcertecon pri la estonto, la konfliktojn inter nacioj, la eblecon riĉiĝi, la krizon kaj la socian maljustecon. La personoj kun liberala opinio donas je 25% pozitivan juĝon al la breĵneva erao (45,9% de la komunistoj) kaj negativan je 21% al la eltsina periodo (59% de la komunistoj). Koncerne la estonon, granda plimulto esprimas sin por ŝtata mastrumado de la grandaj sektoroj de la ekonomio, de instruado kaj de la sano, kaj konsideras taŭga la miksitan mastrumadon (kun la privata sektoro) nur en la kampoj de nutrado, loĝado kaj komunikiloj. Plimulto (54%) “elektas socion de sociala egaleco” kaj difinas kiel precipan karakteron de la demokratio “la egalecon de la civitanoj antaŭ la leĝo”.
La — evoluanta — vido al la pasinteco estas do filtrita tra la sperto de “merkat-reformoj”, kies katastrofa karaktero estas nun larĝe agnoskita.
La unua inspirinto de tiuj reformoj, la sociologino Tatjana Zaslavskaja*, opinias ke la laboristoj estas “eĉ pli fremdigitaj de la proprieto kaj senrajtaj ol en la soveta epoko. (...) La produktado ne nur sinkis, sed difektiĝis el struktura kaj teknologia vidpunkto (...) Sektoroj kiuj certigis la sociajn bezonojn dum la soveta epoko kaj altigis, eĉ se modeste, la vivkvaliton de la loĝantaro, hodiaŭ difektiĝas pli kaj pli. La demokratiaj atingoj de la epoko de la perestrojko kaj de la glasnosto estas en danĝero (...). La polarizado de la socio alprenis kolosan dimension (...): 20% ĝis 30% de la loĝantaro vivas en serioza malhaveco, loĝas en ruinoj, ne manĝas ĝissate, estas malsanaj kaj mortas antaŭtempe”.
La liberala ekonomikisto Grigori Javlinski* parolas pri “demodernigo” de Rusio, la ekologiisto Oleg Janickij pri “socio de ĉiaj riskoj”. “Ni vivis malantaŭ la ferkurteno, klarigas la historiisto pri la kampara mondo kaj pri la kolektivigo Viktor Danilov. Ne konante la eksterajn realojn, ni kredis vivi en la mizero de niveligo. Nun kiam la ferkurteno falis (...) ni spertis la veran mizeron. Ni scias nun, ke en la soveta epoko ni ne vivis en mizero, sed en samnivela, kvankam ne alta “sufiĉeco”. La sistemo de sano kaj instruado estis alirebla por ĉiuj malgraŭ la privilegioj de la “servantoj al la popolo”. La vicoj ekzistis por ke ĉiu povu akiri la necesajn aĵojn, kiuj estas hodiaŭ ne plu akireblaj por la granda nombro.”
Laŭ Danilov, por multaj, “oni certe malfermis la pordon al la ekstera mondo, sed “blenditaj pordoj” estas starigitaj inter la homoj. Neniam la “diseriĝo” atingis tioman gradon.” Aparte de tiuj tristaj konstatoj, en Rusio ne mankas interesaj pripensadoj pri la pasinteco, la estonto kaj la ebloj de disvolvo. Sed tiu tre plureca universo de la rusa pensado estas ignorata en Okcidento, kie oni disvastigas nur la okcidentismajn liberalajn vidpunktojn.
La reaperinta patriotismo nutras sin tamen de la rankoro naskita el la konfuzego, la mizero, la nova “bildo de malamiko” — la araba-islama “teroristo” — formita en perfekta akordo kun la civilizita Okcidento kun kiu oni identigas sin. La klimato ne estas plu tiu de “kontraŭimperiismo”, sed tiu de la ksenofobio de la “eta blankulo” kontraŭ la eĉ pli senhavaj popoloj, la minacanta Sudo. Estas paradokse: multaj postsopiras la spiriton de amikeco kiu regis en la sovetiaj multnaciaj komunumoj de laboristoj kaj studentoj, kaj samtempe bedaŭras la starigon de novaj limoj, la politikajn kaj financajn malhelpojn al la libereco vojaĝi, la dislokitajn familiojn kaj grupojn da amikoj. Oni akceptas la masakron al la ĉeĉenoj kaj samtempe ĝuas la kultfilmon de la 1930aj jaroj, La cirko, kie la juda aktoro Solomon Miĥoels, kiu poste mortis murdite de Stalino, kantas jidan lulkanton por nigra infano savita el la ungegoj de la usona rasismo!
La nostalgion pri la USSR kaj ĝian retaksadon en la loĝantaro oni ne konfuzu kun iliaj diversaj politikaj utiligoj. La realeco ekskludas “revenon de sovetismo”: la neniigo de la soveta socia sistemo, la privatigoj, la rolo de la mono kaj la premoj de la ekstera “tutmondiga” mondo atingis punktojn de kie jam ne eblas reveni. Kaj, se la tradicioj de burokrateca kaj policeca potenco estas reaktivigataj por internaj bezonoj de la potenco kaj de kontrolo de la nafta rento, tio okazas ankaŭ en internacia kunteksto kie la ekzemplo de militarismigo, de sekureckulturo venas de la usona “modelo” tiom adorata de la novaj rusoj.
En la “rehabilitadoj”, la prezidanto Putin ne forgesis Petron La Grandan, la aŭtoritatecan liberalan reformiston Pjotr Stolypin, sub Nikolao II, nek la tre aktualan ortodoksan eklezion. La Kremlo havas kiel emblemon la dukapan kronitan imperian aglon. La idolo de la nova burĝaro estas ora bovido dolare verda.
Koncerne la metalan paron de Vera Muĥina, svinganta ankoraŭ la ilojn de la komunismo, la novaĵo pri ĝia renovigo ne timigu la liberalulojn: kiam ili denove staros, fieraj kaj rigidaj en sia elano al antaŭa estonto, la laboristo kaj la kolkoza kamparanino certe lokiĝos sur pli granda soklo, inda je la novaj tempoj. Antaŭ komerca centro.
J-M.CHAUVIER
En la venontaj semajnoj la usonanoj ekscios la nomon de la demokrata oponanto de George W. Bush. La malŝato incitata de la usona prezidanto en kaj ekster lia lando povus, tamen, forgesigi al ni tion, ke li ankoraŭ havas multajn subtenantojn. Ili lertas pri la plej bona utiligo de la malestimo ŝutata sur ilin por ludi balote profitigan rolon de proparolantoj por la usona profundo, tio estas Usono nek intelektula nek eŭropeca, sed certa pri siaj valoroj kaj supereco.
Dum la demokratpartiaj kandidatoj por la prezidanta balotado de novembro 2004 alfrontiĝis en Iovao, televida reklamaĵo draŝis la favoraton de la opinisondaĵoj, Howard Dean. Ĝi lin portretis kiel la elekton de “la kultura elito” kiu emas “altigi impostojn, larĝigi la potencon de la ŝtato, trinki ŝaŭmlaktan kafon, manĝi suŝion, veturi en Volvo, legi la New York Times, trapikigi al si la korpojn, tutkore laŭdi Holivudon kaj ĉeesti spektaklojn de la maldekstrularo.” Tiaj homoj, alivorte, kiuj havas nenion komunan kun la bonuloj de la Midwest*.
La reklamaĵon pagis la Klubo por Kresko, vaŝingtona organizaĵo kun la celo konatigi riĉajn adorantojn de la komerca mondo al simpatiaj politikistoj kiuj povas enigi sian inklinon en la leĝaron. La organizaĵo konsistas el novliberalaj ekonomistoj kaj eminentaj bonhavuloj kune kun iuj grandaj pensuloj de la forpasinta nova ekonomio, tiaj famaj geniuloj kiuj pasigis la lastan jardekon priparolante malaltimpostan, dereguligitan ekonomion kvazaŭ ĝi estus la reveno de Kristo. Tiuj, kiuj kredis, ke ili vidas Jesuon en la ĉiam supreniranta Nasdaq, kaj la mandaton de la Ĉielo en la politikoj de la merkato, nun disvastigas televidajn mesaĝojn por skurĝi tiun fian “eliton”.
En ĉi tiu paradokso troviĝas parto de la mistero de Usono en 2004. Pro la dekstrisma moviĝo de la lastaj tridek jaroj, riĉeco en Usono koncentriĝas en malpli da manoj ol iam ajn depost la 1920-aj jaroj, dungitoj havas malpli da rajtoj pri siaj laborkondiĉoj, kaj la firmao fariĝis la plej potenca aktoro en nia mondo. Kaj tamen, ĉi tiu ondo da konservativismo — ankoraŭ prosperanta — sukcese propagandas sin kiel militon kontraŭ “elitoj”, virta ribelo de “la malgranduloj” kontraŭ malaminda reganta klaso.
Ĉi tiun strangan ribelon gvidas Prezidanto George W. Bush, la eksa naftindustriulo, diplomiĝinto de Yale*, la filo de prezidanto de Usono kaj la nepo de senatano, profitinto dum la tuta vivo de ĉiuj privilegioj kiujn usonanoj de la supera klaso kutimas disŝuti sur sian idaron. Ankaŭ s-ro Bush deklaras, ke li havas “vejnon da popolismo” nur pro tio, ke la snoboj de la Orienta Marbordo montris malestimon pri lia hejmo kaj tiu de lia teksasa kunularo.
La popolismo de la prezidanto ne estas tute falsa. Lia indigno pri la snoboj de la Orienta Marbordo ŝajnas ridiga, sed ĝi estas sincera. Ĉi tiu viro scias pritrakti la usonan profundon; li parolas senafekte al la ordinaruloj kiuj, siavice, tre lin estimas. En novembro ĉi-jare, li povus denove gajni konsiderindan procenton de la voĉdonoj de la blanka laboristaro. Antaŭ kvar jaroj, li gajnis la plejparton de ĉi tiu voĉdonantaro (90% de nigraj usonanoj, tamen, voĉdonis favore al la demokratoj en 2000).
Iam, popolismo estis la denaska lingvo de la usona maldekstrularo*. La laboristoj klopodis firmigi la potencon de laborsindikatoj, reguligi la ekonomion kaj realigi socialan asekuron por ĉiuj. Ilin kontraŭis la partio de la kompaniestroj kaj la proparolanto de la sociaj elitoj: la respublikanoj. Tiuj ĉi lastaj ne ŝanĝis sian aliĝon, sed ili dediĉis jarojn al la kulturado de sia propra speco de popolismo. Ĝi estas mikspoto de kontraŭintelektismo, trudemaj alvokoj al Dio, kaj sentimentalaj homelioj pri la usona profundo kaj ĝia humila ordinareco. Estis Richard Nixon kiu unue utiligis tiun miksaĵon (malgraŭ tio, ke spiriteco ne estis lia fortaĵo). Ĉiuj sekvintaj respublikanaj prezidantoj sin prezentis kiel popoliston. George W. Bush nur estas la lasta ano — kaj unu el la plej lertaj — de longa linio de politikistoj kiuj kaj servas la prioritatojn de la komerca mondo, kaj lerte parolas per la voĉo de la mizeruloj.
La formulo efikas. Ĝi estas triumfinta, adoptite de politikistoj, ĉefartikolistoj, kompaniaj proparolantoj, kurtaĝaj firmaoj, reklamagentejoj, komercaj ĵurnalistoj. Ĝin uzas eĉ Holivudo, la imago de ĉio, kion dekstruloj pretendas abomeni. Dum la 1990-aj jaroj ia “popolismo de la merkato” reĝis, inspirite de la komunikaj strategioj de Wall Street. La kerna ideo estis simpla: la merkato estas la esenco de demokratio, kiu estus neimagebla sen ĝi. Ĉar ni ĉiuj partoprenas la merkaton — aĉetante akciojn, elektante inter markoj de razkremo, irante spekti tiun filmon kaj ne alian — merkatoj esprimas la popolan elekton. Ili havigas al ni niajn dezirojn, renversas la malnovan reĝimon, donas potencon al la konsumanto. Provo ilin reguligi aŭ malhelpi ilian efikon estas nur aroganteco kaj tirana tento de la kleraj elitoj kiuj volas konservi sian prestiĝon*.
Dum tempoj de prospero, kiel antaŭ kelkaj jaroj, la popolismo de la merkato sisteme ligis la sorton de ordinaraj usonanoj al la prospero de la akciuloj de siaj kompanioj. En la 1990-aj jaroj, oni daŭre vidis reklamajn televido-serietojn kiuj prezentis la borson kiel la heroldon de “revolucio” en kiu etaj maljunulinoj interkonsiliĝis pri investoj, kaj infanoj emancipiĝis dank’ al siaj vestomarkoj. Ĉiun posttagmezon dum la jaroj de prosperado, iu televida kanalo sekvis la evoluon de la fortuno de la plej riĉaj usonanoj. Poste, ĉiuj honoris la novajn miliardulojn elektitajn de la investaĵoj de la popolo. Eĉ tre respublikana Enron komparis sian lobiadon por la dereguligo de elektro al la movado por civilaj rajtoj de la 1960-aj jaroj*. Oni diris, ke dereguligo kaj deŝtatigo donus potencon al la popolo. Ĉiam, kiam striko estis rompita, kune kun la laborsindikato kiu organizis ĝin, la ĉefartikolistoj bildigis laboristojn ĝojkriantajn pro sia liberiĝo el sklaveco.
Dum tempoj malprosperaj, propagandi la popolismon de la merkato postulas pli da delikateco. Ĝi tiam cedas la lokon, kiel nuntempe, al la malnova “popolismo” de incitado, amasigante akuzojn kontraŭ la “maldekstruloj”, ne pro tio, ke ili ne fidas je la merkato — kaj tial je demokratio — , sed pro tio, ke ili volas trudi ĉiajn kulturajn monstraĵojn sur la trankvilan popolon de meza Usono. Laŭleĝiginte abortigojn kaj malpermesinte preĝojn en publikaj lernejoj, ĉi tiuj provokemuloj nun minacas laŭleĝigi geedziĝojn de gejoj. Denove, la malamiko de la popolo estas ĉi tiu damninda “progresema elito”, identigata kun intelektuloj, kun sia eterna varmarko de aroganteco. Kaj denove, la Respublikana Partio personigas la maleminentulojn, la malgrandulojn, viciĝintajn kontraŭ reganta klaso kiu malestimas iliajn “valorojn”.
Ĉiea en la radio kaj en Fox News*, ĉi tiu reakcia, ranca “popolismo” obsediĝas pri la simboloj de konsumisma kulturo. Anstataŭ rekte riproĉi la potenculojn — ofte respublikanoj-, ĝi akre mallaŭdas la elegantajn kaj snobajn objektojn, kiujn ili laŭdire ŝatas: specialajn kafojn, altekostajn restoraciojn, edukojn en prestiĝaj universitatoj, feriojn en Eŭropo kaj, precipe, importitajn aŭtojn.
Ĝenate de tiaj “sindorlotaj” gustoj, la incita popolismo parade elmontras la supozatajn preferojn de la usona profundo (en novembro 2000 la demokratoj estis ekstermitaj en preskaŭ ĉiuj ŝtatoj kiuj estas malproksime de marbordoj, sed ili triumfis en Kalifornio, Nov-Jorkio kaj Masaĉuseco, simboloj de la malestimata kosmopolitismo). Kiajn preferojn? Veraj usonanoj ŝatas teksasajn bifstekegojn, la mondon de la kamparo (S-ro Bush posedas ranĉon, kiel Ronald Reagan antaŭ li), trinkas popularajn lokajn bierojn neimportitajn, laboras per siaj manoj, kaj veturas en aŭtoj fabrikitaj en Usono. Ŝajne, oni konsideras neracia la ideon, ke riĉaj naftindustriuloj en Houston aŭ Wichita ankaŭ ferias en Eŭropo, ĝuas la aromojn de delikataj kafoj kaj veturas en Jaguaroj.
La avantaĝo de ĉi tiu insisto pri la konsumisma milito estas tio, ke ĝi direktas la dinamikon de klasa indigno dekstren. Objektoj identigitaj kun la “elito” ja estas pli ofte uzataj de universitataj diplomiĝintoj kiuj sin nomas progresemaj. Tiuj do fariĝas la “snoboj”, dum la respublikanoj nur fanfaronas, ke ilin subtenas milionoj da ordinaruloj. Ĉar bonaj usonanoj malamas “elitojn” kaj iliajn gustojn, kio klarigas kial ili voĉdonis favore al senafektaj parolantoj kiel la aktuala prezidanto, lia patro, Ronald Reagan kaj Richard Nixon, kiu maksimume profitigis la malamon sentatan pri li fare de la intelektuloj de la Orienta Marbordo (la plej “eŭropeca” el la du marbordoj) kaj de la klano Kennedy. Elektite en la Blankan Domon, ĉiuj ĉi “ordinaruloj” plejeble penis por ŝuti favorojn sur la privilegiulojn.
La kontraŭdiroj de ĉi tiu respublikana reprezentado de la elito devus esti evidentaj eĉ al blinduloj. Unue estas tiu ridinda aserto, ke la supera klaso estas aro da maldekstruloj. Sekve, kvankam la subtenantoj de S-ro Bush insultas la “progresemulojn” pro tio, ke ili manĝas suŝion kaj trapikiĝas, ili ankaŭ ne hezitas festi la konsumantojn de suŝio kaj la trapikiĝintojn kiel kuraĝajn “entreprenistojn” kaj konsumantojn sufiĉe liberajn por esprimi siajn memojn. Foje, ili malestimas Holivudon pro ĝia putrigo de la nacia kulturo per falsaj valoroj, sed je aliaj okazoj ili festas Holivudon pro ĝia kreivo, ĝiaj profitoj, ĝia talento por determini tion, kion la popolo volas vidi; eĉ sen mencii Ronald Reagan kaj Guberniestro Schwarzenegger, kiuj devenis de tie. Apenaŭ gravas: la respublikanaj strategiistoj navigas indiferente inter ĉi tiuj du polusoj, manipulante la potencon jen de unu, jen de l’alia.
La usonaj dekstruloj sukcese superas la kontraŭdirojn de sia diskurso parte dank’ al la maldekstrularo. Ne povante kompreni kulturan “popolismon”, iuj progresemaj usonanoj (dorlotataj de la eŭropa gazetaro) vidas nur kamuflitan rasismon, simbolon — laŭ ili — de nacia epidemio. Eĉ la plej eta signo de ĉi tia popolismo tuj ilin rememorigas pri Timothy McVeigh* kaj la milicioj de la dekstrulaj ekstremistoj. Mi mem spertis ĉi tiun bigotan patologion dum antaŭnelonga kunveno de maldekstraj aktivistoj en Ĉikago.
Aŭdinte kaŭstikan kritikon pri la mondo de amaskomunikiloj, ĝiaj manipuladoj kaj ĝiaj mensogoj, mi stariĝis por atentigi, ke milionoj da “ordinaraj” usonanoj — interalie multaj religiuloj — kundividas ĉi tiun kritikon pri la amaskomunikiloj, sed erare asocias kun “progresemismo” tiujn ekonomikajn kaj financajn potencojn kiuj efektive superregas la landon kaj ĝian informosistemon. Mi sekve sugestis ke la parolinto klopodu establi kontakton kun ĉi tiu Usono por provi redirekti ilian klasan indignon favore al la maldekstruloj. Tuj, min riproĉis iu el la ĉeestantaro, “ofendite” ĉar tiuokaze oni baldaŭ devus varbi membrojn de la Ku-Kluks-Klano!
Ĉar la dekstrulaj “popolistoj” parte pravas. Iuj “progresemuloj” ja ĝuas ferii en Eŭropo, trinki ŝaŭmlaktan kafon kaj veturi en Volvoj. Sed antaŭ ĉio, ili malestimas usonanojn kiuj ne samopinias kun ili. Se oni ĉeestas kunsidon de organizo por la rajtoj de bestoj, aŭ promenas tra universitatejo, oni rapide eltrovas ke iaj formoj de politika agado estas fariĝintaj la privilegio de la kleruloj de la supera mezklaso, la “civilizita malplimulto” mallaŭdita de la historiisto Christopher Lasch. Nome, homoj al kiuj la politiko estas pli ekzercado de individua terapio, aŭ de propra plenumiĝo, ol peno konstrui movadon*. Al ili, la maldekstrisma politiko estas trankviliga spiriteco, simpatio je la “aŭtentikeco” de la malriĉuloj kaj enmigrintoj, metodo por informi ilin ke oni pensas pri ili de tempo al tempo. La bonkorecon de la progresemuloj proklamas la insignoj sur iliaj jakoj kaj la glumarkoj sur iliaj bufroj, kiel iliaj “etika” konsumado kaj koncerno pri reciklado de vitraj boteloj. En iuj maldekstraj revuoj, protestado nun estas ŝika agado kun siaj propraj steluloj. Eĉ estas tualetakvo de marko “Aktivisto”.
Foje, oni estas maldekstrulo ĉar tia oni estas denaske. Heredita nobeleco rajtigas fiere detali onies genealogion. Tial, la katastrofa malkresko de la usona maldekstrularo kiel socia movado, ĝia forvelko, apenaŭ gravas. Tro ofte maldekstrismo reprezentas simpation “de supre” por la subprematoj, sed ne por ilia movado de socia transformado. Por la maldekstruloj, havi malpli da kamaradoj ne estas problemo kiu eventuale malfaciligos la atingon de universala kuracado aŭ la rajton aliĝi al laborsindikato; male, al iuj usonaj maldekstruloj, la malpliiĝo garantias la kreskon de tiu nekonformismo kiu estas al ili plej kara kaj la “kreivon” de la “ribelemaj” ideoj kiujn ili defendas. Tial, formi unuiĝintan fronton kontraŭ la “vulgaruloj” svingantaj la usonan flagon fariĝas pli urĝe ol persvadi ilin aliĝi al amasa politika lukto. Ĉar tro ofte, esti maldekstrulo ne signifas fari aliancon kun la usona popolo, sed prediki al ili, korekti ilin, rimarkigi iliajn mankojn.
Dum la debato ĉe la UN antaŭ la iraka milito, la franca ministro pri eksterlandaj aferoj Dominique de Villepin sendube kredis, ke li sukcesis konvinki la subtenantojn de George Bush ĉiam, kiam li refutis la falsajn asertojn de la usona flanko. Elegante vestita, monduma, poliglota, aplaŭdata de la ambasadoroj de la tuta mondo, li riproĉis sian samrangulon kun la degneco de aristokrato memfida pri siaj faktoj, dum Colin Powell stoike sidadis. Sed s-ro de Villepin ne enkalkulis tion, ke al milionoj da usonanoj faktoj ne gravas; ili sin nutras per simboloj. En tiu kunteksto, Bush ne povus esperi dramon pli bone konforman al sia popolismo ol la alfrontiĝon inter la modesta usona kompatindulo kaj la neŝanceleble memfida franco kiu citas poetojn.
Preskaŭ ĉiun kvaran jaron, balota cunamo okazas en tute neatenditaj lokoj, dekstrulaj voĉdonantoj aperas kie maldekstruloj devus esti, kolero ekflamiĝas kie kontento devus regi. Dum usonaj progresemuloj ne ĝisfunde esploros la kulturajn radikojn de tiu dinamiko, ili kondamnos sin — kaj la mondon kun si — al la politikoj kaj militoj deciditaj de tiu Usono kiun ili jam ne klopodas kompreni.
Ĉar ĝi frapas nebatalantajn civilulojn, la terorismo estas aparte fia luktoformo. Nenia kialo, kiom ajn ĝusta ĝi estu, pravigas la uzon de tiu malŝatinda metodo. La atencoj de la 11a de septembro 2001, kiel tiuj, pli freŝdataj, de Kasablanko, Rijado, Istanbulo, Moskvo aŭ de Hajfo kaj Jerusalemo povas veki nur repuŝon kaj abomenon. Same kiel cetere la uzo, fare de certaj registaroj, kiel formo de subpremo, la “ŝtatterorismo”.
Ŝancelitaj de la atakoj de la 11a de septembro, tiom perfortaj kiom neatenditaj, la aŭtoritatoj de multaj landoj urĝe promulgis leĝojn kiuj difinas novajn krimojn, malpermesas certajn organizojn, limigas la civilajn liberecojn kaj reduktas la garantiojn kontraŭ la atencoj al la fundamentaj rajtoj.*
La unua kiu faris tion estis Usono. Jam la 26an de oktobro 2001, la Kongreso adoptis leĝon taŭge baptitan Patriot Act (Provide Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism*. Ĝi donas esceptajn povojn al la polico kaj al la informservoj, reduktas la rolon de la defendo kaj pridubigas la habeas corpus, kiu garantias la individuajn rajtojn. Tiu leĝo permesas la areston, deportadon kaj izoladon de suspektuloj — la aŭtoritatoj povas aresti kaj reteni eksterlandanojn por nedifinita tempo. Ĝi nuligas ĉian justican komision por fari traserĉadojn, telefonajn subaŭskultadojn aŭ kontroladon de poŝtaĵoj aŭ de interretaj komunikadoj.
Antaŭenigante ankoraŭ pli la “sekurecan” devojiĝon, la prezidanto George W. Bush subskribis, la 13an de novembro 2001, dekreton kiu starigas militistajn esceptotribunalojn rezervitajn al eksterlandanoj. La koncentrejo de Gŭantanamo estis kreita. Fine, la 5an de januaro 2004, ekvalidis la programo US Visit kiu trudas al ĉiuj eksterlandanoj venantaj al Usono kun vizo, meti siajn dekstran kaj maldekstran montrofingrojn sur legilo de fingrospuroj kaj lasi sin foti.
Eksterkutima en tempo de paco, tiu arsenalo de disponoj indaj je aŭtoritata ŝtato rapide servis kiel modeloj por aliaj landoj. Por komenci per la Unuiĝinta Reĝlando, kiu ne hezitis escepte nekonformiĝi al la artikolo 5 de la Eŭropa Konvencio pri homrajtoj* kaj adoptis, en 2001, antiterorisman leĝon kiu permesas malliberigi senlime, senakuze kaj sen juĝo ĉiun eksterlandanon suspektatan konstitui minacon por la sekureco de la lando.
La ministro pri internaj aferoj, s-ro David Blunkett, deziras akrigi tiun leĝon — la plej drakona de Eŭropo — kaj apliki ĝin ankaŭ al britaj civitanoj. La suspektatoj povas esti juĝataj prevente dum sekretaj procesoj sen ĵurio. La juĝistoj de tiuj specialaj sekcioj, kaj la advokatoj estus “selektitaj” de la sekretaj servoj por faciligi la kondamnon de la suspektatoj. S-ro Blankett volas ankaŭ ke la pasportoj estu provizitaj per icoj* kapablaj stoki la fingro- kaj retino-spurojn...
En tiu orvela* kunteksto, la franca registaro siavice fortigis la sekurecan arsenalon per adopto de la leĝoj Sarkozy (tiu pri la ĉiutaga sekureco, en novembro 2001, kaj tiu pri la interna sekureco, en februaro 2003), poste, la 11an de februaro 2004, la Leĝon Perben 2. Publike akuzita de ĉiuj advokataj organizaĵoj, tiu karakteriziĝas per la antaŭtrakta enketo. Esplorado organizita sen ke la koncernata homo scias pri tio. Sekreta, nekontraŭdira proceduro, kaj de nelimigita daŭro. La arestitaj personoj povos esti areste retenataj dum 96 horoj. La policanoj povos apliki specialajn esplorteknikojn, kiel subaŭskultadon, infiltradon, detalan kontroladon per enmeto de mikrofonoj kaj filmiloj en la privatajn ejojn. Ili povos ankaŭ, dum foresto de la suspektatoj, fari dumnoktajn traserĉadojn.
Kuraĝigite de la ekzemplo de la demokratiaj registaroj, la plej subpremaj reĝimoj urĝe saltis sur la antiterorisman trajnon. En Kolombio, Indonezio, Ĉinio, Birmo, Uzbekio, Pakistano, Turkio, Egipto, Jordanio, Demokratia Respubliko Kongo, la aŭtoritatoj nun kvalifikas la kontestantojn “simpatiantoj de la teroristoj” por sufoki ilian opozicion*...
Tradicie ne tre sentemaj pri la rompoj de ekonomiaj, socialaj aŭ kulturaj rajtoj, la grandaj demokratioj metis ĝis nun la defendon de la politikaj rajtoj en la plej altan rangon de siaj atentoj. Ĉu la antiterorisma obsedo kondukos ilin al neado de tiu fundamenta postulo? Dekretante la esceptostaton normo kaj ŝanĝante la policon al centra figuro de la sistemo, ĉu la demokratioj ne faras, sub niaj okuloj, memmortigon?
Ignacio RAMONET
Kelkajn tagojn post la unua rekta renkonto inter reprezentantoj de Beogrado kaj Pristina post la militfino, la 14an de oktobro en Vieno, serba maljunulo malsatmortis, izolita en albana vilaĝo, forlasita de siaj najbaroj, kiuj nenian helpon alportis. Tiu ĉi tragika okazaĵo reatentigas pri la terura situacio en kiu plu vivas la 80 000 serboj de Kosovo*; kaj pri la ĉiutaga perforto daŭranta en la UN-protektorato, kvar jarojn kaj duono post la fino de la milito.
Interveno de Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) dum printempo 1995a, havis oficialan celon ĉesigi la ekscesojn de la reĝimo de Slobodan Miloseviĉ kontraŭ la albana komunumo, kaj atingi eliron de ties sekurec-fortoj el Kosovo.
La 1244a rezolucio akceptita la 11an de junio 1999 de la UN-sekureckonsilio planis meti Kosovon sub provizoran administradon de UN, sed “kadre de garantiita teritoria nedivideco de la jugoslava federacio”. Ĉi lastan anstataŭis la 5an de februaro 2003 Unio de Serbio kaj Montenegro, heredanto de la federaciaj internaciaj devigoj.
La Beograda registaro daŭre postuladas rigoran aplikon de la 1244a rezolucio, kio implicus iom-post-ioman restaŭradon de la serba suvereneco super Kosovo: la rezolucio ekz. planas la revenon de la serbi-montenegraj sekurecfortoj ĉe la landlimoj. Male, la UN-misio en Kosovo (UNMK) provas de 1999 rekonstrui en nenio ŝtatajn instituciojn en Kosovo, kaj daŭre renkontas kontraŭdirojn ligitajn al la statuso de ties mandato en la provinco.
Post multaj prokrastoj privatigo de kosovaj entreprenoj finfine komenciĝis en majo 2003. Tiun procezon superregas la Kosovo-Entrepren-Agentejo (KEA), kiu mem estas sub kuratoreco de Eŭropa Agentejo por Rekonstruado. KEA tamen decidis haltigi la trian oferto-konkurson publikigitan lastan septembron, koncernantan 22 entreprenojn. En Kosovo ja la entreprenoj de la sektoro “socia proprieto” estis laŭjure jugoslavaj. Aĉetinte sego-entreprenon en urbo Pec, usona negocisto apelaciis al nov-jorka tribunalo. KEA-funkciuloj riskas esti jure persekutataj pro privatigo de tio, kio ne apartenis al ili!*
Ĉi ekzemplo absurde ilustras la limojn de internacia mandato, kiu en senrajteca situacio, malpermesas ĉian ekonomian disvolvadprojekton, en regiono kie almenaŭ 50% de la loĝantoj estas senlaboruloj. “Kiam mi alvenis en Kosovo en jaro 2000a, multaj internaciaj ŝtatfunkciuloj pli malpli provis impulsi ekonomiajn disvolvprojektojn. Nun jam ŝajnas forlasita la ideo, ke Kosovo povus produkti ion ajn kaj vivi alie ol per la internaciaj donacoj, la montranspagoj de la albana diasporo en Eŭropo kaj la profitoj de la organizita krimularo” elrevigite agnoskas “malnovulo” de homhelpagado en la provinco.
La albanaj gvidantoj insistas pri la provizoreco de la internacia protektorato, kiu devus esti laŭ ili nur etapo antaŭ sendependiĝo de Kosovo, dezirata de granda plimulto. Antaŭnelonge politikisto Branislav Milosevic agnoskis, ke “la rezolucio 1244a fariĝis kvazaŭ Sankta Libro je kiu neniu plu kredas”, des pli ke la UNMK montriĝis nekapabla firmteni oficialan interpreton de tiu rezolucio.*
Fakte Kosovo pli ol iam ajn similas ebrian ŝipon, aŭ laŭ esprimo de albana ĉefredaktoro Veton Sarroi, “senpilotan aviadilon”*: La viena renkontiĝo, prezentita kiel esenca rendevuo por ties estonto, estas reale pli simila al porkumunika operacio de la internacia komunumo. Necesis aperigi la impresan bildon de manpremo inter serbaj kaj albanaj reprezentantoj, kiuj sub internacia premo ne povis ne agnoski la principon de dialogo, malgraŭ ke iliaj pozicioj restas profunde neakordigeblaj.
Krome, unu tagon antaŭ la renkontiĝo, la nova UNMK-estro s-ro Harri Helkeri nomumita lastan julion, decidis eligi el la Pristina-delegitaro la serbdevenan ministron Milorad Todorovic, kiu respondecas pri reveno de rifuĝintoj, kaj la san-ministrinon apartenantan al la turka komunumo, s-inon Resmija Mumdzija, pretekstante etiketan kialon, sed fakte ĉar la kosova ĉefministro s-ro Bajram Rexhepi rifuzis partopreni la diskuton.
Ĉi lasta devenas de la Kosova Demokratia Partio (KDP) kiu arigas plejparton de la eksaj gerilanoj de Kosovo-Liberig-Armeo (KLA). KDP ja akceptis la principon de la viena renkontiĝo sed la Pristina-delegitaro konsistis nur el s-ro Ibrahim Rugova, prezidanto de Kosovo, kies morala aŭtoritato estas agnoskata, sed kiu disponas nur teoriajn rimedojn, kaj s-ro Nexhat Daci, Parlamento-prezidanto, kiu devenas de la Ligo Demokrata de Kosovo (LDK) estrata de s-ro Rugova. La “moderuloj” de LDK do ankoraŭfoje troviĝos en tre nekomforta situacio, kun risko esti taksitaj “perfiduloj” se ili vere malfermas dialogon kun la serba malamiko.
Mediaciinto por la personaj rajtoj en la majoritate serba nordkosova regiono, s-ro Nicola Kabasic tamen tre akre akuzas la naciismon de LDK: “Ibrahim Rugova estas apenaŭ malpli radikala naciisto ol la aliaj. Estante prezidanto de Kosovo de du jaroj, li eĉ ne unu fojon provis renkonti serbajn reprezentantojn, li neniam venis konstati la situacion en la enklavoj, getooj en kiuj vivas 80 000 serboj.” Laŭ s-ro Kabasic “veraj diskutoj eblos kiam la albanaj politikistoj kuraĝos alpreni respondecon rilate siajn serbajn samlandanojn, klare denuncante perfortojn, atencojn kontraŭ ir-libereco kaj kontraŭ homrajtoj, kiam ili ne plu konsideros la serbojn militkrimuloj kaj duarangaj civitanoj.”
Ĝis nun neniu albana politikestro ŝajnas deziri engaĝiĝi ĉi vojen, ĉar tiu politika kuraĝo havus tro grandan politikan prezon. Nur embria, la civila socio, kiu ekdisvolviĝis en la 90aj jaroj en Kosovo, ankaŭ silentas. De 1999, la maloftaj iniciatoj celantaj enŝovi dialogon inter la diversaj komunumoj, ĉiufoje venis de eksterlandaj agantoj, kaj ne ricevis eĥon en la socio.
S-ro Kabasic plu kritikas:“Por la albanoj demagogiaj superproponoj anstataŭas politikon, por beograda registaro, Kosovo estas nur temo de interna politiko utila dum baloto-periodoj, kaj la internacia komunumo provas de tempo al tempo ŝajnkontentigi ambaŭ el ili.”
UNMK kaj aliaj internaciaj ĉeestantaj organizoj ampleksas milojn da civilaj funkciuloj. En la vilaĝoj tiuj civilaj funkciuloj havas plenan povon eĉ rompi decidojn faritajn de en 2001 elektitaj konsilantaroj. Tiuj funkciuloj ofte restas en la posteno nur 6 aŭ 12 monatojn. Anekdotoj cirkulas en invitkunvenoj kie renkontiĝas tiuj funkciuloj: tiu administranto el Bulgario ne distingis inter siaj personaj kaj la vilaĝaj kontoj, tiu alia, el Maŭritanio, rifuzis akcepti delegitaron de albanaj sindikatistoj, klarigante, ke “nun en Kosovo regas demokratio, ne plu estas socialismo nek sindikatoj.”
Korupto-skandaloj regule senkreditigis la internacian administradon, eĉ je la plej alta nivelo. La germana estrinto de la elektro-kompanio de Kosovo (EKK) estis arestita en decembro 2002 en sia lando: 4,5 milionoj da eŭroj donacitaj de internaciaj instancoj malaperis el la EKK-kontoj.*
Ampleksiĝo de organizita krimularo reprezentas unu el la plej gravaj malsukcesoj de la UN-administrado. Pli ol iam ajn, Kosovo estas grava vojkruciĝo de drogo- kaj hom-trafiko, dum ĉiuspecaj trafikoj disvolviĝas ĉe landlimoj. UN-polico dividas sian kompetentecon kun la kosova polico-servo (KPS) kiu arigas lokajn funkciulojn. Reale la KLA-agentoj kaj la krimuloj mem enŝoviĝis en la KPS-on. Ili ankaŭ regas la tradukistaron, nemalhaveblan relajson de la UN-policistoj en la ĉiutaga laboro.
Milo da manifestaciantoj kunvenis en Pristino la 14an de oktobro por denunci la vienan renkonton. La Popola Movado de Kosovo (PMK) kaj la nacia movado por Kosovo-liberiĝo (NMKL), engaĝitaj en la KLA-bataloj sed nun iom marĝenigitaj movadoj, oficiale postulas ĉesigon de la “internacia okupado” en Kosovo. Komence de la NATO-interveno en Kosovo, eks-ŝtatsekretario Henry Kissinger memorigis, ke la “homhelpa” kialo de ties interveno ne forigis la devon proponi taŭgan solvon por la problemo, kiun la demokratioj volis trude solvi. Sen tia taŭga solvo, la okcidenta interveno havus kiel paradoksan rezulton, ke la NATO-pacarmeo anstataŭigus serbojn por bari la albanajn naciajn aspirojn.
De la registorenkontiĝo en Tesaloniko, en junio 2003, nova “eŭropa doktrino” manifestiĝis pri Kosovo. Same kiel la “okcidenta Balkanaro” — nova inventaĵo por nomi Albanion kaj la eksjugoslaviajn Respublikojn, escepte de Slovenio — Kosovo nature estus destinita iam kuniĝi al EU. Tiu integriĝa perspektivo devus iom post iom forbalai la naciteritoriajn postulojn kaj konfliktojn, kaj signifos iom-post-ioman estiĝon de nova pacepoko en la regiono. La EU-gvidantoj tamen rifuzas paroli pri kalendaro de tiu integriĝo.
La daŭrigo de antaŭstato prezentiĝas kiel necesa sekvo de tiu tro nebula eŭropintegriĝa perspektivo, sed dume kreskas senpacienco en la albana loĝantaro. De la lasta printempo, nova gerilo, la nacia albana armeo (NAA) estigas multajn atakojn kaj atencojn en Kosovo, Makedonio kaj en Presevo-valo, sude de Serbio. NAA postulas kuniĝon de ĉiuj “albanaj teritorioj” de Balkanio, kaj kreadon de Unuigita etna albana ŝtato. Jam en 2001 la “periferiaj” albanaj geriloj kiuj aperis en Presevo-valo kaj en Makedonio reprezentis respondon al senelireja situacio en Kosovo.
Tre ligita al krimulaj grupoj, NAA ankoraŭ ne havas grandan popolan apogon. Krome plejmultaj albanoj estas pli logataj de sendependeco-perspektivo, ol de starigo de “Granda Albanio. La internacia komunumo tamen plu kontraŭas la ideon de limoŝanĝoj en la regiono, pro timo de la eblaj ĉenreagoj. Tial s-ro Rugova prave povas aserti, ke malpermeso de Kosovo-sendependiĝo favoras la ekstremistojn.
Por la eŭropaj landoj pleje trafitaj de albana elmigrado, aparte Germanio, Svisio, Belgio aŭ Svedio, la solvado de la Kosovo-krizo fariĝis problemo de interna politiko. De 1999, ĉiuj tiuj landoj ekis plimalpli drastajn politikojn por rehejmeniro de rifuĝintoj kaj azilpetintoj. Konfliktakriĝo kaj senesperiĝo de tuta albana popolo, la plej juna en Eŭropo, verŝajne rapide rezultigos kreskon de migrofluoj.
(4a de marto 2004)
La haitia ŝtato ne plu ekzistas. Kio restis de ĝi, pli kaj pli limigita al sia subprema forto, kolapsis en kelkaj semajnoj. En la periodo de malcerteco kiu komencas, kvar grandaj haitiaj fortoj provas trudiĝi:
— Lavalas, la partio de la eksigita prezidanto Jean Bertrand Aristide, malfortiĝis; sed ĝi tamen ne estas tute ekster la ludo, ĉar ĝi estas daŭre subtenata de membroj de la publikaj servoj kaj de provincaj kadroj;
— la demokratia opozicio, formita kontraŭ s-ro Aristide, konsistas el dekoj da politikaj partioj sen membraro kaj ofte sen programo. Ĝi alfrontas riskon de eksplodo vide al la perspektivo de potenco. Tiu kolektaĵo el diversaj partioj, certaj de socialdemokrata tipo, aliaj klientismaj kaj eĉ “makutaj”*, ne kapablas unuiĝi por la daŭro por komuna programo, la sola elemento kiu ebligis ĝian kuniĝon estis la volo forpeli la despoton Aristide;
— tria forto, multe pli interesa, aperis antaŭ dek-ok monatoj, flanke de kion oni nomas la “civila socio”, kiu bezonas por funkcii la kadrojn de juroŝtato — la unua en la haitia historio, kie la politiko estis ĉiam monopoligita de dubmoralaj profesiuloj. Tiu movado estas en si mem tre diversdevena, ĉar troviĝas tie same la eklezioj kaj nova klaso de mastroj, konvinkita pri la novliberalismo, kiel studenta movado, kamparanaj sindikatoj, komunumaj asocioj kaj inisma movado en plena evoluo. Tiuj lastaj ekzemple ĉeestis en la mondaj sociaj forumoj, en Portalegro kiel en Bombajo. Kvankam ili kreskis en la lastaj monatoj, ilia rolo en la “civila socio” restas tamen minoritata;
— fine, la “nordaj barbaroj”. La “kanibala armeo” serve de la fiaĵoj de s-ro Aristide turniĝis kontraŭ li kaj kunigis la tutan feĉon de la antaŭaj reĝimoj, la “attachés” (kvazaŭmilitistaj) de la periodo de diktaturo de s-ro Raoul Cedras (1991-1994) ĝis la “makutoj” de la fino de la periodo Duvalier. La iama oficiro Guy Philippe, kiu komandas la tutaĵon, estas mem implikita en la fidrogo-komerco, kaj pluraj el liaj leŭtenantoj estis kondamnitaj al la plej alta puno pro masakroj faritaj en ladurbaĉoj.
La lancopinto de tiu milico fariĝinta “fronto de liberigo” konsistas el la iamaj FRAPH*, plejparte agentoj de la CIA, ducent ĝis tricent homoj ekde 1994 en trankvila rifuĝejo en Dominiko aŭ Usono... La grado de malespero de la haitia loĝantaro klarigas ke ili estis malgraŭ ĉio akceptitaj kiel savantoj.
Sur diplomatia nivelo notindas du surprizoj: unuflanke, Usono penis por difini sian haitian politikon. La potenca premado de s-ro Aristide en Vaŝingtono — pere de la Black Caucus*, sed ankaŭ rekte ĉe la konsilantino pri nacia sekureco Condoleezza Rice — longtempe gardis lin kontraŭ la pleja malbono. Cetere, Usono estis ĉiam dankema al la haitia prezidanto ĉar li sukcesis ŝpari al ĝi alfluon de ŝipfuĝantoj. La amasa alveno de haitianoj sur la usonaj bordoj estis efektive la kutima motivo por Vaŝingtono vekiĝi en siaj rilatoj al Portoprinco. Kiel ajn, Usono certigis al si apogon de ĉiuj grupoj, same en la sino de la demokratia opozicio kiel de la “nordaj barbaroj”. Ĉia evoluo de la situacio povas ebligi al ĝi rapidege reagi, ĉar ĝi povas uzi la helpon de siaj aliancanoj en ĉiuj tendaroj.
Aliflanke, la dua surprizo, estas la eksterordinare aktiva rolo de Francio, kiu ekde 1994 ne plu havis haitian politikon kaj estis aliĝinta — kiel la Eŭropa Unio — al la rezolucioj de la Organizo de Amerikaj Regnoj (OAR). Transe de la franclingva solidareco, kaj de la grandega intereso montrata de la franca ministrejo pri eksteraj aferoj ekde 2002, la ducentjariĝo de la haitia revolucio estis la okazo, por la franca publika opinio, malkovri la historian rolon de Francio (precipe per la raporto de la komisiono Regis Debray pri 200 jaroj da francaj-haitiaj rilatoj). Tiurilate oni povas demandi sin pri la eksterordinara amplekso da informoj pri Haitio en la francaj komunikiloj — amplekso kiun tiu lando neniam ricevis depost 1991, la apero de Aristide, lia elekto al la prezidanteco kaj la ŝtatrenverso.
Necesas aldoni ke la usonaj armitaj fortoj estas tre implikitaj en aliaj terenoj kaj ke la elektokampanjo anonciĝas pli malfacila ol pensite por la prezidanto George W. Bush. La haitia problemo pezas do sur la voĉo de tiu decidiga ŝtato Florido, kie loĝas forta haitia minoritato kaj kie la loĝantaro (florida kaj kuba) montras fortan malamikecon al la perspektivo de nova enmigra fluo.
Intertempe, la novan potencon nun formos Usono. S-ro Boniface Alexandre, la provizora reganto, esta pajlohomo. La elektoj estas malfacilege organizeblaj en spaco de malpli ol tri monatoj, kaj ne mirigus se la “provizoraj registaroj” plu daŭrus. La demokratia opozicio, post esti ĵurinta la malon, ŝajnas preta prepari la lokon, oficiale aŭ kaŝe, al s-ro Guy Philippe, la fortulo de la nordo. Tia alianco ŝajnas kontraŭnatura, kaj konstituus novan kaj dramecan revenon al la malnovaj kutimoj de la “haitia regado”. Registaro kiu kunigas la kontraŭojn rekondukus Haition al la plej aĉaj spuroj de ĝia historio.
Sed certaj sektoroj de la civila socio, kaj precipe la centoj da radi-ĵurnalistoj, tre mobilizitaj kaj tre malfermitaj al la demokratiaj praktikoj ekster Haitio, konstituas unu el la plej bonaj defendoj kontraŭ la penseblaj devojiĝoj. En analfabeta lando kiel Haitio, unu sola komunikilo vere pezas: la radioj, ĉie alireblaj. Ili estis cetere la preferata celtabulo de Aristide en la lastaj du jaroj.
La militista interveno de Usono, Kanado kaj Francio ne ŝajnas esti klare fiksinta siajn celojn. Certe, temas pri “sekurigi” la landon elmetitan al pli aŭ malpli kontroleblaj bandoj. Temas ankaŭ pri evito de nutra katastrofo — ĉar Haitio dependas komplete de ekstera helpo. Sed por mezlonga tempo, kiujn komunajn premojn necesas fari sur la konstituiĝo de nova potenco? Usono unuflanke, kaj la aliaj membroj de la internacia komunumo, eble ne havas la saman koncepton pri la dezirindaj demokratiaj praktikoj.
Por la ŝtatsekretario Colin Powell temas pri aperigi “novan politikan kulturon en Haitio”. Tio estus direktoŝanĝo, ĉar post la falo de Duvalier, Usono ne ĉesis provi la daŭrigon de la malnovaj praktikoj. Ni ne forgesu ke ĝi partoprenis la puĉon kontraŭ Aristide (1991), ke ĝi rekondukis lin al la potenco, subtenis lin kontraŭ ĉiuj (2002-2003), kaj fine eksigis kaj forpelis lin perforte (2004). Tion denuncis la dek-kvin membroj de la Karibia Ekonomia Komunumo (KARIKOM), la 3an de marto, kiam ili deklaris sin “ekstreme seniluziigitaj” pro la implikiĝo de la “okcidentaj partneroj” anstataŭ la soldatoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN).
La grandaj potencoj devas rapide decidi ĉu kontentiĝi per operaco de “polico” kaj de humana helpo aŭ ĉu igi la UN ekdaŭrigi sian laboron de inter 1995 kaj 1997 por krei la fundamentojn de juroŝtato: polico, justico kaj administracio. Se la internacia komunumo tiam volas apogi sin sur lokaj fortoj, ĝi devos subteni la komunumajn movadojn, kiuj sole kapablas iniciati partopren-demokration — kaj precipe kontroli la fondusojn kiuj povus esti investitaj en la lando.
Tiukaze necesos longdaŭra interveno kun multaj fortoj. Ĝia konsisto — por esti kredinda devos esti kiom eble plej malmulte usona. Tion akceptigi estos ĉiam malfacile en zono konsiderata de Vaŝingtono kiel sia postkorto.
Christophe WARGNY
La socialismo mizere fiaskis, ĉiu scias tion. Ĝiaj diversaj provoj: socialdemokrataj, komunistaj kaj eĉ anarkiistaj, almenaŭ ĝis nun, stumblis sur tiom da obstakloj — jen deklaritaj malamikoj, eksteraj kontraŭdirantoj, jen internaj kontraŭdiroj — ke ekzistas nuntempe nur la svaga espero pri socio iomete malpli malegaleca, malpli senkompata por la homo.
Post la nekontesteblaj fiaskoj de la socialdemokratio en Okcidento kaj de la soveta komunismo en Eŭrazio, la lasta granda socialisma projekto de la antaŭa jarcento lokiĝis en la tria mondo. Post la dua mondmilito, kun la disfalo de la grandaj koloniismaj imperioj, tiu vasta regiono de la planedo transformiĝis en laboratorion de la socia movado tiom ke ĝia nomo naskis ideologion: la triamondismon. De Nord-Koreio ĝis Ĉilio, pasante tra Ĉinio kaj Afriko, diversaj modeloj de alia disvolviĝo estis provataj, kiuj ricevis en Okcidento simpation kaj evidentan subtenon. Hodiaŭ ne restas plu multo de tiu bela espero. Ĉio estis forbalaita de la granda novliberala ondo kiu ekis en Ĉilio la 11an de septembro 1973 kun la eliminado de Salvador Allende fare de la CIA. Ĉiuj ĉi landoj aliĝis — aŭ submetiĝis — al la liberala modelo, certaj, kiel Ĉinio, kun ioma sukceso. Multaj dronis en mizero kaj en ties akompanaj fenomenoj: diktaturo, integrismo, nepotismo, korupto... Unu sola lando reszistis, Kubo.
Kubo, kun iom pli ol dek milionoj da loĝantoj, vane estas la plej granda insulo de Karibio (110.860 km2), ĝi ne pezas multe fronte al la tute proksima Usono kun ties pli ol 280 milionoj da loĝantoj kaj ĝiaj pli ol 9 milionoj da km2, potenca najbaro kiu rilatas al ĝi ĉiel alie ol amikece, ni poste vidos tion iom pli detale. Ĝis la jaro 1958, Kubo estis la preferata bordelo de Usono, la insulo estis konstante elsuĉata de la diktatoro Batista kiu reprezentis, kun la usonaj interesoj, tiujn de la dinastio de plantistoj distilistoj Bacardi kaj de kelkaj grandaj feŭduloj. Ĉe la pinto de la historia ondo de triamondismo, la gerilo kondukata de Fidel Castro kaj Che Guevara ĉesigis tiun naŭzan komedion.
Ekde januaro 1959, la insulo estas liberigita. La usonaj riĉuloj, amantoj de elmediiĝo kun seksa ekzotismo, devas kontentiĝi je aliaj landoj de Latinameriko aŭ de Azio. La kubaj grandburĝaro kaj mafio trovas rifuĝejon en Usono, precipe en la sudo kie ili starigas fruktodonajn ligojn kun la klano de la teksasaj naftistoj (de kiuj devenas la familio Bush; estas la sama bando kiu, en 1963, provokis la murdon de John Kennedy, prezidanto kiu tamen estis ĉio alia ol revoluciulo).
Por kompensi sian izolitecon, rezisti al la kontraŭrevolucia terorismo telegvidata el la usona teritorio, de la alianco de kontraŭkastristoj kaj la C.I.A., la nova reĝimo de Kubo, ekde sia instaliĝo, elektis alianciĝon kun Sovetio. Interŝanĝe de industriaĵoj liverataj de Sovetio, stariĝis ekonomio kun tre dependa aspekto kaj bazita esence sur la ekspluatado de la sukerkano kaj de nikelo. Ni estas tamen malproksimaj de la novkoloniismo praktikata de la Okcidento: en la kampo de homa disvolviĝo, Kubo atingis rapide eksterordinarajn rezultojn. Apenaŭ du jarojn post la liberiĝo, ekde 1961 proklamita “jaro de la alfabetigo“, instituiĝis tre voluntarisma* politiko de edukado. La analfabetismo, kiu frapis 30% de la loĝantaro sub Batista, rapide malaperas. Dekmiloj da “kompletaj stipendiuloj“ el la popolaj tavoloj povas lerni en kursoj kiuj kondukas ilin ĝis la supera instruado en la novaj universitatoj de Havano kaj Santiago de Kubo. En la sansistemo, dispensarioj en konsiderinda nombro estis starigitaj ĝis en la plej etaj vilaĝetoj. Hodiaŭ, la reĝimo starigita de Castro povas montri multajn realigaĵojn kiuj normale ne ekzistas en la tria mondo. Ni vidu kion diras Rémy Herrera:
“Novaj produktadoj, ĝis tiam ne ekzistantaj, lanĉiĝis: fabrikado de agrokulturaj maŝinoj (rikoltiloj), en la sektoro de fiŝkaptado, farmaciaj produktoj. La starigo de socialaj servoj, forta redistribuado de la enspezo kaj enkonduko de la nutraĵa libreto reduktis la malegalecon kaj garantiis progreson kiu homogenigis la socion liberigitan de ĝiaj pasintaj plagoj (analfabetismo, senlaboreco, mizero, apartismo, korupto, mafio). [...] Fine de la jaroj 1980, la vivkondiĉoj estis sufiĉe bonaj en Kubo — tutcerte pli bonaj ol aliloke en Latinameriko — Karibio. Kvankam oni daŭre asociigas socialismon kun “nutraĵomanko“, la ciferoj de la NAO* montras ke en 1990, eĉ pri nutraĵo, Kubo estis ĉe la pinto de la kontinento pri la ĉiutaga disponeblo de kalorioj po persono, dum tiuj de la PUND* klasas ĝin kvara el 30 por la sama jaro. Statistika studo pri la sociala situacio surbaze de la internaciaj organizoj montras ke Kubo konservis sian antaŭecon en 1994-95, dum la apogeo de la krizo post disfalo de Sovetio, por preskaŭ ĉiuj faktoroj de homa disvolviĝo: sano (sociala sekureco, kuracistoj, flegistoj, hospitallitoj, vivekspekto), edukado (neta lernotempo, indico lernantoj/instruisto, sukceso ĉe ekzamenoj kaj internaciaj testoj, stipendioj, formado de plenkreskuloj), egaleco (koeficientoj de Gini, sociala moviĝo), protekto de la infano (antaŭnaska prizorgo, vakcinoj, infanvartejoj, neniuj laborantaj infanoj), virina kondiĉo (plej bona “indico pri ekonomia, politika kaj profesia partopreno“), akuŝejoj, (sola lando kiu agnoskas la rajton je abortigo), laboro (tre malalta senlaboreco, pensioj), sekureco (preskaŭ neniu morto pro hommortigo, malalta delikteco), diferenco urboj-kamparoj (kamparaj infrastrukturoj, limigita kresko de la urba demografio, neniaj ladurboj), medio (rearbarigo, projektoj de biologia agrikulturo), kulturo (bibliotekoj, ĵurnaloj, filmoj, sporto). La MOS* indikas ke, malgraŭ la krizo de 1990, la kvoto de mortoj pro nutromanko restis escepte malalta en Kubo — 7oble malpli ol en Argentino, 16oble malpli ol en Meksiko. Por 1996, la NAO publikigas indicojn de ‘subnutrado’ en Kubo duoble pli malaltajn ol tiuj en Kostariko, 3oble pli malaltajn ol en Ĉilio. Oni ne mortas pro malsato sur la insulo, eĉ post 1990. Ĉu eble pro tio ke Kubo restis socialisma?“*
Oni komparu la vivekspekton en Kubo (76 jaroj, kiel en Usono) kun tiu de la proksima insulo Haitio (53 jaroj). Eta ekzemplo povas doni ideon pri la scienca potencialo disvolvita de Kubo. La sola vakcino vere efika kontraŭ la meningito B estis kreita en 1985 en Havano de la skipo de D-ro Campa kaj ricevis en 1993 la ormedalon de la International Property Organization.
Tamen, ekde 1991, la disfalo de Sovetio sekvigis gravajn perturbojn por la kuba ekonomio trudantaj al ĝi restrukturigojn, precipe favore al la turismo, kaj koncedojn al la merkat-ekonomio. Sed, kiel substrekas Herrera en la supre citita artikolo, “Kubo eltenis la ŝokon“: edukado kaj sano restas senpagaj kaj ne okazis privatigoj. La nombro da plentempaj sciencistoj en Kubo (29.000) estas pli alta ol tiu de Meksiko kaj komparebla al tiu de Brazilo, landoj kun respektive 9oble kaj 16oble pli da loĝantoj.
Sciencistoj kiuj vojaĝas libere tra la tuta mondo, sed ne povas akiri vizojn por Usono kiu konsentas akcepti kubanojn nur kiel rifuĝintojn. Efektive, ekde la 7a de februaro 1962, Usono praktikas kontraŭ Kubo totalan blokadon de ĉia var-, financ- kaj persontrafiko inter ambaŭ landoj kaj de alilandaj firmaoj kun usona kapitalo (kvalifikata de la internacia juro kiel militago). Fakte, la usona strategio kontraŭ Kubo ja reprezentas veran nedeklaritan militon kiu daŭras de pli ol 40 jaroj kun subteno al la kontraŭkastrismaj* terorismaj grupoj agantaj elde la usona teritorio, politiko kiu akriĝis dum la jaroj 1990 kun la adopto de leĝoj konsiderinde pligravigantaj la sankciojn: Cuban Solidarity Act de 1992, nomata “leĝo Torricelli“, poste la leĝo “Helms Burton“ de 1996, nomata “leĝo Bacardi“, kiu celas puni ĉiun entreprenon investantan en Kubo, kaj kiu planas, post la falo de Castro, la malŝtatigon kaj monkompenson de la “proprietoj ŝtatigitaj de la kuba registaro post 1959“. Tiu usona blokado estas unuanime kondamnata de la internacia komunumo: de novembro 1992 ĝis novembro 2002, dek-unu rezolucioj adoptiĝis en la UN favore al ĉesigo de tiu embargo kaj ricevis kreskan plimulton da voĉoj (ĝis 173) kontraŭ la opono de Usono, kompreneble, kaj de du aŭ tri vasaloŝtatoj (Israelo, Uzbekio, Marŝal-Insuloj).
Jen kio antaŭvideblis: la malamikeco de Usono kontraŭ Kubo konsiderinde kreskis 2001, kun la alveno al la potenco, de la skipo de Georges W. Bush, unue ĉar tiu dankis sian elekton al la kontraŭkastrisma premgrupo de Florido. Post la 11a de septembro, Kubo estas elektita kandidato por la Akso de l’ malbono, kaj la usona ŝtat-subsekretario John Bolton deklaras ke la insulo, rifuĝejo de teroristoj, strebas fabriki bakteriologiajn armilojn*. En aprilo 2002 laŭ instigo de Usono, rezolucio de la UN invitas la landon “realigi progresojn rilate civilajn kaj politikajn homrajtojn“. Pli lastatempe, okaze de la preparo al la milito kontraŭ Irako, fakulo de la ŝtatdepartemento pri kemiaj kaj biologiaj armiloj konfesis ke li estis submetita al premoj por ŝanĝi siajn analizojn de informoj pri Irako kaj aliaj landoj... “precipe Kubo“*. Fine, la jarraporto “Patterns of global terrorism“ publikigita la 30an de aprilo 2003 de la usona registaro citas eksplicite Kubon kiel terorisman ŝtaton. Lige kun tiu konsiderinda diplomatia premo, oni spertas pliintensiĝon de la pirat-agoj de la kubaj ekzilintoj elde la teritorio de Usono.
Tiu turmentado farata sur ĉiuj frontoj logike kondukis al malmoliĝo de la reĝimo. En aprilo 2003, deko da oponantoj estis kondamnitaj, inter ili tri al mortpuno pro esti devojigintaj pramŝipon minacante ekzekuti la pasaĝerojn. La proceso senbridigas la mondan premgrupon de la homrajtismo kontraŭ Kubo, tiom ke multaj komentistoj asertas ke Castro falis en la falilon de Bush. Ekde la 17a de aprilo 2003, la franca Nouvel Observateur, semajngazeto de la kaviar-maldekstro*, parolas pri “teror-proceso“. Instigite de la trio konsistanta el la angla laboristpartiano Blair, la itala mafiulo Berlusconi kaj la hispana dekstrulo Aznar (kiu estas persone ligita al la ĉefo de la uson-kuba fondaĵo de Miami, Jorge Mas Canosa), la Eŭropa Unio faras diplomatiajn sankciojn kontraŭ Kubo kaj suspendas siajn komercajn akordojn.* Laurent Fabius, franca socialista eksministro de la registaro Mitterrand (vd Anekson I) asertas ke Castro estas diktatoro kaj, prenante siajn dezirojn kiel realon, ke “en Havano, la mizero estas ĝenerala, la prostituado kaj la nigra merkato estas ofte la solaj enspezofontoj, la ŝtatkorupto estas la normo“*... kiam oni volas mortigi sian hundon, oni diras ke li estas rabia... Kaj ankaŭ la franca trockisto Alain Krivine kiu, kvankam la proceso estis tute laŭregula, “kondamnas totale la parodion de justico kiu ĵus okazis“*.
En Parizo, la 29an de septembro 2003, iniciate de Reporters sans frontières* (vd Anekson II), okazas gala-vespero en la teatro du rond-point des Champs-Elysées “en solidareco kun la kuba popolo“. Sub la prezido de Jorge Semprun kunvenas krom la neevitebla Pierre Lellouche, deputito UMP*, membro de la Triflanko* kaj reprezentanta la usonajn falkojn ĉe la prezidanto Chirac, la ĵurnalisto de Le Monde kaj ekstrockisto Edwy Plenel kaj lia kolegino Christine Ockrent, la aktorinoj Catherine Deneuve kaj Sophie Marceau, la ekologiista deputito Noël Mamère kaj la eksministro pri kulturo Jack Lang (la socialista urbestro de Parizo Bertrand Delanoë, siavice, reprezentigas sin)... Ĉeestas nur elegantuloj! Partoprenas tiun monduman vesperon eĉ la anarki-sindikata (sed?) CNT, kiu hurlas en la halo kun aktivulo disdonante flugfolion kiu asertas ke la kastrismo estas “sufoka diktaturo“*.
Tiumaniere, la intensa strebado de Vaŝingtono minacas sukcesi. Ni faru nun rapidan ĉirkaŭvojon tra Afriko. Oni scias kiel ĉiuj progresemaj gvidantoj , de la kongano Lumumba ĝis la togolanda Sylvanus Olympio — kiu nome volis krei nacian monon por liberiĝi de la CFA-franko-, estis eliminitaj de retoj de la franca-belga novkoloniismo. La sola kiu rezistis estis Sekou Touré, sed li eskapis al tiom da puĉoj kaj da komplotoj, telegvidataj de Francio, ke li fariĝis paranoja*. Hodiaŭ, ni diris tion supre, restas plu nenio en Afriko, ĉiuj landoj estas ruinigitaj de la novliberala ondo. Kaj oni traktas nun Castro-n paranoja...
La tuta usona strategio celas postuli de Kubo, kiu vivas sub la reĝimo de unusola partio, la starigon de parlamenta (kaj burĝa) demokratio tia kian ni konas en la Okcidento, kio ebligus malstabiligi la reĝimon kaj rekonformigi la insulon al la aliaj regnoj de Latinameriko ruinigitaj de Vaŝingtono. La monda demokrata premgrupo, dekstruloj kaj maldekstruloj kune, postulas la respekton de la homrajtoj en Kubo. Nu, montriĝas ke la sola loko de la insulo kie la homrajtoj estas konate tretataj, estas la usona bazo de Guantanamo kie estas torturataj la afganaj militkaptitoj kaj aliaj supozaj islamistoj, spite kaj moke al la konvencio de Ĝenevo.* La vera kialo por la furiozo de ĉiuj usonaj registaroj ekde 1959, ĉu respublikanaj aŭ demokrataj, kontraŭ Kubo estas la grandega prestiĝo kiun ĝuas la kastrista reĝimo inter la popolaj amasoj de Latinameriko. En la supre citita artikolo, Rémy Herrera memorigas ke 11.000 eksterlandaj studentoj el pli ol 20 landoj profitas en Kubo stipendiojn de supera instruado, dum pli ol 700 kubaj kuracistoj donas senpagan kuracadon eksterlande. Kunveninte la 29an de oktobro 2003 en San-Paŭlo, la Socialista Internacio, kies fiasko estas konata post aŭgusto 1914, kondamnis la kuban reĝimon*. Sed ĉiuj ĉi bonuloj kiuj emociiĝas pri la respekto de la homrajtoj en la insulo devus iomete enketi en la najbaraj landoj. Ni aŭdu prefere Iganacio Ramonet kiu, post noti ke “La raporto [de Amnestio Internacia pri Kubo en 2001] indikas nek torturon, nek ‘malaperon’, nek murdon. Ne unu kazo.“, aldonas tuj ke “en la tute proksimaj demokratioj — Gvatemalo, Honduro, Haitio, eĉ Meksiko aŭ en Brazilo — sindikatistoj, urbestroj daŭre estas murdataj... al kio aldonendas en tiuj landoj la konstanta perforto de la ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj, la infanmortiĝo, la analfabetismo, la senhejmuloj, la almozinfanoj, la narko, la deliktecoj... la legado de la raportoj de Amnestio Internacia pri tiuj landoj estas harstarigaj.“* Menciendas ankaŭ Kolombio...
Hodiaŭ Kubo estas minacata, ne nur politike, kiel ni montris supre, sed ankaŭ ekonomie. La prezo de la nafto, kiun ĝi devas importi, konsiderinde altiĝis; tiu de la sukero, kiun ĝi eksportas, tre malaltiĝis; la ekstera ŝuldo atingas pintojn. Tamen tiu financa bankroto, tute normala en la nuntempa mondo, ĉu evoluinta aŭ ne, estas akompanata de nerefutebla sukceso en la homa rilato. La diverstendencaj progresemaj aktivuloj, almenaŭ tiuj kiuj restis fidelaj al sia idealo kaj estas konsciaj pri la minaco, staras antaŭ la demando: ĉu ili defendu Kubon kontraŭ la imperiismaj dekstrularoj kaj la renegataj maldekstrularoj?
Bedaŭrinde konstateblas, ke multaj el inter iamaj defendantoj de Sovetio, inter alie multaj trockistoj, iamaj aŭ aktivaj, pasis al atako kontraŭ Kubo (kaj, por certaj, al la kolizio de la civilizacioj).
Anekso I: Fabius Rapida ekzameno de la kariero de Laurent Fabius, kies kritikon kontraŭ Kubo ni elvokis supre, estas tre instrua. Tiu filo de granda pariza antikvaĵisto, estis brila juna intelektulo. Post elita altlernejo (Ecole normale supérieure) li eniris la administran altlernejon (ENA) por entrepreni karieron en la alta administracio. Poste Fabius fariĝis ne nur ministro de la socialisto Mitterrand, sed ankaŭ membro de la Triflanko, duonsekreta monda organizo starigita en oktobro 1973 (apenaŭ monaton post la puĉo kontraŭ Salvador Allende), sub la honorprezido de David Rockefeller, ariganta politikistojn de Usono, okcidenta Eŭropo kaj Japanio, por lukti kontraŭ la “komunista“ danĝero en Sovetio, en Ĉinio aŭ... en Kubo. En la Triflanko, la socialisto Fabius apudas la liberalan ekonomikiston Raymond Barre, eksa ĉefministro de Giscard d’Estaing, la vicprezidanton de la franca mastraro kaj eksmaŭiston Denis Kessler, la Chirac-anon Lellouche kiel multe pliajn ne tre rekomendindajn personulojn (Kissinger, Brzezinski, McNamara, ktp.). Konstraste al multaj aliaj personuloj de lia generacio (ni menciis Kessler kiu estis maŭisto antaŭ ol servi la mastraron, sed svarmas da ili), Fabius faris neniam “junec-eraron“. La verkisto Jouhandeau certe ne celis lin, kiam li kriis en 1968 al ĉiuj manifestaciantaj studentoj: “Iru hejmen, morgaŭ vi estos ĉiuj notarioj!“ La juna Fabius ĉion komprenis: jam notario en sia animo, li faris multe pli belan karieron, ĝis esti prezidanto de la Nacia Asembleo. Nun li revas esti prezidanto de la Franca Respubliko. Ĉu li sukcesos? Tio malfacilos, ĉar lia partio malespere serĉas “novan sangon“; li neniam havis iom da ĝi... Fabius komencas sian supre cititan artikolon per “Kubo, la insulo de niaj rompitaj revoj“ (tiel!). Kia senhontulo!
Anekso II: Raportistoj sen limoj (RSF) Do, estis laŭ iniciato de la “Raportistoj Sen Limoj“ (RSF) ke la granda kontraŭkastrista vespero de la 29a de septembro 2003 estis organizita. La specialaĵo de tiu neregistara organizo, gvidata de Robert Mênard kaj financata de la Eŭropa Unio, estas fari kampanjojn favore al la informlibereco, en la servo de la grandaj mondaj potencoj kaj kontraŭ la ŝtatoj en malfavoro, nome Kubo. Tiel raportas Salim Lamrani: “Dum 179 ĵurnalistoj estas murditaj ‘en la absoluta senpuneco’, laŭ la Interamerika Gazetara Societo, dum la lasta jardeko en la amerika hemisfero, kaj neniu estas kubano, s-ro Robert Mênard furiozas kontraŭ la socialista insulo deklarante ke “por Raportistoj Sen Limoj, la prioritato en Latinameriko estas Kubo’. Sur la barometro de la preslibereco publikigata en la retejo de RSF, la situacio de Kolombio, kie pli ol cento da ĵurnalistoj estas murditaj en dek jaroj, kie ‘kvin ĵurnalistoj aŭ kunlaborantoj de komunikiloj estas mortigitaj, preskaŭ sesdeko forrabitaj, minacataj aŭ agresitaj, pli ol dudek truditaj forlasi sian regionon, eĉ sian landon, kaj ok atencoj aŭ atencoprovoj estis nombritaj’, laŭ la raporto 2003 de RSF estas nur kvalifikita kiel ‘malfacila’. Kontraste, la kuba situacio, kie ne unusola ĵurnalisto estis murdita depost 1959, estas kvalifikita kiel ‘tre grava’ (parolado dum la konferenco pri “La franca gazetaro kaj la kuba realeco“*). Lastatempe, RSF trovis novan abomenaĵon kun Venezuelo kies prezidanton la CIA ne sukcesis renversi*. Lamrani aldonas ke la dek ĵurnalistoj mortigitaj dum la bombado de la serba televida centro fare de la NATO en aprilo 1999 estis neniam menciitaj de la RSF. Same pri Mummia Abu-Jamal, ankaŭ ĵurnalisto kaj kondamnita al morto en Usono pro krimo kiun li ne faris; tiu neniam interesis la RSF. Mallonge, oni povus diri ke la RSF eldonas raportojn kun variebla geometrio.
Djémil KESSOUS
NDLR Tiu ĉi artikolo, en sia unua franclingva formo aperinta en L’Universaliste, novembro 2003, estas reverkita de D. Kessous por ĉi tiu eldono.
Ĝi aperas nur en la Esperantlingva eldono de Le Monde diplomatique.
La iranaj gvidantoj devis entrepreni ĝeneralan revizion de siaj eksteraj rilatoj kaj de sia strategio. La decidoj estis des pli malfacile faritaj ke ili havis gravajn sekvojn por la lando kaj ke ili kunpuŝis la tri precipajn centrojn de la potenco kies malkonsentoj aŭ kompromisoj determinas la iranan politikon: la ajatolo Ĥamejni, supera gvidanto de la Revolucio, regule asistata de la Konsilio de gardantoj de la Revolucio, la ajatolo Ĥatami, prezidanto de la Respubliko, kaj lia antaŭulo, la iama prezidanto Ali Rafsandjani, kiu animas hodiaŭ la Konsilion pri aplikado de la islama juro.
Sed sub la minaco — juĝata de ĉiuj tre probabla aŭ eĉ neevitebla — de usonaj aerfrapoj kontraŭ la iranaj atom-instalaĵoj kaj la sciencaj, teknikaj kaj industriaj centroj ligitaj kun ili, fariĝis akordo, kiel sciate, favore al dialogo kun la Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE): tiu rajtos inspekti la nukleajn lokojn de la lando, kaj la laboroj de urania riĉigo, kvankam neniel malpermesitaj de la traktato pri nedisvastigo, estos interrompitaj.*
La sekvo montris ke, kvankam ĉia tuja kaj rekta minaco estis tiel forigita, la usona registaro daŭre konsideris Iranon kiel malamikan landon. La tono de ĝiaj komentoj pri la irana decido restis malkaŝe malamika. La teherana reĝimo estis publike suspektata ke ĝi volas ruzi kun la estontaj inspektadoj de la IAAE kaj ke ĝi volas ĉe la unua okazo daŭrigi la laborojn de riĉigo de uranio. Kaj nenio ebligis antaŭvidi la plej etan malstreĉiĝon en la rilatoj inter ambaŭ landoj. Jen kio kondukis la iranan gvidantaron al nova ŝanĝo de sia politiko, sed, ĉi-foje, en Irako.
Ankaŭ pri tio, la diskutoj inter la iranaj gvidantoj estis viglaj. Por certaj de ili, necesas eviti provoki novajn riskojn de alfrontiĝoj kun Usono, ĝuste en la momento en kiu, por malhelpi pli grandan riskon, oni cedis al ĝiaj postuloj pri la atomaferoj. Sed, por aliaj, necesas rekoni ke, decide, Usono kaj Irano estas en kontraŭaj tendaroj, kaj tiri la sekvojn el tio, kontraŭstarante kiom eble plej firme al ĝia enpenetriĝo en la regionon kaj, pli konkrete, al la ĉirkaŭbarado de la teritorio per la usona milita dispozicio jam dislokita en la golfregiono, en Pakistano, Afganio, centra Azio kaj, de nun, en Irako. Al kio aldonendas ke sine de la iraka gvidantaro montriĝas pli radikala tendenco, kiu malfacile akceptis la koncedojn faritajn al la IAAE, kaj do nerekte al Usono, kaj kiu opninias ke nepras nun reagi sur aliaj terenoj. Pro tio la grava nuanciĝo kiun oni ekrimarkas en la konduto de la irana politiko koncerne Irakon. Tiu ŝanĝo sekvas unue de konstato: la iraka rezistado estas nun grava donitaĵo en la regiono, ĝi ne haltos, ĝi havas evidente tre larĝan bazon en la lando kaj resti flanke kondukus al baldaŭa marĝenigo en la nuna luktado en la iraka batalkampo. Pro tio, ne plu eblis por la irana gvidantaro kontentiĝi pri la strategio konservita ĝis aŭtuno 2003, kiu celis starigi unuecan nacian potencon en Irako, sen provi starigi islaman respublikon kiu provokintus la dividon de la ŝijaisma komunumo kaj la opozicion de la aliaj komunumoj, kaj kun sola celo urĝi la foriron de la usonaj fortoj. Do, estis decidita roldivido.
Dum en la Provizora Registara Konsilio, s-ro Abdelaziz el-Hakim, ĉiam tre proksima de Teherano, daŭre postulas elektojn kun universala voĉdonrajto en la tuta lando kaj do limigas sin al nur politika rezistado, la armita branĉo de la porirana movado ricevas la ekipaĵojn kaj helptaĉmentojn kiuj ebligas al ĝi pli pezi sur la venonta sinsekvo de la eventoj. Krome, senĉese pli malkaŝa rivaleco kaj kelkfoje akompanata de realaj alfrontiĝoj situigas ilin kontraŭ la movado inspirita de la ajatolo Sistani. Fine, oni kontaktiĝis kun la aliaj frakcioj de la iraka rezistado, ĉu en la ŝijaisma komunumo, ĉu en la aliaj.*
Tiu duobla ludo ne estas senriska, kaj la irana gvidantaro konscias tion. Ĝi volis do ĝis nun, por si mem kaj per ĉiuj politikaj kaj neoficialaj komunikiloj, uzi la plej moderan lingvaĵon rilate la irakajn aferojn. Sed kion oni rimarkas surloke, donas pli ĝuste la impreson ke ĝi donis al si rimedojn por agi, kiujn ĝi povas uzi, en tiu batalkampo, kiel bremso aŭ kiel akcelilo, laŭ la cirkonstancoj kaj ĝiaj interesoj.
P.M.de LA GORCE
Refoje ne okazis la apokalipso anoncita en kazo de eŭropa malkonsento. La pintkunveno de Bruselo la 13an de decembro 2003 finiĝis kun konstato de malakordo pri la konstitucia traktadprojekto sen ke tio rompis la antaŭeniron de la Unio. Dum ĉiu diverĝo, en la okuloj de la bonintencaj eŭropistoj, kondukos al disfalo de Eŭropo, tiu lasta malkonsento — ne pli ol la aliaj (demisio de la Komisiono en 1999, ekzemple) — ne sekvigis la malaperon de la komunuma konstruado komencita antaŭ kvindek jaroj. Male, novaj bonfaraj debatoj — kaj tiel ofte repuŝitaj — povus fine trudiĝi al la Dek-kvin. Bela leciono de matureco se oni almenaŭ volus aŭdi ĝin!
La Eŭropa Unio estas plenkreska organizo, sed tute ne matura: ĝi ne kapablas ĝisfunde diskuti pri sia estonteco (kiun komunan projekton por organizaĵo pli kaj pli kunmetita?) kaj preferas perdiĝi en la meandroj de la institucia radaro (kiom da voĉoj por ĉiu lando en la ministro-konsilantaro) aŭ en la fuĝoj antaŭen (amasa ampleksigo kun 10 novaj landoj, dum la institucioj ne estis profunde reformitaj). Kaj la naciaj reprezentejoj kaj la civitanoj estas konsultataj ĉiam kun minaco: “Tiu traktato ne estas bona, sed oni devas adopti ĝin, alie Eŭropo ne transvivos”. De blanketo al blanketo, la Unio enkaĉiĝas.
Oni do ne miru ke la plej multaj civitanoj de la membroŝtatoj seninteresiĝas! Pro tio la negativaj referendumoj en Danlando pri la mastriĥta traktato (1992) aŭ en Irlando pir la nica traktato (2001). “Necesas proksimigi la eŭropan konstruaĵon al ĝiaj loĝantoj”, maltrankviliĝis la eŭropa pinto de Lakeno* en decembro 2001. Sed, ĉu ne necesus por tio ke la Unio klopodu ellabori vizion, se ne komunan, almenaŭ sociigeblan, pri la grandaj defioj de la planedo? Ĉu ne necesus ke ĝi difinu klare identigeblan civilizan projekton kiu distingus ĝin de la nebulaj vojoj de la liberala kaj milita tutmondiĝo? Projekton kiu krome pravigus ĉiujn ĉi foroferojn de suvereneco kiujn la eŭropanoj vole-nevole konsentis depost jam kvindek jaroj? Nu, tiuj debatoj estas senĉese repuŝataj. Kaj oni vidis ke la eŭropaj gvidantoj nur malfacile planis (tie kie konstitucie eblis) referendumojn pri la projekto de konstitucia traktato kiu estis fine repuŝita meze de decembro 2003.
Tiu projekto alvenis laŭlitere kiel haro en la supon: prezentita kiel la respondo al ĉiuj malbonaĵoj (netravideblo, divido, foresto de demokratio,...), ĝi faris pli da problemoj ol ĝi solvis. Estis signifoplene, ke oni disputis pri la voĉoj en la ministro-konsilantaro (temo lanĉita de Hispanio kaj Pollando kies institucian pezon ĝi malpliigis), dum la plej grava eco de la teksto estis aliloke kaj multe pli horora: la konstituciigo de la ekonomia liberalismo en ĝia parto III. Kontraŭe al la eŭropaj konstituciaj tradicioj, la proponita fundamenta leĝo gaje miksis enhavon kaj formon: al ĉiu institucia atingo aŭ reformo respondis nova ekonomia riglilo. La teknika-monisma federismo estis fosiligita, dum la socialaj kaj buĝetaj politikoj estis forvoritaj! La fundamentaj principoj de la eŭropa konstruaĵo, esprimitaj en la preamblo de la teksto, faris la konkurencon, liberkomercon kaj monismajn regulojn la ĉefaj valoroj laŭ kiuj ĉiuj politikoj kaj ĉiuj decidoj estu organizotaj kaj taksotaj. Tiu gravega evoluo ne estis temo de la diskuto, kvazaŭ fakte ĝi estus konsiderata kiel decidita, neevitebla.
Tamen, la ŝatoperdo de la Eŭropa Unio ĉe la granda plimulto de la civitanoj tradukas unue ĝian nekapablon respondi al tio kio entranĉas kaj dispecigas ĉiujn okcidentajn sociojn: senlaboreco, paco, sociala sekureco. Anstataŭ klopodi por respondi al tiuj demandoj, Eŭropo fluas obee en la muldilon de la liberala tutmondigo kaj montras apenaŭ politikan diferencon disde usona imperio fariĝinta psikopatia, kiel montras la nekredebla milito en Irako farita en rompo de la internacia juro kaj de la klasikaj reguloj de la milita juro.
Terura manko da imago ŝajnas paralizi la eŭropajn gvidantojn. En la ĉefaj trajtoj de siaj politikoj, ili sekvas la dominantan, ekonomisman, privatigan movadon, kaj samtempe jen kaj jen faras larmajn paroladojn pri la “eŭropa sociala modelo”, kiun ili des pli aludas ĉar ĝi estas neniam defendata. Koncerne la instituciojn, ili fuŝas laŭplaĉe (dozo da kvalifikita plimulto tie, iom da kundecido por la parlamento tie, respondecigo de la Komisiono sed ne de la konsilio...), sen provi inventi taŭgan modelon por la Eŭropa Unio kiel komencis fari la fondopatroj (precipe Jean Monnet).
Intertempe aŭdeblas susuroj ekde la uson-iraka krizo de printempo 2003. “Pli bone dividita Eŭropo ol dominata Eŭropo”, tiel la politologo Pascal Boniface. Almenaŭ, la diverĝoj aperigis alian Eŭropon malantaŭ la germana, franca kaj belga diplomatioj, dum la malsano de sekvismo atingis denove la Unuiĝintan Reĝlandon. La rifuzo de la registaro apliki mekanike la pakton de buĝeta stabileco kaj de kresko al Francio kaj Germanio (novembro 2003) montras provon ree regi la politikon fronte al ekonomia ortodokseco kiu sufokas la luktadon kontraŭ senlaboreco kaj malriĉeco kaj katenas la eŭropajn publikajn potencojn. La du landoj lezis la regulojn kiujn ili mem starigis antaŭ preskaŭ dek jaroj, sed ĉu tiuj reguloj ne estis reguloj de la pasinteco, starigitaj dum la plej integrisma periodo de la tutmondiga liberalismo? Tio estas, antaŭ la fiasko de Dohao, de Kankuno, antaŭ la alimondismaj kontraŭpintoj? Cetere, — plia komenco de evoluo-, la Eŭropa Komisiono, laŭ mandato de la Kvinopo, ĉiam malpli hezitas ataki Usonon antaŭ la Organismo pri regulado de malkonsentoj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK). Eĉ se, komence, ĝia submetiĝo al la plej malimagema liberkomerco senigas la Union je vera protekto de sia kulturo kaj de siaj agrikulturaj produktoj. Fine, — neatendita susuro — decembro, ĉu tiu ne estis ankaŭ la monato kiu vidis la germanojn, francojn kaj anglojn akordiĝi pri la starigo de eŭropa ĉefstabo?
Eble ĝuste en la paradokso de la senordaj reagoj al la krizoj de tiu komenco de la 21a jarcento kuŝas la ŝancoj de eŭropa releviĝo.
Anne-Cécile ROBERT
Le Monde diplomatique, franclingve, proponas en tiu speciala kajero dediĉita al Eŭropo tutaĵon de esence gravaj dokumentoj, ampleksan selekton de instituciaj teksejoj, kaj analizojn, grafikojn kaj tabelojn por faciligi la komprenon.
La kajeron realigis Anne-Cécile Robert, Emmanuelle Pauly, Florence Touret, Marie-Sophie Keller, Laura Hurtado, Peggy Pierrot, Olivier Pironet Grafikoj: Arnaud Martin
Ne hezitu skribi (se vi elturniĝas en la franca) al la adreso site@Monde-diplomatique.fr; viaj komentoj kaj proponoj estos bonvenaj.
Jaron post komenco de la operacoj en Irako, kies fino estis oficiale proklamita la 1an de majo 2003 de la prezidanto George W. Bush, ne pasas plu unu tago sen ke manifestiĝas la iraka Rezistado. Tiel la usona venko, unue salutata kiel nekontestebla kaj definitiva, estas publike pridubata. La postmilito fariĝis alia milito, radikale malsama al tiu kiu finiĝis, sed ĝiaj politikaj, militaj, sociaj kaj eĉ internaciaj trajtoj estas tiaj ke ĝiaj fino kaj rezulto ne estas antaŭvideblaj. Kiel oni venis al tiu situacio?
El la distanco oni vidas pli bone ke la decidoj faritaj de la usonaj respondeculoj, antaŭ kaj tuj post la ekmilito lastan jaron, forte determinis la postan evoluon de la eventoj. Tute alie ol povus kredigi la daŭraj polemikoj pri la oficiale invokitaj pretekstoj por pravigi la konflikton.
La veraj politikaj, strategiaj kaj ekonomiaj celoj de la milito estis neniel maskitaj: anstataŭigi la reĝimon de la prezidanto Saddam Hussein per alia klare favora al la usonaj interesoj, finfari la strategian ĉirkaŭbaron de Irano kaj de la triopo Sirio-Libano-Palestino, rekte regi la produktadon kaj surmerkatigon de la gigantaj irakaj riĉecoj en hidrokarburoj por redukti ekscesan dependon de Saŭd-Arabio kiu, post la atencoj de la 11a de septembro, ne estas plu konsiderata kiel same fidinda partnero kiel oni pensis antaŭe.
Tiuj donitaĵoj, sufiĉe malkaŝe montritaj de la usonaj respondeculoj antaŭ ol fari la militon, kondukis al konkludoj kiuj ankaŭ ne estis maskitaj. Irako, laŭ tio, fariĝos grandparte senarmigita regno, kun centra povo kiom eble plej malforta kaj dividita en tri komunumoj — kurda, sunaista kaj ŝijaista. Pri tiu punkto, la disopinioj daŭris, vekitaj de la interpretado de la loĝantaroj, ekzemple kurdoj kaj arablingvanoj en la nordo de la lando, sunaistoj kaj ŝijaistoj en Bagdado.* Sed la usonaj respondeculoj insistis ne malpli forte pri siaj celoj. Ili devis efektive konsideri la certan subtenon de la du precipaj partioj de la kurda komunumo, kiuj postulis kompreneble aŭtonomion kiom eble plej proksiman al sendependeco. Kaj ili kredis ricevi de la ŝijaisma komunumo favoran akcepton — eĉ “entuziasman”, diris certaj. Federa solvo ŝajnis esti la sola povanta kontentigi la postulojn de ĉiuj.
La postmilito dependis de la sukceso de tiu entrepreno. Kio okazis tuj, ne estis io alia ol la detruo de la centra iraka ŝtato. Post la tuja kaj totala dissolvo de la armeo, la kvazaŭ-dissolvo de la polico, la prirabado aŭ incendiigo de la plej multaj ministrejoj kaj centraj administrejoj — kion malhelpi sufiĉintus kelkaj gardostarantoj-, la politika potenco starigita de la usonaj aŭtoritatoj estis nekapabla regi la landon.
Konsistanta precipe el homoj revenintaj de longa ekzilo aŭ reprezentantaj partiojn kiuj jam ne estis enradikiĝintaj en la lando, kun la escepto de la du grandaj kurdaj partioj, la Provizora Konsilio de Registaro ne disponis pri ajna instrumento por efektive plenumi siajn funkciojn. Inter ĝiaj membroj, la plej sendependaj kaj la plej klarvidaj havis nenian iluzion pri tio.
Tiel s-rino Aquila al-Hachami, diplomato, iama sekretario de s-ro Tarek Aziz tiam ministro pri eksteraj aferoj, vicdirektorino de la servo pri internaciaj organizoj antaŭ la milito, de ŝijaisma konfesio, akceptis partopreni ĝin por helpi en la starigo de la eksteraj rilatoj de Irako, kaj certe ankaŭ por protekti la personaron de sia ministrejo. Pasante en Parizo, ŝi konfidis ke la Provizora Konsilio de Registaro havas “nenian aŭtoritaton nek ajnan laŭleĝecon” tiom longe kiom la usona okupacio daŭras kaj ke la celo de la Konsilio devas esti atingi kiom eble plej rapidan foriron de la okupaciaj fortoj: kiel sciate, ŝi estis celo de atenco ĉe sia reveno al Bagdado kaj mortis du tagojn poste.
Eĉ pli grave: al dek-du jaroj da blokado, kun profunda ekonomia kaj sociala regreso kaj al la abomenindaj humanaj sekvoj el tio, aldoniĝis la detruoj faritaj de la milito — necesis monatoj por mildigi ties efikojn, sen iam estingi ilin. En la plej granda parto de la lando trudiĝis senkompata triopo: nek benzino nek elektro nek laboro. La kelkaj progresoj ne kompensas la malfeliĉojn kiujn la loĝantaro, en sia grandega plimulto, daŭre suferas.
La okupaciaj aŭtoritatoj ne engaĝiĝis en rapida rekonstruo de la iraka ekonomio, kaj ne pli en veran politikan rekonstruon de la lando. Oni alvokis nek la grandajn naciismajn movadojn kiuj esprimis la profundajn tendencojn de la publika opinio post la revolucio de 1958 kaj ĝis la starigo de unubloka diktaturo, nek la aŭtentajn sindikatojn, nek la kadrojn de la armeo, kiuj estis suferintaj la atenteman subpremadon fare de la reĝimo de la prezidanto Saddam Hussein sed kiuj enkorpigis la irakan patriotismon, kaj nenio estis konsiderata de tio kio elvokis la nuntempan evoluon de la socio, ekzemple ankaŭ la ĝeneraligita instruado, la relativa laikeco de la leĝaro aŭ la kondiĉo de la virinoj.
Ne estas troigite diri ke la politikaj, ekonomiaj kaj sociaj kondiĉoj por la disvolviĝo de la iraka Rezistado tiumaniere estis plenumitaj ekde la unua fazo de la okupacio: restis nur por vidi ĉu ankaŭ la militaj kondiĉoj ekzistis. La Rezistado aperis en la lando jam antaŭ la somero, multe pli frue ol oni atendis. Laŭ la analizo kiun la usonaj servoj volis fari de ĝi, ĝi devenis de malfruiĝintaj anoj de la iama prezidanto Saddam Hussein, de grupoj venintaj deekstere, devenaj de la plej ekstrema islamisma movado, do terorista, parenca al la grupo Al-Kaida.
Tiu analizo, jam dekomence, ne rezistis al ekzameno. Se, en la regiono de Tikrit, de kie devenas la iama iraka prezidanto, liaj anoj povis trovi kelkan apogon en la loĝantaro, lia nekontestebla malpopulareco igis malverŝajne ke li povus inspiri, eĉ malpli gvidi nacian Rezistadon kiu, tre rapide, disvastiĝis en tre granda parto de la teritorio: por ĝi, sen dubo, li estis faktoro de divido kaj ne de kuniĝo, handikapo pli ol avantaĝo, kaj kun li la iraka Rezistado ne havintus la popolan subtenon sen kiu, kiel ĉia alia eksterleĝa rezistado, ne povus ekzisti kaj agi.
Rilate la grupojn venintajn deekstere, ili estas efektive tie en la iraka teritorio: rekrutitaj en ĉiuj landoj de la regiono, ili transiris la saŭdan landlimon, obeante la sloganon lanĉitan de la plej radikala islamisma movado en la tuta Proksim-Oriento — “ĉiuj en Irakon!” — por rekte alfronti la usonajn fortojn. Ĉar, en milito, oni ne elektas siajn aliancanojn, ili estis plej ofte akceptitaj, kiel partneroj, de la aliaj komponantoj de la iraka Rezistado. Sed ilia enradikiĝo en la lando estis, dekomence, malfacila kaj hazarda, ĉar iliaj spiritaj referencoj kaj ilia konduto estas ne tre konformaj kun la tradicioj de la iraka socio, kaj ilia ĉeesto kaj ĉefe ilia agmaniero riskas esti forte kontestata en mezuro de la fortiĝo de la iraka Rezistado.
Ĝenerale, la usona analizo estis ruinigita de la eventoj mem: post la kapto de la iama prezidanto Saddam Hussein, la Rezistado fortiĝis kaj disvolviĝis, ĝi disvastiĝis en la plejparto de la regionoj de la lando, tiom ke oni devas konsideri la tre larĝan subtenon de la loĝantaro sen kiu ĝi ne ekzistus.
Ĝia precipa konsisto estas kion oni povus nomi la militista Rezistado. Oni povas trovi ĝian komencon ekde la fino de la printempa milito. Kiam, en Bagdado, la militaj operacoj ĉesis, la junaj irakaj oficiroj, la plej deciditaj kadroj, la homoj kiuj sekvis ilin, disiĝis en la teritorio kaj inter la loĝantaro. Ili kunportis siajn malpezajn armilojn kaj la kolektivajn armilojn de infanterio: haŭbizojn, maŝinpafilojn, misilojn porteblajn surŝultre... Ili retiris sin en la regionojn kie ili povis plej sekure trovi popolan subtenon, do, praktike, laŭ la regionoj kaj la triboj de kiuj ili devenis. La etendiĝo de la iraka Rezistado, samtempe geografia kaj socia, estis do antaŭvidebla, kiel la ĉefa rolo, post pli aŭ malpli longa tempo, de la militista Rezistado.
Oni povas cetere mezuri la komponantojn de la Rezistado laŭ ilia agmaniero. Tiu de la militista Rezistado estas laŭ ĝia naturo kaj ĝiaj rimedoj. Estas ĝi kiu faras la embuskojn kontraŭ veturilaroj de la okupaciaj trupoj, kontraŭ kolonoj de malpezaj blenditaj veturiloj, kontraŭ la sidejo de la ĉefkomandejoj kaj de la komandejoj, kaj kompreneble kontraŭ la helikopteroj aŭ, esceptokaze, kontraŭ aviadiloj flugantaj malalte. Nur tiuj homoj havas la trejnitecon, la ekipaĵon kaj la necesan armilaron.
Ĝi fariĝis do, tre klare, la plej aktiva komponanto kaj la plej efika de la nacia Rezistado; sekve tiu kiu kapablas altiri la plej multajn batalantojn, informantojn, lig-agentojn. Estas ankaŭ ĝi kiu povas plej facile enŝovi siajn homojn en la policon formitan de la usonaj aŭtoritatoj, ĉu por esti informita de iliaj agadoj, ĉu por fari kontraŭ ili, kiel regule konstateblas, aparte detruajn kaj malpersvadajn operacojn. Estas fine ĝi kiu, ĉar ĝi enkorpigas nur la nacian ribeladon kontraŭ eksterlanda okupacio, povas trovi apogon en ĉiuj komunumoj kaj ĉiuj medioj, kun la patriotismo kiel sola motivo.
Post la kapto de s-ro Saddam Hussein kaj la amasaj arestoj kiuj sekvis, la milita Rezistado povis integri la iamajn anojn de la prezidinto, kiuj deziris daŭrigi sian batalon. La enradikiĝo de la militista Rezistado povus esti des pli daŭra kaj profunda ĉar ĝi eniras pli en la tribojn kiuj, ekde nun tre ofte, servas kiel kadro por ĝia agado.
La grupoj venintaj deekstere agas kiel ili faris aliloke: per agoj kiom eble plej impresaj kaj sen konsidero pri la oferoj kiuj povas rezultiĝi de ili por la loĝantaro. Tiel ili agis, antaŭnelonge, en Najrobio, Daresalamo aŭ Balio. Tion ili faras en Irako, atakante la sidejon de la Ruĝa Kruco aŭ tiu de la Unuiĝintaj Nacioj. Disponante verŝajne pri mono kaj municio danke al siaj eksterlandaj ligoj, ili povas ripeti tiajn operacojn, sed, malgraŭ la simpatio de la irakaj islamistaj medioj kun kiuj ili kontaktiĝis, la homaj perdoj kiujn ili kaŭzis estigis por ili jam malpopularecon kiu povas izoli ilin.
La geografia etendiĝo de la Rezistado pruvis ke ĝi povis akiri, en la tuta lando, la popolan subtenon kiun ĝi bezonas. Tamen, necesas ke ĝi alfrontu la apartajn problemojn kiuj stariĝas por ĝi en la kurdaj kaj ŝijaistaj regionoj. En la nordo de la lando, efektive, la precipaj politikaj partioj, la Kurda Demokratia Partio (KDP) kaj la Patriota Unio de Kurdio (PUK) estas asociigitaj al la usonaj fortoj kiuj, jam dek-du jarojn, certigas la totalan aŭtonomion de ilia regiono. Sed nek unu nek la alia komplete regas ĝin: ili devas alfronti la malamikecon de aliaj grupoj kaj de parto de la loĝantaro. Ĉar tiu ja ne estas homogena. En Mosulo kaj precipe en Kirkuko, turkmenoj, araboj kaj asirianoj formas grandan parton de la loĝantaro, verŝajne la plimulton, ne volas submetiĝi al kurda potenco kaj do formas la bazon de la iraka Rezistado. Sed ankaŭ kurdoj partoprenas en ĝi.
La ekstremisma kaj islamisma grupo al-Ansar al-Islam, kiu enradikiĝis en la lasta periodo de la antaŭa reĝimo kaj uzis precipe perfortaĵojn kontraŭ kristanaj komunumoj, estis akre frapita de la usonaj bombadoj kaj de la atakoj de la milicoj de la KDP kaj de la PUK. Krome, la iranaj aŭtoritatoj malpermesis al ĝi eniri iranan teritorion. De tiam ĝi havas nur ege malmultajn homojn. Sed, aliaj kurdaj grupoj formiĝis helpe de najbaraj ŝtatoj — Irano, Turkio, Sirio — kiuj sukcesis konservi surloke klientarojn kaj, pro diversaj kialoj, ne akceptas la aŭtoritaton de la du precipaj partioj. Tio sufiĉas por ke la iraka Rezistado povu kalkuli kun aliancoj kaj komplicecoj sufiĉe grandaj por entreteni kreskantan malsekurecon kaj por fari impresajn atakojn kiel tiu de la 1a de februaro 2004, kiu faris 105 mortojn en Erbil, konfesita en mesaĝo de la ekstremisma islamisma grupo Ansar al-Sunna, en vortigo kiu igas ĝian aŭtentecon dubinda.*
La ŝijaisma komunumo, tradicie, ne estas politike homogena. Ĝia malamikeco kontraŭ la reĝimo de la prezidinto Saddam Hussein estis preskaŭ unuanima post la subpremo de ĝia ribelo post la milito de 1991. Sed ĝi estis ankaŭ la lulilo de la iraka naciismo, la bazo de la precipaj naciismaj partioj, inkluzive de Baas, kaj eĉ de la komunista partio ĉe la pinto de ĝia influo, fine de la jaroj 1950.
Aktuale, ĝi estas denove dividita inter diversaj tendencoj, eĉ se, por la momento, la konservativaj politikaj kaj religiaj grupoj superregas en ĝi. Ilia inspiranto estas laŭdire la ajatolo Sistani, retiriĝinta en sia rezidenco de Nadjaf de kie li neniam eliras, sed kiu estas pli ĝuste la proparolanto de gvida grupo aganta en la luktado pri la potenco sine de sia komunumo kaj en la skalo de la tuta lando. Ilia taktiko estas serĉi rektan akordon kun la okupaciaj aŭtoritatoj. Ilia strategio estas invoki la demokratiajn principojn postulante tujan universalan voĉdonadon. Ilia celo estas okupi la pinton de la iraka ŝtato, danke al la numera supereco de ilia komunumo. Sed jen sidas por ili la plej granda risko fiaski. Ĉar la usona politiko daŭre ekskludas fortan centran potencon kaj uzas do la malamikecon de la aliaj komunumoj kontraŭ ĉia reĝimo kie la ŝijaisma komunumo havus preman superecon.
Krome, la konservativaj tendencoj kiujn simbolas la ajatolo Sistani ne havas tie liberan kampon. Ekde lastan someron, la juna ajatolo Mokhtada al Badr alvokis al rezistado al la okupacio kaj, se li ankoraŭ ne parolis pri armita luktado, almenaŭ ne eksplicite, la tono de liaj preĝoj similis tiun de la unuaj grupoj de la nacia Rezistado kiu engaĝis la irakanojn al tuja alfrontiĝo kontraŭ la okupaciantoj. Rilate la ŝijaismajn movadojn ligitajn al la irana reĝimo, la movado Asrii kaj la grupo Al Dawa, ilia strategio, en konkordo kun tiu difinita en Teherano kaj similante tiun de la tendencoj inspiritaj de la ajatolo Sistani, celis union inter la komunumoj kaj formadon de unueca nacia potenco, kun la fina celo forigi la usonajn fortojn. Sed tiu strategio estis reviziita kaj, laŭ multnombraj signoj, oni vidis ilin proksimiĝi de la nacia Rezistado kaj komenci kreskantan engaĝiĝon en la armita luktado.*
Samtempe reaperas post longa tempo de silentado kaj eksterleĝeco la naciismaj movadoj kiuj antaŭnelonge havis sian bazon en la ŝijaisma komunumo. Tri tendencoj aperis, renodante sin kun la historio de la iraka naciismo, sed konservante, ĝis nun, kiom eble plej la sekreton de siaj agadoj: la tendenco nomata “panaraba” aŭ “naserana”; komunista tendenco radikale kontraŭa al tiu reprezentata de unu siaj ĉefoj en la Provizora Konsilio de Registaro; kaj la frakcio de la iama baasisma partio kiu skismiĝis de la prezidinto Saddam Hussein, oponis al li por fine riproĉi al li esti perfidinta la idealojn de la Baas profite al diktaturo de klano kaj esti ruiniginta la landon per absurdaj militoj, forgesante la unuiĝon de la araba mondo, la socian revolucion kaj la laikecon. Oni estas nur ĉe la komenco de reveno de la iamaj naciismaj tendencoj, sed la logiko de ilia celaro devus konduki ilin al partopreno en la nacia Rezistado.
En tiu “postmilita milito”, kie oni nun troviĝas, kiu gajnos? Mezurante la renkontitajn obstaklojn, Usono ŝajnas esti elektinta strategion de eliro. Tiu difiniĝas en kvar punktoj: retiro de ĝiaj fortoj al certaj precipaj centroj kaj al la nafto-regionoj; kunveno de konstitua asembleo kies formadon ĝi kontrolas sen universala voĉdonado; starigo de loka polico; apogo de eksterlandaj kontingentoj kiuj anstataŭos la unuojn resendotajn al Usono.
Sed tiuj kvar celoj riskas esti maltrafitaj. La malokupo de parto de la lando de la usonaj fortoj lasus liberan kampon al la iraka Rezistado en pluraj regionoj kie ĝi povus fortiĝi. La nova potenco starigita de Usono havus des malpli da ŝancoj por trudi sian aŭtoritaton. La loka polico, kiel jam okazas, estus infiltrita de la Rezistado aŭ izolita de la loĝantaro. La eksterlandaj kontingentoj, sen ajna motiveco, konante nek la landon nek ĝiajn loĝantojn nek ilian lingvon, estos devigitaj, kiel oberveblas jam nun, enfermiĝi en sia kantonmento.
Tiam, ĉio trudus al la usonaj gvidantoj apogi sin sur la precipa forto kiu, krom Kurdio, ankoraŭ privilegias la interkonsenton kun la okupaciaj fortoj, tiu estas la tradiciisma kaj konservativa tendenco de la ŝijaisma komunumo. Lastatempa epizodo montris tion: la abolo, per tre eta plimulto voĉdonita de la Provizora Konsilio de Registaro, de la familia statuso de la jaro 1959, unu el la plej progresintaj de la araba mondo, profite al pli aŭ malpli strikta apikado de la ŝario. Ĉio dependas, pri tiu punkto kiel pri ĉiuj aliaj, de la fina konsento de la usona reprezentanto, s-ro Paul Bremer, sed ĉiuj irakaj gazetoj asertis, ne senprave, ke tiu decido neniam okazintus sen lia pli aŭ malpli diskreta konsento.
La sakstratoj de la usona okupacio tamen ne kaŝu la handikapojn de la iraka Rezistado. La elĉerpiĝo de ĝiaj armilaj kaj municiaj rezervoj, elvokita de pluraj fakuloj, estas sendube ne ĝia precipa malfacileco: kaŝitaj fontoj por ĝia proviziĝo ekzistas en la tuta regiono. Kio povas malcertigi ĝian estonton kaj ĝian kreskon, estas ĝiaj internaj dividoj, ŝajne malfacile supereblaj: inter islamismaj tendencoj kaj modernismaj laikaj tendencoj, inter fortoj rekrutitaj en la lando mem devenaj de ĉiuj kategorioj de la loĝantaro kaj la grupoj venintaj deekstere, rekrutitaj eksterlande kaj inspiritaj de politika kaj religia ideologio tute alia ol la iraka patriotismo; inter la kontraŭdiraj tendencoj kiuj disŝiras ĉiujn komunumojn sed precipe la ŝijaisman komunumon.
La plej batalemaj inter la respondeculoj de la iraka Rezistado kiuj havis la okazon esprimi sin, komprenigas ke la momento proksimiĝas kiam estos publike konstituita unueca fronto de la Rezistado: ĉu ili estas la plej bone informitaj aŭ nur la plej optimismaj?
Paul-Marie de LA GORCE
Ĉe la landlimoj, la rifuĝintoj estas ektraktotaj same kiel la aliaj ordinaraj migrantoj: en pli kaj pli nervoza klimato, azilrajto estas oferata nome de novproklamita neceso selektive mastri enmigradon. Principe kontestebla — ricevi azilon ja dependas de rajto (starigita de la Ĝeneva konvencio de 1951), dum migrado dependas de landa bonvolo-, tiu konfuzo venas de asertita volo de EU-membro-ŝtatoj rekonsideri la jur-procezon de azilo, por pli bone forigi la azilrajton.
La kreskantaj malegalecoj rilate bonstaton kaj civilan pacon inter regantaj kaj regataj landoj nutras timon pri neregebla fluego de fremduloj. Al tiu sento aldoniĝas la konsterniĝo kaŭzita de la konstatita malsukceso de integriĝo-politikoj por la migrantoj. Tiuj obsedoj* igas la landogvidantojn fermi ĉiujn aliajn eblecojn al tiuj, kiuj deziras eskapi netolereblajn situaciojn, kaj tiel rezultigas pli da azilpetoj. Multaj el la supozitaj azil-“profitemuloj” riskas sian vivon por atingi Eŭropon, kaj tiel malgraŭvole konfirmas la teruran bildon de neretenebla fluo (vd. mapon). Tiaj premisoj mobilizas la tutan energion de kzenofobia balotismo: ĉu rifuĝinto aŭ ne, eksterlandano estus danĝero, kaj frenezaĵo ties entrudiĝo*.
En 1997 la Amsterdama Traktato igis azilon prioritata problemo de la eŭropa migro-politiko. Nun pli kaj pli glatfunkcianta, la ideologia kaj jura mekaniko de EU funkcias laŭ tri ŝtupoj: unue aserti, ke fariĝis netolerebla la ĉelima premo; poste kontesti la pravecon de azil-petado; fine, ĉar tiaj eldiroj rapide atingas siajn funkciivajn limojn — kaj politike multkostas — forsendi la malfacilajn rifuĝ-dosierojn ekster la vidon de la civila socio. Nu, tiu “eksterigo” de azilo kondukas al neeviteblaj strategioj de enfermado en specialaj tendaroj: mekaniko, kiu minacas legitimecon mem de la konceptaĵo “rifuĝinto”.
Lukto kontraŭ neleĝa enmigrado havas koston tiom pezan kiom neefikan. Ĝi igas la ŝtatojn administri aŭ toleri diversspecajn “tiucelajn” zonojn, ekster komuna juro, kiuj prave maltrankviligas la defendantojn de homaj rajtoj.*. Pri Ceuta, hispana enklavo en Maroko, kie tricent registritaj azilpetantoj dormas surstrate, la prezidanto de la hispana komisiono por helpo al rifuĝintoj (CEAR) ne kaŝis sian konsternon: “Dolorigas diri, ke hodiaŭ Hispanio estas malamika tero al rifuĝintoj pro la registara politiko. (...) La demokrata Hispanio de 2003 forgesis la sangan Hispanion de 1939, kiam centmiloj da ĝiaj gefiloj fuĝis la teroran reĝimon de Franco, kaj disŝutiĝis ĉien sur la planedo.”*
Por malvalidigi la legitimecon de kreskanta parto de la azilpetoj, iuj landoj kiel ekz. Aŭstrio citas la kriterio-malnovecon de la 1951-Konvencio, kaj proponas “novan aliron baziĝantan ne plu sur individua kaj subjektiva rajto, sed sur la politika oferto de la akcepto-ŝtatoj”*. Ĝis 2003 Francio daŭre defendis limigan doktrinon. Laŭ la franca Ofico por Protekto (tiel!) de Rifuĝintoj kaj Senpatriuloj (OPRS) nur personoj persekutataj de ŝtatoj povis ricevi rifuĝinto-statuson. Ĉiu alia motivo, virin-subpremado, persekuto de etnaj minoritatoj, havaĵo-forpreno aŭ eĉ interetnaj masakroj povis motivi rifuzon de la azilpeto, tial ke la persekutanto ne estas ŝtato. Francio poste inventis la “teritorian azilon” (leĝo de 11a de majo 1998), nun establitan en EU “subsidiara protekto”, rabata kaj precipe nuligebla azilo, konsiderata kiel “escepta restadpermeso”, kaj “distingenda de la rifuĝinteco-agnosko” laŭ la senco de la Ĝeneva Konvencio.
Dum la 1980aj jaroj disvastiĝis konceptoj kiaj “falsa rifuĝinto” aŭ “ekonomia rifuĝinto” celantaj stigmatizi la rifuĝpetantojn taksitajn nelegitimaj. “La multaj azilpetoj prezentitaj de ekonomiaj enmigrintoj (... ) devas esti senhezite rifuzitaj”, skribis en 1984 la prezidanto de la apelacia komisiono por rifuĝintoj (AKR) s-ro André Jacomet.* Aŭdinte unue admonojn kontraŭ “tiuj neleĝaj enmigrintoj, kiuj malhelpas integriĝon de la jam surlokaj fremduloj”, oni baldaŭ aŭdis tiun alian rekantaĵon:“tro da azilo mortigas azilon”, kiu en la EU-lingvaĵo hodiaŭ fariĝas: “la ampleksiĝo de migrofluoj, konsistantaj samtempe el personoj kiuj prave bezonas protekton (...) kaj el migrantoj, kiuj uzas la azilproceduron nur por eniri la teritorion de la membroŝtatoj (...) vere minacas la azilo-institucion.”*
Apriore suspektita pri trompo, la azilpetanto estas finfine (kaj klimakse) akuzita obstrukci la servojn dediĉitajn al ekzameno de lia peto aŭ organizado de lia forpelado. Por orienti al atendo-zonoj sen plua ekzameno de iliaj motivoj la “senrajtajn” migrantojn (cele al organizado de ilia forvojaĝo), eŭropa rezolucio de 1992 kreis la konceptojn “evidente senbaza peto” (reuzitan la postan jaron en franca leĝo) kaj “intenca trompo”.* Sed tiu decido, male al dezirata efiko, nur pliigis la nombron de tiuj, kiuj sen kontraŭdira proceduro, estas “nedezirataj”, kvankam malfacile elpeleblaj: tiaj estas la kurdoj el Irako, lando al kiu ne ekzistas flugoj depost la golfomilito en 1991.
Estas ja kelkaj misakordoj inter la membroŝtatoj pri la neleĝaj rifuĝintoj, aparte kiam temas pri la enspeziga merkato de la neleĝa laboro: ni tion konstatis en Italio kun la albanaj retoj por transpaso de neleĝaj laboristoj. Ĝis sia fermo en decembro 2002, la Sangatte-tendaro, kies respondecon oficiale donis la franca registaro al la Ruĝa Kruco, dum tri jaroj ebligis la transpason de almenaŭ 80.000 rifuĝintoj al Britio. Tio povas interpretiĝi kiel grava kontribuo al nedeklarita laboro en Britio. Pli ĝenerale ĉiu scias, ke la senstatusaj rifuĝintoj grave kontribuas al iuj ekonomiaj sektoroj. Sed milito al azilo estas deklarita, kaj ĝi apogas sin sur maltrankviligaj argumentaj kaj metodologiaj rimedoj, laŭ tiuj du direktoj: distancigi kaj izoli.
Distancigi la rifuĝinton: se la persono prave timas por sia sekureco, oni argumentos pri avantaĝoj de ekstereŭropa azilo, proksima de la fuĝita loko, sed supozita protekta. NIMBY Not in my backyard (Ne en mia korto): ĉi principo estigis subtilajn kaj tre inventemajn rezonadojn. Konforme al la ŝengena Konvencio de 1990*, pezaj sankcioj estis iom post iom starigitaj kontraŭ la transportkompanioj, kiuj transportas suspektindajn enmigrintojn. La privatigo de la unuaj kontroloj fare de civilaj dungitoj, kaj la “policigo” de la flugkontoroj pere de policanoj kiuj instruas kiel elrimarki eblajn trompantojn, fariĝis institucio.
Poste, la rifuĝinto-statuso mem ja fariĝis kontestata. En 1999 dum la jugoslavia interna milito Francio retrovis malnovan argumenton (jam uzitan dum la naziaj intermilitaj persekutoj): la tiama registaro decidis, diskrete aplaŭdata de la parlamenta opozicio, ke doni rifuĝinto-statuson al la Kosovo-minoritatoj signifus akcepti la “jamfaritaĵon” de la serbaj ekscesoj.* Tiam aperis stranga rezonado, patronisma kaj kulturisma, laŭ kiu homoj sentas sin pli komforte kaj pli ema al iama rekonstruo de sia lando, se ili restas proksime de ĝi.* Sekve kaj kontraste, tio signifas, ke la eŭropaj landoj — ne ĉiam tiom malproksimaj — sentas sin pli komforte se ili ne devas akcepti rifuĝintojn.
Cetere Eŭropo uzas de 1992 la konceptaĵon “sekura lando”, kiu permesas retropeladon de rifuĝintoj en la origin- aŭ transit-landojn, se tiuj estas konsiderataj sekuraj. Se ekzistas reallaso-interkonsento, tiuj landoj devas reallasi la retropelitojn. Tiuj “sekurgarantioj” cetere dubindaj en iuj landoj t.n. “sekuraj” kies nestabila situacio povas rapide inversiĝi (kiel ekz. en Eburbordo, kie pro la milito Francio ĉesis resendi nedeziratajn elmigrintojn), estas eĉ malpli valoraj en kazoj, kiam tiuj landoj resendas la rifuĝintojn al aliaj lokoj. Krome ĉi listo estas malofte publikigita. La Unio-ŝtatoj malfacile sukcesas akordiĝi, ne tiom pri la principo mem de sekurlandoj, kiom pri komuna listo de tiaj landoj, pro evidentaj diplomatiaj kialoj.
Propono de eŭropa leĝo en junio 2002* paralele malfermis vojon al koncepto “interna azilo”: antaŭ ol doni sian protekton, alpetita lando povos kontroli, ĉu ne troviĝas, en la propra lando de la azilpetanto, loko kie li estus sekura. Tiaj lokoj estus, laŭ tiu leĝprojekto, administrataj de “internaciaj organizaĵoj kaj ŝtato-similaj konstantaj aŭtoritatoj”. Kiuj garantioj por la persono resendita al nestabilaj aŭ malbone regataj zonoj? Srebrenica ŝajnas forgesita* Sed Francio, sen eĉ atendi interkonsenton de siaj partneroj, enmetis la “internan azilon” en la novan priazilan leĝon de la 10a de decembro 2003.
Iuj el la novaj membroj de EU, kiel ekz. Pollando kaj Ĉeĥio, aparte zorgigas, ĉar multaj rifuĝintoj tra iliaj landlimoj eniras EU-teritorion. Laŭ la eŭropa regularo “Dublin II” aplikita de 2003, la unua enirita lando devas ja okupiĝi pri la rifuĝpeto.
La 22an de januaro 2004, esprimante antaŭ la eŭropaj ministroj pri internaj aferoj sian timon pri ebla “obstrukco de la azil-sistemoj”, la UN-altkomisaro pri rifuĝintoj (AKR) Ruud Lubbers, diris “En iuj el la novaj EU-landoj (...) estas nur 15 aŭ 20 azilfunkciuloj. (...) Kio okazos se miloj da kromaj azilpetantoj estas resendataj de la aliaj “eŭropinternaj” landoj al la periferiaj? Ekzistas danĝero de rompiĝo ĉe la harmoniigitaj proceduroj en tiuj novaj landoj.”* Kaj li sekve rekomendas i.a. kreadon de “eŭropaj akceptocentroj” kunlaborigantaj funkciularojn kaj interpretisto-skipojn “el tuta Eŭropo”. Kio antaŭvidigas imiton al la landoj, kiuj jam antaŭ la aliaj senvalidigis la ĝenevan Konvencion de 1951. Ankaŭ tiu orientiĝo kondukas rekte al enferma aparta aranĝo por eksterlandanoj, en specialaj tendaroj.*
En februaro 2003 la brita registaro proponis studi la dosierojn de azilpetantoj en “transit-centroj (transit processing centers), kiuj for de la rigardoj, selektos inter bonaj kaj malbonaj rifuĝintoj, almenaŭ inter tiuj, kiuj postvivis la vojaĝon, ĉar klaras nun, ke la mortado de kandidatoj al azilo fariĝis unu el ĝiaj reguladaj manieroj. Por “eksporti” tiujn centrojn estis sugesto malfermi “eksterbordajn platformojn” en limolandoj kiaj Maroko, Turkio, Kroatio, Somalio aŭ Irano — implice asertitaj “sekuraj” landoj!* Siaflanke AKR klarige citis la necesan ŝarĝdividon lanĉante fine de 2002 operacion “Konvencio-pluso”, celitan por akceptigi la neceson , ke rifuĝintoj restu laŭeble en lokoj proksimaj de ties devenlandoj. Interesita de la brita propono, la AKR proponis alian aranĝadon: la “ekonomiajn rifuĝintojn” aŭ “nerajtajn azilpetantojn” oni enfermus en specialajn tendarojn, komunajn al ĉiuj membroŝtatoj, sed tiuj tendaroj situus interne de Eŭropunio, plej verŝajne ĉe la novaliĝintaj landoj.*
La brita propono estis rifuzita ĉe la pintkunveno de Tesaloniko en junio 2003, kaj la ŝtatoj decidis prefere privilegii la reallaso-interkonsentojn kun la elmigro-landoj (deven-landoj). Mastrante la arton alterni varmon kaj malvarmon al rifuĝintoj, la UN-altkomisaro por rifuĝintoj s-ro Ruud Lubbers sendis en novembro 2003 severan averton al EU-ŝtatoj pri ilia prilaboro de komuna azilpolitiko, kie la homrajtoj ne estus garantiitaj (aparte rilate al la t.n. “sekuraj landoj”). Tamen, malgraŭ tiuj deklaroj, AKR ŝajnas deflankiĝi de sia protekto-misio al endanĝerigitaj personoj kaj helpo-devo al ties reinstaliĝo, kaj iom post iom ekservi la eŭropajn politikojn por azil-translokigo.*
Izolado de rifuĝintoj aŭtomate rezultigas kreadon de specialaj tendaroj. La konceptaĵoj “sekura lando”, “reallaso-interkonsento” aŭ “transit-centro” implicas gruptraktadon de la demando, kio rezultigas escepto-traktadon bazitan sur kolektiva enfermado daŭre reigita, de elektitaj homkategorioj. La 1951-Konvencio plivastigis la azil-elekteblecon por “ĉiu persono prave timante persekutadon” pro iu ajn aparteno.* La nova eŭropa politiko, apogita de AKR, male diras, ke pro sia aparteno iuj ne rajtos azilpeti ĉe ni. Temas pri timinda ideologia operacio ĉar ĝi estas efikokapabla: ĝi montras kaj fiksas grupojn laŭ ilia deveno, kaj tiel konfirmas ties pravon. Post iom da tempo, kontraŭ-rifuĝinta rasismo celanta iujn naciajn aŭ etnajn apartenojn — tia kia jam ekzistas en Italio kontraŭ Albanoj kaj en Francio kontraŭ rumanaj ciganoj — estas neevitebla rezulto de tia politiko.
Alia danĝero kuŝas en la tipo de internaciaj rilatoj, kiujn fortikigos la politikoj de eksterigo kaj de tendaroj. Tio tute ne malproksimigas nin de imperiismo, sed male rekondukas nin al ĝi. La allaso de la novaj membroj jam igis malmoralajn traktadojn, kie la “enirbileton” oni pagis per sia bonvolo helpi la haltigon de migrado: tio okazis unue kun Pollando, unua lando kun kiu la “ŝengen-grupo” subskribis reallaso-interkonsenton en la 1990aj jaroj. Sed nun, ĉu temas pri tiaj interkonsentoj, ĉu pri starigo de porazilpetantaj izolujoj, aperas maltrankviliga aranĝo de marĉandado kaj tutmonda labordivido.
Marĉandado: malantaŭ la vualo de disvolvadhelpo (kiu estas intertraktita kun la ŝuldantaj landoj interŝanĝe kun ilia kunlaboro “ĉe la fonto” en kontraŭmigra lukto), ekaperas pli grava korupto de regantoj, ofte ekskluzivaj profitantoj de tiuj helpoj, la plifortigo de klientaro-sistemoj hereditaj de la koloniado, kaj ĉe la fino pli akrigitaj tensioj inter landoj, kiuj pretendis unuiĝi kontraŭ la rifuĝinto, tiu virtuala malamiko. Maltrankviliga simptomo estas la apero de konceptaĵo “lando de neleĝa elmigro”, kio estas atenco kontraŭ la Universala Deklaro pri Homaj Rajtoj, laŭ kiu ja “ĉiu rajtas forlasi sian landon”.*
Labordivido: apud intensiva agrikulturo, la minejoj, infanekspluatado kaj turismo, kial ne imagi novajn naciajn fakiĝojn, lukrajn hodiaŭ, sed ruinigajn poste, tiajn, kiaj administro de translokigitaj fermitaj centroj kun okcidentaj “teknikaj konsilantoj” kaj loĝistika apogo?
Ĉu estas antaŭsignoj de tiaj scenaroj? En septembro 2003, konstatante la stagnadon de la intertraktado por reallaso-interkonsentoj, la eŭropa komisaro Antonio Vitorino esprimis deziron, ke oni interŝanĝu la bonvolemon de ŝtatoj repreni la kontraŭleĝajn enmigrintojn venintajn el ilia teritorio (ĉu naciano, ĉu transituloj) kontraŭ atribuo de migro-kontingento al tiuj landoj. Ĉefe por la senkvalifikitaj laboroj, kiujn Eŭropo bezonas. Li precizigis, ke la ideo venis de Italio, kie oni ĝin jam aplikas.* Kaj la 8an de januaro 2003, la svisa federacia konsilantaro kaj la senegala registaro subskribis “transito-interkonsenton” laŭ kiu Senegalio engaĝiĝas akcepti kaj revojigi ĉiujn afrik-devenajn migrulojn, kiujn Svisio decidus rifuzi kaj forigi, kaj devos sola elturniĝi por identigi la devenlandojn. Tre konciza, la art. 15a de la protokolo pritraktas la “specialajn servojn” kies elspezon oni kovrus “interkonsente”. Oni komprenas kiujn maljustaĵojn tiu ĉi nova interkonsento rezultigus, se ĝi ne estus malsukcesinta, pro la kuna efiko de la protestoj , kiujn ĝi levis samtempe sed diverskiale en Dakaro kaj ĉe la svisaj homrajto-defendantoj. Sed por kiom da tempo?
Alain MORICE
KIEL KONSEKVENCOJ DE LA IRAK-MILITO kaj de la alfrontiĝo de Al-Kajdo kontraŭ Usono kaj ties aliancanoj, la atencoj de la 11a de marto en Hispanio dolore memorigis ke, jaron post la ofensivo kontraŭ Bagdado, la mondo ŝajnas pli malstabila, pli perforta kaj pli danĝera.
Kontraŭe al la promeso de la prezidanto George W. Bush, la “preventa” konflikto en Mezopotamio ne reduktis la intensecon de la islamisma terorismo. Tute male. Ĝiaj ekspansiaj ondoj, krome instigataj de la katastrofa maniero okupacii Irakon, ne ĉesas atingi ĝis nun ŝajne sekurajn teritoriojn: Balion, Saŭd-Arabion, Marokon, Turkion, kaj nun la Eŭropan Union. Ĉi-foje ĝi fiege frapis studentojn kaj laboristojn, inter ili multajn enmigrintojn, en trajnoj de madridaj antaŭurboj.
Transe de la signifo kiun tiel abomenindaj agoj povas havi sur la internacia ŝaktabulo, eble ne senutilas, vide al la konsiderindaj ŝanĝoj provokitaj sur la hispana scenejo, tiri el tio kelkajn instruojn, kaj ne nur politikajn.
Por la unua fojo, la ago de terorista taĉmento provokis senpredencan karambolon inter tragika evento (la atenco mem), amaskomunikila ekscitiĝo spicita de ŝtatmensogoj kaj grava elektoevento (la leĝdonaj elektoj). Malofte vedeblis, en la vivo de demokratia ŝtato, supermetiĝi kaj kunpuŝiĝi kun tia intenseco tri cirkonstancoj: la eventa, la komunikila kaj la politika.
Tia kolizio povis nur sekvigi grandegajn skuojn. Oni konis la efikojn de la amaskomunikiloj en niaj “opini-demokratioj”. Ĉu post la madridaj atencoj kaj iliaj elektaj sekvoj necesas de nun paroli pri “emoci-demokratioj”*? Ĉar ŝajnas nediskuteble ke la emocio kaŭzita de la tragedio de Atocha tre grave influis la decidon de la elektantoj tri tagojn poste, en la momento por meti la voĉdonilon en la urnon. Des pli ke nun pruviĝis ke la Popola Partio de s-ro José Maria Aznar, taksita gajnonto de ĉiuj opinienketoj ĵus antaŭ la 11a de marto, provis utiligi siaprofite tiun emocion manipulante la informadon, kaŝante la indikojn kondukantajn al la islamisma spuro kaj ĝisfine akuzante sian “preferatan malamikon”, la ETA*.
Dum la lando restis sub la ŝoko de la atencoj, la elektokampanjo estis suspendita. Sed fakte anstataŭigita de vera informmilito. Cele al trompo de la opinio, la Popola Partio uzis la armilegon de la registaraj rimedoj (aparte la publikajn televidkanalojn) kiel ankaŭ la influhavan reton de komplicaj komunikiloj (la ĵurnalojn El Mundo kaj La Razón, la radistacion Cope, ktp.).
Fronte al la oficiala informado, la skeptiko de multaj civitanoj reeĥis en ĵurnaloj kiel El País aŭ El Periódico kaj radistacioj kiel la SER. Krome, la homoj transdonis al si reciproke siajn dubojn per retpoŝto, en interretaj “babilejoj” kaj per siaj poŝtelefonoj en la formo de milionoj da SMS. Tiel konstituiĝis, en kelkaj horoj (la decida komunikbatalo okazis sabaton la 13an posttagmeze), tre efika reto de kontraŭmensoga kaj kontraŭinforma rezistado kiu sukcesis mobilizi centmilojn da elektontoj. Ilia voĉo certigis la venkon de la Hispana Laborista Socialista Partio kaj de ties kandidato, s-ro José Luís Rodríguez Zapatero.
UNU EL LA MORALAJ INSTRUOJ de tio estas la eksterordinara sentemo de la civitanoj rilate komunikilaj manipuladoj. La homoj, en Hispanio aŭ aliloke, ne eltenas plu esti trompataj. Kaj ili denuncas la trompan devojiĝon de la komunikiloj kiel gravegan problemon de la nuntempa demokratio.
La Popola Partio ege misuzis sian regadon de la informado. Same por disvastigi mensogojn por pravigi sian engaĝiĝon favore al la Irak-milito, kiun kontraŭis la plimulto de la loĝantaro, kiel por kaŝi sian respondecon en la medi-katastrofo de la Prestige. Ĝi certe pensis ke, danke al la komunikila hipnozo kreita de tiel kruela atenco, unu mensogo plia pasos senprobleme. Sed la komunika ribelo de la civitanoj fiaskigis ĝin.
Koncerne la elrevigon de s-ro Aznar — kiun certaj en Francio, antaŭ la 11a de marto, ne hezitis prezenti, okulumante al “Sarkozy la nova”, kiel “modelo por la dekstrularo”-, lia malbona sorto devus memorigi la saĝan konsilon kiun la antikvuloj kutime donis al politikaj gvidantoj, precipe al arogantaj: “La Tarpeja roko proksimas de la Kapitolo*.”
Ignacio RAMONET.
Ejad Serraĝ estas unu el la plej respektataj personoj en Gazao. Psikiatro, li helpas perforte traŭmatizitajn infanojn, fitraktitajn virinojn, kaj homojn frenezigitajn de la milito. Li ĉiam defendis individuajn rajtojn, kelkfoje pasigante tempon en la prizonoj de la Palestina Aŭtonomio. Je la 22-a de marto, post la bato de la mortigo de Ŝejko Ahmad Jassin — la spirita gvidanto de la islamista organizaĵo Hamaso, kiun li bone konis-, li sendis ĉi tiun mesaĝon: “Li konsentis ĉesigi la konflikton, per la establo de palestina ŝtato flanke de Israelo, rezigninte la revon de islama ŝtato tra la tuta Palestino. Lia ĉefa celo estis la fino de la okupado. Lastasomere, li ludis kernan rolon pri la subskribo de unupartia militpaŭzo, kiu estus devinta daŭri du monatojn.” Kaj konklude li diris: “La mortigo de Jassin estas unu el la finaj najloj en la ĉerkon de la Palestina Aŭtonomio, kiun Sharon estas eldetruinta. (...) Triumfas sole la tendaro de morto.” Malsupreniro en la inferon, kunprenante Palestinon, Israelon kaj eble la tutan regionon.
Antaŭ tri jaroj, promesinte al sia popolo sekurecon kaj pacon, Ariel Sharon gajnis grandskalan venkon en la nacia balotado kaj nuligis la politikan karieron de Ehud Barak. Traŭmatizite de la lanĉo de la dua Intifado fine de septembro, 2000 — kiun Sharon provokis per sia vizito al la promenejo de la moskeo al-Aqsa — , la israelanoj voĉdonis favore al la malnova gvidanto de la dekstro. Ili volis kredi liajn promesojn kaj preferis forgesi la longan historion de viro kiu implikiĝis en iuj militaj krimoj, simboligataj de la invado de Libano en 1982 kaj la masakroj de Sabra kaj Ŝatila. Tiutempe, ankoraŭ ne okazis memmortigaj atencoj ligitaj kun la Intifado.
Sed la Likudestro havas aliajn prioritatojn ol tiuj de la sekureco de israelanoj. Li kredas, ke la akordoj de Oslo estas “la plej granda katastrofo kiu iam ajn trafis Israelon” kaj ke estas necese tute likvidi, unu post unu, iliajn atingojn. La gvidanto de 2000 jam ne estas la flamiĝema generalo kiu lanĉis siajn tankojn kontraŭ Bejruto. Li lernis el siaj eraroj de 1982. Li faros ĉion fareblan por konservi la unuecon de la israela popolo kaj protekti la strategiajn ligojn kun Usono. Ne rezignante, tamen, siajn celojn.
Sur la diplomatia fronto, S-ro Sharon montras sin iom fleksiĝema, asertas ke li estas preta por “doloraj koncedoj” kaj ofte konsultas la usonan registaron. La 30-an de aprilo 2003, tuj post sia milito kontraŭ Irako, Usono publikigis la “vojmapon” ellaboritan en konsiliĝo kun la Kvaropo (Usono, Rusio, Eŭropa Unio, Unuiĝintaj Nacioj). Sharon senentuziasme ĝin aprobis.
La vojmapo antaŭvidas la kreon de palestina ŝtato en tri fazoj ĝis 2005. En la unua etapo, ĝi petas:
‣ al la palestinanoj, ke ili denove agnosku la rajton de la Ŝtato Israelo je ekzisto kaj sekureco, forrifuzu ĉian perforton, kaj ĝisfunde reformu la Palestinan Aŭtonomion, nomumante ĉefministron kun pli vastaj potencoj;
‣ al la israelanoj, ke ili devontigu sin subteni la kreon de la palestina ŝtato, nuligu la elirmalpermeson kaj relasi liberan cirkuladon, ĉesigu atakojn kontraŭ la palestina loĝantaro kaj la konfiskon/detruon de domoj, iom post iom retiru siajn fortojn el la teritorioj reokupataj ekde la 28-a de septembro 2000 kaj, fine, haltigu la kreskon — ĉu “naturan” ĉu alian — de judaj kolonioj kaj malmunti tiujn, kiuj estas kontraŭleĝaj (nome, kolonioj konstruitaj sen la eksplicita permeso de la registaro; ni memoru, ke ĉiuj kolonioj estas kontraŭleĝaj laŭ la internacia juro).
Se la Palestina Aŭtonomio promesos reformi — kun la nomumo de ĉefministro kaj kun treege strikta financa kontrolado — neniu reciprokaĵo venos de S-ro Sharon. Lia rifuzo retiri israelajn trupojn al la linioj de antaŭ la Intifado kaj malmunti la plimulton de la “kontraŭleĝaj” kolonioj — kiel ankaŭ lia daŭrigo de la blokado kontraŭ la palestina loĝantaro-, lasis neniom da spaco por manovri al Ĉefministro Mahmoud Abas (Abu Mazen), unu el la plej moderaj palestinaj gvidantoj, kiu estis devigita eksiĝi (lin anstataŭis Ahmad Qorai (Abu Ala) je la 10-a de septembro 2003). La 29-an de junio 2003, militpaŭzon deklaris ĉiuj palestinaj grupoj, inkluzive de Hamaso kaj Islama Ĵihado, sed ĝi ne supervivis la celatajn mortigojn. Resume, la israela ĉefministro intence nutras la spiralon de perforto, dum la ŝtata terorismo ricevas kiel respondon la terorismon de memmortigaj atencoj.
Sed nenio devojigas Ariel Sharon. Li decideme klopodas atingi solan celon: efektivigi la kapitulacon de la palestina loĝantaro kaj ĝian rezignon de ĉia rezisto. Tiucele, oni devas frapi — kaj frapi severe. Ĝuste tion faras la israela armeo sur la tereno: sistemaj detruoj de publikaj servoj, sendistingaj bombardoj de rifuĝintejoj, disfaligoj de domoj, atakoj kontraŭ hospitaloj, ruinigado de ĉiuj strukturoj de la materiala kaj socia vivo de la palestinanoj. La prioritata celobjekto estas la Palestina Aŭtonomio kaj ĝia prezidanto Yasser Arafat. Ĉiu memmortiga atenco fare de Hamaso provokas eskaladon kontraŭ la Aŭtonomio, eĉ kiam tiuj, kiuj pretendas respondecon restas liberaj en Gazao.
En la somero de 2003, malpleniginte al la Palestina Aŭtonomio ĝian tutan substancon, la israela registaro decidis ataki Hamason. La palestinaj frakcioj ĵus interkonsentis pri militpaŭzo, esperante relanĉi la pacdiskutojn; tuj poste, Ismail Abu Shanab, unu el la ĉefgvidantoj de la islamista movado, estis viktimo de celata mortigo — kiun la kvara Ĝeneva Konvencio konsideras “grava malobservo” kaj persekutebla laŭ la kriminala leĝaro. La perforto rekomenciĝis ...
Ĉefministro Sharon ankoraŭ esperas akceptigi al la palestinanoj la “longatempan solvon” kiun li rekomendas ekde 1998: kelkaj bantustanoj, ĉirkaŭataj de ĉeno da judaj kolonioj; tie la palestinanoj mem administros siajn aferojn, sen ia ajn suvereneco, kaj sub la direkto de lokaj gvidantoj — alivorte, la israela registaro revivigos la malnovajn koloniajn praktikojn por administri “indiĝenojn”. En grandega “koncedo”, S-ro Sharon konsentus nomi “Ŝtato” ĉi tiun enton sen ia ajn sendependeco.
Por realigi lian programon, la registaro de Sharon procedis konstrui “sekurecan muron” kies celo ne estas apartigi la palestinanojn kaj la israelanojn, sed enŝlosi en gettojn la plimulton de la cisjordaniajn palestinanojn. Ĉi tiu muro jam formordegis la palestinajn teritoriojn, neripareble detruas la ekologian sistemon, alproprigas la akvon kaj izolas Jerusalemon kaj la Jordanan Valon. Ĝis 2005 ĝi ankaŭ distranĉos Cisjordanion en tri zonojn nealireblajn unu de la alia.
Malgraŭ ĉi tiu strategio, Usono emfazas sian subtenon por S-ro Sharon, dum la Eŭropa Unio kontentigas sin per malsinceraj kondamnoj, nutrante la malesperon de la palestinanoj kiuj estas forlasitaj sen ia ajn protekto antaŭ multfojaj malobservoj de la internacia juro kiuj pasas senpune.
Ĉi tiu plano provokis lukton en la registara koalicio kaj koliziis kun kontraŭado fare de iuj en la armitaj fortoj kiuj timas ripeti la sperton de la hasta retreto el suda Libano en majo 2000: Hamaso minacis montriĝi la ĉefa gajninto el ĉi tiu evakuo. La maltrankvilon des pli fortigis tio, ke ĉiuj palestinaj frakcioj estis intertraktantaj pri la paso de regado en Gaza, kaj ĉar Ŝejko Ahmed Jassin deklaris sin preta ĉesigi operacojn de la teritorio se la israela retiriĝo estos tuta. La lukto, tial, estas komplika kaj Ariel Sharon ĵus faris ĝin eĉ pli malhela per la mortigo de la fondinto de Hamaso. Ĉi tio apenaŭ ĝenas lin ĉar li scias, ke estas per eskalado ke li realigos sian volon. Israelanoj kaj palestinanoj daŭre pagos la prezon de ĉi tiu frenezaĵo, kiu povus etendiĝi preter la limoj de la Proksima Oriento. Kiel Ejad Serraĝ avertis nin: “Triumfos sole la tendaro de morto.”
Jaron post la ekmilito de la angl-usonaj fortoj en Irako, la demokrataj kaj heroaj sorĉalvokoj svarmas en la diskurso de la usona prezidanto decidita uzi la patriotan registron por faciligi sian reelekton la 2an de novembro ĉi-jare. La malkovro de militmensogoj kaj la kreskanta nombro da usonaj perdoj malfaciligas lian taskon. Des pli ke alia elemento kontribuas al la malpopulareco de la novkonservativaj ĝisostuloj: la kontrasto inter iliaj nunaj militemaj diskursoj kaj la lerteco kiun montris la plimulto de tiuj filoj el bonaj familioj antaŭ pli ol tridek jaroj por eviti la partoprenon en la militaj operacoj en Vjetnamio. De popola deveno, la plimultoj de la usonaj soldatoj en Irako ne havis tiun ŝancon...
MI NE SUKCESAS FORGESI la titolpaĝan foton de la New York Times, la 30an de decembro 2003, kiu ilustris artikolon de Jeffrey Gettleman. Ĝi montris junulon sidantan sur seĝo fronte al sesaklasaj lernantoj, en Blairsville, Pensilvanio. Apud li, virino. Ŝi ne estis la instruisto, sed la patrino de la junulo. Ŝi estis tie por helpi lin, ĉar li estis blinda.
Tiu 24-jara junulo, serĝento en la Army Rangers, nomiĝas Jeremy Feldbusch. La 3an de aprilo, li kontrolis barilon sur Eŭfrato kiam lia vizaĝo estis distruita de eroj de granato kiu falis tridekon da metroj de li. Vekiĝante el komato, kvin semajnojn post restado en milithospitalo, li estis blinda. Du semajnojn poste, li estis ordenita de la Purple Heart kaj de la Bronze Star, sed li estis daŭre blinda. Ĉe lia lito, lia patro diris: “Dio certe pensas ke vi jam vidis tro da tiaj mortigadoj.”
Samtage, la gazetoj anoncis ke kvarcent-sepdek-sep usonaj soldatoj perdis la vivon dum tiu milito. Sed kion oni ĝenerale preterlasas diri, estas ke por ĉiu mortigita soldato oni kalkulas kvar aŭ kvin grave vunditajn.
La esprimo “grave vunditaj” delonge ne redonas la realecon en ĝia tuta hororo. La patrino de la serĝento Feldbusch, Charlene, kiu de du monatoj kun sia edzo pasas praktike sian tutan tempon ĉe la lito de la vundito, vidis iun tagon junan soldatinon kiu treniĝis en la koridoro akompanate de sia trijara filo. Ŝi havis ambaŭ gambojn amputitaj.
Charlene ploris pro tio. Iom poste, ŝi konfidis al Gettleman: “Vi ne imagas kiomfoje mi trairis tiujn koridorojn kaj renkontis tiujn senkrurajn homojn aŭ senbrakajn, pensante: “Tio povintus okazi al mia filo... Kial la okuloj?””
Kiom da tiuj “grave vunditaj”, hodiaŭ trimil aŭ pli, revenis blindaj aŭ amputitaj je siaj gamboj aŭ brakoj? Antaŭnelonge, la aktorino Cher deklaris en la televidkanalo C-Span ke ŝi pasis la tagon en la Walter-Reed-hospitalo de Vaŝingtono kun soldatoj revenintaj de la milito. “Kiam mi alvenis en la hospitalo, la unua persono kiun mi renkontis estis juna knabo de 19 aŭ 20 jaroj al kiu mankis ambaŭ brakoj. (...) Tie, ĉiu perdis aŭ brakon aŭ piedon, kaj kelkfoje eĉ ambaŭ. (...) Se estis nenia kaŭzo por fari tiun militon, mi pensas ke tiu estas la plej skandala afero kiun mi iam ajn vidis (...). Cheney, Wolfowitz, Bremer, la prezidanto... fine kial ili neniam fotigas sin kun ĉiuj ĉi knaboj? Mi ne komprenas ke oni zorge kaŝas tiujn homojn. (...) Tio estas nepensebla.”
Sendante tiujn gejunulojn al la alia flanko de la mondo, meze de fremda lando, kaj plenŝarĝitaj de plej teruraj armiloj kaj ne ŝirmante ilin kontraŭ la agoj de la gerilo kiuj blindigas aŭ kripligas ilin, ĉu tio ne konstituas la lastan perfidon faritan de nia registaro kontraŭ nia junularo?
SUFIĈE OFTE, la gepatroj komprenas tion antaŭ ilia filo aŭ ilia filino kaj disputas kun ili antaŭ ilia foriro. Jen kion faris s-rino Ruth Aitken, kiu provis konvinki sian filon ke temas pri milito pro nafto, dum li, kapitano en la armeo, asertis protekti sian landon kontraŭ la terorismo. Li mortis la 4an de aprilo dum batalo ĉe la bagdada flughaveno. “Li faris sian taskon”, deklaras ŝi , antaŭ ol aldoni: “Sed tio frenezigas min, scii ke tiu damnita milito estis vendita al la publika opinio kaj al la soldatoj kiel io alia ol ĝi estis.”
En Baltimoro, la patro de Kendall Waters-Bey, ĉefserĝento en la marines, svingas foton de sia mortinta filo antaŭ la filmiloj deklarante: “Prezidanto Bush, vi prenis mian solan filon.” En Escondido, Kalifornio, Fernando Suarez del Solar deklaras al la ĵurnalistoj ke lia filo, kaporalo en la marines, mortis “por la nafto de Bush”.
Kompreneble, gepatroj kaj infanoj ne estis la solaj perfiditoj. La iraka popolo, kiun oni promesis liberigi el tiranio, vidis sian teritorion, jam ruinigita de du militoj kaj de dek jaroj da internaciaj sankcioj, atakita de la plej potenca militmaŝinego de la tuta historio. La usonaj militistoj ĝojis pri tiu operaco “Ŝoko kaj timego” kiu faris pli ol dekmil irakajn viktimojn, virojn, virinojn, infanojn, sen kalkuli plurmil vunditojn, kaj ĵetis la landon en staton de totala disfalo. La okupacia armeo, tiel efika kiam temas pri detrui, poste kontentiĝis per spektado de la detruo kaj prirabado de la irakaj historiaj monumentoj.
La listo de perfidoj estas longega. Tiu registaro perfidis la esperojn kiujn la mondo metis en la pacon. Post la kvindek milionojn da mortintoj en la dua mondmilito, la nova Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj estis taskita, laŭ la vortoj de ĝia Ĉarto, “ŝirmi la estontajn generaciojn kontraŭ la plago de milito”.
LA USONA POPOLO ESTIS PERFIDITA, ĉar, malgraŭ la fino de la malvarma milito kaj la malapero de la “komunisma minaco”, kiu servis por pravigi la devojigon de plurmil miliardoj da dolaroj profite al la milita buĝeto, la prirabado de la nacia riĉeco daŭras. Ĝi daŭras je la kosto de la malsanuloj, de la infanoj, de la maljunuloj, de la senhejmuloj, de la senlaboruloj, per tio forbalaante la esperon naskitan post la falo de Sovetio, ke la “dividendoj de la paco” povos certigi la ĝeneralan prosperon.
Ni revenu por fini al la lasta perfido, la perfido al tiuj junuloj senditaj al la milito kun en sia poŝo kelkaj grandiozaj promesoj kaj mensogaj diskursoj pri libereco kaj demokratio, pri devo kaj patriotismo. Nia historia kulturo estas tro limigita por memorigi al ni ke tiuj promesoj kaj tiuj mesogoj havas longan tradicion en nia nacia pasinteco.
Junaj viroj — preskaŭ infanoj verdire, ĉar ĉiuj armeoj de la mondo, nia inkluzive, konsistis ĉiam el infanoj — estis rekrutitaj de la Fondopatroj, inspiritaj de la grandioza retoriko de la Deklaro de Sendependeco. Sed ili rapide ekkonsciis ke ke ili estis trompitaj. Ili retroviĝis en vestaĉoj kaj sen botoj, dum iliaj oficiroj vivis lukse kaj la komercistoj kondutis kiel militprofitistoj. Miloj da ili ribelis, kaj oni ekzekutis kelkajn de ili laŭ ordono de la generalo Vaŝingtono. Post la milito, kiam la ŝuldiĝintaj kamparanoj de la okcidento de Masaĉuseco, el kiuj multaj estis batalintoj, oponis al la konfisko de iliaj teroj, la armita forto estis taskita submeti ilin.
Klasika historio de perfido de tiuj kiujn oni sendas por mortigi kaj morti en milito. Sed, kiam la soldatoj rimarkas tion, ili ribelas. Dum la milito kontraŭ Meksiko, miloj da soldatoj dizertis. Dum la secesia milito, oni ne multe ŝatis vidi la riĉulojn pagi por eviti la rekrutiĝon, kaj la financistojn, kiel J. P. Morgan, amasigi la profitojn proporcie kun la kadavroj kiuj amasiĝis sur la batalkampo. La nigrulaj soldatoj, kiuj aliĝis al la norda armeo kaj ludis decidan rolon en la venko de la uniistoj, poste spertis denove nur malriĉecon kaj rasismon.
La batalintoj de la unua mondmilito, el kiu multaj revenis kriplaj kaj traŭmatizitaj, estis dekdu jarojn poste akre frapitaj de la Granda Depresio. Ili fariĝis senlaboraj, kaj iliaj familioj spertis malsaton. Dudek mil da ili marŝis al Vaŝingtono kaj instaliĝis en tendaroj sur la alia bordo de Potomako, postulante ke la Kongreso pagu al ili la promesitajn financajn kompensaĵojn. Anstataŭ tio, la armeo dispelis ilin per fusilpafoj kaj larmigaj gasoj.
Eble por forgesigi tiujn terurajn eventojn — se ne estis pro la eŭforio de la brila venko super la faŝismo-, la batalintoj de la dua mondmilito povis ĝui la faman GI Bill, kiu garantiis al ili senpagan studadon, domakirajn pruntojn kaj vivasekurojn je interesaj procentaĵoj.
SED LA BATALINTOJ DE VJETNAMIO, siavice, rapide konsciiĝis, reveninte, ke la sama registaro kiu ĵetis ilin en senmoralan kaj vanan militon, kun sekvoj de korpaj kaj psikaj traŭmatoj, pensis nur pri plej rapide forgesi ilin. Usono disŝutis sur multaj regionoj de Vjetnamio la faman “agent orange”, kiu kaŭzis centmilojn da mortoj en la vjetnama loĝantaro kaj provokis kancerojn kaj misformiĝojn ĉe la beboj.
Ankaŭ tre multaj usonaj GI estis tuŝitaj de ĝi, kaj dekmiloj da ili, maltrankvilaj pro la malsanoj kiujn ili suferis aŭ pro problemoj kiujn spertis iliaj ĵusnaskitaj infanoj, petis helpon de la departemento pri batalintoj. La ŝtato neis ĉian respondecon. Tamen, proceso kontraŭ la Dow Chemical, kiu produktis la faman kemian senfoliigaĵon, finis per komuna akordiĝo pri sumo de 180 milionoj da dolaroj. Ĉiu familio ricevis 1.000 dolarojn, supozeble pli ol centmil familioj estis plendintaj pro sufero de efikoj de la “agent orange”.
Se la registaro dediĉas centmiliardojn da dolaroj al la milito, ĝi ne trovas monon por helpi la batalintojn de Vjetnamio kiuj vivas en la strato, stagnoputras en milithospitaloj, suferas psikajn perturbojn kaj memmortigas sin en surpriza proporcio... Amara heredaĵo de la milito.
La usona registaro ĝojis, post la golfmilito de 1991, ke, se la irakaj viktimoj estis proksimume centmil, oni priploris nur cent-kvardek-ok viktimojn inter la usonaj soldatoj. Kion la registaro preterlasis diri al la publika opinio estis ke ducent-ses-mil batalintoj de tiu konfliktoj tribunale plendis pro malsanoj aŭ vundoj kaŭzitaj de tiu milito. Dum la dek-du postaj jaroj, okmil-tricent forpasis, kaj cent-sesdek-mil postuloj pro invalideco estis akceptitaj de la departemento pri batalintoj.
La perfido kontraŭ la soldatoj kaj la batalintoj daŭras dum la tielnomata “milito kontraŭ la terorismo”. La promesoj, ke la usonaj liberigantoj estos akceptataj kun floroj, forvaporiĝis, kaj soldatoj mortas ĉiutage, mortigataj de la iraka gerilo kiu tiel klare signas ke ili ne estas bonvenaj en Irako. En artikolo aperinta fine de julio 2003 en la Christian Science Monitor, oficiro de la tria infanteri-divizio bazita en Irako deklaris: “Ni diru malkaŝe, la animstato de la plej multaj soldatoj kiujn mi renkontis estas plej malalta.”
KAJ TIUJ KIUJ REVENAS VIVAJ, sed blindaj aŭ kriplaj, konstatas ke la registaro Bush malaltigas la buĝetojn destinitajn al la batalintoj. Eĉ se li ne ĉesas danki tiujn kiuj servas en Irako, s-ro Bush, ekzemple en sia parolado pri la stato de la Unio, daŭre prisilentas la nombron de tiuj kiuj revenis grave vunditaj el tiu ĉiam pli malpopulara konflikto.
La fulma vizito de la prezidanto en Irako okaze de Thanksgiving, lastan novembron, kiun la gazetaro tiel abunde reeĥis, estis alie juĝata de milita flegistino de la germana bazo de Landstuhl, kie estas akceptataj la vunditoj. Jen ŝia mesaĝo: “Mia “prezidanta Thanksgiving” estis iom alia. Mi pasigis ĝin en la hospitalo por okupiĝi pri juna leŭtenanto de West Point vundita en Irako. (...) Kiam li premas sian pugnon sur siaj okuloj kaj balancas sian kapon malantaŭen, li similas al knabeto. Miaj dek-naŭ vunditoj de hodiaŭ similas ĉiuj al knabetoj, sed ili perdis membrojn, la vidon, eĉ pli malbone. (...) Estas vere domaĝe ke Bush ne povis inviti nin al la festo. (...) La knaboj konsentas kun mi, sed vi neniam legos tion en la gazetoj.”
KONCERNE AL JEREMY FELDBUSCH, kiu perdis la vidon en tiu milito, Blairsville, iama minista urbo de trimil-sescent loĝantoj, festis lian revenon, kaj la urbestro gratulis lin. Mi memoras blindan soldaton amputitan je ĉiuj siaj membroj, heroo de la romano de Dalton Trumbo, Johnny iras en militon*. Sternita sur sia kuŝejo, nekapabla paroli aŭ aŭdi, li memoras la feston organizitan en lia urbo pro lia foriro al la milito kaj pri ĉiuj grandaj paroladoj pri la honoro batali por libereco kaj demokratio. Post kiam li fine trovis rimedon komuniki morse per sia kapo, li petas la aŭtoritatojn transporti lin en ĉiujn klasĉambrojn de la lando por montri al la infanoj la realecon de milito. Sed ili ne respondas: “En terura momento, li komprenis ĉion. Ili havis nur unu ideon enkape: lin forgesi.”
Iel, la romano petis nin, kiel hodiaŭ faras la batalintoj de tiu milito, ne forgesi.
Howard ZINN.
Aliro al edukado, precipe al supera, ĉeesto en la labormerkato, naskoregulado: en kelkaj jardekoj, la kondiĉo de la virino en islamio profunde ŝanĝiĝis. Tamen, ĉiu atingo trafas sur rezisto, kaj la pensmanieroj ŝanĝeblas pli malfacile ol la leĝoj. Dividitaj en multaj tendencoj, laikaj, liberalaj, islamismaj, la virinaj movadoj, de Maroko ĝis Irano, agas kontraŭ praaj tradicioj, postulas pli da rajtoj, relegas la Koranon kaj la islaman historion, foje en kompleta diverseco, foje en miriga unueco.
LA PAC-NOBELPREMIO aljuĝita al s-ino Shirin Ebadi — unuafoje al islama virino — atentigis la mondon pri la batalo de irananinoj por egalrajteco, kiu eĉ povas aperi kiel signo de videbla progreso en Irano. Sed prezidanto Mohamed Khatami facilanime forviŝis tiun premioricevon taksante ĝin “tute ne grava”. Li nur pligrandigis la seniluziiĝon de irananoj. Cetere la parlamenta elektado de la 20a de februaro 2004 konfirmis la malsukceson de la sepjara provado reformi la islama-teokratian revolucion.*
Siaflanke Maroko komence de la jaro akceptis novan familileĝon (moudawana). Mejloŝtona reformo, ĉar ĝi jure bazigas egalecon inter viroj kaj virinoj. Maroko estas la dua arab-islama lando, kiu faras tiun paŝon, post Tunizio. Tamen malantaŭ malfermo-fasado, reĝo Mohamed la VI-a, kiu surtroniĝis en 1999, regas laŭ absoluta povo, kaj, escepte de tiu familileĝo, demokratiigo restas tre limigita.La sinteno de la maroka popolo similas tiun de la irana socio, nepolitikema, elrevigita de la politika povo. Tio cetere ne estas la sola komunaĵo: same kiel Irano, Maroko estas islamisma ŝtato. La reĝo estas samtempe ŝtatestro kaj religiestro, “komandanto de la kredantoj” (Amir al-Mouminin). Obei la islamajn ritojn estas deviga por islamaninoj, kvankam lastjare la Ramadan-rifuzantoj ne ricevis monpunojn sed nur averton. La lando restas profunde konservativa, tradicioj kaj islamo reciproke firmigas unu la alian.
EN IRANO kiel en Maroko la progresoj okazis interne de islama kadro: tra ijtihad (individua studado de la religiaj fontoj) kaj tafsir (ekzegezo de Korano). En ambaŭ landoj virinoj aktive rolis. Ili difinas sin batalantoj por la virinrajtoj: plejparto el ili, precipe en Maroko, rifuzas la esprimon “feministo”, kiun ili taksas tro malvasta, referanta al fremdaj epoko kaj spaco; tiuj virinoj prezentas vastan gamon, de islamismo ĝis laikeco, plia vorto kiu malkomfortigas multajn el ili en ambaŭ landoj.
La reformo de la maroka familileĝo rezultas el longa procezo precipe impulsita de la reĝo kaj tre vigla virinmovado, kondukita en la kadro mem de la islama leĝo ŝario. La virinoj ekde nun havas saman leĝan statuson kiel la viroj; ili rajtas peti divorcon, ili dividas la rajtojn sine de la familio kaj ne plu estas submetitaj al vira aŭtoritato (patro, frato aŭ edzo); ili estas liberaj kaj sendependaj. Sed necesis akcepti kompromisojn. Ekzemple, poligamio, kiu klare estas permesata de Korano, ne povis esti rifuzita, kvankam ĝi fariĝis praktike preskaŭ ne ebla.
Tamen la traduko de la reform-principoj en leĝotekstojn montriĝis malfacila. Antaŭa reformprojekto, la “Plano por virinintegrado en ekonomia disvolvado” estis proponita en 1999 de la socialista ĉefministro Abderrahman Youssoufi, kaj prezentita antaŭ la Monda Banko. Tio estigis kritikojn de la ministro pri islamaj aferoj, s-ro Abdelkebir Alaoui M’Dghari. Finfine la debato fariĝis publika, la registaro malantaŭeniris, kaj du tendaroj formiĝis: la aktivulinoj por la virinaj rajtoj, kiuj kuniĝis por krei la Printempon de egaleco, kaj la islamistoj kun siaj konservativaj aliancanoj.
La 12an de marto 2000 en Rabato, iom antaŭ la Internacia Virintago, manifestacioj subtenaj al tiu plano kunvenigis cent ĝis ducent mil homojn kun partopreno de viringrupoj, movadoj por homaj rajtoj kaj politikaj partioj (kaj almenaŭ ses ministroj). Iuj eĉ postulis pli aŭdacan reformon. Islamista kontraŭmanifestacio, denuncanta la planon kiel porokcidentan kaj kontraŭislaman mobilizis en Kasablanko* multe pli da homoj. Post tio, la projekto estis retirita.
La reĝo sekve nomumis 15-membran komisionon kun tasko revizii la planon por konformigi ĝin kun la islama leĝo. Inter la tri inoj de la komisiono estas s-ino Nouzha Guessous, kvindekjara profesorino ĉe la medicina kaj farmacia fakultato de Kasablanko, fondinto de la Maroka Organizo por Homaj Rajtoj (MOHR), politike ne aliĝinta. Ŝi deklaras sin feminisma “sed vastasence; mi enskribas mian engaĝiĝon en universala kadro, kaj mi ne kredas, ke ĝi kontraŭas la islamajn fundamentajn principojn”. Ŝiaopinie la supozata kontraŭislameco de la plano devigis la “marokajn intelektulojn kaj virin-asociojn ellabori tre fortikan argumentaron, baziĝantan sur islamaj referencoj, por pruvi, ke iliaj proponoj ne estas truditaj de internaciaj organizaĵoj aŭ okcidentaj kulturoj, sed estas ja radikantaj en nia arab-islama heredaĵo. Tio konsistigas laŭ mi la plej gravan taktikŝanĝon en la virina batalo.” La parolado en kiu la reĝo anoncis la reformon ja montras tion: ĉiu reformo estas pravigita de korana aŭ profeto-tradicia referenco, dum la reform-enhavo estas precize la sama kiel en la projekto de la jaro 2000a.
Iel la kvin suicid-atencoj, kiuj la 16-an de majo 2003 mortigis 45 homojn en Kasablanko, akcelis la decidon. Tiu evento ja profunde ŝokis la popolon. Kvankam la teroristoj apartenas al saafista “djihad” ligita kun Al-Kaida, multaj marokanoj akuzas pri tiuj atencoj la enlandan islamistan movadon, kies parlamenta reprezentanto estas la Partio de Justeco kaj Disvolvado (PJD). Sekve, tiu partio diligente aprobis la reviziitan projekton.
Kiel klarigas s-ino Guessous “la eventoj de la 16-a de majo sonoris kvazaŭ alarmilo pri la risko de ekstremista devojiĝo; kaj devigis ĉiun, inkluzive la ŝtaton, elekti sian tendaron. Tion faris la ŝtato, solene asertante la neeblon ŝanĝi la landan elekton konstrui demokratan, malferman, tolereman ŝtaton. Tiuj eventoj montris, ke la potenculoj ekde nun devos prikonsideri la ĝeneralan situacion de la lando, aparte soci-ekonomian. Tiuj atencoj ankaŭ plifirmigis la neceson montri, ke ni konformas la islamajn principojn.”
Maroka politikologo, Mohamed Tozy, nomas revolucia tiun reformon de la familia leĝaro. Sed ĝin devos laŭ li akompani streboj al edukado kaj sociaj ŝanĝoj. Tion konfirmas s-ino Leila Riwi, profesoro pri komunikado ĉe Rabat-universitato kaj kunordiganto de “Printempo de egaleco”, eldirante sian timon dividitan de multaj en la lando: “Tiu ĉi leĝo estas ege grava; ĝi anstataŭigas submetiĝon per egaleco. Sed mi timas, ke surterene, ĉe tribunaloj, ĝi ne aplikiĝos. Ni lasas tro da aglibereco al juĝistoj.”. Kaj ŝi aldonas “Mi estas islama rilate al la kultura heredaĵo, sed mi enskribiĝas en la laikeco-tendenco. Mi ne rifuzas la kvalifikon “laika feministo”. Oni komencis paroli pri laikeco kaj demokrateco samtempe, precipe post la 16-a de majo...”
Konsultisto pri firmao-administrado kaj ĝenerala sekretario de homrajta organizaĵo Forumo Vereco kaj Justeco, 40-jara s-ino Khadija Rouissi deklaras sin tute laika feministo. Ankaŭ ŝi timas, ke “la juĝistoj kaj magistratoj — ĉiuj viroj — ne aplikos la novan reformon.”
Kion opinias la islamistaj virinoj, ekz. s-ino Nadia Yassine, proparolanto de jama’a al-Adl wal-Ihsan (Justeco kaj Karitato), kies patro, sepdek ses-jara Cheikh Ahmad Yassine, fondinto de la movado, skribis en libro Revolucio en la islama horo, ke temas pri “islamigi modernecon, ne modernigi islamon”. S-ino Yassine sin difinas “novsufiisma socia aktivulino” kaj rifuzas la esprimon feministo. Ŝi agnoskas, ke la decido manifestacii en 2000 kontraŭ la reformo estis “taktika eraro. Temis pri politika gesto celanta montri la forton de islamistoj. Sed ni estis kontraŭ la reformo ankaŭ ĉar ĝi devenis de la pekina konferenco*, ĝi estis altrudita de la ekstera mondo. Nia socio eble estas malsana, sed ni devas trovi proprajn kuracilojn. Okcidentaj virinoj neniun rajton havis, antaŭ ol ili batalis por ilin akiri. Ĉe ni okazis inverse: ni iom post iom estis senigitaj je niaj.”
Sed precipe ŝi opinias, ke “nia mondo estas laŭnature spirita. Laŭ ni la virinaj rajtoj havas tri polusojn: virojn, virinojn kaj Dion. Ni legas kaj legadas la sanktajn tekstojn: en nia socio la aferoj turniĝis malfavore por la virinoj en epoko de kalifo Mou’awiya*, kiam virinoj fariĝis sklavoj. Ni postulas novajn rajtojn, sed por pli bona harmonio inter la familianoj. La virinaj rajtoj povas fariĝi malutilaj kaj konduki al disigo de la familio, kion ni devas eviti.” Ŝi kritikas nesufiĉecon de la reformo: “La nova leĝo devus iri pli profunden kaj doni al virinoj rajton decidi je kiuj kondiĉoj ili akceptu poligamion kaj repudion. Kaj ĝi tute ne traktas la demandon pri heredo de virinoj.”
Ŝia movado Al-Adl wal-Ihsan havas veran influon, aparte en urboj kaj universitatoj*: ĝi disvastigas esperon pri ĉiunivelaj ŝanĝoj, sur spirita, politika, kultura niveloj. Ĝi kontestas la reĝan antaŭstaton, kaj ricevas sian pravecon el reala popola subteno. Plejparto de ĝiaj adeptoj voĉdonas por PJD, religia konservativa partio kiu allogas la tradiciemulojn. Laŭ s-ino Hakima Mukatry, unu el la responsuloj de Al-Adl wal-Ihsan en Rabat: “Niaj ideoj tre malsamas de tiuj de PJD. Ili akceptas la politikan ludon, ni ne”.
Multaj virinoj suferintaj sub la malnova leĝo moudawana estas allogataj de Al-Adl wal-ihsan, same kiel 44-jara s-ino Najia Rahman, kiu venas de Oujda, oriente de la lando. Ŝi estis ribelulino, rifuzis kovri sian kapon kaj preĝi. Ŝi tamen edziniĝis. Por la plej malbono. Mistraktita dum jaroj, sin dediĉinta nur al infanoj kaj laboro, ŝi hazarde ektrovis verkojn de Cheikh Ahmad Yassine: “Mi diris al mi: nu tio estas nova; tio ne similas Hassan al-Banna aŭ Sayyid Qoth*. Mi subite kvazaŭvekiĝis kaj mi aliĝis. Dek ok jaroj pasis. La aktivuloj kuraĝigis min divorci, rekomenci mian profesian karieron kaj precipe pripensi. Nun mi preparas doktoriĝon pri psikologio.”. La prifamilia leĝo? “Ĝi ne helpos ricevi mian pension. La problemo ne estas la leĝo, sed pensmanieroj, korupto, manko de edukiĝo de juĝistoj en unuainstancaj tribunaloj.”
Kunveninte ĉe privatulo en Kasablanko, la movadanoj libere interŝanĝas opiniojn pri ĉiaj temoj, en ĉeesto de kelkaj virinoj (Al-Adl wal-Ihsan favoras geecon) kaj sub prezido de s-ino Nadia Yassine. Laŭ ili necesas “malsanktigi la islaman historion, reinterpreti ĝin, ŝanĝi homojn reedukante ilin de A ĝis Z.” Ili diras sin “pretaj ludi politikan ludon, sed nur se ĝi ne estas mallojala. Kion la reĝo ne povas garantii. Kaj ni ne volas nur balotan reformon, sed veran konstitucian reformon. La reĝo scias, ke ni kontestas lian pravecon. Sed ni kontestas ankaŭ la privilegiojn de la laika virinmovado: ili estas la francparolantaj elitoj.” Tiel la marokaj virinoj estas dividitaj inter du rigidaj tendaroj, kiuj malamas sin reciproke kaj preskaŭ neniam renkontiĝas.
EN IRANO, la situacio estas tute malsama kaj aliancoj estas surprizaj*. La aktivulinoj difinas sin laŭ mirige granda nombro de kategorioj: de tradiciaj ĝis modernaj, de islamistaj ĝis laikaj, de konservativuloj ĝis ekstrem-maldekstrulinoj, trairante la liberalan centron, kun nenombreblaj variantoj. Multaj aktivulinoj tamen identigis sin, almenaŭ ĉe la komenco, kun la reforma movado gvidata de s-ro Mohamed Khatami, kun lia diro pri civila socio, esprimlibereco kaj graveco de juro, fronte al firma eĉ foje perforta opozicio de la “malmoluloj” el la konservativa teokratio. Fakte virinoj kaj ties priegalecaj postuloj konsistigas ŝlosilan elementon de la movado por demokratiaj reformoj.
Iliaj sukcesoj estas tre malgrandaj. Ĉefe ĉar leĝoj voĉdonitaj de la parlamento povas esti nuligitaj de la Konsilio de la Gardistoj [de la revolucio], kiu havas vetorajton. Tiel ekz., de la 29a de novembro 2003 eksedziniĝintaj irananinoj povas gardi siajn filojn ĝis sepjarajn (kontraŭ dujarajn antaŭe). Ili jam ricevis gardorajton de siaj filinoj ĝis sepjaraj, dank’al persistegaj streboj de s-ino Shirin Ebadi, kiu atentigis pri tiu demando en 1997, kiam ŝi defendis eksedziniĝintan patrinon de sesjara knabino, Aryan, mortinta pro kruelaĵoj truditaj de ŝiaj duonpatrino kaj frato en la patra domo. Post du jardekoj da rifuzo, tiu eta sukceso aperis kiel granda antaŭeniro. En junio 2002, post same longa vojo, la minimuma edziĝaĝo fariĝis 13 por virinoj kaj 15 por viroj. Kompromiso. Leĝo voĉdonita de la parlamento en aŭgusto 2000 ja rekomendis 15 kaj 18 respektive.
TAMEN, depost 2001 ĉiu dekokjara virino rajtas vojaĝi eksterlanden sen aparta permeso, krom se ŝi estas edzino; edzo-permeso tiam necesas.* Sed aliaj leĝoj voĉdonitaj de la parlamento de 2000 (dum la 6a majlis) estis nuligitaj: reformo de gazetarleĝoj kaj divorcleĝoj, malpermeso torturi en malliberejoj, aliĝo al la Konvencio pri nuligo de ĉiaj diskriminacioj kontraŭ virinoj (Cedaw). Restas esencaĵo: virina vivo plu valoras malpli ol tiu de viro; tiel la “sango-prezo” (kompensaĵo pagenda kaze de akcidento aŭ morto) estas la duono de tiu pagota por viro (same, adepto de minoritata religio valoras duonon de la prezo por islamano).
Kaj restas la demando de deviga portado de la ĉadoro [la islama vualo por virinoj] (kies malobeo povas esti punata per 74 vipofrapoj). Post jaroj da silento, la demandon fine levis, sub Khatami-rego, reformistaj religiuloj skribantaj en diversaj gazetoj, inter kiuj la plej konata estas la eksministro pri internaj aferoj s-ro Abdollah Nuri. Ĉar li klarigis, ke la ŝario devigas la kredantinojn kovri la kapon kaj korpon, sed nenion diras pri la nekredantinoj, li estis enkarcerigita kvin jarojn.*
La novaj debatoj estas publikigitaj en la monata revuo Zanan (virinoj) fondita en 1992 de Shahla Sherkat kaj famiĝinta pro sia engaĝita feminismo, kiu ne to devojiĝas de islamo. Zanan prezentas la plej grandan eldonkvanton el la ina gazetaro, ĝis 40.000 ekzempleroj, dum la plej serioza konkurencanto vendiĝas je 5.000 ekz-eroj. “Kiam mi lanĉis Zanan, diras Shahla Sherkat, mi nur volis utili per mia dekjara sperto pri virinaj problemoj. Necesis iom da kuraĝo. La vorto “feministo” estis insulto. Mi ne volis, ke oni taksu min feministo, mi volis nur prie debati. Feminismo estas tute nova fenomeno ĉi tie: ĝi povas kuraĝigi virinojn kune protesti kontraŭ interseksa malegaleco. Tial mi rifuzas alglui kian ajn adjektivon, kiel “islama” aŭ “laika”. Ne zorgas mi pri etikedoj, mi estas nur feministo.”
Dum kolokvo en Berlino en 2000, Shahla Sherkat publike kritikis la devigan portadon de la ĉadoro. Aliaj reformistoj partoprenis la kolokvon, ĉiuj estis punitaj, Shahla Sherkat per sesmonata enkarcerigo kun kondiĉa suspendo. Shahla Lahiji, aktivulino por homaj rajtoj kaj de dudek jaroj direktorino de Roshangran eldonejo (premiita de internacia PEN-klubo en Usono kaj de Pandora Prize en Britio) ricevis kvar jarojn kaj duono (puno poste reduktita al ses monatoj), ĉar ŝi parolis pri cenzuro.
“La virina demando estas ankoraŭ tre delikata klarigas Shahla Lahiji. La esprimo “islama feministo” estas problemo: homoj kredas, ke vi sentas vin supera al viroj kaj ke vi promenas nuda. La problemo estas, ke religio enŝoviĝis en la privatan vivon: necesas disigi religion kaj ŝtaton. Ili (la mulaoj) dezirus akrigi la segregacion, kun publikaj ĝardenoj kaj busoj rezervitaj por virinoj, ktp. Dum tio, kion ni reale bezonas, estas eduki la virojn.” Estas malpermesite al s-ino Lahiji paroli publike. Kiel ĉiuj en Irano, ŝi akceptas la regulon. Ŝi surmetas la ĉadoron, “ĉar estas la leĝo. Eĉ se mi ne ŝatas tion, kion ĝi fakte signifas, nome “Virinoj, estas vi la peko-kaŭzo””.
Sed ŝi ne senesperiĝis , male, ŝi plenas je espero. Kaj ŝi elvokas la rezultojn de milito kontraŭ Irako en la 1980aj jaroj: “Virinoj fariĝis familiestroj, kaj tio igis ilin memfidaj. Tio estis komenco. Hodiaŭ, la nova generacio faras mirindaĵojn. Tiom da talentoj ekzistas ĉe ni. Rigardu la kinarton! Malmultas la inaj roloj, kaj ne eblas fizikaj kontaktoj inter seksoj, sed vidu kiom da unuarangaj reĝisoroj estas inoj! Kaj vidu kiom da diplomitoj :junulinoj sur fakultataj benkoj studas matematikon aŭ informadajn teknologiojn! Lastan jaron, pli ol 62% de unuajaraj studentoj estis virinoj. Konsiderante la limigojn al ni truditajn, tio ŝajnas vere magia.”
La tridek kvin-jara s-ino Noushin Ahmadi Khorasani estas alia malferma kaj laika personeco. Ŝi publikigas trimonatan gazeton, Fasl Zanan (La sezono de virinoj), kaj aktivas por homaj rajtoj. Ĝi gvidas kun s-ino Parvin Ardalan la Kulturan Centron de la virinoj. Ili enscenigas publikajn spektaklojn ekde 1999, malgraŭ la oficiala ĉikanado, kiu daŭre trafas ilin. Ili sukcesis krei neregistaran asocion, sed por tio necesis du jaroj: ili havas neniun el la avantaĝoj aŭ financadoj, kiujn la nelaikaj asocioj rajtas. S-inoj Ahmadi Khorasani kaj Ardalan nomas sin senkaŝe feministoj: “Kaj ni estas laikuloj. Eĉ ne necesas diri. En Irano implicas laikecon la esprimo “homaj rajtoj”, ĉar ĝi subkomprenigas disigon de religio kaj ŝtato. Ĝis la du lastaj jaroj ankaŭ la vorto “feministo” estis sinonimo de laikeco. Tiam Shirin Ebadi mem ne nomis sin feministo.”
Siaflanke Azam Taleqani, direktorino de refomista revuo, Payam-e Hajer (La mesaĝo de Hajer), nun malpermesita, estas malnovstila aktivulino, enskribita en la naci-religia tendenco. Tiu maljuna kaj malsana filino de fama ajatolo, estas tre respektata. “Viroj devus rekonsideri la situacion de virinoj, sed mia zorgo estas la tuta socio, ne nur virinoj.” Malgraŭ malbona sanstato, ŝi kandidatiĝis por la lasta prezidanta baloto, “por testi la konstitucion: estas neniu kialo ke virino ne kandidatiĝu.” Dum somero 2003, ŝi tutan tagon protestis sola, sub sufoka varmego, kontraŭ la enkarcera morto la 12an de julio de iran-kanadana ĵurnalistino, Zahra Kazami, arestita ĉar ŝi fotis la Evin-malliberejon. Kiel ĉi nebridebla virino difinas sin mem? Ŝi ridetas: “Se mi scius tion, mi verŝajne estus pli efika. Espereble mi scios ĝin antaŭ ol morti.”
Kvardek-kvarjara s-ino Mahboubeh Ommi Abbasqolizadeh direktoras de 1993 la trimonatan Farzaneh (Saĝa), unuan iranan revuon dediĉitan al feministaj studoj (women’studies). Ŝi ankaŭ gvidas plurajn organizaĵojn, registarajn kaj neregistarajn. Ŝia sukceso laŭdire devenas de tio, ke ŝi restis proksima de la islamaj oficialuloj. Ŝi rakontas sian vivvojon:“En la tempo de la revolucio mi estis islamisto. Poste, dum la 1980-aj jaroj mi studis en Egiptio, ankaŭ la inajn demandojn. Mi fariĝis islamista feministo, kio signifas batali por multe pli gravaj progresoj tra tio, kion ni nomas “dinamika djihad”. Sed hodiaŭ mi denove ŝanĝiĝis, mi difinas min kiel islaman feministon kaj mi apogas min sur la movado de la religiaj intelektuloj.”
Inter tiuj* unu el la plej respektataj, s-ro Hamidreza Jalaeipour, profesoro pri sociologio ĉe Tehran-universitato klarigas: “Mi estas islamano sed ne islamisto. Mi ne kredas je islamo kiel ideologio. Ni religiaj intelektuloj kredas je “objektiva laikeco”, je disiĝo de religio kaj ŝtato kiel institucioj, sed ne kiel kulturoj.” Laŭ li “Irano trapasis fundamentisman periodon: multaj el ni fariĝis “post-fundamentistoj” kaj ni rekomendas minimuman islamon.” Ĉu estas ekzemplo de “objektiva laikeco”? “Eble Turkio, sub la aktuala registaro de Justeco kaj Disvolvado, plej proksimas ĝin.”
S-ino Mahboubeh Abbasqolizadeh rimarkas: “Ĉar ni ja ne havas laikecon, ĝi reprezentas por ni demokration. Mi kredas, ke eblas repacigi islamon kaj demokration. Aperas malfacilo kiam oni provas apliki tiun ĉi principon al la virinoj. Estas tute nova ideo.”
Virinoj kiel s-ino Shirin Ebadi havas gravan rolon. En sia neluksa domo en Tehrano, kun brilblua fulardo sur sia kapo, ĉi kvindek-sesjara advokatino, aktivulino por virinaj kaj infanaj rajtoj, plu kredas, ke reformo kaj islamo estas akordigeblaj. “Ĉiel, la konstitucio rekomendas propran revizion se bezono aperas: ĝi antaŭplanas referenduman proceduron kun ebleco modifi la leĝon. Reformoj do ne estas neeblaj.” Koncerne virinojn, ŝi asertas: “La virina movado ĉiutage pli bone kaj pli solidare organiziĝas. Iranaj virinoj estas sufiĉe edukitaj, ili ne bezonas estrojn. Ili estas unuecaj, kuraĝaj, konsciaj. Kaj ili plu batalos por rajtegaleco.”
S-ino Ebadi nomas sin islama. Same kiel s-ino Nouzha Guessous en Maroko, ŝi scias, ke necesas trovi akordo-terenon, kie islamo povos kunekzisti kun universalaj homrajtoj kaj demokratio.
NE, NE TEMAS PRI antisemitisma gravuraĵo publikigita en la ekstremdekstra gazetaro de la 30-aj jaroj. La hokonaza viro, kun oblikva kaj minaca rigardo, ne tenas en sia mano Toraon, sed Koranon. Li estas islama kaj montras la dorson al la Respubliko.Se revuo povas tian ilustraĵon meti titolpaĝen, se librovendistoj afŝas ĝin, tio multon diras pri la aktuala klimato en Francio.
Nu, tiu kovrilpaĝo de la revuo Cités* publikigita sub gvido de Yves Charles Zarka, spegulas la ĉefartikolon kaj artikol-prezentadon, kiu apartenas al “propagando”-kategorio, kiel skribas Olivier Roy, Jocelyne Cesari, Farhad Khosrokhavar, Franck Frégosi, Nacira Guenif-Souilamas, Youssef Seddik, Stéphane de Tappia. Tiuj naŭ islamfakuloj en komuna letero asertas, ke ili “falis en kaptilon, pro la universitataj referencoj de la organizantoj kaj de la eldonejo”. “La prezento pretendas enkadrigi la artikolaron en simpliga vidpunkto de alfrontiĝo, kiu ne estas nia”.
Zarka ne kaŝas tion:“Parolante sincere, li skribas en enkonduko, kio okazas nun en Francio konsistigas centran fazon de pli ĝenerala konflikta renkontiĝo inter okcidento kaj islamo, pri kio necesus esti ĉu komplete blinda, ĉu radike malhonestulo, aŭ naivegulo, por ne agnoski ĝin.” “Fronte al konkera spirito, ni devas disvolvi rezisto-spiriton.”, li konkludas. Ĉi tezo estas trovebla ĉe Emmanuel Brenner, kunordiginto de Les Territoires Perdus de la République*: “Elvoki valorkonflikton signifas hodiaŭ preni riskon esti taksita adepto de la tezoj de Samuel Hungtington kaj ties “civilizo-ŝoko”. Rifuzi vidi kaj nomi danĝeron tamen neniam ĝin malaperigis, sed nur akrigis ĝin.”
Ĉu nin minacas, kiel asertas Zarka, la “konstituo de tirana minoritato”? Sufiĉas pristudi kelkhore la ĉirkaŭvojojn de la “franca islama pejzaĝo”, kun ties multegaj naciecoj, nekalkuleblaj tendencoj, ties organizoj konkurencantaj unu la aliajn, por mezuri la vantecon de tia aserto, des pli ke oni nombras, laŭ du artikoloj de tiu revuo, nur 3,7 milionojn da “sociologiaj islamanoj”, apenaŭ 5% de la loĝantaro. Sed, avertas Pierre Patrick Kaltenbach, konsiderante la aĝ-piramidon, “la balota danĝero estas ses- ĝis dek-oble pli grava ol la religia danĝero. Ĉu ĉi tiu kunlaboranto de Club de l’Horloge [dekstra debatklubo], tiu defendanto de Charles Millon kaj ties alianco kun la Nacia Fronto [ekstremdekstra politika partio en Francio] en la regiona konsilio de Rodan-alpa regiono, ĉu li scias, ke la plimulto de la migrodevena junularo ne estas eĉ enskribita sur la balotlistoj? Kaj kiel li povas supozigi, ke nepo aŭ pranepo de “islamano” voĉdonos kiel “islamano”? Ĉu pro siaj genoj?
Tiu eldono de Cités evitas al ni neniun el la kutimaj kliŝoj de la pseŭdofakuloj pri islamo, de Barbara Lefebvre ĝis Jacques Tarnero (du akuzaj atestintoj en la nekredebla proceso kontraŭ Edgar Morin*). Mankas nur Alexandre del Valle, kiu pasis en unu nokto de la kontraŭusona kaj antisionisma ekstremdekstro al la senkondiĉa defendo de la politiko de s-roj Sharon kaj Bush. Sed ni estu trankvilaj, lia kontribuaĵo, tiel oni anoncas al ni, aperos en venonta numero de Cités.
LA BILDO DE LA ARABO, pardonu de la islamano, de nun artikiĝas ĉirkaŭ kelkaj elvokivaj bildoj: krimeco, fanatikeco, antisemitismo, kolektivaj seksperfortoj. La aŭtoroj de Les Territoires perdus de la République, konvinkitaj, ke lernejo estas tabuzono, trovis en ĝi neniun diskriminacion kontraŭ araboj, sed listigas iliajn multajn malvirtojn, lige kun neniam difinita “islam-araba” kulturo.
Ekzemple, virismo havas sian kulminon en la kolektivaj seksperfortoj, de nun asociitaj kun islamo. Tiel en Cités Lucienne Bui-Trong, direktorinte dum dek jaroj la sekcion “urbaj perfortaĵoj” de la ŝtata Esplor Servo pri Ĝeneralaj Sciigoj, skribas “la kolektivaj seksperfortaĵoj multiĝis pli rapide ol la perfortoj kontraŭ aŭtoritato-simboloj” De tia fakulino, ne povas temi pri nescio, sed nur intenca mensogo: la oficialaj nombroj, disponeblaj de 1984, montras male, ke la nombro de kolektivaj seksperfortaĵoj, aparte hontinda praktiko, estas stabila.
Kreskas la mens-influado de Le Pen [franca ekstremdekstra politikisto]. Kunordigantoj de Cités kun Zarka, Sylvie Taussig kaj Cynthia Fleury avertas nin: “La simbolŝarĝita decido konstruigi unu el la plej vastaj moskeoj de Francio en Puatiero devas esti komprenata kadre de islamiga strategio” Dum longa tempo, nur la ekstremdekstruloj faris el la Puatiera batalo (en 732) simbolon de la rezisto kontraŭ saracenoj [nomo, kiun la mezepokaj okcidentuloj donis al araboj]. Ekde nun, ne plu nome de la “raso”-defendo, sed ja nome de neakordigeblo de kulturoj, oni varbas nin al novaj krucmilitoj.
PRESKAŬ 600 MORTIGITOJ KAJ 2.000 VUNDITOJ: JEN LA BILANCO DE IRAKAJ VIKTIMOJ DE LA BATALOJ KIUJ ALFRONTIGIS LA SOLDATOJN DE LA KOALICIO KAJ LA ŜIJAISTAJN KAJ SUNAISTAJN RIBELULOJN DUM LA TRI UNUAJ SEMAJNOJ DE APRILO; 100 MARINES ESTIS ANKAŬ MORTIGITAJ. LA USONA OKUPACIO ESTAS KONTESTATA DE KRESKANTA NOMBRO DA IRAKANOJ, KUNIĜINTAJ ĈIRKAŬ NACIISMO KIUN ONI KREDIS KADUKA, SED KIU TRANSIRAS LA KONFESIAJN DIVIDOJN.
LA GRANDA INSUREKCIO de aprilo 2004 signalis la revigliĝon de iraka naciismo — kaj eble eĉ de naciismo tutaraba — kiel grava faktoro en la nuna post-baasista epoko. Dum ĝi regis la landon, la senkreditigita Baasista Partio distrumpetis ian naciismon kiu estis kaj “loka” kaj “regiona”: ĝi gloris la civilizan rolon de Irako dum la historio kaj asociis sin kun la heredaĵo de Hamurabo kaj Nebukadnecaro. Bagdado volis anstataŭi Kairon kiel ĉampionon de la interesoj de la araba mondo. Sed la naŭza karaktero de la reĝimo instigis multajn irakanojn deturniĝi de ĝia propagandaĉa naciismo.
Post la falo de Saddam Hussein, la rifuĝintaj palestinanoj kiujn li ŝirmis en Irako fariĝis objektoj de popola malfido. Tutarabismo falis en malfavoron, kaj irakaj politikistoj ofte akuzis, ke tutarabisma amaskomunikiloj kiel Al-Ĝazira estas tro indulgaj al Saddam. Ili ankaŭ kondamnis la Araban Ligon, kun superrega plimulto de sunaistoj, pro ĝiaj oficialaj eldiroj de zorgo pri la kreskanta potenco de ŝijaistoj kaj kurdoj en Irako. Ĉe la ŝijaistoj, religia radikalismo ŝajne estis pli ŝulda al la irana ajatolo Ruhollah Ĥomejni ol al tiu aŭ alia iraka pensulo. Kaj la plej eminenta spirita gvidanto de la ŝijaistoj mem, Granda Ajatolo Ali Sistani, estas iranano. La sunaistoj, aliflanke, malfermiĝis al la fundamentismaj movadoj el Jordanio.
En printempo 2004, tamen, insurekcioj en Faluĝa, fortika urbo de la sunaistoj, kaj tra la tuta ŝijaista Sudo, montris kiel la okupacio reaperigas ian naciismon kiu transiras la konfesiajn dividojn. La insurekcion en Faluĝa instigis la mortigo de la gvidanto de Hamaso, Ŝejko Ahmad Jassin, fare de Israelo je la 22-a de marto. Por venĝi lin, grupo da faluĝaanoj alprenis lian nomon kaj mortigis kvar privatajn sekurec-gardistojn (eksaj anoj de la usonaj mararmeaj komandotrupoj) kaj homamaso profanis la kadavrojn. Rebate, usonaj marsoldatoj ĉirkaŭis la urbon, deklaris staton de sieĝo kaj utiligis artilerion, kio mortigis multajn civilulojn. Elsendataj de televidoretoj Al-Ĝazira kaj Al-Arabija kiuj havis raportistojn ĉe la scenejo, ŝokaj imagaĵoj de la sieĝo de Faluĝa indignigis la tutan Irakon kaj la islaman mondon.
La salafisma renaskiĝo de Faluĝa disvolviĝis dank’ al la perkamiona komerco kun Jordanio, ĉar la urbo estis haltejo sur la vojo al Bagdado. La laŭvortisma versio de sunaisma politika islamo propagandata en la urbetoj de Jordanio, kiel Maan kaj Zarka (la hejmo de la fama teroristo Abu Musab al-Zarkavi), disvastiĝis ankaŭ al okcidenta Irako. Kiam la epoko de Saddam estis pasonta, la baasista partio revokis iujn subpremajn restriktojn sur religiaj movadoj, kiujn la partio de tiam rigardis kiel eventualajn alianculojn kontraŭ Usono.
Samtempe, la “koalicio” decidis persekuti iun radikalan ŝijaistan gvidanton tridekjaraĝan, Muktada al-Sadr, kies ĵurnalo Al-Havzah ankaŭ ekscitadis kontraŭusonajn sentojn post la mortigo de Ŝejko Jassin. La aŭtoritatuloj fermis lian ĵurnalon, kaj je la 3-a de aprilo mandatis la arestojn de 28 de liaj kunlaborantoj. Konvinkiĝinte, ke la usonanoj intencas aresti ankaŭ lin, li lanĉis insurekcion en Kufa, Naĝaf, Bagdado, Nasirijah, Kut kaj Basra, kie liaj disĉiploj estis formintaj miliciojn.
Kvankam li deziras islaman respublikon laŭ la irana modelo, s-ro Al-Sadr ankaŭ alvokas irakan patriotismon. Li plendas amare pri la irana hegemonio super ŝijaismo en sia lando. Lia pozicio kontraŭdiras tiun de la gvidanto de la irana revolucio, Ajatolo Ali Ĥamenei, kiu pretendas esti la supera jura kaj spirita aŭtoritato por ŝijaistoj tutmonde. Lia movado estis fondita de lia patro, Sadik Al-Sadr, kiun la baasistoj murdis en 1999. Malobeante malpermeson de Saddam, li sekrete organizis vendredajn preĝadojn en la domaĉaraj kvartaloj kien la baasistoj ne povis facile penetri.
Li predikadis kontraŭ Israelo kaj Usono, kaj instigis la ŝijaismajn tribojn de la kamparo forlasi siajn tribajn morojn kaj adopti la tradicion de la sanktaj skriboj de ŝijaismo. Lia movado estis puritanisma kaj teokratia. Li aspiris krei Ĥomeini-ecan islaman respublikon. Li estis la ĉefa rivalo de Granda Ajatolo Ali Sistani por la spirita gvidanteco de la irakaj ŝijaistoj. Kontraste, Sistani montriĝis tre diskreta sub la diktatorado de Saddam, konvinkiĝinte ke klerikuloj ne enmiksiĝu en la aferojn de la ŝtato.
Malgraŭ la tradiciaj konfliktoj inter salafismaj sunaistoj kaj sadrismaj ŝijaistoj, solidareco inter iraka naciismo kaj tutislamismo aperis inter la du komunumoj fronte al la “koalicio”. Sekve, kvankam Kazimijah (la ŝijaista kvartalo de Bagdado) estis delonga rivalo de sia pli prospera sunaista najbaro Azamijah, je la 8-a de aprilo ili tamen flankenmetis sian malamikecon por organizi sesdek-kamionan konvojon de humanasistaj provizaĵoj kaj ekveturis al Faluĝa. Akompananta homamaso svingis portretojn de Ŝejko Jassin kaj Muktada Al-Sadr. La usonaj marsoldatoj devis lasi pasi kelkajn.
La Konsilio de Islamaj Klerikuloj, rigorista grupo de sunaistoj gvidata de s-ro Abdul Salam Al-Kubaisi, akiris ioman prestiĝon el la intertraktadoj kiujn ĝi aŭspiciis inter la sieĝatoj de Faluĝa kaj la usonanoj. La 17-an de aprilo, ĝi ankaŭ publikigis komunikaĵon subtenantan s-ron Muktada Al-Sadr kaj alvokantan al la irakanoj “elpeli la okupantojn”.
Malgraŭ ioma malfermiteco al la politikaj kaj religiaj tendencoj devenantaj el apudaj landoj, dum la pasintaj cent jaroj la iraka popolo forĝis solidan nacian identecon. La diversaj konfesiaj grupoj de la lando ne kredas ke ilia identeco religia pli gravas ol la nacia.
La ŝijaistaj partioj, kiel ekzemple Al-Daava, ja estis persekutataj de Saddam Hussein, kaj multe da iliaj membroj devis fuĝi eksterlanden al Irano aŭ Britio. Sed dum la jaroj 1980-1990 la tehrana sekcio de Al-Daava fendiĝis en du frakciojn, kun naciistoj kiuj zorgis pri la sendependeco de la partio unflanke, kaj klerikoj dezirantaj subigi ĝin al Ajatolo Ĥomeini aliflanke.
Plejparte, la naciistoj venkis. En la 1990-aj jaroj Al-Daava kontribuis al la klopodo fare de s-ro Ahmad Ĉalabi por forĝi aliancon inter la irakaj partioj en ekzilo. Sed la alianco malaliĝis de lia Iraka Nacia Kongreso pri la demando de kvazaŭ-aŭtonomeco por la kurdoj. Efektive, Al-Daava restis aliĝinta al la ideo de forta centralizita registaro ampleksanta sunaistojn, ŝijaistojn kaj kurdojn. Komence de aprilo 2004, la gvidanto de la partio Al-Daava, s-ro Ibrahim Ĝaafari, ludis gravan rolon kiam li iris al Teherano por persvadi la registaron de Ĥatami peri akordon inter s-ro Muktada Al-Sadr kaj Usono. Lia klopodo ne sukcesis, sed s-ro Ĝafari akiris pli da prestiĝo.
Observantoj atribuis al la irakanoj malfortan konscion de nacieco kaj rigardis la landon kiel nature dividitan inter la Sudo de la ŝijaistaj araboj, la Centro de la sunaistaj araboj kaj la kurda nordo; sed ili pretervidis multajn indikojn de nacia identeco kun forta sento de kontinueco.
La 18-an de aprilo 2003, nur kelkajn tagojn post la falo de Saddam Hussein, la londona ĵurnalo Al-Hajat publikigis intervjuon kun s-ro Mohammad Rida Sistani, la filo de la Granda Ajatolo. Li deklaris, ke lia patro “malakceptas iun ajn fremdan potencon kiu volus regi Irakon” kaj pledis por unueco inter ĉiuj islamanoj — sunaistoj kaj ŝijaistoj. Li memorigis, ke lia patro kondamnis la ŝijaistajn atakojn kontraŭ sunaistaj moskeoj, kaj donacis monon por ilia rekonstruo. Laŭ la Granda Ajatolo, “Irako apartenas al la irakanoj. Estas ili kiuj devas regi Irakon kaj ili ne estu devigataj tion fari sub la egido de fremda potenco.” Fine, li memorigis tion, ke frue en la lasta jarcento, la klerikoj kutimis iri al la batalo kune kun siaj infanoj por kontraŭi la britan okupacion. Tio estis aludo al la Granda Ribelo de 1920, la unua nacia insurekcio en la moderna historio de Irako, kiu estis gvidata de ŝijaistaj eminentuloj kaj klerikoj kaj kiu mobilizis aliajn sektorojn de la loĝantaro.
Kvankam la zorgo de la ajatolo pri stabileco instigis lin moderigi siajn rimarkojn, li tamen daŭre plendis pri la okupacio kaj penadis estigi nacian unuecon. En februaro 2004, vizitinto priskribis liajn opiniojn tiel ĉi: “Li kredas, ke la disputoj inter ŝijaistoj kaj sunaistoj estas multe malpli gravaj ol la danĝero kiu aktuale minacas la irakan nacion... la plej grava afero nunmomente estas unueco. Dividi la popolon estas ago de ŝtatperfido (li diris). Miajn bondezirojn al ĉiuj viaj triboj kaj al la sunaistaj klerikuloj, kaj diru al ili ke Sistani kisas iliajn manojn kaj petegas ilin unuiĝi kun ĉiuj aliaj irakanoj, ŝijaistaj, kurdaj, kristanaj, turkmenaj. Unuiĝu kaj kalkulu je mi por defii la usonanojn...”
Kvankam li estas ŝjiaista gvidanto, s-ro Sistani ankaŭ renkontiĝas kun kurdaj kaj sunaistaj politikistoj, konsiderante ke li laboras favore al la bonfarto de la tuta nacio. Li estas interveninta nur malofte en politikajn aferojn, sed ĉiam, kiam li alfrontis Usonon, la venkinto estis li: li atingis, ke la definitiva konstitucio estu redaktata sole de deputitoj elektitaj per universala balotado, kaj ke aŭtentika iraka registaro ankaŭ devas esti balotade elektita, kaj tiel elreligis la usonan planon reĝisori balotadon printempe de 2004.
Paradokse, la konkuro inter la diversaj grupoj ankaŭ povus servi kiel ia politika cemento. La norda naftourbo Kirkuk estas konstante bolanta. Ĝia loĝantaro da iom malpli ol unu miliono estas egale dividita inter kurdoj, turkmenoj kaj araboj. Tradicie, la plimulto estis turkmenoj, siavice dividitaj inter ŝijaistoj kaj sunaistoj. La kurdoj venis allogate de la laborpostenoj kreitaj de la naftindustrio. Saddam elpelis grandan nombron da kurdoj kaj ilin anstataŭigis per araboj — inter ili, ŝijaistoj — alkondukitaj el meza kaj suda Irako.
En aŭgusto 2003, kiam batalado eksplodis inter ŝiajistaj turkmenoj kaj sunaistaj kurdoj pri la rego de sanktejo en vilaĝo apud Kirkuk, senditoj iris tien de la arabaj ŝijaistoj de Naĝaf por subteni la turkmenojn. S-ro Muktada Al-Sadr “kondamnas ĉiujn provojn izoli la nordon disde la cetera lando” kaj plendis pri la daŭranta etna elpurigo (kurdoj estis alfluantaj en la urbon por repostuli siajn domojn de ties arabaj okupantoj). Kvankam s-ro Al-Sadr estis ludanta per la solidareco inter ŝijaistaj frakcioj, li ankaŭ estis utiliganta la ŝijaistan aleston tra la tuta lando por disvastigi sian influon sur la nacia scenejo.
Etnaj streĉitecoj reakriĝis en Kirkuk en decembro-januaro 2003-2004 pro la projekto enkadrigi la urbon en kvazaŭ-aŭtonomecan kurdan kantonon. Responde, s-ro Al-Sadr marŝigis 2.000 milicianojn de sia Armeo de l’Mahdio, por subteni 300.000 turkmenajn loĝantojn kiuj strikis. Tio, ke s-ro Al-Sadr povis akiri tiom da subteno ĉe la turkmenoj de norda Irako, kaŭzis iom da suprizo.
Naciismon forĝas ne nur nacia unueco, sed ankaŭ naciaj konfliktoj, luktoj kaj kompromisoj. Tut-islamaj temoj karakterizas postbaasisman irakan naciismon pro la potenca rolo kiun akiris la religiaj partioj. Sunaista radikalulo kiel Ŝejko Ahmed Jassin (jam “martiro” laŭ siaj adeptoj) kaj ŝijaista radikalulo kiel s-ro Muktada Al-Sadr (kiu estas trafebla de la sama sorto), ambaŭ fariĝis simboloj de la rezisto kontraŭ la okupacio de arabaj landoj fare de fremdaj trupoj.
Vaŝingtono antaŭvidis sian ĉeeston en Irako kiel ekzercon de “konstruado de nacio” (“nation building”). Estas granda ironio ke ĝia projekto minacas sukcesi per kristaliĝo ĉirkaŭ la celo elpeli Usonon.* Ekde la tago kiam la otomana sultano Abdulhamid la Dua kaj la reformisto Sajjid Ĝamal Al-Din Al-Afghani lanĉis sian tut-islaman projekton, nome la aliancon inter sunaistoj kaj ŝijaistoj kontraŭ eŭropa imperiismo, ĝi konstante malsukcesis. Ŝajnas, ke la hiperpotenco de Usono finfine transirigis ĝin de revo al realeco.
Juan COLE.
La kampanjo, ĉe kiu frontiĝos s-roj George W. Bush kaj John Kerry, sendube ebligos pritrakti la demandon pri la informo-manipulado — nome en la okazo de la Irak-milito — , kaj tiun pri la kapitalisma koncentriĝo ĉe la amaskomunikiloj. Temas pri debato kaŝita en Francio, kie la aĉeto, fare de la armilar-industriisto Serge Dassault, de “Le Figaro” kaj grava parto de la magazina kaj regiona gazetaro estigis silenton preskaù ĝeneralan. Vd ĝuste pri tio Henri Maler: Fronte al la mediata ordo.
Ĉu kelkaj amaskomunikilaj entreprenoj konsistigas minacon por la monda paco? De post la 11-a de septembro 2001, la misinformado pri faktoj fare de la usonaj ĵurnalistoj grave kontribuis al la populara aprobo de la milito . Laŭ enketo realigita de la Universitato de Maryland lastan oktobron, 60% de la usonanoj — kaj 80% de tiuj, kiuj spektadas Fox News — kredas almenaŭ unu el la jenaj malveraĵoj: 1. Amasdetruaj armiloj estis malkovritaj en Irako; 2. Ekzistas pruvoj de la alianco inter Irako kaj Al-Kajda; 3. La monda publika opinio apogas la usonan militan intervenon en Irakon. Ju pli la enketitaj televidantoj spektadas la ĉefan seninterrompan televidstacion, des pli ili emas kredi tiajn malveraĵojn*. Laŭ Jeff Cohen, kiu direktas observejon pri la usona amasinformilaro, Fairness and Accuracy in Reporting (FAIR) [Fideleco kaj ĝusteco en raportado], tiu enketo atestas, ke “kiam mensogo estas sufiĉe martelata, ĝi fine vestiĝas per verŝajno”. Tiuj manipuloj rezultigas pravigon de la politiko de s-ro George W. Bush antaŭ la usonanoj, kiuj, alikaze, povus baloti kontraŭ li.
La maldekstra ĵurnalisto John Nichols eĉ riskas opini, ke: “Se nia gazetaro estus alligata al la vero, nek estus George Bush prezidanto nek ni militantaj kontraŭ Irako”. Antaŭ nelonge, tia vidpunkto atingus nenion. Sed la jaro 2003 spektis ŝvelon de kontesto kontraŭ la mediata ordo. Hodiaŭ, John Nichols direktas plene ekspansiantan movadon por la reformo de la mediataro, Free Press, kiu kontestas la funkciadon de la usona ĵurnalismo. S-ro Bernie Sanders, vermonta ano de la Ĉambro de reprezentantoj, atentigas, ke “je la unua fojo en la usona historio, la demando pri la akiro je amaskomunikiloj de privataj entreprenoj eniris en la politikan debaton”. S-ro Maurice Hinchey, ankaŭ li ano de la Kongreso, aldonas, ke la reformo de la amaskomunikiloj “konsistigas la plej gravan problemon alfrontatan hodiaŭ de la usona popolo”. “Ni devos repreni sur nin la debaton, la demokratio dependas de tio”, li asertas. Sed kiel evoluigi la aferojn en lando, kie dek egaj entreprenoj regas la merkaton de la aktualaĵoj*? Kion povas esperi movado decidita aliformigi la mediataron?
En 2003, du okazaĵoj favoris la konssciiĝon kaj ekmoviĝon de milionoj da usonanoj: la senkritika sinteno de la ĵurnalistoj rilate la Irak-militon kaj la decido de la Federal Communications Commission (FCC) [Federacia komisiono pri komunikoj] akceli la malreglamentadon de la mediataro. En novembro 2003, konferenco pri la mediataro, organizita en Madison de Free Press, altiris pli ol 2.000 partoprenantojn, senprecedenca sukceso, inter kiuj, s-roj Jesse Jackson, demokrata kandidato en la prezidantaj elektoj de 1984 kaj 1988, Bernie Sanders, John Sweeney, gvidanto de la AFL-CIO, kaj la vulgarigan historiiston Studs Terkel. Same kiel la mediaktivuloj antaŭ tridek jaroj rilate la medion, tiuj aktivuloj estas politikigantaj la demandon pri la mediataro. Ilia kampanjo jam konkrete efikas, eĉ se oni ne esperu ke la televido raportos pri tio.
La FCC reglamentas la komunik-sektoron. Ĝenerale, ĝiaj decidoj, vortigitaj en teknika lingvaĵo, ne altiras la atenton de la ordinara civitano. Sed ĵus, sub impulso de s-ro Michael Powell (filo de la ŝtatsekretario Colin Powell), la FCC decidis permesi al la mediataj gigantoj plie pligrandigi siajn merkatpartojn. Kiam ili ne vojaĝadis al Las Vegas, Hongkongo aŭ Rio, kun ĉiuj elspezoj pagataj de la komunikaj premgrupoj (2.500 tiaj vojaĝoj en ok jaroj...), la FCC-anoj renkontadis la gvidantojn de la industrioj, kiujn ili devas reglamenti. Por s-ro Charles Lewis, gvidanto de la Center for Public Integrity (CPI) [Centro pri publika honesteco], estas evidente, ke “la FCC sekrete interkonsentis kun la privata sektoro”.
Dum la FCC sin pretigis publikigi sian decidon, du milionoj da usonanoj — senprecedenca cifero — skribis al la komisiono: 99% de tiuj korespondaĵoj esprimis kontraŭstaron al la intencata malreglamentado. Konsiderante la popolopinion, du el la kvin FCC-gvidantoj, s-roj Michael Copps kaj Jonathan Adelstein, voĉdonis kontraŭ tiuj proponoj. La ceteraj tri, s-roj Michael Powell, Kevin Martin (eksrespondeculo de la kampanjo de s-ro George W. Bush) kaj s-rino Kathleen Abernathy (gvidinto ĉe la industrio de telekomunikoj), preferis, spite tion, ignori ĉiujn maltrankvilojn. La 2-an de junio 2003, la FCC proklamis do sian decidon permesi al la ĵurnaloj posedi televidstaciojn en la sama urbo, kaj al la dissendantoj akiri ankoraŭ pli da lokaj kaj naciaj stacioj. Laŭ s-ro Adelstein, temis pri “la plej vasta kaj grava atenco kontraŭ la protektado de la konsumantoj en la historio de la usona teledissendado”.
Preciza ekzemplo ebligas mezuri la gravecon de la problemo: antaŭ du jaroj, trajno kun kvar amoniakportantaj vagonoj elreliĝis en la urbo Minot, Norda Karolino. Preskaŭ 800.000 litroj da amoniako estis tiam disverŝitaj en arbara areo. Sed kiam la urbaj aŭtoritatoj volis alarmi la loĝantaron, ili malkovris, ke la ses lokaj radiostacioj dependas de la sama holdingo, kiu, celante malaltigi siajn kostojn, estis grupiginta siajn operaciojn ĉe la sama oficejo, vaka tiun tagon, kaj dissendis muzikaĵojn aŭ antaŭ-surbendigitajn babildistraĵojn*. La alarmo pri amoniako do ne povis esti radiodissendita ĝustatempe.
La progresemuloj maltrankviliĝas ne plu solaj. Kvankam favoraj al la principo de malreglamentado, respublikanaj elektitoj kalkulis tamen kun la popola reago kaj reviziis sian komencan starpunkton. En 1997, s-ro Trent Lott, konservativa senatano de Misisipio, estis subteninta la nomumon de s-ro Powell al la FCC. La 6-an de pasinta junio, li tamen deklaris, ke, “kiam la koncentrado fariĝas tro grava, la entreprenoj ne estas plu submetitaj al la konkurenc-leĝoj. Io jam ne spronas ilin ellabori novajn produktaĵojn, redukti siajn prezlistojn aŭ lasi aliajn starpunktojn sin esprimi. Anoncistoj kaj konsumantoj, ĉe iuj merkatoj, de nun troviĝas sub la influo de unu sola mediatara giganto. Tiu situacio neeviteble plimalboniĝos pro la ĵusa decido de la FCC. Gazetarimperioj troviĝas jam en monopol-situacio en kelkaj regionoj. Faciligi la koncentradon de la mediataro eble profitas al la holdingoj establitaj en Vaŝingtono aŭ Novjorko, sed tio ne estas favora por la konsumantoj kiel vi kaj mi”.
En septembro 2003, la ĉambro de reprezentantoj kaj la senato, kvankam kun respublikana plimulto, senvalidigis la decidon de la FCC. La Blanka Domo intervenis tiam, por ke la kongreso akceptu iun “kompromison”, kiu finatingas la laŭleĝigon de la akiroj realigitaj de la News Corporation de s-ro Rupert Murdoch (proprietulo de Fox News) kaj Viacom (kiu posedas CBS kaj UPN). La “kompromiso” aprobita de la kongreso ankaŭ permesas al unu entrepreno posedi plurajn diversspecajn mediatojn, kiel ankaŭ la ĉefajn televidstaciojn kaj la plej grandajn ĵurnalojn ĉe determinita merkato*.
Sed la lukto kontraŭ la FCC nur komencis, kaj la kongreso nepre rekonsideros tiun problemon de la reglamentado. La aranĝoj intencataj de s-ro Powell naskis fakte la neatenditan konsekvencon meti la mediatojn meze de la politika debato kaj devigi la kandidatojn de la venontaj balotoj de novembro 2004 (prezidanteco, kongreso) sciigi sian opinion tiurilate. Jeff Cohen, kiu studas la mediatojn jam dek-kvin jarojn, opinas, ke “temas pri la unua fojo, ke la FCC devas alfronti tiel kunligitan, koheran kaj efikan kontraŭstaron”.
Kiel komprenis la senatano Lott, la usonanoj interesiĝas pri la televido, la radio kaj la gazetaro. Kaj ili maltrankviliĝas pro la manko de kvalito kaj diverseco, kiun ili konstatas. Bernie Sanders rimarkigas ekzemple, ke la politikaj kunvenoj pri tiu temo altiras pli da publiko ol tiuj pri iu ajn alia temo.
La leĝo pri telekomunikoj subskribita de la prezidanto Clinton en 1996 tiom malreguligis la radiodissendan merkaton, ke la nombro da proprietuloj de stacioj malpliiĝis je 34% en sep jaroj. Hodiaŭ Clear Channel, sola, posedas pli ol 1.200 staciojn, inter kiuj la ses de Minot. Ĉe certaj urboj, unu sola entrepreno posedas la tuton de la lokaj stacioj, kaj la loĝantoj malfacile penas trovi ion interesan por ĝojigi siajn orelojn. La televidstacioj ne estas ŝirmitaj kontraŭ tio. Laŭ s-ro Adelstein, “cirkaŭ 14% de la programoj dissendataj de la lokaj televidstacioj klasindas kiel ‘infomercial’ [‘inform-komerca’; reklammesaĝo ŝminkita kiel informbulteno] ”.
La plej bona ilustraĵo al tiu risko estas la raportado pri la Irak-milito. Antaŭ la invado, la mediatoj, inkluzive de New York Times kaj Washington Post, preskaŭ tute malatentis la plimulton de la usonanoj, kiu preferis atendi la finon de la inspektoj kaj ne deziris eksplodigi la militon sen aprobo de la internacia opinio kaj la UN. Ankoraŭ hodiaŭ, tiuj samaj mediatoj nur tre malofte enketas pri civilaj pereigitoj en Irako aŭ Afganio. Kiel koncedas s-ro Powell, “ni ne interesiĝas pri la nombro da malamikaj mortintoj”.
Io pli grava, la grandaj gazetaraj organoj kunlaboras kun la Pentagono por dolĉigi la militon, dissendante minimumon da bildoj de mortigitaj usonaj soldatoj kaj de “transport-kestoj” rehejmigantaj iliajn korpojn en Usonon. La samo rilate la grave vunditojn, pri kiuj oni aŭdas malofte paroli. Amy Goodman, kiu prezentas la radioelsendon “Democracy Now”, dissendata de la reto Pacifica, asertas, ke “se la usonanoj vidus tion, kion vidas la cetero de la mondo — kaj ni parolas ne sole pri Al-Ĵazira, mi parolas ankaŭ pri la diferenco inter CNN kaj CNN International*-, ili rifuzus subteni la militon. Sed la plejparto de niaj raportaĵoj similas reklamojn por militiloj”. Laŭ John Stauber, kunverkinto de Weapons of Mass Deception kaj redaktisto ĉe la retejo PRwatch.com, “sen la kompliceco de la mediataro, la loĝantaro ne estus aceptinta la militon”.
Ĉe la konferenco de Madison, la reprezentanto Tami Baldwin plendis, ke ŝi devas “estiel ano de la usona kongreso, konsulti la alilandan gazetaron por akiri precizan kaj fonditan informon — kaj ne nur pri Irako”. Laŭ s-ro Jesse Jackson, la maniero laŭ kiu la loĝantaro de ĉiu lando reagas rilate la militon multe dependas de la nacia gazetaro: “Ni subtaksis la gravecon de la gazetara potenco. Kial la manifestacioj kontraŭ la milito kolektis pli da partoprenantoj en Eŭropo? Tial, ĉar la eŭropanoj estas pli bone informataj ol ni. Ĉi tie, Fox News kaj Clear Channel eĉ organizas kolektiĝojn por apogi la militon. Nia mediataro komplicas kun la armeo.”
La movadoj celantaj aliformigi la informon provizore atentas Irakon kaj la FCC-n; sed ili celas ne nur nuligi la leĝojn aprobitajn en 2003. “Retroirigi la decidojn de la FCC ne sufiĉas, avertas John Nichols, tio lasus nin fronte al kontraŭleĝa milito raportata de partianeca gazetaro.” Laŭ Robert McChesney, urĝas kontesti la “monopolajn mediatojn”, reorganizi tiun sektoron por finatingi starigon de pli demokrata publika sfero. Poste, necesos akiri pli gravajn ŝtatajn subvenciojn por la publika televido kaj la asociaj mediatoj.
La amplekseco de la protestoj adresitaj al la FCC naskas kelkan optimismon. Free Press, la naciaj organizaĵoj, kiel FAIR, Media Access, Media Channel, kaj la centoj da stariĝantaj lokaj grupiĝoj, konscias, ke ili nenion atingos senkoste. Sed la gvidantoj de la movado pasiiĝis pro la pasintjaraj okazintaĵoj.
Ili pretas lukti.
Eric KLINENBERG
ONI OFTE PAROLAS pri akiritaĵoj de feminisma movado. Sed neniu socia progreso, eĉ se enskribita en leĝo, estas marmore definitiva. Nuntempa historio tion ofte montras. Aparte fragilaj, la feminismajn akiritaĵojn trafas diverstipaj atakoj: “virismaj” atakoj, la ideologia “retrofrapo”(backlash en la angla)* kaj la politika malbonvolo; la regurdita mito de “egaleco jam ekzistas”.
La patriarkisma kontraŭ-ofensivo konstateblas en ĉiuj landoj. Ĉie oni komisias prioritate virinojn, por diri, ke feminismo ne venkos aŭ ne venkis; aŭ ne plu utilas; ĉiam estis aŭ fariĝis malutila. Inter ili troviĝas eksfeministoj kaj simpatiantoj, kies parolo estas frandeme ricevita, kiel antaŭe estis la “konfesoj” de eksstalinistoj.
Temoj, ofte devenantaj de Usono, ĉie samas: la feministoj troigas, ĉar virinsubpremado malaperis, seksa ĉikanado ne ekzistas, nek seksperforto inter geedzoj.* Ĉio estas akompanata de francŝovinista “saŭco”: ankaŭ sur tiu tereno, ekzistus “franca escepto”*: la interseksaj rilatoj estus idiliaj. La malfajna eksterlanda virseksismo iĝus fajna gaŭla “ĉarmigo”. Oni rajtas sin demandi, kiel homoj cetere inteligentaj povas kredi, spite al enketoj, ciferoj kaj anekdotoj montrantaj la eksterordinaran similecon de unu lando kun alia, ke virinsubpremado haltas subite ĉe lim-urboj Annemasse aŭ Port-Bou, kiel iam la Ĉernobil-nubo.
Kiam internaciaj konvencioj kaj eŭropaj leĝoj ne aplikiĝas; kiam enlandaj leĝoj malpermesantaj seksan diskriminacion ne estas aplikataj, same kiel tiuj pri rasisma diskriminacio, neeviteblas suspekti sekretan interkonsenton, nediritan sed tamen realan, inter ĉiuj agantoj: dungantoj, sindikatoj, juĝantaro, ŝtato, amaskomunikiloj. La leĝo de 1983 pri egaleco en la laboro neniam aplikiĝis. Ĝi ja estis destinita, se eblas tiel diri, por neaplikiĝo, ĉar ĝi ne enhavas sankcion; kelkaj enestis en la leĝo “Génisson” de 2001, kaj antaŭ la regiona baloto, la ŝtatestro anoncis sian intencon ĝin aplikigi*. Promeso kiu egalvaloras konfeson, ĉar implicas, ke necesas prezidanta interveno por ke leĝo aplikiĝu...
La priaborta leĝo estas ĉiutage malobeata de hospitaloj, de la servestroj, la sociaj servoj kaj la ŝtato, kiuj funkciigas centrojn por Memdecida Ĉesigo de Gravedeco (MĈG) deciditajn de la dekretoj. Necesas konstanta batalo, por ke la MĈG ne malaperu pro la “misfunckiaĵoj” kaj la subfosado de la premgrupoj kontraŭ memdecido.
Tio des pli gravas, ke la “virseksaj” premgrupoj estas tre bone organizitaj kaj riĉaj, en Francio same kiel eksterlande. Tagon post tago, jaron post jaro, tiuj premgrupoj proponas al ministroj kaj deputitoj leĝprojektojn por rekonsideri la leĝojn pri MĈG, pri seksa ĉikanado, pri divorco. Imponaj, iliaj senkaŝaj agadoj kiel tiuj de “kontraŭabortaj sturmotaĉmentoj” estas tamen esceptoj. Tiuj premgrupoj plej ofte agas subtere, edukante “ekspertojn”, kiuj atestos ĉe tribunaloj, verkante “psikologiajn” librojn, kie advokatoj de perfortemaj viroj kaj incestaj patroj, same kiel aŭtoroj de libroj “retrobataj” ĉerpos siajn argumentojn.* Krom la MĈG-rajton , ili celas la leĝojn, kiuj punas perfortaĵojn kontraŭ virinoj kaj infanoj.
Sekve, strebi por akceptigi leĝojn kaj poste aplikigi ilin, konsumas grandan energiparton de la feminisma movado. Sed tio ne konsistigas ĝian solan celon. Ja, la evidenta vir-virin-malegaleco en la labormerkato apogiĝas sur ekspluatado de la 90-procente ina domlaboro. Tiu ĉi ekspluatado estas skeletoparto de la socia sistemo, samkiel la divido laŭ sociaj klasoj. Nu, la socia strukturo ne ŝanĝeblas pere de leĝo — male, ĝi estas ĝia fundamento, eĉ se kaŝita.
Kiel kontesti la ekonomian ekspluatadon de la virina laboro, kiu ŝajnas dependi nur de individua intertraktado en la paroj, dum vere temas pri la bazo de patriarka organizado de niaj socioj? Trovi taŭgan atakangulon estas defio, kiun la feminisma movado ankoraŭ ne respondis, kvankam kelkaj vojoj jam estis sugestitaj*
Krome, du aŭ tri viringeneracioj, kiuj estus devintaj relajsi la feministojn de la 1970aj jaroj ne eniris la movadon, kies paroloj kaj bataloj do restis malmulte konataj. La amaskomunikiloj elektis kontraŭfeminismon, kampanjis pri negative prezentataj feministoj “malbelaj kaj frustrataj”, “kontraŭviraj”, “ĉiuj gejinoj”,... sed la plej efika armilo estas la gurdita informado laŭ kiu “ĉio estas jam gajnita, nenio restas por fari”... krom eklabori kaj montri sian indon je tiu egaleco* Kaj se la virinoj ne sukcesas, nur ili kulpas, ne la socio. Ili kulpigas sin mem.
La aserto pri “jama egaleco” estas ne nur mensogo, ĝi estas veneno, kiu eniras la animon de virinoj kaj detruas ilian mem-estimon, ilian ofte fragilan kredon esti plene kaj ne nur duone individuoj. Unu el la bataloj de aktuala feminismo estas do prilumi ĉi situacion, montri, ke en neniu lando kaj en neniu socia rilato la dominantoj bonvole rezignas siajn privilegiojn: necesas peli la virinojn al batalo, kaj tiucele — eble plej malfacile — konvinki ilin, ke ili tion valoras.
ĈIE STARIĜIS ideologiaj baroj kontraŭ ĉia agado por substanca egaleco... je la nomo de egaleco mem. En Francio la politika klaso — dekstro kaj maldekstro sendiference — kaj parto de la intelektularo apogas sin sur respubliko-koncepto por kontraŭstari ĉiun postulon de grupoj starigitaj pro kundividita subpremo, kiel ekz. virinoj, samseksemuloj, manlaboristoj, rasismo-viktimoj. Ĉiu kategori-mencio estus kontraŭa al la respubliko-spirito, kaj sekve al egaleco-spirito. Jen la silogismo, kiun oni kontraŭmetis en 1982 al la propono de la konstitucia konsilio, ke 25% de la deputito-kandidatoj estu virinoj.
Estas nome de respublika universalismo, ke la kampanjo por seksa egaleco en politiko estis atakita; oni ja povis riproĉi ties “esencisman” argumentaron, sed ne ties volon korekti nerefuteblan diskriminacion pri aliro al deputitaj funkcioj. Same, samseksemulojn aŭ idojn de enmigrintoj oni foje eĉ suspektas pri komplotoj kontraŭ la respublikaj principoj, dum arigitaj pro kundividita ekskludo, ili revas nur eniri tiun socion! Tiel, kultivante konfuziĝon inter proklamita egaleco kaj reala egaleco, iuj finfine transformas la respublikon en armilon kontraŭ reala egaleco. Unu ĉefa batalo de feminismo estas memorigi, ke egaleco konsistigas konstruotan idealon, spite al realo plena je malegalecaĵoj.
Movado ne konsistas nur el antaŭeniro survoja, sed el vojdifino; la subpremo-mapo kaj la vojo al liberiĝo neniam estas findesegnitaj. Unu el internaj ĉefaj principoj de la feminisma movado celas rekapti la impeton ligitan kun la specifaj principoj de ne-geeco. Tiuj igas feminismon modelo de mem-emancipiĝo, kie la subprematoj ne nur luktas por sia liberiĝo, sed ĝin difinas.
LA FEMINISMAJ BATALOJ estas plurecaj (por MĈG, por la gejinaj rajtoj, kontraŭ perfortaĵoj, ktp...) diversaj laŭ siaj organiz-formoj (lokaj grupoj, naciaj federacioj kiel ekz. “virino-solidareco”, koalicio kiel la nacia kolektivo por la virinaj rajtoj (NKVR), komisiono ene de internaciaj neregistaraj ligoj aŭ organizaĵoj (NROj)). Granda parto de feminisma agado okazas en geaj grupoj, ĉu pro elektita geeco — kiel MixCité, la Collectif contre le publisexisme [Kolektivo kontraŭ reklamseksismo], la Meute [la Atakantaro] — ĉu pro fakta donitaĵo, kiel en la virin-komisionoj en sindikatoj aŭ en NROj, en grupoj kaj partioj.
Tiu geeco necesas por disradiado de feminisma agado kaj ties ĉeesto en multaj lokoj aktivistaj aŭ instituciaj — la feminismaj studoj ekz. multiĝas en la esplorfakoj de universitatoj. Tiuj geaj relajsoj estas samtempe signo de la kapableco de feminisma movado vastigi sian publikon, kaj kondiĉo de ties sukcesa influo.
La ne-geeco tamen ne estas eksteruza. Tute ne. Kiam ĝi inventiĝis en 1970, la negeeco de la Virin-Liberiĝa Movado (VLM) ŝokis, inkluzive la feministojn de la antaŭa generacio. Ĉar la ne-geeco naskiĝis el teoria rompiĝo, kiu nuligas la antaŭajn analizojn pri la virina subigo: ne plu temas pri “ina kondiĉo”, pri kiu ĉiuj, viroj kaj virinoj kune suferus, sed temas pri subpremo de virinoj.
Voĉdonigi leĝojn ne estis la ĉefa zorgo de VLM.Ĝia celo estis multe pli ambicia, pli utopia. La leĝoj estis bonvenigataj kromrezultoj de laboro, kiu ne celis tujan konkretaĵon, same kiel fundamenta scienca esploro. Kaj tiu kromrezulto okazis ankaŭ ĉar ĝi ne estis rekte celita, aŭ pli ĝuste ĉar la celo estis pli alta. Tiu “nerealisma” ambicio, kiu kuraĝis kvazaŭ neglekti la tujan efikecon finfine donis tian impeton, ke okazis realaj sukcesoj.
La tiama kampanjo por rekrimigi seksperforton devenas de pripensado de t.n. “ekkonsciiĝaj” grupoj. Per la kundivido kaj kuna pripenso de siaj problemoj, la virinoj malkovris tiam, ke iliaj problemoj ne estis apartaj kaj do ne havis individuajn solvojn.
Same, kritika rigardo al sekseco ebligis la kampanjojn por abortorajto (MĈG-rajto), por rekrimigo de seksperforto kaj kontraŭ vira perforto en paroj. Ili tute rekonsideris la klerajn kaj popularigajn teoriojn pri sekseco, kaj deklaris ilin nevalidaj, ĉar funkciantaj kiel raciigiloj de la vira dominado. Tiu kritiko nun fariĝas kvazaŭ neaŭdebla, pro la venĝema reveno de patriarkisma erotiko, la banaligo de prostituiĝo, de pornografio kaj de sado-masoĥismo, kiu estas ilia komuna bazo.
TRIDEK TRI JAROJN POSTE, la feminisma movado ankoraŭ vivas el la perspektiv-inversiĝoj atingitaj la unajn jarojn, dank’al ne-gea praktiko. Tiu ĉi praktiko restas necesa, ĉar viroj ne havas saman intereson — nek objektive nek subjektive — por la virinliberiĝa lukto. Sed ĉefe ĉar la subpremato devas mem difini sian subpremon, kaj sekve sian liberiĝon, se ne aliaj difinos ĝin.* Kaj ne eblas tion fari en ĉeesto de homoj, kiuj unufllanke partoprenas la objektive subpreman grupon, kaj aliflanke ne scias kaj — krom esceptaj cirkonstancoj — ne povas scii, kio estas traktiĝi, ĉiutage de la vivo, kiel virino, kiel nigrul(in)o, kiel samseksemul(in)o, kiel arab(in)o. Neniu ajn grado de empatio* povas anstataŭi sperton. Kompati ne estas suferi.
Kompreneble viroj havu rolon en la feminisma movado, sed ne povas esti la sama kiel tiu de virinoj. Nu, la ne-geeco estas miskonsiderata, foje eĉ rigardata kiel arkaika stadio de la movado, malmoderna. Eĉ en la ne-geaj grupoj oni ne ĉiam taŭge ĝin ekspluatas, kaj la fideleco al la tagordo pli gravas ol la kundivido de spertoj. Rezulte, multaj virinoj esprimas la propran subpremadon per senkarnigitaj paroloj. Nu, se ne nutrata de la travivita konscio, kvazaŭ korpa, pri la subprema realo, politika lukto fariĝas filantropa batalo.
Kiam virinoj fariĝas por si mem filantropaj, ne plu memoras aŭ volas memori, ke ili mem estas la humiligitoj kaj la ofenditoj pri kiuj ili parolas, forto ne plu akompanas ilin. Konservi, retrovi la fontojn de tiu forto konsistigas unu el la novjarcentaj defioj por la feminisma movado. Kaj por ĉiuj subpremato-movadoj.
Rezisti, tio estas diri ne. Ne al la malestimo. Ne al la aroganteco. Ne al la ekonomia pistado. Ne al la novaj mondmastroj. Ne al financaj potencoj. Ne al G8. Ne al la “vaŝingtona interkonsento”. Ne al totalisma merkato. Ne al integrisma komerclibereco. Ne al la dominado de la “pokero de l’ malbono” (Monda Banko, IMF, OKED, MOK)*. Ne al la hiperproduktismo. Ne al la genetike modifitaj organismoj. Ne al la permanentaj privatigoj. Ne al la nerezistebla etendado de la privata sektoro. Ne al ekskludado. Ne al seksismo. Ne al la sociala regreso. Ne al la malmuntado de la sociala asekuro. Ne al malriĉeco. Ne al la malegalecoj. Ne al forgeso de la Sudo. Ne al la ĉiutaga morto de 30.000 malriĉaj infanoj. Ne al la detruado de la medio. Ne al la milita hegemonio de unusola hiperpotenco. Ne al prevent-milito. Ne al invad-milito. Ne al terorismo. Ne al atencoj kontraŭ civilaj loĝantaroj. Ne al rasismoj. Ne al antisemitismo. Ne al islamofobio. Ne al totala sekurecismo. Ne al ĝeneraligita kontrolgardado. Ne al policigo de la pensado. Ne al kultura malaltigo. Ne al novaj cenzuroj. Ne al mensogaj komunikiloj. Ne al manipulantaj komunikiloj.
Rezisti, tio estas ankaŭ povi diri jes. Jes al la solidareco inter la 6 miliardoj da loĝantoj de nia planedo. Jes al la rajtoj de la virinoj. Jes al ekzisto de renovigita UN. Jes al nova marŝal-plano por helpi Afrikon. Jes al definitiva elradikigo de la analfabetismo. Jes al internacia ofensivo kontraŭ la cifereca breĉo. Jes al internacia moratorio por konservi la trinkakvon. Jes al esencaj medikamentoj por ĉiuj. Jes al decidaj agadoj kontraŭ aidoso. Jes al la protekto de minoritataj kulturoj. Jes al la rajtoj de la indiĝenoj. Jes al socia kaj ekonomia justeco. Jes al pli sociala kaj malpli komerca Eŭropo. Jes al la “interkonsento de Portalegro”. Jes al Tobina imposto por helpi la civitanojn. Jes al imposto pri armilvendoj. Jes al nuligo de la ŝuldoj de malriĉaj landoj. Jes al malpermeso de impost-paradizoj.
Rezisti, tio estas revi ke alia mondo eblas. Kaj kontribui al ĝia konstruado.
Ignacio RAMONET
Male al kion oni povus pensi, militaj okupacioj, eĉ se farataj de plej brutalaj konkerantoj, povas sukcesi. Ni prenu la okupacion, fare de Hitlero, de Okcidenta Eŭropo aŭ tiun, fare de Rusio, de Orienta Eŭropo post la milito. En ambaŭ kazoj, la okupaciataj landoj estis regataj de kunlaborantoj kiuj disponis pri civilaj kaj militaj lokaj rimedoj kaj estis de la trupoj de la konkerinto nur subtenataj. Kuraĝa rezistado disvolviĝis kontraŭ Hitlero, sed sen ekstera helpo ĝi estus forbalaita. En Orient-Eŭropo (kiel en Rusio), Usono provis subteni la kontraŭsovetan rezistadon ĝis komence de la 1950aj jaroj, sensukcese.
Kontraste al tio, ni observu la invadon de Irako. Ĝi ĉesigis du monstrajn reĝimojn, unu pri kiu ni rajtis paroli, pri la alia, ne. La unua, tio estis la regado de la tirano; la dua, la sankcioj truditaj de Usono kaj Britio, kiuj mortigis centmilojn da homoj, ruinigis la socion, fortigis la potencon de la tirano kaj dependigis la loĝantaron de li, por travivi (pere de la raciumado) kaj tiel ŝirmis s-ron Saddam Hussein kontraŭ la sorto de aliaj diktatoroj subtenataj de diversaj usonaj registaroj, aparte de la membroj kaj amikoj de la nuna usona registaro — Suharto, Marcos, Duvalier, Ceaucescu, ktp. — kaj kiuj estis faligitaj deinterne. Tia perspektivo estis pensebla antaŭ la milito.
Sendube la loĝantaro bone akceptis la finon de la sankcioj kaj la finon de la reĝimo de s-ro Saddam Hussein. La oponantoj al la milito kontraŭ Irako tra la mondo ankaŭ, kvankam tiu fakto estis kaŝita.
Sed oni povintus senprobleme nuligi la reĝimon de sankcioj; aliflanke, se tiuj estus abolitaj, la loĝantaro povintus sukcesi seniĝi de la diktaturo. La enketo de la inspektisto David Key, nomumita de la prezidanto Bush post la venko, ne nur plej klare dementis la supozan irakan posedon de amasdetruaj armiloj, sed ĝi krome montris ke, en la jaroj antaŭ la usona invado, la potenco de s-ro Saddam Hussein estis tre fragila. Tio firmigis, aposteriore, la tezojn de multnombraj fakuloj kiuj bone konis la internan irakan situacion. Ekzemple, s-roj Denis Halliday* kaj Hans van Sponeck, kunordigantoj de la internacia helpo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), ofte ripetis ke, se la embargo kaj la sankcioj truditaj de Vaŝingtono kaj Londono domaĝintus la loĝantaron, la irakanoj mem faligintus sian tiranon.
Ni ĉiuj scias ke militaj intervenoj povas havi pozitivajn sekundarajn efikojn: tiel la bombado de Pearl Harbor de la japana aviadilaro en decembro 1941 kondukis al elĵeto de la okcidentaj imperiaj potencoj de Azio kaj tiel savis milionojn da vivoj kiuj perdiĝus en la liberigaj militoj.
Ĉu tio pravigas la japanan faŝismon kaj ties krimojn? Kompreneble ne. Ĉiu koncedas ke la japana agreso kontraŭ Usono estis militkrimo, “ĉefa krimo” laŭ la Nurenberga Tribunalo.
Prave Arthur Schlesinger, la plej estimata usona historiisto, memorigis tiun precedencon de Pearl Harbor, kiam komencis la bombadoj de Irako. La prezidanto Franklin D. Roosevelt, skribis li, prave diris ke la japana atako estis memorinda dato de fieco, kaj ke la usonanoj devos vivi kun la atako kontraŭ Bagdado kiel fiaĵo komparebla kun la japana imperia politiko.
Kun la fino de la du reĝimoj, tiu de la sankcioj kaj tiu de s-ro Saddam Hussein, Usono disponis pri gigantaj resursoj por rekonstrui Irakon. La loĝantaro estis malpeziĝinta kaj la rezistado havis praktike neniun eksteran apogon. Sed ĝi disvolviĝis deinterne esence kiel respondo al la perforto kaj brutaleco de la invadintoj. Necesis vera talento por sukcesi fiaski...
Ĉar la invado lanĉis ciklon de perforto kiu, siavice, generis pli da perforto, kiel pruvas la teruraj bataloj en Faluĵa, kaj kies unuaj viktimoj estas la irakaj civiluloj. Se la ligoj inter la iama iraka reĝimo kaj la terorista reto Al-Kaida neniam ekzistis, ĉiuj koncedas ke la okupaciata Irako fariĝis “svarmejo de teroristoj”, kiel rimarkigis Jessica Stern, specialisto pri terorismo de la Harvard-univeristato, en la New York Times*.
La milito kontraŭ Irako okazis spite al la kontraŭeco de la internacia publika opinio, kiu timis ke tia agreso kondukos al dissemado de terorismo. La registaro de s-ro Georges W. Bush konsideris tiajn riskojn neglektindaj kompare al la perspektivo mastri Irakon kaj ties riĉecojn, lanĉi la unuan “preventmiliton” kaj fortigi sian estriĝon de la interna usona scenejo.
Aliflanke, la “milito kontraŭ la terorismo” fiaskis kaj la mortigaj atakoj disvolviĝis tra la mondo. Je la malfeliĉo de ĝiaj loĝantoj, la nombro de urboj frapitaj de la teroro post la 11a de septembro 2001 ne ĉesas kreski, precipe post la milito kontraŭ Irako. En ĝi troviĝas nun Bagdado, Kasablanko, Istanbulo, Djakarto, Jerusalemo, Hajfo, Aŝdodo, Mombaso, Moskvo, Rijado kaj Madrido. Iam, laŭ tiu ritmo, eblos ke terorismo kaj amasdetruaj armiloj sukcesos kuniĝi sine de unusama perforta organizo kies frapoj povus esti vere terurigaj.
La koncepto de “preventa milito”, kara al s-ro Bush, malkaŝis sian veran naturon: simpla eŭfemismo por povi libere agresi kiun oni volas. Ĝuste la arbitra kaj danĝera karaktero de tiu doktrino, kaj ne nur ĝia apliko al Irako, levis en februaro 2003 la grandajn protestadojn kontraŭ la invado, rifuzo kiu poste etendiĝis, precipe pro la nekapablo de Vaŝingtono pruvi ke la reĝimo de Saddam Hussein posedis amasdetruajn armilojn.
Ekde aprilo 2003, la opinienketoj montris ke la usonaj civitanoj deziris ke la UN havu la precipan respondecon dum la postmilita tempo por politike kaj ekonomie rekonstrui Irakon. La fiasko de la okupacio mirigas malgraŭ ĉio pro la milita potenco kaj la resursoj pri kiuj disponis Usono. Ĝi kondukis la registaron Bush retreti kaj rezigni sian rifuzon peti la helpon de la Unuiĝintaj Nacioj. Tiuj ŝatus scii ĉu Irako povos esti io alia ol vasalŝtato de Vaŝingtono. Usono konstruas en Bagdado sian mondvaste plej ampleksan diplomatejon kun pli ol 3.000 oficistoj, kio signifas tre klare ke la transigo de suvereneco planita por la 30a de junio 2004 estos ege limigita.
Tiu sento estas fortigita de la usona postulo konservi en Irako gravajn militbazojn kaj konsiderindan ĉeeston de siaj armitaj fortoj. Tiu volo vasaligi Bagdadon estas ankaŭ substrekita de la ordonoj de s-ro Paul Bremer, la prokonsulo de Vaŝingtono, ke la loka ekonomio restu malfermita kaj regata de eksterlandanoj*. La perdo de regado de la ekonomio reduktas radikale la politikan suverenecon kaj la perspektivojn de sana disvolvo. Tio estas unu el la plej klaraj instruoj de la historio. Neniu koloniigita lando iam povis disvolviĝi dum ĝiaj politiko kaj ekonomio restis dominataj de la okupacianta potenco.
En decembro 2003, enketo de la PIPA/Knowledge Networks indikis ke la usona loĝantaro mem nur tre malfervore subtenas la decidon de la registaro Bush konservi konstante gravan militforton en Irako. Tiu popola maltrankvilo devenas de la fakto ke la homoj ne kredas la justecon de la afero.
La elektebleco en Usono estas tre malgranda kaj la homoj scias ke la balotoj estas ĝenerale aĉetitaj. La demokrata kandidato John Kerry estas kelkfoje priskribata kiel iu “Bush en manko de kalorioj”. Tamen, okazas ke la du grupoj de tiel nomata “partio de la mastroj” havas malsamajn politikojn. Etaj diferencoj, komence, inter unu kaj la alia kandidato povas tradukiĝi poste per gigantaj kaj tre kontrastigitaj sekvoj, laŭ tio ĉu elektiĝos s-ro Bush aŭ s-ro Kerry. Tio validos venontan novembron kiel ĝi validis en 2000 kiam kontraŭstaris s-ro Bush kaj s-ro Albert Gore.
S-ro Bush formulas sian doktrinon tiel: “Liberigi la mondon de la Malbono kaj de la terorismo.” “Deklari militon al terorismo, asertis li post la 11a de septembro 2001, tio estas ankaŭ deklari militon al ĉiu ŝtato kiu gastigas teroristojn. Ĉar ŝtato kiu akceptas sur sia grundo teroristojn estas mem terorista ŝtato kaj devas esti traktata kiel tia.” Nome de tiu doktrino, s-ro Bush militis kontraŭ Afganio en 2001 kaj kontraŭ Irako en 2002. Kaj li minacas pliajn landojn kiel Sirion. Oni povas tamen demandi sin, ĉu s-ro Bush estas vere kohera, ĉar ekzistas diversaj pliaj ŝtatoj kiuj akceptas teroristojn, kiuj protektas ilin kaj estas nek bombataj nek invadataj. Por komenci per... Usono mem!
Ekde 1959, estas konate, Usono patronis teroristajn atakojn kontraŭ Kubo. Okazis la invado de la porkogolfo en 1961, elaeraj mitraladoj kontraŭ civiluloj, bomboj en publikaj lokoj en Havano kaj aliloke, murdo al oficistoj, dumfluga detruo de kuba lini-aviadilo en 1976 kiu mortigis proksimume okdek homojn, kaj dekoj da komplotoj por mortigi s-ron Fidel Castro. Unu el la plej konataj kontraŭkastristaj teroristoj, akuzita esti la cerbo de la atenco kontraŭ la civila aviadilo en 1976, estas s-ro Orlando Bosch. En 1989, s-ro George Bush patro nuligis la decidon de la ministrejo pri justico rifuzi azilpeton de s-ro Bosch. Tiu vivas do trankvile en Usono, kie li daŭrigas siajn kontraŭkastristajn agadojn.
La listo de teroristoj gastigataj en Usono entenas ankaŭ s-ron Emmanuel Constant, de Haitio, konata sub la nomo de “Toto”, iama kvazaŭarmea gvidanto el la Duvalier-a epoko. “Toto” estas la fondinto de la Fronto Revolucia por Antaŭenigo kaj Progreso de Haitio (FRAPH), kvazaŭmilitista grupo kiu, laŭ ordonoj de la junto forpuĉinta la prezidanton Aristides, terorizis la loĝantaron de 1990 ĝis 1994. Laŭ freŝdataj informoj, “Toto” vivas en la Queens en Novjorko. Kaj Vaŝingtono rifuzis la peton pri ekstradicio prezentitan de Haitio. Kial? Ĉar “Toto” povintus malkaŝi la ligojn inter Usono kaj la junto kulpa pri murdo — pere de la FRAPH — de inter 4.000 kaj 5.000 haitianoj... Aldonindas ke, inter la gangsteroj kiuj partoprenis, flanke de la usonaj fortoj, la ĵusan ŝtatrenverson kontraŭ la prezidanto Aristide, troviĝas pluraj gvidintoj de la terorista organizaĵo FRAPH.
Vaŝingtono daŭre malinklinas liveri tiujn kiuj bone servis ĝin, eĉ se temas pri teroristoj. Tiel, en februaro 2003, Venezuelo petis la ekstradicion de du oficiroj kiuj partoprenis la ŝtatrenverson de la 11a de aprilo 2002 kontraŭ la prezidanto Hugo Chávez kaj kiuj poste organizis atencon en Karakaso antaŭ ol fuĝi al Miamo, kie ili trovis rifuĝejon.
Ĉar ĉiuj terorismoj ne estas samspecaj. Kaj tiuj kiuj servis la interesojn de Usono ne estas kvalifikataj je la aĉa termino “teroristoj”. Ili estas la novaj “batalantoj de la libereco”, kiel la komunikiloj iam kvalifikis s-ron Usama Ben Laden mem, en la tempo kiam li terorizis la sovetianojn laŭ mendo de Vaŝingtono.
Noam CHOMSKY
Kopirajto (c) 2004 ĉe Noam Chomsky
NdlR: Tiu ĉi versio de la artikolo de Noam Chomsky estas aprobita de la aŭtoro kaj aperas nur en Le Monde diplomatique en Esperanto (Diplomatia Mondo); ĝi respondas al alia versio de la artikolo aperinta en la francalingva Le Monde diplomatique, majo 2004, p. 21, kun la titolo “Voix de la résistance — L’autisme de l’Empire”.
Fronte al la novliberala tutmondigo, neniu povas kredi la fabelon de la “publika senpoveco”. La movado celas konstrui alternativon, identigante la lokojn de la potenco, agante ĉiunivele.
EN ĈI LASTAJ JAROJ, la aferoj progresis ege pli rapide ol multaj pensis. La sistemo de novliberala tutmondigo krakadas ĉiuflanke, kvankam oni ne kredu ke ĝi falos kiel matura frukto; planedskale, vasta movado nomata alimondismo estas formiĝanta kaj progresas. Kiel eblas transpaŝi decidan kvantan kaj kvalitan sojlon, pri kiu multaj indicoj montras ke ĝi estas atingebla? Ĉar al tiu ĉi movado turniĝas, multnombre, la rigardoj de tiuj kiuj ne plu eltenas tiun maljustan kaj absurdan mondon, kaj kiu serĉas solvojn de ŝanĝo.
La historia merito de la alimondisma movado estas ke ĝi enreprenis vastan laboron de malkaŝado kaj malmuntado de la novliberala ideologio, akompanate, precipe en la sociaj forumoj, de intensa produktado de alternativoj kaj de svarmo da iniciatoj. Tiuj agadoj montras pli kaj pli klare ke la tutmondigo estas politika procezo, al kiu de nun kontraŭstaras alia politika procezo: la alimondisma movado mem. Aperante el la fumkurteno kiu longtempe kaŝis ĝian profundan naturon, la tutmondigo kompreniĝas antaŭ ĉio kiel sistemo de dominado de la Nordo super la Sudo, de la angl-usona kapitalismo super la aliaj formoj de kapitalismo, de la posedantoj super la senhavuloj. Tiel ke oni povas diri ke tiu tutmondigo estas la konkretigo de la novliberala ideologio.
Efektive, la tutmondiĝo ne falis elĉiele; neniel ĝi estas necesa etapo en natura evoluo de la ekonomia sistemo aŭ de la teknologioj: ĝi estas ĝuste la rekta konsekvenco de multaj elektoj kaj decidoj, unuavice politikaj. Ĝi estas mem strategia elekto, iompostiome realigita, post 1968, kaj celante redisciplini la salajrulojn de la okcidentaj landoj per senlaboreco, kaj la popolojn de la malriĉaj landoj per la ŝuldo.
Estus tamen vane nei la evoluojn kiuj fariĝis sub le efiko de la propra dinamiko de la kapitalismo, precipe en la kampo de la financigo kaj de la teknologioj. Sed tiuj transformiĝoj estis alproprigitaj kaj orientitaj per la strategioj uzataj de la partianoj de la konservativa revolucio iniciatita de s-ro Ronald Reagan kaj s-rino Margaret Thatcher ekde la jaroj 1980. Tiuj decidoj, kiuj kontribuis al vastigo de la novliberala tutmondiĝo, estis farataj apud registaroj kaj multflankaj instancoj, de la instituciaj investistoj kaj multnaciaj firmaoj.
Tiuj rapide komprenis ke ili povis planedskale reorganizi la laboron por atingi per unu trafo tri celojn: malfortigi la sindikatan movadon kaj la rezistadojn en la okcidentaj landoj, reduktante la grandecon de la entreprenoj kaj dislokante ilin por atingi pli da konkurencivo; kreskigi siajn profitojn per malaltigo de la laboristaro kaj utiligante diversajn impostajn kaj socialajn senŝarĝigojn, sen paroli pri la impostparadizoj; doni la impreson ke ili kontribuas al disvolvo de la Sudo konstruante fabrikojn tie.
Ĝis meze de la 1970aj jaroj, la kapitalismo estis efektive perdinta parton de sia regado super certaj landoj (strategioj de ekvilibro inter la du blokoj en la movado de la nealiancitaj landoj) kaj en certaj entreprenoj de la eŭropaj landoj (sekvo de majo 1968 kaj de kelkaj sekvantaj jaroj). La profitoj kaj la produktiveco malaltiĝis, la salajroj kreskis kaj la kontraŭkapitalismaj ideoj evoluis en ĉiuj sociaj kategorioj, precipe inter la junularo. La mastraj kaj konservativaj medioj tiam organizis sin por reakiri la iniciaton ideologie kaj praktike en la entreprenoj, komunikiloj, internaciaj institucioj, certaj politikaj partioj kaj en la ŝtat-aparatoj.
Fronte al la novliberala tutmondigo, neniu povas plu kredi je la “senpoveco de la politiko”, kaj neniel utilas esprimi dezirojn, ĉiutage kaj senkulpiĝe, ke la politiko “ree regu super la ekonomio”. Envere, ĝi neniam perdis la regadon. La vaŝingtona interkonsento estas klare politika projekto, konscie kaj sisteme realigita.
De la kompreno de la preciza naturo de la fenomeno tutmondiĝo dependos la efikeco de la proponotaj alternativoj kaj la vojo por atingi ilin, tio estas la konstruado de la alimondisma movado kiel politika kaj kultura procezo de homa emancipiĝo. Ĉi movado devas ne nur ludi simple rolon de ĝenulo por la multflankaj instancoj, la registaroj, elektitoj kaj politikaj respondeculoj. Se ĝi kontentiĝus pri kompatema registro, la alimondismo estus certe ne senutila, sed ĝi rezignus pri ĉia historia perspektivo se ĝi restus gluita sur la nuno. Adoptante la sloganon “Alia mondo eblas”, ĝi klare fiksis sian ambicion: starigon de nova socia, ekonomia, politika kaj demokratia mondordo. Elirante de tio, la enhavo de la proponoj, kiu estas detaligenda, ne disigeblas de la rimedoj por doni al ili korpon.
En tiu kunteksto, la nocio de alternativo meritas precizigon. Supraĵa ekzamenado povus pensigi ke ĝi reprenas nur, sed sub alia nomo, kion la politikaj partioj nomas programo kaj la sindikatoj postulo. En realo, ĝi estas radikale malsama, ĉar ĝiaj proponitaj alternativoj havas sisteman econ: ili estas efektive samtempe tutmondaj, kontraûliberalaj kaj ĉiokoncernaj. Nur la alimondisma movado metas dekomence sian pripensadon kaj sian agadon sur planedvastan skalon, kiel atestas la mondaj sociaj forumoj. Nur ĝi starigas por si aŭtente kontraŭliberalajn celojn, en sia klopodoj trovi koheron kontraŭmeteblan al tiu de la novliberala ideologio. Nur ĝi, fine, provas disvolvi ĉiokoncernan aliron, tio estas batalon kontraŭ la novliberalismo kiu koncernas ĉion, de la individuaj kondutoj, tra la strategio de la entreprenoj ĝis la politiko de la multflankaj instancoj.
ONI POVAS UZI, tiurilate, alian nocion, tiun de sistema matrico de alternativoj, por identigi la lokojn de potenco kiuj produktas kaj reproduktas la novliberalan tutmondigon, kaj kiuj laŭ tio fariĝas la celoj de la movado. La celo estas alidirekti la tie faratajn decidojn, iom post iom elimini ilian novliberalan logikon, por substitui al ili la alternativojn formulitajn de la alimondisma movado. La plimulto de ili, ekzemple la forigo de la impostparadizoj, realigeblas ĝenerale laŭ ses por la agado gravaj niveloj: internacia, kontinenta, nacia, infranacia, individua kaj tiu de la entrepreno.
La internacia skalo estas ofte ne sen ambiguecoj. Tiel, aserti ke la plej gravaj decidoj fariĝos sur planeda nivelo, lasante nur kelkajn erojn al la ŝtatoj, kaj ke tiu situacio estos neinversigebla, kondukas al kaptilo en kiun fali evitendas. Sur mondskala nivelo, la popoloj havas nur tre malfortan kapablon interveni: la reprezenta demokratio, nome la principo “unu persono, unu voĉo” por la balotoj (kies efikecon montris en Francio la regionaj elektoj de marto 2004), ne povas aplikiĝi tie.
Tia sistemo estas ideala por la posedantoj, ĉar la transigo de decidoj al nivelo kie la popolo ne povas interveni, ebligas starigi nedividitan dominadon. Tio tamen ne estas kialo por ĉesigi la organizadon de premo sur la multflankaj instancoj kaj postuli de la registaroj kiuj estas tie reprezentataj ke ili adoptu tie politikajn poziciojn kiuj subtenas la alternativajn proponojn de la alimondisma movado. Por repreni la ekzemplon de la impostparadizoj, la UN, la Monda Organizo pri Komerco (MOK), la Internacia Monfonduso (IMF), la Monda Banko, la Organizo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvo (OEKD), ĉiu en sia rolo, povas agi por forigi ilin.
LA DUFLANKISMO, tio estas la tutaĵo de la rilatoj inter du landoj, estas aparta internacia formo. Ĝi estas fifama, ĉar ĝi estas asimilata, en sia principo, al rilato nepre nesimetria inter du landoj, el kiuj la pli granda dominos la pli malgrandan. Laŭ tio, la multflankismo, sistemo en kiu ĉiu lando havas unu voĉon, estus preferinda. Tamen ĉiu scias ke, en la MOK, en la IMF aŭ en la Monda Banko, ĉio ĉi estas nur iluzio. Renaskiĝo de duflankismo, sur alimondismaj bazoj, konstituas interesan perspektivon, laŭ la mezuro en kiu du landoj povas starigi inter si tiajn rilatojn, en kiuj ili en certa mezuro emancipiĝas de la novliberalaj dogmoj.
Sur kontinenta nivelo, la eŭropa konstruado kristaligas ĉiujn antaŭe priparolitajn demandojn, kun siaj direktivoj de novliberala tendenco, kiuj, post transpono al nacia juro, enfiksiĝas en la leĝaron de la koncernataj landoj. Sed ĉu temas pri ekonomia, teknologia aŭ financa fenomeno? Temas ĝuste pri politika decido kaj nur politika. Kaj kion faris la politiko, nur la politiko povas ĝin malfari aŭ aliigi. Ĉu necesos krei la kondiĉojn de ree kaj detale ekzameni la valorojn kaj celojn de la Eŭropa Unio (EU), ekzemple per nova politiko de “malplena seĝo”, por refondi Eŭropon? Por repreni la kazon de la impostparadizoj, la Unio povas evidente decidi malpermesi ilin sur sia teritorio.
La nacia nivelo faras apartan problemon, ĉar, laŭ la kutima diskurso, la precipaj decidoj estas farataj mondskale, kaj la ŝtatoj troviĝas katenitaj. Servus do al nenio, ke la loĝantoj de iu lando voĉdonas por kandidatoj kiujn ili mandatas por antaŭenigi alternativajn politikojn. Se la novliberala tutmondigo estas la nepra kadro, tiam ni jam ne troviĝas en demokratio, ĉar, kiaj ajn estu la elektitoj, ili povos fari nur identajn politikojn, escepte de kelkaj nuancoj.
Tiujn tabuojn, tre profunde ankritajn, necesas tamen ataki. Pragmate, temon post temo, necesas identigi la realajn agadliberecojn de registaroj kiuj deziras vere malstriktigi la novliberalan korseton. Koncerne la impostparadizojn, la franca registaro, kiel ĉiuj aliaj, havas perfekte la rimedojn por fari disponojn, ekzemple en la kontraktado de publikaj merkatoj, kontraŭ la bankoj kaj entreprenoj kiuj uzas ilin.
Sur infranacia nivelo (por Francio temas pri regionoj, departementoj kaj komunumoj), la novliberalaj politikoj kondukis al organizado de konkurenco inter lokaj kolektivumoj kaj al malkresko de iliaj rimedoj. Multaj elektitoj enfermiĝis en la logikon de loka supervivo, kie la simpla administra mastrumado de la kolektivumo nun do antaŭrangas la profundigon de la demokratio. Tiu etigo de ilia agado tamen komencas esti atakata kun la evoluo de pure politikaj iniciatoj, kiel la partoprenaj buĝetoj aŭ la engaĝiĝo de kolektivumoj lukti kontraŭ la Ĝenerala Akordo pri Komerco kaj Servoj (ĜAKS) aŭ kontraŭ la genetike modifitaj organismoj (GMO). Eĉ pri temoj kiuj ne koncernas rekte iliajn leĝajn prerogativojn, la lokaj kolektivumoj kaj iliaj elektitoj povas kun efikeco politike interveni. En la kazo de impostparadizoj, regionaj, ĝeneralaj kaj municipaj konsilantaroj povas, ekzemple, rompi siajn rilatojn kun la bankoj kiuj uzas ilin, kaj alvoki la civitanojn fari same.
Sur individua nivelo, certaj komponantoj de la alimondisma movado alvokas ĉiun koherigi sian konduton kun siaj konvinkoj. Ĝuste tiel disvolviĝas diversaj iniciatoj ĉirkaŭ la elekto de konsumaĵoj, uzo de “liberaj” informadikaj programoj, aŭ ŝparado. Por ne resti simpla sumo de individuoj kaj por transformiĝi en kolektivan amas-agadon, tiu metodo devas tamen eviti certajn misojn. Ĝi ne povas prezenti sin kiel leciondona al la civitanoj, kaj devas bone distingi inter kulpigo kaj respondecigo. Oni povas ankaŭ ne centri ĉion sur la individuajn kondutojn ignorante la ĝeneralajn strategiojn de la novliberala tutmondigo. Tamen, por daŭrigi per la sama ekzemplo, organizita bojkotado de la bankoj kiuj laboras kun impostparadizoj povus akceli ties malmuntadon.
SUR ENTREPRENA NIVELO, estas verŝajne la Unio de metal-industrioj kaj -metioj (UIMM)*, mastra organizo kaj membro de la Medef, kiu la unua bone vidis. Ĝi opinias efektive ke “ŝajnas ke la protestmovado kontraŭ la tutmondigo (...) trovas kreskantan eĥon kaj vekas, ekster la mondo de la entrepreno, radikale novajn agformojn, sed kiuj havos iam neeviteble konsekvencojn por la entreprenoj”. La UIMM aldonas ke la alimondisman movadon oni devas “preni serioze. (...) Tiu movado evoluas ekster la entreprenoj, sed tiuj iam spertos konsekvencojn, kaj ili ŝajnas apenaŭ esti preparitaj por alfronti ilin”*
Tiurilate, la kreskanta partopreno de la sindikata movado en la sociaj forumoj kaj en la dinamiko kiun ili vekis estas decida progreso. La alimondisma movado ne povas pretendi forbalai la pasintecon kaj forgumi preskaŭ du jarcentojn da sindikataj luktoj de kiuj ĝi devas multon lerni. Inverse, la laborista movado povas ĉerpi el la alimondisma movado. Tiel, ekzemple, la agado de la salajruloj kaj de iliaj sindikatoj kontraŭ ilia entrepreno, kiam tiu uzas impostparadizojn, estas realisma celo.
La labor-dialogo inter la alimondisma movado kaj la elektitoj kaj politikaj respondeculoj estas necesa. Unue ĉar ne ĉiuj estas fipartianoj de la novliberalismo kaj multaj estas antaŭ ĉio senhelpaj. Ili atendas ideojn kaj konkretajn proponojn tuj aplikeblajn. Krome, sed inverse, ĉar la alimondisma movado, tute kiel de la laborista movado, havas multon por lerni de ili laŭ tio ke ili disponas pri kono de la instituciaj mekanismoj kaj dosieroj kiu intimigas ilin kun realecoj kiuj ne nepre alireblas por ĉiu. Sed se necesas la dialogo, kaj eĉ kunlaborado, ankaŭ la konflikto povas laŭokaze necesi. Por repreni la formulon de Raymond Aron: “Milito neebla; paco malverŝajna.”
Jacques NIKONOFF.
Timigitaj de la evoluo de sendependa kritiko al la komunikiloj, iuj ĵurnalistoj kaj eseistoj prezentis tuj tiun civitkonscian kritikon kiel minacon kontraŭ la demokratio...
LA KONTESTADO de la mediata ordo aperas en kreskanta nombro da landoj.* Ĝi celas la koncentriĝon de la komunikiloj, la prostituiĝon de la informado kaj de la kulturo al la financmerkatoj. En Francio, jam dum pluraj jaroj, multiĝas la publikaj renkontiĝoj. Ĉiusemajne, la salonegoj estas preskaŭ ĉiam plenaj, la debatoj ekscititaj. En la koro de la mobiliziĝoj kontraŭ la novliberalaj regresoj, oni atakas la komunikilojn de aroganteco kaj sociala malestimo.
Samtempe, la agadoj kontraŭ la reklama poluciado de la publika spaco kritikas la influon de la anoncistoj en la mediata spaco.*, de dokumentistoj kaj scenaristoj aperigas eblajn konverĝojn kun la rezistadoj de ribelaj ĵurnalistoj kaj tiuj de la sendependaj kaj asociaj komunikiloj.
Pri tiu multforma kontestado, la dominantaj komunikiloj preferas nenion scii. El vidpunkto de iliaj gvidantoj, ĉar la plej granda malbono estas ĉiam aliloko (aŭ malantaŭ ni), ĉio fartas — preskaŭ — plej bone ĉi tie. Ili strebas do firmigi sian propran povon (pretekstante defendi la sendependecon de ĵurnalismo), antaŭenigi la konkurencon de la “markoj” (pretekstante antaŭenigi pluralismon) kaj rezervi al si la kvazaŭ-monopolon de la rajto informi kaj debati.
Kaj necesas konstati ke ili profitas komplezan silentadon. Flanke de la instalitaj politikaj fortoj, kiam, liberale dekstre, ili “pensas” ke la merkatoj proponas kaj la politikistoj disponas; aŭ kiam, diskrete maldekstre, ili limigas sian ambicion reguligi tielnomatan fatalaĵon. Mutado ankaŭ flanke de multnombraj kontestuloj kiu, bedaŭrinde, preferas serĉi por si loketon en la dominantaj mediatoj anstataŭ ol konsideri ilin tiaj kiaj ili estas: agantoj kaj propagandistoj de la ordo kiun ili kontestas.
Tiuj silentadoj sufiĉus por pravigi multiĝon de publikigaĵoj kaj de asocioj kiuj, pro iu aŭ alia motivo, interpelacias la grandajn komunikilojn, ties gvidantojn, ties financantojn... kaj tiujn kiuj lasas fari. La celoj de tiuj interpelacioj estas facile difineblaj: informi pri la informado kaj la kulturo (anstataŭ lasi la kvazaŭ-monopolon de enketoj pri la ĵurnalismo al la komunikiloj mem), kontesti la mediatan ordon (anstataŭ akompani ties devojiĝojn per kelkaj suspiroj), proponi alternativojn (anstataŭ fuĝi en pian silenton).
Ne mankas provoj deprajmi kaj neŭtraligi la protestojn kaj kontestojn. La plej kuranta konsistas en transformado de la kritiko de la mediatoj al ordinara mediata produkto, disponigita al konvenaj kaj konformaj, “respondecaj” kaj sterilaj diskutoj, kies ĉefa “efikeco” estas akiri akrediton ĉe la estroj de la mediatoj. Sed la plej vigla reago estis provokita de la konstituiĝo de la Franca Observejo de la Komunikiloj. Por protekti sin kontraŭ ĉia sendependa kritiko, kelkaj ĵurnalistoj denuncis ĝin tuj kiel provo starigi petenisman* ordon de kontrolado de ĵurnalistoj, eĉ kiel gazetaran policon. Kritiko al la mediato konstituas laŭ ili mincacon kontraŭ la demokratio.*
Tia eksceso perpleksigas. Tia militeca defendo de la mediata konveneco celas protekti la kritikon de la praktikoj de ĵurnalismo kontraŭ ĉia “ekstera” enmiksiĝo, eĉ se ĝi venas de nedisciplinigitaj ĵurnalistoj kiuj tiam estas tuj maldungitaj aŭ minacataj de proceso.* La gardantoj de la mediata ordo pretendas tiel rezervi la kritikon al la nuraj profesiuloj de la metio, al la esploristoj kiujn ili agnoskas kaj al la... leteroj de la legantoj.
Tiu “interna” kritiko, nepra kiam ĝi eliras de ribelaj sindikatoj aŭ de kelkaj ankoraŭ aŭtonomaj societoj de redaktistoj, minacas, sekve, esti konfiskataj de la eldonaj ĉefoj kaj la financaj deciduloj, kiuj ŝatus forgesigi ke la mediataj entreprenoj estas entreprenoj kiel la aliaj, ofte pli malbonaj ol la aliaj. Ĉiopova hierarĥio (miksita kun la moderna “management”), kontraŭsindikata subpremo, ĉantaĝado pri dungeco: la defendantoj de tia funkciado — oni komrenas ilin — rifuzas esti traktataj kiel “propekaj kaproj” de sistemo kiun ili ne kontestas, ĉar ili estas nur ties radetoj kaj portantoj. Kun la helpo de kelkaj multmediataj eseistoj, ili pretendas esti viktimoj de supozita “komplot-teorio” kiun ili larĝanime atribuas al iu ajn — de Noam Chomsky ĝis Pierre Bourdieu — kiu kuraĝas nomi je ilia nomo la instituciojn kaj ties gardistojn.*
Ili trankviliĝu: la analizo de la mediato ne celas persekuti ilin! Kaj la rezistado al la mediata ordo havas celojn kiuj preterpasas ilin. Dum ili skermas kontraŭ siaj kritikantoj, Dassault kaj Lagardère akaparas novajn partojn de gazetaro kaj eldonado. Siavice, la publikaj aŭdvidaj institucioj pagigas sian subfinancadon al siaj nefiksaj salajruloj kaj, ĉar ĝi estas submetita al reklamo, rivalas kun la privata sektoro sur ties propra tereno: la momenta kaj kvanta aŭdvida atento je kiu ajn prezo. Koncerne la skribitan gazetaron onidire “seriozan”, ĝi postkuras la reklamistojn (kaj malkreskantan legantaron) kun la armiloj de la malkaŝe komerca gazetaro. Kiu povas kredi ke kelkaj malgravaj alĝustigoj povus sufiĉi, kiam necesas remodlado de la tuta mediata spaco?
Ekde 1981, enorma nigra truo englutis la projektojn de demokratiaj transformado kaj alproprigo de la mediatoj, dum ilia koncentriĝo, ilia multnaciiĝo kaj multmediatiĝo, ilia laŭfinancigo kaj submeto al la profitlogiko faris de ili agantoj kaj zelotoj de la liberala tutmondigo. La rezistado al la mediata ordo celas redifini tiajn projektojn.
Henri MALER.
“Neniu ŝanĝo okazos en nia armea dislokiĝo inter la 30a de junio kaj la 1a de julio, krom la fakto, ke ni estos tie je invito de iraka suverena registaro, kiu petos nin resti ĝis kiam la mortigistoj, kiel tiuj kiuj faris kruelaĵojn en Faluĵa, estos sennocigitaj.” Tiel s-ro Paul Wolfowitz, vicsekretario pri defendo, precizigis, la 2an de aprilo 2004, kion signifas por la usonaj respondeculoj la povotransdonon al irakanoj. Tamen la ribelo kiu unuigas ŝijaistojn kaj sunaistojn kontraŭ la okupadon, la solidareco, kiu akompanas la reziston en Faluĵa, la renaskiĝo de naciismo (vd la artikolon de Juan Cole), sed ankaŭ la foriro de la hispana, hondura kaj dominika soldataroj, malgrandigas la manovreblecon de Usono kaj devigas ĝin trovi UN-aŭspicion al ĝia armea plu-restado en Irako. Dume la usonaj firmaoj rekte ligitaj al la Bush-registaro plu eltiras grandajn profitojn, eĉ se minacas malboniĝo de ilia surloka situacio.
“KAPITALISTA REVO”: tiel la brita semajngazeto The Economist priskribis en septembro 2003 la novajn ekonomiajn strukturojn starigitajn de la provizora registaro de la koalicio (PRK)*. Aro da dekretoj, subskribitaj de la usona reprezentanto Paul Bremer, komplete ŝanĝis la irakan ekonomian sistemon: impostoj estis limigitaj je 15%, importo-impostoj malaperis kaj estis anstataŭigitaj per 5%-krompago, destinita al rekonstruado, la financa kaj mona sistemo estis tute renovigitaj, preskaŭ 200 entreprenoj estis privatigotaj. Unuvorte, post pli ol kvardek jaroj da aŭtoritata ekonomia planado, la lando ŝajnis subite fariĝonta vasta zono de liberkomercismo.
Iom simpla logiko ebligis s-ron Donald Rumsfeld pravigi tiun drastan terapion. Laŭ la usona sekretario pri defendo, ĉefa ordonanto pri la “rekonstruada” strebado, “oni favoros la merkatekonomiojn, ne la stalinismajn sistemojn”*.
La plej diskutata reformo temis pri la reglamentado — aŭ pli ĝuste la ne-reglamentado — de eksterlandaj investoj. “Decido 39”, datita je 19a de septembro, ja malfermis la tutan landon, escepte la sektoron de naturaj riĉecoj, por fremdaj investantoj. Por establi sin en la lando ili bezonis nek permeson, nek lokan partneron, nek devige reinvesti la profitojn. Tiu decido, kiu antaŭplanis neniun organismon aŭ mekanismon por superregi (kontroli) la fremdajn investojn, starigis regulojn eĉ pli liberalajn ol tiuj funkciantajn en Usono aŭ Britio (kie multaj sektoroj, kiaj armado kaj amaskomunikiloj, ne estas malfermaj al eksterlandaj konkurantoj). Tiu decido estis multe pli liberala ol la rekomendoj de la Monda Banko, kiam temas pri rehejmenigo de profitoj. La multnaciaj entreprenoj do ricevis ĉion, aŭ preskaŭ ĉion deziratan. Certe, iuj opiniis, ke la reformoj ne estis sufiĉe drastaj. Tiel, s-ro Robert Barro, fama Harvard-ekonomikisto, kvankam taksante noblaj la reformojn enradikitajn “en la privataj juro kaj proprieto”, bedaŭris, ke la nafto-industrio estis konsiderata “komuna riĉeco”, kaj do neofertita al avido de fremdaj investantoj.*
Same, advokata granda firmao bedaŭris, ke “la librotenado de irakaj entreprenoj estu nepre en araba lingvo”.*
Malgraŭ tiuj limigaj kondiĉoj, la negoco-mondo estis eŭforia: la elvokitaj monsumoj por la rekonstru-kontraktoj estis grandegaj; la potencialo de la lando, dua nafto-produktanto en la mondo, estis giganta. Oni parolis pri senprecedencaj kontraktoj, orĉasado kaj Eldorado por la libera entreprenado. Irako estis fariĝonta la unua islama “tigro”, kaj montrofenestro kaj modelo por la tuta islamio.
Tamen tute ne certis, ĉu la reformoj estas lauleĝaj, aŭ ĉu ili pluvivos post restarigo de iraka suvereneco. Efektive multaj fakuloj, surbaze de la Konvencioj de Hago (1907) kaj Ĝenevo (1949) asertis, ke okupacianta ŝtato ne rajtas efektivigi tiajn “reformojn”*. Sed pri tiaj konsideroj la usonaj regantoj ne multe zorgis. Iam pridemandite de ĵurnalisto pri la kongruo de la usonaj decidoj kun la internacia juro, la prezidanto George W. Bush arogante respondis: “La internacia juro? Mi devas do alvoki mian advokaton!”*
Aliloke oni pli serioze taksis tiujn demandojn. Malkaŝoj en la brita gazetaro montris, ekz., ke jam la 26an de marto 2003, la ĝenerala prokuroro Lord Goldsmith avertis la ĉefministron Antony Blair, ke “trudo de gravaj strukturaj reformoj estas kontraŭ la internacia juro”*. La ĉefa jura ĉefkonsilisto de la registaro bazis sin sur artikolo 43a de la Hago-Konvencio, laŭ kiu “kiam la aŭtoritato de la laŭleĝa potenco transiris en la manojn de la okupanto, tiu devos fari ĉiujn eblajn decidojn cele restarigon de publika ordo kaj socia vivo, respektante, escepte de plena malhelpo, la antaŭajn leĝojn de la lando”
DEPOST LA FALO de la reĝimo de Saddam Hussein okazis tute male. Eĉ ne iomete efektivigante ordorestarigon, la provizora registaro elektis neintervenan politikon fronte al rabado kaj sensekureco, dum ĝi energie strebis ŝanĝi la leĝaron, kun la celo draste malaperigi la pasintecon. La problemo pri ekonomia estonto de Irako — misprezentita kaj tro rapide solvita — estis tamen delonge pripensita. La eksa trezorsekretario Paul O’Neill malkaŝis, ke strategio por kapti la irakajn nafto-kontraktojn estis elvokita en la unuaj tagoj de la regado de la prezidanto George W. Bush, do plurajn monatojn antaŭ la 11a-septembraj atencoj.*
Pluraj el la ĉefaj gvidantoj de Usono, (inter kiuj la prezidanto mem, la vicprezidanto Richard Cheney kaj la eksterlandpolitika konsilistino Condoleeza Rice), veteranoj de naftindustrio avidis la riĉaĵojn de lando potenciale riĉa sed kurbiĝinta pro terura diktaturo, tri militoj kaj dekdu jaroj da internaciaj punsankcioj. Tiam ŝajnis al ili klare, ke “liberigota” Irako akceptos siajn “liberigontojn” kun floroj.
La pacigo de Irako aperis multe pli malfacila ol oni antaŭvidis (Vd la artikolon de Noam Chomsky: “La cinismo de s-ro Bush”). Aŭtune 2003, multnombraj iniciatoj montris, ke Usono provis denove ankriĝi en la internacia komunumo, post du jaroj da kruda unuflankismo. La 16an de oktobro ĝi sukcesis unuanime voĉdonigi la rezolucion 1511 de Unuiĝintaj Nacioj, kiu laŭleĝigas la usonan okupacion en Irako. La 23-24-ajn de oktobro iniciate de Usono sed sub aŭspicio de Unuiĝintaj Nacioj (UN) okazis en Madrido Konferenco de la Donacantoj, kunveniganta sepdek tri landojn, dudek internaciajn organizojn kaj dektri neregistarajn organizojn (NROj).
Rezulte de tiu konferenco, kvalifita de la usonanoj “grandega sukceso”, 33 miliardoj da dolaroj estis kolektitaj. Fakte temis pri nehomogena kaj nepreciza kunigo de pruntoj kaj donacoj, monhelpoj (ofte ligitaj al kontraktoj kun naciaj entreprenoj) kaj duflankaj kaj multflankaj kontribuoj, dum multaj landoj kondiĉigis sian helpon je sekurec-reveno kaj je starigo de transira kalendaro. Ĉiel ajn oni eĉ ne alproksimiĝis la sumon (56 miliardoj da dolaroj por kvar jaroj), kiun la Monda Banko taksis necesa por restarigi la irakan ekonomion. Sed Usono povis almenaŭ fanfaroni pri apogo de la “internacia komunumo”.
Kelkajn tagojn poste, la usona parlamento voĉdonis 87-miliardan buĝetan elspezon por financi la militojn en Irako kaj Afganio. Ne malgranda sumo de 18,6 miliardoj da dolaroj estis specife destinita por militaj kaj rekonstruaj kontraktoj en Irako. Amendo decidanta severajn sankciojn por la fraŭduloj de la publikaj kontraktoj estis rifuzita, pro premoj de la registaro. La senatano Richard Durbin, demokrato el Illinois, substrekinte la “tre bonajn politikajn kontaktojn” de la entreprenoj, kiuj profitis plejparton de la kontraktoj, esprimis sian miron: “mi ne komprenas kial oni kontraŭus la ideon persekuti tiujn, kiuj prirabas la registaron kaj la usonajn impostpagantojn dum milito.”...
La 5an de decembro 2003, la prezidanto Bush anoncis, ke s-ro James Baker, ŝtatsekretario de la patro de la nuna prezidanto, estis sendita al pluraj eŭropaj ĉefurboj — inter ili Parizo, Berlino kaj Moskvo — por intertrakti mildigon de la iraka ŝuldo. Oficiale taksita je 130 miliardoj da dolaroj, tiu ŝuldo aperis kiel grava handikapo, kiu riskas nuligi la strebojn por la rekonstruo. Ĉar la ŝuldo cetere estis kontraktita de tirano, oni povis konsideri ĝin kiel “abomenan” ŝuldon, maljuste truditan al la iraka popolo. La sendo de “multflankisto” s-ro Baker, en la ĉefurbojn de la “pac-tendaro”, interpretiĝis kiel signo, ke la novkonservativuloj ne plu velis kun facila vento.
La rebato rapide okazis. Samtage kiel la anonco de la Baker-misio, s-ro Paul Wolfowitz, vicsekretario pri defendo, subskribis cirkuleron anoncante, ke iuj landoj — inter kiuj Francio, Germanio, Rusio kaj Kanado — ne havos aliron al la ĉefaj rekonstrukontraktoj. Dudek ses kontraktoj — suma valoro 18,6 miliardoj da dolaroj — ampleksante de la armeaj ekipaĵoj ĝis restraŭrado de naftoinfrastrukturoj, de la komunik-sistemoj kaj de akvo- kaj elektro-retoj, estos rezervitaj por la sesdek tri landoj de la “koalicio de volontuloj”, kiuj partoprenis la militatakon kontraŭ Irako aŭ ĝin subtenis. La intelektulo de la novkonservativa movado kaj ĉefa konceptinto de la iraka aventuro ŝajnis denove meti la moderan tendaron antaŭ faritaĵo.
En sia cirkulero, s-ro Wolfowitz pretendis, ke tiuj decidoj necesas por protekti “la esencajn sekurecajn interesojn de Usono” kaj celas “favorigi la internacian kunlaboradon en la estontaj streboj” por stabiligi Irakon. La decido estigis antaŭvideblajn kaj antaŭviditajn protestojn. Eŭropa Unio argumentis, ke tiuj limigoj estas kontraŭaj al la interkonsentoj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) pri la publikaj kontraktoj, kiu malpermesas ĉian diskriminacion inter enlandaj kaj eksterlandaj provizantoj, kiam temas pri publikaj kontraktoj. Ene de la usona parlamento mem la influa senatano Joseph Biden, demokrato el Delavario, skurĝis tiun “tute senkaŭzan fanfaronadon” kiu “nenion faras por protekti niajn sekurecajn interesojn, sed ĉion por deturni de ni la landojn, kiujn ni bezonas en Irako”.
La prezidantejo tamen konfirmis ĉi tiun novan pozicion, kiu revekis nefermitajn vundojn. Jaron antaŭe la ŝtatsekretario Colin Powell cetere avertis, ke tiuj, kiuj kontraŭos la militon “suferos konsekvencojn”. Por tiuj eble jam venis la momento. La proparolanto de la Blanka Domo, s-ro Scott McClellan diris, ke “normalas kaj prudentas atendi ke la ĉefaj kontraktoj iru al la iraka popolo kaj al landoj, kiuj dividas kun Usono la malfacilan taskon konstrui liberan, demokratan kaj prosperan Irakon.”
La ministrejo pri eksteraj aferoj tuj precizigis, ke ne temas pri ekskluziva decido, sed ja inkluziva, ĉar la kontraktoj, ne rezervitaj nur por usonanoj, povos esti atribuitaj al entreprenoj de sesdek du aliaj landoj (i.a. Britio, Italio, Hispanio kaj Pollando, sed ankaŭ Ruando, Palaŭo aŭ Tongo). Grandanime la usona registaro aldonis, ke la listo de koalicio-partoprenaj landoj restas malferma, kaj ke tiuj, kiuj eniros ĝin, povos ankaŭ estonte elektiĝi por kontraktoj.*
Rifuzante la akuzon pri ekonomia protektismo, kaj spegulante plian fojon vere selektivan aliron al la internacia juro, la proparolanto de la usona reprezentanto por komerco, s-ro Robert Zoellick, diris ke “la kontraktoj faritaj nome de la provizora registaro de la koalicio (PRK) ne estas subigitaj al la devigoj rilate al internaciaj adjudikoj, ĉar la PRK ne estas ento koncernata de tiuj devigoj”.
Estas la prezidanto Bush, kiu esprimis plej klare la pozicion de sia registaro: “La elspezo-nivelo de usonaj dolaroj spegulos la fakton, ke usona kaj aliaj soldataroj riskis sian vivon. Estas plej simple, niaj soldatoj riskis sian vivon, tiuj de la koalicio riskis sian vivon, kaj sekve la kontraktoj spegulos tiun fakton, cetere tion ja atendas la usonaj impostpagantoj.” La registaro longe prisilentis la komercajn aspektojn de la iraka milito, por emfazi nur la amasdetruajn armilojn aŭ la liberigon de la iraka popolo. Ekde tiam la usona prezidanto ne plu kaŝis, ke justas konsideri la gravajn kontraktojn kiel militpredon. La profitoj estu laŭmezure de la verŝita sango.
EN USONO MEM tamen la disputo pri la rekonstru-kontraktoj daŭre ŝvelas. Ĉiutage malkaŝoj konfirmas, ke malŝparo, intereskonfliktoj, konfid-ekspluatado, priŝtelo, trofakturado, fuŝita laboro, estas kutimaj. La militpredo estas akaparita de malgranda nombro da usonaj firmaoj, ĉiuj proksimaj de la Bush-registaro. Eĉ la fidelaj britaj aliancanoj konfesas sian seniluziiĝon: iliaj kontraktoj ŝrumpas, kaj ilia registaro devas diskrete petadi de la usona kelkajn decidojn pri “pozitiva diferencigo”*
Laŭ raporto de Center for Public Integrity (Centro por Publika Honesteco) la sepdek unu firmaoj kaj entreprenistoj, kiuj subskribis kontraktojn pri rekonstruo de Irako kaj Afganio pagis pli ol 500.000 dolarojn al la balotkampanjoj de s-ro George W. Bush, t.e. pli ol ili pagis al iu ajn politikulo dum la dek du lastaj jaroj. Laŭ tiu raporto “Naŭ el la dek plej gravaj kontraktoj (...) atribuiĝis al firmao dunganta politikajn eksrespondeculojn, aŭ kies gvidantoj estas proksimaj de parlamentanoj, aŭ eĉ de agentejoj atribuantaj la kontraktojn.” Laŭ s-ro Charles Lewis, direktoro de la Centro, “neniu federacia agentejo superrigardis kaj kontrolis la tutan proceduron de kontrakt-atribuo, kio montras kiom la sistemo kapablas estigi malŝparon, prirabon kaj favorismon.”*
Malgraŭ la promesoj de travidebleco, la plej profitigaj kontraktoj estis atribuitaj sen publika adjudiko. La profitdona merkato de la iraka rekonstruo estas preskaŭ tute inter la manoj de usonaj firmaoj, inter kiuj troviĝas unuarange Halliburton (nafto-inĝenierado) tra ties filio Kellogg Brown and Root (KBR), kaj Bechtel (konstruado kaj publikaj laboroj), ambaŭ estante tre proksimaj de la “falkoj” regantaj en Vaŝingtono. Estas tamen vere, ke ambaŭ entreprenoj havas sperton en Irako. En 1983, Bechtel, tiam tre proksima de la Reagan-registaro, jam ricevis taskon konstrui naftodukton en Irako, laŭ interkonsento rekte intertraktita ĉe s-ro Saddam Hussein fare de s-ro Donald Rumsfeld, nuntempa sekretario pri defendo. Se temas pri Halliburton, de kiu la usona vic-prezidanto Richard Cheney estis la prezidanto-ĝenerala direktoro de 1995 ĝis 2000, ĝi ricevis specialan permeson daŭrigi sian laboron en Irako malgraŭ la internaciaj sankcioj kontraŭ tiu lando.
Halliburton fariĝis simbolo de la usoneska kapitalismo de kompliculoj. Kiel malkaŝis la reprezentanto Henry Waxman (kalifornia demokrato), kontrakto pri riparado de naftoŝaktoj farita sen adjudiko, inter la inĝeniera korpuso de la armeo kaj la firmao Kellogg Brown and Root (KBR) reprezentis tre longdaŭran engaĝiĝon. Krom la restaŭrado de la ŝaktoj, KBR ricevis taskon administri tiujn instalaĵojn kaj vendi ilian produktaĵon. Alie dirite, ĝi fariĝis koncesiulo de parto de la irakaj nafto-rezervoj.
Krome, laŭ s-ro Waxman, la financado de tiu kontrakto estis prenita el la UN-fonduso “nafto kontraŭ nutraĵo”, tiam renomita “fonduso por disvolvado de Irako”. Ŝajnas ke multnombraj leĝoj kaj reglamentoj estis redaktitaj specife por protekti tiajn investojn. Tiel la 22an de majo 2003 s-ro Bush subskribis la dekreton 13303, kiu protektas la tutan naftoindustrion kontraŭ “ajna decido, juĝo, dekreto, retenorajto, juĝa konfisko, aŭ alia tribunala decido”. Laŭ s-ro Tom Devine, direktoro de Government Accountability Project, “la naftoindustrio tiel troviĝis super la leĝo, senkonsidere ĉu usona aŭ internacia.”* Halliburton kaj ties filio estis protektitaj ne nur kontraŭ jura risko, sed ankaŭ kontraŭ financa risko. Iliaj kontraktoj estis intertraktitaj sur bazoj tiaj kiaj “indefinite quantity/indefinite delivery (IQUID)” (t.e. por nedifinita kvanto, kaj laŭ nedifinita liverado). Temas pri proceduro pravigita de urĝo aŭ granda necerteco, kiu permesas, ke entrepreno fakturos al la registaro ĉiujn siajn kostojn, aldonante profitmarĝenon ĝenerale inter 1 kaj 7%.* Tiuj proceduroj ebligas ĉiujn ekcesojn kaj ĉiujn intereskonkliktojn.
Dufoje oni trovis Kellogg Brown and Root (KBR) friponanta. Ĝi unue ŝveligis la prezon de importita benzino en Irako de pli ol 60%: benzingalono (iom pli ol 3,5 litroj) aĉetita per 70 cendoj en Kuvejto, estis revendata al la usona armeo je 1,59 dolaro, kio reprezentas suman kromkoston de 61 milionoj da dolaroj. KBR sin defendis, argumentante la transportkoston (Kuvejto tamen troviĝas tuj ĉe Irako) kaj la riskojn. Kelkajn semajnojn poste la firmao estis akuzita trofakturi 16 milionojn da dolaroj por manĝoj de la usonaj soldatoj. Raporto de la registaro-servoj pri la efikeco de KBR (same kiel tiuj de Bechtel) parolas pri fuŝfinita laboro.* Tiaj malkaŝoj ŝajne estas nur la videbla parto de la glacimonto.
La usona registaro nur ekis enketojn, kreis novajn kontrolprocedurajn strukturojn kaj promesis pli da travidebleco. Sed KBR neniam ĉesis akiri kontraktojn kaj riĉiĝi malprofite al la usonaj impostpagantoj kaj la iraka popolo. La vic-prezidanto profitis tiun manaon. S-ro Cheney ricevis “prokrastitan enspezon” de Halliburton dum siaj unuaj jaroj en la Blanka Domo (150.000 dolarojn en 2001, 160.000 en 2002 178.000 en 2003), kaj li ŝajne ankoraŭ posedas proksimume 433.000 akciojn de la firmao, kies valoro evidente dependas de la bonaj profitoj de la grupo.*
La limo inter politiko kaj negoco estas pli kaj pli malpreciza. La irakaj kontraktoj estas ja konsiderataj kiel rimedo por rapida riĉiĝo. Sr-o Richard Perle jam lerte uzis sian duoblan rolon. Kiam temis pri lia rolo de prezidanto de la registara konsulta komitato, li brile advokatis etendon de la milito al Irako (kaj al aliaj landoj); kiel privata civitano, li fondis Trireme International, firmaon de riskokapitalo, kies celo estas profiti el la militaj konfliktoj.* S-ro Joe Allbaugh, eksdirektoro de la kampanjo de George Bush en 2000, fondis New Bridge Strategies, kun la celo faciligi la akiron de kontraktoj en Irako. La eksa advokat-firmao de s-ro Douglas Feith, la tria grava homo en la registaro kaj drasta novkonservativulo, kiu superregas rekte la rekonstruadon, same klopodas.
Verŝajne troveblas la sama “politikiĝo” en la irakaj entreprenoj. El la 115 listigitaj projektoj fare de la provizora registaro fine de 2003, 25 devas esti atribuitaj al irakaj entreprenoj. Sed en ne ŝirmita ekonomio verŝajne nur inicitoj, proksimaj de la okupaciaj armeoj aŭ de la provizora iraka registara konsilio (PIRK), kies 25 membrojn nomunis la usonanoj, ricevos kontraktatribuon.
Kaj la iraka popolo? Se aŭdi la oficialajn paroladojn, ĝi estas la fina profitanto de la nova ordo. La usonaj gvidantoj daŭre kuraĝigas ĝin elprofiti la klimaton de ekonomia “libereco”. Tiel, la sekretario pri komerco dum rapida vizito en la lando, admiregis la “enorman progreson” kiun li tie mezuris kaj li laŭdis la entrepreneman spiriton kiun li tie spertis. Por pli bone komprenigi sin, li raportis kortuŝan rakonton al stelula CNN-ĵurnalisto, cetere konata pro sia emo relajsi la registaran propagandon: “Mi haltis survoje kaj aĉetis kolaon de juna knabo, juna entreprenisto.”*
La meza irakano ankoraŭ ne havas kialon ĝoji ke lia lando fariĝis Eldorado de komercliberismo. Injekto de ampleksa kapitalmono en malsanan ekonomion kaj la ekonomiaj malfacilaĵoj — inflacio, porciolimigo, naftomanko, kaj ĉefe senlaboreco — pligrandigis la ĥaoson kaj la sekurecproblemojn. La maldungoj en la publikaj administracioj kaj la dissolvo de la iraka armeo cetere ŝveligis la nombron de senlaboruloj. Ege liberalismaj leĝoj permesas al la entreprenoj laŭplaĉe importi laboristaron kaj senlime eksporti la profitojn. Malgraŭ la usonaj oficialaj asertoj, ke la “perturbojn kreas enŝteliĝintaj eksterlandanoj”, konfido ne regas inter irakanoj kaj la firmaoj taskitaj pri la landa rekonstruo. Kiam la neevitebla Kellogg Brown and Root, filio de Halliburton, prizorgas la nutradon de la usona soldataro (kiun ĝi cetere trofakturas), la subkontraktaj firmaoj estas saud-araboj kaj la dungitoj plejparte hindaj aŭ bangladeŝaj. Irakanoj estas ekskluzivitaj. Kial? Ili povus provi venenigi la soldatojn.*
“Usono agas por mondvasta eliminado de torturo, kaj ni faras tiun batalon preĝante, ekzemple. Mi alvokas ĉiujn registarojn kuniĝi kun Usono kaj kun la komunumo de la juroŝtatoj por puni ĉiujn torturadojn kaj malhelpi kruelajn kaj misproporciajn punojn.” George W. Bush, The Washington Post, 27an de junio 2003
LA KAPTILO DE KOLONIA MILITO fermiĝas super la invadintoj de Irako. Kiel la francaj trupoj iam enkaĉiĝintaj en Alĝerio, la britoj en Kenio, la belgoj en Kongo kaj la portugaloj en Gvineo-Bisaŭo (eĉ hodiaŭ la israelanoj en Gazao), la usonaj fortoj konstatas ke ilia disprema supereco ne sufiĉas por eviti forkondukojn, embuskojn kaj aliajn mortigajn atencojn... Por la surlokaj soldatoj, la okupacio de Irako transformiĝas en subiron al infero.
Kolonia konflikto karakterizas sin per aroganteco de la okupaciantoj, per sia konvinko rezprezenti superan kategorion (pli “civilizitan”, pli “progresintan”), per malestimo al la koloniigito kaj per la kelkfoja rifuzo agnoski eĉ lian apartenecon al la homa specio.*
Tiu “kolonia pretendemo” kondukas la okupacianton, nome de “supera kaj sankta misio” (defendi la Bonon kontraŭ la Malbono, protekti la civilizacion, starigi demokration), fari malproporcian uzadon de sia forto. Tiel, en Faluĵa, komence de aprilo, por puni la profanintojn de kadavroj de privataj gardistoj mortigitaj en atenco, la usonaj fortoj ne hezitis bombi kvartalojn de loĝantoj, kaŭzante la morton de proksimume 600 civiluloj.
En tiu kunteksto de enmarĉiĝo, la televidĉeno CBS, rompante la komplican silentadon de la komunikiloj, malkaŝis, la 28an de aprilo 2004, en sia elsendo “Sixty Minutes II”, la unuajn fotojn de turmentadoj faritaj al irakaj kaptitoj de usonaj gardistoj en la malliberejo Abu Ghraib. Tiuj trofe-bildoj konsternis la mondon. La raportado de CBS pruvis la realecon de la torturoj en Irako. Ĝi estis preta jam komence de la monato, sed la premoj de la Pentagono malfruigis ĝian elsendon. La generalo Richard Myers, ĉefo de la interarmila stabo, persone intervenis ĉe la produktoro Dan Rather por peti prokaston de la elsendo...
Kiam CBS eksciis ke la ĵurnalisto Seymour Hersch, de la New Yorker, pretiĝis por dissendi mem novan serion da fotoj kaj eron de la nerefutebla raporto de la generalo Antonio Tabuga*, la televidĉeno decidis dissendi ĝin.
Unue, la grandaj komunikiloj kiuj obeis la registarajn instrukciojn kiuj malpermesis montri usonajn soldatojn mortintajn en Irako, cenzuris tiujn bildojn, konsideratajn “ne tre patriotaj”. La animanto de la ĉeno Fox News, Bill O’Reilly, deklaris ekzemple: “Elsendante tiujn fotojn de torturoj, CBS liveris al la malamikoj de Usono timindan armilon. Kaj tio estas ŝoka.”
La prezidanto Bush ankaŭ deklaris sin ŝokita. S-ro Rumsfeld, siavice, neis esti sciinta pri tiaj misoj. Ambaŭ atribuis tiujn kruelaĵojn al kelkaj “perdiĝintaj ŝafoj”. Ili mensogas. Kiel ili mensogis pri la amasdetruaj armiloj aŭ pri la rilatoj inter s-ro Saddam Hussein kaj s-ro Usama Ben Laden.
La praktiko de turmentoj kontraŭ la kaptitoj estis konata. Raportoj de la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco (CICR) kaj de Amnestio Internacia, sen paroli pri tiu de la generalo Tabuga, cirkulis jam dum tri monatoj, kaj denuncis tiujn sistemajn kruelaĵojn. Ekde decembro 2002, enketo de la Washington Post* malkaŝis ke la kaptitoj akuzitaj aparteni al la reto Al-Kaida estis tenataj de la CIA en la malliberejo de Bagram, en Afganio, en malhumanaj kondiĉoj kaj torturataj. Le Monde diplomatique publikigis en aprilo raporton de Human Rights Watch pri tiuj malbonaj traktadoj. Aliaj arestitaj homoj estis senditaj en sekretajn malliberejojn sur la insulo Diego Garcia aŭ transdonitaj al la specialaj servoj de “amikaj landoj” (Egiptio, Jordanio) konataj pro torturado. Proksimume 600 de ili, kies identecon oni daŭre ne konas, estis deportitaj en la koncentrejon de Gvantanamo, kie al la inspektistoj de la Ruĝa Kruco estis malpermesite aliri kaj kie estis testataj la punoj kiuj estis poste ĝeneraligitaj en la okupaciata Irako.
JAM EN TIU EPOKO, unu el la oficiroj taskitaj pri la gardado de la kaptitoj deklaris: “Se oni de tempo al tempo ne perfortas homan rajton, oni ne faras sian taskon.” Kaj koncerne la traktadon de la kaptitoj, s-ro Cofer Black, ĉefo de la centro de kontraŭterorismo de la CIA, konfesis: “Ekzistas antaŭ kaj post la 11a de septembro. Post la 11a de septembro, ni agas perforte.”
Tiu sento de praveco kaj de senpuneco favoris la ĝeneraligon de torturoj kontraŭ irakaj kaptitoj. Torturi por la bona celo, jen trista heroaĵo kiu ja meritis kelkajn memorfotojn. Almenaŭ por memori ke kolonia milito estas ĉiam malmorala milito.
Ignacio RAMONET.
La novaj restriktoj deciditaj de George W. Bush kontraŭ Kubo ne nur celas gajni la plimulton de la kubana voĉdonantaro de Florido dum la venonta prezidanteca balotado. Pli fundamente, ili reflektas la obsedon de la Blanka Domo: elradikigi la reĝimon de Castro, kaj ne faciligi ĝian demokraktiiĝon. Tiu danĝero, kvankam tute reala, ne povas malhelpi la analizon de la internaj kontraŭdiroj kaj mankoj kiuj malfortigas la kuban socion.
ANTAŬ JARDEKO, la pluvivo de la kuba reĝimo ŝajnis apenaŭ probabla. Ĵus disfalis Sovetunio, la ĉefa aĉetanto de ĝia sukero kaj provizanto de ĝia nafto. Estis necese rekonstrui ekonomian strategion adaptitan al la novaj fortrilatoj, kaj tion fari en preskaŭ tuta izoliteco, dum la ondo de novliberalismo rompiĝis sur la planedon. Por Kubo, la 1990-aj jaroj estis la nigraj jaroj, kaj la loĝantaro devis elporti ekstreman suferadon.
La nova ekonomia politiko efektiviĝis ekde 1993. La komercaj reformoj adoptitaj (libera merkato je agrikulturo, laŭleĝigo de la dolaro, plimultiĝo de entreprenoj kune financitaj de ŝtata kaj privata kapitalo, ktp.) ebligis, ke kreskado rekomenciĝis fine de la jardeko. Samtempe, la reformoj estigis socian renverson kaj inversigon de la valoroj enradikigitaj de la Revolucio, ekzemple la mona dueco, kiu kaŭzis la malegalecon de enspezoj inter la dolarhavantoj kaj la malhavantoj.
Kvankam la vivnivelo de 1989 ankoraŭ ne estis reatingita, la kresko de la malneta interna produkto, kiu estis 1,2% en 2002, atingis 2,6% en 2003, sed la generacio kiu portis la ŝarĝon de la “speciala periodo” dum dek kvar jaroj estas ellacigita.
Kompreneble, la kelkjara politiko de anstataŭigo de importaĵoj konsiderinde sukcesis. Utiligante sian propran nafton, Kubo estas preskaŭ memsufiĉa je elektro-produktado. Lokaj produktoj havigas 70% de la provizaĵoj por la turisma sektoro, tiel retenante kostojn. Antaŭeniroj en bioteknologio ebligos al Kubo helpi Niĝerion kaj Namibion produkti kontraŭ-aidosajn medikamentojn.
La necertecoj tamen persistas. Decidite en 2002 pro subfalo de la monda sukerprezo, la restrukturado de la sukera industrio ankoraŭ estas prokrasta bombo. Ne povinte konkurenci, duono de la sukerfabrikoj estis fermitaj. Kvincent mil laborpostenoj estas minacataj. La ŝtato faras penon: 100.000 el tiuj laboristoj estas retrejnataj kun plenaj laborpagoj. Sed la planitan retrejnadon de dekmiloj da agrikulturaj laboristoj blokas manko de mono por financi semojn, sterkaĵojn, maŝinojn — eĉ sen mencii la perpleksecon kreitan de la perdo de historia tradicio. En la bateys* oni vivtenas sin per la libreta (porciokuponaro) kaj laŭokaza laboro. “Estas la lorena ŝtalindustrio de la 1980-aj jaroj, sed sen la Eŭropa Unio”, diras franca entreprenisto.
Sed nun la dungiĝo-merkato malviglas. El-eksterlanda investado falis depost 2001 parte pro la leĝo Helms-Burton*, sed ankaŭ pro la strikta reguligo trudata de Havano. La nombro da firmaoj de miksa kapitalo malpliiĝis je 15% en 2003. Turismo ankoraŭ kreskas, sed krom la fakto ke ĝi ne kreis sufiĉajn laborpostenojn, la malfirmeco de “la senfuma industrio” evidentiĝis post la 11-a de septembro kaj la milito en Irako.
Fine, la nesufiĉo de fremda valuto kaŭzas maltrankviligan financan situacion. En 2001 la fremdvaluta ŝuldo atingis 10,89 miliardojn da dolaroj, Rusio postulas siaflanke la bagatelon de 20 miliardoj da dolaroj (laŭ la malnova oficiala kurzo, efektive konverteblaj rubloj)*. La ŝuldo al Venezuelo eble atingis 891 milionojn da dolaroj fine de 2003*. Dank’ al la akordo de kunlaboro subskribita en 2000, Karakaso provizas al Kubo nafton kaj ĝiajn kromproduktojn sub tre favoraj kondiĉoj*. Havano repagas la plimulton de sia ŝuldo per sendo de granda nombro da kuracistoj, sportaj trejnistoj kaj instruistoj kaj per la akcepto de stipendiaj studentoj en siaj universitatoj kaj de venezuelaj pacientoj en siaj hospitaloj.
Ĉi tiu financa malfortikeco sendube klarigas la decidon faritan en 2003 starigi reguligon de devizoj por kubaj kompanioj. Ne ĉiuj kubaj ekonomikistoj aprobas tiun mezuron: iuj rigardas ĝin kiel novan senkaŝan rabon fare de la ŝtato, kaj kiel kontraŭdiron al la reformoj. Laŭ ili, la aktuala recentralizo malhelpe enmiksiĝas en la spezon de firmaoj. Se oni senmonigos ilin por financi socialajn projektojn, la plendantoj diras, kiel ili povos investi kaj esti profitaj?
TIUJ MALFACILAĴOJ instigas demandojn kaj veran debaton. Pluraj ekonomikistoj taksas la potencialon de reformoj elĉerpita kaj kredas ke necesas difini novan strategion de disvolvo. Pedro Monreal kaj Julio Carranza* eliras do el jena konstato: Kubo eniris la 21an jarcenton kun la tipa statuto de kariba insulo — turismo kaj remesas*, sukero kaj ercoj. Naturaj resursoj kaj elmigrinta laborforto estas la vektoroj de integriĝo de la lando en la mondan ekonomion. Kritikante tiun skemon, ili proponas “postturisman transiĝon”.
Por ili, la celo devas esti “eksportorientita reindustriigo” ebliganta la uzadon de tre kvalifikita laborforto, dum la turismo konstituas nur “nedaŭran etapon”. Ili rekomendas “strategion fonditan sur teknologie intensaj eksportadoj (...) kiu radikale modifas la nunan disvolvomodelon fonditan sur la politiko de substituado de importoj”.
En realo, Ĉinio fascinas multajn gvidantojn. La 13an de februaro 2004, la taggazeto Granma ĉefpaĝe titolis “La ĉina eksperimento demonstras ke ekzistas alternativoj”. La artikolo celebris “la kreskon de la azia nacio”, sukceson atingitan “sen privatigoj”, “sen kapitalismo”, “kun ŝtate kontrolata banksistemo”, “forta direktado” kaj “harmonia socia disvolvo”.
S-roj Monreal kaj Carranza, la du cititaj ekonomikistoj, kritikas en tio la “ambivalencon”, por ne diri senkoherecon, de la oficialaj pozicioj fonditaj sur la ebleco “de stabila kunekzistado de du malsamaj vojoj”. Por ili, necesas elekti. Ili konsideras sukcesan reorientiĝon de la landa ekonomia strukturo malmulte probabla “sen signifaj transformoj de la ekonomiaj institucioj kaj de la propriet-rilatoj”. Ili konsideras necesa la ekziston de “strukturoj de politika pripensado ekstere de la ŝtataparato” kaj “kapablaj efike peradi inter la interesoj de la diversaj partoj de la socio”.
Aliflanke, la registaro forte refirmigis la socian celadon de sia ekonomia politiko. Ĝi faras el la edukado nacian prioritaton kies buĝeto pasis de 6,4% en 1998 al 9,1% de la elspezoj en 2003. Sepcent lernejoj estis komplete renovigitaj kaj ekipitaj de komputiloj, miloj da instruistoj estis formitaj por limigi la amplekson de la klasoj al dudek lernantoj, 16.000 instruistoj pri belarto preparas sin en specialaj lernejoj. La renovado de hospitaloj estas sekvonta.
Malgraŭ tiuj klopodoj, de kiuj povus inspiriĝi la plejmulto de la latinamerikaj landoj tielnomate “demokratiaj”, ekzistas loĝantaro en malfacila situacio kies sano estas en danĝero. Certaj sociaj kategorioj suferas nutraĵan mankon — solaj virinoj kun infanoj, maljunuloj. Laŭ ĝenerala opinio, la nutraĵo liverata per la libreta, limigita al kelkaj bazaj nutraĵoj, kovras maksimume dek ĝis dek-kvin tagojn de monata provizo. Necesas do kompletigi la aĉetojn en la agromercados, agrikulturaj bazaroj kie la prezoj estas altaj. Laŭ la ekonomikisto Angela Ferriol, la parto de urbanaro tuŝata de malriĉeco estas ĉirkaŭ 20%*. Multaj homoj vivas de tago al tago: elturniĝoj, nigra merkato, ŝteloj oftiĝis.
Tiurilate, la sociologo Mayra Espina substrekas tri faktorojn de pligraviĝo de malegalecoj kaj de pliiĝo de malriĉeco: la kreskantan diferencon inter la enspezoj, la teritoriiĝon de la malegalecoj kaj la novan socian hierarĥion ligitan al la materia riĉeco, kiu simbolas la sukceson.*
Kun la reformoj, la enspezoj de salajrata laboro en la ŝtata sektoro perdis gravecon profite al laŭleĝaj aŭ kontraŭleĝaj privataj agadoj. “La polariĝo de la enspezoj grandiĝis, la socialaj servoj malboniĝis kvante kaj kvalite”, konstatas Mayra Espina. Laŭ ŝi, la ekonomiaj reformoj kaj la komplekseco de la socikulturaj ŝanĝoj fragmentigis la socian konscion, marĝenigis la kategoriojn en plej granda malfacilo kaj revigligis la tensiojn inter blankuloj kaj nigruloj. La malegalecoj inter regionoj ankaŭ graviĝis: en la orienta regiono de la insulo, la vundebla loĝantaro estas taksata je 22%, certaj municipoj konas malfacilan situacion.
La statistika traduko de tiu evoluo aperas nete: en 1988, la elcentaĵo de ŝtataj salajruloj atingis 94%. Hodiaŭ, 20% ĝis 25% de la loĝantaro ne plu dependas labore de la ŝtato. Dum la enspezoj de la familioj stagnis aŭ malforte altiĝis de 1991 ĝis 1999, “la enspezoj de familioj vivantaj de la subsurfaca ekonomio kvarobliĝis”, substrekas Angela Ferriol. Laŭ raportaĵo de la semajngazeto Bohemia*, aperinta en februaro, la polico malkovris 181 kontraŭleĝajn laborejojn, 525 sekretajn fabrikojn kaj 315 lokalojn servantajn kiel deponejoj inter januaro kaj oktobro 2003. Ekonomikisto kiu laboras por la ŝtato konsideras ke “kun la krizo, kaj kun la nivelo de la salajroj, oni ne povas multon fari kontraŭ la malversacioj kaj koruptoj”.
Krom la riĉiĝo de la privataj etkamparanoj, de la estroj de paladares (privataj restoracioj) kaj la profitantoj el turismo, la esploristo Juana Conejero elvokas “la transformiĝojn en la klasstrukturo” kaj “la eblecon ke naskiĝos nova socia klaso de entreprenistoj asociita kun la sektoro de eksterlandaj investoj”*. Tiu hipotezo estis jam analizita de la sociologo Haroldo Dilla en tre kontestita artikolo elvokanta la novajn “invest-kamaradojn”, tiujn direktorojn de miksitaj entreprenoj aŭ respondecajn direktorojn de ŝtatfirmaoj ligitaj kun la merkato, kiuj adoptis ties postulojn kaj eĉ ties ideologion. Efektive, de la fuzio de la politikaj elitoj kun la “bizness”, kiel oni diras en Kubo, povus naskiĝi tiu nova socia klaso.
La organizado de la miksita kaj privata sistemo teorie malebligas la akumuladon de kapitalo, krom per korupto. Tiu, eĉ limigita, evoluis, favorata de la malabundeco, la mona dueco kaj la entreprena aŭtonomeco precipe de la turismaj entreprenoj. La registaro lanĉis ofensivon kontraŭ “tiu kancero kiu koruptas la Revolucion deinterne kaj kiu pli danĝeras ol usona bombo”. Tie povas prosperi socia bazo pli timiga por la reĝimo ol ĉiuj disidentaj grupoj.
La grandaj organizantoj de turismo reprezentas konsiderindan komercan kaj financan potencon. Ili mastrumas plurcentajn entreprenojn. Lastan jaron, s-ro Vega del Valle, prezidanto de la ŝtata hotelentrepreno Cubanacán — la plej grava grupo kun 40% da enspezoj de tiu sektoro, spezo taksata je 800 milionoj da dolaroj, 15 kompanioj, 23 miksitaj entreprenoj kaj 9 reprezentejoj eksterlande-, estis depostenigita, kun pluraj altaj respondeculoj, pro “gravaj eraroj de mastrumado”; akuzoj pri fraŭdoj malkovritaj post la 2003 starigita devizkontrolo por kubaj entreprenoj estis malkonfirmitaj, sed la ministro pri turismo devis ankaŭ demisii. Anstataŭis ilin militistoj, gvidantoj de la turisma entrepreno Gaviota.
Precipa ekonomia potenco de la insulo, la Revoluciaj Armitaj Fortoj (FAR) estas efektive pli kaj pli engaĝitaj en turismo, agrikulturo, industrio, transporto, komunikado, elektroniko... La militistoj okupas ŝlosilajn postenojn sine de la registaro kaj inter la gvidantaro de la Kuba Komunista Partio (PCC); krom ilia ĉeesto en la Politika Buroo, la ideologia departemento de la Centra Komitato estas gvidata de la kolonelo Rolando Alfonso, kaj la Kuba Instituto pri Radio kaj Televido (ICRT) de la kolonelo Ernesto López.
Tiuj militistoj, kiuj ricevis formadon inspiritan de kapitalismaj mastrumaj normoj, estas la instigantoj de la komercaj reformoj kaj de la “perfektigo” de la ŝtatentreprenoj — restrukturado celanta kreskigi ilian rentabilitaton kaj ilian efikecon donante al ili pli da aŭtonomeco.
En tiu socio pli kaj pli diversiĝanta, la politika homogeneco fariĝas tromplogilo. Kiel esprimi la respekton al diversecoj kaj la neprecon de egaleco, la tension inter individueco kaj kolektiveco? Tiom da latentaj debatoj, sed ne esprimataj publike. En artikolo redaktita “por instigi debaton kun siaj kolegoj de la havana universitato”, Armando Chaguaceda Noriega* refutas la ideon de lando konsistanta el estaĵoj genetike unuanimaj”.
Konstatante “la daŭran ĉeeston de maldekstra spirito en multaj sektoroj de la loĝantaro”, la universitatano distingas du kurentojn: “Epika internaciisma maldekstro kiu postulas pli da libereco por debato kaj kritika pensado” kaj “reformisma maldekstro kiu metas la akcenton sur la ekonomia disvolvo sine de plurklasa projekto”. Li substrekas la danĝeron por la unua “malkonektiĝi disde la vivata realeco de la civitanoj” kaj por la dua “fariĝi la subtenantoj de interna akumulado de la kapitalo”. Kaj li instigas al alianco inter la du por alfronti tion kion li kvalifikas “konservativiĝo en la ŝtataparato”.
Adoptita de 8.188.198 kubanoj (98% de la elektantaro) en junio 2002, amendo al la artikolo 3 de la konstitucio asertas ke “la socialismo kaj la politika kaj socia revolucia sistemo fiksita en tiu ĉi Konstitucio estas nerevokeblaj kaj [ke] Kubo neniam revenos al kapitalismo”. Tio estis la respondo al la postulo de ekonomiaj kaj politikaj reformoj konata sub la nomo de “projekto Varela” kaj impulsita de la kristano Oswaldo Paya. Tiu projekto, kiu kolektis 11.000 subskribojn, postulas la liberecon entrepreni, la laŭleĝigo de privataj agadoj, labormerkaton, ĝeneralajn elektojn kaj politikan plurismon.
Dekretante la nerevokeblecon de la socialismo, oni fermis la debaton sen esti ĝin farinta. La fascino kiun la merkato faras al certaj sociaj tavoloj estas per tio nur des pli vigla. De kvar jaroj, ekde la reveno de Elián*, la “batalo de la ideoj” — la esprimo estas de s-ro Fidel Castro-, la politikaj kampanjoj, la senĉesaj manifestacioj kaj la kontrolado de la sociaj organizoj servis kiel substituo al vera popola potenco. Sed la malakordo inter la burokratismaj funkciadoj de la sociaj organizoj kaj la aspiroj de la loĝantaro pligraviĝas — Armando Chaguaceda Noriega elvokas “la spacan mallarĝecon de politika partopreno”-, dum fortiĝas la sektoroj ligitaj kun la merkato kaj kun la plej dinamikaj partoj de la ekonomio (eksterlandaj investantoj kaj iliaj hejmaj relajsoj, embriona privata sektoro, ktp.). La komunista partio, siavice, vertebras la ŝtataparaton kaj la administracion, sed, kiel politika partio ĝi ŝajnas atrofiita. Ĝia kongreso, kiu devintus okazi antaŭ du jaroj, daŭre ne estas programita.
La akreco de la soci-politikaj kontraŭdiroj esprimiĝas en ĉiuj medioj. La bezono de renoviĝo de la diskurso kaj de la politikaj praktikoj estas videbla en la junularo. “Por multaj, ankaŭ inter filoj de gvidantoj, la sola opcio, la revo, estas forlasi la landon”, konstatas la katolika eklezio. Kvankam ili profitis konsiderindajn klopodojn realigitajn en edukado, la junaj diplomitaj trovas malofte laboron kiu korespondas al ilia studnivelo.
La ŝlositeco de la informado liverata de la komunikiloj aŭ la restriktoj por aliro al la interreto estas pli kaj pli malbone eltenataj. Spite al la malkonfirmoj de la aŭtoritatoj, tiuj restriktoj ne estas nur “teknikaj”*. Estas vere ke la kadukeco de la retoj kaj la malgranda nombro da telefonoj por loĝantoj (6,37 por 100) malfaciligas la aliron al interreto. Veras ankaŭ ke la usona registaro malkaŝe afiŝas sian volon uzi la reton por malstabiligi la reĝimon. Tamen estas klare ke la konektoj estas kontrolataj, ke ili devas pasi tra institucioj aŭ laborcentroj kaj “respekti la validajn regulojn”. La aŭtoritatoj estas “deciditaj agi kun firmeco kontraŭ la kontraŭleĝuloj” (tiuj kiuj uzas fraŭdajn rimedojn por konektiĝi al interreto), deklaris la ministro pri informadiko kaj komunikado (MIC).
LA ARTISTAJ MEDIOJ ne povas eviti certan disreviĝon, eĉ se la kultura eksplodo de la jaroj 1990 — literatura, muzika, bilda, kinarta sub egido de la Kuba Instituto pri Kinartaj Artoj kaj Industrioj (ICAIC) — favoris grandan malfermiĝon de la Nacia Unio de Kubaj Verkistoj kaj Artistoj (UNEAC). Naskiĝis nova kaj talenta literatura generacio — Leonardo Padura, Senel Paz, Ena Lucía Portela, Abilio Estévez*.
Por Estévez, tiu generacio turnas sian rigardon al la socio, sed “tio estas rigardo plena de amaro, plena de skeptiko”. Elvokante la nostalgion de la pasinteco en sia verko, li klarigas ke okazas al la Revolucio kiel al la katolikismo “kiu oferas la nunon nome de la Ĉielo, de la Paradizo; la Revolucio siavice oferas la nunon nome de la estonto, kiu ne interesas min. Kio interesas min, tio estas: kiel mi vivas hodiaŭ”*
Kiel signo de la epoko, pluraj verkistoj aŭ poetoj vivantaj en la insulo verkas en la revuo Encuentro de la cultura cubana, de tendenco kontraŭ Castro. Ĝia direktoro, Rafael Rojas, provas fari de ĝi kulturan vojkruciĝon inter ekziliĝintoj kaj insulanoj por serĉi novan “kubanecon”.
Koncerne la intelektulojn — ekonomikistoj, sociologoj, politologoj, esploristoj-, ilia esprimiĝo estas multe pli kontrolata. Ekde la dissolvo de la direktora skipo de la Centro de Studoj pri Ameriko (CEA) en 1996*, la revuo Temas provas prudente esplori novajn vojojn de pensado.
La subprema ondo de 2003 lanĉiĝis ĝuste en tiu kunteksto. “Doloris al mi sendi tiujn homojn al la morto, sed tio necesis”, deklaris iom poste s-ro Fidel Castro en intervjuo filmita de la usona filmiso Oliver Stone*, tiel rekonante sian personan respondecon kaj la neekziston de sendependa juĝa potenco. Por savi la Revolucion, “por ĉesigi la ondon de terorismo, necesis ataki la malbonon ĉe la radiko”.
Tiuj procesoj havis ankaŭ la valoron de averto por la registaro Bush, en tre maltrankviliga internacia kunteksto. Efektive oni ne subtaksu la minacojn por Kubo. Nur naivuloj aŭ cinikuloj povas pensi ke la sinteno de Vaŝingtono estas diktata de la volo restarigi la demokration kaj ne de ekonomiaj, politikaj kaj/aŭ strategiaj interesoj, en Kubo kiel en Irako aŭ Afganio.*
La minacaj deklaroj kontraŭ Kubo, la manifestacioj en Miami kun krioj de “Hodiaŭ Irako, morgaŭ Kubo!” estis faritaj nome de la “mondvasta disvastigo de demokratio kaj de la defendo de la personaj rajtoj”. Ĉu la prezidanto Bush ne alvokis, en januaro 2004, al “rapida kaj paca transiro al demokratio en Kubo”? Nome de la demokratio, li decidis, komence de majo, limigi la vojaĝojn de ekziliĝintoj al la insulo, malpliigi iliajn transkontigojn al iliaj familioj kaj altigi je 35 milionoj da dolaroj la subvenciojn al la disidentoj. Ĉio ĉi konsiderata de la meksika registaro kaj de la kubaj disidentoj mem kiel antidemokratia enmiksiĝo.
La demokratia argumento estas efektive dumezurila. Dum la franca registaro fortranĉis la kreditojn por kunlaborado kun Kubo, s-ro Jacques Chirac kaj la parlamento akceptis grandpompe la ĉinan prezidanton, kies korinklino por la homrajtoj estas konata. Laŭ Vaŝingtono, “Kubo estas la sola ne demokratia lando de la hemisfero”. Sed oni povas provi malstabiligi la aluditan demokration en Venezuelo, pafi sur la homamaso tute senpune en Bolivio, en Dominiko, en Haitio, lasi liberaj krimulojn kiel la eksgeneralon Augusto Pinochet aŭ la gvaltemalan torturiston Rios Montt, se la Konstitucio garantias nur la plurismon kaj la privatan proprieton.
La ekstera minaco kontraŭ Kubo ekzistas vere kaj reale. Nur, ĉu la procesoj malantaŭ fermitaj pordoj, la advokatoj senpete nomumitaj, la rapidaj juĝoj, la ekzekutoj kaj la malliberigoj helpis defendi Kubon aŭ ĉu ili malfortigis ĝin? La 3an de majo en Beogrado, la Monda Premio de Gazetara Libereco, aljuĝata de la Unesko, estis atribuita al Raúl Rivero, poeto kaj ĵurnalisto kondamnita al dudek jaroj da malliberejo. Lia malliberigo grimacigis la vizaĝon de la reĝimo kaj fortigis kampanjon kontraŭ Kubo. [Vd René Díaz Vasques: Ĉu puni Kubon? ]
Oni ne povas identigi la homajn rajtojn nur kun la sociaj rajtoj — la realaj liberecoj — kontrastante ilin kun la “formalaj” liberecoj, kio rezultiĝas el ekskluzive jura vidpunkto de la personaj rajtoj. La historio de la 20a jarcento finis tiun malnovan debaton. La demokratiaj liberecoj estas ankaŭ funkcia neceso, kondiĉo de ekonomia efikeco, armilo kontraŭ la uzurpado de potenco. Sed en Kubo tiu temo estas tabua. La malfacilaĵoj estas ne nur ekonomiaj, ili estas ankaŭ politikaj.
“Ĉiuj volas ekonomiajn ŝanĝojn, escepte de Fidel”, klarigas alta kuba oficisto. Kiel multaj aliaj respondeculoj, li pensas ke estus pli malfacile realigi necesajn ŝanĝojn sen perdi la povon, kiam s-ro Fidel Castro ne plu estos. La vid-al-vidaj fortoj preparas sin.
Sine de la reĝimo, la anstataŭigo pretas. Kolektiva gvidantaro gvidata de s-ro Raúl Castro devos certigi la transiron kun la apogo de la armeo, kies atutoj estas la ekonomia potenco kaj la disciplino. Sed la politika stabileco dependos de la plibonigo de la ekonomia kaj sociala situacio. Sine de la politika buroo de la Kuba Komunista Partio [KKP, originale: PCC] ĉeestas altaj ŝtatoficistoj, salajrataj deĵorantoj de la partio kaj militistoj kiuj pensas pri kontrolata ekonomia malfermo. Se forestos la fondinto de la Revolucio, kiu arbitracios la konfliktojn?
En la kontraŭa kampo, konstatas s-rino Martha Frayde, figuro de la ekzilo, “mankas al la lando forto de unueca opozicio; la disidentoj estas dissplitiĝintaj”.* En la nuna etapo, la eklezio ne deziras ludi politikan rolon, male al s-ro Oswaldo Paya, batalema katoliko al kiu ŝi referencas sin sen afiŝi lin. Sed la katolika hierarĥio povus, en certaj cirkonstancoj, ludi rolon en etapo de nacia repaciĝo.
Kion faros Usono? Post la malapero de s-ro Castro, ĝi celas la aliorientigon de la elitoj por konservi la stabilecon de la regiono. Ĝia intereso ne estas la ĥaoso: alveno de centmiloj da rifuĝintoj en ĝia suda flanko fariĝus sekurec-problemo. Krome, la usona premgrupo de agrokultura komerco, precipa profitanto de la kubaj aĉetoj*, premas por ĉesigi la embargon. Sed la ekstremisma alo de la ekziliĝintoj en Miamo* postulos sian “rajton reveni” kaj aspiras politikan venĝon.
Por la kuba popolo, la demando estas tute alia: savi la socialajn atingojn de la Revolucio, defendi la naciajn sendependecon kaj kulturon kaj samtempe certigi la transiron de la revolucia leĝeco al nova institucia leĝeco kiu “permesas disvolvi la demokratiajn mekanismojn kiujn la sistemo tiel bezonas”*.*
Janette HABEL.
Sojapango, popola antaŭurbo de San-Salvadoro. La sola dekliva strato, laŭlonge de kiu viciĝas la parcelaro La Campanera, finiĝas en senkonstrua tereno. Kvin aŭ ses junuloj vagadas tie: tro larĝaj pantalonoj tuŝantaj la teron, basbal-kaskedoj, gestumado de rapeistoj*. Tatuitaj sur la brakoj, brusto, frunto, vangoj, la cifero “18” estas ankaŭ pentrita per ŝprucskatoloj sur la muroj de la kvartalo, markante la teritorion de la mara (la bando). “La Eighteen (la Dek-ok) estas mia familio, tiu tatuaĵo ligas min al ĝi por la vivo”, deklamas El Bad Boy[kaŝnomo]. “Kaj tie”, li daŭrigas, “tiuj tri punktoj en triangulo signifas la vida loca (la frenezan vivon): sekso, drogo kaj roko...” Li ĵus ricevis la inican draŝadon kiu markas lian akcepton en la bando kaj predikas entuziasme al novaj konvertitoj: “Ni protektas la kvartalon kontraŭ la Mierdas Secas...”
La “Sekaj Merdoj” estas la malamiko, la Mara Salvatrucha (MS), kies nomon prononci malpermesas la kondutokodo de la bando kaj kiu konstituas la precipan atakocelon de la Mara 18. Inter la du pandillas regas la ĝismorta milito. “La perforto de la maras, klarigas la sociologo Maria Santacruz Giralt*, estas esence orientita al la detruo de tiuj kiujn ili konsideras siaj malamikoj: junuloj en tre similaj sociaj kaj ekonomiaj kondiĉoj, kiuj distingiĝas nur per sia aneco en la kontraŭa grupo.” La konflikto estas komplete malracia, sen la plej eta racia, religia aŭ ideologia argumento, sed des pli nereduktebla ĉar en la okuloj de ĝiaj membroj, ĝi konstituas grandparte la ekzistokialon de la bando.
Videble ĉeestaj en la kvartaloj kaj popolaj antaŭurboj de San-Salvadoro, kie iliaj skribaĵoj kovras la murojn, la MS kaj la M18 aktivas ankaŭ en la precipaj urboj de la lando kaj, iom malpli, en kampara zono. Ĉu dek-kvin mil? Ĉu dudek mil? La ciferoj varias pri la nombro de mareros apartenantaj al unu aŭ alia de la 309 clicas (kvartalaj bandoj) nombritaj en la lando, inter kiuj 170 estas ligitaj al la Salvatrucha kaj 102 al la Eighteenth* — ĉe kio ĉiu kvartala bando ĝuas fakte totalan aŭtonomion. Tiuj clicas havas ĝenerale inter tridek kaj sesdek membrojn de kiuj 63,7% havas inter 16 kaj 21 jarojn kaj 17,3% estas knabinoj, laŭ la studaĵo de la Ludop.
La vendo de fidrogoj podetale, la moneltrudo de bus- aŭ taksi-ŝoforoj, de komercistoj kaj, laŭokaze, de loĝantoj de la kvartaloj kiujn ili kontrolas, konstituas la precipajn enspezofontojn de la maras. Sed pli ol tiuj deliktoj, kio kontribuas al kaŭzi en la loĝantaro fortan senton de malsekureco, estas la milito kiun la du dominantaj bandoj faras al si reciproke: el kelkaj 2.000 hommortigoj ĉiujare en Salvadoro, asertas la polico, 40% atribueblas al la bataloj inter maras. Kaj kvankam la esenca parto de la perforto fariĝas kontraŭ rivalaj grupoj, la maras estas hodiaŭ rezentataj kiel unu el la precipaj plagoj por la regiono, precipe en Salvadoro, Honduro kaj Gŭatemalo.
Ilia ekzisto estas certe ne nova fenomeno en Centra Ameriko, sed la nombro da implikitaj junuloj, la grado de perforto kaj la hegemonia pozicio kiun atingis en malpli ol jardeko la Mara 18 kaj la Mara Salvatrucha*, faras de ilia ekspansio markantan trajton de la centramerika situacio. Tamen, neniu el la du bandoj devenas de la regiono! Unu kiel la alia konsidereblas kiel eksportprodukto de la usona band-kulturo, aparte vigla en Los-Anĝeleso.
Los-Anĝeleso. La oficejoj de la asocio Homies Unidos* situas je du paŝoj de la Calle Alvarado kaj de Rampart Street, koro de Little San Salvador, rendevuejo de la enmigrintoj en neleĝa situacio ĵus venintaj el centra Ameriko kaj la lulilo de la Mara Salvatrucha. “Mi alvenis en Los-Anĝeleso en 1979, rakontas s-ro Alex Sanchez, eksmembro de la MS, hodiaŭ respondeculo de Homies Unidos. Tiam, miloj da salvadoranoj fuĝantaj de la interna milito komencis elmigri al Usono.* En la lernejo kiel en la strato, oftis konfliktoj kun la junuloj de aliaj komunumoj — precipe meksikaj kaj chicanos. Ni salvatruchas (familiare por salvadoranoj) estis nedisigeblaj. La gepatra kuratoreco apenaŭ funkciis, kaj la strato, la alkoholo, la drogo logis nin nerezisteble. Aŭtoŝteloj, etaj rompŝteloj kaj drive-by* alternis kun restadoj en malliberejo — restadoj de kiuj ni revenis tatuitaj kaj aŭreolitaj per nova prestiĝo...”
En tiuj jaroj, la bando de la Eighteenth Street — la 18a strato-, estas jam potenca en la kvartalo. Ĝi fondiĝis komence de la jaroj 1960 de junaj meksikaj enmigrintoj furiozaj pro ne esti akceptitaj en unu el la pli malnovaj bandoj de Los-Anĝeleso, la Clanton Street’s Gang. Komence limigita al kelkaj domblokoj ĉe la angulo de la Rampart Street kaj de la Eighteenth Street (kiu donas sian nomon al la bando), la teritorio de la bando rapide entendiĝis. La milito eksplodas kun la juna Mara Salvatrucha kiam tiu komencas “surpaŝi la bedojn” de la Eighteen.
En la dua duono de la 1980aj jaroj, la ekspansio de la drogokomerco stimulas la agadon de la pandillas* kaj, klarigas s-ro Al Valdez, taskita pri enketoj por la distrikta prokuristo de Orange, “la konstantaj atakoj de la justico kontraŭ la bandoj havas neatenditajn sekvojn. La bandoĉefoj, kiuj gardis la validecon de la kondutreguloj sine de la bando, estas malliberigitaj (...) Ili perdas sian gvidadon de la junuloj (...) kiuj retroviĝas lasitaj al si mem (...) La hispanlingvaj bandoj komencas fari krimojn en sia propra najbareco. Eksteraj personoj fariĝas iliaj novaj predoj, precipe la enmigrintoj en neleĝa situacio — kiuj siavice ekformas siajn proprajn bandojn por defendi sin kontraŭ la jam instalitaj.”*
Rompante kun la tradicio, la MS kaj la M18 malfermas siajn vicojn al aliaj latinamerikaj komunumoj, sed ankaŭ al nigruloj kaj azianoj. Ili rekrutas siajn membrojn pli kaj pli junaj, precipe en la lernejoj, pro kio la M18 estis nomita “infanbando”. Hodiaŭ, ambaŭ nombras plurdekmil membrojn nur en Los-Anĝeleso. Iliaj aktivecoj iras, laŭ li, de la drogkomerco kaj de la aŭtoŝteloj ĝis kidnapado, tra moneltrudo, prostituado kaj armitaj atakoj. S-ro Al Valdez asertas eĉ ke la MS intertraktas rekte kun la meksikaj kaj kolombiaj narkokomercantoj kaj, konstatante la ĉeeston de la du bandoj en la plej multaj grandaj urboj de Usono, Kanado, Meksiko kaj de tuta Centrameriko, li konkludas ke temas pri internaciaj krimaj organizoj.
S-ro William Bratton, siavice, la nova ĉefo de la los-anĝelesa polic-departemento (LAPD), iris ĝis asimili la bandojn de junaj deliktuloj al la mafioj kaj al la teroristaj organizoj, eĉ se li poste modifas siaj deklarojn.* Terura diagnostiko, kiu ebligas pravigi la — milde dirite — fortajn metodojn de la LAPD kaj tutan arsenalon da liberecmortigaj disponoj: la aparteno al bando fariĝas pliseveriga cirkonstanco, estas malpermesite al la membroj de pandilla vojaĝi duope en aŭto aŭ buso, kunveni en publikaj lokoj, parki en strato, uzi porteblan telefonon... En la okuloj de la specialaj senditoj de la Prensa Grafica, unu el la precipaj taggazetoj de Salvadoro, ĉiuj ĉi disponoj faras de Los-Anĝeleso laboratorion de la milito kontraŭ maras, kiu povas servi kiel modelo por la centramerikaj registaroj.*
Kontraŭdirante la tezon pri la “organizita krimo”, la patro Greg Boyle preferas paroli pri “neorganizita krimo”. Por tiu jesuito, vivanta de jaroj en ĉiutaga kontakto kun la junaj deliktuloj de Los-Anĝeleso, inter kiuj li gajnis la kromnomon Big G. Dog*, “temas pri junuloj multe tro nekapablaj imagi ajnan estonton por atingi tian organiz-nivelon. Ili estas ekstersociaj knaboj kiuj havas nenion alian por dividi ol sian mizeregon kaj, aldonas li, en sia grandega plimulto, ili estus pretaj interŝanĝi la bandon kontraŭ stabila laboro.” Sed se la buĝeto de la LAPD altas pli ol miliardo da dolaroj en 2003, la socialprogramoj, male, vidas siajn resursojn ĉiam pli reduktitaj.
“En Kalifornio, indigniĝas s-ro Alex Sanchez, oni konstruas pli da prizonoj ol da lernejoj. Kaj kiam Homies Unidos denuncas tiun subpremsistemon kaj provas helpi la pandilleros trovi alternativojn al siaj deliktaj agadoj, ĝiaj gvidantoj fariĝas la celo de ĉikanoj kaj policaj persekutoj.” Tiel, s-ro Sanchez estis en 1999 elpelita al Salvadoro laŭ la Illegal Immigration Reform and Immigrant Responsability (IRIR) kaj rajtis reveni al Usono nur post mobiliziĝo de asocioj pri defendo de la homrajtoj. Adoptita en 1996 de la usona Kongreso, samtempe kun aliaj “antiteroristaj” leĝoj, la IRIR sekvigas, krom la elpelon de miloj da salvadoranoj en neleĝa situacio, tiun de centoj da pandilleros kiuj fariĝas la komenco de la fulma ekspansio de la Mara Salvatrucha kaj de la Matra 18 en Cetrameriko.
Flughaveno de San-Salvadoro. Kiel ĉiusemajne, flugo venanta alterne de Houston kaj de Los-Anĝeleso eligas sian kontingenton da elpelitaj salvadoranoj. Alvene, la deportitoj, kiel oni nomas ilin ĉi tie, trairas la manojn de la polico, tute aparte atenta pri ĉeesto sur iliaj korpoj de tatuaĵoj malkaŝantaj apartenon al bando. Laŭ la Civila Nacia Polico (CNP), 2.812 homoj estis elpelitaj dum la unuaj ok monatoj de 2003; inter ili, 1.061 havis justican dosieron kaj 175 anis en bando. “Certaj elpelitaj pandilleros estis forlasintaj Salvadoron dek-kvin aŭ dudek jarojn antaŭe, klarigas Don Miguel, direktoro de la Elmigrinto-Domo de San-Salvadoro, kiu akceptas ilin dum ilia alveno en la flughaveno: ili parolas malbone la hispanan kaj konas neniun en tiu lando kiu jam ne estas ilia. Iliaj tatuaĵoj malebligas ilin trovi laboron kaj liveras ilin al la perforto de la kontraŭa bando aŭ de ekstermaj grupoj kiel la Sombra Negra (nigra ombro). En tiu kunteksto, la mara fariĝas ofte ilia sola rifuĝejo, des pli ke ili estas ĝenerale pli aĝaj ol la mezumo de la pandilleros kaj ke ili, alvenantaj de Usono, ĝuas initer ili grandan prestiĝon...”
Se la amasaj deportadoj kontribuas decide al la evoluo de la MS kaj de la M18 en Centrameriko, tiu ekstera aldono tamen ne sufiĉas por klarigi la amplekson de la fenomeno. “Ne estas nur unu kaŭzo, insistas s-ino Maria Santacruz Giralt, sed tutaĵo da faktoroj kiuj, kombiniĝante, faras el la demando de la maras kompleksan socialan problemon.” Kiel eksportprodukto, la kulturo de la bandoj enradikiĝas sur fertila grundo. La jaroj de interna milito lasis spurojn, la perforto restas endemia; la miloj da armiloj daŭre cirkulantaj vendiĝas je ridindaj prezoj; la konsumado de drogoj kreskas; “kaj antaŭ ĉio, taksas s-ro Julio Buendia, de la NRO Caritas Salvador, la akcelita liberaligo de la regiona ekonomio havas malstabiligan efikon sur la tuta socia teksaĵo.”
La kafo, la pornutra kultivado kaj la tuta agrikultura produktado estas oferitaj sur la altaro de komerclibereco. Salvadoro fariĝas senkulturejo liverita al la vicentreprenoj — la maquilas-, kiuj siavice ekzistas en senimpostaj zonoj, zonoj sen rajto de sindikato kie tre junaj virinoj konstituas la esencan parton de manlaboro. La senlaboreco ne ĉesas kreski kaj procezo de akcelita paŭperismiĝo tuŝas la plej multajn sociajn tavolojn. En la loĝantaro, kaj aparte ĉe la plej junaj, regas sento de senpoveco kaj de politika senalternativeco kiu kontribuas al la fenomeno ke elmigrado estas la sola problemevito.
Kvankam ĝi ne rekonas ĝin oficiale, la registaro favoras tiun elmigradon ĉar ĝi mildigas la socialan premon kaj la sendado de rimedoj fare de la diasporo konstituas hodiaŭ la unuan devizofonton de la lando — 14% de la salvadora malneta interna produkto en 2003. “Sed, konkludas s-ro Buendia fine de tiu priskribo, la ĉiujara foriro de 70.000 salvadoranoj (200 ĉiutage!) havas dramecan sekvon por la familia ĉelo, kaj lasas la junulojn senestontaj kaj liveritaj al si mem...” Subprodukto de la sistemo, la maras pufiĝas de tiuj “defalaĵoj”.
Tamen, ili ne minacas la riĉajn kvartalojn, defendatajn de miloj da noktogardistoj de privataj sekurec-firmaoj. La miloj da junaj pandilleros havas neniun socian aŭ politikan postulon kaj ilia videbleco (tatuaĵoj...) faciligas ilian “recikladon” en propekan kapron. Laŭ la Universitata Instituto pri Publika Opinio (Uipo), 42,7% da salvadoranoj konsideras la perforton kaj deliktecon de la maras la precipa problemo de la lando.* Percepto larĝe dividata en Centrameriko kie, preskaŭ samtempe (inter julio kaj aŭgusto 2003), Gŭatemalo, Honduro kaj Salvadoro anoncis la starigon, respektive, de la Plan Escoba, de la Operación Libertad kaj de la Plan Mano dura, tutaĵo de subpremaj disponoj kiuj neniam atakas la sociajn radikojn de la malbono.
Direktoro de la Civila Nacia Polico de 1999 ĝis meze de 2003, s-ro Mauricio Sandoval estas la instiginto de la strategio realigita de la salvadora registaro por lukti kontraŭ la maras. Li estas homo de la komunikiloj, posedanto de pluraj komunikilaj entreprenoj, kaj altrangulo de la Alianco respublikana naciista (Arena), ekstremdekstra partio ligita kun la mortoskadroj dum la interna milito, “refasonita” en partion de “dura” dekstro kaj nuntempe reganta. La 16an de novembro 1989, en la momento de la murdo al ses jesuitoj de la Universitato Centramerika José Simeón Cañas (UCA) fare de la salvadora armeo, li estis gazetar-ataŝeo de la prezidantejo kaj estis permesinta la dissendon, per Radio Cuscatlán, de anonimaj diroj alvokantaj al murdo de la religiuloj komplicaj kun la gerilo de la Fronto Farabundo Martí de Liberigo Nacia (FMLN).*
S-ro Sandoval tamen asertas al ni lastan februaron sen ruĝiĝi ke “ekde la subskribo de la pacakordoj [en 1992], la ŝtataj institucioj estis purigitaj de la ekstremdekstraj elementoj, dum la FMLN [fariĝinta politika partio], siavice, ne rezignis siajn terorismajn metodojn de ekstrema maldekstro.” Koncerne la disponojn lukti kontraŭ la deliktecon, li deklaras sin favora al neobeo al la Konvencio pri Infanaj Rajtoj, “certe valora por stabiligitaj demokratioj, sed ne en Salvadoro. Kaj cetere, rimarkigas li, Francio kaj Usono mem akrigis siajn leĝojn pri la delikteco de neplenkreskuloj...” En junio 2003, pro sia deziro kandidatiĝi por Arena en la prezidantaj elektoj de la 21a de marto 2004, s-ro Sandoval demisiis de sia ofico ĉekape de la CNP, kaj estas nun la tasko de lia posteulo, s-ro Ricardo Meneses, realigi la planon Mano Dura anoncitan la 23an de julio 2003 de la prezidanto Francisco Flores mem.
Fariĝinte unu el la batalĉevaloj de Arena, la “milito kontraŭ la maras” ĝuas la senmankan apogon de la plej multaj komunikiloj kiuj ĉiutage metas en la titolpaĝon krimojn, seksperfortojn kaj aliajn ekscesojn sisteme atribuatajn al la maras. En oktobro 2003, post multaj traktadoj malantaŭ la kulisoj, la registaro adoptigas “leĝon antimaras” laŭ kiu tiuj bandoj estas asimilitaj al krimaj organizaĵoj, la aparteno al mara fariĝas delikto kaj la neplenkreskuloj estas juĝataj kaj kondamnataj kiel plenkreskuloj en kazo de mortigo. La 30an de oktobro, en speciala rubriko titolita “Milito kontraŭ la maras”, la Prensa Grafica anoncas ke 320 pandilleros estas kaptitaj ekde la lanĉo de la Plan Mano Dura... kaj ke 35% da ili estas tuj reliberigitaj, sekve de decidoj de juĝistoj taskitaj priesplori la dosierojn. Multaj juĝistoj efektive reĵetas tiun leĝon kiun ili konsideras kontraŭkonstitucia. Jen ribelo, kiu kolerigas la prezidanton Flores: “Ni luktos por superi la obstaklojn kiujn metas al ni la politikistoj (oni subkomprenu: la FMLN) kaj la juĝistoj kiuj defendas la krimulojn”, deklaras li.
“La ‘leĝo antimaras’, rebatas s-rino Mirna Perla, juĝisto ĉe la tribunalo pri neplenkreskuloj de Santa Tecla, kontraŭas plurajn artikolon de la Konstitucio kaj krome internaciajn ĉartojn kaj traktatojn kiun subskribis Salvadoro. Temas pri politika-balota operacio. La polico kontentiĝas amase aresti la junulojn kiujn ili renkontas, la kulpigoj fariĝas surbaze de fuŝoj aŭ de malklaraj denuncoj, sen ajna zorgo pri efikeco, por montri ke la polico agas.” En decembro 2002, la murdo al adoleskantino, perfortita kaj senkapigita, ŝokis la publikan opinion. Oni tuj fingromontris la maras, sed, emfazas s-rino Perla, “nenio permesas apogi tiun akuzon, kaj unu el la precipaj kulpigitoj estis en malliberejo en la momento de la ago! La pacakordoj, daŭrigas ŝi, estis donintaj certan sendependecon al la justico. Hodiaŭ, la registaro utiligas realan problemon por malvalidigi tiujn atingojn flatante la sekurec-refleksojn de la loĝantaro. Cetere, la juĝistoj ne estas la solaj celataj kaj, sub preteksto de purigo, multaj integraj policanoj viktimiĝis de tiu akaparo de la PNC fare de ĝiaj plej reakciaj sektoroj... La kazo de Hector B. estas tiurilate plej instrua.”
Serioza, tre deca kun sia sablokolora ĉemizo butonita ĝis la kolo kaj sia kravato, Hector B. apenaŭ kongruas kun la kliŝa bildo de gerilano. Tamen, en 1992, kiam la gerilo kaj la registaro subskribis la pacakordojn, li estis membro de la studentaj grupoj de la FMLN. Disciplinita aktivulo, li akceptis aniĝi en la nova Nacia Civila Polico en kiu devis esti integritaj malmobilizitaj gerilanoj. “Mi neniam imagis iam fariĝi policano, koncedas Hector, sed la sociala dimensio plaĉis al mi.” La polico fariĝis por li sankteco, sed “la nomumo de Mauricio Sandoval, en 1999, markis turnopunkton en la PNC. La koruptado graviĝis, la ekscesaj arestadoj multiĝis, la honestaj policanoj estis ĉikanataj.” Sen konsideri la konsilojn pri prudento kiujn oni adresis al li, Hector denuncas tiujn misojn. Unue metita en senaktivan postenon, li estas en 2001 forigita el la PNC, kadre de la purigado, sen esti eĉ informita pri la kialo de sia maldungo.
Ĉefo de la departemento pri antaŭzorgo de junulaj perforto kaj delikto, la iama gerila komandanto Hugo Ramirez ankaŭ eniris la PNC post subskribo de la pacakordoj. Dum la tempo kiam li gvidis la polic-departementon de Sojapango, li havis okazon frotiĝi kun la maras kun kiuj li provis starigi dialogon, “kio, konstatas li, malplaĉis al miaj kolegoj kiuj demandis min kial mi perdas mian tempon diskutante kun friponoj.” Certe, rekonas s-ro Ramírez, certaj praktikas drogkomercon — 12,2% laŭ la IUDOP-, negocas pri vendospacoj kaj kelkfoje pri “kontraktoj” kun bandoj de la organizita krimo.
Okazas ankaŭ ke certaj ĉefoj de maras aliĝas al tiuj bandoj, sed, eĉ se plurdekoj da gvidantoj estis identigitaj, ne ekzistas nacia kunordigado de la M18 aŭ de la Salvatrucha. Por s-ro Ramírez, “oni devas do gardi sin meti ĉiujn junulojn kiuj gravitas ĉirkaŭ la maras en la saman poton kaj, asertas li, nur subprema politiko, kiu ne konsideras la socialan dimension de la problemo, estas kondamnita al fiasko.”
Malproksime de doni la rezultojn promesitajn de la registaro, la ĉiel subprema strategio kondukas efektive al maltrankviligaj evoluoj. Grupoj de sociala ekstermado, memorigantaj pri la fiaj morteskadroj, ree paroligas pri si, precipe la Sombra Negra (Nigra Ombro) — laŭ fidindaj atestoj, s-roj Valdemar Flores Murillo, ĉefo de la PNC por la okcidenta regiono kaj Will Salgado, urbestro de San Miguel, estas konataj membroj de ĝi. Fronte al la ofensivo de la polico, la maras adaptiĝas, fariĝas malpli videblaj, rekrutas pli kaj pli junajn membrojn, dum la ĉefoj kaŝiĝas kaj ligiĝas pli intime kun la organizita krimularo.
“La MS regas hodiaŭ la vendadon de superkokaino en San Salvadoro, asertas la padre Pepe Morataya, kiu laboras de jaroj pri la ensociigo de junaj deliktuloj, kaj ĝiaj sturmtaĉmentoj ricevas militistan trejnadon en la montaro.” S-ro José Cornero, kiu laboras kun la junaj mareros de La Campanera (Sojapango) en la kadro de la Pastorale de la maras de la Katolika Eklezio, konstatas ke “la konstantaj alvenoj de la polico malemigas la junulojn partopreni edukajn aŭ kulturajn agadojn, pro timo esti arestotaj elirante de kunveno aŭ de laborkunsido.”
Tamen, laŭ esploro de la IUDOP, 87% de la mareros ŝatus “kalmiĝi” kaj distanciĝi de la bando, precipe kiam ili edziĝas kaj havas infanojn. “Certaj clicas de Sojapango, aldonas s-ro Cornero, akceptus doni siajn armilojn al la polico interŝanĝe de vestaĵoj aŭ de nutraĵo.” Kaj en Mejicanos, alia kvartalo de simpla popolo de la ĉefurbo, pli ol mil pandilleros venis al la sancentro de San Judas Tadeo por foririgi siajn tatuaĵojn. Dolora traktado kaj, por tiuj kiuj submetiĝas al ĝi, kun la risko esti akuzitaj pro perfido. “Tamen, taksas la patro Tonio, direktoro de la programo Adiaŭ Tatuaĵoj, pli ol tiuj minacoj — kiujn oni ne subtaksu-, kio retenas la junulojn kiuj volas ”kalmiĝi“, estas la malebleco trovi laboron.”
En oktobro 2003, la urbestro (FMLN) de Sojapango venis diskuti kun la mareros de la Campanera. Ĉu pro balotaj motivoj? Nu, inter ili raras tiuj kiuj estas enskribitaj en la elektolistoj. Kaj la miloj da junuloj kies malbonfarto estas devojigita al sterila perforto de la maras konstituas hodiaŭ certe realan defion de la socio.
Philippe REVELLI
Nia modelo de socio malsukcesis harmoniigi la homan agadon kaj la resursojn de la planedo; konstrui veran rilaton inter homo kaj homo. Venas la tempo anstataŭigi la konkurencon per konkurado kaj kunlaborado.
La unua kiu komprenis kaj esprimis la aktualan mutacion de la homaro estis nek politika respondeculo nek sciencisto, sed poeto. En 1945 en Regards sur le monde actuel [Rigardo al la nuntempa mondo] Paul Valéry skribis: “La tempo de la lima mondo komenciĝas”. Urĝas eltiri la konsekvencojn de tiu konstato: ni eniras en novan periodon de la homara historio.
Ĝis antaŭnelonge eblis rigardi la alireblan homspacon praktike senfina, kvazaŭ neelĉerpebla. La geografiaj mapoj enhavis vastajn blankaĵojn montratajn kiel Terra incognita [nekonata tero]; la riĉaĵoj de la planedo estis senfine renovigeblaj; forpelitaj el teritorio, ni povis trovi alian aliloke. De nun alian lokon ni jam ne havas.
Iuj optimistoj imagas, ke ni povos eskapi tiun finecon migrante al alia planedo. Sed ni bone konas tiujn de nia sunsistemo; neniu el ili povus longdaŭre ŝirmi la homaron; kaj pri tiuj, kiuj rondiras ĉirkaŭ aliaj steloj, ili estas tiom foraj, ke ir-reveno de esploristo daŭrus plurajn jarcentojn. Saĝas agnoski, ke ni definitive devas loĝi sur la Tero. Necesas organiziĝi, konsiderante la truditajn donitaĵojn. Eblos ja paŝi denove sur la Luno, aŭ veturi sur Marso, sed temos pri esplorado, ne pri konkero.
Tiu ĉi konstato tute ne estas malbona novaĵo: ĝi ebligas klarvide difini la elementojn de edziĝkontrakto inter Tero kaj la homaro, kaj planadi realisme pri la vivmaniero kuna.
La Tero; de nun bone konata; ni esploris ĝiajn plej etajn angulojn, ni rekonstruis ĝian historion, ni komencis inventari ĝiajn riĉaĵojn. La homaro: ĉi vorto signifas ne nur la kelkmiliardojn da individuoj nun vivantaj, sed la tuton de la pasintaj, estantaj kaj ĉefe — ni ne forgesu ilin — estontaj homoj. Tio estas, espereble, nombro de pluraj miloj da miliardoj da individuoj (almenaŭ se oni evitos la kolektivan memmortigon, kiu nun prepariĝas en la ŝtatoj, kiuj vere posedas amasdetruajn armilojn, aparte atomarmilojn). Ja la ankoraŭ ne naskitaj homoj ne povas esprimi opinion, sed se ni deziras konstrui demokration etenditan en la daŭro kaj en la spaco, ni devas enkalkuli iliajn bezonojn, aŭskulti ilin malgraŭ ke ili ne parolas.
La nuna granda nombro de homoj kaŝas sian vundeblecon. Dum sia tuta historio la homkvanto restis tre malgranda; la blindaj premoj de la ĉirkaŭaĵo estus povintaj malaperigi ĝin. Sed, male al nia ĉirkaŭaĵo, ni kapablas ne pasive suferi nian sorton. Antaŭnelonge, antaŭ apenaŭ pli ol dek mil jaroj, ni inventis agrikulturon kaj sukcesis tiel ekhavi el la tero pli ol ĝi spontane donas. La homkvanto tiel grandiĝis kaj atingis, ĉe la komenco de la kristana erao, du- aŭ tri-cent milionojn. Ĝi daŭre restis je tiu nivelo ĝis la granda kresko de la lastaj jarcentoj, kresko tiom rapida, ke iuj elvokis demografian eksplodon.
Tiu eksplodo povis aperi timiga dum la dua duono de la 20a jarcento: ĝi implicis duobliĝon de nia nombro ĉiun kvardekan jaron, ritmo, kiu evidente ne povis esti daŭrigebla. Feliĉe tiu ritmo ĵus malgrandiĝis pli rapide ol la demografiistoj anoncis ĝin. La nunaj prognozoj montras stabiliĝon antaŭ la fino de la 21a jarcento, ĉe la nivelo 9 miliardoj da homoj. La problemo estas do klare metita: kiel akordigi niajn bezonojn kaj la planedajn produktaĵojn?
La demandon oni ofte prezentas tiel: “ĉu la tero kapablos nutri tiom da homoj?” La respondo estas jesa. Eĉ sen nova “agrikultura revolucio” la disponebla nutraĵkvanto sufiĉos. Ja hodiaŭ multaj homoj malsatas, sed tio estas multe pli dispartiga problemo, ol produktada.
Fakte la plej timigaj mankoj koncernas ne nutraĵojn sed havaĵojn, kiujn la praekonomiistoj taksis senvaloraj ĉar neelĉerpeblaj: aero kaj akvo. Ĝeneraliĝante, la okcidenta vivmaniero malkaŝis la difekteblecon de la klimato, de kiu dependas tiuj du havaĵoj. Tute ne neelĉerpeblaj, ili estas minacataj de la poluo, kiun nia sinteno sternas kiel mortotukon ĉirkaŭ nia planedo.
Nur nun ni ekkomprenis, konstatinte la klimatevoluon, la averton de Paul Valéry: konsekvencoj de niaj agoj transpasas tion, kion nia ĉirkaŭaĵo povas toleri; tiuj konsekvencoj ofte estas ne inversigeblaj. Urĝas do, ke tiuj agoj estu kolektive deciditaj. Tio estas evidentaĵo koncerne ĉiujn havaĵojn, kiujn la tero ofertas sed ne kapablas oferti pli ol unufoje. Detrui ilin signifas definitive senigi je ili niajn posteulojn. Ĉio, kio estas nerenovigebla devus esti konsiderata “komuna homara heredaĵo”.
Ĉi koncepton proponis la Organizo de Unuiĝintaj Nacioj (UN) pri Edukado, Scienco kaj Kulturo (Unesko) rilate artaĵojn. Temploj, katedraloj ne vere apartenas al individuoj aŭ kolektivoj, ili apartenas al la tuta homaro. Neniu rajtas ilin detrui. Kio estas unuanime akceptita kiam temas pri la Borobodur-templo aŭ la Chartres-katedralo, homaj verkoj, devus ankaŭ akceptiĝi por la amazona arbaro aŭ por ĉiu nafto-rezervejo, kiuj estas naturaj verkoj.
Ne temas pri malpermesi ĉiun agon modifantan la planedon, sed ekagi nur post zorga studado de la konsekvencoj kaj prikonsidero de ĉies interesoj, de la vivantoj kiel de la naskotoj. Kiel starigi premgrupon, kiu parolu nome de tiuj, kiuj ne povas esprimi sin ĉar ne naskitaj, sed tamen koncernataj?
Bonŝance tiu neceso de racie pripensita administrado fare de la homaro pri sia familia havaĵo komencas esti sentata. Unuaj decidoj estas faritaj tiudirekte. Antarktio estas bona ekzemplo. La afero tamen komenciĝis malbone. Tiu vastegaĵo surmape estis prezentita kiel partigenda kuko; dekduo da nacioj pretendis ĝin posedi pro tio, ke ili esploris ĝin. Finfine racio venkis, kiam en 1959 internacia interkonsento estis subskribita. Ekde tiam tiu kontinento estas protektata; ĉiu decido, kiu povus daŭre perturbi la lokajn ekvilibrojn devas trairi severajn procedurojn; tiu kontinento estas agnoskata parto de la komuna homa heredaĵo. Nenio malhelpas ke oni etendu tiun agnoskon, iom post iom, al ĉiuj kontinentoj.
Pli malfacila ol la harmonio kun la planedo estos por la homoj harmonio de unu kun la aliaj.
La unua konsekvenco de la fineco de ilia mondo estas la neevitebla interdependeco. La ekkonsidero de tiu fineco estas trudata ne nur de nia ĵusa kvantokresko, sed precipe de la grandiozaj progresoj de la komunikrimedoj. La vojaĝdaŭroj, kiuj kalkuliĝis laŭ semajnoj aŭ monatoj, nun mezuriĝas laŭ horoj aŭ minutoj; la informoj transdoniĝas tuje: ni estas vidatestantoj de eventoj okazantaj sur aliaj kontinentoj. Ne plu eblas imagi iun ajn “pompan izolecon”. Ia decidoj ĉu de individuo, kolektivo aŭ nacio, havos nepre pli malpli baldaŭ konsekvencojn por ĉiuj aliaj. Ĉiu do havu rigardorajton al ĉies decidoj.
Ĉi lasta limigo eble ŝajnas peza. Ĝi vere estas ŝlosilo por ĉies aliro al vere homa statuso. Provi eviti ĝin signifus rezigni pri esenca riĉo, nia “homaraneco”, ne ricevita de la naturo sed de ni konstruita.
“Oni ne naskiĝas homo, sed fariĝas” diras Erasmo. Efektive la naturo provizas nin per ĉiuj necesaj informoj por konstrui anon de la specio homo sapiens; sed necesas alia fonto por aliri la vivkonscion. Tiu ĉi ne biologia fonto nur povas esti renkontiĝo kun aliaj homoj. Tiu pri kiu ni parolas kiam diras “mi” ne estas la parolanto mem: estas persono farita el ĉiuj ligoj rezultantaj de ties renkontiĝoj. Nia specifeco, la kapablo kiu radikale distingas nin de aliaj vivantoj estas la riĉeco de niaj renkontiĝoj. Izolitaj ni estas primatoj; renkontiĝoj igas nin homoj.
La interdependeco trudita de la limigoj de nia mondo estigas favorajn kondiĉojn por multobligo de tiuj renkontiĝoj; ĝi do estas bonŝanco, se nur oni scias ĝin profiti. Nu, renkonti estas malfacila arto; necesas lerni ĝin; instrui ĝin al ĉiuj estas la unua tasko de ĉiu komunumo.
Aperas, ke la nun dominanta socimodelo, la okcidenta modelo, ja povas orgojli pri belegaj sukcesoj rilate efikecon; sed ĝi komplete malsukcesis kiam temas pri rilatigi homojn. Ĝi ja erare ekprenis kiel motoron la konkuradon, t.e. la lukton de ĉiu kontraŭ ĉiuj.
Laŭlonge de la homa aventuro, ĉio grava okazas dum renkontiĝoj. Redukti ilin je alfrontiĝo, kiu rezultigos gajnanton kaj perdanton, estas perdi la riĉecon mem de la interŝanĝo, kiu povintus gajnigi ĉiujn. Tamen tion nia socio prezentas kiel neceson.
La ekscesa loko donita en la amaskomunikiloj al la sensignifaj eventoj kiaj estas la sportaj rezultoj, estas ekstrema ekzemplo de tiu karikatura misformado. Ĉies vivo, de individuo aŭ de kolektivo, tiel reduktiĝas je sinsekvo de bataloj, foje gajnitaj, sed kiuj rezultigas militon jam nepre perditan. Kia fuŝo!
Urĝas anstataŭi la konkurmodelon per tiu de senperdanto-konkuro, t.e. la strebo superi sin mem helpe de la aliaj. Por ni okcidentanoj, tio signifas revolucion; ĝi povas esti senperforta se komencita enlerneje dum la frua edukado.
Kia bonŝanco: ni partoprenas erao-ŝanĝon. Vole aŭ nevole, la homaro ekiras sur novan vojon: la direktoelekto povas esti nur kolektiva. Necesas do starigi strukturon de planeda registaro, kies embrion reprezentas la Organizo de Unuiĝintaj Nacioj kaj kelkaj fakaj organizoj kiel Unesko aŭ Monda Organizo pri Sano (MOS). Sed por doni al tiu organizaĵo la povojn necesigitajn pro la homa interdependeco, oni devos radikale ĝin transformi.
Tio kompreneble implicos longdaŭran laboron. Eblas tamen rapide marki la necesan ŝanĝon kun la aktuala organizo, per simbolaj decidoj. Se komenci je la plej facila, la unua ŝanĝo povus esti la lokigo de UN. Manhattan-duoninsulo — simbolo de konkur-kulturo, de triumfanta ekonomio kaj senkompata financo — certe ne estas loko destinita por ŝirmi la renkontojn, kie manifestiĝu la angoroj kaj esperoj de ĉiuj popoloj. Serĉante lokon pli konforman por tiu rolo, multaj homoj rigardos for de Novjorko, for de la aktuale plej aroganta nacio. Kial ne al unu el tiuj montetoj, kie homoj, tra la jarcentoj, esprimis sian obsedon pri la destino de la homa komunumo: tiel Jerusalemo.
Albert JACQUARD.
“Tre rimarkinde.” S-ro Romano Prodi, prezidanto de la Eŭropa Komisiono, ne ŝparis kvalifikojn por karakterizi la projekton de “reformo” de la sociala asekuro de la franca registaro. Estas vere ke la intencitaj disponoj en Francio similas al tiuj deciditaj en Germanio aŭ Italio kaj enskribiĝas en la liberalan ondon de Bruselo. Sed tiuj demandoj pri la “Konstitucio” aŭ pri la publikaj servoj estis forigitaj de la kampanjo de la eŭropaj elektoj de la 13a de junio 2004. Tiel la liberaluloj povas apliki, etapon post etapo, sian marŝoplanon de privatigoj (vd nian tiuteman tekston Jean Jaurès: Publikaj servoj kaj laborista klaso).
ĈIUJ PUBLIKAJ SISTEMOJ kolapsus samtempe. Laŭ ĵusa studaĵo de la agentejo pri notado Standard & Poors, la enŝuldiĝo reprezentos antaŭ 2050 pli ol 200% de la malneta nacia produkto (MNP) en Germanio, Francio, Portugalio, Grekio, Pollando kaj en Ĉeĥio (la plej alta permesita nivelo laŭ la eŭropa stabilec-pakto estas 60%...), pli ol 700% en Japanio. Klarigo de la Kasandro de la notado: la pensioj estas tro altaj, la reproduktokvoto tro malalta, la maljunuloj tro multaj kaj tro maljunaj. La estonto estas do radia: “Preskaŭ ĉiuj landoj spertos fiskan disfalon en la venontaj dudek-kvin jaroj.”*
En la sama momento, certaj germanaj liberaluloj malkaŝas sin: “Montri kio povus okazi se oni ne ŝanĝas la politikon, tio estas ne nur akceptebla, sed ankaŭ necesa.” Laŭ ili, imagi katastrofajn scenarojn povus eĉ konstitui “la bonan metodon” por vendi dolorajn reformojn.* Oni povus preskaŭ suspekti ke la “bona metodo” inspiris la francan ministron s-ro Philippe Douste-Blazy kiam li anoncis sian planon pri la malsan-asekuro: “Kun 23.000 eŭroj da deficito minute, ni ne sukcesos. (...) Ni estas bankrotaj. Se ni faros nenion, la sistemo de sociala sekureco ne plu ekzistos.”*
Kompreneble, oni faros ion... La Institut Montaigne, kiun animas s-ro Claude Bébéar, prezidanto de la konsilejo pri supervido de unu el la precipaj privataj asekur-societoj de la mondo, Axa, proponas jam kelkajn vojojn. Ekzemple “solidarecan san-asekuron”, kiu, “por respondecigi la pacientojn kaj reguligi se necese la elspezojn”, ekskluzivigus “certajn trafikakcidentojn kaj sportagadojn por kiuj necesus individua asekuro” kaj entenus “mekanismojn de jara franĉizo sur familia nivelo, kun eblecoj de liberigo el tiuj franĉizoj se la prevento-protokoloj estas respektitaj”* En Usono, medicina paradizo pri kiu revas s-ro Bébéar, la malsan-asekuro ne ĉesas diseriĝi kaj ŝarĝiĝi sur la salajrulojn, dum la entreprenestroj pretekstas ke la sanprotekto de iliaj dungitoj kostas al ili tro multe kaj do instigas al dislokiĝoj.*
En 1944, la aŭstra ekonomikisto Friedrich Hayek esprimis sian timon antaŭ kolektivisma spiralo, “la vojo al servodevo”, kiu finos ĉe ofero de la individua respondeco sur la altaro de la sociala sekureco. Se nuntempe ekzistas spiralo, tiam tiu de la merkato. La falo de domenoŝtonoj ŝanĝis la direkton.
Kiu tekniko ebligis trudi la konkurencigon, eĉ la privatigon, de publikaj entreprenoj, akceptigi la definitivan fermon de multaj poŝtoficejoj kaj stacidomoj, ataki la senpagecon de la san- kaj eduk-sistemoj, transformi la publikan spacon en arĥipelon de konkurencaj kaj minacataj agantoj? Kaj ĉio preskaŭ sen “debato”. Por tio, sufiĉis konstrui koridoron de “reformoj”, en kiu ŝlosiĝas pordo tuj kiam oni envenis, por konduki al alia kiu malfermiĝas se oni proksimiĝas al ĝi. Poste, kiel diras kanzono, tre rapide “ne sufiĉas plu nia benzino por veturi en la kontraŭan direkton. Do necesas antaŭeniri”*.
La fataleco de la “ne ekzistas alternativo” plenumas sian taskon; la volo troviĝas des pli senarmigita ĉar oni forprenis de ĝi la armilojn kaj senĉese praktikas la taktikon de la bruligita tero. La celo videblas nur fine de la vojo. Fine, temas ja pri revolucia projekto, pri granda salto malantaŭen, sed kies tutaĵo de la movoj estas farata de sinsekvo de etapoj. Oni malfermas la limojn ĉar oni ne estas protektisma, oni privatigas ĉar oni malfermis la limojn, oni oferas la dungojn kaj la publikajn servojn ĉar oni privatigis. “Liberkomerco”, “kriza grandeco”, “aliancoj”, “konkurenco”, “kreado de valoroj” konstituas tiom da pecoj de konstruludo kies arkitektoj antaŭe planis kian fortreson ĝi konstruos.
LA LIBERALA MARŜPLANO afiŝas nur “la pragmatismon” kaj la “voĉon de saĝeco”. Por kompensi la buĝetajn deficitojn, necesas privatigi. Por vendi la publikajn entreprenojn bonpreze, necesas altiri eksterlandajn investontojn. Por altiri eksterlandajn investontojn, necesas malaltigi la salajrojn kaj la “ŝarĝojn”. Poste, la sociala sekureco de la laboristoj fariĝas tro larĝanima en la nova konkurenca mondo tiel kreita. La eksplodo de senlaboreco kaj de mizeraj salajroj, sed ankaŭ la malsindikatiĝo kiu parte devenas de tio, ebligas mutigi la protestojn (“korporaciajn”) de tiuj kiuj disponas pri dungo kaj pri bona sociala protekto. Nun, silentante, ili montras sian “respondeco-senton”, oni ne povos longe akcepti ke la senlaboruloj spitas ilin per siaj preskaŭ same altaj enspezoj kiel iliaj, farante nenion. Do, oni akrigas la kontrolojn por ili.* Sen forgesi, preterpase, redukti iliajn monkompensojn kiuj tro subtenas kulturon de “socia helpo” kaj de dependeco. La tre amema Ernest-Antoine Seillière, prezidanto de la Movado de la Entreprenoj de Francio (Medef), klarigis tion: “Oni ne povas fari la batalojn de hodiaŭ kun rigardo koncentrita sur la flegejon.”*
La liberaluloj, kiel oni vidis, tamen ne malinteresiĝas pri la kolektiva sansistemo. Tiukampe, kiel ankaŭ en la edukado, la “logika progresado” de publika kaj senpaga sistemo al larĝe privata industrio kaj financata de asekuroj aŭ de bankaj pruntoj komencas paroli pri la centralizita sistemo kiu ne funkcias, kiu estas burokrateca, bankrota, malegaleca. Konvenas malcentralizi la konstruaĵon — pensu pri “proksimeco”-, cedi al la regionoj la “respondecon” pri iliaj buĝetoj, krei merkaton de edukado aŭ de la sano por fiksi prezojn kiuj ebligos kontroli kaj orienti la mastrumadon. Poste, necesos jen fermi hospitalojn (aŭ lernejojn, aŭ poŝtoficejojn) kiuj montriĝis ne profitigaj, jen nodi “partnerecojn” kun lokaj entreprenoj, jen redecidi pri la senpageco de la kuracoj kaj instruadoj, jen cedi al la privata sektoro kreskantan parton de edukaj aŭ de kuracaj taskoj, tiam pli kaj pli diserigitaj.
Oni klarigas efektive ke preferindas konservi nur la kernon de la metio, ke ne necesas ke okupiĝu oficistoj pri gardado, purigado, manĝado, fotokopioj, starigo kaj interpreto de demandaroj, aŭtomobilaro, mastrumado de la salajroj, pri militistaj loĝejoj, formado de helikopteraj pilotoj. Fine de tiaj senĉesaj taksadoj kaj la sinsekvaj cedoj al privata sektoro — ankaŭ de la kasaj taskoj-, oni seniĝas de agadoj antaŭe organizataj de la ŝtato. “Ĉiaj taskoj plenumeblaj de la privata sektoro estas privatigotaj”, anoncas la franca ĉefministro s-ro Jean-Pierre Raffarin, kies ŝtatsekretario pri ŝtatreformo precizigis: “Nia strategio estas centri la ŝtaton al ĝiaj esencaj taskoj kaj cedi al la privata sektoro ĉiujn aliajn, precipe logistikajn.”* En Irako, la usona armeo eĉ transdonis al privataj firmaoj taskojn ligitajn al la militado kaj al kolektado (iom malmilda) de “informoj”...
Kiam li estis financministro, s-ro Francis Mer uzis la servojn de privataj konsil-kabinetoj (Mercer Delta, Cap Gemini...) por cerbumi pri la plej bona rimedo por forstreki 30.000 laborlokojn de oficistoj. Kiuj eskapas la hakilon, sentas sin en prokrasto: ekde ebleco, oni atakas ilian statuson, ilian sekurecon pri dungeco, al kiuj oni substituos tempe limigitan kontrakton de publika, poste de privata juro. S-ro Christian Blanc, deputito de UDF* jam deklaris sin favora al nuligo en Francio de la statuso de publika servo heredita de la Liberiĝo.
“La direktivo de Jean-Pierre Raffarin al ĉiuj ministroj estas strikta, skribas L’Expansion: anstataŭigi nur unu pensiiĝon el du. Ambicia celo kiu, se realigata, ebligos teorie en ok jaroj redukti je 300.000 la nombron da oficistoj kaj ŝpari en 2012, laŭ la senatoro de UMP* Philippe Marini, 12 miliardojn da eŭroj.”* Ĉi tie, la ideo ke la oficisto reprezentas por la impostpaganto ion alian ol ŝarĝon, ekzemple flegistinon kiu flegas lin, fajrobrigadiston kiu savas lin, instruiston kiu lernigas liajn idojn, laborinspektiston kiu protektas lin kontraŭ mastra arbitreco, tiu ideo tute ne aperas. Kosto, jen ĉio.
En Svisio, “por esti pli konkurenciva kaj por ŝanĝi la kulturon”, la Federacia Oficejo pri Personaro, laŭ siaj propraj vortoj, “alproprigis al si la ilojn de la privata sektoro”: la garantio pri dungo de la oficistoj estis do nuligita en novembro 2000. Maldekstra koalicio ĝeneraligis saman praktikon en Italio: mastrumada aŭtonomio de la administraj respondeculoj, individuigo de la taskoj, salajro laŭ la efikeco. Ekde tiam, “nur 15% de publikaj laborlokoj restas sine de la ŝtato (juĝistoj, advokatoj kaj prokuroroj, militistoj, policistoj, diplomatoj, universitataj profesoroj), dum ĉiuj aliaj, en malpli ol du jaroj, pasas sub privatan kontrakton, eĉ se ili restas pagataj de la ŝtato”*. En Nov-Zelando, la nombro da oficistoj pasis de 71.000 en 1988 al 32.900 en 1996. Ili laboras pli kun malpli da resursoj; ilia ŝarĝo estis altigita kaj ilia dungosekureco nuligita.
Ekde kiam la ŝtato estas transformita kaj recentrita al sekurecaj taskoj, ĝi fariĝas malpli obstaklema kontraŭ ekspansio de la merkatigo. La transiĝo de oficistoj al privata sektoro banaliĝas, la administracio ne ĉesas fragmentiĝi, ĝia specifeco malnetiĝas. La malcertigo de la publika dungeco povas okaze eĉ doni ideojn al la mastraro. Kiam s-ro Seillière proponas longdaŭran “kontrakton laŭ tasko”, li klarigas: “Ĉu la privata sektoro ne havu la rajton pri tio kion la publika sektoro faras ĉiutage? En la armeo, oni trovas kontraktojn de kvar aŭ ses jaroj; la dungoj por junuloj daŭras kvin jarojn; en la koro de la ŝtato, oficistoj estas dungitaj por limigita daŭro. Kaj kiam temas pri la privata sektoro, oni vidas ekstari ĉiujn konservativismojn, ĉiujn malfleksiĝemojn.*. Antaŭ dudek jaroj, la franca dekstrularo kaj la posedantoj preferis grumbli kontraŭ la rolo de “sociala montrofenestro” kiun ludis la publika sektoro tiutempe malpli avida je tempe limigitaj dungoj kaj malpezigo de socialaj ŝarĝoj. “Ĝia financa senpuneco, klarigis tiam la eksĉefo de Elf, Albin Chalandon, kreas senton de sekureco kiun la personaro profitas por labori malpli, multiĝi kaj akiri per trukado de potencaj sindikatoj avantaĝojn kiuj fariĝas privilegioj.”*
Ĉar, por la liberaluloj, la privatigo, per bloko aŭ tranĉetoj, donas ankaŭ la avantaĝon malpliigi la rezistopovon de la sindikatoj, kio ebligas liberigi la vojon por sekvontaj “reformoj”. La sociala postulado apogis sin ofte sur publikaj entreprenoj, kun pli alta sindikateco ol la aliaj, kies grandaj strikoj ritmis la historion de la lando (karbominejoj en 1963, Régie Renault en 1968, fervojo kaj pariza metroo en 1995). Lastan aŭtunon, kiam la Nacia Asembleo akceptis ke la plimulto de la kapitalo de France Télécom [franca ŝtata telefonkompanio] pasu sub privata regado, la deputito de UDF Jean Dionis du Séjour, membro de la supera komisiono de publika servo de poŝto kaj telekomunikado, precizigis preterpase: “La teksto entenas la normaligon de la instancoj preprezentantaj la personaron. Klare dirite, la sindikatoj, kiuj partoprenis en la estraro de France Télécom, ne plu partoprenos.”* Kaŭzoj kaj sekvoj estas ofte ligitaj en la enĉeniĝo de la liberala projekto: la malforteco de la laboristaj organizoj faciligas la trudon de fleksebla dungo, kiu siavice malhelpas al sindikata rekrutigo. “Se ni volas havi la plej etan esperon por reveni al ekonomio de libereco, la demando de limigo de sindikata povo estas unu el la plej gravaj”, avertis Friedrich Hayek jam printempe de 1947.* Eĉ malkuraĝigo kaj malvenko, tio konstrueblas.
Privata societo transprenas la purigadon, alia okupiĝas pri informadiko, tria pri la entreprena komunikado. Multigante la dungistojn kaj la dungoreĝimojn, oni atakis la solidarecon inter la agantoj kaj la metioj. Oni ankoraŭ antaŭeniras ĝeneraligante la sistemon de premioj por merito, tio estas individuigante la salajrojn. Kio fariĝas privata, restos tia, kio restas publika, riskas privatigon ĉe la venonta fojo, dum nova politika-komunikila kampanjo de terurigo ligita al la “truo de la sociala sekureco” aŭ al la “bankroto” de la eduksistemo. Sed neniu proponas reŝtatigi la televidĉenon TF1 por limigi la superabundon de mizera kvalito kies hejmo estas tiu ĉeno...
PLI KAJ PLI, la profit-logiko invadas la publikan sektoron, kies precipa tasko estis kontentigi kolektivajn bezonojn.* Taksado, restrukturado, eksterigo de taskoj: la vicentreprenoj al kiuj oni transdonas taskojn, estas des pli konkurencivaj ĉar ilia personaro ne ĝuas la “privilegian” statuson de la oficistoj kaj ne embarasiĝas de sindikatoj. Fine de la vojo, kiam la publikaj entreprenoj kaj servoj jam perdis sian specifecon (tasko, personaro) kaj precipe estas sub la premo fari profiton, la pordo al ilia likvido estas larĝe malfermita. Kaj supozante ke iun tagon la nomo de la societo, ĉar tro franceca — Air France, EDF [Electricité de France], France Télécom (ankaŭ pro la akcentoj)-, povus hezitigi la eksterlandajn investontojn, oni ne havos obstaklojn por ŝanĝi ilin, iomete kiel oni estingas post si la spurojn de dissolvita juneco.
Jen kiel estis hieraŭ. La poŝto, la elektro, la edukado, la sano ne estis produktaj unuoj serĉantaj pli da profito ol la konkurentoj. Ili ne havis konkurentojn. Ŝtataj administracioj aŭ publikaj servoj, ilia tasko konsistis el venigi poŝtaĵojn, elektron, garantii la edukadon, la sanon de la loĝantaro. Sen ekskludi la izolitajn loĝantojn, la malpli profitigajn. Oni ne tro kalkulis tiajn aferojn. La merkato okupis perimetron asignitan interne de miksita ekonomio. Oni sciis ke ĝi ne estas bona por fari ĉion. Nek por okupiĝi pri egaleco de aliro al edukado aŭ al sano. Nek por organizi la teritorian mastrumadon. Nek por investi en vivnecesaj agadoj kies profitesperoj estas ekster la tempa horizonto de financaj merkatoj. Nek por aprezi la koston por la kolektiveco de individuaj decidoj profitigaj nur el vidpunkto de la entreprenoj kiuj faras ilin. Tiel, kiam oni integras en la prezon de kamiontransporto la riskon je stratakcidento kaj la certecon de poluado, la strata transporto ĉesas kosti malpli ol la fervoja transporto, kaj ties deficito aperas malpli timiga. Se estas “konkurenco” inter fervojo kaj strato, la socio havas efektive intereson subvencii la fervojan transporton kaj trudi al la pezaj kamionoj, maŝinoj produktantaj forcejan gason, la respondecon pri parto de la sekvoj de la somera varmego, inkluzive de viktimoj.*
La “socio”. Tiu vorto malplaĉis al s-rino Margaret Thatcher. La liberaluloj preferas koni nur individuojn. Ilia vizio pri la publika proprieto venas de tio. “Se ĉiuj posedas ion, neniu posedas ĝin, kaj neniu havas intereson bonteni aŭ plibonigi ĝin, klarigis Milton Friedman en 1990. Jen pro kio la sovetiaj konstruaĵoj — kaj la socialaj loĝejoj en Usono — aspektas kadukaj unu jaron aŭ du post sia konstruo.”* Tiu logiko aperintus al s-ro Friedman tamen malpli nerefutebla, se li vojaĝintus trajne en Britio post kiam tiu aktiveco estis transdonita al la privata sektoro. Sed tiam la liberalismo eble perdintus en fervoja akcidento unu el siaj plej fervoraj advokatoj.
“La publika sistemo retropaŝos nur se ĝi estos tenajle kaptita inter deficitoj fariĝintaj neelteneblaj kaj de rariĝantaj resursoj.”* Eldiritaj de Alain Minc antaŭ dudek jaroj, la konfeso kaj la recepto estis iom plagiataj. En Usono, Ronald Reagan efektive jam estis reduktintaj la rektajn impostojn por krei enormajn deficitojn, kiuj poste servis al li por malmunti la social-ŝtaton. Samtempe li agis (“nova federalismo”) por doni al la lokaj aŭtoritatoj publikajn servojn kaj administraciojn, sed sen doni al ili la rimedojn por realigi ilin. Estis nun ilia afero, teni la almozpelveton aŭ la tranĉilon. S-roj Bush kaj la franca ĉefministro Raffarin inventis nenion.
La senpaga supera instruado siavice nun estas perforte puŝita en la koridoron de la reformoj pro la nesufiĉo de la publikaj elspezoj. Jare kaj por studento, ili pasis en Unuiĝinta Reĝlando de proksimume po 8.000 pundoj (12.000 eŭroj) en 1990 al proksimume po 5.000 pundoj (7.500 eŭroj) dek jarojn poste.* Tamen s-ro Blair preferas pagigi la uzantojn. Tiel, la aliĝpagoj al universitato ĵus triobliĝis; ĝi povas nun alti je 3.000 pundoj jare (4.500 eŭroj). “Ĉie en la mondo, ĝojas la Organizo pri ekonomiaj kunlaborado kaj disvolvo (OEKD), la supera instruado estas sub premoj por ŝanĝoj. (...) En tiu pli kompleksa medio, estas nun ne plu oportune ke la ŝtatpotencoj rekte mastrumu tiun sektoron, ĉar la merkataj mekanismoj estas ofte pli efikaj ol la administrantoj por reguligi la oferton kaj la postulon de diversaj tipoj de formado por diversaj klientoj.”* Oni povus imagi alian respondon. Se, ekzemple en Francio, la registaroj de s-ro Jospin kaj de s-ro Raffarin ne malaltigintus la laŭenspezan imposton, la lando povintus duobligi la buĝeton de la supera instruado.*
Kvankam prezentata kiel evidento de la propagando-mueliloj — kiuj neniam hezitas publikigi la laŭreatliston de hospitaloj, liceoj, universitatoj, telefonkompanioj-, la decido pri liberaligo estis neniam subtenata de popola voĉdono. Preskaŭ ĉiu de la grandaj britaj privatigoj vekis antaŭe la malamon de plimulto de la popolo. Enketitaj pri la vendo de la ŝtataj arbaroj de sia lando, 79% de la nov-zelandanoj deklaris sin kontraŭaj al tio; nur 4% aprobis ĝin. La ultraliberala programo, kiun advokatis s-ro Alain Madelin dum la prezidantaj elektoj en Francio de 2002, ricevis nur 3,91% de la esprimiĝintaj voĉoj. Tamen, la pliparto de publikaj industrioj kaj servoj en Unuiĝinta Reĝlando estis privatigataj, same kiel la nov-zelandaj ŝtataj arbaroj. Kaj kiam finiĝos la dua mandato de la franca prezidanto s-ro Jacques Chirac, la programo de s-ro Madelin estos la plej bone realigita, kaj ne la prezidantaj promesoj pri lukto kontraŭ la “malsekureco” aŭ la forigo de la “sociala frakturo”.
Se la eŭropaj ŝtatoj ratifos projekton de konstitucio proklamanta ke unu el la celoj de la Unio estas “oferti al la gecivitanoj unikan merkaton kie la konkurenco estas libera kaj ne falsita”, poste akceptos Ĝeneralan Akordon pri la Komerco de la Servoj (ĜAKS) liberaligantan la sanon, edukadon kaj kulturon, la resto fariĝos relative sekundara. Tute egalas kiu venkos kiun okaze de la elektoj. La propono kaj la rimedoj de eventuala releviĝo venos verŝajne ne de la Ĝenerala Komisarejo pri la Plano. Ĝia komisaro, s-ro Alain Etchegoyen, mem devena de la mastra rondo de Usinor kaj de Bouygues Telecom, ĵus elektis kiel sciencan konsilanton la “senior vice president strategy” de Manpower Inc. Gazetara komunikaĵo, de la 3a de majo 2004, klarigas: “Tiu nomumo de entreprenisto ebligos al la Plano diversigi kaj riĉigi siajn konceptojn pri la dungo- kaj labor-merkato, kiun la ĉefministro difinis prioritata akso.” Ĉar Manpower estas unu el la plej grandaj firmaoj por provizoraj anstataŭantoj de la mondo, oni povas iomete imagi la “konceptojn pri labormerkato” kiun ellaboros la nova scienca konsilisto taskita defendi la komunan bonon.
Serge HALIMI.
Pri la privatigoj en la evolulandoj vd Serge Halimi: Privatigoj en la Sudo
La brutala apero de la usona potenco eksterlande klariĝas larĝe per la maniero en kiu fariĝas la interna interkonsento. Reklamo ĉie; ideologia gurdado orkestrata de plej diversaj institucioj kiuj, financataj de la entreprenoj, malakceptas eĉ la ideon de publika politiko aŭ de komuna havaĵo; ne-konado de la resto de la mondo; senegala kultura protektismo: jen la peza tributo kiun pagas la usonanoj al la hegemonio de la business.[1]
Ekde minimume duona jarcento, la internacia scenejo estas dominata de unusola aganto: la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Nord-Ameriko. Eĉ se ĝi ne estas tiom hegemonia kiom antaŭ dudek-kvin jaroj, ĝia ĉeesto en la mondaj ekonomio kaj kulturo restas prema: malneta nacia produkto de 7.690 miliardoj da dolaroj en 1998; la sidejo de la plimulto de la transnaciaj firmaoj kiuj traserĉas la planedon por konkeri merkatojn kaj profitojn; la potenco kiu tiras ĉiujn fadenojn malantaŭ la fasado de la multflankaj institucioj — Organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj (UN), Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), Internacia Mon-Fonduso (IMF), Monda Banko, Monda Organizo pri Komerco (MOK), ktp.-, kaj la kultura-elektronika Goliato de la universo. Tiu dominado vekas pli kaj pli malamikajn reagojn, kiel rimarkigas la universitatano Samuel P. Huntington, kiu raportas tiuteme la vortojn de brita diplomato: “Nur en Usono legeblas ke la tuta mondo sopiras al usona gvidado. Ĉie aliloke, oni parolas prefere pri la usonaj aroganteco kaj unuflankismo”.*
Sed la maniero en kiu la aliaj vidas nin malkaŝas eble malpli ol la percepto kiun ni, usonanoj, havas pri ni mem. Ĉu ĉiuj civitanoj de tiu teritorio, kiu diktas sian leĝon al la universo, konscias, en sia ĉiutaga vivo, pri la jugo kiun ili trudas al la aliaj, kaj ofte al si mem? Ĉu ili indigniĝas pro tio? Ĉu ili al tio, eĉ nur iomete, rezistas? Oni rajtas dubi pri tio, ĉar estas vere ke la daŭrigo de la statuso de planedvasta suzereno necesigas ne la indignon, sed male la aktivan aŭ pasivan subtenon de kelkaj 270 milionoj da usonanoj. Tiu subteno, kiu neniam mankis, estas la produkto de sistemo kiu kombinas fivarbadon — aganta ekde la lulilo-, nome praktikon de selektado aŭ de retenado de informoj celanta konservi kaj fortigi la planedvastan dominadon de Usono. La klopodoj de persvado — intensaj, kvankam kelkfoje maskitaj — kombiniĝas kun ekskludo de potencialaj disidentoj kaj kun uzado de aro da trudodevigaj disponoj kiuj iras de admonoj ĝis malliberigo: preskaŭ 1,8 milionoj da malliberigitoj en la usonaj prizonoj, tio estas, proporcie al la loĝantaro, mondrekordo.
Tiuj instrumentoj ebligis produkti, se ne entuziasmajn kredulojn, almenaŭ ĝeneralan akceptadon de la usona kontrol-aparato pri la mondaj aferoj. Kiel pravigo, la gvidantoj memorigas permanente al siaj kuncivitanoj kaj al la resto de la planedo kiom la ekzisto de Usono estas beno por ĉiuj. La temo de la grandeco de Usono ripetiĝas cetere en la prezidantaj paroladoj ekde la fino de la dua mondmilito. Ne nur hodiaŭ, sed ŝajne ekde la epoko de la neandertalo, la lando estas siaspece unika. S-ro William Clinton priskribas ĝin eĉ kiel “la nemalhavebla nacio”.* Kiel do ĉiu ne povus agnoski la ŝancon loĝi tie? Strange ke multaj usonanoj ankoraŭ kontraŭas tion. Por antaŭzorgi kontraŭ ĉia manko de popola subteno en la dudek-unua jarcento, la perfektigo de pli ĉiokoncernaj metodoj estas do konstante en la tagordo.
Unu el la rimedoj por teni ordon en la vicoj estas certiĝi pri la regado de la difinoj, ludi la policon de la ideoj, kio signifas, por la gvidantoj, esti kapablaj formuli kaj disvastigi tiun vizion de la realo — loka kaj tutmonda — kiu servas iliajn interesojn. Por tion fari, la tuta eduksistemo estas uzata, samtempe kun la komunikiloj, la distroindustrio kaj la politikaj mekanismoj. Tiel, la komunikila infrastrukturo produktas sencon kaj konsciencon (aŭ senkonsciencecon). Kiam ĝi funkcias en krucmilita ritmo, nenia bezono por desupraj konsignoj: la usonanoj absorbas la bildojn kaj mesaĝojn de la dominanta ordo, kiuj konstituas ilian referenco- kaj percepto-kadron. La plimulto de ili estas do nekapablaj imagi ian ajn alian socialan realecon. La arto de mensogo per ellaso.
NI PRENU konkretan kazon, tiun de uzo de la vorto “terorismo”. La terorismo, la vera — en Usono kaj aliloke — fariĝis, ne malprave, unu el la ĉefaj zorgoj de la federacia registaro, kio pravigas la enormajn buĝetojn kiujn disponas la polico kaj la armeoj por kontraŭbatali ĝin. Sed ĉiufoje kiam, ajne en la mondo, aperas rezist-agadoj- eventuale perfortaj aŭ sangaj — al subpremaj situacioj, kaj tute aparte kiam la subpremantoj estas amikoj aŭ ŝuldantoj al Vaŝingtono, tiuj agadoj estas prezentataj al la usona opinio kiel formoj de “terorismo”. En la 1990aj jaroj, la irananoj, libianoj, palestinanoj, kurdoj* kaj multaj aliaj vidis siajn luktojn tiel malkvalifikitaj. En antaŭaj epokoj, tio okazis al malajziaj, kenjaj, angolaj, argentinaj kaj eĉ judaj batalantoj kiuj kontraŭbatalis la britan mandaton en Palestino. Dum la lastaj kvin jardekoj, la usona armeo kaj ĝiaj helpantoj bruligis per napalmo aŭ masakris “teroristojn” en Koreio, Dominiko, Vjetnamio, Nikaragvo, Irako, ktp.
La polico de la ideoj, tio estas ankaŭ la arto de la mensogo per ellaso. Atestas pri tio, inter multaj aliaj ekzemploj, la numero kiun la semajngazeto Time dediĉis, antaŭ du jaroj, al “La plej influhavaj usonanoj de 1997”. Oni trovis tie, inter alie, golfludanton, radioamatoron, pop-muzikiston, mastrumanton de kolektivaj investfondusoj, filmreĝisoron, televid-prezentiston, ekonomikiston, nigran klerulon, kiel ankaŭ la ŝtatsekretarion s-rino Madeleine Albright kaj la senatoron John McCain. La du solaj individuoj kun ligoj kun la veraj centroj de la potenco estis heredinto de la dinastio Mellon, kiu financas ultrakonservativajn projektojn kaj organizojn, kaj s-ro Robert Rubin, eksa ĝeneraldirektoro de la banko Goldman Sachs kaj, tiam, sekretario de la Trezoro. Sed en ambaŭ kazoj temis pri personoj kiuj distanciĝis de la konfiguraĵoj de la potenco ebligintaj al ili persone riĉiĝi.
La listo de Time atribuis aŭtoritaton al la liverantoj de servoj, kaj ne al la veraj potenculoj. Multe pli utilis, por havi superrigardon pri la realeco de la potenco, la viclisto aperinta monaton poste en la financaj paĝoj de la New York Times, de la dek plej gravaj usonaj multnaciaj entreprenoj, klasitaj en malkreska ordo kun, ĉekape, General Motors, sekvata de Coca-Cola, Exxon kaj Microsoft. La legantoj de Time estus multe pli informitaj se la ĉefoj de tiuj firmaoj estus metitaj ĉe la pinto de la listo de plej influhavaj usonanoj. Mallonga priskribo de la agadoj de tiuj societoj, de iliaj agadlokoj, de iliaj decidoj pri investoj kaj laborfortoj, kaj de la maniero en kiu tiuj decidoj tuŝas la homojn en Usono kaj en la resto de la mondo klarigintus multe pli ol la listo de la Time pri la vera distribuo de la potenco interne kaj ekstere de niaj landlimoj.
Tia kuntekstigita informado estas precize kion la polico de la ideoj volas decide malhelpi. Por tiu tasko aktive kunlaboras miriado da analizistoj kaj de informproduktistoj kies tasko estas nebuligi la realon protektante la potenculojn kontraŭ la atento de la publiko. Temas pri esplor-institutoj kaj aliaj think tanks (ideoskatoloj)* kiuj preparas amase da studaĵoj pri juraj, socialaj kaj ekonomikaj demandoj kun perspektivo favora al la negocaj aferoj — kiuj cetere estas iliaj financistoj. Tiuj laboraĵoj estas poste kredindigataj per naciskalaj kaj lokaj inform-cirkvitoj. La dekstraj think tankers havas aliron al la studioj de radistacioj kaj al la scenejoj de televidĉenoj, kaj oni vidas ilin regule akompane de lokaj kaj federaciaj elektitoj kaj oficistoj.
La Manhattan Institute, en Novjorko, estas unu el tiuj laŭmezura informproduktisto. Ĝia tasko, klarigas ĝia prezidanto, estas “disvolvi ideojn kaj meti ilin en la cirkviton ĉe la granda publiko” kun, kiel li precizigas, la helpo de la “nutra ĉeno de la komunikiloj”. Ne hezitante pri amasaj invitoj de ĵurnalistoj, oficistoj, politikaj gvidantoj ktp., al siaj debat-manĝoj kun intervenanto kiu traktas temon elektitan por la okazo, tiu instituto estas unu el tiuj, raportas la New York Times, kiuj “dislokis la centron de la novjorka politika gravito al la dekstro”.* Multaj aliaj samspecaj organizoj — la plej ofte citataj estas la Brookings Institution, la Heritage Foundation, la American Enterprise Institute kaj la Cato Institute — servas kiel diskretaj vektoroj al la “voĉo de la negoco”, kiu cetere ne estas aparte fermita al la komunikiloj. Tiel, la informo servata al la publiko troviĝas poluita ĉe la fonto.
Malpli videbla ol tiuj strukturoj de produktado kaj disvastigo de ideologio, la dinamiko de la merkato kontribuas eĉ pli efike al la sukceso de la ideopolico, aparte en la kulturindustrio. Temas ĉi tie malpli analizi ĝian pezon ekstere ol taksi ĝian katastrofan efikon sur la usona loĝantaro. La nacio kiun ĝiaj gvidantoj deklaras “nemalhavebla” estas ankaŭ tiu kiun la “merkataj fortoj” kondamnas al ne-kono de la kulturaj kreadoj de la resto de la mondo.
Dum 96% da filmoj kiun vidas la kanadanoj estas eksterlandaj — kaj en sia grandega plimulto produktitaj en Holivudo-, kiel ankaŭ kvar el kvin magazinoj kiujn ili legas, kio vekas fortajn reagojn en Otavo*, la usonanoj “konsumas” nur inter 1% kaj 2% da filmoj kaj vidbendoj de eksterlanda kinematografio. La ĉefa kaŭzo, sed ne sola, estas ke danke al ĝia interna merkato, Holivudo platigas ĉiujn konkurantojn kiuj, siavice, ne havas la necesajn financrimedojn — buĝetoj de produktado kaj disvastigo-, por aliri publikon kies gustoj estas jam modlitaj de la usonaj majors. Ĝuste tiu publiko estas la granda perdanto de la afero.
Kio ĝustas por kinejo veras ankaŭ por la televido kaj libroeldono. En Usono estas tradukataj ne pli ol 200 aŭ 250 eksterlandaj libroj jare (kompare, 1.636 tradukrajtoj estis akiritaj en Francio en 1998), kio dramece izolas la usonan publikon de la grandaj mondaj pensofluoj. Por diri nenion pri la televida informado kiu interesiĝas pri la resto de la planedo nur kiam eksplodas krizoj. La centrigo de la komunikiloj, escepte (ĉu provizora?) de Interreto, klarigas la mikroskopie etan konon kiun havas la usonanoj pri la mondo kaj ties problemoj. Larry Gelbart, filmisto kiu antaŭe denuncis la damaĝegojn dela tabakindustrio en “Barbarians at the Gate (Barbaroj ĉe la pordo)”, pravigas tiel la titolon, “Weapons of Mass Destruction (Amasdetruaj armiloj)” de sia filmo pri la komunikiloj: “La gvidantoj de la tabakindustrio estas danĝeraj nur por fumantoj. La gvidantoj de la komunikiloj estas multe pli danĝeraj, ĉar ni ĉiuj fumas informojn. Ni glutas la fumon de la televido. Ni voras ĉion kion ili metas sub niaj okuloj.”*
Kaj kion ili metas sub niajn okulojn, tio estas informo selektita laŭ ĝia kapablo “altiri atenton” por la reklamaĵoj. Eĉ se tiu situacio tute ne estas specifa por Usono*, tiu estas la disvolvita lando en kiu ĝi estas plej kriza. Tiom ke la norvega politikologo Johann Galtung povis paroli pri “sencerbigo” de la usonanoj fare de televido (television idiotization).
Tiu nescio ne klarigeblas nur per banaligo kaj retenado de informoj. Ĝi havas pli profundajn radikojn. La financado de preskaŭ ĉiuj komunikiloj de tiuj kiuj havas la rimedojn aĉeti spacon kaj tempon de elsendado garantias daŭran kulturan malriĉiĝon. Kaj tio spite al la tenacaj klopodoj de eta nombro da talentuloj kiuj, dum jardekoj, provis antaŭenigi nekomercan kulturon. La 40 miliardoj da dolaroj da reklamo kiuj verŝiĝas sur la televidaj ĉenoj kreas komercan etoson en kiu trempiĝas la tuta lando.
Tiu gurdado komencas ekde pleja junaĝo kaj neniu zorgas vere pri ĝiaj sekvoj. La situacio estas tiom ŝoka ke la semajngazeto Business Week, kies malamo al merkat-ekonomio ne estas ĝia dominanta trajto, priskribas jene la damaĝojn faratajn al la usonaj infanoj: “Je la 01 h 55, ĉi merkrede la 5an de majo, naskiĝis konsumantino. En la momento en kiu, tri tagojn poste, ŝi eniras sian hejmon, iuj el la plej grandaj usonaj entreprenoj de vendo per korespondado jam persekutis ŝin kun provspecoj, kuponoj kaj aliaj senpagaj aĉetbiletoj. (...) Kiel neniu alia generacio antaŭ ŝi, ŝi eniras, praktike ekde naskiĝo, en konsumkulturon, ĉirkaŭata de firmao- kaj var-insignoj kaj de reklamoj. (...) Dudek-monata, ŝi komencas rekoni kelkajn el la miloj da markoj kiuj brilas sur la ekrano kiun ŝi havas antaŭ si. Sepjara, ŝi havos la tipan profilon de sia aĝo, ŝi vidos kelkajn 20.000 publikaĵojn jare. Dek-du-jara, ŝia nomo troviĝos en la gigantaj datenbazoj de la entreprenoj pri perkoresponda vendado”.*
La kumulitaj efikoj de tiu senbrida varigo, eĉ se ili estas malfacile takseblaj, tamen konstituas unu el la ŝlosiloj por kompreni kion signifas vivi en la koro de la planeda komercosistemo. Tio ne preparas por kompreni la mondon ekzistantan ekstere de la vargalerio kaj eĉ malpli por zorgi pri ĝi. Ĝuste sur tiu favora tereno evoluas la vitriolaj kritikoj de la konservativa ekstremdekstro — disponanta pri plej diversaj fondaĵoj, ĉiam ĉeestanta en la radioj kaj, kun kreska tendenco, en la televidoj — kontraŭ ĉia formo de organizado de la nacia kaj internacia socio.
Unu el la favorataj celoj de tiuj ekstremismaj grupoj estas la registaro. La usona ŝtato vane servas lojale la gvidantojn de la grandaj entreprenoj, ĝi estas tamen konstante kaj akre malagnoskata. Ne nome de principe anarkiisma pozicio, sed, apenaŭ maskite, profite al mastrumado de la lando por la nuraj privataj interesoj. Esprimataj ĉiutage de miloj da kanaloj, tiuj sentoj malebligas eĉ la komencon de la plej eta kompreno de la demandoj kiuj stariĝas sur loka, nacia kaj internacia niveloj.
Tiukampe, la opinio estas senĉese direktata kontraŭ eĉ la ideo de Unuiĝintaj Nacioj, fare ankaŭ de tiaj komunikiloj kiuj normale ne tendencas al ekstremismo. De jardekoj, sinsekvas fifamiga kampanjoj kontraŭ la UN, la Unesko aŭ la Monda Organizo pri Sano (MOS). Certe, tiuj organizoj ne estas ŝirmataj kontraŭ kritiko. Tamen, ne ilia funkciado estas atakata, sed iliaj taskoj, se ili rilatas al principoj de internacia solidareco. Cetere, ili ne estas la solaj kiuj suferas tiujn atakojn en kiuj la mistifiko konkurencas la stultecon. La usonanoj deturniĝis ankaŭ de siaj plej malriĉaj kaj plej malfortaj samcivitanoj, kaj adoptis la tezojn de tiuj kiuj ne vidas utilon de reto de sociala protekto.
Malgraŭ kelkaj rezistejoj, la akceptado, fare de la resto de la mondo, de la usona konsumisma kaj privatigita modelo* fortigas la dominantan mensostaton en Usono. Nur gravegaj skuoj de la nacia kaj internacia ekonomio povus ŝanceli la kredojn kaj valorojn en la konscio de la plej multaj usonanoj.
Herbert I. SCHILLER
Jen kio okazas en Eŭropo. La perforto kontraŭ virinoj fare de virseksa intimpartnero atingas tie halucinajn dimensiojn. En la hejmo, la brutalaĵoj fariĝis, por la eŭropaninoj de 16- ĝis 44-jaraĝaj, la unua kaŭzo de invalideco kaj de morto eĉ antaŭ stratakcidentoj aŭ kancero...
Laŭ la landoj, inter kvarono kaj duono da virinoj estas viktimoj de brutalaĵoj. En Portugalio, ekzemple, 52,8% de la virinoj deklaras esti suferintaj perfortaĵojn flanke de sia edzo, amanto aŭ kunulo. En Germanio, tri virinoj estas murditaj ĉiujn kvar tagojn de la viroj kun kiuj ili vivis, do preskaŭ 300 jare. En Britio, unu virino estas mortigita en la samaj cirkonstancoj ĉiujn tri tagojn. En Hispanio, unu ĉiujn kvar tagojn, ĉiujare proksimume po cent. En Francio, pro hejmaj viraj agresoj, ses virinoj mortas ĉiumonate — unu ĉiujn kvin tagojn-, triono da ili ponarditaj, la alia triono estingitaj per fajroarmilo, 20% sufokigitaj kaj 10% ĝismorte batitaj*... En la tuta Eŭropa Unio de la 15 landoj (antaŭ la ampleksiĝo al 25), pli ol 600 virinoj mortas ĉiujare — ĉiutage preskaŭ du! — sub seksismaj brutalaĵoj en familia rondo.*
La profilo de la agresinto ne estas ĉiam tiu kiun oni imagas. Pro ideologia deformiĝo, certaj emas asocii tiun mortigan sintenon kun homoj malbone edukitaj, devenaj de malfavora medio. Jen eraro. La dramo de la aktorino Marie Trintignant mortigita la 6an de aŭgusto 2003 de sia kunulo, fama artisto, estas unu el la pruvoj. Raporto de la Eŭropa Konsilio asertas ke “la okazado de hejma perforto ŝajnas eĉ kreski kun la enspezoj kaj la formad-nivelo”. Ĝi substrekas ke, en Nederlando, “preskaŭ la duono de ĉiuj farintoj de brutalaĵoj kontraŭ virinoj havas universitatan diplomon”.* En Francio, laŭ la statistikoj, la agresinto estas en la plimulto de la kazoj homo ĝuanta, per sia profesia funkcio, certan potencon. Rimarkeblas tre grava proporcio de kadroj (67%), de profesiuloj en la sansistemo (25%) kaj de policaj aŭ armeaj oficiroj.*
Alia kliŝo konsistas en la penso ke seksaj brutalaĵoj okazas pli ofte en la “virismaj” landoj de Eŭropo ol en la nordaj. Ankaŭ en tio necesas repensi. Rumanio, efektive, aperas kiel la eŭropa lando en kiu la perforto kontraŭ virinoj estas plej forta: ĉiujare, por ĉiu miliono da rumaninoj, 12,62 da ili estas mortigitaj de siaj viraj partneroj. Sed en la sinistra vicolisto de la plej virinmortigaj regnoj, tuj post Rumanio, situas landoj kie, paradokse, la virinaj rajtoj estas plej bone respektataj, kiel Finnlando, kie ĉiujare, por ĉiu miliono da finninoj, 8,65 virinoj estas mortigitaj en la privateco de la familio, sekvata de Norvegio (6,58), Luksemburgio (5,56), Danlando (5,42) kaj Svedio (4,59). Italio, Hispanio, Portugalio kaj Irlando okupas la lastajn lokojn.
Tio pruvas ke tiaj brutalaĵoj estas la plej dividita monda plago, ke ili ekzistas en ĉiuj landoj, en ĉiuj kontinentoj kaj en ĉiuj sociaj, ekonomiaj, religiaj kaj kulturaj grupoj. Certe okazas ke virinoj mem estas perfortaj en siaj rilatoj kun viroj, kaj oni ne atendis la bildojn de torturoj fare de soldatinoj al viraj kaptitoj en la malliberejo Abu Ghraib, en Irako, por scii ke ekzistas, aĥ, torturistinoj.* Oni povus aldoni ke ankaŭ la samseksaj rilatoj ne estas liberaj de perfortoj. Sed en la ega plimulto de la kazoj, la precipaj viktimoj estas virinoj.
Tiu perforto — al kiu la feminismaj organizoj jam delonge altiras la atenton de la registaroj* — atingas mondskale tioman gradon da virulento ke necesas nun konsideri ĝin kiel grava rompo de personaj rajtoj duobligita de grava problemo de publika sano.
Ĉar temas ne nur pri fizikaj atakoj, kun sia tuta mortiga dimensio; ekzistas ankaŭ la psikaj perfortoj, minacoj kaj timigoj, kaj la seksaj brutalaĵoj. En multaj okazoj cetere, ĉiaj agresoj kumuliĝas.
La fakto ke tiaj perfortoj okazas en la hejmo de la viktimo estis ĉiam preteksto por ke la aŭtoritatoj lavas al si la manojn kaj kvalifikas ilin kiel “problemoj de la privata sfero”. Tia sinteno konstituas kolektivan rifuzon de helpo al persono en danĝero. Skandala hipokriteco. Ĉiu scias ke la privata sfero estas ankaŭ politika. Kaj ke tiu tipo de perforto estas la respeguligo de potencrilatoj historie malsamaj inter viroj kaj virinoj. Ŝuldataj precipe de la patriarkeco, sistemo fondita sur la ideo de “natura malsupereco” de la virinoj kaj de “natura supereco” de la viroj. Ĝuste tiu sistemo generas la perfortojn. Kaj kiun necesas likvidi per taŭgaj leĝoj. Kelkaj obĵetas ke tio necesas tempon. Do kial ne komenci tuj fondi, kiel postulas multaj feminismaj organizoj, konstantan internacian tribunalon pri perfortoj al virinoj?
Ignacio RAMONET
LA EVIDENTA FIASKO DE LA IMPERIA PROJEKTO EN IRAKO GENERIS PROFUNDAN KRIZON DE LEGITIMECO EN USONO. LA KONTESTADO AL LA POLITIKO DE S-RO GEORGE W. BUSH AMPLEKSIĜAS KAJ TUŜAS LA PLEJ ALTAJN SFEROJN DE LA ŜTATO. S-RO COLIN POWELL NUN DESOLIDARIĜAS MALKAŜE, KAJ LA AKTIVAJ OFICIROJ SCIAS KE USONO DIREKTIĜAS AL MALVENKO. KION UNU EL ILI FORMULAS TIEL: “NI NE POVOS LONGE DAŬRIGI EN TIU VOJO. LA USONA POPOLO NE AKCEPTOS TION.”
EN AŬGUSTO 1964, Vaŝingtono lanĉis sin en Azio en katastrofan militon kiu kostis la vivon al dekmiloj da usonanoj kaj al milionoj da vjetnamoj. Motivita de timo antaŭ “perdo de kredindeco” de Usono pli ol antaŭ la minaco de komunista “kontaĝo” en Orient-Azio (la “domeno-fenomeno”), la vjetnam-milito daŭris preskaŭ jardekon kaj fine kaŭzis frakturon en la usona socio. Se klarvidaj mensoj sine de la ŝtataparato sciis jam de 1967 ke la milito estis perdita, necesis atendi ĝis 1973 por ke Richard Nixon, elektita en 1968 kaj decidita, kiel lia antaŭulo Lyndon B. Johnson, “ne fariĝi la unua prezidanto de Usono kiu perdis militon” fine decidas malengaĝiĝi kaj lasi la registaron de Saigono al ĝia sorto. Venĝema, li volis tamen antaŭe lasi sian markon “dispremante tiun merdan landeton, Nord-Vjetnamion, [sub la bomboj]”. Kiel skribis s-ro Stanley Karnow, la milito demonstris “la orgojlon, la miopecon kaj la hipokritecon” de la gvidantaj elitoj.*
Kvardek jarojn poste, la fantomo de Vjetnamio denove hantas Usonon. Veninte al la potenco en 2000 kun la obseda ideo “restarigi la volon venki”, laŭ esprimo de s-ro Richard Perle, kaj definitive entombigi la “vjetnami-sindromon”, la koalicio de radikalaj dekstruloj ariĝinta sine de la Bush-registaro enkaĉigis la landon en eksperimentan militon kiu kondukas al profunda krizo de legitimeco. La historio ŝajnas ripetiĝi: fine de la 1960aj jaroj, grava parto de la usona loĝantaro havis la senton ke “la gvidantaro perdis la saĝon”*. Jaron post la invado al Irako, la socio estas denove profunde dividita kaj la lando en dubo. Palpebla returniĝo de la opinio okazas: la malkaŝoj pri la torturoj en irakaj malliberejoj grave subminas la aŭtoritaton de la ŝtato kaj aldoniĝas al la larĝe dividita agnosko ke la milito altigis anstataŭ malaltigi la terorisman mincacon.*
La dua substrekas la konfuziĝon de la familioj de militistoj antaŭ la perspektivo de longa milito aŭ de spaca etendiĝo de la konflikto, kio povus negative efiki sur la renovigo de la dislokitaj trupoj. Tia konkludo ne estas surpriza, ĉar nur eta minoritato de profesiaj soldatoj engaĝiĝas pro amo al la metio. La plimulto aliĝas al la armeo pro aliaj kialoj, precipe pro la oportuneco de formiĝo kaj pro ne neglektindaj soci-profesiaj avantaĝoj.* La perspektivo de malrapidiĝo de rekrutado ŝajnas kredebla kaj dirigas al multaj fakuloj ke la armeo estas ekscese dislokita kaj proksima al “institucia krizo”.
Ankaŭ en la altaj militistaj sferoj, oni demandas sin pri la principo mem kaj la celoj de la milito. Eĥante la akrajn kritikojn esprimatajn private de multaj superaj oficiroj, inkluzive de tiuj en la ĉefstabo, s-ro Jeffrey Record, profesoro ĉe la US War College, skribas*: “La kunmiksado farita [de la Blanka Domo] inter Al-Kajda kaj la Irako de Saddam Hussein (...) estis strategia eraro de vere unua grandeco (...). De ĝi rezultiĝis preventa milito kontraŭ [lando] kiun oni povis malpersvadi (...), la starigon en Proksim-Oriento de nova fronto por la islamisma terorismo, kaj deturnado de [usonaj] resursoj”. Laŭ la aŭtoro, la deklaritaj strategiaj celoj de “mondvasta batalo kontraŭ la terorismo” estas “malrealismaj kaj kondamnas Usonon al senespera strebado al absoluta sekureco”. Citante internan raporton de la terarmeo redaktitan antaŭ la invado kaj kiu antaŭdiras “akrajn problemojn en Irako” en kazo de longa okupacio sen internacia subteno, s-ro Record opinias ke la mizera stato de la publikaj financoj kaj la manko de popola subteno trudos al Usono baldaŭ al “reduktado de siaj ambicioj en Irako”*.
TIUJ “REALISMAJ” KRITIKOJ reliefiĝas ankoraŭ pli se oni vidas ilin kune kun tiuj de altaj eksoficistoj de la informservo. Por s-ro Richard Clarke, ekzemple, kiu tie faris tridekjaran karieron, “la prezidanto de Usono, invadante Irakon, subminis la militon kontraŭ la terorismo”.* Same, inter kromaj superaj eksoficiroj de la CIA, s-ro Milt Bearden notas ke Usono ne nur “subtaksas malamikon kiun ĝi ne bone konas”*, sed alfrontiĝas en Irako kun situacio komparebla kun tiu de la sovetaj trupoj en Afganio. Eksa fili-ĉefo de la CIA en Saud-Arabio, s-ro Ray Close diras eĉ pli: “Fondita sur la antaŭdiroj kaj rekomendoj de la novkonservativa intrigantaro de Vaŝingtono, la usona ĝenerala strategio en Irako fine montriĝas kiel katastrofo, katastrofo kiun la informitaj observantoj ĉiam vidis veni.”* Inter aliaj signoj malkaŝantaj instituciajn malakordojn, ni citu la sinsekvon de ĉefoj de CIA en Bagdado: tri sekvis unu la alian en unu jaro, kaj la dua estas anstataŭigita laŭdire ĉar li raportis objektive pri la vigleco de la ribeluloj.
Pri la ŝtatdepartemento, marĝenigita post la institucia pligraviĝo de la Pentagono post la 11a de septembro 2001, oni scias ke ĝia personaro estas dividita inter deprimo, konsterno kaj kolero. Rarega fakto, s-ro Larry Wilerson, asistantar-direktoro de la ŝtatsekretario Colin Powell, ĵus esprimis tiun kolektivan koleron denuncante publike la “utopiistoj [kiel Richard Perle aŭ Paul Wolfowitz] kiuj neniam spertis militon kaj sendas virojn kaj virinojn senĝene al la morto”*.
La kritikoj temas pri la malkaŝitaj troigoj de la iraka minaco, kune kun la senfine pli problemecaj homaj kaj financaj kostoj de la okupacio. Laŭ s-ro Anthony Cordesman, de la Center for Strategic and International Studies (CSIS)*, “la koalicio kaj Usono decidis intencekaj masive subtaksi la verajn homajn kostojn de la bataloj”, maltroigante la aliancanajn perdojn kaj “sisteme ekskludante la irakajn perdojn”. Al la 700 usonaj mortintoj (la 17an de aprilo 2004) aldoniĝas miloj da grave vunditoj (2.449 oficiale registritaj la 31an de marto). Sed tiu cifero subtaksas la realan nombron da vunditoj. Tiel, laŭ la kolonelo Allan DeLane, respondeculo en la bazo Andrews kiu akceptas la vunditojn en Usono, intervjuita la 28an de julio 2003 de la publika radio National Public Radio (NPR): “Mi ne povas doni al vi precizan ciferon, ĉar temas pri klasitaj informoj. Sed mi povas diri ke, depost la ekmilito, pli ol 4.000 [vunditoj] restis ĉi tie, en Andrews, kaj ke oni devas duobligi la ciferon se kalkuli la homojn kiuj venas ĉi tien kaj estas poste plusenditaj aliloken, al la hospitaloj Walter Reed kaj Bethesda.” La civilaj irakaj viktimoj, taksataj inter 9.000 kaj 11.000 mortintoj, estas praktike neniam menciataj.
Koncerne la financajn kostojn, s-ro Cordesman kontestas la 50 ĝis 100 miliardojn da dolaroj oficiale planitajn por la periodo 2004-2007 de la Kongresa Buĝet-Oficejo (CBO). Tiuj ciferoj estas “tre malproksimaj por kovri la verajn kostojn de la kreado de nova ekonomio kiu kontentigu la homajn bezonojn”. Eĉ supoze ke “la milito kaj sabotado ne aldonos ion al la ŝarĝo, la taksado estas sendube sub la nivelo de la necesa financado. La buĝetoj por la rekonstruado kaj por funkciigi la registaron povus atingi de 94 ĝis 160 miliardojn da dolaroj dum tiu periodo. Nu, la naftoenspezoj estas taksataj inter 44 kaj 89 miliardoj kaj estos certe multe sub 70 miliardoj”.
Sume, oni spertas diseriĝon de la ideologia hegemonio interne de la registaro. La Blanka Domo kalkulis kun “la milita entuziasmo de la usonanoj”, laŭ formulo de la verkisto Gary Philips, por realigi sian politikon de strategia transformado kaj certigi sian venkon en la elektoj de 2004. Ĝi kalkulis ankaŭ kun la timo estigita de la 11a de septembro 2001, kaj kun la kolero naskita de tiu timo, por mobilizi la socion por la stato de nacia sekureco, certigi la koherecon de la elitoj kaj mildigi la kontraŭdirojn de la usona demokratio. Fakte, per trudado de maniĥeisma kaj ĝeneraliga interpreto de la terorisma defio, la usona registaro klopodis, komence kun sukceso, unuigi la landon malantaŭ prezidanteco antaŭe minoritata kaj forte kontestata.
La timo, nutrata de agitado per la fantomo de atomarmila neniiĝo, malfermis la vojon al eksterordinara koncentrado de la ekzekutiva potenco, al marĝenigo de la kontraŭpotencoj, al ŝtata arbitreco kaj, en multaj kazoj, al rompo de fundamentaj konstituciaj protektoj. Ĝi transformiĝis rapide en naciisman koleron nutratan ankaŭ de la ekzekutivo, kaj direktita kontraŭ ĉiuj kiuj, en kaj ekster la lando, kuraĝis kontraŭdiri al la ŝtato.
Tiu “patriotaĉa histerio”, kiun Anatol Lieven, de la Carnegie-Fondaĵo, komparas kun tiu kiu mobilizis la eŭropanojn antaŭ 1914, servis al la celoj de la imperia prezidanteco. La potenco ŝirmis sin malantaŭ densa vualo de sekreto, mutigis la disidentojn kaj preparis la usonan opinion por la milito. Tiucele ĝi lanĉis sin en kampanjon de misinformado direktita kontraŭ la inspektistoj de la Unuiĝintaj Nacioj kaj kreditigis la onidiron, elkovitan de la civila direktorejo de la Pentagono, de iu konekto inter s-ro Saddam Hussein kaj la eventoj de la 11a de septembro. Kun konsento de loĝantaro tetanizita de la atencoj (proksimume tri kvaronoj da usonanoj subtenis la intervenon), la registaro sukcesis fabriki nacian interkonsenton.
Tiu estas rompiĝanta super la irakaj urboj kaj la afganaj montaroj. La irakmilito, kiel diras s-ro Jeremy Shapiro, de la Brookings Institution, “malpufigis la imperian projekton”. La nacia unueco baziĝis sur la kapablo de la ŝtato konservi la socion en stato de konstanta mobiliziĝo. Dum la malvarma milito, la ekzisto de ĝenerala malamiko ebligis enkanaligi la diversajn energiojn de la socio en longdaŭran kaj relative koheran kolektivan klopodadon. Escepte de Vjetnamio, la postulataj oferoj estis malaltaj: la kejnsa ŝtato prezentis al la popolo “buteron kaj kanonojn” (guns and butter. Post la malvarma milito, la konstanta mobilizado fariĝis tre problemeca, “se ne reinventi por politikaj celoj novan eksterlandan ĉiopovan malamikon en nova kultura konfiguraĵo”*. Eĉ se la radikala islamismo certagrade anstataŭis ikon kiel ĝeneralan danĝeron en la kolektiva imagaĵo, la perspektivo de senfina milito kun astronomiaj kostoj reaktivigis la profundan dupolusiĝon de la socio.
Antaŭ jaro, la respublikana koalicio ankrita en la sudo kaj en la okcidentaj ŝtatoj, fortiĝis, kaj neniu esprimintus la hipotezon de malvenko de George W. Bush en 2004. En la kaĉo de internaj kvereloj, silentigita de milito kiun ĝiaj gvidantoj estis larĝe aprobintaj, la demokrata partio ŝajnis ekster la ludo. Tio jam ne estas la kazo, danke al la liberiĝo de la latenta kolero de la partibazo, senigita de venko en 2000 pro arkaikaj instituciaj praktikoj (malrekta voĉdonado pere de elekta kolegio).
La estonto de la imperia projekto de la registaro Bush dependas de la rezulto de la elektoj de 2004. Kaze de demokrata venko, oni povus sperti “viglan revenon al la kunlaborado kaj refondadon de la transatlantikaj rilatoj”, tio estas, pli interkonsenta kaj pli realisma mastrumado de la internaciaj rilatoj. Tion asertas s-ro Anthony Blinken, konsilisto pri ekstera politiko de la demokrata grupo en la Senato. Tio ne signifos revenon al la antaŭa stato, sed kreos eble la kondiĉojn por ĉirkaŭbari la etendiĝon de la krizo. En la kontraŭa kazo, minacas fuĝo antaŭen kaj la materiigo de la memrealiganta antaŭdiro de la usona dekstro, tiu de “konflikto de civilizacioj” alfrontiganta islamon kaj la Okcidenton. La internacia sistemo suferus tiam neelteneblajn tensiojn.
Usono oscilas inter demokrata eksalto kaj longa aŭtoritateca regreso. La imperia tento estas tre malfortiĝinta, sed ĝi ne estas neniigita. La 14an de januaro, la vicprezidanto, s-ro Richard Cheney, diris fiere al la Los Angeles World Affairs Council: “Inter la heredaĵoj de tiu ĉi registaro oni nombros (...) la fundamentajn kaj dramecajn ŝanĝojn en la strukturo de niaj armitaj fortoj, en nia strategio de nacia sekureco kaj en la maniero en kiu ni uzas niajn fortojn depost la dua mondmilito.” Kaj, por s-ro Richard Perle*, la vojo estas klara: “ [La irana kaj nord-koreia reĝimoj] reprezentas netolereblan minacon por la usona sekureco. Ni devas forte agi kontraŭ ili kaj kontraŭ ĉiuj aliaj patronoj de terorismo: Sirio, Libio kaj Saud-Arabio. Kaj ni ne havas multan tempon.”
Philip S. GOLUB
Kian energion la homaro uzos en la venontaj jardekoj? Kontraŭe al scenaroj fidantaj al energio nuklea, estos petrolo kiu ankoraŭ provizos la plimulton: laŭ la Internacia Energio-Agentejo (IEA), la bezono kreskos je 1,9% ĉiujare, altiĝante de 80 milionoj da bareloj ĉiutage en 2003 al preskaŭ 120 en 2020. Kaj tiutempe, la kvanto produktata de arabaj landoj povus atingi 41%, kontraŭ 25% hodiaŭ. Jen la fono de la aktuala krizo.
Kiuj estas la kaŭzoj de la aktuala ekaltiĝego de la prezo de petrolo? Ĉu temas pri fenomeno cikla kaj intertempa aŭ ĉu pri la komenciĝo de ciklo de konstante pliiĝantaj prezoj por energio? Ĉu, fine, temas pri — kiel iuj timas — la antaŭsigno de nova kaj granda petrolokrizo, eble estigota fare de la misekvilibro en la ritmoj de evoluantaj ofertado kaj mendado?
Ĉi tiuj demandoj kaj timoj estas des pli pravaj ĉar la petrola merkato ekbolis du monatojn post la invado de Irako en marto-aprilo 2003, evento kiu esperigis iujn pri rapida pliiĝo de la iraka produktado kaj falo de la prezo al ĉirkaŭ 20 dolaroj por barelo. La tute neatendita ekaltiĝo de la prezo eĉ akceliĝis frue en la printempo de 2004, ĝuste dum la tempo kiam la monda mendado registris laŭsezonan malpliiĝon de proksimume 2 milionoj da bareloj en tago (mbt).
Tamen la ekfalo vidita post la fina kunveno de la Organizo de Petroleksportaj Landoj (OPEL)* je la 3-a de junio 2004, kaj la anonco pri pliiĝo de provizoj en Usono, ne dispelis la maltrankvilojn. La monda mendado probable resaltos en la venontaj monatoj, kaj la faktoroj kiuj kaŭzis la prezon raketi al pli ol 40 dolaroj por barelo plejparte ne estas malaperintaj. Tiuj faktoroj koncernas kaj la mondan geopolitikan kuntekston kaj la funkciadon de la merkato.
Se la situacio en Irako ne estus tia, kia ĝi estas, kaj se Saud-Arabio estus restinta ŝirmata kontraŭ teroristaj atencoj, la altiĝego de prezoj ne estus tiel rapida. En Irako, la sensekureco kaj la ripetata sabotado de la petrolaj instalaĵoj faligis produktadon al 133 mbt en 2003 (kontraŭ 212 mbt en 2002, nome la jaro antaŭ la lasta milito). Malgraŭ altiĝo al 23 mbt en majo, la produktado en 2004 restas multe malpli ol la niveloj de 1999-2001.
Cetere, nun estas blokitaj la kontraktoj inter la eksa reĝimo kaj iuj internaciaj firmaoj por ekspluati novajn tavolojn kaj duobligi la produktadon en la daŭro de ses aŭ ok jaroj. Kiam temas pri Saud-Arabio, la ĉefa eksportanto de petrolo en la mondo, ĝi travivis sinsekvon de teroristaj atencoj — precipe kontraŭ petrokemiaĵejoj kaj naftejoj — kio kaŭzis ŝokon.
La multiĝo de tiuj atakoj estigas timojn ke ili estas ripetotaj en Saud-Arabio, Irako aŭ aliloke en la Golfo, kun la eventualaj sekvoj de pli-malpli longaj perturboj aŭ interrompoj de eksportoj. La granda diferenco inter la okazaĵoj de 1973 kaj 1979 kaj tiuj de hodiaŭ estas tio, ke nun ne temas pri embargo decidita de registaroj aŭ pri ŝanĝo de politika sistemo (kiel en Irano post la islama revolucio), sed pri neantaŭvideblaj agoj de anonimaj grupoj. Eĉ pli malbone: la minaco de malstabiliĝo, kiu alfrontas la saudan reĝimon, starigas demandojn pri tio, ĉu la lando ankoraŭ povas ludi sian superregan rolon en la plenumo de la petrolaj bezonoj de la mondo.
Entute, la streĉitecoj kaŭzitaj de la malboniĝo de la situacio en Irako kaj Saud-Arabio respondecas pri granda parto de la lasta prezaltiĝo, la tiel nomata “superpago pro risko”, taksita je de 6 ĝis 10 dolaroj por barelo laŭ la cirkonstancoj. Ĝi ankaŭ inkluzivas la pliiĝantan koston de asekuro kiel la sekvaĵo de spekulaciaj aĉetoj en la merkatoj de templimaj kontraktoj, al kiuj la grandaj investobankoj asignis kelkdekmilojn da dolaroj.
Efektive, la geopolitikaj streĉitecoj kaj la spekulaciaj aĉetoj pligravigis altiĝeman tendencon kiu havas siajn radikojn en la evoluo de ofertado kaj mendado. Ĉi-rilate, tri gravaj faktoroj meritas emfazon.
La unua, kiun oni emas forgesi, koncernas la efikon sur la niĝerian petrol-produktadon de etnaj konfliktoj kaj strikoj en tiu lando. Ankaŭ en Venezuelo, la striko de 2003, kiu paralizis la petrolindustrion, kaŭzis grandan falon de la nacia petrol-produktado.
La dua troviĝas en la ŝtopejoj de rafinado en la ĉefaj konsumantolandoj. Pro nesufiĉa investo en lastaj jaroj, la tutmonda kapablo de rafinado ne superas 836 mbt, nur iomete pli ol la pinta mendado de 825 mbt registrita en februaro 2004. Krome, la strukturo de tiu kapablo jam ne konvenas al la evoluanta mendado por rafinitaj produktoj. Tio estas precipe vera en Usono, kiu konsumas ne malpli ol 96 milionojn da bareloj ĉiutage, kaj kie malsufiĉo de benzino jam ekmontriĝis frue en majo, kio samtempe kaŭzis prezaltiĝon. La prezaltiĝoj de rafinitaj produktoj aŭtomate levis la prezon de nafto.
La tria faktoro: la decido anoncita je la 10-a de aprilo fare de OPEL redukti sian produktado-plafonon al 235 mbt, kaj la laŭtaj protestoj kiujn tio vekis en industriiĝintaj nacioj, emfazis kaj la streĉitecon kaj la prezaltiĝon. Malgraŭ tio, la landoj de OPEL ne reduktis sian realan produktadon, kaj la tutmonda provizo tial restis sufiĉa por plenumi la mendadon.
Tio ilustras la malklarecon de la statistikoj cirkulantaj pri la petrolmerkato. Kvankam povus ŝajni surprize, la membro-landoj de OPEL nur eldonas ciferojn pri sia reala produktado post prokrasto de multaj monatoj. Tial la konfuzo inter iliaj teoriaj kvotoj de produktado kaj la produktado reala kiu kutime superas la kvotojn. Sekve, petrolkompanioj kaj observantoj partoprenas kuriozan kaŝludon — nome la malfacila ekzerco spuri la iradojn de cisternoŝipoj elirantaj el la havenoj de ŝarĝado — kaj sin turnas al sekundaraj fontoj por taksi, laŭeble, la volumenon de la petrolo produktata ĉiutage de eksportantaj landoj.
Tiu manko de travideblo koncernas ne nur la verajn donitaĵojn de produktado; ĝi ankaŭ komplikas la problemon de produktokapacito kaj la disvolvo de neutiligita kapacito en la diversaj eksportantaj landoj. Temas pri kerna demando kiam la neutiligita kapacito magras, kiel nun okazas.
Laŭ la plej fidindaj taksoj, la neutiligita kapacito estas proksimume 2,5 – 3 mbt tutmonde, el kiuj la plejparto estas sauda, dum landoj kiuj ne estas membroj de OPEL, kiel ankaŭ la plimulto de ĝiaj membroŝtatoj, produktas je maksimuma rapideco. Tial, grava interrompo de la saudaj aŭ irakaj eksportoj, aŭ striko aŭ grava akcidento en tiu aŭ alia ĉefa eksportanta lando, povus kaŭzi malsufiĉon de la provizo kaj novan ekfebriĝon ĉe la merkato. Tiu risko ankaŭ kontribuis al la lasta prezaltiĝo, precipe pro tio, ke la atendata resalto de la monda mendado en la dua duono de ĉi tiu jaro pli malbonigos la magrajn kapacitojn kiuj ankoraŭ haveblas.
Estas alia nigra truego en la petrolaj statistikoj: la duboj pri la donitaĵoj eldonitaj pri pruvitaj rezervoj kaj la fidindeco de la meztempaj kaj longatempaj projekcioj de la tutmonda ofertado kaj mendado. Kiam, en la daŭro de kelkaj monatoj, internacia kompanio kvotata ĉe la borso kiel Shell reduktas je proksimume kvarono siajn taksitajn rezervojn, ne estas mirige ke ciferoj eldonitaj de la aliaj grandaj firmaoj estas dubataj.
Pli gravaj estas la duboj restantaj dum multaj jaroj pri la oficialaj statistikoj pri la pruvitaj rezervoj de Rusio kaj de la ĉefaj membrolandoj de OPEL, ĉar la rezervoj, kiujn ili konsideras pruvitaj, ne estas konfirmitaj de sendependaj instancoj. La problemo estas tiu de grandeco: principe, la rezervoj de la ok ĉefaj naciaj kompanioj de OPEL-landoj estas je 662 miliardoj da bareloj, kompare kun nur 57 miliardoj da bareloj tenataj de la ok plej grandaj internaciaj kompanioj. La maltrankvilojn pliakrigis la lastatempa disputo vekita de la raporto Simmons* pri la stato de la saudaj naftejoj kaj la veraj eblecoj disvolvi la rezervojn de Saudi Aramco, kiuj reprezentas preskaŭ kvaronon de la tutmonda totalo.
Fronte al monda mendado kiu probable pliiĝos de 80,3 mbt en 2004 al preskaŭ 120 mbt ĝis 2025 — do pli ol duoblo de la nivelo antaŭ tridek jaroj — ĉu la provizo povos daŭri je la nuna nivelo? La ĉefan parton povas certigi sole la Proksima Oriento, kie produktado dume devas pli ol duobliĝi por eviti malsufiĉon. Laŭ mezlongatempa perspektivo, la malhelpoj estas esence politikaj, nome la neceso de etoso kiu favoras kolosan investon de proksimume 27 miliardoj da dolaroj ĉiujare en tiu regiono. La vera sumo tute ne proksimiĝas al tio. Laŭ pli longatempa perspektivo, la granda enigmo en la Proksima Oriento kaj aliloke en la mondo koncernas la daton kiu markos la pinton de produktado kaj la komenciĝon de ĝia nerevokebla malpliiĝo en unu lando post la alia.
Ne tre esperigas la diskutoj ĉe la internacia kolokvo aranĝita en Berlino lastan majon fare de la Asocio por Esploro pri Pinta Petrolo (ASPO). Kiaj ajn estu la vidpunktoj de la tiel nomataj “optimistoj” kaj “pesimistoj”, freŝaj eltrovoj ĉiam pli maloftiĝas kaj malpligraviĝas: dum la pasintaj tridek jaroj nur unu grandega depono estas trovita (Kaŝagan, en Kazaĥio), kaj la novaj eltrovoj ne kompensas la nafton eltiratan ĉiujare. Kiel geologo bele diris, naftoesplorado fariĝis kvazaŭ ĉaso en kiu teknologia progreso ebligas al la ĉasisto plibonigi la funkciadon de sia fusilo, dum la ĉasaĵo fariĝas ĉiam pli malgranda kaj malfacile trovebla.
Alia realaĵo estas emfazenda: de 2001 ĝis 2025 la forta pligrandiĝo de la monda mendado, kaj la malpliiĝo de la rezervoj kaj produktado de industriiĝintaj nacioj, akcelos la dependecon de Usono de importata petrolo de 55,7% al 71%, tiu de Okcidenta Eŭropo de 50,1% al 68,6% kaj tiu de Ĉinio de 31,5% al 73,2%, eĉ sen mencii la aliajn konsumantolandojn. Tiu kreskanta dependeco, en kampo tiel nemalhavebla kiel energio, klarigas la “militon por petrolo” kiun la grandaj potencoj kaj iliaj petrolkompanioj kondukas por la rego de la rezervoj de la Proksima Oriento, Afriko* kaj Centra Azio, por ne mencii la lastan militon en Irako*.
Prave, do, la interpreto de la lasta prezaltiĝo estas debatata: Ĉu ĝi ne estas aŭguro de granda ŝoko kiun povus kaŭzi la misekvilibro inter la konstante pliiĝanta mendado kaj la falanta produktada kapacito?
Dum ankoraŭ kelkaj jaroj, la disvolvo de kapacitoj dependos tiom de politika stabileco — precipe en la Proksima Oriento — kiom de la volumeno de la ankoraŭ haveblaj rezervoj. Laŭ pli longatempa perspektivo, la elĉerpiĝo — malrapida sed nehaltigebla — de la rezervoj ĉiam pli neprigas la iom-post-ioman transiron al fontoj de energio krom petrolo.
Krom politikan stabilecon, tiu transiro bezonos energiprezojn sufiĉe allogajn por ebligi mondajn investaĵojn je energio kiujn la Internacia Energi-Agentejo taksis je 16.480 miliardoj (en dolaroj de jaro 2000) dum la tempodaŭro 2001-2030 kaj al la petrola kaj gasa industrioj kaj ankaŭ al la disvolvo de aliaj energifontoj. Tiusence, ni povas diri ke la timoj vekitaj de la lasta prezaltiĝo de petrolo estas utilaj, ĉar ili perturbas la preskaŭ ĝeneralan nekonscion subtenatan de provizoj kiuj ĝis nun pli ol sufiĉis, kaj de petroloprezoj kiuj ne superis — je la aktuala nivelo, en konstantaj dolaroj — la rekordon de antaŭ kvarono de jarcento.
De la 13-a ĝis la 29-a de aŭgusto, la Olimpiaj ludoj de Ateno okupos amaskomunikilan raportadon kompareblan al tiu pri multe pli decidaj eventoj, kiel la milito en Irako. Iuj vidas en la Ludoj simbolon de amikeco inter nacioj kaj de homa strebado. Por aliaj, sporto estas nur “nova opio de la popolo”. Sed, preter la konkursado, la spektaklo kaj la ekonomia efiko, ankaŭ estas aliaj interesoj, nome geopolitikaj kaj strategiaj.
En 1896, dum la unuaj Olimpiaj Ludoj de la moderna epoko, kiuj ankaŭ okazis en Ateno, atletoj el nur dek tri nacioj partoprenis la konkurson, inter ili teamo de germanaj gimnastikistoj kaj teamo de usonaj atletoj. Por la aliaj dek unu landoj, nur unu-du konkursantoj viciĝis*. Entute, estis nur 285 partoprenantoj por 9 reprezentataj sportoj. Kaj la nombro da spektantoj ne superis kelkmilojn.
En Ateno ĉi-jare la eventojn sekvos sume pli ol 4 miliardoj da telespektantoj, unuigataj de la okazaĵo senkonsidere de horzonoj*. La Ludoj kunigos 10.500 atletojn, la reprezentantoj de 201 naciaj Olimpiaj Komitatoj*. Oni tiel povas vidi kiel la Olimpiaj ludoj estas tutmondiĝintaj.
Dum la tuta konkurso oni intense timos surprizviziton de Al-Kaida. Tio klarigas la ĉeeston de nekutima partoprenanto, kiu tamen ne konkursos sed respondecos pri la organizado de sekureco: la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO). Iuj usonaj atletoj jam decidis, ke ili ne partoprenos pro timo pri atenco, kaj 50% de iliaj sampatrianoj estas konvinkitaj, ke la Ludojn celos terorista operaco*. La tuta mondo memoras la atencon fare de la kommandotrupoj de Nigra Septembro kiuj prenis 9 israelajn sportistojn kiel ostaĝojn kaj ekzekutis ilin ĉe la Munkenaj Ludoj en 1972. Por terorista organizo, la Olimpiaj ludoj estas valora celo kiu kredeble certigos la maksimuman diskonigon pri io ajn okazonta tie, ĉar la Ludoj tenas la atenton de la amaskomunikiloj tutmondaj. Sed eble la komplicoj de Osama Bin Laden sin kontentigos per la nura fakto, ke ili multe pezas sur la Ludojn, okupante la pensojn de la gesportistoj?
Pierre de Coubertin bone konsciis la strategiajn koncernojn kiam li prenis sur sin la iniciaton rekrei la Olimpiajn ludojn. Li celis spirigi konkureman spiriton en la francajn gejunulojn por atingi la nivelon de Germanio kies fizika prepariteco estis determina faktoro de la venko de 1870. Jam en 1913 oni povus legi en la germana sporta gazetaro: “La Olimpia ideo de la moderna epoko simbolas mondmiliton kiu ne elmontras sian militecan karakteron malkaŝe, sed al tiuj, kiuj scipovas legi la sportajn statistikojn, ĝi tamen donas sufiĉan intuicion pri la hierarkio de nacioj”*.
La Stokholmaj Ludoj de 1912 estis ankaŭ tribuno por sinesprimo kaj politikaj pretendoj. Tiel, nesendependaj popoloj, kiel finnoj, ĉeĥoj, slovakoj kaj hungaroj, asertis la rajton partopreni memstare, kaj ne sub la flago de la imperioj al kiuj ili apartenis.
Sed sporto vere akiris internacian spektantaron post la unua mondmilito kiam registaroj provis uzi ĝin por politikaj celoj. La Olimpiaj ludoj tiam fariĝis prestiĝa renkontiĝo, certigante internacian videblecon, permesante al la organizanto-lando montri al la tuta mondo ĝian teknologian progreson kaj ĝian kapablon je organizado.
Partoprenado ankaŭ alprenis evidentan simbolan gravecon. Oni utiligis ekskluzivon por puni ŝtatojn juĝitajn malindaj je invito al la granda tablo de sporto kaj amikeco. Tial en 1920 Aŭstrio, Bulgario, Germanio, Hungario kaj Turkio estis baritaj pro sia partopreno en la mondmilito. Aliflanke, la elekton de Berlino por la Ludoj de 1936 oni konsideris pruvo ke Germanio estis reveninta sur la mondan scenejon post sia malvenko en 1918.
Tiu decido estis farita antaŭ ol Hitlero atingis la potencon. Li provis uzi la eventon por montri al la mondo la superecon de naziismo kaj de la “arja raso”, ĉu pri organiza kapablo ĉu pri sportaj atingoj. Pri tiu dua punkto, ni memoru la seniluziiĝon de Hitlero pro la sukceso de la nigraj atletoj de Usono, kaj precipe de Jesse Owens kiu gajnis 4 orajn medalojn*. Post la dua mondmilito, oni ne invitis Germanion kaj Japanion al la Ludoj de 1948 en Londono, sed tiuj de 1952 en Helsinko vidis la reinstalon de Germanio, la agnoskon de Israelo kaj la unuan partoprenon de Sovetunio*, kies delegacio rifuzis loĝi en la Olimpia Vilaĝo por eviti kontaktojn kun la “malamiko” kaj dizertojn. Cetere, dua vilaĝo estis konstruita por la atletoj de la orienta bloko.
Plue, pro tio ke la Internacia Olimpia Komitato (IOK) antaŭis la UN pri la agnosko de la Ĉina Popola Respubliko, Tajvano retiriĝis por protesti kontraŭ la ĉeesto en Helsinko de delegacio el Pekino. Tio tamen ne malhelpis la eksiĝon ankaŭ de Ĉinio el la IOK en 1958. Sub Mao Zedong, sporto havis nur edukan kaj higienan funkcion; tial estis neakcepteble veki naciisman pasion per la rimedo de sporta konkurso, kaj estis nur post la morto de la Granda Stiristo en 1976 ke sporto denove fariĝis argumento de nacia certiĝo. De tiam, Ĉinio fariĝis tiel avida por gajni medalojn ke suspektoj de dopingo multe pezis sur la sukcesojn de ĝiaj sportistoj.
Tajvano reprenis sian lokon en la IOK en 1981 kaj de tiam restis flanke de la ĈPR. Ekde kiam la Ludoj estis aljuĝitaj al Seulo en 1988, ambaŭ Koreioj regule diskutas la kreon de komuna delegacio, aranĝo kiun ili ne sukcesis fari ĝis nun. Sporto povas antaŭi geopolitikon, sed ne multe. Palestino, kiu ankoraŭ ne estas ŝtato, estas membro de la IOK de 1994. Por la palestinanoj, partopreni la Ludojn estas unua paŝo al internacia agnosko, kaj en Ateno ili povos defili malantaŭ sia propra flago.
Kiam Sidnejo — kaj ne Pekino — estis elektita por okazigi la Ludojn de 2000, Ĉinio tion rigardis kiel neagnoskon de ĝia nova monda statuso. La insultaĵon riparis la aljuĝo de la Ludoj de 2008, kiun Ĉinio interpretis kiel la konsekron de ĝia nove retrovita statuso kiel grava potenco.
Olimpiaj eventoj estas proksime ligitaj al geopolitikaj renversoj. Tiel, en 1956 Egiptio, Irako kaj Libano bojkotis la Ludojn de Melburno por protesti kontraŭ la okupacio de la Sueza Kanalo fare de Francio, Britio kaj Israelo. Svislando, kaj Hispanio sub Franko*, faris same por kondamni la sovetan intervenon en Hungario.
La Ludoj de 1976 okazis sen partopreno de la afrikaj nacioj, kiuj malkontentis pri tio, ke ili ne povis ekskluzivi Nov-Zelandon kiu kulpis pro la sendo de rugbea teamo al rasapartisma Sud-Afriko. Oni ankaŭ memoras la mobilizon kiun Usono direktis (kaj kiun Francio ignoris) kontraŭ la Moskvaj Ludoj en 1980 kiel proteston kontraŭ la invado de Afganio, bojkoto kiu forprenis de Sovetunio la internacian agnoskon al kiu ĝi aspiris. Moskvo konsolis sin per abunda rikolto da medaloj. Rebate, la soveta reĝimo provis fari venĝon, organizante bojkoton kontraŭ la Ludoj de Los-Anĝeleso en 1984, sed sekvis ĝin nur dek du komunismaj landoj, kio signifis fiaskon.
Hodiaŭ, la armilo de la bojkoto ŝajnas neimagebla. Neniu volas forlasi la eksterordinaran atenton de la amaskomunikiloj haveblan per la Ludoj. Male, ekskludo minacas kiel pleja puno.
Tio sekve donas imponan potencon al la IOK, neregistara organizaĵo de unika speco, kiu konsistas el 115 membroj. Dum longa tempo la Komitaton gvidis la hispano Juan Antonio Samaranch, eksa eminentulo de la epoko de Franko, kiu tamen klopodis eviti la nuligon de la Moskvaj Ludoj en 1980.
Krom reprezentantoj de internaciaj sportaj federacioj kaj naciaj Olimpiaj Komitatoj, la IOK ankaŭ konsistas el 70 membroj individue alelektitaj, kiuj dividas pli da trajtoj kun la internacia mondumo ol kun la mondo de sporto.
La Komitato rezervas al si ĉiujn rajtojn pri organizado, komerca ekspluato kaj elsendado de la Ludoj. Ĝin financas la sumoj pagataj de televidoretoj por la elsendado de la eventoj, kaj ankaŭ fruktodona partnerado kun multnaciaj “patronaj” kompanioj, ĉio ĉi per buĝeto de 28 miliardoj da dolaroj (tio estas la malneta nacia produkto de lando kiel Malio, ekzemple). La IOK ne estas evitinta skandalojn: iuj el ĝiaj membroj estis akuzitaj pri korupto en 2002 kiam la Vintraj Ludoj okazis en Sallaga Urbo en Usono. Sep estis elpelitaj kaj pliaj kvar eksiĝis.
La IOK proklamas laŭte kaj klare ke ĝi estas nepolitika. Neniu eĉ momente tion kredas. Ĉu temas pri la agnosko de iu nacia komitato, ĉu pri la elekto de la urbo organizonta la Ludojn, ĝiaj decidoj estas esence politikaj. Estas nedisputeble ke geopolitikaj argumentoj ludos sufiĉe gravan rolon en la aljuĝo de la Ludoj en 2012 (Parizo estas kandidato), decido farota en julio 2005. Tiusence, oni demandas sin ĉu la ŝanĝo de la registaro en Hispanio favoros la kandidatecon de Madrido, kiu nun prenas pozicion sendependan same de Nov-Jorko kiel de Londono. Parizo sekrete fidas al la populareco de sia internacia politiko por gajni favoran decidon*.
Kvankam iuj nacioj superregas, dum kelka tempo oni spertas pli larĝan disdonon de medaloj*. Malgrandaj landoj povas revi, ke ili povos ludi rolon sur la monda scenejo dum finalo. Ni memoras Sankt’-Kitts-kaj-Nevis, eta insuloŝtato de la Karibaj Insuloj, kiu subite trovis sin en la internacia lumrondo dank’ al la ora medalo de Kim Collins en la 100 metroj de la mondaj atletikaj ĉampionecoj en 2003. Dum la malvarma milito, la olimpiaj turniroj reflektis la rivalecon inter Oriento kaj Okcidento, ĉar Vasingtono kaj Moskvo esperis, ke iliaj medalaj totaloj pruvos la superecon de iliaj sistemoj. Estis precipa rivaleco inter la du Germanioj, dum Kubo vidis siajn sukcesojn kiel rezulton de siaj sukcesaj politikoj de eduko kaj publika sano.
De sia dua partopreno en 1956, Sovetunio preterpasis Usonon per 37 oraj medaloj kontraŭ 32, supereco konfirmita en 1960 (43 kontraŭ 34). En 1964 Usono repasis al la fronto (36 – 30), kaj denove en 1968 (45 – 29). En Munkeno, la komunistaj landoj havis duoblan venkon kiam Sovetunio forportis 50 orajn medalojn, Usono 33, GDR 20 kaj FRG 13, supereco konfirmita en 1976 kaj — kompreneble — en 1980, kiam la Okcidento bojkotis la Moskvajn Ludojn. En Seulo, la finaj Ludoj de la malvarma milito estis plua triumfo por la komunistaj landoj. Sovetunio antaŭis (55 oraj medaloj), sekvate de GDR (37). Usono finiĝis triavice kun 36 medaloj.
Kiel en ĉiuj sportaj konkursoj, la Ludoj foje vekas bedaŭrindan ŝovinsimon. Se oni praktikas sporton ne ekstreme, ĝi havigas la tuŝon de necesa pasio kiam ĝi restas interne de la muroj de la sportejo. En tiu medio, “la alia” estas nemalhavebla por la konkurso, ĉar la atingoj de la alilandaj ĉampionoj stimulas. Sen fali en la ekscesojn de la morala predikado de la IOK, la Ludoj malfermas fenestron al la mondo kaj al aliaj popoloj.
Eble sporto estas milito, sed en la formo celata de la helenoj: riteca milito sen sangoverŝo, sen armiloj kaj sen morto. Ĝi estas ankaŭ eduko por paco. La sociologoj Norbert Elias kaj Eric Dunning prave rimarkis: “Je internacia nivelo, sporta konkurso kiel la Olimpiaj Ludoj aŭ la Monda Pokalo de futbalo konsistigas, videble kaj regule, la solan eblecon de unueco por ŝtatoj en tempo de paco. La Olimpiaj Ludoj ebligas al la reprezentantoj de la diversaj nacioj alfrontiĝi sen interbatiĝi”*.
Per kresĉendo de atencoj, la diversaj rezistadogrupoj akompanis, en Irako, la preparadon de la potenc-transigo fine de junio 2004. Malgraŭ la fasado-ŝanĝo, la usona registaro konservas la realan potencon en Bagdado, kio ne helpas mildigi la intensecon de la perfortoj. Tiu situacio, vera kaĉejo, sekvigas senteblan erodiĝon de la populareco de la prezidanto Georges W. Bush. Tamen, la demokrata kandidato, s-ro John Kerry, ŝajnas ne profiti tion, ĉar li ne pli nete kondamnas la politikon de la registaro kaj ne kontraŭmetas al ĝi vere malsamajn opciojn.
“NI FAROS ĈION por defendi la nacian sekurecon, kaj ni daŭre disponos pri la plej potenca armeo de la mondo”, deklaris, la 2an de septembro 2003, la demokrata kandidato John Kerry. Kaj se montriĝos necese uzi la forton kontraŭ la teroristoj, “Mi ne hezitus fari tion”*, diris li. La senatano de Masaĉuseco lanĉis sian kampanjon en nekutima kaj militisma dekoracio: sub la impona silueto de la aviadilŝipo USS Yorktown ĉe la kajo.
Ekde tiam, s-ro Kerry ne ĉesis alpreni la pozon de militĉefo, eĉ ĝis akuzi la nunan prezidanton ke mankas al li decidemo en defend-demandoj. Io (preskaŭ) neniam vidita ĉe demokrata kandidato: “George W. Bush heredis la plej potencan armeon de la mondo kaj li malfortigis ĝin”, asertis li la 27an de februaro 2004 en Los-Anĝeleso. “Multe tro ofte, niaj trupoj iras en la fajron sen disponi pri la armiloj kaj materialo kiuj ebligus bone protekti sin kontraŭ la danĝero.” Li riproĉis al la nuna prezidanto ankaŭ ke li ne disvolvis efikan kaj tutmondan strategion kontraŭ la terorismo: “Mi ne akuzas George Bush ke li faras tro en la milito kontraŭ la terorismo, mi pensas male ke li ne faras sufiĉe en tio.”*
En la etoso de naciisma superpromeso vigligita de la atakoj de la 11a de septembro 2001, la defianto de s-ro George W. Bush ellaboris novan diskurson pri la nacia sekureco kiu, se ĝi diferencas de tiu de la respublikanoj, montriĝas tute same agresema. Li estis helpata en tiu tasko de grupeto da intelektuloj specialiĝintaj pri militaj demandoj, kiu plejparte laboris por la registaro Clinton. Post esti forĝintaj sian novan doktrinon, tiuj fakuloj reklamas ĝin en prelegoj, artikoloj de revuoj kaj en la grandaj komunikiloj.
La gravaj personoj de tiu grupo estas s-roj Samuel R. (Sandy) Berger, konsilinto de la prezidanto Clinton pri nacia sekureco; William J. Perry, eksa sekretario pri defendo; Ashton B. Carter, eksa asistanto de la sekretario pri defendo kaj profesoro ĉe la Kennedy School of Government de Harvard; kaj Lawrence J. Korb, eksa asistanto de la sekretario pri defendo en la registaro Reagan, hodiaŭ membro de la Center for American Progress, nova think tank[cerbumkomitato] de la Demokrata Partio.
La cerbumado celanta disvolvi tiun novan strategion komencis post la mezmandataj elektoj, en novembro 2002, kiam la demokratoj perdis kelkajn gravajn seĝojn en la Senato kaj en la Ĉambro de reprezentantoj. Influhavaj anoj de la partio, inter kiuj s-ro William Clinton, tiam akuzis ĝiajn gvidantojn ke ili ludis kolombojn dum la tuta lando timis novan terorisman atakon. “Ni forlasis la kampon de sekureco”, deklaris la eksprezidanto antaŭ la Democratic Leadership Council, grupo de konservativaj demokratoj kiun li prezidis antaŭ ol eniri la Blankan Domon. “Kiam la homoj maltrankvilas, ili preferas havi prezidanton kiu trompiĝas sed kiu ŝajnas forta ol prezidanton kiu pravas sed kiu ŝajnas malforta.” Por triumfi en 2004, la loĝinto de la Blanka Domo taksas ke la demokratoj “devas havi klaran kaj tre decidan pozicion pri la demandoj de nacia sekureco”*.
EKDE LA EFEKTIVA FINO de la primaraj elektoj, en marto 2004, la senatano de Masaĉuseco eĉ pli insistas pri tiuj temoj. En aprilo, kiam violentaj bataloj eksplodis en Irako, li kritikis la manieron en kiu la registaro faras tiun militon klarigante ke la nekapablo de la prezidanto internaciigi la konflikton metis la usonajn soldatojn en ekstreme danĝeran situacion. “Niaj soldatoj pagas la prezon de mallerta strategio, deklaris li en la radio la 17an de aprilo. Tiu obstino lanĉi sin sola en la militon faras ke niaj trupoj suferas 90% de la risko kaj de la perdoj.” Por redukti la premon sur la usonaj soldatoj kaj akceli la rekonstruadon de Irako, li proponas transigon de aŭtoritato al la Unuiĝintaj Nacioj kaj ke la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) transprenu la zorgadon pri packonservaj operacoj, kaj li riproĉas al la prezidanto Bush lian unuflankismon kiu izolis Usonon.
S-ro Kerry sukcesis ankaŭ rezisti al la ripetaj atakoj de la respublikanoj kiuj dubigis liajn kapablojn de ĉefkomandanto de la armeoj. La vicprizidanto, s-ro Richard Cheney, deklaris la 26an de aprilo: “La senatano de Masaĉuseco donis al ni multnombrajn kialojn por dubi pri lia juĝo en kazo de tuja minaco kontraŭ la nacia sekureco.” Sed tiu neniam hezitis repliki ke li servis en Vjetnamio, dum samgeneraciaj respublikanoj, kiel s-roj Bush kaj Cheney, siavice, sukcesis eskapi tiun devon: “Mi batalis en Vjetnamio, mi estis vundita. Mi fieras esti servinta tie. Kaj mi trovas profunde ĝena la fakton esti atakita pri tiu temo de homoj kiuj elektis ion tute alian.” La respublikanoj elspezos dekmilionojn da dolaroj por televidaj anoncetoj destinitaj dubigi la decidemon de ilia konkuranto pri la demandoj de sekureco. La demokratoj elspezos preskaŭ tiom por ekzalti la militajn kvalitojn de sia kandidato...
Se ĝi ne estas sen rilato kun tiu de la nuna registaro, la programo de defendo kaj de ekstera politiko de la demokratoj diferencas de tiu en gravaj punktoj. La “Bush-doktrino”reliefigas la unuflankan kaj preventan uzon de la usona potenco por dispremi ĉian minacon kiu ŝajnas ekzisti por Usono. Laŭ la Blanka Domo, tia uzo estas necesa por malhelpi la uzadon de amasdetruaj armiloj (ADA) de terorismaj organizoj kaj de “friponŝtatoj” kiuj ne cedas antaŭ la klasikaj diplomatio kaj malinstigo. Usono havas ankaŭ la rajton prevente ataki sendepende ĉu ĝiaj aliancanoj dividas aŭ ne la opinion de Vaŝingtono pri la graveco de la minaco.
En la okuloj de la respublikanoj, la “Bush-doktrino” reprezentas naturan evoluon de la nacidefenda strategio konsiderante la novajn danĝerojn por la lando. La demokratoj male pensas ke ĝi rompas la kutiman orientiĝon de Usono teorie bazitan sur la malpersvado kaj kunlaborado kun la aliancaj landoj. La politiko de la registaro reprezentas “radikalan ŝanĝon en la naturo mem de [la usona] ekstera politiko”, kiel deklaris s-ro Samuel Berger. “Iusence, [s-ro Bush] flankenĵetis la ideon mem de malpersvado, kiu estis la angulŝtono de la nacia sekureco de pli ol kvindek jaroj.”*
Krome, la decido pri unuflankismo “signifas la finon de daŭrigeblaj aliancoj” kiuj ebligis klare signi “la tutmondajn minacojn” kaj fari komunajn agadojn dum la malvarma milito.* La plej bona rimedo por protekti Usonon estas, laŭ ili, restarigi densajn ligojn kun siaj malnovaj aliancanoj kaj unuigi ilin ĉirkaŭ vivdecidaj celoj kiel la milito kontraŭ la terorismo kaj la rekonstruado de Afganio kaj de Irako. La 3an de decembro 2003, s-ro Kerry precizigis antaŭ la Council on Foreign Relations: “Post mia elekto, mi anstataŭigos la izoliĝemon de Bush per nova erao de aliancoj. Certe, la malvarma milito finiĝis, sed la novaj danĝeroj kiuj atendas nin igas la ĉeeston de aliancanoj pli nemalhavebla ol iam.”*
Eĉ se tiu vortigo ne estas eksplicita, la esprimo “klera naciismo” proponita en novembro 2003 de la senatano Joseph R. Biden, resumas sufiĉe bone la spiritostaton de la demokratoj.* Temas, en realo, pri defendo de la usonaj interesoj pere de dislokado de milita potenco miksita kun multflankismo. La celo restas, kompreneble, elimini la minacon de la “friponŝtatoj” kaj de la terorismaj organizoj, sed kun helpo de la “internacia komunumo”. Tio signifas precipe helpi la kapablojn de la aliaj regnoj trovi kaj detrui la teroristajn ĉelojn, malhelpi la “friponŝtatojn” aliri atomajn teknologiojn, kaj gvidi la rekonstruadon de la nacioj ruinigitaj de milito. Usono daŭre liveros la esencan parton de la milita potenco kaj de resursoj necesaj por realigi tiujn celojn, sed kadre de kunlaborado kun aliaj landoj.
La doktrino de la demokratoj distingiĝas do de tiu de la respublikanoj. Tamen ĝi ankaŭ kuniĝas en multaj punktoj kun la nuna malmola linio. Laŭ s-ro Berger, “demokrata registaro devos reaserti la decidemon de Usono uzi la militan potencon — unuflanke, se necese — por defendi siajn vivdecidajn interesojn”. Ĝi devos disponigi pli da tempo al la diplomatio, sed ankaŭ ĝi ne hezitos uzi la forton. S-ro Kerry estas plej klara: “Kiel prezidanto mi ne traktos la sekurecon de Usono post tiu de ajna alia nacio aŭ institucio, deklaris li la 3an de decembro 2003. Niaj malamikoj neniam povos dubi pri mia decidemo uzi la forton, se tio montriĝos necesa.”*
Do, la demokratoj promesas eĉ pli disvolvi la usonajn militajn kapacitojn. Ili planas ekzemple kreskigi la kapacitojn de la infanterio (du novajn diviziojn, do 40.000 pliajn soldatojn) kaj de la marines, la du armekorpusojn plej engaĝitajn en la terbataloj kaj en la operacoj de “packonservado” aŭ de postkonflikta stabiligo. Ili promesis akceli la liveradon de ekipaĵoj, ekzemple kontraŭkuglaj uniformoj, blenditaj veturiloj kaj batal-helikopteroj.* Efektive, la demokratoj ofte kontraŭmetas sian volon plibonigi la kapablojn de la konvenciaj trupoj — tiuj kiuj kontraŭbatalas la gerilojn kaj konservas la “stabilecon” en Afganio, Irako aŭ Kosovo — al la programoj de rafinita armilaro subtenataj de la nuna registaro.
En januaro 2004, s-ro Korb klarigis ke “la debato pri la transformado de la armeoj devas transigi la ekskluzive teknologiajn konsiderojn. Ni devas koncentriĝi sur la homoj kiuj batalas surloke. Ni bezonas sufiĉe grandajn kaj bone ekipitajn armeojn por plenumi tre diversajn taskojn, kaj tio en diversaj lokoj de la globo”.* Por rekrutigo kaj armado, la demokratoj pretas elspezi pli — ĉiujare ĝis po 6 miliardojn da dolaroj. Por ne altigi la defend-buĝeton, ili proponas redukti la ritmon de la programo “kontraŭmisila ŝildo” kaj nuligi la disvolvon de certaj armilsistemoj kiel la ĉasaviadilo F/A-22 kaj la submarŝipo de la klaso Virginia.
Dum la prezidanto Bush prezentas sin kiel la kandidaton plej kapablan gajni la militon kontraŭ la terorismo, la demokratoj asertas ke la Blanka Domo duoble fiaskis en tio. Per tio ke la prezidanto Bush koncentriĝis preskaŭ ekskluzive sur Irakon ekde 2001, li deturnis la atenton kaj la usonajn resursojn de la batalo kontraŭ Al-Kaida. Per tio ke li spitis la “internacian komunumon”, li malfortigis la subtenon kiun Vaŝingtono bezonas por identigi, trovi kaj elimini la teroristajn ĉelojn. La unua aserto estis firmigita de la deklaroj de s-ro Richard Clarke. La 24an de marto 2004, dum konsterna interveno antaŭ la enket-komisiono pri la 11a de septembro, la iama ĉefo de la kontraŭterorismo en la Blanka Domo asertis ke la prezidanto Bush kaj liaj precipaj konsilistoj decidis ignori la riskojn de atako signalitajn de la informservoj. Kaj ke post la atencoj ili furiozis kontraŭ s-ro Saddam Hussein spite al manko de pruvo.
Por la demokratoj, la plej bona demonstrado de tiu fiasko kontraŭ la terorismo estas la nekapablo de la usona armeo trovi kaj kapti s-ron Usama Ben Laden. La 27an de februaro 2003, s-ro Kerry deklaris: “Antaŭ du jaroj, li estis en nia povo en Tora Bora [en Afganio], sed George Bush revokis la usonajn fortojn kaj konfidis tiun taskon al afganaj klanĉefoj kiuj havis nenian lojalecon al ni. Farante tiajn erarojn, la Blanka Domo, laŭ li, “subfosis nian batalon kontraŭ la terorismo”*.
Krome, la registaro Bush malkonkordiĝis kun certaj regnoj kiuj povintus helpi lin neŭtraligi Al-Kaida kaj ties multajn internaciajn disbranĉiĝojn. “La prezidanto Bush diras ke la kunlaborado kun aliaj landoj, kaj precipe kun niaj aliancanoj, estas vivnecesa en la luktado kontraŭ la terorismo, rememorigis la demokrata kandidato. Li pravas, sed lia registaro montras nur malestimon por la demandoj kiuj zorgigas tiujn landojn, kiel la luktado kontraŭ la klimata dereguligo aŭ la starigo de la Internacia Pun-Kortumo. Ni devas labori kun la internacia komunumo por starigi tutmondan strategion kolektivan prefere ol imperian.”*
Usono devas do ŝanĝi la prioritatojn kaj taktikojn, engaĝi pli da resursojn en la lukto kontraŭ la terorismo — precipe pri informado — kaj restarigi la difektitajn ligojn kun la precipaj aliancanoj. Por s-ro Berger, “ni evidente bezonas konservi nian kapablon fari konvenciajn militojn, sed nun ni devas ĉasi malamikon kiu kaŝas sin, ofte inter civiluloj. Nia klopodo devas prioritatigi la informadon”.*
KIEL S-RO RALPH NADER, certaj maldekstraj demokratoj, ekzemple s-ro Dennis Kucinich, reprezentanto de Ohio en la Kongreso, deklaris sin favoraj al rapida retiro de la trupoj engaĝitaj en Irako. La senatano de Masaĉuseco opinias, male, ke la usona armeo devas resti surloke. Li pretas eĉ disloki tie “pli da” trupoj. “Ni devas sukcesi en Irako, klarigis li. Ni ne povas permesi al ni lasi tiun landon kolapsi [kaj fariĝi] vasta trejnejo por la kontraŭusonaj teroristoj.”* Tamen s-ro Kerry insistas pri la neceso daŭrigi la usonan ĉeeston sub egido de la Unuiĝintaj Nacioj kaj konfidi al la NATO la “packoncervajn” operacojn.
Nenio tre disa pri Afganio. Konsciaj pri la fakto ke la ĥaoso povus tie favori la revenon de la talibanoj kaj de Al-Kaida, la demokratoj postulas aktivan kaj longdaŭran engaĝiĝon de la usona aremo. Por s-ro Berger, “la demokratoj devas enkarnigi la kampon de realismo. Se Usono ekmilitas, ni devas esti pretaj resti longtempe surloke por ripari kion ni detruis (...). Ni devas disvolvi niajn kapablojn rekonstrui, ne nur detrui”*. Ankaŭ tie, la ekstera helpo, precipe tiu de la Malnova Kontinento, estos bonvena: “Nun kiam la NATO fine akceptis gvidi la packonservajn operacojn en Afganio, urĝas ke la eŭropanoj venu helpi la usonajn fortojn.”
“Klera” ekstera politiko devas ankaŭ forigi la profundajn kaŭzojn de terorismo kaj kontraŭi la ekstremismajn movadojn sur ideologia kampo. Usono povas gajni ĉiujn militojn kiujn ĝi volas, taksas s-ro Kerry, “nenio ŝanĝiĝos se ni ne venkos en la batalo de la ideoj”. Laŭ la demokrata kandidato, urĝas krei alternativojn al la kontraŭusonaj komunikiloj kiuj elsendas en la islamaj landoj kaj ebligi al la junaj islamanoj ricevi okcidentecan edukadon: “Ni devas lanĉi vastan kampanjon destinitan redukti la foson kiu separas la islamon de la resto de la mondo. Jen la sola rimedo senkreditigi ĉe la amasoj la ekstremistojn kiuj kuraĝigas la terorismon.”*
La “batalo de la ideoj” devas esti akompanata de konkretaj iniciatoj destinitaj redukti la malriĉecon kaj la postrestadon, kiuj pelas, laŭ li, multajn loĝantojn de la Sudo en la ekstremismon. “Nia sekureco, klarigis en oktobro 2003 s-rino Susan Rice, eksa asistanto de la ŝtatsekretario, ne estos certigita tiom longe kiom la duono de la monda loĝantaro vivos per malpli ol 2 dolaroj tage. Eĉ se estus nur pro egoisma intereso, ni devas akcepti la fakton ke la luktado kontraŭ la malriĉeco estas tasko ne nur de la tria mondo, sed ankaŭ de Usono.”*
Venko kontraŭ la terorismo postulas konkretajn progresojn direkte al paca solvo de la israel-palestina konflikto. Kiam li elvokas tiun demandon, la demokrata kandidato komencas ĉiam per recertigo de sia senmanka subteno al la hebrea ŝtato: “La usona engaĝiĝo defendi la sendependecon kaj supervivon de Israelo devas neniam fleksiĝi.” Tamen, Israelo devas akcepti la principon de palestina ŝtato kaj do komenci intertraktadojn kiuj kondukos al ĝia kreado. La demokrata kandidato subtenas la “marŝoplanon” proponitan de Usono kaj la ceteraj membroj de la Kvaropo (UN, Eŭropa Unio, Rusa Federacio). Li proponas ankaŭ usonan helpon por trejnado de la palestinaj sekurec-fortoj kiam tiuj pruvis sian volon malmunti la teroristajn organizojn en Gazao kaj Cisjordanio.
Por la demokratoj, la plej bona strategio por limigi la disvastiĝon de amasdetruaj armiloj (ADA) ne estas la milita solvo preferata de la registaro Bush. La unuflanka uzo de forto incitas multajn ŝtatojn kaj malinstigas ilin partopreni en la klopodo por limigi la disvastiĝon. Tiu militema konduto povas nur kuraĝigi la potencialajn malamikojn akceli la vetarmadon por malinstigi Usonon ataki ilin... Estus do preferinde klopodi kolektive por redukti la komercon ligitan kun la ADA.
Laŭ s-ro Berger, “demokrata registaro devos uzi ĉiajn disponeblajn rimedojn por lukti kontraŭ la minaco de la ADA antaŭ ol uzi la forton. Kaj la plej evidente farenda dispono konsistas en malhelpi la teroristojn akiri tiajn ekipaĵojn kaj tiajn teknologiojn”.* Necesas ankaŭ pli kontribui, en formo de helpo, al la detruado de stokitaj ADA en iama Sovetio kaj sekurigi la nedetruotajn ekipaĵojn. Tiu iniciato, la kunlaborado por redukti la minacojn, estas konata en Usono sub la nomo de la programo “Nunn-Lugar”, laŭ la du senatanoj, unu respublikano, la alia demokrato, kiuj lanĉis la ideon de tiu projekto.
LA LUKTO KONTRAŬ LA DISVASTIĜO trudus ankaŭ intensigi la premojn sur Nord-Koreio por devigi tiun landon rezigni pri sia milita atomprogramo kaj malmunti la jam konstituitan arsenalon. La iama konsilisto pri nacia sekureco de la prezidanto Clinton ne hezitis riproĉi la Blankan Domon pro manko de firmeco en sia disputo kun la reĝimo de Pjongjango. Malgraŭ indicoj pruvantaj ke tiu estas la sola havanta la kapablon kaj la volon liveri atomarmilojn al teroristoj, “nia registaro, opinias s-ro Berger, reagis kun neklarigebla komplezo fronte al ŝtato kiu ŝajnas vere decidita fariĝi monda atom-superbazaro”. Por igi Nord-Koreion forlasi siajn atomajn ambiciojn, la demokratoj proponas prezenti al Pjongjango ekonomiajn kaj politikajn instigojn, poste, se tio montriĝus senefika, peti ceterajn landojn helpi Usonon en sia uzo de “trudodevigaj disponoj”.*
La “klera naciismo” de la demokratoj kondukas ilin al proponado redukti la usonan dependecon de eksterlanda nafto, por limigi la riskojn de usona engaĝiĝoj en Proksim-Oriento. “Se mi estos elektita, deklaris s-ro Kerry en februaro 2004, ni faros historian klopodon por disvolvi alternativajn karburaĵojn kaj la veturilojn de la estonto. Mi sendependigos tiun ĉi landon de la Mez-Oriento antaŭ dek jaroj, por ke niaj infanoj ne devos morti pro nafto.”*
Tiu ambicia propono riskas veki kelkajn rezervojn ĉe elektontoj de Miĉigano kaj de aliaj ŝtatoj por kiuj la aŭtomobil-industrio restas unu el la fontoj de bone salajrata dungo malfermita al la popolaj klasoj. La subteno de la Kongreso por radikale alternativa energipolitiko ne estas pli certa, se kredi la malfeliĉan sperton de la prezidanto Carter ekde 1977. Por la senatano de Masaĉuseco, la strebo al energia sendependeco ebligus atingi alian celon: la finon de la submetiĝo de Usono al la sauda reĝa familio. La tre densaj politikaj kaj ekonomiaj rilatoj kiujn influhavaj respublikanaj gvidantoj, inter ili la “Bush-klano, havas kun la regantoj de Riado, laŭ li hezitigis ilin puni tiujn kiuj daŭre financas islamajn karitativajn instituciojn ligitajn kun Al-Kaida kaj kun aliaj teroristaj grupoj.
Ĉar, por la defianto de s-ro Bush plijuna, “la sauda registaro asertas lukti kontraŭ tiuj kaŝaj financadoj, sed ĝiaj agoj ne estas je la alteco de ĝiaj engaĝiĝoj”.* Kaj la premo sur Riado restos limigita se Usono daŭre dependos de la saudaj nafto kaj investadoj. “Estas nerefuteble, koncedis s-ro Kerry, ke ni havas kun Saud-Arabio profundajn ligojn kiujn ni en la momento ne povas rompi.Tia energia kaj ekonomia dependeco enorme komplikigas niajn rilatojn kun Saud-Arabio.” Jen kial “Usono devas adopti novan energi-politikon”.*
Michael T. KLARE.
INTERNE DE certaj kamparaj zonoj de la Malnova Sudo kaj en tutaj kvartaloj de la usonaj urbegoj, la vivekspekto estas iel identa kun tiu de Indonezio kaj Gvatemalo. En Baltimoro, ĝi situas je la nivelo de Hindio.* En la indianaj rezervejoj kaj por certaj afrik-usonaj loĝantaroj de la orientaj urbegoj, ĝi estas malpli ol 60 jaroj por viroj. En la plej riĉaj regionoj, male, oni vivas same longe kiel en okcidenta Eŭropo.
En 1971, la parto de la nacia riĉeco konsumita per sanelspezoj estis 7,4% en Kanado kaj 7,6% en Usono. Tridek jarojn poste, ĝi estis 9% en Kanado, kie ĉiuj homoj estas kovritaj de la provincaj malsan-asekuroj, dum ĝi atingis 14,6% en Usono, kie preskaŭ sesono de la loĝantaro (44 milionoj da homoj en 2002) disponas pri nenia asekuro. Se oni aldonas tiujn kiuj, en iu momento dum la jaroj 2002 kaj 2003 ne estis kovritaj, la parto de la loĝantaro kun malmulta aŭ nenia aliro al malsan-asekuro sumas je 32,2%* — eĉ je pli ol 40% se oni inkludas ankaŭ tiujn kiuj ne estas bone asekuritaj. Tio estas, en tiu lasta kazo, duobliĝo en jardeko.*
La ekonomia kresko de la 1990aj jaroj do neniel tradukiĝis per plibona aliro al la kuracoservoj. La obstrukco de la urĝaj servoj kaj fermo de multaj establoj atestas tiun difektiĝon.
Fronte al la rapida altiĝo de la kostoj ligita kun la pliaĝiĝo de la loĝantaro, al la enkonduko de ĉiam pli kompleksaj teknologioj kaj al la kreskanta procesemo, la ŝtato ekuzis la “merkatajn mekanismojn”. Tiel aperis la managed care aŭ “kontrolata zorgado”, kiu orientas per impost-instigoj la usonanojn uzi privatajn asekurojn.* Se la kresko de la enspezoj malrapidiĝis dum la jaroj 1990, tio okazis koste de la universaleco de aliro al zorgado.
La sano ne estas ordinara konsumprodukto kiun la “merkatmekanismoj” povas efike kaj juste distribui. Fundamenta malekvilibro ekzistas inter la nivelo de informiteco kiun disponas tiuj kiuj liveras la sanservojn kaj tiuj kiuj uzas ilin: la komplikeco de la sistemo estas tia ke, laŭ serio da studaĵoj publikigitaj de la universitato de Oregono, nur 11% da maljunuloj estas kapablaj elekti konforme al siaj interesoj inter pago ĉe ago kaj privata asekuro.*
LA INTERVENO DE LA ŜTATO, kiu povus korekti tiujn problemojn, restas limigita al loĝantaroj en marĝeno de la aktiva vivo. La salajruloj dependas de la san-asekuro kiun kontraktas iliaj dungantoj, kiuj decidas laŭ kriterioj ligitaj al konkurenco. En la aŭtomobil-sektoro ekzemple, la kanadaj fabrikistoj ŝparas po 4 dolarojn je horo kaj salajrulo pro la malpli altaj kostoj de la publika sistemo. Certaj usonaj mastroj ŝatus preskaŭ eĉ postuli dozon da socialismo! En novembro 2002, la mastroj de Ford, General Motors kaj DaimlerChrysler publikigis komunan tekston en kiu ili asertis: “Publika sansistemo senteble reduktas la koston de la laboro (...) se oni komparas ĝin kun la kosto de ekvivalenta privata sistemo tia kian la usonaj aŭtomobil-fabrikistoj aĉetas ĉe asekurkompanioj.”*
La kosto de la asekuro kiun ili pagas (proksimume po 1.200 dolaroj por aŭtomobilo) kreskas de antaŭ tri jaroj je du ciferoj, parte pro la enormaj kostoj de administrado kaj komercigo — de 20% ĝis 40% de ĉiuj kostoj de la asekurkompanioj.* La entreprenoj do tendencas redukti la amplekson de la kompensoj de siaj salajruloj aŭ de siaj prizorgatoj. Dudek milionoj da plentempaj salajruloj jam ne disponas pri medicina kompenso, nombro kies pluan kreskon ĉiuj antaŭvidas. La asekurkompanioj siavice jam ne hezitas forlasi tiujn el sia klientaro kiujn ili juĝas ne sufiĉe profiteblaj. Fronte al kruda interna konkurenco, ili nun orientiĝas al pli profitodonaj merkatoj... eksterlande.
En la historio de Usono, la malsan-asekuro ne estis parto de la sociaj prioritatoj. Ekde komenco de la 20a jarcento, la potenca Amercan Medical Association (AMA) intervenis por malhelpi la agadon de la ŝtato en la sansektoro.*. La New Deal* starigis sistemon de pensio laŭ kvotigo, sed ĝi ne enkalkulis la aliron al la sansistemo. La unuaj iniciatoj de san-asekuro estis do privataj. La malabundo de laboristoj dum la dua mondmilito instigis la dungistojn partopreni tiujn asekurojn: ĉar la salajroj estis blokitaj per registara decido, la konkurenco por altiri la laboristojn okazis per aneksaj socialaj profitoj.
Poste necesis atendi ĝis 1965 — la demokrata prezidanto Lyndon B. Johnson disponis pri superŝuta plimulto en la Kongreso — por ke fine naskiĝu publika sistemo de san-asekuro: Medicare (por handikapuloj kaj personoj pli ol 65jaraĝaj) kaj Medicaid (por la plej malriĉaj). Financataj per impostoj sur la salajroj kaj per diversaj aliaj impostoj, tiuj programoj kovras nuntempe 70 milionojn da homoj. Sed, kontraste al Medicaid, Medicare ne kovras la recepte preskribitajn medikamentojn. Kaj tio estas tre peza elspezo por maljunuloj suferantaj je kronikaj malsanoj (diabeto, kancero, hiperkolesterolemio, hipertensio, deprimo) por kiuj la medikamentoj povas kosti plurcentojn da dolaroj monate.
Pro manko de universala sociala sekureco, ĉiu povas “elekti” ĉu asekurigi sin aŭ ne: ofte faras ĝin nur tiuj homoj kiuj konsideras sin “riskaj”, kio reduktas la tutaĵon de la kotizoj kaj altigas la asekurokostojn por ĉiu. Tiuj estas des pli altaj, ĉar la kotizantoj ne disponas pri kapableco de kolektiva intertraktado fronte al la asekuristoj. La eksplodo de asekuropagoj (13,9% en 2003) timigas milionojn da familioj, inkluzive de tiuj kun grandaj enspezoj: en la ŝtato Marilando, 27% de homoj sen malsan-asekuro disponas pri jara familia enspezo de pli ol 73.600 dolaroj (proksimume 60.000 eŭroj)*. Ĉar kompleta kovrado povas kosti 1.000 dolarojn (800 eŭrojn) monate, la plej multaj usonanoj malpli ol 65jaraj vivantaj iomete super la sojlo de malriĉeco, kaj do nek ĝuantaj Medicare nek Medicaid, rezignas pri ĝi.
Fronte al kompleksa sistemo fragmentita kaj sen vera kohereco, estas malfacile retroviĝi en la ĝangalo de la dispozicioj por aliri la sansistemon. Tiom ke milionoj da infanoj plenumantaj la kondiĉojn de la programo de malsan-asekuro por malavantaĝitaj infanoj (Children Health Insurance Program) lanĉita de la Clinton-registaro ne ĝuas ĝin — iliaj familioj ne konas gîn aŭ ne scias ke ili havas rajton pri ĝi. Ekzistas ankaŭ multaj kiuj povus profiti de Medicair, sed rezignas pri ĝi, konfuzitaj de la devigoj truditaj de la socialaj programoj nun mastrumataj de la ŝtatoj pro la malcentralizo de la socialaj buĝetoj decidita en 1996 de la prezidanto Clinton sub premo de la Kongreso kun respublikana plimulto. De tiam, la nombro de ĝuantoj de la programoj de sociala helpo malkreskis je pli ol 40%.
De proksimume du jaroj, la batalo por pli larĝa aliro al la sanservoj metis la akcenton sur la prezoj de medikamentoj kaj ilia kovrado de Medicaire. La temo havas grandan gravecon por la balotoj, ĉar pensiuloj voĉdonas pli ol malriĉuloj. La guberniestroj de la ŝtatoj ĉe la limo kun Kanado organizis do vojaĝojn de pensiuloj trans la limon por tie validigi la receptojn kaj tie aĉeti la medikamentojn je prezoj mezume de 30% ĝis 40% pli malaltaj ol en Usono.
La gigantaj profitoj realigitaj de jardekoj fare de la farmaciaj grupoj en Usono — tio estas la plej profitiga ekonomia sektoro de pli ol dudek jaroj — ne igas ilin tre popularaj. Sed la abortita provo de 1994 celanta larĝigi la aliron al la malsan-asekuro ŝajnas esti konvinkinta la politikan klason pri la vaneco de nova klopodo kiu necesigus veran revolucion kontraŭ la interesoj de la premgrupoj.* Subskribita de la prezidanto Bush, la leĝo de decembro 2003, kiu celas repagon de certaj medikamentoj por la profitantoj de Medicaire ekde 2006*, ebligas respondi al la kreskanta malkontento de maljunuloj pro la prezo de iliaj receptoj.
Sed tiu leĝo, kies komplekseco estas ekstrema, konstituas ankaŭ grandan donacon por la farmacia industrio, al kiu la ŝtato trudas nenian kontraŭparton por la repagoj kiujn ĝi certigas. La buĝeta ŝarĝo anoncita komence (pli ol 400 miliardoj da dolaroj por dek jaroj) estis jam retaksita je 30% ĝis 40%, kion la Blanka Domo preferis maski por certigi la adopton (apenaŭ) de la leĝo lastjare.
Por rebonigi la plej akrajn malsufiĉojn, oni spertas plej diversajn iniciatojn de kompenso. Tiel, 39% de kuracistoj pligravigas siajn diagnozojn por certigi pli bonan kovron por siaj pacientoj. Samtempe, per tio ili ŝirmas sin kontraŭ procesoj pro kuracist-eraro: la tarifoj de iliaj asekuroj kontraŭ tiaj riskoj eksplodas en certaj ŝtatoj kaj provokas eĉ profesiajn migradojn al malpli voremaj regionoj. La pacientoj kiuj ne havas aliron al politikaj kaj komunikaj tamtamoj, kiel la indianoj, nigruloj kaj antaŭnelonge enmigrintoj, restas siavice sen helpo.
Ĝuante en Vaŝingtono decidopovan influon danke al siaj enormaj premgrupaj klopodoj*, la farmacia industrio ne hezitis ataki tribunale la ŝtatojn pretajn reglamenti la prezon de la medikamentoj. En majo 2003, decido de la Supera Kortumo tamen pravigis la ŝtaton Majno, kiu decidis realigi tion. Pliaj ŝtatoj nun ekagas: Oregono, Viskonsino kaj Marilando. Sed la premgrupoj de la san-industrio scias sufoki la kontestadon. Kiam la elektantoj de Masaĉuseco estis demanditaj per referendumo en 2000 pri starigo de universala publika sistemo, la subtenantoj de la ideo, provizitaj de apenaŭ kelkaj dekmiloj da dolaroj por sia kampanjo, havis kontraŭulojn kiuj disponis pri 5 milionoj da dolaroj ĉefe devenaj de la privataj asekuristoj.
La ekranoj estis tuj invaditaj de bildoj montrantaj blanke vestitajn virojn kaj virinojn kun tre respektinda aspekto (“via kuracisto”, “via flegistino”) kiuj fulmis kontraŭ la “atenco kontraŭ la libereco” kion reprezentas laŭ ili la entrudiĝo de la big government en la privatan kampon. La subtenantoj de la “jes” estis larĝe venkontaj en la sondaĵoj. La “ne” fine venkis per 55% de la voĉoj.
Olivier APPAIX.
Oficiala doktrino de la internaciaj organizaĵoj, la disvolvado, eĉ “daŭrigebla”, estas asimilita de certaj ekonomikistoj al kreskado kaj ties detruaj sekvoj. Sed, ĉu ne necesas prefere labori por disigi ilin? Efektive, la plano de malkresko ne povas samtempe aplikiĝi al malriĉaj landoj, al kiuj mankas la esencaj aferoj, kaj al la riĉaj landoj. Tiu debato, kiu trairas ankaŭ la alimondisman movadon, kondukas al necesa kritiko de la sociaj rilatoj.
LA “DAŬRIGEBLA DISVOLVADO” — “daŭrema” aŭ “pravigebla, eltenebla”-, oficiala doktrino de la Unuiĝintaj Nacioj, estas supozata certigi la bonfarton de la nunaj generacioj sen endanĝerigi tiun de la sekvontaj generacioj*. Ĝi estas savzono al kiu alklroĉiĝas la fervore adeptaj registaroj provizantaj la intensan agrikulturon, la ĉefoj de multnaciaj entreprenoj malŝparantaj la resursojn, kiuj senhonte disŝutas siajn rubaĵojn luante ruboŝipojn, dum la neregistaraj organizoj jam ne scias kion fari kaj la ekonomikistoj estas surprizitaj ĉe freŝa faro de ignorado de la problemoj de la naturo.
Tamen, la programo de daŭrigebla disvolvado estas makulita de fundamenta manko: la strebo al senfina ekonomia kresko estas supozata esti kongrua kun la konservado de la naturaj ekvilibroj kaj kun solvo de la sociaj problemoj. “Kion ni bezonas, estas nova erao de kreskado, vigla kreskado kaj samtempe, socie kaj medie pravigebla”*, eldiris la raporto Brundtland. Nu, tiu postulato estas fondita sur du tre fragilaj asertoj.
La unua estas ekologia: la kreskado povas daŭri ĉar la kvanto da naturaj resursoj necesa por produkti unuon malkreskas kun la teknika progreso. Oni povus do ĉiam produkti pli kun malpli da krudmaterialo kaj da energio. Nu, la malkreskanta intenseco de natur-resursoj estas malfeliĉe pli ol kompensata de la ĝenerala kresko de produktado; la elpreno de resursoj kaj poluado tiel daŭre kreskas, kiel rekonas la raporto de la Programo de Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND): “Ĉie en la mondo, la produktprocedoj fariĝis pli ŝparemaj pri energio (...) Tamen, konsidere al la kresko de produktataj volumenoj, tiuj procedoj estas nete malsufiĉaj por redukti la mondskalan ellason de karbona dioksido.”*.
Kaj la Internacia Agentejo pri Energio (IAE) alarmiĝas pro la malrapidiĝo de la progresoj de energia intenseco*: inter 1973 kaj 1982, tiu malkreskis mezume je 2,5% jare en la landoj reprezentitaj en la IAE, poste nur je 1,5% jare de 1983 ĝis 1990 kaj je 0,7% jare post 1991.*
LA DUA KONTESTEBLA ASERTO temas pri socialo: la ekonomia kresko estas, laŭ ĝi, kapabla redukti la malriĉecon kaj la malegalecojn kaj fortikigi la socian koheron. Nu, la kapitalisma kresko estas nepre malegala, detruema same kiel kreema, nutriĝanta de malegalecoj por veki senĉese frustradojn kaj novajn bezonojn. De antaŭ kvardek jaroj, malgraŭ la konsiderinda kresko de la riĉeco mondvaste produktita, la malegalecoj eksplodis: la diseco inter la 20% plej malriĉaj kaj la 20% plej riĉaj estis je 1 per 30 en 1960, ĝi estas hodiaŭ je 1 per 80. Tio ne estas surprizo: la transiro al reĝimo de financa akumulado provokas malordiĝon de la mekanismoj por distribuado de la produktita valoro. La altiĝo de la enspezo-postuloj de la kapitalistaj klasoj, precipe per altigo de dividendoj, kondamnas al malkresko la parton de aldonita valoro atribuata al la salajruloj, en la formo de rektaj salajroj kaj de socialaj prestaĵoj*
La Monda Banko mem konfesas ke la celo duonigi la nombron da homoj vivantaj en absoluta malriĉeco de nun ĝis 2015 ne atingeblos*: pli ol 1,1 miliardo vivas ankoraŭ per malpli ol 1 dolaro tage. La lasta raporto de la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvo (KUNKD) konstatas ke tiuj malriĉaj landoj kiuj estas plej fermitaj al la tutmondiĝo estas tiuj kiuj plej progresis laŭ enspezo de loĝanto, kontraste al la plej malfermitaj landoj.*
La nekapablo pensi la estonton ekster la paradigmo de konstanta ekonomia kreskado konstituas certe la precipan breĉon en la oficiala diskurso pri la daŭrigebla disvolvado. Spite al siaj socialaj kaj ekologiaj detruoj, la kreskado, kiun neniu politika aŭ ekonomia respondeculo volas disigi de la disvolvado, funkcias kiel dependiga drogo. Kiam ĝi fortas, oni iluzias ke ĝi povas solvi la problemojn — kiujn ĝi naskis grandparte — kaj ke ju pli forta ĝi estas, des pli bonfartas la socia korpo. Kiam ĝi malfortas, aperas la manko kaj montriĝas des pli dolora ĉar nenia sentoksigado estas planita.
Tiel, malantaŭ la nuna “anemio” de la kresko kaŝiĝas la kreskanta “anomio”* en la socioj subminitaj de la liberala kapitalismo. Tiu montriĝas nekapabla indiki alian sencon por la vivo en socio ol konsumismon, malŝparadon, akaparon de la naturaj resursoj kaj de la enspezoj el ekonomia aktiveco, kaj, fine, kreskon de la malegalecoj. Antaŭdira estis la unua ĉapitro de la Kapitalo de Markso kritikanta la varon: la kresko fariĝas tiu nova opio de la popoloj kies kulturaj orientiloj kaj solidarecoj estas rompataj por ke ili dronu en la senfunda abismo de varigo.
La dominantan dogmon tradukis Jacques Attali kiu, bona profeto, kredas distingi komence de la jaro 2004 “kalendaron de fabeleca kresko” kiun nur “neekonomiaj hazardoj , ekzemple reapero de la [malsano] SRAS”* kapablus fiaskigi. Por ĉiuj ideologoj blindigitaj de la kresko, la ekologio, tio estas la konsidero de la rilatoj inter homo kaj naturo, ne ekzistas: la ekonomia agado okazas abstrakte, ekster la biosfero.
Tio signifas ne tre atenti la entropian karakteron* de ekonomiaj agadoj. Kvankam la Tero estas malfermita sistemo ricevanta sunenergion, ĝi konstituas tutaĵon ene de kiu la homo ne povas transiri la limojn de ĝiaj resursoj kaj de ĝia spaco. Nu, la “ekologia marko” — la surfaco necesa por akcepti ĉiujn homajn agadojn sen detrui la ekologiajn ekvilibrojn — atingas jam 120% de la planedo kaj, konsidere al la misharmonioj de disvolvado, necesus kvar aŭ kvin planedoj se la tuta monda loĝantaro konsumus kaj disĵetos tiom da rubaĵo kiom la loĝantoj de Usono.*
En tiuj kondiĉoj, la ideo de “malkresko” lanĉita de Nicholas Georgescu-Roegen* trovas favoran eĥon ĉe parto de la ekologiistoj kaj alimondistoj. Daŭrigante la teorion, certaj aŭtoroj admonas rezigni la disvolvadon, ĉar tiu laŭ ili ne disigeblas de mortiga kresko. Ili malakceptas ĉian esprimon kiu celas rehabiliti la disvolvadon kian ni konas — ĉu homan, daŭrigeblan aŭ elteneblan — ĉar ĝi ne povas esti alia ol ĝi estis, nome vektoro de la okcidenta dominado super la mondo. Tiel Gilbert Rist denuncas la disvolvadon kiel “fetiĉan vorton”* kaj Serge Latouche la daŭrigeblan disvolvadon kiel “oksimoron”* Kial do, dum ni kritikas kiel ili la produktismon implicitan en la regno de la varproduktado, ilia rifuzo de disvolvado ne konvinkas nin?
Sur politika ebeno, ne estas juste ordoni same la malkreskon al tiuj kiuj havas superabundon da ĉio kaj al tiuj al kiuj mankas la esencaj aĵoj. La malriĉaj loĝantaroj rajtas je tempo de ekonomia kresko, kaj ne akcepteblas la ideo ke ekstrema malriĉeco referencu al simpla projekcio de okcidentaj valoroj aŭ al pura imagaĵo. Necesas konstrui lernejojn por forigi la analfabetismon, sancentrojn por ebligi al ĉiuj loĝantaroj kuraciĝi kaj retojn por venigi trinkakvon ĉie kaj por ĉiuj.
Do, perfekte pravigeblas daŭre nomi disvolvado la eblecon por ĉiuj loĝantoj de la Tero aliri trinkakvon, ekvilibran nutriĝon, sansistemon, edukadon kaj demokration. Difini la esencajn bezonojn universalaj rajtoj ne signifas garantii la dominadon de la okcidenta kulturo nek aliĝi al la liberala kredo en naturaj rajtoj kiel tiu de la privata proprieto. La universalaj rajtoj estas socia konstruaĵo kiu rezultiĝas de emancipa projekto kiu ebligas al nova imagaĵo instaliĝi sen ke tiu reduktiĝu al “la universalisma imagaĵo de “naturaj rajtoj”” kritikata de Cornélius Castoriadis*.
Aliflanke, ne estas racie kontraŭmeti al la ekonomia kresko, levita de la kapitalismo al rango de celo en si mem, la malkreskon, metitan de la kontraŭdisvolvistoj kiel celon en si mem.* Kun du simetriaj rifoj: la kresko tendencigas la produktadon al infinito kaj la malkresko ne povas alie ol tendencigi ĝin al nulo, se neniu limo estas metita.
La precipa teoriulo en Francio pri malkresko, Serge Latouche, ŝajnas konscii pri tio kiam li skribas: “La slogano malkresko celas antaŭ ĉio forte marki la forlason de la malsaĝa celo de kresko por la kresko, celo kies motoro estas neniu alia ol la freneza strebado al profito por la havantoj de kapitalo. Kompreneble, ĝi ne celas al karikatura inversigo kiu konsistus en rekomendi la malkreskon por la malkresko. Aparte, la malkresko ne estas la “negativa kresko”, antinomia kaj absurda esprimo kiu bone tradukas la dominadon de la imageco de la kresko.”*
Nu, kion signifus malkresko kiu ne estus malpliiĝo de produktado? Serge Latouche provas tiri sin el tiu kaptilo dirante ke li volas “eliri el la ekonomio de kresko kaj eniri en “socion de malkresko””. Ĉu la produktado daŭre kreskus? Tiam oni ne komprenus plu la vorton malkresko. Aŭ ĉu ĝi estus regata, en tiu kazo la malakordo mildiĝus? Cetere, Serge Latouche fine konsentas ke tiu slogano malkresko por ĉiuj Teranoj estas maltaŭga: “Koncerne la sociojn de la Sudo, tiu celo estas vere ne sur la tagordo: eĉ se ili estas penetrataj de la kresko-ideologio, ili plejparte ne estas vere “socioj de kresko”.”* Restas terura ambigueco: ĉu la malriĉaj loĝantaroj povos kreskigi sian produktadon aŭ ĉu la socioj de “nekresko” devos resti malriĉaj?
LA KONTRAŬDISVOLVISTOJ atribuas la fiaskon de la disvolvo-strategioj al la difekto, supozata fundamenta, de ĉia disvolvo kaj neniam al la rilatoj inter sociaj fortoj kiuj, ekzemple, malhelpas la kamparanojn aliri la teron pro malegalecaj propriet-strukturoj. Pro tio la laŭdego de la neoficiala ekonomio forgesante ke tiu vivas ofte de la restoj de la oficiala ekonomio. Kaj pro tio la difino de la eliro el la disvolvado kiel eliro el la ekonomio, ĉar tiu ne povus esti diversa de tiu kiun konstruis la kapitalismo. La racieco de la “ekonomio”, en la senco laŭ kiu oni ŝparas la klopodojn de la laboranta homo kaj la naturresursojn uzatajn por produkti, estas metita sur la saman nivelon kiel la racieco de la rentabilitato, tio estas de la profito. Kaj ĉia plibonigo de la produktivo de la laboro troviĝas asimilita al produktismo.
Mallonge, estas dirite al ni ke la ekonomia afero ne ekzistas ekster la okcidenta imago kiu kreis ĝin, sub preteksto ke certaj kulturoj ne konas la vorton “ekonomio”, kies uzo estas al ni familiara. Sed se la vortoj ne estas tie, la materia realaĵo, do la produktado de ekzistrimedoj, estas tamen klare tie. La produktado estas antropologia kategorio, eĉ se la kadro kaj la rilatoj en kiuj ĝi realiĝas estas sociaj. Rezultas el tiu konfuzo — kiu signifas fari el la kapitalismo universalan kaj ne historian donitaĵon, kio strange memorigas pri la liberala dogmo — nekapablo pensi samtempe la kritikon de produktismo kaj tiun de kapitalismo: nur la unua fariĝas, sed sen ke ĝi estu ligita al tiu de la dominantaj sociaj rilatoj. Voli do “eliri el la ekonomio”* kaj samtempe pretendi remunti “la ekonomian en la socian aferon”* estas iom strange.
Sur teoria nivelo, aŭ oni konsideras ke diferenco ekzistas inter kresko kaj disvolvado, aŭ oni vidas en ambaŭ fenomenoj saman logikon de konstanta etendiĝo kiu kondukas al sakstrato. La dua pozicio estas facile identigebla: ĝi estas tiu de la postulantoj de malkresko, kiuj estas ankaŭ “kontraŭdisvolvistoj”; sed la unua estas la pozicio same de liberalaj ekonomikistoj kiom de kontraŭliberaluloj. La liberaluloj asertas havi kvalitajn celojn kiuj ne reduktiĝas al la materia kresko, precipe depost la sociala fiasko de la planoj de struktura adapto de la Internacia Mon-Fonduso kaj de la Monda Banko. Sed tiu distingo inter (kvanta) kresko kaj (kvalita) disvolvo reprezentas trompon en la liberala logiko ekde kiam la kresko estas konsiderata necesa kaj sufiĉa kondiĉo de la disvolvo, kaj krome eterne ebla.
Vide al la sociaj kaj ekologiaj detruoj de speco de disvolvo kiu ŝajnas nedisigeble ligita kun la kresko, la kontraŭliberalaj ekonomikistoj, devenaj de marksismo, de strukturismo aŭ de triamondismo, havas grandan penon por konvinki ke eblas distingi ambaŭ nociojn. La kontraŭantoj al ĉia disvolvo havas tiam facilan venton por reĵeti kreskon kaj disvolvon neante ĉian eblon disigi ilin.
ĈU EBLAS PRETERPASI tiun kontraŭdiron? Por la kapitalismo utilas kredigi ke kresko kaj disvolvo iras ĉiam kune, ke la plibonigo de la homa farto povas pasi nur tra la konstanta kresko de la varkvanto. Do, ni devas fondi por la estonto radikalan distingon inter tiuj du konceptoj — ĉar la plibonigo de la farto kaj la evoluo de la homaj eblecoj realiĝas ekster la pado de senfina kresko de produktataj kaj konsumataj kvantoj, ekster la pado de la varo kaj de interŝanĝ-valoro, sed sur tiu de la uzvaloro* kaj sur tiu de la kvalito de la socia teksaĵo kiu povas naskiĝi ĉirkaŭ ĝi.
La slogano de malkresko, aplikata sendistinge por ĉiuj popoloj aŭ por ĉia produktado, estus maljusta kaj neefika. Unue ĉar la kapitalismo trudas al ni aktuale certan malkreskon, precipe tiun de la aĵoj kaj servoj kiujn ni socie plej bezonas: kolektivaj transportoj, sano, edukado, helpo al maljunuloj, ktp. Krome ĉar ne ĉia produktado nepre poluas aŭ difektas. La malneta interna produkto (MIP), taksata mone, registras la kreskon de la agadoj de servoj, kies premo sur la ekosistemo ne estas komparebla kun tiu de la industrio aŭ de la agrikulturo. La eco de la kresko gravas almenaŭ tiom kiom ĝia amplekso. La urĝa neceso malaltigi la ekologian markon ne implicas la malkreskon de ĉiaj produktadoj sen distingo inter ili nek inter tiuj al kiuj ili estas destinitaj.
La planedvasta utiligado de la resursoj estu organizota tiel ke la malriĉaj landoj povu lanĉi la kreskon necesan por kontentigi esencajn bezonojn, kaj ke la plej riĉaj fariĝu ŝparemaj. Ĉia modelo trudita al la malriĉaj landoj povus nur detrui iliajn kulturajn radikojn kaj konstitui obstaklon al emancipa disvolvo. En la riĉaj landoj necesas pensi la politikojn en funkcio de la transiro al certigo de: la iompostioma malkuplado de la kresko kaj de la disvolvo.
Tio ne atingeblas per blinda malkresko, neakceptebla por plimulto da civitanoj, sed per celata malakcelo ebliganta komenci la transformadon de la produktprocedoj kaj ankaŭ tiun de la kulturaj reprezentadoj: la malakcelo de la kresko, kiel unua etapo antaŭ ol komenci la selektan malkreskon, unue de la malutilaj agadoj, por ekonomio reorientita al kvalito de la produktoj kaj kolektivaj servoj, pli egaleca primara distribuado de la enspezoj kaj regula mallongigo de la labortempo laŭ altiĝo de produktiveco, sola maniero subteni la dungojn ekster la kresko. Sciante ke ĉia kritiko de la nuna disvolvomodelo estas realisma nur kondiĉe de samtempa kritiko de kapitalismaj sociaj rilatoj.*
Difini la disvolvon kiel evoluon de socio kiu utiligus siajn atingojn en produktiveco ne por senfine kreskigi produktadon kiu kaŭzas difektojn al la medio, malkontentiĝojn, subprematajn dezirojn, malegalecojn kaj maljustaĵojn, sed por mallongigi la laboron de ĉiuj kun pli justa distribuo de la enspezoj de la agado, tio ne signifas regreson kompare kun la kritiko al la nuna disvolvado. Tio ne kondamnas al restado ene de la utilisma paradigmo, se la altigoj da produktivo realiĝas sen difekti la laborkondiĉojn nek la naturon.
Ekde la momento en kiu oni koncedas ke la homaro ne revenos al antaŭdisvolva situacio kaj ke, pro tio, la altigoj da produktivo ekzistas kaj ekzistos, ilia utiligo devas esti pensata kaj kongruigata kun la reproduktiĝo de la vivantaj sistemoj. Oni povas hipotezi ke la mallongigo de la labortempo povas kontribui por senigi nian imagaron de la fantasmo havi ĉiam pli por farti pli bone, kaj ke la ampleksigo de la kolektivaj servoj, de la sociala protekto kaj de la kulturo elsavitaj de la apetito de la kapitalo estas fonto de riĉeco nekomparebla kun tiu kiun privilegias la merkato. Malantaŭ la demando de disvolvo troviĝas la problemo de la celoj de laboro kaj do la vojo al ŝparema kaj solidara socio.
Jean-Marie HARRIBEY
LA 29an DE NOVEMBRO 1947, la Ĝenerala Asembleo de la juna organizo de Unuiĝintaj Nacioj decidis dividi Palestinon en judan ŝtaton, araban ŝtaton kaj internacian zonon por Jerusalemo kaj la sanktaj lokoj. Adoptita per la necesa plimlto de du trionoj, tiu rezolucio portis la numeron 181.
Pro tio la titolo de la filmo de Eyal Sivan kaj Michel Khleifi, kiu, post unua elsendo sur la televidkanalo Arte, ĵus venis en la kinejojn — ĝi estas ankaŭ havebla en DVD*. Farita printempe de 2002, tiu vojfilmo (road movie) efektive rakontas la vojaĝon de la reĝisoroj de la ekstrema sudo ĝis la ekstrema nordo de tiu virtuala limo inter la juda ŝtato kaj palestina ŝtato... kiu neniam realiĝis.
Ritmita per pasadoj ĉe baroj de la israela armeo kaj la superflugo de ĉasaviadiloj, tiu itinero de kvar horoj kaj duono estas la okazo por kvardeko da renkontiĝoj pro pura hazardo kaj tamen pasiaj. Tiom ke Michel Khleifi povis difini Vojo 181 kiel “kolektivan psikanalizon”. Prave.
Ĉe la palestinanoj, intervjuataj de Michel Khleifi, dominas la sufero. Tiu de la eksproprietado de 1948, daŭre vigla vundo, precipe kiam la ŝtelitaj domo kaj teroj restas en viddistanco — kiel por tiu malespera maljunulino de Sajarah*. Tiu de la nuntempaj humiligoj, kiujn la filmo detaligas. Aĥ! tiuj palestinaj laboristoj konstruantaj, laŭ ordonoj de “maldekstra” israelano, la muron kiu enfermos ilin...
Ĉe la plimulto de la israelaj judoj, intervjuataj de Eyal Sivan, kio mirfrapas, transe de la stereotipaj neadoj, estas la konscienco kiun ili havas pri la forpelado, ofte per armiloj, de la palestinanoj en 1948. Oni ne rapide forgesos la cinismon de la maljunaj sionistaj aktivuloj de la Muzeo de l’Akvo de la kubuco Nir Am, de la domo Herzl aŭ de Aharon Greensberg, unu el tiuj kiuj “purigis” Galileon — mortigante, konfesas li, “multajn”.
Sed ne ĉiuj tiras la samajn instruojn el la pasinteco. Certaj revas pri “kunekzistado” kun la araboj, eĉ luktas por ke ĝi fine venu, kiel la aktivuloj de la asocio Taayush, kiujn oni vidas agresataj de la soldatoj dum ili alportas pulvoran lakton al la sieĝataj palestinanoj. Aliaj, multaj, postulas la “translokadon”. Oni tremetas aŭdi tiun ĉefon ellasi: “Bona arabo estas morta arabo”. Apenaŭ pli diplomate, la gvidisto de la muzeo de la Juda Nacia Fonduso enŝovas: “Se ni farintus kiel la usonanoj kun la indianoj, ni estus trankvilaj”. Kaj la muroj plebiscitas novan elpeladon al Jordanio.
TIU ULTRANACIISMA DEVOJIĜO, ve, tre reala, kontrastas kun la senmezura malĝojo de la maljunaj arabaj judoj kiujn Eyal Sivan kaj Michel Khleifi renkontas fine de sia vojo. Tiu virino tiel emocia de Kfar Ŝammaj, tiuj paroj tiel kortuŝaj de Ŝefer ne kaŝas tion: ili ne nur nostalgias Marokon aŭ Tunizion, sed ili forte bedaŭras ke ili forlasis ilin. “Ne estas ĝojo vivi en Israelo.” Kaj ili elvokas la amikojn, proksimulojn, infanojn falintajn, iuj en Libano, iuj en la okupitaj teritorioj, iuj en kamikaz-atencoj. “Mi diras, la plej juna de miaj infanoj falis 20jara. Necesas fari pacon. Ĉio alia servas por nenio. Kaj ni, ni scias ke judoj kaj araboj povas vivi kune. Dume, oni ne povas ĝui la vivon.” Silento, kaj poste: “Fakte, tio ne estas vivo.”
Dominique VIDAL
SE GRAVAS LA DEFICITO (13 miliardoj da eŭroj en 2003) de la malsan-asekuro en Francio, ĝi reprezentas tamen nur 10% de la enspezoj. Tri kvaronoj de la “truo” okazas pro malforto de la kresko kaj de la dungo: 100.000 senlaboruloj pli, tio estas 1,3 miliaroj da eŭroj da enspezoj malpli por la Sociala Asekuro. Estas klare ke ambicia reformo de la sansistemo ne povas preteratenti la financadon.
Jam tuj eblas redukti — antaŭ ol komplete forigi — la senŝarĝigojn de salajra kontribuaĵo pagenda de la entrepreno: ili atingas la rekord-ciferon de 20 miliardoj da eŭroj, en la nomo de defendo de la dungo — kun la konata efiko. Certe, la ŝtato kompensas grandparte. Sed 2 miliardoj da eŭroj restas nepagataj, kaj ne estas kialo por ke la salajruloj kaj pensiuloj pagu (per siaj impostoj) anstataŭ la mastroj (kaj la akciuloj). Tiuj senŝarĝigoj, altaj ĝis 1,8oble la sumo de la minimumaj salajroj, instigas al konservado de malaltaj salajroj, dum necesas kvalifikitaj salajruloj... kaj bone pagataj.
Same, kaj por trovi rapide financadon, la financaj enspezoj de la entreprenoj (165 miliardoj da eŭroj en 2002), aktuale senŝarĝigitaj de socialaj kontribuaĵoj, povus kontribui samnivele kiel la salajroj. Tio alportus pli ol 20 miliardojn da eŭroj jare al la ĝenerala asekuro.
Kroma pado: la enkasigo de mastraj ŝuldoj, kiuj atingis la bagatelon de 10 miliardoj da eŭroj, do 8,9% de la enspezoj! Certaj entreprenoj preferas uzi siajn kasenhavojn aliloke kaj pagas per granda malfruo, malprofite al la malsan-asekuro. Aliaj estas vere nepagipovaj kaj ilia manko kostas 600 milionojn da eŭroj. Kial cetere ne krei fonduson, nutratan de kroma imposteto pagenda de la entreprenaro? Same, estus nur juste dediĉi almenaŭ parton de la impostoj pri alkoholo kaj tabako al la malsan-asekuro.
Por rapide atingi pli da justeco, estus normale kotizigi sociale la salajran ŝparadon (partopreno en profito...). Tio ebligus enspezi 1 miliardon da eŭroj por la ĝenerala asekuro. Aliflanke, necesas haltigi la kreskadon de la ĝenerala social-imposto (ĜSI), kiu frapas 88 %e la salajro-enspezojn. Alta je 4,2 miliardoj da eŭroj ĉe sia kreado en 1991, ĝi altas nun je 33,9 miliardoj: pli ol la enspez-imposto, kaj 800 %a kresko en apenaŭ pli ol dek jaroj. Tiu imposto ĉe la fonto, kies kvoto estas identa (7,6%) kiom ajn estu la resurso, ne ĉesas altiĝi, dum la imposto pri enspezo, sola progresiva imposto, ne ĉesas reduktiĝi profite al la plej bonstataj familioj. Fakte, tiu baskulado al la ĜSI esprimas malengaĝiĝon de la entreprenoj kaj ŝtatigon de financado de la sociala protekto.
Pli ĝenerale, la parto por salajroj kaj kotizoj en la produktitaj riĉaĵoj malkreskis je 10 poentoj inter 1982 kaj 2002, profite al la dividendoj por akciuloj kaj al financaj investoj. La kontribuado de la mastroj [al la sociala asekuro], kiuj reprezentis 54% de la enspezoj en 1989, falis al 43% en 2003. Eblas do reekvilibrigi: realigante reformon kiu larĝigos la bazon de kotizoj al ĉiuj riĉaĵoj kreitaj en la entrepreno kaj kiu variigos la kvotojn laŭ la kvanto de novaj dungoj. Tio, kiel precizigas Catherine Mills, docento ĉe la universitato Paris-I, havus la meriton enspezigi pli (la kalkulbazo estas pli granda) kaj puni la entreprenojn kiuj maldungas aŭ pagas tre malaltajn salajrojn.
Tiuj kelkaj indikoj por financado, kiuj remetas la entreprenon — tio estas la kreadejo de riĉaĵoj — en la centron de financado, ne ekskludas progresivan socialan monpunkcion sur la tre altaj kapitalenspezoj, impostadon de elspezoj destinitaj al stimulado de laboratorioj (tiuj elspezoj estas praktike sur la nivelo de la elspezoj por esplorado). Mallongtempaj disponoj kaj pli vastaj reformoj povas sin sekvi por alfronti la tujajn bezonojn kaj la necesajn, sed kostajn strukturŝanĝojn.
Dominique SICOT.
Unu usonano el tri de malpli ol 65 jaroj — do pli ol 80 milionoj — troviĝis sen malsan-asekuro en unu aŭ alia momento dum la jaroj 2002 kaj 2003. En la sama tempo, la prezoj de asekur-kontraktoj, parte pagataj de la entreprenoj, fariĝis tiom altaj ke certa nombro da mastroj postulas... publikan sistemon (vd Olivier Appaix: La mastroj revas pri tio). Tio ne malhelpas la francan registaron detrui, ŝtonon post ŝtono, la socialan asekuron, malprofite al la bezonoj pri sano.
ĜIS FINE DE JULIO 2004, la franca registaro de s-ro Jean-Pierre Raffarin planas findecidi pri la reformo de la malsan-asekuro. Sociale maljusta, tiu iksafoja plano transdonas la devojn al la asekuratoj kaj malsanuloj. Ĝi altigas la kotizojn pagendajn de la enspezoj el aktiveco kun altigo de la Ĝenerala Social-Imposto (ĜSI) pagenda de la salajroj kaj pensioj;* ĝi malaltigas la repagojn.* Sume, la punkcio estos je 5 miliardoj da eŭroj, kio reprezentas la sumon de la impost-malaltigo por enspezoj depost tri jaroj.
Tiu plano situas en la linio de la restriktaj disponoj farataj iel ĉie en la mondo. Tamen, eĉ la Organizo pri Ekonomiaj kunlaborado kaj disvolvado (OEKD) rekonas ke multaj tiaj restriktoj “havis nedeziratajn efikojn kiel la aperon aŭ graviĝon de atendotempoj por certaj prestaĵoj* (...). Certaj landoj troigis sian kostoregadon kaj demandas sin ĉu la financado de ilia sistemo sufiĉas”*...
En Unuiĝinta Reĝlando, la difektiĝo estas tia ke s-ro Antony Blair estis trudita injekti publikajn financojn kaj altigi la kotizojn por eviti totalan kolapson — tamen necesas atendi plurajn monatojn por certaj operacioj. En Nederlando estis starigita publika fonduso de proporciigo por helpi la privatajn asekurojn, ĉar tiuj minacis ne plu repagi al homoj kun granda risko. En Usono, la elspezoj rompas ĉiujn rekordojn (14,6% de la produktitaj riĉaĵoj), la malegalecoj ankaŭ (vd Olivier Appaix: La mastroj revas pri tio).
La fiasko de tiuj politikoj neniel mirigas, ĉar ĉio tendencas altigi la elspezojn: la medicinaj progresoj; apero de novaj patologioj (kronikaj malsanoj...); multiĝo kaj maljuniĝo de la loĝantaro; ŝanĝo en la individua rilato al la sano, konsiderata ne plu nur kiel “foresto de malsano” sed, laŭ la Monda Organizo pri Sano (MOS), kiel “resurso” ebliganta al la homa estaĵo realiĝi.*
Cetere, “elspezi ne nepre estas problemo”* por la ekonomioj, tre prave skribas la OEKD, ne tre suspektata je financa senĝeneco. La tuta problemo estas scii ĉu disvolvi solidaran sistemon aŭ privilegii la leĝon de la plej riĉa, kaj do kiu pagu (vd Dominique Sicot: Kiu pagu?). La malsan-asekuro starigita en Francio ekde 1945 ebligis enormajn progresojn de la sano kaj de la aliro al sanzorgado, sed ĝi troviĝas nun elĉerpita.* Necesas ne likvidi la atingojn, sed utiligi ilin por revizii la tutan organizon de la sansistemo, de la hierarĥio inter kuracado kaj preventado ĝis la rilatoj inter la urba medicino kaj la hospitalo, sen forgesi la rajton pri informado kaj de interveno de la socialaj asekuratoj, de la asocioj.
La unua celo estas reveni al la spirito mem de la kreintoj de la sociala asekuro: certigi egalan aliron por ĉiuj al altkvalita sanzorgado, kaj malpliigi la malegalecojn de sano. En Francio, pli ol ie ajn en Eŭropo, la socia statuso determinas la vivekspekton: 35jara, kadro havas ankoraŭ mezume 43 jarojn kaj duonon antaŭ si, laboristo nur 38. En 2003, 11% de la francoj devis rezigni pri san-zorgadoj, laŭ la Instituto pri esplorado kaj dokumentado pri san-ekonomio*. Estas signifoplene ke, dum la debato pri la leĝo pri la politiko de publika sano, la Senato rifuzis amendon de “la lukto kontraŭ ĉiuj faktoroj de socialaj malegalecoj de sano”* kaj ke, el la cent celoj nombrataj en tiu leĝo, nur unu mencias la “reduktadon de la malegalecoj antaŭ la malsano kaj la morto”!
Certe, la starigo de la Universala Malsan-Kovro (UMK)* reenigis en la sistemon parton de malsanuloj hieraŭ ekskluditaj, sed ilia aliro al specialistoj restas limigita. Kaj la familioj disponantaj je enspezon ĝuste super la sojlo de atribuado (548,82 eŭroj monate) pagas preskaŭ totale la antaŭfiksitajn prezojn, dum la mutualaj asekuroj, la antaŭzorgo-kasoj aŭ la asekuroj repagas parton da ili. De nun, pri financado de la malsan-elspezoj, “Francio estas la tria lando el tridek de la OEKD pri la parto de privata asekuro, malantaŭ Usono kaj Nederlando”.* Ne mirige ke la malegalecoj estas tiom fortaj.
Se 92% de la familioj disponas pri komplementa kovro, unu laboristo el dek kaj preskaŭ unu persono pli ol 65-jara el kvar ne havas komplementan kovron... Kaj inter tiuj kiuj havas iun, “40% de la kontraktoj proponas malfortajn garantiojn de repago”.* Tio estas aparte vera por la salajruloj de gravaj negrandaj entreprenoj kaj la individuaj subskribintoj (pensiuloj). Anstataŭ ŝanĝi tion, la registaro kaj la parlamenta dekstro rabate ratifas tiujn komplementaĵojn: ili starigas helpon de 150 eŭroj jare por la enspezoj maksimume pli altaj ol 15% de la atribu-sojlo de la UMK, sed la monata kosto de komplementa asekuro por “meza repago” estas taksata inter 40 eŭroj kaj 50 eŭroj... monate. Plejbonkaze, la plej malriĉaj havos mutualan asekuron kun malalta repago.
Certe, la malekvilibroj en la aliro al sanzorgado ne okazas ĉiuj pro enspezoj. Geografia loko, vivmodo, kulturaj kutimoj havas sian influon. Sed ili reproduktiĝas des pli ĉar la prevento restas marĝena: 2% de la buĝeto de malsan-asekuro (6% ĝis 7% se oni inkludas certajn traktadojn kiel tiujn de la hipertensio).
Krome, la prevento resumiĝas esence per tre ĝeneralaj kampanjoj de elserĉado (utilaj) aŭ de informo pri “riskaj kondutoj” prave denuncataj, sed kun kulpigaj diskursoj pri tabako, alkoholo, malbona nutriĝo kiuj silentas pri la socialaj fenomenoj kaŭzantaj tiujn kondutojn. Tiaj praktikoj povas eĉ prepari la grundon por selektado de la malsanuloj fare de la asekuroj, eĉ de la mutualismaj. Ĉu certaj reasekur-societoj ne planis plipagigi la obezulojn kiuj rifuzas submetiĝi al traktado, pretekste ke ili pli riskas kardio-vaskulajn akcidentojn? Fakte, tiuj kampanjoj malkaŝas la malfacilon konsideri la kolektivajn dimensiojn de la san-demandoj, dum la efiko de la medio kaj de la laborkondiĉoj al la homa sano tamen ne estas pridubataj.
Ĵusa studaĵo de la Franca agentejo pri saneca kaj media sekureco (france: Afsse) taksas ke la urba atmosfera polueco estas respondeca pri 6% ĝis 11% de la mortoj pro pulmkancero ĉe la pli ol 30jaraĝuloj kaj pri 3% ĝis 5% de ĉiuj mortoj en tiu aĝkategorio. “La kancero ĉe infanoj multiĝas en Usono kaj en Eŭropo” pro la ĥemia poluado, ĵus substrekis la profesoro Dominique Belpomme*, unu el la subskribintoj de la Pariza Alvoko, kiu alertas pri tiuj danĝeroj.* La esplorado tiukampe restas marĝena kaj, kontraste al Germanio kaj Luksemburgio, Francio ne havas kuracistojn specialiĝintajn pri la medio...
LA PROFESIAJ RISKOJ estas la kaŭzoj de la plej multaj malegalecoj. “Proksimume triono de la socialaj diferencoj de mortado pro kancero en la industrialiĝintaj landoj klariĝas per submetiĝo al faktoroj de profesia deveno”, substrekas s-ro Marcel Goldberg, profesoro pri publika sano.* Ne mankas institucioj kiuj devus okupiĝi pri prevento: labormedicino, supera konsilio de prevento de profesiaj riskoj, Nacia Instituto pri Esplorado-Sekureco, nacia kaj regionaj agentejoj de agado pri laborkondiĉoj, regionaj kasoj de malsan-asekuro, laborinspektado, komitatoj de higieno, sekureco kaj laborkondiĉoj [france: CHSCT], ktp. Sed ĵusa studaĵo de la Ĝenerala Inspektejo pri Socialaj Aferoj [france: IGAS] faras severan akuzon: “Netravideblo, hazardeco de gvidado, manko da konfirmitaj objektivaj donitaĵoj, manko da klareco en la kompetentoj, malprecizo en la taskoj donataj al la organizoj [de prevento], mankhavaj sciencaj ekspertizoj, ambivalencoj de la sindikataj organizoj”*...
Pro tio povis okazi la asbesto-dramo: 3.000 homoj mortas ĉiujare pro kanceroj kaŭzitaj de tiu fibro, kaj la hekatombo ne finiĝis.* Aliaj tiom ampleksaj san-katastrofoj povas okazi, kiel per glikoloj. 1 miliono da homoj manipulas ĝin ĉiutage dum sia laboro (fabrikado de farbo, lakado de metaloj, ktp.), dum oni scias ke dudek da ili, minimume, kaŭzas gravajn misformadojn de feto aŭ kancerojn... Disponoj estas faritaj por protekti la konsumantojn (certaj de tiuj glikoloj esta malpermesitaj por kosmetikaĵoj), sed ne la laboristojn.
La situacio de la laborkuracistoj — kiuj troviĝas tamen en la koro de la protektmekanismo — montriĝas karikatureca. En nesufiĉa nombro kaj pagataj de la entreprenoj, ili estas sub la trudo taski la kapablon de la salajruloj elteni la trudatajn riskojn. Dekreto de februaro 2001, konfirmita de la Ŝtatkonsilio en oktobro 2002, postulas de ili subskribi “taŭgeco-slipon” kiu precizigas ke la salajruloj submetitaj al “kancerigaj, mutaciigaj aŭ por la reproduktado toksaj produktoj” ne reprezentas “medicinan kontraŭindikon por tiu laboro”! Tiuj kuracistoj havas nur tre malmultajn rimedojn — krom sian engaĝiĝon aŭ sian volon — por detekti la riskojn, alerti pri kaj agi kontraŭ ili. Kaj la salajruloj en malcerta situacio estas ekster ĉia kontrolo.
Estas tempo ke la publikaj povoj certigu la sendependecon de la institucioj taskitaj pri prevento en profesia medio, donu al ili rimedojn, favorigu la kunordigadon de iliaj agadoj kaj plurfakan metodon por taksi la riskofaktorojn (kuracistoj, ergonomoj, toksikologoj, psikodinamikistoj, ktp.). Kun implikado de la salajruloj kaj de iliaj reprezentantoj, kiuj povas montriĝi plej bonaj gardistoj por la respekto al la medio. Tiel, salajruloj kaj najbaroj de poluantaj entreprenoj havas la saman motivon por enmiksiĝi en la produktad- kaj labor-kondiĉojn.
La dua akso de ŝanĝo por pli da efiko koncernas la organizadon de la medicino mem. “La sistemo de 1945 celis igi la kuracad-postulon solvebla, sen organizi la oferton. Neniu pensis ke tio estus ĝia tasko. Nun tamen, tiu problemo akriĝas”, pensas Pierre Volovitch, esploristo ĉe la Instituto pri ekonomiaj kaj socialaj esploroj (IRES). Efektive, tiu neorganiziteco povas sekvigi duobliĝojn, malŝparojn, fuŝojn. Necesas memorigi ĉi tie ke la komplezaj receptoj aŭ malsan-deklaroj denuncitaj de la ministro pri sano restas marĝenaj. Tio koncernas 1 aŭ 2 kuracistojn el 1.000, kaj la “nomadismo” de unu kuracisto al alia estas la praktiko de... 0,47% de asekuratoj.
Pli fundamente, tiu liberala neorganiziteco montriĝas nekapabla okupiĝi pri la nun dominantaj kronikaj patologioj, kiu postulas ofte la intervenon de plurfaka skipo. “Oni kvazaŭ forigis la dispensariojn, [do la senpagajn kuracistajn konsultejojn] integritajn en la socia vivo de la kvartalo, profite al “burĝa” kaj individuisma modelo de aliro al san-zorgado”, bedaŭras Pierre Volovitch. Kiu ne kritikas la principon elekti sian kuraciston, sed argumentas, same kiel la Sindikato de Ĝenerala Medicino (SMG) aŭ la asocio Nacia Kunordigado de la Retoj, por pli kolektivaj praktikoj.
Ekde la mezo de la 1980aj jaroj, aperis spontaj reto-spertoj. En la praktiko, kuracistoj (liberaj aŭ hospitalaj), flegistinoj, apotekistoj, sociallaboristoj konstatis ke, en la tradicia kadro de sia laborpraktiko, kaj pro grandiĝantaj socialaj problemoj, ili ne povas solaj alfronti patologiojn kiel ekzemple aidoson, toksikomanion, hepatiton C. Ili do decidis starigi pli kunordigitajn kaj pli kunlaborajn praktikojn. Aliaj retoj organiziĝis ĉirkaŭ kancerologio, antaŭnaska prizorgado, diabeto, paliativa zorgado, ktp.
“Ne temas plu pri krei novajn strukturojn, sed instigi la profesiulojn de la sansistemo al kunlaborado, por igi la itineron de la malsanuloj malpli ĥaosa kaj por certigi al ili kuracistan, psikologian kaj socialan akompanon”, precizigis la doktoro Didier Ménard, membro de la SMG kaj de la Nacia Kunordigado de la Retoj, dum la kunveno de la “ĝeneralaj statoj” de la malsan-asekuro organizita de Attac en Parizo, la 24an de aprilo 2004.* “Tiu maniero kuraci favorigas la dialogon kaj la interŝanĝon inter pacientoj kaj prizorgantoj. Ĝi estas ne nur pli humana kaj pli efika, sed ankaŭ pli ŝparema, precipe en preskribo de medikamentoj.” Certe, multaj privataj kuracistoj montriĝas rezervitaj — eĉ se pli kaj pli multaj volas eliri el sia izoliteco. La pago ĉe ago, kiu restas la normo, estas obstaklo por la prospero de tiuj alternativaj praktikoj. Ĝi kuraĝigas la oftigon de konsultoj (por certigi la enspezon), mallongigon de vizitodaŭro... Pro tio la propono de certaj profesiuloj de parte antaŭfiksita pago, kiu certigas la okupiĝon pri la malsanuloj, kiom ajn estu la tempo pasigita kun li.
La ideo de referenca ĝenerala kuracisto — elektita de la malsanulo, sed por longa periodo (tio estas jam la kazo de 82% de la pacientoj) — povas montriĝi bonega solvo. Same, la deviga paso ĉe la ĝenerala kuracisto antaŭ ol iri al specialisto. Necesas ankoraŭ konvinki la pacientojn disvolvante la informadon kaj edukadon pri la sano (prefere ol financajn sankciojn) kaj reformi la studadon pri sano, por certigi ĉe la ĝeneralaj kuracistoj altkvalitan komencan kaj pluan formadon, sendependan de la medikamentaj kompanioj.
Tiuj praktikoj rete kunordigitaj havus ankaŭ la avantaĝon malpezigi la taskon de la hospitalo, kiu por certaj fariĝis la sola helpo. Ili favorus la konstantecon de la prizorgoj, la okupiĝo pri la unuanivelaj urĝoj fare de la urba medicino, la restadon hejme (aŭ pli fruan rehejmigon) por granda nombro da patologioj. Tio implicas ke oni ĉesigu la forstrekadon de litoj kaj establoj de proksimeco.
Por provi dividi la diversajn agantojn (liberajn kaj hospitalajn prizorgantojn, malsanulojn), la franca registaro, en sia plano hospitalo 2007, ekskludis la reformon de la hospitalo el la diskutoj pri la sociala asekuro, kvankam la elspezoj por hospitalo reprezentas preskaŭ la duonon de ĝia buĝeto. Tiu reformo starigas la “tarifadon laŭ speco de agado”, kies precipa sekvo estos igi la servojn privilegii la plej facilajn intervenojn (do la plej profitigajn) aŭ la teknike plej pintajn (transformante certajn riĉajn hospitalojn en fabrikojn de altteknologia prizorgado).
Aliflanke, tiuj kiuj okupiĝos pri la ordinaraj malsanuloj aŭ pri tiuj en sociala malfacileco devos rapidfuŝi en la prizorg-unuoj. Tiun decidon denuncis 1.160 hospitalkuracistoj en letero adresita al la prezidanto de la Respubliko.* Konstatante ke “la progresoj de la medicino (...) necesigas pli kaj pli ofte la mutualigon de la teknikaj rimedoj kaj plurfakan kunlaboradon por tutflanka prizorgado de la paciento, ili rifuzas la regrupigon de la servoj “sen medicina kohero” kiu havas kiel solan celon la mastrumadon de la malabundo. Regrupigoj kiuj “respondas al medicinaj projektoj aŭ esploradoj” estas koncepteblaj. Post publika debato kaj kun rimedoj.
TIUJ REORGANIZADOJ devas fariĝi en kunlaborado kun la prizorgantoj, sed ankaŭ kune kun la koncernatoj. “La malsanulo ne volas plu esti riparata motoro, kaj la popolo rifuzas, en sano kiel aliloke, la kleran despotismon, eĉ se ĝi estus bonintenca, de la diversaj teknikaj strukturoj”, konstatas raporto de la Franca Societo pri Publika Sano.* Plej simple certe estas rekomenci per elektado de la reprezentantoj de la malsan-asekuraj kasoj, interrompita depost 1983. Necesas memori ke ĉe la komenco de la Sociala Asekuro nur la salajruloj mastrumis la kasojn. La mastraro devis atendi ĝis 1967 por forte eniri, poste ĝis 1983 por ĉesigi la elektojn.
Apud la sindikatoj de salajruloj, la asocioj — tre aktivaj precipe pri gravaj patologioj, genetikaj malsanoj, handikapo — havas ĉian pravecon partopreni en la decidoj. Ili akiris veran kompetenton pri la malsanoj, traktadoj, rilatoj inter kuracistoj kaj malsanuloj, la malfaciloj de la ĉiutaga vivo, kaj estus domaĝe ne uzi ĝin. “La san-demokratio, opinias Pierre Volovitch, pasas ankaŭ tra starigo de vera publika debato pri la prizorgo-sistemoj”, pri la celoj de publika sano kiujn difinas por si la socio. Estas prave ke la kolektivo cerbumu pri la san-prioritatoj, sed ankaŭ pri la pagado al la kuracistoj, ilia dislokiĝo sur la teritorio, kaj ke ĝi ellaboru instrumentojn por interveni.
Ekzistas plia kampo sur kiu devus okazi reala sociala kontrolo: la farmacia industrio. La repagoj por medikamentoj pezas je kelkaj 15 miliardoj da eŭroj en la kontoj de la malsan-asekuro. La premo de la industrio sur la kuracistoj estas tre reala, kiel ankaŭ la tendenco “medicinigi” la socialajn problemojn (laborstreso, maljunuloj en certaj maljunulejoj...). Tamen, se 10% de enhospitaligoj estas kaŭzataj de konsumo de medikamentoj, oni forgesas diri ke 10% estas kaŭzataj de la fakto ke pacientoj ne prenas la preskribitajn medikamentojn. Pro financaj, kulturaj kialoj aŭ pro manko da informiteco.
Kaj tamen, ekde junio 2003, la farmacia premgrupo povas libere fiksi la prezon de novaj specialaĵoj agnoskitaj kiel novigaĵoj (vd pri tio la informeton de Philippe Pignarre: La fakturo de Sanofi-Aventis). Nu, en dudek jaroj, el 1.886 venditaj novigaĵoj, nur sep reale konsiderindas kiel novtipaj, laŭ la revuo Prescrire.* Do, estas tempo ke la decidoj koncernantaj la surmerkatigon de la medikamentoj, ilian prezon, ilian repagon, eliru el la fermita rondo de la fakuloj kaj politikistoj, por esti debatataj malferme kaj grandskale. Temas pri farota ŝparo.
Ŝanĝi la prizorgo-praktikojn, preventi la kolektivajn riskofaktorojn de medio kaj ĉe la laboro, trovi solidarajn financadojn, inventi la san-demokration, jen la aksoj por nova organizado de la sansistemo. Temas pri pli bone elspezi, eĉ se necesas ankaŭ elspezi pli.
Dominique SICOT.
La Konferenco de U.N. pri Komerco kaj Disvolvo (KUNKD) publikigis pli ol prudentan taksadon pri privatigo de publikaj elktro-monopoloj en la sudaj landoj*.
Alberto Gabriele, la aŭtoro, estas tamen preta akcepti la novliberalisman hipotezon: “Publikaj entreprenoj estas per si mem ne efikaj kaj neeviteble misadministrataj (...). Sekve, ŝanĝo de la proprietoreĝimo kondukas al pliigita ekonomia efikeco.”.
Sed li tuj aldonas, por tiuj, kiuj ankoraŭ konsideras liberalismon sentruda paradizo: “Kiam oni nuligas normojn, necesas iel anstataŭigi ilin per aliaj, kies celo estas certigi bonan merkatfunkciadon. Tial iuj fakuloj preferas uzi, [anstataŭ privatigon] la pli neŭtralan esprimon ‘re-reglamentigon’”
La aŭtoro apenaŭ aludas la demandon pri la socia utilo de la aliregaleco al la publikaj servoj. Li tamen diras, ke komparinte la publikajn kaj privatajn energi-entreprenojn, ne eblas konkludi, inkluzive rilate la aparte privilegiitan terenon de la liberaluloj: “La proprieto-formo apenaŭ influas la efikecon”. Unue, estas malfacile scii, ĉu la neefikeco de iuj naciaj entreprenoj en evolulandoj ne fontas ĉefe el la senrimedeco. Due la publikaj sistemoj sufiĉe bone funkcas en Jordanio, Tajlando kaj en iuj ŝtatoj de Hinda Unio.
La KUNKD-raporto pritaksas poste la privatigojn en Latinameriko. La bilanco ŝajnas pli ol malbona: grava elektra provizo-krizo en Ĉilio en 1998, alvoko al trudita konsumlimigo en Brazilo en 2001, ripetitaj elektro-paneoj en Argentino. Fine, kiam okazis produktivo-kresko, tiu ne estis “dividita inter akci-posedantoj kaj konsumantoj”. Kaj tie, kie la privatigo estis plej disvolvita, “la deziro stimuli konkurencon renkontis la realecon de oligopola sektoro en kiu potencaj transnaciaj firmaoj frontas malfortajn ŝtatojn kaj neorganizitajn konsumantojn.” Pli rekte dirite, la akcioposedantoj, ne la konsumantoj, profitis la privatigojn; privataj monopoloj ofte regataj de plurnaciaj firmaoj, anstataŭis la antaŭajn publikajn monopolojn.
La liberaluloj tamen ne devas ion timi. Tiuj ne agrablaj konkludoj ne multe gravas, tiom malproskima aspektas la ideo de elekto inter pluraj opcioj. “Gravas memori, konkludas s-ro Gabriele, ke por ŝtatoj la ebleco elekti inter diversaj aranĝoj kun la multnaciaj entreprenoj dependas de la sindevigoj al liberaligo, kiuj rezultos el la intertraktaĵoj nunaj kaj estontaj, enkadre de MOK.”
Fakte, post la Ĝenerala interkonsento pri komerco de Servoj (ĜIKS), privatigoj fariĝos devigaj, senkonsidere ĉu ili estas efikaj aŭ ne.
S.H.
Vd Serge Halimi: En la premilo de la privatigoj
La superindustria kapitalismo disvolvis siajn teknikojn en tia grado ke milionoj da personoj ĉiutage samtempe kaptas la samajn televidajn, radiajn aŭ lud-terminalajn programerojn. La kultura konsumado, metode amasigata, gravas por la deziroj kaj konscioj. La iluzio pri la triumfo de la individuo stompiĝas, dum la minacoj preciziĝas kontraŭ la intelektaj, amaj kaj estetikaj kapabloj de la homaro.
Fabelo furoris dum la lastaj jardekoj, kiu alte tromplogis politikajn pensarojn kaj filozofiojn. Ĝi estis fabelata post 1968 kaj volis kredigi, ke ni estis enirintaj en la epokon de la “libera tempo”, “permesemo” kaj “fleksiĝemo” de la sociaj strukturoj, unuvorte, en la socion de la individuismo kaj distraĵoj. Tiu fabelo, teoriigita sub la nomo de postindustria socio, grave influis kaj malfortigis la “postmodernan” filozofion. Ĝi tre inspiris la socialdemokratojn, asertante, ke ni estas transpasintaj el la epoko de la laboremaj kaj konsumantaj homamasoj de la industria erao al tiu de la mezaj klasoj; la proletaro estus estingiĝonta.
Laŭ la statisktiko, tiu ne nur restas tre grava sed, pro la proletariĝo de la dungitoj (submetitaj al maŝina aranĝo, seniganta ilin je iniciatoj kaj profesiaj scioj), kreskas. Koncerne la mezajn klasojn, ili paŭperiĝas. Paroli pri disvolvo de la distraĵoj — en la senco de tempo libera je ĉiu devigo, de “absoluta disponebleco”, laŭ la vortaro — estas komplika afero, ĉar ili tute ne havas kiel funkcion liberigi la individuan tempon, sed ja regi ĝin por superamasigi ĝin: ili estas la instrumentoj de nova propravola servuteco. Tiuj distraĵoj, produktataj kaj organizataj de la kultur- kaj programer-industrioj formas kion Gilles Deleuze* nomis la regad-socioj. Tiuj disvolvas tiun kapitalismon kulturan kaj de servoj, kiu tute elfaras vivmanierojn, aliformigas la ĉiutagan vivon profite al siaj tujaj interesoj, normigas la ekzistadojn per la artifikoj de “merkatikaj konceptoj”*. Tiel, tiu de life time value [vivdaŭra valoro], kiu montras la valoron ekonomie kalkuleblan de la vivdaŭro de individuo, kies propresenca valoro estas malapartecigita kaj malindividuigita.
La merkatiko, kiel Gilles Deleuze ĝin vidis, iĝis ja la instrumentoj de socia regado*. La supozata “postindustria” socio, male, fariĝis superindustria*. La epoko karakterizas sin neniom per la dominado de la individuismo, sed aperas kiel tiu de la gregiĝo kaj la ĝeneraliĝinta individuiĝo-perdo.
La koncepto de individuiĝo-perdo enkondukita de Gilbert Simondon* esprimis tion, kio okazis en la 19-a jarcento al la laboristo subigata en la servo de la uzinmaŝino: li perdis sian povoscion kaj, konsekvence, sian individuecon, kaj tiel reduktiĝis al la proletostato. De nun, la konsumanto iĝas normigata en siaj kondutoj fare de la normaligado kaj artefarita fabrikado de liaj deziroj. Pro tio, li perdas siajn povosciojn, t.e. siajn eblojn ekzisti. Tiujn anstataŭas la normoj de la mod-markoj primedititaj de Mallarmé en La Dernière Mode [La lasta modo]. Tiuj, spronitaj de la merkatiko, similas kiel la “biblioj” reguligantaj la funkciadon de koncesiitaj ĉenkomercoj de rapidmanĝejoj, al kiuj devas laŭlitere konformiĝi la koncesiuloj, sub minaco de kontraktorompo, eĉ de proceso.
Tiu senigo je individuiĝo, do je ekzisto, ekstreme danĝeras: Richard Durn, murdinto de ok el la anoj de la urba konsilio de Nanterre, konfidis al sia taglibro, ke li bezonas malbonfari por almenaŭ unufoje en [sia] vivo sperti la ekzistosenton*.
Freŭdo skribis en 1930, ke kvankam dotita de la industriaj teknikoj per diecaj atributoj, kaj “spite al lia simileco kun dio, la hodiaŭa homo ne sentas sin feliĉa*”. Jen ekzakte tio, kion la superindustria socio faras el la homoj: senigante ilin je individueco, ĝi generas gregojn de esto-mankaj estuloj; kaj iĝo-mankaj, t.e. estonto-mankaj. Tiuj nehomaj herdoj pli kaj pli emos furioziĝi — Freŭdo, en Homamasa psikologio kaj mio-analizo, skizis jam en 1920 la analizon de tiuj homamasoj tentataj reveni al la horda stato, animataj de la mort-impulso malkovrita en Transe de la plezur-principo, kaj kiujn Ĝen-sento en al civilizacio denove konsideras dek jarojn poste, dum totalismo, naziismo kaj kontraŭjudismo disvastiĝas tra Eŭropo.
Kvankam li parolas pri fotografio, gramofono kaj telefonio, Freŭdo elvokas nek la radion nek — kio estas pli stranga — tiun kinon uzita de Mussolini kaj Stalino, de Hitlero poste, kaj pri kiu usona senatano diris ankaŭ, jam en 1912, “trade follows films” [la merkato sekvas la filmojn]. Li ŝajnas ankaŭ ne elvoki la televidon, pri kiu la nazioj eksperimentas publikan elsendaĵon jam en 1935. Sammomente, Walter Benjamin* analizas kion li nomas la “homamasan narcisismon”: la regad-kapton je tiuj mediatoj fare de la totalismaj povoj. Sed li ne ŝajnas mezuri pli ol Freud la funkcian amplekson — en ĉiuj landoj, eĉ demokratiaj — de la naskiĝantaj kultur-industrioj.
Kompense, Edward Bernays, duobla nevo de Freŭdo, ilin teoriigas*. Li ekspluatas la grandegajn regad-eblojn de tio, kion lia onklo nomis “libid-ekonomion”*. Li tiel disvolvas la publikajn interrilatojn, persvad-teknikojn inspiritajn de la nekonsci-teknikoj, kaj destinotaj por la servo de Philip Morris ĉirkaŭ 1930 — en la momento, kiam Freŭdo sentas kreski en Eŭropo la mort-impulson kontraŭ la civilizacio. Sed tiu ne interesiĝas je kio tiam okazas en Usono. Krom tre stranga rimarko. Li unue rimarkigas, ke li estas devigata “konsideri ankaŭ la danĝeron estigitan de aparta stato, kiun oni povas nomi ‘amasan psikologian mizeron’, precipe klarigebla per la identiĝo inter si de la anoj de socio, dum iuj personoj kun estro-inklina temperamento ne sukcesas (...) ludi tiun gravan rolon, kiu rajte devas aparteni al ili rilate la formadon de homamaso”. Poste, li asertas, ke “la nuna farto de Usono liverus bonan okazon por esplori tiun timindan malutilon alportatan al la civilizacio. Mi rezistas la tenton riski min en kritikon de la usona civilizacio, dezirante ne doni la impreson, kvazaŭ eĉ mi volus uzi la usonajn metodojn*.
Necesis atendi la mallaŭdon de Theodor W. Adorno kaj Max Horkheimer* pri la “usona vivmaniero”, por ke la funkcio de la kultur-industrioj estu efektive analizita, transe de la kritiko de la mediatoj, formulita jam en la 1910aj jaroj de Karl Kraus*.
Eĉ se ilia analizo restas nesufiĉa*, ili komprenas, ke la kultur-industrioj konsistigas unu sistemon kune kun la industrioj — proprasence-, kies funkcio konsistas en fabriki la konsumad-kondutojn, amasecigante la vivmanierojn. Temas pri plenumi tiamaniere la disvendadon de la senĉese novaj produktaĵoj naskataj de la ekonomia aktiveco, kaj pri kiuj la konsumantoj ne sentas spontanan bezonon, kio kuntrenas endemian danĝeron de superproduktado kaj do de ekonomia krizo, kiun eblas kontraŭbatali — escepte se dubigi pri la sistemo entute — nur per la disvolvado de kio konsistigas, laŭ la opinio de Adorno kaj Horkheimer, la barbarecon mem.
Post la dua mondmilito, la anstataŭo por la teorio de publikaj rilatoj estis plenumita de la “esplorado pri la instigiloj”, celanta la aĉetadon de la troaj produktoj — taksita je 40% — kiam la paco revenis. En 1955, reklam-firmao rekonis, ke kio konsistigas la grandecon de Usono “estas la kreado de bezonoj kaj deziroj, la kreado de naŭzo pri ĉio malnova kaj eksmoda” — la reklama stimulado de gustoj tiel postulas tiun de naŭzo, kiu finfine afekcias la guston mem. Ĉio ĉi celas la “subkonscion”, interalie por superi la malfacilaĵojn alfrontataj de la industriistoj peli la usonanojn aĉeti kion iliaj fabrikoj povis produkti*.
De la 19-a jarcento, en Francio, organoj faciligis la adoptadon de industriaj produktaĵoj perturbantaj la vivmanierojn kaj strebis kontraŭ la rezistoj estiĝantaj el tiuj perturboj: tiel la kreado de la “reklamo” fare de Emile de Girardin kaj de la informado, fare de Louis Havas. Sed necesis atendi la estiĝon de la kulturindustrioj (kino kaj disko) kaj, precipe, de programeroj (radio kaj televido), por ke disvolviĝu la tempaj industriaj aĵoj. Ĉi tiuj ebligis intiman regadon super la individuaj kondutoj, aliformigitaj en amas-kondutojn — kiam la spektanto, izolita antaŭ sia aparato, kontraste kun al kino, konservas la iluzion de soleca distraĵo.
Estas same kun la okupiĝo nomata “libertempa”, kiu, ĉe la superindustria sfero, etendas sur tutajn homajn aktivecojn la kompulsian kaj mimetisman konduton de la konsumanto: ĉio devas fariĝi konsumebla — same kiel lesivoj kaj maĉgumoj, tiel ankaŭ instruado, kulturo, kaj sano. Sed la iluzio, kiun necesas provoki por sukcesi ĉe tio, neeviteble naskas frustriĝojn, malkonfidojn, kaj detruinstinktojn. Sole antaŭ mia televidilo, mi ĉiuokaze povas min diri, ke mi kondutas individue; sed la realo estas, ke mi faras kiel la centmiloj da televidantoj spektantaj la saman progarmeron.
Ĉar la industriaj agadoj fariĝis planedvastaj, ili intencas efektivigi gigantajn laŭskalŝparojn* kaj do, pere de taŭgaj teknikoj, regi kaj homogenigi la kondutojn: tion la programerindustrioj taskas al si per la tempaj aĵoj, kiujn ili aĉetas kaj dissendas por kapti la tempon de la konscioj formantaj iliajn spektantarojn kaj kiun ili vendas al la anoncistoj.
Tempa aĵo — melodio, filmo, aŭ radiodissendo — konsistas el tempo de sia forfluo, kion Edmund Husserl* nomas flukso. Ĝi estas pasanta objekto, konsistanta en la fakto, ke ĝi malaperas laŭmezure, kiel ĝi aperas. Kun la naskiĝo de la civila radio (1920) kaj, poste, de la unuaj televidaj programeroj (1947), la industrioj de programeroj produktas tempajn aĵojn kies forflutempo koincidas kun la forflutempo de la konscioj, kies objektoj ili estas). Ĉi koincido permesas al la konscio alpreni la tempon de tiaj tempaj aĵoj. La nuntempaj kulturinsdustrioj povas tiel trudi al la konsumantaj homamasoj la konsumad-tempon de la dentopasto, sodakvo, ŝuaĵoj, ktp. Preskaŭ ekskluzive tiel la kulturindustrio financas sin.
Nu, iu “konscio” estas esence iu konscio pri si: aparteco. Mi povas diri mi nur tial, ke mi havigas al mi mian propran tempon. La kulturindustrion, precipe la televido, estas grandegaj sinkronig-aparatoj, maŝinoj likvidantaj tiun si, kies teknikoj Michel Foucault* pristudis ĉe la fino de sia vivo. Kiam dek-, eĉ cent-milionoj, da televidantoj samtempe spektas la saman rektan elsendon, tiuj konscioj ĉie en la tuta mondo internigas la samajn tempajn aĵojn. Kaj se ili, ĉar ĉio ilin instigas al tio, ĉiutage ripetas, je la sama horo kaj regule, la saman aŭdovidan konsumantan konduton, tiuj “konscioj” fine fariĝas konscio de iu sama persono — t.e. neniu. La greg-nekonscio liberigas impulsan fundaĵon, kiu ne plu kunliĝas kun deziro — ĉar tiu postulas unikaĵon.
Dum la 1940aj jaroj, la usona industrio starigis merkatikajn teknikojn kiuj de tiam senĉese intensiĝis kaj kaŭzis mizeron simbolan, sed ankaŭ libidan kaj aman. Ĉi lasta enkondukas al la perdo de tio, kion mi nomis la precipan narcisismon*.
La postindustria fabelo ne komprenas, ke la potenco de la nuntempa kapitalismo baziĝas sur la samtempa regado super la produktado kaj konsumado reguligantaj la okupiĝojn de la homamasoj. Ĝi baziĝas sur la malĝusta ideo, ke la individuo estas kio kontraŭstaras la grupon. Simondon, male, perfekte montris, ke individuo estas procezo, kiu ne ĉesas fariĝi kio ĝi estas. Ĝi psike ne individuiĝas alie ol kolektive. Tio, kio ebligas ĉi propresence kolektivan individuiĝon estas la fakto, ke la ĉies individuiĝo rezultas el la akiro, fare de ĉiu aparteco, de tio, kion Simondon nomas pre-individuan fundon, komuna al ĉiuj tiaj apartecoj.
Tiu pre-individua fundo, heredaĵo deveninta el la akumulita sperto de generacioj, vivas nur laŭ la mezuro en kiu ĝi estas apartece alproprigata kaj tiel transformata pro la partopreno de psikaj individuoj dividantaj tiun komunan fundon. Sed tio estas divido nur se ĝi estas ĉiufojeindividuigata, kaj tia ĝi estas nur en la mezuro en kiu ĝi estas apartigata. La socia grupo stariĝas kiel kunmetado de sinkroneco laŭ la mezuro en kiu ĝi rekonas sin ĉe komuna heredaĵo, kaj de diakroneco laŭ la mezuro en kiu ĝi ebligas kaj pravigas la apartecan akiron de la pre-individuan fundon fare de ĉiu ano de la grupo.
La industrioj de programeroj, male, inklinas kontraŭmeti sinkronecon kaj diakronecon, celante produkti iun supersinkronigon kiu tendence malebligas la apartecan akiron de la pre-individua fundo entenata en la programeroj. Ties krad-aranĝo anstataŭas kion André Leroi-Gourhan nomas socio-etnan programaron, kaj estas konceptita por ke mia travivita estinteco inklinu iĝi la sama kiel tiu de miaj najbaroj, kaj ke miaj kondutoj gregiĝu.
Mi estas konscio konsistanta en tempa flukso de tio, kion Husserl nomas unuagradajn retenojn, t.e. tio, kion la konscio retenas en la nuno de la flukso en kio ĝi konsistas. Tiel, la noto sonoranta el iu muziknoto aperas al mia konscio kiel la paspunkto de melodio: la antaŭa noto ĉerestas, subtenata en kaj de la nuno; ĝi konsistigas la noton, kiu ĝin sekvas, formante, kun tiu, rilaton, la intervalon. Tiaj retenoj, estiel fenomenoj, kiujn mi ricevas kaj kiujn mi produktas (melodio, kiun mi ludas aŭ aŭdas, frazo, kiun mi elparolas aŭ aŭdas, gestoj aŭ faroj, kiujn mi plenumas aŭ spertas, ktp.), konsistigas, esence, mian konscian vivon.
Nu, tiuj retenoj estas selektoj: oni ne retenas tute tion, kio estas retenebla*. En la flukso de kio aperas, la konscio plenumas selektojn, kiuj estas propre retenoj: se mi sinsekve dufoje aŭskultas iun saman melodion, mia konscio pri la objekto ŝanĝiĝas. Kaj tiaj selektoj estas plenumitaj trae de filtriloj, en kiuj konsistas la sekundaraj retenoj, t.e. la memoroj pri antaŭaj unuagradaj retenoj, kiujn konservas la memoro, kaj kiuj konsistigas la sperton.
La vivo de la konscio konsistas el tiaj aranĝoj de unuagradaj retenoj, dum la rilatoj inter unuagradaj kaj sekundaraj retenoj estas superdeterminataj de la terciaraj retenoj: la memorsubtenaj objektoj kaj la mnemoniko ebliganta registri postsignojn — precipe tiuj fotogramoj, kinogramoj, videogramoj kaj ciferecaj teknologioj formantaj la teknologian infrastrukturon de la regad-socioj en la superindustria epoko.
La terciaraj retenoj estas kio, same kiel la alfabeto, faciligas la aliron al la preindividuaj fundoj de ĉiu psika kaj kolektiva individuiĝo. Tiaj ekzistas en ĉiuj homaj socioj. Ili kondiĉas la individuiĝon, kiel simbola divido, kiu ebligas la eksterigon de la individua sperto pere de postsignoj. Kiam ili fariĝas industriaj, la terciaraj retenoj konsistigas regadteknologiojn kiuj ĝisfunde difektas la simbolan interŝanĝon: baziĝante sur la kontraŭeco ĉe la produktistoj kaj konsumantoj, ili ebligas la supersinkronigon de la tempoj de la konscio.
Tiuj estas do pli kaj pli strukturataj de la samaj sekundaraj retenoj kaj inklinas selekti la samajn unuagradajn retenojn, kaj ĉiuj similiĝi unu al la alia: ili ekde tiam konstatas, ke ili jam havas preskaŭ nenion dirindan kaj renkontiĝas malpli kaj malpli. Jen ili estas resenditaj en sian solecon, antaŭ tiuj ekranoj pro kiuj ili povas malpli kaj malpli dediĉi sian tempon al la libera tempo — tempo libera je ĉia devigo.
Ĉi simbola mizero kondukas al la ruiniĝo de la narcisismo kaj al la ekonomia kaj politika forlaso. Antaŭ ol fariĝi patio, la narcisismo kondiĉas la psikon, la deziron kaj la apartecon*. Nu, se, per la merkatiko ne plu temas nur pri garantii la reproduktadon de la produktisto, sed ankaŭ regi la fabrikadon, reproduktadon, diversigon kaj segmentadon de la konsumant-bezonoj, estas la ekzistadaj energioj, kiuj plenumas la funkciadon de la sistemo, kiel dezir-fruktoj de la produktistoj, unuflanke, kaj de la konsumantoj, aliflanke: la laboro, kiel la konsumado, reprezentas la kaptitan kaj kanaligitan libidon. La laboro, ĝenerale, estas sublimado kaj realo-principo. Sed la laboro industrie dividita rezultigas malpli kaj malpli da sublimiga kaj narcisisma kontentigo, kaj la konsumanto, kies libido estas kaptita, spertas malpli kaj malpli da konsuma plaĉo: li forlasas la ludon, malvigligita de la ripet-kompulsio.
En la adaptigaj socioj, kiaj estas la regad-socioj*, temas pri kondiĉi, per la aŭdovidaj kaj ciferecaj teknologioj de la aisthesis*, la konsciotempojn kaj la nekonscion de la korpoj kaj animoj. En la superindustria epoko, la estetiko — kiel dimensio de la simboleco fariĝinta samtempe armilo kaj okazejo de la ekonomia milito — anstataŭigas la sensan sperton de psikaj aŭ sociaj individuoj per la kondiĉado de la homamasoj. La supersinkronigo kondukas al la individuiĝo-perdo pro homogenigo de la individuaj estintecoj, ruinigante la pranarcisismon kaj la procezon de psika kaj kolektiva individuiĝo: kio ebligis la distingon de mi disde ni, de nun intermiksitaj en la simbola kriplaĵo, kia estas iu malvigla oni. Ĉiuj ne estas egale elmetataj al la regado. Ni tiurilate spertas estetikan rompiĝon , kvazaŭ la ni dividiĝus per du. Sed ni ĉiuj , kaj des pli nia idaro, estas destinitaj por tiu malgaja destino — escepte se, por superi tion, io estos farita.
La 20-a jarcento optimumigis la kondiĉojn kaj la artikadon de produktado kaj la konsumado per la kalkul-teknologioj kaj la informadiko por la regado super produktado kaj investado, kaj per la amaskomunikilaj teknologioj por la regado super la konsumado kaj la sociaj, eĉ politikaj, kondutoj. En la nuna tempo, tiuj du sferoj integriĝas. La granda tromp-logilo estas ne plu, ĉi-foje, la “libertempa socio”, sed la “personecigo” de la individuaj bezonoj. Félix Guattari* parolis pri la produktado de “dividuoj”*, t.e. la partikulariĝo de la apartecoj per ties submeto al la scikapablaj teknologioj*.
Tiuj ebligas — pere de la identigo de uzantoj (users profiling) kaj aliaj novaj regad-metodoj — subtilan uzadon de la kondiĉado, referencante tiom Pavlovon, kiom Freŭdon. Ekzemple, la servoj instigantaj la legantojn de libro legi aliajn librojn legitajn de aliaj legantoj de tiu sama libro. Aŭ ankaŭ, la serĉad-motoroj, kiuj valorigas la plejkonsultatajn referencojn, plifortigante samtempe ties konsultadon kaj konsistigante treege rafinitan mezuradon de la televid-spektantaro. De nun, la samaj ciferecaj maŝinoj pilotas, kun la samaj normoj kaj etalonoj, la produktad-procezojn de programeblaj maŝinoj ĉe adapteblaj laborejoj teleregataj per distanca regado (remote control), ĉar la industria robotiko estas fariĝinta esence produktad-mnemoteknologio. Estante destinitaj por la merkatiko, ili organizas ankaŭ la konsumadon. Kontraŭe al tio, kion kredis Benjamin, temas pri ne la disvolviĝo de amasa narcisismo sed, inverse, la amasa detruo de la individua kaj kolektiva narcisismo per la estigo de la superamasoj. Temas, ĝustadire, pri la likvido de la escepto, t.e. la ĝeneraligita gregigo okazigita de la elimino de la precipa narcisismo.
Kolektivajn imagadojn kaj individuajn historiojn plektitajn en la sino de psikaj kaj kolektivaj individuiĝaj procezoj, la tempaj industriaj aĵoj anstataŭigas per amas-etalonoj, kiuj emas redukti la apartecon de la individuaj praktikadoj kaj iliajn eksternormajn karakterojn. Nu, la escepto estas la regulo, sed regulo neniam formulebla: ĝi ne sperteblas alie, ol okaze de nereguleco, t.e. ne formigeblas kaj kalkuleblas per regula priskribilo aplikebla al ĉiuj okazoj konsistigantaj la diversajn konkretaĵojn de tiu implicita regulo*. Jen kial ĝi longatempe rilatiĝis al Dio, kiu konsistigis la absolutan neregulecon kiel regulo de senkompareco de la apartecoj. La merkatiko igas tiujn kompareblaj kaj kategoriigeblaj, transformante ilin en vakajn propraĵojn, reguleblajn per la kaptado samtempe superamasigita kaj supersegmentita de la libidaj energioj.
Temas pri anti-libida ekonomio: dezireblas nur kio estas ununura kaj, ĉi-rilate, escepta. Mi deziras nur tion, kio aperas escepta por mi. Ne ekzistas deziro pri banaleco, sed nur ripet-kompulsio inklinanta al la banaleco: la psiko konsistas el Eroso kaj Tanatoso, du senĉese kompromisantaj tendencoj. La kultur-industrio kaj la merkatiko celas la disvolvon de la deziro pri konsumado, sed, fakte, ili plifortigas la mort-impulson por provoki kaj ekspluati la kompulsian fenomenon de ripetado. Ili kontraŭas ĉi-maniere la viv-impulson: pro tio, kaj tial, ke la deziro estas kerna por la konsumado, tiu procezo estas memdetrua aŭ, kiel Jacques Derrida dirus, memimuniga.
Mi povas deziri la apartecon de io nur laŭmezure, kiel tiu objekto estas la spegulo de ia aparteco, kia mi estas, kian mi ankoraŭ nescias kaj kian tiu objekto al mi rivelas. Sed, laŭmezure, kiel la kapitalo devas superamasigi la kondutojn, ĝi devas ankaŭ superamasigi la dezirojn kaj gregigi la individuojn. De tiam, la escepto estas io kontraŭbatalenda, kion Nietzsche anticipis, asertante, ke la industria demokratio neeviteble naskas greg-socion. Jen kio estas vera aporio de la industria politika ekonomio. Ĉar la ekregado de la escepto-deziro pere de la projekci-ekranoj favoras la superregan tanatosologian tendencon*, alivorte, entropia. Tanatoso estas la submetiĝo de la ordo al la malordo. Estiel nirvano, Tanatoso strebas al la egaligo de ĉio: estas la tendenco al la neado de ĉiu escepto — ĉi tiu estanta tio, kion la deziro deziras.
Tio do, kion oni nomis en Francio la kulturan escepton, estas la lamentinda mizer-kaŝilo antaŭ la profundeco de tiaj demandoj. Kiom ajn nemalhaveblaj estas la aranĝoj kuntrenitaj de ĝi, ĝi estas misuzata kiel pura politika frapfrazo. Kaj ĝi sendevigas tiujn, kiuj uzas ĝin, cerbumi pri la escepto en ĝia ĝenerala senco kaj ankaŭ primezuri la demandon starigitan de la disvolvo de la superindustria socio, kun la simbola mizero el ĝi rezultanta. Ĉi seka lingvaĉo* faras el tiu demando ege precipa por la estiĝo de la tutmonda socio, akcesora, regiona, sektora, eĉ “korporacia” problemaro, ĝuste same, kiel la argumentoj celantaj likvidi, sub la internaciaj komerc-akordoj, ĉiun escepto-disponon.
La demando ne limiĝas al la vivo de tio, kion oni nomas “kulturo”, tiu pri kiu zorgas la samnoma ministero: la ĉiutaga ekzistado en ĉiuj siaj aspektoj estas submetata al la superindustria kondiĉado de la ĉiutagaj vivmanieroj. Temas pri la kiom eble plej zorgiga problemo de industria ekologio*: la mensaj, intelektaj, amaj kaj estetikaj kapabloj de la homaro estas pro tio amase minacataj, ĝuste en la momento, kiam homaj grupoj disponas senprecedencajn detrurimedojn.
La forlaso en kiu konsistas tia libida ruiniĝo estas ankaŭ politika. Laŭmezure, kiel la politikaj respondeculoj alprenas merkatikajn teknikojn por transformiĝi mem en produktojn, la elektantoj spertas en rilato al ili la saman naŭzon kiel al ĉiuj aliaj produktoj.
Tempas, ke la civitanoj kaj iliaj reprezentantoj vekiĝu: la demando pri la aparteco fariĝis kruca, kaj ne estos futurhava politiko, kiu ne estos politiko de la apartecoj — sen kio floros ekstremajn naciismoj kaj ĉiaspecaj integrismoj. Kiel naski deziron en la morgaŭa superindustria socio? Kiel ne organizi anticipe la forlason? Tio postulus, ke la politikistoj mem estu ekzemplodone dezir-produktantoj. La elektantaro de la regionaj balotoj de la 28-a de marto 2004, voĉdoninta kontraŭ la registaro kaj ne por partio sen ajna programo, suferas de ĝeneraligita detruo de la libid-ekonomio kaj de politika deziro ne plu kontentigita: la philia, per kiu Aristotelo difinas la rilaton inter civitanoj, evidente estas alte rafinita frukto, pacience kultivata, de la libid-ekonomio.
De la 21-a de aprilo 2002 (unua balot-vico de la prezidanta elektado) ĝis la 28-a de marto 2004, grandiĝis movado ordonanta al la ĝenerala politika klaso, ke ĝi batalu kontraŭ simbola kaj psika mizero, neeviteble fariĝanta ankaŭ politika mizero. Kaj ne estas hazardo, ke la politika disvenkiĝo de la registaro kristaliĝis ĉirkaŭ demandoj pri kulturo kaj esplorado. La kultura demando ne estas politike anekdota: temas pri la kerno mem de la politiko. Ĉar la kulturo estas ankaŭ la libido, kiun la industria agado esence provas kapti. La politikoj devus do unue esti kulturaj politikoj, ne en la senco, laŭ kiu ministrejo pri kulturo servas aŭ malservas la diversspecajn klientarojn de la kulturmetioj, sed ja kiel kritiko pri la limoj de superindustria kapitalismo fariĝinta detruanto de la sociaj organizaĵoj el kiuj konsistas la psikaj kaj kolektivaj individuiĝaj procezoj.
“Ne ekzistas alternativo por nia reformdirekto.” En Germanio kiel aliloke en Eŭropo, la registaro ripetas senĉese tiun kredkonfeson. Tiu sinteno, kiu unuigas la tutan potencularon, efikas kvazaŭ burĝa stalinismo: Ekzistas nur unusola vojo, kaj tiu estas antaŭdestinita. Malsimile al tio, la semajngazeto Freitag aperigas debaton: Kiuj alternativoj, kiuj konkretaj utopioj estas realismaj, kaj kiuj ne? Kie estas la esperigantoj por pli da libereco kaj pli da justo? Ni aperigas ĉi tie la intervenon de Rainer Fischbach, kiu, responde al antaŭaj kontribuaĵoj, konsilas ne antaŭtempe kuri en sakstratojn de la penso.
Kio estas la defio de konkretaj utopioj? Eble utilas elekti tute simplan elirpunkton. Temas pri la bona vivo, neniu alia celo pli forte kaj pli daŭreme instigas transpaŝi la donitaĵon. Kiu nur avertas pri katastrofoj, finiĝas aŭ en indiferenteco aŭ en iluzia malpeziĝo, laŭ tio ĉu daŭras la krizosimptomoj aŭ ĉu ili ŝanĝiĝas. Sed bonas la bona vivo nur, se ĝi estas altira ankaŭ kiel modelo kaj se ĝi estas en siaj principoj ĝeneraligebla. Ke la principoj, kiuj dominas en la kapitalismaj socioj, ne estas ĝeneraligeblaj, nek el ekonomiaj vidpunktoj, nek el ekologiaj aŭ moralaj, evidentiĝas ĉiutage pli. Sed kiel superi ilin?
La kejnsa kritiko, la postulo de alia financ-, mon- kaj salajro-politiko, kiel ĉiam denove per ekzemploj argumentas Heiner Flassbeck, estas en si mem ĝusta, sed ĝia rilatsistemo estas nereala — ĝia adresato forvaporiĝis: La agado de la regantoj apenaŭ kritikeblas ankoraŭ kiel malĝusta politiko, sed kiel ĉiupreza certigo kaj profundigo de la reg- kaj alproprigo-ordo. Al ĝiaj kostoj apartenas la amasa marĝenigo de homoj kaj la neuzataj kaj detruitaj eblecoj de bona vivo, ĉar ili ne estas profiteblaj kaj ĉar ili pridubigas tiun ordon. Kejnsa politiko povus provizore mildigi la premon sur la homoj, sed ne solvi la socialajn nek ekologiajn problemojn, antaŭ kiuj ni staras, nek forigi la mekanismojn kiuj estigas krizojn, kaj la polarigajn fortojn.
Se kresko, la sorĉnocio de kejnsisma politiko, fariĝas mem problemo, se precipe devus kreski tio, kio evitas la kapitalisman utiligon, se la iomete da libereco kaj bonstato kiu produkteblas per la kejnsaj receptoj, ŝajne jam estas tro por la sentoj de la regantoj, se tiuj evidente preferas la subpremadon al la reguleca kompromiso, tiam kejnsistoj devas aŭ fiaski aŭ transpaŝi sin mem. La bona vivo, ja eĉ la deziro eviti la barbarecon, postulas rompon kun la nunaj kondiĉoj, en tio pravas Franz Schandl (Freitag, 2004-06-11). Sed tiu rompo sekvigos defiojn kaj faŭltojn, kiuj fortimigos sufiĉe multajn. Ĝi ne plenumeblas per nur voluntarisma ago — kaj tio kunligas la cetere sufiĉe malsamajn proponojn de ekzemple Niels Boeing (vd Freitag, 2004-05-21) kaj Franz Schandl. Oni devas timi ke ĝi — se entute — okazos nur post fazo de profundaj krizoj. Sufiĉa kaŭzo por okupiĝi pri la demandoj kiuj neeviteble stariĝos.
Estas senchave certiĝi pri tio ke kapitalismaj socioj produktas enorman kaj plu kreskontan kvanton da materia riĉeco, por kontraŭi la psikopatian diskurson pri malabundo kiu nuntempe dominas politikon kaj amaskomunikilojn (kp Hans Thie en sia enkonduka kontribuaĵo (Freitag, 2004-05-14). Sed post tio ni devas iri plu kaj klare certiĝi ke bona vivo, kiu estas kiel kondiĉo akordigebla kun la pluekzistado de la homaro kaj de la Tero, postulas alian formon de materia riĉeco — notu bone: de materia riĉeco kaj ne nur de rezigno. La ĝeneraligo respektive egaleca distribuado de la riĉeco en sia nuna formo estas socie kontraŭsenca kaj ekologie netolerebla. Alternativa formo de riĉeco devas konsisti el komune uzeblaj kaj per modera material-elspezo fabrikeblaj aĵoj anstataŭ el resurso-voraj kun distingiĝ-valoro.
Ke la “libera” merkato produktas ĉion alian ol liberecon kaj ke ĝia efikeco estas novliberala revo pli ol empirie fundamentita fakto, tio estas elirpunkto. Sed kiu, pro ia ajn kialo, deziras superi la staton, en kiu la produktado estas nur unu elemento de la kapitalutiligo, tiu devas alfronti la demandon, kiel tiam la produktado estu kunordigata, kiel resursoj estu utiligataj. La vaga diskurso pri distribuo sole ne sufiĉas, se kun tio ligiĝu libero kaj justo, socia kaj teknika progreso. Konvenas la indiko ke ni vivas jam en plan-ekonomio, tiu de la konzernoj, kaj ankaŭ la konstato, ke por tiuj la merkato reprezentas multe tro malfortan korektilon.
Ĉar sur la merkato voĉdonas nur tiu kiu estas pagipova. Al tiu voĉdonado venas nur tio kio promesas profiton al la dominantaj ludantoj. Tiuj havas la povon manipuli ĝin, ĉar la merkato estas blinda por eksteraĵoj, por la negativaj efikoj kaj medidetruoj same kiel por la pozitivaj, ekzemple la retefikoj kiuj donas al la monopoloj potencokreskojn kaj kromprofitojn. Jen defio por vera demokratio kaj partoprenado, kiuj okupiĝas ne nur pri distribuado de la produkto, sed ankaŭ pri tio, el kio konsistu la produkto morgaŭ.
“Small”[eta] povas ja foje esti [“beautiful”[bela], sed ne ĉiam sexy[loga]: Malpli altaj pecokostoj provizas ĉe multaj produktoj nerefuteblan argumenton por grandeco. La plej bona ekzemplo estas la fabrikoj el kiuj venas la etaĵoj, kiuj por la apostoloj de la “Small is beautiful” devas malprave servi kiel pruvo: Ĉe alte integritaj cirkvitoj, la granda serio decide reduktas la pecokostojn. La disvolvo de la produkto kaj de la produktmetodoj kiel ankaŭ la starigo de la fabriko mem voras miliardojn, kiuj por la konzernoj estas ofte sufiĉa kialo por kuniĝi, spite al konkurenco. Ke la teknikaj, organizaj kaj financaj postuloj de la industria progreso ja sugestas socialismajn solvojn, sciis jam la teoriisto de la “kreiva detruo”, la en la pasintaj jardekoj tre unuflanke interpretata Joseph Alois Schumpeter. Tio ĝustas por multaj produktoj kaj produktmetodoj, kaj ĉe tio la kreskanta teknologi-intenso ne reduktas la amplekson de investoj, sed altigas ĝin.
La “persona fabrikilo”, la universala maŝino per kiu laŭdire iam eblos produkti hejme, estas scienc-fikcio — tamen estus sprita demando, kiom da investo postulus ties disvolvo kaj fabrikado. La “hejmfabriko” estas esprimo de konscio kiu krome ignoras ke en la centro de “transkapitalisma ekonomio” (Niels Boeing) devas esti malpli la personaj ol la publikaj havaĵoj kun infrastruktura eco. La imago, ke produktado refariĝu senproblema hejmafero, restos romantika iluzio. Neniu antaŭvidebla teknika progreso liberigos nin de la tasko direkti kompleksajn sistemojn, labori en grandaj organizoj, malsovaĝigi ilin politike kaj ekologie kaj precipe fari decidojn pri gigantaj investoj; des pli ke ni ĉiukaze devos vivi kun heredaĵo de kompleksaj sistemoj kiujn ne eblas simple malŝalti.
En larĝaj rondoj de la maldekstruloj la platonismo ŝajnas esti forŝovinta la materiisman pensadon. La tezoj de Niels Boeing instigas al tiu supozo ne malpli ol tiuj de Franz Schandl. La rilato de scio kaj ago, plano, produktado kaj produktaĵo estas prezentita kiel plata taŭtologio, kaj scio per tio fariĝas speco de universala valuto aŭ pli ĝuste: superfetiĉo. Tiu fantazio estas fundita sur la kredo ke libere alirebla “sciotrezoro” — imagata kiel kolektaĵo de elektronike konkretigita scio, povus malaperigi la “fabrication divide”, do la malegalecon de ebla riĉaĵ-produktado. Kvazaŭ la produktado ne dependus de disponado pri materiaj kaj financaj resursoj, kvazaŭ decida parto de la scio ne estus entenata en la homoj kaj en ties organizita kunagado, kaj kvazaŭ ambaŭ ne estus submetitaj al la potencrilatoj.
Ankaŭ kun “maldekstra” politika signumo kaj kompletigite je postuloj kiel tiu pri libera aliro, la konkretigo de la scio ne estas pli ol nova eldono de la malnova socialdemokratia stultaĵo kiun Markso kritikis jam ĉe la Gotaa Programo: Tie estis ankoraŭ la laboro miskomprenata kiel “fonto de ĉia riĉeco”, abstraktita de ĉiaj naturkondiĉoj kaj potencrilatoj. Anstataŭigi “laboron” nun per “scio” ne nur aldonas al la malnova stultaĵo novan dimension, sed kompletigas ankaŭ la historian forgesemon de la maldesktrularo. Ne ekzistas teknologia sorĉilo kiu evitus al ni la laboradon pri malfermita, ĝenerala kulturo de la scio, kiu nepre frotiĝos kun la potencrilatoj kaj kulturaj rompiĝoj.
Hermann Scheer (Freitag, 2004-06-25) pravas argumentante per la naturdependeco de la homa specio kaj refutante la modajn revojn pri senmateriiĝo. Estas nerefutebla postulo, meti la metabolon kun la naturo sur bazon kongruan kun la supervivado de la homaro kaj kun humana socio. Sed ĉe tio, same kiel ĉe laboro kaj scio, oni ne abstraktu de la potencrilatoj. Necesaj kondiĉoj ne estas nepre sufiĉaj, kaj kredi ke sunenergia socio estas nepre humana, estas iluzio kiu nutras sin el simila teknik-determinismo kiel tiu ke komputilo kaj interreto produktos egalecan socion.
La fakto ke nuntempe energikonzernoj — pli precize: tiaj kiuj komercas per fosilaj brulaĵoj — ludas dominantan rolon, estas esprimo de la nuna formo de la kapitalismo. Ilin ligas kun la financ-, komunikil- kaj softvarkonzernoj, kiuj per si mem tute ne havas pli humanajn celojn, la imperativo de produktado kaj alproprigo de plusvaloro kaj per tio la intereso pri sekurigo de la kondiĉoj kiuj donas prioritaton al la plusvaloro. La demando kiel aspektu la estontaj energi- kaj materi-cirkuladoj kaj kiu kontrolu ilin por kiaj celoj, tiu demando restas ĉe ĉiaj teknologiaj implicaĵoj politika.
La maldekstrularo evidente ne nur repuŝis la kritikon de la politika ekonomio, sed ankaŭ preterlasis, kuntekste kun tiu, disvolvi kritikon de la politika teknologio. Pensigas ankaŭ, ke en la ĝis nun prezentitaj kontribuaĵoj de la Freitag-debato la bildo pri la vivo kaj laborado de la individuo restas sufiĉe pala. Dum ĉiuj aliaj kredas la unuopulon tro malmulte kapabla, Niel Boeing klare trotaksas lin: La “transkapitalismo” estiĝas laŭ li el voluntarisma ago de la individuoj, lia imago de la vivo ĝeneraligas nur la ekzistoformon de la fleksiĝemigita laborforto. Tiu estas, unuflanke, ekvivalento de memmastrumata superekspluatado kaj aliflanke ne taŭgas kiel universala modelo, ĉar ĝi ignoras la materiajn kaj organizajn kondiĉojn de laboro. Kompleksa socia maŝinaro ĉiam plu altigas la produktivon de la laboro, sed sen iam malaperigi tiun. En tio, la kontribuaĵoj de Ulrich Weiß (Freitag, 2004-07-02) kaj Franz Schandl eliras de falsaj kondiĉoj. La mensa laboro en la altteknologia sektoro ne finas sian projekton, same kiel la ĉiutagaj aĉetoj.
Transe de la iluzia deklaro de la fino de laboro, kaj de la sencerba krio pri “laboro, laboro, laboro”, necesas disvolvi vivmodelojn kiuj respondas al la daŭra naturdependeco de la homoj kaj al la kreskanta neceso de rilat- kaj pens-laboro same kiel, vide al la atingita stato de naturregado, tute prava deziro transpaŝi la regnon de la neceso. Ke laboro estas por la plej multaj homoj trudlaboro, ĉar mankas al ili alternativaj enspezofontoj, tion konsciu ĝuste tiuj ĉiam denove kiuj ĝuas la feliĉon de interesa laboro kaj por kiuj, pro profunde markita protestanta tradicio, laboro estas interna bezono kaj fonto de memkonscio. La sekularigita protestanta morala sinteno multe kontribuis al la enormaj eblecoj de riĉaĵproduktado kiuj hodiaŭ ekzistas sen ke ni disponas pri ili — eble okazo por memorigi ke la protestantismo iam ne nur signifis penigan laboron kaj mekanikan precizon, sed ankaŭ — kaj eĉ kun la samaj personoj — la esperon pri socio sen regado de homoj super homoj kaj la sopiron ke la koro eliru kaj trovu ĝojon, en tiu bela somero*, kaj ne nur tiam.
Rainer FISCHBACH.
Tiu ĉi artikolo aperas nur en la Esperanta eldono de Le Monde diplomatique kaj estas elgermanigita el Freitag, 9a de julio 2004, paĝo 7
“Kiam Ĉinio vekiĝos...”, oni diris antaŭnelonge, lasante ŝvebi gigantan minacon super la planedo. Nu, tiu landego ja vere vekiĝis. Kaj starigas al ni demandojn pri la sekvoj kiujn tio povas havi sur la evoluo de la mondo.
Demografia koloso (1,3 miliardoj da loĝantoj), Ĉinio komencis sian ekonomian reformon nur post la morto de Mao Zedong, ekde 1978 kiam Deng Xiaoping venis al la potenco. Bazita sur abundo da malalte pagata laboristaro, sur akcepto de muntfabrikoj, sur eksportado de malkaraj produktoj kaj sur alveno de eksterlandaj investoj, ĝia disvolvo-modelo estis longtempe konsiderata “primitiva”, tipa por postrestinta lando kaj regata per fera mano de unusola partio.
Ĉinio — daŭre komunista — ne nur ĉesis tamen timigi, sed, en la eŭforio de la komenca tutmondiĝo, ĝi estis tiam prezentata de centoj da firmaoj kiuj translokis siajn fabrikojn tien (post maldungo de milionoj da salajruloj) kiel vera ĉieldonaco por lertaj investistoj. En mallonga tempo, danke al la reto de “specialaj zonoj” starigitaj laŭlonge de ĝia marfasado, ĝi fariĝis fenomena eksportpotenco. Kaj ŝoviĝis al la pinto de la mondaj eksportoj de teksumaĵoj, vestaĵoj, ŝuoj, de elektronikaj produktoj kaj de ludiloj. Ĝiaj produktoj invadis la mondon. Aparte la usonan merkaton, kun la sekvo de giganta malekvilibro: en 2003, la usona komerca deficito favore al Pekino atingis 130 miliardojn da dolaroj!*
Tiu eksportego provokis okulfrapan starton de kresko kiu, jam de du jardekoj, altas pli ol 9%!* Tiu “demokratia merkat-komunismo” sekvigis ankaŭ, por milionoj da familioj, altigon de la aĉetpovo kaj de vivnivelo.* Kaj favoris la supreniron de vera ĉina kapitalismo. La ŝtato, en la sama elano, lanĉis sin en grandpaŝan modernigon de la lando kun multaj konstruadoj de infrastrukturo: havenoj, flughavenoj, aŭtoŝoseoj, fervojoj, pontoj, akvobaraĵoj, nubskrapuloj, stadioj por la Olimpikaj Ludoj de Pekino en 2008, instalaĵoj por la Universala Ekspozicio de Ŝanhajo en 2010, ktp.
La freneza amaso da tiuj laboroj kaj la nova konsumfebro de la ĉinoj aldonis novan dimension al la ekonomio: en mallonga tempo, Ĉinio, kiu timigis kiel invada eksportpotenco, fariĝis import-ogro kies nesatigebla voremo serioze maltrankviligas. Lastan jaron, ĝi estis mondvaste la unua aĉetanto de cemento (ĝi importis 55% de la monda produktaĵo), de karbo (40%), de ŝtalo (25%), de nikelo (25%), kaj de aluminio (14%). Kaj la dua importisto de petrolo, post Usono. Tiuj amasaj aĉetoj provokis prezeksplodon sur la merkatoj. Precipe tiun de petrolo. Akceptita en la Monda Organizo pri Komerco (MOK) en 2001, Ĉinio estas nun unu el la grandaj ekonomioj de la mondo — precize la sesa*. Ĝi tiras la tutplanedan kreskon, kaj ĉia skuiĝo ĉe ĝi havas tujan efekton sur la tuta monda ekonomio. “Malgraŭ la rapideco de nia kresko, moderigas tamen la ĉefministro Wen Jiabao, Ĉinio estas ankoraŭ evolulando, kaj ni bezonas ankoraŭ kvindek jarojn laŭ la nuna ritmo por fariĝi meze disvolvita lando.”*
Sed se Ĉinio daŭrigas tiun ritmon, ekde 2041 ĝi preterpasos Usonon kaj fariĝos la unua ekonomia potenco en la mondo.* Kaj tio havos gravajn geopolitikajn sekvojn. Tio signifas ankaŭ ke, ekde 2030, ĝia energi-konsumo samvaloras tiujn de la nuntempaj Usono kaj Japanio, kaj ke, ĉar ĝi ne disponas pri sufiĉa nafto, ĝi estos devigata, de nun ĝis 2020, duobligi sian atomenergian kapaciton kaj konstrui ĉiujare du atomcentralojn dum dek-ses jaroj...
Eĉ per tio, Ĉinio — kiu ratifis en 2002 la protokolon de Kioto... — forlasos la duan rangon de poluantoj de la planedo, kiun ĝi okupas nun, por pasi al la unua. Ĝi ellasos tiam kolosajn amasojn da forcejaj gasoj kiuj pligravigos la okazantan klimat-ŝanĝon.
Tiurilate, Ĉinio prezentas ekzemplan kazon kaj anticipas la demandon kiu stariĝos morgaŭ pri Barato, Brazilo, Rusio aŭ Sud-Afriko: kiel eltiri miliardojn da homoj el la mizero de subevoluo sen dronigi ilin en produktivisman kaj konsumisman “okcidentan” modelon, pereigan por la planedo kaj mortigan por la tuta homaro?
Ignacio RAMONET
Kelkaj vortoj pri nia lingvouzo
Ĝenerale, por tradukado ni limigas nin al la vortprovizo de la Reta Vortaro (REVO, http://www.reta-vortaro.de/revo/) kaj de la (libroforma) Plena Ilustrita Vortaro (PIV*). Se por nocio aŭ esprimo prezentiĝas du aŭ pluraj ekvivalentoj, ni preferas la pli oficialan. Se necesas uzi vorton ne troviĝantan en REVO aŭ en senco ne menciita en REVO (nek en PIV), ni aldonas klarigon en piednoto.
Proprajn nomojn, se ili troviĝas en REVO, en PIV aŭ en Vikipedio, ni aperigas en tiu formo, kaj se ili estas malofte uzataj — aŭ simple ĉar tio estas iel interesa-, ni faras de la vorto alklakeblan ligilon al la koncerna artikolo en Vikipedio.
Se propra nomo ne troviĝas en REVO, en PIV aŭ en Vikipedio, ni uzas laŭeble la originalan formon. Pri diversaj etnolingvaj formoj estas tamen duboj pri la ĝusta transskribo (ekz-e pri arabaj, ĉinaj k.a.); en tiuj kazoj ni petas la konsilon de fakuloj. En kazoj kiam tia propra nomo pro ajna aktualeco fariĝas multe uzata, estas konsilinde decidi pri Esperanta ekvivalento, kiun ni provizore uzas kaj, ekde somero 2006, aldonas al Vikipedio, metante ligon al tiu vorto en ĝi.
Kelkfoje necesas aldoni klarigon al tekstero (ekzemple pro tio ke nia legantaro estas pli internacia ol tiu de la franclingva originalo, do certaj tekstoj centritaj al Francio ne kompreneblus sen kroma klarigo); en tiaj kazoj ni aldonas klarigon inter rektaj krampoj. Se tia klarigo troviĝas ene de citaĵo, ni aldonas la siglon de la tradukinto.
Vilhelmo Lutermano
‣ APEK: Azia-Pacifika Ekonomia Kunlaborado (APEK, angle APEC, Asia-Pacific Economic Cooperation). Sidejo (sekretario): 438 Alexandra Road, Alexandra Point, Singapuro 119 958. Telefono: 00 65 – 276 18 80, fakso: — 276 17 75
Rete: www.apecsec.org.sg
Celoj: Liberaligo de la multflanka komerdosistemo, t.e. neligitaj ekonomiaj rilatoj inkluzive de teĥnologia interŝanĝo, kaj senbara investado ene de la regiono; fina celo: liberkomerca zono ĝis 2020.
Membroj (21): Aŭstralio, Brunejo, Ĉilio, Respubliko Ĉinio (Tajvano), Popolrespubliko Ĉinio, Filipinoj, Honkongo (PR Ĉinio), Indonezio, Japanio, Kanado, Respubliko Koreio (Sud-Koreio), Malajzio, Meksiko, Novzelando, Papuo-Novgvineo, Peruo (ekde 1998), Rusio (ekde 1998), Singapuro, Tajlando, Usono kaj Vjetnamio (ekde 1998).
Ĉeforganoj: Pintkunveno de la ŝtatestroj kaj ĉefministroj; ĉiujaraj ministrokonferencoj de la ministroj pri eksteraj rilatoj kaj pri ekonomio kaj tiuj pri financoj kaj telekomunikado kaj pri kromaj fakoj (konferencaj decidoj); sekretariejo kun ĉiujare ŝanĝata plenumdirektoro.
[fi-2003]
‣ Araba Ligo: Ligo de Arabaj Regnoj (LAR, angle: LAS, League of Arab States; arabe: Jâmi’at al-dural al Arabûja). Sidejo (sekretariejo): PO Box 11642, Kairo, Egiptio. Telefono: 00 20 – 2/5 75 05 11; fakso: 5 77 56 26.
Membroj (22): Afriko (10): Alĝerio (ekde 1962), Egiptio (ekde 1945, membreco suspendita 1979-1989), Komoroj (ekde 1993), Libio (ekde 1953), Maroko (ekde 1958), Maŭretanio (ekde 1973), Somalio (ekde 1974), Sudano (ekde 1956) kaj Tunezio (ekde 1958); Azio (12): Barejno (ekde 1971), Irako (ekde 1945), Jemeno (ekde 1945 Sudjemeno/Adeno kaj ekde 1967 Nordjemeno/Sanao), Jordanio (ekde 1945), Kataro (ekde 1971), Kuvejto (ekde 1961), Libano (ekde 1945), Omano (ekde 1971), Palestino (ekde 1976 plena membro reprezentata de la PLO), Saud-Arabio (ekde 1945), Sirio (ekde 1945) kaj la Unuiĝintaj Arabaj Emirejoj (ekde 1971).
Ĉeforganoj: Liga Konsilantaro (kunvenas duonjare sur la nivelo de ministroj pri eksteraj rilatoj aŭ ties reprezentantoj), ĝiaj konsiloj estas devigaj nur por la respektive konsentantaj membroj kaj estas aprobotaj de la ŝtatestroj kaj registaroj. Laŭbezone pintkunvenoj de la reĝoj kaj ŝtatestroj. La sekretariejo estas gvidata de ĝenerala sekretario — ekde 2001 Amre Mohamed Mussa (Egiptio) — kaj havas 460 kunlaborantojn.
[fi-2003]
‣ ASOAN: Asocio de Sud-Orientaj Nacioj (ASOAN, angle Association of Southeast Asian Nations ASEAN). Sidejo (ĝenerala sekretariejo): 70 Jlan Sisingamangaraja, Ĝakarto 12 110, Indonezio. Telefono: 00 62 – 21/7 26 29 91, fakso: — 7 39 82 34
Fondita 1967-8-8 en Bangkoko (Tajlando).
Celoj: Ekonomia, socia kaj kultura kunlaborado kaj firmigo de la paco en sudorienta Azio. 1971 etendita per zono por paco, libereco kaj neŭtraleco (Zone of Peace, Freedom an Neutrality, ZOPFAN), 1992 per liberkomerca zono (ASEAN Free Trade Area AFTA) kaj 1995 per la Sudorient-Azia Atomarmile Libera Zono (Southeast Asia Nuclear Weapon Free Zone SEANWFZ).
Membroj (20): Brunejo (ekde 1984), Filipinoj, Indonezio, Kamboĝo (ekde 1999), Laoso (ekde 1997), Malajzio, Mianmaro (ekde 1997), Singapuro, Tajlando kaj Vjetnamio (ekde 1995). Observanto: Papuo-Novgvineo (ekde 1984).
Ĉeforganoj: Regula pinta konferenco de la ŝtatestroj kaj ĉefministroj (ĉiujn tri jarojn), informaj pintkunvenoj (jare aŭ laŭbezone); ministrokunveno de la ministroj pri eksteraj rilatoj (jare) kiel centra decidejo; kunvenoj de fakministroj; sekretariejo kun ĝenerala sekretario — ekde 1997 Rodolfo Certeza Severino (Filipinoj) — kaj proksimume 30 kunlaborantoj.
[fi-2003]
‣ EK: Eŭropa Konsilio (EK, angle Council of Europe CE, france Conseil de l’Europe CE, germane Europarat ER). Sidejo (sekretariejo): Palais de l’Europe, FR-67 075 Strasburgo Cedex, Telefono: 00 33 — 3/88 41 20 00, fakso: 88 41 27 81; rete: www.coe.int
Fondita 1949-5-5 en Londono (Britio) de dek regnoj.
Celoj: Pli densa kuniĝo de la membroŝtatoj, por konservi ties komuna heredaĵo kaj subteni ekonomian kaj socialan progreson; protekto de la homrajtoj kaj de la plurisma demokratio; solvoj por la grandaj sociaj problemoj (i.a. malplimultoj, ksenofobio, maltoleremo, medi-poluado, kontraŭleĝaj drogoj, malsanoj); densa politika partnereco kun la novaj demokratioj de Eŭropo kaj helpo ĉe ties politikaj, sociaj kaj konstituciaj reformoj.
Membroj (44; 42 eŭropaj kaj du aziaj: Armenio kaj Azerbajĝano) kun kune 800 milionoj da loĝantoj; sen jarindiko = fondomembro): Albanio (1995), Andoro (1994), Armenio (2001), Aŭstrio, Azerbajĝano (2001), Belgio, Bosnio-Hercegovion (2002), Britio, Bulgario (1992), Ĉeĥio (1993), Danio, Estonio (1993), Finnlando 1989), Francio, Georgio (1999), Germanio (FRG 1951), Grekio (1949, suspendita 1967-74), Hispanio (1977), Hungario (1990), Irlando, Islando (1959), Italio, Kipro (1961), Kroatio (1996), Latvio (1995), Liĥtenŝtejno (1978), Litovio (1993), Luksemburgio, Malto (1995), Macedonio (1995), Moldavio (1995), Nederlando, Norvegio, Pollando (1991), Portugalio (1976), Rumanio (1993), Rusio (1996), San-Marino (1988), Svedio, Svisio (1963), Slovakio (1993), Slovenio (1993), Turkio (1949), Ukrainio (1995).
Ĉeforganoj: Ministrokomitato de la 44 ministroj pri eksteraj rilatoj aŭ ties konstantaj reprezentantoj (ambasadoroj), kunvenas duonjare kaj decidas pri gvidlinioj. La Parlamenta Asembleo, konsistanta el delegitoj senditaj de la membroŝtataj parlamentoj (po du ĝis 18 delegitoj por membroŝtato) kaj el delegitaroj de “apartaj gastoj” el la mez- kaj orient-eŭropaj regnoj kunvenas trifoje jare kaj havas konsilan funkcion (impulsanto); prezidanto je unujara mandato (dufoje renovigebla). La sekretariejo kun proksimume 1.500 oficistoj estas gvidata de ĝenerala sekretario.
Konsila organo de la EK estas la Kongreso de la Komunumoj kaj Regionoj de Eŭropo (KKRE, germane KGRE) kun du kameroj: regionoj kaj komunumoj, kiu reprezentas proksimume 200.000 lokajn kaj regionajn entojn de la membroŝtatoj. Kiel jurisdikcio funkcias la Eŭropa Kortumo pri Homrajtoj (vd tie).
[fi-2003]
‣ FUNUHI: La Fonduso de Unuiĝintaj Nacioj por Urĝa Helpo al Infanoj (FUNUHI, angle UNICEF), starigita en 1946, laboras en 157 landoj. Ĝi helpas la registarojn starigi “bazajn servojn” en la kampoj de sano, nutrado, higieno, edukado, naskokontrolado, ktp. Ĝi povas ankaŭ rapide interveni en kazoj de naturkatastrofo, intercivitana konflikto aŭ epidemio. La FUNHUI dependas komplete de libervolaj kontribuaĵoj.
‣ IMF: La Internacia Mon-Fonduso (IMF) konsilas la registarojn en financaj demandoj kaj faciligas la internacian komercon danke al mon-stabiligo. Ĝi havas 184 membroŝtatojn, kaj ĝia direktoro estis ĉiam eŭropano. La reprezentiĝo en ĝia estraro dependas de la ekonomia nivelo de ĉiu ŝtato, kaj Usono posedas blokivan malplimulton (vetoorajton). Tiel, la plej riĉaj landoj trudas sekvendajn politikojn al la plej malriĉaj landoj (83 landoj posedas nur 0,1% de la voĉoj). La IMF plenumas la taskon de lastinstanca pruntedonanto, por refluigi la ekonomiojn troviĝantajn en malfacila situacio, kaj por “rekonfidigi” la privatan sektoron. Sed la pruntoj okazas nur sub certaj kondiĉoj difinitaj de la programoj de struktura alĝustigo (PSA) kiu fakte estas politikoj de liberaligo kaj de fleksivigo de la ekonomioj. La pruntoj kiujn ĝi donas ne estas definitivaj. Ili estas repagotaj sub respekto de la PSA, alie la financadoj estas forigataj. Forte kritikita pro ĝia liberala politiko, la IMF promesis meti la reduktadon de la malriĉeco en la centron de sia agado kaj esti pli travidebla.
‣ KUNKD: La Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD, angle U.N. Conference on Trade and Development UNCTAD). Sidejo: Palais des Nations, CH-1211 Ĝenevo 10, Telefono: 00 41 — 22 — 9071234, fakso: -9070 043; rete: www.unctad.org [fi-2003]
La KUNKD estis starigita en 1964 danke al la volo de la evolulandoj (EL, landoj subevoluintaj kompare kun la industrilandoj kaj troviĝantaj en stato de evoluo). Ĝi helpas la malplej evoluintajn landojn en la kampoj de komerco, investado kaj disvolvado kaj konsilas ilin fronte al problemoj de la tutmondigo kaj de la ekonomia integriĝo.
Organoj: Konferenco ĉiujn tri ĝis kvar jarojn. Organo inter la konferencoj: Konsilio pri komerco kaj disvolvo (KKD, angle Trade and Development Board TDB); sekretariejo kun ĝenerala sekretario kaj proksimume 400 personoj. Buĝeto 2001: ĉirkaŭ 45 milionoj da USD. [fi-2003]
‣ MOK : La Monda Organizo pri Komerco (MOK, angle WTO, france OMC) estas posteulo de la GATT (Ĝenerala Akordo pri dogantarifoj kaj komerco) en 1995, post subskribo de la traktato de Marakeŝo. Membras 150 regnoj. Ĝi havas kvar ĉefajn taskojn: mastrumi kaj kontroli la akordojn pri libera komerco devenaj de la “Uruguay Round” (do, mondskale liberaligi komercon, havaĵojn kaj servojn), bilanci la komercopolitikojn de la membroŝtatoj, arbitracii konfliktojn inter membroŝtatoj, kio donas al ĝi konsiderindan sankci-povon en la kampo de komerco-juro, kaj fine, ampleksigi la kampojn de liberkomerco al novaj kategorioj per malfermo de intertraktado-cikloj. Oni riproĉas al ĝi ĝian maltravideblon kaj la malfacilon aŭdigi sian voĉon spertatan de la disvolviĝantaj landoj.
‣ Monda Banko : La Monda Banko, aktiva ekde 1946, grupigas en si la IBRD (Internacia Banko pri Rekonstruado kaj Disvolvado) kaj la IAD (Internacia Asocio pri Disvolvado). Ĝi ludas tri rolojn: konsenti pruntedonojn por projektoj aŭ por reekvilibrigi la ekonomion de lando, difini strategion kaj ekonomian orientiĝon de lando kaj centrigi datenojn kaj publikigi raportojn. Ĝia direktoro estis ĉiam usonano.
La BIRD (unua nomo de la Monda Banko, antaŭ la starigo de la IAD en 1960) havas 184 membroŝtatojn kaj financas sin kiel klasika banko, kun la diferenco ke ĝi povas pruntedoni je pli avantaĝaj interezokvotoj. Por siaj pruntedonoj ĝi elektas nur sufiĉe rentivajn projektojn kaj do rifuzas landojn kun malalta enspezo. Barato, Ĉinio, Meksiko, Brazilo kaj Indonezio estas la precipaj profitantoj de ĝia helpo.
Financata de la BIRD kaj de ĝiaj membroŝtatoj, la IAD donas siajn kreditojn al landoj kiuj ne povas aliri al la BIRD. Ĝi havas 165 membroŝtatojn kaj alportas fondusojn por programoj de luktado kontraŭ la malriĉeco konsentante longtempajn kreditojn je tre malalta interezokvoto kaj kiuj repageblas en loka valuto.
‣ ONA: La Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Nutrado kaj Agrikulturo (ONA), ekde 1946, provas plibonigi la vivkondiĉojn, la agrikulturan produktivon kaj la sorton de la kamparaj loĝantaroj. Ĝi agad favore al ekologia, ekonomie farebla kaj socie akceptebla disvolvado.
‣ PUND: La Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND), starigita en 1965, troviĝas en 170 landoj kaj teritorioj. Ĝia helpo estas alirebla sen politika kondiĉo, kontraste al la institucioj de Bretton Woods (Monda Banko kaj IMF), kiujn ĝi kritikas. Ĝiaj programoj subtenas la nacian disvolvadon, la lukton kontraŭ la malriĉeso kaj la pacon. Ĝi publikigas ĉiujare raporton pri la homa disvolviĝo kiu klasas la landojn laŭ indico de homa disvolviĝo (IHD), malpli strikta indico ol la MIP (malneta interna produkto).
Eldonejo: Unesko-Grupo Narbonia,
Fonto Gazela, FR-11360 Embres-et-Castelmaure
Kontrakto kun Le Monde diplomatique (1, avenue Stephen-Pichon 75013 Parizo) en Parizo, septembro 2002.
Ĉefredaktisto: Vilhelmo Lutermano (respondeca)
retadreso: <lutermano&gmail.com> (bonvolu anstataŭigi & per @; la misprezento de la adreso, ĉi tie kaj en la sekvo, estas intenca por malhelpi spamadon)
Traduko el la angla:
Mike Leon <leon&xtra.co.nz>
(Ni serchas tradukistojn el la angla)
Tradukado el la franca:
Jeanne-Marie Cash <rcash&free.fr>
Jacob Hasbun <jakobhasbun&skynet.be>
Francois Hoeltzli <hoeltzlifrz&rocketmail.com>
Vilhelmo Lutermano <vlutermano&free.fr>
(Ni serchas tradukistojn el la franca)
Tradukado el la germana:
Vilhelmo Lutermano <vlutermano&free.fr>
(Ni serchas tradukiston el la germana)
Tradukado el la hispana:
Francisco Javier Moleón <fjmoleon&yahoo.com>
(Ni serchas tradukiston el la hispana)
Tradukado el la portugala:
(Ni serchas tradukiston el la portugala)
Ni serchas tradukistojn el aliaj lingvoj
Teĥnika aranĝo:
Florent Jugla <juglaf&wanadoo.fr>
Tradukintoj, kiuj kontribuis en la unuaj tempoj de la “Diplo”, kaj al kiuj Le Monde diplomatique en Esperanto esprimas sian dankon:
Alberto Calienes, Christian Lequesne, Claude Longue Epée, Eric Coffinet, James Rezende Piton, Jean-Francois Clet, Klaus Mohrhoff, Manfred Westermayer, Roland Schnell, Vincent Charlot
Ĉu vi ŝatas nian “Diplo-n”?
Kaj deziras fari ion plian ol legi ĝin?
Estas pluraj eblecoj:
‣ paroli al viaj amikoj kaj konatoj (Esperantistoj aŭ ne) pri la “Diplo”;
‣ komenti iun aŭ alian artikolon (alklakante la butonon “Kion vi pensas pri tiu artikolo?” sub ĉiu artikolo;
‣ diskuti kaj agi, aliĝante (senpage) al MAS (Monda Asembleo Socia);
‣ kaj, se tradukado tentas vin, aliĝi al la skipo de la tradukistoj de la “Diplo”, vi estos ĉe ni tre bonvena por ke la laboro estu sur pli da ŝultroj kaj la gazeto pli ampleksa;
‣ krome (aŭ se nenio supra taŭgas por vi), eblas transkontigi monon al MAS, kiu celas pretigi laŭokazajn paperajn eldonojn de nia “Diplo”, ekz-e okaze de Sociaj Forumoj, ktp. La konto de MAS ĉe UEA estas: masx-i.
Dankon pro via atento,
Vilhelmo Lutermano.
En la debato pri la reformo de la Islamo, kelkaj postulas, ke la araboj modifu ankaŭ sian lingvon, definitive elektante la araban klasikan de la elitoj kaj forlasante la dialektan, parolata de la popolo. Antaŭ sia morto, en septembro 2003, Edward W. Said klarigis kial tia postulo reflektas eksterordinaran subtaksadon de la riĉeco en la ĉiutagaj travivaĵoj, kiun esprimas la strata lingvo.
Kiel paroli kaj skribi la araban? La demando estas des pli timinda, ke ĝi dependas de ideologiaj faktoroj havantaj nenian rilaton kun la lingvo-sperto mem de la indiĝenaj parolantoj. Mi ne scias el kie devenas tiu nocio laŭ kiu la araba esence esprimas teruran kaj nekompreneblan intensegon sed, evidente, ĉiuj ĉi surekranaj krimemuloj kun turbanoj, en Holivudo en la 1940aj kaj 1950aj jaroj, parolantaj al siaj viktimoj mordem-tone, kun sadista delekto, ne estas tute fremdaj al tio. Al kio, pli freŝdate, kontribuas ankaŭ la obsedo de la usonaj mediatoj pri la terorismo, kiu ŝajnas resumi ĉion, kio koncernas la arabojn.
Tamen, la retoriko kaj elokvento en la araba literatura tradicio datiĝas de jarmilo: bagdadaj verkistoj, kiel ekzemple Al-Ĵahizo kaj Al-Ĵurĵanio, ellaboris sitemojn nekredeble kompleksajn kaj mirige modernajn por kompreni la retorikon, la elokventon kaj la tropojn*. Sed ilia laboro baziĝas sur la klasika skriba araba, kaj ne sur la ĉiutaga lingvaĵo. Ĉar la unua estas submetita al la Korano, samtempe origino kaj modelo de ĉio, kio estiĝas post ĝi lingviko-teme.
Ni klarigu tiun punkton tre malmulte kutiman por la uzantoj de la modernaj eŭropaj lingvoj, ĉe kiuj la literaturaj kaj parolataj versioj interkonformiĝas kaj la Sankta Skribo tute perdis sian parolan aŭtoritaton.
Ĉiuj araboj uzas parolatan dialekton, kiu grave varias de regiono aŭ lando al alia. Mi grandiĝis en familio, kies parolata lingvo estis miksaĵo el kio estis kutime uzata en Palestino, Libano kaj Sirio: tiuj tri dialektoj prezentis sufiĉe da diferencoj, por ke oni povu distingi, ekzemple, jerusaleman loĝanton disde bejruta aŭ damaska — sed ĉiuj tri povis interkomunikiĝi sen granda peno.
Pro tio, ke mi instruiĝis ĉe lernejo en Kairo kaj ke mi tie pasigis plejparton de mia juneco, mi parolis ankaŭ — kaj flue — la egiptan dialekton, multe pli viglan kaj elegantan ol la aliaj lernitaj en mia familio. Krome, la egipta estis pli disvastigata: preskaŭ ĉiuj la arabaj filmoj, radiofoniaj dramoj, poste la televidaj felietonoj estis produktitaj en Egiptio. Ĝia idiomo tiel fariĝis kutima al la loĝantoj de la tuta araba mondo.
Dum la 1970- kaj 1980-aj jaroj, la petrola haŭso kuntrenis la produktadon de televidaj dramoj en aliaj landoj, ĉi-foje en la klasika araba. Tiuj kostumitaj, ŝvelaj kaj pezaj dramoj estis supozataj konveni al la gustoj de la islamanoj (kaj de la malnovstilaj kristanoj, ĝenerale pli puritanaj), kiujn povintus mallogi la vervoplenaj kairaj filmoj. Kaj, al ni, ili ŝajnis senespere enuaj! La plej haste muntita egipta mulsalsalo[felietono] amuzis nin treege pli, ol la plej bona el la bone klasiklingve aranĝitaj dramoj.
Ĉiaokaze, nur la egipta, el ĉiuj dialektoj, spertas tian disvastiĝon. Tiel, mi multepene komprenus alĝerianon, tia granda estas la diferenco inter la dialektoj de la Maŝreko* kaj de la Magrebo*. Mi renkontus la saman malfacilecon kun irakano aŭ eĉ kun interparolanto dotita per forta golfa akĉento. Tial la televidaj aŭ radiodissenditaj novaĵoj uzas modifitan kaj modernigitan version de la klasika lingvo, kiu povas esti komprenata tra la tuta araba mondo, de la Golfo ĝis Maroko — ĉu temas pri debatoj, dokumentaj filmoj, kunvenoj, seminarioj, moskeaj predikoj kaj naciismaj mitingaj diskursoj, ĉu pri ĉiutagaj renkontiĝoj inter civitanoj parolantaj tre diferencajn idiomojn.
Same, kiel la latina lingvo rilate la eŭropajn dialektojn parolatajn ĝis antaŭ jarcento, la klasika araba restas ja aktuala kaj vivanta estiel komuna skriba lingvo, spite la grandegajn rimedojn de tuta serio da parolataj dialektoj, kiuj, escepte de la egipta kazo, neniam disvastiĝis transe de siaj uzo-landoj. Plie, tiuj parolataj dialektoj ne posedas la vastan literaturon de la klasika lingua franca*.
Eĉ la verkistoj nomataj “regionaj” emas uzi la modernan klasikan lingvon, utiligante ne alie, ol okaze, la dialektan araban. Praktike, edukita persono havas, fakte, du diferencajn lingvajn uzadojn. En tia grado, ke, ekzemple, vi babilas dialekte kun televid- aŭ gazet-raportisto kaj poste, kiam la registrado ekas, vi subite kaj senhezite pasas al la klasika lingvo, esence pli formala kaj pli ĝentila.
Ekzistas, certe, ligiteco inter la du idiomoj: la literoj estas ofte identaj, kaj la vortordo ankaŭ. Sed la terminoj kaj la prononcoj diferencas en la mezuro en kiu la klasika araba, norma versio de la lingvo, perdas ĉian regionan aŭ lokan dialektan postesignon kaj estiĝas kiel sonora, zorgeme modulita, altnivela, eksterordinare fleksebla instrumento, kies formuloj ebligas grandan elokventon. Ĝuste uzata, la klasika araba estas senegala por la esprim-precizeco kaj la miriga maniero per kiu la variadoj de la simplaj literoj en vorto (aparte la finaĵoj) ebligas esprimi tre diversajn nociojn.
Estas ankaŭ lingvo kun senegala centreco rilate la araban kulturon: kiel skribis Jaroslav Stekeviych, kiu dediĉis al ĝi la plej bonan modernan verkon*, “kvazaŭ Venuso, ĝi naskiĝis en stato de perfekta beleco, kaj ĝi konservis tian belecon malgraŭ la sortoturnoj de la historio kaj la tempofortoj”. Por la okcidenta lernanto, “la araba sugestas altir-ideon preskaŭ matematikan. La perfekta sistemo de la tri radikalaj konsonantoj, la pligrandigitaj verboformoj kun iliaj bazaj signifoj, la preciza formado de la verba substantivo, de la participoj. Ĉio estas klareco, logiko, sistemo, kaj abstrakteco”. Sed ĝi estas ankaŭ belaĵo sub ĝia skribita formo. Jen la kialo de la centra kaj daŭra rolo de kaligrafio, altkompleksa kombina arto, pli proksima al ornamo kaj arabesko, ol al parola eksplicitado.
Dum la unuaj tagoj de la milito en Afganio, okazis, en la araba satelita televidstacio Al-Ĵazira, diskutoj kaj raportoj netroveblaj en la usonaj mediatoj. Krom la enhavo de tiuj elsendoj, kaj malgraŭ la komplekseco de la pritraktitaj demandoj, estis frapanta la altnivela elokvento karakterizanta la partoprenantojn — kaj eĉ la plej abomenajn, inkluzive s-ron Usama Ben Laden —, kiuj baraktadis kontraŭ la plej malbonaj malfacilaĵoj. Tiu parolis, per dolĉa voĉo, senhezite kaj senmisparole, kio certe iel komprenigas lian influon. Ne alie okazis, en pli malgranda mezuro, kun la nearaboj, kiel la afganoj Burhanuddin Rabbani kaj Gulbuddin Hekmatyar, kiuj, sen regi la dialektan araban, helpas sin kun rimarkinda facileco per la klasika lingvo.
Evidente, kion oni nuntempe nomas la modernan norman (aŭ klasikan) araban ne estas precize la lingvo en kiu estis vortigita la Korano antaŭ kvardek jarcentoj. Kvankam la Sankta Libro restas tre studata teksto, ĝia lingvo aspektas antikva, eĉ emfaza kaj do neuzebla por la ĉiutaga vivo. Ĝi elmontriĝas kiel laŭta poezio, kompare kun la moderna prozo.
La moderna klasika araba rezultas el la modernig-procezo komencita dum la lastaj jardekoj de la 19a jarcento — la periodo de la Nahda, aŭ renoviĝo. Tio estis precipe la ellaborado de grupo da homoj en Sirio, Libano, Palestino kaj Egiptio (el kiuj, frapanta nombro da kristanoj). Ili kolektive fordonis sin al la transformado de la araba lingvo modifante kaj simpligante iom la originalan sintakson de la 7a jarcento per la elturniĝo de la arabigado (isti’rab): temis pri enkonduki vortojn tiajn, kiel “trajno”, “kompanio”, “demokratio” aŭ “socialismo”, kompreneble neekzistantaj dum la klasika periodo. Kiel? Elĉerpante en la grandegaj resursoj de la lingvo danke al la gramatika teknika procedo al-kijas, la analogio. Tiuj homoj trudis tutan novan vortotrezoron, kiu nune konsistigas ĉirkaŭ 60 procentojn de la norma klasika lingvo. Tiel, la Nahda kaŭzis liberigon de la religiaj tekstoj, ŝtele enŝovante novan sekularigon en kion la araboj diris kaj skribis.
La araba gramatiko estas tiel perfektigita kaj alloga pro sia logiko, ke pli aĝa lernanto pli facile lernas ĝin stude, ĉar li povas aprezi la subtilaĵojn de ties rezonado. Ironie, la plej bona instruado pri la araba estas donata al nearaboj ĉe lingvoinstitutoj en Egiptio, Tunizio, Sirio, Libano kaj en la usona Vermonto.
Kiam la arab-israela milito de 1967 pelis min politike engaĝiĝi distance, io frapis min antaŭ ĉio: la politiko estas kondukita ne en ameja, aŭ lingvo de la granda publiko, kiel oni nomas la dialektan araban, sed pli ofte en la severa kaj formala fusha, aŭ klasika lingvo. Mi tuj konsciis, ke oni prezentas la politikajn analizojn ĉe mitingoj kaj kunvenoj en tia maniero, ke ili aspektas pli profundaj ol ili reale estas.
Je mia granda disreviĝo, mi malkovris, ke tio aparte okazis ĉe la ĵargonaj proksimumaĵoj de la tiamaj marksistoj kaj liberigo-movadoj: la priskriboj de la klasoj, materialaj interesoj, tiuj de la kapitalo kaj de la laborista movado estis arabigitaj kaj celis, per longaj monologoj, ne la popolon, sed aliajn rafinitajn aktivulojn.
Popularaj ĉefoj kiel s-roj Jaser Arafat kaj Gamal Abdel Naser, kun kiuj mi renkontiĝis, uzadis private pli bone la dialekton, ol la marksistoj, kiuj estis ankaŭ pli bone edukitaj ol tiuj du regantoj. Naser, aparte, alparolis la amasojn de siaj partizanoj en la egipta dialekto per la sonoraj frazoj de la fusha. Koncerne s-ron Arafat, tial, ĉar la araba elokvento multe dependas de la emociiga alparolado, li havas reputacion de submeznivela oratoro: liaj prononcaj eraroj, liaj hezitoj kaj liaj mallertaj ĉirkaŭfrazoj iel similas, por bone edukita orelo, kiel elefanto promenanta en butiko de porcelanaĵoj.
En Kairo, la Universitato Al-Azhar prezentas unu el la plej malnovaj institutoj pri supera instruado de la mondo; ĝi estas rigardata ankaŭ kiel la sidejo de la islama ortodokseco, ĉar ĝia rektoro estas la plej alta religia aŭtoritato de la egipta sunaismo. Plie: Al-Azhar instruas — precipe, sed ne ekskluzive — la islaman scion, kies koro estas la Korano, same kiel ĉion, kio al ĝi rilatas koncerne interpreto-metodojn, jurisprudencon, haditojn*, lingvon kaj gramatikon.
La regado de la klasika araba troviĝas do ĉe la koro mem de la islama instruado de Al-Azhar, por la araboj kaj la aliaj islamanoj. Ĉar la islamanoj rigardas la Koranon kiel la verbon de nekreita Dio, “malsuprenirinta” (munzal) per serio da revelacioj al Mohamedo. La lingvo de la Korano, konsekvence, estas sankta; ĝi entenas regulojn kaj paradigmojn devigajn por siaj uzantoj, kvankam ili ne povas, el doktrina fakto (iĵaz), ĝin imiti.
Antaŭ sesdek jaroj, oni aŭskultis la oratorojn kaj senfine komentis same multe la ĝustecon de ilia lingvaĵo, kiel ties enhavon. Kiam, antaŭ du jardekoj, mi unuafoje arabe oratoris en Kairo, unu el miaj junaj parencoj proksimiĝis al mi, post kiam mi estis finparolinta, por konfesi sian elreviĝon pro tio, ke mi ne sufiĉe elokventis. “Sed vi komprenis kion mi diris”, mi demandis kun plenda voĉo — ĉar mi precipe zorgis esti komprenata pri kelkaj delikataj politikaj kaj filozofiaj punktoj. “Ha, jes ja”, li respondis disdegnotone, “nenia problemo: sed vi ne estis sufiĉe elokventa aŭ oratora.”
Tiu kontraŭriproĉo hantas min ankoraŭ kiam mi parolas publike. Mi ne kapablas transformiĝi en elokventan oratoron. Mi pragmatike miksas la dialektajn idiomojn, kun rezultoj ne multe konvinkaj. Kiel oni foje afable rimarkigis al mi, mi similas al iu posedanta Rolls Royc-on, sed preferanta uzi Volkswagen-on.
Nur dum la lastaj dek aŭ dek-kvin jaroj mi malkovris jenon: la plej bona, la plej fajnigita, la plej tranĉa el la arabaj prozoj, kiun mi iam estas leginta aŭ aŭskultinta, estas skribita de romanistoj (kaj ne de kritikistoj) kiel Elias Ĥuri* aŭ Gamal Al-Gitani*. Aŭ de niaj du plej grandaj vivantaj poetoj, Adonis kaj Mahmud Darviŝ*: ĉiu el ili atingas, en siaj odoj, tiel sublimajn altaĵojn, ke li pelas grandegajn kaj entuziasmajn aŭskultantarojn en ravajn ekzaltiĝojn.
Por tiuj, la prozo estas aristotelisma instrumento, akra kiel razilo. Ilia sciado de la lingvo estas tiel vastega kaj tiel natura, iliaj naturdotoj tiel potencaj, ke ili povas esti samtempe elokventaj kaj klaraj sen bezoni balastovortojn, lacigan vortabundon aŭ vanan pavadon. Dum por mi, kiu ne edukiĝis en la sino de la araba nacia eduksistemo (kontraste al la kolonisma sistemo), mi devas konscie strebi por korekte kaj klare aranĝi frazon klasikarabe — kun rezultoj, se paroli pri eleganteco, ne ĉiam konvinkaj, mi devas ja tion konfesi...
Edward W. SAID.
Longtempe eŭropa giganto, Germanio nuntempe fartas malbone: malforta kresko, rekordaj deficitoj, kreskanta senlaboreco. Al tiu sakstrato, la ruĝverda koalicio (inter socialdemokratoj kaj verduloj) ne trovis alian eliron ol privatigi ĉion eblan kaj disrompi solidan sistemon de sociala protekto. Anstataŭ la “florantaj pejzaĝoj” promesitaj de la ĉefministro Helmut Kohl okaze de la aliĝo de la Germana Demokratia Respubliko (GDR) al la Federacia Respubliko Germanio (FRG), tiu situacio, pli grava ankoraŭ en la oriento (eksa GDR), klarigas certe ĉe la “Ossis” (orientuloj) certan nostalgion pri la Germana Demokratia Respubliko...
EN LA BERLINER ENSEMBLE de Bertolt Brecht, Georges Tabori enscenigas La judojn de Lessing. Kelkfoje poeto, Tabori aldonis kelkajn liniojn de si mem: “Ho la bona iama tempo. Ĝi pasis, domaĝe, dank’ al dio.” Ĉu li pensis pri la ambivalenco de la nostalgio de la orientgemanoj pri sia pasinteco kaj kiun oni nomas ĉi tie “ostalgio” [de la germana Osten, oriento]?
S-ino Marianne Birthler tronas sur monto da paperoj: la dosieroj de la Stasi, la politika polico de la iama GDR. Pri la filmo Good buye Lenin ŝi diras: “Ankaŭ mi memoras kun plezuro pri tiu muzikpeco aŭ pri tiu aĵo. Sed mi ne sopiras pro tio la GDR.” El ŝia vidpunkto, la ostalgio servas “kiel defendo por tiuj kiuj sentas la kritikon al la socialismo kiel kritikon al ilia propra biografio.” La kosmonaŭto Sigmund Jähn, en Good buye Lenin promociigita prezidanto de Orienta Germanio, siavice vidas en tio “esprimon de la usoneca malkulturo. Oni faras tion kio profitigas” kaj kio povas “igi la orientgermanojn okupiĝi pri si mem por trankviligi ilin.”
Se li ne neas la intereson kiun montras la Ossis — loĝantoj de la “novaj landoj” — por sia pasinteco, la profesoro Jens Reich parolas pri “epifenomeno pufigita de la komunikiloj”. Post la falo de la muro, memorigas li, la favoruloj por “demokratiigo” de la GDR, ricevis, kune kun la verduloj, iom pli ol 5% de la voĉoj. “Kaj la restantaj 95%, dezirantaj ĉesigi la komunismon, skoldis nin.” Por la efemera deputito Reich, la ostalgio saldas la finon “kolektivan kaj libervolan de epoko”. Laŭ lia opinio, la lasta ŝanco por reformi la komunismon estis “fuŝita 1968 en Prago”.
Thomas Brussig, furora poeto, rimarkas ke la GDR “malaperis sen ke ni funebris pri ĝi. La ostalgio ludas la anstataŭan rolon de prokrastita funebro. Nostalgio apartenas al la homa naturo. Ĉiu ŝatas memori pri ĉio.” Des pli ke oni ripetas al la Ossis: “De la GDR, nenio savendas krom la verda sago*”. Sed tiu funebro ŝajnas neebla al s-rino Brigitte Rauschenbach, profesoro ĉe la Libera Universitato de Berlino, tiom longe kiom “la orientgermanoj ne akceptas la ambivalencon de siaj sentoj pri ĝi”. Kiel en 1945: la homoj sentis pri Hitlero miksitan amon kaj malamon, sen konscii pri tio. “La ostalgio, ŝi precizigas, estas pli parenca al difuza melankolio”.
Paradokse, la lasta prezidanto de la GDR, s-ro Egon Krenz, kiun tiu ondo devus ĝojigi, ne tre aprezas. En sia modesta domo ĉe la Balta Maro, la eksmalliberulo* unue elvokas la dorsan flankon de la medalo: ne “memor-laboron”, sed “karikaturon kiu ridindigas la vivon en GDR”. Stefan Arndt, la sukcesa reĝisoro de Good buye Lenin, uzas la saman terminon: “Oni karikaturas: “Ho, kiom malbona estis ilia kolao! Kaj ili ne havis bananojn! Kaj iliaj aĉegaj tapetoj! Ha, ha, ha, ni ridu!” Neniu vorto, en tiuj spektakloj, pri la reala vivo.”
Alpremita al muro, s-ro Krenz fine koncedas “bonan flankon” de la ostalgio: “La orientuloj spertis du sociojn, kaj povas do kompari” — ili estas 17 milionoj kiuj scias ke la GDR “ne resumeblas per la Trabant* aŭ la Stasi*. Malgraŭ ĉiuj malbonaj aspektoj, estis laboro por ĉiuj, malmultekostaj loĝejoj, senpaga kaj efika sansistemo... Atingoj kiujn ili nun sopiras.” La kabaredisto Peter Ensikat, fama en oriento kiel en okcidento, analizas la nunan tendencon kiel “reagon al tio kio pasis post la falo de la muro”. La Ossis “ĉion forĵetis senpripense”. Ili volis “nur la okcidenton” pri kiu ili sciis nenion “krom la reklamojn en la televido de FRG”.
Kaj se la ostalgio aperis ĝuste pro seniluziiĝo pri parto de la nuno kaj pro sopiro al parto de la pasinteco? “Ju pli oni spertas la kapitalismon, des malpli oni demandas sin pri tio kio malbone funkciis en la socialismo”, resumas la ĵurnalisto Wolfgang Herr. Normale, ĉu ne: li skribis en la komunista ĵurnalo Neues Deutschland. Sed ĉiu orientano, aŭ preskaŭ, ripetas: “Ne ĉio estis malbona antaŭe” kaj “Ne ĉio bonas nuntempe”.
Unu fronte al la alia, avo kaj nepo, ambaŭ ĵurnalistoj, Gerhard Leo, 81jara, kaj Maxim Leo, 34jara. Por la unua, la ostalgio esprimas “la rifuzon de la “nova socio” fare de senĉese kreskanta nombro da orientgermanoj, tiom senesperaj ke ili forgesas la difektojn de la GDR”. Maxim, kiu pravigas “la pravan memdefendon de malaperinta vivo”, parolas tamen pri “memoro pri GDR kiu neniam ekzistis”. Gerhard pensas ke la principo de la socio de hieraŭ — “sekura vivo por ĉiuj” — devus regi tiun de hodiaŭ. Por Maxim, male, la prezo estis “tro alta” pagata per libereco kaj efikeco. “Sekureco rimiĝas kun mezkvalito: malhelpi la homojn sukcesi, tio estas malŝalti la socian motoron. Se ili povas riĉiĝi, oni poste redistribuos.” Sed la malnova liberala slogano de Guizot — “Riĉiĝu!” — ĉu ĝi ebligis estingi la malriĉecon?
JUNA SINDIKATISTO de la IG Metall, s-ro Christian Schletze daŭre serĉas la “florantajn pejzaĝojn” promesitajn de la ĉefministro Kohl: “La ekonomion de mia regiono oni detruis, kaj, manke de financaj rimedoj, la lernejo, la sansistemo kaj la kulturo ne funkcias normale.” Kiu profitis de la 1.250 miliardoj da eŭroj investitaj en la orientaj federaci-landoj [eksa GDR], kiuj prezentas en 2004 malpli ol 6 milionojn da laborpostenoj, kontraŭ 9,7 milionoj en 1989? La ĵurnalistino Renate Marschall memoras la “vundiĝon” de la orientanoj konvinkitaj ke nun valoras nur la “streĉado”: “Ni jam ne bezonas viajn kompetentojn, oni diris al ili, vi estas senutilaj”.
Ĉu la virinoj gajnis? “La orienta modelo, tio estis la laboranta virino, en okcidento, la dommastrino”, memorigas s-ino Irene Döllinger, profesoro ĉe la potsdama universitato. Ankaŭ en GDR, la plej granda parto de la hejmaj taskoj pezis sur ili. Sed nun, la kreskanta senlaboreco kaj la forigo de infanĝardenoj subfosis la — relativan — liberiĝon pere de laboro. “En GDR, 86% de la virinoj laboris, nun ili estas nur 56%.” Kaj la fertileco de la orientgermanaj virinoj malkreskis je 50% en dek-kvin jaroj, por atingi la nivelon de 1929! Stefan Arndt: “Ĉe ni, la solaj virinoj kun infanoj elturniĝis bone. Nun ili estas minacataj de malriĉeco. Eĉ se oni sukcesas akiri lokon en infanĝardeno, tiu malfermiĝas je la 9a kaj fermiĝas je la 14a. Kiu povas vivteni sin laborante dum tri aŭ kvar horoj?”
Pli ol siajn socialajn atingojn, la orientanoj bedaŭras, laŭ Jens Reich, la perdon de “vivo sen konkuro, trankvila, sociema kaj eĉ familieca”. En la entreprenoj, en la kafopaŭzoj de la 10a horo kaj de la 15a, ĉiuj rakontis. “La orientgermano facile integriĝis en kolektivon, de la infanĝardeno ĝis la laboro”, diras s-ro Wolfgang Engler, profesoro pri kultursociologio ĉe la teatrolernejo Ernst Busch. “Lia mio konstruiĝis inter individuaj bezonoj kaj kolektivaj bezonoj, la grupo devis konstante trovi ekvilibron.” Tro da premo dealte minacis la grupon, tro da premo desube la ŝtaton. “Tiu konscio esti kune generis sentojn de solidareco.”
Kaj de “sekureco”, aldonas Pascal Thiebault, franca ĵurnalisto deĵoranta en Berlino. De sia historio, la germanoj heredis la timon antaŭ la estonteco. “En la franca, la plej granda malbono “neniam certas”. En la germana, ĝi estas “ĉiam ebla”.” Kio plej mankas al la orientgermanoj, tio estas la trankvileco de la GDR, kiun la verkisto Volker Braun difinis kiel “la plej enua lando de la mondo”. Tiun enuon, respondas Peter Ensikat, “la senlaboruloj, tiuj kun mizera kaj necerta salajro kaj la senhejmuloj sopiras ĝin.” Temis, daŭrigas li, pri “socio de niĉoj”: ĉiu, se li ne transpaŝis la limojn, povis “vivi mezkvalitan kaj sekuran vivon, sen rilati kun la reĝimo”. Poste, la kabaredisto lanĉas: “Estis pli facile eskapi hieraŭ al la premoj de la burokratio ol hodiaŭ al tiuj de la mono.” La orientgermanoj sentas sin same senpovaj kiel antaŭe. “Oni povas kompreneble kriegi, sed por kio?” Eĉ la minimumo ne estas plu certa...
Ateston post atesto, neniu, aŭ preskaŭ, memoras la muron aŭ la Stasi. La plej malamikaj parolas pri “dua diktaturo”. Absurda komparo: la naziismo, kun la milito, mortigis 60 milionojn da homaj estaĵoj, el kiuj plurajn milionojn da genocidaj viktimoj — judoj, ciganoj, handikapuloj, slavoj... La statistikoj de Marianne Birthler tamen impresas: la 40 milionoj da slipoj de la Stasi kun kiu kunlaboris 2% de la loĝantaro, mencias la duonon de la GDR-civitanoj. Kiu entute havis 250.000 politikajn malliberulojn...
“Se oni ne politikis, oni ne renkontis la stasion”, respondas s-ino Marie Borkowski, vidvino de longtempe malliberigita disidento. “Retiriĝintaj en sian privatan vivon, la homoj ne sciis kio okazas.” Rita Kuczynski konfirmas: oni povis vivi “tutan vivon sen problemoj”, kondiĉe ke oni konis la “ludregulojn”. Thomas Brussig konsentas: “Sufiĉis ne rimarkigi sin, “oponi” rakontante ŝercojn.” Sed kiajn? Laŭ la ĵurnalisto Wolfgang Herr, “en GDR, ŝerco pri Honecker povis altiri la plej aĉajn malagrablaĵojn, sed oni povis nomi lian servoĉefon fiulo. En FRG, oni povas nomi tiel la ĉefministron Schröder, sed ne lian servoĉefon, escepte se oni volas esti maldungita...”
Stasi aŭ ne, neniu protestas kontraŭ tio ke oni povas bedaŭri la malaperon de la komunisma grizeco. S-ino Birthler, grincante: “Sklavo ne povas fari malbonon. Kaj ne ĉiuj amas la liberecon.” Thomas Brussig, emfaze: “Multaj homoj timas liberecon, ili preferas sekurecon.” La antaŭa reĝimo taŭgis por tiuj, “kun kiuj vi diskutus eĉ ne duonan horon — primitivuloj, emocie kaj intelekte vakaj.” Elegante, Iris Radisch laŭdas Wolfgang Hilbig, la unuan verkiston kiu kuraĝis prezenti la GDR tia “kia ĝi estis: morta, frida kaj griza”* Vulgare, la pentristo Jens Bisky, por simboligi la mensostaton de la orientanoj, uzas netradukeblan esprimon — “Duldungsstarre” [“tolerrigideco”] — kiun la bresdistoj uzas por priskribi “la porkinon kiu, paralizita de la odoro de la virporko, atendas la sekssursalton”.*
Tiuj intelektuloj, rebatas Jana Hensel, “volis demokratiigi la GDR, kaj fiaskis”. Ili rankoras kontraŭ la popolo. “Ili ne imagas kion signifas 35% da senlaboruloj, frakasitaj vivoj, disrompita patrujo”. Wolfgang Engler, siavice, trovas “neeltenebla” tiun “malestiman” rigardon de la “snoboj” sur la ordinaraj homoj. Kvazaŭ ili volus pagigi al la orientanoj sian propran fiaskon en 1990. “Ili malamas tiujn kiuj, elektante la unuiĝon [kun la okcidentgermana RFG] kaj la [okcidentan] germanan markon, ne portis ilin al la potenco.”
LA ALIAJ POPOLOJ de orienta Eŭropo liberigitaj de la antaŭa reĝimo konservis sian nacion. Ne la orientgermanoj: la GDR malaperis, kaj la unuigantoj provis estingi ĉian spuron da ĝi. “Nia lando ne plu ekzistis, ni ne plu ekzistis”, bedaŭras Maxim Leo. Kaj lia avo akuzas la senhonte ofendan justicon de la venkintoj: “Triono de la orientanoj devis forlasi sian domon “restituitan” al okcidentgermano, sed neniu profitis de tiu leĝo — eĉ ne la judoj ekproprietigitaj de la nazioj.” Jen io por nutri la ostalgion. La studentino Anja Weinhold suferis pro la forigo de la tre populara radiostacio DT64: “En la vilaĝo, tio estis mia sola ligo kun la ekstera mondo” Tiun tagon ŝi sentis sin “fremda en [sia] propra lando”. Eĉ la plej ŝatata ĉokolado de la orientanoj, Raider, ŝanĝis sian nomon: oni rebaptis ĝin Twix! Konkludo de Vincent von Wroblewski, filozofo kaj tradukinto de Jean-Paul Sartre: “Neante nian pasintecon, oni forprenis nian dignon.”
Por Michael Gauling, kunlaborinto de la satira semajngazeto Eulenspiegel, ĉiu generacio havas sian ostalgion: “Tiu de la junuloj koncernas la revolucion de 1989-1990, kiu ja fiaskis, sed markis nin”. Gerhard Leo emociiĝas ankoraŭ pri “la frenezaj monatoj, inter “Ni estas la popolo” de la postulantoj de demokratiigo kaj “Ni estas unu popolo” de la subtenantoj de la unuiĝo [de la du Germanioj: GDR kun FRG]”. Eksplodo de demokratio, de flugfolioj, mitingoj, manifestacioj. “‘Aĥ, se tio povintus daŭri!’, nun certaj diras.” Ho ve, la germana marko venkis super “la revolucio kiun tiom da civitanoj, inkluzive de komunistoj, atendis de tiel longa tempo”. Kiel ankaŭ multe da okcidentuloj, aldonas Rita Kuczynski: “La sesdek-ok-uloj* projekciis sin, malgraŭ ĉio, en la GDR.” La falo de la muro ŝajnis al ili anonci la revolucion. “Post la reunuiĝo, ili diris al ni: “Kial vi oferis la alternativon?””
Ĉar la ostalgio tuŝas ne nur la pasintecon. Kvin studentoj bierumas en kafejo, Roza-Luksemburg-Placo antaŭ la teatro Volksbühne. “La movado kontraŭ la tutmondigo — precipe Attac — havas estontecon en la oriento“, certigas Uwe Lorenz, estonta informadikisto. La novaj landoj mobiliziĝas pli ol la malnovaj kontraŭ la politiko de “sociala likvidado” de la ĉefministro Schröder — ili estas ja ĝiaj unuaj viktimoj. En Berlino, eĉ la Humboldt-Universitato, en la oriento, spertas pli amasajn strikojn ol la Libera Universitato, en la okcidento. Luigi Wolf, studento pri politika scienco, insistas: la kontraŭmilita movado estas “pli radikala” en la eksa GDR.
“La orientuloj, reprenas Uwe Lorenz, apogas sin sur pli firma identeco ol la okcidentgermanoj, ĉar ili spertis formon de socialismo. Se ili imagas alian formon de ĝi, ĉio ŝanĝiĝos.” Christian Scheltze interrompas: Ili scias kian socialismon ili volas, ĉar ili “suferis la stalinismon”: “Mia avo diris: la GDR ne estas socialisma ŝtato. Tiu estas konstruota. Ni kredis tion en 1989, kaj ni batalas ankoraŭ por ĝi.” Kun sia sperto, la orientuloj disponas pri “eksterordinara potencialo”. Uwe Lorenz kontestas la komparon inter stalinismo kaj kapitalismo. “La GDR estis burokrateca laborista ŝtato, sed ankaŭ pli egaleca socio.”
Studentino pri politika scienco, Anja Weinhold deklaras sin “pli pesimisma”. Nur 2% de la orientuloj pensas ke ili povas influi sur la politiko, pro sia sperto: la komunisma reĝimo ne aŭskultis ilin, kaj la kapitalisma reĝimo transfomis ilin al “duarangaj civitanoj”. La ostalgio, daŭrigas la knabino, “helpas ilin rehavi konfidon”: rehabilitante, en sia pasinteco, tion kio meritas tion kaj kion oni devas defendi en kolektiva agado. “Mi scias pri kio mi fieras kaj kion mi deziras rekonkeri, sed ankaŭ kion mi ne plu volas.” Uwe Lorenz estas pli singardema: “‘Alia mondo eblas’, sed kiel? La respondoj kaj la ekzemploj restas raraj, kaj tamen la referenco al la orientaj landoj restas tabua.”
Iu de ili flamiĝis: “Ni repacigu la emancipiĝan movadon kaj la utopion.” Vincent von Wroblewsky estas dubema. Ni absolute ne rezignu pri la socialisma idealo, “sed malkaŝe anoncu kio eblas kaj kio ne.” Pri la rapida maturiĝo de la orientuloj li diras: “Ili estis la ĉiamaj trompitoj de la historio kaj perdis ĉian iluzion”. Dominas rezignacio, senpolitikiĝo kaj ksenofobio. Kaj la 25% de la Partio de Demokratia Socialismo (PDS)? Voĉdono de “malbonfarto”, de “reĵeto” kaj de “nostalgio”.
Manke de “konvinka alternativo”, eĉ la intelektuloj dediĉas sin al la kariero, serĉas sian niĉon, adaptas sin al la sistemo. Do, la ostalgio reprezentas pli ĝuste “fuĝon ekster la alternativo”. Tiun Wolfgang Engler, siavice, vidas konkretiĝi: “Mia optimismo estas ido de la krizo. Pli kaj pli da homoj rifuzos ties sekvojn.” Konvinkita pri la neceso de radikalaj sociaj reformoj, nerealigeblaj en la nuna sistemo, li konsideras la bonajn atingojn de la GDR kiel “utopian perspektivon fonditan sur la kontentigo de la homaj bezonoj”*. Pro tio la graveco de la memoro pri 1989-1991, kiam ĉiu — laboristo, kamparano kaj intelektulo — dialogis pri ĉio kaj kun ĉiu. “Kiu ne dezirus landon kiu donas laboron kaj justecon al ĉiu?”
La ekskosmonaŭto Sigmund Jähn bedaŭras la malaperon de “humanismo” kaj daŭre “revas pri socio de socia justeco, kiu dediĉas sin al edukado kaj al kulturo kaj ne ekzaltas la perforton”. Post iom da silento: “Ni estas de tio hodiaŭ pli malproksimaj ol hieraŭ”. “Neniu ŝatas adiaŭi la revojn de sia juneco”, certigas la disidento Dieter Borkowski...
Poemo de Berto Breĥto diras:
“Mi sidas borde de la ŝoseo La ŝoforo ŝanĝas radon Mi ne ŝatas esti tie de kie mi venas Mi ne ŝatas esti tie kien mi iras Kial mi rigardas la radoŝanĝon kun senpacienco?”
Dominique VIDAL, Peter LINDEN kaj Benjamin WUTTKE
“LA KRIZO EN PROKSIM-ORIENTO (...) ne devenas de kverelo inter regnoj, sed de kolizio de civilizacioj.”* Jam en 1964, brita universitatano, ankoraŭ nekonata, lanĉas la formulon kiu poste akiris tiel grandan famon. Nekontesteble, Bernard Lewis estas antaŭulo. Instalita en Usono en 1974, specialisto pri Turkio, li estas ankaŭ politika aganto kaj ne kaŝas tion. Tre proksima al s-ro Paul Wolfowitz kaj al la novkonservativuloj de la registaro Bush, li aprobas la israelan politikon kaj la militon kontraŭ Irako. “Rivelita” al la granda publiko post la 11a de septembro, li kulpis du eseojn tre orientitajn kaj “ekstersciencajn”: “Kio okazis?” kaj “Islamo en krizo”*, tre aplaŭditajn. Oni eĉ forgesis mencii ke la aŭtoro daŭre neas la armenan genocidon...
La formulo, ne rimarkita en la jaroj 1960, estis relanĉita de li, dudek-kvin jarojn poste, en artikolo “The roots of muslim rage” (La radikoj de la islama kolero*. Li priskribas tie la mensostaton de la islama mondo kaj konkludas: “Tio estas nenio malpli ol kolizio de civilizacioj, la reago eble malracia sed certe historia de iama rivalo kontraŭ nia juda-kristana heredaĵo, nia sekulara nuntempo kaj la monda ekspansio de ambaŭ.” “Mi pensas, precizigas li en 1995, ke la plimulto inter ni konsentas diri, kaj certaj diris tion, ke la kolizio de civilizacioj estas grava aspekto de la modernaj internaciaj rilatoj, kvankam malmultaj inter ni iros ĝis diri, kiel certaj faris, ke la civilizacioj havas eksteran politikon kaj formas aliancojn.”*
La vizio de “kolizio de civilizacioj”, kiu kontraŭmetas unue du klare difinitajn entojn, “Islamon” kaj “Okcidenton” (aŭ “juda-kristanan civilizacion”) estas en la kerno de la pensado de Bernard Lewis, esencisma pensado kiu reduktas la islamanojn al rigidiĝinta kaj eterna kulturo. “Tiu malamo, insistas li, ne haltas ĉe la malamo al certaj interesoj aŭ specifaj agoj aŭ eĉ al certaj landoj, sed fariĝas rifuzo de la okcidenta civilizacio mem, ne nur pro tio kion ĝi faras, sed pro tio kia ĝi estas kaj pro la principoj kaj valoroj kiujn ĝi praktikas kaj kiujn ĝi malkaŝe deklaras.”* La irananoj ne ribelis kontraŭ la diktaturo de la ŝaho trudita de puĉo instigita de la CIA en 1953; la palestinanoj ne batalas kontraŭ senfina okupacio; kaj se la araboj malamas Usonon, tio estas ne pro ties apogo al s-ro Ariel Ŝaron aŭ pro ĝia okupacio de Irako: en realo, kion reĵetas la islamanoj, tio estas libereco kaj demokratio. Kiel kompreni la konflikton de Kosovo aŭ de Etiopio-Eritreo? Per la rifuzo de la islamanoj esti regataj de malfideluloj, klarigas Bernard Lewis.
En 1993, la usonano Samuel Huntington reprenas la formulon de la “kolizio de la civilizacioj” en fama artikolo de la Foreign Affairs.*
RIFUZATA EN FRANCIO, tiu koncepto tamen instaliĝas iom post iom en la konscioj. Kiam, en decembro 2003, en Tuniso, la [franca] prezidanto Jacques Chirac parolas pri “agreso”, rilate la kaptukon [de islamaninoj en francaj lernejoj], la ĵurnalistino Elisabeth Schemla ĝojis: “Por la unua fojo, Jacques Chirac rekonas ke Francio ne estas ŝparita de la kolizio de civilizacioj.”*
“Sen troigi la gravecon, skribas Emmanuel Brenner en pamfleto titolita “Francio, atentu por ne perdi vian animon...”, necesas konsideri kulturajn demandojn kiuj reflektas alfrontiĝojn inter malsamaj aŭ eĉ antagonismaj mondkonceptoj. (...) Tiu kultura dimensio malkas al multaj observantoj kiuj preterlasas konsideri tiun historian fonon kiu parolas al ni sen ke ni scias tion. Fono kies longtempe konflikta eco surfaciĝas en la nuntempaj serĉadoj de identeco. Sufiĉas elvoki la krucmilitojn kaj la alfrontiĝojn de la du bordoj de Mediteraneo, sufiĉas elvoki al konkerojn de la islamo en sudorienta Eŭropo ĝis la pordegoj de Vieno en la 17a jarcento, sufiĉas elvoki ankaŭ la tempon de la timegata kaj abomenata turko, poste la tempon de la koloniigo kun ĝiaj perfortaĵoj, fine tiun de la malkoloniigo, kiu estis ofte sanga. Tiu alfrontiĝo, malnova kaj ĵusa, sedimentiĝis en la konscioj de la popoloj.”* Kaj pro tio, konkludas li, multaj junaj afrikdevenaj francoj estas “kulture” antisemitoj... De Mahometo ĝis la sieĝo de Vieno de la otomanoj, de la koloniigo ĝis la islamismo, de la islamismo ĝis Al-Kaido, de la kaptuko ĝis la antisemitismo de la afrikdevenuloj, la cirklo fermiĝas, la historio ripetiĝas. Ek al batalo kontraŭ la mahometanoj!
Alain GRESH.
En proksima estonteco, elektadoj okazos en tiel diversaj landoj kiel Indonezio, Afganio, Irako aŭ Usono. La demokratio, naskiĝinta en 507 a.n.e.[1] en Ateno, estus la plej natura reĝimo al la homo. Kaj la malplej malbona el ĉiuj politikaj sistemoj. Sed certe necesus, ke ĝi korekte funkciu kaj ke ĝi ne iĝu devojigata fare de povoj nek elektitaj en popola baloto nek kontrolataj de la civitanoj.
ARISTOTELO, EN SIA Politiko*, al ni unue diras jenon: “En demokratio, la malriĉuloj estas reĝoj tial, ke ili estas en pli granda nombro, kaj tial, ke la volo de la plej granda nombro havas leĝoforton.” En dua tekstero, li unue ŝajnas restrikti la gravecon de tiu unua frazo, poste li ĝin plilarĝigas kaj kompletigas, kaj fine asertas aksiomon: “La justeco en la sino de la ŝtato postulas, ke la malriĉuloj neniel posedu pli da povo ol la riĉuloj, ke ili ne estu la solaj suverenoj, sed, ke ĉiuj civitanoj estu tiaj proporcie al sia nombro. Tiuj estas la nemalhaveblaj kondiĉoj por ke la ŝtato efike garantiu egalecon kaj liberecon.”
Aristotelo diras al ni, ke la riĉaj civitanoj, eĉ se ili en tuta demokratia praveco partoprenas la regadon de la Polis, ĉiam restos minoritato pro nekontestebla proporcieco. Unu punkton li ĝuste trafis: kiel ajn foren en la tempo oni retroiru, neniam la riĉuloj fariĝas pli multnombraj ol la malriĉuloj. Spite tion, la riĉuloj ĉiam regis la mondon aŭ tiris la fadenojn de kiuj regis. Konstato nun pli aktuala ol iam ajn. Ni notu, parenteze, ke por Aristotelo la ŝtato prezentas superan formon de moraleco...
Ĉiu lernolibro pri konstitucia juro sciigas nin, ke la demokratio estas “interna organizado de la ŝtato, per kiu la deveno kaj aplikado de la politika povo apartenas al la popolo; organizado ebliganta, ke la regata popolo regu siavice, pere de siaj elektitaj reprezentantoj”. Acepti difinojn kiel tiun, kun tia ĝusteco, ke ĝi tanĝas la ekzaktajn sciencojn, signifus, se oni translokas ilin en nian vivosperton, ne kalkuli kun la senlima gradeco de patologiaj statoj al kiuj, ajnmomente, nia korpo povas konfrontiĝi.
Alivorte: la fakto, ke la demokratio precizege difineblas ne signifas, ke ĝi efektive funkcias. Mallonga ekskurso en la historion de la politikaj ideoj rezultigas du rimarkojn ofte fortenatajn, pretekste, ke la mondo ŝanĝiĝas. La unua por rememorigi, ke la demokratio estiĝis en Ateno, ĉirkaŭ la 5-a jarcento a.n.e.; ĝi implicis la partoprenon de ĉiuj liberaj homoj en la regado de la civito; ĝi baziĝis sur la rekta formo; la komisioj estis taskataj aŭ atribuataj laŭ miksa sistemo el lotado kaj elekto; kaj la civitanoj havis la rajtojn voĉdoni kaj elmeti proponojn en la popolaj asembleoj.
Tamen — la dua rimarko-, en Romo, daŭriganto de la grekoj, la demokratia sistemo ne sukcesis sin trudi. La obstaklo venis el la senmezura ekonomia povo de grandbiena aristokrataro, kiu rigardis la demokration kiel rektan malamikon. Malgraŭ la risko el ĉiu eksterpolado, ĉu oni povas eviti demandi sin ĉu ankaŭ la nuntempaj ekonomiaj imperioj ne estas, siavice, radikalaj kontraŭuloj de la demokratio, eĉ se la ŝajno provizore daŭras?
LA INSTANCOJ DE LA politika povo provas deviigi nian atenton de evidentaĵo: ene de la balota mekanismo mem konfliktas politika volo, kiun reprezentas la voĉo, kaj civita abdiko. Ĉu ne estas ĝuste, ke en la ekzakta momento en kiu la balotilo enurniĝas, la elektanto transigas en aliajn manojn, sen kompensaĵo alia ol la gurditaj promesoj de la elektokampanjo, la peceton da politika povo, kiun ĝis tiam li posedis kiel ano de la civitana komunumo?
Tiu rolo de advocato de la diablo, kiun mi prenas sur min, povas ŝajni nesingarda. Plia motivo por ke ni ekzamenu tion, kio estas nia demokratio kaj kia estas ĝia utilo, antaŭ ol arogi al ni, obsedo de nia epoko, igi ĝin deviga kaj universala. Tiu karikaturo de demokratio, kiun ni, kvazaŭ misiistoj de nova religio, penas altrudi al la cetera mondo, ne estas la demokratio de la grekoj, sed sistemo, kiun la romanoj mem estus senhezite altrudintaj al siaj teritorioj. Tiu speco de demokratio, malnobligita de mil ekonomiaj kaj financaj parametroj, tute sendube sukcesintus, ke la grandbienuloj de Latio ŝanĝus sian opinion, kaj sekve fariĝus la plej fervoraj demokratoj...
Eble leviĝas en la menso de certaj legantoj ĉagrena suspekto pri miaj demokratiaj konvinkoj, pro mia bone konataj ideologiaj preferoj*... Mi aktivas por ideo de mondo vere demokratia, kiu fine realiĝus du mil kvin-cent jarojn post Sokrato, Platono kaj Aristotelo. Tiu greka ĥimero de harmonia socio ne plu distinganta inter mastroj kaj sklavoj, kiel konceptata de simplaj animoj, kiuj kredas ankoraŭ al la perfekteco.
Iuj diros al mi: sed la okcidentaj demokratioj estas nek voĉdonrajte diskriminaciaj nek rasismaj, kaj la voĉdono de riĉa aŭ helhaŭta civitano gravas en la urnoj same multe, kiel tiu de civitano malriĉa aŭ kun malhela haŭto. Fidante tiajn ŝajnojn, ni atingus la kulminon de la demokratio.
Eĉ riskante malvarmigi tiujn ardojn, mi dirus, ke la brutalaj realaĵoj de la mondo en kiu ni vivas bagateligas tiun idilian kadron, kaj ke nin, iel aŭ alie, fine kaptos aŭtoritatisma korpo kaŝita per la plej belaj galanterioj de la demokratio.
Tiel, la voĉdonrajto, esprimo de la politika volo, estas santempe rezign-ago de ĉi sama volo, ĉar la voĉdonanto ĝin delegas al kandidato. La voĉdona ago estas, almenaŭ por parto de la loĝantaro, portempa formo de rezigno pri persona politika agado, dampita ĝis la sekvontaj balotelektoj, kiam la delego-mekanismoj revenos al la deirpunkto por sammaniere rekomenci.
Tiu rezigno povas konstitui, por la elektita malplimulto, la unuan paŝon de procezo, kiu ofte permesas, malgraŭ la vanaj esperoj de la elektintoj, serĉi celojn tute ne demokratiajn kiuj povas esti veraj ofendoj al la leĝo. Principe, en nenies kapon venus la ideo elekti koruptulojn kiel parlamentajn reprezentantojn; eĉ se la malgajiga sperto sciigas nin, ke la altaj sferoj de la povo, naciaj aŭ internaciaj, estas okupataj de tiaj krimuloj aŭ de iliaj mandatuloj. Nenia eĉ mikroskopia esploro de la voĉdoniloj enŝovitaj en la urno kapablus videbligi la signojn kiuj malkaŝus la rilatojn inter ŝtatoj kaj ekonomiaj grupoj, kies deliktaj, eĉ militaj, agoj kondukas nian planedon rekte al katastrofo.
La sperto konfirmas, ke politika demokratio ne baziĝanta sur ekonomia kaj kultura demokratio ne tre utilas. La ideo de ekonomia demokratio, malŝatata kaj forigita en la rubejon de eksmodiĝintaj formuloj, cedis lokon al ĝismaldece triumfanta merkato. Kaj la ideon de kultura demokratio anstataŭas tiu, same maldeca, de industria amasigado de kulturoj, ia “melting pot”, intergenta asimilujo utiligata por maski la superregadon de unu el ili.
Ni pensas esti antaŭenirintaj, sed, fakte, ni malprogresas. Paroli pri demokratio iĝos pli kaj pli sensence se ni obstinas identigi ĝin kun institucioj nomataj partioj, parlamentoj, registaroj, sen apliki kontrolon al ties uzado de la voĉo kiu ebligis al ili atingi la povon. Demokratio, kiu ne kritikas sin mem, kondamnas sin al paralizo.
Ne konkludu el tio, ke mi estas kontraŭ la ekzisto de partioj: mi aktivas en la sino de unu el ili. Nek pensu ke mi abomenas la parlamentojn: mi ŝatus ilin se ili sin dediĉus prefere al agado ol al parolado. Kaj krome ne imagu, ke mi estas eltrovinto de magia recepto kiu ebligus la popoloj vivi feliĉaj sen registaro. Mi rifuzas konsenti, ke oni povas regi kaj deziri esti regata nur laŭ la kurantaj demokratiaj modeloj, nekompletaj kaj senkoheraj.
Mi kvalifikas ilin tiaj, ĉar mi ne multe vidas alian manieron por ilin montri. Vera demokratio, kiu, kvazaŭ suno, superverŝas per sia lumo ĉiujn popolojn, devus komenci per tio, kion ni havas ĉemane, t.e. la lando kie ni naskiĝas, la socio en kiu ni vivas, la strato en kiu ni loĝas.
Se tiu kondiĉo ne estas — kaj ĝi ne estas — plenumata, ĉiuj antaŭaj rezonadoj, t.e. la teoria fundamento kaj la eksperimenta funkciado de la sistemo, difektiĝos. Purigi la riverajn akvojn, kiuj trafluas urbon, utilus neniom se la infektado okazas ĉe la fonto.
La precipa demando, kiun ĉia homa organizado metas al si de kiam la mondo estas mondo, estas tiu de la povo. Kaj la precipa problemo konsistas en identigi tiun, kiu ĝin tenas, kontroli per kiu rimedo li ĝin akiris, lian uzadon de ĝi, la metodojn kiujn li uzas, kaj kiaj estas liaj ambicioj.
Se la demokratio estus vere la regado de la popolo, por la popolo kaj pere de la popolo, ĉia debato ĉesus. Sed ni ne troviĝas tie. Ĉar nur cinikulo riskus aserti, ke ĉio plejbone glatas en la mondo en kiu ni vivas.
Oni diras ankaŭ, ke la demokratio estas la malplej malbona politika sistemo, kaj neniu rimarkas, ke tiu rezignaciinta akcepto de modelo, kiu kontentiĝas esti “la malplej malbona”, povas esti brido por la serĉado de io “pli bona”.
El sia naturo, la demokratia povo estas ĉiam provizora. Ĝi dependas de la stabileco de la balotoj, de la ideologiaj fluksoj kaj de la klasinteresoj. Oni povas vidi en ĝi specon de organika barometro registranta la variojn de la politika socia volo. Sed, okulfrape, oni ne plu nombras la ŝajne radikalajn politikajn alternojn, kiuj rezultigas registarajn ŝanĝojn, sed kiuj ne estas akompanataj de sociaj, ekonomiaj kaj kulturaj transformadoj tiom fundamentaj, kiom la balotrezulto lasas supozi.
Efektive, diri registaro “socialisma” , aŭ “socialdemokrata”, aŭ ankaŭ “konservativa”, aŭ “liberala” , kaj nomi ĝin “povo”, estas nur malkara ŝminka truko. Estas pretendi nomi ion, kio ne troviĝas tie, kie oni kredigas al ni ke ĝi kuŝas. Ĉar la povo, la vera povo, troviĝas aliloke: ĝi estas la ekonomia povo. Tiu, kies kvazaŭfiligranajn konturojn oni perceptas, sed kiu eskapas de ni kiam ni penas ĝin alpaŝi, kaj kontraŭatakas se ni ekdeziras restrikti kaj submeti ĝian influon al la reguloj de la komuna utilo.
Pli klare dirite: la popoloj ne elektas siajn registarojn por ke tiuj ilin “oferu” al la merkato. Sed la merkato kondiĉas la registarojn por ke tiuj al ĝi “oferu” siajn popolojn. En nia epoko de liberala tutmondiĝo, la merkato estas la taŭgega instrumento de la ununura povo inda je tiu nomo, la ekonomia kaj financa povo. Tiu ne estas demokratia, ĉar ĝi ne estas balotata de la popolo, ne estas kondukata de la popolo kaj, antaŭ ĉio, ĉar ĝi ne celas la feliĉon de la popolo.
MI DIRAS PER TIO nur bazajn veraĵojn. La politikaj strategiistoj, de ĉiuj koloroj sendistinge, trudis prudentan silenton por ke neniu aŭdacu subkomprenigi, ke ni daŭre flegas la mensogon, kaj konsentas esti ĝiaj kunkulpuloj.
La sistemo nomata demokratia pli kaj pli similas al registaro de la riĉuloj, kaj ĉiam malpli al registaro de la popolo. Neeblas nei jenan evidentaĵon: la amaso de la malriĉuloj invitata voĉdoni neniam estas invitata regi. Ĉe hipoteza registaro formata de la malriĉuloj, en kiu tiuj prezentus la plimulton, kiel Aristotelo imagis en sia Politiko, ili ne disponus rimedojn modifi la organizadon de la mondo de la riĉuloj, kiuj ilin superregas, kontrolas kaj sufokas.
La laŭdira okcidenta demokratio estas enirinta en stadion de malprogresa transformado, kiun ĝi ne kapablas haltigi, kaj kies antaŭvideblaj konsekvencoj signifos ĝian propran neadon. Tute ne necesas, ke iu ajn prenu sur sin la respondecon ĝin likvidi, ĝi ĉiutage sin mortigas mem.
Kion fari? Ĉu ĝin reformi? Ni scias, ke reformi, kiel bone skribis la verkinto de La Gepardo*, ne estas alie, ol ŝanĝi kion necesas ŝanĝi por ke nenio ŝanĝiĝu. Ĉu gin renovigi? Kiu sufiĉe demokratia epoko de la pasinteco indus returniĝi al ĝi por, ekde ĝi, rekonstrui per novaj materialoj tion, kio troviĝas en perdiĝo-vojo? Ĉu tiu de la antikva Grekio? Tiu de la mezepokaj komercaj respublikoj? Tiu de la angla liberalismo de la 17-a jarcento? Tiu de la franca jarcento de la lumoj? La respondoj estus tiel bagatelaj kiel la demandoj...
Do, kion fari? Ni ĉesu rigardi la demokration kiel akiritan valoron, porĉiame difinitan kaj netuŝeblan. En mondo, kie oni kutimas ĉion pridebati, nur unu tabuo persistas: la demokratio. Salazar (1889-1970), la diktatoro, kiu regis Portugalion dum pli ol kvardek jaroj, asertis: “Oni ne dubindigas Dion, oni ne dubindigas la patrion, oni ne dubindigas la familion.” Hodiaŭ, ni dubindigas Dion, ni dubindigas la patrion, kaj se ni ne dubindigas la familion, estas pro tio, ke ĝi faras tion mem. Sed oni ne dubindigas la demokration.
Do mi diras: ni dubindigu ĝin ĉiudebate. Se ni ne trovos rimedon por ĝin reinventi, ni perdos ne nur la demokration, sed ankaŭ la esperon vidi iam la homrajtojn respektataj sur tiu planedo. Estus tiam la plej frakasa fiasko de nia epoko, signalo de perfido, kiu por ĉiam stampus la homaron.
José Saramago.
Laŭ la Nacia Komisiono pri Informadiko kaj Liberecoj, malĝustas inter 22% kaj 37% el la informoj en la komputila datenaro de la franca polico pri konstatitaj deliktoj. Spite al tio, voĉdono de la senato, en la 15an de julio, permesis malstriktigi la leĝaron pri la kontrolo de la ŝtataj datenaroj! Ĉar ili prezentiĝas laŭ formo de “sendoloraj disponoj”, la civitanoj inklinas akcepti polickaraterajn kontrolteĥnikojn kiel neeviteblajn formalaĵojn. Ĉu racie?
La urbo Bostono, fokuso de alte evoluintaj esploroj pri videokontrolo, sensacie ĉesigis tiun politikon. Ĝia flughaveno (kie enflugis dek el la dek-naŭ teroristoj de la 11a de septembro 2001) ĵus subite ĉesigis eksperimentadon de identigado per kamerao: kvardeko da volontuloj estis rekonitaj nur en 60% de la kazoj. Iom antaŭe la polico de Tampa (Florido) rezignis similan eksperimenton. Pro la erarosvarmo (arestadoj de senkulpuloj, nepercepto de vere agresemaj agoj, nerekono de “registritaj” vizaĝoj), kromaj sistemoj estis rezignitaj jam de pluraj jaroj. Kiel diras respondeculo de usona asocio pri civilaj rajtoj: “Eble la koncepto estas erara kaj vizaĝidentigado estas nur la dudekunujarcenta versio de la mensogdetektilo, konata pro sia nefidebleco, kvankam kelkaj el ĝiaj defendistoj jam de jardekoj proklamas ke ĝi iam funkcios.”
Fakte, la distingaj parametroj de vizaĝo (supera linio de la okulkavoj, zigomoj, buŝrandoj, sidloko de la nazo kaj okuloj) ne resumiĝas en fiksaj kriteroj. La signifoplenaj trajtoj estas tro multnombraj. Ili ŝanĝiĝas (laŭ la aĝo, la esprimoj) kaj eblas modifi ilin. Diversaj parametroj malhelpas akcepteblan “redimenton”. Probable senrimede, eĉ en kazo de konsentemaj kobajoj. Tio ne malhelpas centojn da urbestraroj daŭrigi la aĉeton de tiuj multekostaj instalaĵoj.
La efikeco verŝajne kuŝas en la timo kiun kreas en la publiko la minaco pri “detekto”. Tiel pri la sistemo “Basel”, instalita de la israelaj instancoj sur ŝoseo en Gazao: ĝi miksas du necertajn teĥnologiojn — la geometrigado de la mano kaj tiu de la vizaĝo — por kontroli per kamerao kaj icokarto 30.000 palestinanojn kiuj iras ĉiutage al sia laboro. Ĉar ju pli granda la nombro da suspektindaj individuoj, des malpli ebla la rekono de unu difinita persono!
Por malhelpi klientojn pruntedoni sian sezonan karton al siaj amikoj, la grupo Walt Disney simile klopodas kontroli la rajthavantojn per la geometrio de du fingroj. Tiu teĥnologio estas ankoraŭ malpli fidinda ol tiu de la numerigado de la kompleta mano, evidentas do ke la firmao celas malinstigan kaj preventan efekton sendepende de realaj rezultoj.
Ankoraŭ pli evidenta estas la diraĵo de la (delira) teorio de la usona neŭrologo Larry Farwell (idolo de la FBI kaj de la CIA), laŭ kiu eblus de nun rekoni ies intencon legante la skanbildojn de lia cerba aktiveco (brain fingerprinting).
Oni kontraŭasertas ke ekzistas elprovitaj sistemoj kiel la fingrospuroj. Sed la fakuloj bone scias (kaj singarde diras tion nur mallaŭte) ke ili ne estas seneraraj. Se nur elvoki kelkajn kazojn, maljuniĝantaj loĝantaro, certaj aziaj grupoj aŭ manlaboristoj ne povas esti ĝuste “datenigitaj” per tiuj spuroj.
Kontrolo? Estas metio!
En la sola celo impresi la publikon, la policaj povoj — publikaj kaj privataj — ĉiam uzis avangardajn teĥnikojn... eĉ kiam tiuj malbone funkcias. Ne mirinde, ke ili obstinas en malsukceso. Pli mirinda estas ke la publiko mem kunhelpas en la daŭrigo de la kredo. Tamen temas pri videbla fenomeno.
Tiel pri la kontroloj nomitaj “biometriaj”, kiuj miksas klasikajn fingrospurojn kaj la indentigon de diversaj trajtoj (okulfondo, formoj de la mano). Ilia nuna progreso rilatas al ilia akceptado de la publiko. Tiel la programo Inspass (Immigration and Naturalization Service Passenger Accelerated Service System*), kiu permesas al “oftaj vojaĝantoj” ne montri identigilon inter la internaciaj flughavenoj de Los-Anĝeleso, Miamo, Newark, New Jersey, Novjorko, Vaŝingtono, Toronto kaj Vankuvero. Ili ricevas karton, kie la geometrio de ilia mano estas kodigita, kaj kiu estas skanota ĉe la kontrolpunktoj. Pli ol 50.000 personoj estas tiel libervole identigitaj.
Tiu libervola karaktero estas kondiĉo por bona teĥnika funkcio. Laŭ oficejo pri faka ekspertizo: “La vizaĝoskanaj teĥnikoj kvazaŭ tute ne kapablas identigi ne kunlaboremajn individuojn.” Sed homoj, kiuj kutimas traveturi aŭtovojajn pagejojn per tele-pagado kaj infanoj kiuj kutimas je komputilludoj kie oni malfermas koridorajn pordojn malblokante virtualajn kontrolilojn ne nepre kaptas la ideon ke la identec-kontrolo ne estas simpla “malakcela punkto” sed politika rilato de submetado.
Tamen, oni ne neu la spontanean guston pri kontrolo. Oni memoru tiun francan eksperimenton pri interna video-cirkvito en loĝdomego, kiu ebligis al ĉiu loĝanto gvati la enirejon, kaj — ek de la Sarkozy-leĝoj — denunci junulojn al la polico. La sukceso de la instalaĵo igis pripensi pri la populara plezuro gvati la najbaron.
La socia kontrolo kiel religio en bone ŝmirita maŝin-socio progresas ek de la adopto, fare de individuoj, de sistemoj rezervitaj ĝis nun al la instancoj. Aŭ male, per institucia reuzo de komercaj produktoj kiuj similigas la polican funktion kaj la civitanan funkcion aŭ tiun de uzanto. Tiel la retkamerao (kamerao konektita al Interreto), kiu komencis kiel etosodona interesveka produkto (oni vidas la kunparolanton), poste evoluis kiel privata kontrolrimedo (vidi la enirejon de sia feridomo), kaj poste konektiĝis al policaj averto-instalaĵoj.
Oni ne kredu ke la kontrolo de la individuoj koncernas nur kontrolon aŭ sankcion. Male, ĝuste per opono al tiuj la publiko estas pli kaj pli konvinkinta de teĥnikistaj proponoj kiuj ebligus la forigon de ĉiu problemo ĉe la radiko... Ekzemple, por pravigi elspezojn kiuj celas al aŭtomatigo de la veturilstirado (kaj al bridado de la individua decidkapablo, konsiderata kiel grava eraro- kaj akcidento-fonto) la aŭtoritatoj apogas sin sur alvoko al la sentoj: “po 41.000 mortoj jare sur la eŭropaj ŝoseoj” ŝajne estas la senrebata argumento por disvolvi inteligentajn transportsistemojn (ITS) kiuj planas la telestiradon de la veturiloj (projekto “cybercar”).
En Usono, oni jam preparas “AHS” (automated highway systems*), same en Japanio, dum en Francio, la projekto Arcos proponas tutan aron da sistemoj, de la simpla averto al transpreno de regado de veturilo. Inĝenieroj kaj juristoj kune prilaboras la problemojn pri “entrudiĝo” kiujn kaŭzos tiu — firma — orientiĝo, sed konsultoj de la publiko per enketoj indikas sufiĉe favoran akcepton.
Pera elemento inter la publiko kaj la institucio estas la “profesiulo”. Pli kaj pli da profesioj vivas de la pliboniĝo de teĥnika kontrolo en socia kontrolo, kio kontribuas kutimigi ties percepton ĉe la konsumantoj kaj instigi instituciojn al pli ampleksaj aĉetoj. La policisto, ekzemple, estas sent-ema pri la argumento laŭ kiu la punaj-preventaj teĥnikoj tiom mildiĝis ke ili permesas al lia metio iĝi simple “neŭtrala” elemento.
Tiel la Taser X26, kiu proponas sin reprudentigi rebelanton “sen ajne vundi lin”. Adoptita en 41 landoj, tiu dika manarmilo estas, laŭdire, la armilo de la dudekunua jarcento: ĝi propulsas 6 metrojn for, je 50 m/s du sondilojn kiuj enpikas sin en la korpon (aŭ eĉ en la vestaĵojn), kaj trapasigas 1,5 miliamperan elektrofluon. Tiu malorganizas la nervan sistemon malhelpante la komunikadon inter cerbo kaj muskoloj. La pafo, pri kiu ĉiuj datenoj estas transŝuteblaj al mikrokomputilo, postlasas nenian restvundon.
La kontrolo kiel ideologio disvastiĝas rapide, kvazaŭ per imito, per “teĥnika-militista” re-enkodo de la kuna vivo. Ekzemple, en granda stacidomo kie kruciĝas patroloj kaj mesaĝoj instigantaj al atentema solidareco kontraŭ la terorismo, eblas eniri en oficino kie kvin apotekistoj malantaŭ banktipaj giĉetoj atendas klienton videogvatatan kaj ĉirkaŭatan de sonoraj anoncoj: “Atentu pri via arteria premo”, “Atentu pri via pezo”... la simileco iĝis tiel frapa inter la kontrolstiloj en la publikaj kaj privataj spacoj ke oni emas demandi sin ĉu estas militistigita polico kiu emas — helpe de terorista ĉantaĝo — invadi la ĉiutagan vivon aŭ ĉu male estas ia modelo pri mastrumado de la “socia komforto” kiu poiome gajnas la tuton de la homaj rilatoj.
Tio validas krome por kelkaj lernejoj (en Francio, en Germanio), kies respondeculoj, ofte kun akcepto de la gepatroj, instaligas man-geometriajn legilojn por listigi la lernantojn kiuj iras al la manĝejo. Krome, ne pli ol tiuj ili sentas sin “police kontrolataj”: la unuaj kiel la aliaj aliĝas al la idealo de bona mastrumado de la fluoj.*.
Ni rimarku ke la supozeble plej liberemaj profesioj ne restas fremdaj al tiu pasio de kolektiva regulado. Tiel, kiam la franca ministro pri sano, Jean-François Mattei, proponis forigi la amendon Accoyer, kiu enbrigadigis la psikoterapion (laŭ la preteksto filtri “sendiplomajn ĉarlatanojn”)*, kelkaj psikanalizistoj kiuj supozeble “reprezentas milojn da samprofesiuloj” devigis sin liveri unuigitan adresaron de sia profesio, cele al pli bona policumado en la propra tendaro.
Venante el tiuj kiuj, aliokaze, alvokas al reveno al “simbola ordo”, tiu hasto partopreni en la mastrumado de la socia kampo estas zorgodona. Oni memoras pri la sovetiaj psikiatroj sub ordo de politikaj komisaroj. Certe, tiam oni taksis nenormala tiun, kiu montris malakordon kun la reĝimo, dum de nun, normaleco kaj malsano difiniĝas per teĥnologia scienco pri diagnozo kaj kuracado. Kaj kiu ne agnoskas tiun aŭtoritaton iĝas... danĝera.
Ne ĉiuj profesioj partoprenantaj en la problemo de la socia ordo ne montras sin servutaj: en Usono, multnombraj asocioj ekribelis kontraŭ videogvatado en publikaj lokoj. En Francio estas la sociaj laborantoj kaj la edukistoj kiuj ribelis kontraŭ la leĝigo de fidenuncoj, kiu minacas ĉian politikon de prevento de la deliktemo.
Krome, la ĝeneraliĝo de tiuj metodoj tendencas senefikigi sin mem. Ŝajnas tiel ke, en Francio, la malsukceso de la dekstra kampo en la junaj elektoj parte fontas en la kolektiva timo kiun vekis la aŭtomatigo de la “kontrolo-sankcio” (radaroj por rapidec-kontrolo). Cetere, oni probable subtaksis la konfliktpotencialon de tiuj teĥnikoj. Tiel pri la “usona diktaĵo”, kiu trudpetas la liveradon de 39 personaj datenoj pri la vojaĝantoj de flugkompanioj kaj la “biomezurigon” de la fremdaj pasportoj. Trudante al usonaj civitanoj la samajn kontrolojn, Brazilo evidentigis la ambiguecon de tiuj trudaj postuloj. La malforta kontraŭstaro de la eŭropaj instancoj, kiu finfine akceptis la aŭtomatan transŝuton de 34 el la 39 postulataj elementoj, montras ke la batalo jam ne estas venko.
La profesiuloj en la unua vico de la produktado de kontrol-teĥnologioj ne estas la malplej konsciaj aŭ la malplej zorgemaj pri ties eblaj misevoluoj. Tiel tiu skipestro el granda aŭtomobil-firmao zorge konstatas ke oni laboras pri rad-moviloj kiuj kapablas orienti la radojn en alia direkto ol tiu ordonita de la stirilo. La interna komputilo povos kontraŭstiri fuŝan manovron, laŭ la logiko donita en la projektoj “ITS”. Eble oni povos uzi tion ankaŭ... por pli facile rehavi ŝtelitan veturilon!
Kune kun la progresoj de telegvatado, internaj radaroj kaj la GPS* tiu povas jam de nun tiel aspekti: iu ŝtelas vian veturilon aliflanke de la mondo; tuje avertita, vi vidas ĝin sur via poŝtelefono. Klavumante, vi prenas la kontrolon kaj stiras ĝin defore, kiel en komputilludo, al la loka policejo, kun kiu vi jam interparolas, dank’al vertempa satelita lokalizo.
Cetere, vi eĉ povas sendi fortan elektran baton en la sidvangojn de la ŝtelinto (sistemo antaŭvidita por taksioj, kaj jam klasikaĵo en kelkaj landoj), tiel ke li estu tute sendanĝera por la policistoj kiam vi defore malblokas la pordojn.
Surdigantan efekton
Sed, aldonas la sama inĝeniero, “oni povas pensi alian scenaron: vi estas politika kontraŭulo, kaj dum vespero, revenante el renkontiĝo, via veturilo — spite al viaj energiaj stirmovoj — ne sekvas la aŭtoŝoseo-elirvojon kiu kondukas hejmen, sed fortrenas vin laŭ fora strato kaj haltas malantaŭ granda banala hangaro. La pordoj de la veturilo rifuzas malfermiĝi ĝis vizaĝkovritaj agentoj eligas vin perforte kaj ĵetas vin en grandegan salonon malplenan kaj kahelitan, kie vi revidas centojn da kunmalfeliĉuloj, aktivuloj aŭ samideanoj”.
Ni ne aŭdacas imagi la sekvon, sed oni scias, lerninte tion de junaj manifestacianoj en la Eŭropa Socia Forumo, ke tiuj gigantaj salonoj jam ekzistas en la pariza regiono, pretaj akcepti popolojn da “deliktemuloj”, kune arestitaj, ekzemple dum malpermesitaj aŭ supozeble violentaj manifestacioj. Tiurilate, oni ankaŭ memoru, ke sonaj kanonoj kompareblaj al tiuj de la sekretaj policoj de la tinĉja Sildavio* jam pretas sternigi homamasojn, per tremefekto, tiel sambate surdigante ilin.
Ni ne forgesu ke, ĝuste kiam la efikeco evidentiĝas granda (tiel la metodoj pri akiro kaj komputilhelpata komparo de indicoj, kiujn uzas la brita polico por aresti la irlandajn naciistojn, kaj cetere, por malkovri la anojn de greka terorista grupo), ŝajnas ke ĝin ebligis kombinado de metodoj kie malhomeco havas pli kaj pli gravan parton. Ni scias ke preskaŭ nerezistebla metodo por eltiri konfeson “sen violento” estas la sensaĵdepreno (muta ĉambro). Ne listata inter la tortur-metodoj, ĝi tamen estas unu (uzata de la usona armeo kontraŭ la kaptitaj en Gŭantanamo), el la plej abomenaj, eĉ.
La “scienca kontrolo” de loĝantaroj neniam estos do ia moderna adaptaĵo de demokratio, kiel tro da homoj — prave ribelantaj kontraŭ la nuntempa malsekureco — pretiĝus kredi. Ĝi enhavas en si mem neakcepteblajn fermentojn de aŭtokrateco. Tial — ĉu ĝi prezentiĝas kiel direktivo por la saneca bonfarto, aŭ kiel esplorado por malaltigi la ŝoseakcidentojn aŭ kiel rimedo por identigi teroristojn — la civitanoj devas plej zorgeme atenti pri ĝi.
“Barbareco” kaj “civilizacio”, “nekredantoj” kaj “kredantoj”, s-ro George W. Bush kaj s-ro Usama Ben Laden volus kredigi ke la mondo estas dividita en du, inter “ili” kaj “ni”. Sub preteksto de milito kontraŭ la terorismo, la Okcidento ŝajnas preta engaĝiĝi en planedvastan konflikton. Tamen, se Al-Kaida prezentas realan danĝeron (vd Olivier Roy: Al-Kaida, ĉu marko aŭ organizo?), ĝi certe ne estas politika-milita “strategia mincao” samtipa kiel tiu de la komunismo. La vizio de “kolizio de la civilizacioj” servas por mobilizi la opiniojn kontraŭ la Alia, por pravigi la instalitan malordon; ĝi ebligas pravigi la malegalecojn kaj la maljustaĵojn nome de multforma danĝero. Jam fine de la 19a jarcento, la anarkia terorismo servis al la dominantoj kiel timigilo por provi disbati la laboristajn ribelojn (vd Rik Coolsaet: En la tempo de anarkiisma terorismo). Rifuzante tiujn skemojn, certaj verkoj de la fikcio ebligas pli bone kompreni la mondon en kiu ni vivas (vd Jean-Christophe Rufin: Realeco serĉanta fikciojn) kaj helpas rifuzi la logikon de miljara milito.
IRAKO BRULAS. Oni povas vidi en tio la sekvojn de la usona nesciado pri la tereno — Faluĵa similas malmulte al teksasa urbo, eĉ malpli al Marsejlo aŭ Tulono, liberigitaj en 1944 — aŭ de la aroganteco de granda potenco. Tamen pli profunde, tiu situacio estas la rekta konsekvenco de la koncepto de “milito kontraŭ la terorismo” lanĉita de la prezidanto George W. Bush post la 11a de septembro.
En tiu pensokadro, ĉiu incidento en Irako klariĝas logike: la atakoj en la “sunaista triangulo” povas esti farataj nur de uloj nostalgiaj pri la reĝimo de s-ro Saddam Hussein aŭ de internaciaj teroristoj ligitaj kun Al-Kaida; la rezistado de s-ro Moktada Al-Sadr, la rezulto de la influo de Irano, unu el la membroj de la akso de la malbono; ĉia armita ago, la pruvo ke “ili” malamas la okcidentajn valorojn. Kiel naive klarigas usona kaporalo en Irako: “Ni devas mortigi la maliculojn”.* Sed ju pli Usono mortigas “maliculojn”, des pli aperas da ili el ĉiu ruino de bombita domo, el ĉiu vilaĝo submetita al sistemaj traserĉadoj.
Oni povus kompreni la irakan dramon ankaŭ alie kaj multe pli simple. Kontentaj esti senigitaj de aparte abomeninda diktaturo kaj vidi la finon de la sankcioj kiuj, dum dek-tri jaroj, malplenigis la landon de ĝia substanco, la irakanoj aspiras tute simple vivi pli bone, vivi liberaj kaj sendependaj. Neniu el la promesoj pri rekonstruo estis plenumitaj: la elektro daŭre estas ofte interrompita; la malsekureco daŭras; la mizero etendiĝas. La usonaj trupoj donis la lastan baton al ŝtato jam malfortiĝinta de la multaj embargoj, lasante bruli la ministeriojn kaj dissolvante la armeon — laŭ la modelo kiun ĝi aplikis 1945 en... Japanio. Aliflanke, la irakanoj ne volas vivi sub jugo de okupacianto pri kiu ili estas konvinkitaj ke liaj solaj interesoj estas naftaj kaj strategiaj. La koloniiga tempo estas finita. En Irako, la ribelo de la jaroj 1920 kontraŭ la brita okupacianto, celebrata de jardekoj, markis ĉiujn memorojn same neforviŝeble kiel la Rezistado aŭ la Liberiĝo en Francio.
Tiun aspiron al sendependeco la irakanoj dividas kun la aliaj popoloj, kaj ne necesas sondi ilian “psikologion” aŭ ilian “animon”, submeti la Koranon kaj la islamon al kompleksaj interpretadoj por kompreni tion. La konduto de la irananoj estas tute racia, kaj la sola solvo estas rapida retiro de la usonaj trupoj kaj la reveno de la lando al plena suvereneco.
La maniero per kiu la gvidantoj de granda potenco komprenas eventon okazintan en iu regiono de la mondo determinas iliajn strategiajn kaj diplomatiajn decidojn: kiujn profitojn ili havos de ĝi? Kion faros iliaj malamikoj? Kiuj estas iliaj aliancanoj? Dum pluraj jardekoj, la “malvarma milito” servis kiel paradigmo por klarigi la planedvastajn evoluojn. Se okazis ia ŝanĝo en malproksima angulo de la mondo, la sciencistoj kaj ĵurnalistoj demandis sin: ĉu tio estas bona por Sovetio? Ĉu bona por Usono? Oni povis mezuri la sekvojn de tiu nigra-blanka vizio dum la du konfliktoj de la jaroj 1970-1980, tiun de Nikaragvo kaj tiun de Afganio.
EN JULIO 1979, la sandinistoj akiras la potencon en Managvo, post longa armita lukto kiu ĉesigas la diktaturon de la familio Somoza. Ili lanĉas programon de aŭdacaj socialaj reformoj, precipe en la agrikultura sektoro. La fundamentaj liberecoj estas respektataj kaj la opoziciaj partioj permesataj. Malfermiĝas ebleco elirigi la landon el malriĉeco kaj subevoluo. Sed la usona registaro vidas tion alie. Por ĝi, tiu malvenko de unu el la aliancanoj de Usono resumiĝas al antaŭeniro de la komunismo kaj de Sovetio en ĝian centramerikan “rezervitan ĉasejon”.
La CIA tiam armas iamajn gvardianojn de Somoza. Ekde Honduro, tiuj “batalantoj de la libereco” komencas ekstreman militon, ne hezitante uzi terorismon kontraŭ la reĝimo, dum Vaŝingtono provas mobilizi la opinion de siaj aliancanoj kontraŭ la totalisma danĝero en Centrameriko. Havano kaj, malpli amplekse, Moskvo intensigas sian helpon al la sandinistoj. Ekde nun, Nikaragvo troviĝas en la kaptilo de la kolizio inter Oriento kaj Okcidento. La permanenta premo de Usono, la malriĉiĝo de la lando sub la bato de ekonomiaj sankcioj fine atingas la malvenkon de la sandinistoj en la elektoj de la 25a de februaro 1990. De unu tago al alia, Vaŝingtono forlasas Nikaragvon kaj siajn protektitojn. La lando enkaĉiĝas en la mizero, sed ĝi estos neniam “komunista”.
La kazo de Afganio estas eĉ pli emblemeca. En aprilo 1978, la reĝimo, kvankam aliancano de Sovetio, estas renversita de komunista puĉo. La nova potenco komencas, en brutala maniero, radikalajn reformojn en tiu konservativa lando kaj trafas sur forta kontraŭstaro, precipe en la kamparo. Vaŝingtono komencas armi la rezistulojn. En decembro 1979, la soveta armeo invadas Afganion kaj ŝanĝas la gvidantaron de la lando — koloni-tipa operaco kondamnata de la internacia socio. Sed Usono kaj la Okcidento volas vidi en tio la hegemonian volon de la sovetianoj, la konfirmon de la malnovegaj vizioj de la Kremlo etendiĝi ĝis “la varmaj maroj”, al la Golfo. La nova registaro Reagan trovas en tio la okazon “elsangigi” la ruĝan armeon, eĉ per la prezo de alianco kun la diablo. Kun la helpo de la sekretaj servoj de Pakistano kaj de Saud-Arabio, ĝi armas la plej ekstremismajn fundamentistojn, malfavore al la modera opozicio. Ĝi oponas ĉiujn provojn de politika kaj diplomatia solvo patronataj de la Unuiĝintaj Nacioj kaj intence plilongigas la konflikton.* Oni konas la rezulton. La sovetianoj decidas retiriĝi de Afganio, sed, ekde sia venko, Usono ne plu interesiĝas pri la sorto de la lando — kaj pri la radikalaj islamismaj retoj kiujn ĝi helpis starigi kun la helpo de certa Usama Ben Laden. Forlasita, Afganio unue spertas la internan militon antaŭ ol fali, en 1996, en la manojn de la talibanoj.
Oni scias nun ke, anstataŭ respondi al granda plano de ekspansio, la soveta decido interveni en Afganio estis farita de dividita politika buroo, zorganta antaŭ ĉio ke ĉelima lando tradicie alianca ne falu en la manojn de ekstremismaj islamistoj. Oni scias ankaŭ ke, malgraŭ sia ŝajna milita potenco, Sovetio tute ne estis kapabla minaci la mondon, eĉ malpli domini ĝin. Tamen, en Okcidento, la soveta timigilo estis senĉese svingata por mobilizi la opiniojn. En 1983, du jarojn antaŭ la alveno de s-ro Miĥail Gorbaĉov al la potenco en Moskvo, la ĉiam klarvida Jean-François Revel anoncis la finon de la demokratioj, nekapablaj lukti kontraŭ “la plej timinda el tiuj eksteraj malamikoj, la komunismo, aktuala varianto kaj ellaborita modelo de la totalismo”*. Tiu “ellaborita modelo” havis jam nur kelkajn jarojn por vivi.
Kompreneble, la skemo “Oriento-Okcidento” estis trafa. Usono kiel Sovetio defendis siajn interesojn de grandaj potencoj, sed la politika vivo de ĉiu lando ne reduktiĝis al ŝakludo en kiu alfrontiĝis Blanka Domo kaj Kremlo, la unua subtenante sen konsciencriproĉoj la latinamerikajn diktaturojn aŭ la Indonezion de Suharto, la dua intervenante en Hungario (1956) aŭ en Ĉeĥoslovakio (1968). Tiu simplismo kondukis al subtaksado samtempe de la multe pli kompleksaj naciaj realecoj kaj de multaj aliaj defioj lanĉitaj al la homaro: la difektiĝo de la medio, la kronika malriĉeco kaj la etendiĝo de novaj malsanoj — precipe de aidoso. La monde fine eliris el la malvarma milito, Usono gajnis, kaj la defioj restas. La kaŭzoj de malstabileco ankaŭ.
LA FINO DE SOVETIO orfigis ne nur la usonajn (kaj pli larĝasence okcidentajn) militistojn kaj informservojn — senigitajn de malamiko kiu pravigis ilian ekziston kaj ilian senfundan buĝeton-, sed ankaŭ la strategiajn esplorcentrojn kiuj estis grave glosintaj pri la strategia supereco de Moskvo, eĉ prognostikintaj sovetan invadon de Okcidenta Eŭropo. Per kio oni povis anstataŭigi la “imperion de la Malbono”?
Komence de la jaroj 1990, la teorio de la “fino de la historio” lanĉita de la usona universitatano Francis Fukuyuma, kiu trumpetis la bonan novaĵon — la definitivan venkon de la okcidenta liberalismo, destinita etendiĝi sur la tuta terglobo-, rikoltis nur estiman sukceson. Frakcio de la konservativa dekstro, tiu kiu estis kontraŭinta la paciĝon kun Sovetio kaj ĉian interkonsenton kun s-ro Miĥail Gorbaĉov, male serĉis “novan strategian malamikon”. Ĝi anoncis ke Usono, kvankam sen rivalo, estis nun minacataj de obskuraj fortoj eĉ pli danĝeraj ol la komunismo: la terorismo, la friponŝtatoj, la amasdetruaj armiloj. Paralele, pli kaj pli da pensistoj kaj da ĵurnalistoj diagnozis la potenciĝon de nova kontraŭulo, la islamo, kiu disponas samtempe pri “forta ideologio” kaj pri potenciala bazo de pli ol miliardo da homaj estaĵoj.
En 1963, la usonano Samuel Huntington popularigis la “kolizion de la civilizacioj”* vd Alain Gresh: Ĉe la origino de la “kolizio de la civilizacioj”. “Mia hipotezo, skribis la usona profesoro, estas ke en la nova mondo, la konfliktoj originas ne esence en la ideologio aŭ la ekonomio. La grandaj kaŭzoj de dividoj de la homaro kaj la precipaj fontoj de konfliktoj estos kulturaj. Usono daŭre ludos la unuan rolon en la internaciaj aferoj, sed la precipaj politikaj mondkonfliktoj alfrontigos naciojn kaj grupojn apartenantajn al malsamaj civilizacioj. La kolizio de la civilizacioj dominos la mondan politikon.”
Sed ni estis ankoraŭ en la sfero de spekulado, neniu el tiuj doktrinoj sukcesis konsentigi la elitojn. Necesis la 11a de septembro por ke instaliĝu la ideo ke la Okcidento estas denove engaĝita en monda milito, kiu sekvas al la malvarma milito kaj al la dua mondmilito. Traŭmatizita de la atakoj kontraŭ la Monda Komercocentro kaj la Pentagono, la usona opinio aliĝis al la “milito kontraŭ la terorismo”, milito en kiu “tiu kiu ne estas kun ni estas kontraŭ ni”.
Kiu estas tiu nova malamiko kiu anstataŭas la komunismon kaj la naziismon? Ĉu la terorismo? Tiu ne estas ideologio, ĝi estas apenaŭ agmetodo, kaj oni nur pene perceptas komunan ligon inter la korsikaj sendependistoj, tiuj de la Irlanda Respublikana Armeo (IRA) kaj la sekto Aum. Ĉu estas Al-Kaida? Sed la batalon kontraŭ tiu danĝera organizo estas tasko de la policaj servoj, ne de milita mobilizo (vd la supre menciitan artikolon de Olivier Roy). Ĉu la friponŝtatoj? Se estas misuze meti sur la saman “akson de la Malbono” Nord-Koreion kaj Iranon, estas ankaŭ malfacile meti la regionajn minacojn de tiuj ŝtatoj sur la saman nivelon kiel, antaŭnelonge, tiujn de Sovetio.
Kio desegniĝas ĉiutage iomete pli klare, tra la indikitaj celoj kaj tra la ideologiaj kampanjoj, tio estas kolizio inter du civilizacioj, inter islamo kaj Okcidento. Kun la escepto de Nord-Koreio kaj Kubo, la landoj celataj de Usono — Irako, Irano, Sirio, Sudano — estas ĉiuj islamaj; la senkondiĉa helpo de Vaŝingtono al la registaro de s-ro Ariel Ŝaron konfirmas tion. La “civilizacio” estas en milito kontraŭ la “barbareco”, proklamas la prezidanto Bush. “La mondo fendiĝis en du tendaroj, rebatas s-ro Usama Ben Laden, unu sub la standardo de la kruco, kiel diris la ĉefo de la nekredantoj Bush, kaj la alia sub la standardo de la islamo.”
Se tiu teorio estas vera, tiam nenia interaranĝo eblos, ĉar “ili” malamas nin — ne pro tio kion ni faras, sed ĉar ili reĵetas niajn idealojn de libereco kaj de demokratio; estas do senutile doni prioritaton al la solvo de iu aŭ alia maljustaĵo kiu frapas la islaman mondon. Aliflanke, tiu koncepto kondukas al strategio de milito. Ĝi signifas ke oni enskribu ĉian kolizion en kolizion de la civilizacioj, eternan konflikton sen solvo: la lukto de la palestinanoj, terorisma atenco en Javo, la rezistado en Irako, antisemita incidento en pariza liceo, ribelo en antaŭurbo, estas perceptataj kiel elementoj de ĝenerala ofensivo de la islamismo. Ni troviĝas ĉiufronte, inkluzive de la interna fronto, en mondmilito.
La generalo William G. “Jerry” Boykin, eksmembro de la fortoj Delta (unuo de kontraŭterorisma interveno de la usona armeo), estis nomumita, en junio 2003, vica subsekretario de la defendo por la informservo en Usono. Li estas evangelia kristano, kiu deklaris en Oregono ke la islamaj radikaluloj malamas Usonon “ĉar ni estas kristana nacio, ĉar niaj fundamentoj kaj niaj radikoj estas judkristanaj. Kaj la malamiko estas ulo kiu nomiĝas Satano”* Dum alia okazo li deklaris: “Ni, la armeo de Dio, en la domo de Dio, en la regno de Dio, estis edukitaj por tia misio”; kaj, pri la milito en Somalio kontraŭ la islamaj militĉefoj, “mi sciis ke mia Dio estas pli granda ol ilia, mi sciis ke mia Dio estas vera dio kaj ke ilia estas idolo”.* Post tiuj revelacioj, la generalo eligis kelkajn senkulpigojn, konservis sian postenon kaj povis praktiki siajn talentojn “eksportante” la malliberejan sistemon realigitan en Gvantanamo al Irako, kun la rezultoj konataj rilate torturon.* Se la sekretario pri defendo Donald Rumsfeld unue defendis lin, s-rino Condoleezza Rice, la nacia konsilisto pri sekureco, precizigis: “Tio ne estas milito inter religioj.” Estas malfacile kredi ŝin kiam oni legas la atestojn de kaptitoj en Irako kiuj estis devigataj malkonfesi sian religion aŭ manĝi porkaĵon.*
EN LA KOMUNIKILOJ, la islamofobio ne kaŝiĝas, eĉ se ĝi estas kelkfoje kritikata. S-ino Ann Coulter estas unu el la plej popularaj komentistoj de la usona dekstrularo, kaj ŝiaj libroj estas furoraĵoj; ŝi estas regule invitata de la grandaj televidaj kaj radiaj informretoj, de “Good Morning America” ĝis “The O’Reilly Factor”. Laŭ ŝi, la islamanoj kaptos la povon en Francio ene de dek jaroj. Ŝi klarigas: “Kiam ni batalis kontraŭ la komunismo, nu bone, ili havis amasmurdistojn kaj gulagojn, sed ili estis blankaj kaj mense sanaj. Nun ni estas en milito kontraŭ veraj sovaĝuloj.” Kaj ŝi precizigas: “Ni suferas la atakojn de sovaĝaj kaj fanatikaj islamanoj jam de dudek jaroj. Ne Al-Kaida prenis niajn ostaĝojn en Irano. Ne Al-Kaida metis bombon en okcident-berlina diskoteko, kio igis Ronald Reagan bombi Libion.” Sed Libio ne estas islamisma... “Vi povas argumenti tiel, sed mi daŭre vidas islamanojn kiuj mortigas homojn.”*
“Ni devus konscii pri la supereco de nia civilizacio, ĝojis la itala ĉefministro, s-ro Silvio Berlusconi, la 26an de septembro 2001, (...) valorsistemo kiu alportis al ĉiuj landoj kiuj adoptis ĝin larĝan prosperon kiu garantias la respekton de la homrajtoj kaj de la religiaj liberecoj.” La prezidanto de la itala konsilio opiniis ke pro la “supereco de la okcidentaj valoroj”, tiuj “konkeros novajn popolojn”, precizante ke tio “jam fariĝis kun la komunisma mondo kaj parto de la islama mondo, sed ke, bedaŭrinde, parto de tiu restas mil kvarcent jarojn malantaŭe”.*
Jean-François Revel, en sia libro L’Obsession anti-américaine [La kontraŭusona obsedo], gratulas sin pro la fakto ke Georges W. Bush kaj pluraj eŭropaj gvidantoj eniris moskeojn post la 11a de septembro, por eviti ke precipe en Usono arabaj usonanoj ne fariĝu celoj de “malindaj reprezalioj”. Kaj li asertas: “Tiu demokratia skrupulo honoras usonanojn kaj eŭropanojn, sed ĝi ne blindigu ilin antaŭ la malamo kontraŭ la Okcidento de la plimulto de islamanoj vivantaj inter ni.”* Estas skribite leterprecize: la “plimulto de la islamanoj”. Oni ne scias ĉu la filozofo proponas elpeli ilin...
Tiuj deklaroj trovas eĥon en la publikaj opinioj. La malvarma milito, en la jaroj 1980, mobilizis malmulte kaj estis precipe demando de ĉefstaboj; la komunismo estis jam perdinta grandan parton de sia allogo, kaj la ruĝa timigilo ne vekis plu grandajn pelĉasadojn. La kontraŭterorisma milito vekas aliajn sonojn: parto de la okcidentaj kaj islamaj opinioj pretas kredi ke la nunaj konfliktoj prezentas vere kolizion inter civilizacioj. Ke la dividoj ne pasas plu inter potenculoj kaj malfortuloj, inter riĉuloj kaj malriĉuloj, inter monuloj kaj mizeruloj, sed inter “ili” kaj “ni”. Ĉiu okcidenta lando rezignus pri la forpasinta koncepto de “klasbatalo” por viciĝi sub la standardo de la “batalo kontraŭ la Alia”. Komenciĝus do miljara milito kies sola rezulto estus fortigi la establitan malordon.
Alain GRESH.
Rik Coolsaet: En la tempo de la anarkiisma terorismo
Tri fragmentoj el beletro:
Herbert George Wells: La milito de l’ mondoj
Tom Clancy: Ordenoj de la Prezidanto
Pierre Bordage: La Anĝelo de la Abismo
SAME MALNOVA KIEL la homaro, la terorismo apartenas al ĉiuj tempoj, ĉiuj kontinentoj kaj ĉiuj konfesioj. Kio klarigas nun la sekurec-obsedon kiun ni nuntempe spertas, fronte al nevidebla kaj tentakla malamiko kiun ni supozas malantaŭ ĉiu atenco tra la mondo? La forgesejoj de la historio entenas periodojn kie terorismo kaj angoro miksiĝis en situacioj kiuj en multaj punktoj similas al nia epoko.*
Tiel, la 24-an de junio 1894, itala anarkiema enmigrinto, Caserio, mortigas la francan prezidanton Sadi Carnot. Tiu atenco markas la apogeon de serio da atencoj, faritaj en Francio de anarkiistoj. La tuta internacia socio sentas sin minacata, ĉar Francio ne estas la sola lando viktimo de atencoj.
En 1881, dum internacia revolucia kongreso en Londono, la princo Petro Kropotkin* pledis favore al perforta agado, “propagando per la ago”. Kelkajn jarojn antaŭe okazis la unuaj atencoj kun granda simbola valoro: kontraŭ Vilhelmo la I-a de Germanio, kontraŭ la reĝo de Hispanio kaj kontraŭ la reĝo de Italio.
Sed la jaroj 1890 estis vera “bombjardeko”: atencoj per dinamito — tute nova invento — sin sekvis kontraŭ reĝoj, prezidantoj kaj ministroj. Aliaj celis oficialajn konstruaĵojn. En Francio, ili komencis en 1892. Heroo de legendoj kaj de popolkantoj, la fama franca teroristo Ravachol* fariĝis la simbolo, laŭ la historiistino Barbara Tuchman, de la “impeto de malamo kaj de rezistado”.* Multaj intelektuloj kaj idoj de bonaj familioj flirtis kun la perforto.
La samtempeco de la atencoj en pluraj landoj donis la impreson ke tion prizorgis potenca “nigra internacio”. En Rusio, grava centro de agitado, la atenco de 1881 kontraŭ la caro Aleksandro la II-a kaj aliaj agadoj de la Narodnaja Volja (Popola volo) servis kiel inspirofonto al la anarkiistoj de tuta Eŭropo. La terorisma perforto ne ŝparis ankaŭ Usonon: en streĉita sociala etoso, la prezidanto William McKinley estis murdita de la anarkiisto Léon Czolgosz en semptembro 1901. Por la aŭtoritatoj kiel por la publika opinio estis evidente ke Usono estis siavice alfrontita al nova internacia minaco.
Estas malfacile, jarcenton poste, prezenti al si ĝis kiu grado la tiama mondo vivis hantata de la internacia terorismo. Urbo kiel Parizo tremis ĉe la ideo de novaj atencoj. La burĝaro ne komprenis la kaŭzojn de tiom da malamo kaj, ĉe ĉiu nova ago de perforto, la altuloj timis iomete pli la ribelon de la malaltuloj. Ĉiu laboristo estis priskribata kiel potenciala krimulo, kaj ĉiu anarkiisto kiel “freneza hundo” ĉiupreze neŭtraligenda. “Krimo kontraŭ la homa specio”: jen kiel la posteulo de la prezidanto McKinley — Theodore Roosevelt — priskribis la terorismon. En certaj landoj, la armeo estis alarmpretigita.
La murdo de Sadi Carnot en 1894 devigis la registarojn kaj iliajn policoservojn fari ion. La unua propono pri internacia kunlaborado venis de Italio. Konsiderata kiel bredejo de la internacia terorismo, ĝi tiel provis restarigi sian honoron. Estas vere ke italoj estis implikitaj en pluraj atencoj kontraŭ ŝtatestroj. Kaj, pli ĝenerale, pro sia nombro, la italaj enmigrintoj estis en Eŭropo malbonfamaj. Iliaj grandaj komunumoj eksterlande, al kiuj aldoniĝis multaj sezonaj enmigrantoj, vekis antaŭjuĝojn.
En tiu kunteksto malfermiĝis en Romo, la 24-an de novembro 1898, la internacia konferenco por la socia defendo kontraŭ la anarkiistoj. Ĉiuj alirvojoj al la Palazzo Corsini estis severe kontrolataj. La dudek-unu partoprenantaj landoj decidis unuanime ke la anarkiismo ne estu konsiderata kiel politika doktrino kaj ke la atencoj faritaj de tiuj kiuj konfesas ĝin konstituas krimajn agojn kiuj permesas la ekstradicion. Tamen, tiu forte sonanta internacia unueco havis apenaŭ konkretajn sekvojn. Oni intensigis la kunlaboradon de la policoj, sed, praktike, la registaroj konservis sian liberecon ekstradicii aŭ ne la eksterlandajn anarkiistojn.
KIAL TIUJ GRANDAJ diskursoj restis nura papero? Tute simple ĉar ili estis arkaiĝintaj*. Ĉe la sojlo de la 20-a jarcento, la anarkiisma terorismo malfortiĝis jam en la plej multaj landoj. En la okuloj de la samtempuloj, la nigra internacio estis nekaptebla organizo kun nimbo de potenca revolucia forto. En realo, ĝi ekzistis nur en la imago de la polico kaj de la gazetaro. Kompreneble, certaj teroristoj vojaĝis iom ĉien, kaj iliaj grupoj havis kontaktojn, kaj la agado de iuj inspiris tiun de la aliaj. Sed ekzistis nek internacia reto, nek nepre konspiro aŭ komploto. Nek centra komando: temis pri individuoj en etaj ĉeloj kiuj agadis laŭ sia bontrovo. Ili estis ligitaj nur per komuna malamo al la stato de la socio kiu marĝenigis grandan parton da ĝi.
Dum tiuj tempoj, ĉio ŝajnis moviĝi. Danke al la rapida tutmondiĝo kaj al la teknologiaj progresoj, oni povis paroli, por la unua fojo en la historio, pri monda merkato, kie varoj, servoj, kapitaloj kaj homoj moviĝis libere tra ĉiuj latitudoj. Sed tiu Bela Epoko ne estis tia por ĉiuj: se eta burĝa elito prosperis, la giganta plimulto de homaj estaĵoj profitis apenaŭ de la senprecedenca kreskado de riĉecoj kaj ne havis rajton enmiksiĝi.
“Labora klaso, danĝera klaso”, diris la povuloj. Malestimata kaj timata, la laboristo vidis sin fizike disigita de la burĝo kaj ŝovita al la marĝeno de la socio. En tiu etoso, la anarkiisma terorismo alprenis mitajn formojn. Barbara Tuchman priskribis ĝin kiel unu el la simptomoj de malsana socio, en kiu la laborista klaso serĉis sian lokon de plenvalora aganto. La atencantoj prezentis siajn agojn kiel pravajn armilojn en la batalo por justeco — kiel memdefendon de subpremata kaj socie marĝenigita grupo. Teroristaj ĉeloj prezentis sin kiel avangardo de proletaro sen patrujo, eĉ se kelkaj el ili konsciis esti nur grupetoj. Petro Kropotkin skribis iun tagon al Errico Malatesta: “Mi timas ke ni, vi kaj mi, estas la solaj kiuj kredas ke la revolucio estas proksima.”*
FAKTE, LA TERORISTOJ reprezentis nur sin mem. Kiel politika filozofio, la anarkiismo neniam estis kohera politika movado aŭ filozofio. Cetere, la plej multaj anarkiistoj reĵetis la perforton. Tiuj kiuj “ekagis” estis ofte soluloj, kaj la ĉeloj, kiuj preparis atencojn, similis ofte pli al kvazaŭreligiaj sektoj, krome malbone organizitaj. Sed, ĉe ĉiu nova ago, ju pli oni prezentis la anarkiismon kiel internacian, potencan kaj bone ŝmiritan mekanismon, des pli kreskis ĝia allogo: ĉiam troviĝis fanatikulo ie aŭ tie por repreni la torĉon nome de la internacia familio de subprematoj.
Antaŭ 1900, la anarkiisma perforto estingiĝis preskaŭ totale. Unuflanke, gvidantoj kiel Petro Kropotkin konsciiĝis ke la teror-agoj ne sekvigis ŝanĝojn, kaj eĉ ke la elektita strategio fariĝis memdetrua. Ĉiu atenco fakte pli malproksimigis la anarkiistojn de la laboranta klaso, nome de kiu ili pretendis agi. La terorismo ne nur ne malfortigis la ŝtaton, sed ĝi fortigis la povon de la polico, de la armeo kaj de la registaro.
La dua kialo — kaj ne la plej eta — estis ke alia vojo montriĝis, kiu ebligis al la laborista klaso esprimi sin. Inter 1895 kaj 1914, la organizita laborista movado kaj la sindikatoj prezentiĝis eksterordinare alloga por la anarkiistoj. La socialismo proponis al la laboristoj personan dignon, propran identecon, kaj sekve plenvaloran lokon en la socio. Ĝi kreis movadon pro kiu la laboristo ne troviĝis plu sola fronte al la socio. La laŭleĝa kaj konstitucia vojo montriĝis pli efika por aranĝi certan nombron da politikaj aŭ socialaj rajtoj, kaj ankaŭ ekonomiajn plibonigojn.
Tamen, en la eŭropa periferio, la terorismo daŭre vivetis. En Rusio, Hispanio kaj Balkanio okazis atencoj ĝis la unua mondmilito. Ĉar, pro la daŭra subpremo, la laborista klaso ne havis alian eliron fronte al sistemo kiu senĉese nutris senton de sociala kaj politika ekskludo.
KIEL LA LABORISTO de la 19-a jarcento, la islamano estas, nuntempe, ofte konsiderata kun miksaĵo de timo kaj malestimo. Kaj Usono estas por la ĝihadisma teroristo kion la burĝa ŝtato estis por lia anarkiisma antaŭulo: la simbolo de arogo kaj de potenco. El tiu vidpunkto, s-ro Usama Ben-Laden estas ia Ravachol de la 21-a jarcento — por liaj disĉiploj, la simbolo de la “impeto de malamo kaj de rezistado”; por la policaj kaj inform-servoj, timigilo. La ĝihadistoj similas al la anarkiismaj teroristoj: se ili estas en realo nur miriado da grupetoj, ili prenas sin por avangardo kapabla ribeligi la subprematajn amasojn per impresaj agoj.* Saud-Arabio, siavice, ĉirkaŭ la komenco de la 21-a jarcento, ĝi havas la rolon de Italio de la 19-a jarcento — kaj la 11-a de septembro 2001 parencas, rilate al la brutala vekiĝo de la internacia socio, kun la 24-a de junio 1894.
Sed la simileco inter la nuntempa terorismo kaj ĝia anarkiisma antaŭulo venas precipe de la komuna kaŭzo de ilia impeto. En la tuta mondo, la islamanoj sentas sin unuigitaj de la sama sento de malbonfarto kaj de krizo. Kompare kun la jaroj 1980, la araba mondo ŝajnas esti pli elrevigita, pli amara kaj malpli kreiva; kaj la sento de solidareco kun la ceteraj islamanoj venas ankaŭ de la percepto de minaco kontraŭ la islamo.
Jen la fekunda grundo kiun ekspluatas fanatika malplimulto, decidita, perforte, “rompi la murojn de subpremo kaj de humiligo”, laŭ la vortoj de la fama fatŭa de s-ro Ben-Laden en 1996. Eĉ en tio, okulfrapas la simileco kun la anarkiistoj de la 19-a jarcento. Tute kiel ĝia anarkiisma antaŭulo, la ĝihadisma terorismo malaperos certe pro sia propra perforto. Sed tiu malapero estos, ĉi-foje, des pli rapida laŭ la mezuro en kiu la araba kaj islama mondo vidos perspektivon kapablan mildigi ĝian senton esti ekskludita.
Rik COOLSAET.
Tradukita el la angla originalo kaj la franca traduko de Mike Leon
Fine de la dek-naŭa jarcento, kiam la brita imperio estis ĉe la apogeo de sia potenco, “La Milito de l’Mondoj” de H.G. Wells elvokas la fragilecon de okcidenta civilizacio konstante minacata de disfalo sekve de invado fare de marsanoj. Inspirita de la darvinisma teorio de supervivo de la plej taŭgaj, la romano estas plurfoje adaptita por filmoj.
Kaj ni homoj, la kreitaĵoj loĝantaj sur ĉi tiu tero, sendube estas almenaŭ tiel fremdaj kaj humilaj al ili, kiel la makakoj kaj lemuroj* estas al ni. La intelekta flanko de la homaro jam agnoskas, ke la vivo estas senĉesa lukto por ekzisti, kaj ŝajne tion kredas ankaŭ la mensoj sur Marso. La malvarmiĝo de ilia mondo estas tre avancinta, dum nia mondo ankoraŭ plenplenas de vivo, sed ĝi plenplenas nur de tio, kion ili rigardas kiel malsuperaj bestoj.
Porti militon sunen estas, efektive, ilia sola eskapo de la detruo kiu, generacio post generacio, ŝtele alproksimiĝas al ili.
Kaj antaŭ ol ni prijuĝos ilin tro severe, ni devas memori kian senkompatan kaj tutan detruon elfaris nia propra specio, ne nur de bestoj kiel la malaperintaj bisono kaj dido, sed de niaj malsuperaj rasoj. La tasmanianoj, malgraŭ sia homa simileco, estis tute forviŝitaj en milito de ekstermado kondukita de eŭropanaj enmigrintoj en la daŭro de kvindek jaroj. Ĉu ni estas tiel grandaj apostoloj de kompato, ke ni plendu se la marsanoj militis laŭ la sama spirito? (...)
Post kiam la marsana invado ruinigis la teron, epidemio formortigis la invadintojn. La rakontanto finas: Ni nun estas lernintaj, ke ni ne povas rigardi ĉi tiun planedon kiel ĉirkaŭbaritan kaj sekuran, kaj daŭran lokon por la homaro; ni neniam povas anticipi la nevidatan bonon aŭ malbonon kiu povus trafi nin subite el la spaco. Povus esti, ke laŭ la entuta plano de la universo, ĉi tiu invado el Marso havas ian finfinan utilon por homoj; ĝi rabis al ni tiun serenan fidon je la estonteco kiu estas la plej fekunda fonto de dekadenco, ĝi alportis grandegajn donacojn al homa scienco, kaj ĝi multe popularigis la koncepton de la komuna bonfarto de l’homaro. Povus esti, ke trans la vasto de la spaco, la marsanoj observis la sorton de ĉi tiuj iliaj pioniroj kaj profitis de la leciono, kaj ke sur la planedo Venuso ili trovis pli sekuran kolonion. Tion dirinte, dum multaj jaroj oni tamen nepre ne neglektos entuziasman ekzamenon de la marsa disko, kaj tiuj fajraj sagetoj de la ĉielo, la falsteloj, falante alportos neeviteblan maltrankvilon al ĉiuj homidoj.
Oni apenaŭ povas troigi la rezultintan plilarĝiĝon de la homa vidpunkto. Antaŭ ol la cilindro falis, estis ĝenerala konvinko, ke nenia vivo ekzistas tra la tuta profundo de la spaco krom sur la bagatela surfaco de nia sfereto. Nun, ni vidas pluen. Se la marsanoj povas atingi Venuson, jam ne estas kialo supozi, ke tio maleblas por homoj, kaj kiam la iom-post-ioma malvarmiĝo de la suno faros ĉi tiun teron nesurloĝebla — kiel fine ĝi nepre faros — povus esti, ke la fadeno de la vivo, kiu komenciĝis tie ĉi, estos elfluinta kaj enmaŝiginta nian fratinan planedon.
Nebulecas kaj mirindas la vizio kiun mi bildigis al mi pri vivo malrapide disvastiĝanta el ĉi tiu eta semobedo de nia sunsistemo tra la tuta senviva vastaĵo de la stelplena spaco. Sed tio estas revo malproksima. Povus esti, aliflanke, ke la detruo de la marsanoj nur signifas spirhalton. La estonteco eble estas destinita ne al ni, sed al ili.
Mi devas konfesi, ke la streĉeco kaj danĝero de la tempo postlasis daŭran senton de dubo kaj sensekureco en mia menso. Mi sidas en mia kabineto skribante lamp-lume, kaj subite mi revidas flamanta la valon malsupre de mia hejmo, kaj sentas la domon malantaŭ kaj ĉirkaŭ mi malplena kaj dezerta. Mi eliras sur la ŝoseon Byfleet, kaj veturiloj preterpasas min, viandista ĉaro, fiakro kun vizitantoj, laboristo sur biciklo, infanoj survoje al la lernejo, kaj subite ili fariĝas nebulecaj kaj nerealaj (...) Nokte, mi vidas la nigran pulvon kiu malheligas la silentajn stratojn, kaj la torditajn korpojn vualitajn per tiu tavolo; ili leviĝas al mi ĉifone kaj hundomordite. Ili eligas makabrajn kriojn kaj fariĝas pli kaj pli ferocaj, palaj, malbelaj, kaj fine frenezaj misformoj de homoj, kaj mi vekiĝas, malvarma kaj mizera, en la mallumo de la nokto.
Mi iras al Londono kaj vidas la svarmantajn homamasojn en la stratoj Fleet kaj Strand, kaj ekŝajnas al mia menso, ke ili estas nur la fantomoj de la pasinteco, hantantaj la stratojn kiujn mi iam vidis silentaj kaj mizeraj, irantaj tien kaj reen, ombroj en mortinta urbo, karikaturoj de vivo en marionetaj korpoj (...)
Kaj plej stranga estas tio, ke mi tenas denove la manon de mia edzino kaj pensas, ke mi kredis ke ŝi, kaj ŝi kredis ke mi, mortintas.
(El ‘The War of the Worlds’ de H. G. Wells. 1898)
Tradukita el la angla originalo kaj la franca traduko de Mike Leon
Aviadilo Boeing 747 kraŝas sur la Kapitolon, mortigante la prezidanton kune kun la membroj de la Senato kaj la Kortumo de Lasta Instanco. Jen kiel islamista diktatoro deklaras militon kontraŭ Usono, la “Granda Satano”. Ideologie prezentilo por iu usona vidpunkto pri geopolitiko, ĉi tiu romano de Tom Clancy aperis en 1996, kvin jarojn antaŭ la atakoj de la 11-a de septembro 2001.
Kurioze, la vosto — aŭ almenaŭ la direktalo — de la 747 estis sendifekta, kiel sago pafita en la flankon de mortinta besto (...) La suda alo de la Kapitolo estis detruita. La ŝtuparon oni povis vidi, sed la kolumnoj kaj la tegmento estis malaperintaj, kaj la Ĉambro de Reprezentantoj nur estis kratero ĉirkaŭita de amaso da ŝtonoj fulge nigraj (...)
Dek-sese alvenis Asistanta Vic-Direktoro [de la FBI] Daniel E. Murray, sen kravato kaj libertempe vestite. La plejaltranga deĵoranta oficiro estis lia malnova amiko, Inspektoro Pat O’Day (...).
“Kio okazas, Pat?”
“Mi ĵus telefonis al aerarmea bazo Andrews. Ili havas surbendigitajn registrojn de la radaro kaj tiel plu. Mi sendis agentojn el nia vasingtona oficejo por pridemandi la personaron en la turo. Laŭ unuaj informoj, ŝajnas ke aviadilo 747 de Japan Airlines faris kamikazan plonĝon. Laŭ la skipo ĉe Andrews, la piloto ŝajnigis esti neantaŭvidita flugo de KLM en situacio de krizo kaj rekte flugis supre de la kurejoj, sin turnis iom maldekstren, kaj ... nu ....”. O’Day eklevis la ŝultrojn. “Mi nun ankaŭ havas agentojn ĉe la Kapitolo por komenci la enketon. Mi supozas ke oni konsideru ĉi tion kiel terorismaĵon, kaj ke tial estas ni kiuj havas la jurisdikcion.”
“Kie estas la ADIC?” Murray demandis. Temis pri la Asistanta Direktoro kiu respondecis pri la vaŝingtona oficejo de la FBI, ĉe Buzzard’s Point sur la rivero Potomac. “Ferianta en Sankta Lucia kun Angie (...) Hodiaŭ estos severa tago por multe da homoj. La nombro da mortigitoj estos grandega, Dan, multe pli malbona ol la atenco en Oklahomo. Mi elsendis ĝeneralan alvokon por jurosciencaj fakuloj. Kun aĉaĵo tia ĉi, ni devos identigi multajn korpojn per DNA. Ho, la TV-istoj demandas kiel povas esti, ke la aerarmeo lasu ĉi tion fariĝi.”
Kapskuo akompanis la konkludon. O’Day bezonis celobjekton por sia kolero, kaj la televidistoj plej oportunis.
“Ĉu ni scias ion alian?” demandis Murray.
“Ne. Necesos nemalmulte da tempo, Dan.”
“Kion pri [Vic-Prezidanto] Ryan?”
“Li deiris de la Kapitolo kaj devus esti survoje al la Blanka Domo. La televido vidigis lin. Li iom ŝanceliĝas, ŝajne. Ankaŭ niaj gefratoj de la Sekreta Servo travivas aĉan nokton. La viro kun kiu mi parolis antaŭ dek minutoj preskaŭ perdis la memregadon. Povus esti jurisdikcia konflikto, fine, pri kiu direktu la enketon.”
“Bele” Murray diris snufante. “Ni lasos al la AG* la reguligon de tio.”
Sed jam ne estis AG, nek Sekretario de la Fisko* al kiu li povus telefoni.
Inspektoro O’Day bone konis la protagonistojn. Federacia leĝo rajtigis la Usonan Sekretan Servon, kiel la gvidantan agentejon, prienketi atencojn kontraŭ la Prezidanto. Sed alia federacia leĝo donis la jurisdikcion pri terorismo al la FBI. Kompreneble, loka leĝo pri murdoj ankaŭ entiris la metropolan policon de Vaŝingtono. Oni aldonu la Nacian Buroon de Transportila Sekureco, aŭ NTSB — ĉar ĝis kontraŭa pruvaĵo aperos, la evento povus esti nur horora aviadila akcidento-, kaj tio nur estis la komenco. Ĉiu agentejo havis aŭtoritaton kaj kompetentecon. La Sekreta Servo, pli malgranda ol la FBI kaj kun malpli da rimedoj, tamen havis lertegajn enketistojn, kaj iujn el la plej bonaj teknikaj fakuloj. NTSB estis la senrivala specialisto tutmonda pri aviadilaj kraŝoj. Sed la FBI devas esti la gvidanta agentejo por ĉi tiu enketo, ĉu ne? Murray demandis al si. Direktoro Shaw, tamen, estas mortinta. Sen lia influo ...
Dolĉa Jesuo , Murray pensis (...)
Pat rimarkis lian mienon kaj kapjesis. “Prave, Dan. Estas malfacile asimili la situacion, ĉu ne? Ili senintestigis nin, amiko.” Li transdonis folion de jurista notbloko kun manskribita listo de sciataj mortintoj. Eĉ nuklea atako ne nin vundus ĉi tiel severe, Murray diris al si, tralegante la nomojn. Se temus pri krizo evoluanta, tio donus abundan strategian averton, kaj iom post iom, kviete, respondeculoj forlasus Vasingtonon por diversaj rifuĝejoj, multaj supervivus — almenaŭ laŭ la planistoj — kaj post la atako funkcianta registaro restus por kunglui la pecojn. Sed ne hodiaŭ.
(El ‘Executive Orders’ de Tom Clancy. Putnam Publishing Group, 1996).
Tradukita el la franca de Mike Leon
En ĉi tiu romano, la Legioj de la Ĉefanĝelo Mikelo, armitaj bandoj de kristanaj ekstremistoj el Rumanio, estas prenintaj la potencon en la Okcidento. Ili senkompate ĉasas la “Osamojn” en Eŭropo turmentata de ĥaoso.
“La eventoj de la Balkanoj ĝis la Proksima Oriento antaŭfiguris malgrandaskale la aktualan staton de la mondo. Tuj kiam religio ŝovas la nazon en homajn aferojn, oni antaŭtimu malbonsorton. Religioj, ĉiuj religioj, tiuj de la Libro kaj la aliaj. Neniu plibonas aŭ plimalbonas ol alia. Ili samas. Ili ĉiuj estas maŝinoj de ekskludo, subpremo, detruo, ili ĉiuj citas iun aŭ kelkajn verajn diojn kiel sian aŭtoritaton, ili ĉiuj depostulas teritoriojn, landlimojn, privilegiojn, verojn, dogmojn, oni ilin enfermu en sako kaj dronigu en valoj da larmoj.”
La maljunulo ekbruligis cigaredon — se rajtas nomiĝi “cigaredo” tia cilindro da fetora tabako envolvita en dika flaveca papero. Liaj profundaj sulkoj estis vundoj eltranĉitaj per ia freneza klingo. Brun-nigraj markoj disetendiĝis sur la supro de la kalva kranio. La brilaj agitataj okuloj sagis tien kaj reen meze de la ŝtoneca vizaĝo. Li invitis Stef kaj Pibe al sia tablo post kiam ili malsupreniĝis de la kamiono por trovi restoracion aŭ proviantejon. (...)
“Eble ni povintus eviti ĉi tiun frenezon se mia lando [Usono] kaj iuj ĝiaj eŭropaj alianculoj ne ĵetintus petrolon sur la fajron. La atencoj de la 11-a de septembro 2001 estis alresponditaj per milito. (...) Ilia rebato estis preparita: egaligante islamanojn kun teroristoj, alarmante la popolon, ili havigis al si kompletan subtenon por sia vidpunkto. Ĉiuj ekkomencis draŝi la islamanojn, politikistoj, monaĥoj, intelektuloj, pseŭdo-filozofoj, artistoj; ĉiuj proklamis, ke islamo neakordigeblas kun la valoroj de la demokratiaj landoj de la Okcidento. La granda cimitaro de Islamo forĝiĝis en la krisoloj de Irako, Saŭd-Arabio, Irano kaj Palestino. Poste, necesis nur tio, ke la sekretaj servoj turnu la islaman klingon kontraŭ Eŭropo (...) Estas io por ĉiu: Usono estas liberigita de sia ekspatrino kaj eŭropa rivalo kaj ankaŭ de la islama minaco, la Juda Ŝtato fine estas libera por aneksi Palestinon kaj realigi sian revon de Granda Israelo, la Katolika Eklezio denove reĝas sur la flugiloj de la ĉefanĝelo Mikelo. Vidu mem: la tri religioj de la Libro triumfis. Ili redifinis landlimojn, ili dividis inter si landojn kaj animojn, ili redesegnis klarajn liniojn de dislimo por sin pravigi, bonuloj kaj malbonuloj, kredantoj kaj nekredantoj, la elektitoj kaj la ekskluditoj. Ĥaoso ĉiam utilas al la morala ordo kaj reakcio.”
(El ‘L’Ange de l’abîme’ de Pierre Bordage. Editions Au diable Vauvert, Vauvert, 2004)
ĈU LA ORGANIZO AL-KAIDA vere ekzistas? La demando, serioze levita de bonaj aŭtoroj kiel Jason Burke*, meritas esti starigita konsidere ĉion kion oni atribuas al la grupo de s-ro Usama Ben Laden ekde la 11-a de septembro 2001: la atencojn de Madrido en marto 2004, la agojn en Irako faritajn de s-ro Abu Musab Al-Zarkaŭi (kiu laŭdire estas bazita en Faluĵa, sed kiu estis ankaŭ kulpigita pri la madridaj atencoj), la atencoj de Balio (oktobre 2003), de Istanbulo (novembre 2003), kaj antaŭ nelonge tiuj kiuj tuŝis Saud-Arabion (majo 2004). Aldoniĝas la aresto en Britio kaj Pakistano de supozataj respondeculoj de la reto Al-Kaida (aŭguste 2004). Kiuj estas la ligoj inter ĉiuj ĉi eventoj?
Se oni trarigardas la personojn implikitajn en atencoj aŭ en atencoprovoj, oni povas mezuri la influsferon de Al-Kaida, ĉar la reto havas jam historion. Tamen necesas prudento: la akuzoj formulitaj kontraŭ individuoj etikeditaj esti batalantoj de Al-Kaida, internigitaj en Gŭantanamo (kiel la kvar francoj ekstradiciitaj al Parizo en julio 2004) aŭ metitaj antaŭ tribunaloj (s-ro Munir Al-Motasadek en Germanio*) montriĝis ofte tre fragilaj kaj ne validaj antaŭ ordinaraj tribunaloj.
Kompreneble, certaj diras ke oni konas nur tre etan parton de la glacimonto: Al-Kaida estas, laŭ ili, tentakla organizo strukturita antaŭ la 11a de septembro, kiu konservas ekde tiam dormantajn retojn agopretajn laŭ instrukcioj de la centro sendataj pere de diskretaj mesaĝoj sur interreto. Ĉu tio kredeblas? Kial Al-Kaida atendus por agi? Se ne ĝuste pro tio ke la teknikaj kondiĉoj ne estas plenumitaj (rekrutigo, akiro de materialo, ĉirkaŭiro de la sekurecoservoj), kio montrus ke la organizo estas pli malfortiĝinta ol la registaro Bush volas koncedi.
Al-Kaida ne ŝajnas havi kalendaron funditan sur preciza politika strategio (frapi en donita momento por influi la eventojn), sed male aktivisman kaj oportunisman vizion: frapi ĉiumomente por persistigi etoson de teroro kaj pruvi ke ĉiuj militaj intervenoj, de Afganio ĝis Irako, estas senefikaj. La atenco de Madrido ne estis escepto, kiel substrekas Lawrence Wright*: la programado de la atakoj estas nur hazarde ligita kun la hispanaj elektoj — kaj, se ne okazintus la ega mallerto de la registaro de s-ro José Maria Aznar, ĝi povintus produkti la malan efikon sur la opinio.
Por simpligi, oni povas klasi la atencojn atribuatajn al Al-Kaida en du kategoriojn: la “internaciistajn” kaj la “lokajn”. La unuaj estas farataj de diversnaciaj skipoj kiuj agas ĉiuj ekster la teritorio de sia devenlando (en Novjorko kaj Vaŝingtono, en Madrido, kaj ankaŭ dum la malhelpitaj atencoj de Los-Anĝeleso, Parizo kaj Strasburgo); la duaj estas farataj de “naciaj” skipoj kiuj agas sur sia propra teritorio, sed direktiĝas kontraŭ “okcidentaj” celoj (Kasablanko, Istanbulo, Balio). Ĝis nun, la “internaciistoj” estas precipe batalintoj de Afganio; la “lokaj” funkcias siavice kiel koncesiuloj. La kazo de Irako estas malpli facile analizebla, ĉar la deveno kaj organiza aparteno de la eksterlandaj volontuloj, kiuj laŭdire ĉeestas en Faluĵa, ne estas konataj.
Ĉio indikas ke la movado Al-Kaida mutacias, esence pro la ŝanĝoj en rekrutigo. Ĉiam pli malfacilos paroli pri ĝi kiel strukturita organizo. Aliflanke, la “marko” havas belajn tagojn antaŭ si, en la mezuro ke ĝi certigas maksimuman efekton por farita ago.
Kion oni nomas Al-Kaida, estas unue bazita sur asocio de batalintoj de la afgana milito (aŭ pli ĝuste militoj). Ekde la okupacio de la lando fare de usonaj fortoj, tiu kerno ne nur ne plu renoviĝas, sed ĝi malkreskas, pro la mortoj kaj arestoj. Ĝi konsistas el du kategorioj: unuflanke, la kadroj de la gvardio proksima al s-ro Usama Ben Laden, el kiu certaj sekvas lin ekde la jaroj 1980, kaj, aliflanke, la ondo da junaj “internaciistoj” alvenintaj en la jaroj 1990, kaj precipe inter 1997 kaj 2001. Bredejo limigita kaj facile identigebla.
La novan duran kernon konstituas aktivuloj el Proksim-Oriento de la 1980aj jaroj kaj de komenco de la 1990aj jaroj por lukti kontraŭ la sovetianoj. Jam politikigitaj, ofte implikitaj en radikalaj movadoj de sia devenlando kaj devenaj de tre kredantaj medioj, ili sekvis s-ron Ben Laden en liaj migradoj al Jemeno kaj Sudano, por reveni samtempe kun li, en 1996, en Afganion. Multaj da ili estis mortigitaj aŭ arestitaj: Ŝejko Mohamed Odeh, Abu Hafs Al-Masri (Mohamed Atef), Sulejman Abu Gajt, Abu Zubejda... Ili partoprenis la vivon de s-ro Ben Laden, loĝis kun sia familio en la samaj remparzonoj kaj havas kelkfoje geedzajn ligojn (s-ro Ben Laden estis “doninta” sian filinon edziniĝe al Atef). De tiu grupo restas apenaŭ pli ol la egipto Ajman Al-Zavahiri.
“Juna gvardio” kun malsama profilo, aperis post 1992, kaj precipe ekde 1996 kaj la potencopreno de la talibanoj. Escepte de la saud-araboj, tiuj junaj “internaciistoj” estis plejparte radikaliĝintaj en Okcidento, kies vivomodon ili cetere sekvas (per siaj studoj, sed ankaŭ per siaj kondutoj kaj sia edzeco, se ili ne estas fraŭloj). Ili venis al Okcidento, aŭ tre junaj aŭ por studi. Certaj naskiĝis en Eŭropo kaj multaj akiris okcidentan ŝtatanecon. Ili fariĝas “renaskiĝintoj”, tio estas: ili rompas ofte kun sia familio kaj politike radikaliĝas samtempe kun sia “reveno” al la religio — oni povas cetere supozi ke tiu “reveno” okazas en kunteksto de politika radikaliĝo. Inter ili, la kvar pilotoj de la atencoj de la 11a de septembro 2001, sed ankaŭ s-ro Mahamed Resam*, la reto Begal*, s-ro Zakarias Musauri* kaj s-ro Mahamed Sliti Amor*. Certaj estas konvertitoj (s-ro Richard Colvin Reid*, s-ro José Padilla*. Kurioze, nur tre malmultaj aktivuloj venas rekte el islamaj landoj (escepte de certaj atencintoj de Istanbulo en novembro 2003, devenaj de Turkio.)
La membroj de tiu generacio revenas praktike neniam en la devenlandon de sia familio. Neniu el tiuj kiuj devenis de Alĝerio, ekzemple, aliĝis al la Armita Islama Grupo (AIG). Ili foriras al periferiaj ĝihadoj* (Afganio, Bosnio kaj poste Ĉeĉenio, eĉ Kaŝmiro), kaj ne al la Proksim-Oriento aŭ Magrebo, poste ili revenas al Eŭropo. La ĝihado kaj la vojaĝo al Afganio fariĝas pas-ritoj: la veterano kiu revenas de ĝi estas aŭreolata de la prestiĝo de muĝahid, eĉ se lia restado tie estis tre mallonga.
Zorgante meti iom da ordo en la alfluo de eksterlandaj volontuloj kiuj kaŭzis ofte tensiojn kun la loka loĝantaro, la talibanoj konfidis al s-ro Ben Laden (certe komence de 1997) la monopolon de la kontrolo de la tendaroj de la “araboj”, inkluzive de la konvertitoj, dum la uzbekoj kaj pakistananoj konservis siajn proprajn strukturojn. Sekve, ĉiu islama volontulo kiu estas nek pakistanano nek devena de centra Azio kaj kiu vojaĝis al Afganio inter 1997 kaj 2001 pasis nepre tra la tendaroj de Al-Kaida (aŭ, por kelkaj da ili, tra tiuj de la radikalaj pakistanaj organizoj). Tio ne implicas ke ĉiu persono restadinta en tiuj tendaroj estas potenciala teroristo.
NENIU EL LA JUNULOJ de tiu nova generacio de “afganuloj”, kontraste al la malnova gvardio, estas proksima al s-ro Ben Laden. La volontuloj estis submetitaj al filtrado: la plej bonaj estis elektitaj por reveni en Okcidenton por tie atenci, la restado en Afganio servis por trejni ilin, sed precipe por forĝi la “korpusan spiriton” destinitan esti la forto de la reto. La aliaj, do la plimulto, estis anigitaj al la eksterlanda brigado kiu batalis kun la talibanoj kontraŭ la komandanto Masud. Pro tio malfacilas por la okcidentaj juristoj trovi trafajn ĉefakuzojn por tiuj inter la kaptitoj de Gŭantanamo kies sola eraro estis troviĝi inter la trupoj de la talibanoj.
Estas tiu nova generacio el kiu konsistas la esenco de la kadroj farintaj “internaciistajn” atencojn. Estas ĝi kiu ĝis nun faris la efikecon kaj la forton de la organizo. Laŭdifine, tiuj retoj estas samtempe internaciaj kaj funditaj sur densaj personaj rilatoj: ili ligas la tutmondigon kaj la koheron de homogena grupeto de homoj kiuj konas sin bone. Tiu solidareco de “internaciistaj” batalintoj, partoprenintaj la samajn tendarojn kaj la samajn batalojn, faras la elastecon kaj fidindecon de la retoj. Kaj, kiel analizis Marc Sageman*, tiu korpusa spirito troviĝas ambaŭflanke de la inica vojaĝo al la afgana ĝihado. Oni radikaliĝas efektive en la sino de grupeto da “kompanoj” (en universitato, en kvartalo, en moskeo) kaj kie oni decidas foriri. Kaj, en Afganio (aŭ Bosnio, Ĉeĉenio), oni renkontas pliajn “fratojn” kiuj povas esti de Malajzio aŭ Pakistano kaj kiujn oni eventuale revidos en ilia lando.
La membroj de la reto kondutas ofte spite al ĉia logiko de vera eksterleĝeco. Oni kundividas la loĝejojn kaj la bankokontojn, oni atestas ĉe edziĝo de kompano, oni kunsubskribas testamenton de alia, ktp. La nepenetrebleco venas de la grupo-fenomeno, ne de la teknikoj de sekreta agado.
La ĉefstabo, la bazaj ĉeloj, la transnaciaj retoj kaj la komandoĉeno de Al-Kaida estas do funditaj sur personaj ligoj, forĝitaj ĉu en Afganio ĉu sur loka nivelo, kaj kiuj poste transponiĝas en transnacian kaj “malteritoriigitan” dimension (vojaĝoj, instaliĝo en aliaj landoj, multaj ŝtatanecoj, ktp.). La kamaradeco ludas tre gravan rolon, ofte fortigitan de geedzaj ligoj kiuj havas nenion “tradician”: oni edzinigas la fratinon de sia kompano — kaj ne la edzinon elektitan de liaj gepatroj-, kio implicas ofte modernan parrilaton, kiel atestas la edzino de la mortiginto de la komandanto Masud, kiu rakontas kiel ŝia edzo flikis mem siajn vestaĵojn*. Tiuj tre personaj ligoj faras la forton, sed ankaŭ la malforton de la retoj.
Kelkfoje sufiĉas por la polico elbobenigi la fadenon ekde konata aktivulo (eĉ se oni kulpigas senkulpulojn kiuj faris la solan eraron kundividi ĉambron aŭ frekventi la saman moskeon). Tiel, unu el la respondeculoj de la madrida atenco, s-ro Jamal Zugam, estis indikita de la franca al la hispana polico kaj mallonge arestita en novembro 2001. Eĉ se ankoraŭ ne ekzistas datenbazo pri la volontuloj irintaj al Afganio, certas ke kreskanta nombro da ili estas identigota (per dokumentoj kaptitaj surloke, arestoj, uzo de falsaj pasportoj, ktp.). Sed, precipe kun la perdo de la afgana svarmejo, praktike jam ne ekzistas loko por rekonstitui tiun veteranan solidarecon. Kaj se oni elvokas Ĉeĉenion, Sahelon*, la pakistanajn tribajn zonojn, eĉ... Faluĵan, neniu el tiuj lokoj — eĉ se oni povas tie ĝui komplezon de la lokaj administracioj — povas konstitui daŭran rifuĝejon pro la kontroloj kaj punktaj frapoj. Unuvorte, la generacio de batalintoj de Afganio reduktiĝas (la tekniko de memmortigaj atencoj evidente kontribuas al tio) kaj penas renoviĝi.
Por eviti marĝeniĝon, Al-Kaida devas do larĝigi sian rekrutigadon kaj forĝi aliancojn. Sed ĝi ne disponas pri relajso, ĉar ĝi ne estas politika movado kun politika gvidado, militisma strukturo, vojkompanoj, organizoj de simpatianoj, ktp. Kiel reto de aktivuloj, ĝi ekzistas nur laŭ la mezuro en kiu ili faras atencojn. Antaŭvideblas do nenia perspektivo al politiko. Alidire, Al-Kaida povas alianciĝi nur kun grupoj de batalantoj (eĉ se tiuj povas havi politikan dimension, kiel en la kazo de la talibanoj aŭ de la ĉeĉenoj).
Ekzistas tri strategioj por serĉi aliancojn, aŭ simple fari relajsojn: koncesiado, asociadoj kaj banditismo.
La koncesiado funkcias jam. La “lokaj” atenculoj, tio estas aktivuloj sur sia propra tereno, ĉu ili faris aŭ ne vojaĝon al Afganio, eniras tiun kategorion. Loka grupo, sen rekta ligo kun la ĉefstabo de Al-Kaida, kiel en Kasablanko (aŭ konektita malrekte, kiel en la kazo de la atenco en Ĝerbo* aŭ tiu de Istanbulo), agas nome de la organizo, aŭ ĝia atenco estas konfesita de tiu. Sufiĉas cetere ke la publika opinio aŭ la lokaj aŭtoritatoj atribuas la agon al Al-Kaida por ke la efekto estu la sama. La celoj estas sufiĉe larĝaj (ĉio kio prezentas okcidentan ĉeeston, judismon aŭ usonajn interesojn) por ke ĉiutage okazu io ie, kio tiel donas la impreson ke Al-Kaida estas ĉie.
Tiaj lokaj relajsoj povas etendiĝi de struktirita kaj radikaliĝinta organizo (la Jemaah Islaijah en Indonezio, aŭ la pakistanaj ekstremismaj grupoj, kies membroj iris kun Al-Kaida al Afganio, eĉ la grupo Zarkaŭi en Irako) ĝis “bando”, kie junula ribelo, banditismo kaj sekta fenomeno kuniĝas ĉirkaŭ loka gvidanto, kiel en la kazo de la kasablanka atenco. Tiel povas konstituiĝi ĉeloj inter la edukitaj kaj poliglotaj “internaŭtoj” kaj diri ke ili estas Al-Kaida. La “Al-Kaidismo” povus do supervivi la malaperon de Al-Kaida.
Tiu koncesiado estas des pli facila ĉar ĉiam ekzistis radikala movado rekrutiganta kaj aganta laŭ similaj skemoj kiel tiuj de Al-Kaida, sed sen esti organisme ligitaj kun ĝi, kiel, en Francio, la reto Kelal* kaj la “bando de Roubaix”* en 1995 kaj 1996. Imageblas ankaŭ ke membroj de novfundamentismaj movadoj sed ne hiĝadistaj (kiel tablighis*, eĉ la Hizb-ut-Tahrir*) decidas fari individuajn agojn sub la etikedo de Al-Kaida. Tiel, la atencoj de Taŝkento de julio 2004 kontraŭ la usona kaj israela ambasadejoj povas esti faritaj aŭ de membroj de la Islama Movado de Uzbekio kiuj batalis kun Al-Kaida kontraŭ la usonanoj en Afganio, aŭ de disidentoj de la Hizb-ut-Tahrir, eĉ se la unua hipotezo estas pli verŝajna.
Iamaj “afganuloj” povas ankaŭ aŭtonomiĝi, kiel s-ro Al-Zarkaŭi (kia ajn estu la rolo kiun oni atribuas al li). La eksterlandaj volontuloj kiuj laŭdire ĉeestas en Faluĵa havas intereson ĝui la markon kaj kredigi je internacia organizo pli strukturita ol ĝi estas.
LA SAUDA KAZO estas pli kompleksa. Unuflanke, oni nombras multajn iamajn volontulojn de Afganio inter la radikaluloj kiuj lanĉis atakojn en 2004 (la saudanoj estas superreprezentitaj inter la islamaj volontuloj kiuj batalis ĉiufronte, de Afganio tra Bosnio ĝis Ĉeĉenio). Konsiderante la saudan devenon de s-ro Ben Laden kaj lian rolon en la venigo de saudanoj al Afganio en la jaroj 1980, kiam li havis ankoraŭ la orelon de la sekretaj servoj de sia lando (la rompo inter li kaj la reĝimo, komence tre relativa, datas de 1991), oni povas taksi ke li persone bone konas la ĉefojn de la radikalaj grupoj.
La atakoj en Arabio celas pli la eksterlandanojn (inkluzive de arabaj) kaj la simbolojn de la eksterlanda ĉeesto ol la ŝtataparaton. Ili parencas do kun la agoj de Al-Kaida. Eĉ se la teroristoj klare deziras la forigon de la monarkio, la uzata metodo ne iras en la direkto de revolucia stretegio. Aliflanke, en tiu pure sauda movado, troviĝas neniu eksterlanda volontulo, kaj ĝiaj aktivuloj ne havas tutmondan itineron, escepte de vojaĝo al Afganio aŭ Ĉeĉenio, kontraste al la aliaj aktivuloj de Al-Kaida. Fine, ĝi ne signas siajn agojn per Al-Kaida, eĉ se ĝi ne kontestas tiun atribuadon.
La ĉieesto de tiu marko klariĝas per du kontraŭdiraj logikoj: la volo de la reĝimoj, de Taŝkento ĝis Moskvo, vidi la manon de Al-Kaida ĉie, por prezenti sin kiel plenrajtaj membroj de la kontraŭterorisma klubo kaj forgesigi sian subpreman politikon. Sed la aktivuloj havas ankaŭ intereson kredigi ke Al-Kaida troviĝas ĉie: s-ro Ben Laden por ŝajnigi esti la granda orkestro-ĉefo, kaj la “malgranduloj” por certi pri la efekto de sia agado.
Temas ja pri politiko de koncesiado: la gepatra organizo difinis la koncepton kaj pruntedonas sian markon al la koncesiatoj. Tio estas des pli facila ĉar Al-Kaida neniam estis “leninisma” organizo, zorganta pri strikta kontrolo de siaj membroj: tiuj havas multan aŭtonomion, kaj la centro delegas facile la iniciaton al junuloj, eĉ al konvertitoj (kio estas totale nova en radikala islamisma organizo).
La serĉado de aliancoj okazas malprofite al la ideologia pureco. Sed Al-Kaida havas apenaŭ elekton se ĝi ne volas izoliĝi. Ĝiaj aktivuloj regule alianciĝis kun islamaj grupoj kiuj havas pure lokajn celojn: la talibanoj, la ĉeĉenaj radikaluloj aŭ irakaj sunaistoj, sed ĉiuj konfesis la koncepton de ĝihado.
TIUJ ALIANCOJ povus etendiĝi en tri direktoj.
‣ Alianco kun naciismaj aŭ etnaj movadoj, kiel en Bosnio, Ĉeĉenio kaj, ŝajne, en Irako. Sed, en tiuj tri kazoj, la “internaciistoj” ne disvolvas propran strategion kaj servas nur kiel milita avangardo, en kunteksto kie la agado fariĝas nur sur nacia teritorio. Ili servas tiam kiel “eksterlanda legio”, je kiu oni seniĝas post fino de la milito, kiel okazis en Bosnio kaj povus okazi en Irako.
Tamen oni ne povas ekskludi ke certaj radikalaj partoj de la naciismaj movadoj decidas, pro malespero, internaciigi la batalon, laŭ la modelo de la palestinanoj de la jaroj 1970. Ĉiuj movadoj de nacia liberigo, kia ajn estu la loko kiun havas tie la islamo (palestina Hamas, ĉeĉenoj de s-ro Ĉamil Basajev), tenas sian batalon en la limoj de sia teritorio kaj de tiuj kiujn ili perceptas kiel okupacianta potenco. Neniu membro de Al-Kaida agadis sur la israela-palestina teritorio kaj neniu palestinano (loĝanta en Gazao aŭ en la okupaciataj teritorioj) partoprenis la agadojn de Al-Kaida. Tamen, oni ne povas ekskludi ke, fronte al la subpremo kaj al la internacia izoliteco, certaj grupoj decidos etendi la konflikton kaj alianciĝos kun la “internaciistoj” de la movado.
‣ Kuniĝo de Al-Kaida kun parto de radikala kaj perfortema ultramaldekstro, heredanto de la “Baader-bando”, de “Action directe [Rekta Agado]” aŭ de la Ruĝaj Brigadoj, ktp., eĉ de la ekstrema dekstro. La malamiko estas la sama: la monda ordo karakterizita de “la usona imperiismo”. Al-Kaida fascinas tiujn kiuj serĉas rompon kun la establita ordo kaj profitas de la kvazaŭ-malapero de la marksisma radikala ekstrem-maldekstro, kiu konvertiĝis al altermondismo kiu ne tuŝas la verajn spacojn de la sociala ekskludado. Ĝis nun, por aliĝi al Al-Kaida, necesis konvertiĝi, sed tiu kondiĉo povas tre bone malaperi. Cetere, la celoj de la organizo estas neniam religiaj, kaj ĝia antisemitismo similas pli al la klasika eŭropa antisemitismo ol al sia islama versio (la iama advokato de Baader, s-ro Horst Mahler, post sia transiro al la ekstrema dekstro, retroviĝis en oktobro 2002 en mitingo de la radikala islamisma partio Hizb-ut-Tahrir en Hamburgo, ankaŭ perforte antisemita).
La konvertitoj konstituas sendube bonan indikatoron de estontaj mutacioj: la transiro de junaj Okcidentanoj al radikalaj islamistoj povus fariĝi inversigebla. Tiel oni povos observi la “revenon” de junaj konvertitoj al siaj devenaj medioj, por trovi aliancojn, ĉu por krimaj agoj, ĉu por politikaj agadoj. S-ro Ilich Ramírez Sánchez, nomata Carlos, konvertiĝis al islamo en prizono kaj laŭdas s-ron Ben Laden en sia lasta libro, La revolucia islamo*, kaj Nadia Desdemona Lioce, la supervivintino de grupo de la italaj Ruĝaj Brigadoj, dum sia aresto fare de la polico en Italio en februaro 2003, deklaris sin solidara kun la lukto de ĉiuj islamanoj. Multaj konvertoj al islamo en la antaŭurboj estas pli proksimaj al aktiva engaĝiĝo ol al mistika renkontiĝo: temas pli ĝuste pri “protestokonvertoj”.
‣ Fine, tria metodo, la dungosoldatismo aŭ la banditismo. Se la centro de Al-Kaido estos neŭtraligita, certa nombro da iamaj “afganuloj” aŭ de potencialaj membroj de la organizo surmerkatigos la lernitajn teknikojn, la establitajn retojn kaj la markon. Ili povus ligi sin kun mafiaj retoj aŭ transformiĝi mem en mafion; ili povus ankaŭ servi kiel dungosoldatoj por sekretaj servoj, kiel faris siatempe la palestinano Abu Nidal kaj Carlos.
Neniu ŝtato aventuriĝas nun en la vojon de tia kunlaborado, pro timo de rekta usona reago. Sed la situacio povus ŝanĝiĝi, se enkaĉiĝo en Irako montrus Usonon en pozicio de malforteco kaj se la fino de la Al-Kaida-retoj kaj la konfuzo pri celo kaj rimedoj de la “kontraŭterorisma milito” malfermos grizan zonon kie oni ne plu bone scias kiu estas kiu. Tiaj evoluoj povus okazi des pli facile, ĉar la spacoj en kiuj moviĝas la “internaciistaj” aktivuloj supozigas subtenon kaj ligojn kiuj devenas de drogokomercaj retoj, kun eblaj komplicecoj en la ŝtataparato (tribaj regionoj en Pakistano, ekzemple).
Ĉiukaze, la fenomeno Al-Kaida, kiel ĝiaj avataroj, ŝajnas antaŭ ĉio transnacia kaj havas nur cirkonstancajn ligojn kun la Proksim-Oriento. La dinamiko de mobiliziĝo kaj de agado estas nur malrekte ligita kun la konfliktoj de la regiono, kiuj sekvas precipe naciismajn logikojn. Oni emas “superislamigi” Al-Kaida-n kaj neglekti ĝian tutmondan dimension, antiimperiisman kaj triamondisman. La logiko de la movado estos sendube enkorpigi malpli la defendon de islamo ol la avangardon de movadoj kontestantaj la establitan ordon kaj la usonan hiperpotencon.
Olivier ROY.
—
Vd De Novjorko ĝis Rijado — listo de atencoj
Trovu ĉi tie kelkajn teksejojn pri terorismo
—
ĈU PRISKRIBI KIO ESTAS aŭ verki kio venas? Ĉu karesi la surfacon de la eventoj, skizi kartografion de ilia ŝelo aŭ, male, rompi la ŝelon, eniri la kernon, la semon de la estontaj tempoj? Malnova dilemo kiu kontraŭmetas la laboron de politologoj kaj tiun, pli malklaran, sed senkompare fekundan, de ĉiuj — romanverkistoj, kinoreĝisoroj, aŭtoroj de komiksoj — kiuj aŭdacas okupiĝi pri la venontaj tempoj.
Se oni tenas sin al la metodo, estas klare ke nur la sciencaj observantoj de politiko kaj de historio povas pretendi rigoron kaj, sekve, kredindecon. Per kia vanteco kaj per kia aroganteco cetere la oficiala politika “scienco” ĉirkaŭas sin, preta resendi ĉiun ajn, kiu uzas imagivon, en la tenebrojn de “ĵurnalismo” (eta insulto) aŭ de la “literaturo” (ofendego). Kuncelebrataj kaj alelektitaj, niaj profesoroj disertas erudicie pri tio kio estas.
Ĉu ili tamen ne sentas ke, sekigante la pulsantan korpon de la realo, ili mortigas ĝin? La malvarmiĝintaj pecoj, kiujn ili servas al ni, estas viando, ne karno, senigita de tiu nekomparebla eco de la vivo, nome la movo, la metamorfozo, la evoluo. En la ĉiutaga aktualeco, tiu manko ne estas rimarkata. Sed sufiĉas surpriza alveno de grava rompiĝo (la disfalo de la soveta komunismo, la unuaj kanonpafoj al Dubrovniko, do en eŭropa tero, la atencoj de la 11a de septembro...), kaj la veroj pretende funditaj sur logiko kaj racio estas mensogoj aŭ iluzioj.
Aleksandro Ŝolcenicin, en sia Stokholma parolado*, klarigis ke li estis vivinta en mondo regata de racio kaj scienco kie, tamen, ĉiuj paroladoj estis falsaj. La vero estis la kuranta formo de mensogo. Kaj tiel li pravigis sian decidon elekti la formon de romano. La fikcio kiu malkaŝe konfesas esti mensogo, estas, male, unu el la formoj de vero. Tiu vero ne rekoneblas per sia formo, sed per “sono” kiun la homa orelo povas distingi. Romano “sonas” ĝuste — aŭ ne — kaj kondukas al pli alta kompreno de la profundo de la situacioj kaj de la agantoj.
Sed la problemo dislokiĝas, ĉar estas klare ke ne ĉiu literaturo esploras la samajn registrojn de vero. Multaj nuntempaj fikcioj estas minimumismaj kaj intimismaj verkoj. Ĉe la ekstremo evoluas literaturo de subjektiva momento kiun oni nomas memfikcio. Ĝi estas valora atesto pri niaj manieroj vivi, pensi, senti, ami, sed mankas al ĝi (libervole) amplekso en ĝia priskribo de la socia kaj politika kampo. Por malkovri fikciojn kiuj esploras tiujn registrojn de vero, necesas iri al la literaturoj de “ĝenro”: krimo, vojaĝoj, historiaj romanoj, spionromanoj kaj, kompreneble, sciencfikcio.*
La horora vorto lanĉiĝis, kaj kun tiu la hundoj: kiu? La sciencfikcio! Jen kion oni pretendas servi al ni kiel esplorilon de la vero. La flugantajn subtasojn... Lasu nin ridi! La verduletojn, la tempomaŝinojn, kial ne Neĝulinon aŭ Harry Potter?
Kompreneble, tiuj kritikoj, eĉ kiom ajn facilaj, estas funditaj. La sciencfikciaj verkoj suferas je ekstrema miksaĵo de ĝenroj kie interpuŝiĝas produktoj de plej diversa kvalito kaj precipe de diversaj tipoj. La fakuloj ne interkonsentas pri klasigoj, kaj, ĉar mi ne estas inter ili, mi preferas medicinan komparon. Se oni referencas la malnovan psikiatrian malsanpriskribon de la deliroj (ĉar temas pri priskriboj transe de la realo), eblas distingi en la sciencfikcio skizofreniajn, parafreniajn kaj paranojajn verkojn.
La skizofrenia registro estus tiu de la fantasto kaj miro. La parafrenio, kiu kunekzistigas sendifektajn sektorojn de la realo kaj pure imagajn elementojn, ĝenerale tre ampleksajn, analogus al la kampo de la fantasy, kun la verkabunda — kaj facile ridindigebla — subgenro heroic fantasy (stelmilitoj, spacveturiloj, interplanedaj operoj). Restas la paranojo, kiu faras leĝeran modifon al la realo kaj tiras el tio ĉiujn konsekvencojn. Tiu tekniko ebligas imagi mondojn proksimajn de la nia, kie la ĉiutageco apenaŭ malsamas, sed kie certaj parametroj ŝanĝiĝis, kun gigantaj sekvoj sed kiuj ne ĉiam tuj percepteblas. Tiuj disfazitaj hipotezoj povas koncerni la pasintecon (tiurilate, mi persone ŝatas en Francio miskonatan aŭtoron: Orson Scott Card*) aŭ la estonton pli aŭ malpli proksiman. De la Vojaĝoj de Gulivero ĝis La plej bona el la mondoj, de Fahrenheit 451 ĝis Minority Report*, la ĉefverkoj multas en tiu registro.
Aparta loko rezervendas al Orwell kaj al 1984*. Temas tie efektive pri la plej politika formo de la paranojaj fikcioj. Kiel ĉiam en densa kaj fekunda temo, multas la interpreteblecoj. Orwell estis konsiderinde reduktita en lia kina adaptaĵo (kiu, oni scias tion nun, estis strikte kontrolata de la CIA.* La eksterordinare riĉa karaktero de la orvela fikcio devenas ĝuste de ĝia libera eco: ĝi ne estas simpla defazigo de la stalina mondo, kaj la totalismaj mekanismoj kiujn ĝi priskribas aplikiĝas al multaj situacioj, inkluzive de niaj triumfantaj demokratioj...
Per stranga eŭropa komplekso, ŝajnas al ni ke tiu literaturo de politika fikcio estas specialaĵo, eĉ monopolo, de la anglosaksa mondo kaj aparte de la usona. Estas vere ke Usono produktas abundan literaturon tiuspecan, ofte sen ajna arta aspiro, sed efikan kaj popularan: oni povas meti en tiun grupon la produktojn de la spionromano, aparte la teknologian, de la tipo Tom Clancy, Robert Ludlum, Robin Cook, ktp.* Multaj legantoj malkovris, post la 11a de septembro 2001, ke tiuj romanverkistoj, konsiderataj ne tre seriozaj, estis la unuaj kiuj starigis sens-emociajn hipotezojn kiujn la realeco konfirmis aposteriore.
ONI TAMEN MALPRAVUS konsideri ke Usono havas la monopolon de tiu literaturo. La francoj, en la 20a jarcento, montriĝis longtempe ties novigantoj. De Pierre Mac Orlan (La Vénus internationale [La internacia Venuso]) ĝis Boris Vian (L’Ecume des jours [La ŝaŭmo de la tagoj]), de Robert Merle (L’Ile [La insulo], Malevil) ĝis René Barjavel (Ravage), multas la grandaj verkoj (sen forgesi Les Racines du ciel [La radikoj de la ĉielo], kiun Romain Gary difinis mem la unua ekologia romano kaj kiu montriĝis profeta).
La franca sciencfikcio spertis sian tradezertiĝon dum la jaroj 1970-1980, markitan de la ne tre konvinka tento krei strikte politikan sciensfikcion. Nun ĉeestas la kondiĉoj por granda renaskiĝo. La anticipada literaturo tendencas eliri el sia geto. La evoluo de aŭtoro kiel Pierre Bordage estas tiurilate ekzempla. Bordage venas de la pura-dura sciencfikcio kie li elstaris per grandaj sagaoj de sufiĉe klasika strukturo (en la registro de la fantasy). De kelkaj jaroj, kun L’Evangile du serpent [La serpenta evangelio] kaj, pli lastatempe, L’Ange de l’abîme [La anĝelo de la abismo]*, li montras postulemon kiu emigas klasi lin ekster la ĝenra literaturo simple en la literaturon.
Dum niaj komunaj diskutoj naskiĝis en mi la ideo fari la inversan itineron. Elirinta de la ĝenerala literaturo, mi formis la projekton, sub influo de Pierre Bordage, froti min ĉe la universo de anticipado. Tiel mi verkis Globalia.
Komparante du verkojn — L’Ange de l’abîme kaj Globalia — oni povas mezuri tion kio disigas nin kaj kio konstituas ĝuste la grandan fekundecon de la literatura metodo. Por priskribi sian venontan Eŭropon, Bordage decidis ĝisekstreme puŝi la socian kaj politikan dispartiĝon, kies antaŭsignoj senteblas. Drameca akordiĝo fariĝas inter la fanatikaj ekstremismoj: tiu de la ĝihado* unuflanke kaj tiu de la ĉefanĝelo Miĥaelo aliflanke. Per tio li aliĝas al John Le Carré de Une amitié absolue [Absoluta amikeco]*, kiu montras la konverĝon de interesoj de eksteraj teroristoj kaj de usona ekstrema dekstro kiu pravigas sian potencon per la necesoj de sekureco.
En Globalia mi eliris de la sama konstato, sed formante la inversan hipotezon. Mi imagis ke la socia akordo fariĝos ne en la formo de akrigo de la ideologio, sed male per senideologiiĝo de la socio. La mondo de Globalia estas la tereno de la milda ideologio*. Ĉiu rajtas nur pri minimumo da “normigitaj kulturaj referencoj”; la historio estas kontrolata kaj reduktita al folkloraj elementoj kiel ekzemple la Asterikso-parko; la konsumisma ordo prosperas laŭ mola interkonsento en kiu la homrajtoj ĝisabsurde etendiĝis kaj kie ekstreme regas “politika ĝusto”. En Globalia, la rajto je longa vivo maljunigis la loĝantaron — kvankam ĝi restas juna-, vitrotegmentoj certigas mildan varmeton kaj protektas la ĝeneralan prosperon. Minacoj ekzistas ĉie, sed ekstere, reĵetitaj en “ne-zonojn” kiuj estas tiaj kia povus fariĝi la tria mondo de morgaŭ (inkluzive de tiu interna tria mondo de la getaj antaŭurboj ktp.).
Oni vidas do ke la du reprezentantoj, kiujn ni elektis por tiuj libroj, desegnas la mensan spagaton kiun trudas al ni la pensado de la estonto: aŭ la malordo triumfas kaj hipertrofio de ekstremaj ideologioj disvastiĝas en la ĥaoso; aŭ la malordo estas puŝata eksteren kaj, interne, la demokratioj alprenas la formon de molaj diktaturoj el kiuj ĉia radikala politika esprimiĝo estas zorge forigita.
Kompreneble ne eblas decidi inter tiuj du hipotezoj, nek aserti ke oni ne povas formuli aliajn. Tamen, la granda merito de tiaj literaturaj aventuroj estas ke ili interbatiĝas kun la plej granda soci-politika problemo de la venontaj jaroj: al kia socio destinas nin la planedvasta liberala demokratio kiu triumfis post la falo de la Muro? Kiel pensi la formon de nova totalismo kiun oni sentas naskiĝi, dum samtempe la libereco ŝajnas esti la plej supera paradigmo? Orwell povas doni al ni kelkajn ŝlosilojn, sed, esence, la mensa provo, kiu kondukis lin al verkado de 1984 estas renovigota.
Kiu pravas, ĉu Bordage aŭ iu alia, tion neniu povas diri. Ĉiu, legante, sentu kio al li ŝajnas soni vera. La sola certeco estas, ke la gvatistoj de tiu estonto, tiuj kies ofico estas traserĉi tiujn nebulojn kaj tiujn horizontojn, estas tiuj laŭŝajne tre malseriozaj homoj, tiuj mensoguloj, tiuj mirrakontistoj, unuvorte tiuj iluziistoj kiujn oni nomas tute simple romanistoj.
Jean-Christophe RUFIN.
Dum s-ro Anthony Blair ĉiam surfadis sur la opinikontroloj, la Irak-milito signis rompon en lia politika vojiro. La ĉefministro perdis parton de la konfido de siaj kuncivitanoj. Tamen, s-ro Blair volas ŝajni subteni je kia ajn kosto la strategian aliancon kun Usono. Eĉ riskante daŭre disartikigi la laboristan movadon. La tuta Eŭropa Unio ne aperas tiel atlantikisma. Ĉe la lumo de la malkonsentoj kun Francio aŭ Germanio pri la entrudiĝo de la “koalicio” en Irakon, de la komercaj antagonismoj inter Eŭropo kaj Usono, kelkaj komentariistoj parolis pri “eksedziĝo”, “plenhalto” kaj “necerta estonteco” de la transatlantika rilato, kiu ĝis tiam supozeble konstituis la fundamenton de la tutmonda novliberala ordo. Kio estas forgesi, ke eĉ post la 11-a de septembro la integriĝo de la usona kaj eŭropa ekonomioj intensiĝis.
LA ĤAOSO EN KIU Irako (sen paroli pri Afganio) estas enĵetata sufiĉas por senesperigi la senkondiĉajn amikojn de Vaŝingtono. Sed nun, ĉe okazanta katastrofo, nepras ke s-ro George Bush ne elportu sola la konsekvencojn. Se kredi al direktoro de L’Express, “neniu povas dubindigi la usonan sincerecon: la superpovo batalas ankaŭ por disvolvi la liberecon kaj demokration*”. Ni preteratentu la monstrecon de tia aserto — kiu trosenĝene neglektas la longan historion de intervenoj de la marsoldatoj kaj de la CIA, celantaj starigi aŭ savi diktaturojn, precipe en Latinameriko-, kaj atentu nur la subsojlan mesaĝon: ni, eŭropanoj kaj usonanoj, kuntroviĝas en la sama ŝipo, ĉar ni kundividas la samajn fundamentajn valorojn, tiujn de speco de okcidenta universalismo.
Tio ne estas la sperto de kiuj konas la du atlantikajn marbordojn nek, por la aliaj, tio, kion inspiras la legado de la abunda tiurilata literaturo freŝe aperinta en Eŭropo aŭ Usono*. Ĉu pri la ideologio de la individuaj rajtoj en rilato al la kolektivaj rajtoj, ĉu pri la statuso de la religio, la naciisma proklamado, la supereco-sento super la cetera mondo, la indiferenteco de la elitoj kontraŭ la malegalecoj, la mortpuno, la respekto al la internacia leĝeco (protokolo de Kioto, Internacia Punkortumo), ktp., la usonaj civitanoj, en sia plej granda plimulto, kaj, ankoraŭ pli, sia nuntempa registaro, multe diferencas de tiuj de la plejmulto da landoj de la Malnova Kontinento. Ĉio ĉi estas simpla konstato.
Nur tiuj havas motivon alarmiĝi pri tio, kiuj, pro nescio (multaj usonamantoj scias nenion pri la objekto de sia devoteco) aŭ pro naive kontenta atlantikismo, malvolas rigardi Usonon kiel ordinaran fremdan landon. Lando kun kiu ekzistas konverĝaj interesoj, sed ankaŭ diverĝaj, same kiel tiaj ekzistas kun Baraton, Rusio aŭ Brazilo. Sub tiuj cirkonstancoj, la kontinenta drivado”, la “eksedziĝo disde Eŭropo”, la “transatlantika sakstrato” — se citi kelkajn freŝdatajn kaj iomete troigajn formulojn — estas nur la simpla evidentigo de antaŭekzistantaj realaĵoj.
Estas tamen signifoplene, ke tiu rememorigo de elementaj veraĵoj fariĝas pli urĝa post la duobla malsukceso — milita* kaj morala — de Usono en Irako, kiu de nun vanigas la minacon uzi militan forto kontraŭ alia ŝtato, islama aŭ ne: “Povo, kiu, tute evidente, ne povas esti utiligita, ne estas vera povo”, laŭ la opinio de du esploristoj ĉe la Carnegie Endowment for Interantional Peace*. La lecionon kaptis la du aliaj anoj de la “malbon-akso” — Nord-Koreio kaj Irano — kiuj ne plu rezignas siajn nukleajn ambiciojn. Ĝin ankaŭ ne preteratentis ĉiuj eŭropanoj. La multiĝado de komentoj koncernantaj la diferencojn pri valoroj estas ankaŭ maniero pravigi minimumon de diplomata malproksimiĝo, kiel estis aparte videble pasintan 20-an de julio, kiam la dek-kvin anlandoj de la Eŭropa Unio unuanime deklaris sian oponon al la israela “hontinda muro”, en la ĝenerala asembleo de la Unuiĝinta Naciaro, dum Vaŝingtono, kune kun Israelo, Palaŭo, Mikronezio kaj du aliaj same malgravaj “ŝtatoj”, subtenis la inversan starpunkton.
Eĉ la fama “aparta rilato” inter Usono kaj Britio ridetigas: sole la britoj, ekscitiĝante, emas rigardi ĝin tia, dum en Vaŝingtono — kie oni neniel bezonas eksterlandajn opiniojn — oni pragmate vidas en ĝi, precipe, manieron perfide kompromiti Londonon per unuflankaj iniciatoj tiucele maskitaj kvazaŭ “multflankaj” agadoj. Tiel, en 1967, la prezidanto Lyndon Johnson penis konvinki la tiaman laboristan ĉefministron, Harold Wilson, sendi al Vjetnamio britajn trupojn, eĉ reduktitajn al simpla bataliono. Sed Wilson tiufoje rifuzis ludi la rolon de “pudelo”, per kiu la “nova laboristo” Anthony Blair videble plezuriĝas en Irako.
La lastjaraj konfliktoj komercaj inter la Eŭropa Unio kaj Usono (hormon-bredataj bovoj, banano, genetike modifitaj organismoj, ŝtalo, agrikulturaj subvencioj, utiligado de fisk-paradizoj fare de transatlantikaj transnaciaj kompanioj) kaj sendube baldaŭ refoje aeronaŭtikaj inter Boeing kaj Airbus, kompletigas pejzaĝon de ŝajna konfrontado inter la du partioj. El tia akumulado de streĉitecoj kelkaj anglosaksaj komentistoj komencas maltrankviliĝi pri la plueco de la financa, ekonomia kaj komerca monda arĥitekturo, alidirite, pri la estonteco de la novliberala tutmondiĝo aŭ globaligo. Ĉu ĝi ne baziĝis dum jarcento-kvarono precipe sur konvertiĝo, rezignacia aŭ entuziasma, de la tutmondaj regantaj elitoj, kaj do unuavice de tiuj de Eŭropo, al la liberala modelo de ekonomia integriĝo de la pagipova regiono de la planedo, elpensita de Vaŝingtono por prioritate utili al la interesoj de la financo kaj de la usonaj transnaciaj entreprenoj?
Tiu sistemo disponas armitan brakon, la Nordatlantikan Traktat-organizon (NATO). Origine kreita por digi ikon, la NATO precipe celis, ke Vaŝingtono fariĝu arbitracianto de ĉiuj decidoj koncernantaj la tutan Malnovan Kontinenton. Anstataŭ sin malfondi post la diseriĝo de Sovetio, la Organizo plilarĝiĝis al ĉiuj eksaj satelito-ŝtatoj de Moskvo en Centra kaj Orienta Eŭropo, al Slovenio, same kiel al la tri baltaj respublikoj. Sed la transatlantikaj malkonsentoj ĝin ne domaĝas, el kiuj la plej freŝa estas la rifuzo de la germana kaj franca registaroj, dum la lastjunia istanbula pinta konferenco, flirtigi flagon de NATO en Irako, pretekste de formado de irakaj policanoj kaj soldatoj*. Ĉe tiu organizaĵo, Vaŝingtono tiel alkutimiĝis doni ordonojn sendiskute akceptendajn de ĝiaj “aliancanoj”, ke la plej eta kontraŭargumento alprenas krizan amplekson.
Konsiderante nur tiujn faktorojn, izolante ilin de la pli ĝenerala kunteksto, oni povas, efektive, havi la impreson, kvazaŭ stompiĝus la paraleleco de la du grandaj politikaj kaj militaj kolonegoj* de la liberala tutmondiĝo, je risko fragiligi la tutan konstruaĵon. Tiu impreso estas erariga, same kiel tiu de tutmondiĝo endanĝerigata de la trosekureciga histerio de Bush. Ekspertizo freŝe publikigita en Francio de la Fondaĵo Robert-Schuman* remetas la aferojn en perspektivo, elmontrante, per abundaj ciferoj, la pligrandiĝantan integriĝon, kiu pli intensiĝis de post la 11a de septembro 2001, de la nord-amerika (Usono kaj Kanado) kaj eŭropa ekonomioj.
Oni tuj devas relativigi la gravecon de la komercaj konfliktoj inter la du marbordoj: kvankam la diskursoj dramigas ilin, ili koncernas nur 1% de la ĉioma volumo de la interŝanĝoj. Tiuj mem estas senhalte progresantaj, sed — kaj estas la merito de la ekspertizo rememorigi kelkajn ekonomiajn evidentaĵojn — “la transatlantika ekonomio strikte ligiĝas kun la investadoj eksterlanden, kiuj konsistigas profundan integriĝo-formon kompare kun la komerco, supraĵa formo de integriĝo”. Tiel, en 2000, la vendoj de usonaj filioj en Eŭropo atingis 1.438 miliardojn da dolaroj, dum la usonaj eksportoj en Eŭropon leviĝis ĝis nur 283 miliardoj da dolaroj. Simetrie, la vendoj de eŭropaj filioj en Usono sumiĝis je 1.420 miliardoj da dolaroj, kontraŭ 336 miliardoj de eksportoj de Eŭropo al Usono.
MALE AL DISVASTIĜINTA opinio, ne direkte al la “disvolviĝantaj merkatoj” prioritate turniĝas la usonaj kaj eŭropaj investantoj. Tiel, en 2002 la usonaj investoj en la nuran Nederlandon estis duoble pli ol en Meksikon. Koncerne la tutan Eŭropon, ili tuŝetis, en 2002, la nivelon de 60 procentojn de sia tutmonda volumo, kaj ili transsaltis tiun ŝtupon en 2003, tiel ke Francio neniel suferis pro sia kontraŭstaro al la milito en Irako, ĉar la usonaj investadoj tie, inter 2002 kaj 2003, aŭ stagnis aŭ pligrandiĝis je 10 procentoj, laŭ la ekspertizoj*.
Serioza retroiro okazis, alidirekte, en 2003: kompare kun 2002, la eŭropaj investadoj en Usonon falis de preskaŭ 85 procentoj de sia tutmonda sumo al ĉirkaŭ 50 procentoj. Kvante, ili pasis de 126 miliardoj al 37 miliardoj da dolaroj. Dum la dek unuaj monatoj de 2003, la investintoj de la eŭra zono estis netaj vendantoj de usonaj valorpaperoj (trezorejaj kuponoj, akcioj kaj obligacioj), cedante 5 dolarmiliardojn da aktivoj, dum en 2001 ili estis netaj aĉetantoj de 50 dolarmiliardoj da aktivoj.
Ĉu tiu tendenc-renversiĝo estas konjunktura aŭ struktura? Tiukaze, necesus dedukti, ke la eŭropaj kapital-tenantoj malpli fidas la administradon Usono fare de s-ro George W. Bush (buĝetaj kaj komercaj deficitoj, aventurismo eksterkande, trosekurecigaj dispozicioj, ktp.) ol la usonaj investantoj fidas la registaroj de la “maljuna Eŭropo” estas fidataj de la ... Kreskanta integriĝo inter la du partioj estus akompanata de certa reekvilibriĝo de la fortorilatoj inter ili.
Kiel ni spertis en Ĝenevo la 31an de julio, dum la konferenco de la Monda Organizo pri Komerco, Eŭropa Unio kaj Usono ĉiam finvenas al kompromiso, inkluzive agrikulturteme, fronte al la postuloj de la sudaj landoj grupiĝintaj en la G20. Tio tamen ne sufiĉis, almenaŭ tuj, por ke tiuj landoj akceptu pli “liberaligi” sian leĝaron pri fremdland-devenaj investadoj. Ankaŭ tie, geopolitika reekvilibriĝo komenciĝas, ĉi-foje, inter Nordo kaj Sudo, sed ankoraŭ en kunteksto de kreskanta integriĝo al la tutmonda merkato.
Koncerne la militan aspekton, kaj malgraŭ kelkaj uson-francaj bataletoj, la NATO, ŝildo de la tutmondiĝo, fartas ne tiel malbone. Sub vaŝingtona premo, ĝia interven-zono ne plu konas teritoriajn limojn. Ĉu la organizaĵo ne anstataŭis, en la somero 2003, la UN-n, je la komando de la Internacia prisekureca asistad-forto en Afganio? Fakte, Usono aplikas al la tuta NATO (same kiel al ĉiuj multflankaj institucioj) la regulojn eldiritajn la 2an de februaro 2002 de la usona ministro pri defendo, destinataj por la unuope celataj ŝtatoj: “Estas la misio, kiu devas determini la koalicion, kaj ne inverse.” Alidire, la NATO estas utiligota nur ĉebezone: hodiaŭ por partopreni la rekonstruadon de tio, kion Usono detruis en Afganio, morgaŭ eble en Irako.
Iuj miris pro la ŝajna kontraŭdiro inter la daŭrigo de la planedvasta ekonomia kaj financa tutmondiĝo, kiu optimumiĝas en kadro de stabileco kaj ĉiukampa cirkulad-libereco, kaj la disponoj deciditaj de la usona registaro implikantaj tiujn liberecojn (vizoj, liverado de dosieroj de aervojaĝanto al Usono, instalado de usonaj dogan-agentoj en fremdlandaj havenoj el kie ekiras la kestegoŝipoj direktiĝantaj usonen, ĉikanaj landlimaj kontroloj), kaj kiuj estas surloke akompanataj de trosekureciga streĉado de la loĝantaro. Se ili ekzistas (kaj la falo de la eŭropaj investadoj en 2003 povus konstitui simptomon de tio), tiuj efikoj restas tamen limigitaj. Tion oni bone vidas, ekzemple, ĉe la elmontrata optimismo de la du “granduloj” de la aeronaŭtiko, sektoro treege sentema por internaciaj krizoj: la dikegulo A380 de Airbus (555 seĝoj) estas komerce ekspluatota komence de 2005, kaj la firmao de Seattle sentime sin engaĝis en novan vastegan programon, tiu de Boeing 7T7, eble ekfunkciigota en 2007.
Daniel Hamilton, antaŭparolinto de la ekspertizo de la Fondaĵo Robert-Schuman, citita ĉi-supre, senhezite asertas: “Ni estas alvenintaj en novan teritorion, kie la specifaj ekonomiaj kaj sociaj interesoj kaj la internaciaj aktoroj transpaŝas la landlimojn, transpasas la tradiciajn normojn de direktado [governance, gouvernance] en la tuta atlantika mondo*.” Se oni sekvas lian rezonadon, tio signifas, ke la atlantika ekonomia-financa sfero, fandvazo de la novliberala tutmondiĝo, estas ekde nun tute memstara rilate al la politikaj povo, projektoj kaj eĉ konfliktoj; do ke la “interesoj” kaj la transnaciaj “aktoroj” troviĝas de nun tabuigitaj kaj neatingeblaj de voĉdonado kaj interveno de la civitanoj. Iel, la “fino de la historio” de la demokratio...
POR RUSIO ekzistas, ekde nun, la epokoj antaŭ kaj post Beslan, samkiel ekzistas por Usono epokoj antaŭ kaj post la 11a de septembro 2001. La amasa ostaĝigo, la 3an de septembro 2004, finiĝis per mortigo de proksimume 370 homoj, inter kiuj ĉirkaŭ 160 infanoj. Tiu nova masakro de senkulpuloj glaciigis pro hororo la mondon kiu cetere observis konsternite la fuŝan kaj brutalan intervenon de la rusaj ordigaj fortoj.
Pro la nekredebla fiasko de la sekurec-aparato kaj pro la delira dimensio de perforto kiun montris la ostaĝigintoj, Beslan certe fariĝis turnopunkto en la kaŭkaziaj militoj (vd la artikolon de Jean Radvanyi: “Adĵario, Georgio, Osetio, Ĉeĉenio, Inguŝio... — La apenaŭ estingitaj konfliktoj kiuj skuas Kaŭkazion”, Le Monde diplomatique, oktobro 2004, p. 4 kaj 5., aperontaj ĉi tie). La krizo, kiun alfrontas s-ro Vladimir Putin, estas ampleksega. Sed ne certas ke li konscias precize pri la dimensioj. Ĉu li ne deklaris, tuj post la masakro: “Ni devas koncedi ke ni ne komprenis la kompleksecon kaj la danĝeron de la procezoj aperantaj en nia propra lando kaj en la mondo”? Jen maniero aserti ke Rusio, kiel aliaj regnoj de la planedo, estas alfrontita al komuna kontraŭulo, la “internacia terorismo”, alidire: la radikala islamismo, aŭ tion kiun iuj nomas la “tutmonda islama ĝihado”.
Jen eraro de sama speco kiel tiu, tragika, kiun faris la usona prezidanto s-ro George W. Bush, en marto 2003, kiam li decidis invadi Irakon sub preteksto batali kontraŭ la terorismo de Al-Kaida. Rusio siavice deklaras sin “en milito”, elvokas revenon de “forta ŝtato”, preparas sin al profunda ŝanĝo de sia politika sistemo, al fortigo de la rimedoj de la armeo kaj de la sekretaj servoj, kaj eĉ parolas pri “preventaj frapoj por likvidi la teroristajn bazojn en kiu ajn regiono de la mondo”*.
La aŭtoritatoj rifuzas koncedi ke la terorismo kaj la islamismo, al kiuj ili estas nun alfrontitaj en Kaŭkazio, estas nur instrumentoj, ilia precipa problemo en tiu regiono ja estas la naciismo. Inter ĉiuj politikaj energioj, la naciismo ŝajnas esti la plej potenca. Ĝi estas sendube la plej grava forto de la moderna historio, la palestina rezistado atestas tion. Nek la koloniismo, nek la imperiismo, nek la totalismoj povis ekstermi ĝin. Tiu fluo ne hezitas starigi la plej heterogenajn aliancojn por atingi siajn celojn. Tio bone videblas ekzemple en Afganio aŭ Irako, kie naciismo kaj radikala islamismo asociiĝas por fari, per novaj aparte abomenindaj formoj de terorismo, batalon de nacia liberigo.
Same en Ĉeĉenio. Neniu tiom rezistis al la rusa konkerado de Kaŭkazio kiom la Ĉeĉenoj. Ekde 1818 ili kuraĝe oponis ĝin. Kaj dum la implodo de Sovetio en 1991 ili proklamis sin sendependaj. Tio sekvigis militon kun Rusio kiu finiĝis, en 1996, per venko de elsangiĝinta Ĉeĉenio. Reprezalie al nova ondo da atenco, en oktobro 1999, la rusa armeo denove atakis Ĉeĉenion. Tiu dua konflikto findetruis jam ruinigitan landon. Moskvo organizis lokajn elektojn kaj metis en ŝlosilajn postenojn tiajn homojn kiuj sekvas ĝian politikon. Sed la ĉeĉena rezistado ne rezignas, la atencoj daŭras kaj la rusa subpremo daŭre kruelegas.*
La geopolitika kunteksto ne faciligas la aferojn. La rusaj aŭtoritatoj furiozas pro la pli kaj pli densaj rilatoj — ekonomiaj kaj militaj — kiuj fariĝas inter Vaŝingtono kaj Georgio kaj Azerbajĝano, ĉe la limoj de Ĉeĉenio. Ili rilatigas tion al la ĵusa decido de la prezidanto George W. Bush restrukturi la usonajn armitajn fortojn, forigi ilin de Germanio por loki ilin pli proksime de Rusio, en Bulgario, Rumanio, Pollando kaj Hungario. Tio fortigas en Moskvo la senton esti sieĝata potenco.
REBATE AL TIO, s-ro Putin konservas, kontraŭ la deziro de la lokaj registaroj, siajn militbazojn en Georgio kaj Azerbajĝano, fortigas sian aliancon kun Armenio kiu daŭre kontraŭleĝe okupacias azerbajĝanajn teritoriojn, kaj subtenas la separatismojn en Abĥazio* kaj Sud-Osetio.
Nekapablaj venki en Ĉeĉenio, la rusoj volas montri ke en Kaŭkazio nenio fareblas sen ili. Ili estas daŭre sub la premsonĝo de “dua Afganio”. Nova malvenko kontraŭ la islamisma nebulozo en Ĉeĉenio estus ankoraŭ pli humiliga; ĝi povus eksplodigi la pulvejon Kaŭkazio kaj sekvigi novajn teritoriajn perdojn. El tio fontas la rifuzo de ĉia intertraktado, de ĉia agnosko de la rajto je memdecido. Kaj la subprema brutaleco kiu rebate fabrikas teroristojn pretajn je ĉiaj krimaj frenezaĵoj.
Ignacio RAMONET.
En suspektindaj kondiĉoj, 104 malliberigitaj junuloj perdis la vivon, la 17an de majo 2004, dum incendio de la prizono de San Pedro Sula.[1] Tiu tragedio ĵetis lumon sur la milito kiun Honduro faras kontraŭ deliktuloj, precipe la plej junaj kaj la plej malriĉaj. Marĝene de laŭleĝa subpremo, centoj da eksterjusticaj ekzekutoj de infanoj kaj adoleskantoj sangigas la landon: 2.125 junuloj, de 3-jaraj ĝis 23-jaraj, estis murditaj en la lastaj kvin jaroj.
“ILI MORTIGAS LA MAREROS*. Ili eliras nokte por murdi ilin. Ili ĵetas ilin en kampojn de sukerkano, kelkfoje ili pendumas aŭ mortpafas ilin. Eble ili eliminos min, kiel ili faras kun ili.” En unu siaj lastaj leteroj, skribita en 2003, antaŭ ol esti murdita de nekonatoj, la juna hondura policano Ana Bessy Ramírez akuzas siajn polic-kolegojn: “mortigistoj” kaj “koruptitoj”, estas ili kiuj “balaas” inter la junaj deliktuloj de la lokaj bandoj.
Antaŭ pli ol ses jaroj estis murditaj Oscar Medina, 15-jara, kaj José Hernández, 14-jara. Dum ili riparas biciklon sur publika placo de El Progreso, kvin armitaj viroj minacas ilin kaj devigas ilin eniri bluan aŭtomobilon. Iliaj kripligitaj kadavroj estis trovitaj sekvatage. Oficiale, la enketo donis nenian rezulton. Tamen, la atestoj de la najbaroj estas ĉio alia ol seninteresaj: la saman matenon, ĉiuj najbaroj estis pridemanditaj de la enketistoj de la ĝenerala direkcio de krimesplorado (DGIC), kiuj venis per simila aŭtomobilo, pri ŝtelo farita de junuloj. Certaj atestantoj identigis eĉ iun el la membroj de la DGIC esti inter la viroj kiuj forkondukis la du adoleskantojn.
Respondecaj pri la enketo, tiu sama DGIC preterlasas aŭskulti tiujn atestantojn kiuj kuraĝas paroli. En la unua tempo, la familioj de la viktimoj, minacataj, silentas. Tamen, en 2002, José, la pliaĝa frato de Oscar, decidas rompi la silenton kaj denuncas la kazon al la neregistara organizo (NRO) Casa Alianza.
“Okazis ioma reklamo por la Casa Alianza, post kiam ni ricevis internacian premion de infanprotekto, klarigas s-ro José Manuel Capellin, ĝia direktoro. José venis kaj parolis al ni pri la murdo de sia frato... kaj ni post tio portis la kazon antaŭ la Interamerika Kortumo pri Homrajtoj.” Fronte al la “malkongruecoj” de la enketo kaj al la suspektinda malrapideco de la justico, la internaciaj instancoj prezentiĝas efektive kiel lasta helpo. Tiun solvon oni elektis en ses pliaj kazoj. Ĉar, kvankam emblemeca, la murdo al Oscar kaj José tute ne estas izolita kazo.
Torturoj, amasaj kaj eksterjusticaj ekzekutoj... Ĉerpante siajn informojn el la gazetaro, ĉe aliaj NRG aŭ rekte ĉe la familioj de viktimoj, Casa Alianza nombras, por la periodo 1998-2003, 2.125 murdojn de junuloj de 3- ĝis 23-jaraĝaj. La duono koncernas junulojn pli junajn ol 18-jaraj, kaj preskaŭ ĉiuj estas knaboj. Ciferoj kiujn donas pli aŭ malpli ankaŭ la publika ministrejo. Certajn monatojn, du infanoj aŭ junaj plenkreskuloj estas murditaj ĉiutage en tiu centramerika landeto de 6,6 milionoj da loĝantoj.*
Indiferenta, misinformita, la publika opinio atribuas tiun perforton al interbataloj, kontreguladoj, inter mareros — la oficiala versio de la aŭtoritatoj. Ne gravas ke certaj viktimoj estas bakisto, masonisto aŭ liceano. Tamen, la indiferento ŝajnas iomete cedi ekde kiam la makabraj statistikoj publikigitaj de Casa Alianza disvastiĝas naci- kaj internaciskale. La Unuiĝinta Naciaro (UN) enketis en Honduro en 2001, poste publikigis preman raporton kun la indiko ke la policaj fortoj estis efektive implikitaj en tiuj murdoj.* La landa Komisiono pri Homrajtoj faris same kaj, en oktobro 2002, la prezidanto de la respubliko, s-ro Ricardo Maduro, rekonis publike la ekzekutojn de 574 infanoj kaj adoleskantoj. “En Eŭropo, dek tiaj kazoj sufiĉus por forpeli registaron! fulmas s-ro Capellin. Ni sukcesis ke ĉiuj koncedas la ekziston de tiuj krimoj, sed la senpuneco estas preskaŭ totala.”
PIMPA MINISTRO PRI internaj aferoj, fariĝinta “superheroo” post kiam li lanĉis krucmiliton kontraŭ la krimado, s-ro Oscar Alvarez defendas sian version de la faktoj: “90% de la viktimoj estas mareros; tio, kion ni spertas, estas regulado de kontoj”. La simplisma klarigo eksaltigas s-ron Capellin. Laŭ Casa Alianza, nur 20% de la kazoj atribueblas al interbanda milito. La NRO kiuj denuncas tiujn murdojn povis “detekti en multnombraj ekzekutoj operacan metodon kiu pensigas ke ordigaj fortoj kaj sekurecagentoj estas implikitaj”.
La murdoj estas efektive multe pli organizitaj ol ŝajnas. Armiloj de kalibro uzata interalie de la polico kaj de militistoj estas implikitaj; murdoj estas faritaj per kugloj rekte venantaj de veturiloj identigitaj en pluraj krimejoj; kelkfoje okazas torturoj sekvataj de lasta pafo en la nukon; en certaj kazoj la korpoj estis eĉ dismembritaj. Ĉu praktikoj de pandilleros? Por s-ro Asma Jahangir, raportisto de la UN pri tiu temo, “estas nenia dubo ke ekzistas perfortaj bandoj en la lando, sed la ekzisto de tiuj grupoj ne povas servi kiel ekskuzo por la eksterjusticaj ekzekutoj faritaj tute senpune de la sekurec-fortoj”.
Metante ie kaj tie anglan vorton en sian sterilan paroladon, s-ro Oscar Alvarez malbone regas sian koleron. “Ni starigis specialan enket-unuon en septembro 2002, sed ni havas malmultajn rimedojn... Ni konscias ke certaj kazoj implikas policanojn kaj ni enketas”, asertas li, montrante per tio sian politikan voluntarismon kiu faras lian sukceson. “Certaj personoj, ligitaj kun eksterlando, parolis pri ŝtata politiko kaj socia purigo, sed tio estas totale falsa”, rebatas li ankoraŭ, memorigante ke oficiale 1% de tiuj murdoj estas atribuitaj al la ordigaj fortoj. Sed s-ro Alvarez, nevo de la eksĉefo de la armitaj fortoj kiu dominis la landon en la 1980aj jaroj* eble volas kaŝi ege pli malluman realon.
Taskita fari la enketojn prezentotajn al la publika ministrejo, la DGIC dependas de la ministrejo pri internaj aferoj. Institucia ĉieldonaco por la “banditoj”, vere malofte ĝenataj de siaj propraj kolegoj. Se sektoroj de la socio, pli aŭ malpli komplicaj kun la polico kaj la armeo, estus decidintaj seniĝi de elementoj juĝataj nedezireblaj, ili estus tiel perfekte kovritaj.
En la publika ministrejo, implicite akuzita de la ministro pri internaj aferoj malrapidigi la agadon de la justico, s-ro Roy Medina, ĝenerala prokuroro, rekonas ke restas granda nekonato: kiu mortigas, kaj kial? “Oni parolis pri partopreno de la polico, sed estas ankaŭ privataj grupoj. Certaj pensas ke la solvo de la problemo de perforto estas mortigi la deliktulojn. Formo de privata sekureco aperis... Estas malfacile precize indiki kiu faras kion...” Koncerne la malfruiĝojn en la proceduroj implikantaj policanojn, li restas malpreciza. Ĉu la pruvoj alportitaj de la DGIC estas sufiĉaj? “Se ili sufiĉus, ili estus ĉiuj kondamnitaj; do ili certe ne sufiĉas.”
La gazetaro emas disvastigi la onidirojn, precipe se ili estas “spicitaj”. Unu de ili rakontas kion s-ro Ramón Custodio, tre kritikema komisaro pri homrajtoj, estus rakontinta al eksterlanda ĵurnalisto: entreprenistoj de la lando kunvenas en restoracio de San Pedro Sula por plani ekzekutojn de supozataj pandilleros. S-ro Custodio asertas ke la ĵurnalisto misformis liajn vortojn. Ĉiukaze, la maljuna defendanto de la homrajtoj, multfoje minacata en la pasinteco, kaj precipe en la jaroj 1980, scias sendube pli ol li povas aŭ volas diri. “La ekzekutistoj de infanoj kaj adoleskantoj estas multaj kaj diversaj: pandilleros, policanoj, sikarioj*. Mi uzas la vorton sikarioj konscie, mi ne scias kiu sendas ilin, kaj tion ni devas malkovri”, li fine eldiras antaŭ ol tranĉi la interparoladon, videble agacita de la insistaj demandoj.
SE LA SENPUNECO klarigeblas parte per la malgrandaj rimedoj de la ŝtato*, ĝi venas ĉefe de ne ekzistanta politika volo, eĉ de provo kovri vastan entreprenon de socia purigado. Kion pensi ekzemple pri la ekstrema malrapideco de la enketo implikanta altajn oficistojn de la polico suspektataj pri mortigoj de pandilleros kaj pri respondeco en forkondukoj? Ili estis poste akuzitaj esti trompe modifintaj fusilojn AK 47 kiuj povintus servi kiel pruvo kontraŭ ili... Konservitaj sub sigelo en la polica sidejo en Tegucigalpo, tiuj armiloj “malaperis”, poste estis detruitaj, sendube kun aprobo de direktorino kaj de inspektorino de la polico.
Aliaj fantasta afero: la akuza dosiero kontraŭ ses policistoj kiel farintoj de arbitraj ekzekutoj, antaŭzorge mislokitaj en oktobro 2002... Nenio tia surprizas s-rinon Maria Luisa Borjas, instiginto de plejparto de tiuj akuzoj. Polica altrangulo, tiu virino, laŭdita pro sia efikeco en la lukto kontraŭ la organizita krimo, estas nun malŝatata de sia propra hierarkio. Ŝia “krimo”? Esti farinta sian laboron de ĉefo pri internaj aferoj denuncante la krimajn praktikojn sine de la polic-aparato. Ŝia ministro eksigis ŝin en januaro 2003, sed s-rino Borjas daŭre atestas, spite al la gravaj minacoj kiuj ŝvebas super la familio.
La legado de la akuzaj dokumentoj, kiujn ŝi havas, estas tremiga. Ŝi montras, interalie, la ateston de junulo enkaptita de la polico kaj kiu devis denunci iamajn “kolegojn” implikitajn en finegoco de aŭtomobiloj. Unu post la alia ili estis ĉiuj ekzekutitaj. Terorigite, la atestanto preferis provi sian ŝancon eksterlande, ne antaŭ ol esti deponinta sian plendon. “Sur nacia nivelo, ekzistas dudeko da ekstermogrupoj formitaj de policanoj, asertas s-rino Borjas. La publika ministrejo kondukis la proceduron, sed nur ĝis certa punkto: kiam klare aperis ke temas pri ŝtatpolitiko.”
“Ĉu eblas paroli pri respekto al la vivo flanke de la ŝtato? demandas sin s-rino Berta Oliva, direktorino de la Komitato de la Familioj de Malliberigitoj kaj Malaperintoj en Honduro. La ŝtato scias kiuj estas la ekzekutistoj, sed faras nenion kontraŭ ili, ĉar tio estus kontraŭ ĝiaj propraj interesoj kaj ĝiaj propraj agentoj.” Ŝi memorigas ke la ministrejo pri internaj aferoj ne seniĝis je siaj elementoj implikitaj en la milita subpremo de la jaroj 1980: “La samaj praktikoj daŭras sine de la polico kaj de la armeo, praktikoj kiuj neas la rajton je vivo.” En la pinto de la ŝtato, la prezidanto Maduro mem simbolas, laŭ ŝi, tiun devojigon. En 1997, ŝia filo estis forkondukita kaj poste murdita, viktimo de la profitodona industrio de kidnapado, tre aktuala en Latinameriko. Certaj farintoj de la forkonduko estis poste mistere murditaj. Onidiro disvastiĝas pri la identeco de la mendinto de la krimo (sed sen eĉ la plej eta komenco de pruvo), kolportita de atestantoj, oficistoj kaj policanoj...
POR MULTAJ HONDURANOJ, la murditaj mareros ricevis nur “laŭmerite”. Do, certe pro la reala kaj kreskanta perforto pri kiu respondecas la pandillas. Sed la ultrasubprema klimato kreita de la registaro ne estas senkulpa. Ekde sia enpotenciĝo en 2002, s-ro Maduro martelas sian politikon de “nul tolero” rilate la bandojn, politiko laŭdata de la komunikiloj.
Voĉdonita preskaŭ unuanime en julio 2003, kadre de reformo de la kriminala kodo, la nova eldono de la leĝo 332 kriminaligas specife la pandillas. Ĝi konsideras la agadon de la maras kiel kontraŭleĝa, kaj sufiĉas ke suspektato portas bandan tatuaĵon por esti arestata kaj malliberigata.* Tia “filozofio” liberigas la vojon por perfortaj operacoj, ofte preventaj, kiuj kondukas al malliberejo... Certaj juristoj denuncis tiun leĝon, kiu atencas la individuajn liberecojn permesante malliberigon sen preciza delikto. La akuzoj pri kontraŭkonstitueco estis rapide neŭtraligitaj. La ministro pri internaj aferoj svingas statistikojn kiuj faras sukceson el tiu reformo, kaj la fama leĝo 332 (laŭ la sondaĵoj) estus aprobata de 92% de la loĝantaro. Sed ĝi ne senteble reduktis la murdojn de junuloj, kvankam la aŭtoritatoj signas tiujn junulojn respondecaj pri ĝuste tiuj krimoj!*
Neniu en Honduro neas la deliktojn faratajn de la pandillas, kaj certe ne Ernesto Bardales, sociologo sukcese laboranta por Jhaja, programo de reintegrado de pandilleros en San Pedro Sula. Sep jaroj da sperto igas lin pensi ke la pandillas ekkrimas pro la rezulto de tri kuniĝantaj faktoroj: la komerco de fidrogoj, la subpremo fare de la polico kaj la cirkulado de armiloj. “Por akiri drogojn, tiuj junuloj uzas perforton, kaj, nova fenomeno, la drogokomerco uzas la servojn de la pandillas por sekurigi teritoriojn, certigi la vendadon de la produktoj aŭ servi kiel sikarioj.” Jen fariĝas malfacile malimpliki la fadenojn kiuj kondukas al la likvidado de parto de la junularo: oni povas kulpigi kontreguladojn inter drogokomercistoj kaj pandilleros. Sed, se oni konas la implikitecon de la politikaj, policaj kaj militistaj aŭtoritatoj en la drogokomerco, la panoramo kompleksiĝas ankoraŭ pli. Ĉiukaze, la kolektiva respondeco de la ŝtatagentoj estas neniel pridubebla.
Multas la atestoj de aktivaj aŭ eksaj pandilleros. S-ro José Medina, 27jara, fuĝis al Usono post sia retiriĝo el la mara Salvatrucha. Viktimo de policaj ĉikanoj, li petas politikan azilon al la granda najbaro de la Nordo. Carla, unu el liaj proksimuloj, rakontas ke “ili ne pardonas al li ke li estis pandillero. La policistoj promenas en la kvartalo, dispuŝas la junulojn, arestas kaj batas ilin aŭ kelkfoje pafas en iliajn piedojn por amuziĝi”. Sama versio ĉe s-ro Juan José, 23jara, kiu laboras nun por Jhaja. Kun la klarvido kiun donis al li kelkaj jaroj pasitaj ekster lia bando, li konfesas ke “la bandofratoj ne lasas vin trankvila se vi decidas retiriĝi, ĉar laŭ la leĝo de la mara, tio signifas la morton. Sed ekzistas ĉiam rimedoj por eltiriĝi. La problemo estas ke, se ni timas la mara, ni timas ankoraŭ pli la policistojn”...
En tiu lando kie la sento de malsekureco jam ne konas limojn, eksvarmas la privataj agentejoj de sekureco, perfektaj komplementoj de la civitanaj komitatoj pri sekureco. Tiuj aperis en 1998, kun aprobo de la iama ministro pri internaj aferoj, por certigi la sekurecon en la zonoj kie la polica ĉeesto ne sufiĉis. La urbestraroj povas tiel organizi sian propran defendon. Amnestio Internacia kontestas iliajn tre svagajn jurajn bazojn, “la komitatoj pri sekureco ŝajnis agi en certaj kazoj [de eksterjusticaj ekzekutoj], kun la kompliceco de la polico”.* En lando kie la armiloj cirkulas facile, bone imageblas la efekto kiun povas kaŭzi la alfrontiĝo de tiuj civilaj komitatoj kaj la junaj pandilleros.
Fakte, la ministrejo pri internaj aferoj havas nur malmultan kontrolon de tiuj grupoj, kaj s-ro Alvarez mem rekonas ke ilia ekzisto estas “problema”. Ĉu la sekureco de la honduraj civitanoj fariĝas de komitatoj agantaj en kompleta aŭtonomio aŭ de la polico aŭ eĉ de privataj agentejoj, ĉiukaze ĝi troviĝas en la manoj de homoj al kiuj kruele mankas formado kaj etiko. La kulturo de perforto, kiu trapenetras la tutan centramerikan socian teksaĵon, forte alsaltas la “ordogardistojn”, kiuj siavice daŭrigas ĝin. Kaj la trista banaleco de la ĉiutaga perforto ne maskas la ekzekutojn kiuj, siavice, venas de organizitaj morto-skadroj.
Ĉu temas pri ordigo, pri profunda malamo al la deliktuloj aŭ eĉ malestimo al krimema malriĉeco kiu bremsas la iradon de la lando al ekonomia prospero de privilegia klaso? La socia purigo nutras sin de propagando kiu prisilentas kelkajn pli diskretajn faktojn: 77,3% da honduranoj vivas en malriĉeco; 54,4% en plej totala mizero.* La registaro rekonis ke la junula deliktado konstituas 5% da ĉiuj deliktoj faritaj en la lando, kaj, en 1999, la Hondura Instituto pri Infaneco kaj Familio indikis en studaĵo ke 0,02% de ĉiuj hommortigoj faritaj en Honduro estas atribueblaj al neplenkreskuloj...
Por s-ro Juan Almendárez, direktoro de la Centro de Prevento, Traktado kaj Rehabilitado de Viktimoj de Torturoj kaj de iliaj Familioj, tiuj mortigoj integriĝas en multe pli vasta skemo. Laŭ li, Honduro ligiĝas denove kun la demonoj de la jaroj 1980. “Tio estas nova doktrino pri nacia sekureco. La mekanismoj estas samaj: oni signas malamikon, oni kreas klimaton de teroro kaj oni fortigas la militistan kaj polican ĉeeston por teni la landon en regula priplukado.” Ĉu la pandilleros tiel do postsekvas la maldekstron de la jaroj 1970-1980? Tiuj kiuj subtenas tiun tezon estas pli kaj pli multnombraj. “Ni eniris, diras unu el ili, en veran psikologian militon, kiu memorigas la neintensajn konfliktojn; ĉio ĉi havas ideologian bazon.”
EN LANDO PREMATA de novliberalaj disponoj, senteblas senagaj impulsoj de socia rezistado. La ekvadoraj, boliviaj kaj venezuelaj ekzemploj maltrankviligas la aŭtoritatojn, dum kelkaj eksplodemaj manifestacioj skuis Honduron en 2003. Ŝparita de la fratomurdaj militoj de Centrameriko de la jaroj 1980, ĉu la lando povus sperti socian eksplodon? Por la potenculoj, preferindas preventi, kaj, por tio, nenio pli bona ol signi komunan malamikon kaj fari ĉion por elimini lin.
Tiu Honduro kiu perfekte akomodiĝas al la murdo de miloj da ĝiaj infanoj kaj adoleskantoj prezentas sin fiere kiel la centramerika cerbo de la lukto kontraŭ la krimado... Kaj kiel modelo de demokratio!
Raphaëlle BAIL.
SE, KIEL ASERTAS sociologoj, sporto estas spegulo de socio kaj ties frustiĝoj, certe la eventoj de la 7a de aŭgusto 2004 en kaj ĉirkaŭ la Laborista Stadiono en Pekino markas gravan ŝanĝon en la ĉino-japanaj rilatoj. Tiun tagon sportaj teamoj de ambaŭ landoj alfrontiĝis okaze de la lasta matĉo por la pokalo de Aziaj Nacioj. Multaj incidentoj jam okazis dum la antaŭaj matĉoj, kie Japanio akiris kvalifikon por defendi sian titolon gajnitan en 2000, aparte dum la sportaj aranĝoj en Ĉongkingo, centrokcidente de la lando. La malamikemo de la ĉina publiko multfoje manifestiĝis. Ne temis nur pri kelkaj fajfaĵoj, kiuj estas kutimaj en tiaj matĉoj, sed ja pri kontraŭjapanaj agoj. Fajfoj malaŭdebligis la japanan himnon, kaj reekis ĉiufoje kiam japanaj ludistoj tuŝis la pilkon. Memorigante, ke ilia urbo estis amplekse bombita de la japana imperia armeo dum la dua mondmilito, la Ĉongkinganoj volis montri al la japanoj, ĉu sportistoj ĉu spektantoj, sian fierecon esti ĉinoj. Eĉ se tio riskas embarasi la propran registaron.
“Neniu povas aprobi tian patriotismon” oni povis legi sur la frontpaĝo de la Junulara Taggazeto unu tagon antaŭ la 7a de aŭgusto. La oficiala organo memorigis al la legantoj, ke oni ne “konfuzu sporton kaj politikon”, tiel supozigante, ke la ĉina registaro pli kaj pli malfacile enkanaligas la naciisman senton de popolo tre deziranta vidi Japanion venkota. La incidentoj, kiuj okazis ĉirkaŭ la laborista stadiono post la ĉina malvenko (3 kontraŭ 1) malgraŭ la ĉeesto de 16.000 policistoj, konfirmas, ke la ĉinaj regantoj malfacile regas la movadon, kiun ili mem nutris dum la lastaj jaroj.
La konfliktaj rilatoj inter Ĉinio kaj Japanio havas longan historion. Dum la Mez-Imperio, domina ŝtato dum jarcentoj en Azio, estis submetita al la okcidentanoj fine de la 19a jarcento (Vd Alain Roux pri la opiomilitoj), Japanio rifuzis tian sorton, kaj akceptis la defion altigi sin ghis la nivelo de la konkerantaj okcidentanoj. Tio signifis, interalie, ke la Lando de la leviĝanta Suno ankaŭ volis koloniojn akiri. Ĉinio suferis la japanan sturmatakon, kiu finiĝis en aprilo 1895 per la Shimonoseki-traktato, kiu devigis ĝin rezigni pri Tajvano kaj agnoski la faktan japanan protektoraton en Koreio. Humiligitaj, la ĉinoj neniam povis forgesi tiun malvenkon, kiu post pli ol jarcento, ankoraŭ konsistigas gravan rankoron kontraŭ japanoj. La batalo kontraŭ la japanaj okupantoj estis unu el la movaj elementoj de la renaskiĝo de ĉina naciismo, kies ĉefa zorgo estis rekonstrui la nacian unuecon. De tiam, la fiereco partopreni en la japana malvenko estis zorge flegata de la regantoj, kiuj bone sciis uzi ĝin kiam necesas (malfacilaj intertraktadoj kun Tokio, minacoj de la japanoj portempe ĉesigi sian disvolvadohelpon, ktp...).
La esprimo de tiu naciismo tamen restis limigita. Ĉinoj kaj japanoj ne havis rektajn rimedojn por fariĝi rivaloj en Azio. Nur ĉe la fino de la malvarma milito la du landoj retrovis la situacion de rekta kontraŭeco. Fronte al Japanio ekonomie stagnanta sed ema ludi politikan rolon en la Aziaj aferoj, Ĉinio kun sia ducifera kreskoprocento postulis rehavi sian centran lokon sur la regiona ŝaktabulo, sen interveno de Tokio. Kaj antaŭ la kresko de interna kontestado, Pekino trovis en ekspluatado de naciisma sento bonan rimedon por kompensi la frustriĝon de parto de sia popolo.
“De kiam la ĉina komunista partio ne plu estas komunista, ĝi devas esti ĉina” skribis Thomas Christensen en la revuo Foreign Affairs*. Japanio ne estas la sola cellando, sed la alproksimiĝo inter Pekino kaj Vaŝingtono post 2001, nome de kontraŭterorisma batalo, igis Tokion la ĉefa malamiko de la ĉinaj regantoj. La registaro prioritatigis do la patriotan instruadon (aiguo jiaoyu). En la lernejaj lernolibroj, kaj ĉiufoje kiam eblas, estas rememorigita la spertita humiliĝo pro la “okcidentaj diabloj” (yang guizi) kaj la “diabloj” (guizi), esprimo signifanta la japanojn.* La japana ĵurnalo Yomiuri Shimbun* antaŭnelonge kolektis ekzemplojn de tiu patriota eduko. En la plej uzata lernolibro Historio de Ĉinio, publikigita de la eldonejo por popola instruado, Yomiuri notis, ke naŭ ĉapitroj pritraktas la japanan invadon en Ĉinio, emfazante la krimojn de la imperia armeo. “Fronte al disvolviĝo de merkatekonomio kaj al ŝanceliĝo de la socialisma ideologio, la ĉina komunista partio tutcerte vidas en akrigita patriotismo sian ununuran ŝancon por pluvivo” opinias la japana ĵurnalo.*
Plej maltrankvilige estas konstati la malfacilecon por la ĉinaj regantoj regi la naciismajn flankenglitojn de la publika opinio, nutrita de multaj jaroj de ilia propagando. La jaro 2003 estis tre riĉa je incidentoj. En junio ĉinaj aktivistoj organizis la unuan vojaĝon al la Senkaku-insuloj (ĉine Diaoyu), cele al relanĉo de la ĉina proprietopostulo pri tiuj kelkaj insuletoj inter Tajvano kaj Okinavo. La malbona vetero kaj ĉeesto de japanaj soldatgardistoj malebligis elŝipiĝon. Ilia provo tamen devigis la ĉinan ministerion pri eksterlandaj aferoj elekti sian tendaron kaj memorigi, ke “nediskutebla estas la suvereneco de Ĉinio super tiuj insuloj”. Kelkajn tagojn poste peticio kontraŭ la registara decido atribui al japana entrepreno la konstruadon de la rapidega fervojo inter Pekino kaj Ŝanghajo, ricevis 90.000 subskribojn.
La 4an de aŭgusto laboristoj akcidente traboris japanajn obusojn entenantajn tre danĝeran militgason (sarin-gason), kio mortigis unu el la laboristoj kaj vundis dek-du aliajn. La fotoj publikigitaj en la gazetaro estigis fortegajn reagojn. Nova peticio, postulanta, ke la japana registaro solvu ĉi foje definitive la problemon de la ĥemiaj armiloj ankoraŭ kuŝantaj sur la nacia grundo, estis subskribita de unu miliono da homoj kaj prezentita al la japana ambasadejo en Pekino, dum la diplomatoj de ambaŭ landoj pridiskutis la temon. Du semajnojn poste, la 18an de septembro, grupo de kvar cent japanaj negocistoj estis persurprize malkovritaj dum ili luis servojn de ĉirkaŭ 500 ĉinaj prostituitinoj en hotelo en Shu Hai, norde de Makao. La aferon komente raportis la gazetaro, indignigante la tutan landon. Tiu incidento samtempis kun la 72a datreveno de la Mukden-incidento, kiu en 1931 rezultigis okupadon de Manĉurio far la japana armeo. Laŭ 90% da enketitoj, kiuj respondis opinienketon rete publikigitan de Sohu.net, tiu ĉi prostituitino-afero “ja montris la intencon de Japanio humiligi Ĉinion”.
Granda parto de agadoj iniciate de ĉinaj naciistaj aktivistoj ekestis pere de Interreto. Malgraŭ siaj klopojoj limigi esprimliberecon sur la tutmonda reto, la registaro ne sukcesis malhelpi la plej batalemajn esprimiĝi. Ĉar la interret-uzantoj konstante kreskas, la regantoj jam havas tro da laboro kun la ret-disidentaro*, por povi krome ĉasi la naciistojn. Krom por mobilizado de la publika opinio, Interreton uzas ĉinaj komputilpiratoj por ataki japanajn oficialajn retejojn.
Unuflanke la japana registaro tre atente observas la kreskon de naciismo ĉe la najbaro, aliflanke multajn observantojn zorgigas simila deflankiĝo en la japana insularo, kvankam ĝi ne rezultas el difinita politika volo. Percepteblas malpli da rezisto kontraŭ tiu tezaro, kiu strukturiĝis kaj firmiĝis dum la lasta jardeko. Post la kapitulaco de Japanio en 1945 la nostalgiuloj pri disradianta imperio de la Leviĝanta Suno aktivis en ekstremdekstraj grupetoj; unu el iliaj apartaĵoj estis veturi tra la japanaj urboj per nigraj kamionetoj ornamitaj per nacia flago kaj krizantemo (emblemo de la imperia familio), laŭtigante naciismajn paroladojn pri la insulara grandeco kaj pri la teritoriaj maljustaĵoj, kies viktimo fariĝis ilia lando post la milito. Malmultaj homoj atentis iliajn laŭtajn manifestaciojn.
Oni donis pli da atento al la registaraj provoj trudi tendencan historion, aŭ rifuzi enmeti en la lernejajn lernolibrojn la ĉapitrojn pri la militkrimoj de la imperia armeo en Azio. Je ĉiu nova apero de lernolibro, multaj Aziaj landoj vigle protestis kontraŭ la cenzuro de la japana ministerio; interne de Japanio relajsis ilin la potencaj instruistaj sindikatoj, kiuj, krom juraj persekutoj, mobilizis siajn membrojn por priparoli la tabuajn temojn en la klasoj. Multaj instruistoj rifuzis partopreni la flaghisadon kaj kantadon de la nacia himno dum la aprilaj jarkomencaj ceremonioj. Se tiu zorgemo ne malhelpis kelkajn politikajn respondeculojn uzi naciismajn vortojn kaj iri regule al la Yasukuni-sanktejo en Tokio, kie oni gardas cindrojn de soldatoj, inkluzive tiujn de la militkrimuloj, ĝi tamen esence ludis rolon de ŝirmilo.
Tio des pli facilis, ke Japanio ne bezonis elmontri sin kontraŭ aliaj landoj. Armee protektata de Usono, kiu uzis ĝin kiel lastan remparon fronte al komunismo, Japanio povis dediĉi sin nur al ekonomia disvolviĝo, kaj tiel altigis sin ĝis la dua rango inter la plaj potencaj landoj.
LA PROFUNDAJ ŜANĜIĜOJ, kiuj rezultis el la frakasiĝo de soveta sistemo fine de la ‘80a jardeko samtempis kun la krevo de la “financa veziko”. Ene de tre mallonga tempo la japanoj devis fronti novan mondan ordon, al kiu ili ne estis preparitaj. Kutimiĝintaj esti kovataj kaj protektataj de la usona amiko, ili subite malkovris, ke tiu eble ne plu dividas la samajn celojn. Ĉar la soveta minaco malaperis, Vaŝingtono turnis sin pli volonte al Pekino ol al Tokio. Ekde tiam la naciisma tezaro strukturiĝis ĉirkaŭ nocioj malpli malprecizaj ol ekzemple la “respekto al la imperiestro”. Ankaŭ la celita popoltavolo evoluis. Ne plu nostalgiuloj de la japana potenco, ek al la junularo. Trafitaj de la ekonomia krizo, multaj junuloj estis logataj de la naciismo-sorĉo, kiel atestas la sukceso de la strirakontoj de Yoshinori Kabayashi — aŭtoro interalie de Shin gomanizumu (Manifesto de la nova orgojlismo), en kiu li rekomendas montriĝi pli fieraj pri sia japaneco kaj rifuzi aliulajn lecionojn* La skandalo de infektita sango, la mismastrumado de la Kobe-tertremo en januaro 1995, aŭ la atenco per saringaso plenumita de Aum-sekto en la tokia metroo en samjara marto, estis oportunoj por kritiki la regantojn kaj admoni la japanojn, ke ili rifuzu la regadon de “molaj ventroj”. Ne estas mirige, ke s-ro Shintara Ishihara, kiu aŭtoris interalie la pamfleton No to ieru Nippon (La Japanio, kiu povas rifuzi en 1989*, fine estis elektita guberniestro de Tokio kun tre komforta majoritato. Esence provokanto, s-ro Ishihara ofte aperas sur la ĵurnalaj frontpaĝoj per laŭtegaj deklaroj pri la najbaraj landoj, kaj devigas la ĉefministron sekvi lin, montrante sin same firma precipe kontraŭ Ĉinio.
Junuloj pli kaj pli multnombre vizitas la Yasukuni-sanktejon. Laŭ opinienketo de Asahi-Shimbun en aprilo 2004, 63% de homoj 20-30jaraj favoris revizion de la pacisma konstitucio alprenita post la 2a mondmilito, por laŭleĝigi la ekziston de armeo*, dum la pliaĝuloj majoritate esprimis kontraŭan opinion. Tiuj samaj junuloj plenigas stadionojn, kie ili svingas la nacian flagon (Hino maru) kaj koruse kantas la himnon, tiom ofte misfamigitan antaŭe. Tion la psikiatrino Rika Kayama nomas: “sindromo de eta naciismo”* Tiu movado kuniras kun remalkovro de la japana lingvo kaj reveno al tradicioj. Kvankam tre malferma al okcidentaj influoj, la junularo ŝajnas nun tre fiera pri siaj pasinteco kaj radikoj. Laŭ ĝi ne plu aktualas la honto pri japaneco, t.e. suferi la kulpecon de la milita kaj agresema pasinteco.
Tiu “eta” japana naciismo pli similas identeco-serĉadon de sengvida generacio post la krizo de la ‘90aj jaroj. Ĝi tamen povus kreski, se flanke de Ĉinio multobliĝos neregeblaj flankenglitoj. Neniam, de post la dua mondmilito, Ĉinio kaj Japanio troviĝis tiom malproksimaj unu de la alia.
Claude LEBLANC.
Imperiestro Xianfeng estas fuĝinta. Li forcedas Pekinon al la anglaj kaj francaj trupoj kiuj, je la 6-a de oktobro 1860, invadas lian someran rezidejon, konstruaĵon de eksterordinara beleco, prirabas kaj ruinigas ĝin. Tiu detruado, farita dum la dua opia milito, indignigas iujn okcidentajn vidatestantojn. Viktoro Hugo konas tiun “mirindaĵon de la mondo” nur per rakontoj de vojaĝintoj, sed li tuj aliĝas al la civilizitoj, la ĉinoj, kontraŭ la barbaroj.
Hauteville House, la 25-an de novembro 1861
Vi petas mian opinion, sinjoro, pri la ekspedicio al Ĉinio. Vi kredas ke tiu ekspedicio estis honora kaj bela, kaj vi bonvolas atribui iun valoron al miaj opinioj. Vi diras, ke la ĉina ekspedicio, kune elfarita sub la flagoj de reĝino Viktoria kaj imperiestro Napoleono, estas gloraĵo kiun Francio kaj Anglio dividu inter si, kaj vi deziras scii kiom da aprobo mi povas doni al tiu angla kaj franca venko.
Ĉar vi volas scii mian opinion, jen ĝi:
En iu angulo de la mondo, iam estis monda mirindaĵo kiu nomiĝis la Somera Palaco. La arto havas du principojn, la Ideon kiu estigas eŭropan arton, kaj la Ĥimeron kiu estigas orientan arton. La Somera Palaco estis por arto ĥimera tio, kio la Partenono estas por arto idea. Tie troviĝis ĉio, kion povas naski la imago de preskaŭ eksterhoma popolo. Malsame de la Partenono, ĝi ne estis rara kaj unika verko; ĝi estis ia grandega modelo de la ĥimero, se la ĥimero povas havi modelon.
Imagu neesprimeblan konstruaĵon, ekzemple konstruaĵon sur la luno, kaj jen vi havas la Someran Palacon. Konstruu revon el marmoro, jado, bronzo kaj porcelano; ĉarpentu ĝin el cedro, kovru ĝin per gemoj kaj silko, metu sanktejon ĉi tien, haremon tien, citadelon tien; metu en ĝin diojn kaj monstrojn, laku, emajlu kaj oru ĝin, farbu ĝin ruĝa, ordonu ke poetoj-arkitektoj konstruu la mil kaj unu sonĝojn de mil kaj unu noktoj, aldonu ĝardenojn, pelvojn ŝprucantajn kun akvo kaj ŝaumo, cignojn, ibisojn, pavojn; resume, bildigu al vi ravan kavernon de la homa imago en la formo de templo kaj palaco. Tia estis tiu monumento. Konstrui ĝin postulis du generaciojn da malrapida laboro. Tiu impona konstruaĵo kun la grandeco de urbo estis konstruita de jarcentoj, por kiu? por la popolo. Ĉar tio, kio estas farita de tempo, apartenas al la homaro. Artistoj, poetoj kaj filozofoj konis la Someran Palacon; Voltero parolas pri ĝi. Oni parolis pri la Partenono de Grekio, la Piramidoj de Egiptio, la Koloseo de Romo, Notre-Dame en Parizo, kaj la Somera Palaco en la Oriento. Se oni ne estis vidinta ĝin, oni revis pri ĝi. Ĝi estis ia timiga mistera majstraĵo ekvidita malproksime en ia krepusko, kiel silueto de la civilizacio azia sur la horizonto de la civilizacio eŭropa.
Tiu mirindaĵo estas malaperinta.
Iun tagon, du rabistoj eniris la Someran Palacon. Unu ĝin prirabis, la alia incendiis ĝin. La venko povas esti rabisto, ŝajne. La du venkintoj elfaris vastan komunan ruinigon de la Somera Palaco. Implikita en ĉio ĉi estas la nomo de Elgin, nomo kiu fatale rememorigas la Partenonon. Kio estis farita al la Partenono, tio estis farita al la Somera Palaco, pli komplete kaj pli bone, por ke nenio restu.
La kombinitaj trezoroj de ĉiuj niaj katedraloj ne egalus ĉi tiun grandiozan kaj imponan muzeon de la Oriento. Ĝi enhavis ne nur artajn majstraĵojn sed ankaŭ amason da oraĵoj kaj arĝentaĵoj. Brava faraĵo, bela marĉandaĵo. Unu venkinto plenigis siajn poŝojn, la alia sekve plenigis sian kofrojn; kaj ili revenis ridante al Eŭropo, brako en brako. Tia estas la historio de la du rabistoj.
Ni, la eŭropanoj, nomas nin civilizitoj, kaj la ĉinojn ni nomas barbaroj. Jen kion civiliziteco faris al barbareco.
En la kroniko de historio, unu el la du rabistoj nomiĝos Francio, la alia nomiĝos Anglio. Sed mi protestas, kaj mi dankas vin pro tio, ke vi donas al mi la okazon; la krimoj de la gvidantoj ne estas la misfaroj de la gvidatoj; registaroj foje estas rabistoj, sed popoloj neniam.
La franca imperio enpoŝigis duonon de tiu venko kaj hodiaŭ, kun ia naiva posedanteco, ĝi elmontras la grandiozan brikabrakon de la Somera Palaco.
Mi esperas, ke venos la tago kiam Francio, liberigita kaj elpurigita, redonos tiujn ŝtelaĵojn al elrabita Ĉinio.
Intertempe, mi asertas, ke estas ŝtelo kaj du ŝtelintoj.
Tiom, sinjoro, estas la aprobo kiun mi donas al la ĉina ekspedicio.
—
PS: Ĉi tiu letero estis eldonita en Nora Wang, Ye Xin, Wang Lou, Victor Hugo et le sac du Palais d’été [Viktoro Hugo kaj la prirabo de la Somera Palaco], Les Indes savantes/You Feng, 2003.
Spite al pli kaj pli mortiga enŝlimiĝo en Irako kaj malgraŭ la ne kontentigaj ekonomiaj kaj financaj indicoj, la du kandidatoj en sia konkurso por la prizidant-elektoj venontan 2an de novembro restas daŭre kap-ĉekape. Paradokse, ofte en la plej malriĉaj ŝtatoj la populareco de s-ro Bush estas la plej granda, kvankam lia politiko estis dum kvar jaroj aparte favora por la riĉuloj. Ŝajnas ke malnovaj demokrataj kaj sindikatistaj bastionoj ne estas surdaj al la respublikana diskurso, tamen necesas atendi ĉu eble la venontaj televiddebatoj inversigos la tendencon.
EN LA PLEJ FORAJ vilaĝoj de Okcidenta Virginio, ĉe domoj vere ne riĉaspektaj, pendas afiŝtabuloj kun “Bush-Cheney” fiksitaj de loĝantoj kiuj ne revas pri nova malaltigo de plusvalor-imposto. Rimarkeblas ankaŭ multaj “We support our troops” (“Ni subtenas niajn trupojn”). En Ĉarlestono, librovendistino parolas pri sia frato kiu decidis voĉdoni por la respublikanoj “pro religiaj kialoj”. Li estas tamen bazlerneja instruisto kaj ne havas medicinan asekuron.
Okcidenta Virginio, tio estas ankaŭ la karbo. Inter ŝoseo kaj rivero, monto kaj fervojo, oni ofte renkontas minejojn kun la grandaj cisternoformaj elevatoroj. Ĉi tie, la libera komerco ne estas populara. Sed la ekologiistoj ankaŭ ne. Oni suspektas ilin ke ili endanĝerigas la kelkajn industriajn laborlokojn kiujn la dislokigoj kaj fermoj de minejoj ankoraŭ ne forglutis. Krome, la demando de la pafarmiloj favorigas la plej reakciajn kandidatojn. Komence de novembro, la lernejoj ferias en la tago de rekomenco de la cervoĉasado. Plurmiloj da tiuj bestoj estas mortigitaj en la unuaj horoj, sed “kredu min, ĉi tie ili multas kiel la kolomboj”.
Pieco, patrio, karbo, fusilo: jam sesfoje venintaj en Okcidentan Virginion ekde januaro, la du precipaj kandidatoj por la Blanka Domo havas tiujn elementojn enkape. Kaj ili revenos. Pli malriĉa eĉ ol Misisipio aŭ Luiziano, tiu ŝtato elektos la 2an de novembro 2004 nur kvin “grand-elektantojn” (entute 538), kiuj siavice elektos la loĝonton de la Blanka Domo. Sed la necerteco de la ruzulto en Okcidenta Virginio faras el tiu teritorio unu el la dek plej pridisputataj de la lando.
Dotita de tre riĉa socia historio, tiu ŝtato estas bastiono de la minista sindikato. “Mother Jones”, figuro de la laborista movado, animis tie, komence de la lasta jarcento kaj dum preskaŭ dudek jaroj, certajn “tre akrajn konfliktojn kiuj alfrontis la sklavojn de la industrio al iliaj mastroj”.* Poste, Okcidenta Virginio fariĝis bastiono de la “New Deal” kiu cetere savis de malsato multajn plej malriĉajn loĝantojn. Ĝi servis en 1960 kiel startejo por la kandidatiĝo de John F. Kennedy al la prezidanteco. Dudek jarojn poste ĝi troviĝis inter la malmultaj ŝtatoj (6 el 50) kiuj rifuzis Ronald Reagan. Tiu demokrata bastiono (la guberniestro, kvar el la kvin parlamentanoj, 70% el la lokaj elektitoj, du el tri elektantoj enskribitaj) faris tamen la nepenseblon dum la lasta prezidanta kampanjo: ĝi esprimis sin por la respublikana kandidato.* La historio de la lando estus alia, se tiutage Okcidenta Virginio ne rompintus siajn kutimojn.
“Kiel eblas, ke iu dungita de iu alia, povas voĉdoni por la respublikanoj, voĉdoni kontraŭ siaj interesoj?”, miriĝas Thomas Frank, aŭtoro de neatendite furora libro kiu ĝuste elstaras en la analizoj de tia “misfunkcio”*. Ĉu freneze aŭ ne, la partio de s-ro Bush regas nun, parte pro voĉdona apogo de simplaj homoj, la ekzekutivajn, leĝdonajn kaj jurajn potencojn kaj la plimulton de guberniestrajn postenojn. Dum la senatoro Kerry nun petas la konsilojn de s-ro Clinton, prefere li ne forgesu ke la miksaĵo de ekonomia liberalismo kaj socia pseŭdoprogresismo de la prezidinto sekvigis ke lia partio fariĝis malplimulta en Usono.
TION POVAS OKAZE MEMORIGI al li la kampanjo en la Apalaĥoj. Neniu regiono ŝajnas efektive pli malproksima de la humoro de la burĝ-bohemaj kvartaloj de Novjorko, Bostono kaj San Francisko, aŭ de la kredo de la redaktejoj kaj de la intelektulaj salonoj. Ĉar tie, la du precipaj partioj, kiuj rivalas en pieco kaj protektismo, proklamas sian fidelecon al ĉaso, karbo, industri-politiko kaj la iamaj “virtoj”. Ĉeesti mitingon de la prezidanto Bush en Okcidenta Virginio klarigas sufiĉe rapide parton de la mistero de populareco kiun la elreviĝoj de la Irak-milito kaj la malsukcesoj ĉe la ekonomia kaj sociala frontoj ne ŝajnas tre tuŝi. Tiu homo, se li ne havas la manipulan ĥarismon de Reagan aŭ de s-ro Clinton, scias trafi, sendube ĉar lia antiintelektismo, lia kulto de la ordinara homo, trovas la atendojn kaj senpaciencojn de siaj plej malprosperaj partizanoj. Fine de aŭgusto, dek mil homoj kunpremitaj en superekscitita salonego akceptis lin en Wheeling. Dek tagojn poste, li estis en Huntington. Kaj ĉie, en tiu vere malriĉa regiono, la sama etoso, la sama diskurso.
En la unua vico, en Wheeling, flagrubandoj proklamas: “Ŝtallaboristoj por Bush”, “W, kiel West Virginia”. Per kelkaj varmaj vortoj, laboristo, “Rick”, enkondukas “la homon kiu savis la ŝtalon, nian prizidanton George W. Bush”. La sekvanta parolado estas longa, detala, kvazaŭ nevariebla. Edukado, sociala protekto, karbo, terorismo, Irako, ŝtalo: nenio estas forgesita. Jam centfoje parolita, unu frazo estigas pli fortan aplaŭdon ol la aliaj: “Neniam mi preterlasos la zorgadon garantii nian sekurecon al aliaj landoj.” Milita sekureco, ankaŭ energipolitika sekureco. En malriĉa ŝtato kie la tradiciaj industrioj estas gravaj kaj minacataj, la prezidanto ludas senriske. La “internacia komunumo” estas misfama, antaŭ ĉio kiam ĝi esprimas sin per la Monda Organizo pri Komerco (MOK) kiu pretendas malpermesi al Usono protekti la siderurgion de la Apalaĥoj. Ĉi tie, sed ankaŭ en aliaj ŝtatoj avidataj de la elekto-strategiistoj, ĉar ŝanceliĝemaj por unu aŭ la alia tendaro (Ohio, Pensilvanio, Miĉigano), la komerca liberalismo de la demokrataj ĉefoj ludas kontraŭ ili.
Kompreneble, s-ro Bush ne “savis la ŝtalon”: ankaŭ li estas liberkomercisto, kiel lia partio. Sed almenaŭ li ŝajnigis zorgi pri tio.* Kaj krome, la Irak-milito montris tion, la unuflankismo ne timigas lin; neniam li elvokas la tutmondiĝon por teoriumi pri sia senpoveco. Pri la nova monda ordo (strategia kaj komerca), li proklamas ke Usono devas determini la plimulton de ĝiaj reguloj. Kun s-ro Bush, la aferoj estas simplaj, la pozicioj deciditaj; kun s-ro Kerry, male, ĉio estas komplika, neniu povas antaŭvidi kion li farus, en Irako ekzemple: tio dependas de la tagoj kaj de la opinienketoj. Sed estas io alia. Se tiu prezidanto estas riĉa patricio, li elmontras siajn privilegiojn kun malpli da parademo ol lia riĉega konkurento (granda familio de la orienta bordo, privataj studoj en Svisio, edziĝo al miliardulino, kvin loĝdomoj, privata aviadilo por flugi de unu al alia, neĝtabulo en vintro, ventsurfado en somero, eĉ lia biciklo valoras 8.000 dolarojn...).
Kun s-ro Bush, la mono ne aŭdeblas. Fiera pro sia lando, eĉ aroganta, li montras sin male humila antaŭ ĝiaj loĝantoj: “Dankon al la ŝtallaboristoj kiuj subtenas min. Dankon al ĉiuj. Estas bone esti denove kun vi. Dankon pro via gastemo. Mi ja ne venas por la unua fojo (aplaŭdoj). Mi aprezis ĉiun de miaj restadoj kun vi (aplaŭdoj). Ĉar, ĉi tie, la homoj estas saĝaj, laboremaj, honestaj. Kaj, kiel mi, ili amas Usonon (aplaŭdoj). Mi venas por peti vin voĉdoni por mi. Kaj mi volas ke vi sciu ke mi pretas iri al la homoj por diri al ili: mi bezonas vian voĉon, tio gravas.” La publiko skandas: “Four more years!” (“Kvar jarojn pli!”).
Kelkajn tagojn poste, en Huntington, la proklamata humileco estas asociata kun temo al kiu s-ro Bush parte dankas sian triumfon en Okcidenta Virginio antaŭ kvar jaroj: “Mi estas ĉi tie ĉar mi ŝatas la ĉasadon kaj fiŝkaptadon (aplaŭdoj). Mi scias ke certaj inter vi ŝatas ĉasi (aplaŭdoj). Mi, kiu neniam sukcesas ĉasi tiom kiom mi volus, mi estas ĉasanta voĉojn.” Abomenata de intelektuloj kaj artistoj, la potenca premgrupo de posedantoj de pafarmiloj subtenas senkondiĉe la respublikanojn, kiuj, interŝanĝe, cedas al ĝi ĉion kion ĝi postulas. Temas pri aktiva, entuziasma, populara movado. S-ro Bush konektiĝas: “Kredu min, laste montriĝis unu el niaj plej notindaj diferencoj kiam mia kontraŭulo diris ke oni povas trovi la animon de Usono en Holivudo (la amaso fajfas). Mi kredas ke oni trovas koron kaj animon de Usono ĉi tie, en Huntington, en Okcidenta Virginio (aplaŭdoj).”
Tutcerte, tiu prezidanto ne ĉesis riĉigi la riĉulojn, pli malkaŝe eĉ ol liaj antaŭuloj. Jes, sed li faras sintaks- kaj vort-erarojn, li estas simpla, li dediĉas parton de siaj ferioj al portado de botoj por senveprigi sian ranĉon. Tia speco de aferoj gravas, ĉu plaĉas aŭ ne. Dum la respublikana konvencio, la filmo prezentanta la kandidaton por la Blanka Domo, komplete aksita sur la 11a de septembro, enhavis jenan eron: “Ekzistas aspektoj de George Bush kiun ĉiu konas. Ekzemple lia manko de afekto.” Ĉu oni deziris pruvon? Oni vidis la prezidanton en milithospitalo, invitante usonan soldaton amputitan je kruro en Irako por veni al la Blanka Domo kaj tie piedkuradi.
La “familiaj valoroj” estas neniam forgesataj, sed eĉ tie la temo estas ofte personigita kaj samtempe prezentata afable, ne minace. Celebri sian edzinon “Laura” ebligas memorigw^qi ke iam ekzistis “Monica”: “Zell [Zell Miller, demokrata senatoro kiu subtenas s-ron Bush] diris al mi en la aviadilo ke estas domaĝe ke mi ne venis kun Laura. Li tute pravas (ridoj). Kredu min, kiam mi proponis al Laura edziniĝon kun mi, ŝi respondis: “Konsentite, kondiĉe ke vi neniam postulos de mi fari politikajn paroladojn.” Ŝi estis bibliotekistino en publika lernejo kaj ne ŝatis politikon. Mi akceptis. Mi ege amas ŝin (aplaŭdoj). Eble unu el la plej bonaj kialoj por vi reelekti min, estas havi Laura-n kiel First Lady pliajn kvar jarojn.” Melodio de country music finas la renkontiĝon, kiu elvokas la eternan historion de paroj: “Mi ne tre uzas la komplikajn vortojn. Sed ĉiu komprenas kion mi volas diri. Mia temperamento estas iomete aspra. Sed mi kredas esti precize kion vi bezonas.”
RENKONTITA EN ĈARLESTONO (ĉefurbo de Okcidenta Virginio), respublikana aktivulo, iame voĉdoninta por la demokratoj, estis plena de emocio pro esti, aliloke, partopreninta saman mitingon: “Bush, kiam vi vidas fotojn pri li en lia ranĉo en Teksaso, kun liaj ĝinsoj kaj lia vakerĉapelo, jen io aŭtenta. Mi estis en Beckley, kiam li venis, antaŭ du semajnoj. Ĉeestis pli ol 4.000 homoj, ili adoris tiun homon. Vi devintus esti tie por kompreni. Oni ne povas fabriki tian spontecon, oni ne povas ŝajnigi. Pro tio ili amas lin. Kun li, ili sentas logon, ili pensas ke li komprenas ilin — kaj ankaŭ mi kredas tion.”
Beckley situas en karbobaseno. La polucio sentiĝas. Per enketoj fine de la 1950aj jaroj en tia malriĉiĝinta regiono, malkovrante, fore de eltretitaj padoj, en kamparaj zonoj, “la plej bone vestitan malriĉecon kiun iam vidis la mondo”, Michael Harrington ekhavis la ideon verki La alian Usonon. Tiutempe ĉiu preferis celebri la “socion de abundo”, antaŭludo al la “fino de la politiko”. La eĥo de la verko estis tia ke ĝi kontribuis al la multiĝo de la federaciaj programoj de lukto kontraŭ la mizero. Sed kio restas de tio, kiam demokrata guberniestro de Okcidenta Virginio decidas redukti je 25% la socialajn helpojn, kiuj pasis la 1an de aŭgusto 2004 de 453 al 340 dolaroj monate por tripersona familio? La premio por geedziĝo (100 dolaroj) estis simple forstrekita. En la sama momento, profitante la fakton ke la ŝtataj kasoj estis plenaj, la loka asembleo, kun demokrata plimulto, donis subvencion de 750.000 dolaroj al golfludejo.
“La natura beleco kaj la mitoj kaŝas la malriĉecon, skribis Harrington. La vojaĝanto trairas la Apalaĥojn en la bela sezono. Li vidas la montarojn, riverojn, la foliarojn — sed ne la malriĉecon.”* Efektive necesas forlasi la aŭtoŝoseon, preni pli mallarĝajn vojojn, por vidi la multiĝon de baptistaj preĝejetoj, kiuj ne aspektas bele, kaj la ruldomojn. La loĝantaro (1.810.000, la ŝtato estas malpli dense loĝata ol antaŭ dudek jaroj) grupiĝas meze de krutaj valoj. En la vilaĝo Mullens (1.800 loĝantoj), la duono de la domoj kaj butikoj ŝajnas delonge forlasita. La vizito de s-ro Bush en Beckley, “la unua de usona prezidanto”, tie ankoraŭ resonas: “La homoj de ĉi tie, oni konfidas al ni, estis tre entuziasmaj. Bush estas por la karbo. Li estas por tio ke oni ekspluatu la karbon de Okcidenta Virginio kaj ke oni malpermesu la importojn.”
La loka gazeto dediĉas sian ĉefpaĝon al la forpermesa reveno de la soldato Adam T. Johnston, pli konata sub la nomo “Lattie”. La artikolo komentas: “Kiam li aliĝis al la nacia gvardio, en sia lasta liceo-jaro, Adam tute ne revis ke li estis iun tagon sendota [en Irakon] por defendi la liberecon. “Mi kredis ke tio bezonus nur kelkajn semajnfinojn kaj ke mi havus interŝanĝe sufiĉe da mono por iri al universitato””.* Ŝajnas ke lia studado kostos al li pli ol atendite. Ne malproksime de tie, en Justice (500 loĝantoj), ĉe la pordo de eta restoracio, la Gwens Country Kitchen, kiu servas refortikigan nutraĵon kaj kukopecojn po 1 dolaro, tabulo “Support our troops” [“Apogu niajn trupojn”] najbaras kun la diserva anonco de la pastro.
Laŭ la servistino, la voĉdonado por la demokratoj, ankoraŭ majoritataj en tiu karba regiono, konstituas strangaĵon hereditan de la gepatroj: “Ekde kiam la homoj havas tion en siaj kapoj, malgravas ĉu la prezidanto estas bona. Mi trovas ke li laboris bone. Unu el la ĉefaj kialoj kiuj igas min ŝati Bush-on estas ke li ne estas por aborto. Krome, Gore favoris la medion, kio malutilus al ŝtato kiel nia. Li estis ankaŭ kontraŭ la ekspluatado de la arbaroj. Ĉiukaze, en Logan [nomo de la provinco], se vi estas kontraŭ la karbominejoj, tio signifas la finon por vi.” La juna virino neniam aŭdis pri la filmo Matewan, inspirita de mortiga striko kiu markis en 1920 la historion de la ŝtato. Tamen, eble depost tiuj bataloj la homoj metis “en sian kapon” ne voĉdoni por la kandidatoj de la mastroj. Matewan situas nur dudekon da kilometroj de Justice.
La pseŭdo-popolismo de la respublikanoj kaj ilia konstanta uzo de la temoj pri kultura identeco (religio, ĉaso, tradicio) profitas la estingiĝon de la socia memoro. Kasisto de la loka IOK*, s-ro Kenny Perdue, elvokas antaŭ ni la robustan tradicion de klasbataloj en Okcidenta Virginio. La 12.000 ministoj de hodiaŭ, plejparte sindikatanoj, ŝuldas al ĝi salajrojn tre superajn al tiuj, ekzemple, de la dungitoj — pardonu, “asociigitoj” — de Wal-Mart, kiu fariĝis la unua dungisto en la ŝtato. Por ili, la batalo do utilis, kiu estis des pli necesa ĉar ili alfrontis la nacian gvardion kaj la dungomurdistojn de mastraro kiu plej ofte zorgis pri la vivo de siaj muloj pli ol por tiu de siaj homoj (3.242 mortoj en la minejoj nur en 1907, kun kvoto de laborakcidentoj kvaroble pli alta ol tiu de Francio en la sama epoko).
“Ni havas bonegan socian historion. Ni provas instruigi ĝin en la lernejoj. Sed tio estas tre malfacila”, bedaŭras s-ro Perdue. La sindikatoj produktis lernolibron, Labor History Class, samtempe interesega kaj pedagogia (leteroj de ministoj, malnovaj gazet-eltranĉoj, taskotemoj). La celo estas tuj klarigita: “Dum miaj dek-du lernojaroj en Okcidenta Virginio, indikas la fikcia rakontisto, ĵurnalisto taskita pritrakti la socialan aktualecon, mi neniam aŭdis paroli pri la grandaj militoj de la minejo.” La lernolibro ne estis akceptita. La lernejo preferas konatigi la markojn ol la laboristajn batalojn kaj la historion de la popolo.
LA SOCIALA DEMANDO kaj tiu de la medio estas ligitaj. Ĉar la ministoj identigas sin ofte kun la interesoj de siaj mastroj — kiuj starigis asocion pri defendo de la karbo, “Friends of coal”, kiu, gvidata de loka futbal-stelulo, patronas samtempe civitanajn aktivecojn kaj sport-renkontiĝojn — ili vidas kun malfido la ekologiistojn kiuj aspiras defendi ilin kontraŭ laborakcidentoj kaj la poluciado de riveroj kaj de trinkakvo. La dinamitado de la montsuproj kaj la enpenetrado de ŝutaĵo kaj arseno en la valojn kaj riverojn percepteblas kiel lasta rimedo por savi laborlokojn. La politiko de la Bush-registaro faciligis tian subĉielan ekspluatadon de karbo (“mountaintop removal”) kaj, pli ĝenerale, konsentis al ĉio kion postulis la mastroj, inkluzive de malstriktigo de sanprizorgaj reguloj (la silikozo mortigas ankoraŭ centojn da ministoj ĉiujare en la lando).
Sed la respublikanoj disponas pri simpla respondo kiun s-ro Kris Warner, ekzekutiva prezidanto de la partio en Okcidenta Virginio, prezentas al ni kun konvinko: “La sudo de la ŝtato estas tre monteca regiono. Oni ne povas disvolvi ĝin sen ataki la montosuprojn por ekspluati la karbon kiu troviĝas tie. Jam okazas daŭraj procesoj, impostoj kiuj neniigas nin. Estas tamen necese ke la homoj laboru, alie restos plu neniu en la regiono! La ekzisto de la entreprenoj estas minacata. Se morgaŭ, ekzemple, Massey Energy forlasos Okcidentan Virginion, tiam estos plu nenia espero. Kaj tiuj homoj estas bonaj najbaroj. Ili ne nur respektas la federaciajn reglamentojn, sed ili krome konstruas sportejojn por la infanoj, ili organizas festojn. Sen ili, la vivo fariĝus preskaŭ neebla.”
Oni rimarkas la malfacilecon de la tasko de la ekologiistoj en ŝtato kie parto de la popola elektantaro deklaras sin favora al la respublikanoj pro la medio. La komunikiloj ne helpas ilin, ili prezentas ĉiun proceson komencitan de la naturdefendantoj kontraŭ la minejposedantoj kiel novan maŝinon por produkti senlaborecon. “Okazis, konfidas al ni s-rino Anna Sale, kiu laboras por ekologiisma organizo, la Sierra Club, decido de justico en junio 2004. Por ni, tio estis granda venko. Ni estis feliĉaj paroli pri tio al ĵurnalistoj de la loka televido, kiam ili kontaktis nin, kaj transdoni al ili nian kontentiĝon. Ili ĉeftitolis sian temon: “La verdikto de la tribunalo provokos la forigon de centoj da laborlokoj: la ekologiistoj ĝojas””...
Sed ĉu la mediprotektado progresas en Okcidenta Virginio kiam s-rino Anna Sale, tre kultura kaj freŝbakita ano de la kalifornia universitato de Berkeley, aŭdigas: “La laborlokoj de ministoj reprezentas nun nur 2% de la aktiva loĝantaro. Oni devus do kompari la nombron da perditaj laborlokoj kaze de fermo de la minejoj kun la nombro da perditaj riveroj kaze de daŭrigo de ilia aktiveco”? Sierra Club alvokas por voĉdoni por s-ro John Kerry. Tiu tamen gardas sin asociiĝi tro al la tipo de “ekologia ekstremismo” kiun oni riproĉis antaŭ kvar jaroj al s-ro Albert Gore. Demokrata senatoro de la ŝtato, la tre influhava Robert Byrd, donas cetere siajn konsilojn, li kiu voĉdonis kontraŭ la ratifon de la kiota protokolo: “S-ro Gore kaj la registaro Clinton iris tro antaŭen en tiu demando de medio, precipe pri la karbo. John Kerry venis jam plurfoje en Okcidentan Virginion. Li metos iom da karbo sur la muzelon, sur la harojn, kaj li estos en ordo.”
Dum la demokrata konvencio en Bostono, en julio 2004, s-ro Nick Casey gvidis la delegacion de Okcidenta Virginio. Maldekstrulo — proksima de la sindikatoj, bona konanto de la socia historio de sia ŝtato, ne tre impresema de la intelektaj modoj, rezervita pri la tutmondigo-, li estas ankaŭ, kiel la grandega plimulto de la bostonaj delegitoj, kontraŭ la Irak-milito. Komence, lia preferata kandidato ne estis John Kerry, sed, kiel bona soldato, li antaŭdiras al li la venkon en Okcidenta Virginio. S-ro Casey, kiu abomenas la cinismon de la nuna prezidanto, koncedas lian politikan talenton. Kontraste al Michael Moore aŭ al multaj usonaj progresemuloj, li gardas sin fari el s-ro Bush kretenon manipulitan de sia ĉirkaŭaĵo aŭ iluminatan predikiston kiu kalkulas kun la apokalipso por pli rapide venigi la regnon de la Sinjoro sur Tero. “Bush fartas tre bone kun la homoj. Li scias trafigi sian mesaĝon. Lia sinteno de vakero estas io kion, malfeliĉe, oni ŝatas en Usono. Tio estas la registro de “Iu frapis min, mi redonos liajn batojn”. Tiu homo estas sen saĝo, sed li scias fari decidojn — kelkfoje stultajn. Politike li estas timiga.”
Post la 11a de septembro 2001 kaj la teruro de la atencoj senĉese memorigata (la konstantaj alertoj kontribuas al tio), la plimulto de usonanoj aŭdas ĉe li “kontraŭbatali la malamikon”. Kaj ili atendas de la prezidanto ke li sciu “fari decidojn”. En tiu tereno de leadership, la kontrasto ne servas la senatoron de Masaĉuseco. La iraka politiko de s-ro Bush estas senelira — certaj respublikanoj koncedas tion*-, sed la prezentado, kiun li faras de ĝi, estas pli aŭ malpli konstanta kaj kohera. Unue tikla afero, la temo de la militmensogoj estis lerte reformulita en tiu ideon: kiam manpleno da homoj armitaj per tranĉiloj povas detrui du turojn en Manhattan kaj alon de la Pentagono, kontraŭusona diktatoro konsistas per si mem amasdetruan armilon.
En Huntington, s-ro Bush klarigas do al publiko des pli antaŭe konvinkita ke ĝi estis filtrita por tio: “Saddam Hussein ne volis respekti la decidojn de la Unuiĝintaj Nacioj. Mi devis elekti: ĉu mi devis fidi la parolon de frenezulo, forgesi la lecionon de la 11a de septembro, aŭ ĉu mi devis agi por defendi Usonon? Metita antaŭ tia alternativo, mi decidos ĉiam defendi Usonon (apalaŭdoj, krioj de “Usono! Usono!”). Ĉar ni agis, ĉar ni defendis nin, ĉar la plej solena devo de ŝtato estas garantii la sekurecon de sia popolo, kvindek milionoj da pliaj homoj konas la liberecon en Afganio kaj en Irako.”
LA EŬROPANOJ, la intelektuloj kaj artistoj povas argumenti ĝisebrie pri la troigo de la minaco, la torturoj de Abu Graib, la rabadoj: ilia kredito estas nula ĉe la konservativa simpla popolo. Kaj la respublikanoj elstare prezentas sin kiel sieĝataj, persekutataj de “progresema elito” (liberal elite) kiu grupigas samtempe procesemajn advokatojn, arogantajn universitatanojn, senmoralajn komunikilojn, instrudonajn aktorojn. La akuzo ne estas ĉiam malprava. La socia izoliteco de la plej multaj intelektuloj, de la “fakuloj”, ilia individuismo kaj narcisismo, ilia malŝato de la popolaj tradicioj, ilia malestimo de tiuj “kruduloj” dissemitaj malproksime de la marbordoj kiuj daŭre subtenas Bush-on, agacus iun ajn. Ĝi provokas rankoron el kiu Fox News kaj la respublikanoj faras sian atuton.
Ĉar, la kazo de la Apalaĥoj indikas tion sufiĉe, la usona dekstra popolismo ne nutras sin plu kiel antaŭe ĉefe de eĉ vualita rasismo (Okcidenta Virginio cetere konstituiĝis dum la milito de Secesio kontraŭ la defendo de sklaveco) aŭ de ksenofobio, de malamo al la alia, sed de rankoro kontraŭ la tro videbla malestimo de la altuloj. Prenante nun kiel ĉefan celtabulon la eliton de la kulturo, tiu popolismo protektas la eliton de la mono. Ĝi sukcesas tion, ĉar la memsufiĉeco de la sciantoj fariĝis pli neeltenebla ol la senhonteco de la posedantoj.
Serge HALIMI.
INTER TIUJ KIUJ faras la decidojn kaj tiuj kiuj devas elteni ties efikojn, la distanco, pro la tutmondigo, neniam estis tiom granda.* Renkontiĝoj kiel la Monda Socia Forumo ebligas al lokaj rezistad-movadoj redukti tiun distancon kaj asociiĝi kun siaj kolegoj en riĉaj landoj. Kiam, ekzemple, la unua privata akvobaraĵo konstruiĝis, tiu de Maheŝavar, la ligoj inter la Narmada Bachao Andolan (NBA), la germana organizo Urgewald, la Deklaro de Berno en Svislando kaj la Internacia Reto de Riveroj en Berkeley ebligis distancigi de la projekto tutan serion da bankoj kaj da internaciaj entreprenoj. Tio ne eblus se ne ekzistus solida rezistado surloke kaj amplifikado de la voĉo de tiu movado fare de la monda scenejo kiu embarasis la investantojn kaj trudis al ili retiriĝi el la projekto. (...)
Inter la riskoj al kiuj estas elmetitaj la amasmovadoj, necesas paroli pri tiu de la “NRO-igado” de la rezistado. Estus facile turni tion, kion mi estas dironta, en akuzon kontraŭ ĉiuj neregistaraj organizoj (NRO), sed tio estus mensogo. Se, en la malklara akvo de starigo de falsaj NRO, certaj celas suĉi subvenciojn aŭ fraŭdi la fiskon, multaj NRO faras valoran laboron. Tamen necesas konsideri la fenomenon en pli larĝa politika kunteksto.
En Barato, ekzemple, la furoro de subvenciataj NRO komencis fine de la jaroj 1980 kaj en la jaroj 1990. Tio koincidis kun la malfermo de la barataj merkatoj al la novliberalismo. Tiutempe, la ŝtato, konformiĝante al la postuloj de struktura alĝustigo, striktigis la subvenciojn destinitajn al la kampara disvolvado, al la agrokulturo, energio, transportoj kaj al la publika sano.
ĈAR LA ŜTATO forlasis sian tradician rolon, la NRO komencis labori en tiuj kampoj. La diferenco estis kompreneble ke la fondusoj disponigitaj al ili havis nur la valoron de eta frakcio de la fortranĉitaj publikaj elspezoj. La plimulto de la NRO estas financataj kaj patronataj de la agentejoj pri helpo al disvolvado, kiuj siavice estas financataj de la okcidentaj registaroj, la Monda Banko, la Unuiĝintaj Nacioj kaj kelkaj multnaciaj entreprenoj. Sen esti identaj, tiuj agentejoj estas parto de politika tutaĵo kun malklaraj konturoj kiu kontrolas la novliberalan projekton kaj kies precipa zorgo estas atingi drastajn reduktojn de la registaraj elspezoj.
Kial tiuj agentejoj financas la NRO? Ĉu nur pro eksmoda misia fervoro? Ĉu pro kulposento? Certe pro io iomete pli grava. La NRO donas la impreson plenigi la malplenon lasitan de retiriĝanta ŝtato. Kaj tion ili faras, sed malgrave. Ilia reala kontribuaĵo estas mildigi la koleron kaj distribui pogute, sub formo de helpo aŭ de libervola prizorgo, tion pri kio la homoj normale havus rajton.
La NRO difektas la publikan konscion. Ili transformas la homojn en dependajn viktimojn kaj malakrigas la angulojn de la politika rezistado. Ili estas kvazaŭ ia amortizilo inter la sarkar kaj la publiko*, inter la Imperio kaj ties subuloj. Ili fariĝis la arbitraciantoj, la interpretoj, la parigistoj.
En longtempa perspektivo, la NRO respondecas al siaj donantoj, ne al la homoj inter kiuj ili laboras. Ili estas kion la botanikistoj nomas indikatoro de specio. Ju pli gravas la detruo kaŭzata de la novliberalismo, des pli ili multiĝas. Nenio ilustras tion pli trafe ol Usono, kiu preparante sin al invado de lando preparas samtempe la NRO por iri tien kaj ripari la detruojn.
POR ESTI CERTAJ ke ilia financado ne endanĝeriĝas kaj ke la registaroj de la landoj en kiuj ili laboras permesos al ili funkcii, la NRO devas prezenti sian laboron supraĵe, pli aŭ malpli senigita de la politika aŭ historia kunteksto, ĉiukaze de ĝena historia aŭ politika kunteksto.
La senpolitikaj helpokrioj — kaj do, en realo, ege politikaj — venantaj de la malriĉaj landoj kaj de la milit-zonoj prezentas fine la (kompatindajn) homojn de tiuj (kompatindaj) landoj kiel patologiajn viktimojn. Ree subnutrata hindo, ree malsatmortanta etiopo, ree kampadejo de afganaj rifuĝintoj, ree mutilita sudanano... kaj ĉiuj ege bezonas la helpon de la blankulo. Nevole, la NRO fortigas la rasismajn kliŝojn kaj akcentas la sukcesojn, la avantaĝojn kaj la kompaton (aman kaj severan) de la okcidenta civilizacio. Ili estas la sekularaj misiistoj de la moderna mondo.
ĈION KALKULANTE — en pli malgranda skalo, sed pli inside-, la kapitalo disponigita al la NRO ludas la saman rolon en la alternativaj politikoj kiel la spekuladaj kapitaloj kiuj eniras kaj eliras el la ekonomioj de la malriĉaj landoj. Komence ĝi diktas la tagordon. Poste ĝi transformas la alfrontiĝon al intertraktado. Ĝi senpolitikigas la rezistadon kaj interferas kun la lokaj popolaj movadoj, kiuj estas tradicie sendependaj. La NRO regas buĝetojn kiuj ebligas al ili dungi lokajn personarojn, kiuj alie estus aktivuloj en la rezist-movadoj, sed kiuj nun povas senti ke ili faras la bonon en tuja kaj kreiva maniero (kaj ĉe tio perlaboras sian vivon). La reala rezistado ne ebligas tian trarektan vojon.
Arundhati ROY.
POST JAPANIO KAJ la novindustriigitaj nordorientaj landoj, Ĉinio travivis, ene de dudek jaroj, kreskodinamikon, kiu tranformis ĝin en ĉefan aganton de la monda ekonomio. Ĝi nun estas fariĝanta la strukturiga poluso de regiona komerco-reto. Ĉi transformiĝo kontraŭdiras la okcidentan etnocentrismon, laŭ kiu kultura determinismo por ĉiam malhelpas “orienton” — ĉu proksiman aŭ malproksiman — atingi modernecon, komprenatan de post la eŭropa industria revolucio, kiel okcidentan apartaĵon. La ŝanĝoamplekso estigas cetere de kelkaj jaroj demandojn kaj maltranvilojn en la “Okcidento” pri eventuala recentriĝo de la monda ekonomio ĉirkaŭ Azio, kaj poste, pri reorganizado de la grandaj internaciaj ekvilibroj.
Ĉi somere New York Times Magazine ja sin demandis, ĉu la 21a jarcento estos“ĉina jarcento”*. Efektive, la ĉina transiro jam ekis, kaj ĝia disvolvovojo tute ne estas ebena. Se nur la kresko-dinamiko pluiras sen sociaj aŭ politikaj gravaj rompoj, Ĉinio nepre fariĝos dum ĉi jarcento unu el la ĉefaj rolantoj en la internacia ekonomia kaj financa sistemo.
Tiu profunda tektona movado fontas el malproksimaj radikoj en la pozicio de Azio en la internacia sistemo antaŭ la nord-suda rompiĝo kaj ekesto de “Triaj Mondoj”*, rompiĝo kaŭzita de la eŭropa industria revolucio kaj koloniigo. Laŭ longdaŭra perspektivo, Ĉinio samkiel Azio entute, estas rekreanta ligojn kun la propra antaŭkolonia historio kaj reakiranta, iom post iom, sian lokon de antaŭ 1800, kiam ĝi estis unu el la kernoj de la monda ekonomio kaj la unua inter gravaj manufakturaj landoj de la planedo. Ĝi tiam troviĝis meze de densa reto de regionaj interŝanĝoj, starigita antaŭ jarcentoj, dum Azio ja estis la ĉefa produktado- kaj profito-zono en la mondo.
En 1776 Adam Smith prie skribis, ke “Ĉinio estas lando multe pli riĉa ol ĉiuj Eŭropaj landoj*”, kion jam de longe sciis la jezuitoj. Pastro Jean-Baptiste du Halde, kies priĉinia enciklopedio influis la favorajn komentojn de Voltaire, skribis en 1735, ke la disfloranta ĉina imperio havas internan komercon nekompareble pli ampleksan ol tiu interne de Eŭropo*.
Cent jarojn poste, ĵus akirinte dominan pozicion, Eŭropo ŝajne remalkovris senmovan Azion, porĉiame enŝlositan en antaŭmoderneco. Germanaj filozofoj, inter kiuj Hegel, imagis Ĉinion kiel fermitan mondon, ciklan, apartan*. Laŭ Ernest Renan, la “ĉina raso” estas “laborista raso (...), kies manlerteco estas mirinda, kaj kiu preskaŭ neniun honorsenton havas.” Li sugestas regi ilin “juste, eltirante el ili (...) ampleksan renton profite al la konkerinta raso.*. Kompreneble tiuj vortoj estis skribitaj dum la triumfanta fazo de koloniado.
Antaŭ 1800 la komercaj fluoj inter ĉinoj, hindoj, japanoj, siamanoj, javanoj kaj araboj estis tre superaj al la intereŭropaj fluoj; la sciencaj kaj teknikaj scioj estis altnivelaj, en multaj sferoj pli ol ĉe eŭropanoj. “El teknologia vidpunkto, [Ĉinio] troviĝis en domina pozicio antaŭ kaj post la eŭropa renesanco”*, emfazas scienchistoriisto Joseph Needham. Tiu frueco estis konfirmita sur la kampoj kiaj fer- kaj ŝtalindustrio, mekanikaj horloĝoj, inĝenierado (pendigitaj pontoj), pafarmiloj kaj ekipaĵoj por profunda fosado.
Ne estas do mirige, ke Azio havis tiam ĉefan lokon en la monda manufaktura ekonomio. Laŭ takso de historiisto Paul Bairoch*, en 1750 la relativa parto de la ĉina manufaktura produktaĵo estis 32,8%, dum tiu de Eŭropo estis 23,2%, tiam iliaj respektivaj enloĝantaroj estis 207 milionoj kaj 130 milionoj da homoj. Kunaj, la procentaĵoj de Hindio kaj Ĉinio sumis 57,3% de la tutmonda manufaktura produktaĵo. Se aldoni al Hindio kaj Ĉinio la parton de sudorientaziaj landoj, Persio kaj Otomana imperio, la parto de tuta Azio (ekskluzive Japanion) estis ĉirkaŭ 70%. Azio aparte dominis pri teksaĵoj (hindaj kaj ĉinaj kotonaĵoj kaj silkaĵoj), sektoro, kiu poste fariĝos la elstara industrio de la eŭropa industria revolucio.
Ankoraŭ laŭ takso de Bairoch, en 1750 la produktiveco de Ĉinio estis pli alta ol la eŭropa averaĝo, se konsideri la respektivajn enloĝantarojn: la pohoma malneta nacia produkto (MNP) estis en Ĉinio 228 $*, kontraŭ 150 ĝis 200 $, laŭ la landoj, en Eŭropo. Enhavanta 66% de la monda loĝantaro, vastampleksa Azio reprezentis en 1750 preskaŭ 80% de la riĉaĵoj produktitaj (MNP) sur la planedo. Kvindek jarojn poste, la pohoma malneta nacia produkto (MNP) de Ĉinio kaj Eŭropo proksimiĝis, dum Anglio kaj Francio estis la nuraj eŭropaj landoj kun industriigo-nivelo (pohoma manufaktura produktaĵo) iomete supera al tiu de Ĉinio.
Resume, “Ĉinio kaj Hindio estis la du plej ‘centraj’ grandaj regionoj en la monda ekonomio” skribas André Gunder Frank; la konkurenciva pozicio de Hindio devenas de ĝia “relativa kaj absoluta produktiveco” en la teksindustria sektoro, kaj de ĝia “dominado de la monda kotonaĵa merkato”; la pozicio de Ĉinio devenas de ĝia “eĉ pli granda produktiveco en la industriaj kaj agrikulturaj sektoroj, en (rivera) transportado kaj komerco*”. Konsiderante la malpli grandajn sed prosperajn ŝtatojn, kian Siamon (nunan Tajlandon), oni rimarkas, ke tiu fenomeno ampleksis multe pli ol la nurajn du aziajn gigantojn. En tiu tutmonda konsidero, Eŭropo kaj Amerikoj ludis “malgravan rolon”* antaŭ 1800, esence fokusitan al la triangula atlantika komerco*.
Tiu faktaro kontraŭdiras la ideon, vaste akceptitan, ke la okcidenta erao komenciĝis en 1500 kun la “malkovro” kaj koloniigo de Ameriko. Vere la fundamenta rompiĝo de la mondo okazis poste, en la 19a jarcento, kiam akceliĝis la industria revolucio kaj koloniiga ekspansio, kaj kiam la eŭropa dominado rezultigis senindustriigon de Azio. Sub tiu vorto oni komprenu la malaperon kvazaŭ tutan en la kazo de Hindio, kaj partan en la kazo de Ĉinio, de iliaj metiistaj manufakturoj dum la 19a jarcento.
Tiu senindustriigo rezultis el duobla mekanismo. Ĝin kaŭzis unue la eŭropa tiam akirita teknika supereco. La maŝinismo ebligis grandan kreskon de produktiveco, kaj sekve sturman kreskon de manufakturoj, kies produktokosto pli kaj pli malkreskis. Due, tiu senindustriigo devenis de la malegalaj interŝanĝ-kondiĉoj perforte truditaj de la koloniantoj: konkurenco de la eŭropaj manufakturoj sur la hinda kaj ĉina merkatoj okazis en “liberkomercisma” kadro, kiu estis ĉio krom libera, ĉar la kolonioj estis devigataj senkompense malfermi siajn limojn al la eŭropaj varoj.
TIAL HINDIO, ESTINTE la unuavica kotonaĵa manufakturanto antaŭ 1800, sufiĉe rapide suferis ruiniĝon de sia teksindustrio. Ĝi poste fariĝis neta eksportanto de kruda kotono kaj fine, ĉe la fino de la 19a jarcento, importis sian kvazaŭ tutan bezonatan kvanton da teksaĵoj. Inter la tragikaj homaj konsekvencoj de la transformiĝo de la lando en eksportanto de krudmaterialoj, oni ne forgesu la malsategojn kaŭzitajn de anstataŭigo de nutroplantoj per kotono*, kaj la ĝeneralan malkreskon de la popola vivnivelo. Ĉinio, al kiu Britio kaj poste Francio per la du opio-militoj (1839-1842 kaj 1856-1858) trudis konsumadon de en Hindio produktita opio (vd. Alain Roux: La opiomilitoj rerakontitaj), estis ja devigata akcepti la malegalajn traktatojn, kaj travivis partan senindustriigon de sia ferindustrio.
El tio rezultas estiĝo de Tria Mondo, kaj la dum la jarcento ĉiam kreskanta diverĝo inter koloniitoj kaj koloniantoj. Dum Ĉinio kaj Hindio reprezentis 53% de la tutmonda manufaktura produktaĵo en 1800, ili en 1900 reprezentis nur 7,9%. Kaj la poenloĝanta malneta nacia produkto (MNP), kiu en Eŭropo kaj Azio estis komence de la 19a jarcento proksimume sama (averaĝe 198 $* en Eŭropo, 188 $ en la landoj triamondiĝontaj), kun do proporcio de 1 kontraŭ 1, evoluis en 1860 al 2 kontraŭ 1 kaj eĉ 3 kontraŭ 1 kaze de Britio (575 $ kontraŭ174 $ en la estontaj triamondaj landoj). Efektive, kiel aperas en tiuj statistikoj, “rimarkindaj kaj hororigaj” — laŭ esprimo de Paul Kennedy* — , la retroiro kompare kun Eŭropo estis ne nur relativa, sed eĉ absoluta: en 1860 la vivnivelo en la koloniataj landoj estis pli malalta ol en 1800, pro la eŭropa ekspansiismo.
Nur Japanio kaj reĝlando Siamo evitis koloniiĝon. Dank’ al Meiji-restaŭrado en 1868 kaj la estigo de forta aŭtoritatema ŝtato, Japanio fariĝis la nura neeŭropa lando, kiu sukcesis industriiĝi kaj moderniĝi dum la 19a jarcento. Tie troviĝas la radikoj de la japana sukceso en la dua duono de la 20a jarcento, spite al la katastrofo de la dua mondmilito. La historia interrompo estas pli longa, sed la suprenira vojirado de Ĉinio tiujn du lastajn jardekojn same radikas en la longa historio de tiu lando. Delonge kutimiĝinta esti la pensanta subjekto de aliies historio, la Okcidento ekde nun devos repripensi sian propran historion ne plu kiel escepton, sed kiel datitan momenton en la universala historio.
Philip S. GOLUB.
Ĉiu kiu eĉ nur iomete komprenas kiel funkcias kulturoj scias ke difini kulturon, diri kion ĝi reprezentas por siaj membroj, ĉiam kaŭzas grandan kaj demokratian lukton, eĉ en nedemokratiaj socioj. Endas selekti la fundamentajn aŭtoritatojn, regule konfronti ilin al kritiko, igi ilin debati, elekti ilin denove aŭ eksigi ilin. Endas precizigi, diskuti kaj rediskuti la ideon pri bono kaj malbono, pri aparteno kaj malaparteno (la samo kaj la malsamo) kaj pri hierarĥioj de valoroj, kaj akordiĝi aŭ malakordiĝi, laŭ la kazo.
Krome, ĉiu kulturo difinas siajn malamikojn, tion kio ekzistas preter ĝia spaco kaj minacas ĝin. Por la Helenoj, unuavice por Herodoto, ĉiu kiu ne scipovas la grekan estas aŭtomate barbaro, malestiminda kaj kombatinda Aliulo. En lastatempe aperinta verko, La Spegulo de Herodoto*, la fakulo pri latina kaj helena literaturo François Hartog montras kun granda detalo kiel Herodoto cele kaj zorge entreprenas konstrui la bildon de la barbaro kiel Aliulo, en la kazo de la skitoj eĉ pli ol kaze de la persoj.
La oficiala kulturo estas tiu de la pastroj, de la akademioj kaj de la ŝtato. Ĝi donas difinon de patriotismo, de lojaleco, de limoj kaj de kion mi nomis aparteno. Estas tiu oficiala kulturo kiu parolas nome de la tutaĵo, kiu klopodas esprimi la ĝeneralan volon, la ĝeneralajn ideojn kaj etikon, kiu posedas la oficialan pasintecon, la patrojn kaj la fundamentajn tekstojn, la panteonon de la herooj kaj perfiduloj, kaj kiu purigas tiun pasintecon de kio estas fremda, malsama aŭ nedezirinda. De tie venas la difino de kion eblas aŭ maleblas diri, de la malpermesoj kaj proskriboj* necesaj al ĉiu kulturo celanta aŭtoritaton.
Samgrade veras ke rande de la dominanta kulturo, oficiala aŭ fundamenta, ekzistas disidentaj kaj malsamaj kulturoj, neortodoksaj, malortodoksaj, kiuj enhavas multnombrajn kontraŭ-aŭtoritatajn tendencojn oponantajn la oficialan kulturon. Eblas nomi kontraŭkulturo tiun aron de praktikoj ligitaj al diversaj marĝenuloj — malriĉuloj, enmigrintoj, bohemianoj, timuloj, ribeluloj kaj artistoj. Kritiko al la aŭtoritato kaj atako kontraŭ ĉio oficiala kaj ortodoksa emanas el tiu kontraŭkulturo. La granda nuntempa araba poeto Adonis multe verkis pri la rilato inter ortodokseco kaj malortodokseco en la araba kulturo, kaj li montris ke ekzistas dialektiko kaj konstanta tensio inter ili. Nenian kulturon oni povas kompreni sen iu ajn sento por tiu ĉiam ĉeestanta fonto de kreema provoko, la alfrontado inter neoficialeco kaj oficialeco. Pretervidi tiun agitadon ene de ĉiu kulturo kaj pensi ke ekzistas kompleta homogeno inter kulturo kaj identeco signifas finfine ignori tion kio estas viva kaj fekunda.
En Usono, la debato pri kio estas Ameriko trapasis multnombrajn transformojn kaj eĉ sensaciajn sortoturnojn. Dum mi estis infano, la vakerfilmoj bildigis la amerikajn indianojn kiel malicajn diablojn, detruendaj aŭ obeigendaj. Oni nomis ilin ruĝhaŭtuloj kaj, ĉar ili havis funkcion en la tuto de la kulturo (tio validis por la akademia historio same kiel por la filmoj), ili utilis kiel glorigiloj de la progreso de la blanka civilizacio. Nuntempe tio komplete ŝanĝiĝis. Oni konsideras amerikajn indianojn viktimoj de la progreso de la okcidenta civilizacio en la lando kaj ne plu kiel fiuloj.
Kulturo kaj kontraŭkulturo
Eĉ la statuso de Kristofo Kolombo ŝanĝiĝis. Kaj tiu de la afrikdevenaj usonanoj kaj de la virinoj trapasis eĉ pli sensaciajn sortoturnojn. Toni Morrison rimarkis la obsedon de la klasika usona literaturo pri la aparteno al la blanka raso, kiel tiom elokvente atestas Moby Dick, de Melville, kaj Arthur Gordon Pym, de Poe. Sed, ŝi klarigas, la ĉefaj verkistoj viraj kaj blankaj de la 19a kaj 20a jarcentoj, homoj kiuj donis sian fundamentan verkaron al la usona literaturo kiel ni konas ĝin nun, uzis en siaj verkoj la apartenon al la blanka raso kiel rimedon por flankenlasi, kaŝi, kaj senvidebligi la afrikan ĉeeston ene de nia socio.
Ni pasis de la mondo de Melville kaj Hemingway al tiu de Dubois, Baldwin, Langston Hughes kaj Toni Morrison: la fakto mem, ke la romanoj kaj kritikaj verkoj de Toni Morrison havas nuntempe sensacian sukceson, atestas la amplekson de la ŝanĝo. Kiu estas la vizio de la vera Usono kaj kiu povas pretendi la rajton reprezenti kaj difini ĝin? La demando estas malsimpla kaj profunde interesa, sed ne eblas respondi reduktante la problemon per kelkaj kliŝeoj.
La malgranda verko de Arthur Schlesinger La malunuiĝo de Usono* donas freŝdatan superrigardon pri la malfacilaĵoj aperantaj en la kulturaj bataloj kies celo estas difini civilizacion. Kiel historiisto apartenanta al la dominanta pensmaniero, Schlesinger zorgas, oni povas kompreni tion, pri la fakto ke la grupoj de enmigrintoj ekaperantaj en Usono kontestas la oficialan unuecan version kian grandaj klasikaj historiistoj de tiu lando, kiel Bancroft, Henry Adams kaj, pli freŝdate, Richard Hofstader, kutimas prezenti. Tiuj grupoj volas ke la verkado de la historio ne nur spegulu Usonon planitan kaj estratan de nobeloj kaj grandbienon posedantoj, sed Usonon kie sklavoj, servutuloj, laboristoj kaj malriĉaj enmigrintoj ludis gravan kaj ne ĉiam agnoskitan rolon.
La rakontoj de tiuj homoj, silentigitaj per la grandaj paroladoj el Vaŝingtono, el la novjorkaj investbankoj, el la universitatoj en Novanglujo, kaj el la industriaj riĉeguloj de Middle-West, venis ĝeni la malrapidan progreson kaj la neperturbeblan trankvilecon de la oficiala versio. Ili faras demandojn, rakontas la travivaĵojn de la marĝenigitoj kaj esprimas la postulojn de personoj kiuj vivas ĉe la piedo de la socia skalo — virinoj, azianoj, afro-amerikanoj kaj aliaj seksaj kaj etnaj minoritatoj. Ĉu oni kunsentas aŭ ne kun la elkora krio de Schlesinger, ne eblas forĵeti la tezon kiu trakuras lian libron, laŭ kiu la verkado de historio estas la reĝa vojo por doni sian difinon al lando, kaj la identeco de socio dependas grandparte de la historia interpretado, kampo kie sin alfrontas kontestataj asertoj kaj kontraŭ-asertoj. En tiu lukta situacio troviĝas Usono nuntempe.
Edward W. SAID.
—
Tiu ĉi artikolo estas eltiraĵo el “The Clash of Definitions”, aperinta en “Reflections on Exile and Other Essays”, Harvard University Press, 2000.
Allogi “disponeblan cerbo-tempon” por ĝin liveri al la komercistoj: la ambicio de certaj grandaj mediatoj estas ĵus malkaŝe senvualigita de la mastro de TF1[1], Patrick Le Lay. Malveraj atakoj, nepravigitaj akuzoj, imagaj armiloj... De kelke da monatoj, la gazetaro ŝajnas malmulte koncernata pri sia devo informi. Kaj la politikaj respondeculoj, kiam ili ne silentas pro timo antaŭ la povo, kiun ili koncesiis al la mediatoj, negociaĉas kun la gazetar-baronoj.
“Iu ajn, kiu konas la historion, scias, ke la malobeo estas originala virto de la homo.”
Oscar Wilde
UNU EL MIAJ PREFERATAJ citaĵoj estas tiu de la usona ĵurnalisto T.D. Allman: “Ĵurnalismo aŭtentike objektiva estas la ĵurnalismo, kiu ne nur ekzakte priskribas la faktojn, sed komprenas la signifon de la okazintaĵoj. Persvada hodiaŭ, ĝi postvivas la elprovadon de la tempo. Ĝi estas validigata de “fidindaj fontoj”, sed ankaŭ de la historia evoluo. Dek, dudek, kvindek jarojn post la faktoj, ĝi ankoraŭ spegulas inteligentan kaj fidelan imagon de la okazintaĵoj.”
Allman skribis tiun tekston omaĝe al Wilfred Burchett, forpasinta en 1983, kies eksterordinara kaj ofte tumulta kariero enkalkulas tion, kio estis konsiderata kiel la “sensaciaĵo de la jarcento”. Dum, en 1945, centoj da “ĵurnalistoj enŝipigitaj” fare de la aliancaj okupaci-fortoj en Japanio estis kvazaŭgrege kunkondukataj al la teatra kapitulacia ceremonio, Burchett seniĝis je sia hundoŝnuro, laŭ lia propra esprimo, por entrepreni danĝeran vojaĝon cele al loko de tiam stampita en la homajn konsciencojn: Hiroŝimo. Li estis la unua okcidenta ĵurnalisto enirinta en la urbon post la atombombo. Lia ĉefpaĝa raporto en la londona Daily Express profete portis la titolon: “Mi skribas tion kiel averton al la mondo.”
La averto koncernis la nocegajn efikojn de la radiaktiveco, kies realeco estis neata de la okupaciaj aŭtoritatoj. Burchett estis denuncita interalie de kelkaj el siaj samprofesiuloj, kiuj partoprenis la propagandon kaj la atakojn organizatajn kontraŭ li. Sendependa kaj kuraĝa, li elmontris la atommiliton en ĝia tuta hororo. La “evoluo de la historio” lin pravigis.
Kial tiu speco de ĵurnalismo estas tiel grandvalora? Pro tio, ke sen ĝi ni ne plu havus vortojn por esprimi la maljustosenton kaj neniu disponus informarmilojn por kontraŭbatali tiun maljustecon. Do aplikeblus la eldiro de Orwell, laŭ kiu “por esti koruptita de totalismo, ne necesas vivi en totalisma lando”.
En 2003, dum la turka parlamento voĉis kontraŭ la postuloj de Vaŝingtono kaj de la turkaj generaloj, ĝi kalkulis kun la masiva kontraŭstaro de la loĝantaro al partopreno de Turkio en la invado de Irako. Tio prezentis senprecedencan manifestadon de reala demokratio en lando kun murdaj ombroj. Tio estis ankaŭ, grandparte, laborfrukto de tiuj ĵurnalistoj, kiuj estis malfermintaj la vojon, senvualigante la ŝtatkrimojn, aparte la subpremadon kontraŭ la kurdoj. La eldonisto de Ozgur Gundem [Libera agendo], Ocar Isik Yutcu, ekzemple, plenumas dekkvin jarojn da prizonpuno pro sia malobservo de la leĝo laŭ kiu ĉiuj raportoj pri la subpremo kaj la ribelo en Turkio konsistigas propagandon aŭ “instigon al ras-malamo”. Li estas la tipa viktimo de leĝoj uzataj kontraŭ tiuj, kiuj spitas la ŝtaton kaj la militistojn.
En Eŭropo, Usono, Kanado kaj Aŭstralio, la ĵurnalistoj ne ofte riskas sian vivon. La verkisto Simon Louvish rakontas pri la surprizo de grupo de sovetianoj vojaĝantaj tra Usono dum la malvarma milito. Leginte la gazetaron kaj regardinte la televidon, ili sin deklaris mirigataj, ke ĉiuj opinioj koncernantaj la esencajn demandojn estas pli-malpli identaj. “En nia lando, ili konsideris, por akiri tian rezulton, ni havas diktatorecon, ni malliberigas homojn, ni al ili elŝiras la ungojn. Ĉi tie, vi havas neniom da tio. Do, kia estas via sekreto? Kiel vi faras?”
En antaŭparolo al La bestbieno, Orwell priskribas, kiel la cenzuro en liberaj socioj estas senlime pli altkapabla kaj detalema ol en diktatorecoj: “Nepopularaj ideoj povas esti prisilentataj kaj la ĝenaj faktoj formetataj en la ombron, sen bezoni oficialan malpermeson.” Duona jarcento pasis, kaj la mesaĝo perdis neniom da sia ĝusteco.
Tio tute ne sugestas “konspiron”. Tiu estas neniel necesa. La ĵurnalistoj kaj la televidparolistoj ne diferencas de la historiistoj kaj profesoroj: ili internigas la antaŭecojn, manierojn kaj konvenecojn de la establita povo. Same kiel certaj respondeculoj en la altaj sferoj de la povo, ili estas dresataj aŭ kulturataj por forteni tro ruinigajn dubojn. Kiam la skeptikeco estas subtenata, ĝi ne celas la sistemon, sed la kompetentecon de kiuj direktas ĝin, aŭ la popolajn reagojn laŭ la interpretado de la ĵurnalistoj.
DE LA GAZETARO, DE S-RO RUPERT MURDOCH ĝis la BBC, la nedeklarataj reguloj de la klubo de la moderna mediataro ne multe varias. La nevideblaj limoj de la novaĵoj ebligas, ke malveraj premisoj ŝajnu komuna saĝo aŭ, ke oficialaj trompoj estu disvastigataj kaj pligrandigataj. La sorto de tutaj socioj estas raportata laŭ ilia utilo por “ni”, termino ofte uzata de la okcidenta povo, kaj kiu vehiklas sian parton de narcisismo, dubasenca lingvo kaj intencaj preterlasoj. Bonaj kaj malbonaj teroristoj, viktimoj indaj aŭ ne je intereso. Tiu ortodokseco, eksplikas Richard Falk, profesoro pri internaciaj rilatoj ĉe la universitato Princeton, estas transdonata “tra unusencuma morala kaj leĝa ekrano. Pozitiva imago de okcidentaj valoroj kaj minacata senkulpeco pravigas kampanjon de senlima politika violento”.
La britoj baldaŭ vivos la aŭstralian sperton, se la koncentriĝo de la mediatoj pluos ankaŭ ĉe ili, laŭkadence de la dereguligado, argumentante la internacian “konkurencecon”, en la aŭdvida sektoro. La ekkapto de la BBC fare de la registaro de s-ro Anthony Blair enskribiĝas en tiun kadron. La povo de la BBC eksplikeblas per sia duobla rolo de publika mediato kaj transnacia entrepreno, kies enspezaro superas 5 dolarmiliardojn. Pli da usonanoj rigardas BBC World ol britoj la ĉefan BBC-an kanalon. S-ro Murdoch kaj la aliaj mediatbaronoj, la plimulto el kiuj usonanoj, delonge celas la dispecigon kaj privatigon de la BBC por gajni ĝiajn “merkatopartojn”. Ili montriĝas senpaciencaj kvazaŭ patronoj avidantaj teritorion.
En 2003, la ministroj de s-ro Blair minacis “revidi” (“revizii”) la financadon de la BBC per la televidimposto. Sen tiuj enspezoj, la brita ĉeno estus reduktita al varianto de la Aŭstralian Broadcasting Corporation, kiu, dependa de la rektaj registaraj subvencioj, estas ofte timigita.
La genezo de ĉio ĉi senpene priskribeblas. En 1995, s-ro kaj s-rino Blair unuaklase vojaĝis, je la elspezoj de s-ro Rupert Murdoch, direkte al la insulo Hayman, marmeze antaŭ la marbordo de Queensland. Sub tropika suno kaj stare malantaŭ la pupitro de News Corp., la estonta brita ĉefministro libere konfidis sian “volon de nova moralo en politiko” kaj promesis transiron de la mediatoj el universo de “peza reguligado” al tiu de “la entrepreno”. Lia gastiganto aplaŭdis kaj varmece premis al li la manon. La morgaŭo, en Londono, la Sun de s-ro Murdoch komentis: “S-ro Blair vidas malproksimen, estas decida kaj parolas la saman lingvon kiel ni koncerne la moralecon kaj la familivalorojn.”
Ankoraŭ antaŭ nelonge, tiuj temoj estis malofte pridiskutataj en la mezaj paĝoj de la britaj ĵurnaloj, kiuj perferis la sekretajn manovrojn de la gazetar-kadruloj kaj ilian lertecon donaci al si malavarajn rekompencojn. La entrudiĝoj de bildĵurnaletoj en la privatan vivon de famaj riĉuloj estis objekto de hipokritaj malaproboj. Kritikaj ideoj pri la ĵurnalismo estis rapidete aŭ tute ne elvokitaj. La publikigo, en januaro 2004, de la referaĵo de Lordo Hutton, atakanta la BBC kaj absolvanta la registaron rilate la aferon Gilligan, publike starigis la demandon*. Lordo alkuranta en la servon de la establita ordo por sufoki aferon ĝenan por la povo prezentas unu el la plej rektaj minacoj pezantaj sur la libera ĵurnalismo.
En Usono, kie la mediatoj estas, laŭkonstitucie, la plej liberaj de la mondo, la ideo mem de homaro kun universalaj rajtoj estas kutime pridubata. Same kiel antaŭe la vjetnamianoj, la irakanoj estus malpuraj, ĉirkaŭpersekutindaj. “Por ĉiu mortigita GI, diris legantoletero publikigita de la Daily News de Novjorko, po dudek irakanoj ekzekutendas.” La New York Times kaj la Washington Post eble ne publikigintus tian korespondaĵon, sed, je sia maniero, ankaŭ ili subtenis la neveraĵon pri amasdetrua arsenalo en Irako.
Sufiĉe antaŭ la invado, la du ĵurnaloj krialarmis nome de la Blanka Domo. La ĉefaj unuapaĝaj titoloj de la New York Times vortigis jenon: “Sekreta arsenalo [de Irako]: ĉasado kontraŭ militbakterioj”, “Dizertinto priskribas la progresojn al la atombombo en Irako”, “Irakano parolas pri renovigoj de kemi- kaj nukle-armilejoj” kaj “Dizertintoj plifortigas la usonan dosieron kontraŭ Irako, diras oficialuloj”. Ĉiuj ĉi artikoloj montriĝis pura propagando. En interna retkorespondaĵo (publikigita de la Washington Post), la ĵurnalisto de la New York Times Judith Miller konfesis, ke ŝia ĉefa fonto estas s-ro Ahmedo Ŝalabi, iraka ekzilinto kaj mallojala oficisto kondamnita de la tribunaloj, kiu estis estrinta la Irakan Nacian Kongreson (INK), lokiĝanta en Vaŝingtono kaj financata de la CIA. Enketo de la kongreso konkludis, ke preskaŭ la tuta informo liverita de s-ro Ŝalabi kaj aliaj ekzilintoj de la INK estas valormanka.
En julio 2003, dum la okupacio klimaksis, la Times kaj la Post dediĉis sian unuapaĝan artikolon al la rehejmeniĝo de Jessica Lynch, 20jara, zorgeme enscenigita de la registaro Bush. Dum la invado, la junulino estis vundita en vojakcidento kaj arestita. Irakaj kuracistoj ŝin prizorgis, ebli savante al ŝi la vivon — kaj riskante la siajn — ŝin transdonante al la usonaj fortoj. La oficiala versio, laŭ kiu ŝi estis kuraĝe batalinta kontraŭ la irakaj agresantoj, estis nur mensogteksaĵo, same kiel ŝia “savado” en preskaŭ senhoma malsanulejo, filmita helpe de infraruĝaj kameraoj de enscenigisto de Hollywood*.
Tio ne deadmonis la eminentularon de la usona ĵurnalismo kuniĝi por apogi la surscenigon de la rehejmeniĝo de Lynch al Elisabeth, Okcidenta Virginio, per multe da edifaj moralaĵoj, kaj dum la lokaj homoj diradis kiom fieraj ili sin sentis. La Post bedaŭris, ke la afero estis “konfuzigita de la kontraŭdiraj mediataj raportaĵoj”. Jam Orwell elvokis la “vortojn kiuj falas sur la faktojn kvazaŭ neĝo, konfuzigante iliajn konturojn kaj ŝutkovrante ĉiujn detalojn”.
En Vaŝingtono, mi demandis Charles Lewis, eksan stelulon de la “60 minutoj” de CBS, pri tiu temo. Lewis, kiu nun direktas enketskipon, la Centron por publika honesteco, eksplikis: “Nu, vidu, sub Bush, la konformeco kaj la silento inter la ĵurnalistoj estas pli malbona ol en la 1950aj jaroj. Rupert Murdoch estas la plej influa mediatmagnato en Usono; li trudas la normon, kaj tute sen publika diskuto. Kial la plimulto de la usona publiko ankoraŭ kredas, ke Sadamo Husejno manovris la atencojn de la 11a septembro? Tial ke la mediatoj nelacigeble eĥis la registarajn versiojn.”
Mi demandis lin, kio okazintus se la “la plej liberaj mediatoj de la mondo” estus kontestintaj s-ron Bush kaj s-ron Donald Rumsfeld kaj estus kontrolintaj la aŭtentikecon de iliaj eldiroj, anstataŭ disvastigi tion, kio riveliĝis pura propagando? Lia respondo: “Se la mediatoj estus estintaj pli batalemaj en sia verecoserĉo, eble ni neniam estus militintaj kontraŭ Irakon.”
“Neniam, eldiris s-ro Anthony Blair en sia parolado antaŭ la kongreso de Usono en 2003, la potenco de Usono estis tiel necesa aŭ tiel miskomprenata. Neniam studado de la historio tiel malmulte helpis nin kompreni la estantecon.” Temis pri alarmi nin kontraŭ la studado de la imperiismo, pro timo, ke ĝi igus nin rifuzi la “evidentan destinon” de Usono kaj ĝian oferton al Britio de daŭra imperia rolo, kvankam subalterna.
La brita ĉefministro certe ne povas averti neium se li ne profitas de la apogo de la gazetaj, televidaj kaj radiaj ĉefaj novaĵoj, kiuj eĥas liajn parolojn kaj kiuj ilin pligrandigas. Forlasante sian rolon de “malneto” de pli poste skribota historio, la ĵurnalismo kuraĝigas, rekte kaj implicite, ian imperiismon, kies veraj intencoj estas malofte senvualigitaj. Tiujn anstataŭas vortoj kaj noblaj konceptoj, kiel “demokratio”, “libereco” kaj “liberigo”, malplenigitaj de sia reala senco kaj metitaj en la servon de la konkero. Kiam la ĵurnalistoj permesas tian koruptadon de la lingvo kaj de ideoj, ili konfuzas, ili ne informas. Plej malbone, kiel diris s-ro Edward S. Herman, ili “normaligas en la publika opinio tion, kio estas nepensebla”.
En junio 2002, antaŭ publiko de milit-kadetoj de West Point robot-trejnitaj por lin aklami, George W. Bush malaprobis la malvarm-militan politikon de “malinstigo” kaj anoncis, ke de nun Usono ekkomencos preventan agon kontraŭ ĉiu eventuala malamiko. Kelkajn monatojn pli frue, tralikiĝo en la Pentagono estis senvualiginta la urĝecoplanojn de la registaro koncernantajn la uzadon de atomarmilo kontraŭ Irano, Nord-Koreio, Sirio kaj Ĉinio. Logika sekvo, Britio tiam anoncis je la unua fojo, ke ĝi atomarmile atakus, “ĉebezone”, landojn al kiuj mankas tiu kapablo. La informo ne estis, praktike, pritraktita de la gazetaro, kaj vekis nenian diskuton. Iom kiel antaŭ kvindek jaroj, kiam la britaj informoservoj alarmis la registaron pri la usonaj intencoj eksplodigi “preventan” nuklean militon kontraŭ Sovetio, sen tio, ke la publiko ion sciu.
Laŭ oficialaj dosieroj elsekretigitaj ekde 1968, tiu ankaŭ ne sciis, ke la precipaj britaj strategiistoj estis konvinkitaj, ke la rusoj havis nenian intencon ataki Okcidenton. “Sovetio ne estas eksplodigonta ĝeneralan, aŭ eĉ limigitan, militon en Eŭropo”, ili rimarkis, priskribante la sovetian politikon kiel “prudentan kaj realisman”. La privata vereco tute kontrastis kun tio, kion oni diradis tiuepoke al la gazetaro kaj al la publiko.
“Kiam la vereco estas anstataŭigita per silento, diris la sovetia poeto Evgeni Evtuŝenko, la silento estas mensogo.” Regas hodiaŭ surrealisma silento, plena de bruo de la trivialaĵoj de politikuloj, kiuj intermordas sin kaj kverelas por pravigi siajn perfidon kaj perforton. Tie, kie oni al ni parolas pri aktualaĵoj, estas nur parodio alkonformigita al la akraj voĉoj de ĵurnalistoj ĉiuj distrumpetantaj preskaŭ la samon. Neniam ni spertis tian volumon de papagumaj aktualaĵoj nek tian dominadon fare de kiuj ilin regas. De post la 1980aj jaroj la usonaj mediattrustoj iom post iom liberiĝis de siaj lastaj limigoj koncerne la publikajn servojn kaj samtempe atak-kulpigis ĉiun internacian regularon.
En 1983, la precipaj mediatoj apartenis al kvindek kompanioj. En 2002, oni kalkulis ne pli ol naŭ transnaciajn trustojn. La Federacia Komisiono pri Komunikado (FCC) strebadas faciligi la regadon de 90% de la usona aŭdantaro fare de la Fox de s-ro Murdoch kaj kvar aliaj trustoj*. S-ro Murdoch prognozas, ke post tri jaroj ekde nun, ekzistos nur tri fortaj mediattrustoj, inter kiuj la lia. La dudek plej vizitataj retejoj apartenas al societoj kiel Fox, Disney, AOL Time Warner, Viacom kaj al manpleno da tiaspecaj gigantoj; la dekkvar plej fortaj enprenas 60% de la enreta tempo de la usonanoj. Ambicio komuna al ili estas fabriki malbone informatajn kaj konformistajn civitanojn. Obeemajn konsumantojn.
John PILGER.
Se la violentaj ciklonoj kiuj furiozis en septembro en Karibio faris malmultajn viktimojn en Kubo kaj en suda Usono, la mortoj en Haitio kalkuliĝas je centoj. Tio pruvas, ke la “naturaj” katastrofoj havas envere nenion naturan en siaj sekvoj. Fronte al la kataklismoj kiuj anoncas sin, la organizoj pri internacia helpo devos provizi sin je pli efikaj analizoj kaj je pli demokratiaj agadrimedoj.
LA “PLEJ GRANDA DANĜERO por la planedo, substrekas la usona politika analizisto Anatol Lieven, estas praktike ignorata de niaj komunikiloj. Ĝi estas ne nur ne laŭmoda, sed krome ĝi situas tro fore en la tempo. Temas pri la kreskanta manko da akvo en la tuta mondo — pro la superloĝantaro kaj terure senefikaj uzado kaj mastrumado de la akvo-, kaj pri la sekvoj de la varmigo de la planedo por la himalajaj glaciejoj. Se la nunaj tendencoj daŭros, estas praktike certe ke, en kvindek jaroj, la plej granda parto de Pakistano spertos sekecon kompareblan al Saharo. Kaj tiu nova Saharo havos loĝantaron de centoj da milionoj da homoj. Sama situacio estos en norda Hindio”.*
La degelo de la himalajaj glaciejoj, fenomeno verŝajne neinversigebla, estas la sekvo de klimataj ŝanĝiĝoj kiuj devenas rekte de la homa agado dum la lastaj cent jaroj. En la fluo de la dekmil jaroj da moderna homa historio, la homa estaĵo ne vere fariĝis grava faktoro de la natur-evoluo dum tiu mallonga tempospaco.
“Ni jam transformis nian propran planedon, skribas Albert Harrison, de la universitato Kalifornio — Davis. Ni modifis la pejzaĝon de la Tero fosante enormajn minejojn kaj disvolvante la agrikulturon; ni devojigis akvofluejojn per baraĵoj, kluzoj kaj kanaloj; kaj ni provokis mondvastan varmigon de la klimato kaj truojn en la ozon-zono liberigante tunojn da hidrokarbonoj kaj aliajn kemiajn produktojn en la atmosferon.”*
Alivorte, la plej granda risko de la naturo estas la homaro. Tiu tamen konsideras, en sia plej granda plimulto, tiajn katastrofojn kaj urĝosituaciojn periferiaj fenomenoj. Sen konfesi al si ke ili estas, male, reflekso kaj konsekvenco de niaj vivmodoj, de la strukturo de niaj socioj kaj de la distrubuado de niaj resursoj.
Ĉu oni interesiĝas aŭ ne pri la senarbarigo kaj la detruado de la humidaj zonoj, pri la fuĝo el la kamparo aŭ pri la relativa indiferento de la registaro rilate la klimat-varmigon, oni ne povas ignori la akran realon: la damaĝoj kaŭzitaj de la tielnomataj “naturaj” katastrofoj dum la jaroj 1990 estis trioble pli gravaj ol dum la antaŭa jardeko, kaj dekkvinfoje pli ol en la jaroj 1950.
La datenoj kiujn ni disponas rompas la kolon al la mito laŭ kiu la ekonomiaj kaj sociaj sekvoj de la “natur”-katastrofoj limiĝas al la zonoj kie ili okazas. Tiu demando estis en la centro de konferenco pri la temo “Superloĝantaro ĉirkaŭ la Pacifiko” kiu okazis en 2001 en la Stanford-universitato en Kalifornio. Geologoj, fakuloj taskitaj limigi la efekton de la katastrofoj, kaj fakuloj pri urĝa helpo taksis la eblajn efektojn de diversaj naturkatastrofoj, interalie de tertremoj kaj volkanerupcioj, en la regionoj ĉirkaŭ la Pacifiko, de Limo ĝis Tokio kaj Tajpeo pasante tra Los-Anĝeleso, Seatlo kaj Anchorage.* Kiel notis fakulo: “La ligoj konstatitaj inter la okcidenta marbordo de Usono kaj Azio povas ĉiuj sekvigi perturbojn kvazaŭ per eĥo. (...) Seatlo kaj San-Francicko devos prepari sin al eĉ pli gravaj tertremoj ol tiuj kiujn ili jam spertis.”*
Tiel, la tertremo de 1999 en Tajvano kostis ne nur multajn homajn vivojn kaj materiajn havaĵojn, sed ĝi ankaŭ perturbis la ekonomiojn tiom malproksimajn de la epicentro kiel tiuj de San-Joseo en Kalifornio, kie la elektronikaj industrioj devis ĉesi labori, ĉar ili ne plu disponis pri necesaj pecoj normale liverataj de la tajvanaj kompanioj. Tiu tertremo rivelis maltrankviligan dimension (pro tio ke ĝi estis komplete surpriza) de la tutmondigo: la ekonomia vundebleco de la kaliforniaj laboristoj, kiuj estis maldungitaj sekve de evento kiu okazis milojn da kilometroj fore.
Por reveni al la maltrankviliĝo de Anatol Lieven pro la tujaj sekvoj de la glacier-degelo en Himalajo, ne nur temas pri la fakto ke centmilionoj da sudazianoj estas senigotaj je akvo kaj je vivrimedoj. Necesas ankaŭ enkalkuli la efekton kiun la kunagado de klimata varmiĝo, nesufiĉa gardado de akvo kaj la superloĝantaro povos samtempe okazigi aliloke. Eblas ankaŭ anticipi la efekton kiun la migrado de centmilionoj da malesperaj homoj serĉantaj eblecon por supervivi havos por la urbaj zonoj de suda Azio kaj por la sekureco kaj stabileco de la ŝtatoj en tiu regiono. Kaj necesas ankaŭ pripensi la fakton ke tiu multformaj malsekureco kaj malstabileco — vastaj epidemioj, regionaj konfliktoj, amasmigradoj — povas mondskale kreskigi la vundeblecon de la homa vivo.
KATASTROFOJ KAJ URĜO-SITUACIOJ estas do neniakaze monopolo de la tria mondo. La nuna nivelo de malsekureco en la mondo provokita de la 11a de septembro 2003, la tielnomata milito kontraŭ la terorismo kaj la interveno en Irako memorigas al ni ke ni devas ne alkroĉi nin al la ideo de periferia kaj geografie limigita politika aŭ sanitara krizo. Ni estas ĉiuj nevolaj agantoj de mondskala epidemio provokata de homaj agadoj, ĉu sub regado de senkompata privatintereso, de mesia fervoro aŭ de la ideo de ekonomia supervivado.
Neniu el tiuj tendencoj estas neevitebla; sed, por kontraŭagi ilin, urĝas ŝanĝi nian manieron konsideri la katastrofojn kaj urĝo-situaciojn, iliajn kaŭzojn, la lokojn kiujn ili tuŝas kaj iliajn sekvojn. La estonto, en multaj rilatoj, jam okazas. Martin Rees, ĉe la universitato de Kambriĝo, deklaras sin certa ke, “de nun ĝis 2020, kazo de bio-eraro aŭ de bio-teroro estos kaŭzinta milionon da mortoj”*. Same, profesoro Thomas Homer-Dixon taksas ke la homa specio jam kreis la kondiĉojn por planedvastaj katastrofoj. Li profetas “la samtempe mondvastan fiaskon de la sociaj, ekonomiaj kaj biofizikaj sistemoj, sekvo de diversaj, sed interagantaj tensioj”.*
Tamen, la strukturoj taskitaj anticipi rimedojn por ĉirkaŭbari, preventi aŭ almenaŭ prepari la respondon al la kreskanta vundeblo de la homa vivo ŝajnas nekapablaj fari tion. Ĉu registaraj, neregistaraj aŭ interregistaraj, la organizoj de internacia helpo restas en la marĉo de tiuj ideoj kaj procedoj kiuj respondas al la instinkto de institucia supervivado kaj la rutino.
Dirante tion, oni devas konscii pri la problemoj kiujn alfrontas ĉia organizo kiu provas anticipi — ĉu temas pri registaro, internacia organizo aŭ eminenta grupo de fakuloj. En 1937, en Usono, la nacia akademio de sciencoj faris esploraĵon pri antaŭvideblo de teknologiaj malkovroj. “Ĝia raporto, notas profesoro Rees, estas utila legado por la antaŭviduloj de hodiaŭ. Ĝi enhavis kelkajn sagacajn taksadojn pri agrikulturo, brulaĵoj kaj sinteza kaŭĉuko. Sed plej mirigas tio kion ĝi ne antaŭvidis. Nek atomenergion, nek antibiotikon, (...) nek reakciaviadilojn nek raketojn nek spacesploradon, nek komputilojn; eĉ ne transistorojn. La komitato ne sukcesis antaŭvidi la teknologiojn kiuj fakte dominis la duan duonon de la 20a jarcento. Kaj eĉ malpli la politikajn kaj sociajn transformiĝojn kiuj okazis en tiu periodo.”*
Tamen, por la helporganizoj temas ne tiom pri antaŭvidi ol havi la kapablon observi, analizi kaj adaptiĝi al monda medio kies trajtoj estas komplekseco kaj rapidaj ŝanĝegoj. La esplorado de la nuno kaj la prospektivo postulas altajn nivelojn de integrita ekspertizo, efika mastrumado de la informo kaj interfakan analizon. Ĝi postulas ankaŭ ke oni nepre raportu pri sia agado, unuavice direkte al la homoj frapitaj de katastrofoj. Nenia organizo, eĉ la plej preparita, povas vere plenumi sola la mastrumadon de la krizoj. La partopreno de la loĝantaroj rekte aŭ malrekte tuŝitaj en la ellaborado de la respondo estas nepra, se tiu volas pretendi legitimecon kaj efikecon.*
La defioj, kiuj anonciĝas, postulas krome organizojn kapablajn adaptiĝi kaj por tio investi tempon kaj energion por kompreni la grandajn tendencojn kaj ties sekvojn. Ili devas havi la kuraĝon analizi sin mem, rekte rigardi siajn malfortaĵojn kiam temas pri raportado, kaj partnerece kunlabori kun aliaj. Ili devas esti strukturitaj por integri larĝan gamon da kompetentoj adaptitaj al pluraj “lingvoj”: al tiuj de la sciencisto, de la politika strategiisto, de la planisto, de la etikogardulo kaj de la decidisto. Antaŭ ĉio, tiuj organizoj — kiujn eblas nomi “adaptiĝemaj” — devas turniĝi al la ekstero kaj al la kompreno de ilia medio, kaj ne kontentiĝi per memreferencaj praktikoj.
Malfeliĉe, la nuna “helpa komunumo” ne plenumas tiujn kriteriojn. La vasta plimulto de la organizoj estas fundamente reagaj, nekapablaj disvolvi strategiojn kiuj ebligas anticipi — kaj agi — fronte al krizoj kies minaco proksimiĝas. Tiel oni devis atendi la komencon de la 1990aj jaroj por ke la helporganizoj komencu cerbumi pri la sekvoj de la disfalo de ŝtatoj. Oni malfrue rekonis kion oni nomas la “kompleksaj urĝosituacioj”. Serioj da grandskalaj krizoj estis tamen klare neeviteblaj pro la nekapablo aŭ rifuzo de la ŝtatoj protekti siajn civitanojn kaj certigi ilian bonfarton. Perdo de ekzistorimedoj, neregata perforto kaj disfalo de infrastrukturoj antaŭsignis dislokiĝon de loĝantaroj, malsategojn kaj epidemiojn. Ja ne mankis antaŭsignoj ekde la jaroj 1970 (en orienta Pakistano, ekzemple) aŭ ilia pli kaj pli evidenta apero en la jaroj 1980 (kiel en Sudano). Sed nur kiam jam ne eblis klarigi la multspecajn krizojn — precipe en eksa Jugoslavio — en la klasika lingvaĵo de la helporganizoj, nur tiam desegniĝis nova perspektivo.
TIUJ SAMAJ ORGANISMOJ tamen daŭrigas dispartigon inter la tielnomataj “naturaj” katastrofoj kaj la “nenaturaj urĝosituacioj”, spite al la evidenta interagado inter ambaŭ. Ili daŭre ne vidas, en la kazo de la sekeco ekzemple, la sekvojn kiujn la malfortiĝo de la ekzistorimedoj povas havi por la politika stabileco de la tuŝitaj socioj. La ĉiam pli densaj ligoj inter naturkatastrofoj kaj politikaj urĝosituacioj ŝajnas daŭre esti nekapteblaj por la mekanismoj de krizomastrumado, kaj tre ofte eĉ por iliaj analizofakuloj.
Alian parolantan ekzemplon prezentas la rilato inter la minacataj komunumoj kaj la helporganizoj. Ĉu la pragmatismo postulas ke la fakuloj — pro sia formiteco aŭ pro siaj teknikaj kompetentoj — decidu pri la disponoj kiujn ili konsideras en la intereso de la loĝantaroj? Ĉu la helpfilozofio difinu sin laŭ unusola aganto, la bonintenca intervenanto?*
De dek jaroj oni cerbumas sine de la helpsektoro pri la malegalaj rilatoj kun la tuŝitaj loĝantaroj.* Oni efektive konscias pri la povo kiun la helpagantoj havas super la vivo de homoj kaj komunumoj tuŝitaj de krizoj, kaj pri la misuzoj kiujn tiu povo povas okazigi. La fakto, ke certaj organizoj esploras pri mekanismoj por devontigi sin fari raportojn pri sia agado, estas kuraĝiga kaj pruvas ke ili havas kritikan rilaton al sia propraj praktikoj. Tiuj etikaj klopodoj tamen apenaŭ trovas eĥon en la pensado kaj kurantaj praktikoj de la sektoro. Kaj la politikaj kaj sekurecaj problemoj kiuj aktuale stariĝas en Afganio kaj Irako kontribuas al marĝenigo de tiaj klopodoj.
Tiu nekapablo anticipi la kaŭzojn de la krizoj kaj koncepti strategian vizion klarigeblas per pluraj kialoj.
Unue, la organiza kulturo de granda parto de la helpkomunumo konsistas en respondo kiom eble plej rapida al la plej akra problemo — tio estas la ofte menciita komparo kun la agado de fajrobrigado.
La konkurenc-klimato, en kiu agas la neregistaraj organizoj kaj la agentejoj de la Unuiĝintaj Nacioj, liveras plian klarigon. Kvar lastatempaj esploraĵoj venas sendepende al similaj konkludoj: la financa manao, kiun prezentas la internacia helpo, kaŭzis iom malkonvenan alkuron al la resursoj de la donantoj, ofte malprofite al la bezonoj de la loĝantaroj tuŝitaj de katastrofoj aŭ urĝosituacioj kaj al la moralo de tiuj organizoj.*
Tiuj estas ofte gvidataj de la prioritatoj de siaj donantoj, kiuj atribuas la fondusojn favore al siaj naciaj interesoj.* Kaj neniu institucia mekanismo estas planita por kontraŭpezi tiun influon per kuraĝigo de tiuj organizoj kiuj disvolvas kapablecojn de strategia pensado kaj de prospektivo.
Tiu fakta stato de la aferoj fortigas la pli ol evidentan tendencon de la help-agentejoj pensi la katastrofojn kaj la urĝosituaciojn kontraŭlogikaj fenomenoj neantaŭvideblaj. Organizoj kaj donantoj malemas investi en aktivecojn konsideratajn “spekulecaj” kaj “teoriaj”. Tiu ideo, ke neeblas antaŭvidi, liveras al ĉiuj implikitaj agantoj senkulpigon por ne disvolvi kapablecojn de strategia anticipado.
Nekapablaj regi sian propran tagordon, tiuj organizoj, kiuj devus esti en la unua vico de prevento, preparado kaj interveno fronte al urĝosituacioj, ne tre emas elmeti sin al riskoj. Ĉar alie ili devus, interalie, pledi, substreki la kaŭzojn de kreskanta homa fragileco, kaj preskribi aŭdacajn disponojn. Riskante malamikigi al si la donantojn kiuj certigas ilian vivon.
Por ke nia planedo vivu plu, ni devos, se kredi s-ron Jean-François Rischard, vicprezidanto pri Eŭropo de la Monda Banko, solvi dudek problemojn. La listo trakuras nutrajn riskojn (kiel tiujn provokitajn de la varmigo de la planedo) ĝis la temo de internaciaj reguladoj (kiel en bioteknologio). Sed ne estas piloto en la aviadilo. La maniero, en kiu la problemoj estas traktataj, ne respondas al la necesoj.* La obstino de la usona registaro enterigi la dosieron de la klimatoŝanĝoj kaj neŭtraligi la internaciajn traktatojn destinitajn limigi la varmigon de la planedo, kun la kompliceco de iuj aliaj regnoj, estas afliktega ekzemplo por tio.*
Agnès CALLAMARD kaj Randolph KENT.
INTER 1839 KAJ 1860 Britio, unue sola (unua opiomilito, 1839-1842), poste aliancita kun Francio (dua opiomilito, 1858-1860) perforte trudis al Ĉinio de la dinastio Qing (manĉura)* malfermiĝon al la internacia komerco. En 1839 la Mez-Imperio estis fermita, escepte de mallarĝaj komercejoj en Kantono, kie precipe britaj eksterlandaj negocistoj komercrilatis nur kun la ĉina korporacio de komercistoj.
Britio, kiun draste ŝanĝis la industria revolucio, vane provis malfermi la pordon. Britio aĉetis grandajn kvantojn da teo (12.700 tunojn en 1720, 360.000 tunojn en 1830), kiun nur Ĉinio tiam produktis. Sed komence de la 1820aj jaroj, la komerca bilanco inversiĝis malfavore al Ĉinio, pro la amasa importado de opio, kontraŭleĝe enkondukita de britaj kaj usonaj komercistoj*. La liberala Britio de Lordo Henry Palmerston ja firme volis ekhavi pretekston por tute malfermi la landon, ne nur al la drogaĵoj, sed ankaŭ al la kotonaĵoj de Lancashire kaj al la ladaĵoj de Birminghamo. Detruo fare de la vicreĝo Lin Zexu de opiokestoj apartenantaj al britaj negocistoj de Kantono, liveris en junio 1839 la atenditan pretekston por ekmiliti.
En 1860, kiam subskribiĝis la Pekina traktato, kiu sekvis longan vicon da aliaj traktatoj kvalifikitaj de la ĉinoj “neegalrajtaj traktatoj”, dek-unu havenoj, inter kiuj Kantono, Ŝanghajo, Hankou kaj Tjanĝino malfermiĝis por komerco; doganaj impostoj estis limigitaj je 5%. Okcidentanoj rajtis vojaĝi enlande kaj akiri bienojn kun maksimume 2,5% -imposto. En ĉi tiuj malfermitaj havenoj, alinomataj “traktato-havenoj”, la eksterlandanoj, ĝuante eksterteritoriecon, ekdisvolvis “koncesiojn”. Tutaj kvartaloj tiel troviĝis ekster la ĉina aŭtoritato. Plurfoje malpermesita ekde 1796, opiokomerco povis nun libere disvolviĝi: de 30.000 (kontrabandaj) drogkestoj en 1838, ĝia amplekso kreskis ĝis 68.000 kestoj en 1850 kaj 96.000 en 1873*.
Ĉiuj fremdaj potencoŝtatoj jam havis konstantajn diplomatiajn misiojn en Pekino. Britio koloniigis la insulon Hong-Kongo, dum Rusio akiris, per diplomatia vojo, pli ol milionon da kvadratkilometroj, de la norda flanko de rivero Amuro ĝis la orienta bordo de Usurio.
LA LANDON KROME TRASKUIS PLURAJ RIBELOMOVADOJ, foje secesiaj (islamaj popoloj Hui, turkaj); foje la Tajping-movado eĉ sukcesis fondi konkurencan dinastion, kiu loke regis dum dek jaroj. La ribeloj estis ofte incitataj de sekretaj societoj, kiel ekzemple la Triado, kiuj riĉiĝis per opiokontrabando. En tiu kunteksto, la ĉinaj regantoj havis tri ĉefajn zorgojn: la unua estis restarigi internan ordon. La dua estis geopolitika: subtaksata estis la danĝero de la barbaro-atako (t.e. atako de la okcidentanoj) sur la sudaj marbordoj, dum la ribelo de okcidenta Ĉinio, subtenata de la proksima caro-imperio, estis taksata plej granda danĝero. La tria zorgo estis ekonomia: la grava monelfluo rezultanta el la opio-kontrabando. Krom malriĉiĝo de la lando, ĝi ankaŭ estigis gravan socian streĉiĝon: la popolaj klasoj estis pagataj per kupraj moneroj (sapekoj), kiuj senvaloriĝis kompare kun arĝento, uzata por impostkalkulo.
Post venko kontraŭ angla bataliono, disvastiĝas la opinio, ke eblas rezisti, ke la Qing-dinastio perdis la ĉielan mandaton kaj ke necesas ĝin faligi. La kroma humiliĝo en 1860 pro la ekregado de la ĉefurbo kaj disrabado de la somera palaco (vd Viktoro Hugo kaj la prirabo de la somerpalaco — Viktoro Hugo: Letero al kapitano Butler) fare de la barbaroj, ankoraŭ pli intensigis la malakcepton de regantoj, kiuj ne kapablas defendi la propran landon.
Laŭ iuj historiistoj la krizo de opiomilitoj enkadriĝas en pli vasta interna krizo estiĝinta de 1750, kun la demografia premo, kresko de senlaboreco inter kleruloj, la ribeloj de la naciaj minoritatoj kaj la malpopulareco de koruptita reĝimo, kies fremda deveno estis denuncata. Fakte la reformoj elprovitaj ekde 1860, enkadre de Yangwu-movado (yangwu=“la aĵoj devenantaj de eksterlando”) por modernigi la landon, alprenante la fremdan teknologion sen ŝanĝi iom ajn la reĝimon, estis nepre malsukcesontaj: la problemo ne konsistis nur el la ĉina “malfruiĝo” rilate teknologion kaj armilojn. Tiu malfruiĝo cetere aperis vere nur fine de la jarcento, kiam la ĉinaj armeoj ekipitaj de la okcidentanoj, estis venkitaj de la longe malestimata Japanio (1895). Tiam la malvenkoj de la opiomilitoj fariĝis plene signifoplenaj. Rezultiĝis el tio la porrespublika revolucio de 1911, kaj tre forta nacia sento, kies manifestiĝojn oni eĉ hodiaŭ povas vidi (vd la artikolon de Claude Leblanc: Inter Pekino kaj Tokio, ombro de naciismoj).
PRI LA EVENTUALA ALIĜO — dekduon da jaroj poste — de Turkio al la Eŭropa Unio okazas debato mankanta fajnecon kaj permesanta multajn delirojn. Sur fono de la “kolizio de la civilizacioj” ĝi atestas pri la nunaj identec-angoroj de la okcidentaj socioj fronte al islamo. Ĝi rivelas fine la islamofobion kiu hantas preskaŭ ĉiujn politikajn familiojn.
Vetante pri instinkta reĵeto de granda regno kun islama plimulto, iuj, por rifuzi ĝian aliĝon, antaŭenmetas “teknikajn” argumentojn. Kaj faras, ekzemple, geografion definitiva kriterio por ekskludo. Ĉar la turka teritorio plejparte situas en Malgrandazio, oni ne rajtas, laŭ ili, konsideri tiun kandidatecon. Sed tiu argumento tute ne validas. Ĉu Franca Gujano, situanta en Ameriko, aŭ Reunio, meze de la Hinda Oceano, ne estas parto de Eŭropa Unio? Ĉu eblas ignori ke la egea marbordo de Turkio, kie situas la antikva Trojo, estas la orienta flanko de Helenio, lulilo de la eŭropa civilizacio? Oni demandas sin kiaj “teknikaj” argumentoj estos morgaŭ uzataj por bremsi la aliĝon de du aliaj regnoj kun islama plimulto — Bosnion kaj Albanion-, kies geografia aparteno al Eŭropo ne estas kontestebla.
Aliaj elvokas historion. Eŭropa komisaro, s-ro Frits Bolkestein, iris ĝis deklari ke, se Turkio estus allasota al la Unio, “la liberigo de Vieno [sieĝata de la turkoj] en la jaro 1683 estus vana”* Dum tiu sieĝo, la vienanoj, famaj pro sia bonega bakarto, devis porciumi la farunon kaj fari panetojn al kiuj ili donis la formon de la emblemo de la otomanoj: la lunarko. Jen la deveno de la lunarka bulko, tiu fajnbakaĵo kiun multaj kredas tipe franca...
Posteulo de la bizanca imperio, la otomana imperio efektive ambiciis domini la Mediteraneon kaj Eŭropon (projekto plurfoje rompita, ĉefe ĉe Lepanto*, en 1571). Tiu ambicio ne faras Turkion iu “anti-Eŭropo”. Ankaŭ aliaj regnoj — Hispanio, Francio, Germanio — karesis la projekton submeti la Malnovan Kontinenton al sia potenco. Kaj neniu kontestas ilian eŭropecon. Kiel la centraj imperioj — ĉiuj malaperintaj — kaj la koloniaj imperioj — ĉiuj dismembriĝintaj-, la malnova otomana imperio retroviĝis, sojle de la 20a jarcento, elĉerpita de ekscesaj militoj (oni nomis ĝin tiam la malsanulo de Eŭropo). Perdinte siajn posedaĵojn en Balkanio kaj en la araba mondo, la nova Turkio fondita de Kemal Atatürk difinis sin decide eŭropa.
Neniu alia lando iam konsentis oferi tiom da fundamentaj trajtoj de sia kulturo por certigi sian eŭropan identecon. La moderna Turkio iris ĝis forlasi sian tradician skribsistemon (araban) por adopti la latinajn literojn; ĝiaj loĝantoj devis rezigni siajn tradiciajn vestaĵojn por vesti sin okcidente; kaj, nome de oficiala laikeco inspirita de la franca leĝo de 1905, la islamo ĉesis esti ŝtatreligio.
Dum la tuta pasinta jarcento, Turkio ne ĉesis solidigi sian eŭropan karakteron. Komence de la jaroj 1950, ĝi aliĝis al la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), poste al la Eŭropa Konsilio. Ekde 1963, la franca prezidanto de Gaulle kaj la germana ĉefministro Adenauer rekonis ĝian alvokitecon aliĝi al la Eŭropa Komunumo. Traktato pri dogana unio estis subskribita en 1995. Post kiam la Eŭropa Konsilio de Helsinko en 1999, kaj tiu de Kopenhago en 2002, asertis ke ĝi povas esti aliĝkandidato*, Ankaro entreprenis specon de “trankvila revolucio” por plenumi la necesajn kriteriojn.
La lando antaŭeniras sur la vojo de demokratiaj reformoj: la juĝejoj de ŝtatsekureco estas malaperontaj, la mortpuno estas abolita, la mildigaj cirkonstancoj por “honorkrimoj” kontraŭ virinoj estis nuligitaj, la projekto krimigi adulton estas forlasita. En la regionoj de Kurdistano la esceptostato estis ĉesigita, la instruado de la kurda lingvo estas de nun permesata, stariĝis kurdlingva televidĉeno, kvar eksdeputitoj malliberigitaj pro sia agado favore al la kurdaj postuloj estas liberigitaj.
LONGA VOJO RESTAS ankoraŭ irenda rilate la respekton de la publikaj liberecoj kaj de la fundamentaj rajtoj. Necesas ankaŭ ke Ankaro rekonu la genocidon faritan al la armenoj en 1915. Kaj amnistio favore al la batalintoj de la Partio de Laboristoj de Kurdistano (PKK) devos ebligi la liberigon de pli ol tri mil aktivuloj aktuale en prizono.
Sed la perspektivo de aliĝo al la Unio havas jam la precipan efekton fortigi la demokratiiĝon de Turkio, ĝian laikiĝon kaj la defendon de la homrajtoj. Por la grandaj landoj de orienta Mediteraneo, minacataj de perforto kaj de obskurismaj fluoj, tiu aliĝo konstituos konkretan mesaĝon de espero, de paco, de prospero kaj de demokratio.
Ignacio RAMONET.
La devojiĝo de la diskuto pri rasismo kaj antisemitismo, kiun analizas tiu ĉi artikolo ĉe unuopa kazo en Francio, okazas simile ankaŭ aliloke en Eŭropo kaj en la cetera mondo.
JEN ABOMENINDA MODO: la mediataj intelektuloj kredas sin permesataj juĝi pri temoj pri kiuj ili scias nenion, aŭ preskaŭ. Jean-Christophe Rufin, konata pli rigora kaj pli trafa*, havas la meriton rekoni tion: li “sciis malmulte” pri antisemitismo kaj rasismo*. Kaj tamen li akceptis prepari raporton pri tiu temo por la ministrejo pri internaj aferoj*.
Post tio ne estas mirige se lia malkompetento evidentas ĉe legado de tiu raporto. Certe, la aŭtoro uzis en sia nomo serion da analizoj kaj proponoj de la Nacia Konsulta Komisiono pri Homrajtoj (CNCDH) kaj de la asocioj engaĝitaj en la lukto kontraŭ tiu plago. Troviĝas do, inter la formulitaj ideoj, certa nombro da pozitivaj proponoj: precipe, en la parto dediĉita al rasismo, la novigaĵoj koncerne la konigon kaj listigon de rasismaj agoj, la departementajn ĉelojn de luktado, la diversigo de la rekrutado de policanoj, la starigon de interreta observejo pri rasismo kaj antisemitismo, la malfermon de vico de ekonomia enmigrado alia ol la OFPRA*, ktp.
Sed, apud tiuj pozitivaj elementoj, la raporto Rufin entenas — krom senfundajn antaŭjuĝojn* — du gravajn kaj danĝerajn erarojn. La unua konsistas en radikala disigo de la antisemitismo disde aliaj formoj de rasismo, kio kontraŭdiras ĉiujn atingojn de la esplorado:
Simpla legado de la statistikoj de rasismaj perfortoj dum jaroj sufiĉas por konvinkiĝi pri tio: la kontraŭjudaj kaj kontraŭarabaj agoj, ekzemple, progresas kaj regresas simultane, tiel atestante, trans la specifecoj, pri ĝenerala rasisma fenomeno; tiu fenomeno havis — ĝuste kun la kontraŭjudaj kaj kontraŭarabaj profanadoj, atakoj kaj agresoj — konsiderindan kreskopinton en 2002 kaj — post malkresko en 2003 — en 2004. Se la unuaj aperas pli multnombraj en la oficialaj listigoj, Haïm Musikant, la ĝenerala sekretario de la Reprezenta Konsilio de la Judaj Institucioj en Francio (CRIF) prave substrekis: “Ĉar la plendoj estas pli bone konsiderataj ol antaŭe, ĉar la polico estas pli mobilizita por trovi la agresintojn, kaj la justico por kondamni ilin, la [judaj] viktimoj de agresoj malpli hezitas plendi.” Tio ankoraŭ ne veras, tute male, por la viktimaj araboj, nigruloj, kaj, despli grave, ciganoj; la hierarkiado de la rasismoj implicite sugestata de la raporto neglektas ankaŭ la evoluon substrekitan de la CNCDH en ties lastaj raportoj*: se la kontraŭjudaj kaj kontraŭarabaj perfortoj estas la faro de grupetoj, la unuaj ne apogas sin sur amasa antisemita opinitendenco, dum la duaj ĝuas rapidan evoluon de antiaraba rasismo kaj de islamofobio. La termino “islamo”, montras al ni ekzemple la raporto 2004 de la CNCDH, estas vidata kiel “pozitiva” de 23% de la enketitoj kaj “negativa” de 66% da ili — pri la “kristanismo”, la ciferoj estas respektive 52% kaj 13%, kaj por la judismo 30% kaj 20%* ... tiu aserto de rasismo iel “supera” al la aliaj estas — ĉu necesas tion substreki? — kontraŭproduktiva. Ĉar ĝi povas evidente nur fortigi la antisemitismon: kiom da fojoj, en la antaŭurbaj debatoj*, ni aŭdas junulojn — idojn de enmigrintoj — plendi ke la kontraŭjudaj agresoj vekas protestojn de la tuta politika kaj mediata klaso, kiu hezitas mobiliziĝi kiam la viktimoj estas araboj, islamanoj aŭ nigruloj? Plej strangas ke Jean-Christophe Rufin konscias tion, ĉar, en la dua parto de sia raporto, li skribas: “La impreso ĉe multaj anoj de komunumoj kiuj ankaŭ spertas agresojn estas ke la atento por ili ne sufiĉas.”
Por pravigi siajn tezojn, Jean-Christophe Rufin elvokas la instruojn de la historio. La junaj francoj devas evidente lerni (kaj ili jam faras tion) kio estis la ekstermado de la judoj fare de nazioj, kun aktiva kunlaboro de la franca ŝtato, senprecedenca genocido en la longa ĉeno de amasaj masakroj. Ili devas ankaŭ koni (kio ne sufiĉe okazas) la kolonian historion de Francio, markitan de sangaj militoj. Kurioze, Rufin citas, sed kontraŭsence, artikolon de Le Monde diplomatique*, kiu raportis enketon faritan en la akademio de Versajlo: tiu montris ke la instruado de [la historio de] la juda genocido faris kelkfoje problemon (en tre malmultaj okazoj) precipe kiam la alĝeria milito estis forgesita kaj kiam oni tiukaze spertis specon de “konkurenco” de la viktimoj...
La dua grava eraro de la raporto Rufin konsistas en kunigo de antisemitismo, “radikala anticionismo” kaj kritiko al la israela registaro, por meti sur la benkon de la akuzitoj “la alimondisman kaj verdan ekstrem-maldekstron”. Tiu analizo havas apenaŭ rilaton kun la faktoj: la referenco mem al cionismo estas diskutebla. La movado kreita de Theodor Herzl en 1897 efektive celis la starigon de juda ŝtato. Nu, ekde la 14a de majo 1948, Israelo ekzistas. Do, ne temas plu pri cionismo, sed pri ŝtato, kies interna kaj ekstera politiko estas analizebla kiel tiu de ĉiuj ŝtatoj. Des pli ke neniu politika forto, en Francio, pridiskutas ĝian ekziston. Esplorinda — kaj pasia — esplortemo por la historiisto, la cionismaj movado kaj ideologio estas malpli utilaj por deĉifri la politikon de la generalo Ariel Ŝaron ol la analizo de la israelaj ekonomio, socio kaj institucioj en siaj kontraŭdiroj; krome, krei novan koncepton ne sufiĉas por bildigi la realecon kiun ĝi pretendas esprimi. La “radikalan anticionismon”, inventitan por la bezonoj de tiu raporto, neniu konfesas en Francio. Manpleno da neistoj kaj kelkaj integrismaj islamaj grupoj ne konstituas fluon de politika opinio. Koncerne la agreson kontraŭ junaj portantoj de la jud-rita ĉapeto dum manifestacio kontraŭ la Irak-milito, la flagrubandojn kun la Davida stelo samnivela kun la svastiko aŭ la disvastigon de antisemitaj tekstoj de la israela verkisto Israël Ŝamir, tiuj estas faktoj prave kondamnitaj de la tuta pacisma movado; la plej malbona venas poste: en tiun kategorion de “radikala anticionismo”, Jean-Christophe Rufin metas, per samcentraj cirkloj, ĉiujn kritikantojn de la politiko de la israela registaro, kvazaŭ ili per tio esprimiĝus por forigo de la ŝtato Israelo. La grandega plimulto da ili — inter kiuj, kompreneble, Le Monde diplomatique — konsideras, male, la rajton de Israelo je ekzisto kaj je sekureco unu el la nepraj kondiĉoj de justa kaj daŭrema paco en Proksim-Oriento. Tiu semantika ŝovo estas do samtempe absurda kaj skandala. Ĉu kritiki la genocidecan militon de Vladimir Putin en Ĉeĉenio signifas celi la malaperon de Rusio? Akuzi la internacian agadon de George W. Bush, ĉu tio signifas rekomendi la malfondon de Usono? Ĉu kondamni la ĵusan puĉon de la franca prezidanto en Polinezio signifas voli neniigi Francion? Necesus, male, ke Rufin klarigu kial, laŭ li, Israelo estas la sola regno en la mondo kiu povas de jardekoj senpune ofendmoki la rezoluciojn de la Unuiĝintaj Nacioj.
Tiu politik-lingva provo estas cetere tute vana. Ĉar Jean-Christophe Rufin, citante la analizojn de la CNCDH, klarigas pri la farantoj de antisemitaj agoj: “La plej granda parto da ili ne apartenas al la ekstremdekstro nek al la konataj deliktuloj de malfacilaj kvartaloj.” Kaj li aldonas: “Inter la junaj arestitoj el problemkvartaloj, nur relative malmultaj estas magrebdevenaj. Multaj aliaj devenas de landoj sen ligo kun la israela-palestina demando, pro kio estas jam malpli “nature” identigi ilin eventuale kun la palestina afero.”
Tamen, Jean-Christophe Rufin skizofrene proponas al la parlamento fari novan leĝon por “puni tiujn kiuj senfunde esprimas kontraŭ grupoj, institucioj aŭ ŝtatoj akuzojn de rasismo kaj uzas pri ili nepravigeblajn komparojn kun apartismo aŭ naziismo.”
Nomi la israelan politkon nazia havas evidente nenian sencon: kiom ajn neeltenebas la sorto de la palestina loĝantaro, precipe de kvar jaroj, ĝi havas nenion komunan kun tiu de la judaj, ciganaj kaj slavaj viktimoj de la nazia genocido. La referenco de apartismo havas pli da argumentoj, se temas pri Cisjordanio kaj la strio de Gazao, kie la 250.000 judaj kolonianoj ĝuas rajtojn rifuzatajn al 3,5 milionoj da palestinanoj, inkluzive de voĉdonrajto — sed, kiel montris artikolo de Leila Farsakh*, la sistemo de okupacio malsamas en pluraj punktoj de la apartismo praktikata iam en Sud-Afriko.
Sed la vera demando estas alia: Ĉu Jean-Christophe Rufin pensas vere ke tiajn debatojn devas decidi la justico? Estas ja paradokse ke la aŭtoro de La imperio kaj la novaj barbaroj fariĝas heroldo de opini-deliktigo.
Dominique VIDAL. Dominique.Vidal@Monde-diplomatique.fr
En la komenco estis “Titid”, la pastro de la ladurbaĉoj, la voĉo de la senvoĉuloj. Tiutempe, elde la preĝejo Don Bosco en Portoprinco, la estonta prezidanto Jean-Bertrand Aristide, reprezentas la esperon de popolo turmentata, de 1957 ĝis 1986, de la Duvaliera diktaturo. Sen surprizo, tiu popolo kaj ĝia movado Lavalas (La lavango) kondukas la pastron de la malriĉuloj al la potenco en 1990, dum la unua libera voĉdonado de la lando. Ĉu tiam oni montriĝis tro entuziasma? “Ni ne havis tempon konsideri la personecon de la individuo, konfesas iu el tiuj kiuj unue akompanis lin sed poste iom distanciĝis (sed kiu ne faras tion hodiaŭ?), ne havis la tempon por kompreni kiel li povis transiri de profeteca diskurso, en kiu li akuzis la malbonon, al praktikado de la potenco.”
Sed kian potencon? Kiam li enposteniĝis, s-ro Aristide ne tenis la historion en siaj manoj. Vaŝingtono invadis Grenadon en 1984 kaj estis surgenuigonta la sandinistojn en Nikaragvo. Sub la aproba okulo de George Bush patro kaj helpe de la CIA, la generalo Raoul Cédras ne atendis pli ol sep monatojn por renversi la haitian ŝtatestron. Ekde la 29a de septembro 1991, en bone organizita ĥaoso, oni marŝis sur la “lavalasajn” kadavrojn. Necesis atendi la 19an de septembro 1994 por ke la usona prezidanto William Clinton, kun aprobo de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, sendu 20.000 soldatojn por restarigi la laŭleĝan potencon kaj (ĉefe) por ĉesigi la fluon de boate fuĝantoj ĉe la usonaj marbordoj.*
Tamen, se la antaŭa tempo revenis, tio ne okazis kiel imagite. “Por li valoris nur la povo tra potenco kaj mono”, aŭdeblis post la 29a de februaro 2004 kaj denova forpelo de la prezidanto — reelektita la 20an de novembro 2000 por dua mandato. Sekvas la listo de fiaĵoj de la iama “pastreto”, kulpigata respondeca — aŭ komplica — pri ĉiuj krimoj de Haitio, de la drogokomerco kaj la murdo al opoziciuloj ĝis la ĉiutagaj bagateloj. Ĉu estas vere tiu al kiu, la 8an de januaro 1997 ankoraŭ, la Unesko aljuĝis la Premion 1996 de la edukado al homrajtoj, aŭ ĉu temas pri iu el tiuj manovroj de diabligo realigataj ekde kiam popola gvidanto — kiel s-ro Hugo Chávez en Venezuelo — komencas malordigi, en la postkorto de Usono, la establitan malordon?
En tiu ĝena historio, la tri ekzilaj jaroj de la prezidinto, certe lia malespero, tutcerte lia frustriĝo, ludas gravan rolon. “Li foriris Aristide, li revenis “Harry Stide””, abrupte resumas s-rino Anna Jean Charles, aktivulino de la sindikato Batay Ouvrié (vd Sklavkomercistoj de la ducentjariĝo). Fakte, en Vaŝingtono kie li strikte ligiĝas kun la demokrata partio (kaj aparte kun la Congressional Black Caucus), la eta soyèt (popolido) malkovras la grandajn deal de la usona potencularo. Daŭre konsiderata kiel oficanta prezidanto, mastrumanta la blokitajn fondusojn de sia registaro, li fariĝas “granda manĝanto”, kiel oni diras en lia lando — al kiu li trudas embargon, katastrofan por la plej senrimedaj tavoloj. Liaj novaj usonaj demokrataj amikoj, rekondukante lin al la potenco, poste profitis larĝe la privatigojn, precipe en la telekomunika sektoro.
Reinstalite en siaj oficoj, la eksa “pastro de la malriĉuloj” aplikas efektive la novliberalajn disponojn postulatajn de la internaciaj financ-institucioj. Kaj li faras tion siamaniere. S-ro Jean-Claude Bajeux estas ministro pri kulturo, kiam prepariĝas, dum registara kunsido, unua vico de privatigoj. Li rakontas: “Dum la ĉefministro Michel Smarck proponis prepari adjudikadon, la prezidanto interrompis lin: “Kial ne organiziĝi por disdoni tiujn aferojn inter ni?””
Estas tamen la sama Aristide al kiu la insulo dankas, en 1996, la unuan pacan transigon de potenco inter du demokratie elektitaj respondeculoj. Pro la konstitucia neeblo tuj rekandidatiĝi, li lasas tiam la lokon al s-ro René Préval, unu el liaj iamaj ĉefministroj kaj amiko. Estas en tiu periodo, en kiu, en kontraŭdira maniero, la krizo nodiĝas. Dum “Titid” fariĝis la “Duko de Tabarre”, de la nomo de kvartalo kie li konstruigis luksan vilaon por si, multaj malkonsentoj skuas la movadon Lavalas. Devena de la Politika Organizo Lavalas (OPL)* — kiu akompanis s-ron Aristide kadre de flirto sen amo, de unio sen pasio, ĝuste pro intereso-, la ĉefministro Rosny Smarth demisias en junio 1997, provokante paralizon de la politika sistemo kiu daŭras tre longajn monatojn. La demokratio suferas jam pro multaj kontraŭaĵoj kiam venas la elektoj destinitaj provizi la 7.500 seĝojn sur loka kaj nacia niveloj, en majo 2000. Kvankam la internaciaj observantoj taksas ke, ĝenerale, la voĉdonado okazis normale, aperas forta kontestado. Sep kandidatoj senatoroj, kiuj devintus submetiĝi al dua voĉdonado, ricevis la seĝojn sen alia proceduro. Situacio des pli paradoksa ĉar , eĉ senfraŭde, Fanmi Lavalas (Familio la lavango, la nova partio de s-ro Aristide) facilege venkintus. “Sed, notas s-ro Micha Gaillard, proparolinto de s-ro Aristide en ekzilo, li devas kontroli totale ĉion, li volis 100% de la parlamentaj seĝoj. Kiel li diris dum la puĉo: “Mi estas la centro de bicikla rado, ĉiuj spokoj konverĝas al mi”.”
Iuj obĵetas ke s-ro Aristide estis antaŭ ĉio viktimo de tro fervoraj partizanoj, “kiuj ludis per la urnoj kaj troigis”. Lia sola eraro: “Li diris nenion kaj lasis la situacion putri.” Eble. Sed legado de la statutoj de Fanmi Lavalas rivelas klarigan detalon*. “Elektiĝis Nacia Reprezentanto [gvidanto de la organizo], anoncas la artikolo 29, la prezidanto Jean-Bertrand Aristide, antaŭ ol precizigas la artikolo 32: “La posteno de Nacia Reprezentanto fariĝas vaka se la Reprezentanto forpasas aŭ demisias [...].” Nenia referenco, nenie, al interna voĉdonado. Alivorte, escepte de propra volo forlasi sian oficon, s-ro Aristide estas implicite kaj eksplicite “dumviva prezidanto” de sia partio! Katastrofe. Apenaŭ videblas plu diferenco inter lia politika filozofio kaj tiu de la Duvalier-oj.
Bumerange, la elektoj de majo 2000 donas oran argumenton al la opozicio por komenci la batalon, kvankam ĝi troviĝas en malsupera situacio. Por mallegitimi lin, ĝi bojkotas la voĉdonadon por la prezidanteco de novembro 2000, kiun gajnas s-ro Aristide, forta pro neniam mankanta popola apogo. La internacia komunumo tamen blokas la plejparton de siaj helpoj kaj pruntedonoj kaj per tio mem dronigas la landon en senhavecon kaj ĥaoson.
Konstante, la miskompreno havas du flankojn kaj nutras la konfuzon. “En iuj punktoj, atestas la patro Frantz Gandoit, dominikana pastro alvokita gvidi (kaj kiu daŭre gvidas) la alfabetigan kampanjon, Aristide konservis socialan vizion kaj la decidon triumfigi kelkajn aspektojn de ĝi. Li volis, ekzemple, vere edukan ŝanĝon en la profunda lando. Sed, en aliaj punktoj, li praktikis la realpolitikon, tre makiavele.” Iuj kredas daŭre vidi en li progreseman gvidanton baraktantan kontraŭ la “jankia ogro”. Sed, se li ja elvokas fervorege Toussaint Louverture en siaj paroladoj, Charlemagne Péralte*la kontraŭusona heroo, ne plu aperas en ili. Dum la popolo alfrontas siajn ĉiutagajn angorojn kaj la grandaj riĉaĵoj plisolidiĝas, la ministrejo pri socialaj aferoj decidiĝas sisteme por la mastroj kontraŭ la laboristoj. Kiam sindikatanoj ligitaj kun Batay Ouvrié estas murditaj en Guacimale, la 17an de majo 2002, la reĝimo turnas sin kontraŭ la viktimoj, el kiuj kelkaj retroviĝas en malliberejo.
La konvinkoj ricevas plian fendon kun la skandalo nomata de la kooperativoj en 2001 kaj 2002. Ĉio komencas per parolado en la nacia stadiono: la prezidanto instigas siajn samcivitanojn ŝpari metante sian monon en kooperativojn. En la plej granda malordo, sen rigidaj strukturoj, aperas tiuj kooperativoj, pri kiuj oni ne bone scias kiu gvidas ilin. Nome de la “sociala solidareco”, oni anoncas eksterordinarajn interezo-kvotojn: 12% monate (140% jare!). Senpripensa entuziasmo gajnas la mezajn klasojn. Iuj vendas sian aŭton, sian dometon, esperante duobligi sian investon en unu jaro. Eĉ la plej malriĉaj elpoŝigas ion. Kiam, de unu tago al alia, ĉiuj kooperativoj bankrotas kaj malaperas kun la mono de la ŝparintoj, proksimume 170 milionoj da dolaroj troviĝas en aliaj manoj. La sola reago de la potenco: ĝi malliberigas s-ron Rosemond Georges, la prezidanton de la asocio de la viktimoj... La kontraŭ-Aristida movado iom kreskas.
Tamen, kaj konsidere la solvon de la krizo — la submeto de la lando al kuratoreco-, se la iama pastro havas enorman respondecon, la opozicio ne estas sen ĝi. Kiam ĝi riproĉas al s-ro Aristide lian komplicecon kun la politikoj de la Internacia Mon-Fonduso, ĝi forgesas ke s-ro Rosny Smarth, kiam li gvidis la registaron, ankaŭ subskribis planon de struktura alĝustigo. Majoritata inter 1995 kaj 2000 kun 36 deputitoj kaj 8 senatoroj, lia partio, la OPL (eksa Politika Organizo Lavalas, fariĝinta la Organizo de la Popolo en Lukto) klarigis tiam ke, “zorgante pri kompromiso, ĝi ne realigis sian propran programon”.
La elektoj de majo 2000... Dum sia reveno al la prezidanteco, s-ro Aristide petis la sep senatorojn de sia partio eksterregule “elektitajn” rezigni pri sia ofico. Tio ŝanĝis nenion, la opozicio akceptis neniun kompromison. Bojkotante la Kongreson kaj rifuzante partopreni en ajna registara iniciato, ĝi kontentiĝis akuzi la katastrofan ekonomian situacion — kiun pligravigis la embargo (pravigita de la politika krizo) — kaj... la rifuzo de la registaro dialogi.
Sen reala pezo, la politikaj partioj, grupitaj sine de la Demokratia Konverĝo* tamen fiaskintus, se ne venintus la helpo de la Grupo de la 184, rondo de ĉiuspecaj asocioj — la “civila socio” — gvidata de s-ro André Apaid, la plej granda haitia industria dungisto. Tiu homo ekspluatas pli ol 4.000 laboristojn al kiuj li pagas 68 cendojn tage, dum la minimuma laŭleĝa salajro estas 1,50 dolaroj, kaj kontraŭstaris altigon de tiu minimuma salajro volitan de s-ro Aristide. Tiu kontraŭnatura alianco ne ĝenas la maldekstrajn partiojn. “En tuta serio da punktoj ekzistis interkonsento, konfidas s-ro Gérard Pierre-Charles, kunordiganto de la OPL: enkonduko de la demokratio, de publikaj liberecoj, la neceso ŝanĝi la vivon en Haitio.” Oni forgesas la dividojn, la fragilecon, la malnovajn vundojn, la foreston de komuna projekto. Unusola celo: renversi la ŝtatestron.
Neniu pridubigos la personan honestecon kaj la kuraĝan itineron de gvidantoj, intelektuloj kaj aktivuloj kiaj s-roj Gérard Pierre-Charles (OPL), Micha Gaillard aŭ Jean-Claude Bajeux (Konacom), por citi nur ilin. Sed la rigideco de la ambigua koalicio al kiu ili apartenas (s-ro Gaillard fariĝas ties proparolanto) akcelas la katastrofon. Bojkotata de ĝi, forlasita de la internacia komunumo, senigita de ĉia helpo, la iama pastro povas kalkuli nur kun la amaso de malfavorigitoj. Tiuj, krom individuan devojiĝon, kiun ili ne nepre rimarkas, vidas en la ofensivo kontraŭ “Titid”, ne senprave, provon “elimini la popolon de la potenco”. Tia kia ĝi estas, la Demokratia Platformo (Demokratia Konverĝo + Grupo de la 184) neniam esprimis la plej modestan socialan postulon. La perforto jam ekzistas, sed kun ia surogato de la Tonton macoutes — la Ĥimeroj — kiel lancopinto, blinda perforto frapas la opozicion.
Tiurilate, oni certe ege troigas la respondecon de s-ro Aristide. “Prenu ajnan popolon, protestas Jacques Barros*, premu ĝin, distretu ĝin, malesperigu ĝin, puŝu ĝin al la morto, kaj vi pasos de la Vajmara Respubliko al Hitlero, de la Ligo de la Justuloj al Stalino, de la fideluloj de Don Bosco al la Ĥimeroj”. La diktaturo de la generalo Cédras frapis esence la popolan movadon — 4.000 mortoj — kaj eliminis la plej bonajn de ĝiaj gvidantoj. En 2003 ankoraŭ, mortigaj taĉment-atakoj vundis kaj mortigis partizanojn de Fanmi Lavalas, precipe en Petit Goâve kaj en la Centra ebenaĵo*, por citi nur tiujn kazojn. Se oni aldonas al tiu kunteksto gigantan ondon da malsekureco (kiu kaŭzis ke ĉiuj bonstataj familioj armis sin), tio kion iuj nomas “la vortan romantikismon de armita popolo” estas, kvankam ne pravigebla, tamen komprenebla.
Oni eniras alian dimension kun la Ĥimeroj, “sturmtaĉmento de la prezidanto”. Sen armeo (dissolvita de s-ro Aristide ĉe lia reveno de la ekzilo) kaj kun la memoro de la ŝtatrenverso de 1991, la reĝimo disdonas armilojn. Al la oficistoj de la registaro, en la urbodomoj, en la ladurbaĉoj, al naturaj gvidantoj zorgantaj pro sociala justeco, al elementoj de la subproletaro. Sed, jam armitaj, iuj fariĝas postulemaj kaj danĝeraj. Ili komencas peti povon, poste kondutas kiel krimaj bandoj, en mafiecaj retoj, kaŝe strukturitaj de la polico kiu faras kun ili ĉiajn operacojn, de forraboj ĝis drogokomerco. Kaj samtempe regante la kvartalojn per fera mano, atakante la manifestaciojn de la opozicio, bruligante la lokalojn de la politikaj organizoj, “por subteni la prezidanton”.
Ke s-ro Aristide persone organizis aŭ gvidis tiujn grupojn ne estas pruvite. Sed, li neniam kontraŭbatalis aŭ kondamnis ilin. “Male, klarigas unu el liaj iamaj proksimuloj kun amara suspiro, li klarigis ke ili estas la produkto de la mizero — kio ankaŭ veras! — kaj nuancigis sian diskurson tiel ke li diris al ili implicite: “Ek”.” Plej gravis por li ne la konstruo de popola movado, sed ĝia regado, la starigo de klientaro uzebla en kazo de bezono.
Farante tion, la prezidanto falis en sian propran falilon. Ĉar la ribelo de s-ro Butteur Métayer, en la havenurbo Gonaïves, komence de februaro, signifis por li la komencon de la fino. Membro de la Kanibal-Armeo, kiu longtempe subtenis lin, ankaŭ perforte, interŝanĝe kun la kontrolo de la doganservo, s-ro Métayer, falinte en malfavoron ĉar tro rimarkebla, ŝanĝis la tendaron. Baldaŭ aliĝis al li la kliko de ekssoldatoj — krimuloj, friponoj kaj drogokomercistoj — revenante el Dominiko, kaj kiu, baldaŭ regante 5 el la 9 departementoj de la lando, faligis s-ron Aristide.
Tiu dungsoldata bando ne venis el nenio. En Usono, la respublikanoj malamas s-ron Aristide, sed li havas la avantaĝon ke li zorgas pri relativa trankvilo kaj aplikas la novliberalajn reformojn. Formale, ili apogas lin ĝis la fino; s-ro Colin Powell havis viglajn diskutojn kun la opozicio por igi ĝin kompromisi. Malformale, la ŝtat-subsekretario por Latinameriko, la ultrakonservativulo Roger Noriega, kaj la CIA tamen ne volas perdi la regadon de la situacio kaj riski la alvenon al la potenco en Portoprinco de homoj kiujn ili ne elektis.
Fine de marto 2004, dum la prezidinto atend-enuas en Sud-Afriko, estis publikigitaj en Santo-Domingo (Dominiko) la provizoraj rezultoj de Enketa Komisiono pri Haitio gvidata de la iama ĝenerala prokuroro de Usono, s-ro Ramsey Clark. La komisiono rivelas ke “la registaroj de Usono kaj de Dominiko partoprenis en la armado kaj trejnado, en tiu lando, de haitiaj “ribeluloj””. Ĝi konstatas ke 200 soldatoj de la Usonaj Specialaj Fortoj alvenis en Dominiko por partopreni en militekzercoj, en februaro 2003. Kun permeso de la prezidanto Hipólito Mejía, tiuj okazas “proksime de la landlimo, en zono kie, precize, la haitiaj eksmilitistoj regule lanĉis atakojn kontraŭ instalaĵoj de la haitia ŝtato”.* Nenio nova. En la jaroj 1980, Honduro ludis la saman rolon fronte al la sandinistoj de Nikaragvo.
La avancado de tiuj armitaj bandoj ebligis al la usona ambasadoro, s-ro James Foley, la 29an de februaro 2004, puŝi la prezidanton al la elirejo, helpate en tiu tasko kaj en la starigo de Paciga Forto de... Parizo. Kvankam serĉante repaciĝon post la iraka krizo, Francio ne volas lasi Vaŝingtonon sole agi kun la risko esti eligita de ĝi el insulo kun kiu ĝi havas historiajn ligojn. Cetere, s-ro Aristide estis forte agacinta Parizon per sia postulo de reparpagoj de pli ol 21 miliardoj da dolaroj*.
Restas demando klare starigita, interalie, de la ŝtatestroj de la karibaj regnoj. Kiun rajton havas regnoj kiel Usono kaj Francio por tiumaniere “eligi” ŝtatestron? “Kiel prezidanto de la Nacia Asembleo, informas nin la senatoro Ivon Feuillé (Fanmi Lavalas), mi neniam ricevis ajnan dokumenton kiu permesus al mi diri ke la prezidanto demisiis.” Tiu interveno estas spertata, prave, kiel danĝera unua paŝo kiu permesos morgaŭ al la Blanka Domo procedi same pri Kubo, Venezuelo kaj eĉ pri Kolombio aŭ Bolivio.
Tiu apekto de la demando apenaŭ zorgigas la haitian eksopozicion. Ĝis la lasta momento, ĝi elektis la politikon de la pleja malbono. La 21an de februaro 2004, s-ro Aristide estis akceptinta internacian planon kun la daŭrigo de lia mandato ĝis 2006, nomumo de ĉefministro “neŭtrala kaj sendependa” kaj de nova registaro, interkonsente kun la opozicio. La Demokratia Platformo reĵetis la planon: ĝi ne menciis la demision de la prezidanto. En tiu punkto — foriro de s-ro Aristide — ĝi gajnis. Sed post la festo, ĝi retroviĝis same frustrita kiel senpeziĝinta. En krizoscenaro, kiun ne verkis ĝi, Vaŝingtono, senigante ĝin je ĝia venko, trudis al ĝi, krom okupacion de eksterlandaj trupoj*, ankaŭ “importitan ĉefministron”, s-ron Gérard Latortue*.
La 20an de marto, tiu ne hezitis nomi la memproklamitajn “ribelulojn”, membrojn de la iama tortur-armeo, “batalantoj de la libereco”. Oni konsideras rekruti iujn de ili por alporti “novan sangon” al la nacia polico. En la kamparo, jen kiel deklarita aŭtoritato, jen kiel natura ĉefo, ili permesas al la grandbienuloj aŭ al aliaj duvalieranoj rekomenci la teroron provante ŝteli la terojn de la etkampuloj, kiel en la bona iama tempo.
Oni ja parolas pri iam organizi elektojn. Sed kiel fari elektokampanjon dum la Nordo (Cap Haïtien), la Artibonite (Gonaïves) kaj la Centra Ebenaĵo (Hinche, Mirebalais) restas sub la jugo de tiuj armitaj grupoj? Dume daŭras sorĉistinĉasado kontraŭ la partizanoj de s-ro Aristide — malpermeso eliri el la teritorio, disponoj restriktantaj la liberecon, arestoj, kontraŭleĝaj ekstradicioj al Usono. Multaj kaŝas sin, aliaj estas murditaj. Nu, Fanmi Lavalas provizore restas certe la plej populara politika movado surloke.
Maurice LEMOINE.
En novembro 2003 “Le Monde Diplomatique” publikigis artikolon “Pour une société de décroissance [Por malkresko-socio]” . Ekde tiam tiu temo fariĝis debato interne de la alimondisma movado, kaj eĉ de pli vasta publiko. Kiun alternativan projekton la “malkreskistoj” proponas al la sudaj landoj, ĉu propran modelon aŭ novan okcidentokopion?
Sekvante pri tio la reklamistojn, la amaskomunikiloj nomas “koncepto” ajnan projekton ligitan je lanĉo de nova objekto, inkluzive kultura. Ne mirige do, ke ekaperis la demando pri la enhavo de tiu “nova koncepto”, la ekonomia malkresko. Eĉ se ni devos seniluziigi vin, ni ripetu, ke la malkresko ne estas koncepto, laŭ la tradicia senco de la vorto, kaj ke ne ekzistas “teorio de malkresko”, kiel la ekonomikistoj ellaboris teoriojn pri kreskado. La malkresko estas nur frapfrazo, lanĉita de la kritikantoj de la disvolvado, kun la celo rompi la ekonomikecan mensogan paroladon kaj skizi alternativan projekton por la postdisvolvado-politiko*Kiel tia, la malkresko ne estas mem konkreta alternativo, sed ja “matrico”, kiu ebligos ekeston de alternativoj* Temas do pri utila propono, por malŝlosi la inventemon kaj kreemon blokitajn de la ekonomikisma, disvolvisma kaj progresisma totalismo. Imputi al tiuj proponantoj la projekton de “blinda malkresko”, t.e. negativa kresko sen sistemŝanĝo, kaj suspekti ilin, kiel faras iuj alimondistoj, ke ili volas malhelpi problemsolvadon de la sudaj landoj, montras surdecon, aŭ eĉ malbonvolon.
La projekto konstrui, norde kaj sude, kunviveblajn sociojn aŭtonomajn kaj ŝparemajn, implicas sen-kreskadon — kiel ekzistas sen-deismo — pli ol mal-kreskon, se paroli precize. Temas cetere ja pri forlaso de religio kaj fido: tiu de ekonomiko-religio. Do necesas nelacigeble malkonstrui la “di-leĝecon” de la disvolvado.
Spite al ĉiuj ties malsukcesoj la neracia ligiteco al la fetiĉa “disvolvado”, koncepto malplenigita kaj milfoje rekvalifikita, montras kiom malfacile estas forĵeti ekonomikismon, kaj la kreskadon mem. Paradokse estas, ke la alimondismaj ekonomikistoj finfine agnoskas ĉiujn malutilojn de kreskado, sed plu volas “profitigi” la sudajn landojn per ĝi. Kaj ili limigas sian postulon, por la nordo, je ĝia malakcelo. Pli kaj pli da alimondistoj nun konsentas, ke tia kresko, kian ni spertis, estas socie kaj ekologie nek daŭrigebla, nek dezirinda. Tamen, malkresko laŭdire ne estas mobiliza celo, kaj la sudo, kiu ne spertis disvolvadon, almenaŭ rajtu sperti tiun malbenitan kreskadon kelktempe.
Blokita en la sakstrato de “nek kresko nek malkresko”, oni akceptas probleman “kreskomalakcelon”, kiu laŭ la sperto de konsilioj, interkonsentigos ĉiujn ĉirkaŭ miskompreno. Tamen “malakcelita” kresko signifas rifuzi ĝui la bonaĵojn de kunviva aŭtonoma kaj ŝpara socio, sen kresko, kaj ne konservi la solan avantaĝon de vigla maljusta kaj medidetrua kresko, nome plendungecon.
Se ne plu celi socion de kresko malesperigas la laboristan klason, kiel iuj asertas, tiam rekvalifiko de disvolvado sen ekonomia enhavo (“disvolvo sen kresko”) certe ne rehavigos esperon kaj vivĝojon al drogitoj de mortiga kresko.
Por kompreni kial konstruo de senkreska socio necesas kaj dezirindas tiom en la sudo kiom en la nordo, ni ekzamenu la vojon de la “kresko-rifuzantoj”.
La projekto de aŭtonoma kaj ŝparema socio ne ĵus naskiĝis, ĝi formiĝis sekve de la kritiko de ekonomia disvolvado. De pli ol kvardek jaroj, eta kontraŭ- aŭ post-disvolvisma “internacio” analizas kaj denuncas la malbonfaron de disvolvado, precize en la sudo*. Kaj tiu disvolvado, de Alĝerio kun Houari Boumediene ĝis Tanzanio kun Julius Nyerere, ne estis nur kapitalisma aŭ liberalisma, sed oficiale “socialisma”, “partoprenisma”, “endogena”, “memcentrita”, “popola kaj solidara”. Ĝi ankaŭ estis ofte aplikata aŭ apogata de humanismaj neregistaraj organizoj (NROj). Spite al kelkaj rimarkindaj mikrorealigaĵoj, ĝia malsukceso estis kompleta, kaj la klopodo, kiu devus celi “la feliĉigon de la tuta homo kaj de la tuta homaro” sinkis pro korupto, senkohero kaj pro la strukturadaptaj planoj, kiuj transformis malriĉon en mizeron.
Tiu problemo koncernas la sudajn sociojn laŭmezure, kiom ili komencis konstrui kreskad-ekonomiojn, por eviti pli antaŭeniri en la sakstraton, en kiun kondukas ilin tiu aventuro. Temas por ili, se ankoraŭ eblas, “mal-envolviĝi”, t.e. forigi el sia vojo obstaklojn, por alie plenumiĝi. Tute ne temas pri sennuanca laŭdo de la neformala ekonomio. Unue, ĉar klaras, ke malkresko en la nordo kondiĉigas la disfloriĝon de ĉiaj alternativaj formoj en la sudo. Ĝis kiam Etiopio kaj Somalio devos, dum klimaksa malsatego, eksporti nutraĵojn por niaj dombestoj, ĝis kiam ni grasigos nian brutaron per sojo-rekrementoj produktitaj sur la bruligitaj kampoj de la amazona praarbaro, ni sufokas ĉian provon de vera suda aŭtonomio.*
Aŭdaci malkreskon en la sudo signifas provi ekmoviĝi spirale, por atingi orbiton de la virta cirklo de la ok “R”: retaksi, rekoncepti, restrukturi, reloki, redistribui, redukti, reuzi, recikligi. Tiu enkonduka spiralo povus organiziĝi kun aliaj “R” samtempe alternativaj kaj komplementaj, kiel rompi, religiĝi, retrovi, reenkonduki, rekuperi, ktp... Malligiĝi de la kultura kaj ekonomia dependeco de la nordo. Religiĝi kun la fadeno de historio interrompita de la koloniigo, disvolvado kaj tutmondigo. Retrovi kaj realproprigi propran kulturan identecon. Reenkonduki la specifajn produktojn forgesitajn aŭ forlasitajn kaj la “kontraŭekonomiajn” valorojn ligitajn al ties historio. Rekuperi la tradiciajn teknikojn kaj lertojn.
Se la nordo vere volas sian justo-senton montri pli profunde ol per la necesa malpliigo de sia ekologia spuro, eble necesos akcepti alian ŝuldon, foje postulitan de la indiĝenaj popoloj: restitui (ŝuldoredoni). La redono de la perdita honoro (tiu de la rabita heredaĵo estas multe pli problema) povus konsisti el ekkunlaborado pri malkreskado kun la sudo.
Inverse, pluteni aŭ, eĉ pli malbone, enkonduki la kreskoprocezon en la sudon, pretekste de la mizero kreata precize de tiu kreskado, nur povas iom pli “okcidentigi” ĝin . En tiu propono kiu originas el bona sento — la deziro “konstrui lernejojn, kuracejojn, akvodukto-retojn por trinkebla akvo, kaj rehavi nutran aŭtonomecon”* — estas ordinara etnocentrismo, kiu estas ja tiu de la disvolvado.
Oni devas elekti: aŭ demandi al la koncernaj landoj, kion ili deziras, tra ties registaroj kaj enketoj pri opinioj ja manipulataj de amaskomunikiloj, kaj la respondo estos senduba; antaŭ tiuj “fundamentaj bezonoj” deciditaj de okcidenta patronismo, ja venos klimatiziloj, poŝtelefonoj, fridujoj kaj ĉefe aŭtoj (Volkswagen kaj General Motors planas konstrui tri milionojn da veturiloj en Ĉinio en la venontaj jaroj kaj Peugeot amase investas...); ni kompreneble aldonu por ĝojigi la respondeculojn, atomcentralojn, ĉasaviadilojn kaj tankojn. Aŭ aŭskulti la elkoran krion de tiu gvatemala kamparana respondeculo: “Ĉesu ĝeni la malriĉulojn, kaj ne plu parolu al ili pri disvolvado.”*
Ĉiuj animantoj de popolaj movadoj, de s-rino Vandana Shiva en Hindio ĝis s-ro Emmanuel Nkione en Senegalio, siamaniere tion diras. Nekontesteble gravas, ke la sudaj landoj “rehavu sian nutran aŭtonomecon”, tio ja signifas, ke ili perdis ĝin. En Afriko ĝis la 1960-aj jaroj, antaŭ la granda disvolvad-klopodo, ĝi ankoraŭ ekzistis. Ĉu ne estas la imperiismo de la koloniado, de la disvolvado kaj de la tutmondigo, kiu detruis tiun aŭtonomecon kaj ĉiutage pligrandigas la dependecon? Antaŭ ol ĝia poluciado per industriaj elĵetaĵoj, akvo tie estis trinkebla, kun aŭ sen kranoj. Kaj ĉu lernejoj kaj kuracejoj estas taŭgaj institucioj por enkonduki kulturon kaj sanon? Ivan Illich antaŭ longe esprimis dubojn pri ilia trafeco, eĉ en la nordo.*
“Tio, kion oni plunomas ‘helpo’, substrekas irana ekonomikisto Majid Rahnema, estas nur elspezo por plifortigi la strukturojn generantajn mizeron. Sed la viktimoj senigitaj je siaj vere valoraj havaĵoj, neniam estas helpataj se ili provas eliri la tutmondigitan produktsistemon por trovi alternativajn solvojn pli konformajn al siaj aspiroj.*
Malgraŭ ĉio, alternativa solvo por disvolvado en la sudo kiel en la nordo, ne konsistu el neakceptebla retroiro, nek trudado de unuforma “senkreska” modelo. Por la ekskluditoj, por la disvolvad-sinkintoj, akcepteblas nur sintezo de la perdita tradicio kaj de la nealirebla moderneco. Tiu paradoksa formulo bone esprimas duoblan defion. Oni vetu je la socia inventemo por ĝin akcepti, post kiam kreativeco kaj inĝenieco estos liberigitaj de la ekonomikisma kaj disvolvisma prizono. La postdisvolvad-epoko cetere estos nepre plureca. Temos pri serĉado de kolektivaj feliĉiĝo-manieroj en kiuj oni ne privilegiu tiun materian komforton, kiu detruas la medion kaj socian ligon.
Celi bonan vivon povas havi diversajn aspektojn laŭ la kuntekstoj. Alidirite temas pri rekonstrui kaj retrovi novajn kulturojn. Se nomi ĝin, tiu celo povas nomiĝi umra (feliĉiĝo) kiel en la verko de Ibn Kaldun*, swadeshi-sarvadoya (plibonigo de ĉies vivkondiĉoj) kiel ĉe Gandhi, bamtaare (kune bonfarti) kiel ĉe la Toucouleur-anoj aŭ Fidnaa/Gabbina (radiiĝo de sata kaj senzorgiĝinta persono), kiel ĉe la Borana-anoj de Etiopio*. Ĉefe gravas signifi rompon disde la detrua procezo, kiu agas sub la flago de disvolvado kaj tutmondiĝo. Tiuj originalaj kreaĵoj, kiuj komencas realiĝi ie kaj tie, malfermas esperon al postdisvolvad-epoko.
Sendube por ekrealigi tiujn malkresko-politikojn necesos unue, en la sudo kiel en la nordo, kolektiva maltoksiga kuracado. Kreskado ja estas samtempe perversa viruso kaj drogo. Kiel diras Majid Rahnema, “por enŝteliĝi en la indiĝenajn spacojn, la unua Homo oeconomicus uzis du metodojn, kiuj similas, por la unua, agadon de HIV-retroviruso, kaj por la dua la metodojn uzatajn de drogo-vendistoj”*. Temas pri detruo de imunaj defendosistemoj kaj kreado de novaj bezonoj. Rompi la drogo-katenojn estos des pli malfacile, ke la intereso de la drogvendistoj (ĉi-kaze la aro de transnaciaj firmaoj) estas teni nin en dependeco. Estas tamen multaj ŝancoj, ke ni estos instigitaj ilin rompi pro la sava ŝoko de la neceso.
Je la 9-a de oktobro, aŭstralianoj elektis por kvara mandato sian ĉefministron John Howard, konservativulo, fidela alianculo de Usono kaj defendanto de la iraka milito. Tiu daŭrado ĉe la kapo de la imperia potenco de la Pacifiko estas malfavora aŭguro por Orienta Timoro, la plej malriĉa lando en la regiono, kies submaraj naftejoj estas akaparataj de Aŭstralio, ĉar Howard daŭre rifuzas ĉian internacian arbitracion.
En raporto publikigita en majo 2004, la Ĝenerala Sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj Kofi Annan deklaris, ke “reduktitaj enspezoj kaj vasta malriĉeco ankoraŭ grave restriktas la socian kaj ekonomian evoluadon” de Orienta Timoro. La ekspluato de eventualaj rimedoj — petrolo kaj gaso — en la timora maro “realiĝas pli malrapide ol antaŭvidite”*. Sur la bazo de tiuj estontaj rimedoj, tamen, la Unuiĝintaj Nacioj rekomendis ke Orienta Timoro petu monpruntojn, kiujn ĝi ne bezonus se Aŭstralio, la plej riĉa lando en la regiono, ĉesus alproprigi al si ĝiajn valoraĵojn.
En 1972 Aŭstralio kaj Indonezio intertrakte determinis la disdividon de la maro kiu apartigas la du landojn. Unu el la normoj, kiuj validis tiutempe por establi marajn landlimojn, favoris la kontinentan platformon*, kio donis la plej grandan porcion — 85% — al Aŭstralio, lasante nur 15% al Indonezio. Portugalio, tiam la kolonia potenco en Orienta Timoro, malakceptis tiun solvon, kaj la difino de la landlimo inter Aŭstralio kaj Orienta Timoro restis nedeterminita; ĉi tiun zonon oni nomis “la Timora Fendo”.
Post kiam Portugalio sendependigis siajn koloniojn en 1975, Indonezio invadis kaj aneksis Orientan Timoron. Richard Woolcott, la aŭstralia ambasadoro en Ĝakarto, tiam sendis al sia registaro konfidencan telegramon, poste publikigitan: interkonsento “por fermi la aktualan “fendon” en la mara landlimo devus esti pli facile atingebla kun Indonezio ol kun Portugalio aŭ sendependa Orienta Timoro”. Post kiam la Ĝenerala Asembleo kaj la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj kondamnis la indonezian invadon, Aŭstralio atendis ĝis la protestoj kvietiĝis antaŭ ol komenci intertrakton kun la okupantoj en 1979. Dume, internacian akcepton ĉiam pli gajnis la kriterio de 200 marmejloj da ekskluziva marzono, kaj kiam la maro apartiganta du landojn ne etendiĝas ĝis 400 marmejloj, la mezlinio determinis la landlimon. En 1981 Aŭstralio akceptis tiun kriterion por la disdivido kun Indonezio de fiŝkaptaj zonoj, sed malakceptis ĝin por marfundaj rimedoj.
En 1982 la Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri la Mara Juro oficiale agnoskis la “mezlinion” (ĝi ekvalidiĝis en 1994 post sia ratifo fare de 60 landoj). Indonezio ne atendis la ratifon, kiu estus favorinta ĝin; male, en 1989 gi subskribis traktaton cedantan la pli grandan porcion de la rimedoj de la Timora Fendo al Aŭstralio kontraŭ jura agnosko de sia suvereneco super Orienta Timoro — agnosko malobservanta la rezoluciojn de la UN.
Sekve Portugalio iniciatis proceson kontraŭ Aŭstralio (1991-1995) ĉe la Internacia Tribunalo de Justico en Hago (ITJ). Pro la foresto de unu el la partioj — Indonezio ne agnoskis la jurisdikcion de la ITJ-, la tribunalo deklaris ke mankas al ĝi jura kompetenteco por fari juĝon, sed ĝi informis Aŭstralion ke la traktato ne obligacios Orientan Timoron se tiu lando atingos sendependecon.
La fendo desegnita de Aŭstralio kaj Indonezio en la traktato de 1989 difinis zonon de kunlaboro (ZOCA). En la plej granda parto de la zono, la registaroj egale disdividos la enspezon (laŭ internaciaj normoj, la enspezo tute apartenu al Orienta Timoro). Cetere, la interesojn de Timoro ankaŭ malobservis la konturado de la limoj de ZOCA, kiuj estis distorditaj por eksterlasi la tavolojn de Laminaria / Corralina en la okcidento, kaj 80% de Greater Sunrise en la oriento.
En 1998 la falo de la indonezia prezidanto Suharto malfermis la pordon al eventuala sendependeco. Se tio realiĝus, la jura koncepto de la posteula ŝtato estus decida. Se Timoro anstataŭus Indonezion, ĝi heredus ties rajtojn en traktato pri kiu ĝi malhavis la potencon intertrakti. Aliflanke, se oni agnoskus ke la traktato estas eksvalida, kiel la ITJ iusence antaŭvidis, ĉio estus retraktebla, inkluzive de landlimoj.
Prezidanto Xanana Gusmão kaj ĉefministro Mari Alkatiri anoncis, ke Orienta Timoro intencas retrakti la maran landlimon. En januaro 2000, la Transira Administracio de la Unuiĝintaj Nacioj (Atnuto) peris akordon inter la aŭstralia registaro kaj la reprezentantoj de Orienta Timoro. Timoro ne estos posteula ŝtato: “Ni ne volas pravigi kontraŭlegaĵon”*. La kondiĉoj de la traktato de 1989 estos retrakteblaj post kiam Timoro sendependiĝos.
Post dudek kvar jaroj da rezistado kontraŭ la indonezia okupacio, kaj post referendumo organizita de la UN, Orienta Timoro atingis sendependecon je la 19-a de majo 2002. Antaŭ ol foriri, indoneziaj trupoj kaj milicioj detruis pli ol 75% de la publikaj instalaĵoj. Kaj do la lando sendependiĝis, sed ĝi estis la plej malriĉa en Azio.
Sed kelkaj konsorcioj de petrolkompanioj (el kiuj la du plej konataj estas ConocoPhilipps kaj Woodside) postulis rapidan interkonsenton pri la tavolo de Bayu-Undan, tute en la ZOCA, por profitigi siajn investojn celantajn la ekspluaton de ĝiaj rimedoj. Ankaŭ la nacioj provizantaj helpon al la nova lando premadis la timoranojn tiurilate, ĉar la antaŭviditaj enspezoj, dividotaj 50-50 kun Aŭstralio, devus ebligi redukton de la helpo ekde 2005.
Malantaŭ siaj deklaroj de ŝajna donacemo, la aŭstralia registaro estis provanta nepre konvinki la timoranojn ke ili riskos perdi ĉion se ili postulos tromulton. “Ni ne scias, ĉu la intertraktoj rezultigos 60-40% aŭ 50-50 sed tiu punkto restas malfermita por plua diskuto”, deklaris Daryl Manzie, aŭstralia ministro de la Nordaj Teritorioj al la Azia-Pacifika Nafto-Konferenco en septembro 2000. Li pludiris, ke la gasrezervoj de Bayu-Undan ne estas havendaj por Aŭstralio, kiu havas dekoble pli ekster la zono*. Sekve Aŭstralio povus ekspluati aliajn tavolojn se la timoranoj ne akceptus ĝiajn kondiĉojn. Kaj, s-ro Downer minacis, modifaĵoj al la disdivido de tantiemoj “havos efikon sur la tutan programon de aŭstralia helpo al Orienta Timoro”*.
Subtene al la timoranoj, Peter Galbraight, la respondeculo pri tiu fako ĉe Atnuto, minacis Aŭstralion ke li sin turnos al la ITJ, kio instigis Kanberon forcedi 90% de tantiemoj el Bayu-Undan. Kune kun la ceteraj 10%, Australio profitos de la uzado de instalaĵoj en Darvino por la traktado kaj eksportado de gaso kaj la rilataj laborpostenoj. Siaflanke, la timoraj gvidantoj akceptis la disdividon ĉar 90% de tantiemoj el Bayu-Undan konsistigis ĉirkaŭ 100 milionojn da dolaroj ĉiujare dum dudek jaroj, granda sumo por la nova lando kies buĝeto tiutempe estis 75 milionoj, el kiuj 40% venis de internacia helpo; buĝeto modesta, ĉirkaŭ po 94 dolaroj por ĉiu timorano, kiam preskaŭ ĉiuj bazaj publikaj instalaĵoj — komunikiloj, edukoservoj, sanservoj — rekonstruendis.
La akordo pri 90% tamen validis sole por la tavolo de Bayu-Undan en la ZOCA, kiun oni poste nomis la Joint Petroleum Development Area (Komuna Nafto-Disvolvejo) aŭ JPDA. Nenio ŝanĝiĝis pri la tavoloj de Laminaria / Corralina en la okcidento — ekspluatataj unupartie de Aŭstralio kaj provizantaj 150.000 barelojn en tago — kaj Greater Sunrise, en la oriento. Ĉi tiuj tavoloj triobligus la rezervojn de Orienta Timoro*, se la landlimoj estus reviziitaj kiel la timoranoj postulis kaj kiel la plimulto da fakuloj konsideris jure prava. Malgraŭ tio, Aŭstralio kontestis la pretendon de proprieto je la kontinenta platformo.
Malgraŭ proklamoj de laŭleĝa pravigo, la aŭstraliaj gvidantoj montris per siaj agoj ke ili mem ne tion kredis: en la jaro 2000 William Campbell, direktoro de la Oficejo de Internacia Juro de la Ministerio de Justico, asertis ke li favoras intertraktitan akordon kaj kontraŭas al juĝa solvo en kiu “ŝtatoj perdas la regadon”* de intertraktoj kaj ilia rezulto. En marto 2002, du monatoj antaŭ la sendependiĝo de Orienta Timoro, la aŭstralia registaro retiriĝis de la jurisdikcio de la ITJ, kaj ankaŭ rifuzis la arbitracion de la Internacia Tribunalo de Mara Juro, kun sidejo en Hamburgo. Pro tio ke ĉia jura rimedo estis eliminita, sole restis la leĝo de la plej forta.
Post kiam Timoro sendependiĝis, la aŭstralia registaro prokrastis dum dek ok monatoj respondi al la peto formulita de la timora registaro por intertraktado pri la landlimo, kaj prokrastis la unuan sesion ĝis aprilo 2004. La timoranoj petis ĉiumonatajn kunsidojn. Pretekstante ke personaro kaj tempo mankas, Aŭstralio altrudis kunsidojn duonjarajn. Dume, ĝi enpoŝigis 1 milionon da dolaroj ĉiutage el Laminaria / Corralina.
La petrolokompanioj postulis akordon antaŭ la fino de 2004 por ke ili povu investi je la ekspluatado de Greater Sunrise. Ĉi tiu tavolo troviĝas 95 marmejlojn de la insulo de Timoro, kaj 250 marmejlojn de Australio, ekde la timora marbordo ĝis la mezlinio, ambaŭflanke de la orienta landlimo de la JPDA, kaj devus esti komune ekspluatata. Sen retraktita determino de la landlimoj, Aŭstralio restis la sola profitanto el 80% de la tavolo ekster la JPDA. La timoranoj rajtis nur 90% de la cetera parto, tio estas 18% de la totalo.
Tuj antaŭ kunsido de helpodonantaj landoj en aprilo 2004, la prezidanto Gusmão ĉagrenite alvokis al la popola opinio: “Se nia granda potenca najbaro rabos de ni la monon kiu repagu [monpruntojn], ni trovos nin ŝuldanto. Cetere, nia lando troviĝos sur la tutmonda listo de ŝuldanto-landoj!” Pretendante ke li estas ofendita, Downer siavice akuzis, ke la timoranoj makulas la publikan imagon de Aŭstralio; li rememorigis pri la donacemo de Kanbero, kiu forcedis 90% de la tantiemoj [de Bayu-Undan] kaj elspezis 170 milionojn da dolaroj je diversaj helpoj. La aŭstralia sekcio de la NRO Oxfam kalkulis ke, dum tiu periodo, la ekspluatado de Laminaria / Corralina akiris por Aŭstralio pli ol 1 miliardon da dolaroj!
Aŭstralia grupo, la Kampanjo por Justeco pri la Timora Maro, sugestis ke la enspezoj el pridisputataj zonoj estu deponitaj en blokitajn kontojn, por esti disdividitaj post kiam novaj landlimoj establiĝos. Ilia registaro ilin ignoris, ĝuste kiel ĝi ignoris la alvokojn de la eklezioj. Jam en decembro 2000, raporto de la komitato pri eksterlandaj aferoj, defendo kaj komerco de la aŭstralia senato restis senefika. Ĝi sugestis, ke “agante laŭ honora maniero, kaj enkalkulante la aktualan internacian juron, la aŭstralia registaro povus gajni la bonvolon ne nur de Orienta Timoro sed ankaŭ de aliaj partioj, kaj havigi al Orienta Timoro la havendan ekonomian bazon por redukti ĝian dependecon de ekstera helpo”.
Kvankam la petrolokompanioj anoncis ke ili forlasos siajn investaĵojn en Greater Sunrise se Aŭstralio kaj Timoro ne estos atinginta akordon antaŭ la fino de 2004, la timora parlamento rifuzis ratifi la akordon krom se Aŭstralio promesus solvi la demandon pri landlimoj post ne pli ol kvin jaroj.
En la tagoj tuj antaŭ la aŭstralia parlamenta balotado de la 9-a de oktobro, la debato fariĝis pasia; la Laborista Partio riproĉis la koalician registaron — kiu konsistas el la Liberala Partio (LPA) kaj la Nacia Partio (NPA) — pri malcedemeco en la intertraktoj kun Orienta Timoro, kaj ĝia gvidanto, Mark Latham, promesis rekomenci la intertraktojn se li estos elektita. Sentante sin devigita plutrakti la iniciaton, s-ro Downer sekve invitis s-ron José Ramos Horta, la nobelpremiito pri paco de 1996 kaj la aktuala ministro de eksterlandaj aferoj de Orienta Timoro, diskuti pri la politikaj demandoj. Resume, malgraŭ opinisondo indikanta ke granda procento de aŭstralianoj ne samopinias kun ĝia malakcepto de la decido fare de la ITJ, la Liberala Partio gajnis denovan venkon ĉe la balotejoj.
Jam en majo 2004, Jose Ramos Horta deklaris ke Orienta Timoro ŝuldas sian liberiĝon al Aŭstralio, kiu alprenis la komandon de la internacia UN-forto en 1999. Neniu povas garantii ke la subteno de Aŭstralio ne estos denove bezonata estontece. S-ro Downer tiam profitis de la okazo por komprenigi la punkton ekster ĉia dubo: “Timoro riskas perdi sian plej proksiman internacian amikon”*. La 11-an de aŭgusto, en komuna gazetara konferenco, ambaŭ ministroj sin montris optimismaj: provizora rezolucio, precizigota poste, donus pliigitajn enspezojn al la timoranoj sen ŝanĝo de la landlimoj. S-ro Downer prenis al si la liberecon anonci ke “Gravas por Orienta Timoro ne la demando pri suvereneco, sed enspezo.”
Laŭ Ramos Horta, oni devas esti “realisma” ĉar oni ne povas sin turni al la tribunaloj. Li tamen publike diris, ke la ideo “flankenmeti la demandon pri suvereneco dum dek aŭ dudek jaroj kaj emfazi la disdividon de rimedoj” nur estis propra opinio* kaj estas la timora parlamento kiu devos decidi ĉu ratifi la akordon.
Jean-Pierre CATRY.
Pri la fono de tiu ĉi artikolo, bv konsulti, de la sama aŭtoro: “Chu torturisto aŭ viktimo? — Reveno al la faligo de la haitia prezidanto”.
Nordoriento de Haitio. La rivero Massacre kaj malbona ponto separas Ouanaminthe disde la dominika Dajabón. Tie, en Ouanaminthe, oni ekscias sub la registaro Aristide, oni starigos senimpostan zonon. La anonco provokas viglajn rezistojn ĉe la proprietuloj de la koncernaj terenoj, sed ankaŭ ĉe tiuj kiuj prilaboras ilin, farmistoj kaj taglaboristoj. Ne gravas, oni kompensos (ili atendas ankoraŭ). Akompanate de armitoj, traktoro elŝiras la tutan produktaĵon. Neeble rezisti. La mizeruloj restas “kvazaŭ sovaĝaj birdoj, sen scii kie surflugi”.
La anoncita dominika firmao, la Grupo M, ĝuas aĉan famon. Ĝi estas konata pro siaj brutalaj kaj arbitrecaj agoj kontraŭ laboristoj, sia malrespekto al la rajto je sindikato en Dominiko, kie ĝi estas la plej granda dungisto (12.000 laboristoj) en siaj vicentreprenaj fabrikoj. Certe malbone informita, la Internacia Financa Korporacio de la Monda Banko financas per prunto de 20 milionoj da dolaroj la instalaĵon de la Grupo M en Ouanaminthe. Certe pli bone informita pri la realo, la prezidanto Jean-Bertrand Aristide venas kaŝe por meti la unuan ŝtonon, akompanate de la domikika ŝtatestro Hippólito Mejía, la 8an de aprilo 2003. La haitianoj ekscias tiun novaĵon, per la dominika gazetaro, nur la postan tagon.
“Ni sciis nenion pri la senimpostaj zonoj. Ĉi tie ne ekzistas laboro. Ni provis.” Malfermitaj en aŭgusto, la du produkt-unuoj kaj ilia milo da laboristoj fabrikas la famajn Levi’s 505 kaj 555 (fabriko Codevi) kaj t-ĉemizojn (fabriko MD) eksportataj tra Dominiko.
Brutigaj laborkondiĉoj, freneza laborritmo, mizeraj salajroj... Ekde la 13a de oktobro 2003, komenco de rezistado montriĝas kun la starigo de la Laborista Sindikato ĉe la Codevi en Ouanaminthe (Sokowa en kreola lingvo), anigita al la Intersindikata Unuiĝo 1er mai-Batay Ouvriyé (1a de majo-Laborista Batalo). Tridek-kvar sindikataj laboristoj estas brutale maldungitaj la 2an de marto 2004. La lando trairas tiam potenc-malplenon pro la foriro de la registaro Aristide. Lokitaj en Ouanaminthe, milicianoj de la pretenda “ribel-armeo” de la Nordo intervenas por subpremi la protestojn. Post akraj intertraktadoj en ĉeesto de la Monda Banko, de triparta komisiono de la nova haitia registaro kaj de la multnacia konzerno Levi-Strauss, la direkcio akceptas reintegri ĉiujn laboristojn (13a de aprilo), sed, precizigas s-rino Yannick Etienne, de Batay Ouvriyé, “forgesas ke estis ankaŭ akordo por ke la sindikato povu intertrakti pri nova kolektiva kontrakto”.
Tiu ne estus senutila. Kvin tagojn da laboro, de lundo ĝis vendredo — plus sabaton, deviga kaj nepagata (tute kiel la kromhoroj). “Vi eĉ ne povas starigi demandon. Se vi kuraĝas tion, ili notas vian nomon por maldungi vin.” Ili regule kunvokas la ribelemulojn en la “ĉambron”. “Ili ŝaltas la klimatizilon ĝisfunde por meti vin en malkomfortan situacion. Vi estas enfermita dum horoj, gardata de armitoj.” Devigitaj submetiĝi, ĉiujn du monatojn, al mistera injekto, la virinoj plendas pro “nigraj, tre longaj kaj malregulaj menstruoj” kaj atentigas pri suspektindaj kazoj de aborto. 30-minuta laborĉesigo, la 7an de junio... Sekvatage, kvardeko da dominikaj militistoj peze armitaj (en haitia teritorio!) subpremas la laboristojn per kolbobatoj. Tagon post nova striko de 24 horoj, la mastraro fermas la fabrikon — kontraŭleĝa lokaŭto — kaj, 48 horojn poste, ĉe remalfermo, eksigas 370 laboristojn.
Post tio, la laborŝarĝo kreskis ankoraŭ. Ĉiu laboristo devis antaŭe produkti 1.000 pecojn tage. Oni postulas nun 1.300 por salajro de 1.300 gurdoj semajne (35 eŭroj). “Neniu povas atingi tiun celon kaj oni ricevas nur 432 gurdojn (12 eŭrojn!) se oni ne atingas ĝin!”
Dum la militistoj de la najbara lando, nun civile vestitaj, zorgas pri la ordo en la instalaĵo, s-ro Fernando Capellán, dominika direktoro de la Grupo M, minacis transloki ĝiajn aktivecojn. “La fermo de la fabrikoj, pri tio ni ne kredas, reagas s-rino Yannick Etienne de Batay Ouvriyé*, sed la minaco estas tre klara signo ke la milito estas deklarita.” En Haitio mem, nome en 1995, Batay Ouvriyé faris akran batalon kontraŭ la vicentreprenistoj de Disney kaj kontraŭ la Asocio de la Industriistoj de Haitio (ADIH). Nu, kurioze, s-ro Capellán, kvankam civitano de Dominiko, estas membro de la ADIH. “Mi kredas ke la dominikaj kaj haitiaj mastraroj volas elimini nian junan sindikaton por krei situacion de senrajteco kiu ebligu maksimuman ekspluatadon.”
M.L.
“LA FILOZOFOJ ĜIS NUN nur interpretis la mondon, temas pri ŝanĝi ĝin”. La du eldiroj de tiu fama tezo de la germana filizofo Ludwig Feuerbach inspiris la marksismajn historiistojn. La plej multaj intelektuloj kiuj adoptis la marksismon ek de la jaroj 1880 — inter kiuj la marksismaj historiistoj — faris tion ĉar ili volis ŝanĝi la mondon, kunlabore kun la laborista kaj socialista movadoj; movadoj kiuj estis fariĝontaj, grandparte sub la influo de marksismo, amasaj politikaj fortoj. Tiu kunlaborado orientis tute nature la historiistojn, kiuj volis ŝanĝi la mondon, al certaj esplorkampoj — nome la historio de la popolo aŭ de la laborista loĝantaro — kiuj, se ili nature logis la maldekstrulojn, havis origine nenian apartan rilaton kun marksisma interpreto. Inverse, kiam, ekde la jaroj 1890, tiuj intelektuloj ĉesis esti sociaj revoluciuloj, ili ĉesis ofte ankaŭ esti marksistoj.
La soveta revolucio de oktobro 1917 revigligis tiun engaĝiĝon. Ni memoru ke la marksismo estis formale forlasita de la precipaj socialdemokrataj partioj de kontinenta Eŭropo nur en la jaroj 1950 aŭ eĉ pli malfrue. Ĝi generis ankaŭ tion, kion eblus nomi deviga marksisma historiografio en Sovetio kaj en la ŝtatoj poste metitaj sub komunista reĝimo. La motiviĝo de agantoj troviĝis fortigita dum la periodo de antifaŝismo. Ekde la jaroj 1950, ĝi malvigliĝis en la disvolvitaj landoj — sed ankoraŭ ne en la tria mondo-, kvankam la konsiderinda evoluo de la universitata instruado kaj la studenta agitado naskis, en la jaroj 1960, sine de la universitato, novan kaj gravan kontingenton da homoj deciditaj ŝanĝi la mondon. Tamen, si ili estis radikalaj, multaj el ili ne estis plu rekte marksismaj, kaj iuj eĉ tute ne plu marksismaj.
Tiu reapero kulminis en la jaroj 1970, iomete antaŭ ol komencis amasa reago kontraŭ la marksismo — refoje pro esence politikaj kialoj. Tiu reago havis kiel precipan efekton malestigi, escepte ĉe la liberaluloj kiuj ankoraŭ kredas en ĝi, la ideon ke eblas antaŭdiri, kun la subteno de historia analizo, la sukceson de aparta maniero organizi la homan socion. La historio estis disigita de la teleologio.*
Pro la malcertaj perspektivoj de la socialdemokrata kaj socialrevolucia movadoj, estas malverŝajne ke ni spertos novan alfluon al la politike motivita marksismo. Sed ni gardu nin de ekscesa okcident-centrismo. Se juĝi pri tio per la postulo kiun spertas miaj propraj laboraĵoj pri historio, mi konstatas ke tiu evoluis en Sud-Koreio kaj Tajvano ekde la jaroj 1980, en Turkio ekde la jaroj 1990, kaj signoj indikas ke en la nuna momento ĝi progresas en la arablingva mondo.
KAJ KION PRI LA dimensio “interpretado de la mondo” de la marksismo? Tiu historio estas iomete malsama, sed ĝi estas ankaŭ paralela. Ĝi koncernas la supreniron de kion eblas nomi la reago anti-Ranke*, de kiu la marksismo konstituis gravan elementon, sen tamen esti ĉiam plene agnoskita. Temis esence pri duobla movado.
Unuflanke, tiu movado kontestis la pozitivisman ideon laŭ kiu la objektiva strukturo de la realo estas kvazaŭ evidenta: sufiĉas apliki al ĝi la sciencan metodon, klarigi kial la aferoj okazis kiel ili okazis kaj malkovri “wie es eigentlich gewesen” [kiel tio estis en realo]... Por ĉiuj historiistoj, la historiografio restis kaj restas ankrita en objektiva realo, nome la realo de kio okazis en la pasinteco; tamen, ĝi ne eliras el faktoj, sed el problemoj kaj postulas ke oni enketu por kompreni kial kaj kiel tiuj problemoj — paradigmoj kaj konceptoj — estas formulitaj tiaj en diversaj historiaj tradicioj kaj soci-kulturaj medioj.
Aliflanke, tiu movado provis proksimigi la sociajn sciencojn al la historio kaj, sekve, enigi ĝin en ĝeneralan fakon kapablan klarigi la transformiĝojn de la homa socio. Laŭ la formulo de Lawrence Stone*, la temo de la historio devus esti “starigi la grandajn demandojn de la “kial””. Tiu “sociala turnopunkto” ne venis de la historiografio, sed de la sociaj sciencoj, de kiuj iuj naskiĝis tiaj, kiuj tiam firmiĝis kiel evoluismaj fakoj, do historiaj.
En la mezuro en kiu eblas konsideri Markson kiel patron de la sociologio de la konoj, la marksismo, kvankam oni denuncis ĝin — malprave — en la nomo de supozata blinda objektivismo, certe kontribuis al la unua aspekto de tiu movado. Krome, la plej konata efekto de la marksismaj ideoj — la graveco atribuata al la ekonomiaj kaj sociaj faktoroj — ne estis specife marksisma, kvankam la marksisma analizo pezis per sia tuta pezo en tiu tendenco. Tiu enskribiĝis en ĝeneralan historiografian movadon, videblan ekde la jaroj 1890 kaj kiu kulminis en la jaroj 1950 kaj 1960, profite al mia generacio de historiistoj kies sorto estis transformi tiun fakon.
Tiu soci-ekonomika fluo transiris la marksismon. La kreado de revuo kaj institucioj de ekonomi-socia historio okazis kelkfoje, kiel en Germanio, de marksistaj socialdemokratoj, kiel la revuo Vierteljahrschrift en 1893. Tio ne okazis en Britio nek en Francio aŭ Usono. Kaj eĉ en Germanio, la skolo de ekonomio forte historia havas neniom da marksa. Nur en la tria mondo de la 19a jarcento (Rusio kaj Balkanio) kaj en tiu de la 20a jarcento, la ekonomia historio orientiĝis precipe socialrevolucie, kiel ĉia “socia scienco”. Kaj sekve ĝi povis esti tre forte altirata de Markso. Ĉiukaze, la historia intereso de la marksismaj historiistoj ne tiom celis la “bazon” (la ekonomian infrastrukturon) kiom la rilatojn inter bazo kaj superstrukturo. La eksplicite marksismaj historiistoj estis ĉiam relative malmultaj.
Markso influis la historion precipe per socisciencaj historiistoj kaj esploristoj, kiuj restarigis la demandojn kiujn li estis metinta — egale ĉu ili donis aŭ ne aliajn respondojn. La marksisma historiografio, siavice, multe progresis kompare kun la stato en kiu ĝi estis dum la epoko de Karl Kautsky kaj Georgi Pleĥanov*, grandparte dank’ al ĝia fertiligo fare de aliaj fakoj (nome de la socia antropologio) kaj de pensistoj influataj de Markso kaj kompletigantaj lin, kiel Max Weber*.
Se mi substrekas la ĝeneralan econ de tiu historiografia fluo, mi faras tion ne ĉar mi volus subtaksi la diverĝojn en ĝi aŭ ene de ĝiaj komponantoj. La modernigistoj de la historio starigis al si la samajn demandojn kaj konsideris sin engaĝitaj en la samaj intelektaj bataloj, ĉu ili inspiriĝis de la homa geografio, de la durkhejma* sociologio kaj de statistiko kiel en Francio (samtempe la skolo de Les Annales [La analoj] kaj Labrousse), aŭ de la vebera sociologio kiel la Historische Sozialwissenschaft en Okcidenta Germanio, aŭ eĉ de la marksismo de la historiistoj de la Komunista Partio kiuj estis la vektoroj de la modernigo de la historio en Britio, aŭ, almenaŭ, fondis ties precipan revuon.
Ĉiuj konsideris sin kiel aliancanojn kontraŭ la konservativismo en historio, eĉ se iliaj politikaj aŭ ideologiaj pozicioj estis antagonismaj, kiel Michael Postan* kaj liaj britaj disĉiploj. Tiu koalicio de la progreso ekzemplodone esprimiĝis en la revuo Past & Present, fondita en 1952, kiu fariĝis aŭtoritata en la mondo de la historiistoj. Tiu revuo dankis sian sukceson al la fakto ke la junaj marksistoj kiuj fondis ĝin rifuzis intence la ideologian ekskluzivecon kaj ke la junaj modernigistoj venantaj el aliaj ideologiaj horizontoj pretis aliĝi al ili, ĉar ili sciis ke la ideologiaj kaj politikaj diferencoj ne malhelpis kunlaboradon. Tiu fronto de la progreso antaŭiris imprese inter la fino de la dua mondmilito kaj la jaroj 1970, en tio kion Lawrence Stone nomas la “vastan tutaĵon de profundaj transformiĝoj en la naturo de la historia diskurso”. Kaj tio ĝis la krizo de 1985, kiu spertis la transiron de kvantaj al kvalitaj esploroj, de la makro- al la mikro-historio, de la strukturaj analizoj al la rakontoj, de la sociala temo al kulturaj temoj...
Ekde tiam, la moderniga koalicio troviĝas en la defensivo, kaj tiel statas ankaŭ ĝiaj nemarksismaj komponantoj kiel la ekonomia kaj socia historio.
En la jaroj 1970, la dominanta fluo en historio estis tiel transformita, aparte pro la influo de la “grandaj demandoj” starigitaj laŭ la maniero de Markso, ke mi skribis jenajn liniojn: “Ofte ne eblas diri ĉu laboraĵo estis verkita de marksisto aŭ de nemarksisto, escepte se la aŭtoro anoncas sian ideologian pozicion... Mi atendas senpacience la tagon kiam neniu demandos ĉu la aŭtoroj estas marksistoj aŭ ne.” Sed kiel mi ankaŭ rimarkigis, ni estis malproksimaj de tia utopio. Ekde tiam, male, kreskis la neceso substreki kion la marksismo povas alporti al la historiografio. En grado ne spertita de longa tempo. Samtempe ĉar la historio bezonas defendon kontraŭ tiuj kiuj neas ĝian kapablon helpi nin kompreni la mondon, kaj ĉar novaj evoluoj en la sciencoj profunde ŝanĝis la historiografian kalendaron.
Sur metodologia nivelo, la plej grava negativa fenomeno estis la starigo de barilaro inter tio kio okazis aŭ okazas en historio, kaj nia kapablo observi tiujn faktojn kaj kompreni ilin. Tiuj blokiĝoj okazas pro la rifuzo koncedi ke ekzistas realo, objektiva, kaj ne konstruita de la observanto kun diversaj kaj ŝanĝiĝemaj celoj, aŭ pro la argumento ke ni neniam povas iri trans la limojn de la lingvo, tio estas de la konceptoj kiuj estas la sola maniero per kiu ni povas paroli pri la mondo, inkluzive de la pasinteco.
Tiu vizio eliminas la demandon ĉu ekzistas skemoj kaj regulecoj en la pasinteco surbaze de kiuj la historiisto povas formuli signifohavajn frazojn. Tamen ankaŭ malpli teoriaj rezonadoj venas al la sama reĵeto: oni argumentas tiel ke la fluo de la pasinteco estas tro kontingenca*, tio estas ke ĝeneraligoj ne eblas, ĉar praktike io ajn povus aŭ povintus okazi. Tiuj argumentoj implicite celas ĉiujn sciencojn. Ni ne okupiĝu pri la pli bagatelaj provoj reveni al malnovaj konceptoj: atribui la fluon de la historio al politikaj decidantoj aŭ al altrangaj militistoj, aŭ al la ĉiopoveco de la ideoj aŭ “valoroj”, redukti la historian klerecon al strebado — grava, sed en si mem nesufiĉa — al empatio kun la pasinteco.
La unua politika danĝero kiu minacas la nunan historiografion estas la “antiuniversalismo” — “mia vero estas same valora kiom la via, kiaj ajn estu la faktoj”. Tiu antiuniversalismo logas kompreneble la historion de diversformaj apartaj grupoj, por kiuj la esenca temo de historio ne estas kio okazis, sed en kio la okazintaĵo koncernas la anojn de aparta grupo. Ĝenerale, kio valoras por tia historio, ne estas la racia klarigo, sed la “signifo”; ne kio okazis, sed kiel la anoj de kolektivo kiu difinas sin kontraŭ la aliaj — per religio, etno, nacio, sekso, vivmaniero aŭ alie — spertas la okazintaĵon.
La logo de la relativismo efikas sur la historio de la apartaj grupoj. Pro diversaj kialoj, la amasa inventado de historiaj kontraŭveraĵoj kaj de mitoj, kiuj estas deformiĝoj diktitaj de emocio, ege prosperis dum la lastaj tri jardekoj. Iuj el tiuj mitoj konstituas publikan danĝeron — en landoj kiel Hindio dum la hinduisma registaro*, en Usono kaj en la Italio de s-ro Silvio Berlusconi, por ne mencii multajn novajn naciismojn, ĉu akompanatajn aŭ ne de kreskanta religia integrismo.
Tamen, se tiu fenomeno generis senfinajn ĉarlatanaĵon kaj banalaĵojn en la pli malproksimaj marĝenoj de la historio de apartaj grupoj — naciistoj, feministoj, gejoj, nigruloj kaj aliaj-, ĝi naskis ankaŭ tute novajn kaj interesegajn historiajn disvolvaĵojn en la kampo de la kulturaj esploroj, kiel la “ekflorado de la raporto en la nuntempaj historiaj esploroj”, kiel nomas ĝin Jay Winter*. Les Lieux de mémoire [La memorigejoj]*, kunordigita de Pierre Nora, estas bona ekzemplo por ili.
FRONTE AL ĈIUJ ĈI devojiĝoj, urĝas por restarigi la koalicion de tiuj kiuj volas vidi en la historio racian enketon pri la fluo de la homaj transformiĝoj, samtempe kontraŭ tiuj kiuj sisteme misformas ĝin kun politikaj celoj kaj, pli ĝenerale, kontraŭ la relativistoj kaj post-modernistoj kiuj rifuzas koncedi ke la historio donas tiun eblecon. Ĉar iuj konsideras sin maldekstruloj inter la relativistoj aŭ post-modernistoj, neatenditaj politikaj disecoj povas dividi la historiistojn. La marksisma metodo tamen montriĝas necesa elemento en la rekonstruo de la fronto de la racio, kiel okazis en la jaroj 1950 kaj 1960. Fakte, la marksisma kontribuo estas hodiaŭ verŝajne eĉ pli trafa, ĉar la aliaj komponantoj de la tiama koalicio abdikis, kiel la skolo de la Annales laŭ Fernand Braudel, kaj la “struktur-funkcia socia antropologio” kies influo inter la historiistoj estis tiel granda. Tiu fako estis aparte perturbita de la alfluo al la postmoderna subjektiveco.
Intertempe, dum la postmodernistoj neis la eblon de historia kompreno, la progresoj en la natursciencoj redonis al evoluisma historio de la homaro ĝian tutan aktualecon, sen ke la historiistoj tion vere rimarkas. Kaj tio dumaniere.
Unue, la analizo de la ADN starigis pli solidan kronologion de la evoluo ekde la apero de la homo sapiens kiel specio, aparte la kronologio de la disvastiĝo, en la resto de la mondo, de tiu afrikdevena specio kaj de la sekvaj evoluoj antaŭ la apero de skribaj fontoj. Samtempe, tio montris la mirigan mallongecon de la homa historio — laŭ geologiaj kaj paleontologiaj kriterioj — kaj eliminis la reduktisman solvon de la darvina* socibiologio.
La transformiĝoj de la homa vivo, kolektiva kaj individua, dum la lastaj dekmil jaroj, kaj aparte dum la dek lastaj generacioj, estas tro konsiderindaj por esti klarigeblaj per nura darvina evolu-mekanismo, per la genoj. Ili respondas al akceligô de la transformiĝo de la ecoj akiritaj de kulturaj kaj negenaj mekanismoj — oni povus diri ke temas pri la venĝo de Lamarck* al Darvino pere de la homa historio. Kaj ne multe servas transvesti la fenomenon en biologiajn metaforojn, parolante pri “memoj*” prefere ol pri “genoj”. La kultura kaj biologia heredaĵo ne funkcias same.
Por resumi, la revolucio de la ADN alvokas apartan, historian metodon por esplori la evoluon de la homa specio. Ĝi donas ankaŭ, por diri preterpase, racian kadron por mondhistorio. Historio kiu konsideras la planedon en ĝia tuta komplekseco kiel unuon de historiaj esploroj kaj ne apartan medion aŭ donitan regionon. Alidirite, la historio estas la daŭrigo de la biologia evoluo de la homo sapiens per aliaj rimedoj.
Due, la nova evoluciisma biologio eliminas la striktan distingon inter historio kaj natursciencoj, jam grandparte forigitan de la sistema “historiigo” de tiuj sciencoj en la lastaj jardekoj. Luigi Luca Cavalli-Sforza, unu el la multfakaj pioniroj de la ADN-revolucio, parolas pri “intelekta plezuro trovi tiom da similecoj inter diversspecaj studkampoj, el kiuj kelkaj apartenas tradicie al du kontraŭaj polusoj de la kulturo: la scienco kaj la klasikaj studoj”. Mallonge, tiu nova biologio liberigas nin de la falsa debato pri la demando ĉu la historio estas scienco aŭ ne.
Trie, ĝi neeviteble kondukas nin al la baza aliro al la homa evoluo adoptita de arkeologoj kaj prahistoriistoj, kiu konsistas en esplorado de la manieroj de interagado inter nia specio kaj ĝia medio, kaj de la kreskanta regado de la medio fare de la specio. Tio signifas starigi esence la demandojn kiujn starigis Karlo Markso. La “produktmanieroj” (kiu ajn estu la nomo kiun oni donas al ili) fonditaj sur gravaj novigoj en produkt-teknologio, en komunikado kaj en socia organizado — sed ankaŭ en militpotenco — troviĝas en la sino de la homa evoluo. Tiuj novigoj, kiel Markso konsciis, ne alvenis, kaj ne alvenas, per si mem. La materiaj kaj kulturaj fortoj kaj la produkt-rilatoj ne estas disigeblaj. Estas la agadoj de geviroj kiuj faras sian propran historion, sed ne en la “malpleno”, ne ekster la materia vivo.
Sekve, la novaj perspektivoj por la historio devas ankaŭ konduki nin al tiu esenca celo de tiuj kiuj esploras la historion — eĉ se ĝi neniam komplete realigeblas: la “totala historio”, ne la “historio de ĉio”, sed la historio kiel nedividebla pentraĵo en kiu ĉiuj homaj agadoj estas interkonektitaj. La marksistoj ne estas la solaj kiuj celis tion — Fernand Braudel ankaŭ — sed estas ili kiuj sekvis tiun celon plej tenace, kiel precizigis iu el inter ili, Pierre Vilar*.
Inter la gravaj demandoj starigitaj de tiuj novaj perspektivoj, estas esenca tiu kiu kondukas nin al la historia evoluo de la homo. Temas pri la konflikto inter, unuflanke, la respondecaj fortoj de la transformiĝoj de la homo sapiens, de la neolitika homaro ĝis la atomenergia homaro, kaj, aliflanke, la fortoj kiuj tenas senŝanĝaj la reproduktiĝon kaj stabilecon de la homaj kolektivoj aŭ de la sociaj medioj, kaj kiuj, en la plej granda parto de la historio, efike neŭtraligis ilin. Tiu teoria demando estas centra. La ekvilibro de la fortoj pendas decide en unu direkto. Kaj tiu malekvilibro, kiu transiras eble la komprenkapablon de la homoj, transiras certe la kontrolkapablon de la homaj sociaj kaj politikaj institucioj. La marksismaj historiistoj, kiuj ne komprenis la nevolitajn kaj nedeziratajn sekvojn de la homaj kolektivaj projektoj de la 20a jarcento, povos eble ĉi-foje, fortaj je sia praktika sperto, helpi kompreni kiel ni venis en tiun situacion.
Eric HOBSBAWM.
La 8an de decembro, ŝi iĝos la unua Aŭstrino kaj la deka verkistino ricevinta la Nobel-premion pri literaturo. Elfriede Jelinek enviciĝas apud polemikistoj kiel Karl Kraus aŭ Thomas Bernhardt. Ŝi per trafa fingro tiklas la vundojn de sia lando, lando kun subpremita pasinteco kaj trankvila konscienco, samtempe rivelante rilatojn de potenco kaj diskriminacio. Regule denuncita publike far amaskomunikiloj kaj liberal-konservema dekstrularo, ŝi iafoje retiriĝis en “internan emigracion”, iam (en 2000) eĉ malpermesis ke siaj teatraĵoj estu ludataj en ŝia naskiĝlando.
Dum la elektokampanjo de 1995, la popolisma partio de s-ro Jörg Haider ĵetis ŝin prede al publikopinio, aperigante afiŝojn tekstantajn “Ĉu vi ŝatas Jelinek-on — aŭ arton kaj kulturon?” Viktimo de sorĉistinĉasado, samkiel en Germanio Günther Grass, alia Nobel-premiito (1999), ŝi malfidas lumĵetilojn. Ŝi ne veturos Stokholmon por transpreni la prestiĝan premion, timante ke ĝi estos utiligita “kredite al Aŭstrio”.
La “ruĝa pornografino”, verkanta — laŭ ŝiaj malŝatantoj — “degenerintan arton”, venis al verkado pro ribelo. Ribelo kontraŭ siaj gepatroj, kiuj volis fari el ŝi senkomparan muzikistinon. Ankaŭ kontraŭ sia lando. Pezas la heredo. Elfriede Jelinek naskiĝis en la jaro 1946 en Stirio (Aŭstrio), de burĝa katolika patrino kaj de hebrea patro proksima al la “ruĝa Vieno”, elsaviĝinto el holokaŭsto. Jam kvarjara, ŝi estis metita en religian edukejojn kaj ŝi sepjara eniris la Vienan muzikaltlernejon por esti submetita al troa muzika trejnado. Akirinte la abiturientecon, ŝi suferis nervan deprimon. Ŝia patro mortis freneza en psikiatra malsanulejo en 1968. Ŝi havis 22 jarojn.
Eble ŝia patro heridigis al ŝi la ŝaton de vortoj. Ĉiukaze, du jarojn post lia forpaso, ŝi verkis sian unuan romanon pop-art-stilan: Wir sind lockvögel baby! [Ni estas logbirdoj, baby!]* Eble ankaŭ pro ribelo kontraŭ sia paranoja patrino, kiun ŝi tamen prizorgis ĝis tiu mortis 97jara. En La pianistino, ŝi skizas inferecajn rilatojn inter patrino kaj filino, al kiuj aldoniĝas sadomasoĥismaj ligoj inter la filino kaj ŝia amanto. Tiu romano famigis Jelinek-on forege de aŭstraj landlimoj. Danke al la eldonistino Jacqueline Chambon, ĝi ankaŭ estas la unua romano tradukita en la francan.
Ŝiaj tekstoj havas kiel solsolan gvidmotivon la rilatojn de regado seksa, ekonomia aŭ rasa, kiujn ŝi dissekcas per akre morda senemocieco kaj kruda lingvaĵo rifuzanta ĉian uzon de psikologio. En Lust [Plezuro], false pornografia romano iĝinta furorlibro en Germanio, ŝi elpensas la lingvaĵon de ina obsceneco. Turnante la diskurson de viroj kontraŭ ilin, ŝi dispecigas la meĥanismojn de vira regado. Neniam ŝi uzas ŝablonaĵojn pri virino viktima, pacema kaj bonkora aŭ pri viro turmentema, agresema kaj malica. Die Kinder der Toten [La infanoj de la mortintoj]* (1995) estas ŝia 660-paĝa ĉefverko pri enterigita pasinteco de Aŭstrio. La mortintoj revenas inter la vivantojn en la pitoreskan gastejon Alpa Rozo por postuli sian rajtaĵon. Oni do povas esperi ke la transdono de la Nobel-premio instigos teatrajn reĝisorojn finfine enscenigi ŝiajn verkojn*. Ŝia subversemo eble naskigos konkurantojn.
Brigitte PÄTZOLD.
Malprogreso estas progreso, kapitulaco estas politiko kaj la tero evidente estas disko — la ruĝ-verda registaro* , la iamaj esperigantoj, venis al la fino de sia latino. Transe de tia depresio, tamen, ekfloras projektoj, laborcirkloj kaj la emo efektivigi mondon alian.
Hipoteze, ke la mondo de la statistike averaĝa germano, la artfiguro el miliarduloj, delongaj senlaboruloj kaj ĉiuj aliaj, estus realeco. Tiam ĉiuj laborkapabluloj havus bone salajratajn laborojn kun 2.900 eŭroj malnete, laborus nur po 30 horojn semajne kaj disponus je 40 feriaj kaj festaj tagoj jare. Niaj loĝejoj estus, depende de ĉu ni vivas sole, duope, triope aŭ kvarope, 40, 80, 120 aŭ 160 m² grandaj kaj ege malmultekostaj. Sole kurento, hejtado kaj la kutimaj krom-kostoj pagendus. Ĉiu plenkreskulo (ĉe la posedaĵo ni ne forgesu la pensiularon) havus krom la nemoveblan posedaĵon ankoraŭ 76.000 eŭrojn, produktive plasitajn, kaj aldoniĝus ĉiaj personaj aĵoj, kiuj abundus. Entute, nia individua neta posedaĵo sumiĝus al 150.000 eŭroj kaj certigus al ni — krom la senlupaga, senintereza kaj senamortiza loĝado — profiton je ĉirkaŭ 300 eŭroj monate.
Kompreneble, ĉiu laborkapablulo devas pagi iom por la publikaj taskoj kaj socialaj sistemoj. Sed kun neta enspezo monata je 1.800 eŭroj por unuopuloj kaj 3.600 por paroj (aldone po 300 eŭroj de la ŝtato por infano) komforte viveblas, des pli, kiam oni pensas pri libera loĝado kaj seshora labortago. Kaj la estonteco povus fariĝi, se ni montriĝus memkonsciaj fronte al la poruloj de la malnova reĝimo kaj al kelkaj minacoj, eĉ ankoraŭ pli bona. Ĉar nia materia riĉaĵo plukreskas, kaj nia ŝtato, kiu pretekstas esti perdinta sian agad-povon sub la intereza ŝarĝo, estas vere same senŝulda kiel ni.
Kio en tempoj de la “Agadplano 2010” (elparolu: dudek dek)* kaj enscenigita kolektiva depresio aperas kiel fora utopio, jam delonge realiĝis. Enloĝantoj de tiu ĉi enviinda respubliko fakte estas ni ĉiuj, almenaŭ tiam, kiam ni etmomente tradukus la plenan egalecon, kiu regu inter ni laŭ juro kaj leĝoj, al nia ekonomia ekzistado. Post radikala, ĉiujn laborkapablulojn inkludinta nov-distribuo de tiuj preskaŭ 60 miliardoj da horoj, kiujn ni ĉiujare laboras, kaj ĉiujn enspezojn, kiujn ni akiras forme de salajroj, profitoj, interezoj kaj dividendoj, post la granda entranĉo, kiu ĉiujn postulojn kaj debetojn, bonhavaĵojn kaj ŝuldojn kunkalkulus kaj la restantan netan posedaĵon strikte egale disdividus al ĉiuj plenkreskuloj, post tio ni alvenus en lando, en kiu la plej multaj nur mirus pri la Germanio de hodiaŭ.
Senesceptan egalecon atinginte, ni eĉ plupaŝus, kaj tion forigus, kion ni ne plu bezonos. La ŝtata maŝino de redistribuo ni simpligus radikale kaj reduktus al la nepra kerno. Centmiloj da financ- kaj imposto-konsilistoj perdus siajn postenojn. Kaj tiel ni malaltigas en tiu ĉi dua etapo de nia agad-plano la posemajnan labortempon al 25 horoj (laŭdezire ankaŭ pli longa kaj pagata libertempo), por ke tiuj, kiuj ankoraŭ, ĉu ŝtate ĉu private, okupiĝas pri la transŝovado de mono tien kaj reen, trovu senchavan okupiĝon. Multon alian ankoraŭ estus ni elpensontaj, kiam ni starigus la liberecon ne nur jure, sed ankaŭ ekonomie sur egalecon. Kaj la grandajn defiojn — ekologio, demografio, malegaleco kaj malpaco en ceteraj partoj de la mondo — ni ne timeme alfrontus ilin, sed ege decide, nelaste por malminaci nian belan novan mondon.
Kion ni profitas de la pensoj, kiuj ludas kun la plej radikalaj de ĉiuj redistribuoj imageblaj? Kompreneble, estus sensence deklari la aritmetikan mezumon, la aktualan averaĝ-germanon, la centro de alternativaj agadmalnetoj. Spite al tio, la pensa ekzerco senchavas. Se ni vere farus ĝuste tion, kion oni konstante postulas de ni, se ni liberiĝas de la rana perspektivo de lamentado kaj kritiketemo, se ni konsekvence transprenus la respondecon pri la tuto kaj ĉe tio, kiel precize ĝi estas ĉiam postulata de ni, nenian privilegion (do, ankaŭ nenian posed-privilegion) ni lasus nekontestebla, tiam tuj montriĝus la plena absurdeco de la teatro koncerne salajrojn kaj la socialŝtaton, kiun travivadas ni momente.
Se estus la tuta posedaĵo kaj la ŝancoj, kiuj estiĝas el tiu, la gravitocentro de granda reformdebato, tiam tute novaj liberec-perspektivoj malfermiĝus al ni. Kiel do ni ne disponigu tiujn posed-privilegiojn kaj privat-propraĵojn, kiuj blokas al ni vivindan estontecon? Ĝis nun la alternativa diskurso estis preskaŭ sole politika diskurso.
La postularo dume klaras: justa imposto-politiko, bezon-orientita social-politiko, novaj labortempaj reguloj, egaleca eduksistemo. Ne mankas tiaj politikaj postuloj. Kaj, kvankam ili ĉiuj estas ĝustaj, certe, oni emas tamen elkrii: politiko, politiko, politiko. Ĉu do nenie ekzistas utilaj ideoj, kiuj emas ŝanĝi ankaŭ la ekonomian sferon, do la sferon plej gravan por la ĉiutaga vivo? Se vere nenia ekzistus, tiam oni ankaŭ povus elparoli, kion s-ro Heiner Flassbeck, iama ŝtatsekretario de s-ro Lafontaine*, emas respondi al maldekstraj kritikantoj: “Gesinjoroj, kapitalismo estas efika maŝino, kiun vi fakte povas nutri per iu ajn. Vi nur zorgu pri la fleksebleco de la rimeda enspezo, kaj vi ricevos vian rezulton deziratan.”
Tiu ĉi optimismo eble ne sonus tiom strange, se ekzistus ŝtato kun civitaneca arm-egaleco, kiu formus sian opinion tute sen ekonomiaj devigoj kaj malkaŝa ĉantaĝo. Sed tiu ideo de politiko postiome mem transformiĝas al utopio. Kvankam la popolo estas la suvereno, ĝi tamen subiĝas post ĉiu baloto senhezite al la ordono de la merkatoj. Ju pli malegalece kapitalo, resursoj kaj ŝancoj disdoniĝas, des pli la parlamenta demokratio fariĝas karikaturo. Kaj sur la scencejo finfine nur ankoraŭ videblas ridindaj figuroj, ne elteneblaj pli ol dek minutojn.
Pli ol antaŭe la postulo estas legitima, ke anstataŭ la totalismo de kapitalisma valorigo, kiu absolute ĉion submetas al utileca kalkulado mezurebla en monunuoj, ni bezonas tute alian, nemalverŝajne la totalan rompon al la kapitalisma pretendo. La tuton de la ekonomiaj agoj fulmotondre liberigi de eksteraj devigoj, ĉion malpermesi, kio odoras je fremdiĝo, ktp. tio tamen estus fakte la neado, kiu rekte vojus al getto. La historio intruas, ke ni estu singardaj kaj indulgemaj en nia strebado. Ni bezonas nek savon nek apokalipson, nek sekulare vestitan religion, sed utopion humanecan, kaj tio signifas: zorgi pri la stulteco, aroganteco, inerteco kaj pliaj malaltaj motivigoj kaj daŭraj mankoj.
Anstataŭ kontraŭmeti al la mallumo de la kapitalo la puran lumon de la utopio, en kiu, kiel konate, oni povas vidi same malmulte kiel en la unua, la tempo maturiĝis, ke ni demandu demandojn, kiujn oni rajtas supozi esti respondeblaj. Ĉu socialaj kaj ekologiaj preferoj povas esti senpere enradikigitaj en la ekonomion? Kiaj premioj, sukces-kriterioj kaj punoj estus adekvataj? Ĉu eblas ŝanĝi la ekonomiajn ciklojn tiel ke ili ne plu malhelpu la publikan produktadon, aŭ, eĉ pli bone, ke ili havu propran intereson pri ĝi? Kiel ne nur la entreprenoj, sed ankaŭ la entreprenaj funkcioj povus esti sociigitaj? Kiu zorgu pri la efikaj disdonado kaj uzado de resursoj, se ne la propretiuloj aŭ ties reprezentantoj?
Al ĉiuj ĉi demandoj ĝismomente ne estas donitaj origine ekonomiaj respondoj, sed (preskaŭ) ĉiam nur la informo: Tion ni formu-aranĝu politike. Tiun, kiu emas respondi demandojn pri arto science, al pedagogiaj taskoj militiste, al moralaj aferoj per rimedoj de teknika racio, oni rajtas nomi folulo. Ĉu ni sammaniere ne estas foluloj, respondante al senlaboreco, malriĉiĝo kaj posedaĵ-koncentrado sole per leĝoj, sed ne per la transformado de la ekonomio?
Pasintece en sesono da la tero regis la opinio, ke post la koncentrado de ĉiuj fortoj en la ŝtato kaj per la “apliko” de la ŝtato kiel universala ilo, la humana estonteco sendube aŭroros. Tiu ĉi obsedo tute ĝuste estas falsigita, kaj pasinta. La socialdemokrataj gefratoj de ŝtatsocialismo, la pli mildaj atakoj kontraŭ la dispon-privilegio de la kapitalposedantoj same malaperis. Ekonomia demokratio kaj partopreno en produktiva posedaĵo — iumaniere tiuj ĉi delikataj reform-plantoj velkis intertempe nepretervideble.
Provo radikale trapensi la egalecprincipon de la naciaj ekonomioj de evoluintaj landoj jam ellaboris pasintjare la usonano Michael Albert. En sia libro “Parecon. Life after Capitalism”[Vivo post kapitalismo] li starigas la demandon, kiel entreprenoj funkcius, se la diversforma privata proprieto je produktivaj rimedoj kaj la kun tiu kunligita potenco estus suspenditaj kaj la homoj mem povus kaj devus decidi pri tio, kion ĝis nun reguligas la entreprenistoj, la kapitalposedantoj kaj la manaĝeroj. Kiu definu la salajrojn, la labor-disdonadon, la produktojn, la investojn? Kiu projekto estu antaŭfinancita per kreditoj kaj kiu ne? Kaj kiel tiu ĉi nacia ekonomio ĝis nun necentre organizita estus kunordigebla? Michael Albert starigas la durajn demandojn, kiujn emas eviti iuj, kiuj volas alian mondon. Ĉu estas daŭriva la plano kiun li skizis de partnereco sur ĉiuj niveloj kaj tavoloj ( “Parecon” = Participatory Economics/ Partnereca ekonomio), ĉu ĝi ne tro antaŭsupozas la ĉiam mobilizeblan “aktivulon” — eble tiuj ĉi konjektoj estas pravaj, sed la diskuton oni devas fari.
Tute malsaman vojon surpaŝas s-ro Hermann Scheer, SPD-deputito kaj prezidanto de EuroSolar*. Lia konvinko: “Kiom longe la maldekstro ne konscias pri politika ekologio, tiom longe ĝi ne kapablas evoluigi alternativon al la novliberala tutmondigo.” La demando, kiaj resursoj uzatas, estas elementa por la evoluo de la produktivaj fortoj kaj produktad-rilatoj.
S-ro Scheer skizas scenaron de sunelektra mondekonomio kun neelĉerpeblaj, senemisiaj resursoj, kun autarkio anstataŭ fremd-provizado, kun libereca pluso por civitanoj kaj regionoj, kiu ne prezentas minuson por aliuloj. Kiam al kapitialismo oni forprenas nafton kaj atomenergion, kiam energio kaj nutraĵo estas produktataj surloke kaj estas komercataj sur regionaj merkatoj, tiam la kerna problemo jam estas solvita. La posedaĵa demando malakriĝus, ĉar la homoj suvereniĝus en la esencaj vivdemandoj. La entreprenoj tiam, laŭ s-ro Scheer, en libera merkato koncentriĝus pri tio, kion ili pleje kompetentas: estigi teknikajn novaĵojn kaj produkti malaltkoste industriajn varojn. Ĉu la propono de s-ro Hermann Scheer pri revolucio mallaŭta, delikata, ekologia povus realiĝi sen decida malpliigo de la povo de la fosilnaftaj, aŭtomobilaj kaj kemiaj industri-karteloj? Ankaŭ ĉi tie validas: Kiu porparolas tiun ĉi obĵeton, devas diri, kiel tio okazu.
Transe de tradiciaj diskutlinioj ekzistas plia provo, ekonomion fondi sur la spirito de egaleco kaj libereco. Ĉu la tiel nomata “linukso-modelo” estas transportebla al ceteraj kampoj de ekonomia agado? Ĉu la kreado de la operaciumo en ne-hierarkia, memvola kunlaborado de program-produktantoj povus servi kiel paradigmon por la produktado de aliaj komercaĵoj kaj servoj? La parte inteligentaj, parte romantike naivaj kontribuoj, kiuj troveblas en interretaj forumoj ĉi-teme, resumeblas jene: la linukso-modelo almenaŭ taŭgas por partaj sferoj de intelekta produktado, sed maltaŭgas, kiam temas pri produkti aĵojn kiujn la socio necesbezonas. Ankaŭ ĉe la linuksa debato pli interesas la demando ol la kutima respondo: Sub kiaj kondiĉoj individua produktado kaj sociigita posedaĵo estas harmonigeblaj? Ĉar kadre de program-evoluado ĉe hejma komputilo la produktado estas individua ago kaj la rezulto poste fariĝas komuna posedaĵo de la interesita komunumo. Ke ĉe tiu grava frontlinio de scienc-teknika progreso unuavice la ebleco, senceco kaj eĉ la supereco de modelo de sociigita posedaĵo estas pridemanditaj, kaj ke en multaj kampoj, i.a. la bioteknologio kaj genmodifado, la limoj de individuigita kaj privatigita posedaĵo evidentas, aŭ almenaŭ iĝis disputataj, montras, ke en la scio-ekonomio ĝisnune memkompreneblaj ideoj iĝis malpli memkompreneblaj.
Posedaĵaro, resursoj, scioj — ĉe tiuj ĉi frontoj (kaj ĉe multaj aliaj ankoraŭ menciendaj) ne nur ekzistas elementaj defioj, sed ankaŭ aspiroj de emancipado je tradiciaj privilegioj. Eĉ se ĉiam denove la danĝero minacas kuradi en intelektajn sakstratojn aŭ turniĝi kun trompema memkonfirmo en maldekstraj cirkloj: venis la tempo por ekigi debatojn pri konkretaj utopioj. Ne nur pensaj konstrukcioj bonvenas, sed ankaŭ kontribuoj pri modelaj projektoj kaj entreprenoj. Kie estas la ĝermoj kaj en kiu grundo ili povas kreskadi? Jam Hegelo vortumis la taskon dirante, ke la prezento de la glano kaj la elparolo de la vorto “arbo” ne sufiĉas: ni ankaŭ volas scii, kiel tiu elkreskas el tiu.
Hans THIE.
Tiu ĉi artikolo aperas nur en la DIPLOMATIA MONDO — Le Monde diplomatique en Esperanto.
La germanlingva originalo aperis en Freitag — Die Ost-West-Wochenzeitung, 14.05.2004.
Energio nun nutras tiel malkontenton kaj maltrankvilon, kiel revojn. Kun naftobarelo pli ol 50 dolarojn kosta, malkontento en la multaj profesiaj sektoroj dependantaj de transportoj, neparolante pri la simplaj aŭtomobilistoj; maltrankvilo ĉe la politikaj regantoj, obseditaj de la perspektivo de alia nafta “ŝoko” kiel tiu de 1973. Sed ankaŭ revo aktualas, kaj ankaŭ ĝi estas multekosta. Francio laŭdire pretas duobligi sian unuan 457-milionan kontribuon, por ke Cadarache-urbo akceptu la estontan fuziatoman reaktoron, ITER.
Ĝian lokadon en Cadarache subtenas Eŭropa Unio, Ĉinio kaj Rusio. Usono kaj Sud-Koreio favoras la lokadon en la japana konkurenca loko Rokkasho-Mura. Per tiuj 914 milionoj da eŭroj, Parizo volas konvinki siajn eŭropajn partnerojn, ke oni povas agi sen usonanoj, koreoj kaj japanoj, esperante tamen ilian postan reaniĝon. La koston de la ITER-konstruado oni taksas je 4,57 miliardoj da eŭroj ene de dudek jaroj.
Tiu enorma financado estas laŭ la mezuro de la nutrataj esperoj: ricevi, per atoma fuzio, nelimigitan kaj “puran” energion. Nu, antaŭ 35 jaroj oni anoncis ĝin post tempo de 50 jaroj, kaj nun ankoraŭ same, do por la jaroj 2050-2060-aj, se ĉio glatas... Kiu povas kredi, ke la mondo atendos kvin jardekojn antaŭ preni la drastajn decidojn trudatajn de la elĉerpiĝo de la fosiliaj energioj, la certeco de klimato-malordiĝo kaŭzata de plia eligo de forcejefikaj gasoj, la perspektivo de geopolitikaj alfrontiĝoj pro tio, ke la energi-propono tre malsuperos la postulon de la aktuala tipo de disvolvado?
La renovigeblaj energioj, eĉ se promesplenaj, ne kapablas solaj doni solvon; ankaŭ ne la “eliro” de la atomernergio. Ĉi-rilate, la decido de la franca ŝtata elektrokompanio (EDF) startigi la konstruadon de EPR-atomreaktoro (eŭropa reaktoro funkcionta per premizita akvo) povas nur konfuzigi la debaton. La prioritata prioritato estas sobreco, per mastrado de la “postulo”. Tiujn ĉi pripensojn sekvos dosiero publikigota en januaro.
B.C.
Jen timiga akcelo de la ofteco kaj forto de detruaj ciklonoj; varmego imputata al forcejefiko kaj pri kiu laŭdire respondecas la fosiliaj energioj; jen operacioj en proksimoriento ĉiufoje kiam Usono suspektas la plej etan minacon pri naftomanko, kiu povus iom ajn ŝanĝi la vivmanieron de la usonanoj; timo de nova ĉernobilo*, aŭ de sinmortiga atenco ĉe transformuzino de atomaj rubaĵoj en La Hague; jen prezo de naftobarelo subite altiĝanta, sen komprenebla kialo: la amaskomunikiloj montras amason da tiaj prienergiaj bildoj, ĉiam pli maltrankviligaj.
Nekomprenantaj, maltrankvilaj kaj ial kulpaj, la civitanoj aŭskultas la parolon de siaj regantoj, katastrofan kaj trankviligan samtempe. Oni montras apokalipsan tabelon de la tujaj kaj postnelongaj danĝeroj, sed oni tuj trankviligas ilin: se ili planede solidaras estingante la lumojn kiam ili eliras ĉambron, se ili sendas kelkajn kovrilojn al sendomuloj en Haitio, kaj se en Francio ili rezigne lasas EDF, TOTAL, AREVA* kaj la industri-ministerion ĉion decidi pri estonteco, ĉio devus glati kaj ili povos trankvile dormi.
Ĉar la solvoj laŭdire jam estas ĉi tie: ne polucia atomenergio, fandiĝo kaj hidrogeno definitive savos la homaron post 50 aŭ 100 jaroj, se oni vigle lanĉas la necesajn esplorprogramojn. Ĝis tiam, la civitanoj moderu sian individuan konsumon, sed ne dubu pri la neceso amase pluvendi la plej energi-voremajn industriajn aparatojn, de la 4X4-veturiloj ĝis la klimatiziloj. Temas tiom pri dungo-neceso, kiom pri individua libereco! Sed, post la kontaĝita sango, la genetike modifitaj organismoj (GMO), la frenezaj bovinoj kaj la 11a de septembro 2001, entuziasmo jam forestas, dubo envenas. Ĉu ni ne erarvojas, sub la premo de senregula liberalismo, de institucia konservatismo, de la prienergiaj lobioj kaj progresema sciencismo? Por provi pli bone kompreni la aferon, necesas iom malproksimiĝi.
La mondo enhavas ses miliardojn da loĝantoj, inter kiuj pli ol triono en situacio de nedaŭrigebla disvolvado. Demografoj antaŭvidas du aŭ kvar pliajn miliardojn antaŭ la fino de la jarcento. La defio estas unue trovi rimedojn por akcepti tiujn kvar au ses miliardojn da homoj, ebligi ilian loĝadon, edukadon, flegadon kaj nutron, partoprenon en la socia vivo, ktp... kaj kompreneble por tio necesas energio. Nu, ni ĝin amase produktu, je plej malmulta kosto kiel eble, por ĉiuj, ĉar oni scias, ke ne ekzistas disvolvado sen energi-konsumado.
Krom la fakto, ke tiu politiko montriĝis neefika — ĉar ĝi lasas ankoraŭ nun du miliardojn da homoj ekster disvolvado-, ĝi ignoras la neceso-reton, kiu devigas nin moderi tiun produktiv-optimismon. Samtempe kiel la ekonomia kaj financa tutmondiĝo aperis ja la tutmondaj problemoj pri medio kaj elĉerpeblaj riĉaĵfontoj de nia planedo. Sur la prienergia kampo, temas pri:
‣ elĉerpiĝo de fosiliaj riĉaĵoj, pri kiu parolas amaskomunikiloj ĉiufoje kiam la prezo de naftobarelo — foje pro pure spekulaciaj kialoj — altiĝas super 40 dolaroj por barelo;
‣ la pliseverigo de la forcejefiko, kies plej granda parto rezultas el gasoj venantaj de petrol-, karb- kaj gas-bruligo;
‣ la specifaj danĝeroj de paca atomindustrio: grava akcidento, plidisvastigo kaj elĵetaĵoj.
Fronte al tiuj problemoj, estas du scenaro-kategorioj. La unua montras estonto-vizion bazitan sur produktisma modelo de disvolvo per energi-abundo, kun kontrastaj opcioj de partopreno de la diversaj energifontoj en la tutmonda bilanco. Ĝi baziĝas sur kredo, ke ekzistas konstanta proporcio proksima de unu, inter kresko de energi-postulo kaj ekonomia kresko. Senĝene agnoskante, ke “omleton oni ne faras sen rompi ovojn”, ĝi akumulas altajn riskojn, kaj ties diversaj varioj distingiĝas nur per kresko aŭ malkresko de unu danĝero rilate la aliajn.
La dua kategorio proponas disvolvadon per energisobreco, kun prioritato al mastrado de la postulo-evoluon. Ekirante de fajna analizo de la disvolvo-bezonoj kaj de la tial necesaj energiservoj je minimuma konsumado, ĝi montras volon forŝovi samtempe la ĉefajn riskojn. Ĝi plilarĝigas la prienergian politikon, kiu tradicie koncernas la “proponadon”, al tuta aro de ekonomiaj sektoroj strukturantaj la “postuladon”. Ĝi do zorge atentas la teritorian mastrumadon kaj la grandajn infrastrukturojn de urboplanado, transportado kaj domkonstruado.
Male de tio kion oni ofte kredas, estas la energikvanto, pli ol la prefero por tiu aŭ alia tipo de energifontoj, kiu diferencigas ambaŭ tipojn de vizio. Dum la “abundismaj” scenaroj necesigas jaran mobilizon de 25 miliardoj da petroltunaj ekvivalentoj (PTE), t.e. trioblo de la kvanto en 2000, kaj albatiĝas kontraŭ la muro de riskoj supre priskribitaj, antaŭ la jaro 2050, la “sobraj” scenaroj satiĝas je 12 ĝis 15 miliardoj da PTE je la sama dato. Prospektive, en la jaro 2100, la diferenco inter ili estos pli granda ol proporcio de 1 ĝis 5 (kvinoblo).
La vera demando do ne temas pri elekti iom pli da atoma aŭ da venta energioj, sed starigi ambiciajn energipolitikojn, sen kiuj nenio fareblas. Kio veras por la tuta mondo ankaŭ veras aparte por Francio, kie analizo de la bilanco kaj perspektivoj montras nekontesteble jenon: laŭ la scenaroj kiuj plidaŭrigas la tendencojn de la dudek lastaj jaroj, kaj eĉ se oni grandskale uzos la atom- kaj renovigeblajn energiojn, konsumado de fosilia energio kaj elsendo de forcejefikaj gasoj konsiderinde pliiĝos, dum dezirindas ilin trionigi aŭ kvaronigi antaŭ 2050. Nekalkulante la tre rapidan kvantokreskon de la longdaŭraj kaj aktivegaj atomindustriaj rubaĵoj, kaj la pligravigon de riskoj je akcidentoj aŭ plidisvastigo.
La mastrado de energi-konsumo ne estas, kiel iuj volas kredigi al ni, “anim-suplemento”; temas pri unuaranga elekto. Tre malproksime post ĝi venas la demando pri parto de ĉiuj energifontoj en la provizo-bilanco. Agnoski tiun fakton, kiel pli kaj pli da regantoj faras — almenaŭ parolade — devas konduki al eltirado de konsekvencoj. En Francio la ĉefaj problemoj de politiko por energi-mastrado ne troviĝas ĉefe en industrio, sed ja en loĝ- kaj oficej-konstruado, kaj en transporto: ili reprezentas kune 70% de fina energi-konsumado, kaj pli ol 70% de CO2-elĵetoj. Kaj la ĉefaj determinantoj de tiu konsumado estas la infrastrukturaj, urboplanadaj kaj urboorganizaj elektoj.
Koncerne transportadon, necesas samtempe haltigi la konstantan kreskon de hom- kaj var-trafiko, ĉar ĝi tute forigas esperon redukti CO2-elĵetojn — kia ajn estos la perspektivoj de teknika progreso kaj tipo-transŝovoj — kaj draste malpliigi la dependecon de nafto. En la loĝado kaj oficej-loĝado, la amplekso de energikonsumado en la konstruaĵoj de antaŭ 1970 igas iluzia ŝparpolitikon, kiu nur baziĝus sur la energiŝparemo de la nova konstruaĵaro. Prioritatan atenton devas do ricevi la malnova konstruaĵaro.
Sur tiuj du prioritataj kampoj la ĉefaj partneroj ne estas la energientreprenoj, sed ja la konsumantoj, la civitanoj kaj ties lokaj aŭ fakaj asocioj, kaj la lokaj registaroj:
‣ la konsumantoj kaj ties organizaĵoj, ĉar ĉiu strebo al pli sobra sinteno implicas akiri novan kulturon, kaj ĉar ĉiu strebo al efikeco implicas aliron al informado malcentrita kaj sendependa de produktistaj premgrupoj .
‣ la civitanoj kaj ties lokaj kaj fakaj organizaĵoj, por kontribui al difino de la plej efikaj kaj plej justaj lokaj agadoj, kaj por starigi kolektivajn kondiĉojn por ilia efektivigo, garantiante egalrajtecon al informado, financado, ktp...
‣ La lokaj registaroj, kies rolo estas centra por difino kaj realigo de mastrumadaj, urboplanadaj, loĝada kaj transporta politikoj, kiuj povos konsiderinde influi longdaŭre la energikonsumadon, kaj por vigligo kaj kunordigo de la malcentralizitaj iniciatoj; por la junula kaj plenkreskula edukado; por financado de operacioj kaj por la solidare justa disdivido de kostoj necesa por egala aliro al energiservoj.
Sama konstato pri la renovigeblaj energioj, laŭnature malcentraj, kies disvastigo amplekse baziĝas sur mobilizado de la samaj partneroj, kiel pri la energi-mastrado. Tio evidente implicas kunordigadon por konverĝigi iniciatojn, kaj por establi necesan solidarecon teritorian, funkcioj, kiuj dependas de la landa reprezentantaro kaj de la centra registaro: prioritato-deklaro pri energimastrado; difino de landaj ĝeneralaj celoj long- kaj mez-daŭre kvantigitaj; promociado kaj pritrakto, sur eŭropa nivelo, de kunordigaj kaj konverĝaj decidoj; impostado; regularoj, normoj kaj aliaj markoj; esploro kaj inventemo, ktp... Tio ankaŭ implicas reorienti esploradon, de la “proponado” al la “postulado”, de la nura teknologio al la kompreno de kolektivaj kaj individuaj sintenoj.
Oni tre malproksimas de la tradicia politiko, bazita sur “proponado”, kiu konsistas ĉefe el grandaj energientreprenoj, la industri- kaj financ-ministerioj. Mallonge, necesas inventi politikon bazitan sur prevento kaj ne plu sur produktivo-konkuro; sur inteligento kaj kolektiva solidareco kaj ne plu sur la fakulaj certecoj kaj disputoj de produktistaj premgrupoj; sur nova difino de publika servo, pli ol sur nurmerkata aŭ nurŝtata dogmo-aplikado, sur loka iniciatemo, pli ol sur centralizo. La multnombraj civitanoj kaj elektitoj, kiuj sopiras al la novaj praktikoj de partopreniga demokratio, povos trovi tie ekzemplan aplik-terenon. Surbaze de tiaj spertoj ja konstruiĝos politiko, kiu ne estos nur arbitracio inter produktistaj premgrupoj, sed vere kolektiva ellaboraĵo, kiu engaĝos la civitanojn.
Benjamin DESSUS.
Reĵetante la arbitracion de la internaciaj observantoj, la venezuela opozicio rifuzas agnoski la nerefuteblan venkon de la prezidanto Hugo Chávez (pli ol 59% de la voĉoj) en la referendumo pri revoko de la 15a de aŭgusto. Ĝiaj radikalaj sektoroj provas relanĉi la agitadon. Sed kiun ili povus konvinki pri la “demokratia” karaktero de sia agado?
DIMANĈON, 15-AN DE AŬGUSTO, antaŭ la sunleviĝo, la tagon de la referendumo pri revoko provokita de la opozicio kontraŭ la prezidanto Hugo Chávez, kion ebligas la bolivara konstitucio ekde la duona tempo de la mandato. La centro de Karakaso estas kalma, la miloj da lumoj de la popolaj kvartaloj scintilas ĉe la horizonto. Je la tria matene, kiel proponis la gvidantoj de la kampanjo favore al la ŝtatĉefo, melodio de klariono, la Diana, resonas sur la multnombraj montetoj, kiujn algrimpas la ladurbaĉoj. Raketoj eksplodas ĉie kaj provokas enorman brukriadon en kiun miksiĝas la krioj de “Uh! Ah! Chávez no se va!”*, hurlado de hundoj kaj ceteraj bruoj de la barrios [kvartaloj].
Lanĉiĝis la fina ofensivo de la “batalo de Santa-Inés”*. Kelkajn horojn poste, enorma ondo da elektantoj malsupreniras la montetojn por apogi la “popolan procezon”. Multaj voĉdonas por la unua fojo: la elektoregistro enprenis pli ol du milionojn da novaj elektantoj en apenaŭ unu jaro. La senprecedenca partopreno kaŭzas nekredeblajn atendovicojn, kio trudas al iuj vicostari dum dek-tri horoj por povi voĉdoni.
Malgraŭ tio, la tago similas precipe al demokratia festo. Ĝi estas makulita nur per la apero de mortigistoj kiuj pafadis dufoje per aŭtomata pafilo sur la homamason en la popola kvartalo Petare, mortigante unu homon kaj vundante dekon da ceteraj. Por s-ro Alirio Uribe, kolombia advokato ĉeestanta kiel observanto, la mortigistoj havis la intencon malinstigi voĉdoni la loĝantojn de tiuj kvartaloj, plene favoraj al s-ro Chávez: “Kelkaj homoj foriris, sed la plejparto restis por voĉdoni”. En la riĉaj kvartaloj de la ĉefurbo, la homoj, vivantaj inter altaj muroj, plendante pro la malrapideco de la proceduro, petis ke oni forigu la kontrolon de la fingrospuroj — destinitan por malhelpi fraŭdojn.
Laŭ unu el la direktoroj de la Nacia Elekto-Konsilio (NEK), s-ro Jorge Rodríguez, la atendovicoj fariĝis pro la partoprenkvoto, proksimume 75%, kaj pro la plurfoja rifuzo de la gvidantoj de la opozicio starigi pli da voĉdonejoj: “Nu, la nombro da enskribitaj elektantoj estas mezume po 1.000 homoj por ĉiu voĉdonejo en la bonstataj kvartaloj, kaj 8.000 en la popolaj kvartaloj...”
Por ke ĉiuj povu voĉdoni, la voĉdonejoj devis resti malfermitaj ĝis noktomeze. Je la 4a matene, la 16an de aŭgusto, anoncata de la prezidanto de la NEK, s-ro Francisco Carrasquero, aperis la verdikto: post elurnigo de 94,49% de la voĉoj, la “ne” al la revoko atingis 58,25% de la voĉoj kaj la “jes” proponata de la opozicio, 41,74%. Anstataŭ suferi erodiĝon pro sia regado, s-ro Chávez, male, eĉ plibonigis la rezulton de la voĉdonado kiu igis lin prezidanto la 6an de septembro 1998 (57% de la voĉoj).
Facile venkante, li faris per tio sian okan venkon en balotoj dum kvin jaroj, fine de elektotago kvalifikita de internaciaj observantoj kiel ekzemplodona rilate partoprenadon kaj demokratiecon: “Pli ol 10 milionoj da homoj voĉdonis, kaj estas neta diferenco favore al la regado de la prezidanto s-ro Chávez”, ekzemple deklaris, la 16an de aŭgusto, la usona prezidinto James Carter kiun akompanis la ĝenerala sekretario de la Organizo de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ), s-ro César Gaviria.
Kiel substrekis s-ro Chávez, temas pri “venko de ĉiuj kiuj, en Latinameriko, konstruas alternativojn al la novliberalismo”. La ellaborado de la nova Bolivara Konstitucio, fare de elektita Konstituciiga Asembleo (la 25an de julio 1999) kaj ĝia adopto per referendumo (la sekvan 15an de decembro), ebligis la partoprenon de milionoj da homoj el malriĉaj kvartaloj en la politika vivo. Iom post iom, la tuta loĝantaro komencas profiti la riĉaĵojn de la lando, precipe la nafto-riĉaĵojn, antaŭe rezervitajn al malplimulto de riĉuloj. Multe antaŭ la nuna eksplodo de la naftoprezoj, stariĝis gravaj socialaj projektoj kun impresaj rezultoj: precipe la “misioj” de publika sano (“barrio adentro”) kaj de edukado, aliro al terposedo, protekto de metia fiŝkaptado, starigo de ekonomiaj aktivecoj, surmerkatigo je malaltaj prezoj de bazaj nutraĵoj, ktp.
Sur internacia nivelo, la bolivara registaro faris politikon de kontrolo de la naftoofertoj ludante aktivan rolon en la revalorigo de la Organizo de Nafto-Eksportaj Landoj (ONEL). Ĝi kontraŭstaris la realigon de Areo de Libera Komerco de Ameriko (ALKA) kaj kontraŭe laboris por la integriĝo de la latinamerikaj landoj. Tiucele, Venezuelo ĵus aliĝis al la Merkato Komuna de la Sudo (Merkosud)* kaj faris diversajn iniciatojn kiel la starigo de sudamerika energi-entrepreno, Petrosur, kaj la subskribo kun Argentino de projekto kreanta kontinentan televidon.
LA NETA VENKO de s-ro Chávez certe ebligis al la lando eviti novan ondon de perforto. La plej radikalaj sektoroj de la opozicio estis ellaborintaj planojn de tuja okupado de diversaj strategiaj institucioj de la lando, precipe la sidejon de la naftoentrepreno PDVSA, oficialajn konstruaĵojn kaj diversajn hospitalojn de la urbo. La guberniestro de la ŝtato Miranda, s-ro Enrique Mendoza, kiu estas unu el la multaj potencialaj “prezidantigeblaj” personoj de la opozicio, cetere kutimas tiajn agojn. En la puĉotago 11a de aprilo 2002, estis li kiu sendis sian policon okupi la publikan televidon.
En sia ŝtato, s-ro Mendoza starigis terorreĝimon, kombinante la uzon de la polico kun tiu de pagataj mortigistoj. Laŭ la ombudsman de tiu ŝtato, 30 murdoj okazis dum lia mandato kaj sennombraj arbitraj malliberigoj. La 8an de majo 2004, estis kaptitaj ĝuste en la departemento Miranda 150 kolombiaj paramilitistoj kiuj estis dungitaj por krei malstabiligan etoson kiun povintus profiti la opozicio.*
La registaro, foriginte tian scenaron, povas labori por la justicreformo kaj por la lukto kontraŭ la senpuneco. Tiu engaĝiĝo favore al la rajtoj de la persono estis publike agnoskita de la prezidinto Carter la 14an de aŭgusto: “En Venezuelo, la rajtoj de la persono estas respektataj konforme al la internaciaj normoj, kaj la gazetara libereco estas totala.”
Por la venezuela opozicio, kaj por la naciaj kaj internaciaj amaskomunikiloj kiuj disvastigis ĝiajn tezojn prezentante s-ron Chávez kiel “aŭtokraton”, “tiranon”, “diktatoron” aŭ kiel “ŝtatestron kiu parolas, sed faras nenion”, la malsukceso de la referendumo konstituas fortan vangofrapon. La permanentaj atakoj estis funditaj sur la zorge kaj amaskomunikile konstruita mito laŭ kiu la opozicio reprezentas almenaŭ 70% de la loĝantaro, kio mallegitimas la registaron.
Ĉar tiuj tezoj estas nun kruele malpravigitaj de la faktoj, tiuj samaj homoj nun atakas “tiun popolisman prezidanton” kiu “aĉetis” la voĉon de la malriĉuloj “malŝparante” la riĉaĵojn de nafto profite al socialaj programoj! Kurioze ili ne parolis pri malŝparo kiam la lokaŭto de decembro 2002 ĝis januaro 2003 paralizigis la PDVSA kaj malstabiligis la ekonomion de la lando. Provokante perdon de 9% de la MIP, tiu ribelstriko provokis la interrompon — manke de financoj — de ĉiuj socialaj programoj. Estas vere ke ĝi celis ĝuste tion...
La venko de la 15a de aŭgusto restos “la venko de la popolo”. En la perspektivo de la referendumo, la registaro kaj popolaj sektoroj decidis forpreni de la skleroziĝintaj parti-aparatoj la respondecon pri la elektokampanjo. Oni lanĉis alvokon por konstitui baz-komitatojn, nomatajn patroloj, kio ebligis mobilizi 900.000 volontulojn kaj konstitui maŝaron kiu kovris la tutan landon. Koncerne la enhavon de la kampanjo, la prezidanto Chávez kaj la comando de la kampanjo, gvidata de la historiisto Samuel Moncada, lerte proponis referencojn al historioj konataj de la loĝantaro, kiel la batalo de Santa-Inés.
La opozicio ŝajnis pli prepari sin al scenaro de malstabiligo ol al balota vetbatalo. Unu semajnon antaŭ la elektoj, malkaŝe defiante la leĝon, la guberniestro Enrique Mendoza deklaris ke li proklamos la rezultojn de la referendumo, la 15an de aŭgusto, je la 15a horo, do antaŭ la kompetenta elekta aŭtoritato, kaj surbaze de privata kalkulo farota de Súmate, asocio financata de la usona agentejo National Endowment for Democracy (NED).* Fine, la opozicio deklaris ke ĝi akceptos nur la rezultojn proklamitajn de la OAŜ kaj de la Centro Carter, kaj ne tiujn de la NEK.*
JE LA UNUA posttagmeze, la 15an de aŭgusto, dum anticipaj anoncoj de rezultoj estis malpermesitaj por radio kaj televido, retmesaĝoj estis senditaj al korespondantoj de la internacia gazetaro anoncantaj la “neinversigeblan venkon” de la opozicio, kiuj kondukis malprudentajn gazetojn, kiel The Independent de Londono, sekvatage titoli ke s-ro Chávez estas revokita. Tamen, je la 23a horo, la kvin komercaj televidĉenoj, ĉiuj oponantaj la ŝtatestron, komencis elsendi desegnofilmojn aŭ animalprogramojn — signo ke io ne iras glate por la opozicio. Ili faris same la 13an de aprilo 2002, kiam la popolo okupis la stratojn de Karakaso kaj ĉirkaŭis la prezidantan palacon Miraflores postulante la revenon de la sekvestrita prezidanto. Kelkajn minutojn post kiam la NEK anoncis la klaran venkon de la “ne”, gvidanto de la socialdemokrata partio Demokratia Ago (AD) anoncis ke li rifuzas la verdikton kaj atendas tiun de la Centro Carter kaj de la OAŜ.
Kiam, dek horojn poste, tiuj du organizoj deklaris ke, post kontroladoj, la anoncitaj rezultoj montriĝas tute fidindaj, la opozicio, kriante pri “amasa fraŭdo”, daŭre rifuzis ilin. Malagnoskita de la prezidantoj Nestor Kirchner (Argentino), Luis Inacio “Lula” da Silva (Brazilo), Fidel Castro (Kubo) kaj eĉ de la tre porusona Alvaro Uribe Veléz (Kolombio), same kiel de la Eŭropa Komisiono, kiuj gratulis s-ron Chávez, ĝi estis tamen subtenata, en la unua tempo kaj sen surprizo, de Usono. Vaŝingtono rifuzis agnoski la rezulton, serveme sekvata de Parizo, kiu kontentiĝis “noti” — oni demandas sin laŭ kiuj informoj de la franca ambasado en Karakaso — la deklarojn de s-roj Carter kaj Gaviria.
Tamen, eĉ la usona ŝtatdepartemento devis aperi kun mieno fiera al ludo mizera kaj, la 17an de aŭgusto, agnoski la venkon de la venezuela prezidanto, tamen postulante kontrolproceduron pri la rezultoj. Ĉar Karakaso ne rifuzis tion, s-ro Carter anoncis, ke tiu kontrolproceduro okazos “por elurnigi specimenon de 150 balotejoj en ĉeesto de reprezentantoj de la registaro, de la opozicio kaj de internaciaj observantoj”.* S-ro Mendoza, kiel atendeble, anticipe reĵetis la konkludojn de tiu renombrado, asertante ke li ne povas jure ligi la opozicion.
Siaflanke, fortigita de la urno-verdikto, la prezidanto Chávez anoncis: “La procedo estas neinversigebla. Venezuelo ŝanĝiĝis por ĉiam.” Demandite de la ĵurnalistino Tatiana Rojas, de la nova televid-ĉeno Vives, kiu demandis lin ĉu la paŭzo donita de tiu venko al la revolucio ebligus pasi al memkritiko de la “procedo”, li respondis ke li opinias ĝin nemalhavebla. Li krome proponis ke la “balotkampanjaj batalionoj” transformiĝu en “socialajn batalionojn” por apogi la diversajn “misiojn”, orienti ilin kaj postuli transformiĝon de la ŝtato.
Tiuj novaj strukturoj kaj tiu konfido donita al la bazaj aktivuloj devus kontribui al fortigo de la partopreniga demokratio, ĉar tiuj aktivuloj perfekte konscias ke denove, tute kiel dum la nafto-sabotado aŭ dum la ŝtatrenverso, estas ĝuste ili kiuj savis la registaron.
Paul-Emile DUPRET.
Ĉu NASA finfine malkovros vivospuron sur Marso? Ĉiama demando. Sed, ĉu tiuj spuroj ekzistas aŭ ne, la rezulto por spacindustrio samas: esplorado de tiu nova Eldorado donas al ĝi grandan oksigenenspiron kaj financan orfonton.
Jam estas programitaj tuta serio da misioj al Marso. De motora veturileto Pathfinder, kiu ebligis veturi sur marsa surfaco en 1997, ĝis la satelito Global Survejor, kiu de 1999 orbitas ĉirkaŭ la planedo por mapumi ĝin, sen forgesi ambaŭ movkapablajn robotojn — aŭ “rovers” [migruloj]- funkciantaj per plutonio kaj senditaj en 2003, la konkurso al Marso komenciĝis.
Lanĉita la 3an de januaro 1999, la surgrundigebla modulo Mars Polar Lander subite ĉesis siajn vivosignalojn proksimiĝante al la planedogrundo. La maŝino konstruita de Lockheed Martin havis la celon daŭrigi la mapadon kaj analizon de la marsa surfaco. La gazetaragentejo UPI malkaŝis la 21an de marto 2000, ke la testoj faritaj pri la retroraketoj dum la disvolvadfazo rezultis negative. Sed, anstataŭ ol revizii la tutan koncepton — longa kaj multekosta operacio — respondeculo de la firmao preferis malplipezigi la provkriteriojn por ke la motoroj havu ŝancon esti deklaritaj “taŭgaj por uzo”.
La Eŭropa Kosmoagentejo (EKA), kiu planis kunlabori kun la NASA por lanĉi sian mision Mars Express en 2003, konfrontiĝis al buĝetoproblemo. La projekto origine konceptita por esplori la marsan geologion, estis ŝanĝita kaj simpligita. Fakte la financodemando fariĝis obseda por ĉiuj, kiuj laboras pri la usona kaj eŭropa kosmoprogramoj. De kie venos mono por estonte funkciigi tiun multekostan aventuron?
La revuo Space News, organo de kosmoindustrio, dediĉis ĉefartikolon la 29an de marto 1999 al la proponoj de usonaj oficialuloj al la eŭropaj kolegoj: “Por trovi pli da mono, necesos nacinivela plia redukto de la socialaj elspezoj”. Ĝi ankaŭ postulis pli bonan kunordigon de la projektoj kaj “eliminon de ĉia burokratio”.
La 19an de julio 1999 en alia ĉefartikolo “La marsaj misioj estas pageblaj”, Space News agnoskis, ke la planitaj kostoj de la marsprogramo daŭre kreskis kaj preterpasis la 400 miliardojn da dolaroj deciditajn, kaj denove proponis redukti la usonajn socialajn elspezojn por funkciigi la kosmoprojektojn. Nun, dum s-ro George W. Bush ĵus relanĉis la Luno/Marso-programon*, la planata buĝeto por homsendado al Marso en 2019 impone kreskis kaj preterpasas 500 miliardojn da dolaroj.
La NASA intencas sekvigi tiujn marsajn misiojn por specimenkolektado de tuta serio da hom-flugoj. Unue oni sendos plurajn robotajn misiojn por deponi loĝmodulojn sur la grundo de la ruĝa planedo. Tiuj moduloj enhavos du atomcentralojn, manĝprovizojn, laboratorion kaj veturilon ebligantan rehejmenigi la teamojn. Kiam ĉiuj moduloj estos taŭge establitaj, ekos homflugoj. Unu el la ĉefaj problemoj estas la vojaĝdaŭro. La NASA, la laboratorio de usona fako pri energio situanta en Los Alamos (Nov-Meksikio*) kaj la fako pri atominĝenierado de la florida universitato estas nun laborantaj por koncepti atomenergian raketon, kiu ebligos plirapidigi la vojaĝojn. La NASA tamen agnoskis, ke tiu temo estas “tikla”.
La Bush-registaro vivigis tiun iniciaton, amplekse subvenciante la Prometeo-projekton, kiu ricevis trimiliardan buĝeton kaj celas evoluigi lanĉilojn kaj aliajn kosmomaŝinojn uzantajn atomenergion.
Mallonge post sia ekregado, la usona prezidanto nomunis s-ron Sean O’Keefe direktoro de la NASA. Tiu eksministro pri Mararmeo de s-ro George Bush patro, kiu estis kunlaboranto ankau de s-ro Richard Cheney en la defendo-ministerio, estas arda defendanto de la atoma propulsenergio. Jam dum sia unua gazetarkonferenco, li anoncis, ke ĉiuj projektoj de la usona kosmoagentejo estos ekde nun “ambaŭuza”, kio signifas, ke ĉiu nova kosma misio ebligos testi teknologiojn kun celoj samtempe civilaj kaj primilitaj.
Kiun militan uzeblecon povus havi la Prometeo-projekto? La respondo delonge troviĝas en la dokumentoj de la registaro kaj de la parlamento. En atentata studo*, unu el la parlamentaj funkciuloj, s-ro John Collins, emfazis, ke “atomaj reaktoroj estas la nuraj energifontoj hodiaŭ konataj, kiuj estas sufiĉe kompaktaj kaj daŭrivaj por provizi elektron por kosmaj soldataroj”. “Grandaj reaktoroj”, li ankaŭ skribis, “donus eblecon provizi la necesajn megavatojn por funkciigi lazerojn, faskojn de neŭtraj partikloj, elektromagnetajn akcelilojn aŭ rel-kanonojn starigitajn en la kosmo.”
Atomigo de la kosmo rezultigos malbonajn spertojn. Pluraj akcidentoj jam okazis. En 1964, usona militsatelito funkciigata de 2,1 pundoj da plutonio refalis teren. Brulante en atmosfero, ĝi disvastigis radioaktivajn partiklojn, kiuj disiris sur la tutan terglobon. En 1996, rusa misio al Marso, ankaŭ ŝargita per duonpundo da plutonio, refalis surteren, nelonge post sia lanĉo, elĵetante peceto-pluvon sur la montojn de Ĉilio kaj Bolivio.
Kundirektoro de esplorcentro de la NASA, s-ro John Lewis alportas alian klarigon . “Ŝajnas neimageble”, li diras, “ke lando elektos dediĉi grandajn sumojn al kosma esploro pro nura amo al sciencoj.*” La estonto de la kosmo-esplorado iras necese tra kosmo-ekspluatado, asertas s-ro Lewis: “la kosmo enhavas multege da mineraloj kaj energio.” La Nasa sekrete rigardas delonge al la riĉfonto kiun prezentas la oro de asteroidoj, la magnezio, kobalto kaj uranio de Marso, heliumo-3 kaj akvo de la Luno. Petroleum News* rivelis, ke la tre kritikata naftofirmao Halliburton laboras kun la NASA pri disvolvado de novaj borteknologioj adaptitaj al Marso. Steve Streich, unu el la Haliburton-esploristoj, opinias, ke “la marsa esplorprogramo prezentas unikan ŝancon” por lia firmao kaj ke tiu programo “indas je subteno samtempe de la politikaj respondeculoj kaj de la industriaj estroj”.
Alpropriĝo de diversaj astroj, kaj sekve regado de ties riĉfontoj kaj generitaj profitoj povos fariĝi grava fonto de konfliktoj, kiam ilia mineja ekspluatado estos profitdona. Por eviti ĉiajn estontajn problemojn, La UN komprenis kiom grave estas krei internacian leĝaron por reguligi la kosmo-uzon. Tamen la kosmoindustrio jam amplekse financas organizojn kiel United Societies in Space [Unuiĝintaj societoj pri kosmo], kiuj komencis reformi la decidojn de la kosmojuro malpermesantajn ke individuo, entrepreno aŭ lando postulu proprietorajton pri parto aŭ tuto de planedo. Kaj se temas pri Usono, ĝi neniam subskribis la Luno-Traktaton [vd sube “Traktatoj”]. La eksa kosmonaŭto kaj senatoro Harrison Schmitt deklaris pri tiu traktato, ke “ĉiu vera malpermeso kontraŭ alpropriĝo de ‘naturaj resursoj’ estas tre zorgiga*”.
La misio donita al US Space Command — oficiale: provizi Usonon per kontraŭmisila defendo kiu kapablu ŝirmi la landon kontraŭ la “friponlandoj” — iĝas klara, je la lumo de la kosmoekspluataj projektoj. Disvolvado de ofensiva teknologio, ebliganta al Usono “regi kaj domini la kosmon”, kiel diras la plandokumento Vision for 2020*, donos al ties kosmoindustrio la rimedojn por sole regadi la kosmon kaj ĝiajn resursojn.
Ankoraŭ en Military Space Forces, s-ro John Collins anoncas al la usona parlamento, ke dank’al la usonaj bazoj instalotaj sur la Luno kaj dank’al militaj kosmostacioj lokitaj sur ambaŭ flankoj de nia satelito, “la armeo povos atendi kaj kapti kiun ajn malamikan kargon navigantan al la Tero”. La potenclando, kiu sukcesos regi la gravitan regionon Tero-Luno kapablos malpermesi kosmoaliron al ĉiuj aliaj landoj, kaj sekve ebligos al sia kosmoindustrio plenajn profitojn pro mina kosmo-ekspluatado.
Alia dokumento antaŭnelonge skribita de Air Force Space Command estas eĉ pli klara: “Se nia fina celo vere estas ‘ekspluati’ la kosmon (...), ni povos plene tion fari nur certiginte ĝian regadon*.”
Ni memoru tion, kio okazis en la 15a jarcento, kiam Kristoforo Kolumbo “malkovris” la Novan Mondon por Hispanio. Necesis unu jarcento, ĝis tiu lando regadis tiun novan riĉaĵfonton, la marajn vojojn kaj la elmergantajn merkatojn. Tiu situacio kondukis al milito, tuj kiam la aliaj eŭropaj ŝtatoj ekkonstruis proprajn ŝiparojn por kontraŭi tiun dominadon. NASA kaj Pentagono havas samajn longdaŭrajn celojn. Ni povas kontraŭproponi aliajn kosmo-programojn, decide pacemajn.