Tekstaro de Esperanto

Unu teksto el kolekto de Esperantaj tekstoj

Kontakto 2011-2019

La bazan tekston origine enkomputiligis Rogener Pavinski

Proksimuma verkojaro: 2011-2019

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj origine aperis en Kontakto: http://kontakto.tejo.org.

Aligatorejo por aligatoroj

Ekde la 16a ĝis la 20a de novembro 2011 okazis en la estonia ĉefurbo Talino la 6a Foiro pri Edukaj Iloj. Ĝin organizis SALTO Youth Network kaj en ĝi reprezentis TEJOn Manuela Ronco. Krome, ŝi organizis tie aligatorejon, kiu estis speciala — ĝi estis por veraj aligatoroj, neesperantistoj. TEJO-Tutmonde demandis ŝin pri la aranĝo kaj pri la reago de eŭropaj junuloj al la internacia lingvo.

TEJO-Tutmonde: Unue, pri kiu aranĝo temis?

Manuela Ronco: Pri la 6a Foiro pri Edukaj Iloj. En ĝi partoprenis 126 homoj, ĉefe el eŭropaj landoj, kiuj laboras diversmaniere por la junularo. Plejparte ili estis edukistoj aŭ projektmastrumantoj en junularaj organizoj aŭ oficistoj de eŭropaj instancoj, kiuj subtenas junularon, aŭ de la naciaj agentejoj de la programo “Junularo Aganta”. La ĉi-jara foiro havis kiel ĉeftemon “Kulturo”, sed miaopinie la programo ne multe substrekis tion. Ĉiukaze ĝi estis sufiĉe interesa kaj intensa: ĝi ĉefe konsistiĝis el mallongaj sesioj dum kiuj iuj el la partoprenantoj aŭ la organizantoj prezentis siajn “edukajn ilojn”. Ĝi povis esti metodo por diskuti temon, ludo, art-teĥniko, manlibro ktp. kaj oni povis aŭ “prelegi” pri ĝi, aŭ igi la partoprenantoj rekte sperti ĝin. Temis pri ambaŭflanka lernado, ĉar la partoprenantoj estis invititaj komenti la ilon, sugesti ŝanĝojn por igi ĝin pli efika aŭ por uzi ĝin en alia kunteksto. Ĉiun sesion ĉeestis ankaŭ unu spertulo kiu havis la rolon de “kritika amiko”, kun kiu la preleganto povis poste neformale diskuti. Memkompreneble ne mankis iuj pli distraj momentoj, kiel internacia vespero, koncertoj, vespera ekskurso al la urbocentro ktp, kiuj multe kontribuis bonetosigi la grupon.

TT: Ĉu la aranĝo plaĉis al vi?

MR: Ĝi estis unu el la plej bone organizitaj eventoj en kiuj mi iam ajn partoprenis. Jam en la halo de la flughaveno oni aranĝis budon por bonvenigi la alvenintojn kaj doni indikojn, kiel atingi la hotelon. Ĉio okazis ĝustatempe, la ejoj estis perfektaj, kaj estis multe da volontulaj helpantoj, kiuj havis ĉiu sian precizan kaj antaŭdifinitan taskon. La retejo estis ĉiutage ĝisdatigita kaj estis aparta skipo kiu okupiĝis pri la dokumentado de la evento, per fotoj, videoj kaj eĉ desegnoj. Ĉar ĉiam okazis samtempe kvin programeroj, oni devis registriĝi antaŭe per la retejo, kie poste aperis onia “persona agendo”, kun la tempo kaj loko de ĉiu programero. Krome, ankaŭ surloke oni trovis ĉiutage programtabulon, kun la listo de la aliĝintoj, por povi kontroli al kio oni registriĝis. Ankaŭ la prelegontoj devis antaŭanonci kion ili bezonos, kaj trovis la petitan materialon en aparta koridoro, kie deĵoris afabla volontulino. Ne perdiĝi en la kongresejo helpis grandaj sagoj. Ankaŭ la manĝoj estis bongustegaj. Ili estis prezentitaj de la studentoj de iu fama altlernejo pri hotel-mastrumado, kiuj servis nin kiel reĝojn.

TT: Fakte, kial vi decidiĝis partopreni en la foiron?

MR: Mi volis partopreni, ĉar TEJO planas plifortigon de la kultura fako kaj ĉar mi pensas, ke, ĉefe kadre de la ĵus naskiĝinta adoleska komisiono, gravas pripensi la edukan dimension de nia agado. Pli konkrete, mi esperis malkovri novajn ilojn, kiujn oni povu adapti kaj uzi por niaj celoj, kaj prezenti mem la sperton de TEJO al la aliaj. Mi volis ankaŭ profiti okazon gravan el la ekster-rilata flanko.

TT: Kion do vi prezentis dum la foiro?

MR: Dum la foiro mi prezentis edukan ilon, do mi povis gvidi unu-horan sesion, kiun partoprenis 17 homoj. Mi decidis proponi cerboŝtormon pri lingvaj bariloj kaj lingva diskriminacio, petante du grupojn diskuteti pri la du temoj kaj pretigi afiŝojn. Mi poste okazigis “aligatorejon”, sed en kiu oni rajtis paroli nek sian denaskan lingvon nek la anglan. Mi pensis ke tio povus esti ekzerco por pripensi lingvajn barilojn dum internacia junulara agado, kaj ilo uzebla en internaciaj grupoj kiel interkona ludo kaj por prezenti la lingvan diversecon. Krom tio, mi montris kelkajn ekzemplerojn de Kontakto kaj de E-Elektronike, plus kelkajn aliajn informilojn kaj varbilojn.

TT: Kiujn reagojn vi ricevis?

MR: Rilate al mia programero, ĉe ĝia fino mi estis tre malkontenta. Fakte estis malmultege da tempo por enkonduki la temon kaj por diskuti, kaj mi pensas ke pro tio la plejmulto de la partoprenantoj ne kaptis la sencon de mia prezento. Ekzemple iu eĉ komentis: “Jes, la aligatorejo estis amuza ludo, sed ĝi ne helpas solvi lingvajn problemojn en internacia agado, kaj, kion mi pensis dum ĝi, estas, ke por interkompreniĝi estintus pli facile paroli angle”. Tamen, mi ankaŭ rimarkis ke, kvankam ili preskaŭ ne ricevis ajnan startigon de mi, la du diskutgrupoj ekigis interesajn diskutojn pri la lingva problemo. La partoprenantoj estis ĝenerale homoj kun multaj spertoj tiurilate, ĉar ili multe vojaĝis kaj agis internacie. Kelkaj el ili starigis debaton ankaŭ el politika kaj ekonomia vidpunktoj, kaj kvazaŭ ne volis halti... Do, verŝajne ne estis kompleta fiasko.

TT: Mi bedaŭras, ke la rezulto de via prezentado ne estis tio, kio ĝojigus nin...

MR: Post mia sesio mi havis babiladon kun la “kritika amiko”, brita spertulo pri edukado. Liaj komentoj estis sufiĉe pozitivaj. Li ĉefe donis al mi kelkajn konsilojn, kiel konduti dum publika parolo. Mi evidente ne elstaras pri tio, sed pli kaj pli pliboniĝas. Ekzemple li diris ke mi povintus pli efike “merkatadi” mian ilon, ne zorgante pri tio, ke ne estas tempo por bone klarigi, aŭ ke mi antaŭe neniam uzis ĝin ekster Esperantujo, ktp. Sed simple ŝajnigante ke mi estas montranta ion mojosan al la aliaj, kaj donante al ili nemaltrafindan okazon por lerni pri ĝi, k.s. Li ankaŭ substrekis ke en unu-hora sesio estas tre malfacile prezenti ion, ĉar oni ne havas eblon adaptiĝi al la publiko, ŝanĝi programon, k.s., sed, ke tio, kion mi traktis, estis interesa temo por trakti dum seminario aŭ dum junulara interŝanĝo, kaj li instigis min prilabori ĝin por estontaj uzoj.

TT: Ni parolis pri via prezentado kaj pri la reagoj pri ĝi. Sed kiaj estis la reagoj ĝenerale al Esperanto — ne depende de via prezentado?

MR: Mi preskaŭ ne parolis pri Esperanto, sed diversaj homoj siainiciate venis serĉi min por peti informojn. Multaj diris ke ili ĉiam simpatiis al la ideo de la lingvo internacia, sed ne multon konis. Kelkaj ŝajne ekhavis malbonan impreson de io, kaj timis trovi tre fermitan aŭ fanatikan medion. Sed aliaj nomis al mi konatulojn esperantistojn, kun kiuj ili jam plezure kunlaboris, aŭ ĉiukaze diris ke ili volonte kunlaboros kun E-organizaĵoj. Alia interesaĵo estas la “sukceso” de la revuo Kontakto, kiu multe plaĉis al ĉiuj... Iuj demandis ĉu mi ne havas version en la angla por donaci al ili, kaj aliaj petis ekzempleron, kvankam ili ne povis kompreni la artikolojn. Ŝajne ili estis altiritaj de la temoj, aktualaj kaj internaciaj, ekzemple knabo el Cisjordanio rekonis el la bildoj artikolon pri bierejo en sia lando, kaj multe miris pri tio. Mi donis al li ekzempleron: eble li eklernos la lingvon nur por kompreni kion oni diras pri lia lando!

TT: Ĉu la foiro okazos denove?

Jes, venontjare ĝi okazos en Varsovio. Miaopinie estos ege grave denove partopreni, ĉi-foje pli preparitaj kaj pli multnombraj. Do mi esperas, ke pola E-junularo notos tion en sia agendo.

TT: Do, ni kaptu la ŝancon! Manuela, dankon por la intervjuo!

MR: Dankon al vi.

Enkonduke

Mi elkore salutas ĉiujn legantojn kaj de Kontakto kaj de TEJO Tutmonde (TT). Kiel scieblas, Dan Mrázek post unu jaro eksiĝis de la redaktora pozicio. Lian laboron mi, Szabolcs Szilva (Szabi), transprenis la 10an de februaro. Mi volus prezenti min en kelkaj vortoj. Mi estas hungaro, loĝanta en Varsovio, Pollando. Mi esperantistiĝis en la somero de 2007. Ekde tiam mi kaj Esperantio ne estas malproksimigeblaj. Nun mi estas kunorganizinto de kelkaj Esperanto-renkontiĝoj, mi estas estrarano de Hungara Esperanto-Junularo (HEJ) kaj komitatano A de TEJO por HEJ. Mi instruas Esperanton, partoprenis Instruistan Trejnadon en la urbo Poznań kaj nun partoprenas la Interlingvistikajn Studojn tie.

Por mi la jena laboro ne estos tute ne-konata. Ekde unu jaro mi senĉese kontribuis al TEJO-Tutmonde, ne nur kiel peranto, sed ankaŭ kiel verkanto.

Mi tre atendas ankaŭ Vian kontribuon pri iu ajn laŭ Vi publikiginda afero. Mi povas garantii al Vi, ke Viaj artikoloj aperos aŭ en Kontakto, aŭ en Revuo Esperanto aŭ en la blogo de TT, se ili estas bonkvalitaj kaj interesaj! Ne hezitu kontakti min per la retadreso tejo-tutmonde@gmail.com.

Ĝu-plenan legadon,

Szabolcs SZILVA

ĈEFARTIKOLO

Greta Thunberg kaj la voĉo de nia konscienco

Pablo Tomás CONESA GARCÍA — Hispanio

Mi unuafoje aŭdis pri Greta Thunberg en februaro, okaze de ŝia ĉeesto en la sidejo de Eŭropa Unio en Bruselo, kie ŝi senĝene alparolis la eŭropajn aŭtoritatulojn kaj skoldis ilin pro ilia neglektado de la plej grava problemo de nia epoko: la klimata ŝanĝiĝo.

La raporto pri tiu faro aperis en pluraj amaskomunikiloj. Impresis min, ke tiu malgranda kaj timida adoleskantino kapablis adresi al la tieaj politikistoj tiel verajn kaj trafajn vortojn. Mi vere tuŝiĝis de tiu knabino, de la matura freŝeco kaj de la senkompleksa aplombo kun kiuj ŝi plej prave akuzis kaj admonis la eŭropajn potenculojn kaj, pli amplekse, la adoltojn. Antaŭ Greta, ili ŝajnis nur nematuraj, obtuzaj kaj konfuzitaj kompatinduloj.

Kiu estas do tiu knabino, kiu kapablas tiel prave spiti la potenculojn kaj adoltojn pro ilia nenifarado rilate al la klimata ŝanĝiĝo? Ŝi nomiĝas Greta Thunberg kaj naskiĝis en Svedio la 3-an de januaro 2003 en mezklasa familio. Ŝi estis nekonata knabino ĝis aŭgusto 2018, kiam tuŝita de la varmego kaj arbaraj incendioj, kiujn suferis ŝia lando, ŝi decidis eksidi tutsola antaŭ la nacia parlamento. Ŝi tenis ĉemane afiŝeton, sur kiu legeblis la frazo: “Lerneja striko por klimato” kaj depostulis de la sveda registaro malpliigon de la gas-elsendoj de CO2 laŭ la akordoj de Parizo. Komence ŝi sidis ĉiujn tagojn sed post la nacia balotado ŝi decidis sidi nur vendredojn. Per tia simpla ago, ŝi altiris ĝeneralan atenton kaj instigis gejunulojn de multaj landoj surstratiĝi kontraŭ la ĝenerala pasiveco de adoltoj kaj registaroj pri la klimata ŝanĝiĝo.

Greta estis invitata paroli publike en kelkaj eventoj. Ŝi estis interalie en Londono, kie ŝi laŭtparolis fronte al la brita parlamento; en TEDX-evento* en Stokholmo; en la pint-kunveno COP24 de Unuiĝintaj Nacioj en Pollando; en la Monda Ekonomia Forumo de Davos (Svisio); en la eŭropunia parlamento de Strasburgo (Francio); en Berlino antaŭ 25 000 homoj apud la pordego de Brandenburgo; en Romo kun la papo. Ĉiujn tiujn lokojn ŝi atingis fervoje, ĉar ŝi rifuzas vojaĝi per aviadilo pro la grandega poluado kaŭzata de ĉi tiu transportilo. Ekzemple, por atingi Davos ŝi faris 32-horan trajno-vojaĝon. Ie-tie ŝi postlasis dirojn kaj frazojn, kiuj impresas pro siaj klarvidaj saĝeco kaj trafeco. [legu en la apuda kadro].

* TED estas usona neprofitcela organizaĵo, kies celo estas diskonigi “ideojn indajn je diskonigo”.

Frazoj kaj diroj de Greta Thunberg

“Ni alfrontras tujan kaj senprecendencan krizon, kiun oni neniam traktis kiel krizo. Ĉiuj niaj gvidantoj kondutas kiel infanoj. Ni bezonas vekiĝi kaj ŝanĝi ĉion.”

“Vi diras ke vi amas viajn gefilojn pli ol io ajn, kaj jen vi ŝtelas ilian estontecon antaŭ iliaj propraj okuloj.”

“Kutime mi aŭdas adoltojn diri: ‘Ni devas doni esperon al la venontaj generacioj’. Sed mi ne volas vian esperon. Mi volas, ke vi paniku. Mi volas, ke vi sentu la saman timon, kiun mi sentas. Ĉiun tagon. Kaj mi volas, ke via agu (...) Mi volas, ke vi agu kvazaŭ nia hejmo brulegas, ĉar ĝuste tio okazas.”

“Ni loĝas en stranga mondo, kie geinfanoj devas foroferi sian propran edukadon por protesti kontraŭ la detruado de sia estonteco. Ni, kiuj malplej kontribuis al ĉi tiu krizo, estas tiuj, kiuj plej suferos ĝin.”

“Laŭ ISKK (Internacia Spertularo pri Klimata Ŝanĝiĝo) post malpli ol 12 jaroj ni ne plu povos malfari niajn erarojn. En tiu tempo, senprecedencaj ŝanĝoj ĉe ĉiuj aspektoj de la socio devas okazi, inklude de malpliigo de niaj gaselsendoj de CO2 minimume je 50%”

“Solvi la klimatan krizon estas la plej granda defio, kiun homo sapiens iam ajn alfrontis. La ĉefa solvo tamen estas tiel simpla ke eĉ eta infano povus kompreni ĝin. Ni devas ĉesigi la elsendojn de forcej-efikajn gasojn. Ĉu ni faru tion aŭ ne?”

“Se estas tiel malfacile trovi solvojn ene de ĉi tiu sistemo, eble ni devus ŝanĝi la sistemon mem”

“Kelkaj homoj diras, ke Svedio estas nur eta lando kaj ke ne gravas tio, kion ni faras, sed mi kredas, ke se kelkaj gejunuloj povas iĝi ĉefa novaĵo en la tuta mondo nur ĉar ili ne ĉeestis lernejon dum pluraj semajnoj, imagu, kion ni ĉiuj povus fari kune, se ni volus.”

“Homoj kutime komencas paroli pri espero, sun-paneloj, vent-energio, cirkla ekonomio ktp. Sed mi ne faros tion. Ni havis 30 jarojn da blablaado kaj da vendado de pozitivaj ideoj. Kaj mi pardonpetas, sed tio ne funkcias, ĉar se tio funkcius, gas-elsendoj estus malpliiĝintaj nuntempe. Ili ne malpliiĝis. Kaj, jes ja, ni bezonas esperon, kompreneble. Sed la sola afero, kiun ni bezonas pli ol esperon, estas agado. Kiam ni ekagas, espero estas ĉie. Do, anstataŭ serĉi esperon, serĉu agadon. Tiam, kaj nur tiam, espero alvenos.”

Ekzemplo

Ŝia ekzemplo kaj ŝiaj diroj stimulis multajn adoleskantojn kaj gejunulojn simile protesti por la klimato kaj por sia estonteco. En decembro 2018 kaj en la unuaj monatoj de 2019 studentoj strikis kaj manifestaciis en pluraj landoj, kiel Aŭstralio, Aŭstrio, Belgio, Kanado, Nederlando, Germanio, Finnlando, Danio, Japanio, Svedio, Britio kaj Usono. En Aŭstralio, miloj da studentoj decidis striki vendrede, spite al la diroj de la ĉefministro, kiu publike pledis “por pli da lernado en lernejoj kaj malpli da aktivismo”. En Bruselo (Belgio) mezlernejanoj manifestaciis pli kaj pli multnombre ĝis ili atingis amas-marŝon, kiun partoprenis ĉirkaŭ 70 000 homoj. En Berlino kunvenis 25 000 personoj proksime de la pordego de Brandenburgo. La 15-an de marto estis kunvokita tutmonda striko de studentoj por la klimato. Centmiloj da gejunuloj surstratiĝis en pli ol 1000 urboj de 89 landoj de la kvin kontientoj por postuli la urĝan intervenon de la registaroj kontraŭ la tutmonda varmiĝo.

Rubriko de la prezidanto

La estonteco de Pasporta Servo estis unu el la ĉefaj diskutataj temoj en la lastaj monatoj de la TEJO-Komitato oficinta ĝis la fino de majo 2012. La debaton komencis la komitatano A de Ĉeĥa Esperanto-Junularo, Marek BLAHUŠ, postulante de la Estraro konkretan laborplanon por tiu projekto kaj voĉdonon pri ĝia estonteco. La laborplanon preparitan sub la gvido de la estrarano Sergeo TYIRIN la Komitato traktis en kunveno en Gdańsk kaj en diskutlisto. Finfine alvenis la tempo voĉdoni por unu el tri ebloj. La unua el ili celis pluvivigi kaj pluevoluigi Pasportan Servon investante en dungo de pliaj programistoj kaj trovante pliajn volontulojn. Rezulte de tiu propono, eblus plu havi PS-n funkciantan, inkluzive de libreto ekde la venonta jaro. Aliflanke, tiu elekto necesigus investon de pliaj laborfortoj kaj de pliaj 500 ĝis 1000 eŭroj.

Laŭ la dua varianto la retejo de PS estus lasita en la nuna stato sen la prizorgo de TEJO, do konsekvence eblus uzi ĝin rete almenaŭ dum kelkaj jaroj, sed certe ne plu forme de libreto. Tiu eblo subkomprenigis ankaŭ eventualan transprenon de la projekto fare de aliaj homo(j) aŭ organizo(j). Fine la tria varianto celis fermi la nunan retejon de PS kaj instigi la komunumon migri al alia platformo ekster TEJO (ekz. CouchSurfing). Tiu ĉi varianto signifus laŭ iuj nuligon de PS, ĉar temus pri perdo de tre rekonata marko de TEJO, kaj perdo de la ekskluziveco kaj intimeco de la gastiganta reto. Certe ne plu eblus eldoni libreton kaj sendube perdiĝus signifa parto de la gastigantaro. Tamen laŭ aliaj tiu varianto signifus rezignon pri la nuna nekontentige funkcianta retejo, kaj migron al speciala subkomunumo en CouchSurfing. Tio necesigus unufojan investon de volontula laboro, sed apenaŭ financan. Poste la subkomunumo povos evolui memstare, ideale tamen plu sub la aŭspicio de TEJO.

La Komitato per tre forta, ĉirkaŭ du-triona plimulto subtenis la unuan varianton. La duan eblon elektis kvarono de la komitatanoj, dum la duan nur dekono. Tio signifas, ke atendas nin multe da laboro, sed samtempe la decido donas al la estraro mandaton rezervi buĝeton kaj serĉi homojn por pagite fari grandan parton de ĝi. Tio permesas al ni antaŭvidi ke baldaŭ Pasporta Servo atingu la staton pri kiu kontentos la uzantoj, la landaj organizantoj, la Komitato de TEJO kaj ankaŭ aliaj helpantoj.

Łukasz ŻEBROWSKI

Saluton,

Venas nova eldono de TEJO-Tutmonde. Unue mi volas peti pardonon de ĉiuj, kiuj provis kontakti min, sed mi ne respondadis. La ĉefa kialo estis mia ŝtatekzameno, ĉe kiu mi bonŝance sukcesis. Dankon por via pacienco! Nu, jen al ĉi-eldono:

Dumpaske en Italio okazis Internacia Junulara Festivalo. Dum ĝi estiĝis nova tradicio — Piso de Pepo. Pri ĝi rakontos en la intervjuo unu el ĝiaj fondintoj Sergey Tyrin.

Ĉu vi scias, kio estas ĈeSKEJ? Ĝia historie unua renkontiĝo pasis aprile en Slovakio. Por TEJO-Tutmonde raportis pri ĝi Miroslav Hruška.

Ĉu vi konas bone Hungarion? Petra Smidéliusz malkovros al ni 15 interesaĵojn pri la lando kaj ĝia lingvo. Memkompreneble, unu el la interesaĵoj estas.... Nu, legu mem.

Song Ho-young invitos nin al Komuna Seminario, kiu okazos oktobre en Koreio.

Kaj se vi ŝatas Esperanton kaj volas ekscii pri ĝi multe, kial do ne studi ĝin! Allogos vin Szabolcs Szilva.

Mi esperas, ke kun plezuro vi tralegos niajn paĝojn. Mi emfazas, ke TEJO-Tutmonde estas precipe via gazeto. Vi kreas la Esperantan komunumon. Vi do ankaŭ povas krei la enhavon de TT. Se vi volas kontribui regule (kaj eble iam iĝi eĉ redaktoro de TT), aliĝu al la teamo de kontribuantoj. Informojn — kaj aktualajn artikolojn — vi trovos ĉe nia blogo: http://www.tejo.org/eo/blog/8543. Kaze de iuj ajn demandoj, ne hezitu kontakti nin ĉe tejo-tutmonde@tejo.org.

Agrablan legadon!

Dan

Saluton!

Jen vi eklegas la lastan eldonon de TEJO-Tutmonde ĉi-jare. La jarfino ĉiam estas tempo, kiam oni reenrigardas kaj taksas la pasintan jaron. Ankaŭ ni nun iom reenrigardos.

Unue mi devas peti pardonon. Certe vi rimarkis, ke en la pasinta eldono de TT mi allogis vin al kelkaj artikoloj, kiujn vi ne trovis. Bedaŭrinde, por ili ne restis spaco kaj mi forgesis reverki la salutvorton. Mi esperas, ke vi senkulpigos min.

Do unue vi legos pri tio, kion mi ŝuldas al vi. Ni revenos ankoraŭ al la Internacia Junulara Kongreso, kiu okazis somere en Ukrainio. Carolin Weemeyer, 29-jara instruistino el Germanio, pripensos, kio bezonatas por bona IJK. En la IJK ni akoraŭ restos — Jonathan Kis-Lev el Israelo estis en ĝi novulo — kaj nun li volas dividi kun ni siajn impresojn.

Ni vojaĝu ankaŭ al Kubo, kie okazis la unua JuSKA. Kio ĝi estas? Legu la koncernan artikolon!

Mi deziras al vi ne nur agrablan legadon dum vintraj someroj, sed ankaŭ belegan etoson dum vintraj festoj, kaj la venonta jaro estu por vi ĉiuj sukcesa, ĝojiga kaj multflanke riĉiga!

Ĝis!

Dan

La lasta saluto... Kaj la unua :-)

La tempoj ŝanĝiĝas. Venis la nova jaro (iuj pensas, ke ĝi alportos gravan ŝanĝon en la historio, ĉar venos la fino de la mondo), estis ŝanĝo en la funkcio de TEJO-volontulo, nu, kaj ŝanĝiĝas ankaŭ la redaktoro de TEJO-Tutmonde. Pro personaj kialoj mi decidiĝis rezigni pri la funkcio, do tiumaniere mi volas adiaŭi vin.

Samtempe mi volas bonvenigi kaj prezenti al vi mian posteulon, la novan redaktoron de TT. Li estas Szabolcs Szilva el Hungario. Se vi nian rubrikon legadas atenteme, lia nomo ne estas nekonata al vi, ĉar li estas ofta kontribuanto. Mi deziras al li multajn fortojn kaj multajn bonajn ideojn dum la redaktorado! Mi estas konvinkita, ke tio ĉi estas bonega ŝanĝo por TT kaj ke vi, karaj gelegantoj, ĝuos tion!

Tiu ĉi eldono de TT do estas la verko de du redaktoroj. Szabi kaj mi preparis ĝin kune. Vi povas legi pri tio, kiel Szabi eklaboris en Centro por Esperanto kaj Interkulturo aŭ vi ekscios, kia estis la ĉi-jara JES en Gdansko.

Mi, la malnova redaktoro de TT, adiaŭas vin. Mi dankas al vi por via favoro kaj restu fidelaj al TT. Estis bele labori por TT, nun estas la tempo, ke la spertojn kolektu Szabi.

Ĝis iam kaj vivu la nova redaktoro!

Dan

Esti salajrata oficisto de TEJO

TT faris intervjuon kun Manuela Ronco, kiu estis volontulo de TEJO de septembro 2010 ĝis la fino de aŭgusto 2011, kaj estas la unua salajrata oficisto de TEJO. En la unua parto de la intervjuo ni tuŝis la temon de ŝia eksa volontulado (legu tiun ĉi en la blogo de TT) kaj nun mi demandis ŝin pri ĝia nuna ofico.

De kie venis la ideo havi salajratan oficiston, por kio TEJO bezonas lin/ ŝin?

Tiu ĉi ideo venis en TEJO jam antaŭ multaj jaroj, kiam mi eĉ ankoraŭ ne estis esperantisto, do mi verdire ne bone konas la tutan historion. Mi nur scias ion el la rakontoj de pli malnovaj aktivuloj kaj ion el kelkaj protokoloj kaj raportoj kiujn mi legis. Mi devas konfesi ke tiuj informoj estas sufiĉe malklaraj kaj konfuzaj: ie aperas mencio pri peto de TEJO al UEA en 2003 uzi parton de la kapitalo por dungi oficiston por kvar jaroj, en alia loko oni malkovras ke TEJO havis volontulan komisionon de spertuloj pri monakirado, en iu protokolo oni legas pri plano dungi du duon-tempajn oficistojn, en alia pri plano havi komunan oficiston de TEJO kaj UEA ktp. Do, estis multa la cerbumado pri la afero, kaj daŭris longan tempon, sed la kerno de la temo estas tio, ke en TEJO oni evidente komencis suferi la daŭran ŝanĝiĝon de estraranoj kaj volontuloj, kio kaŭzas oftan perdon de informoj, postulas ĉiam longtempajn trejnadperiodojn, ktp. Krome, oni ekkonsciis ke en tiaj kondiĉoj tre malfacilas akiri kaj prezervi la spertojn necesajn por subvencipeti al diversaj instancoj, kion la organizo bezonas por resti finance stabila, kaj povi realigi siajn projektojn.

Kio estas la tasko de la salajrata oficisto?

Okupiĝi pri subvencipetoj kaj kunordigado de projektoj, kolekti kaj disponigi diversajn informojn, asisti la estraranojn, ĉefe pri financoj sed ne nur, gvidi la laboron de la volontulo. Mi ankaŭ sekvas ĝenerale la okazaĵojn en la organizo, kaj foje simple faras tion, kio estas plej bezonata en tiu momento.

Ĉu vi ankaŭ laboras en la Centra Oficejo kiel la volontulo de TEJO?

Mi laboras distance, el mia hejmo en Italujo. Tamen mi kelkfoje jare vizitas la Centran Oficejon, ĉefe por ordigi dokumentojn aŭ por kunsidoj.

Kiom vi perlaboras dank’ al tio ĉi? Ĉu sufiĉe por vivi sen aldona laboro?

Mi perlaboras la minimuman salajron por parta-tempa oficisto kiel mi, laŭ la nederlanda leĝo. Ĝi estas relative bona salajro por mi, ĉar mi loĝas en Italujo, kie la kosto de la vivo estas iom malpli alta ol en Nederlando. Krome, mi ne havas familion, kaj sufiĉe modeste vivas, do mi ne vere bezonas multon por la momento. Sed certe tiu ĉi situacio ne povas esti tro longdaŭra, kaj mi volus en baldaŭa estonto havi plentempan okupon.

Ĉu vi havas ankaŭ alian laboron aŭ tiu ĉi posteno plenigas vian tutan tempon?

De tempo al tempo mi okupiĝas ankaŭ pri aliaj laboroj. Ekzemple dum kelkaj monatoj mi revenis al mia antaŭa okupo, la instruado de la itala al enmigrintoj, kaj nun mi ekkunlaboris en projekto por eldoni libron.

Ekde kiam vi estas la salajrata oficisto de TEJO?

Mia volontulado finiĝis en la fino de aŭgusto kaj mi eklaboris kiel oficisto la 1an de oktobro 2011. Mia kontrakto daŭras unu jaron, do ĝis la fino de septembro. Poste oni povas renovigi ĝin por plia jaro.

Ĉu post via eksiĝo estos nova salajrata oficisto? Kiel TEJO serĉos lin/ ŝin?

Ne eblas antaŭvidi la estonton. Tio dependas de diversaj cirkonstancoj, inter kiuj la financaj kondiĉoj de TEJO kaj la emo de la homoj kiujn la decido koncernos en tiu specifa momento, kaj kompreneble ankaŭ de la taksado de tiu ĉi unua sperto de laboro kun oficisto. Laŭ la reglamentoj de TEJO, estas la estraro kiu decidas pri kontraktoj kun aliaj personoj. Tion ĝi rajtas rekte fari, aŭ post malfermita alvoko. Do, estos respondeco de la tiama estraro konsideri ĉiujn faktorojn kaj decidi.

Ĉu estas iuj kriterioj pri la salajrata oficisto, ekz-e TEJO-membreco, aĝo, klereco, ktp.?

Ne estas iuj difinitaj kriterioj por esti oficisto de TEJO. Tradicie oni atendas de ĉiuj oficistoj/ volontuloj de la CO ke ili membru en TEJO/UEA: mi ne kredas ke tio estas ie skribita, sed ni ja ŝatas doni bonan ekzemplon! Ankaŭ ne estas aĝlimo, kvankam mi opinias sence ke la TEJO-oficisto ne estu tro juna (pro manko de spertoj kaj memstareco), nek tro maljuna (pro verŝajna malfacilo havi bonan rilaton kun la aktivularo de junulara organizo). Eble “juneca plenkreskulo” estas bona aĝdifino de la ideala oficisto. Pri necesa klereco ankaŭ malfacilas diri. La ofico konsistas el diversaj taskoj, kiuj teorie postulas diversajn kompetentojn. Se oni havus diversajn oficistajn postenojn por diversaj fakoj, oni povus pli facile diri kia klereco taŭgas por ĉiu el ili. Nuntempe estas nur unu parta-tempa oficisto kiu helpas en diversaj kampoj, do preferindas havi homon kun iuj pli ĝeneralaj kapabloj kaj profesiaj kaj personaj. Certe indas havi sperton pri la funkciado de neregistaraj organizoj (kaj specife de TEJO), pri subvencipetado, pri financa administrado, scipovi orientiĝi inter la diversaj instancoj, havi adekvatan lingvokonon en Esperanto kaj en la angla. Sed ankaŭ esti fleksiĝema, komunikema, kapabli labori en internacia teamo, kaj scipovi memstare organizi sian laboron estas atendate.

SZILVA Szabolcs

Kvardek aktivuloj renkontiĝis en Dresdeno

Daniel MRÁZEK — Ĉeĥio

En mojosa etoso pasis Aktivula Renkontiĝo, kiu okazis en la germana urbo Dresdeno ekde la 28a ĝis la 30a de oktobro 2011. Organizis ĝin Germana Esperanto-Junularo kaj partoprenis ĝin kvardek aktivaj gejunuloj ĉefe el Germanio, Ĉeĥio kaj Pollando, sed venis unuopuloj ankaŭ el Britio kaj Hungario.

La organizantoj elektis bonegan lokon: junularan ŝipon sur la rivero proksime de la urbocentro. La programo komenciĝis vendrede la 28an de oktobro per vespermanĝo kaj enkondukaj informoj, kio la partoprenantojn atendas. La ĉefa tago poste estis sabato. Antaŭtagmeze prelegis Lu Wunsch-Rolshoven, kiu la ĉeestantojn konatigis kun tio, kiel efike organizi renkontiĝon. Li emfazis, ke certe gravas, por kiu celgrupo la aranĝo devas esti — kaj laŭ tio elekti la lokon, daton kaj longecon de la renkontiĝo. Li ankaŭ malkaŝis, kion ne forgesi pritrakti kun la posedanto de la ejo, kie la renkontiĝo okazis. Laŭ li utilas ankaŭ, se organizantoj havas taskoliston, por ke ĉiu sciu, kion fari kaj kiam.

La posttagmanĝa programero apartenis al Rolf Fantom. Li organizis laborgrupon, en kiu li emfazis, ke necesas, ke la aranĝoj estu taŭgaj ankaŭ por novuloj en la Esperanto-movado. Se oni plenigas aliĝilon por iu aranĝo, estas por spertulo facile decidi ĉu elekti amasloĝejon aŭ ĉambrojn, aŭ kiun landkategorion indiki. Sed novulo ne scias, kio estas amasloĝejo aŭ landkategorio. La laborgrupo de Rolf komenciĝis fakte jam vendrede vespere, kiam li al la partoprenantoj disdonis aliĝilon al iu fiktiva aranĝo kaj taskis al ili plenigi ĝin. Problemo estis, ke la aliĝilo estis plenplena de kolumnoj kaj skribita per la araba skribo... Tiel Rolf volis demonstri, kiel povas senti sin novulo plenigante aliĝilon al iu E-aranĝo. Dum sia sabata programero li poste proponis alian, pli taŭgan, aliĝilon. La organizantoj de iu aranĝo do devus pensi ankaŭ pri nespertuloj kaj proponi al novuloj iun interesan programon, por ke ili ne sentu sin fremdaj.

Dimanĉe antaŭtagmeze prelegis Julia Hell pri fortaj kaj malfortaj lokoj en Esperanto-asocioj — kaj kiel solvi ilin.

Memkompreneble oni ne nur laboris. Leo Sakaguchi preparis malgrandan diskotekon (dum kiu oni devis ege atenti, ĉar en la ŝipo estis tre malaltaj plafonoj:-) ) kaj ĉiuvespere oni grupe promenis en la historia urbocentro kaj serĉis drinkejon (trovi taŭgan drinkejon por kvardek personoj ne tiom facilas :-) ). Oni povis ankaŭ ludi kartojn aŭ tabulludojn. Do, post la tago plena de laboro oni povis bone ripozi, amuziĝi kaj precipe amikiĝi.

Post la dimanĉa tagmanĝo en kebabejo venis adiaŭo kaj la partoprenintoj disvojaĝis al sia hejmo kun akiritaj spertoj, kiuj espereble estos uzataj por kresko de Esperanto.

Prezidanta rubriko

Karaj legantoj! Jen mi bonvenigas Vin en ĉi tiu nova rubriko, en kiu mi informos pri tio, kio okazas ene de TEJO. Por komenci estu do aparte grava okazaĵo — la ĵus finiĝinta balotado por la Komitatanoj B de TEJO. Aparta, ne nur pro tio, ke tiumaniere individuaj TEJO-membroj povas elekti siajn reprezentantojn al la plej alta decidorgano de la organizo, sed ankaŭ pro tio, ke tia baloto lastfoje okazis antaŭ 10 jaroj. Intertempe dum ĉiu para jaro Komitatanoj B elektiĝadis aŭtomate, ĉar ne estis pli da kandiatoj ol lokoj. Ĉi-jare por 4 lokoj ni havis sep kandidatojn. Elektitaj estas Paweł Fischer Kotowski el Pollando, kiu ricevis 21 voĉojn (66% el riceveblaj), Wang Shanshan el Ĉinio kun 20 (63%), Ronald Baby González el Kubo/Hispanio kun 18 (56%) kaj Magnus Henoch el Svedio/Britio kun (50%). Inter la neelektitaj kandidatoj estis Pataki Zsófia (Hungario/Pollando, 15 voĉoj, 47%), Przemysław Wierzbowski (Pollando, 14, 44%) kaj Sébastien Denux (Francio, 8, 25%).

Tiu alta nombro de la kandidatoj povas esti plia signalo pri kreskantaj aktivemo kaj interesiĝo pri agado en TEJO, kio fundamente gravas por la estonteco de la organizo. Aliflanke ne malfacilas rimarki, ke al Centra Oficejo revenis nur 32 balotilojn el la 253 dissenditaj, do ne aparte impresaj 13%. Inter la kelkaj kialoj sendube la ĉefa estas la tre long-daŭra kaj ĝena paperpoŝta proceduro de la baloto, kiun ni havas kiel heredaĵon de la antaŭreta epoko. Malkontenton pri ĝi la membroj esprimis rekte mesaĝinte al TEJO, aŭ pasive — ne ekpenante partopreni en la balotado.

Jen do plia tasko por ni — la TEJO-estraro: pretigi kaj funkciigi novan voĉdon-proceduron, kiu estu facila kaj uzinda. Kaj jen alia tasko por ni — la TEJO-membraro: uzi niajn rajtojn.

La plej freŝajn informojn kaj komentojn pri la aktualaj TEJO-temoj serĉu ĉe la prezidanta blogo: tejo.org/eo/blogo/prezidanto.

Łukasz ŻEBROWSKI

Froste kaj toste, sed antaŭ ĉio lingvistike en Poznań

Amiko mia ĝis nun serĉas respondon, kial homoj loĝas en tiom malvarmaj lokoj. Brazilanoj sinvestintaj dektavole ripetadis, ke rekte de forno ili venis fridujen. Se vi ankoraŭ ne divenis pri kiu infero (aŭ prefere malinfero, sed ankaŭ malĉielo) temas, mi diru, ke ili celis la vintron en Pollando. Tie, en la urbo Poznań okazis la 2-a sesio de Interlingvistikaj Studoj (IS) ĉe Universitato Adam Mickiewicz (UAM), ekde la 28-a de januaro ĝis la 5-a de februaro.

Por la sesio kunvenis en Poznań dek ok studentoj el dek landoj. Krom eŭropanoj partoprenis kvin brazilanoj, kiuj (kompatindaj) spertis temperaturan ŝokon alvenante de somera lando al (laŭsente) Norda Poluso. Onidire la malaltajn temperaturojn kulpas siberi-devena studentino, sed tion mi prefere ne ekspliku.

Laŭ mia sperto sesioj de IS ĉe UAM elstaras precipe pro du (ne veteraj!) kialoj. Unue, ni studas en tre varia divers-kultura medio. Ankaŭ niaj kursgvidantoj venas de pluraj landoj. Due, ni studas kaj ekzameniĝas en Esperanto kaj nur malmultaj universitatoj en la mondo donas tian eblon.

Dum tiu ĉi sesio ni estis ekzamenitaj pri fonetiko, Esperantaj kulturo kaj literaturo de la unua periodo. Kun ĝojo mi raportas ke studentoj venis kun plenaj kapoj, ĝenerale sukcese ekzameniĝis kaj revenis hejmen kun kelkaj altaj notoj.

En la daŭro de la sesia semajno ni frekventis kursojn pri morfologio kaj sintakso de Michael Farris, Esperanta gramatiko kaj alia pri komunikado de Ilona Koutny, pri literaturo de Tomasz Chmielik — prozo kaj Lidia Ligęza — poezio. De inter ili, pro sia formo, impresis min aparte kolora rakonto pri E-verkistoj kaj verkoj fare de Tomasz Chmielik, grupekzercoj dum la kurso pri komunikado.

Fine de la stud-semajno oni aranĝis ekskurson al Toruń, la urbo de Nikolao Koperniko, kaj tieaj famaj kuketoj. Mi opinias, ke la ekskurso bone kompletigis la socian flankon de la studoj, kiu floris jam dum la sesio. Ĉar, kredu min, preskaŭ ĉiutage dum aŭ post la kursoj oni pasigis tempon manĝante, tostante kaj ĝuante la vesperan aŭ noktan vivon en la studenta urbo Poznań. Furoris proksima vegetarana manĝejo kaj fama malmultekosta “lakta manĝejo”. Vespere en niaj menuoj regis italecaj pladoj kaj pano kun acidaj kukumoj kaj grasega ŝmiraĵo (smalec) — do tradiciaj akompanantoj de vodko.

Ne eblas ne mencii la komunan solenan vespermanĝon, kiun konsistigas ne nur babilado ĉe pico kaj vino sed ankaŭ kulturaj elpaŝoj de la kunstudantoj. Prezentiĝis Manuella Felix kun Leandro Freitas (venkinoj en la kategorio “brazilaj dancoj”), Guilherme Jardim (prezento de Brazilo), Lidia Ligęza (deklamanta siajn poemojn), Anina Stecay (kun prezento de memverkita krimrakonto) kaj fine Mirejo Grosjean (kun ŝercaj rakontoj kaj epitetoj pri niaj kursgvidantoj). Tiel malgraŭ relative maloftaj sesiaj kunvenoj (du-foje jare), danke al la grandioza etoso la rilatoj inter la gestudentoj evidente rapide ligiĝis.

Konklude, post du sesioj ĉe Interlingvistikaj Studoj, mi estas tute certa, ke mia aliĝo ne estis vana kaj la studoj ne nur refreŝigos miajn cerbajn ĉelojn, sed ankaŭ bele pliriĉigos mian esperantistecon. Fine, kara leganto, mi nur kompatas vin, kiu povos ekstudi ĉe IS de UAM nur ekde 2014.

Tobiasz KAŹMIERSKI

Lingvokurso en Varsovio

Szabolcs SZILVA — Hungario

La 6an de oktobro 2011 en Varsovio, Pollando, mi komencis instrui mian unuan grupon de “esperontistoj”. Evidente laŭ la vortoŝerco, temas pri ontaj esperantistoj, kies lingva nivelo tiam estis nulo. Antaŭ ol mi instruis tiun ĉi grupon, mi jam instruis private en Hungario dum du jaroj, sed ĉiam nur unu personon en la sama tempo. Ni povas diri, ke ankaŭ mi estis “nululo” pri la instruado dum la kurso. Aldoniĝas, ke ni ja ne havis komunan lingvon tiam: mi ne parolas ilian gepatran lingvon, la polan.

Kiel mi poste eksciis, en ĉiu aŭtuno en ĉiu jaro okazas E-kursoj en Varsovio. Tion mi trovas tre bona afero, ĉar tiel ĉiam estas eble kapti novajn personojn. La ideon pri tio, ke mi okazigu kurson, levis Arkadiusz Zychewicz, la prezidanto de Pola Esperanto-Asocio (PEA. Mi sentis min honorigita kaj dankeme akceptis la inviton. Anna Magier, estrarano de PEA, proponis sin kiel helpanton. Mi akceptis, kaj nun ŝi en preskaŭ ĉiuj lecionoj havas sian eron por taski al lernantoj.

La leciono okazas en la sidejo de PEA ĉiu-ĵaŭde vespere. La kurson partoprenas konstante ĉirkaŭ ses personoj. Mi nomas ilin “la forta kerno”. Dum la leciono mi uzas preskaŭ nur rektan metodon, kaj nur Esperanton por instrui. Ankaŭ por mi estas bonege vidi la efikon de tiu metodo, pri kiu mi jam lernis antaŭe de spertaj instruistoj. Ili estas tre diligenta grupo, jam post la naŭa leciono ili kapablas esprimi sin pri la familio, laboro, tagordo, veturado, tempo kaj vetero. Kaj kion ili scios en la fino de la kurso? Kiu scias? Eble ili devus pripensi fari ekzamenon pri Esperanto.

Ne nur lingvo — viv-vojo!

Rakonto pri mia unua IJK

Jonathan Kis-Lev, Israelo

Ĵaŭde, la 14-an de julio, mi finfine komencis mian vojaĝon al la Internacia Junulara Kongreso, en Kijivo. Mi estis tre ekscitita. Mi komencis lerni Esperanton eble kvin jarojn antaŭe, sed neniam iris ankoraŭ al granda kongreso, nur al du etaj, en Jordanio kaj en Germanio. Do, la penso iri al iu granda kongreso kiel IJK, estis nekredebla por mi. La Estraro de ELI, Esperanto-Ligo en Israelo, decidis unuanime doni al mi subvencion por la kongreso. Ili bone sciis, kiom mi volas iri. Poste, mi ankaŭ estis bonŝanca ricevi subvencion de TEJO, Tutmonda Esperantista Junulara Organizo. Mi estis, kaj estas, dankegema por ambaŭ. Ili ebligis al mi vojaĝi al tiu mirinda kongreso.

La 1-a Tago Mi vojaĝis el Israelo, per aviadilo, por kiu mi eĉ ne havis flugbileton. La virino, kiu estis la estrino de la flugo, atendis kun mi ĝis la lasta momento, kaj finfine, kiam unu lasta homo ne venis al la flugo, ŝi vendis al mi lian sidlokon. Estis nekredeble. Mi do flugis al Ukrainio. El la flughaveno ekster Kijivo mi uzis la instrukciojn de la IJK-retejo, kaj post eble tri horoj, unu buso, unu tramo kaj unu buseto, mi finfine alvenis al la loko. La homoj estis tre agrablaj, kiel esperantistoj estas. Mi ricevis ĉambron kaj havis tri samideanojn kun mi. Mia kapo doloris, do mi iris rekte al la lito kaj bone dormis ĝis la mateno.

La 2-a Tago Mi vekiĝis kaj rapide iris al la manĝejo, kie mi manĝis bonegan matenmanĝon. Poste mi parolis kun multaj homoj. Israelo estas tre interesa por homoj, do mi devis respondi al multaj demandoj, sed mi ŝatis tion. Mi renkontis unu familion el la Kanariaj insuloj. La filo, nur 20-jara, konvinkis sian fratinon, kiu estas pli maljuna ol li, kaj ambaŭ siajn gepatrojn, veni kun li al la IJK. Ili studis Esperanton survoje, kaj lia fratino bonege parolis kun mi. Nekredeble kiel facile lerni Esperanton povas esti. Mi renkontis kelkajn homojn, junajn, el Usono, Germanio, Rusio, Ukrainio kaj multaj aliaj landoj. Posttagmeze ni iris al iu lago, kiu situis en belega parko, ne fore de la IJK-ejo. Mi ĝuis la akvon, kaj la belegajn frukt-arbojn, kies fruktojn mi eĉ gustumis. Mi eĉ partoprenis en la vespero unu renkontiĝon de TEJO, kiel anstataŭanto de la prezidanto de Junulara Esperantista Ligo de Israelo. Tio estis interesa, sed mi sentis, ke estas pli grave por mi renkonti kaj babili kun homoj Esperante, ol paroli pri Esperanto-agadoj, pri kiuj mi nenion scias kaj fakte ne interesiĝas nun. Vespere ni manĝis bonege, kaj estis muzika vespero, kaj homoj kantis kaj ludis bele. Mi dormis iomete, vekiĝis je la noktomezo, kaj iris suben al la klubejo, en kiu estis diskejo dum la nokto. Mi multe dancis, kaj ĝuis agigi mian korpon post du tagoj de ne sufiĉa movado laŭ mi. Finfine mi iris dormi pensante pri tio instrui Esperanton rete, YouTube-e, kaj tuŝi milionojn da homoj.

La 3-a Tago Mi vekiĝis kaj denove rapide iris al la manĝejo, kie mi alvenis ĝuste lastmomente, antaŭ ol oni fermis la kuirejon. Mi manĝis bonegajn manĝaĵojn, kiuj memorigis al mi la manĝaĵojn de mia patrino, kiu estas rusdevena, kaj migris al Israelo el Moldavio, kiam ŝi estis nur dudek-jara. Tio estis bongusta, kaj mi pensis iomete pri la hejmo. Mi ne havis sufiĉe da tempo por pripensi aŭ multe paroli kun homoj, ĉar mi devis iri al kunsido de TEJO. Tio estis interesa, sed denove mi sentis, ke tio ne estas la ĝusta loko por mi, ankoraŭ ne. Mi pardonpetis kaj iris eksteren, kaj sentis, kvazaŭ mi sekvas mian koron. Mi volis esti ekstere, paroli kun homoj, anstataŭ sidi en ĉambro, aŭskulti aĵojn, kiuj estas tro foraj de mi.

La tria tago daŭris, kaj mi plu renkontis interesajn homojn — venezuelanon, kiu loĝas kaj laboras en Dubajo, britinon kiu loĝas en Francio, ktp. Vespere estis kelkaj interesaj dancoj de ukrainanoj, kaj eĉ estis tre interesa kaj amuza spektaklo de ukrainaj tradicioj. La aktoroj, ĉefe ukrainiaj, ĝuis, kaj ni spektantoj ĝuis eĉ pli. Sed eĉ pli ol ni ambaŭ, estis la kuloj, kiuj manĝis ĉiujn en la parko en kiu estis la spektaklo...

La 4-a Tago Mi vekiĝis kaj, kiel kutime nun, iris rekte al la manĝejo kaj ĝuis la manĝaĵojn. Homoj estis tre ekscitataj, ĉar tiu ĉi tago estis la tago de la ekskurso al la urbo-centro. Tio komenciĝis je la 12-a, kaj ĝis tiam mi parolis kun mia koramikino en Israelo rete, kaj babilis kun novaj amikoj.

Je la 12-a ni forlasis la bazejon, kaj iris en grupetoj al diversaj lokoj en la urbo. Nia ĉarma gvidantino estis Daŝa, kiu estis komencantino, sed tamen povis montri la urbon al ni. Ni vojaĝis kaj vidis belajn stratojn, kaj supreniris al la monteto, sur kiu Kijivo estis fondita. Ni eĉ vizitis la enon de la Ora Pordego, tiu speciala pordo en la murego de la malnova urbo, kiu estis rekonstruita kaj estis ĉarma. Mi denove konsciis, ke mi ŝategas kastelojn. Tute. Ni revenis al la bazejo, kaj iris tuj manĝi. Mi manĝis du kaj duonan manĝojn, ĉar mi estis malsata post la longa promenado. Mi revenis al la ĉambro, babilis iomete kaj iris dormi, sciante ke mi maltrafas belan muzikon malsupre, sed mi estis tro laca post la mirinda tago...

La 5-a Tago Post la kvara tago la tagnoktoj komencis interŝanĝiĝi en mia kapo. Vespere mi dancis aŭ aŭskultis la koncertojn, kaj fakte ĉiam provis enlitiĝi frue, sed ne ĉiam sukcesis. Mi ekdormadis ĉirkaŭ la 12-a aŭ la 1-a, sed laŭ mi, mi estis unu el la nuraj. Fakte, homoj interŝanĝis la nokton kaj la tagon. Mi vere sciis, ke la natura lumo estas tre grava por mia bonfarto kaj miaj emocioj, do mi provis dormi frue. Matene mi manĝis, kaj ofte iris al la komputila ĉambro, por plani mian sekvasemajnan feriadon, iomete labori, kaj paroli kun mia koramikino, kiu restis hejme. Tagmeze mi eble manĝos denove, kaj ofte piediros iomete apud la bazejo. Estis tre stranga loko, kun vojo aŭ malgranda ŝoseo destinita por lernantoj de ŝoforado. Do, mi ofte piediris tien, mirigita de la altaj arboj kaj la verda ĉirkaŭo. Eble poste mi spektos iun Esperanten-tradukitan filmon, aŭ babilos kun samideanoj ĝis la vespermanĝo. Vespermanĝo, koncertoj, lito. Tio estis mia tagordo. Nokte, la loko vekiĝis, multe da homoj, kiujn mi ne vidis antaŭe, ekaperadis, kaj la ŝtuparo en la enirejo, la akceptejo, registrejo, vendejo kaj la diskejo — ĉiuj estis plenaj de homoj. Mirinde.

La 6-a Tago En la lasta tago mi estis iomete malĝoja. Mi demandis min, ĉu vi sufiĉe amikiĝis kun homoj? La fakto estas, ke mi, eble por la unua fojo en mia vivo, vere aŭskultis al miaj pensoj kaj sentoj, kaj ne plu penis imponi al homoj kaj tro paroli. Mi ofte estis sola, kaj sentis, ke mi devas esti tia, ĉar sen la tempo en soleco, mi sentus min iomete sen-planke, sen-tere. Do, mi ofte estis sola. Sed en la lasta tago mi estis iomete kolera pri mi mem. Sed mi trankviliĝis, kaj multe parolis kun homoj. Mi estis bonŝanca esti tie Israelane kun Sergeo, kiu fakte multe planis antaŭe kaj prenis “hummus”, “labane” kaj eĉ aĉetis specon de pano, kiu similas al “pitoj”. Do, ni havis israelajn lokajn manĝaĵojn. Je la vespermanĝo, ni kune preparis tiujn, kaj kiam ni elparolis kaj laŭtdiris, ke ni disdonos lokan israelan manĝaĵon, la homoj estis tre feliĉaj, kaj montris tion laŭte. Do, ni disdonis la manĝaĵojn, kaj homoj estis tre ravitaj. Oni diras, ke la vojo al la koro pasas tra la stomako. Mi vere sentis tiel.

Nokte estis pliaj mirindaj koncertoj. Mi sentis, ke mi devas disdoni poŝtkartojn de unu el miaj pentraĵoj de Jerusalemo. Do mi staris antaŭ ĉiuj en la diskejo, kaj laŭte rakontis pri la pentraĵo, kaj disdonis la kartojn. Mi sentis min fiera, kaj homoj vere diris al mi, ke la pentraĵo estas belega. Post la mirindaj koncertoj mi parolis kun kelkaj novamikoj, preparis mian sakon kaj estis unu el la unuaj foriri taksie frumatene. Survoje al la flughaveno mi sentis min bonŝancega. Mi dankis en mia koro al ELI, kiu donis al mi monon por pagi la flugadon kaj la aliajn kotizojn. Mi dankis al TEJO kiu donis al mi la subvencion partopreni en la IJK senpage. Mi sentis, kvazaŭ mi havas novan familion. Mi sentis min tre optimisma pri la futuro de tiu familio. Kaj fakte, komencis revi veni al la venonta IJK, en Japanio, kun mia vera familio, por ke ili vidu, kiel mirinda povas esti tiu stranga lingvo, kiun mi komencis lerni antaŭ kelkaj jaroj. Fakte, ne nur lingvo — viv-vojo. Mojosa!

Sekvinda agado: la leviĝanta “Aŭroro”

La Studenta Esperanto-Klubo “Aŭroro” havas ankoraŭ tre mallongan, sed sufiĉe riĉan je okazintaĵoj historion. La ideo organizi ĝin aperis ĉe mi proksimume antaŭ du jaroj. Tiam mi translokiĝis al Pollando kaj esperis trovi en la naskiĝlando de Esperanto viglan kaj aktivan movadon. Sed kia hazardaĵo! Ĝuste en Vroclavo (la urbo kie mi ekstudis) preskaŭ entute ne ekzistis junulara E-movado. Ja funkciis Esperanto-klubo, sed ĝi neregule renkontiĝis 2-3-foje monate kaj en ĝi oni ne povas libere paroli Esperante (paroli oni povis, sed en esti komprenataj...), nek trovi aliajn gejunulojn. Ĉio ĉi ne tre forte instigis al esperantumado. Mi eĉ pensis ke Esperanto eble vere estas malvenkonta, se eĉ en Pollando ne troviĝas “junaj idealistoj” kiujn tiel bezonas nia movado. Sed anstataŭ rezigni kaj ekokupiĝi pri io alia, mi demandis min mem: “Ĉu Esperanto plaĉas al mi?”, “Ĉu mi volus ke ĝi plifortiĝu kaj disvastiĝu ankaŭ en mia urbo?”. Al ambaŭ demandoj mi jesis, kaj tuj aperis logike sekvanta demando: “Kion mi povas fari por Esperanto?”. Studenta Esperanto-Klubo “Aŭroro” estis la respondo.

Al praktika realigado de la ideo pri la studenta E-klubo mi venis en februaro 2011, kiam mi kolektis ĉirkaŭ 10 gestudentojn kaj la trian de marto samjare mi ekigis la kurson, uzante 3 lernolibrojn “Esperanto per rekta metodo” (ĉeĥlingvajn versiojn, ĉar tiam mi ne havis aliajn). Ankaŭ propran klasĉambron ni ne havis, kaj devis renkontiĝadi en koridoro — kun (speciale aĉetita de mi) portebla tabuleto — ni sentis nin kiel veraj partizanoj! La printempa kurso plejparte fiaskis (preskaŭ neniu el la gekursanoj restis), sed dum ĝi mi ekkonis mian ĉefhelpanton kaj amikon Mateusz Kulka, kiu ekde tiam kungvidas nian klubon kaj ĉiel helpas al mi. Somere ni penis oficialigi nian studentan rondon kaj en la komenco de la aŭtuno ni sukcesis tion fari. Samtempe ni komencis novan kurson, ankoraŭ ne reklamante ĝin vaste — la ĉefa celo de la kurso estis krei aktivularon, kiu helpos al ni daŭrigi nian poresperantan agadon. La kurson komencis 3 personoj kaj finis 2. Post ĝi ni jam havis 4-personan kernon de nia rondo kaj transiris al aktiva propagando kaj reklamado de nia kurso. Ni dispendigis dekojn da afiŝoj (ĉefe en diversaj altlernejoj), prelegis pri Esperanto en la Vroclava Universitato kaj eĉ en urbaj kafejoj, ne forgesante, kompreneble, pri la Vizaĝlibra reklamado. Post monata reklamperiodo ni komencis samtempe du kursojn — en diversaj tagoj — por ke kiel eble plej multe da homoj povu ilin viziti. La lecionoj en ĉiu grupo okazis dufoje semajne (po 1y5 horoj ĉiu) — sume 3 horoj da Esperanto semajne! Menciindas ankaŭ ke unu el la kursoj estis gvidata laŭ rekta metodo (sen uzo de la pola lingvo) kaj la alia laŭ la klasika (gramatika) metodo.

Krom bazaj kursoj ni organizis ankaŭ tre intensan Fulmo-kurson en Litovio (por polaj studentoj estantaj en 2-semajna interŝanĝo en Vilno) — grupo de 7 gestudentoj lernis Esperanton 2 horojn ĉiutage dum 10 tagoj. Dum la kurseto kursanoj havis eblon tuj ekprovi ĉu la Lingvo Internacia funkcias — jam post la 3-a leciono ni organizis por ili renkontiĝon kun litovaj samideanoj el la loka klubo JUNECO. Post la reveno al Pollando 4 personoj esprimis la deziron daŭrigi la lernadon, kaj ni organizis por ili ĉiusemajnajn babil-renkontiĝojn.

Nun venis la tempo rakonti pri la eksterkursa agado. Kvankam “Aŭroro” aperis kiel sendependa iniciato de studentoj de la Vroclava Universitato, ĝi strebas kunlabori kun la ekzistanta en Vroclavo Silezia Esperanta Asocio kaj multaj niaj anoj membras ankaŭ en ĝi. Abundas komunaj projektoj — aŭroranoj ofte prelegas en la sidejo de SEA, helpas pri la prizorgo de la loko kaj aranĝas temajn vesperojn. Unu el niaj plej interesaj temaj vesperoj estis la multlingva skrablo-ludado, por kiu ni aranĝis tablojn kun pola, rusa, ĉeĥa kaj Esperanto-versioj de la ludo kaj invitis al ludado ne nur esperantistojn (kaŝreklamo kaj de la sidejo kaj de la lingvo mem!). Sed la plej interesaj estas sendube Esperanto-festoj, kiujn nia klubo organizas kune kun SEA — temas pri tiaj E-festoj kiel Zamenhof-tago aŭ Semajno de Internacia Amikeco. Por la lasta E-festo — Tago de Ĉiuj Pioniroj (unu el la proponataj nomoj por la 14-a de aprilo — mortdatreveno de Zamenhof), nia klubo organizis kostumbalon laŭ la 1912-a jaro — kun klasika muziko, ekspozicio de libraj “novaĵoj” (tio signifas eldonitaj antaŭ la 1912-a jaro). Por la sekva jaro la partoprenantoj elektis etoson de la 1920-aj jaroj.

Nia baza ideo estas montri al gejunuloj ke Esperanto lernindas, ĉar ĝi mojosas, facile lerneblas kaj tuj uzeblas. Nia klubo organizas prelegojn, amikvesperojn aŭ elurbiĝojn ĉiusemajne. Ni penas montri al la komencantoj ke Esperanto povas esti ne nur teoriaĵo aŭ lingva kuriozaĵo, sed ĉiutaga lingvo. Ĉiuj niaj estraranoj kaj aktivuloj parolas inter si nur Esperante, kaj dum ĉiuj niaj renkontiĝoj — ĉu tio estas bierumado, ekskurso aŭ dancado en la sidejo de SEA — ni uzas nur Esperanton. En interparoloj ne mankas internaj E-ŝercoj, ofte netradukeblaj aŭ netradukindaj al la pola, kaj por kompreni unu la alian kaj samegale kun ni ĝui la etoson, komencantoj vole-nevole devas eklerni kompreni kaj uzi Esperanton. Kiel montras la praktiko — ili faras tion tre volonte!

Kiel resumon, mi volas doni kelkajn konsilojn al gejunuloj, kiuj volus (re)aktivigi junularan movadon en sia urbo. Unue — ne timu agi kaj ne atendu kiam iu fondos klubon en via urbo aŭ ekos kurso. Faru tion mem! Kiel? Esperantigu unu el viaj geamikoj — 2 aktivaj personoj povas fari dekoble pli multe, ol unu sola idealisto. Komencu reklami Esperanton — unue inter viaj gekonatoj, poste — en pli vasta medio. Lanĉu kurson. Se vi timas ke vi ankoraŭ ne tre lerte uzas Esperanton — ankaŭ ne timu — ne ekzistas pli bona vojo por finlerni lingvon, ol instruante ĝin! Kaj unu el la ĉefaj kondiĉoj: uzu la lingvon! Parolu kun viaj samklubanoj nur Esperante — tiel vi kaj plibonigos vian propran lingvonivelon, kaj instigos viajn komencantojn pli rapide ekposedi ĝin. Krome, vi eĉ povas hazarde interesi aliulojn (en universitata koridoro, urba kafejo aŭ buso). Kaj kiam oni demandos vin “Kiun lingvon vi tiel vigle parolas?” ne hezitu respondi “Esperanton. La Lingvon Internacian!”.

Konstantin TIĤOMIROV

Esperanto estu pontlingvo inter ĉiuj sudazianoj

La unua Sud-Azia Seminario (SAS) okazis ekde la 1a ĝis la 6a de marto en Katmanduo, la ĉefurbo de Nepalo, kun 65 partoprenantoj el Nepalo, Barato kaj Pakistano, kaj kelkaj gastoj el aliaj landoj. S-ro Hori Jasuo el Japanio, la ĉefa gasto, inaŭguris la programon per ekbruligo de kandeloj.

La programo komenciĝis per la himno de Esperanto. Poste la prezidantino de Nepala Esperanto-Asocio Indu Thapalija bonvenigis ĉiujn kaj diris, ke Esperanto sendube taŭgas kiel pontlingvo en la landoj de Suda Azio. La angla estas lingvo de neniu Sud-Azia lando, do ne havas sencon uzi ĝin kiel la pontlingvon. Estis legitaj bondeziraj mesaĝoj el la tuta mondo, kaj landaj reprezentantoj salutis nome de siaj landoj kaj raportis pri landaj agadoj.

La 2an de marto komenciĝis laborprogramo, kadre de kiu okazis kvar kursoj de Hori Jasuo kaj 16 prelegoj pri diversaj temoj. La 4an de marto oni ekskursis al la monteto Shivapuri rande de la valo Katmanduo. En la ferma ceremonio oni konstatis, ke dum la trilanda kunveno oni uzis nur Esperanton. Tio pruvas ke Esperanto jam servas kiel pontlingvo en nia regiono, kaj montras ekzemplon por tio, ke Esperanto povus esti la pontlingvo inter ĉiuj sudazianoj.

Oni decidis okazigi SAS en ĉiu dua jaro kaj fiksi la daton kaj lokon unu jaron antaŭe. Estis formita provizora komitato, kies anoj devos ricevi aprobon de siaj propraj organizoj: sekretario: Bharat Ghimire (Nepalo); asistaj sekretarioj: Kotha Naga Siva Kumar (Barato), Adeel Butt (Pakistano); konsilantoj: SS Pal (Barato), Hori Jasuo (Japanio).

La unuaj ĉefaj celoj de la komitato estas: (1) kontaktiĝi kun bangladeŝaj kaj srilankaj esperantistoj kaj inviti ilin al kunlaboro; (2) Elekti reprezentantojn en la komitato; (3) instrui Esperanton en ĉiuj ĉefurboj de la Sud-Aziaj landoj; (4) fari publikaĵojn pri Esperantaj kaj regionaj aferoj; (5) Establi konton por Sudazio ĉe UEA. (6) Kunlabori gefrate por la regiona movado.

Kotha Naga Siva Kumar

Februara renkontiĝo en Kubo

Ariadna Garcìa Gutièrrez - Kubo

Ekde la 15a ĝis la 19a de februaro 2012 okazos en Kampadejo Río Seibabo Kuba Esperanto-Renkontiĝo (KERO 2012). La ĉeftemo de la aranĝo estas “Esperanto: internacia lingvo por edukado al daŭrigebla evoluo”, sed oni pritraktos ankaŭ ekzemple lingvan ekologion, kulturan kaj lingvan diversecon aŭ kulturan identecon.

La vorto seibabo el la lingvo de niaj tainaj praloĝantoj signifas lokon kun multe da ceiboj. La kampadejo Río Seibabo, sudokcidente de Manicaragua, sur la limo inter la provincoj Villa Clara kaj Sancti Spíritus estas ideala por Kuba Esperanto-Renkontiĝo 2012.

Tre rava naturo ĉirkaŭas la turismejon, kiu disponigas al ni sportejojn (volejbalo kaj basketbalo), komputilejon kaj videohalon. En du-tri aliaj ejoj eblos okazigi diversajn kunsidojn. Surloke aĉeteblas trinkaĵoj kaj leĝeraj manĝaĵoj.

Ne nur kunsidoj formalaj kaj neformalaj, sed ankaŭ lernado, distriĝo kaj amuziĝo estos konsistiga parto de nia restado. Tie eblos ankaŭ bani sin en la puraj akvoj de la rivero Seibabo, al kies bonaj banlokoj kondukas du piedvojoj.

Se vi volas partopreni, kontaktu:

Ismary Lezcano García

Asociación Cubana de Esperanto

Vista Alegre 264 entre Juan Bruno Zayas y Luz Caballero, La Víbora

10 de Octubre, 10500 La Habana

ismary@esperanto.co.cu

Nordluma renkontiĝo en Norda Norvegio

Dum la semajnfino de la 24-a ĝis la 26-a de februaro 2012, pli norde ol la polusa cirklo, en kabano ĉe la bordo de Atlantiko proksime de la urbo Tromsø, renkontiĝis pli ol 12 junaj esperantistoj.La partoprenantaro estis vere internacia; de Norvegio, Germanio, Svedio, Ukrainio, Pollando, Nederlando kaj Finnlando. Ni spektis la nordan lumon, saŭnis, ludis tabulludojn, lernis triki, piknikis en la neĝo, kaj simple havis bonan tempon.

Loko

Tiu estis la plej norda Esperanta renkontiĝo kiun mi iam ajn partoprenis, kaj la plej norda loko kiun mi vizitis. Antaŭe la titolo de la plej norda renkontiĝo mia estis la sveda Oranĝa Renkontiĝo en Hernusando, Svedio.

La urbo Tromsø havas preskaŭ 70 mil enloĝantojn, urbo kiu spertas unu kaj duonan monatojn de konstanta nokto dum ĉiu vintro, kaj urbo kie oni povas spekti noktomezan sunon somere.

Ne, ne, tie ankoraŭ ne promenis blankaj ursoj — ili estas multe pli norde!

Fakte, tie troviĝas la plej nordaj universitato, botanika ĝardeno kaj bierfarejo de la mondo, krome oni konsideras la urbon plej bona loko por vidi la nordan lumon. La celo de tiu renkontiĝo estis vidi tiun lumon. Fenomeno por mi, sudeŭropano, ne kutima.

Se esti honesta, mi ne sciis por kia vetero mi prepariĝu, ĉu por -50 gradoj laŭ celsio? ĉu por 2 metroj da neĝo? Ĉu eĉ blankan urson oni povas ekvidi?

Surmape, Tromsø estas pli norde ol Islando, do kion alian oni atendu? Tamen, praktike, mi trovis, ke mi iom eraris.

Malgraŭ sia norda lokiĝo, ĝi estas ĉirkaŭlavata de la golfa marfluo, do dum nia alveno la vetero restis relative varma rilate al sia nordeco kaj la tempo de la jaro, ne pli ol -10.

Atingo de renkontiĝejo, alflugo kaj enkabaniĝo:

Por atingi Tromsø, oni devas flugi, bedaŭre trajne ĝin atingi ne eblas, tamen, estas kelkaj kiuj vojaĝis buse. Alteriĝante al Tromsø, ne eblis fortiri la okulojn de la pintaj multnombraj montetoj kovritaj de ĵusfalinta freŝa neĝo, ĉirkaŭtranĉitaj de strioj de la maro.

Jes, ni estis tre feliĉaj pri la vetero, falis freŝa neĝo ĵus antaŭ nia alveno.

La etoso de Nordluma Renkontiĝo por mi komenciĝis multe pli frue, ĉar mi kelkajn tagojn pli longe restis en Oslo. Kaj kiel agrabla surprizo, survoje al Trømse ni jam renkontiĝis kun kelkaj esperantistoj en la flughaveno de Oslo.

En Tromsø, en la flughaveno, jam atendis nun Ameile, la organizanto.

Unue ni pasigis kelkajn horojn en Tromsø, promenis, manĝis kaj vizitis gazeteldonejon, kie ni ricevis de ili interesiĝon kaj promeson skribi pri nia esperantista renkontiĝeto.

Pli poste, post la renkontiĝo aperis unu-paĝa artikolo en la loka gazeto.

Por atingi la kabanon oni bezonis preni buson al Brensholmen, 55 km for de Tromsø. Por elkabaniĝi oni bezonis veturi per aŭto, ĉar dimanĉe ne estis buso inter la vilaĝeto kaj Tromsø. Feliĉe la organizantoj de la Nordluma renkontiĝo prizorgis tion.

Programo de la Renkontiĝo: Ĉefe, Norda Lumo

Ne ekzistis iu strikta programo, la solaj programeroj estis la norda lumo kaj lerndado triki.

La partoprenantoj memorganiziĝis pri ludoj, senfinaj agrablaj babiladoj, neĝbataloj, neĝglitadoj kaj serĉado de aventuroj en la subarkta Brensholmen.

Vendrede ni ne vidis nordan lumon, sed ŝajne neniu ĉagreniĝis pro tio, ĉar estis sufiĉe mojosa etoso endome, kaj ĉiuj estis jam frostiĝintaj post surneĝa pikniko sub la luno.

Sabate vespere, estis saŭnado, ni faris tiel, saŭnado, naĝado en la neĝo — saŭnado, bonega sperto, mi rekomendas! Do, mi decidis resti en la neĝo iom pli longe — verŝajne por pruvi al vikingoj, ke mi estas pli malvarmeltenema — kaj jen mi ekvidis iun NIFOn, ion kion mi neniam antaŭe vidis, la logiko diras, devus esti aŭroro, ĉar mi ne scias kio estas - do mi enkuris en la saŭnon kaj ekkriis - Nordlumo!!! — Do, ĉiuj saŭnantoj enkuris en la neĝo, kaj mi ankaŭ, jes, estis belege, sed mi verŝajne longege restis en la neĝo, mi unue venis kaj laste foriris - finfine mi sidis en 80-grada varma saŭno kaj daŭre frostegis — brrrr — neforgesebla sperto!

Nu, ni ankaŭ denove vidis “nordan brilon”, sed jam ĉiuj varme vestitaj...

Cetere, jam kvinopo el ni reflugante al Oslo dimanĉe vespere tra la flugfenestro ekvidis belegan nordlumon, kaj komencis laŭvice iri al la fenestro kun krioj -”Norda lumo! Norda lumo!”. Ŝajnis, ke ni estas la solaj inspiritaj de ĝi, ĉar la cetero de la flugpasaĝeroj ial mirigite rigardis nin anstataŭ spekti la lumon.

Do, ĉefa oficiala celo de la renkontiĝo atingita, jen!

Krom la menciitaj 12 esperantistoj venis al la kabano denaska Tromsøano kaj esperantisto Jon - vere juna — nur 15-jaraĝa, kiu, ŝajne, kompare al la cetero de la partoprenantoj de la renkontiĝo ne komprenis kio estas tiom miriga pri la norda lumo kaj simple restis kabane por venki ĉiujn en la ludoj.

Mi dankas al NJE pro la organizado de tiu mojosa renkontiĝeto, precipe al Amelie, kiu surloke ĉion prizorgadis, kaj Leif Arnen, kiu estis la sola oficiala ŝoforo de la renkontiĝo, kaj Hilde kiu prizorgis, ke sufiĉu la mono por ĉio. Kaj kompreneble dankon al la homoj, kiuj partoprenis en la renkontiĝo, sen ili ne okazus bona etoso!

Mi esperas ke mi ankoraŭ partoprenos renkontiĝojn en la mirinde belega Norvegio.

Indis ja pro la renkontiĝo vojaĝi el Londono kaj sperti 4 flugojn!

Saŝa MURR

TEJO/UEA aktive reprezentita ĉe la Junulara Forumo de UNESKO

De la 17a ĝis la 20a de oktobro okazis la Junulara Forumo de UNESKO, kies celo estis verki raporton kun rekomendoj de la monda junularo al la Ĝenerala Konferenco de Unesko, kiu okazis tuj poste, de la 25a de oktobro ĝis la 10a de novembro. Du junaj esperantistoj deflanke de TEJO reprezentis UEAn ĉee tiu evento, Veronika POÓR kaj Nico HUURMAN. Unue vi povos legi la laŭtempajn okazaĵojn kaj poste la ĝeneralajn observojn.

La unuan tagon la observantoj ne rajtis ĉeesti, nur la landaj delegitoj, tial nia priskribo komenciĝos per la okazaĵoj de la dua tago, la 18a de oktobro. La 18an de oktobro dum la mateno kaj posttagmezo oni spektis solenan malfermon, dum kiu multaj gravuloj kaj sukcesuloj parolis pri tio, ke la ideoj de la junuloj gravas por ŝanĝi la mondon. Post tio okazis laŭ la oficiala programo nur vespermanĝo kun spektaklo. Tamen, tute ne anoncite okazis ankaŭ kunvenoj de la landaj delegitoj de du el la kvin mondaj regionoj. Tiuj kunvenoj ne nur estis surprizaj por ni observantoj, sed ankaŭ por la delegitoj, ĉar ne estis tempo kaj loko organizita de UNESKO por havi okazon babili kun sia regiona reprezentanto kiuj kvinope verkos la malneton de la akceptota raporto.

La 19an de oktobro matene komenciĝis la vera laboro, kiam la landaj delegitoj povis elekti inter 6 samtempaj sed malsamtemaj laborgrupoj. La observantoj de TEJO/UEA partoprenis laborgrupojn pri edukado kaj kulturo. En ambaŭ laborgrupoj evidentiĝis, ke estas subteno por nia ideoj rilate al lingva diverseco kaj diskriminacio, sed la laborantoj de UNESKO ial timis ĝin kaj provis subpremi ĝin. En la kultura laborgrupo ili sukcesis silentigi la delegitojn, sed en la edukada laborgrupo ne, kaj la frazo “providing youth with language skills to enable effective and non-discriminatory global communication without privileging any specific language group” (provizi la junularon per lingvaj konoj por ebligi efikan nediskriminacian tutmondan komunikadon sen privilegii ajnan lingvogrupon) eniris la rekomendon por verki la malnetan dokumenton. Post tio ni estis sufiĉe optimismaj, ĉar ne estis aliaj veraj debatoj dum la Junulara Forumo, do estus logike, ke la rekomendo enirus la malneton de la dokumento. Tamen, tio ne okazis kaj la reprezentantoj de la kvin mondaj regionoj ne atentis detale al la rekomendoj de la laborgrupoj, ili provis paroli pri tio, kion iliaj landaj delegitoj diris al ili - kio tamen estis iom hazarda.

La 20an de oktobro la landaj delegitoj grupiĝs laŭ la kvin mondaj regionoj por priparoli kiel ili emus ŝanĝi la malneton de la dokumento. Ili havis du horojn por tion fari, ĉar je la 10a komenciĝis la ĝenerala akceptado de la dokumento. Laŭ la originaj planoj estintus 3 horoj por tio, sed fine ĝi daŭris dum 7 horoj. Tamen eĉ tiel ne estis sufiĉe da spaco por argumenti, kaj tial Svedio kaj Norvegio volis ŝanĝi la dokumenton, kaj aldoni, ke ĝi ne estas demokrate akceptita.

Ili vortumis la sentojn de multaj landaj delegitoj kaj observantoj. La tempo por debatoj estis tre mallonga, specife pro la parolemo de la laborantoj de UNESKO, kiuj forte provis - kaj ofte sukcesis - influi la procezojn. Tamen, espereble en la estonteco eblos pli bona reprezentado de la valoroj de Esperanto ne nur pro la nunaj spertoj, sed ankaŭ pro la ŝanĝpetoj rilate al la organizado de la Junulara Forumo. Se estos pli da spaco por debatoj kaj la internaciaj ne-registaraj organizoj iĝos pli grave engaĝitaj en ili, estos certe pli facile prezenti la valorojn de Esperanto. Aldone, ni planas flegi la bonajn kontaktojn kun la landaj delegitoj, kiuj estis favoraj al nia ideo, tiel pretigante jam favoran sintenon de kelkaj landaj delegitoj post du jaroj. Laŭ nia sperto ŝajnis ke latin-amerikaj landoj kaj la arabaj landoj estas la plej favoraj al la ideo, kaj aldone kelkaj landoj el Azio kaj - ĉefe franclingvaj — afrikaj landoj.

Komparo

Ankaŭ antaŭ kvar jaroj, reprezentantoj de TEJO partoprenis en la Junulara Forumo de Unesko, aperis raporto pri ĝi en TT 6-2007. Kompare kun ĝi, ni povas konkludi ke en ambaŭ kazoj, la ĉefaj atingoj estas personaj kontaktoj kaj la pozitivaj reagoj de multaj homoj kun kiuj ni babilis. En du laborsesioj ni povis partopreni aktive en la diskuto kaj en unu ni enigis rekomendon en provizoran tekston, sed ĝi ne pluiris al la fina dokumento. Same kiel antaŭ 4 jaroj, regis granda ĥaoso dum la fina sesio, kvankam ĉifoje ĝi eble malpli fontis el lingvaj problemoj. Ni esperas ke post 2 jaroj ni denove povos havi informbudon, kiun ni havis antaŭ 4 jaroj, sed ne ĉifoje. Espereble kelkaj el la proponoj de delegitoj por ŝanĝi la strukturon de la forumo povos realiĝi kaj donos pli da tempo kaj eblo al NRO-j vere partopreni en la debato. Do, ni kun optimismo atendas la partoprenon de TEJO/UEA en la Junulara Forumo de UNESKO en 2013!

Nico HUURMAN

Ĉu vi volas esti informata aktuale?

Jen por vi ekzistas blogo de TEJO Tutmonde ĉe www.tejo.org. Ĝia adreso estas: http://www.tejo.org/eo/blog/8543 Tie vi trovos la plej aktualajn informojn pri junulara agado tutmonde!

Ni estas ĉe Facebook!

Aliĝu al nia grupo TEJO-Tutmonde kaj komuniku kun ni kaj konigu viajn interesaĵojn!

Vi estas niaj legantoj, ni estas via gazeto!

Kontaktu nin kun viaj demandoj, kontribuaĵoj, kritikoj (laŭdoj :-) ), rimarkoj ktp. al tejo-tutmonde@tejo.org!

Ĉu vi planas resti dum la jarfino sola?

Diru NE al soleco, diru JES al komuna festado kun geamikoj de la tuta mondo! Venu al Junulara Esperanto-Semajno inter 27.12.2011 - 01.01.2012 en Gdansko, Pollando. Vidu jes.pej.pl!!!

REZOLUCIO DE LA 96-A UNIVERSALA KONGRESO DE ESPERANTO

Ni, la partoprenantoj en la 96-a Universala Kongreso de Esperanto, venintaj al Kopenhago el 66 landoj por komune dialogi pri la iniciato kiun UN lanĉis per la proklamo de Internacia Jaro de la Junularo, efektiviginte multvidpunktan diskutadon pri tiu temo, en etoso de interkomprenemo kaj efika komunikado, ĉerpinte el niaj unuopaj kaj kolektivaj spertoj kiel anoj de diversaj socioj, aĝogrupoj, etnoj, seksoj, mondbildoj, politikaj sintenoj kaj religiaj konvinkoj, agnoskinte la kontribuojn de la junularo al la socio kaj la neceson malfermi ŝancojn por ĝia partopreno en la kolektivaj decidoprocezoj, por taŭge alfronti la diversajn defiojn kaj ŝancojn de la nuna realo -- sociekonomiajn, ekologiajn, politikajn, teknologiajn ktp -- cele al la estonteco de la homaro kaj la planedo, konstatinte ke tra la epokoj kaj kulturoj, la diversaj generacioj rilatis inter si laŭ variaj modeloj kaj strategioj, kun foja estiĝo de aparta junulara kulturo, kaj ke en la Esperanto-movado mem tio esprimiĝis ekz. per la efike avangarda rolo plenumita de ties junulara branĉo en apartaj historiaj turnopunktoj, rekomendas ke la unuopaj organizaj instancoj kaj sociaj medioj de la Esperantaj movado kaj komunumo aktive strebu al la kreado de taŭgaj kondiĉoj por kontakto, alproksimiĝo kaj kunlaborado inter junuloj kaj aliaĝuloj, ke la anoj de la malsimilaj aĝogrupoj en Esperantujo iĝu pli konsciaj pri la potencialo kiun por intergeneracie kontentigaj rilatoj liveras la esperantisma ideo mem de reciproka respekto kaj ambaŭdirekta bona volo, alvokas al UEA, TEJO kaj iliaj respektivaj landaj organizoj pliproksimigi tempe kaj geografie siajn kongresojn, same internaciajn kiel landajn kaj regionajn, per kunordigita decidado, al konkretaj paŝoj ĉiunivele por kunagigi esperantistojn rete kaj eksterrete agantajn, same por enmovadigi perretajn lernintojn de la lingvo, kiel por helpi la tradician movadon adaptiĝi al la nuna epoko.

Kopenhago, 30 julio 2011

http://www.uea.org/dokumentoj/komunikoj/gk.php?no=424#1

Alvoko por Komitatanoj B

(Arina OSIPOVA - Ĝenerala Sekretario de TEJO)

Venis la tempo por kandidatiĝi kiel Komitatano B de TEJO por la oficperiodo de la 1-a de junio 2016 ĝis la 31-a de majo 2018. Komitatanoj B reprezentas individuajn membrojn de nia organizo en la supera instanco de TEJO: la Komitato.

Ĉiu individua membro de TEJO rajtas elekti sian reprezentanton en la TEJO-Komitato kaj ĉiu individua membro de TEJO rajtas ankaŭ kandidatiĝi kiel Komitatano B kaj tiel rekte kundecidi en la Komitato pri gravaj okazaĵoj en la organizo. Ĉi-foje oni rajtas elekti maksimume kvin Komitatanojn B, unu por ĉiu komencita cento da individuaj membroj.

Por eniri la Komitaton estas bonvenaj aktivuloj de Landaj Sekcioj aŭ lokaj grupoj, kiuj per sia laboro pretas kontribui al la funkciado kaj evoluo de la organizo. Por ke via kandidatiĝo estu valida, bonvolu sendi, retpoŝte aŭ paperpoŝte, al la Centra Oficejo kaj al la Ĝenerala Sekretario de TEJO la jenajn informojn:

personajn datumojn (nomon, naskiĝdaton, retan kaj poŝtan adresojn, telefonnumeron)

biografieton kaj priskribon de viaj movadaj celoj (kiuj kune ampleksas maksimume 100 vortojn)

subtenleterojn aŭ subtenajn subskribojn de minimume kvin individuaj membroj de TEJO en 2016 el minimume du landoj

Ne forgesu subskribi vian kandidatiĝon, se ĝi estas paperpoŝta, kaj memoru ke sen iu el la menciitaj eroj via kandidatiĝo ne estos valida! Via kandidatiĝletero devas alveni plej laste la 5an de aprilo 2016. Uzu la jenajn adresojn:

paperpoŝte: TEJO, Nieuwe Binnenweg 176, NL-3015 BJ Rotterdam, Nederlando.

retpoŝte: gxen-sek@tejo.org kaj oficejo@tejo.org

Detalajn informojn rilate la kandidatiĝon kaj elekton de la Komitatanoj B vi povas trovi en la Regularo pri TEJO kaj en la Reglamento pri elekto de komitatanoj B. Se vi havas iujn demandojn, ne hezitu kontakti la Ĝeneralan Sekretarion aŭ la Oficejon de TEJO.

Nuklea energio — La necesa risko

La redakcio

Elektra energio estas nepraĵo en moderna urba vivo. Estas ne multaj aferoj, kiujn eblas konkretigi sen uzo de elektro. Tamen nur ĉe elektropaneo, kiam ni eniras malluman ĉambron kaj instinkte tuŝas la senutilan lumŝaltilon, ni rimarkas kiom grava ĝi estas en nia ĉiutaga vivo. Eble moderna infano kredas ke, samkiel la lakto, kiun ĝi trinkas, venas el skatolo kaj ne de iu bovino (kiun ĝi neniam reale vidis), la elektro venas el la elektringoj sur la muroj de ĝia domo. Kompreneble, ĝi kreskos kaj eventuale atentos ke, por ke restu ŝalteblaj ĉiuj aparatoj kaj lampoj, kiujn ni ĉiuj havas hejme, devas ekzisti iu energifonto.

Nuklea (aŭ atomkerna) energio estas tre alloga fonto de elektra energio por multaj landoj de la mondo, tiel ĝi nuntempe troviĝas en plejmulto de la ĉefe disvolvitaj kaj industriaj landoj. Ĝi estas produktata per uzo de radioaktivaj materialoj, kiuj tra nuklea reakcio produktas varmon. La nukleaj centraloj uzas tiun varmon por krei akvo-vaporon, kiu uzatas por turni turbinojn kaj produktas elektron.

Nuklea energio fariĝis uzebla por la ĝenerala popolo de 1956, kiam unuafoje centralo “Calder Hall” en Britio produktis elektron el ĝi je komerca skalo. En 2009 funkciadis 210 nukleaj centraloj en 31 landoj kun 436 reaktoroj produktanta la energion de 372 GW. Ili ĉiuj produktas 15% de la monda elektra energio. Usono produktas plejmulton da nuklea energio, kiu tamen liveras nur 19% de la elektro, kiun la lando konsumas, dum Francio produktas la plej grandan procentaĵon de sia elektro per nukleaj reaktoroj — 80% (en 2006). Nur Usono, Francio kaj Japanio kune, produktas pli ol duonon (56%) de la tutmonda nuklea elektra energio.

Unu el la ĉefaj argumentoj de ĝiaj defendantoj estas ke ĝi estas pli pura energifonto ol naftaj aŭ karbaj centraloj, ke ĝi ne uzas fosilian brulaĵon, kaj tiel ne poluas la medion per forcej-efikaj gasoj. Tamen ĝiaj kontraŭantoj kritikas la atomcentraloj pro la fakto, ke ili postlasas atoman rubaĵon, kiun necesas gardi en sekuraj kondiĉoj dum jarcentoj aŭ eĉ pli longe. Aldone, temas pri danĝera teknologio, kaj la demandoj kaj duboj pri ĝia sekureco ĉiam svarmas, precipe post akcidentoj, kiel la plej freŝdata en Fukiŝima 1, kiu same kiel Ĉernobilo estis klasita sur nivelo 7, t.e. la plej alta nivelo laŭ la internacia skalo por nukleaj eventoj.

Eĉ nun, Fukuŝima problemo ankoraŭ ne finiĝis. Nuntempe, pro la etendiĝo de la radioaktiveco, 80 mil homoj estis devigitaj forlasi siajn hejmojn. Fiŝkaptado kaj terkulturado estis endanĝerigitaj kaj la landa registaro jam decidis fermi unu el siaj plej danĝer-potencialaj centraloj kaj revizios la porestontecajn planojn pri tia energifonto. Nuklea energio povas esti efika kaj moderna maneiro ekhavi energion, sed ĉu la riskoj kompensas la avantaĝojn? Ĉu entute eblus por moderna homo en ĉiuj lokoj de la mondo vivi sendepende de ĝi? Verŝajne ne, pro tio ĝi estas necesa risko, al kiu ni devas simple alkutimiĝi.

Karaj membroj,

nia Statuto estis notarie plenumita kaj TEJO estas agnoskita en la Komerca Ĉambro kiel asocio kun plena jura personeco.

Post jardekoj da diskutoj pri la temo kaj plurjara kompleksa procezo, en kiu kunlaboradis la Centra Oficejo, la Estraroj kaj la Komitatoj de TEJO kaj UEA, kiuj aprobis la reformojn per vastega plejmulto, ni povas ĝoje anonci la pozitivan atingon.

Mi pensas, ke mi povas esprimi kunsenton ankaŭ de la Estraro de UEA, dirante ke ĉi tiu paŝo ne estas disiĝo, la du asocioj daŭre restas en proksima rilato, kies kadron priskribas la Regularo pri Kunlaboro inter UEA kaj TEJO. En espero je progreso, ni plukunlaboru por la kresko kaj la disvolviĝo de la Esperanto-movado.

Samideane,

Michael Boris Mandirola

Antaŭ kelkaj tagoj TEJO anoncis la lokon de la 72-a IJK — ĝi okazos en Pollando, en la sudsilezia urbo Vroclavo. Al kelkaj esperantistoj ĝi povas soni jam konate: apud Vroclavo, en la kuracurbo Szczawno-Zdrój okazis antaŭ unu jaro la novjara renkontiĝo Junulara E-Semajno — tiam partoprenantoj havis avantaĝon viziti Vroclavon dum la ekskursa tago. Nun la samaj lokaj aktivuloj laboros por vi organizante IJK-n!

Kelkaj vortoj pri Vroclavo mem: ĝi estas la ĉefa, plej granda urbo en malsupra Silezio, industria parto de Pollando kiu troviĝas sudokcidente, relative proksime al la germana kaj ĉeĥa landlimoj. La regiono mem havas ege interesan historion kaj belan ĉirkaŭaĵon: ni jam pripensas kiom interesaj kaj buntaj estos la ekskursoj dum la IJK! Aldonindas ke pro la elekto de Vroclavo ankaŭ veturi al la UK en la slovaka Nitra estos pli proksime kaj rapide ol ekzemple veturado inter Fortalezo kaj Bonaero ĉi-jare :) Krome, ĝi estas tielnomata “studenta paradizo”: la kultura vivo de la urbo estas riĉa kaj ĉiu trovas en ĝi ion interesan. Vroclavo estis elektita ne nur por esti kongresurbo de la plej grava renkontiĝo en la junulara E-movado: en 2016 ĝi iĝos la Eŭropa Kultura Ĉefurbo, do nia aranĝo enkalkuliĝos inter multaj aliaj interesaj eventoj. Pro tio la organizantoj strebas ne nur montri la urbon al la esperantistoj, sed eble ĉefe montri Esperanton kaj ĝian kulturon al Vroclavo. Post la aldono de la Esperanta lingvo al la pola listo de Nacia Heredaĵo kiu okazis ĉi-jare, ni volas popularigi la lingvon internacian en Pollando ĉefe montrante la buntecon kaj diversecon de nia movado. Ni planas grandan KLF-n en urba parko por kiu ni invitos la urbanojn festi kun ni la someran Esperantan feston. Ni preparas multajn surprizojn por vi kaj jam atendas vin ĉiujn en la bela urbo de cent pontoj, kvar riveroj kaj nekalkuleblaj jam gnomoj kiuj regas la vroclavajn stratojn. Prepariĝu! :)

Rubriko de la prezidanto

Karaj legantoj, bonvenon denove postkongrese! Dum la IJK, kiu okazis en Israelo, estis elektita nova estraro, kiu laboros kun kaj por vi dum la sekvaj du jaroj. La novan estraron konsistigas: Łukasz Żebrowski (Prezidanto); Paweł Fischer-Kotowski (Ĝenerala Sekretario; Pasporta Servo); Nico Huurman (Kasisto; Eksteraj rilatoj); Michael Boris Mandirola (Landa agado; Edukado); Veronika Poór (Homaj rimedoj; Aktivula trejnado; Scienca kaj faka agado); Tina Tišljar (Kongresoj); Alexandre Raymond (Informado, Kulturo). Pri tio kiuj estu ĝiaj celoj kaj realigendaĵoj ni komencis labori jam antaŭ kelkaj monatoj, kiam komenciĝis vasta konsultado de la nova laborplano, kiu estis poste aprobita de la komitato.

Inter la prioritatoj por la venonta oficperiodo sendube unua menciindas la diversigo de niaj monfontoj. La lastaj okazintaĵoj kun unu el la Eŭropuniaj fondusoj klare montris, ke ni neniam povas esti certaj eĉ pri tre regule ricevataj monrimedoj. Eĉ se nun ni feliĉe sukcesis solvi la problemojn, estonte ni devas esti sekurigitaj ne nur per sufiĉe granda kapitalo, sed ankaŭ per la diverseco de la monfontoj.

Alia grava afero farenda ene de la sekva oficperiodo estas interretcela vastigo de nia aktivado en la kampo de la aktivula trejnado kaj homaj rimedoj. Ĝis nun ni trejnis ĉefe en ĉeestaj seminarioj, kio sendube estas tre efika, sed aliflanke reta trejnado permesos al ni draste vastigi la atingeblecon de niaj materialoj kaj tiel proksimiĝi al aktivuloj, kiuj ne havis okazon tiom ofte partopreni E-eventojn.

Same vastiga estas nia nuna strategio pri IJK-j - rimarkindas, ke en la jaroj 2010-2014 ĉiu kongreso okazas en alia mondregiono kaj nur unu el tiuj 5 en Eŭropo, kio ankoraŭ antaŭ kelkaj jaroj estus neimagebla. Konforme al tiu strategio nun venas la tempo denove tre serioze pritrakti la okazigon de IJK en Afriko. Kompreneble ni tre ŝatus povi promesi, ke ĝis la fino de la oficperiodo ni scios almenaŭ kiam, kie kaj kiel okazos IJK en Afriko, tamen konante la malfacilecon de la afero ni povas diri nur, ke ni sendube faros ĉion eblan en tiu direkto.

Fine menciindas ankoraŭ afero kiu ne estas facila, sed sendube estas ege necesa - rekonstruo de tejo.org. Tiuteme ni estas nun difinontaj, ĉu temu pri kompleta ŝanĝo de la paĝaro aŭ pri serioza renovigo de la nunua.

Tiuj aferoj estas nur kelkaj el la pluraj taskoj realigendaj en la sekva oficperiodo. Pliajn detalojn eblas legi en la laborplano, kiu cetere funkcios alimaniere ol kiel ĝis nun. Ĝi fariĝos publiblika dokumento, vivanta per aktualigoj kaj komentoj de la koncernaj respondeculoj kaj konstante rete konsultebla. Pere de tia vivanta laborplano ni povos esti ankoraŭ pli proksime al la bezonoj de la membroj de TEJO. Ĉiu povos facile ekscii kio kaj kiam estas realigata en TEJO kaj aliĝi al la agado - al kio mi varme invitas!

Łukasz Żebrowski

VARSOVIA VENTO - FACILA

Rangel Gotardi

La 101-a elsendo de Varsovia Vento havas 5 mezume 30-minutajn partojn, en kiuj oni pritraktas okazintajn kongresojn, muzikon kaj ĉi-foje ankaŭ poezion! Miguel Fernández voĉ-legis la soneton, kiun li esperantigis el la hispana lingvo, “Mi ne responsas”, vorto, kiun mi lernis per nia kara radio. Mi neniam atentis pri poezio en mia denaska lingvo, sed en Esperanto mi admiras ĝin kaj eĉ lernemas pri tio. Se vi ŝatas la temon, nepre aŭskultu.

Mikaelo Lineckij parolis detale pri la malfacila situacio en Ukrainio. Mi ne ŝatas malĝojajn temojn, tamen ĉi tiu meritas atenton. Uzi Esperanton por koni la opinion de la lokanoj, sen la influo de amas-komunik-iloj, estas interese.

Se la muzika flanko de nia movado interesas vin, estas por vi longa inter-parol-ado kun la muziko-grupo Amplifiki, per kiu vi povas lerni de ĝiaj anoj pri la historio de la grupo. Mi ne sufiĉe konis ilian muzikon, tial mi ŝatis ke por mi ĉiuj informoj estas novaj.

Laste kaj plej grave: tio, kio plej kaptis mian atenton, estis sendube la filmeto de la hispana kant-ist-ino María Villalón, farita en la 73ª Hispana Kongreso de Esperanto, en kiu ŝi kantis tradukitan version de sia muzik-aĵo “La lluvia” (La pluvo)! Laŭ mia opinio, ĝi estis bonege tradukita, ĉar ĝi esprimas per senerara teksto tion, kion esprimas la originala versio. Ŝajne ne nur mi havas tiun opinion, ĉar oni jam vizitis ĝin pli ol 6 mil fojojn ĉe Youtube. Tiom da vizitoj ja estas multege por Esperantaj filmetoj!

GLOSO:

Responsi: Respondeci

104-a elsendo

“Da ĝojo kaj melankoli’ mi volas pli. Mi volas pli da varmaj noktoj de juli’!” Ĉu vi konas tiujn frazojn? Tiel komenciĝas la 104-a elsendo de la podkasto Varsovia Vento. Ili estas de la muzikaĵo “Sub la ponto” de Martin Wiese, kiu laŭ mi jam pozitive markis la finon de 2014 pro sia belsoneco. Sekve, Aleksander Korĵenkov pri-traktas per interesaj opinioj kiel statas la eldonado de libroj en Esperanto. Kvankam la revuo “La Ondo de Esperanto” estas lia prioritato, li ankaŭ okupiĝas pri aliaj aferoj, kiel la Libroserio “Scio”, al kiu apartenas Homarano, la biografio de Zamenhof, kiun ni plezure legis kaj rekomendas!

Irek interparolas kun Hugh Reid pri “Esperanto en Skotlando”. Li diras, ke li ĉiam interesiĝis pri lingvoj kaj la lernado de Esperanto ŝanĝis lian vivon (kiel de la plejmulto el ni, ĉu ne?) — ĝi malfermis alian mondon. Tion li konstatis per sia partopreno en kongreso, kie li parolis kun ĉiuj kvazaŭ li estus en sia propra lando. Mi certas ke vi jam aŭdis similajn atestojn.

Eble vi jam rimarkis, ke Varsovia Vento produktas ankaŭ muzikajn videojn kun subtekstoj, nome Aŭskultu, ĝuu kaj komprenu. Bonege, ĉu ne? Ĉefe por komencantoj! En ĉi tiu elsendo, unu el ili estas de Bertilo kaj Birke, en kiu ili ludas kaj kantas la muzikaĵon “Frederiko kaj Cecilja”. Tio, kion mi plej admiras en ĝi, estas ĝia sen-erara teksto. La alia video temas pri Jonny M. Al la liberec’, kies belan tekston verkis la germano Gunnar Fischer, unu el la partoprenintoj en la nova kaj fama filmeto Esperanto: like a native.

Fine, Luis Jorge Santos Morales rakontas tre amuzan anekdoton pri la eventuala 17-a regulo de nia lingvo. Temas pri la vorto “zozo”, kiu povus anstataŭi ĉiun vorton ne konatan aŭ forgesitan de la parolanto. Se vi ne emas plu informiĝi pri tio, ne zorgu. Mi atentigas vin ke Esperanto fakte havas nur 16 regulojn!

Glosoj:

melankolio: stato de io-manka mal-gaj-eco

frazo: dir-aĵo, parto de teksto

pozitiva: en la senco de bona, mal-negativa.

ĈEFARTIKOLO

La ribelo de Stonewall

Paweł FISCHER-KOTOWSKI — Pollando

Novjorko, 1969. Vendreda vespero, la 27-an de junio. En Greenwich Village, kvartalo de Manhatano, jam tradicie renkontiĝas alternativa junularo, aktivuloj de la feminisma kaj kontraŭrasisma movadoj, kontraŭuloj de la milito en Vjetnamio kaj hipioj. En la amaso da kafejoj kaj trinkejoj regas aparta etoso karakteriza por tiuj jaroj.

Tamen, ne ĉiuj ĝuis tion. La tiama urebstro de Novjorko, la respublikano John Lindsay, havis grandan zorgon: lia populareco draste falis kaj li eĉ malvenkis en la partiaj antaŭbalotoj, en kiuj la Respublikana Partio elektis alian kandidaton por la sekvaj urbestraj balotoj. Lindsay nepre devis fari ion, per kio li vekus admiron de la elektantaro — por tamen elektiĝi por la dua oficperiodo. Tute nature li turnis siajn strebojn al “ordigado” kaj deklaris militon kontraŭ krimetoj por montri sin bona mastro de la urbo. La restarigo de la ordo en la urbo tuŝis ankaŭ Greenwich Village kaj la tieajn trinkejojn, el kiuj ne ĉiuj estis rajtigitaj vendi alkoholon.

Tiun semajnon la polico jam hantis du trinkejojn, sekvis sur la listo Stonewall Inn, ĉe 51–53 Christopher Street. Ĝi estis loko el la speco kiu tiam abundis en Greenwich Village, neniel aparta. Nu, eble krom la fakto, ke ĝia celgrupo estis samseksemuloj kaj apud ili ankaŭ transvestuloj, transseksuloj kaj la tuta gamo da aliuloj kiuj vivis tiam rande de la socio kaj ne estis konsiderataj ĝia parto.

Stonewall Inn ne estis snoba trinkejo por gejaj famuloj, ĝi estis duaranga klubejo sen licenco. La eniro kostis tri dolarojn kaj inter la vizitantoj estis precipe laboristoj, enmigrintoj — grandparte neblankuloj — kaj neplenaĝuloj, kiuj ne estis enlasataj en oficialajn lokojn.

La polico ne traktis milde la klientojn de tiaj tavernoj. Ili devis legitimiĝi, foje estis batitaj, okazis ke iliaj nomoj estis publikigataj en la gazetaro. Insultado kaj interpuŝiĝado estis kutima kaj foje oni ankaŭ arestis iujn homojn. Dancado inter du viroj estis tiutempe malpermesita kaj ankaŭ la vesto devis esti ĉiam taŭga al la sekso menciita en la persona legitimilo.

Tiun memorindan nokton

La inspektoro Seymour Pine gvidas okpersonan skipon da policistoj, kiuj je 01h20 eniras Stonewall Inn. Nur unu el ili havas polican uniformon. La proceduro estas pli-malpli sama kiel kutime: ĉiuj klientoj estas pridemandataj kaj kontrolataj. Post legitimigo la policistoj rajtigas ilin pounuope eliri de la trinkejo. Kaj en tiu momento la normala scenario finiĝas. La homoj, kiuj eliris ne disiĝas, sed atendas antaŭ la enirejo, surstrate. Ĉe Christopher Street la homamaso kreskas kaj rapide atingas ducenton. Kiam la policistoj foriras kun la kelnero, gardisto, tri tansvestuloj kaj unu lesbanino, ekas granda tumulto kaj la amaso komencas krii. Okazas intertaŭzado kaj la lesbanino sukcesas liberiĝi. Ekflugas boteloj, brikoj kaj rubaĵoj. La homoj krias: We want freedom! Gay power! (eo: Ni volas liberecon! Geja povo!).

La policistoj sukcesas kapti hazardan, alisekseman kaj ne-transseksan trapasanton, la muzikiston Dave van Ronk, kaj tiras lin al la trinkejo Stonewall Inn. Ili barikadas la pordon de ene. La homamaso furioziĝas kaj minuton post minuto pligrandiĝas, tiel ke baldaŭ ĝi atingas milon da kapoj. La policistoj skuas kaj batas la kaptiton en la trinkejo, dum la surstrata grupo pli kaj pli premas sur la enirpordon. Fine ĝi malfermiĝas, la policistoj staras kun pafiloj en la manoj: “Ni mortigos la unuan aĉulon, kiu enpaŝos!”. Malantaŭe jam estis aŭdeblaj policaj sirenoj kaj estis klare, ke venos pli da policistoj. La ribelo daŭris ne multe pli ol unu horon kaj ĝia rezulto estis 13 arestitoj kaj pluraj vunditoj.

La novaĵo rapide disvastiĝis: la atestoj de partoprenintoj rapide disvastiĝis en la medio kaj amaskomunikiloj sciigis pri la okazaĵoj la vastan publikon. Homoj ne povis kredi: gejaĉoj ekoponis kaj ribelis. Pluraj samseksemuloj jam la sekvan tagon venis al la loko de la okazaĵoj. Sur la muroj komencis aperi skribaĵoj “Gay Power!” (Eo: Geja Povo!). En la sekvaj tagoj post krepusko ĉiam tumultiĝis kaj la nokto inter la 2-a kaj 3-a de julio 1969 estis eble la kulmino: ĉirkaŭ kvar mil gejoj, lesbaninoj, transgenruloj kaj reĝinjoj (el la angla: drag queens) aktive oponis la policon, ili ekluktis por defendi sian dignon.

Paŝon post paŝo

La ribelo de Stonewall estas konsiderata kiel la komenco de la usona kaj tutmonda movadoj por la gejaj rajtoj. En tiuj 44 jaroj la situacio tre progresis, kvankam daŭre estas pli ol deko da landoj en kiuj seksumado inter virinoj aŭ — eĉ pli ofte — inter viroj, estas mortpunata. Plia deko da ŝtatoj punas “nur” per dumviva malliberigo. Entute samseksaj rilatoj estas kontraŭleĝaj en pli ol 70 landoj. Ĉe la kontraŭa flanko de tiu kontinuo troviĝas la landoj kiuj malpermesas diskriminacion pro seksa orientiĝo kaj seksa identeco. Pli kaj pli el ili agnoskas ankaŭ interedzecon de samseksaj paroj, kio ebligas ilian normalan kunvivon — plifaciligas traktadon de formalaĵoj en la poŝto, oficejoj; ebligas facile heredi post la partnero; en kelkaj kazoj rajtigas kunvivulon al sanasekuro. Nenio pli ol la ordinara vivo, kiun havas ankaŭ aliseksemuloj. Kun tiu eta diferenco, ke la duaj ne devas por tiu normaleco batali kaj ilin oni ne refutas per argumentoj pri “senrajtaj privilegioj”. Preskaŭ miliardo da homoj loĝas en la landoj kaj teritorioj kiuj agnoskas samseksajn interedzecojn.

En kelkaj landoj tamen videblas malprogreso. En junio 2013, en Rusio ekvalidis nova leĝo kiu malpermesas “propagandon de netradiciaj seksaj rilatoj” inter neplenaĝuloj. Jam nun antaŭvideblas eventualaj misuzoj: kion signifas “propagandi netradiciajn seksajn rilatojn”? Ĉu ekzemple du knabinoj kiuj iras surstrate manenmane propagandas “netradician seksan rilaton”? Se jes, ĉu vira-virina paro propagandas aliseksemon? Kaj se oni povus tiel propagandi seksajn orientiĝojn, kiel ekestis samseksemuloj kaj kial ili ankoraŭ ne malaperis?

Kelkaj homoj naskiĝas samseksemaj. Simple estas tiel. Ili ekzistis kaj ekzistos tra la jaroj kaj tra la landoj. La diferenco estas nur en la aliro al tiu afero: en la landoj kie regas superstiĉoj kaj netoleremo al samseksemuloj, ili emas ŝajnigi sin aliseksemaj por eviti mistrakton kaj punon. La scienco ankoraŭ ne donis iun firman klarigon pri la maniero en kiu konstruiĝas la seksa orientiĝo. Oni scias nur, ke ĝi ne estas absolute fiksa afero kaj duuma sistemo. Temas pri kontinuo sur kiu nur vere malmultaj troviĝas ekstreme: plejparto de la homaro estas ie inter la samseksemo kaj aliseksemo, pli proksime de tiu aŭ alia fino; kelkaj estas ambaŭseksemaj kaj same bone povas sin trovi en rilato kun persono de la sama kaj alia seksoj. La seksa orientiĝo povas ankaŭ iomete evolui dum la vivo, sed ĉiaj provoj influi iun ŝanĝi la seksemon estas vanaj: la medicina mondo jam konsentis, ke la konverta terapio kaj aliaj similaj “kuracadoj” estas neefikaj kaj eĉ danĝeraj por la “pacientoj”.

Samseksemuloj estis, estas kaj plu estos — eĉ malgraŭ leĝo kiu tion “malpermesas”. Ili nur devos vivi kaŝe kaj timide, kio utilas nek por ili, nek por la tuta socio.

Samseksemuloj malsanas... laŭ aŭ pro gejofobiuloj?

Dum pluraj jaroj samseksemo estis rigardata kiel malsano, tamen veraj esploroj komenciĝis tre malfrue. En 1957 la psikologo Evelyn Hooker per projekciaj testoj trovis neniujn diferencojn inter aliseksemuloj kaj samseksemuloj. Aliaj esploroj el 1991 pruvis, ke ankaŭ la kognaj kapabloj ne dependas de la seksa orientiĝo. Iun kontraston montris nur memfido kaj ĝenerala psika stato. Tiuj tamen fontas ne el la seksemo mem, sed ili estas tipa reago al la marĝenigo kaj stampado. El la socia maltoleremo fontas pliaj problemoj, inter kiuj altigita risko pri memmortigo, trouzo de alkoholo kaj deprimiĝo estas nur kelkaj. Psikologoj kaj psikiatroj asertas, ke la kontraŭgejaj antaŭjuĝoj estas tiom pli danĝeraj, ĉar samseksemuloj ofte internigas ilin. Gejofobio — obseda timo kaj/aŭ malamo kontraŭ gejeco — estas foje kaŭzita ĝuste de la malakcepto de la propra samseksemo.

Tial diri, ke gejeco estas malsano, kvankam malvera — ne estas tiom malproksima de la vero. Multajn psikajn problemojn al samseksemuloj kaŭzas la netolerema socio, ne la seksa orientiĝo mem.

Esperante antaŭen

Peter Danning (1928–2002), brita esperantisto, fondis en 1977 la fakan asocion Ligo de Samseksamaj Geesperantistoj (LSG), kiu arigas samseksemulojn kaj helpas al la samideanoj el la landoj en kiuj samseksemo estas kontraŭleĝa aŭ kaŭzas persekutadon. Ĝi estas la unua internacia geja organizo en la mondo, eĉ pli malnova ol Internacia Lesbanina kaj Geja Asocio (ILGA). En marto 1978 LSG eldonis la unuan numeron de Forumo, la membrogazeto kiu aperas ĝis nun.

Ne senbaze oni konsideras la Esperanto-movadon avangarda. Tio aplikiĝas ankaŭ al la GLAT-aferoj. Ekzemple, en 1980 la kongresa temo de la 65-a Universala Kongreso en Stokholmo rilatis al diskriminacio. Jam tiam diskriminacio pro seksa orientiĝo estis traktita samrange kiel tiu kontraŭ pliaĝuloj aŭ handikapuloj kaj en la postkongresa prelegaro “Diskriminacio” (Rotterdam: UEA, 1984) aperis ankaŭ aparta artikolo pri la mistraktado pro samseksemo.

Dek jarojn poste, en 1990, LSG ekhavis kunlaboran kontrakton kun UEA. Ekde tiam ĝi okazigas siajn kunvenojn kadre de la Universalaj Kongresoj. Iĝis jam tradicio, ke LSG renkontiĝas kun la loka aŭ landa organizo de la kongresurbo. En 2013 la liganoj vizitis en Rejkjaviko la sidejon de Samtökin ’78 (Organizo ’78) kaj ankaŭ rezoluciis pri la bona situacio de la GLAT-personoj en la kongreslando. Tio inspiris poste artikolon en la populara anglalingva revuo The Reykjavík Grapevine: “Konferencaj gastoj ravitaj pri la gejaj rajtoj en Islando”.

Fakte, ioman malprogreson portis nur la jarcentŝanĝo, kiam TEJO interalie revokis organizon de la seminario, kies temo devintus rilati i.a. al la demandoj pri seksa egaleco kaj seksa orientiĝo. “TEJO ne estas geja organizo”, klarigis estrarano. Tiu kulpo ankoraŭ ne estas elaĉetita.

La Ligo de Samseksamaj Geesperantistoj (LSG):

www.lsg-esperanto.org.

Kuriozaĵoj

Polari estas “geja lingvo”. Fakte, temas pri lingva miksaĵo de la angla, itala kaj romaa (cigana lingvo). Tiun sekretan slangon uzis ĝis la 1960-aj jaroj la geja subkulturo en Britio.

La centro por Kulturo kaj Malstreĉiĝo (Cultuur en Ontspanningscentrum, COC) estas la plej malnova GLAT-organizo en la mondo. Ĝi estis fondita en Amsterdamo en 1946 kaj ĝia nomo celis kaŝi la verajn agadcelojn. La organizo funkcias ĝis nun kaj uzas kiel nomon la malnovan akronimon COC.

Rezultoj de la antropologiaj esploroj (...) donas neniun apogon al la opinio, ke la civilizo aŭ la kapablo de la socio por travivi dependas nur de la geedzeco, daŭrigata kiel ekskluzive aliseksema institucio. La antropologiaj esploroj prefere subtenas la tezon, ke vasta aro da tipoj de familio, inkluzive de la familioj kiuj baziĝas sur rilato inter samseksaj personoj, povas kontribui al stabila kaj humana socio.” — Usona Antropologia Asocio, 2004.

La samseksa orientiĝo ne povas esti konsiderata kiel simptomo de deficito en la disvolviĝo de personeco aŭ psikopatologio. La kontraŭgejaj antaŭjuĝoj negative influas la psikan sanon, kontribuante al firma sento de stampiteco kaj profunda memkritikeco de samseksemuloj per la internigo de tiuj antaŭjuĝoj.” — Usona Psikoanaliza Asocio, 1999

Vortareto

aliseksemulo (foje ankaŭ malsamseksemulo): persono kiu havas korinklinon kaj/aŭ seksinklinon al la individuoj de la kontraŭa sekso (virinema viro, virema virino).

ambaŭseksemulo: persono kiu havas korinklinon kaj/aŭ seksinklinon al la individuoj de ambaŭ seksoj.

reĝinjo (drag queen): viro kiu per vestaĵo kaj ŝminko zorge sin identigas kun virino, kutime temas pri speciala troigo kaj parodio, reĝinjoj partoprenas artajn spektaklojn kaj prezentiĝas en trinkejoj por amuzi la publikon.

gejo: samseksemulo.

gejofobio: kontraŭgeja antaŭjuĝo, timo kaj/aŭ malamo kontraŭ samseksemuloj.

GLAT: akronimo por gejoj, lesbaninoj, ambaŭseksemuloj kaj transgenruloj.

lesbanino: samseksema virino, gejino.

samseksemulo: persono kiu havas korinklinon kaj/aŭ seksinklinon al la individuoj de la sama sekso (virema viro, virinema virino).

transseksulo: persono kies biologia sekso diferencas de la psika/ socia sekso kaj kiu strebas ĝustigi la sekson indikatan en la dokumentoj, ofte eĉ faras seks-korektan operacion.

transvestulo: persono kiu vestas sin per vestaĵoj karakterizaj por la kontraŭa sekso.

PAĜOJ EL LA PASINTECO

Antaŭ 50 jaroj aperis en Kontakto...

“Ĉiam estas interese rigardi en la vivon de pasintaj generacioj pere de dokumentoj postlasitaj. Per oficialaj dokumentoj, personaj leteroj aŭ tiamaj gazetoj, oni povas lerni multon (...)” — skribis Daniel Kane, TEJO-aktivulo el Aŭstralio, en la artikolo “Paĝoj el la pasinteco”, aperinta antaŭ 50 jaroj en Kontakto (1965:4, p. 9–10). Li priskribas la enhavon de la unuaj numeroj de la unua aŭstralia ĵurnalo, The Sydney Gazette (el 1803), kiu tiam estis freŝe eldonita fotoreprodukte.

Ankaŭ ni rigardu en la malnovajn numerojn, sed de nia revuo. Kiuj temoj antaŭ duonjarcento estis gravaj por la junularo? Pri kio raportis tiam Kontakto kaj kiun rolon ĝi plenumis en la movado? Humphrey Tonkin, la fondinto kaj tiama redaktoro, en “Kelkaj vortoj de la redaktoro” (1965:2, p. 10) skribis optimisme sed kredeble ne troige: “Kontakto ne estas ‘ankoraŭ unu gazeto’. Ĝi fundamente malsimilas ĉiujn aliajn Esperanto-gazetojn laŭ enhavo kaj prezento. Tiuj enhavo kaj prezento trovis ĉie laŭdojn. La prestiĝo kiun la revuo gajnis por la esperantista junularo interne kaj (precipe) ekstere de la Esperanto-movado estas nekalkulebla. Tiu prestiĝo estas kompreneble kontribuo al la prestiĝo de Esperanto mem”.

Sur la paĝoj de tiu sama numero troviĝas artikoloj pri Barbara Krafft, aktorino el Pollando, pri la malsato kiel monda problemo, pri la miltrezistado kiel lukto por paco kaj pri la Programo por Junaj Volontuloj de la nederlanda registaro, kadre de kiu junaj nederlandanoj povis helposervi en Zambio, Ebura Bordo kaj Niĝerio.

Unu tutan paĝon okupas mesaĝo de René Maheu, ĝenerala direktoro de Unesko (1961–1974), direktita al la tutmonda junularo okaze de la Jaro de Internacia Kunlaboro (1965), tre atentata de la tiama Esperanto-movado. Li alvokis la junularon sin dediĉi al internacia kunlaboro, kiu estas “kaj neceso kaj idealo”: “Sed bonvolu ne miskompreni min. Mi ne petas ke vi forlasu tiujn taskojn kiujn vi transprenos de via familio, via kariero, via lando. Mi nur petas ke vi memoru, kiam vi plenumas tiujn taskojn, ke vi ankaŭ apartenas al pli granda familio, pli vasta vivo kaj pli larĝa komunumo, kiu estas la homaro”. Kaj li finas la mesaĝon jene: “Vi atingos plenkreskon dum periodo de teknologiaj mirakloj. Via generacio ĝisiros la stelojn, sed pleje mi deziras ke vi ĝisiru la Homon, ke vi estimu kaj ŝirmu, en vi kaj en aliaj, la homecon”.

Jam en tiuj tempoj oni parolis pri “Energio en ekologio” (1965:4, p. 7–8). La artikolo de P.J. Newbould, docento pri botaniko, unue aperis en la Londona gazeto The Listener kiel represo de lia radioprelego en BBC. La aŭtoro atentigas, ke “la rapidega pligrandiĝo de la monda loĝantaro kreos krizon en la rilato de la homo al lia natura medio. Eble ĝi jam tion faris. Tio esprimiĝos ne nur en manko de nutraĵoj sed ankaŭ en la maniero laŭ kiu homo detruas la agrablan medion en kiu li vivas”. La lecionon, kiun donis Newbould, la homaro ne lernis ĝis nun: “La pluvivo de la homo dependas de lia kapablo prizorgi kaj utiligi siajn naturajn rimedojn, tio estas, lia natura medio”.

En Kontakto 1965:2 troviĝis loko ankaŭ por la testo “Ĉu vi estas vera internaciisto?”. Respondinte (“sincere”!) la dekkvinon da demandoj oni povis kontroli la rezulton: “Se vi gajnis malpli ol 20 poentojn, ni proponas tujan edukan programon, laŭ kiu vi akiru atlason, aniĝu al internaciema organizo — kaj legu Kontakton iom pli profunde!”. Tio validas ankaŭ kvindek jarojn poste.

Kaj se viaj gepatroj ne lasus vin aboni Kontakto, procedu kun ili saĝe. Eble helpos vin la artikolo “La arto kunekzisti kun gepatroj”, verkita de iu pseŭdonima Junulo (1965:4, p. 13–14).

Kribris: Paweł Fischer-Kotowski

15 faktoj kiujn vi certe ne sciis pri Hungario...

Petra Smidéliusz, Hungario

1) La hungara lingvo estas finn-ugra lingvo, ĝiaj plej proksimaj parenclingvoj estas la mansa, ĥanta, udmurta kaj komia. La hungara lingvo estas la oficiala lingvo de la hungara ŝtato ekde 1844 (antaŭe estis la latina).

2) En la hungara lingvo estas 44 literoj, el kiuj 14 estas vokaloj (a, á, e, é, i, í, o, ó, ö, ő, u, ú, ü, ű).

3) La plej longa hungara vorto estas töredezettségmentesítőtleníttethetetlenségtelenítőtlenkedhetnétek.

4) La vilaĝo kun la plej longa nomo estas Nyugotifelsőszombatfalva, kaj la plej longa nomo de trajnhaltejo estas Badacsonytördemic-Szigliget.

5) La hungara kuirarto estas fama, kvankam la manĝaĵoj ne estas tre sanigaj. Ili enhavas multe da viando, grasaĵoj, salo kaj aliajn spicaĵojn (ĉefe paprikon). Origine gulaŝo estas tipa supo kun multe da viando kaj paprikoj, kun terpomoj kaj pastaĵo. La manĝaĵo kiun eksterhungarie oni nomas gulaŝo (viandaĵo kun paprika saŭco, sed sen terpomoj), nomiĝas pörkölt.

6) En Hungario oni ofte manĝas dolĉajn pastaĵojn kiel duan pladon: Ekz. oni manĝas makaroniojn kun konfitaĵo, blanka fromaĝo kun lardo, kakaopulvoro, sukeritaj muelitaj juglandoj aŭ kun semoj de papaveto.

7) La familia nomo estas antaŭ la persona nomo, kaj tradicie, kiam virino edziniĝis, ŝi perdis sian tutan nomon kaj ekhavis la kompletan nomon de la edzo, kun la aldonaĵo -né. Ekzemple, la edzino de KALOCSAY Kálmán nomiĝus KALOCSAY Kálmánné, do eĉ ŝia persona nomo perdiĝus. Nuntempe virinoj libere povas elekti ĉu ili gardas sian knabinan nomon aŭ kombinas tiun kun la edza nomo aŭ transprenas formon de la tradicia edzinnomo.

8) Famaj hungaraj inventaĵoj estas la globkrajono, la sekuralumeto, la atombombo kaj la ludilo nomata magia kuboRubik-kubo, kiu estas unu el la plej popularaj ludiloj en la mondo.

9) La plej fama hungaro estas Puskás Ferenc, kiu estis elektita unu el la plej bonaj piedpilkludantoj de la 20a jarcento.

10) La 23-a de marto estas la oficiala tago de la hungara-pola amikeco.

11) Laŭ la hungara pramitologio la mondo konsistas el tri partoj, kiujn kunligas arbego, kies radikoj estas en la suba mondoparto (subtera mondo), la trunko en la meza (nia mondo) kaj la frondaro en la supra (transmondo). La arbo aperas en multaj popolfabeloj.

12) Hungario estis fondita en la jaro 1000 aŭ 1001, kiam la reĝo Stefano la Unua (Stefano la Sankta) decidis kristanigi la paganan hungaran popolon kaj ricevis kronon de la papo.

13) La nomo de la lando en la hungara estas Magyarország (Madjarorsag), sed en la plej multaj lingvoj ĝia nomo komenciĝas per (H)ung-, kiu aludas al la parenca rilato inter la hungaroj kaj la hunoj. Laŭ la mitologio, Hunor kaj Magor (prauloj de la hungaroj kaj hunoj) estis fratoj. Iun tagon ili iris ĉasi kaj ilin kondukis fama hungara mitologia figuro, la mirakla cervo (Csodaszarvas), en la proksimecon de la nuntempa teritorio de Hungario.

14) Laŭ la stereotipoj hungaroj estas tre ruzaj. Onidire se hungaro eniras domon lasta tra turniĝanta pordo, li ĉiam kapablas eliri unua.

15) Ekde 1987, ĉiun someron internacia grupo de viglaj junuloj aperas en la centro de iu hungara urbo por akvobatali en fontano per akvopafiloj, kanti, ridi, ludi frenezajn ludojn kaj partopreni en amuzaj konkursoj. Ili ĉiuj parolas Esperanton kaj estas la partoprenantoj de la Internacia Junulara Semajno (IJS). Se vi volas pasigi agrablan semajnon kun multaj mojosaj junuloj, ne maltrafu IJS 2011, kiu okazos en belega natura medio apud Danubo, en Búbánatvölgy (Valo de malĝojego) inter la 16a kaj 22a de aŭgusto. Pli da informoj ĉe www.ijs.hu

Agado kontraŭ lingva diskriminacio (Piotr Hołda)

En decembro de la pasinta jaro gvidlibro por la nova programo de la Eŭropa Unio estis publikigita. Erasmus+ anstataŭas kelkajn pasintajn programojn (ekz. “Junularo en Agado”), kaj celas finance subteni instituciojn kaj organizojn kiuj okupiĝas pri internacia kunlaboro, trejnado, edukado, junularo kaj sporto. Ĝia buĝeto estas pli granda ol la antaŭaj programoj — ĉirkaŭ 15 miliardoj da eŭroj.

Bedaŭrinde, denove evidentas lingva diskriminacio en la Eŭropa Unio — la gvidlibro (pli ol 200 paĝoj) kaj paĝaro de la programo (kun formularoj) aperis nur en la angla sed ne en la aliaj oficialaj lingvoj.

La unua limdato por projektoj estis la 17a de marto, kiun oni prokrastis ĝis la 24a de marto. Tio kompreneble okazigas malegalan traktadon kaj diskriminacion de interesatoj pri la programo, kontraŭstaras Eŭropajn valorojn kaj leĝon (ekz. la Ĉarton de la Fundamentaj Rajtoj de la Eŭropa Unio).

Pola Esperanto-Junularo (PEJ) komencis agadon per traduko kaj disvastigo de la gazetara komuniko, kiun originale verkis la asocio Nitobe (www.nitobe.it), kaj poste instigis la Polan Konsilion de Junularaj Organizoj (PROM) zorgi pri la afero.

Tio eblis, ĉar PEJ estas membro de la konsilio, kiu estas la oficiala reprezentanto de la pola junularo ĉe Eŭrop-uniajJunularaj Konferencoj kaj kunlaboras interalie kun Eŭropa Junulara Forumo.

PROM sendis apelacion interalie al la pola Ministerio pri Edukado, la Eŭropa Komisiono kaj polaj parlamentanoj, kiuj interpelaciis al la Direkcio de la Eŭropa Komisiono pri edukado kaj kulturo. Informo pri tio aperis ankaŭ en kelkaj polaj revuoj.

Danke al iniciato de aliaj Esperanto-asocioj, ankaŭ deputitoj de aliaj Ŝtatoj montris intereson pri la lingva diskriminacio kaj prezentis oficialajn demandojn al la Eŭropa Komisiono.

La pola parlamentano Marek Migalski aranĝis pollandan kampanjon por tradukado. Dum du semajnoj 69 tradukistoj (ĉefe studentoj de altlernejoj) sukcesis traduki la gvidlibron en la polan. La oficiala versio, eldonita fare de la Eŭropa Komisiono, estos preta nur somere kaj pro tio nia agado ankoraŭ daŭras. Ni jam ĝojas, tamen, ke ni sukcesis montri la lingvan problemon, agi efike kaj informi pri ĝi vastan publikon.

Aktive, interjunulare (Kirill Noviĉenko)

En majo la franca urbo Strasburgo, kiu lokiĝas apud la franca-germana limo, akceptis la Eŭropan Junularan Eventon ĉe la Eŭropa Parlamento. La aranĝon partoprenis proksimume 7500 homoj el 39 eŭropuniaj kaj najbaraj landoj. La ĉefa celo de la aranĝo estis doni al diversaj eŭropaj organizoj la eblon rekte sinturni al parlamentanoj kaj proponi al ili siajn ideojn por pli justa kaj progresoplena vivo en Eŭropo. Mi havis feliĉon partopreni tiun ĉi tuteŭropan junularan kunvenon kiel reprezentanto de TEJO kaj nun mi volonte dividos kun vi miajn impresojn.

Bonŝance la vetero dum du tagoj de la aranĝo estis bonega. Eĉ tro bonega, se tiel eblas diri. Mi persone veturis al Strasburgo tra Parizo kaj poste revenis ankaŭ tiel, kaj ambaŭ fojojn, kiam mi estis en Parizo, la vetero estis ege malseka kaj malvarma. Do ni tre feliĉis havi tute malan veteron en Strasburgo.

Bonŝanculoj sukcesis registriĝi la 19-an de majo - antaŭ la sekvanta malfermtago, ĉar alikaze ni devus vekiĝi sekvatage fruege matene por fari tion. Nia grupo apenaŭ sukcesis veni ĝustatempe. Post la registriĝo TEJOanoj, feliĉaj pro la okazo denove renkontiĝi unu kun la alia, vizitinte unu el la restoracioj disiris al la gastigantoj. Jen vere avantaĝo de nia reprezentantaro: dum aliaj partoprenantoj devis loĝi en diversaj hoteloj, inkluzive multekostajn, ni havis eblon loĝi ĉe samideanoj tute senpage kaj pro tio mi volas esprimi apartan dankon al niaj gastigintoj.

Matene la 20-an de majo nia reprezentantaro venis al la Parlamento. Aranĝoj okazis kaj ene de la parlamentejo kaj ekstere, kie estis aranĝita tiel nomata Junulara Vilaĝo aŭ originale “YO! Village”. En tiu vilaĝo estis kelkĉambraj tendegoj, en ĉiu el kiuj la partoprenantoj povis ĉeesti diversajn laŭhorarajn aranĝojn kaj ankaŭ okazigi la proprajn. Tiel, ekzemple, niaj samideanoj okazigis lingvan kvizon, kiun ĉiuj dezirantoj povis partopreni, kaj mi povas konstati, ke dezirantoj multis. La kvizo estis komputila kaj foje al mi ŝajnis, ke eĉ mankas unu plia komputilo por ke homoj ne atendu en la vico. Certe dume homoj interesiĝis pri nia organizo kaj tio donis al ni bonegan ŝancon nin prezenti disdonante varbilojn kaj informilojn.

Alia okazaĵo de junaj esperantistoj kadre de la evento estis lingvopolitika ludo, “Kukumio”. Temis pri elpensita lando Kukumio, kie loĝas diversaj popoloj, kiuj havas diversajn lingvojn, kulturojn kaj historion. La ludantoj kolektiĝis tre rapide kaj ilia tasko estis reprezenti tiujn popolojn en grupoj kaj kune kun unu plia grupo, kiu reprezentis la registaron, diskutante trovi por ĉiuj popoloj taŭgan solvon rilate al klerigado, amaskomunikiloj kaj financoj. En ĉiu grupo estis po unu TEJOano, kiun konsultis la ludantoj pri la reguloj de la ludo, sed mem ne rajtis interveni. Ludantoj estis reprezentantoj de aliaj organizoj kaj individuaj partoprenantoj, kiuj evidente ne estis esperantistoj. Pro tio ĉiuj ludis en la angla lingvo, tamen havante okazon konatiĝi kun nia movado kaj TEJO. Bedaŭrinde okazis eta fuŝo kaj multaj varbiloj estis kunportitaj al nia tendego tro malfrue. Do, ni disdonadis ilin poste dum aliaj programeroj.

Alia grava programero de TEJOanoj estis evidente kurseto de Esperanto.

Entute la partoprenantaro estis tiom abunda, ke post duontago eĉ finiĝis la manĝo en la moveblaj bakejoj, troviĝantaj en la vilaĝo. Mi persone faris tri vicojn kaj rezulte ricevis nur hotdogon. Do, la duan tagon mi estis pli sperta pri tio kaj aĉetis manĝon anticipe.

Post la unua tago okazis koncerto sur la placo apud la granda strasburga katedralo. La koncerton malfermis organizantoj per paroladoj, kiuj ĉefe temis pri la valoro de nia diverseco kaj nia kuneco. Muzikon ludis kunigitaj simfonia kaj ĵaza ensembloj, akompanantaj operankantistinon, dume malantaŭ la scenejo junaj pentristoj verkis stratartajn pentraĵojn sur speciala muro. Ŝajne tio ankaŭ celis substreki harmonion de kunigita diverseco.

La plej gravaj kaj signifohavaj aranĝoj okazis en la kunsidĉambro de la parlamentejo. Mi povas raporti nun ekzemple pri kunveno, dum kiu gejunuloj sin turninte al parlamentanoj debatis pri enmigrado, kiun nun spertas Eŭropunio. La partoprenantoj havis okazon sin turni al la parlamento, parolante ĉiu po du minutoj. Prezentitaj estis vidpunktoj de ambaŭ flankoj: kaj subtenantoj kaj kontraŭantoj de enmigrado. La paroladoj estis vere sinceraj kaj plenaj de inspiro. Post la pridiskuto voĉdonado estis okazigita. Ĉiu ĉeestanto povis voĉdoni premante unu el tri butonoj: por, kontraŭ aŭ sindeteno. Post kiam homoj voĉdonis, pasis kelkaj sekundoj kaj surekrane aperis la rezulto: el 833 delegitoj 619 voĉdonis jese, 184 — nee kaj 30 homoj sindetenis.

Rezulto vere esperiga, ĉar nun populismaj fortoj en Eŭropo kaj propagandistoj en aliaj landoj tre vigle profitas la situacion por gajni politikan influon, asertante, ke la ekonomio de Eŭropunio ne plu ebligas akceptadon de pliaj enmigrantoj kaj ke ili minacas la sekurecon kaj la kulturon de eŭropanoj. Povas, tamen, esti parte tiel, sed la voĉdono montris, ke gejunuloj eŭropaj pretas daŭre helpi al homoj, kurantaj for de milito. La parlamentanoj certe konfirmis sian konscion pri la fakto, ke pro la situacio kreskas ankaŭ ekonomia enmigrado kaj ke tio devas esti laŭeble limiĝanta.

Ni tamen konsideru, ke se jam la voĉdonrezultoj aspektas esperige, la entuta etoso de la aranĝo estis kuniga kaj paciga. Eble pro tio la rezultoj povus neperfekte reflekti la opinion de la eŭropa junularo. Sed ni esperu, ke ili estas proksimaj al la veraj.

Kaj eĉ ne unu tago sen koncerto! Fine de la dua tago post la fermo de la tuta okazaĵo ĉiuj povis ĝui unu plian vesperan koncerton. Ĉi-foje ĝi estis pli vigla kaj brua kun lumo kaj biero. Rimarkeblis politika subteksto de la aranĝo. Kelkaj kantoj temis pri la nunaj socipolitikaj krizoj, ekzemple pri tiu en Sirio, dume sur ekranoj oni povis vidi fotojn kaj filmetojn el iu rifuĝintejo. Iom strange laŭ mi por amuzigocela kaj danciga aranĝo. Tamen ja ekzakte tia estas la tuta strasburga okazaĵo - ekzakte socipolitika.

Tiaj ĉi eventoj utilas ankaŭ por kunveno de samideanoj, kiu ebligas ĉeestan pridiskuton de primovadaj aferoj. Tiel post kiam la ĉefa aranĝo finiĝis, TEJOanoj okazigis KER-kunsidon, kie kunlaboro kun aliaj organizoj estis pridiskutata.

Cetere, se vi iam venos Strasburgen, mi ege konsilas al vi promeni vespere aŭ nokte tra la urbo. Ĝia centro estas bele lumigita, kaj mi certas, ke kondiĉe de bona vetero vi povos ĝui agrablegan promenadon. Ĝi estas tre pura kaj bone prizorgata urbo. Mi eĉ bone envias al ĝiaj loĝantoj, ĉar ili loĝas en vere eŭropa, oportuna kaj alloga urbo situanta ĉe la limo inter du sufiĉe diversaj landoj, havante la eblon sperti ĉiutage diversajn vivmanierojn. Mi forlasis la urbon kun ege pozitivaj impresoj.

La sekva tia ĉi aranĝo en Strasburgo estas planita por la jaro 2018. Ne maltrafu la estontan okazon!

Ĉefartikolo

Sinmortigo

Konsideroj pri la 10ª mortokaŭzo en la mondo

La redakcio

Pli ol 1 miliono da homoj sin mortigas ĉiujare, tial sinmortigo estas la 10ª mortokaŭzo en la mondo, pli ol urbana perforto kaj militoj laŭ MOS — Monda Organizaĵo pri Sano. Ĝi estas unu el la ĉefaj mortokaŭzoj de homoj kun malpli ol 35 jaroj. En la tuta mondo la nombro de sinmortigoj kreskis 60% dum la lastaj 50 jaroj, ĉefe en disvolviĝantaj landoj.

La statiskoj estas pli altaj en la baltaj landoj kaj en orienta Eŭropo, kie ĉirkaŭ po 30 el ĉiu centmilo da homoj sin mortigas ĉiujare. La plejmulto de la sinmortigoj okazas en Azio, tie oni kredas ke okazas ĉirkaŭ 60% de ĉiuj sinmortigoj en la mondo. Laŭ MOS, Ĉinio, Barato kaj Japanio respondecas pri 30% de la tutteraj sinmortigoj, statistike tamen en la mondo, plej multe oni sin mortigas en Litovio, kun po 31 por ĉiu centmilo da homoj.

La plejmulto de sinmortigoj estas efektivigataj de viroj, sed virinoj plejmulte foriĝi de la vivo. Jen ni prezentas du artikolojn, kiuj kontribuas al tiu malgaja sed tre grava temo.

Mortopuno

En la anktiva Romo, kvankam akceptita kelkfoje, la sinmortigo estis riproĉata. Se soldato provis sinmortigi, li estis traktata kiel dizertanto kaj la puno por tia krimo estis... morto! Sed la puno por tia ago ne estas ekskluzivaĵo de antaŭ-kristanaj civilizacioj. En landoj kiel Italio, Francio kaj Germanio, la sinmortigo estis punata per la enterigo de la kadavro ekster sankta grundo (ofte ĉe veturejo-randoj) kaj per konfisko de la propraĵoj de la sin mortiginta persono far la Ŝtato ĝis la 18-a jarcento. Kaze de vana sinmortiga provo, la puno estis korpaj suferigoj kaj enprizonigo. Anglio estis la lasta lando, kiu malkrimigis sinmortigon, en 1961.

Mapo

Orienta Eŭropo — Alkoholismo estas unu el la eblaj kialoj por la granda nombro de sinmortigoj.

Japanio — Sinmortigo estas la sesa mortokaŭzo en Japanio, kie ĝi ne estas ligata al socia tabuo.

Ĉinio - pintas laŭ absolutaj nombroj. Tie ankaŭ okazas pli ofte ke virinoj sin mortigas ol viroj — ne kutima fenomemo.

Usono - 52% de la sinmortigoj okazas per pafarmiloj.

Latinameriko — La regiono kun malpli da sinmortigoj. Sed en kelkaj regionoj de Brazilo ekz., la procentaĵoj estas similaj al tiuj en landoj kun altaj nombroj de sinmortigoj.

Francio — okupas la kvaran lokon inter la disvolviĝintaj landoj.

Afriko — Ne ekzistas fidindaj datumoj

Nia reta fadeno

Kion niaj legantoj parolis pri la temo ĉe Interreto

Zita Dittel SZALONTAY - Hungario

Homoj perdas esperon, ĉar oni perdis la Fonton de la espero. Mondo malsaniĝas. Multaj ne scipovas elteni ŝarĝojn, ĉar ili ne komprenas la sencon de eltenado. Helpus reveno al la pura fonto = Dio.

Ho-young SONG - Koreio

En mia lando, sinmortigo okupas la kvinan rangon inter la kaŭzoj de mortoj.

Se temas pri trajto de koreoj, koreoj ĝenerale emas senĉese kompari sin kun aliuloj kaj strebas por superi ilin, kio fakte helpis al la ekonomia evoluo kiel pozitiva faktoro. Sed kiu ne fariĝus deprimita en tia socio? Oni severe konkurencas en lernejo, laborejo kaj aliaj sociaj grupoj.

Guillaume ARMIDE - Francio

Krom la sinmortigoj pro neelteneblaj laborkondiĉoj aŭ pro troa monŝuldo, plejparto el ili okazas en la industriaj landoj. Ĉe la kompanio France Télécom, okazis 17 sinmortigoj en 2008, 18 en 2009 kaj 23 en 2010.

Sergey TYRIN - Israelo

Dependas de la kulturo kaj de tio kion unuopulo pensas ke oni atendas de li, ĉu ne?

Jen vidu grekojn: Ilia ekonomio disfalas, sed ili tute ne sentas sin mizeraj aŭ deprimitaj, ĉar ili ne emas konkurenci, sed anstataŭe kuniri plaĝen.

Fumado mortigas, vi jam scias, sed...

...ĉu vi sciis ke fumantoj, kiuj konsumas inter 1-24 cigaredojn tage havas duoblan riskon sinmortigi? Kaj tiuj, kiuj fumas pli ol 25 cigaredojn tage havas kvaroble plian riskon ol tiuj, kiuj neniam fumis. Tion asertis sciencistoj el Usono per esploro inter ĉirkaŭ 100 000 flegistinoj, publikigita en 1993.

Ĉu IJK 2013 en Sirio?

En la unua tago de aprilo, 2013 aperis la informo ke pro la malmultaj aliĝintoj al la kongreso, la malentuziasmiĝintaj organizantoj ne plu emas okazigi IJK-on en Israelo kaj anstataŭe ĝi estos en Damasko, Sirio. Multaj el ni ekhavis pensojn kiel: “Ĉu en la lando kie daŭras milito?”, “Kio pri mia aĉetita flugbileto?” ks. Ni nun eksciu ĉiujn klaĉojn kaj malklaĉojn pri IJK 2013.

Jam la 18an de januaro 2012 aperis informoj pri tio ke IJK 2013 okazos en Israelo. Tiam Tina Tišljar, estrarano pri kongresoj ankaŭ komentis tiel ĉi: “La israela propono estis elektita pro du samrangaj kialoj: Unue ĝi estis la plej bona inter tri — kun la plej kompleta propono pri kongreso kaj kun plej kompleta teamo enhavanta ankaŭ kelkajn spertulojn. Due, la lasta IJK en Mezoriento okazis en la jaro1986, ankaŭ en Israelo.”

Dume ni ne multe aŭdis pri ĉi tiu kongreso, ja pli interesis nin kio okazos en 2012. Ja scieblas, ke IJK 2012 malgraŭ la antaŭaj planoj ne okazis en Japanio, sed en Vjetnamio. Nur post la sukcesa vjetnama kongreso oni komencis interesiĝi pri la Israela.

Longe ne aperis detalaj informoj, retpaĝo aŭ aliĝilo por la kongreso. Oni povis nur scii, ke ĝi okazos en la komunumo Afikim. Poste kiam jam ĉi-jare aperis la aliĝilo al IJK, ĉiuj povis konstati, ke la kongreso okazos ne en Afikim, sed en la urbo Nazareto. La kialo de la ŝanĝo ne scieblas. Ĉiukaze la detaloj kaj la aliĝilo akireblas ĉi tie: http://ijk-69.mesha.org/.

Kun la limdato 31a de februaro, oni povis aliĝi al la konkurso Partoprenu IJK-on. Kandidatiĝis dek unu personoj, el kiuj ĝis la frua mezo de marto la TEJO-estraro elektis la sekvajn ses: Allan Argolo (Brazilo), Anna Maria Koniecpolska-Bień (Pollando), Dorota Rodzianko (Pollando), Ivan Camilo Quintero Santacruz (Kolombio), Veronika Poór (Hungario) kaj Szabolcs Szilva (Hungario).

Alian konkurson gajnis danke al la donaco de individuoj kelkaj organizantoj de la pasintjara kongreso: Phượng (Flama) — prezidantino de LKK, Thu (Helenjo) — LKK-anino, kaj Hoàn (Ĝojo) — helpantino en 97-a UK kaj 68-a IJK.

Verŝajne jam estis multaj aliĝintoj kaj aĉetintoj de biletoj flugaj kaj aliaj kiam TEJO peris la jenan mesaĝon de la organiza teamo la 1an de aprilo en la oficiala facebooka retpaĝo de IJK: “(...) aliĝis al la IJK nur 11 personoj. (...) tiu ĉi fakto tre malkuraĝigis nin, kaj sekve ni decidis ne plu investi tiom da tempo kaj peno en la organizado de la kongreso. (...) la IJK en 2013 do okazos en Damasko. pardonu nin kaj ĝis revido en aŭgusto!”

Mi mem surpriziĝis kaj unue ekpensis: “Kio pri mia aĉetita flugbileto?”. Mi vidis, ke ankaŭ aliaj ne kontentas pri tiu ĉi decido komentinte en la paĝo, kelkaj persone demandis min kion ni faru. Tamen post kelkaj grandaj spiroj kaj enrigardo en mian kalendaron mi konstatis ke temas pri ŝerco pro la Ŝercotago, kiu en multaj landoj de la mondo okazas la 1an de aprilo kaj ĝia esenco estas per ŝerco trompi la alian. Tion ankaŭ konfirmas mesaĝo aperinta la postan tagon en la paĝaro.

Do mi nun mi volus inviti vin ĉiujn al la IJK en aŭgusto 2013 por ke vi mem spertu ke en la varmega nord-israela kongresurbo estas multe pli da interesegaj kaj belegaj aferoj ol eta aro de nazoj!

SZILVA Szabolcs

El nenio al forta Landa Sekcio en 10 jaroj

Łukasz Żebrowski

Pasas 10 jaroj ekde kiam Pola Esperanto-Junularo estis refondita kaj ĉi tiu jubileo estas bona punkto por retrorigardoj kaj resumoj. Nesurprize do venis al PEJ peto de TEJO Tutmonde verki artikolon pri tio. La unua demando ĉe ni estis do — kiu verku la artikolon. Rapide evidentiĝis, ke povas esti nur mi, ĉar mi restis jam la lasta PEJ-aktiva el tiuj, kiuj memoras la refondon en 2004. Ja en junulara movado 10 jaroj signifas ŝanĝon de (almenaŭ unu) generacio.

PEJ kiel organizo naskiĝis en la 1958-a jaro — pri tiuj tempoj aparte eblus multon verki — kaj en iom ŝanĝiĝanta formo aktivis pli-malpli ĝis la komenco de la 90-aj jaroj. Tiam la Esperanto-movado en la tuta iama orienta bloko estis tuŝita de profunda krizo. La revigliĝo ekis iam komence de la 21-a jarcento jaroj kaj gvidis al la refonda kunveno kiu okazis en junio 2004 en Varsovio. Nemaloftas, ke refondo de organizo estas instigo por sekve organizi iun Esperanto-eventon. Interesa estas tamen la fakto, ke ĉe PEJ estis tute inverse. Al la refondiĝo de la organizo grave kontribuis la fakto, ke TEJO decidis okazigi Internacian Junularan Kongreson en 2005 en Zakopane. La invito de la IJK al Pollando estis iniciatita de la klubo Varsovia Vento kaj ja por realisme pensi pri la defio necesis kolekti junajn esperantistojn de la tuta lando.

Ĝuste ĉi tiu 500-persona, etosplena kongreso organizita kune kun Varsovia Vento estis la unua granda sukceso de PEJ, post kiu jam ĉiuj konis nin kaj la nomon de nia organizo. Organizado de eventoj fariĝis kutima aktivado de PEJ, ĉar en ĉiu novjaro ankaŭ kun Varsovia Vento ni organizadis Ago-Semajnon, kiu ĉiujare fariĝadis pli kaj pli granda aranĝo — de 50-80-persona evento en 2004/05 kaj 2005/06 ĝis 180-230 en la jaroj 2006/07-2008/09. Intertempe ni engaĝiĝadis en organizadon de aliaj eventoj, kiel la unua SES (kun E@I, Slovaka Esperanto-Junularo kaj la moskva klubo MASI) aŭ SenPrograma Renkontiĝo (kun Kataluna E-Junularo) kaj ekigis kontaktojn kun aliaj Landaj Sekcioj de TEJO.

Al la plej gravaj kunlaboraj projektoj denove apartenas la plej gravaj Esperanto-aranĝoj. En 2009 kune kun Ĉeĥa kaj Germana Esperanto-Junularoj PEJ kunorganizis tre sukcesan IJK-n en Liberec. Tiun kongreson povas memori ankaŭ nemalmultaj hodiaŭaj TEJO-aktivuloj — ĝian riĉan tagan kaj vesperan programon, kaj grandan Kultur-Lingvan Festivalon en la ĉefplaco de Liberec.

Fine de la sama jaro okazis la unua Junulara E-Semajno. Tiu evento estis kuniĝo de du samtempaj renkontiĝoj en Germanio — Internacia Seminario, kaj en Pollando (kaj unufoje Slovakio) — Ago-Semajno. Dum iom da jaroj ili ekzistis aparte, kiel granda tuteŭropa IS kaj eta orienteŭropa AS. Kune kun la tempopaso la aferoj ŝanĝiĝis — IS fariĝis malpli granda ol antaŭe, AS tre signife kreskis kaj en la lastaj du jaroj estis pli granda ol la najbara evento, la publikoj de ambaŭ fariĝis tre similaj. Tio kondukis al maldezirata konkurenco kaj malkomforto de la eŭropa E-Junularo pro ĉiujara devo elekti inter la du. Konsekvence pro la deziro de la partoprenantaro kaj ankaŭ de la organizantaro, la eventoj kuniĝis.

Forlasante la Esperanto-aranĝan temaron necesas prezenti ankaŭ aliajn flankojn de la agado de PEJ. En la Esperanto-movado vaste konatas kelkaj mojosaj produktoj de nia organizo. Plej furoris la fama T-ĉemizo Lingva Revolucio kun Ludoviko Zamenhof aspektigita kvazaŭ Che Guevara. Ĝia populareco tute superis niajn supozojn, ĉar ja ni kreis la desegnon primokonte la “Esperanto-sanktaĵojn” kiel karikaturita LLZ, verda koloro ŝanĝita (en la originala versio de la T-ĉemizo) al militverda kaj finvenkismo prezentita en la revolucia karaktero. Alia populara produkto de PEJ estis botelmalfermilo kun la vorto Esperanto aspektanta ege simile al la simbolo de biero Carlsberg kaj revortumo de ĝia slogano al Probably the best language in the world. Interese ke poste ni ricevis plurajn “akuz-demandojn” pri tio kial la slogano ne estas en Esperanto?! Tre simple — ĉar per ĝi ni ne intencis reklami la internacian lingvon al esperantistoj mem (kion tamen multaj fervore faras), sed al la ekstera publiko, kiu ne konas Esperanton.

Mi preterlasas en la rakonto reklamadon de Esperanto en diversaj bazaroj kaj festivaloj, ĉar tion ja same faras ankaŭ multaj aliaj E-organizoj. Menciindas tamen nia kampanjo por Espertanto-nomo de la publikaj bicikloj en Varsovio. La nomon Veturilo proponis unu el la PEJ-anoj kaj ĝi eniris la finalon de la konkurso, en kiu gravis reta voĉdonado. Esperantistoj de la tuta mondo grave helpis al ni voĉdonante laŭ niaj instrukcioj kaj la rezulto estas ne nur tia, ke la bicikloj havas la nomon en Esperanto, sed ke post kelkaj jaroj la vorto Veturilo eniris la lingvon de la polaj (ne nur varsoviaj) amaskomunikiloj kiel sinonimo de publika, luebla transportilo.

El la kunlaboroj kun neesperantistaj institucioj verŝajne la plej menciinda estas tiu kun la varsovia Historia Muzeo de Polaj Judoj. Kun ili ni faris porinfanajn laborrenkontojn Grafitio Esperante kadre de la varsovia Scienca Festivalo. Same kun ili ni kunlaboris okaze de la jubileo de Zamenhof en 2009, kiam por la 15-a de decembro en kelkaj varsoviaj vendejoj proksimaj al la iama loĝloko de Zamenhof, etikedoj sur varoj ŝanĝiĝis al Esperantlingvaj. Ĉi tiu kampanjo ricevis neatendite vastan eĥon ne nur en polaj amaskomunikiloj. Tio ŝuldiĝas al la fakto, ke la eventon vizitis raportisto de Associated Press, kies raporto titolita Eŭropo markas la 150-an naskiĝdatrevenon de la Esperanto-kreinto estis republikigita en pluraj amaskomunikiloj tra la mondo. Kun la muzeo ni kompreneble daŭre kunlaboras. Laste en julio 2013 ni organizis kun ili biciklan urban ludon en Varsovio Laŭ la spuroj de Zamenhof.

Restante en la temo de ekstermovadaj kontaktoj gravas mencii nian engaĝiĝon en la Pola Konsilio de Junularaj Organizoj (PROM). Tie ni estas aktivaj ekde la komenco, kiam la konsilio estis fondata, intertempe havante unu reprezentanton en la revizora komisiono de PROM kaj kunlaborante en kelkaj ĝiaj komisionoj. Danke al ilia helpo tre vaste diskoniĝis la kampanjo pri la lingva diskriminacio en la nova eŭropunia programo Erasmus+. Cetere, mi supozas ke PROM estas la sola landa junulara forumo, kiu en sia retejo havas prezentiĝon en Esperanto (vidu ĉe prom.info.pl).

Hodiaŭ, 10 jarojn post sia refondo, Pola Esperanto-Junularo estas forta Landa Sekcio de TEJO kun unu granda ĉiujara aranĝo (JES); kun novaj (kun)organizataj pli etaj eventoj: pornovula ĈAR (Ĉelima Aŭtuna Renkontiĝo) kaj poraktivula CENTREJO (Centr-Eŭropa Najbara Trejnaktivula Renkontiĝo de Esperantistaj Junularaj Organizoj); kun ŝanĝprogramoj kaj partneradaj projektoj kun aliaj eŭropaj E-organizoj; kun regula informado rete pere de retpaĝo, fejsbuka paĝo kaj (almenaŭ) ĉiumonata retletero *pejaktuale, kaj vive en diversaj bazaroj kaj festivaloj helpe de modernaj informiloj — eta kiun plurlingve pretigis TEJO kaj pli vasta broŝuro Malkovru Esperanton kiun plurlingve preparis E@I kaj ILEI; kun ĵus kreita reta fotaro ĉe fotoj.pej.pl, kiu povas pli vaste servi al bonkvalita informado en Esperantujo; kun bonaj rilatoj kun diversaj neesperantistaj institucioj kaj asocioj; kun noveldonitaj kaj (miaopinie) tre belaj organizaj T-ĉemizoj; kaj plej grave — kun jam sufiĉe sperta generacio de aktivuloj, kiuj hodiaŭ aĝante malpli ol 25-jarojn gvidas la organizon kaj nova generacio nun formiĝanta el hodiaŭaj sub-18-jaruloj, kiuj gvidos Polan Esperanto-Junularon jam baldaŭ. Post pliaj 10 aŭ 15 jaroj mi tre volonte legos ilian retrorigardon al tiam jubileanta organizo.

En Benino komenciĝis afrika-eŭropa kapabliga projekto

Łukasz Żebrowski

Per renkontiĝo en Kotonuo, Benino, komenciĝis la projekto aejk — afrika eŭropa junulara kapabligo. Ĉi tiu projekto koncentriĝas pri kapablokonstruado de junuloj pere de neformala edukado kaj pri trejnado de trejnistoj. Tiel ĝi ebligas proksimigi membrojn el foraj landoj kaj pliriĉigi nian komunumon. La projekto havas jam sufiĉe longan historion, ĉar ĝi estis iniciatita ankoraŭ de la antaŭa Estraro de TEJO lige kun decido realigi Internacian Junularan Kongreson en 2017 en Afriko. AEJK estas la unua tiom grandskala projekto en la historio de TEJO kaj tial ne mirigas, ke necesis kelkaj provoj por sukcese akceptigi ĝin ĉe la programo Erasmus+. La buĝeto de la tuta projekto estas 142 490 eŭroj. El tiu sumo TEJO devas proprarimede financi 13 320 eŭrojn, dum la subvencio egalas al 129 170 eŭroj. La projekton kunkreas TEJO kaj ĝiaj Landaj Sekcioj el Pollando, Slovakio, Italio, Burundo, Togolando, Benino, Kongo (Kinŝasa). Krom ekkonado de malsamaj kulturoj kaj labormanieroj pere de reciproka trejnado, la konkreta rezulto estos telefona aplikaĵo kreita per materialo de la trejnado. Kadre de la projekto okazos kvar renkontiĝoj. La ekiga evento ĵus okazis en Benino en oktobro 2016. La trejnado estos organizita en Italujo en aprilo 2017 dum Internacia Junulara Festivalo en Castione della Presolana. Dum la Internacia Junulara Kongreso en aŭgusto 2017 en Aneho, Togolando, paralele okazos debata evento kun la ĉeftemo “La Norda-Suda divido - la kialoj de ĝi kaj ĝiaj efikoj” kaj projekta evento dediĉita al la telefona aplikaĵo. Ferma renkontiĝo okazos dum Junulara E-Semajno en Pollando en decembro 2017.

Por la unua renkontiĝo en Kotonuo, Benino, pere de la projekto alvenis 22 gejnunuloj. Ĉiuj el partneraj organizoj rajtis sendi po 3 reprezentantojn, tamen pro diversaj kialoj de Italio kaj de Slovakio povis veni nur po 2. Ekster la projekto partoprenis ankoraŭ pli ol 10 personoj. Inter ili estis kunordiganta la projekton EVS-volontulo laboranta en la Centra Oficejo, Pierre VITTET, kies vojaĝon proprabuĝete financis TEJO. Ĉeestis Mireille GROSJEAN, Privas TCHIKPE kaj Latifou GBADAMASSI, sen kies surloka helpo la evento ne povus tiom glate okazi. De Togolando alvenis la kunordiganto de la Afrika Komisiono de UEA, Adjévi ADJÉ. La renkontiĝon vizitis ankaŭ grupeto de lokaj gejunuloj kaj tiel sume 35 esperantistoj iuparte vizitis la eventojn okazantajn en Hôtel JOCA.

La unuajn du tagojn okupis trejnado pri organizado de IJK, kiun gvidis trejnistoj de Pola Esperanto-Junularo — Karina MĄKOSA kaj Natalia ŻEBROWSKA. Trejniĝis interalie togolandaj kaj beninaj organizantoj de la venontjara IJK en Aneho. La ĉeestantoj ricevis scion pri tio kiel aspektas administrado kaj financoj de la evento, kiel oni konstruas organizan teamon, el kio konsistas kongresejo kaj multe lernis pri kreado de programo. Kvankam la tempo por la trejnado estis tre malmulta kaj ĝi facile povus plenigi tutan semajnon, la partoprenantoj estis tre kontentaj pri tio kion ili lernis kaj aprezis la tre bonan etoson dum la trejnado. Pri tio, ke ĉi tiu trejnado estis nek kutima, nek tipa, asertas Karina MĄKOSA, unu el trejnistinoj:

Surprizis min dum la trejnado pri IJK kiam ni priparoladis buĝeton, ke ni devos dungi respondeculon pri maro-aferoj. Surprizis min ankaŭ serioza minaco, ke lokaj religiaj aŭtoritatoj povas nomi Esperanton lingvo de satano. Aliflanke, mi lernis de niaj afrikaj gekolegoj pozitivan pensmanieron - ili nek plendas, nek kritikas.

La akiritajn sciojn oni povis utiligi tre rapide, ĉar flanke de la renkontiĝo okazis neformala kunveno de organizantoj de IJK, en kiu oni diskutis pri taskodivido kaj tempoplanado. Tre kuraĝiga estas la evidenta kaj sentebla entuziasmo kiun ili havas pro la kongreso kaj pro la fakto, ke ili povos gastigi aliajn esperantistojn.

Dum sekvaj tagoj okazis renkontiĝo jam rekte rilata al la aejk-projekto mem, kiun prizorgis Veronika POÓR kaj Pierre VITTET. Oni konatiĝis kun la ĝenerala kadro de la projekto, diskutis pri la bezonoj kaj planis la agadon. Okazis prezentado de landaj sekcioj. Sekvis ĝin, gvidate de Sara SPANÒ kaj Francesco MAURELLI, analizado ene de la organizoj pri siaj fortoj, lamaĵoj, oportunoj kaj minacoj. Fine oni preparis pli detalan tempoplanon por la projekto kaj diskutis diversajn, ĉefe teknikajn dubojn kiuj aperis. La renkontiĝo permesis al multaj partoprenantoj pli bone kompreni la projekton. Ĝi estis okazo pripensi pri la funkciado de asocioj kaj pri tio kiel oni povus kunlabori por plej bone sukcesigi la projekton. La partoprenantoj tre ŝatis konatiĝi unu kun la aliaj kaj estis granda entuziasmo senti ke oni povas labori kune.

Malgraŭ la alta humideco kaj varmo, la laboro estis tre intensa por povi trakti la punktojn menciitajn en la priskribo de la projekto. Kelkaj partoprenantoj malkontentis pri la organizado kaj bedaŭris ke ne eblas trakti ĉiujn gravajn punktojn profunde. Inter la rimarkoj oni proponis havi pli konkretajn kunsidojn kun klaraj celoj kaj malpli gvidatajn de gvidantoj. Aperis ankaŭ propono, ke sekvontfoje tia projektekiga kunveno estu pli longa kaj alimaniere organizita, por povi ĝin gvidi pli diverse - malpli da tempo estu dediĉita al analizado de propra laboro, dum pli estu efike uzata por krea laboro. Tiuj rimarkoj estas gravaj, ĉar tiu ĉi renkontiĝo estis la unua, kaj ili permesos trovi rimedojn por pli bone organizi la venontajn eventojn. Iom pli detale pri la rimarkoj rakontas Léon SCHNELLDORFER: Ĝenerale la evento estis sufiĉe bela, sed mi fine pli ĝuis la etoson kaj fakton ke ni estas en unu salono kun niaj afrikaj esperantistaj amikoj kaj povas paroli pri niaj kulturoj kaj interŝanĝi ideojn. Mi vidis ke por ili vere utilas la unua trejnado pri tio kiel organizi IJK-n kaj lerni de la spertaj trejnistinoj. Ni vere ĝojis labori en laborgrupoj kaj diskuti pri diversaj organizaj aferoj. La dua parto de la evento ne estis fine tiel utila kiel eble ĝi povus esti laŭ mia opinio. Pri la projekto ni ne multon eksciis kaj multaj demandoj restis post 3 tagoj malfermaj. Nun prenas multe da tempo al ni ekscii pli detale pri administrado de la projekto, pri tio kio okazos dum la venontaj aranĝoj, kiaj fakte estas la taskoj de LS-j en ĝi ktp. Fine okazis ke la ĉefa trejnado estis pli teoria kaj mankis iu pli profunda resumo de la 3-taga laboro.

Dum la tuta semajno estis pluraj okazoj por neformala integriĝado. Dum la paŭzoj oni ne nur interŝanĝis ideojn, sed ankaŭ dancis aŭ vizitis la urbon. Kelkaj partoprenantoj alportis manĝaĵojn kaj trinkaĵojn de sia lando, pri kio rakontas Koffitchè KOUFIONOU:

Mi tre aprezis la diversecon inter la manĝaĵoj kaj la kulturoj de ĉiuj partoprenantoj. Ni kunvivis kun tiu kultur-diverseco dum unu semajno pace kaj harmonie. Tiu montras ke la diverseco ne estas limo sed riĉeco.

Meze de la evento, por iom ripozi de multa laboro, okazis ege interesa ekskurso al la vilaĝo Ganvie, kiun organizis por ni Bernard GNANCADJA. La vilaĝo estis kreita, kiam en la regiono oni kaptadis sklavojn. Grupo de la loĝantoj forkuris al eta insulo meze de la lago kaj tie kreis vilaĝon. Kiam ekmankis loko sur la insulo, oni komencis konstrui domojn sur kolonoj super la akvonivelo. Nun plejparto de la vilaĝo estas sur la lago, kio aspektas tre imprese.

Ĉeokaze de la renkontiĝo en Benino okazis kelkaj aldonaj eventoj. La ĉeestantaj Veronika POÓR, la Ĝenerala Direktoro de UEA kaj TEJO, Sara SPANÒ, la estrarano de UEA kaj Arina OSIPOVA, la Ĝenerala Sekretario de TEJO, havis okazon viziti la Afrikan Oficejon de UEA en Lokossa, Benino. Antaŭ kaj post la renkontiĝo oni vizitis la kongresejon de la IJK en Aneho, Togolando. Okazis ankaŭ transdono de la IJK-flago de Pola Esperanto-Junularo, organizinta la ĉi-jaran kongreson en Vroclavo, al Junulara Organizo de Togolandaj Esperantistoj, kiu okazigos la IJK-n en 2017 en Aneho.

Al la sukceso de la renkontiĝo kontribuis ankaŭ la asocio SSB - Scio Sen Bariloj, pagante 45 000 XOF por aliro al beninaj gazetoj kaj radio. Por la plej populara radio en Benino Soleil fm estis intervjuitaj Cédric MARCHAL, Pierre VITTET kaj Privas TCHIKPE. Por alia radio intervjuitaj estis Leon SCHNELLDORFER kaj Koffitchè KOUFIONOU. Informoj pri la evento aperis en kelkaj ĵurnaloj - interalie Notre voix kaj Le pays émergent. Ankaŭ dum vizito en Togolando ne mankis sukcesa amaskomunikila agado. Veronika POÓR kaj Adjévi ADJÉ estis intervjuitaj en la tutlandaj radio Radio-Lomé kaj televido TVT - TéléVision Togolaise kadre de la matena programo L’bala.

Ĝenerale la tuta evento donis vere gravan sperton pri interkultura laboro. Ne mankis surprizoj kaj miroj pri tio kiom foje tre malsame ni laboras kaj malsamajn problemojn havas. Oni multe lernis dum interesaj diskutoj pri tio, kiel interagordi komunikmetodojn, por ke la kunlaboro estu komforta por ĉiuj, ĉar evidentiĝis ke ni kutimas uzi malsamajn ilojn. Por nemalmultaj ĉi tiu evento estis samtempe la unua tia sperto en Esperanto-medio. Inter la lokanoj estis ĉiam tre helpema kaj aktive partoprenanta la programerojn Mireille Mahugno HOUNKPE, kiu tiel rakontas pri la renkontiĝo:

Dum la renkontiĝo mirigis min kiel facile Esperanto unuigas junulojn el diversaj landoj, kiuj povas bone kunlabori kaj babili pri siaj diversaj kulturoj. Mirigis min ankaŭ la maniero kiel la tejnistoj majstras Esperanton kaj parolas ĝin kiel sian denaskan lingvon. Pro tio mi deziras lerni pli kaj plibonigi mian nivelon por esti multe pli aktiva en TEJO. Mi povos labori kun aliaj virinoj en Benino, en Afriko, en la tutmonda Esperanto-movado kaj fari ion signifan por nia lingvo. Mi jam sentas min kun esperantistoj kiel kun mia familio.

Sendube nun, kiam oni jam konas unu la alian kaj kunlaboros rete inter la renkontiĝoj, pli facilos sukcese okazigi sekvajn erojn de la projekto.

Ĉu vi subtenas la agadon de TEJO en Afriko? Subtenu ĝin ankaŭ finance! Farante tion vi helpas realigi projektojn kiel tiu ĉi kaj vi kontribuas al venigo de alilandaj afrikaj junuloj al la IJK 2017 en Togolando. Informoj pri la ebloj donaci troveblas ĉe la paĝo tejo.org/subtenu. Bonvolu indiki la celon “TEJO Afriko”.

Epokfare (Samuel Nello Deakin)

Junularaj kongresoj estas iomete kiel la usona filmo “La tago de la marmoto” (“Groundhog Day”) — kelkaj detaloj ŝanĝiĝas jaro post jaro, sed la esenco de la eventoj ĉiam restas pli malpli la sama. Solena malfermado, internacia vespero, trinkejo, gufujo, danckursoj, la bambon... Estis jam mia kvara Esperanta aranĝo, do mi jam sciis, kio atendas min, kvankam mi certe ne taksas min kiel spertulon. Eble pro pigreco, eble pro skeptikeco, aŭ eble simple pro natura temperamento, mi kutime ŝatas havi diskretan duarangan rolon kaj simple observi kiel fluas la semajno sen fari multe...

Ĉi-jare la IJK okazis en Vroclavo, Pollando, de la 16-a ĝis la 23-a de julio 2016. Tial ke ĝi estis en facile atingebla urbo en kerna Esperanta lando, la kongreso havis sanan kvanton da partoprenantoj. Tamen, mi trovis ke iukiale ĝi ŝajnas multe pli kiel “eŭropa” ol vere “monda” kongreso kompare kun la pasintjara IJK en Wiesbaden. Vroclavo per si mem estas ĉarma urbo, kvankam al miaj okuloj ĝi havas iomete de tiu neesprimebla tristeco de centreŭropaj landoj. Mi povus plurakonti pri la urbo, sed mi ne pensas ke tio estus tre interesa: kvankam dum la kongresoj ĉiam estas kelkaj ekskursetoj al la urbo kaj al la ĉirkaŭaĵoj, en mia sperto Esperantaj eventoj okazas ĉefe en “Esperantujo” mem, kaj la ekstera mondo estas preskaŭ nur kiel teatraj dekoracioj por la plejmulto de la partoprenantoj.

La kongresejo estis en fakultato de la Vroclava Universitato de Natur- kaj Viv-Sciencoj. Tio bone funkciis, krom ke ni estis en verŝajne unu el la plej malbelaj stratoj de Vroclavo kaj ke la kongresejo, manĝejo kaj gastejo estis iomete malproksimaj unu de la alia. Almenaŭ tio devigis kelkajn partoprenantojn iri iomete ekstere kaj promeni ĉiutage, ĉar alie certe estus kelkaj homoj kiuj neniam forlasus la kongresejon. Tamen, tio signifis ankaŭ ke la ebloj maltrafi matenmanĝon estis tre altaj por multaj el ni (mi kutime estas matena homo kaj tute ne ŝatas vekiĝi malfrue, sed bedaŭrinde mi devas adapti min al la ritmo de la junularaj eventoj).

La oficiala temo de la kongreso estis la tre ĝenerala koncepto de “aktivado”, precipe rilate al neregistaraj (ne-Esperantaj) organizoj. Sub tiu etikedo okazis pluraj prelegoj kaj seminarioj pri komunikado, motiviĝo, kunlaborado ktp. Krom tio, kompreneble estis aliaj kursoj, kiel dancado aŭ la pola lingvo, kaj aldona nokta programa kun kelkaj koncertoj — inter aliaj de La Perdita Generacio, kiu certe sukcesis krei bonan vesperan etoson en la trinkejo. Kvankam la programo estis akceptebla, ĝi verŝajne povintus esti iomete pli strukturita kaj bone planita — la detaloj de la programo kutime aperis nur en la lasta minuto kaj en iomete hazarda maniero. Se mi devus nomi la ĉefan malforton de tiu ĉi IJK, mi pensas ke ĝi estus la ne-tiom-entuziasmiga programo (almenaŭ laŭ mia vidpunkto).

La ĉi-jara IJK elstaras pro movadnivele gravaj novaĵoj. Tutmonda Esperantista Junulara Organizo “sendependiĝis” de Universala Esperanto-Asocio, akirante memstaran juran personecon, kaj plialtiĝis la aĝlimo por la membreco.

La memstariĝo okazis ĉefe pro eksterarilataj kaj subvencipetaj interesoj: TEJO jam havis juran personecon (ĝi jam registriĝis ĉe la nederlandaj kompetentaj instancoj en 2006), tamen tio ne sufiĉis pro la fakto, ke en la statuto estas parto (“integra parto de UEA”) kiu povus interpretiĝi tiel, ke TEJO estas nur sekcio kaj ne sendependa organizo. La proceso, akorde kaj bonetose kun UEA, komenciĝis jam antaŭ la IJK per la preparado de la necesaj dokumentoj, kaj dum la Universala Kongreso (Nitra, Slovakio, 23-a/30-a de julio) la komitato de UEA aprobis la decidojn de la komitato de TEJO.

Okazis longa kaj vigla diskutado ene de la Komitato kun partopreno de homoj ekster la Komitato kaj nemembroj de TEJO pri la plialtigo de la aĝlimo por la membreco en TEJO. Ne estas facile difini la limon de “juneco”. Diversaj organizoj havas diversajn limojn kaj en vojaiĝo tra la mondo estas rimarkindaj diferencoj. Dum en Afriko 35-jaran homon oni taksus sufiĉe aĝa, en Eŭropo ne estas tiel. Juneco, eblas diri, estas kutime difinata laŭ diversaj kriterioj rilataj al edukado, dunglaborado, familio ktp. Sed tiuj aferoj estas malfacile kontroleblaj por ĉiuj unuopaj homoj, do kutime estas starigita iu preciza, facile kontrolebla limo, kiu estas pli-malpli avaraĝa por ĉiuj. Oni debatis ankaŭ por kompreni, ĉu inter la plej kaj malplej junaj estuntaj membroj de TEJO ne estus tro granda diferenco kaj kiuj estus la konsekvencoj. La Komitato fine aprobis la plialtigon de la limo ĝis 35 jaroj.

Rigardante al la estonteco, oni konfirmis la intencon okazigi la venontan IJK-n en Afrika lando. Tio certe estus potenca simbola gesto, kaj eĉ se ĝi ankaŭ kunportos malfacilaĵojn, mi pensas ke sendube indas preni tiun riskon.

Noto de la redaktoro de TEJO TUTMONDE: La raporton Samuel verkis tuj post la IJK kaj la UK. En septembro la estraro sciigis, ke la 73-a IJK okazos de la 5-a ĝis 12-a de aŭgusto 2017 en Togolando, en la urbo Aneho. La urbo situas 45km for de la ĉefurbo Lomé, estas facile atingebla kaj proksimas al la limo de Benino. La organizanto de la IJK estas la Junulara Organizo de Togolandaj Esperantistoj.

Eŭropa Junulara Evento kun TEJO: la posta tago (Walter Bruno)

Por tiuj knaboj kiuj, kiel mi, ŝatas ekkoni novajn homojn kaj kredas je Eŭropo kaj politiko, Eŭropa Junulara Evento estis neforgesebla aranĝo. Kvankam la tuta ir-revena vojaĝo daŭris 30 horojn, nun, kiam mi ankoraŭ estas en la vagonaro, kiu veturigas min al Mediteraneo, mi tute ne lacas kaj pensas, ke 3 tagoj estis tro malmultaj. Mi foriris el la domo eŭropema kaj mi revenas eŭropano.

Mi neniam forgesos miajn vojaĝkompanojn: la filozofan kaj samaĝan grupestron Enric, la stiriston kaj la kunesploriston Alberto, la simpatian kaj “neĝeman” Arina kaj la grandan Boris, la efektivan delegitaron de TEJO, la energion inter la budoj kaj dum la programeroj riĉaj je ĉiaj eventoj. Utilaj estis la laboratorioj, en kiuj oni parolis kun gesamaĝuloj pri problemoj (estonto de Eŭropo, senlaboreco, subteneblo, valoroj de la Unio, diĝita revolucio), kiuj bezonas solvojn, esperante ke la fardeziro, kutima en gejunuloj, donos gravan kontribuon.

Estis multaj novaj ideoj, preskaŭ ĉiuj por la politika eŭropa unio, kiel, ekzemple, la kompleta malkonstruo de ĉiuj enaj baroj por libera “cirkulado” ne nur de laboristoj, ankaŭ per la plua integriĝo de instruadsistemoj. Oni prezentis proponojn por pli bona administrado de naturaj rimedoj, por la protekto de ekosistemoj kaj ankaŭ de la sano de eŭropaj civitanoj. TEJO certe ne silentis: dum unu el la laboratorioj de ideoj por pli bona Eŭropo, priparolita de Michael Boris Mandirola, la adopto de Esperanto kiel ponto-lingvo kaj labor-lingvo de Eŭropa Unio estis favore taksata de granda parto el la partoprenantoj. Tio montras, ke ni esperantistoj devas plue labori. Dum la oficiala fermo de la evento, nia delegitarestro Roĉjo Huurman publike parolis.

Dum la programeroj ni sentis nin mem proksimaj al institucioj en la ĉambro de la Eŭropa Parlamento, ĉe kiuj ne nur eblis prezenti ideojn sed ankaŭ oni voĉdonis kiel niaj “nejunaj kolegoj” kutimas fari, kvankam grave malĉeestis la plej altaj oficistoj de Eŭropa Unio. Laŭdindaj estis la ludoj kaj la festoj de YO!Fest, sen kiuj ne estintus vera “Junulara Evento”.

Krom politiko, la vera celo de EJO estis igi, ke geknaboj de nia kontinento renkontiĝu, komprenu kial la Unio estas grava kaj kial nepras voĉdoni por la Eŭropa Parlamento. Mi dankas Michel kaj Brigitte el Strasburgo pro la gastigemo, la Union kaj TEJO-n “donacintajn” al mi ĉi tiun sperton, kaj miajn esperantistajn amikojn, novajn kaj malnovajn.

Interparolo kun Fernando Maia Jr.

Mi estas Fernando Maia Jr., brazilano, 31-jaraĝa. Mi studis geologion en la Universitato de Braziljo (2000-2005) kaj tie, kiam mi magistriĝis en 2006, mi povis ĉeesti la liberan Esperanto-studgrupon. Mi iom poste devis forlasi la rondon kaj studis pere de libro, nomata en Brazilo “Esperanto sen instruisto”. En ĉirkaŭ ses monatoj mi praktikis en la interreto pere de sociaj retoj (orkut) kaj redaktado en Vikipedio. En 2007, unu jaron poste, mi konis eksterlandajn amikojn kaj povis ja atesti, ke Esperanto funkcias: tiu renkontiĝo estis kun Irmina, pola esperantistino, kiu estas geologo kiel mi. Ni povis flue paroli kaj mi decidis vere agadi por Esperanto. Mi aliĝis al la landa asocio kaj al Universala Esperanto-Asocio (UEA)/Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO) kaj komencis helpi ilin kiel volontulo. En 2009 mi fariĝis kasisto de Brazila Esperantista Junulara Organizo (BEJO) kaj agadis en Brazilo pluraspekte. Krom la organizado de la eventoj, mi sukcesis ligi BEJO-n al grava bibliotekeca cifereca portalo de la brazila registaro. Tie estis nur 6 Esperanto-verkoj kaj ni sukcesis en unu jaro disponebligi pli ol 200 verkojn, inkluzive tiujn organizitajn sub la sigelo Inko de Franko Luin, kiuj tiam preskaŭ perdiĝis pro la nuligo de ties nuntempa servilo. Kaj ni fariĝis oficialaj provizantoj de verkoj al la portalo. Tiutempe ni ankaŭ komencis regule helpi Bonan Esperon per regula akiro de rimedoj kaj kreis la nuntempe tre ŝatatan eventon Novjara Aranĝo (NOVA), kiu ĝuas sian sukcesan sesan okazigon. Ni ankaŭ kunligis agojn de BEJO kaj Brazila EsperantoLigo (BEL) kaj nuntempe junulara kaj plenkreskula movadoj marŝas forte kaj kune en Brazilo.

En 2013/2014 mi lasis la kasistan postenon kaj fariĝis prezidanto de BEJO. Tiam ni organizis la 70-an Internacian Junularan Kongreson (IJK), kiu furoris en niaj lokaj amaskomunikiloj; en tiu evento ni intense laboris pri la veno de artistoj por valorigi la E-kulturon, kaj praktike ĉiutage ni havis elstarajn muzikprezentojn. Poste mi ricevis la rolon de Ekstera-Rilatulo de TEJO kaj povis vojaĝi al Bakuo, Azerbajĝano, por reprezenti TEJO-n en la 1-a Globa Forumo pri Junulara Politiko de Unesko. Tio igis la brazilan registaron inviti min por partopreni tritagan kunsidon pri Junularo kaj Internacia Politiko, kiam ili interesiĝis pri Esperanto, pri la movado kaj pri la ebloj labori kun kaj per Esperanto. Ili invitis nian nacian organizon zorgi pri traduko en Esperanton de dokumentoj kaj igis nin parto de la laborgrupo por regiona integriĝo de Latinameriko. En tiu ĉi jaro ni laboradas por okazigi la unuajn naciajn Esperanto-eventojn en la brazila Amazonio, en januaro 2016. Post jarcento nia movado ankoraŭ ne ĝuis tian eventon en tiu regiono kaj ni, junulare kaj plenkreskule, kunlaboras por vere disvolvi Esperanton en la tuta lando. Krom aliaj laboroj ni klopodas nun fari, ke ĉiu BEJO-membro estu ankaŭ TEJO-membro per speciala kunaliĝo BEJO+TEJO, por kio la membro ĝuas nekredeblan rabaton en BEJO.

Krom tiuj E-laboroj, mi daŭre estas geologo de Petrobras, nacia naftokompanio. Mi laboras kiel petrofizikisto, fako pri kiu mi specialistiĝis dum postdiplomiĝa kurso en la Universitato de Teksaso, Usono (2010). Mi ankaŭ instruas tiun fakon en brazilaj universitatoj kiel invitita profesoro. Petrofiziko ankoraŭ ne estas vaste instruata fako en Brazilo kaj mi klopodas prezenti ĝin al la junaj universitatanoj, ĉefe geologoj, pro la riĉa laboroportuneco ĉirkaŭ tiu fako kaj tiel helpi al la junularo kaj mia lando ne nur per Esperanto, sed ankaŭ science.

La nuna situacio de la loka landa junulara E-asocio: Kiel ĝi fartas, en kiuj urboj la movado estas pli forta. Kiuj estas la konkretaj problemoj, bezonoj de la junaj brazilaj esperantistoj? Kiel solvi ilin? Kiel plifortigi en via lando la movadon?

BEJO estas nuntempe la junulara departemento de BEL, simile al la situacio TEJO/UEA. Ĝi fartas bone rilate al energio, fidindeco, amikeco inter la membroj kaj eĉ mone, laŭ siaj nunaj pretendoj. Ĝi estas pli forta dise nacie, sed lastatempe la nuna estraro provas fortigi lokajn “nukleojn”. Tio jam okazas en Rio, en la Nordorienta regiono kaj ekokazas en la ŝtato Minaso. Iniciatoj de BEJO estas la nacia kongreso BEJK, la novjara aranĝo NOVA, la mezjara vintra aranĝo VINA, la trijara projekto BEJO-Ataŝeo (kiu sendas elektitan junulon al Eŭropo senpage, por reprezenti BEJO-n, Brazilon kaj la brazilan movadon pere de planitaj prelegoj en eŭropaj landoj kaj ĉeesto en E-eventoj), la Apog-fonduso al la Junulo en Poznano (kiu ĉiujare vojaĝigas senpage junulo(j)n al ĉiuj studsesioj de Poznano), la kunagado kun BEL plurkampe, inkluzive pri la komuna redaktado de la informbulteno BEL Informas kaj la revuo Brazila Esperantisto, regulaj donackampanjoj al bibliotekoj kaj aliaj rilate al libroj kaj E-kulturo kaj fine la kunaliĝo BEJO+TEJO, cele, ke ĉiu membro de BEJO estu instigata kunmembri en TEJO kaj ricevi Kontakto (pere de pli ol du-triona rabatego en la BEJO-kotizo). Krome ni eklaboras por rilatigi BEJO-n al registaraj instancoj. Post mia ekpartopreno en la Eksteraj Rilatoj de TEJO kaj kiel BEJO-prezidanto tio sukcese startis.

Konkreta problemo estas, ke BEJO havas malmulte da jaraj pagantaj membroj, kiuj ne samas ĉiujare, ĉiam malpli ol 100 membrojn, bedaurinde. Tio ne alportas financan problemon, ĉar ni sukcesas nuntempe akiri sufiĉe da mono pere de donacoj, kreskigante la fidindecon de BEJO. Sed ĝi ja donas politikan malforton. Nuntempe ni planas krei unikan registron de esperantistaj junuloj, kiu validas ĝis la 30-jariĝo de la registritoj. Tio sendependigos BEJO-n de la ĉiujara aliĝo rilate al ĝia membronombrakalkulado. Tiu sistemo ankoraŭ diskutatas.

Junaj brazilanoj sentas TEJO-n kiel malproksiman organizon. Ni nuntempe laboras por ŝanĝi tion. La kandidatiĝo por okazigi la 70-an IJK-n nialande estis parto de tiu laboro. Ni ankaŭ sukcese kandidatigis du membrojn por ke estraraniĝi unu en la Amerikan Komisionon de UEA kaj la alia en la Amerikan Komisionon de TEJO. Laboroj marŝas. Kaj mi esperas, ke signifa kvanto da brazilanoj kontribuos al la membro-nombro de TEJO.

Ĉu laŭ vi organizado, kunlabore kun la junularaj Esperanto-Asocioj de la najbaraj landoj, de sufiĉe grava aranĝo en Sud-Ameriko komparebla kun JES povas kontribui al la kresko de la movado? Kiu urbo povus esti bona kandidato?

Certe junuloj en Sud-Ameriko povas kaj devas kuniĝi pli kaj pli. Post la 49-a BKE (Brazila Kongreso de E-o), jan/2014, ni kunigis per retpoŝto aktivulojn de Sud-Ameriko, kaj eĉ naskiĝis de tio JUNAS - Junualara Alianco de Sudameriko. Sed laboroj ne tiel marŝis pro la organizado de la IJK en Fortalezo (flanke de brazilanoj) kaj de la Universala Kongreso (UK) en Bonaero (flanke de argentinanoj, kiuj bone zorgis pri junulara programo). En la kunsidoj de TEJO dum la IJK ni parolis pri JUNAS kaj instigis junajn brazilanojn kunestri la Amerikan Komisionon de TEJO por provi daŭrigi la laborojn celitajn. Indiki brazilan junulon (pere de BEL) por la Amerika Komisiono de UEA havis la saman celon.

En JUNAS ni komencis esplori pri ebloj de renkontiĝoj. Klare videblis, ke kostoj estos grava barilo por tio. Proksimeco inter urboj ja ne influas pri prezoj kaj ni konkludis, ke gravaj urboj rilatas al la plej etkostaj prezoj de flugbiletoj. Tial Sanpaŭlo, Bonaero kaj Santiago eble estas la ĉefaj opcioj por renkontiĝo de sudamerikanoj, almenaŭ por la unuaj renkontiĝoj, ĝis ni kreos kaj firmigos la kulturon renkontiĝi kaj poste povos aŭdaci elekti alternativajn urbojn. Samalternative ni, la junularo, povas provi kunlabori kun la organizantoj de la Tut-Amerika Kongreso de Esperanto (TAKE) kaj garantii junularan programon ene de ĝi.

Estas multaj junaj esperantistoj, kiuj pensas, ke la agadkampo de TEJO estas nur la organizado de IJK. Kiel eblas ŝanĝi tiun percepton? Ĉu laŭ vi tio estas nur propagand-problemo?

Mi ne scias kiel estas en aliaj mondopartoj, sed en mia lando ni laboradas pli kaj pli por proksimigi brazilanojn de TEJO. Tiu laboro venas de 2011, kiam ni kunsidis dum TAKE por kandidatiĝi pri la IJK 2014. Fakte estis preskaŭ neniu penso de junaj brazilanoj pri TEJO krom ke ĝi estas la eŭropa junularo, do ne nepre pri organizado de IJK - IJK estis unu el niaj iloj pro proksimigi brazilanojn de TEJO. Ni eklaboradis por ŝanĝi tian penson dumaniere: unue, ke TEJO estas la monda junularo kaj ke ĝi estus malpli eŭropa ne se eŭropaj samideanoj venus al ni, sed ja se ni kunhelpos en TEJO, kaj due, ke junaj eŭropaj samideanoj faras belan lokan laboron, tre gravan al la movado pro la kultura graveco de la eŭropa kontinento kaj ke ni bone atentu pri tio por lerni kiel ni povos agisimile (aŭ ne) en Ameriko. Nuntempe ene de BEJO ni provas klarigi pri la graveco de aliaj komisionoj de TEJO, kiel Eksteraj Rilatoj. Iom post iom brazilanoj trejniĝas kun la komisiitoj, antaŭe Francesco Maurelli kaj nuntempe Veronika Poór.

Mi kiel prezidanto de BEJO ne pensas, ke la iama malproksimiĝo inter brazilanoj ĝenerale kaj TEJO estas (almenaŭ) ne nur interna problemo de TEJO, sed ja problemo ankaŭ de BEJO. Nia organizo devas konstante konscii, ke ĝi estas LS de TEJO kaj do, ke niaj faroj ankaŭ povus tuŝi TEJO-n, ĝin proksimigi kaj eĉ ĝin helpi. Espereble fruktoj daŭre aperos de tia agado. La ĝenerala aktiva membraro lastatempe multe pli konscie parolas pri TEJO. La speciala kunaliĝo BEJO+TEJO emis helpi pri tio. Estontece eblas proponi al TEJO instigi siajn LS-ojn same fari, tiel ke ĉiu LS-membro estu efektiva TEJO-membro (kaj ricevu Kontakto, kio altigos la eldonkvanton).

En Bakuo vi reprezentis TEJO-n dum la Tutmonda Forumo pri Junulara Politiko kaj vi estis elektita en la “plenumgrupo” de IKRJO. Kiujn eblojn kaj kiajn novajn respondecojn vi kaj TEJO ekhavis?

La forumo de Unesko estis unika okazo por mi lerni pri la UN-sistemo kaj funkciado kaj ĉefe por konstrui laborreton. La vera grava atingo de tiu partopreno estis ja informi pri la vivanteco de Esperanto kaj de la E-movado. Mi ne povus fari alian aferon, ĉar la strukturo de la forumo estis efektive apenaŭ partopreniga kaj multe pli aŭskultiga. Tamen tra la koridoroj mi povis ekhavi multe da novaj amikoj, kiuj tamen al mi surprize eĉ ne sciis, kio estas Esperanto. De multaj, kiam mi povis mencii, ke mi reprezentas la mondan junularan Esperanto-organizon, mi ricevis nur pensigan silenton - kaj mi tuj rimarkadis, ke ili estas intime sin demandantaj, kio diable estas Esperanto. Tio komence vere timigis min pri mia nescio rilate al la krianta nescio de la mondo pri Esperanto kaj la vivanteco de nia movado. Sed poste mi preferis sinteni vere memfide kaj laŭeble informi pri la agadoj de nia movado kaj pri la estontaj agad-ebloj. Samsurprize dum la forumo mi havis preskaŭ ĉiam vere sincere pozitivan fonon al Esperanto - ne nur junuloj, sed ĉefe pozitive bonvenigis la ideon pri neŭtrala lingvo.

Dum la IKRJO-kunveno mi povis rigardi, kion ili faris kiel “taskforto” dum la lasta jaro. Mi kandidatigis TEJO-n por tiu ĉi nova periodo post permeso de la estraro kaj KER kaj dum la kunsido mi devis “defendi” nian asocion. Mi amike parolis pri la lingva situacio, pri la nereprezenteco de IKRJO (ĉar praktike estis tie nur blankaj junuloj de Eŭropo parolantaj la anglan). Mi priparolis tion sincere kaj ili vere bone akcepts tion. Mi parolis ankaŭ pri la socia inkluziveco de Esperanto, pri ĝiaj kulturo de paco kaj internacia amikeco kaj ankaŭ pri manko de informstrategio flanke de nia movado kaj same flanke de IKRJO, ĉar, samkiel Esperanto, IKRJO apenaŭ estas konata monde, malgraŭ sia aktiveco. Mi ankaŭ prezentis nin kiel malgrandan, tamen kreskantan grupon, kun membroj en pli ol 100 landoj (do reprezentivaj) kaj ĉefe preta lerni de la amikoj de IKRJO pri la maniero kiel labori. Ili ŝatis tion kaj la rezulto estas, ke li elektis TEJO-n, ne min, por la taskforto.

Kiujn eblojn ni ekhavis? Kvankam mi rimarkas, ke KER timetas informi, ja informi pri Esperanto kaj TEJO mem estis nia plej granda eblo, krom la ĉefa, “oficiala” eblo, kiu estas kunadministri la kunigon de junularaj movadoj kaj organizoj kaj informi pri la UN-sistemo kaj atentigi pri aferoj rilataj al junulara politiko, ĉefe ene de la UN-sistemo. Tamen krom tio, paralele ni povas kiel TEJO atentigi pri lingva maljusteco (ĉar ili sintenas kvazaŭ ĉiuj parolus la anglan kaj UN ne havus eĉ aliajn oficialajn lingvojn aŭ laboreblon por aliaj lingvoj); helpi pri tradukado; helpi informadon.

Ĉu la nombro de la membroj de TEJO estas grava en la kunteksto de IKRJO? Kio necesas por plej sukcese influi en tiaj kuntekstoj?

La informo pri membro-nombro estis demando al ĉiuj. Estis organizoj, kiuj sentime anoncis sin kiel havantajn malpli da ol membroj. Estis aliaj kun milionoj. La gvidantoj de la kunsidoj ne surpriziĝis pro tiu malsamo kaj trankvile notis ĉion. Ili verŝajne konscias pri pluraj aspektoj kaj bonvenigas malgrandajn grupojn. Mi rimarkas, ke gvidantoj de la E-movado vere timas pri tiu aspekto de niaj organizoj. Ili pravas, ĉar sendube tio reprezentas politikan forton. Tial mi decidis anonci la jenon: ke nia organizo laboras asocie per jara kotizo, do la membro-nombro varias laŭ la jaro, kaj ke membroj de unu jaro multfoje ne estas la samaj kiel en alia jaro; mi eksplikis, ke kelkaj aferoj povas influi tion, ekzemple la okazigo de la mondaj E-kongresoj en malsamaj mondopartoj ĉiujare. Malgraŭ tio, mi aŭdacis diri, ke ni povus konsideri, ke tie TEJO estas reprezentanta averaĝan nombron de 18 mil membroj. Tiun nombron mi prenis de la vere tutmonda membraro de UEA, kiu enkalkulas ankaŭ membrojn de siaj LS-oj, kiuj ne membras individue en UEA. Mi tamen diris, ke nia potenciala nombro estas multe pli granda, ekz-e ĉar Ethnologue, sendependa lingva studorganizo, konsideras, ke 2 milionoj da homoj parolas Esperanton, kaj ke ni devas labori kiel organizo por varbi ĉiujare pli da membroj. Mi ankaŭ aldonis, ke ni tamen havas membrojn en pli ol 100 landoj kaj havas vere mondan “kapilarecon”. Ili ŝatis tiun reprezento-kapablon. Cetere, pri tio mi povas aldoni, ke la skolta junulara grupo diris, ke ankaŭ ili havas membrojn laŭ pago de jara kotizo. Ne ĉiuj organizoj laboras tiel, kaj kelkaj eĉ surpriziĝis. Tio pensigis min, ke TEJO devus havi unikan registron de junaj esperantistoj, kiu validas ĝis la aĝo de 30 jaroj. Tiel tiu registro varius jare laŭ la eniro de novaj junaj membroj kaj laŭ la foriro de pli-ol-29-jaruloj. Tio ne bezonas nuligi la jaran kotizon, sed ege gravos laŭ mia kompreno por informi pri membroj (ne nepre pri pagantaj membroj). En Brazilo ni provos starigi tiun sistemon kadre de BEJO en 2015.

Ĉu laŭ vi tio ne estis riska blufo?

Tio vere ne estas ĝuste blufo. Ja tiel mi sentis min kiel reprezentantan la membraron de la ĝenerala E-movado, kiun ni povas resumi per tiu nombro, kiel mi antaŭe eksplikis (tiu nombro estas la averaĝa fina sumo de individuaj membroj de UEA kaj nerektaj membroj el la LS-oj de UEA, kie enestas ankaŭ membroj de TEJO kaj ĝiaj LS-oj, inkluzive patronojn). Se ja estas iu eraro tie, tiu estus do mia sento pri mia reprezent-rajto. Ĉiel ajn, kaj ja tiu temo povas fariĝi tikla, la emo de TEJO-KER estas ne naive informi pri membro-nombro, sed doni ĝeneralan ideon pri la E-movada situacio, ĉar la teamo konscias pri la same egala risko iom naive strikte informi. Tial mia finelekto sciigi la menciitan sumon. Sekvas tamen, ke ni ja devas pensi kiel sekure informi pri nia membro-nombro, ĉar tio estas politika forto; ni ja havas ĝin, sed ne sciis ankoraŭ kiel sekure kalkuli tion (tiu antaŭe citita ideo pri unika registro celas helpi tiurilate).

Ĉu laŭ vi ne estas preskaŭ obsedo por la Esperanto-movado, kalkuli la membrojn/la parolantojn de la lingvo? Jen mia provoko: antaŭ ol varbi, ĉu TEJO kaj ĝiaj Landaj Sekcioj ne devus zorgi, ke la lingvokona nivelo kaj la asocia memkonscio de iliaj membroj estu pli altaj? Ĉu tiel la Esperanto-movado ne ŝajnus pli serioza?

Konscii pri la nombro da asociaj membroj aŭ eĉ parolantoj de la lingvo estas konstanta temo inter ni, sed ankaŭ estas unu el la unuaj demandoj farataj de neparolantoj, do kompreneblas, ke ni celas iel respondadi ĝin. Laŭ mi tiu klopodo respondi tian demandon estas justa kaj ja enda - konscii pri membro-nombro estas strategia kono por kia ajn organizo, des pli por asociaj organizoj, kiuj dependas de jara kotizpago. Pri la nombro da parolantoj, tio estas grava ĉefe politike, kaj do same rolas kiel strategia afero al E-organizoj.

Pri tiu lasta mi pensas, ke ni ja ne devas rekte respondi per ĝusta nombro - la simpla demando pri nombro da parolantoj fine ne estas tiel justa; ĝi povas esti eĉ malica. Neparolantoj kutime demandas kiom estas la E-parolantoj, sed ili malkutime demandas kiom estas la anglaparolantoj en ilia lando (ĉar ili supozas, ke “ĉiuj” parolas la anglan). Demandate pri la nombro da E-parolantoj, mi eksplikas, ke la respondo estas malfacila: kiun fluecan nivelon la demandanto celas? Ĉu mi povas konsideri kiel E-parolantojn la E-lernantojn? Ĉefe en Brazilo mi kutimas retorike redemandi: kiel vi kalkulus la nombron da anglalingvanoj en Brazilo? La kunbabilanto provas trovi metodojn, kiujn li aŭ ŝi mem aŭtomate trovas fragilaj (ekz-e ĉu kalkuli la nombron da studantoj en anglalingvaj lernejoj ja redonas la nombron da anglalingvanoj en nia lando?) - kaj rapide li aŭ ŝi mem komprenas, ke la afero ne estas simpla. De tiu punkto la babilado kutimas pli amike flui kaj mi informas pri sendependaj fontoj, kiuj informcele estas tre gravaj: Ethnologue, laŭ kiu estas 2 milionoj da parolantoj; lernu.net, en kiu membras pli ol 100 mil studantoj (kio laŭ mi malaktualigas la informon de la enciklopedio Britannica, kiu antaŭ malmultaj jaroj parolis pri 100 mil E-parolantoj); E-kolekto de Aŭstrio, kun pli ol 35 mil E-libroj; Vikipedio, kun pli ol 100 mil artikoloj; malstrikta membraro de UEA, tiuj ĉ. 18 mil; registritaj membroj de BEL, ĉ. 7 mil; fejsbukaj grupoj, kelk-mil; ktp.

La demando pri la nombro da E-parolantoj ja tuŝas la lingvonivelon. Tial oni pravas, ke E-organizoj same zorgu pri la regkapablo de siaj membroj. Tiucele partnereco kun la KER-ekzamenoj mondskale estas strategie vere grava. La KER-ekzamenoj estas ankaŭ ilo kalkuli laŭnivele la ekzamenitojn kaj pli kaj pli aperas kiel rimedo havi tiun nombron kvalite kaj kvante. Krom tio rimarkindas, ke la instigo ekzameniĝi estas ankaŭ instigo studadi la lingvon, kio ja nuntempe plialtigas la ĝeneralan nivelon de esperantistoj, per memstudado aŭ pere de tiucele organizitaj studgrupoj.

Inter Junuloj Festante. (Teksto: Micaela Angelillo, Giorgio Di Nucci; fotoj: Siru Laine, Arina Osipova.)

“HOMOJ, MI HAVAS ANONCON!”

Tiu ĉi estis la daŭra frapfrazo de la estrarano Michael Boris Mandirola de Itala Esperantista Junularo (ekde nun: IEJ), kiu animis la Internacian Junularan Festivalon 2014 dum la manĝoj kaj levis la ĝeneralan spiriton de la partoprenantoj. Jes, ĉar ankaŭ ĉi-jare okazis la plej atendita itala junulara esperantista evento de la jaro. Ĉi-foje la elektita gastiga urbo estis Kastel’ Sarda, province de Sassari, igante tiun ĉi la unua insula IJF.

PROGRAMO

La faka temo de la festivalo estis centrita sur genra egaleco en Esperantlingva terminologio, multrilate al la famaj reformlingvaj movadoj “riismo” kaj “iĉismo”. Pri tio okazis multe da seminarioj kaj eĉ kantprelego farita de Gijom’ Armide (franca muzikisto tre konata en Esperantujo) kune kun la sveda rokmuzika grupo La Perdita Generacio. Paralele estis ankaŭ tre bone provizita alternativa programo, per kiu la partoprenantoj povis ensocietiĝi, ĉefe parolante en lingvoj malsamaj de la ilia (ĉe la aligatorejo de Cesco Reale) aŭ dancante la tangon (ĉe la kurso de Michela Concialdi kaj Kim Jan Henriksen “Kimo”). Bedaŭrinde, pro la neĉeesto de la juna samideano Walter Bruno, ne povis okazi la prelego, kiun li estus farinta kun la prezidanto de IEJ Michele Guerriero, titolita “La mondo malamas vin”. Aldone estis aliaj tre interesaj aktivaĵoj, kiel la poezia ateliero de Nicola Ruggiero.

Flanke okazis la kutimaj kursoj de Esperanto, kaj bazaj kaj meznivelaj, krom la specialaj kursoj Grundtvig pri organizado de junularaj eventoj.

EKSKURSOJ

La du ĉi-jaraj ekskursoj estis: unu tuttaga al Alghero kaj al la arkeologiaj parkoj en Palmavera kaj Anghelu Ruju; unu posttagmeza en la regiono Anglona. La ĉeesto estis sufiĉe alta, el la 150 partoprenintoj, ĉirkaŭ po 60 homoj aliĝis al la du ekskursoj.

TRINKOMANĜA NOKTO

Neforgesebla vespero, kaj plene trempita en la vera kunpartiga spirito estis la Trinkomanĝa Nokto, dum kiu, orde aranĝitaj sur la tabloj, estis bonegaj manĝaĵoj kaj trinkaĵoj tipaj de pluraj nacioj, malavare kunportitaj de la partoprenantoj. Ĉi-maniere ĉiuj povis alproksimiĝi al aliaj kulturoj gustumante iliajn gustojn, ĉar ni ne forgesu, ke la historio de ĉiu popolo troviĝas ankaŭ en la manĝaĵoj.

KONCERTOJ

La vespera koncerta programo ĉi-jare estis vere eksterordinara! Krom la kantprelego de Gijom’ Armide kun La Perdita Generacio, pri kiu oni jam parolis supre, estis ankaŭ koncerto de la sama grupo LPG kaj alia de la muzikduopo Ĵele (komzistantanta el la patrino Lena kaj la filino Ĵenja).

Sed precipe, por la unua fojo post 20 jaroj, okazis historia kunveno de la famega rokmuzika grupo Amplifiki, kies anoj estis la unuaj, kiuj surdiskigis KDjn pri rokkanzonoj nur en la internacia lingvo. La akirita sukceso estis vere rimarkinda!

INTERNACIA VESPERO

La festivalo restis daŭre interesa eĉ en la lasta vespero, konata kiel la Internacia Vespero, dum kiu oni havis la eblon elmontri siajn kapablojn, ĉu kantajn, ĉu muzikajn, ĉu alispecajn. Inter la emocioj al ni donitaj de la antaŭmontrata kanto de Gijom’ kaj Anna Burenius el LPG (kiuj anoncis, ke ili kune surbendigos KDn) kaj la ridoj pro la “algoritma danco” farita de la prezidanto de IEJ, estas preskaŭ devige paroli pri la elmontro de la junaj afrikaj knaboj, kiuj volis sciigi nin pri siaj esperoj kaj emocioj, kuntrenante la tutan publikon per profundegaj kantoj.

Rimarkindas ankaŭ la iniciativo de Cesco Reale, efektivigita de li kaj de la juna Edoardo Perna, kiu konsistis en kantigo de la fama infankanto “Frat’ Jakobo” al multaj personoj devenantaj el malsamaj landoj, en ilia denaska lingvo. La kreita video, muntita de Edoardo Perna, estis projekciita dum la Internacia Vespero kaj baldaŭ disponeblos sur YouTube.

TRINKEJO/GUFUJO

Kompreneble ne povis manki la tagaj kaj noktaj programeroj kun la Trinkejo kaj la Gufujo, aranĝitaj kaj mastrumitaj de la helpantoj elektitaj rekte de IEJ. En la disponataj lokoj fluis riveroj da alkoholaĵoj por animi la vesperojn jam vervigatajn de la muziko de la krea Kunar, kiun ni dankas por la partopreno. Kandela lumo kaj fono de klasika muziko elektita de la eksestrarano Pierre, anstataŭe, estis tipaj de la Gufujo, perfekta kuniĝloko por flustri trankvile kaj gustumi teon: kaj normalaj kovertetoj, kaj specialaj slovakaj miksaĵoj, kunportitaj specife pro tiu okazo de la nova estraranino Zuzana Kozuchova.

ESTRARO

Dum la IJF, Itala Esperantista Junularo renovigis la societajn oficojn de la organizo per la tradicia ĉiujara asembleo. La voĉdonado okazis senprobleme, la membroj interkonsentis pri la nova kunmeto de la estraro: Michele Guerriero (Prezidanto), Emanuele Regano (Vicprezidanto), Stefano Di Fermo (Trezoristo), Zuzana Kozuchova, Michael Boris Mandirola, Rachele Conte, Andrea Manfredi, Giulia Cipolletta, Walter Bruno (Konsilianoj). Ni deziras al ili bonan laboron, kaj ni konvinkitas, ke la venonta IJF havos nenion enviendan por tiu ĉi.

STRUKTURO

La festivalo estis gastigita de la ripozcentro “Baja Sunajola”. La strukturo, eĉ sparta kaj malbone prizorgata, elstare plenumis sian rolon dank’ al la subitaj kaj taŭgaj intervenoj de la nelacigeblaj organizantoj, kiel ekzemple la “sinofero” de la nova estrarano Andrea Manfredi, kiu heroe, fajfante pri la risko, sin ĵetis en la akvojn de la kaldrono, kaj li tute trempiĝis, por ripari ĝin; cetere en la esperantista etoso la loĝejo ne havas ĉefan gravecon; kio valoras estas la kunpartiga kaj frateca spirito.

MANĜOJ

Necesas mallaŭda noto por la manĝeja aranĝo fare de la kuiristoj de la ejo, kiuj ne sukcesis resti ĉe la nivelo de la itala kuirado, fama en la tuta mondo. Kiel italoj, ni unue nin sentis ofenditaj, ĉar ni ne volas, ke eksterlandanoj pensu ion malbonan pri nia kuirarta tradicio.

AZILPETANTOJ

La prefekta oficejo de Sassari, en kies provinco okazis nia festivalo, estis devigita loĝigi 50 junajn afrikajn azilpetantojn, ĉiujn aĝantajn malpli ol 25 jarojn, en nian festivalejon dum 3 monatoj. Tio, tamen, tute ne kaŭzis ajnan malkomforton al la partoprenantoj, kaj male estis utila sperto por ambaŭ grupoj, ĉar en la Internacia Vespero, kiel jam menciite, ili kontribuis tre kortuŝe.

SUKCESO

Malgraŭ kelkaj neantaŭvideblaĵoj, kiuj peze elprovis la rimarkindajn kapablojn de la organiza teamo, la festivalo estis pli sukcesa ol tiuj organizitaj dum la pasintaj 14 jaroj, ĉefe pro la nombro da partoprenantoj: preskaŭ 150. Sen konsideri kelkajn loĝistikajn problemojn, kiuj kompreneble ne dependis de la decidoj de la Estraro, oni povas ĉiuokaze konstati pozitivajn rezultojn, komentojn kaj konkretajn faktojn. Ni menciu ekzemple la IEJ-an bilancon, prezentitan de la kasisto Stefano Di Fermo: el ĝi evidentiĝis, ke, malgraŭ la prognozata pasivo, la estraro sukcesis ne nur pliriĉigi la kapitalon de la kongresa kaso, sed eĉ akiri konsiderindan aktivon. La sukceson de la festivalo, ĉiuokaze, oni ĉefe ŝuldas al la konkreta kunlaboro de homoj, kiuj ne ŝparis siajn fortojn kaj sian (jam malmultan) libertempon, por ke ĉiuj povu travivi kiel eble plej komforte la IJF-an semajnon. La laboro farita de la estraranoj estas eminenta ekzemplo pri la esperantista spirito. Per siaj agoj, ili montris sian grandanimecon.

Junulare Forume

En la lasta jaro Tutmonda Esperantista Junulara Organizo atingis bonajn rezultojn kadre de la Forumo Junulara Eŭropa (FoJE). Michael Boris Mandirola estis nomumita al la Konsulta Konsilio pri Membro-Aliĝoj, kie li diligente faras siajn taskojn. Veronika Poór estis elektita al la Konsila Konsilio pri Junularo de la Konsilio de Eŭropo, kie ŝi ekoficos ekde la 1a de januaro 2016. Aldone, diversaj aktivuloj de TEJO partoprenas trejnadojn, kunsidojn tra la mondo pagitajn de la mono de FoJE. Ankaŭ aktivula trejnado profitis, ĉar danke al kontaktoj kreitaj de KER tre sperta kaj agnoskata trejnistino lernis Esperanton por trejni dum la eventoj de TEJO aŭ de ĝiaj Landaj Sekcioj. Laste sed ne balaste, nia asocio jam kreis kaj kreskigis plurajn kunlaborojn kun aliaj organizoj ĉeestaj en FoJE. Ekzemple indas mencii, ke la Junuloj de Eŭropaj Nacimalplimultoj havos jaron dediĉitan al lingvoj en 2016, kaj ili jam petis kunlaboron de TEJO pri tiu temo.

Léon Schnelldorfer partoprenis en la Membrokonsilio kaj la Kroma Ĝenerala Asembleo de FOJE (Bruselo, 17-18. 4. 2015). Kiu estas via kontribuo dum la lasta aranĝo?

Ĉar estis mia unua kunveno de FoJE, mi estis tie pli kiel observanto kaj lernanto. Mi ĉefe partoprenis programerojn kiuj eventuale povus helpi min por plifaciligi mian komencon en tiu mondo. Mi ankaŭ strebis ekkoni novajn homojn, en kio helpis min ĉefe Veronika kaj Michael, kiuj estis tie kun mi kiel reprezentantoj de TEJO. Memkompreneble mi partoprenis la plej gravajn asembleojn, kie oni interalie ankaŭ faris diversajn amendojn al la du ĉefaj rezolucioj de la ĉi-jara FoJE. Do ni ĉiuj tri kune strebis decidi se ĉu ni voĉdonu aŭ ne por ĉiu amendo. Krome mi ankaŭ strebis kompreni kiel ĉio funkcias kaj ankaŭ konatiĝis pli detale kun diversaj Eŭropaj institucioj. Resumante mi pensas ke mia kontribuo povis esti pli utila ol ĝi estis, sed kiam mi unue vidis ĉiujn homojn kaj ilian konfidon en sia agado, mi estis iomete timigita kaj ne volis fari ion malbone, do mi decidis esti unue nur kiel observanto.

Se mi ne fuŝis en la reprezentado de Esperanto, mi pensas ke miaj celoj estis pli-malpli plenumitaj. Kion mi devas certe menciii, tio estas, ke mi pensis ke la partoprenantoj estos pli fermitaj parolante pri Esperanto kaj la tuta movado ĝenerale. Sed mi pensas ke vere helpis la bona laboro de antaŭaj delegitoj de TEJO.

Kion vi gajnis el via partopreno, kaj kiel vi povas uzi la rezultojn en/ekster TEJO?

Estas ĉefe la spertoj kaj motiviĝo, kiujn mi kolektis dum la aranĝo kaj kiuj certe helpos en mia estonteca agado. Dum la kunveno de FoJE mi ricevis vere multe da ideoj, kiel varbi novajn homojn kaj kiel daŭrigi nian aktivecon. Tio tre utilos por la Slovakia Esperanta Junularo (SKEJ), nia landa junulara sekcio.

Kion konkrete TEJO povas atingi en FoJE?

Laŭ mi la plej gravaj celoj de TEJO devus esti reprezentado de la organizo dum la aranĝoj organizitaj de FoJE kaj ankaŭ aktiva partoprenado dum ili. Tio signifas ankaŭ multe paroli pri lingvopolitiko, kaj neniam forgesi la lingvajn rajtojn. Nia asocio povas tiu maniere atingi respekton de aliaj organizoj kaj ankaŭ kolekti multajn interesajn kontaktojn. Kio estas laŭ mi ankaŭ tre grava, estas havi bonajn rilatojn kun aliaj organizoj (ĉefe internaciaj), por ke TEJO havu pli grandan subtenon kaj tiel ankaŭ pli grandan voĉon kaj povon. Se ni ne ĉesos en tiu sukcesa agado, mi pensas ke la elekto de Veronika Poór en la Konsilio ne estos la lasta granda sukceso de tiu agado kaj malfacila laboro. En kelkaj jaroj junaj esperantistoj povus havi pli da voĉoj en diversaj Eŭropaj organoj.

Malpli konkrete ni povas ion diri ankaŭ pri la estonteco: la junaj politikistoj en FoJE post 10-20 jaroj havos gravajn postenojn en la Eŭropa Politiko, ĉar FoJE estas kiel saltilo por junaj politikistoj interesataj pri Eŭropa politiko. Do, pere de aktiva, pozitiva agado TEJO povas montri la valoron de Esperanto al la estontaj gravuloj en la Eŭropa nivelo.

Ĉu en la Forumo Junulara Eŭropa, la partoprenantoj konscias pri lingvaj rajtoj?

Laŭ la nova dokumento pri kondutokodoj, en FoJE oni ne rajtas homojn diskriminacii pro lingvo. En la plena sesio (dum antaŭa kunveno, kiu okazis pasintfebruare en Cluj-Napoca (Rumanio) la reprezentanto de la Itala Junulara Konsilio, kiu parolis favore al la akcepto, multe substrekis la gravecon de la dokumento. Poste venis granda aplaŭdo. Menciinde estas, ke iom poste la reprezentanto de la Brita Nacia Junulara Konsilio elektis fari sian intervenon en la franca.

Kiel fartas nun via landa junulara sekcio?

Pri la nuna situacio de nia landa junulara E-asocio SKEJ, oni povas diri ke ĝi estas reviviĝanta. Se diri pli precize, ni havas sufiĉe fortan kaj ĉefe laboreman estraron, kiu ekde februaro 2015 strebas kunporti kaj apliki novajn ideojn. Tiuj ĉi ideoj estas, ekzemple, nova aktiva paĝo de SKEJ ĉe Vizaĝlibro, pli aktiva kunlaboro de la estraranoj, organizado de diversaj aranĝoj ne nur de tiuj ekzistantaj, sed ankaŭ inventante novajn. Tamen preskaŭ ĉiuj estraranoj nuntempe loĝas eksterlande, do la aktiveco ĉefe okazas rete, aŭ en okcidenta Slovakio. Parolante pri konkretaj problemoj, mi povas diri ke unu el la plej grandaj estas, ke ni ne precize scias, kiu volas esti membro kaj ankaŭ iel aktivumi, pro tio ni jam sukcese strebas fari liston el kiu ni povus bone scii kiu ŝatus daŭre esti aktiva membro de SKEJ. Al tio rilatas ankaŭ la problemo de ekhavado de novaj membroj. Alia problemo estas certe financoj. Pro tio ni strebas fari diversajn aktivaĵojn sen esti tro dependaj de mono. Ĝenerale, mi pensas ke ni povos sukcese solvi ĉiujn bazajn porblemojn, se ni daŭrigos kun nia entuziasmo kaj memkopreneble ne forgesos ke la komenco estas ĉiam malfacila, sed kiam ni komencos kolekti la rikolton de nia laboro, ni certe estos fieraj pri nia laboro kaj pretos helpi ankaŭ en la estonteco.

Post kelkaj estrarkunsidoj (skajpe aŭ persone inter 10 okuloj), ni ĉiuj trovis iun intereskampon, kiun ni ŝatus persone prizorgi aŭ prilabori. Ekzemple Žeňa pli ŝatas labori rekte kun homoj kiuj jam estas en la E-movado. Pro tio ŝi rolas en nia asocio kiel iu, kiu pretas helpi aŭ mem organizi E-aranĝojn kaj tie plifortigi la rilatojn de unuopaj partoprenantoj aŭ espereble ankaŭ kun novaj membroj de SKEJ. Mi kontraŭe pli ŝatas esti aktiva en reprezentado de nia aktiveco kaj movado ekster la E-movado, pro tio mi jam pritraktas kun la estraro de la Slovaka Junulara Forumo, ke SKEJ ankaŭ iĝos membro de ĝi kaj povos aktive partopreni en ilaj konferencoj. Sed ĝenerale kune ni ĉiuj ŝatus plifortigi nian asocion, ni ankaŭ pretas helpi en TEJO kaj ŝatus ĉefe havi bonajn rilatojn kun aliaj landaj sekcioj. Ni esperas ke ni ĉefe sukcesos kunlabori en diversaj projektoj kun la junularaj Esperanto-asocioj de niaj najbaraj landoj, ĉar post mallonga tempo okazos en Slovakio Universala Kongreso, kie ni certe bezonos helpon ankaŭ de tiuj organizoj.

Kiel konkrete TEJO povus subteni vin?

Nuntempe mi povas diri ke TEJO jam per Fonduso Trampolino helpas nin financi la novajn afiŝojn kiujn ni ŝatus en mallonga tempo printi kaj poste dispendigi en lernejoj kaj aliloke. Krome, mi jam esploris pri la ebloj de trejnado kiun ni ŝatus ricevi kiel reviviĝanta organizo, kaj ni jam ricevis respondon kun kelkaj proponoj. Persone, mi pensas ke estus vere bone ke ne nur la estraro aktiviĝu kaj laboru, sed ankaŭ la aliaj membroj helpu nin krei fortan, aktivan kaj ĉefe mojosan organizon. Krome, kiam ni plifortiĝos kiel organizo, ni ŝatus partneriĝi kun TEJO pri diversaj projektoj per kiuj ni povus vojaĝigi kaj diversmaniere trejnigi niajn membrojn.

Kelkaj ideoj por nia movado

(Stela)

Mi estas feliĉa, ke mi laboras en malgranda, sed forta Esperanto-teamo, kie ni volonte organizas renkontiĝojn por la junuloj en kaj ekster Hungario. Mi pensas, ke ĉe ni bone funkcias la elpensado kaj realigo de aranĝoj — ekzemple nia semajnfina JER (Junulara Esperanto-Renkontiĝo) printempe, IJS (Internacia Junualara Semajno) somere, unutagaj ekskursoj kaj aktivaĵoj dum la jaro kune kun la partneradoj kun aliaj eventoj. Al ni mankas pli vasta varbado por la eventoj enlande kaj internacie. Ni havas la kutimajn kanalojn de informado, kiel niaj retpaĝoj, retlistoj kaj leteroj, krome vizaĝlibro kaj pepejo. Tamen, la novuloj ne trovas nin tiom bone aŭ rapide. Ankaŭ tio malfaciligas nian laboron, ke malgraŭ tio, ke en Hungario multe da homoj lernas Esperanton, tio ne estas por plezuro aŭ pro sincera interesiĝo pri la lingvo, sed daŭre pro la reguloj de la hungara ŝtato rilate al diplomoj. Por ricevi la oficialan paperon pri la finstudado oni devas havi lingvoekzamenon el ajna vivanta lingvo. Por multaj homoj tiu estas la facile lernebla Esperanto. Do, estas defio prezenti la uzeblecon de la lingvo post la pasado de deviga ekzameno.

Mi pensas, ke se forta TEJO kun la nova retpaĝo povas montri la internacian interesiĝon kaj kunlaboradon de junuloj tra la mondo, tio povas esti unu el la solvoj al nia problemo en Hungario. Mi supozas, ke multaj krom ni en HEJ jam tre atendas la renovigon de la centra hejmpaĝo kaj havas grandan esperon rilate al la informoj kaj uzado de ĝi. HEJ povas proponi bonkvalitajn renkontiĝojn kaj trejnadon por tiuj, kiuj interesiĝas pri organizado kaj praktike kaj teorie, TEJO povus helpi disvastigi la rezultojn de la Landaj Sekcioj. Ni estas bonŝancaj, ke ni povas funkciigi plurajn retpaĝojn por niaj eventoj aparte kaj dulingve tiujn de HEJ, sed tio kostas vere multe da laboro kaj tempo por ni. La centra retpaĝo de la monda junularo povus havi la eblon prezenti lokon por tiuj LS-oj, kiuj ne havas propran retpaĝon. Tio estas realigebla kiel profiloj por la LS-oj kun almenaŭ bazaj informoj por tiuj lokaj junuloj, kiuj ŝatus trovi aktivulojn en sia lando. Ne nur pro tio, sed ankaŭ por propra informado estus oportune, se TEJO pli rapidus aperigi ĝustatempe KODEJO-n por ke la LS-oj bone konu la defiojn kaj komunikilojn de aliaj LS-oj. Krome, mi esperas, ke realiĝos plena kalendaro nur por junularaj eventoj, por ke homoj vidu, kie ili povas uzi Esperanton. Ekzemple se TEJO decidas subteni kaj disvastigi la projekton de esperant.io, tiam sur mapo bone videblus la renkontiĝoj plej proksime al vi.

Rilate al renkontiĝoj: TEJO stimulu la organizadon de malgrandaj eventoj, unutagaj projektoj en siaj LS-oj. Mi pensas pri tio, ke ekzemple ekzistas la tiel nomata Eŭropa Tago de Najbaroj. Rilate al la disvastigo de Esperanto kaj informado pri la internaciaj kunlaboradoj oni povus okazigi najbarajn renkontiĝojn en ĉiuj partoj de la mondo dum tiu tago. En Hungario tio povus esti renkontiĝo ĉe la landlimo kun la slovakoj aŭ aŭstroj, en pli grandaj landoj renkontiĝo de proksimaj Esperanto-kluboj de diversaj urboj. Tio povus esti pozitiva mesaĝo de la uzeblo de la lingvo. Ĝenerale TEJO devus stimuli la okazigon de eventoj, kaj malgraŭ tio, ke ekzistas helpilo (fakte, tio estas nur listo de taskoj, ne vera priskribo de ili) por grand(eg)aj eventoj, tio estas vere la escepto, ke junuloj organizas por multe da homoj kaj dum longa tempo. Ĝuste pro tio pli bone estas instigi al malgrandaj okazaĵoj kiuj ne bezonas multe da sperto kaj tempo. Helpilo por tiaj programoj pri organizado kaj disvastigo plene bonvenas.

Se TEJO volus havi oftan novan enhavon por la retpaĝo, estas facile peti homojn/organizojn skribi nur inter du kaj dek frazojn pri siaj aktivaĵoj (mencii urbon kaj landon) por konigi al la homoj en la mondo pri klubvesperoj, vizito de eksterlandano, ekskursoj, kunsidoj, organizado de eventoj. Tio montrus, ke ne nur tion indas raporti se okazas unusemajna grandskala evento, sed ankaŭ pri la ĉiutaga uzado de Esperanto. Tio prezentus multe pli bone la vivadon de la lingvo, kies pinto estas la kongresoj.

Rilatas al tio, ke la malrapide revivanta Pasporta Servo estas pretigata teĥnike, kaj bezonatos helpo disvastigi ĝin denove inter la junuloj. La nunaj gastigantoj estas plej multnombre maljunuloj. Estas multe pli alloge gasti ĉe junuloj, sed por tio ili devas scii pri la ekzisto de PS. Tiu laboro jam nun povus komenciĝi per preparado de la historio de PS por regajni ĝian antaŭan rolon kiel unu el la bazaj servoj de TEJO. Ankaŭ la malriĉaj hungaroj bone profitus de la gastiga servo en Esperantio. Se ĝi refunkcios, ĝi estos bona varbilo por Esperanto.

Konklude mi vidas la rolon de TEJO en la LS-oj, kiel helpon por fortigi la movadon en la diversaj landoj donante konsilojn, helpante la disvastigon de aranĝoj, sekurigadon de bone funkcianta retpaĝo, kies informriĉeco helpas la interesiĝantojn de la ekstera mondo kaj aktivulojn en la asocioj.

Kiel la esperantistoj povas denove avangardi?

(Demandoj: Giorgio Di Nucci; Respondoj: Richard Delamore, t.n. Evildea)

Saluton! Ĉu vi volas paroli pri vi?

Saluton! Mi nomiĝas Richard Delamore (retnomo Evildea), mi estas Esperanto-jutubisto, entreprenisto, aktoro kaj publika prelegisto de Sidnejo, Aŭstralio.

Ekde mia infaneco mi deziris regi fremdan lingvon sed ĉiam malsukcesis akiri duan lingvon - almenaŭ antaŭ mia esperantistiĝo. Tute ne helpis miajn infanajn revojn, ke mi kreskiĝis en kampara loko, kie la koncepto de lingvolernado mem estis fremda.

En 2010, kiam mi estas juna soldato en la aŭstralia armeo, mi malkovris artikolon ĉe Vikipedio pri internaciaj lingvoj, en kiu estis mencio pri Esperanto. Mi klakis ĝin kaj tralegis la titolojn de ĉiu sekcio. La vortoj “facila” kaj “internacia” desaltis de la paĝo, tamen tuj kaptis miajn okulojn la sekcio pri denaskuloj. Mi tuj konkludis, ke Esperanto devas esti vaste uzata lingvo, se ĝi meritas havi denaskulojn. Iom poste mi trovis ligilon al lernu.net kaj ekstudis la lingvon. Mi ankoraŭ klare memoras la senton de venko, kiu trafis min, kiam post duonhoro mi povis paroli pli da Esperanto ol japana, kiun mi studis en la gimnazio dum kvar jaroj. La lingvo estis perfekta por mi.

Ĉe Jutubo vi nomiĝas Evildea, kaj vi estas tre konata en la esperantista komunumo. Kial vi decidis malfermi tian kanalon?

Antaŭ longe mi havis blogon pri aktorado kaj la aŭstralia filmindustrio. Iam mi decidis viziti kunvenon de jutubistoj ĉar mi volis intervjui ilin. Kiam mi partoprenis la eventon, ilia pasio por jutubumado inspiris min starigi mian propran kanalon. Komence mi volis malfermi anglan kanalon pri mia vivo kaj Esperanto. Mi esperis, ke mi povos instigi aliajn lerni nian lingvon. La unuaj dek filmoj (laŭmemore) estis en la angla. Poste, mi decidis fari filmon en Esperanto. Tiu kaj sekvaj filmoj tuj furoris en Esperantujo kaj multaj homoj ekabonis mian kanalon. Oni devas memori, ke tiutempe Esperanto-jutubistoj ne ekzistis. Do, mi starigis ambician planon: krei ĉiutage unu filmon en Esperanto dum unu jaro. Ĉiutage, novaj esperantistoj eka abonis mian kanalon, kaj tio des pli diligentigis min.

Amikumu estas unu el viaj plej gravaj kreitaĵoj. Ĉu vi volas paroli detale pri ĝi?

Amikumu estas apo (iOS kaj Android) kiu celas helpi uzantojn trovi kaj mesaĝi al aliaj proksimaj samlingvemuloj. Kvankam la apo baziĝas sur la tujaj necesoj de Esperantujo, ĝi celas renkontigi lernantojn kaj parolantojn de ĉiuj lingvoj.

Amikumu havas du kunfondintojn: Chuck Smith kaj min mem. Ni ekhavis la ideon preskaŭ samtempe sed de malsamaj fontoj. En 2016, Chuck Smith partoprenis IJK kaj rimarkis, ke Robin van der Vliet estas ludanta Pokémon GO, kaj pensis, ke anstataŭ kapti poŝmonstrojn, oni povas “kapti” esperantistojn.

Miaflanke, mi kelkajn fojojn semajne videoblogas por mia jutuba kanalo. Unutage, mi estis hejme kiam esperantisto de alia urbo altelefonis min kaj petis kunvenon. Li jam estis tuj ekster mia domo! Li sciis, kie mi loĝas, ĉar li rekonis la lokon de miaj videoblogoj. Do, ni interkonsentis kunveni en la loka parko. Li estis afabla kaj mi eksciis, ke li studis per la Duolingo-kurso. Iom poste, li konfidis al mi, ke li loĝas en Kanbero (la aŭstralia ĉefurbo) kaj plendi pri la manko de esperantistoj tie. Mi ŝokiĝis, ĉar mi jam konis almenaŭ unu grupon tie. Mi guglis kaj rimarkis malmultan informon pri ĝi. Evidentiĝis, ke nur mi scias pri la grupo pro mia sperto en la loka movado.

Rezulte, mi komencis pensi pri la ideo evoluigi apon por renkontigi esperantistojn. Chuck, kun kiu mi tiutempe ofte skajpumis pri manieroj kiel antaŭenigi Esperanton, prezentis sian ideon kaj mi ŝokite prezentis la mian. Ni tuj komencis skizi la planon por sukcesigi la aferon; Chuck prizorgos la teknologian kaj mi la jurajn kaj financajn flankojn. Ni konsentis dividi ĉion alian laŭeble inter ni.

Surbaze de niaj skizoj kaj kalkuloj, evidentiĝis, ke ni devos trovi kapitalon. Ni decidis starigi monkolekton per Kickstarter; la kialoj estas simplaj:

  1. Kickstarter estas bonega ilo por testi ĉu la merkato volas ideon.
  2. Kickstarter ankaŭ estas bonega ilo por ekhavi senpagan kaj vastan reklamadon.
  3. Kaj fine, Kickstarter estas bonega ilo por rapide akiri kapitalon. La tradiciaj manieroj de financado havas siajn proprajn problemojn. Ekzemple, investado bezonas, ke ni fordonu iom da kunposedo al monhava nekonato. Male, memfinancado simple ne eblas niaflanke pro manko de kapitalo.

Inter tiam kaj la monkolekto tiom da aferoj okazis, ke mi simple ne povas priskribi ĉion. Esence, ni multe studis sukcesajn kampanjojn, dungis niajn skipanojn, kaj perdis horojn da dormado.

Por sukcesigi nian kampanjon, ni utiligis kaj Esperantujon kaj la poliglotan komunumon. Ni preparis artikolojn por ĉiu granda kaj malgranda Esperanto-revuo. Ĉi tiujn artikolojn ni eldonis ĝuste kiam la kampanjo komenciĝis (ĉie estis dum monato senĉesaj novaĵoj pri Amikumu). Chuck kaj mi utiligis ĉiujn kontaktojn, kiujn ni kaj niaj konatoj havis. Ni konvinkis kelkajn famajn poliglotojn, firmaojn kaj entreprenojn, eksubteni nian kampanjon.

Ni komencis programi la apon eĉ antaŭ ol ni finis la monkolekton. Post tio, nenio vere interesa okazis ĝis la novjaro. Tiam, la tuta skipo (krom nia grafikisto) vojaĝis al la Junulara Esperanto-Semajno por kunsidi. Inter januaro kaj nun, ni daŭrigas la programadon kaj la testadon de la alfa versio dankon al pli ol 200 voluntuloj ĉirkaŭ la mondo.

Se ĉio iros glate kaj laŭplane, ĉiuj el niaj subtenantoj ĉe Kickstarter baldaŭ ricevos ligilon al la beta-versio de la apo.

Vi diris, ke Chuck kaj vi “ofte skajpumis pri kiel manieroj antaŭenigi Esperanton”. Kiel, laŭ vi, la esperantistoj povas denove avangardi?

Mi devas dividi ĉi tiun demandon en kelkajn partojn por vere esplori ĝin.

1. Esperantistoj devas esplori, kiuj komunikiloj estas la plej uzataj al la junularo, kaj celi iliajn interesojn.

La interesoj kaj komunikiloj de la junularo ŝanĝiĝas de generacio al generacio. Mi faris tiun eraron, kiam mi lanĉis Esperanto-TVon antaŭ jaroj. Mi ŝatis spekti la televidilon kaj simple supozis, ke ankaŭ ĉiuj aliaj ŝatas spekti ĝin. Mi ne sufiĉe profunde esploris ĉu telespektado ankoraŭ popularas inter la junularo. Rezulte, mi perdis multe da tempo kaj lernis valoregan lecionon. Tiam, kiam mi ĉeestis mian unuan jutuban kunvenon, mi rimarkis, ke ĉiuj partoprenantoj havas malpli ol 25 jarojn. Evidentiĝis, ke jutubumado tre interesas la junularon.

2. Esperantistoj devas prilabori projektojn, kiuj povas profiti kaj Esperantujon kaj aliajn komunumojn.

Kvankam ni ŝatas prifanfaroni la ĝisnunajn sukcesojn de Esperantujo, ni ne povas forgesi pri la ekstera mondo. Ĉiu nova projekto devas iel celi kaj esperantistojn kaj neesperantistojn. Ĝi devas doni ion valoran al la mondo. Ekzemple, la Pasporta Servo estis genia ideo. Tamen, la kreintoj kaj sekvaj kunordigantoj ne evoluigis la projekton. Ili ne pensis “mondskale”.

Imagu se ili malfermintus ĝin al multaj lingvoj frue en ĝia historio. Eble, ĉiuj nun uzus “Pasportan servon” anstataŭ “CouchSurfing”. Bedaŭrinde, Esperantujo maltrafis la ŝancon profiti kaj finance kaj prestiĝe de neesperantistoj.

Amikumu estas projekto fare de esperantistoj, per Esperanto, por ĉiuj. Eble, la tuta afero fiaskos — neniu konas la estontecon — sed almenaŭ ni jam kaŭzis etajn ondojn ekster nia rondo.

3. Esperantistoj devas kunlabori en pli malgrandaj fermitaj grupoj

La neprofitaj asocioj ne povas ĉion fari. Mi legas multajn plendojn de esperantistoj pri la mankoj de UEA, TEJO kaj aliaj asocioj. Mi jam laboris kun kaj en tiaj asocioj. La plej granda problemo estas, ke ili nature ne povas evolui sufiĉe rapide. Ĉiu decido, ĉiu elspezo, ĉiu eta ŝanĝo devas esti aprobita de tro da voĉoj. Ekzemple, la lastaj statutaj ŝanĝoj bezonis jarojn de senĉesa publika diskutado.

En Amikumu, malgranda fermita grupo de energiplenaj homoj, ni povas fari rapidajn ŝanĝojn tuj kiam problemo sin prezentas. Niaj malgrandeco kaj fermeco estas valorega por nia sukceso. Tamen, tio ne signifas, ke ni estas fermitaj al ĉiuj ideoj. Kontraŭe, ni havas publikan diskutejon en la apo, kie ni povas enketi inter pli ol 230 junaj esperantistoj pri specifaj problemoj. Do, la kerna decidpova grupo povas agi aŭ ne agi laŭnecese sen katenoj.

Kion nia movado povas lerni de Boeing kaj Facebook?

Ana RIBEIRO

Legante novaĵojn en la reto mi eksciis ke Boeing, mondfama firmao produktanta aviadilojn, ofertas partnerecon al Embraer, brazila firmao aganta en la sama merkato. Laŭ la Brazila ĵurnalo “Folha de São Paulo” inter la ĉefaj celoj de la oferto de Boeing estis akiro de la juna inĝeniera teamo de Embraer. Boeing havas nuntempe aron da inĝenieroj kiuj emeritiĝos ene de 5 jaroj dum Embraer havas plurajn junajn inĝenierojn.

Antaŭ 4 jaroj Facebook aĉetis poŝtelefonan aplikaĵon WhatsApp kontraŭ 16 miliardoj da usonanaj dolaroj. Laŭ publikigitaj partoj de la vendokontrakto, kvarono de ĉi tiu sumo estis dediĉita al teno de 35-kapa inĝeniera teamo de WhatsApp por 4 jaroj. Hodiaŭ, post la vendo al Facebook, la uzantaro de Whatsapp duobliĝis. Havante malpli ol 50 inĝenierojn en sia temo, WhatsApp havas nun miliardon da aktivaj uzantoj.

Tutcerte, por signife malpli grandaj sumoj kaj Facebook kaj Boeing povus dungi multajn pliajn homojn al sia teamo. Kial do investi tiom da mono por teni homojn?

La respondo estas simpla. Teni valorajn kaj kapablajn homojn estas koste pli efika kaj ankaŭ pli facila ol trovi bonajn homojn kiuj kapablas lerni la samon ricveinte trejnadojn. Al entrepreno ne utilas simple homojn, sed homoj kun iliaj kapabloj.

Ĉu ĉi tiu entreprena pensmaniero povus instrui ion al nia movado? Eble ke ni devus pli bone ligi homojn kun postenoj en kiuj ili bone utiligas siajn kapablojn. Ne valoras simple kolekti centojn da homoj por agado sen certi, ke ili havas kapablon utile kontribui. Ni povas leni ankaŭ ke estas grava teni niajn talentojajn homojn. Partopreninte en kapabligaj programoj, homoj povu trovi lokon en la movado kie ili povus uzi siajn kapablojn. Pli ol senplane kreskigi la stabon de organizoj, oni devas pensi pri tio kiel ĉiu homo en nia movado povas kontribui. Ja homoj ne estas nombroj por aperi bele en raporto. Plie, ncesas ĉiam konscii ke ne ĉiuj esperantistoj estas movadanoj, same kiel ne ĉiuj kiuj babilas per WhatsApp estas anoj de la inĝeniera teamo. Plejparto estas klientoj kaj la afero bone funkcias tiel.

Kion signifas la sendependiĝo de TEJO?

Juliana Evandro

La signifo de la “sendependiĝo” de TEJO estas tio, ke ni bezonas havi plenan juran personecon por plenumi la postulatajn kriteriojn por plene reprezentiĝi ekster nia movado kaj povi peti subvenciojn sen komplikaj elturniĝoj.

Praktike, pluraj aferoj funkcios same kiel nun: membroj de TEJO daŭre estos membroj de UEA, Kontakto daŭre estos eldonata de UEA, la volontuloj daŭre deĵoros en la Centra Oficejo. Kaj pli grave: TEJO restos kiel junulara sekcio de UEA kaj ambaŭ daŭre estos kunlaboraj organizoj, kiuj subtenas unu la alian cele al starigo de efikaj agadoj por nia komunumo. Ŝanĝiĝos tio, ke la decidoj de TEJO ne plu bezonos aprobon de UEA, malgraŭ tio ke ni jam libere prenas niajn proprajn decidojn. La sendependiĝo de TEJO simple signifas burokratan formaligon de tio, kio jam ekzistas en la praktiko.

Kompreneble, temas pri grava ŝanĝo en la interna strukturo de nia Organizo, kaj ĝuste pro tio, la realigo de tiu plano ne okazos post simpla magia vortumado “TEJO, sendependiĝu!”. Ambaŭ Komitatoj baldaŭ devos voĉdoni pri la reformita regularo de TEJO. Krom tio, nuntempe, la statuto de UEA informas ke “TEJO estas integra parto de UEA”, punkto kiu nek kongruas kun nia proponata reformo nek kun la nuna jura statuso de TEJO. Por registri sian sendependiĝon TEJO atendos kelkajn monatojn, tiel ke UEA povu trakti la ŝanĝon de sia statuto, kiu devos esti voĉdonita de ĝia Komitato dum la UK en Nitro venontjulie, kaj poste ankaŭ de ĝiaj individuaj membroj, Landaj kaj Fakaj asocioj en ĝenerala voĉdonado - procezo kiu siavice dauros pliajn 3 monatojn.

La nuna situacio jam ne estas dezirinda kaj ni celas trafi la ĝustan vojon por plensolvi tion. La Estraro de UEA subtenas nian intencon, kaj ni forte dankas pro tio. Nun nia komunumo kunpaŝu antaŭen!

La aldono de valoro kiel strategio (Enric Baltasar)

Mi memoras la unuan fojon kiam mi parolis pri Esperanto. Tio okazis kun du samklasanoj, kaj mi estis sufiĉe certa ke mi povus konvinki ilin, ĉar la ideo estas terure bona. Ĉu vi volas scii la rezulton? Ĝi estis fiasko. Dum la konversacio mi estis nekapabla formi en ili la opinion kiun mi volis, kaj mi sentis eĉ pli intense sensacion kiun mi havas de kiam mi venis en la konkludo ke ni bezonas neŭtralan lingvon (jes, mi pensis la samon kiel Zamenhof sed jarcenton poste, kaj dum la planado de nova lingvo renkontis Esperanton). La sensacio estis kvazaŭ mi retenus senfinan energion, kiu ne povis eskapi el mia korpo. Neniam malaperis tiu infinito ene de mi.

Kiam ni demandas kial oni lernas Esperanton, ni rimarkas ke ekzistas tre diversaj motivoj, ekzemple ke ĝi plirapidigas la lernadon de aliaj lingvoj, pro la utilo pri kultura turismo, ĉar eblas koni interesajn homojn, pro scivolo, interalie. Mi aliris al la lernado jam konvinkita ke mi volas iĝi movadano kaj decidita ŝanĝi la mondon. Kaj kvankam mi troviĝis en Esperanta dezerto, mi havis la intencon transformi tiun situacion kaj la kredon ke mi kapablas tion fari; tio sufiĉis.

Mi rapide ekkonsciis kiel efike varbi homojn por Esperanto, ĉar unu el miaj ŝat-okupoj estas diskutado, do mi profitis miajn sciojn kaj lertojn konvinki kiel motoro de tiu ŝanĝo. Eĉ se ekstere kaj ene de la movado mi apenaŭ aŭ neniel ricevis helpon, mi ne scias ĉu mi povus diri ke estis malfacile fondi la plej grandan junularan klubon en Eŭropo; tio postulis dediĉon, tio ja. Sed por mi tiu sukceso estis kiel guto en oceano, certe bezonata sed sen strukturo kiu povus subteni kaj stimuli ĝin. Mi komprenis ke necesas agadi alinivele.

La mistero pri tio kiel ni povas atingi ke Esperanto iĝu la internacia lingvo, kune kun mia lernosoifo, kondukis min dum la venontaj jaroj unuflanke al profundiĝo en diversajn sciencojn kaj fakojn, kiel merkatiko, psikologio kaj sociologio; aliflanke al movad-engaĝiĝo en kiom eble plej multaj kampoj: instruado, varbado, trejnado, renkontiĝ-organizado, tradukado ktp.

La pasintan someron, post la elekto de la nuna prezidanto de TEJO, mi celis proponi al li ke mi okupiĝu pri Landa Agado, kaj mi vidis ke ankaŭ li havis la celon ke mi faru tion. Do mi iĝis la respondeculo pri teritoria agado en Eŭropo. Interesa posteno, kaj defia, en kiu mi vidas ke TEJO ne sufiĉe fokusiĝis pri ĉi kampo. Sed kial? La politika respondo estus: “pro manko de homaj rimedoj”. Mia pripenso estas ke, krom tio, oni ne certas kiel efike alfronti la situacion, sengrave de la kontinento. Kaj tial mi tiom ŝatas la postenon: dum la plejparto el mia labortempo mi povas defii la problemojn per kreivo. Ni vidos kion ĉiuj ni respondeculoj kaj agantoj pri ĉi kampo povos fari.

Ni devas memdemandi kiun utilan rolon havu internacia organizo kiel TEJO por la surloka movado. Per aliaj vortoj: kiel ĝi povas esti utila al la aktivuloj kaj kolektivoj. Mi povas eksplodi per ideoj, do plej bone mi komentu kelkajn skizajn aferojn:

Dum ĉi semajno, por ke vi iom sciu pri mia agado, mi laboras (1) pri la kreado de mentora programo, kiu ligos homojn kun sperto en iu specifa kampo kun aliaj homoj kiuj volas agadi, (2) pri sistemo kiu reklamos junularajn eventojn kaj (3) pri subvencio por senpage vojaĝigi kaj trejni esperantistojn. Apartan dankon meritas Baptiste Darthenay pro sia kontribuo al la dua punkto kun sia projekto esperant.io.

Ni kapablas ekspluati la potencialon de nia movado. Kaj mi invitas vin rakonti al mi kion vi faras, paroli pri via situacio, ideoj kiujn vi havas, aŭ simple montri scivolon pri la Eŭropa Komisiono de TEJO. Vi eĉ povas aliĝi al funkcianta projekt-teamo aŭ krei novan projekton. Al demando kiun oni iam faris al mi, Kiel TEJO povas helpi vin?, mia respondo nepre estas Havigante valoron. Kaj mi serĉas vin por de TEJO havigi ĝin kaj al vi kaj al aliaj homoj ie ajn, senkonsidere kie vi loĝas.

Mi atendas vian mesaĝon!

europo@tejo.org | facebook.com/enric.baltasar.eo Ni ankaŭ povos renkontiĝi en IJF, IJK kaj UK.

La estonteco de la reta aktivula trejnado (Enric Baltasar)

80% de la efekioj venas el 20% de la kaŭzoj, laŭ priskribo de la fama ekonomia leĝo de Vilfredo Pareto (1896). Tiu koncepto aplikeblas al tre diversaj kuntekstoj: interalie ni surhavas malplimulton de niaj vestaĵoj la plejmulton de la tagoj, kaj kutime uzas nur etan kvanton el la amaso da poŝtelefonaj programetoj kiujn ni havas instalitaj.

La principo indikas al ni, ke la ofta kolektiva agaro de nia socia movado estas signife malgranda kaj ke fokusiĝante pri la plibonigo de 20% de nia agado ni povas atingi pli da efiko en 80% de la rezultoj. Sur tio baziĝas la manlibroj, kiujn oni uzas en aliaj movadoj, ekzemple en tiu de la atestantoj de Jehovo, por kapabligi novajn kaj pli spertajn aktivulojn, kion senkrie mi ekentreprenis en la lasta parto de 2014 per la fondo de la Instituto “Fina Venko”, organizajo kun la celo disvolvi kaj pligrandigi la Esperanto-movadon.

Jam antaŭ la fondo aperis aliaj instru-projektoj por aktivuloj, sed montriĝis la bezono ke ni kreu veran kaj fortan platformon de kooperativeca lernado, kun potencigo de la neformala edukado, por trairi vojon de pliprofesiigo de nia movado. Samtempe, mia engaĝiĝo en TEJO, kaj posta elekto en la Estraro, ebligis pli praktike alporti mian vizion pri tio kiel modeli la organizon kaj nian funkciadon. Do, sekvis filozofion de identigo de kernaj diferencigaj eroj kaj kunigo de streboj, prezentiĝis trafenda oportuno: profiti la buĝeton kaj devigon krei novan paĝaron kie montri la intelektajn produktojn de la projekto pri Afrika-Eŭropa Junulara Kapabligo (AEJK) por la starigo de Aktivula Akademio.

Propono kaj celoj

Baze, la propono estis uzi la ĉevalon de la Instituto Fina Venko por kunigi la materialojn de ambaŭ organizoj, dum ni farus la jenajn ŝanĝojn:

Ebligo de onta pliiĝo de profitoj el membraraj.

Plifaciligo de trovado de utilaj materialoj por aktivuloj.

Estonteco kaj kiel kunlabori

Estis planita la iompostioma publikigo de novaj enhavoj post la inta aperigo de la retejo, kiel ekzemple gvidlinioj pri starigo de stando en foiroj, modelo de statuto de landa sekcio kaj plurlingva rolludo pri lingva politiko, pluraj el ili kreitaj de nia landagadisto Łukasz Żebrowski. Aparte, ni sistemigos la dediĉon de tempo de projekt-eventoj por la kunkreado de intelektaj produktoj.

Se vi havas sciojn aŭ spertojn kiujn vi povus transdoni al aliaj esperantistoj, ne hezitu kunlabori per artikoloj, kursetoj aŭ videoj. Krome, antaŭ pluraj jaroj stariĝis intereso disponi en la Esperanto-komunumo pri manlibro de organizado de eventoj, celanta pli kvalitajn aranĝojn, malmultigi teamajn konfliktojn kaj pliigi engaĝiĝon de novuloj. Ni jam disponas iom da materialo pri tiu temo, sed necesas multe pli (kreado de nomŝildoj, organizado de gufujo...), kaj por realigi tiun gigantan taskon mi proponas al vi modelon de teama kunlaboro kiu konsistas en la verkado de etaj specifaj artikoloj dum estas kreata kolektiva enhavtabelo. Se vi interesiĝas, sendu por ni mesaĝon al trejnado@tejo.org pri unu el la jenaj temoj:

Fine, dankante pro la laboro de la retejisto Matthieu Desplantes, de la provlegintoj Vanege kaj Aleks André, kaj al la iamaj partneroj Evildea kaj Monda Lingvo de la Instituto, mi invitas vin eniri en http://akademio.tejo.org por esplori ĝin!

Persona foto: https://scontent-mad1-1.xx.fbcdn.net/v/t1.0-9/13094350﹍894571357353353﹍6015513845128250936﹍n.jpg?oh=8f9eea6d295c18b315a5302e701e227a&oe=59D6D3C1

ĈEFARTIKOLO

Ozierk: La kaŝa katastrofo

Marc GALLARDO Francio

Mi renkontis Nadezhda Kutepova fine de aŭgusto 2015, en la francia urbo Lilo, kie mi partoprenis la somerajn tagojn de mia partio nomata EELV (Franca Verda partio: Eŭropa Ekologio La Verduloj). Ŝi prelegis kaj poste, kun miaj kamaradoj, mi parolis kun ŝi. Nia renkonto estis tre interesa. Mi multe ŝatas Nadezhda pro ŝia kuraĝo, la celo kiun ŝi postkuras kaj ŝia volo.

En julio 2015 ŝi petis azilon en Francio ĉar ŝi devis eliri rapide de Rusio. Ŝi fondis la asocion “Planedo de Esperoj” en 2000 kaj prezidas ĝin. Tiu organizo zorgas pri granda problemo: nuklea akcidento, kiun la rusaj aŭtoritatoj volas kaŝi ekde la jaro 1957. La asocio estis enskribita sur la listo de fremdaj agentoj laŭ la rusa leĝo*. Fakte, ŝi havas multajn personajn problemojn pro la leĝo kaj la prezidento Putin. Ŝia batalo komenciĝs en la jaro 2000 kiam ŝi konsciiĝis pri la danĝero de la akcidento, kiu kaŭzis la morton de ŝiaj gepatroj kaj de multaj aliaj homoj ĉirkaŭe. Ŝi komprenis ke la rezultoj de tiu grava katastrofo daŭras ankoraŭ ĝis nun kaj ke neniu povas scii kiam tio malaperos.

* La rusa leĝo pri “eksterlanda agento” postulas ke senprofitaj organizoj, kiuj ricevas eksterlandajn monrimedojn kaj okupiĝas pri “politika aktiveco” registru kaj deklaru sin kiel eksterlandajn agentojn. La vorto “eksterlanda agento” en la rusa havas fortajn asociojn kun la spionado de la malvarma milito-epoko. La leĝo kreiĝis en la jaro 2012. Ĝi estis kritikata en Rusio kaj internacie kiel malobservo de homaj rajtoj kaj kvazaŭ kreita de la registaro por refuti opoziciajn grupojn.

La kaŝita urbo Oziersk

Oziersk estas fermita urbo, kreita je la fino de la dua mondmilito, 1 500 km-ojn for de Moskvo kaj 200 km-ojn de la aktuala limo kun Kazaĥio. Ĝi ne havis nomon dum la sovetia periodo, ĝi aperis sur neniu mapo. En 1994 oni nomis ĝin Oziersk, kio signifas “inter la lagoj”. Ankoraŭ nun en Rusio ekzistas pli ol 40 fermitaj urboj. Oziersk havas nun pli ol 80 000 loĝantojn.

Sovetunio kreis la urbon por loĝigi homojn, kiuj fabrikis nukleajn bombojn en komplekso nomata Majak. Tie oni preparis plutonion por la kapoj de raketoj. De 1949 ĝis 1956, 76 milionoj da kubaj metroj da radioaktivaj likvaj ruboj estis elĵetitaj en la Teĉan riveron, apud kiu loĝas pli ol 100 000 homoj, sen protekti aŭ informi la loĝantojn. Sed dum la sovietunia periodo ili ŝatis la vivon apartan tie, certe ili ignoris la problemon.

La loĝantoj de la fermitaj urboj vivis multe pli bonstate ol la ceteraj sovetianoj tiam. En tempo de totala deficito de varoj, la fermitaj urboj estis provizataj multe pli riĉe kaj homoj havis pli altan vivnivelon. Pro la fermiteco de la urboj kaj pli alta eduknivelo de la loĝantoj, tie estis malpli da krimoj, pli da ordo kaj la urboj estis pli trankvilaj, puraj kaj komfortaj.

La katastrofo de 1957

La 29-an de septembro 1957, je la kvara horo posttagmeze, eksplodo okazis en Majak. Oni opinias ke la malvarmigilo ne funkciis en la rezervujo de radioaktivaj forĵetaĵoj. Ĝi kaŭzis la formadon de radioaktiva nubo sur areo de proksimume 23 000 kvadrataj kilometroj. Ĉirkaŭe la fenestroj frakasiĝis kaj la tero tremis tre forte. Nun, oficiale oni taksas ke tiu katastrofo estas la plej grava en la mondo post Ĉernobilo (1986) kaj Fukuŝima (2011). Oni pensas ke pli ol 325 000 homoj estis tuŝitaj, sed la reala nombro ne estas konata. La diversaj rusaj aŭtoritatoj ĉiam subtaksis la gravecon de la katastrofo, poste neis ĝin longtempe.

Kiam la akcidento okazis, skipoj intervenis rapide, sed sen scioj, sen protektoj. Vilaĝoj estis evakuitaj, sed nur de la rusaj loĝantoj. La parto de la tatara vilaĝo Karabolka restas okupita de sia loĝantaro. Neniu vere komprenis, kio okazas. Tamen, pli malfrue, la sekvan jaron, en 1958, stacio estis kreita por studi la efikojn de radiado sur vivantaj estaĵoj.

Sekreto tre gardata

Dum longa tempo neniu sciis pri tio, kio okazis. Nur la loĝantoj de Oziersk parolas pri la akcidento de 1957, sen koni la gravecon. La unua dokumento pri tio estis skribita de la biologo kaj disidento Medvedev en lia raporto nomata “Kyĉtym nuklea katastrofo,” (Kyĉtym: la nomo de la plej proksima urbeto, proksimume je 10 kilometroj) en The New Scientist en junio 1976. Li skribis libron pri tio en 1979, tradukotan en la francan nur 9 jarojn poste. En la “okcidenta” gazetaro oni trovas artikolojn en la fino de 1970. Sed dum tiu tempo ekde la eksplodo, okazis multaj nukleaj akcidentoj malpli gravaj.

Tiel, en la printempo de 1967 la lago Karatĉai, kien oni defluigas radioaktivajn ĵetaĵojn ekde 1951, pro la influo de la vento kaj de la sekeco, poluiĝis denove kaj tuŝis pli ol duon-milionon da homoj. Oni nun opinias ke la lago estas la plej poluita loko en la mondo. Inter 1978 kaj 1986, 10 000 kavaj betonaj blokoj estis ĵetitaj en la lagon por malhelpi sedimentojn leviĝi al la surfaco kaj polvon disiĝi ĉirkaŭe.

La aktiveco de Nadezhda Kutepova

Nadezhda Kutepova naskiĝis en 1972 en Oziersk. La vivo en la fermitaj urboj estis mondo aparta kaj privilegia, kie, strange, oni ne zorgis pri la nuklea problemo. Do, kiel aliaj loĝantoj, ŝi ne ligis la nukleajn aferojn kaj la malsanojn ĉirkaŭ ŝi, malgraŭ la morto de la membroj de la familio. La gepatroj kaj la avino de Nadezhda Kutepova mortis pro kancero post kiam ili suferis dum longa tempo. Ŝia patrino mortis poste. Ŝi studis sociologion kaj politikan sciencon en Jekaterinburgo. Sed en 1999 en la aĝo de 27 jaroj, ŝi iris al prelego, kie ŝi ekkonsciis pri la graveco de la situacio. En 2000, ŝi kreis la asocion Planedo de Esperoj.

Kiel advokato, Nadezhda reprezentas la viktimojn de la nuklea industrio de la Rusa Federacio. Ŝi agas ĝis la Eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj en Strasburgo, kun iomete da rezultoj. Sed Nadezhda daŭrigas kaj la mondo konas nun la gravecon de la akcidento de 1957, kun la problemoj, kiuj pligraviĝas. Fakte en 2011 ŝi gajnis la prestiĝan premion Nuclear Free Future Award [Premio por Futuro sen Nuklea Energio]. La saman jaron, la rusaj aŭtoritatoj reprenis la totalan regadon de la informado pri la poluado en la regiono de Oziersk.

En majo 2015, ŝi ricevis monpunon de 300 000 rubloj (4 760 eŭroj) pro la rifuzado registri la asocion Planedo de Esperoj kiel fremda agento. La tribunalo de Oziersk konfirmis la punon la 28-an de junio. Poste, la asocio kaj ĝia prezidanto estis akuzitaj pri “industria spionado”. Nadezhda kontraŭatakas per la justico. En julio tamen, kun la risko enkateniĝi 12 jarojn en malliberejo pro “spionado”, ŝi forlasis Rusion kun siaj tri infanoj kaj petis politikan azilon en Francio.

Hodiaŭ

En pli ol duona jarcento ricevinte toksajn forĵetaĵojn, la Teĉa Rivero fariĝis la unua el la plej poluitaj lokoj de la mondo. Kiel alfluanto de la rivero Obo, ĝi disvastigas radioaktivajn partiklojn kun plutonio ĝis la malproksima Arkta Oceano.

Se oni ne povas koni la ekzaktan nombron de viktimoj, oni konstatas tamen ke ili estas multaj. En la proksima Karabolka vilaĝo loĝis 15 500 Tataroj la plejparto de la loĝantoj mortis tro frue. Oziersk estas ankoraŭ hodiaŭ grava fabriko por la traktado de civilaj kaj militaj nukleaj restaĵoj. Ĝi vere estas nuklea rubujo.

Oni devas subteni la aktivecon de Nadezhda Kutepova kaj danki ŝin. Ŝi laboras por ni, por la vivo, kaj por la estonteco. Ni esperu ke ne estas tro malfrue.

Nun, oficiale oni taksas ke tiu katastrofo estas la plej grava en la mondo post Ĉernobilo kaj Fukuŝima.

Oni pensas ke pli ol 325 000 homoj estis tuŝitaj, sed la reala nombro ne estas konata.

La kongresa movadumo dun la Universala Kongreso (Kirill Noviĉenko)

La Universala Kongreso estas ne nur loko por renkontiĝi kun amikoj, amuziĝi kaj plibonigi sian scipovon de Esperanto. Se estus nur tiel, ĝi estus nomata festivalo aŭ festo. Sed la vorto “kongreso” signifas, ke la aranĝo enhavas ankaŭ oficialan kaj laboran parton. Temas evidente pri kunsidoj, forumoj, negocoj, solenaj renkontiĝoj kun lokaj postenuloj kaj tiel plu. La nuna ĵus pasinta UK ne estis esceptaĵo kaj estis oficialaj solvotrovaj kaj decidfaraj programeroj kaj ankaŭ eĉ eksterprogramaj aferoj. Nun mi havas agrablan taskon rakonti pri ekzakte tiaj ĉi aferoj. Do, ne unu vorto plu pri la amuziĝoj! Ek al la esence labora flanko de nia movado!

Ĉio komenciĝis de la komitata kunsido, kiu okazis eĉ antaŭ la solena inaŭguro. La apenaŭ atingita kvorumo de la komitatanoj permesis pritrakti planitajn demandojn, malgraŭ tio, ke la tempo ne estis multa. Entute la kunsido de la komitato de Universala Esperanto-Asocio konsistis el du partoj: unu komence de la kongreso kaj unu - fine.

Al la tagordo estis aldonita punkto pri la rilatoj inter UEA kaj Tutmonda Esperantista Junulara Organizo kaj la komitato decidis krei laborgrupon, kiu poste pritraktu la aferon ĉi-kuntekste dum la kongresa semajno.

Malsame ol komitatkunsidoj, en kiuj partoprenas nur komitatanoj de UEA kaj reprezentantoj de TEJO, en la komitataj forumoj povas partopreni iu ajn kongresano. Okazis ses forumoj: pri membreco kaj kotizoj, buĝeto kaj financoj, konsciigo, kapabligo, kunordigo kaj komunumaj aferoj. Alia malfermita programero estis la strategia forumo.

Multaj prezentis ideojn kaj proponojn, konsiderante la neceson sekvi la postulojn de la hodiaŭa epoko. Certe temas unuavice pri pli plena enretigo de nia agado. Paŝoj en tiu ĉi direkto jam estis okazigataj antaŭe, sed la procezo estas senĉesa. Ĉi-rilate aperis proponoj pri estigo de nova membrokategorio, kiu taŭgos por homoj, kiuj ne ricevos ajnan paperan eldonaĵon, sed havos eblon ricevi ilin elektronike. Certe, se ili ekvolos ricevi presitajn versiojn de EsperantoKontakto, ili povos mendi ilin kontraŭ aparta pago. Tiel estiĝas plia fleksebleco de kategorielekto por potencialaj membroj. Estas planoj entute reverki la kotiztabelon, sed tio ne estos farita rapidege. Dum iu nedifinita periodo la dezirantoj povos membriĝi laŭ novaj aŭ malnovaj kategorioj, sed poste restos nur novaj kategorioj favoraj por pli aktiva reta membreco.

Aldone aperis ideo por oferti eblon membriĝi por periodo pli longa ol unu jaro, do por 3, 5 aŭ 10 jaroj. Tiukaze membriĝanto ricevos rabaton. Deflanke de TEJO ankaŭ estis propono ebligi al ĉiu deziranto sendepende de la aĝo iĝi dumviva membro. Nuntempe nur ne-TEJO-aĝaj membroj de UEA povas esti dumvivaj.

Okazis ankaŭ diskutoj pri tio kiel kalkuli kotizojn. Jam antaŭe proponita principo de kotizoj proporciaj al malneta enlanda produkto ne estis konsiderita kiel taŭga, ĉar tiel oni ne konsideras la malsamecon de bonstato de la civitanoj el multnombraj landoj. Pri tio ankoraŭ serĉatas solvo.

Ankaŭ spirite de la elektronika epoko venis propono krei unuigitan retejon, kiu estos dediĉita al universalaj kongresoj kaj kiu enhavos informojn pri ili ĉiuj. Do, tio devas esti unuigita informofonto pri estontaj kongresoj kaj arĥivo pri la jam pasintaj. La afero gravas, ĉar ĉiufoje la informoj pri kongresoj troveblas nur en tute diversaj retejoj. Tio ne nur malfaciligas la aliron al la necesaj informoj, sed ni ankaŭ perdas valorajn datumojn pri la pasintaj UK-j. Ekzemple jam ne atingeblas multaj malnovaj apartaj retejoj de ili, sed ili povus esti utilaj historie.

Kongresanoj pritraktis ankaŭ proponon estigi regularon pri KER-ekzamenoj. Certe jam ekzistas reglamento de tiu ĉi aranĝo, sed nun estas ideo konkretigi ĝian okazigon kadre de agado de UEA. La proponita regularo celas ĉefe certigi la pluvivadon de la ekzamenoj kaj reguligi kelkajn aspektojn inkluzive de la repagado de kostoj.

Sendube por junulara movado estas interesaj la jam menciitaj rilatoj inter UEA kaj TEJO. Mi havis ŝancon ĉeesti eksterprogramajn intertraktojn inter la du organizoj. Fakte tio estis tiu laborgrupo, kiu estis kreita laŭ decido de la unua komitatkunsido. Estis pridiskutitaj temoj rilataj al uzado de resursoj de la Centra Oficejo kaj rekta aliro al datenoj de UEA. Entute la celo estis forigi barojn, kiuj malfaciligas efikan laboron de TEJO. Feliĉe, la estraro de UEA sufiĉe bone komprenas la bezonojn de la junulara sekcio. Rezulte mi povas konkludi, ke kriantaj titoloj pri “krizo” aŭ “konflikto” inter la organizoj estis troaj. Tio, kio nun okazas, estas plejŝajne kutima labora malfacilaĵo, kiu aperas de tempo al tempo, kiam temas pri du kunlaborantaj organizoj el kiuj ĉiu havas emon solvi ĝin plejeble rapide kaj efike.

La fina komitatkunsido pasis ne tiom glate, kiom oni eble dezirus. Fakte mankis tempo por sufiĉe bone tralegi dokumentojn, aperintajn rezulte de la forumoj. Tio kaŭzis malkontenton de kelkaj komitatanoj. Krome, signifa kvanto de komitatanoj forlasis la salonon por partopreni programeron en la parlamentejo. Pro tio fine de la kunsido la komitato perdis la kvorumon. Eble tiuj ĉi malglataĵoj devas esti konsiderataj estontece.

Do, evidente estas ankoraŭ demandoj por solvi, sed entute la laboro de la komitatanoj estis sufiĉe fruktodona. Dezirindas, tamen, ke pli da komitatanoj ĉeestu la kunsidojn por havi evidentan kaj plenan kvorumon.

Ĉefartikolo

La nova muzika erao

Morto de Ko-disko, MP3 kaj la estonto de la Esperanta muziko

Rogener PAVINSKI (Brazilo) kaj Chuck SMITH (Usono/Germanio)

Antaŭe simbolo de nova teknologia erao por la muzika industrio, la kompaktaj diskoj baldaŭ 30-jariĝos kaj ili tiel frue jam aspektas kiel maljunuloj. En la nova muzika mondo, kie la mp3-dosieroj fariĝis la nova komerca monero, la kompaktdiskoj nun ŝajnas senvaloraj aĵoj. Tamen, se oni povas diri ke la ko-diskoj pensiiĝis, ili ankoraŭ ne mortis. Oni kulpigis la interreton kiel krimulon, la kaŭzanton de la krizo ĝuste pro tio ke ĝi ebligas interŝanĝi muzikon en la cifereca formato mp3. Sed nuntempe ĝi estas rigardata kiel la nura ebla solvo por la diskeldonejoj en ankoraŭ nebula estonteco.

De 2004 ĝis 2007 la disko-vendado pli ol duoniĝis en la tuta mondo kaj multaj eldonejoj, ĉefe la malgrandaj kaj sendependaj, fermiĝis. Sed kulpas ne nur interreto. Antaŭe, la eldonejoj simple ne havis konkurencon. La kompaktdiskoj estis la nura formato disponebla, kaj artistoj ne rajtas lanĉi la saman albumon per du malsamaj eldonejoj, tiel ke ili ne povas konkuri inter si pri kvalito kaj prezo de la disko. Konsumantoj ne havis multajn eblojn.

Sed nun la muzika merkato troviĝas en transira fazo, en kiu ĉiuj eldonejoj kaj artistoj devas adaptiĝi, malgraŭ ke neniu plene certas kiun vojon preni. Unu certeco tamen ŝajnas esti evidenta: Oni ne plu povas eviti komerci muzikon per Interreto. Tiun decidon prenis ankaŭ la Esperanta diskeldonejo Vinilkosmo, tiel ke ekde julio 2009 nova servo ebligas elŝuti muzikojn kaj albumojn el la katalogo de Vinilkosmo.

Vinilkosmo fondiĝis en 1990 okaze de la lanĉo de 4-titola vinileto de la bandoj Rozmariaj Beboj kaj Amplifiki. De tiam, la franca eldonejo, regata kaj administrata de Floréal Martorell, motoro de la Esperanto-muzika komunumo, eldonas, produktas kaj distribuas nur verkojn, ĉefe ko-diskojn, de Esperantaj artistoj kaj muzikgrupoj.

Tamen dum la lastaj jaroj, la fi-fama diskokrizo minacis ankaŭ Vinilkosmo-n kaj trudis al Martorell serĉi rimedon por ne fermi sian entreprenon: “Ni ne povis iri kontraŭ la fluo de la rapida teknika evoluo interreta kaj la petoj pli kaj pli insistaj de homoj por disponigi elŝuteblan muzikon. Tiam mi devis esplori la eblojn kaj elturniĝi, ĉar mi ne povis atendi sen ion fari vidante la disfalon de la diskovendoj”, diras Martorell, pli konata kiel simple Flo en la Esperanta medio.

La unuaj provoj tiusence estis ĉe la konataj retejoj, kiuj ofertis elŝutservon, kiel la fama Itunes. Sed Itunes postulas ke la oferto de la katalogoj de sendependaj eldonejoj devas funkcii tra iu peranto. Flo skribis al pluraj distribuantoj, el kiuj nur unu respondis ke lia katalogo ne interesas ilin, ĉar temas pri tro specifa kaj marĝena muziko, kiu ne interesus sufiĉe grandan nombron da homoj. “Niaj vendoj estas ridindaj kaj por ili ne valoras elspezi tempon kaj monon por tiom malmulte”, li aldonas.

Malfacila situacio. Ne restis alternativo krom memstare distribui sian katalagon per la reto, sed Flo eble ne atendis trovi oponanton ene de sia propra teamo. Mark Eaton, longtempa kunlaboranto, kiu starigis la unuan diskoservon de Vinilkosmo en la reto, rifuzis krei retejon por vendi mp3-dosierojn. “Por li krei elŝutejon ĉe Vinilkosmo estas rapidigi la morton de la KDisko, dronigi la eldonejon kaj kolapsigi la produktadon”. asertas Martorell.

Kvankam Flo persone havis la saman konvinkon kiel Mark, li ne povis simple rezigni kaj alprenis la riskon. Decidiĝinte memlerni kiel krei retejon por la nova elŝutservo, li trovis firmaon kiu instruas kiel starigi interretajn paĝojn kun asistado, kaj tiel surbaze de Os Commerce strukturo ekigis la stariglaboron, unue por krei Esperantan interfacon kaj sekve por ekenretigi la muzikmaterialon. “Tio daŭris 7 monatojn ĝis mi povis malfermi la retejon”, li diras.

Malgraŭ la grandega laboro por konstrui kaj administri la retejon, Flo estas kotenta pro la 4-lingva interfaco kaj pro eblo oferti elĉerpitajn diskojn kaj virtualajn albumojn. Li reliefigas ke ĝi estas laŭleĝa kaj respektas la aŭtorrajtojn. Por tio li pagas al la aŭtorrajta societo tiel ke la artistoj ricevu siajn aŭtorrajtajn tantiemojn.

Sed nun, post preskaŭ 2 jaroj ekde sia lanĉo, la nova elŝutservo tamen ne povis konvinki lin ke la reto estas la solvo por la diskokrizo, ĉar malgraŭ ĉiuj klopodoj la vendoj estas malaltaj. “Ni havas multajn vizitojn sed kiuj ne konkretiĝas per elŝutoj. Ŝajnas al mi ke homoj serĉas senpagajn elŝutojn kaj ne pretas pagi. Eĉ pluraj tion klare diris al mi”. Flo aldonas ke ekde junio 2010 la kostoj de la elŝutejo iĝis pli altaj ol la enspezoj. “Tio vere malkuraĝigis min. Mi multege laboris por atingi tiom malkontentigan rezulton”, li bedaŭras.

“Laŭ la nuna stato, mi povas konfirmi ke la elŝutado tute ne povas kompensi la perdon de la diskodisfalo. Kaj neniam povus kovri produktokostojn de novaj albumoj eĉ se ni ne eldonus ilin surdiske”, aldonas Flo. Eble Mark Eaton nun diras: “Nu, mi avertis...”

Malgraŭ ĉio, Flo ne rezignas. Fine de 2009 li aliĝis al CD1D (Federacio de Sendependaj Eldonejoj en Francio), kiu kunigas eldonejojn por alfronti la krizon kaj por trovi solvojn kaj rimedojn, starigante ilojn utilajn por ĉiuj sendependaj eldonejoj aniĝintaj al la federacio. En decembro 2010, CD1D reprezentas 200 eldonejojn el Francio sed ankaŭ Kanado, Belgio, Svislando kaj Britio, kun 1528 artistoj, 2255 albumoj kaj 15271 muzikaĵoj elŝuteblaj.

La federacio disponigas al Vinilkosmo spacon en la sia elŝutejo kaj laŭ Martorell estas bona alternativo por Vinilkosmo, kiu firmigas la estonton en kazo de problemo kun la du retejoj de Vinilkosmo. Li ankaŭ opinias ke CD1D estas grava por Vinilkosmo ĉar tiel ĝi havas oficialan malfermon al la ekstera mondo sed en specifa sendependa medio. “Tie povas trafi nin homoj kiuj estas pli malfermitaj ol normalaj konsumantoj, ĉar temas pri homoj kiuj interesiĝas pri la sendependa muziko. La sendependaj eldonejoj havas nenian komunan identecon kun komercindustriaj eldonejoj. Por la komercindustriaj eldonejoj ne gravas la kulturo nek la diverseco, al ili gravas vendi amasajn kvantojn da kiel eble plej famaj artistoj”, li diras.

Sendependeco estas aparte grava por Martorell. Filo de kataluna anarkiisto, kiu ekziliĝis al Tuluzo en Francio post la malvenko en la Hispana enlanda milito, esperantistiĝis en 1987 kaj fondis EUROKKA-n, (TEJO-faka Esperanto-asocio pri Esperanto-muziko), la ne plu ekzistantan gazeton Rok-gazet’ kaj kreis la Esperanto-muzikan eldonejon Vinilkosmo. Sed antaŭ ĉio, en 1980 en Donneville, kie li loĝas apud Tuluzo, fondis ekzercejojn por la muzikgrupoj de la regiono. Tiu sama loko, fakte la kortego de lia propra domo, pasintjare servis kiel sidejo por FESTO, Franca junulara aranĝo, kiu tiam estis la plej muzika Esperanto-aranĝo ĝis nun, kun diversaj koncertoj de Esperanto-artistoj kaj de lokaj muzikgrupoj.

Pri la estonto de Vinilkosmo tamen la afero ne estas tiel festa. Pro la malmultaj enspezoj el vendado de diskoj kaj ciferecaj albumoj, apenaŭ estas planoj por produktado de novaj albumoj. Li opinias ke esperantistoj ne sufiĉe apogas la eldonejan agadon, ne diskonigante la elŝutservon. “Eble oni atendas ke Vinilkosmo malaperu por tiam interesiĝi pri ĝi kaj varbi sed tiam jam malfruos”.

Dum la grandaj eldonejoj planas ligi la vendon de muziko al aliaj produktoj, la malgrandaj apenaŭ provas travivi la periodon, kiu por Vinilkosmo, ankoraŭ pli malfacilas ĉar ĝi dependas de komunumo malgranda, kiu troviĝas dise en la mondo. Fronte al ĉiuj malfacilaĵoj, kial daŭrigi? Kio movas lin? “Tutsimple Esperanto kaj pasio al Esperanto-muziko!”, li senhezite asertas.

Tamen la ĝisnuna ekzisto de Vinilkosmo ŝuldiĝas al la fakto ke ĝi ne estas profitcela entrepreno. La enspezoj de Martorell venas de la provludejoj, kiujn li starigis kaj luigas al diversaj muzikgrupoj de la regiono. Tiel li utiligas la enspezojn de Vinilkosmo nur por novaj projektoj. “Se Vinilkosmo estus vere komerca diskeldonejo, jam de longe ĝi estus fermita”, klarigas la eldonisto, kiu ankaŭ uzas eĉ enspezojn de la trinkejo, kiu servas al la ne-esperantistaj muzikistoj en la provludejoj por financi la eldonaĵojn de Vinilkosmo.

Bonŝance, Vinilkosmo estis kelkfoje rekonita pro sia grava kontribuo al la Esperanta kulturo kaj ricevis subtenon, kiel la Premio Deguĉi en 2009. Diversaj eldonaĵoj konkretiĝis nur danke al tiuj subtenaj monhelpoj, kiuj antaŭe jam venis de fondaĵoj FAME, Carson kaj de la Eŭropa Junulara Fonduso, kun helpo de TEJO.

La multjara — kaj ni povas eĉ diri - volontula agado de Martorell por Esperanto-muziko estas malfacile mezurebla. La esperantistaj muzikistoj rekonas kaj atestas tion: “Oni povas paroli serioze pri ‘Vinilkosma generacio’”, diras Jean-Marc Leclercq, pli konata kiel JOMO. “Ĝi ankaŭ suprenpuŝis Esperanton ĝis nivelo de multaj aliaj lingvoj, kiuj posedas siajn proprajn mediojn kiel vektoron de sia kulturo”, li konkludas. Cyrille Poullet, kantisto de La Pafklik, reliefigas ke: “Vinilkosmo en sia katalogo havas albumojn tiel diversajn kiel la punk-hardkora “Esperanto Subgrunde”, la franca bardmuzika “Jacques Yvart kantas Brassens” kaj hiphopa kompilo! Cetere per kreado de longviva eldonejo li vere vastigis la Esperanto-kulturon, kaj certe per sama okazo Esperantujon mem!”

La nun 21-jara diskeldonejo provas pluvivi en la nova muzika erao, kie preskaŭ ĉio kion oni lernis dum la pasintaj jardekoj, fariĝas malcertaĵo por tiu medio. Ĉu Vinilkosmo plu ekzistos spite la malcertan futuron? La entuziasmuloj povas plu havi esperon pri la estonto, ĉar Flo estas vere malfacile venkebla. “Ja ne maleblas revi kaj havi celojn en la vivo. Antaŭ ĉio mi estas idealisto, tial mi pasie agas por Esperanto-muziko” kaj konkludas: “Mi esperas ke eblos dum ankoraŭ longa tempo eldoni Esperanto-muzikon sub kiu ajn formo”. Ni ankaŭ.

www.vinilkosmo.com

Vinilkosmo-retejo, kie konsulteblas kaj haveblas ĉiuj disponeblaj produktoj.

www.vinilkosmo-mp3.com

Elŝutservo de cifereca muziko el la katalogo de Vinilkosmo.

http://cd1d.com/

Federacio de Sendependaj Eldonejoj.

Nia elspezemo propulsas nuklean energion

Etsuo Miyoshi - Japanio

Laŭ la leĝo de entropio de Jeremy Rifkin, uzi atomenergion estas kiel tranĉi tofuon elektrosegile. Nur 100-jare vivanta homo ne traktu aĵon, kiu kelkmiljare radioaktivas. Li asertis: ni konstruu spiritan civilizon, kiu, eĉ se malabunda, estos pli riĉa; alie la homaro ne povus pluvivi.

Tervarmiĝo minacas per subakvigo de domoj kaj kampoj kaj Rifkin kaj aliaj sciencistoj gvidas nin. Ni stulte ankoraŭ celas nur ekonomian prosperon, pensas nur pri la sekvaj 5 jaroj kaj fermas la okulojn pri la nepre venontaj 50 jaroj. Ĉu modernuloj estas saĝaj? Se ni ne ŝanĝas la pensmanieron kaj la agojn, la mondo nenovigeblos.

Multaj homoj eraras kredante, ke ili per si mem naskiĝas kaj vivas. Homoj ne povas stari eĉ 1 metron super la tersurfaco, ne povas vivi sen manĝi 100 tagojn, nek sen oksigeno 10 minutojn, nek sen la suno kaj luno 10 tagojn. Do, ne nepre fieru pri grandega providenco de la naturo.

Kunfondinto de Oomoto, Hidemaru Deguchi, verkis: La homoj ĉiam ankoraŭ spitas la volon de Dio kaj daŭrigas sian vojon kontraŭ la granda naturo de Dia ordo. Se la homaro sin lasos en sama stato, evidente ĝi baldaŭ enfalos en abismon de absoluta seneliro kaj nepre pereos.

La akvospruĉado al la detruita atomcentralo daŭris kelkajn semajnojn. Mi elkore miras, ke kelkcent volontulaj kamikazoj laboradas proksime de la reaktoroj. Ili estas plenaĝuloj kaj kun infanoj plenkreskaj. Post kiam mi enlitiĝis, miaj manoj premiĝis kaj larmegoj ekfluadis. Mi ne ŝaltas lampon dum sunbrilo kaj malŝaltas elektron laŭeble. Mi vekiĝis pri nia aroganteco al la naturo, ĉar nur iom malhela, labora rapideco kaj kvalito tute ne reduktiĝis. La registaro petis nur al tokianoj redukti 25%e la elektrouzon. Nia 4-milione loĝata insulo provizas per 40% da atomelektro. Do, ankoraŭ ne sufiĉas la ŝparoj. Kiel agi?

Post la cunamo la situacio boniĝas kaj nun estas pli sekura ol antaŭe. La Ambasado sendis jodan pilolon al mia nederlanda sekretario por protekto kontraŭ radiado kaj geamikoj sendis al li manĝaĵojn ĉar ili pensis, ke nenio troveblas. Ŝajne la amaskomunikiloj eksterlande tro katastrofe prezentas la situacion kiel se ĉe ni mankus ĉio por vivi, kaj ne estas tiel... almenaŭ por la plejmulto el ni.

Nia TEJO (Michael Boris Mandirola)

TEJO evoluantas kaj mi pensas ke fierindas la atingoj de la lastaj jaroj kun kvalita agado: nia organizo prezentiĝas per moderna kaj alloga retejo, trejnseminarioj okazas en la ĉefaj junularaj eventoj en Esperantujo kaj krome oni lernas danke al retaj trejnadoj, TEJO estas konata kaj elektiĝis al gravaj postenoj en la Internacia Kunordig-Renkontiĝo de Junularaj Organizoj kaj en Forumo Junulara Eŭropa, nia revuo estas unu el la plej bonaj verkataj en Esperanto, ni ricevis 4 subvenciojn dum la lasta jaro kaj la laboron enkadrigas ampleksa strategio, rezulto de pluretapa procezo. Mi kredas ke la grandega kaj valora kontribuo de elstaraj aktivuloj kiel Łukasz kaj Veronika lasis valoran heredaĵon, kiun ni devas plej bone fruktodonigi.

Restas tamen gravaj defioj, interalie:

— Adapti nian strukturon por malendanĝerigi niajn atingojn, ekzemple per jura sendependiĝo kaj pli vasta difino de la membraro.

— Plibonigi nian informadon enmovadan kaj ĉefe ekstermovadan — ja ni ne konfuzu informadon kaj eksterajn rilatojn.

— Fortigi niajn zorgigajn landajn sekciojn kaj krei novajn kie ili ankoraŭ ne estas.

— Kreskigi nian membraron; bonŝance ĉi-jare la tendenco inversiĝis.

TEJO ne estas fama organizo, tamen en la medio de internaciaj junularaj organizoj ĝi estas konata. Pintaj aktivuloj de la internaciaj junularaj organizoj (kaj eŭropnivele kaj mondnivele) ofte scias pri TEJO pro nia agado en tiaj internaciaj organizaroj kaj oni ĉiam pli perceptas nin kiel la fakulojn aŭ la “gardhundon” de lingvaj rajtoj kaj lingva justeco, ja nia rakontado pri Esperanto enkadriĝas en pli vastaj lingvopolitikaj demandoj pri diversaj temoj kaj fakoj. Tio kompreneble sen fuŝi nian neŭtralecon en la politika spektro, kiu garantias al ni bonajn rilatojn dekstren kaj maldekstren.

Estas iom bedaŭrinde miaflanke ke la percepto de TEJO en la movado ne tiom pliboniĝas proporcie kun la ekstermovada bildo kie ne mankas kritikoj al TEJO; la gamo vastas ekde ĝenerale “populismaj” kritikoj pri TEJO/UEA (Kiu bezonas organizojn?) al multe pli specifaj kaj konstruaj pri niaj agadoj. Certe informado estas plibonigenda, ni faras multajn kvalitajn agadojn, sed TEJO ne sufiĉe videblas en ili, ne sufiĉe proponas ilin al la junaj esperantistoj, ne sufiĉe klarigas la utilon kaj la avantaĝon de siaj agadoj. Plibonigi nian komunikadon certe ankaŭ helpos nin membrovarbe, tamen ne sufiĉos kaj ĝuste membrovarbaj strategioj estis unu el la kernaj temoj de nia aŭtuna estrarkunsido.

Mia vizio estas pri organizo kreskanta, estas organizoj kun landaj sekcioj en ĉiuj mondopartoj, kreskantaj sekcioj kiuj ricevas helpon de TEJO informade, trejnade, subvencie danke al stabo kiu povas profesie labori por ĝi kaj subteni tiel la laboron de multe da volontuloj kiuj agadas por Esperanto en diversaj landoj. Mi imagas organizon kiu furoras en sociaj retoj kaj sukcesas sendi mesaĝojn kiujn disvastigas esperantistoj kaj neesperantistoj, mi imagas organizon kiu aranĝas kvalitajn trejnadojn kiujn oni partoprenas antaŭĝojante je la lernospertoj kaj ĉefe mi imagas organizon kiu vere sukcesas diskutigi kaj konsiderigi Esperanton en internaciaj politikaj kuntekstoj.

En la nova estraro estas Cédric Marchal (kasisto, subvencio kaj moviĝebloj), Arina Osipova (ĝenerala sekretario, kongresoj kaj edukado), Juliana Evandro (vicprezidanto, informado, kulturo, homaj rimedoj, Pasporta Servo kaj adoleska agado), Ariadna García Gutiérrez (landa, regiona kaj loka agado, scienca kaj faka agado) kaj mi (prezidanto, eksteraj rilatoj kaj aktivula trejnado). Disputeblas ĉu eŭropanoj estas la plejmulto en la estraro, sed mi kredas ke la nuna situacio en kiu nur 2 estraranoj estas eŭropanoj, estas bona respondo al la iamaj kritikoj pri eŭropcentreco de TEJO.

Mi volas substreki ke temas pri malgranda sed motivita teamo, kiu ne laboras sole: ni havas jam pli ol 10 komisiitojn kiuj diversfake subtenas nin kaj konsistigas la “vastkernan” teamon de respondeculoj. Ni ankaŭ havas plentempan volontulon en Roterdamo, Paweł FK, kiun baldaŭ anstataŭos eĉ du novaj volontuloj, nome Kubof el Slovakujo kaj Jérémie el Francujo... Kaj la traktata dungado de oficisto eĉ pli kreskigos la teamon.

Mi esperas ke ankaŭ la komitatanoj pliaktiviĝos, ĉar supera organo de organizo en kiu oni vigle diskutas, estas bona ekzemplo de demokratio kaj engaĝiĝo, estas ideujo de kie devos aperi novaj iniciatoj.

Hoan Tran (Ĝojo) - nova prezidanto de TEJO

Dum la komitata kunsido kiu okazis en la jarŝanĝa Junulara E-Semajno en Szczecin, Pollando, demisiis la prezidanto de TEJO, Enric Baltasar. Provizore liajn taskojn transprenis la unua vicprezidanto, Konstanze Schönfeld (Tuśka). Baldaŭ la estraro faris proponon pri ŝanĝoj en la oficoj. Laŭ tiu propono la oficon de la prezidanto transprenu Hoan Tran (Ĝojo), kiu ĝis tiam estis la ĝenerala sekretario, aldone respondeca pri edukado. Ŝiajn taskojn siavice transprenu Charlotte Scherping Larsson, kiu ĝis tiam estis estrarano respondeca pri aktivula trejnado, talento, egaleco kaj adoleska agado. La proponon en reta voĉdono (laŭstatute ne nepra, sed specife petita fare de la estraro) la komitato aprobis la 22-an de januaro. Tiel TEJO ĵus ekhavis novan prezidanton, al kiu ni nun transdonas la voĉon. Hoan Tran (Ĝojo):

Unue, mi ŝatus danki al la estraro pro la fido kaj al la komitato pro via aprobo de la estrara propono. Mi ĝojas ricevi vian grandan subtenon por mia prezidantiĝo.

Ne temas pri eko de tute nova oficperiodo, sed mi pensas, ke indas skribi al vi por prezenti miajn planojn por la resto de la mandato 2017-2018.

En Komitata Kunsido dum JES 2017, la Strategia Plano kaj la Realigplano estis aprobitaj de la komitato. Tio signifas, ke la planoj por TEJO dum venontaj jaroj jam estis difinitaj. El mia enposteniĝo ne rezultas ajna ŝanĝo en tiuj planoj. Mia tasko kiel prezidanto estas kunordigi la laborojn laŭ difinitaj paŝoj priskribitaj. Ĉi tie mi ŝatus danki al Enric pro lia laboro por nia organizo kaj plej grave - lia gvida rolo en la pretigado de la Strategia Plano kaj la Realigplano.

Kompreneble, ankaŭ mi mem havas kelkajn specifajn planojn kaj prioritatojn rilate al miaj respondecoj en la teamo.

Plibonigo de Komisiono/Interesgrupo pri Edukado

Malgraŭ ŝanĝoj en la estraraj oficoj, mi daŭre respondecas pri edukado. Tiukampe mi vere volas konstrui bone funkciantan komisionon (nun interesgrupon) pri edukado. Lernado kaj instruado de Esperanto estas nemalhaveblaj agadoj en nia movado kaj pro tio klaras, ke edukado devas esti unu el la kernaj komisionoj. Por ĉi-mandato, mi ĝojas labori kun tre laborema, aktiva komisiito, Querino. Tamen, pro diversaj kialoj kaj ĉefe manko de disponeblaj tempo kaj kunlaborantoj en la Komisiono, ni ankoraŭ ne sukcesis krei bonan grundon por ĝi. Profitante ĉi tiun okazon, mi ŝatus peti vian subtenon al la interesgrupo pri edukado, nome al mi kaj Querino. Ni vere bezonas kunlaborantojn por realigi celojn kaj bonvenigas ideojn por ke la grupo pli kaj pli bone funkciu kaj disvolviĝu. Se vi interesiĝas pri edukado aŭ konas iun kiu ŝatus engaĝiĝi tiukampe, bonvolu respondi la formularon troveblan ĉe bit.ly/edukado-formularo.

Antaŭenpuŝo de la rilatoj inter UEA kaj TEJO:

Malgraŭ jura ŝanĝo de la statuso de TEJO - nun sendependa organizo, UEA kaj TEJO estas unu korpo kaj havas saman celon. Bona aŭ malbona funkciado de unu certe influas normalan funkciadon de la alia. Necesas kunlabori kaj enplekti unu la alian en komuna interna agado, por ke ni havu bone funkciantan sistemon. Tion mi lernis kaj atestis dum mia volontula servo en la Centra Oficejo en 2017. Mi ĝojas, ke la tuta Estraro kundividas la saman opinion. Kun tiu penso, ni klopodas engaĝiĝi kaj helpi kiel eble plej multe. Mi ŝatus ankaŭ vin alvoki al agado en ambaŭ organizoj.

Engaĝiĝo kaj memstariĝo de ekstereŭropaj sekcioj

TEJO celas al ankoraŭ plia tutmondiĝo de sia agado. Ni ĵus sukcesis pri granda interkontinenta projekto kunlaboriganta Eŭropon kun Afriko. Tio tamen ankoraŭ ne okazis tiaskale kun Azio, nek kun Ameriko. Ĉi-jare TEJO celebros sian 80-an datrevenon. Tio estas longa vojo kaj longa historio pri kiu ni rajtas fieri. Aliflanke, ni daŭre havas multon por fari celante agadi pli kaj pli tutmonde. Evidente tio ne facile realigeblas. Malhelpas distanco, politikaj kaj ekonomiaj diferencoj, vizaj baroj kaj multaj aliaj kondiĉoj. Tio tamen ne signifas, ke ni ne povas lerni de unu la alia kaj kunevolui.

Dum 3-monata restado en Eŭropo en 2017, mi havis ŝancon kunlabori pri 2 projektoj kaj el vidpunkto de aziano mi estis impresita pri la profesia kaj memstara laborstilo, pri bonegaj ideoj de lokaj junuloj. Tion indas lerni. Eŭropaj junuloj jam sukcesis pri diversaj projektoj, iliaj spertoj kun subvencipetoj, partopreno en internaciaj eventoj kaj seminarioj vere valoras por junuloj en aliaj kontinentoj.

Ankaŭ junuloj en Ameriko, Azio aŭ Afriko havas plurajn kapablojn, kiuj helpas al ili bone labori en internacia medio. Plej grave, ili komprenas kiel funkcias reguloj en iliaj landoj kaj regionoj. Kompreneble oni plej bone laboras kiam ĉiuj kondiĉoj konvenas. Tial indas serĉi ŝancon en nia propra regiono. Ekzistas organizaĵoj en aliaj kontinentoj kiuj iom similas al Eŭropa Unio kaj eble pretus finance subteni junulojn por realigi tiajn projektojn. Pro tio indas serĉi kaj esplori subvencieblojn, fondaĵojn en aliaj kontinentoj kaj proponi taŭgan subvencipeton. Depende de ebloj ni povus okazigi projektojn kaj trejnadon por junuloj kaj tiam la spertoj de eŭropaj samideanoj certe utilos.

TEJO ĉiam disponeblas por kunlabori kaj helpi. Ni havas komisiitojn pri landa agado en Azio, Ameriko, Eŭropo, Afriko kaj Oceanio kaj havas tre fortan komisionon pri eksteraj rilatoj, kiu enhavas spertajn aktivulojn. Ili certe bonvenigas vian kunlaboron kaj ĉiam pretas doni al vi konsilojn rilate al agado ekster Esperantujo.

Kion ni bezonas, tio estas viaj kuraĝo, engaĝiĝo kaj emo kunlabori. Ne hezitu kontribui kaj labori por TEJO eĉ se laŭ vi ĝis nun ĝi ne sufiĉe internacias aŭ ĝi ne sufiĉe faris por via kontinento, lando aŭ regiono. Ŝancoj kaj ideoj alvenas dum laborado.

Hoan Tran (Ĝojo)

Prezidanto de TEJO

Pli-ol-unu-monata intensa esperantumado en Francio

Alveninte la 24an de aprilo al Strasburgo, Francio, mi jam sciis ke mi havos multon por rakonti pri mia iom pli-ol-unu-monata restado en Francio. Ne nur ĉar mi havos la eblon tre diverse kaj intense esperantumi dum tiu tempo, renkontiĝante kun multegaj homoj — sed ankaŭ ĉar mi ekkonos multajn tre malsimilajn pensmanierojn rilate al Esperanto, kaj la kontrastoj spertitaj en mallonga tempo igos mian cerbon pli intense pensi kaj ideumi. Do, eble vi scivolemas kion mi faris.

Reprezentado de TEJO

Unue, inter la 24a kaj la 28a de aprilo kun Rogier Huurman mi reprezentis TEJO-on ĉe kunveno de diversaj eŭropaj junularaj neregistaraj organizoj kaj naciaj konsilioj. Tiaj eventoj estas gravaj por TEJO pro pluraj kialoj: kompreneble gravas partopreni kaj helpi bonajn iniciatojn, kiel tiu ĉi de AEGEE por krei varbkampanjon por junularaj rajtoj, sed aliflanke estas tre utile lerni de aliaj organizoj por povi uzi la konojn ene de TEJO kaj laste, sed eble plej grave, por krei kontaktojn.

Koncerto de KAJ okaze de la Ĵaz-tago de Unesko

Post la intensaj tagoj en Strasburgo mi alvenis al Parizo, kie la 30an de aprilo, okaze de la Ĵaz-tago de Unesko, ni povis ĝui la brilan multlingvan koncerton de la esperantista grupo KAJ en plen-plena kafejo. Mi sopiras ke okazu ĵaz-tago ne nur ĉiujare sed prefere ĉiumonate por ke ni povu pli ofte ĝui tian koncerton.

IFEF-UFE kongreso

Post la belegaj tagoj en Parizo kun la bonetosaj parizaj esperantistoj mi havis la bonŝancon partopreni la IFEF-UFE kongreson. Mi uzas la vorton “bonŝanco” ne nur ĉar pro la bonega organizado mi sentis min kvazaŭ dorlotata dum la kongreso, sed ankaŭ ĉar pro la kunorganizado mi havis la eblon sperti kiel aspektas la fervojista mondo, kaj partopreni tre altnivelajn kaj interesajn fakajn prelegojn, kiujn mi alikaze maltrafintus ĉar mi ja ne estas fervojisto. Por iom ekscii kia estis la kongreso krom spekti fotojn oni povas ekzemple aŭskulti elsendojn de Muzaiko ĉe muzaiko.info/programeroj/listo-de-la-programeroj kaj tie skribante en la serĉilon: “IFEF-UFE”.

Rondovojaĝo en Bretonio

Do en ege bona etoso komenciĝis la lasta parto de mia esperantumado en Francio, kiu estas rondovojaĝo en la fama regiono Bretonio. Kial mi raportas pri tio en tiu ĉi artikolo? Ĉar dum tiaj ebloj oni restas 2-3 tagojn en ĉiuj lokoj, kaj prelegas en Esperanto-kluboj kaj/aŭ en lernejoj, babilas kun la lokaj esperantistoj kaj donas intervjuojn al ĵurnalistoj. Krom la evidenta utileco de informado pri Esperanto, ankaŭ la lokaj kluboj multe profitas, samkiel estas unika sperto por la vojaĝanto, do ĉi-foje por mi. Mi tre ŝatus se pli da esperantistoj ekhavus tiajn spertojn, do se vi interesiĝas pri la ideo (por partopreni aŭ okazigi ilin), bonvolu skribi al veronika.poor@tejo.org. Pro manko de spaco mi ne povas raporti pri ĉiuj lokoj, kie senescepte mi travivis interesegajn momentojn, sed mi tamen parolu pri du spertoj certe gravegaj por la junulara movado en Bretonio: en Lannion mi havis la eblon babili kun inĝenierstudentoj kiuj elektis Esperanton kiel duan fremdlingvon, sed antaŭ tio, en Montfort-sur-Meu mi spektis mojosegan teatraĵon en Esperanto verkitan kaj prezentitan de ĉefe TEJO-aĝuloj.

Kaj mi ankoraŭ ne finis aventuri... Do multajn salutojn al vi, karaj legantoj el la belega kaj gastama Bretonio!

POÓR Veronika

(En aparta loko indus skribi ion tian kiel:)

“Kompreneble, kion mi raportas, ne estas kaj ne povus esti merito de nur unu homo - pli ol cent esperantistoj ludis gravan rolon por ke tio okazu.”

ĈEFARTIKOLO

Pluramemo — Novaj difinoj en amo-rilatoj

Alice ANDRÈS — Francio

Pluramemo estas vivmaniero en kiu, kun la konsento de ĉiuj koncernaj homoj, oni rajtas havi pli ol unu amrilaton samtempe. Tio kreiĝis ĉefe pro la teknika eblo en nia moderna socio kaj pro ies bezonoj de libereco, diverseco kaj sendependeco. Oni povas observi tiujn bezonojn ĉe kazoj de adulto, de seria monogamio (havi nur unu partneron samtempe, sed dum eta tempo, kaj finfine havi multajn unu post la alia) aŭ en la feminista movado. Ekzemple, la konata rilato inter la filozofo kaj verkisto Jean-Paul Sartre kaj Simone de Beauvoir ankaŭ filozofino, estas iel pluramema: ili decidis kaj konsentis havi renovigeblan “kontrakton de plur-fideleco” de du jaroj. Tio signifis ke ili restos en rilato kaj akceptas ke la alia vivu aliajn amajn rilatojn.

Ekzistas rilatoj, kiuj foje ŝajnas pluramemaj sed ne estas. Jen ekzemploj: La adulto (kie mankas la konsento de la koncernatoj) kaj libertinismo (kie oni ĝenerale rajtas havi nur seks-rilatojn, kaj ne amrilatojn kun sentoj). Pluramemo ankaŭ ne estas seksa-interŝanĝismo (en tio, kio ankaŭ temas ĝenerale nur pri seksaj rilatoj), nek “libera rilato” pro la sama kialo. Finfine, pluramemo estas la ideo de interkonsento, kaj de la eblaj pluraj profunde amaj rilatoj. Tiu nova koncepto alportas novajn vortojn, kiel meta-amanto, kiu estas la alia amanto de ies amanto.

Kiel? Kia?

Ekzistas ankaŭ tre diversaj modeloj kaj manieroj kiel vivi la pluramemon. Ĉi tie ni prezentos kelkajn plej konatajn. La hierarkiaj rilatoj signifas ke ne ĉiuj rilatoj estas same gravaj en ies vivo. Ekzemple, iu povas aĉeti domon kaj havi infanojn en iu primara rilato; ofte vidi, festi kaj kelkfoje ferii en iu duaranga rilato; kaj kelkfoje “nur” seksumi en iu tria-ranga rilato.

Izolda* estas preskaŭ kvindek-jara, pluramema kaj patrino de du infanoj. Ŝi spertas hierarkian pluramemon, kun specifaj reguloj pri tio kiam ŝia primara amanto povas vidi aliajn amatajn virinojn. Ankaŭ Aŭŝra elektis hierarkian pluramemon, sed vivas ĝin malsame. Ŝi estas dudek-jara, havas primaran rilaton en la lernejo, kiun ŝi vidas preskaŭ ĉiutage kaj kiun ŝia familio konas. Ŝi ankaŭ vidas pli-malpli unufoje semajne duarangan amanton, kiun ŝi konas de pli longa tempo. La ekzemplo de Simone de Beauvoir kaj Jean-Paul Sartre estas ia hierarkia pluramemo, ĉar ilia rilato pli gravis ol la rilatoj kun aliuloj.

Ankaŭ ekzistas triopoj, aŭ pli ĝenerale pluropoj: homoj, kiuj ĉiuj amas unu la alian, kaj eble vivas kune. Julio estas dudeksep-jara viro, kiu iĝis pluramemulo antaŭ du jaroj. Li kaj aliaj pluramemuloj pli-ŝatas konsideri ĉiujn rilatojn egalaj, konsiderante ĉies bezonojn, kaj provante ekvilibrigi ĉion.

Pri la nombro de amantoj, kiun kutime pluramemuloj havas: ĝi tre dependas. La amanto de Julio havas kvar/kvin amantojn samtempe, kaj tio estas sufiĉe multe. Kontraŭe, Julio havas “nur” du. Ankaŭ multaj pluramemuloj fakte havas nur unu amanton aŭ eĉ neniun: rajti havi plurajn amantojn ne signifas ke oni ĉiam havas!

Kompreneble, tiu listo ne pretendas esti kompleta, ĉar ĉiu pluramemulo vivas sian pluramemon malsame, kaj malsame kun ĉiu rilato. Ekzistas eĉ pli ĝeneralaj rilataj kuntekstoj, kiel la ama anarkio, sed tiu ĉi artikolo ne pritraktos ĝin. Finfine, pluramemo estas ankaŭ spaco por difini sin mem.

Respekto kaj fido

La principa celo de la pluramemo estas ke ĝi kunigas diversecon, riĉecon de homaj amaj rilatoj kaj nocion pri respekto kaj fido. Tio estas la primara motivado de Aŭŝra por la pluramema vivo. Ŝi ne komprenis kial ŝi devas ĉesigi la evoluigon de rilatoj pro tio ke ŝi jam havas amanton. Pro tio, pluramemo ŝajnis natura al ŝi. Tio ekzemple ankaŭ povas esti solvo por homoj, kiuj emas adulti pro maleblo havi plurajn amantojn honeste, se — kompreneble — la aliaj partneroj konsentas.

Kun tiu principo venas pluraj profitoj:

Ĉio bonas, sed...

Malfeliĉe, estas ankaŭ pluraj malfacilaĵoj en pluramemaj rilatoj. Internaj malfacilecoj estas atendataj, ĉar la ĵaluza sento estas homa. Oni ankaŭ devas scii kiel rilati kun la meta-amantoj. Sed ekzistas pluraj solvoj: iloj de la senperforta komunikado, indulgo, sed ankaŭ la ideo ke ĉiu estas responsa pri siaj sentoj. Tio povas esti tre sana bazo por la rilatoj, sed tio ankaŭ estas sufiĉe laciga. Oni ankaŭ devas organiziĝi por sukcesi vidi ĉiujn homojn, kiujn oni volas, kun limigita tempo semajne. Tiu viv-maniero havas do koston.

Estas ankaŭ pli granda risko pri sekse transdoneblaj malsanoj en pluramemo ol en tradicia paro, kaj tio estas kompreneble konsekvenco de la pli granda nombro de partneroj; kaj ĝi indas zorgon. Tamen, oni povas noti ankaŭ ke ĝi ne estas pli riska ol la seria monogamio, ĉar la homoj same tiam havas plurajn partnerojn. Efektive, la ebla danĝero ne venas el tio havi tiujn rilatojn samtempe, sed nur el tio havi multajn. Do la risko ankoraŭ ne estas tipa nur en la pluramemaj rilatoj. Por esti tute sekura, oni bezonas esti serioza pri protektoj; plurameme aŭ ne.

Estas ankaŭ sociaj malfacilaĵoj. Povas esti sufiĉe malfacile integri plurajn homojn en sufiĉe tradicia familio. La gepatroj povas esti seniluziigitaj. Pli ĝenerale, pluramemo ne estas kutima en la hodiaŭa socio. Kunlaborantoj kaj amikoj eble kondamnus. Lastatempe, Julio estis invitita al geedziĝa festo kaj sin demandis kiel li povas fari dum tiaj eventoj: inviti ĉiam la saman amantinon por ne ŝajni pluramema? Fakte oni retrovas la klasikajn atakojn, kiuj similas al tiuj, kiujn ricevas la anoj de la GLAT-komunumo. Kompreneble, la leĝo tute ne konsideras tiajn rilatojn, kvankam oni povus imagi ke povas ekzisti edziĝa kontrakto por pli ol du homoj, aŭ leĝoj pri vartado de infanoj en pluramemaj situacioj.

Fine, pluramemo estas nova vivmaniero, kiu estas eksperimenta kaj ankoraŭ ne vere integrita en nia socio. Ĝia ekzisto tamen feliĉigas multajn homojn, kaj eĉ kelkajn esperantistojn!

* La realaj nomoj de la intervjuatoj estis ŝanĝitaj

Bibliografio:

http://www.polyamour.be/news.php?extend.37

Sartre et Beauvoir, le pacte de poly-fidélité

“pluramemo kunigas diversecon, riĉecon de homaj amaj rilatoj kaj nocion pri respekto kaj fido”

“pluramemo estas ankaŭ spaco por difini sin mem.”

Rubriko de la prezidanto

Jam antaŭ kelkaj jaroj TEJO starigis por si celon organizi Internacian Junularan Kongreson (IJK) en Afriko. Post iom da komenca entuziasmo en la esplorado pri la afero, rapide evidentiĝis, ke tiam ĝi estis ankoraŭ tro frua. En la jaro 2009, kiam la Komitato de TEJO difinis gvidliniojn pri tiu strategia celo, ni estis en alia IJK-epoko. TEJO-kongresoj okazadis ĉefe en Eŭropo en sufiĉe konataj kondiĉoj. Nur sporade ili iris ekster Eŭropon - nur dufoje en la 21-a jarcento: Brazilo en 2002 kaj Vjetnamio en 2007. Ni do simple ne havis sufiĉajn spertojn por entrepreni tiom malfacilan projekton.

Post 2009 okazis grava ŝanĝo en la kongresa politiko de TEJO. El la sekvaj kongresoj nur unu okazis en Eŭropo (Ukrainio en 2011) dum la ceteraj aliloke: Kubo (2010), Vjetnamio (2012), Israelo (2013) kaj prepariĝas Brazilo (2014). El tiuj kongresoj pluraj estis pro diversaj kialoj “nekutimaj”. Ni frontis plurajn problemojn kun kiuj antaŭe ni ne renkontiĝis organizante kongresojn en Eŭropo. Necesis solvi aferojn, kiujn ni antaŭe eĉ ne povis imagi.

Rezulte de tiu tutmondiga IJK-politiko ni ekhavis spertojn kiuj nun permesas al ni alimaniere pensi pri la organizado de kongresoj ekster Eŭropo. Ni kapablas antaŭvidi signife pli multe, kvankam kompreneble ĉiam povas surprizi nin ankoraŭ io neatendita. Ni lernis kiom alie la kongresojn vidas organizantoj de tute aliaj kulturoj. Tial ĝuste nun estas la plej taŭga momento por reveni al la ideo de IJK en Afriko. Ni rekomencis jam esplorojn pri tiu temo. Pri la projekto ni kunlaboras kun ILEI, ĉar evidente plej avantaĝa estus okazigo de IJK kaj ILEI-Konferenco sinsekve kaj laŭeble proksime. Certe estas ankoraŭ multe tro frue por ion ajn promesi - estas ja esplora fazo. Sed la rezultojn de esplorado kaj espereble iun konkretan proponon ni planas prezenti ĝis la brazila IJK. Mi tre forte esperas, ke tiam ni estos plurajn paŝojn pli proksime al IJK en Afriko.

Łukasz ŻEBROWSKI

Rubriko de la prezidanto

Łukasz ŻEBROWSKI

Ŝajnas tiom mallonge, sed tamen, pasis jam la duono de la oficperiodo de la nuna estraro, do estas bona momento por iom resumi tion kio estas jam farita, kio faratas kaj kion ni ankoraŭ havas en la planoj. Ene de ĉi tiu jaro okazis relative multaj ŝanĝoj en nia teamo. Post la aprila demisio de Alisa Nikitina la taskojn de la kasisto transprenis Nico Huurman. Maje okazis ŝanĝo en la ofico de la ĝenerala sekretario. La demisiintan Paulína Kožuchová anstataŭis Paweł Fischer-Kotowski. Inter la plej gravaj aferoj okazintaj ĉi-jare estis sendube la reformo de la regularo kaj reglamentoj, la unuaj elektoj de la komitatanoj B ekde 10 jaroj, plibonigo de Pasporta Servo, pri kies sorto la komitato decidis maje, plifortigo de la komunikado inter la Estraro kaj la membraro de TEJO, intensigo de nia ĉeesto en eksteresperantujaj medioj, organizado de IJK en nova, subite ŝanĝita gastiga lando kaj aliĝo de la nova landa sekcio en Meksiko.

Multo tamen ankoraŭ estas antaŭ ni. Jam septembre reaktiviĝos la Artista Datumbazo, kie troveblos interalie kontaktinformoj de diversfakaj Esperanto-artistoj. En oktobro estos renovigita parto de tejo.org pri homaj rimedoj. Troveblos tie aliĝilo al la nova aktivula datumbazo kaj pluraj kunlaboranoncoj. Pli-malpli samtempe al la Landaj Sekcioj estos disponigita informilo tradukebla al naciaj lingvoj. Ankoraŭ ĉi-jare okazos grafika refreŝigo de la reta enmovada bulteno TEJO Aktuale kaj (re)lanĉo de nova Dialog’ — kelklingva bulteno por neesperantistoj. En la jaro 2013 la revuo Kontakto festos sian 50-jariĝon, do oni povas atendi konkursojn kaj aliajn surprizojn. Kampe de eksteraj rilatoj prioritatos ekhavo aŭ plifortigo de kontaktoj kun kontinentaj junularorganizaj platformoj ekster Eŭropo kaj kun Unesko. Verŝajne aprile aŭ maje de 2013 okazos trejnseminario kun AEGEE. Kelkajn monatojn poste planatas trejnseminario pri lingvopolitiko en Eŭropa integriĝo. Jam en la kongresa periodo okazos muzika konkurso anstataŭanta la kantobranĉon de la Belartaj Konkursoj de UEA. Kaj fine ni denove havos okazon renkontiĝi en Internacia Junulara Kongreso, ĉi-foje en Israelo. Espereble tiam TEJO estos iom pli granda je unu aŭ eĉ pliaj novaj Landaj Sekcioj.

Jen iom skize informoj pri la plej gravaj aferoj de TEJO meze de la estrara oficperiodo. Tiujn kiuj ŝatus legi pri ĉio ĉi pli detale, mi invitas konatiĝi kun la Jarraporto 2011/2012 kaj la Laborplano 2012/2013. Ambaŭ dokumentoj haveblas jam en tejo.org kaj ĉiujn mi invitas al kunlaboro pri tiuj planoj. Certe kadre de tiuj aŭ ankoraŭ aperontaj proponoj, ĉiu povas trovi taŭgan kampon por kontribui.

Strategioj pri interreta komunikado (Arturo Crespo)

Mi nomiĝas Arturo Crespo, mi estas konsiliano de la Kolombio Esperanto-Ligo kaj studento en la Fakultato de Filozofio kaj Literaturo de la Universitato de La Salle en Kolombio.

Kiam mi eksciis pri Esperanto, mi rimarkis, ke estas multe (eble eĉ tro) da informoj pri tio kiel lerni Esperanton, sed ili ne estas taŭge organizitaj kaj strukturitaj laŭ la nuntempa uzebleco.

En Kolombio ni organizas merkatikan strategion pri la lernado de Esperanto kaj ĝiaj avantaĝoj. Tiucele ni ankaŭ kreis markon uzindan en ĉiuj rimedoj de komunikado; tiu marko estas:@EsperantoCo.

Ni volas montri, ke nia organizo apogas kaj organizas la Esperanto-movadon en Kolombio. Tial, necesas havi funkciantan kaj konstante ĝidatigatan lokan retejon (nia adreso: esperantocolombia.org), kiu estu la ĉefa prezentokarto pri la asocio kaj strukturi ĝin per la plej gravaj informoj, interesaj por tiuj, kiuj deziras akiri informon pri Esperanto. Unu el la plej facilaj iloj por administri retejon sen neceso de programadkapabloj estas WordPress, kiu havas bonan fasonadon kaj permesas “amikan” aliron per ĉiuj aparatoj kaj retumiloj.

Ni laboris celante la kreadon de originala enhavo. Tio laŭ mi estas tre grava, ĉar en la sociaj retoj pli valoras proponi ion novan ol kunhavigi jam ekzistantan tekston. Pro tio ni verkis materialon ne jam disponeblan interrete kaj tiel ni faris gigantan paŝon antaŭen, kaptante novajn sekvantojn.

Poste, ni ekstudis, kiel homoj en nia lando aliras kaj kion homoj faras en interreto. Laŭ la enketoj 49% de la loĝantaro en Kolombio havas retkonekton kaj 41% de la loĝantaro ankaŭ uzas saĝtelefonon. En nia lando estas 20 000 000 uzantoj de Facebook, kaj la plejmulto havas aĝon inter 13 kaj 34 jaroj. Tio donas al ni referencon por kompreni, kiun publikon ni celu. La markatika strategio devas koncentriĝi sur ĉiuj tiuj iloj, kiuj disponeblas interrete; nura retejo ne sufiĉas, ni devas ankaŭ uzi sociajn retojn kaj tujajn mesaĝilojn.

Gravas regule prezenti sur ĉiuj sociaj retoj kaj ĉiuj retejoj samtipan bildon de la asocio kaj la mesaĝo devas esti unuforma. Por montri kiel facile estas lerni Esperanton, ni lanĉis kampanjon, kies kernaĵoj estis la 16 gramatikaj reguloj, kaj ni serĉis, kiuj estas la lastaj tendencoj por atingi la junularon.

Tre grava aspekto estas la taŭga publikigo de enhavo: necesas konsideri, kiu estas la plej bona momento de la tago por diskonigi informon kaj efike informi la homojn. Mi tre rekomendas Hootsuite.com por plani viajn publikigojn.

Por pliaj informoj kontaktu nin ĉe: EsperantoColombia.org.

Miaj kontaktoj: @arthurocrates fb.me/Arthurocrates t.me/Arthurocrates mnml.es.

Sukceso en la ĝenerala voĉdono (Michael Boris Mandirola)

La Ĝenerala Voĉdono pri la Statuto de UEA sukcesis kaj ĉiuj proponitaj ŝanĝoj estis enkondukitaj kun amasplejmulto.

Landaj kaj fakaj asocioj abundege voĉdonis, sed konsiderante ke oni devis poŝte voĉdoni, eĉ la pli ol 32% da voĉdonintaj individuaj membroj (pli ol kutime por komitatanoj B) estas konsiderinda atingo kaj ĝi lasas al ni herede asocion kiu havas la ŝancon funkcii pli bone, kie sindeteno ne plu povus bloki statutŝanĝojn, kie voĉdonoj povas okazi rete kaj kiu agnoskas la juran sendependecon de sia junulara sekcio.

TEJO kaj UEA venkis, ni sukcesis tion kion pluraj generacioj da aktivuloj strebis dum la pasintaj jardekoj ofte trovante murecan sinteno de la alia flanko. Estis vere tre bona sento konstati ke la granda plejparto de la membraro agnoskis la realon de jure memstara TEJO kaj esprimis sin respekte al la junularo.

Cetere TEJO, jure kaj decide sendependa, restas tamen junulara sekcio de UEA: komunas ne nur nia lingvo Esperanto, sed nia oficejo, la junaj membroj, la kotizosistemo kaj multo plia. Tial mi kredas ke estas nia tasko kiel junularo instigi al la modernigo de nia gepatra organizo (kies strukturoj, kiel ekzemple la membrosistemo, restas komunaj).

La enkondukitaj amendoj estis la plej necesaj kaj kiel pruvis la rezulto, vaste kunsubtenataj, tamen pluraj aliaj ŝanĝoj prokrastiĝis. Ĉi tiu statutŝanĝo estis unua etapo de pli vasta strukturreforma procezo kaj mi esperas ke, kiel laŭplane, la dua paŝo estos reformo de la membrosistemo kun

- Amikoj de Esperanto (senservaj senkotizaj membroj, kiujn TEJO jam enkondukis), kiuj ricevos niajn novaĵojn kaj kiujn ni povos informadi.

- Pli justaj kotizoj, kiuj multe pli forte respegulu la malegalecon inter la pli riĉaj kaj malpli riĉaj landoj

- Pli rete orientitaj servaroj por malaltigi la elspezojn por la membroj kiuj ne bezonas aŭ ne deziras paperon.

Mi forte kredas ke tiuj ŝanĝoj povus renversigi la membrofalan tendencon kaj ebligos al niaj organizoj atingi multe pli da homoj, tiel kreskigante nian agadon.

En TEJO la Ĝenerala Voĉdono sankcias la finon de plurjara strebado, kiu kulminis jam en pasinta julio kun la akcepto de nia nova Statuto.

Nur kelkajn tagojn post la UK, ni renkontiĝis en la CO kun eŭropa funkciulo, kiu plurfoje substrekis la neprecon esti aparta memstara organizo por rajti je la aljuĝita subvencio. Estis bona sento povi jesi sen timi demandojn, kun nia Statuto freŝprintita kuŝanta sur la tablo malkaŝe kaj senhonte. Estas nekredeble liberige kaj pozitive finfine povi rilati kun aliaj instancoj sen la timo ke jardekoj da laboro disfaos pro nia problema strukturo. Ni ne plu bezonas kaŝi nin malantaŭ ambiguaj formuloj kaj devojigi demandojn pri tio kiel ni funkcias. Restas tamen grava solvenda afero: nia membroombro. Ni bezonas esti pli, multaj pli kaj ankaŭ tial ni nun malfermas novan kampanjon por kolekti Junajn Amikojn de Esperanto. En la nova plurlingva retejo de UEA eblas iĝi Amikoj de Esperanto per la jena ligilo:

http://esperanto.net/eo/amikoj-de-esperanto/

Por tio necesas la laboro de ni ĉiuj. Kiom el viaj amikoj vi igos Junaj Amikoj de Esperanto?

Premioj atendos la plej sukcesajn amikigistojn.

TEJO fariĝis membro de UNOY-Peacebuilders

Ana Ribeiro

En la fino de 2016, mi decidis okupiĝi pri iu punkto de la strategia laborplano de TEJO; unu el la plej okulfrapaj celoj al mi estis “stabiligi la partoprenon de TEJO en almenaŭ 3 mondregionaj junularaj organizaroj”, kaj mi prenis ĝin por prilabori. Mi interpretis ke la homo kiu skribis “mondregionaj junularaj organizaroj”, celis organizojn kiuj kunigas aliajn organizojn kiuj laboras en iu kontinento aŭ mondregiono (kiel la Forumo Junulara Eŭropa - FoJE). TEJO estas delonga membro de FoJE, kaj la komencpunkto por mia laboro estas esplori ĉu estis io simila al FoJE en aliaj kontinentoj. Kelkaj TEJO-aktivuloj menciis ion pri FLAJ (Forumo Latina-Amerika Junulara) kaj ĉar mi estas latinamerikano, mi decidis esplori la eblojn de TEJO ĉe tiu organizaĵo. Mi provis kontakti homojn de FLAJ per ĉiuj eblaj manieroj, kaj mi sukcesis paroli al ilia prezidantino, kaj bedaŭre malkovris ke ĝi iĝis malaktiva organizo (ilia lasta Facebook-afiŝo estas de antaŭ pli ol 5 jaroj, ekzemple).

Mi iĝis iom frustrita pro la malsukceso en Latinameriko (kaj mi ne havas sufiĉan vivsperton por agadi en aliaj kontinentoj), sed dum la esplorado mi malkovris ankaŭ ke ekzistas junularaj organizoj kiuj agas kiel federacioj por junularaj organizoj laŭ fak-temo (ne nur regiono), kaj tiu kiu ŝajnis elstara al mi kaj tutkongrua kun niaj movadaj celoj, estis UNOY Peacebuilders (akronimo de United Network of Young Peacebuilders, en Esperanto “Unuiĝinta Reto de Junaj Pacokonstruantoj”). Ĝi kunigas pli ol 80 junularajn organizojn kiuj laboras por monda paco en ĉiuj kontinentoj; interalie, UNOY portas la voĉon de la membraj organizoj por pli grandaj organizoj kiel UN, kaj ankaŭ organizas diversajn trejnadojn pri packreado, kiujn nun la membroj de TEJO havos la oportunon partopreni.

TEJO jam havis kunlaboran historion kun UNOY, la unuaj mesaĝoj pri la reto en la diskutlisto de TEJO-KER estas de la komenco de 2015, TEJO helpis UNOY traduki leteron de UNOY al la Sekureca Konsilio de Unuiĝintaj Nacioj en plurajn lingvojn danke al la tutmonda reto de TEJO; membroj de UNOY jam kredis ke TEJO kaj ĝi devus plu kunlabori ĉar ĝi kundividas vizion. Sciante tion, en februaro de 2017, mi decidis ke mi skribu la kandidatiĝon de TEJO, do kiel kutime, estis pluraj dokumentoj, listoj, demandoj ktp. por respondi/plenigi. En Februaro 2018, ili finfine decidis intervjui nin, kaj en aprilo 2018 ni ricevis konfirmon, ke TEJO ja fariĝis membro de UNOY! Mi vere estas antaŭĝojema pri tio kion tiu kunlaboro povos porti al TEJO kaj, kial ne, al la mondo!

[FORIGITA!: 1.TEJO%20kaj%20UNOY﹍html﹍678a2b5abe9336a9.png]

-- INFORME --

Novaj Limdatoj por 2014

[FORIGITA!: calendário.jpg]

Por pli akuratigi la aperritmon de nia revuo, ni fruigos je unu monato la limdatojn por la ricevo de la kontribuaĵoj ekde la venonta jaro. Tial la unua limdato en 2014 estas jam la 1ª de januaro. Atentu la limdatojn sube de la paĝo kaj ne prokrastu verki =)

Abonkampanjo Kontakto2014.jpg

Komenciĝas nova jaro kaj Pepo venas por memorigi vin reaboni nian karan revuon por 2014. Se vi ŝatas ĝin, helpu nin daŭrigi la laboron kaj disvastigu ĝin. Proponu ĝin al viaj samideanoj kaj al E-kluboj, sciu ke eblas kolektivaj abonoj (ekde 6 ekzempleroj) kun rabato de 40%!

Statistikoj

[FORIGITA!: statistics1.jpg]

En decembro, nia retejo kalkulis 1.054 vizitojn, la fanpaĝo de la revuo ĉe la socia retejo Facebook atingis 545 ŝatantojn. Nia twitter-konto pli popularas kun 668 sekvantoj.

Enketo

Helpu nin scii pri viaj plej ŝatataj artilkoloj/rubrikoj en ĉi tiu numero. Vizitu nian retejon kaj respondu nian enketon.

www.kontakto.tejo.org

-- FOTOKONKURSO--

Nia kara kunlaborantino Olga Ŝilajeva festis sian naskiĝtagon kaj senavare dividis la festan torton ankaŭ kun Kontakto.

Partoprenu ankaŭ vi! Sendu viajn fotojn kun la titolo “fotokonkurso”.

kontakto@tejo.org

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Plurarmemo

Pluamemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Tabako

Malgraŭ la nuntempa provo sieĝi iliajn reklamadon kaj konsumadon, cigaredoj estas unu el la plej vendataj produktoj en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por ĉiuj venontjaraj numeroj:

2014:1 — 1a de januaro

2014:2 — 1a de marto

2014:3 — 1a de majo

2014:4 — 1a de julio

2014:5 — 1a de septembro

2014:6 — 1a de novembro

-- REAGOJ --

Saluton!

Mi ĵus tralegis Kontakto-n 260 (2014: 2), kaj multege plaĉis al mi la teksto de la nova rubriko de la revuo, “La objekto”. Kiel brazilanino, kiu havas nenian familian rilaton al la dua mondmilito, mi ĉiam iomete ŝokiĝas pro kelkaj historioj pri ĝi. Unu afero estas legi en libroj pri tio kio okazis, alia afero estas koni realajn historiojn, okazintajn dum tiu bedaŭrinda periodo de nia historio.

Do, mi tre ŝatis ke Olga Ŝilajeva rakontis al ni tiun historion de sia familio, kaj mi tre ĝojas ke eblas al ŝi teni tiun telereton, por kiel ŝi mem diras “rememori pri la avino, teruro de militoj kaj ege facile romplebla homa vivo”.

Karina Oliveira - Brazilo.

-- INFORME --

Rezultoj de la 1ª Muzika Konkurso de Kontakto

La Perdita Generacio kaj Barok’ estas la grandaj venkintoj en la 1ª Muzika Konkurso de la revuo Kontakto. La sveda grupo LPG per la kanto “Ĉu vi kontentas” ricevis la unuan lokon en la voĉdonado de la ĵurio kaj ankaŭ en la premio de la publiko. La brazila metalmuzika projekto Barok’ ricevas la duan lokon de la ĵurio per la kanto “La plej bona ĉasisto”.

Legu pli ĉe:

kontakto.tejo.org

Kontakto dum la UK en Argentino

Kadre de la programero “Legantoj de Kontakto”, okazinta la 1an de aŭgusto dum la Universala Kongreso en Argentino, la redaktoro Rogener Pavinski kunvenis kun legantoj de tiu ĉi revuo en la salono “Sekelj”. Komence estis ĝenerala klarigo pri la revuo, sed evidentiĝis ke la plejmulto de la partoprenantoj bone konas la revuon, kaj ĉeestis ankaŭ oftaj kunlaborantoj.

La redaktoro klarigis kiel funkcias lia laboro, pri la temo-sugestoj, kreado de novaj rubrikoj kaj pri eblaj ŝanĝoj de la grafika aspekto. La ĉeestantoj ĝenerale ne vidas bezonon de iaj ŝanĝoj, tamen leviĝis la demando kial ordinaraj membroj de UEA ne povas ricevi ĝin aŭtomate, sed por tio ne eblis respondi ĉar la kunvenon ĉeestis neniu UEA-estrarano.

Ni eraris

En la pasinta eldono, en la artikolo “Publikigu aŭ pereŭ” de Veronika Poór estis grafika fuŝo, kiu modifis La Grandan Teoremon de Fermat. La ĝusta estas: “Ne ekzistas pozitivaj entjeroj x, y kaj z tiaj, ke validas xn + yn = zn, por ia natura nombro n pli granda ol 2.”

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Nutrado

Sen nutrado ne eblas vivi, tamen en la mondo per tre diversaj manieroj la homoj tion faras. Iuj manĝas nesufiĉe, dum aliaj pli ol bezonate. Io, kio estas konsiderata kiel plado en iu parto de la mondo, tute ne estas manĝata en aliaj. Ĉu vi sekvas iun specialan dieton?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2014:5 — 15a de septembro

2014:6 — 1a de novembro

2015:1 — 1a de januaro

2015:2 — 1a de marto

2015:3 — 1a de majo

2015:4 — 1a de julio

-- REAGOJ --

Hieraŭ mi legis la artikolon “Publikigu aŭ pereu?”

En Rusio ni havas la saman situacion - se vi ne skribas artikolojn, tio signifas, ke vi povas perdi vian postenon en universitato, instituto, akademio aŭ alia scienca loko.

Tamen neniu volas kompreni, ke ĉiujaraj artikoloj ne estas vera pruvilo de scienca laboro. Scienco estas krea tereno kaj igi sin krei tiam, kiam nek la cerbo, nek la tempo, nek la etoso pretas, ne estas bona aliro. Brila ideo povas veni post pluraj serĉoj dum multaj jaroj kaj la rezulto povas vere esti ege utila por la homaro. Jes, la temo estas certe polemika.

Olga Ŝilajeva - Rusio.

-- INFORME --

Malferma Tago

En la programo de la venonta Malferma Tago de la Centra Oficejo de UEA, okazonta la 29an de novembro en Roterdamo, estos ankaŭ premiero: “La Estraro de TEJO respondas”. Tio eblos, ĉar la estraranoj de TEJO kunvenos en Roterdamo en la sama semajnfino. Ne povus esti pli bona ŝanco por informiĝi pri la aktualaj kaj estontaj aktivaĵoj de TEJO!

Nova reTEJO

Post monatoj da laboro, TEJO lanĉas sian novan oficialan retpaĝon kun pli freŝa kaj moderna aspekto. Ĝi venas anstataŭigi la malnovan retejon, kiu delonge havis malaktualan fasadon.

La laboroj pri la retejo komenciĝis en aprilo, kaj post maja publika alvoko por kreantoj de la retpaĝo estis elektita la propono de Tim Morley kaj la laboroj komenciĝis en junio. Nun, post pretigo kaj publikigo de la Esperanto-versio TEJO laboras pri la tradukoj al aliaj lingvoj.

Vizitu:

www.tejo.org

TEJO en IKRJO

TEJO estis elektita en la prestiĝa ĉefa plenuma organo de la Internacia Kunordiga Renkontiĝo de Junularaj Organizoj (mallongige angle: ICMYO). La organizo estas internacia reto por la plej grandaj junularaj movadoj kaj regionaj junularaj platformoj.

Granda sukceso por TEJO, kiu nun laboros kune kun la aliaj por la bono de la tuta monda junularo, kunordigante kunlaboradon kaj politikajn prijunularajn poziciojn. Gratulojn al Fernando Maia Jr. pro lia engaĝiĝo.

Laŭ informoj de Francesco Maurelli (Komisiito de TEJO pri Eksteraj Rilatoj)

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Ĝeediziĝo

La plejmulto de la junuloj kredas ke feliĉa geedzeco pli gravas ol konstrui profesian karieron. Samtempe kreskas la nombro de divorcoj kaj la geedziĝoj daŭras ĉiam malpli. Pli ol duono finiĝas antaŭ forpaso de 10 jaroj. Kial la paroj disiĝas? Kaj kial la homoj daŭre ediziĝas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2014:6 — 1a de novembro

2015:1 — 1a de januaro

2015:2 — 1a de marto

2015:3 — 1a de majo

2015:4 — 1a de julio

2014:5 — 1a de septembro

-- REAGOJ --

Mi volas danki sinjorinon Manuela Ronco, la verkintinon de tre interesa kaj inteligenta artikolo en Kontakto 2014/5. Ankaŭ mi suferas de tiu malsano, kaj estas agrable legi tiujn konsilojn por la personoj, kiuj tute ne konas ĝin.

Liliane Alazraki - Francio ****

Tre mankas al mi artikoloj en “facila lingvo”. Ĉu neniu ilin volas verki? Estis bela tradicio; mi ŝatus uzi tiajn artikolojn por ekzerci kun miaj kursanoj.

Yves Nevelsteen - Belgio

Red: Jes, estas bela kaj utila tradicio, sed bedaŭrinde malofte ni ricevas tiajn kontribuaĵojn. Tial apude, en la kadro “Temo-sugestoj”, ni ĉiam bonvenigas la facillingvajn tekstojn. Ni ankaŭ lanĉis pli fortan alvokon tra la reto lastatempe.

-- INFORME --

Pasporta Servo 3.0

La retejo de Pasporta Servo, la tutmonta reto de gastigantoj de TEJO, jam funkcias kaj uzeblas. La nova retejo estas pli alloga, uzebla per komputiltelefonoj kaj sen spamo! Eblas aldoni plurajn loĝejojn, ne limigitan nombron da kunloĝantoj kaj telefonnumeroj.

Ankoraŭ mankas la monda mapo kaj la serĉmapo, sed nun gravas ke la uzantoj kontrolu kaj korektu siajn datumojn. Se vi ankoraŭ ne estas en la sistemo, registriĝu.

http://pasportaservo.org/

(Mal)Nova filmo en la reto

KEF, Kultura Esperanto-Festivalo, estas festivalo de la originala Esperanto-kulturo, kiu tradicie okazas de tempo al tempo en nordiaj landoj. La 8-a KEF okazis en Helsinko, Finnlando, en la jaro 2005. Kun tre abunda programo, ĝi certe estis unu el la pintaj aranĝoj en Esperantujo. Tiu ĉi filmo estas rezulto de la filma registro de Rogener Pavinski (la redaktoro de tiu ĉi revuo), kiu kolektis pli ol 10 horojn da materialo kaj finmuntis la filmon per kunlabora financado.

http://laplejplejafestivalo.blogspot.com.br/

NI ERARIS —

En la numero 2014/5 la ĝusta nomo de la aŭtoro de la artikolo “Vivi sen kafeino” estas Sergey “POTAPOV” kaj ne “POPATOV”, kiel ni malĝuste skribis.

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Geedziĝo

La plejmulto de la junuloj kredas ke feliĉa geedzeco pli gravas ol konstrui profesian karieron. Samtempe kreskas la nombro de divorcoj kaj la geedziĝoj daŭras ĉiam malpli. Pli ol duono finiĝas antaŭ forpaso de 10 jaroj. Kial la paroj disiĝas? Kaj kial la homoj daŭre edziĝas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon flanke de parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2015:1 — 1a de januaro

2015:2 — 1a de marto

2015:3 — 1a de majo

2015:4 — 1a de julio

2015:5 — 1a de septembro

2015:6 — 1a de novembro

-- REAGOJ --

Sinceran gratulon al Vasilij Milushnikov pro lia kontribuo “Donecko sub bomboj” en la lasta numero de Kontakto. Klarvida kaj konvinka. Jen bedaŭrindaj sed evidentaj faktoj. Christian Rivière — Francio Mi ne skribis reage lastatempe, do supozis ke indas denove, por ke vi sciu, ke Kontakto daŭre interesas kaj plaĉas.

La artikoloj en la nutrada numero estis bonaj; mi bedaŭris (kaj surpriziĝis) nur ke ne estis io pri vegetarismo/veganismo, sed, nu, mi komprenas, ke vi ne povas publikigi tion, kion vi ne ricevas, do mi supozas, ke neniu verkis pri tiu temo.

Russ Williams — Usono/Pollando La partoprenantoj de la aŭtuna lingvotrejnado en Jekaterinburgo, Rusio, esprimas sinceran dankon al la redaktoro de la revuo Kontakto, pro la fervora, sindona, senlaca laboro por la revuo. Dum lastaj jaroj la revuo vere pliboniĝis kaj de la enhava, kaj de la grafika flanko, aperis multaj interesaj aŭtoroj, rubrikoj, intervjuoj kaj eĉ konkursoj.

Estas granda fiero montri ĝin al kolegoj kaj amikoj-neesperantistoj kaj pruvi al ili, ke Esperanto vivas kaj evoluas. Grandan dankon al ĉiuj, kiuj kontribuas por la revuo, kiuj dividas kun la legantoj siajn pensojn, ideojn kaj projektojn. Sen vi la revuo ne ekzistus. Grandan dankon al TEJO kaj UEA, kiuj subtenas la revuon. Pliajn sukcesojn al la revuo!

La partoprenantoj de la Aŭtuna lingvotrejnado — Rusio

-- INFORME --

Facillingvaj konsiloj

La Instituto Fina Venko estas nova internacia organizo, kiu celas disvolvi kaj pligrandigi la Esperanto-movadon. Ĝi prilaboris stilajn regulojn kaj publikigis la artikolon “Kiel verki facilajn artikolojn”. La artikolo enhavas bonegajn konsilojn por verki facillingve kaj ege utilas por tiuj, kiuj emas verki artikolon por Kontakto en facila lingvaĵo. Tiaj artikoloj helpas al la komencantoj en la lernado de Esperanto.

http://finavenko.net/

Lernu Esperanton per ŝercoj

Temas pri nova libro, kiu aperas en la serio Learn Languages with Jokes. La libro enhavas 100 ŝercojn en Esperanto kun tradukoj en la angla, kaj disponeblas en formatoj .mobi, .epub kaj .pdf. Ekzistas ankaŭ versio ibook por Macintosh, iPad kaj iPhone.

Por tiu versio esperantistoj de Britio, Germanio, Brazilo, Hispanio, Ĉeĥio kaj aliloke pruntedonis siajn voĉojn, por ke la serĉoj kaj do lingvo ne nur legeblu sed ankaŭ aŭdeblu.

http://languagelearningjokebooks.com/product/lernu-esperanton-per-sercoj/

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Ĝeedziĝo

La plejmulto de la junuloj kredas ke feliĉa geedzeco pli gravas ol konstrui profesian karieron. Samtempe kreskas la nombro de divorcoj kaj la geedziĝoj daŭras ĉiam malpli. Pli ol duono finiĝas antaŭ forpaso de 10 jaroj. Kial la paroj disiĝas? Kaj kial la homoj daŭre edziĝas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2015:2 — 1-a de aprilo

2015:3 — 1-a de majo

2015:4 — 1-a de julio

2015:5 — 1-a de septembro

2015:6 — 1-a de novembro

2016:1 — 1-a de januaro

-- REAGOJ --

Jen revuo, kiu sukcese ekuzas la Interreton iel merkatike. Ĉi tiu ekzemplo de bona uzo estas studinda. Ĉiam en Esperantujo la homa parto estos la plej grava, sed ankaŭ valoras pristudi la kunligon inter homoj kaj iliaj komunikosistemoj.

Denis Keefe — Usono

Kontakto pli kaj pli belas, nuntempas kaj enhave riĉas! Kiel rezulto de nia abonkampanjo kolektiĝis jam 20 abonoj de Kontakto. Ĝis la fino espereble ni atingos 30 abonojn.

José R. Tenorio — Esperanto-Asocio de San-Paŭlo/Brazilo

-- INFORME --

2ª Muzika Konkurso de la revuo Kontakto

Post la pasintjara unua sukcesa realigo, la revuo Kontakto, TEJO kun apogo de UEA relanĉas la 2-an Muzikan Konkurson de la revuo Kontakto! Kun la celo plenigi la truon, kiun lasis la forlaso de la branĉo “Muziko” el la Belartaj Konkursoj de UEA, kaj premii la talentojn de niaj artistoj. Ĉi-jare la konkurso estas dividita en tri kategoriojn: Kanto de la Jaro, Premio de la publiko kaj Nova Talento.

La regularo estis aktualigita por ĉi tiu dua konkurso. La premio “Albumo de la jaro” estis anstataŭigita per la premio Nova Talento. En 2014 partoprenis 16 konkursaĵoj el konataj kaj novtalentaj artistoj. La premiojn ricevis “La Perdita Generacio” kaj “Barok’”. Pliajn detalojn kiel partopreni vi trovos en la regularo. Disvastigu la informon!

“Nia Teamo”

TEFA, Tutmonda Esperanto-Futbala Asocio, lanĉis monkolektan kampanjon por okazigi la unuan oficialan matĉon de la Esperanto-teamo “Nia teamo”, planitan por la 100-a Universala Kongreso de Esperanto en Lillo. Nun jam aprobite kiel membro de NF-Board (Nova Federacia Ligo), TEFA planas ludon kontraŭ la teamo de Okcidenta Saharo.

La mono helpos pagi la kostojn de la organizado kaj de la flugbiletoj de la ludantoj kaj trejnistoj. Kiel rekompecon, la apogantoj povas ricevi, interalie, membrokarton kaj T-ĉemizon de la teamo.

https://www.indiegogo.com/projects/tutmonda-esperanto-futbala-asocio-nia-teamo

— FOTO

“Nucita [la hundino] tre ŝatis la artikolon pri la temp-mezuriloj”

sendita de Luis Felipe - Kolombio

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Ĝeedziĝo

La plejmulto de la junuloj kredas ke feliĉa geedzeco pli gravas ol konstrui profesian karieron. Samtempe kreskas la nombro de divorcoj kaj la geedziĝoj daŭras ĉiam malpli. Pli ol duono finiĝas antaŭ forpaso de 10 jaroj. Kial la paroj disiĝas? Kaj kial la homoj daŭre edziĝas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2015:4 — 1-a de julio

2015:5 — 1-a de septembro

2015:6 — 1-a de novembro

2016:1 — 1-a de januaro

2016:2 — 1-a de marto

2016:3 — 1-a de majo

VIDEOLUDOJ

Fortnite — dekomence nekonata al la nuntempe plej populara ludo.

Mi vere hontas. Jes... mi devas konfesi. Mi amas komputilludojn — sed tamen mi neniam ludis Fortnite. Mi pardonpetas, sed malgraŭ tio, mi volas prezenti la historion de ĉi tiu furoraĵo.

En julio 2017 Fortnite publikiĝis kiel zombio-ludo, en kiu vi devas savi la mondon. La ludo iĝis konata nur en certa niĉo. Sed en la sama jaro, alia ludo ekhavis grandan sukceson: PlayerUnknown‘s Battlegrounds. En ĉi ludo, cent homoj loĝas sur insulo kaj batalas unu kontraŭ la alian, ĝis grupo de unu ĝis kvar ludantoj restas solaj, simile kiel en la filmo The Hunger Games.

Tiu ĉi modo iĝis konata kiel “regna batalo“. Nun, ni scias ke la homaro evoluas per kopiado. Per tiu pensmaniero, septembre de la sama jaro, Fortnite aldonis tiun modon al sia ludo kaj kun nova varba ondo atingis grandegan sukceson. Post kelkaj monatoj, ĝia sukceso transpasis tiun de la granda frato PlayerUnknown‘s Battlegrounds. Kvankam la ludo ne altiris min, mi konstatas ke la sukceso ŝajnas komparebla nur kun ludoj kiel World of Warcraft.

Oni laŭdas ankaŭ la daŭran aldonon de enhavo kiel novaj misioj, pafiloj kaj dancmanieroj (Jes, oni povas dancigi sian rolulon ene de la ludo). Sed jen venas ankaŭ kritiko: La ludo estas en komiksa stilo: Do depende de la lando kaj platformo, ankaŭ infanoj rajtas ludi ĝin. La gepatroj devas decidi ĉu ili akceptas ke iliaj infanoj lernu pafi kaj lasi multe da mono en la luda vendejo. Krome, la ludo tiom enspezas sed tamen uzas dancojn de konataj sportistoj aŭ aliaj famuloj sen kopirajto. Same kiel World of Warcraft, ekzistas danĝero pasigi tro da tempo en la ludo — kaj tio okazas ne nur al infanoj, sed ankaŭ al junuloj kaj eĉ plenkreskuloj. Fine, ĉiu mem decidas pri tio. Mi ofte atendas, ĝis ludoj iĝas malmultkostaj por ekludi, kiam neniu alia ludanto restas en la ludo. Se temas pri Fortnite, tio ankoraŭ povus longe daŭri.

Kelkaj novaj ludoj

New Super Mario Bros. U Deluxe

Tiu ĉi ludo ekzistas jam de la jaro 2012, sed la Wii U estis tiom malsukcesa konzolo, ke malmultaj homoj povis ĝui ĝin. Nintendo decidis republikigi la ludon por la Nintendo Switch-konzolo en januaro 2019. Tiu ĉi ludo taŭgas por la tuta familio — La karaktero Mario kaj liaj amikoj ĉiam bonvenas kaj ĉie konatas.

Metro: Exodus

...estos la nova rakonto, kiu agas en la universo de la libroserio Metro 2033 de Dmitri Gluchowski. La protagonisto Artjom ĉi-foje forlasas la metro-sistemon kaj per trajno trairas Rusion. Bedaŭrinde, la ludo estos unue ekskluziva por Xbox, sed poste eblas publikigo por aliaj platformoj. Atentu, la ludo certe estas nur por plenkreskuloj.

Anno 1800

Pardonu, kutime mi celas ekvilibron kaj fari proponojn por ĉiu gusto, sed la Anno-serio estas tiom amata en Germanio, ke mi devas prezenti tion ankaŭ al ne-germanoj. En Anno 1800 oni ekigas civilizacion sur insulo, negocas kun ŝipoj de aliaj popoloj kaj antaŭenigas vian kulturon. Ĝi ne malfacilas, sed samtempe vin trankviligas la spektado de viaj laborantoj okupe kurantaj tra la urbo. Haveblos nur por Vindozo ekde februaro.

GRIS

Fine, tempo por montri ludon de malgranda kaj nova studio. Ĝi aperis jam en decembro 2018, sed tamen indas paroli pri GRIS. Ĝi konsistas el belega arto, la puzloj ne estas ĝene malfacilaj kaj la ludo facile kompreneblas. Lasu vin fali al la miriga mondo de GRIS! Haveblas por Vindozo kaj Mac.

Sekreta konsilo: Two Point Hospital

Antaŭ pli ol 20 jaroj okazis la publikigo de la ludo Theme Hospital. Estis ekonomia ludo pri la organizado de malsanulejo kun amuzaj malsanoj kaj viglaj grafikaĵoj. Por multaj homoj, tiu ludo iĝis sekreta konsilo en tiu tempo. Sed la ludostudio Bullfrog Productions trairis ĥaosan tempon kaj ne plu ekzistas hodiaŭ. Sed kelkaj el la ekslaborantoj kuniĝis en 2016 por krei modernan version de la principo “organizi malsanulejon“. Feliĉe, la nova ludo Two Point Hospital kontente modernigas tiun stilon kaj tenas la bonan humuron kaj ĝojon grandigi vian malsanulejon. Ĝi estas havebla por ĉiuj kutimaj komputilsistemoj.

Ĉu vi uzas Diskordon? Partoprenu en nia grupo:

https://discord.gg/9WucEES

Aŭ vi preferas fejsbukon? Ankaŭ tie ni havas grupon!

fb.com/groups/eo.ludistoj

VIDEOLUDOJ

Warcraft 3 Reforged: La batalejo atendas vin

Ekzistas ludoj, kiuj publikiĝis dum mia juneco. Mi rimarkis ilin, sed ne havis sufiĉe da mono aŭ atento kaj tial ilin ne aĉetis. Post tempo, mi sentas ke tro malfruas por ekludi ilin nun. Unu el tiuj ludoj estas WarCraft 3. Sed jen nova ŝanco: Blizzard republikigas la ludon en Reforged-versio!

WarCraft 3 aperis en la jaro 2002 (2003 en Japanio) por Windows kaj Mac OS. Malgraŭ la aĝo, ekzistas komunumo tiom aktiva, ke la eldonejo Blizzard decidis modernigi la ludon por 2019. La ludo estas realtempa strategiludo kaj ĝia kampanjo konsistas el kvin ĉapitroj. Oni povas elekti unu el la sekvaj civilizacioj por ludi: la homan, la orkan, la senmortan kaj la noktelfojn. Opozicie al aliaj strategiludoj, oni ne nur konstruas propran bazon per ligno kaj oro, sed oni devas konstante batali kontraŭ grupetoj de malamikoj. Ĉi tiu strategio necesas por kolekti spertopoentojn por la heroo, kiu ludas gravan rolon.

Herooj havas diversajn trajtojn kaj magiojn, kaj la defio estas bone uzi aŭ eĉ eksponenciale kombini ilin. Ĉiu civilizacio havas siajn proprajn heroojn kaj iliaj kapabloj kreskas per ilia sperto. WarCraft 3 ricevis unu aldonaĵon nomatan The Frozen Throne, influite de la tiom konata amasa enretludo World of WarCraft. Krome, alia ludo kun la nomo Defense of the Ancients, mallonge DotA, estis kreita el WarCraft 3.

Kelkaj novaj ludoj

Production Line: Aŭtofabrika simulado

Ĉu vi ŝatas ekonomisimuladojn? Nepre informiĝu pri ĉi tiu ludo. Jam ekde marto vi povas krei vian propran aŭtofabrikon en Vindozo. Bonaj recenzoj en la platformo Steam montras la popularecon.

Pathfinder: Kingmaker

Ĉu mankas al vi izometraj rolludoj en la stilo de Baldur’s Gate? Ne plu penu: Ĉi tiu ludo ne nur estas moderna versio de tiu principo, sed aldonas eĉ proprajn ideojn kiel la mastrumado de sia reĝlando. Haveblas por Vindozo, Mac kaj Linukso.

Sekreta konsilo: Age of Empires 2 HD

Jes, mi parolas nun pri plia ludo, kiu aĝas 20 jarojn. Kelkaj certe ankoraŭ konas ĝin el tiu tempo kiam oni ludis unu kontraŭ la alia, ne tra la interreto kiel nun, sed per LAN-kablo. Sed kial tiu ĉi ludo estas sekreta konsilo? Surprize, ĉi tiu ludo, kiu havas malnovan grupon de ludantoj, ricevis altkvalitan novan version en 2013 kaj eĉ aldonaĵojn The Forgotten en 2013, The African Kingdoms en 2015 kaj Rise of the Rajas en 2016.

Daŭris longe, sed eĉ konkursoj nun okazas kaj kvankam ĝi ne kompareblas kun StarCraftCounter Strike, ekzistas homoj kiuj kapablas subteni sian vivon per ĉi tiu ludo. Se vi ŝatas retroludojn aŭ ĝuis ĉi tiun ludon komence de ĉi tiu jarmilo, provu ĝin denove!

Ĉu vi uzas Diskordon? Partoprenu en nia grupo:

https://discord.gg/9WucEES

Aŭ vi preferas fejsbukon? Ankaŭ tie ni havas grupon!

fb.com/groups/eo.ludistoj

VIDEOLUDOJ

Jonas MARX — Germanio

Ni hisu la velojn!

Anno 1800 estas tujstrategia ludo pri koloniado de insuloj kaj varo-negocado inter ili kaj viaj kunludantoj. Evoluigi kaj grandigi vian nacion eblas per prospero aŭ milita transprenado.

Ni jam anoncis la publikiĝon de ĉi tiu ludo antaŭ kelkaj numeroj. Mi diligente testis kaj ĝi dignas kiel sekvaĵo de la antaŭaj samseriaj ludoj. La unua rimarkaĵo estas, por mi, la enorma detalemo. La maro aspektas bonege realisma, la vilaĝanoj svarmas tra la urbo — ofte laborante, kelkfoje festante celebraĵon. Ŝipoj alvenas kaj forlasas la havenon, bestoj videblas en la arbara parto de la insulo, ktp.

La planado de la transportvojoj estas facila kaj la diversaj funkcioj de la ludo bone integriĝas. Evoluigi la kamparanojn funkcias alie. Kutime oni antaŭenigis ĉiujn domojn, sed nun indas havi ne nur civitanojn, sed ankaŭ bienistojn, kiuj produktas la nutraĵojn, dum metiistoj kreas ilojn kaj la pli altnivelaj civitanoj dediĉas sin al mensaj laboroj.

Ĉi tiu ludo temas specife pri la industria tempo, pro tio la kreado de industrioj gravas. La trajnajn rejlojn eblas krei por la unua fojo en Anno. Krom tio, ekzistas ekspedicioj al la sudamerika kontinento por trovi fremdajn, ekzotikajn bestojn por la zoo-ĝardeno. Krome, eblas kolonii insulojn kaj tie kultivi bananojn, kaŭĉukon kaj sukeron.

Laste menciindas la plej mojosa funkcio: Kutime oni ludas el “birda perspektivo”, tio estas, desupra rigardo. La unuan fojon en ĉi tiu ludoserio eblas ŝanĝi al memperspektivo kaj marŝi tra sia memkonstruita urbo! Mi povus dum horo simple piedumi inter la domoj, viziti la havenon, kampojn kaj randon de la arbaro.

Tio kaj aliaj ebenoj de la ludo helpas krei viglan kaj malpezan ludoetoson. La ludo haveblas por Vindozo kaj estis kreita de Ubisoft.

Kelkaj novaj ludoj

ISLANDERS

Eta ludo kun unu ĉefa temo: Konstruu per malvastaj rimedoj urbeton sur insulo. Se rimedoj finiĝas, vi perdis. Se vi sukcesas, pli granda insulo atendas vin. Haveblas por Vindozo, Mac kaj Linukso kontraŭ malgranda prezo.

Vampire: Bloodlines 2

Ĉu vi iam volis travivi la sperton esti vampiro? Eble la dua parto de Vampire: Bloodlines povos kontentigi vin. Plenumu taskojn de diversaj vampirklanoj, sed ĉiam pripensu la rezultojn de via agado. La ludo estis ŝovita por lanĉo nur en marto 2020 kaj publikiĝos por Vindozo.

Sekreta konsilo: Factory Town

Temas pri relative nova ludo, kiu ankoraŭ estas en malneta stadio. Mi ankoraŭ ne ludis ĝin, sed laŭ multaj opinioj ĝi estas plia verko, kiu povus rabi multajn noktojn de mi. Oni komencas per malmultaj rimedoj kaj kun siaj vilaĝanoj konstruas grandan transportsistemon por diversaj manĝaĵoj kaj materialoj. Ĝi similas al alia antaŭa sekreta konsilo Factorio, ĉar temas ankaŭ pri varmovbendo. La stilo estas neŭtrale komiksa, kiu helpas la superrigardon. Ludeblas per Vindozo kaj Mac.

ĈEFARTIKOLO

21 masklismaj agoj, kiuj povas okazi en amo-rilato.

Noto de la Redakcio: Kompreneble ankaŭ viroj povas suferi iujn el la samajn agojn far siaj kunulinoj, sed tio estas multe pli maloftaj okazaĵoj en la nuna mondo.

  1. La fakto ke la viro diras ke li “helpas” en la hejmaj farendaĵoj, kvazaŭ li estus gasto en sia propra hejmo kaj ne devus kundividi 50% de la respondeco pri ili.
  2. Aŭ kiam, kvankam vi ambaŭ laboras, li kutime senkulpigas sin dirante: Mi estas tro laca” por eviti fari ion tiel simplan kiel pretigi la vespermanĝon.
  3. Aŭ kiam en kelkaj kazoj, la viro ne honeste uzas sian “nescion” pri iu specifa hejma tasko dirante: “Vi faras pli bone ol mi, iel ajn”.
  4. Se vi faras ĉiujn superbazarajn aĉetojn, inkluzive tiujn specifajn produktojn por li (kiel razilo), kaj, eĉ tiel, li ne kapablas aĉeti por vi tamponojn, ekzemple.
  5. Kiam li pretigas la vespermanĝon kaj atendas de vi eternan dankemon.
  6. Kiam la viro atendas ke vi zorgu pri ĉio en lia vivo. “Ĉu vi scias, kie mi lasis la ŝlosilojn de la aŭto?” / “Ĉu vi vidis mian bluan ĉemizon? / “Ĉu vi scias, ĉu estas biero hejme?”
  7. Kiam la viro planas ion por ambaŭ sen konsulti vian opinion, dum vi kutime dediĉas iom da tempo por demandi lin, kion li emas fari en la venonta dimanĉo.
  8. Kiam li antaŭsupozas, ke vi estas ĉiam 100% disponebla.
  9. Kiam lia profesia kariero ricevas prioritaton super la via. Ekzemple, se estas iu eblo por ke li laboru eksterlande, oni antaŭsupozas ke vi iros kun li, lasante malantaŭ ŝi viajn karieron, amikojn kaj ĉion plu
  10. Kiam la viro sentas sin malkomforta, se li enspezas malpli ol vi.
  11. Kiam nur vi ĉiam organizas la plezurigajn akitivaĵojn de la paro.
  12. Kiam la viro invitas vin por festumi kun liaj amikoj, sed ĉiam rifuzas la inviton, kiam vi sugestas, ke vi ambaŭ faru la samon kun viaj amikinoj.
  13. Kiam vi bezonas kaŝi viajn meritojn kaj viajn atingojn, por ke lia memfido ne estu vundita.
  14. Kiam oni supozas, ke vi zorgos pri li, kiam li estos malsana (kion vi ja faras bonkore), sed kiam vi malsaniĝas, li diras, ke li ne scias kion fari.
  15. Kiam la viro sentas sin tute komforta dirante, kiel vi devas razi viajn pubajn harojn.
  16. Kiam vi estas seksumantaj kaj li penetras vin sen kontroli almenaŭ ĉu vi estas preta por tio.
  17. Aŭ kiam li pritraktas la buŝan sekson kiel devigan parton de la seksumado, sed kiam li devus redoni la komplezon, li diras ke tio devos atendi ĝis “alia tago”.
  18. Kiam la seksumado okazas laŭ liaj reguloj, alivorte: se li volas fari ion kaj vi ne volas, li insistas, sed se li ne volas... nu, li ne volas kaj punkto-fino.
  19. Kiam vi estas la sola, kiu antaŭzorgas kontraŭ gravediĝo, eĉ se tio signifas simple diri: “Uzu la kondomon”.
  20. Kiam la viro antaŭsupozas, ke vi estos kontenta pri la eblo havi gefilojn nur ĉar vi estas virino.
  21. Kaj kiam li atingas la orgasmon pli rapide ol vi, sen zorgi ĉu vi ankoraŭ atingos ĝin aŭ ne.

Tradukis: Karina Oliveira - Brazilo

Fonto: https://www.buzzfeed.com/beatrizserranomolina/27-pequenas-agressoes-sexistas-que-podem-acontecer?utm﹍term=.rtzOzZOBD#.ltoxnwxW9

BEJO: 50 jaroj da mojoseco (Emerson dos Santos)

De la 15-a ĝis la 18-a de junio 2017 okazis la 52-a Brazila Kongreso de Esperanto (BKE), kies temo estis “Esperanto: lingvo kun historio kaj kulturo”. Kadre de ĝi, Brazila Esperanto-Junulara Organizo, landa sekcio de TEJO, organizis ankaŭ la 37-an Brazilan Esperantistan Junularan Kongreson (BEJK). La aranĝoj okazis en la urbo Sorizo (“rideto” en la portugala), kiu troviĝas en la federacia ŝtato Mato-Groso. Mi neniam antaŭe partoprenis en tia kongreso, tial mi ŝatus rakonti miajn spertojn pri ĝi.

Ĵaŭde okazis la solena malfermo de la kongreso je la 8-a posttagmeze. La ceremoniestro, Fernando Maia, vokis la anojn de Esperantaj kaj ne-esperantaj asocioj al la tablo. Ĉiu el ili paroletis pri la graveco de la kongreso kaj deklaris sian apogon al ĝi, la esperantistoj en Esperanto kaj la aliaj en la portugala. Estis samtempa traduko, por ke ĉiuj komprenu.

Sekvis la prelegojn la Arta Vespero kun etaj muzikaj prezentoj de Carlinhos Mato Grosso, grava loka artisto, kaj Tarcísio Lima, la konata Esperanta kantisto kaj komponisto.

Mi povis partopreni en tiu kongreso danke al subvencio de Brazila Esperanto-Ligo kaj pro tio mi organizis la libroservon. Ĝi estis en ĉambro, kie eblis aĉeti diversajn Esperantajn librojn kaj KD-ojn, kiuj estis transportitaj rekte el la librejo de BEL. Mi kaj 2 aliaj subvenciitoj aranĝis la varojn kaj helpis la aĉetontojn elekti tion, kion ili deziris. Tio estis oportuno por mi ekkoni diversajn Esperantajn librojn kaj konatiĝi kun esperantistoj el la tuta Brazilo.

La jaro 2017 estas grava en la historio de la junulara movado en Brazilo, ĉar ni festas la 50-jariĝon de BEJO. Sabatnokte, la programo de BEJK estis dediĉita al la celebrado de tiu ĉi grava momento. La programon malfermis Lucas Barbosa, kiu prelegis pri la historio de BEJO ekde ĝia fondiĝo ĝis la nuntempo.

Poste okazis momento, kiam ni omaĝis al la fondintoj kaj aliaj homoj gravaj por la junulara movado en Brazilo. Ĉiu ricevis kadron, en kiu estis eta gratulmesaĝo el la nuntempaj junuloj. Tuj poste mi havis la honoron ludi antaŭ la spektantoj. Fine, ni iris al alia ĉambro por festi kaj manĝi. Ĉar temas pri datrevenfesto, granda, bela kaj bongustega kuko verda estis mendita, krom aliaj manĝaĵoj. La BEJO-anoj malfermis kaj ĝuis ĉampanbotelon. Poste okazis lotumo, kies biletojn junuloj vendadis ekde antaŭ la malfermo de la kongreso. En ĝi estis lotumitaj t-ĉemizoj, horloĝoj, KD-oj, poŝmemorilo, dolĉaĵoj kaj unu jaro da senpaga abono de la revuo Heroldo de Esperanto. La mono akirita per tio iris al la buĝeto de BEJO kaj helpos organizi eventojn kaj aliajn projektojn.

Dimanĉe okazis la asembleoj. Ĉar mi neniam antaŭe partoprenis la Brazilan Kongreson, mi ankaŭ neniam partoprenis asembleon de niaj tutlandaj asocioj. Observi kiel la afero funkcias malantaŭ la kurteno estis interese kaj instigis min labori pli pri Esperanto. En la asembleo de BEJO estis oficialigita la posteno de Querino Neto kiel sekretario de la organizo. Oni ankaŭ diskutis pri la estonto de kelkaj projektoj de BEJO, pri la financa situacio de la organizo kaj pri strategioj por rimedokolektado.

La kongreso finiĝis per prezento de varbadvideo de la urbo, kie okazos la venontjara kongreso: Kuritibo. Ĝi okazos de la 31-a de majo ĝis la 3-a de junio 2018. Ni ĉiuj atendas vin, precipe la junulojn, ĉar la organizantoj de la venontjara BEJK jam diris: “Tiel eksterordinara estos ĝi, ke oni pensos, ke BKE okazas kadre de BEJK, ne la malo!”

Ni adiaŭas Sorizon certaj, ke longe ni ne forgesos ĝin. Samtempe, ni rigardas la estontecon kaj pli fervore laboras por la venontjara kongreso. Ni renkontiĝos en Kuritibo!

Alvoko — vere urĝas trovi helpantojn!

Por ke nia revuo Juna Amiko pluvivu, ni urĝe bezonas pli da abonantoj kaj helpantoj. Jen vakaj oficoj; pri ĉiu ILEI pretigis priskribojn. Anoncu vin por ricevi tiujn! Legu pri Juna Amiko en vikipedio:http://eo.wikipedia.org/wiki/Juna﹍Amiko

Redaktoro por duono de la revuo Juna Amiko: Tasko: Rilati kun rubrikestroj kaj kontribuantoj, verki mem allogajn erojn, redakti kaj enpaĝigi ricevitan materialon, trovi ilustraĵojn, prizorgi la akademian lingvo-kontrolon, kaj mastrumi la kompensojn por viaj rubrik-estroj. Lertoj: Bona lingvo-rego, teknika lerteco; respekto al limdatoj...

Varba direktoro: Tasko: Rilati kun perantoj kaj la abon-administranto, por aktive varbi pliajn abonantojn, precipe por liveri la revuon kvante al E-kursoj, lernejaj grupoj kaj projektoj. Lertoj: Enmerkatigaj lertoj, kapablo uzi modernajn komunikilojn por atingi ĉiajn partojn de la E-komunumo kaj novajn esperantistojn...

Reteja prizorganto: Tasko: Pretigi kaj vidigi informojn pri la revuo en konstruata multlingva retejo de ILEI. Tio inkluzivu peranto-listojn, la vortliston, specimenajn artikolojn, informojn pri la plej aktuala numero, arĥivo de materialoj, kontinua varbagado. Evoluigi la sekciojn pri Juna Amiko ĉe lernu.net kaj edukado.net. Lertoj: Kapablo mastrumi retejojn kaj alloge afiŝi materialojn, ene de komforte uzebla strukturo.

Kontaktu: stefan.macgill@gmail.com

De la 20-a ĝis la 22-a de septembro 2013 en Poznano, Pollando, okazis la 29-aj Artaj Konfrontoj en Esperanto — Arkones. Partoprenis ĝin 166 esperantistoj, ĉefe el Pollando, sed ankaŭ el Germanio, Brazilo, Hungario kaj aliaj landoj. La loko de la aranĝo jam la kvaran fojon estis la Fervojista Kulturdomo, situanta tre proksime al la urbocentro kaj ankaŭ al la stacidomo. La plejmulto de la partoprenantoj loĝis en la junulargastejo Cinnamon, kiu estis entute rezervita por ili.

La ĉi-jara Arkones estis la unua, kiun mi partoprenis. Certe surprizis min la nombro de la prelegoj. Okazis pli ol 30 kaj ne eblis partopreni ĉiujn, ĉar okazadis kelkaj samtempe. Foje tio kaŭzis grandan dilemon: kiun elekti? Mi mem ĉeestis kaj tre ŝatis interalie la prezentaĵon pri Astana — la plej juna ĉefurbo fare de Halina Gorecka. Mi ekinteresiĝis ankaŭ pri Nov-druidismo, kiun prezentis Bradio Moro.

Krom la prelegoj, Arkones abundis ankaŭ je artaj programeroj. La koncerton de Anjo Amika mi bedaŭrinde ne povis ĉeesti, tamen plaĉis al mi tiuj de la duopo ĴeLe kaj de la duopo Birke kaj Bertilo. Dancemuloj certe ĝuis la muzikpecojn, kiujn vendrede vespere prezentis Kunar. Alia artaĵo, kiu okazis dum la semajnfino, estis la spektaklo Ma ma ma de Jarlo Martelmonto. Oni ne povas tamen forgesi pri la Miela Vespero, dum kiu koncertis interalie Klezmorim Sennomaj kaj Zuza Kornicka, kaj fine — Martin Wiese, parte kun Bertilo. Por mi nepriskribebla travivaĵo estis aŭdi kantojn, kiujn antaŭe mi konis nur el la interreto. Ĝuste tiun koncerton mi opinias la plej menciinda.

Kelkajn programerojn oni povas nomi nek prelegoj nek artaĵoj — ekzemple praktikaj ekzercoj pri aikido kun Mirejo Grosjean. Kuraĝuloj povis ankaŭ partopreni la RISKO-ludon, kiun gvidis Katalin Kovats. Venkis Paweł Fischer-Kotowski, kio ne surprizas — ja li estas la ulo, kiu havas la plej altan poent-nombron ekde la lanĉo de la ludo ĉe edukado.net. Mi mem fine gajnis nul poentojn, tamen certe ĝuis la kvizon.

Menciindas ankoraŭ, ke dum la aranĝo funkciis libroservo kun multegaj aĉeteblaĵoj — libroj, juvelaĵoj kaj t-ĉemizoj. Krome, estis stando de la eldonejo Sezonoj kaj oni povis aĉeti varojn de E@I. Mi bedaŭras, ke mi ne prenis kun mi pli multe da mono kaj mi aĉetis nur unu libron.

Mi ne scias, kiel mi povus mallonge priskribi la aranĝon kaj mian opinion pri ĝi. Certe ĝi estas tre agrabla memoraĵo, kiun mi konservos en mia memoro dum longa tempo. Mi ekkonis multajn homojn, kiujn mi antaŭe vidis nur sur fotoj, kaj mi renkontis tiujn, kiujn mi jam konis. Vagado tra la koridoro, babilado ĝis la nokto, dancado de La bambo, la etoso — por mi, novulo kaj ankoraŭ adoleskulo, ĉio ĉi estis rava.

Tamen pri kelkaj pliaj aferoj mi bedaŭras. Ĉefe, Arkones daŭras nur tri tagojn — fakte, du diurnojn. Pro tio mi eĉ ne vizitis la urbocentron. Sed tio estu alia kialo por reveni al Poznano kaj partopreni en la sekva, la 30-a Arkones post unu jaro. Laŭ mi la aranĝo certe rekomendindas por ĉiuj kaj mi esperas, ke ĉiujare ĝi proponos al la partoprenantaro pli kaj pli interesan programon kun pli kaj pli bona etoso.

Tobiasz Kubisiowski

Ĉefartikolo

Nuklea energio - La plej bona opcio

Rafael H. ZERBETTO

Brazilo

Poluo kaj estingorisko de nafto, tergaso kaj karbo igas la elektro-produktadon unu inter la plej gravaj defioj por la homaro dum ĉi tiu jarcento. Ĉu nuklea energio povas helpi nin solvi la problemon?

Ekde kiam atombomboj detruis la urbojn Hiroŝima kaj Nagasaki en Japanio, pluraj homoj asocias nuklean energion kun detruo kaj morto, malgraŭ tio ke, preskaŭ ĉiam, ĝi estas uzata nur por la bono, en medicino, agrikulturo, industriaj procedoj, elektroproduktado ktp.

Ĉiuj estaĵoj estas ĉiam en kontakto kun radioaktiveroj pro tio ke ili nature troviĝas en la sablo, sub la tero kaj eĉ en nia manĝaĵo. Ekzemple, iom de la karbono en niaj korpoj estas la izotopo karbono-14, kiu estas radioaktiva kaj eniras la korpon per la manĝaĵo. Per la detektado de tiu izotopo oni povas datumi fosiliojn.

Estas interese rimarki ke betono estas farita el sablo, kie troviĝas eroj de torio, radioaktiva izotopo, kiu povas, post iom da tempo, diseriĝi en gason radono (radioaktiva) kaj disĵetiĝi tra la aero. Nun, imagu ke tiu gaso povas akumuliĝi ene de la metroa tunelo, kie betono abundas kaj aero malbone cirkulas! Eĉ tiel, vi ricevas malpli da disradiado en metroo ol flugante per aviadilo. Finfine, en hospitaloj oni trinkas radioaktivajn substancojn uzatajn kiel kontrastiloj por kelkaj ekzamenoj. Tio certe estus malpermesata se nuklea energio estus danĝera.

Do, kial ne uzi atomcentralojn por produkti elektron? Estas miloj da esploroj kiuj pruvas ke ĝi estas sekura energiofonto. Krom tio, pro novaj teknologioj, atomcentraloj nuntempe estas multe pli sekuraj ol kelkajn jardekojn antaŭe: Sekurec-sistemoj kutime estas aŭtomataj kaj sendependaj, do, la kontrolistoj nur monitoras ĉu ĉio estas en ordo kaj, se iu problemo okazas, povas haltigi la reaktoron.

Inter la nuntempaj reaktoroj, la PWR-a (Reaktoro per Premata Akvo) estas la preferata. Tie estas 3 malsamaj akvaj ĉirkaŭiroj: en la unua, ene de la reaktoro, akvo akiras energion el la fisio kaj varmiĝas. En la dua, ekster la reaktoro, akvo estas varmigata de la unua ĉirkaŭiro kaj vaporiĝas, movante la turbinojn. La tria funkcias kiel malvarmigilo, per kiu oni kontrolas la temperaturon de la sistemo. Pro la granda kvanto de akvo en la ĉirkaŭiroj, se ĉiuj sistemoj malfunkcias, la reaktoro nature malvarmiĝos. La ekzisto de tri malsamaj ĉirkaŭiroj malebligas eliron de radioaktivaĵo, ĉar ne estas kontakto inter akvoj ekster kaj malekster la reaktoro.

La Fukuŝima atomcentralo, en Japanio, estas tipe BWR (Reaktoro per Boligata Akvo), kiu havas du ĉirkaŭirojn, unu en kiu la akvo fariĝas vaporo ene de la reaktoro, trapasas la turbinojn kaj tuj poste likviĝas en kondensilo, kaj alia por malvarmigi la unuan ĉirkaŭiron, Akvo de la unua ĉirkaŭiro reeniras la reaktoron pere de pumpiloj, kiuj bezonas elektron. Sen ĝi, la reaktoro varmiĝas pro kresko de la akva temperaturo kaj vaporeliro.

Sed, kial uzi nuklean energion? Ĉu ekzistaj aliaj energiaj fontoj? Unue, oni devas konsideri ke multaj energiaj fontoj, kiel akvo, vento kaj suno, dependas de la naturo: kiel produkti elektron el sunlumo dum la nokto aŭ el vento kiam ĝi haltas? La homaro ĉiam bezonos vaporenergiajn centralojn (atomaj, karbaj, gasaj aŭ naftaj), almenaŭ kiel helpofonton, ĉar ili permesas al ni produkti elektron laŭ la neceso. En 2001, ekzemple, pro longdaŭra manko de pluvoj en Brazilo, kelkaj hidroelektraj centraloj malgajnis potencon. Aliflanke, por kompensi tion, atomaj, naftaj kaj gasaj centraloj ekfunkciis je la plej granda potenco.

Inter la vaporenergiaj centraloj, la atomaj estas la plej malpoluemaj: karbaj, gasaj kaj naftaj centraloj ĵetas al la aero kancerogenajn metalojn, radioaktivajn erojn kaj gasojn kiuj kontribuas por acidaj pluvoj kaj forcejefiko. Krom tio, karbaj centraloj produktas tunojn da cindroj kaj aliajn solidajn rubaĵojn, dum la plejmulto de atomcentrala rubo estas vestoj kaj iloj iomete radioaktivaj kiuj povas, post kelkaj jardekoj, esti reuzataj aŭ miksataj kun ordinara rubaĵo. Nur la nuklea brulaĵo elprenita de la reaktoro estas vere danĝera, sed, teknike, ĝi ne estas rubaĵo, ĉar ĝi povas esti reprocesata kaj denove uzata kiel nuklea brulaĵo.

La kostoj de elektro-produktado multe diferencas inter landoj kaj regionoj, ĉefe pro abundo de iu specifa fonto, impostoj kaj politikaj elektoj, sed nuklea energio ordinare estas tiel kosta kiel elektro el aliaj vaporcentraloj. Sunenergio ankoraŭ multekostas por esti uzata kiel ĉefa fonto, krom en indiĝenaj kaj aliaj apartaj komunumoj. En vastaj kaj riverplenaj landoj estas pli interese la konstruado de hidroelektraj centraloj, kvankam pro tio oni devas inudigi vastajn agrikulturemajn regionojn. Atomcentraloj, kontraŭe, ne bezonas grandan terenon kaj povas esti konstruataj relative proksime de la urboj, kio malpligrandigas la elspezojn pri transporto de elektro.

Kontruado de elektrocentralo estas bazita sur pluraj studoj pri riskoj, kostoj, poluo kaj pluraj teknikaj detaloj kiel centrala efiko kaj tempo necesa por ĝia konstruado kaj ekfunkciigado. Depende de lokaj kondiĉoj kaj necesoj, multfoje atomcentralo estas la plej bona opcio.

Badaĥozo atendas vin!

Kial ĉi tiu urbo tiom multe deziras renkonti vin? Simple ĉar Badaĥozo havos la honoron gastigi la 74-an IJK-n de TEJO inter la 4-a kaj la 11-a de aŭgusto 2018. La plej mojosa evento el la jaro por junuloj okazos en mezepoka urbo ĉirkaŭita de pluraj kasteloj, en regiono kiu estas ĉe la landlimo inter Portugalio kaj Hispanio. Tial pluraj militoj tra la historio influis la karakteron de urbo situanta ĉe la rivero Guadiana, kiu akvas la kamparojn kie trovi olivarbojn, vinarbustojn aŭ batal-taŭrojn.

La urbo kaj regiono

Pensu, kie vi povos viziti murojn kie senti rakontojn de herooj, malkovri miksejon de judoj, kristanoj kaj islamanoj kaj ĝui la hispanan mondkonatan festemon dum vi esperantumas? La respondo estas Badaĥozo, trankvila malgranda urbo kun pli ol 150 000 loĝantoj. Sur monteto oni povas trovi la altan placon por poste promeni en la alkazabo*, eniri la katedralon de Sankto Johano aŭ ascendi turon por vidi la tutan urbon. Ĝia murego estas la plej longa en la tuta Iberio. Ĉirkaŭas multe da amuziĝejoj por ĝui la nokton, trinki kafon aŭ sidiĝi apud la rivero.

La programo

Turismo ne estas la nura kialo por partopreni en la IJK. Tial, ĉi-jare, ni preparis programon pri genro kaj egaleco. Spertuloj venos por prelegi kaj debati inter ni kaj ankaŭ okazos trejnado subvenciita de la Eŭropa Unio pri tiu temo. Kursoj pri dancoj kaj sportoj neniam mankas dum la IJK kaj oni povos aŭskulti la aventurojn de la Esperantaj biciklistoj, spekti videojn, gustumi manĝaĵojn el la tuta mondo aŭ partopreni en pluraj aliaj aktivaĵoj.

La etoso

Eble vi estas tia homo kiu fajfas pri tiaj interesegaj programeroj. Estas somero kaj vi simple volas ĝoji. Pro tio la programo inkludos ankaŭ ekskursojn al proksimaj urboj, al belaj naturlokoj aŭ al amuza akvoparko. Muziko ne mankos en la kongresejo. Nokte koncertoj en Esperanto dancigos homojn, dum aliaj ripozos en gufujo aŭ serĉos amon. Inter esperantistoj el la tuta mondo, oni povos paroli nian lingvon kaj ekkoni homojn el ĉiuj kulturoj.

Gastronomio

Se vin gvidas dum viaj vojaĝoj la gusto, atendu porkaĵojn. Sub la tipaj kverkoj paŝtiĝas porkoj kaj ĉiuj partoj el ili estas iĝas manĝaĵo. Ankaŭ ŝafidaĵoj estas kutimaj en la gastronomio el la regiono. Krom la viando, en la provinco de Badaĥozo troviĝas la loko kie estis kuirita la unua terpoma omleto, tipega kutima manĝaĵo. Ankaŭ la plado nomata paneroj kaj pladoj de legomoj estas el la loko. Kremajn bongustegajn fromaĝojn oni povas gustumi, tial malfacilas al veganoj sekvi sian dieton, kvankam la organizo zorgos informi pri tio.

La kongresejo

Tuj post la UK, Badaĥozo estas facile atingebla per malmultekostaj busoj de Lisbono aŭ per trajno de Madrido. Estas ankaŭ malmultaj flugoj de Madrido kaj Barcelono. La RUCAB (http://residenciarucab.es/) estos la ejo de Esperantujo dum la IJK. La sama loko estos nia kongresejo, dormejo kaj manĝejo. Ĉar ĝi inkludas ankaŭ salonojn por prelegoj, ĝardenojn, naĝejon, sportumejon, ĉambrojn... Tiel oni devos zorgi pri nenio ĵus alveninte.

La vetero

En aŭgusto en Badaĥozo averaĝe la temperaturo estas 25,9ºC kaj la pluvo aperas nur malpli ol unu tagon kutime. La klimato estas mediteranea, do pretiĝu ĝui bonegan someron kaj zorgu pri via haŭto, speciale se vi tre blankas.

Resume, vi ne havas kialon por ne decidi aliĝi tuj al la venonta IJK. Ĉar TEJO mojosas, sed nur ĉar ni organizas la plej partoprenindajn renkontiĝojn, kaj ĉi tiu estas la plej inda el ĉiuj!

* alkazabo — citadelo aŭ palaco de araba ĉefo (laŭ PIV)

El Paralela Universo (Ana Ribeiro)

Mi atentigas, ke tio ĉi ne estas artikolo pri scienco, sciencfikcio aŭ io simila: sed pri evento okazinta en Norda Ameriko.

Imagu ke por partopreni en iu ajn Esperanto-evento vi devus vojaĝi dum kelkaj tagoj per aŭto (aŭ per trajno) aŭ dum multegaj horoj per aviadilo: por kelkaj homoj tio eĉ estas neimagebla, sed estas la realo de ni, kiuj loĝas en grandegaj landoj, kiel mia hejmlando, Brazilo.

Pro tio, en la dua plej granda lando de la mondo laŭ surfaco aperis la ideo pri la eventaro “Paralela Universo” (PU). Ĝi temas pri pluraj aranĝoj, okazantaj en pluraj urboj samtage kun centra divastigada sistemo (do ĉiuj informoj pri ĉiuj eventoj estas kolektataj en unu nura retejo, paralelauniverso.com). La eventojn organizas la lokanoj, kiuj simple bezonas krei fadenon en la grupo de Google por kandidatigi sian urbon por la okazigo.

La projekto konkretiĝis kaj realiĝis la 20-an de aŭgusto 2016. Paralela Universo fakte okazis en 25 urboj (el la 28 proponitaj urboj el Kanado, Usono, Meksiko kaj Kubo), en kiu partoprenis entute 231 homoj, do averaĝe preskaŭ po 10 homoj por evento. La plej granda renkontiĝo estis tiu de San-Francisko (Kalifornio, Usono) kun 28 partoprenantoj (en kiu mi partoprenis) kaj la plej malgranda estis tiu de Cincinnati (Ohio, Usono) kun 2 partoprenantoj (tio montras, ke ne estas bezonata pli ol tiom por fari Esperanto-renkontiĝon). La programo de la aranĝaro estis tre diversa laŭ urbo, sed en preskaŭ ĉiuj, homoj renkontiĝis unue por tagmanĝi, kaj daŭrigis la tagon aliloke: kelkaj spektis filmojn en Esperanto, kelkaj vizitis muzeojn tra la urbo, kelkaj ludis klegoludon, kelkaj vizitis bestĝardenon, ktp.

En pluraj eventoj estis bona surprizo. Feliĉe oni ne vidis nur la samajn vizaĝojn de la antaŭaj eventoj sed ankaŭ novajn. Mi pensas ke tio ŝuldiĝas al du kaŭzoj. Unue pro la centra divastiga sistemo ĉar kutime la lokaj eventoj apenaŭ estas divastigataj en interreto aŭ aperas nur en paĝoj de lokaj asocioj. Pro tio, ofte nur homoj kiuj havas antaŭkontakton kun la asocioj, ekscias pri ĝi. La informoj pri Paralela Universo estis divastigitaj en pluraj retejoj de Esperantujo, per Telegramo ktp. Dua kialo estis la partopreno de homoj, kiuj lernis Esperanton pere de Duolingo.

Venontfoje, la organizantoj volas ke la Paralela Universo okazu ankaŭ en aliaj mondpartoj kaj mi volonte helpos tiucele en Brazilo.

FEJ: Semojn Ni Semu, Unuan Datrevenon Ni Festu

Unu jaron da strebado, en 7107 insuloj, per unu Internacia Lingvo, por unu mondo.” -La devizo de la unua datreveno de FEJ

Konstante kuraĝe semante, irante ĉiam antaŭen, fojfoje indas rigardi malantaŭen por vidi, kiel alten la plantoj jam kreskis. Tiel ankaŭ nun, kiam ni festas la unuan datrevenon de Filipina Esperanto-Junularo (FEJ), kies klopodoj helpis vigligi la junan sed esperoplenan Esperanto-komunumon en Filipinoj, konkerante unu insulon post alia.

Jam de jarcento ekestis semoj de Esperanto en Filipinoj, tamen dum la plejmulto de tiu jarcento ne ekfloris ia movado. Sekve, pasis preskaŭ duonjardeko ekde kiam la lasta floro, Esperanto-Asocio por Filipinoj (EAPF), post ekkresko en 2006 kaj komencaj sukcesoj (nome, ili fondiĝis kadre de la unua Filipina Kongreso de Esperanto, kiun partoprenis 22 homoj), forvelkis sen pluaj spuroj. Tial, forte sopiris novgeneraciaj Esperantistoj, preskaŭ ĉiuj junaj, tiun planton — ne, arbon fortikan — kiu ilin kunigos en kunlaboron, kaj instigos daŭrigi la praktikadon de Esperanto, eĉ se ili sentas, ke ili estas la solaj ĝiaj uzantoj enlande.

Finfine la surdiga silento rompiĝis, kiam la 19-an de Septembro, 2013, tri altlernejanoj en la urbo Valenzuela — mi, 15-jara, Carl Joshua Quines, 13, kaj fraŭlino Jecel Marie Manabat, 16 — lunĉopaŭze interkonsentis starigi la tiam komence nomitan Filipina Esperantista Junulara Asocio (FEJA). Ni ekvarbis samlandajn aktivulojn — kiuj fakte estis same tre junaj. Komence forte ŝajnis, ke la agoj nur estus simbolaj kaj ridinde vanaj, ĉar neniu estis praktike preta por konkrete agadi por evoluigi la organizon prosperen. Tamen, malgraŭ personaj baroj, ĉiu junulo daŭre sin pruvas fervora, ke per siaj junulaj kapabloj metas la pecojn de la asocio, unu post unu, en ordon.

Notindas, ke Filipinoj ja situas, preskaŭ izolite, marojn for de movadaj bastionoj. Feliĉe, ne mankas helpaj manoj, kiuj volonte etendiĝis por subteni FEJ, morale aŭ materiale. Konfesindas, ke la organizo ankoraŭ dependas de eksterlanda apogo. Danke al la Centra Oficejo de UEA, kiu donacis okaze de la fondiĝo de FEJ, ni kuraĝis peti helpon, poste entuziasme responditan per materialaj kaj eĉ financaj donacoj el Luksemburgio, Aŭstralio, Japanio, ktp. Progreso tiel evidentiĝis, ke en nur unu jaro realiĝis eta kolekto, kun pli ol 100 libroj, revuoj, kaj eĉ kompaktdiskoj. Krome, ni renkontiĝis kaj entuziasme interŝanĝis ideojn kun almenaŭ du vizitantoj el Israel kaj Ĉinio, pri kio ni tre ĝojas. Super ĉio, niaj junaj brakoj ĉiam restos malfermitaj por varme bonvenigi ĉiajn apogojn, pri kiuj ni estos ege dankemaj.

En unu jaro, multe kreskis la nombro de Esperantistoj kaj subtenantoj. Kiam ni venis al la ideo starigi FEJ, nombreblis Esperantistoj per du manoj. Tamen, pro niaj senlacaj klopodoj serĉi malnovajn Esperantistojn, feliĉe reviviĝis ilia intereso al la lingvo pro la nova espero de organizata movado. Krome, gravegis la interreto — filipina publika konscio pri Esperanto grandiĝis, ekzemple en Facebook. Plej menciindaj estas studentoj de la altlernejo, kie ni fondis FEJ. Estas interese, ke la plej junaj interesitoj aĝas 10-11. Mi danke mencias Carl Joshua pro liaj klopodoj startigi Esperanto-kursetojn, kaj eĉ klubeton tie! Ankaŭ neforgesebla estas la apero de novaj Esperantistoj el Universitato de Filipinoj (UP) kaj Universitato de Sankta Tomaso (UST). Ni eĉ sukcesis montri la Esperanto-flagon antaŭ la publiko en UP, kiam ni partoprenis en la Marŝo de Fiereco subtene al la GLAT-komunumo lastseptembre. Mi nomas la fakton grandioza, ke oni vidis nin televide!

Tamen ĝis hodiaŭ ni spertas problemojn. Kiel mi diris en mia antaŭa artikolo en TT, ni estas tre junaj, pli junaj ol la tipaj respondeculoj de junularaj Esperanto-organizoj. Tial, ni ne multe spertas — ĉu temas pri organizado de asocio, oficialaĵoj, aŭ simple pri procedoj kaj lertoj bezonataj. Krome, ĉar mankas regulaj kursoj, ni provas anstataŭigi ilin per materialoj, sed ankaŭ ili malmultas. Do, ĉiuj devas studi Esperanton per propraj klopodoj. Tamen, niaj agadoj laŭdeve kundividas tempon kun aliaj gravaj taskoj, ĉu akademiaj, personaj ktp. Tial, multaj el ni ankoraŭ ne bone parolas Esperanton — io brule bezonata por efike agadi.

Malgraŭ ĉiaj baroj, ĉio ĉi jam temas pri la reala afero — ne nur ia surpapera, vana klopodo starigi organizon, por ke oni povu diri, ke ekzistas iu. Ja ne plu estas reveno, nek nurkomenca agademo poste forvelkonta. Ĝis hodiaŭ, FEJ restas la sola nacia Esperanto-organizo en la lando, tial ĝi ekprenis la rolon reprezenti ne nur la junajn esperantistojn, sed ankaŭ tiujn junajn en koro! Ĝi oficiale havas 11 membrojn, sed aliaj ankoraŭ ne oficiale aliĝis — do estas atendata plia grandiĝo. Ni preparas nian Statuton kaj baldaŭ pretos kandidatiĝi kiel Landa Sekcio de TEJO.

Post ĉi ĉiuj floraj retorikoj, mi, kiel Ĝenerala Sekretario de Filipina Esperanto-Junularo (FEJ), elkore gratulas nian organizon karan pro ĝia mejloŝtono unua datreveno, kaj deziras, ke ĝi ekfloru pli bele kaj grande kontribuu al la tutmonda junulara movado, kies, nova espero laŭ mi estas la azia junularo! Fiere, Esperoplene, Junulare.

Albert Stalin Tancinco Garrido

16-jara studento pri Geodezia Inĝenierio de Universitato de Filipinoj — Diliman

Kunfondinto kaj Ĝenerala Sekretario, Filipina Esperanto-Junularo (FEJ)

Komitatano B, Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO)

Junuloj, ni diskutu... (Ĝojo)

De la 10-a ĝis la 12-a de oktobro okazis la 102-a Japana Kongreso en Sendai, Japanio. Partoprenis ĉirkaŭ 12 gejunuloj el 6 landoj: Indonezio, Japanio, Koreio, Malajzio, Nepalo kaj Vjetnamio. Ĉiujare estas ne malmulte da Esperantaj aranĝoj en la mondo, sed estas malofte ke aziaj junuloj vid-al-vide diskutu pri sia landa agado ĉefe pro la distancoj inter si. Eble kompreninte tiun situacion, japanaj organizantoj aranĝis kunvenon en la “Azia Junularo” je la lasta tago. Do, ni utiligis tiun ŝancon kunsidi kaj interŝanĝi opiniojn.

Post sinprezentado de ĉiuj partoprenantoj, eksterlandaj invititoj esprimis sian opinion pri la Japana Kongreso, respondante al la demando de japanaj samideanoj. Ĝenerale, ili estis impresitaj de la nombro de Esperanto-parolantoj en la aranĝo kaj esprimis sian kontentecon pri la abundaj programeroj, aparte pri la Publika Prelego, Junulara Kunsido. Krome, aperas la opinio ke japanaj junuloj povus engaĝiĝi pli ofte kaj kontribui pli multe al kelkaj komunaj programeroj de la kongreso.

Poste, ni diskutis pri la 34-a Komuna Seminario, kiu okazos en Koreio en la ĉi-jara decembro. Bedaŭrinde, en la kunsido ne ĉeestis junaj repondeculoj kiuj povus klarigi la detalojn koncerne la programerojn aŭ kongresajn lokojn. Tamen, Nema Park, esperantisto el Koreio, esprimis la grandan subtenon de la koreaj plenkreskaj esperantistoj al sia junularo kaj forte invitis kaj rekomendis al aziaj junuloj partopreni en 34-a KS en la venonta decembro. Estas ĝojinde, ke la konkurso por partopreni en la 34-a KS estis oficiale lanĉita de KAEM. Tio malfermas al junuloj ŝanĉon por vojaĝi kaj sperti en Esperantujo.

Poste ni saltis rilate la temon al la perspektivo propagandi Esperanton malgraŭ la influo de la angla. Verŝajne, nepala kaj vjetnama samideanoj vidas grandan malhelpon aŭ pli malfacilan situacion por la Esperanto-Movado en sia lando ĉar la angla lingvo grandskale kaj forte influas diversajn sociajn aspektojn. Ekzemple, por la nepalanoj ne akireblas laboro sen parol- kaj kompren-kapablo de la angla.

Unu kaj duona horoj certe ne sufiĉas por detale diskuti kaj trafosi ĉiujn aferojn en la azia movado. Tamen, ni elkore dankas la japanajn LKK-anojn pro la aranĝo de la Junulara Kunveno kadre de la Japana Kongreso. Ni iom post iom konatiĝas kaj pli bone komprenas unu la alian.

Tran Hoan — Ĝojo

KER-ekzamenoj ankaŭ en la loĝloko de Zamenhof

La 8an de junio 2013 okazis la dua tutmonda KER-sesio. Katalin Kováts, la redaktoro de edukado.net, ĉeforganizis ĝin. Estis 150 kandidatoj el la plej diversaj landoj de tri kontinentoj. Fine 143 personoj submetiĝis al la Esperantaj lingvo-ekzamenoj. Ĉi-jare estis novaĵo ke eblis trapasi ne nur skriban sed ankaŭ parolan ekzamenon per skajpa ekzamenado de elstaraj Esperanto-instruistoj.

Ankaŭ en la loĝurbo de Zamenhof, en Varsovio Pollando okazis ĉi-jare KER-ekzamenoj, la duan fojon en Pollando. La unuan fojon eblis trapasi KER-ekzamenojn en Bjalistoko en la Universala Kongreso de Esperanto en 2009.

En Varsovio okazis porkomencanta E-kurso ekde oktobro 2012 kaj samtempe kun la malnova kurso lanĉiĝis la sekva en februaro 2013. La celo de la kursoj estis ĉefe kompreneble ke la lernantoj alproprigu la lingvon, tamen mi intencis ilin ankaŭ engaĝi en la movadon (ekz-e ili partoprenis PEJ-semajnfinon en Bjalistoko) kaj la kurso ankaŭ iom pretigis la lernantojn por la KER-ekzamenoj. Du el la kursanoj eĉ kuraĝis kandidatiĝi por la KER-ekzameno post kelk-monata studado. Fine kvin personoj ekzameniĝis, postnelonge ni ekscios kun kia sukceso.

Laŭ mia persona opinio havi tiun KER-atestilon donas plurajn avantaĝojn: 1) por individuoj: oni ricevas takson pri sia lingva kapablo, oni ekscios kiel li/ ŝi ekzakte statas en la lingvolernado. Oni ja ricevos vastskale akceptitan oficialan lingvan atestilon laŭ la Komuna Eŭropa Referenckadro de Eŭropa Konsilio. 2) Avantaĝo estas ankaŭ por la tuta E-movado: pere de alta nombro de kandidatoj oni povas elmontri la ekziston de E-parolantoj antaŭ Eŭrop-Uniaj instancoj, eblas nombri esperantistojn en oficiala nivelo, kaj estas bonega ŝanco por engaĝi komencantojn. 3) Avantaĝo aperas ankaŭ por la landa E-movado: la evento donas bonan kialon por pli facile konvinki kaj komuniki al lokaj amaskomunikiloj pri la elstareco de la ne-kutima okazaĵo. En kelkaj urboj, aŭ eĉ landoj, tiu ekzameno okazis ja la unuan fojon.

Mi pensas ke Zamenhof estus fiera certe ne nur pri siaj samurbanoj, sed pri la tuta evento: la organizado de ekzamenoj en la tuta mondo danke al la internacia agemo kaj helpemo de pli ol ducent diversaj homoj kun diversaj devenoj, ĉiuj kunligitaj de la Lingvo Internacia.

SZILVA Szabolcs

Kiel ni pasigis la tempon dum la UK? (Tran Hoan — Ĝojo)

Oni ofte diras, ke Universala Kongreso estas aranĝo de maljunuloj. La fakto, ke la nombro de mezaĝaj kaj grizharaj esperantistoj pli grandas ol de la junuloj, tamen ne signifas, ke la aranĝo ne taŭgas por la gejunuloj. Male, ni povas profiti de la evento en mojosa maniero.

Kio estas pli ĝoja ol renkontiĝi kun geamikoj el najbaraj kaj foraj landoj?

Esperanto posedas miraklan povon, ĉar ĝi permesas la renkontiĝon inter homoj de diversaj naciecoj kaj kulturoj. Tion junuloj ŝatas kaj ĝuas. Antaŭ la aranĝo juna esperantistino skribis en sia kongresa libro, ke ŝi havas la celon “babili multe kaj konatiĝi kun multaj geamikoj” dum la 102a UK-o. Certe ŝi trafis sian celon.

Dum 7 tagoj en Koreio, ni kune aŭskultis prelegojn, ekskursis, manĝis, amuziĝis, strebis esti ĉiun sekundon, ĉiun momenton kune. Tiel ni ĉiuj fariĝis intimaj amikoj. Tago post tago aldoniĝis al nia esperantista amikaro ĉe Fejsbuko, Kakaotalk, Line novaj vizaĝoj el Orienta Timoro, Barato, Kazaĥio, Francio, Svedio, Mongolio, Rusio ktp. Kia mirindaĵo!

Neniam mankas al ni programeroj por amuziĝo!

Mi certas, ke neniu forgesos la programerojn kadre de la Junulara Programo en la ĉi-jara kongreso. Ili enhave riĉis kaj temis pri koreaj popularaj ludoj, filmoj, tradiciaj dancoj. Ĉio estis lerte organizita de la koreaj junuloj. Tiamaniere, ni ne nur nin distris, sed ankaŭ konatiĝis kun la loka kulturo.

Ne eblas forgesi pri la Gufujo — ‘sidejo’ de la gejunuloj dum la Seula UK. Tie ĉio estis bone aranĝita de la junaj koreaj samideanoj. Ili pretigis por esperantistaj gastoj muzikon, manĝaĵojn, trinkaĵojn, ludojn. Gufujo neniam fermiĝis antaŭ la 1-a horo matene. Ni vere forgesis, ke tempo estas fluganta.

Ni ankaŭ diskutas kaj kunhavigas spertojn.

Dum la aranĝo mi kunsidis kun niaj tajlandaj kaj indoneziaj samideanoj. Kvankam niaj landoj estas najbaraj, ni bedaŭrinde malofte povas vid-al-vide renkontiĝi. Do, kial ne profiti de tio? Ni trafis la okazon kaj parolis pri tio kiel allogi homojn partopreni en aranĝoj kaj kiel kalkuli la kotizon dum organizado de Esperanto-evento.

En la lasta tago en Seulo, mi renkontiĝis kun aliaj esperantistoj, kiuj restis en Koreio post la UK. Ni laŭvice rakontis pri niaj plej ŝatataj aferoj dum la kongreso. Por mi estas la ‘komuna lernado’ kun gejunuloj el Japanio, Francio kaj Svedio. Kuŝante sur la grandega ligna ŝtuparo ni faris hejmtaskojn, helpis unu la alian korekti erarojn kaj diskutis pri la Esperanto-ekzamenoj.

La junuloj kontribuas al la kongreso

Ankaŭ junaj esperantistoj pruvas, ke Esperanto ne estas hobio. Oni prelegis Esperante pri profesiaj aferoj: mi ĉeestis prelegon pri psikologio de belga esperantisto kaj tutsemajnan kurson de la korea lingvo gvidatan de korea juna samideano. Krome, la juna generacio iom post iom interesiĝas ne nur pri amuziĝo sed ankaŭ partoprenas en seriozaj aferoj. Ĉu vi rimarkis kiom da junaj vizaĝoj estas dum la programo de la Akademio de Esperanto aŭ de Unuiĝintaj Nacioj?

[La Konsiloj de la oficisto]

Kiel helpi la helpantojn. (Manuela Ronco)

Ĉiuj, kiuj almenaŭ unufoje estis organizantoj de Esperanta evento, scias tion: helpantoj ĉiam bezonatas. Verdire, eĉ ne necesas esti organizanto por tion scii.

Mi malkovris tion jam dekomence. En mia unua E-aranĝo mi gvidis interkonan vesperon kaj deĵoris en gufujo, en la dua mi subite iĝis respondeculo pri teler-lavado kaj kunhelpis en la kuirejo, kaj tiel plu dum ĉiu sekva evento kiun mi partoprenis. Se diri sincere, mi ŝatas helpi. Kaj mi scias ke mi ne estas la nura. Granda parto de la amuziĝo dum aranĝo povas ja konsisti en kunlaboro: al multaj homoj tio donas la senton esti utila, kontribui al la sukceso kaj esti parto de mojosa grupo. Mi kredas ke la aktiviĝon de multaj volontuloj en Esperantujo oni ŝuldas ĝuste al tiaj sentoj, unufoje spertitaj kaj neniam plu forgesataj.

Tamen en la jaroj mi ankaŭ kelkfoje spertis la malon, nome la frustriĝon helpi sen kontentigaj rezultoj, en streĉa etoso, sen rekono de siaj meritoj... ĉio kio povas igi volontulon pensi: “Tiu ĉi estas la lasta fojo kiam mi helpas”.

Por ke tio malpli ofte okazu, mi volas doni kelkajn konsilojn al organizantoj de eventoj: ili venas el mia individua sperto, kaj certe parte spegulas miajn personecon kaj pensmanieron, sed mi kredas ke multaj aliaj povos sin rekoni en ili.

Espereble tiuj ĉi malmultaj punktoj povas esti uzataj de organizantoj kiel bazo por ellabori siajn proprajn konsiderojn kaj kiel gvidlinioj por “helpi la helpantojn” labori efike kaj en bona etoso.

Fine, mi volas aldoni ankaŭ inviton al la helpantoj mem: se vi havis malbonan sperton, ne tro frustriĝu, sed pripensu kiel esprimi vian malkomforton en konstrua maniero. Ofte oni lernas el la eraroj, ĉu ne?

33-a KOMUNA SEMINARIO

De la 26a ĝis 28a de decembro la 33a Komuna Seminario (KS) okazis en HoĈiMin (Vjetnamio). Unuafoje ĝin organizis Vjetnama Esperantista Junulara Organizo (VEJO). Kompare kun la Internacia Junulara Kongreso, la Komuna Seminario estas “nur” regiona renkontiĝo: ja la partoprenantoj estas malpli multaj, tamen la organizado same postulas multajn fortojn.

La KS estas ĉiujara renkontiĝo okazigata de la E-asocioj de Ĉinio, Japanio, Koreio kaj Vjetnamio. La unuaj tri landoj apartenas al la orienta parto de Azio kaj nia lando al la sudorienta. Tial la aktivuloj de VEJO ĉiam emas esti “ponto” inter la junuloj de nia kontinento kaj la ĉi-jara aranĝo estis valora okazo por konkretigi tiun esperon.

Kun subvencio de la Komisiono de Azia Esperanto-Movado (KAEM) la organizantoj lanĉis konkurson por helpi junulojn partopreni en la aranĝo kaj 2 indoneziaj junaj esperantistoj estis finance subtenitaj veni al Vjetnamio. Ni deziras ke tiu subteno daŭru en sekvantaj jaroj por ke KS fariĝu la intima, regula renkontiĝo de aziaj junuloj.

Por unua fojo vjetnamaj junuloj decidis okazigi internacian aranĝon en HoĈiMin-urbo, anstataŭ Hanojo. Tiuj faktoroj portis al KS novajn inspirojn mencii kulturon kaj historion. La partoprenantoj, ĝuinte rizan festivalon, konatiĝis kun vivmanieroj de la diversaj vjetnamaj etnoj loĝantaj ĉe la delto de la rivero Mekongo aŭ eksciis pri gravaj historiaj periodoj de Vjetnamio dum ekskurso al militaj restaĵoj. Samtempe okazis ankaŭ interkultura programo en kiu la partoprenantoj de aliaj landoj povis prezenti siajn kulturajn trajtojn per kantoj, manĝaĵoj aŭ trinkaĵoj. Tiel, per Esperanto, KS instigis interkomprenon inter aziaj proksimaj nacioj kaj inter 2 malsamaj regionoj de Azio.

La jaro 2014 atestis la agadan turnopunkton de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo en Azio kaj bonpromesan perspektivon en la junulara movado de kelkaj aziaj landoj. Tamen, Azio estas vasta kontinento multkultura kaj multreligia. Sur la vojo de disvolviĝo montriĝas ne malmultaj malfacilaĵoj, do necesas efika kontakto kaj grandskala kunlaboro inter la aktivuloj. Pro tio, la ĉi-foja KS lanĉis la ĉeftemon “Kunlaboro inter la Aziaj junuloj” kiel reago al la komuna situacio. Plej grave, la aranĝo estas malofta okazo por la aziaj aktivuloj kunsidi kaj diskuti pri movadaj aferoj. Post diskutado, reprezentado, eĉ disputado, ni pli bone komprenis nin mem, aperis novaj interesaj projektoj kaj planoj proponitaj de korea kaj indonezia samideanoj. Tamen, plia diskutado estos bezonata dum ni ankoraŭ ne atingis komunan voĉon aŭ opinioj ankoraŭ malsamas.

Jam komenciĝis la nova jaro 2015, atendas nin multaj aferoj kaj bonaj kaj malbonaj kune kun pendantaj problemoj. Mi esperas, ke ĉi-jare interkomprenado pliboniĝos inter aziaj landoj por ke ni efektive kunlaboru kaj kontribuu. Ni atendu la venontan KS en Koreio kaj esperu pri aktiva jaro de la tutmonda junulara movado ĝenerale kaj de la azia precipe.

Tran Hoan - Ĝojo

La amerika movado (Juan Sebastian Quintero Santacruz)

1. Uriel Gurdián estas juna esperantisto el Nikaragvo, membro de la Amerika Komisiono de UEA (AK). Sed antaŭ ol paroli pri AK, bonvolu rakonti al ni iom pri vi. Kiu vi estas? Kion vi faras?

Mi naskiĝis en Managvo, la ĉefurbo de Nikaragvo, kaj ĉiam loĝis ĉi tie. Mi interesiĝis pri informatiko kaj tion mi studis en universitato, tamen mi ĉiam havis fortan emon pri lingvoj.

Mi lernis la anglan antaŭ 10 jaroj kaj Esperanton en 2011.

Miaj fakaj studoj fakte multe kontribuis al mia malkovro de Esperanto ĉar instalante Linukson en nova komputilo kaj serĉante la hispanan lingvon (español), mi trovis Esperanton. Feliĉa hazardo.

Mi laboris sur diversaj kampoj, en vokcentroj, helpante klientojn aŭ vendante servojn, mi ankaŭ laboris kiel interpretisto angle-hispane sed ekde januaro 2016 mi laboras kiel oficisto de TEJO. Mi ekde 2012 ankaŭ gvidas Esperanto-kurson en la Nacia universitato de mia urbo.

2. Kiel statas la Esperanto-movado en Nikaragvo? Kiom da esperantistoj nuntempe estas en via lando?

La esperantistaro daŭre kreskas. Ĉiujare regule okazas Esperanto-kursoj kaj ni klopodas regule renkontiĝi por praktiki la lingvon kaj konatiĝi kun la novaj lernantoj. Ni provas partopreni en foiroj kaj kulturaj festivaloj. Ni havas la impreson ke iom post iom pli da homoj scias pri Esperanto kaj volas lerni ĝin. Ĉi-jare ni faris grandan paŝon antaŭen ĉar ni malfermis ankaŭ posttagmezan kurson - antaŭe ni nur ofertis matenan kurson.

Estas tre malfacile diri la kvanton de la Esperanto-parolantoj, kiuj vivas ĉi tie. Mi nur povas taksi kiom da homoj eklernis ĉe mi ekde 2012 kiam mi komencis instrui, tamen ni ofte ricevas mesaĝojn de homoj el aliaj urboj kiuj memlernas, ĉu rete, ĉu per lernolibroj. Dum la pasinta foiro, kiun ni partoprenis, eĉ venis persono kiu lernas per Duolingo, malgraŭ ke ankoraŭ ne pretas la kurso de Esperanto por hispanlingvanoj.

3. Vi estas oficisto de TEJO. Rakontu al ni pri via laboro. Kie vi laboras? Kion vi faras?

Mi estas la dua oficisto kiun TEJO elektis, grava avantaĝo estas ke oficistoj laboras per interreto, do tio signifas ke, malgraŭ ke mi vivas en Ameriko, mi povas kontribui al la laboro de TEJO. La ĉefa tasko de la oficistoj estas helpi la estraron plenumi diversajn taskojn de la strategia laborplano, ekz. helpi al landaj sekcioj pri internacia agado kaj kunlaboraj projektoj inter ili mem, verki kaj administri subvencipetojn, plenumi administrajn taskojn kaj simile.

4. Vi ankaŭ estas membro de la Amerika Komisiono de UEA. Kio estas AK? Kion ĝi celas kaj kiel ĝi funkcias? Kiu ĝin estras?

En 2014 UEA elektis novajn komisionanojn por Ameriko. La Amerika komisiono (AK) estas 6-kapa grupo de aktivuloj kiuj pretas helpi la landajn asociojn kaj peras kontakton kun UEA. AK laboras interrete, en nia diskutlisto oni proponas ideojn, konigas informojn kaj pretigas laborplanojn. Ĝi konsistas el 2 komisionanoj por Nord-Ameriko, 2 por Centr-Ameriko kaj Kariba Maro kaj 2 por Sud-Ameriko. La rolo de la Amerika Komisiono estas gvida, konsila kaj subtena, tial la plej grava projekto estas la okazigo de TAKE 2016. La taskon mem transprenis kolombianoj post komuna decido en 2014. En 2015 per financoj de la Amerika Fondaĵo, S-ino Maritza Gutiérrez reprezentis Esperanton en Amerikanista Kongreso en Salvadoro.

5. En 2014 okazis UK kaj IJK en Ameriko. Kion lernis la amerika movado de tiuj E-renkontiĝoj? Kiuj E-aranĝoj okazos ĉi-jare?

Laŭ mia impreso la plej grava afero kiun ni lernis, estas ke ni havas la forton kaj kapablon fari multon por la Esperanto-movado. Menciindas ke ankaŭ en 2014 okazis la ILEI-konferenco en Urugvajo, do la plej grandaj E-renkontiĝoj venis en nian kontinenton. Tio vekis entuziasmon en landoj “dormantaj” kaj ni fiere povis diri al amaskomunikiloj ke Esperanto estas tutmonda. Ĉi-jare la plej grava evento sendube estos Tutmonda Amerika Kongreso de Esperanto (TAKE), kiu okazos en Bogoto, Kolombio, post 4 jaroj da paŭzo. Okazos ankaŭ naciaj kongresoj en Venezuelo, Argentino kaj Brazilo.

6. Ĉu AK havas bonan rilaton kun la landaj organizoj? Kiuj dormemas kaj kiuj aktivas? Rakontu al ni iom pri ili.

AK volas enkonduki labormanieron tiel ke pli fortaj Landaj Asocioj iel subtenu la malpli fortajn, ĉu per konsiloj, ĉu per konigo de spertoj kaj per partopreno en alilandaj renkontiĝoj.

En AK membras homoj el Usono, Meksiko, Nikaragvo, Kubo, Kolombio kaj Brazilo, tio ebligas ke estu bona rilato kun la landaj asocioj. Landaj asocioj aktivas en diversaj niveloj ĉu okazigante kongresojn kaj renkontiĝojn, ĉu instruante kaj disvastigante la lingvon, pro tio mi ne kuraĝus diri, kiuj dormemas kaj kiuj aktivas. Ekzemple, Kolombio ĉi-jare gastigos TAKEn kaj tio certe kaptos la atenton de la Esperanto-mondo al tiu lando, sed kiel dirite, pluraj asocioj aktivas diversmaniere.

7. Kion vi opinias pri la nuna situacio de la movado en Ameriko?

Chuck Smith, la esperantisto de la Jaro 2015, estas usonano (tamen li loĝas en Berlino). Mark Fettes, prezidanto de UEA, estas usonano loĝanta en Kanado. Rogener Pavinski, brazilano, de 2010 redaktas Kontakto-n kaj muzikumas en Supernova. Fabrício Valle redaktis la revuon Esperanto ĝisaprile. La germano Martin Schäffer loĝanta en Meksiko estas la nuna Ĝenerala Sekretario de UEA. Juliana Evandro (Ĵu) el Brazilo estas vicprezidanto de TEJO. Ameriko gravegas por la movado kaj niaj aktivuloj estas tre lertaj kaj kapablaj.

Mi dirus ke ekde 2014 oni sentas pli da entuziasmo ĝenerale, ni vidis starigon de Facebook-paĝoj, pli da renkontiĝoj, naciaj kongresoj kaj pli kaj pli amerikaj aktivuloj rolas en la internacia movado; tamen mi opinias la tuton pliboniginda, kvankam ni faris gravajn paŝojn antaŭen, daŭre estas malfacilaĵoj. Ekemple, ekzistas landoj kie tute ne estas movado, eĉ ne kontakt-personoj kaj estas deziro ŝanĝi tion, ke almenaŭ en ĉiu amerika lando estu kurso de Esperanto.

8. Kaj junulare?

Danke al landa agado de TEJO kaj al malavaraj donacantoj por la fonduso “Partoprenu IJK”, jam de pluraj jaroj almenaŭ unu junulo ricevas subvencion por partopreni sian unuan IJK-n kaj tio alportas al ni la plej entuziasmajn aktivulojn. En 2013 kolombiano vojaĝis al Israelo, en 2014 aliaj vizitis Brazilon, en 2015 mi mem iris al Germanio kaj en 2016 peruano partoprenos la IJK-n en Pollando. Tio gravegas ĉar homoj spertiĝas kaj poste entuziasme laboras por la movado lande kaj regione.

9. Kio mankas?

Ni bezonas pli efikan kunlaboron, tamen en nia kontinento vojaĝi de unu lando al alia ne estas tiom facile kiel en Eŭropo. Kiel AK ni ŝatus ke al TAKE ekzemple venu homoj el pluraj amerikaj landoj; ni volus venigi nepagipovajn junulojn kaj riĉigi la movadon, sed tio malfacilas pro manko de monaj rimedoj. Gravas ankaŭ havi aliron al Esperanto-libroj, ĝenerale la sendokostoj el Eŭropo altigas la prezojn. Donacoj de libroj al amerikaj bibliotekoj montris havi tre pozitivan efikon.

10. Rakontu pri la sukcesoj kaj la malsukcesoj

Nia plej granda sukceso certe ankoraŭ ne okazas, ni faris gravan paŝon per okazigo de TAKE post 4 jaroj danke al granda laboro de kolombianoj. Ni ankaŭ ĝojas ke kubanoj, argentinanoj kaj venezuelanoj, ekzemple, anoncas sin en nia Facebook-paĝo “Amerika Komisiono UEA-TEJO”, tio certe montras unuecon en nia kontinento, kaj ni tre ŝatus se ankaŭ aliaj organizoj agus tiel.

Laŭ mi, malsukceso estis ke kelkaj LA ankoraŭ ne sendis ĝisdatigon de siaj informoj. Ni volis arigi ĉiujn informojn por prezenti ilin en la retpaĝo ameriko.org kaj ke ĝi servu kiel referenc-punkto por amerikanoj. Ke esperantistoj povu en unu loko trovi informojn pri ĉiu LA kaj pri eventoj.

11. Kiu estas la estonteco de Esperanto en Ameriko kaj de AK?

Ni pozitive rigardas la estontecon de Esperanto en nia kontinento. Ni rimarkas ke allogaj E-renkontiĝoj okazadas en diversaj landoj. En 2016 Duolingo lanĉos kurson de Esperanto por hispanlingvanoj kaj ni atendas multajn interesatojn en Latinameriko, kiujn ni klopodos enmovadigi, ke ili ne sentu sin izolitaj. AK volas helpi la LA prezenti allogan vizaĝon al novaj esperantistoj. Estus bele se pli da amerikaj junuloj povos partopreni alikontinentajn eventojn, pro tio mi memorigas vin ke donacoj por la fonduso “Partoprenu IJK” estas tre gravaj.

La junigo de la novjorka klubo (demandoj: Massimo Ripani, respondoj: Miko Brandini)

Massimo Ripani: Saluton! Bonvole parolu pri vi mem: kio vi estas, kiom da jaroj vi havas, kiuj estas viaj interesoj, ktp.

Miko Brandini: Mia nomo estas Miko Brandini kaj mi estas 26-jaraĝa. Post mia diplomiĝo mi decidis lerni metion aŭ ion utilan por trovi laboron tuj kaj mi eklernis programadon.

Krom pri lingvoj kaj programado, mi interesiĝas pri politiko. Mi havas amikojn el Turkio, kiuj estas plejparte kurdoj: mi interesiĝas pri la revolucio en Roĵavo kaj ekkomencis lerni la kurmanĝan dialekton de la kurda.

Post la dua venko de Obama en 2012, mi ekinteresiĝis pri politiko pro mia malkontenteco kontraŭ la burĝa demokratio. Mi aliĝis al la Demokrataj Socialistoj de Ameriko (DSA), kiu tamen ne estas partio. Mi estis sufiĉe aktiva en tiu grupo dum la pasintaj tri jaroj.

18 jaraĝa, mi esperantistiĝis en 2008 pro vikipedio. Mi estis scivolema pri la gramatiko de Esperanto, ĉar mi tute ne povis lerni la germanan en liceo. Tiam mia ĉefa rimedfonto estis lernu.net kaj post la aĉeto de la lernolibro de David Richardson mi iĝis flua parolanto.

Dum iom da tempo (en 2009 aŭ 2010), mi ne plu uzis la lingvon multe. Mi partoprenis en lingva simpozio, organizita de Humphrey Tonkin, ĉe Unuiĝintaj Nacioj sed mi ne estis aktiva en la Esperanto-komunumo. Mi revenis al Esperantujo en 2014.

MR: Ĉu vi povas rakonti pri la reformo kaj junigo de la novjorka klubo?

MB: En Novjorko dum jarcento ekzistas Esperanto-agado. Mi memoras kiam mi iris al mia unua kunveno (kiu ne estis ligita al la lingvistika simpozio, kiun mi menciis). Tiu kunveno okazis en iu restoracio kaj ne en la kutima renkontiĝejo, iu ĉambro en preĝejo.

Mi rimarkis ke la partoprenantoj estas ĉiuj pli ol 45a jaraĝa kaj ili estis tre afablaj: mi ne sentis la aĝecan malsamecon kiel barilon kaj estis ĝoja ĉar mi povis uzi Esperanton kun aliaj homoj en neformala etoso.

Mi rimarkis, ke la formalaj kunvenoj estas tute en Esperanto kaj ne allogaj por homoj sen baza kono de Esperanto. Pro tio, iu konsilis al mi starigi babilgrupon ekster la formalaj kunvenoj de la Esperanto-Societo de Novjorko. Tiel ni povus allogi novulojn en pli neformala etoso kaj mi tion faris. Ofte mi estis tute sola kun Esperanto-libro, sed post iom da tempo homoj komencis veni. Mi uzis meetup.com kaj facebook kiel organizilojn.

MR:Kion vi lernis el la junigo de la novjorka klubo?

MB: Mi eksciis, ke paroli kun homoj rekte pri tio, kiuj tagoj taŭgus por ili por kunveni, helpas pli facile organizi sukcesajn renkontiĝojn. Jam en la malfrua 2014 en la babilrondo partoprenis inter 3 kaj 5 junuloj ĉiusemajne. Multaj junaj homoj, kiuj interesiĝis pri Esperanto, eksciis pri nia grupo pro la interreto. Sed sendube la plej granda bonaĵo en la pasintaj du jaroj estis Duolingo. Multaj junuloj aliĝis kaj niaj renkontiĝoj por komencantoj nun okazas unu-aŭ du- foje ĉiumonate kun 5-10 partoprenantoj. Ankaŭ la partoprenantaro de la formalaj kunvenoj estas pli juna ol antaŭe.

MR: Kial la homoj (ankaŭ la Duolingo-anoj) ĉe vi lernas Esperanton? Kiu aspekto estas pli alloga por ili? Ĉu la lingva aŭ la ideologia (interna ideo, ktp)?

MB: Antaŭ Duolingo, homoj lernis ĉefe per lernu.net kaj per aliaj rimedoj (kiel nun). Plej ofte oni aĉetis la libron de David Richardson, kiu estis facile aĉetebla per amazon. Oni uzis ankaŭ iun pdf-on (la libro papere ne plu aĉeteblas) de la Teach Yourself-firmao por lerni Esperanton.

En Novjorko mi rimarkis ke plejparte la homoj kiuj lernis Esperanton, venis de familioj kiuj estas aŭ de migrantoj aŭ neblankulaj. Mi opinias, ke tiuj, kiuj konstatas la lingvan problemon en la mondo, pli nature trovas ion utilan en Esperanto. Eblas ankaŭ diri, ke la homoj kiuj havas kulturan aŭ lingvan ligon al io ekster la ĉiutaga usoneco, eble taksas la internan ideon pli necesa kaj alloga.

La junulara movado en Benelukso (Rogier Huurman)

Nederlando, la lando de la sidejo de Universala Esperanto-Asocio kaj Tutmonda Esperantista Junulara Organizo, kaj de la unua Internacia Junulara Kongreso, strange mem ne havas fortan junularan movadon. La Nederlanda Esperanto-Junularo (NEJ) ja estis fondita jam en 1965, sed kutime ne tre aktivas, kaj momente eĉ ne havas estraron. En Belgujo la situacio estas eĉ pli malbona: la flandra junulara asocio Flandra Esperantista Junulara Asocio (FLEJA) oficiale malfondiĝis en 2012, kaj la resto de la lando eĉ neniam havis junularan Esperanto-asocion. Tamen ekzistas espero, kaj por tio necesas kunlabori.

Renkontiĝoj

Ĝis 2011 la plej grava renkontiĝo por junuloj en Benelukso estis PSKK, la PostSomera KlaĉKunveno. Ĝin komence oni organizis en Nederlando kaj poste ĉiam en Flandrujo. Krome iam okazadis Printempaj Renkontiĝoj de NEJ, kaj la plenkreska organizo Esperanto Nederland havas du studsemajnfinojn en la jaro por komencantoj.

Kun la malfortiĝo kaj malapero de FLEJA ankaŭ la PostSomera KlaĉKunveno (PSKK) malaperis. Tiu estis la momento, kiam la estraro de TEJO (aŭ pli precize, kelkaj duonebriaj estraranoj dum estrarkunsido) decidis interveni kaj instigi al la okazigo de nova renkontiĝo por junuloj en Nederlando. Formiĝis internacia organiza teamo, al kiu ankaŭ mi aliĝis, kiu organizis la unuan KKPS (KlaĉKunveno PostSomera, http://kkps-klacxkunveno.wikidot.com/) en Delft, tre proksime de la Centra Oficejo en Roterdamo.

Tiu unua kaj ankaŭ la dua KKPS-oj estis tre sukcesaj kun po ĉirkaŭ kvindek partoprenantoj, sed ambaŭ estis hazarde planitaj samtempe kun la studsemajnfinoj de Esperanto Nederland. Por solvi la aferon la du renkontiĝoj kuniĝis, unuafoje pasintaŭtune, kaj denove de la 30-a de oktobro ĝis la 1-a de novembro 2015, sub la nomo KlaĉKultura Postsomera Semajnfino, en Heerlen.

Kuniĝo

Ekzistas do sukcesa renkontiĝo nun, sed mankas sukcesa asocio. La Nederlanda movado suferas de internaciemo: la plej aktivaj junaj esperantistoj ofte translokiĝas aŭ vojaĝas al eksterlando. Dume la belga movado suferas de dividoj: estas Flandra, Valona kaj Brusela Esperanto-asocioj, neniu kun junulara sekcio. Kaj Luksemburgo simple estas tro malgranda. Do la 1-an de decembro 2013 kunvenis junaj esperantistoj el la tri landoj en Bruselo por trovi solvojn.

Jam rapide oni konstatis, ke ne indas krei Belgan Esperanto-Junularon pro la federacia politika situacio, kaj ke la plej bona solvo estus unu junulara asocio por la tuta Benelukso. Por tiu Beneluksa Esperanto-Junularo oni prenis kiel mallongigon, anstataŭ BNLEJ, BeneluEjoBEJ, la pli bonsonan “Bonulejo”. Ĝi havu komunajn estraron, retpaĝon kaj komunikilojn, kaj ĝiaj du renkontiĝoj estu KKPS kaj PEKO, la printempa Esperanto-Kunveno en Valonujo.

Verdaj Skoltoj

PEKO 2015 ĵus okazis en la Domo de Mozet proksime de Namur. Kvankam ĝi estis ĉefe vizitata de maljunuloj, ĝin organizas preskaŭjunulo Valère Doumont kun helpo de siaj Verdaj Skoltoj. La Verdaj Skoltoj estas dekkelkopo da adoleskoj, kiuj kunvenadas monate en semajnfinoj kaj dum tendumado somere. Ili sekvas la skoltan metodon kaj uzas Esperanton kiel pontlingvon. La grupo ekzistas nur ekde du jaroj kaj duono (novembro 2012) kaj jam estas la plej aktiva Esperanto-organizo en Benelukso. Krome, ĝi celas iĝi faka sekcio de TEJO. Ĉiuj skoltoj iom parolas Esperanton, kelkaj denaske, kelkaj nur ekde monato. La organizo intencas iom pli kreski, kaj eĉ dungis Valère por kelkaj monatoj por plentempe sin dediĉi al la Verdaj Skoltoj.

Dum tiu PEKO ankaŭ Bonulejo ĉeestis per unu prelego kaj per desegnokonkurso. En la desegnokonkurso kreiĝis trideko da belaj skizoj, el kiuj unu, kun tri anĝeloj, estis elektita de la ĉeestantoj kiel nova emblemo de Bonulejo.

Estonto

La junulara movado en Benelukso do ne fartas malbone, sed mankas asocia forto. Sekvaj paŝoj estas krei novan retpaĝon, statuton por Bonulejo kaj trovi estraranojn kaj elekti ilin dum membroasembleo. Venu al KKPS 2015 por vidi la rezultojn de nia revekiĝo!

La novaj redaktoroj de la revuo Esperanto

(Demandoj: Massimo Ripani; Respondoj: Dima Ŝevĉenko, Anna Striganova)

Post de Attila Kaszás, la geedza paro Dima Ŝevĉenko (31) kaj Anna Striganova (29) okupos la postenon de la redaktoroj de la Revuo Esperanto. Ilia unua numero estos tiu de aprilo 2017.

- Anna kaj Dima: kiel vi lernis Esperanton? Kaj kiel viaj vivoj ligiĝis?

Dima: Mi estas denaska esperantisto. Miaj gepatroj instruis Esperanton al mi. Mia unua vojaĝo al eksterlanda Esperanto-renkontiĝo devus okazi jam en 1991. Ni entrajniĝis en Moskvo kun mia patrino, tamen dum tiu tago, kiun ni veturis, la politika situacio ŝanĝiĝis kaj niaj dokumentoj eksvalidiĝis. Pro tio ni ne sukcesis trapasi la limon inter Ukrainio kaj la tiama Ĉeĥoslovakio (jes, iam ekzistis tia lando), tranoktis sur tablo en la limgardista ĉambro de la stacidomo kaj poste revenis hejmen. Pro tio mia vere unua, kaj tiun fojon jam sukcesa, Esperanto-renkontiĝo, okazis nur en 1992. Tio estis Universala Kongreso en Vieno kaj Infana Kongreseto en la apuda urbeto.

Kun Anna mi konatiĝis en 2003, kiam ni studentiĝis en la Rusia Universitato de Amikeco inter la Popoloj (RUDN). Tio estas granda universitato kun internacia studentaro, kie ni studis tiam ĵurnalismon kaj la ĉinan lingvon kaj en 2008 sukcese bakalaŭriĝis. Samjare niaj vivoj plene ligiĝis. Fakte tio okazis tuj post Universala Kongreso en Roterdamo, kien ni kune vojaĝis. Mi povas konstati, ke ĝis nun la plej aktiva periodo de la Esperanto-agado en mia vivo estas ligita ĝuste kun Anna. Poste ni magistriĝis en la sama universitato, sed jam pri diversaj fakoj. Mi same pri ĵurnalismo (la temo de mia magistra disertacio estis “Periodaĵoj en Esperanto kiel rimedo de internacia ĉu komunikado”) kaj Anna pri literaturo. Nuntempe ni tie preparas doktorajn disertaciojn kaj laboras, kiel instruistoj, interalie ankaŭ de Esperanto-kursoj laŭ niaj propraj programoj. Kursfinintoj ricevas oficialajn diplomojn de la ŝtata universitato. Temas pri tre seriozaj studprogramoj, aprobitaj de Scienca Konsilio de RUDN kaj oficiale agnoskataj en Rusio kaj kelkaj aliaj landoj: “Baza kurso de Esperanto” (100 h.), “Enkonduka kurso de Esperanto” (100 h.) kaj “Lingvo Esperanto. Kurso por komencantoj” (16 h.). Nun ankaŭ aktive pretiĝas distanc-koresponda kurso, kiu estas bazita sur tiuj ĉi studprogramoj.

Anna: mi neniam vere lernis Esperanton per la tradiciaj rimedoj kiel lernolibroj, kursoj ktp. Mian unuan kongreson (tiun UK en Roterdamo) mi vizitis konante nur du vortojn en Esperanto: “Saluton!” kaj “skolopendro”. Duan mi trovis ĉe lernu.net kun tre bela bildo. Post la kongreso mi jam iomete parolis. Poste dum sufiĉe longa periodo mi, vizitante Esperanto-renkontiĝojn, ĉefe eksterrusiajn, jam ĉion komprenis, sed preskaŭ ne parolis kaj neniu povis paroligi min. Unufoje dum kafumado, kadre de Internacia Festivalo en Germanio kun mi sidis s-ro Josi Ŝemer kaj ial sufiĉe kruele moketis min. Mi ofendiĝis kaj komencis disputi kun li. Nur post dudek minutoj da disputado, mi komprenis, ke mi parolas en Esperanto. Kaj s-ro Ŝemer certe faris tion intence. Post tio mi multe parolis en Esperanto kun homoj kaj eĉ ekgvidis Esperanto-kursojn, kiuj perfektigis ankaŭ miajn teoriajn konojn.

- Ĉu vi povas paroli pri via sperto en la eldonejo Impeto? Kiuj estis la ĉefaj problemoj kaj defioj? Ĉu vi taksas tiun sperton utila por via estonta laboro kiel redaktoroj de RE?

Eldonejon Impeto fondis la gepatroj de Dima en 1992. Ĝis nun tie estis eldonitaj ĉ. 300 libroj en Esperanto kaj pri Esperanto. Dima kunhelpis la gepatrojn en ilia eldona agado. Inter ĉio tradukis al Esperanto fikcian novelon de konata rusia verkisto Sergej Lukjanenko “La nokta patrolo: Historio unua. Propra destino”. Krome ni kunverkis kaj eldonis tri librojn “Ŝipeto Narklo”, “La tero, kiu volis forflugi” kaj “Subtera suno”. Post la forpaso de Aleksandr Ŝevĉenko en 2012 ni grandparte transprenis la mastrumadon de eldonejo Impeto kaj ekde tiam sukcesis eldoni 16 Esperanto-librojn. Inter ili estas sufiĉe gravaj por Esperanto-movado verkoj. Inter kiuj estas ruslingva 408-paĝa monografio de Dmitrij Vlasov “Historio de aplikado de Esperanto en Rusio: gazetaro, radioelsendoj, korespondado, “samizdat” (2014) kaj nova romano de Mikaelo Bronŝtejn “Mi stelojn jungis al revado” kun 566 (564) paĝoj. La lasta iĝis la dua laŭ la romano kvanto de la paĝoj inter ĉiuj originale verkitaj en Esperanto dum la tuta historio de la lingvo. La ĉefa problemo de Esperanto-eldonado estas, ke ĝi estas senprofita, eĉ malprofita. Eĉ se iu libro vendiĝas sufiĉe bone kaj eblas repreni la monon, kiu estis investita en ĝian eldonon, tio niveliĝas pro la aliaj malprofitaj eldonoj.

Unu el la plej grandaj defioj estas, ke nia eldonejo estas profesia kaj oficiala. Fakte, ĝi estas nuntempe la sola oficiale registrita eldonejo de Esperanto-libroj en Rusio. Tio donas multajn avantaĝojn por la agado, tamen kaŭzas multan aldonan laboron, problemojn kaj elspezojn. Nuntempe la eldonejo Impeto estas la plej granda liveranto de ruslingvaj lernolibroj kaj vortaroj de Esperanto. Estas tre ĝojige, ke la eldonagado de Impeto estas aprezata en la tuta mondo. Inter ĉio ankaŭ pro la populareco de la libroj, pluraj el kiuj de tempo al tempo furoras en la libroservo de UEA. En 2014 Dima eĉ ricevis Diplomon de UEA pro Elstara Arta Agado per eldonado. Dum sia tuta historio Impeto ofte ricevis diversajn honorajn menciojn kaj premiojn. Tiel ekz. en 2016 la aŭtoroj de du sciencpopularaj libroj, eldonitaj en nia eldonejo, ricevis la premiojn “Germain Pirlot” de la Akademio Internacia de la Sciencoj, gajninte la unuan kaj la trian lokojn. Ĉi jare, septembre de 2017, eldonejo Impeto festos sian 25-jariĝon. Ni tre ĝojas, ke venigis la eldonejon al kvaronjarcenta jubileo ne nur bonstata, sed ankaŭ kun multaj novaj libroj, ofte furorantaj en Esperanto-mondo.

- Kiuj estos la kernaj punktoj de via Revuo? Ĵurnalisme kaj grafike.

Ni ne volus paroli pri niaj planoj nun. Ofte okazas tiel, ke oni brile priskribas tion, kio ankoraŭ ne estas farita, tamen poste la rezulto povas diferenci de tio, kio estis prezentita, kiel la plano. Ni preferas unue fari kaj poste eblos jam diskuti la rezultojn. Eble post 1-2 numeroj pretigitaj de ni, ni povus detale komenti kaj respondi al tiuj demandoj.

La kvanto da kvalitaj materialoj estas pli multa, ol tio, kion povas enteni “papero”. La reta versio solvas tiun ĉi problemon. Krome tie povas aperi rubrikoj, kiuj laŭformate ne taŭgas por la tradicia revuo, ekz. kiel “poezia anguleto”, komentoj kaj respondoj de legantoj, kvizoj, pli detalaj kaj grandaj raportoj pri eventoj, vojaĝoj ktp. Tiamaniere la revuo Esperanto havos ŝancon integriĝi en la modernan interretan mondon kaj espereble eĉ kapti pli da legantoj. Ni povas diri, ke Esperanto-revuoj kaj gazetoj estas tute diversaj, se kompari ilin kun tiuj de la “ekstera” mondo. Ni opinias, ke tio estas bona. Esperanto havas propran kulturon kaj estus granda eraro provi similigi ion en Esperanto, kongrue kun iuj portempaj mondaj tendencoj. Ni laŭeble uzu bonajn ideojn kaj rimedojn, sed tre atente kaj singarde traktu la konstante ŝanĝiĝantajn modojn en la mondo aŭ de iuj difinitaj regionoj kaj kulturoj.

La planoj de Itala Esperantista Junularo

Giorgio Di Nucci, respondeculo pri Informada Komisiono

Carlotta Pavese, respondeculino pri Homrimeda kaj Lokgrupa Komisiono

Ne simplas skizi bildon de la aktuala situacio de la junulara E-movado en Italio: ĝi aspektas tre fragmentita kaj neekvilibra en la tuta lando. La oficiala nombro de la enskribintaj al IEJ ne donas fidindan vidaĵon pri la reala situacio, ĉar multaj el ili neaktivas, ili troviĝas en la listoj nur por ŝveligi la nombron, sed sen koni, fakte, la lingvon nek partopreni en la vivo kaj en la aktivaĵoj de la asocio; kaj kontraŭe ekzistas multe da simpatiantoj disŝutitaj en la tuta Italio (kaj en la tuta mondo) kiuj neniam aĉetis aŭ kiuj ne renovigis la asocikarton.

La pulsanta koro de la junulara movado estas sendube Torino, kie loĝas kvar aktualaj estraranoj de IEJ el la entutaj ses. La Torina Esperanto-Centro (CET) estas tre aktiva en la disvastigo de la lingvo inter la gejunuloj kaj konsistigas la plej bone funkciantan kaj organizitan lokan grupon.

Alia tre grava zono estas tiu de Trento, kiu strikte ligatas al la torina. Poste troviĝas la zonoj de Milano kaj Romo, regionoj kie Esperanto estas sufiĉe disvastiĝinta kaj ekzistas lokaj grupoj kun bona kvanto da asocianoj.

Bedaŭrinde, en la ĝenerala okazo, mankas esperantistoj sub la specifa aĝolimo. Sufiĉas pripensi, ke eĉ tutlande la gejunuloj konsistigas la plej malgrandan parton el ĉiuj esperantistoj; loke, ĉi tiu situacio reflektiĝas en la ekzistado de grupoj el malmultegaj asocianoj, mastrumataj de kaj konsistantaj precipe el sufiĉe maljunaj membroj, kiuj ne havas energion por certigi generacian interŝanĝon, krom kelkaj kuraĝaj esceptoj. La gejunuloj estas ofte neglektataj, kaj pro ilia nesufiĉa intereso (kelkfoje ili nur aliĝas en retaj kursoj sen senti la bezonon kontakti la realajn grupojn, aliajn fojojn ili malkovras la ekzistadon de la movado per malklaraj vojoj kaj ne konsideras la eblon grupiĝi kun aliaj samideanoj de ili ne malproksimaj) kaj pro la manko de rimedoj de la respondeculoj de la lokaj grupoj, kiuj ne sukcesas komprenigi la gravecon asociiĝi kaj kunigi la fortojn. Ofte ili estas unuopuloj kiuj faras nenion krom resti izolitaj kaj ofte eĉ ne estas kontaktataj de la asocioj, kiuj ne konas aŭ neglektas ilian ekziston.

Oni povas do aserti, ke la precipaj problemoj de la itala junulara E-movada situacio estas:

Fine indas mencii ankaŭ la malbonan valorigon de la lernejoj, kie ŝajne ĝis nun malmulte da projektoj funkcias, sed certe ili ĉiam estas, potenciale, fonduso tre taŭga por konigi kaj disvastigi la internacian lingvon inter la gejunuloj.

La aktuala novelektita estraro de Itala Esperantista Junularo, en kiu ambaŭ skribantoj partoprenas, tuje okupiĝis kolekti informojn pri tiu situacio kaj evoluigi planon de reakiro kaj plipotencigo, sekvante tiun, kiu fakte estas la ĉefa celo de ĉiu ajn Esperanto-asocio: disvastigi Esperanton! La sekvendaj paŝoj estas klaraj, kaj kompreneble IEJ fidegas je la helpo, kie necesos, de Itala Esperanto-Federacio (IEF) kaj Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO).

Post pliprofundigo detala kaj zorga de la kono de la situacio de ĉiu unuopa loko, nia asocio intencas starti de tiuj gejunuloj, aŭ aliĝintoj aŭ aliĝontoj, kiuj jam konas la lingvon kaj/aŭ vere interesiĝas pri la movado: ili kreos kunlaboran reton inter la aktivaj gejunuloj en la diversaj areoj de Italio kaj faros, ĉiu en sia propra zono, aktivaĵan kaj aktivulan laboron cele kunlabori kiel plej eble kun la tiuzona loka grupo. Agante ĉi-maniere, oni certe povas krei sinergion kiu alportos al la lokaj grupoj gejunulojn, kiuj povos disponigi siajn fortojn por pliigi kaj plibonigi la grupajn aktivaĵojn kaj ricevi de la grupoj la tutbezonatan helpon.

Kiam ĉeestos kerno da karismaj kaj responsaj junaj aktivuloj en pli/malpli ĉiu regiono, la plej granda kaj grava tasko estos efektive disvastigi la lingvon kaj, eble eĉ pli grave, la spiriton de volontuleco, aktiveco kaj asociemo por la E-movado. La realigeblaj strategioj estas tiuj jam konataj kaj funkciantaj en la aktivaj zonoj: prelegoj, seminarioj, senpagaj kursoj en la lernejoj kaj universitatoj, volontulaj servoj kaj prezentadoj en la lokoj pleje frekventataj de junuloj, uzado taŭga kaj fruktodona de la sociaj retoj kaj la komputilaj servoj.

Finfine ĉi tiuj grupoj estos puŝitaj al rekta kontakto kun la lokoj kie vere vivas kaj viveblas Esperantujo: la eventoj. Estos stimulita partopreno en IJF kaj en aliaj ĝeneralaj eventoj (kiel EsperanTagoj) kiuj, danke al pli granda nombro da aktivuloj kaj asociitoj, ebligos ilin aranĝi pli ofte kaj kun pliege bonaj rezultoj, aldone al malplia foruzo de energioj. Tre gravas la plejeble granda kuntreno kaj tre bonorganizota interregiona reto: ne maloftas okazoj de homoj kiuj, kvankam aktivuloj pasintece, paŝon post paŝo kabeis, kaj pro translokiĝo al alia regiono, kaj pro manko de aktivado kaj eventoj en kiuj ilin inkludigi.

Sufiĉe facile kompreneblas, ke la lokaj grupoj plenumos la ĉefan rolon en la tuta afero kaj estos konstante subtenataj de la landaj asocioj, IEF kaj IEJ: la ambaŭkomuna penso estas precize tiu de la plej ebla proksimeco kaj kunlaborado kaj la daŭra kontakto kun ĉiuj asocianoj kaj la lokaj eroj.

Eventuale povos helpi la aferon eĉ junularaj neesperantistaj grupoj malfermitaj al nia celo, kiuj povus disvastigi kelkajn iniciatojn niajn aŭ esti fonduso de homoj.

La laboro de IEJ estos konstanta kaj nelacigebla kaj, laŭ singardeme optimista antaŭvido, oni povos atingi bonan rezulton jam ĉe la fino de tiu ĉi jaro.

Leĝoj kontraŭ elŝutado ne helpas artistojn Rogier HUURMAN — Danio.

Tre ofte nuntempe oni aŭdas la kriojn de la muzik- kaj filmindustrioj: “kontraŭleĝa elŝutado mortigas la artojn!” kaj “se ni ne haltigas la elŝutadon, milionoj da homoj perdos laboron!”. Kiel ĉiam kun tiaj panikaj krioj oni unue devas konscii, ke tiuj, kiuj krias ilin, havas bonajn kialojn por ŝajnigi la problemon pli granda ol ĝi vere estas. Sed tiu ĉi artikolo volas konvinki vin, ke tiuj krioj estas ne nur senkiale panikaj kaj troigaj, fakte la tuta malo estas vera: elŝutado, kaj la interreto ĝenerale, donas novajn eblojn kaj certe helpos al artistoj.

Unue devas malaperi la kredo ‘kopii estas ŝteli’, ĉar ĝi ne estas. La leĝa principo de posedo estas pli malnova ol leĝoj mem, kontraŭe la ideo de kopirajto ekzistas nur ekde la 18-a jarcento. Kaj ĝi ĉiam estis nur komerca rajto, kies misuzo neniam estis punebla per puna leĝo, nur per civila leĝo. Kaj komence ĝi validis nur por kelkaj jaroj. Sed influgrupoj de aŭtoroj, kaj poste ankaŭ de la novaj muzika kaj filma industrioj, sukcesis plilongigi la daŭron de kopirajto ĝis multaj jaroj post la morto de la originala verkinto. Laŭ la Berne-traktato minimume 50 jaroj post la morto, en Usono 90, kaj en la EU baldaŭ ankaŭ, se nuna leĝopropono akceptiĝos. Kaj la kopirajtaj grupoj provas movi misuzon de kopirajta verko de civila leĝo al puna leĝo, por ke ili ne plu mem bezonu procedi, sed jam tro okupataj justicaj instancoj tion faru por ili.

Unu grava danĝero de ĉio ĉi estas, ke novaj proponoj por protekti kopirajton malpli kaj malpli respektas la konstituciajn rajtojn de la civitanoj. ‘Elŝuta imposto’ (imposto por malplenaj diskoj, muzikludiloj, aŭ eĉ por retkonekto) plialtigas sennecese la kostojn de libera parolo. Retfiltrilo aŭ kontrolo de rettrafiko (ambaŭ proponitaj aŭ jam uzataj en multaj landoj) tute kontraŭas la rajton je privata kaj libera komunikado. Kaj la plej novaj leĝoj aŭ proponoj, ekzemple la franca Hadopi aŭ la proponata ACTA, devigas retservojn forpreni la retkonekton de uzantoj sen la interveno de juĝisto, kio evidente kontraŭas la rajton je justa procedo kaj la liberecon de komunikado.

Tiuj, kiuj fajfas pri civitanaj rajtoj, tamen diras, ke tiaj aferoj necesas por protekti la arton kaj la laboron en la industrio. Sed eĉ tio ne veras. Muziko kaj literaturo ekzistis jam longe antaŭ la ekesto de kopirajto, kaj la historio montras, ke ĉiu nova teĥnologio donis pli grandan profiton al artistoj; kiam venis la gramofono, muzikistoj timis, ke ili ne plu povos gajni monon per koncertoj. Anstataŭe ili ekgajnis monon per vendado de diskoj. La alveno de la filmbendo timigis filmkreistojn: ‘Nun certe neniu plu iros al kinejo!’ Anstataŭe oni gajnis milionojn per vendado de bendoj. Kaj jam iTunes kaj aliaj sukcesas profitegi de interreta vendado de muziko.

Eble eĉ pli interese estas, ke pro la interreto nekonataj artistoj nun pli facile ol antaŭe povas trovi publikon kaj rekte gajni monon sen perdi la plejparton al eldonejo. Kaj ĉiuokaze muzikistoj jam delonge gajnas pli per koncertado ol per vendado de diskoj. Do ŝajnas, ke la nuraj malvenkantoj estas la grandaj eldonejoj, kiuj povas pagi multe por influi la politikon. Kaj eĉ se ili ne sukcesos haltigi elŝutadon, ĉar tion neniu leĝo aŭ procedo ĝis nun sukcesis, iliaj agadoj damaĝas niajn bazajn rajtojn kaj liberecojn. Do agadu, plendu kaj voĉdonu kontraŭ partioj, kiuj fordonas niajn rajtojn por protekti industrion, kiu ne bezonas protekton.

Lingvoekzameniĝi ja indas

Sukcese finiĝis la unua Tutmonda Skriba KER-ekzamensesio okazinta en la sama tempo en la tuta mondo, la 7an de junio! Jam en novembro 2011 aperis la unuaj informiloj pri tio, ke UEA kaj edukado.net komune okazigos tiun ĉi sesion por ke kiel eble plej multe da esperantistoj povu lingvoekzameniĝi pri Esperanto. La tuto estas dankinda ĉefe al la laborego de Katalin Kováts, ŝi estis la ĉeforganizanto kaj la reĝisoro de la sesio. Ŝin helpis interalie multegaj lokaj volontuloj. La nombro de la kandidatoj fine atingis 380, 29 lokoj de 17 landoj partoprenis la okazaĵon. Tiu ĉi afero estis grava ankaŭ pro tio, ke ĝi altiris la atenton de multaj organoj eksteresperantiaj. Tiel ekz-e ĵurnaloj kaj televidkanaloj faris intervjuon kun esperantistoj.

Sed kial fari tion? Nu, unue certe pro tio, ke oni ricevas respondon pri sia lingvokono certe konstruan, oni povas fieri pri si, kaj fiere elmontri, ke li aŭ ŝi vere bone konas la lingvon. Oni povas havi avantaĝojn depende de tio, kie oni loĝas, studas aŭ laboras. La lingvoscion oni ĉiumaniere pozitive traktas. Krome ankaŭ estas grave por nia movado. Kial? La ekzamenoj okazas laŭ la sistemo KER (Komuna Eŭropa Referenckadro) ellaborita de Eŭrop-Unia organo. Tiel la sukcesaj trapasintoj de la ekzameno ricevas oficialan atestilon ĉie rekonatan almenaŭ en Eŭropa Unio. La ekzamenojn ĉeforganizas Supera Fremdlingva Trejnejo ELTE-ITK. Eblas lingvoekzameniĝi en tri niveloj: B1, B2 kaj C1. La atestiloj, kiujn oni ricevas, estas utilegaj ankaŭ por montri al la “ekstera mondo”, ke Esperanto vere ekzistas, vere estas homoj, kiuj parolas ĝin, kaj ĝi ja funkcias. Krome, ĝi servas iusence kiel ilo por povi kalkuli la homojn inter oficialaj cirkonstantoj kiuj kapablas uzi, paroli la Lingvon Internacian. Tiaj oficialaj datumoj en la okuloj de la ekstermovadanoj estas tre signifaj. Oni devas ankaŭ emfazi, ke malgraŭ tiaj sukcesoj kiel la supre menciita KER-sesio, ni ja sufiĉe malmultas: la nombro de la ekzameniĝintoj ĝisnunaj eĉ ne proksimas la averaĝan nombron de la lingvoekzameniĝintoj pri aliaj lingvoj el vidpunkto tutmonda.

Ekzameniĝi ĉiuj rajtas, ne estas ia ajn ekskludilo. Tiel ĉi tiu artikolo rilatas ankaŭ al ĉiuj membroj de TEJO, ĉefe ĉar TEJO ankaŭ estas apoganto de la projekto. Estas sciende, ke la ekzameniĝo ja kostas, ĉar multe da homforto kaŝiĝas en la malantaŭo. Tion ĉi TEJO tamen provas kontraŭstari: kaze de sukcesa lingvoekzameniĝo de kandidato, li aŭ ŝi rericevas parton de la monsumo, kiun li aŭ ŝi devis enpagi.

Por pliaj informoj pri la okazinta KER-sesio, vizitu la retpaĝon www.edukado.net, por scii pli mem pri la lingvoekzameno iru al www.itk.hu, kaj por la detaloj pri la TEJO-subvencio esploru www.tejo.org. Venu ankaŭ vi al la venonta ekzameno!

SZILVA Szabolcs

Ĉefartikolo

Memmortigo de junuloj

Henri MASSON — Francio

La franca TV-elsendo “L’effet papillon” (la papilio-efiko) estas ofte enhave pripensinda. La 18an de decembro 2010, Daphné Roulier [Dafne’ Rulje’] pritraktis fenomenon daŭre disvastiĝantan en lando kiu, tro ofte malprave, fascinas homojn en la tuta mondo: Usono.

Sub la nomo “bullying” (ĉikanado*), tiu fenomeno ne tute nova atingas maltrankviligan dimension en usonaj lernejoj. “School bullying” (lernejoĉikanado) povas esti multforma : turmentado per insultoj, ripetataj atakoj parolaj aŭ fizikaj, humiligoj, provokoj, frapoj, ŝtelo aŭ difekto de personaj objektoj, falsaj akuzoj, agresemaj mesaĝoj, ktp. Pro iu ajn kialo, infano fariĝas viktimo de samlernejanoj. Parto el tiuj infanoj ne plu povas konfidi aŭ elteni la moralan suferon, ili ne plu volas frekventi lernejojn, ili eĉ perdas emon pluvivi... Plioftiĝas kazoj de venĝocela murdo sed ankaŭ, ĉefe, de memmortigo. Tio en lando kies influo estas grava, eĉ ekscesa en la tuta mondo, kaj kies devizo “In God We Trust” (Pri Dio ni kredas) aperas sur ĉiu monbileto... Malfeliĉa kaj malbonŝanca Dio!...

Statistikoj de Nacia Instituto pri Sano, havigas pli precizan ideon pri la graveco de tiu fenomeno en Usono.

Lernejoĉikanado etendiĝas ankaŭ en alia lando, kiu same apartenas al la grupo de la plej riĉaj: Japanio. La informbulteno Hodiaŭ Japanio, la 24an de novembro 2010 raportis pri freŝdata kazo sub la titolo: “Japanio konfrontita kun memmortigo de lernejanoj, viktimoj de lernejoĉikanado”. En Sapporo, 13-jara knabino vokis la policon por diri “Temas pri memmortigo” kaj tuj sin ĵetis el la balkono de sia multetaĝa domego. Sur papero ŝi skribis ke ŝiaj samlernejanoj diris ŝin “horora” kaj ŝi indikis ties nomojn. La 23an de oktobro, alia lernantino sin pendumis en Kiryu pro tio ke, malgraŭ plendoj, ŝiaj samlernejanoj plue turmentis ŝin jam de semajnoj.

En tiu artikolo aperas jena frazo : “Japanio havas reputacion de lando sekura kaj neperforta, sed la statistikoj montras alian aspekton”. Kaj, efektive, laŭ la japana ministerio de edukado : okazis 60 913 incidentoj en 2009, t.e. kresko de 37% en kvar jaroj, inkluzive en elementaj lernejoj, kvankam pro la demografia evoluo estas 2 milionoj da infanoj malpli ol antaŭ 10 jaroj.

Laŭ la ministerio, klarigo pri tiu situacio de perfortoj estas trovebla en la malfacileco regi siajn emociojn kaj esprimi parole siajn frustriĝojn. Kazoj de lernejoĉikanado atingis la nombron de 72 778 en 2009. Tio estas nur la oficiala nombro.

Raporto aperis kun statistikoj en Francio sub la titolo “Statistikoj pri la brutalo”. Ankaŭ instrua artikolo, sub la titolo “Intimidation” (timigo), en la kebeka “Enciklopedio de la morto — La morto tra la landoj kaj epokoj. En Britio, enketo de la asocio Young Voice (Junaj voĉoj) ĉe 2 772 lernantoj en la jaro 2000 montris ke 61% el la junaj viktimoj de lernejoĉikanado iam pensis pri memmortigo.

Esploroj de la norvego Dan Olweus, profesoro pri psikologio en la Universitato de Bergen, inspiras iniciatojn por preventi kaj bremsi tiun fenomenon. Franclingvanoj povas legi artikolon sub la titolo “Harcèlement et brimades entre élèves” (Turmentado kaj ĉikanado inter lernantoj). Alilingvanoj povas simple fari retserĉadon per la vortkombino “Dan Olweus bullying” (aŭ “bullismo” en la itala, “Acoso escolar” en la hispana, “Koulukiusaaminen” en la finna, “校園欺凌” en la ĉina, “집단 따돌림” en la korea, ktp.

Tiu afero koncernas ankaŭ la poresperantan agadon. La angla vehiklas kulturon, kiu ne taŭgas por la tuta homaro. Ĝi kontribuas al disvastigo de la usona vivmaniero “American way of life” kiel modelo por la tuta homaro. Granda specialisto de la mediatoj, profesoro Herbert Schiller, elvokis la problemon de “Usona sencerbigo” publikigita ankaŭ en la Esperanto-versio de “Le Monde Diplomatique”. La problemo estas en tio, ke tiu sencerbigo disvastiĝas per la angla lingvo pli kaj pli frue trudata en lernejaj programoj. Mi memoras pri eldiro laŭ kiu Las Vegas same allogas homojn kiel lampolumo altiras muŝojn. Bedaŭrinde, forta proporcio de la homoj kondutas same kiel muŝoj...

* Ĉikanado, tradukita en la franca per “harcèlement” — turment(et)ado — kaj “intimidation” — **timig(et)o. ** Artikolo kun ligiloj aperigita unuafoje en la propra Ipernity-blogo de la aŭtoro.

ĈEFARTIKOLO

Menstruo. Fino de la Kondamno

Karina Oliveira — Brazilo

Per miaj sociaj retoj mi ekvidis plurajn novaĵojn pri iu mallonga dokumenta filmo, kiu inter aliaj premioj ricevis la Oskaron ĉi-jare. Ĝi nomiĝas Period. End of Sentenced (Menstruo. Fino de la Kondamno), kaj la rimarkinda afero estas ke ĝi temas pri menstruo, kio estas sufiĉe tabua temo en pluraj kulturoj. Mi decidis spekti ĝin, ĉar tabuaj temoj ĉiam interesas min. Hazarde, mia patrino estis hejme kaj ankaŭ volis spekti ĝin kun mi. Tio estis interesa sperto, pro tio ke ni estas virinoj el malsamaj generacioj, kiuj rilatas al sia menstruo en malsamaj manieroj.

Jam de kelkaj jaroj mi ne plu uzas la kutimajn menstrutukojn, kiuj estas vendataj en apotekoj (similaj al tiuj, kiuj aperas en la filmo kiel revolucio por la virinoj en Barato), sed mi uzas internan ujon, kiu kaptas la menstruan sangon [legu la apudan kadron]. Mi decidis uzi ĝin por ne plu krei rubaĵojn. Tiu plasta ujo, farita kutime el kaŭĉuko aŭ silikono, estas reuzebla, dum la kutimaj menstrutukoj malfacile forĵeteblas ekologie. Mia patrino ne ŝatas tiun ideon, ĉar ŝi ne volas, eventuale, tuŝi sian propran sangon. Mi supozas ke tio estas rezulto de niaj malsimilaj edukoj rilate al feminismaj temoj. Malgraŭ tio ke ŝi estas virino kun libera pensado, la tuta malnova diskurso “virinoj devas esti diskretaj pri siaj menstruoj”, trafis ŝin multe pli longe ol min, kaj mi supozas ke por ŝi la afero ja estas pli malfacila.

La 25-minuta filmo, disponebla en Netflix, parolas pri komunumo en Barato, kiu neniam antaŭe havis kontakton kun menstruaj sorbtukoj. Tuj ĉe la komenco de la filmo, mia patrino komentis: “Nu, verŝajne ili ne povas aĉeti absorbilojn ĉar ili estas tro kostaj tie, ĉu ne”? Dekomence mi estis skeptika pri tio kaj supozis ke temas nur pri kultura afero, sed laŭlonge de la spektado evidentiĝis ke la trokosteco kaj la malalta monpovo de la virinoj estas unu el la ĉefaj kaŭzoj por la neuzado de higienaj sorbtukoj. Sed ne nur. Evidentiĝis ke eĉ paroli pri menstruo en Barato estas ege malfacila afero, precipe se temas pri viroj.

La reĝisoroj de la filmo demandas virinojn en malsamaj aĝoj: “Kio estas menstruo? Kial ĝi okazas?” La reagoj estas kaj hontaj kaj seriozmienaj. Kelkaj ekridas, kelkaj kaŝas la rideton. Trafis min la diraĵo de maljunulino: “Nur Dio scias pri tio. Estas malbona sango, kiu foriras el ni”. El mia okcidenta, brazila kaj sufiĉe libera pozicio de virino en la socio, mi ne povas imagi, kio estas la penso ke ĉiumonate kiam mi menstruas, tio okazas simple ĉar “malbona sango foriras el mi”. Ekde kiam mi estis adoleskanto mi ekkomprenis tion, kio estas menstruo, kaj ĝian biologian procezon. Do mi rigardas ĝin kiel iun ajn alian normala homan trajton (kiu, ĉi kaze koncernas la homojn, kiuj enhavas uteron en sia korpo).

La temo estas tabua ankaŭ en mia lando, sed multe malpli. Cetere, mi bone memoras kiam mi havis ĉirkaŭ 12 jarojn, mia patrino klarigis al mi pri tio, ĉar okazis situacio tre ĝena al junulino en mia lernejo. Ne sciante pri kio temas, ŝi menstruis en la lernejo, kaj en la tago kiam tio okazis, ŝi uzis jupon. Sango ekaperis el inter ŝiaj gamboj, kiam ŝi estis promenanta kun aliaj knabinoj dum la paŭza tempo de la lecionoj. Multaj personoj ekridis pri ŝi kaj komentaĉis la okazaĵon dum iom da tempo. Mi tuj memoris pri tiu okazaĵo kiam mi spektis, en la dokumenta filmo, la reagon de knaboj kiam oni demandis: “Ĉu vi jam aŭdis pri menstrua periodo? - “Ah, jes, estas iu malsano, ĉu ne? Mi aŭdis ke ĝi trafas la virinojn, precipe.”

“Kiam knabino menstruas en Usono, ŝi eble maltrafos lecionojn. Kiam knabino menstruas en evoluanta lando, ŝi eble neniam revenas al lernejo”.

En la filmo, kiu cetere estis farita per kunlabora financado de grupo de studentinoj en Usono, oni prikomentas plurajn aferojn, kiuj malhelpas virinojn en Barato dum la menstrua periodo: ili ne povas preĝi dum la menstruaj tagoj, ke estas malfacile por ili frekventi lernejojn post la ekmenstruo, ke la uzo de tolaĵo por kapti la sangon estas hontiga afero por la virinoj, inter aliaj aferoj.

Sed la plej gravan ŝanĝon en tiuj kutimoj alportis maŝino. Kreita de viro nomata A. Muruganantham, konata kiel Pad Men (La Sorbtuka Viro) la inventaĵo celas produkti malmultekostajn kaj ekologiajn sorbtukojn el materialoj trovitaj surloke. Maŝinoj estas donacataj al virinoj, kiuj en komununo eklaboras kaj povas havi stabilan financon kaj tiel ekrevolucias la aferon en la lando, kie malpli ol 10% de la virinoj uzas menstruajn tukojn.

Por fini, mi ŝatus rimarkigi kiom multe trafis min la historio de Sneha en la filmo. Ŝi estas virino, kiu volas iĝi policisto, ĉar tio reprezentas por ŝi liberon en la vivo. Tiel ŝi havus sian propran salajron kaj ne bezonus edziniĝi. Estas du aliaj historioj ĉi-rilate.

Unu estas tiu de Juana Inés de la Cruz, kiu vivis en la 17-a jarcento en Meksiko, kaj decidis fariĝi religiulino en la katolika eklezio por povi esti libera por studi kaj ne esti devigita zorgi pri la edukado de infanoj kaj pri la mastrumado de la domo de la familio. Ŝi iĝis tre grava verkistino. La alia historio estas fikcia, kaj temas pri la historio de Marta, rolulino en la samnoma libro de Eliza Orzeszkowa, pola verkistino de la deknaŭa jarcento. La edzo de Marta mortas, ŝi trapasas multege da malfacilaĵoj por trovi monrimedojn por subteni sin mem kaj sian filinon. La libro estis tradukita en Esperanton de Zamenhof mem, kaj estas unu el miaj plej ŝatataj. Sneha, Juana Inés kaj Marta estas virinoj el malsamaj mondopartoj kaj en malsamaj jarcentoj, kiuj trapasis similajn malfacilaĵojn, nome esti respektataj pro si mem, sen la subteno de viro, kiu eventuale donus al ili la “garantion” ke ili estas respektendaj.

Mi estas libera virino en mia socio, kaj same kiel multaj aliaj virinoj en la okcidenta mondo, mi povis frekventi universitaton kaj ekhavi profesion, labori, mastrumi mian propan monon, elekti kiun menstrusorbilon uzi kaj eĉ ĉu menstrui aŭ ne. Sed mi konscias ke vere multaj virinoj en nia nuna socio, kiel demonstrite en Period. End of Sentenced, ne estas liberaj, ne povas viviteni sin, simple ne povas fari plurajn aferojn pro manko de ebloj kaj devas batali kontraŭ ege fortaj ankoraŭ ekzistantaj tabuoj.

https://www.thepadproject.org/

Retejo pri la projekto, kiu naskis la filmon

Sangmenstrua kaptilo

La invento, kiu anstataŭigas la menstrutukojn ekzistas jam de 80 jaroj, sed nur nun iĝas uzata kaj konata. Kulturaj kaj sociaj aspektoj klarigas la ĵusan ekuzadon.

“Ne estis socie taŭge ke virinoj konu kaj tuŝu sian propran korpon. Feminismo helpas la pli junajn virinojn ŝanĝi malnovajn kredojn, reakiri la posedon de sia propra korpo kaj lukti kontraŭ stigmatizajn pensoj ke menstruo estas malbela, malagrabla. La konktakto kun la propra sango estas grava por akompani la korpofazojn kaj esti kapabla identigi ŝanĝojn. Imagu se vi ne povus rigardi ene de via propra buŝo. Tio estas natura, estas nia korpo.”

Ana Flávia Pires Luca D’Oliveira — Profesorino pri medicino el la Universitato de San-Paŭlo.

ĈEFARTIKOLO

Mia sperto en Ĉernobilo

Oleg CIGANOV Rusio

Antaŭ 30 jaroj, en la frumateno de la 26-a de aprilo 1986, la reaktoro 4 de la nuklea uzino en Ĉernobilo eksplodis. La fajro atingis mil metrojn en la ĉielo de Ukrainio en tiu, kiu estas konata kiel la plej granda nuklea akcidento en la historio. Oleg Ciganov rakontas pri sia interveno tie post la eksplodo. Li estis inter la “likvidantoj” tiuj, kiujn oni ordonis/petis manipuli proprariske la kernajn radioaktivegajn erojn por ĉesiĝi ties disseminadon

Kiam eksplodis la centralo, mi estis inĝeniero en kibernetika instituto. Mi laboris tie kiel programisto, tamen mia hobio estis radiotekniko. Kiam okazis la eksplodo, nia instituto proponis helpon kaj la specialistoj veturis tien. Komence, la robotoj mezuris la radiadan nivelon en tre danĝeraj lokoj. Poste, ili komencis purigi de la tegmentoj la radiadan rubaĵon. Oni sendis tien nur volontulojn kaj estis dezirite ke ili estu ne junaj kaj havu infanojn. Mi estis juna kaj sen infanoj; pro tio mi ne povis iri tien en la unuaj vicoj.

Mi estis sendita kiel operatoro (persono, kiu kontrolas movadon de roboto distance) kaj krome mi estis respondeca pri televida tekniko. La televida tekniko estis tre bezonata ĉar ĉirkaŭe estis radiado kaj ĉiuj laborantoj strebis ne esti tro multe ekster la centralaj ĉambroj, kie radiado ne estis tro granda. Tie ĝi estis ne 200-oble pli granda ol la normoj (3-5 milirentgenoj). Ĉe la pordo estis pli ol 400-oble pli granda ol la normoj. Mi kun niaj inĝenieroj movigis robotojn sur la centralaj tegmentoj kaj provis puŝi la danĝeran rubaĵon (ĝi kovris la tegmentojn post la eksplodo) ĝuste en la detruitan reaktoron. Pro la tre granda radiada nivelo la tekniko rompiĝis tre rapide kaj laboro por la inĝenieroj estis granda. Tie laboris robotoj ankaŭ de aliaj kompanioj. Tamen mi povas diri ke la ĉefan laboron faris la homoj.

Tie estis eĉ germana roboto, tamen ĝi rompiĝis post la unua fulmotondro. Tre utilaj estis la germanaj laviloj kun granda akvopremo; tiam ili ĵus aperis, nun ili troviĝas en ĉiu garaĝo. En tiuj kondiĉoj estis farita ĉio bezonata, tamen lastatempe mi ekopiniis ke eblus provi senaktivigi la alian reaktoron (kiu funkciis tiam) kaj uzi vakuan bombon por premi la grundon sub la centralo kaj fari grandan tombomonton el urborubaĵo por ekranigi la radiadon. Tio estus pli rapide kaj malmultekoste. Tamen tio estas nur mia ideo.

Mi fartas bone. Mi estis tro juna kaj miaj kunlaborantoj gardis min dum la laboro. Kelkfoje estis situacioj post kiuj mi apenaŭ vivus longe, tamen ili preterpasis. Kun tiamaj kunlaborantoj mi renkontiĝas malofte. Ili fartas normale (“konforme al la aĝo”, kiel parolas niaj kuracistoj). Tiuj, kiuj faris stultaĵojn mortis dum la unuaj jaroj. Mi memoras kiel unu el la ŝoforoj manĝis lokan vinberon (la lokaj ĝardenoj estis plenaj je beroj, mi estis tie en aŭgusto). Li vivis ne longe post tio. Por eviti tiujn katastrofojn necesas kontroli kaj ree kontroli la kontrolistojn. Kaj esti preta por lokigi la danĝeron. Certe tiuj katastrofoj ne devas esti sekretaj por ke ĉiu povu esti preta.

*Kun helpo de Renée TRIOLLE - Francio

ĈEFARTIKOLO

Plur- aŭ Neniunamemo?

Nadia RIE KONDO — Pakistano

Dum longa tempo mi ne konis la signifon de la esprimo “malferma rilato”. Fakte, mi pensis ke ĝi probable estus la situacio, en kiu la amrilato estas bone konata de la ĉirkaŭuloj. Tamen, fine mi eksciis ke tio signifas, ke du individuoj havas rilaton sed ambaŭ konsentas havi romantikan aŭ fizikan kunligon kun aliaj homoj, se tio estas dezirata. Por mi, havi pli ol unu koramikon samtempe estas simple maleble.

Nu, mi ne diru ke tio estas malebla, sed ĉi tie en Pakistano, kie mi loĝas, estas tre malfacile havi eĉ unu koramikon. Multaj homoj pensas ke havi koramikon estas malbone, samkiel io krima. La universitato, kiun mi frekventas, apartigas ejojn por viroj kaj virinoj, tial ni ne havas la okazon paroli kun studentoj de la alia sekso. Ĉar la gestudentoj ne havas okazon renkonti delogon en tiaj cirkonstancoj, la gepatroj volas ke iliaj gefiloj studu en nia universitato.

Mi havas amaton kaj ni ĉiam havas malfacilecon renkontiĝi. Antaŭ kelkaj monatoj ni devis pagi monpunon, ĉar ni estis nokte kune en la parko kaj policistoj kaŝite observis nin. Post tio, mia koramiko estas sub observado de la komitato por publika sekureco. Sed kompreneble, ni ne havas intencon ĉesigi la rilaton.

Mi pensas ke mi devas esti sincera al iu, kiu amas min, kaj mi mem ne komprenas la penson havi kunligon kun alia viro. Mi tute ne pensas ke mi povus toleri, se mia partnero dirus, ke li volas rilati romantike aŭ sekse kun alia virino. Mi tamen tute ne havas intereson al aliaj viroj, ĉar mi estas kontenta pri la nuna amrilato, kaj mi volas plej multe eluzi la tempon kaj energion por unu persono.

Kiam lastsomere mi estis en Germanio, mi aŭdis iomete pri amrilato de miaj germanaj amikoj. Iu diris, ke post kiam li rompis la rilaton kun sia amatino antaŭ tri jaroj, li havas kelkajn nebulajn rilatojn kun virinoj; tio signifas, ke kvankam li ne amas ilin, li renkontas kaj pasigas nokton kun ili. Li diris ke, ĉar ni bezonas kontentigi nian seksdeziron, ni bezonas iun, sed la amsento ne estas ĉiam necesega. Li ankaŭ diris — kaj mi ne certas ĉu tio estas vera aŭ ne — ke virinoj en Germanio fieras pri la nombro de partneroj, kiujn ili havis en pasinteco. Pro tio, mia amiko en Germanio nun havas kelkajn rilatojn samtempe.

Do, la kazo de mia amiko eble ne estas pluramemo, sed probable mi devus nomi tion “neniunamemo”. Mi tute ne povas imagi ambaŭ situaciojn: havi plurajn amatojn aŭ/kaj havi seksajn rilatojn kun pluraj viroj sen amo. Krome, havi plurajn seksrilatojn kun nefiksitaj homoj ĉiam entenas pli altan riskon pri sekse transdoneblaj malsanoj. Mi bezonas nur unu partneron, kiu amas min sammaniere, kaj mi kredas, ke tio estas la plej bona metodo de rilato, kiu donas al ni feliĉon kaj trankvilecon.

Nia oficisto Munir

SEŜIMO Masaja

Saluton Munir!

Mi scias, ke vi estas maroka esperantisto kaj antaŭa TEJO-volontulo en la Centra Oficejo. Ĉu vi povas priskribi vian naskiĝlandon kaj ĝiajn bonajn trajtojn, pri kiuj vi fieras?

Nu, tio estas vasta demando ĉar Maroko estas lando riĉa kulture. Mi komencos unue de la loko kie mi naskiĝis, kaj poste mi parolos pri miaj radikoj kaj trie pri la tuta lando. Mi naskiĝis en Tanĝero, la plej norda urbo en Maroko, kiu troviĝas ĉe la Ĝibraltara markolo, kultur-riĉa spaco, kiu per malpli ol dudek kilometroj, apartigas du kontinentojn kaj mondojn. Miaj radikoj tamen estas el Ŝefŝaŭen, blua kaj bela urbeto en la Rif-montaro. La popolo kiu loĝas tie nomighas Ĵbala, ili estas arabigitaj Tamaziĥtoj ekde jarcentoj kaj parolas la plej antikvan araban dialekton en Maroko. Mi konscias ke mia lando havas kaj malbonajn kaj bonajn trajtojn. Mi fieras pro mia marokaneco, ĉar nia historio estas interesa kaj la arkitekturo estas belega. Ĝi estas araba kaj tamaziĥta lando kun afrikaj, andaluzaj, hebreaj kaj mediteraneaj influoj.

1. Ĉu vi povas rakonti pri la situacio de la Esperanto-movado en via naskiĝlando?

Antaŭ la interretigo de Esperanto, la movado en Maroko estis en malfacila situacio, mi mem ne sciis pri la lingvo de Zamenhof. Sed, nuntempe la junuloj havas aliron al la enretaj kursoj por memstare lerni la lingvon. Tion mi faris, mi lernis ĝin memstare interrete. Ne estas formala organizaĵo ĉar la plejmulto de la esperantistoj loĝas en malsamaj urboj kaj malfacilas organizi ion. Tamen Esperanto havas esperon en la lando, la situacio ŝanĝiĝas iom post iom pozitive.

2. Nun, ankaŭ en Japanio kaj Sud-Koreio oni okazigas Kristnaskon... Kaj en via lando?

Verdire, Kristnasko ne estas festata en Maroko pro la fakto ke la plejmulto estas islamanoj, tamen, kvankam malmultaj, kelkaj marokaj kristanoj festas ĝin. Trovi kristnaskajn temojn en bazaroj estas normala afero. Ĉi tie estas pli da okazaĵoj, kiel Eido, kiuj estas pli festataj kaj kiuj rilatas al Islamo, kaj ankaŭ naciaj eventoj kiuj koncernas Marokon kiel nacion.

3. Kia estas la vivo en Roterdamo?

Nu, la plej kurioza afero estis malkovri ke la urbestro de Roterdamo estas marokano kaj ke li estas ŝatata tie. Aliflanke, mi ĝenerale ŝatis la vivmanieron tie, estas tolerema etoso kie multaj kulturoj vivas sub la ĉefa nederlanda identeco. Mi vidis multajn samlandanojn kaj marokajn bazarojn, mi eĉ parolis mian dialekton al iu homo kiu bezonis ian informon rilate al la trajnoj. Mi vojaĝis tra Nederlando per trajno kaj ekkonis aliajn urbojn.

4. Mi kredas, ke la pensmaniero de eŭropanoj pri araboj ŝanĝiĝis post la lasta atenco en Parizo. Kion vi pensas?

Bedaŭrinde, kun tiuj okazaĵoj, Eŭropo iĝis pli strikta pri siaj eksteraj limoj, tio signifas ke ĝi aŭtomate tuŝas la moveblon de ekstereŭropaj personoj el certaj landoj eĉ por turismumi. Islamo iĝis pli malŝatata pro la radikalistoj, kiuj ne adaptiĝas al la laikecaj valoroj. Mi ne estas islamano, mi ne estas religia homo, tamen, mi ja estas arabo.

Estas komplike respondi al via demando, ĉar mi certas, ke la homoj kiuj ne konas min, antaŭjuĝe vidas min kiel arabon. Mi tamen estas homo, kaj necesas distingi la homojn nur laŭ ilia konduto. Nu, terorismo ne venkis, mi havas eŭropajn amikojn kaj nenio ŝanĝiĝis inter ni.

5. Kiel vi povas kontribui al TEJO?

Kiel oficisto, mi aŭtomate kontribuas al TEJO per mia laboro, tamen mi iam ŝatus orienti parton de la laboro de la organizo al la araba mondo ĉar la movado bezonas subtenon tie. Mi - ununura esperantisto en mia urbo - ne sciis kiel antaŭenigi ĝin kaj kiel krei lokan viglan esperantismon. Nun, paralele kun la laboro, mi tajpas Esperanto-Araban vortaron por UEA.

Ĝis nun kunlabori por Esperanto sendepende kaj eksterpostene estis malfacila afero ĉar mia situacio ankoraŭ ne estas stabila, tamen mi havas multajn projektojn en mia menso por la estonteco kiuj rekte aŭ malrekte povas rilati al la lingvo. Unu el miaj taskoj kiel oficisto estas superrigardi la volontulojn kaj, sciante jam kiel funkcias la interna komunikado en la asocio, mi certas ke mia volontulado helpas min multe por la efektivigo de miaj taskoj kiel oficisto de TEJO. Mi certe havas pli da sperto kiel funkcias la aferoj ekster Eŭropo kaj ĉefe en la araba mondo.

Mi volas fini la intervjuon, bonderizante sukcesan laboron al Jérémie Bert kaj al Michal Matúšov. Ili estas la du novaj voluntuloj kaj laboros samtempe. TEJO tiel havos pli da homforto kaj ili efektivigos la kutimajn taskojn kiujn normale faras la TEJO-volontulo sed pli komforte kaj dediĉe sub mia superrigardo kiel oficisto.

Nikaragvo: bona semo estis plantita (Poór Veronika)

Kial tiel granda sukceso en Nikaragvo? Tio estas mia demando ekde kiam mi alvenis al la lando kaj renkontis la tiel nomatajn komencantojn. Oni nomas ilin ĉi tie komencantoj, sed mi ne ŝatas uzi tiun nomon por ili, ĉar post la vigla babilado pri la diversaj eduksistemoj kaj debato pri ilia justeco mi neniam dirus tion. Do, kiel ili sukcesis atingi tiun altan nivelon de Esperanto post bonetosa, malstreĉa instruado dum 2-3 semajnoj? Certe grandan influon havas la kuba instruisto Julián Hernández, kiu per siaj profesieco, entuziasmo kaj samtempe vigleco, mojoseco, instruado de kantoj, ebligado de komuna dancado ĉiam tenis alte la lernemon de la lernantoj.

Taŭga instruisto gravas, sed necesas ankaŭ lernemuloj. Sekve la demando estas: kial en tiu ĉi lando estas tiom da homoj emantaj elspezi tempon por lerni Esperanton? Certe gravas la malriĉeco de la lando kaj la relative nova movado, la senpageco de la kursoj, sed tiaj cirkonstancoj samtempe ĉeestas en pluraj lokoj. Laŭ mia pripenso kerna estas ĉi tie la profesia agado de Uriel Gurdián kaj Martin Schäffer, kiuj dungis ĵurnaliston por helpi ekhavi kontaktojn kun diversaj amaskomunikiloj, kaj poste bone eluzis la eblojn. Mi ĉeestis unu tian intervjuon, kaj ege ĝojis sperti ke ĝi ne nur estas profesia (la respondoj enhavis ĉiujn bezonatajn informojn, plurfoje estis dirita la telefonnumero al kiu la interesatoj sendu la vorton “Esperanto”, ktp) sed tre homa. Mi certas ke ne nur en la studio videblis, sed ankaŭ en la elsendo aŭdeblis la bona interkompreno inter Martin, Uriel kaj la intervjuistino. La rezulto: mi ne tute certas, ĉar mi ĉesis kalkuli post la kvardeka mesaĝo...

ĈEFARTIKOLO

Pli ekologia vivstilo: ĝi ja atingeblas!

Ryan CALLAHAN — Kanado

La dominantaj amaskomunikiloj estas plenaj je malbonaj novaĵoj: “Ĝis 2050 povus esti pli da plasto en la oceanoj ol da fiŝoj”; “Ni havas 11 jarojn por haltigi la plej gravajn efikojn de la klimatŝanĝiĝo”. Sed kio okazus, se ni pensus pri tio, kion povas fari ordinara persono? En ĉi tiu artikolo, mi ŝatus doni kvar praktikajn konsiletojn por redukti viajn rubaĵojn kaj vivi pli ekologie.

1. Eviti la rubaĵojn

Rigardu en vian dorsosakon aŭ en vian monujon. Ĉu vi ne havas broŝurojn, vizitokartojn, kuponojn? Multe el tio, kion ni ĵetas en la rubujon, ni ekde la komenco ne volas! Ni devas lerni rifuzi rubaĵojn. Ni povas diri “ne” al senpagaj skribiloj de iuj grandaj markoj, kiujn ni forgesas kaj trovas unu jaron poste. En Montrealo, multaj personoj metas glumarkon sur la pordon aŭ poŝtkeston por eviti, ke rubaĵoj eĉ eniru ilian vivon. Tiel, oni ne devas zorgi pri la forigo de la rubaĵoj, kio estas sufiĉe komplika en si mem.

2. Interŝanĝo

Vi certe rimarkis, ke en vendejoj preskaŭ ĉio estas plaste pakata. Kelkfoje, tio estas neevitebla. Do kiel kontraŭbatali ĉi tiun fenomenon? Per la reduktado de nia konsumado. Laŭ la revuo Forbes, usonanoj konsumas pli ol la duoblon de la produktoj, kiujn ili konsumis antaŭ 50 jaroj. Ĉi ĉio postulas produktadon, kiu konsumas naturajn resursojn. Plie, multaj produktoj devos esti iam forĵetataj. Kien oni metos ilin? Pli ekologia estas la interŝanĝado de tio, kion oni deziras, kaj tio, kion oni bezonas. Laŭmodaj vestaĵoj facile troveblas en karitataj vendejoj. Eĉ manĝaĵojn kaj meblojn oni povas savi de la rubujo: ekzistas multaj Facebook-grupoj por tiu celo. Reuzado ŝparas rimedojn kaj helpas la medion.

3. Reuzado

Alia maniero ŝpari resursojn estas reuzi tion, kion vi jam posedas. Ĝi reduktas la mendadon de novaj produktoj, kiuj estos verŝajne kovrataj per plasto kaj finiĝos en maro aŭ rubodeponejo. Eĉ se vi trovas produkton sen plasto, ĝia manufakturado estas uzinta multajn resursojn (ekz. kupron kaj arĝenton en elektronikaĵoj). Ne nur la medio, sed ankaŭ vi persone ŝparos resursojn, spacon kaj monon, se vi reuzos tion, kion vi jam havas. Ofte, la plej bonaj solvoj estas tiuj, kiujn havis niaj prauloj: uzi poŝtukon el teksaĵo anstataŭ papertukon, fari teon el loza miksaĵo anstataŭ per forĵetebla tesaketo. Alia facila ŝanĝo estas uzi sakon el juto anstataŭ unufoje-uzata plasta sako, ekzemple.

4. Recikligi

Fine, ni devas lerni kion fari, kiam produkto atingis sian vivofinon. Kiam vi volas liberigi vin de iu produkto, vi povas esplori (jam ekzistas poŝtelefonaj programetoj tiucelaj) ĉu ĝi en via urbo estas recikligebla. Ĉi tio helpas eviti la “dezirrecikligadon” (angle: wishcycling), t.e. kiam personoj ĵetas ne-recikligeblaĵojn en la recikligujon. Nuntempe, reciklujoj enhavas pajlojn, kafotasojn, manĝaĵojn k.s., kiuj ne estas recikligeblaj. Tio “infektas”, por tiel diri, la ŝarĝojn da recikligaĵoj, kiuj devas esti vendataj, se ni ne volas ĵeti ilin en rubodeponejon. Recikligado funkcias tiel, ke la urbo kolektas objektojn, kiuj estas parte klasataj kaj tiam vendataj al firmaoj, ofte el pli malriĉaj landoj, kiuj tiam faras el ili novajn produktojn. Bedaŭrinde, la proporcio de tia “infektado” en Kanado kaj multaj aliaj landoj estas tiom alta, ke Ĉinio — antaŭe la plej granda aĉetanto de recikligaĵoj — ne plu akceptas recikligaĵojn el nia lando. Fine, estas grave scii, ke multaj materialoj, ekz. papero aŭ plasto, povas esti recikligataj nur kelkajn fojojn, antaŭ ol ili devas finiĝi en rubodeponejo. Do tial ni devas koncentriĝi al la unaj kvar konsiletoj: recikligado estas nur parto de la solvo. Se vi sekvos ĉi tiujn konsiletojn, vi estos jam sur bona vojo al ekologie pravigebla vivstilo!

Artikolo originale publikigita en La Riverego, Organo de Esperanto-Societo Kebekia, n-ro 134-135, en kiu legeblas aliaj artikoloj pri ekologio, interalie pri la manifesto Restu Surgrunde (stayontheground.org), per kiu oni promesas neniam plu veturi aviadile.

http://www.esperanto.qc.ca/eo/la-riverego-2

Por legi ĝin.

Pasporta Servo denove libroforme

Lars Sözüer

La teamo de Pasporta Servo faris grandan paŝon cele al aperigo de papera adreslibro. Jam pasis pli ol kvin jaroj, en kiuj la libro ne povis aperi.

Unue la teamo sukcesis savi la datumojn el la antaŭa retejo, kiu tute paneis. Poste estis kreita nova retejo sur alia teknika bazo, kun la sama adreso www.pasportaservo.org kaj tiam necesis zorgi ke la nova retejo funkciu pli bone kaj stabile.

Sur la listo de farendaĵoj la teamo havas ankoraŭ plurajn punktojn, sed nun la ĉefa prioritato estas eldoni paperan adreslibron. La libro devas enhavi laŭeble plej ĝustajn, kompletajn kaj aktualajn informojn, alikaze ĝi estus senutila. Tial la teamo decidis unue skribi al ĉiuj gastigantoj retpoŝtan mesaĝon, kiu invitas ilin kontroli siajn datumojn, konfirmi se ili estas ĝustaj, kaj redakti ilin se bezonate. En la 16-a de oktobro, tiuj mesaĝoj estis senditaj al tiuj 1300 gastigantoj, kiuj indikis en la retejo ke ili volas aperi en la libro.

Jam en la unuaj tagoj plurcent gastigantoj konfirmis kaj respektive aktualigis siajn datumojn. En pliaj tiaj kampanjoj, la teamo de Pasporta Servo invitos ankaŭ tiujn gastigantojn, kiuj ne indikis deziron aperi en la libro, ke ili konfirmu siajn datumojn kaj eventuale ja mendu aperon en la libro, kaj ankaŭ tiujn registritajn uzantojn de la retejo, kiuj ne estas gastigantoj, ke ili kontrolu, ĉu ili ne volas fariĝi gastigantoj kaj tiel aperi en la libro. La limdato por aktualigado kaj konfirmado estas la 30-a de novembro 2016.

Kompreneble ĝis tiu dato ankaŭ ĉiu alia, kiu parolas Esperanton kaj ŝatas la ideon gastigi aliajn esperantistojn en sia hejmo, povas aliĝi al Pasporta Servo per www.pasportaservo.org kaj tiel aperi en la libro.

La teamo atentigas, ke la gastigantoj ne devigas sin akcepti gastojn - ĉiu gastiganto rajtas ĉiam ajn rifuzi peton je gastigo sen indiko de kialo. Oni povas ankaŭ indiki, kiom da tagoj antaŭe gastoj devas sendi la peton, kaj kiom da personoj oni pretas maksimume gastigi dum kiom da tempo. Gastoj ankaŭ ne atendu ajnan lukson - eĉ estas pluraj gastigantoj kiuj proponas nur spacon por dormsako sur planko en unulita ĉambro, kaj ili tamen ricevas gastojn. La gastigo temas nur pri senpaga tranoktado - ĉio alia, ankaŭ manĝoj, estas afero de privata interkonsento inter gasto kaj gastiganto.

Novaĵo en la retejo estas, ke gastigantoj povas indiki “emas trinkejumi”, t.e. se iu ne petas tranoktadon, tamen eblas renkontiĝi en trinkejo aŭ simila loko; kaj “emas ĉiĉeroni”, t.e. montri al alia sian urbon aŭ regionon, sendepende de eventuala tranokto.

Dum la tempo, en kiu la gastigantoj de Pasporta Servo estis troveblaj nur en la papera adreslibro, sed ne en interreto, TEJO elspezis ĉiujare konsiderindan sumon por sendi al ĉiu gastiganto ekzempleron de la adreslibro senpage. Ni volas daŭre instigi laŭeble multajn esperantistojn fariĝi gastiganto, tamen oni povas elspezi ĉiun cendon nur unu fojon. Ja laŭ la malnova maniero, multaj homoj ricevus la libron, eĉ se ili tute ne bezonas ĝin, des pli nun kiam ili povas konsulti Pasportan Servon rete. Tial la teamo decidis adapti la financan modelon de Pasporta Servo al la nunaj kondiĉoj. Ĉiu ajn, ĉu gastiganto aŭ ne, povos mendi ekzempleron de la adreslibro kontraŭ ĝia normala prezo. La gastigantoj ne aŭtomate ricevos la libron, sed ili povos mendi ĝin kun tre granda rabato. Krome, tiuj gastigantoj, kiuj deziras havi la libron, sed ne povas pagi eĉ tiun rabatitan prezon, rajtos mendi ĝin je nur la sendokostoj. Kaj al tiuj gastigantoj, kiuj nepre bezonas la libron, sed bedaŭrinde tute ne povas pagi iom ajn, ni pretas escepte sendi ĝin eĉ tute senpage, dum la buĝeto tion permesas.

Ni invitos esperantistojn donaci por tiu specifa celo. La detalajn prezojn ni devas ankoraŭ difini kunlabore kun la koncernaj estraranoj. La libro aperos frue en la jaro 2017.

La 1-a Kunveno de Sudorientazia Junularo

Warut Bunprasert

Esperantisto el Tajlando, Warut Bunprasert, rakontis pri la Esperanto-aranĝo kiu okazis inter la 27-a kaj la 29-a de aprilo 2018 “la 1-a Kunveno de Sudorientazia Junularo” en la tradicia provinco Ayutthaya, Tajlando. La Kunvenon partoprenis 36 homoj el 11 landoj: Barato, Brazilo, Ĉinio, Hispanio, Indonezio, Japanio, Nepalo, Singapuro, Sud-Koreio, Vjetnamio kaj Tajlando. Tiu evento estis okazigita kun la celo kunigi la anojn de la Esperanta movado kiu ekfloras ne nur en Vjetnamio kaj Filipinoj, sed ankaũ en Indonezio kaj Tajlando, ĉar malgraũ tio ke facile ni povas kontaktiĝi per reto, nia junularo sentis la neceson renkontiĝi vid-al-vide, kaj tiel pli forte kuniĝi sub frata medio. Ĉi-cele, la organizantoj Nepo, Feliĉa, Erlangga el Indonezio, kaj mi elektis Tajlandon tial ke la lando estis la plej taŭga kandidato. Delonge, la loko estas tre konata pro allogaj turismaj punktoj, kaj speciale estas la grava interŝanĝejo de internaciaj kaj regionaj flugoj, kaj tie ankaŭ la Esperanto-movado nun ekfloras. La provinco Ayutthaya estis elektita ĉar tie troviĝas multe da malnovaj historiaj konstruaĵoj kaj belaj temploj, krome ĝi estas taŭga por ekskursi kaj por veturi ne for de Bangkoko, kaj tial ke ne estus malfacile allogi junajn esperantistojn iri al Tajlando.

Plejparte ni havis ekskurson ekde la veturado de Bangkoko ĝis Ayutthaya. La partoprenantoj observis la vivmanieron de tajlandanoj, kies domoj estas apud kanaloj, ankaŭ vizitis historiajn templon. Vespere estis la programeroj Interkona Vespero, Kultura Nokto, kaj ni havis gravan kunsidon por plani la kreon de komuna renkontiĝo kaj por ne nur sudorientaj gejunuloj sed ankaŭ gejunuloj en alia aziaj regionoj kaj kontinentoj, por tiel kunigi gejunulojn en komuna juneca renkontiĝo por pensigi ilin pri rimedoj, agadoj por plifortigi junularan movadon en la regiono, kaj ankaŭ plifortigi solidarecon kaj harmonian rilaton inter gejunuloj, propagandi pri Esperanto en la gastiga lando kaj plifortigi la tiean junularan agadon per organizado, laboro kaj kunveno.

Kiel dirite, la programo de la 1-a kunveno estis vere simpla. La partoprenantoj nur venis kune, amuziĝis, kantis, dancis kaj kunsidis. Do espereble okazos sekvantaj kunvenoj por plifortigi la junularan movadon, laŭ la kunsido.

Por fini, dum la malfermo de la kunveno ankaŭ salutis Ĝojo, la nuna prezidantino de TEJO. Ŝi diris, ke la Sudorientazia Junulara Esperanto-Movado estas parto de la tutmonda junulara movado, do ĝi helpos varbi pli da junaj parolantoj por Esperanto, kaj ŝi emfazis, ke TEJO pretas helpi, diskuti kun lokaj gejunuloj se ili bezonas helpon.

TEJO en la Monda Junulara Konferenco en Srilanko

(Rafael Henrique Zerbetto)

Inter la 6-a kaj la 10-a de majo okazis en Kolombo (Srilanko) la Monda Junulara Konferenco, kies temo estis “Popularigo de Junulara Voĉo en Post-2015 Disvolviĝ-Programo”, la nova programo de Unuiĝintaj Nacioj (UN), kiu anstataŭos la nunajn Jarmilajn Evoluigajn Celojn. La rezulto de tiu konferenco estis la Deklaracio de Kolombo, kiu entenas la pozicion de la tutmonda junularo pri Post-2015.

TEJO estis invitita sendi reprezentanton, kaj mi, kiel respondeculo pri daŭripoveco en la Komisiono pri Eksteraj Rilatoj, estis elektita por tiu tasko. Aliaj TEJO-aktivuloj kandidatiĝis al sponsorado por vojaĝi al Srilanko, sed ne estis elektitaj, tial mi estis la sola reprezentanto de TEJO en tiu grava evento. Menciindas, ke danke al la sponsorado al 1 500 internaciaj delegitoj, multaj reprezentantoj de malriĉaj landoj partoprenis la konferencon. Krome, ĉiu lando sendis du junajn delegitojn kiel parton de sia oficiala misio.

Ekde mia partopreno en Rio+20, sekvi diskutojn pri la Post-2015-programo fariĝis rutino por mi, do ne estis malfacile pristudi la konferencan temon kaj la nulversion de la deklaracio (verkita surbaze de longaj diskutoj inter diversaj organizaĵoj) por plani strategion kaj argumentojn uzindajn en Srilanko. Per la Koalicio de la Brazila Junularo por Post-2015, en kiu mi daŭre partoprenas, mi komencis aranĝi eblajn partnerecojn kun aliaj reprezentantoj de Brazilo.

En la unua tago okazis nur la solena malfermo kaj festo por ni sur plaĝo, estis bonaj ebloj por konatiĝi kun reprezentantoj de aliaj organizaĵoj, ĉu por trakti ion pri la konferenco, ĉu por pridiskuti eblajn partnerecojn inter niaj organizaĵoj. Dum la sekvaj tri tagoj okazis la konferenco, kaj la lasta tago estis nur por la solena fermo kaj adiaŭo.

Ĉiumatene estis prelegoj de altranguloj en granda salono, kun samtempa traduko al ses lingvoj. Tamen, mi konstatis tion, ke malmultego da homoj prenas kapaŭskultilojn ĉe la enirejo, kaj komence de prelego en la franca lingvo multaj homoj eliras la ĉambron, dum multaj aliaj komencas amuziĝi per ludoj aŭ interreto. Tio kaptis mian atenton pri tio, ke samtempa traduko ne kapablas transpasi lingvan diskriminacion: multaj homoj kredas je tio, ke homoj kiuj ne scipovas la anglan havas nenion interesan por diri.

Sekve estis kunsidoj de la laborgrupoj, organizitaj laŭ sep fundamentoj kaj sep temoj, tiel ke matene estis kunsidoj de fundamentaj laborgrupoj, kaj posttagmeze de temaj laborgrupoj. Mi partoprenis diskutojn pri la fundamento “Potencigo de Diskriminaciata Junularo Inkluzive Plej Minacatajn Komunumojn”, ĉar en ĝi verŝajne proponoj rilate al lingvaj rajtoj estus pli bone akceptitaj, kaj tio funkciis: homoj interesiĝis pri la temo kaj eĉ raportis pri lingva diskriminacio en sia lando, kaj ankaŭ multaj interesiĝis pri Esperanto, eĉ pro sia malfacileco uzi la anglan, sed bedaŭrinde specifaj proponoj pri lingvaj temoj estis poste kunfanditaj al alispecaj proponoj sub ĝeneralaj rekomendoj pri observado de homaj rajtoj.

Por la posttagmezo mi elektis la teman laborgrupon “Garantii Inkludajn Amuzaĵon, Sportojn kaj Kulturojn”. La miksaĵo de sportoj kaj kulturoj en la sama temo venas de la fakto, ke ambaŭ fakoj celas, per malsamaj vojoj, tutmondajn fratecon kaj forigon de diskriminacioj. Estis tre interese debati kun sportaj aktivuloj, kaj pro la Piedpilka Mondpokalo en Brazilo ili atentis pri mi kaj venis babili kun mi private, tamen en la diskutoj mi ne sukcesis enkonduki lingvajn temojn, tamen sukcese defendis aliajn celojn de TEJO, kiel potencigo de la junulara socia rolo kaj kontraŭdiskriminacia agado. En la lasta kunsido mi intervenis en parolado de reprezentantino de UNESCO kiu tuŝis lingvan diversecon kaj parolis pri lingvaj rajtoj. Ŝi afable komentis la temon kaj poste venis babili kun mi. Al la aktivuloj pri kulturo mi menciis Muzaikon kiel projekton en kiu mi partoprenas ekster TEJO, klarigis ke ĝi estis kreita de diverslandaj gejunuloj kaj havas kunlaborantojn en dekoj da landoj. Homoj miris pri tiu iniciato, kaj tiel agnoskis, ke Esperanto funkcias kaj per ĝi okazas internacia kultura interŝanĝo.

Vespere estis kunsidoj de regionaj laborgrupoj. Malgraŭ tio, ke la angla estas la oficiala lingvo de la konferenco, la latinamerika laborgrupo uzis la hispanan kaj la afrika laborgrupo uzis la anglan kaj la francan kun samtempa traduko. En tiuj laborgrupoj ni diskutis bezonojn de niaj kontinentoj kaj mi profitis la okazon por defendi la lingvan diversecon de Ameriko, kie multaj indianaj lingvoj riskas malaperi.

Sed mia ĉefa celo en la konferenco estis enkonduki proponojn por la fina dokumento, kaj pro tio ke mi estis la sola reprezentanto de nia movado, tio estis tre malfacila. Tamen, komence de la konferenco mi amikiĝis kun reprezentantoj de kontraŭdiskriminaciaj movadoj, kiuj organizis lobiadgrupon kaj invitis min partopreni en ĝi. Nia lobiadgrupo sukcesis enkonduki proponon, poste akceptitan de la reprezentantoj de registaroj el la tuta mondo, pri nova vortumo de du rekomendoj en la Deklaracio de Kolombo:

42. Agnoski la lingvan, etnan, religian, ĝenran, seksan kaj soci-ekonomian, rasan, lingvan kaj kapablecan diversecon de la junularo kaj antaŭenigi strategiojn por ataki la kaŭzojn de sistemaj malegalecoj en la Post-2015-Disvolviĝprogramo.

43. Instigi Membro-Ŝtatojn antaŭenigi oportuno-egalecon por ĉiuj, por tiel forigi ĉiujn formojn de diskriminacio kontraŭ homoj, inkluzive diskriminacion surbaze de raso, haŭtkoloro, etno, lingvo, religio, politika aŭ alispeca opinio, landa aŭ socia origino, posedaĵoj, naskiĝloko, sanstato, ĝenro aŭ alia statuso, kaj progresigi socian integriĝon por sociaj grupoj, kiel handikapaj kaj HIV-havaj gejunuloj, junaj migrantoj, indiĝenaj popoloj, junuloj kiuj loĝas en loko kampara, milita, okupita de fremda lando, laboras en neformala ekonomio, kaj rifuĝintoj, en egaleco kun aliaj.

TEJO kaj mi? Kiel?

Kion faras TEJO? En kiuj agadoj eblas partopreni?

Ĉi-jare mi partoprenis la IJK-n kaj UK-n kaj dum la kongresoj mi ricevis multajn tiajn demandojn. Dank’ al TEJO-Tutmonde kaj aliaj kanaloj kiel TEJO-Aktuale, la Vizaĝlibra paĝo kaj la retpaĝo de TEJO jam multe scieblas pri TEJO, do jen prezento de kelkaj ne tiom konataj agadoj.

TEJO subtenas lokan movadon, ideojn tra la mondo

La Fonduso Trampolino estas tie, por helpi vin atingi multe pli, ol eblus sole. Do, se vi havas projekton por antaŭenigi Esperanton ĉu loke, ĉu regione aŭ tutmonde, kaj helpus vin havi pli da konoj, informreto, partneroj, mono aŭ varbado - la Fonduso Trampolino estas tie por helpi vin salti pli alten kaj atingi pli.

Kiel partopreni ĝin? Vi povas legi pli pri ĝi ĉe: http://tejo.org/eo/trampolino. Gravas ke kaze ke vi petas monon (ni konsideras monpetojn ĝis 40 EUR), la monsumo alvenas al via UEA-konto.

Sendu viajn planon, proponon, demandojn al trampolino@tejo.org! Se vi ne uzas interreton, sendu vian mesaĝon, projektpriskribon (100-300 vortoj) specifon de helpbezono (50-100 vortoj), tempoplanon kaj, kaze ke vi havas, demandojn al la poŝta adreso de TEJO, kun la indiko “Trampolino”.

TEJO partoprenigas kaj kunigas agadon por Esperanto

Ĉu vi volas uzi vian tempon por antaŭenigi Esperanton? Vizitu la retpaĝon de TEJO kaj tie serĉu la priskribojn de diversaj ebloj kunagadi, helpi. Elektu kaj provu, kaj bonvenon inter la aktivuloj de TEJO!

TEJO kunigas konojn

Por helpi la novajn estrarojn, la scitransdonon inter la diversaj LSj kaj tempe kaj geografie, TEJO kreis la retpaĝon: http://tejo.org/ls-taskdividoj. Tie vi havos respondojn pri tio kion faras la prezidanto, kasisto, estraranoj, ktp. La retpaĝo estas daŭre pliriĉigata, dank’ al la kontribuoj de aktivuloj - viaj komentoj, anekdotoj, helpo estas bonvenaj! Helpu kaj kontribuu al tiu retpaĝo, por ke la LSj povu laŭeble plej efike kaj bonetose funkcii!

Ankaŭ ĝuste pro tio, TEJO kreas kunligojn inter diversaj estraraj kampoj - se vi estas, aŭ interesiĝas iĝi ekzemple kasisto, sekretario, aliĝu al la pritemaj diskutlistoj.

TEJO zorgas pri homoj

La ĝis nun “nur” estrarane prizorgata fako, homaj rimedoj, ricevis komisionon! Pri kio temas? Homaj rimedoj zorgas pri tio ke la volontuloj povu volontuli laŭeble bonetose, en bonaj kondiĉoj. Zorgoj, problemoj, venu al ili! Unu el la unuaj agoj de la komisiono estis verki gvidlinion, kiel delegi taskojn. Por pliaj informoj kontaktu ĉe hr@tejo.org.

TEJO sciencumas dum IJK - kaj dum la tuta jaro

(verkis: Nikvo Woods)

La Komisiono de TEJO pri Scienca kaj Faka Agado havis ege sukcesan kaj fruktodonan IJK. La dua scienca prelegsesio organizita de SFA okazis, kun kvin altkvalitaj prelegoj pri diversaj temoj de Asteroidsistemoj al Matematika Beleco kaj multe da diskutado kaj lernado inter la partoprenantoj. La komisiono ankaŭ kunvenis dufoje dum la kongreso por diskuti la sekvajn paŝojn kaj siajn ĝeneralajn celojn. Nomumiĝis ankaŭ nova komisisto de SFA, Nikvo Woods, kiu invitas vin kunagi. Skribu al sfa@tejo.org!

TEJO kunlaboras kun UEA: AMO-seminario dum IJK

(verkis: Anna Lobo de Carvalho)

Estas granda ĝojo por mi, kiel sekretariino de BEJO — Brazila Esperanta Junulara Organizo — rimarki ke nia movado gajnis tiom specialan trejnadon danke al UEA — Universala Esperanto-Asocio. Ekde la unua fojo kiam mi legis pri la ideo, ĝi ege plaĉis al mi. Ĝia celo estas trejni kaj helpi al la esperantistaro klarigante kiel ili plej bone povas aktivi por subteni la movadon.

Kadre de tiu trejnado dum la 70-a IJK en Brazilo Fortalezo, la partoprenantoj lernis kiel labori en teamo, pri hommastrumado, projektmastrumado kaj varbado. Tiuj punktoj estas gravaj por ke la Esperanto-parolantoj pli kaj pli konsciiĝu pri la graveco ne nur simple agi en Esperanto kaj por Esperanto, sed ankaŭ efike kaj bone agi por ĝiaj subteno kaj kreskiĝo.

La ĉefa respondeculo pri la trejnseminario estas Veronika Poór, el Hungario. Ŝia maniero subteni kaj gvidi la trejnadon estas kiel de tiuj homoj kiuj fakas pri tiaj programoj, tio estu pro ŝia kapablo aŭdi la aliajn, gvidi laborteamon aŭ pro ŝia granda sperto. Kiel trejnito kaj helpanto en la gvidado de la Programo AMO dum IJK en Brazilo, mi povas diri ke tiu laboro donos al la esperantistoj tra la mondo ilojn por ke tiuj homoj sukcesu sufiĉe profesie agadi surloke, regione aŭ tutmonde.

Se sufiĉe da homoj partoprenas tiun programon almenaŭ unufoje, tio donos ilojn por ke multaj aspektoj de laborteamoj estu bone pritaktataj kaj ne iĝu granda konflikto kiu povos doni fortan kaj pezan hastecon al la movado. Ĝi ankaŭ donos ilojn por ke ni pli precize komunikiĝu kaj tiel plifortigu la ligon inter la asocioj tra nia mondo. Mi opinias ke en la Esperanta movado mankis tiaj spertoj, por briligi en la koro de la homoj la fajron de entuziasmo donante la certecon preni bonan vojon por aktiviĝi por nia kara lingvo Esperanto. Sed nun ili ne plu mankas, kaj mi tre dankas al Stefan MacGill por la ideo kaj la ebloj okazigi tiajn trejnadojn.

La AMO-seminarion dum IJK gvidis Anna Lobo de Carvalho, Juliana Evandro, Veronika Poór, Olga Ŝilajeva kaj Rafael Henrique Zerbetto. La trejnadmaterialojn trovu ĉe: http://tejo.org/aktivula﹍trejnado.

TEJO fieras

TEJO tre fieras ne nur ke dum la UK pluraj aktivuloj, komisiitoj, komitatanoj de TEJO aktive agadis por reprezenti tie la voĉon de la junularo, prezenti la laboron. du membroj de la Scienca kaj Faka Agado-komisiono estis elektitaj por prelegi dum la Internacia Kongresa Universitato sed ankaŭ pri la landa sekcio Juna Esperantistaro Argentina, kiu tre aktive agadante ĉu kiel LKK, ĉu kiel helpanto igis tiun UKn ege junulara!

Tiu ĉi artikolo estis nur eta resumo, TEJO faras multe pli! Se vi havas demandojn, ĉu pri la artikolo, aŭ ĝenerale pri la temo, skribu al hr@tejo.org.

Se vi legis tiun ĉi artikolon kaj eksciis novajn interesaĵojn, bonvolu diskonigi ilin, por ke ĉiuj povu laŭeble plej bonetose agi!

Vivi kune: ŝanĝi disdividitan pasintecon en komunan estontecon

-

Konferenco de UNITED en Makedonio (Klara Ertl)

Fine de oktobro mi vojaĝis al Makedonio por reprezenti TEJOn ĉe la aŭtuna konferenco de UNITED (la nomo angle signifas “unuiĝintaj”). UNITED estas Eŭropa reto kontraŭ rasismo kaj faŝismo, kiu ankaŭ subtenas rifuĝintojn. Ĝi estas grandega, kun pli ol 550 partneraj organizoj en 48 landoj, kaj havas du oficejojn, en Amsterdamo kaj Budapeŝto. Inter la agadoj de UNITED estas ĉiujaraj kampanjoj — semajno kontraŭ rasismo, tago de la rifuĝinto, tago kontraŭ faŝismo kaj antisemitismo — vaste privarbitaj, al kiuj ĉiu organizo aŭ homo povas iniciati partoprenon; konstante ĝisdatigata listo de homoj, kiuj mortis pro la enmigrinto-politikoj de la “fortikaĵo Eŭropo”, ekde la 90aj jaroj; kaj dufoje jare, konferencoj al kiuj partoprenas kelkaj de ĝiaj partneraj organizoj. TEJO jam de pluraj jaroj sendas delegitojn al tiaj konferencoj; kiel nova komisiito pri UNITED, ĉi-jare mi havis la bonŝancon, partopreni unuafoje. La konferenco okazis dum kvin tagoj en suda Makedonio, en hotelo en Struga, urbeto apud la belega lago Ohrid, kaj proksime al la pli fama samnoma urbo.

Partoprenis okdeko da homoj el diversaj landoj (inkluzive de Rusio, Ukrainio, Belorusio kaj eĉ Kirgizio), plejparte junuloj. Kvankam la kunvenigo de junaj aktivistoj kun komunaj celoj el disegaj landoj de Eŭropo estas jam bona celo en si mem, ĉiu konferenco ankaŭ havas temon, pri kiu la partoprenantoj diskutas kaj fine preparas rekomendojn. La temo ĉi-foje estis, laŭ sia bela nomo, “Vivi kune: ŝanĝi disdividitan pasintecon en komunan estontecon” — en klara lingvo, temis pri kiel solvi konfliktojn (etnajn, religiajn, kulturajn) kiuj pluekzistas post la fino de milito en iu komunumo. Tial pluraj partoprenantoj reprezentis organizojn kiuj iel okupiĝis pri konfliktsolvado; sed ankaŭ kiuj helpis rifuĝintojn, multkulture kaj pace aktivadis kaj edukadis, aŭ faris alispecan junularan agadon, kiel TEJO. Ni plejparte parolis angle, krom kiam formiĝis etaj grupoj de samlingvanoj.

Ni pasigis ĉiun tagon kun diversaj labor- kaj diskutgrupoj, prezentadoj kaj plenaj sesioj. Ĉi-lastaj estis kunvenoj de ĉiuj partoprenantoj, dum kiuj oni prezentis la tagan programon aŭ pridiskutis ĝiajn rezultojn, klarigis pri gravaj agadoj de UNITED kaj diversaj organizoj, aŭ instigis al individuaj kontribuoj. Sed estis ankaŭ libera tempo kaj amuziĝo: ni ekskursis al Ohrid, vizitis tradician restoracion, kaj diversaj programeroj memorigis min ege pri Esperantaj junularaj aranĝoj. Ekzemple, dum la unua vespero estis interkonaj ludoj, kaj dum la lasta estis malferma scenejo; vespere ni kelkfoje dancadis, kun muziko sufiĉe multkultura laŭ la petoj de la partoprenantaro; simile al movada foiro, kulturlingva festivalo aŭ trinkomanĝa nokto, la unuan tagon ni povis fari prezentan budon por niaj organizoj, kaj tablo estis riĉe kovrita per ĉieaj manĝaĵoj kaj trinkaĵoj, akompanataj de siaj flagoj. (Ĉar mi ne reprezentis landon, sed Esperantujo ankaŭ ne havas propran manĝaĵon, mi devis kombini Esperantan flagon kun nederlandaj manĝaĵoj...) En la adiaŭa vespero, ni povis skribi personajn mesaĝojn sur koloraj paperoj algluitaj al ĉies dorso: kutimo kiun mi antaŭe renkontis en IJS. La sola afero kiu mankis, estis la Bambo! Oni jam diris al mi antaŭe, ke UNITED-konferencoj ege similas al Esperanto-aranĝoj, kaj ke la sinteno de la homoj similas al tiu de Esperantistoj; mia sperto nur konfirmis tion. Estas grave ke TEJO reprezentiĝu ĉe UNITED, ĉar la celoj kaj idealoj de tiuj junuloj ege similas al la niaj, ili nur plejparte scias nenion pri Esperanto. Mi ĝojis ke mi povas ŝanĝi tion per mia ĉeesto.

Nun pli detale pri la tagordo: La unuan tagon ni aŭskultis prezentadojn pri la situacio en Bosnio kaj en Makedonio, kaj pri tio, kiel historiaj fontoj kaj lernolibroj malneŭtralas kaj misformas la realon. Poste ni diskutis en grupetoj pri la “danĝero de vortoj” — pri malamkrimoj, diskriminacio, kaj estiĝis fervora diskuto pri politika korekteco, kiu poste pludaŭris en la pleno inter la tuta partoprenantaro. Ne mankis iom da provokado kaj ofendiĝo; sed sen disputoj inter la tre diversfonaj junuloj, ĉu estintus fruktodona konferenco? Vespere, antaŭ la trinkomanĝa nokto, ni sidis en alternaj triopoj kaj havis entute 8 minutojn por prezenti nian organizon, antaŭ ol rekomenci kun nova triopo. La kialo de la ekzerco estis, ke en la vera vivo oni kutime ankaŭ havas malmulte da tempo por tio.

La duan tagon ni povis elekti inter diversaj diskutgrupoj. Mi elektis tiun, kie oni priparolis diversajn vidpunktojn de landoj pri historio, specife pri la Dua Mondmilito, kaj kiel nacia edukado prezentas al lernejanoj tiujn vidpunktojn. Estis interese, kiom diversaj estas la versioj de la realo kiujn ĉiu lernis en la lernejo, kaj ni konkludis ke ĉiu lando ŝatas prezenti sin kiel unusolan heroon aŭ viktimon, kaj ke gravas lerni pri individuaj rakontoj por kompreni la veran kaosecon kaj malsimplecon de milito. Simile, posttagmeze ni povis elekti inter laborgrupoj pri diversaj “iloj por konfliktsolvado” (organizado de eventoj, uzado de publikaj spacoj, retaj kampanjoj ktp). Mi partoprenis tiun, kie Bálint de la hungara oficejo de UNITED klarigis pri tiel nomataj “dilemo-agadoj”: Tipo de agado pli specifa ol simpla publika protesto, kiu estas tre zorge preparita tiel, ke ĝi ricevas multan atenton, kaj ke kiel ajn reagas la aŭtoritatoj, la popola opinio ĉiukaze reagos favore al via pozicio. Poste en la pleno, prezentiĝis la kampanjoj de UNITED, kaj kelkaj partoprenantoj prezentis personajn rakontojn. Temis pri spertoj de rasismo, milito, minoritata subpremado, do ĉiuj estis tre emociitaj. Vespere la partoprenantoj povis proponi “politikajn kafejojn” por pridiskuti iun temon; mi proponis kafejon pri Esperanto kaj lingvaj rajtoj, sed malfacilis trovi interesatojn — multaj jam estis lacaj kaj iris al sia ĉambro, aŭ devis prepari ion por la sekvonta tago. Eble mi ankaŭ malbone varbis. Feliĉe, iu tamen interesiĝis kaj mi longe diskutis kun li. Li impresite diris al mi ke li multe lernis kaj estis kiel revelacio. Iun tagon antaŭ la pleno, mi ankaŭ donis al la tuta partoprenantaro kvinminutan fulmkurson de Esperanto, laŭ rekta metodo; tion mi neniam antaŭe faris, sed mi pensas ke sukcesis.

La trian tagon ni pli konkrete diskutis en grupoj kun la celo fari rekomendojn. La temoj de la grupoj estis diversaj aspektoj de la vojo al konfliktsolvado: esplorado, ekhavi gravajn kontaktojn, edukado, konvinkado de la publiko, kaj justico. Mi elektis pridiskuti edukadon, kaj poste pli specife formalan edukadon. La diskuto strukturiĝis laŭ specifaj metodoj de la organizantoj. Ekde la posttagmezo estis malpli serioza programo — tiam ni faris belegan ekskurson al Ohrid, manĝis en restoracio, kaj vespere mi sidis kun kelkaj aliaj ĉe la fajro, ni tre malserioze diskutis kaj ridis dum horoj. Tion faciligis la tiunokta ŝanĝo al la vintra horo, kiu donis al ni ekskuzon enlitiĝi pli malfrue.

Finfine la lastan tagon ni pludiskutis kaj finskribis niajn rekomendojn — en mia kazo pri tio, kiel uzi formalan edukadon cele al konfliktsolvado. Iel restis nur du el ni por pridiskuti tion, sed ni faris kion ni povis kaj prezentis niajn ideojn sur granda papero, kiun ni vespere strukture kopiis en komputilo, ĉar la raportisto trovis nian paperon tro kaosa. Sed ankaŭ iom tro kaosa estis la metodo, laŭ kiu la grupoj dum la pleno prezentis siajn rezultojn unu al la alia.

Posttagmeze kelkaj kuraĝuloj naĝetis en la belega lago Ohrid, kiu estis tuj ekster la hotelo, kaj sekvis diskutgrupoj pri la kampanjoj de UNITED. Mi partoprenis tiun pri la tuj sekvonta kampanjo pri homrajtaj herooj, ĉar mi volis ke TEJO partoprenu en ĝi kaj do bezonis informiĝi. La finon mi maltrafis, ĉar oni vokis min por misio. Matene iu jam venis al mi por demandi, ĉu mi bonvolus kunveni al la ekspozicio pri Anne Frank, kiu ĝuste tiun tagon komenciĝis en Struga. Ĝi estas vojaĝanta ekspozicio de la Amsterdama Anne-Frank-domo. Evidente la temo rilatas al la laboro de UNITED, do estis grave ke ni montru nin tie, krome estis ĉeestanta la nederlanda ambasadoro; sed bedaŭrinde la organizantoj ne sciis antaŭe pri tiu bonŝanca samtempeco, kaj do ne kunkalkulis ĝin en la programo. Pro tio nur eta delegitaro mallonge iris tien, dum la aliaj partoprenantoj sekvis la normalan programon. Mi do kunvenis, kaj ĉe la ekspozicio ni prezentis nin al la ambasadoro, kiu tre ĝojis pri la neatendita vizito, kaj pri tio ke kelkaj el ni eĉ parolas lian lingvon. Ni afable staris ĉirkaŭen dum lokaj lernejanoj prezentadis en la makedona, albana kaj angla. Ĉeestis ankaŭ granda grupo da judaj vizitantoj el Israelo. Ekvidinte mian sakon de la ĉi-jara UK, unu el ili surprizite demandis min en la angla: “Ĉu vi ankoraŭ faras Esperanto-renkontiĝojn?” Li kortuŝe ĝojis malkovri, ke Esperanto fakte ankoraŭ ekzistas.

Kiam ni revenis al la hotelo post nia mallonga vizito, la aliaj partoprenantoj troviĝis meze de emocia individua komentado kaj dankado en pleno. Bálint devis interrompi tion por anonci, ke baldaŭ venos la nederlanda ambasadoro, kiu tiom ĝojis renkonti nin ke li spontane decidis viziti la konferencon por saluti ĉiujn. Post ĉ. 20 minutoj oni petis respektan silenton kaj li eniris la ĉambron, bonvenigate per ĉies aplaŭdo. Li faris etan inspiran paroladon pri tio kiom ĝoja li estas kaj kiom gravas ke ni estas tie kaj faras, kion ni faras, adiaŭis en neformala nederlanda maniero kaj foriris al siaj farendaĵoj.

Vespere ni havis malferman scenejon, kie ni fakte ne havis multege da kontribuoj, do feliĉe mi havis sufiĉe da tempo por prezenti kion mi preparis: Mi kantis “Undoing World”, kanton pri rifuĝintoj de la muzikgrupo The Klezmatics, kaj poste ĝian Esperantan tradukon “Disfala mond’”, kiun mia patro faris. Kaj la anglan kaj Esperantan versiojn mi distribuis surpapere, por ke homoj povu sekvi. Ne nur ili kunkantis, ili ankaŭ helpis min rememori la Esperantan tekston, kiun mi nur ĵus parkerigis kaj do mi plurfoje forgesis la tekston. Amuza kaj neatendita okazo ekzercigi ilin! Poste mi prezentis la longan, belegan, admirindegan Pasporto-poemon de Antoine Cassar en ĝia angla versio, kiun mi estas tradukanta al Esperanto. Ĝi temas, se mi devus resumi, pri absurdaĵoj kiujn devas suferi enmigrintoj, pri senlandlimeco kaj amo al la homaro. Tio estis tre bona ideo, ĉar mi ricevis staran aplaŭdon kaj pluraj homoj gratulis kaj dankis min. Laŭ mi tiu poemo ĝuste trafis la komunajn idealojn de la jam kunkreskiĝinta partoprenantaro, kaj tiel kortuŝis ĉiun unuope. Post la adiaŭa ludo kun la koloraj paperoj kaj nokta dancado, ni komencis laciĝi kaj je la dua, tria matene ni adiaŭis, ĉar kelkaj (inkluzive de mi) devis foriri jam frumatene. Unu partoprenanto faris al mi longan, emocian deklaron pri kiom inspira mi estas kaj kiom multe mojosas Esperanto. Nu, ŝi estis laca kaj verŝajne iom ebria, sed tamen kiu Esperantisto ne ŝatus aŭdi tion?

Konklude, tiu konferenco estis tre bela sperto. Por multaj ĝi estis emocia, ne nur pozitive, sed por kelkaj ankaŭ dolorige; homoj malkonsentis pri tiklaj temoj, kaj montriĝis klare la vastaj diferencoj de privilegio, kiujn ni havis en nia ĉiutaga vivo. Kelkaj neniam spertis diskriminacion, aliaj spertis ĝin ĉiutage. Evidente diskutoj ne povis iri tute glate, sed kiel iu rimarkigis, tio estis fakte tre bona okazo kiun la konferenco donis al ni. Por aktivisto pli bonas konfronti tiajn spertojn, ol eviti ilin. Mi ĝojis pri tio, ke ĉiuj reiras hejmen sciante pri TEJO kaj Esperanto, kvankam komence ili plejparte sciis nenion pri tio, kaj ke multaj eĉ impresiĝis kaj ekinteresiĝis. Estis multe da ŝatindaj homoj, kaj kun kelkaj mi esperas gardi amikan kontakton. La sekvonta konferenco okazos en printempo en Prago. Mi antaŭĝojas, kaj eble sekvontfoje mi povos enkonduki la Bambon!

La ora aĝo de Esperanto (demandoj: Stela Besenyei-Merger, respondoj: Joanne Johns - Ĝo)

Mi kun plezuro prezentas Joanne Johns, Ĝo, aktivulon kun freŝaj ideoj kaj pasio por la movado. Vidu kion ŝi faras en Aŭstralio, Melburno. Mi esperas, ke ŝia agemo inspiros ankaŭ vin.

Stela Besenyei-Merger: Kiam kaj kiel vi eklernis Esperanton?

Ĝo: En 2013 mi legis artikolon pri arto, en kiu Esperanto estis menciita - laŭ mia kompreno, kiel malbona ŝajnigo de internacieco. Ĉiuokaze, mi jam aŭdis la vorton en la brita televidserio “Red Dwarf” (esperantlingve: “Ruĝa nano”), sed mi ne konsciis ke ĝi estas vera afero ekster tiu programo. Do, mi serĉis en la interreto kaj trovis la kernan ideon, kiun mi ege ŝatis. Kiel la plejmulto de ne-esperantistoj, mi pensis ke verŝajne ne indas lerni lingvon, kiun preskaŭ neniu parolas. Sed la facileco allogis min, kaj mi pensis ke, se ĝi estas malŝparo de tempo, pro tiu facileco mi almenaŭ ne malŝparus multe da tempo.

Mi komencis lerni per la tiamaj interretaj rimedoj (bedaŭrinde la Duolingo-kurso ankoraŭ ne ekzistis) kaj dum tri monatoj studis hejme, kun iomete da helpo de mia ankoraŭ-ne-tute-interesata edzo. Dum mi studis, mi eksciis ke okazos kongreso kaj somerkursaro en Kanbero (7-horan vojaĝon for), kaj mi vere volis ĉeesti. Mi ankaŭ vere timis ĉeesti. Tamen kiam mi menciis tion al mia edzo li subtenis la ideon kaj instigis min iri. Li venis sed ne ĉeestis la kongreson. Mi ege ĝuis la sperton - mi ne povis kredi kiom multe mi komprenas post nur tri monatoj da studado! Ankaŭ la homoj tie estis tre amikaj. Mi estis tute kaptita.

Kiam ni revenis al Melburno, mi serĉis la lokan klubon kaj ni komencis ĉeesti iliajn kunvenojn. (Intertempe mia edzo sufiĉe interesiĝis por veni ankaŭ!). Tie kunvenis plejparte maljunuloj, kaj mi volis interparoli ankaŭ kun pli junaj homoj, do mi starigis la Meetup-paĝon kaj semajnfinan kunvenon por allogi ilin. Mi ja allogis novajn junulojn, sed ankaŭ malnovajn esperantistojn, kiuj ne povis ĉeesti la dumsemajnan kunvenon.

SBM: Kion vi kutime faras kune dum la kunvenoj?

Ĝo: Mi kreas ekzercojn, enigmojn, kvizojn kaj ludojn por helpi nin pli lerni la lingvon. Ni iomete laboras, iomete babilas. Ni ankaŭ foje ekskursas aŭ biciklas ien. Poste mi enkondukis monatan ludvesperon ĉe drinkejo. Mi serĉis aŭ ludojn en Esperanto, aŭ paroligajn ludojn, kiuj estas ludeblaj en iu ajn lingvo (vidu la apartan artikolon por la rekomendoj de Ĝo).

Ankaŭ dum tiu tempo mi pli kaj pli helpis kun diversaj aferoj por la Aŭstralia movado. Ĉar mi estas (kompare) juna kaj havas teknikajn lertecojn, oni bone laborigis min. Mi kreis retejon, novan emblemon kaj nomkartojn por la loka klubo, fariĝis kunredaktoro de la nacia gazeto, estraraniĝis en du asocioj, prizorgas la arĥivadon de la radia elsendo de 3ZZZ, desegnis aferojn por la naciaj kongresoj, kaj verŝajne estas kelkaj aliaj taskoj kiujn mi jam forgesis.

SBM: Kion vi dirus kia estas la genra proporcio de via movado?

Ĝo: Pri la genroj en nia loka movado, mi kredas ke estas proksimume 40% virinoj kaj 60% viroj. Sed se temas pri nur junuloj, estas pli da viroj kiuj ĉeestas kunvenojn.

SBM: Ĉu vi povas rakonti pri viaj someraj planoj?

Nun venas vintro en Aŭstralio, do la nura plano kiun ni havas pri tio estas ke ni volas aranĝi ekskurson al apuda urbo, kie ni povas sperti neĝon. Multaj el ni ĝis nun ne spertis neĝon pro diversaj kialoj, do ŝajnas kiel bona ideo. Ni havas multajn aliajn ideojn kaj revojn pri projektoj sed mankas al ni ĉiuj tempo.

SBM: Krom tempo, kio mankas ankoraŭ al la movado?

Ĝo: Laŭ mi la manko ne estas en la movado. La manko ĉi tie, en Aŭstralio, estas ke preskaŭ neniu scias pri Esperanto, kaj se vi mencias ĝin, oni pensas ke ĝi estas la hispana. Verŝajne mankas ankaŭ la volo lerni aliajn lingvojn, ĉar ni ne havas facile atingeblajn najbarlandojn kiuj parolas aliajn lingvojn.

SBM: Se vi povus ŝanĝi unu aferon en la movado, kio estus tio?

Ĝo: Verŝajne estus ŝanĝi la himnon... mi ne tute malŝatas ĝin, sed mi tute ne povas kanti ĝin. La tonoj ne taŭgas por miaj kapabloj. Kaj mi ne vere komprenas tiun kutimon de vole-ne-vole grupa kantado - kio estas la celo?

SBM: Kion vi esperas vidi kiel ŝanĝon en la movado laŭ viaj ĝisnunaj spertoj?

Ĝo: Kompreneble mi ŝatus vidi la movadon kreski pli rapide kaj esti mondkonata kiel bonega ideo kaj kun lerninda (eĉ lernenda) lingvo. Aliflanke, mi vidis kelkajn aferojn kiuj en la komenco estis bonegaj pro aŭ la ideo aŭ la “fruaj adoptantoj”, kiuj post ili populariĝis sed iĝis malpli bonaj. Eĉ la interreto ekĝenas min pro la senĉesaj reklamoj kaj frivolaj artikoloj. Do mi timas, ke kiam Esperanto atingos la plimulton, kaj estos uzata por komercaj celoj, ni perdos la amikan komunumon kiun ni nun havas. Laŭ mi ni nun spertas la oran aĝon de Esperanto.

La konsiloj de Ĝo: ludoj por Esperanto-kunvenoj aŭ ĝenerala paroligado de lernantoj (Joanne Johns - Ĝo).

Pensu elekti tiajn ludojn, kiuj ne nepre devas esti ludataj en la nacia lingvo. Se ludo havas nur bildojn aŭ kolorojn, numerojn, konsideru uzi ilin por ekzercado de Esperanto!

En Mysterium unu persono rolas kiel fantomo. La aliaj ludantoj estas psikaj esploristoj kiuj devas per la “vidoj” donataj de la fantomo (bildkartoj) diveni kiu murdis la fantomon, kie kaj per kio. Kelkaj eblaĵoj jam estas sur la tablo, do la ludantoj devas kunlabori kaj interparoli por decidi, kiu karto pli taŭgas laŭ la indikaj kartoj.

Dixit havas belajn bildkartojn! Unu ludanto elektas karton kaj donas unuvortan aŭ unufrazan indikilon pri la temo de tiu karto. La aliaj ludantoj elektas el sia kartaro karton kun tiu temo. Poste ĉiuj kartoj estas montrataj, kaj ĉiuj devas voĉdoni por la karto pri kiu ili pensas, ke ĝi apartenas al la elektanto de la temo. Poste la sekva ludanto en la rondo elektas temon ktp.

En Hanabi oni ne rajtas rigardi siajn proprajn kartojn. La aliaj ludantoj vice povas doni informon pri aŭ la numero aŭ la koloro de karto, aŭ elektas ludi aŭ forĵeti karton. La ludantoj devas kunlabori, por ke la plej multaj kartoj estu surtable en la ĝusta loko.

En Codenames: Pictures oni rolas kiel spiono, kiu devas trovi la lokon de alia spiono. Sur la tablo estas 20 bildkartoj kaj la ĉefspiono devas doni unuvortan indikilon (laŭ mapeto) por diri al sia teamo kie troviĝas la samteamaj spionoj. Ekzemple, la indikilo “Vestaĵoj, 3” diras ke estas 3 kartoj kiuj montras iajn vestaĵojn. Se la teamo malĝuste divenas, eble ili trovos la lokon de fremda spiono aŭ eĉ de atencisto! La unua teamo kiu trovas ĉiujn siajn spionojn gajnas.

Ankaŭ Spyfall estas spiona ludo. Ĉiuj ricevas karton kiu montras bildon de loko, krom unu persono, kiu estas la spiono kaj ne konas la lokon. Oni laŭvice demandas unu la alian pri la loko, penante ne doni informon al la spiono, sed serĉante kiu ĝi povas esti. La spiono celas ne esti kaptita kaj devas lerti respondante al la demandoj pri la loko.

Homlupoj bezonas sufiĉe grandan grupon de ludantoj, kiuj rolas kiel vilaĝanoj kaj homlupoj. En ĉiu rondo estas tago kaj je la fino de la tago ĉiuj fermas siajn okulojn krom la homlupoj, kiuj povas elekti iun por mortigi. Dum la tagoj la vilaĝanoj devas eltrovi per parolado, kiuj estas la homlupoj.

Diru Ne Diru donas al ludanto vorton, kiun oni devas priskribi al la aliaj ludantoj, sen uzi la kvar radikojn kiuj estas listigitaj sur la karto. Tiu, kiu ĝuste divenas la vorton, gajnas la karton. Estas ankaŭ agadkartoj por ŝteli kartojn ktp.

Kartoj Kontraŭ Esperantujo estas sufiĉe maldeca ludo. Unu persono legas frazon kun spacoj (ekz. Mi drinkas por forgesi ﹍﹍﹍﹍) kaj la aliaj ludantoj devas trovi taŭgan/amuzan/maldecan respondon de inter sia kartaro. La leginto de la demando tiam elektas la plej bonan respondon kaj tiu ludanto gajnas poenton. Oni vice legas la demandojn.

Dek konsiloj por ne perdi la paciencon. (Manuela Ronco)

Mi ne scias ĉu ekzistas ankaŭ ekster Italujo la esprimo “Sankta Pacienco!”, kiun mi ofte uzas kiam ŝajnas ke nur la interveno de tiu sanktulino povas teni min trankvila kaj pacigi mian koleron.

Historia noto: Sankta Pacienco vere ekzistas, ŝi vivis en la epoko de Papo Sisto II, ŝi estis modesta kamparanino, edziniĝinta kun kristano nomita Orencio. Interalie, ili estis la gepatroj de Sankta Laŭrenco. Ŝia specialiĝo estas protekti la kampojn el senpluveco kaj el la invadoj de lokustoj. Sed eble ne estas hazardo ke oni festas ŝin la 1an de Majo, la saman tagon kiel la festo de la laboruloj...

Pacienco estas fakte gravega virto por ĉiuj laboruloj, kaj ĝenerale por ĉiuj kiuj aktivas en ofta kontakto kun aliaj homoj.

Hasto kaj kolero, tre rapide, naskas malĝustajn decidojn, riskajn por agadoj kaj postenoj; pro tio en la decidaj momentoj bonas halti iomete kaj pripensi, por ne fari erarojn kiujn oni poste bedaŭros.

Per tiu ĉi artikolo mi volas listigi kelkajn trukojn kaj konsilojn por trejni sian paciencon kaj bremsi la koleron.

1. Ĉiu homo havas siajn tempojn. La unua paŝo estas malkovri siajn. La malrapideco helpas ne erari.

2. La kolero ne solvas la problemon... malplibonigas ĝin! Memoru, malbonaj situacioj ne dependas de ies volo.

3. Perdi la paciencon elmontras anksion kaj streĉiĝon, tio ne helpos superi la obstaklojn kiujn vi trafos laŭ la vojo de via sukceso.

4. Esti pacienca ne signifas esti malaktiva, sed preni decidojn ĝustajn kaj pripensitajn, atendi la plej bonan momenton por proponi projekton aŭ negocon.

5. Ĉu vi volas iĝi pli trankvila kaj pacienca? Vin dediĉu al hobio kiel fiŝkaptado, krucvortoj, puzloj, kaprompiloj, modelismo... Alia utila ekzerco estas verki personan taglibron. Ĝi iĝos utila senpezigilo, kaj persona kaj profesia.

6. Pacienculoj estas ankaŭ bonaj teamlaboruloj. Ofte ili iĝas nepraj roluloj ene de la teamo kaj iĝas referencpunktoj por la grupo.

7. Aŭskultu viajn proksimulojn. Ĉiutage demandu vin: “Kiom da tempo mi dediĉis hodiaŭ al miaj kunlaborantoj? Ĉu mi aŭskultis ilin? Ĉu mi maltrafis gravan detalon?”

8. Gravas ke via pacienco ne iĝu submetiĝo. Ĝi neniam devas esti konfuzita kun nedecidemo, timo, malkuraĝo.

9. Kiam vi sentas ke vi baldaŭ perdos la paciencon, simple fermu la okulojn, nombru ĝis 10 (aŭ 100, se necesas!). Tio ebligos almenaŭ parte liberiĝi de la koleron kaj de la streĉo akumulitaj. Alia bonefika truko estas simple profunde spiri dum kelkaj minutoj, koncentrante vian atenton al via spiro. Tiaj trukoj funkcias ĉar ili malebligas al la cerbo propagi la negativajn pensojn, kiuj igos vian koleron kaj malpaciencon pligrandiĝi. Prefere ne tuj reagu al mesaĝo aŭ al sinteno kiu nervozigas vin. Lasu iom da tempo pasi sen pensi al ĝi, tiam via respondo estos pli saĝa kaj efika.

10. Koncentriĝu sur tio, kio vere gravas en via vivo, en via laboro, en viaj rilatoj. Kiam aliaj aferoj malpli gravaj vekas vian malpaciencon, rememoru, kiuj estas viaj valoroj kaj celoj, kaj ne lasu ke malgravaĵoj distru vin.

Kaj se tiuj ĉi konsiloj ne funkcias... ankaŭ vi provu alpreĝi la antaŭe menciitan sanktulinon!

Esperanto vivas ankaŭ en la araba Nord-Afriko

De la 26a ĝis la 30a de marto okazis la Monda Socia Forumo en Tunizio la unuan fojon en araba lando kaj 2 jarojn post la Tunizia revolucio. Estis tie 60 000 partoprenantoj kaj miloj da organizaĵoj, budoj, debatoj kaj prelegoj, en la giganta universitato de Tunizo. Ni prezentis Esperanton kiel solvon al la problemo de la monda komunikado.

Kiel la antaŭaj okazoj, UEA ĉeestis kune kun 4 000 organizoj kaj 60 000 partoprenantoj el 120 landoj. Mi (de Maroko), Dorota Parzyszek (polino vivanta en Tunizio), FaMo (blinda esperantisto kaj pianisto), Muriel kaj Jean Jacques el Francio ĉeestis en la socia kaj anima forumo la diskuton ankaŭ donante argumentojn favorajn al Esperanto.

La 28-an de marto, kun Dorota, mi disdonis flugfoliojn kaj afiŝis sur muroj proksime de la konferencejo. Antaŭ ol enkonduki Esperanton, mi komencis per eksplikado pri la komunikada problemo inter diversaj landoj. Mi ekzemplis organizon ĉeestantan la Mondan Socian Forumon: kial la komunikado estas malfacila; bezonatas tradukistoj, kiuj ne ĉiam disponeblas kaj estas multekostaj ktp. Poste ni parolis pri Esperanto kiel ebla solvo kiu estas lernebla en kelkaj monatoj, kiu havas multe pli facilan gramatikon ol ekzemple la angla aŭ la franca. FaMo kantis en Esperanto kaj en la franca kaj la publiko havis eblon aŭskulti la Internacian Lingvon. Poste venis respondado al la leviĝantaj demandoj.

Dum la konferenco ni ankaŭ przentis multajn Esperantajn librojn kaj mian kolekton de Kontakto kiel enkonduko al la Esperanto-movado.

Ni disdonis 25 KD-ojn kun Esperantaj dokumentoj kaj E-kurso, kiu estas tradukita al la araba kaj 12 aliaj lingvoj.

Mi ŝatus danki Renato Corsetti, Martin Schaffer, Dorota Parzyszek pro la helpo kunorganizi ĉi tiun eventon, kaj FaMon por la bela Esperanto-muziko pliboniganta la etoson en tiu evento. Krome tio ne estus ebla sen la financa subteno de UEA kaj la fondaĵo Esperanto Internacia.

Ahmed MANSOUR

Duolingo portugallingve!

Marcionilo Vasconcelos

Aperis nova eblo por lernado de la internacia lingvo. Estis lanĉita la kurso de Esperanto en Duolingo por portugalparolantoj en la ĵusa 14-a de majo. Post la granda sukceso por la parolantoj de la angla kaj la hispana, nun eblos al multaj homoj lerni Esperanton per la portugala en la reta paĝo de la fama verda strigo Duo. La kurso ellasis sian kovan staton kaj nun estas en la “prova stato”, dum kiu la aliĝintoj jam lernas la lingvon kaj raportas pri novaj tradukoj eblaj, helpante, tiamaniere, la pliboniĝon de la kurso.

La plej kutima celgrupo de tiaj paĝoj, kiel Duolingo, estas la junuloj, kaj tiel festindas la fakto ke novaj pordoj malfermiĝas por la plifortiĝo de nia junulara movado, kiu jam de antaũ kelkaj jaroj vivas novan fazon pro la ligo inter Esperanto kaj Interreto, ĉar tio signas novajn eblojn por ni.

Fine, al ĉiuj kiuj kunlaboris(as) por la apero de tiu nova kurso, ni dankas kaj gratulas pro la laboro farita kaj deziras sukceson al la venontaj streboj!

Facilaj trukoj por organizi vian laborspacon*

* Ĉefa fonto: http://www.cio.com/article/2380631/it-strategy/8-tips-to-organize-your-office--and-yourself--for-better-productivity.html

(Manuela Ronco)

Karaj junaj aktivuloj, hodiaŭ mi petas ke vi rigardu la lokon, de kie vi kutime laboras al viaj organizaj taskoj. Ĉu ĝi estu vera oficejo, ĉu simple skribotablo en via ĉambro, pripensu kun mi ĉu ĝiaj kondiĉoj helpas aŭ malhelpas al via laboro. Ĉu vi elspezas pli da tempo serĉante viajn dokumentojn, oficejaĵojn, retmesaĝojn, telefonŝargilon, ol laborante? Se jes, vi perdas valoran efikecon. La bona novaĵo estas, ke sufiĉas nur iom da planado kaj devontiĝo por multe pliboniĝi. Ĉi tiuj “oficejaj trukoj” povas helpi vin igi vian laborspacon malpli streĉa.

  1. Purigu vian labortablon: kiom kaosa estas la loko kie vi laboras? Unua paŝo estas forigi ĉion, kio ne necesas, kaj repreni vian spacon. Trarigardu tiujn stokojn de paperoj, kaj ĵetu la duoblaĵojn. Purigu la tirkestojn kaj dosierujojn, kaj ĵetu (aŭ recikligu) ĉion, kion vi ne uzis dum la antaŭaj ses monatoj.
  2. Reorganizu la ĉambron: prikonsideru la pozicion de la aferoj, laŭ via labormaniero. Se ĉiufoje kiam vi bezonas ĵeti ion, aŭ movi dokumenton, vi devas stariĝi, via tablo kaj planko facile iĝos rubujo aŭ dosierujo. Ordigu meblojn, dosierujojn, rubujon, ktp, tiel ke ili estu facile atingeblaj.
  3. Organizu vian tablon. Tenu sur ĝi nur skribvarojn kaj aliajn ilojn, kiujn vi bezonas ĉiutage. En la nuna tempo, verŝajne vi ne bezonas tason plenplenan de skribiloj aŭ botelojn da blankigilo. La plej uzataj aferoj estu ĉemane. Tiuj uzataj fojfoje estu proksime, kvankam vi devos stariĝi por atingi ilin. Tiuj preskaŭ neniam uzataj, sed kiujn vi bezonas konservi, estu ekster la oficejo aŭ en aparta ŝranko. Kreŭ sistemon por ordigi la dokumentojn. Unu skatolo estas por tiuj, kiuj ankoraŭ ne estis traktitaj, alia por tiuj traktataj, kaj nur kiam vi fintraktos ilin, vi povos arĥivi ilin.
  4. Organizu la dokumentojn. Ne estas ĝusta aŭ malĝusta maniero ordigi vian dokumentan arĥivon, sufiĉas ke ĝi taŭgu al via labormaniero kaj ke ĝi estu rapida kaj facile daŭrigebla, alikaze vi baldaŭ tediĝos kaj revenos al via kaoso. Depende de viaj preferoj vi povas ordigi laŭ alfabeto, dato, projekto, temo, aŭ alia metodo kiu bonas por vi. Utilas uzi la saman sistemon por la paperaj kaj por la elektronikaj dokumentoj. Kompili liston de la dokumentoj laŭ nomo povas utili por eviti krei duoblaĵojn, kaj por kiam aliaj uzantoj devos retrovi ion.
  5. Organizu vian retpoŝton. Esti elektronike organizita estas same grave kiel esti fizike organizita. Kreu dosierujojn kaj subdosierujojn en via retpoŝtkesto, tiel kiam vi ricevas mesaĝon, vi povas rapide agi kaj meti ĝin en taŭgan lokon. Ne lasu ion en la enirkesto, krom se ĝi necesigas iun agon. La enirkesto ne estas arĥivo: alvenintajn mesaĝojn vi pritraktu, plusendu, arĥivu aŭ forigu.
  6. Malpliigu la distrilojn. Malŝaltu la ĝisdatigojn por novaj retmesaĝoj. Vi ne bezonas ilin, se vi jam planis dediĉi specifajn momentojn de la tago por kontrolado de la poŝto. Vi ne imagas kiom da tempo vi ŝparos tiel!

Bonan, ordigitan laboron al ĉiuj!

Festo ĉe la sidejo de KEA: La JSK daŭre laboras!

La 12an de oktobro kiel parto de intensa laboro por allogi pli da gejunuloj al la Esperanto-movado, la Junulara Sekcio de Kubo (JSK) organizis feston kun bunta programo inter kiuj troviĝis lotumado kaj debato rilate la impresojn pri la sekcio kaj pri la kuba movado ĝenerale. Partoprenis ĉi tiun aranĝon dudeko da esperantistoj, kiuj plejparte estis komencantoj. La homoj povis prezenti sin, esprimi siajn pensojn pri la lingvo kaj pri la kuba movado entute. Geomar, unu el la membroj de JSK kiu lernis Esperanton jam antaŭ du jaroj, kantis kun sia gitaro kanzonojn kaj proprajn kaj de aliaj konataj grupoj en Esperantujo. Estis bona momento por ĝui kaj ekkoni la etoson de la Esperantaj aranĝoj, amikiĝi kaj babili. Temis pri eta, sed tamen antaŭenpaŝo de JSK por la daŭra disvolvo de la movado.

Ariadna Garcìa Gutièrrez

Grupo de Duolinganoj en Bonaero (Adrián Alejandro)

En Bonaero, Argentino, la 20-an de majo okazis rekontiĝo de Duolinganoj kaj Esperanto-lernantoj el aliaj retejoj.

Antaŭ la aranĝo, la bonaeraj esperantistoj Jorge Cabrera kaj Pablo León zorgis pri la varbado. Ili unue kreis malferman grupon en Facebook por proponi al la komencantoj interkonatiĝon inter si kaj kun spertaj esperantistoj. Due, Jorge kaj Pablo sendis ĝeneralan diskonigon en Duolingo kaj Amikumu. Post ĉirkaŭ monato, ili kreis eventon en Facebook por promocii kaj diskonigi la renkontiĝon, prezentante la ideon de ateliero por lerniga apogo al la homoj, kiuj lernas Esperanton per interretaj rimedoj.

Rezulte de la varbado, la 20-an de majo renkontiĝis 12 homoj, inter kiuj 2 el Venezuelo kaj 1 el Japanujo. Kelkaj el la partoprenantoj povis paroli Esperanton unuafoje. Estis ĝenerala sinprezento de la ĉeestantoj kaj diskuto pri la aktivaĵoj de la estontaj renkontiĝoj kiel helplecionoj, ludoj, kunlegado de libroj ktp.

La 3-an de junio oni denove renkontiĝis, ĉi-foje en la hejmo de Silvia Rottenberg kaj la nombro de la partoprenantoj estis la sama, kvankam mankis iu el la ĉeestintoj de la antaŭa renkontiĝo. Interalie, oni profitis de Amikumu por kapti plian esperantiston por la renkontiĝo. Adrián Alejandro instruis landonomojn en Esperanto kaj poste oni ludis Kranion* en Esperanto.

La tria renkontiĝo okazis la 17-an de junio en manĝejo. Partoprenis 10 homoj. Unue ni kune legis en du grupoj la unuan ĉapitron de “La Verda Koro” de Julio Baghy kaj poste Adrián donis alian helpan lecionon pri la akuzativo. Dum la leciono, iu preterpasanto demandis al Silvia, pri kio temas, kaj ŝi profitis por informi lin pri Esperanto kaj pri Duolingo. Post la leciono ĉiu solvis la ekzercojn pri la akuzativo.

Bela grupo formiĝis. En ĝi estas esperantistoj kaj interesiĝantoj pri la lingvo, homoj de diversaj aĝoj kunligitaj pro Esperanto. Espereble la grupo daŭros kaj helpos siajn membrojn (kaj ankaŭ la estontajn) pli enmovadiĝi kaj plivastigi siajn konojn de la verda lingvo.

*Kranio estas ludo, kiu permesas praktiki diversajn lertojn (modladon, marietumadon, respondadon de demandoj, desegnadon, kantadon ktp.). Oni ludas en teamoj, kaj la celo estas alveni kiel unua al la fino de la tabulo. Por atingi tiun celon, ĉiu teamo devas solvi defiojn por moviĝi antaŭen sur la tabulo.

La ludo estas elŝutebla ĉi tie: http://esperanto-es.weebly.com/kranio.html

Ĉefartikolo

Kial oni ne rajtas sinmortigi?

Alexandre BAUDRY — Francio

En niaj nuntempaj okcidentaj socioj, sinmortigo estas tre tikla afero. En plejmulto de la landoj, ĝi estas severe malpermesita, kaj iam estis eĉ punata per mortpuno en kelkaj ŝtatoj.

Ĉu oni rajtas sin mortigi? Tio dependas de la vidpunkto. La demando pli ekzakte estas, ĉu la socio permesas al vi, donas al vi la rajton sin mortigi. Tiusence, via korpo kaj ĝia uzo (aŭ ĉesigo) ne plene estas via propra decido, sed kondiĉa de bonvolo de la aŭtoritatoj, kaj ja tiel estas. Ĉu vi rajtas drogumi? Ne, ĉar tiel vi detruas vian korpon kaj socian vivon, kaj iĝas ŝarĝo por la socio. Malpermesoj drogumi kaj morti povas esti komprenataj sur la sama nivelo.

Kristanaj religioj malpermesas sinmortigon. La sinmortigulojn atendas la infero. La kialo estas simpla: vian korpon kreis Dio, kiu donacis ĝin al vi. Sinmortigi signifas detrui kreaĵon de Dio. Ateistoj povus opinii ke tio estas bona maniero kaŝi pli fieran kialon, nome akcepti sian kondiĉon anstataŭ fuĝi de ĝi, eĉ se ĝi estas la plej mizera, kiun oni povas imagi.

Ĉar ja temas pri fuĝo. Fuĝas la junuloj kiuj decidas fari la “grandan salton”. Ili fuĝas de vivo kiun ili ne akceptas aŭ de destino, kiu al ili ne plaĉos. Adoleskeco ja estas danĝera tempo por tio, ĉar oni kapablas gravajn agojn sen mezuri ilian gravecon.

Krom tiuj pensaĵoj, estas tamen bonaj kialoj por deziri morton. Kiam oni scias gravan malsanon, kiu estos dolorega, kaj grave ŝanĝos la korpon, aŭ ke oni jam estas en tiaj vivkondiĉoj, kaj tio ne estas ŝanĝebla. Tamen eĉ en tiaj kondiĉoj, eŭtanazio estas konsiderata en plej multo de la mondo kiel mortigo, kvankam oni povus supozi ke en tiuj esceptaj kondiĉoj estus dece doni permeson.

Aldone al religiaj ideoj, la socio ne povos akcepti morton kiel solvo, pro moralaj sintenoj, ĉar esence la homa socio timas la morton, kaj malfacile komprenas tiujn kiuj atendas ĝin. Tial sciencistoj elpensis metodojn por daŭrigi la vivon ĝis ĝia plej ekstrema absurdo, plilongigante agonian vivon de mortonto por pliaj tagoj. Samtempe aperis en la malsanulejoj io, kion oni nomas la “mildigaj” flegoj, por plej komfortige akompani tiujn kiuj mortontas.

Sed eĉ tiuj flegoj, kiuj provas kvietigi doloron kaj malkomforton, ne povas tute forviŝi la mizerecon en kiu troviĝas malsaneguloj kaj maljuneguloj. Aliflanke, “doni” morton en tiaj kondiĉoj povas esti konsiderate kiel homa ago. Tio estas unu el la diferencoj inter la Homo kaj plej multo de la bestoj: la Homo plene konscias pri sia neevitebla fino. En tiu kadro, li povas mem decidi pri ĝi, kvankam li ne povis decidi pri sia naskiĝo. Tial eŭtanazio estas vidata de kelkaj kiel parto de plej malsovaĝaj socioj.

Imagu: morgaŭ oni anoncas al vi ke vi havas gravegan malsanon. Ĝi daŭros monatojn, estos ege dolora, vi finos vian vivon paralize, ne povante mem manĝi, vin lavi aŭ feki. Ĉu vi ne ŝatus almenaŭ havi elekton inter ĝisfina vivo kaj pli frua morto, ankoraŭ bonfartante, havante okazon ĝisi vian familion en bona kondiĉo, tiel ke ili havos bonan memoron pri vi?

Kreu la emblemon por IJK 2015!

La temo de la 71-a IJK estas elektita: Tutmonda Justeco. Kadre de tiu ĉi grava temo ni invitas ĉiujn krei belan emblemon por la aranĝo. Vi povas sendi via(j)n bildo(j)n al ijk@esperanto.de ĝis la 15-a de majo, kaj poste la organiza teamo komune elektos la plej taŭgan emblemon. La desegninto de la elektita emblemo ricevos rabaton por partopreno en la 71-a IJK.

Kuraĝe kaj kore el Afriko (Stela)

Ŝarifa Abas estas dudek-ses jara, loĝas kun siaj gepatroj. Nun ŝi ne laboras, sed ofte studas en sia libera tempo kaj helpas la movadon en Kenjo.

Rakontu al mi pri la Esperanto-vivo en via lando, bonvole.

Nun ni havas dek junulojn kiuj estas tre seriozaj pri Esperanto en Kenjo. kvankam estas multaj aliaj en aliaj lokoj. La problemo estas pri estrulo, kiu disvastigis antaŭ ol mi venos. Multaj homoj ne estis kontentaj pri liaj reguloj, sed nun ĉio estas klara al ĉiuj. Oni estas libera kontakti unu la aliajn senprobleme... estas espero registri oficiale la asocion en la venonta jaro, estas mono pro tio. Niaj gepatroj helpis nin.

Kiom da lingvoj vi parolas?

Kvar: mian denaskan lingvon, la svahilan, la anglan kaj Esperanton.

Kiel vi aŭdis pri Esperanto kaj lernis ĝin?

En Eldoret, el miaj amikinoj, sed bedaŭrinde ili ne daŭrigis la studadon... Mi ekkomencis lerni en decembro 2011, sed multe de tempo mi lernis sola... Mi uzis materialojn el interreto. Mankis al mi libroj, kvankam en Kenjo estis multoj, sed la persono kiu posedis ilin, ne volis doni al mi... Nun miaj klubanoj havas librojn donacitajn de niaj geamikoj....

Kia estas la movado en Afriko ĝenerale laŭ vi?

Ne estas facila fondi movadon en Afriko, se oni ne estas findecida kaj pacienca. Mi listigos kelkajn kaŭzojn de “miskomprenoj” inter la homoj.

1: Estra rolo: ĉiuj ŝatus estriĝi, do ĉiam estas konflikto inter la estroj en la movado.

2: Celo: oni forgesas la originan ideon de Esperanto, kiu estas ilo por paco/unueco, sed ili ĉiam pensas pri sia prospero nur.

3: Societo: ĉiam la homoj interesiĝas pri tio, kio povas utili al ili.

4: Junuloj: ofte mankas ilia voĉo en la ekzistanta movado, ĉar neniu estas preta aŭskulti ilin. De tempo al tempo ili malesperiĝas, al ili mankas la libereco diskuti siajn ideojn.

Ĉu vi partoprenis en la Afrika Kongreso de Esperanto en Tanzanio?

Kun ĝojo, mi partoprenis en tiu aranĝo, kiu okazis en Bunda, Tanzanio, ekde la 24a ĝis la 31a de decembro 2016. Mi dankegas TEJO-n kaj UEA-n pro la subteno, per kiu ni povis partoprenis senprobleme. Estis vigla sesio gvadita de Jèrèmie Sabiyumva, pri la stato kaj planoj de junulara agado en Afriko, kie TEJO havas sekciojn.

La malferma ceremonio okazis la 28an, merkrede, unu tagon post la alveno de la Azia-karavano. La malfermo daŭris preskaŭ kvar horojn kun la salutoj de la Afrika komisiono, de la prezidanto de LKK, de la vic-prezidanto de UEA, de ILEI, de la Korea grupo kaj aliaj.

La honora gasto en la malfermo estis S-ino Lydia Simeon Bupilipili, el la Distrikta Komisiono por Bunda. Ŝi parolis en la svahila kun traduko, kaj kun kelkaj frazoj en Esperanto, pri la evoluigaj projektoj en la distrikto Bunda pri lernejoj en la vilaĝo Marembeka k.t.p.

La partoprenantoj venis el 14 landoj en Afriko (Zambio, Suda Afriko, Burundo, Kenjo, Kongo DR, Tanzanio, Togolando) kaj Eŭropo (Brazilo, Francio, Hungario, Koreio, Islando, Japanio). Do estis ankaŭ la aziaj samideanoj.

Dum la tagoj, okazis prezentaĵo pri la historio de Esperanto en la afrikaj landoj kaj pri la Azia-karavano, AMO-seminario, rondaj tabloj, muziko (Maria el Brazilo kaj Tanzaniaj muzikistoj), ekskursoj (Serengeti kaj la Marembeka lernejo), UEA/ILEI-ekzamenoj k.t.p.

Fakte, estis evidenta por la afrikaj asocioj la neceso kunlabori, plifortigi la rilatojn kun UEA kaj TEJO, de la uzo de Esperanto per la reto.

Okazis ankaŭ piedpilkludado: Esperanta teamo en verd-blankaj uniformoj ludis kontraŭ loka teamo “Bunda-veteranaro”. La fina rezulto estis 4-2 (Aliloke 6-2???) favore al la duaj. Krome, okazis multaj programeroj, kiujn mi ne listigos pro la manko de loko.

Kaj en via grupo de Esperantistoj, kiom da virinoj estas?

Mi bedaŭras pri tio, sed do mi estas la sola virino post mia malsaniĝo. Aliaj edziniĝis aŭ forlasis la movadon. En niaj hejmoj, neniu estas preta apogi, aŭdi aŭ aŭskulti vin. Tial ni knabine kore aŭskultas niajn voĉojn por decidi kio gravas al ni. Al niaj gepatroj mankas la tempo por konsili nin do ofte ni agas mem.

Hejme, ĉiam estas konfliktoj ĉar la patroj pensas ke iliaj filinoj ne apogus ilin same kiel fianĉoj/edzoj. Inoj aŭskultas sian koron kaj esperas. ke ĉio estos bona. Estas videble, ke multaj virinoj ne havas liberecon fari kion ili deziras. Se vi montras kuraĝon, konfidencon en vi mem kaj spiriton, vi estos certe sola.

La granda problemo estas, ke la estroj ne estas pretaj motivigi la virinojn. Samtempe, la gepatroj ofte ne kredas ke ni sufiĉe plenkreskis por decidi memstare. Estas bone, ke la temo de la IJK en Togolando traktos parte pri virinoj.

Kaj kion vi esperas tra la lingvo, tra la uzado de Esperanto?

Unue, ĝi estas ilo por paco/unueco. Tio ĝia origina celo, estus bone se oni uzus ĝin por plibonigi nian socion kaj ke ĉiuj vivu en harmonio tra la vigla projekto, Esperanto.

La 3a Soren — ĉi-foje ĉemare (Nepo Nguyen)

SOREN (mallongigo de Somera Renkontiĝo) estas ĉiujara aranĝo organizita fare de la vjetnama junularo. Ĉi-jare okazis la 2an kaj 3an de majo en Do Son plaĝo — Hajfongo-urbo, kie troviĝas belaj pejzaĝoj kaj bongustaj marfruktoj, kun la ĉeftemo “Al Maro”.

Ĉar en la pasintaj jaroj la aranĝo okazis en montaraj regionoj, ĝi donis al la ĉeestantoj malsamajn sentojn kaj etoson. SOREN-3 ankoraŭ ne sukcesis allogi multajn esperantistojn enlandajn kaj eksterlandajn kiel antaŭe (nur 14 ĉeestantoj el 3 landoj, t.e Japanio, Francio kaj Vjetnamio) pro la vjetnama longa feriado, sed ĝi sukcese iĝis bela kaj interesa memoraĵo por ĉiuj ĉeestantoj.

La 2-an de majo je la 7-a horo, ni ĉiuj kolektiĝis ĉe Vjetnama Nacia Universitato por ekvojaĝi al la renkontiĝejo per aŭtobuso. Ni povis ludi ĉiujn gajajn ludojn kiuj mallongigis la cent-okdek-kilometran vojon.

En la posttagmezo, ni vizitis la ripozejon Hon Daŭ kaj ĝuis naĝadon ĉe la plaĝo Do Son. Se Hanojo estis tiom varma kaj veturilplena, Do Son montris sin malvarmeta kaj trankvila. Naĝado ĉiam estas la plej bona kaj komforta metodo helpanta al ni forgesi la someran varmecon. La ludemeco de junaj geesperantistoj ŝajne ĝojigas kaj beligas la plaĝon.

Kiel ofte, la vespera programo estis la plej interesa kaj grava en Soren. Ni kunkantis, kundancis, kunludis, kunridetis, kunmanĝis, kun trinkis kaj kun-nedormis. Ĝi estis tiel neforgesebla momento, ke ni ege sopiras unu la alian kaj ĉi tiun momenton vidante la fotojn.

La dua tago de Soren estis plenigita de biciklado kaj naĝado. Post vizito al la vilao de la reĝo Bao Dai kiu estis la lasta feŭdestro de Vjetnamio, ni ĉirkaŭbiciklis laŭ la maro kaj ĝuis naĝadon antaŭ ol adiaŭi tiun ĉi belan kaj trankvilan urbon.

Ĉiuj belaj momentoj finfine havas adiaŭo-momenton kaj ni ĉiuj devas reveni al la normala mondo, kie ni denove okupatas pro laboro, studo ktp., ĝisante Esperantujon — la mondon kie troviĝas nur juneco kaj ridetoj.

Ĝis la venonta Soren!

La 4a Junulara Renkontiĝo de Nordoriento (Querino Neto)

Plaĝo, hejmfaritaj manĝaĵoj, muzikoj kaj diskutoj pri la estonteco de la Esperanta movado en la brazila nordoriento: tio estas la resumo de la kvara Junulara Renkontiĝo de Nordoriento (4-a JRN), okazinta en Barra de São Miguel, eta urbo de la ŝtato Alagoo, Brazilo. La evento okazis de la 26-a ĝis la 29-a de majo, dum la festotago de la Korpo de l’ Sinjoro kaj partoprenis ĝin dek tri homoj el plural ŝtatoj.

Dum la evento, la junuloj ĝuis la naturajn kaj paradizajn belaĵojn de la urbo en komuna loĝejo 250 metrojn for de Gunga Plaĝo (unu el la plej famaj en la ŝtato), ĉeestis la prelegojn kaj pridiskutis la movadon kaj havis la ŝancon montri la erarojn, agnoski la progresojn kaj proponi solvojn por konstrui pli bonan kaj fortan movadon en la regiono.

La 26-a estis la alventago, kiam la partoprenantoj ekkonis la komunan loĝejon kaj la ĉirkaŭaĵojn. Estis tre bona loko, facile trovebla kaj proksima al superbazaroj kaj restoracioj. Ĝis la sunsubiro, oni diskutis pri hazardaj temoj kaj tio ebligis al la partoprenantoj koni unu la aliajn. Nokte, oni ĝuis la Esperantajn muzikojn ludatajn de Emerson dos Santos per gitaro. Tiamaniere ekaperis amatora muzikistaro, ĉar Marton Paulo kaj Luiz Joaquim aliĝis tuj kaj dum la tuta nokto oni aŭskultis la plej famajn muzikojn en Esperanto. Rimarkinde, Emerson kaj Luiz kunlaboris en la traduko de la muziko de Dragon Ball GT — kaj, kiel ordonas la tradicio en Brazilo, ĉio finiĝis per pico.

Vendrede ĉiuj vekiĝis frue por ekkoni la riveron kaj la apudan maron, naĝi kaj kolekti konkojn — kun la riĉigaj konoj de Wendel Pontes, biologo kaj profesoro pri zoologio, kiu eksplikis ĉion pri la akvaj specoj kiujn oni trovis tie. Nokte komenciĝis la prelegoj: Querino Neto, konsilanto de la Brazila Esperantista Junulara Organizo (BEJO) kaj membro de AIESEC (, Internacia asocio de la studentoj de la ekonomiaj kaj komercaj sciencoj), pridiskutis la agadon de la junaj organizoj en Unuiĝantaj Nacioj. Oni invitis ankaŭ al prelegado du specialajn aktivulojn: Aristóphio Alves, sekretario de la Alagoana Asocio de speranto (AAE) kaj instruisto pri Esperanto, kiu parolis al la junuloj pri sia vivo en la esperanta movado kaj la ŝancoj kiujn li havis ekkoni aliajn landojn per Esperanto kaj Liana Fernandes, verkistino kiu skribis libron pri sia historio en la Esperanta movado, kie ŝi rakontas sian sperton en Kanado, kiam ŝi edziniĝis kun esperantisto. La spektantoj gajnis Esperantajn t-ĉemizojn, broĉojn, ŝlosilringojn kaj oni lotis pri librojn.

Dum la sabato, la junularo vizitis belan videjon tre faman por vidi el supre la palmojn kaj la maron. Post la taĝmango kaj promeno, ĉiuj iris aliaplaĝen, trinkis kokosakvon kaj sidiĝis surrazene por vidi la belan ĉielarkon kiu ekaperis en la ĉielo. Fine, okaze de la ĉeesto de gravaj esperantistoj: Núbia Sobral, la prezidantino de Alagoana Asocio de Esperanto (AAE), kaj Jairo Nunes. La kunordiganto de la Pernambuka Esperanto-Asocio (PEA), eblis al ĉiuj esprimi sian opinion pri la nordorienta junulara movado, sugesti plibonigojn kaj decidi gravajn aferojn, kiel la reciproka apogo inter la asocioj por kunagi cele interesi pli da junuloj pri la lingvo.

La Kultura Komisiono plurflanke sukcese aktivis dum la UK

La Universala Kongreso de Esperanto (UK), kiu okazis inter la 20a kaj la 27a de junio 2013 en Rejkjaviko, donis plurajn memorindajn okazojn al la Kultura Komisiono de TEJO. Ne nur pro la multflanka kultura programo (koncertoj, filmoj, aŭtoraj duonhoroj, teatraĵoj, arta ekspozicio) sed ankaŭ pro...

Librokluboj

Lunde dum la kleriga lundo sesio “Kiel popularigi Esperanto-literaturon?” danke al la sesikunordiganto Michela Lipari kaj la tiama estrarano de UEA pri Kulturo, Claude Nourmont, eblis prezenti la novan projekton de la Kultura Komisiono de TEJO: “Librokluboj”. Post la prezento, pluraj ĉeestantoj esprimis sian emon aliĝi kaj partopreni la libroklubojn, kiuj provizas esperantistojn per loko por priparoli iliajn legaĵojn. Se ankaŭ vi ŝatus tion fari, sekvu la konsilojn ĉe http://tejo.org/librokluboj.

Kiel funkcias la libroklubo? Estas unu ĉefa retlisto, al kiu indas aliĝi, se vin interesas legi kaj pridiskuti kion vi legis (https://groups.google.com/group/libroklubo). Se vi havas proponindan legindaĵon, faru vian proponon (laŭ la reguloj ĉe la retpaĝo) kaj atendu, ke la kunlegemuloj aliĝos al via libroklubo. Kaze ke vi ne havas ion por proponi, atentu pri la proponoj de la aliaj, kaj aliĝu al la klubo, kiu plaĉas al vi!

Belartaj konkursoj

Vendrede kun granda ĝojo ni eksciis ke membro de la Kultura Komisiono de TEJO (kaj eksredaktoro de TEJO-Tutmonde), Nicola Ruggiero, ricevis kaj la unuan kaj la trian premiojn de la branĉo “Prozo” de la Belartaj Konkursoj. Tiun elstaran sukceson eĉ pli grandigas ke tiu branĉo de la Belartaj Konkursoj estas la plej konkurplena, la premiitaj poemoj estis elektitaj el la 32 poemoj senditaj de 17 verkistoj de 15 landoj.

Verda Ŝtelo

Kiel ni scias, kulturo ne temas nur pri literaturo, sed ankaŭ pri... ludoj! Tion bone montris la vigla babilado pri ludoj ĉe la retlisto de la Kultura Komisiono de TEJO, kiu kaŭzis ke la ludo Verda Ŝtelo ankaŭ ludeblas interrete ĉe http://www.gemelo.org/ dank’ al la programumado de Neil Roberts. Dum la paŭzoj en la UK pli kaj pli da homoj interesiĝis pri la fizika Verda Ŝtelo. Kio ĝi estas? Nu, por ke ankaŭ vi povu provi ĝin, jen la reguloj:

  1. Ludu kun la Esperantaj literoj de skrablo.
  2. Metu ĉiujn literpecojn surtablen kun la blanka flanko supre.
  3. Ludantoj alterne turnu po unu literon por montri ĝin; ili ne atendu longe antaŭ la turnado.
  4. Je ĉiu momento ajna ludanto rajtas nomi vorton fareblan el iuj neuzitaj literoj. Ĝi povas esti senfinaĵa radiko (ekzemple “kat”), sed ĝi devas longi almenaŭ tri literojn. Se la aliaj ludantoj konsentas, ke ĝi estas valida vorto, la nominto prenas la literojn kaj formas la vorton antaŭ si surtable, videble por ĉiuj.
  5. Je ĉiu momento ajna ludanto rajtas nomi vorton fareblan el iuj neuzitaj literoj kaj ĉiuj literoj de jam farita vorto. La nova vorto devas havi malsaman radikon (ekzemple “bank” -> “knabo”, sed ne “bank” -> “banko”). La nominto metas la novan vorton antaŭ si.
  6. La ludo finiĝas tiam, kiam ĉiuj literoj estas turnitaj, kaj ĉiu konsentas ke neniu plia vorto fareblas. Venkas tiu, kiu havas plej multajn vortojn antaŭ si. Okaze de egaleco gravas la nombro da literoj.

La UK jam finiĝis, sed la Kultura Komisiono de TEJO daŭre aktivadas — do se vi ŝatus kune krei kaj pretigi projektojn rilatajn al la Esperanta kulturo, via loko estas inter ni, skribu al kulturo@tejo.org.

Kultura Komisiono de TEJO

Meksika Esperanto-Junularo: defioj kaj strategioj. (David Lopez-Rueda)

Post la refondiĝo de la asocio en 2009, la nuntempa Meksika Esperanto-Junularo (MEJ) estas relative juna kaj sensperta organizo, kiu celas kunlabori kun Meksika Esperanto-Federacio (MEF) kaj kun aliaj asocioj en la mondo. Lastnovembre dum la nacia kongreso, la estraro renoviĝis per elekto de tri novaj membroj. Tio ankaŭ alportis novajn rektajn kontakteblojn en plia urbo.

Nun, la aferoj ŝanĝiĝas iom post tiom, junuloj ekinteresiĝas. Ekzistas ĉefe tri problemoj rilate al junaj meksikaj esperantistoj, anoj aŭ ne de nia asocio, kaj ni kunhavigas ilin al vi.

La unua problemo estas ĝenerale manko de informoj. Necesas ekzemple diskonigi la ŝancojn por perfektigi la lingvoscion. Junuloj parolas aŭ daŭre lernas Esperanton sed eble sentas sin ne sufiĉe lertaj por uzi ĝin libere aŭ eĉ “profesie”. Oni ankaŭ ne sufiĉe scias pri Esperanto-kulturo, aliaj organizoj, fakaj asocioj kaj rimedoj por kunlabori inter junaj lingvouzantoj.

Eble la solvoj ja evidentiĝas: dissendolistoj, laboro per sociaj retoj kiel FacebookTwitter, flugfolioj kaj prelegoj en renkontiĝoj kaj kongresoj pri la grupoj kiuj laboras kun junuloj en Esperantujo. Tamen iu devas komenci!

La dua problemo temas pri manko de intereso. Fakte, se oni ne konas ion, oni ne povas interesiĝi pri tio. Junuloj konas Esperanton, sed kion signifas tio? Kiom ofte ili legas, skribas, aŭdas, kantas, vidas, manĝas per la internacia lingvo? Ŝajnas ke oni unue lernas sed ne vere uzas ĝin, ili ne konscias pri ĝiaj diversaj uzeblecoj.

Por veki tiun intereson ni povas montri la utilecon kaj realecon de la lingvo per aranĝo kaj partopreno en allogaj aranĝoj loke kaj monde (koncertoj, festivaloj, renkontiĝoj), per raportoj loknivele pri internaciaj eventoj, kaj kuraĝigo al kunlaboro sur la nacia kaj internacia niveloj (rilate al disvastigo de scienco, religio, kulturo kaj aliaj); per instigo al kreado de literaturo en Esperanto, kaj tiel plu.

Siaflanke Tutmonda Esperantista Junulara Organizo povus pli ofte sendi fremdan parolanton aŭ volontulan instruiston kiel lerninstigilon por komencintoj kaj komencantoj. Tiel, tiuj, kiuj ankoraŭ ne havas la ŝancon vojaĝi al eksterlando por sperti komunikadon kun fremdulo, unu el la allogaĵoj por lerni lingvon, kapablos interagi kaj aliri al internacia atmosfero, kio kreos bezonon komunikiĝi per Esperanto kaj kompreni aliajn kulturojn, inter kiuj tiun de Esperanto.

Kiel nia tria problemo aperas manko de financaj rimedoj kaj por okazigi kaj por partopreni tiujn eventojn pri kiuj ni parolis antaŭe. MEJ nuntempe ne havas propran kapitalon, nek posedas taŭgan scion pri tio, kiel mem atingi tiujn rimedojn kaj kiel administri ilin. Certe MEF kaj TEJO povus kontribui donante rabatojn aŭ specifan subvencion al aktivuloj por plenumitaj taskoj. Tio, kio estus pli valora, tamen, estas trejnado pri financa zorgado.

Ĝis nun, ni parolis pri juna samideanaro en la lando, sed ni povas paroli pri tiuj kiuj ankoraŭ ne eksciis pri Esperanto. Junaj neesperantistoj en Meksiko povus flanke profiti de la supre menciitaj strategioj. Pro tio, ĉar temas pri difinita dua celgrupo, ni identigas du ĉefajn bezonojn.

Kiel dirite en la unua parto de ĉi tiu teksto, kono vekas intereson, do la informado en lernejoj (de bazlernejoj ĝis universitatoj) estas unu el niaj bezonoj por ĉi tiu specifa publiko. Ni konscias ankaŭ, ke per ĉi tio ni atingos ne nur la lernantojn sed ankaŭ la familianojn kaj la instruistojn mem, kiuj kelkfoje povus eĉ enkadriĝi en nian ĉefan celgrupon!

Poste, sur la bazo de disvastigo de la lingvo ni montros ĝian utilecon kaj valoron per organizado kaj diskonigado de eventoj kiuj celu ne nur sed precipe la junularon. Ĉi tiuj eventoj estu gvidataj kaj/aŭ produktataj, ludataj de membroj de MEJ kaj fakulaj kunlaborantoj, kiuj apogas la ideojn de Esperanto.

Ni pensas pri malfermaj eventoj en publikaj lokoj, en foiroj, en muzikaj, lingvaj aŭ libraj festivaloj, universitataj radioj, lokaj eventoj por najbaroj, ktp. Tiuj estus bonegaj okazaĵoj por diskonigi la lingvon kaj la Esperanto-kulturon per diversaj iloj, kiuj atingu same diversajn homojn.

Ĝenerale, kion ni volas peti deTEJO povus esti kunhavigi la proprajn spertojn por sukcese okazigi tiujn aranĝojn kaj apliki tiujn strategiojn, kiujn ni konsideras komunaj al multaj lokoj en la juna Esperantujo.

Kultura Komisiono de TEJO aktivas!

La Kultura Komisiono estas freŝa komisiono de TEJO por subteni kaj instigi la Esperantajn arton kaj kulturon. Malgraŭ sia juneco, ĝi jam lanĉis kelkajn projektojn.

Libroklubo

La celo de la libroklubo estas plifaciligi kunlegi kaj priparoli literaturon en Esperanto. Se vi ŝatas legi kaj interesiĝas pri la opinioj de esperantistoj ĉe la alia flanko de la mondo pri la sama legaĵo, vizitu la retpaĝon https://sites.google.com/site/librokluboj/!

Muzika konkurso

Ĉar la E-muziko floras kiel neniam antaŭe, la nova muzika konkurso venas por pli moderne plenigi la truon kaŭzitan de la decido suspendi la branĉon “kanto” de la Belartaj Konkursoj de UEA. Ĝia regularo jam pretas kaj ĝi unuafoje okazos en 2014. Do, pretiĝu!

Krome jam estis ekkreita viki-paĝo por kolekti ludregulojn, estis serĉitaj kunlaborantoj por la tradukado de literaturaj tekstoj, kaj tiel plu.

Certe la projektoj de la komisiono estus eĉ pli multaj, buntaj kaj allogaj kun la subteno de pliaj kunagantoj. Se vi interesiĝas aŭ konas homojn kiuj eble interesiĝas, skribu al kulturo@tejo.org aŭ petu aliĝon al la retlisto de la Kultura Komisiono ĉe https://groups.google.com/group/tejo-kulturo.

La Kultura Komisiono de TEJO bonvenigos vin!

POÓR Veronika

Nia Esperanto-budo ĉe la 25-a Ekonomia Forumo en Krynica-Zdrój

(Mariusz Hebdzyński)

Granda mondo en eta urbo

Krynica-Zdrój, malgranda sed fama apudmontara kuracurbeto sude en Pollando, ĉiujare dum tri septembraj tagoj fariĝas la loko de la granda Ekonomia Forumo, nomata ankaŭ “orienteŭropa Davos”, gastiganta multajn internaciajn eminentulojn, i. a. politikistojn, entreprenistojn kaj aktivulojn de registaraj organizoj. Se oni eniras en unu el la kongresaj konstruaĵoj, oni preterpasas diversajn grandiozajn reklamajn standojn: de la Lubuŝa Provinco (unu el la 16 provincoj de Pollando), de la firmao KGHM (la plej granda produktanto de arĝento en la mondo), de Lufthansa, de la Agentejo de Agrara Merkato, kaj fine... de Eŭropa Esperanto-Unio!

Jes, jam la dekan fojon en tia prestiĝa najbareco ni, esperantistoj, gastis en la Forumo, ĝuante specialan ŝancon prezentiĝi kiel ununura eksterregistara organizo. Tiun honoran lokon ni gajnis per bonkoraj rilatoj kun la ĉefino de la Centro de Interkultura Edukado en la apuda urbo Nowy Sącz, nia samideanino s-ino Halina Komar, kiu ĉi-jare disponis pri 10 specialaj invitoj por esperantistoj.

Mi, kiel sendito de Pola Esperanto-Junularo, aktive partoprenis en la funkciado de la stando de Eŭropa Esperanto-Unio, organizita de Peter Baláž apogata de kunlaborantoj de lia konata per- kaj poresperanta slovaka firmao E@I. La strategio estis jena: sloganoj povas forflugi de la kapo, do ni havu ilin skribitaj - surpapere aŭ sur ia peco de plasto. Kaj ni disdonegu ĉion for.

“Ĉio grava en la mondo devas iam iĝi plast’”

Tiel kantas La Perdita Generacio kaj en iliaj vortoj estas multe da vero. Ĉiuj homoj ŝategas ja ricevi ion senpage - ion koloran, amuzan, utilan — ian ajn akcesoraĵon. Pro tiu observo la stando abundis je tutaj faskoj da skribiloj, manplenoj da buntaj ŝildetoj, stakoj da glumarkoj, amasoj da sakoj... do je ĉiuj esperantaĵoj, pri kiuj vi povas revi. Jes, ni eluzis ja ankaŭ la plej malaltajn homajn instinktojn. Eĉ se oni estas estro de internacia korporacio enspezanta (espereble ne ŝtelanta) milionojn da eŭroj, oni unuavice ne bezonos aŭdi pri kvalitoj de la Lingvo Internacia, sed simple ekhavi skribilon. Se oni ĝin ne ricevos, oni ŝtelos de iu ajn foruma budo. Sed niaj skribiloj kun la surskribo “Esperanto?” estas kiel Trojaj ĉevaloj. Prenitaj hejmen, ili montriĝas portiloj de la granda ideo. Almenaŭ tiel ni esperas, ĉar ni estas esperantistoj.

Lingva politiko en Eŭropo misfunkcias

Uzante tiajn rimedojn, ni plenumas unu el niaj nuntempaj roloj — atentigi homojn, kaj ĉi-okaze precipe eŭropanojn, ke la integriĝo inter la landoj de Eŭropa Unio daŭre ne estas tia, kian ni dezirus. Ekzistas ja komunaj flago, himno, valuto kaj la sama kontinento, sur kiu ni kune loĝas. Ĉe ni en Pollando oni ofte emas fieri ankaŭ pri tio, ke ni estas eŭropuniaj civitanoj. Sed revoj pri unuiĝo de eŭropuniaj ŝtatoj en unu federacion estos vanaj, se ni ne trovos medion, kiu donos al ni senton de samrajteco kaj egaleco — nome komunan lingvon. Ni prenu bonan ekzemplon de grandaj kaj fortaj federacioj: Usono kaj Rusio. Tie estas certa la afero, ke alaskano komprenos teksasanon samkiel moskvano komprenos kamĉatkanon. Ĉu la ŝtategoj povus entute funkcii, se homoj de unua flanko de grandega teritorio ne povus vojaĝi al la dua sen maltrankviliĝi pri problemoj en komunikado, ĉar oni ĉiam troviĝas inter “niuloj”? Aŭ sen komunaj televido, gazetaro?

La manko de bona solvo de lingvaj problemoj triste evidentiĝis dum la Forumo. Se vi apartenas al la grupo kredanta, ke en la tuta mondo homoj plej facile interkompreniĝas en la angla, venu al Krynica-Zdrój kaj vidu la malon. Verŝajne pro tio, ke Pollando estas ĉirkaŭata de aliaj ekssocialismaj landoj, la plej internacia lingvo ŝajnis esti la rusa — unu el la tri oficialaj lingvoj de la forumo. Uzante tiun lingvon ni alparolis kazaĥojn, litovojn, ukrainojn, belorusojn... (aliaj internaciaj gastoj foje pli bone komprenis la polan ol la anglan). Cetere, dum pompa malferma debato inter la geprezidentoj de Pollando, Makedonio kaj Kroatio, nur la prezidentino de Kroatio kapablis paroli la anglan, kaj eĉ dum ŝia parolado almenaŭ duono de la publiko bezonis uzi kapaŭskultilojn kun traduko. Pro manko de unu komuna lingvo, la debato fariĝis apenaŭ pli ol interŝanĝo de monologoj.

Ideo por ĉiuj

La malfacilaĵoj pri interkomunikiĝo des pli igis nin daŭrigi nian klerigan agadon. Feliĉe, al la stando venadis ankaŭ tiuj, kiuj ne pritraktis nin kiel skribil-donacantojn, sed vere volis ekscii pri la lingvo. Kelkajn ni sukcesis pozitive surprizi — ekzemple nia amiko de Luksemburgo ricevis la popularan Esperantan lernolibron de Stano Marĉek en la minoritata luksemburga lingvo. Same feliĉaj povis esti tiuj, kiuj eĉ ne havis imagon, kio estas Esperanto “ĉar ili ne estas de Pollando” — al ili estis donacitaj senpage DVD-j kun la filmo “Esperanto estas...”. Pro tio, ke la stando estis apogata de la firmao E@I, ni povis montri al homoj, ke modernaj esperantistoj okupiĝas ne nur pri la Lingvo Internacia, sed ankaŭ ĝenerale pri popularigado de lingva edukado — ĉu per la retpaĝo slovake.eu, instruanta pri la slovaka, ĉu per la retejo lingvo.info, informanta pri lingva diverseco en Eŭropo. Tiumaniere ni volis montri, ke Esperanto ne estas celo per si mem, sed ilo por strebi al plejeble egalnivela kaj facila kompreniĝo inter homoj.

Ĉi-jare pli pompe

La agado en la Forumo havas jam longan tradicion. Mi partoprenis la Forumon la unuan fojon, sed la esperantista ĉeesto festas jam sian 10-an datrevenon. Por substreki tiun etan jubileon kaj samtempe montriĝi ĉe la plej granda publiko, estis uzitaj koloro, sono kaj gusto. Dum la lasta foruma vespero en unu el la belegaj salonoj prezentiĝis la loka junulara muzikgrupo de Nowy Sącz, en Esperantujo konata kiel Junaj Voĉoj. Se vi eble memoras, ili havis ĉi-jare netakseblan okazon kanti dum la Universala Kongreso en Lille, diskonigante polajn kantojn kaj popolajn vestaĵojn. Post la plezura koncerto ĉiuj gastoj povis gustumi belegan, kompreneble verdan, 5-pecan torton kun ŝildo de la 10-a datreveno kaj verda stelo. Tiuj, kiuj venis aŭskulti Junajn Voĉojn, ne povis esti elrevigitaj.

Rikoltu, kion vi semis

Malgraŭ ke oni ne povas senpere ekscii la efikecon de nia fervora reklamado, kelkaj rezultoj de ĝi estis tuj mezureblaj. Nia organizo, Pola Esperanto-Junularo, ekhavis valoregajn kontaktojn kun junaj aktivuloj de aliaj organizoj. Ekzemple, ni ricevis inviton por unu reprezentanto de nia organizo al la konferenco TEDx en Varsovio (kurtaj, inspiraj paroloj pri transdonindaj ideoj). Mi menciu, ke simila parolo de la fama brita Esperanto-instruisto Tim Morley pri instruado de Esperanto en bazlernejoj iĝis tre fama en la interreto, kolektante ĝis nun pli ol 100 000 elvokojn kaj 1 400 ekŝatojn. Krome, dank’ al ofertoj gajnitaj dum la Forumo, ni sendos unu koleg(in)on al lingvistika konferenco en unu el la privataj altlernejoj kaj havos ŝancon okazigi ekspozicion pri Esperanto ene de la Palaco de Kulturo en Varsovio, unu el la plej rekoneblaj konstruaĵoj en Pollando (oktobre la ekspozicio okazas en Krakovo — mi donis al ĝi mian propran moneron de 3 steloj). Ĉar en la venonta jaro 2016 ĉe ni okazos ja ankaŭ la 72-a Internacia Junulara Kongreso en Vroclavo, ni ne nur iomete antaŭlacas pro la laborego nin ankoraŭ atendanta, sed certe ni ankaŭ antaŭĝuas la venontan tempon. Ek al efika laboro por Esperanto!

Ni, pacemaj indoneziaj formikoj (Elsy Luciana)

Saluton, mia nomo estas Elsy Luciana kaj mi havas 24 jarojn. Mi lernas Esperanton ekde 2012, danke al mia amiko Iyan, kiu tiam aktive propagandis ĝin. Li rakontis pri sia sperto kaj montris, ke la internacia lingvo estas facile lernebla kaj, ke li povas komuniki kun homoj el diversaj landoj. Tial ankaŭ mi ekinteresiĝis pri Esperanto. Nun mi estras la Esperanto-klubon de Bandung (Indonezio), fonditan en 2011, unu el la multaj kulturaj rondoj de la Muzeo de la Konferenco de Azio kaj Afriko (MKAA), kie estas nia sidejo.

Nia klubo nomiĝas “Ruĝa Formiko” ĉar tiu ĉi insekto estas tre laborema. Ni sonĝas pri tutmonda paco kaj same aktive agemas. La interna ideo de Esperanto estas tre simila al la “Sep Pilastroj de Paco”, la principoj de paca kunekzistado aprobitaj dum la internacia konferenco kiu okazis en Bandung de la 18a ĝis la 24 de aprilo 1955. Tiam la reprezentantoj de aziaj kaj afrikaj landoj renkontiĝis kaj kondamnis koloniismon kaj rasismon.

Estas rimarkinde, ke la Muzeo, situas en la konstruaĵo gastiginta la konferencon kaj ke ĝi estas fakte estas sub la kontrolo de la Ministerio de Eksterlandaj Aferoj de Indonezio. Se oni komparus nian klubon kun la aliaj de la lando, ĝi estas eble la plej bonŝanca, ĉar la administrantaro jam helpis nin per provizado de la ejo kaj per multaj aliaj subtenoj. Tio donas al ni multajn eblecojn. Ekzemple, ni povas prezenti Esperanton dum la aranĝoj organizitaj de la Muzeo. Plue, estas konstantaj kontaktoj kun la laboristoj de la Ministerio pri Eksterlandaj Aferoj kaj kun tiuj de la regiona biblioteko. Por montri ke ni donas kontribuon al komunumo, ni volontulas en la Muzeo kiel ĉiĉeronoj.

Antaŭ ol la klubo fondiĝis, nian urbon vizitis S-ino Tatjana Loskutova el Rusio, kiu instruis dum kelkaj tagoj Esperanton al dudeko da homoj. Post la kurso la ses membroj de la ĵus naskiĝinta Esperanto-klubo studis por iĝi mem instruantoj kaj varbi novajn anojn. La du librojn, kiuj estas donaco de S-rino Tatjana, ili uzas kiel lernilojn. Temas pri la Mamutido Miĉjo kaj Esperanto-ŝlosilo en la indonezia. La kursoj okazas ĉiun sabaton kaj dimanĉon.

La 24-an de novembro 2013 la klubo, kun la subteno de la Muzeo, en nia urbo organizis kurson por komencantoj ĉe la Sunda Universitato en la subfako pri Internaciaj Rilatoj de la fakultato pri Sociaj kaj Politikaj Sciencoj. S-ino Tatjana denove vizitis nian urbon kaj instruis dum 2 tagoj. Tio multe helpis, ĉar la alveno de fremda instruisto altiras ĉiam la atenton de la gejunuloj. Kvankvam ilia nombro ne estas granda, ni esperas ke la lernantoj poste aktivos ene de nia movado, disvastigante Esperanton en Indonezio kaj en la mondo.

La 15-an decembro nia klubo kaj tiu de Ĝakarto memorfestis la naskiĝon de Zamenhof kaj la tagon de la Esperanta libro. La ceremonio okazis en salono de la muzeo; ni invitis homojn, kaj ankaŭ la direktoro ĉeestis. La evento komenciĝis per enkonduko al la internacia lingvo kaj fermiĝis per kuna promenado de la muzeo ĝis la urba parko. Ni disdonis flugfoliojn al la homoj, kiujn ni renkontis.

Kunlabore kun Indonezia Esperanto-Asocio (IEA), ni planas diskonigi Esperanton okaze de la “Car Free Day” (“Senaŭtomobila tago”) ĉiudimance, kun la espero, ke la publiko ekkonscios ke Esperanto estas viva lingvo. Laste, ni esperas ke la klubo de Bandung iam iĝos centro de la E-movado por la gejunuloj de Azio kaj Afriko, same kiel nia urbo en 1955.

Organizante la Internacian Junularan Kongreson 2017

(Demandoj: Pradip Lamichane; Respondoj: Koffitche Koufionou)

La 73-a Internacia Junulara Kongreso okazos de la 5-a ĝis 12-a de aŭgusto 2017 en Togolando, en la urbo Aneho, kiu estas facile atingebla kaj proksimas al la limo de Benino. La aranĝo unuafoje okazos en Afriko, pro tio la redakcia teamo de la Movada Rubriko — Tejo Tutmonde decidis ĉiunumere publikigi intervjuon de afrika aktivulo. Post Ŝarifa Abas (Kontakto 2016:6), ni konatiĝos kun Koffitche Koufionou.

- Bonvolu rakonti pri vi.

Mi estas Koffitche KOUFIONOU kaj mi naskiĝis la 16-an de novembro 1990 en la montoregiono de Adogli. Mi nun estas studento en la angla fako de la lomea universitato, aktivulo en la Esperanto-movado, komitatano A de TEJO kaj sekretario de la landa junulara organizaĵo. Mi eksciis pri Esperanto dankon al la lernejo “Instituto Zamenhof” de Lomeo en 2004 kaj lernis ĝin en 2007.

- Kiom da tempo vi pretiĝas por okazigi la IJK-on en via lando?

Ege longe. La malnovaj sekretarioj jam pensis pri tio sed neniam sukcesis organizi ĝin. Persone, mi komencis la batalon por okazigi IJK-on en Togolando en 2014 kaj poste, je la fino de 2015, mi eksciis, ke la afrikaj landoj rajtas kandidatiĝi post la vizito de la eks-prezidanto de TEJO Lukasz Zebrowski en Burundo en 2014. La kandidatiĝo de Burundo estis akceptita, sed, pro la politikaj konfliktoj en tiu lando nia Togolando estis elektita.

- Mi scias, ke la nombro de esperantistoj en via lando plimultiĝas iomete post iomete. Kiel fartas la junulara Esperanto-movado?

La nuna situacio estas iom kompleksa, ni batalas por sendependigi la junularan movadon. Mi aktivas ĉe la universitato kaj havas Esperanto-klubon. En Togolando estas multe da esperantistoj, sed nun necesas ke ni kreu grandan sendependan junularan asocion.

La IJK motivos multajn junulojn lerni Esperanton. Ni ankaŭ havas aliajn strategiojn: ekzemple ni instruas esperantlingve kiel uzi la komputilon kaj ni organizas aliajn utilajn kursojn.

Ni neniam organizis grandan aranĝon, sed la trejnado en Benino ege helpis nin en niaj preparlaboroj. Ni ankaŭ havas aliajn spertulojn, kiuj ege helpas nin: Adjévi Adjé, Apeleté Agbolo kaj Kuévidjin Jérôme.

- Kion novan oni povos vidi kaj sperti dum la IJK en Togolando? Kiel statas la organizado de la IJK kaj kiuj estas la malfacilaĵoj?

Ni malkovros al la partoprenantoj la togolandajn kulturojn kaj diversecojn. Ĉu vi scias ke ni havas pli ol 42 lingvojn en Togolando kaj ke la plej parolata estas “Ewe”, mia patralingvo? La organizado de la IJK statas tre bone, la IJK-ejo estas jam pagita, la buĝeto pretigita, la aliĝilo ankaŭ estas farita. Parolante pri la malfacilaĵoj, mi povas diri ke nur kelkaj pioniroj malbonvenigas la IJK-on kaj batalas, por ke ĝi ne okazu. Ni venkos ilin.

Ni konsciis, ke estas grandega respondeco, sed tio ne estis surprizo. Mia revo estas kunordigi UK-on en la venontaj jaroj kaj mi pensas, ke ĉi tio estos nur la komenco.

Mi esperas, ke estos multe da partoprenantoj, ĉar Togolando estas paca, trankvila kaj sekura lando. Kvankvam ĝi estas malgranda, ĝi havas plurajn vidindajn lokojn kaj Aneho estas historia urbo apud suna maro kun bona vento.

- Ĉu vi scias ke Nepalo estas la naskiĝlando de Budho?

Mi scias, ke en Nepalo troviĝas la Monto Everesto sed mi ne sciis, ke ĝi estas la naskiĝlando de Budho. Nepalo estas lando alloga por turistoj, mi kelkfoje pensis pri ĝi, sed neniam planis konkrete iri. Tamen se mi povos, mi volonte iros.

Konkludante la intervjuon, mi scias ke multaj homoj ne konas Togolandon. Al tiuj mi diras, venu kaj malkovru nian malgrandan landon, la sunan marbordon, la falantajn akvojn de Kpalime kaj la belan muzeon de Lomeo.

Somera Universitato en Makedonio

Ĉi-somere mi instruis Esperanton dum aranĝo en Makedonio, kiu nomiĝas “Somera Universitato”, organizita de AEGEE. Mi sube klarigos kio estas AEGEE, Somera Universitato kaj kial Esperanto aperis en la programo.

Kio estas AEGEE?

La mallongigo devenas de la franca nomo “Association des États Généraux des Étudiants de l’Europe”, sed en la ĉiutaga uzo la asocio nomas sin “La Eŭropa Studenta Forumo” (aŭ ĝia traduko en diversaj lingvoj). Ĝi estis fondita en 1986 en Parizo kaj unuigas ĉirkaŭ 13 000 studentojn de ĉiuj fakoj el pli ol 200 universitataj urboj en pli ol 40 eŭropaj landoj. Ĝiaj ĉefaj celoj estas plifortigi la eŭropan integriĝon, ebligi kulturan interŝanĝon kaj plibonigi la universitatan edukadon en Eŭropo. La asocio konas nur urban kaj tut-eŭropan nivelojn, ne ekzistas nacia nivelo. Ĉiu urba grupo (AEGEE-urbonomo) laboras en la loka lingvo kaj en la eŭropa nivelo (AEGEE-Europe) la angla kaj franca estas la oficialaj lingvoj (praktike ĉefe la angla).

Kio estas Somera Universitato?

Ekde la somero de 1988, multaj lokaj grupoj de AEGEE organizas en la somero ĉirkaŭ 2-semajnajn eventojn por membroj el la tuta Eŭropo. Dum tia evento oni vizitas kulturajn vidindaĵojn, lernas pri la lokaj kutimoj kaj lingvo kaj ekkonas samaĝulojn el ĉiuj anguloj de Eŭropo. Ĝi kutime ankaŭ enhavas lekciojn kaj/aŭ ekskursojn rilate al specifa temo. Someraj Universitatoj estas organizitaj plene volontule de la lokaj membroj de AEGEE kaj tiel proponas tre malmultekostan ferieblon.

Kial mi instruis Esperanton en la ĉi-jara Somera Universitato de AEGEE-Skopje?

La ĉeftemo de la ĉi-jara Somera Universitato (SO) estis “multlingveco”. La programo, krom ekskursoj al multaj belaj vidindaĵoj en Makedonio, enhavis enkondukajn kursojn de multaj lingvoj. La kursoj de diversaj lingvoj estis preparitaj fare de la partoprenantoj kaj la organizantoj mem. Tiel aperis la nederlanda, slovaka, hungara, hispana, eŭska, kataluna, bulgara kaj makedona.

La organizantoj ankaŭ petis helpon pri la programo de la laborgrupo pri lingvaj aferoj de AEGEE-Europe, kies gvidanto mi estas. Mi, do, partoprenis la duan semajnon de la SO. Dum ĝi mi okazigis prezenton kaj diskutrondon pri diversaj aspektoj de la lingva problemo kaj ankaŭ prezentis la rolon kiun Esperanto povus ludi en solvo. En aliaj tagoj mi dufoje dum iom pli ol unu horo faris enkondukan lingvokurson de Esperanto. Kvankam E-o estas facila, 2 horoj kompreneble ne sufiĉas por ellerni ĝin, tial mi decidis prezenti la ĉefajn gramatikajn trajtojn de la lingvo kaj esperis tiel doni al la partoprenantoj “guston” de la facileco de la lingvo. Mi kompreneble donis la adreson de lernu! kaj esperas ke kelkaj poste trovos emon viziti ĝin kaj plulerni mem.

Se vi volas scii pli pri AEGEE kaj eventuale ekhavi kontakton kun la grupo en via urbo, ne hezitu kontakti min (nico.huurman@hccnet.nl). Jam estas kelkaj E-parolantoj en la asocio kaj certe indas havi pliajn por plikonatigi Esperanton ene de ĉi tiu granda tut-eŭropa junulara organizo.

Nico HUURMAN

Trilande, trifoje sukcese! (Iyan S. Taylor)

En marto 2016, de la 23a ĝis la 28a, Bandung gastigis la Trilandan Kongreson de Esperanto inter Aŭstralio, Indonezio kaj Nov-Zelando. Partoprenis 101 homoj el 9 landoj, tio estas el Aŭstralio, Francio, Germanio, Hispanio, Hungario, Indonezio, Sud-Koreio, Nov-Kaledonio, Nov-Zelando, kaj Singapuro. La aranĝon organizis la loka junulara esperantistaro de la Klubo “Ruĝa Formiko” (el: TEJO Tutmonde / Kontakto 2014:6) dum la antaŭaj 13 monatoj. La LKK-estrino estis Qonita Qurrota’ayun, kiu transprenis grandan respondecon kaj laboris eĉ post kirurgia operacio. La aliaj komitatanoj estis: Novia (sekretario), mi (programo), Tyas (arta vespero), Erlangga (kongresa temo), Iqbal (kongresaĵoj), Wahid Nur Jayn (kongresaĵoj), Sri Apiyanti (manĝaĵoj), Cindy (manĝaĵoj), Annisa (ekpozicio, aranĝo de la E-kurso), Yani (propagando), Eko Nur Syah (tradukanto kaj helpanto dum la kursoj) kaj Ilia Sumilfia Dewi (kasisto, ekstera rilato, ekskursa programo kaj kongresejo).

Ni kampanjis kun aliaj kluboj kaj propagandis la Kongreson interrete, uzante la frapvortojn #TrilandaKongreso #Indonezio #Aŭstralio #Nov-Zelando #Esperanto #Paco #Spirito #Diverseco ktp. Ni ankaŭ kunlaboris por krei filmeton kaj la geaktoroj estas la membroj de nia klubo.

· 20-an de Marto 2016

Eksterlandaj partoprenantoj de la Trilanda Kongreso vizitis Pula Pari (Pari-Insulon) en Kepulauan Seribu; ili vojaĝis, naĝis kaj interkomunikis kun lokanoj de la insulo.

· 21-an de Marto 2016

La gastoj alvenis al la marhaveno Kali Adem de Ĝakarto kaj veturis kun mi al Bandung. La vojaĝo postulas 3 horojn pro la terura trafiko.

· 22-an de Marto 2016

Mi gvidis la partoprenantoj viziti la Blankan Krateron en Ciwidey, Bandung. Matene je la 10a ni vizitis la Blankan Krateron sur la monto Patuha ĝis la 11a. Oni nur permesas ĉirkaŭiri tie maksimume 30 minutojn ĉar la sulfuro estas danĝera. Post tio, ni vizitis la lagon Patengan (En Esperanto “Interŝerca lago”) kaj en la mezo ekzistas la ŝtono de amo. Poste ni vizitis la ĝardenon de Cervo.

· 23-an de Marto 2016

Matene je la 8h ni veturis al Bandung por viziti la arbaron de Inĝ H. Juanda Bandung. Ni estis en la kaverno de Japanio kaj en tiu de Nederlando kaj tie ni aŭskultis informojn pri la kolonia periodo de Indonezio.

Je la 16a, la partoprenantoj alvenis al la kongresejo, ricevis la kongresajn materialojn kaj ripozis post la longa vojaĝo. Vespere je la 19-a, estis la interkona vespero.

· 24-an de Marto 2016

La malferma ceremonio okazis je la 8-a en la Muzeo de la Konferenco de Azio kaj Afriko (MKAA) en 2 lingvoj: Bahasa Indonesia kaj kompreneble en Esperanto. Ni kunlaboris kun ŝtat-institucio, pro tio la aranĝo komenciĝis oficiale per preĝado kaj per kantado de nia nacia himno. Parolis nome de LKK Qonita, kaj poste Ilia Sumilfia Dewi, prezidanto de Indonezia Esperanto-Asocio, Sándor Horvath, prezidanto de Aŭstralia Esperanto-Asocio, Bradley McDonald, prezidanto de Novzelanda Esperanto-Asocio, kaj laste Thomas A. Sirega, la estro de la Muzeo de la Konferenco Azio-Afriko. Poste oni kantis La esperon, kaj komenciĝis arta spektaklo de tradicia danco kaj ARUMBA (Bambua Muzikilo). Krom la kursoj, estas substrekinda la okazo de la AMO-Seminario de Stefan MacGill.

· 25-an de Marto 2016

Okazis 2 Esperanto-kursoj, la AMO-Seminario kaj multaj interesaj prelegoj: Esperanto en la 21a jarcento, Vulkano de Aŭklando, Movado en Indonezio, Kafo de Javaon Preanger (Okcident-Javo), Historio de Gamelan, Aksara Sunda, Kulturo kaj kantado. Ni ĝuis ankaŭ koncerton de Jonny M, kaj Artan Vesperon.

· 26-an de Marto 2016

Dum tuttaga ekskurso la partoprenantoj vizitis la lokan Muzeon de Sri Baduga, kaj la urbocentron de Bandung (kie estas la Granda Moskeo). Poste oni estis en Saung Angklung Udjo.

Ni spektis koncerton de Jonny M kaj de lokaj muzikistoj en la Muzeo, malfermita nokte por propagandi Esperanton. Oni disdonis la pinglon de la Trilanda Kongreso de Esperanto kaj afiŝon pri Esperanto al ĉirkaŭ 500 vizitantoj de la muzeo.

· 27-an de Marto 2016

La kvara tago pasis senprobleme.

· 28-an de Marto 2016

En la ferma ceremonio oni interkonsentis ke Aŭstralio, Indonezio kaj Nov-Zelando okazigos la 2-an Trilandan Kongreson samloke en 2018. Post la Kongreso niaj asocioj kunlaboros por disvastigi Esperanton, plifortigi amikecon kaj fratecon. Laŭ mia penso kiel organizanto mi esperas ke Indonezia Esperanto-Movado plifortiĝos. Dank’al la efiko de la Trilanda Kongreso multaj junuloj kiuj ne studis Esperanton antaŭe, nun ekamas Esperanton kaj ĝin lernos baldaŭ.

Unuafoje nia IJK en Afriko (Querino Neto)(Fotoj: Peter Baláž - Petro)

Restos ne nur belaj fotoj de scenoj sub la palmoj sed ankaŭ multaj aliaj memoraĵoj: en unu el la ekskursoj, eble la plej “aventura”, ni trairis la Lagon Togo kaj ni vizitis la urbon Togoville. Multaj spertoj nin riĉigis kaj multaj emocioj batigis nian koron. Mi rakontos al vi, kio okazis en Aneho (Togolando) de la 5-a ĝis la 12-a de aŭgusto dum la unua Internacia Junulara Kongreso (IJK) kiu efektiviĝis unuafoje en Afriko.

Ni fariĝis malpli eŭropecaj sed pli mondcivitanecaj, ĉar niaj afrikaj samideanoj povis prezenti siajn vidpunktojn rilate al la internacia agado kaj pri siaj bezonoj: ĉirkaŭ duono de la 110 homoj kiuj partoprenis en la kongreso, venis el Afriko. Tre bedaŭrinde, estis nemultaj kongresanoj el Azio kaj Ameriko. Entute 27 landoj el 4 kontinentoj estis reprezentitaj.

La temo de la aranĝo estis “Virinoj kaj Viroj kun siaj Kulturoj” kaj oni diskutis pri sociaj problemoj, kiuj estas ankaŭ movadaj, ĉar la superado de la malegalecoj (kaj inter viroj kaj virinoj, kaj inter la loĝantoj de malsamaj kontinentoj) devas esti zorgo de ni ĉiuj. Ni devas trovi solvojn, por ke nia movado estu ĉiam pli demokratia, malproksime de seksismo kaj rasismo.

Dum la kongreso oficiale okazis la komitatkunsido de TEJO, en kiu estis elektita nova estraro por la sekva jaro. Estas interese rimarki la gravecon kaj la influon de la ĉeftemo en la konsistigo de la komitato: el 7 estraranoj, nun 4 estas virinoj kaj 3 loĝas ekster Eŭropo. Indas rimarki ankaŭ, ke la rilatoj inter malsamkontinentanoj niamovade estas ĉiutage malpli vertikalaj.

En Afriko la disvastiĝo de Esperanto pli malfacilas ne nur pro ekonomiaj kialoj. Kiom multe da afrikaj samideanoj ĝis la kongreso havis la ŝancon plispertiĝi pri la internacia movado? Eĉ akiri eŭropunian vizon estas malfacile.

Kadre de la projekto Afrika-Eŭropa Junulara Kapabligo altnivela trejnista teamo gvidis seminariojn pri diversaj kaj gravaj temoj, kiel landa agado, gvidado kaj team-konstruado. La partoprenantoj dum la trejnado ricevis multe da scioj kaj spertoj, utilaj ne nur enmovade (pri tio kiel starigi landajn asociojn aŭ pri tio kiel gvidi aktivularon) sed ĉiam utilaj, kiel ekzemple pri la mastrumado de sia tempo malgraŭ la malfacilaĵoj. Dankon al malavaraj donacoj de ĉeestintoj kaj kontribuintoj, la komisiono pri landa agado de TEJO disdonis librojn, revuojn kaj lernolibrojn al aktivuloj el 10 landoj. En la libroservo estis aĉeteblaj libroj eldonitaj de afrikaj landaj sekcioj, kiel libroj kun tradiciaj rakontoj kaj vortaroj.

Dum la komitatkunsido oni prezentis la rezultojn atingitajn pri Pasporta Servo. Dankon al la laboro de Baptiste Darthenay kaj Stela, nun la retejo estas stabila, la uzantoj ĝisdatigis siajn datumojn kaj aperis denove la libro kun la adresaro de la gastigantoj. La servo bezonas konstantan laboron kaj rimedojn por sia daŭra funkciado.

Ni partoprenis en riĉaj debatoj, kiel la Strategia Forumo, kie la partoprenantoj helpis la novan estraron krei agadplanon per disvolva proponado de novaj ideoj rilate al pluraj temoj de niaj organizaĵo kaj movado. La ĉeesto de afrikanoj en tiu forumo estis interesa por kompreni iliajn vidpunktojn kaj sugestojn. Tre gravaj estis ankaŭ la kunsidoj pri eksteraj rilatoj.

Ni mergiĝis en la loka kulturo danke al kultur-lingva festivalo, pri kiu raportis ankaŭ la nacia televido “TVT - Télévision Togolaise” kaj ankaŭ radio “Lumière”. Ni konatiĝis kun tradiciaj vestaĵoj kaj dancoj kaj estis “diverslandaj” budoj zorgataj de la partoprenantoj, kie oni prezentis dolĉaĵojn, eĉ maldolĉaĵojn kaj alkoholaĵojn. Ĉiuj landbudoj estis interese preparitaj, kaj post la memprezentoj ĉiuj havis eblon ĝui la gustumadon. Plaĉa estis ankaŭ la muzika programo, dankon al la koncertoj de Kim, Jonny M kaj aliaj gravaj muzikistoj el Afriko.

Mi havis la eblon pli bone ekkoni la internacian movadon, persone paroli kun aliaj landsekciaj aktivuloj por interŝanĝi utilajn ideojn pri kiel fariĝi pli elstara kaj aktivema. Multon mi lernis dum la trejnadoj kaj tio utilos al mi por atingi la celojn kiel komisiito pri Edukado de TEJO kaj kiel estrarano de Brazila Esperantista Junulara Organizo.

Dankon pro la emocioj kaj la novaj spertoj, karaj amikoj el ĉiuj kontinentoj. Mi esperas, ke se ne pli frie, ni renkontiĝos post jaro en Badajoz, Hispanujo, kie okazos la IJK 2018. Denove june kaj kune.

Alie, sed tamen Esperantie

Kiam mi ekkonis Esperanton, tiam mi ankoraŭ ne tiom vere sciis ke ĉi tiu lingvo delonge estas parolata kaj uzata en la tuta mondo. Tiutempe mi estis ankoraŭ studento ĉe la universitato, kie same kiel en aliaj lokoj, oni reklamis la gravecon de la angla lingvo. Jes, la angla lingvo estas vere grava nuntempe, sed mia interesiĝo pligrandiĝis rilate al la Esperanto. Tiamaniere mi jam ne nur legis pri ĝi, sed mi komencis lerni ĉi tiun lingvon. Dum mi lernis ĝin, helpe de lernu.net mi komencis korespondi kun esperantistoj vivantaj en aliaj landoj de la mondo. Mi ekkonis ilin, kaj iliajn vivon, kutimojn kaj nelaste kun kelkaj esperantistoj ni amikiĝis tiel ke ĝis nun ni prizorgas nian amikecon ekde tiam. Pro la laboro kaj la studado mi havas malmulte da libertempo por partopreni en Esperantaj renkontiĝoj organizataj en aliaj landoj de la mondo. Do, mi ne estas aktiva membro de asocio, kaj mi ne multe agas en TEJO, ĉar mi ne tiom interesiĝas pri tio. Simple mi ŝatas amikiĝi, kaj uzi Esperanton en la reala vivo.

Esperanto iĝis parto de mia vivo. Mi ŝatus gardi la elformiĝintajn amikecojn. Por mi, tre gravas ke mi ĉiutage aktive uzu tiun lingvon babilante kun geamikoj. Rilate al tiu subtenado helpas min la paĝo facebook, ĝin konas kaj aktive uzas preskaŭ ĉiuj. Ni iĝis konatuloj ankaŭ ĉe la paĝo facebook kun tiuj, kiujn mi jam konis de lernu.net. Fare de ili kaj fare de la ekestintaj Esperantaj grupoj de la paĝo facebook mi havis ŝancon por ekkoni novajn esperantistojn.

Ofte mi rakontas pri Esperanto al miaj konatuloj, kunlaborantoj, geamikoj, kvankam mi sciis ke plej multe da hungaroj havas antaŭjuĝon rilate al Esperanto.

Miaj kunlaborantoj, kiuj estas miaj konatuloj ĉe la paĝo facebook, vidas ke mi ofte skribas Esperante ĉe mia muro de facebook, kaj pro tio ĉar ili ne komprenas, sed ili interesiĝas pri ĝia enhavo, ili tradukas ĝin fare de google translate. Pro tio, nun jam kelkaj inter ili komprenas kelkajn pli facilajn, mallongajn frazojn.

Ĉe mia laborejo mi ofte babiletas en Esperanto, kio antaŭe estis iom stranga por miaj kunlaborantoj. Tamen nuntempe kelkaj inter ili jam eĉ komencis interesiĝi pri Esperanto. Okazis nun la 27an de julio ke mi kun mia hispana esperantista amiko kune iris al mia laborejo por tio, ke mi montru al li kie kaj pri kio mi laboras. Miaj kunlaborantoj ege ĝojis, kaj evidentiĝis ke unu inter ili antaŭe jam lernis la hispanan kaj la Lingvon Internacian. Ni komencis babili, kaj kiom ŝi lastatempe ĉiam malĝojiĝis pro la malbonaj aferoj kiuj okazis al ŝi, tiom feliĉe ŝi diris al ni ke ŝi rekomencos lerni ĉi tiujn du lingvojn. Ŝi ankaŭ konfirmis ke Esperanto estas tre bona kaj utila por nia socio, kaj ŝi tre feliĉas vidante ke mi eluzas la eblojn de Esperanto, kaj havas tiajn amikecojn kiuj verŝajne daŭros dum la tuta vivo.

SZILVA Laura

Ĉu rejuniga vento en la movado?

Jan Kozousek

De la 27-a de Decembro 2015 ĝis la 3-a de Januaro 2016 la Junulara Esperanto-Semajno debutis en Hungario. Unuafoje ĝin organizis kune la hungara kaj pola Esperanto-Junularoj. Preskaŭ 150 homoj kunvenis en la ĉarma urbeto Eger en norda Hungario por sperti dum unu semajno Esperantan, jarŝanĝan etoson, sed ankaŭ por labori: kunlabore kun TEJO, UEA okazigis la 17-an AMO-seminarion pri la temo “Junigi la komunumon”. Dise tra la semajno TEJO organizis primovadajn diskutrondojn, kunsidojn kaj prezentaĵojn.

Jam lunde matene la seminarianoj plonĝis en la malvarman akvon kaj ekdediĉis sin al la malfacila temo, kiu ludas ŝlosilan rolon en epoko, en kiu la Movado estas skuata de ŝrumpado de membronombroj. La malmultnombreco de la partoprenantoj konstante ĉeestantaj daŭre restis unu el la ĉefaj problemoj de la seminario, sed la manpleno da fideluloj ĉiam spitis la antaŭtagmezan, postdiboĉan lacecon. La duolingo-aj lernantoj, kiuj ĉeestis ja ne fizike, sed tamen en la menso de la partoprenantoj, estas foje glorataj kiel la savantoj de movado mortonta, do ĉu ebla solvo por la aĝproblemo? Ne nur la membronombroj per si mem, sed ankaŭ la aĝdistribuo de la membraro de UEA estas zorgiga; anoj en TEJO-aĝo (do sub-tridek-jara) konstistigas ok elcentojn de la membraro, same grandan eron konsistigas homoj pli ol okdek-jaraĝaj. Laŭ la vortoj de Stefan MacGill, vicprezidanto de UEA kaj kungvidanto de la seminario, temas do pri “asocio aktive perdanta sian kapablon pluvivigi sin”. Post ĝenerala priskribo de la problemo fare de la gvidantoj kaj unuanima interkonsento pri ĝia efektiva ekzisto sekvis raportoj de junaj seminarianoj el Sud-Orienta Eŭropo pri la stato de la (junulara) Esperanto-Movado en iliaj landoj; montriĝis, ke la problemoj ofte rilatas al manko de scio pri Esperanto inter junuloj: En tiu regiono, Esperanto ofte havas fortan tradicion kaj estas konata al granda parto de homoj el pli aĝaj generacioj, tiuj scioj (post politika ŝanĝiĝo kaj kolapso de la movadaj strukturoj) tamen ne transdoniĝis al la junularo. Ĉar la plejmulto de la seminarianoj ne venis el la SORE-regiono, la gvidantoj decidis larĝigi la diskuton kaj aŭdigi raportojn de movadanoj el diversaj mondopartoj, kio helpis pli bone kompreni problemojn surlokajn kaj kiel TEJO povus helpi (deflanke de TEJO ĉeestis la seminarion ĝiaj prezidanto, Michael Boris Mandirola, kaj vicprezidanto, Juliana Evandro). La internacieco (17 aliĝintoj reprezentis 13 landojn) ebligis vastan aliron al la problemaro. Dum la seminario ne mankis aktivaĵoj trejnaj: La duan tagon okazis rolludo pri Esperanto-varbado, ĉar ja ofte oni frontas antaŭjuĝojn kaj ŝajnargumentojn laŭantajn primitivan skemon: “sed ja ekzistas la angla por internacia komunikado.” Tiajn rezonadojn ni kapablu efike kaj konvinke kontraŭstari: Unu el la rolluda duopo havis la taskon roli ardan entuziasmulon, dum la alia devis rezisti la konvinkoprovojn. Merkrede la paroprenantaro sub la gvido de Enric Baltasar FLAMe analizis la junularan Esperanto-movadon: “FLAM-analizo” estas tekniko uzata precipe en merkatiko por prijuĝi la kvaliton de produkto. Oni listigas unuflanke Fortojn kaj Lamaĵojn (influeblajn por esperantistoj) kaj aliflanke Avantaĝojn kaj Minacojn (rilatajn al faktoroj ekster nia mikromondo). Kolektinte do la diversajn faktorojn gravajn por la movado, la seminarianoj en la lasta tago dediĉis sin al la trovado de solvoj, nome kiel evoluigi fortojn, kuraci lamaĵojn, ekspluati avantaĝojn kaj kontraŭstari minacojn. Pluraj el la solvoj traktitaj estas transdonotaj al la estraroj de UEA kaj TEJO cele al plua konsiderado. Kiel la lastan tagorderon oni diskutis pri enmovadigo de la lernintoj. Ja la duolingo-kurso, kiu plurfoje menciiĝis en antaŭaj diskutoj, alportos ondon da novuloj al nia lingvo, sed ne nepre al nia movado. Deflanke de organizaĵoj movadaj estis entreprenitaj jam pluraj klopodoj, inter aliaj senpaga disponigo de la decembra numero de la revuo Esperanto al duolingo-anoj. La Estraro de TEJO laŭ dumseminaria anonco planas enkonduki plian logaĵon, nome senpagan membrecon por kursfinontoj, validan dum unu jaro. Laboro finita, ripozo merita: Fine de la lasta tago de la seminario (kaj nemalpligrave de la (ne nur) por esperantistoj okazplena jaro 2015-a) la partoprenantaro toste honoris sian laboron kaj festis la samtempe okazantan novjariĝon Novzelandan.

La senlacaj aktivuloj de TEJO permesis al si nur kelkhorajn diboĉon kaj ripozon, antaŭ ol posttagmeze la 1-an de Januaro estis okazigata “Diskuto pri plurlingvaj politikoj”. Temas pri programero prezentota dum YO!Fest, la plej grava junularpolitika evento en Eŭropo, kiun ĉiujare organizas FoJE (Forumo Junulara Eŭropa, angle European Youth Forum) partnerante kun pluraj junularaj asocioj, inter kiuj ĉi-jare troviĝas TEJO. La partoprenantoj de la diskuto, kiu baziĝas ja sur faktoj fikciaj, sed havas seriozan fonon, rolas kiel politikistoj en la lando Kukumio. Ekzistas kvar etnoj en tiu lando, ĉiuj el ili reprezentata de po triopa-kvaropa “delegitaro”, konsistanta el rolludanoj. Krome estas dukapa registaro, kiu havas la taskon bridi kaj kunordigi la diskuton, fine kondukonte ĝin al solvo por ĉiuj etnoj akceptebla kaj laŭeble kontentiga. Ĉiuj arde kundiskutis, tiel ke fine la gvidantoj (Michael Boris Mandirola kaj Konstanze Schönfeld) sukcesis nur post longa penado konsentigi la delegitarojn kaj vespere venigi la partoprenantojn katenitajn de la diskut oal la manĝejo. La partoprenantoj de tiu programero povos ludante konsciiĝi pri la graveco de lingvaj rajtoj kaj justeco - esprimoj al plej multaj homoj (eĉ al politike interesataj) ne konataj. Tiel TEJO povos dum YO!fest amuzi kaj klerigi la ĉeestantaron: jen modela maniero informi pri Esperanto - sen kliŝoj, sen malbonaj argumentoj konstante ripetiĝantaj.

Sub la gvido de la dum la tuta semajno diligente laboranta komisiito pri Landa Agado en Eŭropo, Enric Baltasar, sabate kunvenis reprezentantoj de pli ol dek landaj sekcioj por la solena debutkunsido de la Eŭropa Komisiono de TEJO. La komisiito en ekstazon b de laboremo ellaboris kelkpaĝan tagordon, tiel ke la reprezentantoj devis fine - traktinte eĉ ne duonon de la punktoj - rezigni, tamen konstatante, ke tiaj kunvenoj utilas kaj pluumindas. Same je la lasta tago la TEJO-aktivuloj profitis la ĉeeston de pluraj novuloj kaj prezentis TEJO-n, raportante pri ĝiaj agadoj kaj klarigante ĝiajn strukturojn al kelkdeko da interesitoj. Michael Boris Mandirola per sia elstara konvinkkapablo gvidis la prezentaĵon; ne estas iu ajn dubo, ke la 2-an de Januaro 2016 okazis subita salto en la membriĝstatistiko.

La nura nomo de la aranĝo “Junulara Esperanto-Semajno” fakte garantias bonan etoson, mojosajn koncertojn kaj interesajn programerojn, des pli bona ĝi estis pro la belega ĉirkaŭaĵo, la hejmeca JESejo kaj la afablega, diligenta organiza teamo. Venu venontjare ankaŭ vi!

Eĉ se ĉiuj devenis el diversaj landoj...

Raporto pri la 35-a Komuna Seminario

SEŜIMO Masaja

Spite ke kelko da surlokaj komitatanoj por la Komuna Seminario (“KS”) mankis, ni atingis sukceson pli grandan ol ni antaŭvidis, kiam ni elpensis la bazon de la evento. La partoprenantoj nombris 34 (inkluzive de la moralaj aliĝintoj) kaj ili estis el Japanujo, Ĉinujo, Vjetnamujo, Koreujo kaj Barato. La seminariejo estas Shin Osaka Youth Hostel, proksime de la stacidomo Shin Osaka.

La seminaria temo estis “kompreneti la najbaran kulturon”. La kialo, kial ni altlevis ĝin estas, ke ĉi-jare oni ŝajnis rimarki serioziĝantan interkulturan kolizion, precipe en Eŭropo en rilato kun la enfluo de la rifuĝintoj el Sirio. Sendube tio estas ne nur kultura, sed ankaŭ politika kaj religia fenomeno. Tamen, al tria okulo en Azio ŝajnas, ke la homaro forgesas iom post iom, pli kaj pli, kio homeco kaj homaro estas.

La kulturo ludas grandan rolon, por ke ni rememoru kiuj kaj kiel ni estas, kio homo estas laŭ nia kredo: tiuj, kiuj komprenetas alian kulturon, klopodete povus iĝi kvazaŭ ŝipeto sur senluma maro survoje al lumturo. Eĉ se ni estus ĉe abismo, ni ne devas forigi unu la alian pro diverseco.

Por ke realiĝu tiu temo, ni preparis abundan programon rilate la kulturon de nia lando. En la unua tago ni komencis sinprezenti kaj tial povis rakonti unu al la alia bone kaptinte la okazon rimarki kiel interesaj ĉiuj ĉeestantoj estas. Ekzemple, ni havis samĉambranon, kiu vizitis Saĥalenon, Litovion aŭ estis la sperta ludisto por pico-turnado k.t.p..

En la dua tago la junaj vojaĝantoj ekveturis al Kioto, la plej historia urbo de Japanujo, por sperti la kulturon de nia lando. Ili promenadis en Fuŝimi Inari, la japanmanieranimisma sanktejego, kaj budismoflanke ili trapasis la enon de la templego Kijomizu, rigardante kiel japananoj preĝas tie kaj kia ilia ĉiutaga vivo. Krom la vizito al la klasika kaj religia lokoj oni povis knedi tradician dolĉaĵon en la kuirejo de japan-klasikforma domo kun vendejo de japanstila dolĉaĵo.

Tiu nokto abundis je muzikaj programeroj kaj la partoprenantoj ĝuis manĝi manĝaĵojn el Okinavo, la suda insulprefekturo, aŭskultante diversstilajn muzikerojn. Ni aŭdis laŭvice:

  1. kanton de Bob Dylan en Esperanto;
  2. lokan rok-grupon, kiu uzas Esperanton;
  3. memkomponitaĵon kun esperanta teksto, kiun studentino de muzika lernejo tradukis;
  4. latinamerikan per klasika gitaro kaj la okinavan tradician muzikojn.

En la lasta tago la tranoktintoj partoprenis en la diskutado kaj la kunmetado de radioaparato. Dum la diskutado oni parolis ĉefe pri la kulturo de sia naskiĝlando kaj poste pri la Esperanto-agado en sia lando. En la fino oni diskutis pri la Komuna Seminario mem kaj nunaj kaj “venontaj” organizantoj lernis profunde kion KS-gastoj precipe deziras por KS. En la kadro de la radio-kunmetado teĥnologia studento el la Universitato de Kioto gvidis la programeron kaj li kreis klopode la bezonatajn radio-meĥanikajn vortojn, kiuj ne troviĝas en la ĝisnuna Esperanto por lernigi la partoprenantojn scipovi fari radioaparaton. Pro lia klopodado la teĥnologiaj lernantetoj ĝuis lian radio-kurson.

Laŭ mia impreso la partoprenantoj aspektis kontentaj pro la programeroj kaj sperte komprenetis la diversecon de la kulturoj. Tial ni forte esperas, ke tiu KS helpos la kulturspertintojn kompari la aliajn landojn kaj sian hejmlandon el diversaj vidpunktoj aplikante la scion kaj la sperton en Japanujo, ĉar kune ni povis ridi dum la KS, eĉ se ĉiuj devenis el diversaj landoj.

Ektrejniĝu kaj ektrejnu aliajn danke al la Komisiono pri Aktivula Trejnado!

(Sara Spanò)

La agado de la Komisiono pri Aktivula Trejnado de TEJO - grupo de elstaraj kaj agademaj junaj aktivuloj, gvidata ekde septembro 2013 ĝis julio 2014 de Veronika Poór (Estrarano de TEJO pri Aktivula Trejnado, Homaj Rimedoj kaj Scienca kaj Faka Agado), kaj nuntempe gvidata de Sara Spanò - pluevoluas, diverskontinente kaj diversforme.

Ĉeestaj trejnadoj

Dum la lasta jaro, la Komisiono pri AT aktive kontribuis al pluraj ĉeestaj trejnadoj dum la jenaj aranĝoj: JER (aŭtuna aranĝo), KS, JES, BEJK, la 1-a Internacia Esperanto-Kongreso en Nikaragvo, JER (printempa aranĝo), IJF, EEU-kongreso, IJK, la 1-a TutKelta kaj Skota Kongreso de Esperanto, IJS kaj dum la ĵus okazinta Itala Kongreso. La fruktodona kunlaborado kun UEA rilata al la strategia prioritato Kapabligo pluiras pli kaj pli kunkonstrueme, kaj la aktiva partopreno de la Komisiono pri AT sukcese evidentiĝis kadre de la serio de la AMO-seminarioj okazintaj dum JER (aŭtuna aranĝo), NASK, IJK kaj ĉijara Itala Kongreso.

Ĝis nun la ĉeestaj trejnadoj okazantaj dum la menciitaj eventoj havis la avantaĝon engaĝi en la agadon de la AT-Komisiono plurajn lokajn aktivulojn, tiel enkondukante daŭripovan elementon en la plusekvo de la agado; vere ne malhaveblas daŭre stimuli la partoprenemon kaj aktivemon de junaj lokaj fortoj, tiel ke ili iĝu grava parto de tutmonda agado. La konstanta organizado de trejnadoj kaj seminarioj havas la rezulton atingi plurajn kontinentojn kaj disvastigi imitindajn trejnadmodelojn kaj skemojn, kaj enplekti pli kaj pli da homoj en sian agadon. Multobliga efiko vere gravas por garantii pludaŭron de la tuta agado kaj plialtigon de la nombro de trejnatoj kaj de ontaj trejnantoj.

Tamen, Aktivula Trejnado estas vere senlima agadkampo, kie la laboro estas vere giganta; TEJO, kiel tutmonda organizo, bezonas atingi plejeble multe da homoj, kaj ofte okazas ke la manko de rimedoj kaj aliaj malfacilaĵoj pri internacia moviĝo kreas multajn barilojn, ĉefe por junuloj.

Tial, TEJO pripensis pli inkluzivan strategion pri plikapabligo de junaj aktivuloj, nome enkondukis la realigadon de retaj trejnadoj, per kiuj homoj povas akiri novajn konojn kaj pliperfektiĝi de ajna loko, ne nepre vojaĝante por partopreni ĉeestajn trejnadojn: rettrejnadon.

Rettrejnadoj

Kutime rettrejnado enhavas proksimume dekon da moduloj, kiuj estas laŭgrade sendataj al la trejnato; fakte, al ĉiu ero estas ligitaj taskoj, post kies plenumo eblas ricevi la sekvan trejnaderon. La dimensioj de la enhavo de ĉiu modulo, kiu kutime (kaj intence) ne postulas multe da legadtempo, kio igas la pluevoluon de la trejnado rapida kaj malpeza.

La ĝenerala plano de la Komisiono estas aperigi novan rettrejnadon ĉiun trian monaton: kutime la lanĉdatoj estas la 1a de marto, la 1a de junio, la 1a de septembro kaj la 1a de decembro. La Komisiono daŭre prilaboras materialojn por realigi novajn trejnadojn, kaj restrukturante la materialon uzatan dum ĉeestaj trejnadoj, kaj elĉerpante ĝin el aliaj disponeblaj fontoj, kaj verŝante siajn konojn kaj spertojn en la diversajn erojn el kiuj konsistas la reta trejnado.

Ĝis nun la Komisiono pri AT kreis kaj aktivigis kvar rettrejnadojn pri la jenaj temoj: eksteraj rilatoj; intertraktado; pri tio kiel esti efika komitatano A/B; formado de grupoj, projektmastrumado kaj teamlaboro.

La rettrejnado pri eksteraj rilatoj pri tio kiel bone reprezenti TEJO-n kadre de kunvenoj organizitaj de internaciaj organizoj (ekzemple, Eŭropa Junulara Forumo kaj Unesko), estis realigita danke al la spertoj kaj konsiloj de la Komisiono pri Eksteraj Rilatoj de TEJO.

Dum la pasinta JES en Pollando, okazis profesia trejnado pri intertraktadaj kapabloj (tre bezonataj en junulara medio, ĉefe — sed ne nur — ekzemple dum organizado de aranĝoj), danke al la financa subteno de Eŭropa Unio kadre de la junulara projekto “Volontulado kiel persona pluevoluo: kiel pliboniĝi?”. Post la trejnado, reorganizante la trejnadmaterialon, aldonante pli da temoj kaj konsiloj, la Komisiono kreis rettrejnadon pri intertraktado.

Por helpi novajn komitatanojn de TEJO efike kaj plenkonscie alpreni siajn respondecojn kaj plenumi siajn taskojn, la Komisiono pri Aktivula Trejnado de TEJO kreis laŭcelan trejnadon, tiel ke la freŝnomumitaj komitatanoj povu pli memfide agadi en sia rolo. Tiu ĉi 7-era reta trejnado havas la celon helpi la novajn komitatanojn pli bone orientiĝi en sia nova posteno kiel komitatano A aŭ B de TEJO, kaj pli bone kompreni siajn taskojn, rajtojn kaj devojn.

La ĵus bakita trejnado de la Komisiono pri AT, jam disponebla ekde la 1a de septembro, temas pri formado de grupoj, teamlaboro kaj gvidado. La materialoj, la spertoj kaj la konoj uzataj dum profesia trejnado okazinta en Tuluzo (februaro 2014) danke al la financa subteno de Eŭropa Unio kadre de la projekto “Elloke tutmonden: la novaj defioj de volontulado”, dum AMO-1 (dum JER) kaj AMO-3 (dum IJK), estis kolektitaj kaj resktrukturitaj por realigi tiun ĉi rettrejnadon, kiu alcelas trejni potencialajn gvidantojn pri grupkreado kaj teammastrumado.

Ĝis nun la trejnadojn partoprenis rete pluraj homoj el diversaj kontinentoj; se ankaŭ vi emas partopreni ilin, aŭ scivolemas ĝenerale pri la agado de la Komisiono pri Aktivula Trejnado de TEJO, bv. viziti la paĝaronhttp://tejo.org/aktivula﹍trejnado, kie vi povos trovi detalojn kaj utilajn retadresojn por ektrejniĝi.

La Komisiono vere bezonas vian helpon por pli kaj pli sukcese antaŭeniri; ĉia sugesto, kontribuo, ideo, treege bonvenas ĉe la retadreso at@tejo.org!

Sara Spanò

Komisiito pri Aktivula Trejnado de TEJO

Fiere, Energie, Junulare: celebru du jarojn de Filipina Esperanto-Junularo!

(Albert Stalin T. Garrido)

La lasta 19-a de septembro memorigis nin pri du pezaj jaroj ekde kiam tri geadoleskuloj, tute el nenio, fondis organizon en la urbo Valenzuela (Filipinoj) en 2013. Endas diri, ke fakte unu el tiuj aŭdacaj geknaboj, kiuj konsistis el du knaboj kaj unu knabino, tiam aĝis 13 jarojn. La ĉefa fondinto, kore via, estis 15-jara tiam. Ne estis ajna ligo, eĉ spuro fantoma, al la pasinta ĉi-landa movado tiam mastrumata de universitataj profesoroj kaj lingvaj intelektuloj, sed jam formortinta. (Ĉu ironie?) Sed nun, la sama organizo, kiun vi hodiaŭ konas kun la nomo “Filipina Esperanto-Junularo” aŭ FEJ, daŭre vivas pro la samaj aŭdacaj geknaboj, kiuj kvankam ili havas korpon kaj menson ankoraŭ ne tute maturan kaj influan, revas pri popoloj reciproke sin komprenantaj kaj junularoj aktive socie kontribuaj.

Estas ja laŭ mi rara kaj ĝojiga novaĵo, ke la sola organizo de filipinaj esperantistoj — la tiel nomata “movado de geknaboj” — jam trapasis du jarojn! Estas malfacile por la movado travivi eĉ tiom (mal)longe, se ĝi estas kompleta insulo fizike neligita kun iu ajn alia lando, do preskaŭ ne ricevas eksterlandajn esperantistojn kaj ne ricevas subtenon homrimedan. Jes, FEJ sentas sin malproksima de ĉiuj aliaj Esperanto-organizoj, eĉ TEJO, ĉar apenaŭ etendiĝas al ĝi interago kaj apogo fizikaj. Oni eble rajtas ridi, konstatante ke du jaroj estas epoko tro mallonga kaj sensignifa: ja konfesindas, ke ne temis pri tre sukcesa periodo — en tiuj du jaroj ĉefe okazis malgrandaj aferoj. Sed indas diri, ke ni ja atingos ion. Per la sekvantaj alineoj mi detale priskribos ĉiun atingon.

Tiuj etaj sukcesoj de FEJ malgraŭ ĉiaj malfacilaĵoj

La Esperanto-movado en Filipinoj kreskis kaj antaŭenmarŝis ĝenerale malrapide, eĉ devante remarŝi multfoje. Estas konfesinde, ke ni ne estis tro sukcesaj pri niaj agadoj, kaj multfoje reciproke nin miskomprenis pri planoj kaj agadoj. Estas nenio prifierinda pri tio. Nia membraro estis tiam kreskanta, kaj signifa plejmulto devenas de la ĉirkaŭa regiono de Manilo, la ĉefurbo. Tial, ni organizadis interkonatiĝajn renkontiĝojn, sed nur unu ĝis tri personoj (krom mi) ĉeestis. Ni ne ĉiam povis interkonsentiĝi ĉar estas faktoroj, pri kiuj bone scias kaj ĉagreniĝas eble ĉiu junulara organizo: manko de libera tempo aŭ mono; studoj aŭ laboro, malpermeso de gepatroj, aŭ grandaj distancoj. Konsiderinda problemo estas ankaŭ la volo mem de membroj: al multaj membroj mankas la volo peni por partopreni, sed ni daŭre provas konvinki ilin.

Estis serio de alternaj antaŭenpaŝoj kaj repaŝoj. Oni planas, sed ne realiĝas. Mi provis ripete asigni laboretojn al membroj, sed fine tiuj laboroj redirektiĝis al mi. Por kontentigi la bezonon kunveni, ni kunvenadis interrete kaj skajpe. Tio estas iagrade sukcesa, sed laŭ mi tio ne sufiĉas por pritrakti la plej gravajn aferojn kaj gardi la progreson de la junuloj rilate Esperanto-studadon. Ni ankaŭ planis organizi nian unuan kongreson, sed ni devis entute nuligi ĝin. (La listo daŭras...) Kaj la 12-an de junio 2015, ĝuste je la datreveno de sendependiĝo de Filipinoj, finfine ekestis historia evento: unuafoje kunvenis ses junaj esperantistoj de Filipinoj en iu konata kafejo en Manilo. La aĝoj de la ĉeestintoj estis diversaj: la plej juna aĝis 14, dum la plej aĝa 34 jarojn — do jam ekster la TEJO-aĝo. Tie, ni kunplanis aktivaĵojn por la dua jarduono de 2015 kaj kune malnetis la Statuton de la organizo. Ni eĉ kantis Esperanto-kantojn ĉe la estradeto de la kafejo, kio kaptis la atenton de la kafumantoj. Kun ni estas la granda Esperanto-flago kaj ĝin ni flirtigas ie ajn, kie ni kunsidas, por ke la publiko admiru tiun unikan tukon. Unu monaton poste, la 25-an de julio, ni tuttage festis la Esperanto-tagon: ni havis torton, kaj kune vespermanĝis kaj kunkantis la himnon ‘La Espero’, kaj interŝanĝis salutojn. Kaj nur ĝuste en la datreventago, ni kunvenis laŭtlegante salutojn el diversaj partoj de la mondo okaze de tiu grava festo. Dankon al ĉiuj salutintoj!

Hodiaŭ ankoraŭ malfacilas al ni kunveni, tial ni provas “flugi” de unu loko al alia por ebligi al pli multaj almenaŭ turismumi ĉirkaŭ la metropolo. Plej grave, ni provas alproksimigi Esperanton al la popolanoj mem — al la junularo. La edzino de nia plej aĝa ano ekstudas Esperanton, kaj ili eĉ planas la lingvon instrui al sia filo. (Esperanto-familio?) En la fino, ni multe fieras pri tiuj ĉi malgrandaj sed neniam forgeseblaj trezoraĵoj kaj penas fari aferojn eĉ pli grandajn, kvankam ni tute komprenas ke ankoraŭ staras muroj disfaligendaj antaŭ ol ni povos sukcesi.

*************************************************

Filipinaj esperantistoj kune festis la Esperanto-tagon unuafoje historie de la filipina junulara Esperanto-movado (la 25-a de julio 2015)

*************************************

Ĝis la skribdato FEJ havas 83 librojn (63 malsamajn titolojn), 83 revuojn (el 6 serioj), kaj kelkajn kompaktdiskojn kaj aliajn varojn — ĉio sendita de bonkoraj individuoj kaj organizoj. Nia biblioteko ankaŭ gajnis subvencion el la Biblioteka Apogo Bachrich, kio provizos FEJ per gravegaj eroj por la lernado de la junuloj. Ni ankaŭ sukcesis krei kaj presigi broŝurojn en la lokaj lingvoj, larĝe helpajn al la kompreno kaj kono de filipinanoj pri Esperanto. Malgraŭ tiuj atingoj, daŭras la bezono de FEJ havigi al siaj membroj aferojn kiuj vivtenos ilian intereson, kaj plivastigi la limojn de la organizo. Rilate presaĵojn estas multo ankoraŭ daŭre celata: lernolibroj kaj vortaroj tradukitaj al la filipina lingvo, ktp. Ni daŭre prilaboras tiujn, kvankam mankas sufiĉe da homoj, kiuj bone komprenas la lingvon.

Kiam FEJ estis fondita, mi prenis la respondecon gvidi ĝin kiel ĝenerala sekretario, kiu ĉefe faras la aferojn kiel prezidanto. Hodiaŭ, post du jaroj, restas en miaj manoj tiu provizora posteno, kaj estos tiel ĝis la estonteco, kiam FEJ espereble fine pretos adopti sian Statuton kaj elektos Estraron — kio ankoraŭ ne okazos iam ajn baldaŭ. Ĝis nun, restas la plej gravaj problemoj: mankas al nia organizo financo kaj la membroj ne plene pretas surpreni aktivajn respondecojn por antaŭenstiri la organizon. Iuj el la membroj eĉ diris, ke ŝajne per statutaĵoj kaj estraraĵoj oni nerealisme burokratigas la organizon, kaj ĝi ankoraŭ ne pretas por burokrataĵoj kaj aferoj ankoraŭ restu neformalaj. Mi ne konsentas pri tio, kvankam mi cedis al la fakto ke la organizo ja devas iom resti malrapide moviĝanta: antaŭ ol ekpritrakti la formalaĵojn, kaj malgrandajn kaj fundamentajn detalojn ni konstruu unue. Tial nun, ni ankoraŭ devos atendi iom pli longe antaŭ ol FEJ sin prezentos kiel la plej novan Landan Sekcion de TEJO. Paciencon, mi petas!

Sed dum FEJ ankoraŭ ne atingas sian “oran periodon”, eble plej kontentige estas ke ni jaron post jaro kune festas datrevenojn. La tiama 15-jara mi jam 17-jaras nun, baldaŭ 18, kio ebligas al mi laŭleĝe vojaĝi eksterlanden sola, malfermante novajn pordojn por mi kiel Esperanto kaj la tuta landa Esperanto-movado. La tiama 6-libra biblioteko kreskis, kaj la aŭdaca organizo trikapa fariĝis 25-membra. Jes ja, malgranda sed inspira, ĉu ne? Do, antaŭen al pli sukcesa estonteco, antaŭen al pliaj datrevenoj! Celebru du jarojn de Filipina Esperanto-Junularo! Toston!

Albert Stalin Garrido estas kunfondinto de FEJ kaj ĝia ĝenerala sekretario. Li estas 17-jara aktivulo kaj studento pri geografio en la Universitato de Filipinoj.

[FORIGITA!: https://lh4.googleusercontent.com/MCjezmXZoDPn6mrs4UFfQOnCB3WrVbwDRYSirlw3S1FYtX2qpQsXajWr40CNFWHVUeGbPLAJwusFdyiqudxbeRKRxnBH1YCBDhBGRZx﹍1NOvnPr1-0lhGj7faIae9WXb8K﹍IeTecm4hDW5ix]

Filipinaj Esperantistoj kune festis la Esperanto-tagon unuafoje historie de la filipina junulara Esperanto-movado (25-a de julio, 2015)

Eĉ kiam ĉiuj divenis el diversaj landoj

Raporto pri la 35-a Komuna Seminario

SEŜIMO Masaja

Spite ke kelke de surlokaj komitatanoj por Komuna Seminario(“KS”) mankis ni atengis sukceson plu ol ni antaŭvidis kiam ni dezignis bazon de la evento. Partorenantoj nombris 34 inkluzive de moralaj aliĝintoj kaj ili estis el Japanujo, Ĉinujo, Vjetnamujo, Koreujo kaj Barato. La seminaria temo estis “kompreneti najbaran kulturon”.

Por ke realigu la temon, ni preparis abundan progremeron en rilato kun kulturo de nia lando. En la unua tago ni komencis sinprezenti kaj tial povis rakonti unu la alian bone kaptinte kiel interesaj ĉiuj ĉeestintoj estis. Ekzemple ni havis samĉambranon, kiu vizitis en Saĥaleno, Litovion aŭ sperta ludisto por pico-turnado k.t.p..

En la dua tago junaj vojaĝantoj ekveturis al Kioto, la plej historika urbo de Japanujo, por ke spertu kulturon de nia lando. Kiel animisma flanko, ili promenadis en Fuŝimi Inari la japanmanier-animisma sanktejego kaj el kadro de budismo ili trapasis enon de la templego Kijomizu rigardinte kiel japananoj preĝis tie kaj kiel ilia ĉiutaga vivo estas. Krom la klasika kaj religia loko oni povis sperti knedi tradician dolĉaĵon en kuirejo en japan-klasikforma domo kun vendejo de japanstila dolĉaĵo.

En tiu nokto abundis je muzikaj programeroj kaj partoprenantoj ĝuis manĝi manĝaĵon el Okinavo, la suda insulprefekturo aŭskultinte diversstilan muzikon: konton de Bob Dylan en Esperanto, lokan rock-grupon, kiu uzas Esperanton, la memkomponintan kanton kun esperanta teksto, kiun studentino de kolegio de muziko tradukis, la latinamerikan per klasika gitaro kaj la okinavan tradician.

En la lasta tago la tranaktintoj partoprenis en diskutado kaj kunmetado de radio. En diskutado oni priparolis ĉefe kulturon de sian naskiĝlando kaj poste E-agado en siaj landoj. En fino oni diskutis pri KS mam kaj nunaj kaj “venontaj” organizantoj lernis profunde kion KS-gastoj precipe deziris por KS. En kadro de radio-kunmetado teĥnologia studento el Kioto Universitato gvidis la programeron kaj li kreis klopode bezonitajn radio-meĥanikajn vortojn, kiuj ne troviĝas en ĝisnuna Esperanto por lernigi partoprenantojn scipovi fari radion. Pro lia klopodado la teĥnologiaj lernantetoj ĝuis lian radio-kurson.

Kvankam niaj laboristoj ne ĉeestis en KS kiel mi antaŭskribis komence kaj klarigo pri kulturaĵoj ankis dum la ekskurso, ni kredas, ke partoprenantoj sperte komprenetis diversecon de kulturo.

En ĉi-jaro oni trovis seriozigontan interkulturan kolizon, precipe en Eŭropo en rilato kun enfluo de rifuĝintoj el Sirio. Sendute tio estas ne nur kultura, sed politika kaj religia. Tamen, dume el tria okulo en Azio ŝajnas, ke homaro forgesas iom kaj iom, kio homeco estas.

kulturo ludos grandan rolon por ke rememoru kiel ni estas, kio homo estas laŭ mia kredo: tiuj, kiuj kompreneti alian kulturon povus iĝi kvazaŭ ŝipeto sur senluma maro al lumturo. Eĉ kiam ni estus en abiso, ni ne devas forigi alian pro diverseco.

Tial ni forte esperas, ke tiu KS helpos la kulturspertintojn kompari alilandon kaj sian hejmlandon el diversa vidpunkto aplikante scion kaj sperton en Japanujo, ĉar kune ni povis ridis en KS, eĉ kiam ĉiuj divenis el diversaj landoj...

[FORIGITA!: 4%20foto﹍html﹍99bbe9bc923e8f21.jpg]

[FORIGITA!: 4%20foto﹍html﹍6c7459692c756b.jpg]

IJF 2016: sukcese, malgraŭ la soleco de la volontuloj (Giorgio Di Nucci kaj Alberto Vitale)

Ekde jam 40 jaroj estas kutimo, ke dum la Paska semajno okazas ie en Italio la Internacia Junulara Festivalo (IJF). Ĉi-jare la renkontiĝo okazis en Pesaro, regiono Markio (Marche).

Ĝenerale en la organizado de la festivalo, la estraranoj de Itala Esperantista Junularo (IEJ) estas helpataj de kelkaj eksterlandaj samideanoj kiuj malŝarĝigas ilin de iom da laboro. La eksestraro de IEJ pensis plipoviĝi kreante internacian teamon dediĉitan nur al tio. Tamen, io ne bone funkciis. Kaj la eksestraro kaj la internacia teamo komencis sian laboron plenaj je entuziasmo. Kiam oni komprenis pri la grava kvanto da laboro farenda, multaj homoj ekdemisiis aŭ malaperis antaŭ kaj dum la IJF, forlasante la estraron en du homoj (Emanuele Regano kaj Alberto Vitale) kaj la internacian teamon en tri (Léon Schnelldorfer, Tomáš Stano kaj Paulína Kožuchová), ĉiuj samlandanoj de Zuzana Kožuchová, ĉeforganizantino de la festivalo, kiu bedaŭrinde ne povis ĉeesti pro personaj kialoj sed kiu faris bonegan laboron por havigi ĉion preta. Same direblas pri Filippo Botta, kiu helpis laŭ sia malmulta libera tempo. Kora danko iras al Walter Bruno, kiu havas la gravan meriton (kaj respondecon) preni la kason de la malaperinta kasisto.

Grava helpo alvenis de loka samideano Claudio Mari, kiu pruntedonis teknikaĵojn, aranĝis prelegon en la urbodomo kaj eĉ bonvenigis homojn dum la unua vespero, en trinkejo apud la stacidomo. Michele Guerriero organizis kaj gvidis la du belegajn ekskursojn al Urbino (Monda heredaĵo de Unesko) kaj Gradara.

De tiu ĉi festivalo ni lernis, ke eblas okazigi Esperanto-aranĝon eĉ se vi estas nur du homoj, sed tio tute ne indas, ne deziratas, kaj ĉefe ne justas. Tamen, kvankam estis organizaj problemoj, la nivelo de IJF 2016 estis alta. Okazis la unua sesio de la TEJO-programo ETEY (Trejnado por Trejnistoj), partnera projekto subvenciita de Eŭropa Unio kadre de Erasmus+, kies celo estas krei la unuan generacion de TEJO-trejnistoj. La trejnado estis mastrumita de du spertegaj trejnistoj, anoj de BEST (Board of European Students of Technology). En ĝi partoprenis, kiel delegito de IEJ, Michael Boris Mandirola, la plej sperta eksestrarano, kiu ne povis tial helpi dum la festivalo.

Multe da novuloj ĉeestis kaj multaj partoprenantoj donis pozitivajn respondojn. Aldone, la vespera programo estis sufiĉe riĉa: kvin koncertoj kaj unu teatraĵo, kompreneble sen forgesi la kutimajn Trinkomanĝan Nokton kaj Internacian Vesperon. La movado estis tre aktiva dum la renkontiĝo: ĉeestis multaj estraranoj de TEJO, kiuj disponebligis folion, sur kiu ĉiu ajn povis skribi siajn “Ideojn por Esperanto”. Dum la ĉiujara asembleo de IEJ estis aprobita la plialtigo de la maksimuma aĝo (de 30 al 35 jaroj). Do, fine, IJF 2016 estis sukcesa festivalo. Ni nur esperas, ke la venontaj estos pli facile organizeblaj!

IJF 2017: La unuan fojon kiel... (Fotoj: Ariel Palmer)

La 42a Internacia Junulara Festivalo 2017 okazis de la 12-a ĝis la 18-a de aprilo en Castione della Presolana, urbeto en la itala regiono Lombardio, kaj ĝi estis sendube sukceso. La estraranoj de Itala Esperantista Junularo prezentas ĝin el pluraj vidpunktoj.

La unuan fojon kiel ĉeforganizanto (Alberto Vitale):

La aranĝo estis tre sukcesa kaj bunta, kun preskaŭ cent partoprenantoj el kvar kontinentoj. Ni strebis ĉion pretigi jam dum la antaŭaj “trankvilaj” monatoj, por havi la eblon zorgi nur pri la gastoj dum la evento mem. La organizantoj eĉ sukcesis viziti kelkajn prelegojn kaj ĝui la belecon de la sidejo, kiu estis meze de verdaj herbejoj, ĉirkaŭita el montoj, profitante de bela vetero, nek varma, nek malvarma.

Problemetoj, kiel ĉiam, aperis, sed ni kore dankas la partoprenantojn, kiuj plej, ofte reagis kunlaboreme kaj proponis solvojn anstataŭ ol nur rimarkigi ke io misfunkcias.

Tia kunlaborado ebligis al ĉiuj ĝui riĉan kaj spertodonan eventon de tutmondeca movado.

La unuan fojon kiel organizanto (Giorgio Di Nucci):

Jam partopreninte en kvar IJF-oj, mi taksas tiun ĉi unu el la plej belaj. Unuafoje, mi estis ĉe la alia flanko de la organiza tablo, finfine komprenante kiom multe da fortoj necesas por aranĝi tian eventon. La laboro, kaj hejma kaj surloka, estis, ĉiuokaze, subtenebla kaj vere kontentiga, se rigardi la rezultojn. Ankaŭ Carlotta Pavese, alia unuafoja organizantino, diris al mi, ke la sperto estis emocianta, amuza kaj tre kapablokonstrua.

El la malmultaj prelegoj, kiujn mi sukcesas ĉeesti, rimarkindas laŭ mi la bela parolado de Gian Carlo Fighiera — nun Honora Membro de IEJ - pri la vivo de Zamenhof.

La unuan fojon kiel partoprenanto en trejnado (Edoardo Nannotti):

La Festivalon riĉigis ankaŭ TEJO-trejnado, kiu entute daŭris eĉ pli longe ol IJF mem, komenciĝante preskaŭ unu semajnon antaŭ ĝi. Temis pri “trejnado por trejnistoj”. Se tia difino ŝajnas iom konfuzanta, jen klarigo: la projekto celis starigi novan aron da esperantistaj trejnistoj, kies agado povos en la estonteco helpi la movadon pli efike organizi sin kaj disvastiĝi. Trejnisto estas fakte homo, kiu kapablas transdoni konojn kaj kapablojn rapide kaj facile per modernaj instru-teknikoj, ekzemple per abunda bildigo de informoj kaj aktiva engaĝado de la lernantoj pere de ludeca etoso kaj zorga mastrumado de la grupa energio.

La trejnadon sukcese partoprenis preskaŭ dudeko da homoj, inter kiuj ankaŭ afrikanoj el najbaraj lando al tiu, kiu gastigos la ĉi-jaran IJK-on.

La trejnado estis tre intensa kaj interesa. La temo havas plurajn kaj tre malsamajn flankojn: eblis lerni uzi sian voĉon dum publika parolado, elpensi taŭgajn post-trejnadajn taskojn, disdividi instruaĵojn laŭ teorioj de la kogna scienco kaj aranĝi bonan kafopaŭzon. Vere mi ne troigas, se mi diras ke ni eĉ parolis pri keksoj. Ni eklernis ke eĉ ili ja gravas en la lerna procezo.

La freŝbakitaj trejnistoj atestis, ke ili pretas aktiviĝi por okazigi trejnsesiojn pri temoj kiuj estas ja gravaj por Esperantujo, ekzemple organizado de eventoj, varbado per novaj komunikiloj, okazigo de lingvo-kursoj. Espereble tiu ĉi ambicia projekto baldaŭ portos siajn fruktojn jam kadre de la afrika IJK, en kiu pluraj el la novaj trejnistoj partoprenos.

En la lando de la kuloj — Kronikoj de IJS 2013

Dum mia dua jaro kiel estrarano de IEJ (Itala Esperantista Junularo) mi finfine decidis partopreni eksterlandan aranĝon. La elekto estis eĉ tro facila, ĉar mia Esperanto multe ŝuldas al Hungario (kies loĝantoj fakte estis la unuaj eksterlandanoj kiujn mi ekkonis dum mia unua aranĝo kaj kiuj emigis min eklerni la lingvon). Post IJF 2013 en Italio, kiu malgraŭ ĉiuj malfacilaĵoj estis sukcesa aranĝo, mi aliĝis al IJS per la interŝanĝprogramo inter IEJ kaj HEJ.

Ĵus fininte mian laboron kiel organizanto, malkovri la alian flankon ĝuante festivalon kiel normala partoprenanto estis interesa sperto. Fakte, kiu organizas aranĝon kaj klopodas bone fari sian laboron, atentegas pri tio, ke li/ ŝi ne lasu ion por la hazardo. Tuj poste oni ellernas la lecionon: kion oni ne lasas por la hazardo, tion la hazardo prenas.

Se tio okazis dum IJS, tio certe ne estis facile rimarkebla. La programo estis bona, lasis sufiĉe da libereco por trankvile ĝui la lagon, la organiza teamo eĉ pretis alfronti eblan malbonan veteron (kiu bonŝance ne okazis) per alternativa programo! Sed mi ordigu kronologie...

La akceptado okazis subĉiele, boteloj da akvo abundis (kaj estis nekredeble bonvenaj, post sufiĉe longa promenado kun valizoj), la vespermanĝo preskaŭ jam pretis (je 18:30). La bona etoso jam spireblis, igante la transiron inter vojaĝo kaj festivalo tute ne traŭmata, eĉ por la novuloj kiuj ne vere kapablis sin esprimi Esperante (jes, mi konvinkis amikojn partopreni, sed ilia Esperanta nivelo ege maltrankviligis min antaŭ nia alveno!).

La interkonaj ludoj certe rompis la glacion, eĉ se la vojaĝa laceco iom malhelpis ĝui la unuan vesperon. Verdire, ankaŭ la ĉiutaga laceco ĉiam senteblis post la vespermanĝo, do foje oni preferis simple ĝui malvarman malmultkostan bieron kaj spekti la kuraĝulojn (unualoke inter ili la organizan teamon) strebi por animi la vesperojn. Sed mi denove deflankiĝas.

Eĉ implikante la lokajn instituciojn, HEJ organizis la solenan malfermon ĉe la “konkerita” urbodomo La estraranoj hisis la verdan flagon flanke de la hungara, certe multe da esperantistoj aprecis. Sekvis la urba ludo, kiun partoprenis kvin teamoj. Mi fiere anoncas ke mi estis en la sesa, la “teamo” kiu preferis kafumi trankvile. Bedaŭrinde la taga varmo ne ĉiam emigis homojn vigle partopreni la ludojn, vespere kulpis la kuloj.

La kuloj estis fidelaj kamaradoj de ĉiuj partoprenantoj dum la tuta aranĝo. Fakte ne eblis senti sin solaj, kaj ĉiuvespere oni improvizis “dancojn” kun ili. Multaj el ili mortis pro la troa pasio, sed multaj plu alvenis. Bedaŭrinde la samo ne funkcias kun homoj, tiel per danco oni povus allogi milionojn da novaj esperantistoj!

Ne mankis la kursoj de Esperanto kaj de la hungara, interesaj prelegoj, malstreĉaj aktivaĵoj, kaj sporto. Certe, la matena kurado estis iom troiga (dum E-aranĝoj la plejparto de la partoprenantoj ne kredas je la antaŭtagmezo), kaj la kapoeraj lecionoj je la 15a kun kvardek gradoj malkuraĝigis multajn homojn, aŭ eble la kialo estis la instruisto, kiu bezonis iom pli da vorttrezoro kaj gramatiko (mi estis la instruisto). Ĉiuj programeroj ekis kaj finiĝis akurate, kaj havis bonan sukceson. Kiam laceco aŭ malkuraĝo retenis la homojn, la organizantoj pretis disdoni “likvan kuraĝon” al ĉiuj, revigligante la animojn.

La pluraj ebloj por ekskursi permesis al la partoprenantoj elekti kiel pasigi la tempon laŭinkline: por la plej aventuremaj estis kanuumado (puŝi kanuon tra la akvoj de la lago Tisza, admirante la pejzaĝojn). Estis simple mirinde kaj amuzege: la aventura parko, por la plej trankvilemaj estis la ekologia centro kaj la ekskurso al Eger, post kiu oni eĉ povis elekti inter vingustumado aŭ ripozado ĉe varmega parko.

Resume, estis belega sperto, bonhumoriga kaj neforgesebla. Spekti la sindevigon de la organizantoj, la amuziĝon de la partoprenantoj, senti la intensan etoson, vere montras kiel la junuloj havas kapablojn, havas la povon organizi eventojn kaj entreni homojn. Se la Esperanta movado rajtas paradi per sukcesaj renkontiĝoj, la kialo estas en la entuziasmo de ĝiaj subtenantoj. Kaj certe la entuziasmo ne mankis al HEJ dum la semajno, tiom forta ke la sekva PRS (PostRenkontiĝa Sindromo) estis la plej terura de mia vivo. :) Dankon!

Lobo

Internacia Ekskurso ĉe Katmando

Nepalaj esperantistoj okazigos Internacian Ekskurson de Katmando (IEK) inter la 13a kaj la 26a de novembro 2013. Ni nun volas prezenti al vi nian multkoloran progarmon. Estos la okazo vojaĝi al Nepalo en Esperanta etoso kaj kune vojaĝi ankaŭ laŭ la landlimo — ni kune vojaĝos ne nur ĉirkaŭ nepalaj montoj sed ankaŭ en najbaraj landoj kaj renkontos esperantistojn tie.

Freŝa aŭtuno bonvenigos vin. Dum la programo, ni promenos en kelkaj gravaj historiaj kaj religiaj centroj de la valo Katmando, kiu ankaŭ estas la ĉefurbo nepala. Ni havos du prelegojn - pri la socio kaj Esperanto-movado. Ni esploros eblecon de aliaj flankoj de kunlaboro. Perbuse ni veturos ekster la urbo laŭ la rivero Trishuli jah, ni vizitos la belan urbon Pokhara kaj la nacian parkon de Ĉitaŭn. Ni promenos en la nacia parko sur elefanto-dorso kaj ripozos. Trans la landlimo, ni kune veturos laŭ la serpentaj fervojoj per historia himalaja lokomotivo ĝis la urbeto Darĝilingo. La fervojo estis konstruita en 1881 kaj estas ĉirkaŭ 86 kilometrojn longa. Poste ni veturos al Sikimo. Ĝi estas konata pro sia pura aero, etna diverseco kaj bona adminstrado. Ni turismos en historia palaco, la budhisma monaĥejo Rumtek kaj ĉe la belega lago Cangu. De Gangtoko ni veturos al Pashupatinagaro kie troviĝas vastaj teo-farmoj. En la fino ni reflugos al Katmando. La tuta programo estos 14-taga.

Por pliaj demandoj kaj por aliĝi vizitu nian retpaĝon http://www.ekskurso.blogspot.com!

Razen MANANDHAR

4. Internacia Teamlaboro (Francesco Maurelli)

Gvidi grupojn, labori teame estas nepra lerto por ĉiuj homoj, tamen instruado, akirigo de ĝi estas ofte neglektata en la instruadsistemoj. Aliflanke vivteni kaj vigligi grupojn povas ŝajni facila tasko, sed en la vera vivo ofte okazas havi malfacilaĵojn. Tio tute normalas.

La taskoj de la estro estas pluraj, kaj nepras bone plenumi ilin por povi sukcese kunlabori kaj obligi la potencialon de la unuopaj temanoj. Kiu gvidas teamon, bezonas etosigi kaj entuziasmigi la laborantojn, kompreni kaj komprenigi la sistemon, por ke ĉiu ano konsciu pri la celoj kaj la vojo por ilin atingi, havigi efikan kunlaborsistemon kaj profunde kredi je sukceso.

Siaflanke, ĉiu teamano devas esti orientita laŭ tri vidpunktoj: laŭ sia tasko, por esti motivita pri la laboro; laŭ si mem, por esti motivita pri persona sukceso; laŭ interago, por esti motivita pri la ĉeesto kaj la agadoj de la kunlaborantoj. Ĉar en teamo ĉiun individuon motivas multaj aferoj, gravas eltrovi, kiajn membrojn oni havas en sia teamo. Tiel eblas kompreni kiel disdividi la taskojn laŭ kompetentecoj kaj preferoj, kaj bone komuniki aprezon al la teamanoj por konservi ilin motivitaj.

Kvankam ĉiu teamo havas unikajn kvalitojn kaj procezojn, eblas distingi komunajn trajtojn. Pri teamformado, ekzemple, komunaj ŝtupoj estas:

Pluraj strategioj aplikeblas al teama decidado. La plej grava por sukcesa kunlaboro estas tiu de interkonsento. Grupoj ofte kunlaboras proksime unu al la alia por atingi interkonsenton. La kapablo uzi kunlaboradon postulas la rekonon kaj respekton por ĉies ideoj, opinioj, kaj sugestoj. Interkonsentoj postulas, ke ĉiu partoprenanto konsentu pri la diskutata punkto antaŭ ol ĝi fariĝas parto de la decido. Ne ĉiu punkto akordos kun ĉies kompleta aprobo. Unuanimeco ne estas la celo. La celo estas ke la individuoj akceptu vidpunkton bazitan sur logiko. Kiam individuoj povas kompreni kaj akcepti la logikon de malsama vidpunkto, eblas supozi ke la interkonsento jam estas atingita.

Aliaj strategioj uzeblaj estas: la regulo de la plimulto, ofte uzata kiam enaj voĉdonoj estas okazigitaj por preni decidojn kiuj tamen riskas kontraŭigi anojn de la teamo, kaj ne baziĝas sur raciaj argumentoj sed ĉefe sur la elekto de la “malplej malbona” decido; delegado, per kiu la respondeco fari decidon estas donata al certa individuo aŭ subunuo de la teamo, kio ofte ŝparas multe da energio kaj tempo, kaj evitas la riskon ruinigi bonan etoson; nominala teama strategio, en kiu la teamanoj donas siajn elektojn por fari liston da prioritatoj, por ke la plej alte taksata estu la fina decido.

Estas tre grave decidi de la komenco de kunlaboro (kaj poste regule kontroli, ĉu estas bezonata ŝanĝo) pri la decida strategio por eviti postajn frustriĝojn kaŭzitajn ekzemple de kelkaj teamanoj kiuj pasive alfrontas la decidprocezon aŭ male de kelkaj teamanoj kiuj inklinas preni decidojn sen regulata interkonsento.

Ofte okazas ke homoj ne interkonsentas pri la supre menciitaj temoj kaj elspezas multe da tempo debatante, ĉar ilia baza mondpercepto malsimilas. Kiam ne eblas interkonsenti pri iu vortumo, kiu ne devas esti preciza, sed tamen akceptita de ĉiuj, eble estas pli bona ideo krei du aŭ pliajn grupojn, kies anoj ja havas similan mondpercepton kaj povas vortumi mondpercepton akcepteblan por ĉiuj anoj. Estas malfacila elekto, kaj preferindas trovi akcepteblan komunan vortumon, sed se ne eblas, pli bonas komence en paco disiĝi kaj poste, kiam eblas, kunlabori, ol post kelkjara kverelo kaj nenionatingo en malbona etoso disiĝi kaj tial neniam plu povi kunlabori.

Ĉiuokaze, dum la laboro normalas alfronti problemojn. Utila ilo por analizi la projekton kaj la teamon serĉante eblojn, eventualajn problemojn organizajn, kaj pritaksi la kunlaboran situacion estas la FLAM-analizo. Temas pri matrica kolekto de Fortoj, Lamaĵoj, Avantaĝoj kaj Minacoj de la organizo:

POZITIVAĴOJ

por atingi la celon

Fortoj

NEGATIVAĴOJ

por atingi la celon

Lamaĵoj

Internaj faktoroj propraĵoj de la projekto, aŭ de la teamo, donantaj avantaĝojn super aliaj propraĵoj, kiuj malfortigas la projekton
Avantaĝoj Minacoj
Eksteraj faktoroj malkaŝaj faktoroj, kiuj proponas kromajn ŝancojn por atingi la celon probablaj faktoroj, kiuj povas malfaciligi la atingon de la celo

Pere de tiu ĉi ilo eblas jam dekomence havi ampleksan ideon pri la eventuala manifestiĝo de problemoj kaj ilia kaŭzo, tiel ebligantan la pripenson de solvoj kaj ĉirkaŭevitoj; ĝi ankaŭ ebligas pli profundan komprenon de la eksteraj faktoroj kiuj povus plifaciligi la atingon de la celo. Certe, por atingi iun ajn celon, tio devas sekvi la SMART-regulon, do devas esti Specifa (preciza), Mezurebla, Akceptita (de ĉiu teamano) kaj ambicia, Realigebla, Tempa (tempo-difinita).

Post tiom ampleksa “antaŭparolo”, tamen tempas pliprofundigi la temon rilatan al la projekto mem. Por ĝuste difini ĝin, unue nepras difini, kian ŝanĝon oni ŝatus havi fine de la projekto. Por tion fari endas prikonsideri la analizon de la organizo supre prezentitan, kaj tie serĉi, pri kiu ŝanĝindaĵo tie oni interkonsentis. Tio estas nepra ŝtupo por komenci projekton: kompreni kia ŝanĝo estas bezonata.

La prepariĝaj ŝtupoj certe permesis jam difini kelkajn celojn. Rigardi ilin kaj pripensi ĉu ilia realigo vere helpus solvi la problemon, ebligas ilian finagordon kaj la rekontrolon de la taskdisdono.

Verkante la tempoplanon nepras memori ordigi la taskojn (kio venas post kiu tasko) kaj ke la planoj ofte ŝanĝiĝas ankaŭ poste; planoj helpas por ordigi la pensojn, certe ne por ilin limigi!

Por plani kaj mastrumi projekton, nepras konstanta evaluado: valortaksado estas procezo, kiu komenciĝas kiam oni unuafoje pensas pri iu projekto, kaj finiĝas iom post kiam la projekto fermiĝis. Demandoj kiujn ĉiam utilas starigi por pritaksi la evoluon de la kunlaboro estas:

Eĉ post bonega prepariĝo kaj organizado de la projektoj eblas malsukcesi. Unu el la plej gravaj kaŭzoj de malsukceso restas fakte la manko de komunikado. Regula komunikado, per diversaj iloj kaj manieroj, restas la plej efika solvo al tio. Kelkaj ideoj por efike komuniki estas la jenaj:

Fine, oni alvenas al unu el la plej gravaj ŝtupoj de ĉiu laboro: festado! Post kunlaborado por komuna celo, ĉu oni atingis ĝin aŭ ne, ĉu tiel aŭ ne, konklude ne gravas, ĉar projektoj ja estas riskaj, sed kio gravas estas festi sin mem! Oni kune laboris, kune kreis, oni elspezis energion kaj certe lernis multon por fari eĉ pli bone sekvontfoje. Festado plifortigas la kreiĝintajn ligojn, kaj estas nepra momento por fini projekton kaj malstreĉiĝi: lasi al si mem bonan memoron pri kunlaboro estas la unua ŝtupo al nova kuna projekto!

June kaj Kulture

La 22-an de februaro ĉi-jare komenciĝis en la urbo Contramaestre (province de Santiago de Kubo) la Internacia Esperanta kurso por infanoj; ĝin iniciatis Guillermo Sánchez Cordero kaj Carlos Ramón Morales Reyes, kiuj estas estraranoj de la municipa Esperanta grupo kaj anoj de la junulara sekcio en Kubo.

La kurso celas estigi Esperanton de la infaneco por konstrui solidan bazon de la kuba Esperanta movado, krom de la partopreno en kulturaj aranĝoj naciaj kaj internaciaj. La porinfanajn metodikajn lecionojn instruas Guillermo Sánchez kaj Carlos Ramón mem, kiuj profesie laboras kiel artaj instruistoj kaj ligas pentroarton, muzikon, dancon kaj teatraĵojn kun Esperanto. Per tiu ĉi kultursocia projekto oni pretigas la novajn talentojn, kiuj partoprenos en la 6-a Esperanta Kuba Kongreso, okazonta venontjare en la urbo Santiago de Kubo, oriente en la kariba insulo.

La lingvo Esperanto sukcesis sentemigi la koron de multaj lokaj loĝantoj kaj sukcesis ensociigi amsentojn, emociojn kaj la kreecon kiel materio de komunikiĝo kaj kvazaŭ la patrina lingvo.

Grésillon, nobela kastelo por nobla lingvo

Bert SCHUMANN

Antaŭ longega tempo niaj geavoj jam agadis en la Esperanto-movado. Ili organizis Esperanto-lernejon ĉiujare en bela loko. Ĉar ne facilis trovi ĉiujare novan ejon, ili kolektis monon por aĉeti taŭgan Esperanto-centron por ĉiam. En la regiono preferata de la iamaj francaj reĝoj ili trovis kaj aĉetis malnovan nobelan domon, nomatan “kastelo Greziljono“, france “château de Grésillon”, laŭsence “kastelo de la griloj”. Kiel atestas malnovega filmo, tutaj familioj ĉeestis dum pluraj semajnoj en tiu kastelo por lerni kaj praktiki Esperanton, per ludoj, sportoj, ekskursoj kaj aliaj aktivaĵoj. Jam tiutempe kaj plu hodiaŭ, ĉiam novaj volontuloj helpas por plu vivigi tiun Esperanto-centron.

Vi mem povas helpi kaj eĉ posedi unu brikon de la kastelo, fariĝante societano de tiu kooperativa firmao. Gravas ke ĉiu E-centro restu en la manoj de la e-istoj kaj prosperu en la movado. Vi mem povas organizi en Greziljono renkonton de via Esperanto-asocio aŭ lui ĝin por grupa festo de amikaro.

En majo 2018, veganoj instruis kiel vivi vegane, kaj ĥoristoj kune kantis 4-voĉajn melodiojn. Ekde somero 2018 okazos la sekvaj eventoj en kastelo Greziljono. Eblas aliĝi iam ajn:

Oktobro-26/novembro-03 => 7a AŬTUNE, la Esperanto-ferioj - kun halovena festo. Novstila post-BEK-a kurso, por KER-niveloj B2 C1 C2. Kurso por lernantoj kaj por kursgvidantoj, gvidata de Dennis Keefe, instruisto de instruistoj je universitata nivelo.

Retejo: gresillon.org, gresillon.org/somero, gresillon.org/agendo. Retmesaĝo: kastelo@gresillon.org

La nuna situacio de la kamboĝa junulara Esperanto-asocio estas malbona, ĉar ni havas nur malgrandan grupeton de aktivuloj.

La konkretaj necesoj de nia movado, estas tiuj, kiujn eblas rimarki en multaj aziaj landoj: la manko de spertaj instruistoj kaj la maleblo trovi laboron uzante la internacian lingvon.

Mi esperas, ke Tutmonda Esperantista Junulara Organizo povas organizi specialajn kursojn por trejni la instruistojn kaj progresigi iliajn instru-kapablojn.

Verkis: Teklong

La movado de geknaboj. (Albert S. T. Garrido)

Jen nova lando aperanta sur la mapo de Esperantujo: Filipinoj.

Salutas mi, 16-jara junulo. Manpleno el miaj amikoj, kiujn mi instruas pri Esperanto kaj provas engaĝi en la movadon, aĝas 12-16 jarojn. Ekzistas tiuj, kiuj aĝas 20-30, tamen estas interese strange, ke tiuj pli ol 30-jaraj simple nenie troviĝas! Tial, povas ekzisti problemoj, se la landan E-movadon gvidas geknaboj, kiuj apenaŭ povas memstare fari ĉion.

Ekzistas Filipina Esperanto-Junularo (FEJ) ekde Septembro 2013. Ĝis nun, ĝi estas la sola E-organizaĵo en Filipinoj, kaj ĝi gvidas ĉiujn agadojn Esperantajn enlande kaj sekve rilatojn kun eksterlando. Veras, ke ju pli kaj pli da homoj ekinteresiĝas lerni Esperanton en sia lando, des pli la E-organizaĵo devas agnoski necesojn. Jen du el ili:

Materialoj. Laŭ mi la neceso plej facile pritraktebla. Kion povas uzi la gelernantoj kiuj multon esperas pri la ĵus ekkonita “tutmonda” lingvo? Per kio ni povas efike diskonigi Esperanton? Ĉu prete disponeblas materialoj, ĉu varbaj aŭ studaj? Jen ni, al kiuj preskaŭ tute mankas mono kaj homaj rimedoj. Estus malfacile, eĉ neagrable agadi movade se oni ankoraŭ ne mastras la lingvon mem, sed tiun problemon povus helpi solvi la disponebleco de materialoj.

Aktivula maturigo. Ni ĉiam diras al ni mem, ke ni malmulte scias pri movada agado. Ne mankas la iniciato — tamen ni ne scias kiel komenci. Estas bedaŭrinde agnoskende, ke jam kelkaj interesitoj ĉesis montri intereson, kaj ni nenion povis fari por ilin reallogi. La problemo estas, ke ĉar ni estas ankoraŭ junaj, ni devus pritrakti aliajn gravaĵojn ol tion ĉi — ekzemple pro studoj, do tiom pli malfacilas la movada engaĝiĝo. Aldone, preskaŭ ĉiuj el ni estas lingvaj komencantoj. Nu, ni volas fariĝi Landa Sekcio de TEJO iam.

Listigeblus pli da problemoj, sed nun tiuj du estas la plej pritraktindaj. Fine, Filipinoj estas parto de Sudorienta Azio, kaj kun 100% da memfido mi diras, ke Azio estas la estonta, jam vekiĝanta espero de la junulara Esperanto-movado. Mi esperas, ke TEJO mem antaŭvidas tiun fakton kaj alvokas ĉiujn tion helpi efektivigi.

Sed nun, jen geknaboj ardaj el la Respubliko de 7107 insuloj, kiuj la Verdan Flagon sentime svingas!

La rilatoj kun la “interreta” movado

Maurizia Ganzon-Silver

Saluton! Prezentu vin: kiel vi ekkonis Esperanton?

Saluton! Mi estas Giorgio Di Nucci, itala, 19-jara, esperantisto de kvar jaroj kaj ĉefe pianisto. Nuntempe mi agadas kiel Ĝenerala Sekretario de Itala Esperantista Junularo kaj kiel Administranto de la itala korektsistemo de la Kurso de Esperanto far Karlos Pereira (KaPe). Mia Administra rolo ekis en la komenco de 2013, kiam mi kolektis la heredaĵon de mia antaŭulo, Massimo Ripani. Mi lernis Esperanton danke al profesoro Amerigo Iannacone, tre fama kaj konata esperantisto el mia sama regiono, Molizo (Molise).

Kiuj estas la ĉefaj problemoj kiujn vi konstatas kiel Administranto de la kurso KaPe?

Kiel Administranto de la Kurso, mi sentas tri ĉefajn kaj rimarkendajn problemojn:

Unue, sed tio estas interna afero, kaj do malpli grava, la manko de aŭtomata administra sistemo, pro kiu mi estas devigata katalogi ĉiujn aliĝantojn “permane”. Due, kaj tio estas vere grava, la granda diferenco inter la kvanto da aliĝantoj kaj la nombro de tiuj, kiu ververe finas la Kurson. Ekde kiam mi administras ĝin, do preskaŭ jam tri jaroj, multegaj homoj aliĝis, pli ol 500. Tamen, el ili nur 40 alvenis ĝis la fino. Trie, eĉ pli grave, la “diplomitoj” de la Kurso ofte malaperas. Nur kelkaj el ili vere partoprenas, post la kurso, en la Esperanta komunumo. Aldone, ĉar KaPe estas nur baza - tre baza - kurso, fini ĝin estas nur la unuega etapo por sufiĉe bone lerni la lingvon. Do tre strangas, ke ili ne eniras la Esperantan vivon, se ili ŝatas la lingvon - aliokaze, kial ili eklernus kurson de Esperanto?

Laŭ via sperto kiel esperantisto kaj Sekretario de Itala Esperantista Junularo, ĉu eblas “interkapti” la homojn kiuj lernas Esperanton per la enretaj kursoj? Ĉu vere la “flua” interreta Esperanto-movado estas fidinda?

Nu, mi kredas, ke se iu homo vere interesiĝas pri Esperanto, sendepende de la kurso per kiu li studis, li estos envolvita, pli-malpli frue, en la vivo de la esperantistaj asocioj. Laŭ mi ne havas multe da senco distingi inter “interreta” Eo-movado kaj “neinterreta” Eo-movado. Cetere, tre ofte okazas, ke eĉ tiuj, kiuj sekvas kurson ĉe loka grupo kaj kelkfoje eĉ obtenas Unuagradan Studateston de IIE (Itala Instituto de Esperanto), poste malaperas, neniam interrilatas kun la asocioj, eĉ forgesas la lingvon. Kaj tio kelkfoje okazas ankaŭ al tiuj, kiuj partoprenis en renkontiĝoj/festivaloj kaj eĉ estis estraranoj de iu ajn esperantista asocio. Mi studis Esperanton per du interretaj kursoj. Nek nur nek unue per tiuj, sed mi, loĝante en areo sen lokaj grupoj, alproksimiĝis al aliaj esperantistoj kaj al Eo-asocioj interrete; unue per Vizaĝlibro (Facebook). Poste, mi estis kontaktita retpoŝte rekte de IEJ. Do, mi ripetas: laŭ mi ne vere gravas per kio iu ajn persono konas kaj studas Esperanton, sed ĉu li/ŝi vere estas interesata de ĝi kaj volas partopreni en la vivo de la asocioj kaj grupoj.

Ĉu alvenis jam al IEJ kelkaj junuloj kiuj lernis per Duolingo? Kion vi pensas pri tiu kurso?

Mi ne scias, sed mi kredas ke tio ankoraŭ ne okazis. Tamen, ĝuste por stimuli al tio, ni ebligis al la junuloj kiuj studis per Duolingo, kandidatiĝi en la Konkurso IIE-IEJ, ĉiujara aranĝo inter nia asocio kaj la Instituto kiu permesas al tri junuloj partopreni senpage en ilia unua IJF. Pri la kurso, mia opinio pri la efiko de Duolingo estas ne tre alta, sed en tiu ĉi kazo mi devas diri, unue, ke Esperanto pli simplas ol aliaj lingvoj, kaj due, ke estas utila ilo por disvastigi la lingvon kaj “altiri” novajn samideanojn.

Dankon pro viaj respondoj! Do, por konkludi la intervjuon: laŭ vi, kiel eblas interesi homojn por partoprenigi ilin en la vivo de la asocioj?

Ve, bona demando! Se mi nur scius la respondon... Mi nur povas sugesti, ĉefe, du aferojn: je pli ĝenerala nivelo, Esperanto ankoraŭ bezonas tempon por disvastiĝi en la mondo. En la aktuala situacio, ni estas devigataj agadi laŭloke, parolante kiom eble plej pri la lingvo. Ju pli homoj scios pri ĝi, des pli eblos trovi tiujn vere interesatojn, laŭ la leĝo de la grandaj nombroj. Laŭ tiu ĉi vidpunkto, la Torina Esperanto-Centro devus esti ekzemplo por la tuta itala junulara movado. Tie okazas multe da kursoj, prelegoj, seminarioj kaj tagoj dediĉitaj al prezentado de la lingvo ĉe la neesperantistoj.

Nia nova estraro (Romualda Jeziorowska)

Kelkaj homoj sidantaj sur herbejo en belega ĝardeno inter floroj - ĉu frua feriumado for de la devoj kaj ĝenoj? Tute ne! Tiel aspektis kunveno de Pola Esperanto-Junularo, kiu okazis la 26 kaj 27ajn majo en la Verda Dometo de Varsovia Vento dank’ al nia gastiganto Irek Bobrzak. Kvankam la ĉirkaŭaĵo ripozigis nin kaj trankviligis, ni forte laboris pri planoj por la venontaj monatoj. Ni elektis novan estraron por la venonta jaro, kiu konsistas el sep homoj: Piotr Hołda - la prezidanto, Romualda Jeziorowska - vicprezidantino, Tobiasz Kubisiowski - sekretario, Mariusz Hebdzyński - kasisto, kaj tri estraranoj: Anna Maria Koniecpolska-Lachowska, Tomasz Szymula kaj Adrian Wasilewski - nia novulo. El la estraro foriris nia longdaŭra aktivulo. Łukasz Żebrowski, kiu tuj antaŭ la kunveno finis sian junaĝon :)

Do, kio nova okazos ĉe PEJ dum la venonta tempo? Precipe ŝanĝo de la ĉefa agaddirekto: ni planas okupiĝi pli pri lokaj esperantistoj, zorgi pri etaj kluboj kaj grupetoj, kunigi ilin dum serio da eventoj en Pollando. Post la IJK Pola Esperanto-Junularo antaŭvidas pli grandan intereson pri Esperanto inter junuloj, do necesas zorgi ke ili ne perdiĝu inter amaso da aliaj proponoj por pasigi liberan tempon. PEJanoj planas ankaŭ engaĝiĝi en pluraj tutpolaj projektoj ne firme ligitaj al Esperenta aŭ lingvoj entute: ni emas montri nian agadon dum muzikaj kaj artaj festivaloj, ekzemple Woodstock festivalo aŭ SLOT art festival, kie ni startis pasintjare kun Eo-kurso. Gravaj temoj estis ankaŭ kunlaboro kun Duolingo kaj la ĵus ricevita fonduso por Eŭrop-Afrika partnerado, pri kiu ni eksciis jam dum la kunveno mem. Ni priparolis ankaŭ agadplanon por TEDx-konferenco en Varsovio kie pri Esperanto prelegis Natalia Żebrowska.

Resume, antaŭ PEJ staras grandaj defioj ligitaj kun la tempo post la IJK, kiam ni devos fokusiĝi pri varbado de novaj anoj, kiuj baldaŭ anstataŭos la malnovan PEJ-generacion.

Pli ol 230 studentoj de la Zaozhuang-a Universitato lernas Esperanton

En la nova semestro de la studjaro 2013-2014 pli ol 230 studentoj de la Zaozhuang-a Universitato en la provinco Shandong en orienta Ĉinio lernas Esperanton kiel nedevigan lecionaron en tri E-kursoj.

S-roj SASAKI Teruhiro, Hoikso kaj Semio gvidas la kurson. La unua leciono de la kursoj okazis en la E-muzeo por doni al la studentoj sciojn kaj veki ilian intereson pri Esperanto.

Sun Minĝiao

Saluton, Nepalo! (Flama Floro)

Nepala Esperanto-Junulara Organizo (NEJO) sendis aliĝpeton por iĝi sekcio de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo. Ni ekkonu la movadon de tiu ĉi ĉarma lando.

1. Ĉu vi povas iomete prezenti pri vi?

Mi estas Pradip Ghimire (esploristo) kaj 22-jaraĝa junulo loĝanta en Kathmandu, la ĉefurbo de Nepalo. Krome, mi estas studento pri la fako komerco kaj administrado. Miaj gepatroj vivas en montara vilaĝo kaj ili subtenas min por la studado.

2. Kiam, kiel kaj kie vi eklernis Esperanton?

Fakte mi komencis lerni ĝin en 2013, kvankam mi jam antaŭ longe sciis pri ĝia ekzisto kaj pri la movado en Nepalo. La kurso estis aranĝita ĉe la oficejo de la Nepala Esperanto-Asocio (NEspA) sub la gvido de pakistana esperantisto kaj poste mi mem daŭrigis la lernadon. S-ro Bharat, Makunda Pathik kaj S-ino Indu devi ThaPaliya enkondukis Esperanton al mi kaj S-ro Mian Salam Shany el Pakistano, la nuna volontulo kaj bibliotekisto de la asocio, instruis al mi kaj montris la brilan vojon de Esperanto.

3. Ĉu vi povas iom rakonti al ni pri la Esperanto-movado en via lando?

En Nepalo ne ekzistis movado ĝis 1957. En tiu jaro s-ro Tibor Sekelj gvidis diversajn kursojn por nepalanoj. Li instruis Esperanton al la fama poeto Laksmki Prasad Devkota. Tibor renkontis la tiaman reĝon Mahendra kaj diskutis kun li pri internacia lingvo. registrita la 12an de decembro 1991. S-ro Pradip Kumar Paudel iĝis la fondanta prezidanto de NEspA. La unua kongreso okazis en decembro 1991 kaj la informilo Montejo estis eldonata ekde la posta jaro.

Du eksterlandanoj, s-roj Masahiro Mark Ono kaj Phillip Pierce, kontribuis multe al la Movado. S-ro Philip daŭre aktivas. NEspA organizis en 1995 la unuan Internacian Himalajan Renkontiĝon, aranĝon ege faman kaj sukcesan. Pasintjare ĝi okazis je la deka fojo.

La Nepala Esperanto-Junulara Organizo fondiĝis sub la prezidanteco de Dhurba Pokharel en 2002 kaj ĉiam helpis organizi la programojn de NEspA. Kunlabore la du asocioj okazigis la Kvaran Azian Kongreson en 2005, en kiu partoprenis 171 esperantistoj el la tuta mondo. La du asocioj organizis ankaŭ la Unuan Sud-Azian seminarion (SAS). Nacinivele, NEJO, krom lingvaj kursoj, organizas junularan kunsidon ĉiumonate kaj eldonas sian organon “Templo”.

La ĉefaj malfacilaĵoj estas la manko de reciprokaj kontakto kaj informado inter junuloj, la manko de fondusoj, de aktivula trejnado kaj de gvidantoj.

4. En kiuj regionoj la movado estas forta?

Mi kredas ke la Movado estas forta en Kathmandu, kie estas la oficejo de NespA kaj NEJO. Nepalo estas malriĉa lando, do multaj junuloj migras alilanden pro laborkialo. Ofte oni lernas Esperanton kaj migras alilanden. Kelkaj bonaj esperantistoj loĝas en la orienta parto de Nepalo, tamen pro la manko de elektro, interreto, ili ne povas agadi tutforte. Ili eĉ ne havas ŝancon paroli Esperanton al fremduloj.

5. Vi partoprenis en la Komuna Seminario (KS) lastajare en Pekino. Ĉu estis via unua partopreno en internacia Esperanto-aranĝo?

Jes. La tuta programo aranĝita por la KS impresis min kaj la aktivula trejnado estis tre rimarkinda. Krome la amo kaj frateco inter aziaj esperantistoj pli impresis min. Tiam mi iomete lernis kiel agadi en Esperantujo kaj kiel fari kontakton. Dum la aranĝo kaj poste, mi amikiĝis kun multaj junaj esperantistoj, ĉefe japanaj, koreaj kaj ĉinaj.

6. Mi scias ankaŭ ke vi kun aliaj esperantistoj proponis vian asocion por membriĝo al TEJO. Kial do vi volas igi ke via organizo estu landa sekcio de TEJO?

Ni volas agadi tutmonde kun la helpo de TEJO. NEJO celas reprezenti la interesojn de la nepala esperantista junularo ĉe aliaj asocioj kaj kunlabori ankaŭ kun ne-esperantistaj organizaĵoj tra la mondo. Ni agadu pri la komunaj temoj: edukado kaj lernigo, evoluigo de kapabloj, kulturaj aktivaĵoj, defendo de la homaj kaj civitanaj rajtoj.

TEJO, YO! Fest kaj la senpagaj kuketoj (Nika Siebenreich)

La 7-an de februaro junuloj el la tuta Eŭropo renkontiĝis en Mastriĥto por memorfesti 25 jarojn ekde la subskribo de la Mastriĥta Traktato.

La Youth Opinion FESTival (YO! Fest estas ĉiujara junulara festivalo, organizita de la Eŭropa Junulara Forumo) kunigis ĉirkaŭ trimil junulojn, kiuj dumtage partoprenis en diversaj politikaj debatoj, kursoj, metiejoj, prezentoj de diversaj organizoj, ludoj, sportoj kaj aliaj aktivaĵoj kies celo estis instigi la diskuton pri la estonteco de Eŭropo.

Vasta junulara publiko ekkonis TEJO-n, ĝiajn celojn, agadojn kaj ankaŭ ĝiajn reprezentantojn. Ĉar ni ĉiuj antaŭ ol partopreni la eventon finis almenaŭ enkondukan trejnadon de la Komisiono pri Eksteraj Rilatoj, ni sciis ke gravas lasi bonan impreson al la ekstera publiko. Tion strebis atingi grupo de 14 TEJO-membroj, kiuj parolis 13 gepatrajn lingvojn.

Pri TEJO kaj Esperanto ni konsciigis la homojn pere de kvin aktivaĵoj. Unu el ili nomiĝis Muro de la Libera Esprimo, en kiu homoj sur malplenaj paperaj skatoloj skribis, desegnis aŭ pentris kion ajn ili volis en kiu ajn lingvo. Tiamaniere ni konstruis muron, kies celo estis kunigi homojn anstataŭ dividi ilin. Dumtage ĝi iĝis sufiĉe impona muro plena je diversaj pacaj kaj ŝercaj mesaĝoj, citaĵoj kaj desegnaĵoj.

Dumtage ni disdonis flugfoliojn demandante al homoj, ĉu ili volas senpagajn kuketojn. Sur la flugfolioj estis en ses minoritataj lingvoj skribite, kie oni povas trovi ilin. Ĉar la plimulto de la homoj komprenis neniun priskribon, ili troviĝis en malkomforta situacio. La celita informo ne atingis ilin kaj ĝuste tio estis la celo de tiu ĉi agado nomita Senpagaj kuketoj. La homoj per amuza ludo spertis lingvan diskriminacion. Iliaj reagoj estis ege diversaj. Kelkaj vizitis la paĝon de Google Translate, sed senutile, ĉar la uzitaj lingvoj ne disponeblas en tiu ĉi tradukilo. Aliaj promesis serĉi homojn, kiuj tamen komprenas unu el la lingvoj. La pli scivolemaj volis ekscii pli pri Esperanto kaj pri la agado de TEJO. Sendepende de ilia reago ĉiuj estis invititaj partopreni Esperantan kurson kaj la ludon Cucumberia.

Esperantan kurson ĉeestis ĉirkaŭ 15 homoj. La unua parto enkondukis bazajn gramatikajn regulojn kaj trarigardis la avantaĝojn de internacia lingvo. La dua parto konsistis el mallongaj ekzercoj, kiuj helpas evoluigi fidon paroli en fremda lingvo pere de Esperanto. Ĉiuj partoprentantoj ricevis ankaŭ — tiam jam famajn — senpagajn kuketojn, kiujn ili certe meritis.

Alia aktivaĵo per kiu ni provis kapti la atenton de la homoj, estis Cucumberia, roludo pri lingvopolitiko. Cucumberia estas fikcia lando kun sufiĉe komplika lingva situacio. Kvin diversaj lingvokomunumoj troviĝas tie kaj ĉiu komunumo volas siajn lingvajn rajtojn. La partoprenantoj dividiĝis en kvin grupojn. Kvar el tiuj reprezentis unu el la lingvaj komunumoj de la lando, la kvina grupo reprezentis ĝian registaron. La ludantoj en grupoj diskutis kiamaniere dividi la specifan kvanton de la mono inter ĉiuj lingvokomunumoj por eduka sistemo kaj amaskomunikiloj. Ĉar la kvanto de la mono ne sufiĉis por kontentigi ĉiujn lingvokomunumojn, la registaro devis trarigardi kaj pridiskuti la proponojn de ĉiuj komunumoj kaj fini per akceptebla kompromiso. Por plene ĝui la ludon estis eble malmulte da ludantoj, sed tiuj kiuj ĉeestis, kreis mojosan etoson kaj trovis solvon akcepteblan por ĉiuj.

Populara aktivaĵo estis ankaŭ la Lingva kvizo, en kiu la partoprenantoj povis testi sian konon pri la eŭropaj lingvoj. La plej sukcesaj gajnis premion kaj certe ĉiuj lernis multe pri la lingva diverseco ene de Eŭropa Unio. Ĉar fine sufiĉe malmultaj homoj transris la limon por gajni la premion, ni elpensis premion por tiuj kiuj tamen sufiĉe bone trapasis la teston. La konsola premio estis la senpagaj kuketoj.

Krome ni konatiĝis kun junuloj el aliaj organizoj, ekkonis iliajn aktivaĵojn kaj eksciis multon pri diversaj junularaj organizoj en Eŭropo. Loka televido intervjuis la prezidanton de TEJO, Michael Boris Mandirola, kaj Saŝa Murr prezentis la kernajn punktojn pri Eŭrop-Afrika kunlaboro.

Konklude, en tempo kiam en kelkaj landoj oni pli kaj pli laŭte aŭdas kritikojn al la ideo de Eŭropa integriĝo, granda grupo de junuloj substrekis ke ekzistas ankoraŭ entuziasmo pri ĝi. Dum tiu tago ankaŭ TEJO ĉeestis per granda grupo kaj montris ke necesas atenti ankaŭ pri la lingva diskriminacio en Eŭropo kaj ĝenerale en la mondo.

Urbo Holguín ravis nin (Carlos Ramón Morales Reyes)

En Holguín okazis ekde la 14a ĝis 16a de majo 2015 la unua esperantista renkontiĝo (nomita “Martí inter ni”) pri la kuba heroo José Martí.

Aŭspiciita de Kuba Esperanto Asocio, la soci-kultura projekto “Bona Amiko”, la Kultura Societo “José Martí”, la Universitato de HolguínOscar Lucero Moya” kaj la distrikta estraro pri kulturo, la aranĝo celis:

Partroprenis esperantistoj el Havano, Granma, Guantánamo, Santiago de Kubo, la municipaj grupoj de Contramaestre kaj Holguín. La unuan tagon, post malferma cerimonio oni vizitis la historian centron de la urbo. La duan tagon unue oni prelegis pri faka agado kaj poste oni sekvis vizito al la urbo Gibara, kie ĉiun duan jaron okazas festivalo pri malriĉa kino. La anoj de la projekto “Bona Amiko” vizitis la parkon kiu tiel nomiĝas por starigi tie metalan skulptaĵon de Isnel Pupo. La trian tagon Carlos Ramón Morales deklamis belajn kantojn kaj simplajn versojn de José Martí, elhispanigitajn de Jaime Ginarte (li estas sperta esperantisto de la urbo Contramestre kaj unu el la repistoj de la duopo “Fratoj El”). Poste oni vizitis la denaskan domon de la historia gvidanto de la Kuba Revolucio, Fidel Castro Ruz. Nia Esperanto-renkontiĝo fermiĝis ĉe la “Mantelo de la Kruco”, kiu estas alta pinto atingebla per 462 ŝtupoj. Nur restas gratuli la Organizan teamon pro la kvalito kaj lerta maniero realigi tiun ĉi aranĝon.

Samnatura evento okazos kadre de kermeso dum majo 2016 kunorganizita kun la Kuba Asocio pri Artistoj “Fratoj Saíz.”

Dankon Holguín!

Aŭtuna lingvotrejnado en Rusio (Olga Ŝilajeva)

“Halti survoje al alto signifas regliti,” — tiel ekpensis esperantistoj de la Ural-Siberia movado kaj komencis prepariĝi al Aŭtuna lingvotrejnado en Jekaterinburg (Rusio). La ĉefa celo de la trejnado estis aktivigi lingvokonojn kaj lingvokapablojn de uralaj komencintaj esperantistoj.

La aranĝo okazis en la komforta bazejo “Uktus”, rande de la urbo, en pitoreska pina arbaro. La bazejo jam estis konata por multaj — en la sama loko maje okazis jubilea neforgesebla EsPrimo-10.

La programo de la kvar trejnad-tagoj estis densega: du lecionaj partoj — matene kaj posttagmeze, kulturklerigaj prelegoj, diskutrondoj, lingvaj kaj societaj ludoj, koncertoj, metiejoj ktp. Ĉiu povis trovi por si ion utilan kaj interesan.

Mi mem, ekzemple, estis ravita pri lecionoj de Vladimir Opletajev (por B-niveluloj) kaj Aleksander Osincev (A-niveluloj) — tiuj du spertaj instruistoj kapablis dum kvar tagoj paroligi homojn, kiuj ĝis tiam preskaŭ ne parolis Esperanton aŭ parolis fuŝe. Eĉ infanoj komencis iom babili la internacian lingvon. Instruistoj helpis pri la akuzativo, infinitivo, neniigo de rusaj akĉentoj en prononco, aŭda- kaj legokomprenoj, instruis multajn novajn vortojn en nekutima vigla maniero. Lernantoj “butikumis”, “leterumis al gepatroj”, “gaje dialogis”, ludis, kantis kaj dancis dum la lecionoj. Ĉiuj havis bonan humoron, kio certe estas grava parto de la motivado.

Krom tiuj lecionoj indas mencii lingvajn ludojn, kiujn aranĝis Roman Jefremov. La celo de la ludoj estis paroligi la lernantojn en komforta distra etoso. La lernantoj ludante mem ne komprenis, kiam ili komencis senĝene paroli Esperanton. Similaj programeroj vere helpas al komencintoj, la rezultoj venas rapide kaj facile.

Certe mi estis kortuŝita pro “Historioj pri feliĉo”, “Ĉambro de l’ poetoj”, “Diskutrondo pri kantado”, “Vespero de aŭtunaj naskiĝintoj”, “Gaja teatrumado” — la programeroj, kiuj kreis amikan etoson kaj ripozigis la homojn dum kvar trejnad-tagoj.

Aparte mi volas diri pri “Esperanto-kinejo”, kiun ĉiunokte gvidis Aleksander Osincev, kaj pri “Brajn-ringo”, intelekta ludo, kiun jam la trian fojon en Esprantujo aranĝas Roman Jefremov.

Mi mem gvidis du programerojn — “TEJO-horo” kaj “Ĉu vi legas Kontakto?” Sinceran dankon al Łukasz Żebrowski kaj Rogener Pavinski, kiuj sendis salut-mesaĝojn kaj apogajn vortojn al la partoprenantoj kaj internaciigis la tut-rusan etoson. Per la programeroj mi ŝatis paroligi la lernantojn dum rakonto kaj diskutado pri movadaj problemoj, krei pozitivan imagon pri TEJO kaj ĝia revuo, igi homojn esti aktivaj membroj de TEJO, verki, kreadi kaj partopreni projektojn.

Fine de la trejnado la lernantoj ricevis atestilojn pri la sukcesa trejnado. Por multaj el ili tio estis la unua dokumento en Esperanto, vere grava kaj valora. Longa vojo komenciĝas per malgranda paŝo.

La trejnadon partoprenis entute 32 homoj el 10 rusiaj urboj.

Nome de ĉiuj partoprenantoj mi volas diri grandegan dankon al la ĉefa organizanto de la Aŭtuna lingvotrejnado, Raja Kudrjavceva, kiu senlace, sendorme, sindone faris ĉion por ke la evento estu alloga, pozitiva kaj vere utila. La lingvotrejnado certe estas ripetinda!

P.S. Vizitu la retejon de la Ural-Siberia Esperantista movado http://www.ural-sib.org

Disvastigo de Esperanto ankaŭ ekster Budapeŝto

La 15-an de julio 2012, Hungara Esperanto-Junularo (HEJ) organizis aranĝon en la urbo Debrecen. Laŭplane estintus tri programeroj: prelegoj pri diversaj temoj (hungare por interesiĝantoj), urborigardado kaj pikniko.

La unua programero, la prelegoj, estis organizitaj en kafejo de unu el la plej grandaj librovendejoj. Ĝi estas ege altnivela konstruaĵo. La unua prelego estis la mia. Mi parolis pri temo, kies titolo estis “Kiel oni (ne) lernu fremdajn lingvojn”, do, mi parolis pri diversaj manieroj en kiuj oni lernas fremdajn lingvojn. Mi prezentis tiujn manierojn, kaj mi provis kompari ilin. Fine mi prarolis pri tio, kiuj femdaj lingvoj estas lernindaj.

Estante ankaŭ latinisto, mi scias senfinan kvanton da ŝercoj kaj anekdotoj pri la latina lingvo. Unu el miaj plej ŝatataj estas la sekva:

Se ni ŝanĝus tiun ŝercon por ke ĝi temu pri Esperanto, verŝajne ĝi tiel sonus:

Zsófia Pataki, estrarano de HEJ, parolintus pri la ebloj pere de Esperanto, sed bedaŭrinde pro malsaniĝo ŝi ne povis veturi al nia urbo. Pro tio, Szabolcs Szilva, alia estrarano de HEJ parolis ankaŭ pri tiu temo. Li same scias multe kaj havas spertojn kiel Zsófia.

Mi mem, aktiva esperantisto, eksciis multe da utilegaj informoj pri tiu ĉi temo. Antaŭe ankaŭ mi mem provis informiĝi, tamen mi ne havis grandan sukceson. Sed ĉi tie nun samtempe mi eksciis multon. Tio ja estas grava ĉar ĉiam ajn, kiam mi diras al iu, ke mi estas esperantisto, li/ ŝi demandadas min: “Kial Esperanto estas utila? Kiel vi povas uzi ĝin en la vivo? Kiuj ebloj estas pri tiu lingvo?”

Ekde nun mi jam pli precize respondas tiajn demandojn.

La alia temo de Szabolcs estis la prezentado de HEJ. Eble la plej grava parto de lia prelego estis la emfazo de Internacia Junulara Semajno (IJS). Ankaŭ tiuj temoj estas ege valoraj por ni geesperantistoj, kiuj vivas en la regionoj de Hungario, ĉar ankaŭ tiuj infromoj povas esti novaj por ni.

La partoprenantoj aŭskultis ĉiujn tri prelegojn kun grandega interesiĝo, kaj ni, la prelegantoj, respondis ĉiujn demandojn kaj komentojn. Post la prelego de Szabolcs eblis membriĝi en HEJ.

Post la tri prelegoj komenciĝis mallonga urborigardado, sed la vetero estis terura! De minuto al minuto ĝi ŝanĝiĝis, pluvis, poste estis varmego. Do, tial la urborigardado estis nur mallonga, kaj la pikniko ne estis aranĝita.

Kvankam la vetero estis terura kaj en la organizado estis kelkaj problemetoj, la bonega humoro de la komenco ĝis la fino estis konstanta! Tio estas treege grava! Laŭ mia modesta opinio estas bonege, ke tiu ĉi renkontiĝo estis organizita, unue ĉar ni eksciis multe da novaj faktoj pri Esperanto, due pro tio, ke mi estas esperant-isto (homo kies okupiĝo estas “esperadi”), mi esperegas, ke tiu aranĝo estas nova komenco en la Esperanta vivo de nia urbo.

ARATÓ Kocsárd Valér

El la brazila movado

Allan Pargolo

Magia. Ŝajne tiu estas la vorto kiu plej bone reprezentas unu el la unuaj naciaj E-aranĝoj de la norda regiono de Brazilo, sine de la brazila Amazonio. Ni parolas pri la 7a Novjara Aranĝo — NOVA (15 – 20 januaro), ĉiel juna, spontanea kaj ĝuiga, en kiu partoprenis 18 homoj el 3 landoj. La turisma programo estis neimageble profitdona, eble pro tio ke la evento okazis en du urboj. En la ĉefurbo Manaŭso, la promenado per boato sur la rivero Amazono (la plej granda de la mondo) ebligis al ĉiuj naĝi kun riveraj delfenoj, viziti indiĝenan loĝantaron, sperti la lokan kuirarton kaj gapi pro la bela kaj sovaĝa amazonia naturo. Oni ankaŭ vizitis la historian urbocentron, sed la alia loko, la urbeto, Presidente Figueiredo, estis la vera mirlando. De tie oni padumis tra la arbaro, vizitis kavernojn de vespertoj kaj grotojn, baniĝis en impona akvofalo, naĝis en la rivereto kaj sportumis. Sorĉa etoso regis en la bieneto kie ĉiuj gastis, kaj la rezulto estis la plej taŭga loko kaj momento por amuziĝi, babili (kaj babilaĉi), amikiĝi, ludi, moki — unuvorte: esperantumi. Aparte menciindas la trafa muzikumado per kiu provizi nin la argentinanoj Ale Kosabela kaj Nico Aloísio. Ŝajne la ekvacio amikoj + gitaro + drinkaĵoj perfekte egalas al neforgeseblaj nunoj, kaj ankaŭ evidentiĝis la frateco inter la landoj brazila kaj argentina, ĉar muzikumado glate iĝis trilingva (Esperanta, portugala kaj hispana).

La sekvo de la 7ª NOVA estas same brila. La 51a Brazila Kongreso de Esperanto kaj la 36a Brazila Esperantista Junulara Kongreso (22 - 26 januaro) iĝis historiaj. Malgraŭ la relativa malgrandeco (ĉ. 150 kongresanoj), ili ankaŭ sorbigis la partoprenantaron per ia magiaĵo. Denove evidentiĝis la bona rilato inter la junula kaj plenkreska movadoj (rezulto de jardeka strebo) tiel ke ĉ. duono de la programo estis pretigita de junuloj. Jam la unua programero ekzemplas: teatra ateliero, gvidita de la juna aktoro Vinícius Hpr, kiu tuj sekve prezentis la skeĉon Roka Kastelo verkitan de li mem originale en Esperanto. La kernaj programeroj estis la AMO-seminarioj, kies temo estis “Esperanto: komunikilo por daŭripova mondo”, kaj la asembleoj de BEL kaj de BEJO, kiuj elektis novajn estrarojn. BEJO aparte festenas ĉar unuafoje ĉefas du inoj: Juliana Evandro (prezidanto) kaj Sarah Monteiro (vicprezidanto). Laste sed ne balaste, elstariĝis la 4a eldono de la konkurso BEJO-ataŝeo, kiu ebligas al juna brazila esperantisto kelkmonatan internacian sperton per Esperanto, tiel ke ŝi/li iĝu ilo por kultura kaj movada interŝanĝo inter Brazilo kaj aliaj landoj. La ĉeftemo de la konkurso “Ĉu la grandeco de nia lando estas baro por nia movado?” harmoniis kun la historia kongreso, kaj laŭ ĵuria raporto la prezentadoj kompletigis unu la aliajn tiel ke la tuto iĝis pensiga leciono por la movado ĝenerale. La gajninto de la konkurso estis Lucas Barbosa, studento pri Internaciaj Rilatoj.

Junularmovade en Nepalo

Seshimo Masayha

Saluton, Sandip. Parolu pri vi

Mi estas Sandip Lamichhane kaj naskiĝis la 23an de novembro 1997 en la distrikto Ĉitvan, kiu situas en la centra parto de Nepalo proksime al la ĉebarata landlimo. Mi eklernis Esperanton ekde oktobro 2014 kaj memstare daŭras. Mi taksas min ankoraŭ komencanto kaj mi skribas kaj parolas kun fremdaj esperantistoj pere de skajpo kaj de la soci-retejoj. Mi konas multajn esperantistojn el la tuta mondo kaj mi vizitis Herzberg am Harz (Germanujo), la Esperanta urbo, de decembro 2014 ĝis januaro 2015. Mi tie renkontis la faman esperantistinon Zsófia Kóródy. En nia grupo estis 40 junaj esperantistoj, kiuj havis bazan konon de la lingvo.

Mi pensas, ke la Esperanto-uzantoj iomete post iomete multiĝas. Ĉu vi povas informi nin pri la stato de la junulara movado en via lando?

Fakte en Nepalo multaj homoj ne scias pri la ekzisto de nia bela kaj universala lingvo Esperanto, ĉar multaj esperantistoj loĝas en Katmanduo kaj ili ne ofte propagandas.

En Nepalo mankas bonaj instruistoj de Esperanto kaj pro tio ankoraŭ ne multaj homoj montras sian intereson lerni ĝin. Tamen nia klubo NICE estas tre aktiva ene de la junulara movado en Nepalo kaj mi diras ke ni estas la pioniroj de la Esperanto-movado inter la junuloj. En Februaro nia klubo organizis programon, propagandis en la ekspozicio de universitato en Katmanduo kaj ofte aranĝas programerojn enlande. Multaj membroj estas komencantoj kiel mi, tamen ili aktive varbas.

Nia Esperanto-klubo Nice aperis en la lernejo Southwestern state college en 2014 kaj membris en ĝi 40 junuloj dankon al la laboro de nia lingva instruisto Mian Salam Shany. Li volontule instruis nin kaj multe da novaj kaj junaj esperantistoj aperis en Nepalo. Ni vizitis Germanion por konatiĝi pli bone kun la Esperanto-kulturon en la kulturcentro de Herzberg am Harz. Post la vizito ni startigis la propagandon, kiu daŭris kelkmonate. Multaj, tamen, dume malproksimiĝis el la klubo... Post tio mi kunlaboris kun aliaj amikoj, nome Binaya, Sudhir, Sunil, Sabin ktp. Ili multe helpis kaj s-ro Sudhir sugestis al mi ke ni devas registriĝi oficiale kaj daŭrigi nian laboron pri Esperanto inter la junuloj enlande.

Ni kreis nian fejsbuk-paĝon kaj publikigis nian blogon. Nun nia klubo havas negrandan sed entuziasman membraron, kiu volas plimultigi la parolantojn de Esperanto kaj allogi esperantistojn per niaj turismaĵoj kaj per la uzo de la universala lingvo Esperanto. Nun niaj klubanoj partoprenas en ĉiuj internaiaj programeroj enlande kaj propagandas pri Esperanto.

Multaj scias, ke Nepalo estas la naskiĝlando de Budho kaj ĝi estas lando de grandaj montaroj. Do ni kredas, ke ĉiuj esperantistoj povas viziti Nepalon kaj scii pri nepalanoj.

Ni certas ke ni povas fari tion, se ĉiuj esperantistoj de la tuta mondo helpas kaj subtenas nin.

Kiuj estas viaj planoj por plikreskigi vian asocion?

Nia klubo planas aranĝi klason de homoj, kiuj volas lerni Esperanton per la nepala lingvo. Nun ni ne deziras viziti eksterlandon, sed ni petas materialojn por la agado.

Nia klubo ne estas oficiala, sed ni planas registri ĝin baldaŭ kaj daŭrigi la agadon por varbi homojn pri nia movado inter la junuloj.

Ĉu vi pensas, ke Esperanto estas facila por nepalanoj? Mi kredas, ke la lingvo estas iom malfacila por la japananoj, kiuj ne scipovas hind-eŭropan lingvon.

Ne, Esperanto ne estas facila lingvo por la nepalanoj (same kiel por la aliaj azianoj) laŭ mi. La ĉefa problemo estas la prononco, miaopinie. Mi vidas, ke multaj spertaj esperantistoj eraras dum la parolado. Multaj homoj en Nepalo komprenas la anglan lingvon, tial mi pensas, ke Esperanto estas facila lingvo por tiuj, kiuj bone komprenas la anglan.

Fakte, proksime de la konstruaĵo de Japana Esperanto-Insituto en Ŭaseda, Tokio, estas nepala manĝejo kaj ni ofte gustumas nepalajn manĝaĵojn. Al mi plaĉas momo, samosa kaj ŝafkareo. Ĉu vi havas rekomendaĵojn?

Ho, tre bone! Mi estas ege feliĉa ekscii tion, ĉar kiam eksterlandano parolas pri diversaj aferoj de mia lando, tio plej feliĉigas min. Mi ankaŭ ŝatas momon. Do mi rekomendas al vi, ke vi manĝu “Thakali Khana”, “Sel Roti” kaj nian nacimanĝaĵon Gundruk kaj Dhindo. Persone mi estas amanto de nudeloj. Do mi deziras, ke vi ĝuu nepalajn manĝaĵojn.

Konsiloj de la oficisto (Manuela Ronco)

Kiel efike peti ion per retmesaĝo

Saluton al ĉiuj legantoj de TEJO-Tutmonde.

Se vi ankoraŭ ne konas min, mi estas Manuela, kaj mi laboras kiel oficisto de TEJO.

Per tiu ĉi artikolo mi komencas rubrikon, kies celo estas kunhavigi utilajn konsilojn kaj informojn al la aktivuloj de junularaj E-organizoj, aŭ pli ĝenerale al ĉiuj kiuj interesiĝas pri temoj kiaj organiza laboro, efika mem-mastrumado, aktivula trejnado ktp. Se vi deziras, ke mi traktu iun specifan temon, vi bonvenas sciigi al mi skribante al manuela-ronco@tejo.org.

La hodiaŭa artikolo temas pri tio, kiel plej bone uzi retpoŝton por peti homojn fari ion. Por verki ĝin mi libere tradukis kaj adaptis artikolon aperintan en la retejo 99U.com (Jocelyn K.Grey, How To Ask People for Things Via Email: An 8-Step Program, http://www.99u.com/articles/19772).

Plej multaj el la homoj, kiuj ĉiutage ricevas multe da retpoŝto, jam evoluigis detektilon por ĝenaĵoj kaj scipovas rekoni ĉe la unua rigardo ĝeneralan ŝablonan peton, en la stilo “estus bone esplori la eblojn”. Kapti la atenton de iu, kiun vi ne konas, estas pli kaj pli malfacile, kaj postulas iom da lerteco.

Jen kelkaj punktoj konsiderindaj, dum vi verkas pet-mesaĝon.

1) Igu simple respondi “jes”.

Mi ofte ricevas mesaĝojn de homoj kiuj interesiĝas pri ia interŝanĝo da informoj, sed kiuj ne klarigas kion ili volas, ke mi faru. Ĉu ili volas retkunsidi kun mi? Ĉu ili volas ke mi plusendu ligilojn? Ĉu ili volas ke mi kontaktigu ilin kun aliaj homoj? Tio ne klaras, kaj anstataŭ diri “Jes!” mi devas unue demandi, kion ili estas petantaj de mi. Aŭ tute ne respondi.

Se vi deziras, ke aliulo trovu la tempon por respondi al vi, certiĝu, ke estu tre klare, kion vi volas. Relegu vian mesaĝon, kaj demandu vin: “Ĉu la ricevonto povas diri ‘jes’, sen kromaj diskutoj?”

2) Skribu interesan objekt-linion.

Kiam vi kontaktas iun, kiun vi ne konas, gravas trovi ekvilibron inter esti rekta kaj esti interesa. Se mi estus petanta gravulon paroli dum la solena malfermo de la IJK, mi povus uzi objekton kiel “Andreo Li + malfermo Internacia Junulara Kongreso?”. Uzi ies personan nomon donas senton de personeco, la plena nomo de la evento igas ĝin pli verŝajne rekonebla, la demandosigno donas ideon de ebleco kaj scivolemigas.

Memoru ke, dum ĉiam bonas esti klara, vi ankaŭ ne volas doni kialon por ĵeti vian mesaĝon rubujen antaŭ ol ĝi estu legita. Pro tio, evitu frazojn kiel “peto por parolado”, “invito al kongreso”, ĉar ili povas igi homojn preteratenti vian specifan inviton.

3) Konstruu vian kredindecon.

“Kial mi devus zorgi/atenti pri tio?” estas la demando, kiu venas en la kapon de homoj, kiuj malfermas mesaĝon de iu, kiun ili ne konas. Jen kial gravas esti kredinda. Sciigu al viaj legantoj, kial vi estas malsama, fidinda, kaj kial ili devus atenti pri vi.

Se mi kontaktas iun por verki artikolon por mia revuo, mi povus montri la statistikojn pri la nombroj de ĝiaj abonantoj kaj de ĝiaj sekvantoj en la sociretejoj. Se la peto rilatas iun eventon, mi montras la averaĝan nombron de partoprenantoj, la liston de pasintaj famaj gastoj aŭ prelegantoj, k.s.

Se vi ne havas datumojn kunhavigindajn, vi ankaŭ povas konstrui kredindecon estante atenta observanto de via kontaktoto; vi povas diri al li kiom longe vi sekvis lian laboron, kiel vi ŝatis lian lastan libron aŭ artikolon, pro kio vi estimas lin... se vi ne iĝas flatanto, homoj ĉiam feliĉas kiam ili sentas sin aprezataj.

4) Estu konciza.

Neniam estu certa, ke iu legos vian tutan mesaĝon. Tuj sciigu kion vi volas peti, nome en la unua aŭ dua frazo, ne poste.

Evidente ne ĉiam vi povas ĉion klarigi per unu-tri frazoj. Tiukaze, daŭrigu, sed pensu ke via leganto nur rapide tralegos la reston. Tial, uzu plejeble multe dikajn literojn, punktlistojn, substrekitajn vortojn, por evidentigi tion kio plej gravas. Se necesas doni ian antaŭparolon antaŭ la peto, ĝi estu sekvata de spaco kaj la dua paragrafo eku per “PETO:”, en dikaj literoj.

5) Donu limdaton, se eblas.

Ofte oni ne aŭdacas doni limdaton en retmesaĝoj, ĉefe al nekonatoj. Kvankam ĉiam malbonas aspekti kiel arogantulo, limdatoj estas utilaj. Tre okupitaj homoj kutime ŝatas ilin. Ili ricevas aron da mesaĝoj, kaj plejmulto el tiuj iras al du kategorioj: 1. taskoj/farendaĵoj, kaj 2.hazardaj petoj, al kiuj ili eble respondos, se ili havos tempon.

Se vi donas limdaton, vi helpas la ricevanton meti la petitan taskon en sian taskoliston, kaj doni prioritaton al ĝi.

6) Estu interesa kaj interesata.

Sur la plej baza nivelo, tio signifas neniam sendi ŝablonan retmesaĝon. Se vi petas iun elspezi tempon kaj energion por respondi, estu klare ke vi vere scias al kiu vi tion adresas.

Skribu kvazaŭ vi estus parolanta persone al la alia homo. Estas afable esprimi kial vi interesiĝas pri li, kaj kial li devus interesiĝi pri vi. Klopodu havi ĝentilan tonon kaj diri ion amuzan, senchavan aŭ pensigan... prefere ĉion tion!

7) Neniam ajn uzu la vorton “kunlaboreblo”.

Neniu serioza profesiulo volas malŝpari sian tempon parolante pri esploro de kunlaborebloj. Mesaĝoj kiuj uzas tian lingvaĵon kutime signifas ke la homo ne vere dediĉis sufiĉe da tempo pripensante sian peton, por povi proponi ion iom pli specifan.

8) Antaŭlegu vian mesaĝon en poŝtelefono.

Verŝajne vi skribas plej multon el viaj retmesaĝoj ĉe komputilo. Sed ofte via ricevanto legos ilin per sia poŝtelefono. Kaj kio ŝajnas “digestebla” en komputilekrano povas ŝajni kiel epopea poemo ĉe telefono. Se vi sekvis la punkton 4, vi pensus ke vi jam verkis koncizan retmesaĝon. Sed ĉu ĝi daŭre estas mallonga en telefono? Redaktu ankoraŭ unufoje, kaj tiam sendu.

La Junulara Somera Komuna Aranĝo en Kubo

Denove la Junulara Sekcio de Kuba Esperanto-Asocio invitas vin viziti nian kariban insulon Kubo por komune esperantumi dum la 3ª Junulara Somera Komuna Aranĝo (JuSKA 2014). Temas pri la nacia aranĝo de la kubaj gejunuloj, tempo por pridiskuti niajn defiojn kaj strategian laborplanon, sed ankaŭ por amuziĝi, babili, danci kaj lerni, laŭ la kuba etoso. Ĝi okazos dum la venonta oktobro ekde la 9ª ĝis la 12ª en la Feriejo “Batalo de Saratoga” situanta en la provinco Camagüey, kiu troviĝas ĉe la centra kaj orienta limoj de la lando. Jam aliĝis proksimume 20 esperantistoj al nia evento, ankaŭ vi povas tion fari. Se vi volas havi pliajn informojn, bonvolu kontakti Ariadna García Gutiérrez al la retadreso: rita﹍piscis14@yahoo.es.

La movado bezonas novajn trejnistojn! (Irene Calligaris, fotoj: Charlotte Scherping)

De la 25-a de marto ĝis la 2-a de okazis en Munkeno (Germanio) aprilo intensa seminario dum 10 tagoj, kadre de la dujara projekto “Trejnu la Trejniston” (Erasmus +). Tri junaj sed spertaj trejnistoj, Charlotte, Joop kaj Magnus, gvidis la seminarion, en kiu partoprenis 11 aktivuloj el Bjalystoko, Verĉelo, Bolonjo, Munkeno kaj Ediburgo. Kiu estis la celo de la aranĝo? Maturiĝi per nova sperto, utila kaj utiligebla ne nur enpropraj ĉiutagaj vivo kaj laboro, sed precipe en la Esperanta movado. En la seminario estis prezentitaj pluraj teknikoj por plibonigi kaj kompletigi personajn kapablojn pri publikaj paroladoj, pri la efika transdono de informoj kaj enhavoj, kaj por komuniki al la aŭskultantaro klare, koncize kaj en kuntrena maniero.

Ni studis ne nur teorion, sed ni havis ankaŭ multajn malsimilajn praktikajn ekzercojn por ekkoni niajn malfacilaĵojn rilate al la paroli kaj prezenti sin publike; la partoprenantoj ekzerciĝis precipe per improvizadoj kaj grupe. Ĉe la fino de la seminario ni laboris kune por prepari kaj prezenti al la aliaj partoprenantoj nian propran mallongan trejnadon. Pluraj malsamaj temoj evidentiĝis, per viglaj eksperimentoj: pri uzado de la propra voĉo, pri socia integriĝo kaj inkluzivigo, pri organizo de ekskursoj, pri teknikoj por bone instrui esperanton kaj pri efikaj strategioj por disvastigi ĝin...

Labori grupe ne estas facile: necesas kuraĝiĝi kaj ne timi montri sin al la aliaj: ĉiu havas siajn fortajn kaj malfortajn flankojn, kompreneble. Komence ĉiuj sin sentis iomete malkonforte, sed post iom da tempo granda harmonio aperis en la grupo. Ĉiuj partoprenantoj multe lernis de tiu ĉi sperto, per la instruado de la trejnistoj, sed ankaŭ per opinioj ĉe konfronto. Kiel ĉiam, Esperanto pruvis sian rimarkindan kapablon funkcii perfekte kiel komunika lingvo por labori, por kompari ideojn, por krei novajn projektojn, eĉ inter homoj tre malsamaj kaj kun diversaj komunikaj manieroj.

La celo estis atingita! Ĉirkaŭ dek esperantistoj estas nur entuziasmaj kaj pretaj por iĝi novaj trejnistoj en la movado! Ĉiuj samopiniis kiel la aliaj per komuna sento: en nia movado jam estas multaj prelegoj, sed ankoraŭ mankas forta intenco transdoni ne nur enhavojn kaj sciojn, sed ankaŭ kapablojn konkretajn por ion fari. Lerta trejnisto havas la celon instrui kiel efektivigi ion, per eksperimentadoj, konkretaj ekzercoj, ludoj kaj tiel plu: do ne nur instrui, sed instrui kiel instrui!

Tiel Esperanto ankoraŭfoje montras sin ne nur kiel lingvon sed ankaŭ kiel ilon por kreski, por lerni, por plibonigi sin mem kaj por transdoni renovigon.

Merkatiko (Francesco Maurelli)

Merkatiko estas politika ilo, kiun oni uzas por atingi antaŭdifinitajn celojn en tiuj situacioj, kie devigo ne eblas aŭ permesiĝas. La oficiala difino estas: “analizo, planado, realigo kaj regado de precize ellaboritaj programoj, kreitaj por realigi valor-interŝanĝon kun grupoj, al kiuj oni direktas sin por atingi starigitajn celojn”.

De tiu difino eblas eltiri tri esencajn punktojn: la neceson de konkreta celo, interŝanĝon kiel ilon por atingi ĝin neperforte kaj celgrupon kiel adresaton de la mesaĝo, kiu devas esti formulita laŭ ties vidpunktoj, interesoj, deziroj, problemoj.

Merkatiko baziĝas sur tri kernaj konceptoj: celo, celgrupo, merkatika mikso (“marketing mix” en la angla). Oni povas ilin alfronti sen specifa ordo, kvankam la plej logika sinsekvo estas la supra.

Kiel jam klarigite en la antaŭa ĉapitro, gravas ke ĉiu celo estu konkreta kaj enhavu deziratan rezulton, estu mezurebla kaj enhavu limdaton.

Por vortumi la celon povus utili krei celo-iloj-ĉenon:

celo
ilo ilo
celo celo
ilo ilo ilo ilo
celo celo celo celo

Bona maniero por distingi celon estas ke ĝi kompletigu la frazon “Ni volas atingi, ke...”. Por iri supren en la skemo oni demandu sin: “Kial fakte oni volas tion?”. Tion oni povas fari kelkfoje, ĝis oni sentas, ke oni vortumas ĝeneralan valoron. Por iri suben en la skemo oni demandu sin: “Kio rezultu de tio?”. Per tiu demando oni trafas celojn, kiuj troviĝas sub la komenca celo. Tiel farante oni atingas mapon de la necesaj ŝtupoj por sukcese atingi la plenumon de la projekto.

Por ke la celo estu SMART, laŭ la antaŭprezentita difino, restas kelkaj paŝoj farendaj: konkretigi la celvortumon, por ke ĝi estu iel mezurebla, decidi tempon ene de kiu la celo estu atingita, certiĝi ke la vortumo estu tia, ke eblas nur unu interpreto, kaj ke la celo estu atingebla. Povas okazi, ke necesas vortumi survojajn paŝojn, ĉiujn kun sia celvortumo, por dividi la procedon en fareblajn paŝojn.

La celgrupoj devus esti pluraj, kaj distingitaj laŭ la ecoj kiuj gravas por la organizo: ne ekzistas por ilin difini normigitaj kriterioj. Ekzemple organizo kun propra membraro povas komence distingi inter celgrupoj en sia membraro (internaj grupoj) kaj ekster ĝi (eksteraj grupoj).

Por identigi celgrupojn indas sekvi kelkajn etapojn, tra kiuj ebligi la identecon de ĉiu. Unue utilas vortumi la celgrupon per ĝeneralaj terminoj. Tiu estu la grupo, kiun oni volas atingi. Dum la esploro de celgrupoj la celo estas ekscii laŭeble multe pri la koncernaj homoj, por ke eblu pensi laŭ iliaj sinteno kaj situacio. Pri la esploro gravas distingi la grupon laŭ diferencoj kaj dividi ĝin laŭ subgrupoj. Por pli bone koni ĉiun grupon utilas ankaŭ distingi inter ŝanĝeblaj kaj neŝanĝeblaj ecoj de la grupo mem. Ekzemploj pri tio estas:

ŜANĜEBLAJ NEŜANĜEBLAJ
  • “problemoj”, kiujn ili mem spertas
  • interesiĝoj
  • motivoj
  • kondutoj
  • antaŭjuĝoj
  • kiujn solvojn ili aplikas, kiujn ne, kiel
  • aĝo
  • loĝloko aŭ kvartalo
  • profesio (profesia situacio)
  • kvanto da havebla libera tempo
  • enspezoj
  • moviĝeblo
  • eduko
  • kiel “trovi” ilin
  • sekso
  • vivstilo
  • hobioj

Post la distingo, se ĉiu elektita celgrupo kongruas kun la aliaj, eblas ellabori la oferton kaj difini la merkatikan mikson. Okaze de nekongruaĵoj, necesos aŭ elekti malsaman agadon aŭ limiĝi je unu sola celgrupo.

Per “merkatika mikso” oni celas la uzon kiun oni faras de stimuloj, kiuj kune reprezentas la merkatikan strategion adoptotan. Ili estas:

Post kiam la antaŭaj ŝtupoj estas plenumitaj, estas tempo por “vendi” la produkton/servon, do nepras ke la anoj de la celgrupoj decidu aĉeti ĝin. Sentaj konsideroj kiel prestiĝo, volo esti progresema, “ne resti malantaŭ la resto” estas gravaj faktoroj en decidoj. Tiuj ĉi sentaj konsideroj estas nomataj la aĉetmotivoj. La “vendisto” aludas al ili per siaj vendargumentoj. Tial nepras mense sidi sur la seĝo de la kliento, kaj ne vendi oferton, sed bezonon, alivorte:

ne seĝon, sed komforton

ne hejtigilon, sed varmon

ne frukton, sed sanon

ne kosmetikaĵon, sed belecon

ne maŝinon, sed laborŝparon

La kliento devas ekvidi la utilon de tio kion oni proponas. La ĉefaj aĉetmotivoj estas bezonoj je sekureco (komercaj certeco, fidindeco, protekto, kvalito kaj bonfarto), progreso (evoluo, plibonigo, efikeco, prospero, kresko, esploro), facileco (trankvilo, simpleco, energiŝparo), ĝuo (pureco, ordo, plezuro), solidareco (kunlaboro, socieco, aliĝa instinkto, honesto), noveco (entreprenemo, kuraĝo, estonto), ekskluziveco (unikeco, prestiĝo, reprezento, fiero, honoro, lukso), avantaĝo (ŝparo, profito, propagando, posedo).

La vendprocezo estas kreskoprocezo kiu sekvas la AIDA-formulon:

Atento → Interesiĝo → Deziro → Agado

Ĉiu produkto/servo konsistas en kolekto de utilaĵoj, kiun eblas rigardi el diversaj vidpunktoj (=aĉetmotivoj). Ju pli da utilaĵoj eblas trovi, des pli da vendargumentoj oni havos.

Por ilin trovi utilas uzi vendogramon:

AĈETMOTIVOJ
Oferto sekureco progreso facileco ĝuo solidareco noveco ekskluziveco avantaĝo
scio + sperto
fakoj
konstruo
kunordigo
fasonado
aspekto

Danke al tiu ilo, en la interago kun la adresatoj oni ne bazas la vendargumentojn sur la produkto/servo, sed sur la aĉetmotivoj de la kliento.

Bone regi la merkatikajn bazojn ne nur ebligas la proponojn ene de la Movado, sed ĉefe helpas prezenti la Movadon al eksteraj celgrupoj, tiel konigante pli efike ĝiajn ecojn kaj idealojn!

Niaj artaj konfrontoj (Łukasz Żebrowski, Tobiasz Kaźmierski)

Łukasz Żebrowski: Unue, ĉu vi povus kurte rakonti kiel kreiĝis la aranĝo? Kia estas ĝia historio?

Tobiasz Kaźmierski: La historio de la ARtaj KONfrontoj en ESperanto “Arkones” komenciĝas en la fruaj 80-aj jaroj kaj la ĉefaj “kulpuloj” estas poznanaj esperantistoj. La unua Arkones okazis en Poznań en la kulturdomo “Orbita” inter la 16-a kaj 19-a de oktobro 1980. Tamen la ideo naskiĝis jam en la jaro 1978, post la lanĉo de Esperanto-Kulturcentro. Jam en aprilo 1979 oni organizis Finalon de Pola-Hungara Konkurso pri Deklamado. Tiun eventon partoprenis 21 personoj, kaj oni povas konsideri tion pra-Arkones (kaj organize, kaj programe). Ekde tiam Arkones okazas ĉiujare, tamen kun du paŭzoj: en 1982 (milita stato en Pollando!) kaj 1985. Dum la 80-aj jaroj la organizadon de Arkones forte influis la Pola Studenta Esperanto-Komitato, unu el la du landaj sekcioj de TEJO en Pollando. Poste, kiam PSEK ne plu ekzistis, ĝiaj maturiĝintaj aktivuloj ne ĉesis okupiĝi pri Arkones.

Kiuj artistoj prezentiĝis en Arkones en la lastaj jaroj?

La listo estas kompreneble tro longa por tiu ĉi artikolo. Dum la lastaj jaroj en Arkones prezentiĝis centoj da artistoj. Pluraj el ili estas ege popularaj en la movado, aliaj estas leviĝantaj steloj kaj ankaŭ aliaj estas personoj, kiuj sukcese agadas en la “ekstera mondo” kaj ne nepre multe aktivas en Esperantujo. Tra la jaroj la organizantoj provas adaptiĝi al variaj gustoj de la partoprenantoj kaj samtempe teni la artan programon sur alta nivelo. Tiel en la lastaj Arkonesoj oni povis partopreni koncertojn de furoraj grupoj kaj individuoj kiel Esperanto-Desperado (2006), Martin Wiese (2009), Kimo (2007), JoMo (2012), Ĵomart kaj Nataŝa (2015), Asorti (2015) kaj eble iom pli alternativaj Krio de Morto (2012), Solo Tronik (2010), Piĉismo (2009), Radosław Nowakowski (2011). Prezentiĝis ankaŭ bardoj kaj kanzonistoj: Georgo Handzlik (2012), Zuzanna Kornicka (jam ekde 20 jaroj!), Anjo Amika (2015) ktp. kaj popolmuzikaj ensembloj: Kajto (2014), Kapriol’ (2010), lokaj grupoj kaj korusoj. Ni ankaŭ iom eksperimente organizis koncertojn de la esperantistaj muzikistoj Alejandro Cosabela (2008) kaj Melono (2015), akompanataj de lokaj muzikistoj. Tiuj kuraĝaj eksperimentoj estis tute plaĉaj. Ili pruvas, ke ankaŭ arto estas speco de lingvo internacia. Kredeble, se temas pri muzikensembloj dum Arkones, estus pli facile respondi, kiuj ankoraŭ ne prezentiĝis.

Sed ne temas nur pri muziko. Dum ĉiu Arkones okazas teatraj prezentoj. En tiu kampo bedaŭrinde ne okazas same multe, kiel en la 80-aj jaroj, kiam dum unu Arkones povis okazi eĉ deko da spektakloj. Tial ni povas retrorigardi nostalgie, sed ni ja ne devas honti. Dum la lastaj jaroj, en Arkones prezentiĝis aktoroj kaj grupoj profesiaj: Jerzy Fornal, Saŝa Pilipoviĉ, Jarlo Martelmonto (kiu prezentis proprajn dadaismajn verkojn) kaj duonprofesiuloj aŭ amatoroj.

Feliĉe, la programo de Arkones estas ankaŭ riĉa je pluraj literaturaj kaj literaturologiaj prezentoj. Tio rilatas ĉefe al prelegoj pri verkistoj de la landoj el kiuj venas niaj partoprenantoj, aŭ verkoj skribitaj en la lingvoj parolataj de partoprenantoj. Krome, ni laŭeble provas okazigi aŭtorajn renkontiĝojn kaj prezentojn de novaj libroj tradukitaj aŭ verkitaj en Esperanto. Ekz. dum la lasta Arkones oni prezentis la tradukitan poemaron de la pola nobelpremiitino Wisława Szymborska kaj la novan kolekton de tradukitaj poemoj de poznanaj verkistoj, kun ilia ĉeesto. Oni kompreneble ne povas prisilenti prezenton de la longe atendata “Historio de la Esperanta literaturo”.

Mi povus longe mencii nomojn kaj okazintajn programerojn, tamen tion oni povas vidi abunda arĥivo de nia retejo http://www.arkones.org/historio.

Do unuarigarde oni povus pensi, ke estas aranĝo forte fokusita je vespera, arta programo. Tamen aliflanke, en la taga programo de la ĉi-jara Arkones eblis trovi programerojn de Johan Derks, Roman Dobrzyński, István Ertl, Zbigniew Galor, Aleksander Korĵenkov, Barbara Pietrzak, Lu Wunsch-Rolshoven, Rafael Henrique Zerbetto kaj pluraj aliaj. Ĉu estis aparte programriĉa evento aŭ regule estas tiel?

Oni povas havi malĝustan impreson, ke la ĉefa parto de Arkones estas ĝia solena Mielvespero, sed ne estas tiel. Principe, tra la jaroj la aranĝo ŝanĝiĝis tiel, ke nun la programon konsistigas tri ĉefaj kategorioj de programeroj: artaj, sciencaj, movadaj. Kompreneble, la arta parto estas esenca por la Artaj Konfrontoj. Tamen, ni ne volas neglekti la sciencan kaj movadan elementojn. Arkones okazas tuj post sesioj de la Interlingvistikaj Studoj ĉe UAM kaj ni profitas de ĉeesto de eminentaj prelegantoj kaj talentaj studentoj, kiuj abunde kontribuas al nia programo. Interalie danke al tio Arkones estas ĉiam programriĉa aranĝo kun vasta propono. Paradokse, ofte ni ricevas plendojn, ke okazas tro multaj tro bonaj programeroj samtempe. Sed tio nur montras, ke ni bone faris nian laboron kaj dum Arkones oni ne enuis.

Arkones estas aranĝo aŭspiciata de TEJO. Kion praktike tio signifas? Kion la aranĝo proponas specife por junularo?

Estas klare, ke Arkones ne estas junulara aranĝo, ĝia programo ne estas tajlorita specife por junularo. Ĝi ankaŭ ne strebas esti tia. Sed samtempe ni volas, ke ĝi restu freŝa, malfermita kaj sendependa. La Konfrontoj ne povus ekzisti sen diverseco, ĉu kultura, ĉu mondkoncepta, ĉu generacia. Ĝi povas esti tia nur kun partopreno de junularo. Kaj nia kulturo povas daŭri nur se junularo decidos ĝin flegi. Tial Arkones kaj la Esperanto-movado bezonas junularon. Pro la sama kialo, ni volas ebligi al junuloj facilan partoprenon en la aranĝo. Ni proponas allogajn rabatojn (aŭ eĉ senkostan partoprenon kaj amasloĝadon por membroj de PEJ).

Kiuj estas planoj por sekvaj jaroj?

Ni esperas surprizi vin!

Post pli ol unu-kaj-duonjara atendado fine mi partoprenis la legendan esperantistan renkontiĝon en la orienta mezo de Svedujo, nomatan Oranĝa Renkontiĝo, mallonge ORo. Ĝi okazis jam la 6-an fojon. Sed post interrompo en 2012, ĝi ĉi-jare okazis kvazaŭ duobligite! Krom la jam konata versio, t.e. semajnfina renkontiĝo en skolta kabano apud lago, okazis renkontiĝo en la urbo Hernusando la antaŭan semajnfinon. Kaj por homoj kiuj elektis partopreni ambaŭ partojn de la ORo, ekzistis la eblo gasti ĉe lokaj esperantistoj dum la interrenkontiĝa temp’.

Kun Sophia mi do flugis al Stokholmo, kaj tranoktetis kun ŝi ĉe Martin en Upsalo. Frumatene ni renkontis ĉe la loka stacidomo la karavaneton, konsistantan el Eva, Johannes kaj Julia, kiuj jam estis karavanintaj dum preskaŭ unu tago. Alveninte en Hernusandon ĉirkaŭ tagmeze, ni renkontiĝis kun pliaj homoj, inter ili kelkaj multokupitaj organizantoj, kiuj montris al ni la ejon por la unua, la “Urba Luda” ORo: Beleta verda pavilono tuj apud parko sur la urbo-meza insulo de Hernusando. La ĉefa ĉambro enhavis multajn seĝojn kaj tablojn, angulon kun sofoj, alportitan pianon, kaj estis bele dekorita per multkoloraj ŝtofoj.

Dum tiu semajnfino ni estis eble 20-25 homoj, kiuj ne ĉiam ĉiuj ĉeestis. Do laŭ mi tio estis agrable malmultaj kaj ebligis al ni ĉiuj konatiĝi unu kun la alia. Dum tiu semajnfino okazis laŭ mia memoro la jenaj aferoj: Ludoj! Ne tiom multaj, ĉar ŝajne kelkaj veraj ludemuloj ne sukcesis alveni (mi ne mencias nomojn.. sed vi scias se mi rigardas vin!). Tamen kelkaj el ni ludis kelkajn tabloludojn, kaj kelkaj ludis en la parko.

Koncerto de Gijom’! Ĝi fakte ricevis la kromnomon “La paŭta koncerto” pro renkoniĝo de Gijom’ kun sovaĝa besto la antaŭan tagon - meze de la urbo. La fluganta besteto bonvenigante kisis lin sur la sublipo, kiu rezulte plidikiĝis. Bonŝance ne tro por ebligi kantadon! La koncerto estis publika koncerto en la ekologia kafejo “Mormor Hilma” (avinjo Hilma). Flanke ni eksciis, ke tiu kafejo, kvankam tre populara, estis fermiĝonta pro malbona ekonomia stato.

Tra la beleta urbo gvidis nin Tomio. La gvidado finiĝis en la loka biblioteko per rakonto pri la historio de Hernusando. La biblioteko estis same hela kaj bonveniga kiel mi jam spertis en pluraj aliaj nordaj urb(et)oj. La historia rakonto estis vigla kaj kaptanta mian atenton. Kiam Svedujo ekekzistis, ĝi estis pli malgranda ol hodiaŭ kaj situis en la suda parto de la hodiaŭa Svedujo kaj aldone trans la Balta Maro. Do la “kanona” rakonto ĝis hodiaŭ estas, ke la svedoj, inspirite de la grandaj koloniismaj nacioj, eksetlis en la pli nordaj regionoj kaj tiel alproprigis ilin al la sveda regno. Kelkaj trovoj, ekzemple tombejoj, indikas tamen ke jam antaŭ la alveno de la “svedoj” loĝis homoj tie. Eble fakte ekzistis inter Hernusando en la oriento kaj la marbordo de la hodiaŭa Norvegujo tute alia kulturo pli egaleca kaj libereca, pri kiu ni tamen ne multe scias hodiaŭ ĉar ĝia ekzisto estis intence kaŝita.

Diskutrondo pri pluramemo! Ĉeestis pluraj pluramemuloj, do spontane starigis Gavan diskutrondon pri “pluramemo en praktiko” kaj ni interŝanĝis spertojn. Tre plaĉis al mi esti en tiom intima, amikeca grupo, ke homoj eĉ aŭdacis plori.

Stratarta festivalo! Stratarta festivalo okazis en Hernusando dum tuta semajno, kaj parte samtempe kun la UL-ORo. Post kiam ni rigardis etan ekspozicion pri la temo en la bibliteko, rakontis al ni pri Alva, unu el la organizantoj de la festivalo. Ni renkontiĝis kun li sur granda spaco sufiĉe centre en la urbo, ĉe kies flanko stratartisto Carolina Falkholt, alinome BLUE, kreis per tuttaga laboro sur la muro de domo brilkoloran pentraĵon.

La urba luda ORo oficiale finiĝis dimanĉe posttagmeze. Sed preskaŭ ĉiuj partoprenintoj aŭ loĝis en Hernusando aŭ restis ĝis la venonta semajnfino. Ili do povis partopreni la vesperan viziton de la Hernusanda naĝejo, kiu fakte ne estas nura naĝejo, sed ankaŭ saŭnumejo, duŝejo (jes! kvin diversaj duŝprogramoj!) kaj en-varma-akvo-umejo. Kaj por la vikingoj inter ni haveblis ankaŭ baseno kun malvarma akvo. La kroma specialaĵo pri nia vizito al la banejo estis ke ni estis tute solaj en ĝi! La estro de la banejo afable lasis nian grupon uzi ĝin post la oficiala fermiĝtempo.

Dum la semajno Sophia kaj mi kaj du, tri aliaj esperantistoj gastis ĉe Simono kaj lia fileto Vidar en granda domo en la malcentra parto de Hernusando. Mi ŝategis la lokon kaj etoson! Estis pomarbo en la ĝardeno, kaj stakinda monteto da lignopecoj antaŭ la domo (post nia foriro stako da ligno). Apude estis arbaro, kien ni iris por kolekti fungojn. Pro la seko dum la pasintaj tagoj ni trovis nur malgrandajn kantarelojn (ĉefe trumpetformajn, kelkajn flavajn). Niajn kolektajn ujojn ni tamen plenigis pro ilia granda nombro, kaj pro kvin, ses grandegaj sarkodonoj [fungoj], kiuj aliĝis al nia kolekto.

Marde vespere invitis Karin kaj Tomio al asronado (kuna manĝetado kaj trinkado de teo, kafo aŭ alia trinkaĵo kun babilado) en ilia loĝejo. Julia estis bakinta poman paneraĵon por ni, kaj Sophia kunportis membakitan pomkukon (kun pomoj el la ĝardeno kompreneble!). Poste okazis la fama plafona kinejo: Oni direktas projekciilon plafonen, kaj spektas filmon kuŝante sur matracoj. Tre rekomendinda aranĝo! Ni rigardis germanan filmon nome “Migrobirdoj foje vizitu Inari”, kiun, laŭ mi tre bone, subtekstis Johannes. La filmo estas tre bela, realece filmita rakonto pri kamionŝoforo Hannes el Dortmund kiu revas venki en la internacia trajnhorara konkurso en Inari, Finnlando, kaj pri lia vojaĝo tien.

Ĵaŭde okazis Esperanto-vespero en hernusanda picejo. Ni prezentis Esperanton al hernusandanoj per koncerto de Johannes kaj respondado al demandoj kiujn oni rajtis skribi sur papero kaj meti en ĉapelon. Kelkaj el ili estis mistere anonimaj kaj skribitaj en Esperanto. Kaj tiu anonimulo jam rimarkis strangan konekton inter la Esperanto-komunumo kaj la pluramema komunumo. Bonŝance Johannes povis eĉ tion bone klarigi: Esperanto allogas alternativemulojn, diversmaniere “nekutimajn” homojn, do troviĝas inter ili ankaŭ homoj kiuj deziras alternativajn interhomajn rilatojn por vivi.

Vendrede komenciĝis la dua parto de ORo, la kabana karesa ORo, al la ejo Aspnäs, ĉ. 20 kilometrojn for de Hernusando. La germanoj kaj Eva kompreneble estis decidintaj migri tiun vojon. Al la grupo aliĝis aventurema franco. Do frumatene ni ekpaŝis, direkte al la setlejo Älandsbro. Tie ni piknikis per en loka superbazaro aĉetitaj cinamobulkoj kaj slovaka “fromaĝo”, kies fromaĝeco estis pridisputata pro sia majoneza aspekto kaj eltubeta deveno. Post Älandsbro komenciĝis la sovaĝejo. Ni paŝadis tra senlimaj arbaroj, grimpis sur montoj, marŝis sur ne plu ekzistantaj vojetoj. Estis tre agrable. Foje Eva kaj Johannes elpakis sian registran ekipaĵon kaj forsendis nin laŭ la vojo antaŭen. Ŝajne ili estas priverkantaj novan sekretan projekton... Post sep-hora ĝojado de la vojo ni decidis tamen resti en Aspnäs. Ĝi estis vere bela loko! Kaj haveblis vespermanĝo.

Ni estis eble 30 homoj dum la KK-ORo. Ni havis en unu domo grandan kuirejon, manĝosalonon, grandan salonon kun sofoj kaj gufujon / ludĉambron. En alia domo estis la dormĉambroj. Kaj ankoraŭ alia domo, fakte dometeto, estis saŭno!

Kvankam ni havis nur unu semajnfinon (laŭ mi tro malmulte), okazis multege; ni bone uzis la tempon. Mi tre ŝatis la ideon ke pri ĉiu manĝo respondecas aliaj personoj. Tiel oni kaj dividis la laboron, kaj spertis diversstilajn manĝojn. Alia de mi tre ŝatata ideo estis kunporti buntajn ŝtofojn kaj per ili plibeligi, plibonetosigi la ĉambrojn. En ambaŭ vesperoj Simono funkciigis la saŭnon. Estis eta aventuro trovi la vojon tien kaj reen en tuta mallumo. Post la saŭnumeroj oni povis malvarmiĝi en apuda lago. Tiel okazis ke kiam mi ekvidis la lagon la sekvan tagon, mi jam estis baninta en ĝi.

La plej grava evento de la aranĝo estis certe la koncerto de La Perdita Generacio! Ĝi okazis post libera scenejo en la granda salono. Nur en Esperantujo - koncerto kun via plej ŝatata bando en kvazaŭ loĝoĉambro, la mebloj puŝitaj al la muroj por havi spacon por danci.

Krom tiu ĉi trezorinda sperto, mi ekkonis amuzegajn ludojn. “Fruktosalato”n oni ludas en cirklo de seĝoj. Bezonatas unu malplia sidloko ol estas partoprenantoj. Ĉiuj sidas, krom unu, kiu staras en la mezo de la cirklo kaj diras frazon, kiu komenciĝas per “Ĉiuj tiuj kiuj same kiel mi...”. Fakte, oni povus ellasi la unuan vorton, aŭ eble la unuajn du vortojn, sed kompreneble tiu sinsekvo de tri tabelvortoj grave kontribuas al la ĝuebleco de la ludo. Do, oni daŭrigas la frazon per io kiel “... ŝatas pentri dum la nokto”. Kaj ĉiuj homoj kiuj sentas ke ili ankaŭ ŝatas tion, devas forlasi sian sidlokon kaj trovi alian. Post la tumulto restas alia homo en la mezo, kaj la ludo daŭras laŭ la sama maniero. Alia ludo laŭ mia memoro ne havas nomon, sed oni povus ĝin nomi “la batludo”. Bezonatas batilo kaj pluraj batemuloj kiuj sidas en cirklo kaj pli-malpli konas la nomojn de la aliaj. Unu ludanto prenas la batilon kaj staras en la mezo. Unu el la sidantoj komencas dirante la nomon de la alia sidanto. La batanto do provas rapide bateti la nomitan personon. La nomita persono provas eĉ pli rapide diri nomon de alia sidanto, tiel kreante novan celon batendan. Ktp. Kiam la batanto sukcesas “kapti” homon, ili ŝanĝas lokojn, kaj la nova sidanto reekigas la ludon per diro de nomo. Tria ludo estis “homfutbalo”. Ĝin, mi kredas, oni povas nur ekkoni dum Esperanto-aranĝoj.

- gvidis mian unuan metiejon. Ĝi nomiĝis “poezia metiejo”, kaj mi havis nenian sperton pri verkado de poezio. Tamen la ideo estis ke mi iel faciligu la kreadon de poeziaĵoj. Do mi ekpensis etajn ludojn kiuj helpus al mi mem. Kaj funkciis! Aperis ĉirkaŭ kvar afablaj kunludantoj, kaj ni ĉiuj kreis ion. Ĉu tio estis altkvalita poezio estas alia demando, sed ne la plej grava laŭ mi. Mi almenaŭ ĝuis la metiejon kaj ŝatus ĝin ripeti. Por la dua parto de la metiejo transprenis la estran rolon Martin Strid, interalie kolektanto kaj verkanto de Esperantaj tradukoj de nordaj (danaj, svedaj, norvegaj, islandaj, finnaj) kantoj. Li rakontis pri la projekto Norda Kantaro, kaj montris al ni ĝeneralan aliron kiam oni tradukas versojn en Esperanton. Krome, li bele kantis!

- partoprenis enkondukon de Gijom’ pri Neperforta Komunikado (NPK). La ideon mi ege ŝatas, kaj mi deziras lerni pli pri ĝi. Ĝi ankaŭ bone rilatas al Esperanto, ĉar ambaŭ estas manieroj, iloj, por faciligi komprenon inter la homoj. La ĉefa ideo de NPK laŭ mia kompreno estas ke kvar-ŝtupa aliro helpas al sukcesa komunikado:

1) priskribu situacion kvazaŭ viditan de neŭtrala observanto

2) priskribu la emociojn kiujn vi havis en tiu situacio

3) indiku la bezonojn kiuj, plenigitaj aŭ malplenigitaj, kreis tiujn sentojn

4) petu (ne postulu) precizan agon de la alia persono.

Mi dankemas al ĉiuj homoj kiuj ebligis (per organizado kaj/aŭ partoprenado) la Oranĝan Renkontiĝon 2013. Ĝi estis tiel bonega, valora, unika sperto kiel mi imagis - kaj pli. Sekvu multaj pliaj ORoj!

Piednoto: La origina artikolo verkiĝis per la uzo de la neologisma persona pronomo ri, anstataŭigante la pronomojn liŝi.

Anja Eisemann

50 jaraĝa Pasporta Servo aktivas (Juliana Evandro)

La komisiono de TEJO pri la tutmonda Esperanta reta gastigantserĉilo Pasporta Servo bone funkcias. En la jaro kiam ĝi festos sian jubilean datrevenon, la laborgrupo pri PS sub la gvidado de la komisiito Lars Sözüer portas bonajn novaĵojn al la uzantoj.

Post la transigo de la retejo al nova servilo, Baptiste Darthenay, kontraŭ modesta honorario, eklaboros por plibonigi la servojn de la retejo. Inter la novaj rimedoj estos la eblo serĉi gastigantojn tra mondmapo. Krome, la uzantoj konfirmos siajn datumojn pere de retpoŝta mesaĝo kaj fine venos la preparado de la datumoj por aperigo en la papera libro. Jes, ni ankaŭ planas aperigi la paperan eldonon kaj tiu novaĵo portas kun si alian novaĵon: vi povos reklami sur ĝia dorsokovrilo. Se ankaŭ vi deziras aperigi reklamon sur la libreto, profitu rapide ĉar duonpaĝo jam estas antaŭokupita. Kontaktu nin pere de ps@tejo.org.

Cetere, memorigindas al programfakulo, ke gvidite de Joop Kiefte jam de antaŭ kelkaj monatoj Pasporta Servo estas malfermkoda. Se vi deziras kontribui al ĝi, aldoni novajn rimedojn, plibonigi la jam funkciantajn aŭ simple kontroli tion, kion faras niaj kunlaborantoj vizitu la retejon github.com/tejo-esperanto/pasportaservo.

Pasporta Servo estas valora kunkreilo de nia Esperanta komunumo kaj neniom valoras sen la uzantoj. Aliru la retejon pasportaservo.org, kreu vian profilon kaj havu bonan E-vojaĝon!

La Komisiito pri la Pasporta Servo (Massimo Ripani)

Lars, prezentu vin per 80 vortoj. Kia estis via rilato kun la Pasporta Servo?

Mi estas 48-jaraĝa germano kun multnacia deveno, vivanta kun edzino kaj du adoleskaj filinoj en Duisburg, Germanujo. La tuta familio parolas Esperanton. Mi laboras kiel sendependa programisto, momente en Nederlando. Post eklerno de la internacia lingvo mi rapide fariĝis gastiganto de Pasporta Servo. Mi uzis ĝin kaj kiel gasto, kaj akceptante gastojn en nia hejmo, kaj havis multajn belajn spertojn. Tiel Pasporta Servo fariĝis por mi tre grava afero, kaj mi nepre volas ke ĝi plu ekzistu kaj prosperu.

Nun estas multe da servoj similaj al PS: kial esperantistoj simple ne aliĝu al iu ekstermovada servo kaj forgesu pri la administrado?

Jes, gastigaj retoj lastatempe furoris en la reto, kaj ĝenerale tiu evoluo vere plaĉas al mi. Mi eĉ rekomendus al ĉiuj esperantistoj esplori tiujn servojn ekster Esperantujo, kaj aliĝi al tiuj, kiuj al ili plaĉas.

Mi mem estas membro en kelkaj, kaj miaj spertoj estas bonaj. Per tiuj spertoj mi tamen sentis ankaŭ, kial Pasporta Servo estas unika kaj devas plu ekzisti kiel memstara servo: uzante Pasportan Servon, ni ne nur donas al esperantistoj realan utilecon de la lingvo, ĉar eblas senpage tranokti; ni ne nur donas al homoj utilan okazon praktiki la lingvon en reala situacio kun fremdaj homoj en la propra hejmo; ni ne nur donas al niaj movadanoj plian argumenton por disvastigi nian lingvon. Eĉ pli grave, per Pasporta Servo ĉiu gasto kaj ĉiu gastiganto mem aktive kunkreas la reton de internacia amikeco, kiu estas la animo, la esenco de la nuntempa Esperanto.

Rubriko de la prezidanto

Łukasz ŻEBROWSKI

Komenciĝis jam la kutima kongresa sezono en kiu pluraj el vi vojaĝas al iu(j) el la multnombraj Esperanto-aranĝoj. Ne malmultaj ankaŭ mem organizas iujn eventojn kaj ĝuste por tiuj ni havas bonajn informojn.

TEJO ĵus pretigis novan eron en sia paĝaro, en kiu troveblas pluraj materialoj utilaj en la organizado de aranĝoj. Unuavice kompreneble nia plej nova projekto — “Superrigardo de taskoj por eventoj”, kiu estas kolekto de tasklistoj por ĉiuj membroj de la organiza teamo. Ĝia celo estas helpi al malpli spertaj aktivuloj kompreni la tutan procedon de organizado kaj gvidi ilin tra la taskoj, kiuj estas farendaj en certa tempo antaŭ, dum kaj post la evento. La projekto helpas en strukturigo de la teamo, ĉar ĝi proponas konkretan, elprovitan skemon de teamo, kiun oni povas konformigi al la kondiĉoj; kaj helpas ankaŭ al la ĉeforganizanto kiu pli facile povos superrigardi la plenumadon de la taskoj. La “Superrigardo” estis kreita de Tina Tišljar, Rolf Fantom kaj mi, kun la kontribuoj de organizantoj de kelkaj Esperanto-aranĝoj. Pli pri la projekto eblas legi ĉe tejo.org/eo/blogo/prezidanto kaj liberafolio.org/2013/instrukcioj-por-sukcesa-kongreso.

La plej malnova en nia kolekto de helpmaterialoj estas la manlibro “Kiel organizi Internacian Junularan Kongreson kaj aliajn Esperanto-renkontiĝojn?”. Temas pri broŝuro kreita de Thomas Bormann kaj Jan Koszmaluk dum TEJO-Seminario en Kazimierz Dolny, Pollando en 1984, surbaze de la unua eldono “Kiel organizi IJK-n?” de Humphrey Tonkin kaj Ulla Luin. Malgraŭ ĝia malnoveco, grandparte ĝi plu estas aktuala, tial ĝi estis laste tekstformate ciferecigita fare de grupo de volontuloj sub la gvido de Tina Tišljar.

La organizado de aranĝoj estis temo ankaŭ de TEJO-Seminario okazinta dum la lasta Junulara E-Semajno. El publikigitaj materialoj de tiu seminario eblas lerni interalie pri la planado kaj la kunordigo, buĝetado kaj subvencipetado, aŭ kunmetado de programo.

La aron de helpiloj por organizantoj kompletigas diversaj ekzemplaj dokumentoj, kiel kompletaj programoj, informiloj, kongresaj libroj kaj simile. Ili ĉiuj venas de diversaj, ĉefe junularaj aranĝoj okazintaj en la lastaj jaroj.

Ĉiujn ĉi materialojn vi povas trovi en nia paĝaro ĉe tejo.org/organizado﹍de﹍eventoj. Kompreneble tre bonvenas viaj sugestoj kaj proponoj pri tio, kion ankoraŭ indus havigi en tiu sekcio por helpi al la organizantoj de eventoj.

Ĉu Scienco per Esperanto? Ĉu Esperanto per Scienco?

Wendel Teles Pontes, vic-prezidanto de Internacia Scienca Asocio Esperanta (ISAE)

Unu el la plej evidentaj avantaĝoj de internacia lingvo estas en la scienca medio.

Uzi ĝin por interkomunikiĝi kun aliaj fakuloj kaj interŝanĝi spertojn, sciojn, opiniojn. Tio estas la esenco de la aktuala scienca mondo: ne plu havas sencon labori izolite.

Tion pensinte, esperantistoj decidis krei asocion kies celo estas instigi sciencistojn adopti universalan lingvon por interlanda interkompreniĝo. Naskiĝis Internacia Scienca Asocio Esperanta en 1906, kies unua honora prezidanto estis L. Zamenhof mem. Evidente, la propono estis plena je potencialo, kaj ĉiuj esperis ke ĝi triumfe atingos la celon en malmultaj jaroj.

Kiel vi bone scias, la afero ne disvolviĝis kontentige, almenaŭ laŭ la perspektivo de ĝiaj kreintoj. La Scienca Asocio ne sukcesis grave roli inter siaj naciaj samcelaj asocioj, kaj fiaskis propagandi al la universitata scienca medio la uzadon de la internacia lingvo.

ISAE trapasis malfacilajn periodojn dum sia ekzistado, kaj restis diversfoje antaŭ la sojlo de estingiĝo. Tamen, pro la obstino de kelkaj valoregaj samideanoj, kiuj abnegacie kaj diligente rezistis, ISAE ne perdis la flamon internan, kaj malfacile ekstabiliĝas laŭ siaj ebloj.

La originala celo proponi internacian lingvon kiel alternativon por justa kaj demokratia komunikado en la scienca medio perdiĝis, almenaŭ dummomente. Aliflanke, Esperanto kaj scienco sukcesis harmonie labori kune, kiam la internacia lingvo fariĝas ĝusta ilo por propagandi la intereson kaj gravecon de scienco al la Esperanto-parolanta publiko.

Popularigi sciencon kaj batali kontraŭ la scienca analfabetismo estas nobla kaj farenda tasko, kaj Esperanto trovas en ĝi fruktodonan ekspluateblan niĉon. Malgraŭ la nekontestebla ekzisto de universala lingvo de scienco, oni ne povas ignori ke la populacioj en landoj kies naciaj lingvoj estas malsimilaj, simple ne havas aliron al tiuj informoj. Popularigi sciencon nur eblas se la informoj alvenas facile kaj kompreneblaj al ĉiuj, se konsideri ke multaj parolas diversajn lingvojn. Se ni volas demokratiigi la sciencajn sciojn, la ĉefa baro transpasenda estas la lingva. Kaj tion ni faras tradukante la informojn al diversaj naciaj lingvoj. Ni ne forgesu ke, ju pli da lingvoj ni tradukas la informojn, des pli da homoj povos ekscii pri ĝi.

Kiel Esperanto rolas en tiu ĉi scenaro? Ĉu ĝi estas nur plia lingvo? Mi kredas ke nur jesa respondo ne sufiĉas. Krom esti aldona lingvo kaj kontribui al demokratia popularigo de scienco per lingva diverseco, tio riĉigos la idiomon per novaj vortoj kaj helpos oftigi la uzadon de esprimoj kiuj, se ne estus danke al scienca temo, enprofundiĝus en forgesemo. Paroli pri scienco en ĉiu lingvo helpas riĉigi nian vorto-trezoron elfosante vortojn kiuj estas nature malofte uzataj en la ĉiutaga scenaro.

Malsimile al aliaj naciaj lingvoj, per Esperanto vi povas sciigi homojn pri scienco en multe pli da landoj ol vi trafus, se vi uzus nacian lingvon. Kaj certe tiuj kiuj atingas iun sciencan temon per Esperanto, ja povos traduki ĝin al sia nacia lingvo, se la informo ankoraŭ ne troviĝas disponebla en la oficiala idiomo de la lando.

La hodiaŭa mondo bezonas remalkovri la gravecon de scienco. Ni vivas maltrankviligan periodon, kiam publikaj decidoj riskas baziĝi sur asertoj ne science pruvitaj. Per popularisma diskurso, oni neglektas la gravecon de scienco kaj provas ignori la plej fundamentajn bazojn kie staras nia propra civilizacio. Ni ne plu lasu tion daŭrigi.

Wendel Teles Pontes, vic-prezidanto de Internacia Scienca Asocio Esperanta (ISAE)

BOJE SEMINARIIS

Sabaton la 5-an de aprilo 2014 okazis malgranda seminario aranĝita de Benina Organizo de Junaj Esperantistoj (BOJE) en la ŝtata vartlernejo Ecole Maternelle Pilote de Lokossa. Tiu seminario daŭris kvar horojn kaj ĝin partoprenis tridek kvin homoj, plejparte infanoj kaj junuloj el la regionoj de Lokossa kaj Adohoun Kodji, kie estas la lernejo Jules Verstraeten. La aranĝo celis montri la utilecon de Esperanto al novuloj kiuj volonte deziras aliĝi al la movado.

Antaŭ la komenco de la seminario, GNANCADJA Bernard, prezidanto de BOJE, donis al la partoprenantoj kajerojn, skribilojn, krajonojn, liniilojn kaj fotokopiojn. Poste li prezentis dum preskaŭ unu horo al la ĉeestantoj la historion de la internacia lingvo. Sekvis duhora kurso pri la alfabeto de Esperanto gvidata de Houssou Ruphino, vicprezidanto de BOJE. La kursgvidanto elparolis la literojn unu post la alia kaj la kursanoj ripetis. En la fino de la kurseto estis paŭzo, dum kiu la junuloj interŝanĝis ideojn kaj tagmanĝis. Poste vizitis la kunvenantojn s-ro Latifou GBADAMASSI, prezidanto de la Asocio de Beninaj Esperantistoj (AbeE), kiu kaptis la okazon por doni al la junuloj utilajn konsilojn por ke ili daŭrigu la lernadon. La aranĝo finiĝis per kantoj por gratuli la ĉeestantojn.

INTERNACIA ESPERANTA LITERATURA KONKURSO

HRISTO GOROVHRIMA

Hristo GorovHrima estis unu el la plej elstaraj bulgaraj esperantistoj, verkisto, poeto, tradukisto kaj publicisto. Li verkis plurajn librojn, kiuj respegulas la pozitivajn homajn trajtojn: la solidarecon, la batalon por la bono, la strebon por honesta vivo.

Bulgara Esperanto-Asocio anoncas Internacian Esperantan Literaturan Konkurson, kiu okazos je ĉiuj tri jaroj. En la konkurso povos partopreni verkistoj, poetoj, ĵurnalistoj el ĉiuj landoj.

La konkurso havos la jenajn branĉojn:

-poezio

-prozo

-artikolo

Ĉiu aŭtoro rajtas partopreni per du poemoj, **originale verkitaj en Esperanto.

La noveloj devas esti ĝis-4-paĝaj kaj ĉiu aŭtoro rajtas partopreni per unu novelo, originale, verkita en Esperanto.

La poemoj, noveloj kaj la artikoloj devas esti komputile kompostitaj.

La konkurso ne havas apartan temon.

La artikoloj estu dediĉitaj al signifa Esperanta aranĝo.

La gajnintoj ricevos grandajn premiojn.

Bonvolu sendi viajn kontribuojn ĝis la 1-a de septembro 2012 al la retadreso: modest@abv.bg aŭ per la poŝto al adreso: Georgi Mihalkov, Sofio — 1229, “Nadeĵda” V, bl. 529 vh. A et. 9 ap. 33, Bulgario.

La rezultoj estos anoncitaj en la monato oktobro 2012.

Junulare por la paco (Mlosi Saidi)

La Monda forumo pri junuloj, paco kaj sekureco (21-22 aŭgusto 2015) estis organizita de la jordania registaro sub la patroneco de la kron-princo Al-Hussein bin Abdallah 2 kunlabore kun IANYD, OSGEY, PBSO, UNFPA, UNDP, UNOY kaj Search For Common Ground.

La partoprenantoj en tiu forumo estis reprezentantoj de junularaj organizoj, registaraj kaj ne-registaraj organizoj kaj ili loĝis en diversaj hoteloj en Amman, Jordanio. La forumo okazis ĉe la Reĝa Akademio, lernejo, kiu troviĝas en Madaba, 30 minutojn aŭte for de la ĉefurbo (Amman).Ĉiuj partoprenantoj matenmanĝis en la hoteloj kaj je la 7-a horo busoj veturigis ilin al Madaba (la forumejo).

La grava celo de la forumo estis verkado de deklaro pri paco kaj sekureco. Oni kunigis junulojn de la tuta mondo por aŭdi de ili, kiel eblas repacigi la mondon. Tial duono de la 500 partoprenantoj estis junuloj.

Oni kreis Facebook- kaj Whatsapp-grupojn antaŭ la forumo por faciligi la komunikadon inter la partoprenontoj, tio ege helpis ĉar oni interŝanĝis ideojn pri la deklaro kaj la forumo.

Mi ekflugis de la internacia flughaveno Bujumbura la 19-an de aŭgusto al Addis-Ababa, kaj de Addis al Dubai kaj finfine atingis Amman la 20-an de aŭgusto je la 9h15 matene.

El mia lando estis nur mi Mlosi Said de TEJO kaj Therence De Search for Common Ground. La 20-an de aŭgusto posttagmeze estis nedeviga renkontiĝo por ĉiuj partoprenantoj kiuj jam atingis Amman, sed bedaŭrinde mi ne partoprenis ĉar ne estis buso.

Je la 17-a horo ni iris buse al la restoracio Abu Jbara por vespermanĝi kune kun la aliaj alvenintaj forumanoj kaj ni povis interkonatiĝi.

La 21-an de aŭgusto post la matenmanĝo ni ekveturis al Madaba. Je la 9-a horo oni malfermis la forumon kaj tiam parolis la kron-princo. Li unue bonvenigis ĉiujn partoprenantojn, li substrekis la gravecon de junuloj por konstrui pacan mondon. Li asertis, ke neniu povas sukcesi tion fari sen ni kaj tial li decidis okazigi la forumon.

Poste estis la vico de la jordania Ministro pri fremdaj aferoj, de S-ro Babatunde la reprezentanto de S-ro Ban Ki Moon kaj fine ni spektis la mesaĝon de John Kerry kaj ĉiuj paroladoj temis pri la graveco de la junuloj en la mondo.

Posttagmeze la forumanoj devis elekti la programeron, en kiu ili volis partopreni, ĉar estis 5 salonoj kun malsamaj temoj pri junuloj, paco kaj sekureco. Post mallonga paŭzo, okazis 17 gvidataj konversacioj kun maksimume 25 partoprenantoj en ĉiu ĉambro.

La 22-an de aŭgusto prelegis grupo da jordanianoj. Ili rakontis, kiel sukcese oni zorgas pri junuloj kaj paco, kiel islamanoj kaj neislamanoj vivas kune. Aliaj homoj de Sirio, Ugando kaj Kolombio poste faris same.

Post la tagmanĝo, la komisiono kiu prilaboris la deklaron pri junuloj, paco kaj sekureco, sin prezentis kaj tralegis la deklaron ĝis la fino kaj ĉiuj partoprenantoj aprobis. Dum la malfermo, oni donis al la jordania Ministro pri fremdaj aferoj la dokumenton, kiun li transdonis al Unuiĝintaj Nacioj. La originala versio estas anglalingva, sed oni petis traduki la deklaron al aliaj lingvoj.

Mlosi Saidi

La ejo de la karaj

Matheus Arantes Pacheco

La loka junularo en Rio-de-Ĵanejro havas novan energion por laboro kaj disvastigado de Esperanto. En la komenco de 2015, gejunuloj renkontiĝis por diskuti la estontecon de la movado. La partoprenantoj konstatatis, ke estas pluraj esperantistaj gejunuloj en la ŝtato Rio-de-Ĵanejro, kvankam ne ĉiuj partoprenas en la movado, kelkfoje pro la nescio de la agado de lokaj asocioj tie kaj de la okazantaj aranĝoj.

Konsiderante tiun fakton, oni decidis krei KarEJOn (Karioka Esperantista Junulara Organizo), kies ĉefa celo estis trovi tiujn “perditajn samideanojn” kaj alproksimigi ilin al la Esperanta movado. Unua paŝo estas trovi la gejunulojn pere de la interreto (ĉefe facebook) kaj inviti ilin partopreni en aktivaĵoj kiuj okazu minimume unufoje ĉiumonate.

Interesa afero estis, ke la ĉefa celo de la grupo ne estis disvastigi la lingvon al novaj homoj, sed varbi tiujn jamajn esperantistojn al Esperantujo. Malgraŭ tio, la KarEJanoj povis rimarki, ke eĉ ne celante propagandi, la reklamo okazis nature. Kiam gejunuloj kuniĝas por amuziĝi kaj disvastigas tion, volas ankaŭ aliaj ĝui tiun etoson. Pro tio, KarEJO ankaŭ varbis novajn homojn lernemajn kaj laboremajn.

SERPo

Post iom da tempo, la anoj de KarEJO decidis labori por la disvastigo kaj instruado de la lingvo pli rekte. Kaj kune ili konstatis, ke tiam estus la ĝusta momento por tio. Sed oni devus fari ion tre allogan por la novuloj, por ke ili daŭre studu kaj uzu la lingvon post la aranĝo.

Kaj post tro da diskutado pri celoj kaj metodoj, KarEJO naskis SERPo-n (Semajnfina Esperanto Renkontiĝo por Praktikado). La nomo referencas al ilo uzata por detranĉi herbon kaj grenon. Dum jarmiloj, ĝi estis ligita al la gaŭlaj druidoj, kiuj uzis tiun ilon por pretigi kuracilojn. La serpo estas ankaŭ aludo al la nomo de la kvartalo, kie ili okazigas la intensivan kurson: Kampo Granda. Nun ĝi estas tre urbigita kvartalo, sed antaŭ kelkaj jardekoj ĝi estis kampara parto de la urbo. Ili omaĝas tiun kamparecon per la nomo serpo.

La renkontiĝo okazis en la orienta regiono de la urbo Rio-de-Ĵanejro. La kongresejo estas la kulturdomo ABENA, granda konstruo kiu perfekte taŭgas al la aranĝo. ABENA estas antikva orfejo, kiu nun bonvenigas infanojn de la kvartalo por sociaj ludoj kaj postlerneja klerigado kaj hejmtaska helpado.

La organizantoj intencis fari eventon kiu estu samtempe plezuriga kaj entuziasmiga. Pro tio, en la programon ili enmetis, krom la klasoj por ĉiuj niveloj, aliajn aktivaĵoj kiel festoj, ekskursoj, ludoj, metiejoj ktp.

Ĝuante la jarfinajn feritagojn kiuj okazas en Brazilo, la grupo organizis du kvartagajn eventojn, kiuj okazis en la jenaj datoj:

Do la gejunuloj de KarEJO eklaboris por okazigi la aranĝon. Estis laciga laboro sed homoj estis diligentaj kaj neniam laciĝis, donacante sian tempon por sukcesa SERPo. La intenco estis fari malmultkostan aranĝon. Pro tio, la membroj kolektis donacojn de kelkaj esperantistoj kaj tiel ili malaltigis la aliĝkotizon. KarEJanoj ankaŭ povis kalkuli je la helpo de AERĴ (Asocio de Esperanto de Rio-de-Ĵanejro), kiu faris budon en iu grava foiro de libroj (Bienal do Livro) kiu okazas unu fojon ĉiudujare en Rio. Tie, multe da gejunuloj de KarEJO laboris por la disvastigado de la lingv okaj al ili estis permesite disvastigi la eventon al tiuj kiuj interesiĝis pri la lingvo.

En la mezo de Oktobro la unua SERPo okazis kaj estis ege sukcesa. En la aranĝo ĉeestis 30 partoprenantoj kaj 17 inter ili estis komencantoj. Ĉeestis eĉ homoj el aliaj ŝtatoj kaj unu eksterlandano el Italio, kiu ankaŭ estis komencanto en Esperanto.

La SERPanoj ankaŭ havis la eblon partopreni en du metiejoj. Unu el ili estis danckurso, kie ili povis ekkoni kelkajn movojn de la brazila danco nomita Forró kaj ĝui kundancadon. Kaj la dua metiejo estis pri kuirado, kie la partoprenantoj povis lerni kuiri tre interesan veganan pladon, Robinson, faritan el pano, sed kiu ŝajnas viando. En la lasta vespero okazis ekskurso al la plaĝo Pontal. Homoj amuziĝis, ludis kaj ĝuis la etoson ĉe la maro.

Post la sukceso de SERPo 1, ni havis novajn partoprenantojn en la dua evento kune kun kelkaj homoj kiuj partoprenis en la unua. Entute estis 19 homoj ĉi-foje. Denove okazis metiejo pri kuirado. Ĉi-foje, oni lernis kiel kuiri veganan picon.

[FORIGITA!: 6%20Lasta%20monato%20de%20Kalpabriksha﹍html﹍d9749e06e8dc66af.gif]

[FORIGITA!: 6%20Lasta%20monato%20de%20Kalpabriksha﹍html﹍9dc2426a307fe2f7.gif]

Raporto de Fondaĵo Kalpabrikshya Nepalo (Sandip Lamichane)

La fondaĵo Kalpabrikshya Nepalo (antaŭe NICE Nepalo) estas plua pioniro por la disvastigo kaj evoluo de Esperanto en la nepala socio kaj por konstrui komunan platformon por la lokaj esperantistoj. Dividitaj per malsamaj kulturo, religio kaj lingvo, ni agas por krei ponton kaj rompi la murojn inter la homoj. Interalie kultura interŝanĝo, kunuleco, komunikado estas la celoj de nia fondaĵo.

Junio 2017

La unua monato de post la kreado de la fondaĵo estis granda sukceso. A-klaso komenciĝis por la komencantoj. Pli ol 20 homoj aktive ĉeestis la lecionojn kaj kune ili lernas Esperanton kun granda entuziasmo.

Ni kunhavigas diversajn momentojn, celebras diversajn festojn kune kaj esprimas ĝojon kaj malĝojon dum ni kune plibonigas nian Esperanton. Pli da homoj montris intereson pri aliĝo.

[FORIGITA!: 6%20Lasta%20monato%20de%20Kalpabriksha﹍html﹍96db633a0e14c36a.jpg]

Membroj de Fondaĵo Kalpabriksha Nepalo kun fama ĵurnalisto de Nepalo

Nia kunlaboro startis post la granda tertremo de 2015. La fondaĵo celis stimuli volontuladon en ajna bezono. Ni ĵus efektivigis tendaron pri sanservo en la Sindhupalchok-distrikto (tertrem-inklina zono) kune kun Leonoj (aliaj sociaj kluboj) kaj la Leo-klubo de Kathmandu Lazimpat. Estis pli ol 300 personoj.

Malgraŭ nur unu monato de kuneco, la pasintaj spertoj kaj la kunordigo igis, ke la laboro de la Fondaĵo Kalpabriksha Nepalo estis ĉarma kaj bone inspirita.

Ni helpas la disvastigon de Esperanto inter la junuloj de Nepalo kaj ni estas ege aktivaj en la sociaj retejoj. Kiam ni estos sufiĉe fortaj, ni instruos esperanton en diversaj lernejoj kaj kolegioj de Katmanduo.

[FORIGITA!: 6%20Lasta%20monato%20de%20Kalpabriksha﹍html﹍e4269df25950968b.jpg]

Membroj kune festas en la oficejo de la Fondaĵo Kalpabriksha Nepalo

La estraranoj de nia asocio estas ege aktivaj kaj laboremaj. Se iu volas viziti Nepalon, bonvole sendu mesaĝon al nia asocia retadreso kaj ni povos helpi vin. Ni kuraĝigas homojn lerni Esperanton en Duolingo, kiu estas ege fama inter la lingvo-amantoj.

Longe vivu Esperanto kaj disvastigu la pacon en la tutan mondon!

Ne nur lingva justeco dum la Universala Kongreso (Tomáš Stano)

“Socia justeco — lingva justeco” estas la ĉeftemo de la 101-a Universala Kongreso. Kaj ĝuste pro tio nia grupeto de slovakaj gejunuloj — ĉiuj universitataj studentoj — pripensis fortigi la socian justecon en la E-movado mem. UK estas konata kiel aranĝo por homoj ekonomie bone situantaj, kaj tio estas grava kialo pro kiu granda parto de la esperantistoj neniam partoprenis UK-n eĉ unu fojon! En UK 2016 povus okazi granda ŝanĝo por la junaj esperantistoj.

Komenciĝas la nova jarcento de la UK-oj kaj la gejunuloj volas alirebligi ilin al pli vasta esperantistaro. Por komenci, ni trovis malmultekostan loĝadon en studenthejmo kontraŭ nur 49€ por la tuta semajno. La manĝaĵon eblos aĉeti en la proksimaj vendejoj aŭ manĝi menuon en urbaj restoracioj kontraŭ 4€.

Ni proponas kelkajn “junecajn“ programerojn, ekzemple la danckursojn de slovakaj popoldancoj, urban ludon, artajn projektojn, piedajn ekskursojn, noktan ekskurson, sportumadon, TEJO-trejnadon (kun la helpo de TEJO), novulan programon, bambumadon antaŭ la kongresejo, diskejojn, koncertojn kaj multajn aliajn. Kune kun la infanoj de IIK ni iros ekzemple amuziĝi en la urba naĝejo. Ni ankaŭ organizos piknikon kontraŭ tre favora prezo por ĉiuj kiuj ŝatas malpli noblan amuziĝon, akompanatan per trankvilaj koncertoj. Ĉiuvespere estos malfermita drinkejo kontraŭ favoraj prezoj, kie eblos gustumi la Tatran teon, Slivovicon, Boroviĉkon, bieron (pivo en la slovaka), vinojn aŭ nealkoholajn trinkaĵojn kiel Kofolao, Vineo, ktp.

[FORIGITA!: 6%20Niaj%20artaj%20konfrontoj%20(Karolina%20Rzeszuto)﹍html﹍34598caa4e7434db.jpg]

Niaj artaj konfrontoj (Karolina Rzeszuto)

Inter la 23-a kaj 25-a de septembro 2016 en la urbo Poznań okazis treege interesa la tridek-dua festivalo - ARtaj KONfrontoj en ESperanto (ARKONES). ARKONES estas sendependa kultura kaj arta esperantista aranĝo, granda manifestacio de Esperanto-kulturo.

La ĉi-jara programo estas kiel kutime tre riĉa. La organizantoj pretigis koncertojn, prelegojn, prezentadojn, spektaklojn kaj aliajn eventojn. Partoprenis ĉirkaŭ 200 personoj el diversaj landoj.

La aranĝo komenciĝis per prelego de Halina Komar kaj Andrzej Sochacki pri multkultura vilaĝo ĉe Woodstock 2016. Ni povis ankaŭ admiri ekspozicion de fotaĵoj de tiu ĉi evento en koridoro de la arkonesejo.

La oficiala malfermo okazis vespere. Je la komenco estis prezentitaj studentoj de Interlingvistikaj Studoj ĉe la Universitato Adam Mickiewicz. Poste ni aŭskultis tri koncertojn: Joachim Kołpanowicz, Mikaelo Bronŝtejn kaj Tomio Frejarö. Joachim Kołpanowicz estas juna krakova muzikisto, devenanta de esperantista familio. Joachim prezentis komponaĵojn de Ludwig van Beethoven, Franz Schubert, Alban Berg kaj Fryderyk Chopin, poste estis rusiaj bardoj de la 20-a jarcento de Mikaelo Bronŝtejn kaj ĉe la fino ludis kaj kantis Tomio Frejarö, kiu estas konata kiel ano de La Perdita Generacio.

Sabate metene estis kunveno de Pola Esperanto-Junularo (PEJ). La junuloj diskutis pri eventoj, taskoj, planoj kaj strategio de agado.

Dum Arkones estis ankaŭ filmprezentoj: “Sunleviĝo kaj sunsubiro” de Jan Skonieczka. Lian filmon konsistigas poemoj elektitaj el la poemaro Teneraj rigardoj de Helena Skonieczka. La poetino revas, ke la homoj ne perdu el sia vido belecon, bonecon en la nuna civiliza epoko, en kiu pleje gravas kibernetiko. Sekva filmprezento: Vojaĝanto tra kosmo kaj jarcentoj de Saŝa Pilipoviĉ kaj dimanĉe Esperanto-urbo kaj... de Roman Dobrzyński.

Dum la aranĝo Przemysław Wierzbowski prezentis Esperanto-eldonejojn, elsendojn kaj librojn. Okaze de la nova Esperanta eldono de Quo Vadis Przemysław gvidis la publikon tra la manĝa kulturo de la Roma Imperio. La tradukinto — Tomasz Chmielik prezentis la romanon La Pupo de Bolesław Prus. La Pupo estas la plej elstara pola romano, kiu daŭre vekas fortajn emociojn ĉe la novaj generacioj da legantoj. Por esperantistoj ĝi povas esti aparte interesa, ĉar ĝi prezentas la buntan panoramon de Varsovio kaj la vivon, kiam Ludviko Zamenhof estis laboranta pri La Unua Libro. Suso Moinhos prezentis Memoraĵojn de kampara knabo kaj la poemaron Laminarioj. Ni povis aĉeti la librojn en la libroservo.

Tre interesa laŭ mi estis la prelego de Danuta Leyk pri Amo de la vidpunkto de psikologio. Ni eksciis kion fari por ke amrilatoj daŭru. La prelegistino rimarkigis al ni, ke amo ne estas sekreto. Ŝi ankaŭ montris la teorion de amo, priskribis la fazojn de amrilato kaj kvin lingvojn de amo kaj potencan “ilon”, kiu helpas flegi niajn rilatojn kun aliaj homoj.

Posttagmeze okazis la spektaklo La kredito de teatro “Verda Banano”. La kredito estas inteligenta teatraĵo kun viglaj dialogoj, kaj turnopunktoj aperas de la komenco ĝis la lasta sceno.

La esperantisto de la jaro 2015, Chuck Smith, rakontis pri Amikumu, nova revolucia apo por kontakti proksimajn esperantistojn.

Vespere ni gustumis medon en la tradicia mielvespero, en kiu koncertis la arkonesa koruso sub la gvido de Dieter Rooke, Zuzanna Kornicka, Klezmorim Sennomaj kaj duopo Slezak. Zuzanna prezentis kanzonojn esperantigitajn de ŝia patro Zbigniew Kornicki kaj Zbigniew Galor. Ni ĝuis la koncerton kaj ni festis kune. Pli frue pri mielo kaj abeloj entuziasme rakontis Elżbieta Malik. El Berlino venis Klezmorim Sennomaj, kiuj ludas ĉefe klezmerajn melodiojn. Je la fino de la vespero koncertis la duopo Slezak el Hungario. La duopo ludas ĉefe bluson, bugion, funkon kaj ĵazon kun multe da improvizado. Ilia muziko estis tre spontanea kaj leĝera kun multe da energio.

En dimanĉo ni ĉeestis en kurso pri unua helpo, kiun gvidis Frank Lappe. Ni lernis pri teorio kaj poste ni ekzercis nin je manekeno. Irek Bobrzak resumis 10 jarojn de Varsovia Vento-Elsendoj. Li parolis pri faktoj, realeco kaj futuro de Esperanta radio. Katalin Kováts kun Sylvain Lelarge montris al ni novan projekton de Edukado.net - Ekparolu!

La aranĝo estis neforgesebla. Mi denove ekkonis multe da novaj, atentindaj homoj.

[La Konsiloj de la oficisto]

Organizi sian tempon per “tomatoj”. (Manuela Ronco)

Ĉu ankaŭ vi foje sidas longe antaŭ via komputilo, kun aro da aĵoj farendaj, kaj vi havas la impreson neniel progresi? Ĉu vi dediĉas tro da tempo kaj malmulton atingas? Ĉu tro da distraĵoj vin malhelpas?

Eble vi bezonas metodon por fokusiĝi sur viaj taskoj, kaj pli efike uzi vian laboran (kaj volontulan) tempon.

En tiu ĉi artikolo mi prezentas al vi tre simplan ilon, en kiu mi ofte trovis utilan helpon.

La “Pomodoro-teĥniko®” estas metodo por tempo-mastrumado, evoluigita de la italo Francesco Cirillo en la malfruaj 1980-aj jaroj. La teĥniko uzas tempkalkulilon por rompi la laboron en intervaloj, tradicie dudek kvin minutojn longaj, apartigitaj per mallongaj paŭzoj, kutime kvin-minutaj.

Ĉi tiuj intervaloj estas konataj kiel “pomodori”, la pluralo de la itala vorto pomodoro por “tomato”. Fakte Cirillo komence uzis tomatforman kuirejan tempokalkulilon, kaj el tio devenas la nomo de la metodo. Kvankam nuntempe ekzistas specifaj komputilaj programoj kaj poŝtelefonaj aplikaĵoj inspiritaj de tiu ĉi teĥniko, daŭre eblas uzi simplajn tempokalkulilon, paperon kaj skribilon.

La metodo estas bazita sur la ideo ke oftaj paŭzoj povas plibonigi mensan lertecon. Esploroj ja trovis, ke averaĝaj homoj ne povas koncentriĝi longe sur la sama tasko, kaj tial post ĉirkaŭ duonhoro de laboro oni iĝas neproduktivaj.

Do, kiel oni povas efektivigi la teĥnikon?

Jen la bazaj paŝoj:

  1. Decidu pri la taskoj farendaj kaj pri tio, kiujn prioritatigi
  2. Taksu kiom da tempo necesos por plenumi ĉiun taskon
  3. Reguligu la tempokalkulilon je 25 minutoj
  4. Laboru pri la unua tasko ĝis la tempokalkulilo sonoras
  5. Prenu mallongan paŭzon (3-5 minutojn) antaŭ ol reeklabori
  6. Ĉiun kvaran “pomodoro” faru pli longan paŭzon (15-30 minutojn)

Mi devas konfesi ke mi neniam aplikis ĝin sisteme, sed mi ja min konfidas al ĝi en la momentoj de malespero, kiam mi tute panikiĝas pro la timo ne trafi limdaton aŭ ne sukcesi plenumi taskon. Tiam, ĝi donas al mi la senton de regopovo, kaj trankviligas min. Sed mi certas ke, kun iom pli da diligento, eblas eĉ pli multe profiti de tiu ĉi sistemo. Se vi volas provi ĝin, en la reto vi trovos multajn detalajn informojn pri ĝi. Jen la oficiala retejo pri la projekto: http://pomodorotechnique.com/ (en la angla).

Fakte ne nur la tempo-kalkulado gravas por bona plenumado de la teĥniko; ankaŭ la planado, la registrado, la raportado kaj la posttaksado estas fundamentaj por plej profiti de ĝi. En la fazo de planado la uzantoj taksas kiom da peno ĉiu tasko postulos. Kiam la “pomodoroj” estas kompletigitaj, ili estas registritaj, aldonante senton de plenumo kaj liverante krudajn datumojn por postaj mem-observado kaj pliboniĝo.

Unu esenca celo de la teĥniko estas malpliigi la efikon de internaj kaj eksteraj interrompoj: unu “pomodoro” estas nedividebla. Kiam oni estas interrompataj dum “pomodoro” (ekz. sonoras la telefono, oni volas halti por trinki aŭ iri al necesejo, subite oni sentas la bezonon kontroli sian retpoŝton aŭ vizaĝlibran paĝon, ktp.), oni devas elekti ĉu registri kaj prokrasti la alian aktivaĵon, aŭ ĉu rezigni tiun “pomodoron”.

Kaj kion oni faru, kiam oni finas taskon antaŭ la planita tempo? La teĥniko sugestas, ke oni profitu la restantajn minutojn por lerni ion. Tempo estas valoro, simile al oro.

Intervjuo kun la nuna volontulo de TEJO

Pasis kelkaj monatoj ekde la alveno de la nova volontulo de TEJO al la Centra Oficejo. Tiel estas ja tempo demandi lin, Roĉjo Huurman, pri liaj unuaj spertoj.

Kial vi decidis kandidatiĝi? Kio allogis vin?

Mi finis studi en Kopenhago en 2013, kaj post tio mi ne volis tuj komenci malmojosan laboron, do mi kandidatiĝis por esti TEJO-volontulo. Krome mi venas el Nederlando, do mi nun povas viziti miajn amikojn en la proksimaj urboj, kaj mi ankaŭ aktivas en NEJ. Kompreneble estas avantaĝo ankaŭ, ke mi parolas la nederlandan.

Do vi ja loĝis jam eksterlande. Kio reallogis vin al via propra lando?

Lokaj aferoj. Eble la vetero... Sed pli verŝajne, ke mi nun povas vespere preni trajnon por vespermanĝi kun amikoj el mia mezlerneja tempo, aŭ en la semajnfino spekti piedpilkan ludon de mia ŝatata teamo.

Kial vi estis la bona kandidato? Kial vi indis gajni?

Mi estas kunorganizanto de FESTO, KKPS kaj la Esperanto-teamo ĉe Roskilde. Krome aktivas/is en Muzaiko, Stelaro kaj organizado de trajnkaravanoj. Mi do jam havas sperton pri organizado en Esperantujo.

Kiel tiu ĉi laboro influas vian eksteresperantian vivon: studojn, alian laboron, loĝadon ks.?

Mi havas nun pli regulan vivon ol kiam mi studis, kaj mi uzas la tempon en Roterdamo ankaŭ por plani mian vivon post la volontula jaro. Krome mi loĝas ĉi tie tre bele, en la centro de vigla urbo.

Kiam via oficperiodo komenciĝis kaj ĝis kiam ĝi daŭros?

Mi alvenis la 28-an de aŭgusto, kaj mi havas kontrakton por unu jaro. La preciza fino dependos de mia posteulo, kun kiu mi devos interkonsenti pri la alvendato kaj instruperiodo.

Kiel la unuaj monatoj pasis? Kiaj estas la unuaj spertoj?

Mi rapide ekhavis iun ritmon, en kiu mi matene kontrolas la retpoŝtaĵojn kaj poste faras aliajn taskojn laŭ urĝeco. En septembro mia plej granda tasko estis (provi) plibonigi tejo.org, en oktobro estis pli trankvile, kaj en novembro okazis la estrarkunsido, dum kiu mi ricevis multajn taskojn.

Kiuj estas viaj postaj planoj?

En majo mi estos kandidato por la Eŭropa Parlamento sur la listo de la Nederlanda Pirata Partio. Se mi ne estos elektita, kio estas tre verŝajna, tiam mi post la somero studos ankoraŭ unu jaron teorian fizikon.

Kiel vi imagas vian laboron en la Centra Oficejo de Esperanto? Ĉu tio estos por vi bona sperto, ĉu facila laboro?

Ĝenerale la laboro ĉi tie estas tre memstara. Ofte estas la plej malinteresaj taskoj, kiuj prenas la plej multan tempon. En bona senco surprizis min la kunlaborantoj en la Centra Oficejo: ili estas ĉiam helpemaj kaj dum la kafopaŭzoj estas bona etoso.

Ĉu tio estas via unua laboro en via vivo?

Nekalkulante la kromlaboreton kiel gustumanto en gustumlaboratorio, ĝi estas mia unua pagata laboro. Sed oni ne bezonas esti pagita por fari pozitivan kontribuon al la mondo.

Ĉu vi jam estis volontulo? Kiel vi komparus tiun ĉi sperton kun la antaŭa(j)?

Krom la organizaj roloj en Esperantujo mi estis dum kvar monatoj ĝenerala sekretario de la Pirata Partio. Tiu estis multe pli streĉa laboro, ĉar ankoraŭ tute ne ekzistis la organizo. Mi devis ĉion starigi el nulo kaj trabatali ĝangalon da burokratiaĵoj. Male, ĉi tie estas granda arkivo kaj la historio videblas ĉie. Fakte laboro kun la arkivaĵoj okupas duonon de mia laborĉambro.

Ĉu vi antaŭvidas kion vi devos ankoraŭ fari?

Unu el la grandaj taskoj estos la papera eldono de Pasporta Servo. La projekto ĉiam renkontas problemojn, kaj ne estos pli facile ol antaŭe. Krome mi tradukos kelkajn gravajn dokumentojn el la nederlanda al Esperanto, ĉar tion la sekva volontulo verŝajne ne povos fari.

Ĉu vi planas ŝanĝi ion, aŭ liveri ion novan?

Mi volas, ke la laboro por la sekva TEJO-volontulo estu pli facila ol por mi. Specife mi verkas nun manlibron, en kiu mi dokumentas ĉian laboron, kiun la volontulo kutime faras, por ke la scio ne estu perdita. Krome mi programis aŭtomatan sendadon de mesaĝoj al novaj TEJO-membroj, kaj mi volas starigi reton de tradukantoj por TEJO-celoj.

Finfine gratulon je via lasta numero, kaj dankon pro la ĉiam akurata laboro.

EL ĈINIO

70-jara konfido

ZHANG JIANQUN (Ĉinio)

En la jaro 1943, Carl Anger, juda lernejestro rifuĝinta en Ŝanhajo, konfidis siajn pli ol du mil gravajn librojn al sia bona amiko Lin Daozhi antaŭ sia reveno al la hejmlando kun la promeso ke li revenos por preni la librojn. Post tio, neniu lia informo venis. En la pasintaj 70 jaroj la posteuloj de Lin Daozhi atendas kaj serĉas, tamen estas ankoraŭ neniu informo pri li. Antaŭ nelonge ili petis helpon de la Ŝanhaja Muzeo pri Judaj Rifuĝintoj por plenumi la deziron de ilia patro trovi la judan lernejestron aŭ liajn parencojn por redoni al ili la librojn.

La 16-an de oktobro 2013, s-ino Pan Lu, bofilino de Lin Daozhi, transdonis al la muzeo la librojn el ses librobretoj kaj samtempe ŝi diskonigis anoncon kun la deziro, ke oni liveru al ŝi informojn pri la juda lernejestro.

Konfido antaŭ 70 jaroj

Dum la dua mondmilito, Carl Anger estis direktoro de hebrea lernejo en Ŝanhajo, instalita de la aŭtoritato dum la okupado de la japanoj. La lernejo akceptis multajn infanojn de malriĉaj familioj, inkluzive tiujn de judaj rifuĝintoj — Ŝanhajo akceptis ĉirkaŭ 25 000 judajn rifuĝintojn ekde 1930.

Konsiderante, ke s-ro Lin estas fidinda homo, Carl konfidis al li gravajn librojn en la angla, germana kaj hebrea lingvoj, inkluzive de valoraj religiaj libroj, antaŭ sia reiro al Germanio, petante lin konservi ilin por li. Antaŭ sia foriro, Carl diris ke portempe li lasos la librojn kaj certe revenos. Sed post tio, li neniam revenis kaj liaj du mil libroj kuŝas en la domo de Lin jam de 70 jaroj. Malgraŭ ke dum tiu tempo okazis multaj aferoj, la libroj restas sendifektaj ĝis hodiaŭ.

Nur antaŭnelonge, Pan Lu trovis inter la aĵoj de sia bopatro, leteron el Germanio datitan en septembro 1947, en kiu la juda lernejestro skribis al s-ro Lin por informi sian bonfarton kaj esprimi sian sopiron kaj bondeziron. “Nun mi ĝoje informas vin, ke ni sukcese atingis nian hejmon kun ĉiuj niaj valizoj kaj estis bonvenigataj de niaj parencoj kaj amikoj. Ni havas tre bonan ĉambron en la domo luprenita de miaj bogepatroj, nia domo restas sama kiel antaŭe, preskaŭ nedetruita. Mi ĝojas, ke mi povas vivi kun miaj familianoj kaj amikoj. De la 1-a de oktobro, mi eklaboros kiel ŝtata oficisto, kaj pro tio mi ege ĝojas!”

Li en sia letero fine diris: “Mi arde atendas vian respondon, se vi havas poŝtmarkojn, bonvolu sendi al mi.”

Du miloj da libroj feliĉe konservitaj

S-ro Lin estis zorgema homo. Por plenumi la konfidon li tenis sian promeson kaj zorgeme konservis la librojn en tre bonaj kondiĉoj. Apud lia domo estis japana municiejo siatempe. Pro sekureco, li kaj liaj familianoj revenis al sia origina hejmloko — Huangyan en Zhejiang-provinco, transportante tien ankaŭ la librojn per dek dungitaj portistoj. Nelonge poste, la domo de Lin en Ŝanhajo kaj ĝiaj ĉirkaŭaĵoj estis bombitaj de usona aerarmeo kaj ruiniĝis, tamen pro la antaŭaranĝo, liaj familianoj kaj la libroj povis sekure travivi la tempon. Post la venko de la kontraŭjapana rezistmilito s-ro Lin reportis tiujn librojn al Ŝanhajo.

Iufoje en la 1960, dum la periodo de la Kultura Revolucio, la ruĝaj gvardianoj trovis la librojn kaj portis ilin sur placon por bruligi ilin. Ĉe tio abrupte falis pluvego, kiu fiaskigis ilian fiagon kaj la libroj feliĉe travivis la pereon.

S-ino Pan diris, ke por trovi la posedanton de la libroj ŝi kaj la familio foje petis helpon de du germanaj studentoj en Ĉinio, ke ili skribu germane al la adreso, el kiu la juda lernejestro sendis la trovitan leteron el 1947, tamen post longtempa atendo la letero fine estis resendita. Pri tio ŝi supozis: “Eble ili jam translokiĝis, ĉar jam pasis kelkdek jaroj.”

Tri generacioj tenas la promeson

En 1981 s-ro Lin forpasis, liaj posteuloj samkiel li zorgeme konservis la librojn kaj tenis la promeson. Ili opiniis, ke nepre oni persistu en la promeso kaj ili povos trankviliĝi nur, kiam ili trovos la libroposedanton.

S-ino Pan loĝas en malgranda apartamento, la libroj okupas grandan parton de la ĉambro, kie krom la libroj restas malgranda loko nur por meti etan tablon. Pro tio, ŝia filo tranoktis en la sama ĉambro kun la gepatroj, ĝis li estis 16-jara. Post granda strebo, ŝi sukcesis meti ilin sur ses librobretojn en ĉambro kun areo de malpli ol 10 kvadrataj metroj, kaj faris ĉion eblan por gardi ilin kontraŭ humideco kaj ronĝo de ratoj.

Pro la rekonstruo de la malnova kvartalo de Hongkou, kie s-ino Pan loĝas, ŝia familio devis translokiĝi al alia loko. Por trovi bonan lokon por konservi la librojn kaj plenumi la lastan volon de s-ro Lin, liaj posteuloj petis helpon de la Ŝanhaja Muzeo pri Judaj Rifuĝintoj.

Laŭ sciigo, nun la Ŝanhaja Muzeo pri Judaj Rifuĝintoj post interkonsiliĝo kun s-ino Pan Lu kaj s-ro Sun Lide (nepo de s-ro Lin Daozhi) petas helpon de la germana konsulejo en Ŝanhajo por serĉi la familion de la libroposedanto.

Redaktoroj: Zhao Xi kaj Chen Ji

TEJO serĉas... novan redaktoron de TEJO tutmonde

Ĉu vi ŝatas ĵurnalismon? Ĉu vi interesiĝas pri la internacia junulara E-movado? Fariĝu redaktoro de TEJO tutmonde, kaj helpu ĉiam liveri aktualajn, interesajn informojn pri tio kio okazas en TEJO kaj en ĝiaj Landaj Sekcioj.

TEJO tutmonde (TT) estis iam oficiala gazeto de la organizo, TT nun konsistiĝas el 3 malsamaj eroj:

Kiujn taskojn havas la redaktoro?

La redaktoro respondecas pri la regula aperigo de artikoloj en la supre menciitaj informiloj. Li/ŝi ne devos labori sola, sed kunlabore kun konstantaj kontribuantoj kaj kun la aktivuloj de TEJO (estraro, komitato, komisiitoj, volontuloj, provlegantoj, ktp). Tamen, li/ŝi mem devos instigi al sendado de kontribuoj, kolekti kaj redakti ilin. Laŭokaze li/ŝi mem povos krei enhavon, ekz. intervjuante homojn aŭ verkante raportojn pri okazaĵoj.

Do, kia devus esti bona redaktoro?

Li/ŝi plejeble:

Post lastatempa interna pritakso, estas nun ellaborataj gvidlinioj kiuj espereble helpos ĉiam plibonigi la kvaliton de TT.

La posteno de redaktoro estas volontula, tamen oni ricevas etan jaran honorarion. Kandidatoj sendu motiviĝ-leteron kaj vivresumon al informado@tejo.org kaj oficejo@tejo.org, ĝis la 31a de oktobro 2013. La nova redaktoro komencos laboron ekde jarkolekto 2014. Se vi bezonas klarigojn bv. peti de la samaj retadresoj.

Laŭ la alvoko de TEJO

NATURO

7 Demonecaj Bestoj

Por kelkaj demono-aspektaj bestoj, la diro “vi aspektas diable terura” eble ne estas tiom granda insulto.

1 - La Satana Folioforma Geko

Kun siaj penetraj ruĝaj okuloj, etaj kornoj kaj sinistra rideto, la Satana Folioforma Geko probable estus bona maskoto por nenio krom sulfuro. La plej malgranda membro de la Uroplatus, aŭ folioforma geko-familio, Uroplatus phantasticus, miksiĝas perfekte en sia arbara habitato en Madagaskaro.

2- Kaptista Fiŝo

Ĉio pri la Kaptista Fiŝo (Anglerfish) estas bizara. Ekzistas pli ol 200 specioj inkluzive de nigraj demonoj (melanocetidae), marfundaj nigraj demonoj kaj ĝibaj nigraj demonoj, kaj iuj estis nur ĵus dokumentitaj. La inoj kaj predoj estas allogataj de luma branĉo, kiu eliras el ĝia kapo, kaj enhavas biolumineskajn bakteriojn.

3- La Dorna Diablo

La Dorna Diablo estas konata ankaŭ per aliaj nomoj kiel Dorno-Drako kaj Monta Diablo. Ĝia latina nomo estas Moloch horridus, kiu rilatas al la antikva dio Moloĥo, kiu estas asociita kun infano-oferoj. Sed en la reala vivo tiu aŭstralia lacerto predas nur formikojn.

4- La Longa Kornhava Skarabo

La Longa Kornhava Skarabo havas vizaĝon, kiun nur koleopteristo (tiu, kiu kolektas kaj studas skarabojn) povas ami. Sed la plej mojosa afero pri ĉi tiu sudamerika skarabo ne estas ĝia korneca vizaĝo. Ĝia korpo estas okulfrape bela kaj pli aspektas kiel konsiderinda peco de triba arto aŭ ligna skulptaĵo ol vivestaĵo. Bedaŭrinde la longa kokrita skarabo pli minacatas ol povas minaci: Ĝi estas endanĝergita specio.

5- La Kalifornia Kondoro

Ŝvebante super la pejzaĝo, kun tiuj nigraj plumoj kaj trimetrojnlarĝa flugildistanco, la Kalifornia Kondoro povas, unuavide, havi ĉiujn minacojn kaj mallumajn ecojn de la Disney- malbonuloj. Efektive, la denaskaj popoloj de la antikva Kalifornio asocis la kadavraĵojn-manĝantan birdon kun la mortintoj, inkludigante ĝin en funebraj ceremonioj.

6- Ogro-Vizaĝa Araneo

La Ogro-Vizaĝa Araneo aŭ Reto-Ĵetanta Araneo faras reton kaj ĝin tenas per siaj kvar antaŭaj krurojn dum ĝi pendas kapaltere por kapti malfeliĉan predon. Ĝia longa, svelta korpo aspektas kiel bastonetoj kaj tio eble pasas senrimarke, sed tio ne eblas ĉe la horora vizaĝo, kio donis al ĝi lokon en la familio Deinopidae, kiu signifas “timiga aspekto” en la greka. Feliĉe, ĝia nura minaco al homoj estas koŝmaroj.

7- Pilgrimanta Ŝarko

Ĉar vi antaŭĝojas la somerajn feriojn ĉe la plaĝo, ekkonu ĉi tiun oceano-loĝanton. La Pilgrimanta Ŝarko (Cetorhinus maximus) vid-al-vide estas nediskuteble unu el la plej timigaj vivestaĵoj. 10 metrojn longa, ĝi estas la dua plej granda vivanta fiŝo, post la Balena Ŝarko. Ĝi havas karakterizajn brankajn fendojn, kiuj iras preskaŭ la tutan spacon ĉirkaŭ la kapo kaj kavernan buŝon preskaŭ ĉiam malferma. Tio estas ĉar la Pilgrimanta Ŝarko estas filtrilo-manĝanto, ĉiam serĉanta planktonon. Feliĉe por ni, ĝi estas tute sendanĝera. La vera ĝentila giganto.

fonto: nationalgeographic.com

Raporto post la 34-a Komuna Seminario

Nghia Tran [Totono]

Kiam: de la 26-a ĝis la 29-a de decembro 2015.

Kie: Haeundea, Busano, Korea Respubliko.

Partoprenantoj: 71 (47 koreoj, 9 ĉinoj, 8 japanoj, 4 vjetnamoj, 1 nepalano, 1 tajo, kaj 1 usonano)

La 15-an de decembro, mi ricevis peton helpi pri la organizado de la 34-a Komuna Seminario (KS), kies temo estis “ESPERANTO TRA KULTURA ONDO”. Dank’al la ĝustatempaj komunikoj, eblis prepari sukcesan aranĝon.

Mi veturis al Seulo la 25-an de decembro kun vjetnama esperantistino. Nin bonvenigis Korea Esperanto-Asocio (KEA) kaj ni povis viziti ĝian asocian oficejon. Ili bone aranĝis por la renkontiĝo, la tranoktejo, kaj transportado. Malgraŭ tio, ke ili estis tre okupitaj por prepari la 102-an Universalan Kongreson en Seulo, ni povis senti ilian varman helpon.

Dum la LS partoprenis ĉirkaŭ 40 homoj. Multaj plenaĝuloj aliĝis por subteni la movadon en Koreio kaj dankon al ili, 10 junuloj el aliaj Aziaj landoj ricevis la monon por partopreni. Ĉi-jare, partoprenis la prezidantoj de la korea, japana, vjetnama kaj ĉina junularoj kaj estis eblo interŝanĝi multajn valorajn spertojn. Pradip el Nepalo kaj Warut el Tajlando bone prezentis sian kulturon. S-ro Steve el Usono laborantan en Mjanmao jam alian fojon partoprenis en KS (la 33-a) kaj li estas tre aktiva en Azio. Malgraŭ siaj streboj li ankoraŭ ne sukcesis starigi Esperanto-movadon en Mjanmao ĉar la homoj interesiĝas ĉefe pri tio, kio povas helpi ilin trovi laboron.

En la antaŭa KS, la programeroj estis laŭ la ĉefa temo. Ĉiuj kulturoj (de 6 landoj) estis prezentitaj. Koreaj samideanoj ankoraŭ efike prezentis siajn kulturerojn kiel manĝaĵoj (gimbab-o), alfabeto (Hangul), tradicia grua danco, kaj tiel plu. Tre interesa estis la “Ne-Pintkunveno”, gvidata de Kim Younglong. Oni diskutis pri “Kulturaj Diferencoj” kaj “Internacia Amo”. Tiu programo allogis la partoprenantojn kaj ĉiuj havis ŝancojn praktiki Esperanton.

Dum la plej grava kunsido, oni diskutis pri la problemoj rilate al la organizado de la Komuna Seminario, ĉar mankas gvidanto kaj necesus starigi allogajn programerojn pri informado, financo kaj spertoj de la antaŭuloj. Ĉiuj problemoj estis vaste diskutitaj de junuloj kaj de plenaĝuloj (ĉeestis ankaŭ OSUI el Japanio, kiu partoprenis en 6 antaŭaj KS-oj. Tamen, la tempo ne estis multa kaj ni rete daŭrigos la laborojn.

La Loka Komitata Kunveno konsistis el 8 homoj kaj ĝia plej juna ano estas 20-jaraĝa. Esperanton kvin el ok LKK-anoj povas bone paroli kaj kompreni.

Subvencipetado (Francesco Maurelli)

Eŭropa Unio disponigas multajn eblojn ricevi kaj utiligi subvenciojn celajn al la evoluigo de la asocioj kiuj profitas je ili. La nuntempa Eŭropa programo kiu kolektas ilin, nomiĝas Erasmus+, ĝi rilatas al la periodo 2014-2020 kaj celas al la subteno de Edukado, Junularo kaj Sporto.

La programo dividiĝas en 3 ŝlosilajn agadojn + unu specifan (rilatan al sporto):

KA1 — Lernadaj Unuopaj Moviĝoj adresiĝas al la junularo kaj al la plenkreskula edukado; la celo de tiu ĉi agado estas kuraĝigi internacian moviĝon cele al trejnado kaj plikapabligo de aktivuloj per seminarioj. La projektoj kiuj enkadriĝas en KA1, rajtas daŭri unu aŭ du jarojn, kaj ĉiu trejnseminario rajtas daŭri de du tagojn ĝis du monatojn. La sendanta organizo povas esti ajna organizo, asocio, publika instanco aktiva en porplenkreskula edukado; povas temi ankaŭ pri la kunordiganto de nacia konsorcio de organizoj.

La sendanta organizo, kiu sendas la projektproponon, rajtas sendi siajn aktivulojn alilanden al gastiga(j) organizo(j) por trejniĝi aŭ por trejni aliajn homojn.

En porplenkreskulaj projektoj nepras nur identigi la sendantan organizon, kiu prezentas la proponon: la gastigaj ne estas nepre identigendaj en la subvencipropono.

La sendanta organizo devas akiri PIC-kodon per registriĝo en la ECAS-sistemo: tie aldonendas dokumentoj kiuj atestas la formalan ekziston de la organizo (registriĝdokumentoj, statuto).

La registriĝo ne estas deviga antaŭkondiĉo, sed ĉiu nacia agentejo kontrolas la formalaĵojn dum la pritaksado de la projekto.

Koncerne la moviĝprojektojn por junularo, la reguloj montras kelkajn ŝanĝojn. La daŭro de la projekto rajtas esti inter ses monatoj kaj du jaroj; inter la transnaciaj agadoj enestas Eŭropa Volontula Servo, Junularaj Interŝanĝoj kaj moviĝoj por trejnistoj kadre de junularaj organizoj.

La Eŭropa Volontula Servo rajtas daŭri inter du monatojn kaj unu jaron, kaj la aĝo de la partoprenantoj devas esti inter 17 kaj 30 jaroj. La maksimuma kvanto de partoprenantoj por tiu agado estas 30. Nepras fine obteni EVS-validigon kaj por la sendanta kaj por la gastiga organizo.

La Junularaj Interŝanĝoj rajtas daŭri inter 5 kaj 21 tagojn, por junuloj kiuj aĝas inter 13 kaj 30. La kvanto de partoprenantoj por tiu ĉi agado estas inter 16 kaj 30.

Rilate al la moviĝoj por trejnistoj kadre de junularaj organizoj ne ekzistas aĝlimo, sed respektendas la daŭro (ekde du tagoj ĝis du monatoj), kaj la maksimuma nombro da partoprenantoj, nome 50.

Por ĉiu junulara projekto ekzistas apartaj burokrataj postuloj: ĉiuj organizoj, inkluzive la gastiga(j)n, devas esti identigitaj en la formularo, do devas akiri anticipe PIC-kodon pere de registriĝo en ECAS-sistemo.

KA2 — Kunagado por Novigo kaj Interŝanĝo de Bonaj Praktikoj prezentas tri ĉefajn agadojn: Strategiaj Partneradoj, Prikapabla Konstruado en la Junulara Kampo, Prikonaj Aliancoj.

La Strategiaj Partneradoj celas plifortigi internacian kunlaboron inter diversaj organizoj aktivaj kaj kadre de plenkreskula kaj de junulara edukado/trejnado per transnaciaj renkontiĝoj kaj trejnseminarioj. Ili rajtas daŭri inter du kaj tri jarojn (ses monatojn — du jarojn por junularaj projektoj), kaj nepras ke almenaŭ tri partoprenantoj apartenu al tri diversaj landoj de Eŭropa Unio. La pritakso de tiaj projektoj okazas nacinivele. Nur la kunordiganto sendas projektproponon kaj ricevas la tutan subvencion, tamen la partneroj — klare identigendaj en la propono mem — devas sendi rajtigon al la kunordiganto antaŭ la forsendo de la projekto (“mandate”).

La Prikapabla Konstruado en la Junulara Kampo celas plifortigi tutmondan kunagadon inter eŭropaj kaj ekstereŭropaj junularaj organizoj per interŝanĝo de bonaj praktikoj, internacia moviĝo kaj trejnado. La daŭro de tia agado devas esti inter naŭ monatoj kaj du jaroj, kaj devas partopreni almenaŭ tri partneroj, inter kiuj la kunordiganto devas aparteni al unu el la EU+ landoj, dum almenaŭ unu partnero devas aparteni al ekstereŭropa lando. La pritakso de tiaj projektoj okazas centre en Bruselo.

KA3 — Prikonaj Aliancoj celas kuraĝigi alpartopreno de gejunuloj en la politika decidfara procezo pri junularo kaj al la debato inter gejunuloj kaj decidfarantoj por antaŭenigi junularan politikon (Strukturita Dialogo). La projektoj kadre de tiu ĉi agado rajtas daŭri inter tri monatojn kaj du jarojn, kaj devas engaĝi por la transnaciaj kaj internaciaj agadoj almenaŭ du partnerojn el du el la EU+ landoj, kaj por la naciaj agadoj unu organizo el la EU+ landoj. La minimuma nombro de partoprenantoj devas esti 30, aĝe inter 13 kaj 30.

Erasmus+ estas nektakseble valora projekto de Eŭropa Unio, kiun indas bone utiligi por plifortigi la Movadon, kaj por doni al la junaj volontuloj la eblon lerni kaj spertiĝi ne nur pri utilaj konoj rilate al sia fako, sed ankaŭ pri internaciaj komunikado kaj agado. Kaj kiu povus nei ke esperantistoj ja kapablas internacie kunlabori?

Trejnseminarioj por kapabligi aktivulojn

Debato pri Eŭropa Unio furoras en pluraj eŭropaj landoj; ankaŭ en Esperantujo foje oni diskutas, babilas, opinias, parolas pri tio.

Dume, kelkaj organizoj decidis tamen ne nur paroli, sed esplori la konkretajn eblojn kiujn EU donas al la Esperanto-movado por plifortikiĝi.

Danke ankaŭ al la kunordiga laboro de la entrepreno Kosmo Strategio Ltd. ĵus estis lanĉitaj du grandaj eŭropaj partneraj projektoj kadre de la eŭropa subprogramo Grundtvig Partneradoj, kiuj sumas ĉirkaŭ 240 000 €: temas pri historie rekorda sumo.

Kompreneble estas ankaŭ aliaj projektoj, subvenciitaj de Eŭropa Unio, kiuj ĵus ekis aŭ baldaŭ ekos, samkiel estas aliaj kiuj ĵus finiĝis; tamen, la eko de niaj du projektoj estas aparte grava.

Temas pri du paralelaj projektoj pri aktivula trejnado: fakte, por efike labori por Esperanto kaj per Esperanto — en Esperantujo, samkiel en aliaj medioj — persona spertiĝo kaj kapabligo estas kerna.

Kiam ni ekelpensis la du projektojn, ni komencis identigi temaron kiu reprezentu interesan, komunan grundon por pluraj E-organizoj, kaj fine verkis projektojn kiuj antaŭvidu apartan trejnadon kaj interŝanĝon de spertoj kaj bonaj praktikoj.

La unua projekto — Elloke Tutmonden: la novaj defioj de volontulado — havas ses partnerojn:

Bjalistoka Esperanto-Societo, Esperanto-Asocio de Skotlando, Triesta Esperanto-Asocio, Verĉela Esperanto-Grupo, Eurokka-Vinilkosmo, Visaginas Esperanto-Klubo “Espero” (Asorti).

La provizora kalendaro de la eventoj estas:

2013/10/25-27 Trieste, Italio. Temo: Sociaj retejoj kaj retaj kunlaboriloj (jam okazinta sukcese). 2014/02 Tuluzo, Francio. Temo: Organizado de muzika evento; teamlaboro, interkultura kunlaborado, motivado de volontuloj.

2014/06 Tutkelta Kongreso, Pitlochry, Skotlando. Temo: Financmastrumado, monakirado kaj prezento pri la nova EU-kadro 2014-2020. 2014/08-09 Visaginas, Litovio. Temo: Organizado de kulturaj lokaj eventoj. 2014/12 Zamenhofaj Tagoj, Bjalistoko, Pollando. Temo: Kunlaborado kun lokaj instancoj. 2015/04 IJF, loko anoncota en Piemonto, Italio. Temo: Memmastrumado: tempomastrumado, streĉomastrumado, decidalprenado, problemsolvado.

La dua projekto — Volontulado kiel persona pluevoluo: kiel pliboniĝi? — havas sep partnerojn: Nederlanda Esperanto-Junularo, Esperanto-Asocio de Skotlando, Junulara Esperantista Franca Organizo, Federacio EDE, Pola Esperanto-Junularo, Torina Esperanto-Centro, ARCI Esperanto.

Provizora kalendaro de la eventoj estas:

2013/12 JES, Szczawno-Zdrój, Pollando. Temo: Negocaj kapabloj. 2014/04 IJF, Castelsardo, Italio. Temo: Merkatiko 2014/06 Tutkelta Kongreso, Pitlochry, Skotlando. Temo: Financmastrumado, monakirado kaj prezento pri la nova EU-kadro 2014-2020 2014/08 FESTO, Francio. Temo: Organizado de junularaj eventoj. 2014/11 KKPS, Nederlando. Temo. Teamlaboro, interkultura kunlaborado, motivado de volontuloj 2015/04 IJF, loko anoncota en Piemonto, Italio. Temo: Memmastrumado: tempomastrumado, streĉomastrumado, decidalprenado, problemsolvado.

Gravas substreki ke la renkontiĝoj estos malfermitaj al ĉiuj interesatoj, sendepende de la devena organizo aŭ de la partnereco en la projekto.

La materialoj kiuj rezultos el la trejnseminarioj antaŭviditaj dum la projektovivo estos disponigitaj kaj rete alireblaj, kaj formos — fine de la projekto — apartan manlibron enhavantan gvidliniojn por aktivuloj, kun trejnmaterialoj, reta trejnado, ekzemploj kaj kolekto de spertoj kaj bonaj reutiligeblaj praktikoj.

Iĝu ankaŭ vi aktiva parto de nova epoko en la E-movado, epoko en kiu trejnado kaj kapabligo rolu pli ampleksan rolon: la rezultojn certe ni ĉiuj rikoltos, trejniĝinte kaj plispertiĝinte kune!

Francesco Maurelli, Sara Spano’

Kosmo Strategio Ltd.

fb.com/kosmostrategio

IJK 2014 en Brazilo: partoprenu!

La organizado de la venontjara Internacia Junulara Kongreso (IJK) en Fortalezo, nordoriento de Brazilo, bone progresas. Ĝi okazos inter la 18-a kaj la 25-a de julio, tuj antaŭ la Universala Kongreso (UK) en Bonaero. Por partopreni en ambaŭ kongresoj la nura vojaĝeblo estas per aviadilo, tamen, eblas trovi sufiĉe bonprezajn flugojn inter tiuj du urboj.

Por homoj kiuj venas de Eŭropo, Centrameriko aŭ Nordameriko, Fortalezo estas survoje al Bonaero. Por tiuj kiuj venas de aliaj kontinentoj la distanco inter ambaŭ urboj ankaŭ ne estas problema, ĉar estas malmultaj transkontinentaj flugebloj inter Brazilo kaj Afriko aŭ Azio, kaj el la ĉefaj internaciaj flughavenoj de Brazilo estas diversaj flugoj Fortalezen. Se vi ankoraŭ ne trovis bonprezajn biletojn ne perdu la esperon, ĉar eble la prezoj malaltiĝos.

En 2014 Brazilo gastigos ankaŭ la Piedpilkadan Mondpokalon, kiu finiĝos la 15-an de januaro do, se vi estas piedpilkema kaj intencas profiti ĝin, eblas resti en la lando por la IJK, kiu okazos tuj poste. Oni multe investas en plibonigon de la transport-strukturoj de Brazilo, kaj via vizito al la lando certe estos agrabla.

Oni povas supozi, ke pro la Mondpokalo eble loĝadkostoj estos tre altaj, kaj eble estos tiel por memzorgantoj kiuj volas iom da lukso, tamen, la LKK subskribis kontrakton kun bonega kongresejo, klubo de la Asocio de la Poŝtistoj, kaj ni provizos per manĝoj kaj loĝado tiujn, kiuj mendos tiujn servojn per la aliĝilo. En la kongresejo estas bonega strukturo por la evento, inkluzive de naĝejoj, por infanoj kaj plenkreskuloj, ludejo kaj sportejoj, disponeblaj al ĉiuj kongresanoj.

Rilate al la loĝebloj, ni provizos per kelkaj amasĉambroj kun litoduoj kiel la plej komforta opcio, kaj estos ankaŭ pli simplaj kaj malpli kostaj loĝebloj: oni povas dormi en tendo aŭ en hamako.

Ankaŭ la ekskursoj estis jam diskonigitaj kaj oni povas legi pri ili en la oficialaj kanaloj de la IJK: la antaŭkongresa ekskurso vizitos Ĵerikoakoaran, unu el la plej belaj plaĝoj de Brazilo, kaj Itareman, protektejon de martestudoj. Dum la kongreso estas planitaj ekskursoj al la Muzeo pri Kaŝaso, kie oni lernos pri la historio de la plej tradicia brazila drinkaĵo, Ypark, kie oni povas praktiki sportojn, kaj tra la urbo Fortalezo, kie oni rigardos diversajn vidindaĵojn de la urbo, promenos per boato en la maro kaj aĉetumos en ĉemara foiro. Post la kongreso, tiuj kiuj ne iros al la UK, havos la eblon partopreni en postkongresa ekskurso, kiu vizitos la ĉarman montaran urbeton Gŭaramiranga, kie troviĝas belaj akvofaloj kaj bongustega manĝaĵo, kaj Kanoa Kebrada, unu el la plej belaj plaĝoj de Brazilo.

Ni laboras por venigi artistojn, kaj ni intencas okazigi dum la IJK koncertojn de brazilaj kaj ankaŭ eksterlandaj esperantistaj muzikistoj.

Por havi pliajn informojn pri la kongreso, pri la urbo kaj pri tio, kiel atingi ĝin, pri la aliĝo ktp. bonvolu viziti nian oficialan retpaĝon, http://ijk.brazilo.net, kaj ŝati nian paĝon ĉe Vizaĝlibro, www.facebook.com/ijk2014. Ĝis la IJK!

Rafael HENRIQUE ZERVETTO

Kiel naskiĝis la nuna TEJO (G. C. Fighiera, Honora Membro de UEA)

Antaŭfaktoj

Al niaj nuntempaj okuloj ŝajnas nekredeble, ke UEA bezonis 48 jarojn, preskaŭ duonan jarcenton, por krei propran junularan sekcion. Tamen, tio estas la vero, ĉar UEA(1), fondita en 1908, atendis ĝis 1956 por decidi, ke ĉiu membro sub 25 jaroj aŭtomate apartenas al ĝia junulara filio, TEJO.

En tiu 1956 TEJO ne estis novnaskito, ĉar ĝi - kiel ni vidos poste - jam ekzistis ekde 1938 kiel sendependa asocio, al kiu libervole aliĝis, aŭ ne aliĝis, gejunuloj ie ajn en la mondo. Necesas ĉi-rilate atenti, ke en la pionira epoko la esperantistoj ĝenerale ne perceptis la bezonon de internacia unueco: ili penis disvastigi la lingvon en sia malgranda loka teritorio, senrigarde al la monda dimensio de Esperanto kaj al la neceso de kunlaboro inter samcelaj fortoj.(2)

En la komenco TEJO eĉ ne estis la sola junulara asocio, ĉar tuj en la postzamenhofaj tempoj en disaj urboj aperis entuziasmaj, sed izolitaj, spontanaj junularaj grupiĝoj, kelkfoje efemeraj aŭ kun sporada loka agado, eldonantaj proprajn revuetojn kaj bultenojn. Ili unuiĝis en internaciaj asocioj, kiuj rigardis indiferente aŭ konkurence unuj al la aliaj, ĉar ĉiu varbis siajn membrojn en la sama aĝtavolo. Kronologie:

Escepte de SEL kaj de TEJO, la plejmulto de la diritaj asocioj apenaŭ vegetis, baraktante kontraŭ organizaj, financaj kaj internaj malfacilaĵoj. Malgraŭ tio, en iliaj vicoj formiĝis valoraj esperantistoj, kiel Lapenna, Wells, Tonkin, C. Minnaja, eble Selten, kaj multaj aliaj.

TEJO - junulara sekcio de UEA

Sur la ondoj de la postmilitaj universalismaj tendencoj, ankaŭ la mondo de UEA penadis por renoviĝo kaj al unueco. Kiel la ĉefa reprezentanto de la nova pensofluo elstaris la Ĝenerala Sekretario Ivo Lapenna, fakta refondinto de la asocio kaj dekomence arde apogata de tre multaj junaj kaj nejunaj esperantistoj.

En tiu etoso en 1955 mi, 26-jarulo, estis nomita Konstanta Kongresa Sekretario (KKS) kaj, laŭ la tiama sistemo(6), en septembro translokiĝis al Kopenhago por la preparlaboroj de la sekvajara 41-a Universala Kongreso (UK). Komence de 1956 mi ricevis leteron de Richard Reuchlin, la prezidanto de Germana Esperantista Junularo, kun la propono ke UEA havu propran junularan filion, la tiaman TEJO, kun aŭtomata aparteno al ĝi de ĉiu juna membro. Lapenna tuj favoris la ideon, kiu harmoniis kun liaj unuecigaj strebadoj, tial la Estraro transdonis la demandon al la tria kongresa sekcio sub mia prezidado.

La kunvenintaj kongresanoj per granda plimulto(7) akceptis la proponon de Reuchlin kaj rezoluciis, ke UEA adoptu ĝin, kio fakte okazis(8). Elektiĝis samtempe kelkmembra provizora TEJO-estraro, formita de, laŭ mia memoro, i.a. N. Minnaja, R. Reuchlin, H. M. Maitzen kaj la subskribinto. Do, ekde 1956 nia Movado riĉiĝis je propra junulara fako sur loka, nacia kaj internacia niveloj, kun ambaŭflankaj avantaĝoj: la plenkreskuloj ricevis la garantion, ke novaj rekrutoj anstataŭos ilin, kaj la gejunuloj gajnis rabatitan kotizon, reprezentiĝon en la decidaj organoj de UEA, aŭtomatan alfluon de membroj, konstantajn sidejon kaj subvencion.

Plia ŝtupo - la infanoj

1956 signis ne nur turnopunkton pro la integriĝo de TEJO en UEA, sed ankaŭ tial, ke en ĝi naskiĝis la Internaciaj Infanaj Kongresetoj (IIK), kiuj nun, post pli ol duona jarcento, plue okazadas.

Mi mem sukcesis iniciati la novan eventon danke al favoraj lokaj cirkonstancoj en Kopenhago, kie mi tiujare instruis Esperanton al etuloj en la infanĝardeno “La ludoĉambro”, fondita kaj estrata de la esperantistino Karen Bjørnsby.

El la Kongresetoj startas la membro-ciklo de UEA: infanoj (IIK)-gejunuloj (TEJO)-plenaĝuloj. La IIK, nia estonto, meritas fortan subtenon deflanke de la Movado, pli fortan ol nun okazas.

(1) UEA mem ne ĉiam reprezentis la tutan neŭtralan esperantistaron, sed travivis malpacojn degenerantajn en proceson kaj skismon (secesio de Internacia Esperanto-Ligo, IEL, en 1936). Nur en 1947, postmilite, la du asocioj kompromise kunfandiĝis en duonfederacia sistemo sub la historia nomo UEA.

(2) Ni konsideru ke, ekzemple, la okcidenta Eŭropo nur post jarcentoj de interfrataj militoj atingis sian nunan unuecon, komunajn politikon, ekonomion kaj devizon. La sociaj fenomenoj evoluas tre malrapide: tio koncernas ankaŭ Esperanton.

(3) Rimarkinda estas la multjara agado de SEL, kies gvidantoj estis ĉefe plenkreskuloj. Ĝi insiste klopodis akceptigi Esperanton ĉe la Skolta Monda Oficejo, eldonadis valorajn fakajn verkojn kaj organizis sukcesajn ĵamboreojn.

(4) STELO estis refondita en 1958 kaj en 1960 fariĝis faka sekcio de TEJO.

(5) TEJO estas la sola junulara organizo, kiu postvivis ĉiujn aliajn samaĝulajn asociojn. Ĝi komence nomiĝis TJO (Tutmonda Junular-Organizo) kaj transiris al la nuna nomo en 1952.

(6) Ĝis 1961, la KKS havis ne nur administrajn, sed ankaŭ organizajn funkciojn flanke de Loka Kongresa Komitato (LKK). Li alvenis en la kongresurbon dek monatojn antaŭ la UK kaj tie vivis post ĝia Fermo.

(7) Kurioza anekdoto. Kiam, dum la diskuto mi diris, ke unueco estas forto, la gvidanto de la dana esperantista skolta asocio protestis, asertante, ke... “unueco estas diktaturo”.

(8) Poste, la TEJO-aĝo grimpis al 30 jaroj.

La 91-a elsendo de Varsovia Vento

Saluton! En la 91-a elsendo de Varsovia Vento, la peco, kiu plej interesis nin, estis la intervjuo kun la muzikisto Kimo J. Henriksen, kiu rakontas pri la komenco de la rokhistorio en Esperantujo, kaj estigas la demandon: Ĉu oni verku libron pri tio? Kiel jam dirite en antaŭaj recenzoj, la kvalito de la Esperanto-muziko plialtiĝas iom post iom kaj kompreneble estos bone se oni registros tiun epokon, por ke estontaj esperantistoj povu scii, kiel ĉio komenciĝis. Io, kion ni ŝatas pri Varsovia Vento, estas tio, ke en preskaŭ ĉiu elsendo aperas bonaj muzikaĵoj, kiujn ni ne konas. Niaopinie, tio pruvas ke la E-muziko progresas rapide kaj instigas aliajn esperantistojn ekmuziki (nin inkluzive!) en nia kara lingvo.

Ĉar preskaŭ ĉiuj esperantistoj ŝatas lingvojn, ni opinias inda la kurson pri la pola lingvo. Pri ĝi direndas ke, malgraŭ la klopodo de la instruistino Karina, ni ne lernas diligente, tamen ni tre ŝatas ĝin. Malgraŭ ke ni ne sukcesis ĝuste elparoli la vortojn (bone, en ĉi tiu elsendo pri kelkaj ni sukcesis, ekzemple “dwa”), ni tre amuziĝas. Eble en estonta oportuno ni povos utiligi niajn sciojn. Tamen, nuntempe plej ofte ni diras: “Nie rozumiem”.

Roman Dobrzyński parolas pri la verkado de sia libro Bona Espero - idealo kaj realo. Antaŭ 33 jaroj Ursula kaj Giuseppe Grattapaglia unuafoje alvenis al Bona Espero. La infanoj aspektis ne bone nutritaj do ili veturis al Alto Paraíso kun la celo aĉeti manĝaĵojn, ĉar tie estis vendejo. Per malnovegaj difektitaj veturiloj ili atingis la ejon kaj aĉetis ferajn laborilojn kaj apenaŭ manĝindajn aĵojn pro manko de freŝaj manĝaĵoj. La unua impreso ne estis optimismiga. Ne estis telefono nek elektra energio! La knaboj dormis sur pajlosakoj kun modestaj kovriloj kaj granda parto de ili elmontris sociajn kaj psikajn traŭmatojn. Per niaj mallongaj konversacioj kun Ursula kaj Giuseppe ni ja perceptis, ke el ili radias bonkoreco. Tio klarigas al ni, kiel ili sukcesis elturniĝi kaj superi la tieajn malfacilaĵojn.

Ekde tiam ili persistas en la laboro. Kvankam ni jam aŭskultis de multaj konatoj, ke Bona Espero estas nepre vizitinda loko por esperantistoj. Ni ŝatus koni sed ni ankoraŭ ne havis oportunon iri tien.

Konsiloj de Esperanto-retagado (Arturo Crespo)

En la epoko de informadiko kaj de la interreto de aĵoj, utilas ĝisdatigi niajn principojn de komunikado kaj varbado, post la analizo de la loka medio kaj de la konceptoj de la tutmonda komunikado. Por atingi la maksimuman efikecon kaj utilon dum la uzado de la ciferecaj amaskomunikiloj, vi pensu pri tiuj ĉi bazaj principoj:

  1. Observu la nuntempan lingvon de komunikado kaj ĝiaj iloj. Konstante aperas novaj konceptoj, kiuj devas esti analizataj kaj uzataj por la plua progreso de la esperantista movado. Tiu ĉi laboro estas ĉiam inda kaj neprokrastebla, por ke Esperanto kaj ĝia komunumo restu io aktuala en la menso de la homoj.
  2. Serĉu la komunumojn, kiuj rilatas viajn sciojn kaj viajn kapablojn.
  3. Ne taŭgas krei alternativan komunumon, kiam estas iuj jam aktivaj. Tio donas senton de malbona organizado, kiu tute malutilas al la Esperanto-movado. Reprenu la historion de la movado en via medio; subtenu vian lokan grupon. Se estis neniu antaŭ ol vi, estu pioniro.
  4. Estu videbla, sed ne troigu. Reala aktivismo postulas agojn sed vi estu ĉiam nek ĝena nek trudema; ĉar tio povas igi, ke oni rigardos la esperantismon kiel religion kaj ne kiel rimedon por la komunikado kaj por la paco inter la homoj. Plue, ne inundu la reton per informojn kunhavigitaj de ĉiuj. Kreu vian propran enhavon.
  5. Mezuru viajn rezultojn. Por fari tion ĝuste, uzu indikilojn kiel la procentojn de resalto kaj de respondo. Tio helpos vin kompreni la komunikadajn afinecojn de la homoj de la medio kaj ĝustigi vian strategion. Ne sufiĉas nur ĵeti botelon, esperante ke iun tagon iu legos la mesaĝon en ĝi.
  6. Respektu kaj postulu respekton. Dum la “cifereca” agado vi renkontos homojn, kiuj ne havas saman opinion kiel vi. Ni mem celas la homan interkomprenon kaj krii/plilaŭtigi la voĉon ne igos nin pli pravaj. Tio, male, pliigos la barojn. Vi devas havi (aŭ trovi) la paciencon kompreni kaj respondi plejeble neŭtrale. Kiel Esperanto.
  7. Uzu humuron. Tio estas tre potenca ilo por atingi ankaŭ junulojn kaj adoleskantojn. Bona ŝerco ĉiam heligas nian tagon.

Pri la Junulara Forumo de ECOSOC (Raul J. Garcia)

La Junulara Forumo de ECOSOC (angla mallongigo de “Ekonomia kaj Socia Konsilio de Unuiĝintaj Nacioj”) komenciĝis la 30-an de januaro 2017. Dum 2 tagoj en la ĉefoficejo de Unuiĝintaj Nacioj en Novjorko oni diskutis pri malriĉo, malsato, sano, genra egaleco, infrastrukturoj kaj oceanoj. Partoprenis la reprezentantoj de la membraj ŝtatoj, la reprezentantoj de UN-MGCY (angla mallongigo de “Supera Grupo por la Infanoj kaj la Junuloj”), kaj la reprezentantoj de la NeRegistaraj Organizaĵoj (NRO) kun konsultaj rilatoj, kiel TEJO.

Dum la ĝeneralaj sesioj la respondeco paroli nome de TEJO estis ĉe Francesco Maurelli, la komisiito pri Eksteraj Rilatoj. Li klarigis ke la unua granda defio estas la rekono de la valoro de la junularo kaj de la junulara laboro. Li substrekis interalie ankaŭ la problemojn de la lingvaj baroj kaj tiujn rilatajn al la rajtoj de la minoritatoj.

La forumo mem ne solvos la problemojn de la junularo, sed ebligas al tiuj, kiuj agadas, informiĝi pri la solvoj kaj la atingoj de la aliaj asocioj. Mi partoprenis en la sesio de la laborgrupo pri la Celo por Daŭripova Evoluigo numero 9 (CDE-9), kiu temas pri Industrio, Novigado kaj Infrastrukturo, prezentante al la partoprenantoj nian organizaĵon.

Laŭ mi, la ĉeesto en la forumo estis bonega paŝo por TEJO kaj espereble la partopreno de nia asocio plikreskos en la estonteco. Mi ne havas la oficialan nombron de la partoprenintoj, sed iom pli ol 600 homoj estis invititaj, kaj certe la plejparto ĉeestis.

Mi konsilas al vi plue legi pri la agadoj de Unuiĝintaj Nacioj (UN) kaj pri tio kiel ni povas rilati estontece tiukadre. Informoj pri UN troveblas ĉe esperantoporun.org kaj informoj de UN troveblas en Esperanto ĉe unesperante.wordpress.com.

La abonklubo de Vinilkosmo

Ambaŭ el la albumoj ĉi tie recenzitaj aŭskulteblas elsendflue en la Vinilkosmo-spaco ĉe la retejo 1D touch. Ĝi estas elsendflua platformo dediĉita al sendependa mulziko kaj estas konata kiel la abonklubo de Vinilkosmo. Revuo Kontakto havis aliron al tiu servo por prezenti ĝin al niaj legantoj.

Ĉe la unua paĝo, oni estas tuj bonvenigataj en la en la Vinilkosmo-spacon kie videblas kelkaj kovriloj de muzikaj albumoj de la eldonejo. Premante la ludo-butonon, ekludiĝas muziko aŭtomate elektita el la katalogo. Ili sekviĝas kvazaŭ radio. Eblas hazardigi la listo-ordon kaj krei sian propran liston. Sed laŭ la provoj, kiujn mi faris, la kanto-listo prezentas preskaŭ la samajn artistojn ĉiufoje kaj iom malplurece, prezentas dekojn da pecoj de iu albumo/artisto dum nur unu aŭ du aŭ de aliaj.

Laŭ la informoj, la abonklubo ebligas aliron al la tuta katalogo de Vinilkosmo, kiu konsistas el pli ol 100 albumoj. Mi tuj volis vidi la tutan katalogon, sed havis la unuan malfacilaĵon, ĉar ne estas trovebla rapida ligilo al ĝi. Kiam mi sukcesis aliri la ĝustan paĝon de la eldonejo, tiam ja aperis multaj el la artistoj laŭ alfabeta ordo sed strange, nur ĝis la litero “J”. Mi devis tajpi en la serĉilo por “Persone” por trovi 3 albumojn de la bando.

Do, kvankam tre vasta, la katalogo de Vinilkosmo ne enhavas ĉiujn albumojn, kiujn vi eble esperas trovi. Ĝi tamen estas tre bona eblo, tre malmultkosta, por aŭskulti kvalitan E-muzikon. Granda parto de nia komunumo apenaŭ havas aliron al la fizikaj albumoj, do la servo estas vere grava paŝo por disvastigi nian muzikon.

La retejo funkcias en la franca kaj en la angla, sed ĝi facile uzeblas kaj ne vere oni bezonas kompreni ion ajn skribitan. La sistemo estas ankoraŭ tre nova kaj espereble ricevos plibonigojn, kiujn ebligos pli facilan kaj trafan muzikaĝuadon

R.P.

Ĉefartikolo

Diru adiaŭ al viaj retaj profiloj

Ĉu vi laciĝis je stultaj retaj ludoj, malgravaj informoj kaj ekpozicio tra la sociaj retoj? Se post la legado de nuna eldono pri Interreto, vi emas entute forlasi sociajn retejojn kiel Facebook kaj Twitter, ni donas etan helpon. Sed, antaŭ ol uzi la ligilojn sube, atentu: Tiu ĉi estos senrevena decido. Vi eĉ povas malfermi novajn kontojn poste, sed via nuna konto estos fermita kaj ĉiuj datumoj kaj konektoj forviŝitaj.

Por forviŝi “Facebook”-n iru al http://goo.gl/0xxu4

Por forlasi “Twitter”-n uzu http://goo.gl/8UVCU

INTERVJUO

Agenita Ameno: “Mi ne hisas flagojn, nek juĝas”

Rogener PAVINSKI

La vorton “Tabuo” tiel difinas PIV: “Moro, laŭ kiu iaj personoj aŭ objektoj estas normale netuŝeblaj, aŭ iaj agoj nefareblaj sen ia socia aŭ magia puno”. Ofte, ĉiuj preferas silenti antaŭ tabua temo. Sed ekzistas kuraĝuloj, kiuj ne pretas akcepti la normojn kaj decidas iun tabuon esplori, ne por ĉikani aŭ pretendo, sed ĉar tiuj komprenas ke por pli bona socio silento ne helpas.

La kuraĝulino ĉi-kaze estas Agenita Ameno [Aĵenita Ameno]. En 1999, la brazilanino ekricevis sian ne magian, sed socian punon kiam ŝi lanĉis libron, kiu aŭdacis tuŝi temon apenaŭ esploratan. La libro “Socia rolo de kromamantoj en konservado de monogamia geedzeco” (E-traduko aperis en 2001) tuj vekis konservativulojn, kiuj akre kritikis ĝin nur pro la titolo! Jes, la titolo vere altiras nian atenton. Laŭ la antaŭparolo de la libro, verkita de fama brazila psikanalizisto, ĝi “diras tion, kion ĉiu homo scias, sed hezitas diri publike.”

Agenita diplomiĝis pri sociaj sciencoj kaj fondis esplorsocian centron por “surmeti instituician uniformon, kiu permesis esplori aliulan vivon”. Esperantistino, ŝi malkovris la lingvon en siaj adoleskaj jaroj kaj nuntempe laboras ĉe Federala Justico, sed ne forlasis siajn esplorojn. Ŝiaj studoj traktas ne nur amrilatojn. Ŝi ankaŭ proponas novan ekonomian sistemon, kiu celas forigi la posedo-senton el nia socio. Laŭ ŝi, la kapitalismo agonias kaj alvenos nova modelo, kiu estas la ĝuorajto.

Post pli ol 10 jaroj de la apero de la libro, Kontakto decidis scii iom pli pri ĝi kaj pri ĝia verkinto kaj malkovris ke ŝi scipovas uzi al sia favoro la multajn konojn pri virinaj katenoj kaj malfeliĉaj rilatoj — ŝi opinias sian propran edzinecon perfekta.

Ĉu vi konsideras vin feministino?

Se la feminista movado luktas por la egaleco, por la konstruado de mondo pli bona, pli tolerema kaj por la esprim-libero, mi estas ja feministo. Mi ne eltenas radikalismojn nek ke oni metu la virinojn en viktimajn rolojn. Viktimoj, laŭ mi, estas tiuj nature sendefendaj kaj dependaj, tiuj, kiuj ne kapablas defendi sin kontraŭ misuzoj, kiel la infanoj, ekzemple; la laŭleĝaj nekapablaj, la bestoj, la naturo. Viroj kaj virinoj ne povas esti neglektemaj kaj submetiĝi al doloraj situacioj sen plendi, aŭ almenaŭ provi ŝanĝi la cirkonstancojn, kiuj premas. Nenio, laŭ mi, pravigas iun ajn neglekton.

La libro “Socia rolo de Kromamantoj” estis antaŭjuĝe akceptita kaj levis multe da polemiko. Kial tio okazis? Ĉu la temo estas tabua?

Kiam mi levis la temon, jes, ĝi estis tabua. La libro esti antaŭjuĝe traktita pro la titolo, multaj kredis ke mi defendas la ideon ke ĉe eltenebla geedzeco la geedzoj devus havi kromamantojn. Ne estas tio, kion mi defendas. Tute male! Krome, mi fakte nenion defendas, ne hisas flagojn nek juĝas. Mi nur analizas la amtriangulon, la kialojn, kiuj igas la homojn serĉi amrilatojn ekster la edzeco, la rolon de la kromamantoj, la kulpon de la adultanto kaj ĉefe la sintenon de la virinoj. Mi fingromontris la hipokritecon ĉe la monogamiaj amrilatoj kaj tio surprizis ĉiujn.

Kial vi asertas ke la kromamantoj estas “ombraj sociaj figuroj sen vizaĝoj”?

Neniu surstrate fingromontras kromamanton, neniu mencias la “aliulon/aliulinon” per la nomo. Kromamantoj havas nek rajtojn nek voĉon — naŭzus la socion nur la penso ke ili tion devus havi. Post la libro, ekaperis akademiaj esploroj kaj debatoj ĉe la jura, psikologia kaj sociologia fakoj. Oni diskutis la geedziĝon, la civilan kodon, la psikologiajn konfliktojn de la amrilatoj. La superaj tribunaloj ekdecidis pri konkubeco.

Kiam tiuj figuroj moviĝas ekster la ombron (tion mi pritraktis en la libro), la familiaj rilatoj kaj la fundamentoj de la socio estas skuitaj. Kaj tio estas bona, ĉar ĝi instigas ŝanĝojn, faras la socian mondon pli travidebla kaj tuŝas polvkovritajn vundojn per timo kaj hipokriteco. La rilato kun kromamantoj estas multe pli emocia kaj kompleksa. Mi provis fuĝi el la komunsencaj juĝoj pri la temo kaj tio estas la rolo de sociologo, malgraŭ ke miaj esploroj ne intencis esti akademia tezo.

Ĉu ankaŭ tiel oni rigardas al amoristinoj?

Rilate al la amoristinoj, mi rigardas ilin kvazaŭ komercistojn. Hodiaŭ, ĉar ni vivas ene de kapitalisma sistemo, ili funkcias laŭ la modelo de la kapitalisma ekspluatado, vendante tion, kion ili taksas vendebla, submetiĝante al aliula uzurpado, ĉu por monprofita aŭ traviva celo.

Tamen, tio, kio devas ricevi nian analizon estas: Kial la homoj aĉetas? Kio allogas en tiaspeca komerco? Kiu plej monprofitas de tio kaj kiel tiu profito revenas al la socio? Fine, kian socian koston ni pagas? Kiuj estas la sociaj sekvoj de tiaspeca ekspluatado? Kia estas tiu socio, kiun ni konstruas kaj subtenas? Kiu estas nia respondeca parto fronte al tiom multe da mizero en la mondo? Mi kredas ke ĉiuj specoj de detrua kapitalisma ekspluatado devas esti diskutataj kaj kontraŭstarataj.

Se la monogamia geedzeco estas necesa por la kapitalisma socio. Kiu estas la rolo de la religio?

Se la civila geedzeco ekzistas por protekti la havaĵojn, la rolo de la religioj estas forĵeti la ŝlosilon de la dompordo. Laŭ la eklezio, la geedziĝo nur malfareblas pro la morto. Aldone, se la leĝoj nin malinstigas civile malgeediziĝi — ĉar dividi la havaĵojn, krom la materiaj perdoj, povas esti tre burokrata procezo; ankaŭ la religioj helpas nin rezigni je la divorco, montrante la emociajn perdojn, kiujn la fino de la geedzeco alportas. Mi celas diri ke ni estas katenitaj de ĉiuj flankoj, ĉar eliri el la alianco povas nin detrui ene kaj ekstere.

Kial vi decidis lanĉi tiun libron en Esperanto?

Esperanto estis la plej granda malkovro de miaj adoleskaj jaroj. Ĉe la medio esperantista mi disvolvis mian socian vivon kaj spertis la ekstazon esti idealista homo. Mi trovis bonegajn amikojn kaj la unuajn dolĉajn amojn. En la jaro 1981, mi partoprenis la Universalan Kongreson en Brasília [Brazilja, ĉefurbo de Brazilo], kaj tio, laŭ mi, estis kvazaŭ malkovri la Interreton. Esperanto estis mia Interreto. La esperantista komunumo jam estis ia Facebook kaj eĉ ne konsciis! Fakte mi ne petis traduki la libron. La esperantisto Gilbert R. Ledon (forpasinta en 2003, NdlR), legis la originalon en la portugala kaj tiom multe impresiĝis pri ĝi, ke li opiniis ke la libro meritas esperantlingvan tradukon por la cetera mondo. Mi krevis pro ĝojo ĉar la traduko de Paulo S. Viana pli bonas ol la originalo.

La libro nun aĝas pli ol 10 jarojn. Ĉu vi kredas ke ĝi daŭre restas aktuala? Kiu estas la situacio de la virinoj nuntempe?

Rilate al la esploro, malgraŭ ke ekzistas pliaj esploroj, kiuj konfirmas ke la viroj ankoraŭ estas tiuj, kiuj plej perfidas, oni konstatas ke nuntempe la virinoj pli perfidas aŭ almenaŭ tion pli konfesas. Mi ne opinias, ke tiu virina partopreno ĉe la adultaj statistikoj estas simptomo de progreso aŭ feminista konkero. Tute male. Daŭrigi la superregajn modelojn kaj kopii hipokritajn sintenojn devus esti nenies fiero. Mi ĝojos se la virinoj batalos por la travidebleco, por la etiko en ĉiuj rilatoj, ĉu sociaj, politikaj aŭ amaj. Se ankoraŭ necesas perfidi por travivi la seksecon, tio montras ke ekzistas multaj duonsolvitaj problemoj kaj multo por diskuti en la rilatoj.

Se via esploro okazus en alia lando, ĉu vi kredas ke la rezultoj estus malsamaj?

En socio, kie la posedo-neceso regas la ekonomiajn kaj sociajn rilatojn, eble ni daŭre trovos grandan nombron pri perfido. La sociaj retejoj, kiuj instigas adultadon kaj renkontiĝojn ekster la geedzeco ne kreiĝis en Brazilo, kaj laŭ la novaĵoj, kiujn mi sekvas, ili furoras en la okcidenta mondo.

Kiel vi rigardas la estonton de geedzaj rilatoj? Ĉu la “institucio” geedzeco estas komdamnita aŭ povas pliboniĝi?

Mi ne estas pesimista rilate al ŝanĝoj. Mi ĉiam kredis ke pli bonas ŝanĝo ol stagno. Hodiaŭ la profilo de la familio estas tre malsama. La familio transformiĝas en monda vilaĝo. Estas gefiloj de la eks-(edzo/edzino), kiuj kunvivas kun la gefiloj de la nuna paro kaj el tio venas bofiloj kaj bonepoj, la koramikoj, edzoj, edzinoj, kiuj kuniĝas kaj pliampleksigas la atingon de la patrineco kaj patreco. Se ni konsideras la kontribuon de la pliaĝuloj ĉe la subtenado de la familio, la vilaĝo kreskas. Estas pluraj generacioj loĝantaj en unu sama domo.

Tiel, la posedo-sento dissolviĝas laŭ homeopatiaj dozoj, tiel ke ĉiuj lernas kiel dividi la spacon, la gepatrojn, la respondecojn, la posedaĵojn kaj la amon. Tio ankaŭ havas malavantaĝojn, sed mi vidas nur la avantaĝojn. Mi mem edziniĝis du-foje, havas kvin gefilojn kaj bofilojn el ambaŭ — mojosaj personoj, kiuj harmonie kunvivas sen neceso trudi liberecanajn aŭ alternativajn teoriojn. Ili naskiĝis en tia mondo kaj adaptiĝis laŭ la plej bona maniero. La divorco ne signifis fermitajn pordojn por ili, sed male, ili trovis pli da pordoj malfermaj.

Ĉu ekzistas la perfekta geedzeco?

Jes, la miaj, ekzemple (ridoj). Ĉiu en sia ĝusta tempo kaj laŭ la maniero, kiun mi bezonis kaj volis. Mi kredas ke tio estas la sekreto de sukcesa geedzeco: malkovri tion, kion mi volas kaj percepti ĉu la alia estas kapabla proponi tion al mi kaj inverse. Dum ekzistas tiu komforta interŝanĝo, la rilato ĝue vivas. Kiam tio ne plu ekzistas, oni klare pritraktu la malkomfortojn kaj analizu ĝin. Se daŭrigi estas tro dolorige, do oni serĉas tion, kion oni volas. Amrilatoj estas kvazaŭ frukto-arboj — malfacilas trovi tiun, kiu “donas” ĉiam, sed ne estas tute maleble.

Kio estas la ĝuorajta ŝtato? Ĉu ekzistas iu ekzemplo en la mondo?

Mi elpensis riĉan socion, kie la posedo-rajto daŭre ekzistu, sed ke la posedaĵoj ne akumuliĝu. Plurŝtupa distribua sistemo de la riĉeco. Por tio, la heredaĵo-rajto ĉesiĝus kaj nur la ĝuorajto daŭre ekzistus. Dum la vivo, kiu ajn povus aĉeti, vendi, posedi, transdoni, havi kaj malhavi kiun ajn posedaĵon laŭvole. Post la morto, al la heredantoj eblus nur ĝui la posedaĵojn lasitajn de la mortinto. Kiam finiĝas la ĝuorajto, la posedaĵoj estus distribuataj al la komunumo. La socio decidus la destinon, kiun havu la posedaĵoj. Laŭlonge de la tempo, ĉiuj estus kunposedantoj, la Ŝtato (ne konfuziĝi kun la registaro) estus riĉa. Ne ekzistas io simila, laŭ mia kono, funkcianta en la mondo. Tamen la semo de la ĝuorajto jam ĝermis kaj neniu ankoraŭ rimarkis. La vizaĝo de la privata posedo ŝanĝiĝas. Iu nova ekonomia modelo survojas. La monprofito ne venos el la privataj posedaĵoj, sed el la luo de kunposedaĵoj kaj servoj. Tiu nova aranĝo jam ekis. La granda kapitalo ne plu estas materia, sed etera kaj intelekta — kaj ne ekzistas limoj por la intelekta kapitalo. Ĝi estas io tute ne antaŭvidebla, revolucia! La aktuala kapitalismo mortas ĉe siaj propraj fiŝkaptaj retoj. Io multe pli bona venos.

Kial laŭ vi, estas tasko por la virinoj plibonigi la mondon?

Kiam mi verkis “Kritiko al la virina stulteco” (laŭ libera traduko, ankoraŭ ne tradukita en Esperanton), mi ĉagreniĝis pro la fakto ke esti virino povas esti tre komplike kaj malfacile en la plejmulto de la socioj. Tio, ĉar la “patrineca kondiĉo”, t.e., la virina biologio taŭga por koncipi, akcepti kaj zorgi pri alia estaĵo estas prenita de la kulturoj, por devigi la virinojn, plej ofte, vivi kiel servistinoj. El biologia patrino ni iĝis sociaj patrinoj. Mi rimarkis ke virino havas difinitan trajton, kiu distingas ŝin disde la plejmulto de la viroj, kaj fiksas ŝian destinon. Iusence, ni ĉiuj estas semoj kaj kiel semoj ni estas liberaj, ni rajtas esti kaj estigi. Tamen, la virino ne estas nur semo. Ŝi estas semo kaj grundo, t.e., ŝi ekzistas kaj estas. Ŝi estas ento kaj loko, la semo kiu falas kaj ŝosas, sed ankaŭ la loko, kie la semo falas kaj ŝosas. Tio estas granda diferenco. Mi celas diri ke la virino estos vere libera kiel ento, nur se ŝi konstruos la idealan spacon por esti, fali, ŝosi kaj fekundiĝi.

Ni ne devus elekti inter unu aŭ alia, t.e. nuligi la deziron esti patrino por fariĝi bona profesiulo aŭ inverse. Ne! Ni devas konstrui iun lokon, iun socion kie ni povas esti kaj satigi ĉiujn niajn bezonojn, akordigi nian kompleksan naturon, vivi trankvile kaj komforte sen la devigo fari elektojn kiel esti nur semo aŭ esti nur grundo. Estas ni, virinoj, kiuj devas krei tiun “uteron”, tiun novan mondon, ĉar ni suferas en la korpo la konsekvencojn de la naskiĝo en tiu malamika etoso kontraŭa al nia plena intelekta kaj sekseca disvolviĝo. Ne eblas ŝanĝi la naturon, sed ni povas ŝanĝi la socion por ke ĉiuj povu vivi komforte, sen surprizoj kaj sen katenoj.

Kiuj estas viaj planoj por la estonto?

Mi nuntempe laboras por renovigi kaj relanĉi mian retejon. Mi planas ankaŭ publikigi novan libron. Ĝi pritraktos ĝuste la kapitalisman krizon kaj la urĝecon de la ĝuorajta socio. Nova ekonomia modelo frapas nian pordon. Tiu estos laboro farita ene de la Akademio. Mi multe studis Hanna Arendt kaj Marx, hodiaŭ mi scias ke nin frontas io nova. Nek kapitalismo nek socialismo. Estas la komenco de la ĝuorajtismo!

Informoj:

agenitaameno.com

Retejo em la portugala lingvo.

Twitter:

@agenit﹍aameno

Mi fingromontris la hipokritecon ĉe la monogamiaj amrilatoj kaj tio surprizis ĉiujn.”

Ĉiuj specoj de detrua kapitalisma ekspluatado devas esti diskutataj kaj kontraŭstarataj.”

La virina biologio [...] estas prenita de la kulturoj, por devigi la virinojn vivi kiel servistino.”

SOCIO

AL HUMANISMA TURNO

Oliver Kozlarek — Germanio/Meksiko

trad. Nick KALIVODA — Usono

Anstataŭ serĉi la universalon en biologia naturo, lastatempa humanisma turno en la sociaj sciencoj kaj homstudoj fokusiĝas sur tio kion dividas ĉiuj homoj ĉirkaŭ la terglobo, sen neglekti iliajn diferencojn. Kaj anstataŭ pensi, ke universala humanisma kulturo inventendas aŭ trudindas al aliaj kulturoj, la nova aliro kredas, ke universalaj ideoj kaj valoroj jam ĉeestas en ĉiuj kulturoj. Ĝi ankaŭ agnoskas, ke homoj ĉie sur la planedo dividas malhumanajn spertojn — kiuj kuraĝigu nin konsideri, kion signifas vivi humane kaj digne.

Dum la 1960-aj jaroj, sociaj movadoj ĉie ĉirkaŭglobe ekmodifis sian agendon. Anstataŭ serĉi universalajn solvojn — kiuj pli kaj pli ekidentiĝis kun totalismaj ambicioj — ili pli ekatentis kaj ekagnoskis kulturajn, etnajn kaj seksajn diferencojn kaj identecojn. La studentaj manifestacioj eble plej embleme signis profundan reaprezon de la rolo ludata de kulturo en la homa vivo, kiu ankaŭ disvolviĝis en teoriaj debatoj kaj politiko tra la 1960-aj kaj 70-aj jaroj. Samtempe, intelektaj kaj sciencaj debatoj ekinteresiĝis pli pri kulturo, kaj iniciatis tion, kio nun agnoskiĝas kiel “kultura turno” en la sociaj sciencoj kaj homstudoj.*

* Doris Bachmann-Medick, Cultural Turns. Neuorientierungen in den Kulturwissenschaften [Kulturaj turnoj. Novaj direktoj en kulturaj studoj], Rowohlt Verlag: 2006.

Ĉi tiu “kultura turno” fortigis kaj disvastigis pluropon da valoroj, inklude kulturan pluralismon kaj konscion, ke en nia moderna mondo estas grave pripensadi la kunekzistadon de apartaj kulturoj kaj vivo-formoj, kaj samtempe rezisti la tenton redukti ĉi tiun pluropon denove al artefarita, abstrakta unueco dominata de unu interesaro. Kaj ĉi tio provizas nin per okulumeto al la kritika potencialo de la “kultura turno”. Kontraste la ideon, ke ĉiuj homaj kulturoj propulsiĝas al la sama evoluada fincelo (telos) — ideo promulgita de la influaj “modernigo-teorioj” dum la unuaj jardekoj post la Dua Mondmilito — la kultura turno savas la ideon, ke civiliziĝprocezoj kaj kulturo — kaj iliaj rezultoj — ne sekvas logikan, antaŭdeterminitan vojon.

Sed, senkonsidere de la eventuala graveco de la kultura turno, mi ankaŭ kredas, ke kulturismo naskis klimaton de kultura relativismo, ne nur danĝera sed ankaŭ malĝusta. La eraroj en tiuj pozicioj, kvankam evidentaj, jam delonge ignoriĝas. Unu el la plej evidentaj estas, ke malsamaj kulturoj nekompareblas kaj neakordigeblas, dum ili fakte dividas multajn afinecojn kaj similecojn.

La laboro de la germana antropologo Christoph Antweiler donas mirindan raporton pri la kvanto de “normoj, valoroj, kaj idealoj” interkulture dividataj.* Antweiler sugestas, ke ni ofte ne vidas ĉi tiujn similecojn ĉar ni ne volas. Tamen li ankaŭ sugestas, ke se ni simple serĉus similecojn, ni trovus ilin. Kun la ĝusta sinteno, laŭ Antweiler, ni kapablas vidi esprimojn de homaj rajtoj ne nur en “Okcidento”, sed ankaŭ en Konfuceismo, Budhismo kaj Islamo. La argumento de Antweiler estas, ke la ideo pri “Malakordo de Civilizacioj” — antaŭenigita de Samuel Huntington, kaj kiu proponas ke malsamaj kulturoj profunde nekompareblas — malĝustas.

* Christoph Antweiler: Mensch und Weltkultur [Homo kaj mondkulturo], Transcript Verlag, 2010.

La ideoj de Antweiler ŝajne trafis nervon. Jam videblas, ke kulturismo perdas sian energion. Multaj aŭtoroj sentas bezonon serĉi normigajn tendencojn transkulture, ne tiom por nei la realecon de kultura diverseco, kiom por kontraŭi kulturan relativismon. La demando do estas: kun kio ni povas identiĝi kiel homoj, preter la kulturaj kaj naciaj diferencoj kiuj nin apartigas? Multaj homoj serĉas novan orientiĝon en iu formo de humanismo. Ili ŝajne pensas, ke la simpla fakto esti homo donas al ni novan formon de tutmonda solidareco. Tamen mi ne kredas ke ĉi tiu dividata homeco sufiĉas; ĝi tro abstraktas.

Anstataŭe, ni devas engaĝiĝi en interkultura dialogo por diskuti, kion signifas vivi digne kiel homo. En kaj per kulturo ni lernas kiel percepti nin homoj. Per studado kaj komparado de malsamaj kulturoj ni povas vidi kiom ili dividas. La “humanisma turno” kaj la “kultura turno” devas sin interkomplementi. Ĉi tio signifas, ke humanismo devas esti interkultura kaj dialoga.

Lecionoj de tradicia humanismo

Ĉiuj kulturoj kaj civilizacioj havas humanismajn tradiciojn. Sed la “humanisma turno” ne estas retroiro al tradiciaj humanismaj formoj. Unu el la problemoj de la tradiciaj formoj de humanismo estas, ke ili inspiriĝis per historiaj spertoj kiuj ne plu apartenas al ni. La humanismo kiu akompanis la Eŭropan Renesancon, ekzemple, ne malfikseblas de la ambicioj defii la eklezian aŭtoritaton.

Alia problemo estas, ke multaj tradiciaj formoj de humanismo tro ligiĝas al naturalismo. Denove, la humanismo de la Eŭropa Renesanco citeblas kiel ekzemplo. Ĝi interesiĝis pri malkovro de la “homa naturo”, akorde kun la “kosma naturo”. Ĉi tiu tradicio de naturalismo vere plu vivas hodiaŭ en diversaj sciencaj ideoj, kiuj tendencas redukti la homan kondiĉon al biologio. Kontraste al naturalismo, nova humanismo devas kompreni, ke ni homiĝas en kaj per kulturo.

Sed estus egale erare, simple forgesi la tradiciajn formojn de humanismo kiuj troveblas en la heredaĵoj de multaj malsamaj kulturoj. Estas en ĉi tiuj tradicioj, ke ni trovas klarajn indikojn pri la fakto ke homoj dividas, kaj ĉiam dividis, tre gravajn ideojn pri la signifo de homeco. Sed lerni de aliaj humanismaj tradicioj ne nur signifas rekonfirmi jamajn sciojn. En sia libro Humanismo en Orientazia Konfuceismo* profesoro Chun-chieh Huang brile klarigas, ke la Orientazia Konfuceismo tre koncerniĝis pri la harmonia rilato inter homoj kaj la socia kaj natura mondo al kiu ili apartenas. Oni ne povas rezisti ekpensi, ke forta sento de “mondo-harmonio” ĉi tia povus gvidi nin tra la ekologiaj kaj sociaj katastrofoj, kiuj akompanas la modernan detruadon de la natura mondo, kaj ankaŭ tra la difektado de niaj sociaj mondoj. Ĉi tiaj demandoj diskutendas kun interkultura perspektivo. Kaj mi konvinkiĝas, ke la sociaj sciencoj kaj homstudoj donas bonegajn spacojn, en kiuj ĉi tia interkultura dialogo inter diversaj humanismaj tradicioj kultiveblas.

* Chun-chien Huang, Humanism in East Asian Confucian Contexts [Humanismo en Orientaziaj Konfuceaj kuntekstoj], Transcript Verlag, 2010.

Dividataj spertoj malhumanaj

Ideo esprimita de Erich Fromm*, i.a., subtenas la eblon de komuna humanisma kompreno, malgraŭ diferencoj. Humanismo ĉiam estas postsekvo de alieneco-spertoj. Ĝi estas krio fare de popolo, kiu sentas ke forvelkas la kondiĉoj necesaj por home digna vivo. En mondo kia nia, individuaj spertoj povas tre varii. En nia tutgloba, moderna mondo, ŝancoj estas malegale distribuitaj, kaj ekonomiaj kaj politikaj potencoj malegale koncentritaj. Tamen, temas ankaŭ pri mondo en kiu certaj alieneco-spertoj ŝajnas transcendi ĉiujn ĉi diferencojn. Ni ĉiuj suferas pro naturmedio-detruado; ni vivas en socioj, kie sociaj rilatoj suferas pro kreskanta malfidemo. La pli bonŝancaj povas provi kompensi la mankon de kontentigaj sociaj rilatoj per konsumado, dum la senrimeduloj senespere sopiras al konsumado. En plej multaj mondopartoj, homoj alfrontas formojn de perforto kaj maljusteco novajn kaj malnovajn. Politikaj kaj ekonomiaj institucioj kondutas en manieroj kun kiuj homoj ne kapablas identiĝi.

* Erich Fromm (1900-1980), germandevena usona humanista psikanalizisto, aŭtoro de Escape from Freedom [Eskapo el libereco], 1941; The Art of Loving [La arto ami], 1956; The Sane Society [La sanmensa socio], 1955.

Denove, malgraŭ konsiderindaj lokaj kaj sociaj diferencoj, la spertoj de homoj sub ĉi tiuj malhumanaj kondiĉoj tendencas tre simili ĉie sur la planedo. Kaj ĉi tio certe estas io, de kio ni povus lerni, se ni komparus aktualajn kulturojn je tutmonda skalo. La Sud-Afriko de J.M. Coetzee* aspektas kiel la Brazilo de Rubem Fonseca;* la kritiko de moderneco fare de Octavio Paz* similas al tiu en la verkoj de Theodor W. Adorno.* Komparaj esploroj en la sociaj sciencoj kaj homstudoj povus plivastigi nian komprenon de la malhumanismaj kondiĉoj suferataj de homoj ĉirkaŭ la planedo.

* J.M. Coetzee, sudafrikia verkisto, Nobel-premiito pri literaturo, 2003
* Rubem Fonseca, brazildevena verkisto.
* Octavio Paz (1914-1998), meksika verkisto kaj eseisto, Nobel-premiito pri literaturo, 1990.
* Theodor W. Adorno (1903-1969), germandevena sociologo, filozofo, kaj muzikologo.

Humanismo en la ĉiutaga vivo

Plue, oni ne vidu la “humanisman turnon” kiel klopodon limigitan nur al sciencaj aŭ intelektaj rondoj. Antaŭ iom da tempo, la germana historiisto Jörn Rüsen klarigis, ke humanismo devas havi ankaŭ “praktikajn” ambiciojn: “La ideon de humanismo oni ĉiam devas enmeti en sociajn kuntekstojn por kredindigi ĝin kaj doni al ĝi lokon en la reala vivo.”* Tio, kion esprimas Rüsen tie ĉi, ŝajnas al mi fundamente grava. Se humanismo ekfariĝos centra influo en niaj pens- kaj ag-manieroj en la ĉiutaga vivo, ĝi povos esperi flegi humanisman kulturon ne nur teorian kaj abstraktan. Mi argumentas, ke ĉi tiu “tradukado” de humanismaj idealoj kaj valoroj en ĉiutagajn politikajn, sociajn kaj ekonomiajn praktikojn reprezentas, super ĉio, taskon por politikaj kaj ekonomiaj institucioj. Sed denove, la sociaj sciencoj kaj homstudoj povas ludi gravan rolon. Almenaŭ parto de ilia entreprenado estu dediĉita al kultivado kaj promulgado de humanisma kulturo preter la ebura turo.

* Jörn Rüsen/Henner Laass (red.), Humanism in Intercultural Perspective. Experciences and Expectations [Humanismo en interkultura perspektivo. Spertoj kaj atendoj], Transcript Verlag, 2010.

Por resumi, la aktuala humanisma turno nun aperanta en multaj sciencaj kaj nesciencaj arenoj ŝajnas inspirita de la bezono preteriri la konscion pri kulturaj diferencoj kaj ekserĉi tion dividatan de ĉiuj homoj, sen neglekti la diferencojn. Anstataŭ serĉi la universalon en biologia naturo, aŭ pensi, ke universala humanisma kulturo inventendas aŭ trudindas al aliaj kulturoj, la nuna humanisma turno antaŭsupozas, ke universalaj ideoj kaj valoroj jam ĉeestas en ĉiuj malsamaj kulturoj. Samtempe, la nova humanismo ŝajnas rekoni, ke tutmonda moderneco bezonas normigajn orientiĝojn konsenteblajn por ĉiuj homoj. Kaj laste sed ne malgrave, ĝi fontas el komunaj spertoj de alieneco, provokitaj de tutmonda moderneco en diversaj mondopartoj. La plej grava tasko, tamen, estas traduki la ideojn kaj valorojn en ĉiutagajn praktikojn.

Oliver Kozlarek estas profesoro de politika kaj socia filozofio ĉe la Instituto por Filozofia Esplorado, Universidad Michoacana de San Nicolás de Hidalgo, en Meksiko. Li estis membro de la esplorprojekto pri “Humanismo en la epoko de tutmondiĝo” de 2007 ĝis 2009. Ekde 2010 li ankaŭ estas direktoro de la esplorprojekto “Moderneco, kritiko kaj humanismo” en Meksiko. Li nun estas kunredaktoro de grava libroserio pri interkultura humanismo. Liaj libroj inkludas: Humanismo en la época de la globalización: Desafíos y horizontes [Humanismo en la tutmondiĝa epoko: defioj kaj horizontoj] (2009) (kun Jörn Rüsen), Octavio Paz: Humanism and Critique [Octavio Paz: Humanismo kaj kritiko] (2009).

UNESCO Courier 4/2011

RECENZO

Stanislavo BELOV

Amara gusto de Ĉokolado

(Chocolat, 2016)

Ĉu adaptiĝi al la mondo aŭ ŝanĝi ĝin? Tiun eternan demandon alfrontas ĉiu homo senescepte. Plej multaj preferas akcepti la jam ekzistantajn regulojn kaj nur iuj provas adapti la mondon al si. Sed ĉu vi iam vidis klaŭnon ribeli? Nun mi povas respondi jese.

Rafael Padilla

La filmo prezentas la vivhistorion de reala persono — Rafael Padilla, kiu estis inter la unuaj sukcesaj nigraj klaŭnoj de Francio. Li naskiĝis en Kubo inter 1865 kaj 1868 kiel sklavo. Rafael ne memoris la gepatrojn kaj pasigis la infanaĝon en slumoj de Havano, kie pri li zorgis malriĉa nigrulino. Poste ŝi vendis lin al eŭropa komercisto, kiu transportis la knabon al sia bieno en Hispanio.

La sklaveco jam estis malpermesita en Hispanio, do laŭ kutimo de tiamaj ruzuloj li prezentis Rafaelon kiel “serviston”. Ĝenata pro ĉiama ekspluatado kaj molestado fare de la familianoj de la posedanto la 14/15-jara knabo fuĝis kaj komencis vagadon tra Eŭropo. Li laboris en ŝaĥtoj kaj havenoj, ĝis lin hazarde trovis posedanto de vaganta cirko, kiu dungis la nigrulon kiel serviston kaj asistanton.

En tiu cirko li unuafoje eliris sur la scenejo kaj amuzis la malaltklasan publikon, ĉefe per sia sovaĝa aspekto. Poste li estis dungita de fama pariza cirko, kie li prezentiĝis jam kiel klaŭno. Ekde 1895 li furoris en la duopo kun la britdevena klaŭno George Foottit. Ili disiĝis en 1910 kiam Footitt akceptis inviton de la teatrestro de Odeon ludi la rolon de Klaŭno en “Romeo kaj Julieta”. Sian foriron li anoncis dum la prezentaĵo kaj Rafael respondis, ke li siavice foriros por ludi Otelon! Li mortis en novembro 1917 en Bordeaux. Post li restis la vidvino, kun kiu li konatiĝis en 1895 kaj du ŝiaj gefiloj (naskigitaj de la unua edzo).

Ĉokolado

Tio estis la reala vivhistorio de Rafael Padilla. Ĉu tiu fikcia de la klaŭno Ĉokolado el la samnoma filmo diferencas de ĝi? Kompreneble jes kaj sufiĉe grave. Laŭ la filmo, Rafaelon trovis en la vaganta cirko George Foottit, tiutempe malsukcesa klaŭno, kiu proponis al la vigla nigrulo kunlaboron en tute nova formo — du klaŭnoj sur unu scenejo. Ili plu elpaŝis en la sama cirko kaj nur poste estis invititaj de la pariza famulo.

Alia diferenco estas ke en la filmo la duopo disiĝis pro foriro de Rafael, kiu provis sin en teatro kiel Otelon. Rimarkeblas ankaŭ aliaj malkongruoj, sed mi opinias ĉion ĉi tute malgrava. La reĝisoro prezentas al ni ne la gajan historion de klaŭno, sed la tristan vivovojon de fremdulo, kiu klopodis adaptiĝi al la socio, sed fiaskis.

Unue li aperas antaŭ niaj okuloj en la mizera cirkaĉo, kie li prezentas sin kiel afrikan kanibalon, do saltas kaj roras duonbeste. La gvidanto komentas, ke tio estas sovaĝa homo, kiu ĝis nun eĉ ne lernis la francan, kvankam lia makako sukcesis. Tio daŭros poste. El la kanibalo li konvertiĝos al la klaŭno, translokiĝos al Parizo kaj anstataŭ malkleraj kamparanoj amuzos la edukitan ĉefurban publikon. Sed ĉiam li ludos la saman rolon, kiu malmulte diferenciĝas de la rolo de lia simio — ekzota besto en homaj vestoj. Skeĉoj de la duopo baziĝos sur rasismaj stereotipoj de tiu tempo, laŭ kiuj la nigruloj estas infanecaj, viglaj, amikemaj kaj... stultaj. En ĉiu prezentaĵo la alta nigrulo laŭte ridos, svingos la manojn kaj ricevos lavangon da manfrapoj kaj piedbatoj de sia malpli granda, sed pli inteligenta helkolora kompano.

Ĉu li ne komprenis tion? Evidente jes, sed li preferis esti amuza simieto, ol seriozmiena kargisto aŭ ŝaĥtisto. La vivo ne donis al li tre grandan elekteblon, do li faris kion postulis la publiko, kaj ĝuis la fruktojn. Infanoj ŝatis lin, gazetoj raportis pri li, homoj viciĝis surstrate por ricevi liajn aŭtografojn. Sed tio estis la famo de la ridinda simieto en kompleto, ne gloro de la artisto.

Kelkfoje li alfrontis la krudan veron. Unue kiam laŭ denunco oni arestis lin pro manko de identigilo, enkarcerigis kaj molestis kiel bestaĉon. Oni klare montris al li, ke malgraŭ siaj famo kaj riĉo li plu estas malsupera estaĵo senrajta. Tion konfirmas lia najbaro laŭ la ĉelo, politika prizonulo-socialisto de Haitio. Li sugestas al Rafael provi sin en la rolo de Otelo — ankaŭ specife nigrula, sed almenaŭ vera kaj forta.

Tiu ĉi provo rezultigis la duan elmontron de lia vera socia pozicio. Post la fino de la teatraĵo la spektantoj stariĝis por laŭte moki kaj prifajfi lin. “Arogantulo! Falsulo! Aĉulo!” kriis la publiko, indignata pro la rompo de la plurjarcenta stereotipo. Nigrulo povas esti agrikulturisto, servisto, eĉ klaŭno, sed neniam teatra artisto.

Ĉu ĝusteco aŭ hipokriteco?

Ĉu pri tio kulpas kruela tempo, kiu feliĉe jam pasis? Jes kaj ne.

Sklaveco malaperis, sed restis la sklava laboro kaj melaninriĉaj homoj plu neproporcie abundas en tiu sektoro. Ne plu funkcias homaj zooj, en kiuj loĝantoj de kolonioj estis montratatj kiel amuzaj specoj de la homa raso (tia zoo aperas en la filmo), sed multaj minoritatoj estas same rigardataj. Ekzemple en Rusio aliseksemuloj amase vizitas koncertojn de la plej fama geja kantisto Boris Moisejev ĉefe por kvazaŭ tra bariltrueto vidi la vivan samseksemulon. Kompreneble li aktoras ne malpli ol Ĉokolado en la rolo de kanibalo, do la vizitantoj foriras kun forta impreso pri la papagaspektaj insimilaj gejoj.

La libere elektita nigrulo ĉe blankula plimulto regas la plej fortan landon de la mondo. Sed samtempe sinsekvo da murdoj de senarmaj nigruloj fare de la usona polico kaŭzas amasajn protestojn sub la devizo “Nigrulaj Vivoj Gravas”. Oni povas kontraŭi ke “Ĉiuj Vivoj Gravas”, tamen la statistiko klaras: dum nigruloj konsistigas nur 2% de la usona loĝantaro, ili okupas 15% inter la viroj aĝaj 15 ĝis 34 jarojn mortpafitaj de la usona polico. Kaj 25% de la murditoj estis senarmaj (kontraŭ 17% el la blankuloj).

Cetere ankaŭ la lasta vorto estas brila ekzemplo de la totala hipokriteco. Politika ĝusteco tiom evoluis, ke plej ofte oni eĉ ne rajtas elbuŝigi la vorton “nigrulo”, do devas uzi neologismon kiel “afrikusonano”. Sed kio kaŝiĝas malantaŭ tiu “zorgemo”? Oni kvazaŭ klopodas anstataŭ la haŭtkoloro akcenti la geografian devenon. Sed ĉu tio vere efikas ne nur vorte, sed ankaŭ mense? Kial neniu nomas tiel Charlize Theron, kiu naskiĝis kaj kreskis en Sud-Afriko? La respondo evidentas: ĉar ŝi estas blanka.

Do mi preferas rekte nomi la aferojn kaj solvi jamajn problemojn anstataŭ krei novajn. Se plu ekzempli stultan senutilecon de tiu ĉi vortinventaĵo, mi diru ke nun eĉ la plej korektaj homoj en Rusio ofte ne scias kiel nomi nigrulojn kiujn ili vidas surstrate. En la militlernejo de mia urbo Tjumeno studas dekoj da afrikanoj kaj semajnfine oni povas vidi ilin promeni en aĉetcentroj, laŭ riverkajo kaj stratoj. Kiel nomi ilin? Ĉu afrik-usonanoj? Sed ili neniam eĉ vizitis Usonon. Ĉu afrik-rusoj? Sed ili nur lernas la rusan kaj fininte la studadon senescepte revenos al siaj landoj por daŭrigi la militservon kiel profesiaj militistoj. Kaj kiel nomi nigrulojn, kiuj naskiĝis kaj kreskis en Rusio? Ĉu aldoni radikon “afrik-“ nur pro tio ke iliaj antaŭuloj loĝis en la Nigra kontinento? Sed ankaŭ niaj prauloj loĝis tie, do iusence ni ĉiuj estas “afrik-iuj”.

Kiam en novembro 2015 mi unuafoje vizitis Kubon kaj konatiĝis tie kun la ĉokolada esperantistino Maria Lisandra, mi iom hezite nomis ŝin “afrik-kubanino”. La knabino arde protestis: “Ne, mi ne estas afrikanino! Mi estas kubanino!” Poste ŝi diris al mi, ke en Kubo la vorto “nigrulo” havas nenian ofendan guston kaj estas normale uzata por marki rasan apartenon. Mi ŝatas tian sintenon.

Finfine “nigrulo” devenas de “nigra”, kio en la latina signifas la samon kiel en Esperanto, nek pli, nek malpli. La nigruloj estas nigraj kaj la blankuloj estas blankaj. Neniu ofendo sekvas el tiu konstato. Prefere ni koncentriĝu ne sur la vortoj, sed sur la agoj.

Amindaj

Kuba tradicia

8 titoloj - Vinilkosmo 2011

La muzikgrupo Amindaj, devenas el Kubo, kie ĝi estis fondita en 2009. Ĝi debutis dum koncertoj en la tiujaraj UK kaj IJK. Tiam estiĝis monkolektado por helpi al ili registri sian unuan albumon. Ĉi tie jen bonega rezulto, unu plia ekzemplo, ke per kolektiva helpo eblas konkretigi belajn projektojn kiel tiu ĉi.

La unua albumo de la grupo alportas la tipan kuban muzikon al Esperantujo. Ĝian etoson kaj muzikecon la grupo plene transdonas, speciale per konataj kubaj kanzonoj, kiuj estis tradukitaj kaj adaptitiaj. La plejparto tamen, de la kanzonoj el la albumo estis verkitaj de Julián Hernández Angulo, konata esperantisto, kiu de multaj jaroj komponas kaj kantas. De li, fakte estas la plej plaĉaj muzikaĵoj en la unua albumo de Amindaj. Ĉar Julian jam registris kasedojn, multaj rekonos kanzonojn kiel “Lasu la malĝojon flugi” kaj “Tiel la mondo iras”. Tiuj, akompanataj antaŭe nur per lia gitaro, nun ricevis belajn aranĝojn de la multnombra grupo da junuloj, kiu konsistigas Amindaj.

La kanzonoj povas aspekti kiel iom tro intersimilaj al tiuj, kiuj ne kutimas al la stilo. En ĉiuj aranĝoj aŭdiĝas violono, perkuto kaj la kuba treso, kiu estas trikorda kuba gitaro. La kvalito de la registrado de ĉiuj kantoj estas senriproĉa. El la repertuaro, mi fortranĉus nur “La bambo”, sed la fakto ke oni decidis ĝin registri estas tute pardonebla. “Maria” estas la plej melodia kaj iom melankolia, kie rekoneblas la stilo de Julian. — Mi fakte bonvenigus albumon de Julián kun Amindaj. Estus plezure aŭskulti lian voĉon akompanatan de tiu bona ensemblo.

La solaj atentigoj restas pri la misprononco de “ĉ”, kiu iom ĝenas kaj pri la iom kaosa prezento de la grupo sur la libreto. Estus pli bone se ili apartigus la muzikistojn de la helpantoj kaj kunlaborantoj, ĉar fotoj de ĉiuj estas miksitaj, kaj oni ne tuj rekonas iliajn rilatojn kun la grupo. Se la grupo estas pli ol nur muzika projekto, bonvenus pli da informoj. Vere gratulinda atingo kaj ja aminda albumo.

Rogener PAVINSKI

INTERVJUO

Amir Hadžiahmetović — Bosni(internaci)umas

Rogener PAVINSKI

Mi supozas ke la nomo de Amir Hadžiahmetović ne estas tiom konata de la ĝenerala esperantista publiko. Ne ĉar lia familia nomo estas malfacile prononcebla, sed ĉar, malgraŭ la talento kaj amo al muziko, li estas homo simple diskreta.

Tamen de 20 jaroj Amir grave rolas en la E-muzika mondo. Kiel unu el la fondintoj de la muzika grupo Esperanto Desperado, en Kopenhago en la jaro 1996, li lanĉis du albumojn en la 2000-aj jaroj. Post la disiĝo de la grupo, Amir fondis la grupon Espo Despo, en kiu li estas komponisto, kantisto kaj gitaristo. La unua albumo de Espo Despo, Esperante, aperis en 2009.

Jam kun novaj membroj, la triopo firmiĝis kun Birte Knutzen ĉe la drumo kaj Karl Maybach ĉe la basgitaro, krom la konstanta gasto Dino Pehilj, kiu estas konsiderata duon-membro. La grupo decidis do reviziti la balkanan muzikon, familiaran de Amir, kiu, kvankam loĝante en Danio de 1993, naskiĝis en Bosnio kaj Hercegovino, tiama parto de Jugoslavio sud-orienta Eŭropo.

Reveni al la originoj estis la ĉefa defio sed ne la sola de Bosniumas, albumo aperinta fine de 2016. La pacienca laboro kaj la surpriza internacia kunlaborado de multaj muzikistoj donis al la centjaraj kantoj freŝajn kaj modernajn aranĝojn. Defioj sukcese venkitaj.

Kial vi decidis prepari muzikan albumon dediĉitan al tradicia muziko de Bosnio? Ĉu tradicia muziko en Esperanto jam ne fariĝis bagatelaĵo laŭ vi?

Pasis 23 jaroj de kiam mi forlasis Bosnion. Mi sentis ke pro la tempopaso, mi pli kaj pli perdas mian kulturan heredaĵon kaj muzikajn radikojn. La sevdah-muziko aŭ sevdalinkoj estas la tradicia popolmuzikstilo de Bosnio kaj per “Bosnio” mi ĉiam pensas pri la tuta lando Bosnio kaj Hercegovino. Ekde la komenco ĝi estis grava parto de mia muzika fundamento. En Bosnio oni konscie aŭ malkonscie maturiĝas aŭskultante sevdah. Post jaroj da alieniĝo en Danio, mi sentis ke estas tempo reveni al la radikoj, kaj prezentis kelkajn tradiciajn kantojn por Birte kaj Karl, la membroj de Espo Despo. Ili (germanino kaj usonano) certe neniam antaŭe aŭskultis sevdah, sed ilia kapablo kunludi kaj aldoni freŝan kvaliton al la muziko estis tiom granda ke mi tute ne dubis ke ni povas fari interesan fuzion kaj KD-projekton. Jam en la frua fazo, por eĉ pli malfermi la muzikon al monda interpretado ni decidis engaĝi nombron da internaciaj muzikistoj, tial ni havis multajn gastojn, kiuj kantis kaj ludis en la nova albumo. Nia celo estis malfermi la muzikstilon por la mondmuzika aŭskultantaro kaj samtempe repopularigi Esperanton en Bosnio. Ni vidos ĉu ni sukcesas. Mi ne kredas ke tradicia muziko en Esperanto fariĝas bagatelaĵo. La kvalito de la muziko estas demando de sindediĉo, kaj nur per supraĵa aliro, sen granda sindediĉo oni povas bagateligi iun specon de muziko.

Kio laŭ vi karakterizas la tradician muzikon el Bosnio kaj Hercegovino?

La sevdah-muziko estas la plej populara speco de tradicia muziko el Bosnio kaj Hercegovino (BkH). Multaj sevdalinkoj aĝas plurajn jarcentojn, kaj pro tio iliaj verkistoj plej ofte estas nekonataj. El 12 kantoj de nia nova albumo Bosniumas, oni konas la verkiston nur de unu. Temas pri la germana poeto Heinrich Heine, kiu verkis tekston por la kanto Fontano. La ĉefa temo de preskaŭ ĉiuj tekstoj estas amo kaj sufero pro ĝia manko. Ritme, BkH kune kun Turkio kaj la najbaraj landoj de Balkano apartiĝas pro la uzo de neregulaj ritmoj kiel 7/8, 9/8, 11/8 ktp. Du kantoj en Bosniumas: Fenestro kaj Neĝo Falis estas faritaj en sep-okonoj. En la melodioj de sevdah-muziko, oni povas senti diversajn influojn. Bosnio troviĝas ĉe la vojkruciĝo de diversspecaj kulturoj, kiuj influis la melodiojn de sevdalinkoj. Pro historiaj kialoj, ĝiaj politiko, kulturo kaj ankaŭ muzikstilo ĉiam troviĝis meze inter la orienta kaj okcidenta kulturo, inter la aŭstro-germana kaj perso-turka influoj, inter la mediteranea-greko-latina kaj hungare-avara sonoj, inter la afrik-araba kaj slav-rusa muzikstiloj miksita kun klezmer-hebrestilaj ornamaĵoj. Vi bone komprenis ke temas pri kunfandiĝo de proksimaj kulturoj, sed pro la longa aparteno al diversaj imperioj enmiksiĝis ankaŭ muzikelementoj de malproksimaj landoj.

Krom vi, el kiuj konsistas nuntempe Espo Despo? Ĉu ili havas la saman muzikan devenon kiel vi?

Espo Despo estas triopo, aŭ pli precize estas 3 membroj kaj unu duon-membro. Ĉe la drumoj estas juna germanino, Birte Jona Røskvar Knutzen, kiu estas kapabla preni pasiigajn kaj defiajn ritmojn al pli alta nivelo, uzante grandegan dozon de pasio, dinamiko kaj kreemo miksitajn kun tuŝo de ŝia ĵazeca mond-muzika stilo. Uson’-devena, Karl Maybach ludas bason en la bando. Li kapablas kontribui ankaŭ per trombono, klavaroj, ĉapmangitaro (angle: chapman stick) aŭ diĝeriduo. Karl havas ankaŭ la plej grandan influon sur la grafika materialo, la muzikaj aranĝoj kaj sur la sono de la bando. La duon-membro estas la bosnie-devena Dino Pehilj, majstro de klasika kaj ĵaz-gitaro, kiu lasis gravan influon sur la sono de ĉiuj albumoj de Espo Despo kaj de Esperanto Desperado.

Ĉu la kanzonoj en la albumo estis jam konataj de vi? Kiel vi prilaboris, kaj kiuj estis la defioj por prepari la aranĝojn?

Ĉiuj kantoj de nia nova albumo apartenas al la popol-tradicia muzikĝenro, kiun ĉiu, kiu kreskas en Bosnio kaj Hercegovino bone konas. Pro la fakto ke Dino kaj mi kreskis tie, al ni du la kantoj jam estis konataj. Sed tute male, Birte kaj Karl neniam aŭskultis la tradiciajn versiojn de la kantoj. Ili du, samkiel multaj gastoj, sen preparado tute intuicie kaj liberigitaj de la konataj aranĝoj saltis al la interpretado kaj la aranĝado. Tiel, la plej multaj kantoj ricevis tute “novajn robojn” la aranĝoj sonis nekutime originale, freŝe kaj inventeme. Signifan parton de la “kulpo” ankaŭ havas la multaj gastoj. Nia eldonisto, Flo de Vinilkosmo, skribas en sia recenzo interalie, ke la aranĝoj en nia nova albumo estis faritaj de aro da muzikistoj el malsamaj landoj kaj muzikhorizontoj. Argentinano Alejandro Cossavella; Flávio Fonseca el Brazilo; parizano Gijom Armide; Patrik Austin el Finnlando. Ili kundividas la ĉefkantadon en Esperanto, kaj kune kun ankoraŭ aliaj gastoj kapablis elkovi la entuziasmon necesan por realigi ĉi tiun projekton, malgraŭ siaj ofte tre malproksimaj muzikstiloj. Nia celo estis internaciigi la bosnian tradician muzikon kaj vidi kiel ĝi estos interpretata de muzikistoj el proksimaj kaj foraj partoj de la mondo. La rezulto laŭ multaj estis pli ol interesa.

Mirindas kiel vi sukcese enplektis tiom da malsamaj kontribuoj al disko. Ĉu vi devis gvidi la partoprenon de la artistoj, por ke la rezulto estu tiu dezirata?

Eĉ se ni povus, ni ne volis gvidi ilin por ne forpreni la artistan liberecon. Tial, ni malmulte gvidis la partoprenon de la gast-artistoj, kantistoj kaj muzikistoj ili estis sufiĉe memgvidataj. Ĝenerale la kunlaboro kun la gasto-muzikistoj daŭris iom, sed iris glate. Kutime ni nur sendis al ili du-tri demo-versiojn de la kantoj kaj ili mem faris la elekton de la kanto(j) pri kiu(j) ili volas kontribui. Poste ni sendis la aktualajn senvoĉajn versiojn, kiujn la bando antaŭregistris. Sur tiuj bazaj trakoj la gast muzikistoj registris siajn voĉojn kaj/aŭ instrumentojn hejme, kaj sendis la rezulton reen pere de Interreto. Escepto estis Gijom, kiu bonŝance havis la eblon viziti nin ĉi tie, en Kopenhago, Danio kaj ni sukcesis registri liajn voĉon kaj pianadon, surloke.

Min bone surprizis la alta sonkvalito, aŭdeble pli bona ol la antaŭa albumo Esperante. Ĉu tia plibonigo estis ia prioritato por vi aŭ estis tiaj bonaj hazardoj?

Dankon pro via takso. Vi mem estas muzikisto kaj bone kapablas prijuĝi la sonkvaliton. La alta sonkvalito de la albumo Bosniumas ne estis hazardo. Ĉi-foje ni decidis engaĝi profesiulojn por la miksado kaj fina sonproduktado. Por miksado kaj produktado la elekto falis sur Mustafa “Muĉe” Ĉengiĉ, sonteknikisto kaj muzikproduktisto, bosniano loĝanta en Italio, konata pro siaj kreemaj kaj ekvilibraj produktaĵoj. Li estas vera fakulo, kiu havas kaj teorian kaj praktikan sperton pri muzikproduktado. Krome li mem estas muzikisto kaj bone konas sevdah-muzikon. Lia partopreno donis mirigan dimension al la sono de la abumo. La mastrigado kaj fina sonprilaboro estas faritaj de Triboulet de Studio de la Trappe en Francio, kaj tiu kombinaĵo laŭ multaj donis tre bonkvalitan kaj precizan rezulton.

Ĉu la albumo havas ŝancon diskoniĝi en Bosnio? Ĉu laŭ vi la tiea publiko ŝatus koni tiun novan version de siaj tradiciaj kantoj?

Ni ankoraŭ ne komencis dediĉitan kampanjon por diskonigi la informon pri la ekzisto de la albumo en Bosnio. Tial ni ankoraŭ ne povas scii kia estos la reago tie. Mi povas imagi ke la reago estos ambigua. Konservativuloj certe malŝatos eksperimenton kun tradicia muziko, kaj liberalistoj ŝategos ĝin. Ni vidos.

Ĉu Espo Despo jam prezentis vive la novan materialon? Kiam la publiko povos ĝui koncerton?

Espo Despo prezentis la albumon kelkfoje vive en Kopenhago por ne-esperantistoj. La reago estis pozitiva. La plejmulto ĝuis la koncertojn, kaj ni havis bonajn recenzojn. Estus interese vidi kiel la koncerto kun tiaspeca muziko estos akceptita de Esperanta publiko. Ni antauĝojas sperti tion.

https://www.facebook.com/EspoDespo

“Nia celo estis malfermi la muzikstilon por la mondmuzika aŭskultantaro kaj samtempe repopularigi Esperanton en Bosnio”

“Multaj sevdalinkoj aĝas plurajn jarcentojn, kaj pro tio iliaj verkistoj plej ofte estas nekonataj”

RECENZO

Kun la eta helpo el miaj amikoj

Bosniumas

Espo Despo

12 trakoj — 48m.

Vinilkosmo — 2016

Ne miru pri la neoriginaleco de la titolo de la albumo. Certe JoMo nevole estigis tradicion kun siaj Slavumas kaj Okcitanas, ke intuicie la nova albumo de Espo Despo titoliĝis Bosniumas. Nu, forgesu pri tio, gravas la enhavo, ĉu ne? Temas ne simple pri albumo de Espo Despo, kiu baze estas triopo. Bosniumas estas ekzemplo de sukcesa internacia kunlaboro. Ĉio komenciĝis kiam Amir ricevis de Branko Miljko, nevidpova esperantisto el Sarajevo, tradukojn de bosniaj sevdalinkoj en Esperanton.

Espo Despo invitis al kunlaboro multajn konatajn esperantistojn (menciitajn en la intervjuo), kiuj rajtis mem kanti entute kvar kanzonojn. Krom tio, estas ankoraŭ aliaj invititoj, kiuj kompetente kontribuis instrumente. Same kiel la invititaj esperantistoj, mi ne neniam antaŭe aŭskultis svedalinkojn aŭ konis la originalojn de la versioj prezentataj en la albumo, sed la rezulto estas tre agrable surpriza.

Necesas reliefigi la kanton Fontano, laŭ mi elstara muzikpeco, kiun kantas kaj gitarludas la brazilanon Flavio Fonseca kaj la ekvilibran sonon, kiun havas la tuta disko - rezulto de la ĝusta mezuro ĉe miksado de la instrumentoj. La muzika produktado en Esperanto estas malmulta kompare kun aliaj naciaj lingvoj. Tio ne nepre signifas ke vi devas aĉeti ĉion, kio aperas en tiu eta merkato. Sed se vi estas unu el tiu, kiuj tre postulemas je la elektado de muzikaj albumoj, mi ne dubas ke Bosniumas plenumos ĉiujn viajn kriteriojn.

Kim J. Henriksen - Amplifiki denove kune!

Rogener PAVINSKI & Nicola RUGGIERO

Kiam oni parolas pri muziko en Esperanto, Amplifiki estis nomo, kiu ofte aperas en nia medio, malgraŭ ke ili ne plu ekzistas jam de 20 jaroj. Eble tio okazas, ĉar Amplifiki estis la unua rokgrupo, kiu lanĉis kasedojn kaj koncertis kun relativa sukceso en Esperanto. La grupo markis la ekon de la moderna junula E-muzika kulturo.

Ĉio komenciĝis en 1982 dum la IJK en Leuven, Belgio, kie dum la internacia vespero, ili senzorge kunludis la muzikon Kafo aŭ te’. En 1986 ili lanĉis la unuan kasedon “Tute ne gravas” en kiu partoprenis Kim (klavaro kaj kanto), Martin (gitaro), Bertilo (basgitaro), Majko [Micke] (gitaro), Tomas (drumo), Alina [Aline] kaj Isabela [Isabelle] (kanto). Poste, aliaj kasedoj lanĉiĝis kaj anoj venis kaj foriris: Bertilo kaj Martin formis apartan bandon: Persone, kaj Kimo estigis la grupon Esperanto Desperado.

Nun, post 30 jaroj de la unua renkontiĝo de la pra-Amplifiki, la grupo rekuniĝos por fari unu koncerton — almenaŭ tio estas la promeso de la organizantoj de la IJF (Internacia Junulara Festivalo), kiu okazos aprile en Castelsardo en Italio. Kim J. Henriksen, unu el la fondinto de la grupo, rakontas al ni pri tiu rekuniĝo, pri malnovaj historioj de la grupo kaj ke li eĉ planas lanĉi libron pri Amplifiki.

Historioj ja ne mankas — kiel atestas tio, kion vi povas legi sekve, en tiu ĉi intervjuo. Kaj tiuj, kiuj ĉeestos tiun koncerton, krom senti sin “certe ne sola, sola, soooolaaa...”, ankaŭ helpos plenigi plian ĉapitron de nia esperantista kulturo.

Kio okazis por ke 30 jarojn post la unua koncerto Amplifiki rekuniĝos?

Grandparte danke al Facebook ni lasttempe retrovis unu la aliajn kaj iom post iom venis diversaj eldiroj ke estus amuze renkontiĝi kaj koncerti. Tiam IJF ja venis kun oferto. Ni ĉiuj ŝatus viziti IJF-n kaj ni aŭdis ke Sardio (Castelsardo) estas vizitinda loko! Fine ni ne povas imagi pli bonan lokon por revidi nin kaj rekuniĝi. Ni ja ludis dum IJF plurfoje — bona, bela kaj brila aranĝo!

Kiu estos la repertuaro de la koncerto?

Do ni ne finplanis ĉion, kion ni ludos, sed ni parolis ke estus amuze ludi la tutan albumon Tute Ne Gravas, ekde la unua kanto sinsekve ĝis la lasta. Ni fakte neniam faris tion dum iu koncerto. Cetere, ni fakte parolis pri tio ludi plurajn kantojn, kiujn ni ludis tiam sed neniam registris.

Laŭplane vi faros nur unu koncerton, sed ĉu laŭ vi eblos io plia? Ĉu vi ŝatus ekz. fari pliajn koncertojn aŭ verki novajn kantojn kun la originala Amplifiki?

Do unue estas grave diri ke ne nur Amplifiki koncertos dum la IJF. Martin ludos propran koncerton kun siaj kantoj de la tempo post Amplifiki, do oni povus imagi ke ekz. Bertilo gastos en lia koncerto. Same mi prezentos koncerton de la tempo kiam mi ludis kun Esperanto Desperado kaj Hotel Desperado, kaj certe iujn de mia nuna projekto kun Helle Eble Cleary, kiuj estas ritmaj kantoj por infanoj.

Fine mi ankaŭ povas imagi ke Aline kaj Isabelle, kune kun Micke, ludos kantojn de la tempo post kiam Bertilo, Martin kaj mi ne plu estis en la bando. Do la tuta IJF estos sub Sardia suno kun kantoj de Amplifiki kaj la bando/kantoj kiuj venis el rekta linio de Amplifiki. Oni preskaŭ povas diri ke IJF ĉi-jare estos “Festivalo de la komenco de la originala rokmuziko en Esperanto”!

Ĉu okazos pliaj koncertoj, mi ne povas malkaŝi nun. Sed mi povas diri ke estas homoj kiuj turnis sin al ni kun proponoj! Sed novaj kantoj... hm... mi dubas, kaj samtempe kun Amplifiki vi nenion povas antaŭdiri. Ni ja estas rokenrola bando, kaj tiujn oni ja ne povas kontroli!

Kiel estiĝis la bando Amplifiki?

Ni komencis kun tri grandaj knaboj, baldaŭ ni estis kvar kaj iel la du inoj ĉiam estis parto de la bando. Kiam ni surbendigis la unuan kasedon de Amplifiki, ni estis ses. Tio okazis en la periodo de 1982 ĝis la eldono de Tute ne gravas en la novjaro de 1986/87. Tuj post tiu eldono, ni denove estis kvar personoj: du knaboj kaj du knabinoj, kaj iuj pensis ke bone, ĉar tiam ni similis al ABBA! Tiel ni do koncertis dum 1987.

La bando ĉiam ŝanĝiĝis. Estas do longa historio pri kiu oni espereble iam povos legi en libro, kiun mi planas/ŝatus ke ni en Amplifiki eldonu. Ĉar laŭ mi, en la skriba Esperanto-kulturo vere mankas iom da rokenrolo kaj kial ne komenci per libro pri la unua rokbando, kiu kantis kaj verkis originale en Esperanto?

Kiuj estis la muzikistoj kiuj plej influis sur la stilo de Amplifiki?

Ho! En la komenco estis certe homoj kiel Little Richard, Simon & Garfunkel ktp. — ni ja venis de diversaj partoj de la roka, bluza kaj iuj ajn pli folklorecaj ritmaj tradicioj.

En tiuj tempoj, kiel vi provludis kaj komponis? Kie vi ludis? Ĉu vi turneis?

En 1982 ni ja nur hazarde ludis kune sur la scenejo dum la internacia vespero dum la IJK en Belgio. Kaj tio estis kanto de Bertilo, kaj homoj tuj ŝatis tion. Jaron poste. mi kaj Micke iomete marmeladis [ludis malserioze] kaj verkis kelkajn kantojn, kiuj tuj iĝis popularaj dum la junulara kongreso en Debrecen en Hungario, kiel ekz. la kanto Aline kaj meze en la semajno, ni kune kun la inoj verkis la kanton Tute ne Gravas, kiu fakte iĝis aparta eldiro dum tiu kongreso kun pli ol 500 homoj.

La lastan vesperon ni kreis la kanton Sola, kaj ja... tiun oni eĉ hodiaŭ 30 jarojn poste daŭre kantas. Do sufiĉe bona komenco, ĉu ne? En nia unua prezentaĵo dum la IS (Internacia Seminario) en 83/84 ni havis ses kantojn kaj finfine trovis nian nomon. Kelkajn monatojn poste, dum la pasko en 1985, ni ekiigs nian unuan tri-semajnan turneon, komence kantante la ses kantojn dum la IJF en Rimini. Kiam ni finis en Torino, ni jam havis 16 kantojn, kiujn ni kantis por apenaŭ esperantista publiko.

Ni daŭre havas grandan dankon al Dario Besseghini, kiu aranĝis la turneon. Mi ne certas ĉu la bando estus tiom cementita kunludante kaj kantriĉa, sen tiu turneo. Tiam ne estis tiom da aranĝoj kiel KEF (Kultura Esperanto-Festivalo), FESTO... do ni ĉefe koncertis dum IJK, IS, IJF kaj unu fojon en UK — la 100-jara jubilea, granda, 7000 partoprenantoj en Varsovio — sed ne sur la ĉefa scenejo...

La kantaĵo Sola estas eble la plej ofte kantata post La Espero, kaj samkiel ĉi-lasta ankaŭ parodiata. Kial ĝi estis tiel sukcesa kanto?

Hm... se mi mem devas veni kun ia klarigo pri tio, mi pensas ke temas pri du kialoj. Unue, la refreno ja estas tre simpla kaj samtempe sufiĉe orelfrapa, kaj ofte se vi aŭdas famajn kantojn ili ĝuste havas tion. Ĉiuj, eĉ ne Esperanto-parolantoj, kaptas la vorton kaj la melodion.

Due, mi ja faris tiun tekston el la sentoj, kiujn mi ricevis pro la postkongresa sindromo, kiu ja ofte plenigis mian korpon, kaj mi pensas ke multaj povas rilatigi sin al tio. Io, kio estas grava en mia vivo, estas la komuneco. Ne nur en la socio kie mi loĝas, sed ankaŭ estas io, kion mi renkontas specife en la junulaj renkontiĝoj. Do eble mi devintus kanti: kune, kune, kuuune... sed ne sonas sambone... eĉ ke la vorto ja estas multe pli agrabla kaj bona.

Kiu estas la plej memorinda okazaĵo de tiuj tempoj por vi?

Multaj, sed ludi por preskaŭ 1000 junuloj en Krakovo dum IJK, en la jubilea 100ª jaro de Esperanto, estis granda afero.

Kiel vi priskribus la stilon de Amplifiki?

Ritma kaj populara ;-)

Kial la grupo disiĝis? Ĉu tamen okazis kunlaboradoj?

Ĉu ni disiĝis? Mi kredis ke nur pro la longaj distancoj inter ni kaj diversaj aliaj projektoj, kiel ekz. la bando Persone, kiu faris ke la vizaĝo de Amplifiki de tempo al tempo ŝanĝiĝu. Do kelkfoje ni estis tre internaciaj, kelkfoje preskaŭ tre franca, en la fino ĝi estis tre sveda... La bando ekis en 1982 kaj la lastan kanton oni povis aŭdi sur la Vinilkosmo-kompilaĵo en 1996 (Ndlr: 1995 fakte: Banala travivaĵo de juna knabo, en la kompilaĵo de 1995 estis kontribuo de Micke Englund). Tiam, mi mem ekz. jam fondis novan bandon en Kopenhago kie mi loĝas, nome Brokantaĵo/Esperanto Desperado.

Kion vi mem opinias pri la nuntempa muzika panoramo de Esperantujo? Kiu estas laŭ vi la kontribuo kaj heredaĵo, kiun Amplifiki lasis al la E-kulturo?

Interesa demando - mi iomete dubas ke multaj de la nunaj muzikgrupo, ludistoj kaj kantistoj vere konas la kantaron de Amplifiki... do escepte de Sola, kaj eble ili kelkfoje kredas ke estas Esperanto Desperado, kiu kreis ĝin. Samtempe ja estas amuzaj versioj de tiu kanto de Duncan kaj JoMo.

Dum multaj jaroj ne estis multaj personoj, kiuj verkis/kantis ritme en Esperanto. Kiam Flo (Floréal Martorell) aperis kaj fondis Eŭrokka kaj Vinilkosmo, kaj specifike kiam li lanĉis la Projekton 2000, oni tiam povis paroli ke nia muzika panoramo komencis speguli la ceteran mondon. Hodiaŭ, vi povas trovi preskaŭ kiun ajn stilon, kiun vi ŝatas: skao, punko, rokmuziko, regeo, hiphopo... Nun eĉ mia filo enkondukis la buŝritmon al la Esperanta muzika mondo. Samtempe, tio ne venas el nenio, necesas ankaŭ ke estu iuj, kiuj aĉetas la muzikon.

Sed mi pensas ke unu el la ĉefaj aferoj, kiujn Amplifiki donis al la E-kulturo, estas ke devas esti koncertoj de artistoj, kiuj kantas en Esperanto dum ĉiu E-aranĝo. Antaŭ Amplifiki, oni ofte povis ĉeesti aranĝojn sen koncerto. Post Amplifiki, neniu respektinda aranĝo okazas sen koncertoj. Nun tio estas parto de la E-kulturo.

Helpis Flo Martorell

Fanpaĝo de Amplifiki ĉe Facebook:

www.facebook.com/Amplifiki

Retejo de IJF:

http://iej.esperanto.it/ijf

Ni ja estas rokenrola bando, kaj tiujn oni ja ne povas kontroli!”

Post Amplifiki, neniu respektinda aranĝo okazas sen koncertoj”

Originalaj kasedoj estas raraĵoj

La originalaj kasedoj de Amplifiki estas tiuj raraj objektoj, kiuj nuntempe restas ekster la akirpovo de la plejmulto de la ŝatantoj de la E-muziko. Ili entute elĉerpiĝis kaj krome, kiu havas funkciantan kasedludilon nuntempe por povi ilin aŭskulti? Sendube taŭga solvo estus ciferecigi kaj lanĉi ilin sur KD-oj, samkiel oni faris pri la kasedo 62 minutoj de Persone.

Floréal Martorell, estro de la eldonejo Vinilkosmo, diras ke li provis tion sensukcese, ĉar la posedantoj de la kopirajtoj ne permesis: “Ni petis permeson nome de Vinilkosmo al LF-koop (la eldoninto de la kasedo) antaŭ pli-malpli du jaroj; tiam ni planis reeldoni ciferece la malnovajn albumojn de Amplifiki kaj de Team’ kaj disponigi ilin en nia elŝutejo, sed Georgo Silfer diris ke devas esti konsento kaj permeso de la Civito. Poste mi repetis lin plurfoje, sed li eĉ ne plu respondis...”, informas Martorell.

Estas eĉ pli komplike ol kun EMI

“Mi same petis al Bruno Cassini de Edistudio por la albumo Ĉu ne? kaj same li fine ne donis jesan respondon...” bedaŭras Flo. Sen la konsento de la eldonintoj, oni simple ne povas ion fari kaj la muzika enhavo de tiuj kasedoj riskas por ĉiam perdiĝi. Tamen ne nur la eldonintoj estas malhelpantoj, foje la artistoj mem rifuzas kunlabori: “Pri la aliaj albumoj, Esperanto ne konas landlimojn kaj Festo de Kristnask’: Micke Englund ne volis reeldoni ilin.”

“Estas eĉ pli komplike ol kun EMI” (kiu donis permeson por Mi brilu plu, versio, kiun faris la bando Kore por The show must go on de Queen), konkludas li.

RECENZO

Malgravaĵo historia

Tute ne gravas

Amplifiki - (1986)

12 kantoj

Eldonejo: LF-koop

Estas tre malfacile taksi hodiaŭ la albumon Tute ne gravas de Amplifiki. Estante la unua rokmuzika albumo en Esperanto, ĝi estas preskaŭ mitologia. Apenaŭ iu ŝatanto de Esperantomuziko ne aŭdis pri Amplifiki. La lasta kanto de la albumo — Sola — estas eble la plej disvastigita Esperanta kanzono. Frazoj kiel “Ĉu vi pretas?!” kaj “Tute ne gravas!” ekestis en ĉi kasedo kaj poste ripetiĝis de aliaj esperantistaj artistoj.

Do temas pri fundamenta albumo de la Esperanta muzikkulturo kiel ni konas ĝin hodiaŭ. Malgraŭ tio, mi devas konfesi ke ĝis antaŭ kelkaj semajnoj mi neniam estis aŭdinta la tutan albumon — mi supozas ke mi ne estas la sola pri tio. Tute ne gravas estas tre multfaceta albumo, farita de bonaj muzikistoj. Iel ĝi trairas la historion de popularmuziko dum siaj 45 minutoj. Ruĝo kaj blu’ kaj Aline memorigas min pri rekta 50-jara rokmuziko, Kafo kaj te’ kaj Mi kaj ŝi ŝajnas revuaj kupletoj de la 60-aj jaroj, Guma suito pensigas min pri la eksperimenta periodo de Beatles, Brava bardo estas preskaŭ 70-jare pra-malmolroka kaj Domo en Bonn’ sonas roke laŭ 80-jara stilo. Iom surprizas min la sola komponaĵo de Martin — Por ĉiam, kiu sonas tre moderna kaj simila al tiuj, kiujn Martin verkas nuntempe.

El teksta vidpunkto Tute ne gravas ne estas la plej interesa albumo. Linioj kiel — Ni estas knaboj! | — Ni estas knabinoj!uuh Aline | ho mi amas vin | vi estas bela, bela knabin’! sonas iom eksdatigitaj. Tamen estas esceptoj: Somera temp’ priskribas median apokalipson, Brava bardo kaj La nupto/La nokto estas altnivela poezio — ĉu la lasta kun samseksema temo? Verŝajne Mi kaj ŝi estas celita kiel ŝerco; malgraŭ tio, ĝi verŝajne estas la unua pluramema Esperantokanto.

Nu! jam pasis preskaŭ 30 jarojn. Sendube ĉi tiu albumo riĉigis kaj daŭre hodiaŭ riĉigas la E-kulturon. Ne nur per nemortigeblaj kantoj kiel Sola kaj la IS-himno, sed eĉ pli per sia movada influo, la eko de la Esperanta muzikkulturo, kiu ludas centran rolon en ĉiuj ĉefaj Esperanto-aranĝoj hodiaŭ.

Tomas (Tomio) Frejarö

TEKNOLOGIO

Androjda Esperanto-radio

Jacob NORDFALK - Danio

Pli kaj pli da homoj uzas la plurfunkciajn telefonojn kaj tabul-komputilojn, funkciantajn per la operacia sistemo androjdo (Android). Kiel donaco por la Esperanto-movado aperis senpaga aplikaĵo “Esperanto-radio Muzaiko” por androjdaj aparatoj, kiu ebligas aŭskultadon de pli ol 10 Esperantaj radio-kanaloj.

La programo estas senpage elŝutebla el la Androjda Bazaro. Serĉu la vorton: “Muzaiko”, skanu la kodon aŭ retumu al: https://play.google.com/store/apps/details?id=dk.nordfalk.esperanto.radio

Post starto de la programo ĝi tuj sonigas la 24-horan radiostacion “Muzaiko”.

Krome ĝi proponas elekton el pli ol 10-kanala sortimento de Esperanto-radiopodkastoj. Per la programo oni povas ne nur elekti inter la diversaj podkastoj de tiuj radio-kanaloj, sed ĝi aperigas ankaŭ la hejmpaĝojn de ili, kaj donas eblon por tuja kontaktado de redakcioj.

Por ĉiu kanalo estas malsupre galerio, kie eblas per la fingro esplori la malnovajn elsendojn kaj podkastojn. Krome eblas, per premo de la fizika MENU-butono de la telefono kundividi la podkaston kun amikoj kaj kontakti la redakcion de la kanalo.

La androjda radioprogramo multe simpligas la aŭskultadon de Esperantaj radioelsendoj; la telefono estas ĉiam ĉemane kaj sufiĉas nur premo de butono por ekaŭskulti Esperanto-radion.

La programo elŝutas la sonon tra la interreto, pro tio rekomendindas esti konektita al sendrata reto aŭ havi datum-abonon, se oni volas ofte aŭskulti Esperanto-radion.

La kialo ke mi faris programon por Esperanto-radio estas ke mi profesie kreis samspecan aplikaĵon por Androjd por la Dana Ŝtata Radio (DR Radio). Mi sukcesis konvinki DR malfermi la fontkodon al la publiko kaj pro tio mi povis kopii ĝin por fari Esperantan varianton. Survoje, sed ankoraŭ ne publikite, estas pluraj novaj funkcioj. Interalie, oni povos uzi la Esperanto-radion kiel vekhorloĝon, por vekiĝi per agrabla muziko en Esperanto.

Ĉu vi volas esti informata aktuale?

Jen por vi ekzistas blogo de TEJO Tutmonde ĉe www.tejo.org. Ĝia adreso estas: http://www.tejo.org/eo/blog/8543 Tie vi trovos la plej aktualajn informojn pri junulara agado tutmonde!

BICIKLO

Antaŭ 200 jaroj biciklo estis inventita

Dum krizo-periodo, germano konstruis modelon antaŭan al la modernaj bicikloj, kiel ŝparan alternativon al ĉevaloj. La projekto ekhavis pedalojn kaj pneŭojn nur post jardekoj. Nuntempe ĝi estas simbolo de daŭripova veturado.

La 12-an de junio 1817, la ŝtata funkciulo kaj inventisto Karl von Drais eksidis sur la selo de sia kur-maŝino kaj foriris. La prov-veturo sukcesis: naskiĝis la praversio de la modernaj bicikloj.

La momento ne povus esti pli bona: klimata katastrofo trafis la regionon, kiel sekvo de grandega nubo el cindroj disigita de vulkana erupcio en Indonezio sur la tutan mondon. La rezulto: malvarmo, trosekeco, planteja detruiĝo, malsatego. La situacio viktimigis ankaŭ multajn ĉevalojn — kiujn oni tuj buĉis kaj kuiris.

Drais jam de iom da tempo pensadis pri konvena alternativo al ĉevaloj — kaj jen li inventis la t.n. Draisaĵon*. Probable je la unua provo li ne pensis, ke per ĝi la historio de la homa veturado ŝanĝiĝos por ĉiam. Fakte per ĝi li volis nur gajni monon.

La inaŭgura veturo ekis en la urbo Manhejmo kaj daŭris ĉirkaŭ 14 mil metrojn suden, cele al Schwetzingen. La gazetaro ĉie en Eŭropo komentis la inventon el Germanio. La ekonomia aspekto estis la plej laŭdita: unu draisaĵo kostis 20 pundojn, dum unu ĉevalo kostis 1 900 pundojn. Oni ankaŭ konsideris sen-egala la fakton, ke la aparato ne postulis aldonajn kostojn — ja ne necesas doni al ĝi manĝaĵon.

Tamen, bedaŭrinde por Drais, la nova veturilo ne entuziasmigis ĉiujn. Ne plaĉis al ĉiuj moviĝi sen neceso. Ordinaraj kamparaj homoj emis resti la tutan vivon tie, kie ili naskiĝis, kaj trovis stranga la ideon propravole iri for de sia hejmo. Tiu maŝino do fariĝis plia ludilo por iuj riĉaj sportistoj.

Sed la inventaĵo ne restis sen atento de aliaj inventistoj. Drais registris patenton de sia maŝino, sed tiu patento estis valida nur en lia regiono, Badeno. Trans ĝiaj limoj, lia veturilo estis kopiita kaj plibonigita.

Ĝis la apero de biciklo en ĝia nuntempa formo, multaj jardekoj pasis. Inventistoj en Francio kaj Anglio daŭre plibonigis la du-radan projekton, de la unua velocipedo, kun pedaloj, al la modelo kun granda antaŭa rado, danĝera por la veturantoj. Sekve, fine de la 19a jarcento, aperis la klasika biciklo, kun la elementoj konataj ĝis hodiaŭ: du samgrandaj radoj, du pneŭoj kaj unu ĉeno inter la pedaloj kaj la posta rado.

La teknologio de biciklo fariĝis, cetere, oportune uzata en aŭto-fabrikado — pneŭoj, ekzemple. Multaj formoj estis kreitaj en 200 jaroj — kaj multo ŝanĝiĝis ĝis tio, ke la veturilo fariĝis konvena rimedo por ĉiuj. Biciklo estis mokata, taksata neadekvata de konservismaj inaj asocioj, kaj poste konsiderata ludilo ekskluziva por riĉuloj. Sekve venis motorciklo kaj aŭto kiel konkurantoj.

Nuntempe biciklo estas objekto de konsumado kaj kultado, rimedo por sporto kaj amuziĝo, uzata de miliardoj da homoj ĉirkaŭ la mondo. Ĝi fariĝis simbolo de daŭripova veturado. Homo, kiu lasas sian aŭton hejme kaj biciklas al sia laborejo, faras ion bonan ne nur al la vivmedio, sed ankaŭ al si mem, ĉar kiu multe pedalas, tiu restas sana pli longe.

*El la germana: Draisine

Aŭtoro: Silke Wünsch. Tradukis Raoni Souza el Brazilo.

Jen la APERo de AMO

Unika evento okazis de la 20-a ĝis la 22-an februaro en la apudmoskva ripozejo “Jerŝovo” -- la unua Tutrusia AMO-Seminario (Seminario pri Aktivula Maturigo) kaj la dua AMO-seminario en Rusio. Ĝi okazis sub la aŭspicio de UEA kaj en la tutmonda serio ricevis la numeron 44. Por nia grandega lando tiu ĉi AMO estis la provo okazigi seriozan primovadan laborkunvenon pri la evoluo de la Rusia Esperantujo. La temo de nia AMO estis superaktuala: “Modernigo kaj junigo de la Rusia Esperanto-movado”.

AMO-44 arigis 15 homojn el kvar fedaraciaj regionoj: 10 el la Centra (Moskva gubernio), po du el la Nord-Okcidenta (Sankt-Peterburgo kaj Novgorodo) kaj Suda (Novoĉerkasko kaj Volgogrado), 1 el la Urala regiono (Jekaterinburgo). La aĝo de 7 partoprenintoj estas malpli ol 41 jaroj, la plej juna havas 13. Estis 8 inoj kaj 7 viroj. La aranĝon organizis Moskva Esperanta Asocio MASI kunlabore kun Rusia Esperantista Unio — la Landa Asocio de UEA. Partoprenis 9 REU-membroj (el kiuj 4 REU-estraranoj) kaj 8 membroj de MEA MASI.

En la 20-an de februaro, post la Malfermo, kie estis elektita la protokolanto de AMO-44 (Kirill Noviĉenko), komenciĝis la programo: la seminario de Irina Gonĉarova “Kio estas tiu ĉi AMO por ni”. Ni spektis lumbildprezentadon de la REU-prezidanto Svetlana Smetanina pri la aktuala stato de la rusia E-movado. Sekvatage okazis la kvarhora trejnado “Kio estas rusia esperantistaro kaj kia estu ĝia estonteco” gvidata de Irina Gonĉarova per FLAM-analizo de la nuna situacio kaj EKEK-solvoserĉado “Kiel plibonigi la situacion en Rusio’. Ĝin sekvis trihora trejnado “Kiel organizi E-agadon” de Alisa Zingerman, laŭ la metodo SPRINT. Vespere Irina okazigis Rondan Tablon “Informado kaj varbado. Kiel allogi gejunulojn al Eo?”. Malfruvespere aldoniĝis multaj ŝercoj kaj anekdotoj el la Esperanta vivo.

La 22-an de februaro ni daŭrigis la trejnadon pri varbado, kies temo vigligis la partoprenantojn. Post pridiskuto de la protokolo kaj akcepto de komunaj konkludoj venis konkretaj projektoj. La REU-vicprezidanto Nikolao Gudskov raportis kun lumbildoj pri la REU-projekto “Lasta adreso” pri pendigado de memorŝildoj sur la domojn, el kiuj sovetiaj esperantistoj estis veturigitaj al prizonoj kaj pereo en la morna tempo de la stalinaj reprezalioj. Post tiuj cerbostreĉaj temoj ni volonte partoprenis la gajan lingvan metiejon de Smetanina pri absurda frazfarado, kiu multe helpus lingvinstrue kaj etose dum ajna esperantista kunveno.

Intertempe komencis alvenadi la partoprenontoj de APERo-12. Poste okazis prezentado de Esperantaj projektoj en la hodiaŭa Rusio: Rafija Kudrjavceva rakontis pri la tradiciaj ĉeestaj renkontiĝoj en Jekaterinburgo kaj Uralo kaj pri la interretaj projektoj de tiu ĉi plej bone organizita Esperanta regiono en Rusio. Irina Gonĉarova prezentis la kvar plej “junajn” projektojn de MEA MASI (“Esperanto: la unua kanalo”, “Esperanta PoŝtKruciĝo”, “MiA MASI” kaj “Internacia vidbenda babilejo kun moskvaj esperantistoj”). La ideo estis, ke eĉ unu persono kapablas krei grandan internacian projekton. Kiel “Hejm-tasko” al la homoj estis taskite verki sian propran projekton laŭ la donita skemo. Sekvis negranda vidbenda enkonduko kaj interaktiva pridiskuto laŭ la temo “Ideologioj de esperantismo. Kio vi estas?”, organizita de Nikolao Gudskov.

Ĉe la fermo de AMO, ĉiu emis pli profunde analizi la seminariajn materialojn kaj daŭrigi la aktivadojn en niaj loĝlokoj. Enkadre de APERo-12, jam kun partopreno de kromaj dekoj da diversaĝaj homoj, ni daŭrigis dum la trejnado “Ligoj inter E-generacioj”, okazigata de Raifa, poste la diskutrondo “Kiu estas bona esperantisto kaj kion ni povas fari por Esperanto kaj la Movado” estis gvidata de Ilja Gnusarjov. Nia esperoestas realigi la primovadajn seminariojn en Rusio regule kaj fruktodone.

Laŭ raporto de Irina Gonĉarova, kunordiganto de MEA MASI

estrarano de REU pri Regiona Agado

26.02.2018

MONDO

Argentinaj inventaĵoj

Adrian ALEĤANDRO - ARGENTINO

Nun vi ekkonos la plej gravajn inventaĵojn kreitajn en Argentino. Temas pri inventaĵoj rilataj al scienco, teknologio, medicino, veturiloj, kuirarto kaj aliaj iloj por pli bona vivo. Tamen ne ĉiuj el la menciitaj inventistoj naskiĝis en Argentino, kelkaj naskiĝis en Eŭropo sed translokiĝis en Argentinon pro diversaj kialoj.

Ĉi tie estas menciitaj entute 12 inventaĵoj (pri kelkaj estas disputo, ekzemple aŭtobusoj). Argentino havas pliajn inventaĵojn, do se vi interesiĝis pri la temo, tiu ĉi artikolo invitas vin esplori pri aliaj argentinaj inventaĵoj ne menciitaj en la teksto. Kvankam Argentino estas tre nova lando, oficiale fondita en 1810, ĝi jam disponas pri multaj inventaĵoj kaj espereble ĝi havos pli.

Daktiloskopio

La sistemo, kiu permesis identigi homojn laŭ iliaj fingrospuroj estis inventita en 1891 de Juan Vucetich, argentina policisto naskiĝinta en la aktuala Kroatio. Ĉiuj homoj havas unikajn fingrospurojn, do oni povas precize identigi kiun ajn homon laŭ liaj fingrospuroj. Eĉ ĝemeloj havas malsamajn fingrospurojn.

Francisca Rojas estis la unua persono arestita helpe de daktiloskopio. En 1892 ŝi murdis siajn du gefilojn, detranĉante iliajn kapojn kaj poste vundis sin mem por kredigi la policon, ke ŝi estis atakita de sia najbaro. La polico trovis ĉe la fenestro de la murdloko sangan fingrospuron, kiu apartenis al ŝia dekstra polekso.

Sangotransfuzo

En 1914 la argentina kuracisto Luis Agote inventis metodon, por ke la sango ne koaguliĝu. La rekta transfuzo ekzistis jam delonge, sed tiel estis neeble konservi la sangon, estis necese tuj pasigi ĝin de unu paciento al la alia.

Helikoptero

La unua helikoptero, kiu povis sukcese flugi, estis kreita kaj pilotita en Bonaero, la ĉefurbo de Argentino en 1916. NASA (la usona Nacia Aeronaŭtika kaj Kosma Administracio) ankoraŭ uzas la metodojn de la argentinano Raúl Pateras por la fabrikado de helikopteroj.

Laktodolĉaĵo

Ekzistas multaj rakontoj pri ĝia origino. Unu el ili estas ke la 17-an de julio 1829, Juan Manuel de Rosas kaj Juan Lavalle (tiam ili estis malamikoj) devis renkontiĝi por subskribi pacpakton en la bieno de Rosas. Lavalle alvenis unue kaj ĉar li estis tre laca, li enlitiĝis en la liton de Rosas kaj tuj endormiĝis. La servistino de Rosas tiam boligis lakton kun sukero (konata kiel lechada) por aldoni ĝin al mateo, ŝi ekvidis Lavallen dormantan en la lito de Rosas. Ŝi ne povis toleri tion kaj foriris por averti la gardistojn.

Iom poste alvenis Rosas, kiu ekvidis Lavallen dormi, sed ne koleriĝis vidinte tion kaj mendis de la servistino la mateon kun lakto. Ŝi tiam memoris, ke ŝi forgesis la lakton kun sukero ĉe la fajro. Kiam ŝi revenis por preni la lakton kun sukero, ŝi trovis laktodolĉaĵon anstataŭ ĝi. Ĝia gusto plaĉis al Rosas kaj kune kun Lavalle ili manĝis laktodolĉaĵon dum la subskribo de la pacpakto.

Trafiklumo por blinduloj

Mario Dávila kreis en 1983 la unuan trafiklumon por blinduloj. Ĝi funkcias laŭ sonoj, rapida sono indikas ke oni rajtas marŝi, kaj malrapida sono indikas ke oni devas atendi.

Blanka bastono por blinduloj

La 22-an de junio 1931 José Mario Fallótico revenis el sia laboro, promenante surstrate, kiam iu viro subite tuŝis lin. La viro (nomata Miguel Fidel) petis helpon de Fallótico por transiri la straton. Tiam Fallótico rimarkis, ke Fidel estis blindulo kaj helpis lin. Fallótico petis la adreson de Fidel kaj promesis ke en la sekva tago li kunportos iun identigilon por ke la aliuloj povu rekoni kaj helpi lin pli facile. Tiam naskiĝis la blanka bastono por blinduloj.

Aŭtobuso

En la 1920-aj jaroj en Argentino neniu prenis taksiojn, ĉar ili estis multekostaj. Do, la 24-an de septembro 1928 la taksiistoj proponis malmultekostajn kaj kolektivajn vojaĝojn (tial en Argentino oni nomas aŭtobuson Colectivo). Ĉiuj komencis uzi tiun novan metodon por vojaĝi. Nuntempe busoj estas pli grandaj kaj tial multaj homoj povas vojaĝi per ili.

Desegnofilmoj

Quirino Cristiani estis karikaturisto, kiu kreis la unuajn du desegnofilmojn kaj la unuan sonan desegnofilmon en la mondo. Komence li laboris desegnante politikajn karikaturaĵojn por la ĵurnaloj, poste li ricevis laboron kiel karikaturisto por filmoj.

En 1917 aperis la unua desegnofilmo El Apóstol (La Apostolo). En 1918 aperis la dua desegnofilmo, kiu estis konfiskita de la polico pro politikaj kialoj. En 1931 aperis Peludópolis, la unua sona desegnofilmo.

Nereuzebla injektilo

La inventaĵo de Carlos Arcusín kreita en 1989 temas pri nedisigebla injektilo, por eviti la interŝanĝon de najloj (kiu estas tre kutima inter droguzantoj), la kontaĝojn de aidoso kaj de hepatito B. Ĝi ankaŭ havas piŝton, kiu eligas kaj puŝas la injektotan likvon.

Antaŭ tiu ĉi inventaĵo, ĉiuj aliaj injektiloj estis forĵetataj nur se la uzinto volis ilin forĵeti. Sed post la unua uzo de la nereuzebla injektilo, ĝi iĝas neutila kaj tiel oni evitas ke oni uzu la saman dufoje.

“Magiklako”

Magiklako (en Argentino magiclick) estis inventita de Hugo Kogan en 1963. Ĝi estas fajrilo kiu, laŭ sia nomo, pro puŝado de butono, tuj eligas fajron.

Ŝvabrilo

Dum sia juneco José Fandi taksis la tiamajn planksekigilojn ne taŭgaj. Do en 1953 li kreis ŝvabrilon faritan el gumo.

Globkrajono

La globkrajono estis kreita de Lászlo Bíró, argentinano kiu naskiĝis en Budapeŝto, Hungario, la 29-an de septembro 1899. Li estis raportisto, laboris en presejo kaj ĉiam havis problemojn kun la plumoj, ĉar li opiniis ke estas malfacile skribi per ili kaj multfoje okazis ke la inko elĉerpiĝis dum la skribado. Li decidis krei novan skribilon, sed ĝi ne estis sufiĉe alloga en Hungario.

Onidire, Bíró ekhavis la ideon pri sia inventaĵo kiam li rigardis knabojn ludantajn per globetoj surstrate kaj unu el la globetoj trairis akvon, lasante akvospuron sur la planko. Tiam li ekpensis ke, se globo povas lasi akvospuron sur la planko, ĝi ankaŭ povos lasi inkospuron sur papero. Poste, en Jugoslavio Lászlo ekkonis la tiaman argentinan prezidanton Agustín P. Justo. Tiu ĉi proponis al Lászlo, ke li iru al Argentino por vendi sian inventaĵon, sed tiam Lászlo rifuzis.

Lászlo estis judo, do kiam komenciĝis la dua mondmilito, li memoris la proponon de Justo kaj decidis vojaĝi kun sia amiko Juan Meyne al Argentino. En Argentino, Bíró kaj Meyne kreis la aktualan globkrajonon la 10-an de junio 1943. En Argentino ni nomas ĝin “Birome” (pro la kunmetaĵo inter Biro kaj Meyne). En Argentino oni festas la tagon de la inventisto la 29-an de septembro, omaĝe al Lászlo Bíró.

Jen la kronologia listo de argentinaj inventaĵoj:

1829 - laktodolĉaĵo

1891 - daktiloskopio

1914 - sangotransfuzo

1916 - helikoptero

1917/1931 - desegnofilmoj

1928 - buso

1931 - blanka bastono por blinduloj

1943 - globkrajono

1953 - ŝvabrilo

1963 - magiklako

1983 - trafiklumo por blinduloj

1989 - nereuzebla injektilo

RECENZO

ĴomArtaĵoj 2 - La Arĝenta Albumo

Ĵomart kaj Nataŝa

Kanzono

Ciferece memeldonita - 2012

La arĝenta albumo estas la dua albumo el serio de tri planataj. Ĝi aperas 3 jarojn post La Ruĝa Albumo” de 2009. Samkiel la antaŭa volumo, ĝi enhavas re-registritajn malnovajn kantojn, antaŭlonge lanĉitajn en nun malfacile troveblaj kasedoj de la 90aj jaroj. Plej multe de la kantoj de la arĝenta albumo venas el du kasedoj: Folioj de mia memoro (1990) kaj Vi kuras de vi (1992). Tamen unu kanto, nome Mi lanĉas novan aventuron, neniam antaŭe estis registrita.

De vinilaj diskoj, kasedoj kaj KD-oj ĝis la nuna cifereca mondo, la duopo firmigis sin kiel la plej produktanta kaj unu el la plej longdaŭraj artistoj en la Esperanta mukiza mondo. La Arĝenta Albumo estas la 8a albumo de Ĵomart kaj Nataŝa. La albumo, almenaŭ ĝis nun, estas akirebla nur laŭ cifereca formo per Interreto.

La decido re-registri malnovajn kanzonojn anstataŭ simple relanĉi la malnovajn kasedojn surdiske estis tre konvena, ĉar tiuj, kiuj kiel mi posedas tiujn rarajn kasedojn, ni povas daŭre ĝui kaj la malnovajn registraĵojn, kun siaspecaj nostalgieco, kaj la novajn kun granda kvalita sonproduktado kaj novaj aranĝoj — nun rimarkeblas ke basgitaro plenumas gravan rolon en kelkaj el la komponaĵoj kaj la gitarsonoj de Ĵomart estas pli reliefigitaj ol antaŭe.

Mi ne opinias necese skribi pri Ĵomart kaj Nataŝa kun la celo prezenti ilin al la “laika” publiko. Tion mi ne faros ĉar ja nepras ke ĉiu esperantisto konu ilin. Pri la enhavo: Ĝi estas tiom bona, ke mi eĉ volonte forgesas la seninspiran kovrilon kaj malgraŭ ĝi donas 5 stelojn al tiu albumo!

Antaŭ ol fini, mi ŝatus citi Flo Martorell:

Tiu kolekto, plene produktita de Ĵomart mem en sia propra “ĴomArt’s Studio” en Stokholmo, estas dediĉita al la muzika kariero de la artisto kun Nataŝa. Ĉi tiu nedisigebla duopo, kiu jam enskribis sian nomon por eterne en la historion de la Esperanto-muziko, proponas al ni la esencon de sia eksterordinara arto, prilaborita jam de preskaŭ tri jardekoj.”

Kaj por fini, mi ŝatus diri: Nepra!

Rogener PAVINSKI

SCIENCO

Artefarita Intelekto - Kial komputiloj ne povas ĝin krei?

Gregorio NAÇU - Kanado

La mallonga historio de komputila scienco komenciĝis nur post la dua mondmilito, kaj ekde tiam komputilaj sciencistoj revis kaj penis por fari komputilojn, kiuj havos homnivelan inteligenton. Dum jardekoj tiu ĉi scienckampo estis regata de matematikistoj kiuj nur teoriis kiel igi la komputilojn de la estonteco simuli homan intelekton. En la frua epoko de komputila teknologio la procezila rapido kaj la kvanto da memoro estis malgrandegaj. Ili povus nur teoriadi, ĉar tiamaj komputiloj simple ne havis sufiĉe da rimedoj por konkretigi iliajn ideojn.

En tiu periodo de teoriado multaj fundamentaj ideoj fiksiĝis en la mensoj de la fakuloj. Tiuj ideoj plejparte ne estis bazitaj sur la biologia realo de la cerbo de vivestaĵoj sed sur matematikaj konceptoj pri algoritma rendimento. Dum multaj jaroj, tiaj ideoj pri algoritmaj solvoj plene regis super ĉiu penso pri la problemoj solvendaj, tamen la komputila situacio ne permesis al ili esplori ĉu aŭ ne tiaj ideoj validas. La sciencistoj daŭrigis siajn esplorojn laŭ tiu direkto, ĉiel pensante ke la pli rapidaj komputiloj de la estonteco, ĉiam alian jaron for, magie fariĝos tiel inteligentaj kiel homoj. Fine la kruda kapacito de komputiloj kreskadis ĝis absurda nivelo de rapideco, miliardojn da kalkuloj ĉiusekunde, dum la inteligento de komputiloj restis ridinde malalta. Ne nur la malnovaj fakuloj estis pruvitaj malpravaj sed, malpli bone por la monrimedoj de estontaj esploristoj, la ĝenerala publiko perdis sian intereson pri artefarita intelekto, ĉar ĝiaj promesoj neniam plenumiĝis.

Unu el la grandega amaso de la malfacilaĵoj pri la disvolvado de artefarita intelekto estas ke tiu postulas multfakan scion kaj lerton en unusolaj esploristoj: Vastan sciadon pri teknologio, komputila scienco, matematiko, biologio, cerba scienco kaj pli. Nur dum la pasintaj du jardekoj komputilaj sciencistoj komencis fokusi la studojn de la viva cerbo mem. Anstataŭ provi programi la simuladon de homaj kondutaj trajtoj, programistoj nun penas reprodukti la bazan funkciadon de la cerbo de bestoj. Komencante pri simplaj bestoj por lerni kiel ili funkcias, longan tempon antaŭ ol eĉ provi imiti la komplikon de la homa cerbo. La unua problemo kiu sin prezentas, estas ke homa scio pri tio kiel cerboj funkcias estas ankoraŭ tre limigita, kaj la scio ĝuste kiel ili funkcias estas kiel moviĝanta celtabulo. La dua problemo estas ke la studado de vivaj cerboj estas tre malfacila pro ilia kruta komplikego. Funkciero de cerbo nomiĝas neŭrono, pri kiu mi plu diskutos malsupre. La averaĝa homa cerbo pezas proksimume 1,5 kilogramojn, kaj en tiu relative malgranda spaco ĝi enhavas cent miliardojn (10¹¹) da neŭronoj! Ĉiu neŭrono havas sep mil ligojn al aliaj neŭronoj por fari astronomie grandan nombron da interligoj entute. Tiu estas proksimume unu miliono da miliardoj, 1 000 000 000 000 000, aŭ 10¹5 da interligoj. Eĉ la plej malkomplika besto, insekto aŭ vermo, havas diable malfacile malĉifreblan komplikon. La homa cerbo mem, por havi ian komparon, estas la unusola plej komplika aĵo pri kiu ni scias en la tuta universo.

Frue en la esploro de la funkciado de la cerbo oni malkovris ke ĝi estas vasta reto de et-etaj eroj nomataj neŭronoj. Ĉiu neŭrono mem estas malnaiva memstara vivaĵo. Ĉiu konsumas energion, ĉiu elirigas elĵetaĵon, kaj ĉiu maljuniĝas kaj mortos. Neŭrono havas kelkajn bazajn partojn, [tiuj ĉi ne estas fakaj terminoj] korpon, unu elirtubon kaj multajn enirtubojn. La elirtubo disbranĉiĝas por fari ligojn al la enirtuboj de aliaj neŭronoj. Tiel ĉiu neŭrono ligas sin al multegaj aliaj neŭronoj, kaj kune ili formas tiel nomatan neŭronan reton. Informoj envenas la neŭronokorpon laŭ ties enirtuboj, kalkuloj estas farataj interne kaj energiaj mesaĝoj estas elirigataj laŭ la elirtubo, kiu sekve aktivigas (aŭ malaktivigas) aliajn neŭronojn. La magio, kaj la kompliko, leviĝas el la specifaj detaloj kiel ĉiuj estas interligitaj, kaj ankaŭ kiel ili faras la kalkulojn en sia korpo. Mi ne priskribos la procezojn pli detale, ĉar ili nur pli kaj pli komplikiĝas de tie ĉi, kaj baza kompreno sufiĉos por kompreni la implicojn por la penoj de programistoj kaj aktualaj komputiloj.

Kelkaj aliaj faktoj pri la rilato inter cerbo, nervoj kaj la korpopartoj de la organismo sciindas. La nerva sistemo de organismo estas kompleksa etendaĵo de la neŭrona reto de la cerbo. Longegaj nervoĉeloj etendiĝas de ĉiu parto de besta korpo, kutime en fibra fasko kiu kuras protektite tra la spino, kaj ĉiu ligiĝas rekte al specifaj neŭronoj de la reto en la cerbo. Multaj tiaj nervoĉeloj kondukas informojn de la ekstera mondo en la cerbon, kaj la aliaj kondukas informojn alidirekte de la cerbo en la muskolojn por ebligi al la korpo moviĝi. Tiuj unuaj specoj konsistigas la sentumosistemon, inkluzive nian kapablon vidi, aŭdi, flari kaj pli. Estas grave kompreni tion kion faras la cerbo por la organismo. Ĉiu organismo havas ĉefan celon kiu estas travivi sufiĉe longe por reproduktiĝi. Ĝiaj duaj celoj rilatas kiel travivi kaj reprodukti: trovi manĝaĵojn, eviti manĝantojn, trovi aliseksan parulon, trovi ŝirmilon, ktp. La rolo de la cerbo do estas integri ĉiun informon de la sensonervoj, traduki ilin en sencoplenan bildon de la ĉirkaŭaĵoj kaj elekti el la ebloj tiujn kiuj estas fareblaj per muskloj por igi la organismon atingi sian celon. Ĉiu vivanta organismo sekvas tiun bazan ŝablonon, kaj konsekvence ĉiu vivaĵa cerbo rolas fundamente same. La ĉerpinda koncepto estas ke cerbo ĉiam estas ilo kiu ebligas al celorientita organismo atingi sian celojn.

La unua malfacilaĵo por komputiloj kaj por programistoj de artefarita intelekto estas, simplege, ke komputiloj ne estas celorientitaj organismoj. Efektive ili havas neniajn ambiciojn. Tiu ĉi estas pli tikla problemo ol oni kutime unue plenkomprenas. Do, la programisto ne nur havas la problemon desegni neŭronoretan sistemon, sed eĉ pli malfacile li devas elturni artefaritan virtualan medion en kiu lia programo povas havi spertojn kaj en kiu lia programo devas renkonti problemojn kiujn ĝi povas superi, kaj en kiu ĝi devas havi motivojn por preferi sukceson super malsukceso. En la naturo evoluado enpuŝis tiujn motivojn per mondskala konkurso inter multmiliardoj da organismoj kiuj de generacio ĝis generacio povus havi malgrandajn ŝanĝojn, kie el malhelpaj ŝanĝoj eble rezultus la morto de tiu organismo. Kaj hodiaŭ programistoj estas petitaj enmeti tiajn motivojn en virtualan organismon kiu efektive ne loĝas en konkurseca medio, ne havas limigitajn rimedojn por kiuj ĝi devas lukti por havi, kaj kiu nek evoluas nek reproduktas sin. En la reala mondo, inteligento estas kvalito de organismoj kiuj estas alfrontataj de realaj problemoj, kaj do inteligento vere ne estas ĝenerala, kiel estis supozate de la teoriistoj de antaŭaj jardekoj. Ĝi ĉiam ekzistas enkadre de realaj celoj kaj realaj limoj.

La dua malfacilaĵo estas iom malpli filozofia, kaj multe pli fizika. Memoru kiaj estas neŭronoj. Unuope ili estas simplaj kaj povas fari nur simplajn kalkulojn je la datumoj kiuj envenas laŭ iliaj enirtuboj. Sed samtempe, kaj pli grave, ili agas kaj respondas memstare. Tio signifas ke en iu ajn momento preskaŭ nekompreneble grandega nombro da neŭronoj povas esti kalkulantaj samtempe, kaj sendepende unu de la aliaj. Oni estas tentata kompari tian ĉi konduton kun paralelaj procezantaj komputiloj, sed tio estas tre malpreciza komparo. Anstataŭe, pensu pri la jena ekzemplo de la kvalitoj kaj kondutoj de la homa cerbo kaj nerva sistemo. En la homa mano estas du mil kvincent nervofinoj sub ĉiu kvadrata centimetro de la haŭto. Kiam oni metas sian manon sur surfacon, tuj dekoj da miloj da nervoj sendas informojn samtempe al apartaj neŭronoj en la cerbo, kaj tiuj neŭronoj ĉiuj komencas integri la informojn, rapide plivastigante la nombron da samtempe uzotaj neŭronoj por atingi rekonon de la tuŝita substanco, dume neniam tiu ĉi interrompas ke la cetero de la tuta korpo estu prizorgata samtempe per aliaj cerbopartoj. La nuda fakto estas ke kompare en komputilo ĉio estas strikte konsekvenca. Oni pensas ke komputiloj alproksimiĝas al la maniero kiel cerboj funkcias, ĉar nun anstataŭ unu procezilo ni havas du aŭ kvar aŭ en la plej grandaj superkomputiloj en la mondo eble kelkajn milojn. La homa cerbo uzas kelkajn milojn da paralelaj proceziletoj por prizorgi la haŭton sur la pinto de unu el viaj etfingroj. Por ke sinsekvaj komputiloj simulu la vastegan paralelecon de la neŭronoreto en cerbo tiaj komputiloj devos esti pli rapidaj ol ni nun povas imagi.

Mi ne sugestas ke komputiloj kiuj funkcios simile al neŭronaj retoj por ĉiam estas neatingeblaj, nur ke la nuna arĥitekturo de proceziloj estas fundamente malsama ol kiel inteligentaj cerboj funkcias. Neniom da lertaj algoritmoj povos superi tiajn bazajn arĥitekturajn malsimilojn. En la intertempo ni povas krei nur simuladojn de paralelaj neŭronoretoj por eksperimenti pri la bazaj principoj. Ĉu povas esti ke la komplekseco de nia cerbo estas fundamente tro granda por ke aliaj cerboj ĝin malĉifru? Se iam ni malkovros kiel la aranĝo de neŭronoj ebligas niajn plej intimajn psikologiajn kaj emociajn sentojn, ĉu ni tiam estos kiel Dio?

ĈEFARTIKOLOJ

Historio de la vestaĵoj en Burundo

Gilbert NIYUKURI — Burundo

Dum la IJK ni rimarkis la imponajn vestaĵojn de multaj partoprenantoj kaj vidis ke el la diversaj landoj estas tre diversaj stiloj de vestaĵoj. Specife la burundanoj demonstris dum la KLF (Kulturlingva Festivalo) belajn tradiciajn vestaĵojn. Do ni proponis al Gilbert Niyukuri rakonti al ni pri tiuj vestaĵoj.

Tipoj de haŭtoj

En la pasinteco, homoj portis vestojn el haŭto de bestoj. Sovaĝaj bestoj estis preferataj pro siaj beleco kaj kvalito. Temas pri haŭtoj de tigro, pantero, servalo, marĉa antilopo ktp. Plue, iuj hejmaj bestoj havis haŭtojn, kiuj estis uzataj kiel vesto. Ekzemple, la kapraj haŭtoj kiuj, laŭ informoj, uziĝis por porti la infanojn surdorse. Sed plej ofte haŭto el gazelo estis preferata, ĉar laŭ populara kredo, infano portata sur tiu haŭto ekmarŝis pli rapide. Tiu ideo eble ŝuldiĝas al la fakto ke gazeloj estas konataj pro sia rapideco.

Pri la haŭtoj bovaj, multaj informantoj neas ilian vestorolon, sed asertas ke ĝi estis uzata kiel lito-tuko. Kvankam ekzistis multaj bovoj en Burundo, burundanoj ne vestis sin per bovaj haŭtoj ĉar laŭdire honorinda persono ne povas surporti ĉi tiajn haŭtojn, ĉar ili estas portataj de indiĝenoj.

Fikusaj vestoj

Fikusoj estas arboj, el kiuj dum longa periodo oni faris vestojn, sed ili estis konkurencataj de la eŭropaj vestoj. Krom sia plej konata vesta uzo, fikuso havis gravan rolon en aliaj kampoj. Ekzemple, per ili oni faris la injiŝi (ŝnuron tre fortan por senmovigi la malantaŭajn krurojn de bovino dum melkado). La fikuso estis ankaŭ iel sankta arbo. Ĝi estis parto de ikigabiro-arbaro de la reĝoj, kio signifas: grupo de arboj, kiu simbolas malnovan reĝejon, memorilon de forpasinta reĝo.

La farado de arbovesto estis malfacila laboro, kiu estis rezervita nur por viroj. Sciu, ke ĉi tiu fikuso, la kruda materialo por tradicia vesto, estas trispeca: ficus congensis (la plej populara), ficus ovata kaj inkenga. Ekzistis pluraj fazoj en la fabrikado: unue, la elekto de la arbo estis farata preskaŭ hazarde, sed zorgo estis prenata por certigi ke la arboŝelo estis bona, ĉar la plej malgranda branĉo rezultigas truon en la stofo. Post elekto de bona arbo, oni komencis arbosenŝeligadon. Per tranĉilo, la arbo estis skrapata por preni la epidermon. Poste, per folioj de bananoj, oni kovris la lokon de kie oni elprenis la ŝelon por ke nova ŝelo tiam kreskiĝu.

Post elpreno, oni purigis la ŝelon kaj sekvis la plej grava etapo, de kiu dependis la kvalito de la vesto — la batado. Por bati arboŝelon, oni deponis surteren grandan, longan, sekan kaj malmolan arbo-pecon, sur kiu oni metis la arboŝelon por bati. Uzante specialan martelon (ia speco de bova korno kun dika kaj denta kapo), oni batadis la ŝelon, unu flankon post la alia ĝis la moligo de la ŝelo. La batado devis okazi en festa etoso. Kruĉoj da biero kaj dancoj akompanis la procezon, pro la timo ke la vesto estos malbonkvalita.

Post la batado, la ŝelo estias faldata, unue en du, tiam batado, tiam faldata denove ĝis malgranda ŝtofo estas akirita. Tiam, du fortaj viroj prenis la falditaĵon ĉe ambaŭ ekstremaĵoj kaj komencis tordi kaj senakvigi ĝin. Ili tiam malfaldas por pligrandigi ĝin. Fine, oni disfaldis ĝin por sekigi. Post sekigo, la vestoj estas trempataj en la kolora akvo de la marĉoj kaj restis en la akvo dum 2 aŭ 3 tagoj tiel. Ili tiam estis lavataj per pura akvo, sed la nigra koloro restis. Tamen iuj vestoj, kiel tiuj uzataj por porti la infanon surdorse, ne estas trempataj en la marĉoj.

Kudrado

La farado de fikusaj vestoj estis malfacila tasko. Ĝi estis rezervita por spertuloj, kiuj profesie jam faris tiun laboron. Se temis pri maldensaj ŝeloj, ili supermetis du pecojn por fari unu vestaĵon. La kudrado estis farata per tradiciaj kudriloj el forĝita metalo kaj ŝnuro prenita de urtika ŝelo. Tiel, ordinaraj homoj havis siajn kudristojn, kaj la reĝo aŭ la princoj havis siajn proprajn. La kudristoj de la reĝo kaj princoj estis nonumitaj, havis specialan nomon kaj estimon.

Vesto-stiloj

La Viro: Ĝenerale la viro portis du specojn de vestoj. Unue estis ipfundo, supra peco nodita sur la dekstra ŝultro. Ili ankaŭ portis umutamana, tukon ligitan ĉirkaŭ la kolo, kiu kovris lian bruston ĝis la genuoj. Kaze de vojaĝoj aŭ festoj, oni ne nur sian korpon purigis sed ankaŭ siajn vestojn. Unu tago antaŭ la vojaĝo, oni ŝmiris sin per butero kaj viŝis sin per peco da tuko. Matene, antaŭ la foriro, oni ŝmiris sin per butero miksita kun ruĝaj pulvoroj. Poste oni surmetis juvelojn, braceletojn el kupro. La viro portis ankaŭ belan lancon kun fera ringo en sia mano. Ĉe manko de lanco, li provizis sin per bastono anstataŭe.

La virino: La virinoj kutime havis 2 ŝtofojn. Unu estis streĉita ĉe la kokso, ĝi estis nomata umukenyero, la dua longa kaj larĝa nomiĝis umutamanaigikwemu. Por pli da beleco kaj eleganteco, la virinoj portis ankaŭ juvelaron: kupran braceleton kaj perlojn el pluraj specoj. Plue, la virinoj uzis ankaŭ inyerere (nigrajn perletojn ligitaj per ŝnuro, kiujn oni portis sur la kruroj). Por konservi ilin belaj, ili kovris ilin per bananaj folioj kiam ili laboris en la kampoj. Post sia reveno, ili lavis ilin bonege kaj ili ŝmiris ilin per butero.

Knabinoj: En la antikva Burundo, neniu sin vestis antaŭ la pubereco. Nur ĉirkaŭ-12-jara, la knabinoj portis tranĉitan veston teksitan per ŝnuroj. Ili surmetis pecon de ŝtofo por kovri sian nudecon. Ĝenerale la knabinoj ne kovris la bruston. Kiam iu kaŝis siajn mamojn, tio signifis ke ŝi gravediĝis. Same kiel la virino, ankaŭ la knabino havis grandan zorgon pri koketado. Ŝi ĉiam parfumis sin kaj siajn vestojn antaŭ ol dormi kaj ankaŭ okupiĝis pri juvelaĵoj.

Infanoj: Antaŭe, la infanoj ne vestis sin. Sed riĉaj gepatroj ornamis siajn infanojn per juveloj. La malriĉuloj uzis lignajn juvelojn, braceletojn faritajn el vegetaĵaj materialoj kaj malgrandaj perloj.

Vestoj laŭ sociaj kategorioj

La Reĝo: Li estis la unua persono en la administra hierarkio. Lia socia statuso garantiis al li la plej altan ekonomian nivelon en sia lando. Li do bezonis honoron, apartajn vestaĵon kaj ornamaĵon. La reĝo havis tre bonajn vestaĵojn, nomatajn inyambarabami. Estis kvalitaj longaj lumbaĵoj kudritaj per fibroj el palmoj, kun palpaj fadenoj. Por pli da eleganteco, dum marŝado li tenis belan lancon, ornamitan per malgrandaj perloj. Sur la kapo estis urunoga (objekto farita el bova korno, kiu estis specifa al la nobeleco kaj krono kun perloj. Li ankaŭ estis ornamita per juveloj.

Princoj kaj administrantoj: Ili okupis respektive la duan kaj trian rangojn de la socia hierarkio. Ili bezonis veston kaj taŭgajn ornamaĵojn. Ili portis ŝtofojn de ceremonioj, noditaj surŝultre (imbega). Ili ornamis sin per juveloj kaj ankaŭ surmetis perlojn. Ili kutime mantenis lancon.

Pigmeoj: Ili surmetis haŭtojn de bestoj (kaproj, antilopoj). Virinoj kaj knabinoj portis ilin kiel jupojn. Ligitaj ĉirkaŭ la kolo, lignajn sciurojn kaj braceletojn el kupra drato aŭ herbajn. Kelkaj infanoj, eĉ en pubera aĝo, promenadis nudaj aŭ havis nur simplan seksokaŝilon.

Folkoraj kaj religiaj vestaĵoj

Tamburistoj: portis veston el fikuso, kiu iris malsupren ĝis la gambo. Ili portis ankaŭ grandan ŝtofon el fikuso, ornamitan per tufoj el fibroj de rafio (palmarbo). Ĉi tiu lasta retenis la veston per ŝnuro ĉe la koksoj, por ke ĝi ne flosu tro multe en la aero. La tamburistoj portis ankaŭ multkolorajn perlojn kaj kronojn.

Intore (dancantoj): Estis soldataj dancantoj. Malsame ol la tamburistoj, kiuj sin distingis de aliaj per siaj movoj, la Intore sin distingis pro sia eleganteco. Ilia vesto mirigis la publikon kaj postulis respekton. Ili portis kronon de sisalaj fibroj. Ĉirkaŭ la kokso ili havis leopardan haŭton. Krom brakĉenaj perloj, ili volvis ĉenon de malgrandaj sonoriloj ĉirkaŭ la maleoloj por doni pli da sono al la piedoj batantaj tiel pliigante la ritmon dum la danco. Ili ne forgesis la pafarkon sur la maldekstra brako kaj la lancon dekstre.

Religia vesto: La sorĉisto estis inteligenta, lerta viro, lerta en la vidado de pensoj. Li interkomunikis kun la spiritoj. Li resanigis la popolon kaj protektis ĝin kontraŭ malbono. Homoj, kiuj rilatis kun ĉi tiu mistero, devis vesti sin en aparta maniero por fascini siajn kredantojn. Sur lia kapo estis ĉapelo farita el simia aŭ serpenta haŭto.

Ĉi-lasta donis al la sorĉisto teruran aspekton kaj la “klientoj” (tiuj kiuj venas peti helpon) timis antaŭ li. Lia korpo estis kaŝita per leopardaj feloj. Antaŭ ol montri siajn talentojn, li sidis sur antilopaj haŭtoj. Li portis braceletojn sur la lanco, kiu simbolis iliaj aŭtoritaton kaj genion. La kostumo de la divenistoj similis al tiu de ministroj de Kiranga (profeto aŭ reprezentanto de Dio sur la Tero) ĉar la plej multaj el la divenistoj estis samtempe ministroj de Kiranga.

Konkludo Antaŭ la alveno de koloniistoj, burundanoj povis vestiĝi uzante lokajn materialojn. La kostumo ne estis hazarda, ĝi adaptiĝis al la cirkonstancoj. Nuntempe, la tradiciaj arbovestoj fariĝis modernaj. Oni produktas jakojn, vestojn kaj ĉapelojn per iliaj teksaĵoj. Oni ankaŭ faras monujojn kaj saketojn. Tiuj produktaĵoj ofte estas uzataj de maljunaj homoj kaj ofte de diligentaj burundaj intelektuloj, kiuj volas valorigi la tradician kulturon. Estas ankaŭ tiuj, kiuj povas porti ilin dum tradiciaj ceremonioj. Aliaj nunaj uzantoj estas artistoj.

INTERVJUO

Linguisticae, la lingva jutubisto kiu apogas Esperanton

Kévin Morel-Fourrier — Francio

Ekzistas nuntempe pli kaj pli multnombraj esperantistaj jutubistoj (angle: youtubers), kiuj faras videojn pri kaj en Esperanto, kiel ekzemple la fama Evildea. Samtempe, okazas kelkfoje ke jutubistoj ne-esperantistaj ekparoletas pri ĝi, sed tio okazas vere malofte. Ankoraŭ pli maloftas video-kanaloj specifaj pri lingvoj kaj lingvoscienco. En tiu ĉi senco, Linguisticae estas escepto.

Linguisticae apartenas al la juna Romain Filstroff, kromnome Monté. Li naskiĝis en 1991 en Chaumont, Francio. Li ekigis studadon pri lingvoj en Francio kaj poste transloĝiĝis al Vieno, Aŭstrio, kie li studas lingvosciencon kaj la hindeŭropan historion. Li scipovas la francan, la anglan, la germanan kaj la italan. Linguisticae naskiĝis en februaro 2015. La celo estas popularigi lingvosciencon, instrui interesaĵojn pri lingvoj kaj samtempe forigi kliŝojn. Ĉio-ĉi kun bonhumoro.

En siaj videoj, li havas kaj montras sufiĉe progreseman vidpunkton. Li ofte montris, ekzemple, kontraŭadon al la Franca Akademio kaj lingvaj regantoj ĝenerale, preferante apogi la lingvan evoluon kaj defendon de minoritataj lingvoj kaj dialektoj. Krome, tiu jutubisto manifestiĝis plurfoje kiel fervora apoganto de Esperanto, li eĉ faris plurajn videojn pri ĝi! Kaj li eĉ jam konstruis lingvon por televidserio. Finfine, la plej mirinda fakto estas ke li havas pli ol 170 000 abonantojn en sia videokanalo kaj tian nombron malmultegaj jutubistoj povas prifieri.

Ĉu vi povas diri al ni, kio allogis vin al tiu emo pri lingvoj ĝenerale, kaj poste krei video-kanalon?

Mi ĉiam ŝategis lingvojn kaj lingvosciencon, ekde ĉiam laŭ mia memoro. Kaj mi ĉiam volis diskonigi tion, kion mi lernis. La jutuba kanalo estas finfine nur interrenkontiĝo de ambaŭ tiuj komponantoj.

Laŭ mia scio vi estas la unua franclingva jutubisto laŭ nombro de abonantoj pri la lingva fako. Kiel vi klarigas tiom da sukceso?

Mi ne klarigas ĝin ĉar mi neniam atendis atingi tian nombron! Cetere, endas diri ke estis malmulte da konkurenco, tio ja supozeble helpis.

Vi ankaŭ povis profiti la subtenon de famaj jutubistoj. Mi malkovris vian kanalon danke al Doc Seven (fama franca jutubisto), menciindas ankaŭ Poisson Fécond...(alia fama franca jutubisto).

Pri Doc Seven, mia kunlaborado kun li estis planita ekde tre frue, ja antaŭ ol li havis la sukceson, kiun li havas nuntempe! Ni komencis la jutubumadon samtempe kaj ni multe interŝanĝis dum nia komenco. Poisson Fécond estas unu el liaj amikoj, tamen mi ne sciis ke li estas lernanta Esperanton kaj ke li diskonigos mian videan serion pri tiu temo, sed tio estis afabla de li.

Do mesaĝo al ĉiuj etaj jutubistoj esperantistaj, kiuj legas Kontakto estus: amikumu!

Jes! Tio ne povas aĉigi.

Progrese en viaj videoj, rimarkeblas pli kaj pli klare intereso por konstruitaj lingvoj kaj apoga opinio por Esperanto. Kiel vi malkovris Esperanton kaj kial vi eksubtenis nian ideon?

Esperanton mi konas ekde miaj unuaj momentoj ĉe Interreto kaj mi eĉ provis lerni ĝin per IRC (malnovaj retaj babilejoj). Tamen, mi estas planlingvisto / lingva kreanto ekde kiam mi estis ĉirkaŭ 12- aŭ 14-jara. Tio estas intereso tute ne rilata al Esperanto fakte, ĝi estas intereso multe pli ĝenerala.

Se konsideri tion, Esperanto havas interesegan historion. Tamen, preter la subteno de la ideo de Esperanto, mi subtenas ĉian projekton, kiu havas kiel principon doni lingvon neŭtralan al Eŭropo (Ndlr: Fakte al la mondo) por batali kontraŭ lingvaj hegemonioj, kaj eĉ se Esperanto ne estas la plej neŭtrala ekzistanta lingvo, ĝi sendube estas tiu, kiu havas la plej grandan kaj dinamikan komunumon ĝis nun.

Via sperto estas simila al tiu de multaj aktivaj esperantistoj. Post tio, ĉu vi efektive lernis Esperanton? Ĉu vi scipovas ĝin? Se jes, kiunivele?

Mi komprenas ĝin relative bone, mi konas la Fundamenton sed mi ne havas la necesan vortprovizon. Mi ne ĝin “parolas” ĉar mi ne povis disvolvi mian parolan kapablon kun iu ajn, sed mi scipovus kompreniĝi skribe helpe de vortaro.

Mi ĵus finspektis vian videan serion pri Esperanto. Ĉu vi planas reparoli pri ĝi iel ajn ĉe via kanalo?

Linguisticae: Ne tuj, tio certas. Ne ĉar la temo ne interesas min, sed tiu videa serio okupis mian tutan jaron 2017 kaj postulis de mi konsekvencan laboron. Miaj venontaj videoj do, ne multe rilatos kun Esperanto mem, eĉ se iam mi certe parolos pri Ido.

Mi memoras videon pri Volapuko, kiu povas esti konsiderata kiel referenco ĉe la retejo. Kaj efektive, la videa serio pri Esperanto estis altkvalita kaj bone rimarkeblas ke la informoj estis profunde traserĉataj. Eĉ longdaŭraj esperantistoj tie havas aĵojn lernindajn. Mi forte rekomendas al la legantoj de Kontakto trarigardi tiun serion (kun subtekstoj en Esperanto), se tio ne estas jam farita.

Ankaŭ mi!

Esperanto spertas populariĝon ĉe Interreto nuntempe danke ekzemple al Duolingo kaj Amikumu. Tiom ke oni nun scias ke kelkaj jutubistoj famaj inter francalingvanoj kiel Poisson Fécond kaj Hygiène Mentale komencis lerni ĝin. Ĉu vi konas aliajn? Kiu estas laŭ vi la nuntempa kaj estonta rolo de Esperanto ĉe jutubistoj?

Pri la rolo de Esperanto ĉe jutubistoj mi nenion scias. Mi scias ke multaj (re)malkovris ĝin per miaj videoj, kaj eble iuj interesiĝos pri ĝi danke al ili. Ĉe la videoistoj, kiujn mi kunumas, ekzistas sufiĉe malmulte da kliŝoj ĉirkaŭ la lingvo, aŭ estas ne tiom nuntempe kiel aliepoke.

Tio pozitivas ĉiuokaze! Tio ankaŭ okazas eble pro la Briteliro, kiu reendubigas la rolon de la angla kiel pontolingvo en Eŭropo.

Eble, sed ankaŭ eble pro reendubigo de la anglosaksa socia modelo.

Noteblas ĉe via kanalo, ke vi adoptas vidpunkton sufiĉe progreseman pri lingvoj ĝenerale, ĉefe en via video pri dialektoj, pri dialekta kontinuaĵo, aŭ pri normo kaj uzado. Ĉu vi povas diri al ni pli pri tio?

Mi venas de regiono kie oni diras al homoj ke ili parolas malĝuste pro tio ke ili havas akĉenton (ili parolas dialekton fakte), do mia rilato al preskribismo (norma gramatiko) tuj estis komplika. Poste, mi ekde la komenco denuncas la politikon de la franca ŝtato rilate al siaj regionaj lingvoj — ĉiam ignorataj kaj malkonsiderataj — kvankam ili utilas por folklorumigi iujn regionojn kiam tio bone taŭgas.

La regionaj lingvoj estas havaĵoj, kaj ĉefe estas identeco de multaj homoj pri kiuj oni parolas kaj kiuj, pro kialoj tute ideologiaj, estas fimontrataj simple ĉar ili estas tio, kio ili estas. Oni ĉiam diraĉas al ili, ke ili estas ne tute francaj, aŭ ke ilia lingvo ne taŭgas por la Respubliko. Ili estas ofte taksataj kiel regionistoj/sendependistoj tuj kiam ili volas sin defendi.

Tio veras. Mi mem, ĉar mi havas bretonajn originojn, antaŭ kelkaj jaroj eklernis la bretonan ĝuste pro tiu ĉi kulturhavaĵa ideo. Kaj fine, lastan demandon, ĉu ni havos ŝancon vidi vin en Esperanta kongreso iam? Aŭ eĉ, imageble, kiel membron ĉe organizo?

Kiel membro, tio al mi komplikas, sed mi jam ĉeestis kongreson! (por la video-serio pri Esperanto).

Antaŭ ol fini, se vi havas ion, kion vi ŝatus diri al ĉiuj legantoj de Kontakto, kiuj reprezentas la esperantistan junularon internacie?

Mi invitas ilin krei originalan enhavon en Esperanto, se ili deziras, por igi tiun lingvon vivanta kaj alloga ĉe novaj medioj pli ol iam ajn.

***

linguisticae.com — Oficiala retejo.

Ĉiuj videoj estas registritaj en la franca, plejparto de ili disponebligas subtekstojn en Esperanto (aldonitajn de la verkinto mem de ĉi tiu intervjuo) kaj en aliaj lingvoj.

notoj

Elkoran dankon al Linguisticae, kiu afable akceptis doni iom de sia tempo por ke mi intervjuu lin per tujmesaĝilo de Vizaĝlibro, cele de tiu ĉi artikolo!

Tradukita el la franca lingvo.

Linguisticae

La videoj estas ordigitaj en pluraj serioj rilate al sia temo; tiuj serioj estas la jenaj:

SCIENCO

Ĉu utopio daŭre eblas?

Sara SPANÒ — Italio/Skotlando

Unue, kio estas utopio?

Utopio”, laŭ la duobla grekdevena etimologio de la vorto - enkondukita unuafoje de Thomas More en la 16-a jarcento, estas samtempe bona loko kaj neekzistanta loko. Laŭdifine, ĝi estas “idealo, teorio, projekto, kies realigo ankoraŭ ne estas konstatebla” (PIV). Utopio estas fikcia modelo de justa socio, sed estas samtempe ilo kaj instigo por konkrete transformi la ekzistantan socion.

Tamen, konkretaj historiaj enkarniĝoj de utopiaj politikaj sistemoj siatempe konsiderataj justaj kaj perfektaj — kiel ekzemple nacisocialismo kaj komunismo — rivelis la malluman vizaĝon de utopio, kaj la strebo realigi liberecon kaj justecon per mallibereco kaj maljusteco malkaŝis la grandan memkontraŭdiron de la historie konkretigitaj utopioj.

Pro tio multaj filozofiaj pozicioj kontraŭstaris eĉ la ideon de utopio.

Karl Popper (1902–1994) skribis pri la danĝereco de utopio, kaj Ralf Dahrendorf (1929–2009) substrekis la kompletan senmoviĝemon de utopio. Ofte utopio estis interpretita kiel perfekta kaj tro racia artefarita mensa konstruo, terura pro sia troa rigoreco, kaj do ne nur senutila, sed eĉ danĝera.

Tamen, eblus savi utopion se ĝi estus interpretita kiel ĝenerala, longvida idealo, aplikebla al specifaj socioj kiel konkreta sociologia modelo, aplikebla al historie, geografie kaj kulture identigitaj kuntekstoj.

La rilatoj inter sociologio kaj utopio daŭre kaj signife ŝanĝiĝis dum la historio kaj la metodologia redifinado iĝis lastatempe aparte urĝa por konkreta analizo de la nuntempo, neevitebla defio por la utopia pensmaniero.

Ruth Levitas (Universitato de Bristol), unu el la plej eminentaj aŭtoroj pri la utopiaj studoj, proponis en 1992 la adopton kaj la aplikon de utopio kiel metodo por kompreni la estantecon kaj konstrui alternativan estontecon: la Fikcia Rekonstruado de la Socio (anglalingve: Imaginary Reconstitution of the Society). En tiu ĉi perspektivo, utopio ne estas celo aŭ rigore realigenda antaŭplano, sed ĝi iĝas ĝenerala, pripensiga metodo por koncentriĝi al la eblaj estontaj perspektivoj.

La metodo proponita de Ruth Levitas konsistas el tri apartaj branĉoj, kiuj difinas la ĉefajn ecojn de Fikcia Rekonstruado de la Socio.

  1. Utopio kiel metodo estas interpretebla kaj aplikebla en arkeologia senco: ĝi povas helpi analizi la nuntempan socion kaj identigi la kaŝitajn aŭ ne, tuj identigeblajn elementojn de politikaj utopiaj sistemoj. La arkeologia aliro klarigas kiel la kutime agnoskataj idealoj de pluevoluo aŭ de meritokratio male povas kaŝi sistemojn de socia organizado entute ne rilatajn al daŭripoveco kaj al egalrajteco.
  2. Utopio aplikeblas kiel metodo en ontologia senco: tio signifas ke ĝi povas identigi la subjektojn engaĝitajn en socio, la individuojn agantajn ene de ĝi, kiujn la analizata socio kuraĝigas aŭ malhelpas. Kompreni nian socian rolon en nia konkreta realo kaj imagi nin aliel engaĝitaj kadre de alispecaj sociaj interrilatoj estas necese kaj nemalhaveble por ekpripensi pli justan socion.
  3. Utopio kiel metodo havas arkitekturan flankon: tiu ĉi perspektivo aparte rilatas al tio, kio karakterizas la diversajn formojn de utopio. La arkeologia flanko inkluzivas konstrueman institucian planadon de pli bona socio, kaj ĝi hipoteze priesploras principojn kaj instituciojn de alternativa socia sistemo.

Utopio tiel priskribita kaj prikonsiderita iĝas ĝenerala metodo, utila por kompreni kaj plibonigi konkretajn sociajn instituciojn kaj procezojn; ĝi enkondukas gravan elementon de etika forapartiĝo el la estanteco, utila sinteno por pli funde kaj objektive pripensi ĝin. Danke al sia hipoteza karaktero, utopio estas karakterizata de provizoreco kaj interdialogeco, kernaj kaj nemalhaveblaj elementoj por plene demokratia debato. Apliki utopion kiel metodon konstruemas - laŭ la propono de Ruth Levitas - la potencialajn instituciojn de justa, egalrajta kaj daŭripova socio, kiu povus krei pli bonajn kondiĉojn por bonfarto kaj progreso de la homaro.

Utopio montris kaj montras plurajn eblojn por la tuthoma pluevoluo; ĝi estas esenca parto de la homa naturo, kaj pro tio utopio kiel instigo al plibonigo de la mondo entute ne estas forlasebla. Certe nepras, por ne ripeti la erarojn de la pasinteco, konscia kaj kritika memoro pri la okazintaĵoj.

(Artikolo eltirita/readaptita el Utopio: “ne-lokoj” kaj “bonaj lokoj” inter filozofio, historio kaj psikologio, aperinta en la IKU-libro 2014).

Tiu ĉi rubriko estas konstanta rubriko de la komisiono de TEJO pri Scienca kaj Faka Agado (SFA). Vi estas bonvena skribi al sfa@tejo.org, se vi interesiĝas pri agado per Esperanto por scienco, fako aŭ organizo de scienca kaj faka agado.

SANO

Présence BOUVIER — Germanujo

Simptotermio

Ĉu virinoj povas nature kontroli gravediĝon?

Danke al la simptotermio, virino povas scii kun certeco, kiam ŝi estas fekunda kaj kiam nefekunda dum sia ciklo. Tiu metodo ebligas al virino, kiu sekskuniĝas kun viro, mastrumi sian fekundecon sen aldono de artefaritaj hormonoj, aŭ entrudiĝo de metalaĵo inflamiganta la uteron. Viroj: Vi bonvenas tralegi ĉi tiun artikolon ĉar fekundeco estas ja afero de ambaŭ seksoj — sen spermatozooj ja ne eblas nova vivo! Aŭ legu simple pro scivolemo.

Serioze lernita kaj uzata, la simptotermio estas same efika kiel bone uzata pilolo.

Respektindaj studoj legeblas anglalingve, franclingve kaj parte germanlingve[1]. Atentu! La simptotermio ne bone efikas se virino uzas ĝin sen klara kompreno de ĉiuj reguloj kaj se ŝi ne povas aŭ ne volas esti sufiĉe atentema por fari ĝustajn sinobservojn.

Laŭ mi, legenda libro por la franc- kaj germanlingvoparolantoj, Que se passe-t-il dans mon corps? / Was ist los in meinem Körper? (Eo: Kio okazas en mia korpo?) de Elisabeth Raith-Paula, klarigas al junulinoj kun multe da bildoj, klareco kaj pozitiveco, kiel funkcias la korpo kaj la korpaj hormonoj. Do tiu libro povas esti bona enkonduko al la simptotermio.

Kiel ĝi funkcias?

Ĝia efiko rezultas de la fakto, ke ĝi uzas duoblan kontrolon por identigi kaj la komencon kaj la finon de la fekunda cikloparto, laŭ tre precizaj reguloj. Duobla kontrolo signifas, ke la metodo prezentas du partojn:

simpto = la fekundecaj signoj: kola muko, interna sento kaj la observo de la utera kolo.

termio = la kurbo de la korpa temperaturo indikas, ĉu la ovolsalto jam okazis aŭ ne.

Atentu! Sistemoj sen duobla kontrolo (do uzantaj nur la metodon de la temperaturo, aŭ nur la observon de la kola muko) ne povas certigi plenan sekurecon al virino, kiu deziras eviti gravedecon. Kaj metodoj uzantaj nur statistikojn (ekzemple la metodo de la kalendaro) sen sinobservo, estas tute ne sekuraj.

La ina ciklo entenas 3 partojn:

Parto 1 — relative nefekunda

La supera parto de la utera mukozo eliras tra la vagino, estas la menstruo. Post la fino de la eliro de la sango, kelkaj virinoj ĝuas ankoraŭ kelkajn relative nefekundajn tagojn.

Parto 2 — fekunda ĝis tre fekunda

Se fekundigo okazas, la ovolo diseriĝas en la ovolkonduktubo, proksimume 18 horojn post sia salto el la ovario.

Parto 3 — tute ne fekunda

La ovolsalto jam okazis, kaj ovolo aŭ jam estas fekundigita aŭ jam ne plu estas.

En la vagino troviĝas acido ege malamika al spermatozooj. Troviĝas aŭ neniu muko, aŭ kelkfoje kelkaj spuroj de tiu nefekunda muko.

Spermatozooj, kiuj malgraŭ la acido, tamen sukcesus atingi la buŝon de la utera kolo, tuj blokiĝus pro sia tro granda kapo en la densa ŝtopilo.

Tiu ŝtopilo ĉefe celas protekti la uteron de la eniro de entrudaĵoj, kaj eviti la eliron de nestiĝonta “gasteto”, se la fekundigo okazis.

Krom la ŝanĝoj de la kola muko kaj de la utera kolo okazas ŝanĝoj de la korpa temperaturo. Tiu estas pli alta dum la tria cikloparto por “oferti komfortan kaj varman hotelĉambron” al la eventuala gasteto. Precizaj lerneblaj reguloj pri la ŝanĝoj de temperaturoj kaj de la kola muko ebligas precize ekscii en kiu de la tri ciklopartoj oni troviĝas.

Se oni nepre volas eviti gravedecon, seksumi nur dum la tria cikloparto (tute ne fekunda) estas la plej sekura solvo. Ĉar la pilolo, la kondomo kaj similaj iloj foje fuŝas kaj ne plenumas sian rolon, aŭ ili estas malĝuste uzataj. Tiam povas okazi fekundigo, precipe se oni seksumas dum la kelkaj tre fekundaj tagoj de la ciklo.

La simptotermio funkcias por ĉiaj cikloj! Ankaŭ por la neregulaj, kiuj estas kutimaj:

Ju pli la ciklo neregulas, des pli da observoj estos bezonataj kaj des pli longa estos la eble fekunda cikloparto dum kiu virino nedezirante gravediĝi, aŭ devos ne seksumi kun viro, aŭ devos seksumi uzante protektilon kiel ekz. kondomo. Alie, dum sufiĉe regulaj cikloj, virino bezonas observojn ofte dum malpli ol 15 tagoj. La trian cikloparton “tute ne fekundan” povas ĝui virino sen ajna observo kaj zorgo.

Trejnado necesas por kapabli identigi la diversajn kvalitojn de kola muko, kaj por kapabli korekti aŭ forigi — kiam necesas — nenormale altajn temperaturojn. Dum la komenco de la sinobservo, indas lasi spertulinon kontroli la ciklojn kaj paroli kun ŝi pri nekutimaj situacioj por scii kiel reagi sen perdi la sekurecon se oni deziras eviti gravedecon.

Lerninta tion, la virino havas grandvaloran scion uzeblan dum sia tuta fekunda vivo. Ŝi gajnas plian konscion pri sia ineco, kaj pri la sano de sia korpo kaj de la naturmedio. Fakte, la simptotermio estas ekologia metodo ĉar virino tiam ne ellasas pliajn artefaritajn hormonojn, kiam ŝi urinas. Pro uzado de pilolo kaj similaj produktoj, multaj artefaritaj hormonoj troviĝas poste en trinkakvo kaj en la maro, damaĝante homojn, fiŝojn kaj aliajn vivantajn specojn.

La simptotermio estas koninda, ĉar ĝi ebligas al virino:

La simptotermio ankaŭ helpas la parojn esti kune aktoroj de sia seksa vivo. Ĝi helpas la geseksumantojn interparoli malferme pri sia seksa vivo. Ne plu estas la virino, kiu sola zorgas pri la fekundeco englutante siajn pilolojn kaj ofte suferante je diversaj korpaj kaj psikaj perturboj. Danke al simptotermio, nek virino nek viro devas engluti hormonan medikamenton aŭ forigi organon por eviti nedeziratan gravedecon.

Mi mem estas konsilantino kapabligata ĉe la svislanda fondaĵo SymptoTherm (ST) kiu havas aron da konsilantinoj. ST garantias la efikon de sia reta programo se oni lernas ĝin dum ses monatoj kun helpo de konsilantino. ST uzis por sia plurlingva programo sympto.org ĉefe la regulojn de S-ro Rötzer (iner.org) sed faciligis ties uzon.

La ĉefa celo de la fondaĵo SymptoTherm estas, ke principe ĉiu juna virino eksciu pri simptotermio kaj havu la eblon eklerni ĝin kiam ŝi ankoraŭ ne sekskuniĝas kun viro, do sen ajna premo kaj risko, kaj do sen nepra mezuro de temperaturoj. Ŝi povas simple observi siajn diversajn kolajn mukojn, ĉar tiuj iomete malsimilas inter ĉiuj virinoj, ĉiu korpo estas unika! Tiel, ŝi ekhavos gravan konon de sia propra korpa funkciado. Jam havante sperton en tiu fako, ŝi verŝajne ne riskumadus sen protektiloj, kiam ŝi estas fekunda kaj ŝi ne devus antaŭtimi ne deziratan gravedecon dum siaj futuraj seksumadoj.

Mi esperas, ke mi vekis intereson, eble ĉe junulinoj, kaj ĉe virinoj, kiuj serĉis solvon al tiuj problemoj. La simptotermio estas bela solvo por havi pli kvietan, kleran kaj amikecan rilaton kun sia fekundeco. Vi, virino ne estas sola sur tiu vojo, spertulinoj plezure helpos vin. Agrablan spertumadon!

www.sympto.org

kompleta kaj senkosta PDF-lernolibro elŝuteblas en la angla, franca, germana, hispana, itala, pola kaj baldaŭ bulgara lingvoj.

[1] http://sympto.org/tests﹍en.html

Ekzistas diversaj organizaĵoj, kiuj klerigas homojn pri la ina ciklo kaj la simptotermio, jen kelkaj el ili: sympto.org el Svislando, serena.ca de Kanado, iner.org de Aŭstrujo, nfp-online.com de Germanujo

“Lerninta tion, la virino havas grandvaloran scion uzeblan dum sia tuta fekunda vivo. Ŝi gajnas plian konscion pri sia ineco, kaj pri la sano de sia korpo kaj de la naturmedio.”

“La simptotermio ankaŭ helpas la parojn esti kune aktoroj de sia seksa vivo”

ĈEFARTIKOLO

Atom-horloĝoj: modernaj temp-mezuriloj

Cecilia PRUDKIN — Argentino

Ho ve! La tempo flugas kiam ni estas kune...”; “Kiom da tempo oni bezonas por lerni Esperanton?”; “Ni vojaĝos tra Eŭropo dum 3 semajnoj...”; “Mi ellitiĝos post 5 minutoj...”. Ŝajnas grava afero mezuri la tempon, ĉu ne?

Ekde la praaaj tempoj la tempmezurado estas substreka afero por la homoj: Kiam okazos la plantado? Kiam la vintro venos aŭ bebo naskiĝos? Kiam okazis la lasta inundado? Ktp.

Origine, malsimilaj civilizacioj uzis la lunon, la sunon, la stelojn kaj la ciklojn de la Naturo por mezuri la trairon de la tempo. La sumeranoj, ĉinoj, inkaoj kaj la egiptoj... ĉiuj havis sian sunan aŭ lunan kalendaron kaj estis gvidataj de la stel-movado.

Laŭ la pasado de la tempo, ili inventis ilojn por mezuri la flugadon de la tempo kaj tiam la astroj ne plu estis tiel bezonataj por la ĉiutagaj agadoj: akvo-horloĝojn, suno-horloĝojn, sablo-horloĝojn, obeliskojn..., la listo de mezuriloj estas longa kaj finfine tiamaniere la homaro povis difini jarojn, horojn, minutojn kaj sekundojn.

Ĉi tiuj mezuraj sistemoj kaj mezuriloj postulis la aldonadon de tagoj kaj eĉ monatoj por ĝustigi la daŭron de unu “jaro” kun la sidera jaro. La kialo? La mezuriloj ne estis precizaj.

Do, kiel oni povas mezuri la tempon ekzakte kaj precize? Ĉiuj metodoj por tempa mezuro engaĝas oscilojn aŭ ciklojn: La Tero ĉirkaŭiras la sunon, la luno ĉirkaŭiras la Teron. Ĉiuj antaŭaj ekzemploj suferas similajn problemojn: Iliaj ofteco, aŭ pli taŭge, iliaj frekvencoj ne estas konstantaj. Kion oni faru? Oni bezonas uzi mezur-sistemon bazitan sur stabilaj osciloj sed... kies oscilada frekvenco neniam ŝanĝiĝas?

Post la amasa apero de la unuaj mekanikaj horloĝoj en la 13-a jarcento, ekaperis mekanismoj, kiuj devenis el osciloj de la movo de risortoj, peziloj kaj pendoj, kiel ekzemple, la pendhorloĝo de C. Huygens (17-a jarcento).

La plej modernaj horloĝoj uzas osciladojn de kristala kvarco, kies rezonanca frekvenco estas konstanta (32 768 hercojn) kaj ne ŝanĝiĝas pro temperaturo nek pro la humideco. Tamen, ekzistas mezurilo eĉ pli preciza ol la kvarchorloĝo: La atom-horloĝo.

La atomoj posedas kernon kaj nubon da elektronoj ĉirkaŭirantaj ĝin. Ĉiu elektrono okupas unu energian nivelon, povanta ŝanĝi la pozicion ene de tiuj niveloj: Ĉi tiu fenomeno estas nomata elektronika superfajna transiro. La energio sorbata aŭ dissendata dum la transiro estas ĉiam la sama kaj havas fiksitan frekvencon. Ĉi tiu frekvenco neniam ŝanĝiĝas kaj povas esti mezurata per modernaj maŝinoj. Pro tio, kiam oni parolas pri atomhorloĝoj, la interesa frekvenco estas tiu rilata al la elektronika transiro.

Ĝis la jaro 1967, unu sekundo estis difinita kiel la 1/86400a parto de unu tago, sed nuntempe unu sekundo respondas al la frekvenco de 9 192 631 770 hercoj (ĉe nul’ gradoj Kelvin), tioma estas la frekvenco de la elektronika superfajna transiro de unu atomo de Cezio (133Cs).

Kial oni bezonas tiom grandan precizon? Por kalibri aliajn horloĝojn, sinkronigi ĉiujn satelitojn kaj la Tutmondajn Birajn Sistemojn (angle GPS), esplori malproksimajn stelojn kaj kompreni la Ĝeneralan Teorion de Relativeco. En la mondo ekzistas preskaŭ 200 atomhorloĝoj kaj kune ili difinas stabilan kaj senĉesan tempo-skalon, nomatan Internacia Atom-Tempo.

Jes, la tempo flugas. Kaj ni povas precize mezuri ĝin!

ĈEFARTIKOLO

VIVI SEN KONSUMO: NIA EKSPERIMENTO

Andreas LANGHOLFGermanio

— Ĉu... vi ne kunportas monon? Kiom da mono vi kunportas? — Nu, neniom.

— Neniom? Ne eblas... kiel vi butikumas? Do, vi devas kunporti iom, ĉu ne?

— Ne. Mi ne butikumis en la lastaj tri semajnoj. Kial mi devus kunporti iom da mono? — Sed vi mem ĵus parolis teorie pli ol unu horon pri tio ke “Mono estas trotaksata en nia kunvivo”. Kion fari nun?“

Niaj kondiĉoj kaj nia ideo

Ni, malgranda familio konsistanta el mia edzino, nia malgranda filo kaj mi mem, provis vivi sen aĉeti ion ajn dum iom da tempo, minimume 1 monato. Fakte, ni finis la eksperimenton post 7 semajnoj. Ni vivas en urbeto en la sudo de Germanio. Ni kutime manĝas vegetarane kaj jam provis esti parte memzorgantoj antaŭe. Ni havas ĝardenon de 2 000m2 por kultivadi legomojn (terpomojn, maizon, tomatojn, kukurbojn, fazeolojn, tuberajn heliantojn, herbojn i.a.), fruktarbojn (de pomoj, mirabeloj, prunoj, ĉerizoj, cidonioj, nuksoj) kaj kelkajn kokinojn. Do kutime ni ankaŭ havas multajn rezervaĵojn mem-prilaboritajn kaj konservitajn en kelo. Ni volis vivi per ĉi tiuj manĝaĵoj kaj ne de la cetera civilizacio.

“La konsumanto estas bebo eterne krianta por sia boteleto“. [Erich Fromm (1900 – 1980), psikisto german-usona]

Niaj spertoj: kio ŝanĝiĝis

La avantaĝoj superas la malavantaĝojn: La malstreĉanta pozitiva efiko estis pli grava por ni ol la zorgoj pri la problemoj por organizi la vivon. Estis sento de trankvileco kaj ena liberiĝo.

Ni rimarkis tion jam en la tria tago, kiam ni partoprenis ĝardenbazaron en nia urbeto: ni povis tute absolute ĝui la tempon parolante pri ĝardenismo kaj ekologio, aŭskultante muzikon, ludante kun nia infano, promenetante. Estis kiel la vivosento de Diogeno aŭ de Sokrato, kiu asertis: “Kiel multnombraj estas la aferoj, kiujn mi ne bezonas”.

Fakte kun amaso da ofertoj pri aferoj, kiujn oni “absolute devus havi” kaj reklamoj por la “unikaj ŝancoj havi ĉi tiujn aĵojn kontraŭ -20%” (eĉ kun afranko kaj sendkostoj inkluzivitaj!), ni ne devis pritrakti ĉi tiujn: Ni vivis 100% pli malmultekoste kaj plene trankvile — kia okazo!

Nutraĵoj

Dum la unuaj semajnoj, la temo “nutraĵoj” ŝajnis esti la precipa organizada demando: pensi, prepari kaj kuiri. Estas multoble pli kreeme fari ion el la aferoj, kiuj estas hejme, en ĝardeno aŭ naturo ol nur fari receptojn. Normale ni manĝas vegetarane kaj tio ŝajnis faciligi ĉion. La 21-an tagon niaj kokinoj komencis plumoŝanĝiĝi — La 3 aŭ 4 ovoj tage falis al 2 kaj post kelkaj tagoj al neniom: Adiaŭ, kirlovaĵo kaj memfarita kafo de leontodo! Ni komplete veganiĝis.

Krome: ni multe supertaksis la provizon de nia propra ĝardeno kaj nian propran prilaboradon por memzorgi sen aĉeti ion. Ni multe supertaksis nian sendependecon de provizretoj. Unue, ni rimarkis ĉi tion plej klare, ne kiam niaj propraj rezervoj mem, sed la furaĝo por niaj kokinoj ekfiniĝis post pli-malpli unu monato. Ni nutras ilin en paŝtejo, per restoj de niaj legomoj kaj ankaŭ per grenoj, kiujn kompreneble ni devas aĉeti.

Ili ne plu donis ovojn sed simple estis tie — kiel ni mem — do, ili volis esti satigataj. Tio starigis la demandon pri bakado de pano, kiun ni faras: En nia glora fabrikado ni forgesis ke evidente ni bezonas energion kaj grenojn, kiujn ni ne kultivas mem. Aliaj demandoj kaj decidoj pri la fabrikado de provizoj por la vintro:

Do, ni faris ĉi tiujn esceptojn. Ni pensis, ke estus stulte kaj absurde ne havi tiujn kutimajn provizojn pro dogmatismo, ĉu ne? Kion vi pensas?

Aktivaĵoj

Alia pozitiva aspekto estis la kreema ŝanĝiĝo, kiun kaŭzis nia rikolto, ekzemple, kontribui al festa bufedo en vivkomunumo per nia memfaritaj prunkuko kaj pano. Ni portis pomojn kaj mirabelojn al kafejo por rifuĝintoj de la komunumo kaj ili invitis nin trinki kafon (faritan el vere freŝaj kafograjnoj! Hmmm...) por festi kaj ludi.

Ni faris malgrandajn buntajn bestfigurojn el ligno kiel donacon por la 4-a naskiĝtago de amiko de nia fileto anstataŭ simple aĉeti ion ajn. Ni ne povis viziti muzikajn eventojn kaj “eventojn de kulturkonsumado“, sed ni mem faris muzikon. Bedaŭrinde ni ne povis partopreni kostajn oficialajn Esperanto-kunvenojn. Sed ni malkovris la ekziston de esperantistoj rete — regione kaj surloke — esperantistoj ekster Esperantujo.

Kontaktoj

Ni spertis interesan miksaĵon inter la izolo en socio, kiu estas bazita sur la interŝanĝo de mono kaj la konatiĝo kun novaj interesaj, alternativaj homoj kun iliaj konceptoj kaj projektoj. Fakte, ni spertis ĉi tiun sento de ekskludo, kiun malriĉaj homoj devas sperti ofte kiel parton de sia malriĉeco, kaj tio ofte estas forgesata de ĉiuj aliaj: La kolegaro iras manĝi kaj trinki post konferenco, la kolegaro decidas fari komunan donacon al iu kaj kolektas monon k.s.

La dialogo, kiu enkondukas tiun ĉi artikolon estis interparolo, dum ekskurso kun la sindikato, al alternativa lernejo de alia vivkomunumo. La problemo estis ke ĝi ne estis anoncita antaŭe kaj ke ni ne estis tute invitataj sed poste devis pagi ion. Kompreneble ne estis multe da mono. Sed mi spertis ke mono ne estas temo por tiuj, kiuj havas ĝin. Kaj ankaŭ la kamarado povis lerni ion: mono ofte estis subtaksata en nia kunvivo, ĉu?

Kio restas? Kiel daŭrigi estonte?

Mi kaj la edzino faris ampleksan kurson de fiŝkaptado kaj nun ni havas permesilon por fiŝkapti. Ni estas pli kritikaj pri konsumismo kaj estonte eĉ pli forte ni entreprenos projektojn pri memzorgantemo kaj pri alternativaj ebloj por la anstataŭigo de konsumado. Post la fino de la eksperimento, ni provas konsumi kiel eble malpli, kutime malpli ol 5 EUR tage kaj persone ĝis nun.

Ja ekzistas multaj malgrandaj ideoj, ekzemple ordinara hedero (grimpanta vegetaĵo) kiel detergento ktp. Sed ĝis nun ne ekzistas esperantlingva kunligo aŭ eĉ (ret-)grupo de interŝanĝo.

Bilanco: tabelo de fiksaj kostoj (en eŭroj)

Ĉi tiu sumo dividita rezultas pli-malpli el 12 EUR elspezitaj por persono en tago sen konsumi ion ajn — nur por esti ĉi tie kun nia vivkutimo en Germanio en la 21-a jarcento — iom sobriga kaj elreviganta.

Nia senkonsuma vivstilo komparata kun la relativa kaj absoluta malriĉeco

En Germanio, tri-persona familio kun enspezoj de malpli ol 1700EUR monate, estas difinita kiel malriĉa, do de tiu tempo, kun elspezoj de malpli ol 1200EUR ni vivis malriĉan vivon sen rimarki.

Cetere, la oficiala limo de malriĉeco en Usono surprize estas pli-malpli la sama 1700USD monate por tri-persona familio. Aliflanke, preskaŭ 1 miliardo de la 7-miliarda monda loĝantaro — do unu de sep homoj — vivas per malpli ol 1EUR tage en kondiĉo de absoluta malriĉeco en nia tre malegala mondo.

Do, ĉu ni vere atingis nenion? Aŭ kion?

Ho, jes! Politike, nia vivstilo de abundeco en la riĉaj okcidentaj industrilandoj estas interligita kun la malriĉeco kaj en la tielnomata tria mondo kaj en niaj landoj mem. Persone, pluraj gravaj kaj intensaj spertoj, ideoj kaj kontaktoj riĉigis nin dum la senkonsumisma tempo. Do resume du demandojn — samtempe facilajn kaj malfacilajn — ni faras al ni kaj al vi, kara leganto: Kion vi vere bezonas? Kiamaniere vi vere volas vivi?

ARTO

Edoardo NANNOTTI — Italio

Fama itala kantisto uzas Esperanton en muzikvideo

Unu el la plej famaj nuntempaj italaj kantistoj, Jovanotti, disvastigis muzikvideon pri sia nova kantaĵo Ti porto via con me, en kiu aperas bendafiŝo skribita en Esperanto. La skribaĵo, kiu plurfoje kaj klare videblas dum la video, tekstas “Mi prenos vin kun mi”, kio estas la esperantigo de la kantaĵa titolo.

Jovanotti nenion publike deklaris pri la elekto uzi Esperanton en tiu ĉi video kaj liaj sentoj pri la internacia lingvo ne estas klaraj. En la jaro 2012, la kantisto konfesis per Twitter ke li iufoje ekpensis lerni Esperanton, sed dubis pri ĝia utileco, ĉar “preskaŭ neniu parolas ĝin”. Ĉu li finfine ŝanĝis sian ideon?

Spektu la videon:

Atomenergio: Ĉu necesa?

Rafael H. Zerbetto

Brazilo

Poluo kaj estingorisko de nafto, tergaso kaj karbo igas la elektro-produktadon unu inter la plej gravaj defioj por la homaro dum ĉi tiu jarcento. Ĉu atomenergio povas helpi nin solvi la problemon?

Ekde kiam atombomboj detruis la urbojn Hiroŝima kaj Nagasaki en Japanio, pluraj homoj asocias atomenergion kun detruo kaj morto, malgraŭ tio ke, preskaŭ ĉiam, ĝi estas uzata nur por la bono, en medicino, agrikulturo, industriaj procedoj, elektroproduktado, ktp.

Ĉiuj estaĵoj estas ĉiam en kontakto kun radioaktiveroj pro tio ke ili nature troviĝas en la sablo, sub la tero kaj eĉ en nia manĝaĵo. Ekzemple, iom de la karbono en niaj korpoj estas la izotopo karbono-14, kiu estas radioaktiva kaj eniras la korpon per la manĝaĵo. Per la detektado de tiu izotopo oni povas datumi fosiliojn.

Estas interese rimarki ke betono estas farita de sablo, kie troviĝas eroj de torio, radioaktiva izotopo, kiu povas, post iom da tempo, diseriĝi en gaso radono (radioaktiva) kaj disĵetiĝi tra la aero. Nun, imagu ke tiu gaso povas akumuliĝi ene de la metroa tunelo, kie betono abundas kaj aero malbone cirkulas! Eĉ tiel, vi ricevas malpli da disradiado en metroo ol flugante per aviadilo. Finfine, en hospitaloj oni trinkas radioaktivajn substancojn uzataj kiel kontrastiloj por kelkaj ekzamenoj. Tio certe estus malpermesata se atomenergio estus danĝera.

Do, kial ne uzi atomcentraloj por produkti elektron? Estas miloj da esploroj kiuj pruvas ke ĝi estas sekura energiofonto. Krom tio, pro novaj teknologioj, atomcentraloj nuntempe estas multe pli sekuraj ol kelkaj jardekoj antaŭe: Sekurec-sistemoj kutime estas aŭtomataj kaj sendependaj, do, la kontrolistoj nur monitoras ĉu ĉio estas en ordo kaj, se iu problemo okazas, povas haltigi la reaktoron.

Inter la nuntempaj reaktoroj, la PWR-a (Reaktoro per Premita Akvo) estas la preferata. Tie estas 3 malsamaj akvaj ĉirkaŭiroj: en la unua, ene de la reaktoro, akvo akiras energion el la fisio kaj varmiĝas. En la dua, ekster la reaktoro, akvo estas varmigita de la unua ĉirkaŭiro kaj vaporiĝas, movante la turbinojn. la tria funkcias kiel malvarmigilo, per kiu oni kontrolas la temperaturon de la sistemo. Pro la granda kvanto de akvo en la ĉirkaŭiroj, se ĉiuj sistemoj malfunkcias, la reaktoro nature malvarmiĝos. La ekzisto de tri malsamaj ĉirkaŭiroj malebligas eliron de radioaktivaĵo, ĉar ne estas kontakto inter akvoj ekter kaj malekster la reaktoro.

La Fukuŝima atomcentralo, en Japanio, estas tipe BWR (Reaktoro per Boliĝita Akvo), kiu havas du ĉirkaŭirojn, unu en kiu la akvo fariĝas vaporon ene de la reaktoro, trapasas la turbinojn kaj tuj poste likviĝas en kondensilo, kaj alia por malvarmigi la unuan ĉirkaŭiron, Akvo de la unua ĉirkaŭiro reeniras la reaktoron pere de pumpiloj, kiuj bezonas elektrikon. Sen ĝi, la reaktoro varmiĝas pro kresko de la akva temperaturo kaj vaporeliro.

Sed, kial uzi atomenergion? Ĉu ekzistaj aliaj energiaj fontoj? Unue, oni devas konsideri ke multaj energiaj fontoj, kiel akvo, vento kaj suno, dependas de la naturo: kiel produkti elektron el sunlumo dum la nokto aŭ el vento kiam ĝi haltas? Homaro ĉiam bezonos vaporenergiajn centralojn (atomaj, karbaj, gasaj aŭ naftaj), almenaŭ kiel helpofontoj, ĉar ili permesas al ni produkti elektrikon laŭ la neceso. En 2001, ekzemple, pro longdaŭra manko de pluvoj en Brazilo, kelkaj hidroelektrikaj centraloj malgajnis potencon. Aliflanke, por kompensi tion, atomaj, naftaj kaj gasaj centraloj ekfunkciis je la plej granda potenco.

Inter la vaporenergiaj centraloj, la atomaj estas la plej malpoluemaj: karbaj, gasaj kaj naftaj centraloj ĵetas al la aero kancerigemaj metaloj, radioaktivaj eroj kaj gasoj kiuj kontribuas por acidaj pluvoj kaj forcejefiko. Krom tio, karbaj centraloj produktas tonojn da cindroj kaj aliaj solidajn rubaĵojn, dum kiam la plejmulto de atomcentralaj rubo estas vestoj kaj iloj iomete radioaktivaj kiuj povas, post kelkaj jardekoj, esti reuzataj aŭ miksataj kun ordinara rubaĵo. Nur la nuklea brulaĵo elprenita de la reaktoro estas vere danĝera, sed, teknike, ĝi ne estas rubaĵo, ĉar ĝi povas esti reprocesata kaj denove uzata kiel nuklea brulaĵo.

La kostoj de elektro-produktado multe ŝanĝiĝas inter landoj kaj regionoj, ĉefe pro abundo de iu specifa fonto, impostoj kaj politikaj elektoj, sed atomenergio ordinare estas tiel kosta kiel elektriko el aliaj vaporcentraloj. Sunenergio ankoraŭ multekostas por esti uzata kiel ĉefa fonto, krom en indiĝenaj kaj aliaj apartaj komunumoj. En vastaj kaj riverplenaj landoj estas pli interese la konstruado de hidroelektrikaj centraloj, kvankam pro tio oni devas inudi vastajn agrikulturemajn regionojn. Atomcentraloj, kontraŭe, ne bezonas grandan terenon kaj povas esti konstruataj relative proksime de la urboj, kio malpligrandigas la elspezojn pri transporto de elektriko.

Kontruado de elektrocentralo estas surbazita de pluraj studoj pri riskoj, kostoj, poluo kaj pluraj teknikaj detaloj kiel centrala efiko kaj tempo necesa por ĝia konstruado kaj ekfunkciigado. Multfoje atomcentralo estas la plej bona opcio, depende de lokaj kondiĉoj kaj necesoj.

La homo, kiu komprenis la universan lingvon

Amri WANDEL — Israelo

En septembro 2017 la Nobel-Premio pri fiziko estis donita al tri sciencistoj kiuj plej multe kontribuis por la sensacia malkovro de gravitaj ondoj, du jarojn pli frue. Se oni povus aljuĝi la Nobel-Premion postmorte, plej verŝajne estus kvara partnero: Albert Einstein, kiu teorie proponis la ekziston de gravitaj ondoj cent jarojn pli frue.

Kurioze, pluraj mejloŝtonoj survoje al la malkovro de gravitaj ondoj koincidas kun signifaj datoj en la historio de la Lingvo Internacia.

Malpli ol du monatojn post la centa Universala Kongreso en Lillo*, du laboratorioj en Usono, kun la plej sentema aparataro iam konstruita de la homo, malkovris signalon, kiun miloj da sciencistoj vane serĉadis dum duona jarcento. Dum sekundero gigantaj tuboj, kvar kilometrojn longaj, vibre ŝrumpiĝis kaj etendiĝis je apenaŭ perceptebla distanco, ege malpli granda ol atoma nukleo*. Kial tiom grava malkovro bezonis tiom da tempo, kaj kial tiu malgranda signalo tiom ekscitis, ne nur la sciencan komunumon, sed la tutan mondon? Kiel ĝi pruvis unu el la plej bazaj konceptoj de la naturo, antaŭvidita cent jarojn pli frue? Por tion kompreni ni revenu al la komenco de la dudeka jarcento.

* Kurioze, en IKU-prelego pri Einstein okazinta dum la UK en Lillo, estis menciitaj gravitaj ondoj, ĝuste en la sama kunteksto kiel ili estis efektive malkovritaj, vidu https://uea.org/pdf/IKU/IKU2015.pdf.
* malpli ol milionono de miliardono de milimetro, <10-15 mm.

Samjare kun la unua Universala Kongreso en 1905, juna, nekonata germana juda fizikisto publikigis novan teorion, kiu kaŭzis revolucion en la kompreno de spaco kaj tempo: la Teorio de Relativeco. Tiun, ŝajne strangan kaj kontraŭ-intuician teorion, li ne inventis pro intelekta kaprico, sed kiel konsekvencan sekvon de eksperimento, farita de du usonaj sciencistoj, Michelson kaj Morley, en 1887, samjare kun la apero de la Unua Lernolibro.

La eksperimento, kies rezulto estis enigma por la scienca mondo de tiu epoko, malvalidigis la Eteran Teorion, kiun la fizikistoj inventis por klarigi la disvastiĝon de gravita kaj elektra forto tra vakuo. Sed la Teorio de Relativeco de la jaro 1905 ne kontentigis la junan Einstein, ĉar ĝi ne estis kompleta: ĝi ne traktis la gravitan forton. Dek jarojn, de 1905 ĝis 1915, li laboradis por plivastigi tiun teorion, kaj post multaj provoj kaj stumbloj li fine publikigis la Ĝeneralan Teorion de Relativeco, kiu inkluzivis la gravitan forton. Ĉar tiu dua teorio estis matematike kompleksa kaj havis eĉ pli strangajn, kontraŭ-intuiciajn sekvojn ol la antaŭa Relativeco-teorio, la scienca mondo komence estis skeptika. Unu el tiuj strangaj sekvoj de la nova teorio: granda maso, kiel ekzemple la suno, povas kurbigi lumradiojn. Sekve steloj, vidataj tre proksime de la suna rando, aspektus kvazaŭ iomete movitaj de siaj kutimaj lokoj en la ĉielo. En 1919 okazis suneklipso en Sudameriko, kiu estis taŭga por observi tiun fenomenon. La Brita Akademio de Sciencoj sendis ekspedicion gvidatan de la angla reĝa astronomo Edmund Eddington, la plej fama astrofizikisto de tiu epoko, por observi kaj mezuri la ŝajnan moviĝon de la steloj proksime de la suno, laŭ la prognozo de la Teorio de Relativeco. La rezultoj de tiu mezurado ekzakte konfirmis la kalkulojn de Einstein, kiu sekve fariĝis la plej fama sciencisto en la mondo.

Kelkaj el la teoriaj implicoj de la Ĝenerala Teorio de Relativeco estis tiom strangaj, ke eĉ Einstein mem hezitis ilin akcepti. Ekzemple, la ekzisto de tre densaj objektoj, kies gravito estas tiom forta, ke nenio, eĉ ne lumo, povos ilin forlasi. Multaj sciencistoj, inkluzive de Einstein mem, pensis ke tiaj objektoj, kiujn ni nuntempe nomas “nigraj truoj”*, ne povas reale ekzisti. Tamen oni ilin malkovris du jardekojn post la forpaso de Einstein.

* La nomo estis proponita de la fizikisto John Wheeler en 1967. En la 1970-aj oni malkovis astrojn kiuj estis pruvitaj esti Nigraj Truoj.

Sed la plej grandioza anataŭvido — kaj maltrafo — de Einstein, estis la tiel nomata “Kosmologia Konstanto”. En 1917 Einstein aplikis sian Ĝeneralan Teorion de Relativeco por priskribi la strukturon de la universo kiel tuto. La ekvacioj implicis ke la universo estas aŭ en kolapsanta stato aŭ ekspansianta. Laŭ la astronomia scio de tiu epoko, la universo estis grandskale senmova, eterna kaj senŝanĝa. Ĉi tiu speco de universo tamen ne estis ebla, laŭ la ekvacioj de Ĝenerala Relativeco. Por solvi la problemon, Einstein modifis la ekvaciojn enkondukante novan termon, kiun li nomis “Kosmologia Konstanto”, kvazaŭ forpuŝa forto, por kompensi la universan gravitan altiron kaj ebligi senmovan universon. Pli ol jardekon poste, usona astronomo nomata Edwin Hubble, kiu esploris malproksimajn galaksiojn, konstatis ke la universo efektive ekspansias. Kiam, dum renkontiĝo kun Hubble, Einstein konsciis pri tiu esploro, li laŭdire ekkriis: “Se la Universo tamen ne estas senmova, do for la kosmologian termon!” kaj forlasis la ideon de Kosmologia Konstanto. Onidire li sekve konsideris tion kiel sian “plej grandan fuŝon”*.

* http://hubblesite.org/hubble﹍discoveries/dark﹍energy/de-did﹍einstein﹍predict.php

Fine de la naŭdekaj, esplorante tre forajn galaksiojn, astronomoj malkovris ke la universa ekspansio estas efektive akcelata, kontraŭe al tio, kion la scienca komunumo kredis dum sep jardekoj, kadre de la teorio de Praeksplodo*. La implico de tiu malkovro estis eĉ pli stranga: devas ekzisti mistera, nekonata forpuŝa forto, kiu akcelas la universan ekspansion. Kvankam ĝi ricevis novan nomon, “Malhela Energio”*, tiuspeca forto estas matematike identa al la Kosmologia Konstanto de Einstein. Sekve oni devis modifi la teorion de la Praeksplodo kaj reakcepti la kosmologian termon, kiun Einstein proponis okdek jarojn pli frue. Evidentiĝas do ke Einstein tamen pravis pri la Kosmologia Konstanto, kvankam pro malĝusta interpreto. La vera eraro de Einstein ne estis do la enkonduko de la Kosmologia Konstanto, nek ke li ĝin poste forlasis, sed ke li ne kuraĝis sekvi sian propran instinkton. Se li aŭdacus plene kredi kaj sekvi la implicojn de Ĝenerala Relativeco, Einstein povus jam en 1917 aŭguri ne nur la ekspansion de la Universo, efektive malkovritan de Hubble plurajn jarojn poste, sed eĉ la fakton ke la ekpansio estas akcelata kaj la Malhelan Energion, malkovritajn ok jardekojn post la publikigo de Ĝenerala Relativeco.

* Angle: Big Bang.
* Angle: dark energy.

Alia stranga fenomeno, kiun Einstein antaŭvidis per sia Teorio jam en 1916, estas gravitaj ondoj. Ne temas pri ordinaraj ondoj, kiujn ni konas de nia ĉiutaga sperto, kiel mar-ondoj, son-ondoj aŭ eĉ lumo, kiu konsistas el elektromagnetaj ondoj, sed ondoj en la teksaĵo de spac-tempo. Laŭ la Ĝenerala teorio de Relativeco, tiuj ondoj estas produktataj kiam ege koncentritaj grandegaj masoj moviĝas tre rapide, unu rilate al la alia. Ekzemple du astroj turniĝantaj unu ĉirkaŭ la alia.

Ekde la sesdekaj jaroj de la pasinta jarcento, fizikistoj kaj astronomoj vane provis malkovri gravitajn ondojn. Nun ni scias ke iliaj provoj fiaskis, ĉar gravitaj ondoj estas ege malfortaj. Ordinaraj astroj kiel nia suno ne estas sufiĉe densaj kaj ne moviĝas sufiĉe rapide por produkti gravitajn ondojn mezureblajn ĉe la Tero.

Aliflanke, paroj de tre densaj astroj, kiel pulsaroj* aŭ nigraj truoj, kies gravitaj ondoj, se ili ekzistas, estus pli fortaj, estas tre maloftaj, kaj sekve troviĝas en tre granda distanco. Gravitaj ondoj de tiom foraj objektoj ege malfortiĝas pro la granda distanco kaj sekve ili estas mezureblaj nur per treege sentemaj aparatoj, kiuj en la tempo de Einstein ne estis imageblaj. Cetere, pulsaroj kaj nigraj truoj estis trovitaj nur duonjarcenton post kiam Einstein elpensis gravitajn ondojn.

* Neŭtronaj steloj kun radio-signalo, ege densaj restaĵoj de Supernovaoj, steloj multe pli grandaj ol la Suno, kiuj eksplodas fine de sia vivo.

En 1967 oni malkovris la unuan pulsaron, kaj komence de la sepdekaj — nigrajn truojn. Tiuj malkovroj spronis renovigitan interesiĝon pri gravitaj ondoj, kaj pluraj sciencistoj provis malkovri ilin. La plej konata el ili estis la usona astronomo Joseph Webber, kiu konstruis aparatojn por malkovri gravitajn ondojn. Fine de la sesdekaj, Webber raportis ke li efektive trovis gravitajn ondojn. Tamen neniu sciencisto sukcesis ripeti tiun rezulton, kiu sekve estis konsiderata erara.

En la jaro 1974, astronomoj unuafoje malkovris paron de pulsaroj, kiuj turniĝis unu ĉirkaŭ la alia. Kvankam oni ne sukcesis malkovri gravitajn ondojn el tiu sistemo, tiu “duobla pulsaro” ŝajnis perdi energion, supozeble per radiado de gravitaj ondoj. Dudek jarojn poste, la malkovrintoj ricevis la Nobelpremion, interalie pro la kontribuo de tiu malkovro al la esploro de gravito kaj gravitaj ondoj. Tamen, la demando, ĉu gravitaj ondoj efektive ekzistas, restis senresponda.

Komence de la sepdekaj, usonaj sciencistoj elpensis novan metodon por serĉi gravitajn ondojn. Tiu metodo uzas laseron kaj estas multe pli sentema kaj preciza ol antaŭe. Du jardekojn poste, la Nacia Scienca Fonduso de Usono dediĉis 250 milionojn da dolaroj por konstrui aparataron laŭ tiu principo. La projekto estis nomata Lasero-Interferometra Gravito-Observatorio (LIGO), unu el la plej grandaj kaj multekostaj aparatoj iam konstruitaj. Temis pri du identaj laboratorioj, en distanco de tri mil kilometroj unu de la alia, ĉiu konsistanta el du tuboj je longeco de 4 kilometroj, en la formo de la litero L. Tiu aranĝo estis bezonata por povi malkovri la feblegan signalon de gravitaj ondoj, kiu eble atingus nin de la fora spaco. La preparado kaj konstruado daŭris dek pliajn jarojn, kaj en 2002 la aparataro ekfunkciis. Dum ok pliaj jaroj, centoj da sciencistoj kaj teknikistoj laboradis — senrezulte. Neniu signalo estis malkovrita. En 2010 oni fermis la projekton por rekonstruado, kiu multe pligrandigis ĝian sentemon.

En 2014 okazis alia falsa alarmo pri ŝajna malkovro de gravitaj ondoj. Teamo de alispeca aparato, situanta en Antarktio kaj nomata BICEP2, raportis la malkovron de spuroj de gravitaj ondoj en la kosma mikro-onda radiado*, sed kiel la ekperimentoj de Webber en la sepdekaj, ankaŭ tiu rezulto montriĝis erara.

* Kvazaŭ la eĥo de la praeksplodo, angle Cosmic Microwave Backgroud Radiation, mallonge CMB

En 2015, post kvinjara laboro kaj investo de 600 milionoj da dolaroj, la renovigita LIGO-sistemo estis preta. Komence de septembro ĝi ekfunkciis, sen multe da atento deflanke de la scienca mondo, kiu jam laciĝis de la longa senrezulta serĉado. Sed fine de 2015 disvastiĝis en la scienca komunumo obstinaj onidiroj, ke LIGO faris gravan malkovron.

La 11an de februaro 2016, la scienca gvidantaro de LIGO okazigis gazetaran konferencon. Oni faris draman anoncon, ke la 14an de septembro 2015, nur kelkajn tagojn post la ekfunkciado de la plibonigitaj LIGO-aparatoj, aperis signalo kies kompleksa formo estis perfekte konforma al la antaŭvidita formo de gravit-onda evento. Identa signalo estis ricevita preskaŭ samtempe en ambaŭ laboratorioj. La tempo-diferenco estis precize konforma al la distanco inter la du, trapasita je rapideco de lumo, la teoria rapideco de gravitaj ondoj.

Plurmonata, ege zorga kaj atenta scienca analizo, montris ke temis pri gravitaj ondoj, kies fonto estis kolizia kunfandiĝo de du grandaj nigraj truoj, je distanco de 1.3 miliardoj da lumjaroj de Tero. Neniam antaŭe estis observita paro da nigraj truoj, des malpli kunfandiĝo de tia paro. Temis pri la plej granda eksplodo, aŭ pli precize implodo, iam observita. Ĝia intenso, dum sekundero superis la kombinitan energio-fluon de ĉiuj steloj en la videbla universo. Tamen, pro la giganta distanco, la signalo kiu estis ricevita ĉe LIGO estis apenaŭ perceptebla. Dum triono de sekundo, la 4-kilometrojn longaj tuboj vibre ŝrumpis kaj disvastiĝis je 1/10 000 de la diametro de protono.

Tiu eteta signalo tamen kaŭzis gigantan fulmotondran tertremon tra la scienca mondo, kaj atingis la kovrilpaĝojn de la ĵurnaloj en la tuta mondo. Cent jarojn post la publikigo de la teoria rezulto pri gravitaj ondoj far Einstein, la homa scienco sukcesis trovi tiun lastan grandan aŭguron de la Ĝenerala Teorio de Relativeco.

Estas historia ironio, ke tiu genia teorio, kiu nuntempe estas konsiderata kiel unu el la du kolonoj de la moderna fiziko*, neniam ricevis la Nobel-premion, kvankam Einstein ja ricevis la Nobel-premion pri fiziko en 1921, sed por alia malkovro, la klarigo de la fotoelektra efiko, unu el la unuaj hirundoj, kiuj spronis la kvantuman teorion.

* La dua kolono estas la kvantuma teorio

Sed en la homara konscio Einstein restas tamen plej konata kiel la geniulo, kiu sola elpensis la teorion de Relativeco. Persono, kiu per aŭdaca esploro ekster la sciencaj normoj de sia epoko, anticipis gravajn fizikajn fenomenojn jardekojn antaŭ ol ili estis efektive malkovritaj. La plej granda sciencisto de la moderna epoko, kiu konsekvence klarigis la naturon kaj ĝuste komprenis la lingvon de la universo.

Honora Mencio, Belartaj konkursoj 2018 — Branĉo Eseo

ĈEFARTIKOLO

Paulína KOŽUCHOVÁ — Slovakio/Svedio

Bestaj rajtoj — homaj rajtoj [facila lingvo]

Multaj homoj en la tuta mondo batalas por homaj rajtoj. Ankaŭ mi tion faras, sed laŭ mi homaj kaj bestaj rajtoj estas egale gravaj. Ĉar kio estas la diferenco inter homoj kaj bestoj? Ĝi ne estas biologia — homo ja estas animalo. La limo inter homo la aliaj, bestoj estas socie konstruita, kaj ĝi ne estas fiksa. Historie, kelkaj grupoj de homoj estis traktataj kiel bestoj.

Multaj gravaj pensuloj opiniis ke virinoj estas pli similaj al bestoj ol al viroj. La fama greka saĝulo Artistotelo, ekzemple, skribis ke la rilato inter viroj kaj virinoj devus esti egala al regado de bestoj. Tio estis antaŭ longa tempo, sed simile opiniis ankaŭ Rousseau en la 18-a jarcento aŭ Nietzsche en la 19-a. Eĉ la sciencisto Charles Darwin asertis ke viroj estas pli inteligentaj ol virinoj. Li ankaŭ skribis ke “havi edzinon estas pli bone ol havi hundon”. Tio montras ke virinoj kaj bestoj havis similan statuson. Do, en pasinteco (kaj ofte eĉ hodiaŭ) virinoj ne havis homajn rajtojn: ili ne rajtis havi posedaĵojn, ili ne rajtis mem decidi pri sia korpo — kun kiu vivi kaj ĉu havi infanojn aŭ ne. Ili estis posedaĵoj de viroj. Simile, bestoj nun estas posedaĵoj de homoj.

La hodiaŭa subpremo de bestoj estas fakte formo de sklaveco. La bestoj estas malliberaj. Homoj ilin posedas, aĉetas kaj vendas. Ili vivas nur por ke homoj povu uzi ilin. Ili vivas en malbonegaj kondiĉoj. Iliaj posedantoj rajtas bati kaj mortigi ilin, kaj tio estas konsiderata normala ago, ne kontraŭleĝa. Ĉiuj scias ke en pasinteco ekzistis homaj sklavoj. Hodiaŭ tio estus neakceptebla. Mi esperas ke en estonteco estos simile neakceptebla la hodiaŭa subpremo de bestoj. Eble vi pensas ke la situacio estas alia: ke bestoj ne estas tiom inteligentaj kiel homoj, ke por bestoj estas nature vivi kaptitaj, ke ili eĉ ne rimarkas la diferencon. Sed precize tiel oni historie pravigis la subpremon de ekzemple virinoj kaj nigruloj: ili estas malpli inteligentaj, ili ne kapablus vivi alimaniere, kaj tiel plu. Kaj eĉ se tio estus vero, ĉu malpli granda inteligenteco pravigas tian teruran traktadon? Se iam nin trovos alipleneda pli inteligenta popolo, ĉu vi pensas ke ili rajtus mortigi nin por manĝi nin kaj uzi nian haŭton?

Ĉiuj subpremoj estas interligitaj. Mi kiel virino estas bonŝanca ke mi vivas en tempo kiam oni kalkulas min inter homoj. Tial mi volas helpi ekhavi rajtojn por la malpli bonŝancaj estaĵoj, kiuj ankoraŭ tute ne havas ilin.

GLOSO

Animalo - vivulo ĝenerale povanta senti kaj sin movi

Biologio - naturscienco

Sklavo — mallibera homo, posedanta nenian socian rajton, kiu estas posedaĵo de alia persono

La hodiaŭa subpremo de bestoj estas fakte formo de sklaveco.

INTERRETO

Blinduloj kaj Interreto

Kiel konstruii pli arileblajn retpaĝojn por malforte vidantoj

Ana RIBEIRO - Brazilo

Nuntempe mi ne tre ofte skribas kaj programas por Interreto, sed kelkfoje mi faras retpaĝetojn — ĉefe por Esperanto-organizoj aŭ renkontiĝoj — aŭ skribas malgrandajn tekstojn por blogoj. Sed io grava, pri kiu mi neniam pensis ĝis pasintsemajne, estas kiel la blindujoj “vidas” niajn tekstojn kaj retpaĝojn tra Interreto.

Mi verkas tiun ĉi artikolon por ke la vidkapablaj homoj, kiuj uzas blogojn, havas retpaĝojn, estas reta programisto aŭ fasonisto, pensu pri la homoj, kiuj ne povas vidi, ĉar mi pensas ke ni ne devas apartigi ilin de alirebla Interreto nur ĉar ili ne povas vidi normale.

Malforte vidantoj ĉe komputiloj uzas kelkajn programetojn por legi la ekranon, kiel ekzemple Traduvox (por la portugala, angla, hispana, franca, itala kaj germana lingvoj) aŭ Dolphin. La programoj laŭtlegas linion post linio en la retpaĝo.

Sed krom la teksto — por faciligi ĝian komprenadon, ekzistas kelkaj aferoj, kiujn la laŭtlegaj programoj ne povas deĉifri: ĉefe bildojn kaj kolorojn (kaj pri koloroj, tio ankaŭ estas problemo por kolorblinduloj). Tio ne signifas ke oni ne devus uzi bildojn aŭ kolorojn, sed ke oni ne povas enmeti gravajn informojn nur per bildoj kaj kolora teksto.

Kiam oni enretigas bildon, oni ĉiam devas uzi alternativan tekston, por ke la programoj legu ĝin. Mi montras sube ekzemplojn pri la ĝusta kaj malĝusta uzado de bildoj kaj koloroj:

Malĝusta kodo Ĝusta kodo
Bildoj

<img src = “fractals.jpg”/>

Rezulto: Blindulo ne scias pri kio temas la bildo

<img src = “tabelo.jpg”>

Rezulto: Blindulo ne scias pri kio temas la tabelo

<img src = “fractals.jpg” alt = “La bildo montras komputile faritan arton”/>

Rezulto: La legilo legos tion, kio estas en “alt=”, aŭ en la alternativa teksto.

Neniam enmetu informan tabelon en bildon, nur en <table></table>

Koloraj tekstoj

La manĝo-kuponoj kostas:

4€

7€

10€

Rezulto:

La blindulo (aŭ kolorblindulo) ne scias kiun manĝon mendi

La manĝo-kuponoj kostas:

La verda manĝo-kupono: 4€

La ruĝa manĝo-kupono: 7€

La violeta manĝo-kupono: 10€

Rezulto:

La blindulo (aŭ kolorblindulo) scias kiun manĝon mendi

Ĉi tio estas tre grava por ĉiuj, kiuj uzas Interreton. Sed se vi estas reta programist(in)o aŭ reta fasonist(in)o aŭ nur faras simplajn retpaĝojn kelkfoje, estas pli da aferoj pri kiuj mi povas diri al vi. Ekzistas multaj reguloj por fari pli arileblajn retpaĝojn al malforte vidantoj. Ekzistas eĉ organo nomata World Wide Web Consortium [Tuttera Reta Konsorcio], kiu rekomendas kiel konstrui retejojn. Mi esperas ke vi provos fari pli alireblan enhavon en viaj retpaĝoj kaj helpos divastigi la ideon inter aliaj homoj.

La normoj de World Wide Web Consortium [en la angla]:

http://www.w3.org/TR/WCAG20/

Blogo de admiranto de beleco

Oni prave diras, ke beleco estas ne en la estaĵo vidata, sed en la okuloj, kiuj rigardas. Tamen, kiam la plejparto el la homoj taksas iun bela, oni jam kredas, ke tiu homo vere belas, tute sendepende de la ĉeesto de rigardantaj okuloj. Kutime oni diras, “ĉu falanta arbo meze de arbaro bruas, kiam neniu aŭskultas ĝian falon?” Same taŭgus diri pri beleco: ĉu belulino aŭ belulo meze de blinda socio daŭre estus bela? Laŭ kelkaj psikologiaj studoj, homoj traktas gebelulojn pli afable, pli bone, pli favore. Por tiaj homoj, beleco estas kvazaŭ dia donaco: ili faris nenion, la suno brilas por ili kaj la unuan trinkaĵon ili ĉiam havas pagita. Mi havas elstare belan amikinon. Belega ne nur laŭ miaj okuloj, ĉar ŝi vere turnigas la kapon de ĉiuj neblindaj viroj promenante surstrate. Ankaŭ mi sentas tiujn rigardojn, kiam, de tempo al tempo, mi akompanas ŝin. Estas stranga sperto. Kompreneble, la avidaj rigardoj celas ŝin, sed mi ja iĝas iasence la envia centro de tiuj viroj, kiuj erare pensas, ke mi estas ŝia bonŝanca koramiko. Mi havis ankaŭ tre ĉarman avinon, kiu estis belega virino. Malbonŝance, pro iu maljusta universala kialo, mi heredis ŝian grandan miopecon, sed ne ŝiajn allogajn trajtojn. La nigra-blankaj fotoj de mia avino en ŝia juneco montris eksterordinaran belecon, sufiĉe similan al tiu de mia amikino. Kaj tiu hazarda simileco vojaĝigis miajn pensojn inter la malnova tempo de mia avino kaj la nuno de mia juna amikino. Beleco pendas de tiu ĉi maldika fadeno, kiun ni nomas “tempo”, kaj kies paso ne estas agrabla sperto — mi ne volas eniri en detalojn. Tamen, ĝi kaŭzas al mi nenian gravan ŝanĝon: mi ĉiam estis, estas kaj estos nevidebla viro. Neniu iam ajn turnis la kapon pro mi. Sed mi povas imagi la perdosenton, kiun certe spertis mia avino post la nasko de dek unu infanoj kaj pro la simpla paso de la jaroj, kaj tiun, kiun certe spertos mia kara juna amikino estonte — kaj prefere, kiel eble plej malfrue. Aldone, la tempo estas pli kruela al la ina genro: kvankam ili floras rimarkinde antaŭ ni viroj — kiuj restas kvazaŭ ne tute kuiritaj mense kaj korpe dum kelkaj jaroj — la virina elstara allogeco senkompate velkas pli frue. Kruelilo estas ankaŭ la spegulo, ĉar ĝi montras al ni ne la bildon, kiun ni havas de ni mem, sed tiun realon tiel malmolan kiel la vitro mem. Tial, mi ĉiam memoros mian jam okdekjaran avinon antaŭ tiu malvarma kaj brila surfaco, kiam ŝi klopodis plibeligi sin per ŝminkado, sed post kelkaj klopodoj pli-malpli sukcesaj, ŝi ĉiam diris: “Aĥ, nenio fareblas!”, ĵetante samtempe la plibeligilojn sur la breton, kie ili devos kuŝi, ĝis la sekva klopodo okazos.

LA BLAGA BLOGO

Viktoro SOLÉ — Katalunio

Blogo de adultulo

Same kiel delikto aperis kune kun leĝo, adulto naskiĝis samtempe kiel edzeco. Tio estas fakto. Trompi la edzinon aŭ koramikinon, mensogi al la edzo aŭ koramiko, estas kutima afero. Oni povas bedaŭri aŭ malbedaŭri tion, sed, krom moralaj kialoj, ĉi tio ĉefe dependas de la vidpunkto, tio estas, de la rolo, kiun vi mem ludas tiurilate. Adultuloj havas devizon: kokri ĉiam estas pli amuze ol esti kokrita.

Aldone, oni scias, ke oftaj aferoj vekas homajn ideojn, precipe, kiam oni povas enspezi monon per ĝi. Do, ne estas strange, ke entreprenemuloj elpensis amason da ebloj por kovri adultaĵojn.

Ekzemple, imagu, ke vi forflugas al Karibo kun via labora koleg(in)o, sed vi diras al via edz(in)o, ke vi havas fakan kongreson en Berlino. Speciala entrepreno zorgas pri ĉio kaj, antaŭ via foriro, vi ricevos poŝte informojn pri tiu (falsa) berlina kongreso: aranĝajn flugfoliojn kaj aliĝilojn, bildojn de la hotelo kaj kongresejo.... Krome, por fari pli kredebla la aferon, oni telefonos hejmen deflanke de “la kongresa komitato”, kiam, antaŭvidite, nur via kunul(in)o estas hejme. Poste, kiam vi jam “estas” en Berlino, el Kariba hotelo mem, vi povos telefoni pere de telefonisto, kiu per forta germana akĉento diros: “Ĉi tie Hotelo Goethe, momenton, via edz(in)o volas paroli kun vi”. Kompreneble, kiam vi revenos hejmen, en via valiza mantenilo estos la taŭga flugpapereto de Lufthansa, kun la informo Berlin - via urbo (dato, horo ktp). Se necese, vi ankaŭ havos poŝe kelkajn germanajn monerojn kaj metroajn biletojn. Aldone, oni donos al vi bazajn informojn pri Berlino, por ke vi, eventuale komentu hejme pri la “malvarmaj kaj pluvaj tagoj” kaj “la ĥaosa trafiko”.

Tiaj informoj estas gravaj, ĉar ili multe helpos konvinki la kokritan partneron pri via “vero”. Oni diras, ke en la malnova barcelona amor-rendevuejo, la tieaj dungitoj informadis laŭtvoĉe tra la koridoroj pri la piedpilkaj matĉoj, ĉar teorie, la viroj “iris” al la futbalejo. Tiamaniere, ili povis reveni hejmen kaj supraĵe komenti la matĉon al la edzino (“kiel ĉiam, ni malgajnis”).

Kaj, antaŭ nelonge mi legis en ĵurnalo novan ideon: “Sudafrika striptiza klubo lanĉas la parfumon “Alibio” por kaŝi odorojn”. Sed ĝia funkcio ne estas nur kaŝi la striptizejajn odorojn. Ekzemple, unu el la plej vendataj parfumoj nomiĝas “Mia veturilo malfunkciis” kun odoro de benzino kaj olea lubrikaĵo. Alia parfumo, kiu ankaŭ sukcesis estis “Mi laboris ĝis malfrue” kun odoro de ŝvito, inko, cigaredoj kaj kafo.

Kun tiu interesa oferto, adultado ŝajnas altira agado. Mi ja ege deziras adulti. Sed unue, mi pensas, ke mi devas trovi edzinon.

La blaga blogo

Victor Solé

Katalunio

Blogo de piano-agordisto

Miafake oni devas bone aŭskulti. Ne nur temas pri aŭdado de notoj sed ankaŭ de kelkaj bruetoj, kiuj diras al ni, ĉu du kordoj estas bone agorditaj. Fakte, ni preskaŭ neniam aŭskultas rekte la notojn, por ni pli gravas la harmonoj, tio estas, altaj kaj malfortaj sonoj kiuj akompanas la ĉeftonojn. La harmona mondo estas reve belega. Kredu min. Nefakuloj povas iomete sperti ĝin aŭdante sonorilon. Pli bone grandan sonorilon, ekzemple la vilaĝajn sonorilegojn. Se vi atente aŭskultas ilin vi aŭdos, ke krom la baza sonorila sono estas amaso da pli altaj malfortaj sonoj, kiuj interskuiĝas kaj kreas belegan simfonion, kiu daŭras sufiĉe da tempo.

Alia rilata afero estas resonanco: “aĵo kapabla je vibrado, forte vibras reage al ekstera faktoro je preciza frekvenco...”. Bone, tio estas amuza afero. Ĉiu muzikisto rimarkas tion: kiam gitaro aŭ violono ricevas frekvencojn, kiuj kongruas kun la frekvencoj de iliaj propraj kordoj, tiuj kordoj eksonoras. Sed ne nur temas pri tio.

Se vi havas pianon, faru tiun iomete timigan eksperimenton: puŝu ĝian dekstran pedalon (por liberigi la kordojn), kriu apud la kordoj kaj vi aŭdos kiel ili reagas al via krio. Estas tre kurioze, ke la pianaj kordoj ne nur eksonas reage al via krio, sed ankaŭ imitas ĝin. Se vi krias per “iiii” vi aŭdos “iiiii”, se vi krias per “oooo” vi aŭdos tion, se vi diras “eeeooooo” vi tion aŭdos.

Sed kio vere estas timiga, estas la jena historio, kiun maljuna agordisto tradicie rakontas al novalveninto kune kun profesiaj sekretoj: temas pri fama pianisto, J.K. Kornack, kiu estis murdita kiam li estis ludanta pianon. La legendo diras, ke li vidis la murdiston, kaj ke li kriis lian nomon lastmomente. Tiam li falis sur la klavaron kaj lia dekstra piedo, kiu estis puŝanta la dekstran pedalon, perdis sian forton. La polico enketis la aferon, sed nenion interesan trovis.

Kelkajn tagojn poste, la vidvino petis la agordiston, ke li agordu kaj riparu (se necese) la pianon. Kaj kiam la agordisto puŝis la dekstran pedalon, el la ĵus liberigitaj kordoj eliris mallaŭte sed aŭdeble la kriita nomo de la murdisto, kiun ili gardis ekde la tragika momento: “Eeeeeriiiiick”. La vidvino subite svenis. La agordisto rakontis tion al la polico kaj la afero baldaŭ klariĝis: “Eeeeeriiiiick” estis Erick K. Wilson, amiko de Kornack, kaj ankoraŭ “pli amiko” de la vidvino. Ambaŭ planis murdi la pianiston por ricevi ne malgrandan heredaĵon kaj ekkomenci novan vivon kune.

Iuj diras, ke tio estas vero, aliaj opinias male. Sed atentu kion vi diras, kiam vi estas apud piano.

Blogo de alergiulo

Lastatempe mi suferas strangan alergion, kiu — pro ankoraŭ nekonataj kialoj — de tempo al tempo forte ruĝigas mian vizaĝon.

Dum unu el la plej fortaj manifestiĝoj de ĉi tiu alergio mia edzino moke diris, ke se mi vestus min per flava T-ĉemizo kaj verda pantalono, mi estus vivanta semaforo. Mi tute ne ridis.

Fine mi decidis viziti malsanulejon por klopodi trovi taŭgan solvon. Tie belega kuracistino gluis bendojn kun malsamaj ĥemiaj produktoj sur mian dorson, por ke mia haŭto reagu kontraŭ la kaŭzanto de la alergio. Malkomforte mi portis tiujn timigajn striojn dum tri senduŝaj tagoj. Malkomforte kaj tute sensukcese, do ni daŭre serĉas la kaŭzon per aliaj rimedoj.

Nu, ne multe gravas, sed tio pensigis min pri la eblo eksterpoli tian teknikon alikampen. Ekzemple, mi ne ŝatas mian ĉefinon, sed mi ne povas diri la precizan kialon, ĉar multaj aferoj miksiĝas. Do se eblus glui sendepende ŝiajn plej ĝenajn trajtojn miadorsen, mi finfine malkovrus, kiuj el ili vere ĉagrenas min: ĉu la fakto, ke ŝi profitas ĉiun okazon por tuŝaĉi min; ĉu temas pri ŝiaj malkonvenaj telefonvokoj kaj konstantaj retmesaĝoj; ĉu ŝia vakua kaj longega parolado...

Tio ankaŭ povus utili por koni la profundajn radikojn de la “amo” al mia bopatrino. Sed mi ne daŭrigu tiun ĉi fadenon, ĉar pro neeksplicita leĝo mia edzino senprobleme mokas pri mia familio kaj mi, sed mi tute ne rajtas agi reciproke. Mi ankaŭ ne ŝatas niajn politikistojn kaj tiu sistemo povus helpi min trovi la kialon. Tamen, eble mia haŭto tro forte reagus kontraŭ ĉiuj el tiuj bendoj kun iliaj malvirtaĵoj, do finfine mi rezignu pri tiu stulta kaj riska ideo.

Malpli danĝere, tamen iamaniere utile, povus esti uzi tiun metodon por kompreni, kial kelkaj Esperantaj aferoj malplaĉas al mi. Mi provus tion per unu bendo kun ekstrakto de bonlingvismo, dua kun civitanaj gutoj, alia kun finvenkisma suko, kroma bendo kun likvaĵo de malbelaj Esperantaj dezajnoj, aldona strio kun aromo de troaj neologismoj, alia kun malbonaj E-kantistoj, sen forgesi iun kun homeopatiaj dozoj de eternaj komencantoj. Tamen, mi timas ke mia dorso ne estus sufiĉe larĝa. Ĉu iu el vi pretus volonte helpi min?

Blogo de blaga ŝoforo

Mi tre ŝatas rigardi homojn, observi iliajn kondutojn; ĉefe en specialaj ejoj, kie — vole-nevole — troviĝas multaj estuloj. Ĉi-rilate, unu el miaj plej ŝatataj lokoj estas flughavenoj. Tial, mi kutime iras al la plej proksima flughaveno por ĝui la etoson. Por esti nepriavertita observanto, mi ĉiam ludas specifan rolon: foje mi ŝajnigas esti vojaĝanto kun peza valizo, foje mi kredigas al la apuduloj atendi, kun taŭga afiŝo, la revenon de bonega monto-grimpisto, kiu ĵus atingis la pinton de gravaj montegoj ktp. Sed nun mi volas rakonti al vi tion, kio okazis, kiam mi ŝajnigis esti unu el tiaj ŝoforoj, kiuj atendas alvenanton. Ĉar ili ne konas unu la alian, tiuj ŝoforoj montras afiŝeton (el papero, kartono, aŭ la plej modernaj per elektronika ekrano) kun la nomo de la alvenonto. Certe, vi jam multfoje rimarkis tiajn ulojn. Nu, mi “atendis” tie iun “D-rinon Maria Kamper” kaj tio permesis al mi observi la sintenon de ĉiuj alvenantoj kaj ŝoforoj. Estas tre interese vidi, kiel tiaj nekonatoj renkontiĝas kaj salutas unu la alian kaj kune foriras, meze de buntaj vojaĝantoj kaj gepatroj kun dise kurantaj gefiloj. Malgraŭ ke mi jam spertis multajn kuriozajn aferojn tie, mi ne estis preta por tio, kio okazis tiun vesperon de la pasinta monato: subite, iu belega virino miaaĝa venis rekte al mi, kaj aplombe salutis min dirante “mi estas Maria Kamper, kiel vi fartas?”. Malgraŭ mia granda surprizo, mi aŭtomate daŭrigis la ludadon de mia rolo, respondis ŝian saluton, ĝentile prenis ŝian valizon kaj ambaŭ kune iris al la parkejo. Ĉar mi tute ne sciis, kien mi devus akompani mian kunveturantinon, mi klopodis paroligi ŝin, por scii kion fari. Fakte, Maria Kamper montriĝis esti ege simpatia virino, vere tre ĉarma, kaj dum la veturado ni multe babilis. Ia speciala konekto aperis inter ni du kaj, antaŭ ol lasi ŝin ĉe la hotelo, mi proponis vespermanĝi kune. Ĉar ŝia partopreno en faka kongreso ne devis okazi ĝis la sekva mateno, ŝi kore akceptis. Ni havis ankoraŭ iom da tempo por promeni tra la kvartalo antaŭ la vespermanĝo en pitoreska restoracieto, kaj, poste, mi kavalire akompanis ŝin ĝis la hotelo, kie ŝi invitis min trinki lastan trinkaĵon siaĉambre. Kompreneble, mi akceptis tian promesplenan proponon kaj, baldaŭ, mi konis multajn pliajn angulojn de ŝia vivo, de ŝia hotela ĉambro kaj de ŝia korpo. Tutan semajnon ni pasie pasis kune, sed iom-post-iom, ia malkomforto kreskis en mi, ĉar ĉio komenciĝis pro tiu stulta ŝajnigo esti atendanta ŝoforo en flughaveno. Fine, malgraŭ la timo perdi ŝin, mi kuraĝis konfesi la veron, kaj anstataŭ koleriĝi pro tio, ŝi fulme respondis: “ne gravas, kara, ankaŭ mi ja ne estas Maria Kamper”.

Blogo de diskutanto

Mi kredas, ke kiam du homoj diskutas, ofte temas pri konfuzo: kredante paroli pri la sama temo, fakte, ili diskutas senaverte pri malsamaj aferoj. Kutime, kiam la diskutado estas sufiĉe disvolvigita, unu el ili malkovras, ke ambaŭ havis malsamajn startpunktojn, sed tiam jam estas tro malfrue, ĉar la diskuto akriĝis kaj la rilato inter la du partoprenantoj komplikiĝis. Ne necesas, ke diskutantoj devas atingi ĉiam akordan konkludon, sed plejparte, kio okazas estas, ke ili ne bone komencis la paroladon per difino de la konceptoj pri kiuj ili diskutas.

Ne malofte povas okazi, pro la sama kialo, ke la diskutantoj ja atingas konkludon. Tamen, se la komencaj rilatoj inter konceptoj kaj vortoj ne estis la samaj, tio kaŭzas ŝajnan akordon. Tion ili malkovros iom poste, kiam la rezultojn de la akordo ili volas konkretigi malsame, kaj tio denove rekomencos la diskutadon.

Kiel en ĉiu monda afero, estas du tipoj de diskutantoj, bonaj kaj malbonaj. La malbonaj havas du aksiomojn: a) diskuto estas batalo, kiun oni devas nepre venki, kaj b) neniam oni devas agnoski malpravecon.

Male, la bona diskutanto ne celas venki sed li klopodas, ke la dialogo antaŭeniru al fruktodona rezulto. Tiam la diskuto mem estas la centro, kaj pere de lojala kunagado ambaŭ atingos bonajn rezultojn, kiuj certe plibonigos la komencajn vidpunktojn. Kiam bona konkludo estas atingita, temas pri komuna merito, nur ebla, ĉar unu (aŭ eĉ ambaŭ!), en iu ajn momento de la procezo, agnoskis kiel pli bonan la aliulan vidpunkton. En tiu momento neniu el ili devas diri “tion mi jam diris de la komenco”, sed “danke al nia kunlaboro, ni havas pli fortan argumenton”.

Kiel diris la filozofo Schopenhauer en sia eseo La arto pravi: “polemiko estas ofte utila al la du partoj, kiel mensa frotado, kiu povas ŝanĝi aŭ reĝustigi iliajn pensojn kaj ankaŭ utilas por atingi novajn vidpunktojn. Sed ambaŭ diskutantoj devas esti ekvalentaj pri klereco kaj inteligenteco. Se unu el ili malhavas la unuan, li ne ĉion komprenas, ne atingas la nivelon. Malhavante la duan, la rankoro, kiun tiu fakto kaŭzas, instigos lin al mallojaleco, al ruzeco, al malnobleco.”

Nu, trovi bonan diskutanton, kiu kundividas tiujn regulojn, estas tre grave. Oni multe lernas pere de tiaj paroladoj, ĉar tiaj dialogoj estas la plej bona maniero por rafini malnovajn konceptojn kaj eĉ malkovri novajn. Kiel diris la filozofo, nia menso pliaktiviĝas en dialogo kun alia menso kaj ambaŭ laboras sinergie.

Tamen (ĉiam estas iu “tamen”, kiam afero ŝajnas glata), ne klopodu apliki tiujn saĝajn konsilojn al viaj hejmaj diskutadoj kun via kunul(in)o. Logika rezonado neniam funkcias ĉi-kaze. Estas pli realisme daŭrigi la kutimajn diskutadojn per krioj. Almenaŭ vi atingos la finon pli frue. Kredu min. Se eblas, evitu la diskutadon pere de flugantaj potoj kaj teleroj kaj anstataŭigu ilin per kusenoj. Ĉi tiuj ne nur estas pli molaj, sed oni povas reuzi ilin kiel armilojn plurajn fojojn. Aldone, ne malofte, tiaj surlitaj bataletoj povas havi plej bonan finon...

Blogo de eksedzo

Politikisto el mia lando iufoje diris ke “prognozi estas malfacila afero, ĉefe, kiam temas pri prognozo de la estonteco”. Tiu stultulo tutcerte pravis, sed fakte ekzistas du grandaj tipoj de prognozo: la malfacila kaj la multe pli malfacila prognozo. Tion klarigas fakuloj per la teorio de la du niveloj de ĥaoso. La vetero estas la tipa ekzemplo de la unua nivelo de ĥaoso, ĉar kiam la meteologo anoncas venontsemajnan pluvon, tiu aserto eble pravos, eble ne, sed ĝi mem tute ne kapablas ŝanĝi la venontsemajnajn veterajn kondiĉojn.

Efektive, buraskoj kaj kontraŭciklonoj agas tute sendepende de la veteraj mapoj kaj fizikistaj kalkuloj. Tamen, kiam ekonomikisto antaŭdiras ekonomian krizon aŭ kiam politika enketo disvastiĝas amaskomunikile, tio ja kapablas modifi la homan konduton. Temas pri la dua nivelo de ĥaoso. Do, anonci, ke la ekonomio bone aŭ malbone statos venontjare, aŭ aŭguri ke iu politika partio venkos en la venontaj balotadoj, povas kaŭzi neplanitajn reagojn, kiuj povas vere ŝanĝi la rezulton se tiu prognozo ne okazintus. Komplika afero, ĉu ne?

La plej lertaj legantoj certe tuj rimarkis, ke la dua nivelo de ĥaoso aperas kiam la homa konduto havas gravan rolon. Ni ĉiuj akceptas tion, ĉar ni mem kutime agas kaj reagas laŭ la aŭguroj, kiujn ni aŭdas. Interesa apartaĵo estas la memplenumitaj profetaĵoj: mia najbaro, ekzemple, komencis antaŭvidi ke li baldaŭ mortos, kaj tio tiel forte afekciis lin, ke li ne kapablis reagi. Li perdis la iluzion, li preskaŭ ne manĝis, kaj finfine li pravis kaj mortis.

Simila danĝera afero estas la intergeedzaj prognozoj: dum la lastaj jaroj, mia edzino ofte aŭgure diradis al mi: “mi forigos vin el la hejmo!”, aŭ “iun tagon vi trovos vian valizon ĉe la pordo”, seke aldonante: “ekstere!” Tamen finfine, antaŭ ol tio okazis, estis mi mem kiu fuĝis. Do, mia (jam eks)edzino tute ne konante tiun duan nivelon de ĥaoso, neniam pensis ke mi povus reagi tiel. Nuntempe mi loĝas ĉe alia virino, kiu, carpe-dieme**, tute ne ŝatas prognozi ion ajn, ĉefe kiam temas pri prognozo de la estonteco.

** “Carpe diem!” - latina citaĵo el Horaco. “Pluku, t.e.ĝuu/ekspluatu, la tagon! Kiom eble malplej konfidu al la morgaŭo.”

ni mem kutime agas kaj reagas laŭ la aŭguroj, kiujn ni aŭdas”

Blogo de eksterterano

Sur la Tero, unu el la plej strangaj homaj trajtoj estas tio, kion la teranoj mem nomas sekso. Dum mia esploro sur tiu interesa planedo, mi ne bone sukcesis tute kompreni ĝin, sed certe temas pri tre grava afero. Ŝajne, ĉiu homa estaĵo apartenas nur al unu el du seksoj, kaj jam ekde la naskiĝo oni estas aŭ inseksa aŭ virseksa. Aldone, tiu neelektita trajto akompanas ĉiun homon ĝis la morto kaj, dume, tre grave kondiĉas ŝian aŭ lian vivon.

Rimarkindas, ke homaj lingvoj klare spegulas tion: la pronomo de la tria persono, en preskaŭ ĉiu homa lingvo estas aŭ vira aŭ ina. Eĉ multaj lingvoj klasifikas aĵojn tiamaniere. Tio estas, mebloj, manĝaĵoj, plantoj, iloj... ĉio havas sekson, aŭ kiel ili diras: “gramatikan genron”.

Parenteze: miaj legantoj el ĉiuj galaksioj nun devas demandi sin mem “por kio utilas seksoj?”. La fakto estas, ke terano ne kapablas krei klonon de si mem, kaj nepre bezonas alian kontraŭseksan homon por fari tion. Nur post kelkaj sufiĉe komplikaj agadoj inter ino kaj viro, okazas la interŝanĝo de genoj, kiu ebligas tiun primitivan reproduktadan sistemon.

Revenante al la temo, mi baldaŭ rimarkis, ke multe gravas scii la sekson de novkonatulo. Estas tre malafable demandi tion aŭ konfuziĝi, kaj oni tute ne rajtas diri “sinjoro” al sinjorino, nek “ŝi” al li. Fakte, eĉ la personaj nomoj malsimilas. Sed, bedaŭrinde, oni ne povas fidi tion, ĉar “Andrea”, ekzemple, povas esti ina nomo en iuj landoj kaj vira en aliaj mondopartoj.

Oni diris al mi, ke sekso respondecas pri gravaj fizikaj malsimilaĵoj inter viroj kaj virinoj. Ĉar neniu klarigis tion precize, mi unue pensis, ke ĉiu longharulo estas ino. Tamen, kiam mi rimarkis, ke Rogener estas vira nomo, mi jam vidis, ke ankaŭ tiu datumo ne validas. Kurioze, la plej gravajn korpajn malsimilaĵojn ili, tute nekompreneble, kovras per vestaĵoj.

Virinoj kaj viroj ankaŭ havas, laŭ miaj studoj, iom malsaman cerbon. Mi interesiĝis pri tio, sed tute rezignis, kiam mi malkovris, ke seksa interkompreniĝo preskaŭ ne ekzistas. Nu, kiamaniere mi, estaĵo el fora galaksio, povus kompreni tion, kion ili mem, membroj de la sama specio, ne sukcesis kompreni!

Nur ekzemplo pri tio: mi lernis, ke averaĝe virinoj suferas pli pri malvarmo ol viroj. Laŭ la logiko de ĉiuj konataj galaksiaj anguloj, inteligentaj estaĵoj, kiuj sentas malvarmon, tuj kovras sin per pli da vestaĵoj. Sed, ĉu vi scias, kiu estas la homa sekso, kiu malpli kovras sian korpon?

Finfine, konkludinte ke la ununura valida pruvo por koni ies sekson estas rimarki, ĉu li aŭ ŝi uzas inan aŭ viran necesejon, mi kutime staris ĉe la maltrinkeja pordo, kaj vidante el kie iu ajn homo eliris, mi diradis memfide “saluton sinjorino!”, “saluton sinjoro!”. Sed ŝajnis al mi, ke tiu sistemo ankaŭ ne estas science fidinda, ĉar unu fojon, iu eliris el la vira necesejo, kaj post mia afabla “saluton sinjoro!”, tiu terano bategis min pere de balailo, kaj klopodis surveturi min per ĉareto plenplena de purigiloj. Ho ve, la Tero, belega planedo loĝata de stranguloj!

Blogo de enamiĝinta lingvisto

Lingvistoj nomas alofonoj tiujn malsamajn voĉajn sonojn, kiuj en iu difinita lingvo ne estas malsamaj fonemoj. Temas pri etaj nuancoj, pri kiuj la denaskaj parolantoj de tiu lingvo tute ne konscias. Tamen, tiaj etaj varioj povas esti gravaj en alia lingvo, ĉar ili povas rilati al du malsamaj fonemoj. Ekzemple, en kelkaj aziaj lingvoj la sonoj [r] kaj [l] estas alofonoj de ununura fonemo.

Kutime, parolantoj de tiuj lingvoj prononcas tiun fonemon foje kiel [r], foje kiel [l], tute senprobleme, ĉar por ili temas pri eta nuanco preskaŭ nerimarkebla, kiu neniam erarigas ilin, pro tio ke en ilia lingvo tiu vario tute ne ŝanĝas la signifon de vorto. Male, en Esperanto /r/ kaj /l/ estas tute malsamaj fonemoj, kies diferenco ja utilas por identigi malsamajn vortojn kiel “mola” kaj “mora” aŭ “pli” kaj “pri”. Pro tio, ne estas la samo diri “ni sekvu niajn morajn kutimojn”, ol “ni sekvu niajn molajn kutimojn”.

Tamen, oni ne kredu, ke Esperanto ne havas tiun fenomenon. Malgraŭ ke la celo de la iniciatinto estis rilatigi ĉiun Esperantan fonemon al ununura litero, oni ne elparolas ilin tute egale. Bonvolu kompari la sonojn de la fonemo /n/, kiam vi diras la vortojn “nazo” kaj “lingvo”. Ĉu via lango vere troviĝas en la sama punkto? Do, tiuj du sonoj - [n] kaj [ŋ], laŭ la internacia fonetika alfabeto, IPA - estas alofonoj en Esperanto, sed ili estas tute malsamaj fonemoj en alia lingvo, ekzemple en la angla (sin: /sɪn/; sing: /sɪŋ/).

Tion mi ja sciis - almenaŭ teorie - kiam mi komencis amrilaton kun Lia, mia tiama ĉindevena koramikino. Mi mokadis ŝin, kiam ŝi kutime diris “kala, pli kio temas?”. Fakte, ankaŭ ŝi mokis min, ĉar pro mia denaska lingvo - en kiu /b/ kaj /v/ simile alofonas - mi ofte misprononcas Esperantajn vortojn, kiuj enhavas la fonemon /v/, foje kun amuza rezulto: “Mi tuj benas”, mi kutime diris al ŝi telefone, kiam mi malfruiĝis, kaj ŝi ĉiam respondis ironie “Ho! dankon pastro, por beni min, kia honoro!”.

Tamen, en kelkaj okazoj, tiuj alofonoj kaŭzis ne miskomprenon sed malfermon de nova komunika vojo, eble ne intence kreita, sed pli rekta kaj esprimpova. Mi memoras gloran momenton tiurilate, kiam, foje brakumante ŝin pasie, mi flustris ĉe ŝia orelo: “Mi bolas...”, kaj ŝi tuj respondis: “Jes, kala, mi jam limalkis, ke via aĵo iĝis marmora...”.

Blogo de Esperantisto

Oni rakontas, ke en malnova kafejo de nordhispana urbo okazis akra diskutado pri tio, kiamaniere leonoj roras. Du nerepacigeblaj flankoj stariĝis: unu defendis la ideon, ke leonoj roras enen, kaj la alia, ke tiuj grandaj felisoj roras elen. Semajnoj kaj monatoj pasis, oni konsultis librojn pri zoologio, alvenis lertaj ĉasistoj kaj spertaj fakuloj..., tamen la du grupoj, enenistoj kaj elenistoj, ne atingis interkonsenton. Fine, cirko kun bestoj instaliĝis ekster la urbo kaj, la sekvan vesperon, la diskutantaro decidis viziti ĝin. Apud la cirkotendo staris granda kaĝo kaj, post la alveno de la grupanoj, la plej decidema el ili ŝovis incite bastonon tra la krado. Kompreneble, la leono, kiu ne povis toleri tian spitadon, forte kaj klare ekroris. Tuj la flanko, kiu konstatis sian teorion malvalidigita pro la leona ago, kriis ĉagrenita al la besto: “Tiel oni ne roras!”.

Ni, homoj, estas tiaj. Per la mirinda cerbo ni kapablas elpensi la plej nekredeblajn bonaĵojn artajn kaj teknikajn, la plej pensigajn filozofierojn, la plej subtilajn versojn kaj prozaĵojn, sed ankaŭ, neeviteble, ni misuzas la menson por taksi blanka la karbon kaj hela la nokton, se tio taŭgas al niaj celoj. La sama pensilo, kiu permesas al ni elstari kiel la plej evoluintaj estuloj sur la tero, kapabligas nin ankaŭ mensogi, murdi kaj detrui la propran grundon, kiun ni surpaŝas. Pro tio la homaro, kiu havas sufiĉe da nutraĵoj por ĉiuj, kreis ekonomian sistemon, dank’ al kiu duono de la mondo malsategas, dum la alia duono trodikiĝas. Eĉ havante la plej taŭgan lingvon, por ke ĉiuj popoloj de la mondo komunikiĝu neŭtrale kaj facile, oni admone obĵetas: “Ne! Ni ne uzu ĝin!”. Tiel oni ne roras.

Tamen oni devas konfesi, ke ni, esperantistoj, ofte agas tiel. Ankaŭ ni emas diskuti pri ĉio kaj nenio, pri gravaj kaj negravaj temoj, baldaŭ starigante du flankojn por disputi senlace, ĉu pli taŭgas bona aŭ mava lingvo, ĉu itaata, Slovakio aŭ Slovakujo... Mi certe ankoraŭ ne aŭdis samideanojn polemiki pri la leona rorado, sed mi ja konas la senfinan diskutadon pri la frazo: “Resti kun leono estas danĝere” / “Resti kun leono estas danĝera”. Temas pri interesplena gramatika debato, ĉar la adverbo “danĝere” aŭ la adjektivo “danĝera” ambaŭ rilatas al la vorto “Resti”, kiu estas ja verbo, sed verbo, kiu en tiu frazo rolas kiel subjekto, kaj tio estas la kerno de la disputo. Kompreneble mi havas solidan opinion pri tio, kaj ĉu vi scias, kion mi dirus al tiuj malsaĝuloj, kiuj ĉi-rilate opinias malsame ol mi? “Tiel oni ne roras!

Al la geamikoj de la Somera Esperanto-Studado 2014 en Nitra (Slovakio)

Blogo de fotemulo

Certe vi jam rimarkis, ke ekzistas speco de neprofesia fotisto — do eble ni devus nomi lin fotanto aŭ fotemulo — kiu rigardas la vidindaĵojn de ĉiuj ekskursoj kaj vojaĝoj nur tra la vidilo de sia fotilo. Klopodante foti ĉion vidindan, mi — unu el tiaj homoj — pensas ke poste, hejme, estos tempo por trankvile observi la monumentojn, rigardi la preĝejojn kaj promenigi miajn okulojn tra la malnovaj kvartaloj.

Kompreneble mi faras grandan kvanton da fotoj, kaj se sincere diri, mi vere ne havas la necesan tempon por vidi ilin poste. Ankaŭ konfesendas, ke mi estas unu el tiaj ĝenuloj, kiuj konstante klopodas haltigi kaj grupigi la kunekskursanojn, movante la grupon du-trifoje de unu loko al alia por trovi la plej bonan lumon antaŭ ol foti ilin — kvin-sesfoje se necese. Aldone, estas tri aŭ kvar pliaj fotemuloj en ĉiu grupo, kiuj ankaŭ postulas fari siajn fotojn, kvankam nuntempe, sufiĉus ke nur unu el ili fotu kaj poste sendu la fotaĵon al ĉiuj, sed ni ne ŝatas logikon kaj raciecon, ni ŝatas fotadon.

Dum koncerto aŭ prelego mi kompreneble rajtas promeni tra la partero malhelpante la ĉeestantaron bone vidi la scenejon, sed tio tute ne gravas, ĉar mia rolo ja seriozas: tiuj fotoj fariĝos altrangaj dokumentoj de la homara historio, kiam mi finfine trovos ilin en unu el miaj pli ol tricent memorbastonetoj.

La resto de tiu homaro, tio estas la nefotemuloj, devas kompreni ke ne temas pri nura ŝatokupo, ĝi estas vera vivmaniero. Eĉ ne havante fotilon enmane (kio malofte okazas), mi agas kvazaŭ mi fotus ĉion: rigardante nur per mia dekstra okulo, mi ne vidas la realon, ekzemple pejzaĝon, sed rekte la eblajn fotojn de tiu pejzaĝo.

Kompreneble eblas rakonti multajn amuzajn anekdotojn pri fotemuloj, ĉar nevidante pli ol tion, kion ni fotas, ni ne malofte stumblas kaj falas surteren. Sed la plej amuza afero, kiun mi memoras, okazis dum la komuna fotado de la lasta kongreso de nia asocio Fotemuloj Tutmondaj (FoTu!), kiam neniu troviĝis, kie devis esti la fotota grupo, ĉar ĉiuj el ni situis, kie devis esti la fotisto. Do, post kelkaj hezitaj sekundoj ĉiuj mitrale fotis unu la alian, ĝis la baterioj de niaj iloj elĉerpiĝis. Sendube estis taŭga solena fermo por nia aranĝo.

ni ne ŝatas logikon kaj raciecon, ni ŝatas fotadon”.

Blogo de instruisto de Esperanto

Substreku de da:

(Ĉe vendotablo de malnova vinvendejo) VENDISTO 1 - Bonan tagon! KLIENTO - Bonan tagon! VENDISTO 1 - Kion vi deziras? K - Mi deziras iom de/da vino. Mi ŝatus aĉeti botelon de/da ruĝa vino. V1 - Ĉu vi kunportis botelon de/da vino? K - Mi ne komprenas. Mi volas aĉeti botelon de/da vino. V1 - Jes. Sed mi demandas, ĉu vi havas botelon. Mi celas malplenan botelon de/da vino por ke mi plenigu ĝin per la plej bona ruĝa vino. Ni havas la vinon nur en bareloj. K - Ha, bone. Nun mi komprenas. Ne. Mi havas nek botelon de/da vino, nek botelon de/da akvo. Nenian botelon mi havas. V1 - Do, unue vi devas aĉeti botelon de/da vino ĉe la alia vendotablo kaj poste bonvolu reveni por aĉeti botelon de/da vino.

(Ĉe la alia vendotablo) VENDISTO 2 - Bonan tagon! K - Bonan tagon! V2 - Kion vi deziras? K - Mi volas aĉeti botelon de/da vino por poste aĉeti botelon de/da vino. V2 - En ordo. Mi havas tiajn botelojn de/da ŝaŭmvino, kiuj estas malmultekostaj, kaj tiajn ĉi elegantajn botelojn de/da ruĝa vino, kiuj estas pli multekostaj. Kian vinon vi volas aĉeti? K - Hm! Nu, fakte mi aĉetos botelon de/da ŝaŭmvino (mallaŭte dirante nur por si mem) por poste aĉeti botelon de/da ruĝa vino.

(Ĉe la unua vendotablo) V1 - Saluton denove! K - Resaluton! V1 - Ho, mi pensis, ke vi volas aĉeti botelon de/da ruĝa vino, sed vi havas botelon de/da ŝaŭmvino... K - Jes. Se tio ne estas kontraŭleĝa, bonvolu plenigi mian botelon de/da ŝaŭmvino per la plej bona ruĝa vino el viaj bareloj. V1 - En ordo. La kliento ĉiam pravas. Ĉu vi deziras ion alian? K - Jes, ĉu vi havas glasojn? V1 - Kompreneble. Ĉu vi celas glasojn de/da vino aŭ glasojn de/da vino? K - Veeee!!! Mi ekkabeos kaj lernos Idon!

Solvo: da, da, de, da, de, de, de, de, da / de, da, de, de, de, da / da, de, de, da, de

Blogo de inventisto de nova skribsistemo por Esperanto

Kiam mi estis infano, mia patrino sendis min aĉeti kelkajn bazajn aferojn en apuda vendejo. Pro mia aĝo mi ankoraŭ ne scipovis legi, tial ŝi pretigis por mi specialan aĉetliston. Mi discipline viciĝis malantaŭ gigantaj klientinoj, kaj kiam la vendisto petis de mi, kion mi deziras, mi blokiĝis pro lingvaj kialoj.

Mi klarigu, ke tiutempe ni suferis la diktaturon de Franco, kiu regis Hispanion de 1939 ĝis 1975, kaj nia lingvo, la kataluna, estis malpermesata. Eĉ junaj infanoj sciis, ke oni ne parolu katalune al nekonatoj aŭ al homoj parolantaj la hispanan. Ni revenu al la historia fakto.

La vendisto demandis min hispane kaj, en tiu momento, mi ne kapablis memori la ĉi-lingvan nomon de laktuko (lechuga tute malsimila al la kataluna: enciam). Por klopodi memori tiun hispanan vorton, mi koncentriĝis sur la listo pretigita de mia patrino, kaj ĉar mi ne sukcesis, la vendisto prenis ĝin por vidi pri kio temas. Li eksplodis je rido, kiam montriĝis, ke tiu listo havis desegnojn de la aĉetendaĵoj: desegno de laktuko kaj cifero “1”, desegno de ovo kaj cifero “6” ktp. Sed ne nur li amuziĝis, ĉar kiam li montris la liston en la vendejo, ĉiuj ridegis pro la bona ideo de mia patrino.

[FORIGITA!: [desegno 1]]

Mi jam preskaŭ forgesis tiun tute veran anekdoton, kiam hodiaŭ mi legis tviteron* kun simila enhavo. Temas pri nepo, kiu pretigas telefonlibron por sia nelegipova avino per desegnoj rilatantaj al ŝiaj najbaroj, geamikoj kaj parencoj.

[FORIGITA!: [desegno 2]]

Kaj tiu afero pensigis min. Por homoj, kies denaska lingvo havas alian skribsistemon, la lernado de Esperanto multe komplikiĝas, ĉar ili devas lerni ankaŭ malneŭtralan alfabeton. Do, nuntempe, kiam ĉiuj uzas miensimbolojn en la poŝtelefonaj mesaĝoj, eble la sistemo de mia patrino (kaj de tiu nepo) taŭgus kaj ni povus starigi vere neŭtralan skribsistemon por vere internacia lingvo. Kompreneble, la signoj por konkretaj aĵoj estus sufiĉe facilaj: simpla desegno de domo estus “domo”, skizo de tablo estus “tablo” ktp. Alia afero estas desegni tiujn lingvajn vortojn, kiuj ne rilatas rekte al la ekstera mondo, sed tiujn, kiuj havas nur gramatikan rolon. Unu el tiuj gravaj defioj rilatas al la prepozicioj. Mi multe pensis pri tio, kaj mi kredas, ke ja eblas trovi taŭgajn solvojn. Ekzemple, la prepozicio “al” povus esti prezentita kiel sago, “ĝis” kiel sago kun limo, “el” pere de sago, kiu eliras el kvadrato ktp.

[FORIGITA!: [desegno 3]]

Tamen, mi devas konfesi, ke mi ja stumblis antaŭ la akuzativo. Jes, kiumaniere fari tion? Kiel oni povas “desegni” nian plej amatan Esperantan gramatikaĵon? Sed baldaŭ mi trovis la solvon: ĉu vi scias, kiel la plej eminenta Esperanta instruisto “akuzativas”? Ĉiuj el vi, kiuj iam ĉeestis lecionon de Katalin Kováts certe konas ŝian piedbatan respondon.

Pro tio, la frazo: “Ŝi farbas la domon blanka” estus facile transskribebla kiel:

[FORIGITA!: [desegno 4a]]

La substreko sub la desegno de domo indikas la difinan artikolon.

Sed, atentu, ĉar la frazo:

[FORIGITA!: [desegno 4b]]

havas tute alian signifon.

Ni fieru pri nia fajna kaj nuancoriĉa lingvo!

*publikaĵo en la socia reto Twitter

Al Katalin Kováts, kiu ricevis la premion Onisaburo Deguĉi, kadre de la 103-a Universala Kongreso en Lisbono 2018

Blogo de kisemulo

En mia lando, kiam - laŭ la kataluna senvorta kodo - mi kisas renkontitan konatulinon aŭ ĵus prezentitan nekonatulinon, mi agas tute nature. Tamen, viroj pli emas brakumi aliajn virojn kaj frapi iliajn ŝultrojn ol kisi unu la alian, sed estus malĝentile frapi knabinojn kaj virinojn. Finfine temas pri moraj kuriozaĵoj, kiuj, cetere, interesas neniun.

Aŭ preskaŭ neniun, ĉar ni esperantistoj, kiel vojaĝemaj bestoj, kutime kontaktiĝas kun alilandaj homoj. Tiurilate, same kiel la Lingvo Internacia ankoraŭ ne tute solvis kelkajn tiklajn punktojn - pri kiuj ĉiu emas sekvi sian denaskan lingvon, ĝis interkonsento pri propre Esperanta solvo (mi pensas pri voĉmodulado, proverbaro, metaforoj, neologismoj ktp.) - en Esperantio oni ankaŭ ne atingis konsenton pri tiaj moraj malsimilaĵoj.

Renkontiĝante kun polino, ekzemple, mi emas kisi ŝin dufoje, tamen, ŝi intencas trifoje kisi min. Amuza momento okazas, kiam ŝi serĉas en la aero mian trian vangon kaj mi jam retiriĝis. Hungarino kutimas kisi dufoje, do, ne devus esti problemo, sed ŝi klopodas unue kisi mian maldekstran vangon, kaj mi ŝian dekstran, pro tio, ne strange, ni senaverte kisas unu la alian surlipe antaŭ la surprizita rigardo de ŝia koramiko. Plej malfacile estas taŭge kisi francinon, ĉar laŭregione oni kisas unu la alian unufoje, dufoje, trifoje, kvarfoje eĉ kvinfoje. Aldone, tute ne klopodu kisi azianinon.

Se Zamenhof elektis por Esperanto la plej bonajn solvojn el ĉiuj lingvoj de li konataj, eble ni devus elekti taŭgan Esperantan kis-konduton. Ĝis ni atingos tion, mi humile proponas du provizorajn solvojn:

  1. Malnovstila propono: viro ĝentile kisas virinon laŭ ŝialanda moro. Por plifaciligi tian internacian kisadon, en la kongresaj ŝildoj oni devus skribi priinformajn signojn. Ekzemple, en ŝildo de polino devus esti la skribaĵo “3MD” (3 kisoj, maldekstre), en hungarina ŝildo “2MD”, en azianina ŝildo “0!”, ktp.
  2. Laŭlandmora propono: ĉiu agas laŭ la kutimo de la gastigantoj. Tiucele, en la kongresa retpaĝo oni sciigus la partoprenontojn pri la tieaj kis-kondutoj.

Pli ŝatante tiun duan proponon, mi rimarkis ke ĝi havas du nekonvenaĵojn:

a) Neniu ofendiĝas ricevante du kisojn anstataŭ unu aŭ tri, sed eble tio povas ĝeni homojn venantajn de malkisemaj kulturoj. Dezirante timigi neniun, inter la landaj moroj oni aldonu la devizon “ne kisu geazianojn” kaj afero solvita.

b) Okaze de Esperanta renkontiĝo en “kvinkisa” franca regiono, mi proponas iom plilongigi la aranĝon, por ke ĉiuj havu tempon kisadi unu la aliajn.

Blogo de klasifikanto

En mia hejma kuirejo ni havas etan tirkestaron kun kvar tirkestoj por la manĝilaro. Ĉe ni la ĉefaj manĝilaroj estas forko, tranĉilo kaj kulero. Do, la unua tirkesto havas la forkojn, la dua la tranĉilojn kaj la tria la kulerojn. Tio klaras. En la kvara ni havas la kuleretojn. Tamen, kien ni metu la forketojn? Ni havas malmultajn kaj fakte ne tro ofte ni bezonas ilin, sed kompreneble ili ja rajtas havi sian propran lokon kaj devas esti troveblaj okaze de neceso. Foje mi serĉas la forketojn en la kvara tirkesto kun la kuleretoj, tamen, mi mem ofte metas ilin en la tirkeston por la normalaj forkoj.

Ni analizu la aferon detale, ĉar la solvo ne facilas, tial ke ĝi baziĝas sur la jena demando: ĉu ni favoru la formon (forketoj kun forkoj), ĉu ni favoru la funkcion (pordesertaj manĝilaroj kune), ĉu ni favoru la grandecon (forketoj kun kuleretoj).

Fakte en alia pli granda tirkesto ni havas kune aliajn ilojn kiel kuleregoj, forkegoj kaj kuirejaj tranĉiloj. Kompreneble ili ne kunestas pro sia formo, nek pro sia grandeco, nek pro sia funkcio: la tranĉileto por senŝeligi terpomojn neniel kompareblas kun paro de forkego kaj kulerego, kiujn oni uzas por servi per manĝaĵo ĉetable. Do finfine ni alvenas al la kutima “pelmela tirkesto”, kiu enhavas ĉion alian, kion ni ne kapablis klasifiki taŭge.

Ĉiam ekzistas kriterio de klasifikado, malgraŭ ke ne malofte oni ne konscias pri tio. Okazas ankaŭ, ke la kriterio malsamas laŭ la vidpunkto. Diru al infano, ke balenoj kaj delfenoj ne estas fiŝoj. Li tutcerte rigardos vin, kvazaŭ vi estus granda sencerbulo.

Tiaj stultaj pensoj aperadas, kiam mi klopodas kompreni, kio estas mi por vi: ĉu mi estas nura amiko, aŭ porokaza amoranto, aŭ nur poŝtuko por sekigi viajn larmojn? Kian kriterion vi uzas por klasifiki min? Sincere dirite, mi jam supozas, ke ne temas pri grandeco aŭ formo, do eble temas pri funkcio. Do, kiu estas mia funkcio por vi? Ĉu mi estas kiel forketo, kiun vi ne scias kien meti? Plej certe mi devas iri al la jam menciita “pelmela tirkesto” kune kun aliaj kompatindaj eks- kaj duon-amantoj viaj.

Blogo de komputilvendisto

Mia unua laboro kiel dungito estis en komputilvendejo en Barcelono. Tiutempe, fine de la okdekaj jaroj, la komputilaj ekranoj estis nigraj kaj la literoj verdaj. Ankoraŭ ekzistis nek musoj, nek grafikaj operaciumaj sistemoj, kaj kiam kliento aĉetis komputilon, tio estis ja grava okazaĵo. Ni kunportis la ĵus akiritan ilon al la hejmo aŭ al la oficejo de la kliento por instali ĝin kaj instrui la uzonton per duhora rapida kurso. Ni revis pri tio ke en la, onidire, evoluintaj landoj, homoj iros al vendejo, aĉetos sian komputilon, pagos kaj foriros sen pliaj komplikaĵoj. Kompreneble, neniu pensis tiam pri aĉetado per tutmonda reto, kiu ekzistis nur en la menso de kelkaj guruoj.

Mi jam estis sufiĉe sperta vendisto, kiam la Biologia Universitato de mia urbo aĉetis novan komputilon. Laŭ nia tiama kutimo, mi kunportis la novan aĉetaĵon, instalis ĝin kaj instruis la sekretariinon funkciigi ĝin. La sekvan semajnon telefonvoko atentigis min, ke iu fuŝo okazis tie. Mi reiris al la universitato por klopodi solvi la problemon. Fakte, mi havis nenian ideon pri komputila riparado, sed ofte temis pri kablo malbone konektita aŭ ne sufiĉe bona kono de la uzanto. Tamen, ĉi-okaze ne. La komputilo de la biologia universitato ŝajnis havi ion pli gravan: de tempo al tempo aperis strangaj literoj sur la ekrano kaj tuj poste ili malaperis kvazaŭ dancante sur la timige nigra fono. Mi estis diranta al la sekretariino, ke mi kunportos novan sendifektan komputilon, kiam aperis ŝia ĉefo.

Li aspektis tipe: distriĝema geniulo kun nekombitaj haroj kaj duonrompitaj okulvitroj, ĵus elirinta el la laboratorio. Kun serioza mieno li diris al mi: “ĉu vi ne opinias, ke povas temi pri viruso?”. Tiutempe, oni ankoraŭ tute ne parolis pri tiaj informadikaj virusoj, do vi povas imagi, ke tiu komento surprizis min, kvazaŭ li dirintus: “ĉu vi ne opinias, ke la komputilo deprimiĝis?”. Kiel viruso aŭ bakterio povus eniri komputilon? mi pensis. Ba, tiuj sciencistoj loĝas inter mikroorganismoj kaj vidas ilin ĉie. Mi afable respondis, ke ne, ke tio tute ne eblas. Mi ridis dum semajno pro la freneza komento de la stulta geniulo, sed post kelkaj monatoj mi legis en faka revuo, ke tiuj komputilaj virusoj ja ekzistas kaj, kiel nuntempe ĉiuj scias, ili kapablas kaŭzi vere gravajn problemojn. Do finfine montriĝis, ke la stultulo estis nur mi, kiel kutime.

LA BLAGA BLOGO

Viktoro SOLÉ - Katalunio

Blogo de korpa konsciulo

Ĉio komenciĝis, kiam mi vizitis specialan kuraciston pro kelkaj dorsaj doloroj. Post mallonga babilado, li petis, ke mi piediru iomete laŭ pretigita vojo ene de lia konsultejo. Mi ankoraŭ honte memoras mian respondon: “Ne, ne, doktoro, ne temas pri miaj piedoj, sed pri mia dorso”. La kuracisto ridete asertis: “Vi havas ununuran korpon, kaj ĉio estas interkonektita”. Tiam mi malmulte komprenis, sed la fakto estas, ke post kelkaj aranĝoj en miaj ŝuoj kaj en mia piedirmaniero miaj dorsaj doloroj efektive malaperis.

Tio sufiĉe pensigis min: “Eble tiu doktoro pravis, kaj mia korpo ja havas tiajn interkonektojn”. Kaj mi decidis atente studi “mian ununuran korpon”. Ĉu vi perceptas, krom via koro, viajn renojn kaj hepaton? Ĉu vi iam konscias, ke vi havas du pulmojn?

Antaŭ kelkaj jaroj, ankaŭ mi ne. Sed mi studadis la aferon: Mi aliĝis al kursoj pri jogo, tajĝio, zena meditado kaj la tekniko Aleksander, vizitis kuracistojn kaj fakulojn pri ĉio ĉi, legis amason da libroj kaj revuoj pri tiaj temoj, kaj nun mi scias, ke mi havas celiakan plekson kaj du pulmojn, ke miaj plandoj havas nervojn, kiuj atingas la tutan korpon. Fakte, mi povas kontroli preskaŭ ĉiujn korpajn partojn. Mi lernis, kiamaniere eblas spiri per ununura pulmo. Mi perceptas mian vertebran kolumnon, ostojn kaj nervojn. Mi ankaŭ regas miajn koron, renojn, hepaton kaj pankreaton. Nun mi jam tute komprenas tion, kion diris al mi la doktoro: “Ĉio estas interkonektita”, ĉar mi estas tre konscia pri mia korpo. Mia edzino — fakte, eksedzino —, opiniis, ke “vi estas TRO konscia pri via korpo, kaj la ekstera mondo ne interesas vin”, sed tio estus alia temo.

Mi estas feliĉa. Mia vivo multe ŝanĝiĝis ĝenerale pozitive, sed estas kelkaj etaj ĝenaĵoj. Mi tiel majstre regas mian korpon, ke ĝi povas fari nenion sen miaj ordonoj: La stomako ne komencas digestadon, ĝis mi sendas taŭgan ordonon. Samtempe, mia koro ne batas, se mi ne deziras tion, ankaŭ pulmoj, renoj kaj hepato kuraĝas fari nenion sen mia konscia permeso. Kompreneble, tio havas siajn nekonvenaĵojn, ĉar, kiam mi forgesas doni ordonon al iu organo, ĝi ne komencas labori aŭ ne daŭrigas sian funkciadon. Ekzemple, kiam mi ankoraŭ loĝis kun mia edzino, amorante, fojfoje mi forgesis ordoni al la koro daŭrigi fortan batadon, kaj kompreneble, se la batado ne estas sufiĉe forta, la sango ne atingas ĉiujn korpajn pintojn, membrojn kaj angulojn, kaj vi povas diveni la konsekvencojn (sed, kiel dirite, tio estus alia temo).

Nuntempe, fakte, mi povas fari nenion pli ol kontroladon de mia korpo. Se mi komencas alian taskon, iu korpa funkcio ĉesas, do estas danĝere por mia sano. Mi rezignis mian laboron kaj dediĉas miajn fortojn al la kompleta korpa regado. Eĉ tiun blogeron mi mem jam ne kapablis skribi, kaj mi diktis ĝin malrapide kaj interrompe al mia patrino, kiu kore zorgas pri mi kun strange miksita sento inter miro kaj kompato.

Blogo de la amiko

Foje ŝajnas ke la tempo flugas, okaze ĝi helike rampas, sed ĉiam antaŭenirante — se vi permesas al mi miksi tempon kaj spacon. Tamen oni spertas momentojn, kiam la tempo ŝajnas paŭzi permesante ekzameni nian lastan vivan trairadon. Kutime, tiuj momentoj estas gravaj vivopunktoj: diplomiĝo, geedziĝo, naskiĝo aŭ morto. Mi havas specialan tian momenton, sed temas pri tute neĉarma okazaĵo: la renovigo de mia stir-licenco. Mialande oni devas fari tion ĉiun jardekon kaj tio permesas atente observi mian vivon, kvazaŭ mi troviĝus sur privilegia ŝtupo.

Bonŝance mi ne faras tion sola. Mi kunlernis la stiradon kun amikino, kiun mi tre ŝatis. Fakte, miaflanke temis pri iom pli ol amikeco. Sed, bedaŭrinde, ŝi jam havis koramikon. Se diri marĝene, temis pri idioto, kiu utilis por nenio, se oni rajtas paroli malferme.

Post dek jaroj sen vidi ŝin, ni hazarde renkontiĝis surstrate, kaj ŝi memorigis min pri la renovigado de la licenco kaj ni decidis fari tion kune. Dum la atendado en la oficejo ni rakontadis niajn lastajn jarojn unu al la alia. Ĉiam estas pli agrable atendi kun konatulo, precipe, se temas pri tiu speciala amikino, kiu tamen tiutempe havis edzon - la jam menciitan idioton - kaj infanojn. Mi daŭre restis sola, ĉar neniu junulino estis komparebla kun ŝi.

La sekvan dekan jaron ni jam rendevuis laŭplane por solvi tiun burokrataĵon. Dum la atendado ni interparolis ĉefe pri ŝiaj gefiloj, ĉar prizorgi adoleskantojn neniam estis facila tasko. Kiel kutime, mi havis preskaŭ nenion novan por rakonti al ŝi, ĉar mi trovis “neniun inon” kiel ŝin.

En la sekva okazo, kiam ni estis preskaŭ kvindekjaruloj gravaj ŝanĝoj estis okazintaj: ŝia edzo ĵus forlasis ŝin. Tiu idioto komencis novan vivon “kun iu stulta mamulino”, laŭ ŝiaj propraj vortoj. Ankaŭ mi komencis kunvivadon kun virino, malgraŭ ke mi konsciis, ke ŝi ne estas kiel mia amikino nun forlasita kaj sola.

Dum la sekvaj dek jaroj, ĉiutage mi pensis pri ŝi. Mi planadis forlasi mian kunulinon por proponi kunloĝadon al mia amikino, ĉar mi ne povis elteni ŝian suferadon. Fine, estis mia kunulino, kiu lacigita pro mia malemo, forlasis min. Iamaniere mi sentis min feliĉa, ĉar la renoviga dato jam estis sufiĉe proksima. Mi iris tien kun la sento, ke unuafoje, io granda povus vere okazi al mi. Kiam mi alvenis en la kutiman rendevuejon, ŝi jam atendis min salutanta per promesplena rideto. Ŝiaj okuloj brilis junece kaj ŝi aspektis splende. “Ĉu vi scias, kio okazis?” ŝi tuj demandis al mi. Kaj sen doni tempon por respondi, ŝi aldonis “Mia edzo revenis hejmen, ni estas feliĉaj!” Nu, finfine montriĝis, ke la idioto estas nur mi.

Blogo de nepo

Mi aŭdis jam la unuan sonorilon. Bone, tio signifas, ke mi ankoraŭ havas iom da tempo. Tempon por pensi, ĉar multaj aferoj povas solviĝi pere de cerba aktivado, ĉu ne? Nuntempe, miaj ĉefaj zorgoj rilatas al mia avo. Li suferas maljunulan malsanon. La nuntempa fazo de ĉi tiu afekcio ankoraŭ ne estas tro terura. Sed oni jam scias, ke tiaj pacientoj finas siajn tagojn sen vera komunikado kun parencoj kaj amikoj. Tamen, nun li ankoraŭ sufiĉe bone kondutas en la ĉiutaga vivo.

Lia nuna problemo estas la tempa disiĝo, kiu kaŭzas al li problemojn, kiujn ni, la normaluloj, povas taksi kuriozaj kaj samtempe strangaj. Mi klopodas klarigi al vi. Li, dum multaj jaroj, loĝis en la numero 23 de la strato Nova de nia urbo. Poste, li, kun sia familio, translokiĝis al la domo de la numero 24, ĝuste en la alia flanko de la strato. Kio okazas nun? Li kredas, ke la bela junulino loĝanta kontraŭ li estas lia tiutempa edzino. Do li havas du edzinojn: mian avinon, samaĝan kiel li, kaj tiun ĉarman virineton, samaĝan kiel mi. Tiu tempa disiĝo ne estas konstanta.

Ekzemple, en la hejmo lia konduto ŝajnas tute normala, sed kiam li eliras surstraten, la vido de la malnova domo vojaĝigas lin fulmrapide al la pasinta tempo. Se malbonŝance okazas, ke la junulino en tiu sama momento troviĝas surstrate, li insistas akompani ŝin. Li ĉiam kondutis dece kaj kavalirece, do la najbarino jam scias, ke ŝi nenion devas timi. Tamen, kompreneble, ne estas komforta situacio por ŝi. Poste, mia avo revenas hejmen kaj tute trankvile rakontas al sia vera edzino, ke li ĵus akompanis “ŝin mem” al la metrostacio. Ne kompreneblas, kiel mia avino ankoraŭ ne freneziĝis.

La fakto estas, ke mi multe ŝatas la belan najbarinon. La avo, bonŝance, nenion scias pri tio (kiel li povus reagi?). Mi ankaŭ nenion diris al ŝi, malgraŭ ke ŝi ĉiam kondutis tre afable al mi. La problemo estas, ke eble mia avo kapablas vivi paralelajn mondojn, kiujn ni, la normaluloj, ne povas percepti. Ni ne subtaksu la kapablojn de aliaj samrasanoj. Oni tro leĝere juĝas kelkajn homojn kiel frenezulojn, kiam eble ili havas nur aliajn povojn. La scienco ne kapablas ĉion klarigi, do, kiu povas vere pruvi, ke mia avo eraras? Tial, se li pravas kaj la belulino estas lia tiama edzino, kia tempa katastrofo povus okazi, se mi rilatus amore kun ŝi?

Jen la dua sonorilo. Nu, estas tempo por tagmanĝi en la komuna manĝejo kaj tuj poste, okazos la ĉiutaga vizito kun mia psikiatro. Mi pensas, ke mi jam fartas sufiĉe bone.

LA BLAGA BLOGO

Blogo de teoriisto

Laŭ la malnovgreka lingvo teoriisto estas tiu, kiu observas. Ne temas pri homo kiu agas, sed pri estulo, kiu rigardas kiel aliaj homoj agas. Estas vero, ke el kelka distanco, foje, oni povas pli bone studi la aferon. Fakte, kiam oni analizas historiajn epokojn, ekzemple, eblas esti nur teoriisto, ĉar, kompreneble, oni jam ne povas vivi kaj agi en tiu loko dum tiu pratempo.

Johann Joachim Winckelmann (1717-1768) estis fama teoriisto, kiu studis la malnovgrekan arton, kaj rimarkinte, ke la skulptaĵoj kaj konstruaĵoj tiamaj estis tute blankaj, prezentis sukcesan teorion pri la aŭstera kaj nobla sinteno, pri la ekvilibra karaktero de la samtempuloj de Sokrato, Platono kaj Aristotelo. De tiu teorio venas la disvastigita ideo pri la pura, blanka, eleganta, ekvilibra kaj senornama malnovgreka arto. Ĝuste tiu manko de koloroj estis kerna punkto de lia tezo, ĉar la pure blanka marmoro prezentas purajn liniojn kaj formojn sen kromaj stimuloj, kiuj povus trompi aŭ misgvidi la perceptadon de la observanto.

Winckelmann fakte kreis la klasikan idealon. Post tio, multaj arkitektoj kaj skulptistoj baziĝis sur tiu teorio por plani kaj krei siajn projektojn, ĉar la nobla greka arto iĝis ja sekvinda idealo. La listo de konstruaĵoj kreitaj laŭ tia kredo ne estas sensignifa: la Blanka Domo de Vaŝingtono, la oficialaj konstruaĵoj de la mussolinia epoko en Italio, tiuj de la hitlera tempo en Germanio kaj tiuj de la stalina regado en Sovet-Unio.

Tamen — kiel teoriisto mi ĉiam devas tameni — Winckelmann ne atentis kelkajn menciojn pri la graveco de la pentristoj de skulptaĵoj kaj muroj troveblaj en klasikaj grekaj tekstoj. Aldone, ju pli da homoj ŝatis lian teorion, des pli da sekvantoj vojaĝis al Grekio por malkovri novajn ruinojn kaj novajn skulptaĵojn. La vero estis ke neignorebla kvanto el tiuj skulptaĵoj ankoraŭ havis videblajn kolorajn spurojn. Sed malgraŭ tio, kelkaj arkeologoj estis tiel blinde entuziasmaj pri la teorio de Winckelmann, ke ili taksis malebla tion, kion ili malkovris kaj forviŝis la “netaŭgajn” kolorojn, kiuj, laŭ ili, malpurigis la noblecon de la ĵus elterigitaj skulptaĵoj.

Ni pripensu iomete la aferon: el la atenta observado de la realo, teoriisto kreas konceptojn, ĵonglas per ili kaj, el tiu ĵonglado, aperas nova teorio. Poste, tiu teorio devas reiri al la reala mondo por vidi, ĉu ĝi funkcias, ĉu ĝi utilas, ĉu ĝi helpas, ĉar finfine estas la realo mem, kiu devas validigi aŭ malvalidigi ĝin.

Tamen — kiel teoriisto mi ĉiam... nu, vi jam scias — estas pli facile ŝanĝi la realon ol ŝanĝi sukcesan teorion. Tial, anstataŭ bunte farbi la noblajn konstruaĵojn de la dudeka jarcento por fidele sekvi la vere kolorriĉan grekan arton, ŝajne estas pli bone forviŝi la herezajn restantajn kolorojn de la ĵus malkovritaj skulptaĵoj, kaŝante la realon sub la prestiĝan tapiŝon de tiu nobla winckelmanna teorio. Ni homoj ja estas tiaj — mi asertas tion post multaj jaroj da atenta observado. Tio estas mia teorio kaj ne klopodu kontraŭi ĝin, bonvolu!

Blogo de leganto

Al Miguel Fernández

Antaŭ nelonge, tute hazarde mi trovis en interreto la retpaĝon de la aŭstralia 3ZZZ-Radio en Esperanto, kiu elsendas novan radian programon ĉiun semajnon. Surprize mi rimarkis, ke de tempo al tempo, unu el la tieaj kunlaborantoj, Matt, laŭtlegas artikolon de La blaga blogo. Kompreneble mi ŝatas tion, sed samtempe la afero pensigis min: ĉu artikolo verkita por esti legata, funkcias por esti aŭskultata? Ĉu ekde nun mi skribu tiujn blogaĵojn iom malsamstile, pensante ne nur pri la leganto, sed ankaŭ pri la eventuala aŭskultanto de la melburna retradio?

Fakte, mi mem ĉiam laŭtlegas la tekstojn antaŭ ol sendi ilin al la redaktoro de Kontakto. Eĉ tre ofte mi registras mian legadon kaj aŭskultas ĝin por kontroli, ĉu la afero glatas, polurante la tekston ĝis la sono bonas.

Antaŭ la invento de la skribo, kiel bele diras la hispana filozofo Emilio Lledó, “la aŭskultantaj oreloj kaj la kantanta voĉo nepre kunfluiĝis en la sama tempo kaj renkontiĝis en la sama loko. Sed kiel la spuroj en la stranda sablo, la fluso kaj malfluso de la horoj forviŝis en la aeron la eĥon de ĉiu voĉo. Restis nur la leĝera marko de la memoro kun la neevitebla eluziĝo kaj paleco de la elvokataj bildoj”. Bele dirite, ĉu ne? Por eviti la forgeson la tiutempaj homoj kreis verse belajn voĉajn epopeojn, kiel la Iliado kaj Odiseado de Homero aŭ la finna Kalevala, ĉar la muziko de la ritmo kaj rimoj helpis enkapigi la rakonton kaj deklami aŭ kanti ĝin ĉie.

Poste, pro la alveno de la skribo, Lledó aldonas: “la skribo estis la granda malkovro por venki tiun kapitulacon antaŭ la tempo. La signoj, kiuj longdaŭris sur ŝtonoj kaj paperoj, komencis alian ekzistan formon kaj inventis novan tempan formon”. Tamen, alia filozofo, la granda Platono, trafe obĵetis pri tio: “la skribitaj vortoj aperas antaŭ ni kvazaŭ ili vivus, sed se oni demandas ilin pri io ajn, ili respondas per aroganta silento”. La greka majstro pravis, ĉar oni devas veki tiujn dormantajn signojn kaj revivigi ilin per nia voĉo, same kiel muzikisto revivigas la notojn de sia partituro.

Do, kara leganto, aŭ kara aŭskultanto: legante, ĉiam laŭtlegu, kaj se tio ne eblas, legu silente, sed malrapide kvazaŭ aŭskultante vian deklamadon en via kapo por atingi la celatan signifon de la verkisto, ĉar eble li diris ion vere gravan, kiu dormis inter tiuj signoj, ĝis vi vekis ilin el ilia “aroganta silento”. Tamen, la plej granda plezuro de leganto okazas, kiam oni konas la voĉon de verkisto, kiu samtempe elstaras kiel deklamanto, ekzemple Miguel Fernández, kaj oni kapablas aŭskulti lian “kantantan voĉon” dum legado de verko liapluma.

La Blaga Blogo

Blogo de lingvolernanto

Viktoro SOLÉ- Katalunio

— Ĉu vi komprenas kiel komputilo funkcias?

— Nu, pli-malpli...

— Bone, vi scias, ke ĝi havas malmolan diskon kun finia memora kapacito...

— Jes, kompreneble...

— Kaj, kio okazas kiam la disko estas tutplena?

— Nu, la komputilo malrapide funkcias kaj krome, oni povas enmeti nenion se antaŭe oni ne viŝas ion ajn...

Tiamaniere iris la parolado kun la doktoro. Mi dankas, ke li estis sufiĉe klara: laŭ lia diagnozo mia cerbo similas al preskaŭ plenplena malmola disko de komputilo.

Ĉio komenciĝis, kiam mi avertis, ke mi forgesas etajn aferojn. Unue, temis pri malgravaĵoj. Ŝajnas al mi, ke ĉiu homo havas tiajn forgesadojn: ĉu vi ne troviĝis en la kuirejo de via hejmo kaj, tiam, ne povis memori la kialon? Ĉu vi iam ne forgesis la nomon de konatulo?

En ĝeneralaj vortoj, tio ne estas tro zorgiga, sed por mi, tre ordema homo, ja estis. Mi kapablis mense kontroli amason da aferoj sen la helpo de agendo, ĉu papera, ĉu komputila. Fakte, antaŭ kelkaj jaroj mi parkeris amason da telefonnumeroj, sed nuntempe, per la novaj poŝtelefonoj, oni jam ne plu bezonas okupi sian cerbon pri tio.

Aliflanke, mi estas instruisto kaj devas enkapigi la nomojn de miaj lernantoj. Mi taksas kiel gravan pekon forgesi nomon de lernanto: “forgesi la nomon, forgesi la homon”. Tamen, post la unuaj negravaj forgesaĵoj, mi ekkomencis forgesi pli seriozajn aferojn: antaŭ nelonge mi foriris, hejme lasante la kuirilon ŝaltita, la pasintan semajnon mi forgesis mian sekretan numeron por eltiri monon el aŭtomata banko. Vidante tion, mi skribis miajn retpaĝajn pasvortojn en bone kaŝitan dokumenton, sed nun jam ne memoras kien mi metis ĝin.

Aldone, mi tre ŝatas lingvojn, kaj nun, se mi bone memoras, mi lernas tri lingvojn samtempe, do mi bezonas multe laborigi mian cerbon. Eble ĝi jam multe suferis pro la neracia kvanto de “phrasal verbs”, pro la arbitra ortografio kaj de la angla, kaj de la franca, pro mil reguloj kaj du mil esceptoj, pro la transitiveco aŭ netransitiveco de la Esperantaj verboj... Do, laŭ la doktoro, la problemo estas, ke mia cerbo ne povas akcepti pli da datumoj. Se mi klopodas enmeti iun ajn novaĵon, same kiel la komputilo, kelkaj gravaj aŭ negravaj informaĵoj hazarde malaperos.

Nun mi devas decidi, ĉu mi preferas finfine enkapigi, kiel funkcias la Esperantaj finaĵoj -ita, -ata, -ota, -inta, -anta, -onta, aŭ ne forgesi la nomon, ekzemple, de mia bopatrino. Dilemo, ĉu ne?

LA BLAGA BLOGO

Viktoro SOLÉ - Katalunio

Blogo de malliberulo

Mi memoras, ke, kiam mi estis infano, miaj gepatroj ĉiam admonis min pro la fakto ke mi ĉiam tuŝas ĉion. “Tuŝulo, vi havas la okulojn en la fingroj!” oni ĉiam skolde diris al mi. Temis pri aŭtomata ago. Mi pensis: — Ho, kiel bela floro! kaj mi tuŝis ĝin; ho! kiel bona biciklo! kaj miaj manoj jam prenis ĝin; ho! kiel dezirinda kuko! kaj mi jam havis ĝin enmane... Kiam ni eniris butikon, mia patrino, sperta pro la problemoj, kiujn mia tuŝemo kaŭzadis, ĉiam flustris al mi: metu la manojn en viajn poŝojn! Fakte, plejofte (plej-ofte) sufiĉis, ke ŝi susuris: “manojn!” Kaj mi obeis, kompreneble, sed miaj manoj moviĝadis ene de la poŝoj, pligrandigante ilin, kvazaŭ ili tuŝis la butikajn vidindaĵojn, kiujn mi avide rigardadis.

Lerneje, mi ankaŭ havis problemetojn. Miaj samklasanoj malpermesis al mi ludi piedpilkon, ĉar mi ne sukcesis ne tuŝi la pilkon mane. “Provu flugpilkadon!” ili kriis al mi. La ideo estis bona, ĉar oni ludas tiun sporton per la manoj. Mi ankaŭ klopodis ludi ĝin, sed la reton oni ne rajtas tuŝi. Kaj mi ĉiam faris tion.

Kiam mi estis junulo, multe da tempo antaŭ ol oni elpensis la modernajn tuŝeblajn ekranojn (kiujn mi multe ŝatas), mi jam klopodis fingre interagi kun la komputilaj ekranoj, malgraŭ ke tia fingrumado estis tute senutila kaj mia ekrano ĉiam estis plenplena de miaj fingraj spuroj. Certe, miaj fingraj spuroj estas ĉie: en muzeoj, sur skulptaĵoj, monumentoj, konstruaĵoj kaj sur la fenestro-vitroj de ĉiu hotelo, hospitalo, flughaveno, banko... kie mi estis. Mi supozas, ke la scienca polico jam rekonas ilin, malgraŭ ke mi, ĝis nun, ne estis krimulo. Mi povas imagi la policanon klopodantan malkovri la spurojn de krimulo per speciala peniko, kaj subite: ho ve, denove la spuroj de la ĉiama kaj ĉiea tuŝulaĉo!

Nuntempe, kiel plenkreskulo, mi daŭre emas tuŝi ĉion, kion mi vidas. Mi multe devas bremsi min kaj “metu la manojn en viajn poŝojn” estas la patrina frazo, kiun mi plej ofte memoras. Tamen hieraŭ, bedaŭrinde, mi forgesis tiujn saĝajn vortojn kiam belulino eniris en la buson kaj venis sidi ĉe mi, ĉar kiam ŝi pasis ĝuste antaŭ mia sidloko, mi pensis: Ho! kiel belaj mametoj.

Nun, bedaŭrinde, mi devas skribi tiun ĉi mian blogeron mallibereje, kaj aldone al la honteco sentita, mia maldekstra vango estas ankoraŭ ruĝa, ĉar — jes ja — la belulino ankaŭ tuŝis min, sed tiel rapide, ke mi ne rimarkis tion, ĝis mia vango — buse, merite, pune — ruĝiĝis pro la doloro.

Blogo de malsaĝa demandanto

(kun komentoj)

Same kiel vojo konstruita por ke oni promenu tra arbaro ŝanĝas la arbaron mem, ofte ankaŭ ilo dezajnita por mezuri iun ajn aĵon ne estas neŭtrala. [1]

Imagu varmmezurilon, kiun oni metas en glaseton por mezuri malgrandan kvanton da likvo. Dum la ilo mezuras tiun likvon, ĝi ankaŭ varmigas aŭ malvarmigas ĝin. Pro tio, la rezulto, kiun montras la ilo, estas averaĝo inter la du varmecoj laŭ iliaj masoj.

Okazas same, kiam oni faras demandon. Kiam la varmeco kaj maso de la demando [2] estas tro malsimilaj al tiuj de la respondo, tio certe okazigos problemon. Grandan kaj varman problemon. [3]

Tiajn filozofemajn teoriojn mi ankoraŭ ne konis, kiam mi demandis al mia ĵusa koramikino, kiom da koramikoj ŝi havis antaŭ mi. [4] Fakte, estis nur naive scivolema demando, ĉar kutime ŝi komencis frazojn pere de “unu el miaj ekskoramikoj...”, aŭ “mia tiama koramiko diris, ke...”. Ĉar mi ne povis scii, ĉu la ofte menciitaj eksaj koramikoj estis ĉiam la samaj el malgranda aro, mi neniel taksis la demandon problema. Tamen, ŝi opiniis male, konsiderante ke mia demando estas tre malafabla, kaj kvazaŭ agresema tenistino[5], fulmrapide respondis per alia demando: “Ĉu vi opinias, ke mi havis tro da?”. Fakte ŝi devis ludi per du rakedoj kaj du pilketoj [6], ĉar ŝi tuj aldonis kun pli akra tono: “Ĉu vi taksas min facila knabino?”, kaj laste kaj laŭtvoĉe [7]: “Ĉu vi celas, ke mi estas ĉiesulino???”.

[8] Same kiel oni devus antaŭscii la varmecon de la mezurota likvo, kaj tiam varmigi aŭ malvarmigi la varmmezurilon je la ĝusta punkto por ne ŝanĝi la likvan varmecon dum la mezurado, antaŭ ol demandi oni devus, sakstrate, jam koni la respondon, kaj tiam, eventuale, ne nepre demandi...

[1] Atentu, kara leganto: tia teksta komenco estas nur por prezenti ion, kiu certe ne temas pri arbaroj, nek iloj, nek promenadoj.

[2] Nun temas pri komparo: demando anstataŭas mezurilon. Bonvolu relegi la artikolan titolon.

[3] Tiamaniere, ĵonglante per analogioj kaj metaforoj laboras verkistoj, oni nepre devas alkutimiĝi al tio.

[4] Finfine, ni alvenis al la vera temo, kaj montriĝas, ke ĝis nun temis pri nura preludo, do, teksta preteksto.

[5] Atentu: nova komparo.

[6] Nun mi, kiel amatora verkisto, ĝojis pro la ĵus kreita analogio inter diskutado kaj tenisludado kaj, malprudente, plilongigas ĝin.

[7] Ĉu tri rakedoj? Do, kiom da brakoj finfine? (mi jam avertis, ke estas danĝere plilongigi tiajn analogiojn).

[8] Ni revenis al la komenco kaj tiu tipa rimedo avertas nin, ke la artikolo preskaŭ finiĝis.

LA BLAGA BLOGO

Blogo de mezuranto

Eble vi ne rimarkis, ke la jaro 2016 havis plian sekundon. Ĉiuj komputiloj, konektitaj horloĝoj, kaj ĝenerale — gravaj iloj de unuarangaj institucioj regantaj la mondon aldonis tiun kroman momenteton al la lasta tago de la pasinta jaro. Ŝajne, la tera rotacio iom malrapidiĝas pro iu bremsa efiko de la luno, kaj foje necesas korekti tiun malfruon pere de tiu kompletiga tempunuo.

Tamen, la afero ne estas klara, ĉar origine tago dividiĝis en 24 horojn, horo dividiĝis en 60 minutojn, kaj minuto dividiĝis en 60 sekundojn. Do, unu sekundo estis unu 84000ono de tago. Estis, ĉar tio validis, ĝis, danke al pli precizaj novaj tempmezuriloj, oni rimarkis, ke la terrotacio ne estas stabila. De 1967 la difino de sekundo ŝanĝiĝis al tiu strangaĵo havanta nenian rilaton kun la tero, la suno kaj la luno:

“La tempodaŭro de 9 192 631 770 cikloj de la radiado, kiun donas la transiro inter la du hiperfajnaj niveloj de la baza stato de atomo de cezio-133.”

Ni analizu tion: unue la homaro baziĝas sur la naturo mem. Poste, oni kreas tre precizajn ilojn, kaj per ili ni, arogante, pretendas korekti la naturan bazon de la afero kulpigante la teron pro pigreco aŭ la lunon pro ĝia malbona influo.

La mezurunuoj taŭgas, kiam ili venas de la aĵo mezurata mem. Leonardo da Vinci en sia fama desegnaĵo Vitruvia homo sekvas la proporciojn de la romia arkitekto Vitruvio: “La distanco de la mentono ĝis la nazotruoj estas triono de la homa vizaĝo”. Ankaŭ la ora proporcio estas bona ekzemplo trovebla en la naturo kaj arto: “divido de difinita distanco je du partoj, per kiu la rilato de la malgranda parto al la granda estas la sama kiel la rilato de la granda al la tuto”.

Eĉ muzikon oni ne mezuras per sekundoj, sed per pulsoj organizataj laŭ taktoj. Kiom daŭras pulso? Malrapidaj pecoj esprimas malrapidajn pulsojn kaj, inverse, rapidaj muzikaĵoj pulsas rapide. Do, oni mezuras muzikpecon pere de la tempunuoj esprimitaj de la sama mezurata muzikpeco. Bele, ĉu ne?

Alia afero estas ammezurado. Homaj sentoj devas mezuri tion, sed, kiu mezuras mian amon al vi? Ĉu mi? Ĉu vi? La problemo estas, ke la luno ne nur efikas sur la terrotacion, ĝi ankaŭ ŝanĝas nian konduton kaj sintenon, sed, bedaŭrinde, ne ĉiam samtempe kaj samgrade. Pro tio la mezurado de mia amo al vi dependas de la mezuranto kaj, pro tio, la rezultoj povas esti sufiĉe malsimilaj. Tiel malsimilaj, ke tiu diferenco tute ne solveblas per artifika rimedo kiel la aldono de tiu artefarita supersekundo.

Blogo de mortiganto

Kiam mi rimarkis, kiu telefonis al mi — “Saluton, Viktoro, ĉu vi rekonas mian voĉon?” — mi preskaŭ suferis ŝokon. Imagu, temis pri Maria, kiun mi kredis jam morta. Mi klopodu klarigi al vi la aferon: dum kelkaj jaroj ni laboris ĉiusabate en la sama muziklernejo en fora vilaĝo kaj pro tio ni devis pasigi kelkajn horojn kune en la trajno, frumatene por la iro kaj vespere por la reveno. Estus troige diri, ke ni fariĝis grandaj amikoj — “Delongege ni ne renkontiĝis, ĉu vi fartas bone?” — tamen post du–tri jaroj ni tiom interparolis, ke ni multe konis unu la alian. Iutage, dum unu el tiuj trajnaj babiladoj hazarde ni malkovris — “Vidu, nuntempe mi serĉas laboron...” — ke ambaŭ havas komunan amikon, Alanon.

De kiam mi eklaboris en urba muziklernejo ni ne plu vidis unu la alian. Mi ne kontaktiĝis ankaŭ kun mia amiko lastatempe. Fakte, mi ne memoras kiamaniere alvenis al mi la malbona novaĵo — “...do, se vi konas iun lernejon, kiu bezonas flutinstruiston, sciigu min,” — ke ŝi, Maria, la amikino de Alano, — “bonvolu,” — mortis pro iu stranga malsano. Sufiĉe juna. Mi ĉiam pensas, ke miaj samaĝuloj estas sufiĉe junaj — “ĉar nuntempe mi bezonas iom pli da mono” — ĉefe, kiam ili serioze malsaniĝas aŭ mortas.

Kompreneble, dum la telefona konversacio — “Ĉu vi ankoraŭ instruas en la urba lernejo?” — mi ne kuraĝis diri al ŝi: “Ho, mi ja kredis, ke vi mortis!”. Tio estintus neafabla. Do mi demandis al ŝi la kutimajn banalaĵojn, klopodante ne montri mian grandegan surprizon — “Kiel fartas via edzino?” — kio ne estis facila, ĉar fakte, kvankam mi neniam estis tro esprimema homo, oni ne ofte havas la okazon paroli kun resurektulino. La dialogo kun la fantomino daŭris ankoraŭ kelkajn pliajn minutojn — “Ni devus renkontiĝi por kafumi aŭ bierumi, ĉu ne?” — kaj kiam ni ne sciis, kion aldoni — “Bone, estis plezuro paroli denove kun vi...” — ni adiaŭis.

Post la telefona konversacio mi tre ĝojis, ke ŝi vivas. Tamen amara sento baldaŭ okupis mian animon: nun mi devas malkovri alian samnoman amikinon de Alano, la kompatindan, sed mi kuraĝas nek malfermi mian agendon por serĉi tiun alian Marian, nek telefoni al li pridemande. Estus kiel preskaŭ mortigi iun — “Kisetojn!” — ĉu ne?

Blogo de murdoplananto

Kiam okazis la lasta oficiala horŝanĝo al la vintra tempo*, mi ne estis hejme. Laŭleĝe, kiam batas la tria nokte, oni devas malantaŭenigi la horloĝojn unu horon, kaj la tempo, kiu pasas de la 2:00:00 ĝis la 2:59:59, okazas oficiale dufoje. Ĉar nuntempe la plejparto el la horloĝoj estas en iloj rete konektitaj, la ŝanĝo estas plejparte aŭtomata.

Tiunokte, troviĝante en hoteleto de ĉarma urbo, mi ne facile ekdormis, ĉar en la najbara ĉambro loĝis du laŭtparolemaj virinoj. Poste, mi duonvekiĝis aŭdante du batojn de la urba sonorilo. Jen la dua nokte, mi pensis. Por vanuigi iun ajn dubon, mi ankaŭ ĵetis rigardon al mia poŝtelefono: jes, la dua nokte. Tamen, pri kiu dua nokte temas? Ĉu la unua dua nokte aŭ la dua dua nokte? Tiu dubo ne permesis al mi pludormi kaj mia cerbo komencis plani perfektan murdon. Mi ofte faras tion. Tio estas, mi ofte planas perfektajn murdojn. Kompreneble, ĝis nun mi murdis neniun. Tamen, jen mia nova kreaĵo: se la kamerao de la hotela parkejo registrus mian eliron je la (dua) 2:15, antaŭe mi povus trankvile mortigi la du malafablajn kaj bruemajn najbarinojn, ĉar mi havus sufiĉe da tempo de la (unua) 2:20 ĝis, ni diru, la (unua) 2:40. Do sufiĉus, ke mi faru ion alian dum tiu tempo, sed de la (dua) dua-nokte. Plenigado de la benzinujo de mia aŭto taŭgus. Tiamaniere, kiam la detektivo analizus la alibiojn de la gastoj de la ĉarma hoteleto, mi povus pruvi, ke mi eliris per mia aŭto antaŭ la horo de la “terura okazaĵo” kaj povus montri la atestilon de mia benzin-aĉetado samhore okazanta, kiam la ĉarmaj virinoj estis mortigitaj pere de nepreskribeblaj turmentoj.

Ĝi ŝajnas perfekta krimo, ĉu ne? Tamen estas problemo. En la teoria mondo, ĉio belas, ĉio funkcias akurate, sed la realo montriĝas senespere malperfekta: la horloĝo de la parkeja kamerao eble ne aŭtomate malantaŭeniĝus kaj dum la gardisto ne aranĝus tion mane en la sekva mateno. La detektivoj ne estas tiom stultaj kaj tuj rimarkus, ke se mi estus pleniginta mian benzinujon antaŭ ol eliri el la parkejo, la afero ne koherus. Tio estas la problemo pri loĝado en malperfekta lando: oni ne povas realigi siajn revojn.

*Somera kaj vintra horaroj estas adoptitaj en pluraj landoj kun la celo ebligi pli bonan profiton de la suna lumo kaj redukti la konsumon de elektra energio.

La Blaga Blogo Viktoro SOLÉ - Katalunio

Blogo de naĝisto

Kiel mi jam klarigis antaŭe, mi havas kelkajn memorproblemetojn.

Mi, du- aŭ tri-foje semajne, iras al la naĝejo. Mi tre ŝatas naĝi, kaj dum la naĝado estas tempo por “paroli” kun mi mem kaj kun mia propra korpo. Senti sensaciojn, aŭskulti ĝin, aŭ simple pensi pri kelkaj ne gravaj temoj. Sed la temo (mi ne volas perdi la fadenon) estas ke mi, fojfoje forgesas aferetojn. Do, la pasintan semajnon, ekzemple, mi forgesis la okulvitrojn. Kompreneble, estas permesite naĝi sen okulvitroj, sed krom la problemo de malbona vidpovo (pro la fakto de mi ne bone komprenata de la luma refrakto) estas la problemo de la troa klorado de la naĝeja akvo. Ni ĉiuj deziras, ke la akvo ne nur estu pura, sed, ke ankaŭ ĝi, cezaredzine, ŝajnu pura, do, se la zorganto dubas, li aŭ ŝi certe verŝas iomete pli da kloro iom pli. Mi ne plendas pri tio, nur klopodas kompreni, kial miaj okuloj estis tute ruĝaj post la naĝado.

Alian tagon mi forgesis la gumo-sandalojn. Unue, mi pensis, ke tio ne multe gravas, finfine oni naĝas senŝue, ĉu ne? Sed baldaŭ la respondeculino diris al mi, ke pro sankialoj, la gumo-sandaloj estas devigaj. Estas ŝimoj, kiuj atakas la naĝistajn piedojn (ŝajne ili vivas per la akvo sed nur for de la akvo!). Bone, mi ne devas kompreni la tutan mondon kaj ĝian grandegan komplikecon.

Trian tagon mi forgesis la banĉapon. Denove, la respondeculino admonis min kaj ŝi donis al mi, kiel recidivulo, broŝureton kun la normoj de la naĝejo.

La sekvan tagon, post legado de la normaro, mi reiris al la klubo, kaj zorge metis en mian dorsosakon kaj la gumo-sandalojn kaj la banĉapon. Mi eĉ ne forgesis la okulvitrojn. “Tuto en ordo!”, mi diris, kaj ekkomencis la naĝadon. Mi multe ĝuis ĝin, sed, kiam mi eliris, mi klare vidis, kion tiam mi forgesis: la bantukon. Kompreneble, ne estas leĝo, kiu malpermesas forgesi la bantukon, do la regularo, kiun mi pacience trastudis, nenion diris pri tio. Nu, mi ne estis deliktulo, sed ja malfeliĉa malsekulo. Per iomete da pacienco kaj strangaj pozoj, mi sukcesis sekigi min sub la elektra mansekigilo. Bone, afero senprobleme solvita.

Sed hieraŭ okazis alia forgesaĵo. La lasta. Antaŭ ol eliri hejmen, mi kontrolis, ĉu ĉio estas en la dorsosako. Mi alvenis naĝejen, kaj komencis naĝadon. Baldaŭ, mi havis strangan sensacion, fakte, nekutimajn sensaciojn. La unua temis pri pli da libereco, mi sentis min tre komforta dum la naĝado. La dua sensacio estis soleco. Mi sentis, ke mi naĝas sole. Sed ne temis pri sento, estis realaĵo. La kunnaĝintoj estis for el la akvo, ili formis grupon kaj severe rigardadis al mi. Baldaŭ alvenis la respondeculino, kiu devigis min foriri el la akvo kaj kovri min per la bantuko. Mi, momente, ne komprenis, kial ŝi emfazis tiujn vortojn “bonvolu kovri vin per la bantuko”.

Oni ne permesas min reiri tien. La mondo estas plenplena je maltoleremaj homoj.

Blogo de najbaro

Antaŭ kelkaj jaroj, mi loĝis en impona konstruaĵo kun tre bela enirejo. Meze de la ŝtuparo, ene de nigra fera kradostrukturo, estis bela malnova lifto. La kajuto — el nobla ligno — havis tre komfortan benkon. Mi ĉiam pensis, por kio utilas benko en tia ilo, kiun oni uzas dum tiom mallonga tempo. Sed baldaŭ mi rimarkis, ke ĝi estas utila almenaŭ por iu specifa loĝanto de tiu ĉarma domego.

Tiuepoke mi suferis sendormecon ofte, kaj en tiaj okazoj mi finfine malkovris, ke la plej bona solvo estis trankvile atendi la dormemon sidante sur fotelo, kiu situis en malhela interna ĉambro kun vido al la ŝtuparo. De tie, mi povis kontroli, kiu uzas la lifton en tiuj malfruaj horoj. Ne temis pri tro distra afero, mi devas konfesi, sed mi memoras unu nokton, kiam okazis io speciala:

La najbaro, kiu loĝis, kiel mi, en la plej supra etaĝo, estis drinkemulo, kiu ofte revenis hejmen kvazaŭ dancante surstrate, kiam la lasta trinkejo de nia kvartalo fermiĝis. Ĉi-nokte li eniris la lifton, premis la butonon de sia etaĝo kaj, kiel antaŭvidite, la lifto leviĝis. Sidante sur la benko li endormiĝis tiel profunde, ke, kiam la lifto glate atingis sian celon, li ne vekiĝis. Post kelkaj minutoj, tiu malnova ilo aŭtomate ekreiris al la teretaĝo. Kompreneble, li ankoraŭ dormis. Tamen, kiam la aŭtomata descenda movo de la lifto finiĝis, estis brueto, kiu vekis la dormulon. Mi supozas, ke la situacio iel surprizis lin kaj li denove premis la butonon de sia etaĝo kaj la afero sizife rekomenciĝis. Nu, mi ne memoras, kiom da fojoj la lifto leviĝis kaj malleviĝis kun tiu dormanta pasaĝero ene.

La malfrua horo devis maltrankviligi lian edzinon kaj la konstanta bruo el la ŝtuparo pensigis ŝin. Mi vidis ŝin eliri sur la placeton de nia etaĝo ĝuste kiam la lifto denove revenis. La vidado de la dormanta edzo sur la lifta benko klarigis la aferon al ŝi, kiu tuj reiris hejmen, sed sen fermi la pordon. Strange, mi pensis. Sed baldaŭ la afero klariĝis: ŝi revenis kun lankovrilo, kiun ŝi, pro kompato, metis sur la viraĉon por varmigi lin. Duonvoĉe ŝi diris: “Dormu bone, kara, kaj morgaŭ, kiam vi sobriĝos, mi jam taŭge skoldos vin”.

Blogo de observanto de kuriozaj konceptoj — Sigelo

Se vi estas kutima leganto de la Blaga blogo, vi certe jam scias, ke mi ŝatas kelkajn ŝajne sensignifajn konceptojn. En ĉi tiu okazo, mi ŝatus paroli pri sigeloj, ĉefe tiaj specoj de ili difinitaj en la 4-a senco de nia amata PIV (Plena Ilustrita Vortaro, enrete PNIV: Plena Ne-Ilustrita Vortaro):

4 Signo, stampita sur moligita substanco, k almetita al koverto, skatolo, pordo ks, por certigi la sekreton, malhelpi la malfermon sen la scio de la posedanto ktp: plumba, vaksa sigelo; justicaj sigeloj; mi vidis libron, sigelitan per sep sigeloj.

Ĉiuj el ni spektis filmojn, kie reĝo uzas sian ringon por stampi vakson fermantan koverton kun grava mesaĝo. Ĉar nur la reĝo havis tiun ringon, ĝia spuro sur la vakso certigas la originon de la letero. Tamen, kompreneble, oni povas facile malfermi tiun koverton, same kiel la kutimajn kovertojn, kiujn ni, subuloj de ĉiuj reĝoj, sigele fermas per nia plebana salivo antaŭ ol sendi ilin poŝte. Simile, ankaŭ facilas rompi la sigelbendon, kiun polico metas sur pordon de hejmo, kie okazis murdo. Tio gravas, ĉar la diferenco inter sigeloj kaj seruroj estas, ke sigelo tute ne celas eviti la malfermon de la sigelita objekto, sed garantii, ke tiu objekto ne estis iam malfermita. Kontraŭe, seruroj malhelpas la malfermon, se oni malhavas la koncernan ŝlosilon, sed ili nenion diras pri pasintaj malfermoj, laŭleĝaj aŭ ne. Tamen, ĉar “ne ekzistas regulo sen escepto”, mi konas sigelon, kiu ankaŭ celas eviti la malfermon de la sigelita objekto: la sigelo de la KD-oj. Kial tute ne eblas malfermi novan KD-on per niaj propraj manoj kaj oni nepre bezonas iun danĝeran akran ilon?

Unu el la plej inĝeniaj el tiaj iloj estas kurioza sigelo el glacio: oni eltrovis, ke por garantii, ke glaciigita manĝaĵo ne malglaciiĝis antaŭ ol vi aĉetas ĝin, la entrepreno, kiu metas la manĝaĵon en plastan ujon, metas ankaŭ glaciigitan formon, — stelon, ekzemple. Se dum la procezo, la veturado al la vendejo aŭ la stokado okazas malglaciiĝo, ankaŭ la stelo likviĝas kaj malaperas. Tamen, se la pako alvenas al vi kun la stelo ankoraŭ videbla, vi certas, ke la tiel nomata “malvarma ĉeno” ne rompiĝis. Estis tiel bona, simpla kaj malmultekosta ideo, ke mi pensas, ke ĝi neniam realiĝis kaj neniam realiĝos.

Aliflanke, kelkaj religioj kaj kulturoj donas specialan signifon al iu sigelo troviĝanta en ĉiuj naskiĝintaj inoj. Naturo, ĉi-okaze montriĝis vere malegaleca. Oni rakontas, ke en arda darvinisma diskutado, pri tio ĉu la funkcio evoluigas la homajn organojn aŭ ĉu ili evoluas laŭ pli hazardaj genaj modifoj, kiuj helpas aŭ malhelpas la supervivadon, lerta sciencisto venke finis la diskuton per la jena argumento: “se vi pravus, kaj estus la funkcio, kiu evoluigos la organon, ĉiuj virinoj delonge naskiĝus senhimenaj”. Kompreneble.

Blogo de ordemulo

Laŭ miaj spertoj, oni povas dividi la homaron en du grupojn. La unuan konsistigas tiuj homoj, kiuj neniam forgesas remeti fermilojn de objektoj (botelo, dentopastujo ktp) al la koncerna loko, kaj la duan la neglektemuloj, kiuj povas trankvile pluvivi ĉirkaŭataj de malfermitaj ujoj kaj iloj. Malbonŝance, mi apartenas al la unua grupo, do al tiuj personoj, kiuj suferas vidante orfecan skribilingon aŭ botelon perdintan la rilaton kun sia propra korko, eble por ĉiam. Same, min suferigas malfermitaj zipoj, tirkestoj kaj ŝrankoj. Ĉu vi rimarkis, kiel facile estas por ŝtelisto pluki valoraĵojn el via malfermita sako? Aldone, por kio utilas senkorka botelo? Ĉu neniam malfermita tirkesto vundis vian kruron aŭ genuon? Oni laŭdas min kiel tre ordeman homon, sed mi rimarkas, ke tiuj malobservemuloj, kiuj perdas ie ŝtopilojn, havas multe pli feliĉan kaj senstreĉan vivon ol mi mem. Mi rajtas diri tion, ĉar la destino fatale disponigis al mi mirindan edzinon, kiu — ho ve! — apartenas al tiu feliĉe trankvila parto de la homaro. Miaj gefiloj, bonŝance, pli profitis la patrinajn genojn, do ili estas belaj kaj sanaj sed, tamen, ankaŭ ili estas adeptoj de tiu senzorgema kaj kompreneble, neorganizita — eĉ neorganizebla — grupo. Tial mi pasigas la tagon inter malfermitaj tirkestoj kaj ŝrankoj, klopodante reparigi skribilojn kaj ujojn kun iliaj fermiloj kaj vidante, ke nur mi zorgas pri tiuj vere gravaj aferoj. Foje mi pensas, ke se mi loĝus sola, mia hejmo estus kvazaŭ paradizo: ĉio troviĝus ĉiam en sia taŭga loko. Kiel en muzeo, sed sen etikedoj — mi ja ne estas tiom freneza. Tamen, mi pensas, ke eĉ en tiu vere ideala situacio mi ne estus feliĉa, ĉar sola, mi certe havus pli da ordo kaj tempo, sed mi timas, ke mi sentus min kiel perditan korkŝtopilon serĉantan sian botelon (atentu kara leganto, ne mistrafu la metaforon: la botelo estas mia edzino), kiu certe senzorge vivus sian senprobleman vivon ie ajn, sen spuro de sopiro al sia korko (do, al mi mem, por fini la rakonton tirante la fadenon de la antaŭa metaforo).

Blogo de prelegamanto

Prelego estas tre interesa ĝenro laŭ mia opinio: unuhoran paroladon faras fakulo post sintezado de tio, kion li pristudis dum sufiĉe da tempo.

Teorie, la ĉeestantoj ne konas la prelegobjekton tiel bone kiel la preleganto mem (se tio okazus, jam temus pri alia afero, nome, ekzameno). Pro tio, li devas klopodi prezenti la temon en kiel eble plej komprenebla maniero. Ne estas same, se nuklea fizikisto, ekzemple, parolas antaŭ aliaj fizikistoj en faka kongreso, aŭ se li prelegas samteme al siaj najbaroj en vilaĝa aŭ kvartala biblioteko. Tial, preleganto ĉiam devas cerbumi kiamaniere klarigi la eksponadon, por ke lia ĉeestantaro komprenu ĝian kernon.

Aldone, pli malfacilas klarigi nuklefizikan temon al nefakuloj, ĉar la parolanto ne rajtas uzi fakajn vortojn. Sed tiu malfacilaĵo, fakte, estas bona instigo por li mem: ne malofte, sub faka aro da vortoj kutime uzataj de fakuloj, kuŝas malklaraĵoj ne sufiĉe bone komprenitaj de ili mem. Do, mi pensas same kiel Albert Einstein, kiu ŝajne diris, ke vi ne vere komprenas aferon, ĝis vi kapablas klarigi ĝin al via avino (kompreneble, tiu diritaĵo perdas sian efikon, se ankaŭ la menciita avino estas elstara fizikistino).

La malbonaj prelegantoj grupiĝas laŭ du ekstremaj kategorioj: tiuj, kiuj bone konas sian fakon, sed ne sukcesas bone klarigi ĝin al la ordinaruloj, kaj tiuj, kiuj jam majstras en la prelega arto, sed nenion vere interesan diras. Oni devas trovi mezan vojon inter tiuj du kategorioj. Ankaŭ mezan punkton oni devas serĉi, kiam temas pri la rilato inter pretigado de la enhavo kaj pretigado de la prezentado mem. Ne sufiĉas, ke la preleganto bonege konu la temon, li ankaŭ devas bone studi kiamaniere prezenti ĝin kaj provludi multfoje (familianoj kaj dombestoj kutime estas paciencaj aŭskultantoj por tiaj unuaj provoj).

Ja prelego estas parte teatraĵo. Unu el la plej gravaj diferencoj kuŝas en la fakto, ke la ununura aktoro de prelego ankaŭ estas ĝia aŭtoro. Tamen, tiu aŭtoro devas scii, kiam lia laboro kiel verkisto finiĝis, por doni tempon al la aktoro, do, al si mem, por provludado. Se neniu aktoro kuraĝus aperi antaŭ la publiko sen multe studi sian rolon, preleganto ne devas forgesi, ke ankaŭ li aktoras.

Alia grava afero estas la teknikaj helpiloj. Lastatempe ekfuroris la bildoprezentado. Ĝi estas utila, sed ankaŭ danĝera: bildo tre allogas la atenton, do, eble la ĉeestantoj donos pli da atento al la ekrano ol al la voĉo. Krome, kelkaj prelegantoj metas tekston en la bildaron. Tio estas grava eraro, ĉefe kiam temas pri iom longa teksto, ĉar tiam la preleganto legas tekston, kiun la spektantoj ja mem vidas.

Kelkaj prezentantoj rekte legas la prelegan tekston. Tio estas vere enuiga, ĉar la plejparto ne kapablas bone legi eĉ sian propran skribaĵon. Kompreneble, la preleganto rajtas havi helpnotojn surtable, sed li devas paroli atentante la reagon de la ĉeestantaro, kaptante, ĉu li devas ripeti frazon, denove klarigi koncepton pere de aliaj vortoj, iri antaŭen pli rapide aŭ pli malrapide, ktp. Do, estas pli bone iomete heziti kaj foje erareti ol fosi la rigardon en la paĝo tute forgesante la aŭdantaron.

Mi havas devizon pri tio: Se vi devas nepre legi, ne prelegu!

LA BLAGA BLOGO

Blogo de senlaborulo

La ekonomia krizo estas forta ĉe ni, do, trovi laboron ne estas facila afero. Fininte mian studadon, mi nur povis partopreni temporabajn kaj malfruktodonajn labor-elektadojn. Do, mi planis serĉi laboron alimaniere.

La unuan fojon, mi eniris la celitan oficejon kiel mesaĝisto. Mi detale pretigis min mem por la okazaĵo. Alveninte per bruema motorciklo (kiu atendis min malŝaltita surtrotuare), mi estis vestita per surtuto, sportaj ŝuoj kaj kasko, kiun mi ne formetis. Maĉante maĉgumon malkaŝe, mi donis pakaĵon al la knabino kaj petis, ke ŝi stampu firmaan sigelon en la falsan kvitancon, kiun mi tiucele pretigis.

Duafoje, mi ŝajnigis esti fremdulo, kiu perdiĝis en la kvartalo serĉante iun neekzistantan “Muzeon pri planitaj lingvoj.” Elirinte, mi pensis, ke la knabino ne rekonis min, bone kaŝita per taŭga turisma vestaĵaro, mapo, fotilo kaj la fremda akĉento, kiun mi provludis hejme dum kelkaj tagoj.

En la tria fojo, mi rolis kiel almozulo petante monon por manĝi, sed mi sukcese kredigis ŝin, ke temas pri io por drinki. Eĉ fetoro, tiukaze, ludis gravan parton en la konstruado de tiu rolulo.

Kvare, mi estis perfekte kostumita pastro, kiu donacis flugfoliojn por la “perditaj animoj”. “Mi pensas, ke ĉi tio”, diris mi solene, preskaŭ ĉantante, “estas granda pekejo, kie la nuntempaj gejunuloj perdiĝas”.

Foje, mi eĉ sukcesis havi mallongan intervjuon kun la oficejestro. Bone alivestita kiel vendisto (kravato, brilantaj nigraj ŝuoj, konvena valizo kaj ĉiama rideto) mi klopodis vendi al li sekurecan sistemon. Alifoje, mi petis, ke lia entrepreno monhelpu la ne-registaran organizon Doganistoj sen Landlimoj (mi preskaŭ sukcesis!).

Elirante el la oficejo, mi ĉiam adiaŭis ne nur la laboreman knabinon, sed ankaŭ la kameraon, kiu pro sekurecaj kialoj, gardis la ejon. Ĉio estis funkcianta laŭplane kaj finfine alvenis la tago, kiam mi petis veran intervjuon. Kutime, tiaj aktor-agentejoj unue petas fotoalbumon, filmetojn kaj vivprotokolon, kaj poste, se necese, organizas provludon. Do, la estro tre surpriziĝis, kiam mi nur surtabligis listeton:

1a rolulo: mesaĝisto (3an de majo, 10:45)

2a rolulo: perdita fremdulo (4an de majo, 12:30)

3a rolulo: almozulo (6an de majo, 17:10)

4a rolulo: pastro (7an de majo, 9:30)

5a rolulo: vendisto (10an de majo, 11:00)

6a rolulo: Doganisto sen landlimoj (12an de majo, 15:45)

Liaj brovoj ĉuis “kion signifas tiu listo?”

“Bonvolu vidi, kion viaj kameraoj registris tiujn datojn kaj horojn. Mi revenos morgaŭ”, mi respondis. Kaj de tiu tago, mi havas laboron kiel aktoro. Momente, ne temas pri gravaj roloj en teatraĵoj, sed pri etaj partoprenoj kiel kostumita flankrolulo. Tamen, mi ne rajtas plendi: mi atingis tion, kion mi semis.

Blogo de ŝiprompulo

Irante al la laborejo, mi prenas metroon en apudhejma haltejo. Ĝis tiu punkto mi estas relative libera, se oni rajtas diri tion en la nuntempa moderna socio. Sed jam sur la kajo, la informa ekrano montras al mi la mankantan tempon ĝis la alveno de la trajno. Tiamaniere, mi eniras en maŝinon, kiu regas min, ĉar la tuturba sistemo kontrolanta la metroreton neapelacieble kondukas homojn ĝis la celata haltejo. Jam surstrate, mi devas iom piediri trapasonte kvar stratojn. Tiam estas la semafora sistemo de la urbo, kiu transprenas la rolon de la metroa sistemo kaj kontrolas mian piediradon de la unua semaforo. Mi jam scias, ke mi devas iomete rapidi por atingi la verdan lumon de la dua semaforo, promeni trankvile al la tria kaj denove paŝi mezrapide ĝis la lasta semaforo troviĝanta antaŭ mia laborejo.

Laŭ tiu efika, senkompata kaj iamaniere kunligita meĥanismo inter la metroa kaj la semafora ritmo, mi alvenas laborejen je la 7:46 aŭ je la 7:50 aŭ je la 7:54. Tio dependas de tio kiam mi, laŭ mia sola liberebleco, prenas la metroon. Tamen, tute ne eblas alveni, ekzemple, je la 7:48 aŭ je la 7:52. Mi povas certigi tion, ĉar ĉiutage la entreprena horloĝo printas la alvenhoron sur mia persona slipo.

Tiam, tie, mi eniras en alispecan aŭtomaton, kiu regas miajn tempon kaj volon, ĝis longe atendita sonorilo redonas la tieajn laborantojn al la urba semafora kaj metroa sistemoj, kiuj kondukas ĉiujn hejmen ankaŭ je ekzaktaj tempopunktoj, kvazaŭ ni estus programitaj robotoj. Mi rakontas tion al vi, por ke vi komprenu la konsekvencojn de io eksterordinara okazinta hieraŭ. Post la laboro, kiel kutime, mi robote piediris ĝis la metroa haltejo, prenis la metroon reen hejmen kaj elirinte el la metroo, jam surstrate, mi vidis “ŝin”.

Parenteze: hejme, kiam oni parolas pri “ŝi”, ĉiam temas pri la sama nenomebla eksa koramikino, kies fuĝo lasis min kiel vrakon en neatingebla strando de perdita insulo. Mia nuna koramikino, Anna, multe helpis kaj, iom-post-iom, mi denove kapablas navigi memstare. Sed ni finu la parentezan komenton kaj revenu al la neatendita renkontiĝo: mi haltis kaj paroletis kun “ŝi”. Tremante, mi balbutis dum la nadlo de mia interna kompaso komencis giri freneze, sed mi kapablis ŝajnigi, ke ĉio estas en ordo. Post mallonga babilado, ni ĉaste kisis unu la alian adiaŭe kaj mi sekvis mian kurson ĝoje, ĉar mi pensis, ke mi kapeis preskaŭ senvunde. Alveninte hejmen, Anna tuj diris: “kio okazis al vi?”. Pensante, ke mia mieno perfidis min, mi disfalis kaj konfesis la veran veron, do, ke mi ankoraŭ amas “ŝin”. Plorante dum ŝi estis pakanta siajn aferojn por retranslokiĝi al la patrina hejmo, Ankaŭ Anna konfesis ion: ŝi rimarkis nenion strangan sur mia mieno, — eĉ ne la ruĝajn spurojn de farbitaj lipoj sur mia vango. La ununura strangaĵo rimarkita de ŝi estis, ke mi alvenis hejmen je la 16:45 kaj tio, laŭ la kunordigita urba sistemo, tute ne eblas.

Blogo de spektanto de gravaj eventoj

Homoj kutime scivolemas pri tio, kion vi estis faranta, kiam okazis gravega novaĵo. Kvazaŭ ekzistus ia magia rilato inter la plej banala afero, kiun vi tiam faris, kaj la samtempe okazanta mondfama evento en alia fora parto de nia planedo. Ĉiuokaze, oni ŝatas demandi kaj rakonti pri tio.

Permesu al mi rakonti al vi tri verajn ekzemplojn. Kiam en 2001 la du ĝemelaj turoj de Novjorko falis, mi troviĝis en maljunulejo vizitante mian boavon. Mi rimarkis, ke kelkaj gemaljunuloj loĝantaj tie atente spektas televidilon, sed mi pensis, ke temas pri tiaj malbonaj filmoj kun multaj bomboj, fajro kaj detruo. Poste, mi iris preni la metroon, kaj en la halteja ekrano videblis simila “filmo”, kaj mi, ŝerlokholme, eksuspektis ke temas ne pri filmo.

En aŭgusto 2017 okazis la atenco en Barcelono, mia urbo. Tiam mi somerumis en fora vilaĝo, sed mia filo Martí, kune kun du amikoj, devis trapasi ĝuste la lokon, kie kamioneto mortigis piedirantojn, en la fama strato Rambla. Bonŝance ili malfruiĝis. Mia filino, kiu tuj aŭdis pri la novaĵo kaj sciis, ke ŝia frato estas ironta tien, tuj telefonis al li. Li ne respondis. Imagu la situacion! Tamen, ŝi ankoraŭ ne nervoziĝis, ĉar li kutime ne respondas. Do ŝi serĉis la telefonnumeron de unu el la amikoj, kaj li tuj respondis, kiam ili tri jam estis revenintaj post trovado de amaso da homoj, kiuj teruritaj fuĝis el la infero de la Rambla. Tuj poste, mia filino telefonis al mi, kiu — naive feliĉa — ankoraŭ nenion sciis pri la afero. Do mi aŭdis, ke mia filo troviĝas sana kaj ekster danĝero, eĉ antaŭ ol scii, ke danĝero ekzistis.

Kaj kion mi estis faranta, kiam mi aŭdis pri la bruliĝo de la katedralo Notre-Dame? Ĝuste tiam mi estis skribanta novan artikolon por La Blaga Blogo. Fakte, ne tiun, kiun vi nun legas, ĉar la alia artikolo eniris en sakstraton kaj nun ĝi kuŝas en la virtuala rubujo kune kun multaj aliaj fiaskintaj klopodoj. Tamen tiu malfeliĉa okazaĵo donis al mi novan pripensindan temon. Nu, mi ĝojas, ĉar ekde nun, kiam iu ajn demandos, kion mi estis faranta dum la bruliĝo de la pariza ĉefa preĝejo, mi povos diri: mi estis skribanta artikolon en Esperanto. Eble tiu respondo, per la abrakadabra vorto “Esperanto”, ekscitos la scivolemon de la demandanto, kiu poste, tute sorĉita pro la envulto de la zamenhofa lingvo, esperantistiĝos. Kaj kiam alia homo demandos, kial li aŭ ŝi eklernis la Internacian Lingvon, la respondo estos: ĉar la Notre-Dame bruliĝis.

Jen vere magia rilato.

Blogo de spertulo

En nia socio ekzistas kelkaj homoj, kiuj havas la lertecon gajni sufiĉan monon pere de sia sperto. Kaj mi decidis, ke mi volas iĝi profesia spertulo. Oni povas kredi, ke, por esti tia, necesas multe studi, sed tio ne nepras. Kiel diris la filozofo: zebro ne bezonas kuri pli rapide ol leonino, sufiĉas ke ĝi pli rapidu ol alia zebro. Do pri tiu temo la afero funkcias same: oni ne devas esti vera fakulo pri io ajn, sufiĉas scii iom pli, aŭ fakte, ŝajnigi iom pli da kono ol la apuduloj.

Tamen, bona spertulo ja devas koni kelkajn strategiajn teknikojn. La partoprenantoj de radiaj kaj televidaj babil-rondoj ja majstras pri tio. La plej sukcesaj el ili ĉiam komencas siajn paroladojn per la formulo:

mi ne X-is la Y-on, sed mi opinias, ke...

X = legi, studi, aŭdi, spekti, viziti...

Y = verdikto, libro, intervjuo, filmo, deklaracio...

Konsekvence, per tiu rimedo, saĝa spertulo neniam silentas: “mi ne legis tiun libron, sed mi opinias, ke...”, “mi ne aŭdis la deklaracion, sed mi pensas, ke...”, “mi ne vizitis tiun landon, sed mi kredas, ke...”. Ho, tio ĉiam funkcias!

Alia taŭga helpo estas havi fortan voĉon kaj kapabli paroli senĉese, dum la aliaj klopodas silentigi vin. Mi trejnas min mem ĉiutage por plibonigi tian kapablon: ŝaltante la radion, kiam elsendiĝas la plej bruema politika babil-rondo, mi parolas kaj paroladas pri iu ajn temo tute indiferenta al la aliulaj diskursoj. Por atingi altnivelan rezulton ĉi-afere, tre gravas senaŭskulte aŭdi, sed pri tio mi ja estas vera fakulo, ĉar mi edziĝis antaŭ kelkaj jaroj.

La spertularo havas gravan devizon: ju pli fora aŭ nekonata estas la temo, des pli fidinda ŝajnas la spertulo. Ekzemple, mi loĝas en Barcelono, kaj ĉi tie mi tute ne fakas pri ĝia arkitekturo, nek pri la politika situacio de Katalunio, eĉ ne pri la eksterordinare bona piedpilka teamo Barça. Tamen, se mi translokiĝus al alia lando, tie aŭtomate mi estus tre kredinda — eĉ kredenda! — fakulo pri ĉio ĉi. Ju pli fora troviĝus tiu lando, des pli valoraj iĝus miaj opinioj (eĉ tiuj pri la eksterordinare bona piedpilka teamo Barça).

Blogo de supervivanto

Fakte, mi ne scias kial mi skribas en tiu ĉi blogo, ĉar tre probable mi estas la lasta homa estulo sur la tero. Tamen, malgraŭ ke la demando estas memevidenta — kiu legos ĉi tiun tekston krom mi mem? — mi ne kapablas ne skribi.

Kompreneble mi devus komenci per la jena klarigo — al kiu? — sur la Tero okazis terura elekstermonda atako, kiu mortigis la homaron. Sed dum tiu agreso, pro eksperimento, mi hazarde troviĝis ene de speciala maŝino konstruita de mia universitato kaj certe la unika izola sistemo de tiu aparato protektis min kaj, bedaŭrinde, malfacile alia homo estis en la samaj kondiĉoj dum la hombuĉado.

Tiu elekstertera fiago mortigis nek bestojn, nek plantojn, ankaŭ ne difektis ilojn kaj maŝinojn. Do en la unuaj tempoj, elektro kaj pura akvo troviĝis ĉie. Tiel mi povis profiti ĉion: manĝaĵojn, aŭtomobilojn, laboratoriojn, komputilojn kaj eĉ interreton. Tamen, kiam io difektiĝas, neniu krom mi povas ripari ĝin, kaj mi ne kapablas ĉion solvi. Pro tio, en mia ĉirkaŭaĵo preskaŭ ĉiutage nova ilo malfunkcias kaj tio, iom-post-iom, vualas mian regionon per malgaja dekadenca bildo.

Vivi sola en la mondo havas problemojn kaj tiasence mi luktas kontraŭ mi mem por ne fali en sovaĝecon. Oni devas klopodi konservi la bonajn morojn. Pro tio mi kombas kaj razas min ĉiutage, malgraŭ ke neniu — krom mi mem per duonrompita spegulo — vidas min, kaj veturante per aŭto tra la senhoma urbo, mi ĉiam uzas la blinkilojn por indiki, ĉu la veturilon turnos dekstren aŭ maldekstren, ĉar mi konscias, ke se oni komencas malobservi tiajn bazajn kutimojn, ĉio povas degeneri en pelmela ĥaoso kaj tiam tre facile ekestas sanga revolucio kun katastrofa rezulto.

Aliflanke, oni povas kompreni, ke mi ŝatus trovi alian eblan supervivanton — ĉefe supervivantinon — ĉar en mi miksiĝas la baza persona neceso trovi kunulinon kun la supera rasa respondeco savi la homaron. Mi eĉ pensis, ke se mi trovus tiun novan Evan, mi, kiel nova Adamo, povus enkonduki Esperanton kiel duan mondan lingvon por ĉiuj. Por ĉiuj niaj eventualaj filoj, kompreneble. Eta fina venko, sendube.

Blogo de surdulo

Dum la lastaj monatoj, mi rimarkis ke multaj homoj alparolas min mallaŭte. Ne temas pri grava afero, ĉar kiam mi ne bone komprenas ilin, mi petas ripeti la demandon kaj solvite. Tiuj mallaŭtparolemaj homoj estas ĉefe miaj gelernantoj — mi estas muzikinstruisto, do praktikanto de profesio ne tute taŭga por surduloj. Post kelkaj semajnoj tio pensigis min: Ĉu estas vera koluzio kontraŭ mi? Ĉu la gelernantoj interkonsente parolas klasĉambre iom pli mallaŭte ol necese? Kompreneble mi ne estas tiel stulta, kaj post iom da rezonado mi konkludis, ke la kaŭzo sendube kuŝas aliloke, plejcerte pli apude.

Aldone estas ĝenaj genaj trajtoj, kiuj ne multe helpas min: mia avo kaj mia patrino komencis perdi sian aŭdkapablon kiel mezaĝuloj kaj jam de longe ankaŭ mia frato ne aŭdas bone. Timante, ke mi heredis — inter aliajn — ankaŭ tiun “virton”, mi vizitis kuraciston, kiu testis mian aŭdkapablon pere de mallaŭtaj sonoj senditaj jen al mia dekstra orelo jen al la maldekstra. Post tiu stranga sperto (ĉar finfine oni jam ne scias, ĉu la sonoj estas realaj aŭ imagataj) venis la otorinolaringologo. Li portis enmane dosieron pri la rezulto de la testo kaj per senindulga voĉo diris: “kara Viktoro, vi jam estas sufiĉe maljuneta...” (li uzas la sufikson “et” ĉie por klopodi mildigeti la diagnozojn). Kompreneble, post tiu frazkomenco, mi antaŭvidis teruran verdikton, sed, li aldonis la jenon: “...kaj vi estas maniulo, kiu diras nur sensencaĵojn: eble vi havas problemon ene de via kapo, sed ne en viaj oreloj, ĉar via aŭdkapablo estas perfekta!”. Do mi eliris el la kuracejo kun miksaĵo de sentoj: kompreneble mi ĝojis pro la bona novaĵo, sed mi demandis min mem, ĉu mi devus viziti alian specon de kuracisto por klopodi solvi la “alian” problemon, kiu loĝas miakape.

Tamen la mistero pri tio, kial multaj homoj alparolas min mallaŭte, restas nesolvita, do eble mi devus finfine akcepti, ke mia edzino pravas (denove), kaj la problemo ne estas, ke mi ne bone aŭdas, sed, ke mi ne atente aŭskultas. Pro tio, ŝi aŭguras, ke iom post iom mi iĝos, plie ol surdulo, perfekta surdemulo.

Blogo de trompisto

Eble mia plej malbona koŝmaro estas, ke troviĝante en koncertejo, subite, pro la kutime ne klaraj cirkonstancoj, kiujn ni spertas ensonĝe, mi devas nepre anstataŭi la pianiston. Mi vidas min mem stumble iranta ĝis la impona muzikilo antaŭ la demandema rigardo de la ĉeestantaro. Sidiĝinte kontraŭ la minaca nigrablanka dentaro, mi, bonŝance, neniam alvenis al la punkto, kiam la publiko rimarkis, ke mi tute ne scipovas ludi tiun instrumenton, ĉar tiam — kiel okazas ĵus antaŭ la fatala aviadila akcidento en kompareblaj inkubsonĝoj — mi vekiĝas tute ŝvitkovrita aŭdante mian koron, kiu batas Presto assai.

Sed ne nur en sonĝoj mi spertas tian sensaĵon: foje mi imagas, ke mi devas instrui fakon, kiun mi ne sufiĉe bone posedas, kaj ke la lernantoj, kompreneble, tuj rimarkas mian nekapablon. Mi sentas min kiel daltonulo, kiu devas instrui kolorojn aŭ kiel disleksiulo lerniganta ortografion. Fakte, temas pri sufiĉe kutima instruista timo: stari antaŭ lernantoj, kiuj pli bone konas la instruatan fakon ol li mem. La spitaj demandoj de la lernantoj iĝas glavoj kontraŭ lia prestiĝo kaj kugloj kontraŭ lia animo. Kiam tio okazas, ne en sonĝoj sed en la vera vivo, nur la vere grandaj instruistoj konfesas sian nescion kaj profitas la kapablojn de la lernantoj por komuna lernado. Mi — kiel la plejparto el la instruistoj — klopodas vuali la aferon per sufiĉe sukcesa oratora konfuzilo. Pri tio mi ja estas vera fakulo.

Mi instruas Esperanton, kaj kutime la instruistoj de nia amata lingvo estas spertaj esperantistoj kaj fakuloj pri lingvo. Estante nek unu nek la alia, iamaniere mi ja trompas homojn en la vera vivo, kaj eble pro tio mi havas tiajn sonĝojn: same kiel la ŝtelisto supozeble havas koŝmarojn pri policistoj kaj malliberejoj, en la miaj, mi estas malkovrota trompisto. Nur tiaj subitaj vekiĝoj savas min de tia granda honto.

Sed mi ne volas skribi plu, ĉar oni tuj rimarkos, ke mi ankaŭ ne estas vera verkisto kaj ke ĉi tiu blogaĵo ne estas, kiel kutime, fikcia.

Blogo de vilaĝa kuracisto

Kiel kuracisto en malgranda vilaĝo dum pli ol dudek jaroj mi spertis amason da kuriozaĵoj. La plej proksima hospitalo estis en sufiĉe malproksima granda urbo, do tute ne konvenis sendi vilaĝanojn al la specialisto pro malgravaj aferoj. Tiamaniere mi neoficiale spertiĝis pri multaj medicinaj branĉoj: mi agis kiel traŭmatologo, pediatro, gerontologo, ginekologo, seksologo, psikologo, kaj eĉ konfesprenanto — kiam multaj homoj jam ne multe vizitis la preĝejon. Kompreneble, mi ne povis solvi la plej gravajn malsanojn de tiuj specialaĵoj, sed mi ja elturniĝis pri la plej kutimaj negravaj misfunkcioj.

Malgraŭ ke mi forte fidas je la scienca metodo, ni kuracistoj ĉiam sciis, ke sanigo ne estas nur kemia reakcio al piloloj. Fine, homaj estaĵoj estas pli ol provo-tubo, ĉu ne? Pro tio, sen forgesi la farmakologian helpon, mi ĉiam atentis ankaŭ la animon de la pacientoj. Aŭskulti ilin estas la unua tasko de konscia kuracisto kaj kiel eble kuraci ankaŭ la animon estas nia rolo en la landa saniga sistemo. Tio ŝajnas pli temporaba, sed finfine estas investo: ju pli oni klopodas sanigi samtempe kaj la korpon kaj la animon, des malpli ili ree malsaniĝas.

Tamen, ne ĉiam tio funkcias kiel mi antaŭpensis. En la vilaĝo loĝis tri maljunaj fraŭlaj fratinoj, kiuj tiom ŝatis mian atenteman “sistemon”, ke ili tri ĉiutage — jes, ĉiutage — vizitis min. Ĉar ilia sano estis sufiĉe bona, ili permesis, ke mi atentu pli urĝajn kazojn antaŭ ili. Fakte, ili havis nenian farendaĵon ĝis la tagmanĝo, do kutime ili pasigis la matenon en la atendejo. Ne necesas diri, ke tiu loko estis unu el la plej gravaj el la vilaĝo en konkurenco nur kun la kafejo. Do, kiam estis ilia vico, la tri fratinoj eniris mian oficejon kaj paroladis. Kutime temis pri duboj, ekzemple: “ĉu estas normala afero, ke mi sentas iom da doloro en miaj kruroj fine de la tago?” kaj mia respondo estis kutime laŭ la sokrata metodo: “kara, kiom aĝa vi estas?” kaj ŝi komprenis. “Mi povas recepti pomadon por viaj kruroj, se vi volas”, mi asertis, sed ŝi respondis “Ne, ne, tute ne, ne estas tiel grava doloro...”. Kaj pli-malpli tiel okazis la ĉiutagaj vizitoj — jes, ĉiutagaj — de la tri ĉarmulinoj.

Tamen, tre surprizis min, ke unu tagon, nur du el la fratinoj venis al la kuracejo. Mi tuj demandis: “kio pri via fratino? kial ŝi ne venis?”, kaj unu el la du respondis: “ho, ŝi ne fartas tre bone hodiaŭ.” Tiaj ili estis.

Blogo de volapukisto

Al Anna kaj Russ

Nur iomete studante la strukturon de Volapuko, oni tuj rimarkas ke temas pri serioza lingvo elpensita de sciencema menso, ne kiel nia zamenhofa kreaĵo — ĥaosa mozaiko farita el pecoj disŝiritaj de aliaj lingvoj — kiu pli taŭgas por versaĵoj kaj kantoj ol por vere gravaj aferoj.

Kelkaj substrekas, ke preskaŭ neniu kapablas bone paroli la Volapukan. Kompreneble! Ankaŭ malmultaj homoj komprenas la ejnŝtejnan teorion pri relativeco, sed tio neniel estis argumento kontraŭ la teorio mem.

Se la ŝlejera lingvo ne facilas, tio rezultas de la fakto, ke ni homoj ankoraŭ ne atingis la bezonatan minimuman nivelon. Kaj tiun nivelon ni ne akiros malŝparante la tempon per babilado en tia simpla lingvo, kia Esperanto estas. Same kiel la filozofo Kant pensis, ke kolombo flugus pli facile sen aero, multaj verduloj naive kredas, ke ili vere ekzercas sian menson parolante tiun stultan unukazan lingvon. Tute ne. Nia cerbo bezonas ian reziston por bone labori, kaj tiu Esperanta akuzativo estas preskaŭ nenio, nur kiel kelkaj molekuloj de aero, kiuj tute ne sufiĉus por elteni la flugadon de la filozofema birdo.

Esperanta verbo, ekzemple, povas havi nur kelkajn formojn, sed Volapuke ĝi povas atingi la mirindan kvanton de 505 440 formoj, ĉar iun ajn verbon oni povas fleksii laŭ tempo, aktiveco, finiteco, persono, nombro, kaj eĉ genro. Precizeco! Komparu tion kun la fantoma signifo de la sufikso “um” kaj la prepozicio “je”...

Preskaŭ ĉiuj povas kompreni unuarigarde Esperantajn vortojn kiel estas “fiziko”, “lingvo” kaj “edukado”. Tre konataj vortoj, kiuj tute ne laborigas nian memorkapablon. Tamen, provu enkapigi la jenajn: “füsüd”, “pük” kaj “dugäl”. Tio ja meritas la penon! Se oni volas bicikli por trejni siajn muskolojn, oni ne iru ĉiam laŭ alsubaj deklivoj. Esperanto estas tia vojo, kiu pigrigas vin. Provu la alsupran Volapukan manieron kaj via cerbo multe pliboniĝos.

Malgraŭ ĉio, la kreinto de tiu lingva miksaĵo ne tute sukcesis, tiel ke Esperanto havas kelkajn malfacilaĵojn, kiuj ridigas la volapukistojn sed streĉas la tiel nomatajn “eternajn komencantojn”. Pro tio, mi havas gravan mesaĝon por la homoj, kiuj ŝatas planlingvojn: se vi volas lerni veran lingvon, studu Volapukon, se vi volas lerni facilan lingvon por klaĉado kaj nur supraĵa babilado forgesu Esperanton kaj lernu ja la Tokiponan!

Blogo pri

heroo kulpulo

Johano, kiel kutime parkis sian kamionon en la alta parto de la strato. Li, jam tre laca pro la longa vojaĝo, desaltis el la veturilo kaj iris hejmen. Estis tre malfrue kaj la kvartalo jam estis dormanta.

Post kelkaj minutoj, la kamiono, eventuale malbone bremsita, komencis malsupreniri laŭ la strato.

Hazarde, neniu piediris nek ĉeestis tie kaj la kamiono koliziis kontraŭ aro da rubujoj. Bonŝance nenio okazis krom bruo kaj kelkaj difektetoj en tiuj ujoj kaj en la kamiono. Nur malgravaj damaĝoj, kiuj estos senprobleme kovritaj fare de la asekura kompanio.

La postan tagon, Johano estis famulo siakvartale. Homoj amuze komentis la noktan promenadon de la ŝarĝaŭto. Dum la tuta tago, oni mokdiris al li: “Johano, kie estas via kamiono?” kaj ĉiuj donis al li afablajn frapetojn sur la ŝultro.

Vespere, kiel kutime, li iris al la trinkejo. Tie, la amikoj akceptis lin kiel la okazaĵan heroon. Kompreneble, li kore invitis trinki la amuzitajn amikojn kaj ili ĉiuj kantis kaj amuziĝis, ĝis Marko, la trinkejestro, avertis ilin, ke jam estas la ferma horo. Brueme, ili disiĝis kaj iris hejmen.

Johano, kiel kutime parkis sian kamionon en la alta parto de la strato. Li, jam tre laca pro la longa vojaĝo, desaltis el la veturilo kaj iris hejmen. Estis tre malfrue kaj la kvartalo jam estis dormanta.

Post kelkaj minutoj, la kamiono, eventuale malbone bremsita, komencis malsupreniri laŭ la strato.

Hazarde, Maria, ĝuste en tiu momento, estis trapasinta la straton preter la rubujoj kun sia bebo en siaj brakoj. La bebo subite malsaniĝis, kaj vidante, ke li havas tre altan febron, ŝi decidis porti lin al la hospitalo. Malbonŝance, la kamiono mortigis tuj ambaŭ.

La postan tagon, Johano estis famulo siakvartale. Homoj, teruritaj pro la okazaĵo, komentadis la noktan tragedion. Dum la tuta tago, oni flustris lian nomon, sed neniu emis alparoli nek tuŝi lin. Tamen, Johano bonvenigintus brakumon.

Vespere, la trinkejo estis duonmalplena. La malmultaj ĉeestantoj kompate rigardis Johanon, kiu eniris tute sola, kaj malparoleme trinkadis en la malluma eja angulo. Je la ferma horo, Marko ne kuraĝis averti la ununuran klienton, kiu, silente kaj kapkline, ankoraŭ restis ĉe li.

BRAJLO

Ses ŝlosilaj punktoj

Sergej KOROL - Rusio

Redaktita de Aleksander OSINCEV - Rusio

Brajlo estas mirinda inventaĵo de la homaro, ĝi estas ponto inter blinduloj kaj la mondo. Nur imagu, ke ses reliefaj punktoj povas helpi al vidhandikapuloj legi, skribi, muziki, studi kemion, fizikon kaj multe da aliaj fakoj. Kaj nun pri ĉio pli detale.

Blindula historio

Reliefskribo ne estis inventaĵo por blindaj homoj, kiuj arde volis ricevi novajn informojn. Kiam la juna inventanto de brajlo Louis Braille [lŭi braj] lernis en lernejo por blindaj infanoj - 3-jaraĝa li vundis siajn okulojn per tajlora aleno de sia patro, blinduloj povis legi nur specialajn librojn, presitajn per relief-linia tiparo. Verdire, ĝi aspektis kiel kutimaj literoj, elstarantaj sur la surfaco de paĝo kaj blindulo devis ĉirkaŭpalpi ĉiun literon. Tio okupadis minutojn kaj la leganto forgesadis la komencon de la frazo antaŭ ol li finlegadis ĝin. Krom tio la produktado de tiaj libroj estis tre multekosta, la lernejo por blinduloj posedis nur dekkvin tiajn librojn!

Louis Braille komprenis, ke la ekzistanta sistemo ne kontentigas vidhandikapulojn kaj li revis perfektigi ĝin. La impulson por kreado de brajlo donis la sistemo de la franca artileria oficiro Charles Barbier de la Serre, kiu proponis uzi “nevideblan skribadon” por transdoni paf-koordinatojn inter artileriaj brigadoj, ĉar uzi kandelon por legi signifis malkaŝi sin. “Nevidebla skribado” de Barbier estas skrib-fiksado de ciferoj sur papero per specialaj truetoj. Tiu maniero estis uzebla, sed estas tre malrapida kaj komplika: sur unu folio oni apenaŭ povis skribi la tutan frazon. Kaj tiam Braille inventis alian metodon: fari ne truetojn, sed elpremaĵojn en papero, tiel, ke en papero aperadis reliefaj punktoj, kiujn blindulo povas legi per la fingroj. Tiel naskiĝis brajlo, kiun oni povas vidi nun, sed kun grandaj ŝanĝoj.

Ses punktoj

En brajlo kiel bazo estas ses punktoj, ordigitaj en du kolumnoj (po tri punktoj en ĉiu). Tiu sistemo ebligas kodigi ĉiujn literojn de ĉiu alfabeto, ciferojn, interpunkcion kaj specialajn signojn: ankaŭ kemiajn kaj matematikajn. Ses punktoj en du kolumnoj havas 63 kombinaĵojn, tio sufiĉas por skribado kaj legado.

Tiel aspektas la vorto “Esperanto” brajle:

⠑⠎⠏⠑⠗⠁⠝⠞⠕

La punktoj estas malgrandaj, sed oni facile povas legi ilin per la fingroj. Havante sufiĉan sperton, oni scipovas legi brajle tre rapide. Nuntempe ne ekzistas problemoj eldoni librojn, skribitajn brajle, samkiel oni preskaŭ ne havas problemojn aĉeti tiajn librojn, sed skribi permane estas daŭre iom malfacile.

Unue, por skribi brajle oni devas uzi specialajn ilojn: stifton kaj ŝablonon. Blindulo devas premi punktojn per stifto en dika paperfolio, helpante al si per ŝablono. La ĉefa malfacilaĵo estas, ke li devas fari tion spegule. Verdire, oni devis tion fari antaŭe, sed nun ekzistas multe da specialaj tajpiloj kaj klavaroj kaj ankaŭ specialaj ekranoj, kiuj aŭtomate montras la informon brajle. Nuntempe vidhandikapulo povas uzi komputilon kaj interreton sen ajna limigo.

Brajlaj perspektivoj

Sendube, neniu blindulo povas imagi sian vivon sen brajlo, foje tio estas la sola maniero skribi aŭ legi ion. Brajlo realigis la revon de Esperanto kaj iĝis komuna internacia sistemo, sed nur inter blinduloj. Tamen ankaŭ brajlo havas kelkajn problemojn kaj malfaĉilaĵon:

Pro tiuj malfacilaĵoj hodiaŭ kreskas intereso por la tiparo de Moon (malmulte uzata ekster Britio, kie ĝi aperis), kiu estas varianto de relief-linia tiparo, uzanta simpligitajn literkonturojn. Tiun tiparon povas legi kaj vidpovaj, kaj blindaj homoj. Ĝin eblas tre simple lerni kaj rapide legi. Iom post iom disvastiĝas specialaj sistemoj de prezentado de brajlo. Ekzemple, oni povas uzi specialan ganton, kiu diversmaniere premas fingrojn, informante la posedanton.

Sed restas konstanta la fakto, ke brajlo estas unu al la plej disvastigitaj sistemoj de skriba komunikado inter vidhandikapuloj en la mondo kaj estas unu el la plej mirindaj skribsistemoj.

http://traduku.net/brajle/

Tradukileto por brajlo

http://libe.narzan.com/

LIBE - Ligo Internacia de Blindaj Esperantistoj

INTERVJUO

Brian Russel — Alia mondo eblas

Guillaume ARMIDE — Francio

De multaj jaroj mi interesiĝas pri la socimodeloj, kiuj povas ebligi savi la homaron el la kolapsego, kiun sciencistoj antaŭvidas. Tiuj, kiuj plej logis mian atenton, estas la komunumoj, kiuj atingas altan nivelon de rezistado kaj adaptiĝo, danke al sia memstara funkcimaniero. Mi malkovris, ke ekzistas multaj el tiaj komunumoj tra la tuta mondo, troveblaj en diversaj literaturoj kaj retejoj. La unua, kiun mi vizitis estis en Barcelono. Mi “hazarde” malkovris, ke unu el miaj unuaj esperantlingvaj renkontitoj, la usondevena Briano Russell, kunfondis ĝin.

Tiu mirinda loko troviĝas en plena naturo kun belega vido al la urbego. Dek jarojn poste, revenante de la UK okazinta en Lisbono, mi denove trapasis la tiel nomatan komunumon Can Masdeu. Parolante kun Briano, mi proponis intervjui lin por Kontakto por konatigi al la esperantistaro ne nur tiun komunumon sed ankaŭ la lastan projekton en kiu Briano kontribuis. Temas pri interesa maniero kolekti rimedojn por subteni novajn projektojn.

Vi nun loĝas en Can Masdeu (KanMasdeŭ), en Barcelono. Kiel vi difinas tiun lokon?

Can Masdeu estas socia centro kaj komunumo okupata de 24 plenkreskuloj kaj 5 infanoj, ene de Collserola, naturparko apud Barcelono. La terojn apud la domo kulturas najbaroj de la urba distrikto Nou Barris. Ni havas tre agrablan loĝlokon, apud la urbo (10 minutojn promene ĝis buso aŭ metroo) sed ene de bieno. Dimanĉe ni malfermas la socicentron kaj venas de 100 ĝis 300 homoj partopreni en atelieroj, paroladoj, ludoj, koncertoj ktp. La programaro ĉiusemajne varias.

Vi estas unu el la du fondintoj de Can Masdeu, ĉu ne? Kiel naskiĝis la komunumo?

Mi kaj aliaj 8 amikoj serĉadis lokon por organizi tutmondan renkontiĝon por aktivuloj kontraŭ la klimata ŝanĝiĝo. Kiam ni vidis la forlasitan leprulejon kaj bienon, ni ne povis kredi ke ĝi restis malplena kaj neuzata dum duonjarcento. Estis granda loko, ĝuste tio, kion ni bezonis. Do, ni okupis Can Masdeu en 2001 kaj okazigis renkontiĝon. La loĝantaro rapide kreskis ĝis 30 homoj. Estis nekredeble bela loko, apud la urbo sed tute natura, preskaŭ oni ne sentas sin en urbo de miliono da personoj, oni aŭskultas nur birdojn, bufojn kaj insektojn.

En aprilo 2002 alvenis policistoj por forĵeti nin, sed ni estis preparitaj kaj povis defendi la domon per senperforta rezistado kaj amaskomunikila strategio, krom la invado de pli ol 100 policanoj. La sieĝo daŭris dum tri tagoj, kaj en la unua tago ĝi estis tutbarcelona novaĵo, en la dua tago estis tuthispana kaj en la tria tago ĝi estis tuteŭrope televidata. En la tria tago, kun pli ol 400 manifestaciantoj apud la domo, la juĝisto decidis fortiri la ordonon de eldomigo. Estis nekredeble bonŝanca afero, sed bedaŭrinde, laŭ mia scio, ĝis nun oni neniam denove sukcesis per tiu strategio protekti aliajn okupatajn domojn.

Ĉu vi povas paroli pri via antaŭ-KanMasdeŭa vivo? Kiuj spertoj kaj kiuj pripensoj kondukis vin tien?

Mi naskiĝis en Usono, kaj ekde infano mi estis pacisto, anarkiisto kaj amanto de naturo. Pro tio, mi malamis la usonan militemon kaj deziris iel fuĝi. En mezlernejo mi decidis fari jardaŭran viziton al Aŭstralio per studenta kulturinterŝanĝo. Mi decidis por Aŭstralio pro timo pri lingvolernado. Mi malsukcesis kaj suferis en mezlernejo pro lingva studado — la franca — do kiam mi min proponis iri alilanden, mi limigis la eblojn nur al angloparolantaj landoj. Kiam mi alvenis aŭstralien, mi vidis ke la aliaj eksterlandaj interŝanĝaj lernantoj tre rapide lernas la anglan, kaj mi bedaŭris mian decidon, do decidis lerni Esperanton dum tiu jaro. Estis tre bona decido, kiu malfermis al mi multajn pordojn. Post tiu jaro, mi ekvojaĝis per Pasporta Servo al Rusio, Pollando, Turkio k.a. kaj estis nekredeble bona sperto. Mi enamiĝis al vojaĝo, kulturoj, kaj lingvoj. Mi loĝis dum pli ol dek jaroj en pli ol dek landoj, kaj sentis min malpli usoneca kaj pli sennacieca kaj homarano. Kiam mi alvenis al Barcelono, mi trovis fortan socimovadon kaj enamiĝis al la loko, al la lingvo kaj de al domokupa movado. Tiel mi fariĝis aktivulo kaj domokupanto. Por mi estis granda plezuro liberi, kaj anstataŭ devige labori, povi esti aktivulo por la medio kaj paco.

Kiel Can Masdeu estas nun rigardata de politikistoj kaj amaskomunikiloj ĝenerale en Barcelono?

Dum la amaskomunikiloj plejparte konstruas la imagon de la okupa movado kiel problemiga, ili preskaŭ ĉiam pozitive parolas pri Can Masdeu. La ŝtata kaj la kataluna aŭtonoma registaroj ĝenerale neas ajnan socian konsideron se ĝi kontraŭas la posedecon de riĉuloj. Ofte la posedrajto eĉ superas aliajn homrajtojn. Male, la nuna urbodoma estraro de la partio Barcelona en Comu venas de la PAH (Plataforma de Afectados por la Hipoteca: Platformo por la Trafitaj de Hipoteko), de la lukto kontraŭ la spekulacio de la bankoj, kiu senposedigis milojn da familioj ekde 2008. Kiel strategion por trovi domojn por senhejmuloj, la PAH fojfoje okupas domojn de la bankoj. Pro tio la urbodomo subtenas socicelajn okupajn projektojn kiel Can Masdeu.

Vi estas esperantisto, pluramemulo, liberkomputilisto... kio mankas en la tabelo de la etikedoj, kiuj priskribas viajn valorojn kaj vivelektojn? Kiu pensmaniero estas je la radiko de ili ĉiuj?

Mia vivo sencas — mi naskiĝis por ami kaj amikiĝi, al homoj kaj al nehomoj. La neperfortemo kaj sindonemo estas antaŭkondiĉoj de ama kaj amika rilato. Kaj la socia antaŭkondiĉo de la neperforto estas la konsento, la egaleca aŭ horizontala organizado, tio estas, la kunhelpemo. Nia socio estas ĉefe vertikala, konkura, avara, perforta. Kompreneble, ni povus organiziĝi kiel ajn. Mi kredas ke ni estus multe pli feliĉaj en socio pli horizontala, kaj ke la konkuro estu nur “libera tempo” kaj ke kunagado estu nia “ĉeflaboro”.

Por alveni al tia socio, ne sufiĉas tamen ke nur kelkaj deziru ĝin. Ni kiel plejmulto devas deziri ĝin. Mi decidis konscie vivi tiel kun grupo da amikoj, kaj surpriziĝas ke oni povas vere atingi “paradizon” izolitan. Sed tio ne sufiĉis al ni, ni volas ke ankaŭ aliaj povu vivi tiel bone. Pro tio ni malfermas la domon dimanĉe tagmeze kaj montras nian vivstilon kaj komunumon al publiko.

Krome, eĉ se tio estas alternativo al la kutima familia, labora kaj konsuma vivo, mi ne kredas ke ni proponas alternativon al la nuna konkura tutplaneda kapitalismo — kaj pro tio mi kun kelkaj amikoj decidis esplori manierojn grandigi la konsenton, ĝis tio fariĝos tutsocia fenomeno. Tial ni decidis krei platformon, kiu ebligas fari pli grandajn konsentojn.

Ĉu tio estas la ideo malantaŭ la du retejoj (crowdacting.org kaj collaction.org), kiujn vi kunkreis?

Dum la lastaj du jaroj, mi kun grupo de amikoj en Amsterdamo kreas retpaĝon por svarmagi — kondiĉe amase kunagi — angle nomata crowdacting. Iom kiel kunfinanci, sed anstataŭ promesi pagi oni promesas agi se oni atingos la minimuman konsenton. Une oni promesas agon, kaj kiam estos sojla plijmulto, ni ĉiuj agu. Mi sopiras je grandaj svarmagoj — imagu se 51% de la uzantoj de Facebook decidas foriri al pli justa platformo, kiu respektas datumrajtojn de la uzantoj, aŭ se 15% de la usonanoj, rusoj aŭ francoj decidus rifuzi pagi impostojn al sia registaro, se ĝi ne komencus detrui siajn atombombojn.

Fakte, tio ne estas nova ideo, Zamenhof mem proponis svarmagon inter dek miliono da personoj lerni Esperanton. Per Interreto oni povas modernigi tiun ideon. Mi revas ke iam ni svarmagos inter 30 milionoj da homoj lerni la universalan lingvon aŭ instruigi Esperanton al niaj infanoj.

Kial estas du malsamaj retejoj? Kio estas la specifeco de ĉiu el ili?

Ni kreis crowdacting.org por disvastigi la ideon de kondiĉa svarmagado. Kaj ni kreis collaction.org por surretigi la platformon. Ni scias ke alia grupo de aktivuloj ŝatos la ideon de popola agado kaj realigos propran retpaĝon aŭ aplikaĵon, kaj ke ili ankaŭ uzu crowdacting.org por varbi al publiko.

Kiel ekis la aventuro? Kiel vi renkontis viajn kunskipanojn? Kiel okazis la kreado?

Personoj en multaj landoj — Usono, Britio, Nederlando kaj Hispanio — elpensis la ideon kaj laboris memstare sen scii pri la aliaj. En Barcelono ni estis nur 2 personoj, kaj ni nomis nian proponon crowddoinwg. Dum la preparo, mi multe serĉis kaj trovis aliajn grupojn, kaj decidis kunlabori kun collaction.org, pro tio ke ĝi estis forta grupo. Nuntempe grupo de 15 homoj laboras en Nederlando. Ni ĉiuj volontulas.

Kio estas la venonta ŝtupo? Kiuj estas viaj intencoj kaj revoj por tiu kreaĵo? Kion vi bezonas por tio?

Ĝis nun ni sukcesis krei svarmagojn ĝis 2 500 homoj. Do nun ni serĉas projektojn, kiuj faros grandan ŝanĝon inter dekmilopa partoprenado. Povus esti kampanjo de urbanoj, kiuj amase decidi ĉesi pagi altajn luprezojn en urbo, aŭ grupoj de sciencaj esploristoj, kiuj decidas rezigni publikigi en la neliberaj aŭ pagmuraj revuoj. Antaŭ ol eblos svarmagi inter milionoj da partoprenantoj, unue ni devos serĉi amasagadojn por kelkmiloj, poste kelkdek miloj, poste kelkcent mil.

Ĉu vi havas planon por traduki la retejon al multaj lingvoj? Ĉu tio laŭ vi alportos pli da rezultoj?

Jes, ĝuste tion oni planas, sed bedaŭrinde mi ne povas promesi specifan daton, pro tio ke ĉiuj el ni (ankaŭ la programistoj) estas volontuloj. Tamen ni bonvenigas volontuloj por tio. Skrivu al mi ĉe: crowdactingbarcelona@gmail.com

En kiu esperantista aranĝo ni povos baldaŭ renkonti vin?

Mi verŝajne partoprenos en la Novjara Renkontiĝo, en Germanio.

**

Oni povas spekti filmeton kun Esperantaj subtekstoj ĉi tie: https://www.youtube.com/embed/u6tqZqoh8DY

“Mi loĝis dum pli ol dek jaroj en pli ol dek landoj, kaj sentis min malpli usoneca kaj pli sennacieca kaj homarano”

“Zamenhof mem proponis svarmagon. Per Interreto oni povas modernigi tiun ideon”

Burgero el kikeroj, aveno kaj kareo

Saluton amikoj! La mondo de la veganaj burgeroj estas senlima! Nur sufiĉas iom trarigardi vian manĝoŝrankon kaj tuj elpensi burgeron! Ni diru ke pli malpli tiel naskiĝis ĉi tiu burgero. Nur 100 gramoj da kikeroj kuiritaj sen salo donas al ni karbonhidraton (kiu donas energion), dietan fibron (bona por la kora kaj digesta sano), proteinojn kaj grason, sed krome, ili donas al ni vitaminojn A, B6, C, E kaj K, kalcion, fosforon, kalion, zinkon, magnezion, feron kaj natrion. Kaj la aveno estas alia bonega nutraĵo ĉar ĝi satigas, preventas kaj mildigas la mallakson, bona por homoj kun alta kolesterolo, preventas kanceron, favorigas la kreadon de novaj histoj kaj nia koro pli bone fartos!

Post tiuj sciencaj argumentoj por manĝi tiaspecan burgeron, kiu ja estas sana rapidmanĝaĵo, jen la recepto. Mi esperas ke vi ĝin ĝuos!

Ingrediencoj:

Paŝoj:

El veganarto.net

ISSN 0023-3692

NOVA FORMATO - 24-PAĜA!

Kontakto

numero 241 (2011:1)

Sinmortigo

Konsideroj pri la 10ª mortokaŭzo en la mondo

Mondo

Vilaĝo kiu rezistas danke al sia biero

Kinarto

Filma jaro 2010

La blaga blogo

La blogo de radia aŭskultanto

Rodapé

Intervjuo kun Simmon K. Barney, kreinto de “Ĉapeloj”

numero 245 (2011:5)

Kian lingvon vi parolas?

Lingvoj, menso kaj iom pli...

Scienco

Energio kaj stelsubstanco

Poezio

La velka rozo

El Ĉinio

Pentrarto de Ĉinio

Ĵak Le Puil:

35 jaroj da sencenzura klinikado

KINO

Casablanca, filmo pri rifuĝintoj

Ana RIBEIRO — Brazilo

Casablanca (1942) estas usona filmo de la hungardevena filmreĝisoro Michael CURTIZ. Ĝia historio komenciĝas kiam naziaj germanoj eniras en Francion, kio devigas multajn francojn forlasi la landon pro la milito. La plej granda parto de la francoj iras al urbo en Maroko nomata Kazablanko (Casablanca); tie ili atendas vizon por iri al Lisbono kaj poste al Usono serĉante pli kvalitan vivon, sed kelkkaze la vizo neniam alvenas.

En la atendurbo estas kafejo, kiu apartenas al iu nomata Rick Blain (Humphrey Bogar); li estas mistera usonano devenanta de Novjorko, sed oni scias malmulte pri lia historio aŭ pri lia pozicio pri la milito (li deklaras sin neŭtrala). Li ricevas du vizojn, kiuj rajtigas eliri el la lando. Alvenas al lia kafejo knabino, kiu rilatas al lia pasinto: Ilsa Lund (Ingrid Bergman). Ŝi petas la vizojn por forlasi la landon kun sia edzo, Viktor Lazlo (Paul Henreid).

La intrigo estas ke ŝi estis amatino de Rick, kiam ili vivis en Parizo — ĉar ŝi kredis sian edzon mortinta — sed Rick ankoraŭ amas Ilsa-n. En la filmo, Rick decidas ĉu li donos la vizon al ili aŭ ne, aŭ ĉu li donos la vizon nur al la viro kaj restos kun la virino?

La filmo estas tre emociplena, estas belaj muzikaĵoj tre kortuŝaj, la plej emocia parto laŭ mi estas kiam en ĉambro plena je germanoj la francoj kantas la nacian himnon La marseillaise. La filmo ege bonas kaj tute spektindas. Ankaŭ la muzikaĵo As the time goes by estas klasika kaj konata pro la fimo.

Ĝi estas malnova filmo sed restas tre aktuala ĉar hodiaŭ ni travivas krizon pri emigrado, ĉi-foje ne el Eŭropo al Ameriko pro la milito, sed el Norda Afriko al Eŭropo, do ĝi parolas pri temo, kiu nin frapas ĉiutage en la hodiaŭa vivo. La mondo estas ronda, bedaŭrinde la milito povas okazi ĉie ajn, kaj emigrantoj povas foriri, samkiel ili povas alveni al Eŭropo.

La centjara lampo

La mistero de la lampo, kiuj funkcias ekde 1901

Ĝi estas tiom fama ke ĝi havas sian propran retpaĝon, profilon en Facebook kaj eĉ ekzkluzivan kameraon, kiu ĝin registras tage kaj nokte. Ĝi estas la Centjara Lampo (Centennial Bulb, en la angla), kiu laŭ la Rekordlibro (Guinness Book) estas la elektra lumfonto, kiu plej longe funkcias en la tuta historio.

La lampo troviĝas en unu el la sidejoj de fajrbrigadistoj en Kalifornio, Usono. Ankoraŭ en la pasinta jarcento (1901) ili volis konstante lumigi siajn ĉambrojn por ke ili povu tuj reagi al urĝaj alvokoj. La lampo estis donacita de loka entreprenisto kaj manfarita de Shelby Eletronic Company, kiu ne plu ekzistas.

En 2001, ĝi oficiale ricevis la titolon Centjara Lampo. La 18-an de junio ĉi-jare, ĝi atingis 117 jarojn, kun pli ol 1 miliono da horoj de funkciado. Kaj ĝi funkcias ĝis nun. Laŭ la registroj, ĝi nur ne funkciis dum 22 minutoj — kiam ĝi estis translokita — kaj neniam restis eĉ unu tutan tagon malŝaltita.

Oni kredas ke origine ĝi estis 30-vata lampo, sed laŭ la tempopaso tamen, ĝi malfortiĝis. Nuntempe ĝia lumeco fortas je 4 vatoj, proksimume. Kaj tio eble estas unu el la atutoj, kiuj permesas al ĝi lumigi ĝis nun.

Helpas ankaŭ la fakto ke ĝiaj filamentoj estas okoble pli dikaj ol de la modernaj lampoj kaj ili konsistas el karbido, duonkonduktanto. Tial, kiam la lampo varmiĝas, la filamentoj iĝas pli fortaj konduktiloj male al la aktualaj, kiuj perdas potencon kiam ili varmiĝas.

Konspira teorio

Spertuloj asertas ke ankaŭ la fakto ke ĝi estas hokita al la sama ingo kaj ĉiam ŝaltita, kontribuas al ĝia longa vivo. La foruziĝo estus pli granda se oni ĝin konstante ŝaltus kaj malŝaltus. Malgraŭ tio, estas konsento ke restas io ne klarigebla en la fakto ke ĝi funkcias ĝis nun.

En 2010, hispana dokumentfilmo, La Konspiracio de la Lampo (The Light Bulb Conspiracy, angle) sugestis ke la Centjara Lampo estas la pruvo de tio, kion oni nomas “planita malaktualiĝo”. Temas pri teorio, laŭ kiu aĵoj estas farataj kun limigita utila vivo por instigi konsumadon.

Meze de la polemikoj, la Centjara Lampo atingas ĉi-jare la saman aĝon de la plej aĝa persono de la mondo — C. Miyako, el Japanio, kiu iĝis 117-jara en 2018.

El BBC Brazilo

SOCIO

Efektiviĝis du-infana politiko de Ĉinio

ZHANG Ping (Ĝoja) — Ĉinio

Ekde la 1a de januaro 2016, Ĉinio plenumas du-infanan politikon. Tio markas la finon de la sol-infana politiko, kiu estis efektivigata la lastajn 35 jarojn, ĉefe en urboj kaj urbetoj.

La historio

Jaro — Politiko

Kialo kaj fono

Por solvi la trorapidan pliiĝon de la loĝantoj kaj la malkongruon de tiu kresko kun la disvolvado de la ekonomio kaj socio, kun la resursoj kaj la medio, Ĉinio ellaboris familian laŭplanan naskadon en la 1970aj jaroj kaj en 1980 ekplenumis la sol-infanan politikon en urboj kaj urbetoj. Danke al tio, dum la lastaj 35 jaroj, en Ĉinio malpliiĝis je pli ol 400 milionoj la naskitoj kaj prokrastiĝis je 5 jaroj la nasko de la 7-miliarda loĝanto de la mondo. La sol-infana politiko bone rolis en la redukto de la loĝantara premo al resursoj kaj la medio kaj forte akcelis la ekonomian disvolvadon kaj socian progreson.

Pasis 35 jaroj, nun la situacio ŝanĝiĝis

Unue, rimarkindas la maljuniĝo de la loĝantaro. En la 1,368-miliarda loĝantaro, la nombro de personoj aĝantaj inter 15 ĝis 59 jarojn estas 930 milionoj, kaj la nombro de la pli-ol-60-jaruloj estas 212 milionoj. Ili okupas pli ol 15% de la totala loĝantaro, jam super la monda nivelo. Laŭ statistikoj de UN (Unuiĝintaj Nacioj), en la mezo de tiu ĉi jarcento proksimume 500 milionoj da ĉinoj aĝos pli ol 60 jarojn, kaj tiu nombro superos tiun de la usona loĝantaro.

Due, la naskokvanto estas ege malalta — multaj paroj ne volas naski bebon kaj en la lastaj 3 jaroj nete naskiĝis ĉiujare nur pli ol 6 milionoj da personoj, tial la laborfortoj ne plu pliiĝas, male, ili pli kaj pli reduktiĝas. Laŭ enketo, de la fino de 2013 ĝis la fino de aŭgusto 2015, pli ol 11 milionoj da familioj konformiĝis al la politiko, ke ili al estas permesate havi duan infanon se la patro patrino estas sol-infano, sed nur 15,4% el tiuj familioj, t.e. miliono kaj 700 miloj, prezentis la peticion pri nasko de dua infano.

Trie, ne ekvilibras la nombroj de viroj kaj virinoj. Laŭ statistiko, la nombroj de beboj viraj kaj virinaj estas en la proporcio de 120 al 100. Tiel, post 10 jaroj la nombro de la viroj estos pli multa je 30 milionoj ol tiu de la virinoj.

Pro la situacio, en Oktobro 2015, la Komuniko de la 5a Plena Sesio de la 18-a Centra Komitato de la Komunista Partio de Ĉinio proponis ekvilibran evoluadon de la loĝantaro, persisti en la ŝtata baza politiko de la familia laŭplana naskado, perfektigi la strategion de la loĝantara evoluado, ĉiuflanke plenumi la du-infanan politikon por paro da geedzoj kaj aktive agi kontraŭ la maljuniĝo de la loĝantaro. Kaj la 1an de januaro de 2016 efektiviĝis la du-infana politiko.

Antaŭvido el la du-infana politiko

Nun en Ĉinio ekzistas 140 milionoj da virinoj, kiuj edziniĝis kaj naskis unu infanon. El ili 63% (pli ol 90 milionoj) povas naski duan infanon pro la du-infana politiko, kaj inter ili 50% aĝas inter 40 kaj 49 jarojn. Antaŭvide, ene de mallonga tempo evidente kreskos la nombro de beboj pro la du-infana politiko, ĉefe en urboj kaj urbetoj, sed en la lando la loĝantaro multiĝos ne grandmezure. En 2029 la ĉina loĝantaro atingos la pinton, nome 1,45 miliardojn.

Danke al la du-infana politiko, en 2050 pliiĝos je 30 milionoj la laborfortoj, pliboniĝos la aĝdistribuo de laborfortoj, tial kelkgrade malrapidos la maljuniĝo de la loĝantaro. Cetere, en mallonga tempo, pro la du-infana politiko kreskos la konsumado por sanigo de infanoj kaj virinoj, vivbezonaĵoj por beboj, infanvartado, edukado ktp.

Nun por bone plenumi la du-infanan politikon, la koncernaj registaraj fakoj ellaboras regularojn, leĝojn kaj rimedojn por la edukado, kuracado, socia garantio, sanigo ktp.

Ĉu naski duan infanon?

Nun sen iu ajn kondiĉo, ĉiuj geedzoj rajtas naski du infanojn, sed ĉu ĉinaj familioj ja pretas bonvenigi duan infanon? Pri tiu demando mi intervjuis kelkajn geedzojn:

“Jes”

Ĉar la edzo kaj edzino estas ambaŭ la sol-infanoj en sia familio, dum la kreskado ili spertis solecon, tial ili volas ke ilia infano havu fraton aŭ fratinon. Cetere, kun frato aŭ fratino la infano povos lerni la gravecon de divido kaj havi la bonan karakteron de sindonemo. Kompreneble du infanoj alportos pli da ĝojo al la familio kaj plifeliĉigos la vivon de la geavoj, ĉar ili volas pli da genepoj.

“Ne”

La nuna ĉefa familia strukturo estas “4-2-1”, nome 4 geavoj, 2 gepatroj kaj 1 infano. Meze de ĝi la gepatroj jam tenas grandan premon ekonomie, psike kaj fizike. Se naskiĝos dua infano, la strukturo estos “4-2-2”, kio donos pli da premo al la gepatroj. Kompare kun la patro, la patrino alfrontos pli multajn problemojn: naskan riskon pro alta aĝo, halton de progresinta laboro, krom la aldona kosto por la dua infano...

“Ne scias”

Naski infanon estas facile, sed eduki estas penige, kaj grave: ĉu sufiĉos mono, ĉu sufiĉos bonaj infanĝardenoj kaj lernejoj, ĉu sufiĉos energio por akompani la infanojn dum la edukado?

Mia patrino diris, ke kiam ŝi volis duan infanon, tiam tio nur estis revo. (Sed ŝi kontentas pri la vivo, ĉar mi, la sola infano, same donis ĝojon.) Nun la revo ja realiĝas, tamen la elekto daŭras. Vivo ja estas tia. Sed feliĉo dependas de vi mem.

Cifereca mono:

Bitmono aĉas. Ĉu Nova Stelo indas?

Robert Nielsen — Irlando

Valuto sen elspezo estas kiel aŭto sen benzino. Se homoj neniam uzas ĝin, ĝi malsukcesas kiel valuto kaj nur estas ponzi-skemo (financa piramido) por riĉiĝi senlabore. Sub ĉiu artikolo pri bitmono ĉiam estas la samaj komentoj. Homoj bedaŭras ke ili ne jam aĉetis bitmonerojn kiam la prezo estis malaltega, ĉar se ili farus, nun ili estus riĉaj. En ĉiu bitmono-babilejo la konsilo ĉiam estas “konservu” kaj oni preskaŭ neniam vidas diskutojn pri homoj, kiuj elspezis bitmonerojn. Ĉi tio estas strangega, ĉu ne? Kia valuto malkuraĝigas uzon?

Kiom ajn la prezo, bitmono estas monaĉo.

Homoj ofte debatas ĉu io subtenas la prezon de bitmono aŭ ĉu ĝi nur estas ŝajno? Male al aliaj valutoj, ne estas iu ŝtato aŭ centra banko, kiu subtenu ĝin, sed teorie la bitmona ekonomio (la homoj kaj la vendejoj, kiuj elspezas bitmonerojn) subtenas la valoron. Sed la problemo estas ke tiu ekonomio apenaŭ ekzistas. Nur iomete da vendejoj uzas bitmonon kaj eĉ ĉe tiuj, apenaŭ iuj klientoj iam aĉetas ion per bitmono. Pro la deflacio de la valuto, nenio instigas la elspezon de la mono, fakte la bitmona ekonomio punas elspezon.

La subtenantoj de la mono ofte propagandis ke ĝi estas valuto rapida kaj senpaga. Ili kredis/esperis ke ĝi anstataŭos la tradiciajn sistemojn por interŝanĝi monon ĉar laŭ ili, la kotizoj estis tro altaj kaj oni devis atendi tro longe. Eĉ estis troigita parolado pri “bitmono por la senbankuloj” kun la espero ke malriĉuloj, kiuj ne havas bankkontojn uzos bitmonon (ĉi tiu espero neniam havis logikon).

Kelkaj el la plej grandaj uzantoj de bitmono ĉesis akcepti la monon ĉar la problemoj estis tro grandaj. Steam (la populara komputil-luda vendejo) kaj Stripe (la kreditkarta kompanio) ambaŭ ĉesis akcepti bitmonon pro la altaj kotizoj kaj longaj atendtempoj. La plej hontiga (aŭ amuza, laŭ via plaĉo) estis kiam eĉ konferenco por promocii bitmonon rifuzis akcepti pagojn per bitmono. Kiam eĉ la plej fortaj subtenantoj ne uzas la monon, tiel evidentas ke ĝi havas tre seriozajn problemojn.

La komunumo de bitmono jam bone konas ĉi tiujn difektojn, sed la plano de la mono malhelpas solvon. Subtenantoj fanfaronas ĉar la sistemo estas malcentra kaj neniu mastrumas ĝin, sed ĉi tio signifas ke neniu povas ripari la difektojn. Alia grava problemo de bitmono estas ke ĝi uzas vastan kvanton da energio. Oni taksas ke bitmono uzas tiel multe da energio kiel mia lando.

Iuj diras ke bitmono havas problemojn sed la blokĉeno vere valoras. Sed honeste, blokĉeno estas solvo serĉanta problemon. Post naŭ jaroj neniu malkovris utilan uzon por ĝi, plejparto de la proponoj ne utilas aŭ jam ekzistas. Iu defendas bitmonon dirante ke ĝi estas nova kaj ankoraŭ bezonas tempon por kreski kaj evolui. Sed ĝi ekzistis dum naŭ jaroj, kio estas longega en interreta tempo. Homoj ne bezonis naŭ jarojn por lerni ke retmesaĝoj utilas. Kiom pli da tempo bitmono bezonas?

Do, tiel mi kredas ke kiom ajn estas la prezo de bitmono, tute ne gravas. Kiel valuto ĝi aĉas kaj malsukcesas. La prezo povas esti iom ajn, sed se neniu elspezas ĝin, valute ĝi malsukcesis. Tio ne signifas ke bitmono estas senutila, la plejparto de la homoj traktas ĝin kiel investo kaj por aĝiotado. Se oni aĉetis bitmonon nur pro esperoj de riĉeco, enordas, sed ne ŝajnigu ke ĝi estas la valuto de la estonteco.

Post ĉi tiuj konstatoj, la nuntempa granda kresko de ciferecaj monoj pensigis min: Esperanto estas internacia lingvo, ĉu ni bezonas internacian valuton?

Kial ni bezonas valuton?

Fakte la internacieco de Esperantujo jam malfaciligas uzon de nacia valuto. Ekzemple, ĉe la Universala Kongreso, venas homoj el 60-70 landoj kun multegaj malsamaj valutoj. Estas vere malfacile por la organizantoj regi tiom da valutoj kaj se estus nur unu, tio multege pli faciligus la aferon. Ĉiuj perdas monon pro la monŝanĝaj kotizoj, do se estus internacia valuto ĉiuj ŝparus monon.

Ĝi ankaŭ povus subteni kreemajn esperantistojn. Verkistoj, muzikistoj, filmistoj povus ricevi donacojn per simpla butonklako. Se ni havus nian propan valuton, oni ne bezonus kontroladon de bankoj aŭ longegan atendon de la UEA-konto. La plej bona parto estas ke oni povus sendi eĉ etajn sumojn, ekzemple nur 10 elcendojn (aŭ eĉ 1). Ĉi tiuj “pagetoj” povus subteni kaj interligi nian komunumon.

Honeste, alia bona kialo por krei valuton simple estas mojoseco. Ĉu ne estus mojose se ni havus nian propran monon? Kio estas Esperanto — lingvo kun flago, himno kaj valuto. Ĝi povus veki intereson el la ekstera mondo kaj allogi novajn homojn. Ĝi estus ekzemplo de la tutmondeco de Esperanto kaj la kunlaboremo de la komunumo.

Nova Stelo

Estas longa historio de multaj provoj krei valuton por Esperantujo. En 1907, oni kreis Spesmilon, kiu strebis esti internacia banksistemo, sed ĝi malaperis post la unua mondmilito. Inter 1947 kaj 1993 ekzistis la Stelo, kiu strebis esti internacia valuto kaj solvi la problemojn, kiujn mi jam menciis. Ili volis havi komunan monon por pagi por revuoj kaj kongresoj. Do mia ideo simple estas nova versio sed ĉi-foje Interreta. Oni povus nomi ĝin la “Nova Stelo”.

Fakte dum Esperantaj junularaj kongresoj jam ekzistas “valuteto”. Dum la pasinta JES, la drinkejo akceptis nur “Stelo”-ojn — plastajn ĵetonojn kun fiksita interŝanĝa valoro. UEA preskaŭ havas jam sian propran banksistemon — la UEA-kontoj — sed ĝi estas pra-sistemo. Imagu se oni plibonigus la UEA-kontojn por ke oni povu rapide sendi kaj ricevi monon per via poŝtelefono?

Jam ekzistas ĉirkaŭ 1 500 ciferecaj valutoj (kaj tiu ĉi numero rapide kreskas) kaj unu jam havas Esperantan nomon: Monero havas Esperantan nomon, sed 99% de la uzantoj ne scias aŭ eĉ konas Esperanton, do la nomo estas la sola konekto. Ĉu indas aliĝi al jam ekzistanta valuto kaj konverti ĝin al Esperanta mono? Mi ne konsentas ĉar la plejparto de la homoj, kiuj aĉetas ciferecan monon, nur revas pri riĉeco, ili prifajfas la valuton. Mi ne volas krei valuton nur por riĉiĝi, mi volas krei iun kiu vere utilas al la komunumo. Fakte ĉifromono enhavas multajn problemojn, kiel tiuj de bitmono, kiuj maltaŭgigas ilin por uzo en Esperantujo.

Kiel la valuto funkcius?

Por eviti tiujn problemojn, mi proponas ke nia valuto havu centran bankon, preferinde UEA aŭ/kaj TEJO. Por eviti spekuladon, preferindas ke la prezo estu nemovebla aŭ almenaŭ tre rigida, verŝajne ligita al iu granda valuto kiel la eŭro aŭ dolaro. La centra banko povus facile krei pli da moneroj por pligrandigi la kvanton da mono laŭ la bezonoj de la valuto. Se la prezo estas tro alta, ili vendus pli por malaltigi la prezon kaj certigi ke la valuto estas stabila.

Mi ŝatus ke la valuto estu tute nespekulebla; se iu profitas per aĉetado kaj vendado de la valuto, tio estus eraro. Nur estu unu oficiala vendejo de la valuto (eble la retejo de UEA aŭ TEJO) kaj ni povus eĉ malebligi la vendadon de ĝi. Se oni aĉetu, oni elspezu en Esperantujo aŭ sendu al aliaj esperantistoj. Ĝi povus esti enspezo por UEA kaj TEJO, kiuj certe bezonas financan helpon.

Aliaj ĉifromonoj uzas blokĉenon, kio estas publika librotenado. Sed ni ne bezonas tion. Mi ŝatas mian privatecon. La blokĉeno ankaŭ estas tre malefika ĉar ĝi bezonas multege da komputila energio por konfirmi pagojn kaj krei novajn monerojn. Aliaj ĉifromonoj devas pagi homojn por konfirmi pagojn aŭ per novaj moneroj aŭ per transakciaj kotizoj. Pro tio, la pagoj de bitmono estas malrapidaj kaj multkostaj.

Multaj ciferecaj valutoj ne havas komunumon aŭ kialon por uzi ilin. Ili estas kvazaŭ solvoj serĉantaj problemojn. Esperantujo estas speciala ĉar ni jam havas komunumon kaj jam havas kialon kaj bezonon por internacia mono. Oni povus facile informi milojn da homoj per blogoj, jutubaj filmetoj kaj gazetoj.

Kiel oni uzus la valuton

Mia ideo estas ke homoj povu ŝanĝi nacian valuton al la “Nova Stelo” ĉe la retejo de UEA aŭ TEJO. Per ĉi tiu mono, oni povu pagi la kotizon al iu kongreso, la abonon al revuoj, aĉeti libron aŭ muzikon ktp. Ĉe kongresoj, oni povus aĉeti bieron aŭ ion alian ĉe la vendejoj. Tial preferindas ke estu iu poŝtelefona apo por facile sendi la monon. Aŭ eble se mi simple diros mian kodon (kiel la UEA-konto) kaj la vendisto povus aŭtomate elpreni la monon de mia konto. Poste mi povus danki kaj subteni esperantistojn, kiuj verkas interesajn artikolojn, per donaco. La valuto estus tute stabila kaj ĉiuj povus facile kaj senpage sendi monon.

Bedaŭrinde mi scias tute nenion pri programado aŭ la teknikaĵoj de ciferecaj valutoj. Mi petas ke programistoj kontaktu min por diskuti la eblon de mia ideo. Kiuj estas la eblaj problemoj, kostoj, teknikaĵoj? Ĉu ĉi tio estas bona ideo? Ĉu indas krei nian propran valuton? Eble ĉi tio estas frenezaj neatingeblaj ideoj, sed ĉiuj novaj inventoj unue nur estis frenezaj ideoj, ĉu ne?

**

Artikoloj adaptitaj el: https://teokajlibroj.wordpress.com

POEZIO

Ĉi-nokte

Suso Moinhos

Ĉi-nokte mi bezonas vian bruston subvange
por fuĝi el la nigraj stratoj,
la travivitaj urboj,
la sezonoj pendantaj el la arbobranĉoj,
glitantaj el fenestroj avenuaj kaj ĉemaraj.

Io de mi defalis,
ion mi dissemadis espercele
inter la palmoj de Sebto, sur la vojoj de Mazzara,
en la noktoj humidaj kaj silentaj de Lisbono —
sed ĉio estis vane senspiriga.

Doloras la cikatroj de la tempo,
vi scias,
la spuroj de la ligoj al la masto,
kaj mi emas la velojn ekmalhisi.

Ĉi-nokte mi ne volas pinti sur la jaroj,
mi volas survali vin, kroĉiĝi al la nuno
per la hela tempo de vilaĝa bubo
tenanta kontraŭvente sian kajton.

Ĉefartikolo

“Civilizita Interreto” - Ĉu detruante la liberecon de la Reto?

Sergeo TYRIN - Israelo

La gvidantoj de Usono, Britio kaj Francio aŭdigas pli kaj pli klarajn eldirojn pri formulado de novaj reguloj, kiuj laŭimplike celos sekurigi la Reton (vd. “sekura krozado por infanoj”) kaj kontraŭbatali la rompadon de kopirajtoj; sed kion vere ili volas laŭpraktike?

En novembro okazos en Londono konferenco, organizata de la Brita registaro, kies celo estos nemalpli ol “diskuti normojn de akceptebla konduto en la ciberspaco” kaj “kunigi ŝtatojn por esplori taŭgajn mekanismojn por doni al tiuj normoj realan povon.” Kaj usona kaj brita gvidantoj sonas absolute seriozaj rilate al la reguligo de la Interreta spaco, dum la franca prezidento, kiu iniciatis la “e-G8” (kunvenon de reprezentantoj el registaroj kaj grandaj teknologiaj kompanioj surreto-bazitaj, tuj antaŭ la G8-kunveno), klare anoncis ke tia leĝo kaj kontrolado survojas al la virtuala mondo.

La rezolucio de G8 rilate Interreton tekstis jene: la Reto ne estas aparta ago-sfero sed kroma parto de la normala mondo de leĝoj kaj reguloj; tial ĝi devas esti “inkluzivita en la pli vastan kadron de respekto al leĝoj, homaj rajtoj kaj bazaj liberoj, kaj de protekto de rajtoj je intelekta propraĵo kiu promocias la vivon en ĉiu demokratia socio profite por ĉiuj civitanoj. Kaj la kadro kaj la principoj devas havi la saman protekton en la Interreta medio, samkiel ĉie aliloke.” Por ke tio okazu, “la agado de ĉiuj registaroj estas necesa per la naciaj regularoj, kaj ankaŭ per internacia kunlaboro,” — precipe rilate al la intelekta propraĵo.

Kion tio signifas? Certe la nuna stato de la Interreto — preskaŭ en la stilo de Thomas Hobbes [tomes hobs] [legu la apartan kadron] — bezonas iom pli da sekurigaj reguloj. Tamen, ĉu la registaroj kaj la grandaj korporacioj kiuj manipulas ilin (per lobiado aŭ aliaj manieroj), povos vortumi regulojn, kiuj ne aspektos inspekteme kaj cenzure je la kosto de parol-libero? Usono, Britio kaj Francio havas certan vidpunkton rilate tion kiel devas aspekti tiuj necesaj leĝoj — ekzemple, ke iu povas esti malkonektita de la Interreto post 3 kontraŭlegaj mp3-elŝutoj — sed evidente ilin ne same imagas aliaj ŝtatoj, kiel Nederlando — kiu ĵus akceptis leĝon pri neŭtraleco de la Reto, aŭ Rusio — kie entute mankas intereso pri reguligo de la ciberspaco.

La solvo de la tri menciitaj aliroj al la problemo estas kreo de “virtualaj landlimoj”, kiuj apartigos la civitanojn de tiuj ĉi ŝtatoj disde la “kaoso” de Reto en aliaj ŝtatoj. Per simplaj vortoj: Blokado de aliro al retejoj troviĝantaj eskter la leĝa sfero de Usono, Britio aŭ Francio.

Surbaze de batalo kontraŭ stuprado, seksperforto, hazardludado aŭ rompo de kopirajtoj, la Usona Kongreso diskutas manierojn starigi tiajn “virtualajn barilojn”, dum en Eŭropo estas konsiderata unuecigita “Granda Fajromuro” ĉirkaŭ la Ŝengena zono*. Tiuj ĉi paŝoj al “civilizita” Interreto efektive permesos filtri la pli- kaj pli-longiĝantan liston de enhavo, al kiu la registaroj ŝatos limigi la alireblon. Vi jam povas ekkapti en kiun realon tio gvidas...

La afero, tamen, estas ke la Reto prezentas realan riskon al la konstituantaj establoj — kaj registaraj kaj ekonomiaj. Ĝi estas la fekunda grundo sur kiu novaj, foje radikalaj, ideoj povas kreski; homoj kun apartiĝanta vidpunkto povas trovi unu la alian; ĉiu povas esti aŭdata; kie mono grandskale ne ludas rolon. Tio estas nova mondo, kiu estas ekster la regado de la establitaj regantaj instancoj.

La “malnovstilaj” medioj estas reguligitaj kaj efike kontrolataj, ankaŭ enhave. Kreante novan televidan kanalon aŭ gazeton oni devas sufiĉe pagi kaj subiĝi al registara cenzuro. Antaŭ la ekesto de la Interreto, homoj havis sufiĉe limigitajn eblojn organiziĝi kaj prezenti riskon al la establitaj instancoj. La Reto ŝanĝis tion; ene de kelkaj minutoj kaj kun minimuma mon-investo vi povas havi vian voĉon aŭdata (kaj mal/subtenata). Ĝi estas danĝera ankaŭ pro la fakto ke ĝi efektive tenas neniujn sekretojn kaj toleras neniujn sekretojn; registaroj tra la mondo baziĝas tro ofte sur kaŝado de informoj, kaj Interreto — kies plej fama ekzemplo estas WikiLeaks — endanĝerigas la akceptitan labormanieron.

Kial la registaroj en la demokratiaj landoj timu la sovaĝan terenon de la Reto? Ni analizu la ekzemplojn de Barack Obama en Usono kaj Geert Wilders en Nederlando. Ambaŭ gajnis popularecon grandparte danke al la Interreto, eĉ se venantaj el la establitaj “malnov-mondaj” cirkloj. Tamen, se ili sukcesis, kio baras alian, tute nekonatan kaj ne-asociigitan kun ajna establita instanco, ripeti ilian sukceson? Tion evidente ne ŝatus la ekzistantaj partioj, kie la konkuro al povo ludas la plej gravan celon, eĉ se kaŝata per belaj sloganoj.

La adeptoj de mondkoncepto laŭ kiu registaroj estu komplete diafanaj certe jubilas pro la nuna stato de la Reto, kiu redonas la povon reen al la popolo — kaj ĉi-fenomeno nur akceliĝas (vidu la ekzemplon de Araba Printempo). Tiel daŭrigante, la registaroj ne havos alian eblon ol esti 100%-e travideblaj, kaj tion ili evidente volas eviti. Indas rimarkigi aldone, ke kvankam grandskale tio estas ĝusta direkto ĉar ekzistas temoj — ekzemple, rekte tuŝantaj la sekurecon de la civitanoj — kiujn oni prefere ne publikigu, kaj tio plej veras por landoj ne troviĝantaj inter amikaj najbaroj.

Sed sufiĉas pri politiko. Ĝi ne estas la sola kiu spertas radikalajn ŝanĝojn pro la Interreto: tiu ĉi medio instigas neimageblan amasegon de kreemo, ofertante al iu ajn esprimi sin. Ĉu temas pri amatoraj filmetoj, aŭ pri elstara aŭtoro mem publikiganta sian debutan libron — la Reto alportas morton al la tradicia modelo de enhavo. Artistoj ne plu dependaj de grandaj entreprenoj kiuj popularigu ilian kreaĵon, kaj la enhav-industrio kiu daŭre kontraŭas moderniĝi laŭ la novaj konceptoj, plu perdas sian povon, kio tradukiĝas al perdo de enspezoj.

Ankaŭ la maniero aĉetumi grave ŝanĝiĝas; konsumantoj nun havas la eblon ne nur kompari produktojn kaj kostojn en la vendejoj en ilia ĉirkaŭaĵo, sed en pluraj vendejoj tra la lando kaj eĉ el la tuta mondo. La tutmondiĝo de la merkato certe havas tre pozitivan efikon sur konkurenco. Kaj ankaŭ ĉi-rilate ripetiĝas la samo: la balanco de povo transiĝas el la manoj de establitaj entreprenoj al la “simpla homo”, kaj firmaoj ne plu povas miskonduti dumlonge; la Reto ne toleras sekretojn...

Evidentaj do estas la kialoj kiuj gvidas politikistojn kaj grandajn entreprenojn limigi la liberon kreatan de la Interreto. Striktigo kaj cenzuro de Interreto laŭ kaprico de tiu aŭ alia lobianto forprenos la liberon, je kiu ni rajtas kiel homoj, kiel civitanoj, kiel konsumantoj.

Kompreneble, la trolibero kreas spacon ankaŭ por damaĝaj, kontraŭleĝaj, danĝeraj agoj — kaj kontraŭ la efektivigeblo de tiuj oni devas protekti. Evidente, necesas fini la SovaĝOkcidentan* etoson; sed tio devas esti farita saĝe kaj kun daŭre flegata respekto al la bazaj liberoj (ja garantiataj en la “reala” mondo) kaj al la kaosema naturo de ĉi-medio ofte instiganta al fruktodona kreemo. Nek disvastigo de sensencaj timigoj nek demagogio helpos la procedon.

Rimarkoj

* Traktato de Schengen [Ŝengen] estas interkonsento kiu forigas ŝtatliman kontrolon de personoj, kiuj traveturas trans ŝtatlimojn inter la traktato-ŝtatoj.
* Etoso en kiu ĉiu estas reganto de si mem kaj ĉiu difinas memstare la leĝojn kiuj aplikiĝas al si.

Fontoj

Ars technica kaj OSNews

Thomas Hobbes

Thomas Hobbes [tomes hobs] (1588 – 1679) estis angla filozofo, la unua ĉefa filozofo de modernismo kaj plej konata pro siaj politikaj filozofiaj rezonoj. Li disvolvis la fundamentojn de la eŭropa liberala penso, kaj en sia majstroverko “Leviatan” ellaboris la ideon de homa socia kunlaboro pro propraj interesoj, nome: ĉiu homo vivas nure por si mem, ne estante nature homama. Sekve politika potenco devenas ne de Dio, sed de la popolo; la baza ideo estas tiu de socia kontrakto, interkonsento de civitanoj — ĉu implica ĉu malimplica — pri tio, kiu regas kaj kiel.

El vikipedio

Permesilo CC BY-SA 3.0

SOCIO

La mono ŝanĝas homon

Rie Nadia Kondo — Pakistano

Mi loĝas en Pakistano, kiu estas malriĉa lando kun multaj almozuloj. Eble en evoluintaj landoj oni pensas: “Homoj en subevoluaj landoj estas ja malriĉaj, sed ili estas puraj kaj bonkoraj.” Tio estas tamen iluzio. Verdire, nia koro ne riĉiĝas, se al ni mankas materia kontenteco.

En mia infaneco, mia patrino ofte diris: “La mono ne estas grava por establi feliĉan familion, amo ja estas grava”. Oni ĉi tie diras: “Sufiĉa vivrimedo - deca vivmaniero”.

Kiam mi laboris en Japanio kaj havis regulan enspezon, mi ĉiumonate kontribuis per fiksa sumo al internacia NRO, kiu laboras en Pakistano helpante malriĉajn infanojn el kvartalaĉoj, ĉar dum longa tempo mi interesiĝis pri la problemoj, kiuj okazas en subevoluaj landoj; malriĉeco, malbona eduksistemo, manko de higieno kaj deviga geedziĝo. Pro mia justema trajto, mi pensis ke mi devus fari ion por helpi homojn, kiuj estas en pli malfacila situacio ol mi; tio estu Noblesse oblige (eo: nobeleco devigas).

Sed tuj post kiam mi transloĝiĝis en Islamabadon, Pakistano, mi estis priŝtelita. Ĉar mi devis atendi longe por malfermi mian bankkonton, mi tiam havis sufiĉe grandsuman monon en mia ĉambro. La policanoj ne enketis serioze, eĉ male, ili nenion faris kiam mi estis batita de suspektatoj en la policejo. Tio estis nekredebla!

Kompreneble mi ne volas diri, ke ĉiuj pakistananoj estas avidaj, sed dum mia unujara restado en Islamabado mi multfoje havis malagrablajn spertojn rilate al mono, kaj preskaŭ ĉiuj amikoj de mi el fremdaj landoj havas sperton esti priŝtelitaj aŭ prirabitaj ĉi tie. Pakistana amiko mia diris: “Ne fidu homojn ĉi tie”. Tio ege ekfrapis min, ĉar mi kredis, ke la homa naturo estas bona, kaj ke la plimulto estas bonuloj.

Homoj ĉi tie ekscese deziras esti respektataj, kaj ili kredas, ke riĉiĝi estas la unusola rimedo por gajni respekton. Homo, kiu estas honesta kaj havas bonan karakteron ne estas respektata, se li estas malriĉa. Certe, en aliaj landoj la homoj ankaŭ aspiras honoron, monon kaj altan socian rangon, sed mi sentas ke en Pakistano oni havas nur unu celon, kaj ĝi estas gajni monon. Eble vi sentas ke mi tro kritikas, sed certe miaj pakistanaj amikoj konsentus pri mia opinio. La mono povas tute ŝanĝi la karakteron de homo. Se oni ne estas finance senzorga, ili ne povas havi kvieton, kaj ili deziras parvenui, eĉ vundante alian (kompreneble estas esceptoj).

Estas mizere, sed mi komprenas ke sem sufiĉa materiala provizaĵo oni ne povas koni tion, kio moralo estas. Bedaŭrinde, mi sentas tion forte dum mia vivo en Islamabado. La mono povas ŝanĝi la karakteron de homoj — bone, aŭ malbone.

FACILA

Ĉu ni jam perdis la infanecon?

Ariadna García Gutiérrez - Kubo

En la nunaj tempoj infanecaj trajtoj estas tiom necesaj kiel en pasintaj tempoj. Inter tiuj kiuj ĵus alvenis al la mondo, verŝajne okazas ke tiuj et-uloj tro rapide evoluas kaj forgesas fari infanajn aferojn. Kun la novaj kaj mir-indaj teknologioj aperas novaj generacioj, kiuj kompreneble ne devas same aspekti, agi aŭ pensi kiel la antaŭaj, sed certe ankaŭ ne devas perdi la ĉefajn vid-punktojn rilate al la vivo dum tiuj unuaj vivjaroj.

La perforto inter infanoj estas unu el la problemoj. Fakte ĝi ĉefe radikas en tio, kion ili denaske ekvidas hejme inter siaj gepatroj kaj gefamilianoj kaj poste, sur tiu bazo, kion ili mem faras. Aliflanke ludoj, kiel kapti homojn, enkarcerigi aŭ murdi ankaŭ ne helpas, eĉ por iliaj animoj kaj estonta kreado de personeco. Ili ne devus iri dormi malfrue, aŭ aŭskulti plenkreskulan muzikon, kiu parolas ĉefe pri temoj, kiujn ili ne konas kaj ne povas kompreni.

En la aktualaj jaroj la plej-multo ne interes-iĝas pri infana muziko aŭ rakontoj, kiuj parolas pri instruado, pri la belecoj de steloj, pri amuzaj pup-etoj, kiuj dancas aŭ pri bonkoraj sentoj al famili-anoj kaj amikoj. Tiuj estas la plej interesaj kaj gravaj temoj por tiuj etuloj, kiuj komencas koni la mondon kaj kiuj ankoraŭ ne povas difini bonon kaj malbonon.

Infanoj bezonas esti feliĉaj, respektemaj, agemaj kaj havi pacon en sia malgranda mondo, kiu komencas mal-ferm-iĝi antaŭ iliaj okuloj. Ili kompreneble devas evolui, sed paŝo post paŝo, kun pacienco, kompren-emo, dediĉ-emo kaj amo.

*vid-punkto: Mensa pozicio el kiu oni rigardas aferon

*aktuala: Nuntempa

*dediĉi: Plene destini por, tute fordoni al, plene oferi por

*terminoj laŭ ReVo [www.reta-vortaro.de]

ĈEFARTIKOLO

Ĉu paca kolombo por Kolombio?

Juan Sebastian Q. SANTACRUZ — Kolombio

Kolombio travivas nun gravan momenton, kiu povas iĝi kerna punkto de ĝia nuna kaj estonta historio. En Havano, Kubo, reprezentantoj de la registaro kaj de la Fortoj Armitaj Revoluciaj de Kolombio, la timata FARK — la plej multenombra gerilanaro de Kolombio kaj la plej malnova de la mondo — konversacias por meti finon al pli ol duonjarcenta armita konflikto.

Historia trarigardo

La enan militon aŭ armitan konflikton en Kolombio oni povas spuri ĝis la Sendependiga Milito. Tiam la sendependistoj, gvidataj de Simón BOLÍVAR, batalis por liberigi la landon de la hispana regado. Tiam la Unuiĝintaj Provincoj atingis iom da libero, sed ili batalis inter si, ĉar kelkaj apogis centralisman sistemon kaj aliaj la federalisman. Tial ili perdis la malmultan liberon atingitan kaj okazis la Rekonkerado. Fine, en 1819 kreiĝis la sendependa Granda Kolombio, sed tio ne haltigis la konflikton.

La diskutoj inter centralistoj kaj federalistoj daŭris. La Bolivara revo pri unusola granda lando, la Granda Kolombio, endanĝeriĝis kaj pro tio li decidis iĝi diktatoro. Li verkis la konstitucion por la Granda Kolombio, al kiu apartenu la nunaj Kolombio, Venezuelo, Panamo, Ekvadoro, Peruo kaj Bolivio, kun dumviva prezidanto povanta elekti postsekvonton. La venezuelanoj kontraŭstaris la volon de Bolivaro ke la povo estu koncentrita en unu loko kaj disiĝis de la Unio, poste disiĝis ankaŭ Ekvadoro. Peruo kaj Bolivio neniam estis veraj membroj de la Unio.

Kreiĝis tiam la Respubliko de Nova Granado, kaj sekvis milito kontraŭ Peruo kaj pluraj enaj militoj. Je la jarcent-ŝanĝiĝo okazis la Milito de Mil Tagoj, kiam fine sendependiĝis Panamo disde Kolombio danke al milita apogo de Usono, kiu havis intereson krei kanalon por konekti la marojn kaj mastrumi ĝin.

Post la sendependiĝo de Panamo, kreiĝis la nuna Kolombio. Venis tiam relativa paco sub la regado de la konservativuloj, sed ne estis la fino de la konfliktoj. En 1928 laboristoj de la banano-plantejoj strikis, kaj la registaro sendis la armeon pro premo de Usono, kiu minacis invadi la landon se Kolombio ne agus por defendi la interesojn de la usonaj industrioj, kiuj sklavige regis la negocon de la banano-plantejoj. La armeo alpafis milojn da personoj, kiuj protestis pace. Tiun ĉi nigran eron el la historio de Kolombio oni povas legi en Cent Jaroj da Soleco de la nobel-premiito Gabriel García Márquez. La amasmortigado estis etendonta novajn radikojn, kio fine eksplodos dum La Perforto.

La Bogotazo

Jorge Eliécer Gaitán (Gaitano) esploris la regionon kie okazis la Mortigado de la Banano-Industrio, kaj forte denuncis la registaron pro apogo al eksterlandaj entreprenoj kaj iliaj interesoj kaj ne la popolo kolombia. Tio kaŭzis la falon de la konservativula regado en Kolombio, kiu tiam estris la landon dum preskaŭ tridek jaroj sinsekve. Li iĝis fama pro siaj deklamoj kaj denuncoj kaj baldaŭ iĝis grava kaj fama politikisto. Li iĝis parlamentano kaj poste urbestro de la ĉefurbo Bogoto, kie li enirigis multajn progresemajn disponojn.

La famo de Gaitano konsternis la konservativulojn, kiuj reakiris la povon en 1946, kiam Gaitano ne sukcesis esti la liberalisma kandidato al la prezidenteco. La partia konflikto, kiu neniam vere entute ĉesis, akriĝis kaj Gaitano gvidis protestojn kontraŭ la murdo de liberalismuloj fare de la konservativuloj. Liaj deklamoj kaj denuncoj igis Gaitano tiom impona ke li baldaŭ iĝus prezidento, lia pensmaniero jam regis la parlamenton.

La 9-an de aprilo 1948 Gaitano estis mortigita. Tiam eksplodis popola ribelo en Bogoto, kie multaj konstruaĵoj estis detruitaj, pluraj incendioj voris la urbon kaj la murdisto de Gaitano estis bate mortigita. La forpason de Gaitano, la ribelon okazigitan pro tio, ne nur en Bogoto sed en la tuta lando, oni nomas La Bogotazo.

La Perforto

La liberaloj forkuris en la kamparon kaj la partia konflikto rekomenciĝis pli forte ol iam ajn. Gefratoj kontraŭ gefratoj, gefiloj kontraŭ gepatroj kaj amikoj kontraŭ amikoj. Multaj paramilitistaj armeoj kaj gerilanaroj kreiĝis, kaj la ŝtata politiko ne povis malhelpi tion; tial okazis puĉo kaj la generalo Rojas Pinillas ekregis diktatorece. Tiun epokon oni nomas La Perforto, kiu tiam jam ne plu estis partia konflikto, sed armita kontraŭstaro al la registaro. Pinilla forlasis la povon kiam kreiĝis la Frente Nacional (Nacia Fronto), kiu konsistis en tio ke liberaluloj kaj konservativuloj alternigus la povon ĉiun kvaran jaron.

La Respubliko de Marketalia — La kreo de la FARK

Pro La Perforto, kreiĝis multaj komunismaj gerilanaroj. Post la starigo de la Nacia Fronto, partoj de la lando estis sub la regado de tiuj gerilanaroj, kiuj funkciis fakte kiel sendependaj respublikoj, kaj pro tio oni nomis ilin Respubliketoj. Unu el tiuj respubliketoj estis la República de Marquetalia (Respubliko de Marketalia), kie armitaj kamparanoj estis gvidataj de Manuel Marulanda Velez (kaŝnomo de Pedro Antonio Marín), pli konata kiel Tirofijo (precizpafo), kaj Jacobo Arenas (kaŝnomo de Luis Alberto Morantes Jaimes).

La repacigado de la lando postulis nepre la malstarigon de la respubliketoj, tial la armeo per la Operacio Suvereneco (Operación Soberanía) atakis la respubliketojn kaj ekregis la areon. La komunismaj gerilanoj devis forkuri suden kaj tiam kreiĝis FARK. De post tiam, la ena milito neniam haltis, kvankam de tempo al tempo ĝi akriĝis kaj malakriĝis, aperis kaj malaperis novaj gerilanaroj, paramilitistaj grupoj kaj grupoj de banditoj. Poste venis la tempo de la drogoj en Kolombio. Tiam multaj grupoj perdis sian filozofian sintenon (komunismo, ekstremaj dekstro - maldekstro ktp) kaj iĝis nur iloj por la drogo-komercado. Tio okazis ne nur al la komunista FARK, sed ankaŭ al la paramilitistoj apogataj de la registaro.

Fine de la 1980-aj jaroj kaj komence de la 1990-aj, la ena konflikto reakriĝis pro tio. La M-19 (Movado 19-a de aprilo) en 1985 kaptis la Justican Palacon. La registaro respondis forte, atakante per tankoj la konstruaĵon. Multaj leĝaj procesdokumentoj kontraŭ drogo-komercantoj forbrulis kaj multaj personoj, inter laboristoj, juĝistoj, vizitantoj kaj gerilanoj mortis. Plej grave, kelkaj personoj, kiuj saviĝis de la pafoj kaj la fajro kaj kiuj estis registritaj fare de amaskomunikiloj kiel supervivantoj, neniam aperis poste.

M-19 lasis la armitan lukton, disiĝis kaj komencis agi politike. Rapide la nova partio gajnis la favoron de la popolo, sed mesaĝo de la konservativa registaro kaj de la narko-teroristaj komercantoj tiam estis klara: ili ne permesus ke maldekstrema kandidato iĝu prezidento. Kaj multaj liberalaj aŭ maldekstraj kandidatoj estis mortigitaj.

Aperis multaj povaj drogo-komercantoj, konataj kiel capos (ĉefoj), kiuj havis siajn proprajn armeojn kaj kiuj uzis la politikon por sia propa bono. La komercantoj atingis tiom da povo ke unu el ili eĉ ŝanĝis la konstitucion por ne esti sendita al Usono kaj pagi tie siajn krimojn. Tiuj du jardekoj (1980/1990) eble estis la plej krizaj el la historio de Kolombio.

Kvankam je malpli granda skalo, la drogoj ankoraŭ estas grava problemo en Kolombio. Post la jarmilŝanĝiĝo multaj el la malpli grandaj gerilanaroj estis malaperintaj, ĉu pro tio ke ili estis milite venkitaj (fare de la registaroj aŭ aliaj grupoj armitaj), ĉu pro tio ke ili perdis povon aŭ pro tio ke iliaj anoj estis ensorbitaj de aliaj grupoj.

Ĉu jam temp’ está por paco?

Kvankam la interna milito malakriĝis, ankoraŭ la landon ne regas paco. Multfoje oni faris intertraktadojn por forlasi la armilojn, sed ili neniam plene sukcesis. Tamen, laŭŝajne, tiuj ĉi traktadoj en Havano estas malsimilaj. Neniam antaŭe ambaŭ partoj de la konflikto atingis tiom kiom nun. La jam pli ol dujara diskutado travivis gravajn kaj malfacilajn momentojn, kiel kiam generalo de la armeo estis kaptita de FARK laŭ strangaj cirkonstancoj. La generalo eniris en ruĝan zonon (kie la ĉeesto de la gerilo estas tre forta) vestita kiel civilulo kaj sen la sekureca taĉmento.

Supozeble tre bone trejnita generalo neniam devus fari tion. Multaj duboj aperis, ĉu la malamikoj de la konversacioj kun FARK sendis tien la generalon por esti kaptita? Ĉu la intertraktadoj daŭrus post tio? Dum la proceso, multaj dubis ĉu FARK ankoraŭ regas sur ĉiuj gerilanoj de la lando, sed la generalo estis rapide liberigita kaj tiel montris la malon, kaj la volon atingi pacon.

Alia grava momento estas freŝdata. Ankoraŭ la afero ne estas tute prilumigita sed FARK atakis la armeon, mortigante dek unu soldatojn, kvankam supozeble ili deklaris pafhaltadon. Tuje la bombardadoj kontraŭ la gerilo rekomenciĝis, ĉefe pro la premo de tiuj, kiuj malapogas la konversaciojn en Havano. Novaj duboj aperis: ĉu devas ekzisti limdato por la konversacioj? Se jes, kio povos okazi se post la limdato la traktado pri paco ankoraŭ ne estos subskribita?

Malgraŭ ĉio, oni jam parolas pri la pretigado de la lando por la postkonflikta epoko, kiam la mono povos esti investita ne en la milito, sed en edukado kaj publika sano i.a. Ekonomie tio portus multe da avantaĝoj, oni parolas pri la duobligo de la Malneta Enlanda Produkto dum la sekvantaj ok jaroj post la atingo de paco. Multaj esperoj estas en la konversacioj, kaj pro tio oni reelektis la nunan prezidenton. La paco, kiu estas revo por multaj generacioj de kolombianoj, kiuj ne konas ĝin, ŝajnas pli proksima ol iam ajn.

Resumo el la militoj en Kolombio dum la periodo 1808-1933 (el Vikipedio)

Milito

Daŭro

Partio 1

Partio 2

Rezulto

Hispanamerikaj sendependigaj militoj

1808-1829

Ĉilio

Peruo

Granda Kolombio

Respubliketoj

Unuiĝintaj Provincoj de Rivero Plata

Unua meksika imperio

Hispana Imperio

Venko de la sendependistoj.

Kreado de novaj ŝtatoj en Ameriko.

Intercivitana milito inter apogantoj de centrema ŝtato kaj federacia ŝtato

1812-1814

Federaciistoj:

Unuiĝintaj Provincoj de Nova Granado

Respubliko de Tunja

Libera Ŝtato de Antjokio

Libera Ŝtato de Kartageno

Centremistoj:

Libera Ŝtato de Kundinamarko

Federaciista venko

Milito grandkolombia-perua

1828-1829

Granda Kolombio

Peruo

Status quo ante bellum

Milito kolombia-ekvadora

(Milito de Kaŭko)

1832

Respubliko de Nova Granado

Ekvadoro

Subskribado de la Traktato de Pasto

Milito de Superuloj

1839-1842

Nova Granado

Superuloj

Novgranada venko

Kolombia intercivitana milito de 1851

1851

Konservativa partio

Liberala partio

Liberala venko

Kolombia intercivitana milito de 1854

1854

Konstituciaj fortoj

Melista-aj ribelantoj

Venko de la konstituciistoj

Kolombia intercivitana milito de 1860

1860-1862

Granada Konfederacio

Konservativa partio

Suverena Ŝtato de Kaŭko

Liberala partio

Liberala venko

Starigo de la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Kolombio

Kolombia intercivitana milito de 1876

1876-1877

Unuiĝintaj Ŝtatoj de Kolombio

Liberala partio

Konservativa partio

Liberala venko

Kolombia intercivitana milito de 1884

1884-1885

Unuiĝintaj Ŝtatoj de Kolombio

Konservativa partio

Liberala partio

Konservativa venko

Kolombia intercivitana milito de 1895

1895

Konservativa partio

Liberala partio

Konservativa venko

Milito de la Mil Tagoj

1899-1902

Naciista partio (1899-1900)

Kolombiaj konservativuloj (1900-1902)

Andradistoj

Ekvadoraj konservativuloj

Liberala partio

Unuiĝintaj Ŝtatoj de Venezuelo

Ekvadoro

Nikaragvo

Gvatemalo

Konservativa venko

Milito kolombi-perua

1932-1933

Kolombio

Peruo

Status quo ante bellum

Ratifikado de la Traktato Salomón-Lozano de 1922

Status quo ante bellum — sama stato kiel antaŭ la milito

Ĉu plu ekzistas amo?

Manŭel

Pop-kanzona

Memeldonita — 2012

Manŭel (Emanuele Rovere) certe estas entuziasma. La lanĉo de lia dua albumo Ĉu plu ekzistas amo? estas pruvo ke ne gravas aĝo aŭ sperto se oni volas ion fari. Li la unuan albumon lanĉis kaj Esperantan muzikan karieron ekigis nur post la emeritiĝo.

La bona akcepto de lia unua albumo, Duonvoĉe... tutkore, certe estis instigo por la daŭrigo de sia muzikumado. Ĉu plu ekzistas amo? estas simila al la unua albumo kaj enhavas ĉefe esperantigitajn versiojn de italaj kanzonoj, du el The Beatles kaj — novaĵo — tri memverkitajn muzikaĵojn, kiuj stile kaj kvalite samnivelas aŭ eĉ pli bonas, mi povas diri, ol la tradukoj.

Unu el ili, La transferkurtena Koramikino, rakontas pri Esperanta amrilato, kiu (memoru, iĝis romantika kanto) malsukcesis! Bedaŭro restas tamen pro la fakto ke la nova albumo havas malpli da kvalito ĉe la registrado kaj miksado ol la unua albumo. Ĝi estas pli amatore prilaborita. Ankaŭ la grafika aranĝo iom regresis, kvankam pli kolora. Malgraŭ tio, ĝi plaĉos al tiuj, kiuj ne atentas aŭ zorgas pri sontekniko aŭ grafikarto.

Sugesto por tria albumo estas registri nur proprajn kantojn kun la sama kvalito de

Duonvoĉe... tutkore. Jes, amo kaj entuziasmo ekzistas ĉe Manŭel!

ĈEFARTIKOLO

Ĉu veganismo troigas?

Luc GOUVERNEUR — Francio

Ja multnombraj estas la motivoj por fariĝi vegetarano, vegetalaĵisto aŭ vegano. En la 1970-aj jaroj, kiam mi forigis viandon, laktaĵojn kaj ovojn el mia telero, tiam mi agis ĉefe pro sanaj kialoj. Viandon (nome, laŭ mi, karnon de ĉiu ajn besto) mi rigardis kiel tute ne taŭga por homa nutrado, ĉar plena je toksinoj facile asimileblaj maldanke al nia tro longa digesto-tubo de frukto-manĝanta primato. Koncerne laktaĵojn, nu... nenie en la naturo videblas adolta kreitaĵo nutrante sin per alispecia lakto, ĉu ne? Do, la kerna ideo estis retrovi dieton plej konforman al niaj veraj viv-bezonoj, do naturan kaj sanigan. Sed atentu ke tia maniero manĝi tute ne estas simpla subtraho. “Ĉu finfine vi manĝas nur herbon?” mire demandas la nekredemuloj. Ja feliĉe, la vegetala regno estas sufiĉe riĉa, por provizi nin per multnombraj nutro-fontoj, kiujn plejparto de la “ĉiomanĝantoj” plejofte malkonas. Jen do bona okazo por elrutiniĝi, veki en si scivolemon kaj malkovri aliajn kuirartojn, novajn gustojn kaj plezurojn. Ĉu ne bona programo?

Mi konsentas, ke tiam, en la 70-oj, la ceteraj problemoj nuntempe ligitaj al la tutmonda nutrado estis ja ekster onia konscienco. Malgraŭ teruraj malsategoj kaj katastrofoj, oni plu kredis je scienco por solvi la eventualajn medi-problemojn. Pri senarbarigo, pri malŝparego de akvo kaj agroj, pri elĉerpiĝo de la maraj riĉofontoj, pri poluado permetana kaj la diversaj sanitaraj skandaloj oni ankoraŭ ne gurdadis en la amas-kumunikiloj. Oni eĉ tute ne konsciis pri la kruela realeco de la produktado de viando, lakto kaj kokinovoj. Tamen, mi ja memoras, ke mi plurokaze iel alpaŝis tiun temon por montri la koherecon de mia tiama sinteno: se mi mem devus mortigi beston, nome ŝafidon, bovinon, kuniklon aŭ anason por plenigi mian marmiton, tion mi certe ne farus, almenaŭ tiom longe kiom mi havos ĉion necesan por vivteni min dank’ al vegetalaĵoj. Aĉeti kaj kuiri viandon sen la kuraĝo buĉi mem la beston, des pli kiam temas pri membredita besto, ŝajnas al mi ago iom skizofrenia.

La vivo, kaj ankaŭ iagrade mia propra pigreco, iam fine rezignigis al mi tiun karan dieton. Mi diras “kara dieto” ĉar kvankam poste, dum jaroj, mi certe frandis ĉiuspecajn bestaĵojn, plu restis en miaj menso kaj koro ia nostalgio kaj spuro da kulpeco pri tio, kio fine montriĝas multe pli ol nura dieto. Kaj kiam, antaŭ du jaroj, mi sentis la bezonon ŝanĝi denove mian nutraĵon, tiam la mondo jam evoluis, kaj miaj motivoj estis multe pli evidentaj, multfacetaj kaj koheraj. Tamen, mi decidis plu konsumi, eĉ se malmulte, laktaĵojn kaj ankaŭ ovojn. Kial? Unue ĉar, almenaŭ mialande, preskaŭ ne eblas partopreni komunan vivon ne manĝante tiujn ĉi ingrediencojn. Jam ja malfacile eblas formeti de sia telero la kolbason, la fiŝaĵon aŭ la stekon por engluti “nur” rizon, legomojn aŭ laktuko-foliojn, do kiel eblus ĝentile rifuzi, vizitante maljunan onklinon, la por mi ĵus bakitan torton, nur ĉar ĝi entenas ovon kaj lakton? Konpromison oni aranĝu cele al tolera kunvivado. Ĉu iela rezigno, kapitulaco? Nevere...

Ĉar ne imagu, ke pri veganeco mi ne informiĝis. Prie mi multe legis, cerbumis kaj debatis. Fakte, mi ege respektas kaj preskaŭ entute konsentas kun ties motivoj kaj konsekvencoj. Preskaŭ, sed... ne tute.

Veganeco baziĝas precipe, eĉ nure, sur kontraŭ-speciismo kaj bestaj rajtoj. La aliajn kialojn por senvianda dieto la plejparto el la veganoj rigardas kvazaŭ senvaloraj, eĉ dubindaj. Ĉu tiu sinteno ilin ne iel forgesigas, ke la homa animalo apartenas, same kiel ĉiuj ceteraj, al la natura medio, kie ĝi vivas pli-malpli en konkurenco/ekvilibro kun la aliaj specioj? Vi povas kredi min, koncerne la vivon kaj bonfarton de la plej etaj estaĵetoj mi kondutas respektege. Mi ja ofte endanĝerigis min, bremsante iom abrupte antaŭ survoja pasero aŭ sciuro, kaj ĉiam prenas senhezite inter miaj manoj, por liberigi ĝin, la vespon, kiu vane baraktas kontraŭ fenestro. Sed se pedikoj trafus min, se termitoj atakus mian domon, nu, same senhezite ilin mi ekstermus. La vivo mem je ĉiu paŝo blinde mortigas. Terkultivado vole-nevole pereigas multegajn estaĵetojn. Purigado senkompate forbalaas definitive milionojn da akaruloj. Tamen ankaŭ ili estas bestoj, ĉu ne? Krome, ŝajnas al mi strange apartigi tiom rigore la plantojn (sur kiuj oni havus superregan rajton) de la bestoj (kiujn oni nepre ne ekspluatu). Ĉu mar-anemonoj, sponguloj estas plantoj aŭ bestoj? De la natura vidpunkto, mi emas kredi ke tio aspektas ja home arbitre. Plenkonscience kaj senhonte mi rajtigas min respekti kaj protekti arbon, marĉon, strandon, ktp, kaj sammaniere, sed tamen ne senkiale, mi mortigus muŝon, kiu obstine surflugus mian manĝon, aŭ raŭpon, kiu forvorus miajn brasikojn. Kaj se mi emas vidi gradan diferencon inter bovino kaj ostro, ĉu mi speciisme malpravas? Eble! Sed respondu sincere, ĉu iu ajn el ni, homoj homaj kaj verŝajne ne ĉio-sciaj, ne vidas ankaŭ diferencon inter fortondi razenon kaj forhaki arbon? Se respektegon ni ja devas al la naturo, kies ĉenero ni fakte estas, ankaŭ ni havas rajtojn (ne nur devojn) ene de tiu komuna medio. Kaj krome ankaŭ mensajn limojn, kiuj kompreneble ne ĉiam kongruas kun la ververa senco kaj ebla plano de la naturo.

Pri la abomena efektiveco de la nuna besto-bredado kaj buĉado mi bone informiĝis, kaj mi ankaŭ ja scias, ke ovo-lakto-produktado kaŭzas enreale suferojn kaj nenombreblajn mortigojn. Sed tamen mi volas daŭre prirevi mondon, kie kokinoj plu ekzistus kaj povus vivi feliĉaj kune kun homoj, provizante ilin per kelkaj ovoj kontraŭ protekto kaj nutro, kaj tio ĝis la natura vivo-fino, mondon kie azeno promenigus infanojn kaj helpe transportus nepezajn varojn, kie ŝafaro kvazaŭ libere paŝtiĝus sur montodeklivoj kontraŭ iom da lano. Jes, mi iel plu kredas je la eblo de harmonia kaj viv-domaĝa rilato inter bestoj kaj homoj. Ĉu nur stulte utopie? De longtempe mi bredas abelojn, kaj kompreneble mi ja scias, kia estas la realeco de la tutmonda abelekspluatado. Sed mi mem neniam mortigas abelreĝinon aŭ fortondas ties flugilojn, mi lasas al miaj abelaroj sufiĉe da mielo por komforte travintri, lasas ilin mem konstrui siajn ĉelarojn, flegas ilin ame kaj ege atenteme. Ĉu eblas, ke mi iam-tiam dispremas akcidente abeletojn? Ja certe eblas, same kiel eblas ke mi iam-tiam mortigas vermon, limakon, grenskarabeton manĝante pomon, lavante fragojn aŭ kuirante rizon. Sed mian eblon mi faras, por ke miaj abeloj bonfartu, kaj se kompense ili lasas iom da troa mielo, bone! Se ne, ne gravas... Ĉu ekspluatado? Jes. Reciproka. Ĉar ankaŭ ili ne malofte iel ekspluatas min.

La homaro trairis la jarcentojn “kreante” laŭ medio kaj bezono multnombrajn besto-specojn. Se por la bestoj tiu longdaŭra rilato certe ne estis nur paradiza, la nuntempa estas fakte unu el la tragikaj konsekvencoj de nia frenezo kaj megalomanio. La vivuloj fariĝis varoj mondskale industriaj, kaj dank’ al bela pakaĵo kaj subtila reklamo, la konsumanto facilanime ignoras la rilaton inter ĉio aĉetebla en superbazaro kaj la vivantaj sentipovaj estaĵoj, kies ekzistado estas neniigita. Amasege oni suferigas kaj mortigas, sed kaŝe, anonime kaj silente. Tamen la tuta sistemo montriĝas ne nur kruela; ĝi estas krome maljusta kaj absurda, ĉar nutri bestojn por produkti viandon estas ege malproduktiva kaj problemo-gena. Des pli kiam ni havas nur unu planedon por nutri la tutan homaron. La tempo jam pasis, kiam eblis senkonsekvence malŝpari la naturfontojn. Feliĉe, eblus elturniĝi alie por ĉies bono. La trafa demando estas: ĉu ni mem kapablos pripensi alimaniere nian homan socion kaj ties rilaton kun nia ĉirkaŭĵo, aŭ ĉu la naturo iel ajn trudos al ni vole-nevole sian volon? Plej bone estus sagace elekti kaj enkonduki mem la necesajn ŝanĝiĝojn. Kaj tiurilate, la maniero sin nutri certe estas fundamenta. Alia mondo ja eblas. Sed oni atente ne puŝu la pendolon aliflanken tro forte kaj tro rapide.

***

Mi iel plu kredas je la eblo de harmonia kaj viv-domaĝa rilato inter bestoj kaj homoj.

La konsumanto facilanime ignoras la rilaton inter ĉio aĉetebla en superbazaro kaj la vivantaj sentipovaj estaĵoj, kies ekzistado estas neniigita.

Ĉu vi ĉu vi ĉu vi volas verki?

TEJO Tutmonde bezonas konstantajn kontribuantojn. Ĉu vi estas verkema? Ĉu vi volas esti ĵurnalisto? Ĉu vi interesiĝas pri junulara Esperanto-movado? Do ĝuste vi kapablas esti teamano de kontribuantoj al TEJO Tutmonde!

Kial bezonatas la teamo? TEJO Tutmonde funkcias kiel ĵurnalo. Kadre de ĝi aperadas aktualaj informoj ĉe la retpaĝo www.tejo.org. Se vi volas legi vere aktualajn kaj interesajn artikolojn pri junulara esperantista agado en la tuta mondo, TT ne povas baziĝi nur sur unu homo. Ju pli da kontribuantoj, des pli altnivela kvalito.

Kial esti teamano? Vi akiros aŭ profundigos ĵurnalistajn spertojn. Vi laboros en internacia teamo, kio ĉiam estas riĉiga. Vi grave kontribuos al bonkvalitaj informado kaj prezentado de junaj esperantistoj tutmonde. Do ankaŭ danke al vi estos klare, ke Esperanto vivas kaj vivos, ĉar ĝi estas hobio de multaj gejunuloj. Cetere danke al via konstanta laboro vi ankaŭ famiĝos. :-)

Kiom da teamanoj bezonatas? Senfine :-) La nombro ne estas limigita. Eĉ bonas, se en unu regiono estos pluraj teamanoj. Laŭ interkonsento ili dividos sian laboron.

Kiel vi laboros? Vi prizorgos junularan E-agadon en via regiono. Vi faros intervjuojn, verkos raportaĵojn aŭ vi nur simple donos instigon, pri kio en TT informi. Teamanoj komunikos perrete — aŭ pere de retmesaĝoj aŭ pere de skajp-konferencoj. Ni estos unu granda tutmonda redakcio.

Ĉu “konstante” nepre signifas ĉiam? Tute ne! “Konstante” signifas, ke vi prizorgos tion kio okazadas en via regiono, kaj se vi prijuĝos tion interesa, vi skribos pri tio. Do ne nepre ĉiam vi devos labori, oni postulos de vi nur tiom da tempo, kiom estos en viaj kapabloj. Vi servos kiel tiu, de kiu TEJO Tutmonde povas peti helpon, se estos neceso.

Ĉu nur teamanoj rajtas kontribui? Denove: Tute ne! Teamanoj estas tiuj, kiuj volas labori por TEJO Tutmonde iomete pli intensive. Memkompreneble ne estos rifuzitaj unufojaj kontribuaĵoj de ĉiu ajn. Eĉ teamano povas peti iun alian verki artikolon. Teamano fakte estas “ponto” inter redaktoro pri TEJO-movadaĵoj kaj legantoj.

Ĉu teamaniĝi alportas avantaĝojn? Nepre jes! Krom tio, kio jam estis menciita (inkluzive la famiĝon :-) ), vi havos ŝancon, ke vi — danke al viaj spertoj — fariĝos venonta redaktoro de TT, kaj informado pri junularaj movadaĵoj konstante evoluos kaj plibonkvalitiĝos.

Ĉu teamaniĝi alportas malavantaĝojn? Se vi iun trovos, nepre nin informu! :-) La samon faru kaze de viaj demandoj kaj aliĝoj al la teamo! Skribu al tejo-tutmonde@tejo.org!

ĈEFARTIKOLO

Ĉifrado estas morala devo kaj homa rajto

Václav ZOUZALÍK — Ĉeĥio

La granda disvastiĝo de Interreto ebligis al multegaj homoj, unafoje en la homara historio, facile komuniki unu kun la alia sendepende de la fizika distanco inter ili. Kaj ŝajne ĉio bone funkcias. La Interreto ekevoluis antaŭ 30 jaroj en universitatoj, kie ne estis bezonata ajna sekurigo. Ĉiuj datumoj simple fluis tra la dratoj en plene legebla formo. Sed la publika ekuzo de Interreto videbligis la mankojn, pri kiuj la originaj kreintoj eble nur teorie pensis. Pro tio, nenio en Interreto estas fakte protektata sur la plej baza nivelo, tio estas tasko por ĉifrado: sekurigi ke nur vi kaj via kunkomunikanto (via amiko aŭ via banko, ekz.) povu legi tion, kion vi sendas kaj ricevas.

Forta ĉifrado estis dum jarcentoj nur io faka, uzata de armeoj kaj ŝtatestroj, do ĝi estas io tute nova por ordinaraj homoj. Kaj ofta demando leviĝas: Kial mi entute volus kaŝi mian komunikadon en Interreto?

En la cifereca mondo de Interreto, se vi teĥnike kapablas legi ion, vi ankaŭ kapablas ŝanĝi tion. Se vi ekzemple konektiĝas al neĉifrata vifio, oni ne nur povas legi la retejojn, kiujn vi vizitas kaj kiujn pasvortojn vi entajpas, sed eĉ instali fiprogramon en vian komputilon. Tiuj fiprogramoj estas ege diversaj: ŝtelas pasvortojn, dissendas aliajn fiprogramojn, atakas aliajn komputilojn aŭ ĉifras ĉion sur via disko kaj “petas” monon por malĉifri ĝin. Bona kialo por zorgi pri komputila sekureco (almenaŭ iomete) do estas jena: Eĉ se vi ne havas tion, kion kaŝi, via komputilo povas ataki la aliajn — viajn konatojn aŭ tute nekonatajn homojn.

Aldone, estis jam multo skribita pri amasa kolektado de informoj pri vi kaj pri viaj konatoj tra vi. Ĉu vi rimarkis kiom ofte diversaj servoj petas de vi diversajn informojn eĉ tute ne rilatajn al ilia tasko? Kaj aldone ili petas kelkajn informojn rekte de via komputilo. Tiuj informoj valoras monon.

Do bone. La ĉifrado bonas por kaŝi mian komunikadon, kiu bonas por ke mi ne endanĝerigu min aŭ miajn konatojn. Eble aperas la demando: “Sed ĉu tio ne helpas al krimuloj?” Fakte ne. Per “krimuloj” mi nun celas seriozajn organizitajn grupojn, ne “nurajn” poŝŝtelistojn aŭ stultajn batemulojn.

La baza kialo estas, ke tiuj grupoj jam uzas ĉifradon, do ajna strikta limigo de ĉifrado trafas precipe la ordinarajn homojn, kiuj poste estos neprotektataj antaŭ sia ŝtato kaj ĉefe antaŭ la krimuloj. Ĉar la krimuloj jam ne obeas leĝojn, ili kompreneble ankaŭ ne obeos la limigon de ĉifrado. Krome, organizitaj krimaj grupoj povas pagi komputilistojn por konsili al ili kiel ĉifri sian komunikadon, kiel kaŝi ĝin kaj instrui siajn membrojn uzi tiujn manierojn. Kontraŭe al tio, la ordinaraj homoj kutime ne havas tian eblon. Kiam lastatempe vi aŭ iu el viaj konatoj pagis konsiliston pri komputila sekureco?

Mi vidas la bezonon protekti sin kaj siajn konatojn en la cifereca mondo. Kaj ĉifrado estas unu el la bazaj manieroj kiel plialtigi sian komputilan sekurecon. La teĥnologio jam ekzistas kaj ne eblas ĝin forigi el la mondo. Pro tio mi opinias, ke ĉifrado estas morala devo kaj homa rajto. Espereble ĝi unufoje estos sama memkompreneblaĵo kiel ŝlosi sian loĝejon antaŭ la foriro.

Ekzemple, retumila aldonaĵo HTTPSEverywhere igas vian retumilon uzi nur ĉifratan version de pluraj retejoj aŭtomate, do ĝi malfaciligas al atakantoj vidi tion, kion vi legas kaj sendas aŭ alidirekti vin al neĉifrata versio de la koncerna retejo. VeraCrypt estas programo por krei ĉifritajn dosierujojn en via komputilo. Simile la poŝtelefona aplikaĵo NoteCipher ebligas stoki ĉifritajn notojn en via poŝtelefono. Antox kaj Antidote estas mesaĝiloj por poŝtelefonoj, kiuj ĉifras la tutan komunikadon kaj ili ne dependas de ajna centra provizanto (nek organizo nek homo).

Malfeliĉe multaj homoj vivas en landoj, kiel ekz. Ĉina Popola Respubliko aŭ Irano, kie uzo de ĉifrado estas forte limigata per leĝoj. Tiujn homojn mi kompreneble ne povas devigi malobei la leĝojn de sia lando. Tio povus gvidi ilin en eĉ pli seriozan danĝeron. Sed la aliaj ankoraŭ havas la eblon decidi mem ĉu kaj kiel protekti sin. Por tiuj funkcias la retejo cxifru.net kaj certe vi povos trovi multajn informojn ankaŭ en aliaj lingvoj.

Fina rimarko: Per “komputiloj” mi celas ne nur la “tradiciajn” komputilojn, sed ankaŭ poŝtelefonojn, modernajn televidilojn, tabulkomputilojn kaj servilojn, ĉar ili ĉiuj estas veraj komputiloj.

**

Artikolo aperigita sub la permesilo Krea Komunaĵo Atribuite-Samkondiĉe 4.0

Ĉu en kuirejo aŭ sur podio? Kim mojosas ĉie!

Dan MRÁZEK — Ĉeĥio

Komence de januaro venis en Pragon, Ĉeĥio, unu el la plej konataj esperantistaj kantistoj, Kim J. Henriksen. Li devenas el Danlando, lia patrino estas polino kaj Esperante li parolas denaske. La akordionon li havas preskaŭ kunigita kun sia korpo — laŭ la leĝereco kun kiu li ĝin ludas. Sed li ne muzikas iujn stratkantaĉojn. Danke al sia elano, kiun li ne perdas eĉ en sia kvindekunua jaraĝo, li proponas al la publiko neforgeseblan muzikan travivaĵon. Kaj tute egalas, ĉu Kim koncertas sur podio antaŭ centoj da zelotoj, aŭ li nur private sidas en kuirejo...

“Ĉu vi scias, kiu morgaŭ alveturos Pragon kaj loĝos ĉe ni?” Antaŭ kelkaj tagoj eksonis mia poŝtelefono per la mesaĝo de Vlasta. La respondo sekvis tuje: “Jes, tio estas Kim!!!” En tiu momento mi ekmemoris, ke kiam mi renkontis lin en JES en Pollando, li ion pri la vizito en Prago parolis. Mi ekĝojis, ke la vortoj ne estis sensencaj.

Komenco per testo! Trompo malpermesata!

Unue la aranĝo aspektis kiel tute normala kunveno de geamikoj. Aŭ kiel tute normala bonvenigo de eksterlanda vizitanto. Sonis demandoj pri la novaĵoj en Danlando, pri la dana vetero, ĉu neĝas tie... Nu, ĉio normala...

La renkontiĝo dimanĉe la 8an de januaro tamen ne estis kutima. Eĉ nur pro tio, ke ĝin organizis E-mental’ kaj la Praga Klubo de Ĉeĥa Esperanto-Junularo. Ĝuste la ĉeesto de la amuzocela kaj distra organizo E-mental’ promesis eksterordinaran travivaĵon.

“Plej frue ni skribos teston, kion ni scias pri nia gasto.” En la glasoj ruĝis vino, kiam Dyktatorino (la granda ĉefino de E-mental’) Vlasta rompis la ĝis nun klasikan pason de la renkontiĝo. Estis disdonitaj paperoj kaj oni severe malpermesis iun ajn trompadon. La Dyktatorino komencis: “Kiu pli aĝas — ĉu mi aŭ Kimo?” Insida demando por la komenco. Se oni respondos, ke pli aĝas Vlasta, ŝi ofendiĝos. Se oni skribos, ke pli aĝas Kimo, povas ofendiĝi li. Sed la vero venku... Kaj la viroj ne tiom koleriĝas pri sia aĝo... :-)

En la ceteraj demandoj oni devis respondi, ĉu veras, ke Luna (la hundeto de la familio de Vlasta) saltis matene en la liton de Kimo. Estis proponitaj tri ebloj: jes, ne, en la liton saltis Kimo al Luna... Nu kaj la plej ridiga (eĉ por Kim, kiu ridetis vere amuzate) estis la demando, en kiu bando Kimo muzikis: a) Malplifiki b) Amplifiki c) Kimplifiki.

La teston oni juĝis kaj ĉiu gajnis valoran premion. Ekzemple mi hejmen forportis ceramikan anason... Al Kim rezultis pli bone, li ricevis ceramikan pokalon.

La donacoj disdonitas, ekkantu. Kaj ne avaru!

Kim sentis sin ŝuldanto, sed ĉar li havis nenion materialan por donaci, li levis sian akordionon. Jen la momento de ĉiuj atendita! Tra la kuirejo sonis “Sola”. La kantadon de Kim kompletigis nekuraĝa grumblado de la ĉeestantoj (kiuj tamen pensis, ke ankaŭ ili kantas :-) ). Kim rikoltis aplaŭdon, sed la kulturan programeron rompis nekultura enmetaĵo. Tiom raran momenton oni devas taŭge festi — memkompreneble per ĉampano! Ĝi malfermiĝis dum la fanfaroj ludataj de Kim per la akordiono...

Ni tostis kaj Kim denove ekludis. “Skavirino” jam allogis kelkajn homojn al dancetado. Ne plu venis iu nekultura enmetaĵo kaj ni bedaŭris, ke multaj perdas tiun ĉi specialan travivaĵon. Tamen ni vivas en teĥnika epoko... Unu momenton... Kaj jen ŝaltiĝis skajp-o... Kim inspiriĝis per tio kaj ĉe sia komputilo startigis propran podkaston — do la kuirejan koncerton subite povis spekti la tuta mondo!

Kim pruvis, ke por li ne fremdas eĉ la ĉeĥa kulturo. Li feliĉigis la aŭskultantojn per la melodioj Škoda lásky (angle “Roll out the Barrel”) aŭ per la popolkanto Tancuj, tancuj, vykrúcaj (Esperante “Dancu, dancu, ne staru”). La kantadon tiukaze prizorgis la kuireja ĥoro. Ĝi cetere laŭ postulo de Kim aldonis ankoraŭ unu popolkanton sen instrumento.

Sed poste Kim rigardis la horloĝon kaj eksciis, ke al li proksimiĝas alia programo. Nenion por fari... Aŭdiĝis la lasta kanto, sekvis ankoraŭ komuna fotado kaj poste adiaŭo.

En drinkejo kun akordionistoj

La kuireja koncerto simple mojosis kaj tiuj, kiuj ne venis, povas nur bedaŭri. Iuj ĉeestintoj estis tiom ravitaj, ke ili akceptis la inviton de Kim por sekvonttage veni al “akordiona klubo”. La amiko de Kim tie festos sian sepdekjariĝon (dano amanta Pragon) kaj Kim ankaŭ tie por kelkaj kantoj koncertos.

Mi preterlasas la priskribon de la serĉardo de la klubo (sed ankaŭ ĝi fariiĝis aventura!) kaj tuj mi saltos al tio, kio fakte estis la “akordiona klubo”. Temis pri iu kaŝita drinkejo, kie renkontiĝadas la pragaj akordionistoj (komprenu homoj, kiuj ŝatas ludi facilajn kantojn per akordiono). Da ili estis nekalkuleble multe. Kim temp-al-tempe improvizis dum kelkaj facilaj popolkantoj. Li lertis. Sed plej multe ni ĝojatendis ion produktitan de Kim. Ni finatendis. Tra la fumplena drinkejo eksonis “Skavirino”. Do io tute alia ol la facilaj kantoj ĝis nun luditaj. Ne estas mirinde, ke Kim atingis grandan sukceson ĉe la publiko kaj ĉe kelnerino. :-) Poste ni devis traduki tion, pri kio Kim kantis kaj ĉefe ni devis klarigi, ke la kantada lingvo ne estas la dana.

Sed ĉio havas sian finon. La vespero ekŝanĝiĝis al la nokto, dum kiu Kim devis forflugi hejmen. La restado de Kim en Ĉeĥio finiĝis, sed la tonoj de la kuireja koncerto en niaj rememoroj sonos ankoraŭ por longa tempo. Dankon, Kim, kaj venu denove!

Ĉu iom fuŝa? Tamen bonetosa!

Dan Mrázek - Ĉeĥio

La plej atendita aranĝo inter esperantistaj gejunuloj de la nuna jaro jam estas malantaŭ ni. Ekde la 14a ĝis la 21a de julio en ukrainia ĉefurbo Kijivo okazis la 67a Internacia Junulara Kongreso (IJK), kiun partoprenis 311 homoj el 30 landoj. La partoprenantoj povis aŭskulti diverstemajn prelegojn, dum multaj ekskursoj promeni en la belega urbo, amuziĝi dum koncertoj, diskotekoj kaj ludoj kaj — memkompreneble konatiĝi kun novaj amikoj el interesaj landoj. Dum la ĉi-jara IJK kunsidis ankaŭ la komitato de TEJO kaj elektis novan estraron — prezidantiĝis Łukasz Żebrowski el Pollando.

En Kijivon mi alvenis kun karavano matene ĵaŭde la 14an de julio. Ni estis atenditaj de la organizintoj jam en la stacidomo, do la kongresejon ni povis atingi tute senzorge. Ni konatiĝis kun la kijiva metroo kaj ankaŭ kun “marŝrutkoj”, lokaj malgrandaj busetoj, kiuj por la urba trafiko ege gravas kaj kun kiuj ni poste renkontiĝadis ĉiutage. Por mi, laca fremda nespertulo kun grandaj valizoj, la pli ol duonhora vojaĝo per “marŝrutko” estis — kiel diri — iom malkomforta. La busetoj tre tremas kaj ne havas klimatizon. Ĝi ege utilus, ĉar en Ukrainio estis varmege. Sed, kvankam post la unua vojaĝo mi tion ne kredis, dum la semajno mi kun “marŝrutkoj” amikiĝis.:-)

Mi nun transsaltu la akceptadon (kiu fakte ekfunkciis vendrede), niajn lokiĝadon kaj esplorojn de la lokaj vendejoj, mi eĉ transsaltu la salutadon kun geamikoj, kiujn mi jam delonge ne vidis, kaj tuj mi diru pri la unuaj programeroj. Ĵaŭde posttagmeze ni enbusiĝis (en luitan komfortan buson nur por IJKanoj) kaj veturis al la urbocentro unue por la gazetara konferenco, due por la solena malfermo. Danke al la gazetara konferenco eksciis pri la IJK ĵurnalistoj kaj i.a. estiĝis belega telvid-raporto. Post la konferenco venis tempo por la solena malfermo, dum kiu estis prezentitaj ukraina folkloro sed ankaŭ moderna muziko, ukrainiaj tradiciaj muzikinstrumentoj, kaj volontuloj povis ellerni iun ukrainian dancon.

Post la fino de la programo ni revenis al la kongresejo. Laŭplane devis forveturigi nin du grandaj klimatizitaj aŭtobusoj, sed unu buso difektiĝis. Do ni havis du eblojn. Aŭ atendi ĝis la ununura aŭtobuso revenos post forveturigo de parto el ni, aŭ veturi memzorge. Kun granda parto de la homoj mi decidiĝis por la pli rapida eblo — do por la memzorga vojaĝo. Memkompreneble per marŝrutko... La vojaĝon mi preskaŭ ne memoras, ĉar mi kaptis malagrablegan kapdoloron, do tuj post la alveno kongresejen mi ekdormis kaj do maltrafis la unuan koncerton.

Ek al la prelegoj (kaj ne nur kiel aŭskultanto)

Denove mi “reviviĝis” vendrede. Tio jam estis regula kongresa tago (eĉ la akceptado funkciis!) kun interesaj prelegoj. Mi partoprenis prelegon de Veronika Poór kaj Rogier Huurman pri nova esperantlingva retradio Muzaiko. Veronika taskis al mi okazigi post ĝi prelegon kun konsiloj, kiel fari bonan intervjuon. Tio estis por mi iom neatendita, tamen post du horoj mi prelegi kapablis. Al la arto de radia ĵurnalismo estis dediĉita multe da tempo, ĉar la interesiĝantoj post mia “teoria” prelego povis praktike sperti la muntadon gvide de Johannes Mueller.

Sed ne nur pri ĵurnalismo okazis prelegoj. La kongrestemo estis “Daŭropova evoluo — nova koncepto por la homaro”, kaj ĉar ni estis en orient-kristana lando, dum alia prelego oni povis konatiĝi kun iu mirakla ikono.

Amuziĝo bezonatas

Ne eblas viziti Ukrainion kaj ne gustumi lokajn trinkaĵojn (nu, ni diru eĉ drinkaĵojn). Por ke ĉiu povu havi tiun ĉi sperton, vendrede vespere la kongresa drinkejo proponis senpagajn bierojn kaj vodkon. Iuj do trinkis, iuj drinkis, poste oni povis amuziĝi dum diskoteko, dum ludoj... Nu, venis ordinara vespera programo.

Se mi parolas pri ludoj, ne eblas ne mencii la homlupan ludon, kiu estas unu el la plej ŝatataj ludoj inter esperantistoj. Ĉiutage (fakte ĉiunokte) atakis malgrandan vilaĝon la homlupoj kaj simplaj vilaĝanoj devis defendi sin. Sed ankaŭ la homlupoj ne volis morti, do iam okazis, ke la vilaĝanoj ne estis sukcesaj kaj pri la venko ĝojis homlupoj. Amantoj de la ludo ofte “homlupumis” ĝis ege malfruaj noktaj (aŭ jam preskaŭ fruaj matenaj) horoj.

Sed laboro ankaŭ necesas

Ne ĉiuj povis ĝui nur amuzon dum la kongreso. Iuj venis ankaŭ por labori. Tiuj “kompatinduloj” estis la komitatanoj de TEJO aŭ iliaj anstataŭuloj. Sabate antaŭtagmeze okazis la unua laborkunsido. Oni taksis la pasintan jaron kaj pritraktataj estis ĉefe temoj, kiel plividebligi TEJOn kaj Esperanton. Eksonis ideo membrigi landajn organizojn en naciajn konsiliojn de junularo kaj pliriĉigi la Esperantan kulturon. Kaj kio estis la ĉefa — estis elektita nova estraro de TEJO. Jen la novaj estraranoj:

Prezidanto: Łukasz Żebrowski

Ĝenerala sekretario: Paulína Kožuchová

Kasisto: Alisa Nikitina

Informado: Sergeo Tyırin

Aktivula trejnado: Nico Huurman

Landa agado: Petra Smidéliusz

Eksteraj rilatoj: Michael Boris Mandirola

Kongresoj: Tina Tišljar

Tiom da lingvoj ekzistas en la mondo!

Dimanĉe ni profunde konatiĝis kun la urbo. Ĉar ne eblas vidi dum unu posttagmezo ĉion el la urbo kun ĉ. 5 milionoj da enloĝantoj, ni estis dividitaj je pluraj paralelaj ekskursoj. Kaj ĉiu ekskurso estis specialiĝinta pri io alia — iu pri preĝejoj, iu je pri, iu pri memoraĵoj... Ĉiu povis elekti, kio lin aŭ ŝin plej multe interesas.

Kaj nun mi saltu al la lundo la 18a de julio. Ĝi estis dediĉita al lingvoj. Dum tiu tago estis diversaj prelegoj pri kulturoj kaj landoj kaj posttagmeze okazis Kultura kaj Lingva Festivalo (KLF), dum kiu estis en paralelaj prelegoj prezentitaj diversaj lingvoj. Oni povis aŭskulti ekzemple pri la lingvoj japana aŭ arpitana (minoritata lingvo en Francio, Svislando kaj Italio) kaj tre interesa estis prelego de Stephen Cobb el Usono, kiu pripensis, kial la angla lingvo iĝis internacie uzata lingvo kaj ĉu ĝi taŭgas por tio. Ni estas ĉe Esperanto-kongreso, do la rezulto estas klara: Kvankam la anglalingvaj kulturoj estas ekonomie kaj milite la plej sukcesaj (precipe pro tio, ke tiuj kulturoj meritis pri disvastigado de la homaj rajtoj), kaj kvankam la angla lingvo relative facilas, tamen ĝi por la internacia komunikado ne taŭgas. Se oni volas paroli en ĝi altnivele, por la plejparto de la fremdalingvanoj tio ne eblas, preskaŭ ĉiuj eraras. La vere internacia lingvo bezonas havi fonetikan transskribon, ĝi devas esti sen komplikaĵoj, ĝi devas esti regula, facile lernebla, tamen samkvalita kiel naturaj lingvoj — kaj tio do estas Esperanto.

Ne eblas IJK sen koncertoj

Kongresanoj tion ne sciis, sed interesa estis ankaŭ la mardo. Tiam mi havis vivan telefonalvokon por Ĉeĥa Radio pri la IJK. Do eĉ la ĉeĥaj geaŭskultantoj eksciis, ke en Kijivo okazas kongreso de junaj Esperantistoj. :-)

Mi ankoraŭ ne menciis koncertojn. Ili okazis ĉiuvespere kaj precipe ili estis bardaj — ekzemple koncertis Ĵomart kaj Nataŝa aŭ Paŭlo Moĵajev. Sed ankaŭ rokemuloj ne enuis. Per siaj kantoj la kongresantojn dancigis Martin Wiese, Platano (el Pafklik) kaj memkompreneble ne povis manki koncerto de JoMo. Ĝuste li koncertis marde vespere kaj por siaj ravitaj favoruloj li devis aldoni multajn kromajn kantojn.

Ĉiu renkontiĝo havas sian finon. Bedaŭrinde

Sed venis merkredo la 20a de julio, kiu estis la lasta tuta tago de la kongreso. Tradicie tio estis rekonebla dum la Internacia Vespero. Dum ĝi prezentiĝis ĉiuj, kiuj volis, kaj montris al la kongresantoj ion el diversnaciaj kulturoj. Dum la programo adiaŭis kun ni la organizintoj de la kongreso kaj la kongresa flago estis transdonita al Akiumi Okabe, kiu alportos ĝin al Japanio. Ĝuste tie, en la urbo Tenri, okazos la 68a Internacia Junulara Kongreso venontjare.

Dum la vespero ĉiuj sentis, ke alproksimiĝas la momento de adiaŭo. La nokta diskoteko daŭris ĝis la mateno kaj pro tio multaj ekdormis nur por momento. Kaj ĵaŭde venis la fino. La fino de restado inter aro da homoj, kiuj malgraŭ la deveno el diversaj anguloj de la mondo, ĉiuj estis amikemaj. Tamen ili ĉiuj restos en la mensoj kaj koroj de ĉiuj, kiuj la 67an IJK en Ukrainio partoprenis.

Iuj restis ankoraŭ kelkajn tagojn por ĝui postkongresajn programojn aŭ en la Esperanto-insulo en Kijivo, aŭ en la Velura Sezono en Jalto, iuj veturis al Kopenhago por partopreni la Universalan Kongreson, sed multaj jam devis reveni hejmen en sia lando.

La 67a Internacia Junulara Kongreso apartenas al la pasinteco. Certe ĝi longe restos en niaj rememoroj. Kvankam estis iuj fuŝaĵoj aŭ fuŝaĵetoj (ekzemple ke dum la tuta kongreso ni ne povis lavi nin en varma akvo), la kongreso al mi ege plaĉis. La organizintoj meritas grandan dankegon kaj kun ĉiuj geamikoj (kaj novaj kaj malnovaj) mi deziras renkontiĝi se ne en la venonta IJK, do certe iam ĉe iu alia E-aranĝo! Ĝis tiam!

ĈEFARTIKOLO

Daŭripova Evoluigo

Guillaume Nénuphar Francio

Daŭripova evoluigo (DE) estas la koncepto, pro kiu mi esperantistiĝis antaŭ sep jaroj. Dum longa tempo la ligo inter ambaŭ aferoj estis tre forta en mia koro. Pro tio, mi ne sukcesis vortumi ĝin! Prefere mi silentis ol provis klarigi tion. Mi dum pluraj jaroj pripensis la aferon kaj fine trovis simplan manieron komprenigi, kiel Esperanto bone respondas al kvin gravaj necesigoj de DE kaj pro entuziasmo mi eĉ verkis muzikan spektaklon pri tio!

Esperanto + 100

Frapa ekkonscio

Antaŭ kelkaj jaroj mi ricevis kiel vangofrapon la informon laŭ kiu la homaro verŝajne estas malaperonta pro la detruo de sia propra vivloko kaj elĉerpo de siaj vivrimedoj. Mi tuj ekinteresiĝis pri ĉio samtempe: Unue pri la ŝajne plej grava afero, la klimatŝanĝo, sed ankaŭ pri la malapero de la trinkebla akvo, pri la erodo de la vivaĵaro kaj la detruo de ĉiuj naturaj ekvilibroj. Tridekjaraĝe, mi subite vere ĉion komprenis: “Nia domo estas brulanta kaj ni rigardas aliloken”. Tion pravege diris la eks-prezidento de mia lando, Jacques Chirac (Ĵak Ŝirak), en 2002, okaze de la 4-a pintkonferenco pri medio kaj evoluigo, en Johanesburgo (Sud-Afriko). Tiu frazo iom heroigis sian dirinton pro sia aŭdaco kaj klarvidebleco. Bedaŭrinde, dirinte ĝin, nia kara prezidento tuj ekrigardis aliloken. Unuafoje, politikulo aplikis sian diraĵon!

Koncerne min, de tiam, mi ne vere kapablas rigardi aliloken, eĉ se mi ĉesis obsedati de tio. Tiam, mia tute normala reago estis: serĉi solvon. Kaj mi tre rapide trovis. Mi aliĝis al la esprimo de la Unuiĝintaj Nacioj: Daŭripova evoluigo (DE).

La naskiĝo

Laŭdire, tiu esprimo aperis unuafoje en la raporto “Nia komuna estonto”*, kies verkadon prezidis Gro Harlem Brundtland, tiama ministro de Norvegujo.

Tiu raporto aperis en 1987 (ekzakte cent jarojn post tio, kion vi scias!) kaj ĝi starigas tre bonan bilancon pri la planeda situacio rilate al la loĝantaroj, la nutra sekureco, la vivaĵaroj kaj vivlokoj, la energio, la industrio, la urbigo, la paco. Kaj ĝi kuraĝigas ĉiujn naciojn adopti DE-on, kiun ĝi difinas tiel ĉi (traduke de la franca versio):

Daŭripova evoluigo estas evoluigo, kiu kontentigas la bezonojn de la nuno sen malprofiti al la kapablo de la estontaj generacioj kontentigi la siajn. Du konceptojn entenas tiu nocio:

La lanĉo

De 1972, ĉiujn 10 jarojn, Unuiĝintaj Nacioj organizas Pintkonferencon pri la medio kaj evoluigo. Jen la listo de urboj en kiuj ĝi okazis/os.

1972 — Stokholmo (Svedujo)

1982 — Najrobo (Kenjo)

1992 — Rio-de-Ĵanejro (Brazilo)

2002 — Johanesburgo (Sud-Afriko)

2012 — Rio-de-Ĵanejro (ree Brazilo!)

Tiu de 1992 en Rio plej gravis pro siaj longeco kaj enhavo. Ĝi estas konsiderata kiel la lanĉo de DE. Ĝi estigis la Agendon 21, agadplanon por la 21-a jarcento, kiu detale prezentas la farendaĵojn por korekti la vojiron de la homaro. La Agendo 21 estas aplikenda al ĉiuj nacioj, aplikinda al ĉiuj urboj, aplikebla al ĉiuj entreprenoj, asocioj de la mondo. Tiu sama pintkonferenco estigis ankaŭ la faman Deklaracion de Rio 92. Estis ambicia kaj promesplena konferenco. Multaj homoj kredis, ke la homaro tute ne plu estos sama post ĝi! Nu, ja okazis ŝanĝoj sed multe pli humilaj kaj malrapidaj ol atendite. Tamen, tiu konferenco restas referencaĵo en la historio de DE. Pro tio, oni eĉ datas la sekvajn konferencojn ne laŭ la krista sed laŭ la DE-a kalendaro: oni ne diru 2002 kaj 2012 sed Rio+10 kaj Rio+20!!

Kio Daŭripova evoluigo estas kaj kio ĜI ne estas

Antaŭ ol pli precize prezenti la DE-koncepton, gravas forigi el nia menso la malĝustajn ideojn, kiujn multaj homoj havas pri ĝi. Ni do pririgardu tion, kio DE ne estas.

Ne nur protekti la naturon

Plej gravas kompreni, ke DE tute ne nur temas pri tio flegi la naturon. Temas pri vera politika koncepto, laŭ la origina kaj nobla difino de politiko. Centre de la DE-aj prizorgoj estas ne arboj, ne abeloj, nek riveroj. Estas la homoj. Kaj daŭripovo havas neniun sencon se ĝi ne enradikiĝas en la nuno. Tio plej gravas. La Esperanta elekto de la (francdevena?) vorto “daŭripova” por traduki la anglan sustainable estas laŭ multaj homoj bedaŭrinda ĉar ĝi tro substrekas la zorgon pri estonteco kaj maltro valorigas la nunon. Tro ofte, oni konsideras nur la unuan frazon de la difino de la raporto Brundtland rilatan al la ontaj generacioj, kaj tiel plimallarĝigas la koncepton al simpla celo lasi sufiĉe da naturaj fontoj, por ke la ontaj generacioj povu vivi almenaŭ same kiel ni nun. Nu, estas tiel ke nun 80% el la homaro vivas laŭ maltaŭgaj kondiĉoj, kaj ke la daŭripovo tute ne celas daŭrigi tian situacion! Do laŭ mi, malĝusta vorto! DE estas koncepto pri interhoma solidareco laŭ la tempo sed ankaŭ laŭ la spaco. Pro tio, kelkaj konsideras DE-on kiel mikson inter du ĉefaj prizorgoj: ekologio kaj (internacia) solidareco. Ni do povus diri, ke ĝi baziĝas sur la koncepto pri interdependeco inter ĉiuj nunaj kaj ontaj vivaĵoj, homaj sed ne nur.

Gandhi diris: “Malriĉeco estas la plej granda polufonto.” Ekzemple, ni neniam malhelpos homojn fortranĉi kaj forbruligi la arbaron, tiom longe dum ili ne havos bonajn vivkondiĉojn, kiel Luiz Inácio Lula Da Silva, eks-prezidento de Brazilo, diris. Tio estas memkomprenebla, mi ne detalu la aferon. Sed ni tamen pririgardu la eventon pli grandskale. Unu el la celoj de la senarbarigo de Amazonio estas pligrandigi la produktadon de sojo por nutri la bovojn kiujn manĝas la eŭropanoj interalie. (Francio estas unu el la plej bonaj klientoj de Brazilo rilate al sojo, kaj francoj kredas ke ili manĝas francdevenan viandon ne genmodifitan). La produktado de tiu viando kaŭzas la suferon de:

Krome oni

Mi aldonu, ke per la nutraĵo kiun oni donas al bestoj por viande nutri kelkajn (riĉajn) homojn, oni povus vegetare nutri dekoble pli da homoj. Do kiam oni parolas pri senarbarigo de Amazonio, oni parolas pri ekologia kaj socia katastrofo, kies kaŭzoj estas sociaj kaj kulturaj: kial eŭropanoj subite iĝis tiel viandvoremaj ke ili ne povas mem nutri siajn bestojn laŭ bonaj kondiĉoj, bezonas detrui eksterlandajn pejzaĝojn kaj suferigi povrulojn? La respondo devas esti afero de psiko-soci-sciencistoj.

Ne starigi senmovan harmonion

Cetere DE ne estas priskribo de senmova harmonia situacio. Ĝi estas sekvenda procezo por ŝanĝi niajn pens- kaj vid-manierojn de fakaj al sistemaj. Tio signifas, ke oni ne plu konsideru apartajn fakojn, sed oni konsciu ke ĉio estas interligita kun ĉio. Ĉiu ago havas konsekvencon al io alia. Ekzemple, kiam oni produktas ion, oni konsideru ne nur la kostojn de la materialo kaj de la homfontoj por produkti ĝin. Oni konsideru ankaŭ la influon al la sano de la naturo kaj al la bonfarto de la laborantoj antaŭ, dum kaj post la produktado. Precize, tio signifas: neniam forgesu, ke iu ajn produktaĵo estas onta rubaĵo. Kiu produktas ĝin, tiu respondecas pri ĝia postuza malapero, kaj tion devas antaŭplani. (Ankaŭ la principo pri respondeco tre gravas al DE.) Oni nomas tion: vivcikla analizo.

Jam la ekzemplo ĵus vidita rilata al la senarbarigo montras pliampleksan vidmanieron, sed mi tuj donu eĉ pli simplan ekzemplon kun plastosakoj. Ĝis nun, oni konsideris ilin tre oportunaj, ĉar ili ja estas tiaj, se oni rigardas nur ilian uzeblecon en nia ĉiutaga vivo. Sed, se ni pensas, ke, por produkti ilin,

nu, jam oni ŝanĝas sian rigardon al la reala oportuneco de tiu aĵo, ĉu ne?

Ĉu mi aldonu, ke

Konklude, kion ni ĵus faris? Ni simple plilarĝigis nian rigardon al plej malgrava objekteto kaj nia takso pri ĝi pasis de oportuna al maloportuna! Jen efiko de la sistema pensmaniero.

Unu el la plej trafaj frazoj de la DE-a teoriaro estas: “Pensu tutmonde, agu viaronde”. Ĝi estas plej klara komprenigilo de la sistema aliro kaj de la universala interdependeco.

Ne verda kreskigo

Fine, mi substreku, ke DE ne estas verda ekonomia kreskigo, ĉar pri ekonomia kreskigo, DE nenion diras, aŭ pli ĝuste diras: “Ĉiu lando mem taksu ĉu ekonomia kreskigo bonas por ĝi aŭ ne.” Tiusence, DE plimildigas la konkludon de la Roma Klubo. Fondita en 1968, la Roma Klubo estas asocio de sciencistoj, kiuj avertis pri la limoj de la kreskigo (titolo de ĝia unua libro, eldonita en 1972, la jaro de la unua pintkonferenco pri medio kaj evoluigo). Tamen, oni konsideras, ke DE sufiĉe nutriĝas el la laboro de la Roma Klubo.

Rilate al tio, mi opinias, ke plej taŭgas la vorto “evoluigo”, elektita por traduki la anglan development. Nu, verdire, ĝi estas malĝusta traduko sed malpli erariga vorto, laŭ mi! La vorto “disvolviĝo”, kiu eble pli ĝuste tradukus development, ja enhavas ideon pri kreskigo. La vorto evoluigo sonas pli nature, ĉar ĝi temas pri tio sekvi la naturan procezon ĉu kreske, ĉu malkreske, ĉu stare, sed kun la konscio, ke ni estas parto de ĝi kaj do havas influon sur ĝi. Tion plej bone bildigas la sufikso -ig.

Ĉu tripiliera aŭ kvinbranĉa koncepto?

Ni do vidis, ke al DE gravas nocioj pri medio, sed ankaŭ socieco, ekonomio kaj kulturo. Ofte oni prezentas la ĉi-suban skemon, kiu tre faciligas la konceptadon de la afero.

[FORIGITA!: foto: DE.jpg]

Videblas en tiu ĉi desegnaĵo, ke DE baziĝas sur tri pilieroj, kiuj estas: MEDIO, SOCIECO kaj EKONOMIO. Laŭ tiu maniero agi (ĉu kadre de ŝtatestraro, entrepreno, komunumo, asocio, universitato, lernejo aŭ eĉ familio), oni ĉiam certiĝu, ke neniu el tiuj tri prizorgoj estu flankenmetita. Oni konsideru ilin ĉiujn samtempe por ĉiu homa projekto.

Kaj al tiuj tri pilieroj estis baldaŭ aldonitaj du novaj neeviteblaĵoj, pri kiuj oni ne scias ĉu konsideri ilin kiel kvaran kaj kvinan pilierojn aŭ kiel bazon, aŭ kadron... Nu kiel ajn estu, ili tute fuŝas nian belegan menstrafan skemon! Sed neniu neas ilian gravecon! Temas pri:

Miaopinie, se oni aldonus ilin al la skemo de daŭripovo, tiu fariĝus... kvinbranĉa stelo!

Esperanto kaj DE

Kiam mi ekinteresiĝis pri DE, mi legis la fundamentajn librojn pri ĝi, en kiuj mi plezure malkovris, kiel dirite, ke la ekologia krizo estas ne nur ekologia, kaj ke la proponitaj solvoj por ĝi estas ne nur ekologiecaj sed ankaŭ sociaj, ekonomiaj kaj kulturaj. Mi malkovris, ke nia tuta maniero kunvivi estas pripensenda kaj pripensata. Kaj mia plezuro atingis sian plej altan punkton kiam mi legis, en la akordo de la NeRegistaraj Organizaĵoj (NRO-oj) la jenan instigon*:

“Entuziasme kontribui en la transiro de artefaritaj baroj, ĉu politikaj aŭ religiaj, celante krei universalan homaran nacion. Ni proponas la adopton de Esperanto kiel universalan lingvon kaj rekomendas, ke la NRO-oj partoprenu en ĝia disvastiĝo”.

Mi tuj konkludis, ke Esperanto estas la lingvo de DE kaj tuj eklernis ĝin. Iom poste, mi rimarkis, ke DE-agantoj, ne vere scias pri Esperanto. Mi surpriziĝis pro tio. Sed mi des pli surpriziĝis malkovrante, ke esperantistoj ne scias pri tiu teksteto, tiom grava al mi! Kaj ĉar mi ne kapablis retrovi ĝin en la libro kiun mi ne plu mem havis, ĉiuj homoj ĉirkaŭ mi sukcesis kredigi min, ke mi simple sonĝis pri ĝi. Dum pluraj jaroj, mi do pensis, ke mi lernis Esperanton pro sonĝo, ke ĝi estas la lingvo de DE! Sed en la UK 2011, en Kopenhago, mi renkontis la esperantiston Alvaro Motta, kiu sciigis al mi, ke la teksto ekzistas kaj ke mi ne estas tute freneza! (Mi ne certas, ĉu mi ĝuis la novaĵon.)

Ni ŝuldas tiun tekston al la esperantista (brazila) teamo, kiu laboregis kune kun 1500 NRO-oj okaze de la konferenco de Rio 92, ĉefe kondukate de Ursula Grattapaglia, ankaŭ estrarano de la lernejo Bona Espero. Dankegon Ursula, pro tio esperantistigi min!

Nun, mi daŭre asertas, ke Esperanto estas la lingvo de DE, ĉar ĝi strebas estigi kunlaborajn internaciajn projektojn, deziras plimallongigi la ligojn inter popoloj, deziras vivigi kunparoladon inter la homoj de la planeda vilaĝo (la fama Aristotela agoro je tutmonda nivelo), konsideras, ke ni bezonas bonan tutmondan registaron, kaj fakte DE estas ja devena de Unuiĝintaj Nacioj, en kiuj estigi efikan diskuton inter malsamlingvanoj sen forviŝi la kulturan diversecon estas malfacila celo sen uzi Esperanton.

Kaj mi fakte konsciiĝis pri tio, ke Esperanto kontentigas kvin punktojn plej gravajn al DE-agantoj. Jen ili:

  1. Esperanto ebligas pli efikan ekonomion rilate al la lingvinstruado kaj al la funkciado de ĉiuj interkulturaj organizaĵoj,

  2. Esperanto estas demokrateca komunikilo pro sia facileco. Ĝi ebligas pli facilan partoprenon de la homoj en la decidoj faritaj sur interkultura nivelo.

  3. Esperanto faciligas egalecon pro sia neŭtraleco.

  4. Esperanto faciligas bonan tutmondan regmanieron.

  5. Esperanto faciligas valorigon kaj intermikson de ĉiuj kulturoj.

Ili estas la kvin daŭripovaj branĉoj de Esperanto, kiel mi montras en la aparta kadro.

La kvin sencoj de Esperanto

Tio estas la titolo de spektaklo, kiun mi verkis en la franca lingvo. En la franca, same kiel en la angla kaj kelkaj aliaj lingvoj, tiu titolo enhavas ludvorton*, kiun Esperanto bedaŭrinde ne ebligas pro sia granda precizeco! Sed ne gravas, ĉar tiu spektaklo celas unue ne-esperantistojn. Ĝi detalas tiujn kvin punktojn komunajn al Esperanto kaj al DE. Inter du punktoj, mi kantas esperantigitan faman kanzonon. Amikoj miaj italigis la tekston kaj mi parkerigis ĝin por prezenti la spektaklon okaze de bonega internacia kongreso pri daŭripovo kaj imago, nome Sferracavalli*, organizita pasintaŭguste, en Lizzano (Licano), Italujo. Mi ŝategis fari tion kaj la renkontiĝon mem. La spektantoj ŝategis aŭdi pri Esperanto kaj Esperanton en kanzonoj konataj de ili (mi elektis ĉefe italajn kanzonojn). Ili multe alparolis min poste, dum la kongreso kaj scivolis pri Esperanto. Ni havis bonegajn diskutojn kaj mi ĝuegis paroli pri Esperanto en la itala! (Mi ne suspektis tian kapablon mian!)

Tiu spektaklo laŭ mi estas bona okazo kunigi ne nur Esperanton kaj DE-on sed ankaŭ esperantistojn kaj ne-esperantistojn en la spektejo, ĉar ĝi estas kaj en Esperanto kaj en la loka lingvo. Mi eble aldonos subtekstojn, por ke ĉiuj komprenu ĉion. Tiu spektaklo ankaŭ estas okazo por la organizantoj de E-aranĝo partnerumi kun lokaj DE-aj asocioj. Mi opinias ke niaj aranĝoj ofte tro diskretas kaj ne sufiĉe ebligas renkontiĝon inter esperantistoj kaj lokaj homoj. Ŝajnas al mi, ke la esperantistaro, kiu kunvenas en iu urbo dum kelkaj tagoj ne sufiĉe lasas sian spuron! Mi intencas traduki tiun spektaklon ankaŭ al la angla, hispana, portugala kaj nederlanda helpe de esperantistaj amikoj. Sed tio estas laborego, ĉar mi ĉiufoje devos parkerigi novan version de la spektaklo, ĉar mi ne sufiĉe regas tiujn lingvojn por kapabli improvize rakonti ĉion! Sed restas multe da tempo, tio certe estas longdaŭra projekto... kaj certe daŭripova!

Rimarkoj

* Vi facile trovos libere legeblan anglan kaj francan versiojn ĉe interreto, tajpante: Our common future aŭ Notre avenir à tous.
* Legu la anglan version ĉi tie (14-a paragrafo): http://www.stakeholderforum.org/fileadmin/files/Earth﹍Summit﹍2012/Ethical﹍Commitments﹍to﹍Global﹍Ecological﹍Posture﹍and﹍Behaviour.pdf
* La franca vorto sens signifas kaj sentumon kaj inteligenton. La titolo “les cinq bons sens de l’Espéranto” rilatas do al la evidentaj kvalitoj de la lingvo kiel ĝiaj perceptkapabloj.
* http://www.sferracavalli.com/

SANO

15 aferoj, kiujn vi povas fari kiam vi sentas vin senutilaĉulo

1. Trinku glason da akvo

Vi eble estas senhidrata. Via korpo bezonas akvon, ne sukon, gastrinkaĵon aŭ alkoholaĵojn. Prenu glason da akvo kaj trinku ĝin.

2. Ordigu vian liton

Kiam vi havas multe da farendaĵoj kaj sentas vin superŝarĝita, ordigi la liton povas esti la unua paŝo por meti la vivon sur la ĝustan vojon. Tio ankaŭ malinstigos vin reveni al la lito.

3. Duŝu vin

La vivo estas alia kiam vi estas pura! La duŝo povas vigligi vin, kiam vi letargias. Purigu vian hararon kaj masaĝu vian kapon.

4. Manĝetu, sed ne fuŝmanĝaĵon!

Ĉu vi manĝis sufiĉe hodiaŭ? Ni sentas tenton manĝi malsanigajn manĝaĵojn kiam ni sentas nin senutilaj. Se vi ne volas manĝi tutan manĝon, eble manĝu nur frukton. Manĝu ion, kies energion vi povas uzi dum la tuta tago kaj ne dum kvin minutoj.

5. Promenu

Eble vi bezonas freŝan aeron kaj ne scias tion. Donu al via korpo iom da natura lumo, spiru alilokan aeron, movu viajn gambojn eĉ se nur dum kvin minutoj. Ebligu al vi aliajn pensojn.

6. Ŝanĝu via veston

Eĉ se vi ne eliros el via hejmo hodiaŭ, surmetu komfortan veston. Aŭ surmetu dormoveston, sandalojn kaj malstreĉiĝu.

7. Iru al alia loko

Rigardi la samajn kvar murojn tagon post tago povas esti terure. Ĉu vi povus labori en kafejo, biblioteko aŭ en la domo de amiko? Se vi povos aldoni la taskon “iri al iu loko” al la listo de taskoj, kiujn vi plenumis hodiaŭ, vi fartos pli bone.

8. Interparolu kun iu pri io ajn, sed ne per Interreto

Se vi ne volas paroli pri viaj problemoj, ne gravas. Vizitu amikon kaj parolu pri filmo spektita de vi. Alvoku vian patrinon kaj demandu kiel ŝi fartas.

9. Dancu vigligan muzikon

Ne muzikaĵon de Elliot Smith! Elektu muzikaĵon tre vigligan kaj dancu ĝin. Dancu kvazaŭ vi estus rokstelulo por pumpi vian sangon tra viaj vejnoj.

10. Ekzercu vian korpon

Se vi ne havas tempon por tuta trejniĝo, serĉu ĉe Jutubo iujn fizikajn ekzercojn kaj streĉu viajn muskolojn dum via disponebla tempo. Ekzerciĝu iomete en via laborejo.

11. Faru ion, eĉ etan agon

Ĉu vi bezonas aĉeti ion, konsulti kuraciston aŭ respondi retmesaĝon? Se vi ne povos plenumi malsimplajn taskojn de via listo, plenumu la simplajn kaj ne forgesu gratuli vin pro tio.

12. Brakumu beston

Se vi ne havas hejmbeston, ĉu vi povus viziti hejmbeston de amiko aŭ viziti bestorifuĝejon?

13. Faru liston el taskoj faritaj anstataŭ liston el taskoj farotaj

Anstataŭ superŝarĝi vin nun, konsideru tion, kion vi jam faris. Aldonu la taskojn “Mi brosis miajn dentojn”, “Mi lavis la telerojn” aŭ “Mi elektis veston” al via listo. Ne gravas kiom simpla estas via tasko, pruvu al vi mem ke vi estas efika.

14. Spektu filmeton ĉe Jutubo, kiu ĉiam ridigas vin

Mi rekomendas ĉi tiun: https://youtu.be/8igSA8HdR﹍Q

15. Permesu al vi senti vin senutila

Vi havas la rajton havi malbonan tagon kaj ne devas fari ĉion nun. Se vi sensukcese provis farti pli bone, tio ne signifas, ke la espero finiĝis. Donu al vi la bezonatajn tempon kaj spacon por ke vi sentu tion, kion vi sentas.

Fonto: http://www.buzzfeed.com/

Tradukis: Rangel de Castro Gotardi

INTERVJUO

Vinko MARKOVO

Nova dokumenta filmo pri Esperanto

Rogener PAVINSKI

En la jaro 1970, Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT) lanĉis verkon, kiu estas jam ekde tiam konsiderata lingvo-norma referenco en nia lingvo. Temas pri PIV, la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto. Kvankam SAT estas konata ankaŭ pro la konstanta eldonado, ĝia plej ambicia eldona projekto — post PIV aperis nur pasintjare.

Sed temas ne pri nova vortaro, temas ja pri dokumentfilmo. Esperanto estas ĝia nomo. Kun buĝeto de 50 000 eŭroj, la asocio dungis la ne-esperantistan francan regiŝoron Dominique Gautier, kiu ricevis la taskon transdoni sian vidpunkton pri la movado, kiu tiel ricevu veran eĥon antaŭ la publiko.

La laboro komenciĝis fine de 2009; post filmado ĉe UK-oj kaj aliaj renkontiĝoj, malneta versio estis projekciita en 2011 kaj en 2013 (iom timide) lanĉiĝis la DVD-versio kun 6 parolaj lingvoj kaj 22-lingvaj subtekstoj. Kompare kun la apenaŭ aktivaj E-asocioj, la faro de SAT estas vere atentinda.

Eniri tiun novan teritorion kaj plenumi tiel ampleksan projekton estis granda faro kaj ankaŭ lernado por SAT. Sed ĉu la filmo plenumos siajn celojn? Por paroli al ni pri tio, Vinko Markovo respondis niajn demandojn. Li estas la prezidanto de la Plenum-Komitato de SAT ekde 2012 kaj unu el la ĉefaj zorgantoj pri la filmo-projekto.

Kial SAT decidis produkti dokumentan filmon pri Esperanto? Kiu proponis tion? Kiucele?

La propono naskiĝis ene de la eldona fako kooperativa de SAT, el diskutoj inter tiamaj aktivuloj, komence de la jaro 2009. Ĝi venis el la konstato, ke en Esperantio aperas relative multaj libroj kaj gazetoj, ankaŭ kompakt-diskoj, sed ke la kampo pri filmoj restas preskaŭ neplugita. Ŝajnis ke la plej singarda antaŭenpaŝo sur tiu ĉi nekonata tereno estus produktado de dokument-filmo, kiu povus samtempe esti utila materialo por multaj esperantistoj, kaj io rekte alirebla al la multe pli vasta neesperantista publiko. Tio preskaŭ aŭtomate difinis la temon.

Kial Dominique Gautier estis proponita por reĝisori la filmon?

Li estas iom konata ambaŭflanke de Pireneoj pro siaj dokument-filmoj pri socia historio, aparte pri la memor-laboro pri la hispana intercivitana milito. Li ankaŭ zorgis pri dokument-filmo pri alia asocio, la Libera Penso. Do ni certis, ke li konscios pri la praktikaj problemoj ligitaj al la laborado en aktivula medio. Aparte ni atendis, ke li kapablos rezisti la premon de fervoruloj, kiuj insistos ke ilia preferata temo nepre havu lokon en tia panorama bildo. Ni ja deziris doni eksteran rigardon, kiu ne estu propagandeca. Pro tio estis klare, ke la reĝisoro mem decidos kion enmeti, kaj kiel ekvilibrigi la diversajn traktatajn temojn.

Plie, el praktika vidpunkto, li estas samurbano de unu el la kooperativanoj aktivaj en la projekto, kio faciligis la organizan laboron, kaj la kontaktojn kun la kooperativo CUMAMOVI, kiu fakte rolis kiel kunproduktanto. Tiu ĉi neesperantista strukturo disponigis siajn muntad-materialon kaj teknikiston je tre favora prezo, se konsideri la nombron de realaj laborhoroj, kiujn necesigis la projekto. Ĝi ankaŭ rekte zorgis pri la pag-formularoj por la reĝisoro, la dublantoj kaj la grafikistino, kiu produktis la kovril-bildon por la disko.

Kiu estis la skipo, kiu ankaŭ okupiĝis pri la filmo? En ĝi troveblas neniu nomo krom Dominique Gautier.

Dominiko mem proponis ke neniu estu laŭnome citita, sciante ke en tiel ampleksa projekto estas facile forgesi iun nomon en la urĝo de la finpretigado. Detala, kaj se bezonate plu kompletigebla listo estas legebla sur la oficiala retejo de la filmo [Ndlr: la redaktoro daŭre ne trovas ilin]. Resume: kvar kunordigantoj, ok transskribantoj/francigantoj de la intervjuoj, kaj 24 tradukantoj/provlegantoj. Aldone, multaj homoj praktike helpis en la diversaj renkontiĝoj kie okazis la filmado. Plie necesas mencii du asociojn, kiuj aparte helpis: unue SAT-Amikaro, la asocio por disvastigo de Esperanto en laborista medio en franclingvio, kiu pruntis la ĉefan parton de la mono uzita por la projekto, kaj E@I, kiu disponigis sian retan traduk-interfacon por la projekto.

Ekde la unua publika projekcio, ĝis la apero de la DVD-disko pasis pli ol 2 jaroj. Kial okazis prokrasto?

La versio projekciita dum la Interasocia Renkontiĝo ĉe Mediteraneo en Seto, en aprilo 2011, estis malneto, kiu poste estis sufiĉe multe reprilaborita surbaze de la tiam ricevitaj kritikoj. Krome ĝi estis franclingva, kun subtekstoj en Esperanto. Dum la sekvaj monatoj, ĝis la unua projekciado de la Esperanta versio dum la UK en Kopenhago kaj la SAT-Kongreso en Sarajevo, okazis fintradukado de la intervjuoj kaj finpretigo de la esperantlingva versio. Poste venis la tempo por traduko el Esperanto en la 20 aliajn lingvojn kaj por la dublado en la kvin aliajn oficialajn lingvojn de UN. Tio daŭris multe pli longe ol antaŭvidite, ĉefe pro teknikaj malfacilaĵoj ligitaj al la diferenco de tempa longeco inter la diversaj parolaj versioj, kio postulis detalan retajloradon de la muntaĵo. Fine, necesis ankoraŭ sep monatoj por kontrollegi la provdiskon.

Ĉu la filmo plenumis la esperojn de la produktantoj?

Rilate la teknikan kvaliton de la produktita verko, certe jes. Evidente, ne ĉiuj ŝatas la vidpunkton de la reĝisoro, sed la celo ankaŭ estis instigo al debato. Unu el la plej ofte menciitaj kritikoj, deflanke de esperantistoj, estis la relativa longa tempo dediĉita al franclingvaj intervjuoj, kio fakte respegulas la iom-post-ioman eniron de la reĝisoro en la Esperanto-mondon. Sed ĝis nun ne estas konate, ĉu tio estas ĝena al la neesperantistaj nefranclingvanoj. Tiurilate, necesas konfesi ke la disvastigo antaŭ la neesperantista publiko ĝis nun ne estis tiel vasta, kiel esperite.

Kiu estas laŭ vi la atingoj, la meritoj de la filmo?

La filmo sukcesas doni relative multflankan kaj honestan bildon pri la stato de la movado en la jaroj 2009-2010. Ĝi ankaŭ konsistigas grandskalan provadon pri la eblo fari ion tian en asocia kunteksto. Per tiu provado venis bonaj kaj malbonaj surprizoj, sed sen ĝi ne eblus havi vere precizan superrigardon pri la diversaj aspektoj de tiuspeca laboro.

Ĉu ĉiuj, kiuj antaŭmendis ĝin, jam ricevis la diskon?

Espereble jes! Ĉiuj registritaj mendoj estis traktitaj inter aŭgusto kaj oktobro 2013. Tamen dum la postaj monatoj ni konstatis kelkajn erarojn, kiujn ni provis solvi tuj kiam rimarkite. Se iu plu atendas sian diskon, la plej bona maniero kapti ĝin estos mesaĝi al libroservo@sat-amikaro.org indikante la daton kaj referencon de la pago.

Ĉu SAT esperas rehavi la investon faritan per vendado de la DVD-disko?

Nur parte. Ankaŭ estis kalkulite pri pagendaj projekciadoj en kinejoj, por kiuj la prezo de la enirbileto estos dispartigita inter la kinejo kaj la Eldona Fako Kooperativa de SAT. Tio ĝis nun okazis nur unu fojon, en la arta kinejo de Paŭo, Francio. Plie, jam dekomence estis klare, ke parto de la investo revenos sub “nerekta formo”, t.e. per vekado de la scivolo kaj lernemo de novaj esperantistoj, aŭ per faciligo de la laboro por jam ekzistantaj aktivuloj.

Ĉu la filmo estis enskribita en festivaloj? Kiel SAT planas disvastigi ĝin al la ne-esperantista publiko?

Ĝis nun, la nura festivalo en kiu ĝi partoprenis, estis la Esperanta film-festivalo en Brazilo dum la (nordhemisfera) somero 2011. Pliaj klopodoj direkte al aliaj neesperantistaj festivaloj restas plenumotaj. Denove, listo de diversaj dokument-filmaj festivaloj je monda skalo estas konsultebla sur la filma retejo. Multaj projekciadoj por neesperantistoj ĝis nun okazis en tre modestaj ejoj, ĉiam depende de la iniciatemo de lokaj unuopuloj. Ne subtaksinda parto de la disvastigo okazas ankaŭ en la privata sfero, pere de rekta pruntado de diskoj al konatoj.

Unu el la gravaj paŝoj por faciligi la alireblecon de la filmo, almenaŭ en Francio, estis plenumo de la necesaj formalaĵoj por ke ĝi estu mendebla pere de la Asocio por Diskonigo de Filmaj produktaĵoj, kiu estas la oficiala provizanto de urbaj bibliotekoj en Francio.

Kiun konkludon oni elprenis el la tiu sperto? Kiuj estas la venontaj planoj (eldonaj aŭ ne) ĉe SAT?

La filmo donis al ni ne nur spegulan bildon pri la movado, sed ankaŭ, kaj tute senkompate, pri la nunaj limoj de niaj disvendo-reto kaj organiz-maniero rilate al tiel ampleksaj kaj multfacetaj projektoj. Necesas konfesi ankaŭ, ke la energio dediĉita al tiu ĉi projekto mankis en aliaj agadkampoj. Nuntempe la unua prioritato en SAT estas rekapto de la aperritmo de la dumonata Sennaciulo, kiu plu estas la ĉefa regula ligilo inter la membroj. Pluraj eldonotaj libroj pendas en diversaj statoj de preteco, kaj necesos tion iom post iom ordigi. Fakte la funkciado de la Eldona Fako Kooperativa postulas pli efikan administran strukturadon.

Post tiu vere bezonata reorganizado, certe venos la momento serioze pridiskuti kiamaniere daŭrigi la agadon sur la filma kampo. Intertempe, eblas havi filman superrigardon pri la SAT-Kongresoj, ankaŭ gravaj momentoj en la asocia vivo, pere de la YouTube-kanalo de SATeH.

http://esperantofilmo.com

Retejo de la filmo

https://www.youtube.com/user/SATeHejo

YouTube-kanalo de SATeH

“La disvastigo antaŭ la neesperantista publiko ĝis nun ne estis tiel vasta, kiel esperite.”

“La filmo donis al ni ne nur spegulan bildon pri la movado, sed ankaŭ pri la nunaj limoj de niaj disvendo-reto.”

VOJAĜO

De Nepalo al Akonkagvo: en la spuroj de Tibor Sekelj

[parto 2]

Amri Wandel, Israelo

Kilimanĝaro, la tegmento de Afriko

Mia vojaĝo al la pinto de Afriko komenciĝis en safario en Kenjo kaj Tanzanio kun mia filo, okaze de lia 13-jariĝo. Ni vidis mirindajn pejzaĝojn, savanojn, lagojn kaj arbarojn, kaj spektis la multajn bestojn — gnuojn, zebrojn, elefantojn, leonojn, buvalojn, hipopotamojn kaj rinocerojn en ilia natura medio. Dum la revenflugo de Aruŝa, Tanzanio, la aviadilo pasis vidalvide de la neĝokovrita majesta pinto de Kilimanĝaro. Ni memoris ke la ĉiĉerono rakontis al ni ke la neĝo, aŭ pli ĝuste, la glaĉero sur la pinto ŝrumpas de jaro al jaro pro la globa varmiĝo, kaj oni antaŭvidas ke ene de du jardekoj ĝi malaperos. Mi tuj decidis atingi la pinton per miaj piedoj antaŭ ol tio okazos. Tiu revo tamen devis atendi kelkajn jarojn, ĝis kiam amiko proponis aliĝi al aventura vojaĝo por grimpi Kilimanĝaron. Por prepariĝi, ni grimpis la apudan monton Meru, “nur” 4 566m. Fine nia grupo atingis la Machame-pordon de Kilimanĝaro. Dum la unu-semajna grimpado la pejzaĝo rave ŝanĝiĝis kun la alto — komence la pado serpentumis tra densa tropika praarbaro. En la dua tago la arbojn anstataŭis arbustoj kaj savaneca kreskaĵo. Poste la flaŭro fariĝis alpeca, malaltaj arbustoj kaj pampo. En la lasta tago antaŭ la pinto estis nur nudaj rokoj, kaj en la supra kaldrono ni renkontis glaĉerojn. Fine ni atingis la pinton en alteco de 5 900m. Sur la pinto mi surbendigis saluton en Esperanto pensante ke mi estas la unua esperantisto tie*.

* https://www.youtube.com/watch?v=F2mQYUAY7vg

Reveninte hejmen mi tamen eksciis, ke Tibor Sekelj jam grimpis Kilmanĝaron pli frue. Lia aventuro-plena montgrimpa kariero komenciĝis en 1944, sur alia monto, mil metrojn pli alta — la plej alta en ambaŭ Amerikoj: Aconcagua (eo: Akonkagvo). Mi decidis ke iam mi atingos ankaŭ ĝin. Dum vizito al la Centra Oficejo de UEA mi vidis en la Libroservo brokantan ekzempleron de la libro “Tempesto super Akonkagvo” verkita de Tibor Sekelj. Mi tuj aĉetis la libron revante kunporti gin al la vera Akonkagvo. En 2013, post monatoj de preparado kaj kun la sama grupo de amikoj de la Kilimanĝaro, mia revo komencis realiĝi.

Tempesto super Akonkagvo

Nia dekdu-persona teamo atingis la Argentinan vin-urbon Mendoza, la pordegon por la grimpado. Tamen la pordego estis fermita. Pluvegoj kaŭzis vastajn ter-ŝoviĝojn, kiuj blokis la vojon al Akonkagvo, onidire por almenaŭ du semajnoj. Anstataŭe, la teamo decidis grimpi alian monton - La Plata, en alteco de “nur” 6 000m. Kvankam mil metrojn malpli alta ol Akonkagvo, ankaŭ ĝi estis malfacila tasko, postulanta preskaŭ du semajnojn, pro la neceso adaptiĝi al la alteco. La belaj pejzaĝoj kompensis la malfacilaĵojn kaj la bezonon porti grandan parton de la ŝarĝo surdorse ĉar mankis muloj. En alteco de 4 600m ni starigis la lastan tendaron antaŭ la pinto, sed neatendite ĝi estis kovrita de dika tavolo de neĝo. Fine, antaŭ la mateniĝo ni startis por la lasta grimpiado al la pinto. La maldensa aero ne havis sufiĉe da oksigeno. Forta vento batis kaj ni frostis malgraŭ la dikaj gantoj kaj jako. Iom post iom, nia grupo malkreskis, kiam iuj cedis kaj revenis al la kampadejo. El nia dekdupersona teamo nur kvar atingis la supron, sed ĉiuj suferoj estis forgesitaj, kiam ni staris alte super ĉio. Malproksime oni povis klare vidi alian montegon — Akonkagvon. Dum la sekvaj tagoj la teamo descendis kaj revenis al Mendoza por la revenflugo al Israelo. Sed mi estis malkontenta, ĉar ankoraŭ ne estis plenumita mia ĉefa celo.

Mi planis sekvi la vojon priskribitan en la libro “Tempesto super Akonkagvo”, laŭ la spuroj de Sekelj. Intertempe la vojo al Akonkagvo estis denove malfermita kaj mi decidis plilongigi la restadon en Argentino por realigi tiun celon. Kune kun alia teamano kaj loka gvidanto mi ekis al Akonkagvo. Ni ne havis multan tempon, nur unu semajnon anstataŭ la normale bezonata tempo de 2-3 semajnoj. Tamen, ni jam estis alkutimiĝintaj al la alteco kaj progresis pli rapide ol ordinaraj grupoj. La grimpado komenciĝas ĉe loko nomata “Ponto de la Inkaoj”, fascina geologia fenomeno. Tie iam funkciis hotelo (nun fermita), kiun la grupo de Sekelj gastis antaŭ la grimpado. Kelkajn kilometrojn pli poste ni atingis la pordegon de la regiona parko Akonkagvo, kie oni devas stampigi la grimpad-permesilon. De tie, oni la unuan fojon vidas la blankan pinton de la “ŝtona gardisto” (tion signifas la nomo Aconcagua en la indiĝena lingvo). De ĉi tie, promesas signo, post 25 km kaj 1 500m de grimpado laŭlonge de la valo de Horkones, oni atingas la bazo-tendaron “Placo de muloj” en alteco de 4 300m. Tiun vojon oni kutime faras en 3-4 tagoj, same bezonis ankaŭ la grupo de Sekelj, sed ni kompletigis ĝin dum nur unu longa kaj streĉa tago.

Dum marŝo laŭlonge de la Horkones-rivero, la pejzaĝo ŝanĝiĝis de arbustoj kaj herbo-kovrita pampo (altebenaĵo de Andoj) al nudaj ventego-batataj rokoj. Ni pasis la haltejojn kie la Sekelj-grupo tranoktis: “Kunfluejo” kaj “Granda ŝtono”. Vespere ni alvenis lacegaj al la bazo-tendaro “Placo de Muloj” kaj aliĝis al aliaj grimpantoj por vespermanĝo en la manĝeja tendo. Ili rakontis ke dum la lastaj tagoj tro forta vento malebligis atingi la pinton, kaj du personoj pereis. La postan tagon ni devis resti en la bazkampadejo por alkutimiĝi. Sekelj rakontas ke “Placo de Muloj” estis malplena kaj forlasita, ilia grupo devis multe labori por starigi la kampadejon. Kontraŭe nun ĝi estas plena de tendegoj de diversaj kompanioj, kiuj ofertas tranoktadon kaj manĝon. Simile al Sekelj, kiu faris plurajn tag-ekskursojn al apudaj pintoj kiel Katedralo kaj Korno, ankaŭ mi utiligis la ripoztagon por esplori la ĉirkaŭaĵon. Post la sunsubiro aperis mirinda stelplena ĉielo, kiu aspektas tute nekonata al nordhemisferanoj. Ni vidis la Sudan Krucon kaj la Laktan Vojon kun la du malgrandaj Nuboj de Magelano, kiuj ne estas videblaj en la norda hemisfero.

La sekvan tagon oni decidis plu grimpi. Normale, kiam la vetero estas bona, eblas atingi la pinton de la bazkampo en 4-5 tagoj, tranoktante iom post iom pli alte. La vojo tamen estas pli kruta kaj pli malfacila, ĉar ne plu iras muloj por porti la ŝarĝon. La unua kampadejo super “Placo de Muloj” nomiĝas “Kanado”, en alteco de 5 000m. La sekva: “Agla Nesto” (hispane “Nido de kondores”) — 5 400m, kaj la supra, de kiu oni provas grimpi al la pinto, nomiĝas “Ĥolero” en alteco de 5 900m. En la libro Sekelj rakontas ke ili konstruis tie kabaneton kaj nomis ĝin “rifuĝejo Link” laŭ la nomo de la grupgvidanto, kiu mortis survoje al la pinto. En tiu alteco la aero estas tiom maldensa, ke ĉiu paŝo fariĝas peza tasko. La temperaturo en nia tendo dum la nokto atingis minus 15 gradojn kaj la akvo en niaj boteloj glaciiĝis. Por havi akvon en la mateno ni devis degeligi neĝon. La pejzaĝo fariĝis pli kaj pli impona kiam ni grimpis pli alten, super la ĉirkaŭantaj montoj, sed la veterprognozo malboniĝis kaj rezervejaj oficialuloj avertis ĉiujn grimpantojn ke en la proksimaj tagoj la vento fariĝos tro forta por atingi la pinton kaj eĉ la restado en la altaj tendumejoj kiel “Ĥolero” estos danĝera. Ni decidis reveni al “placo de Muloj” por atendi pli bonan veteron. La descendo estis facila kaj surprize rapida, kompare kun la pena grimpado. Atendante en Placo de Muloj mi decidis esplori la “glaciturojn” priskribitajn en la libro de Sekelj, kiujn la lokanoj nomas “Penitentes”. Ili troviĝas en la glaĉero “supra Horkones”, kelkcent metrojn super la bazo-tendaro. Tiuj strangaj naturaj statuoj, glacio-kolonoj 2-3 metrojn altaj, estas kreitaj pro unika klimato, kombino de forta vento kaj suna degelado. En antaŭaj jaroj la glaĉero atingis ĝis “Placo de Muloj” kaj eĉ pli sube, sed pro la tutmonda varmiĝo kaj degelo de glaĉeroj ĝi retiriĝis kaj nuntempe oni bezonas marŝi de la bazkampadejo pli ol unu horon, grimpante la morenon. Sur la glaĉero oni devas atenti por ne fali en la “krevejoj” profundaj fendoj, kiuj estiĝas pro la moviĝo de la glaĉero. Stranga kaj magia mondo de glacio, kolonoj en multnombraj formoj, glacio-kavernoj, glaci-fungoj kaj lagoj. Tiun lokon mi elektis kiel fonon por vidregistri saluton al Esperantujo, preskaŭ 70 jarojn post la grimpado de Tibor Sekelj kaj unu jaron antaŭ la 99-a UK en Bonaero*.

* https://www.youtube.com/watch?v=GNgxyoPktTk

Intertempe la veterprognozo ankoraŭ pli malboniĝis kaj oni antaŭvidis ŝtormon, kiu daŭros tutan semajnon. Ĉar ni ne povis atendi tiom longe, ni decidis cedi kaj adiaŭi la montaron, kiu fariĝis nia hejmo dum preskaŭ tri semajnoj. En la sekva tago ni komencis la longan vojaĝon malsupren en la valo Horkones. Vespere ni atingis la pordegon de la rezervejo kaj veturis reen al la civilizacio — al la urbo Mendoza kaj plu aviadile al Bonaero. En la flughaveno mi ĝojis renkonti esperantistojn, kiuj venis akcepti nin. En la sekva tago ni kune ekskursis en Bonaero. Mi vizitis la Esperanto-klubon kaj rakontis pri nia travivaĵo. Kelkaj membroj ankoraŭ memoris Tibor Sekelj. Oni petis min subskribi la gastlibron de la klubo (gardatan kiel trezoro dum pli ol 70 jaroj). En la libro mi trovis la enskribon de Tibor Sekelj dum lia lasta vizito al Bonaero en 1977. Mi sentis kvazaŭ mi vojaĝis ne nur al mirinda loko sur nia Tero, sed ankaŭ sepdek jarojn malantaŭen en la tempo. Estis bela renkontiĝo kun mia fantazia migrado-amiko Tibor Sekelj.

ĈEFARTIKOLO

Diskriminacio en Harry Potter

Clarissa Lohr — Germanio

Kadre de la ĉeftemo “Minoritatoj kaj diskriminacio en fikciaj universoj” mi prezentas kelkajn pensojn pri la diskriminacio en la mondo de Harry Potter. Kreita de la brita verkistino J.K. Rowling, Harry Potter estas literatura serio de fantaziaj aventuroj, kiu konsistas el sep libroj kaj ekde la lanĉo de la unua volumo, “Harry Potter kaj la Ŝtono de la Saĝuloj” en 1997, ĝi gajnis grandan popularecon kaj havis komercan sukceson en la tuta mondo — proksimume unu miliardo da kopioj en pli ol 67 lingvoj. Ĝi generis filmojn, videoludojn, inter aliaj komercaĵoj.

Unue ni donu pli klaran difinon de la temo. Oni ja povas distingi inter: 1) Diskriminacio ene de la fikciaj universoj, t. e. kiamaniere la roluloj en la fikcia universo diskriminacias aliajn rolulojn en la fikcia universo mem (en-universa diskriminacio). 2) Diskriminacio fare de la fikcia universo aliaflanke, t. e. kiamaniere la verko diskriminacie aŭ stereotipe prezentas la rolulojn laŭ iliaj agoj kaj personecoj (ekster-universa diskriminacio). Kvankam ambaŭ demandoj estas interesaj, la enhavo de ĉi tiu artikolo pritraktos nur la unuan, la en-universan diskriminacion.

Progresema sorĉistsocio?

Pripensante la ecojn, pro kiuj oni tipe diskriminacias en la realo, kiel sekso aŭ etno, oni rimarkos ke la plejparto el ili ŝajne ne diskriminaciindas en la sorĉistsocio de Harry Potter. Aliaj kutime diskriminaciataj grupoj preskaŭ tute forestas en ĝia universo; ekzemple la ununura certe samseksema rolulo en la universo estas Albus Dumbledore, kies samseksemo estas kanona*, kvankam ne menciita en la libroj. Ankaŭ la religio ne havas tre gravan lokon en la vivo de la roluloj de Harry Potter, kaj pro tio religiaj konfliktoj kaj religiaj minoritatoj ne aperas. La seksemeco kaj religio de la plejparto de la roluloj tute ne estas priparolataj, kaj laŭ diversaj vidpunktoj tia manko de konfliktoj aŭ igas la librojn pli progresemaj (ĉar almenaŭ neniu diskriminaciatas pro tiaj ecoj), aŭ malpli progresemaj (ĉar la nemencio de nekutimaj ecoj igas la legantojn pensi pri la kutimaj malsamseksemo kaj kristanismo). Tamen, la dua argumento, kiu kritikas la mankon de klaraj religiaj kaj seksemaj minoritatoj, estas ekster-universa, ĉar temas pri reagoj ene de la legantaro. Sendepende de la (mal)progresemo de la libroj, ni povas konstati ke laŭ nia scio, en-universa diskriminacio pro religio kaj seksemeco ne ekzistas por la roluloj en Harry Potter.

* En la fan-subkulturo oni kutime uzas la anglan vorton Canon por distingi la verajn, oficialajn faktojn de iu fikcia universo de tiuj, kiuj estis aldonitaj fare de ne-aŭtoritatoj kiel la fanoj (Fanon). Ekzemple, en la universo de Harry Potter, ĉiuj informoj de la verkistino mem estas konsiderataj Canon (ne nepre nur informoj el la libroj, sed ekzemple ankaŭ diraĵoj el intervjuoj). Male, la informoj el la filmoj ne estas konsiderataj tiaj.

Fantasta rasismo

Aliaj specoj de ecoj, pri kiuj oni primokas homojn en la realeco, ŝajnas esti primokindaj ankaŭ por la sorĉistoj malbeleco kaj malriĉeco. Oni klaĉas pri dikeco (i. a. de Vincent Crabbe, Gregory Goyle, Molly Weasley kaj Dudley Dursley), malbelaj dentoj (de Hermione Granger) kaj la malriĉeco de la familio Weasley. Simile al la reala socio, tiuj estas pretekstoj por facile primoki iun, kiun oni malŝatas pro aliaj kialoj: La roluloj uzas tiajn insultojn nur por siaj malamikoj, kaj tiu malamikeco baziĝas sur konflikto, kiu kaŭzas la ĉefan diskriminacion en la socio de Harry Potter. Kompare kun tio, kion TvTropes* nomas fantasta rasismo*, la aspekto aŭ financa stato ŝajnas malgravaj kaj insultoj pri tio estas nur aldona atako. La mono de la patro de Justin Finch-Fletchley aŭ la profesio de la gepatroj de Hermione Granger imponas al neniu, ĉar ili estas mugloj (homoj sen ajnaj magiaj povoj). Sorĉistoj prefere ne estu malbelaj, sed multajn homojn oni eĉ ne konsideras sorĉistoj — aŭ homoj.

* TvTropes estas anglalingva vikio, kiu kolektas kaj disvolvas elementojn kaj konvenciojn trovatajn en ĉiuj specoj de fikciaj verkoj.
* [anglalingve] http://tvtropes.org/pmwiki/pmwiki.php/Main/FantasticRacism

La antaŭjuĝoj al mugloj kaj muglodevenaj sorĉistoj okazigas la unuan potencperiodon de Voldemort, kaj la opreso de la ne-homaj gigantoj igas tiujn aliĝi al la armeo de Voldemort. Sirius Black, Lucius Malfoy, Voldemort kaj Barty Crouch erare subtaksas la kapablon de la domelfoj kaj pro la aroganta sorĉista sinteno, centaŭroj kaj koboldoj ege malfidas kaj malŝatas homojn. La taŭga reago al la danĝero de homlupoj, laŭ la sorĉistaj publiko kaj ministerio, evidente estas simple forpeli tiujn personojn el la socia vivo, for al iu solejo malproksime de la homoj. Eble tiuj nerealaj diskriminiciataj grupoj — gigantoj kaj duongigantoj, mugloj, skviboj kaj muglodevenuloj, elfoj, koboldoj, centaŭroj kaj homlupoj — estas la kialo, pro kiu oni trovas sufiĉe malmulte da reala diskriminacio en Harry Potter. La fantasta rasismo anstataŭas la realan rasismon kaj tial, tiu tre maltolerema, antaŭjuĝema socio foje ŝajnas preskaŭ progresema.

Se plejparte gravas la magio kaj la pureco de la sango, eble ne tiom gravas, ĉu oni estas ina aŭ vira. Oni nepre estu sorĉist-devena, sed male, oni ne nepre estu eŭrop-devena. La kvoto de etnaj minoritatoj kiel Lee Jordan, Dean Thomas, la ĝemeloj Patil kaj Angelina Johnson plus la ankaŭ eŭrop-devenaj eksterlandanoj kiel Seamus Finnigan bone reprezentas la averaĝan nacian devenon en Britio. Neniu krom Onklino Muriel de la familio Weasley mencias iujn naciajn aŭ rasismajn antaŭjuĝojn.

Virinoj

La sorĉista socio estas ankaŭ iom malpli patriarka ol nia. En la familioj Malfoy kaj Weasley, la gepatroj laboras laŭ la tradiciaj roloj, sed la instruistaro de Hogvarto estas duon-ina, duon-vira. Jam en 1798 ekoficis sorĉistino kaj estas multaj aliaj kapablaj, potencaj inoj en la rakonto. Tre elstaraj, laŭ mi, estas Bellatrix Lestrange — ĉefa Mortmanĝanto, plej proksima kaj plej konfidata de Voldemort — kaj Dolores Umbridge, kiu ŝajnigas esti tipe ina, ĝentila, tetrinkema kaj amikiĝema, sed fakte estas tre ambicia, senskrupula kaj avidas potencon. Certe, tia “intrigema-sed-ridetanta” maliculo estas tipa por inoj, tial Umbridge ne facile povus esti anstataŭita de iu vira karaktero kaj tial iel reprezentas stereotipon pri inoj, sed kontraŭe al aliaj tiaj roluloj, ŝi ne nur celas influon, sed dolorigon. Kaj Bellatrix Lestrange kaj Dolores Umbridge estas ege sadistaj kaj ŝatas vundi kaj turmenti homojn. Pro la ofta foresto de Voldemort en la rakonto, ili ankaŭ estas la ĉefaj kaj plej danĝeraj kontraŭuloj de Harry. La personoj en la universo de Harry Potter aŭ admiras aŭ timas ilin, sed neniu mencias, ke virinoj en tiaj pozicioj maloftas. La ina sekso de Bellatrix Lestrange kaj Dolores Umbridge neniam gravas dum la interagoj kun aliaj roluloj.

Handikapuloj

Finfine, en la universo de Harry Potter ekzistas ankaŭ roluloj, kiuj similas al handikapuloj, nome viktimoj de cerb-damaĝa magio kiel Gilderoy Lockhart kaj Frank kaj Alice Longbottom aŭ aliaj alienuloj kiel Ariana Dumbledore. Eĉ tiujn oni ne vere primokas en la libroj, kaj la tuta klaĉado pri Ariana estas pro tio, ke oni ne scias pri ŝia malsaneco kaj oni pensis, ke ŝi estas skvibo. La nuntempe multe diskutata ideo de inkludo de handikapuloj en la ĉiutagan vivon ŝajne ankoraŭ ne alvenis en la sorĉistan socion, ĉar oni forprenas tiujn homojn al malsanulejoj — tamen, nekontrolebla handikapulo kun magiaj kapabloj eble estas iomete pli danĝera ol handikapuloj en la realo.

Nia reala mondo

Konklude, la reale ofte diskriminiciataj ecoj havas diversajn malsamajn ekvivalentojn en la mondo de Harry Potter: foje personoj kun tiaj ecoj apenaŭ aŭ entute ne aperas (religiaj minoritatoj kaj samseksemuloj), foje personoj kun tiaj ecoj tute ne estas diskriminaciataj (virinoj, etnaj minoritatoj, eble ankaŭ handikapuloj), kaj foje tiaj personoj ja devas suferi kelkajn malafablajn komentojn (malbeluloj, malriĉuloj), sed nur kiel pretekston por esprimi multe pli profundan fantastan malamikecon. Kontraŭe, la diskriminacio pro tiu granda fantasta malamikeco estas unu el la plej gravaj temoj de la libroj. Ĝi anstataŭas la “realan” diskriminacion, kiu estas uzata metafore por esprimi ĝeneralajn diskriminaciajn problemojn, sendepende de la ecoj de la viktimoj, kaj tial, certe havas rilaton al nia reala mondo.

Parte aperigita en Kune 2013/6

ĈEFARTIKOLO

Kial oni divorcas?

Raita PYHÄLÄ — Finnlando

La plej granda parto el la finnoj konsideras geedzecon la ideala rilato inter viro kaj virino. Nur triono el la paroj kunloĝantaj sen geedzeco trovas sian vivmanieron la plej taŭga. Duono esperas, ke la kunloĝado finiĝos per geedziĝo. La oficiala geedziĝo laŭ la leĝoj de la lando ankaŭ donas pli grandan ekonomian sekurecon al la edz(in)o, se unu el ili mortas. Tamen duono el la geedzecoj finiĝas per divorco.

Kial do homoj divorcas, malgraŭ siaj promesoj kaj idealoj? Ĉiu kazo kompreneble estas malsama, sed ion komunan enketistoj trovis, intervuinte ses mil geedzajn parojn en Finnlando. Inter la plej oftaj divorcokaŭzoj troviĝas la malkapablo pritrakti malsaman opiniadon kaj esprimi siajn sentojn. Oni ne scias, kiel interparoli pri malfacilaĵoj kaj esprimi siajn sentojn sen ofendi. Oni ne scias aŭskulti la alian sen ofendiĝi. La edzinoj plendas, ke la edzoj ne aprezas kaj respektas ilin. Ambaŭ plendas pri manko de amo kaj proksimeco. Malfidelecon kiel kaŭzon por divorco viroj nomas pli ofte ol virinoj. La geedzoj fremdiĝas, kiam ili rimarkas, ke ili ne pasigas multan tempon kune kaj ke iliaj idealoj kaj vivkutimoj tro diferencas.

Plia kialo estas, ke nuntempe la vivodaŭro preskaŭ duobliĝis. Antaŭe sufiĉis, se la amo daŭris dudek, tridek jarojn. Nun oni devus ami — aŭ almenaŭ toleri — unu la alian dum 50, 60 aŭ pli da jaroj. Senlaboreco same kiel troa laborado ekster la hejmo, manko de mono, malsamopiniado pri elspezoj kaj infanedukado, tro malgranda loĝejo — ĉiaj praktikaj aferoj kontribuas al fremdiĝo kaj suferado.

Ĝenerale, finninoj atendas pli grandan geedzan feliĉon ol finnoj. Al viroj plej gravas fideblo, respekto kaj bona seksumado. Ofte la edzo malagrable surpriziĝas, kiam la edzino subite diras, ke ŝi volas divorci. Li ne komprenas kial. Virinoj atendas ne nur bonan seksumadon, fideblon kaj respekton sed fortan engaĝiĝon al la familio kaj la infanoj, egalan partoprenon en la hejmaj laboroj, kapablon solvi konfliktojn. Krome, la enketistoj konstatis, ke la atendoj kaj deziroj de edzinoj fariĝas pli kaj pli variaj, kiam jaroj pasas. Eĉ malgrandaj infanoj ne povas kunteni la gepatrojn, se precipe la patrino volas liberiĝi de rilato, kiu ne plu kontentigas ŝin. Ĉiu divorco tamen suferigas la infanojn kaj la parencaron, ne nur la divorcintojn.

Kiel eviti divorcon

Estas bone, se la geedzoj havas almenaŭ unu bonan komunan hobion. Dediĉu tempon kaj atenton unu al la alia. Provu trovi komunan tempon kaj zorgi pri via rilato. Lernu paroli unu kun la alia ankaŭ pri malfacilaĵoj. Estos momentoj, kiam la amo ne helpas vin sed la forta decido teni vian promeson/intencon provi travivi la malfacilaĵojn kune.

ĈEFARTIKOLO

DONECKO SUB BOMBOJ

Vasilij MILUSHNIKOV — Ukrainio

“Vi demandas, kial mi fariĝis “separatisto”? Sed pli bona demando estas: De kio mi volas disiĝi? Mi emas distanciĝi de ĉio kontraŭleĝa. Sed nun, “separatisto” estas ajna homo en Ukrainio, kiu obeas la leĝon “ne mortigu” kaj “ne kondamnu senkulpan”.

Kiu kulpas pri la milito en la orienta Ukrainio?

Nun, post unu jaro ekde la komenco de la eventoj, kiuj lanĉis la militon, mi jam povas respondi pri la fortoj, kiuj kaŭzis la militon kaj pri la celoj de la milito: la ekonomia stato de la mondo entute kaj en Usono aparte. La ekonomia krizo de 2008 ne finiĝis kaj la antaŭa modelo de ekonomia disvolviĝo per okupo de novaj merkatoj ne plu eblas — la merkatoj plu forestas. Do, la milito en Ukrainio estas lanĉita de eksteraj fortoj, t.e. la fortoj de la transnacia kapitalo.

La celoj: per la milito eblas nuligi ŝuldojn; poste kaj dum la milito eblas eksporti inflacion (simile al la plano de Marŝal) de la usona dolaro, do tio povus subteni la nuntempan tutmondan ekonomian sistemon; rompante la ligon inter Rusio kaj Eŭropo (pri financoj, energio k.t.p.) kaj krei merkaton por Usono.

Oni devas kompreni, ke la milito en Ukrainio ne estas la sola. Ĝi estas laŭvica en la ĉeno de similcelaj militoj, kiel ekzemple la milito en Sirio. Por komenci la militon en Ukrainio estis uzitaj kontraŭstaroj kaj ambicio inter la oligarkoj de Ukrainio. La novnaziaj movadoj de Ukrainio estas nur “porpafa karno”.

La separatistoj asertas, ke en la ukrainiaj trupoj batalis multe da nazioj, aparte en la taĉmentoj “Azov” kaj “Ajdar”. La ukrainia flanko asertas, ke por la separatistoj batalis rusiaj dungosoldatoj kaj nazioj, kaj eĉ trupoj de la rusia armeo. Via opinio?

Oni devas iom ĝustigi la esprimojn. Ĉu la taĉmentoj “Azov” kaj “Ajdar” estis parto de la ukrainia armeo aŭ de alia ŝtata armita forto? Ne, ili estis lanĉitaj kiel sendependaj armitaj unuiĝoj. Ilia lanĉo estas pagita per privata mono (legu: el la poŝoj de oligarkoj). En Ukrainio, laŭleĝe ordinaraj homoj ne povas havi pafilojn. Do, la taĉmentoj estis krime lanĉitaj, kontraŭleĝe.

Jes, poste la taĉmentoj ricevis iun ŝtatan statuson, kiel Enaj Armitaj Fortoj — preskaŭ egalaj al milicio aŭ polico. Sed eĉ nun, ĉu tiuj taĉmentoj sekvas ordonojn de la Ministerio de Internaj Aferoj? Do, temas pri duonkrimaj, preskaŭ memstare agantaj armitaj unuigoj. Bandoj fakte.

Do, laŭ publike atingebla informo pri la agoj de tiuj taĉmentoj — tie estas novnaziistoj, kaj uzantoj de simboloj de la Hitlera naziismo kaj multe da stultuloj, kiuj simple faras krimojn. Ili pensas ke ili estas parto de iu nacio, sed ne konas la historion de la antaŭaj 100, des malpli tiun pri la antaŭaj 500 jaroj. Ne konas la historion pri la teritorio de Ukrainio mem, nek pri la aliaj proksimaj landoj, sed kredas je “iu fabelo”.

Mi mem loĝas en urbo, kiu estas anoncita de la nuntempa registaro de Ukrainio kiel terorisma, same kiel ĉiuj loĝantoj de la urbo — Donecko. La limo de la milito estas nun 12-15 kilometrojn de mi.

La plej proksimaj lokoj kie, pro bombardo de la ukrainia armeo, domoj estas detruitaj kaj homoj estis mortigitaj surstrate, troviĝas kvin minutojn for per piedirado. Mi havas konatojn kies domoj estas rompitaj kaj ili fuĝis de la urbo.

Ĉu estas (ajnaj) dungsoldatoj aŭ rusaj novnaziistoj en nia flanko, mi ne scias. Sed mi scias ke estas stultuloj kaj krimuloj. Kontraŭ krimuloj agas novaj lokaj leĝoj. Kompreneble, ke ne ĉio estas en ordo, sed la loka radio kaj loka televido konstante anoncas pri telefonoj, al kiuj ni devas informi pri ajna krimo.

Ĉiuj batalantoj kiujn mi vidis kaj kun kiuj mi interparolis, ĉiuj parolis la saman lingvon kiel mi, la rusan. Mi ne aŭdis la kutiman por Rusio O-akĉenton, nek A-akĉenton. Kiel ruslingva ukrainiano mi denaske parolas kun Ĥ-akĉento. Mi ne aŭdis aŭ ne kaptis vere rusan G-akĉenton. Do, eĉ se ĉi tie estas iu el Rusio, mi ne scias kiel tion konstati sen peto pri dokumentoj.

Ĉu la nuna armistico povus transformiĝi en longdaŭran pacon aŭ ĉu temas nur pri mallonga batalpaŭzo?

Pri kiu batalpaŭzo temas? Jes, ekde la anonco de iuj konversacioj en Minsko la bombardo fariĝis malpli forta, sed ĝi ne finiĝis. Post la novjara nokto, nur en Donecko estis mortigitaj pli ol dek loĝantoj pro bombardo. Eĉ hodiaŭ mi aŭdis artilerion. Do, eĉ se estos iu batalpaŭzo, ĝi ne estos longtempa. Militfino ne estas interesa por la fortoj, kiuj lanĉis la militon.

Kio atendos la loĝantojn de la tiel nomataj Luhanska kaj Donecka Popolaj Respublikoj? Ĉu plena sendependiĝo laŭ la Kosovo-modelo? Aŭ ĉu senagnoska stagnado kiel tiu de Norda Kipro, Abĥazio kaj Suda Osetio?

Mi ne scias. Mi ne scias, ĉu ankaŭ Usono bombardos nin, kiel okazis en Serbio. Sed ŝajne tio estas tro por Usono. La nombro de mortigitoj en mia regiono jam estas komparebla kun la mortigitoj dum la bombardo de Suda Osetio kaj Abĥazio... sed Rusio ĝis nun ne partoprenas la militon. Ĉiuj provoj entiri Rusion en la militon malsukcesis.

Ni ĉi tie pensas, ke la plej ebla vojo estas iĝi samkiel Ĉednestria Moldava Respubliko (neagnoskita ŝtato). Tio ne estas volo, sed objektiva eblo.

Kio povos doni pozitivajn ŝanĝojn al la situacio?

Nur la aresto kaj juĝado de ĉiuj krimuloj. Komencante per la nuntempa tiel nomata prezidanto de la tiel nomata Ukrainio. Povas helpi ankaŭ la kreo de nova konstitucio, ĉar la nuna (eksa?) ne plu funkcias. Eĉ ne triono aŭ duono el ĉiuj novaj leĝoj kaj ordonoj de la registaro kontraŭstaras al la nuna konstitucio. Tion povas diri iu ajn sendependa ne-ukrainia juĝisto.

*Helpe de Stanislavo Belov

Vasilij Milushnikov estas 43-jara — laŭ sia propra difino — rusa ukrainiano. Li loĝas en Donecko, urbo trafita de la milito inter la nova registaro de Ukrainio kaj por-Rusiaj separatistoj.

ĈEFARTIKOLO

Drogoj en la mondo

Drogoj estas sendube mondskala problemo. La leĝoj pri ili estas plej diversaj — dum en multaj landoj mildiĝas la puno por konsumado kaj en aliaj tio ne plu estas krimo, la puno por la kontraŭleĝa negocado, t.e. la narkotaĵtrafiko, estas pli kaj pli severaj. Troviĝi kun drogoj en landoj kiel Singapuro, Indonezio aŭ Sauda Arabio povas rezultgi mortopunon. Sube, niaj legantoj rakontas iom pri la drogo-politiko en sia lando.

Nederlando — Rogier Huurman

Pri kanabo kaj kelkaj aliaj malfortaj drogoj Nederlando ekde la 1970-aj jaroj havas “toleran politikon”, kies celo estas kontraŭbatali la plej damaĝajn efikojn de droguzado anstataŭ kontraŭbatali ĉian uzadon. Unu grava parto estas la leĝa distingo inter fortaj kaj malfortaj drogoj, por ke nederlandanoj evitu uzi la pli sandamaĝajn drogojn. Alia parto estas la permesado de kanabejoj (coffeeshops), se ili sekvas striktajn regulojn kaj pagas impostojn.

Ekde 2002, kiam la kristandemokrata partio revenis en la registaron, estis kelkaj provoj striktigi la politikon. Unu el ili estas, ke kanabejoj ne plu troviĝu en cirklo de 500m ĉirkaŭ mezlernejoj. En multaj urboj tio signifus, ke la kanabejo nenie rajtas esti. Mi ne certas, ĝis kiu grado tiu ideo realiĝis.

Alia fifama ideo estis la Wietpas (eo: mariĥuana pasporto). Tio signifas, ke vizitantoj de kanabejoj registriĝu, kaj ke tio eblu nur por nederlandanoj. Oni enkondukis tiun ŝanĝon en la sudo de Nederlando, kaj rezultis ke en ĉiuj ĉelimaj urboj la krimado forte kreskis kiel sekvo de surstrata vendado de drogoj. El la praktika vidpunkto tiu ĉi maltolera politiko estas do malsukcesa, tamen pro politikaj kialoj ankoraŭ multaj volas teni ĝin.

Barato Probal Dasgupta

Mia lando Barato deklaris la kanabon kontrauleĝa, miakomprene en 1985. Tial ekde tiu jaro la tradiciaj grandsaĝuloj, kiuj kreskigas barbon, karakterize buligas la hararon kaj ofte vizitas la montaron, estas stampitaj de nia tre stranga jura sistemo kiel agantaj kontrauleĝe. Ili certe plu uzas substancon, kiu estas tradicia parto de la uzrepertuaro en niaj asketaj rondoj jam de jarmiloj.

Kolombio - Juan Sebastian Quintero

Trovi drogojn ne malfacilas. Iru al la plej proksima butiko, tie aĉeteblas amaso. Bieroj, alkoholaĵoj kaj cigaredoj (se ne paroli pri sukeraĵoj). Ĉu tiuj ne estas drogoj? Ili ja estas, sed laŭleĝaj por amaskonsumado. Ili estas same danĝeraj kiel la kontraŭlaŭleĝaj, malsanigas menson kaj korpon.

La laŭleĝigo de la drogoj tuŝas nun la internacian politikon de la kolombia prezidanto Juan Manuel Santos, kiu lastatempe esprimis sin favore al la laŭleĝigo, se tio malkreskigos la krimecon kaj perforton. Ĉu tio eblas? Mi pensas ke jes.

La urbestro de Bogoto, la ĉefurbo de Kolombio, Gustavo Petro, konata pro siaj nekutimaj agadoj, kiel ekzemple la fermo kaj ŝanĝo al kulturejo de la toreejo Santa María. Li proponis starigi centrojn de reguligita uzado de drogoj. Laŭ li, la uzantoj de drogoj estas malsanuloj kaj oni devus pritrakti ilin tiel. Tio ĉi malfermis debaton: Ĉu la drogdependeco estas malsano? Se jes, kiel oni devus ĝin kuraci? La Monda Organizaĵo pri Sano konsilas la malfermon de tia centroj, kie la droguloj estu prizorgataj de spertuloj (flegistoj, kuracistoj), kiuj zorgos pri la uzo de envejnaj injektoj.

Tamen la propono ricevis multajn kritikojn, ĉefe de la konservativuloj, kiel ekzemple la proceduristo Alejandro Ordoñez, konata pro tio, ke li estas ekstreme katolika. Ĉu pritrakti la drogdependecon kiel malsanon helpus nian socion?

Rusio — Stanislavo Belov

La nemedicina konsumado de narkotikaĵoj en Rusio estas severe malpermesata. Ĉiuj psikoaktivaj substancoj estas dividitaj en kvar kategorioj depende de la grado de ĝiaj kontrolado. Heroino, haŝiŝo, LSD, mariĥuano ktp estas konsiderataj tute kontraŭleĝaj, do nevendeblaj ajnakaze. Duagradaj narkotikaĵoj — kodeino, morfino, kokaino, ketamino kaj aliaj povas esti uzataj en certaj kazoj, sed ĉiam sub rigora ŝtata kontrolo. Drogoj de la tria (dekstrometorfano, tareno k.a) kaj kvara kategorioj (efedrino, sulfuracido ka.) same ne povas esti aplikataj libere kaj vendeblas nur laŭ preskriboj aŭ aliaj strikte difinitaj dokumentoj.

Kontraŭleĝaj fabrikado, vendado kaj transportado de narkotikaĵoj estas punataj forme de malliberigo de 4 ĝis 8 jaroj. Se tion faras interkonsente grupo da homoj kaj temas pri granda kvanto de narkotikaĵoj, ili povus esti kondamnitaj al 15 jaroj aŭ eĉ al dumviva malliberigo. Se iu uzis narkotikaĵon en publika loko, li trafos karceron por 15 tagoj kaj pagos monpunon de ĉirkaŭ 4-5 mil rubloj. Laŭleĝe estas difinitaj kiom da narkotikaĵo povas esti konsiderata “por propra uzado”. Ekzemple se oni havas de 0,5 ĝis 2,5 gramojn da heroino, tio jam estas rigardata kiel “granda deponado de narkotikaĵoj”, do punata per malliberigo.

Oni aldonu ke de 2002 ekzistas aparta ŝtata servo por kontrolado de narkotikaĵoj. Ĝi fifamiĝis pro pluraj kazoj de ĉantaĝo kaj falsado rilate ne nur la vendantojn kaj konsumantojn de drogoj, sed ankaŭ la laŭleĝajn komercistojn, politikistojn ktp. En 2004 ĝi malpermesis la uzadon de ketamino, pro kio bestkuracistoj devis rifuzi kirurgiajn traktojn aŭ fari tion sen anestezio. Kelkaj bestkuracistoj estis kondamnitaj pro rompo de tiu malpermeso. Dume, kelkaj oficistoj de tiu servo pri kontrolado de cirkulado de narkotikaĵoj jam mortis en la propra laborloko pro trouzado de la drogoj konfiskitaj de ili.

LINGVO

Duolingo: Amuzilo por lingvemuloj

Justa retejo por lingva lernado

Karina OLIVEIRA — Brazilo

Duolingo estas senpaga retejo por lerni lingvojn. La opcioj tie estas multaj, kaj inter ili eblas lerni Esperanton pere de la angla. Ĝi estis lanĉita en la 19-a de junio 2012, do antaŭ malmulte da jaroj. Malsame ol aliaj retejoj ekzistantaj por lerni fremdajn lingvojn, tie la aliro estas vere libera kaj vi ne bezonas pagi iom ajn por uzi ĝin. En pluraj retejoj eblas sekvi la unuajn lecionojn senpage, sed por daŭre lerni oni devas komenci elspezi iom. En Duolingo tio ne okazas, kaj tio estas unu el la bonegaj aferoj pri ĝi. Mi konis Duolingon pro Esperanto, kiam la kurso estis lanĉita. Principe, mi ne taksis ĝin grava, sed kiam mi esploris pri la retejo, mi restis mirigita.

Ĝia ĉefa kreanto estas Luis von Ahn, el Gvatemalo, nuntempe loĝanta en Usono. En sia profesia vivresumo li diras ke li “laboras por krei novan studkampon en komputika scienco, kiun ni nomas “Homa Komputiko”. Specife, mi konstruas sistemojn, kiuj uzas la inteligentecon kaj de la homoj kaj de la komputiloj por solvi grandskalajn problemojn, kiujn nek unu nek la alia povas solvi sola. Ekzemplo pri tio estas reCAPTCHA (sistemo, kiu validigas la aliron al privataj partoj de retejoj), en kiu pli ol 950 milionoj da personoj — pli ol 10% de la homaro — helpadas ciferecigi librojn kaj gazetojn”. Kiel juna profesoro kaj sciencisto, li havas tre bonajn ideojn kaj vere indas esplori pli pri liaj vivo kaj projektoj.

Oni povas uzi la retejon kaj per komputilo kaj per poŝtelefono. Ĝi pli kaj pli populariĝas, precipe ĉar la lernado estas libera kaj senpaga por ĉiuj. Kutime oni devas pagi por lerni lingvon, kaj tio estas baro por multaj personoj. La ideo de la kreinto estas disponigi senpagan retejon por iu ajn, kiu volas lerni iun lingvon. Por tiuj kiuj estas lingvemuloj, ĝi ja estas konenda kaj uzenda!

Kiam adoleskanto, mi multe volis lerni la hispanan lingvon, sed mia familio ne havis monon por pagi al mi kursojn. Tiam mi ne scipovis esti memlernantulino, do lernis la hispanan multajn jarojn poste, en la universitato. Ĉar mi bone scias kia estas la sento voli lerni ion kaj ne povi pro monmanko, mi tiom ŝatas Duolingon pro la egaleco, kiun ĝi ebligas rilate al la lingva lernado. Kompreneble, estas pluraj personoj en la mondo, kiuj ne havas nek komputilon nek intereton, sed tio estas temo por alia teksto...

La retejo estas amuza kaj ŝajnas kvazaŭ ludo por la partoprenantoj. Se vi bone faras la ekzercojn kaj estas aprobita, vi gajnas poentojn kaj trapasas nivelojn. Eblas ankaŭ kontroli kiom da poentoj viaj geamikoj havas, kaj tio povas esti instigo por lerni pli, se viaj geamikoj pli bone progresas ol vi, ekzemple. Cetere, eblas partopreni forumojn por diskuti eblajn tradukojn, priparoli aferojn rilatajn al lingvoj ktp. Interesa afero estas la “butikcentro” ene de la retejo. Por ĉiu sukcesnivelo en la kurso sekvata, oni gajnas lingots. Ili havas moneran valoron, kaj vi povas aĉeti aĵojn per ili. La eblaj aĵoj aĉeteblaj rilatas al la retejo mem.

La Esperanta kurso (por tiuj kiuj scipovas la anglan) tie furoras ekde sia publikigo (en majo 2015), kaj jam estas pli ol 330 mil lernantoj aliĝintaj al la kurso. Bona afero de la kurso estas ke la propraj uzantoj povas indiki kie estas eraretoj, kaj tiel ĉiam helpi plibonigi ĝin. TEJO sendas ekzempleron de la revuo Kontakto al ĉiuj, kiuj finas la Esperanto-kurson ĉe Duolingo.

Nuntempe estas pretigita la Esperanta kurso por parolantoj de la hispana. Kreado de nova kurso ene de la retejo estas iom longa procezo. Ekzistas paĝo nomata “inkubatoro”, kie personoj povas disponigi sin por helpi, volontule, krei novan kurson.

**

https://www.duolingo.com

La lingvolerna retejo

https://incubator.duolingo.com

Inkubatoro por volontuloj

Tiu ĉi teksto estas la rezulto de prelego prezentita dum la 9-a Esperanta Kongreso de la Ŝtato San-Paŭlo, kiu okazis en oktobro 2015, en la fervoja muzeurbo Paranapiakabo.

RECENZO

**1/2

Duope

Kajto

Foklora

14 titoloj — Windrose 2011

DUOPE KAJ DUONE

Kajto estas kvazaŭ “monda kultura heredaĵo” de Esperantujo. Kiu alia esperantlingva artisto sukcesis ĝis nun lanĉi 6 albumojn laŭlonge de bela kariero? Ekde 1988 Kajto mirigas la esperantistojn per sia rava kaj kvalita folklora muziko de Frislando. Ili ja estis la unuaj, kiuj lanĉis kompaktan diskon en Esperanto. Sed por tiu ĉi albumo Kajto ne plu estas la originala kvaropo, kiu konsistigis la grupon en la pasintaj 5 albumoj. Marita kaj Marian, nun en la grupo Kapriol’, forlasis Kajton, tiel ke ĝi koncentriĝis en la duo Nanne Kalma kaj Ankie van der Meer, kiu decidis daŭre uzi la nomon, kiu firmiĝis en la koro de la esperantistoj.

Tamen “Duope” bedaŭrinde ne sukcesis teni la saman kvaliton, kiun oni trovas en la aliaj albumoj de la grupo. Ĝi estas tre malproksima de la klasikaj “Procesio Multkolora” (1991) aŭ “Tohuvabohuo” (1993). La malĉeesto de Marian kaj Marita estas facile rimarkebla — ja duono de la grupo ne ĉeestas. Kiel koncepti Kajton sen la magia bekfluto de Marita kaj la lerta akordiono de Marian? Por ne mencii la voĉojn. Ĉio ĉi antaŭe donis al Kajto unikan sonorecon, kiu nun en “Duope” mankas.

Kompreneble, ĉeestas la talento de la duo Nanne kaj Ankie, kiu sukcesas atingi nian koron per kanzonoj kiel “Rave kun vi” kun ĝia alloga refreno kaj la bela “Surbordigitaj”. Sed ne sufiĉe por tio, kion oni atendas el Kajto-albumo. La sono de la instrumentoj estas iel kaŝita en simpleca miksiĝo kaj la rezulto estas ke plejmulto el la kanzonoj sonas iom pala kaj sensala. La grafika parto estas simpla, sed funkcia. En la libreto, ili konservis la bonan kutimon aldoni resumon de ĉiuj kantotekstoj en kelkaj lingvoj.

La vero estas ke “Duope” estas albumo de Nanne kaj Ankie, kiuj plenrajte decidis uzi la nomon Kajto, ĉar ĝi estas facile rekonata kaj grava. Mi tamen demandas min ĉu ne estus pli logike konservi la gravan postlasaĵon de Kajto kaj ekuzi novan nomon. Ordinara kajto tipe konsistas el pluraj stangoj, kiuj firmigas ĝian strukturon. Duonigita Kajto ne povas alten flugi.

Rogener PAVINSKI

FACILA

Du vojaĝantaj anĝeloj

Tradukis: Akbar F. ABKENAR - Irano

Du vojaĝantaj anĝeloj dum vojaĝo atingis la hejmon de riĉaj ge-edzoj kaj decidis resti unu nokton tie trankvile. La riĉaj geedzoj akceptis ilin sed maldolĉe kaj malvarme regalis ilin. La riĉaj geedzoj malgraŭ la luks-ega gast-ejo, donis al ili malbonan ĉambron en kelo por tranokti. Ili ne donis eĉ manĝ-aĵon al siaj gastoj. Kiam la anĝeloj pret-igis sin por dormi sur malmola kaj malvarma planko de la kelo, tiam la maljuna anĝelo ekvidis trueton sur la muro. Tiu komencis kovri la trueton. La juna anĝelo mire demandis: Kial vi ekkovras la truon?! Ĉu ĉi tiu familio estis afablaj al ni?! La maljuna anĝelo respondis: Neniam estas tiel, kiel ŝajnas la aferoj!

Tiu nokto pasis. En la posta mateno, la du anĝeloj for-lasis tiun familion, daŭr-igis sian vojaĝon kaj vespere atingis la hejmon de malriĉaj geedzoj, kiuj estis tre afablaj kaj gastemaj. La malriĉaj geedzoj varme bonvenigis la gastojn. Ili dividis sian malmultan manĝaĵon kun la vojaĝantoj. La malriĉaj geedzoj donis al la gastoj sian propran ĉambron kaj liton.

Tiu nokto pasis. En la mateno, la malriĉaj geedzoj estis plorantaj. En la farmo, ilia bovino estis mortinta. La vend-ado de la bovina lakto estis ilia nura fonto de enspezo.

La juna anĝelo kolere demandis la maljunan anĝelon: Kial vi ne malpermesis ĉi tiun okazon? La antaŭa familio havis ĉion, tamen vi helpis ilin kaj riparis tiun muron, sed ĉi tiuj geedzoj havas malmulte, tamen dividis tiujn malmultaĵojn kun ni; kaj vi permesis, ke ankoraŭ ilia bovino mortu? Ĉu tio estas justa?!

La maljuna anĝelo respondis: Unue, neniam estas tiel, kiel ŝajnas la aferoj. Due, kiam ni estis en la kelo de la riĉaj geedzoj, mi ekvidis tra la trueto de la muro, saketon plena je oro. Kiel vi scias, ili estis tre avidaj kaj malbonkoraj. Do, mi fermis la trueton kaj kovris la oron, por ke ili neniam povu vidi ĝin. En la pasinta nokto, kiam ni dormis sur lit-aĵoj de la malriĉaj geedzoj, la Morton venis por kun-porti kun si la malriĉan edzinon, kaj anstataŭ ŝi, mi donis tiun bovinon al la Morto. Do, neniam estas tiel, kiel ŝajnas la aferoj, kaj ni ordinare komprenas la realon, kialojn kaj signifojn de la aferoj malfrue.

Vortaro

anĝelo: spirita estaĵo, meza inter Dio kaj homo

farmo: bieno uzata por plantado kaj rikoltado

luksa: multekosta, ornamriĉa

malgraŭ: malpro.

ripari: rebonigi, iel kompensante

kelo: subtera ĉambro, uzata por konservi aĵojn aŭ kiel loĝejo

Ni jam estis laborantaj sur la enpaĝiga procezo pri tiu ĉi numero kiam terura katastrofo trafis Japanion. Granda tertremo, ĝia sekvanta cunamo kaj la nuna nukleakcidenta minaco multe suferigas la Japanan popolon. Dum mi verkas tiun enkondukon oni preskaŭ senespere provas eviti nuklean katastrofon ĉe la atomenergia centro “Fukuŝima 1”. La tuta mondo konsternite spektas kaj atendas la sekvojn de tiuj okazaĵoj, kiuj ankoraŭ ne bildigas baldaŭan finon.

Sed krom la konstanta natura minaco, ĝi ankaŭ suferas alian problemon, kiu ĉi-eldone ilustras nian kovrilon — Sinmortigon. Japanio estas unu el la landoj en la mondo, kie oni plej multe sin mortigas. La situacio estas pli-malpli la sama la en tuta Azio, kaj ne pli bona en la Orienta Eŭropo. Ne harzade sinmortigo estas la 10ª mortokaŭzo en la mondo. Se ni ne povis profunde analizi ĝin, ni tamen prezentas al vi du kontribuaĵojn, de Henri Masson kaj Alexandre Baudry, kiuj informas kaj invitas al plua diskuto pri la temo.

La revuo ne havas nur malgajajn temojn. Por alporti iom da gajo, ni intervjuis la animaciiston Simono K. Barney, kiu ĵus kreis du mallongajn filmetojn, kiuj altiris atenton pro siaj bonhumoro kaj spriteco! Ankoraŭ pri kulturo, nia kunlaboranto Aleksander Osincev prezentas superrigardon pri la filma jaro 2010, kaj diskuton pri kopirajto, kiun li ekigis en pasinta eldono daŭrigas per reago, Sergey Tyrin. Plezure ni anoncas novan rubrikon, tiu estas la “Blaga Blogo”, de Viktoro Solé, en kiu li ekde nun satire kaj amuze prezentos fikciajn blogaĵojn.

Kaj estas pliaj novaĵoj — Post longaj diskuto kaj esploro ni decidis reveni al la tradicia formato de la gazeto, kiun ĝi havis ĝis en la 90aj jaroj - iomete malpligranda ol en la lastaj jaroj. Ni ankaŭ aldonis 8 novajn paĝojn al la revuo. Kontakto dikiĝas! Bonege, ĉu ne? Per ambaŭ ŝanĝoj, ni celas fari ĝin pli facile kaj ĝue legebla. El tiuj novaj paĝoj, el tiu, 4 estos dediĉitaj al nova movada rubriko “TEJO-Tutmonde”. Kvankam ĝi havas la saman nomon, ĝi ne estas la vera revuo “TEJO-Tutmonde”. La tradicia informilo de TEJO ne plu ekzistos kiel revuo aparta, sed ni decidis daŭre uzi ĝian nomon pro la historio kaj tradicio, kiun ĝi havas. Pliajn detalojn pri tio vi trovos en la retejo de TEJO.

Ni kore dankas pro la pluraj bonegaj reagoj, kiujn ni ricevis pro nia laboro pri la pasinta eldono kaj ankaŭ pardonpetas pro la etaj stumbloj. Al ĉiuj kunlaborantoj, koran dankon. Ni estas malferma kaj atendas viajn reagojn kaj kontakton. Bonan legadon!

ĈEFARTIKOLO

Niaj Esperantaj emblemoj

Ariadna GUTIÉRREZ - Kubo

La jubilea simbolo

Ĝi estas alternativa simbolo proponita pere de konkurso en 1983. En moderna grafiko, ĝi reprezentas la internan ideon de la lingvo: Kunigi ĉiujn. Ĝi entenas la latinan literon “E”, kaj la cirilan literon “Э”, simbolante la unuigon de Okcidento kaj Oriento. La ideo uzi la du literojn okazis ĉar la simbolo estis kreita antaŭ la fino de la Malvarma Milito. Tiam la latina litero reprezentis Usonon, kaj la cirila Sovetunion, kiam ili estis la ĉefaj oponantoj en la mondo.

Tuj post 1987, specialistino pri merkatado rekomendis ke la liniaro de la simbolo estu ĉiam nigra kaj la interno ĉiam verda. UEA transprenis tiun stilon por siaj presaĵoj en la ekstera mondo. Ĝi ankaŭ estas konata kiel la “melono”, pro siaj melonecaj formo kaj koloro.

La KEA-simbolo

De antaŭ malmulte da tempo Kuba Esperanto-Asocio ŝanĝis sian simbolon. Temas pri stelo kies verda koloro aperas nur ĉe la pintoj de tiu stelo. Do, inter aliaj vidpunktoj ĝi signifas novan tempon por la Esperanto-movado en Kubo, por novaj ideoj, homfortoj por daŭrigi antaŭen la laboron. La verda stelo klare signifas la esperon, ke ĉio glate iru, same kiel deziris Zamenhof dum la kreado de la internacia lingvo.

UEA-Simbolo

La UEA-simbolo estas unu el miaj plej ŝatataj. Ĝi havas belegajn kolorojn kaj tre gravan signifon por la movado. Ĝi enhavas 5 kolorojn, kio laŭ mia vidpunkto rilatas al la unuiĝo de la 5 kontinentoj, kio certigas la daŭropovan evoluon de Universala Esperanto-Asocio, same kiel la interkonatiĝon kaj interkompreniĝon de tiuj diversaj lingvoj, kulturoj kaj vivmanieroj, kiuj estas reprezentataj de agemaj esperantistoj el diversaj mondopartoj. Pli-malpli same okazas kun la TEJO-emblemo, kiu miaopinie esprimas ankaŭ la emon kunigi gejunulojn el ĉiuj landoj kaj festi kune, uzante la lingvon, kaj lerni novajn aferojn por certigi la estontecon de Esperanto.

Esperanto-flago

Ĝi estis proponita por la unua fojo en la jaro 1892, en artikolo de la revuo “La Esperantisto”, kiel rekona simbolo inter la esperantistoj, sed poste ĝi estis kreita por la Esperanta Klubo de Boulogne-sur-Mer en Francio. Nur kadre de la unua Universala Kongreso de Esperanto en la jaro 1905 ĝi estis oficiale aprobita kiel la reprezenta simbolo de la lingvo en la tuta mondo. La verda koloro de la flago simbolas esperon, la supra blanka parto pacon, kaj ene de ĝi, la verda stelo simbolas la unuiĝon de la kvin kontinentoj en la mondo.

* Kun informoj el Vikipedio

FACILA

Ekblogu Esperante nun!

Ana RIBEIRO - Brazilo

Kial blogi? Eble kiam vi legis la titolon vi jam demandis vin. La unua kaj evidenta respondo estas: Por disvastigi ideojn! Sed blogado ne estas nur tio! Kiam oni blogas, oni certe plibonigas la skribadon, kaj ekhavas plurajn amikojn. Mi diras tion laŭ mia propra sperto, mi blogas de pli-malpli unu jaro. Kiam mi komencis, mi skribis tre malbone, miaj artikoloj havis ĉirkaŭ 80 vortojn kaj multe da bildoj; hodiaŭ mi ne skribas perfekte, sed mi skribas multoble plibone ol kiam mi komencis, kaj mi konas multajn homojn pro mia blogo!

Eble vi jam volas blogi en via nacia lingvo, sed blogi Esperante estas mult-oble pli bona, vidu kial:

* Kiam oni blogas Esperante, homoj tutmonde povas legi oniajn ideojn, kaj oni povos scii kion homo en Japanio, ekzemple, pensas pri io, kio okazas en Brazilo!

* Ĉar la blogosfero en Esperanto estas malpli granda ol la blogosfero en multaj aliaj naciaj lingvoj, certe via blogo estos fama pli rapide ol ekzemple, se vi skribos angle.

* Esperanta blogado certe montros al la mondo ke eblas ĉion esprimi per Esperanto! Se iu, ekzemple, serĉante blogon pri sia preferata kantisto, rimarkas ke ekzistas blogversio en Esperanto, tiu eble pro sci-volo al-klakos tiun lig-ilon kaj ekinteresiĝos — almenaŭ tiu konstatos ke la internacia lingvo vere ekzistas kaj ke oni per ĝi povas ĉion esprimi.

* Praktiki la lingvon! - Blogi certe estas bonega sperto por iu, kiu volas praktiki Esperanton, vi povas ankaŭ pli-bon-igi vian lingvonivelon! Vi povas verki pri via ŝatata temo kaj peti amikon aŭ instruiston prov-legi vian artikolon.

Certe ekzistas aliaj avantaĝoj, kiujn mi ne memoras nun! Eble, leginte la tekston vi vol-egas blogi, sed vi ne scias kiel! Mi diros kiel fari tion nun.

Kiel ekblogi Esperante

Antaŭ ol ekblogi vi devas respondi kelkajn demandojn:

Ĉu mi havos tempon por blogi?

Skribi certe ne estas tre facile kaj kelkfoje vi ne havas tempon por skribi ĉiun semajnon/tagon/monaton. Forgesi blogi unufoje ne estas grava problemo, sed estas pli bone entute ne ekverki ol ekverki kaj ne daŭrigi vian blogon!

Pri kio mi verkos?

Ekzistas multaj temoj por blogoj, kiel muziko, kulturo, libroj, via vivo, Esperanto-movado, ktp. Elekti temon estas gravege ĉar, ekzemple, kiam iu vidas blogon pri kulturo el Brazilo, kiam oni revenas al ĝi, oni volas legi plu pri brazila kulturo. Sed, se tiam oni vidas afiŝojn pri rok-muziko en Britio, la blogo iĝos stranga al ni! Por elekti temon, mi donas al vi kelkajn konsilojn:

* Vi devas verki pri io, kion vi ŝatas: Se vi ŝategas muzikon kaj malamas la naturon, vi ne devas verki pri bovoj!

* Vi skribos por aliaj, do se vi volas ke oni vizitu vian blogon, ne skribu pri temo, pri kiu preskaŭ neniu interesiĝas, kiel ekz.: La ideala geologio por la bredado de bovoj en Paraibo, Brazilo.

*Prefere vi devas bone koni tion, kion vi elektis: Se vi ja volas skribi pri bovoj en Nederlando, vi devas almenaŭ legi multe pri tio!

* Se vi ne povas elekti specifan temon, verku pri via vivo. Se vi iras al iu koncerto, vi povas rakonti tion kaj paroli pri via preferata kantisto! Se vi vidis interesan filmon, vi povas ankaŭ rakonti tion kaj paroli pri la filmoj, kiujn vi preferas!

Kiel vi nomos vian blogon? En la Esperanta blogosfero ekzistas almenaŭ 2000 blogoj, oni havas multege da informoj hodiaŭ, do kial iu klakos sur la ligilo de via blogo? Ĝenerale, ĉar la nomo estas interesa! La nomo de blogo devas esti unika kaj prezenti ĝian temon: Ekzemple, ĉar mia blogo nomiĝas “Mia vivo kiel Ana”, oni esperas legi blogon pri la vivo de Ana, ne pri bovoj en Norvegio!

Fine, vi devas elekti la blogo-sistemon, kiun vi uzos. La plej popularaj nun estas “Blogger” kaj “Wordpress”.

Blogger: Se vi ne multe konas “HTML” kaj programadon por retejo, Blogger estas bonega. Ĝi estas treege simple uzebla, oni povas fari ne-profesiajn kaj belajn retpaĝojn rapide kaj facile! Se vi volas krei profesian retpaĝon, eble vi povas fari tion per Blogger, sed estos pli malfacila tasko.

Wordpress: Tiu blogsistemo estas iom pli komplika ol Blogger, sed oni povas fari multajn aferojn tie, ankaŭ tre belan blogon kaj profesiajn ret-paĝojn! Se vi estas komencanto, Blogger estas pli bona, se ne, vi certe jam scias kiun elekti kaj kial !

Blogado certe estas bonega sperto por ĉiuj!

Blogo: Interreta taglibro

Blogosfero: La tuto el la interretaj taglibroj en Esperanto.

Specifa: Aparta, kiu al nenio alia similas.

ĈEFARTIKOLO

Ekolingvistiko

Olga ŜILAJEVA - Rusio

La naturo ne havas parolorganojn, sed kreas lingvojn kaj korojn, pere de kiuj ĝi parolas kaj sentas.

J.Goeto

Kion signifas ekologio? Ĝi estas la scienco, studanta la rilatojn inter vivaj organismoj kaj ilia vivmedio, t.e. ĝi estas la fako, kiu celas kompreni la funkciadon kaj evoluon de la ekosistemoj, rilatojn inter vivantaj specioj kaj ilia vivmedio, kaj ekvilibrojn estiĝantajn en la natura medio aŭ ĉirkaŭumo*.

Dum multaj jaroj lingvoj strebas al konformeco kun la ĉirkaŭa medio, samkiel bestoj kaj kreskaĵoj atingas ekvilibron en la naturo, okupante taŭgan ekologian niĉon. Certe, la lingvoj ne estas vivaj estaĵoj en la rekta senco de la vorto, sed ili havas kelkajn ecojn, specifajn por vivaĵoj. Temas pri adaptiĝemo, ŝanĝiĝemo kaj dinamismo. Tio permesas trakti la lingvojn kiel ekologian fenomenon kaj paroli pri ekolingvistiko.

Unuafoje la nocio “ekolingvistiko” aperis en la jaro 1970 en sciencverkoj de la usona lingvisto Einar Haugen. Haugen diris: “Samkiel diversaj tipoj de vivaĵoj, la lingvoj statas en ekvilibro, konkuras unu kun alia, kaj ilia ekzisto dependas unu de alia”.

Pri la ligo inter la kulturo de la popoloj kaj iliaj lingvoj komencis paroli jam antikvaj pensuloj kaj verkistoj. Ekzemple, ĉiuj memoras la famajn vortojn de Pitagoro: “Por kompreni morojn de iu ajn popolo, komence ellernu ĝian lingvon”. La klasika greka poeto, “patro de la komedio”, Aristofano, en unu el siaj verkoj skribis: “De vortoj la cerbo al altaĵoj strebas kaj altigas la homon”. Ĉinaj saĝuloj diris la jenon: “Se vi pensas pri la sekva jaro — semu grajnon, se vi pensas pri la postsekva jaro — plantu arbojn, kaj se vi pensas pri 100 venontaj jaroj — eduku homon”.

La 21-an jarcenton oni traktas kiel la tempon de kultur-demoralizado. Aktiva aplikado de novaj teknologioj, tutmondaj informaj sistemoj, plirapidiĝo de la reciproka penetrado de diversaj kulturoj, ekonomia tutmondiĝo pligrandigas la aktualecon de la lingvaj problemoj interrilate kun nova homara vivmedio.

Samkiel en la naturo, ekzistas limaj niveloj de aer-malpurigo, akvo-malpurigo, fona radiado, ekde kiuj komenciĝas nenuligeblaj detruaj procezoj. Ankaŭ ĉe la lingvoj estas limoj de distordo, maldelikatiĝo, rompo de la sencaj, stilaj kaj gramatikaj normoj. La degradiĝo de lingvo povas konduti al tio, ke la lingvo plu ne estos pensad-ilo kaj komunikilo kaj perdos sian rolon de la unua, la plej grava elemento de la popolkulturo. Sekve necesas purigadi la lingvojn, samkiel oni purigadas aeron, teron kaj akvon. Parola medio devas esti taŭga ne nur por la modernaj homoj, sed ankaŭ por estontaj generacioj. Ĝi samkiel ekologia sistemo, devas esti renaskebla kaj renovigebla kaj tio estas nia komuna zorgo... Insultemado, multeco de pruntovortoj, sakraĵo ktp detruas la lingvon kaj samtempe la kulturon kaj do la homon. La ekologio de lingvo estas, unuavice, ekologio de kulturo, ekologio de homanimo.

En nia epoko, posedo de la literaturaj lingvaj normoj devas fariĝi necesa postulo por ĉiu klera homo. Nur tiam ni povos paroli pri la konservado de lingva ekologio. Rezulte de la malaltiĝo de la parolkulturo, plisimpliĝas kaj vulgariĝas la pensado kaj sintenado de homoj, ĉar parolante pere de ĵargono, homo iom post iom komencas pensi laŭ ĝi. La vivkapablo de la nacio sinkadas, la nacio povas esti asimilita, ensorbita do - neniigita.

Pozicie de la sistema aliro, ajna plisimpliĝo de natura sistemo kondukas al kreskado de nestabileco, al pligrandiĝo de entropio, al ĥaoso. Malbonstata natura medio povas kaŭzi homan malsanecon, malbonstata lingva medio — provoki spiritan degradiĝon de aparta homo aŭ de tuta nacio, povas mortigi la nacion kiel kultura-historian fenomenon.

En Rusio, ekzemple, multaj etnoj de la Ekstrema Nordo formortis kaj, kiel sekvo, malaperis ankaŭ iliaj etnaj kulturoj. Rusiaj sciencistoj antaŭ nelonge sukcesis surbendigi rakontojn de la lastaj aleutoj*, posedantaj la gepatran lingvon. Ili estas nur sepope kaj loĝas en la Aleutaj insuloj. Kaj tio ne estas unika afero. Ĉiujare lingvistoj veturas al la plej foraj anguletoj de la mondo por registri la lastajn atestaĵojn de ankoraŭ ekzistantaj lingvoj kaj kulturoj. Sciencistoj konfesas, ke multaj lingvoj havas, bedaŭrinde, nur kelkajn dekojn da parolantoj — kaj tiujn procezojn oni povas observi tra la tuta mondo. Junaj homoj strebas paroli en la lingvo de la plimulto, kiu estas uzata ĉie. Do tiel la gepatra lingvo restas nur en la memoro de maljunuloj, kaj poste malaperas por ĉiam.

Laŭ propra sperto mi scias (temas pri la momento, kiam esperantistoj de nia urba E-klubo intertraktis kun la redakcio de loka ĵurnalo pri la eblo presigi artikolon), ke redaktoroj de pluraj modernaj periodaĵoj, zorgante pri la “facila klareco” de artikoloj, nemalofte transformas bonan legaĵon al “sensala averaĝa” teksto, kiu jam tute ne estas saĝa kaj utila. Kiel redaktoro povas distingi, kiujn vortojn bezonas la legantoj kaj kiujn ne? Samtiel oni povas restrikti, ekzemple, la multiplikan tabelon — ja ankaŭ tie ekzistas “rezervo”: estas duobligitaj 2*5 kaj 5*2, 3*4 kaj 4*3 ktp. Kiam akvo abrupte foriras el lago, oni parolas pri ekologia katastrofo, sed kiam granda kvanto de vortoj malaperadas el lingvo, oni estas kvietaj kaj ne vidas ion ajn teruran. Kial?

Homo, kiu trankvile mallarĝigas sian kulturan etendaĵon, facilanime rilatas ankaŭ al aliaj flankoj de la kulturo kaj ĝenerale al ĝia konservado. Se tiu homo plene enlasas al sia lingvo slangon, sakraĵon, insultvortojn, do por li ne estas danĝero permesi similan malpurigadon de la naturmedio.

Do lingvo estas tre forta ilo por unuigo kaj integrado de nacio, la plej grava ilo de kunligado de generacioj. Tial, ĉiu homo devas strebi al la konservado de la kultura kaj lingva stato de sia gepatra nacio. Se ne ni, kiu okupiĝos pri tio nun, kiam regas la merkata ekonomio kaj la merkata konscio? Kiu el niaj politikistoj investos monon por prognozi la evoluadon de lingvo, ja tio ne estas la prognozo pri mondaj prezoj de nafto aŭ gaso... Ĉiu homo devas konsciiĝi pri la profunda sento de propra respondeco pri la sorto de la gepatra lingvo. Kiel diris la aviadisto kaj mondfama verkisto Antoine de Saint-Exupéry: “Esti homo signifas senti, ke vi estas respondeca pri ĉio”.

Rimarkoj

* http://eo.wikipedia.org/wiki/Ekologio
* Aleutoj estas indiĝenoj de la Aleutaj insuloj en Alasko (Usono) kaj en Kamĉatko (Rusujo).

EL ĈINIO

La revo de simpla kamparano

MA LI - Ĉinio

Yan Hucheng (Jan Huĉeng) estas prezidanto de la Bioteknologia Akcia Kompanio de Nanyang en la Henan-provinco de Ĉinio. Li iam laboris kiel provizora instruisto en vilaĝa mezlernejo, kaj en la 1980-aj jaroj ekproduktis manĝeblajn fungojn. Nun li posedas entreprenon kun areo de pli ol 30 mil kvadrataj metroj, kaj per tiu entrepreno, kiu produktas miksitan sterkon, post multjara penado, li realigis la revon foriri el la iama malriĉeco, sed por tio li enplektis sian tutan vilaĝon en la strebo.

10 skorpioj kontraŭ unu kajero

Yan Hucheng naskiĝis en 1962 en la vilaĝo Miaogou en la Henan-provinco. Kiam li havis 4 jarojn, lia patro forpasis, lia patrino reedziniĝis al alia homo, dum li kaj lia pli juna fratino vivis ĉe siaj geavoj. “Tiam miaj geavoj estis maljunaj. Jam estis malfacile por ili vivteni nin, tamen ili subtenis min viziti lernejon”, Yan diris. Por malpezigi la ŝarĝon de la geavoj, ĉiutage post la lecionoj li iris sur la monton proksime de la vilaĝo por kapti skorpiojn (kiuj valoras kiel besta medikamenta materialo). Tiam oni povis ŝanĝi unu kajeron kontraŭ 10 skorpioj. Dum la dek kelkaj jaroj, kiam li lernis en element- kaj mezlernejoj, li persiste kaptadis skorpiojn kaj kolektadis kuracherbojn en libera tempo kaj en ferioj. Per tio li subtenis sian lernadon kaj diplomiĝis en la supera mezlernejo kun tre bonaj rezultoj.

Yan diras: “En la infaneco mi jam konsciis la gravecon de la scio por individua kreskado kaj havis revon viziti lernejon.” Sed kiam Yan preparis sin por partopreni en la eniraj ekzamenoj de universitato, li devis forlasi sian revon pro malriĉeco.

“Tiam la geavoj maljuniĝis kaj la pli juna fratino ankoraŭ vizitis lernejon. Hazarde mi havis ŝancon labori kiel provizora mezlerneja instruisto kun subvencio de 7 juanoj monate — tiam oni povis vivteni du kamparanojn per tiu ĉi sumo)”. Rememorante, ke li ne partoprenis en la eniraj ekzamenoj de universitato, Yan Hucheng diras, ke kvankam estis bedaŭrinda afero por li ne partopreni en la ekzamenoj, la 7 juanoj gajnitaj ĉiu-monate donis grandan helpon al lia familio. Li diras, ke nur se oni havas revon en la koro kaj penadas por realigi ĝin, oni certe havos belan estontecon.

Oni riĉigu ne nur sin mem, sed ankaŭ samvilaĝanojn

En la jaro 1978, kiam Ĉinio ekpraktikis la politikon de reformado kaj ekonomia pordomalfermo, Yan Hucheng rezignis pri sia laboro kiel provizora instruisto kaj fariĝis individua entreprenisto.

“En la jaro 1985 mi fariĝis “persono posedanta 10 mil juanojn”. Ĉiu-jare mi povis gajni kelkdek milojn da juanoj per vendado de sojo kaj kolektado de kuracherboj. Kvankam mi riĉiĝis, tamen mi ne ĝojis en la koro, vidante ke miaj samvilaĝanoj ankoraŭ ne riĉigis sin”, Yan Hucheng diris: “Mi ekpensis, kiel mi povos riĉigi la samvilaĝanojn per mia penado.”

“Iufoje, kiam mi transportis kolektitajn kuracherbojn al la Fujian-provinco, mi rimarkis, ke la loka industrio de manĝeblaj fungoj estas tre vigla. En mia hejmloko oni vendis lignon kiel hejtaĵo. Je tio, venis al mi bona ideo — preni la lignon vendatan de samlokanoj kiel materialon por produkti la manĝeblajn fungojn kaj gvidi la samlokanojn planti manĝeblajn fungojn por riĉiĝi.” En la jaro 1988 li iris al la Instituto de Fungoj en la Fujiang-provinco por lerni la rilatan teknikon.

En la sekvanta jaro, Yan Hucheng senpage trandonis al siaj samvilaĝanoj fungsemojn kaj la teknikon pri la plantado. Li subskribis kontrakton pri aĉetado de fungoj kun la samvilaĝanoj. Tiel la produktejo de fungoj estis establita, kaj Yan Hucheng unuafoje fariĝis entreprena jura persono.

“De la jaro 1989 ĝis 1994, sub mia gvido la nombro de kamparanaj familioj en Xichuan-provinco, kiuj plantis manĝeblajn fungojn, superis 2700 kaj en ĉirkaŭaj provincoj superis 4 mil. En la fino de la jaro 1994 pli ol 7 mil familioj riĉiĝis dank’ al plantado de manĝeblaj fungoj.” Vidante, ke samlokanoj sin riĉigis, Yan Hucheng tre ĝojis.

Sed post la jaro 1994, Ĉinio komencis multe disvolvi forstumadon kaj ekatentis pri la protektado de akvo kaj tero. Tiam Yan Hucheng konsciis, ke daŭra disvolvo de manĝeblaj fungoj konfliktas kun la politiko de la ŝtato pri disvolvo de forstumado. Ĉar la materialo de fungbastonoj por planti manĝeblajn fungojn estas lignopecetoj, kaj farado de la fungbastonoj bezonas grandan kvanton da ligno. Kvankam la eksporto de la manĝeblaj fungoj al Tajlando, Koreio, Japanio kaj Singapuro povis alporti grandan profiton al samlokanoj, konsiderante la ekologian medion, kiu estis iom post iom detruata, li sentis, ke la ŝtataj interesoj estas pli gravaj ol la individuaj. Pro tio li decidis ĉesigi la plantadon de manĝeblaj fungoj kaj serĉi alian riĉigan vojon.

Post merkata enketado, Yan Hucheng decidis planti zingibrojn, kiuj estis tre malabundaj en la kuracherba merkato de Ĉinio. Li iris al la Nankina Instituto de Plantoj, diris al rilataj personoj sian ideon kaj enkondukis teknologiojn pri plibonigo de sovaĝaj dioskoreaj zingibroj kontraŭ 1,8 milionoj da juanoj. Kulturinte plantidojn de zingibroj en la planta bazo de Xichuan li refoje senpage trandonis ilin al siaj samlokanoj kaj subskribis kun ili rilatan kontrakton. Nelonge poste, la planta areo de zingibroj atingis 400 mil muojn (15 muoj = 1 hektaro).

“En la fino de la 90-aj jaroj de la pasinta jarcento domoj el adoboj ne plu videblis en la vilaĝoj Maotang, Xihuang, Siwan, Jingguan kaj Dashiqiao de la Xichuan-provinco. Ili estis anstataŭigitaj de vicoj kaj vicoj da etaĝ-domoj” Yan Hucheng diris, ke sub lia gvido, dek kelkaj miloj da kamparanoj sin liberigis de la malriĉeco per plantado de manĝeblaj fungoj kaj dioskoreaj zingibroj.

Fotoj de Shi Gang

Eklaboro en la Centro por Esperanto kaj Interkulturo

Szabolcs SZILVA — Hungario

En la urbo Mazara del Vallo mi eklaboris antaŭ kelkaj tagoj kiel la unua volontulo de la nova Centro por Esperanto kaj Interkulturo. Inter miaj unuaj taskoj estis eniri la tute novan oficejon, renkontiĝi kun la direktoroj de la lokaj lernejoj, kaj ankaŭ kunaranĝi la realigon de ekspozicio pri Esperanto.

Kompreneble tiun laboron mi ne povus komenci sen la helpo de la estraro de Itala Esperanto-Federacio kaj ĉefe de Bruĉjo Kasini, kiu inter aliaj estas ankaŭ organizanto de la Esperanto-Kongreso en Italujo. Ni bone kunlaboris en la semajno por konigi al la lokuloj tiun ĉi mirindan solvon por ilia mult-kultura kaj mult-nacia urbeto.

La oficejo, kie mi devas labori, estas forprenita de la itala mafio. Nun troviĝas en tiu granda konstruaĵo sidejoj de multaj asocioj. La oficeja ĉambro estas tre luma, ideala por labori. Krom tio, staras je nia dispono ankaŭ pluraj haloj, ekz-e por okazigi lecionojn kaj prelegojn. Kelkaj prelegoj jam estas fiksitaj, ekz-e prezento de la Esperanto-movado por italoj.

Kun Bruĉjo dum la semajno ni vizitis preskaŭ ĉiujn lernejojn de la urbo. Ni renkontiĝis kun la direktoroj de la lernejoj en tempopunktoj antaŭe kune deciditaj. Tre surprizis min, ke la instruistoj estas tre interesataj, akceptemaj kaj entuziasmiĝintaj. Mi eĉ ne kuraĝis demandi Bruĉjon kiel li en la itala lingvo konvinkis ilin. Eĉ nun ridetigas min frazo de iu direktoro: “La instruisto de la angla fakte havas iom tro da laboro, do ni povas ŝanĝi kelkajn liajn lecionojn al tiuj ĉi pri Esperanto.”

Post interparolo kun la direktoroj miaj planoj por la sekva semajno konfirmiĝis. De lundo ĝis sabato dematene mi devos instrui en ses lernejoj (kaj elementaj kaj mezgradaj). Krome ni planas havi kurson ankaŭ por la laborantoj de la asociejo kaj la instruistoj de la koncernaj lernejoj.

Mi ekrakontu pri mia dua tasko por tiu ĉi semajno, pri la ekspozicio. La ĉefaj ekspoziciaĵoj estas tridek kvin tabuloj preparitaj antaŭ kelkaj jaroj. Ili skize konigas al la vizitantoj la historion, ĉefajn celojn, uz-eblecon kaj la movadon de la lingvo internacia. Prepari la ekspozicion estis io nova kaj samtempe bona sperto por mi. La ekspozicio estis sukcesega. Kun memfido mi povas aserti, ke dum la tri tagoj almenaŭ kvincent personoj vizitis ĝin. La vorto “ekspozicio” uzita de mi pli precize signifas la jenan: en la ekspozicia halo Bruĉjo gvidis grupojn po unu, rakontante pri la vera signifo de la montrataj tabuloj, dum mi instruis al alia grupo da lernantoj kaj instruistoj. Vidu, pli ol kvincent homoj eklernis Esperanton kaj eksciis pri ĝia movado dum tri tagoj! La instruistoj estis tre surpriziĝintaj pro la funkciado de la rekta-metoda instruado. La sukceson de tio ĉi montras ne nur la nombro de la homoj, sed ankaŭ ĉarma afero, kiu hieraŭ okazis: Du knabinoj ekvidis vespere, ke mi kaj Bruĉjo eniras la asociejon. Ili postkuris nin kaj petis nin tragvidi ilin tra la ekspozicio kaj instrui al ili, kiel ni faris ankaŭ al iliaj samklasanoj.

ĈEFARTIKOLO

Elmigrado de junaj afrikanoj

Cyprien GUIYA — Benino

Kio estas elmigrado?

Elmigrado estas fenomeno de translokiĝo de iu loko al alia loko, aŭ de lando al alia lando, laŭ permeso de aŭtoritatoj per dokumentoj, kiuj precizigas la celon de la migrado, kondiĉojn kaj daŭron en la celita regiono aŭ lando. Sed nuntempe, kelkaj afrikaj fratoj preferas la kontraŭleĝan elmigradon — vojaĝi sen permeso de aŭtoritatoj, sen dokumentoj, tra oceanoj, dezertoj kaj montaroj. Tiu ĉi elmigrado per ŝipoj kaj per busoj kaŭzas multajn mortojn de afrikanoj. Pro tio, post okazigo de pluraj renkontiĝoj kaj diskutoj kun universitataj grupoj kaj amikoj tra sociaj retoj pri tiu ĉi temo, mi provis noti respondojn kaj proponojn pri ĝi.

Kialoj por la elmigrado

La elmigrado, laŭ miaj afrikaj fratoj, ne estas hazarda, sed ĝi havas kialojn. Por multaj el ili, la elmigrado ne plu estus prioritato, se afrikanoj vivus pli taŭge (manĝus bone, havus bonan kuracan servon, bone loĝus kaj trovus laboron). BADA Jean-Eude, studento en la Nacia Universitato pri Agronomio, diris: “Mi volas elmigri por serĉi pli bonan vivon en alia mondparto. Esence, serĉi pli bonan vivon ol mia nuna vivo.” HUGUE Toviessie diris la saman ideon kiel BADA, HUGUE diris: “Ni suferadas en Afriko. Pro tio ni volas elmigri al alia flanko, eĉ se la vivo tie estas malfacila.” Multaj aliaj junuloj, kiuj havas la saman ideon pri vojaĝo al Eŭropo por vivi tie — ĉu laŭleĝe aŭ kontraŭleĝe — provis respondi pri la kialoj, kiuj puŝas ilin vojaĝi al Eŭropo perforte; el tiuj kialoj, mi provis noti:

En tiu situacio, ĉu fermi landlimojn estas la solvo?

La respondo estas “ne”, ĉar la internaj problemoj ne solviĝas. Tiel, la landoj de EU ne bezonas fermi landlimojn, ĉar laŭ ni tio estas mono- kaj tempo-perdo. Por sukcesi plibonigi la situacion, jen tio, kion junuloj komentas:

Kiel atingi tiujn celojn?

Junuloj proponis labori per si mem. Tio ne signifas ke ili laboru sendepende de la malnova generacio, sed ricevas konsilojn de ili. Laŭ afrika proverbo: “Ĉe la fino de la malnova ŝnuro oni konektas novan”. Ĉar tiu afrika malnova generacio, escepte de homoj kiel Thomas Sankara, Nelson Mandela kaj aliaj, kiuj jam forpasis pro sia vereco, zorgas nur pri siaj ventroj kaj por havigi riĉecon al grupeto de politikistoj. Do devas esti granda laboro inter junuloj por solvi la kontinentan problemon. Por fini, estas necese pensi pri plibonigo de la vivsituacio anstataŭ serĉi solvon de la problemo de elmigrado alimaniere. Fermi landlimojn aŭ konstrui murojn ne estus la solvo.

ĈEFARTIKOLO — AEJK

Paroloj de partoprenintoj

Kiel rakonti pri tiom longa projekto, pri ĝia etoso? Estis multe da preparado, da laboro, da tempo donita kaj poste... la vojaĝoj, la renkontiĝoj. Do kio pri la rezultoj? La plej bona maniero por respondi estas transdoni la parolon al niaj partoprenintoj. Ni volis “verajn respondojn” sen cenzuro, pro tio ni permesis al ili uzi la nomon, kiun ili volas (aŭ konservi anonimecon) kaj ni ne forprenis iun ajn negativan respondon.

Se vi organizis atelieron aŭ prelegon: Pri kio estis kaj kio gravis en ĝi?

Bernard GNANCADJA — Benino

Mi partoprenis tri sinsekvajn renkontiĝojn de la AEJK-projekto. Dum la IJF en Italio, mi iĝis ankaŭ trejnisto de TEJO. Tie mi organizis atelieron kaj trejnis kun Marina el Francio pri la temo “Motivado”. Ankaŭ dum la IJK en Togolando, mi orgazis atelieron kun la temo “Kontraŭ Diskriminacio” kun Jeremy Sabijumva el Burundo. Kio gravis en miaj atelieroj, estis montri al homoj kiel motiviĝi kaj motivi. Deflanke de “Kontraŭ Diskriminacio” ni montris ke ĉiuj estas egalaj.

Kouf DE SOMERO — Togolando

Dum la benina aranĝo, mi ne organizis atelieron, sed dum la IJK mi instruis mian denaskan lingvon Ewe, kiu estas parolata en la suda parto de Eburbordo, Ganao, Togolando kaj Benino. La grava parto estis ke eŭropanoj, kiuj neniam vizitis Afrikon, akiris novan konon pri tiu lingvo.

Sennaciulo — Eŭropo

Mi organizis trejnadon pri “varbado per sociaj retoj”, kiu okazis dum la IJF. Estas grava temo ĉar nuntempe nia movado disvastiĝas ĉefe unue per la Interreto. Tial ni elektis trejni esperantistojn por ke ili pli bone komprenu la gravecon de la efika uzado de sociaj retoj kaj ke ili kapablu uzi ilin bone. Mia dua teamo elektis trejni sin pri teknikaĵo, sed malbonŝance la trejnado ne povis okazi pro malsano.

Ĉu vi prezentis ion dum kulturlingva festivalo?

Bernard GNANCADJA — Benino

Jes, kun amikoj mi prezentis beninajn kutimajn vestaĵojn, kies nomoj estas Boje, Agbada kaj Djangu. Pri manĝaĵoj kaj trinkaĵoj, ni prezentis Sodabi — beninan lokan trinkaĵon. Ni ankaŭ prezentis farunon el manioko kaj bongustajn kukojn Kluiklui kaj kokata!

Joel MUHIRE — Kongolando

Mi faris koncerton (en gufujo) dum la IJK!

Kingslim Kossi EDAH — Togolando

Mi prezentis la ĉemizon nomatan Igbo-kome, farita el la ŝtofo nomata Bazin.

Kouf DE SOMERO — Togolando

Dum la kulturlingva festivalo mi prezentis palmvinon, la lokan trinkaĵon de la etna grupo Eveo. Kiel vestaĵon mi prezentis Mawa.

Rakontu iun interesan diskuton aŭ atelieron kiun vi partoprenis dum la renkontiĝo

Anonimulo — Afriko

Mi ne memoras la titolon, sed ĝi temis pri tio kiel uzi niajn fortojn por atingi niajn celojn kaj venki defiojn. Aliaj temoj, kiuj interesis min, estas “Organizado” kaj “Gvidado”.

Anonimulo2 — Eŭropo

Mi bone memoras prelegon pri geedziĝoj en iu el la afrikaj landoj. La preleganto rakontis, ke la familio de la viro sendas kvazaŭ spionon al familioj kun junaj virinoj por raporti ĉu ili estas zorgemaj pri bestoj, bone purigas kaj helpas en la domo ktp.

Joel MUHIRE — Kongolando

Tre interesis min la prelegoj pri “tempoplanado” kaj “gvidaj trejnadoj”.

Bernard GNANCADJA — Benino

Mi partoprenis trejnadon pri komunikado kaj ĝi estis interesa. Dum la trejnado estis ekzerco pri interŝanĝo inter du uloj, kiuj regas malsamajn lingvojn kaj finfine ne povis kompreni unu la alian. Tio por montri kiom gravas lingvoj por la komunikado.

Kouf DE SOMERO — Togolando

Dum la renkontiĝo mi partoprenis la atelieron de Francesco, kaj mi spertiĝis pri tio kiel aŭskulti iun kaj fari demandojn dum la aŭskultado. Vi povas rakonti iun veran vivproblemon kaj kune trakti por solvi ĝin laŭ niveloj.

Ĉu vi pensas ke la projekto permesis al vi akiri novajn kapablojn? Ĉu ili utilas al vi?

Anonimulo — Afriko

Jes, mi akiris novajn kaj utilajn kapablojn.

Bernard GNANCADJA — Benino

Mia respondo estas jes. Ĝi permesis al mi akiri novajn kapablojn. Ekzemple kiel trejni. Ĝi permesis kulturajn interŝanĝojn. Tiaj kapabloj ege utilos al mi.

Joel MUHIRE — Kongolando

La AEJK-projekto multe helpis al mi! Sen ĝi, mi maltrafus la unuan IJK en Afriko, el kiu mi ĉerpis multon kaj en kiu mi renkontis novajn amikojn. Miloblan dankon!

Kingslim Kossi EDAH — Togolando

Mi tre ŝatis la trejnadon pri publika parolado. Multon mi lernis: kiel min prepari antaŭ ol veni ĉe la publiko kaj kiel prezenti interesan prelegon. Plie mi ankaŭ notis kiel bone organizi teaman prelegon. Kiel lingvo-instruisto, tio tre gravas por mi. Mi dankas al la AEJK-projekto pro tio.

Kouf DE SOMERO — Togolando

Jes, tiu projekto permesis al mi malkovri novajn sciojn kaj kulturojn. Kaj la trejnado de trejnistoj en Benino fortigis miajn movadkapablojn kaj donis alian vidpunkton al tio kiel kunvivi pace kun niaj diferencoj.

Sennaciulo — Eŭropo

Ĉefe mi lernis kiel komuniki ideon per novaj manieroj. Mi komprenis ke ekzistas multege da rimedoj por ke la homoj komprenu mian mesaĝon kaj prenu ĝin por si. Kompreneble ili estas tre utilaj ĉar kapabligis min informi al homoj pri pluraj ideoj. Se mi nur uzus prelegon kiel manieron por instrui, mi ne sukcesus. Tamen per tiuj novaj metodoj, mi sentas ke mi havas efikajn ilojn.

Kia estis via sento ĉe la alveno al fora lando? Ĉu ĝi estis kiel vi imagis, aŭ finfine tre malsama?

Anonimulo — Afriko

Mia sento estis bona, mi miris kiam mi vidis la manieron de instruado.

Bernard GNANCADJA — Benino

Bona demado. Ne, ĝi ne estis ekzakte kiel mi imagis alveninte al fora lando. Estas malsamaj viv-kondiĉoj kaj kulturo, sed tio estis ege bona sperto por mi.

Anonimulo2 — Eŭropo

Mi supozis ke ekzistas duŝoj kaj akvo por ĉiu necesejo, sed la manko ne vere ĝenis min ĝis la malsaniĝo. Finfine mi eĉ pensis, ke la homoj ne aspektus tiom malriĉaj kiom mi imagis. Mi surpriziĝis ke ili scias tiom multe pri niaj vivkutimoj, pri la tuta mondo ktp. Mi ankaŭ imagis, ke estos ne elteneble varma vetero kaj mi sunbruliĝos. Sed estis en ordo kaj bonŝance estis multaj nuboj. Kaj estis iom malpli da kuloj ol mi imagis.

Kingslim Kossi EDAH — Togolando

Mi ŝatus ke la venontan fojon, la partoprenontoj de la projekto estu elektitaj laŭ siaj lingvaj scipovoj, por ke poste ili estu kapablaj sperti kaj transdoni la konojn akiritajn. Ĉar kiam oni ne havas rimedojn instrui multajn homojn, oni devas instrui al tiuj, kiuj povas poste helpi aliajn. Tiel multaj junuloj profitos. Tamen estis bonega projekto kaj mi dankas al tiuj, kiuj pensis pri ĝi kaj subvenciis ĝin. Mi povas certigi ilin ke estis tre fruktodona projekto, ĉefe en Afriko. La IJK en Afriko estis rezulto de longa kaj malfacila klopodo. La IJK en Aneho, la plej historia urbo de Togolando, markis novan epokon en la Afrika junulara Esperanto-movado. Vivu IJK! Vivu AEJK! Vivu nia Junulara Esperanto-movado!

Sennaciulo — Eŭropo

Mi ne sentis ke mi iris al iu fora lando. Mi vojaĝis al mia hejmo, mi estis en Esperantujo. Mi rimarkis ke same en Castione della Presolana kiel en Aneho mi estas inter amikoj. Mi ne sentis min inter malkonatuloj. Mi ne neas ke la vetero malsamis, ke la lokanoj en Aneho estis ŝokitaj kaj volis foti sin kun mi ĉar mi blankas (krome mi estas el Hispanio kaj ne el la norda Eŭropo) aŭ ke la lingvo ne estis la sama sed tio, kio gravis, ke ni estas homoj, ne ŝanĝiĝis. Ni bonŝancis esti inter esperantistoj, inter samideanoj.

Ĉu laŭ vi la projekto estis bona? Kion vi konsilus por iu estonta projekto?

Anonimulo — Afriko

La projekto estis bona, sed la afero pri vizoj malkuraĝigas. Prepari la vojaĝon dum longa tempo kaj aŭdi ke vi ne havas vizon je la lasta minuto, estas malkuraĝiga.

Anonimulo2 — Eŭropo

Laŭ mi, estis tre bona projekto, mi multe spertiĝis, estis bona ejo, bona etoso. Ne tiom bonis la manĝaĵoj, precipe kiam duono malsaniĝis, sed la organizantoj bone reagis. La tuttaga ekskurso estis dubinda, ĉar tro longa vojo por ne tiom indaj celoj.

Bernard GNANCADJA — Benino

La projekto por mi estas tre bona kaj mojosa. Ĝi permesis kulturajn interŝanĝojn. Ĝi montras kiel labori sukcese en teamo, tio jam estas bona sperto. Mi konsilus plian kunlaboron por iu estonta projekto.

Kouf DE SOMERO — Togolando

Ĝenerale, la projekto estas bona, sed male al junaj eŭropanoj, ni vojaĝas malfacile tra la mondo, ni havas vizproblemojn kaj mi ŝatus ke tiuj estu solvitaj por permesi al ni ĉiuj ĝui la eventon ie ajn.

Kingslim Kossi EDAH — Togolando

Ĉi tiu projekto permesis al mi partopreni en miaj unuaj internaciaj renkontiĝojn, malgraŭ la fakto ke mi esperantistiĝis en 2005. Fakte kiam mi instruas Esperanton al homoj, dirante al ili ke ĝi helpos ilin dum internaciaj renkontiĝoj, Ili ofte min demandas, ĉu mi mem jam tion spertis. Mi devis diri “Ne”. Sed nun, mi fiere diras “Jes”! Tio estas danke al la AEJK-projekto. Do en mian Esperantan vivon venis nova sento kaj tra miaj pensoj iras novaj revoj.

Sennaciulo — Eŭropo

Mi povis profiti multege de la projekto ĉar mi povis malkovri homojn el malsamaj kulturoj kaj ĉefe ĉar mi komprenis ke la mondo estas multe pli granda ol mia proksima spaco. Mi konstatis ke samideanoj troveblas ĉie. Malgraŭ tio, mi konsilus pli da organizo, pli da strikteco. Ŝajnis ke la miksado de la unua IJK en Afriko kun la trejnado malhelpas la realigadon de la trejnado en Aneho. Tamen mi pensas ke pli gravis tie la malsano ol la manko de laboro.

ENIGMO

Proponis: Franz-Joseph Geidel — Aŭstrio

Eniru! Sed, prefereble,
likvo estu ne eble>
Via valiz’ estu malpeza tuj
aŭ estos doloro en via monuj’!

Kion ni serĉas?

Hannover (Germanio) havas ĝin.

Bourgas (Bulgario) havas ĝin.

Hiroshima (Japanio) havas ĝin.

Hugo, Okla. (Usono) havas ĝin.

Kio havas ĝin plu?

1.Tristan da Cunha

2. Moengo (Suriname)

3. Talkeetna (Alas.) aŭ

4. Debrecen (Hungary)

Respondon sendu al la redakcio.

Ĉu Esperantaj individuaj iniciatoj destiniĝas al senkontinuiĝo?

Wendel Pontes

La malgrandeco de la Esperanta movado multfoje koncentras en malmultaj aktivuloj diversajn taskojn kaj projektojn. Estas multe da farendaĵoj, kaj malmulte da laborantoj disponeblaj. Pro tio, se vi volas specifan servon en Esperanto, kaj neniu ĝin faras, eble vi mem devas spertiĝi kaj oferi. Tio estas pozitiva rilate al la fakto ke tio povas esti individua stimulo por fari neekzistantan aferon, aŭ malpozitiva se ĝi elmontras ĉiujn limigojn kaj seniluziigas nin pri nia tiom dise parolata bunteco kaj diverseco. En ĉiuj movadoj, plendi pro manko de io estas pli facile ol labori por forigi la mankon.

Sed kiam la laboron tenas nursola entuziasmulo, ĉiuj jesas kaj ofte donas moralan apogon. Li dediĉas grandan parton de sia tempo kaj energio por oferi tiun servon — eventuale kun iom da financa kompenso, kiam bonŝanca — kaj daŭre persistas en tiu persona agado, ĝis la forto, entuziasmo kaj financa rimedo elĉerpiĝas. Aŭ eventuale kiam li konstatas, ke lia agado ricevas malpli da apogo ol li volas. Lastatempe, mi observis ke bonegaj individuaj iniciatoj estis ĉesigitaj, kaj mi volas iom paroli pri tio.

La unua ekzemplo estas “La Hodiaŭa Ĵurnalo”. Mallongan historion pri ĝi vi trovas en la blogo Esperanta Retradio. Resume, la modesta provo publikigi retan ĵurnalaspektan periodaĵon kiuj arigas diversajn tekstojn el multaj fontoj, iom post iom fariĝis tre konata. La iniciato alvenis de la brazila junulo Rafael Lima, kiu helpe de la rusa lingva revizianto Andrej Pechonkin kaj de efika reta dissendado, fariĝis facile konata. Kun pli ol 400 eldonoj, la ĵurnalo ankaŭ furoris. Ĉiuj originalaj fontoj estas skrupule citataj kaj ĝi estas ankaŭ ilustrita. Rafael mem respondecas pri la dissendado kaj certe ĉiuj aliaj necesaj prilaboroj. Sed ekde februaro 2018, la ĉiutaga publikigo ĉesis. Mesaĝoj en Facebook de konstantaj legantoj ekaperis por scii kio okazis al ĝi, do aperis artikolo en Esperanto-Retradio por klarigi la kialon de la malkontinuigo. La teksto montras ke ne nur privataj, sed pormovadaj novaj prioritatoj akumuliĝis sur la ŝultroj de la juna esperantisto: li fariĝas kontribuanto de la neoficiala blogo UN esperante, kaj la Esperanta versio de Global Voices. Aldone, li fariĝis unu el la kunlaborantoj por traduki la grandskalan projekton Esperanto-Kuriero de Unesko. Denove, la grupa iniciato fariĝis pli grava ol la individua laboro komencita de li.

La dua ekzemplo kiun mi volas priparoli estas tiu de alia brazilano: Flávio Rebello. Tamen lia iniciato estas iom polemika, kaj mi nur supraĵe parolos pri tio kio okazis: Flávio Rebello kreis, ĉirkaŭ la jaroj 2000, la retan kaj buntan portalon Ĝangalo.com. Ĝi promesis esti la plej moderna kaj dinamika informriĉa retpaĝaro de Esperantujo, kaj li estis sukcesa, sed post iom da tempo, eble li ne vidis la esperatan eĥon de sia originala kontribuo. Kun manko de subtenantoj kaj laborantoj, la portalo Ĝangalo.com trovis sian malkontinuiĝon. Flávio Rebello apartiĝis de Esperantujo kaj post kelkaj jaroj reaperis kun la aŭdaca propono krei ekskluzivan Esperantan televidkanalon, nomata ITV (Internacia TeleVido), kiu elsendus ĉiutagan esperantlingvan programaron. Li komencis la projekton kaj por plivastigi ĝin li planis vojaĝojn tra diversaj landoj en Eŭropo por trovi subtenantojn. Evidente li ne kolektis la kontentigan monsumon, kaj la ĝermo de ITV kiu ekaperis malkontinuiĝis. Flávio Rebello kabeis definitive.

Ŝajne la malmultaj aktivuloj kiuj sindediĉas al tiuj ardaj kaj tempelĉerpaj individuaj projektoj iom post iom trovas pli allogajn kaj komunajn laborojn, kiuj laŭ ilia kompreno estas multe pli gravaj ol iliaj propraj iniciatoj. Eble pli organizita teamo gajnas kun la alveno de tiom talentaj kaj laboremaj homoj, tamen por la diverseco estas iom da perdo. Mi ne dubas, ke tiuj personaj projektoj estas pli laboratorio ol efektive longtempa agado. Ĉiuj rajtas ŝanĝi, kaj inkluzive ŝanĝi siajn prioritatojn. Ĉiuj cititaj individuaj provoj formis parton de la esperanta historio kaj havis potencialon je pli longa kontinuado. Evidente neniu volis, ke ili ĉesu, ĉar la proponoj estis bonaj kaj havis la apogon de la komunumo (eĉ se tiu apogo ŝajne ne estis tiom granda ol estis dezirate). Mi pensas, kun iom da pesimismo, ke aliaj individuaj iniciatoj ankaŭ trovos sian finon baldaŭ, pro seniluziiĝo aŭ ŝanĝo de prioritatoj de la proponantoj. Se ni havus pli da aktivuloj, tiuj ege bonaj projektoj certe ne perdus siajn ĉefantaŭenigantojn.

E-KULTURO

Esperanta libro-eldonado: kial kaprompilo tia?

Luc GOUVERNEUR — Francio

Kiam mi ekstudis Esperanton antaŭ jam sufiĉe longa tempo, mi tute ne antaŭvidis, ke tiu stranga lingvo fariĝos iam kvazaŭ parto de mia memo, t.e. ne fremda porĉiame, sed ja lingvo alproprigebla, kiun, iom post iom, pro scivolemo kaj obstino, mi iel igos mia. Jes, tio funkciis fakte kiel sorĉa enfalilo! Nura senpripensa paŝo sufiĉas por ke jen, oni retroviĝu enretigita... sen eĉa elirdeziro.

Legemulo mi estas, tial tiu nova lingvo baldaŭ malfermis por mi tutan mondon nepre esplorindan. Same baldaŭ mi tiam aŭdacis provi tion, kion mi eĉ ne revus fari en mia gepatra lingvo: tradukadon. Tradukado... jen strangaĵo! Plenumaĵo ŝajne neplenumebla, des pli kiam, samkiel diris Gerrit Berveling*, defion oni serĉas. Mi elektis libron, kiun mi ŝategis, kiun mi plurfoje legis, ĉiufoje kun renovigita plezuro, libron enlerneje studatan ĉar legeblan jam en knabaĝo, himnon al naturo kaj amikeco: La Knabo kaj la Rivero (franclingve: L’enfant et la rivière) de Henri Bosco. Kompreneble, tio, kio unue rolis kiel vespera ŝatokupo, maroto certe luda sed ofte cerbumiga (eĉ iafoje sorĉe kaprompa), finfine vekis la deziron iam montri la frukton. Kial ne publikigi? Tiucele la elekto de la verko fakte montriĝis tute taŭga kaj duoble trafa, proponante al nia legantaro ne nur plian klasikaĵon, sed el speco, kiu ofte mankas nialingve: legaĵo porĉiuaĝa.

* vidu Kontakto n-ro 275.

Publikigi libron, des pli kiam temas pri traduko de aŭtentika aŭtoro, jen afero certe malfacila, pri kiu kutime okupiĝas profesiuloj. Sed en Esperantio? Ĉio tutcerte prezentiĝas alimaniere. Laŭ mia tiama vidpunkto, esperantlingvanoj probable estas libroamantoj, kiuj krome formas tutan reton da homoj bonvolemaj, pretaj konsili kaj helpi ĉe ĉiu survoja stumbligilo... Sed...

Unua stumbligilo: elturniĝi en la labirinto de kopirajto, eldonado kaj presado! Feliĉe, mia urba asocio, kaj precipe unu el ĝiaj membroj, jam eldonis librojn kaj tradukojn en Esperanto. Konsilojn kaj helpon mi do facile ricevis. Unu el ili estis, ke mi eldonu kaj presigu ne tro da ekzempleroj, almenaŭ dekomence. Konsiderante la malfacilaĵojn por disvendadi librojn tra Esperantio, cent ekzempleroj jam estas multe... Sed ju pli malmulte, des pli multekoste! Krome, ĉu vi imagas, ke la profesiaj eldonejoj, kiuj administras la kopirajtojn de jam nacifamaj verkistoj, kutimas ricevi petojn por eldoni tradukaĵojn (ekzemple al la angla, ĉina, hispana...) po nur cent ekzempleroj? Tial la negocado iomete daŭris, ĝis ni fine akordiĝis: mi pagu kopirajton por ducento, indicitan al la tuta vendovaloro. Tamen, unue mi prudente presigos nur centon da... Nur poste mi hazarde komprenis, ke mia pago koncernas nur la tekston mem, sen ebleco de aldonaĵo. Sed mi ja intencis aldoni unupaĝan koncizan biografion de la aŭtoro, kelkajn klarigojn por ie-tie faciligi la komprenon de la teksto al junuloj, des pli se ne-francaj, kaj fine, dorsoflanke de la kovrilo, mallongan prezentaĵon de la romaneto. Tion mi opiniis grava. Do, denova negocado por akiri, sen plia pago, la rajton aldoni tiujn tri partojn. Jam strebige, ĉu ne? Kaj mi tute ne parolas pri la teknikaj problemoj de enpaĝigo, kovrilo, ktp... por kiuj mi ricevis altvaloran kaj afablan helpon en la loka asocio.

Dua stumbligilo: la kontrola relegado. Ankoraŭ ĉi-okaze mi feliĉe ricevis helpon en mia urba asocio. Sed malgraŭ dekoj kaj dekoj da kontroloj por traserĉi plurokule ne nur tajpajn erarojn sed ankaŭ malglataĵojn alispecajn, tio laŭ mi ne sufiĉis. Mi vere deziris superrigardon de lerta eksterlingvano por forviŝi el la teksto ĉiujn eblajn francismojn. Sed ve!... Miaj multnombraj petprovoj bedaŭrinde vanis. Kelkaj ignoris, neniu konsentis. Mi finfine rezignis prie, jam kontenta iam-tiam ricevi (kvankam neajn) pokajn respondojn.

Tria stumbligilo: la disvendado. Jam antaŭ ol vendi unu libron, nepras dissendi senpage ekzemplerojn al la origina eldonisto kaj nacia biblioteko. Poste, kompreneble, al ĉiuj, kiuj iel helpis. Kaj fine, al tiuj, kiuj povus diskonigi la libron. Ja kompreneblas, ke tradukaĵo de iu ajn nekonato en la Esperanta medio, ne emas veki tujan fidemon. Konsentite! Tamen okazis, ke post du monatoj, mia “bebo” fariĝis “libro de la monato” kun pozitiva kritiko sur la retejo de Esperanto-France. Sekvis poste recenzo pli ol kontentiga en la aŭtuna numero de la revuo Literatura Foiro. Ne eblas esperi pli, ĉu ne?

Tiun ĉi lastan agnoskon de literatura revuo mi naive kredis ja sufiĉa por disvendigi la libron. Mi do preparis dosieron kaj sendis mesaĝojn al tuta retadresaro, t.e. al la ĉefaj libroservoj, kaj ankaŭ al ĉiuj lokaj asocioj, ĉu en Francio, ĉu eksterlande en Eŭra Eŭropo (pro mona kaj sendkosta facileco), proponante rabaton kaj senkostan sendon por ĉiu kvin-ekzemplera mendo. Ĉu vi antaŭvidas la rezulton? Preskaŭ neniu respondis... Eĉ nek ne, eĉ nek f...! Nur al la du ĉefaj libroservoj de Francio mi sukcesis vendi po kvin. Same al unu (nur unu!) najbara loka asocio. Krome estis aĉetitaj po-unu kelkaj pliaj. Sed ĝis nun ne pli. Post pli ol unu jaro, mi ankoraŭ ne enkasigis mian elspezon.

Kio okazas? Ĉu tia strebado finfine utilas, se nia lingvanaro ne plu legemas? Kaj ĉu la asocioj tiom kadukiĝis? Kien perdiĝis la iama spirito de kunlaboremo? Kvankam tio iel elrevigis kaj senkuraĝigis min, tamen mi denove laboras pri traduko de verko de Maeterlinck La vivo de la abeloj, bela teksto ne nur naturscienca sed ankaŭ filozofia. Ĉu mi iam memeldonos ĝin? Ĉu mi proponos ĝin al Esperanta eldonisto? Fakte mi ankoraŭ ne scias... Nur io certas: la seneĥa silento de nia verdstela mondeto daŭre ŝiras miajn orelojn!

Por mendi la libron, bonvolu sendi mesaĝon al l.gouverneur@orange.fr

Ĉu tia strebado finfine utilas, se nia lingvanaro ne plu legemas?

Esperantistoj de la mondo, unuiĝu!

Marcionilo Vasconcelos

En la Esperanta komunumo ni ofte konstatas ke oni taksas tri tipojn de esperantistoj: Tiujn kiuj aktivas en la movado (tio estas: ili estas engaĝiĝintaj en iu ajn Esperanta organizo kaj ofte ĉeestas Esperantajn eventojn), tiujn kiuj eĉ la lingvon ne parolas, tamen movadumas, estigante la krokodiladon en esperantaj aranĝoj, kaj tiujn kiuj, kvankam parolante la lingvon, ne partoprenas la movadon efektive. Tiuj lastaj povas dividiĝi en du tipojn: kelkaj partoprenas E-aranĝojn, kaj la aliaj ne, ili fakte estas la konataj “nur parolantoj de la lingvo”.

Menciinte tion ni povas observi ke en Esperantujo estas kvazaŭ ia “socia rango” kiun ni trovas en la ordinaraj socioj. Mi aparte jam aŭdis kelkajn fojojn: “Li ne partoprenas la movadon, li NUR parolas la lingvon.” Do ankaŭ observeblas ke ekzistas ia “socia valoro” donita al ĉiu el tiuj aretoj en nia komunumo.

Diferencoj, malsamaj opinioj kaj sintenoj okazas ĉie kaj pri ĉio en la mondo, do en Esperantujo ne povus esti malsimile. Tamen aldonindas la jena demando: Ĉu eblas trovi iun kunligan punkton inter tiuj diversaj grupoj kiujn nia lingvo enestas? Tiu demando kondukas nin al ia jeso: Esperanto ja iel kunligas nin ĉiujn kaj estas deziro de la komunumo ke ĝi iru antaŭen vigle kaj espere. Sed la vojo multobliĝas pri la manieroj okazigi tiujn antaŭenigojn, kvankam evidentiĝas ke en la aktivado ĉe la organizoj niaj lingvo kaj komunumo ricevas sian oksigenon por daŭre vivi. Ĉu je la eduka, politika, religia branĉoj oni ĉiam ricevas ian pozitivan rezulton pri la fortikigo de nia lingvo, sed al nemovademaj homoj kaj “nur parolantoj” de la lingvo kiel eblas okazigi ion pozitivan por nia nova sento, nome Esperanto?

Ricevinte ĉi tiun revuon, vi iel jam helpis nian organizon, kontraŭ iom da monsumo, vi apogis la agadon de TEJO UEA kaj ricevas ĉi tiun revuan numeron kaj aliron al organizaj servoj. Jen, do! Organizo kaj movado al movademuloj kaj lertuloj (aŭ homoj kiuj deziras lerni) pri Organizoj! Ĝuante la literaturan branĉon de nia komunumo, jen alia maniero apogi la verkistojn kaj eldonistojn de e-libroj! Asociiĝante al e-asocioj, kvankam vi neniam tretos sur ĝia planko, jen alia maniero. Bonvola homo ĉiam povos helpi, tia estu nia interna volo!

Mi estas aparte ne lerta pri organizoj, tamen ĉiam provas iel helpi la antaŭenigon de nia Esperanta lingvo laŭ miaj kapabloj kaj talentoj. Neniu sola povas fari ion ajn, sed ĉiuj homoj, laŭ sia strebo, kune povas fari multon. Ne gravas al kiu rango de esperantistoj vi apartenas, ni ĉiuj povas fari ion, kaj neniam turniĝi dorson al iu/io ajn, ĉar “kune ni estas fortaj” kaj la kampagado (ne kampmovado) estas granda kaj bezonas ĉiajn vin!

VOJAĜO

Esperanto-domo en Medano

Rebecca GIERSIEFEN - Germanio/Nederlando

Ĉi-jare mi decidis iri al Indonezio por partopreni projekton pri senpaga domo por vojaĝantoj, kiun organizas grupo de rusaj amikoj. Kiam mi esploris Interrete pri la insulo Sumatro, mi trovis hazarde ke estas Esperanto-domo en la urbo Medano en la nordo de tiu insulo. Mi decidis ankaŭ ĝin viziti.

Mi naskigis en Germanio, en Francio mi studis la rusan kaj la persan lingvojn en universitato. Post miaj studoj mi loĝis en Nederlando. Pro tio ke mi iras ĉiujare al Turkio, mi parolas bone la turkan kaj malpli bone la kurdan. Mi komencis lerni Esperanton pasintjare per Interreto leginte artikolon pri la lingvo. Mi vojaĝas multe kaj mi havas blogon pri vojaĝo en la angla lingvo.

Alveninte al Indonezio, mi vojaĝis al la urbo Medano, en la nordo de Sumatro, petveturante. La lastan horon de la vojaĝo mi veturis kun tri homoj, kiuj laboris kune. Unu povis paroli la anglan. Mi diris al li la celon de mia vojaĝo kaj devis klarigi, kio estas Esperanto. Kiam ni alvenis al Medano, ili invitis min al kafejo. Mi sciis ke Reza, la esperantisto, kun kiu mi parolis antaŭe per Interreto, estas en la universitato ĝis la kvina, do mi akceptis trinki glacian kafon. Mi bonŝancis, ĉar la kafejo estis proksima al la universitato kaj mi povis marŝi tien.

Survoje mi vidis virojn, kiuj laboris pri gemoj. Ili havas partojn de rokoj kaj ŝlifas ilin. Tio estas tre danĝera al unu el la viroj ĉe la ŝlifmaŝino mankis fingro. Kiam la gemoj estas malgrandaj kaj rondaj, ili metas ilin en ringojn. La homoj en Sumatro tre ŝatas ringojn kun grandaj, diverskoloraj gemoj. Multaj viroj ĉiam portas ringojn kaj ĉenojn kun gemoj. Unu el la viroj en la laborejo montris al mi skatolon kun multaj ringoj. La plejparto de la gemoj de la ringoj estis el Atjeh, en la ekstrema nordo de Sumatro.

Mi atingis la universitaton, kiu havas grandan ĝardenon. Mi sidis sur la herbo kaj malstreĉiĝis. Juna virino vendis sukon de melono ĝi estis tre bongusta. Mi petis la studentojn tie en la parko telefoni al Reza, sed li ne respondis la telefonon. Mi klarigis al la studentoj kiel mi ekkonis lin kaj kio estas Esperanto. Mi atendis ĝis la kvina kaj duono, sed kiam mi komprenis ke Reza ne respondos, mi decidis iri rekte al la Esperanto-domo.

Mi havis la adreson. Kiam mi serĉis aŭtobuson, tri punkuloj kun gitaroj ĉe la bordo de la strato vokis min. Mi sidis kun ili. Ĉiuj havis multajn tatuojn kaj du eĉ sur la vizaĝo havis tatuojn. Ili portis ankaŭ ĉenojn kun tridento. Ili ne parolis la anglan, kaj ĉi-foje mi ne povis klarigi, kio estas Esperanto. La nurajn vortojn, kiujn ili konis en la angla estis “solidarity” kaj “equality” (solidareco kaj egaleco). Ili aĉetis du telerojn de bakso (supo kun viando) por kundividi. La indoneziaj homoj estas tre gastamaj! Ni manĝis kune. Poste mi aĉetis trinkaĵon por ni ĉiuj. Tiam ili helpis min trovi rikiŝon (la vojo estis tro longa por la aŭtobuso). En duonhoro mi atingis la Esperanto-domon. Mi eksciis poste, ke tiam Reza pasis preter ni per motorciklo kaj vidis la punkulojn, sed li ne rekonis min kaj tial ne haltis.

La unuan vesperon en la Esperanto-domo mi renkontis Reza kaj liajn amikojn Aya kaj Darul. Ili ĉiuj estas instruistoj pri la angla kaj Esperanto. Por pagi la luadon de la domo ili kaj aliaj donas kursojn pri la angla, la korea kaj la japana lingvoj, kaj ankoraŭ pri matematiko. Aliflanke, la kursoj de Esperanto estas senpagaj. En tiu semajnfino mi partoprenis du kursojn de Esperanto. La lernantoj estis komencantaj kaj mia Esperanto jam estas pli bona, sed la kurso estis tre profita ankaŭ por mi, ĉar mi povis lerni la indonezian en la sama tempo. Mi estas tre entuziasma pri ĉiuj lingvoj Esperanto estas la deka lingvo, kiun mi parolas kaj la indonezia estos eble la dekunua.

En la dua leciono, unu el la lernantinoj de Esperanto venis kun donaco por mi. Ŝi estis el la etna grupo Batak, kaj ŝi donis al mi tradician batakan ŝalon. Ŝi rakontis ke antaŭe ŝia avino teksis ŝalojn kiel tiu permane. Daŭris tri semajnojn por fari nur unu ŝalon! La novaj ŝaloj estas farataj per maŝino, kompreneble.

Nun en marto, kiam mi verkas tiun ĉi raporton, estas la plej varma periodo de la jaro en Medano. Tio estas interesa pro tio, ke en la montoj, en la urbeto Berastagi, troviĝanta nur unu horon kaj duonon per aŭto for de Medano, nun estas la pluvsezono. La unuan nokton en kiu mi estis tie, mi sentis ke la ĉambro, kiun miaj novaj amikoj donis al mi, estas iomete sufoka, kaj mi iris dormi sur la tegmento. Sur la tegmento blovis agrabla vento kaj mi povis rigardi la stelojn. Sed la sekvan tagon miaj gastigantoj pensis, ke la ĉambro estas malbona. Tamen mi vere ŝatis dormi sur la tegmento, kaj se mi dormus tie la tutan semajnon, tio ne estus problemo. En multaj lokoj, kien mi vojaĝis, kiel en diversaj landoj en Afriko aŭ en Turkio aŭ en la Iraka Kurdistano, estas normale dormi sur la tegmento dum la somero.

Mi restis unu semajnon en Medano, kaj la lastajn noktojn mi dormis en la gastoĉambro de la familia domo de Reza. Tie mi havis la eblon paroli la indonezian kun lia patrino. La unuan nokton ŝi preparis por ni rizon kun kareaĵo. Ĝi estis tiel bongusta kiel la plej bonaj kareaĵoj, kiujn mi iam manĝis en la subkontinento. Kareaĵo estas populara manĝo en Medano pro tio ke estas multaj barataj homoj tie. Unu tagon Reza, Darul kaj mi vizitis hindan templon en la urbcentro. En Medano eĉ estas sika templo kaj sika kvartalo, kvankam ni ne iris tien (siko estas hinda religia komunumo).

Aldone en Medano troviĝas budhistaj, taoistaj kaj kristanaj temploj. Medano estas kosmopolita urbo kun ĉinaj, malajaj, barataj kaj malsamgentaj sumatraj loĝantoj (Batak, Atjeh, Minankabau ktp). Krome, multaj baratanoj kaj ĉinoj venis en la tempoj de la nederlanda koloniado por labori en la tabako-kampoj.

En mia lasta tago en Medano, mi flugis de Medano al Jogjakarto en Javo. Tie mi renkontis miajn rusajn amikojn kaj aliajn vojaĝantojn. Reza kun sia patro veturigis min al la flughaveno en la tria horo de la nokto. Ĉu mi jam diris, ke la indoneziaj homoj estas tre gastamaj?! Mi vere amuziĝis kun la esperantistoj en Medano kaj unu tagon mi certe revenos al la Esperanto-domo. Mi estis la unua gasto, kaj mi esperas ke multaj aliaj esperantistoj iros tien.

***

Blogo de Rebekah pri siaj vojaĝoj (en la angla lingvo)

youarealltourists.blogspot.com

Blogo de la E-klubo en Medano

auroramovado.blogspot.com.br

La Esperanto-Movado Estontecen

Adonis Saliba (Januaro 2019)

La estonteco de Esperanto ne ekzistas sen la esperantistoj.

Multaj povas tordi la lipojn pensante, ke nia internacia lingvo vivos per si mem surbaze de sia neŭtraleco kaj internacieco. Tion eblas atingi, sed lasante la lingvon al ebla postvivado, kiel muzean interesaĵon por retroviĝon en la estonteco.

Oni devas konstati aliflanke, ke Esperanto ne plu apartenas al la modeloj kreitaj de asocioj aŭ organizaĵoj, la daŭra kredo ke Esperanto dependas de ĝenerala rekono, kiel tiu de Unesko, estas ankaŭ verŝajna efika vojo por ke la homaro rekonu la neceson de Esperanto. Mi mem demandus: ĉu fakte oni volas ĝeneralan finan venkon laŭ la modelo de 1900-aj asocioj? Malgraŭ miaj favoraj pensoj pri finvenkismo, mi devas rezigni pri ĝi, kiel tuja modelo por la nuna monda daŭrigo kaj ampleksigo de la Esperanto-movado. Ĝi estas celo, ne vojo. Ni devas resurvojigi Esperanto-movadon, tiujn de UEA kaj TEJO, laŭ nia nuna socia tempo, surbaze de iu pli estontece firma modelo, por uzi ĝin en pli fruktodona laboro de la finvenkismaj esperantistoj.

Alikampe, ŝajne aperas indiko. Tio estas la Interreto, la granda frato, aŭ leviatano laŭvole. Oni devas konstati, ke nuntempe Esperanto estas ja konata kaj rekonata de multaj homoj tra la mondo. Eble multe pli ol nia cent-kaj-plusa jara laboro. Ni vidas la fenomenojn: Vikipedion, Duolingo, Guglon, ktp, kiuj permesas ke la esperantistoj inkluziviĝu tre forte en la interreta mondo. Eĉ la aperintaj interretaj kontribuoj de la tradicia Esperanto-Movado al tiu virtuala medio, kiel de LERNU.NET kaj EDUKADO.NET, favorataj de ESF, kaj la reliefa interreta firmao IKSO.NET, kiuj estis grandaj sukcesoj de la nuntempaj esperantistoj, estas malgrandaj fronte al la mondskalaj favoradoj de la gigantaj entreprenoj kiel de Guglo kaj Duolingo.

Kial Esperanto estas interesa al tiuj grandaj mondskalaj firmaoj?

Ili certe celas merkatumon. Laŭ ilia ideo, Esperanto estas certe bona alternativo. Kontraŭe ili ne investus tiom funde en tiu distribua modelo. Aldone, ili estas grandaj modifantoj de la ekonomio kaj socia vojo tra la mondo. Ili definitive ŝanĝis la modelon por Esperanto-Movada progresigo. Ili malfermis la eblojn, ke multaj finvenkigu Esperanton, adoptante ĝin kaj distribuante ĝian utilecon tra la mondo, preter la idealismaj laboroj de la esperantistoj.

Do, ili modifis nian movadon. Ni, esperantistoj, nun dependas de ili. Ĉu vi rimarkis tion? Ni apenaŭ ekzistas apartigitaj de la ekranoj. Ni jam vivas en ilia modelo de kunvivado. Oni arigas la esperantistojn kaj vivigas nian Esperantan vivon per interretaj medioj. Kaj, certe, oni multe pli vivigas nian esperantistecon laŭ interreta etiketo ol ni havis antaŭe. Pro tio, ili preparas nian komunumon por tuta virtualigo.

Tamen, oni ne scias propradire, kien ni iras, tamen nia rapideco en la esperantista mondo multe ampleksiĝis, laŭ mi, sen kiu ajn kontrolo. Ni fariĝis uzantoj de Esperanto, forgesante niajn antaŭajn motiviĝojn por resti laborantaj pri nia internacia lingvo. Nia nura sekura sidloko en tiu lumrapida vojaĝo tra interretaj vojoj, estas la lingva uzado. Ni ne plu foliumas librojn, ni okulumas la ekranajn tekstojn. Tamen, ni nepre memoru, ke ni estas homa grupo kaj por tiuj, kiuj daŭre kredas, “zamenhofaj esperantistoj”. Aŭ ĉu vi jam fariĝis elektrona produktaĵo aŭ robota lingva uzanto?

Por mi, vidante tiun scenejon, ni jam finvenkis laŭ la modelo de la pasinta jarcento. Ni eĉ ne imagus, antaŭ 20-30 jaroj, tiun furoran sukceson, kiun Vikipedio, Duolingo kaj Guglo portis al ni.

Kion fari?

Bone, por rezisti en la “bongusta” movado, tiu movado de esperantistoj kun “interna ideo”, ni, daŭre zamenhofaj esperantistoj, devas aparte labori, por kribri niajn esperantistojn el la mondo de aŭtomataj lerniloj. Ni ankoraŭ estas homoj de karno kaj ostoj. Ni, laŭ la elektronikaj ondoj, devas surfadi por trovi niajn “sentoplenajn” esperantistojn. Mi ne parolas pri niaj amosentaj renkontoj kaj kongresoj, pri nia hobieca fizika movado, sed minimume pri niaj ciferigitaj amikecaj kontaktoj. Ni devas trovi homecon en nia virtualaj laboroj por Esperanto. El la ekranoj povas eventuale ŝpruci fizikaj homaj kontaktoj, kiuj multe plezurigas nin.

Ĝuste pro tiaj motivoj, mi trovis vojon en la Brazila virtuala movado por daŭre labori por Esperanto. Mi kreis miajn laborajn bazojn en tiuj motoj: “amikeco motivas esperantismon”; “volontula laboro valorigas la homecon”; “nur esperantistoj faras esperantistojn”; “lernu instruante”, “polemiko apartigas la homojn”. Ĉi-lasta estas tre malfacile sekvenda devizo en niaj fulmaj tempoj de interreto, tamen la plej detrua por daŭra esperantisteco de la polemikuloj.

Elpensante tiujn ideojn, iomete empirie, mi venis al la ideo pri establigo de “Programo Mia Amiko”, kie nia laborgrupo instruas Esperanton al portugallingvaj interesatoj surbaze de pretaj interretaj metodoj (duolingo, lernu, ktp) kaj uzante la elementojn de “amikeca voluntulado”, “valorigo de lernantoj kiel intruistoj”, “media interrilatado: fejsbuka, vacapa, instagrama, ktp”. Konkrete, ni parigas la enskribitajn virtualajn lernantojn kun monitoroj. Niaj monitoroj relative bone posedas la lingvon. Ni ne volas lingvecajn harfendantojn de la lingvo, ili mizere instruas Esperanton. Aliflanke, la monitoroj plejparte ne venas el la tradicia fizika movado, sed jam de la interreta movado. Per PMA, ni refortigas nian Esperantan kulturon kaj ĝian historion. Individuskale, ni kontrolas pli intense la progresadon de niaj lernantoj, sendante al ili valorigajn mesaĝojn pri iliaj sukcesoj en la lernado. Ni donas al ili liberajn alternativojn inter la metodoj, sed kontaktas ilin persone por kontroli la prononcadon, helpi en la duboj kaj ankaŭ por pli amikiĝi al ili. Ni valorigas la homajn kontaktojn. Ni volas prepari esperantistojn, ni volas havi esperantistojn. Ni ne volas simplajn lingvajn konantojn.

Post 7-jara laboro, ni sentas, en la Programo Mia Amiko, ke nia sukceso estas relative bona, sed instrui Esperanton ne estas facila tasko. Tamen, laŭ mi, ni trovis vojeton por daŭre esperantiste labori por Esperanto en ĝia vojaĝo al la estonteco.

70-a jariĝo de la Esperanto-flago super Akonkagvo

Roberto Sartor - Argentino

La 13an de februaro 1944, Tibor Sekelj, tiam loĝanta en Argentino, sukcesis grimpi sur la Akonkagvan monton kaj fiksi sur ĝian pinton Esperantan flageton. Tiu grimpado estis lia unua heroaĵo kaj ĝi markis, difinis aŭ konfirmis la vojon de lia tuta posta vivo!

Tibor Sekelj estis hungardevena jugoslava ĵurnalisto, esploristo kaj verkisto. Li entreprenis ekspediciojn tra Sudameriko, Azio kaj Afriko. Li sukcesis atingi la pinton de la monto kaj supervivi. Tie Sekelj fiksis Esperanto-flagon kaj emocie rakontis: “La 13-an de februaro 1944, triangula verda flageto kun verda stelo ekflirtis sur la pinto de Akonkagvo.... Miaj manoj tremis kiam mi fiksis la flageton... En tiu sublima momento, inter la Tero kaj Ĉielo miaj pensoj flugis al ĉiuj esperantistoj de la mondo kun tremanta koro. Ĉar mi ne estis ankoraŭ certa, ĉu mi viva sukcesos ankaŭ descendi.”

En tiu “sublima momento”, la esperantisto — kiu lernis la internacian lingvon el Lapenna, en Zagrebo, elstaris pli alte ol la ĵurnalisto, verkisto kaj estonta esploristo. Li jam sentis sin “mondcivitano” kaj tiel li respondis kiam post la dua grimpado al Akonkagvo — en februaro 1945 — li ĝentile rifuzis esti honorigita per la ora medalo de la Argentina Registaro kaj la argentina civitaneco.

Akonkagvo estas la plej alta monto en la tuta suda hemisfero kaj la plej alta ekster Azio. Ĝi altas 6 962 metrojn, troviĝas en Argentino proksime al la limo kun Ĉilio kaj apartenas al la montaro Andoj. La sviso Matthias Zurbriggen estis la unua homo, kiu surgrimpis tiun ĉi monton, kiel partoprenanto de ekspedicio de Edward Fitzgerald en 1897. Tibor Sekelj atingis ĝian pinton kun la ekspedicio de Johann Georg Link. Lia unua verko hispanlingve “Tempesto super Akonkagvo”, aperigita samjare, furoris en la lando kaj estas ankoraŭ eldonata kaj legata. Ĉiujare, miloj da grimpistoj legas ĝin kiel antaŭpreparo por la grimpado ĉar ĝi restis vera historia kaj manlibra verko.

Sekelj naskiĝis en 1912 kaj mortis en 1988. Li alvenis al Argentino kiel 27-jarulo kaj forlasis Amerikon kiel matura kaj sperta 42-jara plenaĝulo. Edziĝis al la argentina esperantistino Maria Reznik kaj havis argentinan solan filon. Tibor Sekelj loĝis en Argentino dum dek jaroj kaj kvin pliaj en Centrameriko. Tiu fakto ne malpliigas lin kiel la elstaran filon de la urbo Subotica kaj kiel “bienulo trairanta sian bienon inter la sep maroj dissemitan...”

Esperantisto sekvas la paŝojn de Sekelj

Amri Wandel el Israelo decidis sekvi la spurojn de Tibor Sekelj kaj surgrimpis la monton Akonkagvo pasintjare eĉ se por tio li devis atendi pli ol planite.

Kial supreniri la monton Akonkagvo?

Logis min ĝia reputacio de la plej alta pinto en Ameriko kaj la malfacileco. Post Kilimanĝaro mi decidis provi surgrimpi Akonkagvon.

Kia estis la grimpado?

Estis malfacila pro la alteco kaj la vetero. Aldone la vojo al la monto estis blokita dum du semajnoj, ĝuste kiam nia grupo alvenis kaj ni devis surgrimpi alian monton (La Plata) anstataŭe, la grupo jam devis reveni al Israelo sed mi plilongigis la feriadon por tamen surgrimpi Akonkagvon. Normale la grimpado daŭras du semajnojn.

Ĉu Sekelj estas speciala por vi?

Jes, Tibor estas speciala. Mi ne renkontis lin dum lia vivo sed mi konatiĝis kun liaj libroj, speciale per “Tempesto super Akonkagvo”, kiun mi legis antaŭ kaj dum la grimpado. Efektive mi grimpis laŭ liaj rakontoj kaj vizitis multajn lokojn, kiujn li menciis en la libro. Mi eĉ trovis lian subskribon en la gastlibro de la E-klubo de Bonaero. Plurfoje mi prelegis dum E-renkontiĝoj pri li kaj liaj vojaĝoj, kiujn mi faris simile.

Kelkaj esperantistoj, kiuj ĉi-jare partoprenos la 99-an UK-on en Bonaero, scivolas ĉu ili povus iri ĝis Akonkagvo aŭ eĉ grimpi sur ĝin... Sed la UK okazos dum suda vintro kaj sur Akonkagvon oni povas grimpi nur dum la somero. Tamen sur la ŝoŝeo al Ĉilio, trans Andoj eblas rigardi ĝin!

Putevima Tibora Sekelja (Sur la spuroj de Tibor Sekelj)

Dokumentfilmo prezentita en 2012 kaj farita de STIPAN MILODANOVIĆ. En serba lingvo kun subtekstoj en la angla.

http://www.youtube.com/watch?v=xkgpcYyVX8Q

ĈEFARTIKOLO

Esperanto kaj latino

Frederiko LOPES - Brazilo

Kiuj rilatoj ekzistas inter Esperanto kaj la latina lingvo?

Multaj el ni jam aŭdis pri la latino. Kelkaj eĉ jam ĝin lernis en lernejoj aŭ universitatoj. Malmultaj tamen ĝin posedas en nivelo de legado, kaj multe malpli en nivelo de parolado. Sed la latina lingvo estas unu el la ĉefaj bazlingvoj de eŭropaj lingvoj, do ankaŭ de Esperanto. Ĉu ni ne bezonus koni ĝin iom pli bone? Kion ni gajnus per tio?

La latina lingvo ekestis en la itala regiono ĉirkaŭ Romo. Dum granda parto de sia historio, ĝi estis lingvo de terkulturistoj kaj bienuloj, poste lingvo de militistoj, politikistoj kaj advokatoj, kaj nun de filozofoj kaj religiuloj vivantaj en Vatikano. Oni atendas, ke la Papo parolu latinon, sed la vero estas, ke eĉ en Vatikano malmultaj fakte ĝin parolas. Ĝi estas nomata malviva lingvo, sed tio ankaŭ ne estas ĝuste la realo.

Mi ne volas paroli pri la movado “Viva Latino”. Kontraŭe, mi pensas, ke tiu movado povas atingi nur malmultajn kun granda kvanto da tempo kaj energio disponeblaj. Sed la latino ja atingas vin, kaj faras tion rekte per Esperanto.

La formo de la plimulto de niaj vortoj devenas el latino. Latino estas unu el la lingvoj, kiujn Zamenhof konis. Latino estas la bazo de la vortoj de la franca, kaj iom pli ol duono de la angla. Rusoj bone scias, ke la influo de la franca — do de latino — sur la rusa lingvo estis tre forta. Zamenhof scipovis ankaŭ la rusan, kaj certe rimarkis tion. Ni vidu ankaŭ, ke la sciencaj fakaj vortoj preskaŭ ĉiuj devenas el la latino.

La akordo inter substantivoj kaj adjektivoj en Esperanto devenas el latino. La akuzativo, ordinara lingva trajto de multaj eŭropaj lingvoj, enestas en latino. La uzo de akuzativo post kelkaj prepozicioj montranta movon estas latinaĵo. Ankaŭ la nevarieco de adverboj estas latina trajto. La simetrio inter la noma sistemo de latino kaj tiu de Esperanto estas tre granda.

La verbaj tempoj de Esperanto kaj iliaj uzadoj per adverboj ŝajnas esti raciigita formo de la latinaj tempoj. En la unua konjugacio de latino, la estanta tempo havas la vokalon “a” en ĉiuj formoj, kaj “i” en la ĉefa estinta tempo. La participa sistemo de Esperanto estas genia reguligo de la participa sistema de latino. Oni povas per Esperanto ellabori participajn konstruojn respondajn al la latinaj, kaj eĉ doni kelkajn aliajn. Mi ne parolu pri multaj aliaj similecoj rilate la kunordigo kaj subordigo de propozicioj. Tie la kampo estas ja fruktodona.

Esperanto estis la unua dua lingvo, kiun mi parolis. Ĝi restas hodiaŭ mia plej uzata dua lingvo, malgraŭ ke mi, pro profesiaj kialoj, devis lerni la latinan, kiun mi tre amas, kaj kiu estas treege simila al mia gepatra lingvo, la portugala. Mi ĉiam sentis kaj sentas, ke Esperanto estas raciigita, simpligita kaj genie refandita formo de la latina. Mi jam aŭdis, ke ankaŭ ĉinoj vidas Esperanton, malgraŭ ĝia eŭropa formo, tre simila al la ĉina lingvo. Tio estas absolute mirinda!

Kion mi gajnis lerninte la latinon? Krom aliro al majstroverkoj de influegaj Okcidentaj pensuloj, krom pli bona mastrado de mia gepatra lingvo, mi lernis pli ami Esperanton. Multe pli pro tio, ke mi lernis la latinon nur poste, tiam, kiam mi bone lernis Esperanton!

RECENZO

Gaŭtiera blanka elefanto

Dokumentfilmo DVD

Eldona Fako Kooperativa de SAT

6-lingva sontrako/22-lingvaj subtekstoj

64 minutoj - 2013

En la jaro 2010, kun granda entuziasmo de la produktantoj, SAT (Sennacieca Asocio Tutmonda) anoncis la ekproduktadon de dokumentfilmo pri Esperanto kun investo de 50 000 eŭroj. La celo: havi filmon, kiu povus prezenti la movadon al vasta publiko sen ke ĝi estu memreklama aŭ propaganda. Por tiu tasko SAT dungis la francan reĝisoron Dominique Gautier.

Dominique Gautier estas konata en la franca maldekstra movado pro la sociaj filmoj, kiujn li faris kune kun la historiisto Jean Ortiz. Tamen en ĉi tiu DVD Ortiz ne partoprenis.

La reĝisoro vizitis kelkajn kongresojn kaj tie intervjuis esperantistojn, tiel li devus ekhavi “vidpunkton pri nia movado, kiun li malkovras dum la filmado”, laŭ la diskonigita komuniko.

Se la filmo devus transdoni la opinion de la aŭtoro pri Esperanto, oni eble povus dungi iun ajn por tiu tasko, ĉar rakonto mem ne ekzistas. Ŝajnas ke Gautier ne vere interesiĝis pri nia lingvo kaj faris ŝablonan filmon, en kiu la opinioj de la intervjuatoj anstataŭas lian propran, kiun oni ne povas kapti per la filmo.

La troa kvanto da intervjuitoj igas la filmon sennecese longa. Eble, per tiom multaj malsamaj intervjuitoj, li volis montri ke ekzistas bunta parolantaro, sed kelkaj intervjuoj senmanke forigeblus. Mi ne rimarkis lingvajn erarojn (en la Esperanta versio), escepte de nemalrimarkebla en la unua frazo de la filmo: “Ĉio komencis en Pollando...”, sed estas kelkaj asertoj, kiuj aspektas iom troige, kiel: “Esperanto estas lingvo pli fleksebla ol naciaj lingvoj” kaj “Ĝi donas pli da eblojn esprimiĝi ol la franca lingvo”.

Tamen la parto pri lingva egaleco viglas. Favoras ankaŭ la fakto ke ĝi estas bele filmita, malgraŭ la fakto ke la DVD-menuo estas amatoreca. Sed ĉar esperantistoj ne estas la celpubliko, mi tre scivolas pri tio, kion la ne-esperantista publiko opinios pri ĝi. Ĉu la filmo atingos ilin aŭ ĝi fariĝos unu plia blanka elefanto en nia movado? Teorie, dokumentfilmoj ja estas bonega fenestro pri ideoj, sed oni devas havi perspektivan longplanadon por utiligi ĝin.

Por esperantistoj, la filmo alportas nenion novan, kaj tiun senton “mi jam vidis tiun filmon” klarigas la fino de la filmo, kie legeblas “La komentado estis inspirita el diversaj tekstoj en la reto”.

Rogener PAVINSKI

Estraro de TEJO

Abel Johannes (Nederlando) — Joop — Prezidanto; prezidanto@tejo.org,

Mounir Abjiou (Maroko) — Unua Vicprezidanto;

Hoan Tran — Ĝojo (Vjetnamio) — Prezidanto; hoan.tran@tejo.org

Catherine Neilson (Usono) — Kejti - Ĝenerala Sekretario;

gxen-sek@tejo.org

Mung Bui — Feliĉa (Vjetnamio) — Kasisto; kasisto@tejo.org, bui.

mung@tejo.org

Karina Oliveira (Brazilo) — Estrarano;

Jung Yuro (Unika) — (Sud-Koreio) — Estrarano;

Luis Miguel — (Kolombio) — Estrarano

Koffitché Koufionou (Togolando)

ĈEFARTIKOLO

Eta historio de la scienco

Rogener PAVINSKI — Brazilo

Konata kuracisto esperantista, ricevinte sciigon ke Kontakto pritraktos la temon homeopatio kaj alternativaj kuracmetodoj, skribis al ni iom tiel: “Mi nenion povas verki pri homeopatio ĉar ĝi ne kuracas, ĝi estas pseŭdoscienco”. Nu, mi do faras alian demandon: Kio do estas scienco?

“La plej granda malamiko de la scio ne estas la malscio, sed la iluzio de la scio”. Stephen W. Hawking (1942-2018)

Eble multaj homoj ne ĝuste konas la signifon de la vorto. En la buŝo kaj el la plumo de kelkaj, ŝajnas ke la vorto “scienco” akiras alian signifon. Ordinaraj homoj povas tremi antaŭ ĝi, kvazaŭ ĝi estus la vorto de Dio mem (kvankam la scienco mem ne pruvis ĝian ekziston — nek ne-ekziston...). Ĉu scienco egalas al vero? Ĉu la nunaj sciencaj metodoj kaj malkovroj estas netuŝeblaj reguloj gravuritaj en ŝtono; ordono de iu dio, kiu diras: “Jen estas la scienco, per kiu vi estu la portanto de la vero”? Ni iom esploru tion.

*scienc/o *

1 Sistema tutaĵo de scioj, bazita sur metoda racia esploro kaj celanta eltrovon de leĝoj de la naturo aŭ de la homa socio:

2 Tutaĵo de la metodoj, hipotezoj, teorioj k scioj pri difinita fako:

3 Kolektivo de la diversaj sciencoj, kontraste kun ĉio, kio ne estas esprimebla per ciferaj leĝoj

*Laŭ reta PIV

Nun, jam pli bone sciante tion, mi volas reliefigi du sciencajn novaĵojn, kiuj aperis lastatempe:

40 jarojn post la kondamno, la ŝoka revelacio: la butero estis senkulpa

Dum jardekoj, la sciencistoj gurdadis ke la vegetalaj oleoj estas pli bonaj por la koro ol la butero. Nun, reviziante malnovan esploron, oni malkovris ke tio ne tre ĝustas.*

* www.bmj.com/content/353/bmj.i1246

Interstico*, la “nova organo” de la homa korpo, kiun la scienco ĵus malkovris.

Ĝi ĉiam estis tie, sed nur per nova moderna teknologio, la sciencistoj povis finfine ĝin identigi: spaco plena je kavoj plenigitaj per likvaĵo, ekzistanta inter la histoj de nia korpo. Grupo el specialigistoj klasigas ĝin kiel novan organon de la korpo.*

* http://www.bbc.com/portuguese/geral-43577663

*Libera traduko el la angla interstice (eta spaco inter objektoj)

La unua novaĵo diras ke dum 40 jaroj la oficiala scienco faris eraran kaj malĝustan nutradan preskribon, kiu tre verŝajne miskondukis homojn damaĝi sian sanon. La dua indikas ke ĝis nun tiu “nova” organo, kiu ĉiam ekzistis sed ne estis priatentata, simple ne estis konsiderata en la medicino. Gravas kompreni ke scienco ne egalas al vero, ĉar la vero — nun filozofie — eble nur dependas de la vidpunkto. Sed en nia epoko, kelkaj homoj anstataŭgis sian fidon je religioj per nova dio nomata Scienco.

La scienco naskiĝas el la eraroj

La franca antropologo Yvens Coppens asertis: “Se la scienco estus glaciinsulo, ĝiaj konfirmitaj rezultoj estus la reliefa superakva pinto, dum preskaŭ la tutaĵo subakva estus la amasigitaj eraroj”. Tamen la historio montras nur la sukcesojn kaj forgesas pri la eraroj. Ofte en scienco aperas kvazaŭreligiaj dogmoj. La sciencistoj mem, homoj kiel ni, estas ankaŭ influeblaj de la ideoj de sia tempo, de siaj edukado kaj kulturo kaj ĉefe de siaj aprioraj ideoj.

Kiam la malnovaj pensuloj el Grekio, kiel Platono kaj Aristolelo komencis fari trafajn kaj akrajn demandojn, kaj ĉefe, malfermi ilin al diskutado, tiam naskiĝis la scienco. Kaj ĝi naskiĝis plena je stultaĵoj. Inter la obstinaj trompoj troviĝis la tiama “certeco” ke la orbitoj de la planedoj devus havi perfektan cirklon — eraro, kiu hantis la astronomion dum 2 mil jaroj. Aristolelo akceptis la ideon (surbaze de siaj esploroj pri 500 specioj) de la spontanea kreado — bestoj, kiuj povas naskiĝi sen genero, sed rekte el la grundo, akvo ktp.

En la libro Je pense, donc je me trompe (Mi pensas, do mi trompiĝas), la ĵurnalisto Jean-Pierre Lentin skribas ke Aristotelo estis ja geniulo kaj postlasis verkojn pri diversaj temoj. Liaj ideoj, ĉu ĝustaj ĉu malĝustaj, postvivis senkonteste dum dek kvin jarcentoj. En la 18-a jarcento, en la plej gravaj universitatoj, ĉiuj eraroj iĝis netuŝeblaj veroj. La ĵus naskiĝinta scienco jam faris sian unuan mispaŝon: la devigan eraron.

Poste, en la 19-a jarcento, kiam oni estis fine liberigitaj de influoj el religioj, filozofioj kaj politiko, la scienco floras, sed fine, la dogmo renaskiĝas ene de ĝi. En 1887 la franca kemiisto Macellin Berthelot skribas tion, kion Vittet nomas “La plej stulta frazo ĉiam”: “Por la scienco, la mondo ekde nun ne havas misteron”. Pro simila aroganteco, du el la plej grandaj malkovroj tiamaj — la atomo kaj la ĉelo — riskis morti tuj ĉe la naskiĝo.

“Se mi povus, mi malaperigus la vorton atomo el la scienco”, skribas en 1826 Jean-Baptiste Dumas, la plej influipova kemiisto tiam. Berthelot dum 25 jaroj kvazaŭ diktature sufokas esploradojn pri atomoj. La plej gravaj moŝtuloj lasas sin konvinki, kontraŭvole, nur ĉirkaŭ 1910. En biologio, la ĉela teorio havis similan kontraŭforton. Ĝia plej forta kontraŭulo estis Auguste Comte, paradokse, unu el la gepatroj de la pozitivismo, la filozofio de la triumfa scienco. Laŭ li, tiu “fantasta teorio” estis nur modo, lanĉita de esploristoj ravitaj de la iluzioj de la mikroskopoj. Krome, laŭ Comte, la ĉela teorio inspiriĝis en danĝeraj demokrataj idealoj kaj la ideoj pri “ĉela socio” nin kondukos al anarkio! Nekredeble!

“La celo de la scienco ne estas trovi la veron, sed serĉi la veron, eĉ se parta kaj tempa”. Waldo Vieira (1932-2015)

La rasisma scienco

Dum la tuta 19-a jarcento la scienco estas rasisma kaj plenkonscias pri tio. Ĝi firme kredas ke ekzistas homaj rasoj kun malsamaj kvalifikoj. Oni akceptas la naturan, biologian kaj denaskan superecon de la blankuloj super ĉiuj aliaj. Danke al tio, antropologoj, psikologoj, kuracistoj kaj ĉiuj esploristoj de la naturaj sciencoj prezentas mirindan akumulaĵon de misaj kalkuloj, malgravaj malkovroj kaj trompaj evidentaĵoj.

En 1866, John L. H. Down aperigas artikolon, kiu tuj famiĝis: Observoj pri etna klasado de la stultuloj. Laŭ li, la mensaj malfortuloj grupiĝas en familioj, kies fizikaj trajtoj kaj moralaj malvirtoj estas similaj al iuj “malsuperaj rasoj”, kiel etiopoj, malajoj, mongoloj...

Dek jarojn poste, Cesare Lombroso — ofte citita kiel specialisto en krimaj procesoj — kredas pruvi per komparoj, ke krimuloj estas homoj, al kiuj revenis trajtoj de la praulaj simioj. Ironie, kiam la biologiaj sciencoj komencis mem rifuzi tiujn absurdajn teoriojn kaj trompajn datumojn, la nazismo ilin alproprigas kaj levas ilin al statuso de murdaj dogmoj. Hitlero povas apogi sin sur cent jaroj da sciencaj eraroj.

Ni atingas nun la 20-an jarcenton, kun la “grandaj sciencaj malkovroj” rilate al sano kaj kuracado. Por tio ni devas tamen momente forgesi ke dum la dua mondmilito en la koncentrejo de Auschwitz, la germana farmacikompanio Bayer uzis la prizonulojn tie kiel kobajojn por testi medikamentojn, plurfoje kun fatalaj rezultoj. Ankaŭ en Usono la industrio utiligis prizonulojn por testi medikamentojn ĝis 1974. Sed pri la etiko de la farmaciindustrio ni traktos poste. Ni nun iomete studos la “pseŭdosciencon” homeopatio.

La memoro de la akvo

En 1988 la franco Jacques Benveniste faris grandan bruon ĉe la scienca komunumo per malkovro ke la akvo havas memoron. Kun sia teamo li mezuris la efikon de alergiiga substanco en ĉelkulturo, en preparaĵoj diluitaj simile al la homeopatiaj. Tiom diluitaj ke ĉe la fino apenaŭ restas eĉ unu sola molekulo de la substanco kaj eĉ tiel tiu akvo daŭre kaŭzas alergiajn reakciojn.

La malkovro de Benveniste, mondkonata alergiisto, faris tiom da bruo ke la revuo Nature decidis sendi komisionon por plu esplori. Oni ripetas la esploron kaj la rezultoj koincidas, poste per alia metodo, en kiu la esploristoj ne scias en kiuj ujoj troviĝis la preparaĵoj antaŭ ol mezuri: la rezultoj estas negativaj. La raporto en Nature estas senindulga, oni masakras lin kaj asertas ke la antaŭaj pozitivaj rezultoj estas iluzioj. Tamen nur tiu komisiono kaj neniu alia montris specifajn erarojn en la esploroj, nek proponis alternativajn klarigojn.

Benveniste daŭre insistas pri sia hipotezo, samkiel la kontraŭuloj malakceptas ĝin. Tamen lia esplora departemento estis fermita jarojn poste, pro tio ke la instituto, kiu dungis lin, asertis ke lia esplortemo estas taksata kiel ne interesa aŭ produktiva.

Malgraŭ tio tamen foje aperas novaj publikaĵoj pri la temo. Nova esploro publikigita en 2001 en la revuo Inflammation Research (Inflamaj Esploroj) alportis novajn elementojn favorajn al la teorio de Benveniste. “Oni ne povas tute forĵeti la laboron de Benveniste”, diras Martin Chaplin, kemiisto en la Universitato de Southampton. “Sed nuntempe oni timas publikigi ion ajn pri la temo, ĉu favore aŭ kontraŭe”, li asertas.

Li ankaŭ mencias kiel ekzemplon la biologon Gregor Mendell (1822-1884), kiam la scienco sukcesis determini iun fenomenon (ĉi-kaze la genetikan heredecon), sed devis multe atendi ĝis la kompreno pri la mekanismoj, kiuj tion ebligis.

Oni ne forgesu ke, precipe, la celo de ĉiuj sciencaj esploroj rilate al drogoj estas la monprofito, farmacian kompanion ne interesas financi longajn kaj kostajn esplorojn se oni ne antaŭvidas profiton per ilia komercado. Krome, sciencistoj asertas ke la granda premo por “produktado” malinstigas al novaj esploroj kerne de la universitatoj.

Kio estas pura akvo?

La profesoro pri fiziko en la Universitato de San-Paŭlo, Alvaro Vanucci, asertas ke la plejmulto de la personoj — inkluzive la sciencistojn de pluraj studkampoj — ne scias ke la substanco “akvo” ne povas esti konsiderata simple kiel la molekuloj H2O sen reciproka interago iel ajn. Fakte, tiu molekulo estas ege polara kaj kreas arojn el malsamaj formoj, kiuj profunde ŝanĝas siajn fiziko-kemiajn ecojn.*

* Ball P. — “Water - an Enduring Mystery”, Nature 452 (2008) 291-292, Stillinger F. H. — “Water Revisited”, Science 209 (1980) 451-457.

La grupiĝon de akvaj molekuloj, formitan per ligoj inter la hidrogenaj atomoj, oni nomas clusters, en la angla. Ĝia konsisto estas dinamika, kun molekuloj enirantaj kaj elirantaj ĉiujn sekunderojn. Malgraŭ tiom da movo, la makro-strukturo de la grupiĝoj konserviĝas.

Oni povas konsideri ke post la pretigo de iu homeopatia kuracilo, la “modifita” akvo (post grupiĝo en specifan strukturon) povas influi (kelkfoje treege forte) biologian korpon. Samkiel pri la genetika heredeco, oni povas konsideri la eblon ke ekzistas iu nekonata mekanismo, kiu povos eble klarigi en pli konvinka maniero ĉiujn observojn jam faritajn pragmatike.

La placeba efiko

Multaj alopataj kuracistoj kaj esploristoj pensas ke la rezultoj de la homeopataj preparaĵoj ŝuldiĝas al la placeba efiko. La defendantoj de homeopatio asertas ke la placeba efiko ne sufiĉas por ekspliki la bonajn rezultojn prezentitajn en fakaj verkoj, kie oni montras ke ĝi efikas ankaŭ en bestoj, plantoj kaj “en-vitraj” testoj.

Tamen, se la placeba efiko sufiĉus por ke alopatoj preteratentu kaj ataku homeopation, kion ili diras kiam oni malkovras ke kontraŭdeprimiloj, la oficialaj industriaj drogoj, havas nur minimuman avatanĝon kompare kun placeboj?*

* https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25213159

Kion faras la industrio kaj la kuracistoj pri la informo ke 70% el la personoj, kiuj konsumas tiujn samajn kontraŭdeprimilojn, ne prezentas la simptomojn de sufiĉe grava depresio, kiu pravigus la uzon de tiuj drogoj?* Eble vi faros mem la ligon, kiam vi scias nun ke 70% el la kuracistoj, kiuj kreis la kriteriojn de la 5-a eldono de la Manlibro por Diagnozo kaj Statistikoj de Mensaj Perturboj (DSM-5), konata kiel “La Biblio de Psikiatrio”, havis financajn ligojn kun farmaciaj entreprenoj.*

* http://www.dailymail.co.uk/health/article-3024604/More-two-thirds-people-taking-antidepressants-NOT-actually-depression-Doctors-discover-not-meet-official-criteria.html
* http://abcnews.go.com/Health/MindMoodNews/dsm-fire-financial-conflicts/story?id=15909673

Oni nun rajtas (iom naive) demandi: Se placeboj tiel efikas, ĉu ne estus interese profunde esplori tiun fenomemon por eble kuraci en alternativa maniero pli sana, anstataŭ fabriki pliajn drogojn? Dume sciu ke la vendado de kontraŭdeprimiloj en la lastaj jardekoj kreskis ĉirkaŭ 400%-e...

La originoj de la inversa medicino

Fine de la 19-a jarcento, la kuraca instruado estis tre demokratia en Usono. La naturaj terapioj estis grandnombre instruataj kaj praktikataj kune kun la alopatiaj kuracmetodoj, kiuj utiligis kirurgion kaj preskribis medikamentojn. Tiam, du usonaj miliarduloj, Andrew Carnegie (1835-1919), magnato de la ŝtalo, kaj John D. Rockefeller (1839-1937), magnato de la petrolo, interesataj de la fabrikado de drogoj, finance mendis esploron pri la Medicina Edukado en Usono kaj Kanado ĉe la edukisto Abraham Flexner (1866-1959).

La rezulto estis la “raporto Flexner”, aperigita en 1910, kiu publike rekomendis ke ĉiuj medicinaj, dentistaj kaj flegistaj lernejoj, kiuj instruas naturajn metodojn, devus esti fermitaj; la malgrandaj lernejoj devus malaperi kaj ĉiu instruado devus koncentriĝi en universitatoj; ĉiu kuracista kaj similaj profesioj devus esti bazitaj sur biomedicino; Pasteur devus esti la paradigmo, kun emfazo sur mikrobiologio kaj farmakologio; al nigruloj devus esti malpermesate lerni kuracadon.

Kun tiu raporto, adoptita de la landa estraro, la farmaciaj kompanioj astronome prosperis. La universitatoj en aliaj landoj, ĉefe en Latin-Ameriko, iom post iom, ricevinte financojn el la Rockefeller-fondaĵo, reformulis siajn metodojn sekvinte la raporto de Flexner. Nuntempe en la universitatoj, la kuracistoj estas instruataj kiel preskribi medikamentojn, kiujn fabrikas la industrio.

Nia nuna situacio

En sia libro Malpermesita Scienco (originale en la portugala Ciência Proibida), la ĵurnalisto Salvador Nogueira skribas: “La nocio, laŭ kiu ni povus fidi la sciencon, rompiĝas antaŭ multmiliarda industrio, kiu ne kaŝas la intencon ke ni pli kaj pli konsumu pilolojn, ĉu ni fakte bezonas ilin aŭ ne. Kiu utiligas maletikajn rimedojn, kiel manipulado de esploroj, subaĉeto de kuracistoj kaj la minaco ĉesigi financajn investojn al tiuj, kiuj kuraĝas montri problemojn pri novaj drogoj, kiel jam okazis plurfoje”.

Oni kun fiero parolas pri la atingoj de la farmaciaj kompanioj rilate al novaj medikamentoj, sed verdire la industrio privilegias la esplorojn kaj disvolvojn de drogoj nur por malsanoj, kiuj afekcias la riĉan popolon, kiu povas pagi por ili. Por la sanproblemoj, kiuj afekcias 90% el la mondo, estas investitaj malpli ol 10% de la mono por esploroj.

Kiam Matthieu en sia artikolo “Homeopatio ne funkcias” asertas ke ĝenerala malbona kono de scienco estas la ĉefa kaŭzo de la vasta uzado de homeopatio, ĉu li ne devus ankaŭ same atribui al ĝi la neracian vastan uzadon de drogoj/medikamentoj, kiu okazas proporcie en duono de la tutmonda konsumo? Laŭ la Monda Organizaĵo pri Sano, tio okazas en kvanto, daŭro aŭ kosto pli altaj ol la bezonataj. Ne hazarde la merkato por la farmaciaj kompanioj kreskadas, malgraŭ la ekonomia feblo en aliaj sektoroj. Ĝi kreskas inter 10% kaj 16% jare. Nur en Brazilo la industrio enspezis 20 miliardojn da dolaroj en 2017. Kaj Brazilo estas nur la 8-a merkato en la mondo.

Jen la moderna medicino, kiun ni havas en 2018. Sano iĝis nur plia profita puto en la ĉeno de la kapitalismo. Malsanoj estas ŝanco por riĉiĝi. Se ili ne ekzistas, oni kreas ilin per siaj specifaj drogoj. Por la farmaciindustrio, kiu regas la sansistemon, kaj al kiu la universitatoj kaj kuracistoj apartenas, la malsanuloj iĝis nur ciferoj kaj datenoj anstataŭ veraj homoj.

Do, kial tiom da kritikoj kontraŭ aliaj esploroj kaj esploristoj, kiuj ne enkadriĝas en la plej akceptata sistemo? Ĉu alopatoj komencos bruligi la homeopatojn kiel oni faris al sorĉistinoj antaŭ jarcentoj? Ĉu la reganta sistemo eble timas perdi ion, aŭ ĉu eble la industrio ne antaŭvidas facilan monprofiton per disvendado de homeopatiaj medikamentoj, okaze ke oni finfine pruvas ilian efikon? Aŭ ĉu eble estos iom malfacile spekulacii per ili, kiel faris ekz. la farmacia industrio Valeant, kiu akirante alian kompanion kun ekskluziva drogo por senkuraca malsano, subite altigis ĝian koston je 800%?*

* https://www.marketwatch.com/story/valeant-is-being-sued-under-racketeering-law-over-drug-price-hikes-2016-08-29

Malfacilas por mi kredi ke la alopatoj — ofte tamen nur senkonscia parto de la sistemo — celas nur nian bonan sanon akre kritikante naturajn kaj alternativajn kuracmetodojn, kiam ekz. promesplena substanco, kiu povus kuraci kanceron, estas flankelasata el la esploroj, simple ĉar ĝi ne povas esti proprigita de la industrioj? *

* https://www.vanguardia.com.mx/curadelcancerbloqueadaporlasfarmaceuticas%28entrevistaconelnobeldemedicinarichardjroberts%29-731485.html

“Nova scienca vero ne triumfos rezulte de la konvinkiĝo de la kontraŭuloj kaj de ilia ekiluminiĝo, sed ĉar iam tiuj oponantoj mortos, kaj nova generacio, familiarigita kun la nova vero, ilin anstataŭos”.

Max Planck (1858-1947)

Pseŭdoscienco?

Tio, kion mi faras per ĉi tiu artikolo, estas ekzerco de malkredemologio, kio estas scienca esploro libera el kredoj, mistikecoj aŭ fido. Estas invito por ke vi havu vian propran sperton anstataŭ kredi. Ne nepre la oficiala scienco estas libera je kredoj. Ĉu vi mem iam vidis propraokule atomon aŭ mem mezuris la lumrapidecon? Se ne, tio signifas ke certagrade vi havas fidon en la homoj, kiuj tion faris.

Pri homeopatio, mi vere ne estas ĝia apoganto, mi uzis ĝin nur unufoje en la vivo, kaj eĉ senkonsterne akceptas ke ĝi povas ja tute ne funkcii. Sed mi ne povas simple fermi la okulojn kaj nei la eblon ke ĝi ankaŭ povas funkcii, des pli kiam Nobel-premiitaj sciencistoj kiel Luc Antoine Montagnier, franca viruso-specialisto, malkovris la Aidosan viruson, kaj Brian Josephson, emerita profesoro de la Universitato en Cambridge, daŭre insistas pri la temo.* Josephson eĉ asertas ke multaj sciencistoj hodiaŭ suferas pri “patologia nekredemo”, tio estas, ili havas nesciencan sintenon, kiu estas enkorpigita de la deklaro “eĉ se ĝi estus vera, mi ne kredus ĝin.” Konstante nei, anstataŭ esplori la eblon, kiel okazas nun, ŝajnas al mi granda eraro. Ni ĉiuj meritas havi sanan vivon sendepende de la industrioj.

* https://www.huffingtonpost.com/dana-ullman/luc-montagnier-homeopathy-taken-seriously﹍b﹍814619.html

Kompreneble, la nuntempa alopatia medicino havas mirindajn solvojn, ĉefe por kirurgio kaj urĝaj situacioj. Mi neniam rifuzos akceptiĝi en hospitaloj, kiel kompreneble mi jam faris, se necese. Tio, por kio mi pledas, estas ke ni devas rehavi la senton de respondeco pri nia propra sano kaj ne transloki ĝin al la apotekoj. “Kuraco” laŭ mi enhavu ankaŭ la signifon “prevento”. Nun, ĉio estas kialo por preni pilolon, ĉu kontraŭ kapdoloro, ĉu por dormi pli trankvile, kaj poste por labori pli efike. Ni fariĝos socio, kiu voras drogojn.

Se sano estas nia unua kaj ĉefa baza neceso por havi bonan vivon, kial oni ne instruas al ni sanan vivkonduton, ekzemple en lernejoj? Sed male, la socio, la merkato kaj industrio instigas nin al malbona sinnutrado kaj al la penso ke medikamentoj sanigos nin. Ja 70% de la elspezoj de la Brazila Publika Sansistemo devenas de la zorgo kun malsanoj, kiuj povus esti traktataj nur per la ŝanĝo de vivstilo.

Imagu la homaron post unu aŭ du jarcentoj. Ĉu ni ne rigardos al la nuno kun la sama miro kaj surprizo pri nia nescio, samkiel ni rigardas nun niajn prasciencistojn de la unua parto de la artikolo? Se vi dubas pri tio, simple relegu la du novaĵojn komence de la artikolo.

Kiom foje oni ĝis nun aŭdas de spertaj lingvistoj ke Esperanto estas morta lingvo, ke ĝi estas artefaritaĵo ne utila k.s.? Kaj malgraŭ tio, tiuj, kiuj ĝin uzas, bone scias pri ĝia efikeco. Tio, kion ni aŭdas aŭ legas el spertuloj, ne nepre estas la vero. Gravas havi kritikemon. Kun Matthieu mi konsentas pri tiu punkto: ne blinde kredu iun ajn. Ankaŭ ne kredu min. Faru vian propran esploron. La vero mem spertita havas pli da valoro ol la vero de aliaj.

“La humileco kaj la kritikemo devus, kompreneble, regi senĉese kaj ĉie, kaj la ideala sciencisto, atenta, devus la tutan tempon atendi surprizojn, sed laste, ĉu ne estas komfortige scii ke la sciencistoj estas homoj kiel ni?”

Yves Coppens (1934-)

Bibliografio:

INTERVJUO

ETERNE RIMA — Tute nova hiphopa historio

Rogener PAVINSKI

Jaro 2010. En la mondon venis nova sento... eble, sed certe venis nova sonbato.

Por la Esperantaj muziko kaj kulturo estis grava epizodo la apero de la albumo Samideano de Eterne Rima. Kvankam la hiphopa muziko en Esperanto tiam jam estis ĵus “oficiale” naskita per la lanĉo de Fek’ al Esperanto (2009), la unua albumo de Pafklik, kun Samideano, la hiphopa muziko atingis nivelon, kiu ne nur kompareblas, sed certe ofte superas similajn nacilingvajn movado-artojn.

Sed ĝis tiu atingo, pasis 10 jaroj de kiam la polo Igor Wasilewski lernis la lingvon, per kiu li decidis muzikumi. Nun loĝanta en Japanio, li abunde produktas kaj post Samideano, malavare partoprenis en du kompiloj, kunlaboris kun diversaj artistoj, malfermis videan Interretan kanalon kaj antaŭ nelonge lanĉis sian duan oficialan albumon Taglibro de Brutulo.

Per la nova albumo, li daŭrigas la stilon, sukcesan en la unua albumo: densa hiphopo, lertaj tekstoj kaj ritma etoso de la hiphopa muziko. Kvankam la gangstera vivo estas la ĉefa medio de Eterne Rima, tio estas nur unu el la fasadoj de la talenta artisto, kiu ankaŭ kreas muzikon malantaŭ aliaj flankaj projektoj kiel Lunatiko, Abatejo k.a..

Entuziasma esperantisto kaj pasia pri artefaritaj lingvoj, Igor responde al la intervjuo foje ŝpare skribis; malkiel en siaj longaj muziktekstoj; kaj kvankam li humile asertas ke liaj tekstoj nur ornamas lian muzikon, la vero estas ke Eterne Rima (laŭ siaj propraj vortoj), kvazaŭ Harry Houdini, estas magiisto de vortoj.

Do, se vi volas pli profunde koni ĉu Igor, ĉu Eterne Rima, nepre la albumojn akiru kaj ne preterlasu tiun novan ĉapitron de moderna Esperantio, ĉar “Eterne Rima, repmajstro, rim’, harmonio, tiel jam kreiĝas tute nova historio.”

Ne, mi produktis muzikon jam pli frue, en la 90-aj jaroj. Mi faris tion en la angla lingvo. Poste mi esperantistiĝis en la jaro 2000.

Fakte Eterne Rima estis jam antaŭ Lunatiko. Ĝuste kiam mi esperantistiĝis en la jaro 2000, mi havis ideon fari Esperantan hiphopon kaj tiam mi kreis Eterne Rima. En tiu jaro mi faris demo-albumon Por miaj gefratoj, kiu ne estis publikigita oficiale, sed nuntempe estas kelkaj videoj kun tiu materialo en mia youtube-kanalo. Mi lanĉis la projekton Lunatiko kaj ankaŭ plurajn aliajn muzikajn projektojn pro tio, ke mi ŝatas produkti muzikon ankaŭ en aliaj elektronikaj muzikĝenroj.

Mi nomus tion eble “fikcia personeco” por mia hiphop-muziko. Se oni renkontus min private, oni mirus kiel malsama persono mi estas. Mi estas fakte homo tre milda, kaj por miaj aliaj projektoj, ekzemple Lunatiko, Abatejo aŭ ĉiuj ceteraj mi ne povas ja esti gangstero. Sed tio estas sekreto he he ;)

Do tiel kiel mi diris, tio ne estas spegulo de mia vivo, sed respegulado de la aktuala hiphopo, en kiu tiuj temoj estas tre popularaj. Mi konsentas ke tio estas eble foje amuza kaj ne ĉiam reala, sed tio estas ege moda.

Post Eterne Rima mi kreis unue Lunatiko-n. Ĝia celo estis trenca muziko en Esperanto, kaj poste paralele al granda fortiĝo de house-muziko, ĝi transformiĝis al house-projekto. Mi daŭrigas tiun ĝenron lastatempe kiel Zofenham. Oni povas trovi ĝian paĝon ĉe Bandcamp, tie estas akireblaj 2 kantoj kun remiksoj. La alia projekto estas Abatejo, kies celo estas prezenti la gregorian popmuzikon. Tio estas realigo de miaj revoj de antaŭ 22 jaroj, kiam mi estis ege impresita de la unua albumo de Enigma. Mi faris ankaŭ pli akran muzikon — Esperantan hardstilon sub pseŭdonimo Zam & Zil, mi eĉ iomete provis miajn fortojn en tute malsama muziko — komence nigra metalo, poste funebra doom-metalo. Temas pri Kronlarvo, kiu enhavas sonojn de gitaroj, sed fakte ĉio estas produktita elektronike. Mi produktis ankaŭ kelkajn aferojn en Ido kiel Maestri Dil Sono, kaj eĉ en Volapuko — la kompileton de hardkora muziko sub kelkaj Volapukaj pseŭdonimoj. Mia lasta ĝisnuna projekto estis Panik-Sindrom’ — “elektronika korpa muziko” EBM, kun nova video. Kaj fine la plej novaj aferoj estas freŝa mikstejp’ de Eterne Rima kiel Espokartel’, sub la titolo Biznes’ (septembro 2012). Mi havas ankaŭ ideon fari elektronikan rokon, sed mi ne certas, ĉu mi realigos tion, verŝajne jes.

Mi povas aldoni, ke se oni ne certas, kie serĉi ĉion tion, vizitu mian oficialan YouTube-kanalon, tie troviĝas ĉio kune kun ligiloj al aliaj paĝoj.

Jes, lernado de lingvoj estas mia hobio, kaj la interlingvistiko eĉ pasio. Mi lernis kaj esploris ĉiujn eblajn universalajn lingvojn, la plej allogaj por mi estas tiuj nomataj Volapukidoj - ekzemple Spokil, Spelin, Bolak, Dilpok. Mi lernis Volapukon kaj Idon tuj post la ellerno de Esperanto, tio estis antaŭ ĉirkaŭ 11 jaroj. Mi scipovas tiujn lingvojn kaj mi pensas, ke se oni estas jam esperantisto, tiam la lernado de aliaj artefaritaj lingvoj fariĝas pli facila. Mi vidas similan fenomenon ĉe aliaj esperantistoj, kiuj aliĝas al interretaj grupoj de aliaj planlingvoj kaj scipovas regi ilin post relative nelonga tempo.

Mi havas malmulte da tempo por la muziko, sed mi tiom amas la muzikon kiun mi faras, ke mi tuj dediĉas ĉiun liberan tempon por novaj kantoj. Mi scipovas facile krei sonbatojn, ĉar tio estas mia pasio. Mi eĉ preferas la muzikan flankon de miaj projektoj, poste mi cerbumas pri la tekstoj. Mi pensas, ke se oni amas ion, la afero iras glate.

Ĉi tio estas tre bona demando. Al mi ŝajnas ke ankoraŭ en la 90-aj jaroj, kiam la muzika tavolo por repoj ne estis tiom grava kaj sufiĉis iuj simplaj sonbatoj kaj gratado, tiam la tekstoj estis pli gravaj. Sed en la nuna tempo kune kun granda progreso de muzika tekniko en produktado, la muzikistoj ĝuegas ĉiujn softvarojn, efektojn ktp. Tial ekzemple aperis tia grandega populareco de ofte kritikata Autotune, eble nur por celebri ĝian mojosecon. La nuna hiphopo estas ege elektronika kaj nun oni tre zorgeme klopodas fari mojosajn sonbatojn. Bedaŭrinde la teksta enhavo ofte ne estas tre grava, sed temas pri la muzika kaj moda mojoseco. Ankaŭ por mi la muzika flanko de Eterne Rima estas eble pli grava ol la tekstoj, kvankam en kelkaj tekstoj mi serioze pritraktas aferojn kiuj kaptas mian atenton.

Hmm, prefere muzikisto, kiu poste aldonas tekstojn por ornami sian muzikon, sed la tekstoj estas tutcerte en Esperanto ;)

Laŭ la muzika stilo ili estas tute similaj, ĉar mi volis daŭrigi mian ŝatatan ĝenron en la dua albumo. Sed mi pensas, ke Taglibro de Brutulo estas muzike iom pli varia ol Samideano kaj eble iom pli matura, ĉar tio estas ja natura paŝado sur la vojo de perfektiĝo.

Kun ĝojo mi trovas esperantistojn, kiuj tre ŝatas ĉi tiun muzikaĵon. Mi tamen renkontadas ankaŭ kelkajn, kiuj traktas la aferojn tro serioze kaj eble miskomprenas mian intencon. Ili sentas indignon rilate al iuj maldecaj vortoj, kiujn mi uzas ktp. Sed tio estas eble natura afero, ĉar en la muzika mondo estas ŝatantoj kaj kontraŭuloj, feliĉe la ŝatantoj estas kutime pli multnombraj.

En Jam ne plu estas mok’ mi esprimis mian senpacienciĝon pri iuj samideanoj, kiuj dum multaj jaroj pasive partoprenas en la E-movado, sed ne intencas lerni Esperanton. Se oni volas paroli kun ili Esperante, oni devas interpreti la parolon en ilian denaskan lingvon, ĉar ne eblas alimaniere.

Tio okazis pro certaj cirkonstancoj. Kiam mi loĝis en Pollando, mi havis bonan geografian bazon por koncerti en proksimaj landoj, sed tiam mi ne havis ankoraŭ mian propran studion. Ĝuste pro tio post la produkto de mia unua demo-albumo la afero de Eterne Rima stagnis dum kelkaj jaroj. Mi koncertis nur dufoje por negranda publiko en mia denaska urbo Krakovo. Poste mi venis al Japanio en 2007 kaj komencante de la sekvanta jaro, kiam mi kompletigis mian propran studion, mi ekigis muzikan agadon tre fervore kaj la rezulto de tio estis la albumo Samideano. Sed en Japanio mi ne havis okazon koncerti, ĉar fakte mankas tiaj muzikaj eventoj kaj festivaloj, kiuj okazas ekzemple en Francio, Germanio ktp. Estas do plusoj kaj minusoj.

Jes ĝuste, mi ĵus parolis pri la afero en Japanio. En 2012 venis al Tokio Leo Sakaguchi, kaj la aferoj ŝanĝiĝis kompare kun la antaŭa situacio. Mi laŭdegas lian alvenon, fervoran agadon kaj organiz-kapablon. Dank’ al tio mi koncertis kun Jonny M en Ruby Room en Shibuya, Tokio, en julio 2012. Estis mojosa koncerto por ne tre granda, sed agrable “familieca” publiko en plaĉa klubo en Shibuya, Leo gvidis la programon kaj DĴ-is.

Mi dankas al ĉiuj personoj, kiuj havas intereson pri Eterne Rima kaj aĉetis miajn albumojn.

Mi ĵus produktis novan materialon, ĝi estas albumeto pli modesta kompare kun Samideano kaj Taglibro de Brutulo — kun 8 plenaj kantoj kaj 4 interludoj, entute 12 titoloj. La albumo nomiĝas Biznes kaj mi elektis por ĝi pseŭdonimon Espokartel’ por diferencigi ĝin de miaj albumoj oficiale eldonitaj ĉe Vinilkosmo. Ĉi tiu Biznes’ estas promocia materialo, komplete senpaga, ĝi estas donaco kaj esprimo de mia dankemo al la ŝatantoj de Eterne Rima!

@ LA RETO

Kanalo en youtube:

http://www.youtube.com/user/Eternerima

Facebook:

https://www.facebook.com/eterne.rima

Myspace:

http://www.myspace.com/eternerima

“Se oni renkontus min private, oni mirus kiel malsama persono mi estas.”

“Mi tiom amas la muzikon kiun mi faras, ke mi tuj dediĉas ĉiun liberan tempon por novaj kantoj.”

Tiel la mondo... ekstremas.

Antaŭ la ĵusaj elektoj por la Eŭropa Parlamento multaj timis ke ekstremaj politikaj fortoj povus ekhavi solidan reprezenton en tiu landara decidejo. Fine kaj fie, ĝuste tiel okazis — kvankam eble malpli masive ol pensite.

Prepare al tiu evento, mia amiko Antoine Cassar (el Malto kaj el la mondo) lanĉis la poezian projekton The Shapes of Europe (La formoj de Eŭropo). Naskiĝis tri poemoj, Frozen Whirlwind (Frosta trombo) de Sultana Reza, Eŭropo 2019 de mi mem, kaj ties anglalingva varianto fare de Hoss Firooznia. Jen do la Esperanta ano de tiu triopo.

EŬROPO 2019

Je kia vok’ de kiu ni atendas?
De longe al ni sendas siajn signojn
— nunajn prav-erojn, pratempajn pra-verojn —
la ava kaj infana ter’, Eŭropo.

Malgraŭ ĉi gurdo, surdas ni, fratmurdas
nin intermite, dum termite boras
la hat’ la fundojn baldaŭ dissinkontajn.
Ĉu Titanikas ni, aŭ kunamikas
sine de dekdustela kompanaro?

Dum voras duboj nin, de sube soras
obtuza muĝ’ de ĉiaj ribelemoj
donontaj sian voĉon mil-ekstremen.
Eks-tremoj nin ekskuos, ree nunaj,
kreditaj senkreditaj fifantomoj,
sed daŭre pune kunaj, kaŭre fonaj.
Ĉu eblos resurekto kontinenta
Por landar’ malkontente improviza?

(...)

Nin venu via voko, nin reveku
Alarm’ al varm’ iama... utopia?

27 apr. 2019, Mechelen-Schaarbeek

Eventa Servo — La nova sistemo por diskonigi Esperantajn eventojn

Fernando Ŝajani shayani@gmail.com

En mia urbo troviĝas malmultaj esperantistoj, tial maloftas la renkontiĝoj. Mi certas ke esperantistoj agas en aliaj urboj kaj landoj, sed kiujn eventojn ili organizas? Kie? Kiam?

Mi kreis “Eventa Servo” (www.eventaservo.org) por ordigi tiajn informojn. Ĝi estas sistemo por registri, listigi kaj diskonigi Esperantajn eventojn tutmonde. En ĝi, oni povas detale priskribi eventon, aldoni fotojn kaj dokumentojn. La sistemo ordigas la eventojn laŭ landoj, urboj kaj datoj. Tiel uzanto facile malkovras la okazontajn eventojn en diversaj landoj.

Kvankam ekzistas aliaj sistemoj por listigi eventojn, plej ofte mankas al ili funkcioj pro malmoderna programado, aŭ ilin posedas neesperantistaj entreprenoj. Imagu, kio okazos se tiuj sistemoj subite iĝas pagendaj aŭ malaktiviĝas?

Eventa Servo estas senpaga kaj liber-koda. Tio signifas ke iu ajn povas kontribui al ĝia disvolviĝo. Ĝi same uzeblas per saĝtelefono aŭ komputilo, ĝi estas rapida kaj aspektas bele. Multaj aliaj funkcioj baldaŭ aperos kaj oni povas fari sugestojn.

Kiam evento estas registrita, la sistemo kreas daŭran ligilon al tiu specifa evento. Tiel oni povas diskonigi tiun ligilon tra la sociaj medioj kiel Facebook, WhatsApp ktp, kaj la sistemo konservos la eventajn informojn eĉ post ĝia fino.

Por uzi la servon, simple vizitu la retpaĝon www.eventaservo.org kaj tuj prezentiĝos al vi la listo de la venontaj eventoj. Ne necesas instali aplikaĵon, oni nur bezonas retumilon. Por krei novan eventon, oni devas registri sin per simpla formularo kaj poste plenigi la informojn pri la evento.

Tiu moderna ilo por konigi Esperantajn eventoj kaj movadajn agadojn helpos la esperantistojn trovi interesajn aranĝojn grandajn aŭ malgrandajn. Sciigo pri tio kio okazas en proksimaj urboj kaj landoj, instigas aliajn esperantistojn agi. Uzu tiun dediĉitan ilon por registri lokajn, regionajn kaj naciajn eventojn. Ebligu al la mondo scii kio okazas loke kaj vi scios kio okazas monde!

Fernando Ŝajani

shayani@gmail.com

INTERVJUO

EvildeaRichard Delamore

La plej aktiva kaj stulta Esperanto-Jutubisto

Rogener Pavinski

“Saluton al ĉiuj! Jen Evildea, via dio!” Tiel komenciĝas ĉiuj videoj de Richard Delamore en sia YouTube-kanalo en Interreto. Sub la kromnomo Evildea (kunmetaĵo por Evil [malbono] kaj Idea [ideo]), la 28-jara aŭstralia esperantisto praktike ĉiutage afiŝas novan videoblogaĵon. En la videoj li parolas pri diversaj aferoj, pri la lingvo kaj movado, sed ankaŭ pri sia propra vivo, siaj pensoj, inter aliaj stultamuzaj videoj.

Iom post iom kreskadas la spektantoj kaj subtenantoj de Evildea. Estis tio, kio okazis ĉirkaŭ la kampanjo #Esperantolives (Eo: Esperanto vivas), kiun li iniciatis okaze de la lasta Zamenhof-tago kaj kiu instigis la esperantistojn registri videojn por reklami Esperanton je la 15-a de decembro. Kvankam ne volis dekomence krei Esperanto-kanalon, li jam havas pli ol 100 videojn en Esperanto kaj 2 000 sekvantojn, kiuj plejparte ja parolas Esperanton, kaj ĵus lanĉis sian retejon!

Richard apartenas al nova generacio de esperantistoj, kiuj lernis Esperanton per Interreto (li memlernis per lernu.net) kaj por kiu la uzado de novaj teknologioj multe gravas por kreskigi la komunumon ĉirkaŭ la lingvo. Laŭ li, tiu teknologio estas malbone uzata de la movado kaj rezulte Esperantujo vere suferas pro granda manko de filmita materialo en kaj pri Esperanto.

Se oni rememoras ke antaŭ ne multe pli ol jardeko, la provoj krei Esperanto-Televidon vane foruzis kelkmilojn da eŭroj de la esperantistoj ĉirkaŭ la mondo, eblas diri ke la nuna realo praktike prezentas al ni tiun revon konkrentiĝinta, sed per la manoj de kompetentaj kreantoj, kiuj iom post iom produktas kvalitan materialon en Esperanto, plejofte senpage.

Vi komencis la videoblogadon en via nacia lingvo, la angla, sed nun vi pratike parolas nur en Esperanto. Kial tiu ŝanĝo?

Mi tute ne intencis lanĉi Esperanto-kanalon. Mi volis dekomence krei anglan videoblogon pri miaj vivo kaj kredoj. Evidente, mi estus de tempo al tempo parolinta pri miaj spertoj en Esperantujo, sed ĝenerale mi ne volis trakti la temon. Tamen, tiun unuan semajnon, montriĝis al mi granda ekkresko de spektadoj ĉe la angllingvaj filmoj pri Esperanto. Samtempe, la nombro da komentoj multobliĝis ĉe tiuj filmoj. Evidentiĝis, ke miaj spektantoj volas spekti precipe Esperanto-enhavon. Tiam mi komencis iompostiome ricevi pli da petoj por filmoj nur en Esperanto. Do, mi devis cedi al iliaj deziroj, kaj elsendi nur per Esperanto. Kompreneble, tio tute ne ĝenis min ĉar mi ja estas amuzisto, mi simple ne antaŭvidis, ke mia spektantaro troviĝos en Esperantujo. Nun mi daŭrigas elsendi esperantlingve ĉar mi sentas, ke mi povas iel influi kaj kreskigi la komunumon. En la angla mondo mi estas neniu. En Esperantujo mi povas gvidi la progreson de la komunumo kaj riĉigi ĝian kulturon.

Ĉu la granda plejmulto de viaj spektantoj kaj subtenantoj estas esperantistoj?

Preskaŭ ĉiuj estas esperantistoj. Mi havas malmultnombran abonantaron de neesperanto-parolantoj. Tamen, estas malfacile flegi sekvantaron de neesperantistoj sen subtekstoj por ĉiuj filmoj — tio estas unu el miaj novjaraj celoj. Kiam mi enspezos sufiĉe da mono per mia Patreon-paĝo (financada sistemo), tiam mi dungos subtekstigiston.

Ĉu laŭ vi, la kampanjo #Esperantolives estis vere sukcesa aŭ ĉu nur esperantistoj spektis la videojn unu de la aliaj?

Jes, kaj diversmaniere. La ĉefa celo de la kampanjo estis ekinteresi la publikon pri Esperanto per la subita kaj vasta uzado de la kradvorto #EsperantoLives la 15-an de decembro (Zamenhofa Tago). Ni volis plialtigi la pozicion de la kradvorto al la ĉefa paĝo de Tvitero kaj Fejsbuko. En tiu pozicio, milionoj da homoj vidus kaj eble alklakus ĝin. Sed, simple uzi la kradvorton ne estis sufiĉa; niaj partoprenantoj devis ankaŭ fari filmeton pri tio, kiuj ili estas, kio estas Esperanto, kaj kial ili lernis ĝin. Bedaŭrinde, tiun semajnon ni ne povis atingi la unuan paĝon de ajna retejo ĉar la filmo Star Wars (Eo: Stelmilitoj) premiere furoris en la kinejoj.

Je la fino de la kampanjo, oni jam alŝutis pli ol 200 filmetojn per diversaj lingvoj. La kampanjo havis kelkajn efikojn: 1) Ĝi disvastigis intereson pri Esperanto inter kaj ekster Esperantujo. Sendube, multe da esperantistoj elektis spekti la filmojn unu de la alia. Tamen, mi legis ankaŭ komentojn de neesperantistoj ĉe kelkaj filmoj. Mi konscias, ke kelkaj el miaj amikoj neesperantistaj disvastigis mian filmeton. 2) Ĝi pliriĉigis la videoenhavon de nia komunumo — Esperantujo vere suferas pro granda manko de filmita materialo en kaj pri Esperanto. 3) Ĝi donis novan kaj precipe junecan vizaĝon al la Esperanto-movado. Tio nepre helpas kiam oni hazarde ekserĉas Esperanton per Jutubo.

Ĉu vi ne vidas problemojn montri viajn ĉiutagan vivon kaj familion? Ĉu vi kredas ke vi povas iĝi fama en la movado pro via videoj?

Mi estas aktoro jam delonge kaj mia familio konscias, ke mia vivo eble pli publikiĝos estontece. Do, tio ne vere koncernas la familion. Rilate vian duan demandon, mi ne vidas famecon kiel ion specialan en Esperantujo. Nia komunumo ne estas sufiĉe granda por vere havi famulojn; konatojn jes, sed famulojn tute ne.

En via videoblogo vi jam manĝis (aŭ provis manĝi) kapsikojn, vasabion* kaj plej laste (kun sukceso) araneon! Tamen, tiuj amuzegaj videoj ne havas milojn aŭ milionojn da spektoj kiel similaj tra interreto. Ĉu vi pentas fari ilin?

*

https://www.youtube.com/watch?v=m1tB7RhKo3Q

“Mi Manĝas Paketon da Vasabio”

*Vasabio = akra spicherbo

Ĉu mi bedaŭras mian stultecon? Nu, dum la filmado mi certe dubas pri mia mensa sano, sed tuj poste, leginte la komentojn de miaj spektantoj, mi ĝojas vidi la entuziasman spiriton de nia virtuala komunumo. Tiaj stultaj defioj helpas kunigi kaj plifortigi mian komunumon. Do, komparado de mia kanalo kun tiuj grandaj anglalingaj estas neutila al mi; miaj filmoj servas malsaman celon.

Kiel reagas viaj spektantoj?

Tre pozitive, mi havas kernan grupon (ĉirkaŭ 300/400) da spektantoj, kiuj spektas ĉiun filmeton. 52 el ili ankaŭ finance subtenas mian kanalon per Patreon. Miaj filmoj estas precipe edukaj kaj amuzaj kaj temas pri aferoj, kiuj interesas junulojn.

Kiom da tempo vi dediĉas al via videoblogado? Ĉu vi planas plentempe labori por la kanalo?

Entute, tri-kvar horojn tage. Mi devas prepari kaj studi la temon de la filmo, tiam filmi, munti, redakti, alŝuti, kaj finfine disvastigi ĝin. Mi ŝategus fariĝi plentempa, profesia esperantisto, sed mi nuntempe enspezas tro malmulte por eĉ konsideri tion.

Kiu estas, laŭ vi, la ĝusta vojo por la filmoindustrio en Esperanto?

La nuntempaj junuloj volas amuziĝi per filmoj kaj videoludoj, du fakoj strange neglektataj de la ĉefaj asocioj kaj monhavaj organizoj. Eĉ la jutuba kanalo de UEA (UEAviva) enhavas malpli ol 50 filmojn kaj aspektas amatora. Jutubo estas la dua plej granda serĉilo en la tuta mondo. Kiam junuloj volas rapide lerni pri novaj temoj, ili kutimas serĉi ĉe Guglo aŭ Jutubo. Do, laŭ mi, filmfarado devas fariĝi kerna agadkampo de Esperanto-asocioj kaj individuoj kapablaj. Tute mankas al TEJO kaj aliaj asocioj Jutuba ĉeesto. Se vi serĉus ajnan grandan kompanion, vi trovus oficialan kanalon rilate ties varojn.

Kiujn konsilojn vi donus al esperantistoj, kiuj volas komenci videoblogon?

Videoblogado estas bonega maniero por plibonigi vian Esperanton. Ĝi devigas vin uzi la lingvon en diversaj kuntekstoj kaj medioj, kaj el tio montriĝos al vi la mankoj en viaj kapablo kaj vortostoko. Mi mem jam rimarkis grandajn saltojn en mia flueco ekde kiam mi komencis videoblogi. Do, evidente mi alte rekomendas videoblogadon al iu ajn interesato. Rilate konsilojn, mi simple volas diri, ke se vi deziras kreskigi publikon, tiam priparolu interesajn kaj amuzajn temojn. Kompreneble vi bezonas kameraon, video-redakilon, kaj sufiĉe bonan interreton. La plej granda miskompreno de videoblogontoj estas kiom da laboro necesos. Videoblogado estas tempoprena afero kaj komence preskaŭ neniu spektos viajn filmetojn. Do faru tion por vi mem.

Kiel eblas mojosigi Esperanton ekster la Interreto?

Esperantistoj devas esti pli progresemaj rilate la artojn kaj sciencojn ol la cetero de la mondo. Tio ne estas facila tasko, sed ĝi estas la sola vojo antaŭen. La problemo estas, ke la plejparto de Esperantujo rigardas la orajn jarojn de la frua movado sen serioze konsideri kaj utiligi la ilojn de la moderna mondo. Ekzemple, mi certas, ke vi ĉiuj aŭdis la anekdotojn de la avo, kiu demandas sian nepon por asisti pri teknologiaj problemoj. Ni devas ĉiam turniĝi al la plej junaj membroj de nia socio por vidi la vojon antaŭen. Ni devas esplori kaj utiligi la tendencojn de la junularaj movadoj ekster Esperantujo.

Ligiloj:

ildea.tv

Retejo

https://www.youtube.com/evildela

Evildea Kanalo

https://www.patreon.com/evildea

Financapoga retejo por Evildea

“La nuntempaj junuloj volas amuziĝi per filmoj kaj videoludoj, du fakoj strange neglektataj de la ĉefaj asocioj kaj monhavaj organizoj”

“Esperantistoj devas esti pli progresemaj rilate la artojn kaj sciencojn ol la cetero de la mondo”

Ezopo en la Moderna Mondo

Franz-Joseph GEIDEL — Aŭstrio

Verŝajne vi jam aŭdis pri “La Vulpo kaj la Ŝafisteto”, unu el la pli konataj fabloj de Ezopo, greka poeto, kiu vivis ĉirkaŭ la jaro 600 a.K.. La rakonto estas simpla: La iomete stulta ŝafisteto ĉiutage kuras tra la stratoj de sia urbo kaj ekkrias senkiale: “Jen, venas la Vulpo!”. Post kelkaj tagoj, ĉiu loĝanto ĉesas kredi lin; kun fatala sekvo, kiam la vera vulpo alvenas. Memkompreneble, tiu rakonto havas gravan sencon, kiu en la nuna moderna mondo eĉ pli valoras, ol dum la vivtempo de Ezopo.

Paniko pri la fino de la mondo ĉiam estis “moderna”, ekde kiam homoj vivas surtere. La apostoloj de Kristo, en la 1-a jarcento, eĉ kredis ke ili povos mem observi la revenon de la “Filo de Dio”. Poste, oni kredis ke “novaĵoj” sur la tero (kiel fervojoj, aŭtoj, radio kaj televido — poste Interreto, retpoŝto, sociaj retejoj) kunportus danĝeron de detruado de la kulturo kaj intelekto.

Ĉiam, kiam mi diras ke la nuntempa junularo estas “malbone edukita”, la respondo estas malkompreno kaj eĉ protesto de la aliaj. La kialo: la homoj ĉiam plendis pri la “malbona junularo”, eĉ en la antikvaj altaj kulturoj. Ofte, post tiuj plendoj, nenio grava okazis. Sed iam, Ezopo ekpravis kaj tiuj altaj kulturoj spertis malrapidan kaj doloran morton. Certe, en la mezo de la estinta jarcento, estis multaj da plendoj pri minijupoj, kaj la frazo “virinoj al la kuirfornoj!“ estis preskaŭ normala kaj nekritikebla. Do, multaj homoj nun pensas, ke la socio havos bonan estontecon. Mi malkonsentas: ni ĵus trapasis “ruĝan linion”. Ezopo denove ekpravas.

Germanio, en la jaro 2017. Mi babilis kun murofarbisto, 57-jara, nomata Gerd. “Franz-Joseph”, li diris, “imagu, ni havas sufiĉajn senlaborulojn en Germanio. Tamen, la plimulto da senlaboruloj ne taŭgas por la laboro. Se mi diras, ke muro estas tri metrojn alta kaj kvin metrojn larĝa, ili eĉ ne povas kalkuli la areon de la muro!”

Do, ĉu okazas io, kion oni povus nomi “stultiĝado”? Fakte, se ni sekvas Ezopon, eblas ke nun estas la tempo, kiam oni ne plu kredas la ŝafisteton. Por tiuj, la “stultiĝado” de la junularo ne okazas. Kaj la figuro de la ŝafisteto egalas al la homoj, kiuj plendas pri la alvenonta totala perdo de nia kulturo. La problemo estas ke tiuj homoj plendis tro multe, tro longe. Neniu plu kredas ilin.

Multaj “membroj de la homaro” loĝas en bonaj cirkonstancoj hodiaŭ. Sed memkompreneble, ankoraŭ estas vasta malriĉeco kaj malsameco. Unu procento de la homaro havas tiom da mono, kiom la plej malriĉa duono de la mondo havas. Tiuj, kiuj estas pli prosperaj — ekzemple germanoj — ĝojas pri sia riĉeco kaj laŭdas la “hodiaŭan mondon” pro prospero, komforto kaj paco.

Prospero? Komforto? 850 milionoj da homoj en la mondo malsatas. Tiom same, kiom la loĝantoj de Usono kaj Eŭropa Unio kune. Komforto? Elektra lumo, fridujoj, hejtado, gargaraj necesejoj, fluanta varmakvo aŭ gasfornoj ne estas memkompreneblaj por miliardoj da homoj. Se okcidentaj eŭropanoj aŭ usonanoj laŭdas la kapitalismon, sur kies kosto ili faras tion? Mi ne nur parolas pri Afriko aŭ Bangladeŝo. Mi estas eŭropano, kaj en mia infaneco, nia familio ne ĉiam povis satiĝi.

Kaj paco? Antaŭ balotoj, politikistoj ŝajnas fari ĉion por la paco. Preskaŭ neniu plenumas tiun promeson — ĉar milito estas profitdona. Anlaŭ politikistoj de la maldekstra flanko perfidis siajn pacajn valorojn. Eĉ en “riĉaj” landoj. En 2003, la 3-a Golfa Milito komenciĝis kaj Usono estis apogata de trupoj de la angla ĉefministro Tony Blair, kiu estis maldekstra politikisto.

Mi ankoraŭ bone memoras la jarojn 1998 kaj 1999. Mi estis proksimume ok-jara kaj loĝis en la sudo de Hungario. Ĉiunokte mi aŭdis bombavidailojn, kiuj venis de mia propra hejmlando, Germanio. Mia patro ĉiuvespere aŭskultis radioprogramon de Belgrado. Mi bone memoras la anoncmuzikon. Estis raportite, ke la Alianco faligis infano-ludojn kun bomboj intere. Tagojn poste, kiel kutime, li sidis antaŭ la radioaparato, enmetis la frekvencon kaj... la radio restis muta. “Nia” kanceliero Schröder kaj lia ruĝ-verda registraro sendis trupojn al Jugoslavio. Estis milito kun NATO. Estis milito en Eŭropo. Kaj nun, denove, Eŭropo estas teatro de milito: Jen Ukrainio.

Ĉu tio estas la rikolto de la kapitalismo?

“Levu vian pugnon alte kaj espere”, kantas Jonny M (kiu estas ekzakte kvar tagojn pli juna ol mi). Je la fino de la Dua Mondmilito, kreskis la tutmonda naciismo. La vetarmado kaŭzis malriĉiĝon de preskaŭ 300 milionoj da loĝantoj de Sovetunio. Aktuale, unu aŭ du elcentoj de la homaro regas la estontecon de nia planedo. La estonteco de la klimata ŝanĝo, la novan vetarmadon, la malsatecon de malriĉuloj, la malabundon de resursoj, kaj finfine la estontecon de la tuta homaro.

Denove, ekzakte kiel ĉe Ezopo. En la jaro 1972, la Klubo de Romo prezentis la faman studon La limoj de kreskado*, *. Oni antaŭdiris, ke ĉirkaŭ la jaro 2000 novaj militoj kaj forta migrado komenciĝos.

Kio okazis septembre de 2001? Jes, katastrofo, kiu kunportis militon. Kio okazis en 2008? Granda ekonomia krizo — kelkaj diras, la plej granda en la historio. Kio okazis en 2015? Alvenis ondo da rifuĝintoj al Eŭropo; sufiĉe granda amaso ke eŭropanoj, almenaŭ parte, komprenis la gravecon de la popolomigrado — kaj amaso sufiĉe granda por timigi la popolon, persvadante ilin elekti dekstrajn popolistojn.

Se oni pensas pri milito, oni pensas pri la Dua Mondmilito. Milionoj da homoj mortis. Sed ĉu vi sciis, ke ekde 1978 estas ankaŭ 2 milionoj da mortintoj sole en Afganio? Laŭ la Bulletin of Atomic Scientists (Bulteno de Atomfizikaj Sciencistoj), la mondsekureca situacio estas same problema kiel en 1953, kiam okazis la unuaj atombombaj testoj de Sovetunio. Fakte, en 2016, la kvanto da militviktimoj surtere estis la plej granda ekde la falo de la Fera Kurteno. Aŭ ĉu vi sciis, ke sur la marfundoj restas 72 funkciantaj nukleaj eksplod-kapoj?

Ni vidu ne nur la tutan mondon. Mondskala katastrofo povas ekfariĝi ankaŭ de la kunesteco de samtempaj regionaj krizoj. La subprime-krizo (bankaj grandriskaj monpruntoj) komenciĝis en 2007 en Islando kaj disvastiĝis al Usono, kie en la jaroj poste milionoj da homoj perdis sian hejmon per multobligo de hipotekoj. Eŭropo falis profunden. La ekonomio de Germanio ŝrumpis 5,6% en 2009, kaj Grekio spertis preskaŭ morton. Mi estis junulo proksimume 19-jara tiam. Mi timis multe. Sed finfine, Eŭropo eltenis la krizon. Mi ne konsideris la homan kapablon de alĝustigado.

La vera problemo hodiaŭa estas la kreskanta malsameco inter riĉuloj kaj malriĉuloj. Dekstremaj partioj kreskas preskaŭ ĉie en Eŭropo. Mia persona opinio pri AfD (Alternativo por Germanio) ne estis tro negativa longtempe. Sed mi estis trompita. Hodiaŭ mi televidumis kaj vidis paroladon de Jörg Meuthen, direktoro de AfD. Li rigardis “amike” aliajn dekstrapartiojn de Eŭropo, inklude Fidesz, UKIP, Lega Nord aŭ FPÖ. FPÖ? La partio de Heinz-Christian Strache, la homo kiu volas puni min pro la malĝusta koloro de mia pasporto? Prefere, mi forhakigus mian manon anstataŭ voĉdoni por tiaj homoj.

Mi surpriziĝadis kaj pripensis. Tiuj partoj — AfD, Lega, Front National, Sverige demokraterna — havas senton pri “supereco” en si. Sed kie komenciĝas la “ekskluzivaj ni” kaj kie finiĝas la “inkluzivaj ni”? Se ĉiu nacio de Eŭropo pensas nur pri si mem, ke ĝi estas “la plej protektinda”, kiel povas ekzisti konsento inter la dekstremaj partioj? La respondo estas simpla: Ili havas malamon kontraŭ io kiel la koncepto de malamiko. Ĝis 1945, tiuj konceptoj estis i.a. judoj, ciganoj kaj samseksemuloj. Nun, tiuj malamikoj estas ĉefe rifuĝintoj.

Ni loĝas en mondo de cerbolavado. Neniu scias kion ni devas kredi. La komunikiloj estas plenaj de falsaj novaĵoj. Aŭ ĉu ne estas interese, ke 15 minutoj da novaĵoj ĉiutage en televido sufiĉas kiel informo? Ke en la vespero la novaĵoj estas la samaj kiel matene, kaj ni denove kaj denove vidas la samajn videobildojn kiel tagojn antaŭe? La plimulto de la novaĵoj eĉ ne havas proprajn bildojn, sed nur specimenojn. Neniu devus kredi tion, kion oni vidas. Se vi sidas antaŭ la televidilo, fermu viajn okulojn, kaj kredu nur duonon de tio, kion vi aŭdas. Tio estas: Kredu nenion.

La veraj problemoj de nia tempo restas kaŝitaj. Neniu parolas pri la eksplodonta energia konsumo de la same eksplodontaj Interreto kaj telekomunikado. La malabundo de pura akvo, en la pasinteco ankoraŭ rimarkita kiel problemo, ne plu estas en la publika percepto. Kaj kiu parolas pri la danĝeroj de eksplodontaj manĝaĵprezoj mondskale pro rikoltaj fiaskoj? Tio okazas ne nur pro dezertiĝado. Longe forgesitas la problemoj kun mortintaj kolonioj de abeloj. Ĉiujare, la amaso de la malriĉuloj kaj malsatuloj kreskas. Imagu la kaoson, se milionoj da malsatuloj frapas al la pordoj de Eŭropo aŭ Usono. (Ndlr: kiel la miloj da centramerikanoj, kiuj pilgrimadis al Usono*)

Unu el la “bonfaroj” de Angela Merkel estas, ke ŝi duobligis la nombron da milionuloj en Germanio. Pro tiuj “sukcesoj”, ŝi estas laŭdata en la publik-juraj komunikiloj. La problemo estas ke la voĉoj de la riĉuloj estas pli valoraj ol la voĉoj de la bazuloj de la lando. Ju pli da havo, des pli da pravo. Kiu mencias, ke vasta parto de la germana ekonomio ekzistas nur, ĉar dekmiloj da homoj mortas aliloke per germanaj armiloj de ThyssenKruppHeckler & Koch? La riĉuloj en la mondo estas malplimulto — sed tre laŭta malplimulto.

Ni melodiumu kun Jonny M: Ni devas levi niajn pugnojn “alte kaj espere”. Mi ankoraŭ kredas je la junularo. Malgraŭ ĉio, mi esperas ke, kio ajn okazu, ni havos la eblon alĝustiĝi al la venontaj krizoj kaj defioj, kaj kune establi pli bonan mondon kun paco, respekto al la naturo kaj interhoma kompreno. La avertantaj homoj estis tro multaj en la pasinteco. Neniu scias, kaj neniu scios, kiam la vera vulpo alvenos. Mia averto: Estu atenta ĉiutage.

Referencoj

* https://eo.wikipedia.org/wiki/La﹍limoj﹍de﹍kreskado (mallonga eseo en Esperanto)
* http://www.donellameadows.org/wp-content/userfiles/Limits-to-Growth-digital-scan-version.pdf (la kompleta verko en la angla)
* http://neniammilitointerni.over-blog.com/2018/10/honduro-miloj-da-migrantoj-defias-trump-on-kaj-vojiras-al-usono.html

FACILA

Kiam venos printempo?

Natalja POLIKAŜINA - Rusio

En Moskvo printempo tute ne hastas. Ĉiutage ni vekiĝas pro sonoj de batoj: oni forĵetas neĝon de la tegmentoj kaj dis-batas glaci-pendaĵojn, por ke ili ne falu sur la kapon de preterpasantoj. Marto estis vere vintra monato. Ekzemple, la 24-an de marto estis bona kaj suna vetero, sed... ĉu tio estas printempo? Ni laciĝis de atendado kaj veturis serĉi ĝin.

Miaj konatoj el aliaj landoj de Eŭropo parolis: printempo alvenis ĉe ni, ĉio floras kaj ni surmetas ĉemizon. Mi ankaŭ volis surmeti ne palton sed ĉemizon kaj decidis veturi al Eŭropo.

Ĉu vi atentis, ke tre malvarmas en Eŭropo lastatempe? Tio signifas, ke tien alvenis ni :)

Ni havas longan vojaĝon: Vieno — Prago — Berlino — Hamburgo. Mi neniam antaŭe estis en la centra Eŭropo. Dum nia unua tago en Vieno mi preskaŭ kaptis printempon kaj, jes, surmetis ĉemizon. Sed poste, la kaprica belulino (en la rusa, printempo estas “ŝi”, bela juna virino) tre rapide forkuris de ni. Tre malvarma vetero kaj furioza vento devigis nin bedaŭri, ke ni ne prenis ĉapojn kun ni. En Prago mi tiel malvarmis, ke foje vespere mi ekploris kaj petis la edzon re-iri hejmen. Sed poste en Germanio estis eĉ pli malvarme ol en Ĉeĥio. Ni ne povis kur-atingi la printempon.

Sed malgraŭ malbona vetero ni ĉiuj ĝojas, ke ni vidis belajn kaj interesajn urbojn kaj ekkonis ion novan. Mi komprenas, ke nia vetero ne estas tre malbona :) Kaj printempo alvenos, nepre. Mi pacience atendas.

GLOSO

Hasta: Tro rapida

Palto: Supervesto, portata eksterdome, ĝenerale en malvarma vetero

Kaprica: Aganta libervole kaj senkontrole

Furioza: Tre kolera

Ĉapo: Kapvesto

HISTORIO

Fajra bato de Vezuvio

Olga ŜILAJEVA - Rusio

Italaj vulkanologoj proponis teorion, laŭ kiu la loĝantoj de Pompejo mortis ne pro malrapida sufoko, sed pro forta ondo de ardaj vulkangasoj.

Pompejo estis unu el la tri urboj de la Antikva Romio en la Golfo de Napolo en la imperiestra provinco Italia (hodiaŭ regiono Kampanio, Italio). Pri la erupcio de la vulkano Vezuvio, kiu en la 79-a jaro (p.K.) neniigis Pompejon, la homoj aŭdis multon, sed scias ne ĉion. De jaro al jaro aperadas novaj interesaj eltrovaĵoj kaj faktoj. Do kion sume sciencistoj scias hodiaŭtempe?

Dum longa tempo la loĝantoj de Pompejo vivis en la konvinko, ke Vezuvio estas estingiĝinta, kaj ili ne dediĉis atentemon al avert-signaloj. Ili ne rilatigis tiujn al la aktiveco de Vezuvio. Ili kutimis al etaj ektremoj de la tero kaj erupciaĵoj de gaso el Vezuvio. Kiel ni nun komprenas, ĉi tiuj eventoj atestis pri avanco de magmo al la supraĵo kaj pri ebla baldaŭa erupcio de la vulkano.

Tagmeze la 5-an de februaro de la jaro 62 la loĝantoj de Pompejo neatendite ekaŭdis timindan rumoron. Poste, fortaj terskuoj okazis unu post la alia. Kelkloke aperis profundaj abismoj, en unu el ili trafalis eĉ ŝafaro el 600 ŝafoj. En la urbo ruiniĝis temploj, portikoj kaj loĝkonstruaĵoj, en ruinojn transformiĝis eĉ riĉaj vilaoj. Iomete trankviliĝinte post la terskuoj, la loĝantaro revenis al sia hejmo, kaj la roma senato eldonis specialan dekreton por rekonstruado de la urbo. La pompejanoj, eĉ ne suspektante ke la plej danĝera okazo baldaŭ venos, rekonstruadis domojn, okupis sin pri vendado, ĝuis ripozon en olivaj arbaretoj apud Vezuvio, kiu neniel montris sian vekiĝon. Tiutempe la premo interne de la vulkano kreskis...

La fama katastrofa erupcio de Vezuvio komenciĝis la 24-an de aŭgusto (nun sciencistoj opinias pri oktobro) de la jaro 79. Je la unua horo post la tagmezo la loĝantoj de Pompejo denove eksentis terurajn terskuojn. Ien malaperis akvo el putoj. Poste la tero ektremis, la maro ekondiĝis tre terure. Sed subite ĉio kvietiĝis...

Nur bestoj kaj birdoj antaŭsentis katastrofon. Hundoj bojis, blekis kaj ĵetiĝadis en gregejoj bovoj kaj ŝafoj, ĉevaloj fosis la teron per la hufoj. Ĝis tiu momento, kiam la vivo transformiĝos en teruran morton, restis jam kalkuleblaj minutoj...

La urbo mortis matene de la sekva tago je la sepa kaj duono. Dum la erupcio el la ĉielo faladis cindro kaj pumiko, kiuj finfine superŝutis la domojn ĝis tegmentoj, kaj eĉ ombris la sunon kvazaŭ estas krepusko. Komence el la ĉielo faladis stonetoj (iliaj ampleksoj estis de pizo ĝis juglando) kaj poste — nur cindro. Entute la urbo enteriĝis sub 7-8 metroj.

Poste pluvis kaj la pluvo transformis la cindron en malpuraĵon, kiu por longa tempo kovris la domojn kaj homkorpojn. Iom post iom la korpoj putris, sed tiu spaco, kiun ili iam okupis, restis malplena interne de firma vulkana malpuraĵo. La vulkancindro, kiu kovris la urbon, perfekte konservis la konstruaĵojn kaj objektojn kaj tiel ebligis al ni ekkoni la aspekton de mezgranda urbo de la Antikva Romio kaj la vivon de ĝiaj enloĝantoj.

La lokon, kie situis Pompejo, sciencistoj eltrovis nur en la 17-a jarcento. En la jaro 1777 oni unuafoje trovis ne nur skeleton, sed ankaŭ spuron de la korpo sub ĝi. Sed nur en la jaro 1864 Giuseppe Fiorelli [Dĵuzepe Fjoreli] elpensis kiamaniere oni povos restaŭri la aspekton de mortintoj. Frapinte supraĵon kaj trovinte kavon, kiu restis post la putrado de la korpo, arkeologoj faris malgrandan truon kaj plenigis ĝin per gipso. La gipso fariĝis muldaĵo, kiu ekzakte reproduktis la antaŭmortan pozon de la pompejano.

Tiamaniere estis restaŭritaj centoj da homaj korpoj. Iufoje oni povas ankaŭ ekrigardi la hararanĝojn, faldojn de la vestoj de mortintoj kaj eĉ iliajn mienojn. Dank’ al tio ni povas sufiĉe detale bildigi la lastajn minutojn de la vivo de la granda urbo. Jen mastro forkuris, lasinte kortiston por ke li gardu la havaĵon. Jen avo, brakumante katon, ekdormetis surbenke apud la pordegoj de la propra domo kaj mortis surloke. Jen apud preĝejo petis almozon almozulo — bonkorulo donis al li monerojn kaj novajn ŝuojn, sed li ne sukcesis surmeti ilin... En la kazerno por ĉiam restis du gladiatoroj: ili ne povis movi sin, ĉar ili estis alforĝitaj al muro, sed kial kune kun ili mortis bela junulino? Ĉi tie, verŝajne okazis iu romantika historio, kiun ni neniam scios. Sur la vojo, kiu kondukas for de la urbo, falis senforte kelke da forkurantoj. En iu domo oni forgesis ĉenitan hundon, la kompatinda besto grimpis supren tra cindro kaj pumiko kiom permesis la longo de la ĉeno, sed tutegale mortis. Timindajn historiojn pri pompejanoj, kiuj por ĉiam rigidiĝis en la 79-a jaro oni povas priskribi tre kaj tre multe.

Tradicie sciencistoj suspektas, ke la morto de ĉiuj loĝantoj de la urbo Pompejo estis longa kaj suferiga: ili inhalis cindron, kiu transformiĝis en iliaj pulmoj en cementon. Tamen antaŭ nelonge grupo da vulkanologoj el Napolo prezentis tiun teorion kiel dubinda. La vulkanologoj rimarkis, ke la mortintaj loĝantoj de Pompejo ne baraktis, ne agoniis, ne kaptis aeron per la buŝo — ilin unumomente mortigis forta ondo de ardaj vulkangasoj, kiu aperis post la forĵeto de la ŝtona kapsulo el la ŝtopfermita kratero (kiam la premo de la vulkangasoj en la magmo superis la firmecon de la minaĵoj).

Laŭ datumoj de sciencistoj, Vezuvio en la 79-a jaro forĵetis unu post la alia ses lafofluojn. La temperaturo de la lafofluoj estis ĉ. 250-300 °C kaj la rapideco 104 km/h.

Sciencistoj trovis restaĵojn de pompejano, kiu mortis sidante en necesejo. Tiu fakto estas la plej konvinka pruvo de la teorio pri la morto de la pompejanoj unumomente pro forta ondo de ardaj vulkangasoj - kiu en stato de asfiksio iros en necesejon?

En 1997 Pompejo enskribiĝis en la liston de la Monda Kulturheredaĵo de UNESKO en Eŭropo.

Felietone: Trankvila studenta vivo...

Dan Mrázek

Komenciĝas somero. Tempo de ferioj. Studentoj ripozas, amuziĝas, vojaĝas. La libera tempo sekvas tempon alian. Tempon plenplenan de streĉeco, de timo, de laborego. Iuj devis trapasi nur ekzamenetojn aŭ ekzamenojn, aliaj devis batali kun grandaj ekzamenoj, nome ekzameno abiturienta aŭ ŝtatekzameno. Mi mem konatiĝis kun tiu laste nomita.

Permesu al mi prezenti min: Fuŝulo. Mi studas, aŭ studis, en pedagogia fakultato en Prago. Kvankam mi studis jam la kvinan jaron, mi daŭre restis ĉe la bakalaŭra programo. Kiam mi provis ŝtatekzameniĝi pasintjare, en la ŝtatekzameno pri historio mi malsukcesis. Do mi devis unu jaron atendi.

Unu jaro. Kiom longega tempo! Mi jam havas ĉion, do mi atendos nur la ŝtatekzamenon. Unu jaron tute libera! Ĉion mi bonege ellernos! Tion mi pensis tuj, kiam mi eksciis mian rezulton. Sed...

La unua monato: Mi estas tiom elĉerpita, mi meritas iom da ripozo.

La dua monato: Tamen estas sufiĉe da tempo. Se mi tuj ekos lerni, mi ĉion forgesos.

La tria monato: Nun venas Kristnasko, estas multege por fari.

La kvara monato: Mi translokiĝas, mi ne havas tempon.

La kvina monato: Mi havas multege da laboro.

Ktp.

Venis aprilo kaj mi ekkonsciis, ke la ŝtatekzameno ege alproksimiĝas. Sed daŭre mi ne povis eki lerni, ĉar mi redaktoriĝis en TT kaj mi devis kompili la unuan numeron. Nu, finfine meze de aprilo mi jam ekis. Mi rememoris mian promeson, ke mi lernos profunde. Mi do ekis. La unua demando...

Post tiom longega lerna paŭzo tio estis interesa sento. Ĝi eĉ amuzis min. Mi kuŝis inter libroj, mi studis interrete. La unua tago. La dua, la tria. Kaj mi daŭre restadis ĉe la unua demando. El proksimume 80. Ne, tion ne eblas tiel fari.

Venis majo kaj mi ekkonsciis, ke restas al mi nur unu monato. Mi rapidigis mian lernadon. Kaj venis ŝoko. Mia tago estas la 30a de majo. Mi pensis, ke mi venos unu semajnon pli malfrue. Damne!

Mi ne plu estis redaktoro de TT. Nur iomete mi publikigis ion en la reto, por ke almenaŭ io aperu. Mi ne plu estis redaktoro de Ĉeĥa Radio, nur la verajn necesaĵojn mi devis fari (tamen eĉ tio en mia situacio estis multege). Mi ne plu estis prezidanto de ĈEJ. Mi ne plu estis mi mem. Mi vidis nur unu aferon: terure alproksimiĝantan ŝtatekzamenon.

Estis terurege kun mi tiutempe komuniki. Kaj hejme kaj labore kaj Esperantie. Mi ne plu ordinare dormis. Mi ekdormadis je la dua aŭ je la tria matene kun memriproĉo, ke mi devus ellerni pli. Restis unu semajno. Mi volis jam ĉiujn demandojn ripeti, sed mi ankoraŭ ne estis preta. Restis tri tagoj. Finfine mi jam tralegis ĉion, mi jam povas ripeti. Sed damne — mi nenion memoras! Kial mi ne vivas en la pratempo! Neniun historion mi devus lerni!

Dimanĉo la 29a de majo. Kolapso. Mi ne plu havas fortojn. Mi ne plu kapablas ĉion ripeti. Mi povas esperi nur je miraklo. Neniu estas tiom granda fuŝulo kiel mi — preskaŭ la tutan jaron mi havis tempon por lerni! Sed tamen mi ne ellernis...

Tute nervema mi lunde la 30an de majo venis en la lernejon. Mi volis nenion aŭdi, kion scipovas miaj kunlernantoj. Jen mia vico...

Estis miraklo. La unua demando estis tia, kiun mi lernis la tri tagojn. Aliaj du demandoj ne estis bonegaj, sed mi kapablis almenaŭ ion diri. Sukceso. Nekredeble. Post tia streĉeco — sukceso!

Mi estas bakalaŭro. Finfine mi povas ripozi!

Ripozi? Ĉu vere? Ĉu ne estas tempo veki en mi la redaktoron de TEJO-Tutmonde? Sed... Ĝis la limdato restas ankoraŭ du semajnoj, estas tempo...

Nu jes, la limdato finiĝas post du horoj. Nur nun mi finas la kompiladon. Ĉu mi estas plibonigebla?

Per tiu ĉi felietono mi volas danki al ĉiuj, kiuj morale ege subtenis min. Kaj mi volas peti pardonon de ĉiuj, kiuj devis multege atendi, ĝis mi finfine reagis.

ĈEFARTIKOLO

“Mi ĉiam havas miajn animajn valizojn pretaj”

Juan Carlos MONTERO — Kubo

Ekzemploj de altruisma etiko kaj agado senprofitemo manifestiĝas tutmonde, sed en la malriĉaj nacioj skurĝitaj de malsanoj, epidemioj kaj katastrofoj, tio evidentiĝas pli kaj pli. Februare de 2014 ŝprucis Ebola epidemio en la okcidenta Afriko, unue en Gvineo kaj daŭris atestite precipe en Liberio kaj Sieraleono. La Monda Organizaĵo pri Sano (MOS), en la persono de la s-rino Margaret Chan, ĝia ĝenerala direktoro, nomis la epidemion tutmonda minaco kaj alvokis al la tutmondaj registaroj kaj NRO-j tuj helpi kontraŭstari la Ebola-malsanon per monrimedoj kaj helpantaro.

La kuba registaro decidis unue sendi tricent flegistojn kaj sesdek du kuracistojn por batali kontraŭ la Ebola-disvastiĝo en Sieraleono, ĝi estis la unua lando por respondi al la MOS-alvoko. La 25-an de septembro 2014, la Ministerio pri Publika Sano anoncis ke ĝi plifortigos la medicinan mision ĝis kvarcent sesdek unu anoj kaj ankaŭ disfaldos ilin en la najbarajn Liberion kaj Gvineon. Tiuj fakuloj apartenas al Internacia Taĉmento Henry Reeve, fondita la 19-an de septembro 2005, de la ĵus forpasinta ĉefkomandanto Fidel Castro Ruiz.

La 16-an de novembro 2014, la kuba kuracisto Félix Báez Sarría, specialisto pri interna medicino, malsaniĝis je Ebola. Unue prezentiĝis febro sen aliaj simptomoj, sekve, oni rapide lin internigis en la komplekson Kerry Town, situanta en la ĉefurbo Fritaŭno kaj destinita por flegi funkciulojn de Unuiĝintaj Nacioj (UN). Tie lin prizorgis specialigita personaro el Britio, kiu ĉiam restis en kontakto kun la kuba medicina brigado. Laŭ MOS-propono, oni lin translokis la 22a-n de novembro al universitata malsanulejo en la svisa urbo Ĝenevo, kuracista institucio havanta avangardan teknologion por trakti la Ebolo-pacientojn kaj sekurecajn normojn superajn al la postulataj de MOS. Báez Sarría pasis de kuracisto al paciento.

En tiu hospitalo li ricevis duoblan eksperimentan traktadon baze de ZMab (varianto de la eksperimenta usona imunologia sero Zmapp, enhavanta tri monoklonajn antikorpojn) kaj Favipiravir (ankaŭ konata kiel T-705, japana kemia substanco eksperimente uzata kiel antivirusa medikamento kontraŭ gripoj). Komence de la traktado Báez Sarría suferis fortajn diareojn kaj oni devis lin hidrati per egaj ĉiutagaj kvantoj — ĝis 12 litroj — da likvaĵo. Post la sesa tago lia sano ekpliboniĝis kaj lia sanstato favore evoluis.

La 5-an de decembro, la aŭtoritatoj de la Ĝeneva Universitata Malsanulejo ratifis ke la testoj faritaj konfirmis la malaperon de la viruso en liaj korpaj fluidoj. La 6-an de decembro d-ro Báez Sarría revenis al sia patrolando sen risko denove kontaĝi sin.

Januare de 2015, la specialisto Félix Báez decidis reveni al Sieraleono por daŭrigi la lukton kontraŭ la Ebola-epidemio apud la aliaj medicinaj brigadanoj, kaj por fini tiun batalon, kiun li mem komencis septembre de 2014. Félix nuntempe majstriĝas pri infektologio en la Instituto pri Tropika Medicino Pedro Kourí en la kuba ĉefurbo, kie li eniĝas en mondon pri scioj tre proksimaj al lia internacia sperto.

Antaŭ nelonge li faris deklarojn al kuba oficiala porjunulara gazeto, Juventud Rebelde (Ribela Junularo). Jen kelkaj el ili:

En la pasinta 26-a de oktobro 2016, la konstanta usona reprezentantino ĉe UN, la s-ino Samantha Power, menciis en sia diskurso ĉe la UN-sidejo, ekzemplon de tio, kio okazas kiam tiu strukturo funkcias kiel devas kaj kiam la landoj kunlaboras inter si. Ŝi citis la jenon: La kontribuo de la plej granda de Antiloj, en la lukto kontraŭ Ebolo gravis la tre granda kontribuado de lando de nur 11 milionoj da loĝantoj, la kuraĝo de la kuba kuracisto Félix Báez Sarría, kiu infektiĝis per viruso plenumante sian mision, kaj poste revenis por lukti kontraŭ tiu malsano.

Al la demando “Ĉu vi surpriziĝis esti menciita de la usona reprezentantino ĉe UN?”, Félix Báez respondis: “Ŝi verdiris kaj estas ĝuste la realo, ke Usono helpis min per ĉio. Mi estis tre malsana dum tiuj tagoj kaj miaj fizikaj kondiĉoj videble plimalboniĝis. Mi dankas la ambasadorinon Samantha Power kiu menciis, ne mian nomon, sed pri kubano servanta solidare en Afriko, kiu bezonis nian helpon kaj la kunlaboron de ĉiuj landoj”.

Ĉi tie finiĝas tiu historio, ekzemplo de altruisma agado por savi vivojn inter popoloj de malriĉaj nacioj.

POEZIO

Fernando Pessoa

Ĥod Kristovo - Brazilo

**

En 1972, la eldonejo Stafeto (poemoj - noveloj - dramoj - eseoj) eldonis 1000 ekzemplerojn de l` libreto “Vojo kaj Vorto” de Roberto Passos Nogueira. Mi ne scias ĉu poste estis aliaj eldonoj, sed la katalogo de UEA ankoraŭ vendas tiun 72-an eldonon. La libro estas minimume genia. Kaj la originalaj poemoj kaj la tradukitaj estis tre trafe kaj taŭge elektitaj, tial la legado de la libro estas senfina... mi ĉiam povas legi kaj relegi ĝin kaj mi ĉiam surpriziĝas.

Sed tiu ĉi artikolo ne temas pri R. P. Nogueira, sed pri Fernando Pessoa, genia poeto, kies poemero estis genie tradukita de Nogueira en “Vojo kaj Vorto”.

Fernando Pessoa, kiu naskiĝis en Lisbono, Portugalio, en 1888, kreis plurajn pseŭdonomojn (Álvaro de Campos, Alberto Caiero, Ricardo Reis, Bernardo Soares ktp...). Ĉiu heteronimo havis siajn proprajn personajn vivon, historion, verkstilon ktp, tial sorbi la verkaron de Fernando Pessoa estas granda laboro, ĉar li ja estis tre densa verkisto, kvankam li tre simple kaj klare verkis. Tio rimarkeblas sube:

El la gardisto de brutaroj (Alberto Caiero)

XXXIX

La mistero de la aĵoj, kie ĝi estas?
Kie ĝi estas, kiu ne aperas
Eĉ por sin montri mistero?
Kion scias pri ĝi la rivero kaj kion scias la arbo?
Kaj mi, kiu ne scias pli ol ili, kion pri ĝi scias?
Ĉiam kiam mi rigardas la aĵojn kaj pensas pri kio la homoj pensas pri ili,

Mi ridas kiel rivereto sonanta freŝe sur ŝtonoj.

Ĉar la sola kaŝita senco de la aĵoj
Estas ke ili ne havas iun ajn kaŝitan sencon.
Estas pli strange ol ĉiuj strangecoj
Kaj ol la revoj de ĉiuj poetoj
Kaj ol la pensoj de ĉiuj filozofoj,
Ke la aĵoj estas ĝuste kio ili ŝajnas esti
Kaj ekzistas nenio por esti komprenita.

Jes, jen kion miaj sensoj lernis solaj:
La aĵoj ne havas signifon: ili havas ekziston.
La aĵoj estas la sola kaŝita senco de la aĵoj.

Fernando Pessoa

Portugalio

(1888-1935)

Traduko: Roberto Passos Nogueira

Esperanta kinarto vivas malgraŭ la esperantistoj

Aleksander OSINCEV — Rusio

La jaron 2010 oni sendube povas nomi rimarkinde fruktodona por la esperantista filmarto. Dum la originala E-kinarto montras nur signojn de la vivo, la neesperantistaj produktantoj surprize reagas al nia internacia planlingvo per bonkvalitaj kinoverkoj. Hodiaŭ mi ŝatus resumi atingojn de filmo-produktantoj en kaj ekster Esperantujo kaj disdoni miajn verdajn Oskar-premiojn*. Por ekscii pli multe pri tiuj filmoj, vizitu la Verdan Filmejon.

La malkovro de la Jaro iĝis la fama usona reĝisoro Sam Green. Ĝuste li vekis plej grandan atenton de esperantistoj per sia unika dokumenta filmo “Utopia in four movements” (Utopio en kvar movimentoj). La Esperanto-piratoj, tiuj, kiuj kutimas elŝuti ĉion senpage, ĉi-foje ricevis nenion, la filmo estas ne simpla, eĉ mi hezitus nomi ĝin “filmo”, pli precize ĝi estas viva prezentaĵo, kunfandiĝo de viva rakonto de reĝisoro, viva muziko kaj tre bonstila video. La “vikilikita”* 10-minuta specimeno de unu el la kvar partoj de la “filmo”, dediĉita al Esperanto, provokis ŝtormon en glaso da akvo. Ŝajnis neebla la cinikeco de la aŭtoro, kiu ricevinte monsubtenon ankaŭ de ESF*, filminte esperantistojn en la japana UK, prezentis ilin kompletaj idiotoj. La zorgoj tamen estis superfluaj, la grupaj vizitoj de tiuj prezentoj far esperantistoj pruvis la bonajn intencojn de Sam Green kaj malkaŝis baldaŭan surprizon. Mi donas al li Oskar-premion pro “Plej bona ŝajnigo de la troja ĉevalo”.

Septembro donis al ni mallongan filmeton “Senmova” de turkia reĝisorino Tuğçe M. Sen. La Esperantlingva filmeto kun Esperanta nomo kaj fikcia enhavo, produktita de neesperantisto ankoraŭ en 2009, iĝis konata al la esperantistaro nur en 2010. La fina venko venis en la filmo: en baldaŭa estonteco ĉiuj parolos en Esperanto kaj surekrane aperas subtekstoj en la angla. La reĝisorino deklaras sin mondcivitano kaj sendube meritas Oskar-premion pro “Latenta esperantisteco”. Kaj tute ne gravas, ke ŝia verko aspektas pli kiel reklamo de tabako.

Mian Oskar-premion “Pro kuraĝo” mi donus al alia mallonga filmeto de neesperantisto, nome “Conlang: the movie” (Planlingvo: la filmo) de komencanta usona reĝisorino Marta Masferrer. Ŝi rompas nian imagon pri la bonkoreco de esperantistoj, prezentante ilin kiel malheroojn. En la vera mondo, regata de kaŝitaj esperantistoj, tio estas granda kuraĝo. La ĉefa rolulo, aĉulo kaj esperantisto Kip, nerekte helpis kolekti al Marta preskaŭ $3500 por pagi sindikatojn kaj por la muziko. En tiu historio pri amo, esperantistoj ricevas ne kison kaj kompaton, sed baton. Interese, kiom da esperantistoj masoĥiste mendis oficialan DVD-diskon kun la filmo, por kiu Chuck Smith tradukis la subtekstojn en Esperanton.

Dum multaj E-organizoj vegetas, la brazila Esperanto-movado bolegas. Oktobre Verda Filmejo ricevis informojn pri tre atentinda projekto, kiun iniciatis kaj efektivigis fama brazila movadano kaj artemulo Pedro Cavalheiro. Dank’ al sia filo Olavo, ĉarma komencanta aktoro, kaj liaj rilatoj Pedro esperantigis subtekstojn por la spiritisma filmo “Nosso Lar” (Nia Hejmo), filmitan kun subteno de 20th Century Fox. La filmo jam kolektis 20 milionojn da dolaroj kineje kaj sendube estos populara en formo de DVD kaj Bluradi-KD, kie aperis subtekstoj en la internacia lingvo. Oskar-premion pro “Atingo de la Jaro” mi donas al Pedro kaj Olavo. Espereble por Olavo ĝi estos ne la lasta kinopremio.

En la jaro 2010 estis finfilmita pola filmo “Esperanto” en Usono. Jam ne estas sekreto, ke en tiu 25-minuta eksperimenta filmo eĉ unu vorto ne sonas en Esperanto kaj la sankta vorto estis prenita nur por indiki specialan manieron de komunikado inter du fratoj. Rezulte la filmo havas neniun rilaton al Esperanta filmarto kaj pro tio meritas nenion.

Kiom senfrukta estis la originala Esperanta film-arto en la jaro 2010, tiom abunda ĝi estos en 2011.

La Eldona Fako Kooperativa de SAT decidis post longa tempo produkti profesian filmon pri Esperanto. Por tio la kooperativo dungis la profesian francan filmiston Dominiko Gaŭtiero kaj zorgas pri la filmado. Laŭ la buĝeto je 50 000 eŭroj la filmo devas iĝi la plej multekosta filmo iam ajn farita en Esperantujo. La filmado komenciĝis en novembro 2009 kaj la filmo devas aperi en marto 2011. Min zorgigas nur la fakto, ke la filmo transdonos la vidpunkton de reĝisoro pri la movado kaj pro tio la “injekto de vero” je 50 000 eŭroj povus iĝi iom tro multekosta. Kiun Oskar-premion doni al ĝi montros la futuro, ĉu pro “Plej bona filmo de la jaro 2011”, ĉu pro “Plej amara pilolo”.

La ankaŭ jam menciita Sam Green ŝajne volas plibonigi sian reputacion antaŭ esperantistoj. Jam post du monatoj li finasos sian 30-minutan dokumentan filmon “The Universal Language”, dediĉitan al utopia lingvo Esperanto. Ankaŭ li pretendas la statuson de “la unua dokumenta filmo pri Esperanto farita de neesperantisto”. Laŭ Sam ĝi estus pli profunda ol nura prezento de historio de Esperanto kaj en ĝi aperos pli adekvataj esperantistoj: Renato Corsetti, Humphrey Tonkin, Arika Okrent kaj multaj aliaj parolantoj de Esperanto.

Espereble la Esperanta filmarto en la nuna 2011-a jaro nur kreskos, ankaŭ dank’ al la fondita krea unuiĝo “Filmoj sen limoj”, kiu teamigas kreemajn filmoŝatantojn kaj filmofarantojn, kaj kiu deklaras subtenon por kreantoj de modernaj sonvidaj materialoj en Esperanto.

Mi daŭre funebras pri la malapero de la entrepeno “Imagu-Filmoj”, kiu iam donis esperon al multaj filmoŝatantoj, ke la Esperanta filmarto evoluos en direkto de ludfilmoj. Sed la vaka loko ne povas esti malplena ĉiam, restas esperi, ke baldaŭ nin ĝojigos bonaj filmoj kaj altkvalitaj filmaj projektoj.

Rimarkoj:

* Oskar-premioj estas la Premioj de la Akademio de la Kinematografiaj Artoj kaj Sciencoj en Usono, atribuataj al la plej bonaj filmoj, kaj al la plej bona laboro farita de profesiuloj laborantaj en la kinarto. [Vikipedio]
* Aludo al skandala retejo Wikileaks kun sekretaj materialoj de **<la> usona registaro.
* ESF (Esperantic Studies Foundation) estas usona organizo, finance subtenanta grandajn E-projektojn, inter kiuj estas lernu.net.

Fontoj:

Libera Folio, Verda Filmejo, Filmoj sen limoj, SAT, IMDb, Esperanta Vikipedio

KINO

Filma jaro 2011

Aleksander OSINCEV - Rusio

“Eĉ filmo malgranda konstante spektata...”

Antaŭ unu jaro* mi komencis disdoni verdajn Oskar-premiojn por la filmoj kaj filmo-farantoj, kiuj kreas ene de Esperantujo kaj ekster ĝi. Kaj ĉar la Esperanta kino evoluas, estus interese daŭrigi la aljuĝadon de tiuj neoficialaj premioj. Ruĝa irtapiŝo, smokingo kaj ni komencas.

La ĉefa evento de la Esperanta filmarto en 2011 iĝis la unua Esperanta Kinofestivalo*, kiu okazis en julio, en San-Paŭlo, Brazilo, dum la Kongresego TAKE+BKE+BEJK. La Magra moderna E-kinarto sukcesis plenigi la programojn de la kinofestivalo kaj la konkurso de mallongegaj filmoj kun daŭro de 5, 15 kaj 30 sekundoj ravis la spektantojn. La krea unuiĝo “Filmoj sen limoj”, kiu organizis la eventon, donas al ni la esperon, ke la kinofestivalo iĝos tradicio. Al la tuta teamo mi donus la premion “Freŝa vento” (kvankam elsuĉita el fingro).

Sam Green, novjorka reĝisoro kaj filmofaranto, ricevinte antaŭ unu jaro la premion “Plej bona ŝajnigo de la troja ĉevalo” por la filmo “Utopio en kvar movimentoj”, ne senrevigis nin en la pasinta jaro per sia nova filmo. La finpretigita dokumenta filmo “The Universal Language” (La Universala Lingvo) malfermis la unuan Esperantan Kinofestivalon kaj vekis grandan atenton de la esperantistaro. La realeca prezentado de la moderna stato de la E-movado kaj E-komunumo ne lasis la verdan popolon indiferenta: tuj aperis tiuj, kiuj amas la filmon, kaj tiuj, kiuj ĝin malamas, la ceterajn mi ankoraŭ ne renkontis. Malgraŭ la financa subteno flanke de ESF, Sam ne faris reklamecan filmon, sed provis montri, kiel perceptas nin la cetera mondo. La DVD-o, por kiu “Filmoj sen limoj” helpis traduki subtekstojn en 15 lingvojn, tamen estas bone vendata. Kaj la filmo ricevas la premion “Sukceso de la jaro”.

La Usona reĝisorino Marta Masferrer, ĝojinte pri nia premio “Pro kuraĝo” en la antaŭa jaro, daŭrigas kunlaboron kun esperantistoj kaj ekde la komenco petis finance subteni ŝin en la nova kaj ŝia diploma mallonga filmo “Asternauts” (Kosmernaŭtoj). Laŭ plano la oficiala DVD-o devas aperi kun subtekstoj en Esperanto. Ĉi-foje en la filmo ne aperos malbonaj esperantistoj, se nur en la rolo de eksterplanedanoj. Marta meritas nian premion “Pro kunlaboremo”.

Daŭrigante la temon pri eksterplanedanoj indas mencii la filmon “Attack of the Moon Zombies” (Atako de la lunaj zombioj) de la usona reĝisoro Christopher R. Mihm. Tute hazarde naskiĝinta ideo kun nebula rilato al Esperanto, ĝi tamen kreskis ĝis granda dublista projekto. La filmo estis kvazaŭ dublita en Esperanto. Kvankam de la teknologia vidpunkto la dublado estas ridinda, la ĝenerala impreso pri la filmo restas pozitiva. Krom tio, la reĝisoro pretas daŭre kunlabori kun esperantistoj kaj jam planas la sekvan filmon. Christopher ricevas nian tre raran premion “Pro kvazaŭ-dublado de Esperantaj zombioj”.

La plej spektinda dokumenta filmo de la pasinta jaro, produktita de la profesia esperantisto Rogener Pavinski, estas la filmo “Polaj spuroj”. La historio de polaj enmigrintoj en Argentino estas profunde emocia, profesie farita historia dokumento, kiu meritas esti prezentata dum internaciaj kinofestivaloj kaj en naciaj televidoj. Tamen la reĝisora modesteco ludas ĉi tie negativan rolon kaj li meritis la premion “Pro kaŝludo”.

La ĝenerala bildo pri la pasinta kina jaro ne estos kompleta sen mencio pri tri grandaj fuŝoj.

Oskar-premiita de ni pro “Atingo de la Jaro” la brazila filmo “Nosso Lar” (Nia Hejmo) estas la unua kaj plej malgranda fuŝo. Bonege kaj majstre tradukita de Pedro Cavalheiro, kunordigita de juna aktoro kaj esperantisto Olavo Cavalheiro, la filmo fiaskis teknike. Malaperis niaj ĉarmaj ĉapeletoj super la ĝustaj literoj kaj la teksto estis fuŝ-redaktita de malamika idista muntisto. La fakto de kunlaboro kun 20th Century Fox restas grava.

Esperantistoj helpis monkolekti ankaŭ por alia ne-esperantista filmo “Cargo” (Kargo: sekssklava kontrabando) kun socie grava temo. Ŝajne la kampanjo malsukcesus, se ne temus pri seksumado. Tamen la fuŝo venis tute neatendite de alia flanko. La reĝisoro ne komunikis al esperantistoj, ke devas aperi speciala E-subtekstigita DVD-o, sed sendis alian nesubtekstitan. La rezulto: samideanoj sentas sin trompitaj, “Filmoj sen limoj” estas ŝokita. La resumo: ne movu eĉ fingron se temas pri kunlaboro, kiu ne estas fiksita en la oficialaj informoj.

Malfeliĉe aŭgurita premio “Plej amara pilolo” iras al la dokumenta kaj ĝis nun plej multekosta dokumenta filmo de SAT kun la labornomo “Esperanto”. Havante politike malneŭtralajn konsilantojn, filminte pli da E-aranĝoj ol Sam Green, la franca reĝisoro Dominiko Gaŭtiero faris perfektan produkton (ne filmon) por la mendantoj. La nuro, kio ne eniris la filmon, estas ĝenerala ideo de la filmo, ĝuste pro kiu oni produktas filmojn, aŭtora opinio, kiu tiel forte ĉeestas en la aliaj filmoj de Dominiko, kaj profesia muntado, por kiu ŝajne ne restis mono el 50 000 eŭroj. Sen kritikaj vidpunktoj la filmo tuj iĝis propagandeca, enhavanta ĉion, pri kio sonĝas averaĝa esperantisto. SAT ricevis historian registraĵon, la ĝenerala publiko dormigilon, esperantistoj rozkolorajn okulvitrojn.

La nuna kaj (laŭ kelkaj) “lasta jaro” 2012 preparas por ni surprizojn. La optimisma brazila reĝisoro de “Gerda malaperis” kaj “La Patro”, Joe Bazilio, pretigas ambician filman projekton. Ĉi-foje temas pri dokumenta filmo pri la vivo de L.L. Zamenhof*. Laŭ la plano, la filmo devas esti prezentata dum la venonta Universala Kongreso 2012 en Hanojo, Vjetnamio. Marta Masferrer prezentos “Asternaŭts”. Aperos pli da dublitaj filmoj en Esperanto. Ĉu dank’ al venonta Esperanta Kinofestivalo? Tio estas dume sekreto. Kaj restas nur preĝi pri la apero de originala ludfilmo en Esperanto.

Rimarkoj

* Kontakto. Numero 241 (2011:1)
* www.kinofestivalo.org
* www.imagufilmoj.wordpress.com

Atako de la lunaj zombioj — corrige na legenda da capa do filme. “Attack of the Moon Zombies”

ĈEFARTIKOLO

Flirtu, niaj flagoj!

Olga ŜILAJEVA - Rusio

Flago de futbala teamo, flago de granda firmao, aŭ flago de ŝtato... Tiu atributo fariĝis kutima aĵo en nia vivo. Sed ne ĉiu scias, de kie aperis la vorto “flago”. Fakte nun eĉ sciencistoj ĝuste ne povas klarigi tion. Ili pensas, ke ĉi nocio aperis en Nord-Okcidenta Eŭropo: en Danio kaj Norvegio oni skribas “flag”, en Svedio — “flagg”, en Germanio — “die flagge”, en Nederlando — “vlag” ktp. La plej versimila versio estas, ke la vorto fariĝis el la pra-angla “flakken”, kiu signifas en Esperanto “flugi”, “flirti”.

Kio estas flago? Tio estas peco de fleksebla ŝtofo, kiun oni fiksas al stango aŭ ŝnuro tiamaniere, ke ĝi libere povas flirti pro la vento. Ĉiu flago havas specialan ornamon kaj ludas la rolon de identiga signo. Ekde antikvaj tempoj homoj konsideris flagojn kiel iuj sanktaĵojn. Nun flagoj estas kvazaŭ viva legendo de iu ŝtato, floto aŭ armeo. La unuaj “flagoj” estis best-feloj kaj vostoj, kiujn praaj homoj pendigis sur militajn lancojn. En Egiptio oni surhokigis diversajn simbolajn figuretojn. Romanoj uzis por tiu celo bildojn kun bestoj aŭ kun homa brako, poste ili aldonis al tiu “artefaraĵo” horizontalan pecon de ŝtofo.

Maraj flagoj aperis pli frue, ol la ŝtataj. Graciaj karaveloj, rapidaj brigantinoj, pezaj mallertaj galionoj kaj flugilaj galiotoj portis sur siaj buspritoj kaj flagmastoj tre diversajn flagojn kaj flagetojn, kiuj aŭ indikis, al kiu lando apartenas la ŝipo, aŭ informis, en kiu haveno la ŝipo estas registrita. Tiam flagoj havis diversajn formojn, sed la plej disvastigita formo estis ortangulo kun proporcioj de la flankoj - 2:1 aŭ 3:2. Tia formo estis la plej taŭga por instali flagojn sur ŝip-mastojn. Iom post iom la formo fariĝis norma. Nun la unika ŝtata flago, kiu havas alian formon, sed ne ortangulan, estas la flago de Nepalo. La flago aspektas kiel du ruĝaj trianguloj, metitaj unu sur la alian. Tamen ankaŭ la flagoj de Svislando kaj Vatikano havas malnorman formon — kvadrato.

Veksilogiistoj (veksilogio estas la scienco pri flagoj) atente pristudis la historion de eŭropaj ŝtatoj kaj trovis interesan nuancon: la ŝtatoj, sur kies flagoj troviĝas horizontalaj strioj, nepre travivadis malfacilaĵojn dum sia historio. Jen kelke da ekzemploj: Germanio kaj Aŭstrio havas striajn flagojn. Ĉiuj scias pri la malvenko de tiuj ŝtatoj en du mondaj militoj kaj pri la perforta dividado de la germanaj teroj. Ankaŭ Hungario havas striojn sur la flago, kaj ni memoras pri la hungara kapitulaco dum la Dua monda milito kaj pri la kruela sufoko de la budapeŝta ribelo en la jaro 1956. Hispanio perdis la koloniajn posedojn, havis la intercivitanan militon, la faŝistan diktaturon de Franko. Jugoslavio sufokiĝis pro la balkanaj krizoj en la komenco de la 20-a jarcento, du mondaj militoj kaj disfalo de la unia ŝato. Pollando kunpuŝiĝis kun trifoja dividado de la ŝtato, la ribeloj, la profaŝisma sufoko, la koncentrejoj ktp. Krom tio rememoru pri la fiasko de komunistaj reĝimoj en Germanio, Jugoslavio, Hungario, Bulgario, Pollando.

En Rusio en la jaro 1883 post oficiala akcepto de la ŝtata trikolora (blanka-blua-ruĝa) flago komenciĝis la reformoj de Aleksandro III, la revolucioj dum la jaroj 1905, 1917, la malvenko en la rusa-japana milito, la Unua monda milito, la intercivitana milito. Poste por nelonga tempo aperis nova flago — sur ruĝa fono troviĝis rikoltilo kaj martelo. Sed en la jaro 1991 oni revenis al la trikolora stria flago. Kaj kio komenciĝis — tankoj en Moskvo, la milito en Ĉeĉenio, la ekonomiaj krizoj (la plej forta — en la jaro 1998) ktp.

“Malĝojan” sorton havas ankaŭ tiuj landoj, kies flagoj konsistas el vertikalaj strioj. Ekzemple, Francio travivis triumfon kaj ruiniĝon dum la epoko de Napoleono, la malvenkon en la franca-prusa milito, la sufokon de Parizo dum la Dua mondmilito. Ankaŭ Italio havis malfacilan historion — unuiĝon de la lando dum la epoko de Garibaldi denove ŝanĝis disiĝo, poste sekvis la faŝista reĝimo de Mussolini, la ekonomiaj krizoj ktp.

Kontraŭe, kruco sur flago protektas landojn. Svislando, malgraŭ ke ĝi troviĝas apud Germanio, havas dum preskaŭ du jarcentoj tre kvietan, ekonomie sendependan vivon. Tiun landon oni opinias la monda simbolo de prospero kaj bonstato. Alia simila lando estas Svedio. Ni nur povas rememori la nordan militon kontraŭ Rusio, sed post tiu neniu malĝojo tuŝis la landon.

Kaj fine — Britio. Sub flago kun tri krucoj (la ruĝa rekta kruco de Sankta Georgo, la blanka malrekta de Sankta Andreo kaj la ruĝa malrekta de Sankta Patriko) Britio iĝis la potenculino de la maroj, venkis en du mondaj militoj kaj ĝis nun restas tre forta.

Do... ĉu la teorio de veksilogiistoj estas vera aŭ ne — decidu ĉiu mem.

Francaj esperantistoj biciklis en Kubo

Guillermo Bes Salazar - Kubo

Francaj geesperantistoj Jean-Jacques, Marlène kaj Kristopher el la urbo Membrolle alvenis Kubon la 23an de februaro 2011. Ili veturis tra Kubo bicikle kaj tranoktis ĉe kubaj geesperantistoj kaj neesperantistoj. Vendrede la 25an de marto ili vizitis la Provincan Filion de Esperanto en Santiago de Kubo kaj renkontis la esperantistaron tie. Ili ankaŭ ĝuis lecionon gvidatan de Gonzalo Collantes García (multjara esperantisto kaj instruanto de Esperanto). Dum la leciono ili ankaŭ ĝuis la kanzonon Belega Kamparanino kaj rakontis siajn spertojn pere de Esperanto tra la mondo.

Ili diras, ke Esperanto estas gravega lingvo por la internacia komunikado kaj ĝi ankaŭ estas ŝlosilo por lingva demokratio.

La ĉefa celo de tia renkontiĝo estis montri al la novaj lernantoj, ke Esperanto estas vivanta lingvo kaj ke ĝi taŭgas por la internacia komunikado kaj pere de ĝi oni povas koni aliajn kulturojn en la tuta mondo.

EL ĈINIO

Fremdlandanoj en hutongoj de Pekino

de GUO JIZAI- Ĉinio

Multaj fremdlandanoj, ĉu vojaĝantaj aŭ loĝantaj en Pekino, tre ŝatas ĝiajn hutongojn. Se al ilia itinero mankas vizito al hutongo, ŝajne la vojaĝo ne estas perfekta. Iuj el ili eĉ deziras loĝi en privataj hoteloj en hutongoj. Multaj fremdlandanoj laborantaj aŭ studantaj en Pekino luas tie loĝejon. Antaŭ nelonge en hutongo Ju’er mi hazarde renkontis kelkajn fremdlandanojn loĝantajn tie.

Hejmo de fremdlandanoj en Pekino

Hutongo strikte ligiĝas kun la antikva arkitektura stilo de Pekino. En la antikva Pekino, loĝkvartaloj formiĝis el la kvadrataj kortoj orde aranĝitaj, kaj tiujn kvadratajn kortojn interligas multaj mallarĝaj stratetoj, kiuj estas nomataj hutongo. Hutongo en Pekino havas historion de pli ol 800 jaroj. La kvadrataj kortoj en hutongoj estis la ĉefaj loĝejoj de la malnovaj pekinanoj. Eĉ hodiaŭ en hutongoj ankoraŭ perfekte konserviĝas vivkutimoj, moroj kaj kulturaj tradicioj de la malnovaj pekinanoj.

La hutongo Ju’er situas en la Dongcheng-distrikto de Pekino. Ĝi, longa je 400 metroj, havas historion de 400-500 jaroj. Tie antaŭe loĝis multaj ŝtatoficistoj kaj nobeloj. Hodiaŭ en hutongo Ju’er ankoraŭ troviĝas multaj antikvaj kvadrataj kortoj, kiuj kune kun la gustoplena vivo en ĝi altiras al si multajn fremdlandanojn. Promenante en ĝi oni foje kaj foje povas vidi blondharajn kaj bluokulajn eksterlandanojn.

Ĉe la fino de hutongo Ju’er hazarde mi renkontis germanan inĝenieron, s-ron Bernard, kiu ĵus venis al Pekino el Berlino kaj engaĝiĝis en iu pekina arkitektura institucio. Li venis tien por lui loĝejon. Li diris, ke li ŝatas la vivetoson de hutongo. “Mi opinias, ke hutongo estas tre bona loko, kie la domoj estas antikvecaj, kaj post plibonigo de la endomaj instalaĵoj vivi ĉi tie estas tre oportune. En la antikvecaj kaj kvietaj kortoj kreskas herboj, floroj kaj arboj, plenkreskuloj ripozas kaj infanoj ludas. Hutongo jam fariĝis reprezentanto de konstruaĵoj de Pekino kaj parto de la historio de Pekino.”

Nun en hutongo Ju’er vivas pli ol 200 familioj, inter kiuj 40 estas alilandaj. Ili venis el Britio, Usono, Francio, Germanio kaj Israelo kaj laboras kiel funkciuloj de fremdlandaj kompanioj, raportistoj, studentoj kaj liberaj profesiuloj k.a. Ili prenas tiun vivkvartalon kun forta pekina trajto kiel sian hejmon en Ĉinio.

Kong Baorui estas israela raportisto, kaj lia nomo estas donita de lia ĉina amiko. Antaŭ sep monatoj li venis al Pekino kaj nun laboras por iu anglalingva ĵurnalo.

Laŭ la propono de sia amiko, li loĝiĝis en hutongo Ju’er. Kvankam li venis al Ĉinio antaŭ ne tre longe, tamen li jam povas paroli kun siaj najbaroj en la ĉina lingvo. Li diris, ke kvankam li ne tiel bone parolas la ĉinan lingvon, tamen liaj najbaroj ĉiam kun amikeco salutis lin. Li opiniis ke tieaj loĝantoj estas modestaj kaj gastamaj. Kaj pro tio li tre ŝatas tiun portempan hejmon en Pekino.

“La najbaroj estas tre amikaj, ili ĉiam kun rideto salutas min. Kiam mi en ne tiel lerta ĉina lingvo parolis kun ili, ili neniam rifuzis. Ilia amikeco kortuŝis min kaj estas motivo por mi loĝi ĉi tie.”

Kong Baorui diris al mi, ke en la libera tempo li kutime vizitas kafejon nomatan Xiaoxin [Ŝiaoŝin], en tiu ĉi strateto, kies juna servisto ĉiam povas prepari kafon kun originala gusto. Li precipe ŝatas la fromaĝ-kukon de tiu kafejo, kies gusto, laŭ li, estas perfekta. La kvieta kaj komforta kafejo kun areo de kelkdekoj da kvadrataj metroj ĉiam sentigas lin kiel en la hejmo.

Amike kunvivas en hutongo Ju’er la fremdlandanoj kaj tieaj loĝantoj. En libera tempo ili babiladas senĝene. Zheng Fengying, fruktvendistino en hutongo Ju’er diris, ke la fremdlandanoj ofte vizitas ŝian vendbudon por aĉeti fruktojn kaj emas babiladi kun ŝi en la ĉina lingvo.

La Hotelo Qingzhuyuan [Ĉinĝuanuan].

Najbare de hutongo Ju’er estas privata hotelo Qingzhuyuan, kiu havas nur 30 litojn. Ĝia mastrino Zhao Suhua diris, ke post la ekfunkcio de la hotelo preskaŭ ĉiu ĉambro estas plene loĝata. Kiam mi iris intervjui, mi trovis, ke tie preskaŭ ĉiuj gastoj estas fremdlandaj. Junaj servistinoj en flua angla lingvo respondis la demandojn de la gastoj.

Mi intervjuis britan turiston Christopher kaj lian amikinon, kiuj loĝis en la hotelo. Antaŭ tri semajnoj ili venis al Ĉinio kaj vizitis Ŝanhajon kaj Xi’an antaŭ la alveno al Pekino. Amiko rekomendis al ili la hotelon. Ili estas kontentaj pri la prezo kaj servo, precipe pri la loĝmedio de la hotelo.

“La hotelo estas tre bona, tie la gastoj el diversaj landoj amike kunvivas kiel familianoj. Krome la servistoj estas komplezaj kaj la prezo nealta.”

Hodiaŭ Pekino jam fariĝis moderna metropolo kun multaj ĉielskrapantoj kaj aŭtoj sur la stratoj. Tamen dum la konstruado de la nova urbo, oni atentas la protektadon de la hutongoj. La urba registaro limigas la altecon de novaj konstruaĵoj en malnovaj kvartaloj kaj malpermesas laŭplaĉe larĝigi tieajn vojojn kaj malpermesas trapason de aŭtoj tra iuj hutongoj. Post unutaga vojaĝado kaj laborado, gastoj kiel Christopher povas ĝui en la hotelo komfortan ripozon kaj malstreĉiĝon.

Hodiaŭ en Pekino troviĝas pli ol mil hutongoj, kiujn oni nomas vizitindaj lokoj enloĝeblaj. Kiel diris la germana inĝeniero s-ro Bernard, hutongo jam fariĝis parto de la tradicia kulturo de Pekino kaj fenestro por eksterlandanoj por ekkoni la urbon.

ĈEFARTIKOLO

Freneza mondo de Kusturica: Ĉiu trovos lokon por si

Stanislavo BELOV - Rusio

Mi ŝatas Kusturica-on. Se diri pli ĝuste, mi ŝatas liajn filmojn, ĉar lin mem mi ne konas kaj mi nur supozas ke li estas sufiĉe interesa homo. Mi alkutimiĝis distingi verkon kaj verkanton, kaj danke al tio mi povas daŭre ŝati kantojn de Sex Pistols, kvankam iliaj kreintoj estis sendube aĉuloj-feĉuloj. Same mi ŝatas la modelinon Naomi Campbell pro ŝiaj gracio kaj esprimivo, kvankam ŝi evidente estas persono tre maltolerema kaj foje eĉ sovaĝeca. Mia edzino ne povas distingi kreanton de ties verko, do ŝi ne ŝatas multon el miaj preferaĵoj. Ekzemple Kusturica laŭ ŝi estas vera frenezulo. Kaj mi ĝenerale konsentas pri tio — jes, kompreneble. Kaj do?

Antaŭnelonge mi spektis trian (por mi) filmon de la fama balkana reĝisoro — “Underground” (Eo: Subterejo). Pri kio ĝi temas? Nu, fakte pri ni mem, almenaŭ pri loĝantoj de iamaj socialismaj landoj — sed ne nur. En ĉi filmo la aŭtoro rakontas vere frenezan (kiel kutime) historion pri grupo da jugoslavaj gerilanoj, kiuj eniris subterejon en la Dua mondmilito kaj daŭrigis sian lukton (pli ĝuste — preparadon al ĝi) dum la sekvaj 20 jaroj.

Ili ne scias, ke la milito jam finiĝis antaŭlonge kaj neniu minacas ilian landon — ja “surteraj” kamaradoj bone regalas ilin per falsrakontoj. De tempo al tempo ili eĉ ŝaltas signalojn de aeratako, post kio ĉiuj subteranoj rapide kuras por kaŝi sin en la sola tanko, konstruita de ili per propraj manoj kaj vane staranta en subterejo kiel defendilo de neekzistanta danĝero. Post la fino de la “bombardo” ĉiuj denove revenas al sia ĉiutaga laboro, plejparte konsistanta en senĉesa produktado de armiloj, kiujn ili sendas supren al la superaj kamaradoj, ricevante interŝanĝe provizojn kaj novajn blagaĵojn.

Ĉu vi rekonas ion? Se jes, verŝajne vi almenaŭ iom partoprenis la vivon en la cirkonstancoj de “reala” (ne libreca-ideeca) socialismo. Dum kelkdekoj da jaroj milionoj da miaj samlandanoj vivis ĉe similaj kondiĉoj. Tio fakte estas universala solvo por ĉiuj totalismaj reĝimoj — ĉu komunismaj, ĉu naziaj, ĉu iuj ajn. Estas ja universala recepto por regi homojn: necesas starigi antaŭ ili komunan kaj timigan malamikon. Se ĝi ne ekzistas, necesas ĝin inventi aŭ almenaŭ ŝajnigi.

Post tio oni povas gurdi la samon dum jardekoj: “Jes, ni vivas mizere, laboras pene kaj ne ĉio iras glate, nia ŝtatordo havas certajn malperfektaĵojn, sed... nun minacas nin kruela malamiko, antaŭ kiu ni devas forgesi malnovajn ofendojn kaj kuniĝi por kontraŭstari ĝin. Poste ni ĉion riparos kaj preparos kaj eble ŝanĝos ion entute, sed ne nun, ĉar hodiaŭ ni estas ĉirkaŭitaj kaj ĉiu dubanto estas perfidulo — fi al ĝi!” Kaj por fortigi en la homamasoj tiun mensogon oni funkciigas la plej povan en la mondo cerbolavan maŝinon el filmoj, gazetoj, radioelsendoj, paroloj de eminentuloj kaj elstaruloj, ĉieĉeestaj frapfrazoj kaj elpendaĵoj, senĉesaj kongresoj, ritaroj ktp.

Kaj homoj kredas tion! Kaj tio dependas nek de lando, nek de aĝo, religieco aŭ etna aparteno. Homoj kredas tion, kio ŝajnas al ili reala kaj evidente komforta bildo de la mondo — almenaŭ ĝi estas komprenebla por ĉiu, sen fari plian memstaran cerbolaboron. Mi konstatas tion, ĉar mi vidas pruvojn ĉiutage en la nuna Rusio. La komunisma ideologio estas ĉi tie konsiderata iaspeca dinosaŭro kaj ne havas gravan influon super la opinioj de la homoj. Gejunuloj pli volonte akceptas anarkiismon aŭ naciismon — ambaŭ ricevatajn precipe el Okcidento, do eĉ sloganojn kaj kutimojn oni kopias de tie.

Sed naskiĝis nova ideologio, kiun kreis manipulistoj de Kremlo, plejparte dum la regado de Putin. Ĝi diras, ke Rusio estis kaj ĉiam estos unu el plej gravaj, bonaj kaj povaj landoj de la mondo. Ĝi ĉiam estis ĉirkaŭita de malamikoj, nun tiun rolon ludas kvazaŭdemokratiaj okcidentaj ŝtatoj — unuavice Usono. Ili ne volas akcepti ke Rusio renaskiĝas kaj malgenuiĝas, do provas malhelpi tion. En la lando estas “kvina kolono”, konsistanta el veraj perfiduloj, helpantoj de okcidentaj malamikoj. Ili kaŝas sin sub maskoj de rajtdefendantoj, opoziciuloj kaj aliaj liberuloj (vorto preskaŭ sakra en la rusia politika ĵargono). Jes, nia ŝtato estas ne la plej perfekta en la mondo. Nia ekonomio febras kaj tute dependas de eksportado de nafto kaj gaso. Niaj polico kaj ŝtatoficistoj estas koruptitaj, balotadoj ne tre demokratiaj, vivnivelo malalta, sed... nun ni ne havas tempon por interbatali. Necesas kuniĝi antaŭ komuna malamiko kaj... (daŭrigon legu supre).

Do sajnaŝ al mi, ke post 70-jara vivado en subterejo mia lando ne surteriĝis, ne! Ni nur supreniris al plia etaĝo de nia kelo kaj nun daŭre konsideras Suno elektrolampon (nun — energiŝparan). Ŝanĝo konsistas nur en tio, ke nun plejparto de la homoj malkaŝe demonstras sian malamon al la ŝtatgvidantoj, ŝtatoficistoj kaj sistemo entute. Sed ĉu tio gravas, se ili tamen fakte subtenas ĉion kion ili malamas, daŭre loĝas en subterejo kaj liveras al superaj kamaradoj ĉion de ili bezonatan? Tiel longe kiel tio daŭras, niaj superuloj volonte cedas al ioma murmurado subtere — ja la sistemo funkcias plu.

Kiel eliri el la subterejo? Mi ne scias. Fakte ŝajnas ke Kusturica mem ne scias respondon al tiu demando. Liaj subteranoj liberiĝas kaj komencas novan, feliĉan vivon nur trairinte ĉiujn kruelaĵojn de la enlanda milito kaj fakte mortinte. La ĉefa heroo perdas sian filon, verŝas multe da sango serĉante lin kaj trovas lin nur en la profundo de la puto, al kiu li mem ĵus ordonis konduki militkaptitojn — oni povas diveni por kio.

En la fino de la filmo ĉiuj ĝiaj herooj denove kuniĝas — tamen ne kontraŭ iu malamiko, sed ĉe gaja kaj plenŝarĝita tablo, dum granda tipe balkana festeno kun dancado-kantado-kriado. Ili estas feliĉaj kaj eĉ menshandikapita knabo forgesis pri sia rulseĝo kaj dancas kune kun ĉiuj. Ili ĝojas, kvankam ilia terpeco flosas, kien ŝajne neniu scias. Ja por denove naskiĝi necesas unue morti. Ĉu nia puto ankoraŭ atendas nin? Neniu respondos. Kaj koncerne la frenezaĵojn de Kusturica, do plaĉas al mi la vortoj de unu el la subteranoj: “Ni ĉiuj estas frenezuloj. Sed nin oni ankoraŭ ne diagnozis”.

EL ĈINIO

Ĉinaj Freskoj

CHEN Ji - Ĉinio

La antikvaj ĉinaj freskoj klasifikiĝas en kvar grupojn: la hala, hipogea, kaverna kaj templa.

Hala fresko troviĝis ĉefe sur muroj de grandaj konstruaĵoj de imperiestraj kaj princaj palacoj. Historiaj notoj registris, ke jam en la Zhou-dinastio (9-a - 3-a jc. a.K.) aperis en palaco fresko pri la meritoj kaj virto de la reganto de Zhou. Sed la antikvaj konstruaĵoj ĉefe el ligno facile difektiĝis, kaj malmultaj el ili konserviĝis ĝis nun. En la 70-aj jaroj de la 20-a jarcento ĉinaj arkeologoj trovis, en la ruino de Xianyang, la ĉefurbo de la Qin-dinastio (221-206 a.K.), en la nuna Ŝaanxi-provinco, kolorriĉajn fragmentojn de palaca fresko pri veturilo, rajdanto, konstruaĵo kaj ornamaj desegnoj. Per tiuj freskaj fragmentoj oni povas imagi la luksecon kaj imponecon de la palaco de la Qin-dinastio.

Hipogea fresko. Ofte la muroj de hipogeoj de imperiestroj kaj korteganoj estis ornamitaj per freskoj por montri la dignon kaj rangon de la mortinto.

En la hipogeo de la geedzoj Bu Qianqiu de la Okcidenta Han-dinastio (206 a.K. - 22 p.K.) en Luoyang la fresko prezentas la leviĝon de la mortintoj al la ĉielo. La mastrino sur fenikso kaj la mastro kun pafarko sur drako, akompanate de feoj kaj feinoj, flugas sur la ĉielo inter nuboj. La strekoj de la fresko estas variaj en tuĉado kaj riĉaj je esprimo.

La fresko en la hipogeo de la aristokrato Lou Rui de la Norda Qi-dinastio (550-577) en Taiyuan de provinco Ŝanxi estas unu el la gravaj novaj eltrovoj de la ĉina belarta arkeologio. La fresko montras la vivon de la aristokrato per alta pentra arto.

La freskoj en la hipogeoj de princoj de Tang-dinastio (618-907) estas grandaj kaj enhavoriĉaj. Tiuj delikataj freskoj plene montras la prosperon de la Tang-dinastio.

Kaverna fresko. Por memkulturi kaj okazigi religiajn ritojn, budhistoj fosis kavernojn sur montoj, skulptis ene budhojn kaj faris freskojn.

La plej famaj kavernaj freskoj de Ĉinio troviĝas en la Mogao-kavernaro en Dunhuang de la Gansu-provinco. La kavernaro sidas sur la orienta parto de la antikva Silka Vojo. En la kvara jarcento la bonzo Yue Zun fosis la unuan kavernon ĉe la piedo de la monto Sanwei en Dunhuang. Kaj en la Tang-dinastio la nombro de la kavernoj kreskis ĝis mil. Nun konserviĝas 496 kavernoj de diversaj dinastioj, kaj la totala areo de la freskoj superas 45 000 kvadratajn metrojn. Tiuj freskoj prezentas budhismajn rakontojn, muzikilludadon, flugantajn feinojn, mecenatojn por kaverno-fosado kaj diversajn desegnojn.

Templa fresko. Preskaŭ en ĉiuj temploj de Ĉinio troviĝas freskoj de religiaj temoj. Freskoj en tiu kategorio ĝenerale estas grandaj kaj delikate faritaj. La freskoj heredis la tradician homfiguran pentrarton de la Tang- kaj Song-dinastioj kaj estas altvaloraj en arto.

En la templo Yongle de Ruiĉeng de la Ŝanxi-provinco, la ĉina taoisma sanktejo, preskaŭ ĉiuj muroj de la haloj estas kovritaj per freskoj perfekte konservataj, el kiuj la plej fama estas “Kulto al la Sanktulo” en la halo Sanqing. La fresko prezentas pli ol 280 diojn de la taoismo en 4-5 vicoj. La strekoj de la figuroj estas fortaj kaj fluaj, kaj 2-3-metraj strekoj de vestofaldoj estis unutire plenumitaj. Oni faris la freskon ĉefe per bluverda koloro, la konturoj estas klaraj kaj dense farbitaj. La fresko estas majstraĵo en la historio de la ĉina pikturo.

La antikvaj ĉinaj freskoj estas konsistiga parto de la antikva ĉina piktura historio kaj valoraj artaj heredaĵoj. Tiuj delikataj freskoj spegulas en certa grado la statojn de la politiko, ekonomio, militaj aferoj kaj kulturo de diversaj historiaj periodoj de Ĉinio kaj havas gravan historian valoron.

Prosperas ankaŭ la modernaj freskoj en Ĉinio. La ĉinaj freskistoj kreis multajn ĉin-stilajn freskojn por modernaj konstruaĵoj kaj placoj en diversaj lokoj de la lando. Heredinte la ecojn de tradiciaj ĉinaj freskoj, ili asimilis tiujn bonajn de eksterlandaj freskoj. Ili uzas tradician delikatan pentradon, orumadon kaj novajn materialojn, kiaj akrila farbo, lako kaj lana teksaĵo. Ankaŭ la temoj fariĝas pli kaj pli diversaj, kiel historia okazaĵo, antikva mito, pitoreskejo kaj moderna vivo.

Kunlabore kun El Popola Ĉinio

http://www.espero.com.cn/

Futbalo — Ne nur ludo!

Raoni Souza - Brazilo

Mi tre ŝatas futbalon. Sed ekzistas diversaj manieroj ĝui sporton, kaj mi preferas la plej sanajn. Okaze de la malvenko de la brazila teamo en la ĉi-jara futbala mondpokalo, multaj, multegaj brazilanoj fariĝis tre koleraj kaj malĝojaj — sed ne ĉiuj. Per kelkaj historiaj faktoj de Brazilo kaj personaj travivaĵoj, jen mi klarigas kial mi, brazilano, ĝojis pri la malvenko.

Braziljo, 1970. Sub diktatoreca reĝimo komencita en 1964, multaj brazilanoj estis arestitaj, torturitaj kaj mortigitaj pro politikaj kialoj, kelkfoje eĉ pro simpla suspekto. Nu, tia reĝimo bezonis almenaŭ minimuman estimon de la popolo. La nacia ekonomio, pro diversaj favoraj cirkonstancoj, kreskis po ĉirkaŭ 10% jare, kaj la nacia futbala vira teamo venkis la trian fojon la tutmondan ĉampionadon. La registaro profitis la okazon por krei kaj propagandi idean ligon inter la reĝimo, la ekonomia kreskado, la futbala sukceso kaj la nacio mem. “Neniu kapablas haltigi tiun ĉi landon”, diris la oficiala propagando. La tiama milistista prezidanto fotiĝis por la gazetaro kun la trofeo kaj la teamanoj (i.a. la famega Pelé), kiuj estis traktitaj kiel naciaj herooj. Spite kaj neglekte ĉiujn maljustaĵojn, brazilanoj devis fieri kaj ĝoji pri sia lando. Futbala sukceso kvazaŭ fariĝis nepraĵo por memestimo de brazilanoj. Kritiki la maljustaĵojn aŭ tiun pensmanieron signifis ataki la landon — kaj oni povus pro tio esti arestita, torturita, mortigita.

Natalo, 1990-aj jaroj. En trankvila dimanĉa posttagmezo, knabeto promenas man-en-mane kun sia avino en sia loĝkvartalo. Aŭto rapide alproksimiĝas kaj subite haltas ĉe ili. Juna viro tuj malfermas la pordon kaj el la aŭto kriegas: “Putinido!!!” La aŭto reakcelas kaj postlasas la knabon kaj lian avinon ambaŭ teruritaj. Post kelkaj sekundoj da ŝoko, veo kaj nekompreno, la avino rimarkigas al la nepo: “Ha, li faris tion pro via ĉemizo!” La nepo, kiu estas en ĉemizo de sia preferata futbala teamo, miras. Li ekapogis tiun teamon antaŭ kelkaj jaroj ĉar ĝiaj koloroj plaĉis al li. Kaj jen iu tute nekonata de li venis kaj, trovante la teamon malplaĉa, insultis lin. Jen kiel mi — tiu knabo — lernis, ke futbalo ne estas nur ludo aŭ sporto, sed ankaŭ temo de stultaj agresoj.

Rio, 2010 kaj sekve. Por ebligi novajn konstruaĵojn por la venontaj futbala ĉampionado kaj Olimpiko, la ŝtato elhejmigas milojn da malriĉaj familioj kaj detruis iliajn domojn. Tio estis farita plej ofte perforte kaj sen justa kompenso. Multaj familioj kompens-ricevas bagatelon, loĝejon en malproksima regiono, aŭ eĉ nenion. Tiuj, kiuj iris (pli precize: estas irigitaj) loĝi malproksime, kompreneble tute ne povas ĝui la utilon de la novaj konstruaĵoj. Tiuj, kiuj rezistas aŭ solidare protestas, povas esti preterleĝe vunditaj, arestitaj, torturitaj, mortigitaj. Okazis pli malpli same en aliaj gastig-urboj de la ĉampionado.

Recifo, majo 2014. Dum batala kaoso post futbala maĉo, viro jam elirinta el la stadiono estas trafita per neceseja seĝo ĵetita de alia apoganto desupre de la stadiono. Tio ŝajnas sed ne estas ŝerco. Tiu viro mortis kaj aliaj tri estis vunditaj. Ĝi estas nur unu tragedia ekzemplo pinĉprenita el longa historio de perforto rilata al futbal-apogado en ĉiuj regionoj de Brazilo. Por fanatikuloj, ĉe futbalo plej gravas ne ĝoji, sed venki kaj humiligi la aliajn — kaj tiel eĉ oniaj vivoj malhavas valoron.

Tamen kiel distingi fanatikulon de nefanatikulo? Kompreneble, se iu intence kaj tute propravole mortigas pro futbalo, tiu homo estas fanatikulo. Tamen se oni ignoras aŭ neglektas la maljustajn rezultojn de agoj faritaj “por” aŭ “pro futbalo”, ĉu oni ne ankaŭ kontribuas por suferigi aliajn homojn? Ekzerco de imagado povas helpi pli klare pensi pri la afero: ĉu plej multaj brazilanoj tolerus tiujn agojn, se temus pri basbalo aŭ rugbeo? Ne, kaj certe neniu politikisto aŭdacus entrepreni ion similan.

Futbalo fariĝis prioritato super homaj rajtoj en Brazilo, kaj tial multaj suferas (dum kelkaj profitas). Okaze de la tiel nomata “humiliga malvenko”, kiun mi preferas nomi “resaniga ŝoko”, mi profunde deziras, ke miaj ĉagrenitaj samlandanoj rimarku, ke futbalo estas parto de la vivo, ne kontraŭe. Ni ĝuu futbalon sen malĝuigi al aliaj la vivon!

ĈEFARTIKOLO

Geedziĝo en Nepalo

Pradip GHIMIRE — Nepalo

La laŭleĝa kaj socia kuniĝo inter gefianĉoj, kiel edzo kaj edzino, alivorte formala rilato de viro kaj virino estas difinita kiel geedziĝo. Ekzistas en la mondo kelkaj kutimoj por la elekto de la partnero. Unu estas la aranĝita geedziĝo, en kiu gepatroj elektas la edzon aŭ edzinon por siaj gefiloj. Alia estas la “amo-geedziĝo”, en kiu fraŭlo aŭ fraŭlino, kiuj jam amas unu la alian, geedziĝas kun aŭ sen la permeso de siaj gepatroj. En la kunteksto de Nepalo, la tradicia geedziĝo (aranĝita geedziĝo) estas praktikata. La gepatroj de la fraŭloj kutime petas oŭ proponas al la gepatroj de la fraŭlinoj la edziĝon de siaj filoj. La svatisto (homo, kies profesio aŭ okupo estas proponi aliulojn por edziĝo), kiu en Nepalo nomiĝas “Lami”, ludas gravan rolon por la kuniĝo de du gejunuloj. Kun la helpo de ambaŭ gepatroj, la svatisto fiksas la daton de la geedziĝo laŭ la tradicia kalendaro, kiu nepale nomiĝas “Patro”.

En la tago de la geedziĝo, post la manĝado de iom da jogurto sagun, la fianĉo forlasas sian hejmon al la hejmo de la fianĉino kune kun la parencoj, najbaroj kaj aliaj partoprenantoj. En Nepalo oni kutime manĝas jogurton antaŭ ol fari bonajn aferojn, longajn vojaĝojn ktp. La partoprenantoj kune kun la fianĉo nomiĝas ĝanti kaj la procezo estas nomata ĝanta. Eblas dungi muzikistojn por la geedziĝa tago kaj ludante muzikilojn ili sekvas la fianĉon al la hejmo de la fianĉino.

Post la alveno de la fianĉo kun la partoprenantoj al la hejmo de la fianĉino, la geedziĝo komenciĝas. El la mano de la fianĉo, la fianĉino ricevas ruĝan inkon sindur sur la antaŭa parto de sia kapo super la frunto. Post tio, la gefianĉoj partoprenas en geedziĝa bankedo proponita de la fianĉina familio. Ankaŭ bankedo organizita de la fianĉo okazas en la hejmo aŭ ie ĉirkaŭ la hejmo de la fianĉo, ĉu samtage aŭ en la sekvanta tago.

La doto-sistemo

Mi ĉi tie pritraktas malbonan flankon de la geedziĝo en Nepalo. Mi parolas pri la doto-sistemo en Nepalo. Multaj virinoj, pro la edziniĝo, iras al la edza hejmo kaj tio estas natura fenomeno en la socio. Simile estas en la nepala socio, sed ekzistas malgranda diferenco en tiu geedziĝa sistemo. Tio estas, ŝi bezonas kunpreni donacon al sia bopatra hejmo, kiu nomiĝas doto. La doto povas esti mono, varo aŭ bieno, kiun la fianĉino alportas al sia nova hejmo. La doto-sistemo en Nepalo ankoraŭ estas rigardata kiel esenca kondiĉo ĉe la geedziĝo. Ĝi estas unu el la sociaj malbonaj aferoj, sed ankoraŭ praktikata ĉe ni kiel kulturo. En nia socio, la filo havas pli da graveco ol la filino. La naskiĝo de ino estas prenata kiel ŝarĝo al la gepatroj kaj unu el la kialoj por tio estas la ŝarĝo de la doto. Eĉ edukitaj patroj komencas ŝpari monon, patrinoj komencas kolekti juvelojn por doni al siaj filinoj okaze de ilia geedziĝo, por ke la bopatroj de iliaj filinoj estu feliĉaj. Se la situacio de edukitaj homoj estas tia, ni povas imagi la situacion de la malkleruloj.

La doto-sistemo estas socia malbono kaj ĝi devas esti elradikigita de la socio. Kvankam multaj leĝoj malpermesas ĝin, la doto ankoraŭ ekzistas. Ĉiutage nia socio devas alfronti multajn problemojn pro la doto-sistemo. Ni devas fari grandajn paŝojn por forigi ĝin ekde la radiko.

***

La doto-sistemo en Nepalo estas esenca kondiĉo ĉe la geedziĝoj.

ĈEFARTIKOLO

Geedziĝu!

ZHANG Ping — Ĉinio

Iom tikla problemo en grandaj ĉinaj urboj

Semajnfine, en parkoj kaj ĝardenoj en Pekino, Ŝanhajo, Kantono aŭ aliaj grandaj urboj, inter arboj videblas ŝnuroj, sur kiuj pendas paperoj. Kaj amasiĝas maljunuloj, kiuj serioze legas informojn sur tiuj paperoj, faras noton aŭ babilas unu al la alia. Ja ili estas gepatroj urĝaj pri la geedziĝa afero de gefiloj. La informoj sur la paperoj estas foto, aĝo, profesio, kondiĉo, esperoj kaj aliaj mesaĝoj de gejunuloj, kiuj serĉas edzon aŭ edzinon. Fakte, la informojn publikigas ankaŭ la gepatroj de la gejunuloj. Ofte en la parka renkontiĝo malmultas junuloj, kiuj ankoraŭ ne geedziĝis, anstataŭ ili estas la gepatroj, kiuj rigardas, babilas kaj juĝas la eblon de estonta bofilino aŭ bofilo por siaj filoj aŭ filinoj.

Ĉu “resta” simbolas “elstara”?

Laŭ la ĉinaj leĝoj, viro almenaŭ 22-jaraĝa kaj virino ne malpli ol 20-jaraĝa rajtas geedziĝi kaj formi novan familion. Kaj oni opinias, ke normale jam estas malfrue se la nova edzo aĝas 25 jarojn kaj la nova edzino aĝas, ekzemple, 23 jarojn.

Nun Ĉinio spertas pli malfruan geedziĝan modon: Laŭ statistikoj, en Ĉinio el la fraŭloj rajtantaj geedziĝon pli ol 60% aĝas pli ol 25 jarojn, pli multe ol la pasinteco. Tial de la lastaj jaroj popularas la frazo “resta viro/virino”, kio signifas viron aŭ virinon, kiu aĝante 25 jarojn aŭ pli ankoraŭ nek fianĉ(in)iĝis, nek edz(in)iĝis, eĉ ne havas koramik(in)on. La fenomeno de “restaj viroj/virinoj” estas pli normala en Pekino, Ŝanhajo, Kantono kaj aliaj grandaj urboj.

Fakuloj analizas, ke la kialoj estas ĉefe la jenaj:

Laŭ interreta voĉdono en 2012, la pli multaj “restantaj” viroj kaj virinoj estas kasistoj, ĵurnalistoj, parolantoj de radi- kaj televid-programoj, IT-laborantoj (informteknologio), artistoj, aktoroj kaj sportistoj. Pro tio, oni diras, ke estas pli facile “resta”viro aŭ virino kun bona edukado kaj alta salajro.

Konfliktas la tradicio kaj la modo

Eĉ alfrontante la fraŭlecon, la gejunuloj ofte estas pli trankvilaj ol iliaj gepatroj. Ĉar ili estas sendependaj kaj liberaj, ili ĝuas la solecan situacion: vojaĝi tien, kien ili volas, renkontiĝi kun amikoj ĝis alta nokto, silente legi amatan libron sen ĝeno de krio ktp. Sed multaj tradiciaj gepatroj estas urĝegaj, ili volas nepon, nepinon, la familian feliĉon. Laŭ la gepatroj, se la filo aŭ filino estos sola, tiuj certe ne feliĉos estonte, precipe en maljuneco.

Tial la gepatroj pensas ke ili devas tuj agi. Rezulte, videblas en parkoj la regula renkontiĝo de gepatroj, estas foja kaj refoja renkontiĝoj kun nekonataj viroj aŭ virinoj aranĝitaj de gepatroj. Ĉe la oreloj de la gefiloj ĉiutage la gepatroj krias la vorton “Geedziĝu!” Precipe dum la ferioj en familia renkontiĝo de la Printempa Festo, ne nur la gepatroj, sed ankaŭ parencoj zorgas pro la needzeco, demandas kaj demandas... Pro tio, mia amiko, kiu laboras ĉe la IT-industrio en Pekino, eĉ postulis de la estro povi plu labori dum la feritagoj. Kaj laŭ raportoj de amaskomunikiloj, iuj junuloj eĉ “luis” portempe koramikon aŭ koramikinon por haltigi la demandadon. Tradicio kaj la modo, vivo estas tia...

Kredi la veran amon kaj serĉi la ĝustan personon

“Hodiaŭ mi intervjuis pentriston pli ol 80-jaraĝan. Dum la intervjuo lia edzino, kiu same estas pentristino, foje kaj refoje mallaŭte demandis min: “Ĉu nun mia edzo povas trinki teon kaj ripozeti?” Mi respondis: “Jes” kaj mi volis preni la te-tason. Sed la edzino ride rifuzis kaj diris: “Ne, mi faros, ĉar mi jam faris tion dum pli ol 60 jaroj.” Sekve ŝi mem trinkis gutojn por scii, ĉu la teo ankoraŭ estas tre varma, poste ŝi donis la teon al la edzo.” Tion diris al mi amikino, ankaŭ ĵurnalistino. Dum ŝia parolo aperis en mia kapo la tenera sceno. “Amo devas esti tia, ĉu?”, demandis mia amikino.

La tempo marŝas kaj la modo ŝanĝiĝas, sed la fido al amo ankoraŭ restas sama.

Antaŭ kelkaj tagoj mi ricevis du invitilojn el amikinoj por iliaj geedziĝaj ceremonioj. Ili baldaŭ adiaŭos la “restan” staton kaj kun la “ĝusta persono” komencos novan vivon. Certe iliaj gepatroj nun ridas, sed ankoraŭ ne tute trankvilas, ĉar ankoraŭ ne estos nepo aŭ nepino.

Genetika Miksaĵo

de Ulric Collette

Kiom vi kaj viaj familianoj vere aspektas simile?

La grafika dezajnisto kaj fotisto Ulric Collette, loĝanta en Kebekio, Kanado, kreis projekton, en kiu li esploras la genetikajn similecojn inter membroj de la sama familio. Dividante du fotojn kaj poste miksante ilin en unu solan vizaĝon, li elstarigas la misterojn de la genetikaj similecoj kaj diferencoj, kreante interesajn novajn homojn.

La fotoj de Collette montras la profundan plezuron, kiun ni sentas ĉe rigardo de homaj vizaĝoj kaj iliaj variaĵoj. Se vizaĝoj povus iel malkaŝi ion pri la karaktero de persono, eble liaj hibridaj familiaj portretoj sugestas, ke ili same komprenigas nin pri la naturo de niaj familioj.

ĈEFARTIKOLO

Genro kaj cisgenra normigo

Euleax E. G. de LIMA PEREIRA — Brazilo

Kiam oni naskiĝas, oni ricevas la rolon de viro aŭ virino surbaze de sin genreco (ofte nomata biologia sekso) kvazaŭ ĝi estus duuma (nur du ebloj: duuma testika aŭ duuma ovaria) kaj ne ekzistus intergeneraj varioj (intersex variations). De tio venas sociaj roloj pri sinteno kaj sinesprimo kvazaŭ ekzistus esenca maniero sinteni por viro aŭ virino, kaj por duumgenraj testikuloj aŭ ovariuloj. Kiam ne okazas kongruo inter ies asignita rolo kaj ties identiĝo, oni estas transgenra (se male, oni estas cisgenra) kaj spertas antaŭjuĝon kaj diskriminacion plurmaniere. Inter ili estas la postulo pruvi, ke oni estas vere transgenra laŭ iu leĝa kaj medicina normiga vidpunkto. Do, oni estas devigata pasi laŭ iu oficiala rakonto pri tio kio estas transgenreco surbaze de cisgenra normigo, por ke genro-identiĝo estu agnoskata, t. e. ekzemple ĉu oni rajtu operaciiĝi aŭ trapasi hormonan terapion aŭ havi dokumentojn, kiuj agnosku ties genro-identiĝon. Ene de la Principoj de Jogjakarto* (principo n-ro 3) estas menciata rajto al memdifino de tiel nomata genro-identiĝo.

* Principoj de Jogjakarto estas dokumento, kiu enhavas aron de principoj pri seksa orientiĝo kaj genra identeco por gvidi la interpreton kaj aplikon de la reguloj laŭ internaciaj leĝoj de la homaj rajtoj, establi bazajn regulojn por eviti ekspluaton kaj protekti la homajn rajtojn de lesbaninoj, gejoj, ambaŭseksemuoloj kaj transseksemuloj (GLAT).

Esenca por kompreni tiun temon estas la distingo inter la tiel nomataj genro-identiĝo, genro-esprimo kaj biologia sekso. Laŭ mia vidpunkto, pro historiaj kialoj, tiuj terminoj uzataj por distingi, rilatas al konceptoj, kiuj laŭ mia kompreno tuŝas la rajton al memasignado kaj implicas nekonsciajn restojn de transecofobio. Historie, la genro estis uzata por mencii socian konstruon surbaze de la tiel nomata sekso kiel biologia aspekto esti viro aŭ virino. Do tiel, la genro-esprimo estus esprimo de la sociaj aspektoj esti viro aŭ virino (sintenoj kaj roloj), kaj genro-identiĝo estus identiĝo rilata al la sociaj aspektoj esti viro aŭ virino. Tiel, transgenruloj ne vere estus viroj kaj virinoj, sed simple identiĝus tiel, ĉar do ekzistus distingo inter “veraj”, “biologiaj”, “ne identiĝaj” kaj “ne veraj”, “ne biologiaj”, “identiĝaj” viroj kaj virinoj. Sed tute male, la transgenra feminismo celas anstataŭigi tiajn distingojn per distingo inter cisgenreco kaj transgenreco. Cisgenruloj ne estas “biologiaj” viroj kaj virinoj, ĉar esti viro aŭ virino temas simple pri tiel nomata genro-identiĝo.

Pro tio, mi trovas tiujn terminojn malfacilaj. Unue, pro tio, ke mi komprenas ke esti viro aŭ virino ne estas io biologia, sed identiĝo, kaj ke ne ekzistas esenca sinteno aŭ sinesprimo por viroj aŭ virinoj. Do, ne havas sencon paroli pri genro-identiĝo, kvazaŭ genro estus io alia ol jam identiĝo kiel viro aŭ virino, sed simple pri genro. Siavice, ne havas sencon paroli pri genro-esprimo, ĉar oni ne esprimas esencan sintenon virecan aŭ inecan. Simple estas, ke komplekse kaj amplekse — pro kulturo kaj do sociaj konstruoj — tiu sinesprimo estas konsiderata kiel ineca aŭ vireca kaj kiel taŭga aŭ ne taŭga. Siavice, ne sencas paroli ekzemple pri viraj kaj inaj hormonoj, kromosomoj, organoj. Ĝuste pro tio, ne sencas nomi kirurgiojn kiel “genro-reasignaj” (anglalingve: gender reassignment) kaj anstataŭ genron oni devus mencii genercon ĉi tie.

Cetere, genro ne estas duuma. Ekzistas neduumaj genroj, genroj krom la duumo ekskluzive 100% viro aŭ 100% virino. Eblas esti parte viro (demiguy) aŭ virino (demigirl). Eblas aparteni al aliaj genroj krom viro aŭ virino. Eblas aparteni al pluraj genroj, kiel ekzemple esti dugenra aŭ ambaŭgenra (bigender). Eblas aparteni al neniu genro (agender; sengenra). Eblas aparteni al neŭtrala genro (neutrois). Eblas esti genroflua (genderfluid), t. e. eblas flua genro. Krome, en kulturoj historie kaj nun ekzistas agnoskitaj genroj ekster la okcidenta genra duumo. Kelkaj neduumgenruloj uzas la pronomojn “ŝi aŭ li” por si, kelkaj neduumgenruloj uzas specifajn pronomojn kiel ekzemple la Esperanta “ri” aŭ “ŝli” kaj angle singularan they. Ekzistas neduumgenruloj, kiuj deziras trapasi kirurgiojn aŭ hormonan terapion. Ekzistas duumgenruloj, kiuj ne deziras trapasi kirurgiojn aŭ hormonan terapion.

Se genro estas vere identiĝo, kaj ne sinteno aŭ sinesprimo nek io korpa, do cisgenra leĝa, kaj medicina, normigo estas sensenca kaj kontraŭstara al homaj rajtoj de transgenruloj esti agnoskataj rilate al sia genro sen postuloj por pruvo.

Euleax E. G. de LIMA PEREIRA estas studento de Filozofio, riisto kaj sengenra transgenra feministo

“...mi komprenas ke esti viro aŭ virino ne estas io biologia, sed identiĝo”

INTERVJUO

Gianfranco Molle

Kiel malnova viskio

Rogener PAVINSKI

La ŝanĝoj, kiujn la 60-aj jaroj alportis al la socio de la okcidenta mondoparto, intime ligiĝas al la tiel nomata kulturfenomeno “aŭtorkanta”: ĝenro de moderna muziko influita de Bob Dylan, Woody Guthrie i.a. La kantistoj mem komponas, verkas kaj kantas akompanante sin per gitaro. La tekstoj estas aparte gravaj: ili esprimas socipolitikan engaĝiĝon. Kompreneble, tiu muzika movado influis ankaŭ la Esperantan muzikkulturon. La sukceso de tiu nova ĝenro en Esperantio multe ŝuldas al la laboro de Gianfranco Molle, aŭ simple Ĝanfranko por pli maturaj esperantistoj, kiuj jam konas la muzikiston el Italio.

Partnerece kun aliaj esperantistoj precipe el Romo, ĉefe kun Renato Corsetti, Gianfranco produktis klasikaĵojn, kiel la kasedoj “La Vojo” (1976), “Kontakto” (1979) kaj “Baf!” (1985). Antaŭ 37 jaroj, kune ili inaŭguris la sonkasedan epokon de la E-muziko per “La Vojo”, la unua vaste vendata kasedo en la E-movado. Se ni rajtas iom troigi, ni povas eĉ nomi ilin, Gianfranco kaj Renato, niajn Lennon kaj McCartney de la E-muziko. La sonkasedo “Kontakto”, krom aludi al nia kara gazeto, enhavas tre spritajn satirojn pri la movado kaj eble la plej bonan muzikan rikolton de tiu epoko.

Dum pli ol 10 jaroj de aktivado, kiu inkludas kunlaboron kun artistoj kiel Giulio Cappa (Ĝuljo Kapa), Ĵak Le Puil, Marĉela kaj Suzana i.a., Gianfranco lasis nekontesteblan kulturan heredaĵon, kiu ĝis nun, eĉ post pli ol 30 jaroj, restas grava kaj perfekte ĝuebla por la nuntempaj junuloj. Forlasinte la E-movadon meze de la 1980-aj jaroj, li en 2007 lanĉis la albumon “La Fiŝkaptisto”, kiu markis lian revenon al Esperanto kaj muziko.

Kvankam la ĉefa parto de tiuj sonkasedoj daŭre akireblas, nuntempe ĉio ŝanĝiĝis kaj tre malfacilas trovi sonkasedajn aparatojn por ludi ilin. Se tamen vi havas la ŝancon, profitu. Kompare kun la nuntempaj albumoj, tiuj sonkasedoj sonas tre amatoraj, sed oni diras ke ju pli malnova la viskio, des pli bongusta ĝi fariĝas. Eble vi ne ŝatas viskion, sed se vi havas apartan guston por klasikaĵoj, jen aserto, kiu ankaŭ validas por la muziko de Gianfranco. Por nun, vi frandu iom da teksta nostalgieco per nia intervjuo kun Gianfranco kun kelkaj komplementaj respondoj de Renato Corsetti.

Baza demando: Kiel vi fariĝis esperantisto?

Gianfranco: Mi fariĝis esperantisto danke al mia kara amiko Nino Vessella, kiu en 1970 organizis en nia urbeto Esperantan labortendaron. Du jarojn poste mi men kunorganizis duan.

Kiel estiĝis la t.n. Roma Esperantio, kun Renato Corsetti kaj Giulio Cappa, inter aliaj?

Gianfranco: Ni aktiviĝis ĉe la Roma Esperanto-klubo kaj ni interalie organizis kursojn. Giulio foje partoprenis en la kursoj kaj tiam ni amikiĝis kaj poste dum jaroj ni loĝis kune. Tiam mi kaj Renato jam komencis verki kanzonojn, kaj la alveno de Giulio estis tre grava por la ideoj — li verkis kelkajn mem. Komence, kiam mi ne havis muziktekstojn, mi muzikigis kvar poemojn trovitajn kaj ŝatatajn: La Vojo (L. Zamenhof), Samtempaj Sezonoj (Julio Baghy), Verda Ĉapo (Vittorio Dall’Acqua) kaj Vjetnama Patrino (UEYAMA Masao).

Renato: Fakte ni estis junaj kaj ni renkontiĝis en la Roma Esperanto-grupo, ĉefe Gianfranco, Ĝuljo, mi, sed ankaŭ aliaj kiel Marcella (Marĉela) kaj Susanna (Suzana). Gianfranco estis la ĉefa muzikanto, sed ankaŭ Ĝuljo muzikis. Mi verkis-tradukis. Marcella kaj Susanna kantis. Ĉiuj estis politike maldekstraj, kio helpis por elekti la politike ĝustajn kantojn. La aktivadoj, kiujn ni faris, konsistis ĉefe el produktado de la versio en Esperanto de konataj kaj ŝatataj kantoj de tiu periodo. Nia grupo aranĝis plurajn koncertojn per tiuj kantoj ĉe esperantista kaj eĉ neesperantista publiko. Ni trovis la eldonejon Edistudio, kiu eldonis la kantojn kaj la kasedojn kaj disvastigis ilin tra Esperantujo. La surbendigado okazis amatore en la komenco, en privataj domoj, sed poste ni evoluis al luado de malgrandaj studioj por kelkaj horoj.

Kiel naskiĝis la kasedo “La Vojo” ?

Gianfranco: Kiam mi komprenis la eblojn donitajn de la kasedoj, ke vi mem povas registri kaj distribui ilin kontraŭ malalta kosto, ni ĉiuj komencis labori pri la projekto “La vojo”. Ni komence eldonis iun version nomatan de ni kiel “Pre-Vojo”, surbendigitan hejme malrapide, unu kanto post alia, sen presita kovrilo, ktp. La afero plaĉis al Bruno Casini de la eldonejo La Nuova Frontiera (kiu poste fariĝis Edistudio), kiu al ni proponis serioze ĝin eldoni, kaj jen La Vojo estis la unua kasedo de la tiel nomata Roma Skolo.

Ĉiam estis forta la influo de politik-sociaj temoj sur viaj kantoj, ĉu ankaŭ vi politike aktivis ekster muziko mem? Ĉu vi ankoraŭ tenas en animo la tiamajn ideologiojn?

Gianfranco: Ŝanĝiĝis la mondo kaj ankaŭ ni ŝanĝiĝas, sed la ideoj pri solidareco, atento al sociaj instancoj, justeco kaj libero restas. Tiaj ni estas nun.

Vi estas granda admiranto de la itala artisto Fabrizio de André (Fabricjo Deandre’), de kiu multajn tradukitajn kanzonojn vi registris. Ĉu vi konis lin persone?

Gianfranco: Ne, mi ne persone konis lin. La solan kontakton havis Bruno Casini, kiu lin telefonvokis petante permeson uzi kelkajn kanzonojn de li en Esperanto. Li respondis: “Vi faru kion kace vi volas”. Por ni italoj, De André estas la granda poeto de la kanzono, kiu multe influis la aliajn kanto-aŭtorojn ankoraŭ ĝis nun.

Ĉu vi iam eldonis muzikon en via denaska lingvo?

Gianfranco: Dum longa tempo mi kaj aliaj amikoj klopodis serĉi kontrakton kun italaj eldonejoj sensukcese. Inter ni estis Marcella Fasani (kiu eldonis la sonkasedon Venos Liber’ kaj partoprenis en Baf!), Mario Milan (kiu ludas en pluraj kanzonoj miaj) kaj Pasquale Panella, kiu estas la nura kiu iĝis fama kaj verkis tekstojn de grandaj sukcesoj kaj sukcesajn operojn. Surprizo! Estas li, kiu deklamas la tekston en la kanto “Kontakto”.

Parole pri tio, mi konsideras tiun sonkasedon Kontakto (1979) via plej bona. Tiam aliĝis al vi aliaj muzikistoj. Kiel funkciis la kompona kaj registra procezo?

Gianfranco: Hejme, hejme kaj per du surbendigiloj Revox por la registrado. La aliaj muzikistoj estis amikoj, kiuj kunlaboris senpage. Kelkaj ludis kun mi en iu alia grupo.

La teksto de la kanto “Kontakto” ŝajne estis prenita el iu el ĝiaj varbtekstoj aŭ anoncoj. Ĉu estis tiel? Kiel aperis la ideo registri muzikaĵon pri la gazeto?

Gianfranco: Estis ekzakte la teksto de TEJO-faldfolio pri Kontakto en la tempo de Stefan MacGill. Fakte ĝi estas dediĉita al li kaj ni faris ĝin pro simpatia amo al la revuo. Ni tre ŝatis la tekston.

Renato: Baze temis pri omaĝo. Tiam ni estis ĉiuj junaj kaj membroj de TEJO aŭ ĵusaj membroj de TEJO. Ni provis fari ion amuzan el materialo komunuza. La mokoj estis ĝentilaj mokoj de la mokantoj pri si mem. Ni fakte neniam havis malbonajn sentojn al la organizita movado, kies parto ni estis.

Kio pri la kanto “La Tojvo”, ŝajne misversio de la himno “La Espero”?

Gianfranco: Ni eŭropanoj estas bonŝancaj, ĉar eĉ se ni ne konas kelkajn vortojn en Esperanto, ni ofte komprenas ilian signifon, ĉar la radikoj similas al niaj lingvoj. Tio ne okazas ĉe japanoj, araboj k.a. Tia ludo estas utila por kompreni kiel ili sentas sin antaŭ Esperanta teksto. En tiu kanzono, la radikoj ne plu estas la hindoeŭropaj sed el aliaj ne komprenataj lingvoj. Ekzemple tojvo estas espero en la finna. Ideo de Renato.

Renato: Tiam, kiel nun, mi estis konvinkita ke Esperanto estas tro eŭropeca kaj ke tio ne prenas en konsideron la sudon de la mondo, tiam oni nomis ĝin “la tria mondo”. Por komprenigi tion al eŭropanoj ni refaris la kanton per radikoj laŭeble ekstereŭropaj (arabaj, svahilaj, japanaj, indoneziaj) sed ankaŭ slavaj. Devis temi pri radikoj kun la sama nombro de silaboj kiel en la originala kanto, kio postulis iom da klopodoj. Fakte, tojvo temas pri la sola vorto en la kanto kun malsama nombro da silaboj rilate al la originalo en Esperanto. La rezulto estas io, kio estas Esperanto sed kun radikoj el ĉiuj lingvoj ne tuj kompreneblaj por eŭrop-lingvanoj. Do, temis pri praktika pruvo de la principo “Por ke lingvo estu internacia ne sufiĉas ĝin nomi tia”.

Ĉu vi havas planojn eldoni albumon kun viaj propraj kanzonoj? Kiam ĝi aperos?

Gianfranco: Mi ne havas planojn sed havas kanzonojn. Verŝajne mi ne plu havas la forton eldoni novan albumon. Miaj kanzonoj nun ne plu estas movadecaj sed rakontas la vivon kaj min mem. Mi ne scias ĉu iu povas interesiĝi pri tio. Mi devas esplori la eblon proponi miajn kanzonojn al junaj artistoj. Estu ili kiuj interpretos ilin.

Post 20 jaroj da foresto vi revenis al la esperantista movado. Kiujn diferencojn vi vidas inter la nuna kaj tiama Esperantio?

Gianfranco: Bonŝance la Esperanta mondo ŝanĝiĝs pli mal-pli kiel la aliaj aferoj en la mondo, krom la aferoj fundamentaj por Esperanto. Tial kiam mi revenis, mi tuj sentis min hejme.

Ĉu eblus revivigi la kunlaboron inter Gianfranco Molle kaj Renato Corsetti por nova albumo?

Gianfranco: Tio apenaŭ eblas, kvankam mi kaj Renato de tempo al tempo kunlaboras pri iu traduko kaj li estas ĉiam mia lingva lumturo.

Renato: Teorie jes, kaj kiam ajn oni petas min traduki kanton, ni kunlaboras, same Gianfranco petas min pri tradukoj kaj rimoj, ktp. Ni faras ankoraŭ aferetojn kune, sed mi ne scias, ĉu ni havas ankoraŭ la energion produkti ion grandan kaj signifan. Cetere tiam ni estis junaj kaj celis ŝanĝi la mondon, kaj ni kuniris kun la mondoŝanĝemuloj de tiu periodo. La mondo ja ŝanĝiĝis sed en direkto, kiun ni ne volis (novliberalismo kaj financismo, ktp).

Informoj:

La kasedoj “La vojo”, “Kontakto”, “Horo da Opozicio” kaj “Baf!” samkiel la KD “La Fiŝkaptisto” aĉeteblas ĉe la retejo de Edistudio.

www.edistudio.it

Kontakto (1979) (resenha a parte)

Gianfranco kaj Renato komentas la albumojn

Gianfranco: La volo proponi viajn kapablojn al Esperanto kaj al ĝiaj idealoj.

Renato: Apartenas al la komenca esperantisma periodo. Bonintenca satiro de la movado.

Gianfranco: Granda laboro de Renato kaj Giulio. Registrita en mia dormĉambro en unu tago per unu Revox kaj ofte “bona la unua”, t.e. la unua ludado estis la definitiva.

Renato: Apartenas al nia militema, revoluciema periodo. Ĉe Gevara kaj komunismo kaj etna muziko el Katalunujo, sed ankaŭ el Orienta Germanujo.

Gianfranco: La evoluo de La Vojo. Ankaŭ por mi la plej ŝatata.

Renato: Ni revenas al Esperanto kaj al kantoj de nia amata itala kantisto, Fabrizio de André.

Gianfranco: Kun la poeziaĵoj de Giorgio Silfer, ne sukcesa kiel la unuaj du, sed por mi bonkvalita kun belaj ideoj.

Renato: Farita de Gianfranco kune kun Literatura Foiro. Mi ne partoprenis en la farado.

Gianfranco: La plej bone registrita. Mi tre ŝatas ĝin.

Renato: Unu el niaj plej belaj kaj maturaj kasedoj.

Gianfranco: Ĉu vi kredas ke ĝi estis registrita en dormĉambro per tre malnova komputilo Apple sed kun bona etna gupo, kiu en mia regiono estas tre fama?

Renato: Tion faris Gianfranco mem per kunmetado de malnovaj pecoj kaj aldono de kelkaj novaj.

“Ni faris ĝin (la kanton “Kontakto”) pro simpatia amo al la revuo”

“Miaj kanzonoj nun ne plu estas movadecaj sed rakontas la vivon kaj min mem”

GRANDA ETA MONDO

Ĉi tiu besto, kiu aspektas kiel eligita de koŝmaro, estas la parazito Tenio (Taenia solium), fotita ĉe pligrandigo 200-obla. La foto estis finalisto ĉe la foto-konkurso Nikon’s Small World en 2017. Tiu konkurso estas konsiderata kiel la ĉefa panelo por montri la belecon kaj kompleksecon de vivo, kiel ĝi vidiĝas tra la lumo-mikroskopoj.

La tenioj estas hermafroditoj, tio estas, ili havas la du seksojn en la sama individuo. Ne estas inoj aŭ maskloj. Tenioj ekzistas en la tuta mondo kaj estas la plej oftaj parazitoj. Estas unu el la malmultaj specioj, kiuj daŭre estas oftaj en eŭropaj landoj.

Fotis: Teresa Zgoda

Rochester Institute of Technology (RIT)

Klimata ŝanĝiĝo

Greta Thunberg kaj hipokritaj ludoj

Stanislavo BELOV — Rusio

Ĉu vi konas Greta Thunberg? La sveda junulino, kiu aperis en la lasta numero de Kontako (n-ro 291) postulas tujan solvon de la klimata problemo, famiĝinte pro siaj strikoj kaj protestoj. Ŝi eĉ alparolis la Eŭropan Parlamenton kaj ricveis aplaŭdojn de la eŭropaj politikistoj. Sed ĉu la vortojn sekvas agoj? Efektive ne, ja la eŭropaj politikistoj plu preferas hipokritajn ludojn al reale haveblaj solvoj.

Kiu kulpas?

La mondo varmiĝas kaj pri tio kulpas la forcejaj gasoj, el kiuj la karbona dioksido estas la plej granda kaŭzanto de temperatura ŝanĝo — oni akceptu tiun ideon kiel la dominantan kaj subtenatan de plejparto de la sciencistaro. Greta Thunberg asertas ke temas pri problemo tiom grava kaj urĝa, ke oni devas trovi tujan solvon kaj oferi ion ajn tiucele. La subtenaj manifestacioj abundas, lernejanoj tra Eŭropo kun plezuro strikas postulante tujajn ŝanĝojn, la komercistoj ĝoje prezentas pliajn “verdajn” teknologiojn, konsumante publikajn subvenciojn. Sed ĉu realaj ŝanĝoj okazas? La statistiko montras la malon. Do estiĝas neeviteblaj demandoj: kiu kulpas kaj kion fari?

Kutime oni turnas akuzan fingron al Ĉinio kiel la plej granda eliganto de la forcejaj gasoj. Tamen se rekalkuli tiun ciferon konsiderante ĝian loĝantaron ni vidos ke la plej enloĝata lando de la mondo produktas por kape malpli da gasoj ol ekzemple Usono. Krome necesas demandi sin: por kiu Ĉinio produktas tiom da varoj? La respondo estas evidenta: plejparte temas pri eksportaĵoj, sendotaj al Eŭropo kaj NordAmeriko. Do se trakti la aferon ne supraĵe, sed almenaŭ iom pli serioze, oni vidas ke la ĉefaj kulpuloj de la tutmonda varmiĝo estas evoluintaj landoj de Eŭropo kaj NordAmeriko. Ili forŝovis la plej ekologie danĝerajn produktejojn al Ĉinio kaj Barato, sed la mendinto de tiuj varoj, do ankaŭ de la forcejaj gasoj, plu restas eŭropanoj kaj nordamerikanoj

Alia propeka kapro estas la krudmaterialaj industrioj, rilataj al bruligado de fosiliaĵoj — karbo, nafto kaj gaso. Oni laŭte akuzas la petrolan industrion, same kiel tiun karban, pri la damaĝado de la natura medio. Ĉi-foje la koleraj rigardoj direktiĝas grandparte al Rusio kaj la Golfo-landoj kiel ĉefaj produktantoj de nafto kaj gaso. Sed la naiveco pardonebla al la sveda knabino, ne konvenas al la plenkreskuloj, des pli al la politikistoj. Do ni forgesu por momento pri infanaj ludoj kaj demandu nin mem sincere: ĉu alternativoj haveblas?

La verda mito

Lastatempe oni aktive promocias en Eŭropo la tiel nomatajn “verdajn teknologiojn”, speciale akcentante elektran transporton. Ĝi sendube havas plurajn avantaĝojn — veturas senbrue kaj ne eligas forcejajn gasojn. Sed ĉu tio vere rajtigas nomi elektran aŭton “ekologie pura”? Mi dubas.

La unua kaj plej grava demando: kiel estis produktita tiu elektro? Se ĝi devenas de la tradiciaj elektrocentraloj, bruligantaj nafton, gason kaj karbon, temas pri nura translokiĝo de poluado — de la urbocentro al urborandoj kaj vilaĝoj, kie kutime situas tiaj stacioj. Eligado de la forcejaj gasoj tiukaze eĉ kreskas, ĉar dum longa transportado kaj stokado neeviteble perdiĝas ĝis 30% de la produktita elektro, do oni bruligas pli da nafto ol necesus se tio estus nura benzino.

Se temas pri elektro produktita surbaze de suna aŭ venta energio, naskiĝas aliaj demandoj, el kiuj la unua estas: ĉu produktado de la sunenergiaj paneloj kaj elektraj baterioj estas ekologie sendanĝera? Laŭ nunaj informoj temas pri la tre danĝeraj teknologiaj procedoj, akompanataj de grava poluado de medio.

Tunoj da kemiaĵoj, necesaj por elminadi kaj trakti rarajn metalojn, fluas al riveroj kaj surgrunden, sed la eŭropanoj ne vidas tion — ja temas pri la fora Afriko aŭ Ĉinio. Sed ĉu veneni riveron en Afriko estas akceptebla prezo por pli pura aero en eŭropaj urboj?

Sed eĉ se oni forgesas pri moralaj konsideroj kaj parolas pure racie, surbaze de nuraj ciferoj — ĉu tiu vojo estas vere efika? La ŝtatoj investis dekojn da miliardoj da eŭroj en koncernajn esplorojn kaj rektajn subvenciojn (do transdonis publikan monon al privataj entreprenoj), sed la verda energio plu okupas mizeran lokon en la eŭropa energia bilanco kaj alfrontas plurajn nesolvitajn problemojn.

Ni prenu kiel ekzemplon elektran aŭton. La plej bonaj modeloj kapablas veturi 200 km ĝis la sekva ŝargo. Ĉu multe? Maj amikoj-komercistoj ofte veturas po 300-400 km-jn tage, do ili devos ŝargi siajn aŭtojn dufoje ĉiutage. Tio signifas ke ili devos lasi sian aŭton en ŝargejo por ne 5 minutoj kiel en benzinstacio, sed almenaŭ por unu horo. Imagu ke 263 milionoj da aŭtoj, nun veturantaj tra Usono, ĉiutage haltas por unuhora ŝargado.

Kiom da ŝargostacioj necesos konstrui? Kiom da spaco rezervendas tiucele en jam plenŝtopitaj urboj? Kiom da tempo (do mono) estos perdita? Kiu pagos ĉion ĉi? Kompreneble la ŝtatoj, do la ordinaraj impostpagantoj. Kiom ajn multe oni povas admiri Elon Musk kiel sukcesan entrepreniston, tamen mi vidis lian Tesla-aŭton en vendejo en Pekino: aŭto kiu kostas U$126 mil (Ndlr: Ekde U$70 mil en Usono) povas esti ĉarma ludilo por riĉuloj, sed certe ne estas solvo de la tutmonda transporta problemo.

Cetere, ordinaraj homoj jam pagas multege, speciale en Eŭropo, financante la menciitan verdan energion, kaj pliaj impostaj ŝarĝoj apenaŭ eblas. Tion klare montris la ribelo de flavveŝtuloj en Francio, kaŭzita de la nova ekologia imposto. Tamen post plurjaraj penoj kaj kolosaj ŝtataj subvencioj, la problemo restas nesolvita. La verda energio plu estas tro kosta kaj malstabila, ĝia uzado estas malkomforta kaj ofte apenaŭ amikema al la naturmedio. Oni povas babili pri poioma progreso, pri la neceso ŝanĝi la vivmanieron ĝenerale, pri la evoluigo de la publika transporto ktp. Tamen ni estu realismaj: necesas pliaj jardekoj kaj plurmiliardaj ŝtataj subvencioj por solvi la problemojn de la verda energio. Sed Greta Thunberg kaj aliaj aktivuloj tra la mondo postulas tujajn ŝanĝojn.

Proksima solvo

Bone, mi ne deziras aspekti nura grumblulo, kiu kritikas ĉion sen proponi ion. La solvo haveblas kaj ĝi nomiĝas tergaso. Jes, temas pri fosiliaĵo, do pri energio nerenovigebla (almenaŭ de la homa perspektivo) kaj rilata al bruligado.

Sed dum bruligado de la tergaso (ĉu en elektrocentralo aŭ motoro de veturilo) eliĝas oble malpli da forcejaj gasoj. Malsame ol elektraj aŭtoj, ne necesas kompleta rekonstruado de ĉiuj veturilaj produktejoj, trafika sistemo ktp. Necesas nur instali pliajn aparatojn en aŭto — rapide kaj malmultekoste — post kio ĝi povos konsumi gason anstataŭ benzino.

Oni povus ŝanĝi la tutan transportan sistemon de Eŭropo en kelkaj jaroj kaj la eŭropa ekonomio eĉ gajnus pro tiu rekonstruado. La eligado de la forcejaj gasoj draste falus kaj la homaro ricevus tempon por pli profunde esplori kaj apliki alternativajn energiojn. La celoj de la “klimata movado” estus atingitaj rapide kaj relative malmultekoste, sen gravaj sociaj perturboj.

Tergaso abundas kaj ĝia elminado ne postulas gravan damaĝon de la natura medio — oni simple boras putojn en foraj, preskaŭ tute senhomaj areoj, elpumpas la gason, pritraktas kaj poste transportas per gasduktoj aŭ likvaforme en cisternoj. Rusio faras tion dum jardekoj kaj bonfarto de la siberia naturo kaj multiĝo de lokaj indiĝenoj pruvas ke temas pri ekologie akceptebla teknologio.

Kial Eŭropo ne aplikas tiom rapidan kaj efikan solvon de la laŭdire urĝa problemo rande de la tutmonda katastrofo? Tre simple — ĉar la eŭropaj politikistoj ne deziras tion. Eŭropo ne havas propran gason en necesa kvanto, do jam nun devas importi ĝin. Potencialaj liverantoj malmultas: la Golfo-landoj (LPG/LNG), Usono (skistogaso), Rusio (gasduktoj). Kredu min, la elekto estas tre malfacila.

Revuloj helpas koruptulojn

En tiu momento la eŭropaj politikistoj hezite forturnas la okulojn kaj ekmurmuras ion malklaran pri la energia sekureco, energia bilanco ktp. Bone, mi diru la veron — ili timas. Kion? Usonon kaj Rusion. Ili timas Usonon, ĉar ĝi plu restas politika gvidanto de la okcidenta mondo — ĉiam pli abomena, tamen plej forta aŭtoritato.

Donald Trump estas la enkorpigo de tiu diktaturo, malkaŝe trudanta sian volon al la mondo — inkluzive siajn aliancanojn, traktatajn kiel vasaloj. Li rekte postulas: aĉetu usonan skistogason kaj forlasu la tergason el Rusio. Usono eĉ starigis severajn sankciojn kontraŭ la konstruado de la rusia gasdukto “Norda Fluo — 2”, kiuj interalie inkludas ŝipojn, se ili iel ajn kontribuas al tiu projekto.

Eŭropo grumblas, sed timas rekte kontraŭi la mastron. En la jaro 1970 la germana ĉefministro Willy Brandt kuraĝis defii la imperion kaj subskribis la faman kontrakton “gason kontraŭ tuboj”, kadre de kiu Sovetunio ricevis grandajn tubojn kaj konstruis longan gasdukton al Eŭropo, garantiinte liveradon de gaso al Germanio. Apenaŭ necesas klarigi kiom multe gajnis pro tio la germana ekonomio kaj eŭropa ekologio. Sed ĉu haveblas ia nova Willy Brandt en la nuna Eŭropo?

Angela Merkel komprenas ke Eŭropo bezonas la rusian gason kaj pro tio laŭeble promocias la “Nordan Fluon 2” malgraŭ agresa kontraŭstaro de Usono. Sed temas pri duonpaŝoj, kies celoj estas ĉefe politikaj kaj ekonomiaj — malaltigo de dependeco je Usono kaj ricevado de ĉipa energifonto. Eŭropo simple distribuas siajn mendojn inter pluraj liverantoj, aĉetante nafton ĉe la araboj, gason ĉe la rusoj, bateriojn kaj sunenergiajn panelojn ĉe la ĉinoj ktp. Tio estas racia konduto de la politika vidpunkto, ĉar se dependeco de eksteraj energifontoj neeviteblas, oni almenaŭ dependu de pluraj liverantoj por manovri inter ili kaj manipuli iliajn interesojn kaj zorgojn. Dume, la klimata ŝanĝiĝo pluas kaj ŝajne neniu strebas apliki vere efikajn rimedojn.

Tio apenaŭ mirindas, ĉar multaj eŭropaj petrolaj kompanioj jam investis miliardojn en la “alternativan energion” kaj ĝuas abundajn ŝtatajn subvenciojn. Pro tio ili strebas subteni la petrolajn prezojn sufiĉe altaj — por profiti de ili kaj samtempe de la ŝtataj subvencioj al la alternativaj elektroproduktantoj, ja la grandeco de la subvencioj rekte dependas de la elektroprezo. Do neniu el la eŭropaj elituloj deziras havi abundan kaj ĉipan gason el Rusio — nek politikistoj, nek ilia ĉefa amikaro — grandaj konzernoj.

Sed kial la klimataj aktivuloj ne postulas forgesi pri hipokritaj ludoj kaj fari realajn paŝojn tuj? Ĉar ilia menso estas katenita de nova stereotipo: fosiliaĵoj estas malbono, alternativa elektro estas bono. La mito postulas miraklojn, do ne akceptus gason kiel rimedon tro malnovan kaj konatan.

La brilanta Tesla kaj Elon Mask en ŝika kompleto kontraŭ gastuboj kaj laboristoj en kaskoj — kiu allogos pli da publikaj voĉoj? La Apple-generacio estas sorĉita de la mito pri altaj teknologioj kiel universala solvo kaj grandparte jam forgesis kio estas reala industrio. Ĉu ĝi forgesis ankaŭ kio estas la reala vivo?

Greta Thunberg povas manifestacii plu — la adoleska tumultado apenaŭ ĝenas la eŭropajn politikistojn kaj iliajn amikojn el grandaj eŭropaj konzernoj. Dum la gepatroj de tiuj gejunuloj pagas impostojn kaj revas pri elektraj aŭtoj, ĉio iros glate kaj kontentige — almenaŭ por uloj el nubskrapuloj de luksaj kvartaloj. Ili ja povas aĉeti Tesla.

ALIA VIDPUNKTO

Tergaso devas esti rigardata kiel alia fosiliaĵo — diras nova esploro.

El la redakcio

La Eŭropa Federacio de la Transportoj kaj Medio publikigis, fine de 2018, internacian esploron, kiu konkludas ke la uzo de tergaso, ankaŭ konata kiel “natura” gaso, en la transporta sektoro damaĝas la klimaton tiom kiom aliaj fosiliaj brulaĵoj.

“Bruligi naturan gason en veturiloj elsendas aerajn poluantojn same kiel benzino, kaj havas limigitajn avantaĝojn por dizelaj veturiloj, kiuj plenumas la poluajn normojn, sed tiuj avantaĝoj povas esti nuligitaj per eblaj novaj regularoj,” diras la studo.

“Se ni konsideras la riskojn de la eskapo de metano, potenca forceja gaso kun pli granda klimata efiko ol CO2 (karbona dioksido), la natura gaso povus pliigi la emisiojn de forcejaj gasoj ĝis 9%, aŭ malpliigi ĝis maksimume 12%, se ni konsideras ĉiujn transportmanierojn”, asertas la esploro.

Jori Sihvonen, oficisto de Transporto kaj Medio emfazas: “Gasaj aŭtoj, kamionoj kaj ŝipoj ne havas verajn avantaĝojn por la klimato kaj ili delogas nin de nia reala celo, kiu estas la nulo-emisia transporto. La registaroj devas kontraŭstari la ofendan premgrupon de gaso kaj ĉesi malŝpari altvaloran publikan monon per gasinfrastrukturo kaj impostaj liberigoj por fosiliaj gasoj”.

**

Ligilo al la esploro (en la angla):

https://www.transportenvironment.org/news/gas-should-be-treated-same-other-fossil-fuels-report-shows

“Mi kutimis pensi, ke plej gravaj mediaj problemoj estas la perdo de biodiverseco, la ekosistema kolapso kaj la klimata ŝanĝo. Mi pensis, ke tridek jaroj da bona scienco povus trakti ĉi tiujn problemojn. Mi malpravis. La ĉefaj mediaj problemoj estas egoismo, avideco kaj apatio, kaj por trakti ĉi tiujn ni bezonas kulturan kaj spiritan transformon. Kaj ni, sciencistoj, ne scias kiel fari tion.”

James G. Speth estas usona advokato kaj naturmedia defendanto.

ĈEFARTIKOLO

Havu tempon por vi mem

Ana RIBEIRO — Brazilo

En la jaro 2014, kiam mi eniris la universitaton, mi volis fari ĉion samtempe: studi, havi bonajn notojn, labori, fari esploradon, aktivi en Esperantujo ktp! Mi finfine estis plenkreskulo (mi estis 18-jaraĝa tiam) kaj tio signifus ke jam estus tempo por fari ĉion kion mi deziris fari kiel adoleskulo, sed ne povis pro mia aĝo.

En la unua jaro de mia universitata vivo, mi havis plenajn sukcesojn: mi sukcesis eklabori en esplorado kaj ricevi subtenon de Eŭropa Unio kaj de la Brazila registraro en miaj unuaj monatoj ĉe Universitato (tio estas tre malofta afero), mi sukcesis gajni internacian premion de Intel, mi sukcesis gajni premion en Brazilaj kongresoj pri mia fako, mi sukcesis esti en organizteamo de IJK ktp. Mi ne haltis en 2014, same kiel mi ne haltis en 2015.

La problemo estis ke alveninte al la mezo de la jaro 2015, mi jam sentis min tiom streĉita kaj laca ke mi ne sukcesis plu iri pri io ajn: mi havis kelkajn tre malbonajn rezultojn en la universitato, mi ne plu emis labori kiel esploristo, mi vidis problemojn pri ĉio en Esperantujo. Mi simple estis lacega!

La streĉo estis malbona por mi, mia korpo ne plu bone funkciis, mi ne plu menstruis, mi malsaniĝis facile, mia haŭto aspektis terure, mi disputis pro ajna kialo ktp. Mi jam estis tre malforta kiam mi por studi vojaĝis al Usono dum kelkaj monatoj, kaj estis vintro tie do mi tre malsaniĝis rapide... El mia nazo sango fluadis, mi sentis febron, doloron. Mi kredas ke la malvarmo influis, sed la plej granda kaŭzo de mia malsano estis la streĉo: kaj pro la malsano, mi devis reveni du semajnojn pli frue al mia hejmo.

Kiam mi revenis al Brazilo, mi ne plu sentis emon labori kaj studi, do mi faris paŭzon en mia labora vivo. Tiu paŭzo tute ne estis malbona por mia kariero, mi ekkontribuis al libera programado, kaj pro tio mi sukcesis havi staĝon ĉe Mozilla, kio estis granda revo. Nuntempe, mi sentas ke mi ankoraŭ malstreĉiĝas de ĉio, kio okazis al mi kiam mi provis vivi tro intense, sed mi resaniĝas iom post iom.

Mi kredas ke se oni ne profitas la oportunojn, kiujn la vivo donas, oni ne vivas. Sed ankaŭ vivi tro intense ne estas bona afero. Nun mi lernas diri “ne” al kelkaj oportunoj kaj prioritatigi gravajn aferojn por mi. Ne akcepti freneze ĉion, kiel mi faris antaŭe. Ne eblas fari ĉion, sed eblas prioritatigi.

Entuziasmaj junaj esperantistoj en Hungario

Szabolcs Szilva - Hungario

En la Hungara Esperanto-Junularo okazis jarĉefkunveno dum Junula E-Renkontiĝo (JER) inter la 12a kaj 14a de marto 2011. Ni sufiĉe bone sukcesis diskuti pri ĉio, kion ni planis. Dum la unua parto ni priparolis la okazintaĵojn en la jaro 2010, ni pritaksis kaj publigikis la detalojn pri financaĵoj, pri agado de HEJ, inter aliaj pri la monataj programoj. Tiu laste-menciita daŭre okazas ankaŭ nun. Por pli da informoj bonvolu viziti nian novan(!) retpaĝon: www.esperanto-junularo.hu/. Fakte nun la tuta retpaĝaro estas prilaborata kaj ankaŭ pere de ĉi tiu artikolo mi volas publikigi la informon, ke lanĉiĝis la novaj retpaĝoj de HEJ. La ŝanĝoj jam estis ege bezonataj.

Daŭre ekzistas la pli malnova ijs.hu/eo, sed ankaŭ tio en la proksima estonteco iom ŝanĝiĝos. Tie aperos informoj nur pri la aranĝo IJS mem. Sekve mi mencius la retpaĝon www.esperanto-junularo.hu, kiu iĝis la oficiala novaĵejo de nia asocio. Tie troviĝas ĉiuj informoj, kiuj rilatas al nia agado. La sekva estas la hungara versio de ĉi tiu retpaĝo www.eszperanto-ifjusag.hu por ke ankaŭ la novaj hungaraj esperantistoj povu legi pri la novaĵoj. Kaj baldaŭ finpretiĝos jer.hu, kie troveblos informoj nur pri la aranĝo JER. (Ĉi-lasta ne estas ankoraŭ lanĉita ankaŭ pro ne-aktualeco: la sekva JER okazos en printempo 2012). Nun ĉio estas klare distingita kaj laŭ aranĝaĵoj (IJS, JER, monataj programoj ktp...), kaj laŭ lingvoj (Esperanto, kaj la hungara). Mi, kiel nova ĉefredaktoro de la retpaĝaro kun Vilté Székely (kaj fakte per multe da helpo de Bálint Rikker), atentis ankaŭ pri la opinioj de eksterhungariaj esperantistoj (inter aliaj mi volas danki Paweł Fischer-Kotowski pro la konsiloj). La rimarkoj ankaŭ nun bonvenas de ĉiuj.

Mi volas ĉiujn atentigi, ke al Internacia Junulara Semajno 2011 eblas jam aliĝi en ijs.hu/eo. Ĝi okazos en la ĉirkaŭaĵo de Budapeŝto en urbo Búbánatvölgy. Ĝi estos signife pli malmultekosta ol lasta-jare, sed almenaŭ tiom mojosa (kiel ekz-e pro la akvobatalo, Esperanta kazino kaj la aŭkcio, kie eblos tuj elspezi la ĵus gajnitajn E-monojn). Venu ankaŭ vi!

Sekve dum la kunveno okazis balotado pri la sekva estraro de HEJ. Petra Smidéliusz denove estis elektita kiel prezidantino. Unu persono forlasis la estraron kaj du aliaj aniĝis (inter tiuj lastaj estas ankaŭ mi). En la retejo www.esperanto-junularo.hu/ estas ĉiuj informoj atingeblaj ankaŭ pri la nova estraro.

En la lasta parto ni aŭskultis la opiniojn de tiuj, kiuj la unuan fojon partoprenis Esperantan renkontiĝon. Ni havis almenaŭ 3 novajn personojn. En nia nova retpaĝo legeblas la raporto de nova esperantistino Enikő Urbán pri JER. Post la priparolo de la ĵus spertitaj aferoj ni diskutis pri la futuro de Esperanto en Hungario, kaj pri la estonta agado de nia asocio. Laŭ la planoj daŭre estos okazigataj la monataj programoj, JER, kaj IJS. Ni planas kunlabori kun aliaj E-asocioj, kaj ni helpos senĉese al la junaj kaj novaj esperantistoj enmovadiĝi ĉiel, kiel eblas ĉe nia asocio.

TURISMO / FACILA

La Hero-aĵo, kiu iĝis aventuro

200 jaroj de la libereco de Argentino

Fernanda Escarda — Argentino

Surĉevale iri laŭ la voĵo de la generalo San Martin oni komprenas la grandan kuraĝon, kiun li havis por entrepreni tian ekspedicion por liberigi Argentinon, Ĉilion kaj Peruon ducent jarojn antaŭe. Por liberigi nian patrujon li transiris la Andojn kun pli ol kvin mil homoj sur ĉevaloj kaj muloj ĝis Ĉilio.

Nun oni povas vojaĝi tra tiu historia itinero de San Martin en plaĉa trotado surĉevale kiel turisto en Argentino. La Heroaĵo iĝis aventuro. Tra la vojo oni povas vidi Akonkagvon, la plej altan monton en Ameriko, kiu atingas 6 960 metrojn. La bela best-aro kaj vegeta-ĵaro, la indiĝena kulturo, la rokaj montoj igas la vojaĝon eksterordinara. La aventuro daŭras proksimume ok tagojn.

La generalo San Martin planis transiri la monton tra la plej malfacila kaj malebla vojo. Antaŭ ol komenci, li disvastigis inter la indiĝenoj ke li tion faros tra alia facile irebla voĵo por konfuzi la malamikon. Januare en 1817 ili ekiris de Uspallata en la provinco de Mendoza, kaj ekde Paso de Los Patos en la provinco de San Juan. Post travojaĝado de 500 km-j ili alvenis al Santiago de Ĉilio, la malamika centro. Tiamaniere, kun sia militistaro, li povis venki kaj reaserti nian sendependecon.

La 9-an de julio 2016, oni festas ducent jarojn de la argentina sendependiĝo de Hispanio. Argentino estas juna lando! Tiuj kuraĝaj homoj inspiras nin ĝis hodiaŭ. Ĉu vi ŝatus rajdi kiel la herooj?

GLOSO:

heroo: homo, dotita je super-homaj ecoj

hero-aĵo: faro de heroo

generalo: ĉefmilitisto

ekspedicio: aro da homoj senditaj por esplori malproksiman regionon

mulo: kombinaĵo de azeno kaj ĉevalino

trotado: regulaj paŝoj de ĉevaloj

aventuro: neatendita, neordinara okazaĵo en ies vivo

konfuzo: malordo

provinco: administra distrikto

rajdi: iri, sidante sur la dorso de besto

FILMO-RECENZO

Hitchcock: feliĉo de la turmentata animo (Hitchcock, 2012)

Stanislavo BELOV

Ĉi tio estas malkutima filmbiografio. Anstataŭ rakonti la vivon de la fama reĝisoro ĝi prezentas unusolan epizodon — tiun de la filmado de “Psycho”. Sed ĝi malkovras pri li multe ol plurhora priskribo de la biografiaj okazaĵoj kaj kinoartaj meritoj.

Centre de la historio troviĝas kompreneble Alfred Hitchcock mem. Li kaj lia edzino estas tre specifa paro. Li — maljuna dikulo (ŝi karesriproĉe nomas lin “besto manĝema kaj granda”) kun evidente malfacila karaktero. Ŝi — virino en disfloro de la “dua junaĝo”, do jam sperta kaj konscia, sed ankoraŭ bela kaj vigla. Ili loĝas kune kaj dise samtempe. Tio evidentiĝas ne nur en dulita aranĝo de la dormejo, sed ĉefe en la senco de ilia komunikado. Dum ŝi troviĝas en la realo, kiun ŝi volas palpi kaj ĝui, li vagadas en la imagata mondo de siaj fantazioj, kiuj solaj havas por li veran gravecon kaj elvokas interesiĝon.

Ni renkontas ilin en malfacila tempo, kiam Hitchcock jam finis unu projekton, sed ankoraŭ ne komencis alian. Li evidente tristas kaj enuas, turmentata de la kreiva malpleniĝo, tiom konata al ĉiu artisto. Tagon post tago pasigas li side en brakseĝo kaj serĉante ideon, kiu kapablus kapti lin tutan kaj rebruligus la velkintan fajron en lia animo. Sed jen li finfine trovas la dezirataĵon kaj revenas al sia normala stato de la kreiva obsedo.

Ĉu ŝi komprenas kaj kunsentas? Evidente ne, ŝi ja nun sentas sin eĉ pli forlasita kaj mankas al ŝi reala komunikado, aparte tiu seksa (ne nur en la fizika senco de la vorto). Do kiam en ŝia vidkampo aperas iu samaĝa scenaristo, kiu elmontras al ŝi sian personan interesiĝon, la ino facile kaptiĝas de tiu ĉi allogaĵo. Dum la edzo ĉiam pli proksime rilatas al juna ĉefaktorino de la nova filmo, la edzino forveturas kun sia galanta amiko al lia somerdometo sur ĉarma marbordo...

Tio aspektus banale, se ne okazus subita turniĝo de la historio, tiom propra al la Hitchcock-filmoj. En la afero enmiksiĝis la reĝisoro eĉ pli forta kaj decidema, kontraŭ kiu ne povis rezisti eĉ nia geniulo. Hitchcock malsaniĝis. Temis pri stulta gripo, sed altega korpotemperaturo baris al li la vojon al la filmejo, enlitigante por pluraj tagoj. Samtempe la amindumanta scenaristo evidentiĝis nura manipulanto, sufiĉe primitiva, kiun interesis ne la virino mem, sed ŝia okazo influi la edzon favore al lia nova scenaro. Feliĉe ŝi estis tro sagaca por lasi sin faliĝi en tian kaptilon, do ŝi forlasas ĉi mondon, evidente ne malpli imagatan, kaj revenas al sia edzo, pli ĝuste al lia mondo, kiu pormomente vakas post lia fortiriĝo.

Kapabla kaj animforta, ŝi per fera mano restarigas la ordon en la filmejo kaj majstre direktas la laboron, solvante ĉiujn problemojn kaj forigante obstaklojn — ĉu kreajn, organizajn aŭ financajn. Same kiel la edzo, ŝi elverŝas sur la filmobendon siajn sentojn — timon, angoron, elreviĝon, deziron. Ĉiuj subkonsciaj animmovoj trovas la esprimon en la artolingvo kaj ŝajnas ke ŝi komprenas, kial ŝia edzo preferas ĝin al la ordinara komunikado. Kreado emocias, lacigas kaj ĝuigas ne malpli ol sekso kaj la dume naskiĝanta verko pli fidelas ol ajna partnero.

La filmo finiĝas per la triumfa premiero kaj... nova ekserĉo. Ja vera artisto ne povas esti kontenta. Komforto kaj trankvilo egalas al la kreiva morto kaj malfeliĉo de turmentata animo naskigas la plejajn valoraĵojn. Ĉu nenio ŝanĝiĝis? Nur ekstere. La ĉefherooj nun pli bone komprenas sin kaj unu la alian. De nun ili kapablas interparoli en la sama lingvo. Ĉu ili uzos ĝin? Tion montros la vivo kaj... novaj Hitchcock-filmoj.

ĈEFARTIKOLO

Homeopatio ne funkcias

Matthieu DESPLANTES — Francio

Homeopatio eble estas apenaŭ konata en via lando, sed en la mia, Francio, ĝi estas unu el la plej popularaj formoj de alternativa medicino. Minimume 40% el la francoj uzas ĝin. Sed homoj, inkluzive de ĝiaj uzantoj, ofte ne scias, kio ĝi reale estas: ĝi estas io natura kun plantoj, ĉu ne? Tute ne.

Principoj de homeopatio

Homeopatio naskiĝis en la 18-a jarcento. Samuel Hahnemann (1755-1843), germana kuracisto, estis seniluziigita de la tiama medicino kaj volis plibonigi ĝin. Li iam eksperimentis per kinkono (sudamerika arbo, kiu enhavas kininon, substancon uzatan por kuraci malarion) kaj rimarkis, ke ĝi kaŭzas simptomojn, kiuj similas febron — simptomon de la malsano, kiun ĝi devus kuraci. Li faris similajn eksperimentojn dum kelkaj jaroj kaj en 1796 publikigis la unuan eseon pri homeopatio. Tiu nova kuraca sistemo konsistis el tri ĉefaj principoj:

Verŝajne ne estos granda surprizo ekscii, ke tiuj principoj kontraŭas la nuntempajn sciencajn konojn:

Tamen, ĉu gravas, ke la nuntempa scienco kontraŭas homeopation? Se homeopatio funkcias, la scienco devas adaptiĝi al la faktoj, ne male. Se homeopatio funkcias... Ĉar antaŭ ol provi klarigi fenomenon, ja necesas montri, ke la fenomeno entute ekzistas.

Kiel testi medikamenton?

Se mi havas kapdoloron, en plej multaj kazoj, ĝi mem pliboniĝos. Se mi prenas medikamenton kaj la doloro malaperas, estas malfacile determini, kian rolon precize ludis la medikamento. Multaj uzantoj de homeopatio defendas ĝin argumentante, ke “por mi ĝi funkcias”. Sed persona anekdoto ne estas pruvo. La homa menso — inkluzive de mia kaj via — bedaŭrinde havas bonegan kapablon kredi, kion ĝi volas kredi, sendepende de (aŭ eĉ malgraŭ) pruvoj. Tial necesas trovi laŭeble plej objektivan manieron por testi kuracilon (aŭ ian ajn sciencan hipotezon).

En medicino oni ofte uzas duoble blindajn hazardigitajn klinikajn studojn. Necesas havi grandan nombron da partoprenantoj, kiuj havas malsanon aŭ simptomon, kiun devus kuraci la esplorata kuracilo. Duono de la pacientoj ricevas la medikamenton, alia duono ricevas placebon — ŝajnkuracilon, kiu enhavas neniun aktivan substancon kaj ne devus havi ajnan efikon. La grupoj estas elektataj hazarde kaj gravas, ke nek la pacientoj, nek la esploristoj sciu, kiu estas en kiu grupo (tial la studo estas “duoble blinda”). Nur post iom da tempo, kiam oni analizis la evoluon de la malsano, oni povas malkaŝi, kiu ricevis la testatan kuracilon. Tiam eblas kompari la du grupojn en espereble objektiva maniero.

Pli bone estas, se alia sendependa teamo refaras la eksperimenton — povas okazi, ke studo montras pli bonan resaniĝon ĉe unu grupo nur pro hazardo aŭ pro dubinda esplormetodo (kio estas bedaŭrinde sufiĉe ofta). Eĉ pli bone estas, kiam oni faris pri temo tiom da studoj, ke eblas fari metastudon: analizon de ekzistantaj studoj. Kaj jen la rezultoj de du lastatempaj metastudoj pri homeopatio:

Nur en matematiko oni povas strikte pruvi, ke io ne ekzistas, pro tio tiuj konkludoj uzas singardan vortumon. Sed post tiom da detalaj esploroj, la plej racia konkludo kaj ĝenerale akceptita scienca vidpunkto estas ke, bedaŭrinde, homeopatio ne funkcias.*

* Baum, Michael et al. Should We Maintain an Open Mind about Homeopathy? The American Journal of Medicine, Volume 122, Issue 11, 973-974.

Tio finfine ne estas surprizo: ĝi estas bazita sur absurdaj principoj kaj homeopatiaĵoj konkrete enhavas nenion! Ni ne povas riproĉi al Hahnemann, ke li volis plibonigi la tiaman medicinon (kiu foje estis eĉ malutila, ekzemple per sangeltiroj), sed sian sistemon li elpensis en epoko, kiam oni ne sciis, kio estas mikrobo. Dum du jarcentoj la bazaj principoj de homeopatio ne evoluis, dum okazis grandegaj progresoj en medicino, fiziko kaj kemio, kaj ne en direktoj, kiuj subtenus homeopation. Se ĝi funkcias, homeopatiistoj mem pruvu tion.

La placeba efiko

Eta parentezo por nuanci la lastajn alineojn: se vi donas pilolon, kiu enhavas nenion kuracpovan, al malsanuloj, granda proporcio el ili pensos, ke ĝi helpis. Tio estas konata fenomeno: la placeba efiko. Ni ĉiuj estas sentemaj al tiu efiko, kelkfoje eĉ se ni konscias, ke ni prenas placebon. Placebo ne multe helpos vin okaze de sanganta vundo, sed ĝi povas havi surprizajn efikojn por kelkaj sanproblemoj kiel doloro aŭ depresio.

Eblus diri, ke homeopatio funkcias, ĉar ĝi havas placeban efikon. Laŭ mi tio estus vortludado, ĉar la fakto estas, ke la efiko de homeopatia kuracilo estas nedistingebla de la efiko de imaga kuracilo.

Kio estas la problemo?

Bone, homeopatio ne funkcias... kaj? Kio estas la problemo? Se homoj pensas, ke tio helpas ilin, tio estas bona, ĉu ne? Laŭ mi, homeopatio — same kiel alispecaj pseŭdomedicinoj — havas plurajn problemojn.

La ĉefa danĝero estas, kiam pseŭdomedicino anstataŭas aŭ malfruigas medicinan kuracadon en kazo de grava malsano. Kun homeopatio tio estas bonŝance malofta, ĉar ĝiaj uzantoj kutime uzas ĝin nur por malgravaj, memsolvaj sanproblemoj.

Alia problemo estas malŝparo de mono de la ŝtato kaj de asekuroj. En Francio, la sansistemo repagas 30% el la kosto de homeopatiaĵoj, kio estas kurioza, se konsideri ke oni ofte ĉesigas aŭ malaltigas la repagadon de kuraciloj pro tio, ke ilia efikeco estas nepruvita aŭ nesufiĉa.

Sed laŭ mi, la ĉefa problemo estas, ke vasta uzado de homeopatio estas simptomo de la ĝenerala malbona kono de scienco. Kiam mi eksciis, ke granda proporcio de usonanoj kredas, ke la mondo estis kreita antaŭ 6 000 jaroj kaj evoluo estas mensogo, tio ŝajnis al mi ridinda kaj nekredebla — kiel tiom multe da homoj povas esti tiel stultaj? Sed evidentiĝas, ke ankaŭ en mia lando multaj homoj kredas je kontraŭsciencaj ideoj: homeopatio kaj aliaj pseŭdomedicinoj, astrologio, konspirteorioj pri vakcinoj... Ni ĉiuj akceptas la sciencan metodon, kiam ĝi funkciigas nian telefonon aŭ antaŭvidas eklipson, do kial ne, kiam temas ekzemple pri medicino? “Ili estas stultaj” certe ne povas esti kontentiga klarigo.

Tio estas kompleksa demando, kiun mi ne pretendas scipovi respondi, sed jen kelkaj pripenseblaj ideoj. Scienca esplorado ne estas tre alloga afero: ĝi estas malrapida procezo, ofte uzas vortojn nekompreneblajn por la ĝenerala publiko kaj sciencaj artikoloj kutime ŝajnas tedaj. Malmultaj homoj legus sciencan ĵurnalon pro plezuro. Amasinformiloj, male, ofte prezentas sciencon en pli sensacia maniero, sed ofte en tordita aŭ troigita formo. En Francio, tre ofte en gazetoj aŭ televido oni parolas pri pseŭdosciencaj aferoj sen mencio de la sciencaj vidpunktoj pri ili, ekzemple per artikoloj kun titolo kiel “Homeopatio: por aŭ kontraŭ?”, kiuj donas la impreson, ke ankoraŭ ekzistas debato inter fakuloj. En ĉiu franca apoteko vi trovos multajn homeopatiaĵojn, kio kontribuas al la bildo, ke ĝi estas reala medicino. Homoj ja rajtas kredi, kion ili volas, sed se ili estus pli bone informitaj, eble malpli multaj kredus je homeopatio aŭ aliaj pseŭdosciencoj. Aldone, en la lernejo oni ja lernas sciencon, sed ne kun granda emfazo al tio, kiel oni scias tion; do multaj homoj sincere pensas, ke persona anekdoto estas valida argumento kontraŭ grandskala esploro.

Scienco ja ne scias ĉion kaj eraris antaŭe, sed ĝi konstante strebas al pliboniĝo kaj pliĝustiĝo. La scienca metodo, malgraŭ siaj problemoj, estas ĝis nun la plej bona maniero, kiun elpensis la homaro, por kompreni nian mondon kaj eltrovi la veron — aŭ, por reuzi faman frazon, ĝi estas la plej malbona krom ĉiuj aliaj. Kiam vi aŭdas pri alternativa medicino, estu singarda kaj provu informiĝi. Ne blinde kredu iun ajn (ankaŭ min) kaj legu ankaŭ la opinion de personoj, kiuj malkonsentas kun vi.

“Scienca esplorado ne estas tre alloga afero: ĝi estas malrapida procezo, ofte uzas vortojn nekompreneblajn por la ĝenerala publiko kaj sciencaj artikoloj kutime ŝajnas tedaj.”

ĈEFARTIKOLO

Bona servanto sed malbona mastro.

Serge AJUA RUSAKI — Demokratia Respubliko Kongo

Ĉu mono povas ŝanĝi homon? Ĉi tiu demando ŝajnas simpla sed en pli larĝa spektro, mi trovas ĝin iom kompleksa, ĉar ĉiu havas sian propran manieron rilati al mono. Laŭ miaj analizoj, mi rimarkas ke mono povas fari preskaŭ ĉion. Ĝi estas instrumento, kiu determinas potencon. Ju pli ni havas da mono, des pli rimarkindan aŭtoritaton ni akiras, tamen la aŭtoritato mem havas grandan influon sur nia personeco, kiu siavice povas esti pozitiva aŭ negativa.

Mono povas havi pozitivan efikon sur nia personeco kiam ĝi liberigas la homon de malriĉeco al bonfarto ekonomia. Ĉiuj materiaj bezonoj estas kontentigataj kaj tio ebligas pli multe ĝui la tempon. Eĉ se mono ne aĉetas feliĉon, ĝi ege helpas ĉiuokaze. Havi projektojn, dezirojn kaj revojn estas bone. Se ni pensas pri la esencaj elementoj por ilin realigi estas certe, ke mono estos la ĉefa.

Mono influas onian personecon ankaŭ negative. Kelkaj homoj, posedante riĉecon, kredas sin superaj laŭ la “leĝo de la plej forta”, se citi Charles Darwin. Mono koruptas morale, riĉuloj foje tretas sur la malriĉuloj. Ju pli oni havas tro da mono des pli oni ankaŭ estas eksponita al tentoj. Mono semas fieron en niaj koroj kaj naskigas venĝon en nia spirito. Estas ĝia negativa influo sur nia personeco. Mono estas bona servanto sed malbona mastro.

SOCIO

Homrajtaj Herooj

Klára Ertl — Luksemburgo

Pensu pri iu mojosa homo, kiu dum sia vivo kuraĝe agadis por iamaniere antaŭenigi homajn rajtojn. Pri kiu vi pensas? Ĉiun 9-an de novembro, la tagon de la Kristala Nokto en 1933, UNITED — Eŭropa reto de neregistaraj organizoj — organizas la Tagon kontraŭ Faŝismo kaj Antisemitismo. Ĉi-jare ĝi okazigis kampanjon pri homrajtaj herooj, kiu daŭris ĝis la 10-a de decembro, la Internacia Tago de Homaj Rajtoj. TEJO invitis esperantistojn kontribui al la kampanjo per sendo de rakonto pri iu homo, kiun ili persone admiras pro lia aŭ ŝia agado. Povis esti homo morta aŭ viva, fama aŭ nekonata, esperantisto aŭ ne. Jen ni prezentas al vi la 6 kontribuojn, kiujn ni ricevis.

“Janusz Korczak, kuracisto kaj pedagogo, estis vera heroo de la homaj rajtoj. Li estis pola pediatro en Varsovio, kaj mortis pro la nazioj. Dum la unua parto de la 20a jarcento, li antaŭenpuŝis la infan-rajtojn.”

Samuel Gaillard — Francio

“Homo, kiu inspiris min, estas mia avino Caterina. Ŝi estis simpla virino, kun bonkora kaj pacema karaktero, sed forta temperamento. Dum la 1970-aj jaroj ŝi laboris kun multaj aliaj virinoj en fabriko de konservaĵoj, kies posedantoj ekspluatis ilin, sen oferti la bazajn laboristajn rajtojn. La malalta edukado ne malhelpis al ŝi esti la motoro de sukcesa laborista batalo. Pro tio ŝi gajnis respekton kaj admiron, sed ankaŭ plurajn kritikojn en la vilaĝo kie ŝi loĝis. Ŝia ekzemplo instruis al mi, ke ĝentileco kaj bonkoreco povas iri kune kun batalemo kaj forto, kaj ke oni ne devas silenti antaŭ la maljustaĵoj, eĉ kun la risko esti kritikata. Ĝi ankaŭ montris, ke ne nepre necesas esti saĝulo, potenculo aŭ famulo, sed ĉiu povas doni sian kontribuon al mondo pli justa.”

Manuela Ronco — Italio/Slovakio

“Valdemar Langlet estis sveda publikigisto kaj esperantisto. Kun sia edzino, Nina Borovko, li savis multajn judojn de la Holokaŭsto, protektante ilin pere de la sveda ambasadejo en Budapeŝto. Lia metodo inspiris alian heroon, Raoul Wallenberg.”

István Ertl — Hungario/Luksemburgo

“Mia heroino estas la brazila diplomatino Bertha Lutz, al kiu ni ŝuldas la mencion pri intergenra egaleco en la Ĉarto de UN. Laŭ historiaj esploroj, inter la vere malmultaj virinoj, kiuj havis la oportunon ĉeesti la konferencon de Sanfrancisko en 1945, la latinamerikaj estis la plej progresemaj, dum la usonaj kaj britaj tute konstraŭstaris tiajn proponojn. Bertha gvidis la grupon, kies laboro insistema kaj sindediĉa kreis la bazon por la internacia feminista movado.”

Lucas Barbosa — Brazilo

“Mia heroo de homaj rajtoj estas Ryan Hreljac. Kiel 6-jarulo, li ŝokiĝis kiam li eksciis en la lernejo ke ne ĉiuj havas puran trinkakvon. Tiu eta infano kolektis sufiĉe da mono por konstrui akvoputon ĉe bazlernejo en Ugando. Ryan nun aĝas 25 jarojn kaj laboras por Ryan’s Well Foundation, kun la celo ebligi al ĉiuj havi puran akvon.”

Klára Ertl — Luksemburgo

“La Brazilanino Maria da Penha estas homrajta heroo. En 1983, ŝia edzo (la kolombiano Marco Viveros) forte agresis ŝin multfoje, kaj pro la agresoj ŝi havis paraplegion. Tiam ne ekzistis leĝoj en Brazilo kontraŭ enhejma perforto, kaj ŝi luktis por ke ŝia edzo ricevu punon.

Nur post 19 jaroj, la edzo ricevis 8-jaran punon en malliberejo. Ŝi strebis por kreado de leĝoj kontraŭ enhejmaj perfortoj, kaj la leĝaro “Maria da Penha” estis efektivigita en la jaro 2006. Maria da Penha estis nomumita por ricevi la Nobel-premion pri paco.”

Ana Ribeiro — Brazilo

Espereble tiuj rakontoj inspiris vin kaj donis al vi scivolemon pri tiuj admirindaj homoj. Estas multe da tiaj herooj en la mondo, kaj valoras kelkfoje doni al ili la honoron, kiun ili meritas.

Dankon al la kontribuintoj!

ĈEFARTIKOLO

La Poetiko de la Lingvo

Roxane ROMANN — Francio/Nederlando

Lingvoj estas pli-malpli bildecaj kaj uzas pli-malpli metaforojn. Mi ne tro transpaŝas dirante ke ĉiuj kreis siajn idiomaĵojn. Kiu el ni neniam bildigis al si havi arkon kun du ŝnuroj, sekvi sian propran nazon, manĝi sian laboron (kiu nutras), havi manon el fero?

Estas iu inter de tiuj fascinaj lingvoj, kiu originas el arkeologia fikcio de arta projekto ĉirkaŭ la lingvo de la hopiaj indianoj. Hollis Frampton*, rekonstruis amason de fonetikaj esprimoj esplorante la tension inter bildoj kaj vortoj. Jen kelkaj ekzemploj “tradukitaj” el Hopi [en la angla pro Frampton kaj el la angla] en Esperanto:

Kiam oni parolas pri arbitro de signo... ĉu estas arbitro de la signifo? Kie troviĝas arbitro de signo en la konstruo de lingvo, ŝajnas al mi ke troviĝas semantika motivado en la konstruo de tiuj esprimoj.

Abismo inter senco kaj signifo kiu elvokas kampon de bildoj, tradukas sintenon, manieron ekigi aferojn tra la prismo de ĉiu kulturo. Oni povas demandi sin kiel ĉiu el tiuj esprimoj eniĝis en la komunan uzon. Ĉiokaze, laŭ mi la disvastigo de tiuj esprimoj bone ilustras la fakton ke la lingvo vivas, ke ĝiaj bildoj komunikiĝas, ke ili “parolas”. Esperanto heredigas plurajn (el tiuj esprimoj), laŭ sia propra kulturo - supoze ke tiu lingvo aliĝas al unu kulturo - ĉu vi uzas ilin tiom en Esperanto kiom parolante vian denaskan lingvon?

Mi estus scivola ricevi viajn esperantajn idiomajn esprimojn preferatajn aŭ... kreitajn! idiomajxo@gmail.com

* Hollis Frampton (1936-1984) estis usona artisto kaj filmisto/realiganto el eksperimenta kino/kinarto dum la sesdekaj jaroj. Sia fotolaboro kondukis lin aligi la arta avangarda kosmo en kio li plene enoficiĝis (s’investir) kaj kio li influis per siaj filmoj kaj teoriaj eseoj.

Idiomaĵo: esprimo propra al iu lingvo, frazo kiu uzas metaforojn por esti komprenebla.

KINO

Postmodernisma aventuro en pitoreska lando

Stanislavo BELOV — Rusio

En Rusio tiu ĉi filmo estas prezentata kiel rakonto pri ŝtelitaj artaĵoj. Kia stultaĵo! Samsukcese oni povus diri, ke la fabelo pri Ruĝa Ĉapeto temas pri liverado de kukoj al pensiuloj. Sed kion vere rakontas ĉi tiu filmo?

Jen malfacila demando. La reĝisoro Wes Anderson prezentas al ni la enigman eŭropan landon Zubrovka (samsona kiel fama alkoholaĵo, produktata en Pollando, Rusio kaj Belorusio). Iam fama kaj populara hotelo, ĝi iom post iom kadukiĝis kaj aspektas kiel pala kopio de si mem. Ĉi tie hazarde renkontiĝas du viroj — la estonta peranto de tiu ĉi historio kaj la maljuna hotelposedanto, kiu rakontas sian vivon.

Ne serĉu tie sciencan ĝustecon, ja temas pri tute fantaziaj okazaĵoj. Same senrezulta estus la klopodo eltrovi iun moralisman fadenon aŭ iun pli-malpli klaran konkludon. “Mi ne povas en la nuna momento citi la moralon de tio, sed kredeble mi rememoros ĝin poste”, dirus ĉi-kaze la Dukino el “Alicio en Mirlando”, sed mi rezignacie kapitulacas antaŭ la freneza fantazio de la aŭtoro.

Pompaj hotelaj internaĵoj, administranto lerta kaj ruza — amoranta kun pluraj riĉaj kadukulinoj (kaj uloj ankaŭ), turkoaspekta koridorknabo kun amuzaj lipharoj pentrataj ĉiumatene per krajono, kruelaj nazioj, teda juristo, morna murdisto, spirhaltaj persekutoj sur skioj kaj en aŭtoj, ŝtelita pentraĵo kaj svelta knabino kun survanga nevuso “granda kiel Meksiko” — li miksis ĉion en unu flakono kaj prezentas al oni kiel trinkaĵon refreŝigan, gustumindan kaj eble ĝuindan.

Ĉi tie mankas herooj en la ĝusta senco de tiu ĉi vorto. Estas nur personoj, kiuj amas la vivon kaj penas elturniĝi en ĉiam pli komplikaj cirkonstancoj de la intermondmilita socio. La etoso memorigas min pri la filmo de Emir Kusturica, tre simila ankaŭ rilate personojn kaj eksterajn dekoraciojn.

Por mi tiu ĉi filmo, kiu ĵus ricevis 4 Oskaro-premiojn, estas plia ekzemplo de la postmodernisma estetiko, en kies verkoj respeguliĝas nia freneza mondo, ajnakaze pli absurda kaj malpli alloga ol ĝia arta respegulo.

La Granda Budapeŝta Hotelo (The Grand Budapest Hotel)

100-minuta — 2014 — komedio/dramo

Usono/Germanio/Britio — Regiŝoro: Wes Anderson

RECENZO

HAGAR LA TERURA

3 Volumoj — Tradukis: Christian Rivière

Eldonis: La Kancerkliniko

Hagar la Terura (Hägar the Horrible) estas komiksaj bildstrioj, kreitaj ekde 1973 de Dik Browne, jam publikigita en 1 900 ĵurnaloj en 58 landoj kaj 13 lingvoj. La ĉefrolulo Hagar estas vikinga batalanto, kiu ofte provas invadi Anglujon kaj aliajn landojn. Malgraŭ sia militema famo, Hagar estas frustrita je persona kaj familia nivelo. Li ĉiam kverelas kun sia edizno Helga kaj la gefiloj Arne kaj Ingrid. Li banas sin unufoje jare, ŝatas manĝegadi kaj bieron drinki.

La tradukinto, Christian Rivière, havis kolekton da Hagar-bildstrioj, kiujn lia avo ĉirkaŭtondis kaj konservis por li el franclingva ĵurnalo de la 1980-aj jaroj. Li decidis ilin aperigi en tri 28-paĝaj maldikaj volumoj, en kiuj ĉiu paĝo prezentas unu bildhistorion kun polurado de la bildoj kaj parolvezikoj de Serĝo Sir´.

La nigrablankaj bildoj, eĉ sur la simpla papero, prezentas bonan preskvaliton. La tradukado ne prezentas problemojn, krom per unu aŭ du esceptoj. Temas pri ĝuinda legado, kiun oni povas fari pli ol unufoje ĉar ĝi estas facila kaj amuza.

R.P.

Iĝu Komitatano B de TEJO

Venis la tempo por kandidatiĝi kiel Komitatano B de TEJO por la oficperiodo de la de 2018 ĝis la 31-a de majo 2020. Komitatanoj B reprezentas individuajn membrojn de nia organizo en la supera instanco de TEJO: la Komitato.

Ĉiu individua membro de TEJO rajtas elekti sian reprezentanton en la TEJO-Komitato kaj ĉiu individua membro de TEJO rajtas ankaŭ kandidatiĝi kiel Komitatano B kaj tiel rekte kundecidi en la Komitato pri gravaj okazaĵoj en la organizo. Ĉi-foje oni rajtas elekti maksimume tri Komitatanojn B, kiuj aldoniĝos al la du jam elektitaj kandidatoj dum 2018, do unu por ĉiu komencita cento da individuaj membroj.

Por partopreni la Komitaton estas bonvenaj aktivuloj de Landaj Sekcioj aŭ lokaj grupoj, kiuj per sia laboro pretas kontribui al la funkciado kaj evoluo de la organizo. Por ke via kandidatiĝo estu valida, bonvolu sendi, retpoŝte aŭ paperpoŝte, al la Centra Oficejo kaj al la Ĝenerala Sekretario de TEJO, la jenajn informojn:

Ne forgesu subskribi vian kandidatiĝon, se ĝi estas paperpoŝta, kaj memoru ke sen iu el la menciitaj eroj via kandidatiĝo ne estos valida! Via kandidatiĝletero devas alveni plej laste la 15-an de novembro 2018. Uzu la jenajn adresojn:

Por pliaj informoj, legu la reglamenton en la paĝo de TEJO.

INTERNACIA JUNULARA RENKONTIGO -IJK-, ESPERANTA KUNIGILO

Carlos Pesquera Alonso

Ĉiu kiu iam partoprenis en IJK jam spertis tiun econ. La plej granda junula evento Esperantista kunportas sian specialan etoson kaj tra kontinentoj kaj dum la jaroj. Pro tio multaj spertoj rakontindas, sed kiel? Tre eble la plejparto de la legantoj jam aŭskultis almenaŭ unu frenezan, amuzan, interesan aŭ mensfrapan rakonton pri iu IJK. Do, kial ne kunhavi ilin por nia tuta komunumo? Bonŝance tiu ĉi eblo aperis: La klubo de amikoj de Esperanto en Svitavy (Ĉeĥio) pretigas ekspozicion pri Esperanto en sia loka muzeo. Danke al tio kaj kadre de tiu projekto TEJO kaj la ĉi-jara teamo de la IJK 2019 en Liptovský Hrádok (Slovakio) inkludos parton kiu temos pri la IJK. La inaŭguro okazos la 14-an de Septembro kaj daŭros kelkajn monatojn!

Nia ideo estas montri la plej homan parton de nia kongreso. Videbligi ke Esperanto ne estas simpla kolekto de gramatikaj reguloj kaj aro de vortoj. La komunumo estas la vivmotoro de nia lingvo kaj tio evidentas per la personaj memoroj; sed kiujn elekti? La decido estas ke ni serĉu parojn kiuj konis unu la alian dum iu IJK por ke ili rakontu kion ili pensas, kaj sentas kaj spertis rilate al la IJK. Apud tia teksto ni havos fotojn nuntempajn kaj de la pasinta tempo de la IJK por ke oni vidu ke malgraŭ la paso de la tempo, la IJK-influo daŭre restas.

Por tio NI BEZONAS VIN. Eble vi estas aŭ konas iun kiu apartenas al tiu grupo de homoj kiuj celis ĝui Esperanton kaj amo trovis ilin. Ne gravas se oni daŭre aĝas malpli ol 30 aŭ pli ol 90, nia movado junas mense sed ne nepre fizike, la genroj, la landoj.... eĉ ne ĉiu amo daŭras eterne, sed tiu eco de la IJK ankoraŭ ne ŝanĝiĝis. Pensu ke nur gravas ke oni volas kunhavigi sian propran belan parton de la IJK, ke oni volas montri tion al homoj (kiuj eble ne sciis pri tiu eco) ke nia evento plenas de homoj, de homeco.

Do, atendu emociajn tekstojn kiuj persvados vin nepre partopreni la IJK-on, vidu la forton de Esperanto por kunigi idealistojn, sentu la vivecon de nia movado per la vortoj de nia lingvo. Kaj ne forgesu kontakti min ĉe carlos.pesquera.alonso@gmail.com, se vi volas helpi kolekti belajn rakontojn de amo kaj IJK!

La IJK estas la homoj

Carolin Weemeyer - Germanio

Mi, Carolin WEEMEYER, 29-jara instruistino el Germanio, partoprenis la Internacian Junularan Kongreson (IJK) en Kievo kaj volas analizi la pasintan IJK-on kaj IJK-on ĝenerale.

La supre menciita citaĵo estas prenita de la parolado, kiun faris Evgenia Slovaĉevskaja en la lasta vespero de IJK. Evgenia transprenis la ĉeforganizadon de la IJK de Mikaelo Lineckij, kiu pro koratako du semajnojn antaŭ la IJK bedaŭrinde ne povis partopreni. En sia parolado Evgenia klarigis, ke estis malfacile por la LKK transpreni ĉiujn taskojn de Mikaelo, interalie, ĉar “ni ne sciis, kio estas IJK”. La fina frazo estis, ke malgraŭ multaj problemoj kaj mankoj la etoso estis bona, kaj ke “la IJK estas la homoj”. Tiuj frazoj kaptis mian atenton, igis min pensi multege pri IJK, kaj fine igis min verki ĉi tiun tekston.

Por klarigi, de kie venas la sekvaj opinioj: Mi partoprenis ĉiujn IJK-ojn de 2005 ĝis 2011 krom la pasintjaran en Kubo. Krome mi de 2004 ĝis 2009 estis ano de la GEJ-komisiono por renkontiĝoj, kiu preparis la Internacian Seminarion (IS). Miajn tieajn spertojn mi konkludis al la grafikaĵo de “IJK-konstruaĵo”.

La ĉefan, unuan bazon formas la LKK. Nur poste sekvas la partoprenantoj. Diversaj kolonoj tenas la tegmenton, la bonan etoson, kiu laŭ mi formas la celon de la renkontiĝo. Gravas aldoni, ke ne nepre ĉiuj kolonoj bezonatas. Sed manko de pluraj malhelpas al la celo.

Lasu min analizi la pasintan IJK-on laŭ mia grafikaĵo.

Dum akceptado (kiu vere funkciis ekde la dua tago nur), oni estis demandita, kiam oni antaŭpagis (!) kaj LKK-ano elkalkulis ĉiujn kostojn laŭ la kotiztabelo surpapere, tiel ke oni devis atendi longege. Komence oni eĉ ordigu sin laŭ kongresnumero, kiu kutime tute malgravas dum IJK kaj kiun tial kompreneble neniu sciis. Ŝajnas al mi, ke oni tute ne havis datumbazon kaj la aliĝdatenojn. Tiu maniero de akceptado certe ne estas rekomendinda.

Kiel dirite, ne ĉiuj tiuj kolonoj bezonatas por bona IJK. Ekzemple dum IJK en Hanojo la kolonoj “taŭga ejo” kaj “ekskursoj” kaj “programo” portis preskaŭ la tutan konstruaĵon - ĉar ili estis sufiĉe fortikaj, dum tute mankis ekz. trinkejo, gufujo, ludejo kaj filmejo.

Laŭ mia propra takso kaj post multaj babiladoj kun aliaj partoprenantoj, mi pensas ke mi rajtas diri, ke la konstruaĵo “IJK-67” sufiĉe forte ŝanceliĝas. Koncize: La IJK devas esti pli ol nur la homoj.

Mi esperas, ke mia analizo estas klara kaj komprenebla. Mi ĝojas legi viajn opiniojn pri ĝi. Krome mi esperas, ke ĝi povos helpi al sekvaj LKK-oj analizi la preparojn.

Fine de mia teksto mi prezentos al vi la poemon, kiun spontanee verkis mia edzo Robert kaj mi kaj kiun ni laŭtlegis ĉe la internacia koncerto, lastvespere:

IJK okazas en Kievo,
la ĉefa urbo de Ukraini’.
Alvenas junuloj el tuta mondo
al “Barispal” kaj Ĵuljani.
Flavaj malgrandaj busetoj kievaj
transportas nin al la bazej’.
Ilin eniri kun grandaj pakaĵoj
vere ne simplas plej.
En la bazejo renkontas mi homon
afablan kun granda ridet’.

Li diras “Saluton! Do you speak English?
kaj mi pensas “Fek! What’s that?!
La registrejo funkcios nur morgaŭ,
sed jen estas via ŝlosilo.
Bonvolu atendi kaj doni pasporton,
mi tradukas ĝin al la cirilo.
Post longa vojaĝo bezonas reŝargon
moderna teknologi’,
sed vane serĉeblas en mia ĉambro
kurento (amiko de mi).

Mi jam fiodoras pro ŝvito tre forte
kaj tial tuj iras al duŝo,
sed eĉ post atendo la akvo malvarmas,
do evidentiĝas jen fuŝo.

Malvarma duŝakvo, malvarma trinkaĵo —
mi pensas, do ek al trinkejo.
Martin atendas kun granda elekto
sen fridujo en bela varmejo.
Post tio vizitas mi la necesejon,
sed fakte ĝi estas nur truo.
Mi pisas kaŭrante kaj poste konstatas
foreston de akvofluo.

Tuj poste mi sentas min jam pli bone
kaj serĉas necesejan paperon.
La solvon de tio mi nun ne rakontas -
ĝi fekas, por diri la veron.
Pli bona pisejo troviĝas en Budmo
jen brila restoraci’.

Sed ve! Mi konstatas, ke oni forgesis
la mendon de manĝo por ni.
Krom esperantistoj ĉeestas ĉi tie
centmiloj da sangosuĉuloj.
Mian ĉeeston dum longtempo pruvos
la tutkorpaj kulo-makuloj.

Dumtage pro ŝvito mi nur lagumadas,
prifajfas programajn ofertojn.
Vespere mi helpas plenigi diskejon
por ĝui bonegajn koncertojn.
Fine de tiu poemo mi diras
nome de ĉiuj partoprenantoj:
Sanon kaj ĉion bonan al Mikaelo
kaj dankon al la organizuntoj.

La Internacia Junulara Kongreso de 2012 transloĝiĝis al Hanojo en Vjetnamio, samurbe kun la UK. Profitu la unikan okazon viziti tiun belan mondo-parton kun ĝiaj unikaj natur-perloj kaj gastama popolo. Ĉiujn informojn pri la kongreso vi trovos ĉe ijk-68.hanojo.org

RECENZO

Pensiga resumo pri la mondo dum la lastaj jardekoj

Kion esperi legonte kolekton de interparoloj pri la mondo post la teroratako de la 11a de septembro, kun unu el la plej brilaj intelektuloj de la modernaj tempoj? Verŝajne ne libron, kiu samkiel bona krimromano, ensorbas la leganton kaj postulas legadon ĝis okuldoloro. Sed mi eraris.

Eklegante “Imperiaj ambicioj” mi pretigis min al malfacila legaĵo — kaj pro la temo kaj pro la lingvo — sekve mi ekipis min per vortaro, krajono, liniilo kaj markilo, kiel mi faras kiam mi legas fakajn tekstojn, rilatajn al miaj studoj. La surprizo venis rapide, ĉar malgraŭ la senfina kvanto de nomoj, datoj kaj geografiaj lokoj sur ĉiu paĝo, la libro tiugrade kaptis min, ke kiam mi ekmemoris pri la markilo kaj liniilo, mi jam estis leginta la duonon de la libro.

La majesteco de Noam Chomsky estas sendube lia stilo rakonti kaj analizi nekredeblan kvanton da informoj uzante lingvaĵon, kiun eĉ simplaj mezlernejanoj povus ne nur kompreni sed ankaŭ ĝui. La rekta stilo, la uzo de retorikaj demandoj kaj interjekcioj vere donas al mi la senton kvazaŭ mi mem estus en la fotelo de la demandanto, David Barsamian, kafumante kun Chomsky.

Kion entenas la modernaspekta kaj alloga libro, kun plaĉa kovrilo kaj bonkvalitaj paĝoj?

En ĝi ni trovas 9 interparolojn faritajn inter 2003 kaj 2005, kiuj pritraktas diversajn temojn, kiel la agreso-militoj, propagando, la kreskanta minaco de la tuttera varmiĝo, aŭ la usona eduksistemo. Estis trafa vortelekto nomi la intervjuojn “interparoloj” (en la originala angla titolo la vorto “conversations” [eo: konversacio] estis uzata), kiu sugestas pli naturan komunikadon. Barsamian estas brila intervjuanto, li “alĵetas” komencan demandon kaj lasas al Chomsky libere paroli, analizi kaj deflankiĝi, dum li komplezeme sekvas la fadenon, aldonante en la ĝusta momento plian demandon. Li mem skribas en la enkonduko: “... aŭskultu atente, ĉar vi neniam scias, en kiun direkton iros la konversacio.”

Chomsky saltas de unu temo al alia, li parolas pri tio, kiel Usono stimulis Iranon evoluigi atomarmilojn, kiel la usona propagando igis la popolon kredi, ke Irako respondecas pri la teroratako de la 11a de septembro, aŭ kiel la hierarkiaj disrompoj rilatas al la kreskanta nombro da enhejmaj perfortoj. Oni povas demandi, kial estas ĝuste li, kiu malfermos niajn okulojn kaj igos nin pensi kaj agi? La libro verŝajne pensigas ne nur usonanojn, sed nin ĉiujn. Krome estas interese legi resumon pri la mondaj okazaĵoj de la lastaj jardekoj kun interpretado de la eventualaj ligoj inter ili.

La Esperanta eldono de la libro dankendas al Renato Corsetti kaj internacia teamo, kiuj faris vere laŭdindan laboron. La traduko estas tre bonkvalita kaj relative unueca malgraŭ la multnombra teamo de tradukintoj. La tekstoj estas facile legeblaj danke al la “bona lingvo” kaj facile kompreneblaj danke al la piednotoj, referencoj kaj aldonaj klarigoj. Stumbladon kaŭzas nur la troa uzo de komoj, kiuj origine celas ne haltigi, sed helpi la leganton.

Mi tre ŝatas ke oni fine rezignis pri la esperantigado de la personaj kaj lokaj nomoj (Corsetti skribas en la enkonduka parto, ke unue li volis transskribi ĉion per Esperantaj literoj), kvankam restis en la teksto Hitlero, Sadam Husajn aŭ Alkaido. Apartan laŭdon meritas la aldonita indekso kun la prononcindikoj, kie tamen tutstrange aperas tradukoj de titoloj de verkoj, nomoj de ĵurnaloj aŭ institutoj (sen prononcindikoj) iom sensence — ja la traduko de ili ĉiuj jam aperas en la ĉefteksto.

Sume, jen ekzemplo de bonega iniciato de tradukado de libro pri aktualaj politikaj, sociaj kaj historiaj demandoj, kiu povus esti interesa al kiu ajn, kiu volas vidi pli klare la mondon en kiu ni vivas. La libro povas pensigi vin, alporti dubojn, instigi debatojn, inviti vin al agado aŭ simple doni al vi resumon pri la mondo dum la lastaj jardekoj. Verŝajne Chomsky mem meritintus pli longan prezentadon en la libro ol kelkfrazan priskribon. Eble ĝi okazos en la sekva eldono.

Petra Smideliusz — Hungario/Argentino

***

Imperiaj ambicioj — Interparoloj pri la mondo post la 11-a de septembro

Noam Chomsky

Eldonejo: Bero, 2013 - 160 paĝoj.

BIBLIOTEKO

IMPRES’ SEN PRES’

Situanta en la nordorienta Ĉinio, la urbo Tianjin prezentis al siaj civitanoj novan kulturan centron kun preskaŭ 34 000 kvadrataj metroj kaj kiu povas enhavi 1,2 milionojn da libroj. La plej elstara konstruaĵo estas hela sfero situanta en la centro de la biblioteko, aldone al la ondformaj librobretoj, kiuj kreas futurecan aspekton.

La kontruaĵo estis farita en nur tri jaroj: aldone al la biblioteko, la registaro de Tianjin mendis pliajn konstruaĵojn, kiuj estas interligitaj kaj formas kulturan komplekson.

Se la impresa arkitekturo tuj inspiris vin pasigi kelkajn horojn esplorante la librojn en ĉi tiu biblioteko, sciu tamen ke nur parto de la libroj tie estas veraj. Seniluziiĝintaj vizitantoj asertas ke la plejmulto estas nur ornamaĵo.

Infandesegnaĵoj

Kiel anoncite en Kontakto 2011:5, la kultura centro Saint Nazaire en Francio proponis konkurson de infan-desegnaĵoj, kies temo estis “Eksterlandanoj”. La plej belajn konkursaĵojn ricevitajn ni prezentas nun.

— REAGOJ —

Mi tre ĝojas pri ĉi tia konkurso tiel kantokrea. Mi voĉdonas por oftigi ĝin, dufoje ĉiujare ekzemple ;)

alejandro92 — en nia retejo

Redakcio: Ni apenaŭ havas forton por fari ĝin ĉiujare, sed dankon pro via apogo =)

-- INFORME --

La 3-a Muzika Konkurso de Kontakto!

La 3-a Muzika Konkurso de Kontakto estis denova sukceso, kun pli ol 13 mil aŭskultadoj por la 14 konkursaĵoj. La plej ofte aŭskultata estas la esperantigita versio de Cristina Casella por la anglalingva kanto Halo de Adele. Dum pli ol unu monato la publiko povis voĉdoni por siaj preferataj kantoj. La rezultoj malfruas pro teknikaj kaj tempaj problemoj sed sed tuj kiam eblos rezultoj estos anoncitaj en nia retejo.

2-a Filmkonkurso Teo kaj Amo

Ĉu vi imagis tranokti ĉe ordinaraj ĉinaj familioj en montaro? Ĉu vi spertis produkti teon per viaj propraj manoj? Vin atendas nova aventuro en Ĉinio, kaptu la ŝancon: La dua konkurso de mallongaj filmoj Teo kaj Amo kaj senpaga vojaĝo al Ĉinio por la premiitoj.

La limdato por sendi filmojn estas la 30a de novembro 2016, ĉiu filmo devas havi la elementon “teo” kaj esti minimume 2 kaj maksimume 15 minutojn longa. La konkurso disdonos 10 premiojn!

http://esperanto.cri.cn/teokajamo2016e/

Pli detalaj informoj pri la konkurso

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Enmigrada krizo

Militoj, povreco, politikaj kaj religiaj premadoj estas partoj de la kialoj de la enmigrada krizo. En la lastaj monatoj miloj da enmigrantoj avancas al Eŭropo per busoj, trajnoj aŭ piede. Kiel trakti la situacion? Ĉu fermi la pordojn kaj konstrui murojn estas la solvo?

#Sano kaj malsano?

Ĉu eblas vivi plene sen malsanoj? La homa korpo estas tre komplika organismo, sed pli kaj pli novaj sciencaj malkovroj helpas la homaron vivi pli longe dum en alia flanko kelkaj malsanoj daŭre afliktas nin.

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2016:4 — 1-a de julio

2016:5 — 1-a de septembro

2016:6 — 1-a de novembro

2017:1 — 1-a de januaro

2017:2 — 1-a de marto

2017:3 — 1-a de majo

-- INFORME --

Rezultoj de la 3-a Muzika Konkurso de Kontakto

La venkintoj de la 3-a Muzika Konkurso de Kontakto estas la kantoj Jen Nia Viv-River’ - BaRok-Projekto (1-a premio), Las Vegas - i.d.c (2-a premio); Al z Parolis la Klaŭno - Patrik Austin (3-a loko). Ĉi-jare la 3-a loko en la premio Kanto de la Jaro anstataŭas la Premion de la Publiko, kiu devis esti nuligita pro teknikaj problemoj. La premion Nova Talento ricevas la kanto “Danco Nomada” de la grupo “Tiu Ne Gravas”

Jen la tuta rezulto:

  1. Jen Nia Viv-River’ - BaRok-Projekto

  2. Las Vegas - i.d.c

  3. Al z Parolis la Klaŭno - Patrik Austin

  4. Parolu - Jonny M

  5. Vivi Pace - Denis Rock Tamba

  6. Danco Nomada - Tiu Ne Gravas

  7. Mi Nur Volas Kanti - Bo Ĝos

  8. Dum la Nokto - Energio Kineta

  9. Halo (versio) - Cristina Casella

La restantaj kantoj havis tro similan poentadon por esti facile kalkuleblaj:

La konkurso ĉi-jare proponis premiojn por du kategorioj: Kanto de la Jaro kaj Nova Talento. La unua loko por la Kanto de la Jaro ricevos 200 EUR, la dua kaj tria lokoj po 100 EUR kaj Nova Talento premios unu konkursaĵon per 100 EUR. Ĉiuj premiitoj ricevos diplomon/ateston.

La ĵurio ĉi-jare konsistis el Nanne Kalma, Ĵomart Amzeyev, Mélaine Desnos, Cyrille Poullet kaj Barbara Pietrzak. Partoprenis 14 konkursaĵoj el diversaj stiloj kaj el diversaj landoj, kiuj estis ĝis nun aŭskultitaj preskaŭ 15 mil fojojn.

La rezulto ĉi-jare malfrue aperas kaj pro la teknikaj problemoj kaj pro malbona tempmastrumado de la organizantoj. La laboro pri la konkurso estas tute volontula, ni la organizantoj pardonpetas pro la malfruoj kaj problemoj.

Pliaj informoj pri la rezultoj troviĝas en nia retejo

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Enmigrada krizo

Militoj, povreco, politikaj kaj religiaj premadoj estas partoj de la kialoj de la enmigrada krizo. En la lastaj monatoj miloj da enmigrantoj avancas al Eŭropo per busoj, trajnoj aŭ piede. Kiel trakti la situacion? Ĉu fermi la pordojn kaj konstrui murojn estas la solvo?

#Sano kaj malsano?

Ĉu eblas vivi plene sen malsanoj? La homa korpo estas tre komplika organismo, sed pli kaj pli novaj sciencaj malkovroj helpas la homaron vivi pli longe, dum en alia flanko kelkaj malsanoj daŭre afliktas nin.

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2016:5 — 1-a de septembro

2016:6 — 1-a de novembro

2017:1 — 1-a de januaro

2017:2 — 1-a de marto

2017:3 — 1-a de majo

2017:4 — 1-a de julio

-- INFORME --

TEJO-kampanjo por IJK- en Afriko!

Por ke junaj aktivuloj en Afriko povu konstrui pli fortan kaj grandan Esperanto-movadon, ili bezonas renkontiĝi, interŝanĝi spertojn kaj vere senti Esperantujon. Internacia Junulara Kongreso de TEJO estas aranĝo dum kiu, ofte por la unua fojo, renkontiĝas junaj esperantistoj de la tuta mondo. Oni havas la eblon konatiĝi, trejniĝi, interŝanĝi spertojn kaj ideojn pri la junulara Esperanto-movado.

Por ebligi al afrikanoj havi tian sperton, en 2009 TEJO alprenis strategian decidon pri okazigo de sia kongreso en Afriko. Ĉi tiu plano realiĝos en 2017 — la kongreso okazos en Togolando. Restas do solvebla parto - kolekti financajn rimedojn por venigi aktivulojn de afrikaj landoj al la evento. Kaj pro tio kreiĝis la kampanjo: “Ni realigu la unuan IJK-n en Afriko!”. Vi povas kontribui per ajna sumo. Legu la detalojn ĉe:

http://tejo.org/afrika-ijk

Internacia Pedagogia Film-Festivalo de ILEI

Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj (ILEI) lanĉas filmkonkurson, kies celoj estas allogi junulojn al kreado kaj pripensado pri transdono de scio kaj kolekti filmetojn pri la lingvo; tiuj filmetoj estos utilaj lerniloj.

Estos du kategorioj: “lingvo”, kun maksimuma daŭro de unu minuto, kaj “interkultura harmonio” kun maksimuma daŭro de tri minutoj, kun premioj de 200 kaj 100 EUR . La aliĝo al la konkurso estas senpaga kaj la limdato por sendi filmojn estas la 30-a de aprilo 2017.

http://www.ilei.info

Pliaj informoj ĉe la retejo de ILEI

Abonu por 2017

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Enmigrada krizo

Militoj, povreco, politikaj kaj religiaj premadoj estas partoj de la kialoj de la enmigrada krizo. En la lastaj monatoj miloj da enmigrantoj avancas al Eŭropo per busoj, trajnoj aŭ piede. Kiel trakti la situacion? Ĉu fermi la pordojn kaj konstrui murojn estas la solvo?

#Sano kaj malsano?

Ĉu eblas vivi plene sen malsanoj? La homa korpo estas tre komplika organismo, sed pli kaj pli novaj sciencaj malkovroj helpas la homaron vivi pli longe, dum en alia flanko kelkaj malsanoj daŭre afliktas nin.

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2016:6 — 1-a de decembro

2017:1 — 1-a de januaro

2017:2 — 1-a de marto

2017:3 — 1-a de majo

2017:4 — 1-a de julio

2017:5 — 1-a de septembro

— REAGOJ —

Pri Trump mi kompreneble samopinias, kaj jes ja, multaj latinamerikanoj revas pri la t.n. idealo de Bolívar, la unuiĝo de la tuta Latina Ameriko kiel unusola lando. Ja ni parolas preskaŭ ĉie la hispanan, krom la portugalan en Brazilo (kaj ambaŭ lingvoj estas plejparte facile interkompreneblaj).

Juan Jacobo Schmitter-Soto

Meksiko

Bonvolu rimarki ke Trump efektive ne ricevis la plimulton de la voĉdonoj en la usona elekto. Clinton ricevis la plej grandan kvanton da voĉdonoj. Pro la usona konstitucio kaj ĝia strukturo de la kolegio de elektantoj, Trump gajnis la elekton kun malpli da voĉdonoj.

S. Hawkes-Teeples

Mizurio, Usono

-- INFORME --

UEA renovigis sian statuton

Per 7751 ĝis 8348 jesaj voĉoj el la 9 054 esprimitaj voĉoj, poŝte senditaj al la Centra Oficejo en Roterdamo, la membroj de UEA esprimis sian aprobon pri aro da proponitaj ŝanĝoj en ĝia Statuto.

“Ni estas feliĉaj, ke tiuj proponoj de nia Komitato ricevis la benon de niaj membroj”, reagis d-ro Mark Fettes, la Prezidanto de UEA. “Ili inkluzivis plurajn necesajn paŝojn por modernigi la Asocion kaj faciligi la demokratian partoprenon de niaj membroj.”

La Statuta ŝanĝo, kiu vekis plej multe da diskuto, estis la transformo de TEJO el “integra parto” de UEA al “jure memstara asocio, al kiu UEA konfidas la organizadon de siaj junaj membroj.” Laŭ la Prezidantoj de UEA kaj TEJO, tamen, la kunlaborado inter la du asocioj restas same proksima kiel antaŭe, kaj eĉ pliintensiĝas sur diversaj kampoj.

El Gazetara Komuniko

Muzaiko serĉas kunlaborantojn!

La Esperanta retradio-kanalo Muzaiko serĉas kunlaborantojn! Ĉu vi volas fari viajn proprajn programerojn aŭ simple doni vian kontribuon? Ĉu vi volas laŭtlegi novaĵojn? Krei intervjuojn aŭ esti intervjuata? Ĉu vi povas helpi organizi la kunlaboron en Muzaiko? Aŭ eble munti enhavojn? Kontaktu Muzaikon kaj priparolu viajn ideojn!

http://muzaiko.info/

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Enmigrada krizo

Militoj, povreco, politikaj kaj religiaj premadoj estas partoj de la kialoj de la enmigrada krizo. En la lastaj monatoj miloj da enmigrantoj avancas al Eŭropo per boatetoj, trajnoj aŭ piede. Kiel trakti la situacion? Ĉu fermi la pordojn kaj konstrui murojn estas la solvo?

#Sano kaj malsano?

Ĉu eblas vivi plene sen malsanoj? La homa korpo estas tre komplika organismo, sed pli kaj pli novaj sciencaj malkovroj helpas la homaron vivi pli longe, dum en alia flanko kelkaj malsanoj daŭre nin afliktas.

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2017:1 — 1-a de februaro

2017:2 — 1-a de marto

2017:3 — 1-a de majo

2017:4 — 1-a de julio

2017:5 — 1-a de septembro

2017:6 — 1-a de decembro

— REAGOJ —

Mi legis kun intereso kaj plezuro la artikolon “Religio en la hodiaŭa mondo” de Franciska Toubale en la numero 275 (2016.5). Mi ne sciis, ke Voltero argumentis, ke se komplika horloĝo certe havis kreinton, certe la ege pli komplika mondo havis superkreinton, Dion. Mi supozas, ke li faris tiun argumenton ĉirkaŭ la jaro 1750. En 1802 la angla pastro William Paley faris similan argumenton, kiu estas eble pli vaste konata.

En sia brila libro The Blind Watchmaker —> Why the Evidence of Evolution Reveals a Universe Without Design (La blinda horloĝisto — Kial la faktoj de evoluo elmontras universon sen planado) la angla evolua biologo (kaj ateisto) Richard Dawkins honoras la perspektivon de Paley, ĉar en 1802 ne ekzistis alia klarigo ol la ekzisto de kreinta Dio por la bunta komplekso de vivantaj estaĵoj. Sed Darwin montris, kiel vivo per naturaj procezoj povas evolui, sen gvidanta Mano. Ankoraŭ restas demando, kiel ekestis la unua kemiaĵo kapabla je reprodukto kaj do de evoluo, sed estas nun seriozaj sciencaj studoj ĝuste pri tiu demando.

Mia edzino bele argumentas, ke eĉ horloĝo ne havas kreinton, sed estas produkto de longa evoluo per tre malgrandaj paŝetoj! Ŝi asertas, ke ia ideo ne estas nova, sed mi neniam vidis tiun argumenton aliloke. Ni havis la oportunon vidi horloĝon konstruitan en 1386 por la Katedralo de Salisbury, Anglio. Ĝi estas surprize komplika, kun lertaj maŝinelementoj, sed ĝi estas tre kruda kaj granda kontraste kun moderna malgranda brakhorloĝo. Kiu inventis horloĝon? En principo, neniu. Dum multegaj jaroj oni faris preskaŭ nepercepteblajn ŝanĝetojn, la sola ebla procedo por iri de simpla objekto al komplika objekto. Tute ne eblas salti tuj de simpleco al komplikeco. Ni ne konas la sennombrajn sennomajn homojn, kiuj kontribuis tiujn ŝanĝetojn, kaj analoge ni ne konas ĉiujn etajn paŝojn de evoluo de unuĉela estaĵo al homo, per biologia evoluo.

Bruce Sherwood

Usono

INFORME

Verkoj de Zamenhof en la reto

Lige al la 100-a mortodatreveno de Zamenhof, la viena Esperanto-Muzeo celis ĉi-jare prezenti ĉiujn verkojn de Ludoviko Zamenhof, aperintaj ĝis 1930, kiuj troviĝas en ilia kolekto. 125 libroj jam estas libere kaj senpage legeblaj en la retejo de la muzeo IEMW. Kelkaj ankoraŭ sekvos dum la venontaj semajnoj.

Ligilo al la retejo:

aŭ klopodu tajpi: https://www.onb.ac.at/eo/bibliothek/sammlungen/kolekto-por-planlingvoj/digitaj-dokumentoj/ludwik-l-zamenhof/

Fonto: Lingvo-Studio, L.S.

— ENIGMO —

A: Dominika Respubliko

B: Burundo

A+B: Britio

C: Norda Koreujo

D: Singapuro

C+D: ?

1. Usono

2. Pollando

3. Nov-Zelando

4. Turkio

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Seksa Egaleco

Profunda ŝanĝo okazis dum la lastaj jardekoj rilataj al la koncepto pri seksa moraleco, homa seksa konduto, kaj seksaj rilatoj. La seksa revolucio komenciĝis en la 1950-aj jaroj kaj atingis sian kulminon inter la jaroj 1960 kaj 1980, kvankam ĝiaj konsekvencoj kaj amplekso restas validaj kaj plene disvolviĝantaj ĝis la nuntempo. Sed kio ankoraŭ mankas kaj kiun vojon sekvi por daŭre evolui?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2017:2 — 1-a de marto

2017:3 — 1-a de majo

2017:4 — 1-a de julio

2017:5 — 1-a de septembro

2017:6 — 1-a de decembro

2018:1 — 1-a de februaro

— REAGOJ —

“Estimata redakcio! Dankon pro la revuo, kiun mi plezure legas kaj ĉiam ĝojas pro la interesaj temoj kaj novaj informoj”.

Meri Tiracujan - Armenio

“Saluton Rogener Pavinski! Jen kelkaj versaĵoj pri mono: “Mono ne feliĉigas”; “ĵeti mono super la trabo” (malŝpari monon); “mono ne malbonodoras” (ĉiuj manieroj ricevi monon estas permisitaj); “mono ne kreskas sur lia dorso” (li devas labori por ricevi monon); “Tempo estas mono”.

Emiel Vanderfeesten — Belgio (62-jara abonanto de Kontakto)

— INFORME —

Japana komputila ludo instras Esperanton

Fine de aŭgusto aperis en Japanio nova komputila ludo nomata “Kotonoha Amrilato”, kiu uzas Esperanton. En ĝi, junulino hazarde trafas al mistera mondo, kie ĉielo estas rozkolora kaj ĉiuj parolas iun strangan lingvon nomatan “juliamo” (kiu fakte estas Esperanto). Ŝi ne havas alian eblon ol ellerni la lingvon! Dum amuziĝo la ludanto efektive lernas Esperanton.

Laŭ Ret-Info.

Retejo por Esperantaj Verkoj!

ANONCO

La Laŭzana Esperanto-Societo proponas a vi filmaron surrete: http://www.dailymotion.com/esperantolausanne

info@dannir.ch - info@esperanto-lausanne.ch

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Veganismo

En via familia kaj amika rondo certe troviĝas unu aŭ pliaj veganoj. Eble vi mem fariĝis vegano lastatempe. La vivmaniero, kiu provas kiel eble plej eviti ĉiujn formojn de ekspluato kaj krueleco al bestoj por manĝaĵoj, vestoj kaj aliaj uzoj, fariĝas pli kaj pli populara. Kiuj estas la kialoj por fariĝi vegano? Ĉu la vegana (pure vegetaĵa) dieto estas bongusta kaj sufiĉa por la korpaj bezonoj? Ĉu temas nur pri modo inter junuloj? Se vi estas vegano, dividu kun ni viajn spertojn!

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2017:4 — 1-a de julio

2017:5 — 1-a de septembro

2017:6 — 1-a de novembro

2018:1 — 1-a de januaro

2018:2 — 1-a de marto

2013:3 — 1-a de majo

— REAGOJ —

“Estimata redakcio! Dankon pro la revuo, kiun mi plezure legas kaj ĉiam ĝojas pro la interesaj temoj kaj novaj informoj”.

Meri Tiracujan - Armenio

“Saluton Rogener Pavinski! Jen kelkaj versaĵoj pri mono: “Mono ne feliĉigas”; “ĵeti mono super la trabo” (malŝpari monon); “mono ne malbonodoras” (ĉiuj manieroj ricevi monon estas permisitaj); “mono ne kreskas sur lia dorso” (li devas labori por ricevi monon); “Tempo estas mono”.

Emiel Vanderfeesten — Belgio (62-jara abonanto de Kontakto)

— INFORME —

Japana komputila ludo instras Esperanton

Fine de aŭgusto aperis en Japanio nova komputila ludo nomata “Kotonoha Amrilato”, kiu uzas Esperanton. En ĝi, junulino hazarde trafas al mistera mondo, kie ĉielo estas rozkolora kaj ĉiuj parolas iun strangan lingvon nomatan “juliamo” (kiu fakte estas Esperanto). Ŝi ne havas alian eblon ol ellerni la lingvon! Dum amuziĝo la ludanto efektive lernas Esperanton.

Laŭ Ret-Info.

— BILDSTRIO —

Pivo, la mondfama esperanta vortaro (Plena Ilustrita Vortaro), kaj ĝia fidela amikino Plumo.

Originala bildrakonto de Paz.

ANONCO

La Laŭzana Esperanto-Societo proponas a vi filmaron surrete: http://www.dailymotion.com/esperantolausanne

info@dannir.ch - info@esperanto-lausanne.ch

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Veganismo

En via familia kaj amika rondo certe troviĝas unu aŭ pliaj veganoj. Eble vi mem fariĝis vegano lastatempe. La vivmaniero, kiu provas kiel eble plej eviti ĉiujn formojn de ekspluato kaj krueleco al bestoj por manĝaĵoj, vestoj kaj aliaj uzoj, fariĝas pli kaj pli populara. Kiuj estas la kialoj por fariĝi vegano? Ĉu la vegana (pure vegetaĵa) dieto estas bongusta kaj sufiĉa por la korpaj bezonoj? Ĉu temas nur pri modo inter junuloj? Se vi estas vegano, dividu kun ni viajn spertojn!

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2017:5 — 1-a de septembro

2017:6 — 1-a de novembro

2018:1 — 1-a de januaro

2018:2 — 1-a de marto

2018:3 — 1-a de majo

2018:4 — 1-a de julio

— REAGOJ —

Dankon pro la informo, sed mi devas diri ke la mono ne interesas min, eĉ hejme estas mia edzino kiu okupiĝas pri la financaj problemoj... verŝajne ĉar ŝi laboris en bankoficejo! Pro tio en tiu numero mi legis nur la Blogon de la komputilvendisto kaj la Movadan Rubrikon.

Fakte multe plaĉas al mi tiu Movada Rubriko, i.a. la tre interesa intervjuo de Richard Delamore, Evildea (Kontakto 277/2017:1). Feliĉe ke iom post iom estas tiaj junaj E-aktivuloj, kiuj ne plu tradicie agadas! Gratulojn kaj sukcesegojn al ili!

Germain Pirlot — retpoŝte

Mi dankas vin pro via mesaĝo. Vi kaj viaj kunlaborantoj faras bonan laboron en la redaktado de la revuo Kontakto, precipe en la redaktado de ĉi tiu numero kun la temo: “Mono, ĉu neŭtrala lingvo?” bone traktita. Mi deziras al vi bonan laboron.

Roméo E. Kouessan — retpoŝte

— INFORME —

Invitu IJK 2019 al via lando!

Kandidatiĝu kaj organizu kune kun TEJO la 75-an Internacian Junularan Kongreson en via lando! Por ke kandidatoj sentu sin pli certaj kaj kuraĝaj, TEJO proponas du etapojn por sendi kandidatiĝojn. Kial? Ĉar kelkfoje proponantoj bezonas pli da helpo pri la kandidatiĝo. TEJO deziras havi detalajn proponojn kaj volas certi, ke vi komprenas tion kio gravas por sukcesa kandidatiĝo.

Pliaj detalaj informoj ĉe:

http://tejo.org/invitu-ijk-2019-al-via-lando/

— FORPAS0 —

Ni sincere kaj respektoplene omaĝas al Paŭlo Silas, nia forpasinta kunlaboranto. Paŭlo estis brazilano kaj konvinkita esperantisto. Kunlaboris plurfoje por Kontakto per poemoj kaj recenzoj. Kiel juna esperantisto, li havis raran talenton por poezio kaj preterlasis profitigan produktadon. Li ankaŭ multe dediĉis sin al la lingvoj, kulturoj kaj al la valoro de minoritataj popoloj, ĉefe la brazilaj kaj sud-amerikaj indiĝenoj. Paŭlo Silas:

Mi kolektas por vendi kontraŭ unu brakumo
multe da boteloj de instruaj larmoj.
Ene de mi, mil homoj monologas en mil malsamaj lingvoj,
en mil apartaj ĉambroj sen fenestroj;
ĉar mi estas intimulo kun la konvencia afableco,
la minimuma salutado,
la apenaŭa interŝanĝo de vortoj.

Ero de Poemo por sendependaj homoj, kiuj perdis la gepatrojn.

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Alternativaj kuracmetodoj

Homeopatio, akupunturo, masaĝoj, aromterapio, floraj esencoj. Ekzistas diversaj terapioj, kiuj povas funkcii kiel alternativoj al la tradiciaj (ĉefe okcidentaj) kuracmetodoj, pli kaj pli bazita nur sur medikamentoj, kiuj tamen plej ofte ne vere kuracas, sed agas sur la simptomoj.

Ĉu vi iam uzis alternativajn terapiojn? Por kiuj celoj? Ĉu ili vere efikas aŭ temas pri placeboj laŭ vi?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2017:6 — 1-a de novembro

2018:1 — 1-a de januaro

2018:2 — 1-a de marto

2018:3 — 1-a de majo

2018:4 — 1-a de julio

2018:5 — 1-a de septembro

— REAGOJ —

Mi prenas tempon por vin gratuli pro la laboro, kiun vi havas kaj faras ĉiam. Mi volas diri al vi ke se eblas, mi povas fariĝi kunlaboranto.

ELysee NDAYISHIMIYE, el Burundo — retpoŝte

— INFORME —

Alvoko al donacoj

La senprofitcela kooperativo Kulturdomo de Esperanto, fondita en 1951 kaj kiu posedas la kastelon Greziljono (250 km sudokcidente de Parizo), lanĉas alvokon por ricevi mondonacojn kun la celo konservi la ejon kaj adapti ĝin al leĝaj postuloj. Inter la prioritatoj, oni devas oferti unu aŭ du adaptitajn dormĉambrojn kaj lavejojn al rulseĝaj personoj kun kapablo reduktita.

kastelo@gresillon.org

http://gresillon.org/donaco

Aliĝilo pretas por 74-a IJK

Eblas aliĝi al la 74-a IJK — Internacia Junulara Kongreso de TEJO!

La evento okazos de la 4-a ĝis la 11-a de aŭgusto 2018 en Badaĥozo (Hispanio). Aliĝu ĝis la 31-a de januaro por profiti la plej malmultekostan aliĝperiodon.

http://ijk2018.tejo.org/

— BILDRAKONTO —

Originalaj bildrakontoj de Paz — pri Pivo, la mondfama Esperanta vortaro (Plena Ilustrita Vortaro), kaj ĝia fidela amikino Plumo.

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Alternativaj kuracmetodoj

Homeopatio, akupunkturo, masaĝoj, aromterapio, floraj esencoj. Ekzistas diversaj terapioj, kiuj povas funkcii kiel alternativoj al la tradiciaj (ĉefe okcidentaj) kuracmetodoj, pli kaj pli bazitaj nur sur medikamentoj, kiuj tamen plej ofte ne vere kuracas, sed agas sur la simptomoj.

Ĉu vi iam uzis alternativajn terapiojn? Por kiuj celoj? Ĉu ili vere efikas aŭ temas pri placeboj laŭ vi?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2018:1 — 1-a de januaro

2018:2 — 1-a de marto

2018:3 — 1-a de majo

2018:4 — 1-a de julio

2018:5 — 1-a de septembro

2018:6 — 1-a de novembro

— REAGOJ —

“Mi volas gratuli vin pro la lasta numero de Kontakto. Ĝenerale mi taksas la revuon interesa kaj altkvalita, kaj forme kaj enhave. Mi kutime ĝuas la tekstojn de Viktoro kaj István, interalie. En la lasta numero, krom la tuta aliro al la temo, mi aparte ŝatis la artikolon pri la Elmigrado de junaj afrikanoj, far Cyprien Guiya. Gratulon kaj dankon al li kaj al vi ĉiuj!”

Xavi Alcalde — retpoŝte

Redakcio: Dankon pro via letero, Xavi! Ĝojigas nin scii ke nia laboro plaĉas al niaj legantoj! Estis la unua fojo en kiu aperis artikolo de Cyprien en Kontakto. Espereble tio instigos lin plu verki!

“Ĉar mi estas patrono de TEJO, mi jam de jaroj legas Kontakto-n kaj eĉ sendas ĝin poste al korespondamiko en Rusio.”

Miny Massar — retpoŝte

Redakcio: Nun kiam vi tion malkaŝis, ne surpriziĝu se aperos novaj amikoj dezirantaj korespondi! =)

— INFORME —

Konkurso Partoprenu IJK-n

Jam tradicie la fonduso “Partoprenu IJK-n” pretas helpi al membroj de TEJO partopreni la Internacian Junularan Kongreson. La IJK 2018 okazos de la 4-a ĝis la 11-a de aŭgusto 2018 en Badajoz, Hispanio.

Danke al la fonduso eblas parte kovri vojaĝkostojn laŭ plej malmultekosta maniero (la gajnintoj ricevos ĝis 80% de ĉiuj vojaĝkostoj), la loĝadon en la plej malmultekosta kategorio kaj la programkotizon.

Por kondiĉoj kaj kandidatiĝo vizitu:

tejo.org/konkurso-partoprenu-ijk-n-2018

IJK 2019 en Slovakio

La 75-a Internacia Junulara Kongreso de TEJO #IJK2019 okazos en Liptovský Hrádok, Slovakio!

— BILDRAKONTO —

Originalaj bildrakontoj de Paz — pri Pivo, la mondfama Esperanta vortaro (Plena Ilustrita Vortaro), kaj ĝia fidela amikino Plumo.

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Alternativaj kuracmetodoj

Homeopatio, akupunkturo, masaĝoj, aromterapio, floraj esencoj. Ekzistas diversaj terapioj, kiuj povas funkcii kiel alternativoj al la tradiciaj (ĉefe okcidentaj) kuracmetodoj, pli kaj pli bazitaj nur sur medikamentoj, kiuj tamen plej ofte ne vere kuracas, sed agas sur la simptomoj.

Ĉu vi iam uzis alternativajn terapiojn? Por kiuj celoj? Ĉu ili vere efikas aŭ temas pri placeboj laŭ vi?

#Manipulado, mensogoj kaj monavido

La nova dokumentfilma televidserio Malpura Mono (Dirty Money origine, en la angla), kiu lanĉiĝis en la Netflix fine de januaro, montras 6 verajn historiojn ligitajn per la sama fadeno: entreprenoj kaj entreprenistoj, kiuj senskrupule serĉas monprofiton ĉiukoste, ĉefe per mensogo kaj manipulado. Ĉu vi kredas ĉion, pri kio la amaskomunikiloj informas vin? Kiel distingi inter vero kaj realo? Ĉu vi jam sentis vin trompita de la potenculoj?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2018:2 — 1-a de marto

2018:3 — 1-a de majo

2018:4 — 1-a de julio

2018:5 — 1-a de septembro

2018:6 — 1-a de novembro

2019:1 — 1-a de januaro

— REAGOJ —

“Mi ĵus legis la enkondukon de la lastaperinta Kontakto. Do estas interese rakonti al vi ke mi ĵus edziĝis en pluramema rilato, kiu tre feliĉe kaj sukcese daŭras jam de 2014. Nu, mi edziĝis komence de januaro kun koramikino, kiu jam estis edziĝinta de preskaŭ dudek jaroj. Ni planas loĝi triope. La ceremonio estis iom sekreta, ĉar ĉefe la gepatroj de la alia edzo ne povas scii.”

Johano, la dua* — retpoŝte (*kaŝnomo)

— INFORME —

Bicikla karavano al la UK

Lars Sözüerm, 50, Christine Brücker, 51, Melanie Leyla Brücker, 18, kaj la hundo Najeli, 1, biciklos de Berlino al Lisbono por partopreni la Universalan Kongreson de Esperanto en Portugalio. Ili ekos la 10-an de junio kaj serĉas aktivulojn kaj klubojn, kiuj povas ricevi ilin survoje por subteni la agadon por Esperanto kaj Biciklado sur la vojo. Ili ankaŭ bonvenigas kunbiciklantojn.

Pliaj informoj: http://bemi.tejo.org/vokovo/

Muzikpluvo en bita eldono

Muzikpluvo, estas origine kompaktdisko aperinta en 1996 kun kantoj plenumitaj de la esperantista kantgrupo Akordo el Nederlando. La disko enhavas pli ol 20 kantojn el diversaj landoj kaj periodoj, ĉefe mezepokajn kaj la folklorajn kantojn.

Post longedaŭra elĉerpiĝo, nun en aprilo 2018 Vinilkosmo lanĉas bitan reeldonon de la albumo kun aldono de du kromaj trakoj de kantoj kiuj aperis en aliaj diskoj.

— BILDSTRIO —

Verkitaj kaj desegnitaj de Luke Surl, estas disponeblaj laŭ la tutmonda permesilo Krea Komunaĵo Atribuite-Samkondiĉe 4.0

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Alternativaj kuracmetodoj

Homeopatio, akupunkturo, masaĝoj, aromterapio, floraj esencoj. Ekzistas diversaj terapioj, kiuj povas funkcii kiel alternativoj al la tradiciaj (ĉefe okcidentaj) kuracmetodoj, pli kaj pli bazitaj nur sur medikamentoj, kiuj tamen plej ofte ne vere kuracas, sed agas sur la simptomoj.

Ĉu vi iam uzis alternativajn terapiojn? Por kiuj celoj? Ĉu ili vere efikas aŭ temas pri placeboj laŭ vi?

#Manipulado, mensogoj kaj monavido

La nova dokumentfilma televidserio Malpura Mono (Dirty Money origine, en la angla), kiu lanĉiĝis en la Netflix fine de januaro, montras 6 verajn historiojn ligitajn per la sama fadeno: entreprenoj kaj entreprenistoj, kiuj senskrupule serĉas monprofiton ĉiukoste, ĉefe per mensogo kaj manipulado. Ĉu vi kredas ĉion, pri kio la amaskomunikiloj informas vin? Kiel distingi inter vero kaj realo? Ĉu vi jam sentis vin trompita de la potenculoj?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2018:3 — 1-a de majo

2018:4 — 1-a de julio

2018:5 — 1-a de septembro

2018:6 — 1-a de novembro

2019:1 — 1-a de januaro

2018:3 — 1-a de marto

— REAGOJ —

Tra la profiloj en sociaj retoj, nia redakcio ricevis plurajn kritikojn kaj plendojn pri la temo de la pasinta numero: “La debato pri homeopatio kiel fono por la scienca scio”. Iu asertis ke ne plu ekzistas debato pri la temo, ke “doni spacon al homeopatio estas hontinda agado” kaj ke “tute ne estas scienco”. Tamen ĉiuj opinioj estis donitaj antaŭ la legado mem de la enhavo de la numero. Postaj reagoj ĝis nun ne venis.

La redakcio.

— INFORME —

TREJNADO PRI EGALECO

Dum la IJK2018 — Internacia Junulara Kongreso en Badajoz, okcidenta Hispanio, kadre de la Erasmus+ projekto Florigu Egalecon inter Junuloj (FEJ), okazos trejnado pri egaleco. En Esperantujo, same kiel en la socio, homoj spertas malegalecon surbaze de siaj diversaj ecoj kaj identecoj. La celo de ĉi tiu trejnado estos malfermi la temon, detale pridiskuti ĝin, kaj edukiĝi por ekhavi spertojn kaj strategiojn per kiuj ni povas labori por elradikigi la ekzistantajn malegalecojn. Ĉi tiu trejnado fokusiĝos pri genra (mal)egaleco, sed traktos ĝin kiel nedisigeble interligitan kun aliaj faktoroj, kaj en diversaj kuntekstoj.

KUNAGADE

Ĉu vi ŝatus scii kiuj kursoj, studprogramoj kaj varbadoj pri Esperanto okazas en la mondo? Kontribuu kaj kontrolu informojn ĉe Kunagade: Ili prizorgas datumlistojn, kiuj kolektas informojn pri kursoj, retaj kursoj, studprogramoj, trejnadoj kaj informadoj/varbadoj en la universitata mondo.

http://kunagade.org/datumlistoj/

— BILDSTRIO —

Verkitaj kaj desegnitaj de Luke Surl, estas disponeblaj laŭ la tutmonda permesilo Krea Komunaĵo Atribuite-Samkondiĉe 4.0

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento” kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Manipulado, mensogoj kaj monavido

La nova dokumentfilma televidserio Malpura Mono (Dirty Money origine, en la angla), kiu lanĉiĝis en Netflix fine de januaro, montras 6 verajn historiojn ligitajn per la sama fadeno: entreprenoj kaj entreprenistoj, kiuj senskrupule serĉas monprofiton ĉiukoste, ĉefe per mensogo kaj manipulado. Ĉu vi kredas ĉion, pri kio la amaskomunikiloj informas vin? Kiel distingi inter vero kaj realo? Ĉu vi jam sentis vin trompita de la potenculoj?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2018:4 — 1-a de julio

2018:5 — 1-a de septembro

2018:6 — 1-a de novembro

2019:1 — 1-a de januaro

2019:2 — 1-a de marto

2019:3 — 1-a de majo

— REAGOJ —

Dum la plejlasta Universala Kongreso en Lisbono mi povis renkontiĝi kun pluraj abonantoj kaj kunlaborantoj de nia revuo kaj rikoltis diversajn komentojn — ĉiuj pozitivajn — pri Kontakto!

El tiuj renkontoj, mi kaptis la okazon paroli pri ĝi kaj koni persone kunlaborantojn, kun kiuj antaŭe mi havis nur retan kontakton.

Sube vi vidas du fotojn el tiuj okazoj. Ĉe la unua (1) mi estas inter la patroj de la bebo, kiun nun mi vartas. Humphrey Tonkin (maldekstre) fondis la revuon en 1963, kiam Carlo Minaja (dekstre) estis vic-prezidanto de TEJO.

Ĉe la alia, mi estas inter la du plej konstantaj kunlaborantoj. István Ertl (maldekstre) kaj Viktoro Solé (dekstre), kiuj videble ja “vestas la ĉemizon”, kiel ni diras en Brazilo pri tiuj, kiuj vere sin dediĉas al io.

Legenda 1: Mi provas kaŝi la internan ĝojon, kiam Tonkin diris pri Kontakto “la plej bone redaktita gazeto en Esperanto”.

Legenda 2: La nigre vestitaj homreklamiloj por Kontakto en la Lisbona kongresejo.

— INFORME —

IĜU TEJO-VOLONTULO

Kadre de la Eŭropa Volontula Servo, TEJO invitas vin por iĝi plentempa TEJO-volontulo en la Centra Oficejo en Roterdamo. Esti volontulo signifas ne nur grave kontribui al la bonfarto de la organizo, sed estas samtempe persona pliriĉiĝo. EVS estas malferma al junaj kandidatoj kies aĝo estas inter 18 kaj 30 jaroj. La projekto limigas la daŭron de la volontulado al maksimume unu jaro, tiel ebligante al multaj akiri tiujn spertojn.

Por pliaj informoj:

https://www.tejo.org

DU NOVAJ BITAJ ALBUMOJ

Johannes Mueller, plej konata de la podkastoj el Kern.punkto ankaŭ verkas kaj registas muzikon. Lia dua albumo Tekniko kaj Arto ĵus aperis sub licenco de Krea Komunaĵo. La kantojn li verkis kaj registris ĉefe en la nordhemisfera someraj monatoj de 2018.

Ankaŭ sian duan albumon en Esperanto aperigas Rafael Milhomem. Sed ĉi-foje ne kun la metalroka grupo Barok’. Flugantaj melodioj estas lia sola albumo kun instrumentaj komponaĵoj por klasika gitaro kaj kavakinjo (brazila eta kvarkorda gitaro).

— MEMEO —

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento” kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Manipulado, mensogoj kaj monavido

La nova dokumentfilma televidserio Malpura Mono (Dirty Money origine, en la angla), kiu lanĉiĝis en Netflix fine de januaro, montras 6 verajn historiojn ligitajn per la sama fadeno: entreprenoj kaj entreprenistoj, kiuj senskrupule serĉas monprofiton ĉiukoste, ĉefe per mensogo kaj manipulado. Ĉu vi kredas ĉion, pri kio la amaskomunikiloj informas vin? Kiel distingi inter vero kaj realo? Ĉu vi jam sentis vin trompita de la potenculoj?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2018:5 — 1-a de septembro

2018:6 — 1-a de novembro

2019:1 — 1-a de januaro

2019:2 — 1-a de marto

2019:3 — 1-a de majo

2019:4 — 1-a de julio

— INFORME —

IJK 2020

Kandidatiĝu kaj organizu kune kun TEJO la 76-an Internacian Junularan Kongreson en via lando! Por ke kandidatoj sentu sin pli certaj kaj kuraĝaj, TEJO proponas du etapojn por sendi proponojn. Ju pli frue TEJO scios, ke vi intencas kandidatiĝi, des pli rapide ni povos eklabori kun vi kaj helpi vin pri la kandidatiĝo. Jes, tio signifas, ke ne necesas atendi la limdaton — vi povas kontatki nin jam nun! La limdato por la unua etapo estas la 28-a de novembro 2018.

Pliaj informoj:

info@tejo.org

La vegetara leono

Eta leono ĵus ĉeestis kruelan ĉasadon kaj decidis ke ĝi ne plu volas manĝi viandon, malgraŭ la insisto de la gepatroj. Ĉu li sukcesos adaptiĝi al la manĝado de plantoj? Tion vi legos en la libro La vegetara leono, kiu estas facila, ilustrita rakonto por infanoj en larĝformata libro. Ĝi ankaŭ enhavas 20 paĝojn kun veganaj receptoj allogaj por fari kune kun infanoj.

Por pliaj informoj:

www.eldonejolibera.be

Tute ne Gravas

Ĵus aperis bita eldono de Tute ne gravas (1986), la fama unua albumo de la unua internacia rokbando kiu kantis originale en Esperanto: Amplifiki, kiu tiuepoke konsistis el anoj el Svedio, Danio kaj Francio.

La delonge elĉerpita kasedo fariĝis raraĵo, sed danke al la eldonejo Vinilkosmo, nun eblas ĝui tiun mejloŝtonan pecon de la Esperanta kulturo en tre bona reprilaborita sonkvalito. Ĝi troveblas en ĉiuj elsendfluejoj.

En novaj vestoj

La eldoneja projekto “Nia Juvelaro” reaperigas en tre etaj libro-formato esperantlingvajn klasikajn verkojn, kiuj jam troveblas laŭ publika havaĵo.

Laŭ komuniko, la kolekto estas provo ne nur por savi la belecon de la Esperanto-literaturo, sed ankaŭ disvastigi la lingvon mem per ĝia literaturo.

Retejo:

www.esprima.com.br

— BILDRAKONTO —

La Snoba Pulo - Andrés Diplotti

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento” kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Manipulado, mensogoj kaj monavido

La nova dokumentfilma televidserio Malpura Mono (Dirty Money origine, en la angla), kiu lanĉiĝis en Netflix fine de januaro, montras 6 verajn historiojn ligitajn per la sama fadeno: entreprenoj kaj entreprenistoj, kiuj senskrupule serĉas monprofiton ĉiukoste, ĉefe per mensogo kaj manipulado. Ĉu vi kredas ĉion, pri kio la amaskomunikiloj informas vin? Kiel distingi inter vero kaj realo? Ĉu vi jam sentis vin trompita de la potenculoj?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2018:6 — 1-a de novembro

2019:1 — 1-a de januaro

2019:2 — 1-a de marto

2019:3 — 1-a de majo

2019:4 — 1-a de julio

2019:5 — 1-a de septembro

-- INFORME —

Son-versioj de Kontakto

TEJO serĉas volontulojn por regule voĉlegi artikolojn el la revuo Kontakto. Ne necesas havi specifajn sciojn pri komputilo. Ni ankaŭ precipe bonvenigas kunlaboranton por helpi organizi la laboron, kiu havu minimumajn konojn pri komputilo.

cid.emilio@gmail.com

Se vi pretas kunlabori, skribu al Emilio Cid

Li la unua kantis La Vojo

Ni kondolence bedaŭras la ĵusan forpason de la itala kantisto kaj komponisto Gianfranco Molle (Ĝanfranko). Lia unua kasedo La Vojo (1976) malfermis la sonkasedan epokon en la E-muziko. En la numero 2013:2 ni aperigis intervjuon pri lia kariero kune kun Renato Corsetti, kiuj kune komponis diversajn kantojn, inter ili la kanton Kontakto (1979), omaĝe al nia revuo.

Tendumu senpage dum la venonta SAT-kongreso en 2019!

De la 4-a ĝis la 11-a de aŭgusto 2019, Barcelono gastigos la jaran internacian kongreson de Sennacieca Asocio Tutmonda. La kongreso okazos en Martí Codolar, salezana gastejo, kiu lokiĝas en la kvartalo Horta. Sufiĉe proksime situas la bieno Can Masdeu (vidu pri ĝi la pasintnumeran intervjuon kun Brian Russell), kie eblos tendumi senpage (la eblaj loĝlokoj tie estas tamen limigitaj, do se vi interesiĝas prie, ne tro atendu!).

www.satesperanto.org

Pli da informoj pri la aliĝo kaj la programo

— MEMEO —

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento”, kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Manipulado, mensogoj kaj monavido

La nova dokumentfilma televidserio Malpura Mono (Dirty Money origine, en la angla), kiu lanĉiĝis en Netflix fine de januaro, montras 6 verajn historiojn ligitajn per la sama fadeno: entreprenoj kaj entreprenistoj, kiuj senskrupule serĉas monprofiton ĉiukoste, ĉefe per mensogo kaj manipulado. Ĉu vi kredas ĉion, pri kio la amaskomunikiloj informas vin? Kiel distingi inter vero kaj malvero? Ĉu vi jam sentis vin trompita de la potenculoj?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2019:1 — 1-a de januaro

2019:2 — 1-a de marto

2019:3 — 1-a de majo

2019:4 — 1-a de julio

2019:5 — 1-a de septembro

2019:6 — 1-a de novembro

— REAGOJ —

Mi ĉiam ĝuas la legadon de la bonegaj artikoloj, kiujn Kontakto prezentas al siaj legantoj, sed kelkfoje, tiu bonega kvalito iĝas eĉ pli bona kaj vere mirigas min. La artikolo de Klára Ertl en la pasinta numero (Rifuĝintoj al Eŭropo — La nuntempa “krizo” kaj la Mortolisto de UNITED) estas unu el tiuj tekstoj, kiuj riĉigas min kiel homon. Mi jam konis la problemon kaj jam multe legis pri tio, sed ŝia artikolo estas vere didaktika kaj sukcesas ekspliki la aferon kaj pritrakti plurajn flankojn en bona lingvaĵo kaj flua ritmo. Dankon kaj al la verkistino kaj al la revuo por alporti tiun riĉenhavan kaj informplenan artikolon al la legantoj. Pro la ekkono de situacioj, pri kiuj mi ne plene konsciis la gravecon, kaj pro la realaj ekzemploj de viktimoj tra la teksto — trafa kaj kortuŝa afero — ĝi plorigis min.

Karina Oliveira — Brazilo

— NI ERARISi —

En la pasinta numero, ĉe la rubriko Blaga Blogo, aperis kroma komenca paragrafo, kiu apartenis al la teksto de la antaŭa numero. Ni pardonpetas al la aŭtoro kaj al la legantoj.

— INFORME —

Muzika aktivado de VINILKOSMO en danĝero!

Vinilkosmo, la konata Esperanta muzika eldonejo lastatempe anoncis ke ĝia aktivado estas endanĝerigita pro la malkresko en la abonoj de ĝia abonklubo. La abonklubo de Vinilkosmo estas aliro al la elsendfluejo (Music Divercities) laŭ diversaj kategorioj, kiuj ekas je kosto de 10EUR jare.

Ili pledas ke la homoj uzu la abonklubon kaj la propran elsendfluejon prefere ol la pli popularajn retejojn aŭ apojn kiel apogo al la pludaŭrigo de la muzikproduktado kaj eldonado.

www.vinilkosmo-mp3.com

Pliaj informoj

Aliĝo al UMEA senpage

Ekde ĉi tiu jaro, la aliĝo al UMEA, Universala Medicina Esperanto-Asocio, estas senkosta! Nur la abono de la faka ĵurnalo en papera versio plu kostas 26EUR. Rajtas aliĝi ĉiu kuracisto, dentkuracisto, farmaciisto, veterinaro, flegisto, gestudentoj pri la menciitaj fakoj, universitatanoj aŭ aliaj medicinistoj, kiuj aprobas la celon de la asocio, do disvastigi Esperanton en medicinaj rondoj.

umea@uea.org

Skribu prefere kun indiko pri viaj fako kaj profesio

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri iu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve, legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento”, kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Manipulado, mensogoj kaj monavido

La nova dokumentfilma televidserio Malpura Mono (Dirty Money origine, en la angla), kiu lanĉiĝis en Netflix fine de januaro, montras 6 verajn historiojn ligitajn per la sama fadeno: entreprenoj kaj entreprenistoj, kiuj senskrupule serĉas monprofiton ĉiukoste, ĉefe per mensogo kaj manipulado. Ĉu vi kredas ĉion, pri kio la amaskomunikiloj informas vin? Kiel distingi inter vero kaj malvero? Ĉu vi jam sentis vin trompita de la potenculoj?

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2019:2 — 1-a de marto

2019:3 — 1-a de majo

2019:4 — 1-a de julio

2019:5 — 1-a de septembro

2019:6 — 1-a de novembro

2020:1 — 1-a de januaro

— REAGOJ —

Neatendite mi ricevis, per mia persona Facebook-profilo, longan kritikan tekston de la leganto Andreas J. Penk pro mia redakcia enkonduko al la 287 (2018:5) numero de Kontakto. S-ro Penk longe aludas kaj sin apogas sur politikaj decidoj en ŝtatoj, en kiuj mi neniam loĝis, do ne sentas min preta prikomenti. Sed interalie li kritikas min pro tio ke, laŭ li, mi “skribis tre politikan, sufiĉe unu-flankan maldekstruman tekston” kaj ke tion permesante, TEJO trompus sian statuton, kiu en la punkto 5 postulas politikan neŭtralecon.

Mi klarigas al la estimata leganto ke Kontakto estas “socikultura revuo”, kaj ene de la vasta koncepto “socio”, certe troviĝas i.a. politiko kiel pridiskutebla temo — kio jam okazis tre ofte en la lastaj jaroj. Krome, en ĉiu eldono, sur la paĝo 3, legeblas: “La opinioj de la unuopaj aŭtoro kaj de la redaktoro[..] ne nepre spegulas la opinion de TEJO aŭ UEA”. Do memevidente tia kritiko ne enhavas bazon.

Rilate al mia “maldekstremo”, laŭ mia kompreno, la defendo de homa digno estas super politikaj preferoj — do kvankam malkonsentas — al mi ne gravas kiel oni nomas tion. Se laŭ vi torturo estas io relativa, do ne nepre kondamninda, mi profunde bedaŭras. Sed mi neniel kompromisos min defendante barbarecon, ne gravas en kiu politika flanko ĝi troviĝas.

— INFORME —

Konkurso Teo, Amo kaj Mondo

La Tianjin-a Esperanto-Asocio, kune kun la Asocio por Popularigo de Hangzhou-urbo kiel Te-urbo, Internacia Tea Bazo kaj Tianjin-a Universitato de Scienco kaj Tekniko nun lanĉas novan konkurson Teo, Amo kaj Mondo.

La celoj de tiu nova ago estas plivastigi Esperanton, amikiĝi kun te-ŝatantaj esperantistoj kaj teaj profesiuloj kaj per fotoj kaj videoj por pere de TEO montri diferencojn kaj similecojn de la mondo. Kontribuu ĝis 30-a de junio, 2019. La organizantoj ankaŭ alvokas esperantistajn organizaĵojn aliĝi por ekspozicioj pri Teo, Amo kaj Mondo tra la mondo.

Jen la ligilo pri la konkretaj postuloj:

http://esperanto.cri.cn/2521/2019/04/02/165s204428.htm

perfectgoja@163.com

por demandoj kaj duboj

— DIVERSECO —

INGOJ.JPG

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri iu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve, legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento”, kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Nia planedo

Nia planedo, estas originala dokumenta serio de Netflix, kunlabore kun WWF (Monda Fondaĵo por Naturo) kaj Silverback Filmoj, kiu montras elstarajn naturajn mirindaĵojn, emblemajn bestspeciojn kaj la spektaklojn de naturo. Ni ĉiuj estas parto de ĉi tiu mirinda planedo, sed la homoj ŝanĝas ĝin kiel neniam antaŭe. Malkovru la historion de la loko, kiun ni ĉiuj nomas hejmo.

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2019:3 — 1-a de majo

2019:4 — 1-a de julio

2019:5 — 1-a de septembro

2019:6 — 1-a de novembro

2020:1 — 1-a de januaro

2020:2 — 1-a de marto

-- REAGOJ --

“Mi skribas nur por laŭdi la artikolon Ezopo en la Moderna Mondo de Franz-Joseph Geidel en la numero 290 (2019:2). Malofte, aŭ preskaŭ neniam, mi legis lastatempe en Esperanto ion tiel politike-socie trafa.”

Renato CORSETTI — retpoŝte

“Viaj temoj ĉiam estas interesaj, sed ĉu ne eblus antaŭvidi numeron pri “fakaj, profesiaj uzadoj de Esperanto”? Fakte tiu lingvo ne ekzistas ekster la “reala mondo de la ekonomia merkato” kaj, pro tio, interesas nur malmultajn idealistojn. Krome la Movado vivas nur per privataj kotizoj kaj, sekve, havas limigitajn eblecojn.

Mi komprenas tian pensmanieron ĉe maljunuloj el la pasinta jarcento, sed, principe, gejunuloj havas aliajn pens- kaj agad-manierojn. Ĉu ne? Pro tio mi pensis ke, eble, unu temo por “Kontakto” povus esti dediĉita al personoj, kiuj profesie uzas i.e. Esperanton kaj tiel gajnas monon per ĝi. Por iĝi eklerninda, lingvo estu ĉefe utila por plej diversaj celoj, fakaj, profesiaj, merkataj kaj ne nur por klubaj, movadaj agadoj.”

Germain PIRLOT — retpoŝte

Responde: Persone mi tute konsentas kun via aserto pri la profesia uzado de Esperanto. Tamen mi dubas ĉu Kontakto estus la ĝusta loko por tia debato. Ĉiuokaze, mi aperigas vian proponon por ke pliaj legantoj povu manifestiĝi favore aŭ malfavore al ĝi.

La redaktoro

— INFORME —

Iĝu TEJO-volontulo en la Centra Oficejo en Roterdamo

Kadre de la Eŭropaj Solidaraj Korpusoj, TEJO (Tutmonda Esperantista Junulara Organizo) invitas vin por iĝi plentempa TEJO-volontulo en la Centra Oficejo en Roterdamo. La alvoko estas malferma al junaj kandidatoj kies aĝo estas inter 18 kaj 30 jaroj. La projekto limigas la daŭron de la volontulado al maksimume unu jaro, tiel ebligante al multaj akiri tiujn spertojn. Kiel volontulo vi certe lernos memstare labori kaj povas profundigi viajn spertojn, interalie en la sube menciitaj taskoj.

https://www.tejo.org/esc2019

por pliaj informoJ

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri iu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve, legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento”, kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Nia planedo

Nia planedo, estas originala dokumenta serio de Netflix, kunlabore kun WWF (Monda Fondaĵo por Naturo) kaj Silverback Filmoj, kiu montras elstarajn naturajn mirindaĵojn, emblemajn bestspeciojn kaj la spektaklojn de naturo. Ni ĉiuj estas parto de ĉi tiu mirinda planedo, sed la homoj ŝanĝas ĝin kiel neniam antaŭe. Malkovru la historion de la loko, kiun ni ĉiuj nomas hejmo.

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2019:4 — 1-a de julio

2019:5 — 1-a de septembro

2019:6 — 1-a de novembro

2020:1 — 1-a de januaro

2020:2 — 1-a de marto

2020:3 — 1-a de majo

-- REAGOJ --

Karaj,

Gratulon al la revuo Kontakto ĝenerale, sed pli precize ĉi-foje pro la tre valoraj artikoloj Kiom vi scias pri la historio de Hispanio? kaj Scienco kaj Scienca Metodo, kiujn mi legis kun granda intereso.

Kore,

Christian Rivière — Francio

— INFORME —

Foto-Konkurso “Pli Blua Horizonto”

La kantistino Kjara, Vinilkosmo kaj la revuo Kontakto lanĉas fotokonkurson kun la temo “Pli Blua Horizonto”. “Pli Blua Horizonto” estas fizika loko sed ankaŭ povas esti mensa stato, deziro al la vivo aŭ la vizaĝo de iu amata, ekzemple.

Pripensu, kio estas “Pli Blua Horizonto” por vi kaj partoprenu!

La reguloj estas:

  1. Faru vian plej bonan foton

  2. Aperigu ĝin en via Facebook-profilo kaj marku ĝin kun la tri paĝoj Kjara-Fangrupo, Vinilkosmo kaj revuo Kontakto!

  3. “Ŝatu” la tri paĝojn (se vi ne jam faris!)

  4. Se vi volas, vi povas ankaŭ afiŝi priskribon, en kiu vi diras, kio estas tiu “pli blua horizonto”

Por la unuaj 4 pli bonaj fotoj estos la jenaj premioj:

1-a loko: Fizika kopio de KD Blua Horizonto de Kjara, dediĉita kaj subskribita

2-a loko: Bita kopio de la KD Blua Horizonto

3-a loko: 1-jara abono al Abonklubo de Vinilkosmo

4-a loko: 1-jara cifereca abono de la revuo Kontakto

La ĵurio estas formita de Kjara, Floreal Martorell kaj Rogener Pavinski. La unuaj 4 lokoj estos anoncataj sur la tri paĝoj de la ĵurianoj. La konkurso okazas de la 1-a de septembro ĝis la 1-a de oktobro.

Ĉu vi pretas? Ek! Fotu!

-- TUTMONDIĜO --

“Via aŭto estas japana. Via pico estas itala. Via terpomo estas germana. Via vino es ĉilia. Via demokratio estas greka. Via kafo estas kolombia. Via teo estas darĝilinga. Via horloĝo estas svisa. Via modo estas franc-itala. Via ĉemizo estas hinda. Viaj ŝuoj estas tajaj. Via radioaparato estas korea. Via vodko estas rusa. Kaj poste vi plendas: ĉu mia najbaro estas enmigrinto?”

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri iu ajn temo. Disponeblas la reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve, legu en nia retejo.

#Amo

“Amo estas stranga sento”, kantas en Kion ajn la sveda rokgrupo Persone. Kiu el ni neniam amis, pasiiĝis, suferis pro amo? Ĉu amo estas nobla sento aŭ iluzio? Kemia elverŝo de substancoj aŭ ĉu instinkta emo de la homo? Ĉu la amo finiĝas post iom da tempo? Kiel trovi amon? Ĉu scienco povas helpi nin ami pli trankvile? Ĉu vi havas sperton pri amo, kiun vi ŝatus kundividi? Verku por Kontakto!

#Nia planedo

“Nia planedo”, estas originala dokumenta serio de Netflix, kunlabore kun WWF (Monda Fondaĵo por Naturo) kaj Silverback Filmoj, kiu montras elstarajn naturajn mirindaĵojn, emblemajn bestspeciojn kaj la spektaklojn de naturo. Ni ĉiuj estas parto de ĉi tiu mirinda planedo, sed la homoj ŝanĝas ĝin kiel neniam antaŭe. Malkovru la historion de la loko, kiun ni ĉiuj nomas hejmo.

#Ekonomio

Ĉu eblas mondo sen mono? Kiel varti la ekonomion sen ekspluati la naturrimedojn senbride? Ĉu la kapitalismo vere estas malbonulo en la monda historio? Kiuj alternativoj por pli justa kaj egala ekonomio ekzistas?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Ĉu ĉie recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo? Ĉu nia homa familio kresku senlime? Ĉu suferas indiĝenaj popoloj pro tiu disvastiĝo?

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2019:5 — 1-a de septembro

2019:6 — 1-a de novembro

2020:1 — 1-a de januaro

2020:2 — 1-a de marto

2020:3 — 1-a de majo

2020:4 — 1-a de julio

— REAGOJ —

Muzika kulturo

Saluton Rogener, hodiaŭ mi ricevis la 267-an numeron de Kontakto. Mi gratulas vin pro la rezulto kaj dankegas vin pro ĝia publikigo. Tio certe helpos por ke homoj kuraĝu viziti niajn platformojn kaj espereble akiri tie muzikon por subteni kaj la artistojn, la eldonejon kaj la Esperantan muzik-kulturon.

Floreal Martorell - Francio

“Finfine alvenis”

Publikigita de Imrahil Remus @Remusqs1

-- INFORME --

Intervjuo

La redaktoro de Kontakto estis intervjuita pri Esperanto de Condo Magazine, itala retmagazino. La intervjuo (anglalingve) aperis en reta sekcio de la revuo nomata Talking Series (Eo: konversaciaro), kiu estas kolektiva vidpunkto kreita el konversacioj.

Legu la intervjuon:

http://talkingseries.condozine.org/rogener-pavinski/

Diplomo

En la Solena Fermo de la 100-a Universala Kongreso en Lillo estis anoncitaj la nomoj de 12 ricevantoj de Diplomo pri Elstara Agado kaj de Diplomo pri Elstara Arta Agado. Tiuj diplomoj estas aljuĝataj de la Estraro de UEA ekde la jaro 2007. Inter la ĉi-jaraj distingitoj estas la redaktoro Rogener PAVINSKI pro kontribuado al la muzika E-kulturo.

La komuniko de UEA kun la 12 diplomitoj:

uea.org/gk/584a3

(Re)abonu!

Ne forgesu rekotizi por TEJO kaj/aŭ reaboni nian revuon por la venonta jaro. Tre rapide vi povas tion fari per la reto. Individuaj membroj kaj patronoj de TEJO ricevas Kontakto-n aŭtomate. Aliaj povas aboni ĝin pere de UEA-kotizperanto aŭ rekte ĉe UEA. Eblas ankaŭ kolektivaj abonoj (ekde 6 ekzempleroj) kun rabato de 40%! Aldone, eblas nur-reta abono sen ricevo de la presita revuo.

http://uea.org/alighoj/alighilo

http://uea.org/alighoj/abonilo

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Enmigrada krizo

Militoj, povreco, politikaj kaj religiaj premadoj estas partoj de la kialoj de la enmigrada krizo. En la lastaj monatoj miloj da enmigrantoj avancas al Eŭropo per busoj, trajnoj aŭ piede. Kiel trakti la situacion? Ĉu fermi la pordojn kaj konstrui murojn estas la solvo?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2016:1 — 1-a de januaro

2016:2 — 1-a de marto

2016:3 — 1-a de majo

2016:4 — 1-a de julio

2016:5 — 1-a de septembro

2016:6 — 1-a de novembro

-- INFORME --

Muzika Konkurso

Kun la celo plenigi la truon, kiun lasis la forlaso de la branĉo “Muziko” el la Belartaj Konkursoj de UEA; nia revuo Kontakto, kune kun la kultura komisiono de TEJO kaj apogo de UEA lanĉas la unuan Muzikan Konkurson de Kontakto! La konkurso havos du kategoriojn: “Kanto de la Jaro” kaj “Albumo de la Jaro”. La regularo kaj aliĝilo troviĝas en nia retejo! Disvastigu ĝin!

www.kontakto.tejo.org

Kontakto ŝparemas

Pasintjare, okaze de la jubilea jaro, Kontakto havis duoble pli da koloraj paĝoj. Ĉi-jare, por ŝpari, ni revenos al la ordinara nombro de koloraj paĝoj, kiu estas ok. Por teni la duoblan kvanton necesus havi pli da abonantoj, sed tio ne okazis. En la retejo Libera Folio aperis artikolo pri tio sub la titolo “Ŝrumpanta Kontakto devas ŝpari”.

http://www.liberafolio.org

Enketo

Helpu nin scii pri viaj plej ŝatataj artikoloj/rubrikoj en ĉi tiu numero. Vizitu nian retejon kaj respondu nian enketon.

www.kontakto.tejo.org

-- FOTOKONKURSO--

João (Johano), aktivulo de Gojaso, ŝtato de la impona savaneca Brazila Centra Altebenaĵo, montras ekzemplerojn de Kontakto dum ripozmomento de piedekskurso. Fotis: Fernando Maia Jr.

Partoprenu ankaŭ vi! Sendu viajn fotojn kun la titolo “fotokonkurso”.

kontakto@tejo.org

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Tabako

Malgraŭ la nuntempa provo sieĝi iliajn reklamadon kaj konsumadon, cigaredoj estas unu el la plej vendataj produktoj en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2014:2 — 1a de marto

2014:3 — 1a de majo

2014:4 — 1a de julio

2014:5 — 1a de septembro

2014:6 — 1a de novembro

2015:1 — 1a de januaro

-- INFORME --

La 2-a Muzika Konkurso de la revuo Kontakto

Ĉi-jare por la 2-a Muzika Konkurso de Kontakto alvenis 14 konkursaĵoj el diversaj stiloj kaj el diversaj landoj. Kelkaj konkursantoj partoprenas la duan fojon per novaj kantoj (La Perdita Generacio, Sepa kaj Asorti, Roberto Pigro) kaj aliaj konataj muzikistoj partoprenas la unuan fojon (Flávio Fonseca, Ĵomart kaj Nataŝa kaj Martin Wiese).

Ankaŭ novaj artistoj kaj pli amatoraj muzikistoj volas konigi al la esperantistaro sian arton, kiel ekzemple Maragan’, Sonori kaj Tiu Ne Gravas. La tuta kolekto de la kantoj daŭre estas aŭskultebla en nia retejo. La publiko jam voĉdonis por la “Premio de la publiko” kaj la rezultoj aperos en la venonta numero.

www.kontakto.tejo.org

Aŭskultu la konkursaĵojn

Statistikoj

En julio, nia retejo havis 3 177 vizitojn. Granda kresko kompare kun junio, kiam nia retejo kalkulis 1 830 vizitojn. Certe la Muzika Konkurso allogis. Ĝis julio, la fanpaĝo de la revuo ĉe la socia retejo Facebook atingis 1 104 ŝatantojn. Ankaŭ nia Twitter-konto popularas kun 967 sekvantoj.

Volontulado por eŭropaj junuloj

La Esperanto-asocio de Tuluzo serĉas junulon pretan dediĉi ok monatojn al Esperanto-agado.

Tiu volontulado disvolviĝos en la kadro de franca oficiala programo (Civita Volontulado) malfermita al ĉiuj junuloj, kiuj aĝas inter 18 kaj 25 jarojn, kaj kiuj estas el unu el la 31 landoj de la Eŭropa Ekonomia Areo (t.e Eŭrop-Unio + Islando, Norvegio kaj Liĥtenŝtejno).

Por pliaj informoj skribu al:

marion.quenut@laposte.net

“Mi ĵus ricevis ĝin”

publikigita de Ĥanoĥ’ Kurdjan’ — Nikaragvo

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Ĝeedziĝo

La plejmulto de la junuloj kredas ke feliĉa geedzeco pli gravas ol konstrui profesian karieron. Samtempe kreskas la nombro de divorcoj kaj la geedziĝoj daŭras ĉiam malpli. Pli ol duono finiĝas antaŭ forpaso de 10 jaroj. Kial la paroj disiĝas? Kaj kial la homoj daŭre edziĝas?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2015:4 — 1-a de aŭgusto

2015:5 — 1-a de oktobro

2015:6 — 1-a de novembro

2016:1 — 1-a de januaro

2016:2 — 1-a de marto

2016:3 — 1-a de majo

-- INFORME --

Rezultoj de la 2-a Muzika Konkurso de la revuo Kontakto [todas as figuras na pasta]

Martin & La Talpoj kaj La Perdita Generacio estas la venkintoj en la kategorio “Kanto de la Jaro” de la 2-a Muzika Konkurso de Kontakto. La Princino, de Martin & La Talpoj ricevis la 1-an lokon kaj La 100-a Fojo de La Perdita Generacio ricevis la 2-an lokon en la voĉdonado de la ĵurio.

La venkinto en la kategorio “Premio de la Publiko” estas la kanto Tiu Brakumo Unika de Lucio Avitabile kaj Roberto Pigro. La kanto ankaŭ ricevis la premion “Nova Talento”. Estis enkalkulitaj entute 196 voĉdonoj por la “Premio de la Publiko”. Partoprenis 14 konkursaĵoj el diversaj stiloj kaj el diversaj landoj, kiuj estis aŭskultitaj preskaŭ 8 000 fojojn.

Kelkaj konkursantoj partoprenis la duan fojon per novaj kantoj (La Perdita Generacio, kiu venkis pasintjare en “Kanto de la Jaro” kaj “Premio de la publiko”, Sepa kaj Asorti, Roberto Pigro kaj SoNori) kaj aliaj konataj muzikistoj partoprenis la unuan fojon (Flávio Fonseca, Ĵomart kaj Nataŝa, kaj Martin Wiese). Ankaŭ novaj artistoj kaj pli amatoraj muzikistoj volas konigi al la esperantistaro sian arton, kiel ekzemple Maragan’, Sonori kaj Tiu Ne Gravas.

La konkurso ĉi-jare proponas premiojn por tri kategorioj: Kanto de la Jaro, Premio de la publiko kaj Nova Talento. La unua loko por la Kanto de la Jaro ricevos 200 EUR, la dua loko 100 EUR, la Premio de la Publiko 100 EUR kaj Nova Talento premios unu konkursaĵon per 100 EUR. Ĉiuj premiitoj laŭregule ricevos diplomon/ateston.

La ĵurio en 2015 konsistis el: Barbara Pietrzak — Pollando (radio-ĵurnalisto, estrarano de UEA pri kulturo), Stano Marček — Slovakio (instruisto, eldonisto, membro de la Akademio de Esperanto), Kim J. Henriksen — Danio (muzikisto), Szilvási László — Hungario (entreprenisto, ĵurnalisto), Juliana Evandro — Brazilo (estrarano de TEJO pri kulturo).

La Muzika Konkurso de Kontakto estas organizata de la revuo Kontakto kaj de la kultura komisiono de TEJO, kun financa apogo de UEA kaj disvastiga helpo de EUROKKA. Ĝi realiĝis unuafoje en 2014 kaj naskiĝis kun la celo plenigi la truon, kiun lasis la forlaso de la branĉo “Muziko” el la Belartaj Konkursoj de UEA en 2011.

Listo de la konkursaĵoj: http://kontakto.tejo.org/2015/07/vocdonu-por-la-2-muzika-konkurso-de.html

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Enmigrada krizo

Militoj, povreco, politikaj kaj religiaj premadoj estas partoj de la kialoj de la enmigrada krizo. En la lastaj monatoj miloj da enmigrantoj avancas al Eŭropo per busoj, trajnoj aŭ piede. Kiel trakti la situacion? Ĉu fermi la pordojn kaj konstrui murojn estas la solvo?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2015:5 — 1-a de oktobro

2015:6 — 1-a de novembro

2016:1 — 1-a de januaro

2016:2 — 1-a de marto

2016:3 — 1-a de majo

2016:4 — 1-a de julio

-- REAGOJ --

Novaj informoj

Mi dankas pro la novaj informoj pri Tibor Sekelj. Mia aldono: Indas kompreni ke li, almenaŭ parte, restis 15 jarojn ekster Eŭropo pro lia juda deveno. Oni legas ĉe Vikipedio ke lia edzino, Maria Reznik, havis rusan devenon, sed ankaŭ ĉi tie indus indiki: Jud-rusan devenon. Do, duobla kialo por ne pripensi viziton al Eŭropo dum la dua Mondmilito. Tibor informis min dum mallonga renkontiĝo dum la IJK en Loveno — 1982, ke li estas sfarda.

Neil Blonstein — Usono

— INFORME —

70-a IJK en Brazilo

Jam 111 homoj aliĝis al la Internacia Junulara Kongreso baldaŭ okazonta en Brazilo. Jen iom da statistikoj: El la partoprenontoj 64 estas el Brazilo, 8 el Germanio, 6 el Francio, 5 el Meksiko, po 3 el Kolombio, Rusio kaj Senegalo, po 2 el Demokrata Respublika Kongo, Nederlando kaj Pollando, po 1 el Kroatio, Japanio, Usono, Peruo, Ĉinio, Italio, Hungario, Gvineo Bisaŭa kaj Togolando. La unua bulteno tuj aperos en ĝia retejo.

ijk.brazilo.net

Retejo de la 70-a IJK

Arta programo

La artaj vesperoj de la venonta IJK en Brazilo promesplenas. Jam konfirmitaj estas la artistoj Jonny M. el Germanio, Gijom’ Armide el Francio, Tarcísio Lima kaj Supernova, ambaŭ el Brazilo. Tiom buntan artan programon oni ne kutime atendas dum IJK-oj, tial ĝi certe estos nemaltrafebla por tiuj, kiuj valorigas la originalan Esperantan kulturon.

PEJ lanĉas retan fotaron!

Pola Esperanto-Junularo (PEJ) kreis retan fotaron por helpi al Esperanto-organizoj kaj ankaŭ al si mem en facila trovado de bonaj fotoj. En la fotaro troveblas ĉefe fotoj de PEJ-aranĝoj kaj de aranĝoj, kiujn partoprenis la membroj de PEJ. Ili ne planas vastigi la fotaron tiel, ke aliaj organizoj povu aldoni al ĝi siajn fotojn, sed tamen instigas, ke ili kreu similan fotaron.

fotoj.pej.pl

Reta fotaro de PEJ

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#La objekto

Ĉu vi posedas objekton, kiu havas apartan historion? Ni proponas ke vi rankontu la historion, kiu ĉirkaŭas tiun vian objekton en nia nova rubriko.

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Tabako

Malgraŭ la nuntempa provo sieĝi iliajn reklamadon kaj konsumadon, cigaredoj estas unu el la plej vendataj produktoj en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2014:4 — 1a de julio

2014:5 — 1a de septembro

2014:6 — 1a de novembro

2015:1 — 1a de januaro

2015:2 — 1a de marto

2015:3 — 1a de majo

— REAGOJ —

“Ekde kiam hungara literaturo estas mojosa temo? Kontakto jam estis pli bona!”

Anonimo.

Redakcio:

Saluton anonimulo! Bv. sendi al ni viajn sugestojn pri mojosaj temoj

-- INFORME --

Partoprenu la 3-an Muzikan Konkurson!

Post du sukcesaj realigoj, la revuo Kontakto, TEJO kun apogo de UEA relanĉas la 3ª Muzikan Konkurson de Kontakto! Kun la celo plenigi la truon, kiun lasis la forlaso de la branĉo “Muziko” el la Belartaj Konkursoj de UEA kaj premii la talentojn de niaj artistoj. Denove la konkurso estas dividita en tri kategorioj: Kanto de la Jaro, Premio de la publiko kaj Nova Talento.

En 2014 partoprenis 16 konkursaĵoj, kaj en 2015 la 2ª Konkurso allogis 14 artistojn. Eblas aliĝi ĝis la 1-a de junio. Pliajn detalojn kiel partopreni en la 3ª Muzika Konkurso de la revuo Kontakto vi trovos en la regularo.

http://kontakto.tejo.org/

Disvastigu la informon!

Konkurso Internacie Kontribui [foto da mao escrevendo]

La Japana Esperanto-Junularo okazigas por la dua fojo unikan konkurson nomata KIK — Konkurso: Internacie Kontribui en 2016. Ĝin organizas la Esperanto-Biblioteko en Ŝimonoseki por pli vasta kontribuantaro al Internaciaj Esperantaj revuoj.

La celo de KIK-2 estas evoluigi kulturon de Esperanto en Azio, Afriko, Ameriko, kaj Oceanio per instigo al verkemuloj. Rajtas partopreni ĉiu individuo kiu loĝas en tiuj mondpartoj. Oni gajnas poetojn kontraŭ aperigitaj kontribuaĵoj en 4 internaciaj revuoj, inter kiuj estas Kontakto. La premion oni ricevas laŭ la gajnitaj poentoj.

https://kik2blogo.wordpress.com/

Legu la regularon kaj verku por Kontakto!

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Enmigrada krizo

Militoj, povreco, politikaj kaj religiaj premadoj estas partoj de la kialoj de la enmigrada krizo. En la lastaj monatoj miloj da enmigrantoj avancas al Eŭropo per busoj, trajnoj aŭ piede. Kiel trakti la situacion? Ĉu fermi la pordojn kaj konstrui murojn estas la solvo?

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Pluramemo

Pluramemo estas la prefero samtempe havi plurajn rilatojn amajn, koramikajn aŭ romantikajn. Ĉu tio eblas laŭ vi? Ĉu vi povus ami pli ol unu personon samtempe?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

#Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

#Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por la venontaj numeroj:

2016:3 — 1-a de majo

2016:4 — 1-a de julio

2016:5 — 1-a de septembro

2016:6 — 1-a de novembro

2017:1 — 1-a de januaro

2017:2 — 1-a de marto

RECENZO

Inspiraj Rakontoj

Aŭtoro: Nekonataj Aŭtoroj

Eldonejo: Movado sen Nomo

2015. Paĝoj: 34

Leĝera sed pensiga legaĵo

Inspiraj rakontoj estas la kvara libro eldonita de la Esperanta sekcio de Movado sen Nomo. La movado naskiĝis en Nederlando en 1938 kaj laŭ sia retejo, “emfazas la “kulturon de la koro” en ĉiuj familiaj kaj sociaj rilatoj, en la nacia kaj en la internacia politiko, por ke ĉiu plibonigo estu “homa” plibonigo”.

La libro, kiu aperas en sia dua eldono, estas kolekto de 20 rakontoj el plej diversaj mondpartoj. Ili strebas inspiri kaj pensigi pri la ĉiutaga vivo. Certe almenaŭ unu el tiuj rakontoj vi jam legis iam. Kompreneble kelkaj estas iom naivaj, sed la legado de la tuta libreto, kiu cetere postulas ne pli ol duonhoron, estas plezura. Mia plej ŝatata ero estas “Kio estas bonŝanco”, kiu montras ke bonŝanco kaj malbonŝanco dependas nur de la vidpunkto.

Rogener Pavinski

Institucio Hodler’ 68

Dum preskaŭ 50 jaroj IH’68 servis la movadon en pluraj manieroj. Ĝi kolektis kapitalon en la komenco, ĝi aĉetis domon en Antverpeno, kiu dum jaroj favore gastigis la flandran movadon kaj ties aktivadon. La legantoj de la revuo Monato eĉ ne imagas, kiu staris malantaŭ la revuo. Ĝi multe subvenciis UEA-n kaj multaj membroj pere de Fondaĵo Canuto eĉ ne sciis, ke ili estas membroj danke al IH’68. Nia estraro estas nomumita de la estraro de UEA.

Tra la jaroj ĝi ankaŭ subvenciis plurajn agadojn de movadanoj tra la mondo. Neniam temis pri tre grandaj subvencioj, sed tamen ili estis sufiĉaj. Mi memoru nur la lastajn, kiuj temis pri la TEJO-kongreso en Afriko kaj la realigado de filmo pri Zamenhof kaj Esperanto fare de israela reĝisoro. Ni pluagas en finance ŝanĝiĝinta mondo kaj daŭrigas la agadon per malpliiĝintaj rimedoj dum ni serĉas novajn investo-manierojn. Se vi volas helpi la movadon, ni estas je via dispono.

Nia konto ĉe UEA: ihod-h

Retadreso: institucio.hodler@co.uea.org

KONTAKTO 50-jara

INTER 5 KAJ 50

Roman Dobrzyński

La propono, ke mi sendu kontribuon okaze de la Ora Jubileo de Kontakto, konsciigis al mi la rapidecon de la tempofluo. Surprize mi kalkulis, ke la organo de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo, nun 50-jara jubileulo, estis apenaŭ 5-jara infano, kiam oni komisiis al mi redakti ĝin. Kaj tiam mi ignoris la vortojn de Ivo Lapenna: Gejunuloj, sciu, ke la juneco ne estas privilegio, sed nur mallonga periodo en la homa vivo.

La tiama korifeo de la Esperanto-movado aludis la ribelemon de tiutempa junularo. Ĝuste antaŭ duonjarcento trafluis Eŭropon ondo de junularaj protestoj. Komenciĝinte en la kapitalista Francio, ili leviĝis kun la sama elano en la komunista Pollando. Vekiĝis ankaŭ junaj esperantistoj. Ili demandis: Kien ni iras? Kaj ili indikis al si la direkton: Junularo kaj socio. Sub tiu temo okazis la jubilea 25-a Internacia Junulara Kongreso en la sveda urbo Tyresö. (03-10, 08, 1969).

La legenda IJK montriĝis turnopunkto en la historio de TEJO. La novelektita prezidanto de TEJO, Humphrey Tonkin, vortumis ĝin i.a en sia festparolado: La landaj sekcioj de TEJO sin esprimu por la monda paco, aŭ socia justeco, kaj ili eĥu kaj gvidu la aspirojn de sia nacia junularo, anstataŭ fariĝi administraj nuloj sen potenco, sen celoj kaj sen membroj. (...) La junularo trovu sian forton en la disputado, kaj ĝi trovos sian feliĉon en la batalo por inda celo. Tio estis grava alvoko al la “aktiva neŭtraleco”.

La kongresa raporto el Tyresö grandparte plenigis la 3-an numeron de Kontakto en 1969, la lastan sub mia redakto. Tiam mi ĵus trovis mian feliĉon en la batalo por inda celo, kiun Julio Baghy difinis per du vortoj: edzino — fino. Ne tute vere laŭ la esperantista vidpunkto, ĉar mia germana edzino ne scipovis paroli pole, do Esperanto ekfunkciis kiel nia familia lingvo. Retrospektivo konsciigas al mi, ke Erika reprezentis ne nur la ribelemon de la tiama junularo, sed ankaŭ ĝian kuraĝon. Ŝi translokiĝis el la riĉa kaj libera Germanio al la povra kaj komunista Pollando, kie ŝia patrujo estis prezentata kiel malamika lando. Sed ŝi renkontis amikan akcepton. Ĉion ĉi pontis Esperanto.

Mi devas ankaŭ emfazi la solidarecon de miaj samgeneracianoj. En 1963 mi diplomiĝis pri ĵurnalismo kaj vane serĉis laboron. Surprize okazis miraklo. Hispanaj samideanoj aranĝis al mi enirvizon al sia frankista ŝtato, absolute fermita por “komunistoj”, t.e. civitanoj de la orienta politika bloko. Mi devis trarompi du “ferajn kurtenojn”, unue por eliri el Pollando, due por eniri Hispanion. Mi faris tion veturante per skotero, kun mapo de Eŭropo ŝirita el lerneja atlaso, kun 10 dolaroj oficiale ŝanĝitaj kaj 20 aliaj, gluitaj en la ŝuo. Mi veturis 10 mil km laŭ la bonvola ĉeno de esperantistoj kaj montriĝis la unua pola ĵurnalisto, kiu ĉirkaŭveturis Hispanion post ĝia interna milito.

Publikigo de kelkdeko da artikoloj kaj unu libro malfermis al mi pordojn al la ĵurnalista kariero. Ankaŭ al la redakcio de Kontakto. Poste plenumiĝis la profetaĵo de Lapenna, kvankam ŝajnas, ke tio okazis antaŭ nelonge. Fakte tio estis alia jarcento kaj eĉ alia jarmilo. Laŭ la redakta kaj teknika vidpunktoj mi faris mian Kontakto ankoraŭ en la Gutenberg-epoko. Temas ne nur pri kompostado, enpaĝigado kaj presado, sed ankaŭ pri temporaba preparado de materialo por la presejo. Mi ofte ricevadis permane skribitajn tekstojn, kiujn unue necesis tajpi per skribmaŝino. Kaj imagu la kolektadon de kontribuoj el diversaj landoj. Ĉio okazis pere de la tradicia poŝto. La sendaĵoj ne nur devis venki distancon, sed ankaŭ limojn, inkluzive de politikaj limoj, kiam intervenis cenzuro. Ofte la procedo de mendo kaj ricevo de materialoj daŭris tiel longe, ke la redaktata numero estis duone malplena, dum mi jam devis sendi materialon al la presejo en Nederlando. Tiam mi mem skribis artikolojn sub diversaj pseŭdonimoj aŭ plenigis la malplenan spacon per fotoj.

Jen nia mondo - kiel kantas JoMo - la nuna mondo de la 21-a jarcento kaj de la 3-a jarmilo. Rogener klikas al mi, petante kontribuon al la jubilea numero. Mi reklikas kaj jen ĝi. Ne eblis tion imagi antaŭ 50 jaroj. Kiel diros redaktoro de Kontakto okaze de ĝia 100-jara jubileo?

“Mi ofte ricevadis permane skribitajn tekstojn, kiujn necesis tajpi per skribmaŝino”

INTERNACIA KLUBO ”STARU SUR VIA KAPO”

La redakcio

En 2010, la Finno Markku Sarastamo kune kun sia amiko Alpi Ikäheimonen fondis la internacian klubon ”Staru sur via kapo”. Ili kolektas fotojn de homoj starantaj kapsube el pluraj partoj de la mondo.

“Jen kion mi pensas: Se ĉiuj homoj en la mondo starus sur la kapo, estus malfacile militi! Gaddafi, aliĝu al ni!” alvokas al la klubo Sarastamo.

Markku klarigas ke la klubo estas juna kaj neoficiala, kaj ĝia vera celo ne nur estas kolekti frenezajn fotojn: “Ni volas fari kontakton kun personoj, kiuj volas vivi sen milito kaj kiuj vidas la vivon en diferenca vidpunkto”, diras Sarastamo.

Markku, kiu loĝas en Iittala, 100 km norde de Helsinko, unuafoje antaŭ multaj jaroj aŭdis de sia patro ke Esperanto estas bona lingvo, sed nur povis konkrete agnoski tion dum la UK en Japanio 2007. Nun li kontente parolas pri venontaj planoj: “Venontan someron ni havos la unuan malgrandan kunvenon en Finnlando. Ni havos elementan kurson pri Esperanto, jogokurson kaj observos birdojn per teleskopo”, rakontas la 63-jara ĵudisto, kiu ankaŭ estas jogo-adepto.

Esperanto estas la oficiala lingvo de tiu klubo, kiu nuntempe havas 20 membrojn. Pri la homoj, kiuj staras sur siaj kapoj, li aldonas: “Ni rigardas la mondon el alia perspektivo por trovi la vojon al paco kaj harmonio.”

Se vi volas aliĝi, vi povas sendi foton, kiu montras vin staranta sur via kapo, kun mencio pri la loko, la dato kaj viaj kontaktinformojn. La foto estos metita en niajn paĝojn. La kolektitaj fotoj estos poste eble uzataj en ekspozicioj kaj publikaĵoj.

Kontakto

sarastamo@gmail.com

http://www.sarasta.fi

(Konstruata)

Fotoj:

Alpi Ikäheimonen en rivero en Karelio, Rusio, 2010

Markku Sarastamo staranta surgenue, sed ne surkape

Markku Sarastamo staras sur sia kapo jam de 1968

ĈEFARTIKOLO

INTERRETO

Libereco aŭ dependeco

Rogener Pavinski

La unua fojo kiam mi aŭdis pri Interreto, estis en la mezo de la 90-aj jaroj en revuo, en kiu oni asertis ke pere de tiu tutnova kaj revolucia teknologio, per la ekrano de komputilo, mi baldaŭ povos viziti muzeojn tra la mondo sen eliri el mia hejmo. Tiam mi estis 15-jara kaj komputilojn nur vidis funkciantajn per la malnova operacia sistemo MS-DOS. Kompreneble mi taksis la artikolon ekstreme fantazia. En la kapo, mi imagis tiujn virtualajn vizitojn al muzeoj preskaŭ egalaj kiel nuntempe eblas per “Google Arta Projekto”*, la sistemo de Google, kiu faras diversajn fotojn kaj permesas al ni promeni virtuale ene de 17 el la plej gravaj muzeoj tra la mondo kaj rigardi pli ol mil artaĵojn.

* Google Art Project www.googleartproject.com

Estas vere imprese kiel io, kio aspektis tute fikcia antaŭ 20, 15 jaroj fariĝis nun realo. La monda komputila reto, kiu ĝis la komenco de la 90-aj jaroj servis preskaŭ nur por interŝanĝi informojn inter universitatoj, post kelkaj jaroj estis pli kaj pli alirebla de la ordinara publiko — dum tiu jardeko ĝi kreskis je pli ol 100% jare. Nuntempe en la mondo, 2 miliardoj da homoj havas aliron al ĝi — 30% el la monda popolo*. Eŭropo enhavas preskaŭ 480 milionojn da uzantoj, pli ol duonon el ĝia popolo. Tiu nombro reduktiĝas al malpli ol 6% en Afriko, kio montras ke tia demokratia komunikrimedo klare ne estis ankoraŭ sufiĉe demokratigiita.

* laŭ “internet world statswww.internetworldstats.com

Se paroli pri demokratio, Interreto tamen provokis agadojn en tiu kampo. Ĝi grave rolis ekz. en la t.n. Araba Printempo — revolucia ondo, kiu ekde 2010 ĝis nun daŭre atingas Mezorienton kaj la nordan Afrikon. Revoluciemuloj uzas la Interreton por organiziĝi kaj samtempe informi la popolon kaj la internacian komunumon fronte al la klopodoj far la registaroj subpremi la protestojn kaj la informfluon tra la tradiciaj kanaloj. Fakte en kelkaj landoj, kiel Irano, Norda Koreio, Ĉinio kaj Kubo la aliro al tio, kion la popolo povas vidi en Interreto, estas kontrolata ĉefe pri politika kaj religia enhavo.

Kvankam la politika uzo de la Interreto estas sufiĉe frua fenomeno, ĝia eduka kaj socia valoro estas jam de pli longe rekonata. La facila aliro al diverskultura enhavo povas disvolvi edukadon kaj socian vivon, sed samtempe plifortigas la tutmondiĝon, pliintensigante la interŝanĝon de valoroj kaj kutimoj inter malsimilaj kulturoj. Eble ni ĉiuj, eĉ senatente ŝanĝis iomete nian pensmanieron pro tia intensa interŝanĝo, malgraŭ ke granda parto de Interretaj uzantoj kredas ke ili tute sendanĝere uzas ĝin.

Se antaŭe ni uzis ĝin nur por kontroli retmesaĝojn, la veteron aŭ plani la feriojn, pli kaj pli kreskas la allogaĵoj, kiuj igas restigi nin longajn horojn en la reto. Sociaj retejoj svarmas kaj tentas la uzantojn al konstanta rigardo de la novaĵoj kaj ankaŭ per virtualaj ludoj. La plej fama, “Facebook”, havas 750 milionojn da uzantoj. Se la Intereto virtuale forigas izolecon, ĝi povas ankaŭ forigi la emon fari ion alian ol uzi la reton. Laŭ la Komputilo-Mania Studcentro ĉe la Hospitalo de la universitato Harvard en Usono, inter 5% kaj 10% de la Interretaj uzantoj suferas iun tipon de ret-dependeco. Malgraŭ ke virtuale viziti muzeojn kaj babili kun amikoj estas alloge, fari tion fizike ankoraŭ sendube restas multe pli bona sperto. Pensu pri tio venontfoje kiam vi startigos vian komputilon!

1 Google Art Project

www.googleartproject.com

2- Laŭ “Internet World Stats

www.internetworldstats.com

Inter riskoj kaj timoj

Toño del BARRIO — Hispanio

Dum lastaj semajnoj mi havis okazon komenti en diversaj forumoj pri la afero de la nuklea katastrofo okazinta en Japanio. Kaj ĉiam, post preskaŭ ĉiu mesaĝo, mi havis la intiman senton ke miaj vortoj estos interpretataj kiel malvarmaj kaj sensentemaj, eĉ se ne tiu estis mia intenco. Ĉar la celo de miaj vortoj estis plejofte kvietigi la sentojn, kaj doni ioman perspektivon al la riskoj. Kaj tio, kiam la timo ĉefrolas, nepre aspektas sensenta kaj malempatia. Tamen, mia propra memtakso estas ĝuste la mala, kaj mi esperas tie ĉi ekspliki kial tre ofte la manifestiĝoj de laborantoj en nukleindustrio povas aspekti de ekstere kvazaŭ oni volas malgravigi la riskojn de tiu teĥnika sektoro.

Mi estas unu el la probable malmultaj esperantistoj kiuj iam laboris en la kerno de kelkaj atomcentraloj, kaj do eble interesos iujn la opinio de homo kiu havas rektan sperton pri tiu ŝajne mistera mondo, ĉar dum multe da tempo mi okupiĝis ĝuste pri radiprotektado en nuklecentraloj, kvankam jam de antaŭ pluraj jaroj mia laborsorto kondukis min for el tiu kampo.

Riskoj kaj timoj

Nuklea energio estas danĝera. Se iu iam diris al vi la malon, tiu simpligis aŭ mensogis. Jen kial ekzistas departementoj de radiprotektado kaj de nuklea sekureco en ĉiuj instalaĵoj uzantaj tian energifonton. Jen kial ekzistas sinsekvaj sistemoj por haltigi la disipadon de varmo kaj sinsekvaj barieroj por enteni la radiaktivan materialon. Ne ekzistas nula risko: tion akceptas ĉiuj homoj tuj ekde kiam ili eklaboras en tiaj instalaĵoj. Simple, oni devas pesi avantaĝojn kaj danĝerojn, minimumigi tiujn ĉi ĝis plej eble, kaj kompari kun aliaj similaj alternativaj por decidi kiuj riskoj estas akcepteblaj kaj kiujn oni ne elportu.

La vidpunkto de eksteruloj malofte estas tia. Por ili radiado estas nova teĥnologio, ŝajne nenatura (kvankam tio ne estas vere tiel), kiun oni utiligas en apartaj kompleksaj instalaĵoj, for de ĉies rigardoj. Krome, ĝi estas nevidebla kaj ne rekte sensebla, por kies informoj oni devas fidi registajn instancojn aŭ grandajn entreprenojn. Kaj la unua kono kiun plejmulto de la homaro havis pri ĝi, estis terura milita hekatombo. Do, ĉiuj ingrediencoj troviĝas tie por ke naskiĝu timo kaj malfido.

Mi do bone komprenas multajn reagojn de homoj tutmonde pri la nunaj okazaĵoj en Japanio: la atento fokusiĝadas grandparte, almenaŭ en la Okcidenta Eŭropo, sur la riskoj de la nuklecentralo, tre ofte notinde pli ol pri la sekvoj rektaj de la tertremo kaj la cunamo. Certe tio okazas en la amaskomunikiloj, kvankam en tio ĉi probable rolas la drameca karaktero de la novaĵoj, kun konstanta malvolvado de la okazaĵoj, neantaŭvidebla rezulto, partopreno de herooj, ebla identigebleco de malbonuloj...

Mi konfesu ke min multe ĝenas tiu fokusigo sur la nukleinstalaĵo, kaj la preskaŭa forgeso aŭ neglekto de aliaj konsekvencoj. Kiam ekzistas pli ol dek mil mortintoj, kiam ankoraŭ restas pluraj miloj malaperintaj, kiam dekmiloj perdis preskaŭ ĉion kaj supervivas en danĝeraj aŭ malkomfortaj cirkonstancoj, estas maldece ke ĉies atento aperu centrita en unu loko eĉ se drameca. Brulis rafinejo, inundiĝis fabrikoj, eĉ ĥemiaj, disverŝiĝis la enhavo de benzinejoj aŭ petrolujoj, kaj tamen pri ties ĉi sansekvoj neniu ekster Japanio montras sin alarmita.

Fenomeno pli normala ol oni supozas

La ekspliko, kiel antaŭe dirite, estas klara: nuklecentralo aspektas por plejmulto kiel tute aparta risko, dum por mi ĝi ja estas risko, sed tute komparebla al aliaj ne tiom sekvataj. Nur unu ekzemplo kiu kaptis mian atenton: en multege da periodaĵoj diversloke en la mondo aperis fotoj de homoj blanke vestitaj, mezurantaj radiaktivecon, eĉ al infanoj, kaj mi konstatis ke tio impresis kaj timigis multajn. Por mi tamen tio estas absolute normala. Mi mem estis tiel vestita, kaj por mi tiu blanka supertuto estas tute simila al la blua de meĥanikisto kaj pli logike uzinda ol la kravato kiun mi foje uzas nun. Mi memoras ke tiun veston mi montris al mia panjo kun eĉ ioma fiero, neniel timigite aŭ honte.

Aliflanke, joniga radiado estas nevidebla kaj nesensebla. Sed samtempe ĝi estas tre facile mezurebla, per iloj ne aparte komplikaj, kaj tre sensivaj. Kaj ni memoru ke la naturo estas radiaktiva: ĉio ĉirkaŭ ni, la aero, la grundo, la akvo posedas radiaktivecon. Kiam ni mezuras radiaktivecon, ni povas detekti eĉ plej malgrandajn kvantojn, kaj tre ofte la problemo estas kontroli ĉu temas pri signifa aldono super la normalaj niveloj. Eĉ se la respondo estas pozitiva, preskaŭ ĉiam la nivelo estas sensignifa, t.e. ĝi troviĝas ene de la normala fluktuado kiu okazas en la terkrusto, kaj ke la sansekvoj estas tre malaltaj. Do, jen kial tiom oftas miskomprenoj en la raportoj pri ĉeesto de radiaktiveco: vi povas legi la ĵurnaltitolon “detektita radiaktiveco!” kaj sciencan raporton “ne ekzistas risko de radiado!”, kaj ili povas esti samtempe veraj. Ne mirinde ke nespertuloj sentas konfuzon, kaj timas kaŝecon kaj konspiron. Ja okazas ke aŭtoritatoj aŭ entreprenoj kaŝas informojn, foje malbonvole, sed plej ofte la kialo estas ke oni ne raportas tion kion oni konsideras malgrava.

Politika dilemo

Kiel do homoj kiel mi aliras la dilemon de la nuklea energio? Tre simple: kiel ĉiujn aliajn fenomenojn kiuj enhavas bonaĵojn kaj riskojn. Pesante la avantaĝojn kaj malavantaĝojn, kaj komparante kun alternativoj. Ĉar ne temas pri speciala fenomeno, ni traktu ĝin kiel ni traktas la aliajn formojn de teĥnologio.

Unue, jen ekzemplo el la neenergia sektoro: oni povas uzi radiadon por detekti kanceron, ekzemple maman. La dilemo tie estas tre simpla: oni organizas regulajn kontrolojn per iksoradiado, en la kazoj kaj aĝoj en kiu la risko krei kanceron estas pli malgranda ol la ŝanco detekti tiun jam ekzistantan (evidente, mi simpligas pli komplikan decidproceduron). Same devas okazi ĉe la decido uzi raditerapion aŭ ĥemiterapion aŭ ĥirurgian proceduron en la kuracado de kancera malsano, ĉar ĉi-kaze la radiaktiveco estas simpla ero de la ekvacio.

Pri utiligado en la produktado de energio la decidprocezo devus esti la sama, eĉ se kun pli da eroj en la ekvacio. Oni pesu racie avantaĝojn kaj malbonaĵojn, kaj la respektivajn riskojn de ĉiuj energifontoj. Kaj tie ĉi mi devas substreki evidentaĵon: elektra nukleenergio ja havas riskojn kaj malavantaĝojn. Do, se iam iu diras al vi ke temas pri teĥnika decido, kiun oni lasu al spertuloj, aŭ ke temas pri io tute pura kaj sekura, tute ne kredu tion. Sed same, ĝi ne estas la diablo, kiun oni foje aŭskultas, kaj kiun oni devas kondamni dekomence.

La decido estas politika. Politika en la plej nobla senco, ne en tiu partia, kiun oni ofte renkontas en la debato. Politika, ĉar la elekto dependas de la preferoj kiujn homoj havas en sia socia interago. Iuj homoj tute ne volas sperti riskojn, kaj preferas pli trankvilan vivon, eĉ se pli malriĉan. Aliaj preferas sekurecon en la ricevo de elektro, sen dependado de aliaj faktoroj. Iuj volas pagi kiom eble malplej, aliaj ne hezitas pagi pli se tio havas aliajn kompensojn. Iuj timas komplikajn instalaĵojn kaj grandajn firmaojn, aliaj sentas sin pli protektataj de ili. Al iu ne plaĉas dependi de teĥnologio dominata de iuj superpotencoj, aliaj preferas ne dependi de krudmaterialoj eltirataj en landoj kiujn ili ne fidas. Por mi mem la afero de la reziduoj tre gravas, dum por aliaj tio estas sekundara.

Mi do ne volas fari pornuklean pledon. Mi mem ne havas klaran opinion, kaj ne scias kion mi voĉdonus en eventuala referendumo pri nuklea energio en mia lando. Mi nur volas insisti pri tiu neceso bone pesi la alternativojn. La afero ne estas simpla, kaj certe ne helpas tiu tipa partia divido pornuklea = dekstrema / kontraŭnuklea = maldekstrula, kiu almenaŭ mialande plagas kaj distordas la debaton. Ne devus mirigi ke troviĝas ekologiistoj kiuj ne principe kontraŭas tiun energifonton, kiam oni komparas ĝin kun aliaj alternativoj.

Sed mi komprenas ke timo al katastrofo ne estas neglektinda pesilo. Kiel dirus Zamenhof, timo havas grandajn okulojn. Sed ĝi estas malbona konsilisto, kaj bedaŭrinde la mastrumado de risko en nuntempa socio — en kiu la atento al novaĵoj tiom ofte pritraktiĝas sen atento al kunteksto, kaj kie politikistoj kaj decidantoj tiom timas erari eĉ pri neglektindaj aferoj — tre malfacilas kaj fuŝemas.

Persona noto

Mi devenas el karbominista familio. Miaj avoj, onkloj, kuzoj, paĉjo, miaj du fratoj, pluraj miaj amikoj de infanaĝo, ĉiuj estis ministoj. Por mia ĉirkaŭaĵo, la danĝero fariĝis io ĉiutaga, sed ĝi ne estis la ĉefa bariero por decido, kvankam evidente oni multe batalis por ĝin minimumigi. Kiam miaj fratoj eklaboris en la mino, miaj gepatroj ne kontentis, sed akceptis la riskon kiel parton de la viva ekvacio.

Kiam mi estis laboranta en la nuklea sektoro, ekfermiĝadis la minoj de mia regiono, unu post la alia. Miaj fratoj estis trafitaj de tiu cirkonstanco, kaj mi helpis en ilia dungiĝo en mia tiama firmao kaj sektoro. Mi neniel havis problemojn akcepti la nuklean riskon, kaj fakte konsideris kaj plu konsideras ke ilia nova risko estis videble pli malgranda ol la antaŭa, eble nur kompensata pro pli alta danĝero pro pli ofta transporto.

Unu el la fratoj konservas portempan ligitecon kun la sektoro, sed moviĝis aliloken. La alia plu laboras en radiprotektado en nuklea centralo ĝemela al tiu de Fukuŝimo. Fakte, se io simila okazus en centralo kie mia frato laboras, li sendube estus unu el la laborantoj proksimaj al la koro de la problemo. Mi do sentas la tragedion tie kiel propran, kaj mi scias ke laborantoj en atomcentraloj havas sentojn tre vivajn, eĉ se supraĵaj taksoj povas vidigi ion malsaman.

Kaj mi ne dubas ke li agus kiel tiuj herooj. Simple ĉar estas lia devo kaj lia respondeco.

Permesu ke mi finu per aludo al la heroaj laborantoj de la instalaĵo de Fukuŝimo. Mi tre ofte legas en hispanaj kaj alilingvaj ĵurnaloj ke la konduto de la laborantoj en la japania centralo ŝuldiĝas al iuj reguloj de devo en la japanio agadmaniero, kaj iuj eĉ parolis pri la honorkodo de samurajoj, kaj pri similaj ŝablonaĵoj. Ne estas tiel: mi certas ke ĉiuj laborantoj en ĉiuj landoj de la mondo agus same. Mia frato kaj ĉiuj liaj kolegoj. Simple ĉar estas lia devo kaj lia respondeco. Same kiel ministoj ne hezitas riski sian vivon kiam iliaj kolegoj estas enterigkaptataj, aŭ fajrestingistoj penetras domon brulantan, tiuj profesiuloj faras kion ili sentas kiel sian devon.

Ili estas herooj, nedubeble. Sed estas signo de la tempo ke fari sian laboron estas konsiderata heroeco. Eble ĉar en tiu ĉi socio de konsumado oni forgesis ke laboro estas la ĉefa fonto de digno. Mia frato estus tre fiera kontribui al la estingo de problemo, mi estus tre fiera je li. Kaj mi konsiderus tion plej normala faceto de la homa vivo kaj de la riskoj kiujn ĉiuj ni devas iam alfronti.

**

Artikolo en sia originala formo publikigita unuafoje en la blogo de la aŭtoro: http://www.delbarrio.eu/blo/2011/03/timo-sento/

INTERVJUO

Tim Morley kontraŭ Esperantujo

Rogener Pavinski

Post naŭ jaroj post la IJK en Liberec, Ĉeĥio, mi povis denove partopreni Internacian Junularan Kongreson ekster Brazilo. Mi ĉeestis la ĉi-jaran IJK-n en Badajoz, Hispanio (Mi profitas por gratuli la organizantojn pro la bela aranĝo). Tiam, krom revidi la amikojn kaj koni tute novajn interesajn personojn, mi povis finfine ludi la (fi)faman ludkarton “Kartoj Kontraŭ Esperantujo” pri kiu mi nur antaŭe aŭdis.

Mi ne nur ludis ĝin sed ankaŭ babilis kun la tradukinto de la ludo, la brito Tim Morley.

Se vi ne konas lin persone, eble lin rekonos de retaj videoj, kiel la TEDx-prelego pri Esperanto aŭ tiu “BBC parolas pri Esperanto”. Dum nia babilado, eble influata de iom da alkoholaĵo — la IJK-fama Tinto de Verano (Ruĝa Somero) — ni interkonsentis pri intervjuo por Kontakto, ĉefe pri tiu ludo, sed evidentiĝis poste ke malgraŭ la ŝajno, li konsideras Esperanton ankaŭ kiel serioza afero.

Tim instruis la lingvon al infanoj en bazlerneoj dum kelkaj jaroj kadre de programo, kiu kvankam ne plu ekzistanta, permesis ke Esperanto havu ekutiman pozitivan atenton en la Brita amaskomunikiloj. Li nun ĉiujare ĝuas la instruadon kadre de SES — Somera Esperanto-Studado, aranĝo, kiun li forte rekomendas. Mi ankaŭ rekomendas ke vi spektu lian TEDx-prelegon, ludu Kartoj Kontraŭ Esperantujo, kaj se vi havas la ŝancon, partoprenu lian klason kaj tostu bieron kun Tim. Mi faris tion kaj rezulte vi nun povas ĝuis intervjuon. Ho! Ni ankaŭ rekomendas reklami Kontakto-n al viaj geamikoj!

1. En kiom da televidprogramoj vi jam aperis en Britio pro Esperanto? Ĉu homoj rekonas vin surstrate?

Ha, ne, oni ne rekonas min surstrate. Eĉ sufiĉe multaj kolegoj kaj amikoj ne scias, ke mi iam aperis televide.

Estis nur du aperoj, laŭ mia memoro — unu ĉe The Paul O’Grady Show, kie mi sidis iom hazarde kun Kelly Clarkson kaj instruis al ŝi Esperanton antaŭ ĉ. 3 milionoj de televid-spektantoj. Kaj la alia estis The One Show, kiam mi pasigis posttagmezon kun iu komika heroo mia, Arthur Smith, babilante pri la projekto Springboard to Languages.

2. Kio estas Springboard to Languages, kaj ĉu la programo daŭre aktivas?

Springboard estis projekto kreita de la eduka fako de la Esperanto-Asocio de Britio. La celo estis instrui Esperanton al infanoj en bazlernejoj kaj dungi iun por sendepende testi la lingvokapablon de la infanoj kompare kun aliaj infanoj, kiuj ne lernis Esperanton. Kadre de tio ni faris ankaŭ Comenius-projekton, t.e. interŝanĝoj per Esperanto kun lernejoj en Germanio kaj Hungario, kun vojaĝoj pagitaj de la Eŭropa Unio.

Bedaŭrinde la projekto ne plu aktivas. Ĝi estis planata kiel 5-jara projekto, fakte daŭris kelkajn jarojn pli, sed ne plu. Kaj bedaŭrinde, la fina testado de la infanoj ne kondukis al klara konkludo pri la propedeŭtika efiko de Esperanto.

3. Do, tio estas forta bato kontraŭ la vaste diskonata propedeŭtika valoro de Esperanto, rekonita de antaŭaj esploroj, ĉu?

Laŭ scienca vidpunkto, oni neniam montris ion ajn pri la propedeŭtika valoro de Esperanto, se mi ne eraras. En ĉiu antaŭa eksperimento (kaj honeste, ankaŭ en Springboard) estis metodikaj problemoj, foje gravaj, kiuj malvalidigas ajnan konkludon — ekz. nesufiĉaj partoprenantoj, memelektita grupo de lernantoj, k.s.

Sed: la fakto ke ni ne trovis avantaĝon pro studado de Esperanto ne signifas, ke ne estas avantaĝo, nek ke Esperanto malutilas. Eble ni malbone instruis ĝin. Eble ni testis pri malĝusta aspekto de lingvoscio. Eble la aliaj infanoj havis elstare bonajn instruistojn pri la franca/hispana/ktp.

Por vere atingi konkludon pri tio, oni bezonus multe pli grandiozan projekton kun miloj de partoprenantoj, sed la kosto de tio evidente estus altega.

4. Ni esperantistiĝis samepoke, en 2001. Kiel vi malkovris Esperanton tiam?

Kelkajn jarojn antaŭe, mi faris korespondan kurson pere de E.A.B., sed tiam ne renkontis alian Esperantiston. Sed en 2001, en nova laborposteno en Francio, mi hazarde troviĝis en malgranda oficejo kun kolego, kiu flue parolis Esperanto, eĉ edukis tri denaskulojn, do mi tuj petis, ke li instruu la lingvon al mi.

5. Kiel de komputila programisto vi fariĝis Esperanto-instruisto?

Post miaj studentaj jaroj, mi ne vere sciis kion mi volis fari, krom esti tre tre for de mia hejmo dum iom da tempo! Mia solvo por tio estis pasigi du jarojn en Tajlando, kie mi instruis la anglan, do mi fakte estis lingvo-instruisto antaŭ ol esti programisto.

Sekvis magistriĝo pri komputika lingvistiko, kaj la posteno kiel programisto (en Francio) temis pri programado de lingvaj sistemoj. Fakte, ĉiu en la oficejo estis kaj programisto kaj lingvisto; mi multon lernis pri ambaŭ fakoj, kaj pri la franca lingvo mem.

6. Via video pri la temo en TEDxGranta havas preskaŭ 200 mil spektojn. Ĉu vi ricevis inviton? Kiel aliaj esperantistoj povus partopreni?

Estis preskaŭ hazardo, fakte! Umante iun tagon en Twitter, mi malkovris la TEDxGranta-eventon per pepo de unu el la organizantoj, kiu diris ke “Ni preskaŭ findecidis pri la prelegontoj”. Nu, mi pensis, preskaŭ findecidis signifas ankoraŭ ne findecidis, do mi rapide sendis skizon de mia prelego, kaj ili akceptis la proponon.

Mi ege ĝuis fari tiun prelegon, kaj se mi estas iel ajn fameta, almenaŭ ene de Esperantujo, temas ne pri la televidaj aperoj sed pri tiu TEDx-prelego.

7. Vi instruas ankaŭ en SES. Kiu estas via sperto kaj pri la aranĝo ĝenerale?

SES estas mia preferata Esperanto-aranĝo de la jaro. Ĝi estas ĉiam tre bone organizita de sperta teamo, sed krom tio, ĝi havas bonegan etoson kvazaŭ kiel IJK, kun sufiĉe multaj junuloj, koncertoj, karaokeo, tre aktiva drinkejo kaj diskejo, sed ĝi havas ankaŭ po 4 horojn ĉiutage de instruado de Esperanto. Mi ĝuegas la instruadon, kaj vere vidas tagon post tago la kreskon de memfido kaj flueco ĉe la lernantoj. Mi senhezite rekomendas ĝin al iu ajn kiel unuan “vizitindaĵon” en Esperantujo, sed eĉ por pli spertaj Esperantistoj ĝi havas klasojn pri literaturo, pri tradukado, ktp. Aliĝu!

8.Por kiu nivelo vi instruas, kaj kiun metodon vi uzas?

Mi ĉiam instruas la B2-nivelo (t.e. meza/altmeza nivelo, laŭ la eŭropa sistemo). Mi k.e.p. multe paroligas la lernantojn dum la kurso, laŭ la t.n. komunika metodo. Mia celo estas, ke homoj ĝuu la lernadon, kiu fakte estas multe pli efika pro la ĝuo! Mi uzas proprajn rimedojn, kiujn mi kreas kaj evoluigas jaron post jaro.

9.En 2014 vi kreis esperantlingvan version de kartludo, kiun vi nomis Kartoj Kontraŭ Esperantujo. Ĉu vi povas rankonti pri kio temas?

Ah jes, tio! Temas pri traduko kaj adaptiĝo de la iom fi-furora usona ludo Cards Against Humanity. La originala ludo eldoniĝis laŭ permesilo Krea Komunaĵo, kiu donas al iu ajn la rajto traduki, adapti kaj reeldoni la ludon. Do tion mi faris — mi forigis multajn referencojn al usona kulturo, kaj aldonis amason de Esperantujaĵoj, ekz. nomoj de konataj Esperantistoj, eventoj, situacioj kiujn kongresanoj tuj rekonos, ktp.

10. Ĉu ĝi vekis ian reagon de pli prudemaj esperantistoj? Kiel la homoj povas ekhavi ĝin?

Malpli ol 24 horoj pasis inter la publikigo de mia esperantlingva ludo kaj la unuaj plendoj pri tio. “Ne taŭga por decaj homoj,” oni diris. “Tio ofendas min,” diris aliaj. Kaj certe estas tabuaj, maldecaj kaj ofendaj vortoj en la ludo. Sed unue, tio amuzas (aliajn!) homojn, kaj mi trovis, ke dum la ludado, homoj permesas al si diri ŝokajn frazojn, kiuj estus socie neakcepteblaj ekster la ludo, sed inter amikoj kaj proksimuloj, estas amuze tiel ŝoki unu la aliajn kadre de ludo.

Por ekhavi ĝin, vi povas elŝuti la dosierojn kaj presi aŭ presigi ilin. Mi mem produktis kelkajn ekzemplerojn (vidu ligilon fine de la intervjuo).

11. Ĉu vi faris tradukojn de aliaj ludoj aŭ de io alia, ĝenerale?

Mi faris kelkajn aliajn kartludojn, kaj aktuale prilaboras du novajn ligitajn al la furora video Dek Bovinoj. Antaŭ kelkaj jaroj mi tradukis la kanton Melody Dean de Amanda Palmer; ĉe YouTube oni povas vidi La Perditan Generacion, kiu kantas mian tradukon dum koncerto. Kaj antaŭ loooonga tempo nun, de 2002 ĝis eble 2007, mi gvidis grupon de tradukantoj, kiuj prilaboris Esperanto-version de la programaro OpenOffice.

12. Pri kio vi ŝatus paroli, sed mi ne demandis? Ĉu Briteliro?

Ho, fek’. Kion mi povus diri pri tio? Ke mia registaro propravole ŝajne volas kripligi nian landon dum pluraj generacioj? Ke la subtenantoj jam ŝanĝis siajn promesojn de “multege pli da mono por niaj hospitaloj” kaj “malpli da enmigrantoj” al “post 50 jaroj Britio estos pli bona” kaj “ni amase aĉetu manĝaĵojn kaj kuracilojn nun ĉar neniu certas kio okazos post la eliro”? Kia kretenaĉa projekto; mi hontas aktuale pri mia lando.

Kartoj Kontraŭ Esperantujo

https://timsk.wordpress.com/2014/02/05/kartoj-kontrau-esperantujo/

“Mia celo estas, ke homoj ĝuu la lernadon”

“Ne taŭga por decaj homoj”, oni diris (pri la ludo).

INTERVJUO

Ale Kossabela — Kameleono de la E-muziko.

Rogener PAVINSKI

Mi ne konas alian artiston — en nia esperantista kultura niĉo — kiu promenis tra tiom malsamaj muzikaj stiloj kaj kunlaboris kun tiom vasta gamo da muzikistoj kiel la argentinano Ale Kosabela (Alejandro Cossavella). Li jam registris kantojn en stiloj, kiuj iras de punkroko ĝis regeo, kaj inter ili troviĝas ankaŭ tango, bosanovo kaj eĉ hiphopo.

Plia pruvo de tiu kameleona trajto estas la ĵusa aperigo de lia kvara albumo, Tro. La disko estis kreita kunlabore kun la bando Vojaĝo. Dum Ale komponis kaj registris la voĉojn en Brazilo — kie li loĝas de kelkaj jaroj — la aranĝojn, registradon kaj miksadon prizorgis Jean-Claude Patalano en Francio. (Legu lian rakonton pri ĉi tiu sperto en la aparta kadro).

Malgraŭ ke en Tro ne estas “tro” da miksiĝantaj stiloj, kiel en la du antaŭaj albumoj, liaj supre priskribitaj trajtoj ĉeestas en formo de kunlaboro kun aliaj artistoj, en la facila akcepto de “plurmana laborsistemo” kaj en la enmeto de kanto, kiu poemas pri furzo meze de aliaj, ni diru, “ordinaraj” kantoj.

Kiel homo, kiu sin rapide konformas al ĉiuj novaj situacioj, Ale Kosabela ankaŭ aperigas videojn en Youtube kun novaj verkoj kaj versioj. Fine de la pasinta jaro li publikigis muzikvidee E-version de la fama Space Oddity, de David Bowe — konata kiel la kameleono de rokmuziko. La aktorado, kiun li plenumas en la video Spaca Strangaĵo, kiun mi kaj li registris en la bieno Bona Espero, sendube estas plia atesto ke Alejandro Cossavella estas la kameleono de la Esperanta muziko.

Jen via dua nur-bita albumo, ĉi-foje partnere kun Vojaĝo! Ĉu vi povas rakonti kiel ekis tiu kunlabora albumo?

Kiam mi verkis la kantojn de Tro, mi estis loĝanta en la bienlernejo Bona Espero, kiu situas en la brazila kamparo. Tie ne eblis produkti aŭ registri ilin. En parolo kun Floreal Martorell, de Vinilkosmo, li sugestis ke mi kontaktu Jean-Claude Patalano, kiu jam estis ludinta en la disko de Strika Tango, por scii ĉu li kaj Vojaĝo interesiĝus pri kunlaboro. Mi kontaktis lin kaj ili akceptis. Do, mi registris la voĉojn en Alto Paraíso kaj ili faris la aranĝojn kaj registris la muzikinstrumentojn en Francio.

Kiom da tempo postulis la produktado de Tro? Mi supozas ke ne estas facile aranĝi tiom multe da malsamaj kontribuoj. Ĉu vi renkontis iun persone aŭ ĉio estis farita per la reto?

La produktado postulis proksimume unu jaron, ĉefe pro tio ke ĉiuj donacis siajn talentojn kaj liberajn horojn al la projekto. Mi ege ŝatintus renkonti ĉiujn persone por registri kaj kundividi momentojn, sed ni devis labori per la reto. Danke al la bona volo de la kontribuantoj, kiuj kantis kaj ludis en malsamaj urboj, la disko ekzistas.

Tamen vi jam estas alkutimiĝinta al tiu plurmana muzika kunlaborado en viaj antaŭaj albumoj. Ĉu ne? Ĉu vi ne bedaŭras tiel havi ne plenan regon de viaj kreaĵoj?

Miaj kreaĵoj... Nu! Mi iel suspektas ke ni homoj povas reordigi, direkti, eĉ imagi kaj realigi niajn mensajn bildojn, sed kredi ke ni ja kreas, ŝajnas al mi iom troece (por uzi adjektivon rilatan al la disko, kiu motivis ĉi-intervjuon). Kaj pensi ke tiuj kreaĵoj estas ja niaj, eĉ pli. Kiuj ni estas? Eble mi “vojaĝis” tro multe, sed mi ege ŝatas la plurmanan, plurkoran laborsistemon. Almenaŭ en mia kazo, kunlaboroj ĉiam kunportis pli bonajn rezultojn ol individuaj entreprenoj.

Ĉu vi akompanis la preparadon de la aranĝoj de proksime aŭ vi lasis ĉion en la manoj de Jean-Claude?

Mi akompanis la proceson, sed Jean-Claude laboris libere. Li sendis al mi proponojn pretajn kaj mi donis sugestojn, ĉefe rilate al la naturaj sonoj, kiuj aperas en kelkaj kantoj kaj al detaloj de la miksado.

Ŝajne vi neniam aperigis eĉ du albumojn kun la sama muzikgrupo. Al kio tio ŝuldiĝas, laŭ vi?

Ĉefe al la fakto ke post La Porkoj, mi ne plu havis stabilajn bandojn kaj mi produktis laŭbezone kaj laŭeble. Kaj laŭoportune...

La kantoj de tiu ĉi albumo estis verkitaj en la bieno Bona Espero. Ĉu tio laŭ vi iel influis la komponaĵojn?

Jes, certe. En tiuj tempoj mi spertadis tion kion mi nomis “Zen-retiriĝo”. Mi estis tute trankvila, en tiu bela naturo, en tiu mirinda silento. La kantoj aperis trankvile, flue, senbezone.

Kiel vi klarigas tion, ke en Tro, apud metaforaj kaj filozofaj tekstoj, troviĝas ankaŭ kanto, kiu pritraktas furzon (Raŭkaj Krioj de la Ver’)?

Tion mi ne povas klarigi. Kiel mi ĵus diris, la kantoj ekaperis, same kiel furzoj. Mi iom dubis ĉu tiu kanto devus esti parto de la disko aŭ ne, sed post iom da meditado mi komprenis ke ĝi estas esenca, se ne la fundamento de la disko. Eĉ se ĝenerale rigardataj kiel vulgaraj, aŭ rekte malagrablaj, furzoj havas, krom la gasliberigajn fizikajn efikojn, la kapablon memorigi al ni ke ni ne devas esti tiom seriozaj.

Kiel la kovrila bildo de Tro rilatas al la muzikvideo de Spaca Strangaĵo? Ĉu vi povas rakonti pri tiu muzikvideo, kiel ĝi estiĝis?

Nia versio de la kosma aventuro (se uzi vortojn de La Perdita Generacio) de la Majoro Tom certe naskiĝis en la sama periodo en kiu naskiĝis la disko, pro tio ke ili rilatas. Almenaŭ el mia vidpunkto, la disko havas ian revan, kosman karakteron, do, ni pensis ke estus bone ke ankaŭ la kovrilo iel sugestu tion. Pri la muzikvideo... Mi estis en Bona Espero, jam tradukinta la tekston de tiu kanto, kiam kara Esperanta amiko, kiu, krom muzikisto estas filmreĝisoro, vizitis la bienon. Li ne venis kun la intenco fari videon, kaj ankaŭ mi ne pensis pri tio, sed dumparole, la ideo naskiĝis. Kaj ni ĝin realigis per la rimedoj, kiujn ni havis tie kaj tiam: simpla fotilo kaj lia motorciklo kiel spacoŝipo. La filmado estis simpla kaj amuza, sed danke al lia profesia muntado la rezulto estas multe pli bona ol mi atendis.

Via lasta albumo, Revolucio en Pajleraro datiĝas de 2009. Kial 10 jaroj sen muzikaj novaĵoj? Kiujn estontajn planojn vi povas malkaŝi nun?

Eble pro tio ke mi malkovris ke mi estas “plurpotenciala” homo (fakte mi ĵus legis tion en revuo), kaj dum tiuj jaroj mi interesiĝis multe pri aliaj fakoj kaj okupoj. Mi ŝatus iam ludi la diskon vive, prefere kun kelkaj aŭ ĉiuj kunlaborantoj, kaj eble eĉ kun aliaj esperantistaj muzikistoj. Rilate al estontaj verkoj, mi ankoraŭ scias nenion, sed rilate al venontaj registroj, mi ege ŝatus ke ili okazu kun la homoj kune en la sama loko, ne nur pro tio ke tio estos pli amuza, sed pro tio ke tio estus pli “homeca”.

Komentu vian diskografion:

1. Ŝako — La Porkoj (1999)

Estis mia unua projekto en Esperanto. En tiu epoko, miksiĝis en mia kapo la influoj de Sex Pistols, Iggy Pop, unuflanke, kaj Pink Floyd kaj The Doors en la alia. Estis la florado de miaj punkecaj jaroj. Ekde tiam, mi iom trankviliĝis.

2. Tom Jobim en Esperanto — Brazila Kolekto (2002)

La unua ideo estis registri 14 diskojn kun E-versioj de brazilaj artistoj. Ni revis pri 14 diskoj ĉar en tiu epoko la homoj ankoraŭ aĉetis fizikajn diskojn. Ni ankoraŭ ne sukcesis produkti tiujn diskojn, sed almenaŭ Flavio Fonseca revivigis la projekton per sia bonega retejo kie li prezentas tradukojn kaj videojn en Esperanto.

3. Civilizacio — Strika Tango (2004)

Estis tre agrabla kaj tuja. Mi havis la kantojn kaj renkontiĝis kun la basludisto, kuracisto kaj amiko, por ilin provi duope. Ni ŝatis la rezulton kaj parolis kun alia amiko, kiu ludis perkutilojn. Ni provludis du fojojn kaj registris la diskon en unu vespero. Poste, JCP aldonis instrumentojn en Francio. Kelkfoje mi iom bedaŭras ke ni registris en Argentino tiom rapide, sed tuj poste mi ne plu bedaŭras ĉar mi decidis ke bedaŭrado nek utilas nek produktas pli bonajn rezultojn.

3. Revolucio en Pajleraro (2009)

Temas pri kolekto de unuopaj produktadoj kun malsimilaj proponoj. La titolo venas de libro de Masanobu Fukuoka, japana terkulturisto, biologo kaj filozofo. Mi kredas ke pli bona traduko de la titolo de la libro estus “Revolucio en Pajlero”, sed iu diris “Pajleraro” kaj ni devojiĝis...

4. Tro (2019)

Mi kredas ke en la momentoj “Tro” de niaj vivoj ni havas speciale bonajn okazojn por redirekti niajn energiojn. Kompreneble, multfoje en tiuj momentoj ni ankaŭ deziras malaperi kaj rezigni pri ĉio, kaj redirekti nenion, sed se ni havas la klarecon por iom distancigi nin de la cirkonstancoj, ni povas alfronti novajn aventurojn kun renovigitaj energioj.

Jean-Claude Patalano [JCP.jpg]

“Tro estis alvoko de Floreal Martorell de Vinilkosmo, kiu demandis ĉu mi povus aranĝi kantojn de Aleksandro Kosabela (Tiu demando ne estis surpriza al mi ĉar mi jam aranĝis kelkajn kantojn de Ale en lia antaŭa albumo Civilizazio). Ĉar mi havis tiam multajn agadojn kun mia bando Vojaĝo, mi pensis ke mi ne povos respondi al ĉi tiu peto. Tamen problemeto de sano devigis min ĉesi blovi en mia saksofono dum kelkaj monatoj.

Mi uzis do tiun tempon por fari la aranĝojn kaj fakte mi komencis vere ŝati tiun laboron ĉar Ale estis tre konsentema kaj lasis min tre libera en miaj konceptoj. Mia metodo por labori estas fakte tre simpla, mi respektas kiel eble plej multe la originalan verkon. En ĉi tiu okazo, estis la voĉo kaj la gitaro de Ale kiuj, en siaj plej subtilaj fleksaĵoj, donis al mi la necesan materialon por mia laboro. Tamen la laboro estis pli granda ol mi antaŭvidis ĉar Ale sendis al mi per Interreto, eĉ je la lasta minuto, ne nur siajn surbendigitajn voĉojn sed ankaŭ plurajn aliajn de Ana Burenius, Ĵomart kaj Nataŝa, Amir Hadziahmetovic, aŭ la bason de Pancho Corrao aŭ la gitaron de Flávio Fonseca (Ili surbendigis mem siajn voĉojn kaj instrumentojn en sia lando).

La talento de ĉi tiuj artistoj estis tiel granda ke mi kompletigis la verkon kun vera ĝojo. En ĉi tiu aventuro, mi ankaŭ devis trovi aliajn muzikistojn por ludi la aliajn partojn. Feliĉe la muzikistoj de Vojaĝo (Gilles Bénard: klavaroj, Didier Kerboull: baso, Didier Jéol: drumo) tuj akceptis partopreni en la projekto. Ale sugestis ke mi aldonu al la disko unu el miaj komponaĵoj. Unue mi rifuzis ĉar mi pensis ke ni ne havas sufiĉe da tempo por fari tion, sed poste mi pensis ke mi povus verki malgrandan poemon pri fluto kaj kunmeti sonojn de fluto kiel moderna pentrarton. Tio estigis la titolon Malproksimaj limoj, kiu enkondukas kaj finas la albumon. La rezulto estas internacia kunlaboro kun tre diversaj kaj, mi pensas, tre plaĉaj muzikaĵoj, prezentata de Ale kaj ĉi tiu mirinda ilo, kiu estas Esperanto”.

***

“Kunlaboroj ĉiam kunportis pli bonajn rezultojn ol individuaj entreprenoj”.

“El mia vidpunkto, la disko havas ian revan, kosman karakteron”.

Intervjuo

Dolchamar

Ne plu juna, nek idealista

de Rogener Pavinski

Dolchamar estas finna muzikgrupo, sed tiu ĉi nomo antaŭnelonge estis kvazaŭ sinonimo por “Ĉu vi pretas? !” - titolo de ĝia unua ŝlagro de ĝia unua albumo “Lingvo Intermonda” de 2000. La sinonimo ŝanĝiĝis, la ŝlagro en 2005 estis “Junaj Idealistoj” de la dua albumo “Rebela Sono”. Ambaŭ muzikaĵoj kaj respektivaj albumoj furoris inter junaj esperantistoj.

“Trajn’ nenien” la tria albumo de la finna bando, kiu koncipiĝis en la fruo de la jaro 1999, prezentas novan stilon por sia muziko samkiel okazis inter la unua kaj dua albumoj. Ĉu “Trajn’ nenien” same plaĉos al la publiko, kiel la antaŭaj? Tion provas repondi Patrik Austin, la fondinto kaj kantisto de la grupo en la intervjuo por Kontakto

La muzikgrupo ĉiam travivis ŝanĝojn - konsiste, muzike kaj eĉ nome - de Dolcxamar al Dolchamar, kaj preskaŭ Dolĉamar. Sed la metamorfozo ankaŭ atingas la kantiston Austin, kiu rakontas ke la bando jam ne estas la sama kaj ke ne plu indas esti idealisto. Ĉu estonte Dolchamar estos sinonimo por “Maljunaj konformistoj”?

Kiu estas la diferenco inter Dolcxamar de “Lingvo intermonda” kaj Dolchamar de “Rebela Sono”

kaj “Trajn’ nenien”? Kiel la publiko reagis al ĝi?

Oni povas diri, ke Lingvo Intermonda estas elektronika muziko, Rebela Sono estas rokmuziko kaj Trajn’ nenien iuspeca “monda fuzio”. Verdire la albumojn faris krom mi preskaŭ tute diferencaj muzikistoj, kaj tial la muziko ŝanĝiĝis. La intenco estis ĉi-foje skribi Dolĉamar ĉapelite, sed fakte mi forgesis ŝanĝi tion en la kovrilo. Mi uzis piratajn programojn, kiuj tute fuŝis mian komputilon, sed sukcesis savi la bildon, kiu nun estas.

Komence kelkaj homoj ŝajnis esti iom suspektemaj pri la albumo, sed certe estis ankaŭ tiuj, kiuj tuj ŝatis ĝin. M.T.R. estis jam sukcesa en niaj koncertoj en Esperantio antaŭ la apero de la albumo.

Kial “Trajn’ nenien” estis unue lanĉita en la reto kun la nomo “Trejn tu Noŭer” kaj nur poste sur oficiala KD? Kiuj estas la diferencoj inter tiuj du versioj?

Trejn tu Noŭer estas la originala versio pri la albumo. Ĝi estas multlingva kun teksteroj en la angla, la franca kaj la hispana krom Esperanto. La propono fari tut-Esperantan albumon venis de la diskeldonejo Vinilkosmo, kaj laŭ mi estis amuze fari ankaŭ tion kaj havi la albumon en kd-formato. La Esperanta albumo havas pli bonan sonon kvankam ĝi estas iom pli simpla, ĉar mi ne aldonis novajn tekstojn por anstataŭigi la alilingvajn partojn, mi nur reregistris kelkajn mankintajn voĉajn partojn.

“Trajn’ nenien” estas ilustrista per bildoj de plaĝo, tamen Finnlando estas pli konata kiel frosta lando. Ĉu iu kialo por tio?

Certe, ni intencis fari ion tre “nefinnan”. Vidu, ke mi kaj miaj muzikistaj amikoj kreskis ludante punk-, rok- kaj metalmuzikon. Metalmuziko estas popularega en Finnlando, oni aŭdas ĝin ĉie. Mi persone tediĝis pri ĝi kaj volis fari la malon, kvankam ankaŭ la bandanoj influis sur la novan stilon. Ni volis lerni ludi la instrumentojn per diferenca tuŝo. Tamen la foton prenis nia drumisto Hannu en Rimini, kiam ni estis survoje de la UK en Florenco al la IJK en Sarajevo — ni volis vidi San Marinon.

En la malantaŭa kovrilo estas bildo kaj frazo kiu diras “Sponsorata de Castro Cola - 5 cendojn por la popolo de Kubo”. Kion ĝi signifas?

Bone, kompreneble temas pri amikara ŝerco, sed eble mi ŝuldas klarigon. Mi estis interŝanĝa studento en la universitato de Lund, en suda Svedio. Mi havis la oportunon loĝi en “Smålands nation”, la iam-fifama alta domo por politike maldekstremaj studentoj. Mi havis ĉambron en la plej supra etaĝo. Tamen, anstataŭ trinki Coca Cola, homoj trinkis “Cuba Cola”, ĉar oni kredis, ke parto de la profito iras al Kubo. Tio tute ne veras, kaj mi iom ridis legante prie, kiam mi iris al la kompania retpaĝo por serĉi eventualan reklamemblemon por la kovrilo. La unua ideo estis peti permeson uzi la emblemon de Cuba Cola, sed poste mi tamen kreis tute propran varbmarkon... Kaj se iu akuzas Dolchamar pri trompi aĉetantojn, mi sendos 5 cendojn al Castro!

Dolchamar jam ludis rokon, hiphopon kaj nun ludas popon kaj regeon. Kiel vi difinas ĝian muzikon?

Nu, vi jam difinis... Fakte la muziko denove ŝanĝiĝos, ĉar la nuna bando ne plu ekzistas. Mi havas planon transloĝiĝi al alia lando kaj poste koncerti sola per samplilo kaj aliaj teknikiloj. Ni havis invitojn al Esperantaj festivaloj en la somero de 2011, sed ni ne povos partopreni, ĉar la drumisto havos nupton kaj nuptan vojaĝon ĝuste juni-julie. En tiu situacio laŭ mi ne plu indas ekzerci, ĉar ni ne havas komunan planon por la estonteco.

Ĉu vi planas fari ion similan al Eric Languillat / Inicialoj DC, kiu ankaŭ solkoncertas?

Mi tre ŝatas Inicialojn DC kaj ni bone amuziĝis, kiam Eric vizitis Finnlandon pasintsomere. Sed anstataŭ videaĵoj mi planas koncentriĝi sur la teknikaĵoj kaj fari muzikon sola sed pli-malpli vive ĉeesta.

Via antaŭa albumo “Rebela Sono” staris ĉe la plej bonaj diskoj en Esperanto. Kial la ensemblo de Rebela Sono disiĝis?

Ne demandu! Estis grandaj kvereloj tiutempe. La klavaristino volis kunigi min kun nia manaĝerino, kaj el tio rezultis katastrofo. Do temis pri inaj problemoj. Muzike mi tediĝis pri la metalroka stilo, en kiu la muzikistoj ludis. Kelkfoje oni devas nur agnoski, ke oni estas en malĝusta kompanio kaj serĉi amikojn aliloke.

Dolchamar estas konata ankaŭ pro la lingvaj ludoj kaj eksperimentoj. Ekde kiam vi ŝatas fari tion?

Verŝajne ekde mia infaneco. Sed mi vidas ankaŭ, ke Esperanta muziko povas funkcii ambigue por homoj, kiuj ne parolas Esperanton, sed komprenas almenaŭ kelkajn vortojn. Fakte muzikisto, kiun mi konas, ĵus verkis kanton inspirite de nia peco “Ni festis unu nokton”. Mi iom aŭskultis la tekston, kaj ĝi ĝuste parte similas al la mia, sed ankaŭ aldonas ion novan.

Vi iam asertis ke vi preferas “skii kaj ludi glacihokeon semajnfine ol turnei en fumaj drinkejoj”. Ĉu tio siginifas ke vi prefere tenas muzikon kiel hobion? Ĉu vi neniam havis la intencon vivteni vin per muziko?

Ĉu mi ja diris tiel? Nu, mi estis profesia muzikisto iam en la 90-aj jaroj. Mi amis turnei kaj registri albumojn, sed malamis la reston: la radiostacian politikon, kontraktojn, muzikgazetojn, la intermuzikistan hierarkion ktp. Krome mi sentis, ke mi ne plene povas esprimi min en rokbando. Mi volis fari mian propran aferon, sed devis tro kompromisi por vivteni min, kaj fine mi ne plu volis daŭrigi tiel. Nun mi povus provi denove.

Kiel vi vidas la kreskon de la retaj medioj por distribui muzikon anstataŭ la fizikaj kodiskoj?

Mi persone nuntempe aŭskultas muzikon ĉefe komputile. Antaŭe mi uzis iTunes, sed nun mi preferas Spotify. Nia muziko estas en ambaŭ medioj, sed mi ne jam trovis alian Esperantomuzikon tie. Mi kredas, ke la estonteco de esperantomuziko estos en la sama formato, kiel alia muziko. Kompaktdiskoj estas ankoraŭ bezonataj, sed muzikaŭskultado jam signifaparte estas en interretaj servoj.

Ĉu vi ankoraŭ taksas vin “juna idealisto”?

Vi havas malfacilajn demandojn! Kiam mi skribis la tekston “Junaj idealistoj”, ĝi ja temis pri mi, eĉ se iom ironie. Nuntempe mi ne plu vidas, ke indas esti idealisto. Nu, ŝajnas al mi, ke mi antaŭe pensis tro multe kiel la filozofo Immanuel Kant: Oni devas vivi ĝuste, kaj kio estas ĝusta por ĉiuj, estas ĝusta por la individuo. Nuntempe mi vidas, ke mi estas tro diferenca kompare al “la pliparto”, ke mi tamen devus sekvi miajn proprajn regulojn. Krome mi ne plu kredas, ke eblas ŝanĝi la mondon per muziko. Povas okazi, ke mi iel faras mian parton, kaj feliĉe estas multaj aliaj, kiuj sukcesas fari pli ol mi.

Via eksa membro Leena Peisa nun ludas en la Finna rok-grupo Lordi sub la kromnomo Awa. Ĉu vi ceteraj ŝatas la ŝtonrokon de Lordi? (Demando de nia leganto @FechjoCesarano per Twitter)

Neniu el ni aŭskultas Lordi. La aspekto de la bando superbas, sed la muziko estas iom laciga. En Finnlando Lordi iĝis popularega inter 3-9-jaraj knabetoj. Poste oni kritikis, ke ĝia spektaklo estas tro timiga por infanoj, kaj aliaj muzikistoj formis porinfanajn metalbandojn kun dinosaŭraj kostumoj. Mi memoras, ke mi tre entuziasmis, kiam Lordi faris sian unuan muzikvideon “Would You Love a Monsterman?” kaj eĉ montris ĝin al Leena, kiu abomenis ĝin! Estas bone, ke niaj amikoj, la knabinbando Clamour, rekomendis ŝin por la bando. Tamen temas pri peza laboro. La maskoj kaj kostumoj estas malkomfortaj kaj ekstreme ŝvitigaj, kaj mi imagas, ke ne plaĉas aŭskulti la kriadon de Sinjoro Lordi ĉiuvespere. Tamen, ĉion por distro!

Kion homoj atendu el Dolchamar estonte?

Espereble venos la koncertoj. Mi havas multajn ideojn, kiel realigi la spektaklon. Sed ĝuste nun mi bezonas paŭzon sen Dolchamar. Kiam venas la inspiro, venas ankaŭ la muziko.

Punaiset Messiaat

Estas la finnlingva rokgrupo, en kiu anis Austin de 1991 ĝis 1997, kiam li translokiĝis al Londono, kie li fondis la Dolcxmar-projekton.

INTERVJUO

Rogener PAVINSKI

En 2015 la revuo Kontakto organizis la 2-an Muzikan Konkurson, en kiu partoprenis 14 konkursaĵoj el diversaj stiloj kaj el diversaj landoj, kiuj nun estis aŭskultitaj preskaŭ 9 000 fojojn. Martin & La Talpoj kaj La Perdita Generacio estas la venkintoj en la kategorio “Kanto de la Jaro” de la 2-a Muzika Konkurso de Kontakto. La Princino, de Martin & La Talpoj ricevis la 1-an lokon kaj La 100-a Fojo de La Perdita Generacio ricevis la 2-an lokon en la voĉdonado de la ĵurio.

La venkinto en la kategorio “Premio de la Publiko” estas la kanto Tiu Brakumo Unika de Lucio Avitabile kaj Roberto Pigro. La kanto ankaŭ ricevis la premion “Nova Talento”.

Al tiuj 3 venkintoj ni faris 3 demandojn pri la konkurso, kies respondojn vi legas ĉi-sube.

Diru iom pri la premiita kanto. Kio estis la inspiro por ĝi?

Martin Wiese

La semo de la kanto venis en mian kapon dum mi promenis, kaj tio fariĝis la refreno. Kutime mi komencas per la muziko, sed ĉi-foje venis la melodio kune kun la vortoj. La frazo pri la princino kiu gajnas la princon, bone kongruis kun temo kiu multe okupas miajn pensojn: kio okazas kun homoj kiam ili atingas la celon? Kial tiel multaj kaptiĝas en la genraj roloj kaj strebo al ĉiam pli da posedaĵoj, kvankam evidente ĝi ne feliĉigas ilin?

Tomas Frejarö (La Perdita Generacio)

La 100a fojo ekestis tre rapide. Tiam ni ĵus aŭdis ke Varsovia Vento planas sian 100-an elsendon, kaj volis kontribui al la jubileo. Mi volis krei malpezan melodion kaj ni sentis ke fajfado taŭgus. La teksto celas samtempe kaj omaĝi ilin kaj montri evoluon de ni kiel esperantistoj. Iom malkutime, Anna ne ludas gitaron sed frapskatolon, dum Tomio ludas gitaron, Karina bason kaj Hendjo blovklavaron. Ankaŭ Nujo, mia filo tiam kvarjara, partoprenas per sia infaneca elparolo de “Varsovia Vento bla bla bla...”

Roberto Pigro

Tiu brakumo unika estas kanto kiu laŭdire tuŝas la animon pro la sincera kaj profunda maniero, kiel ĝi estis interpretita de la kantisto. Mi tradukis la originalan itallingvan tekston al Esperanto kaj ludis pianon, dum Lucio registris en Italio la kant-parton per sia eksterordinara kaj nekredebla voĉo. Li estas konata kantisto en Italio, laboris en televido, skribis kantojn por famaj artistoj (unu el ili, Valerio Scanu, gajnis iam ankaŭ la festivalon de Sanremo) kaj kunlaboris kun popularaj muzikistoj kiel Franco Fasano kaj Loredana Errore.

La tre fama kantisto Ron, aŭtoro de la originala itallingva versio kaj historia kunlaboranto de Lucio Dalla, gratulis nin dufoje pro nia kovraĵo en sia Fejsbuka paĝo. Tio ne okazas ĉiutage. Tiel liaj multaj ŝatantoj povis legi ion pri Esperanto (iuj opiniis, ke ĝi estas morta lingvo) kaj ĉiuj estis feliĉaj pri la ekzisto de tiel bonkvalita E-versio. Certe iuj voĉoj venis de tie, kaj ni dankas ilin pro la amika subteno.

Kio estas via opinio pri la muzika konkurso?

Martin Wiese

Mi malfacile povas havi opiniojn, ĉar mi tro malmulte scias pri la kialoj malantaŭ viaj decidoj. Ĉi-jare mi iom desapontiĝis ke la premio pri albumo malaperis, ĉar mi mem pli pensas pri ies verko kiel tuto ol unuopaj kantoj. Kaj mi mem tiel laboras. Sed poste mi eksciis ke vi apenaŭ ricevis aliĝintojn al tiu branĉo de la konkurso. Mi ankaŭ pensis ke novuloj estas verŝajne tro malmultaj por havi sufiĉe grandan elekton ĉiujare, sed eble mi eraras ankaŭ pri tio. Alia afero estas kiel agi pri la publika premio por eviti ke la artisto kun plej da amikoj gajnas. Sed mi ne havas respondon. Mi ĝis nun ne partoprenis konkursojn kaj ne vere havas sperton pri la afero.

Tomas Frejarö

Konkursi pri arto estas iom strange, tamen mi opinias ke muzikaj konkursoj en Esperanto estas tre inda afero, ĉar ili kreas intereson pri artistoj ne konataj al ĉiuj. Mi mem malkovris plurajn artistojn kaj kantojn pere de muzikaj konkursoj. Do mi volas elkore danki tiujn, kiuj organizas Esperantajn muzikajn konkursojn!

Se oni volas ke ankaŭ neesperantistoj interesiĝu pri Esperantomuziko, indus meti almenaŭ iom da informo en kelkaj aliaj lingvoj. Cetere indus diskonigi la konkurson, la partoprenantojn kaj la rezulton kiel eble plej multe dum aranĝoj, por instigi pluevoluon de la Esperantomuziko.

Roberto Pigro

Mia opinio estas ke ĝi faras ion tre altvaloran: ĝi donas al ĉiuj E-muzikistoj (ne gravas, ĉu profesiuloj aŭ amatoroj) unikan videblecon kadre de la esperantista komunumo, kie evidentas la postulo — deflanke de pluraj samideanoj — pri muziko pli kaj pli kvalita, kiu estas ankaŭ helpilo por la lernado de la lingvo. Oni volas montri al la mondo, ke Esperanto ja vivas kaj ke oni scipovas renovigi sin. Ni estas vokitaj pruvi, ke la produktado de kantoj daŭras spite al la malfacilaĵoj (dependantaj de la ekonomia krizo kaj ankaŭ de la krizo de la muzika merkato) kaj ke la E-muzikistoj en 2015 kapablas plenumi aktualan muzikon, el ĉiu vidpunkto (tekste, muzike, kante, aranĝe, teknike...). Mi tre ŝatis la kanton de Martin kaj la Talpoj, ne hazarde gajnintan, sed ankaŭ tiun de SoNori, kun tre belaj melodio kaj ritmo.

Kiuj estas viaj venontaj muzikaj planoj?

Martin Wiese

Miaj planoj estas pluregistri, eble eldoni kolekton de 3-4 kantoj nur Interrete, Pri eventuala nova albumo mi ne scias, ĉar ne eblas rehavi la monon por profesie registrita kaj presita kompaktdisko. Ni vidos. Kaj certe mi planas plu koncerti kiam mi havos la okazon!

Tomas Frejarö

Ni prilaboras nian kvaran studioalbumon. Krom distancajn kaj teĥnikajn defiojn, ni spertas malfacilaĵojn elekti la enhavon. Ni jam verkis tro da kantoj. De tempo al tempo ni pripensas fari duoblan albumon, kaj cerbumas: Ĉu estus la unua en Esperantio? Cetere mi revas fari koncerton dum iu fora UK. Ni vidos ĉu iam efektiviĝos...

Roberto Pigro

Certe daŭrigi la produktadon de altkvalitaj E-kantoj. Ni planas partopreni refoje venontjare kun kroma kanto kaj, se mi devas esti sincera, ni volas ĉiujare ĉeesti, ĉar tio amuzas nin kaj ebligas al ni donaci al niaj ŝatantoj aldonajn kantojn, por aŭskulti en aŭto, hejme aŭ laboreje. Ni volas proponi niajn originalajn kantojn, sed ankaŭ adaptojn de ekzistantaj italaj aŭ novgrekaj kanzonoj, tiel ke ili povas disvastiĝi kaj esti aprezataj en la tuta mondo.

Ni volus eldoni veran KD-on, almenaŭ ciferecan... Ni estas pretaj, ni havas sufiĉe da kantoj por plenigi tutan diskon.

INTERVJUO

Ĵomart kaj Nataŝa — 30 jaroj da kunkantado.

ROGENER PAVINSKI

Tiu ĉi historio eble estas iel simila al multaj: Vi eklernas Esperanton kaj eniras la movadon. Se vi estas muzikŝatanto, vi tuj deziras ekkoni kantojn originale verkitajn en Esperanto. Frue aŭ malpli frue vi renkontas la muzikon de Ĵomart kaj Nataŝa. Kaj ne estas malfacile kredi ke iel ĝi tuŝas viajn sentojn.

Ne hazarde la muzikon de tiu duopo — devenanta origine el Kazaĥio — aprezas ĉiu muzikema esperantisto. Kun kortuŝaj melodioj kaj tekstoj, kiuj parolas pri la intimo de la verkinto mem kaj la homa esenco ĝenerale, kun ĝiaj ĉiutagaj afliktoj, sukcesoj, revoj kaj sopiroj, ili spegulas kaj parolas pri ni mem.

Mi ne kredas necesa ilian formalan prezentadon ĉi tie. Same kiel parkerigi la himnon kaj regi la akuzativon, estas kvazaŭ devo koni ilin. Dubu pri via esperantisteco se ilian muzikon vi ne ĝuas! Cento da koncertoj kaj preskaŭ cento da kantoj en la 30-jara kuna kariero igas ilin referencoj en la E-muziko, kion atestas ankaŭ la diplomoj pri elstara arta agado ricevitaj el UEA lastjare.

Inter vinila disketo, kasedoj, kompaktaj kaj ciferecaj diskoj, la paro lanĉis 9 muzikajn albumojn kaj nuntempe firme kaj tre efike utiligas la modernajn rimedojn por publikigi videojn de siaj novaj kantoj en la reto. Foliuminte foliojn de ilia memoro, ni interparolis pri diversaj temoj, de la nuna reta agado ĝis la iama debuto en eksterlando en la jaro 1989. Kun vi, Ĵomart kaj Nataŝa.

Ĉu vi scias en kiom da E-renkontiĝoj vi koncertis? Ĉu vi havas iun apartan rakonton pri unu el ili?

Ĵomart: Antaŭe ni nombris ĉiun niajn oficialajn koncertojn, sed iel ni ne plu faras tion. Laŭ tiu listo estas 60 enskriboj pri niaj koncertoj. Sed mi devas diri, ke ĝis la jaro 1987 mi koncertis sola kaj tio ne eniras la liston. Ankaŭ post la apero de nia duopo “Ĵomart kaj Nataŝa” ni koncertis dum multaj Esperantaj aranĝoj en la tiama Soveta Unio kaj ankaŭ tio ne eniras la liston. En Svedio kaj apudaj landoj ni kelkfoje prezentis niajn kantojn sen noti tion en la liston. Ekzemple pasintjare ni koncertis kaj dum Esperanto-kurso en Lesjöfors kaj poste en kulturdomo por ne-esperantista publiko, kion ni faras ege malofte. La reagoj de ne-esperantista publiko ĉiam estas ege pozitivaj kaj se ni havus la eblon koncertumi dum la tuta jaro ni certe koncertus multe pli. Se mi divenu, la tuta kvanto de niaj koncertoj, grandaj kaj malgrandaj, estas ĉirkaŭ 100.

Nataŝa: Ĉiu koncerto havas apartan historion, sed eble la plej kurioza estis la koncerto dum la 30-a IJF en Torricella di Magione, Italio, en 2006. Ni koncertis tiam triope kun nia filino Carina. La etoso de la aranĝo estis ege bona kaj la kvanto de la partoprenantoj ne estis tiom granda. Sed kiam ni venis al la manĝoĉambro/kafejo, kie devis okazi nia koncerto, ni vidis grandegajn truojn en la laŭtparoliloj kaj malkovris ke unu el la tri mikrofonoj estas simpla kapmikrofono, ke la plafono estas malalta, ke la planko estas betona kaj de la kuirejo aŭdiĝas konstanta bruo de la fridujoj... Ni iĝis ege nervozaj, ĉar tio estis tute malbonaj cirkonstancoj por sukcesa koncerto. Aldone, Ĵomart havis problemojn kun sia gorĝo kaj ne povis kanti bone dum la provludoj. Sed malgraŭ ĉio la koncerto bonege okazis! Unu el niaj plej bonaj! Ĉio funkciis kaj sonis perfekte. La publiko estis perfekta kaj la akcepto varmega! Ni ofte rememoras tiun nian vojaĝon al la IJF, ankaŭ ĉar ĝi estis nia unua vizito al la belega Italio.

Ĵomart: Mi ankaŭ rememoras pri kurioza koncerto dum la rusia barda festivalo Gruŝinskij. Tio okazis antaŭ multaj jaroj, mi tiam ankoraŭ ne kantis kun Nataŝa. La festivalo estas ege populara, kutime havante ĉirkaŭ centmilon da vizitantoj. Mi venis al la festivalo nur por spekti sed ne por koncerti, sed inter la vizitantoj troviĝis kelkaj esperantistoj, kiuj petis min koncerti publike. Mi volonte konsentis kaj la organizantoj afable donis al mi unu horon por mia prezento. Do, la grandega rusparolanta publiko, plejparte neniam aŭdinta pri Esperanto, aŭskultis kun granda intereso kaj entuziasme aplaŭdis post ĉiu kanto. La koncerto estis sukcesa.

Vi estas verŝajne la plej produktemaj Esperanto-artistoj en Youtube, kun ofta aperigo de novaj kantoj kaj versioj.

Nataŝa: Ĵomart estas ege diligenta kaj kreema homo. Li konstante kreas novajn kantojn kaj la plej rapida maniero disvastigi ilin estas tra Youtube kaj Facebook. Krom tio, ni koncertas relative malofte por sukcesi montri ĉiujn niajn novajn kantojn dum la koncertoj.

Ĵomart: Ni uzas sociretajn mediojn pro pluraj kialoj. Unue, ni produktas multe da nova materialo sed koncertas malofte. Due, tio estas la perfekta medio por montri nian arton al la esperantistoj, kiuj ne havas la eblon vojaĝi al tiuj renkontiĝoj kie ni koncertas. Kaj kompreneble ni faras tion por allogi novan Esperanto-publikon.

Malgraŭ ke vi konstante verkas, via lasta fizika albumo aperis nur en 2012. Ĉu vi ne plu havas apartan ŝaton al la albumaj fizikaj formatoj?

Ĵomart: Fizikaj formatoj poiomete malaperas. La artistoj nuntempe povas vendi siajn registraĵojn uzante Interreton. Temas, kompreneble, pri ciferecaj formatoj. Oni ne plu devas havi KD-jn kun multaj muzikaĵoj, oni ja povas registri nur unu aŭ du kantojn kaj disvastigi Interrete, aldonante pli kaj pli da muzikaĵoj. Ni ankoraŭ ne rifuzas havi la fizikan albumon, sed la nuntempaj ebloj donas pli da libero al artistoj. La apero de nia sekva fizika albumo ankoraŭ ne estas diskutata.

Nataŝa: La malavantaĝo de la fizikaj KD-oj estas ke la esperantistoj aĉetas ilin — preskaŭ ĉiam — nur tuj post la koncertoj. Do, ni daŭre havas grandan stokon da malnovaj KD-oj hejme.

De kie venis la ideo fari E-versiojn por kantoj de la korea kantisto, kiujn vi prezentis dum la lasta UK en Seulo?

Ĵomart: Mi klopodas traduki popularajn kantojn de artistoj de vizitota lando. Tiel ni faris dum Arkones (Pollando), BET (Litovio), la UK en Seulo (Koreio). Ni intencas daŭre fari tiel, se ni trovos allogan materialon, kiu taŭgos al ni. Estas vere interese por ni konatiĝi kun la nacia kanta kulturo de lando kie ni koncertas. Kial ne fari agrablan surprizon por la publiko? Ni tradukis kaj prezentis ankaŭ famajn kantojn kiel “Nenio Ajn Gravas” (Nothing Else Matters, Metallica) kaj “Haleluja” (Leonard Cohen), ”La Nuboj” de la rusa bardo Vadim Jegorov. Ni plue faros tion dum ni havos intereson por tio.

La kantojn de la talentega korea kantisto Kim Kwang-Seok mi trovis en Youtube kaj mi estis agrable surprizita pri la vere alta kvalito de liaj kantoj. Li estas nacia legendo en Koreio. Lia kreado estas ege proksima al mia koro. Ni elektis du kantojn por traduko kaj prezento en la UK kaj la kantoj estis varme akceptitaj de la publiko. Ĉar mi ne posedas la korean, mi trovis proksimume 10 diversajn tradukojn al la angla, legis ĉiujn kaj kompilis mian propran varianton de la teksto, kiun mi poste esperantigis. La traduko estis por mi tre interesa kaj utila sperto. Mi esperas, ke niaj versioj de tiuj kantoj daŭre vivos en Esperantujo.

Via stilo estas esence la sama ekde la komenco. Ĉu vi pensas iam denove esplori stilojn kaj aranĝojn kiel en la albumo Amu min (2003)?

Ĵomart: Antaŭe mi multe cerbumis pri diversaj stiloj kaj al kiu stilo mi apartenas. Mi esploris diversajn gitarstilojn kaj kelkaj influis min. Ekzemple roko, hispana gitarludado, fingerstilo ktp. Sed nun, mi pensas ke ne gravas la stilo, sed gravas ke mi prezentu min, mian personecon, miajn pensojn kaj ideojn, gitarludante kaj kantante. Tamen foje mi ŝatus havi pli da instrumentoj sursceneje. Almenaŭ ankoraŭ unu gitaron kaj basgitaron. Sed tiam ni ne povos koncerti en Esperantujo tiom ofte, ĉar ĉiam temas pri kostoj kaj tempo. Kaj por la invitantoj kaj por ni mem.

Kiel vi kutime komponas? Kiel funkcias la kunlaboro inter vi?

Ĵomart: Preskaŭ ĉiam mi komencas per la teksto, nur kelkfoje venas unue muziko. Kiel ekz., la kanton Estu Humana!, kiu aperis lastjare, mi komencis krei per akordoj kaj melodio. Kiam mi estis kontenta pri la rezulto, mi komencis prilabori la tekston. Plej ofte, tamen, la teksto aperas unue kaj muziko aldoniĝas poste. Kelkaj tekstoj fariĝas kantoj ege rapide, aliaj postulas tempon. Ekzistas kelkaj, kiuj malgraŭ miaj penoj, fine ne povas fariĝi kantoj. Tiam mi simple forgesas pri ili. Mi ne estas poeto, do la tekstoj ne devas esti vere poeziaj. Mi versas per kantotekstoj. Tio devigas min ĉiam pensi pri ekvilibro inter teksta ideo kaj muzika formo. Nataŝa ofte venas kun siaj vidpunktoj, sugestoj kaj ideoj. Tio multe helpas. Kiam mi havas iun kanton en malneta formo, mi montras ĝin al ŝi. Tiam komenciĝas la formado de la kanto.

Nataŝa: Mi ne havas sufiĉe da tempo por okupiĝi pli pri muziko, do mi kutimas aldoniĝi al la kreado laŭ bezono kaj ebloj. Tamen la plej longan tempon postulas fakte la tradukitaj kantoj, ne niaj propraj. La melodie simpleca kanto Haleluja prenis tiom da forto kaj energio de ni du ke post preskaŭ du-semajna ĉiutaga kantado ni jam komencis malesperi kaj estis pretaj rezigni. Sed subite la kanto “adaptiĝis” al nia duopo kaj “eksonis”. Dum la UK en Koreio la publiko aplaŭde ekstaris post nia prezento de ĝi — do nia penado ne estis vana.

Carina, via filino, ĉu ŝi ankoraŭ interesiĝas pri muziko kaj kantas?

Carina daŭre interesiĝas pri muziko, sed bedaŭrinde ŝi ne havas tempon por Esperanto. Ŝi daŭre kantas kaj ludas gitaron, sed nuntempe angle. Tamen ŝi ĉiam kun varmo rememoras la tempon kiam ni kantis kaj koncertis kune. Mi esperas, ke Carina iam denove trovos vojon al Esperantujo.

Kian sintenon vi havas al via naskiĝlando, Kazaĥio? Kaj kiel vi vidas la nuntempan elmigradan krizon en Eŭropo?

Ĵomart: Ni loĝas en Svedio ekde la jaro 1991. En Kazaĥio restis mia fratino kaj tie estas entombigitaj miaj gepatroj. Mi neniam povos forgesi mian naskiĝlandon. Nataŝa kaj mi foje vojaĝas tien por renkontiĝi kun niaj parencoj. Mi povas kompreni la homojn, kiuj fuĝas al aliaj landoj por serĉi pli bonan vivon. Kelkaj faras tion propravole, aliaj estas devigitaj de la cirkonstancoj. La nuna krizo en Eŭropo certe estos solvita, ekzamenita kaj pridiskutita, kaj oni — espereble — faros pravajn konkludojn.

Nataŝa: Do mia naskiĝlando estis Soveta Unio, kiu ne plu ekzistas. Mi nun jam vivis pli en Svedio ol en Kazaĥio kaj krom miaj gepatroj kaj parencoj, ne multo ligas min plu al la lando. Kaj la respondon al via demando pri nia rilato al la enmigrada krizo vi trovos en nia kanto Estu Humana!

Mi ŝatus scii kiel Esperanto aperis en viaj vivoj kaj ĉu la kialoj, pro kiuj vi lernis ĝin, ankoraŭ gravas kaj aktualas por vi.

Ĵomart: Mia fratino donis al mi iun lokan gazeton kun koresponda Esperanto-kurso de Boris Kolker. Mi estis ĵus reveninta de deviga militservo kaj ŝatus lerni ion novan. Mi trovis brila la ideon pri neŭtrala komuna lingvo. Mi kontaktis s-ron Boris Kolker kaj post tri/kvar monatoj mi finis la kurson. Mi daŭre opinias, ke Esperanto estas bonega ideo kaj esperas ke iam ĝi estos vaste akceptita kiel helplingvo inter la popoloj. Sed, evidente, tio ne okazos baldaŭ. Dume ni faros tion, kion ni plej ŝatas — krei kaj muzikumi por la kara esperantistaro.

Nataŝa: Ĉu vi ŝatus diveni, kiu estis mia instruisto? Jes, vi pravas: Ĵomart. Li gvidis E-kurson por nia studenta grupo kaj dum la lecionoj li foje rakontis pri vojaĝoj al Esperanto-tendaroj kaj festivaloj kaj pri siaj koncertoj tie. Mi neniam antaŭe estis eksterlande kaj paroli iun “strangan” lingvon kun aliaj rusparolantoj ŝajnis por mi strange. Tamen dum mia unua internacia festivalo en Minsk, kiun partoprenis kelkaj eksterlandanoj, mi por la unua fojo povis vere “akcepti” Esperanton kaj atesti ke ĝi vere utilas. Danke al Esperanto ni povis translokiĝi al Svedio kaj danke al esperantistoj kaj al la lingvo ni povis pli rapide lerni la svedan kaj ankaŭ integriĝi al nia nova loĝlando.

Venontjare via kasedo Debuto en Eksterlando iĝos 30-jara. Kiel vi retrorigardas tiun tempon aktivaj en la E-muzika sceno? Ĉu vi planas ion jubilean?

Ĵomart: Mi kredas ke mi diskutis tion kun Nataŝa, sed ni ankoraŭ ne decidis. Certe ni faros ion, eble kreos novan kanton pri tio? Ni vidos...

Antaŭ 30 jaroj ni vivis en eks-Sovetunio kaj la kasedo povus egale nomiĝi “Debuto en ekstermondo”, ĉar la lando estis tiam fermita. Ni simple ne povis aĉeti bileton kaj vojaĝi alilanden. Mi kun varmo rememoras nian vojaĝon al IJS (Szolnok, Hungario) en la jaro 1989, nian unuan eksterlandan vojaĝon. Dum nia koncerto tie, László Szilvási faris sonregistron kaj tiel naskiĝis nia plej unua kasedo Debuto en eksterlando. Ni kore dankas lin pro tio. Ni estis tre junaj tiam, plenaj je esperoj kaj ideoj, naivaj kaj belaj. Nun... ni espereble ne plu estas naivaj sed ni daŭre havas junan koron kaj estas plenaj je ideoj kaj revoj!

Ĵomart komentas la diskografion

Somera Mondo (1989)

Vinila disketo. Enhavas 4 kantojn. Estas la unua E-disketo aperinta en la eksa Sovetio

Debuto en eksterlando (1989)

Ne estis planata la eldono. László Szilvási ĝin aperigis kaj disvastigis

Folioj de mia memoro (1990)

Martin Wiese proponis al ni registri la kasedon post nia koncerto dum KEF en Svedio kaj ni ĝoje jesis. Ni faris la registron en la apartamento de lia amiko-muzikisto en Stokholmo, sidantaj sur litoj. Ni registris ĉiujn 19 kantojn dum unu tago kaj ni certe daŭre registrus pli, sed la reĝisoro diris ke ni devas fini la registron. Nia amiko Franko Luin (nun ne plu kun ni) multe helpis pri la kasedo kaj ĝia eldono.

Vi kuras de vi (1992)

Multajn kantojn mi kreis en rifuĝejo en norda Svedio, kie mi kaj Nataŝa atendis respondon pri la restadpermeso.

Samarkand’ (1994)

Pluraj kantoj en ĉi albumo estis influitaj de nia hejmsopiro

Valso por amikoj (1999)

Nia unua KD. Ĝi vere rapide elĉerpiĝis

Amu min (2003)

La KD estas kunlaboraĵo kun Mikaelo Bronŝtejn, al kies versoj mi verkis melodiojn

ĴomArtaĵoj - La Ruĝa Albumo (2009)

ĴomArtaĵoj 2 - La Arĝenta Albumo (2012)

La KD-serio estis planata por tri albumoj, kiuj enhavu niajn plej bonajn kantojn kun nova muzika aranĝo. La unua kaj la dua albumoj aperis, sed ni vidu ĉu la tria realiĝos...

www.youtube.com/Jomka/videos

Paĝo kie la paro prezentas siajn kantojn per videoj.

https://www.facebook.com/ĴomNat/

Fanpaĝo de la duopo.

“Ni daŭre havas junan koron kaj estas plenaj je ideoj kaj revoj!”

“Estas vere interese por ni konatiĝi kun la nacia kanta kulturo de lando kie ni koncertas.”

INTERVJUO

Ĵak Le Puil: 35 jaroj da sencenzura klinikado

Rogener PAVINSKI

Ĵak Le Puil - kanzonisto, redaktoro kaj tradukisto. Dum sia preskaŭ 40-jara dediĉo al Esperanto, la franco estas unu el tiuj, ne multaj, kiuj tiom longe kaj seninterrompe produktis en plurflanka agado.

Kiel kantisto li jam registris 5 albumojn, el kiuj 4 aperis kasedoforme: “Danĝera Ul’” de 1977, “Revenas mi” de 1982, “De Pont-Aven al Varsovi’” de 1985 kaj “Ne donu tro” de 1993. La lasta kaj unua ko-disko estis “Mi estas” de 2004. Kiel tradukisto, ekde 1981 kune kun Armela LeQuint li aperigis preskaŭ dekon da titoloj elfrancigitaj kaj krome li ankaŭ estis ĉefredaktanto de la Franca-Esperanto-vortaro Lepŭil lanĉita en 1992 kaj por kiu nuntempe planatas suplemento.

Sed verŝajne la plej kara inter liaj “gefiloj” estas La Kancerkliniko, la gazeto, aŭ “zageto” (kiel li mem nomas ĝin), kiu ĉi-jare fariĝas 35-jara. Ne pro tio ke ĝi pli gravas ol la aliaj aktivaĵoj, sed simple ĉar ĝi estas unika.

La gazeto trimonata, kiu havas kiel devizon “Politika, Kultura, Skandelema kaj Ajnista” regule aperadas ekde 1976 kaj estas kvazaŭ simbolo de libereco en la Esperanta arta movado.

En ĝi aperas tute sensenzure: poemoj, eseoj, noveloj, politikaj artikoloj kaj desegnoj - kio multe kontribuis al la Esperanto-kulturo kaj certe influis sur aliajn projektojn, kiel la “Vola Püg’”-gazeto, kiu ekzistis antaŭ kelkaj jaroj. Malgraŭ tio, la ĉarma gazeto, simplece kunmetita, estas malmulte konata inter esperantistoj, pro tio KONTAKTO decidis doni al vi la ŝancon ekkoni iom pri ĝi kaj pri la senlaca Ĵak Le Puil, kiu malgraŭ pluraj aktivaĵoj, surprizas nin pro la fakto ke li neniam estis plentempa esperantisto.

Kio venis unue, kantado, tradukado aŭ La Kancerkliniko?

Unue kantado en la franca ekde 1961, en Parizaj kabaredoj, junulardomoj, kulturdomoj, restoracioj ktp, en Esperanto ekde 1974, en multaj landoj, i.a. en Brazilo en 1988 okaze de la SAT-kongreso kaj dum kvin jaroj en la Esperanta pariza kabaredo “La Ruza Kruĉo”. Due, La KancerKliniko fine de 1976 kaj trie tradukado ekde 1981.

Kiel kreiĝis LKK?

Triope, Septier, Danvy, Le Puil, ni prizorgis la gazeton de la junaj SAT-anoj “La Juna Penso”. Post artikoloj pri drogoj kaj samseksemeco, ni havis akrajn riproĉojn de la Plenumkomitato de SAT (ni “misuzis” la monon de la laboristoj!). Tial ni decidis krei “liberan zageton”, kie cenzuro ne ekzistos.

Ĝi havas sufiĉe malkutiman nomon por gazeto. Kiel ĝi ekhavis ĝin?

Ni metis plurajn nomojn en ĉapelon, kaj poste elektis hazarde la unuan nomon kiu prezentiĝis! Ĝin proponis Jopetro Danvy. En tiu nomo oni povas vidi ian referencon al la verko de Solĵenicin “La pavilono de l’ kanceruloj”. Sed antaŭ ĉio ĝi estas ja provokema titolo!

La Kancerkliniko ekzistas jam de 35 jaroj, al kio vi atribuas tion?

Al la fakto ke neniam venis konkurenca “zageto”. Ankaŭ al la fakto ke ne ĉiuj e-istoj estas fridpisuloj! Multaj homoj konscias ke nur en LKK ili povas aperigi siajn tekstojn kaj desegnojn: ja ĉiam aperas desegnitaj bendoj, ĉefe de Serge Sire kaj Arnau, en LKK, ofte erotikaj, pornaj por la supre cititaj fridpisuloj!

“Politika, Kultura, Skandelema kaj Ajnista”. Ĉu tiu devizo ekzistas ekde la komenco?

Komence LKK estis nur “politika kaj kultura”. Post pluraj atakoj ĝi iĝis plie “skandalema” kaj por montri ke ni fajfas pri ĉiuj kritikoj, ĝi plie iĝis “ajnista” (tion trovis Serge Sire). Ja ankaŭ la ĵus aperinta numero iĝis scienca! Kial ne? Humuro rajtigas ĉion, ĉu ne?

Kiuj estis la skandaloj en LKK?

En la unuaj jaroj kiam ni aperigis poemon de Aldo de Giorgi, iu Napokapo minacis nin pri proceso. Same kiam ni aperigis preskaŭ blankan paĝon por anonci ke Silfer gajnis (gaj-nis) la premion “La verko de la jaro”, konkurso kiun li mem kreis la antaŭan jaron! Ankaŭ kun SAT komence ni havis plurajn problemojn kaj la tiama prezidanto de la Plenumkomitato nomis nin, Le Puil, Septier, Danvy — la tri kreintoj de LKK — “La tri sennomaj nuloj”; Sekve de tio, Serge Sire (la kvara musketero, kiu akompanas nin ekde la numero 1 — do tuj post la numero 0) faris desegnon kie la kapoj de la tri estis anstataŭigitaj per grandaj nuloj!

Kiel vi taksas ĝian kontribuon al la Esperanta kulturo? Ĉu ĝi havas la ĝustan prestiĝon kiun ĝi meritas?

Al LKK kontribuis amaso da homoj. Per noveloj, poemoj, desegnoj, eseoj, politikaj artikoloj. El la plej konataj, jen William Auld, Reto Rossetti, Georgo Lagrange (S. Elgo), Aldo de Giorgi (ĉiuj kvar bedaŭrinde mortis), Stefan Maul, Istvan Ertl, Jorge Camacho, Kris Long, Michel Duc Goninaz, Mao Zifu, Stefan MacGill, Renato Corsetti, Mikaelo Bronŝtejn, Peter Browne, Ionel Onet, Manuel de Seabra, Arnau... (senkulpigu min tiuj kiujn mi forgesis!). Notindas ke ĉiuj tiuj homoj spontane verkis en LKK. Ni neniam privilegiis konatajn aŭtorojn, kaj larĝbrake akceptis kaj as kaj os tute nekonatajn homojn — gravas nur la kvalito, la originaleco; cenzuro ne ekzistas en LKK, iras rubujen nur la seninteresaj tekstoj! — Ni neniam celis prestiĝon... tamen ne malĝojigis nin konstati ke sep mencioj pri LKK eniris PIV-on — kaj ni eĉ ankaŭ ricevis la premion Grabowski!

Kiel funkciadis la kabaredo “La Ruza Kruĉo”?

Spektaklo okazis po unufoje monate de oktobro 1978 ĝis januaro 1982; dum la unuaj kvar jaroj en kafejoj ĉirkaŭ la placo de l’ Bastilo, kaj la lastan jaron en Montmartra kabaredo, kie mi ankaŭ kantis en la franca ĉiun semajnon. Meznombre ĉeestis kvindek spektantoj. La ĉefaj kontribuantoj estis: Georgo Lagrange, Jopetro Danvy, Solen kaj Arno Lagrange, Serge Sire, Laŭrenco Septier, Armela LeQuint, Michel Audibert kaj du kantistoj Michel Kavlan kaj mi mem. Ankaŭ pluraj nefrancoj estis invititaj; Ĝanfranko Molle, Marĉela (ambaŭ el Italio), Stefan MacGill kaj Loes Demmendaal (Nederlando), Triksini (Germanio), Marilu (Svisio). Post la fino de la ĉiumonata kabaredo, skipo prezentis spektaklojn en diversaj lokoj, i.a. en la UK de 1982 en Antverpeno, kie William Auld diris al ni post nia parodio de la ĉefteatraĵo, ke ĉi lasta pli bonis ol la teatraĵo mem!

Kial nur 11 jarojn post via lasta kasedo, vi registris vian unuan ko-diskon?

Ĉar tutsimple mi atendis proponon de iu eldonisto! Mi ne havis sufiĉe da mono por pagi studion kaj muzikiston (mi ja akompanas min per gitaro, sed por disko pli bone ke mi tion ne faru!). Dank’ al Flo (Vinilkosmo) mi povis registri mian unuan K-diskon, kun la akompano de JoMo. Mi nun havas sufiĉe da materialo por dua ko-disko, do eble post malpli ol 10 jaroj tio okazos...

Viaj malnovaj kasedoj jam ne plu aĉeteblas, ĉu vi jam pensis disponigi ilin en Interreto, por ke la pli juna generacio povu koni ilin?

Ne. Mi preferus ke tiuj kasedoj iĝu ko-diskoj! Pri disponigo en interreto povas decidi nur la eldonistoj (Edistudio kaj Vinilkosmo, krom “Ne donu tro”, kiun mi mem eldonis). Kaj vi konas la problemon pri piratado en interreto! Multe kostas registradoj kaj ne ĉio povas esti akirebla senpage. Provu tion ĉe panvendisto kaj mi dubas pri la rezulto!

Kiuj estas la kriterioj, per kiuj vi elektas la verkojn kiujn vi trakudas?

Mi ĉiam tradukas librojn kun mia kunulino Armela LeQuint. Ĝis nun aperis: “Florville kaj Courval” de Sade, “La maljunulino kiu paŝis en la maro” de San-Antonio, “Higieno de l’ murdisto” de Amélie Nothomb, “Paĉjo, kio estas rasismo?” de Tahar Ben Jelloun, “Vojaĝo ĝis noktofino” de Céline, “Jules Verne esperantisto!” de Lionel Dupuy”, “La leciono” de Ionesco, “Sonĝoj de Kristalo” de Jérôme Leroy. La kriterioj estas variaj: unue trovi valoran tekston famkonatan aŭ ne, kaj due provi alfronti defiojn. Ekzemple pri la novelego de la Markizo de SadeFlorville kaj Courval” barakti kun la stilo de la franca lingvo de la dek-oka jarcento, ĉe “La maljunulino” kun slangaĵoj kaj multaj “tabuaj” vortoj, kaj ĉe “Vojaĝo ĝis noktofino” de Céline (unu el la plej grandaj francaj verkistoj de la dudeka jarcento), kun lia stilo “populara”, “slanga”.

En la 90-aj jaroj estis kritikoj rilate al la vortaro Franca-Esperanto redaktita de vi. Kiel vi nun vidas la aferon? Ĉu vi havas planojn lanĉi novan eldonon de tiu vortaro?

Unue ne nur mi redaktis tiun vortaron, sed skipo, el kiuj la du ĉefaj anoj ja estis mi kaj Jopetro Danvy. Estis kelkaj kritikoj sed ankaŭ multaj laŭdoj (ekz. de Manuel de Seabra, kiu mem faris plurajn vortarojn kaj bone scias pri kio li parolas!). Mi havas planon tre baldaŭ aperigi suplementon.

Kiuj estas viaj estontaj planoj, kaj kiun estonton vi vidas por LKK?

Kun Armela mi preskaŭ fintradukis “La lasta minuto antaŭ la sturmo” (356 paĝoj) de juna franca verkisto, tre maldekstre engaĝita kaj pli kaj pli konata, Jérôme Leroy (jam aperis ĉe la Eldonfako de SAT “Sonĝoj de kristalo” de la sama aŭtoro). LKK daŭre aperos, kaj daŭre venas novaj kunlaborantoj al nia Kliniko. Kompreneble ankaŭ plezurigus nin se venus novaj abonantoj. Iam ni sloganis: “LKK, la zageto kiu baldaŭ havos pli da kunlaborantoj ol da abonantoj”. Sed tamen pri mono mi ĉiam elturniĝis, ofte kun helpo de kelkaj homoj. Mi ne kredas ke LKK postvivos min, sed mi esperas ke tiam kreiĝos samspeca gazeto. Ĉiel Armela diris al mi ke LKK estas mia “dancistino”... kaj ŝi preferas tiun ĉi al tiuj de iu Stros Kan*! Do...

* Dominique Strauss-Kahn — Franca politikisto akuzita pri seksperforto kontraŭ hotelĉambristino.

Ĉu vi estas plentempa esperantisto?

Ne! Mi ne estas kaj neniam estis! Tamen ĉiutage pro La KancerKlinko, niaj tradukoj, la korektado de la SAT-Amikara gazeto “La Sago”, mia tiea rubriko “Libro vivas pli longe ol unu sezono”, miaj kanzonoj, la reviziado de la vortaro “français-Espéranto” kaj la prezidanteco de la grupo de Bourges (kun la redaktado de ties bulteno)... mi esperantumas dum pluraj horoj!

Pliaj informoj pri la gazeto, akireblas ĉe

lkk@free.fr

Por aŭskulti fragmentojn el “Mi estas”

http://www.vinilkosmo-mp3.com

“Multaj homoj konscias ke nur en LKK ili povas aperigi siajn tekstojn kaj desegnojn”

“Cenzuro ne ekzistas en LKK, iras rubujen nur la seninteresaj tekstoj!”

“Ne ĉio povas esti akirebla senpage. Provu tion ĉe panvendisto kaj mi dubas pri la rezulto!”

INTERVJUO

Chuck Smith — En la teknologia generacio

Rogener PAVINSKI

La 38-jara usondevena esperantisto Chuck Smith havas vastan repertuaron de avangardaj paŝoj por kaj per Esperanto. Inter la plej lastaj, troviĝas la rolo kiel estro de la teamo, kiu instruas Esperanton en la populara lingvolerna retejo Duolingo (kiu en du jaroj atingis sume pli ol milionon da eklernintoj) kaj partnere kun Richard Delamore (Jutubisto konata kiel Elvidea) lanĉis la apon* Amikumu!

Amikumu helpas trovi la plej proksimajn esperantistojn, kiuj ankaŭ havas la apon. Oni povas kontakti ilin, babili kaj eble renkontiĝi. Kelkaj (ĉu vere serioze?) eĉ asertis ke la programo helpis ilin kaŝiĝi de aliaj esperantistoj... Por konstrui ĝin, ili pasintjare lanĉis publikan financo-kampanjon, kiu ricevis entute 26 mil eŭrojn (trioble pli ol la dekomence petitaj 8 000 eŭroj) el 429 homoj kaj asocioj, inter kiuj Universala Esperanto-Asocio. Ĝi estis lanĉita sabate la 22-an de aprilo. Dum la unua tago ĝi ekhavis pli ol mil novajn uzantojn.

Estas tiuj, kiuj eĉ asertas ke tiu eta programeto povas ŝanĝi Esperantujon. Mi ne scias, sed eble la homoj pro eŭforio iom troigas. Esperantistoj foje estas tiel facile ravataj de momentoj kiam “nia lingvo” havas la eblon montriĝi al pli vasta publiko. La vero estas ke ne eblas nei la grandan pezon, kiun la teknologio akiris kaj akiros en nia vivo, sed pri niaj esperoj la tempo donos la repondon. Dume, Chuck respondas al la niaj ĉi-sube.

Kiun analizon vi faras post 3 monatoj de la lanĉo de Amikumu?

Ni nun ĵus superis 5000 uzantojn en 100 landoj. Ni fakte atendis havi 10 000 post la unua monato, sed fine ni konkludis, ke ni simple ne povas krei esperantistojn, do ni finfine plene kontentas pri tiu rezulto. Niaj plej fortaj landoj estas, laŭvice: Usono, Brazilo, Germanio kaj Ĉinio. Niaj plej fortaj urboj estas: San-Paŭlo, Seulo, Berlino, Pekino kaj Londono.

Kiuj estos la sekvaj planoj por la disvolviĝo de la apo?

Nun, kiam ni vidis kiel bone ĝi funkcias por Esperanto, ni disvastiĝos al aliaj lingvoj kaj urboj: unue al la jida kaj poste en kvar kanadaj urboj: Montrealo, Toronto, Otavo kaj Kebeko por ĉiuj lingvoj. Tio okazos inter la 25-a kaj 27-a de aŭgusto kune kun la Montreala LangFest (Lingva Festivalo).

Kiel la aldono de pliaj lingvoj al Amikumu povas helpi Esperanton?

Tiel neesperantistoj aliĝos kaj miros, ke tiom da homoj parolas Esperanton ĉirkaŭ ili! “Sed mi kredis, ke Esperanto estas morta lingvo.” Estas malfacile kredi tion, kiam ni havas 5000 uzantojn!

Ĉu Amikumu funkcios ankaŭ por aliaj planlingvoj?

Jes, por ĉiuj lingvoj, kiuj havas ISO-kodon (ekzemple ĉe: https://en.m.wikipedia.org/wiki/Codes﹍for﹍constructed﹍languages) kaj krome Tokipono, Slovio, la dotrakia kaj la altvaleriana (lingvoj de la popularega televidserio Ludo de Tronoj). Ni krome donas subtenon al Tokipono kaj Slovio por ricevi ISO-kodon.

Ĉu plu evoluas la E-kurso en Duolingvo, de kies teamo vi anas?

Jes ja! Unue mi ŝatus mencii, ke pli ol miliono da homoj aliĝis al kurso de Esperanto ĉe Duolingo! Duolingo ofertas kursojn por parolantoj de la angla kaj hispana. Ni ankaŭ jam eklaboris por kurso por portugallingvanoj. Pri la kurso por la angla, ni ĵus finkreis la duan version de la kurso (kun ĉiuj frazoj kontrolitaj de la Akademio de Esperanto) kaj atendas voĉregistradon kaj finan testadon. Verŝajne ĝis ĉi tiu artikolo estas en la manoj de la legantoj, ni jam lanĉis ĝin.

Ĉu vi rimarkas diferencojn ĉe la rilato al la movado inter la nova generacio de esperantistoj kaj la via, kiam vi eklernis?

Certe! Mi multege pensas pri tio lastatempe fakte. La antaŭaj generacioj atendas, ke ĉio funkciu papere kaj poŝte, dum la nova atendas, ke ĉio estu cifereca. Ni vidas tion tre forte rilate al Amikumu: multaj maljunuloj ne vidas la sencon en ĝi, dum junuloj diris: “Mi bezonas tion hieraŭ!” Krome estas homoj en mia aĝo, kiuj kreskiĝis en analoga mondo, sed plenkreske vivas en cifereca mondo kaj tiel komprenas ambaŭ pensmanierojn.

Tiu temo fakte estas tiom ampleksa, ke mi verŝajne povus verki tutan artikolon pri tio!

Kiuj aliaj apoj mankas por esperantistoj? Vortaroj? Eble PS devus havi sian propan apon?

Mi kredas, ke la plej granda manko nuntempe estas apo de PIV, kiu funkciu kiam oni ne havas retaliron. Mi kredas, ke multaj homoj eĉ pretus pagi por tio. Ni ankaŭ bezonas pli bonan vortaron angla-Esperanton. Mi havas kelkajn en mia iFono, sed mi ofte trovas normalajn vortojn, kiuj ne ekzistas tie.

Pri Pasporta Servo, estus bele havi apon, sed mi kredas, ke retejo taŭga por porteblaj aparatoj tamen tute bone taŭgas. Estus krome bonege se povus esti apo en kiu oni legas revuojn kiel Kontakto, Esperanto kaj La Ondo, sed mi tamen ne mem scias ĉu estas sufiĉe da legantoj por ke tio estu inda. Verŝajne pli taŭgus uzi eksteran liveranton (third party) por tio, sed mi ne bone konas tiajn sistemojn. Simple gravas, ke kiom eble pli ofte neesperantistoj vidu Esperanton en tute ordinaraj lokoj en la reto.

Kiel vi vidas la evoluon de voĉrekonaj tradukteknologioj? Ĉu laŭ vi iam baldaŭ ili povos influi la emon al lernado de fremdaj lingvoj?

Ili nun estas en la infana etapo por fremdaj lingvoj. Verŝajne ni vidos pli seriozan uzadon de tio en lingvolernado post 10 jaroj.

Multaj homoj, eĉ junuloj, pro enuo aŭ saturiĝo, pli kaj pli distanciĝas de la sociaj retoj. Kion vi pensas pri tio?

Mi tute ne vidas tion, sed distanciĝon de Fejsbuko kaj Tvitero. Ili iras al sociaj retoj por pli junaj homoj kiel Instagram kaj Snapchat. Kiel ni vidas per Amikumu, homoj ankaŭ rimarkas, ke kvankam saĝtelefonoj disigas nin de aliaj personoj, inverse la interkonatigaj apoj kunigas homojn.

***

*apo — slange por “aplikaĵo por saĝtelefonoj”

Simple gravas, ke kiom eble pli ofte neesperantistoj vidu Esperanton en tute ordinaraj lokoj en la reto.

INTERVJUO

Gerrit Berveling — Plivalorigante la Esperantan literaturon

Paŭlo Silas

Krom persista esperantisto dum pli ol 40 jaroj, Gerrit Berveling estas tradukisto kun impona kolekto, membro de la Akademio de Esperanto (ekde 1989) kaj pastoro de La Remonstrantoj — malgranda progresisma kristana eklezio en Nederlando. Li havas vidpunktojn, kiujn malfacile oni trovas ĉe pastoroj, pastroj aŭ klerikoj ĝenerale.

Lerninte Esperanton pro sia bopatrino kaj tuj interesiĝante pri ĝia vasta literaturo, li sentis allogon pro la fakto ke la lingvo funkcias ne nur inter intelektuloj. Sed tio ne malhelpis al li grave kontribui al la traduka Esperanto-literaturo tra la jaroj, kontribuo, kiu estis honorigita per la Diplomo pri Elstara Arta Agado de UEA en la UK de 2013 en Rejkjaviko.

Ĉe tradukado li ofte okupiĝas pri bibliaj tekstoj, sed ĉe originala verkado rimarkindas la aŭtobiografiaj tekstoj. Lia lasta libro, “Kiu ĉi mi?”, konsistanta el antaŭaj nun komplementitaj tekstoj, laŭ Gerrit estas lia difinitiva aŭtobiografio. En la intervjuo kiu [malsupre] sekvas, ni havas la eblon ekkoni iomete liajn opiniojn kaj aktivaĵojn.

La Esperanta publiko estas malgranda kaj tiom pli tia estas la Esperanta kristana publiko. Vi multe tradukis kristanajn tekstojn. Kial, se tiom malgrandas la publiko?

Mia unua traduko estis el Tertuliano, ĉar lia Apologio estas konata kiel unu el la plej komplikaj tekstoj Latine. Do, defion mi serĉis. Ke poste la Novan Testamenton mi tradukis, kulpas Bays (Gersi Bays, eldonisto). Li mendis ĝin, ĉar la ĝistiama traduko ne plaĉis al li. Ke La Duakanonajn Librojn (tiuj libroj el la Biblio, kiujn kiel oficialajn rekonas ne ĉiuj eklezioj) mi aldonis, kulpas KELI/IKUE, kiuj petis min. La volumojn 1 + 2 de La Duakanonaj Libroj en eldono de Fonto subvenciis fondaĵo de la Remonstranta eklezio; poste ili kune aperis kun la tradicia Biblio en Esperanto en nova eldono; la 3-an volumon de Duakanonaj Libroj mi aldonis poste, ĉar en la Orientkristanaj eklezioj — la Greka kaj la Rusa — oni ankoraŭ havas kelkajn librojn, kiujn ne rekonas la Okcidenta tradicio de Romkatolika kaj Protestantaj eklezioj.

La traduko de la Biblio, ĉe multaj okcidentaj popoloj, rolis grave en la disvolvo de iliaj naciaj lingvoj. Jam en la Unua Libro Zamenhof intermetis kristanan preĝon. Poste, li tradukis la Malnovan Testamenton. Ĉu viaopinie la traduko de la Biblio havis similan rolon en la Esperanta lingvokomunumo?

Laŭ mi, ne, ĉar ofte oni ne legas ĝiajn tekstojn tiel funde por vere ekmemori ilin. Ekzemple, tradukante la evangeliojn el la greka, mi devis foje devige/intence forigi la latinan tradukon de la Vulgato (la ĉefa traduko de la Biblio en la latinan lingvon), kiu ŝvebis miakape. Mi tre forte devigis min daŭre reiri ĝuste al la greka teksto. La latinan dum jaroj mi tiel ofte legadis... Tion en Esperanto oni ne kutime retrovas. Miasupoze eĉ ne ĉe Edwin de Kock, kvankam li sin emfaze nomas kristana aŭtoro.

Vi estas pastoro. Foje mi legis novaĵon, kiu temis pri fermado de nederlandaj preĝejoj, malfortiĝo de kristanismo kaj kresko de ateismo kaj agnostikismo. Ĉu vi sentas, ke Dio kontentas pri la nuna Nederlando?

Pri kio Dio kontentas, mi dubas. Eble mia poemo Nova kanto pri Dio tion montras jam. Unue ĝi aperis en Monato, poste i.a. en Kanto pri Minotaŭro. Nialande pli ol duono estas nuntempe homoj sen religio kaj mi persone tion tre bedaŭras por ili. Samtempe mi absolute ne povas kompreni, ke eblas vivi sen religia kredo. Aliflanke, la eklezioj, tra la epokoj, tiom krimis — vidu mian Pardonu — en la sama Kanto pri Minotaŭro, ke estas bone, ke ili ĉiuj devis nombre regresi.

En la enkonduko al la geja antologio Glaŭka Lum’, al kiu vi kontribuis ankaŭ traduke, vi eksponas vian opinion pri denaske latenta ambaŭseksemo. Vi ankaŭ esprimis la ĝojon, ke, per la antologio, registriĝos la ekzisto de gejoj en la Esperanta medio. Laŭ tio kion mi esploris, ne nur vi, sed la eklezio en kiu vi membras havas similan progresisman tagordon. Ĉu iam vi kaj via eklezio suferis ian sankcion fare de aliaj nederlandaj eklezioj pro gej-apogo?

Male. Post nia eklezia decido ŝanĝi la regulojn rilate diservojn por geedziĝo al diservoj por peti la benon de Dio super dupersona ama ligiteco — ĉu gea, ĉu geja —, unuflanke estis negativaj reagoj oficialaj, sed baldaŭ montriĝis, ke ankaŭ en aliaj eklezioj io ekmoviĝis. La nederlanda luterana eklezio rekonas gejajn ligojn oficiale nun, same agas multaj aliaj ekleziaj grupoj kaj unuiĝoj nialande. Tiu decido niaeklezia okazis en 1986. Mi pastoriĝis en 1984. Sed dekomence, jam studento, mi kunstimulis al tiu decido. Iom poste, eĉ la politikistoj nialande ekagis tiuterene. La geja edzeco datumas de ĉirkaŭ 2000 aŭ 2001. Nia eklezio estas liliputa, sed ofte montris vojojn.

Nederlando havas relative signifan islaman komunumon, sed minoritatan. Imagu, ke oni certas, ke, sen iu ajn decido, islamanoj, post du jardekoj, konsistigos pli ol duonon de la loĝantoj de Nederlando. Kion vi dirus tiam pri kampanjo por revenigi Nederlandon al kristanismo?

Al tiu kampanjo mi ne instigus. Male, jam de jardekoj mi strebas, ke kristanoj plej diversekleziaj kaj islamanoj plej diverstendencaj ekkonu sin reciproke. Unu el miaj studofakoj estis islamo kaj multfoje, tra la tuta lando, prelegojn kun diskutoj mi faris pri parencaj ligitaj temoj. Se la plimulto ŝatus fariĝi islamanoj, ili tion faru. Oni ja finfine — plej decide — staras ja antaŭ DIO mem. Remonstrantoj ne havas tradicion de varbado de novkonvertitoj. Ni neniam elsendis misiistojn ien ajn.

La statuto de la Akademio de Esperanto diras, ke ĝi celas “konservi kaj protekti la fundamentajn principojn de la lingvo Esperanto kaj kontroli ĝian evoluon”. Se granda grupo de homoj ekŝatus kaj ekuzus la Esperanto-version de la verkisto Karolo Piĉ, ĉu vi sentus vin respondeca kontraŭbatali tiun grupon?

Laŭ mi, la influo de la Akademio de Esperanto estas tre eta. Sed ĝi ja esploras tendencojn ks. Mi ne kontraŭbatalus movadon Piĉ-eman, kvankam mi ĝin bedaŭrus. Laŭ mi, Piĉ verkis tro komplike por la granda publiko.

Ĉu vi bonvole aŭdacus, kiel akademiano, doni al ni prognozon? Kio malsama, se la lingvo progresos sen alfronti rompon, povus troviĝi ĉe Esperanto post kvin jarcentoj?

Kvin jarcentoj: kvazaŭ de Erasmo ĝis nun. Same kiel li ne komprenus nian nunan mondon, kvankam li estis en la avangardo de sia tempo, same tiel mi timas ke Esperanton mi ne plu rekonus. Ekzemple, kunmetitajn formojn “havintis” ks oni trovos, mi supozas, kaj multe da nova slango kiel “mojose” ks. Sed la strukturo estas tiel firma, ke pri ĝi mi ne vere timas.

Rilate literaturon, iam vi tajpis al mi, ke vi apartenas al neniu Esperanta skolo. Kial? Ĉu vi opinias malkonsilinda skolapartenon?

Ne, mi ne opinias tion malkonsilinda, sed mi persone estas pli soleca aganto. Ankaŭ kiel pastoro, neniam kun kolego en la sama regiono, krom de malsamaj eklezioj. Ankaŭ kiel instruisto: en la klaso la instruisto ja estas “la reĝo” sola. Tio konformas al mia persono, mi kredas. Sed mi neniam estis en la klaso “la tirano”. En Facebook kun multaj ekslernantoj mi parolas tre plezure. Literature mi estas multe influita de la Latina (iom malpli de la greka).

Do, iom denove pri tradukado. Antaŭnelonge, ĉe socireto, esperantisto afiŝis ke “ĉefe tradukado progresigas la lingvon, ĉar, dum originala verkisto povas esprimi penson per diversaj parolturnoj, tradukisto devas kateniĝi al la originaj sencoj.” Ĉu vi opinias la ĝisnunan originalan literaturon nekontentiga por la efektiva lingvoprogreso kiun ni bezonas?

Jen la opinio de Kabe. Certasence mi same opinias: tute intence ĝuste Tertulianon mi prenis por unua tradukota aŭtoro, sed miaopinie la evoluo de niaj bonaj prozo-aŭtoroj (F. Karinthy, Engholm, J., Francis, R., Schwartz, G., Waringhien — eseoj —, Tr. Steele k.a.), niaj poetoj (Michalsky, ktp, preskaŭ nenombreblaj) kaj teatroaŭtoroj (Gubbins k.a.) montras, ke bonege eblas verki rekte nialingve. Vi verŝajne vidis, ke K. Piĉ mi ne menciis. Pri lia valoro kiel lingvonoviganto mi ĉiam ankoraŭ ja dubas. Ĉe relegado, mi konstatas, ke ĵus leginte kelkajn verkojn de Karinthy, ankaŭ lin mi metas inter la Esperanto-aŭtorojn! Li verkis ja hungare!

Kiun nemalhaveblan konsilon vi donus al Esperantaj tradukistoj?

Al ontaj tradukistoj mi nepre konsile ekkaptu verkojn prefere vialingve — aŭ en alia lingvo kiun vi regas bone — kiuj tie estas klasikaj, ĉar kio estas klasika jam montris sian elanon pluvivi. Vere klasika estas tio kio estas vivikapabla. Erasmo instruis reiri al la gravaj fontoj de nia kulturo. Li eldonis — editoris — amason da tiaj libroj por trabarakti al nia kulturo vojon en la estontecon. Ion similan, laŭ mi, tradukisto en Esperanto devus fari. Kaj krom tio, verku, poezie aŭ proze — ankaŭ originale. Oni miaopinie provu unuavice verki por si mem, sed daŭru en la kapo la subpenso, ke iu ja povus foje kunlegi...

Mi ŝatus aldoni, ke dum mia redaktado de la revuo Fonto, mi daŭre provis trovi kontribuojn de plej diversaj homoj el plej diversaj skoloj kaj regionoj. Kun ĝojo mi konstatas, ke foje mi sukcesis arigi grupetojn da voĉoj ankoraŭ ne tiom ofte ĝis tiam aŭditajn nialingveje.

Vi jam aperigis diversajn aŭtobiografiaĵojn. Kial biografiaj verkoj vin allogas speciale?

Mia aŭtobiografia verkado estiĝis pli-malpli el enuo: kvankam preskaŭ neniam mi enuas, en julio 1994, kiam ni estis ekirontaj aŭtomobile al feriado en Francujo, montriĝis ke pro subita inflamo en la genuo mi preskaŭ entute ne povas iri, des malpli stiri aŭtomobilon. Do devigite ni restis hejme. La saman tagon mi eksidis antaŭ la komputila ekrano por iom ordigi miajn memorojn el frua juneco — kaj el tio preskaŭ senpene estiĝis ia interkroĉiĝo da memoroj, kiu kune formas mian La unuaj 25 jaroj en mia memoro, do ĝis la konatiĝo kun la estonta edzino, Madzy van der Kooij.

Sekvis diversaj volumoj aŭtobiografiaj tra la jaroj, kaj laste, konsciiĝante ke nun mi estas pensiita, mi kredis, ke estus bone kvazaŭ fini tiun verkadospecon. Do mi kompilis mian aŭtobiografion dekomence ĝis tiam: Kiu ĉi mi? — kompreneble ĉe tio mi reuzis miajn antaŭajn tekstojn, forigante multe da detaloj ne vere gravaj por mia evoluo, kaj poste aldonante ĉapitrojn laŭ taglibrecaj notoj, kiujn mi konservis, ĝis 2013. Kun plezuro mi ricevas ankoraŭ plurajn reagojn de legintoj. La laste menciita Kiu ĉi mi? do vere estas verkita kiel aŭtobiografio — la antaŭaj nur kiel pli-malpli hazardaj memoraĵoj — sensisteme.

“Mi absolute ne povas kompreni, ke eblas vivi sen religia kredo”

“Laŭ mi, la influo de la Akademio de Esperanto estas tre eta”

INTERVJUO

Zhang Ping (Ĝoja) “Teo kaj Amo”: Pli ol filmkonkurso

Olga Ŝiljaeva

Julio Baghy foje diris: “Amo kreas pacon, paco konservas humanecon kaj humaneco estas la plej alta idealismo.” Amo estas la kerno de nia lingvo Esperanto. Kaj teo, kiun trinkas ĉiutage du trionoj de la monda loĝantaro, estas magia trinkaĵo, kiu donas energion kaj iniciatas vivmanieron en paco kaj amo.

Zhang Ping (Ĝoja), ĵurnalistino en la E-redakcio de Ĉina Radio Internacia, iam rimarkis ke nia lingvo celas la samon, kaj decidis kunigi Esperanton, teon kaj amon. Naskiĝis do la konkurso “Teo kaj Amo”. La vasta reklama kampanjo por la unua “Teo kaj Amo” estis lanĉata julie de 2014 dum la 71-a IJK en Fortalezo, kaj jam aprile de 2015 en la ĉina urbo Hangzhou okazis la premidona ceremonio kaj filmfestivalo (ni rakontis pri ĝi en Kontakto 2015:4). La unua filmkonkurso estis tiel sukcesa, tiel emociis kaj inspiris la partoprenantojn, ke Ĝoja decidis, ke estu dua “Teo kaj Amo”! Do kiel aperis kaj evoluis la ideo, kio surprizis kaj kio mankis, Ĝoja rakontos al ni en tiu ĉi intervjuo.

Kiel vi venis al Esperanto kaj al la radio?

Kiam mi finis universitaton kaj ricevis tie diplomon pri ekonomio, mi hazarde rimarkis informon, ke la E-redakcio de ĈRI dungas laborantojn. Min ĉiam interesis laboro en studio, kaj mi pensis: “Kial ne?” Tiam mi ne konis Esperanton, sed estis ravita de ĝiaj artefariteco kaj universaleco. Tial mi aliĝis al la ekzameno de ĈRI, sukcesis kaj fariĝis membro de la redakcio. Post unujara lernado ĉe veterano de nia radio, mi eklaboris per kaj por Esperanto. Ĝis nun mi jam laboras 14 jarojn kaj ĝuas la laboron.

Ĉu vi memoras, kiam kaj kiel naskiĝis la ideo organizi la filmkonkurson?

Por respondi la demandon mi devas unue klarigi la fonon. Ĉiuaprile estas la sezono por produkti verdan teon en la urbo Hangzhou. Tial tiam okazas komerca teo-foiro kaj la Tago por reklami teo-trinkadon. La Asocio por Popularigi Teon en Hangzhou estas la ĉefa organizanto de la foiro kaj la ĉefa lanĉinto de la Tago. Ambaŭ estas gravaj eventoj, multe atentataj de la publiko.

Ekde la jaro 2012 okaze de la eventoj, la E-redakcio de ĈRI projektas programon kunlabore kun la Asocio por Popularigi Teon en Hangzhou. Ĉiujare la Tago havas malsaman temon, kaj ĝi nature fariĝas la temo de nia programo. Fine de 2013, eksciinte ke la temo de la Tago en 2014 estos “Teo kaj Amo”, mi komencis cerbumi, kion ni farus por la temo? Iutage mian kapon tuŝis la ideo pri filmo-konkurso, ĉar tiam mi jam provis multajn video-programojn, ekamis la teo-kulturon kaj tia filmkonkurso estis tute nova en Esperantujo. Tial mi estis emociita kaj havis grandan impulson plenumi ĝin.

Mi ankaŭ nepre devas mencii kaj danki mian amikinon, ankaŭ gravulinon de nia konkurso — sinjorinon Wang Xufeng. Ŝi estas la direktorino de la Ĉina Asocio por Popularigi Teon en Hangzhou, ĉefino de la kultura akademio sub la Zhejiang-a Agrikultura kaj Forstokultura Universitato (la du establaĵoj monkontribuis al nia konkurso) kaj fortinflua verkistino. Kvankam ŝi ne parolas Esperante, tamen ŝi laŭdas nian lingvon. Ŝi multfoje reklamis ĝin. Ŝi bone konas kaj fidas min, ne nur mian personecon, sed ankaŭ miajn profesiajn kvaliton, juĝon kaj decidon.

Kiujn malfacilaĵojn vi sentis dum la preparado de la unua “Teo kaj Amo”? Kio estis la plej peniga afero?

Mankis “batalantoj” por la kampanjo “Teo kaj Amo”, kaj estis neimagebla nombro da laboroj kaj detaloj, precipe en la preparado kaj organizado de la filmfestivalo. Post la 7-taga filmfestivalo lastjare mi maldikiĝis 5 kilogramojn.

Sed ni flanke lasu la “malfacilaĵojn” kaj “penigajn aferojn”, mi preferas paroli pri la fruktoj, kiujn ni ricevis.

Nun ni havas “familion de ‘Teo kaj Amo’”, konsistantan el partoprenantoj de la unua konkurso, amikoj, kiuj amas la teo-kulturon, kaj amikoj, kiuj subtenas nian konkurson. Familianoj, (ni titolas nin “te-amo-anoj”) kiel gefratoj, subtenas unu la alian kaj aktive agas por interŝanĝoj kaj kunlaboroj. En julio ekzemple, ĉina karavano “Teo kaj Amo”, konsistanta ĉefe el esperantistoj kaj teo-entreprenistoj, vizitis Litovion, Ĉeĥion kaj partoprenis en la 101-a UK en Slovakio. Danke al Sepa kaj Asorti, la litova muzik-familio (ilia muzik-filmeto “Teo kaj amo: Koloroj de l’ mondo” gajnis la specialan premion de la unua konkurso), la karavano renkontiĝis kun litovaj visaginaj* urboestraranoj, dume Esperanto estis nia uzata lingvo. Kaj sub apogo de la visagina urbodomo, la Ĉina Asocio por Popularigi Teon ĝemeliĝis kun la litova visagina Klubo de Internacia Lingvo Esperanto ESPERO. Danke al Verda Stacio (ilia filmeto “Rememoro” gajnis la unuan premion kaj la filmeto “Teejo de Bonaj Homoj” - la trian), kune kun la ĉeĥa urbodomo Nový Jičín la karavano malfermis la fotoekspozicion pri la konkurso “Teo kaj Amo” en la urbocentro. Sub atesto de la vicurbestro, la Ĉina Teo-Asocio ĝemeliĝis kun la Muzeo de ĉapeloj de la urbo Nový Jičín. La kunlaboroj inter la Ĉina Teo-Asocio kun la litova, ĉeĥa kaj slovaka amikoj certe disvolviĝos! La serio da eventoj gajnis atenton de la publiko kaj amaskomunikiloj: La litova televida stacio TTS kaj ĉeĥa televida stacio POLAR faris raportojn.

Dum la 101-a UK “Teo kaj Amo” brilis: ni organizis tuttagan programon. La unua parto okazis en la teo-trinkejo Teejo de Bonaj Homoj, kie ni aranĝis literaturan dialogon inter verkistoj el Ĉinio (Wang Xufeng) kaj Slovakio (Anna Iváková kaj Jozef Leikert). La dua parto okazis en la kongresejo, kie sekvis prezentado de premiitaj filmetoj de la unua konkurso kaj reta dialogo kun premiitoj. La etoso estis bona kaj neforgesebla.

Kundividu viajn impresojn pri la filmoj, kiujn vi ricevis por la unua konkurso.

“Kiel feliĉa mi nun estas, mi preskaŭ ploras pro la belaj sentoj. Mi komprenis, kiom malgranda estas la mondo. Ĉiuj fizikaj limoj ekzistas nur en niaj kapoj. Fizika distanco ne gravas, gravas distanco inter koroj. Spektante la filmojn hodiaŭ, mi pli kaj pli konvinkiĝis, ke homoj tra la tuta mondo estas samaj, havas la samajn sentojn, la samajn pensojn, la samajn revojn kaj strebojn. Ne gravas loĝloko, koloro de haŭto, religio, aĝo, grandeco de ŝuoj aŭ kvanto de haroj sur la kapo. Tio vere belas... ”

- Olga, permesu al mi citi vian komenton pri la filmoj, ĉar ĝi ankaŭ estas mia impreso. Dum la prezentado de premiitaj filmoj dum la 100-a kaj 101-a UK mi foje kaj refoje spertis la bonan senton. La filmoj, nia “familio”, ĉiuj apogantoj donas al mi energion kaj kuraĝon marŝi antaŭen. Mankas vortoj por esprimi dankon.

Kion vi atendis de la premidona ceremonio kaj la filmfestivalo en Hangzhou, kaj kio okazis en la realo? Ĉu la imago kaj la vero kongruis?

Ni celis kapti 3 esencajn elementojn: Esperanto, Teo kaj Filmarto. Dum la festivalo okazis kutimaj E-eventoj: kultura lingva festivalo, nacia, internacia kaj interkona vesperoj. Al teo rilatis la kurso de teo-etiketo kaj sperto pri vivmoroj de la ŝeoj (unu el la ĉinaj naciminoritatoj). Kaj por la filmkampo ni prezentis filmojn kaj aranĝis dialogon inter la filmistoj.

Ni celis atentigi la publikon, tial estis bonvena por nia konkurso la uzado de naciaj lingvoj, kaj rezulte triono de la filmoj ne uzis Esperanton. Kun la sama celo nia premidona ceremonio estis planata por alfronti la publikon en la granda ekspoziciejo en Hangzhou dum la teo-foiro.

Finfine ĉiuj planitaj programeroj kaj eventoj estis realigitaj. La imago kaj la vero, laŭ mi, kongruis. Ni ankaŭ ricevis surprizon: en la samaj tagoj okazis la Strategia Forumo de UEA pri Orientazia Movado. La estrarano de UEA Lee Jungkee kontribuis al la ideo kaj organizis altnivelan forumon. Ankaŭ gravuloj de la orientazia movado partoprenis en nia premidona ceremonio. Ilia aliĝo altigis la nivelon de la filmfestivalo.

Sed unu grava afero estis ignorita — la tempodiferenco. La programo estis tiel abunda, programeroj sekvis unu post la alia, do la premiitoj ne havis tempon sufiĉe dormi. Kvankam dum E-eventoj ofte mankas dormo kaj ripozo, tamen kiel organizantoj ni devas zorgi, do certe por la dua festivalo ni faros pli bone.

Niaj legantoj jam verŝajne scias, ke nun vi varbas konkursaĵojn por la dua filmkonkurso. Vi decidis daŭre uzi la nomon “Teo kaj Amo”, sed la reguloj iom ŝanĝiĝis. Ĉu vi volas iom prilumi la aferon?

Ni provis uzi novan titolon kaj ankaŭ ricevis dekojn da proponoj, sed “Teo kaj Amo” jam popularas kaj kiel marko ekhavis famon. Cetere, en la hispana lingvo (Ndlr: kaj en la portugala) Te amo estas “Mi amas vin”, la plej kortuŝa frazo. Ankaŭ en Esperanto “Te + amo” signifas ion: Teamo-n, la unuiĝon kaj kunlaboran spiriton, kio gravas kaj necesas por nia movado, ĉu? Tial finfine ni decidis daŭre uzi la titolon “Teo kaj Amo”, sed Amo ĉi tie estas ampleksa koncepto, ĝi inkludas ĉion, kion vi volas esprimi.

Kompare kun la unua konkurso, ni longigis la daŭron de la konkursaĵoj ĝis 15 minutoj, do ĉiu konkursaĵo rajtas daŭri de 2 ĝis 15 minutojn. Ni detalis la premiojn en 9 kategoriojn fakajn: Plej bona filmo; Plej bona scenaristo; Plej bona reĝisoro; Plej bona desegnofilmo; Plej bona originala muziko; Plej bona ĉefaktoro; Plej bona ĉefaktorino; Plej bona kameraisto kaj Plej bona muntisto, kaj Speciala(j) premio(j). Ni celas, ke alvenu pli da bonkvalitaj konkursaĵoj kaj aliĝu pli da profesiaj filmistoj.

Mi volas rimarkigi la legantojn, ke la limdato por sendi viajn filmetojn estas la fino de novembro 2016. Mi pretas gastigi vin, kiel sukcesonton, en Pekino!

Ĝoja, kion vi atendas de la dua “Teo kaj Amo”?

Unue, kompreneble mi atendas bonkvalitajn konkursaĵojn. Ĉar ili estas la bazo kaj la kialo por daŭrigi la konkurson.

La sukceso de la unua konkurso, precipe la brilaj talentaj filmoj, ricevis laŭdon de la publiko. Tial la ĉinaj teo-entreprenistoj daŭre volas sponsori la konkurson. Nun pli ol dek lingvaj redakcioj de ĈRI aliĝis al nia kampanjo, ili tradukis la regularon en naciajn lingvojn kaj reklamis la konkurson per programoj radie kaj interrete. Nun ekzistas regularoj en 19 lingvoj. Por sukcesigi la duan konkurson, ĉi tie mi petas de la legantoj reklami ĝin kaj partopreni. Ĝi estos bona okazo montri nian lingvon al la publiko, nian “familion” kaj talentajn esperantistojn.

En la aero ŝvebas la lasta demando, ĉu okazos la tria “Teo kaj Amo”, ĉu la konkurso fariĝos nova regula evento en Esperantujo?

Kiam mi vidis la gajajn ridetojn kaj ridegojn pro la filmoj, tiam mi havis la volon fari la konkurson nova regula evento en Esperantujo, ĉar ĝi vere, vere feliĉigas homojn!

Mi esperas, ke la filmkonkurso “Teo kaj Amo” estos mondskala, ne nur okazu en Ĉinio, sed ankaŭ en iu ajn lando, kiel la UK kaj IJK... Sed la vojo ankoraŭ estas longa, kaj ĉio dependas de nia hodiaŭa strebo. Do por la estonteco ni agu kune!

Fine, mi dankas al ĉiuj amikoj kaj organizaĵoj, kiuj donis/as/os apogon, helpon kaj subtenon al “Teo kaj Amo”! Ni dankas al vi, Olga, kaj aliaj te-amo-anoj! Ni montros bonan rezulton de la dua konkurso en la Seula UK en 2017! Ĝis Seulo!

***

*Visaginas — litova urbo.

http://esperanto.cri.cn/teokajamo2016e

Retejo de la filmkonkurso

perfectgoja@163.com

Por duboj kaj demandoj

“Mi havas la volon fari la konkurson nova regula evento en Esperantujo, ĉar ĝi vere, vere feliĉigas homojn!”

“La sukceso de la unua konkurso, precipe la brilaj talentaj filmoj, ricevis laŭdon de la publiko”.

INTERVJUO

Mark Fettes — Enamiĝinta al UEA

Rogener PAVINSKI

kunlabore kun Veronika POÓR kaj Francesco MAURELLI

Universala Esperanto-Asocio havas novan prezidanton. Post 6 jaroj da prezindanteco de Probal Dasgupta, Mark Fettes, la plej populara el la kandidatoj en la lasta elekto de la B-komitatanoj de UEA, transprenas (se uzi plej movadecajn terminojn) la torĉon gvidi la plej grandan organizon de nia Esperanta movado.

Mark Fettes, 52-jara, naskiĝis en Usono kaj estas patro de tri gefiloj. Li lernis Esperanton adoleskaĝe, studis en Britio kaj en Kanado. Post la studoj li decidis labori en la Centra Oficejo kiel redaktoro de la revuo Esperanto, kion li faris de 1986 ĝis 1992. Poste, li revenis al Kanado, edziĝis sed daŭre aktivis en la E-movado i.a. kiel kunredaktoro en la revuo Monato kaj estrarano de UEA de 1994 ĝis 1998.

En 1995 Fettes komencis kunlabori kun la esplorfondaĵo ESF, kiu finance apogas projektojn kiel la retejoj Lernu kaj Edukado.net. En ESF li planas daŭre resti en la estraro ĉar ĝia agado lin kontentigas, sed eble ne plene, ĉar li ambicias al pli. Konscia pri sia kunordiga kapablo, li decidis alfronti pli grandan defion. Ne estas sekreto ke UEA alfrontas problemojn adaptiĝi al modernaj tempoj, precipe kiel kreskigi sian membraron.

Ĉu liaj freŝaj ideoj alportos ŝanĝojn? Ni pridemandis lin unu tagon antaŭ lia elektiĝo kiel UEA-prezidanteco, dum la komitatkunsido de la 98-a UK en Rejkjaviko. Fettes scias ke la defio estas granda, sed lia engaĝo estas forta — li enamiĝis al UEA. Ja eble kiel kantadis The Beatles, ĉio kion, ankaŭ ni esperantistoj bezonas, estas amo.

Kiel vi sentas vin solje de la defio prezidi la pli ol centjaran, plej grandan asocion por esperantistoj, UEA?

Iom da ekscito, iom da maltrankvilo... la defioj estas vere grandaj, sed la ŝancoj same!

Vi rezignis pri UEA-estraraneco antaŭ kelkaj jaroj. Kio nun emigas vin akcepti tiun defion?

Siatempe ni havis junajn infanojn, kaj mi studis por doktoriĝo en Kanado, do estis vere tro granda ŝarĝo samtempe porti la taskaron de estraraneco. En tiu tempo mi ankaŭ komencis kunlabori kun ESF, kaj tio poste fariĝis mia ĉefa Esperanto-okupo, iom neatendite, kiam la testamento de Cathy Schulze malfermis vojon al pli vasta agado sur la kampo de edukado kaj E-instruado. Ankoraŭ nun mi estus kontenta resti ĉe la ESF-agado, kiu estas interesa kaj alportas bonajn fruktojn.

Tamen, estas tiel, ke mi simple enamiĝis al UEA kiam mi laboris kvin jarojn en la Centra Oficejo. Kaj amo kuntrenas respondecon. Mi volas fari, kion mi povas, por helpi ĝin adaptiĝi al la nunaj cirkonstancoj kaj denove fariĝi iuspeca gvida, inspira, kunordiga vartejo de bonaj ideoj kaj konkretaj agadoj por la tutmonda movado.

Ĉu vi planas konkrete ŝanĝi ion? Kiuj estos viaj unuaj paŝoj?

Mi dediĉis multajn horojn en la lasta jaro al la ellaboro, kadre de la Komisiono pri Strategiaj Demandoj, de strategia laborplano por UEA. Mi opinias, ke la laborplanoj de la lastaj jaroj ne rigardis la agadon sufiĉe tutece, kaj do efektive ne estis tre strategiaj. Ne estas malfacile elpensi farindaĵojn, sed estas ja malfacile elekti prioritatojn kaj plani vojon al sistema plifortigo de la asocio.

Tiu laborplano enhavas kvar ĉefajn agadkampojn — Konsciigo, Kapabligo, Komunumo kaj Kunordigo. Estas prioritatoj sur ĉiu kampo, sed eble mi povas resumi la aferon dirante, ke mi volas doni al UEA multe pli aktivan rolon en la plej bazaj taskoj de la movado — informado, instruado kaj la aktivigo de novaj esperantistoj sur plej diversaj kampoj. Por tio ni devos pli sisteme kaj konstante trejni aktivulojn kaj provizi ilin per taŭgaj rimedoj. Mi antaŭvidas proksiman kunlaboron kun TEJO, ILEI, multaj landaj asocioj kaj ankaŭ kun ESF, kies retejoj lernu.net kaj edukado.net fariĝis nemalhaveblaj helpiloj por la nuntempaj aktivuloj.

Mi ankaŭ vidas urĝan bezonon de renovigo en la komunikaj rimedoj de UEA. Ni bezonas plurlingvan retpaĝaron, ni bezonas novan dividon de roloj inter la revuo kaj la retejo, ni bezonas entute novan koncepton pri la komunika rolo de UEA en la movado. Tio estos unu el la kampoj, kie oni plej frue vidos konkretajn ŝanĝojn — kvankam ankaŭ tie, necesas tempo por bone prepari ilin.

Ĉu vi plu estros ESF-n samtempe? Ĉu tio helpos aŭ malhelpos vian UEA-prezidantecon? Kion de la funkciado de ESF eblas utiligi por UEA?

Mi efektive estas ankoraŭ prezidanto de ESF, sed mi intencas transdoni tiun respondecon en septembro al mia kolego Grant Goodall, ĉar estas tamen limoj al mia tempo! Sed mi restos estrarano de ESF kaj antaŭvidas oftan reciprokan konsultadon kaj kunlaboron inter la du organizoj. En ESF ni sukcesis trovi kelkajn bonajn organizajn metodojn, kiujn mi esperas apliki al UEA. Ekzemple, ĉiusemajna telefona kunsido de kerna grupo de estraranoj kun nia oficisto Joel Amis montriĝis ege utila por glata komunikado kaj plenumado de decidoj. Ni nun laboras por pliprofesiigi nian projekt-mastrumadon, kaj ankaŭ tiurilate mi supozas ke niaj eltrovoj povus esti utilaj por UEA.

Evidente la du organizoj estas malsamspecaj — ESF ne devas prizorgi membraron kaj povas elekti siajn agadkampojn pli-malpli libere. Sed mi vidas multajn eblojn de kunagado, nelaste kadre de la retprojektoj, kiujn ESF ellaboris kaj subtenis dum la lasta jardeko. Oni devus malfermi pli da pordoj inter la nova mondo de retaj lernantoj kaj la tradicia movado, por la pliriĉigo de ambaŭ.

Se kompari UEA-n kun aliaj grandaj famegaj neprofitcelaj organizoj, kion vi vidas simila kaj malsimila? Kion ni devas lerni el ili (kaj ili de ni)?

Nu, UEA fakte estas tre malgranda, kompare kun famaj organizoj kiel Greenpeace aŭ Amnestio. Sed tiu fakto devas pensigi nin. Tiuj organizoj turnas sin al la ĝenerala publiko, kaj fakte ludas interalie klerigan kaj konsciigan rolon — ili helpas levi la nivelon de pensado kaj diskutado pri mediprotektado kaj homaj rajtoj. Mi vidas por UEA iom similan rolon. Ni ne ĉesu instigi la homojn lerni Esperanton, sed ni prenu pli serioze nian taskon komprenigi la gravecon de lingvaj demandoj por la homa feliĉo kaj justeco kaj por la evoluigo de daŭropovaj socioj. Kaj tiurilate ni devas ne ĉesi klerigi nin mem...

Vi asertis ke “sopiras al asocio, kiu proponas al siaj membroj multajn konkretajn ŝancojn kaj instigojn aktiviĝi”. Donu ekzemplojn pri tio.

Bone, mi donos du ekzemplojn. UEA tradicie estas forta apoganto de la Esperanta literaturo — ĝi recenzas gravajn verkojn, ĝi vendas pli-malpli ĉion haveblan en la Libroservo, kaj ĝi ankaŭ eldonas notindajn librojn. Sed por ordinara leganto, nu, oni povas aĉeti la verkon, legi la verkon, sed jen la fino, krom se oni havas amikon kiu hazarde faris same kaj kun kiu oni povas do diskuti siajn impresojn. Kiel estus, se UEA organizus libroklubon, tiel ke la legantoj havus ŝancojn ekkoni la verkiston per video-intervjuo, partopreni en virtuala konversacio per Skype, afiŝi siajn komentojn en retforumo, kunvoki lokajn renkontiĝojn de legantoj, ktp? Mi pensas, ke tio farus la legosperton multe pli inspira por multaj, kaj kontribuus al ĝenerala plialtiĝo de la kultura klereco en niaj vicoj. [Ndlr: La kultura komisiono de TEJO ĵus lanĉis similcelan projekton nomata Libroklubo; legu en la rubriko TEJO-Tutmonde ĉi-numere]

Alia kampo, kiu interesas min, estas rilatoj Nordo-Sudo, do inter esperantistoj en la riĉa mondo kaj tiuj en landoj malpli bonfartaj, kiuj ĝenerale spertis koloniadon dum iu parto de sia historio. Jam okazis multaj ekzemploj de solidaraj agadoj trans tiajn dividojn, sed ili ne listiĝas ie, oni ne povas facile lerni el ili aŭ scii kien turni sin por enplektiĝi en tia agado. Tiu estas ankaŭ kampo kie ni povus multe lerni de neesperantistaj asocioj. Mi imagas parton de la nova UEA-retejo, kie oni povus trovi inspirajn rakontojn pri jam faritaj projektoj kaj invitojn partopreni en novaj, pri plej diversaj aspektoj de la vivo — domkonstruado, energiuzado, nutrado, starigo kaj mastrumado de entreprenoj, komunikaj teknologioj ktp. Ĝuste tiaj konkretaj agadoj povas plibonigi homajn vivojn kaj doni plian signifon al la rolo de Esperanto en la nuntempa mondo.

Ĉu vi opinias ke Interreto modifis negative la rolon de tradiciaj asocioj kiel UEA? Kiel profiti la Interreton por pluvivigi kaj vigligi UEA-n?

Mi dirus, ke Interreto malfermis novajn ŝancojn, kiujn ni ankoraŭ ne sukcesis utiligi. La ekzemploj de lernu.net kaj edukado.net montras, ke tiaj ŝancoj ja estas kapteblaj, se oni agas ĝustatempe. En la Strategia Bazo de UEA, dokumento kiu aperis pasintjare en la revuo Esperanto, ni aparte emfazis la gravecon de la reto por la estonta evoluo de la asocio. Mi jam menciis kelkajn ekzemplojn.

Fakte multrilate la nuna situacio similas al tiu, kiam naskiĝis UEA antaŭ pli ol cent jaroj. Tiu estis epoko de eksploda kresko en la internacia komerco, internacia komuniikado, internacia vojaĝado. UEA fondiĝis ĝuste por rajdi tiun ondon. Nun necesas iom reorienti nin por salti sur novan ondon.

Laŭ vi kiel aspektos UEA post 5 jaroj?

Se ĉio iros laŭ miaj deziroj, ni denove havos kreskantan individuan membraron, ĉar oni klare vidos la inspiran, gvidan kaj kunordigan rolon, kiun UEA ludas en la monda movado. Ni havos multe pli proksimajn kunlaborajn rilatojn inter la diversaj landoj asocioj, kiuj vidos sin kiel partoprenantojn en tutmonda strategio por la progresigo de Esperanto. Aktivula trejnado estos multe pli ofta kaj pli akceptita aspekto de la movada vivo, tiel ke oni komencus atendi ke ĉiu klubestro, informaktivulo kaj organizanto de renkontiĝo jam trapasis almenaŭ bazan kurson pri sia laboro. Amase disvastiĝos novspecaj lernorondoj, kiuj kuniĝas enrete kaj eksterrete por plibonigi sian lingvan kaj kulturan nivelon en agrabla, serioza sed ankaŭ ludeca etoso. Ĉe la ĝenerala publiko, Esperanto estos pli klare ligita al la demando de lingva justeco kaj demokratio, kaj pli kaj pli homoj deklaros sin “amikoj de Esperanto”. Kaj en la movado ĝenerale regos sento de optimismo, de energio, de iniciatemo.

En la plej malbona scenaro, ĉio restos kiel nun! Sed mi ne opinias, ke tiel estos.

Vi estos unu el la plej junaj homoj, inter la iamaj UEA-prezidanto. Ĉu vi havas planojn pri la junularo? Laŭ vi kian rolon havas TEJO en la movado?

Kernan — eĉ pli ol en antaŭaj epokoj. Tiuj, kiuj kreskis kun la reto, la tiel nomata jarmila generacio, simple pensas alimaniere pri la mondo kaj pri internacia organizado. Mi ne volas diri, ke tiuj pensoj estas aŭtomate la plej bonaj, ke la junularo havas solvojn por ĉiuj niaj problemoj, sed mi ja opinias, ke ili alportas treege gravajn ideojn kaj perspektivojn al la tablo. Tial mi antaŭvidas sufiĉe intensajn diskutojn kun la TEJO-estraro pri niaj komunaj prioritatoj kaj vojoj al kunlaboro.

Laŭ vi kiel povus UEA kaj TEJO pli helpi unu la alian?

Ni fakte havas multajn komunajn bezonojn, ekzemple instruadon kaj trejnadon. Ni ankaŭ devas komune alfronti la movadan situacion en diversaj landoj kaj regionoj, por plifortigi la landajn asociojn kaj junulajan sekciojn kaj krei pli da okazoj por la sukcesa enmovadiĝo de lernantoj.

Multaj ŝlosilaj kaj gravaj projektoj foje stagnas aŭ nur parte sukcesas pro tio ke ili ĉefe dependas de volontuloj. Ĉu tiu “tradicio” ŝanĝindas, laŭ vi?

Certe ni devas celadi laŭeblan profesiiĝon de nia agado, ĉar tio alportas stabilecon kaj garantias certan nivelon. Tiucele ni devus provi plidiversigi niajn monfontojn, ekzemple per pli sistema petado de subvencioj kaj pli aktiva varbado de donacoj. Sed mi ne volus forigi la volontulan flankon de la movado, ĉar ĝuste tio donas ĝian karakteron. Volontula movado funkcias ne unuavice surbaze de mono, sed surbaze de fido kaj sindediĉo. Ni ne forprenu de niaj homoj la ŝancon malkovri tiujn kvalitojn en si mem.

Se vi povus ion ajn tuj ŝanĝi en la E-movado per simpla fingrokrako, kio tio estus?

Mi forigus la minus-komplekson, kiu ankoraŭ hantas multajn movadanojn, kaj donus al ili la paciencon kaj optimismon bezonatajn por ĝoje kaj fidoplene trairi la malfacilajn tempojn.

La 10 plej...

Konu iom pli pri la nova UEA-prezidanto, Mark Fettes:

La plej ŝatata urbo: Parizo

La plej ŝatata manĝo: Rostita salmo

La plej ŝatata trinkaĵo: Bona matena kafo

La plej ŝatata libro: Humoroj, de Auld

La plej ŝatata muzikstilo: Kanzonoj, ekz. de la kanadano Stan Rogers

La plej ŝatata ludilo: Fosileto kaj siteleto sur sabla plaĝo

La plej ŝatata festo: Halovino (la festo de mortintoj)

La plej ŝatata vestaĵo: Kurvesto kaj kurŝuoj

La plej ŝatata sporto: Orientiĝado (arbara kurado kun mapo)

La plej ŝatata filmo: 2001: Spac-Odiseado

“Mi simple enamiĝis al UEA”

“Ni bezonas entute novan koncepton pri la komunika rolo de UEA en la movado.”

INTERVJUO KUN TEJO-SEKCIO (BEJO)

Nuntempe la Movada Rubriko provas aperigi elstarajn agadojn kaj la kunlaboron de la landaj sekcioj de TEJO, tial ĉi-monate ni intervjuis la prezidanton de Brazila Esperantista Junulara Organizo (BEJO), Querino Neto. Li rakontis pri la BEJO-Estraro kaj la lastaj kaj venontaj agadoj de la brazila junularo.

MR: Kiel naskiĝis BEJO?

QN: La unua projekto de junulara Esperanto-organizo en Brazilo naskiĝis en 1964, kiam du organizoj estis fonditaj en Rio-de-Ĵanejro kaj en Cearao, subŝtatoj de Brazilo. Oni kreis tiam la Gvanabaran Esperanto-Junularon (GEJ) kaj la Cearaan Esperanto-Junularon (CEJ), kiuj respektive havis la organojn “Meteoro” kaj “Verda Maro”.

En 1967, okaze de la 2-a Seminario de Kultura Kooperativo de Esperantistoj (KKE), oni decidis kunigi tiujn organizojn kaj oficiale fondi nacian junularon, nome Brazilan Esperantistan Junularan Organizon, kies unua prezidanto estis Francisco Stefano Wechsler. La dokumento, kiu fondis la organizon, estis nomata “Deklaro de Santos Dumont”, danke al la urbo kie ĝi estis subskribita.

MR: Kion BEJO faris lastatempe?

QN: Fakte, ni travivas vere grandegan sperton en nia estraro. En 2018, okaze de la 38-a Brazila Esperantista Junulara Kongreso (BEJK) kaj la 53-a Brazila Kongreso de Esperanto (BKE), en Kuritibo, sude en Brazilo, la nova estraro de BEJO elektiĝis. Apud mi laboras Karina Oliveira kiel vicprezidanto, Emerson dos Santos kiel kasisto kaj Luana de Mello kiel ĝenerala sekretario. Kaj plue, BEJO decidis fondi komisionojn kaj inviti membrojn gvidi propran teamon.

Dum la asembleo ankaŭ BEJO oficiale fondis la Kariokan Esperantistan Junularan Organizon (KarEJO), kiu agados kiel sekcio de BEJO en la subŝtato Rio-de-Ĵanejro, kun propraj estraroj kaj statutoj. La celo estas, ke aliaj havu propran junularan movadon, kiun gvidos la nacia teamo de BEJO.

Dum la kongreso, ni inaŭguris du novajn projektojn: la konkurson Paulo Silas, omaĝe al tre kara membro, kiu forpasis en 2017, por junaj verkistoj, kaj la projekton “Mi Kredas je la Edukado”, por subvencii junulojn en KER-ekzameno. Du retaj platformoj ligitaj al BEJO estis kreitaj: “Tutmonde”, kiu kolektas videojn el esperantistoj en ĉiuj partoj de la mondo, por montri la vivantecon de nia lingvo, kaj “Kosma Sago”, kiu ĉiutage dissendas la vorton de la tago por komencantoj.

Ankaŭ en 2018 ni havis novajn partnerojn: per kontrakto subskribita de ni, BEJO kunlaboros de nun kun Rotaract en Brazilo, la junulara organizo de Rotario, en la projekto “Kontakto”, kiu gvidos anojn de tiu organizo kiuj interesiĝos pri Esperanto. Tiuj membroj povos fari la KER-ekzamenon kaj partoprenos internajn konkursojn.

Plue, BEJO estis elektita kiel unu el la 200 plej bonaj neregistaraj organizoj en Brazilo, per konkurso farita de la Instituto Doar, kiu elektis ĵurion kun pli ol 20 profesoroj. Ni bedaŭrinde ne atingis la rangon celatan de 100 NROj, tamen tiu pozicio jam sufiĉe videbligas la strebon de nia teamo.

MR: Kion la estraro de BEJO planas por la venontaj jaroj?

QN: Ni kreas ponton inter la Esperanta movado kaj aliaj ne-Esperantaj organizoj, do ni celas pliproksimiĝi al niaj pasintaj partneroj kaj eble novaj kiuj malfermos spacon al Esperanto.

Prioritato nia estas ankaŭ plibonigi la rilatojn inter ni kaj najbaraj landoj, do pro tio ni pli kaj pli proksimiĝas al aliaj landaj sekcioj de TEJO en Latinameriko, ekzemple al JEA (Juna Esperantistaro Argentina), MEJ (Meksika Esperanto-Junularo) kaj KolombEJO (Kolombia Esperantista Junulara Organizo). Pri tiu lasta, en 2019 ni kunlaboros en la projekto BEJO-ataŝeo, kiu jam okazis kvarfoje. La celo de la projekto estas vojaĝigi junulon eksterlanden por ke tiu homo plibone ekkonu la internacian movadon.

Ĉi-foje, la vojaĝo okazos ne plu al Eŭropo, sed al Kolombio, kaj la venkinto, post staĝperiodo kun la estraro de BEJO, vojaĝos por labori en la oficejo de Kolombia Esperanto-Ligo (KEL), en zorgado pri administraj kaj financaj aferoj. La vojaĝkostoj, la loĝado, la interna transporto kaj la manĝado estos subvenciataj de ambaŭ junularaj organizoj.

Kompreneble, ni celas ankaŭ altigi la kvanton de nia membraro. Kaj danke al la aplaŭdinda laboro de la teamo de Duolingo en la portugala versio (speciale al Karina Oliveira kaj Marcionilo Vasconcelos, teamanoj kaj de la kurso kaj de BEJO), novaj junuloj ekaperos kaj ni estu ĉiam pretaj por akcepti kaj bonvenigi ilin por montri la riĉecon de nia movado nacie kaj tutmonde.

INTERVJUO

Michael Boris Mandirola — “Ni aranĝis veran IJK-n en Afriko”

Eĉ se vi ne estas tre aktiva en la Esperanto-movado, vi certe “aŭdis” pri iom varme publike diskutitaj polemikoj, en kiuj TEJO, Tutmonda Esperantista Junulara Organizo, estis envolvita en la lastaj jaroj. La ĉefa debato temis pri la jura sendependiĝo de TEJO, kiu vekis intensajn debatojn ĝis — kaj eĉ post — la ŝanĝo de la regularo: ekaperis konfliktoj kun UEA kaj la Ĝenerala Direktoro de la Centra Oficejo pri praktikaĵoj de la jura sendependiĝo.

Dume, en la fono, granda skipo laboris por realigi alian gravan paŝon por la junulara movado: la unua Internacian Junulara Kongreson en Afriko — La 73-an IJK en Aneho, Togolando, kiu okazis kadre de alia projekto: La Afrik-Eŭropa Junulara Kapabligo (AEJK).

Meze — aŭ eĉ pli bone, ĉe la fronto — estis Michael Boris Mandirola, prezidanto de TEJO de 2015 ĝis 2017. La 29-jara komputil-inĝeniero el Torino, Italio, akceptis la defiojn realigi tiujn ne unuanimajn — same ne facilajn — entreprenojn por la organizo. Li neeviteble ricevis laŭdojn kaj kritikojn. Responde al la kritikistoj, eble valida aserto estus la esprimo “Ne ricevas kritikojn nur tiuj, kiuj nenion faras”. Kaj multo okazis sub lia mandato, kiel vi povas legi en ĉi tiu intervjuo!

Demandoj:

Rogener PAVINSKI kaj Pierre VITTET

Kio estis la Afrik-Eŭropa Junulara Kapabligo-projekto kaj kiamaniere vi rolis en tiu projekto?

Afrik-Eŭropa Junulara Kapabligo (AEJK) estas projekto de kapablokonstruado por junularaj organizoj, ĝin kunordigas TEJO kaj partneras ĝiaj landaj sekcioj (eventuale partnere tra aliaj organizoj). Kadre de AEJK, junaj afrikaj kaj eŭropaj esperantistoj renkontiĝis en Afriko kaj Eŭropo por pluevoluigi sin kiel aktivulojn, krei novajn kontaktojn kaj plifortigi siajn organizojn. La projekto naskiĝis de la deziro subteni la okazigon de la Afrika IJK, sed fine rezultigis multe pli ampleksan kaj plurcelan projekton.

La ideo de tia projekto difiniĝis en la printempo de 2015 kaj dekomence mi forte subtenis ĝian okazigon. Fakte tuj post mia elektiĝo kiel TEJO-prezidanto, mi invitis la direktoron de Kosmo, la firmao kiu preparadis la subvencipeton, veni al Visbadeno dum la IJK por trakti la projekton, kiu poste sukcesis ĉe la dua provo. Mi ne povus plej klare difini mian rolon en AEJK. kiel prezidanto de TEJO (ĝis aŭgusto 2017) mi neeviteble estis kerne engaĝita en la projekto kaj, kiel ĉefa kontaktopersono en la estraro, mi okupiĝis pri la plej diversaj decidendaĵoj kaj traktendaĵoj, ĉefe kunlabore kun la kunordiganto de la projekto Pierre Vittet, kiu multege laboris por ĝia sukcesigo. Mi ankaŭ zorgis pri la projekto de la vidpunkto de la Itala Esperantista Junularo kiel ĝia respondeculo en la organiza teamo de la Internacia Junualara Festivalo (IJF) 2017, kiu gastigis trejnadon por trejnistoj.

Ĉu la unua IJK en Afriko estis la pinto de tiu projekto? Kion vi reliefigos el ĝi?

La unua IJK en Afriko estis la pinto de la projekto, kaj laŭ kvanto de partoprenantoj kaj atendoj en la movado. Parolante pri la “Afrika IJK”, antaŭe oni imagis etan renkontiĝon de eble 30 aŭ 40 homoj rezulte de grandega laborforto kaj financa investo. Male, danke al AEJK ĝi estis evento kun pli ol 100 homoj el pli ol 20 landoj (el ili 10 afrikaj!), kun riĉa kaj ampleksa trejnada programo kaj kernaj movadaj momentoj, kiel vera elekto de nova Estraro. Krome la impona financa subteno de Eŭropa Unio kaj la malavaraj donacoj de multaj samideanoj evitis financan katastrofon. Ni ne aranĝis eventeton simple por diri ke okazis IJK en Afriko. Ni aranĝis veran Internacian Junularan Kongreson en Afriko kaj grandegan dankon kaj gratulon meritas nia estrarano pri kongresoj Arina kaj ĉiuj aliaj homoj, kiuj ĝin organizis.

Kio laŭ vi mankis, kaj kio estis super la atendoj en la tuta projekto?

Ĉefa bedaŭrinda manko estis la vizoj por ebligi partoprenon de ĉiuj afrikanoj en la eŭropaj renkontiĝoj. Malgraŭ grandaj streboj, plejparto ne povis vojaĝi al Italujo por la IJF kaj antaŭvideble ankaŭ en la JES ne estos abunda afrika partopreno. Mi ankaŭ dirus ke plurfoje mankis homfortoj por plej kvalite realigi la projekton kun ĝustatempa atento al detaloj. Sed ni devas konsideri ke mankis buĝeto por dungi homojn.

Ja mi bedaŭras ke foje mankis la ĝusta kunlabora etoso kun iuj partneroj, kvankam pluraj pozitive kaj elstare kunlaboris al la projekto, tamen tiaj missintenoj estintus eviteblaj per pli atenta, ĝusta kaj frua komunikado inter TEJO kaj la partneroj. Malgraŭ tiuj malfacilaĵoj, mi dirus ke la fakto mem ke Eŭropa Unio subtenis 145 000-eŭran Esperantan projekton estis io super la atendoj, kiuj antaŭe estis en nia movado. Mi kredas ke ankaŭ la kvalito de la IJK kaj de la trejnadoj estis super la atendoj, kiujn oni havis.

Kiujn semojn la IJK kaj AEJK ĝenerale lasos al la eŭropaj kaj al la afrikaj organizoj, kiuj partoprenis en ĝi?

Tre grava heredaĵo estas la nova generacio da trejnistoj, kiu trejniĝis dum la IJF. Unuafoje ankaŭ junaj afrikaj esperantistoj iĝis trejnistoj. Krome, ŝajnas ke en Togolando emancipiĝas nia landa sekcio, kio estas bona evoluo de la bedaŭrindaj problemoj, kiuj okazis kun UTE (Unuiĝo Togolanda por Esperanto). Esperinde ankaŭ pluraj afrikaj aktivuloj, el landoj kie ankoraŭ ne ekzistas landa sekcio de TEJO, spertiĝis kaj motiviĝis sufiĉe por ĝin starigi kaj ekgvidi.

Alia grava heredaĵo estas la interkultura sperto kaj la amikaj ligoj, kiuj kreiĝis dum ĉi tiu projekto. Estas frue por taksi ĉion, kion tio signifos, sed sendubas ke tio estas ekstreme valora kaj ĉarma afero.

Kion vi pensas pri la inkluzivigo de trejnadaj programoj ene de Esperantaj aranĝoj? Ĉu ili oferas novajn oportunojn aŭ ĉefe tedigas la partoprenantojn?

Teda trejnado estas malbona trejnado, kiu ne devus okazi! TEJO devas zorgi ke nur kapabligitaj trejnistoj liveru trejnadon dum niaj aranĝoj kaj varti la evoluon de la trejnistoj tiel ke oni liveru kvalitajn, interesajn kaj engaĝajn trejnadojn. Danke al la pasintjara partnerado ETEY (Empower Trainers, Empower Youth!), al la projekto Trejnu la Trejnistojn kaj al AEJK, kreiĝis TEJO-trejnistaro, kies tasko estas ĝuste liveri kvalitajn trejnadojn dum Esperanto-aranĝoj, kaj kadre de la projektoj en kiuj TEJO kaj ĝiaj landaj sekcioj estas engaĝitaj. Fakte, en novembro eĉ okazis la unua TTR (TEJO-Trejnista Renkontiĝo), en kiu ni, trejnistoj, okupiĝis pri niaj evoluo kaj pliboniĝo.

Trejnadoj gravas, ĉar kreskigi la kapablojn de niaj aktivuloj estas maniero altigi la nivelon kaj la kvaliton de nia agado por Esperanto krom esti mem statuta celo de TEJO.

Cetere ni liveras dum niaj eventoj trejnadojn, kiuj en la ekstera mondo estus vendataj kontraŭ centoj da eŭroj. Tio estas ja grandega oportuno por la TEJO-aktivuloj kaj ni devas krei pli da konscio pri ĝia valoro.

Kion vi povas diri pri la konataj konfliktoj inter la organizado de IJK kun landa asocio en Togolando kaj la Itala Esperantista Junularo?

UTE depostulis kernan decidan rolon, kiun evidente TEJO ne povas agnoski en organizado de nia ĉefevento. TEJO estas junulara organizo en la senco ke ĝia celgrupo estas gejunuloj sed ankaŭ ke ĝi estas junulare gvidata. Junulara aŭtonomio estas grava valoro por ni. Kompreneble tio ankaŭ vekis delonge dormantajn personajn konfliktojn interne de la togolanda E-movado kaj inter kelkaj lokaj esperantistoj kaj UEA. Rilate la konflikton kun IEJ, ĝi estas mia landa sekcio en kiu mi estraranis 11 jarojn. Tial mi aparte bedaŭras la sintenon al TEJO de kelkaj ĝiaj nunaj estraranoj kaj la malfacilan kunlaboron, kiu kreiĝis. Mi preferas ne komenti pli detale ĉi tie.

Dum via prezidanteco, via ĉefa prioritato estis la jura memstariĝo de TEJO. Kiuj estas la plej gravaj paŝoj, kiujn TEJO povas entrepreni nur kiel jure sendependa organizo?

La plej grava afero ne estas tio kion ni povis fari sed kion ni ne plu riskis rilate al eksteraj rilatoj kaj subvencioj pro la malklara administra situacio. La unua paŝo estis malfermo de propra bankokonto, alinivele mi esperas ke en 2018 TEJO akiros akreditiĝon ĉe Unesko kaj ĉe EKOSOK (Ekonomia kaj Socia Konsilio de Unuiĝintaj Nacioj).

Kiel vi rigardas la elekton de Francesco Maurelli por la TEJO-estraro, dum vi ambaŭ subskribis kontrakton inter TEJO kaj Kosmo (entrepreno de Maurelli) por akiri subvenciojn el Eŭropa Unio?

Mi pensas ke TEJO gajnis multon de lia elekto. Aktivulo kun tiaj sperto, kompetento, viziemo kaj dialektiko estis absolute necesa, aparte por la rilatoj kun UEA. Mi ne vidis alian homon en TEJO, kiu povintus taŭge transpreni tion.

Pri la rilatoj inter Kosmo kaj TEJO, mi persone atendis pli akrajn polemikojn kaj tute antaŭvideblis ke iuj plendos pri intereskonflikto. Ankaŭ tial la antaŭa TEJO-Estraro decidis subskribi kontrakton, kiu kovros la tutan estraran mandaton kaj kiu jam difinas — eĉ se kompreneble kun ioma flekseblo — kiom da projektoj kaj je kiuj kondiĉoj TEJO komisias al Kosmo. Do ĝuste per tiu kontrakto, kiu klare antaŭfiksas la kondiĉojn de la kunlaboro ni apenaŭigis la intereskonflikton. Cetere la publika subskribo de kontrakto estas klara signalo al tiuj, kiuj aludis aŭ rekte akuzis pri kontraŭleĝeco.

Ekster la estraro, ĉu vi plu havos iun taskon ene de TEJO? Ĉu vi havas iun rolon ĉe Kosmo?

Momente mi estas TEJO-komitatano Ĉ, UEA-komitatano A por TEJO kaj membras en la elektaj Komisionoj, krome mi estas trejnisto kaj mi aktivas en Forumo Junulara Eŭropa. Mi dirus ke tio sufiĉas. Antaŭvideble mi membros en TEJO ankoraŭ dum 7 jaroj kaj estas tro longa tempo por diri kion mi faros kaj kiel mi eventuale pluaktivos. Mia rolo ĉe Kosmo estas kliento kaj en tiu rolo mi havas tre pozitivajn kunlaborajn spertojn en TEJO samkiel en la aliaj Esperantaj organizoj, kiujn mi kungvidis.

Vi estis unu el la ĉefaj publikaj movadanoj, kiuj estis ĉe la fronto en la krizo inter TEJO kaj UEA lastatempe. Ĉu vi kredas ke UEA faris ĝustan paŝon pri la ŝanĝo de la Ĝenerala Direktoro? Ĉu ĜD, kiu ne loĝas en Roterdamo, estas taŭga solvo?

Mi estis frua subtenanto de Veronika Poór, do evidente mi tre bedaŭras la misevoluon de la kunlaboro. La pluraj konfliktoj kaj la misfokuso en la laboro de ĜD iompostiome iĝis solvenda problemego. Mi komence esperis alian finon, sed ni alvenis al situacio en kiu ŝanĝo de Ĝenerala Direktoro ne nur estis absolute necesa, sed estis ia liberiĝo por nia Movado.

Malgraŭ ĉio ni ne forgesu la valoran heredaĵon de ĉi tiuj du jaroj, ekzemple la statutan reformon kaj la ampleksigon de la volontularo. Rilate al la ĉeesto de la ĜD en la Centra Oficejo, evidente tio estus preferinda, tamen mi mem profesie ofte retlaboris kaj konscias ke tio estas konsiderebla opcio; mi pensas ke ĝi povas funkcii.

“Ni ne aranĝis eventeton simple por diri ke okazis IJK en Afriko. Ni aranĝis veran Internacian Junularan Kongreson en Afriko”

“Tre grava heredaĵo estas la nova generacio da trejnistoj [...] Unuafoje ankaŭ junaj afrikaj esperantistoj iĝis trejnistoj”

Intervjuo kun la estraro de PEJ

En la sesdekjariĝo de Pola Esperanto-Junularo Movada Rubriko intervjuis ĝian estraron por konigi la historion, agadojn kaj perspektivojn de la aktiva organizo kies agoj daŭre vivigas la Esperantan movadon en la lando en kiu Zamenhof vivis siajn ĝojojn kaj malĝojojn. Espereble la enhavo entuziasmigos junulojn por daŭre riciĝi nian komunumonper siaj ideoj kaj agadoj:

Ĉu vi povas paroli iom pri la historio de PEJ resume?

Pola Esperanto-Junularo estis fondita en 1958, do ĉi-jare ni festas la 60-jariĝon de nia organizaĵo. Ni pompe festis la datrevenon dum la pasinta Arkones, kultura kaj scienca Esperanto-renkontiĝo en Poznano. La moderna PEJ estis refondita en 2004. Ekde tiam ni okazigas plurajn eventojn, internaciajn kaj lokajn: du-foje ni organizis IJK-on (en 2005 kaj en 2016), kaj ekde 2009 ni kunorganizas Junularan E-Semajnon — junularan jarŝanĝan aranĝon.

Kiel sin organizas la Junularo de PEJ? Ĉu ĝi havas formalan estraron?

PEJ estas la junulara sekcio de Pola Esperanto-Asocio, krome ni membras en Pola Konsilio de Junularaj Organizoj (PROM), kaj kompreneble ni estas Landa Sekcio de TEJO.

Nia ĉefa organo estas la Kunveno, kiu okazas ĉiun printempon kaj en kiu povas partopreni ĉiu nia membro. Ĉiujare ĝi elektas la Estraron, kiu nun estas 4-persona. La estraranoj okupiĝas pri la administraj aferoj kaj gvidas la agadon de la orgnizaĵo, proponante al la aktivuloj diversajn eblojn por agi pere de Esperanto.

Kiom grava estas, laŭ vi, la ekzisto de organizoj kel PEJ por Esperanta movado? Kaj kial?

La graveco de tiaj organizaĵoj estas senduba. En la mondo, kie subtenon por iu afero oni esprimas pli ofte per ŝatklako ĉe Facebook ol per ĉiujara remembriĝo en fakaj kaj hobiaj organizaĵoj, estas tre malfacile allogi junulojn al membreco en Esperanto-asocioj. Ili ne emas pagi foje sufiĉe altajn membrokotizojn kaj ne sentas iun ajn utilon por si el tio. En nia agado ni provas kunigi la du mondojn — unuflanke ni restas en forta konekto kun nia Landa Asocio, aliflanke ni volas atingi la junulojn en ilia “natura medio”, t.e. en la reto, en junularaj festivaloj kaj tiel plu.

Kia estas la kontakto de PEJ kun TEJO? Ĉu vi agas kune aŭ aparte?

(kiuj estas la ĉefaj kunagadoj?/ Kion jam vi faris kune?).

Tradicie kaj historie ni estis tre aktivaj en TEJO. La unua prezidanto kaj la efektiva fondinto de PEJ, Marek Pietrzak, estis Ĝenerala Sekretario de TEJO. Dum la 20-a jarcento ankaŭ aliaj PEJ-aktivuloj, kiel ekzemple Roman Dobrzyński, estis gravaj funkciuloj de TEJO. Post la refondiĝo de PEJ en 2004 la tradicio daŭris — Łukasz Żebrowski, nia plurjara sekretario, oficis ankaŭ kiel Prezidanto de TEJO, kaj ankaŭ multe kontribuis al la unua IJK en Afriko en 2017. Ni ankaŭ strebis aktivi en la Komitato de TEJO, kaj niaj Komitatanoj A bone plenumis siajn funkciojn. Tamen, la lastatempa politiko de TEJO ne plu tiom kongruas kun niaj idealoj. Ni sentas, ke ĝi tro fokusiĝas sur eksteraj rilatoj kaj subvencipetoj. Laŭ nia sperto agado pere de projektoj financataj ekzemple de Eŭropa Unio povas helpi al junaj esperantistoj partopreni eksterlandajn Esperanto-eventojn, sed estas tre malefika se temas ekzemple pri novuloj. Ni jam kelkfoje vidis, ke novulo unufoje instigita per subvencio, ne volas plu partopreni aranĝojn, se ili ne estas subvenciataj. Samtempe, la laboro kiun postulas organizado de internaciaj projektoj, forprenas de ni la tempon kaj la forton por okupiĝi pri pli bazaj aferoj, ekzemple pri Esperanto-kursoj por studentoj.

Kiuj estas la ĉefaj celoj kaj defioj de la nuntempa Junulara organizo de Pollando?

La plej gravaj defioj niaopinie samas en ĉiuj junularaj Esperanto-organizoj: akiri novajn membrojn, aktivigi almenaŭ parton de la membraro kaj reklami Esperanton. Ni havas kelkajn ideojn por realigi tiujn taskojn; ekzemple, ekde kelkaj jaroj ni strebas esti pli kaj pli videblaj kadre de Slot-Festivalo (Slot Art Festival), unu el la plej grandaj artaj festivaloj en Meza Eŭropo. Ĝi estas tre interesa: venas tien multaj junuloj, kiuj emas partopreni diversajn lecionojn, atelierojn ktp. La festivalo similas al Esperantaj aranĝoj, sed kun unu diferenco — mankas tie Esperanto. Certe helpus al ni, se ni povus venigi al la festivalo esperantistojn - eble por iu leganto de “Kontakto” tio estos interesa?

Alia defio, kiun alfrontas PEJ kiel tutlanda organizaĵo, estas sufiĉe granda lando kaj malmultaj aktivuloj. Ni ofte volus organizi eventojn en diversaj partoj de nia lando, sed mankas lokuloj, kiuj plej facile povas organizi la loĝadon, manĝadon kaj ekskurson surloke.

Kion PEJ povas montri al niaj legantoj kiel sekvindan ekzemplon? Kion novan povas doni via sperto por aliaj organizoj?

Ni opinias, ke plej interesa povas esti nia sperto pri labormaniero de nia estraro. Komence de la jaro 2018a ni decidis rezigni pri tradiciaj kunsidoj, kiujn ni anstataŭigis per deĵoroj. La Ĉefa ideo estis efikigi nian laboron por la organizo: anstataŭ labori por la organizo aparte, ni elektis komunan tempon por zorgi pri niaj taskoj.

Ni renkontiĝas ĉiun semajnon rete por labori pri organizaj aferoj dum 1-2 horoj. Dum tiu tempo ĉiuj estraranoj estas almenaŭ alireblaj per Slack (nia tujmesaĝilo), kaj ĉiuj estraranoj okupiĝas pri siaj taskoj. Dank’ al tio ni ne perdas tempon kiel dum tradiciaj retaj kunsidoj por atendi ies respondon, niaj deĵoroj estas pli efikaj.

Lastatempe ni produktis Esperantajn platbotelojn - ili certe utilos dum malvarmaj vintraj esperantaj renkontiĝoj :) [foto]

pej@pej.pl

INTERVJUO

Jorge Montanari — Futbalo kiel universala lingvo

Rogener PAVINSKI

Futbalo estas la plej populara sporto en la mondo. Ĉirkaŭ 270 milionoj da homoj estas engaĝitaj en tiu sporto diversmaniere tra la mondo. La ĉefa organizaĵo, kiu regas la sporton, estas FIFA (Federacio Internacia de Futbalo Asocia), kaj ĝi ĉiujn kvar jarojn okazigas la Mondpokalon, tiom famkonatan eventon, ke ĝi havas duoble pli da spektantoj ol la Olimpikaj Ludoj.

Sed ne ĉiuj nacioj rajtas esti reprezentataj en FIFA. Por tiuj etaj landoj kaj minoritatoj ekzistas la NF-Board (Nova Federacia Ligo), en kiu membras futbalteamoj de regionaj, minoritataj kaj senŝtataj popoloj, kiel Vatikano aŭ Okcitanio. Ĉu nur kiel lingvo, Esperanto povus havi propran oficialan teamon? Jen la defio kaj revo, kiujn havis junaj argentinaj sportŝatantoj, inter ili la esperantisto Jorge Montanari. Scienco-esploristo kaj profesoro, kiu ankaŭ umas pri muziko kaj verkado, Jorge vere pasie amas la britdevenan sporton. Li estis unu el la iniciatintoj kaj la trejnisto de la unua oficiala matĉo de la Esperanto-futbalteamo.

La matĉo, kiu donis la oficialan rekonon de internaciaj piedpilkaj asocioj al la Esperanta teamo okazis la 31an de julio en Bonaero, kadre de la 99-a Universala Kongreso. Nia teamo malvenkis per 8-3. La rezulto kompreneble ne estis favora al ni, sed la ludo mem plaĉis al la ĉirkaŭ 60 apogantoj de nia teamo, kiuj ĉeestis la matĉon . Jorge klarigas, ke tiu malvenko estis konsiderata kiel sukceso. Ĉu eĉ en futbalmatĉoj esperantistoj devas longe atendi la finan (aŭ ian) venkon?

Kial krei Esperantan piedpilkan teamon?

Ĉar tio estis mia revo, kaj samtempe per tiu ideo oni povus ege helpi la disvastigon de nia movado. Kiam mi unue proponis la ideon en la LKK, iu diris: “Kial ne nur simple organizi matĉojn en eta futbalkampo por teamoj el 5 ludantoj, tiel ke la kongresanoj ludu inter ili?”. Tia ideo ne profitus de la okazo por pli videbligi nian movadon. Feliĉe, mi konvinkis ilin pri la profito de tiu unika ŝanco. Malgraŭ la malfacileco por elstarigi oficialan matĉon tute laŭregula (90 minutoj, 11 ludantoj teame, granda kampo) kaj krei oficialan teamon, la klopodo fine valoris. Mi amas defiojn.

Kia estis la proceso de la kreado de E-teamo?

Mi kaj miaj kunlaborantoj de la grupo Bola Sin Manija (eo: Pilko Sen Manumo), havis la ideon ĉar ni verkis libron pri la futbalo, kiu okazas ekster FIFA, kaj ekde tiam ni revis pri kreo de nova teamo. Kiam mi eksciis, ke la UK okazos en Bonaero, mi diris: “Nu, jen la signo, ni faros tion nun”. Mi konvinkis la LKK-n, poste mi parolis pri tio kun Clay Magalhães (la konstanta kongresa sekretario), kiu kun Petra Smideliusz (LKK-ano) multe apogis min. Poste, por realigi pozitivan premon, mi kaj Jorge Cabrera (prezidanto de la LKK) kune preparis la uniformojn por la tuta teamo. Pilko Sen Manumo desegnis ilin. Se la matĉo fine ne okazus, ni estus perdintaj multe da mono. Mi parolis kun la prezidanto de la CSANF (Sud-Amerika Konsilio pri Novaj Federacioj), kiu estas la kontinenta branĉo de NF-Board, kaj li ŝategis la ideon kaj tuj proponis la teamon de la Armen-devena komunumo kiel kontraŭan teamon. Poste mi devis trovi ejon por la matĉo kaj por tiu celo mi trairis milojn da vojoj ĝis la atingo de la apogo de la urba registaro, kiu donis al ni la stadionon. Bonŝance, tiam UEA jam konfirmis la matĉon kiel oficialan programeron de la UK kaj ni lanĉis retan aliĝilon por la partoprenontoj de la UK, kiuj ŝatus ludi. Ni alvokis ĉiujn partoprenontojn al la sola praktiko, kiun ni havis antaŭ la matĉo. Tiam ni fine formis la teamon.

Kio estas la NF-Board?

Ĝi estas organizaĵo paralela al FIFA, neoficiale ankaŭ konata kiel “Ne-FIFA Ligo”. Ĝi kunigas teamojn, kiuj ne estas rekonataj de FIFA ĉar ili ne reprezentas oficialajn landojn. Ekzemple, la cigana popolo, la laponoj, Kurdistano apartenas al NF-Board. Ĝi organizas mondpokalojn kaj turnirojn kiel la “Pokalo VIVA”. Mi mem, ekzemple, sciis pri la ekzistado de kelkaj kvazaŭnacioj kiel la Seborga (Seborgo), Sealando aŭ Raetia (Retio) danke al la NF-Board. Ekde nun, Esperanto eniras tiun futbalan movadon kaj estas invitebla al turniroj. Ni laboros por ke ĝi estu ne nur invitebla sed ankaŭ invitinda.

Ĉu tio altiris atenton de la gazetaro?

Jes, la matĉo estis anoncita, inter aliaj, per la sporta ĵurnalo “Olé”, la plej grava el Argentino. Rimarkinde, la artikolo menciis ke ĝi okazos kiel programero de la UK, kaj ĝi estis, laŭ mia scio, la sola mencio pri la UK en la gravaj ĵurnaloj el Bonaero. Tio indikas multe pri la povo de la futbalo kiel disvastigilo pri nia lingvo.

Kiel evoluis la matĉo? Kiuj estis niaj plej bonaj ludistoj?

Kompreneble la kontraŭa teamo estis favorata jam antaŭ la matĉo ĉar ĝi ofte praktikas kune. Ni praktikis nur unufoje antaŭ la matĉo kaj la plejmulto el niaj ludantoj ne interkonatiĝis ĝis tiu praktiko. Ni, la trejnistoj, sciis ke ni ne povos venki, do nia celo estis fari golon, almenaŭ unu, kaj ricevi malpli ol dek kontraŭgolojn. La komenco de la matĉo estis terura, ni ricevis multajn golojn dum la unua duonhoro. Oni devas mencii, ke ni komencis la matĉon kun niaj plej malfortaj ludantoj, t.e. ludantoj kvardek-kelk-jaraĝaj, por ke ili simbole ludu ĉirkaŭ dudek minutojn. La Armen-devenaj profitis de la okazo por enpafi ses golojn. Ni enirigis kvar anstataŭantojn kaj ordonis nian teamon ŝanĝi la taktikon, tiam ni sukcesis enpafi tri golojn antaŭ la paŭzo.

La fina rezulto estis venko de la Armen-devenuloj per 8 kontraŭ 3. Sed ĉar nia mirinda apogantaro vidis la progreson de nia teamo, kiu ludis tute egale dum la dua duono, la fina sento estis tiu de “sukceso”. Ni ricevis pokalon (la CSANF donis du egalajn pokalojn al la teamoj) kaj ni sentis tion kiel veran venkon. Tio estis la venko de la ideo pri la realigo de nia teamo kun ludantoj el la tuta mondo. En la Ne-FIFA mondo foje matĉoj finiĝas 20-0, 11-0 ktp. Ni sukcesis fari bonegajn golojn. Laŭ la vidpunkto de la tuta trejnistaro, Sirio, Paulinho, Demasi, Cabrera kaj Efremov estis niaj steloj, sed la teamanoj donis ĉion, kion ili povis. Kaj pro tio la apogantaro tute emociiĝis. Oni devus aldoni al la listo nian golulon Alejandro, kiu, malgraŭ la goloj en la unua duono, tute ŝlosis la golejon dum la dua parto kaj iĝis nevenkebla.

Kia estis la teamo, ĉu nur kongresanoj ludis?

La ludantaro formiĝis per kongresanoj el Argentino, D.R.Kongo, Rusio, Kubo, Germanio, Brazilo, Nikaragvo, Kolombio kaj per kvar lokaj Esperanto-apogantoj, kiuj delonge scias pri nia movado sed ankoraŭ ne studis la internacian lingvon. Ili kutime ludas futbalon kun 11 ludantoj kaj ili estis seriozaj pri la ŝanco reprezenti gravan internacian movadon. Ili klopodis lerni ĉion, kion ili povis dum la semajno antaŭ la matĉo. Ni lernigis al ili etan vortaron el 15 bazaj esprimoj por interkompreno dum la ludo. Neniu krokodilis. Tio estas alia flanko de la utileco de la teamo: ĉar ili volas daŭrigi la partoprenon, ili aliĝos al la kurso pri Esperanto.

Kio estas nun la futuro de nia teamo?

Ni kunvenis kun la prezidanto de la estonta LKK el Francio, ĉar nun UEA intencas inkludigi la futbalmatĉon de nia ludantaro en la venonta UK. Ni laboros por tiu celo. Espereble ankaŭ la NF- Board apogu la ideon iel. Krom tio, lokaj kongresoj kiel la januara brazila kongreso en Rio aŭ la venonta argentina-ĉilia kongreso povos prezenti okazojn por organizi matĉon kun sud-amerikaj ludantoj kontraŭ iu alia CSANF-teamo. Aliflanke ni esperas esti invititaj al venontaj NF-Board-mondpokaloj, kaj mi pensas, ke ni povus prezenti teamon, alvokante esperantistajn ludantojn el la regiono, kie la turniro okazos. Ni esperas ke nun nia futbala movado kreskos kaj pli da ludantoj troviĝos por la venontaj okazoj.

Ĉu la E-teamo povus iam fariĝi profesia teamo?

Laŭ la strikta signifo de “profesia”, mi ne imagas tiun eblon. Sed, unu celo por la estonteco povus esti ludi sur la nivelo de la grandaj teamoj de la ne-FIFA-mondo, kiel Padanio aŭ Okcitanio. Sincere, tiu celo lokiĝas post multe da laboro, eble jaroj. Unue ni devus venki pli novajn teamojn kiel Darfuro, kiu partoprenis la lastan CONIFA-Pokalon.

Ĉu vi mem ludas piedpilkon?

Ne, mi amegis ludi, neprofesie, kiam mi estis iom pli juna. Sed mi estis tiel mallerta, ke mi neniam elektus min mem por partopreni la ludantaron.

Kiu estas viaj preferataj sportoj?

Kompreneble futbalo, sed mi ŝategas ankaŭ alternativajn sportojn. En Pilko Sen Manumo ni okupiĝas pri la plej strangaj sportoj. Ni iris al mondpokalo pri Kabaddi (ia luktoarto) en Barato, ni jam spektis sportojn kiel “allogado de vermoj”, Sepak Takraw kaj Ringosporto. Ni ankaŭ kreis nian propran sporton, nomata Pingpongo aŭ Tabloteniso Kun Obstakloj, kiun ni organizas tre serioze. Ĝi nuntempe estas ludata regule en Argentino, Urugvaĵo kaj Norvegio, kaj ekde nun ankaŭ en Kimrio dum la Tutmondaj Alternativoj Ludoj (Wales World Alternative Games). En nia paĝaro pingpongo.com.ar vi trovos informon por ludi ĝin. Ĉiu organizanta lando devas organizi almenaŭ kvar grandajn turnirojn jare.

Esperantistoj kutime ne estas sportemaj. Ĉu laŭ vi indas kaj eblas tion ŝanĝi?

Kompreneble tio devas ŝanĝiĝi! Sed ne ĉiuj esperantistoj estas nesportistoj. Al mi ne plaĉas tiu flanko de la movado kiu, elitisme, malestimas kelkajn popularajn aferojn. Universala lingvo taŭgas por ĉiu celo, ne nur por belartoj aŭ por altnivelaj diskutoj pri sociaj aŭ kulturaj aferoj. Ankaŭ sporto estas kvazaŭ universala lingvo. Precipe futbalo, kiu estas tre populara, estas preskaŭ universala.

La pilko estas moviĝanta bildvortaro, kiun ĉiuj komprenas. La bona futbalo ne dividas, ĝi kunigas la homaron. Kiam Barcelona ludas kontraŭ Real Madrid, la okuloj de multaj personoj celas la ekranon: Riĉulo el Svedio, malriĉulino el Rumanio, ĉeha studentino kaj kuba kuracisto spektas la matĉon. Sporto estas kultura fakto. Ĝi estas bona por la korpa kaj mensa sano. Kiam mi unue renkontis Osmo Buller en la komenco de la UK, li montris al mi ke li estis kunportanta sian futbal-kluban identigilon, de fama nederlanda teamo. Mark Fettes same esprimis sian feliĉon pri la ideo de la futbalmatĉo. Per tiuj lumoj, nia komenca vojo iĝis pli klara.

Spektu la unuan golon de la Esperanto-teamo en nia retejo:

www.kontakto.tejo.org

“...nia celo estis fari golon, almenaŭ unu, kaj ricevi malpli ol dek golojn”.

“La pilko estas movanta bildvortaro, kiun ĉiuj komprenas”.

Teamo Esperanto:

1 Adrian ALEJANDRO (Argentino)

2 Roman EFREMOV (Rusio)

3 Agustín KRUCHOWSKY (Argentino)

4 Fráncel BRIEL GIL (Kubo)

5 Gonzalo SIRIO (Argentino)

6 Mauro MARTINEZ (Argentino)

7 Alejandro CABRERA (Argentino)

8 Sergei LOKIS (Rusio)

9 Emile MALANDA (Kongo R.D.)

10 Pedro Paulo de Freitas PAULINHO (Brazilo)

11 Jefferson RUBIO BOHÓRQUEZ (Kolombio)

13 Thomas KLEEMANN (Germanio)

14 Lionel FESTA (Argentino)

15 Maximiliano CATANIA (Argentino)

16 Pablo FISHER (Argentino)

17 Leonardo DICCIARDELLI (Argentino)

18 Fernando SUAREZ (Nikaragvo)

19 Rafael LOPEZ BINAGHI (Argentino)

20 Alejandro DEMASI (Argentino)

Trejnistaro:

Taktikistoj: Juan Pablo ALVAREZ (Arg), Francisco GODINEZ GALAY (Arg), Jorge MONTANARI (Arg)

Golula Trejnisto: Juan Martin Gutierrez JUMAGU (Arg)

Kamphelpantoj: Adrián DESIDERATO (Arg), Patricio GRONDA (Arg)

Kuriozaĵo: La ideo krei Esperanto-futbalteamon ne estas tiom nova. Jam en 2006, du danaj artistoj, Olof Olsson kaj Daniel Salomon, provis fari la samon, sed tiu teamo neniam ludis unu solan matĉon.

INTERVJUO

Roman DOBRZYŃSKI — Historio pri la historio

ROGENER PAVINSKI

Ĉiam estas plezuro kiam niaj gastoj en ĉi tiu rubriko ekakceptas respondi la demandojn por nia intervjuo. Despli multe kiam la intervjuato estas persono, kiun ni plene admiras kaj respektas. Tiu estas la kazo de la pola ĵurnalisto Roman Dobrzyński. Min kun Roman ligas ne nur Esperanto, sed ankaŭ aliaj okupoj — nome la ĵurnalista kaj filmista — ilin ambaŭ ni kundividas. Dum 30 jaroj, Roman laboris en la Pola Televido, kie li plurfoje havis la ŝancon prezenti tutnaciajn raportojn en kiu la Universala Lingvo ĉefrolis.

Lia unua reago al mia intervjua peto estis nekutima: “Mi volonte lasas min intervjui. Ja mi finis jam 82 jarojn de mia vivo kaj ankoraŭ ne forgesas mian nomon, do eble mi ankaŭ kapablos respondi viajn demandojn.” Ne nur kapablis respondi, sed ankaŭ proprainiciate modifis, refaris kaj redaktis ilin. Kaj fine respondis ne ĉiujn, sed nur tiujn, kiujn li volis. Malgraŭ ke li ne plu redaktas Kontakto-n jam de 50 jaroj, ja li plenrajtas tion fari. Dum 64 jaroj de esperantisteco, li havas tiom multe da spertoj kaj vivhistoriojn, ke ne sufiĉas la spaco ĉi tie.

Malgraŭ lia aserto ke “historion formas hazarda koincido de cirkonstancoj”, la fakto estas ke la historio nur fariĝas tia, kam iu rakontas pri ĝi. Kaj eĉ la plej neŭtrala raportisto vole nevole influas la historion. Tio konstateblas per liaj libroj — Mi citu du: Strato Zamenhof (2003), kaj Bona Espero — Idealo kaj Realo (2008). La unua min ravis jam de kelkaj jaroj, la duan nur antaŭenlonge mi finlegis. Kaj sufiĉas nur tiuj du ekzemploj kiel pruvo de lia brila kapablo por la ĵurnalisma verkado. Mi esperas ke tiu ĉi intervjuo instigas lin komenci la verkadon de sia propra biografio. Ja interesaj historioj ne mankos!

Vi foje menciis, ke la publikigo de unu libro malfermis al vi la pordon por la ĵurnalista kariero. Pri kiu libro temas?

Tio estis mia debuta pollingva kolekto de raportaĵoj pri Hispanio, kiun mi verkis danke al Esperanto. Ĝi estis furora publikaĵo kaj efektive influis la direkton de mia profesia vivo. Mi studis en Varsovia Universitato juron, kaj daŭrigis la studadon pri ĵurnalismo, por eviti devigan militservon. Kiel duobla magistro mi lasis juron kaj decidis gajni mian panon ĉiutagan kiel ĵurnalisto, sed vane serĉis redakcion, kiu dungus min por konstanta laboro.

En 1964 okazis ĉiela miraklo. Mi ricevis invitilon de la Hispana Esperanto-Federacio partopreni la jubilean 25-an Hispanan Esperanto-Kongreson en Valencio. Tiam Hispanio estis regata de ekstreme kontraŭkomunista diktaturo de generalo Franco kaj Pollando apartenis al la komunista mondoparto.

Hispanio fascinis min, mi legis ĉion troveblan pri tiu ĉi lando. Mi eklernis aŭtodidakte la hispanan lingvon pere de rusa lernolibro kaj vortaro. Mi ekveturis per malgranda skotero, rompis du ferajn kurtenojn, ĉirkaŭveturis la Iberan Duoninsulon. La tuta vojaĝo ampleksis ok mil kilometrojn. Helpata de hispanaj esperantistoj mi kolektis amason da impresoj kaj fotoj. Montriĝis, ke mi estis la unua pola ĵunalisto, kiu post la dua mondmilito priskribis Hispanion laŭ propraj observoj kaj spertoj. Ĝi estas verŝajne la plej granda aventuro en mia vivo. Tiel mi ĝin aprezas, kvankam sur mia longa ĵurnalista vojo okazis multege da aventuroj.

Via vivo estas en pluraj aspektoj ligitaj al Esperanto, ankaŭ al TEJO. Ĉu ne? Kiom da TEJO-kongresoj vi partoprenis?

Nur kvar, sed ĉiuj estas neforgeseblaj. La lastan mi partoprenis kiel “sepdekjara junulo” en Hanojo en 2007. Tie mi malkovris avantaĝon de la maljuneco. Dum la kongresa semajno mi estis daŭre ĉirkaŭata de vjetnamaj volontuloj, kiuj tutan jaron lernis Esperanton, por interparoli kun eksterlandanoj. Oni demandis, kiom aĝa mi estas. “Centjara” — mi respondis. Oni kredis, ĉar por dudekjaruloj homo cent-aŭ sepdek-jara estas same maljuna. Pli frue — en 2005 mi estis gasto de TEJO-kongreso en Zakopane, Pollando. Tiun ĉi honoron mi rekompencis per realigo de la filmo “Junularo volas danci”. Multe pli frue — en 1966 mi estis en Pecs, Hungario, kie oni elektis min vicprezidanto de TEJO.

Kaj ankaŭ tie vi estis nomita redaktoro de Kontakto?

Jes. Nun admirante la aspekton de Kontakto, mi gratulas vin kaj iom envias. La redaktado de la tutmonda revuo antaŭ pli ol kvindek jaroj estis ambicia tasko, sed treege malfacila pro la komplika teknologio de presado kaj la fakto, ke la tradicia poŝto estis sola rimedo de komunikado. Redakti ĝin en Pollando, kiu apartenis al tiel nomata socialisma bloko, rezultigis kromajn klopodojn.

Samtempe vi plenumis la funkcion de vicprezidanto de TEJO.

La organiza agado ne estas temo interesa por intervjuo, mi do prezentu nur unu epizodon de mia vicprezidanteco. En la jaro 1967 mi vojaĝis al Ulanbatoro, ĉefurbo de Mongolio por partopreni kongreson de Tutmonda Asocio de Studentoj. Hazardo helpis min kontakti la mongolan esperantiston Rin Ĉen. Imagu mian miron, kiam mi eksciis, ke li estas prezidanto de Mongola Akademio de Sciencoj. Li parolis flue Esperanton kaj eksciinte, ke mi estas polo, alparolis min pole kaj montris manuskripton de Sinjoro Tadeo de la pola poeto Adam Mickiewicz, ĝuste tradukatan de li en la mongolan lingvon. Li substrekis, ke li multe profitis de la Esperanta traduko.

Tiu ĉi traduko estas unu el plej elstaraj verkoj de la literaturo en Esperanto. Vi esperantigis la filmon Sinjoro Tadeo, de la Oskar-premiito Andrzej Wajda. Ĉu ĝi aperis oficiale?

Jes. Ĝi estis prezentita en 2009 dum la UK en Bjalistoko danke al la senpaga licenco de la pola proprietulo de la filmo, sed nur por unusola seanco. En 2018 estis celebrata la centa datreveno de la unua Esperanta eldono de Sinjoro Tadeo. La programo de la UK en Lisbono (2018) dediĉis unu horon por celebri la centjariĝon de la Esperanta Sinjoro Tadeo. Prof. Humphrey Tonkin lekciis pri la kontribuo de tiu ĉi verko por la Esperanta literaturo, kaj mi klarigis malfacilaĵojn, kiujn frontis la tradukisto Antoni Grabowski. Kaj mi verkis tiucele libron Sinjoro Tadeo parolas Esperante, al kiu estas aneksitaj disko kun la esperantigita filmo de Wajda. Tio eblis, ĉar mi ricevis permeson kopii diskojn por eduka celo., sed nur sur la teritorio de Pollando. Mi kredas, ke francaj esperantistoj sukcesos ricevi permeson de Canal-Studio prezenti la filmon, por edukaj celoj, en la tuta mondo.

Kiel sperta ĵurnalisto, kion vi pensas pri la nuna maniero propagandi kaj prezenti Esperanton?

Kiel persono el la televida ekrano mi profitis favorajn okazojn por eksponi Esperanton laŭ la ĵus prezentita maniero, tamen polaj samideanoj admonis min, ke mi ne sufiĉe propagandas nian karan lingvon. Mi respondis: Donu ŝancon al ĵurnalistoj, faru ion interesan, tiam ĵurnalistoj mem venos al vi. Antaŭ iom da jaroj komprenis tion esperantistoj en la urbo Malborko, kiu famas pro sia giganta teŭtona kastelo. En la malzorgita placo ili fondis Parkon de la Mondo, kaj invitadis planti arbojn eminentajn esperantistojn, kiel ekzemple profesoron Selten, Nobel-premiiton. Tiu utila iniciato ebligis al mi fari filmon por TVP. Profitis la urbo, la lokaj esperantistoj kaj Esperanto mem.

Vi estis la prezidanto de la Pola Esperanto-Asocio dum la UK en Varsovio 1987 kun 6 mil kongresanoj. Ĝi estas la plej granda en la historio de Esperanto-Movado. Ĉu simila amasa partopreno ne plu estas ebla?

Verŝajne ne plu. Unue pro tio, ke la nuntempaj kongresoj, kiel tiu lasta en Lahtio, estas tro multe kosta. La varsovia kongreso okazis en la forpasinta epoko. Historion formas hazarda koincido de cirkonstancoj. Tiel oni povas vidi la jaron de la centa jubileo de Esperanto. Pollando troviĝis en politika krizo, bojkotis ĝin preskaŭ ciuj ŝtatoj de la mondo, kaj multaj esperantistoj kontraŭstaris la decidon de UEA organizi la jubilean kongreson en Varsovio, kvankam ĝi estis “lulilo de Esperanto”. La kroma argumento de la kontraŭuloj estis la krizo ene de Pola Esperanto-Asocio. Duonon da jaro antaŭ la dato de la kongreso, preskaŭ neniuj preparoj estis faritaj. Necesis urĝe havi honoran protektanton. Malgraŭ desupraj sugestoj mi evitis inviti la tiaman “diktatoron”, gen. Jaruzelski. Tturnis min al la prezidanto de la parlamento Roman Malinowski. Li ĝoje akceptis la inviton kaj proprainiciate engaĝiĝis en la organizajn aferojn.

Ree en la historio de TEJO, kiel ĝi kontribuis, ke vi edziĝis al germana esperantistino?

En 1961 mi, kiel prezidanto de Pola Esperanto-Junularo, partoprenis la kongreson de TEJO en Wokingham, Britio. Tio estis eksterordinara evento en mia vivo, la unua vizito al okcidenta Eŭropo kaj kontakto kun mirinda esperantista kolegaro el kelkdeko da landoj. Uwe Joachim Moritz, la prezidanto de Germana Esperanta Junularo redaktis kontrakton pri kunlaboro kun Pola Esperanto-Junularo. Mi subskribis. Sekvis min reprezentantoj de aliaj junularaj organizaĵoj. Tiel la “Kontrakto de Wokingham” fariĝis sukceso de TEJO, sed kaŭzis problemojn por mi, ĉar tiutempe ankoraŭ daŭris la malvarma milito, la mondo estis dividita de la “fera kurteno”.

Tamen, malgraŭ manko de interŝtataj rilatoj, Pola Esperanto-Junularo kaj Germana Esperanto-Junularo subtenis siajn kontaktojn. Aprile 1965 laŭ la invito de PEJ vizitis Varsovion delegitino de GEJ, Erika Rauschert el Hamburgo. Oktobre de la sama jaro mi revizitis la okcidentan Germanion laŭ la invito de GEJ. Mi venis per motorbiciklo kaj faris prelegvojaĝon, kiu finiĝis en Hamburgo. Tie akompanis min Erika. Baldaŭ ni geedziĝis. Ŝi ekloĝis en Pollando kaj... rapide pasis 53 jaroj, kies frukto estas du gefiloj, du nepinoj kaj unu pranepo.

Vi havas tiom multe por rakonti. Ĉu vi verkas vian biografion?

Mi planas ekde dudeko da jaroj skribi mian biografion, sed ĝis nun mi ne trovis tempon komenci ĝin. Daŭre mi okupiĝas pri aktualaj aferoj. Antaŭ nelonge aperis la esperantista leksikono Nia diligenta kolegaro, en kiu troviĝas mia nomo. Mi ekmiris kiel Aleksandro Korĵenkov kaj Halina Gorecka sukcesis kompili tiom multe da sekaj faktoj pri mi. Ĉiu el tiuj titoloj, same kiel viaj demandoj, postulas apartan ĉapitron en la probabla biografio.

**

“Mi planas ekde dudeko da jaroj skribi mian biografion”

“Historion formas hazarda koincido de cirkonstancoj”

INTERVJUO

Sam Green

Kontakto: Antaŭ mem ol “The Universal Language”, Esperanto grave rolis en via projekto “Utopia in 4 Movements”. El kie venis la intereso trakti tiun temon?

Sam Green: Mi jam havis intereson pri Esperanto delonge. Mi ne memoras precize kiam mi unue aŭdis pri la lingvo - verŝajne mi legis pri ĝi ie. Mi ĉiam supozis ke ĝi estis relative lastatempa — kreita en la 50a jaroj aŭ proksime. Antaŭ kelkaj jaroj mi ekvidis ion, kio klarigis la historion de la lingvo kaj la movado ĉirkaŭ ĝi, kaj tio vere tuŝis min.

Komence mi alproksimiĝis al Esperanto pro tio, kio ĝi reprezentas rilate al espero kaj socia ŝanĝo.

Mi estas politika homo — Mi revas pri pli bona mondo kie socioj povas esti konstruitaj ĉirkaŭitaj de paco, egaleco kaj dividado de naturrimedoj kaj Esperanto elvokas tion. La mondo hodiaŭ povas esti deprimiga loko — ne ĉiam facilas konservi esperon — kaj tial min allogas utopiaj projektoj kaj movadoj. Ili memorigas nin pri kio eblas kaj tio estas por mi profunde grava afero. Mi scias ke kelkaj Esperantistoj vere ne volas konsideri la lingvon utopian, kaj mi scias ke tio reprezentas multajn aferojn por malsamaj personoj. Mi komprenas ke por kelkaj Esperantistoj, ĝi estas bonega maniero por komuniki kun “plum-amikoj” aŭ renkontiĝi kun amikoj dum vojaĝado, sed mi ja pensas ke ĉe la kerno de la Zamenhofa revo pri la lingvo estas io utopia, kaj mi diras tion kun la plej bona signifo de la vorto. Mi konstatas kaj sentas ke por kelkaj Esperantistoj la vorto “Utopia” estas negativa kaj io evitinda, sed por mi ĝi estas mirinda kaj valora ideo.

Kial vi decidis fari duan filmon pri la sama temo?

La unua projekto, kiun mi faris pri Esperanto estas “viva dokumentfilmo” nomata “Utopia in Four Movements” (Utopio en Kvar Movimentoj) kiu temis precipe pri kelkaj el la ideoj menciitaj supre. La verko rigardis al kvar malsimilaj historioj, kiuj pritrakas utopion iumaniere. Kun tiu projekto mi volis levi subtilajn demandojn pri kial ni ne plu vivas en utopia erao kaj kion tio diras pri kio ni estas nuntempe. Do unu el la partoj de tiu pli granda laboro temas pri Esperanto, alia pri la plej granda aĉetcentro en la mondo, la tria parto estas pri la revolucia ideo kaj pri revolucia usonano kiu loĝas en Kubo. La maniero per kiu tiu viva dokumentfilmo funkcias estas ke mi ĉeeste rakontas kaj muzikgrupo ludas fone dum la filmo estas surekranigita. La filmo ekzistas nun en tiu viva formo. Ĝi kvazaŭ estas miksaĵo inter filmo kaj arta prezento. Ni prezentis ĝin tiel ĉirkaŭ la tuta mondo — ni faris en Varsovio, Istanbulo, Amsterdamo, Kanado kaj en multaj lokoj en Usono.

La materialo (filmado kaj intervjuoj) en “Universal Language”, estas baze la sama, kiun vi uzis por krei “Utopia”. Ĉu “Universal Language” estas nur kromprodukto de “Utopia”?

Estas iom da komunaj kvalitoj inter la du projektoj, sed ankaŭ estas multaj malsimilecoj. Mi rakontas “Utopion” tiel ke ĉiuj miaj pensoj kaj komentoj pri Esperanto venas de mi. En “The Universal Language”(La Universala Lingvo) mi entute ne estas kaj la historio de Esperanto estas rakontata per intervjuoj kun kelkaj signifaj homoj en la Esperanto-movado — Renato Corsetti, Humphrey Tonkin kaj Arika Okrent — do la filmo respegulas plej multe iliajn ideojn. “La Universala Lingvo” ankaŭ estas pli longa ol la Esperanto-parto en “Utopio”, do estas pli da materialo tie.

Ĉu vi ankaŭ utiligos la alitemajn materialojn el “Utopia” por krei memstarajn filmojn pri tiuj temoj?

Mi fakte prenis ĉion, kion mi filmis pri la plej granda aĉetcentro en Ĉinio kaj produktis memstaran mallongfilmon antaŭ kelkaj jaroj. Ĝi estas enreta kaj oni povas spekti ĝin ĉe: http://www.pbs.org/pov/utopia/.

Tiu ĉi peco traktas precipe nur tiun aĉetcentron kaj la historion ĉirkaŭ ĝi kaj iom mapli rigardas al aĉetcentroj kaj vendejaroj ĝenerale kiel io utopia.

Kiel disvolviĝis la esplora fazo?

Mi havas ĵurnalisman fonon, do mi vere amas la esploron kaj serĉadon. En tiu ĉi projekto specife — ĉar mi ne estas Espearantisto — ŝajnis al mi grave pasigi signifan longan tempon provante lerni pri Esperanto, pri la historio de la lingvo kaj pri la aktuala movado. Tiel dum la tempo, mia perspektivo subtile kreskis kaj espereble mi fariĝis pli akurate informita. Mi iris al tri Universalaj Kongresoj: en Florenco, Yokohamo kaj Roterdamo kaj parolis kun pluraj Esperantistoj tie. Mi ankaŭ klopodis paroli kun kiel eble multaj “spertuloj”. Mi iris al la mirinda Esperanto-Muzeo en Vieno kaj faris esploron dum pluraj tagoj. Tiam mi ankaŭ klopodis aŭdi malsimilajn Esperantistojn kaj lerni pri iliaj vidpunktoj. Kompreneble, probable ekzistas tiom multaj vidpunktoj pri la lingvo kiel ekzistas Esperanto-parolantoj! Kion mi provis fari estas sintezi ĉion, kion mi lernis pri Esperanto dum la pasintaj jaroj kaj paroli pri la lingvo laŭ maniero plej justa kaj akurata kiel eblis.

Ĉu vi antaŭplanis ĝin kun fiksaj ideoj, aŭ ĉu la scenaro ŝanĝiĝis dum la konkretigo de la filmo?

Filmfarado estas komplika; kiam vi muntas dokumentfilmon, estas multaj aferoj, kiujn vi volas aldoni, sed ne ĉio funkcias laŭ filma senco. Ekzistas kelkaj aferoj, kiuj povas esti interesaj, aŭ eĉ gravaj, sed se vi ne povas fari ke tiu parto plene funkciu surekrane, vi probable ne enmetos ĝin. Lastatempe, kiam mi faras filmon, mi volas ke la spektanto restu kaptita de la komenco ĝis la fino kaj volas spekti. Do tie estis kelkaj historiaj aferoj, kiujn mi dezirus enmeti sed mi ne sukcesis funkciigi ilin — kutime ĉar mi ne trovis sufiĉe da filmaterialo. La historio pri Moresnet, ekzemple — la malgranda lando proksime al Belgio, kiu planis adopti Esperanton kiel sia oficiala lingvo en la komenco de la 20-a jarcento. Mi simple ne povis trovi bonajn bildojn por enmeti tion. Mi ankaŭ enmetus pli pri Zamenhof, sed kiel vi scias, krom pozitaj fotografiaĵoj, ne estas multaj bildoj liaj. Do, kion mi celas diri estas ke oni decidas kiom multe da historio iu filmo havos nur dum la munta fazo.

En “Universal Language” estis intervjuitaj nur homoj, kiuj favoras al Esperanto. Kial ne kontraŭloj?

Tio estas bona demando. Mi vere neniam pripensis inkludi kontraŭlojn al Esperanto en la filmo. Mi vere ne provas doni ian televidilan-novaĵan ekvilibron per la filmo. Mi kredas ke multaj ne-Esperantistoj jam estas skeptikaj pri la lingvo. Do mia espero ĉi tie estas malfermigi iliajn pensojn pri Esperanto. Mi ne faras iun propagandan filmon aŭ similan - “La Universala Lingvo” estas pozitiva portreto sed ankaŭ kritika en iu maniero. Sed ĝenerale, mi ne kredas ke inkludi Esperanto-kontraŭlojn vere aldonus ion.

Oni asertis ke en la filmo, vi montris Esperanto-parolantojn en klare malkonfortaj situacioj antaŭ la kamerao, kaj tio donas la senton ke vi ridindigis ilin. Kiu estis via intenco?

Mi volas emfase deklari ke ne estas intenco mia ridindigi iun ajn. Kiel mi menciis antaŭe, “La Universala Lingvo” estas ama portreto. Mi alproksimiĝas al Esperanto kiel admiranto, kaj tio ne signifas ke mi estas tute senkritika kaj ne havas proprajn sentojn rilate al Esperantistoj kaj al historio de la lingvo, sed denove, mi faris tiun ĉi filmon por krei ion, kio pozitive ŝanĝos la manieron per kiu la publiko ĝenerale pensas pri Esperanto.

Unu el la aferoj, kiu impresis min pri la Esperantistoj, kiujn mi konis dum la Universalaj Konkresoj kaj aliaj lokoj, estas ke multaj personoj en la Esperanto-mondo estas unikaj kaj definitive individuaj. Mi pensas ke foje Esperantistoj estas sentemaj rilate al tio. Sed honeste, mi pensas ke tio estas unu el grandaj reklampunktoj por la lingvo. Esperantistoj estas ĝenerale tre interesaj uloj. Kompreneble ekzistas kelkaj frenezuloj kaj stranguloj, sed tio ne estas entute malbona afero. Oni povas, kaj miaopinie oni devus uzi tion kiel fiera simbolo.

Mi pensas ke via demando rilatas al la portretoj de Esperanto-parolantoj kiam la kamerao estas tre proksima al iliaj vizaĝoj. Mi uzis tiun metodon por elvoki ion el la personoj, kio rivelas erojn pri kio ili estas. Foje la vizaĝesprimoj kaj gestoj de la homoj en embarasitaj momentoj diras multe pli ol vortoj. Mi jam diris antaŭe ke preskaŭ ĉiuj ne-Esperantistoj, kiuj vidis la filmon estis ravitaj de tiuj partoj. Do denove, mi neniel sentas ke la filmo malrespektas aŭ malestimas iun ajn.

Ĉu vi opinias ke la simileco montrata en la filmo inter socia planado, komunismo kaj Esperanto ankoraŭ validas en la nuntempo?

Ne, tute ne. En la filmo, Renato Corsetti kaj Arika Okrent nur argumentas ke unu el la plej gravaj periodoj por Esperanto -- la 1920-aj kaj 1930aj jaroj -- kunokazis je epoko en kiu homoj vere kredis je socia ingenierado kaj grandaj sociaj projektoj. Tio estis dum la fruaj jaroj de socialismo, la ideoj de Le Corbusier, Henry Ford kaj amasproduktado, la Ligo de Nacioj. Esperanto tute taŭgis en tiu ondo kaj pensmaniero.

Mi certe ne kredas ke tiel estas nun -- homo ĝenerale ne plu kredas ke tia projekto povus sukcesi. Ni celas multe pli malalte nuntempe.

Kial “The Universal Language” daŭras tiel mallonge?

Mi forte kredas ke ĉiu filmo havas idealan longecon. Kiam mi redaktas, mi neniam ekpensas ke mi faros 60 aŭ 90 minutan filmon. Mi longe redaktis “The Universal Language” kaj, surbaze de la materialo kiun mi havis, tiu ĉi longeco ŝajnis ĝuste al mi.

Kian akcepton ricevis “The Universal Language”? Ĉu ĝi jam montriĝis ĉe filmfestivaloj?

La filmo ricevas tre bonan akcepton. Mi ekmontras ĝin ĉe film-festivaloj nun. Estos ĉe la havaja film-festivalo venontamonate kaj poste multaj aliaj ankaŭ. Mi ankaŭ montras ĝin ĉe usonaj universitatoj kaj mi vojaĝas kun tuta programo de mallongaj filmoj kiujn mi faris, inkluzive “The Universal Language”. Tre plaĉas min montri ĝin ĉe Esperantaj okazaĵoj kaj oni bonvole kontaktu min pri tiaj montraĵoj.

Kio, laŭ vi estas la plej granda baro kontraŭ Esperanto?

Do. Tio estas iom peza demando. Honeste -- kaj mi tre esperas ke mi ne ofendas iun per diri tion ĉi -- mi kredas ke la Esperanto-movado malbone merkatigas sin. Mi scias ke iom strangas uzi vorton kiel “merkatigo” en la kuntektso de io, kio estas nobla kaj pura. Sed verdire, en la mondo hodiaŭ, se esperantistoj volas antaŭenigi la lingvon kaj allogi pli da parolantoj, oni devas pripensi tiel. Mi kredas ke la aferoj kiuj allogas ne-esperantistoj estas: la historio de la lingvo, la fakto ke ĝi estas profunde espera projekto (eĉ la nomo de la lingvo signifas “esperanto”), kaj ankaŭ la rave diversa esperantistaro hodiaŭ.

Ŝajnas al mi ke malgraŭ la neideala merkatigo, Esperanto ĝuas momenton en kiu estas ondo de intereso en la lingvo kaj oni pririgardas ĝin serioze kaj respekte (kaj ke mia filmo spegulas tiun fenomenon). Mi esperas ke mia filmo povas diskonigi Esperanton. Kiel mi diris, mi kredas ke ĝi estas pozitiva bildo. Kaj la fakto ke ne-esperantisto faris ĝin montras ke ĝi ne estas propagandaĵo.

Pri kiuj projektoj vi nun okupiĝas?

Nun mi faras kelkajn mallongajn filmojn por malsamaj artaj muzeoj: mi nun faras mallongan portretan filmon de Las Vegas, alian dokumentadan filmon pri la nebulo en San Francisco, kaj triaj projekton pri la desegnisto/viziulo Buckminster Fuller.

Kio estas via plej granda ambicio kiel dokumentisto?

Do. Tio estas grandega demando! Mia ambicio kiel dokumentada filmisto estas nur komuniki je profunda emocia nivelo io pri vivi en la mondo hodiaŭ. Mi estas fanatikulo pri arto kiu kreas ligojn je homa nivelo *inter* homoj. Mi pasie interesiĝas pri la mondo, kaj mi kredas tre profunde ke aferoj povas radikale malsamiĝi kaj pliboniĝi. Mi fanatikulas pri kreemo kaj la imagpovo kaj la homaro. So mi esperas ke miaj filmoj helpos celebri kaj kuraĝigi ĉion ĉi.

Ĉu vi ŝatus ion aldoni?

Unu afero kiun mi volis mencii estas ke mi klopodas produkti DVD-on de The Universal Language kiun oni povus distribui kiel eble plej vaste. Mi konatiĝis je Alexander Osincev kaj lia grupo Filmoj sen Limoj, kaj multaj bonegaj volontulaj tradukistoj kiuj helpis traduki la filmon en 20 lingvojn. So la DVD kiun ni faras tuj nun havos subtitolojn en la ĉina, koreia, malta, franca, hispana, germana, bulgara, kaj multaj aliaj lingvoj. Mi kredas ĝi estos rekorda nombro de subtitolaĵoj.

La DVD estos preta kaj havebla pere de nia retpaĝaro je la fino de septembro () kaj oni povas eĉ viziti tiujn ligilojn nun kaj antaŭmendi.

Mi esperas ke tiu ĉi filmo havos signifon por esperantistoj, sed mi kredas ke “The Universal Language” povas esti ion, kion esperantistoj povas montri al siaj ne-esperantistaj amikoj kaj familo kaj, post ili vidas la filmon, ili estos pli malfermaj, kaj interesitaj, je la lingvo.

***

INTERVJUO

ŜANĜO — Nova Esperanta muzikgrupo!

Romualda JEZIOROWSKA kaj Rogener PAVINSKI

Ankoraŭ eĉ ne unu albumo aperis kaj ili jam estas konataj, ne nur en Pollando — ilia hejmlando — sed ankaŭ en la internacia muzika merkato. Temas pri ŜANĜO, muzikgrupo el Vroclavo, kiu pro idealismaj kialoj decidis uzi Esperanton kiel lingvon de sia muziko. Ili prezentas vastan mondmuzikan stilon uzante multajn interesajn kaj nekutimajn muzikilojn el preskaŭ ĉiuj mondopartoj.

La teamo estis fondita en la jaro 2011 de Kamil Rogoziński kaj konsistas el preskaŭ 10 muzikistoj, kiuj plejparte ludas ankaŭ en aliaj muzikgrupoj en Pollando. ŜANĜO koncertas multe en Vroclavo kaj en ĝia ĉirkaŭaĵo, sed ĝi ĵus debutis ekster Pollando — unuafoje en Aŭstrio pasintmonate. Ilia unua koncerto por la Esperanto-publiko okazis en lasta JES (Junulara E-Semajno) en Szczawno-Zdrój, Pollando. Ĝi certe estis la plej vigla, freŝa kaj bunta koncerto el ĉiuj.

La apero de la unua disko — “Ŝanĝo de la Imago de la Terglobo” — estas planata por la 6a de junio. La progresojn vi povas rigardi pere de ilia fanpaĝo en Interreto. Malgraŭ ke la Internacian Lingvon la grupanoj mem ankoraŭ ne scipovas, kune kun ili registras la diskon eksterlandaj gastoj, kiuj kantas Esperante. Ĉu ili tamen finfine iam lernos E-on? Sciu tion kaj plion per nia intervjuo kun la gvidanto de ŜANĜO: Kamil Rogoziński.

Kiuj estas viaj impresoj post la unua koncerto por Esperanta publiko?

Ni estas tre kontentaj pri la koncerto. Ĉi tiun debuton ni taksas kiel sukcesan kaj kun malpacienco ni atendas la sekvajn invitojn al similaj eventoj. Antaŭ la alveno, ŝajnis al ni ke la medio estas fermita, sed ni renkontiĝis tie kun nekutima malfermeco. Tio donis al ni kuraĝon, ĉar inter homoj el tiom multege da landoj oni ja povas atendi diversaĵojn, tamen JES evidentiĝis tute amikema okazo por tiaspecaj eksperimentoj pri muziko de la globo, kiun ni prezentas. Ni kongruis unu kun la alia!

Nuntempe sur nia planedo oni povas observi plurajn separatismajn movadojn, kiuj dispecigas la Patrinon Tero en malgrandajn teritoriojn. Tiuj tendencoj estas maltrankviligaj. La esperantista publiko donas esperon por la integriĝo de la homara popolo en nepolitika senco.

Ŝanĝo estas muzikgrupo, kiu uzas Esperanton de tempo al tempo. Kial vi akceptis inviton koncerti dum JES? Kio konvinkis vin jesi?

Verdire estas ni, kiuj devus starigi la demandon al vi. Kial vi invitis nin? Ĉu temis nur pri la elementoj de Esperanto, kiuj aperas en nia muziko, aŭ eble temis pri la muzikspeco, kiun ni ludas, la mondcivitaneco en ĝi? Ni jesis pro diversaj kialoj. Plej simple estis ke vi realigis niajn atendojn rilate al nia koncerto. Krome ni estis vere scivolaj pri la speco de publiko kaj la loko, kie oni organizis la renkontiĝon.

De kie vi prenis la ideon uzi Esperanton en via muziko?

Ekde mia infanaĝo la lingvo ekzistis en mia hejmo, ĉar mia patro konas ĝin ege bone. Multfoje mi aŭdis interparolojn, en kiuj mi rimarkadis la melodiecon en la vortordo kaj belecon de la terminaro. En la jaro 2011, kiam mi ekigis la serĉadon de muzikistoj por krei muzikgrupon, tute facile mi rememoris ĉion, tiam Esperanto alvenis nature kiel parto de nia komunikado.

Por mi, ĝi estas vivanta lingvo, kiu ekde sia fundamento perfekte taŭgas por mia artista koncepto. Mi elektis Esperanton do, kiel la lingvon, kiu estas fremda por neniu, kiu ekestis por kunigi homojn en amika rondo ĉirkaŭanta nian tutan planedon.

Ĉu la koncerto antaŭ la esperantista publiko estis por vi pli granda defio ol la kutimaj klubaj koncertoj?

Ni koncertas en diversaj lokoj. Vidante tion de la vidpunkto de niaj multaj spertoj, mi povas nur diri: la koncerto komenciĝis en teatro kaj finiĝis kiel en festivalo! La koncertejo estis en bela teatro. La publiko, kiu alvenis al JES estis dancema, ili reagis vigle kaj ni sentis nin kiel sur scenejo de ekstereja festivalo! Alia grava aspekto estis la lingvo, kiu kunigis tiujn homojn en komuna celebrado.

Ni iom timetis tion ĉar ni mem ne regas la lingvon Esperanto. Tio estis ja vera defio, kiel salto en profundan akvon sen sekuriga ekipaĵo. Ni havas Esperanton en nia nomo, en titoloj de muzikpecoj, kantotekstoj ktp, sed ni mem... nek unu frazon kapablas krei...

Mi timetis ke tio ne estos bonvena — ke oni supozos, ke mi traktas la lingvon kiel artistan operacion. Mi pretigis antaŭparolojn kaj scivolemis ĉu entute mi estos komprenebla kaj kiel tio estos traktata. Alia afero dubinda estis rekta kontakto kun esperantistoj. Ĉiuj ni timetis la renkontiĝon, ke ni estos traktataj kiel perfiduloj se ni provos komuniki angle. Tamen ĉio estis kiel en iu fabelo.

Miaj antaŭparoloj dum la koncerto estis kompreneblaj kaj akceptitaj kun nekutima entuziasmo. La rektaj renkontiĝoj ekster la scenejo montris al ni, ke la lingvo internacia estas simple ponto por malferma interhoma komunikado. Kiam iu volis babili kun ni, ni simple parolis angle sen iu ajn komplekso. Post la koncerto ni estis invititaj al diboĉvespero, en kiu ni bonege amuziĝis.

Kiel progresas la prilaborado de via nova albumo?

La planoj estas tiaj, ke la eldonaĵo aperos la 6-an de junio. Ĉio montras ke la laboroj finiĝos laŭplane. Ni ne volas malkaŝi ĉiujn detalojn ĉar ni havas kelkajn surprizojn. Ni paŝo post paŝo malkovros ilin laŭ la proksimiĝado de la premiero. Por esperantistoj ni havas bonajn novaĵojn — ni invitis brilajn gastojn, kiuj konsentis kanti en Esperanto! Tiuj voĉoj certe estos vera ornamaĵo de la multinstrumenta festeno preparata de ni, kaj la enhavo de la tekstoj rilatos al la ideoj, al kiuj ni kredas.

Kio vin inspiras muzike? Ĉu vi povus rakonti pri tiuj nekutimaj instrumentoj, kiujn vi uzas dum koncerto?

Ĉiuj instrumentoj de la Teranoj estas eksterordinare interesaj. Nekutimajn instrumentojn ni trovas ankaŭ en nia pola kamparo, sed krome ĉe la alia flanko de la terglobo inter tribaj popoloj. En la muzikgrupo ŜANĜO, ĉiuj muzikludiloj havas egalan rajton eksoni. La konsisto de nia muzikgrupo inkluzivas malordinarajn artistojn, kiuj trovas siajn majstrojn en Afriko, Azio kaj Ameriko. Mi mem traserĉis la tutan terglobon por trovi muzikilojn aliajn ol tiuj plej popularaj. La etnaj instrumentoj, kiujn ni uzas, havas diversajn genezojn. Pere de siaj konstrumaniero kaj sono ili rakontas pri du bazaj kaj treege gravaj aferoj: Ili enskribiĝis en la mondmuzika historio de la Tero per oraj literegoj kaj nun ili krias el la abismo de forgeso. Nia muziko estas resumo de la kulturoj sur la Tero kaj nia aktiveco estas mondcivita haltejo en la tempo de ŝanĝo de la vibrado de la Tero.

Kun tia diverseco de instrumentoj, kiel vi komponas la kanzonojn?

Muzikon mi kreas laŭ tia maniero, ke mi dividas la muzikilojn inter diversajn sekciojn. Simile kiel dum komponado de simfonia muziko, ĉiu sekcio reprezentas tipajn voĉojn. Tio estas kiel desegnado. Mi elektas certajn partojn de la muzikteamo kaj mi disdonas inter ili la ritman, akordan kaj la melodian erojn. Danke al tio ke la muzikteamo estas treege kreema, la muzikaj motivoj ekhavas specifan karakteron por ni.

La nomo de via muzikgrupo estas “Ŝanĝo”. Se vi vere povus ŝanĝi unu aferon en la mondo, kio ĝi estus?

Tiu ĉi vorto ne aperas hazarde en nia nomo. Ŝanĝoj okazas senĉese. Tiel, kiel rivero neniam restas la sama rivero kaj la ventoblovo ĉiumomente alportas novan odoron, same ni homoj, reprezentaĵo de la vivanta naturo de la Tero, estas ĉiam aliaj. De sekundo al sekundo, ni ne nur ŝanĝas vestaĵojn, aŭtojn, loĝejojn... sed ankaŭ la korpon. Ĉiujn sep jarojn, nia korpo ŝanĝas ĉiujn ĉelojn en novajn, kaj ni mem daŭras pro la akceptado de tiuj ŝanĝoj.

La naturo de la homa konscio timas ŝanĝojn kaj ofte tio kaŭzas timojn, konfliktojn kaj barojn. Ni ŝatas iuspecan stabilecon, kiu provizas al ni ŝajnsekurecon. Tiu tendenco estas kiel fermita rondo, el kiu malfacilas eliri. Ĝi blokas novajn eltrovaĵojn, novajn ideojn, novajn teoriojn. Ĝuste pro tio ekzemple Esperanto ne estis elektita kiel la lingvo de Eŭropa Unio — ĉar tio estus ŝoka ŝanĝo. Pro timo de novaĵoj, de ŝanĝoj, nia civilizacio staras daŭre sur la sama loko. Ni ŝanĝas nur la ŝelojn, sed senĉese tenas la malnovan radikon. Daŭre la diferencojn inter diversaj opinioj ni solvas per militoj, kaj grandajn komercojn ni starigas sur sklaveco. Politikistoj daŭre uzas la samajn populismajn frazojn kaj ni kredas je ili ĝuste pro la neŝanĝiĝemo. La muzikgrupo ŜANĜO rakontas pri la ŝanĝoj, kiuj donas esperon.

Kiel vi vidas la estontecon de via muzikgrupo? Kio estas ĉi-momente via muzika revo?

Nuntempe ni estas koncentritaj en nia debuta eldonaĵo. La unua disko de la muzikgrupo ŜANĜO montros al ni, ĉu la muzikmerkato malferme aprobos aŭ ne nian formulon. Ĉu estos spaco por tia speco de ekspedicioj? Ni esperas ke ni povos prezenti niajn sonojn al la plej vasta publiko.

Ni volas laŭeble plej multe vojaĝi kun koncertoj, por prezenti la ideon de la unueco de la Teranoj en ĉiu loko, kie muziko estas traktata kiel festo de la kreado. Ni kolektas proponojn por koncertoj kaj ĉio aspektas pli kaj pli promesplene. Ni invitas la esperantistaron al la sekvado de nia agado kaj al kuna disvastigado de la ideo de egaleco de ĉiuj mondaj kulturoj.

Ĉu vi finfine ne lernos la Internacian Lingvon?

En mia familia hejmo, la lingvo estis normala afero sed mi ĝis nun ne interesiĝis pri la lernado. Dum la kreado de la tekstoj, mi kvazaŭ senvole enkapigis multon. Tio ja estas bona komenco! La cetero de niaj muzikistoj ne antaŭe havis kontakton kun Esperanto. Nun ni pli ofte babilas en nia rondo ke indas lerni ĝin. Ni ekkonis interesajn homojn, kiuj okupiĝas pri la temo, kaj ni proksimiĝas al la ideo enkonduki la lingvon internacian al nia privata vivo. Se nia artista agado trafos al homoj kaj inspiros iun por lerni Esperanton kaj tiumaniere la interkulturaj baroj malaperos, tio estos por ni plej granda stimulo. Se Esperantujo afable bonvenigos nian KDn kaj donos al ni la eblon koncerti ekster Pollando inter internacia popolo — la lernado estos nia devo!

www.facebook.com/sangozmianawibracjiziemi

Fanpaĝo de la grupo ĉe Facebook

“La muzikgrupo ŜANĜO rakontas pri la ŝanĝoj, kiuj donas esperon.”

“Nia muziko estas resumo de la kulturoj sur la Tero.”

Intervjuo

Simmon Keith Barney

Filmetoj por ridigi eĉ krokodilojn

de Rogener Pavinski kaj Aleksander Osincev

Komence de la jaro aperis en la reto du animaciaj filmetoj: “Ĉapeloj” kaj “Neĝulo”. Tiuj estas la titoloj de la unuaj filmetoj ellaboritaj de Simmon K. BARNEY aŭ simple Simono por esperantistoj, ĉe Vankuvera filmo-lernejo, kie li studas en Kanado. La filmetoj allogis atenton pro tio ke ili verŝajne estas la unuaj profesiaj animacioj originale kreitaj en Esperanto. Eĉ se apenaŭ estas teksto en la filmetoj, ili kompreneblas nur por esperantistoj.

Animacioj kaj desegnado interesas lin ekde inafanaĝo. Ankaŭ la unuaj spertoj pri animacioj rilatis al Esperanto kaj, eĉ se li ne tiom fieras pri ili, instigis lin daŭrigi la studadon sur tiu kampo. Konscian ke la kinoarto en Esperanto estas tre malgranda kaj ke tiu “truo” en nia kulturo verŝajne estas la kaŭzo ke multaj homoj ne povis kompreni la signifon de la filmoj de li kreitaj, tio ne malhelpis, sed inverse, ĝuste tial li decidis “ne nur revi pri nova epoko, sed provi realigi ĝin”.

***

Kiam kaj kial vi komencis okupiĝi pri animacioj?

Dum mia infaneco, mia ĉefa ŝatokupo estis desegnado. Kaj mi ĉiam interesiĝis pri animacio. Sed kiam mi provis ĝin mem, mi malsukcesis. Mi kreis unu-du “foliofilmojn” per fasko da desegnaĵoj, kiun oni turnadas per la dikfingro. Sed tiam mi ne konis nek komprenis la principojn kaj metodojn de animacio. Do miaj provoj fiaskis kaj mi perdis esperon.

Sed antaŭ kelkaj jaroj mi kuraĝis denove eksperimenti kun animacio pro la ekzisto de rilata softvaro. La rezultoj estas nun iom hontigaj al mi, sed ili tiam redonis al mi esperon kaj inspiron. Mi eksciis ke ekzistas libroj pri animacio kaj eĉ lernejoj. (Mi ne scias, kial mi ne antaŭe pensis pri tiuj ebloj.) Do januare de 2009 mi eniris kurson ĉe la Vankuvera filma studejo, Vancouver Film School, kaj komencis vere lerni animacion. Dum mia edukado tie mi faris du filmetojn, ambaŭ en Esperanto: ” Ĉapeloj”, tradicie desegnita sur papero, kaj ”Neĝuloj”, animaciita per la programo Adobe Flash.

Ĉu tiuj filmetoj estis viaj unuaj animaciaj spertoj?

Nu... mia unua eksperimento temis pri la rolulo Zam, verda marsano kiu aperas ĉe “lernu”. Mi adaptis la enkondukan lecionon de la kurso Vojaĝu Kun Zam. Mi nun iom malfieras pri tiu provo. Mi komprenis nenion pri animacio kiam mi faris tion! Sed mi ankoraŭ taksas la kurson adaptinda kaj mi ŝatus povi reanimacii tiun enkondukon kaj adapti la restantajn lecionojn.

Poste venis muzikvideo “Podkasto Por Vi”. La animacio estas eble iomete malpli aĉa. Sed pri la kanto, mi devas konfesi ion. Ĝi aperis en unu el la elsendoj de Radio Verda. Post kiam mi aŭdis ĝin, ĝi fiksis sin en mia menso por semajnoj. Kia sufero! Mi aldonis animacion al ĝi nur kiel rimedon forpeli ĝin el la menso! Se infero ekzistas, ĉu tie estas loko por homoj kiuj disvastigas “orelvermojn”?

Feliĉe miaj du filmoj estas pli spektindaj ol tiuj unuaj provoj.

Rakontu pri “Ĉapeloj”. Kiel vi ekhavis la ideon pri kreo de tiu filmeto kun vorto-ludo?

Nu, animacio estas jam malfacila tasko, aparte por studento. Sed ĝi iĝas eĉ pli defia kiam oni devas sinkronigi lipajn movojn al parolado. Ĉe la lernejo estas apenaŭ sufiĉe da tempo por fini filmon antaŭ la limdatoj, do mi emis fari filmon sen voĉoj.

Mi konfesu ke mi ŝatas kalemburojn. Inspiris min ankaŭ la fuŝparolado en la poemo Ebrio de William Auld. Eble pro tio mi rimarkis eblan tipon de vortludoj, kiun mi ne antaŭe vidis. Per listo de tiaj vortoparoj, mi kreis rakonton, kiun ankaŭ krokodiloj povas ĝui. Sed la rezulto ja estas filmo, kiun nur spertaj esperantistoj povas tute kompreni.

Kio estas Volapug’? Kiel estiĝis kunlaboro kun ĝi pri “Ĉapeloj”?

Mi ĉiam taksis mian filmon kultura afero. Do mi kaŝis multajn detalojn en la filmo kiujn nur esperantistoj rimarkos. (Kiom da E-simboloj vi povos trovi?) La omaĝo al Vola Pug’ ankaŭ estis tia detalo. Ne temas pri vera kunlaboro, ĉar Vola Pug’ ne plu ekzistas. Sed kelkaj el la ŝercoj en mia filmo ŝajne taŭgus en “la reta gas-eto”, do mi decidis kundividi la kulpon... nu, agnoskon al ĝi.

Kiel estiĝis la dua filmo, “Neĝuloj”?

Post kvar frenezaj, sendormaj monatoj da laborego, anstataŭ gratuli nin pro niaj unuaj filmoj, la lernejo punis nin per devo tuj lerni novan programon kaj krei duan filmon en nur kelkaj semajnoj. La plejmulto de la studentoj havis tiom malmulte da energio kaj inspiro ke ni elektis fari ion simplan.

En Neĝuloj, mia amo de vortludoj estas denove evidenta. Sed ĉi-filme estas iomete da dialogo. (Aŭskultantoj de Esperanta radio verŝajne rekonos la voĉojn.) La rezulto estas mallonga sed amuza.

Kiujn reagojn vi havis ĝis nun?

Pri ”Ĉapeloj” la reagoj estas ĉefe favoraj. Kaj e-istoj kaj krokodiloj ĝuas ĝin. Sed foje mi ricevas plendojn (de ambaŭ grupoj) ke ili ne komprenis ĝin. Ankaŭ ”Neĝuloj” ridigas esperantistojn kaj animaciajn studentojn. Sed al aliaj homoj ĝi estas ŝajne nekomprenebla.

Ĉu ekzistas io kio inspiras vin?

Tro multe inspiras min por nomi. Laŭ la vortoj de Persone, “Kio ajn povas okazi kiam ajn”. Do troveblas inspiro kie ajn, en kaj el Esperantujo. Unu inspiro estas la teksto de esperantaj muzikistoj. Dum momentoj de malespero, mi memoras aŭskulti la kanton Junaj Idealistoj de Dolchamar. Tio donis al mi iom da kuraĝo. Ankaŭ vi “efektivigu vian revon”.

Foje miaj kunstudentoj kaj instruistoj esprimis dubon pri mia decido fari filmojn en Esperanto. Tiam mi rigardis poŝtokartojn, kiujn sendis esperantistoj ĉirkaŭ la mondo. Sur ili amikoj kaj nekonatoj kuraĝigis min fini miajn filmojn. Al ili mi ŝuldas multe.

Kial vi kreas esperantlingve? Ĉu la celgrupo estas sufiĉa por vi?

Mi mem volas spekti filmojn en Esperanto. Se mi kreas filmojn Esperantajn, eble tio instigos aliajn kreemulojn. La kulturo de Esperanto estas bunta. E-istoj fiere fanfaronas pri niaj poezio, literaturo, muziko, radio, kaj eĉ dramo. Sed pri la kino de Esperantujo oni nur honte mencias ĝin pro ĝia eteco. Do mi decidis ne nur revi pri nova epoko, sed provi realigi ĝin.

Mi komprenas ke la spektantaro de esperantaj filmoj estas malgranda kompare kun aliaj lingvoj. Sed tio ne ĝenas min.

Ĉu vi povas malkaŝi viajn planojn?

Mi esperas fari pliajn filmojn en E-o. Ankaŭ estas kelkaj kantoj, kursoj kaj aliaj Esperantaj projektoj kiuj povus profiti de animacio. Tamen, nuntempe, mi pretas akcepti tion kiel flankokupon. Ĉiu devas iel vivteni sin. Sed kiu scias? Mi bonvenigas surprizojn.

***

Por spekti la filmetojn:

* ĈAPELOJ: http://vimeo.com/19185725

* NEĜULOJ: http://vimeo.com/19186147

La marsano “ZAM” kaj la eta muzikvideo “Podkasto por vi” estis la unuaj provoj de Simono per movbildoj.

“Foje miaj kunstudentoj kaj instruistoj esprimis dubon pri mia decido fari filmojn en Esperanto.”

“La kulturo de Esperanto estas bunta, sed pri la kino de Esperantujo oni nur honte mencias ĝin pro ĝia eteco.”

INTERVJUO

Ursula Grattapaglia

Bona Espero en nova ciklo

Rogener PAVINSKI

La jaro estis 1957. Ses idealistoj el la nordoriento de Brazilo decidis fondi internacian esperantistan centron en kiu oni realigos socian laboron, agrikulturon por la memsufiĉo kaj kiel tria celo utiligi Esperanton kulture loke, nacie kaj internacie. En la centra landinterno ili ricevis donace 500 hektarojn, kiuj poste fariĝis mil hektaroj kaj tiel naskiĝis Bona Espero.

Samjare, en la usona/okcidenta parto de la dividita Berlino, en Germanio, la esperantistoj Giuseppe kaj Ursula festis sian geediziĝon. Ceremonio, kiun la pastro celebris en la komuna lingvo de ambaŭ — Esperanto. La jaro estas nun 1974. Tiu paro, nun familio Grattapaglia, post dusemajna feria vizito al Bona Espero, decidas translokiĝi tien por vivi kaj volontule labori. Ili ĝis nun vivas tie kaj fariĝis simbolo de sindediĉo al la idealoj, kiuj regas la institucion.

Tiu loko (karese aludata kiel la “fino de la mondo, maldekstre”), en kiu troviĝas Bona Espero, situas 250 km-jn norde de la ĉefurbo Braziljo, en mediprotektata regiono, kie oni starigis la nacian parkon Chapada dos Veadeiros (Altebenaĵo de Cervĉasistoj) en alto de 1212 metroj. Tiam ĝi estis nur povra loko en regiono kie mankis materiaj bezonaĵoj kaj homaj fortoj.

La jaro estas nun 2015. Dum pli ol 50 jaroj la institucio loĝigis kaj instruis pli ol 800 infanojn kaj adoleskantojn, kontribuante por la plibonigo de la vivkondiĉoj de iliaj familioj kaj socio. Nun Bona Espero ekigas novan fazon en sia preskaŭ 60-jara ekzisto. La lernejo ne plu funkcias kaj infanoj ne plu loĝas en la bieno, sed tio ne signifas ĉeson de ĝiaj aktivaĵoj. Tute male, diras Ursula Grattapaglia en tiu ĉi intervjuo — Bona Espero pretas por novaj defioj.

Kial ne plu loĝas nek lernas infanoj en Bona Espero?

Post pli ol 50 jaroj de senhalta socia asisto, kun centoj kaj centoj da infanoj kaj adoleskantoj, kiuj loĝis, manĝis, lernis kaj laboris, alvenis la urĝa neceso por granda restrukturado kaj reformado de la ok domoj, ses kuirejoj kaj iliaj elektraj kaj hidraŭlikaj instalaĵoj, iliaj muroj, tegmentoj kaj mebloj.

Plia kaŭzo estas la pozitiva fakto, ke la ŝtata eduksistemo plibonigis siajn kapablojn transporti kamparajn infanojn al lernejoj en la urbetoj, kie la intelektaj stimuloj estas multe pli abundaj ol en malgrandaj kamparaj klasoj kiel la niaj. Same pliboniĝis la socia evoluo per pli da ebloj por la familioj mem nutri kaj eduki siajn gefilojn per ŝtataj programoj.

Kaj ne laste, nia institucio havas en sia statuto ne nur unu celon, sed plurajn, kiuj restis plej ofte flanken metitaj pro la giganta tasko respondeci antaŭ la ŝtataj instancoj kaj la familioj pri la sekureco kaj sano de la infanoj. Nun, do venas la eblo realigi niajn aliajn celojn rilate al la milhektara bieno kun akvofontoj, riveretoj, arbaretoj kaj centoj da fruktoarboj, kiujn ni nun povas prizorgi pli taŭge. Krome, evidente ni stimulas jam de kelkaj jaroj la Esperantan kulturagadon per seminarioj, kursoj kaj kunlaboro en radiostacio kaj televidkanalo TVSUPREN.

Ĉu laŭ vi nova ciklo komenciĝis por Bona Espero?

Jes, absolute. Ĉio en la vivo estas dinamika, moviĝas, ŝanĝiĝas kaj same BE nun komencas tute nature sian novan ciklon post 58 jaroj da ekzisto.

Kio estas Unio Planeda kaj kiel funkcias la partnereco kun ĝi?

Unio Planeda estas publiko-utila civila organizaĵo, kiu agadas pere de sia socikultura televidkanalo TVSUPREN, kies slogano estas: “Por nova konscienco — nova televido” por pledi por mediprotektado. Ĝi agadas kaj apogas la idealojn de Unuiĝintaj Nacioj, laboras per seminarioj kaj televidaj programoj por antaŭenigi mondan pacon, havas rilatojn kun la ambasadejoj en Braziljo por prezenti la kulturojn de la mondo, favoras en siaj programoj la lingvon Esperanto kaj defendas la homajn rajtojn.

Per la kunlaboro kun Unio Planeda, nia institucio sendube plifortigas siajn originajn statutajn celojn, akcelas la kulturajn agadojn favore al la disvastigo de Esperanto same kiel la agadojn por mediprotektado kaj edukado de sociaj valoroj. Certe Bona Espero nur povas gajni per tiu partnereco!

Pri kio okupiĝas la nuna Bona Espero?

De 58 jaroj en la statuto de BE troviĝas tri agadkampoj: Socia asisto, agroekologio kaj Esperanto-kulturo.

Pro sia riĉega biomo (savano), en nia regiono — Chapada dos Veadeiros — funkcias studcentro por sciencistoj de UNB (Federacia Universitato de Braziljo), kiuj studas la rilatojn inter la vegetaĵaro, faŭno kaj la homoj de tiu ankoraŭ ne esplorata regiono. Kiam oni konstatis, ke la familioj estas en tiuj kamparaj regionoj plejparte forlasitaj, ĉar la junularo emas elmigri al periferioj de grandurboj — kio estas signife danĝera pro manko de ia ajn profesiigo — tiam UNB decidis krei projekton, en kunlaboro kun Bona Espero, por trejni elektitan grupon de 50 gejunuloj por rilatigi ilin novmaniere kun la kampo kaj la tero, instrui pri la eblo garantii pli esperplenan estonton per novaj ekologiaj teknologioj por produktado de nutraĵoj.

Tiuj junuloj speciale trejniĝas kun profesoroj pri agronomio, mediprotektado, nutra sekureco, familia legomproduktado, administrado de akvofontoj ktp. Ili ricevas la lecionojn parte sur siaj terenoj kien la instruistoj veturas, kaj periode en la bieno de Bona Espero, ĉefe en ĝia telecentro. Nia institucio havas tre taŭgajn loĝkondiĉojn por 60 personoj kaj povas gastigi ĉiujn kune por prilabori la teron. Jam de tri jaroj tiu sama trejnado okazadis kun tiel bona sukceso, ke nun pliaj komunumoj ricevos tiujn signifajn eblojn socie evoluigi siajn gejunulojn.

Krome, ĉi-jare ni jam organizis tri sukcesajn eventojn kun Esperanto-kursoj, meditado, ekskursoj al la monto, al la akvofalo, lago kaj riveroj, kaj al la bela salono de memoroj, kiun niaj ekslernantoj inaŭguris okaze de la solena fondiĝo de la klubo de ekslernantoj. Surprize tiam aperis inter ili Santana Gomes kun sia familio, semajnon antaŭe elektita kiel ŝtata deputito en Goiânia je la admiro de siaj eks-gekolegoj, kiuj ne nur estas agrikulturistoj nun, sed ankaŭ instruistoj aŭ policistoj, ĵurnalistoj, urbaj sekretarioj aŭ urbkonsilistoj.

Kio pri la volontulado en Bona Espero? Ĉu daŭre bezonata kiel antaŭe?

Volontulado daŭre estas akceptata kun granda intereso, sed la kvalito de la kandidatoj devas nuntempe esti alia. Ne plu junulinoj por prizorgi infanojn, sed bone preparitaj personoj, kiuj kapablas praktike solvi administrajn situaciojn, kiuj kapablos ripari elektrajn kaj hidraŭlikajn instalaĵojn, kiuj havas organizkapablon, pretas vivi socie izolitaj ktp. Feliĉe, la bonaj verdaj anĝeloj sendis laste tiujn altkvalitajn esperantistojn, kiuj entuziasme nuntempe aktivas.

Aleksander el Pollando estas elektra inĝeniero, kiu dum duona jaro reformulis ĉiujn elektrajn instalaĵojn, Sergio el Campinas (Brazilo) organizas ĉiujn kontaktojn kun la oficialaj instancoj, faras la aĉetojn, kreis la retejon de BE kaj administras la kursojn. Amanda, eksa lernantino de BE kaj nuna pedagogo, organizas la domojn, la kuirejojn kaj la homajn rilatojn kun la laboristoj, Alejandro el Argentino havas grandan agadkampon por plani, prepari kaj administri kun Sergio kaj Amanda la diversajn eventojn.

Kiel fartas BE sen infanoj? Ĉu pli trankvila aŭ ili mankas al BE?

Bela demando! Sen infanoj entute ni ĝis nun ankoraŭ ne restis, ĉar la lasta foriris antaŭ du monatoj, kaj daŭre loĝas la familio de la ĝardenisto kun du infanoj. Ofte nin vizitas ekslernantoj kun siaj gefiloj — ĝis nun ni ne povas diri ke Bona Espero estas tute trankvila, ĉar ankaŭ adoltaj volontuloj povas kuri kaj kanti kaj ridi kaj konduti feliĉe. Kaj venas najbaroj, alvenas geamikoj kaj ne mankas simpatiaj homaj interrilatoj.

Kiuj administros BE-on post la paro Grattapaglia?

La paro maljuna jam komencis retiriĝi kaj BE estas en la kompetentaj manoj de pluraj esperantistoj, krome administras ĝin Unio Planeda tra sia funkciulo Clarimundo Barbosa, ankaŭ ekslernanto, kiu zorgas la financan aspekton de Bona Espero en Braziljo. Tamen, Bona Espero apartenas al la tutmonda Esperanto-movado, neniam estis posedaĵo de individuoj, sed ĉiam havis dediĉitajn idealistojn, kiuj respondecis antaŭ la brazila registaro pri la leĝkonforma funkciado.

Malmulton oni scias pri la fondintoj de BE...

La historio de la fondintoj estas belega kaj baldaŭ oni povos legi multon tiurilate en la nova retejo de la institucio. El la ses fondintoj, nekredeble sed vere, Neuza Araujo Esteves vivas en Recife, Pernambuco, kaj informiĝas telefonalvoke plurfoje malgraŭ siaj 96 jaroj. Kelkfoje ni vizitis ŝin, same ni renkontis alian fondintinon Inês Machado, kiu faris la solenan prelegon okaze de la 50-a datreveno de la fondiĝo en 2007. Ŝi vivas en João Pessoa, ŝtato Paraíba. La transiro de la fondinta generacio al la dua okazis dum la 1980-aj jaroj kaj praktike iel iom daŭras pro la du ankoraŭ vivantaj fondintinoj. Nun la dua generacio transdonas al la tria, kiel normalas en similaj institucioj. Homoj venas kaj foriras, institucioj kun siaj valoroj restas.

Jam de 40 jaroj vi kaj Giuseppe vivas en BE. Pri kio vi plej fieras? Kaj kion vi ŝanĝus se vi havus novan ŝancon?

Post 40 tiaj riĉaj jaroj oni ne fieras, oni dankas. Kial? Ĉar ni realigis nian personan revon, agadi por pli bona mondo kaj pli feliĉa homaro en solidareco, kiel diras la unua statuto de BE. Neniu povas kompreni kian feliĉon ni sentis kiam ni trovis nin vivaj post pli ol 5 teruraj jaroj de la 2-a mondmilito — mi en Berlino kaj Giuseppe en Torino.

Mi devis esti soldato kun nur 11 jaroj dum la lasta batalo en Berlino inter la germanoj kaj la alvenantaj rusaj soldatoj, mi devis helpi per miaj manoj konstrui barikadojn kontraŭ la rusaj tankoj, kiuj simple poste preterpasis en paralela strato en la urbocentro. Tiam al mi okazis io, kio kondukis min al Esperanto kaj ĝia interna ideo. “Redonu la pacon al la infanaro de l’ granda homaro!” kaj ankaŭ: “Ni inter popoloj la murojn detruos, kaj ili ekkrakos kaj ili ekbruos kaj falos por ĉiam, kaj amo kaj vero ekregos sur tero.” (Ndlr: Partoj el la poemo Preĝo sub la verda standardo).

Vi demandas kion ni ŝanĝus? Vi eble ne komprenas bone, sed ni dum tiuj 40 jaroj ĉiutage ŝanĝis ion. Estis daŭra ŝanĝo. Ĉiutage ni ŝanĝis la destinojn de pli ol 800 infanoj. Ni ŝanĝis la virgan savanon en prosperan fruktoĝardenon. Ni konstruis domegojn kaj dometojn, lernejon, bibliotekon, laborejon, 20 banejojn, dormejojn, salonojn ktp. Ni protektis mil hektarojn da virga grundo kun akvofontoj kaj riveretoj, ni estis konsciaj ekologoj jam de pli ol 40 jaroj ĉar ni vivis en poluita eŭropa industriurbo antaŭ ol veni al BE en 1974.

Kia estos laŭ vi la futuro de Bona Espero?

Malfacila respondo. Neniu konas la estonton, sed evidente ni ĝojos se Bona Espero estos daŭrigebla en la spirito de sia filozofio: Solidareco, sana nutrado kaj simpla vivmaniero, Esperanto-kulturo en ĉiuj aspektoj, vivo en protektita naturmedio sub tropika klimato je la alto de 1200 m, kun homoj, kiuj amas tiujn valorojn kaj kapablas vivi sen la benoj kaj malbenoj de la grandurboj.

Ni kredas, ke BE jam kreis la radikojn por esti daŭrigebla, ne pro sia materia riĉeco sed pro la riĉaj idealoj!

**

www.fazendaescolabonaespero.org

Retejo de Bona Espero

“La paro maljuna jam komencis retiriĝi kaj BE estas en la kompetentaj manoj de pluraj esperantistoj”

“Homoj venas kaj foriras, institucioj kun siaj valoroj restas”

Movada rubriko ene de Kontakto.

Laŭ la nova koncepto de TEJO pri Kontakto, farita baze de enketumado de legantoj, kie plimulto ŝatus legi iom da movadaĵoj, en Kontakto aperas ekde nun kvar aldonaj paĝoj dediĉitaj ĝuste al la movadaj temoj. TEJO-Tutmonde ne plu aperos sendepende kiel gazeto, sed transiros al la aldonaj paĝoj de Kontakto sub nova rubriko. Movadajn raportojn daŭre sendu al tejo-tutmonde@tejo.org

ĈEFARTIKOLO

“Literaturo ne estas nur litera-turo”

La supra frazo, el la kanzono “Babelturo” de Flávio Fonseca prezentas interesan perspektivon pri la ĉeftemo de la ĉi-numera Kontakto. Kvankam la libroj amasiĝas sur bretaroj formante turon, gravas ne la alteco aŭ dikeco de la ŝrankoj, sed ĉu ni estas tuŝataj de ĝia enhavo, jen la vera magio de la literoj. En la venontaj paĝoj, vi havos ne nur amason da literoj pri literaturo, sed ankaŭ iom da magio, kiun la aŭtoroj de la tekstoj emas transdoni al vi, kara leganto. Ni aperigas originalan eseeton, neniam publikigitan, de la Esperanta poeto Geraldo Mattos — La verda Deino.

De Marc Gallardo, unujara esperantisto el Francio, venas artikolo pri Svetlana Aleksieviĉ, verkistino kies labormaniero pli proksimas al tiu de ĵurnalisto kaj kiu, malgraŭ tio, ricevis la Nobelpremion en 2015 pri literaturo. Ralph Dumain el Usono verkis pri siaj preferataj verkistoj de la hungara literaturo, pri kiu li multe entuziasmas. Kaj el Hungario mem, BAGÓ Sarolta kontribuas per artikolo pri István Örkény, inventisto de unika ĝenro: La unuminuta novelo. Kaj se ne sufiĉus literaturo kaj hungaroj, nia konstanta kunlaboranto István Ertl inkluziviĝas en la ĉeftemo per sia rubriko “Tiel la mondo...”

INTERVJUO

Irek Bobrzak

La vocô kaj animo de Varsovia Vento-podkasto.

“Kiam blovas vento tia, kiel la Varsovia, la homoj plenĝoje kunvenas”. La unua frazo el la kanzono “Varsovia Vento” de Ale Kosabela esprimas ĝojon “spiri tiun venton liberigan”. Fakte, en 2006 ekblovis en la mondon nova freŝa vento: La 12an de februaro de tiu jaro aperis la unua elsendo de Varsovia Vento-podkasto.

Varsovia Vento estas la nomo de la E-Klubo en la pola urbo, kie aperis la Unua Libro de Esperanto. Inter ĝiaj aktivaĵoj, la ĉefa kaj plej atentinda estas la realigado de la tre konataj elsendoj en podkasta formo. La elsendoj, reĝisorataj de Irek Bobrzak kun lia skipo de kunlaborantoj, estas tre verŝajne la plej aŭskultataj en la internacia lingvo. Inter la aliaj ekzistantaj kaj ekzistintaj iniciatoj, ĝi alportis “salon al la supo”. Tiu salo estis ĝuste la juna etoso, la ridoj kaj amuzo kaptitaj en diversaj renkontiĝoj tra la mondo.

Ĝi fakte venis helpi plenigi truon, kiu ekzistis en la E-a kulturo. Ĝi nun posedas belegan arkivon plenan je intervjuoj kun artistoj kaj aktivuloj sed samtempe kun simplaj kaj ordinaraj personoj de nia komunumo. Irek, kiu ankaŭ estas aktivulo de la Pola E-Junularo kaj organizanto de renkontiĝoj, kiel la jarfina JES, donis intervjuon al Kontakto, per kiu li rakontas pri la laboro, atingoj kaj estonto de VV.

La varma kaj baso-tona voĉo de Irek, kiu ĉiam salutas komence de la elsendoj, diras al vi: bla bla bla!

1) Kiel vi komencis dediĉi vin al kreado de Esperanta-podaksto?

En la Unua Libro, kiun ŝajne multaj el inter vi vidis, Ludoviko Zamenhof petas ĉiun, al kiu plaĉas la ideo de la lingvo internacia, pri helpo ĝin disvastigi. La peto estas simpla, modesta kiel li estis. Kiam do mi eksciis pri Esperanto, ekkonis ĝian ideon kaj trovis ĝin por mi interesa kaj utila, mi decidis al la peto iel respondi. Des pli ĉar li anoncis sian eltrovaĵon kiel donacon por la homaro kaj mi ne bezonis pagi pro ia ajn kurso. La libron pri Esperanto senpage mi ricevis de mia amiko, la lingvon senprobleme mem mi lernis. Miaj gepatroj instruis min ke pro ricevita donaco takte estas danki. Tiel do komenciĝis la materiiĝo de kelkaj miaj E-ideoj, inter ili ankaŭ de la retaj radio-programoj de Varsovia Vento.

2) Kiam vi komencis, ĉu estis aliaj similaj iniciatoj, kiuj influis vin?

Fakte neniu influis min. Simple mi konstatis, ke en la esperantistaj disaŭdigoj io mankas. Kiam mi eksciis pri radio-programoj en Esperanto, tuj mi provis ilin aŭskulti. La tempo tiam estis iom alia — la reto ankoraŭ bebumis. Kun nostalgio do mi rememoras la periodon, kiam kvazaŭ kun sento de ĉasisto en arbaro de diversaj radio-bruoj pere de mia portebla radio-ricevilo kun pacienco mi serĉadis sonojn la plej valorajn. Ĉi tie, en Pollando, eblis kapti disaŭdigojn el Pollando, Ĉinio, Aŭstrio kaj Italio. Poste populariĝis la reto. En ĝi mi trovis pli da programoj, ankaŭ diversajn podkastajn provojn, el inter kiuj tiam plej logis mian atenton Radio Verda el Kanado. Ekde la komenco mi provis ĉiam ĉion registri por ke mi aŭskultu tion trankvile dum promenadoj kun mia hundo, dum vojaĝoj. Tiel aperis en mia vivo ia kutimo, ankaŭ la unuaj rimarkoj, ke kvankam mi aŭdas Esperanton sporade, la programoj koncernas Esperanton. Mankis salo en la supo por mi. La lingvo ja havas siajn riĉan kulturon, historion, movadon. Kompreneble estis la gazetaro, revuoj, libroj, tamen legi pri muziko aŭ aŭskulti ĝin estas ja io diferenca, ĉu? Iom poste mi venis al la konkludo, ke ĝenerale la programoj estas tendence, eĉ ĝis doloro seriozaj. Tio ne signifas malvaloraj, ne komprenu min tiel, tamen por la novulo, kiu ĉiam aŭskultas pri la monda amikeco, pri la gaja movado kaj ĝoja vivo kun Esperanto, en ĉi-ekzemplo tute mankis respegulo de la esperantista etoso, humuro. Tial aperis en mia konscio la ideo de elsendo, kiu koncernos Esperanton, ĝian movadon, kulturon, ankaŭ historion, kaj iom malpli oficiale, pli distre. Kaj post kelka tempo ekblovis Varsovia Vento, bla bla bla.

3) Kiam aperis la unua elsendo de VV? Kiu estis ĝia enhavo?

La unua programo aperis la 12an de februaro en 2006. Ĝi daŭris iom pli ol 16 minutojn, en ĝi eblis aŭskulti iom pri la ideo, voĉojn de la Varsovia Vento-klubanoj kaj de eksterlandaj gastoj, kiuj tiam vizitis Varsovion. Krom tio prezentitaj estis raporto pri Interlingvistikaj Studoj en Poznano, Pollando, kaj reguloj ludi skrablon en Esperanto.

4) Kiel evoluis la laboro prepari tiujn podkastojn? Ĉu io ŝanĝiĝis de la unuaj elsendoj ĝis la nunaj?

Kiel? Malrapide. Ja mi estas nek ĵurnalisto, nek spertulo pri radio-laboro, nek havis kaj havas tempon vere okupiĝi pri tio. En Esperantujo mi aktivis en la junulara medio de mia klubo, zorge mi dediĉis min por helpi la reaperon kaj agadon de Pola E-Junularo, krom tio mi estis kaj plu estas organizanto de sufiĉe grandaj esperantistaj eventoj, inter kiuj troviĝas la 61a IJK, kelkaj AS-oj (Ago-Semajno), la junulara programo dum la UK en Bjalistoko kaj nun JES (Junulara E-Semajno). Al mi do ne eblis kaj ĝis nun ne eblas vere meti atenton nur al tiu ĉi projekto. Kaj kiam mi komencis okupiĝi pri la elsendoj, fakte mi havis nur mian propran kaj nematuran, eĉ iom naivan imagon pri tio, kion mi ŝatus fari. Tuj evidentiĝis, ke ne sufiĉas simpla mikrofono kaj komputilo, ke mi bezonas pli da tempo labori ol mi imagis, kaj krome ke necesa estas ankaŭ mono por starigi taŭgan retejon, ebligantan libere elŝuti la programojn. Sen ekstera helpo do, nur en la medio de miaj geamikoj, paŝo post paŝo mi solvis ĉiujn malfaciligojn kaj tiel ni alvenis ĝis nun. Kompreneble, survoje, la programoj evoluis, ŝajne fariĝis iom pli maturaj, pli interesaj, pli kvalitaj, sed ĉiam, kiam mi sidas antaŭ mikrofono, mi havas la impreson, ke mi komencas, ke ĵus mi startis.

5) Kiom regule la elsendoj aperas?

Laŭplane du-foje en monato krom la somera kaj la vintra paŭzoj, dum kiuj aŭ mi ripozas aŭ ion helpas organizi. Sed bedaŭrinde ne ĉiam tio sukcesas. Prilabori la sonmaterialojn evidentiĝas mult-foje tasko vere temporaba kaj ofte postulas pli da tempo ol mi havas. Se dume okazas io, kiel ekzemple nun gravaj antaŭpreparoj al la 3-a JES, kio ankaŭ postulas apartan atenton, tiam vere malfacilas sekvi ian planan ritmon.

6)Kiel funkcias la kunlaboro kun lokaj kaj eksterlandaj redakcianoj?

Pri samo fakte mi demandis vin en la intervjuo pri Kontakto. Kaj simile mi povas respondi. Ne funkcias sen engaĝiĝo, interesiĝo kontaktiĝi kun homoj, sen petoj, sen zorgo, sen aktiveco mem akiri la novan materialon. Fakte kelkaj aŭskultantoj fariĝis vere fidelaj kunlaborantoj, de kiuj neniam mi devas ion peti. Inter ili plej aktivas Platano (PafKlik), Eric (Inicialoj DC), ankaŭ Ari el Kubo. Tamen al ĉiuj, kiuj pliriĉigis kaj pliriĉigos la programojn je siaj kontribuoj, kore mi dankas. Mi sentas grandan ĝojon kaj honoron tiel labori kun ĉiuj vi por la bono de nia kuna Esperanto.

7)Kiuj konsistigas la redakcion, kion ili faras kaj kiel la taskoj estas dividitaj?

En la redakcio Marta, kiu fervore kontribuas per prilaboro de la sonmaterialoj, Tomek, kiu kaŝe zorgas pri la informadika flanko de la retejo, por ke senprobleme vi elŝutu la elsendon, voĉe la klubanoj de Varsovia Vento, el kiuj ŝajne al la plej konataj nun apartenas Małgorzata (Goŝka — Me) kaj Agnieszka (Rudzia), kaj mi, kiu okupiĝas pri ĉio, interalie pri muntado de la programo kaj pri la enhavo de la paĝo.

Mi ŝuldas klarigon pri la nomo de la klubo kaj de la podkasto. En 1887, ankaŭ en Varsovio, aperis la Unua Libro. De mia naskiĝurbo ekblovis do en la mondon vento de la espero. Varsovia Vento. Kaj ankaŭ mi mem estas kvazaŭ vento. Mi ŝatas kiam io marŝas antaŭen, evoluas. Do tial ĝuste la penso pri la podkasto fariĝis karno.

8)Ĉu vi ricevas ian rekompencon pro via laboro? Kio movas vin daŭrigi?

Neniu pagas al ni, neniu krom ni mem nin subtenas, do se ni parolas pri ia ajn rekompenco, simple mi povas diri, ke la reagoj de la aŭskultantoj estas la ununura salajro, kiun simple ni ricevas. Ĉiu danko, ĉiu reago estas kvazaŭ groŝo, kiu pliriĉigas nian monujon kaj motivas nin pli multe labori kaj krei.

9)Kiu estis por vi la plej memoriga(j) intervjuo(j), kiu(j)n vi faris por VV?

Ankaŭ vi bone scias, ke ĉiuj kontribuoj estas memorindaj kaj valoraj. Tiel okazas, ke la plej multaj intervjuoj, kiujn mi prezentis en la programoj, estis aŭ kun miaj geamikoj aŭ kun miaj gastoj. Tamen ne gravas, kiu el inter ili estis fama, evidentiĝis pli lerta dum la intervjuo aŭ pli interesa. Ĉiuj ni estas sur la sama ŝipo, do por mi plej mojosas, ke ĉiuj ni parolas Esperanton kaj kune ni ĝojas pro tio.

10)Kiuj estas la atingoj de VV laŭ vi?

Sendube sufiĉe granda, laŭ la esperantista mezuro, kvanto de la homoj, kiuj elŝutas la programojn. Iom triste, speciale por la junaj redakcianoj, kiuj fakte multe laboras, ke la elŝutantoj, kiuj probable aŭskultas kion ili elŝutis, apenaŭ reagas. Nia salajro do, pri kiu jam mi menciis, estas draste modesta kaj se ni decidus pro ĝi vivi, simple ni ne travivus. Tia estas la vero. Alia atingo, ankaŭ grava, ke ekde la komenco ĝis nun ne ripetiĝis la sonmaterialo kaj ĉiam ni sukcesas prezenti ion freŝan.

11)Kion vi planas por la estonto en Varsovia vento?

Certe laboron pri ankoraŭ pli valora enhavo. Antaŭnelonge komenciĝis la dua provo prezenti ion en la etoso de radio-dramo, ĉi-foje kunlabore kun Jerzy Fornal, profesia aktoro, kiu konsentis prezenti en la programoj la verkon de Izrael Lejzerowicz “El la Verda Biblio”. Ŝajnas ke la provo iĝas tre sukcesa. Krome ni laboras pri kelkaj aliaj projektoj por ke la programoj estu interesaj kaj valoraj, sen tro frue pri tio paroli. Sekvu la programojn, mem vi malkovros.

12)Se vi povus intervjui Zamenhofon por viaj elsendoj, kion vi demandus?

Mi estas nur ordinara homo, kiu ĉiutage devas matene vekiĝi por veni al la laborejo kaj nur kiam eblas forkuri el la urbo por pasigi tempon ie en la naturo, mi forkuras. Kiel mi menciis mi ne estas profesia ĵurnalisto, do ne vere mi scias, pri kio lin mi demandus. Certe mi dankus al li pro Esperanto. Sendube! Kaj tion mi farus kun vera amo en la koro. Kaj tiam, mi supozas, ke kortuŝita pro la danko li mem komencus paroli. Tion mi simple registrus :)

www.podkasto.net

La oficiala retejo de Varsovia Vento, kie aŭskulteblas la elsendoj

www.vinilkosmo-mp3.com

Vi povas tie aŭskulti fragmenton aŭ aĉeti la kanzonon “Varsovia Vento” de Ale Kosabela.

“Mankis salo en la supo pri la gaja movado kaj ĝoja vivo kun Esperanto, tute mankis respegulo de la esperantista etoso”.

“Ĉiu danko, ĉiu reago estas kvazaŭ groŝo, kiu pliriĉigas nian monujon kaj motivas nin pli multe labori kaj krei”.

INTERVJUO

Jennifer Bondelid Kino-Teatro-Festivalo

Simmon K. Barney & Rogener Pavinski

Multaj esperantistoj estas lingvemuloj. Ili frekventas klasojn, trapasas ekzamenojn pri siaj lingvo-kapabloj kaj klopodas ĉiam kleriĝi. Tio estas tre grava, sed ne nur de gramatiko vivas la movado. Pli kaj pli troviĝas esperantistoj, kiuj emas produkti kulturaĵojn sed tre malofte havas la ŝancon trejniĝi pri artoj. Aktorado ekz. troviĝas ĉe la malforta flanko de la kulturaj aspektoj de nia komununo.

Do kio pri festivalo, kiu, krom trejni kaj instigi la esperantistojn pri prezentaj artoj, ebligus ankaŭ la lingvo-perfektiĝon? Kino-Teatro-Festivalo plenumas tiun rolon. Ĝi okazos la trian fojon en 2016 kaj samkiel pasintjare, ĝin gastigos NASK, la Nord-Amerika Somera Kursaro de Esperanto, kiu okazas ĉiujare en Usono ekde la 1970-aj jaroj. Do lernantoj povas partopreni ambaŭ eventojn.

“La prezentaj artoj estas gravaj kaj oportuno por plibonigi la kapablojn komuniki kaj produkti artojn en Esperanto”, diras la iniciatinto de la festivalo, Jennifer Bondelid. Ŝi havis sian unuan sperton pri aktorado en la jaro 2002, okaze de partopreno en la Esperanta video-kurso Pasporto al la Tuta Mondo (kiel Helena). Dum pli ol jardeko ŝi estis engaĝita pri dancado, aktorado kaj reĝisorado. Por ekkoni iom pli pri la festivalo ni invitis Jennifer respondi kelkajn demandojn por ni.

Kio estas KTF?

La Kino-Teatro-Festivalo estas esperantlingva prezentarta festivalo, kun fokuso alterne pri teatro kaj kinaj artoj. En 2014, KoToFesto kunvenis la unuan fojon, en Langley, Vaŝingtonio, Usono. Dum la sep tagoj tuj antaŭ Pasko la partoprenantoj kaj skipanoj kune teatrumis kaj esperantumis bonŝance. Post tre kontentiga debut-jaro, la festivalo transiris al la alia marbordo de la lando. Tie KTF kuniĝis kun NASK por havigi viglige lernigan sperton pri filmfarado al eĉ pli da studantoj de Esperanto. Tio okazis en la unua semajno de julio 2015, en Raleigh, Norda Karolino, Usono. En 2016, la Festivalo situos denove en Raleigh, kaj kunokazos duan fojon kun NASK, por doni iom da voĉaktora sperto (kune kun aliaj interesaj programeroj) al la esperantistaro ĉe NASK.

Kio instigis vin krei KTF kaj kunigi kinarton kaj teatron?

La ideo venis al mi en la kapon preskaŭ plenformite dum tre instiga prelego kiun prezentis Orlando Raola dum la Tut-Kalifornia Esperanto-Konferenco en aprilo 2013. Interalie li insistis, ke neniam ni lasu projekton al “oni”, ĉar oni plej ofte ne faros ĝin. Tre prave... se io farendas laŭ vi, nepre vi ekagu pri tio. Nur ekago allogos kunlaborantojn, kaj nenia longdaŭra projekto eblus sen tiuj.

En nia mondo de sociaj medioj kaj amaskomunikiloj, la prezentarto estas fako, kiu profitas de la utiligo de Esperanto. Pli kaj pli mi konstatas pri la avido por esperantlingvaj filmoj kaj aliaj kulturaj enhavoj, kaj pri la relativa facileco/malmultekosto krei kaj disvastigi tiujn, kompare kun iam ajn antaŭe. Kial ne esperantistoj trejniĝu pri prezentaj artoj kaj rilataj teĥnikaj rimedoj? Jen, laŭ mi, la plej bona maniero plibonigi niajn kapablojn komuniki trafe kun la celata aŭskultantaro/spektantaro.

Kia estas via sperto en la fakoj de teatro kaj kinoarto?

Nu, pri mi... Ekde la jaro 2000, mi loĝas ĉe la pacifika marbordo de Usono, en la ŝtato Vaŝingtonio, kie multe pluvas, kaj do bele verdas la tutan jaron. Mi ekinteresiĝis pri Esperanto kiam mi havis dek unu jarojn, kaj komencis lerni ĝin tiam, sed mi ne iĝis fluparola ĝis ekstudo ĉe NASK dum miaj universitataj jaroj. Post nelonge mi instigis miajn gepatrojn lerni Esperanton, kaj ĝis hodiaŭ ili foje esperantumas! Kiam mi estis universitatano kaj nova Esperanto-parolanto, oportuno alvenis preni rolon en Pasporto al la Tuta Mondo. Tio estis tre instrua sperto por mi kiel novulo. La aktoroj kaj la skipo bele kunlaboris, kio instigis min daŭrigi aktoradon poste.

Dum miaj universitataj jaroj mi studis diversajn lingvojn, kaj trejniĝis kiel baledo-instruisto. Fine mi bakalaŭriĝis pri Esperanto-instruado. Nur kelkajn semajnojn post mia diplomiĝo, la lernejo de la urba baledkompanio, St. Louis Ballet, petis min tuj preni instrupostenon tie. Pro tiu hazardo, mia kariero sekvis la scenartan padon dum pli ol jardeko. Mi trejnis baleddancistojn, danckomponis kaj reĝisoris. Sursceneje, mi prezentis diversajn rolojn en dramoj kaj muzikaj teatraĵoj en mia regiono, inkluzive de esperantlingva rolo en la anglalingva dramo The Language Archive. Iom malofte mi esperantumis aŭ instruis privatajn aŭ grupajn Esperanto-lecionojn, ĝis 2013. En tiu jaro mi help-instruis ĉe NASK sub la mentorado de Liĉjo Miller, cele la revigligon de miaj instrukapabloj. Mi instruis postbazajn lernantojn ĉe NASK en Viktorio, Kanado, en 2014 kaj en Raleigh, Norda Karolino, en 2015.

Kiujn KTF celas allogi? Ĉu profesiulojn, amatorojn, aŭ ambaŭ?

Ekde sia debuta jaro partoprenas Kino-Teatro-Festivalon kaj amatoraj kaj profesi-nivelaj scenartistoj, el kiuj iuj estas flu-parolantoj, kaj iuj estas komencantaj parolantoj. Esperantistoj povas profite utiligi prezentartajn scipovojn por vigligi siajn esprimpovojn. KTF estas medio por tiuj, kiuj volas aldoni al siaj komunikaj kapabloj por trafi pli mondskalan aŭskultantaron/spektantaron.

Kiel KTF konektiĝas al la pli granda rondo de esperantistoj?

Ekde la unua jaro nia skipo de kontribuantoj venas el multaj landoj. Iuj kontribuas per ideoj por projektoj, aliaj iĝas konsilantoj pri specifaj fakoj, aliaj subtenis finance, aŭ utiligas siajn scipovojn por helpi starigi la festivalon malantaŭ la kurteno. Niaj ĝisnunaj prelegantoj kontribuas el kvin kontinentoj, kaj la aliĝintoj el dek landoj. Filmfarantoj diverslandaj sendis esperantlingvajn verkojn al la festivalo, kio profitigis nian grupon per la oportuno lernige analizi diversajn verkojn el la Esperanta film-komunumo. En 2014, la aŭstraliano Richard Delamore (ankaŭ konata kiel Evildea legu pri en Kto n-ro 271) prelegis per Skajpo al la KTF-anoj pri la starigo de esperantlingva televida kanalo. Kaj en 2015 KTF flugigis la filmfaranton Christopher Mihm al Raleigh por publika prelegado antaŭ dulingva aŭskultantaro pri sia sperto dum la Esperanta dubligo de siaj filmoj komence de 2010.

Kiel NASK kaj KTF interplektiĝos dum la semajno?

KTF estas tre bunta aldono al la jam riĉa programo ĉe NASK! Matene, kiam ĉefe regas la kutima NASK-programo, la studentoj kaj instruistoj kuniĝos laŭnivele por interesaj esploroj pri lingvo-uzado, gramatiko, literaturo, kaj kulturo. Posttagmeze okazos provludoj, lernigaj metiejoj kaj laborsesioj pri prezentartaj scipovoj, aŭ fojaj divers-temaj prezentoj fare de la partoprenantaro. Vespere okazos prelegoj de surlokaj kaj eksterlandaj prezentantoj (per Skajpo), kaj, laŭbezone, foje plia provludo! Kulmine, en bela teatro, okazos sursceneja prezento de nova radio-dramo. Kadre de la KTF 2016, oni debutigos la mallongan filmon Laboro Daŭra, kiun la partoprenantaro de la pasintjara KTF kunlabore kreis. Ĝi estas originala dramo, kiun verkis Tim Westover kaj reĝisoris Derek Roff.

Ĉu vi povas malkaŝi ankoraŭ iom pri la programo?

La surloka skipo kaj prelegantaro por la KTF 2016 konsistas el Ĵenja Bondelid, Derek Roff, Karlo Mays, Gary Grady, Bertilo Wennergren, kun skajpa apero de Evildea kaj eble iuj surpriz-aperoj. Dum la unua semajno de julio, KTFanoj lernos interalie pri voĉaktorado, sonteĥniko, muntado, la Esperanta muzikindustrio, tradukado kaj verkado de kantoj, kaj pri interretaj rimedoj por disvastigado de kultura enhavo. La ĉefa projekto en 2016 temos pri nova radio-dramo! La partoprenantoj lernos interalie pri la kreado de fonsonoj por la rakonto, provludos pri la laŭtlegado de la teksto, kaj kunlaboros pri la registrado de la prezento antaŭ la publiko, por posta eldono. Se tiaj metiejoj povas ion aldoni profite al viaj scipovoj, kaj se vi ŝatus partopreni kontribue kiel Festivalano, informiĝu ĉe ni!

Ni invitas vin kontakti nin, se vi havas filmon, kiun vi ŝatus aperigi dum la KTF, aŭ se vi ŝatus proponi projekton por la sekva jaro. Dum la unuaj du jaroj, la partoprenantaro de KTF kreis plurajn mallongajn filmojn, kaj prezentis vesper-longan teatran programon antaŭ la publiko. KTF prezentis jam prelegojn kaj metiejojn pri inter multaj aliaj temoj aktorado (kaj sursceneje kaj antaŭ la kamerao), utiligo de la voĉo por aktoroj, kant-teĥniko, la prezentarto de danco, lumigo por la kamerao, muntado de filmo, kaj la historio de filmo en Esperantujo. Mankas nur vi, viaj ideoj kaj kontribuoj, kaj viaj eltrovemo kaj kunkreemo!

***

http://kotofesto.org/hejmo/

Retejo de la Kino-Teatro Festivalo

“En nia mondo de sociaj medioj kaj amaskomunikiloj, la prezentarto estas fako, kiu profitas de la utiligo de Esperanto”

“Pli kaj pli mi konstatas pri la avido por esperantlingvaj filmoj kaj aliaj kulturaj enhavoj, kaj pri la relativa facileco krei kaj disvastigi tiujn, kompare kun iam ajn antaŭe”

JES je la plej alta nivelo

Dan MRÁZEK - Ĉeĥio

Dum la jarŝanĝo en la pola urbo Gdańsk okazis Junulara E-Semajno (JES). Ĉirkaŭ ducent ĉefe junaj homoj alveturis preskaŭ el la tuta mondo por en internacia etoso festi la alvenon de la nova jaro. Krom la Internacia Junulara Kongreso (IJK) ĝi estas unu el la plej atendataj aranĝoj por junaj esperantistoj. La ĉi-jara JES estis literfidele je la plej alta nivelo. La JESanojn akceptis iama pola prezidento kaj laŭreato de la Nobelpremio por la paco Lech Wałęsa.

La jarfinan aranĝon organizis Pola E-Junularo, Germana E-Junularo kaj Varsovia Vento. La tagan programon kreis prelegoj pri diversaj temoj. Verŝajne plej multe da spaco prenis tiuj pri la nova Esperanta retradio Muzaiko — aŭ temis pri la prezentado de la radio aŭ seminarioj kiel bone kaj ĝuste elsendi. Ne mankis novula programo, kursoj de la pola lingvo aŭ Esperanto por progresintoj, estis prezentita la loka regiono Kaŝubio... Kreemuloj poste povis ĝui manlaborojn kaj inter la temoj de la prelegoj memkompreneble ne povis manki verŝajne la plej eminenta persono de la nuntempa Gdansko - Lech Wałęsa.

Ondo el la ŝipfarejo

La eksa pola prezidento, laŭreato de la Nobelpremio por la paco kaj iama disidento, junajn esperantistojn honoris ne nur per sia patroneco de JES, sed li eĉ invitis ilin en la lokan ŝipfarejon. Ĝuste tie naskiĝis Solidareco, kiun Wałęsa estris kaj kiu meritis pri la falo de la komunismo ne nur en Pollando, sed kontribuis al la demokratiaj ŝanĝoj tuteŭrope. Unu pavilono en la ŝipfarejo nun estas dediĉita al la monumento de Solidareco kaj ĝuste en ĝi JESanoj kun Lech Wałęsa renkontiĝis. Ili diskutis kune pri la demokratio tutmonde, pri la nuntempa ekonomia krizo kaj kompreneble ne povis manki la demando pri la lingva situacio en Eŭropo. Unuaflanke ekzistas libereco de moviĝo, duaflanke ĝin malhelpas komplika komunikado. Wałęsa respondis, ke ekzistas du eblaj solvoj. Aŭ la homoj havos ĉe si aŭtomatan tradukilon, aŭ la duan eblon alportas Esperanto. Pro tio li rikoltis grandan aplaŭdon.

Gdansko vid-al-vide

Gdansko estas urbo kun riĉa kaj multfoje ankaŭ ŝtorma historio. Ekzemple inter la mondmilitoj Pollando kun Germanio tiom multe kverelis, al kiu ŝtato la urbo apartenu, ke ĝi fariĝis la memstara ŝtato: La Libera Urbo Gdansko. Per la atako de la naziisma armeo kontraŭ Westerplatte ĉi tie la 1an de septembro 1939 komenciĝis la dua mondmilito. Kaj Solidareco jam estis menciita supre.

Dum JES do ne povis manki ekskursi en tiu ĉi belega urbo. La interesiĝantoj povis ekzemple vidi la plej grandan brikan preĝejon en la mondo, la poŝtoficejon de Gdansko, kiu estis tuj la plia loko post Westerplatte, kontraŭ kiu atakis naziistoj kaj kiun poloj heroe defendis, poste oni povis vidi malnovajn marajn ŝipojn sur la kanalo aŭ historian havenan gruon. Ĝi funkciis vere interese — en granda ligna rondo iradis homoj. Ĝuste tiel, kiel nuntempe faras hamstroj por amuzo...

La okazintaĵojn de la dua mondmilito rememorigas ne nur monumentoj aŭ fotografaĵoj de la detruita urbo. La restaĵoj de la milito estas ie ĝis nun vivantaj — eĉ post pli ol 65 jaroj. Apud la urba kanalo ĝis nun staras ruinoj de domoj, kiuj minace memorigas, kiel iam aspektis la tuta urbo.

Impona estis Gdansko dum la nokta promeno. Oni ne sciis, kiun belege lumigitan memoraĵon rigardi pli frue. Kaj ĉar Gdansko situas apud la maro, unuopuloj povis ekskursi ankaŭ al la plaĝo.

Mi aŭdacas nun fari personan enmetaĵon. Mi mem ekiris al la maro frumatene perpiede. La iro daŭris eble du horojn kaj en la nokta Gdansko mi ne plu kredis, ke mi la maron trovos. Sed finfine mi tamen ekvidis suspekte malhelan strateton. Mi kuraĝiĝis enveni. Kaj jen — ĝi estis la aliro al la plaĝo. Malhela la strateto estis simple pro tio, ke la maro ne lumas. :-) Mi rigardis la lumojn de marveturantaj ŝipoj en foro kaj mi ne povis rezigni trempi miajn piedojn. En la frostega maro mi eltenis tion nur por kelkaj sekundoj, sed kiel sekterano mi ja devis tion fari... :-) Poste ekis tagiĝi. La nigra maro malrapide bluiĝis kaj la kanto de la laroj bonvenigis la novan tagon. Belege! Mi estis tiom ravita, ke venonttage (nu, venontnokte) mi ripetis tion.

Iamo longe for kaj plia kultura programo

Grava parto de ĉiu granda E-aranĝo estas vespera kultura programo. Dum JES ĝi estis vere riĉa. Kun siaj kantoj koncertis ekzemple La Perdita Generacio, Gijom, Johannes Mueller aŭ Kimo. Ĝuste la partopreno de Kimo estis fakte memkomprenebla, ĉar en Gdansko li havas familion (li devenas el Danio, sed lia patrino estas polino). Sed Kimo nur kelkajn kantojn koncertis sola per sia akordiono. Poste li sur la podio bonvenigis la grupon Danghera, en kiu ludas ankaŭ lia filo. Iomajn kantojn, ekzemple Skavirino, li ludis kune kun la Dangheranoj kaj la koncerto kulminis per la memstara koncerto de Danghera sen Kimo. Eble oni emus danci kaj kanti ĝis la noktofin’, sed venis la 22a horo kaj ĝia strikta malpermeso de iu ajn bruo...

Krom la oficiala kultura programo la grupo de proksimume dudek aŭ tridek partoprenantoj kreis ankaŭ certan programeron neoficialan. Nokton antaŭ la jarfino iu ekhavis la ideon kanti Auld Lang Syne, kiu estas kantata en anglaparolantaj landoj dum la veno de la nova jaro. Ĉar JES estas Esperanta aranĝo, oni kantis Esperante: Iamo longe for. La kantantoj tiom multe ekŝatis ĝin, ke ili simple ne ĉesis kanti. Iam ili kantis ankaŭ aliajn Esperantajn kantojn, sed ĝuste la Iamo longe for estis kantata plej ofte. Senĉese oni kantis dum kelkaj horoj ĝis la frua mateno. Kiam poste vekiĝis tiuj, kiuj dumnokte dormis, ili bedaŭris, ke ili ne ĉeestis la kantadon. La Iamo longe for fariĝis furorkanto ĝis la fino de la aranĝo. Eble naskiĝis nova Esperanta tradicio — ekzemple kiel La Bamba.

La nova jaro ĉiuhore

JES estas aranĝo internacia, kie ĉiuj nacioj samegalas. Samegalaj estas ankaŭ la festoj de la veno de la nova jaro. Dum la jarfina nokto estis projekciita sur muron la monda horloĝo kaj oni festis simple ĉiun noktomezon. Do jam je la deka horo vespere festis la novan jaron rusoj, sekvis ilin ukrainanoj kaj la plej granda soleno eksplodis kun la loka noktomezo. Poste venis la nova jaro en Britio kaj tiel oni daŭrigis ĝis la mateno. JESanoj do festis la novan jaron ĉiuhore. Ĉiuhore do estis preteksto por la novjara bondeziro kaj por la tosto.

Kvankam la diskejo funkciis ĝis la tagiĝo, multaj devis enpaki siajn valizojn kaj ekmarŝi al sia hejmo. La nova jaro ekis, sed JES finiĝis. La aranĝo estis vere bona, do neniu volis reiri hejmen. Ankoraŭ en la lastaj minutoj oni kantis dekfoje (eble plifoje) Iamo longe for, premis la manojn, brakumis — kaj ĝojatendis iun venontan renkontiĝon.

Transprenita el la paĝaro de Ĉeĥa Esperanto-Junularo cxej.esperanto.cz

INTERVJUO

Jonny M — Voĉo de la nova generacio!

Rogener PAVINSKI

Mojosa, malaĉa, fekbona... Ĉu vi kutimas uzi tiujn vortojn? Depende de via respondo mi povas iom konkludi pri via aĝo, kara leganto. Jes, la generacioj alternas kaj same la muziko de la aktivema kaj pensanta junularo havas novan veston.

Same pri la Esperanto-muziko. Ja ne plu troviĝas bardoj kun siaj gitaroj kantantaj kien blovas la vent’, sed anstataŭe la voĉojn de la nova generacio akompanas fortaj elektronikaj batoj, dancigaj ritmoj kaj muzikvideoj. Kaj unu el tiuj voĉoj estas de Jonny M, plumnomo de la 27-jara germana esperantisto Jonas Marx.

Jonny M ekfuroris kun la ŝlagro Dankon el sia unua albumo Regestilo (2013). De tiam li koncertis en pluraj renkontiĝoj kaj komence de 2017 li aperigis la duan albumon en Esperanto nomatan Kreaktiva, kiu — kiel kutime en E-muziko — gastigas kunlabore aliajn artistojn, kiel La Perdita Generacio, Dolchamar kaj jOmO.

Pasas la tempo kaj dum “novan senton” ne akceptas la mondo, feliĉe ankoraŭ ekzistas nekonformistaj junuloj, kiuj levas sian pugnon alte kaj espere por transdoni la mesaĝon — kreaktive

Ĉu laŭ vi Kreaktiva havas ian evoluon kompare kun Regestilo aŭ ĝi estas simpla daŭrigo de via laboro?

Ho jes! Multe da evoluo. Inter miaj du Esperanto-albumoj mi kreis ankaŭ germanlingvan albumon kaj ĝi jam estis multe pli bonkvalita ol Regestilo. Sed ĝi enhavis nur dek unu kantojn — tro malmulta. Do krom plibonigita kvalito, por la nova albumo mi ankaŭ volis pli da kantoj. Krome, mi altigis la kvaliton per aldonojn de inaj fonvoĉoj.

Kiel vi difinas vian muzikon? Ĉu regeo aŭ ĉu popa regeo? Ĉu vi hazarde ekŝatis tiun stilon aŭ iu aŭskultigis ĝin al vi?

Kiam mi komencis muzikumi, mi ne sciis kiel nomi ĝin. Sed post kelkaj jaroj, mi povas nomi ĝin mikso de popa regeo kaj iom da repo. Tamen kiam mi provis klasifiki aliajn artistojn en mia propra muzikkolekto, mi rimarkis ke ne eblas klare indiki la stilon de la artistoj. Ĉiu havas, aŭ almenaŭ devus havi unikan stilon, aliokaze oni nur kopias. Kelkfoje mi nomas mian stilon per la reklama moto “Regeo 2.0”, ĉar laŭ mi ĝi ŝajnas modernigita formo de la klasika “radika regeo”.

Por respondi vian duan demandon: Mia fratino multajn jarojn antaŭe montris al mi regeon kaj mi enamiĝis al ĝi. Sed mia nuna stilo estas simple persona, mi ne provis sekvi specifan stilon aŭ kopii alian artiston. Mi eĉ ne pensis pri tio. Simple estas la rezulto de tio, kion mi ŝatas fari.

Kio igas vin fari muzikon? Kion vi celas per via muzikagado?

Mi komencis verki kantojn por amuzo. Ne estis decido, simple estis emo kanti melodion sur ritmo. Poste, plia intenco aldoniĝis: esprimi temojn, kiuj gravas al mi. Pri sociaj kaj politikaj problemoj, la agado de homoj en la ĉirkaŭaĵo, interalie.

Miaj unuaj provoj pri muziko estas el la jaro 2006. En la jaro 2009, mi legis en Vikipedio pri Esperanto kaj provis lerni ĝin. Post la unua malsukcesa provo, unu jaron poste mi reprovis kaj sukcesis ekparoli. Ekde tiam mi kantas en Esperanto.

Kiu estas viaj muzikaj influoj? (ekster kaj en E-ujo)

Ho! Malfacila demando. Mi aŭdas multajn diversajn genrojn, sed por mia artista profilo kiel Jonny M mi decidis nur fari regeon kun influetoj. Do ne-esperantistaj artistoj estas i.a. Bob Marley (Kia surprizo!), Gentleman (la plej konata eŭropa regeo-kantisto, kiu naskiĝis ne for de mia naskiĝurbo), Danakil (franca regeo-grupo) kaj mi povus senfine daŭrigi. Aldonindas la artistoj el la 1990-aj jaroj, kiuj nomiĝas unu-kanto-mirakloj, ĉar ili havis sukceson nur per unu kanto. Verŝajne de ili mi lernis krei kantojn, kiuj senĉese eĥiĝas en onia cerbo.

En Esperantujo, influis min La Rolls de Denis Rocktamba. Mi ankaŭ amas la muzikon de aliaj Esperanto-grupoj, sed ili fakte ne influis mian stilon. Mia stilo estas tro malsimila. Mi ege ĝojas, ke tamen mi sukcesis kunlabori kun plej multaj de ili — La Perdita Generacio, JoMo, Dolchamar, Eterne Rima kaj Tone.

Kial vi decidis eldoni DVD-n kune kun la KD por la filmeto, kiun vi faris dum la kreado de Kreaktiva. Ĉu disvastigi ĝin en la reto ne ŝajnis sufiĉe?

Mi pensas, ke mi simple volis defion. Mi ne volis nur “plian albumon”. Mi volis krei novan ŝtupon por mi mem kaj altigi la limon. Tio vere estis defia kaj mi feliĉas pro la rezulto, sed samtempe ĝi pligrandigis la laboron kaj mi devis unue lerni kiel krei DVD-on kun formato, menuo, subtekstoj ktp. Samtempe mi volis montri al esperantistoj, kiel funkcias verki albumon kaj kiom da laboro ĝi estas.

Mi disvastigos ĝin iam en la reto, sed mi volis altigi la valoron por tiuj homoj, kiuj ankoraŭ ŝatas aĉeti kaj kolekti fizikajn albumojn.

Viaj tekstoj enhavas multe da idealismo. Ĉu laŭ vi muziko en Esperanto ankaŭ povas enteni “malidealismajn temojn”?

Jes, mi havas multajn idealismajn kantojn, sed ankaŭ troviĝas kantoj en miaj albumoj, kiuj ne havas multe da profundeco sed simple dancigas vin kaj facile ripeteblas kaj kunkanteblas. Ankaŭ tiuj kantoj gravas. Dum koncerto la homoj ne ekdormu aŭ nur sidu en angulo pripensante viajn tekstojn, sed ĝuu la tiaman momenton!

Do jes, tiamaniere mi diras ke ja ekzistas kaj gravas kantoj, kiuj tiklas aliajn temojn ol idealismajn.

Vi muzikumas ankaŭ en la germana lingvo. Ĉu krom la lingvo ekzistas diferenco en ambaŭ muzikaj movadoj por vi?

Fakte mi ne trovas grandan diferencon en ambaŭ movadoj! Kompreneble la germana regeomovado estas ne tiom diversa kiel la Esperanta movado, sed la stilo “regeo” mem transportas multajn similajn ideojn kiel Esperanto, almenaŭ por mi. Certe, la klasika regeo estas tro centrita al Ĵamajko. Sed post la disvastigo de regeo en ĉiuj partoj de la mondo, ĝi internaciiĝis. Ekzemple ekzistas regemuziko eĉ en la ĉina lingvo kaj en la filipinaj dialektoj! Tio estas ege freneza, sed montras ke regeo transpasis sian kernon el la karibia insulo kaj nun estas monda fenomeno same kiel Esperanto.

Pri mia germana muziko mi havas la problemon, ke ekzistas multe da germana regeo. Mi estas nur “unu plia germana regekantisto”, kaj tiel malfacilas varbi. Mia Esperanto-muziko estas eblo montri unikan parton de mi. :)

Via labormaniero estas aldoni voĉon al jam pretaj muzikbazoj. Ĉu vi rajtas proponi ŝanĝojn al la kreintoj? Kiel funkcias via metodo?

Ekzistas diversaj vojoj, kiel mi ricevas la muzikbazojn. Ofte, mi simple aĉetas la rajton uzi jam pretajn. Sed mi ankaŭ havas kelkajn produktantojn, kun kiuj mi proksime kunlaboras kaj mi rajtas proponi ŝanĝojn. Aŭ — kion mi fakte jam faris — lasi ilin verki specialan ritmon. Mi kaj La Perdita Generacio faris tion por la kanto Alte kaj Espere, ĉar la melodio jam estis kreita. Sed tio kostegas, mi kapablas fari tion nur unu fojon ĉiualbume.

Mi provis mem fari instrumentaĵojn, sed la kvalito ne kompareblas kun tiu de la profesiaj ritmo-produktantoj.

Ĉu vi jam pensis starigi veran bandon por akompani vin?

Mi jam ofte pripensis tion... Tio faciligus la indikitajn kostojn de la antaŭa demando kaj havus multajn mojosajn implikojn. Sed aliflanke, ankaŭ havas malavantaĝojn. Ekzemple mi alkutimiĝis labori memstare. Do mi devas decidi aferojn sola, sed tiel ankaŭ eblas fari kantojn ekzakte laŭ mia volo. Kun grupo, ĉiu havas sian sintenon kaj oni devas fari kompromison inter ili. Alia problemo: Se mi trovas gitariston en Svedio, tamburiston en Hispanio kaj basiston en Brazilo — kiel ni praktikumu? Tra Interreto? Malfacilas. Kiel vojaĝi al koncertoj? Kiu pagus tiom da flugoj? Multaj demandoj, al kiuj ĝis nun mi ne alproksimiĝis. Sed mi kelkfoje pripensas fari rokan albumon kun grupo, aparte de la regea Jonny M. Ĉu iu interesiĝus? ;)

Vi partoprenas en la filmo-konkurso Teo kaj Amo per interesa video. Rakontu iom pri ĝi.

Mi ege verkemas, ne nur muzikon. Mi volas krei filmojn, skribi librojn, programi videoludojn (kun Esperantaj tekstoj, kompreneble)... Ho mi bezonas plian vivon por havi tiom da tempo!

Pri la filmo: Mi vidis la afiŝon de la konkurso kaj hazarde havis ideon pri filmo. Ĝis nun, mia plej granda problemo estis havi sufiĉe da aktoroj en la sama loko por filmo. En mia ĉirkaŭaĵo ne estas multaj aktivaj esperantistoj por tia granda projekto. Do pro tio la filmo temas pri “la lasta homo”, kiu supervivis katastrofon sur la tero kaj nun sola nur kun helpanta komputilo li trapasas universon en kosmoveturilo. Tiel mi evitas havi multajn aktorojn kaj grandan scenejon.

Mi ne havis grandan sumon por la produktado, do mi intence decidis fari ĝin kiel trash (eo: rubaĵa genro) kun multe da humuro, por kaŝi la tro mezbonan kvaliton. Do mi provis kreeme uzi tiujn limojn en la skripto.

jonny-m.org

Retejo de Jonny M

“Mi ege verkemas, ne nur muzikon. Mi volas krei filmojn, skribi librojn, programi videoludojn”

“Ĉiu havas, aŭ almenaŭ devus havi unikan stilon, alikaze oni nur kopias”

**

RECENZO

Ĝi estas malaĉa!

Kreaktiva

Jonny M

14 titoloj — 49:42 mn

Produktita de Jonny M © 2017

Ĉu vi volas interesi junulon pri Esperanto? Ĉu vi zorgas pri tio, kion fari kun ĵusaj lernintoj de Esperanto-kursoj per Interreto? Ne donu ili novan lernolibron, donacu al ili Kreaktiva, la novan albumon de Jonny M. Mi garantias ke la rezulto estos pozitiva!

Jonny M reprezentas la modernan junularan muzikon en E-ujo. Kreaktiva estas danciga, gaja, pensiga aŭ simple malaĉa! Moderna regeo kun elektronika bazo. La refrenoj kaptas vin al kunkantado, kiel en Parolu; Liberec’ aŭ Bam Bam.

Engaĝitaj kaj rektaj kanzontekstoj tipe esperantistaj parolas pri unuiĝo, paco, favore al homaj rajtoj, kontraŭ kapitalismo kaj kun iom da aludoj al nia movado. Fariĝis kutimo, ke muzikistoj kunlaboru inter si — en Kreaktiva troviĝas interesaj partoprenoj de Dolchamar, jOmO kaj LPG, kiu kunkantas regeon!

La fizika kopio de Kreaktiva ne estas ordinara KD, sed duobla disko kun DVD, kiu enhavas simple faritan filmeton, en kiu Jonas provas prezenti la laboron malantaŭ la produktado de la albumo, el kiu li ĉion faris mem. Kun iom pli kruda kaj forta sono ol Regestilo, Kreaktiva vigligos vin!

Rogener Pavinski

INTERVJUO

Jorge Camacho: “Malgraŭ ĉio, ni plu verkas”

Rogener PAVINSKI, en kunlaboro de Sara SPANÒ kaj Nicola RUGGIERO

“Ne nomu min optismisto”, asertas la hispana poeto Jorge Camacho [Ĥorĥe Kamaĉo], kiam oni demandas lin pri la nuntempa esperantlingva beletro. Povas esti ke la situacio de la verkarto en nia lingvo ja ne tiom multe festindas, sed ja estas kelkaj kialoj pro kiuj ni povas iom fieri.

Kaj Camacho mem estas unu el tiuj kialoj. Li fariĝis konata pro siaj noveloj en la fruaj 90-aj jaroj kaj gajnis premiojn plurfoje en la Belartaj Konkursoj de UEA. De tiam ĝis nun, li daŭre produktas plurĝenrajn verkojn kiel poemoj (lia plej fekunda kampo), noveloj, prozaĵoj kaj eseoj.

Tamen lia aserto kompreneblas. Ĉu iam ajn en la historio, poeto rajtis esti optimista? Kiel tiu homo kapablos senti kaj esprimi profundajn sentojn kaj pensojn, se li restas simpla optismisto? Tiaj uloj verŝajne pli taŭgas kiel komercaj reklamistoj ol poetoj.

Sperta recenzisto, en 2007 li decidis lanĉi Beletran Almanakon, kiu provas (re)vivigi la beletron en la Internacia Lingvo. La literatura libroforma revuo jam troviĝas ĉe sia 14-a numero kaj elstaras, krom la enhavo, pro sia bela kaj profesia aspekto.

Diskutanta kaj diskutata, Camacho certe estas unu el la plej aktivaj verkistoj. Liaj opinioj kaj verkoj ne troviĝas en la kutima loko de la ordinara saĝo kaj senco. “Mi ŝatas elturni kiel ganton tiajn falsajn verojn ĝisnaŭze ripetatajn”. Laŭ unu el liaj recenzantoj, “temas pri poeto antaŭ ĉio de l’ intelekto”. Malgraŭ la eta merkato (se ni ja rajtas uzi la vorton “merkato”) de la Esperanta kulturo, espereble Camacho (eĉ maloptimisme) plu verku!

Kiam en via vivo aperis la literatura enamiĝo? Kiuj estis la unuaj libroj/verkistoj, kiuj frue influis vin?

Mi legas de mia infanaĝo... Unu el la aŭtoroj, kiuj sufiĉe frue impresis (kaj do influis) min estas Poe, kiam mi estis ĉ. 10-jara. Poste, en la gimnazio, sekvis Borges, Kafka, Tolkien, La nomo de la rozo de Eco, Frankenstein de Shelley... kaj ankaŭ sciencfikciaj aŭtoroj kiel la ĵus mortinta Bradbury kun siaj Marsaj kronikoj. Kompreneble mi legis ankaŭ hispanajn aŭtorojn, kiel Rafael Sánchez Ferlosio, kaj Esperantajn... sed la bazo plejparte estis tiuj klasikaj verkoj de la 20a jarcento, kun pli-malpli fantazia (tamen tre rigora) aliro al nia realo.

Vi verkis kaj publikigis dulingvajn poemarojn, en via denaska hispana kaj en la elektita Esperanto: Ĉu vi sentas vin Esperanta aŭ hispana poeto?

Mi sentas min multaj aferoj aŭ uloj samtempe, ekzemple hispano verkanta jen disfoje hispanlingve, jen ĉefe en Esperanto. Sed nuntempulo ricevas influojn de tre diversaj kulturoj kaj medioj, kiel mi menciis en la antaŭa respondo, kaj ne nur de libroj: ankaŭ de filmoj, de ĵurnalaj artikoloj kaj novaĵoj, de kantoj, de homaj kontaktoj... Kiel diris iu hispana aŭtoro, hispana verkisto de la 21a jarcento similas pli al sam-epoka ĉeĥa literaturisto ol al hispano de la 15a aŭ 16a jarcento. Ankaŭ tial mi pensas ke ne havas sencon paroli pri “Esperanta kulturo” komparebla al la kulturoj naci-lingvaj, sed nur pri “(monda) kulturo (produktita) en Esperanto”... kvankam eĉ pri tio mi komencas havi dubojn, nome pri la eblo ke ekzistu nur unu monda kulturo. Tamen ni lasu nun tiun temon, sufiĉan por verki tutan eseon.

Via plej lasta poemaro, La silika hakilo, lanĉiĝis pasintjare. Kiel vi komparas ĝin kun viaj antaŭaj poemaroj?

Verkante mi provas esplori, kaj klarigi al mi mem, la rilaton inter la kosmo aŭ la naturo kaj tio kion mi de pluraj jaroj nomas “la mondo” (t.e. la homa mondo). Tiu distingo, ne tute klara en miaj unuaj poemaroj Celakantoj kaj Saturno, konturiĝis multe pli detale en la sekvaj kaj speciale en La silika hakilo, jam de la titolo mem. Sed mi ne estas filozofo, kaj lastatempe mi havas la senton, ke ju pli mi esploras, cerbumas kaj malkovras, des malpli mi komprenas la menciitajn rilatojn, la kosmon kaj la mondon ĉirkaŭ mi, la agojn kaj dirojn de la homoj. Kio signifas ke vi verŝajne ne povos ĉesi verki, esplori, demandi, hipotezi...

Kia estas via persona verkprocezo?

En la lastaj jaroj mi verkas preskaŭ nur poemojn, sed la procezo similas: mi ekhavas ideon, kiun kutime mi tuj notas en poŝkarejeton aŭ sur ajnan paperpecon (ekzemple sur trinkejan papertukon); poste mi disvolvas kaj prilaboras la ideon ĝis definitiva formo, sufiĉe rapide ĉar, pro denaska pigreco, mi evitas produkti longajn verkojn kiel romanoj aŭ epopeoj. Tre malofte mi modifas ion jam verkitan, krom se temas pri evidenta eraro; anstataŭe mi preferas verki ion novan. Sed kelkaj ideoj ne tuj transformiĝas al verko; ili restas notite, aŭ en fora anguleto de la cerbo, ĝis oportunaj tempo aŭ cirkonstancoj revenigas ilin, se tiel diri, al la verkejo aŭ verkujo.

Kredeble vi estas la sola poeto kiu parolas pri amo sen rekte citi ĝin, kial?

Ĉu mi ne citas amon rekte? Hm, mi iom dubas... sed probable vi pravas pri tio ke la vorto “amo” mem ne oftas en miaj poemoj. Nu, eble mi havas emon paroli nerekte pri multaj aferoj, ne nur pri amo. Oni povas verki pri homoj skribante la vorton “araneo” — kaj inverse. Kaj oni povas ankaŭ pritrakti amon en poemo kiu ŝajne temas nur pri fikado, aŭ pri partikla fiziko.

Novaj teknologioj, komputiloj kaj interreto allogas pli kaj pli la junulojn. Ĉu vi sentas ke mankas legemo kaj literatura interesiĝo de tiuj generacioj? Ĉu tio influos la kulturon estonte?

En ĉiuj epokoj estis homoj legemaj kaj homoj nelegemaj, ene de siaj kapabloj kaj cirkonstancoj. Aŭ eble mi devus diri: konemaj kaj nekonemaj, nesciemaj. Ankaŭ nun multaj junuloj interesiĝas pri la nuntempo, aŭ pri kantoj de jardeko kiam ili ankoraŭ ne naskiĝis, aŭ pri filmoj aŭ libroj de la pasinta jarcento... Komputiloj estas plia fenestro al tiaj verkoj, kaj eĉ se oni ĉesos legi paperajn librojn (pri kio mi dubas, same kiel kino ne murdis teatron, nek aŭtoj biciklojn), ankaŭ per bitlibroj kaj bitlegiloj oni legos teatraĵojn de Ŝekspiro aŭ poemojn de Omar’ Ĥajam’. Ĉiel ajn, legemuloj kaj verkemuloj verŝajne neniam estos plimulto, krom en “strangaj” socioj kiel Finnujo aŭ Islando.

Malgraŭ tio, ĉu novaj talentoj plu aperas en la E-literaturo aŭ poezio aparte?

La Esperanta literaturo, t.e. la literaturo verkita kaj verkata en Esperanto, estas juna literatureto konsistanta el izolitaj verkistoj disaj sur la mondo, kiuj nur escepte formas iom stabilajn grupojn. Mi suspektas nun ke neniam estis multe da gravaj kaj atentindaj aŭtoroj samtempe en iu ajn historia periodo de nia lingvo... kvankam oni foje ricevas tian impreson. Nu, finfine ŝajnas ke nuntempe pluraj junaj homoj ekaperas sur la horizonto de nia beletro, kiel Bojesen, Ruggiero, Westover... kaj oni pardonu mian nemencion de aliaj nomoj, kiuj ne venas tuj al mia kapo. Mi tre ĝojas pri tio, ĉar ne decas ke 45-jarulo kiel mi plu sentu sin “la plej juna poeto” en la malvasta panoramo de nia nuntempa beletro.

Ĉi-rilate, ĉu la poemo Vidpunktoj estas ia mesaĝo al la junaj generacioj kaj ilia estonteco?

Ĝi havas unu mesaĝon, sed ne nur por junuloj: ne kredu tion kion oni insiste rakontas al vi (ekzemple “vi, junuloj, estas la futuro”). La samaj kiuj ripetas tiajn sloganojn, kutime kaŝas la tranĉilon aŭ la pafilon sub la luksa jako. Ĝenerale mi ŝatas elturni kiel ganton tiajn falsajn verojn ĝisnaŭze ripetatajn. Ofte ni falas en la kaptilon de kliŝaj diroj, pri kies kliŝeco ni ne konscias. Bedaŭrinde la lingvo, krom helpi komuniki pensojn kaj ideojn, estas ankaŭ ideala ilo por tordi, falsi, maski aŭ vuali pensojn, dirojn, realojn.

Laŭ vi, kiel statas la nuntempa esperantlingva beletro kompare kun pli fruaj tempoj?

Kiel diras Miguel Fernández, ni estas kvar ranoj en marĉo. Ali-vorte: nur kelkaj aŭtoroj, kaj ne multe pli granda publiko (por poezio eble nur kvindeko da homoj en la tuta mondo). Kaj malgraŭ tio (kaj la histeriaj kampanjoj de “bonalingvistoj”) ni plu verkas. Mirinde! Sed, responde al via demando, mi havas la impreson ke finfine nur kelkaj aŭtoroj verkas interesajn prozaĵojn, kaj en poezio la situacio ne multe pli bonas. Do, ne nomu min optimisto. Tamen nepras diri ke certaj unuopaj verkoj kaj verkistoj sendube atingis nivelon perfekte kompareblan kun tiu de nacilingvaj literaturoj.

Ĉu Beletra Almanako jam stabiliĝis kiel referenca literatura eldonaĵo? Ĉu vi ricevas sufiĉe da materialo aŭ oni devas multe serĉi? Kiel funkcias la kunredakta laboro?

Post la malapero de Fonto kaj la ideologia kaj kondutprincipa degenero de Literatura foiro, restis nur revuoj parte literaturaj, kiel La gazetoLa kancerkliniko. Ni pensis ke ni povas prezenti libroforman revuon kun legmaterialo pri diversaj temoj, en diversaj ĝenroj kaj stiloj, kaj por diversaj gustoj. Ŝajnas ke sufiĉe da homoj ŝatas la rezulton, ĉar male la profesia eldonejo Mondial ĉesigus ĝian aperigon. Koncerne materialon, jes ja necesas mendi aŭ serĉi iujn kontribuojn, sed aliflanke pluraj aŭtoroj ne hezitas proponi rekte siajn verkojn al ni. Krome, laŭ interkonsento kun UEA, ni publikigas ĉiujare verkojn premiitajn en la Belartaj Konkursoj (kvankam pri kelkaj el ili verdire mi ne komprenas kial damne ili ricevis premion, sed, nu, eble aliaj pensis same pri premiitaj verkoj de mi). Cetere, danke al la interreto kaj mirindaĵoj kiel podofo-dosieroj ks, la redaktado interkontinenta okazas glate kaj flue. Persone mi ŝatus kalkuli je pli aktiva kontribuado fare de la juna generacio, kaj se eble ankaŭ de pli da virinoj, da neeŭropkulturanoj ktp. Kaj pri la rolo de BA en la historio de nia literaturo, estas tro frue por paroli... Oni vidos, sed post 14 libroformaj numeroj kun ĉ. 2.000 paĝoj entute, mi ne dubas ke BA ricevos kelkan pritrakton en gvidlibroj pri la historio de niaj beletraj periodaĵoj.

Vi estas ankaŭ konata i.a. pro uzo kaj kreo de neologismoj en la poezio. Ĉu vi povas citi kelkajn, kiuj aperis de via plumo? Ĉu tiaspeca diskuto daŭre furoras en la beletra medio?

Ekzemple, mi tuj ŝatis kaj ekuzis en poemo la vorton “mojosa” (en Koploj kaj filandroj), aŭ la kvazaŭprefiksan uzon de “bit-“ (responde al la angla “e-“) kaj la liternomon “vuo” (por la litero w, simile al “kuo” por q) lanĉitajn de Pokrovskij. El propra rikolto, jen “anzino” (ĉiamverda ilekskverko), “hrojno” (solidiĝinta lafo), “skripto” (antaŭteksto de kultura produkto, ekzemple de filmo), “umiko” (tio kion aliaj nuntempe nomas “koramiko”, male al la uzo ekzemple en Kalevala)... Sed la vortojn mi ne proponas; mi simple uzas aŭ ekuzas ilin okaze de bezono, kio estas tute subjektiva kriterio, same valida kiel tiu de aliaj uzantoj de la lingvo.

Vi ankaŭ helpis organizi kaj multe aktivis en kelkaj KEFoj, ĉu ne? Kial tiaj aranĝoj ne povas okazi pli ofte? Ĉu la esperantistoj ankoraŭ ne sufiĉe aprezas kaj konsumas originalan E-kulturon?

Tiaj aranĝoj verŝajne ne okazas pli ofte pro manko de homoj: kaj de publiko kaj de organizantoj. Vere, en Esperantujo mankas homfortoj (aŭ “homa kapitalo”)... La fakto ke tamen ekzistas kulturo kaj literaturo en nia lingvo malgraŭ tiom da problemoj, estas en si mem interesa miraklo. Persone mi preferas tiajn renkontiĝojn kun ne tro da partoprenantoj kaj kun dense kultura (kaj distra!) programo, al la amasaj, turismozaj UKoj. Ĉiel ajn, kiel oni bone scias, la plej interesa angulo en kongresejoj normale estas la koridoroj kaj la tabloj kafejaj.

Kiujn verkojn vi indikas al tiuj, kiuj volas eniri la mondon de la esperantlingva literaturo?

Mi rekomendus komenci per antologio de prozaĵoj kiel 33 rakontoj (aŭ, en la reto, 25 klasikaj esperantaj noveloj*) kaj per la Esperanta antologio de poemoj, por ke oni vidu ke, krom Zamenhof kaj Auld, ekzistas aliaj aŭtoroj en la historio de nia literaturo, kaj aliaj literoj en la alfabeto ol A kaj Z. Poste oni legu romanojn kiel Sed nur fragmento de Steele aŭ la lingve ekstrema La Litomiŝla tombejo de Piĉ. Kaj, se temas pri poemaroj, mi senhezite rekomendus la verkojn de Edwin de Kock kaj Baldur Ragnarsson, kaj la plurrilate defian Kantoj de Anteo de Mao Zifu.

Kiujn planojn por la estonto?

Nun mi verkadas poemojn por mia sesa poemaro, kies titolo verŝajne estos En la profundo. Sed, kvankam jam nun mi havas sufiĉe da materialo por publikigo de libro, mi prefere atendos ĝis 2013, por ne elĉerpi la fortojn de la eldonisto kaj de la espereble ekzistanta publiko. Antaŭmendoj bonvenas ;-)

Krom tio, mi planas kuntraduki poemojn de Antonio Orihuela, hispana liberecana poeto, kun la intenco aperigi antologion. Kaj mi ankaŭ ŝatus kompili poemaron kun miaj hispanlingvaj poemoj, ĉu originale verkitaj tiulingve, ĉu elesperantigitaj... Sed, kiel mi jam diris, mi pigras facile kaj senpene, glate kaj glite, tiel ke mi ne certas kiuj el tiuj projektoj iam konkretiĝos.

Rimarkoj

* http://esperanto.net/literaturo/noveloj/index.html

Blogo de Jorge Camacho:

http://jorgecice.blogspot.com

Retejo de Beletra Almanako:

http://www.beletraalmanako.com

“Mi pensas ke ne havas sencon paroli pri ‘Esperanta kulturo’, sed nur pri kulturo produktita en Esperanto”

“Neniam estis multe da gravaj kaj atentindaj aŭtoroj samtempe en iu ajn historia periodo de nia lingvo”

Vidpunktoj

Notu bone, junuloj: vi ne estas la futuro.

Elaston, energion kaj miraĝojn jun-aĝajn
mi konas, spertis aŭ, almenaŭ, memoras,
sed la sola futuro nomiĝas maljun’.

Ne trompu vin, junuloj: la paseo vi estas.

Via futuro? Jen mi!

(el Eklipsas, 2007)

Tremoj

tremas
la ter’
omene
la mar
cuname
l’ atom’
tumore
la hom’

(el La silika hakilo, 2011)

Parenteze

teleskopi
inkognite
saturnajn satelitojn
mikroskopi
efemere
spermerajn vostosvingojn
labila parentezo
)la hom’(
inter du lensoj

(el La silika hakilo, 2011)

Preĝo

De utopioj
savu nin dioj
— aŭ inverse!

(el En la profundo, 2013?)

POEMO

Difinota antaŭ la 30-jariĝo

Paulo SILAS — Brazilo

Urĝas scii,
ĉar la tempo pasas.
Kion signifas esti juna?
Ĉu nura ĉeesto ĉi-flanke de la limdato?
Ĉu pozi kun allogaj konturoj?
Ĉu aparteni al grupo
kaj aktivi ope en serĉado de mankoj,
ridindeco, mokindeco
de fremduloj ekster la grupo?
ekster la tribo?!
Ĉu amuziĝi 24-hore
kaj zorgi kaj klaĉi
tag-nokte,
plendiurne,
pri siaj kaj aliulaj amrilatoj?
Ĉu drinki la tutan nokton ĝis konscioperdo?
Diri skandalajn fivortojn al olduloj
kaj parencoj?
Ĉu senpripensa prifajfo al ajna normo?
Kion signifas esti cis ĉi trideko?
Kion la juna junulo faros el sia tempo
por disponi senduban junecon?
Ĉu amason da ekscesoj?
Diru, kion signifas esti juna homo
en mondo de malegalrajtaj homaroj.
Ĉu iu trovos averaĝon
aplikeblan al ĉiuj terpartoj,
spit’ al ĉiaj faktaj soci-cirkonstancoj?
Kiu finpretigos hom-kun-homecan mezan punkton?
verdlingvan junul-kun-junulecon platigantan la eĝojn...
Kion signifas esti juna estulo?
kaj havi estan, ekzistantan, dumjunaĝan junulecon?
Kion signifas esti juna?

Junulara E-Semajno en Burg, Germanio.

Laŭ vidpunkto de unufoja organizanto!

Paweł FISCHER-KOTOWSKI

Pollando

**

Mia lasta jaro ne estis iel ajn speciala. Se mi devus iel difini ĝin, certe mi farus tion de negativa vidpunkto, kaj - inter ni dirante - mi ĝojas, ke ĝi jam finiĝis. Eĉ la jarŝanĝa festo ne prezentiĝis iel speciala, kaj pro multaj devigoj mi ne havis tempon pripensi la aferon kaj prizorgi ke la Nova Jaro estu bonvenigita de mi digne - gaje kaj bonhumure. Ja ĉiu jarŝanĝo estas iel alveno al io nova. Ĉe mi, ne pro iaj religiaj kialoj, ne pro superstiĉoj, sed simple pro mia kalendaro, kiu indikas la ritmon de mia vivo. Do, mi simple emis eniri la novan jaron plej optimisme, sen zorgoj kaj malĝojoj. Kaj...

Feliĉe varsoviaj esperantistoj oktobre proponis al mi kunlaboron, por la pol-germana jarŝanĝa aranĝo — la Junulara E-Semajno. Mi iom hezitis — mi tiam havis diversajn aliajn sindevigojn kaj, ĉefe, mankis al mi sperto ĉi-rilate. Mi fiere identiĝas kun Esperanto, kaj mi sekvas novaĵojn de la Esperanto-movado, sed iel okazis ke aranĝoj ĉiam evitis min. Aŭ hazarde mi evitis ilin? Ne gravas. Mi akceptis la ideon kaj membriĝis en la organiza teamo de JES 2010. Mi ricevis komunan taskon kun Karina, ankaŭ ŝi novulino ĉi-kampe: ni devis okupiĝi pri la taga programo. Jam dekomence, iom nature, ekestis inter ni divido — ŝi okupiĝis pri la distra parto, mi — pri la tema kaj movada. Ĝojaj ricevinte tiom respondecajn taskojn — do, ni estas serioze traktataj, ĉu ne? - ni pacience atendis la sekvojn.

Tempo pasis kaj ni, preskaŭ kiel infanoj en nebulo, pli kaj pli maltrankvile kontaktis unu la alian demandante kion, kiam, kiel fari? Alvenadis al ni mesaĝojn — pri iu gufujo (pri kio temas?), pri aligatorejo (ĉu iu volas alveni kun sia hejma besteto?), kaj fine ni eĉ ekpensis ke eble ni ne partoprenas preparadon de Esperanto-aranĝo sed ian bestĝardenon! Ĉiuj niaj duboj kaj demandoj feliĉe estis solvataj de Łukasz kaj Irek, kies helpemo ĉiam estis sentebla. Verdire, sen iliaj amikaj kaj paciencaj klarigoj, ni ankoraŭ nun sidus, kaj gratante niajn kapojn pripensadus la aferojn... Iom post iom, ni pli kaj pli komprenis. Daŭris la korespondado kun la kontribuontoj, la pensado, kiel organizi ĉion surloke, kaj la ĝojo de ĉiu unuopa renkontiĝo. Fakte, vi devas scii ke la organizado de la aranĝo donis al mi ne nur taŭgajn spertojn, sed ankaŭ multe, multege da ĝojo, ridoj kaj amuzo.

De tiu senzorga etoso eltiris min la tago de la vojaĝo al Burg. Ho ve!”, mi ekpensis frumatene. “Kaj se ĉio falos surloke? Se mi detruos al iu belan jarŝanĝon, pro neĝusta, nesufiĉa prizorgo de aferoj?”. Feliĉe, ĉiuj duboj foriris kaj la vojaĝtempo estis amuzplena (amuz-plena, ne am-uz-plena!). Ridoj ne finiĝis! Sume la veturado daŭris ĉirkaŭ 15 horojn, kaj JES-ejen ni alvenis kelkajn minutojn post noktomezo.

Surloke estis jam esperantistoj, ĉiuj freŝaj kaj pretaj... atendis la programon! Ho! Tiu, feliĉe, devis komenciĝi nur post ĉirkaŭ unu tago kaj duono, do restis ankoraŭ tempo por kontroli ĉu ankaŭ surloke ĉio estas en ordo. Mi mensogus, se mi skribus, ke mi scipovis senprobleme tuj orientiĝi tie kaj tuj ekkompreni mian rolon dum la aranĝo. Pli-malpli mi konis miajn devojn, sed ne ĉiun problemon mi mem scipovis solvi, kaj mi multe lernis dum tiu aranĝo de pli spertaj — Łukasz, Paŭlo, Julia, Manuela. Cetere ne nur pri organizado mi lernis, sed ankaŭ... lingve. Iom honte mi devas konfesi, ke neniam antaŭe mi havis okazon nomi manĝaĵojn kaj manĝilojn (do mi pli manĝis ol murmuris dum manĝotempoj).

Daŭre mi ĝojas ke Łukasz sukcesis konvinki min engaĝiĝi en la organizadon de la aranĝo. Mi multe lernis, mi ekkonis novajn, interesajn homojn, mi plispertiĝis ankaŭ pri ali-kampaj, diversaj aferoj, babilante kun unuopaj homoj. Dankojn specife mi direktu al Szabi — kiu prilumis ne nur tempon dum la JES, sed ankaŭ post la aranĝo.

La jarŝanĝa nokto estis tiu momento, kiam mi spertis plej multe. Mi ne memoras kiam mi laste estis tiom sentema kiom dum tiu nokto. Larmoj forsaltis de miaj okuloj, laŭ rapideco de aŭtomata pafilo — mi rigardis, sentis kaj eĉ partoprenis tion, pri kio dirado ofte kaŭzas mokojn en eksteresperanta medio — internacian amikecon. Ne tian fabelan, ne tian simple afablan, ne tian por-aktorumi-antaŭ-nekonvinkituloj, ne tian supraĵan kaj nesinceran, sed veran. Veran amikemon, toleremon kaj interkomprenon. Ne nur lingvan, sed ĝeneralan, homan.

Ludoviko Zamenhof estis genia homo — dankon al ĉiuj kiuj daŭrigas lian idearon! Mi emas membriĝi en tiu societo.

---

PS. Kaj daŭre mi pensadas pri tiuj problemoj pri nesufiĉa nombro de projekciiloj. Karaj kontribuintoj, ankoraŭfoje ricevu mian pardonpeton. Ĉi-jare ni estos bone preparitaj ĉi-kampe, kontrolu mem!

JuSKA, nia revo realigita

Ariadna Garcìa Gutièrrez Kubo

Ekde la 18a ĝis la 21a de julio en la kampadejo La Salto de la Haloj, provinco Pinar del Río, okazis la 1a Junulara Somera Komuna Aranĝo (JuSKA). Partoprenis ĝin 50 esperantistoj de tri provincoj: Santiago de Kubo, Havano kaj Pinar del Río. La grupo estis tre diversa, ĉar pluraj estis komencantoj, aliaj ĵus finis la unuan nivelon, kaj aliaj estis pli spertaj en la Esperanto-movado, kio bonis, ĉar tiu miksado ebligis atingi nian plej ĉefan celon: kunigi la gejunulojn kaj doni superrigardon pri la junulara Esperanto-movado, enlande kaj eksterlande kompreneble. Kvankam JuSKA ne estis tiom granda aranĝo, nia programo komplete funkciis kaj eĉ estis aldonitaj pliaj programeroj de la partoprenantoj mem, kiuj solaj decidis esplori kavernojn kaj montgrimpi, tio riĉigis la etoson, ĉar ĉiam spontanaj ideoj bone realiĝas.

Grava kaj decida estis la partopreno de la Fratoj EL. Ĝi donis al ni la eblon konatiĝi kun tiu mirinda duopo, kiun formas Jaime kaj Jarcin el Contramestre, Santiago de Kubo. Ili sin nomas Fratoj EL, ĉar ili deziras esti pli internaciaj. Ili ne nur venas EL Contramestre, sed ankaŭ EL Havano, EL Matanzas kaj EL ĉiuj partoj de la mondo. Proksimume en la 90aj jaroj ili esperantistiĝis, sed antaŭ nelonge ili fondis sian duopon kaj komencis agadi por riĉigi la Esperantan kulturon. Ili ankaŭ verkas en Esperanto kanzonojn por la konata muzikensemblo Amindaj kaj repas por ili en kelkaj Esperanto-aranĝoj.

Dum JuSKA ili tre bone simpatiis ankaŭ kun Jany, kiu estas junulino, kiu studas en la universitato muzikon, specife gitaron. Ŝi jam finis la duan nivelon, tre bone parolas la lingvon, ege bone ludas la instrumenton kaj tre bele kantas, do tio estis bona okazo, kiun ili sukcese kaptis por fari kelkajn aferojn kune.

La prelegoj estis aŭskultitaj de tiuj, kiuj ne ĉeestis la kurson. Krome nia instruisto Pedrito organizis konkurson, en kiu inter la temoj troviĝis Historio de la Esperanto-movado en Kubo. Aliflanke ni multe ĝuis la riveron, ni tre aprezis la naturon kaj estis feliĉaj dum la tuta evento, ĉar rezultis bonega etoso dum ĉiuj tagoj. Krome ni ankaŭ sukcesis intervjui gejunulojn, kiuj estis ĵus bakitaj kaj ĉiam hontas aŭ timas paroli pro eraroj, sed ili sufiĉe flue transdonis siajn impresojn pri la aranĝo kaj decidiĝis, kiel ĉiuj aliaj, partopreni ĝin denove venontjare.

ĈEFARTIKOLO

Jes, al la tutmondiĝo — de la solidareco!

La kontribuaĵo de la Justa Komerco kiel ponto inter homoj tra la tuta mondo.

Andreas LANGHOLF — Germanio

Ĉu ne estas simpla afero por vi trakti afable, bone aŭ almenaŭ juste, la homojn en via ĉirkaŭo? Se vi ne estas tia kombinaĵo de Jesuo kaj Budho, vi eble dubas pri la maniero kiel trakti juste — aŭ almenaŭ iom pli juste — homojn tra la mondo. Homoj, kun kiuj vi, kvankam vi ilin neniam konos persone, tamen ja havas kontakton. Ĉu vi dubas? Pensu dum vi trinkas vian kafon ĉe la ĉiutaga mantenmanĝo. Pensu pri la kafo-produkistoj, kiuj tra la produktadĉeno venigis la kafon sur vian tablon!

Kio estas Justa Komerco?

Justa Komerco (en la angla: FairTrade) estas unu el la kolonoj de la ekonomia kaj ekologia daŭrigeblo. Ĝi estas socia movado kaj formo de internacia komerco, kiu klopodas difini justajn prezojn, same kiel sociajn kaj mediajn ekvilibrajn normojn en la produktaj ĉenoj, instigante al la kuniĝo de respondecaj produktantoj kun etikaj konsumantoj. (fonto: Vikipedio)

Minimumprezoj

Minimumprezoj estas diinitaj de la asocio Justa Komerco Internacia (FairTrade International), asocio, kiu kunigas ĉirkaŭ 300 organizaĵojn en 60 landoj. La prezoj estas taksataj tiamaniere, ke la kultivistoj kaj kamparanoj povas kovri siajn kostojn de produktado kaj de sintenado. La fiksado de la prezoj utilas por la sekureco kaj fidindeco: la kultivistoj povas antaŭscii, kalkuli kaj fidi la enspezojn fiksitajn, kiuj estas garantiitaj en JK-sistemo: se ekz. la draste ŝanĝiĝanta prezo ĉe la borso de NovJorko, kiu difinas la prezon de la mondmerkato, estas sub la prezo garantiita de JK (kiel okazas en pli ol 85% de la tempo), ili povas fidi je la garantiita prezo. Aliflanke, la unuopaj produktistoj povas profiti pli altajn prezojn kaj tiam nur la JK-komunumo estas subtenata. Rigardu la mondmerkate draste ŝanĝiĝantajn prezojn por unu tuno da kafo:

[Prezo de mondmerkato.jpg]

legenda: Prezo de la draste ŝanĝiĝanta mondmerkato por unu tuno da kafo en US$ ĉe la borso de NovJorko: La linio nigra: konvencia kafo; la blua: ekologia kafo; la ruĝa: kafo de la justa komerco de Germana JK-komunumo (GEPA).

La kialoj por la altaj prezoj en la jaroj 1994, 1997 kaj 1999 estis la malalteco de la komercata kvanto, ĉar okazis trosekeco en la eksportantaj landoj de produktato kaj la tro malstabila merkato pro aĝiotado (spekulacio ĉe la borso). En ĉi tiu periodo, JK pagis la plej altan prezon de la mondmerkato kaj krome la premion ĉiam pli altan ol la garantiprezo.

Premio

La produktistoj kaj laborantoj povas ĝui premion — notu ke tiu premio ne estas pagata al unuopaj individuoj mem, sed al la komunumo de la kultivistoj. La valoro de la premio estas difinata kaj sendepende fiksita de la Bazaj Normoj de la Justa Komerco.

Baza premio de Justa Komerco 18 EUR aŭ 20 US$/tu

Alta premio JK por ekologa terkultivado: 27 EUR aŭ 30 US$/tu

Ĉi tio ebligas la efektivigon de komunaj projektoj, ekz. la konstruo de infanejoj, vojoj, lernejoj ktp, la ŝanĝiĝo al ekologia terkulturado aŭ (pli)kleriĝo surloke. La decidoj pri tio kiuj projektoj estos realigataj per la premio ne estas farataj de ruzaj homoj en la “supro”, sed de la surloka kolektivo, laŭbezone en maniero demokratia.

La decidoj pri la disvolvado de la sistemo de la organizaĵo, pri la determino de la normoj kaj la nivelo de minimumprezoj same estas farataj kune, en egala maniero, de la reprezentantoj, la produktistoj kaj la naciaj asocioj.

Longedaŭraj komercaj interrilatoj

Justa Komerco donas al produktantoj aliron al la mondmerkatoj kaj pli bonan scion kiel funkcias ĉi tiu merkato. La celo estas establi komercon plej rektan kun malmultaj aŭ neniuj interkomercistoj. Ĉiuj komercpartneroj alstrebas kaj deklaras longedaŭrajn komercajn interrilatojn.

La laboristoj sur plantejoj ne nur ricevas la garantiitan minimumsalajron, sed iliaj estroj strebas pagi salajrojn, kiuj vere certigas dignan ekzistadon . Ili laboras sub laborkondiĉoj de ILO — Internacia Labora Organizaĵo, tutmonda reto de Unuiĝintaj Nacioj pri laboristaj rajtoj kaj por la plibonigo de laborkondiĉoj, kontrolanta ekz. maksimumajn labortempojn, laborprotekton kaj permesanta nek ekspluatantan laboron de infanoj, nek diskriminacion de sekso aŭ etno, kaj subtenanta garantion de libereco de kunveno (liberaj sindikatoj).

Subteno de la daŭripova evoluigo

Ĉiu produktado estu atentema pri resursoj kaj medifavora kun la normoj de daŭripovo en la Bazaj Normoj de JK, sed ne ĉio havas la etikedon “kontrolite ekologia”. Se ekologia terkultivado estus kriterio por aliro, multe da produktantoj estus ekskludataj, ĉar la konvertiĝo de la sistemo de la terkulturado kaj de la atestado estas kostaj kaj necesigas scion.

Tamen Justa Komerco multe subtenas la konvertiĝon (ekz. proponoj pri pliklerigo aŭ premio-pago). Hodiaŭ pli ol duono de la produktoj venas el kontrolata ekologia terkulturo.

Justa Komerco aktive subtenas la celojn de la Strategio al daŭripova evoluigo de Unuiĝintaj Nacioj UN (deklarita en septembro 2015), ekz. ĉesigon de malsaton, plibonigon de la nutraĵo kun terkulturo daŭripovan, tutmonda partnerecon kaj daŭripovajn formojn de konsumo.

Do, por resumi: Jes, eblas trakti homojn tra la tuta mondo juste — aŭ almenaŭ pli juste — homojn, kun kiuj vi certe neniam konatiĝos persone. Kion vi pensas? Ĉu ni bezonas ne nur la tutmondiĝon de komerco, sed ankaŭ la tutmondigon de solidareco sur nia planedo malgranda, en nia homarana familio?

Kalendaroj: ĉu dimanĉo aŭ lundo?

Olga ŜILAJEVA - Rusio

Verŝajne, vi rimarkis, ke niaj poŝtelefonoj kaj multaj aliaj teknikaĵoj havas interesan kaj utilan funkcion — ili proponas al la posedanto elekti konvenan tagon, ekde kiu komenciĝos la semajno en la enmuntita kalendaro. Mia telefono proponas fari tiun elekton el du eblaj tagoj — dimanĉo kaj lundo. Kial?

Sep tagoj

Neniu oponos, ke en la moderna mondo semajno daŭras dum sep tagoj. Sed de kie aperis tiu kvanto de semajnotagoj, kaj ĉu la septaga semajno ekzistis ĉiam? Semajno kiel la intera mezurunuo inter diurno kaj monato venis al ni el la Antikva Babilono. Poste ĝin transprenis hebreoj, kaj iom post iom adoptis tiun kutimon ankaŭ grekoj kaj romianoj. De Romio la septaga semajno vaste disvastiĝis tra la tuta Eŭropo. Ankaŭ aziaj landoj subtenis tiun ideon.

Tamen ne ĉiam semajno konsistis el sep diurnoj. En antikvaj dokumentoj oni povas renkonti menciojn pri 3, 5, 8, 9, 10 kaj 14-tagaj semajnoj.

Sed de kie aperis nome sep tagoj?

Vagaj astroj kaj sanktuloj

Tiutempe la babilonaj astrologoj sciis nur pri sep planedoj (la “vagaj astroj”), kiuj turniĝis ĉirkaŭ la Tero en la sekva ordo: Luno, Merkuro, Venuso, Suno, Marso, Jupitero kaj Saturno.

Ĉiu diurnhoro estis patronata de unu el la “vagaj astroj”. La babilonanoj komencis la kalkulon de sabato: la unuan horon de sabato protektis Saturno, la unuan horon de dimanĉo - Suno, de lundo — Luno, de mardo — Marso ktp. Plie, se la unua diurnohoro de sabato estis defendata de Saturno, do la dua — de Jupitero, la tria - de Marso, la kvara — de Suno ktp. Tiu sinsekvo de la planedoj ripetiĝis ĉiun sepan horon. Do la 25-an horon (aŭ la 1-an horon de la sekva tago - dimanĉo) protektis Suno, la 49-an (aŭ la 1-an horon de la postsekva tago - lundo) defendis Luno. Do nome de tie, laŭ la unua versio, aperis la sep uzataj nuntempe semajnotagoj kaj iliaj nomoj.

La “planednomajn” semajnotagojn komencis uzi preskaŭ ĉiuj popoloj. Ekzemple, tiuj tagnomoj migris al romianoj (sed jam ne kiel la “vagaj astroj”, sed kiel nomoj de la sanktuloj: Marso estis la dio de milito, Jupitero — de la ĉielo, Merkuro — de komerco ktp), kaj okcidentaj eŭropanoj. La praaj germanoj adoptis la semajnosistemon de romianoj, sed donis al la tagoj nomojn de la “denaskaj” germanaj dioj.

En la Orienta Azio, kvin planedoj transformiĝis en aliajn substancojn: Marso — al Fajro, Merkuro — al Akvo, Jupitero - al Arbo, Venuso - al Oro kaj Saturno — al Tero. La ĉina transliterado de la “planeda semajnosistemo” poste venis en Japanion. La slavaj lingvoj (la rusa, la ukraina, la belorusa, la bulgara ktp) donis al la semajnotagoj vicmontrajn nomojn (lundo estis “la unua tago” de semajno, mardo — “la dua”, merkredo — “la tria” ktp) .

Lunfazoj kaj Malnova Testamento

Krom la “planeda”, samtempe ekzistas alia versio pri la deveno de la septaga semajno, kiu pli science eksplikas la aperon de tiu periodo — 7 tagoj. Estas konate, ke la lunaj fazoj ripetiĝas post ĉiuj 29,5 diurnoj. Se konsideri, ke dum novluno la luno ne videblas proksimume dum 1,5 diurnoj, do daŭro de ĝia videblo formas 28 tagojn, t.e. 4 semajnojn po 7 tagoj.

Kaj la tria versio (ĝin sekvas judoj kaj kristanoj) ligas sep semajnotagojn kun la tempo, dum kiu Dio kreis la mondon: la unuan tagon aperis lumo, la duan — tero kaj akvo, poste — flaŭro, astroj, bestoj, la homo. Kaj la sepan tagon Dio ripozis.

Ĉu dimanĉo aŭ lundo?

Tamen kial en diversaj landoj nova semajno komenciĝas per malsamaj semajnotagoj?

Tradicie en Rusio kalendaroj estas faritaj tiamaniere, por ke lundo staru en la komenco de semajno. Do en la slavaj kaj baltaj landoj kaj kalendara, kaj labora semajno oficiale havas la komencon lunde.

En kelkaj judismaj kaj islamaj landoj dimanĉo estas oficiale la unua tago de semajno, kaj ne nur de la kalendara, sed ankaŭ de la labora. En tiuj landoj oni ripozas ekde vendredo ĝis sabato (sabato estas la sankta tago por ripozi) kaj komencas laboron dimanĉe. En Usono, Kanado, Britio, Aŭstralio, Brazilo, Meksiko kaj pluraj aliaj landoj, la kalendara semajno oficiale komenciĝas per dimanĉo, sed la labora semajno — per lundo.

Sed kial ekzistas tiuj diversecoj, kaj kiu varianto estas pli ĝusta kaj vera? Fakte, en la mondo samtempe ekzistas du egalrajtaj variantoj — biblia kaj laika. Laŭ la Biblio, sabato estas la lasta tago de la semajno, ĉar Dio kreis la mondon dum ses tagoj kaj la sepan (dimanĉe) li ripozis. Do de tie aperis la tradicio komenci la kalendaran semajnon dimanĉe.

La dua varianto — laika - baziĝas sur la principoj de Internaciaj normoj (ISO 8601), kiuj deklaris, ke la semajno komenciĝu lunde.

Japana miraklo

Multaj landoj uzas samtempe du tipojn de kalendaroj. Ekzemple, la fama japana kalendar-eldonejo Nóritu Tetyó (Efika Kajereto) vendas kalendarojn, en kiuj la semajnoj komenciĝas: 1) lunde, 2) dimanĉe. La potencoj de tiuj du influoj estas preskaŭ egalaj. Ĉar la komenco de la semajno ne estas fiksita en tiu lando, japanoj ĉiam demandas: “Kion vi volas diri per “komenco de semajno”, ĉu pri dimanĉo aŭ pri lundo?” Aŭ: “Ĉu via “semajnfino” inkluzivas dimanĉon?”.

Laŭ mi, estas nature kaj logike komenci la semajnon ekde dimanĉo. Tiu tago estas ligita kun la Suno kaj tiu astro donas al ni pli da vigleco kaj optimismo, do dimanĉo estas pli oportuna por opinii ĝin komenco de la semajno. Se la semajno komenciĝas dimanĉe, oni povas ripozi unu tagon kaj poste, la duan tagon, komenci la laboron. En Rusio eĉ ekzistas tiu popoldiro : “Lundo estas malfacila tago”, - ĉar lunde ni devas samtempe komenci kaj la kalendaran, kaj la laboran semajn-periodon. Sed nun ne estas taŭga tempo por disputi pri tio, ja Zamenhof diris: “Amanto de kalendaro estas malamanto de faro”.

INTERVJUO

Kalle Kniivilä — “Fingro sur dolorajn punktojn”

Rogener PAVINSKI

“Ne ĉiu raporto estas vera vorto”, diras la proverbo Zamenhofa. Kvankam pratike ne eblas la “sanktan” veron elĉerpi el ĉiuj raportoj kaj informoj, kiuj atingas nin, tamen gravas ke almenaŭ ni rajtu esplori, analizi kaj kritiki ilin. En kazo ke estas duboj rilataj al iliaj “vereco”, ĉiu povas libere doni sian opinion pri la afero. La libera esprimpovo estas unu el la ĉefaj principoj de demokratio, al kiu Interreto sendube alportis novajn eblojn kaj ilojn dum la lastaj du jardekoj.

En la Esperantlingva informado, la retejo Libera Folio aperis kiel solvo por la akuta manko de aktualaj kaj neŭtralaj informoj pri la Esperanto-movado. Lanĉita en 2003 de Kalle Kniivilä kaj István Ertl meze de la tiama UEA-krizo, la retejo estas ekzemplo ke la veron oni ne fosas sen kritikoj. Pro la decido senvuale trakti eĉ plej tiklajn temojn de la movado, Libera Folio gajnis multajn kontraŭantojn kaj ne hazarde ĝi estis dum longa tempo rigardata kiel “nigra ŝafo” far parto de la E-movado.

Sed kritikoj tute ne timigas la finnon Kalle Kniivilä, kiu dum la lastaj jaroj sola respondecas pri la redaktado de la retejo. Male, kritikojn li bonvenigas kiel interesiĝon pri lia laboro, kiu ĉe Esperanto-informado startis multajn jarojn antaŭ la fondo de Libera Folio — de la 5-jara redaktado de Tejo Tutmonde (1993-1997) ĝis la respektivaj taskoj kiel komisiito kaj estrarano pri informado en UEA (1997-2000). Malgraŭ la plendemaj voĉoj, la “sendependa movada bulteno” nuntempe havas nediskuteblan rolon en La Esperantlingva informado.

Krom detaloj pri Libera Folio, en tiu ĉi intervjuo Kalle ankaŭ rakontas pri sia ĵurnalisma kariero kaj pri la mankoj en la Esperanto-informado, sen eviti por tio premi kelkajn dolorajn punktojn...

Kial vi decidis fariĝi profesia ĵurnalisto, kaj kiuj ĝis nun estis viaj spertoj en tiu fako?

Mi neniam vere faris konscian decidon iĝi ĵurnalisto. Prefere mi dirus, ke mi iom post iom drivis en tiu direkto, komencante per iu artikoleto en loka gazeto en mia hejmurbeto Outokumpu, poste daŭrigante kiel somera anstataŭanto en la finnlingva redakcio de la loka publika radio en Malmö, suda Svedio, poste verkante pri Svedio kaj Danio por la tutlanda maldekstra finnlanda ĵurnalo Kansan Uutiset. En 1991-92 mi estis la Moskva korespondanto de Kansan Uutiset, sed eĉ post tio mi ne estis tute certa, ke mi plu laboru kiel ĵurnalisto. Anstataŭe mi apud la laboro daŭrigis miajn studojn en Lund, Svedio, ĉefe pri historio kaj la rusa lingvo, ĝis mi en 1994 ricevis novan tuttempan postenon kiel loka raportisto de Kansan Uutiset en Vaasa, okcidenta Finnlando. Ekde tiu tempo mi konstante laboras kiel profesia ĵurnalisto, kaj miaj spertoj, se diri koncize, estas variaj sed ĉefe pozitivaj.

Ĉu vi havas preferatajn temojn en via laboro?

Mi dum kelkaj jaroj havis iom specifan kombinon de taskoj, verkante pri lokaj novaĵoj en specifa municipo en la suda Svedio, kaj pri okazaĵoj en la eksa Sovetio. Tiu estis tre taŭga kombino, kiu helpis evoluigi diversajn kapablojn, kaj mi tre ŝatis tiun postenon. Sed vere ankaŭ tre gravas la laborkamaradoj. Nun mi estas redaktoro de la sekcio pri eksterlandaj novaĵoj, kaj ankaŭ tiu taskaro plaĉas al mi, eĉ se mi nun malpli verkas kaj pli decidas, kiu kion verku kaj kio aperu en la gazeto.

En la pasinta oktobro, vi kaj du aliaj kolegoj en Svedio ricevis premion. Pri kio temas?

Temis pri la plej prestiĝa premio pri loka ĵurnalismo en Svedio, “Nära journalistpriset”, “La proksima ĵurnalistpremio”, kiun Jessica Ziegerer, Mats Amnell kaj mi ricevis pro granda serio de artikoloj pri specifa lernejo en la municipo Kävlinge en la suda Svedio. Estis diversaj problemoj en la lernejo, ĉefe pro malbona administrado kaj tro strikta buĝeto.

Ni enprofundiĝis en la temon, elirante el la situacio de unu specifa klaso, kiu dum du kaj duona jaroj havis 52 malsamajn instruistojn, kaj foje neniun instruiston entute, se la ordinara instruisto malsanis kaj oni decidis ne uzi monon por anstataŭanto. Kelkaj respondeculoj demisiis, la lernejo ricevis pli da mono kaj atento, la afero iĝis granda novaĵo en la tuta lando, kaj kelkajn monatojn post la unuaj artikoloj ankaŭ la lernantoj estis pli kontentaj. Plaĉis al mi la komento de unu el la lernejanoj: “La tuta Svedio nun rigardas la lernejon, ili ne kuraĝos plu fuŝi!”

Ĉu la E-ĵurnalismo estas kondamnita por ĉiam raporti pri la E-movado? Ĉu ĝi havas ŝancon superi aŭ almenaŭ egali kvalite la nacilingvajn?

La ĉefa tasko de Esperantlingvaj amaskomunikiloj en la nuna evolustadio de la Esperanto-komunumo laŭ mi devas esti unuflanke kunigi la komunumon kaj funkcii kiel forumo por diskuto pri la komunaj temoj, aliflanke sobre kaj kritike analizi la staton de la komunumo kaj ĝiaj institucioj. Male ol oni povus pensi, tiuj taskoj ne estas kontraŭaj unu al la alia, sed kompletigaj. Kaj kiom ajn mizere la nun ekzistantaj Esperantlingvaj amaskomunikiloj funkcias, tiun taskon tamen povas plenumi nur ili, kaj neniaj nacilingvaĵoj. Do, sur tiu kampo la Esperantlingvaj amaskomunikiloj laŭdifine ja superas la nacilingvajn kaj kvante kaj kvalite. Tio kompreneble neniel signifas, ke ne necesus draste altigi la kvaliton de niaj amaskomunikiloj, kiu efektive estas mizera. Tamen bedaŭrinde mankas profesiuloj kiuj havas samtempe la kapablon, emon kaj eblon tion fari.

Se turni la rigardon al la Esperantlingva ĵurnalismo kun aliaj, ne-Esperantaj temoj, ja ekzistas unuopaj pintoj, sed la ĝenerala nivelo estas tre malalta, kaj tia ĝi devas resti, dum la publiko konsistas el kelkaj miloj, maksimume dekmiloj da legantoj. Se la potenciala legantaro vastiĝus tiom, ke almenaŭ manpleno da homoj povus sin vivteni per ĵurnalismo en Esperanto, kaj efektive dediĉi sian tutan tempon al la tasko, la situacio kompreneble facile povus ŝanĝiĝi.

Tamen, eĉ se la kvanto de esperantistoj nun estas malgranda, mi menciu, ke mi multfoje havis grandan utilon de esperantistaj kontaktoj en mia nacilingva ĵurnalisma laboro.

Kiel kreiĝis Libera Folio? Ĉu vi estas la sola, kiu administras kaj respondecas pri ĝi?

Pri la historio de Libera Folio interesiĝantoj povas legi en Vikipedio. Ĉi tie sufiĉu diri, ke la organizaj problemoj de UEA en iu momento montriĝis tiom katastrofaj, ke jam ne eblis tion spekti kaj nenion fari. Simple mankis forumo, gazeto aŭ retejo, kiu povus sobre kaj kritike analizi la problemojn kaj proponi platformon al la diversaj partoj de la konflikto. Do oni kreis ĝin.

Pri la redaktado de Libera Folio mi dum la lastaj jaroj respondecas sola, sed ja estas homoj, kiuj konstante aŭ de tempo al tempo diversmaniere kontribuas. Pri la teknika flanko, la servilo kaj simile, respondecas Jan Ulrich Hasecke en Germanio. La kostojn de la servilo kaj retadreso kovras la legantoj, kiuj de tempo al tempo faras malgrandajn kontribuojn.

Ĉu vi povas imagi LF-n kiel integran parton de UEA?

Ne. Libera amaskomunikilo ne povas esti integra parto de grava strukturo kiun ĝi devas esplori, prijuĝi kaj kritiki. Tial Libera Folio ne povus esti parto de UEA. Sed tio kompreneble ne signifas, ke la revuo de UEA ne povus kaj devus esti pli libera, pli malferma, pli serioze redaktita kaj pli interesa ol ĝi estas nun. Se papera, pagenda revuo ne povas proponi ion kvalite superan al tio, kion eblas senpage legi en diversaj retlistoj, homoj simple ĉesos legi ĝin, kaj tio jam okazas.

Post 9 jaroj da ekzistado, ĉu LF ankoraŭ estas kritikata? Kiuj estas la ĉefaj plendoj?

Kompreneble ĝi estas kritikata. Se ĝi ne estus kritikata, tio signifus ke neniu interesiĝas pri ĝi. La ĉefa plendo de ĉiam estas, ke la artikoloj estas tro kritikaj. Ili ja estas multe pli kritikaj ol estas la kutimo en Esperantujo, sed tia estas la esenco de vera ĵurnalismo - ne nur kanti ditirambojn, sed ankaŭ meti la fingron sur dolorajn punktojn. Se tiam iu krias “aj”, eble oni ion trafis.

Kiom da tempo vi dediĉas al LF? Kiel vi administras tiun tempon? Ĉu vi legas ĉiujn komentojn?

Mi lastatempe estas tro okupita pro mia pagata laboro kiel redaktoro de eksterlanda sekcio de la plej granda matena ĵurnalo de la suda Svedio, Sydsvenskan, kaj bedaŭrinde havas tute maltro da tempo kaj energio por Libera Folio. Mi provas uzi kelkajn, malmultajn horojn semajne por trovi kaj publikigi novajn enhaverojn. Por sekvi ĉiujn komentojn mi tute ne havas tempon, kaj tial mi estas dependa de legantoj, kiuj de tempo al tempo atentigas min, ke tiu aŭ alia komento ne kongruas al la reguloj de la forumo.

Kiu estas la plej legata kaj komentata artikolo en LF?

La statistikilo kiun ni uzas, ne povas facile doni suman kvanton de vizitoj dum pli longa periodo ol monato - aŭ eble mi ne sufiĉe studis ĝiajn eblecojn. Sed dum januaro 2012 la plej legita artikolo estis tiu pri nuligo de la subvencio Cigno, kiu estis vizitita proksimume 2 500-foje. Entute Libera Folio dum januaro 2012 havis proksimume 20 500 unikajn vizitantojn kaj proksimume 68 000 vizitojn.

Ĉu eblas laŭ vi evoluigi LF-n? Aŭ ĉu vi havas estontajn planojn ekster LF?

Kompreneble eblus multe evoluigi kaj plibonigi Liberan Folion en diversaj manieroj, sed por tio necesus pliaj laborfortoj, pliaj kompetentaj verkemuloj kaj redaktemuloj. Sinproponoj bonvenas!

Kiuj, laŭ vi, estas la ĉefaj mankoj en la esperantista informado?

La ĉefa problemo estas la manko de profesieco, la preskaŭ kompleta amatoreco de ĉio, kio estas farata. Sed tio estas manko kiu videblas en pli-malpli ĉia agado en Esperantujo, do estus mirinde, se ĝi ne trafus ankaŭ la ĵurnalismon kaj informadon.

Ĉu vi akceptus la postenon de redaktoro de la revuo Esperanto?

Granda majoritato de la elstaraj esperantistoj kiujn mi konas, opinias la nunan nivelon de la revuo neakcepteble malalta, eĉ se ne ĉiuj pretas tion diri publike. Mi konsentas kun ili. La revuo efektive nepre bezonas veran profesian redaktadon, ne simplan kompiladon de hazarde alvenantaj kontribuoj. Devus ebli trovi por tiu tasko kompetentan homon eĉ kontraŭ la nealta rekompenco, kiun povas pagi UEA. Mi tamen ne estas tiu homo, ĉefe ĉar min pli kontentigas mia nuna laboro, en kiu mi vidas ŝancon por daŭra profesia kresko. La defioj ĉe la revuo de UEA estas aliaj, kaj por alfronti ilin oni trovu alian homon. La taŭga persono verŝajne estas kompetenta profesia ĵurnalisto en la komenco de sia kariero, homo konvinkita pri la idearo de UEA, sed ne senkritika rilate la praktikajn manifestiĝojn de la Esperanto-movado — kaj sen grandaj ekonomiaj sindevigoj. Sed neniun oni trovos, se oni rifuzas malfermi la okulojn kaj serĉi.

Libera Folio

www.liberafolio.org

Blogo de Kalle

http://www.kniivila.net/lingvo/esperante/

Twitter

http://twitter.com/kallekn

...la esenco de vera ĵurnalismo - ne nur kanti ditirambojn, sed ankaŭ meti la fingron sur dolorajn punktojn.”

“Mi multfoje havis grandan utilon de esperantistaj kontaktoj en mia nacilingva ĵurnalisma laboro.”

ĈEFARTIKOLO

Kanabo, aventuro en Ameriko

Bira FEHERA - Brazilo

La elŝipiĝo de la malsamuloj

La kanabo alvenis en Amerikon en la 16-a jarcento, per semoj, vestaĵoj, veloj kaj ŝnuroj faritaj el ĝiaj fibroj sur la eŭropaj ŝipoj, kiuj invadis la kontinenton. Dum tiu eksterlanda okupado, tra la teritorio diversaj kanabokampoj estis kulturitaj, ĉefe en Jamajko, elektita kiel fibroproduktejo por la brita imperio, kio igis la planton simbolo kaj sakramento de la ĉefa landa religio — la rastafaria movado, diskonigita tutmonde dank’ al la muzikisto Bob Marley. Ĝi alvenis ankaŭ per la sklavigitaj afrikanoj, kiuj uzis ĝin por religiaj ritaroj aŭ por ripozado kaj malsuferigo el sia kompatinda vivsituacio.

En Brazilo, la semoj alvenis ene de ŝtofaj pupoj ligitaj al vestaĵoj de sklavoj, kaj la planto iĝis konata kiel angola fumaĵo aŭ ma’kaña (sankta herbo, en la kimbunda lingvo el Angolo). Ĉi tie, la herbo adaptiĝis kaj diskoniĝis inter la diversaj indiĝenaj triboj kun ŝamanaj tradicioj. Tamen, komence de la 19-a jarcento, post la fino de la sklaveco, la granda amaso da nigruloj, kiuj iradis libere tra la urboj, ne plaĉis al la blankuloj, la povoposedantoj, kiuj daŭre aspiris la eŭropecan vivstilon.

Tiel komenciĝis la kampanjoj por “higienigo” — publikaj disponoj, kiuj entenis leĝojn malpermesantajn en urbocentroj agadojn rilatajn al la nigrula kulturo, malordaĵoj laŭ la blankula elito. Tiel oni malpermesis, krom kapoejron (luktoarto), la afrikdevenan religiemon, la muzikon sambo kaj la angolan fumaĵon (t.e. kanabo). Dum tiu periodo, la riĉuloj kutimis uzi kokainon kaj opion, konsideratajn elegantaj drogoj.

En Usono, en la jaroj 1920 ĝis 1933, oni malpermesis alkoholon, kaj tio kaŭzis gravajn publiksanajn problemojn (trodozoj, blindiĝoj, cirozoj, hepatitoj ktp) pro la malbona kvalito de la drinkaĵoj venditaj de ŝakristoj kaj centojn da murdoj pro la milito inter ŝakristoj kaj policistoj. La malpermeso kontraŭ alkoholaĵoj ebligis al la krimuloj ekregi tiun merkaton kaj monprofiti sufiĉe multe por akiri arsenalon kontraŭ la registara premego. Per la laŭleĝigo de alkoholo, la giganta strukturo kreita por riproĉi la alkohol-ŝakradon fariiĝis senutila. Sekve, mariĥuano (t.e. la drogo farita el la planto kanabo) estis elektita kiel la danĝera kaj malpermesinda drogo — ĝi kutime estis uzata fare de meksikaj enmigrantoj kaj negruloj, tiam “la nekonvenuloj”.

La leĝoj kontraŭ la troviĝo de la planto rapide gajnis apogon en Usono, ĉar kelkaj industriaj grupoj pli profitus el tio. En tiu momento, la fortaj kaj rezistaj fibroj el kanabo, ankoraŭ uzataj en la produktado de teksaĵoj, estis anstataŭigitaj per nilono (J. Anslinger, grava aktivisto por la prohibicio de kanabo, estis akciulo de nilonfabriko); la sendolorigeco kaj aliaj terapiaj uzoj de tiu planto estis anstataŭigitaj per industriaj kuraciloj; kaj eĉ Henry Ford, produktisto de aŭtomobiloj kaj etanolo el siaj grandaj kanabo-bienoj, subite iĝis apoganto de la malpermeso kaj entuziasmiĝis pri la miliarda komerco de nafto. Substrekindas ke kompare kun tropikaj landoj en Ameriko, Usono ne povus fariĝi grava produktanto de tiu “produkto”, ĉar la planto ŝatas sunumiĝi dum longa tempo (bonaj rikoltoj postulas eĉ 20 lumoplenajn horojn tage), kun akvo abunda kaj freŝa.

Ruĝa lumo — videblas milito

Per tiom da “bonkoraj intencoj”, sociteroraj kampanjoj estis amase subtenataj. Filmoj, kiuj montris eblajn danĝerojn pro fumado de la planto ricevis federaciajn monsumojn, kaj tiel ĝiaj uzantoj iĝis konsiderataj potencialaj murdistoj, drogo- dependantoj kaj kondamnitaj al frenezeco kaj morto. Iom post iom, la tuta lando konvinkiĝis pri la senfundamenta paranoja timemo pri kanabo kaj ĝiaj uzantoj, kaj tio kaŭzis amasan enprizonigon, ĉefe de latinamerikanoj kaj nigrhaŭtuloj.

Aliflanke, eknaskiĝadis socimovadoj por postuli plian liberecon kaj observadon de la homaj rajtoj, pluraj el ili estis serĉantaj manierojn plivastigi la komprenon pri la mondo per la ingesto de halucinogenoj, tamen ili estis haltigitaj de punemaj leĝoj kaj konsekvenca pliamasiĝo de enprizonigoj, apogataj de teroraj kampanjoj — la identigo de kanabistoj kiel komunistoj aŭ ke poste ili fariĝos konsumantoj de heroino. En tiu epoko, la malpermeso jam estis en Brazilo, sed Usono transigis tiun subpreman politikon ekster siajn landlimojn kaj tiel estis aprobita ĉe UN en 1961 la tragedia War on Drugs (eo: kontraŭdroga milito), en kiu kanabo estis konsiderata la dua plej danĝeraj drogaĉoj en la tuta mondo!

La traktato de War on Drugs permesas ekonomiajn bojkotojn kaj eĉ armeajn intervenojn kontraŭ la landoj, kiuj kultivas aŭ permesas la vendadon de tiuj drogoj. Tio kaŭzis ke Latin-Ameriko subakviĝis en jardekojn da perforto kaj socia elstrukturiĝo.

La “Kontraŭdrogaĉa Milito” kaŭzas dekmilojn da mortoj ĉiujare, miliardaj monsumoj elspeziĝas por la polica interveno kaj aliaj dekmiliardoj nutras la ŝakradon kaj konsekvence la tutan internacian organizitan krimon. Nune en Meksiko, la milito kontraŭ grandŝakristoj iĝas terura — dum ĝi malplenigas la registarajn kasojn, la ŝakristoj aĉetas armilojn ĉe la landlimo: 87% de la armiloj kaptitaj en Meksiko venas el Usono kaj 91% de la kokaino en Usono venas el Meksiko. Nun la lando bedaŭras la mortojn de pli ol 60 mil homoj (inter tiuj, mil infanoj) inter 2007 kaj 2012. Amasmurdo de malriĉuloj, ignorata de internaciaj amaskomunikiloj.

En Brazilo, eĉ kun diversaj gravaj problemoj kiel koruptado, uzado de nafto-monprofito, misprotektado de ĝangaloj kaj indiĝenaj landpartoj, la amaskomunikiloj atentas pri la fantazio ke la ĉefa problemo en la lando estas la uzado de kontraŭleĝa narkotikaĵoj. Tiel, leĝoj, kiuj subtenas perforton, estas aprobitaj kaj la problemo iĝas pli grava. Ĉi-jare, komenciĝas la aprobo de pli rigoraj leĝoj, laŭ kiuj la minimuma puno por ŝakristo estos pli granda ol por murdinto. Kaj pro tio, ke ne estas difinita la kvanto de drogo, kiu distingas uzantojn disde ŝakristojn, dekmiloj da uzantoj estas kondamnitaj pro ŝakrado.

Kiel rezulto, 25% de la brazilaj prizonuloj estas kondamnitaj pro ŝakro (Brazilo havas la kvaran plej grandan prizonanaron tutmonde. Usono estas la 1ª, kun 2,2 milionoj da malliberigitoj, sekvate de Ĉinio kaj Rusio), kaj preskaŭ ĉiuj inter ili estas nigrhaŭtuloj, malriĉaj, malmulte lernejumintaj kaj plej malbone: sen antaŭaj krimoj (60%). Ŝakrado ankaŭ estas la krimo, kiu plej kondamnas virinojn (59%) kaj la plej antaŭjuĝplena, tiom, ke kiam aperas iu mortinto kun kontraŭleĝa substanco, ĵurnalo ironias kaj la plejparto de la popolo diras: 1 malpli!

Kune, la kreskado de la batalo kontraŭ kokaino kaj kanabo ĉe la landlimoj kaŭzis la enkondukon de tre malbonkvalitaj drogoj kiel crack (fumebla kokaino), kiu iĝis pli interesa por la kontraŭleĝa komerco, kiu ĝin disigis tra la lando, detruante ankoraŭ pli la vundeblajn popolgruopojn, kiuj konsumas “rubaĵon” por iom da plezuro: mizeraj laboristoj, mensmalsanuloj, almozuloj, senhejmaj infanoj aŭ junuloj kun familiaj problemoj, ktp. Ili estas antaŭjuĝataj kiel drogemuloj, kondamninda “zumbiaro”, kaj tio intensigas la perdon de la familiaj kaj sociaj rilatoj kaj rezultigas ĝeneralan plialtigon de la perforto.

Por kompletigi la hororcirkon, la nuna ordono estas: “vizitantoj alvenos, ni kaŝu la rubaĵon sub la tapiŝon”! En 2014 okazos balotadoj kaj Mondpokalo, kaj en 2016 okazos la someraj olimpikoj. En Brazilo nur pri tio oni parolas! Tiel, revenas la “higienigaj” leĝoj kontraŭ malriĉuloj en grandaj urboj, kiuj permesas kontraŭvolan internigon en psikiatriajn aŭ religiajn klinikojn, kie ĉiu homo konsiderata droguzanto povas esti kuracata laŭ la elekto de la posedanto de la kliniko, pagota per publika mono.

Eĉ tiel, ke la kontraŭvola internigo prezentas malmultegan rehabilitŝancojn (5%), ĝi anstataŭis pli efikajn rimedojn, kiel la damaĝredukto, la anstataŭigo de crakmanio per konsumo de kanabo, kiu havas multe da aliĝoj kaj montras bonegajn eltoksigajn rezultojn (68%). Sed fine, la brazila realeco estas ke baldaŭ iu ajna homo povos esti laŭleĝe arestita, internigita kaj anestezita dum eĉ tri monatoj, nur pro tio, ke tiu fumis kanabcigaredon!

Verda lumo — natura kuracilo

Tamen, kanabo reaperas kiel “Verda Ĉapulin*, pri kio ni ne tiom saĝece kalkulis”! Post jardekoj da serĉoj kaj esploroj por havi kialon por ĝia malpermeso, sciencistoj izolis ĝiajn efikajn substancojn, la kanabinoidon THC en Israelo (1964), sekvitan de aliaj preskaŭ 80 malsamaj kanabinoidaj molekuloj (CBD, CBN, CDDL ktp), kio ebligis esplori iliajn funkciojn en la korpo. Preteratende, malkovriĝas 2 neŭraj riceviloj: la neŭroricevilo CB1(1990) de la centra neŭrosistemo kaj la neŭroricevilo CB2(1993) de la periferia neŭrosistemo (daŭre serĉatas la probabla CB3).

* El Chapulin Colorado (eo: La Ruĝa Ĉapulin’): Meksika televida heroo, fama en Latinameriko kaj kies karakteroj estas tiaj kiel de trikstero* (el la angla trickster=trompisto).

Pro tio, nia organismo devas produkti molekulojn similajn al la kanabinoidoj, ŝlosilojn por tiuj riceviloj. Kaj ĉi tiel makovriĝis la Anandamido, endokanabinoido produktata de la hemoglobinoj, kaj poste malkovriĝis la gravega Endokanabinoida Sistemo, kiuj reguligas plurajn funkciojn de nia organismo.

Konklude, estis detruitaj trompoj pri la kanabo, kio ne nur rompas antaŭjuĝojn, sed ankaŭ revolucios la sanesplorojn. En la 1990aj jaroj, en Usono, estis okazigitaj ĉirkaŭ po 200 esploroj jare pri endokanabinoidoj, kaj tiu cifero daŭre kreskas atingante jam 2 mil ĉi-jare. [vidu apartan kadron].

Jam estis katalogitaj ĉirkaŭ 2500 aliaj produktoj akiritaj el tiu krudaĵo. Ĝi estas rapidakreska kultivaĵo, kun, kiam neorganike, apenaŭa uzo de pesticido, neniu herbicido kaj malmulta ŝoko kun la faŭno, havas la duan plej riĉan semon je omego 3, ĉe kio ĝia oleoprofiteblo estas po 97% por etanolo kaj ĝiaj fibroj produktas rezistpovajn aŭtomobilojn, varmokomfortajn domojn, teksaĵojn, paperon (la 1a Usona Konstitucio estis skribita sur kanaba papero kaj probable ankaŭ ĉiuj unuaj Biblioj de Gutenberg) kaj vastan varion de manĝaĵoj, oleoj, lakto, refreŝigaĵoj, kukoj ktp.

Tutmonda marŝo por laŭleĝigo de la kanabo

Resume, Usono, kiu trudas al la mondo sian fiaskan War on Drugs, ŝtatleĝe komercigas kanabon en 18 el siaj ŝtatoj, generantan ĉirkaŭ 35 miliardoj da usonaj dolaroj jare — kio igas ĝin la dua plej profitebliga kultiva komerco, superanta sojon - subvencias esplorojn kaj proprigas al si la patentojn! Sed tamen, kiam Urugvajo asertas, ke disvendos po ĝis 40g da kanabo monate por regi la proŝakran perforton en la lando, ĝi ricevas viziton de UN-komisiono por ke ili repensu tiun decidon.

Aliflanke, eĉ sen kalkuli la koncernan armilan komercon, la komerco de kontraŭleĝaj drogoj jam respondecas pri 320 miliardoj el la 850 miliardoj da dolaroj jare generataj de la tutmonda organiziĝinta krimo (ĉirkaŭ 38%), atentu ke la konsumanto de kanabo reprezentas 80% da la daŭruzantoj de drogoj kontraŭleĝaj (preskaŭ 250 milionoj da homoj laŭ UN). Samkiel la konsumo de alkoholo, tabako kaj kafeino ne kondukas al la konsumo de kanabo, ankaŭ ĝi ne kondukas al la konsumo de aliaj substancoj, tamen ĝia kontraŭleĝa merkato metas tiun homgrupon en periferiigitan identecon kaj en rektan kontakton kun la aĉaj drogoj el ŝakro - sen ia kontrolo aŭ rego. Malgraŭ tio, tamen, inter 100 uzantoj de kanabo, nur 1 ofte konsumas kokainon (Morgan, 1996).

Do, laŭleĝigi kaj reguligi, kontroli la kultivon, la industriumon kaj la konsumon de tiu planto estas fundamenta bezono, ne nur por fini la tragedian War on Drugs, kies rezulto estas perforto kaj socia disstrukturiĝo; sed konsekvenca malmuntado de la internacia organizinta krimo. Necesas ŝanĝiĝo!

“Iam, kiam la elkrimigo de la drogoj estos realo, la historiistoj rigardos malantaŭen kaj sentos la saman harhirtiĝon kiel hodiaŭ ni sentas pri la inkvizicio.” (Javier Martinez, Hispania Punjuĝisto).

Sub la lenso de la scienco

La Monda Organizaĵo pri Sano atestas ke la konsumo de kanabo malhelpas la kognan disvolviĝon kaj la psikomotoran efikecon ĉe pluraj taskoj dum ĝis 24 horoj post fumado de nur 20mg de THC. Ĉe gravedeco, ĝia uzo estas ligata al ŝanĝoj dum la feta disvolviĝo kaj al redukto de la pezo ĉe la naskiĝo. La regula uzado ankaŭ estas ligata duoble pli al la risko de psikozo kaj skizofrenio. Tamen ĝia uzado dum longa tempo ne kaŭzas permanentajn malbonojn ĉe la kognaj kapabloj. Sciencaj esploroj tamen atestas ke la kanabo povas utili kiel medikamento.

Kanabo estas rimarkinde netoksika, ĝi ne mortigas neŭronojn (Grinspoon, 1996), sed male estas neŭroprotektanto kun antioksidantaj proprecoj (Britto, Scavone kaj aliaj, 2012), kiu kuracas cerbinflamojn (Wenk, 2008) kaj povas bloki la disvolvon de Alzheimer-malsano (Ceballos k Soresen, 2005), plibonigas la kadron de la malsano de Parkinsono (Hallak, Crippa, 2006) aŭ eĉ plibonigas la memorkapablon en maljunuloj (Wenk, 2012). Krom kontraŭkonvulsiiga kapablo (Whalley, Williams kaj aliaj,2011), ĝi enhavas HU210, kanabinoidon, kiu okazigas formiĝon de novaj neŭronoj (Zhang, Bai kaj aliaj, 2005).

Ĝiaj uzantoj ne montras kognan deficiton (Dregan, 2012). Kaj kiel humorreguligilon (Sidarta, 2007), eblas uzi ĝin kiel kontraŭanksiilon (Zuard, Nardi kaj aliaj, 2011) aŭ eldepresiigilon (Zhang, Jiang kaj aliaj, 2012), okazigantan plibonaĵojn en la reguligo de la socia fobio kaj anksio (Bergamaschi, 2012). Krome oni ĝin rekomendas por kuracado de maldormemo, ĝi plibonigas la dormprofiton kaj favoras la humoron (Ware, 2003) (Wilsey, 2012) (Wismer, 2008). Ĝi estas uzata por plialtigi la apetiton (Wismer, 2008) kaj en la kuracado de anoreksio (Piomelli, 2006), ĝi ankaŭ partoprenas la reguligon de glukozo kaj sekve la reguligon de la obezeco (Le Strat, 2011), tial ĝiaj uzantoj montras malplian diabeton (Shaheen, 2012);

Oni montras bonegajn rezultojn en la reguligo de la multloka sklerozo (Chong, Wolff kaj aliaj 2006) (Zajicek, 2003) kaj glaŭkomo (Aldana, Rodrigues kaj aliaj, 2011). Moderigo de la akraj neŭropatiaj doloroj (Ware, 2010) (Wilsey, 2012), de artrito kaj reŭmatoidoj (McCabe, Jubb kaj aliaj, 2011) kaj malhelpas la progreson de aterosklerozo (Frossard, Mach kaj aliaj, 2005). Ankaŭ rehabilitas intestajn inflamojn (Izzo e Camilleri, 2009) kaj koronariitojn, antaŭprizorgante korinfarkton kaj apopleksiojn.

Rezultigs ĝeneralan pliboniĝon de la vivkvalito de AIDS-uloj, helpante ilin en ilia kapablo malhelpi la disvastiĝon de la viruso (Constantino, 2012);

Ĝi rimarkiĝas kiel ebla kancerkuracilo. Ĝiaj efikoj estas ekde ĝeneralaj pliboniĝoj en la vivkvalitoj de pacientoj pro la ekestigo de malsato, redukto de doloroj, de vomoj kaj de naŭzoj (Melamede, 2005) ĝis kontraŭkanceraj, kontraŭmalsankreska, kontraŭmigra, kontraŭinvada kaj por-apoptoza* (ĉela sindetruiĝo) trajtoj (Solinas, 2011), tio estas, ĝi malhelpas la kancerĉelan disvastigon (Mc Allister, Desprez, 2007). Estas potenca malhelpanto de la glioma disvastiĝo (Parolaro kaj Massi, 2008), po ĝis 80% (Guzmán, 2009). Ĝi plibonigas ankaŭ kadrojn de vezika kancero (Thomas, 2013), kojla kancero (Camilleri, 2012) mama kancero (Sánchez, 2012) kaj prostata kancero (di Marzo, 2012).

Ne ekzistas rilato inter pulmokancero kaj la kutimo fumi kanabon (Tashkin, 2010) kaj oni eĉ perceptas plibonigojn en la spira kapablo (Pletcher, 2012). Ne estas trovataj akraj pulmobstrukcoj pro ĝia fumo, kiel kutime rilatas ĉe tabakfumantojn (Wan-Tan, 2009). Tabako okazigas pli da danĝeraj efektoj ol okazigas la kanabo (Melamede, 2005), krom resanigi kontraŭ tabaka (Morgan, 2013) kaj crack aŭ fumebla kokaino (Xavier, 2011) kemidependecoj.

Ĝi montras bonajn rezultojn en kuracado de la dupolusa obstrukco (Braga, Burdick kaj aliaj, 2011), plibonigas la neŭropsikan efikon en skizofreniuloj (Yucel, 2010), kaj montras redukton de skizofreniaj simptomoj samkiel psikiatriaj medikamentoj, tamen kun duavicaj efikoj pli agrablaj por la paciento (Waldo, 2012) (Zuardi, 2012).

RECENZO

Kanada vintro kiel rolulo

Mi havas antaŭ mi simpatian libron: “Kristnaskaj rakontoj el franca Kanado”, de Louis Fréchette. Se estas vero, ke multaj legantoj elektas siajn librojn laŭ la beleco de la kovrilo, tiam ĉi tiu volumeto destiniĝas al furora disvendiĝo. La kovrilon ornamas reprodukto de bela pentraĵo de la kanada artisto Frederick Simpson Coburn (1871-1960), kiu montras vintran pejzaĝon kun domoj kaj ĉevalĉaroj. Cetere, li estas la aŭtoro de ĉiuj aliaj ilustraĵoj en la libro, inkluzive de ĉarmaj vinjetoj, mapoj kaj desegnaĵoj.

Sed kio pri la enhavo? Komence, ni diru, ke la volumo enhavas kvar informoriĉajn antaŭparolojn. Per tiuj ni ekscias pri la historio de la verko mem. Kvankam la aŭtoro estis franclingva, li unue publikigis ĝin en la angla lingvo, kun la celo montri al siaj najbaroj la vivon kaj kulturon de la franclingva Kanado. Ĉi tiu unua versio sukcesis ĉe la publiko. Poste li publikigis la franclingvan vesion, kiu kurioze ne tiom multe sukcesis. La originalo enhavas dek du rakontojn. La Esperanta traduko konsistas el ses elektitaj pecoj, sub la respondeco de kebeka Esperantisto Vincent Beaupré (1914-1984), sed neniam oni presigis ĝin — ĝi aperis per multobligita sistemo. Antaŭ nelonge, Francisko Lorrain reviziis la tutan tekston por ĉi tiu ĉarma eldono de Esperanto-Societo Kebeka, en 2013.

Rezultis bonega volumo, kiun oni legas kun plezuro. Oni povas diri, ke la ĉefa rolulo en tiu serio da rakontoj estas la severa kanada vintro, kun neĝoŝtormoj, ventego kaj torentaj riveregoj, kiuj antaŭ cent jaroj prezentis konstantan defion al la homa vivo. Meze de tiu kruda klimato, flagras la varmo de la kanada popolo, kiu alfrontas la defion per siaj forto, kuraĝo, stoikeco kaj delikata religiemo. Foje, ankaŭ popola humuro mildigas la kruelecon de tranĉa malvarmego. Malfacile estus elekti la plej bonan rakonton. Laŭ mia persona gusto, mi elektus la duan: “En neĝoŝtormo”. Ĝi priskribas aŭdacan veturadon de du kamaradoj en senhoma regiono, sub furioza vetero; la situacio fariĝas danĝera kaj senelira, ĝis ili ekvidas kabanon kun lumo...

La intenco de la aŭtoro montri la vivocirkonstancojn en franca Kanado antaŭ pli ol cent jaroj estas plene atingita. La verko havas tiun konvinkan etoson, kiu faras la bonan literaturon. Alivorte, ĝi kaptas la leganton en tiun scenejon, eĉ se tiu leganto estas brazilano, kiu neniam tuŝis neĝon. Jen estas la magio de literaturo.

La Esperanta traduko estas senriproĉa. Sobra, eleganta prozo, kiu uzas ĉiujn rimedojn de nia lingvo por esprimoriĉa, suka teksto. Fakte, oni tuj forgesas, ke ĝi estas traduko, sed flue ĝuas la enhavon kiel originalaĵon — kaj jen ĉi tio estas la plej alta laŭdo farebla al traduko. Abundas piednotoj, kiuj faciligas la komprenon de detaloj. Mi ne trovis eĉ unu preseraron.

Gratulon al la Kebeka Societo pro ĉi tiu valora kontribuo al nia bretaro!

Paŭlo Sergio Viana - Brazilo

***

Kristnaskaj rakontoj el franca Kanado — 130 paĝoj

Louis FRÉCHETTE. Traduko de Vincent BEAUPRÉ kaj Francisko LORRAIN

Esperanto-Societo Kebekia - 2013

Kandidatiĝu al la Estraro de TEJO

TEJO

La Elekta Komisiono de TEJO serĉas kandidatojn por la Estraro de TEJO, por la oficperiodo ekde la 1-a de septembro 2019 ĝis la 31-a de aŭgusto 2020. La Estraro estas la ĉefa plenuma instanco de TEJO.

Ordinare, novaj estraranoj estas elektataj okaze de la ĉefa kunveno de la Komitato dum la Internacia Junulara Kongreso, kiu ĉi-jare okazos en Liptovský Hradók (Slovakujo) de la 28-a de julio ĝis la 4-a de aŭgusto.

Kandidato por iĝi estrarano de TEJO devas esti individua membro de TEJO en 2019 kaj esti naskiĝinta inter la 1-a de septembro 1984 kaj la 3-a de aŭgusto 2001.

Aliaj dezirindaj ecoj de kandidato estas sperto en gvidado de volontula organizo, sperto en la Esperanto-movado, laboremo kaj fleksebliĝemo.

La Estraro konsistas el maksimume 9 estraranoj, inter kiuj estas la Prezidanto, la Ĝenerala Sekretario, la Kasisto kaj unu ĝis tri Vicprezidantoj.

Ĉiu estrarano povas havi unu aŭ plurajn estrarajn fakojn. La nunaj fakoj estas la jenaj:

Komisionoj: Aktivula Trejnado, Eksteraj Rilatoj, Edukado-Scienco-Kulturo, Kongresoj, Landa & Faka Agado, Merkatiko & Informado, Talento, Transnaciaj Projektoj.

Interesgrupoj: Adoleska Agado, Genra Egaleco, Juro, Moviĝeblemo, Teknologio, Universitata Agado.

Respondecoj: Pasporta Servo, Rilatoj kun UEA, Volontuloj.

Kandidato estu preta okupiĝi pri iuj el la listigitaj fakoj.

Por kandidatiĝi, sendu mesaĝon al elekta.komisiono@tejo.org ĝis dimanĉo la 30-a de junio 2019 kun viaj vivresumo, motiviĝa letero kaj klara eksplicita indiko pri la fakoj kaj la oficoj kiujn vi pretus transpreni en la Estraro.

Se vi scias pri alia taŭga kandidato, persvadu tiun homon sendi sian kandidatiĝon aŭ sendu mesaĝon al elekta.komisiono@tejo.org, tiel ke ni mem povu kontakti la potencialan kandidaton.

FACILA

Loĝante kun kato

Nadipedia (Nadia JATOI) — Pakistano

En ĉiu mateno mi bolkuiras kokinaĵon. Mi estis preskaŭ vegetarano, tial mi ne aĉetis viandon dum tre longa tempo, sed nuntempe mi ofte aĉetas kokaĵon kaj bovaĵon. Kial mi ŝanĝis mian kuiro-kutimon? Ĉar mi komencis loĝi kun kato ekde monato.

En Pakistano, speciale en vilaĝoj, oni havas bestojn, kiel ĉevalo kaj azeno, kiel laborforton; kaj kapro, ŝafo kaj bovo por manĝi aŭ melki. Tiuj bestoj havas “specialajn” rolojn en la homa vivo. Ĉevalo kaj azeno portas aĵojn; brutaro iĝas manĝaĵo; kaj kelkaj brutoj ankaŭ iĝas peltaĵoledaĵo. Ĵus oni festis Eid ul-Adha en Islamaj landoj, inkluzive en Pakistano (en ĉi tiu jaro, ĝi okazis la 21-an de aŭgusto). Estas forte kredate, ke Abrahamo preskaŭ oferis sian fraton Iŝmaelo al Dio, tial en la festotago, oni oferas bestojn al Dio kaj distribuas viandaĵon al la familio, parencoj, kaj speciale al malriĉuloj. Tiam mi ĉiunokte povis aŭdi blekojn de bestoj, kiuj estos buĉitaj por la tago.

Havi dorlotbestojn ne estas tre populare en Pakistanio, escepte se temas pri birdoj. Mi trovas, ke multaj homoj opinias, ke strangas posedi beston, kiu ne ludas ĝustan rolon en la domo. Iu amiko havas grandan nigran hundon, sed por dispeli ŝtelistojn. Mia kato ne povas fariĝi gardo-kato, nek melko-kato. Male, ĝi ĉiutage malhelpas miajn dormon kaj laboron. Mi regule iras al viando-vendejo por aĉeti kokaĵon por mia kato, kaj vidante tion, iu amiko de mi demandis kial mi ne donas la viandon al li, anstataŭ al tiu senutila kato, kiu nur povas longe dormi.

En la regiono kie mi loĝas, estas multaj sovaĝo-hundoj kaj sovaĝo-katoj, kelkfoje eĉ sovaĝ-azenoj. Ĝenerale, ili ne estas bone traktataj de homoj. Ebla rezono estas, ke la homoj ne estas sufiĉe riĉaj por pensi pri tio havi hejmbeston por varti kaj ami. Mono estas konsumata por kontentigi la bezonon de la familio, kaj hejmbesto ne estas rigardata kiel membro de la familio. Oni estas utilismaj kaj oni ne volas investi en bestoj (kaj homoj), kiuj verŝajne redonos nenion en la futuro. Alia rezono estas, laŭ mia observo, ke respekto al bestoj mankas al homoj. Ofte ili diras, ke homoj estas pli bonaj ol bestoj. Unufoje, iu virino koleregis kiam mi diris, ke homo ankaŭ estas animalo. Ŝovaĝaj hundoj kaj katoj estas tre malgrasaj kaj makulitaj, tial oni ne tuj sentas ke ili estas ĉarmaj.

Ĉu kato estas vere senutila besto? Post kiam mi decidis akcepti katon en mia domo, mi devas pagi por aĉeti viandon, kiun mi ne aĉetis antaŭe, sed mi ne pensas, ke tio estas vana elspezo. Loĝante kun kato, mi povas gajni novan scion. Miaj amikoj en fremdaj landoj, kiuj loĝas kun katoj, aŭ laboras por helpi sovaĝkatojn, donas al mi kelkajn konsilojn; Pri tio, kion kato preferas manĝi, kaj kion mi devas fari por krei bonan rilaton kun la kato. Mi estis tre senscia, tial mi ne sciis, ke mi ne devus doni lakton al la kato, kaj mi pensis, ke la kato manĝas ankaŭ legomon.

Mi ja pensas, ke ni povas senti grandan plezuron loĝante kun besto. Same kiel ni sentas plezuron, kiam ni prizorgas infanon, ni sentas plezuron kiam ni laboras por hejmbesto. Laŭ mia opinio, “havi hejmbeston” ne estas tre ĝusta esprimo; mi preferas diri kiel “loĝi kun hejmbesto”, ĉar mi pensas, ke ĝi estu membro de la familio. Bedaŭrinde en Pakistano ne estas multaj hospitaloj por bestoj kie katoj povas ricevi vakcinon aŭ kastran operacion. La organizaĵoj por bestaj rajtoj ne bone funkcias. Sed mi esperas, ke oni komencos prizorgi bestojn pli, se la vivo-kondiĉo de la homoj pliboniĝos. Kaj mi ankaŭ opinias, ke ni ne povas diri, ke la homo estas pli valora ol aliaj animaloj. Se ni pensas ke ni estas pli fortaj ol la bestoj, do ni devus helpi ilin. Por mi, doni etan monon al almozulo kaj doni manĝaĵon al sovaĝhundo ambaŭ estas egale karaj. Preskaŭ ĉiutage mi klopodas por ripari la balailon, kiu detruiĝas pro la ungegoj de la kato, sed mi ja trovas ĝojon en tiaj tagoj.

**

GLOSARO

kokinaĵo. Viando de kokino (korta birdo)

melki. Elpremi la lakton el la mamoj de bruto

rolo. Funkcio, agado, posteno, ĉio, kion iu estas komisiita aŭ supozata fari

bruto. Besto bredata are

ledo/pelto. Besta haŭto preparita por la homa uzado

gardi. Zorgi, ke ies vivo ne venu en danĝeron

rezoni. Logike kunmeti argumentojn k tiri el ili konkludon

utilismo. Doktrino, kiu rigardas la utilon kiel principon

vana. Ne produktanta efikan rezulton; senutila

bleko. Voĉo, krio de besto

kastri. Senigi je la generpovo

operacio. Kirurgia procedo

almozulo. Homo, kiu petadas monon

ripari. Remeti en la antaŭan staton de bona funkciado

balai. Forŝovi malpuraĵon per speciala ilo, konsistanta el fasko da vergetoj aŭ haregoj

ungo. Korneca elkreskaĵo ĉe la ekstremo de homaj aŭ bestaj fingroj

#KDLT

Konsumantoj aĉetas vestaĵojn nur por Instagram-foto kaj revenigas ilin

Aĉeti vestojn por eleganta okazaĵo, kaŝi la etikedojn kaj revenigi ilin al la vendejo la sekvantan tagon, estis dum jaroj la strategio de superfluaj aĉetantoj. Tamen la homoj faras tion nuntempe nur por la “gramo”.

Laŭ enketo komisiita de la kreditkarto-kompanio Barclaycard, preskaŭ unu el 10 aĉetantoj (9%) en Britio agnoskas la aĉeton de vestaĵoj nur por fari foton por socimediaj amaskomunikiloj, kiel Instagram. Post kiam la “kostumo de la tago” iĝas reta, ili redonas ĝin reen al la vendejo. La enketo kun 2.002 plenkreskuloj montris, ke aĉetantoj inter 35 kaj 44 jaroj plej verŝajne faros tion, kaj viroj pli multe ol virinoj. (Tamen la enketo preterlasas adoleskantojn, grandan demografieron por Instagram).

Laŭ Barclaycard, la enkonduko de la politiko “provu antaŭ ol aĉeti” ĉe retaj vendistoj — kie homoj pagas la vestaĵojn, kiujn ili mendis enrete, nur post kiam ili elprovis ilin hejme — povas kontribui al ĉi tiu tendenco. Sed la kresko de la sociaj amaskomunikiloj signifas ke ne nur de famuloj oni atendu flegadon de persona marko.

Ĉar ni senĉese dokumentas nian vivon kaj elmontras ĝin rete por publika juĝo, esti kaptita en la sama kostumo pli ol unufoje — kion multaj vidas kiel fuŝon aŭ “socian malkonvenaĵon” — preskaŭ neeviteblas. Kaj kreskas la kosto de ĉiuj kradvortoj #OOTD — Outfit of the Day (#KDLT Kostumo de la tago), kio igas la malmendon komprenebla taktiko.

Estas markoj, kiuj specife adaptiĝas al la Instagram-butiko, kiel la populara Fashion Nova. Ili estas vestoj faritaj por sociaj amaskomunikiloj: kio signifas esti uzataj unu-, eble dufoje, fotataj kaj forĵetataj”. Iuj tamen moviĝas kontraŭe: Vestaĵoj, kiuj enhavas ecojn de “uniformaj laboroj” plifortiĝis en la lastaj jaroj, celante liberigi virinojn el la tiraneco de kostumoj. Revenas ankaŭ la koncepto de la “kapsula vestoŝranko”, kiu pledas por investo en malgranda nombro da altkvalitaj pecoj anstataŭ multaj laŭmodaj, forĵeteblaj vestoj.

De Hanna Kozlowska

por quartzy: qz.com

KER-trejnado: Oportuno por ni, junuloj!

Marcionilo Vasconcelos

La retpaĝo “Akademio de TEJO” ĝisdatigis novajn erojn pri la KER-trejnado. KER, Komisiono pri Eksteraj Rilatoj, celas kapabligi junulojn por reprezenti la Tutmondan Esperantistan Junularan Organizon dum eventoj, en diskutoj (retaj aŭ ĉeestaj), kaj tiel prezenti, reprezenti kaj montri al aliaj grupoj, eksteresperantaj, la gravecon de niaj ideoj, niajn perspektivojn, lingvopolitikojn, ktp.

Ĉe la retpaĝo de “Akademio de TEJO” estas reta trejnado kiu celas kapabligi junulojn kiuj interesiĝas pri KER. Tio estos la unua nivelo de la trejnado, kaj ĝi proponas “enkonduki vin kiel agi kiel reprezentanto de TEJO. En la sekvaj eroj vi lernos tion kio estas la malsimileco inter eksteraj rilatoj kaj informado, kiel respondi al tiklaj demandoj kaj pri la lingvopolitika pozicio de TEJO.”

La reta trejnado havas tri nivelojn, el kiuj la unua enhavanta ĝeneralajn klarigojn pri la eksteraj rilatoj. La dua nivelo estas gvidata de spertaj reprezentantoj de TEJO, konatigante vin kun aliaj organizoj kiuj nia Esperanta junulara organizo havas reprezentantojn; kaj fine, la lasta nivelo celos helpi vin spertiĝi pri la organizoj kie vi rolos kiel tejo-reprezentanto.

Nepre vizitu la retpaĝon https://akademio.tejo.org/kursoj/eksteraj-rilatoj/, informiĝu pli bone, kontaktu la organizantojn kaj pretiĝu por agi favore al TEJO, lertiĝante kiel reprezentanto de ia organizo kiel la nia.

Kial agadi por Esperanto?

Michael Mandirola

Pli malpli 15 jaroj pasis de tiu posttagmezo kiam mi adoleske “malkovris” Esperanton tra statika verdega retpaĝaro.

Ĝi ne estis mia unua socipolitika ideo, tamen ĝi estis la unua por kiu mi decidis aktiviĝi kaj al kiu mi poste dediĉadis plejparton de mia libera tempo. Kaj nun subite alvenas la redaktoro de la Movada Rubriko kaj demandas min: “Ĉu estas grave partopreni la E-movadon? Kial?”. Tia demando efektive meritas respondon pli ampleksan ol “Jes, gravas!”... Mi do rakontos kiel mi decidis aktivi ĝuste por nia movado kaj kial miopinie tio gravas kaj indas.

Eksa prezidanto de TEJO kaj UEA iam skribis ke “Zamenhof kreis Esperanton por ŝanĝi la mondon, ne por travojaĝi ĝin per Pasporta Servo.”; kvankam mi plaĉe partoprenis Esperanto-renkontiĝojn kaj volonte renkontas samideanojn dum miaj vojaĝoj, mi plu sentas kaj dekomence sentis iun fortan internan motivon ĝuste por kontribui tra Esperanto al pli bona mondo.

Sendube internacia lingvo neŭtrale homa estas tre potenca ideo, pri kies graveco kaj agadindeco mi ne bezonas prediki al vi, miaj esperantistaj legantoj. Tamen mi sentas ke tio iel ne estas sufiĉa klarigo pri kial agadi por Esperanto.

Estas ja alia demando kiun mi iam faris al mi mem: kiom granda estas la aldonvaloro de propra kontribuo al la movado?

Ekde la komenco mi rimarkis ke en mia naskiĝurbo (iom pli ol centmilhoma) apenaŭ ekzistas io ajn rilate al Esperanto, estis do klare ke al nia movado grave mankis je homfortoj kaj do mi eksentis ke el mia idealaro la lingvo internacia estas tiu kiu plejbezonis mian kontribuon.

Eble supertaksante la forton de aliaj movadoj kiuj plene kongruas kun mia idealaro, mi sentis ke, se mi ne agadus tie, tio ne farus grandan diferencon, sed “ĉe ni” jes.

La konfirmo venis de itala freŝbakita aktivulino nelonge post ŝia rapida enmovadiĝo: “En alia organizo, se post kelkaj komencaj semajnoj mi ĉesus partopreni la kunsidojn, oni eĉ ne rimarkus. Kiel eblas ke ĉi tie mi jam estas kerna persono?”

Nia movado havas grandegan potencialon, sed tre ofte ĝi ne profitas gravajn oportunojn pro manko de homfortoj. En tia situacio ĉies aktiviĝo povus vere multon ŝanĝi kaj ofte la naskiĝo aŭ pluekzisto de loka aŭ eĉ landa asocio dependas bedaŭrinde de individuo.

Alia temo estas ĉu la rezultoj pravigas la agadon? Mi daŭre kredas ke jes.

Bedaŭrinde la fina venko ankoraŭ ne estas proksima, tamen ne mankas kontentindaĵoj kaj la intereso por nia lingvo viglas, kiel pruvas la amasa eklernado tra Duolingo.

Rilate mian personan sperton, dum longa tempo mi organizis Esperanto-aranĝojn (plejofte IJF n kaj la Italan Kongreson) kaj mi tre ĝojis vidi la homojn kontentaj pri sia partopreno kaj la kreiĝon de novaj amikaj kaj amaj rilatoj. Honeste, mi ne memoras ĉu paro kiu renkontiĝis en evento kiun mi kunorganizis, nun kreskigas denaskulon, sed tion mi certe konsiderus kiel pintan atingon. Tiuj aranĝoj tamen estas plej grave ankaŭ inspiro kaj motiviĝo por agadi pli por Esperanto.

Pli altskale, mi vidas klaran kreskon de nia agado en TEJO kompare kun kiam mi ekaktiviĝis en 2007. La organizo estas nun klare pli tutmonda, strukture multe pli fortika eĉ kun profesia stabo kaj puraj volontuloj, pli kapabliga (ja tutregule okazas kvalitaj trejnadoj por ĝiaj aktivuloj) kaj, miaopinie plej grave, multe pli konata kaj respektata ekster Esperantujo, kiel niaj sukcesoj en eksteraj rilatoj klare pruvas. Se la junularaj gvidantoj konscias ke Esperanto vivas, tio signifas krei pli pozitivan sintenon inter la morgaŭaj decidantoj. TEJO vere paŝas antaŭen kaj agadi por ĝi estas progresa afero.

Malgraŭ kelkaj maloptimismaj katastrofumaj artikoloj, nia lingvo bone fartas kaj agadi por ĝi estas ja fruktodona kaj celplena afero.

Laste, agadi en neregistara organizo, aparte por gejunuloj, signifas lernegi, kaj fari tion en ege internacia medio, kiel nia movado, kreas tre gravan interkulturan konscion kiu pli ĝenerale faciligas internaciajn rilatojn. Miaj spertoj en Esperantujo estas esenca parto de tio kio mi estas nun kaj de mia kapablaro.

Danke al mia agado en Esperantujo mi kutimas paroli publike, varbi surstrate, instrui lingvon, organizi eventojn, gvidi teamojn, mastrumi projekton, trakti kontraktojn aŭ regularojn, reprezenti asocion, trejni. Danke al mia agado en Esperantujo mi havis interkulturajn kunlaborspertojn kun homoj el ĉiuj kontinentoj.

Ĉio ĉi ebligis al mi tre gravan sinevoluigon kiu pozitive influas mian personan kaj profesian vivon.

Agadebloj abundas, do mi esperas ke ĉiu el vi povos trovi sian vojon por agadi poresperante kaj peresperante, laŭ siaj emoj kaj kapabloj kontribuante al niaj komunaj celoj kaj mem kreskante kiel personoj.

Mi fieras je mia partopreno en la Esperanto-movado ĉar ni estas transnacia komunumo kiu laboras por pli justa mondo, kaj mi estas dankema pro ĉio kion mi ricevis kaj ricevas lerne kaj home.

ARTO

Kial naskiĝis impresionismo?

MATSUMOTO Midori - Japanio

Bonvolu kompari ĉi tiujn du pentraĵojn faritajn de francaj pentristoj en la 19-a jarcento:

En la unua pentraĵo, “La filino de fiŝisto” (1872) far William Adolphe Bouguereau (1825-1905), juna virino portas reton surŝultre kaj tenas korbon sur la brako. La pompa skarpo sur ŝia kapo kaj la helkolora haŭto altiras nian atenton. La aŭtoro pentris ĉiujn maŝojn de la reto kaj la diverskolorajn florajn desegnaĵojn sur la skarpo. Krome, li desegnis la konturojn de preskaŭ ĉiuj motivoj en la verko. Li pentris ĉiujn aĵojn tre fidele kaj detale, kiel ili vidiĝis al li.

En la dua pentraĵo, “La ŝipo ĉe marbordo” (1881) far Claude Monet (1840-1926), sub blua ĉielo kun nuboj ŝipo surgrundas. Li uzis la teknikon de dividitaj peniktiroj por prezenti la fenestrojn ĉe la fonaj apartamentoj kaj distingis nur la vizaĝojn, bustojn kaj gambojn de la homoj ĉirkaŭ la ŝipo per larĝaj tuŝoj. Li ne uzis realajn kolorojn por prezenti la marbordon, sed anstataŭe uzis flavan, grizan kaj verdan kolorojn por la tero. La antaŭa kaj fona bordoj etendiĝas horizontale en la verko, kiu donas al ni la impreson, ke ĝi estas ebena. Li ne metis konturojn ĉe la randoj de la motivoj.

Bouguereau estis reprezentanto de akademiecaj pentristoj. Monet, reprezentanto de impresionistoj, kiuj protestis kontraŭ la akademio. Estas natura la granda diferenco inter tiuj pentraĵoj faritaj de pentristoj, kiuj subtenis malsamajn principojn. “La filino de fiŝisto” estis kreita dum leviĝis impresionismo. Nur du jarojn poste okazis la unua impresionisma ekspozicio. La tradicia pentromaniero de Bouguereau estis tamen tre populara en Francio. Tio signifas, ke la akademiecaj pentristoj havis absolutan aŭtoritaton eĉ kiam la impresionismaj pentristoj komencis aktivi. La impresionismaj pentristoj, kiel Renoir kaj Sisley, estis kontraŭ la realecaj pentraĵoj kaj havis la saman opinion, ke pentristoj povus akiri pli liberan pentromanieron.

De 1874 ĝis 1886, impresionismaj ekspozicioj okazis ok fojojn. Dum tiuj 12 jaroj, impresionistoj travivis malfacilaĵojn ricevante kritikojn kaj mokridojn, ĉar ili ignoris la teknikojn de perspektivo, modlado kaj klarobskuro, kiujn oni bezonis por fari tradiciajn pentraĵojn. Krome, ne la figuro de homo, sed pejzaĝoj altiris la intereson de impresionistoj. Ili ĉefe faris pentraĵojn de pejzaĝoj ekster sia ateliero.

Kio naskis impresionistojn?

Unue, la impresionistoj ekpentris pejzaĝojn ekster la ateliero. Por ebligi tion, ili bezonis farbotubon. La fabrikanto Lefranc kunlabore kun la pentristo Chardin, kiu loĝis sur la 2-a etaĝo de la vendejo, inventis ĝin por ebligi pli longan konservadon de la farboj. Ĝis tiam, pentristoj uzis porkajn urinajn vezikojn, kiuj ne estis tre hermetikaj, por konservi la farbojn.

Due, oni ekuzis gaslampojn en Parizo en 1817. Ilia uzado atingis kulminon en la 1860-aj jaroj. La imperiestro Napoleono III kredis, ke la urbo devas esti plena je aero kaj lumo same kiel la homa korpo, kaj metis duoble pli multajn gaslampojn ol antaŭe en Parizo post la alveno al tiu posteno. Li ankaŭ ordonis meti lumon dum la tuta nokto tra unu tuta jaro en la urbo. En la lastaj jaroj de la 19-a jarcento, gaslampojn anstataŭis arkolampoj, kiuj vekis la konscion pri lumo ĉe la impresionistoj. Ili multe pentris pejzaĝojn kun lumo verŝata de la suno, sed eblas argumenti, ke ankaŭ la nokta lumo el arkolampoj kreskigis la sentemon pri lumo ĉe la impresionistoj.

Trie, grava estis ankaŭ la tekniko de fotografio. La pentristo Daguerre inventis la fotografion en 1837 kaj prezentis la inventaĵon al la akademio de Scienco kaj Arto en 1839. La mondo surpriziĝis pro la ekzakteco kaj alta sentiveco de la nova tekniko. La pentristoj devis repripensi sian mision. Ĝis tiam, multaj pentristoj konkuris inter si por fari miniaturojn (malgrandajn artajn objektojn delikate prilaboritajn), sed pro la rimarkinda progreso de la tekniko kaj scienco, ili ricevis grandan ŝokon. Multaj pentristoj, kiuj perdis memfidon, ŝanĝis sian profesion de pentristo al fotografiisto.

Pentristoj ofte kreis pentraĵon, en kiu ĉevalo estas fluganta al la ĉielo kun siaj kruroj etenditaj antaŭen kaj malantaŭen. Sed fotografio pruvis, ke la kvar piedoj de la ĉevalo ne samtempe foriras el la tero en tia pozo. Tiaj pentraĵoj ricevis mokridojn post la naskiĝo de fotografio. La pentristoj estis do devigataj esplori sian individuecon kaj trovi vojon por daŭre esti pentristo. Ili komencis meti pli multe da farbo sur la kanvason kaj malglatigis la surfacon de pentraĵo per peniko kaj paletra tranĉilo por fari tion, kion fotografiistoj ne povis fari. La impresionistoj, kiuj interesiĝis pri plastiko sukcesis fariĝi novtipaj pentristoj. Ekde tiam, la historio de arto fariĝis tiu de la plastika arto.

Kial Nepalaj viroj iras labori en arabaj landoj?

Sandip Lamichhane — Nepalo

Nepalo estas belega lando situanta inter du gigantaj landoj, Ĉinio kaj Barato, kiuj sukcesis pli multe evolui ekonomie. Nepalo okupas 0,03% de la monda spaco kaj 0,3% de Azio. La totala areo de Nepalo estas 147 181 km²-oj, Ĝi etendiĝas 895 km-ojn de Oriento al Okcidento kaj 185 km de Sudo al Nordo. Nepalo estas agrikultura lando kie la plejmulto de la homoj estas engaĝitaj en agrikulturaj laboroj.

Nuntempe pli kaj pli da homoj el Nepalo forvojaĝas al arabaj landoj por labori tie. Ekzistas pluraj kialoj por tio. La ĉefa problemo estas la manko de laboro. Senlaboreco inter viroj laŭ statistikoj altas je 56%. Virinoj kutime ne laboras.

Nepalo havas tri diversajn geografiajn regionojn: La himalaja, monteta (pahāḍ पहाड) kaj ebenaĵa (tarāi तराई) regionoj. Himaloj izolas Nepalon de Tibeto kaj Ĉinio kaj la montaro Mahabharat landlimas kun Barato. Agrikulturo estas neebla en la himalaja regiono pro ĝiaj topografiaj malfacilaĵoj. En la regiono monteta situata inter 1 000 kaj 4 000 metrojn alte oni kultivas rizon kaj terpomojn. Nur la tria regiono, la ebena Terai, situanta en la suda parto de Nepalo, posedas la kultiveblan teron, kiu nutras la tutan nacion. Terai estas nomata la “korbo de verdaĵo”. Pli ol 70% de la laborantaj homoj okupiĝas pri agrikulturo. Ekzistas ankaŭ eblo trovi laboron en la turisma industrio, sed ĝi estas relative malgranda.

Ĝenerale mankas laboro. Kion fari? Por nepalano gravas plej la familio. Ĝi ĉiam estas plurgeneracia kaj ĉiuj membroj zorgas pri la aliaj. Miloj da junaj nepalaj viroj decidis migri al landoj ĉe la Persa Golfo por labori tie. En la jaro 2022, en Kataro okazos Futbala Mondopokalo. Sub temperaturoj, kiuj varias de 40ºC ĝis 50ºC, junaj nepalanoj konstruas tie stadionojn, ŝoseojn, hotelojn kaj la ekonomian bazon. Laŭ statistikoj, pro la ekstremaj kondiĉoj de laboro ĉiutage mortas unu nepalano. Subskribante surloke la dungokontrakton ili devas transdoni al la deponejo sian pasporton. Eĉ se iam unu el ili decidas reveni al Nepalo, tio ne eblas sen la dokumento kaj la dunganto rifuzas redoni ĝin. Estas malpermesita la kontakto kun la familio kaj kun la nepala ambasadejo. La nepala registraro oficiale protestis ĉe la katara registaro sed sensukcese.

Post la tertremo de la jaro 2015, dum kiu estis detruita monsumo egala al triono de la Malneta enlanda produkto, bezonataj estas laboristoj, precipe edukitaj konstruantoj por diversaj konstruaĵoj. Ili laboras for de Nepalo atendante la momenton, kiam kun mono ili revenos al la patrujo. Intertempe la inflacio altiĝis per 12,1 %.

Alia kialo por forlasi Nepalon estas la politika nestabileco. Nepalo estas demokratia respubliko, sed la registaro ne estas tiel stabila kiel kutimas esti en aliaj demokratiaj landoj. De la jaro 2008, kiam falis la monarkio, la prezoj altiĝis eĉ je 500% (ne ekzakte, sed proksimume). Regas korupto, manko de edukitaj homoj eĉ ĉe la plej serĉataj okupoj, kiel kuracado aŭ instruado. La infanoj ne havas lernejan devigon. Imagu bazan lernejon, al kiu vilaĝa infano devas iri ĉiutage dum 4 horoj tien kaj 4 horoj reen. Kvarjaraj infanoj lernas 2 jarojn en infanĝardeno kiel legi kaj skribi. Por komenci lernadon en baza lernejo, la infano devas trapasi la ekzamenon pri skribado en la angla kaj en la nepala lingvoj. Kiu el vilaĝa familio povas helpi al sia infano dum la lernado? Analfabetismo atingas 60%. Se en la familio estas multe da infanoj, tradicie la pli aĝaj laboras, dum la plej juna frekventas la lernejon.

Ĝenerale en la landa budĝeto mankas mono por ĉio. Se okazas akcidento, vi mem devas zorgi pri transporto de urĝa helpo ĉar ofte malsanulejo ne havas ĝin.

La plej bonan laboron donas registara posteno. Bone pagata, kun asekuro kaj pensio en maljuneco... Bedaŭrinde tiuj ĉi postenoj estas malmultaj kaj ne por ĉiuj sendepende de kvalifikoj. Civitanoj, kiuj deziras resti en Nepalo kaj labori tie, ne havante eblon trovi postenon, estas vive devigataj forlasi Nepalon. Tio estas la aktuala tendenco en Nepalo. Ili estas devigataj iri al arabaj landoj por gajni monon kaj nutri siajn familiojn en Nepalo. 29% de la malneta enlanda produkto sendas al siaj familioj nepalanoj laborantaj eksterlande.

Ĉiujare miloj da baratanoj venas labori en Nepalo. Por ili estas bonaj postenoj kaj bonaj salajroj. Do mi esperas ke tiu ĉi sistemo kiel eble plej rapide falos kaj en bone regata Nepalo ni trovos laboron por ĉiuj.

AMO

Kiam amo frapas frue...

Hanso BECKLIN — Usono

Devintus esti alie. Mi havis la vivon jam sternita antaŭ mi, planita. Magistriĝo vokis; ankaŭ urba vivo post studado en la universitata vilaĝego. Miaj gepatroj, kiuj ambaŭ fiaskis en sia unua geedza rilato antaŭ ol trovi unu la alian multe pli malfrue en la vivo, ĉiam konsilis al mi longe atendi antaŭ ol geedziĝi kun iu ajn. Pripensu. Iom petolu. Ĝuu la vivon.

Mi estis diligenta kaj serioza knabo, kiu kreskis tige ĝis 1.9 metroj sen perdo de la knabeco. Homoj ĉiam nomis min matura, sed pli pro la aspekto ol pro la vera konsisto. Do, mi longe emis sekvi la orakolaĵojn de miaj gepatroj; se ne fatalo pri fruaj amrilatoj fluis en miaj vejnoj, certe la kvara ordono estis sekvinda, ĉu ne?

Se diri kurte, mi neniam intencis fariĝi disĉiplo de la Zamenhofa proverbo: “Frue leviĝu kaj frue edziĝu”, eĉ se mi ja ekde la infanaĝo leviĝis frue de sur la lito. Pri la postkonjunkcia parto duboj kaj kontraŭdiroj restis longe, precipe pro miaj propraj spertoj en amo.

Ĉio komenciĝis miele. En mia universitato, mi apartenis al pluraj sociaj rondoj. Ĉar mi neniam estis aparte festenema, sed ja babilema kaj societema, ĉi tiuj rondoj estis ĉefe por intelektuloj aŭ tiuj, kiuj volis hipokriti tion. Mi tiutempe ne sciis, en kiun dividon oni metu min; mi sciis nur, ke homoj ekster ĉi tiuj rondoj nomas nin nerdoj per siaj laŭtaj flustroj.

Mi ĉiam replikis, ke mi ja estas nerdo, sed ne tia nerdo, kia okupiĝas pri sciencfikcio kaj la pentrado de stanaj* monstroj por la venonta tabulludo. Mi defendis min mem per la supozo, ke iam oni ja konsideros min klerulo, eĉ se ne ili. Sed al la ekstera mondo ni ĉiuj aspektis same; dum ili spilis barelojn da biero en la faŭkojn por ekstaziĝi (aŭ eble letargiiĝi) ni babilis, vortludis, kartludis, kaj klinis nin super bibliotekaj labortabloj ĝis ĝia nokta fermiĝo.

Sur tia fono la nerdoj devis montri solidarecon, tamen, kaj en tiuj rondoj mi trovis mian malon: silenteman virinon, malaltan kaj sciencaman. Vaste, la animoj havis akordon inter si, ŝatante la studojn kaj pretigante nin jam en la unua jaro de la universitato por baldaŭa doktoriĝo. Oni povis fendi ŝian kokosan ŝelon nur se oni volonte aŭskultis ŝiajn pensojn pri organika ĥemio (kiel ĥinan predikon, mi aldonu).

Klare ŝi geniis, kaj ŝi estis ĉiam tre afabla al mi. Ni malofte kverelis, simple pafis niajn sagojn preter la alian. Disigite dum somero, ni babilis telefone dum horoj sed apenaŭ kaptis la sencon de la alia. Ŝi parolis pri sia esplorado en la laboratorio; mi pri miaj eltrovoj rilate arthistorion. Kvazaŭ ŝi povus vidi min dum la telefonvokoj, mi balancis la kapon sed simple lasis ŝin babili; verŝajne ankaŭ ŝi faris same dum mi parolis pri la pentraĵoj de Rothko. Ial ni pensis, ke per streboj oni povas penetri la psikon de la amato.

Kaj dum ĉiom el la tagoj ni nomis ĉi tiujn amo. Tiom similaj ni estas, mi diris al la dubantaj voĉoj interne de mi. Ĉesu, ĉesu; vi ne komprenas. Ni certe estos paro longe... eble mi eĉ malsekvu la dumvivajn konsilojn de la gepatroj?

Ŝajne la gepatroj aŭdis ĉi tiujn flustrojn emanantajn el mi, ĉar tuj post mia ekpesado la patro sidigis min en komfortan fotelon. Kvankam ĉi tiu fotelo estis ofte la mia en la kabineto de mia patro, ĝi ne estis komforte mola, sed apenaŭ cedis al mi. Li demandis al mi, kion mi pensas pri la nuna amrilato. Mi diris, ke ĝi estas tute dolĉa kaj ĝojiga. Li suspiris kaj poste diris: “Kara, vi estas en despero nun; vi aspektas ofte ploronte. Ĉu pro ŝi? Mi rimarkis, ke en la tagoj kiam vi ne parolas kun ŝi, vi gajiĝas.” Mi apenaŭ povis respondi, simple paŭtis. Mi volis ŝian amon kaj montri mian amon al ŝi.

La saman tagon mia patrino malkaŝis antaŭ mi, pretekstante hazardon, la kromnomon per kiu ŝi kaj mia patro baptis mian koramikinon, “La reĝino de glacio”. Eĉ ĉi tio ne povis min seniluziigi; mi obstine restis en la revo. Mi antaŭĝuis la revidon okazontan post du semajnoj en la universitata urbeto komence de la semestro.

Ĉio ŝajnis pli-malpli sama, ĝis ŝi petis min kunpromeni kun ŝi. Ŝi serioziĝis pli ol kutime, kaj komencis ploreti. Ŝi diris, ke kvankam ŝi ankoraŭ amas min, ŝi ne povos daŭrigi la amrilaton. Ŝi ne kulpigas min, nek sin. Nur la temperamentojn, la humorojn, la malfacilecon kunfandi pinakotekojn kaj molekulojn.

Finfine la gepatroj estis pravaj aŭ... ĉu ili estis? Post du jaroj, post la cikatriĝo de ĉiu vundo per la ungvento de larmoj kaj iom da memserĉado, mi hazarde trovis novan amon. Ĉi-foje ni babilis multe, havis similajn pasiojn, eĉ tre similan planon pri la kariero. Ni jam estis amikoj el la samaj rondoj. Sed la ĝojo de kunestado flusis ĝis ĝi inundis ĉiun membron; mi sentis min bonfartega. Ĉu antaŭe mi konis amon? Ŝajnas al mi, ke ne.

Dum la jaroj mi memoris la admonojn de la gepatroj kaj la mornon post la antaŭa disiĝo. Mi estis fortimigita de la vorto “amo”, sed eĉ se la saman vorton oni uzis, la difinoj estis malidentaj. “Bela paro por altaro”, diris la amikoj, mem pretigante sin por nupto neplanita. Eĉ la gepatroj diris: “svatiĝu!” Do, ni cedis al la amo, kies frapojn, novajn kaj freŝajn, ni ne plu povis eviti. Kaj dum la pasintaj tri jaroj ni estis kaj ankoraŭ estas feliĉa, geedza paro. Ankoraŭ neniu evitis la sorton, ĉu ne?

*Stan Lee - Usona verkisto de komiksoj.

Esperanto kaj solidareco kuniĝis en Tanzanio

Luc Gouverneur

Francio

En 2007 kaj 2008, Tanzania esperantisto Mramba Simba vojaĝis tra Eŭropo por peti helpon, cele al plibonigo de la vivkondiĉoj de la vilaĝanoj de Salama, kies urbestro li estas. Tiu regiono de Tanzanio, ne for de la lago Viktorio, estas unu el la plej malriĉaj de la lando. Ĉar la Esperanto-klubo de Nanto (Francio) invitis lin okaze de lia restado en Bretonio, Christiane Lamy kaj Maurice Foucher gastigis lin hejme, kaj interparolis kun li detale pri la situacio de la vilaĝanoj de Salama.

Christiane kaj Maurice, estiel anoj de la franca asocio “Elektristoj Sen Limoj”, kiu intervenas en disvolviĝantaj landoj, proponis sian helpon al Mramba. Kun Mramba, ili antaŭvidis du projektojn: Unue, elektrigadon de lernejoj, dispensarioj, kaj loĝejoj de instruistoj kaj kuracistoj, helpe de “Elektristoj Sen Limoj”. Due, de ili mem, kreadon de radio-stacio.

Lasu ilin rakonti siajn travivaĵojn.

“En Oktobro 2009, post du jaroj da preparado kaj planado, ni fine forflugis al Tanzanio, kunportante 115 kg da diversaj radio-materialoj, t.e. miksilo, anteno, aŭskultilo k.s. Ĉe la eliro de la flughaveno de Daresalamo, Mramba Simba jam atendis nin. Ni ĝojis revidi unu la alian, ĉi-foje en lia lando. Akompanataj de li, dum la dudek horoj bezonataj por la perbusa transirado de Daresalamo ĝis Salama, ni finfine atingis lian hejmon. Liaj familianoj iomete timoplene akceptis nin, sed post interkonatiĝo, ni baldaŭ familiariĝis.

Kiel antaŭvidite, en la unua parto de nia restado, la unuajn du semajnojn, ni vizitis la lernejojn, dispensariojn kaj loĝejojn de la 7 Salamaj vilaĝoj, kunvenis kun la loĝantoj por scikoni iliajn ĉefajn bezonojn (akvo, elektro), renkontis la plej malriĉajn kaj orfajn infanojn, vizitis putojn, arbidejojn ktp. Ni vizitis ankaŭ lokajn entreprenistojn por pritrakti prezproponojn, cele al la elektro-projekto. La distriktestrino kaj ŝiaj subuloj, tre interesataj pri la projektoj, proponis sian helpon, tio estas senpagaj transportadoj de la bezonotaj varoj.

La radio-stacion “Radio Mazingira”, kies domo estis ne finkonstruita, ni kreis en la dua parto de nia restado. Helpe de la vilaĝanoj, ni muntis kaj starigis la antenon (12 metrojn alta). Tiu radio, krom aŭskultado de muziko, utilos precipe por solvi parte problemojn de klerigado, estigi kursojn de Esperanto, disvastigi informojn koncerne la asocian vivon de la vilaĝanoj. Plie, ĝi ebligos diskonigi konsilojn kaj rimedojn por antaŭgardi kontraŭ malsanoj, precipe aidoso.

Cele al fininstalado de la radio-materialoj, viroj prunteprenis servoprete kaj diligente tablon kaj seĝojn el najbara lernejo. Post pluraj elsendoprovoj, la radio fine ekfunkciis. De malproksime, homoj telefonis tuj de 30 kilometroj por anonci sukcesan ricevadon. Kia ĝojo! Radio Mazingira naskiĝis!

Monato jam pasis, kaj alvenis tempo por foriri. Ĉagrene ni adiaŭis la anojn de Mazingira. Ĝis revido al Njeje, la ĉiam ridetema kontisto. Ĝis revido al Elizabeta, la sekretariino, al James, la putzorganto...

La tri edzinoj de Mramba, Stela, Kadogo kaj Elizabeta kaj iliaj gefiloj malĝoje kaj mute rigardis nin enaŭtigi niajn valizojn. Precipe Semakweri, filo de Mramba, kun kiu ni reciproke kaj konfidence rilatiĝis dum nia restado. Mramba akompanis nin en Mwanza, ĉe la lago Viktorio, kie troviĝas la flughaveno. Surloke, ni konatiĝis kun esperantista amiko de Mramba, Davido, kaj ambaŭ ĉiĉeronis nin plaĉivole ĉien en la urbo, antaŭ nia forflugo. Dum la flugado hejmen, ni primemoris tiujn afablajn, bonhumorajn kaj gastigemajn homojn, kiuj strebas ĉiutage kaj kuraĝe al plibonigo de siaj vivkondiĉoj. Tiam denove ni sentis korpezon.”

Decembron 2010: Revenintaj en Francio jam de jaro, Christiane kaj Maurice strebas al realigo de la projekto, kies sukceso dependas de la monsubtenoj, kiujn ili kolektos. Post surloka studado kaj surdosiera pripensado, la efektivota elektrigado de publikaj konstruaĵoj estus parte pere de konekto al la ŝtata elektra reto, kaj plejparte pere de sunpaneloj. La tuta projekto kostos 50 000 eŭrojn proksimume. Poste la vilaĝanoj havus eblon akiri sunelektran sistemon, dank’ al mikro-kredito estiguta de la asocio Mazingira.

Christiane kaj Maurice, iom post sia reveno, profitis sendon de kontenero al Tanzanio fare de RFI (Radio Francio Internacia), por kunsendi al Mazingira komputilojn, tablojn, biciklojn, vestaĵojn k.s.

Surloke, en Salama, Christiane kaj Maurice renkontis multajn infanojn.

Malfeliĉe, kelkaj estas handikapitaj, kaj bezonas pli-malpli gravan operacion.

Mazingira petis ke ili kolektu monon tiucele.

Tial ili mem realigis surdiskan bildaron, kiu prezentas, Esperante aŭ france, iliajn vojaĝon kaj agadojn.

Tiu K-disko aĉeteblas por 20 eŭroj aŭ 25 dolaroj minimume ĉe:

Maurice.foucher@cegetel.net

sendkosto inkluzivita.

La tutan monon (mondonacojn kaj aĉetojn) ili transdonos al Mazingira por tiuj infanoj.

NKD - NeKreDeble

Kiam Eŭropo ne baniĝis

Tradukis: César Dorneles - Brazilo

La antikvaj popoloj, kiel la grekoj, romianoj kaj egiptoj, ĉiam tre valorigis la personan higienon. Oni fabrikis sapon en la Antikva Egiptio, ion nekonatan en la eŭropa Mez-Epoko. Riĉaj romianoj vizitis publikajn banejojn kaj ilia korpo estis ŝmir-frotita ĝis la forigo de la malpuraĵoj. Ĉe la ekapero de la Kristanismo, la zorgo pri higieno estis preterlasita pro religiaj kialoj.

La bano estis ekrilatigita al la diboĉaj moroj el antaŭaj epokoj. Senvestiĝi kaj tuŝi sin mem dum la bano estis konsiderataj malkonvenaj agoj por la kristano. Tial ĉe granda parto de la mez-epokaj monaĥejoj oni baniĝis ekz. po du, tri fojojn maksimume en la jaro, ĝenerale antaŭ kelkaj religiaj festoj kiel Pasko kaj Kristnasko.

La medicino en tiu tempo vidis en la bano danĝeron por la sano: la akvo malfermas la porojn kaj ebligas la malsan-infiltradon. La propra higieno de la medio ĝenerale estis tre malfavora. En Londono, Parizo kaj Lisbono ekzemple, la rubaĵoj kaj la homaj fekaĵoj (forĵetataj el la konstruaĵoj, samkiel la urino) infestis la stratojn kaj oni povas imagi la malbonodoron, kiujn ili kaŭzis.

Onidire, la reĝino Izabelo de Hispanio (1451-1504) banis sin nur dufoje dum la vivo. En la majesta Palaco de Versajlo, la dekreto de la jaro 1715 de Luizo la 14ª determinis ke la fekaĵoj estu forprenitaj de la koridoroj de la palaco almenaŭ unufoje monate. Versajlo kalkulis kun nur unu banĉambro, kiu ne estis uzata. Oni diras, ke Dom Johano la 6a, portugala reĝo, ne kutimis ŝanĝi la ĉemizon, kiu simple estis portita ĝis putriĝo sur la korpo.

Pura Teknologio

La inventaĵoj plej esencaj de la persona higieno

Neceseja papero

Dum jarcentoj la intima purigo estis farata per vegetaĵaj folioj, maizspikoj aŭ mane. La unua fabriko de necesejaj paperoj aperis en Usono, en 1857 — kaj la produkto devis malrapide venki la merkatan rezistadon.

Bano [imagem: banho de banheira]

La romianoj posedis banejojn, sed tiuj ne plu estis uzataj dum la Mezepoko. La kutimo lavi la korpon estis reprenita nur ekde la 19ª jarcento. En 1867, la franco Merry Delabost inventis la duŝilon.

Necesujo

La unua necesujo, ankoraŭ tre rudimenta, estis inventita por la uzo de la reĝino Elizabeth la unua de Britio, en la 16ª jarcento. Sed estis en 1884 ke la anglo George Jennings kreis la modernan modelon, kun akvumo.

Sapo

La sapo jam estis konata almenaŭ ekde la antikva Egipto — kvankam la romianoj ĝin ne utiligis. Dum longa tempo, tamen ĝi estis luksaĵo. Ĝia totala popularigo okazis nur la pasintan jarcenton, pro la usona industria produktado.

Fonto: “Séculos de imundície”, (“Jarcentoj da Malpuraĵoj”, materialo publikigita en la brazila semajnrevuo Veja, en 12/dec/2007, surbaze de la libroj “Clean - A History of Personal Hygiene and Purity”, de Virginia Smith kaj “The Dirt on Clean”, de Katherine Ashenburg.

FACILA

Kiel antaŭ-diri veteron

Franscico WECHSLER — Brazilo

Indiĝenoj iras al sia estro kaj demandas lin:

— Alt-estimata estro, ni bezonas scii, kiom malvarma estos la venonta vintro, por ke ni komencu kolekti brul-lignon.

La Indiĝen-estro pri-pensas la aferon dum iom da tempo kaj fine diras:

— Lasu min sola, por ke mi povu demandi la Grandan Spiriton.

Kiam la Indiĝenoj eliras el la domo de sia estro, li telefonas al la veter-servo:

— Bon-volu informi, kiom malvarma estos la venonta vintro...

La oficisto respondas:

— Nu... ĉio montras, ke la venonta vintro estos iom pli malvarma ol ordinare.

— Ĉu vere? — diras la estro. — Dankon! — Kaj li tuj ek-krias al la ceteraj indiĝenoj:

— Komencu kolekti brul-lignon tuj, ĉar ni spertos tre malvarman vintron!

Kaj la tuta indiĝenaro kolektadas lignon dum pluraj semajnoj. Fine, jam lacaj, ili iras al sia estro kaj demandas lin:

— Alt-estimata kaj saĝa estro, ĉu la ligno kolektita sufiĉos?

La estro pri-pensas sian respondon kaj denove diras:

— Lasu min sola, por ke mi povu demandi la Grandan Spiriton. — Li denove telefonas al la veter-servo:

— Bon-volu informi, ĉu la venonta vintro estos tre malvarma...

— Jes, ni refaris niajn kalkulojn, fakte ĝi estos multe pli malvarma ol ordinare.

La estro tre maltrankviliĝas kaj kolere ek-krias al siaj sub-uloj:

— Tiom da ligno tute ne sufiĉos! Vi bezonos kolekti almenaŭ la trioblon!

Kaj la indiĝenoj kolektas, kolektas, kolektas... Post unu monato da sen-ĉesa kolektado, lacegaj, ili reiras al sia estro kaj, preskaŭ plorante, plendas:

— Alt-estimata, saĝega kaj amata estro, ni estas tiel lacaj, ke ni ne sukcesas kolekti eĉ unu plian ligno-pecon! Kompatu nin! Ĉu nun la kvanto sufiĉos?

La estro el-ir-igas ilin kaj unu plian fojon telefonas al la veter-oficistoj:

— Bon-volu informi, ĉu la antaŭ-diro pri la vintro ankoraŭ estas vera...

— Bedaŭrinde ne... ĉio klarege montras, ke la venonta vintro estos sen-dube la plej forta en la lastaj cent jaroj!

La estro timegante ekkrias:

— La Granda Spirito gardu nin de tia malfeliĉo! Sed... kiel vi scias? Kiel vi povas esti tiom certaj?

Kaj la oficisto trankvile respondas:

— Facile... Indiĝenoj jam de multaj monatoj kolektadas brul-lignon kiel frenezuloj!

**

Indiĝeno: Landano, kiu devenas de la praloĝantoj de la lando

Oficisto: Homo, kiu profesie plenumas oficon; funkciulo

El la retejo Facila Vento

[facila.org] Permesilo: CC BY-NC 3.0

LOĜADO

La Movado de Etaj Domoj

Jay Shafer instruis pri dezajno, sed por akiri pli da mono, li decidis kromlabori vespere kiel kasisto en vendejego. “La plimulto de la perlaborita mono sufiĉis nur por lui loĝejon. Tio ne valoris mian tutan penadon” — li ekpensis. Konklude (laŭ praktika devizo: “Malgranda, sed mia”) Jay decidis ne plu pagi luadon kaj translokiĝis al ligna dometo.

Komence li konstruis dometon “grandan” je 9m2, kiun li povis veturigi de unu loko al alia. Por vivi en ĝi, li devis redukti la plimulton de siaj posedaĵoj, kiuj (surprize) montriĝis tute senbezonaj. Tion li nur poste malkovris: “Vidu, ni ofte fariĝas senvolaj viktimoj de reklamaj kaptiloj. Oni ĉiam provas nin konvinki ke ni ne povas vivi sen aĉetadi pli kaj pli multe da diversaj objektoj.” Lia mini-domo vekis grandan intereson kaj preterpasantoj demandis Jay kiel eblas vivi en tiel malgranda budo. Post tiaj interparoloj Jay komprenis, ke eble aperas surhorizonte precipa “misio” por li: konsciigi la homojn ke oni povas vivi pli trankvile sen amasa malŝparado de materialoj. Se ni kontentas vivi pli modere, tiam la vivo montriĝos malpli streĉa kaj pro tio — ankaŭ pli feliĉa. Por antaŭenigi sian ideon, J.Shafer komencis veturadi kun sia dometo kaj ekvidis, ke multaj homoj interesiĝas pri la eblo vivi kun malmultaj posedaĵoj. “Vivante en tiel eta domo, vi disponas fakte pri unu ĉambro, kiu povas enhavi nur kelkajn bazajn objektojn. Do vi mem devas decidi kio estas vere necesa” — li diris.

Kie malpli fariĝas pli

Tian mini-domon oni povas starigi en ĝardeno, apud familia domo aŭ fiksi sur radoj kaj ĝui liberecon: uzi ĝin kiel moviĝantan loĝejon, per kiu vi povas veturi kaj viziti belajn regionojn. Survoje vi renkontas multajn homojn, inter kiuj troviĝos tiuj interesataj de la originala vivstilo (ĵaluzinde “libera kiel birdo” — ili pensus). Kaj tiel la ideo mem disvastiĝas. Dum sia vojaĝado J. Shafer prezentas ekspoziciojn kaj distribuas la instru-materialojn. Kiam pli multe da interesatoj pretis realigi la novan ideon praktike, aperis la eblo produkti kaj vendi la reklamatajn dometojn. Tiucele Jay fondis kelkpersonan firmaon kaj nomis ĝin Tumbleweed (Eo: rultigaro). La entrepreno prosperis (nur en kelkaj jaroj ĝi kreskis 7-oble) kaj aliĝis diversaj kunlaborantoj. Por tiuj kapablaj mem konstrui, Jay verkis libron kun diversaj domet-modeloj. Tie troviĝas indikoj kiel tion fari per simplaj materialoj, uzante preskaŭ senkostan ekipaĵon.

Tiel naskiĝis lia sekva entrepreno: Four Lights Tiny House Co (4-Luma Firmao de Etaj Domoj), pere de kiu li realigis jam pli grandan projekton. Ekestis tiel la unua Vilaĝo de Etaj Domoj. Sekve, la 50-jara Shafer komencis pensi pri alia aventuro. Tiucele li iniciatis la “Movadon de Etaj Domoj - MdED” (Tiny House Movement). La filozofio de tiu movado signifas vivi simple kaj ĝui liberecon. La bezono akiri pli da tempo — per simpligita vivostilo, sen nervostreĉoj kaj proksime al la naturo — fariĝas la signo de niaj febrecaj tempoj. Rezulte, la ideo pri malgrandaj (aŭ eĉ pri la tre etaj) domoj populariĝas jam en aliaj landoj de Eŭropo kaj en Japanio.

Inter la homoj, kiuj decidis aĉeti la mini-domojn, troviĝas tiuj subpremataj de monŝuldoj. Oni kuraĝigis ilin aĉetadi grandajn domojn per mono pruntita. Rezulte la ŝuldantoj eklaboris pli longe, eĉ en kelkaj lokoj, ankaŭ vespere kaj dum semajnfino. Kiam venis la krizo, la fabrikoj bankrotis kaj senlaboreco kreskis, multaj ne plu povis pagi eĉ interezon. Tiu nova situacio devigis multajn homojn translokiĝi kaj simpligi sian vivstilon. La Movado de Etaj Domoj bone plenumis tiun bezonon kaj montris la vojon vivi modeste sed ankaŭ pli sendepende.

Shafer tiel priskribas la avantaĝon de tiu situacio: “Fine ni havas tempon por fari tion, kion ni ŝatas. Mi persone povis reveni al tiuj okupoj pri kiuj mi pensis delonge, kiel ekz. ĝui pli longan libertempon, veturojn, ni pli ofte gustumas manĝaĵojn en diversaj restoracioj. Kompreneble nun mi povas pasigi pli da tempo kun mia familio. Kiam ni geedziĝis kaj naskiĝis nia infano, ni vivis en sufiĉe granda domo. Nun, en nia eta domo la filo jam estas 4-jara kaj ni bezonas iom pli da spaco. Do ni ofte ludas ekstere, ĝuante la naturon kaj freŝan aeron. Krome, mi kun la edzino reduktas niajn superfluajn posedaĵojn kelkfoje dum jaro. En tia medio, ni pasigas kune multe da tempo kaj sentas nin reciproke tre proksimaj”.

http://www.fourlightshouses.com/

http://www.tumbleweedhouses.com/

Verkis: Susanne Janssen por la magazino Living City

Tradukis: Redakcio de Nova Urbo, novaĵletero de la Fokolara Movado

Konstruu vian Domon

G. R. Ledon — 2002

Baza faka verko, kun multaj desegnaĵoj kaj zorga elekto de terminoj.

En 40 paĝoj kaj per preskaŭ sama nombro da figuroj, la aŭtoro brile — koncize sed sufiĉe komplete — eksplikas bazaĵojn de domkonstruado de la fundamento ĝis la tegmento kaj de teren-elekto ĝis material-uzo. La libreto estas specife instrua al laikoj pri la fako. Pro la abundo je fakaj vortoj ĝi pli ĝenerale utilas al ĉiuj kiuj ŝatus ekkoni la Esperantajn terminojn de diversaj partoj kaj detaloj de konstruaĵoj k.s. Ilian nekonon ĉe multaj esperantistoj, fakspertaj aŭ ne, la aŭtoro celas malpliigi. La teksto klaras kaj foje spritas. La ekzemploj sufiĉe internaciecas, kvankam ili loke koloriĝis pro liaj spertoj de konstruinto en Brazilo, kio des pli interesas kaj ĉarmas.

Recenzis: Fabien van Mook

La unua Esperanta Kinofestivalo

De la 10-a ĝis la 13-a de julio en San-Paŭlo, Brazilo, okazos la unua Esperanta Kinofestivalo, dum kiu estos prezentitaj konkursaj kaj nekonkursaj filmoj. La plej bonajn filmojn pri Esperanto kaj en Esperanto povos spekti la vizitantoj de la kinofestivalo el pli ol 20 landoj.

La kinofestivalo de Esperantaj filmoj konsistos el du programoj: konkursa kaj nekonkursa. En la konkursa programo partoprenos mallongegaj filmoj kun daŭro de 5, 15 aŭ 30 sekundoj, kiuj havas trajtojn de filmo (enhavo, ideo, senco) kaj originale kreitaj por kinofestivalo en la internacia lingvo Esperanto. La kvin plej bonaj filmetoj, elektotaj de internacia ĵurio, konsistanta el E-artistoj kaj E-aktivuloj, feliĉigos siajn kreantojn per fama mp3-ludilo Apple iPod Touch 4 kun gravuraĵo de la kinofestivalo, kaj la filmaj gajnintoj estos prezentitaj al la spektantoj el pli ol 120 landoj.

La nekonkursa programo prezentos dokumentaĵojn kaj ludfilmojn kun voĉtraduko aŭ subtekstoj en Esperanto. En la Esperanto-parto la organizantoj donos superrigardon pri moderna E-kinarto kaj prezentos aktualajn filmojn pri kaj en Esperanto. La ĝeneralan parton de la nekonkursa programo partoprenos konataj filmoj, premiitaj dum grandaj internacia kinofestivaloj de la lastaj jaroj.

La kinofestivalo okazos samtempe kun tri grandaj Esperanto-kongresoj. Ĝiaj partoprenantoj el pli ol 20 landoj havos ŝancon samtempe kun la kongresoj sekvi la konkursan programon kaj ĝui filmojn de la nekonkursa programo akompane de aliaj artaj vesperaj prezentoj. Inter gastoj kaj amikoj de la kinofestivalo estas konataj filmofarantoj, reĝisoroj, aktoroj kaj pli ol mil simplaj esperantistoj kaj ŝatantoj de Esperanto.

Aleksander OSINCEV, la kreanto kaj kunordiganto de la kinofestivalo, klarigas kial li decidis okazigi tiun eventon:

“La ideo organizi Esperantan Kinofestivalon venis al mi ne hazarde, jam dum kelkaj jaroj mi kunordigas internacian teamon el pli ol 40 esperantistoj el kelkdeko da landoj, kiujn unuigas volontula projekto de tradukado de subtekstoj Filmoj.net. Tiu projekto donas ŝancon al ĉiu esperantisto spekti ŝatatajn filmojn, famajn filmojn aŭ male tute nekonatajn kun subtekstoj en la internacia lingvo. Kaj iam mi decidis, ke necesas supreniĝi al nova nivelo kaj prezenti Esperantan kinarton por la tuta mondo! Ni penos sekvi dum la kinofestivalo la ĉefajn fundamentajn ideojn, kiuj akompanas la Esperanto-movadon dum la lastaj 120 jaroj: malfermiteco, foresto de politika, socia kaj lingva cenzuroj, subteno de lingva kaj kultura diversecoj”.

Unu el la specifaj trajtoj de la organizado de la kinofestivalo estas tio, ke ĉiu laboro pri organizado efektiviĝas en interreto: kvin apartaj grupoj, konsistantaj el esperantistoj en diversaj landoj, prizorgas la kvin ĉefajn organizajn direktojn de tiu granda internacia aranĝo. Kiu ajn povas partopreni la konkursan programon kaj plenigi aliĝilon rete. La oficiala partnero de la kinofestivalo estas Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO).

La oficiala retejo de la kinofestivalo estas http://kinofestivalo.org. Ĝi en tri lingvoj informas pri freŝaj novaĵoj, konkursaj kondiĉoj, prezentas konkursajn videojn kaj nekonkursajn filmojn.

HISTORIO

Kiom vi scias pri la historio de Hispanio?

Xavi ALCALDE — Hispanio

Pro diversaj kialoj, multaj okazaĵoj de la lastaj ok jardekoj en Hispanio ne estas konataj. Novaj informoj prie aperis nur lastatempe, foje eĉ en pluraj lingvoj. Ekzemple, danke al la ĵurnalo verkita de la vicprezidanto de la Akademio de Esperanto, la kataluno Jaume Grau Casas (1896-1950), la esperantistoj konatiĝis kun la realo de duonmiliono da hispanaj ekzilitoj en francaj koncentrejoj inter 1939 kaj 1945. Temas pri la verko Tagoj kaj Ruinoj, elstare esperantigita de la nuna prezidanto de la Belartaj Konkursoj de UEA, Miguel Fernández, kaj eldonita en 2017 de SATeH. 80 jarojn post la Retirada aŭ retiriĝo trans Pirineojn de la venkitoj de la Hispana milito, tiujn eventojn la plimulto de la homoj ankoraŭ malscias, kaj en Hispanio, kaj en Francio. Ĝuste al ili la ĉi-jara SAT-kongreso en Barcelono (4-11 aŭgusto) dediĉos sian kunvenon.

Io simila okazas pri la preskaŭ 10 000 hispanoj, kiuj pasigis la duan mondmiliton en la naziaj koncentrejoj kaj ekstermejoj. Antaŭ kelkaj monatoj, filmo pri Francesc Boix, tiam konata kiel El fotógrafo de Mauthausen (La fotisto de Mauthausen), prezentis por la unua fojo tiun historion al la granda publiko. Krome, en 2015 eldoniĝis detala libro pri tiu ekstermejo, Los últimos españoles de Mauthausen (La lastaj hispanoj de Mauthausen*), verkita de la ĵurnalisto Carlos Hernández de Miguel, nepo de unu el tiuj homoj, kiuj travivis Mauthausen. En 2017 la rakonto de la vivo de tiu onklo lia Antonio Hernández (1907-1992) fariĝis la kerna fadeno de la komikso Deportado 4443.

* www.deportados.es

Alia ĵus publikigita libro de Carlos Hernández de Miguel pritraktas rilatan temon, kiu verŝajne surprizos pli ol unu leganton: la koncentrejojn de la diktatoro Franco, Los campos de concentración de Franco. Jes, ankaŭ en Hispanio ekzistis koncentrejoj. La aŭtoro kapablis trovi preskaŭ 296 (la plimulto inter 1936 kaj 1939), sed la vera kvanto estis certe pli alta. Li kalkulas nur tiujn koncentrejojn, kiujn la aŭtoritatoj nomis tiel. En multaj aliaj prizonoj la situacio de la kompatindaj malliberuloj praktike similis; se oni inkludigus ankaŭ ilin, la kvanto de tiaj ejoj estus pli ol 1000. Sed, kiel dirite, la aŭtoro fokusiĝas pri tiuj, kiujn la reĝimo de Franco nomis campos de concentración. Jen libro, kiu turnopunktas nian scion pri tiu ĉi historio. Mi varme konsilas al la interesatoj viziti la rilatan retejon, kiu enhavas multajn bildojn kaj filmojn*.

* www.loscamposdeconcentraciondefranco.es

Laŭ tiu ĉi esploro, ĉirkaŭ 1 miliono da homoj eniris en la terurajn hispanajn koncentrejojn, el kiuj pluraj dekmiloj ne postvivis tiun sperton. La celo de ilia starigo estis ideologia genocido, kiu komenciĝis en la momento de la milita puĉo. La unuaj koncentrejoj kreiĝis en la marokaj kolonioj de Hispanio, kie Franco ekigis la ribelon. La libro montras, ke preskaŭ ĉiu ejo utilis kiel koncentrejo. Konventoj, toreejoj, futbalejoj... Fine, kiel diras la aŭtoro, la tuta Hispanio fariĝis granda koncentrejo. Oni volis reeduki maldekstrulojn, framasonojn, katalunajn kaj eŭskajn naciistojn ktp... por ke ili fariĝu bonaj hispanoj. Sed verŝajne oni ne elektis la plej inteligentan strategion tiurilate. Pro la malhumanaj vivkondiĉoj, inkluzive amasan utiligadon de sklavaj laborfortoj, ŝajnas ke oni forlasis ilin pli konvinkitaj pri siaj ideoj. La libro inkludas plurajn atestojn tiurilate.

Post la fino de la milito venis 40 jaroj de diktaturo. Tiam en la lernejoj kaj amaskomunikiloj oni rakontis oficialan historion sufiĉe malsaman ol la realo. Tial pluraj generacioj de hispanoj neniam lernis tion, kio vere okazis en ilia lando. Kiel sciate, en 1975 Franco mortis trankvile en sia lito, kaj pro interkonsento kun la armeo, la nova demokratia reĝimo ne rajtis juĝi la krimojn faritajn de lia registaro, nek dum la milito, nek dum la diktaturo. Pro tio la malkovroj de tiaj lastatempaj okazaĵoj havas grandan pedagogian potencialon. Espereble, ili malfermos la okulojn ne nur de la junaj generacioj, sed ankaŭ de tiuj, kiuj edukiĝis dum la diktaturo. Iom post iom, ĉiam pli da homoj sentas, ke oni ŝtelis ilian historion, kaj volas reakiri ĝin. En la zorgiga nuntempo, kie ekstremdekstrula reviviĝo aperas ĉie, gravas memori kaj memorigi pri tiuj eventoj. Alie, ni estas kondamnitaj ilin ripeti.

“La tuta Hispanio fariĝis granda koncentrejo”

“En la zorgiga nuntempo, kie ekstremdekstrula reviviĝo aperas ĉie, gravas memori kaj memorigi pri tiuj eventoj”

ĈEFARTIKOLO

Kio okazos kun via “Interreta vivo” kiam vi mortos?

Ana RIBEIRO - Brazilo

Oni havas multajn paĝojn en Interreto: Facebook, Twitter, retadresoj, ktp. Kio okazos al ili post via morto? Ĉu niaj gefiloj devos heredi la profilojn en Interreto kiel ili heredas hejmon, ekzemple? Ankoraŭ ne ekzistas leĝoj pri tio, sed estas neeviteble ke en granda retpaĝo kiel Facebook, kiu havas ĉirkaŭ 500 000 000 profilojn, ĉiutage almenaŭ unu uzanto mortas. Tiel la grandaj interkonaj retejoj kaj poŝtservoj jam havas regulojn pri tio.

Facebook

Facebook havas specialan konton por tiuj, kiuj mortis. Ĝi nomiĝas Memorejo (Memorializing Accounts angle). Kiam iu profilo iĝas memorialo neniu povas aliri ĝin, kaj neniu povas proponi Amikiĝpetojn kaj la mortulo ne estos plu inter “Homoj, kiujn vi eble konas”. Se la familio volas, ĝi ankaŭ povas malaktivigi la konton. Oni povas fari tion al la Facebook-konto pli facile ol al Google-konto, vi ne devas necese esti parenco de la mortinto, vi povas esti nur ties amiko.

Google +/Gmail

En Google se vi volas vidi la retdreson de via morta parenco aŭ aliri al ties interkona retejo Google +, vi devas sendi al Google en Usono multajn dokumentojn por pruvi ke via parenco mortis kaj pruvi ke vi estas parenco de tiu, kiu mortis, vi oficiale tradukigas per aliaj personoj anglen kelkajn dokumentojn. Sed se vi volas regi la Gmail-konton de tiu parenco, vi devas sendi la peton al Google 9 monatoj antaŭe, ĉar Gmail-konto aŭtomate malaktiviĝas post tiu periodo.

MySpace

La iam famega, sed nun forgesita interkona retejo MySpace ankoraŭ ne havas specialan politikon por mortuloj, malkiel Facebook, sed la regularo de MySpace asertas ke ili ne malaktivigas vian konton se vi ne uzas, kaj se via familion volas, ili povas malaktivigi vian konton. Sed estas ankaŭ malfacile informi ke oni mortis.

Twitter

Vi povas peti al Tvitero ke ili resendu al vi ĉion kion via parenco skribis, kaj vi povas peti ke ili malaktivigu la konton, sed ankaŭ estas granda burokratiaĵo.

Microsoft/Hotmail

Se vi ne uzas ĝin dum 90 tagoj, Microsoft aŭtomate malaktivigas vian konton. Sed vi povas peti al Hotmail ĝis antaŭ 270 tagoj ĉion, kion vi verkis. Okazas ankaŭ tio ke, se vi mortas, via familio povas peti la tuton, kiun vi verkis ĝis 360 tagojn antaŭ via morto, sed ĉu vi vivas aŭ ne, estas malfacile akiri tion el Microsoft, ĉar vi devas sendi al ĝi multajn dokumentojn.

Konklude

La maniero rigardi la “interretan morton” dependas de la kulturo kaj teknikaj aferoj, ĉu la serviloj de la retservoj ĉiam havos sufiĉe da memoro por ĉiuj profiloj? Ankoraŭ, la interreta vivo post la morto estas tre malklara afero, mi pensas ke devus ekzisti reguli por interkonaj retejoj kaj retadresoj, kiu respektas la kulturon de la uzanto.

ĈEFARTIKOLO

Kiu estas la malamiko?

La redakcio

En disputoj ĉiam ekzistas almenaŭ du flankoj, kiuj ne konsentas pri io. Tio tamen ne signifas ke iu ajn el tiuj flankoj fakte pravas. En Ukrainio, sur la sama grundo konfliktas ideoj kaj interesoj, kaj (bedaŭrinde) militas homoj.

En novembro 2013, la tiama prezidanto Viktor Janukoviĉ rifuzis subskribi partnerecan pakton kun Eŭropa Unio, favore al komerca interkonsento kun Rusio. Miloj da ukrainianoj forte protestis, kio rezulte faligis la prezidanton. La loĝantoj de la orienta regiono de Ukrainio, ĉe la landlimo kun Rusio — plej multnombre rusparolantaj — ekribelis kontraŭ tio, kion ili nomas “puĉo”.

Iom pli ol unu jaron poste, la lando estas daŭre dividita kaj la vidpunktoj de la konfliktantaj flankoj estas neniel pli proksimaj ol antaŭ unu jaro. Ĉar ĉiuj rajtas libere esprimi sin respektante la aliajn, ni prezentas argumentojn de du ukrainianoj pri la starpunkto de ambaŭ flankoj. Ni tamen dubas ke oni rajtas diri ke iu ajn flanko pravas en tiu disputo — en militoj ĉiuj malvenkas.

La brazila kantisto kaj komponisto Raul Seixas en unu el siaj kantoj diras: “Ekzistas homoj, kiuj la tutan vivon senutile batalas kontraŭ la branĉoj, sen scii ke la atuto troviĝas en la trunko”. Eble en la kerno de tiu bedaŭrinda disputo neniu pravas, la malamiko estas la homo mem.

INTERVJUO

Kjara — Pli Larĝa Horizonto

Rogener PAVINSKI

Jam antaŭ preskaŭ ĉiuj projektoj de planlingvoj internaciaj, muziko jam tiam, kaj ĝis nun, funckias kiel iaspeca supernacia komunikilo. Tiom veras la aserto, ke eĉ unu planlingvo (Solresol) estis konstruita surbaze de la muzika notacio. Ne estas hazardo do, ke artistoj havas grandan sentemon al rompo de lingvaj baroj.

“Grandaj artistoj ne havas nacion”, diris la franca poeto Alfred Musset. Tio perfekte taŭgas ankaŭ por nia intervjuato Kjara (Chiara Raggi). La itala kantverkisto, aŭtoro, gitaristo kaj komponisto ĵus lanĉis sian unuan esperantlingvan albumon — la bonegan Blua Horizonto (2019).

Talenta komponisto, jam antaŭe ŝi internacie muzikumis. Kjara kunlaboris kun usonaj kaj brazilaj muzikistoj por registri siajn tri albumojn en la itala lingvo: Molo 22 (2009), Disordine (2015), Lacrimometro (2017). Blua Horizonto venas nun por kroni tiun deziron komuniki trans limoj.

Se paroli pri transnacieco, ni ne forgesu pri grava elemento, kiu ĉeestas en ŝiaj verkoj: La maro. Tiel en la tekstoj de ŝiaj kanzonoj, kiel en la bela kovrilo de la disko, la maro ja estas simbolo de senlimeco. Kun sia unua Esperanto-albumo, Kjara nun havas ne nur bluan, sed certe ankaŭ pli larĝan horizonton.

Ĉu vi devenas el muzika familia etoso? Kiam vi decidis fariĝi profesia muzikisto?

Mia patro estis elektristo kaj mia patrino estis instruisto. Mi devas danki la instruiston, kiu diris al mia patrino, kiam mi aĝis 7 jarojn: “Vi devas lasi Kjara studi muzikon!”. Muziko ĉiam estis mia plej granda pasio. Mi studis klasikan gitaron en muzika konservatorio, sed kiam mi komencis skribi kantojn, mi komprenis, ke estas tio, kion mi volas fari en mia vivo. Mi havis tiam dek ses jarojn.

Kiel Esperanto aperis en via vivo? Kial vi decidis lanĉi albumon en tiu lingvo?

Amikeco kun Paola Nigrelli, esperantisto de 35 jaroj, estis la ponto por lerni Esperanton.

En aŭgusto pasintjare mi faris mian unuan Esperantan koncerton danke al tradukoj de Renato Corsetti kaj Gianfranco Molle ĉe la 85-a Itala Nacia Kongreso en San-Marino (RSM).

La sperto estis eksterordinara. Mi estis konkerita de la muzikeco de la lingvo kaj la varmo, kiun la esperantista publiko donis al mi. Tiam mi pensis: “Mi ŝatus fari Esperantan albumon, por spektantaro el la tuta mondo”. Mi kredas, ke muziko estas unu el la plej potencaj amaskomunikiloj en la mondo!

Kiel vi elektis la repertuaron por Blua Horizonto?

Mi elektis la plej gravajn kaj identigajn kantojn de mia muziko en la itala. Kelkaj kantoj estas prenitaj de Molo 22 (2009) kaj Disordine (2015), miaj albumoj en la itala. Aliaj pecoj estas ankoraŭ neeldonitaj. Lasu min plukanti, ekzemple, havas nur version en Esperanto.

Kiel rilatis Renato Corsetti kaj Gianfranco Molle kun vi kaj Blua Horizonto?

Renato kaj Gianfranco estis tre bonaj, ĉar ili sukcesis fidele rigardi la signifon de vortoj kaj respekti la muzikan metrikon. La laboro ne estis simpla, sed ili estis bonegaj. La albumo estas dediĉita al Gianfranco, kiu forpasis neatendite antaŭ nelonge, antaŭ ol povi aŭskulti nian muzikan verkon. Mi renkontis Renato en Romo komence de la jaro kaj mi brakumis lin tre forte!

Ĉu vi aktive partoprenas en la aranĝadon de la kanzonoj? Kiel funkciis la arta reĝisorado de tiu projekto, kun tiom malsamaj muzikistoj?

Mi ĉiam verkas la kanton kaj la muzikon, kaj mi partoprenas ĉiujn paŝojn de la muzika verko. Mi traktas min mem per aranĝoj kaj mi ĉeestas en registradoj, miksado kaj mastrigo. Ne pro regado de manio sed ĉar mi ŝatas sekvi mian artan ideon!

Miaj kunlaborantoj estis multaj kaj malsamaj. La albumo havas grandajn brazilajn muzikistojn (Roberto Taufic, Eduardo Taufic, Gilson Silveira), escepte bonajn usonajn muzikistojn (Aaron Goldberg kaj Ugonna Okegwo) kaj mian italan grupon, kiu estis kun mi dum 4 jaroj en mia muzika vojaĝo (Michele Iaia, Piero Simoncini kaj Massimiliano Rocchetta). Ĉio ĉi estas frukto de miaj vojaĝoj, miaj vivaj kaj muzikaj spertoj.

Kies ideo estas la bela kovrilo? Ĉu la maro estas grava en via arto?

La kovrilo estis desegnita por mi de Hans Pomeranz kaj li kreis artverkon. La maro ne povus manki sur la kovrilo, ĉar ĝi estas fundamenta elemento de mia poezio kaj mia vivo! Mi naskiĝis ĉe la maro kaj post longaj vojaĝoj mi revenis por vivi apud la maro. La maro estas en la kantoj, ĝi estas amiko kaj rifuĝo.

Lasu Min Plukanti estis verkita en Esperanto por ĉi tiu nova projekto. Ĉu ĝia teksto priskribas vian laboron de komponisto?

Ĝuste! Muziko estas vere fajro, kiu brulas en mia vivo. Mi faris tiom da malfacilaj elektoj favore al muziko, sed ĝi neniam perfidis min! Ĉi tiu kanto ankaŭ fariĝis por mi malgranda, persona himno al Esperanto. Mi deziras, ke ni ĉiuj povu kanti ĝin kune, Esperanto-ĥore!

Se vi ne povus esti kantistino nek muzikisto, kiun alian profesion vi havus?

Mi ne scias! Mi neniam havis sekuran planon... eble tial mi ĉiam laboris kun persistemo, sin-dediĉo kaj amo por ĉiuj projektoj entreprenitaj. Esti muzikisto tamen ne nur signifas fari albumojn kaj koncertojn. Mi instruas kantverkadon en la Scuola Holden de Torino, kiu estas la unua priverka universitato en Eŭropo kaj mi vere ŝatas ĝin! Mi ŝatus povi instrui Esperanto-kantojn estonte! Eble ĝi okazos!

Pli pri Kjara ĉe: www.chiararaggi.net

Instagram: chiara﹍raggi

Facebook: chiararaggiofficial

“Mi kredas, ke muziko estas unu el la plej potencaj amaskomunikiloj en la mondo!”

“Muziko estas vere fajro, kiu brulas en mia vivo.”

RECENZO

Blua horizontoKjara

10 titoloj - 43:12 mn

Musica di Seta/FEI © 2019

Mi ne kutimas komenci recenzojn tiel, sed mi devas tuj diri ke Blua horizonto, la unua disko de Kjara en Esperanto, estas nerezistebla disko. Ne gravas kiom ofte vi aŭskultas ĝin, vi neniam laciĝas kaj kiel mi, vi riskas pasiiĝi je ĝi. Delonge ne aperas simila albumo en Esperanto. Temas pri mondmuziko, parolanta pri sentoj, kiuj loĝas en la koro de la homoj.

La aranĝoj estis faritaj kun grandaj zorgo kaj kvalito. Ŝin akompanis talentegaj muzikistoj, kaj la rezulto estas perfekta. Nur iufoje mi sentas ke ŝia bela voĉo povus esti iomete pli reliefa, sed tio neniel damaĝas la tuton, kiu estas neriproĉebla.

Ŝia bela itala akĉento rememorigas pri — kvankam ŝi devenas el Rimini — la Roma skolo de Marĉela, Ĝuljo Cappa kaj de la antaŭ nelonge forpasinta Ĝanfranko Molle, kiu kun Renato Corsetti grave rolis en Blua Horizonto, adaptante ĉiujn tekstojn al Esperanto. Gratulinde, ĉar post tiom da jaroj ili ankoraŭ trovas emon kunlabori kun novaj artistoj.

Amas mi Aminde Vin havas korkaptan refrenon, por kanti kune. Lasu min Plukanti estas originala kanto komponita por tiu disko. Ĝi rakontas pri la kantista kariero kaj estas por ŝi “persona himno al Esperanto”. Senpardona Rompeblo, la lasta de la disko, estas kanto, kiu igas vin pensi pri la vivo kaj aŭskulti ĝin plurfoje.

Klarigoj pri fotaro

  1. Dun BAF! Sonbendigado

  2. En Parizo ĉe LE Tambure en placo de La Bastille (ne plu ekzistas)

  3. En Velico Tirnovo (Bulgario) dum IJK

  4. Giulio Cappa en Rotterdam

  5. Mi hejme kiam mi revenis al esperanto (por afiŝo)

  6. Same

  7. Same

  8. En Clermont Ferrant (Francio) (mi kredas la nura festivalo de esperanta kanzono)

  9. Fredericia dum IJK. Mi kantis publike por la unua fojo la kvar unuaj kanzono komponitaj. Estis granda surprizo.

  10. En Neu Chatel kun Giorgio Silfer, Marcella, Perla Martinelli.

  11. Mi nun

  12. Dum finjara renkontiĝo en Germanio

  13. La triopo de BAF! sin prezentas (la unua estas Guido Brandeburg).

  14. Giulio Cappa dum relakso en la sonbendigado de Horo da opozicio.

  15. Mi nun

  16. Mi nun kun edzino Gianna

  17. Same

  18. Mi en Siena

  19. Marcella dum finjara renkontiĝo en Germanio

  20. Marcella dum paŭzo de BAF! registrado (ĝi trovighas ankaŭ surkovrile).

  21. Kovrilo de La poezio de la patrolo

  22. Dua foto ne uzita kun Giorgio Silfer kaj Paolo Piccirilli.

  23. Ie

  24. En la fama Folk Studio templo de kantaùtoroj en Romo kie naskiĝis pluraj italaj staroj. Kun (?), Susan Kastel, Mario Milan, Marcela

  25. Antaŭ son-studio dum Baf! registrado (Renato Corsetti, Guido Brandeburg kaj Paolo Piccirilli)

  26. En Varna (Bulgario) dum Universala Kongreso antaù 4.000 spektantoj

Herzberg, la Esperanto-urbo kiu proponas lingvan kaj movadan klerigadon

Zsófia Kóródy

Eble vi jam ĉiuj aŭdis pri Herzberg — la Esperanto-urbo, sed nun ni ŝatus ankaŭ prezenti, kiujn novajn servojn ni proponas al la Esperanto-lernantoj, interesiĝantoj pri movadaj aferoj kaj instruado de Esperanto.

Iom pri la urbo, fono, historio

Ni povas diri, ke Herzberg estas modelurbo por la Esperanto-movado, kiu ekzistas jam de 2006.

Post kelkjardeka konstanta laborado por Esperanto far la loka Esperanto-klubo kaj poste far Esperanto-Centro Herzberg grava atingaĵo estis, ke la urba konsilantaro ne nur rekonis la valoron de Esperanto por internaciaj rilatoj, alternativa eblo de komunikado, sed decidis doni al la urbo la oficialan kromnomon “Herzberg am Harz... die Esperanto-Stadt (la Esperanto-urbo)“.

Lingva kaj movada klerigado

Instruado de la lingvo kaj klerigado de aktivuloj estas proponataj jam de preskaŭ 20 jaroj en Herzberg. La Esperanto-Centro tie funkcias kiel klerigejo por Germana Esperanto-Asocio (GEA) sub gvido de Peter Zilvar kaj Zsófia Kóródy. Estis ellaborita unika studprogramo; ja ni spertis, ke ne sufiĉas instrui la lingvon, sed ni devas doni scion ankaŭ pri Esperanto-kulturo, historio, literaturo, lingvistiko, interlingvistiko kaj zorgi pri tio, ke el simplaj lingouzantoj fariĝu bone informitaj fakuloj por la movado, multiplikanroj, varbantoj, trejnitaj movadaj aktivuloj.

Jen estas niaj instrufakoj: historio de Esperanto kaj de la lingvoj ĝenerale, minoritataj lingvoj, lingvopolitiko, gramatiko kaj fonetiko, didaktiko kaj metodiko, interlingvistiko, gazetara laboro kaj informado, argumentado, varbado, administracio kaj organizado, tradukado ktp.

Ĉiujare dum kvar aŭ kvin semajnfinoj ni proponas klerigsemajnfinojn sub la gvido de spertaj kaj famaj esperantistoj, fakuloj, gastprelegantoj. Por kelkaj klerigfakoj ni eldonis klerigkajerojn.

La studadon multe helpas la akireblo de faklibroj, vortaroj, gazetoj, arkivmaterialoj, kiuj estas je dispono en la biblioteko de la Esperanto-Centro. Ĝi estas unu el la plej grandaj Esperanto-kolektaĵoj en la mondo, kiu estas malfermita por tuja surloka uzado kaj ebligas ankaŭ pruntadon.

Post sukcesa studado kun fojaj hejmtaskoj kaj la bezonataj ekzamenoj oni povas akiri diplomon de GEA kiel “Esperanto-instruisto”, “Esperanto-kursestro” kaj “Esperanto-manaĝero”.

Reta klerigpropono

Krom la t.n. ĉeesta studado, partopreno en seminarioj ni proponas ankaŭ studadon per la interreto, ja en la moderna tempo la tekniko ebligas novajn vojojn al akiro de scioj kaj tiel senkomplika individua kleriĝado eblas dum la tuta jaro kaj baldaŭ studemuloj el la tuta mondo mondo povos studi ĉe ni.

Ni eklaboris por krei multteman retan klerigsistemon kun niaj disĉiploj kaj helpantoj: Anina Stecay kaj Martin Ptasinski. Ni verkas studmaterialojn, kontroltestojn, filmas fakprelegojn kaj disponigos ilin en strukturita formo sur la retplatformo. Ni rekomendas uzi tiun klerigproponon al ĉiuj, kiuj jam atingis ĉ. B2-nivelan lingvan kapablon.

Kurso por Esperanto-instruisto

La kurso donas al la partoprenantoj la sciojn kaj kompetentojn por instrui Esperantajn lingvon kaj kulturon ankaŭ al altnivelaj lernantoj. Vi lernos pri gramatiko, lingvistiko, literaturo kaj historio de Esperanto. Por instrukapabliĝado vi ne nur lernos teorion, metodojn, didaktikon, sed ankaŭ lertiĝos praktikante la lernitaĵojn.

Kurso por movada gvidanto

La kurso donas al la partoprenantoj la sciojn kaj kompetentojn por plenumi gravajn taskojn en la Esperanto-movado. Utilas por organizantoj de kunvenoj, movadaj eventoj, respondeculoj en organizaĵoj ktp. La kurso celas instrui, kiel efike gvidi homojn, organizi kursojn kaj aranĝojn, kiel varbi, kaj ankaŭ kiel reprezenti la Esperanto-movadon antaŭ la ekstera publiko.

Partopreno

Ambaŭ kursoj daŭras ĉ. 2 jarojn kaj konsistas el diversaj lernobjektoj (“moduloj”). Ili enhavas kaj memstaran lernadon (per interreto) kaj ĉeestan lernadon. La kursoj finiĝas per ekzameno kaj skriba laboraĵo.

La ĉeesta lernado povas esti plenumata ekz. dum dek semajnfinaj seminarioj en la Esperanto-Centro en Herzberg, Germanio, aŭ dum Esperanto-renkontiĝoj kun po 16 instruhoroj (do entute 160 horoj da ĉeesta lernado). La semajnfinaj seminarioj estas partoprenendaj por ricevi la kursfinan atestilon.

La memstara lernado okazas hejme per interreto kaj legado de la koncerna fakliteraturo. Ĉiu modulo estas prezentata per t.n. Moodle-sistemo, kie estas ankaŭ forumoj por diskuto /spertinterŝanĝo inter la lernantoj kaj kun la modulgvidantoj. Taskoj por la memstara lernado: tralegado de materialo, solvo de taskoj, preparo kaj prezentado de praktikaj taskoj, pretigo de finlaboraĵo ktp. La lernanto povas parte mem decidi, en kiu rapideco, sinsekvo kaj intenseco li/ŝi trastudu la enhavojn.

La reta studado estas senpaga. La partoprenantoj devas pagi kotizon nur por ĉiuj ĉeestaj sesioj kaj por la fina ekzameno.

Lernu, perfektiĝu, fariĝu specialisto!

Bonvenon al la klerigproponoj de la Esperanto-Centro Herzberg!

Kontakto, pluaj detaloj: esperanto-zentrum@web.de

Fotoj: sceno el klerigsesio en la Esperanto-Centro

RECENZOJ

Ko-diskoj Rogener PAVINSKI

3/5 estrelas

“Mirindaĵo”

Manŭel

Kanzono

10 titoloj. Memeldonita — 2013

La itala kantisto Manŭel lanĉas “Mirindaĵo”, sian trian ko-diskon. Ne juĝu per la kovrilo, kiu estas unu el la plej malbonaj de nia E-kolekto, sed aŭskultu interne, tie li sukcesis atingi pli bonan sonkvaliton ol en siaj du antaŭaj diskoj.

Enhave, “Mirindaĵo” ne novas: Esperantigitaj konataj kantoj, ĉefe italaj, sed ankaŭ el la angla — “Amovortoj Sursable” (Loveletters in the sand), kaj eĉ du brazilaj kantoj — “Akvarelo” de Toquinho kaj “La amatino de amiko mia” de Roberto Carlos. Ĉi-foje neniu originala kanto, kiel en la antaŭa disko.

La tradukojn, escepte de unu franca kanto, faris li mem. Por tiuj, mi vere ne havas iujn riproĉojn, sed mi ankaŭ ne dubas ke talenta tradukisto sukcesus pli. Rimarkeblas kelkaj ciferecaj voĉo-agordoj, sed nu... kiu ne uzas tion nuntempe? En la disko ne estas mencio pri la arta reĝisorado aŭ pri muzikistoj, plej verŝajne temas pri samplaĵoj.

Mi certe donacus “Mirindaĵo” al mia patrino, se ŝi decidus lerni Esperanton.

3/5 estrelas

“Regestilo”

Jonny M

Regeo

15 titoloj + 1 bonusa trako. Vinilkosmo — 2013

La apero de la unua disko de Jonny M, la regea kantisto el Germanio, estas festinda okazo. Ĝi helpas plenigi truon en la Esperanto-muziko, kie regeo antaŭ jaro ne havis lokon. Tiam aperis “Originoj” de Zhou-Mack Mafuila, sed “Regestilo” alportas pli modernan stilon de regeo, kun elektronikaj bazoj, dum Zhou-Mack muzikas per pli tradicia regeo.

Alia granda diferenco kuŝas en la fakto, ke Jonny M en siaj tekstoj, ĉefe prikantas la idealismon.

“Regestilo” enhavas diversajn regeo-ritmojn. La unua parto estas danciga, la dua estas iom pli malrapida, sed ĝi ĝenerale estas tre gaja albumo; kaj tiom idealisma, ke ĝi foje ŝajnas naiveca.

Kun multaj kanzonoj, kiuj tuŝas la E-movadon, ĝi estas eble la plej movada disko, kiu lastatempe aperis.

Ĝi komenciĝas per “Dankon”, kanto, kiu havas la potencon iĝi nova ŝlagro en la E-muziko. Ĝi memorigas min pri “Saluton” de Roĝer Borgês. Partoprenas la repisto Tone en “Eterna Lumo” kaj Eterne Rima en la bonega “Majstro de l’ diskej’”. Jonny M estas muzikisto, kiu vere fieras pri sia regea muzikstilo kaj vivfilozofio. Jen albumo kun bona sonkvalito, tre taŭga por festoj.

KO-DISKOJ

Karma

Jim Petit

KD 03 titoloj - 40m

Produktita de David Husser © 2014

Jim Petit estas franca muzikisto, specialisto pri sledgitaro, kiu estas aparta metodo por ludi gitaron, glitigante sur la fretoj metalan aŭ vitran objekton. Karma estas lia 3-a albumo kaj estas frukto de longa enprofundiga laboro de la sledgitaro kaj de la muziko ĝenerale.

Karma estas nekutima kaj koncepta albumo. Eblas difini lian muzikon kiel la renkontiĝon de la muzikoj de Ravi Shankar kaj de Pink Floyd tra Jim Petit kaj liaj sledgitaroj. La albumo estas ĉefe instumenta, kun malmulte da kantado, sed kiam li kantetas, li faras tion en Esperanto.

Kvankam la disko estas dividita laŭ 11 trakoj, ĝi havas nur 3 titolojn, kaj nur la dua ĉefa kanzono Sonĝoj de konĉertanta naskiĝo havas 35 minutojn da instrumenta muzikaĵo (sledgitaroj, ĥoro, simfonia orkestro, sinteziloj, perkutiloj...), en 19 movimentoj traktante lian ideon pri la naskiĝo.

Por kompreni ĝin oni devas aŭskulti plurajn fojojn por kapti ĝian esencon. Ĝi havas multe da ideologioj fone de la muziko. La muzikaĵoj de tiu nova albumo estis komponitaj el la ritmaj cikloj de la hinda klasika muziko (tâlas). Jim proponas muzikon en kiu aŭskultantoj estos en la centro de sona sento-sperto, kiel la feto en la ventro de sia patrino, tiom por la aŭskultado de ĝia interna mondo kiom por la ekstera mondo. Bona por meditado.

Sen elizi’

Ĵak Le Puil

KD 14 titoloj - 37m

Vinilkosmo © 2014

Mi bedaŭras kiam tra la jaroj muzikistoj kiel Martin Wiese kaj Kajto ŝanĝas sian stilon. Kiam ili tute ne ŝanĝas, kiel en tiu ĉi albumo de Ĵak Le Puil, tio ankaŭ ne tute plaĉas al mi. Estas malfacile kontentigi min.

Sen elizi’ sonas kiel malnova albumo. Ĝi havas ekzakte la saman stilon, kiun li prezentas ekde la 70-aj jaroj. La diferenco estas la rafinita sonregistrado, kiu eĉ iom malkongruas kun la malnoveco de la stilo. Ĵak Le Puil estis jam registrinta kvar kasedojn (en 1977, 1980, 1985 kaj 1993) kaj unu ko-diskon en 2004.

La miksado iom malneta donis al mi la impresson ke mankas perkuto al ĉiuj kantoj. La libreto prezentas ĉiujn kanzontekstojn, kiuj estas parte mokaj, parte spritaj kaj parte seriozaj. Tio iom konfuzigas min ĉe taksado de la albumo kiel unu tuto.

El la 14 titoloj, 9 estas origine komponitaj de Ĵak kun tekstoj verkitaj de aliaj konataj esperantistoj kiel Stefan Maul, Georges Lagrange, Boulton kaj de Ĵak mem. Lia voĉo ne estas vere elstara kaj la disko iom monotonas, sed troviĝas kelkaj bonaj surprizoj kiel Hejmo, de Marjorie Boulton kaj Le Puil, kaj Estis por vi nur aventuro, de Georgo Lagrange kaj Le Puil. Ankaŭ notinda estas tamen la partopreno de multaj muzikistoj, inkl. de JoMo.

Dankas mi la vivon

Manŭel - Italio

KD 10 titoloj - 41m

Produktita de Manŭel © 2014

Se vi iam jam aŭskultis iun el la tri antaŭaj albumoj de Manŭel, vi do ne havos problemon por diveni tion, kion vi trovos en ĉi-tiu kvara kodisko lia, Dankas mi la vivon. En ĝi estas nenio nova, temas pri versioj tradukitaj de malnovaj internaciaj kantoj, de la jaroj 1930-aj ĝis 1970-aj. Ĉi-foje li preferas latinamerikajn muzikaĵojn, kiuj abundas en la albumo. Neniu el la versioj tamen povas superi la originalajn kantojn.

Pri la homoj, kiuj registras la instrumentaĵojn, oni prezentas nur la nomon de la solgitaristo. Pri la ceteraj ne estas mencio, pro kio oni supozas ke temas pri komputile jam registritaj bazoj.

La sonkvalito estas eltenebla. Malgraŭ lia febla voĉo, li ne malbone kantas, kio igas ankoraŭ pli nekomprenebla la fakton ke sursceneje li tute ne kantas, kaj simple ludigas al la publiko siajn ko-diskojn dum li movas la lipojn.

Ĉi tiu KD enhavas ankaŭ instrumentaĵojn samtempigitajn kun video-tekstoj (tre amatoraj).

Tio, kune kun la teksto-kajero (kiu tamen prezentas la kantotekstojn en bone legebla maniero), onidire povas esti instruhelpilo por lingvo-progresantoj. Mi povas kompreni ke la albumo taŭgas por Esperanto-lecionoj por la tria aĝo.

**

Kavaliriko

Kapriol’! - Nederlando

KD 14 titoloj - 58m

Produktita de Kapriol’! / Vinilkosmo © 2014

Jen la grupo, kiun formis la paro, kiu eksiĝis el la frisa grupo Kajto. Marian kaj Marita ludis dum multaj jaroj en Kajto kaj post sia unua KD, Aventur’, prezentita en 2009, Kapriol’! festas sian kvinan datrevenon per ĉi tiu nova KD, Kavaliriko.

Kapriol’ denove montras ke ĝi verŝajne restis kun la plej bona parto de Kajto, ĉar dum tiu lasta lanĉis en la jaro 2011, sensalan albumon, Marian Nesse (akordiono, kanto) kaj Marita Kruijswijk (flutoj, ŝalmo, kanto), kune kun Rutger Dijkstra (baso, gitaro, violono, kanto) kaj Ad Bos (drumkesto kaj aliaj perkutiloj, klavaro, kanto) lanĉas nun tiun ĉi tre bonan albumon.

Kavaliriko estas profesia albumo el profesia grupo. Temas pri muziko tradicia jarcentaj muzikaĵoj, precipe en Nederlando kaj Frislando. Sed estas ankaŭ iuj originalaj komponaĵoj de la grupo, instrumentaj kaj kantataj. Kvankam la aŭskultado transportas nin al la mezepoka erao, la aranĝoj kaj melodioj ne estas tute malmodernaj.

La muziko de Kapriol’! estas ofte interligita kun dancoj, kaj tiun ligon kaj ethistorion de ĉiuj kantoj oni prezentas en la teksto-libreto. Mi havas nur la impreson ke la stilo ne estas tre populara, eĉ inter esperantistoj. Kompreneble... populara estas la giganta amaso de rubaĵo, kiu disaŭdiĝas en la radiostacioj tra la mondo...

**

KD 11 titoloj - 47:00 mn

Kiu semas venton...

Maragan’ - Francio

Produktita de Maragan’ / VINILKOSMO © 2014

La franca muzikgrupo Maragan’ naskiĝis en februaro 2011, okaze de balo, kaj decidis daŭrigi la aventuron. Maragan’ ludas ĉefe tradiciajn dancmuzikaĵojn, inkluzive de propraj komponaĵoj.

Verdire temas pri amatora albumo el amatora grupo kaj ili ne kaŝas tion. Ili ne estas esperantistoj, sed estis invititaj por koncerti en E-aranĝoj kaj poste decidis registri tiun diskon en la internacia helplingvo. Ili registris nur tion, kion la grupo kapablas aŭdigi sur scenejo. Do, sen kromaj instrumentoj nek elektronikaj sonoj. Sed tio ne signifas avantaĝojn...

Rezulte, la aranĝoj estas simplecaj, la registrado neniel elstara, la kantisto ne brilas kaj neniu kanto aparte allogas. Ankaŭ la teksto-libreto estas same amatorece fasonita. La grupo eĉ ne bonan foton kapablis fari por la malantaŭa kovrilo. Vinilkosmo jam havas la tradicion de multaj jaroj dediĉitaj al la Esperanto-muziko, lanĉinte multajn elstarajn diskojn. Tial ne klaras kial ĝi bezonus lanĉi diskon, nur ĉar en Esperanto.

RECENZOJ

KO-DISKOJ

Rogener Pavinski

Hiphopa Kompilo Vol. 2

Diversaj artistoj

Hiphopo

17 titoloj — Vinilkosmo 2011

Se en nia antaŭa numero (2011:3) ni asertis ke ko-diskoj pensiiĝis, tiu ĉi albumo estas la plej bona pruvo ke ili daŭre vivas kaj gravas. Tiu ĉi estas nepra disko por ĉiu esperantisto kaj se vi ne povas ŝati ĝin, konsciu ke vi apartenas al pasinteco. Mi eĉ kuraĝas diri ke ĝi estas unu el la plej gravaj albumoj de la lasta jardeko, ĉar ĝi signas la futuron kaj bele pruvas ke Esperanto estas vivanta nuntempa lingvo — oni parolas pri amo per ĝi, sed ankaŭ oni sakras!

La dua volumo de tiu Hiphopa Kompilo, samkiel la unua, lanĉita en 2009 alportas al ni diverstalentajn artistojn kaj kvankam ĝi estas pure hiphopa, ĝi estas plene ĝuebla eĉ por tiuj, kiuj ne kutimas aŭskulti tiun muzikstilon. Kun pli da kontribuo partoprenas la pioniroj en tiu muzikstilo en Esperanto: Eterne Rima, Platano kaj Pieĉjo, kiuj kune kun Tone malfermas la albumon per “Nia Hiphop”. Elstaras ankaŭ “Tritaga afero” de Dolchamar kaj impresas la buŝritmoj de Bugge Bang, kiuj servas kiel interludoj. Ne ĉiuj kontribuaĵoj tamen estas egale bonaj, sed la averaĝa rezulto tamen elstaras, precipe pro la rimarkebla talento de Eterne Rima, kiu grandparte respondecas pri la kvalito de la albumo.

La arta laboro estas neriproĉebla. Libreto entenas la tekstojn, neprajn por akompani la rapidajn rimojn kaj ritmojn kiel neniam vi antaŭe vidis. Ĝi valoras ĉiun cendon.

Revado

Rêverie

Folk-Progresiva

20 titoloj — DownBridge/Vinilkosmo 2011

Jen albumo kiu meritas atenton. Unue ĉar temas muzikgrupo, kiu faras specon de muziko, kiu trovas similecon en neniu alia grupo en Esperantio. Fakte eble nur Kaj Tiel Plu povas iom simili al la folklora trajto de Rêverie, sed la Itala muzikgrupo aldonas al la folkloro ankaŭ progresivajn elementojn. La dua atentinda afero estas ke ĉi albumo estas duobla. En ĝi estas 2 Ko-diskoj - unu enhavas 10 titolojn kantitajn en Esperanto, kaj la alia la samajn titolojn en la itala lingvo.

La inspiro de Rêverie, kreita en 1996, venas el la muzik-tradicioj renesenca kaj baroka, sed la miksiĝo de tradiciaj kaj modernaj sonoroj rezultigas propran stilon. Abundas flutoj, perkutiloj, sed ankaŭ elektra gitaro kaj elektronikaj efektoj. Kelkaj kantoj estas tre trankvilaj kun etoso de nova erao, aliaj estas pli intensaj kun pli da perkuto kaj malkonstanta ritmeco. Malgraŭ la bonkvalita kaj profesia registrado, ŝajnas al mi ke en tiaspeca progresiva muziko mankas pli allogaj refrenoj. Aŭskulteblas ke ĉiuj muzikistoj estas tre talentaj, tamen la ĉiam akuta voĉo de la kantistino Fanny Fortunati fojfoje lacigas la orelojn, ĉar ĝi iom laŭtas kompare kun la fono.

La libreto estas belega kaj entenas la kanzontekstojn en Esperanto, itala kaj en la angla. Sendube bonega reklamo por Esperanto.

Brassens Plu

Jacques Yvart

Kanzono

13 titoloj — Vinilkosmo 2011

Jen la franca bardo Jacques Yvart lanĉas sian 29an albumon, la 3an en Esperanto. Samkiel en sia unua albumo aperinta en 1998, li denove omaĝas al Georges Brassens, fama franca komponisto kaj kantisto, kiu vendis pli ol 20 milionojn da albumoj inter 1953 kaj 1981.

El la 13 titoloj de “Brassens Plu” ses jam aperis en “Jacques Ivart kantas Georges Brassens” kaj estis reregistritaj por tiu nova albumo, dum sep temas pri novaj kanzonoj. Mi ne komprenas la kialon pro kiu li reregistris la ses jam aperintajn kantojn ĉar ne estis ia ŝanĝo en la muzikaj aranĝoj, krom ke miaopinie tiuj registraĵoj estas pli bonaj.

La stilo samas - basa voĉo de Jacques regas kaj estras la simplajn aranĝojn. Akustika gitaro kaj baso, piano kaj akordiono estas la nuraj instrumentoj. Foje sentiĝas ke la tuto estis registrado de iu intima viva prezento, pro manko de postaj prilaboroj - espereble tiu rezulto estis ĝuste la celita. Malgraŭ la malbela kovrilo, la libreto estas bone aranĝita kaj entenas belajn kunajn fotojn de Yvart kaj Brassens. La KD entenas la instrumentajn titolojn laŭ mp3-formato kaj ankaŭ muzikvideon filmitan dum la registrado de la voĉoj.

Duonvoĉe... tutkore

Manŭel

Populara

10 titoloj — Memproduktita 2011

Manŭel (Rovere Emanuele) estas italo, emerita elektroteknika inĝeniero, kiu em la junaĝo partoprenis en muzikgrupoj kaj eĉ verkis kantojn en sia gepatra lingvo, la friula — el la nordoriento de Italio. Li memlernis muzikon kaj agadis en la Esperanto-movado ĝis laboro kaj operacio de voĉkordoj devigis lin forlasi Esperanton kaj muzikon.

Pasintjare li decidis reveni al Esperanto kaj muziko, kaj la rezulto estas tiu ĉi bele produktita albumo. Konsistante el konataj kantoj de li mem esperantigitaj el la itala kaj la angla, la albumo — kvankam iom kliŝa — estas agrabla. Li mem asertas ke li estas amatora muzikisto kaj ke lia voĉo nuntempe estas nur pala ombro de tiu, kiu iam estis. Se tio ne vere rimarkindas - nur fojfoje ĝi estas mallaŭta rilate al la fono - la kvalito de la albumo preskaŭ samnivelas kaj eĉ superas kelkajn “profesiajn” ko-diskojn, malgraŭ la tre simpla libreta enpaĝigo..

La aranĝoj estas popularaj kaj tradiciaj, en perfekta “malmojosa” stilo, sed bone plenumitaj kaj registritaj. Se vi ŝatas trankvilan kaj ordinaran muzikon la disko plaĉos al vi. Rimarkindas ke la profitoj de la vendoj de la albumo estas donacitaj al la senprofitcela organizo “Evidente”, kiu zorgas blindulojn kaj interalie provizas lernejojn por malriĉaj kaj blindaj infanoj.

Okcitanas

jOmO

12 titoloj — 33m

Vinilkosmo - 2016

La recepto jam estas konata: Traduki regionajn folklorajn kantojn en Esperanton. Tion jam faris pluraj artistoj, eble la plej konataj estas la KKK-triopo (Kajto, Kaj Tiel Plu kaj Kapriol’). Nun la tradicio reiras du literojn (J<Ĵ<K) al J de Jomo.

Por tiu ĉi albumo la eldonejo Vinilkosmo lanĉis kun sukceso antaŭmendan kampanjon por aperigi ĝin sur fizika disko. Jomo invitis la grupon Brankabodegaires (Bodegistoj), kun kiuj li ludas surstrate en la diversaj karnavalaj, patronaj festoj kaj paradmarŝoj de la regiono. Ilia repertuaro prenas siajn radikojn en la tradiciaj okcitanaj kanzonoj.

La ĉefa instrumento de la bando estas la bodego, sakŝalmo el haŭto de kaprino. Preskaŭ malaperinta post la unua mondmilito, ĝi renaskiĝis dum la jaroj 1970 dank’ al kelkaj pasiuloj.

La tekstoj de la albumo prezentas diversajn aspektojn de la kulturo de Okcitanio. Atenton kaptas la kanto La Marioto, kiu rakontas pri edzino, kiu havas kroman rilaton kaŝe de la edzo, avertita pri tio de la najbaro.

En kelkaj kantoj kantas ne Jomo, sed Rita Macedo, versaĵne unu el la Bodegistoj. Bedaŭrinde la mikso estas iom prova kaj oni donis tiom da reliefigo al la sono de la sakŝalmo, ke ili estas pli laŭtaj ol la voĉoj mem. Ŝajne tio estis ĝuste la intenco, sed laŭ mi la sakŝalmoj povus esti la spico kaj ne la ĉefa ingredienco en tiu plado. Ĉu vi plenĝuos aŭ ne, tio dependos de viaj gusto kaj apetito!

R.P

Estu Komitatano B de TEJO!

Centra Oficejo

Revenis la tempo por kandidatiĝi kiel Komitatano B de TEJO por la mandato 2018-2020. La elektotoj oficos ĝis majo 2020. Komitatanoj B reprezentas individuajn membrojn de nia organizo en la supera instanco de TEJO: la Komitato.

Ĉiu individua membro de TEJO rajtas elekti sian reprezentanton en la TEJO-Komitato kaj ĉiu individua membro de TEJO rajtas ankaŭ kandidatiĝi kiel Komitatano B kaj tiel rekte kundecidi en la Komitato pri gravaj okazaĵoj en la organizo. Ĉi-foje oni rajtas elekti maksimume tri Komitatanojn B, kiuj aldoniĝos al la du jam elektitaj kandidatoj dum 2018, do unu por ĉiu komencita cento da individuaj membroj.

Por partopreni la Komitaton estas bonvenaj aktivuloj de Landaj Sekcioj aŭ lokaj grupoj, kiuj per sia laboro pretas kontribui al la funkciado kaj evoluo de la organizo. Por ke via kandidatiĝo estu valida, bonvolu sendi, retpoŝte aŭ paperpoŝte, al la Centra Oficejo kaj al la Ĝenerala Sekretario de TEJO, la jenajn informojn:

Ne forgesu subskribi vian kandidatiĝon, se ĝi estas paperpoŝta, kaj memoru ke sen iu el la menciitaj eroj via kandidatiĝo ne estos valida! Via kandidatiĝletero devas alveni plej laste la 21-an de februaro 2019. Uzu la jenajn adresojn:

Por pliaj informoj, legu la reglamenton ĉe la paĝo de TEJO.

FACILA

Kompatinda besto

Honoré SEBUHORO — Ugando

En la tramo videblas multaj gemaljunuloj, ĉar ili ne plu havas aŭtomobilon kaj marŝas malfacile. Iam, maljuna virino, portante dikan sakon, kiu pendas sur ŝia ŝultro, en-trami-ĝas por iri al la placo Katemba. Ŝi havas malgajan mienon, vere malgajan.

Iu homo observas ŝin kaj al-proksim-iĝas iom post iome. Kiam la tramo haltas, li ekkaptas la sakon de la sinjorino, elsaltas el la tramo kaj forkuras. Neniu povas kapti la ŝteliston: li kuras tro rapide. La vojaĝantoj sin turnas al la majunulino por konsoli ŝin. Sed... ŝi ekridegas, ŝi ridas kaj ridadas! Ŝi ne povas ĉesigi la ridadon!

La homoj kredas, ke temas pri nervo-krizo. Sed ne, nenio grava. Ne estas nervo-krizo! Post kelkaj minutoj la sinjorino kvietiĝas kaj klarigas: “Vi ne komprenas! Mi estis iranta al mia ĝardeno kaj en mia sako estis mia mortinta kato — mi estis enterigonta ĝin. Kompatinda besto!”

*Vera anekdoto okazinta en Murambi, mia kvartalo.

Gloso

tramo: eta vagonaro-veturilo ŝultro: unu el la du partoj de la homa korpo inter la kolo kaj la supro de la brako placo: libera spaco aŭ loko nervo-krizo: subita malpacienco

ĈEFARTIKOLO

Konataj veganoj

Jonas MARX — Germanio

Ĉi tiu listo montras Esperantajn kaj ne-esperantajn veganojn el diversaj landoj kaj kun diversaj profesioj. Ĝi ne estas strikta, kelkaj el la homoj deklaris ke ekzistas esceptoj, sed la plej grandan parton de la tempo ili ja manĝas vegane.

Pamela Anderson

La kanada aktorino kaj manekeno estas vegano ekde sia juneco kaj membras ĉe PETA*. Ŝi partoprenis diversajn kampanjojn por bestaj rajtoj.

Peter Baláž

La Esperantisto de la jaro 2012 estas kunordiganto de la organizo E@I kaj kunorganizas la SES (Someran Esperantosemajnon). Li multe varbas por vegana vivstilo en la movado, ekzemple dum SES oni ricevis veganan manĝaĵon pli malmultkoste ol viandmanĝaĵojn.

Capleton

Clifton George Bailey, konata kiel jamaika regeartisto Capleton, asertis ke pro religiaj kaŭzoj li nek manĝas viandon nek iun alian devenaĵon de bestoj.

Al Gore

La usona politikisto veganiĝis en 2013. Li komentis tiun paŝon per la konekto inter la kreskanta viandmanĝado kaj tutmondaj problemoj, interalie la akvokonsumado de viandoproduktado.

Thích Nhất Hạnh

Kiel budhano, vivi vegane aŭ almenaŭ vegetare estas komprenebla decido. Krome, Hạnh batalas por renovigebla energio, recikligo kaj ŝparema konsumado.

Jean-Marc Leclercq (JoMo)

La fama muzikisto esperantistiĝis en 1988, veganiĝis pli-malpli kvin jarojn antaŭe kaj per sia kantrepertuaro de dudek du lingvoj eniris la Guiness-libron pri rekordoj.

Jonas Marx (Jonny M)

Marx estas juna Esperantomuzikisto kaj estas vegano ekde tri jaroj. Ĉi-jare li ricevis honorigon de UEA pri elstara arta agado kaj unu el la kantoj de lia lasta albumo parolas pri veganismo.

Sinéad O’Connor

O’Connor estas irlanda kantistino, kiu iĝis konata per la kanto Nothing compares to you (Nenio kompareblas kun vi). Ŝi komencis per irlandaj baladoj kaj ekde kelkaj jaroj produktas regemuzikon.

Paul Watson

La kanada aktivisto trapasis la oceanojn kun la NRO Sea Shepherd [Mara paŝtisto] kaj batalis por rajtoj de la marbestoj. Plue, li antaŭenigas veganismon kaj biocentran vivstilon. Pro sia agado li ricevis la Jules Verne-premion.

Bertilo Wennergren

La sveda gramatikisto lernis Esperanton en 1980, membris en la rokbandoj Amplifiki kaj Persone kaj estas la aŭtoro de la Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko, mallonge PMEG. Pro siaj grandaj laboroj li iĝis Esperantisto de la jaro 2006. Du jarojn poste, li veganiĝis.

*PETA: People for the Ethical Treatment of Animals [Personoj por la Etika Traktado de Bestoj]

Konktakto enketis: Kiu estis la lasta fizika Ko-disko, kiun vi aĉetis? Kiam?

@FelipeQueirozBR

“La Porkoj” (KD-nomo: “Ŝako”), okaze de la Brazila Kongreso de Esperanto en Maceió-AL, 2004. Post tio, nur MP3 aŭdiĝis.

@paarne

Max Raabe & Palast Orchester: Heute Nacht oder nie. Kiel donacon, en januaro.

@FechjoCesarano

Mi daŭre aĉetadas la KD-ojn. La plej laste aĉetitaj estas la albumoj de la finna grupo Turisas. Antaŭ 2-3 monatoj.

#Suzanne Bolduc

Hieraŭ, mi vizitis du fizikajn brokantejoj kaj aĉetis tri fizikajn KD-ojn! Du KD-ojn de Omara Portuondo, kaj unu de tradicia muziko el Danio... kvazaŭ retrorigarde al la havana UK, kaj anticipe al la kopenhaga UK.

#Martin Wiese

Let England shake de PJ Harvey, antaŭ eble du monatoj.

#Manuela Ronco

“Brokantaĵoj” de Esperanto Desperado, en la libroservo de la pasinta PSKK

#Sergey Tyrin

Mi ne memoras... ;-)

KONTAKTEK

Novaĵoj el la teknologia mondo

La plej ekskluziva retejo

Principe Interreto estas malferma loko, kiu ebligas aliron en ĉiuj momentoj de ĉiuj al ĉio. Kiu estus do la celo de retejo, kiu funkcias ĝuste laŭ la inversa direkto? Tiel funckias MostExclusiveWebsite.com, retejo, kiu estas alirebla al nur unu persono laŭvice.

Estas grandega vico de homoj, kiuj atendas la ŝancon vidi tion, kio troviĝas en tiu retejo, sed pluraj el ili kapitulacas meze de la vojo aŭ maltrafas la ŝancon pro hazarda fermo de la navigilo, pro ĝia refreŝigo aŭ simple ĉar ili forgesas la ĝustan momenton — ĉar la vizitantoj rajtas viziti ĝin dum nur 60 sekundoj. Kion vi vidos en tiu minuto? Por malkovri vi devas eniri la vicon.

Malmultkosta laboratoria hamburgero

En 2013, la nederlanda scienca esploristo Mark Post disvolvis hamburgeron faritan el viando kreskigita en laboratorio. Uzinte 20 mil striojn el muskola histo, la hamburgero kostis tiam ĉirkaŭ US$ 325 mil por esti kreita. Nun, 2 jarojn poste, la kosto falis ĝis US$11 unuope kaj tio povos helpi popularigi ĝin.

Pluraj strioj estas kunigataj por formi la hamburgeron, kiu — laŭ tiuj, kiuj gustumis — ne estas tiom bongusta kiom la originala, sed ne estas taksata kiel malbongusta. Malgraŭ la falo de la kostoj, la esploristo kredas ke ankoraŭ necesos inter 20 kaj 30 jaroj ĝis la manĝaĵo komerceblos.

Profunda Reto

Ross Ulbricht, konata per sia kromnomo Dread Pirate Roberts (Timiga Pirato Roberts), pasigos la reston de sia tuta vivo en prizono. Li kreis kaj tenis inter la jaroj 2011 kaj 2013 la ĉefan retejon por drogo-vendado en la sekreta kaj anonima Profunda Reto (Deep Web).

Dum la juĝado, kiu difinis lian punon, Ross — nun 31-jara — petis pli mildan punon asertante ke li pentas pro siaj agoj. Li ankaŭ estis kondamnita pro mono-lavado, vendfaciligo de falsaj identigiloj kaj kodrompistaj iloj.

Fizika x Bita Muziko

En 2014, por la unua fojo, la tumondaj vendoj de cifereca muziko donis pli da profito ol la vendo de fizikaj albumoj. Raporto de la Internacia Federacio de la Diskoeldoneja Industrio montris ke kvankam ambaŭ formatoj havis la samajn 46% de la vendoj, la profito kun la bita formato estis iom pli granda — US$ 6,85 milionoj kontraŭ US$ 6,82 milionoj.

La regiono kie okazis pli granda kresko estis Latinameriko, kiu ŝajne ekkreas nun la kutimon pagi por aŭskulti muzikon enrete. Furoras nun la elsendfluaj servoj, kies pagataj abonoj kreskis je 39%. Mondskale estas 1,57 milionoj da personoj, kiuj aŭskultas muzikon elsendflue, el kiuj 41 miloj pagas por tio.

KONTAKTEK

speciale pri sano

Junulino sukcesis tra tribunalo la rajton havi sian korpon frostigitan

14-aĝa brita junulino, kiu antaŭsciis pri sia morto pro rara tipo de kancero kaj volis esti frostigita por ricevi kuracadon en estonteco, venkis leĝan batalon en Britio. Ŝi mortis en oktobro 2016 kaj ne havis sian identecon disvastigita. Ŝi ricevis apogon de la patrino, sed ne de la patro kaj tial la afero iĝis proceso, en kiu la juĝisto fine decidis ke la patrino havis la rajton decidi pri tio, kio okazos al la korpo. Tiel, ĝi estis portita al Usono, kie ĝi estis frostigita.

Kriogeniko estas proceduro frostigi kaj konservi kadavron kun la espero ke estontece estos malkrovitaj manieroj revivigi kaj kuraci ĝin. Ĝis nun, oni kalkulas ke ĉirkaŭ 100 personoj jam estis submetitaj al tiu proceduro kaj atendas reviviĝon en la futuro. La knabino verkis leteron al la juĝisto klarigante ke ŝi volis “plu vivi” kaj ne volis “resti sub la grundo”. Por Simon Woods, fakulo pri kuracista etiko de la Universitato de NewCastle, la ideo frostigi korpon por iam revivigi ĝin estas “scienc-fikcio”. “La morto estas senrevena”, asertas li.

Adoleskantoj kreas malpli kostan version de medikamento, kiun fabrikanto plialtigis je 5 000%

En aŭgusto 2015, la usona farmako-kompanjo Turing Pharmaceuticals plialtigis je 5 000% la prezon de la kuracilo Darapim, kiu estas uzata de tiuj, kun malfortaj imuna sistemo. Tiam la plialtigo iris de US$ 13,50 al US$ 750 por ĉiu pilolo de Darapim. Laŭ la ĉefo de la kompanjo, la plialtigon pravigus la fakto ke ĝi estis tre faka produkto kun malgranda profito.

Fine de 2016, grupo de adoleskantoj pruvis ke la entrepreno ne estis tre honesta pri tio. La studentoj, ĉiuj 17-jaraj, sukcesis sintezi 3,7 gramojn de la ĉefa elemento en Darapim (pirimetamino) je la kosto de U$20, kiel parto de lerneja laboratoria esploro, kiu daŭris unu jaron en Sidnejo, Aŭstralio. En Usono, la sama kvanto kostus pli ol US$ 110 milojn.

“Se la studentoj sukcesis sintezi la substancon je tiom malalta kosto, ne estas pravigo por postuli tiom da mono por la medikamento”, diras Alice Williamson, kemiisto de la Universitato de Sidnejo, kiu gvidis la laboron de la studentoj. La usona entreprenisto tamen prifajfis la rezultojn. “Mi devus utiligi lernejojn por fari miajn medikamentojn” skribis li en sia Twitter-profilo.

Superbakterio rezistanta al 26 antibiotikoj mortigas virinon en Usono

70-jara virino mortis en Usono viktime de superbakterio. La kuracistoj intencis uzi 26 antibiotikojn en la kuracado, sed neniu el la alternativoj kapablis venki ĝin. La afero okazis septembre 2016 en la urbo Reno, en la provinco Nevada. “La bakterio estis testita kontraŭ ĉio, kio disponeblis en Usono kaj nenio montriĝis efika”, diris d-ro Alexander Kallen, membro de la Centro por Kontrolo kaj Malsano-Prevento, federacia organo en Usono.

“Mi kredas ke tio estas antaŭsigno de malbona futuro” diris d-ro James Johnson, infektologia instruisto en la Universitato de Minnesota. La atendoj de la kuracistoj kaj fakuloj estas ke similaj okazaĵoj iĝos pli kaj pli oftaj. Esploristoj asertas ke la kuracado apogadas sin sur pli novaj antibiotikoj sed estas klare ke la bakterioj povas krei eltenemon pli rapide ol oni kreas novajn antibiotikojn.

La nekrebela historio de amputito, kiu konstruis protezojn kun forĵetaĵoj.

Post grava elektra akcidento, la 48-jara brazilano José Arivelton Ribeiro, perdis sian kompromititan dekstran brakon per amputo. Li naskiĝis surda kaj ne lernis paroli. Sed tiu tragedio rezultiĝis je bela rakonto pri sindediĉo. Post unu monata laboro en simpla hejma oficejo, li konstruis por si mem protezon per malnovaj forĵetitaj pecoj kaj hejma aparatoj. La inspiro venis el videoj en Interreto kaj ĝi kostis iom pli US$110, 20-oble malpli ol similaj troveblaj en la merkato.

Poste, li decidis krei elektran protezon, en kiu la movoj de la fingroj estas funkciigitaj per baterio, laŭ ordonoj de la alia mano aŭ per per elektrodoj, kiu kaptas la nervajn impulsojn de la regiono amputita. La inventisto legis pri tio en Interreto kaj post 8 monatoj, la protezo, multe pli moderna ol la unua, estis preta. La materialo uzata estis ankoraŭ pli simpla. En la brako estas koktela glaso, tubo el fajro-estingilo kaj pecoj el kaseroloj. La fingroj estas el biciklaj ĉenoj. Nun Arivelton laboras por konstrui malpli pezan protezon, similan al la dua. Ambaŭ kostos ĉirkaŭ 15-oble malpli ol ordinaraj protezoj. Por fabriki ilin Ari uzas sian malgrandan pension.

La historio tuŝis la posedanton de protezo-entrepreno en San-Paŭlo, kiu donacis al li du elektrajn protezojn kaj monon por daŭre investi en siaj inventaĵoj. Malgraŭ la donacoj, li ofte ankoraŭ uzas siajn proprajn kreitaĵojn, ĉar la ricevitaj protezoj ne havas flekseblon ĉe la pojno — funkcio, kiu troviĝas en siaj propraj protezoj. Ari estis prezentita ankaŭ al la posedantoj de alia protezo-entrepreno en Fortalezo, Cearao, kie li loĝas. Ili estis imprese mirigitaj de la kreitaĵoj. “Mi atendis ion multe pli simplan. Nekredeblas ke tio estis farita en hejma oficejo”, diris Roberto, unu el la posedantoj, kiu estas fizioterapiisto kaj protezisto.

Ĉiuj protezoj venditaj en Brazilo estas importitaj kaj adaptitaj laŭ la bezono de la paciento. Tial Roberto garantias: tio, kion Ari kreadas en sia hejmo estas avangardo en la lando. “Li estas geniulo”.

KontakTEK

Novaĵoj el la teknologia mondo!

Ĉinio punos malaltpoentajn homojn per sistemo simila al tiu de Black Mirror

En la epizodo Nosedive, la unua el la tria sezono de la sciencfikcia televidserio Black Mirror, personaj taksoj fariĝas poentoj, kiuj difinas la rajtojn de la personoj. Tio povas iĝi realo tuje.

Ekde majo, Ĉinio planas ekfunkciigi sistemon nomatan Socikredita Sistemo, enretan datumbazon, kiu poentas ĉiujn civitanojn surbaze de iliaj agado kaj historio, ĉu publika aŭ privata. Informoj, kiel krimaj okazaĵoj kaj ŝuldoj influas la kalkulon por la poentoj, sed ne nur tio. Ĉio, kion oni aĉetas en virtualaj retejoj aŭ skribas en sociaj retoj, eĉ la kontaktoj estos analizataj de la sistemo.

Homoj kun malaltaj poentoj povas esti punataj kaj povas esti eĉ forbaritaj en trajnoj kaj aviadiloj. La partopreno ĝis nun estas volontula, sed por altiri partoprenantojn, dum malaltaj poentoj estos punataj, la altrangaj poentuloj ricevos rekompencojn.

Saĝa laŭtparolilo alvokas policon kaj savas la vivon de virino en Usono

Malgraŭ ke multaj pensas ke la saĝaj laŭtparoliloj, kiel tiuj de Google Home kaj Amazon Echo, estas nenecesaj luksaĵoj, unu el tiuj aparatoj eble savis la vivon de virino en Nova Meksiko, Usono, kiam ĝi vokis la policon dum hejmperforta okazaĵo.

Jes, ŝajnas ke unu el tiuj aparatoj malpermesis ke Eduardo Barros, profesia dommastro, mortigu sian koramikinon antaŭ ŝia du-jara filino. Ili zorgis pri iu specifa domo, kiam meze de diskuto, Eduardo perdis la sinregon kaj minacis ŝin per pafilo. En iu momento, li demandis ĉu ŝi estis telefoninta al la ŝerifo. La laŭtparolilo de la posedantoj de la hejmo interpretis tion kiel ordonon kaj vokis la policon, kiu aŭskultis la murdminacojn.

La polico alvenis kaj sukcesis savi la virinon kaj la infanon. La viro, kiu ankoraŭ rezistis kontraŭ la aresto, nur kapitulacis post alveno de SWAT-teamo (specialigita armita polico).

Pilolo kun spurebleco estas aprobita en Usono

Unuafoje en la historio “cifereca pilolo” estis aprobita por komercado. Ĝi estas drogo, kiu enhavas spureblan blaton (integran cirkviton). Temas pri medikamento uzata por kontraŭbatali dupolusan perturbon, skizofrenion kaj severan depresion.

La digestebla sensilo konsistas el kupro, magnezio kaj silicio, do sekuraj por ingesto. Ĝi kapablas informi la kuraciston pri la dato kaj horo, kiam la paciento englutis ĝin. La paciento devas uzi adheran sensilon sur la brusto, kiu ricevas la signalon de la pilolo kaj sendas al saĝtelefono de la paciento, kiu per aplikaĵo fine informas la kuraciston kaj eblajn pliajn 4 personojn, ekzemple familianojn.

La celo estas helpi homojn, kiuj forgesas preni la medikamentojn en la ĝustaj horoj kaj sekvi la kuracistan preskribon.

Poŝtelefonoj frue influas la dormon, hormonojn kaj la infanan disvolviĝon

Infanoj, kiuj havas aliron al elektronikaĵoj, kiel ŝaĝtelefonoj kaj tabulkomputiloj, emas al disvolvo de pluraj kondutaj perturboj kaj sanproblemoj.

Esploro en la londona King’s College, kunigis datumojn el pli ol 120 mil infanoj kaj adoleskantoj el diversaj landoj kaj konfirmis la negativajn efikojn el la uzo de tiuj elektronikaĵoj en ripozaj periodoj. La ĉefaj estis malbona dormo-kvalito kaj la infana deprimo.

Ne nur esploristojn kaj gepatrojn konsternas la temo. Lastatempe, du grandaj investo-grupoj kun paperoj en Apple petis, en aperta letero, ke la entrepreno disvolvigu programojn, kiuj limigu la uzon de saĝtelefonoj fare de infanoj.

“Tiaj esploroj emfazas tion, kion la sencohavaj personoj jam sciis. La eletronikaĵoj povas trankviligi la infanojn dum eta tempo, sed mez- kaj longtempe, ili damaĝas la sanon”, komentas Leonardo Goulart, specialisto pri dormo-perturboj en Hospitalo Albert Einstein en San-Paŭlo, Brazilo.

La esploro asertas ke dormo-perturboj en infanaĝo estas konataj kiel kaŭzo de damaĝoj al la mensa kaj al la fizika sano. Ili ankaŭ rilatas al trodikeco, malforta imuna sistemo, atrofiita kreskado kaj mensaj malsanoj kiel depresio kaj sinmortigemo.

KONTAKTEK

La novaĵoj el la Teknologia Mondo.

Apoganto perdis multkostan bileton kiam li montris ĝin per Instagram

Tiel okazis al fervorulo de Red Sox, teamo de bazpilkado de Bostono, Usono: montrante la bileton kun privilegia sidloko tra la socia reto, li simple donis valorajn informojn al ciberkrimuloj pro tio ke en la foto aperis ĝia Rapidresponda Kodo (QR-code). La problemo estis malkovrita nur kiam li alvenis al la stadiono.

La lerneja instruisto Robbie Johnson, 28-jara, elspezis 650 dolarojn por ĝi, kaj alveninte ĉe la enirmaŝinoj, li trovis ke lia bileto estas senutila. Lia sidloko estis ŝtelita de iu, kiu povis reprodukti la RR-kodon. Kiam ili estis informitaj pri la incidento, policistoj eĉ provis trovi la krimulon en la sidloko markita en la bileto. Sed tiu, kiu faris ĝin, estis sufiĉe inteligenta por gliti sur alian sidlokon.

Viro insistas pri eksedziĝo post trovado de perfido tra Google Street View

Antaŭ nelonge, peruano, kiu ne malkaŝis sian nomon, serĉis pli facilan vojon al la Ponto dos Suspiros, en la ĉefurbo Lima, kiam li rekonis sian edzinon en romantika momento kun alia viro. Eĉ se Google forigas la vizaĝojn de homoj, tiel ke ili ne estu identigataj, la perfidita edzo rekonis la virinon pro ŝiaj vestoj kaj hararo.

Por pli malbonigi la aferon, la perfido eĉ ne estis nuna: la bildoj de la regiono, en kiu lokiĝas la ponto, estis faritaj en 2013. Kiel multaj pasiaj paroj serĉas la regionon por amindumi, la virino ne havis manieron nei, ke estis ŝi. Tiam la paro trairis krizon kaj vivis aparte, kvankam ili estis laŭleĝe gedziĝintaj. La malkovro tamen estis turnopunkto por la viro peti eksedziĝon.

La timiga roboto-infano, kiu sangas, krias kaj simulas doloron

Li ne nur aspektas kiel infano, sed ankaŭ kondutas kiel unu. Sed ĝi ne estas vivanta estaĵo. La Pediatria Halo (Pediatric Hall) estas la nomo de roboto, kiu portas realecon en medicino al alia nivelo. La roboto estis disvolvita por pediatriaj studentoj kaj profesiaj kuracistoj por praktiki diversajn specojn de proceduroj. Ĝia aspekto, ankaŭ tre realeca, povas kaŭzi maltrankvilon en iuj homoj.

La kuracistoj povas uzi verajn aparatojn por monitori glukozemion, korbatojn kaj eĉ revivigi la roboton en kazo de vivkrizo. Eblas ankaŭ tubi, elpreni sangon kaj eĉ kunkudri la robotan infanon. Li kapablas simuli homajn emociojn kiel timo, surprizo, kolero, maltrankvilo, angoro kaj precipe doloro — kun la povo plori kaj krii. Ĉiuj esprimoj kaj movadoj de la Pediatria Halo estis kreitaj per programaro kun “avangardaj algoritmoj”.

KONTAKTEK

La novaĵoj el la teknologia mondo

Postmortaj retaj profiloj

Nova opcio de la socia reto Facebook permesos al la uzanto elekti fidindan kontakton, kiu povas zorgi pri onsia profilo en la retejo post la morto. La persono elektita por la tasko povos ekzemple publikigi iun adiaŭan mesaĝon aŭ informojn pri la funebra cereimonio, ekz.

La novaĵo estas respondo al la multaj petoj, kiujn la socia retejo ricevas el la familioj kaj amikoj de forpasintaj homoj kiuj lasas la kontojn senutilaj. Nuntempe okazas la frostigo aŭ nuligo de la konto. La sama servo en alia reta giganto, Google, jam ekzistas.

Infanoj kaj radiado

Nova esploro montras ke la potenciala danĝero rilate al la eksponado al mikroondaj radiadoj (MOR) estas pli granda por infanoj.

La scienca esploro konkludis ke ekzistas risko pri biologia kaj neŭra damaĝo rezulte de mikroondaj radiadoj eligaitaj de senkablaj ekipaĵoj. Ĝi montras ke la cerba histo de infanoj absorbas 2 fojon duoble pli da MOR ol adoltoj, kaj aliaj studoj raportis ke la medolo de infanoj sorbas 10 fojojndekoble pli da MOR ol tiu de plenkreskuloj.

Pensu dufoje antaŭ ol doni vian poŝtelefonojn poral infanoj por ludi.

Teknologio kontraŭ konspiracio

Multaj konspiraj teorioj jam aperis pri la unua alveno de la homoj al la luno en 1969. Oni asertas ke la fotoj kaj videoj estis faritaj ene de studioj, ĉefe pro la malkongrueco inter lumo kaj ombro i.a. en foto de la kosmoŝipisto Buzz Aldrin.

Nun, la video-karta fabrikisto NVIDIA prezentis en sia retejo animacion, kiu teorie pruvas ke la “granda salto por la homaro” vere okazis. Laŭ la specialistoj de la kompanio, la nova teknologio ebligas ĝustan simuladon de la luna medio kaj montris ke la eroj de la luna polvo reflektis la lumon de la suno kaj lumigis Aldrin.

Malkovru la pensojn de via kato

Ĉu vi jam deziris babili kun via hejmbesto samkiel okazas en fanstastaj kaj komediaj filmoj?

Ili komuinikiĝas kun ni per bojadoj, miaŭoj, pepoj. La ilo Meowlingual promesas revolucii tian komunikadon. Ĝi taksas la mienon de katoj laŭ ses malsamaj humoroj kaj povas traduki tion per 200 vortojn laŭ la tonoj de la miaŭoj. La ilo ankoraŭkrome rekonas 21 emociojn laŭ la movoj kaj sinteno de la kato.

Ĝi kostas US$ 170 kaj estas vendadta en Japanio. Ankaŭ eEkzistas ankaŭ Bowlingual, tradukilo por kompreni la hundojn.

Barato postulos “panikbutonon” en novaj poŝtelefonoj

La Barata registaro anoncis ke ĝi postulos de ĉiuj poŝtelefonaj fabrikantoj, kiuj vendas en la lando, ke ili instalu panikbutonon en siaj aparatoj. La celo de la entrepreno, kiu validos venontjare, estas pligrandigi la sekurecon de la virinoj.

Laŭ la decido, ne temas nur pri aldono de virtuala butono en la sistemo, sed fizika butono, kiu ebligos al la uzantoj urĝe sendi helpo-peton. Kiam ĝi estos premata, averto sendiĝos al la plej proksima policejo, surbaze de la lokiĝo de la poŝtelefono. Interesa ideo, sed ĉu funkcios?

Projekto prezentas aviadilon, kiu dispartiĝas en akcidentoj

La ukraina inĝeniero Tatarenko Vladimir prezentis projekton pri aviadilo, kiu dispartiĝas je du okaze de akcidentoj. Laŭ la inventisto, la projekto povus savi centojn da vivoj. Okaze de akcidento la aviadilo apartigus la pasaĝeran kajuton disde la cetero de la aviadilo. Tiu tubo estus liberigita kaj sekure surter- aŭ surmar-iĝus helpe de paraŝutoj kaj suba ŝveliĝa surfaco, kiu mildigus la baton. La malbona flanko estas ke la projekto ne antaŭvidas savon por la pilotoj.

Tajpi malĝustan retejo-adreson povas instali viruson en via komputilo

Simpla tajperaro sufiĉas por kondamni vian komputilon per la virusoj, kiuj svarmas tra Interreto. Kibernetikaj krimuloj ekuzas mison ordinaran al ĉiuj retuzantoj tra la mondo — forgesi tajpi la literon “C” en la adresoj finiĝantajn per “.com” - por instali viruson en iliaj komputilon.

La trompo estis malkovrita per la retejo Endgame. Unu el ĝiaj legantoj provis aliri al Netflix sed anstataŭ “netflix.com”, li tajpis “netflix.om” kaj enter. Li venis al iu retejo, kiu avertis pri la instaliĝo de supozita kromprograma aktualiĝo por Flash. Misaj adresoj kiel tiu de la ekzemplo kaj aliaj popularaj adresoj estas registrataj de krimuloj. La navigilo povas bari la eniron se ĝi detektas danĝeron, sed ne ĉiam povas funkcii, do estu atenta!

La plej multekosta materialo de la mondo kostas US$ 145 milionojn — por ĉiu gramo.

Se vi hazarde gajnis (kelkfoje) loterion kaj ne scias kiel elspezi vian monon, ni prezentas al vi du vortojn, kiuj povas malaperigi tiun monon per unu sola aĉeto: Endohedrala (endohedral) Fulereno.

La plej multekosta materialo de la mondo kostas US$145 milionoj por ĉiu gramo. La prezo estis anoncita per Designer Carbon Materials, entrepreno, kiu kreiĝis en la universitato de Oxford pasintjare. Eĉ kun la enorma kosto, la fulereno povas ŝanĝi la mondon.

Atomhorloĝoj, ekzemple, anstataŭ okupi ĉambron, povus esti inkluzivigitaj en integraj cirkvitoj de poŝtelefonoj. Per tioma precizeco je portebla grando, diversaj industrioj estus revoluciitaj. Unu el la plej certaj uzoj por tiu teknologio estas la aŭtonomiaj aŭtomobiloj.

KONTAKTEK

Novaĵoj kaj kuriozaĵoj el la teknologia mondo

YouTube prezentas kunlaborecan subtekstigan funkcion

Kun la nova ilo, la spektanta komunumo povas traduki la subtekstojn en plurajn lingvojn por la videoj de iu kanalo. Tiel, la enhavo povas atingi pliajn spektantojn en la video-platformo. Por ebligi tiun funkcion oni devas fari tion per la agordoj de sia kanalo kaj elekti la idiomojn en kiuj oni volas ricevi tradukojn. Eblos ankaŭ permesi la tradukon de la titoloj kaj priskriboj. Google klarigas ke videoj kun tradukitaj subtekstoj kaj titoloj ricevas pli da atento en la serĉado.

Metrostaciaj kameraoj en Japanio aŭtomate rekonas ebriulojn

La averto de la flava bendo ne sufiĉas por konservi la pasaĝerojn sekuraj. En la jaro 2013, Japanio registris 221 akcidentojn en kiuj pasaĝerojn trafis trajno. El tiuj, 60% de la viktimoj prezentis ebriecajn trajtojn. Por redukti tiun nombron, la kompanio respondeca pri la operacio de la stacioj instalis kameraojn, kiuj kapablas aŭtomate rekoni ĉu iu estas ebria. La kameraoj detektas personojn, kiuj ŝancelpaŝas proksime al la kajo, aŭ kiuj sidas dum longa tempo. Poste, la servistoj estas avertataj por helpi kaj eviti akcidentojn. Jam 46 kameroj estis instalitaj en la metrostacio Kyobashi en Osako.

Kiel elekti la perfektan pasvorton

La Brita registara sekuragentejo publikigis novajn gvidliniojn por plibonigi la enretan sekurecon. La dokumento defias la ĝeneralan ideon pri pasvortoj kaj sekureco kaj montras ke multaj ideoj, kiujn oni havas pri sekuraj pasvortoj, povas esti malĝustaj. La raporto sugestas ke tre komplika pasvorto (kun mikso inter majusklaj kaj minusklaj literoj, numeroj kaj simboloj) povas esti maltaŭga, se la personoj uzas ĝin en diversaj retejoj.

Specialistoj sugestas ke oni uzu la t.n. “pasvorto-frazon”, kiuj estas pasvortoj, kiuj ehavas frazojn, kiel ekzemple: “Mihavas50%deladiskojdeU2”. Malgraŭ tio, ili avertas ke pasvortoj kutime estas ŝtelataj per malicaj programoj, kaj en tiuj kazoj ne gravas kiom kompleksaj ili estas. Krome, pli ol 50% de la pasvortoj estas nun tajpataj sur tuŝekranoj, sur kiuj tajpi tiajn pasvortojn estas problemo.

Viro serĉata de la polico sendas memfoton por anstataŭigi sian malbelan foton

Donald Pugh, 45-jara viro, estas serĉata de la polico pro tio ke li malĉeestis en siaj ĵuĝprocesoj ĉe la tribunalo, krome li estas suspektinda pri pluraj bruligoj kaj vandalismo. Tio igis la polican departementon en Lima, urbo en la ŝtato Ohio, en Usono, publikigi foton de la fuĝanto — kaj ĝi ne prezentis s-ron Pugh en la plej bela formo.

Do, la krimulo mem, ne kontenta pri la foto, decidis rekte al la policejo sendi memfoton en kiu li aperas elegante, kun kompleto kaj sunokulvitroj. “Ĉi tie jen pli bona foto, tiu estas terura”, avertis li en sia mesaĝo al la polico.

Blogo de finvenkisto

Kutime oni pensas, ke sukcesi estas pozitiva afero. Se paroli ĝenerale, tio ja estas tia, tamen ne malofte oni povas fiaski pro troa sukceso.

Kiam mi estis infano, ni havis hejme sufiĉe grandan vitran fiŝujon kun multkoloraj fiŝoj, inter kiuj estis paro da gevivonaskuloj. Ĉe vivonaskaj fiŝoj la evoluo de la idoj okazas en la patrina ventro. Mi ŝatis ilin, ĉar ŝajne tiaj fiŝoj kontraŭis tion, kion oni instruis al mi lerneje. La problemo estis, ke la aliaj fiŝoj formanĝis la idetojn, tuj kiam ili naskiĝis kaj, ankoraŭ tro etaj, klopodis eknaĝi en la nova medio. Por malhelpi tion, mia patro aĉetis specialan skatolon nomiĝantan “flosanta naskiĝŝirmejo”. La patrino naskis la fiŝetojn tie, kaj ili intuicie restis en la ŝirmejo, ĝis, estante sufiĉe grandaj por ne iĝi manĝaĵo por la aliuloj, ili forlasis ĝin. Sed, kio ŝajnis bela sukceso, evoluis al granda problemo, ĉar naskiĝis multegaj fiŝoj, ĉiuj supervivis danke al la efika ŝirmejo, kaj la sufiĉe granda vitra fiŝujo baldaŭ montriĝis tro eta.

Simila afero okazis, kiam mi estis knabo: amiko mia donacis dek silkraŭpojn, kiujn mi metis en ŝuskatolon kaj nutris per folioj de morusujo. La silkraŭpoj diligente konstruis siajn proprajn silkajn kokonojn, metis sin en ilin kaj post kelkaj tagoj ili reaperis papilie. Sekvante la naturan leĝon la papilioj metis ovojn kaj discipline mortis. Ĉio en ordo laŭ tio, kion oni instruis al ni en la lernejo. Tamen mi sukcesis. Tio estas, la sekvan jaron naskiĝis centoj da novaj silkraŭpoj bezonantaj amasegon da freŝaj morusujaj folioj ĉiutage. Ne estis facile trovi tiom da tiaj folioj, kiujn la nova armeo diligente formanĝis en malmultaj sekundoj. Kompreneble la ŝuskatolo estis tro eta kaj necesis trovi novan taŭgan hejmon, kiu montriĝis ankaŭ tro malgranda, kiam la silkraŭpoj rapidege kreskis. Finfine estis terura koŝmaro.

Eble en la lernejo oni ne sufiĉe bone instruis nin regi niajn proprajn sukcesojn. Pro tio, malgraŭ ke kiel esperantisto mi ege ŝatus, ke nia kara lingvo estu iam oficiale agnoskita kiel monda interlingvo, mi timas, ke la afero same fiaskus pro tro subita sukceso...

INTERVJUO

Flo Martorell

Vinilkosmo en konstanta adaptiĝo

ROGENER PAVINSKI

Floreal Martorell estas konata motoro de la Esperanto-muziko jam de multaj jaroj. Li komencis en 1988 kiam li fondis la asocion pri E-muziko EUROKKA kaj post du jaroj starigis la disko-eldonejon Vinilkosmo. De tiam Flo — kiel li estas pli ofte nomata — strebas alporti rimedojn por la muzikistoj kaj artistoj, kiuj muzikas en nia internacia lingvo.

Dum tiuj 25 jaroj, Vinilkosmo eldonis kaj/aŭ (kun)produktis jam pli ol 60 muzikajn albumojn. En ĝia katalogo troviĝas nun pli ol 120 titoloj el diversaj muzikstiloj, kio pruvas ke la esperantista muziko estas gravega parto de nia kulturo. Krom la diska agado, Flo respondecas i.a. pri la bunta muzika programo ĉe renkontiĝoj kiel FESTO, ekzemple. Ne hazarde, en 2012 li estis distingita per la FAME-premio.

Vinilkosmo jam trapasis malfacilajn periodojn, inter kiuj la incendio, kiu en 2011 damaĝis kaj forbruligis multajn diskojn de ĝia stokejo, tiel ke multaj titoloj nun ekzistas nur en cifereca formato. Formato, kiu estos la ĉefa kaj nura ekde 2015. Pro la falo de la vendado de la fizikaj diskoj ne indas plu produkti la kopiojn, pri kiuj la homoj nun ŝajne malhavas intereson aĉeti.

Malgraŭ ke Flo jam de 10 jaroj ĉion faras por adaptiĝi al la novaj tendencoj, kiel la kreado de retejo por la vendo de elŝutoj kaj nun la baldaŭa disponebligo de la katalogo por elsendflua aŭskultado ĉe la retejo “1D touch”, la estonto ankoraŭ estas nebula por la eldonejo.

Malgraŭ tio, Martorell ne ĉesas fronti la defiojn kaj promesas riĉoplenan artan programon por tiuj, kiuj ĉeestos la UK-on ĉi-jare.

Vinilkosmo decidis ne plu eldoni fizikajn ko-diskojn. Ĉu tio estas natura evoluo de la cifereca erao aŭ temas pri ĝiaj nedezirindaj rezultoj? Kiel vi rigardas tion?

Laŭ mi tio estas parto de la nedezirindaj konsekvencoj, ĉar la fakto ke ne plu eblas finance eldoni fizikajn diskojn, estas granda perdo por la artistoj kaj por la kulturo laŭ kvalita kaj arta vidpunktoj. Sen la fizika eldono postrestos nenio por niaj posteuloj, nur la memoro, samkiel antaŭe en la prahistorio... Imagu kion post jarmiloj povos trovi la arkeologoj?

Krome, la produktado por la bita eldono kostas same tiom kiom por eldoni diskon. La kantoj estas flegataj en kvalita sono kaj profesiaj studioj, sed poste oni detruas la registraĵojn por aŭskulti mp3-e en poŝtelefonoj. Mi vere ne vidas evoluon sed plenan perdon de sonkvalito. Laŭ mi tio estas granda retroiro kompare kun la 1970-aj jaroj kiam furoris la vinildiskoj!

Kio estas 1D touch?

1D touch (1D tuŝ’) estas la unua elsendflua platformo (retejo) dediĉita al la sendependa kulturkreado lanĉita la 19-an de majo 2015 pere de amasfinancada kampanjo. 1D tuŝ’ fontas rekte el la jam delonge ekzistanta platfomo cd1d de la federacio de la sendependaj eldonejoj en Francio, en kiu membras ankaŭ Vinilkosmo.

Tiu nova retejo profitas do el la laboro de pluraj jaroj kaj ĝi estas logika sekvo. Necesas konscii ke proporcie kun la kresko de la rapideco de Interreto, perdiĝis la disko, sed nun la elŝutado jam iras laŭ simila vojo kaj post malmulte da tempo la elŝutado iĝos eksmoda kaj lasos la paŝon al la elsendflua uzado.

Kiel ĝi diferencas de la konataj elsendfluaj servoj? Kaj kiel la artistoj povas profiti de ĝi?

Same kiel cd1d kaj 1d — regionaj platformoj kies slogano estas “de la produktisto rekte al la aŭskultanto” — 1D tuŝ’ disdividas egalece inter ĉiuj la gajnojn. Kaj por disvolviĝi pli amplekse 1D tuŝ’ lanĉis kampanjon malfermitan al ĉiuj, en kiu la publiko povis subteni, rekte kaj individue tiun ĉi projekton per amasfinancado.

La kutimaj elsendfluaj platfomoj (Deezer kaj Spotify, ekzemple) pagas la kreantajn artistojn maljustege kaj malmultege. Estas kun la celo proponi novajn alternativajn kaj justajn solvojn ke inter junio 2013 kaj decembro 2014 1D tuŝ’ eksperimentis ĉe siaj partneroj en la regiono de Lyon (en Francio) tiun novan modelon de platformo. Kaj la unuaj rezultoj estis tre promesplenaj.

Ĉu la esperantistaj muzikistoj scias produkti sendepende? Kaj ĉu la esperantistoj estas konsumema publiko por sendependa muziko?

Por respondi al tiu ĉi demando unue necesas difini tion, kio estas sendependa muziko, ĉar tio ne al ĉiuj estas klara. Sendependa muziko temas pri muziko eldonita en sendependaj kaj aŭtonomaj memstaraj eldonejoj, kiuj havas alian sintenon kompare al la granda muzik-industrio kaj komercaj muzikeldonejoj, tiel nomataj majors (Universal Music, Sony Music, Warner ktp)

Sendependaj eldonejoj malkovras, helpas kaj subtenas artistojn eldonante ilian muzikon, kiu plej ofte tute ne interesas la muzik-industrion pro la fakto ke tia muziko estas por ili eksternorma kaj “ne-komerca”. Nu, eblas diri ke jes, Esperanto-artistoj scipovas kaj kapablas produkti sendepende ene de sendependa eldonejo kaj tion pruvas Vinilkosmo. Necesas tamen diferencigi inter la “memeldonaj” artistoj, kiuj faras tion tute sen helpo de eldonejo, kaj tiuj kiuj faras ĉion mem.

Ĝis nun Vinilkosmo sukcesis funkcii pere de la Esperanta publiko... sed tio ja ŝanĝiĝas kaj ne vere plu estas la kazo en 2015, tial la ĉesigo de la fizika eldono sur KD.

Rilate al la muzika agado, kion Vinilkosmo daŭre ofertas al la esperantistaj muzikistoj?

Nu antaŭ ĉio, Vinilkosmo alportas sian sperton al la Esperantaj muzikistoj/artistoj kaj sian strukturon por apogi ilin, kaj pere de EUROKKA ankaŭ peradon por enprogramiĝo kadre de kongresoj, festivaloj kaj artaj programoj en E-renkontiĝoj.

Kiel vi vidas la estonton? Ĉu la koncepto pri muzika albumo malaperos?

La estonto kiel mi klarigis supre tre bedaŭrinde implicas la entombigon de la disko kaj tre baldaŭ ankaŭ tiun de la elŝutado. Pri la koncepto de la muzika albumo, la evoluo ankoraŭ ne tiom rapide ŝanĝiĝis kaj ĝenerale kaj plej ofte la homoj preferas akiri kompletan albumon.

La aĉeto de unuopaj muzikaĵoj ankoraŭ ne tiom evoluis, sed klaras ke per elsendflu-uzado la aŭskultmaniero evoluos tute alie kaj malfavoros la albumkoncepton, sed laŭ mi tiu koncepto daŭros ankoraŭ longe. Mi scivolas ĉu la verkistoj vendos estonte unuopajn ĉapitrojn de tuta libro.

Ĉu laŭ vi sufiĉe bone evoluis la ekapero de novaj E-muzikistoj tra la jaroj? Ĉu estas sufiĉe da publiko por niaj artistoj?

Pri tio nuntempe mi komencas pridubi. Dum la “disk-fizika epoko” ĉio estis promesplena kaj relative kontentiga... sed kun la evoluo de la senmateriiĝo de la muziko kaj disvolviĝo de Interreto ni perdis la gvidosignojn kaj ne plu kapablas bone orientiĝi.

Ni ne scias ĉu la disfalo de la aĉetoj de Esperanta muziko ŝuldiĝas al troa saturiĝo de libere disponebla Esperanta muziko pere de la reto, retoradioj, pirata kundividado de aĉetitaj muzikaĵoj ktp, aŭ ĉu la intereso pri la E-muziko malkreskis, aŭ ĉu entute malkreskas la esperantistaro...

La fakto estas ke ne plu ekzistas la subteno, kiun havis la muzikproduktado en la 90-aj jaroj ĝis 2005 kaj tio fariĝos ankoraŭ pli problema por la produktado de novaj albumoj, novaj muzikaĵoj kaj instigo por novaj artistoj. Kaj plejverŝajne tio malaperigos la sendependajn eldonejojn (kaj ne nur la Esperantajn, ĉar tiu fenomeno tuŝas ne nur nin kaj E-artistojn)

Ĵus aperis du novaj albumoj ekskluzive en la bita formato. La dua albumo de Amindaj kaj kompilo de Solotronik. Kion vi povas diri pri ambaŭ?

Tiuj ĉi albumoj ne estas la unuaj eldonitaj laŭ bitformo. La unua estis “Revolucio en pajleraro” de Ale Kosabela el Bariloĉe kaj la dua estis 62 minutoj, la reeldonita unua kased-albumo de Persone, sed ekde nun la venontaj albumoj aperos nur laŭ tiu formato, krom se la situacio evoluas kaj se sufiĉe multaj homoj volas kaj postulas fizikan eldonon sur KD aŭ kial ne, sur vinilo (eblas sonĝi)!

Tiuj du albumoj estas frukto de pli ol jaro da laboro por ambaŭ artistoj. Amindaj multe penis pro diversaj malfacilaĵoj en Kubo kaj ŝanĝiĝoj en la grupo. SoloTronik ankaŭ havis siajn aventurojn pro komputilaj problemoj kaj perdo de muzikbazoj. La laboro estis longa por ambaŭ kaj pri la rezulto kaj kvalito nun la publiko kaj la Esperanto-gazetaro ion diros...

[legu la recenzojn en la venonta numero]

Kia estis la arta programo de la 100-a UK en Lillo, kiun vi prizorgis?

Estis por la tuta teamo de EUROKKA vere peza laboro organizi la artan programon, sed ŝajne ni sukcesis kaj ni finis ege lacaj. Ni kreis novan scenejon, kiu nomiĝas MAS (Malkovra Arta Scenejo), kiu funkciis dumtage kiel malferma scenejo kaj la Internacia Arta Vespero iĝis konkurso kun unua elektado fare de ĵurio en MAS. EUROKKA provizis la teknikaĵojn, sonsistemon, lumojn kaj teknikistojn por atingi kie eble la plej altan kvaliton.

Mi kalkulis ke okazis 70 diversaj artaj prezentoj en la diversaj scenejoj kaj surstarte (enkalkulante tion, kio ripetiĝis, ĉefe teatraĵoj kaj aldonoj dum la semajno de programeroj en MAS. Estis riĉoplena, bunta kaj alloga arta programo. Inter ili estis koncertoj de Konga Espero, Gijom, Kapriol’!, Kajto, Jonny M., Martin & la talpoj, JOMO kaj multaj aliaj. Aparte menciendas la bando Vojaĝo kaj Cyrille Poullet (Platano), kiuj faris belajn kaj sukcesajn koncerton en Lapenna, kaj Zhou-Mack Mafuila en salono Zamenhof. La Grundtvig “Elloke Tumonden”-koncerto plenumita de Asorti ankaŭ estis brila en la salono Lapenna.

Kadre de EUROKKA vi lastatempe engaĝiĝis por la trejnseminario Grundtvig — “Elloke Tumonden”. Pri kio tio temas? Kio rezultis?

La Grundtvig-projekto “Elloke tutmonden” estas projekto starigita kadre de daŭra eduka programo financata de eŭropa programo. En la projekto partoprenas 6 asocioj el Francio, Italio, Litovio, Pollando kaj Skotlando. Kaj tiuj asocioj faras interŝanĝojn de spertoj pere de trejnseminarioj. La ĉeftemo de tiu projekto estas la volontulado kaj hommastrumado. La projekto finrealiĝos dum la UK.

Konkrete, la projekto ebligis al la membroj de la diversaj asocioj partopreni en 6 seminarioj okazintaj en 6 diversaj lokoj en la respektivaj landoj plus la UK en Lille, kaj ĉiufoje EUROKKA strebis helporganizi muzikaranĝon kun artistoj membroj de la asocio, kio ebligis koncertojn en Francio, en Skotlando, en Litovio, en Pollando kaj en Italio.

Krom tio, estis produktita trejnmaterialo, kiu estas publike alirebla en la retejo de la projekto*. EUROKKA specife prizorgis la spektaklo-organizadon kaj havigis trejnmaterialon por helpi kaj plialtigi la kvaliton kaj sperton pri la organizado de spektakloj en la Esperanta medio.

* http://aktivu.enkidu.coop/aktivu/

http://vinilkosmo-mp3.com

Elŝutejo por la bitaj albumoj

www.vinilkosmo.com

Retejo de Vinilksmo

http://cd1d.com/fr

Elŝutejo por senperda formato FLAC

http://www.ipernity.com/blog/vinilkosmo/1109328

Arta Programo de la 100-a UK Lille2015

“Mi scivolas ĉu la verkistoj vendos estonte unuopajn ĉapitrojn de tuta libro”

“Ĝis nun Vinilkosmo sukcesis funkcii... sed tio ja ŝanĝiĝas, tial la ĉesigo de la fizika eldono sur KD”

MUZIKO

Joop KIEFTE — Nederlando

La memeldona revolucio

Antaŭ iom da tempo mi verkis pri la bitmona revolucio. Bitmono estas revolucia interalie ĉar ĝi sendependigas, kaj kompreneble tiu ideo ne estas valida nur por mono. Ĉi-artikole mi ŝatus skribi pri alia memstariga aktivaĵo pri kiu mi okupas min, nome pri la memeldonado de muziko.

Memeldonado de muziko havas diversajn flankojn interesajn por la Esperanto-mondo. Unue, mem eldoni muzikon eblas pli facile laŭ Krea Komunaĵo (Creative Commons), kio faciligas la uzon de via muziko por propagandaj kaj lernaj celoj. Due, memeldonado ebligas havebligi muzikon per servoj kiel Spotify kaj iTunes, kaj eĉ ne vere multkoste. Tio ne nur helpas altigi la prestiĝon de la Esperanto-muziko en la nuna mondo, sed ankaŭ helpas al la artistoj gajni monon, kie tio ĝis nun estas konsiderata malfacila afero. Trie, se vi mem eldonas vian muzikon, vi havas pli da libero eksperimenti, kio estas nuntempe nepra afero por povi fariĝi iel sukcesa.

Krea Komunaĵo

Kutime en la Esperanto-mondo tradukata kiel Krea Komunaĵo, Creative Commons estas sistemo de kopirajtaj licencoj, kiuj ebligas al la artisto klarigi la rajtojn de la aŭskultanto/ricevanto de la muziko, aŭ alia krea verko. Tio gravas, ĉar se oni ne aplikas tian licencon al sia verko, validas ke oni efektive nenion rajtas fari pri la verko, se oni ne havas unue permeson por tio. La Krea Komunaĵo efektive deantaŭe donas tiun permeson. Kiajn permesojn? Disdoni muzikon al viaj amikoj (ĉu vi konas pli efikajn varbilojn ol aŭskultebla pruvo de Esperanto-kulturo?), uzi la verkon en derivaj verkoj (plej granda komplimento por bona artisto estas ke la muziko estas uzata en io alia, sed kun normala kopirajto tio ne estas permesata...), ludi la muzikon en radio aŭ diskejo (Muzaiko devis elekti la servojn de Radionomy anstataŭ proprajn elsendilojn ĉar estas simple maltro da muziko Esperanta, kiu permesas senperan komercan uzon, kaj pro tio estas reklamaj blokoj ene de la radio kaj la daŭripovo de la radio ne estas vere certa...), ĉio tio kun la kondiĉo ke oni ne forgesu mencii la artiston.

Atentu bone, ĉio tio diras ke uzi la muzikon senpage estas laŭleĝe, sed tio ne signifas ke oni nenion povas gajni per la muziko. Por daŭre gajni monon per muziko oni povas daŭre vendi diskojn kaj uzi retajn servojn kiel Spotify kaj iTunes. Gravas ke la disdonado de muziko inter amikoj, la radia elsendado kaj la diskeja uzado de muziko ne estu malpermesataj, ĉar sen tiuj kanaloj neniu konas la muzikon, kaj se neniu konas la muzikon, neniu aĉetas.

Disdonaj kanaloj por memeldonata muziko

Antaŭ kelkaj jaroj, mem eldoni muzikon estis pena kaj kosta afero. Nuntempe tio ja ne plu validas. Mi komencis helpi bandon mem eldoni la muzikon, kaj tiel mi ekkonis diversajn servojn, kiuj helpas vin en tiu agado. La bando nomiĝas Rinzo & The Hey Hey Panthers kaj ili nuntempe iom post iom fariĝas pli popularaj, nur pro la apero en Spotify ili ricevis gazetan intervjuon, kaj nun pli kaj pli povas ludi koncertojn en pli kaj pli interesaj lokoj. Ili estas rokbando kun propra muziko, kaj pro la servoj menciitaj en ĉi tiu artikolo, la kostoj malpliiĝis dum libereco estas pli granda, el kio rezultas senstreĉa iom-post-ioma famiĝo, kontraŭa al la ĉiama streĉo de grandaj bandoj sub muzikentreprenoj, kiuj fine preskaŭ neniom ricevas. Antaŭe eble pli ol nun, sed la tempoj ŝanĝiĝis.

Fizikaj diskoj

Por vendi fizikajn diskojn oni povas kutime trovi diskpresanton proksime al sia loĝloko. Por tutmonda vendado de fizikaj diskoj estas tamen kelkaj servoj kiuj estas sufiĉe interesaj, eble eĉ por mendi siajn persone vendatajn diskojn: CreateSpace kaj CDBaby.

La unua el tiuj estas parto de Amazon.com kaj ebligas vendadon pere de ilia propra retejo, sed ankaŭ per la reto da vendejoj de Amazon. Kiam iu mendas diskojn, tiuj estas nur tiam laŭpete produktataj, kaj tio neniom kostas por vi. Vi nur bezonas mendi unu provekzempleron por certiĝi ke ĝi estas bona, kio samtempe estas pruvo por CreateSpace ke vi ja fidas je la vendebleco de via muziko.

La dua kostas iom pli, sed havas servon por disponebligi viajn diskojn en fizikaj vendejoj tutmonde. Se tio interesas vin (kaj por bone disvastigi Esperanto-muzikon tio ja povas esti tre interesa eblo), mi pensas ke via elekto estas tamen facila.

Retaj vendejoj kaj aŭskultejoj

Nuntempe multaj personoj preferas konsumi muzikon per servoj kiel iTunes, Spotify, Google Play, Deezer, Rdio kaj tiel plu. La bona novaĵo estas ke sufiĉe malmultekoste eblas ankaŭ por vi partopreni en tiuj servoj, kaj esti pagata por ĉiu aŭskulto aŭ aĉeto. Eĉ pli, per memeldono, praktike ĉiom da enspezo iras rekte al vi, dum la artistoj, kiujn vi aŭskultas per tiuj samaj servoj, kiuj estas ĉe grandaj muzikentreprenoj, ricevas preskaŭ neniom, ĉar plejparto iras al tiuj samaj muzikentreprenoj. Laŭ la lasta libro de Cory Doctorow, Information doesn’t want to be free (Informoj ne volas esti liberaj), la elcentaĵo por artistoj en muzikentreprenoj estas 7% aŭ malpli. Per la ĉi-menciitaj, tio estas 100%.

La malplej kosta eblo estas DistroKid, kiu ebligas al vi dum jaro alŝuti tiom da muziko kiom vi volas: vi pagas unufoje 20 dolarojn kaj ĉiu enspezo iras al vi. Alia eblo kun kiu mi havas bonan sperton, estas TuneCore. Ili eldonas vian muzikon en preskaŭ ĉiu imagebla muzikvendejo, ankaŭ ekzemple en aziaj vendejoj, kiujn ni praktike ne konas, kaj jam nur pro tio povas esti interesa konsidero por Esperanta artisto.

Cetere mi rekomendas ke, se vi decidis eldoni muzikon laŭ la Krea Komunaĵo, vi metu la muzikon en Jamendo. Tiu disponigas radiojn kaj diskoĵokeojn kun taŭga elŝutejo por via muziko, kaj estas la loko kien iras podkastofarantoj por trovi muzikon, kio ege povas helpi por ke via muziko fariĝu populara. Cetere Jamendo ankaŭ proponas servojn, kiuj povas helpi vin gajni monon per via muziko.

Libero eksperimenti

Ĉu vi jam perceptis ke en servoj kiel Spotify unu el la plej famaj bandoj, The Beatles, estas preskaŭ ne havebla? Tio ne estas pro tio ke ili mem ne volus tion, sed simple ĉar ilia muzikentrepreno ne volas permesi tion. Nur unu ekzemplo de tio kiel kontrakto povas ŝajni taŭga nun, sed poste turniĝas tute limiga. Se vi mem eldonas, ĉiuj antaŭe menciitaj servoj lasas la muzikrajtojn tute ĉe vi, kaj do vi havas la liberon poste elprovi novajn aferojn kiam ili aperas. Aŭ kiam vi mem elpensas ilin. Ĉar fine la historio de la muziko ja montras ke por fariĝi vere populara, necesas ke oni povu preni riskojn. Ĉu vi kuraĝas?

Kio estas elsendfluo?

La elsendflua teknologio estas formo de tuja transdono de sonaj kaj videaj datumoj tra la Interreto. Tra tiu servo vi povas vidi filmojn aŭ aŭskulti muzikon sen devi elŝuti al via komputilo, kio faras pli rapida la aliron al la enhavo.

“Teo kaj amo”: festivalaj notoj

Olga ŜILAJEVA — Rusio

Kaoso el sentoj, emocioj kaj impresoj. Aro da atestiloj, donacoj, fotoj kaj aĉetitaj memoraĵoj. Ordigo de hejmaj kaj laboraj aferoj. Sopirado... Sonĝoj... Nur verda teo povas trankviligi la animon. Akvo bolas en kruĉo, mi prenas ĉinan teo-skatolon, enspiras la subtilan aromon de longjing-folioj kaj imitante teo-ceremonion, infuzas la teon. Unu taso, dua... Mi estas kvieta.

Pasis du semajnoj post mia reveno el Ĉinio, sed ĝis nun mi estas tie mense, inter teo-kampoj, montoj kaj amikoj-te-amanoj. Jes, te-amanoj, gajnintoj de la festivalo de mallongaj filmoj “Teo kaj amo”, lanĉita de Ĉina Radio Internacia (ĈRI).

En la festivalo konkursis entute 45 filmoj el 20 landoj. Por la unuaj 10 gajnintoj ĈRI donacis senpagan vojaĝon al Ĉinio. Krome estis 3 specialaj premioj: Premio por originala kanto, Premio por dokumenta filmeto de te-kulturo kaj Premio por la plej potenciala reĝisoro.

Tutan jaron la organizantoj laboris por aranĝi la festivalon — reklami, kolekti filmojn, traduki ilin al la ĉina lingvo, fari retejon, pripensi pri la loĝado, manĝado de la alvenontaj te-amanoj, kompili la programon, helpi ricevi vizojn ktp ktp ktp.

Kaj jen venis aprilo kaj ni festivalanoj vojaĝis Ĉinien. Sen iuj specialaj avantaĝoj, la 16-an de aprilo, feliĉe ĉiuj atingis Hangzhou-n, tre belan urbon kun moderna infrastrukturo, mirindaj pejzaĝoj kaj tre afablaj homoj. En la akceptejo de la hotelo deĵoris festivalaj helpantoj, kiuj tre diligente enloĝigis nin en niajn ĉambrojn. Ni, junaj esperantistoj, spertis ŝokon, kiam ni vidis tiajn luksajn ĉambrojn, ĉar en Esperantujo ni ja alkutimiĝis loĝadi en junulargastejoj, amasloĝejoj, tendoj ktp. Imagu niajn sentojn!

Post la enloĝiĝo, ĉiuj partoprenantoj de la festivalo vespermanĝis per supo kaj ĉina speciala pano en la hotela restoracio kaj veturis al teo-ekspoziciejo por provludi la premian ceremonion. Ege lacaj, tamen tre feliĉaj, ni revenis al la hotelo — niaj internaj horloĝoj embarasiĝis pro la tempdiferenco inter Ĉinio kaj niaj landoj (kompatindaj latinamerikaj amikoj!).

La sekvan tagon, la 17-an de aprilo, matene nin jam atendis buso por iri al la jam konata teo-ekspoziciejo, kie ni okazigis kulturlingvan festivalon (KLF). Dum la KLF estis organizitaj 11 budoj, en kiuj teamantoj el diversaj landoj prezentis siajn naciajn teojn kaj te-kulturojn. Gustumi niajn teojn povis ĉiuj gastoj de la teo-ekspoziciejo. Lokaj amaskomunikiloj ne dormis — fotado, filmado kaj raportoj ĉasis nin dum la tuta KLF. Do Esperanto estis bone disvastigata!

Tagmeze ni jam sidis en belega teejo, spektis tradician ĉinan teo-ceremonion kaj manĝis ĉinajn manĝaĵojn, kelkajn el kiuj mi gustumis neniam kaj nenie en la mondo. Eble neniam en mia vivo mi havis tian nekutiman, ekzotikan manĝadon. Ni eĉ ne povis imagi el kio estas faritaj multaj pladoj, kiel manĝi ilin, kiam uzi bastonetojn kaj kiam kuleron. Tre valora sperto! Apartan dankon mi volas esprimi al la posedantino de la teejo, kiu tiel gastame, preskaŭ hejmece, renkontis nin. Manĝaĵoj multegis, verda teo neniam finiĝis en niaj tasoj, la etoso estis mirinda!

Sategaj, ni veturis al la Nacia Muzeo de la Teo, kie ni lernis kiel oni manproduktis/as la verdan teon. Ni vizitis salonojn, kie estis prezentataj multaj specoj de teo, produktataj en Ĉinio. Ni ekkonis la historion de teo-farado kaj la modernan staton de la afero. Vere mirindaj impresoj por ĉiuj eksterlandanoj!

Post la ekskurso, la festivalanoj havis kurson pri la ĉina lingvo, samtempe kelkaj lernis kaligrafion kaj aliaj tranĉis figurojn el papero. Kompreneble ni denove (eĉ dufoje) estis regalataj per ĉina bongustega teo. Jes, tiom da spertoj ni travivis dum unu tago! Sed tio ankoraŭ ne estas la fino! Reveninte al nia luksa hotelo, vespermanĝinte, ni iris promeni tra la apuda belega parko Xi’Xi. Longa kaj tre amikeca promenado, senfina babilado kaj amuziĝo sekvis.

Mi ankoraŭ ne diris, ke la festivalon partoprenis ne nur esperantistoj, sed ankaŭ alilingvanoj, do en Ĉinio ni samtempe uzis Esperanton, la anglan, la hispanan kaj la ĉinan — foje ĉio miksiĝis. Vere komplike, kiam homoj ne posedas unu komunan lingvon.

La 18-an de aprilo estis ekskursa tago. Post la matenmanĝo ni supreniris al monteto, de kie estis videbla Hangzhou. La monteto kaj la urbo kompreneble belas, tamen la festivalanoj pli interesiĝis pri la tradiciaj ĉinaj ekzercadoj, kiujn lokanoj faris ĉe la piedo de la monteto. Kelkaj el ni aliĝis al la kursoj kaj ricevis grandegan plezuron! Poste similajn ekzercadojn — la populara Tajĝiĉuano — ni vidis en multaj lokoj en Ĉinio, oni trejnas samtempe kaj la korpon, kaj la animon — tre utila afero.

Tagmeze, la te-amanoj havis tagmanĝon en urba restoracio, kie oni regalis nin per ĉinaj “pelmenoj” kun diversaj enaĵoj, per kokaĵo, legomoj kaj marproduktoj. Manĝaĵoj abundis, ni denove profitis la okazon gustumi ĉinajn bongustaĵojn kaj babili en tre amikeca etoso. La festivala programo estis sufiĉe densa, ĉiu programero sekvis tuj post la alia, ni ĉion kaptis ĝustatempe — la respondecemo kaj gastamo de la ĉinoj ne permesas agi alie.

Posttagmeze ni iris al la Okcidenta Lago, kie ni promenis dum 4 horoj inter tre bela naturo. La vetero favoris la promenadon. La ĉefa problemo estis ne perdiĝi, ĉar estis feritago kaj multegaj lokanoj kaj turistoj venis al la lago. Tie ni komprenis, ke vere en Ĉinio loĝas sesono de la monda loĝantaro.

Post 4-hora promenado ni estis lacaj, tamen ege kontentaj! Grandan dankon mi volas esprimi al la festivalaj helpantoj, kiuj tre amikeme kaj respondece gardis nian sekurecon en la lago (fakte dum la tuta festivalo). En iu ajn situacio ili estis niaj savantoj.

La sekva programero — vespermanĝo, dum kiu ni povis elekti manĝaĵojn sur “sveda tablo”. Mi unuafoje eksciis, ke ankaŭ ĉinoj manĝas kolbason, fiŝkonservojn, suŝiojn kaj drinkas ŝaŭmvinon. Iom post iom la vespermanĝo transiris al interkona vespero, venis partoprenantoj de la Strategia Forumo de UEA pri Orientazia Movado kaj ĉinoj, kiuj helpis prepari la festivalon (sen ilia subteno nenio okazus). La muzika grupo Sepa & Asorti kantis, homoj babilis kaj amuziĝis.

La 19-a de aprilo eble estis la pinta tago de la festivalo — La teamanoj ricevis film-premiojn! La premidona ceremonio okazis en la jam konata teo-ekspoziciejo. Inter la spektantoj de la ceremonio estis ne nur festivalanoj, sed ankaŭ ekstera publiko, do la organizantoj denove plenumis tre valoran taskon — ili en bela maniero disvastigis Esperanton, montrante kiel la lingvo povas esti utila. Por la ceremonio respektive estis uzataj du lingvoj — Esperanto kaj la ĉina.

Dum la ceremonio oni povis spekti filmojn de ĉiuj premiitoj kaj honore aplaŭdi, kiam iu gravul(in)o enmanigis diplomon al la gajnintoj. La etoso estis festa kaj tre ĉarma! La ceremonion ĉeestis kaj parolis gratul-vortojn la prezidanto de UEA, s-ro Mark Fettes. Al la neesperantista publiko li prezentis nian verdan flagon.

Fine de la ceremonio ĉiuj gajnintoj ricevis donace ĉinajn tradiciajn teo-vestaĵojn kaj prezentiĝis por komuna foto. Mi ankoraŭfoje gratulas ĉiujn reĝisorojn kaj aktorojn pro la premioj!

Vespere ni translokiĝis al suburbo de Hangzhou kaj enloĝiĝis en studentan hotelon de Zhejiang-a Agrikultura kaj Forstokultura Universitato. La vespermanĝon ni preparis per niaj manoj, la kuiristoj nur boligis niajn produktaĵojn. Bongustege!

La 20-an de aprilo en la universitato ni havis kurson pri teo kaj teo-etiketo. Profesoroj lekciis, kaj poste ni infuzis diversajn specojn de teo kaj faris teo-ceremonion (eĉ ricevis atestilojn). Ĉarmaj ĉinaj studentoj afable helpis al ni.

Post la tagmanĝo, kiu konsistis el diversaj manĝaĵoj, faritaj senescepte el teo (ovoj, kuiritaj en teo, teo-pudingoj, teo-bakaĵoj ktp), kaj kiujn dum la tuta nokto preparis speciale por ni lernantoj, ni aranĝis skajp-kunvenon inter forumanoj, ĉinaj kaj rusaj studentoj. En la formo “demando-respondo” ni parolis pri la festivalo, pri la kulturoj de Ĉinio kaj Rusio, pri la studenta vivo en niaj landoj. Dum la dialogo ni uzis 3 lingvojn — la rusan, la ĉinan kaj Esperanton. Terure, kiom da tempo oni perdas por tradukado. Se ĉiuj parolus la saman lingvon...

Dum la sekva programero ni montris al la ĉinaj studentoj la konkursajn filmojn kaj aŭskultis priskribojn de la reĝisoroj pri la produktado de la filmoj: de kie aperis la ideo, kiu aktoris, per kiu aparato la filmo estis registrita kaj aliaj interesaĵoj. Por la reĝisoroj vere gravis vidi la reagon de la publiko: ĉu la homoj komprenis la ideon, ĉu ili rimarkis detalojn, kion ili ŝatis kaj kion ne.

Vespere, ni iris al universitata teatro, kie ni spektis kaj eĉ mem partoprenis en Nacia kaj Internacia Vespero. Komence de la vespero la studentoj kaj profesoroj montris al la publiko ĉinajn dancojn kaj kantojn. Poste, surscenejen venis esperantistoj por kanti, deklami poemojn, ludi muzikilojn ktp. Granda publiko konsistis el studentoj kaj instruistoj de la universitato, do ni denove bone disvastigis nian verdan lingvon.

La sekvan tagon, post frua matenmanĝo, la partoprenantoj de la festivalo veturis al la gubernio de la ŝeoj (minoritata nacio de Ĉinio). La vojaĝo daŭris preskaŭ 6 horojn, sed ne estis teda, ĉar tie kaj tie ni vidis belajn pejzaĝojn, ni amuziĝis per babilado, fingro-ludoj, fotado, kantado, kelkaj profitis la tempon por dormi.

La teamanoj vespermanĝis en luksega hotelo, kien ni enloĝiĝis post la alveno. Ankaŭ la vespermanĝo estis luksa — nin salutis estroj de la urbeto Lishui kaj regalis per ĉina drinkaĵo báijiŭ — Verdire, ni estis honoraj gastoj, alilandaj steloj en tiu urbeto, ĉio estis por ni aranĝita en la plej bonega maniero.

Post la bankedo ĉiuj veturis al loka teatro por ĉeesti koncerton, kiu estis dediĉita al la 100-jariĝo de la vendado de loka teo en Panamo. Danco kaj muziko estas lingvoj, kiuj ne postulas tradukon, do eĉ ne posedante la ĉinan, ni, festivalanoj, vere ĝuis la koncerton. La reĝisora laboro estis tre bona!

La 22-an de aprilo, ni la te-amanoj amikiĝis kun niaj ĉinaj familioj. Kiam mi eksciis pri la plano amikiĝi kun kamparaj familioj, mi imagis vidi malriĉajn homojn, kiuj loĝas en lignaj domoj, havas ĝardenon kaj vilaĝajn bestojn. Tamen kiam mi venis al mia familio, mi rimarkis ke la patro havas 3 domojn en la vilaĝo kaj 2 apartamentojn en la urbo, aŭton BMW, tean fabrikon kaj estas la estro de vilaĝo. Do tiu familio tute ne malriĉas.

Vespere la patro renkontis min, miajn tradukistojn kaj raportistinon ĉe nia hotelo kaj veturigis al sia vilaĝo. La vojo daŭris ĉirkaŭ 20 minutojn kaj ni veturis ĉiam supren en montaron. Veninte, ni trinkis teon, manĝis semojn kaj nuksojn, la patro konatigis min kun la familianoj, montris siajn domojn, mian ĉambron kaj la teo-fabrikon. Mi dormis en tre komforta luksa ĉambro (simila al la hotelaj) kaj eĉ havis varman akvon, duŝon kaj necesejon.

La tago estis vere emocia. Ni, geamikoj-festivalanoj, ĉiuj loĝis dise, ĉe 10 familioj, kaj sopiris unu alian, sed ni ekhavis niajn ĉinajn familianojn! Venis tempo por rakonti al vi pri nia vilaĝa vivo. Fakte nur pri la mia, ĉar mi ne certe scias, pri kio okupiĝis aliaj festivalanoj en siaj familioj.

Matene mi vekiĝis, eliris el la ĉambro kaj rigardis belegajn imponajn montojn ĉirkaŭ la domo. Vekiĝis ankaŭ miaj tradukistoj kaj raportistino. Ni iris matenmanĝi. La manĝaĵo estis “modesta” — fungoj, iuj folioj (kiujn la bofilo de mia “patro” frumatene jam kolektis en la montaro), anasaj kaj kokaj ovoj, kuiritaj en salita akvo, bambuo kaj kompreneble rizo. La familianoj vestiĝis en naciaj kostumoj de la ŝeoj.

Venis profesia fotisto, dungita de mia “patro” speciale por fari kvalitajn fotojn pri la alveno de la “filino-fremdlandanino” (poste, la fotoj estis pendigitaj sur honora muro en unu el la domoj de la patro).

Poste, kun la patro, tradukistoj kaj raportistino ni piediris al la vilaĝo por vidi la veran vilaĝan vivon. La vilaĝanoj vivas ne riĉe, okupiĝas pri kolektado de teo kaj plantado de legomoj en siaj ĝardenoj. La junuloj strebas forveturi el la vilaĝo kaj loĝi en la urbo, pro tio plejparto de la loĝantaro estas maljunuloj. En iliaj ĝardenoj mi vidis multajn legomojn, kiujn ankaŭ ni en Rusio plantas — terpomo, brasiko, pizo, faboj. Mi montris rumekson al mia patro kaj rakontis, ke en mia lando printempe ni manĝas ĝin. La patro gustumis, ĝi estas acida, sed manĝebla! Laŭ la vojo ni vidis teatron, administracidomon, elektroproduktilon, nov-konstruatan asfaltan vojon al montaro. Meze de la vilaĝo la bofilo prenis nin per sia aŭto kaj veturigis al nia domo, kie ni estis regalataj per teo el familia fabriko. Dume ni promenis kaj trinkis teon, virinoj preparis tagmanĝon. Mi pensas, ke vi jam komprenas, ke la tablo estis plenplena de pladoj. Mi neniam forgesos tiun tagmanĝon inter miaj ĉinaj familianoj!

Post la tagmanĝo la patro veturigis nin al alia proksima vilaĝo, kie speciale por ni, vilaĝaj gastoj, oni okazigis improvizitan geedziĝfeston. Kian ĝojon mi sentis, kiam mi renkontiĝis kun la aliaj festivalanoj, kiuj ankaŭ estis venigitaj por spekti la nupton. Kia sopiro, kiom da varmo, brakumoj, rakontoj! Kiom da sentoj pro la renkontiĝo! La festo ne gravas, gravas vidi unu alian, rakonti impresojn pri la vilaĝa vivo kaj novaj familianoj! Tamen ankaŭ la geedziĝo estis interesa kaj riĉigis nin kulture.

Kaj jen ni revenis hejmen, vespermanĝis, interŝanĝis donacojn kaj dankvortojn kun la familianoj kaj la patro per sia aŭto alportis nin al la hotelo, al normala urba vivo. Neforgesebla, ege emocia tago kaj ne malpli emocia renkontiĝo kun festivalanoj! Nokte, la junuloj kunvenis por tre grava parolado, rezulto de tio estis oficiala deklaro pri la fondo de la ĉina junulara E-movado.

Vole nevole, ĉio havas sian finon... La 24-a de aprilo estis la lasta tago de la festivalo. Je la 7-a matene aŭtobuso jam veturigis la teamanojn al Hangzhou. Ĝis, ĉarma Lishui; ĝis, niaj vilaĝoj kaj ĉinaj familioj; ĝis, nia gastama hotelo; ĝis, ŝeoj! Vi por ĉiam restos en nia koro!

Ĝis, karaj! Ni renkontiĝos tre baldaŭ, mi kredas! Junecon, inspiron, aventurojn, feliĉon al ni ĉiuj! Aroman teon kaj sinceran amon! Anime ni estos kune! Kune en Ĉinio! Iuj revenis hejmen, iuj daŭrigis sian vojaĝon tra Ĉinio. Mi iris al Pekino. Sed tio jam estas historio por alia artikolo.

P.S. Mi volas diri elkoran dankegon al Zhang Ping (Ĝoja), ŝi estis la ĉefa motoro de la festivalo. Ŝia laboro estas mirinda kaj perfekta!

http://esperanto.cri.cn/filme/14tea3.htm

La regulojn de la konkurso, ĉiujn filmojn kaj la liston de gajnintoj

“En la festivalo konkursis entute 45 filmoj el 20 landoj”

“Verdire, ni estis honoraj gastoj, ĉio estis por ni aranĝita en la plej bonega maniero.”

VIDEOLUDOJ

Jonas MARX — Germanio

Kiel statas Virtuala Realeco fine de 2018?

Ĝis kelkaj monatoj antaŭe, mi tute ne interesiĝis pri Virtuala Realeco. Nun mi havas mian propran ilon sur la televidŝranko. Kio okazis?

Kutime mi ne estas rapida adepto de novaj aferoj, specife se ĝi estas furoriga per la gazetaro aŭ merkato. Sed ĉi-foje mi faris escepton. Post la spekto de multaj videoj pri tiu temo kaj komparinte prezojn, mi fine mem entuziasmiĝis pri tiu teĥnologio kaj mendis la plej malmultkostan de tiuj kostaj sistemoj — la VR por la PlayStation. Aliaj produktantoj estas HTC, kiuj kunlaboris kun Valve (Steam) kaj Occulus Rift, kiu estis aĉetita de Facebook.

Unue mi volas averti: Se oni volas ludi nur en bonkvalita, akra grafiko, ne atendu tion de VR nun. La grafika kvalito estas tia de antaŭ 8-10 jaroj kaj oni vidas la bildpunktojn en la ekrano. Sed se tio ne ĝenas, oni certe spertas la samon kiel mi: puran entuziasmon.

Kiam mi surmetis la okulilon de la virtuala realeco kaj komencis mian unuan ludeton, la sento esti en la ludo mem estis miriga. Mi turnis mian kapon kaj kapablis vidi aferojn malantaŭ mi! Ankaŭ la ĉirkaŭanta sono subtenis la impreson ja esti en la virtuala mondo mem. Eĉ mia patrino, kiu kutime tute ne interesiĝis pri videoludoj, post montrado de dragono, revenis al la virtuala mondo por denove sperti tion. Same amikoj kaj familianoj estis impresitaj de tiu nova eblo.

Tamen, por ne nur laŭdi, mi volas aldoni ke ankoraŭ ne ekzistas multege da ludoj por VR. Al mi persone sufiĉas, ĉar mi ne plu havas tempon investi cent horojn en multaj ludoj, do por mi la 2-3-horaj ludoj perfektas por unu vespero. Ankaŭ mencindas ke ĉirkaŭ 10 procentoj de la homoj sentas malkomforton, precipe naŭzecon dum kaj post la uzo de tiu ilo. Eblas, ke via korpo alkutimiĝas, sed ĉar tio malcertas, indas ke vi provu uzi virtualan ilon antaŭ ol aĉeti ĝin.

Mi tamen feliĉas kun la ilo kaj mi jam volas plu ludi kelkajn ludojn nur en virtuala realeco, ĉar la aldona realeco riĉigas la entutan sperton dekoble.

Kelkaj novaj ludoj

Red Dead Redemption 2

...estas ludo kiun vi rajtas ludi ekde 18 jaroj. Rajdi per via ĉevalo tra la senfina, vesperluma sovaĝejo estas la tipa sento, kiun oni volas krei en ludo pri la “sovaĝa okcidento”. Tion perfektiigis la ludo Red Dead Redemption 2. Haveblas por PS4 kaj Xbox, eble sekvos por Vindozo.

Thronebreaker: The Witcher Tales

La pola ludoproduktanto CD Project Red publikigis la 23an de oktobro tiun ludon, kiu uzas la universon de la The Witcher-serio. Ĝi estas kartludo, kiu uzas la Gwent-kartaron kaj la kampanjo situas antaŭ la unua The Witcher-ludo. PS4, Xbox One kaj Vindozo estas la nune subtenataj platformoj.

Project Warlock

Se viaj preferataj ludoj estas la retroludoj: Senprobleme, jen Project Warlock. Tiu ludo modernigas la pafludojn el la naŭdekaj jaroj sen perdi ilian senton. Ensorĉu viajn pafilojn kaj travivu hordojn da monstroj, zombioj kaj diversaj aliaj malamikoj. La ludo haveblas unue ekskluzive ĉe GOG por Vindozo kaj havas relative malaltan prezon.

Farming Simulator 19

...eble aspektas strange, ke mi rekomendas tiun ĉi ludon, kaj mi certe volas indiki ke tute ne estas ludo por ĉiu ludemulo. Tiu ludo plaĉas nur al specifa tipo de ludantoj. Se oni ne volas pafi monstrojn aŭ solvi malfacilajn enigmojn en ludoj, trankvile rikolti cerealojn povas esti alternativo! Subtenata de Vindozo, Mac, PS4 kaj Xbox One.

Sekreta konsilo: Factorio

Ne juĝu tiun ludon laŭ la grafiko — sed de la profundeco. En ĝi, oni kreas grandan, logikan industrion, analizas kiel plibonigi kaj samtempe atentas la produktliniojn de atakanta specio. Ne ekzistas celo, sed oni ĉiam volas pligrandigi kaj perfektigi la procezadon da rimedoj. Ĝuste kiam la produktmaniero perfektiĝis, la rimedoj de unu loko nuliĝas kaj oni devas serĉi alian kampon da rimedoj. Tio ne estas ĝena, sed motivanta kaj per bona planado oni povas prepariĝi. Absoluta rekomendo por homoj, kiuj ŝatas sablokestoludojn! Haveblas por Vindozo, Linukso kaj Mac.

Kontakto 50-jara

Mi vivis por Kontakto.

Francisco L. VEUTHEY. (1992-1997)

En 1991 mi, origine argentinano, vivis en Brazilo. Tiam mi kandidatiĝis por la redaktoreco de la revuo Esperanto. El la tri “finalistoj”, kiujn oni invitis provlabori en la Centra Oficejo, fine oni elektis István Ertl, sed al mi oni proponis redakti la Jarlibron. Tiu monotona kompila laboro neniel logis min, sed jen al la oferto aldoniĝis ankaŭ la eblo redakti Kontakto. “Hm... interese!”, mi pensis.

Sur la kapo de Kontakto tiutempe pendadis per tuta pezo minaco de malfondo. La kialo estis, ke ĝi iĝis finance nememsufiĉa kaj la malprofiton devis pagi UEA, la “patrino” de TEJO. Tial la ĉefa tagordero sur la tablo de TEJO tiam estis: Kion fari pri Kontakto? Malmultaj kredis, ke eblas savi ĝin, kaj kiam mi proponis al ambaŭ estraroj planon por komplete refasoni ĝin — eĉ la titolnomo ricevis novan formon, kiu, cetere, teniĝas ĝis hodiau —. Kontakto ricevis nur unu jaron por montri, ke la intereso por ĝi revekiĝos. Tiam, revuoj kiel MonatoEl Popola Ĉinio estis eĉ pli allogaj. Krome ekzistis Juna Amiko kaj diversaj aliaj publikaĵoj, do konkurantoj ne mankis.

Intime mi tre amis Kontakto. Ĝi kaj Esperanto, estis la unuaj — kaj solaj ĝis tiam — E-revuoj, kiujn mi ricevadis kiel membro de UEA. Esperanton mi estis studinta kiel adoleskulo per la koresponda kurso de Hugo Lingua en Argentino. Li kutimis oferti al siaj lernantoj “kombinitajn pakojn”, nome abonon al la kurso, plus abono al EPĈ aŭ aliĝo al UEA kaj TEJO... Mi elektis tiun lastan. Mi komencis ricevi ambaŭ revuojn kiam mi estis komencanto kaj ne vere kapablis kompreni ilin. Bonŝance baldaŭ post tio en Kontakto komencis aperi artikoletoj en “facila lingvo” — estis la tempoj de la redaktoroj Anna Löwenstein kaj Leif Nordenstorm. Tiam Kontakto iĝis mia “unua amo”... Jarojn poste, kiam mi jam estis ĝia redaktoro, tiu slogano reaperis ĝuste el tiu mia sperto kaj la TEJO-estraro eĉ presigis abonvarban T-ĉemizon kun la frapfrazo “Oni ne forgesas sian unuan amon”. Tiu frapfrazo, cetere, estas ankaŭ en la Fundamento. Estis diversaj aliaj kampanjoj tiam ĉirkaŭ la renaskiĝinta KontaktoJorge Camacho eĉ asertis: “Nova revuo naskiĝis” —. En la Centra Oficejo, la direktoro Osmo Buller ofte organizis varbkampanjojn sendante, ekzemple, paperajn leterojn al potencialaj abonantoj. Mi ĉiam estis enplektita en ilia vortumado kaj ilustrado. En iu jaro ni lotumis PIV inter ĉiuj abonantoj!

Ĉar mi havis certan sperton pri grafikaj laboroj en Argentino kaj Brazilo, mi komplete refasonis kaj reorganizis Kontakto. Por tio, mi trairis ĉiujn numerojn ĝis tiam aperintajn, desegnis skemojn montrantajn la specon de artikoloj aperintaj, esplore rigardadis ne-Esperantajn junularajn revuojn vendatajn en normalaj ĵurnalbudoj en Roterdamo, kaj surbaze de ĉio kaj de miaj personaj vidpunktoj — ankaŭ mi ja estis en la celgrupa aĝo — mi prezentis planon. Mi memoras, ke mankis artikoloj por la unuaj numeroj, tiel ke kelkaj TEJO-estraranoj mem enplektiĝis kaj verkis.

Mi ankaŭ decidis revigligi la tiam ŝrumpintajn nivelojn de “tre facila” kaj “facila” lingvo, kreitaj de Anna Löwenstein. Iam dum tiu replanado mi vokis ŝin en Italio por fari demandojn pri la politiko de la vortolisto... Nature aperis la bezono, ke ĉiujare la leganto havu antaŭ si tiun liston... Mi ne volis presi ĝin kiel apartan folion, ĉar tiel ĝi povus facile elfali kaj perdiĝi. Do, uzi la dorskovrilon de la unua numero ĉiujare ŝajnis perfekta solvo. Tiu kutimo teniĝis dum pluraj jaroj. La facillingvaj artikoloj estis grava atuto dum mia periodo. Ofte mi mem faciligis ricevitajn artikolojn. Se oni alkutimiĝas utiligi limigitan vortostokon kaj la potencialon de kunmetaĵoj, tio pli kaj pli facile iras. Mi eĉ planis kaj fine realigis etan revon: aperigi plene facilan numeron (152; 1996:2). Tiutempe mi planadis ĉiun numeron iom longe antaŭe, por ke la numeroj havu certan koherecon aŭ fadenon, sen bezono havi temajn numerojn. Eĉ se mi ne ĉiam surpaperigis tiujn planojn, ili ekzistis en mia menso.

Kial mi tiom flegis la facillingvajn artikolojn? Nu, mi memoris miajn frustriĝojn de komencanto ne povi kompreni unu plenan frazon en E-revuo! Kompreneble estis ankaŭ la intenco kapti la potencialan merkaton de komencantoj... Novaj abonoj komencis veni: de junuloj, de komencantoj, de adoltoj, eĉ de maljunuloj. Aliflanke, estante elementlerneja instruisto kaj filo de instruistino, mi ĉiam emis al didaktikaĵoj kaj mi konceptas la vivon kiel daŭran lernadon kaj instruadon. La faciilingvaj artikoloj kongruis kun tio kaj mi tre amikiĝis kun ili.

La Kontakto-tempon mi memoras kiel periodon de intensa laborado, en kiu mi malofte havis liberan tempon. Mi vivis por Kontakto. Mi devis multon lerni, de komputilaj proceduroj ĝis misteroj de la E-gramatiko mem. Por ĉiu numero mi faris kompletan enpaĝigan skizon sur paperoj, kun linioj reprezentantaj la tekstoliniojn, rapidaj desegnaĵoj, titoloj gluitaj, do ian kunmetaĵon kiu fine iĝis sufiĉe dika, kaj ĉion mi transdonis al la kompostisto Roy McCoy. Krome mi transdonis la tekstojn kaj tutan staplon da libroj kaj desegnaĵoj originale faritaj (de mi kaj aliaj), por ke li skanu la indikitajn bildojn. Li devis lerni multajn lertaĵojn kaj grafikajn programojn por plenumi miajn postulojn, sed li faris tion volonte ĉar li estas teknikema kaj ŝatas tiajn komplikaĵojn. Kun la tempo ankaŭ mi lernis manipuli PageMaker. Tiam mi povis rezigni pri tiuj grandaj paperaj prototipoj kaj transdonis al Roy ĉiun numeron sur disketoj... sur pluraj disketoj, ĉar ili havis malgrandan kapaciton. (Ĉu iu plu memoras, kio estis disketo?).

Al la serĉado de materialo, redaktado, ilustrado kaj planado de la enpaĝigo mi dediĉis la tutan necesan tempon kaj tial Kontakto dum mia periodo ĉiam suferis ian prokrasteton aŭ eĉ prokraston. Foje ni devis ĝisdatigi tion per “duoblaj” numeroj. Tio tamen estas ankaŭ kulpo de la Esperanta “sistemo”, laŭ kiu unu homo devas funkcii kiel plena eldona skipo. Mi preferas kvaliton ol haston.

Rilate la enhavon mi ĉiam prioritatigis tion, kio interesis mian publikon... kaj, ho, tiu ĉi estis vasta: de infanoj ĝis maljunuloj. Do mi formetis la “temajn” numerojn tuj dekomence, ĉar en mia imago gazeto devas esti varia kaj diversa; en ĉiu numero ĉiu leganto devas trovi diversajn artikolojn, kiuj interesas lin. La tiutempa TEJO-estraro konsentis kaj akceptis tiun gvidlinion, kiam mi prezentis la projekton, antaŭ ol ekredakti la revuon.

Fakte tiu estis alia faktoro de la sukceso de Kontakto. Mi ĉiam tenis bonajn rilatojn kun la TEJO-estraranoj, kelkaj el kiuj iĝis amikoj miaj. Mi preskaŭ ĉiam ricevis apogon al miaj ideoj, ekzemple kiam mi proponis la lanĉon de konkursoj en ĉiu numero. Ili ankaŭ konsentis, ke mi ĉeestu la kunsidojn, en kiuj mi povis ankaŭ sorbi ideojn kaj teni min ĝisdata pri la junulara Esperantujo. Estis bona sinergio inter la estraro kaj mi. Geknaboj kiel Saskia Idzerda, Danny ten Haaf, Thomas Pusch kaj Yves Bellefeuille restas en mia memoro kiel seriozaj, laboremaj kaj ĉiam pozitivaj por plejparto el la ideoj, kiujn mi prezentis por Kontakto. Pruvo de tiu kunlaboremo estas la numero 150 (1995:6), por kiu Ralf Fröhlich, unu el la ĉefaj TEJO-aktivuloj tiam, akceptis esti fotita por ilustri artikolon pri radio.

Mi ankaŭ kontaktis skribe la kunlaborantojn, ofte per poŝtkarto — ni ne havis Interreton kaj eĉ se la CO en 1992 ekuzis retpoŝton, al plej multaj mortemuloj ĝi ne estis alirebla. Per poŝtkarto mi mendis artikolojn. Kiam temis pri bildo, mi kunsendis fotokopion de la ilustrota artikolo. Se la afero urĝis, mi telefonis kaj faksis la artikolon. Felip Artero i Lozano el Katalunio kaj Martin Burkert (la kreinto de la TEJO Tutmonde-papago, por kiu mi proponis la nomon “Pepo”) volonte kaj rapide plenumis tiujn mendojn.

Estis ankaŭ tuta skipo da verkistoj, eĉ popolscienca kolumneto de juna pola paro. En ĉiu numero estis krucvorto aŭ alia ludo, kies solvado konsistigis konkurson, tiel ke sesfoje jare ni sendis premion por la gajninto. Ĉiu konkurso, eĉ la plej malfacilaj, altiris partoprenantojn, foje ĉirkaŭ 70. Sed por reveni al la skipo, mi sukcesis konstrui stabilan teamon de artikolantoj kaj ilustrantoj — kaj kune ni sciis fari el ĉiu numero sukceson. Estis “glora” tempo, ni povus diri, sed malantaŭe kaŝiĝis multe da laboro. Estis ĉiam granda ĝojo, kiam Kontakto venis el la presejo kaj mi povis vidi eternigita la laboron sur ĉiam pli da ekzempleroj. En 1996 kaj 1997, miaj lastaj jaroj kiel redaktoro, Kontakto rekorde superis du mil pagitajn abonojn. Ĉiun aperon sekvis pluveto da dankaj leteroj, kiuj instigis min rekomenci la cirklon por nova numero. Post la kvara jaro mi tamen estis elĉerpita kaj volis rezigni, sed TEJO ne sukcesis trovi novan redaktoron. Mi do restis du pliajn jarojn, iom pene, sed laŭ mia takso tamen bone, kaj ĝuste tiam la abonantaro atingis rekordon.

Forlasinte la redaktorecon mi transprenis la grafikadon de la revuo Esperanto, kiun plu redaktis Istán Ertl. Krome mi plu redaktis la Jarlibron kaj preparis, same kiel antaŭe, diversajn anoncojn pri libroj kaj aliaj aferoj. Multaj el tiuj anoncoj estas ade presataj en la revuo Esperanto.

Diversaj redaktoroj postsekvis min. Tre diversaj, kaj tio estas bona ĉar ĉiu donis al la revuo tion, kion li aŭ ŝi havis aŭ kapablis doni. Iuj prioritatigis pli ol aliaj sian propran guston, aliaj sukcesis reliefigi pli bone la historian kuntekston, en kiu la numeroj aperis. Indas tamen memori, ke revuon oni faras ne por si aŭ siaj amiketoj, sed por granda, diversa publiko. Mi diris tion plurfoje poste, vidinte, ke la temaj numeroj revenis, sed, nu, aliaj pensas pri tiu afero alie.

Johano Rapley estis oficisto de UEA en diversaj periodoj, sed mi estis lia kolego nur kelkajn monatojn antaŭ lia emeritiĝo. Tiam li ekhavis tempon por sia amata hobio, librobindado. Iam li bindis ĉiujn miajn numerojn de Kontakto en fortikan volumon kaj gravuris sur la kovrilo kaj la spino kun oraj literoj “Kontakto 1992-1997”. Ĝi bele sidas en mia biblioteko kaj eble, kiam mi estos maljuna, mi fiere karesos tiun volumon, kiu entenas bonan parton de miaj plej produktivaj kaj junaj jaroj.

FOTO: F. L. Veuthey en Valencio, Hispanio, somero 2013. Felisoj restas liaj plej ŝatataj bestoj.

“La Kontakto-tempon mi memoras kiel periodon de intensa laborado, en kiu mi malofte havis liberan tempon.”

KONTAKTO 50-JARA

Du novnaskitoj samtempe

Anna Löwenstein

En decembro 1982 mi kuŝis en malsanulejo tuj post la nasko de mia unua filo, Gabrielo. Mia edzo portis al mi la novembran numeron de la revuo Esperanto, kiu laŭ la kutima trankvila ritmo de la itala poŝta servo, nur ĵus alvenis. En ĝi estis mia artikolo, en kiu mi anoncis novaĵon: ke ekde januaro 1983 en la revuo Kontakto aperos aparta sekcio verkita per facila lingvaĵo taŭga por komencantoj, redaktita de mi mem.

Kiam oni ĵus naskis, tio ne estas ideala momento por alpreni novan taskon. Sed la radoj de la Esperanto-movado turniĝas malrapide, kaj tiu plano pri facila revuo por komencantoj koncipiĝis plurajn jarojn pli frue ol mia filo. Tial okazis, ke ambaŭ projektoj maturiĝis en la sama periodo, kaj finfine mi devis okupiĝi pri du novnaskitoj samtempe.

Antaŭ ol fariĝi redaktoro de Kontakto mi pensadis pri la ideo fondi revuon por komencantoj. Tio ŝajnas tre ambicia celo, sed fakte mi jam estis fondinto kaj redaktoro de la feminisma revuo Sekso kaj egaleco, do mi ne estis tute sensperta! Mi estis konvinkita, ke eblus verki interesajn artikolojn per simpla lingvaĵo. Ofte artikoloj por komencantoj havas infanecajn stilon kaj temojn, kvazaŭ komencantoj kapablus pensi nur sur infana nivelo. En la katalogo de UEA tiutempe eĉ aperis aparta kategorio “Por infanoj kaj komencantoj”, kvazaŭ la sama materialo taŭgus por tiuj du tre malsamaj grupoj.

Kiam mi estis lernejano, la instruistoj abonigis nin al tiel nomataj “facilaj” revuoj en la franca, la germana, la hispana kaj la rusa (tiuj estis la lingvoj instruataj en mia lernejo, krom la latina kaj eventuale la antikva greka), kiuj tamen tute ne ŝajnis al ni lernantoj facilaj. Verŝajne la gramatiko estis de la ĝusta nivelo, sed la problemo estis, ke la artikoloj en tiuj revuoj uzadis tro da vortoj, kiujn ni ne jam lernis. Kompreneble, oni ne povas legi artikolon, eĉ facilan, se oni ne konas la vortprovizon. Tial mi havis la ideon, ke facila revuo en Esperanto devus utiligi nur tiujn vortojn, kiuj aperas en la unuaj ĉapitroj de kursoj kaj lernolibroj.

La unua tasko estis krei la vortliston, kaj mi kunmetis du listojn de 520 kaj 1000 vortoj (inkluzive de gramatikaj finaĵoj, sufiksoj ktp.) surbaze de pluraj faktoroj: ĉefe lernolibroj kaj oftecolistoj, sed krome mi aldonis kelkajn vortojn aparte bezonatajn de esperantistoj, ekzemple la vortojn asocio, kongreso, literaturo, artikolo kaj simile. Intertempe la ideo pri revuo por komencantoj ŝvebadis en la aero, tiel ke la estraro de UEA decidis aperigi unu numeron de Esperanto en facila Esperanto. Mi esprimis mian intereson, kaj kun la helpo de la tiama redaktoro, Simo Milojević, mi redaktis la numeron de novembro 1981 per facila lingvaĵo.

Post la apero de tiu numero en facila Esperanto, la estraro de TEJO proponis, ke estonte Kontakto havu facilan sekcion, kaj invitis min esti ĝia redaktoro. Tio estis malpli ambicia ol mia antaŭa ideo pri tuta revuo por komencantoj, tamen certe pli facile realigebla! Tial mi akceptis esti redaktoro de la facila parto apud la regula redaktoro Dario Besseghini, kiu redaktis la ceteron.

Unu el miaj ideoj estis, ke revuo por komencantoj enhavu nur mallongajn artikolojn, kaj ke ĝi devus aperi ofte. Estas tre malkuraĝige fronti amason da legomaterialo en lingvo, kiun oni ne bone konas. Ĝis tiam, Kontakto aperis kvar fojojn jare, sed mi proponis, ke ĝi havu malpli da paĝoj, sed aperu pli ofte. Kaj efektive tio okazis: ekde januaro 1983 Kontakto estis malpli ampleksa sed aperis ses fojojn jare anstataŭ kvar.

Tiutempe kompreneble apenaŭ ekzistis hejmaj komputiloj kaj interreto, tiel ke redakti revuon estis multe pli temporaba afero ol nun. Necesis tajpi kaj retajpi artikolojn per skribmaŝino kaj kopipapero, kaj tiam sendi ilin al la Centra Oficejo de UEA por kompostado. Ankaŭ kontakti kontribuantojn estis pena afero, precipe pro la malrapideco de la itala poŝta servo, kiu preskaŭ frenezigis min.

Verki artikolojn per limigita vortprovizo evidente postulas pli da cerbumado ol verki tute libere, elektante siajn vortojn laŭdezire. Tial mi devis multe korespondi kun eventualaj kontribuontoj, aŭ tre ofte mem verki la artikolojn. Samtempe, kompreneble, mi okupiĝis pri mia ĵus naskita filo, kiu foje sidis sur miaj genuoj kaj kunbatis la klavojn dum mi provis tajpi, aŭ rampis sub la tablon kaŭzante ĥaoson dum mi ne atentis lin. Ju pli li kreskis, des pli estis malfacile koncentriĝi pri aliaj aferoj. Finfine mi povis okupiĝi pri Kontakto nur dum mia fileto dormis, sed tuj kiam li vekiĝis, mi devis rezigni pri redaktado por doni al li mian plenan atenton.

Kiam mi rigardas tra la malnovaj numeroj de Kontakto, kaj vidas, ke mi restis redaktoro de la facila parto ĝis la dua numero de 1986, mi miras. En februaro 1985 naskiĝis ankaŭ mia dua filo, Fabiano, kaj mi apenaŭ povas imagi, kiel mi sukcesis daŭrigi la redaktan laboron. Fakte tio eblis nur pro la helpo de junulino, kiu venis dum kelkaj horoj semajne por prizorgi la du infanojn. Kaj tamen la facila parto fariĝis ĉiam pli konciza. Do ne estas strange, ke finfine en 1986 la tiama redaktoro, Leif Nordenstorm, proponis mem transpreni redaktadon ankaŭ de la facila parto, kaj mi tre volonte cedis la tuton al li.

Verki facile ne estas facile, kaj foliumante la lastjarajn numerojn de Kontakto, mi konstatas, ke la facillingva parto ŝrumpis ĝis preskaŭa malapero. Tamen la revuo retenas la pli oftan aperritmon, kiun mi mem iniciatis: ses fojojn jare anstataŭ kvar. Verŝajne tio estas la ĉefa restanta spuro de mia iama redaktoperiodo.

6 jaroj en Kontakto

Leif Nordenstorm

En 1983 mi partoprenis la Internacian Junularan Kongreson en Debrecen en Hungario. Amri Wandel, kiu tiam estis prezidanto de TEJO, demandis ĉu mi ŝatus fariĝi estrarano de TEJO. Mi respondis nee, sed samtempe diris ke mi tamen ŝatus redakti Kontakto. Mi sciis ke mankas redaktoro kaj mi jam dum kelkaj jaroj redaktis la svedan junularan revuon, kies nomo estis ktp. La tasko ŝajnis al mi alloga.

De la estraro de TEJO mi ricevis la taskon redakti la malfacilan (aŭ la normalan) parton de Kontakto. La facillingvajn artikolojn redaktis Anna Brennan (nun: Löwenstein). Baldaŭ mi fariĝis redaktoro de la tuta revuo. En tiu tempo interreto ne ekzistis kaj la verkintoj sendis paperajn artikolojn kaj fotojn per poŝto en kovertoj. Tio estis temporaba laboro.

Aparte menciinda afero estas ke iufoje privatulo donacis monon por tutpaĝa anonco de Amnestio Internacia en Kontakto. Mi ricevis la tekston de la buroo de AI kaj tradukis ĝin al Esperanto. En la anonco oni i.a. povis legi ke oni rajtas peti informojn pri AI de la ĉefoficejo en Londono. Montriĝis ke multaj petis informojn kaj por la unua fojo venis informpeto el Ĉinio. Esperanto do estis utila por la organizaĵo.

En 1989 mi forlasis la redaktadon de Kontakto pro pluraj kialoj. Mi jam redaktis dum ses jaroj kaj mankis al mi bonaj ideoj por novaj numeroj. Naskiĝis mia unua filo kaj mi devis uzi mian tempon por li. Tamen mi ne lasis redaktadon. Post tio mi dum du periodoj redaktis la svedan Esperanto-revuon La Espero. Mi ankaŭ ĝenerale ŝatas verki.

Estu bela, nature

Marta DOMIAN - Pollando

“Bela virino estas paradizo por la okuloj, infero por la animo kaj purgatorio por la poŝo”. William Shakespeare

He, ĉu William pensis pri la hejmkosmetikaĵoj? Verŝajne ne :)

La hejmaj kosmetikaĵoj, kiujn anstataŭ aĉeti oni povas mem prepari el la naturdonacoj, estas ne nur propono por zelotoj de la ekologio. Ĉiu probable komprenas, ke inter la multaj devoj de la ĉiutaga vivo necesas ripozi, kaj en tio de tempo al tempo permesi ankaŭ al sia haŭto kapti novan spiron. Plejmultaj el la virinoj tion faras pere de kosmetikaĵoj, kiuj en sia plimulto estas produktataj surbaze de laboratoria kemio. Ankaŭ memfaritaj naturaj kosmetikaĵoj bone helpas, povas rapide refreŝigi, hidrati kaj ilumini, aldonante brilon al la laca kaj griziĝinta vizaĝhaŭto. Kaj ĉio dank’ al la naturvaloraj komponantoj agantaj haŭtsurface. Ne dubu! Se vi neniam provis, provu kaj konvinkiĝu.

La historio de la senŝeligo (angle: peeling) datiĝas ekde la antikvaj tempoj kaj fascinas foje kiel fabelo eĉ. Ĝi komenciĝas en Egiptio, kie la reĝinoj kaj sinjorinoj nobele naskitaj banis sin en acida lakto kaj faris kompresojn per tranĉitaj citrusoj. La malpli riĉaj virinoj simple frotis sian haŭton per postvinaj precipitaĵoj sen klara scio, ke ili uzas la potencan enhaveron de la acidaj fruktoj, konatan hodiaŭ kiel alfahidroacido. Dum la evoluo de la interesiĝo pri beleco, niaj praavinoj komencis uzi kompresojn de sulfuro, kalcio kaj sinapo. Kontrolitaj metodoj, kiuj celis damaĝi haŭton por plibonigi la aspekton disvastiĝis tra la mondo kaj estis protektataj kiel militaj sekretoj. La teknikoj estis diversaj. Dum la eŭropaj ciganoj bruligetis sin por defoliigi sian malnovan epidermon, la sudamerikaj indiĝenoj metis sur sian haŭton miksaĵon de urino kaj pumiko.

La unuan fojon, en kiuj eksperimento kun salicilata acido, trikloroaceto, rezorcinolo kaj fenolo, kiel praktiko de senŝeligo estis enskribitaj en medicinan kategorion, estis en 1882 fare de la germana kuracisto (la fondinto de la kosmetika kompanio Nivea) Paul Gerson Unna. Surbaze de tiuj eksperimentoj, francaj kuracistoj komencis uzi haŭto-defoliigon dum la unua mondmilito por resanigi brulvunditan haŭton de soldatoj. Neatendite ili rimarkis, ke la sukcesaj rezultoj de tiu praktiko povas esti aplikataj ne nur en medicino sed ankaŭ sur la kosmetika kampo. Ne hazarde do, ke post la milito, la ideo neoficiale migris al Usono, kie fondiĝis la unua”Domo de Renovigo”, en kiu oni komencis uzi fenolon por forigi sulketojn, glatigi cikatrojn kaj likvidi lentugojn. De tiu momento, la usonanoj ekigis veran revolucion en la senŝeligaj proceduroj kaj en modernaj teknologioj ĉe la produktado de defoliigaj substancoj.

Komence, bedaŭrinde ĉiuj receptoj kaj teknikoj estis sekretaj. Unu el la kialoj estis komplikaĵoj, inter ili cikatroj kaj haŭta nekrozo. Dermatologoj skeptike traktis la novajn kosmetikajn ideojn, dubante pri ilia efiko ĉar al ili tio estis medicino rezervita nur por la malmultaj, spertaj kuracistoj kaj kompreneble, tre riĉaj pacientoj. Ĉio ŝanĝiĝis en la 1970-aj jaroj, kiam oni publikigis normigitajn, bone dokumentitajn kuracajn procedurojn. En ili aperis la indikoj, kontraŭindikoj kaj plej ofte farataj eraroj. Oni ankaŭ kolektis kaj ordigis ĉiujn spertojn de senŝeligo ekde la antikvaj tempoj de egiptoj, babilonanoj kaj indianoj ĝis la nuntempa scio.

Nuntempe mi ne konas eĉ unu dermatologon, kiu ne havas pozitivan opinion pri senŝeligo kaj ne uzas ĝin en sia praktiko. Daŭre la kampo evoluas, aperas novaj teknikoj por defoliigo, kiuj kunigas malnovajn metodojn kun modernaj malkovroj. Kompreneble multe pliboniĝis la sekureco de la pacientoj kaj komplikaĵoj aperas malofte — tiujn oni povas senprobleme korekti.

Pro la ŝanĝiĝo de la homa vivstilo, la aerpoluado, pli forta emo sunbruniĝadi nature kaj en brunigejoj — la transviola radiado, kiu evidente maljunigas nian haŭton, signife evoluis kaj kreskis la nombro de la senŝeligaj medicinaj servoj. En la nuna tempo oni uzas la praktikon tute ordinare, tiel ke ne nur la plej riĉaj homoj povas havi ĝin. Krome, la receptoj jam ne plu estas kaŝitaj kaj facile oni povas prepari ĉion hejme — laŭ mi, meminiciato sendube donas pli da kontento, ĝojo kaj certeco ke la de ni mem preparata senŝeligaĵo estas centprocente farata el naturaj substancoj.

Post ĉi tiu mallonga enkonduko mi deziras prezenti al vi la plej ŝatatan de mi senŝeligaĵon. Ĝi baziĝas sur kafo. Kial kafo? Bona demando. Do kafeino, kiun enhavas kafo, posedas sveltigajn kaj firmigajn ecojn. Komponita surbaze de kafofeĉo, tiu senŝeligaĵo agas kontraŭ celulito kaj videble glatigas la haŭton. Sufiĉas nur aldoni kelkajn kuirejajn suplementojn kaj jen ni havas bonan, firman kaj utilan kosmetikaĵon! Ne dubu. Surprizos vin la mirindaj efikoj de la konata ja en la tuta mondo kafo!

Dum multaj jaroj cirkulas inter la amantoj de la naturaj kosmetikaĵoj la recepto por la kafa senŝeligo. Ĝia unua versio estis simpla:

4 manĝkuleroj da muelita kafo,

3 manĝkuleroj da kruda salo,

¼ taso da akvo.

La kafo devas esti unue surverŝita per bolanta akvo, infuzita kaj kribrita — la kafofeĉon forprenu. Kiam la akvo malvarmiĝos, aldonu salon, miksu kaj metu sur la korpon.

Simple, ĉu ne?

La spritaj uzantoj de la reto kompreneble komencis inventi siajn proprajn receptojn. Vi povas trovi tiom multe da specoj kaj diversaj metodoj por senŝeligo, ke dum semajnoj vi ne foriros el ĉe la komputila ekrano. Mi listigos do nur la plej utilajn, laŭ mi, aldonaĵojn al la kafa senŝeligo. Ĉiujn receptojn mi mem provis kaj rekomendas:

  1. Kiam vi aldonos al la baza recepto unu kuleron da cinamo, vi ricevos fortan spican aromon kun stimulanta kaj varmiganta kvalito ĉi tiu versio ne estas rekomendita por sentema haŭto.

  2. Kiam vi aldonos sukeron anstataŭ salo, la senŝeligo malpli sekigas la haŭton kaj pli milde ĝin defoliigas.

  3. Kiam vi ne kribas la kafofeĉon, vi havos pli fortan econ de senŝeligo, tamen tiam vi devos fari la proceduron zorge por ne ŝtopi la tubon de la lavujo.

  4. Kiam vi aldonos al la recepto kuleron da densa kremo, via haŭto pli bone reviviĝas anstataŭ kremon vi povas aldoni ankaŭ iom da ordinara oleo aŭ olivoleo.

  5. Kiam vi volas atendi la purigan rezulton de la senŝeligo, nepre aldonu iom da duŝĝelo.

Mi pensas ke kombini kaj aldoni diversaĵojn oni povas senfine, do ĝuigu vian haŭton kaj ne timu eksperimenti.

Kontakto

Ĝanfranko

10 titoloj - Edistudio (1979)

Kontakto estas la tria sonkasedo de “Ĝanfranko” Molle. Ĝi estas evoluo de La Vojo, kun kantoj kies temoj traktas ĉefe pri la E-movado. Kun partopreno de Renato Corsetti kaj Giulio Cappa, ĝi nun havas 34 jarojn da ekzisto!

Ĝin malfermas Duonvoĉe, iom ĵaza muzikaĵo, en kiu malsame kiel la antaŭaj kasedoj — pli-malpli nur kun akustika gitaro kaj voĉo — aŭskulteblas instrumentoj kiel piano, drumo, baso kaj elektra gitaro. Ĝia teksto estas poemo de Georges E. Maŭra, pseŭdonimo de Gaston Waringhien.

La 5-sekunda Ni Zipus estas la dua titolo — simple la voĉo de Humphrey Tonkin, probable eltranĉita de iu parolado, en kiu li diras “Ni zipus kaj malzipus per la inventaĵo de Zamenhof”.

Ĉu tiu titolo estas frua pioniro de la nuntempaj hiphopaj kaj elektronikaj muzikaĵoj, en kiuj ofte estas eltranĉoj de paroladoj enmiksitaj?

La Espero blus’, kiel la titolo mem diras, estas la himno de Esperanto en ege bona blusa versio. Pro tia muzikstilo, la kanto ŝanceliĝas inter sarkasmo kaj seriozeco, kiu igas ĝin vera frandaĵo. Poste, venas la bosanoveca La movado. Verkita de Renato Corsetti, ĝi estas iom humura kritiko al la tiama E-movado: “revuo Kontako trimonata, estas pri enhavo alte taksata. Pasintjarajn numerojn mi baldaŭ ricevos” aludas al ĝia ofta malfruo tiam.

Kontakto estas ne nur la titolo de la kasedo, sed ankaŭ havas propran kanzonon en ĝi. La teksto estis prenita el TEJO-faldfolio por reklami nian revuon; la kanzonon verkis Molle; ĝi estas deklamita sur malrapida kaj iom ĵaza guitarludado.

Denove la himno de Esperanto, nun per la juvelo La tojvo. Kiel klarigis Molle kaj Corsetti, ĝi estas “La Espero” kun tute aliaj vorto-radikoj. Tre bona aranĝo kaj nekredebla frenezaĵo! De Jopetro Danvi’ kaj Giulio Cappa, Printempa kanzono temas pri “memoroj pri la sesdekoka, revoj pri la sepdekoka, okdekoka...” — la plej malforta de la kasedo.

Hamburgen de Corsetti kaj Molle prikantas la 59an Universalan Kongreson de Esperanto, en kiu la UEA-prezidanto Ivo Lapenna rezignis pri ĉiuj funkcioj kaj honoraj titoloj en UEA kaj TEJO. Tiuj, kiuj estas perfekta priskribo de nia movado, la plej bona de la kasedo kaj la lasta por mi, ĉar mi ĵus malkovris ke la amkanto Renkonto de Cappa, kiu devus fini la albumon, ial malaperis el mia ciferigita versio de la kasedo. La originalan mi ne plu povas aŭskulti ĉar mankas la aparato.

Jen la sola kritikindaĵo en tiu albumo. Post 34 jaroj ĝi estas klasikaĵo, sed kiu povas ĝin ĝui nuntempe?

Rogener PAVINSKI

***

Aŭskultu la kanton “Kontakto” en kontakto.org [QR code.png]

ĈEFARTIKOLO

Orlando, samseksemo kaj religio

Marcos Cramer — Argentino/Usono

Je la 12an de Junio Omar Mateen [ómar matín] pafe murdis kvindek homojn en samseksemula diskejo en Orlando en la usona ŝtato Florido. Tiu abomena krimo estis la plej mortiga amaspafado fare de unuopulo kaj la plej mortiga krimo kontraŭ GLAT-uloj* en la usona historio. Sincerajn kondolencojn al ĉiuj proksimuloj de la murditoj!

* GLAT: Gejoj (samseksemuloj), lesbaninoj, ambaŭseksemuloj kaj transseksuloj (ofte nomataj “transgenruloj” en Esperanto laŭ alilingvaj esprimoj, sed oficiale en Esperanto “genro” havas nur gramatikan kaj taksonomian signifojn).

Ni bezonas pli da amo kaj komprenemo

Usono estas la lando kun la plej liberala leĝo pri paf-armiloj kaj la plej granda kvanto da ekstermilite mortpafitaj viktimoj. Plirigorigo de la paf-armila leĝo estus grava kontribuo por malhelpi tiajn krimojn estonte. Tamen la paf-armila leĝo ne estas la kaŭzo de la krimo, sed nur faciliga cirkonstanco. La kaŭzo de la krimo klare estas forta malamo al samseksemuloj. Ĉar Mateen laŭ la atestoj de multaj liaj proksimuloj mem estis samseksema, sed havis patron, kiu dejunaĝe instruis al li malami samseksemulojn, li ŝajne suferis de forta mem-malamo, kiu fine kulminis en ĉi tiu fia krimo.

Pro la islameco de Mateen, en la sociaj retoj aperis multaj komentoj, kiuj akuzis la tutan islamon pri la malamo, kiu kaŭzis ĉi tiun amasan pafmurdon. Aliaj komentantoj eĉ kulpigas religion ĝenerale pri malamo kontraŭ samseksemuloj kaj uzas ĉi tiun amasmurdon kiel ekskuzon por insulti religianojn de ĉiuj religioj. Tiaj reagoj kreas novan malamon inter ne-islamanoj kaj islamanoj aŭ inter ne-religiuloj kaj religiuloj en situacio, en kiu ni bezonas pli da amo kaj komprenemo kaj ne pli da malamo.

Ni devas pliigi la komprenon pri tio, ke samseksemo ne estas elektita, kaj ke malpermesi al homoj elvivi siajn amajn preferojn kaŭzas nur problemojn kaj ne kreas iun ajn bonon. Samtempe ni devas pliigi la interkomprenon inter religiaj kaj nereligiaj homoj, inter di-kredantoj kaj di-neantoj, inter tradiciemaj homoj kaj progresemuloj ktp.

Kritiki religion sen semi malamon

Multaj ne-religiuloj estas ĝenataj de la uzo de religiaj, foje neraciaj kaj kontraŭ-sciencaj argumentoj, kiujn kelkaj religiuloj uzas por defendi tradiciajn malpermesojn kaj diskriminaciojn. Certe oni kontraŭu ĉian neracian pravigon de malamo, sed oni atentu, ke oni ne reagu al ĝi per propra neracia pravigo de malamo. Tiel bedaŭrinde ofte okazas, kiam ne-religiuloj kulpigas religion ĝenerale pri neracieco aŭ pri malamo kontraŭ iu malplimulto.

Diri, ke religio ĝenerale kulpas pri la malamo al samseksemuloj, estas kiel diri, ke politika engaĝiĝo ĝenerale kulpas pri militoj kaj politika subpremo de malplimultoj. Same kiel ekzistas tre diversaj politikaj vidpunktoj, same simile ekzistas tre diversaj religiaj vidpunktoj. Por la plej multaj religiaj homoj tamen ilia religio estas la bazo por amo kaj bono. Se ni akuzas tiujn homojn pri malama sinteno, ni nur kreas novajn barojn inter ni kaj ili, kaj tiel kontribuas al la malamo.

Por pli bone kompreni la rilaton de religio al samseksemo, ni unue devas distingi diversajn specojn de religiuloj. Plej ofte oni distingas religiulojn laŭ tio, al kiu religio ili apartenas, sed tia distingo ne multe helpas kompreni la rilaton de religio al samseksemo, ĉar en ĉiu granda religio ekzistas kaj homoj kontraŭantaj samseksemon kaj homoj, kiuj defendas samseksemon kaj subtenas samseksemulojn.

La kialo por tio estas, ke en ĉiu granda religio ekzistas unuflanke religie liberalaj progresemuloj, aliflanke fundamentistoj kaj nefundamentismaj konservemuloj. Meze inter tiuj grupiĝoj estas moderuloj. La diferenco inter ĉi tiuj specoj de religiuloj estas en ilia maniero trakti la konfliktojn inter siaj religiaj tradicioj kaj sanktaj tekstoj unuflanke kaj la modernaj progresemaj ideoj pri socia kunvivado aliflanke.

La religie liberalaj progresemuloj akceptas progresemajn sociajn ideojn kaj kunlaboras kun ne-religiaj progresemuloj pri la ĉiama pluevoluigo kaj plurealigo de progresemaj ideoj. Kiel religie liberalaj homoj ili agnoskas, ke la sanktaj tekstoj estas verkitaj de homoj kaj tial estas interpretendaj laŭ la historia kunteksto, en kiu ili estas verkitaj, kaj ke religiaj tradicioj ĉiam evoluas por adaptiĝi al sia tempo.

Kun la religia liberaleco kontrastas du sintenoj, kiuj estas ofte konfuzataj en la publika bildo pri religio: Por la fundamentistoj tre gravas la sanktaj tekstoj, kiujn ili interpretas kiel laŭvortan veron transdonitan al la homoj de Dio (almenaŭ en la abrahamaj religioj). Por la nefundamentismaj konservemuloj, aliflanke, tre gravas la tradicio de ilia religio, kiun ili ne volas ŝanĝi. La moderuloj estas pli konservemaj ol la religie liberalaj progresemuloj, sed ja pretas konsideri modernajn ideojn en sia religia vivo kaj laŭe adapti la tradicion, kaj agnoskas la diversajn eblajn interpretojn de la sanktaj tekstoj.

La limoj inter la kvar specoj de religiuloj estas tute fluaj. Sekve ankaŭ la ĉi-subaj klarigoj pri la malsamaj rilatoj al samseksemo en la malsamaj grupiĝoj certe havas esceptojn.

Krome notindas, ke ekzistas pli malgrandaj religioj, en kiuj ne troviĝas ĉiuj kvar specoj de religiuloj. Interesa ekzemplo estas la Unuisma Universalismo, kiu evoluis el du liberalaj branĉoj de kristanismo en Usono. Ĝi estas nuntempe konsiderata aparta religio, ĉar ĝiaj anoj jam de jardekoj plejparte ne plu konsideras sin kristanoj. Praktike ĉiuj ĝiaj anoj estas religie liberalaj progresemuloj. Temas pri sendogma religio, kies anoj ne havas difinitan komunan kredaron, sed estas unuigitaj per sia komuna serĉado al spirita kreskado. Pro sia sendogmeco, ili kunigas ateistojn kaj di-kredantojn, agnostikulojn kaj ĉiodiistojn (panteistojn), humanistojn kaj homojn, kiuj samtempe identiĝas kun alia religio. Fundamentismo rilate al ĉi tiu religio eĉ ne estus senchava, ĉar ĝi ne havas difinitan sanktan skribon. Anstataŭe ĝi instigas siajn anojn trovi inspiron en divers-tradiciaj religiaj kaj spiritaj tekstoj, kaj lasi sin gvidi de racio kaj scienco.

Religio kaj samseksemo

Malamo al samseksemuloj troveblas ĉefe inter fundamentistoj. Ankaŭ inter nefundamentalismaj konservemuloj ofte aperas kritiko al elvivata samseksememo, sed plej ofte kombinita kun la ideo, ke oni ne malamu samseksemulojn, sed nur kritiku ilian vivstilon. La progresemaj liberaluloj aliflanke emfazas, ke laŭ la religiaj instruoj pri amo kaj subteno al marĝenuloj ni plene akceptu la samseksemulojn. Inter la moderuloj foje aperas kritiko al samseksemuloj en moderigita formo, sed ankaŭ estas multaj moderuloj, kiuj plene akceptas samseksemon.

Miaopinie fundamentismaj kaj konservemaj religiaj ideoj kaŭzas multajn problemojn, kaj ni ne prisilentu, ke tiuj problemoj originas en certaj religiaj sintenoj. Ekzemple, la malamo de Mateen al samseksemuloj originis en pensmaniero disvastigata de fundamentismaj kaj konservemaj religiuloj. Sed ni ne miskonkludu el tio, ke ĉia religieco estas problema. Moderaj religiuloj ĝenerale evitas problemajn moralajn kondamnojn. Liberalaj religiuloj eĉ aktive laboras por progresemaj vidpunktoj kiel la rajtoj de samseksemuloj. Ili tion faras ne malgraŭ sia religieco, sed pro sia religieco: Ili konsideras la instruojn pri amo kaj subteno al marĝenuloj pli esencaj ecoj de sia religio ol unuopajn teksterojn el siaj sanktaj skriboj, kiuj ŝajne kondamnas samseksemon.

La Unuisma Universalismo (UU) kiel plene liberala kaj progresema religio montras, ke la rilato de religio al samseksemo povas esti tute mala al tiu, kiun oni konas de fundamentistoj kaj konservemuloj: Jam fine de la 1950aj jaroj okazis la unua samseksa geedziĝa* ceremonio en UU-preĝejo, kaj fine de la 1970aj jaroj samseksaj geedziĝaj ceremonioj iĝis tre kutimaj en UU-preĝejoj. Tio okazis surbaze de decido en la loka preĝeja komunumo, ĉar en UU la preĝejaj komunumoj estas tre memstaraj kaj ne dependas de decidoj de ilia tegmenta organizaĵo, la Unuisma-Universalisma Asocio (UUA). En 1984 UUA aprobis rezolucion, kiu subtenis tiun praktikon. Plia rezolucio de 1996 alvokis la ŝtaton laŭleĝigi samseksajn geedziĝojn, kvin jarojn antaŭ ol la unua ŝtato en la mondo (nome Nederlando) laŭleĝigis samseksajn geedziĝojn, kaj 19 jarojn antaŭ ol ili estis plene laŭleĝigitaj en Usono.

* Mi ĉi tie uzas “ge-” kun seksneŭtraliga funkcio, kaj ne kun ĝia tradicia ambaŭseksa signifo. Do ĉi tie “geedzo” signifas “edzo aŭ edzino aŭ senseksa persono en geedza rilato”. Ĉi tia uzo de “ge-” jam estas multe praktikata ĉe vortoj kiel “gepatro” kaj “gefrato”, kaj laŭ mi indas ĝeneraligi ĝin, por havi ĝeneralan eblon paroli pri personoj sen precizigi la sekson.

Ĉio ĉi montras, ke kulpigi religiulojn ĝenerale pri malamo al samseksemuloj estas tute sensence. Sed oni ja kritiku la malamajn ideojn pri samseksemuloj disvastig de multaj religiaj fundamentistoj kaj de kelkaj religiaj konservemuloj.

Islamo kaj samseksemo

Krome estas klare, ke nuntempe fundamentismaj kaj konservemaj ideoj havas pli da influo en islamo ol en kristanismo. Ankaŭ tion ni ne prisilentu, sed daŭre konsideru, dum ni traktas problemojn kaŭzitajn de tiaj religiaj ideoj. Sed ni samtempe ĉiam tenu en la memoro, ke tiu nuntempa diferenco inter kristanismo kaj islamo ne estas esenca eco de tiuj religioj: En la mezepoko la kristanismo estis multe pli maltolerema, kaj ĝis la mezo de la 20a jarcento, islamo kaj kristanismo ĉi-rilate ne multe malsamis unu de la alia. Fakte la moderna fundamentismo eĉ estas io, kio unue naskiĝis en la kristanismo, kaj nur poste estis adaptita al aliaj religioj.

Kroma problemo ne-prisilentinda estas, ke inter la islamaj moderuloj pli ofte aperas sintenoj kritikaj al samseksemo ol inter kristanaj moderuloj. Sed ankaŭ ĉi-rilate ni tenu en memoro, ke tio ne venas de esencaj ecoj de la islamo, sed de la ĝenerala socia sinteno nuntempe reganta en la plej multaj islamaj landoj. En la 19a jarcento islamaj landoj estis multe pli permesemaj rilate al samseksemo ol kristanaj landoj.

Ekzistas multaj liberalaj-progresemaj islamanoj, kiuj engaĝiĝas por progresemaj ideoj kiel egaleco inter la seksoj kaj akcepto de samseksemo. Ekzemplo de progresema islama organizaĵo estas la usona organizaĵo Muslims for Progressive Values (Islamanoj por Progresemaj Valoroj), kiu sur sia retpaĝaro donas multajn interesajn informojn pri tio, kiel eblas interpreti la Koranon kaj la islaman tradicion en tre progresema maniero.

Kiam oni kritikas la malamajn sintenojn de fundamentismaj kaj konservemaj islamanoj, oni do atentu, ke oni ne akuzu la islamon ĝenerale, ĉar estas vere maljuste ĵeti la progresemajn islamanojn en la saman poton kiel la fundamentistojn. Ni bezonas la progresemajn islamanojn kiel partnerojn por plikonatigi progresemajn ideojn en islamaj socioj, do ni kunlaboru kun ili anstataŭ konsideri ilin parto de la problemo.

Konkludo

Ni certe devas kontraŭbatali ĉiajn malamajn idearojn, sendepende de tio, ĉu ili estas religie motivitaj aŭ ne. Kiam ni atentigas pri malamaj religiaj idearoj, ni devas atenti pri tio, ke religio instigas la plejmulton de la religiuloj al amo kaj ne al malamo. Do ni ne uzu la fakton, ke kelkaj religiuloj estas malamaj, kiel pretekston por malamo al religiuloj ĝenerale. Kaj ni devas kompreneble kontraŭbatali malaman ideologion sendepende de tio, ĉu ĝi estas religia aŭ ne. Parolante pri religio, ni krome atentu pri la diferencoj inter religiaj fundamentistoj, konservemuloj, moderuloj kaj progresemaj liberaluloj. Ofte la diferencoj inter tiuj grupoj estas multe pli gravaj ol la diferencoj inter malsamaj religioj. Por antaŭenigi progresemajn ideojn, la nereligiaj progresemuloj kunlaboru kun progresemaj-liberalaj religiuloj — kaj parte ankaŭ la moderaj religiuloj — anstataŭ konsideri ilin parto de la problemo.

Korea Ondo kaj Korea Pop-muziko

KEJ (Korea Esperanto-Junularo) *

La korean kulturon, kiel la kantojn kaj la dramojn, nur koreoj ĝis nun kutime ĝuis. Tamen lastatempe oni ĝuas kaj konsumas la korean kulturon trans la landlimoj, internacie. La koreoj nomas ĉi tiun fenomenon la “Korea Ondo”.

La unua forta “ondo” atingis Japanion per la dramo “Sonato de Vintro”, pri amo inter gejunuloj, kiu elsendiĝis televide en Japanio en la jaro 2003. La dramo elstare sukcesis. La japanoj nomis la ĉefaktoron per lia karesa nomo “Yon-sama” kaj li gajnis eĉ pli da famo pro tio. Post la sukceso de “Sonato de Vintro”, multaj koreaj dramoj kaj geaktoroj famiĝis en Japanio kaj nuntempe ankaŭ koreaj pop-muzikistoj kaj kantistoj populariĝis en Japanio. La koreaj junulgrupoj estas tiom famaj, ke foje iu grupo prenas la unuan rangon en la japana muzika furorlisto Oricon, kaj oni facile povas aŭdi koreajn kantojn en japanaj stratoj aŭ vendejoj. Multaj japanoj vizitas Koreion por ĝui koncerton de koreaj kantistoj. La korea kulturo disvolviĝas trans Japanio al Ĉinio, Tajlando kaj al diversaj landoj en Sud-orienta Azio. Kio do estas la allogaĵo de la korea pop-muziko?

Unue ĉar la popularaj koreaj muzikaĵoj havas simplajn, ripetemajn melodiojn kaj tekstojn. Sorry, Sorry, de “Super Junior” kaj Nobody de “Worder Girls”, ekzemple, havas ripeteman melodion kaj simplan tekston. Tiel, fremduloj povas facile kanteti ilin, eĉ se ili estas verkitaj en la korea lingvo, kiel la internacie fama Gangnam Style, kiu ankaŭ havas simplan ripeteman melodion.

La dua ĉarmo de la korea popo (K-pop) estas la pompaj grupdancoj kaj muzikvideoj. Oni ja konsideras la pompan kaj takteman grupdancon de la koreaj kantistoj kiel la plej senrivalan ĉarmon de K-pop. La muzikvideo konsistas el altnivela grafika efiko, firma intrigo kaj pompaj surpodiaj ekipaĵoj; ĉi tio donacas al rigardantoj vidspertan amuzon. La tria ĉarmo povas esti trovata en la sensa fasono, kosmetikeco kaj harostilo. La koreaj pop-kantistoj ĉiam dancas en freŝa kaj mojosa stilo. Pro tio, ili enkondukas modon kaj iĝemas idoloj de la junularo.

Vidon kaj aŭskulton kaptante, la korea popo etendiĝas ne nur en Azio, sed ankaŭ en Eŭropon. En la jaro 2011 okazis la unua korea pop-koncerto en Francio. La biletoj estis venditaj ene de nur 15 minutoj, kaj tial iliaj adorantoj organizis fulmobandon (en la angla: flashmob mallonga, kvazaŭ spontana kunveno de homamaso ĉe publikaj lokoj) postulante aldonan koncerton, kiu finfine okazis. En la retejo YouTube, Gangnam Style de PSY havas miraklan rekordon: du miliardojn da fojoj oni spektis la muzikvideon. Multaj homoj kontinue ĝuas K-pop, pro tio YouTube havas propran kategorion por la videoj, kiuj enhavas K-pop-dancon kaj kanton, faritaj de adorantoj.

Ni esperas, ke K-pop iĝos muzika ĝenro, kiun ĉiuj mondanoj ĝuos kiel la usonajn kantojn. Ni esperas ankaŭ, ke koreaj kantistoj daŭrigos la internaciajn turneojn kaj vi, legantoj, gustumos la korean popon kun ĝiaj diversaj ĉarmoj.

* KEJ-anoj kunredaktis:

KIM Karam (Masoris), KIM Onnuri (Onia), KIM Seonwook (Suno), KIM Taegyun (Regalo), LEE Saebom (Haru), PARK Myeongheum (Lumilo).

ĈEFARTIKOLO

Eksterreligia komforto

Christian Rivière — Francio

Ĉiu homo naskiĝas senreligia. Se iu homo plu vivas en medio kie pro la familio, la komunumo, eĉ foje pro la ŝtato aŭ la publika instruado neniu religio sin trudas, li aŭ ŝi plu restos senreligia, kaj eĉ ne povos imagi kio estas religio, kredemo, Dio, kultoj ktp. Estas evidente ke la plejmulto sentus neniun mankon, se ili travivus senreligian medion de sia naskiĝo ĝis sia forpaso.

Mi mem (kvankam mia familio estis duvizaĝa pri tiaj aferoj, de kio restas mia religi-signifa persona nomo!) pli ol tri jardekojn vivis en tiu menso-stato, ŝvebante inter ignoro kaj forgeso de ĉio religia. Ŝajnis al mi ke tio koncernas nur la eksteran mondon, kelkajn aliulojn aŭ malproksimajn civilizaciojn. Simple, mi estis senreligia kaj kompreneble ne imagis ke povus esti alimaniere. Neniun atenton mi alportis al tiuj, laŭ mi superfluaj konsideroj, krom okaze de ceremonio (ies forpaso, geedziĝo) pro respekto al la viv-konceptoj de la koncernato. Mi konsideris ke ĉio religia estas nenio krom malŝparo de tempo kaj de energio. Mi jam tiam taksis religian malracion intelekte kaj socie danĝera, sed aliflanke en mia lando ni (kaj nekredantoj kaj di-kredantoj) volonte rigardas la kompromisan leĝon de 1905 (pri absoluta disigo de la ŝtato kaj de la religioj) kiel efikan protektilon kiu ebligas kunvivon en socia paco.

Sed komence de la naŭdekaj jaroj okazis du eventoj en mia vivo, kiuj modifetis mian vidpunkton. Unue, mi transloĝiĝis al okcidenta regiono de Francujo, kie la katolika religio estas relative pli prema. Due, mi komencis viziti esperantlingvajn mediojn, interalie kelketajn Universalajn Kongresojn de Esperanto, dum kiuj pluraj religiaj grupoj aktive propagandis. Tiam mi religio-sena iom post iom, vole-nevole proksimiĝis al ateismo (sine de ATEO — Ateista Tutmonda Esperanto-Organizo) kaj al la liberpenso (abonante la magazinon de la franca Liberpenso). Mi ekkomprenis ke eksterreligia komforto ankoraŭ neeblos en la nova jarcento.

De tiuj jaroj, mi tamen faris du konstatojn:

  1. Estas granda diferenco inter la prareligioj kaj la aktualaj. La praaj religioj estis manifesto de esploremo, de sciencemo, de empirio, de intelekta bezono. Pro la modesteco de la tiam disponeblaj rimedoj por alporti klarigojn al diversaj naturaj fenomenoj, la prauloj konjektis pri ekzisto de supernatura mondo, de specifaj diaĵoj. Tiu sinteno volonte ricevus mian simpation. Male, la grandaj unudiaj religioj elpensis fantaziaĵojn pri faktoj, kiujn la historiistoj mem asertas plej ofte malveraj. La karakterizo de tiuj religioj estas tute alispeca: Ilin elpensis homoj, cetere plej ofte nekleraj. Estas fakto ke la religiaj medioj sisteme bremsis la sciencon kaj ofte subpremis la intelektulojn.

  2. Se oni volas analizi la religiajn fenomenojn (dogmoj, ritoj, referencaj tekstoj...), estas utile observi ilin laŭ kvar malsamaj anguloj:

    1. Historia (ekz. ĉu iu profeto ja ekzistis? ĉu fakto menciita en religia teksto ja okazis? kie situas la limo inter tio reala, tio metafora, tio fabela kaj tio mita?)

    2. Politika (ekz. influo de la eklezio en la politiko de Eŭropo, en diversaj konfliktoj tra la mondo)

    3. Mora, morala kaj filozofa (la kredo mem/propra vivkoncepto)

    4. Jura (ekz. la leĝoj por ke la socio funkciu en harmonio, por difini kio estas permesata aŭ ne, por protekti la infanojn kontraŭ religia prozelitismo).

    Estus malutile miksi tiujn kvar punktojn, ĉar ili tute ne situas sur la sama tereno kaj ne koncernas la samajn fakojn.

Antaŭ dek du jaroj mi havis la okazon traduki la verkon de Sébastien Faure “La dek du pruvoj pri neekzisto de Dio”. Eble tio estis mia ĉefa kontribuo kontraŭ religioj! En ĝi estas trafaj argumentoj. La franclingva filozofo Alain Badiou uzas pli simplan rimedon: la paradokson de Russell (deduktita de la fama teoremo de Cantor), kiu montras ke ne povas ekzisti aro de aroj. Mi povas kompletigi per “la religiojn elpensis homoj, ne inverse”. Mi denove demandas min kial niaepoke necesas elspezi eĉ minuton por kontraŭ-argumenti religiojn. Kaj mi plu revas pri racia mondo malembarasata de religio.

Ateista Tutmonda Esperanto-Organizo

http://ateisto.org/

Estas fakto ke la religiaj medioj sisteme bremsis la sciencon kaj ofte subpremis la intelektulojn.

Blogo de lingvemulo

La kataluna verkisto Carles Riba diris, ke vortoj ekzistas por ke ni interkompreniĝu, ne por ke ni klopodu kompreni ilin. Mi tute konsentas, ĉar ĉiu lingvo havas siajn malklaraĵojn kaj siajn mallogikajn aferojn.

Ekzemple, la verbo “ripeti” estas sufiĉe konfuzpova. Aŭdante la aserton “mi ripetis la kanton trifoje”, oni ne bone scias, ĉu tiu kanto entute aŭdiĝis kvarfoje (semantika vero) aŭ tri (komuna sento de vero). Simila afero okazas, kiam oni uzas la esprimon “ni devas serĉi alian alternativon”. Fakte, tio signifas, ke ni jam trovis la unuan alternativon, kiu ŝajne ne funkciis, kaj pro tio oni devas serĉi “alian alternativon”, sed mi timas, ke kutime oni ne celas tion.

Aldone, mi multe surpriziĝis, kiam mi rimarkis, ke ni uzas malprecize la prepozicion “sub” en la frazo: “li estis sub la akvo”. Laŭ la difino de tiu prepozicio, tio signifas, ke tiu homo troviĝis ne en la akvo, sed en kelo aŭ groto, kiu lokiĝis vere sub la nivelo de la akvo. Kompreneble, kiam oni diras: “mi estis sub la akvo dum du minutoj”, oni komprenas, ke tiu “mi” estis ene de la akvo sen spiri. Tamen, ni bone komprenos la semantikan sencon aŭdante la frazon: “ni veturis per trajno sub la akvo”. Neniu imagas trajnon fiŝe moviĝantan, sed ĉiu komprenas, kio estas submarŝipo, tute malsama afero ol la menciita submartrajno. Kurioze, ĉu ne?

La scienca vero ankaŭ kontraŭdiras tiun ŝablonan uzadon de la esprimo “en la mezo de la uragano”. Fakuloj pri tiuj naturaj fenomenoj asertas, ke tiu punkto estas tute kalma loko. Sed, kiel asertas la ĉefrolulo de la lasta romano de Umberto Eco, Numero Zero (2015), ĵurnalistoj devas uzi ne la veran sencon de iu ajn el tiaj dusencaj esprimoj sed tion, pri kio la legantoj kredas, ke ĝi estas la vera senco.

Ankaŭ la adjektivo lasta povas kaŭzi miskomprenojn. Ekzemple, nun, post la forpaso de la itala verkisto, la frazo “la lasta romano de Umberto Eco” havas tute malsaman signifon ol ĝia origina senco, ĉar kiam mi skribis la skizon de tiu ĉi artikolo — antaŭ lia morto — mi volis nur celi “la plej novan romanon” de la mondfama semiotikisto.

Precize en la senco “la plej nova”, vi havas antaŭ vi la “lastan” blagan blogon. Tamen, se nia kara redaktoro enuiĝas pro miaj stultaĵoj kaj troa ripetado, eble li sendos min en la mezon de la uragano aŭ ĵetos min subakven kaj serĉos alian alternativan rubrikon por tiu ĉi paĝo kaj, finfine, tiu artikoleto estos vere la lasta de ĉi-tiu serio.

ĈEFARTIKOLO

Espero por la Iraka Kurdio. Raporto de instruisto el rifuĝejo

Mi vivas en la urbo Arbilo (norda Irako) kaj instruas kurdajn infanojn ekde la jaro 2010 — diras Malu Villafane, naskiĝinta en la Filipina Insularo. En la pasintjara somero, ĉi tiu loko estis transformita en tendaron por rifuĝintoj el la urboj Singar, Mosulo (tra kiu fluas la rivero Tigriso) kaj ĉirkaŭaj vilaĝoj kiel Karakuŝ (Qaraqush), Aramleŝ kaj Bartala.

La rifuĝintoj alvenis panike, kiam la t.n. “islama ŝtato” invadis ilian regionon kaj komencis persekutadon, sangavidajn torturojn kaj mortigadon. Tiuj, kiuj transvivis la kruelaĵojn, forlasis ĉion kaj eskapis al Kurdistano. Lokitaj en la nova spaco, ili tamen ne povas liberiĝi de pesimismo kaj timo, kio kreas tre pezan atmosferon. Inter la rifuĝintoj troviĝas tre multaj infanoj, ofte orfoj. Kun miaj gekolegoj kaj personoj, kiuj prizorgas la rifuĝejon, ni komencis organizi diversajn aktivadojn por la infanoj kaj gejunuloj.

En lastaj jaroj oni gastigas tie ne nur kristanojn sed ankaŭ reprezentantojn de islamanoj, jezidoj, kurdoj, turkmenoj kaj de aliaj etnaj aŭ relilgiaj grupoj. Kiel ili kunvivas en tiel limigita loko?

Ili respektas unu la alian kaj faras multajn aferojn kune. Dum ĉi tiu krizo, multaj kurdoj gastigas rifuĝintojn en sia domo, ĉar ili ne povas pardoni tian masakradon. Mi laboras kun kurdoj, turkmenoj, araboj kaj kun aliaj eksterlandanoj.

Kiam tiu krizo komenciĝis en Arbilo kaj kie oni trovis loĝlokojn por la rifuĝintoj? Kion oni faros en la sekvontaj monatoj?

La amasa fuĝado komenciĝis en junio 2014 kaj kulminis plej drame post du monatoj. Tiuj homoj perdis ĉion: domon, laboron, lernejon. Multaj ne trovis novan lokon por ekloĝi, do ili petis helpon ĉe la preĝejoj, eniris malplenajn konstruaĵojn aŭ restis simple sur la stratoj. Foje la infanoj sukcesis trovi siajn parencojn, se ili havis bonŝancon. Diversaj ne-profitcelaj organizaĵoj, kunlabore kun la Eklezio, reagis tuj al tiu krizo. Sed ili tute ne havis tempon por sin prepari al helpado grandskala.

Ĉio mankis al tiuj teror-viktimoj. Tiutempe la temperaturo atingis inferan altecon de 50°C, sed kiam venos vintro, estos tro malvarme. Ni ne disponas pri sufiĉa nombro da tendoj por loĝigi ĉiujn familiojn. En kelkaj tendaroj mankis manĝaĵo kaj akvo dum longa tempo. Tamen la infanoj ĉiam pli facile ĝuas la vivon. Ili komencis rideti kaj ludi ekster la tendaro, en parko aŭ lageto. Vidante tion, iliaj gepatroj eble retrovas esperon. Tio videblas, kiam ili volonte purigas la tendaron, preparas komunajn manĝojn aŭ pli ofte pretas helpi. Akompane ilin en ĉi tiu drama situacio, mia persona vivo tute renversiĝis. Mia restado en Irako helpis min kompreni tre profundan sencon de la vivo: labori por universala frateco.

Tamen via laboro ne solvos la tutan krizon. Do, kio igas vin labori en ĉi tiu tendaro?

Se mi rigardas la situacion nur el homa vidpunkto, tiam verŝajne mi perdus la kuraĝon kaj eble eĉ forkurus de ĉi tie. Sed mia kredo fortigas min kaj helpas transiri la suferojn, kiuj apudas en tiuj malfeliĉaj homoj. La konataj vortoj de Evangelio: “Mi estis malsata kaj vi manĝigis min, mi estis senhejma kaj vi gastigis min...” inspiras ke mi alfrontu pacience la malfacilaĵojn de la ĉiutaga vivo en la rifuĝejo.

Ne estas facile priskribi ĉiujn suferojn, se mi vidas la homojn, kiuj perdis ĉion kaj troviĝas en malespera situacio. Tia sperto plilarĝigis mian koron por vidi en ĉiu homo mian fraton aŭ fratinon. Tiel ni povas semi la pacon ĉiutage, pacience — paŝon post paŝo. Eĉ la naturo montras, ke ankaŭ altaj arboj komencis kreski el malgrandaj semoj.

**

Fonto: Nova Urbo - Socikultura bulteno de la Fokolar-Movado. Februaro 2016

ASTRONOMIO

La Teleskopo Hubble 27-jariĝis

James Rezende PITON — Brazilo

Por multaj entuziasmuloj, la Spacoteleskopo Hubble estas kvazaŭ intima amiko kun mojosa laborposteno. Lanĉita per la kosmopramo Discovery en 1990, la spacoteleskopo sendis al la Tero nekredeblajn bildojn de la universo — de jam pli ol 1,3 milionoj da observitaj planedoj, galaksioj ktp, dum ĝi turniĝis 600 km super nia kapo. La teleskopa stacio moviĝas po ĉirkaŭ 8 kilometrojn en sekundo, tiel ke ĝi ĉirkaŭiras nian planedon preskaŭ 15 fojojn ĉiutage. Astronomiaj fotoj postulas iom longan tempon por ekspono, do necesas sistemo de kompensaj movoj kaj la optikaj partoj devas esti sufiĉe stabilaj kaj fiksaj aŭ la fotaĵo konsistus nur el makulo. Tia akurateco per rimedoj de antaŭ 27 jaroj igas la tutan aferon tiom pli rimarkinda!

Lastaprile Hubble kompletigis 27 jarojn, por la surprizo de la plej grandaj optimistoj ĉe NASA, la usona spac-agentejo. Tio superis je 10 jaroj la atendojn pri ĝia utila vivolongeco. Jen kelkaj ĝuindaj fotaĵoj faritaj de la teleskopo:

[1] Paro de spiralaj galaksioj NGC 4302 kaj NGC 4298

Tiu aspekto de paro de galaksioj estis disvastigita la 20-an de aprilo ĉi-jare. La galaksioj NGC 4302 kaj NGC 4298 — troviĝas je proksimume 55 milionoj da lumjaroj kaj ambaŭ estas malpli grandaj ol la nia, la Lakta Vojo. Kvankam ili aspektas malsamaj pro nia terana vidpunkto, ili estas tre similaj laŭ konsisto.

[2] Erupcio en Eŭropo

Apenaŭ kredeblas tiŭ ĉi bildo, sed ĝi estas farita per datumoj akiritaj de Hubble en Marto 2015. Ĝi montras erupcion de likva akvo en Eŭropo, la frosta luno de Jupitero. Tio estas unu el la kialoj de la scienca interesiĝo esplori kaj eĉ bori tiun sateliton por serĉi ian spuron de vivoformoj.

[3] Postrestinta kurteno de nebulozo

Unu el la plej mirigaj fotoj, el aprilo 2015, montras restaĵojn de eksplodinta stelo, kiu estis 20-oble pli granda ol nia suno. La nebulozo Veil havas diametron longan je 110 lumjaroj.

[4] La Pilieroj de la Kreado

Fama bildo akirita de la Teleskopo Hubble en 1995 kaj reakirita en septembro 2014; ĝi montras Nebulozon de Aglo, fora de ni je 6,5 mil lumjaroj. En tiuj kolonoj el hidrogeno kaj polvo, ekestos steloj, tial ĝia nomo — “Pilieroj de la Kreado”.

[5] La Spirala Galaksio M83

M83 troviĝas je 15 milionoj da lumjaroj en la stelaro Hidro, plena je stelamasoj. La brila rozkolora trajto fontas el la plej junaj steloj (inter 1 kaj 10 milionoj da jaroj), kiuj ensorbas la transviolan lumon.

Verkita surbaze de artikolo de Rae Paoletta, ĵurnalistino pri spaco-aferoj ĉe la retejo Gizmodo

Bildoj: NASA, ESA kaj Hubble Heritage Team (STScI/AURA); W. Sparks (STScI) kaj USGS Astrogeology Science Center.

INTERVJUO

jOmO intervjuatas

Se vi jam partoprenis kelkajn Esperanto-aranĝojn kaj neniam ĉeestis koncerton de Jomo, vi povas konsideri vin malbonŝanculo! Jean-Marc Leclercq, plej konata kiel jOmO (nun skribata tiel “ĉar similas al biciklo”) estas ofta figuro en Esperantaj kongresoj kaj renkontiĝoj kaj ne nur en Eŭropo; li jam ekz. koncertis en Japanio, Aŭstralio kaj Brazilo dancigante la publikon per ĝojigaj kantoj akompanate de sia gitaro.

Jomo komencis muziki en la fino de la 1970-aj jaroj kaj esperantistiĝis en 1988. Tute nature li do decidis kanti kaj verki en la lingvo internacia. Li jam lanĉis 3 E-albumojn Jomo kaj Liberecanoj (1998), Jomo Friponas (2001), Jomo Slavumas (2006) kaj ekde aprilo 2016 disponeblas lia 4-a albumo, jOmO okcitanas, dediĉita al tradicia okcitana muziko kun la tradicia instrumento “bodego”, kiu estas sakŝalmo de Langvedoko.

De lia lasta albumo pasis 10 jaroj, sed tio ne signifas ke li restis tute senfara dum tiu tempo. Krom la multaj koncertoj, en majo 2006 aperis lia unua romano Ukrainio en la okcitana lingvo, por kiu li ricevis literaturan premion. En 2012 li aperigis rimvortaron de la okcitana. Li nun estas verkanta lernolibron de la okcitana por esperantistoj, verkas teatraĵojn kaj prilaboras novan frenezan projekton: koncerti sen instrumento, sed kanti kun “virtuala koruso” danke al teknologio.

Oni kutime diras ke lia malvirto estas ke li multe parolas. Ĉi-sube lia parolemo tre favore rolis, fariĝis tre informo-plena intervjuo kaj vi konstatos ke tio tute ne estas malvirto!

Rogener Pavinski

1. Vi ĵus lanĉis vian 4-an Esperanto-albumon, Jomo Okcitanas. Kiel ĝi ekestis? Rakontu iom pri ĝi!

Mi ludas jam ekde kelkaj jaroj en mia urbo (kaj ĉirkaŭe) kun grupo de tradicia okcitana muziko. Estas ĉefe sakŝalmoj, nome bodegoj, kun tamburoj. Mi mem kun ili ludas banĝon kaj kantas fojfoje per voĉlaŭtigilo, kiun oni uzas en manifestacioj. Estas tre plaĉa afero, ĉar ni ludas meze de homamasoj, sur la stratoj, sen iu ajn kablo, amplifilo aŭ teknikaĵoj, rekte en la orelojn de la publiko! Ĝenerale la reago de la aŭskultantoj estas tre bona, la muziko estas tre ĝojiga, danciga kaj festema. Estas samtempe tre agrable paroli kun la publiko dum ludado, sed ankaŭ estas iom malgaje vidi ke ili ne konas la propran kulturon nek radikojn. Ofte ili demandas de kie venas la sakŝalmo (“Ho, ĉu vi estas de Bretonio?”), kaj ofte oni devas respondi: “Ne, de ĉi tie” ĉar ni ludas en la devena regiono de la bodego.

Tute logike mi pensis ke povus esti interese traduki tiun repertuaron en Esperanton kaj registri ĝin. Ni nur aldonis drumiston, kiu estas delonge amiko mia, kaj konas bone samtempe ĉiujn modernajn stilojn sed ankaŭ la tradician okcitanan muzikon kun ĝiaj specifaj ritmoj, kaj tio estas sufiĉe malofta en la muzikista medio. Mi aldonis ankaŭ basgitaron, kiun mi mem ludis. Sed en miksado tiuj du instrumentoj ne devis esti tro gravaj por ne tro ŝanĝi la animon de la muziko. Mi kredas, ke ni sukcesis.

2. Kiel vi elektis la repertuaron por la nova disko? Ĉu ĉiuj estas folkloraj kantoj?

Ni tute nature elektis la kanzonojn, kiujn ni ludas kutime sur la strato. La sakŝalmoj ne povas ludi multajn kanzonojn ekster la propra repertuaro, kaj ankaŭ sakŝalmistoj ne tro ŝatas tion(!). Ĉiuj kanzonoj de la disko estas tradiciaj, almenaŭ la melodio. Poste mi tradukis kelkajn tekstojn el la okcitana en Esperanton, sed ne multajn, aŭ elpensis tute novajn tekstojn pri elementoj de la okcitana kulturo. Gravis ankaŭ ke la plej konataj dancritmoj estu prezentataj sur la disko. Ĉar la tradicia okcitana muziko tre viglas en la medio de dancemuloj, kiuj tre multas, tre junas kaj tre ofte renkontiĝas por danci. Tial vi povas aŭskulti sur la disko skotiŝon, mazurkon, branlonon, sed ĉefe bureon, la plej specifan de la okcitana muziko.

3. Ĉu la sakŝalmo de Langvedoko diferencas de la keltodevenaj?

Jes! Fakte ekzistas sakŝalmoj en diversaj partoj de la mondo, de Maroko ĝis Rumanio. Nur en Okcitanio ekzistas pluraj: cabreta en Aŭvernjo, boha en Gaskonio kaj finfine la bodèga, Esperante “bodego”, kiun oni ankaŭ nomas cabra, kiu signifas “kaprino” ĉar ĝi estas farita el la tuta haŭto de kaprino. En Bretonio, la tradicia sakŝalmo nomiĝas binioù kozh, sed ĝi estas pli kaj pli anstataŭigata per la skota bagpipe.

Kompare kun la bagpipe, la bodego estas pli granda (inter 60 kaj 80 litrojn da aero oni devas enblovi!) kaj ĝia ruĉilo (aŭ borduno) ludas la noton F, kiam la skota ludas la noton Bb. Ĝi do havas pli malaltan sonon, pli mildan laŭ mi. Ĝia historio estas interesa: la homoj kiuj antaŭe ludis bodegon, estis ĉiam junuloj, ĉar ilia vivo estis tre diboĉuma. Oni invitis ilin al ĉiuj festoj por ludi, kaj laŭ legendo, oni pagis ilin per vino, rekte verŝata en la instrumenton. Kompreneble, nur needziĝintoj povis tion fari. Sed dum la unua mondmilito, multaj junuloj mortis kaj neniu plu ludis bodegon post la buĉado. En la jaroj 1970-aj, kelkaj pasiuloj rekomencis konstrui tiujn instrumentojn kaj kolekti repertuaron ĉe la maljunuloj.

4. Por tiuj, kiuj ne scias, kio estas Okcitanio? Kiom viva estas la okcitana kulturo en via regiono?

Okcitanio estas la lando kie oni parolas la okcitanan lingvon. Estas la suda triono de la nuna franca ŝtato, sed sen Nordeŭŝkio kaj Nordkatalunio. Ankaŭ unu valo en la kataluna aŭtonomio kaj sep en Italio estas tradicie okcitanoparolantaj. Neniam en la historio la sendependa okcitana ŝtato ekzistis oficiale, estas lingva teritorio. Ĉirkaŭ tri milionoj da homoj parolas la lingvon, sed dise en granda spaco. Ĝi vivas nun per la kultura medio, oni multe kreas en la okcitana lingvo: muziko, libroj, teatro, ĵurnaloj, sporto, eĉ televido ekzistas. Oni instruas la lingvon en asociaj lernejoj, nome Calandretas, aŭ en la ŝtataj lernejoj, sed ne devige. En Tuluzo, la ŝildoj de la stratoj estas dulingvaj kaj ankaŭ la anoncoj de la stacioj en la metroo. Sed Tuluzo estas bona ekzemplo, neniu alia urbo prezentas la lingvon tiel. Vivigi la lingvon estas ĉiutaga batalo, la movado tre similas al la esperantista, kun la samaj problemoj, samaj esperoj, fojfoje sama laceco.

5. Kia estis la sperto prezenti tiujn kantojn dum la UK de Lille en julio pasintjare? Ĉu tiuj kantoj enestos en via repertuaro kiam vi kantos sola?

La sperto estis tre bona, sed antaŭe mi iomete timis pri la rezulto. Ĉar fakte ni ludas sur la strato sen teknikaĵoj, kaj ludi sur scenejo ŝajnis iomete necerte. Sed ni havis la bonŝancon ke la sonteknikistoj de la koncertejo en Lille (Gare Saint Charles) estis ege profesiaj kaj havis ege bonajn teknikaĵojn. Ili algluis sur ĉiu instrumento unu senkablan mikrofonon, la sono estis ege bona kaj ni ludis tute libere kiel kutime. Bona surprizo estis ankaŭ ke ni devis ludi por krokodiloj (aŭ: neesperantistoj) de Lille por prezenti la lingvon kaj la kongreson, sed mankis informado. Malgraŭ tio, la esperantistoj venis amase kaj la sufiĉe granda ejo estis plenplena. La posedantoj de la koncertejo multe miris, ĉar ili atendis nur kelkajn personojn. La etoso estis tre festuma kaj la homoj dancis la tradiciajn dancojn.

Mi provos enmeti kelkajn kanzonojn de tiu albumo en mian sol-repertuaron. Mi jam faris kun du el ili. Sed la rezulto ne estas evidenta. Tradicia folklora kanzono ne ĉiam kongruas kun koncerto, pli bone kun dancvespero, ĉar ĝia strukturo (strofo-rekantaĵo-strofo) povas esti monotona.

6. Ĉu estas kalkulo en kiom da E-eventoj vi jam koncertis? Kiuj estas por vi la plej memorindaj?

Ne, mi neniam kalkulis. Eble mi iam faros, kiam mi estos pensiulo, ĉar almenaŭ mi ĉion notis en mia agendo. Se mi devas citi la plej memorindan, mi certe hezitus, sed tiu, kiu venas al mia memoro tuj estas la koncerto kun Kim Henriksen dum la UK de Bjalistoko ekstere en la parko. Estis tiom da homoj, ke oni ne povis vidi la finon de la publiko! Nokto alvenis kaj la etoso estis preskaŭ magia, unu sonĝo de somera nokto, kiel dirus Shakespeare. Ankaŭ diversaj bildoj interpuŝiĝas unu kun la alia en mia kapo, kiel la IJK de Sarajevo kun ĉiuj tiuj flavaj katalunaj t-ĉemizoj aŭ la placo de Liberec (ankaŭ IJK, ankaŭ kun Kim!).

Ĝenerale la koncertoj dum IJK havas tre specifan etoson, ĉar estas, mi dirus, vera koncerto kun koncertaj kondiĉoj, kaj tio ne ĉiamas en Esperantaj renkontiĝoj. Kutime, mia nura necertaĵo antaŭ koncerto estas: ĉu la homoj sidos aŭ staros? Laŭ la respondo, la koncerto estas tre malsama, mi eĉ ne ludas la samajn kanzonojn. Dum IJK-oj, ili ĉiam staras.

7. Malmultaj scias ke en 2006 vi lanĉis romanon en la okcitana lingvo. Rakontu pri ĝi. Kial ne aperis ĝis nun E-traduko?

Temas pri iu angla ĵurnalisto kiu en 1920 estas sendita en Ukrainion meze de la milito, kiel lia unua raportaĵ-vojaĝo. Tiu romano ricevis literaturan premion (Premio Paul Froment) ĉar ĝia temo estas tute nekutima en la okcitana verkaro. Mi volis priskribi tiun momenton de la historio de Eŭropo, tiel gravan, sed tiel malbone konatan. Mi volis ankaŭ konatigi la movadon de Nestor Maĥno, tiun grupon de ukrainaj liberecanaj kamparanoj kiuj batalis dum kelkaj jaroj kontraŭ diversaj armeoj, ĉiuj pli fortaj ol ili, por idealo de egaleco kaj justeco. Tiu estas eble la lasta romantika historio en Eŭropo, antaŭ la terura dua mondmilito, kiu mortigis la esperojn per sia barbareco. Ĝenerale oni lernas rapide kaj en plisimpligita pri la soveta revolucio, sed dum tiu momento la situacio estis multe pli komplika kaj “riĉa” ol la simpla batalo inter Lenino kaj la Caro.

Pri traduko en Esperanton, via demando estas bona, ĉar povas esti eblo, nur mankas la tempo. Mi nuntempe sufiĉe multe verkas, specife po unu tekston semajne por la okcitana retgazeto Lo Jornalet, kaj tio prenas multe da energio. Sed via demando restos en iu niĉo de mia cerbo.

8. Pri kio temas la projekto koncerti sen instrumento? Ĉu baldaŭ ni havos albumon Jomo korusas?

Jes, estas mia nuntempa projekto. Imagu ke mi koncertis kun gitaro sur scenejo la unuan fojon en ... 1979! Do nun mi tre ŝatus ŝanĝi iomete, “endanĝeriĝi”, salti en la nekonaton por retrovi eble la sentojn de mia komenco. Mi havis do la ideon koncerti sen instrumento sed kun buklopedalo. Tio signifas, ke mi kantas unu voĉon, kaj registras ĝin samtempe. Poste ĝi resonas dum mi kantas alian melodion, kaj tiel plu... La titolo de la spektaklo povas esti “La koruso, kiu ne ekzistas”. Tio postulas multe da laboro kaj multe da atento dum la kantado. Sed mi ankoraŭ ne trovis la manieron prezenti la novan spektaklon. Ĉu iomete mistere, ĉu tre humure, ĉu ene de iu historio kiun mi rakontus, mi ankoraŭ ne scias. Krome mi ankoraŭ ne trovis la bonan aparataron, kiu taŭgos plej. Ekzistas diversaj buklopedaloj kaj mikrofonoj por diversaj uzoj. Tiu nova serĉado igas min esplori diversajn etnajn muzikojn, kaj tio estas tre plaĉa. Mi prilaboras diversajn stilojn, gamojn, gammodojn, ritmojn, lingvojn ktp. Estas ege interesa sperto.

Kompreneble mi komencis registri kelkajn kanzonojn. Estas sufiĉe facile kaj pli rapide ol kutima muziko kun instrumentoj, sed mi ankoraŭ ne kontentas pri iu elemento de la muziko, estas: kio anstataŭigus la tambureton? Se mi prenas la mikrofonon en unu mano kaj alproksimigas al la buŝo, mi povas facile imiti sonon de tamburego, kiel por beatbox. Sed por imiti la tambureton, mi ankoraŭ ne trovis, ĉu manklakado, ĉu fingroklakado, ĉu lipbruo. Fakte mi planas partopreni kelkajn “malfermitajn scenejojn”, ekzistas kelkaj en Tuluzo, por ludi parton de spektaklo kaj vidi kiel funkcias, ĉar mi tute ne havas ideon pri la rezulto. Mi jam faris unufoje sur la ĉefa placo de la urbo okaze de bonvola koncerto por helpi kampanjon de sangkolektado. La teknikaj kondiĉoj estis optimumaj, estis kiel bonega provludo kun monitoroj, sed la publiko estis ... nula ĉar dum laboraj horoj posttagmeze.

9. Krom tio, kiuj estas viaj aliaj venontaj projektoj?

Mia nova aventuro nun estas partopreni teatran grupon, kiun mi kreis. Mi eĉ aktoris iam, sed nun mi nur teknikas pri la muzikpecoj dum la spektaklo (kiujn mi speciale komponis) kaj tradukaĵoj, kiuj aperas super la kapo de la aktoroj. Ĉar nia teatro ludas en la okcitana lingvo kaj la tradukado estas en la franca. Krom tio, mi verkis la lastan teatraĵon, kiu nomiĝas “Socio de ludo, aŭ: kiel revivigi papagon?” (Societat de jòc, o cossí reviscolar un papagai?). Estas omaĝo al la Monthy Python kaj la rolantoj estas tiuj de la ludo Cluedo. Oni multe amuziĝas ludante. Pro tio ke la teatraĵoj estas tradukitaj per lumbildoj sur la scenejo, ni eĉ povus ludi por Esperanta publiko, kiu tiel malkovrus la okcitanan lingvon (Ding dong: reklamo al organizantoj!). Mi jam verkis alian teatraĵon kaj planas verki ankoraŭ trian, kiu estu parodio de la okcitana historio. Estas tre interese ĉar mi scias ke oni ludos ilin tuj. Sed la aktoroj estas apartaj bestoj, kiujn mi ĵus ekkonis. Nenio komuna kun la muzikistoj, sed tute alia frenezeco...

***

“La (okcitana) movado tre similas al la esperantista, kun la samaj problemoj, samaj esperoj, fojfoje sama laceco”

“Mi tre ŝatus ŝanĝi iomete, “endanĝeriĝi”, salti en la nekonaton por retrovi eble la sentojn de mia komenco”

Eric Languilat (i.d.c) — La granda diktatoro

Rogener PAVINSKI

Kutime, esperantistaj artistoj estas sendependaj. Tio signifas ke ili mem devas zorgi pri ĉiuj aspektoj de sia kariero. Ne nepras tamen ke ili faru ĉion solaj, plej ofte ili havas helpon de aliaj muzikistoj kaj fakuloj, ĉu por verki aranĝojn aŭ registri la instrumentojn; por kunverki kanzontekstojn; registri kaj miksi.

Post tiu konstato, se ni havus skalon de artista sendependeco, certe i.d.c — nome Eric Languilat — lokiĝus en la pinto. En sia plej nova disko La Granda Aventuro — escepte de la belega kovrilo — li mem faris ĉion, de la komponado, tra la aranĝoj kaj registrado ĝis la fina miksado. Konscia pri tio, Eric eĉ konsideras sin diktatora en sia muzika teritorio.

Memlerninto pri muziko kaj inĝeniero pri printado, li eble pro sia laboro pri analizado de falsaj monbiletoj igis lin tiom detalema por poluri detalojn de la muzikaj aranĝoj de i.d.c., kion Eric faras tre kompetente. La rezulto estas albumo plena je detaloj kaj sentoj.

La Granda Aventuro surprize aperis en la malnova (nun resnakiĝinta) vinila formato kaj estas la kvara plena esperantlingva albumo de i.d.c, kiu estas plurlingva popa projekto, starigita en 2003 en Frankfurto ĉe Majno, Germanio.

De via lasta albumo estis 5-jara periodo. Kial tiom longe daŭris la preparo de La Granda Aventuro?

Estis por kontroli ĉu miaj ŝatantoj min sopiras! Verdire, estis diversaj kialoj, ekzemple mi dum tiu tempo translokiĝis kaj do ne havis plene funkciantan hejmstudion dum pluraj monatoj. Mi ankaŭ ne sentis tempopremon rapide eldoni ion novan, eble ĉar mi tre kontentis pri signoj de viv’. Sed la ĉefa kialo estas ke mi pasigas pli kaj pli da tempo polurante detalojn, kaj ne malofte la ŝatokupo tiel iĝas malalloga laboro, kaj la plezuro iom malaperas. Do mi pli ofte paŭzas. Ĉe la fino, amo al la muziko ĉiam venkas, nur la bataloj iĝas pli longaj.

Kial lanĉi vinilan diskon de La Granda Aventuro? Ĉu laŭ vi homoj aliros malsame al muziko tiel? Ĉu vi rezignis pri la KD-formato?

Fizikaj formatoj ne plu estas la ĉefa maniero disvastigi muzikon. Ili iĝis kvazaŭ apartaj aferoj vage ligitaj al muziko, nur ornamaĵoj por homoj, kiuj daŭre ŝatas havi albumon kiel fizikan posedaĵon, kaj la ekzakta formato por tio ne plu gravas ĉar ĉiukaze oni ĉefe aŭskultos la albumon ciferece, el komputilo aŭ el telefono, el aĉetitaj (aŭ kopiitaj) dosieroj aŭ elsendofluoj. KD-jn kaj aliajn oni ne plu uzas, nur eventuale volas havi. Do mi simple celis produkti belan, mojosan, dezirindan objekton, kaj ĉar mi ĉiam revis havi vinilan diskon de i.d.c., do tio estis unue por mi mem. Krome mi neniam vidis vinildiskan albumon de Esperanta muzikgrupo, do mi ŝatis la ideon esti eble la unua, kiu faras tion (almenaŭ ekde longa tempo!). Kaj kiel unikaĵo ĝi ankaŭ povas esti pli alloga ekster Esperantujo. Eble la sekvan fojon mi eldonos t-ĉemizon (+ elŝuteblaj mp3-dosieroj!).

Ĉu vi povas iom paroli pri la koncepto de la titolo kaj de la belega albuma kovrilo?

Kiam mi havis 7aŭ 8 kantojn pli-malpli finitaj, mi komencis pensi pri la eldono de nova albumo. Sed tiuj kantoj estis tre malsimilaj unu al la alia kaj mi unue ne tro certis ĉu vere albumo (kaj ne nur kaosa kunmetado de kantoj) povas stariĝi el tiom diversa materialo. Tiam mi cele verkis la lastajn kantojn kiel por plenigi truojn de puzlo, kaj komencis vidi la tuton kiel aventuron tra diversaj stiloj, etosoj kaj temoj. Do, “la granda aventuro”. Mi volis ke la kovrilo reprezentu tion en retrofuturisma stilo kaj petis al Marta Wierzbowska ĝin desegni. Laŭ mi ŝi brilege plenumis tiun taskon!

Nemalofte Esperantaj artistoj invitas aliajn por kunlabori en siaj albumoj. Tamen vi ne havas gastojn en viaj diskoj. Ĉu vi preferas labori sola tiukampe?

En i.d.c.-ujo mi estas la sola laboristo ĉar mi samtempe estas diktatoro, kiu estas sufiĉe konfuza, freneza, kaj nur ekscias kien li iras, kiam li jam atingis la celon. Tial oni saĝe evitigu al aliaj muzikistoj malbonajn spertojn kaj frustraĵojn. La laboristo tamen povas kaj rajtas amuziĝi kun amikoj en pli malstreĉaj muziklandoj.

Kiel funckias via labormetodo? Ĉu vi havas apartajn horojn por komponi kaj verki aranĝojn aŭ ĉu vi laboras laŭ inspiro?

Se temas pri komponado, mi devas labori laŭ inspiro ĉar ĉio alia fiaskas. Eble unu avantaĝo fari tion sola estas ke, se mi okupiĝas pri io alia kiam inspiro venas, mi povas simple lasi kion mi faris, kaj prilabori tiun novan ideon. Mi ne havas metodon, foje pecoj estas komponataj “tradicie”, kio signifas ke mi pretigas ĉion (akordoj, melodio, strukturo) pere de unu instrumento kaj mia voĉo. Aliajn fojojn mi estas inspirata de unu eta afero (sono de sintezilo efekto de gitaro, speciala akordo ktp), registras tion en mia komputilo, kaj tio estas kiel semo kiun mi provas kreskigi — mi ofte ne sukcesas, almenaŭ ne tuj, kaj mi havas dekojn da tiuj pecetoj, kiuj neniam iĝos kantoj! Mi ofte jam havas kelkajn vortojn en la kapo ekde la komenco sed ne multe pli. La tekstojn mi serioze prilaboras nur ekde kiam mi havas iom da strukturo.

La finan registradon kaj miksadon mi povas plani — por tio necesas pli da kuraĝo ol da inspiro. Verki aranĝojn estas iel en la mezo: mi povas plani tempon por tio, sed sen garantio ke mi sukcesos fari ion valoran.

En La Granda Aventuro rimarkeblas la aranĝoj tre bone enplektitaj. De kie venas via muzikemo? Ĉu vi serioze studis muzikon?

Mi ne studis muzikon kaj ekzemple ne scipovas ĝin legi. Ĝenerale mi tute ne sentas min kiel muzikiston. Mi estas nur serioza muzikŝatanto ekde la infaneco kaj mi ne vere scias kion mi faras, mi nur provas, eraras, kaj foje aŭdas ion kion mi ŝatas. Kiam tio okazas, mi registras tiun elementon kaj iras antaŭen per la sama metodo.

Vi menciis en alia intervjuo, ke vi faris dujaran kurson pri sonmiksado. Ĉu vi uzas tiujn konojn por produkti aliajn artistojn? Aŭ eble emus tion fari?

Produkti mi komprenas kiel ion alian, ekzemple kunverki aranĝojn, konsili pri strukturo ktp, kaj tion mi jam kelkfoje faris antaŭe. Post tiu kurso mi ĝis nun ne miksis muzikon de aliaj artistoj. Se mi ne havas ion propran baldaŭ, mi eble faros tion, almenaŭ por praktiki kaj ne perdi tiun scion. Sed tio estas granda laboro, do mi ne intencas multe tiel okupiĝi.

Post signoj de viv’ (2012) ŝajne vi ne plu eldonis nacilingvajn kantojn. Ĉu Esperanto fariĝis via ĉefa muzika lingvo?

Mi ne eldonis ilin ankoraŭ, sed mi fakte havas kelkajn nacilingvajn kantojn pretaj kaj duonpretaj — eĉ intencas elesperantigi plurajn aliajn pecojn — kaj verŝajne ekde nun koncentriĝos pri tio dum iom da tempo. Kiam mi publikigos ilin, ne konkludu ke mi rezignis pri Esperanto-muziko!

Malfacile estas vivteni sin per muziko. Ĉu vi povas malkaŝi vian profesion? Ĉu ĝi rilatas al arto?

Mi estas inĝeniero pri printado, kaj mi laboras pri analizado de falsaj monbiletoj.

**

initialsdc.bandcamp.com

Muzika retejo de i.d.c.

Tri muzikajn albumojn, kiuj multe influis Eric Languilat

The smiths — the queen is dead (1986)

Mi malkovris sendependan popmuzikon per tiu albumo. Ĝi malfermis miajn orelojn kaj cerbon pri muziko ĝenerale (kaj eĉ pli), kaj tiam mia gusto multe ŝanĝiĝis. Antaŭe mi interesiĝis pri muziko ĉefe la teknika flanko — sonkvalito, perfekta kapableco de muzikistoj ktp — poste multe pli laŭ intelekta kaj emocia flankoj — tekstoj, aranĝoj, profundeco, originaleco. Certe povas esti ke mi estis ŝanĝiĝanta kaj ke tiu albumo simple min hazarde akompanis dum tiu tempo, sed mi opinias ke mi verŝajne ne estus tiu, kiu mi estas sen tiu disko.

New OrderTechnique (1989)

Tiu ĝenerala sono kaj miksaĵo de gitaroj kaj sinteziloj estas sendube imitinda modelo por i.d.c.. Ĉio perfekte funkcias, kvankam la tuto restas relative simpla — aranĝoj ne estas tre komplikaj, kaj oni ekzemple ne bezonas esti gitar-dio por ludi tion. Ekzakte tion ankaŭ mi deziras kaj celas.

The beach boyspet sounds (1966)

Pro ĝi mi emas aldoni plurajn voĉojn en miaj pecoj — pri kantado pri muzikaranĝo. Interese estas ankaŭ — samkiel ĉe New Order — ke la baso ne nur subtenas la kantojn sed ofte havas kvazaŭ sian propran vivon kaj melodion. Kaj eta sekreto: antaŭ ĉiu registrado mi varmigas mian voĉon kantante pecojn de tiu albumo, saltante inter la voĉoj!

“Fizikaj formatoj ne plu estas la ĉefa maniero disvastigi muzikon”

“En i.d.c.-ujo mi estas la sola laboristo ĉar mi samtempe estas diktatoro”

RECENZO

La Granda Aventuro

i.d.c.

10 trakoj — 40m

12” vinila disko

2017

Nova tendenco de la muzikŝatantoj estas la retrovo de la malnova ŝato ĝui muzikon tra vinilaj diskegoj. La tradicio kaj la kvazaŭ-ritaro necesa por tio allogas pli kaj pli da homoj. Tiu tendenco nun alvenas ankaŭ al nia familia rondo — La Granda Aventuro de i.d.c. estas la unua Esperantlingva vinila disko de la moderna epoko. Tamen, la aĉeto de la vinila diskego inkluzivas la elŝuton de la cifereca versio.

Sendube, la sperto aŭskulti la flavan vinilan diskon de La Granda Aventuro estas tute alia ol aŭskulti ĉe komputilo aŭ poŝtelefono. La belega kovrilo en tia granda formato plezurigas la okulojn, dum la sono la orelojn. La aventuro pli ĝueblas kun teo aŭ kafo, dum vi sidas kun la turniĝanta disko en la ludilo kaj la tekstoj (vojaĝo-instrukcioj?) en la manoj.

La muziko estas la jam konata i.d.c.-stilo — trankvila pop-muziko de la 1980-aj jaroj (vidu la tri albumojn, kiuj influis lin plej) miksita kun multe da briteca rokmuziko, baze akustikaj.

Kelkaj kantoj tre diferencas laŭ stilo kaj etoso, sed tio igas la aventuron malmonotona.

La 10 kanzonoj havas altkvalitan sonon kaj ekzemplan miksadon de la aranĝoj. Per Nokta Stirado vi voĵaĝos ĝis Las Vegas (sonas kiel Oasis) kaj tra la tempo per Tempomaŝino; sentos ŝin kvazaŭ en paradiza plaĝo ĝuante feriojn en La Perfekta Feri’ (mia plej ŝatata); Ĝis la Pluv’ fermas la diskon alportante vin reen. Nepre havebla, tiu disko kondukos vin tra granda aventuro.

ĈEFARTIKOLO

Kial ne eblas Amerika Unio?

Carlos Hernández — Meksiko

Ameriko estas kontinento kun miloj da malsimilaj lingvoj, centoj da indiĝenaj kulturoj, tridek kvin landoj konsistigas la mapon de la kontinento, multe da propraj kuirarto kaj muziko, dancoj kaj tradicioj lumigas la stratojn en ĉiuj landoj. Ni estas amerikanoj, ĉu hispanparolantoj, ĉu portugalparolantoj, ĉu francparolantoj aŭ parolantoj de aliaj lingvoj nekalkuleblaj. Ĉiuj landanoj de Kanado ĝis Argentino kaj la Kariba maro, estas amerikanoj. Sed kio malemigas nin unuiĝi kaj krei la superregistaran Amerikan Union?

La ĝenerala sento estas ke meksikanoj ne ŝatas aliajn centramerikanojn. Centramerikanoj ne ŝatas unu la aliajn. La kolombianoj malŝatas peruanojn, samtempe peruanoj kaj ĉilianoj ne havas perfektan rilaton, sudaj brazilanoj malŝatas la nordajn brazilanojn, kaj same inverse. La kubanoj ne ŝatas porto-rikanojn, kaj la porto-rikanoj malŝatas meksikanojn. Urugvajanojn ne ŝatas argentinanoj, kaj la argentinanoj malamas preskaŭ ĉiujn aliajn. Ĉu ĉi tio sonas familiema?

La plej malsimilaj popoloj en Ameriko ankoraŭ ne difinis siajn limojn aŭ pontojn, oni daŭre kaj ofte miksas la difinojn “Ameriko” kaj “Usono”, “Latinameriko” kaj “Hispanameriko” kaj “Iberoameriko”. Tiuj iam estis necesaj aliroj por difini la amerikajn landojn kaj teritoriojn, sed nuntempe la konceptoj nebulas kaj simple sensencas.

Unue ni komprenu la malsimilajn alirojn al la gentoj kaj konceptoj: Ameriko estas la tuta kontinento, kiu inkluzivas la karibajn kaj Paskajn insulojn. Usono estas la lando, kiu landlimas kun Kanado kaj Meksiko. Latinameriko estas etna koncepto uzata por identigi la amerikanojn, kiuj parolas latinidajn lingvojn, t.e. la hispanan, la portugalan kaj la francan. Iberoameriko estas la koncepto per kiu oni identigas la parolantojn de la t.n. “iberaj” lingvoj (la hispana kaj la portugala). Tamen, ĉi tiuj etikedoj simple ne helpas kunigi la amerikanojn, nek la latinamerikanojn, nek io-ajn-anojn. Do, kial la etikedoj, nomoj kaj konceptoj por dividi nin? Kial la disigaj nomoj?

Aldone al la nomoj kaj malsimilecoj, ni devas vidi tion, kion ni havas komuna. Krom tio dirita en la komenco, ĉiuj amerikaj landoj senescepte estis konkeritaj de eŭropanoj ekde la jaro 1492. Ĉiuj ankoraŭ konservas siajn indiĝenajn radikojn kaj de tempo al tempo oni ilin klopodas helpi por ke ili ne mortu. La latinamerikanoj, ĉiuj suferis — aŭ suferas — pro diktaturoj, enaj militoj, korupteco, malriĉeco kaj malegaleco, trompo kaj trouzado de naturaj resursoj, kaj tiel multe pli da hontigaj agoj.

Niaj limoj, la limoj por krei veran “latinamerikan identecon” (se tio estus la plej taŭga difino), estas la samaj limoj, kiuj malhelpas nin iĝi plenaj naci-anoj, ne pro fanatikecaj kialoj kiel oftege okazas en diktaturoj kaj militoj, sed pro amo al propraj kulturoj kaj gentoj. Se ni ne lernas kiel identigi nin kun la grundo el kiu ni naskiĝis, des pli malfacile estos por ni identiĝi kun la tuta kontinento kaj ties pluraj kaj variaj gentoj.

Ĉial ĉi, latinamerikanoj, kaj amerikanoj ĝenerale, ankoraŭ ne estas pretaj havi superregistaran organizon. Se ni ne povas mem organizi kaj feliĉe regi nian hejmon, des malpli helpi la najbaron tion fari por si mem.

Simon Bolivar kaj José Martín havis idealojn pri la latinamerika identeco kaj unuiĝo. Tiuj idealoj, same kiel la idealoj de Esperanto, daŭre vivas inter ni, malbonŝance ŝajnas ke ili dormas pro la dormpiloloj nomataj politiko, ekonomio, konkurado kaj diskriminacio, kaj ke foje ni movas ilin por revekiĝi, sed ne sufiĉe por ke ili revenu en la latinamerikan mondkoncepton.

ĈEFARTIKOLO

Kien iras la religioj?

Esenco kaj estonteco de religio dum malfrua moderneco

Emmanuel Wald — Francio

Religio estas grava parto de la historio kaj de la kulturo de la popoloj. Ĉu oni mem kredas aŭ ne je Dio ne gravas: religio kaj religiecaj sintenoj estas ĉie, eĉ se multfoje sub formoj nefacile rekoneblaj.

Tamen, en Okcidento almenaŭ (mi povas nur paroli pri tio kion mi konas, aliloke estas probable alie), religio ŝajnas esti en ŝanĝiĝema periodo. Kion havas komuna la religio de niaj gepatroj kun tiu de ni, junuloj el la 21a jarcento? Kia do estos tiu de niaj geidoj? Por respondi, oni unue faru raporton pri la nuna stato de la religio en Okcidento. Estas nur post tiu laboro ke oni povos vidi kien ĝi povas iri. Alivorte, antaŭ ol demandi “kien?”, oni demandu “kie?”

Stato de la religio en Okcidento

La plej grava karakterizaĵo de la malfrua moderneco (pro diversaj kialoj mi ne ŝatas la vorton “postmodernismo”, interalie ĉar mi ne kredas ke ni forlasas modernecon) pri religio estas la t.n. “sekulariĝo”. Per tiu sociologia vorto, oni ne nepre celas ke la fido estas malpli disvastigita. Fakte, kaj iom paradokse eble, “ju pli la sekulariĝo progresas, des pli la individuaj kredoj multobliĝas”*.

* Jean-Louis Schlegel, Religions à la carte, Paris: Fayard, 2012, p. 12.

La unuaj sociologiistoj, kiuj pridemandis tiun temon dum la 1950-aj kaj 1960-aj jaroj, pensis ke sekulariĝo estis vojo, kiu kondukas al la malapero de la religio, de la kredo, de la fido el la “antaŭenirintaj” socioj. Mi ankaŭ ne ŝatas tiun ideon ke ekzistas “evoluintaj” socioj (fakte Okcidento), kaj aliaj socioj kie la homoj bezonas ricevi la lumon de la ĉioscianta Okcidento, sed ĝis la lastaj jardekoj, plimulto el la sociologiistoj pensis tiel, almenaŭ pri religioj. Sed dum la 1970-aj jaroj, oni ekvidis la socion evolui alimaniere: pli kaj pli la fidoj kaj la fiduloj aŭdacis montriĝi; pensinte ke la religioj estis malaperantaj, oni ekpensis ke ili estas revenantaj. Io tamen ŝanĝiĝis: la “grandaj” religioj ne estis plu solaj, kaj apud la tradicia katolikismo aŭ protestantismo, floris novaj kredformoj.

Sed tiu “reveno de la religio” estas nur ŝajno. Ne ĉar religio daŭre estas malaperanta; sed ĉar, fakte ĝi neniam estis malaperanta. La sekulariĝo ne signifas la malaperon de la religio: ĝi estas procezo, kiu kondukas transformiĝon de socio kie la religioj havas gravan socian influon al socio organizata sen religiaj referencoj.

Ne estas la individuaj homoj kiuj “sendiiĝas”; estas la socio. Neniu politikisto plu povas proponi leĝon nur ĉar estas en la Biblio (eĉ se ankoraŭ eblas, sed malpli kaj malpli ofte, ke politikistoj proponas — aŭ, pli ofte, oponas — leĝon ankaŭ pro religiaj kialoj; sed ili ĉiam aldonas pseŭdo-sciencajn aŭ pseŭdo-filozofiajn kialojn); neniu dunganto povas maldungi iun, ĉar Dio petis tion de li aŭ ŝi dumnokte. Religiaj kialoj ne plu sufiĉas socie. Estas tio, kio ŝanĝiĝis: La homa socio memstaras, sen plu bezoni ricevi siajn leĝojn el transcendeca aĵo. Estas la etimologia senco de aŭtonomeco: (αὐτός [autos], mem, kaj νόμος [nomos], leĝo): kiu faras sian propran leĝon.

Nu, se la organizacioj malreligiiĝas, kion diri pri la religiaj organizacioj, t.e. la eklezioj (kaj per “eklezio” mi celas ĉiujn kultajn organizaĵojn, eĉ nekristanajn, ĉar mankas vorto pli ĝenerala)? Antaŭe, la eklezioj havis gravan socian rolon. Eĉ en Francio, kiu post 1905 estas laika (Ŝtato kaj eklezioj estas disigitaj), la eklezioj konservis gravan socian rolon. Oni ne konfuzu inter “sekularismo” kaj “laikismo”: la unua estas socia, la dua estas politika (Turkio estas laika sed ne sekulara; Francio nun estas sekulara kaj laika; Germanio estas sekulara sed ne laika; Irlando estas nek sekulara nek laika). Do, en Francio, kiam en 1926 la papo Pio la 11-a kondamnis la francan ekstremdekstran organizacion Action française [Eo: Franca Agado], li kvazaŭ mortigis ĝin. La hodiaŭa Franca ekstremdekstro ne plu aŭskultas la Papon kiam li petas akcepti la rifuĝintojn; kaj tio ne ĝenas Marine Le Pen en ŝia batalo kontraŭ tiu akcepto: la eklezioj perdis sian socian povon, eĉ en la pli konservemaj sferoj de la socio. Tio estas la ŝajno, kiu pensigis al niaj sociologiistoj ke la religio estas malaperanta.

Ĉio ĉi havas sian originon en alia karakterizaĝo de la moderneco: la morto de la “holismaj” socioj. Per holismaj socioj (el la Greka ὅλος [holos], tuto), mi celas sociojn, “kiuj unuiĝas kun si mem, en kiuj la vivo kaj la unueco de la socia korpo pli gravas ol la sendependeco de ĝiaj partoj”*. Tiaj socioj estis anstataŭigitaj per individuismaj socioj: hodiaŭ en Okcidento la socio estas individuaro; en holisma socio individuo estas sociero.

* Ibid., p. 30.

Memkompreneble, la ŝanĝiĝo ne okazis dum nur du semajnoj. Tie videblas malsimileco inter la frua kaj la malfrua moderneco. En la frua moderneco, tiu holismo, ĉefe subtenata de religiaj sferoj, estis ankoraŭ forta ĉe la popolanoj. Por lukti kontraŭ ĝi, anstataŭigi proponi tuj individualismon, oni fakte proponis aliajn holismajn kredojn; kaj oni volis anstataŭi kristanismon per demokratio “ordonema”. Oni bone komprenu tion: demokratio tute ne similas al individuismo kaj individuaj liberecoj. Unue, la “ĝenerala volo” estis uzata por subigi la individuon al morala jugo ekzakte kiel religioj uzis la kredon; tio estas politika konduto plene holisma. Aliloke, oni uzis same naciismon aŭ komunismon. Estas do nur iom post iome ke individuismo ekprenis la socion; fakte ĝi eĉ estas ankoraŭ batalanta.

La Katolikismo Roma estas bona ekzemplo de religio, kiu unue estante ege holisma, iom post iom akceptis la ŝanĝiĝon de la socio, kaj ŝanĝis sin mem por esti pli taŭga en sia epoko. La granda momento estis ja la dua ekumena koncilio de Vatikano (aŭ Vatikano 2, 1962-1965), kie la Roma eklezio agnoskis la sendependecon de politiko kaj scienco. Sed, kiel ni vidos poste, tiu agnosko ne estis bonvenigita de ĉiuj romiaj katolikoj.

Ĉu en la plej holismaj socioj, ĉu en la plej individuismaj, ĉiam ekzistis du sferoj: la privata kaj la publika. La transiro de la unua en la duan estas alivorte ŝanĝo de la hierakio inter la du sferoj. Pli kaj pli da aferoj, unue estante en la publika sfero, eniris la privatan, kiu iĝis pli kaj pli grava. Tio, kion oni nomas “sekulariĝo” estas la eniro de religio el la publika sfero al la privata. Estas do ĉefe individuismiĝo de la religio.

Nu, ni tuŝis la plej gravan karakterizaĵon de la religio malfrumoderna: ĝi estas individuismiĝinta (aŭ individua). Estas ekzakte kie estas nun la religio en Okcidento: en periodo kie ĝi estas pli individua, pli libera, malpli ege influata de la eklezioj kaj najbaroj.

Tiu sendependeco havas tujkompreneblan efikon: la kredoj estas malpli kaj malpli komunaj. Ĉiu konstruas sian propran kredaron. Kial akcepti malvian religion? Do it yourself! [Eo: Faru vi mem!] Sed, kion oni gajnas je libereco, tion oni perdas je unueco. Oni ne plu volas esti en la plimulto, sed konstrui sian propran vojon. Estas tio kion sociologiisto la brita Grate Davie nomis believing without belonging (kredi sen aparteni)*.

* Grace Davie, Religion in Britain since 1945, Oxford: Blackwell, 1994.

Tamen, konstrui tute sola sian vojon ja ne eblas. Plimulto restas “oficiale” en sia gepatra eklezio, malofte aŭ neniam iras al kultoj, kaj tute feliĉas kun nebula kredareto, kiu intermiksas malsamdevenajn krederojn. Tamen, kelkaj personoj bezonas pli, kelkaj ne feliĉas kun nebula vido de supernebulaĵoj, sed samtempe ne feliĉas kun la grandaj eklezioj, kiuj ne proponas sufiĉe individuajn kredarojn. Pro tio, multobliĝas la etaj grupoj, ĉu ene de tradiciaj eklezioj, ĉu ekstere. Oftege tio ne estas problemo; sed inter tiuj grupetoj multobliĝas ankaŭ la sektoj (kelkfoje ene de eklezioj, kiel fundamenta katolikismo aŭ kelkaj evangeliaj eklezioj*), kaj inter ili violentaj religiaj grupoj (islamismaj, sed ne nur), kiuj plaĉas al tiuj, kiuj paradokse rifuzas la modernecon estante fakte perfektaj reprezentantoj de ĝi (kiel la Islama Ŝtato, kiu estas modernega en la senco ke ĝi allogas tiujn, kiuj ne volas plu esti en la nesufiĉe persona “normala” islamo, kaj samtempe pretendas reiri en la antaŭmodernan epokon).

* En la germana, oni uzas la vorton evangelisch kiel sinonimon de “protestanta”. Pro tio, ofte en Esperanto “evangelia eklezio” samsencas kun “protestanta eklezio” (ekzemple en la Jarlibro 2015, p. 62, oni trovas protestanta Esperanta asocio, sub la rango “evangeliismo”); sed mi uzas tiun vorton en pli internacia senco, kiu en la germana estas evangelikal: mi celas la ekleziojn protestantdevenajn, kiuj estas ofte pli konservemaj ol la tradicia protestantismo, kaj por kiuj la persona konvertiĝo ege gravas (eklezioj de konfesantoj). Ja ege plejparte ili ne estas sektoj; tamen inter ili kelkaj estas.

Jen la t.n. “reveno de la religio”: estas fakte grupetoj, kiuj ne plu timas paroli publike. Sed la ega plimulto ne havas socian kredan bezonon. La rezulto estas ke la religia kulturo malpligrandiĝas. Tio ne gravus, se junuloj sen religia kulturo ne estus facilaj predoj por la sektestroj. Unu el la (multaj kaj malsimilaj) kialoj de la tento iri Sirien, ekzemple, estas tiu manko. Ĉar la islamanoj estas kiel la kristanoj (sed estante malplimulto, tio estas malpli forta; la malplimultanoj pli fieras pri sia aparteno), la religia kono malpligrandiĝas; estas pli facile misformi la Koranon por tiuj, kiuj ne jam konas ĝin, ĉu ĉar ili ne estas islamanoj, ĉu ĉar ili ne bone konas ĝin. Plie, ne estante plu “normala” eklezio, kiel juĝi, sen havi bonan religian kulturon, ĉu la grupeto estas akceptebla aŭ ne? Eĉ la politikistoj ne plu scias kion fari pri tiu problemo, kritikante kiel sektojn eĉ akcepteblajn malgrandajn (sed strangajn por ili) grupojn, sed ne vidante la riskojn kun pli bele prezentitaj sed danĝeraj grupetoj. Jupli la lando historie havis da religioj akceptitaj, des malpli tiu problemo okazas; la situacio en Usono, kun multaj malsimilaj eklezioj ekde la naskiĝo de la lando, estas ege malsimila al tiu de Francio, kun nur la katolika eklezio.

Provetoj de diveno de la estonteco de la religio

Jen kie ni estas. Fakte, oni ne scias ĉu oni estas en nova epoko de moderneco aŭ ĉu oni estas forlasanta ĝin, kaj ambaŭkaze, oni ne scias per kio oni anstataŭigu la malnovan modernecon. Tamen, oni ja povas fari kelkajn proponojn por la venontaj jardekoj, probable ne ĉiujn ĝustajn, sed probable ankaŭ ne ĉiujn malĝustajn.

Unue, ĉiuj evoluoj, kiujn mi priskribis, nur plirapidiĝos. La religiaj institucioj iĝos mozaiko de grupetoj luktantaj (pace espereble) inter si. La granda plimulto daŭre restos ĉu katolika, ĉu protestanta, sed tiuj eklezioj ege ŝanĝiĝos, kaj la paroĥoj tute ne plu estos geografiaj, sed teologiaj aŭ sociologiaj (tio jam komenciĝis). Ankaŭ, pli kaj pli, oni ne plu restos en sia eklezio dum sia tuta vivo, sed ŝanĝiĝados, ĉiam aliĝante al nova eklezio laŭ la emoj kaj bezonoj de la momento.

Por katolikismo, Okcidento estos malpli kaj malpli centra. Mi ne scias kiel la tiel centrisma Roma eklezio sukcesos resti unuigita dum la bezonoj, kredoj kaj praktikoj tiel ŝanĝiĝos inter okcidento kaj la cetero de la mondo, sed ankaŭ inter okcidentanoj. Mi fidas: ili trovos solvon, sed mi nun ne vidas kia ĝi povus esti. La risko de divido de la katolika eklezio en 3 aŭ 4 kontinentajn katolikajn ekleziojn estas sufiĉe granda.

Por protestantismo, la evangeliaj eklezioj plifortiĝos, sed neniam iĝos plimultaj en protestantismo oficiale. Sed ili povas venki Gramsci-e (traserĉu Vikipedion kaj la teorion de “kultura hegemonio” de Antonio Gramsci), t.e. ke ili ege influos la aliajn ekleziojn, kiel estas nune la kazo en Latina Ameriko, kie pentekostismo ege influas la aliajn protestantajn ekleziojn, kaj eĉ la katolikan eklezion.

Por islamo, ĝi pli kaj pli “normaliĝos” (islamanoj facile iros de unu tipo de islamo al alia, kaj eĉ ekster islamo; la scio pri la religio malpligrandiĝos; kaj islamismo, kiel katolikismo fundamenta aŭ radikala evangeliismo, estos ĉiam eta malplimulto, sed malplimulto facile videbla). Neislamanoj konvertiĝos, sed marĝene, kaj ofte kun posta apostatiĝo. Sed islamo kiel religio de enmigrintoj, ĉiam estos dividita inter tiuj kiuj estos membroj de Okcidenta islamo, kaj tiuj kiuj estos ege ligitaj al iu islama lando kaj ties tradicio.

Multobliĝos ankaŭ la t.n. “novaj religiaj movadoj” (NRM-oj), kiuj ne estas ligitaj al la tradiciaj Okcidentaj aŭ Proksimorientaj religioj, sed ofte al Orientaj religioj, ege aliformigitaj. Male al la aliaj religioj, tiuj NRM-oj direktas ne al post-morto, sed al la nuna vivo, provante plibonigi ĝin.

Mi multe parolis pri kredantoj, sed kio pri ne- aŭ mal-kredantoj? La veraj malkredantoj (t.e. ateistoj, kiuj vere kaj serioze ne kredas je la ekzisto de Dio aŭ de “io” post la morto), ja ankoraŭ multobliĝos, sed ne multege. La granda (kaj absoluta) plimulto fariĝos nekredantoj, aŭ agnostikuloj, lasante malferma la eblon pri la ekzisto de Dio, sen tro serĉi. Ili ĉiam estos pli nombraj en urboj kaj urbegoj, kaj malpli nombraj inter la kamparanoj. Ilia sinteno pri eklezioj restos pli-malpli kio ĝi estas hodiaŭ. Kiel la kredantoj, ili facile “vojaĝos” de unu eklezio al la alia, agnostikuloj vojaĝos de malkredeco al kredeco laŭ la tempa emo.

Konkludo

Tio ja estis nur eta priskribo, kaj restas ankoraŭ multaj aliaj aĵoj por priskribi en la nuna stato de la religio, kaj do en ĝia estonteco.

Tamen, por konkludi, oni povas diri tion: religio ne estis malaperanta kaj neniam malaperos, tutsimple ĉar ĝi estas parto de la homeco. Ĉu Dio ekzistas aŭ ne, ŝanĝas nenion: li ekzistas en la menso de (la) homoj. Karl Marx kredis ke religio estas kaŭzata de la vivaj kondiĉoj (estas realaĵo superstruktura, kaj la superstrukturaĵoj dependas de la materialaĵoj laŭ li), kaj ke en socio sen ekspluatado, religio per si mem malaperos ĉar ĝia kaŭzo malaperintos, sen ke iu luktu kontraŭ ĝi.

Mi pensas ke Marx eraris. Ja la socio ege influas la konkretan formon de la kredoj, kaj do eniro en malfrumodernan epokon ŝanĝis, ŝanĝas kaj ŝanĝos ilin (estis ekzakte la temo de ĉi tiu artikolo). Tamen, religion neniu sukcesis malaperigi. Kiam religiaj institucioj malaperas, religia konduto aliformiĝas, kaj eniras kulturon, politikon, sporton... Libere kaj anarkie, sub formo de religio, kiu ne diras sian nomon, de kaŝita religieca konduto.

Kaj tio havas du danĝerojn, kontraŭ kiuj ni luktu. Lukti rekte kontraŭ la aliformiĝoj de la religio estas nek eble, nek dezirinde, ĉar tio estas tro potenca kaj la libereco kiun ni gajnas, estas tro aminda. Sed kelkaj konsekvencoj povus esti katastrofaj*:

* Mi ne parolos pri io alia, kiu povus esti katastrofa aŭ ne; estas ke pli kaj pli teknologio anstataŭas religion; vidu la verkojn de George Dyson aŭ de Jacques Ellul pri tio.

Por lukti kontraŭ tiuj du danĝeroj, ni bezonas religian scion. Eklezioj ne povas plu esti la nuraj religiinstruistoj. Lernejoj instruu religion, sed ja ne kredon; lernejoj ne konvertu infanojn. Sed lernejoj donu religian kulturon kaj respektan kritikemon por ke plenkreskuloj rekonu malbonajn formojn de religio, ĉu sektecaj, ĉu politikaj. Interalie, tio helpus la etajn kristanojn kompreni kaj akcepti la etajn islamanojn, kaj inverse. Tio ankaŭ donus alian vidon, pli veran, pri religio, kiu nek estas loko kie la Vero mem disponeblas, nek nur sektecaj perfortemaj figrupoj, sed aĵo homa kun siaj bonaĵoj kaj malbonaĵoj.

Mi esperas ke tiu ĉi artikolo estas paŝeto tiucele.

Emmanuel Wald estas doktora studento pri protestanta teologio kaj religiaj sciencoj, universitato de Strasburgo (Francio). emanuelo@protonmail.com.

La sekulariĝo ne signifas la malaperon de la religio: ĝi estas procezo, kiu kondukas transformiĝon de socio kie la religioj havas gravan socian influon al socio organizata sen religiaj referencoj.

Neniu dunganto povas maldungi iun, ĉar Dio petis tion. Religiaj kialoj ne plu sufiĉas socie

Religio ne estis malaperanta kaj neniam malaperos, tutsimple ĉar ĝi estas parto de la homeco.

EĤOJ

Kio anstataŭu la religiojn? La epikuranoj respondas bele!

Hiram CRESPO — Usono

En la antaŭpasinta eldono, la revuo Kontakto pritraktis la malgraviĝon de la religio en la nuntempa mondo. Kelkaj famaj ateistaj verkistoj, kune kun la skandaloj ekleziaj, la malamo de multaj religiuloj al la samseksemeco, kaj la obscena agado de teroristoj, inter aliaj faktoroj, faradas ke multaj junuloj ne volas plu asocii sin kun religiaj ideoj. Triono el la usona junularo estas hodiaŭ senreligia. Sed oni bezonas metodojn por kontraŭbatali siajn ekzistecajn defiojn. Oni devas havi ilaron por bone vivi. Kiel lerni ne timi la morton? Kiel esti morala? Kiel elekti kaj eviti inter multaj eblaj oportunoj kaj eblaj danĝeroj?

En la antikva greka mondo, tiu ilaro estis la filozofio, kiu donis al la pensantoj terapiajn metodojn similajn al la religiaj metodoj. Mi estas la fondinto de la Societo de Amikoj de Epikuro kaj, kompreneble, mia preferata filozofo helenisma estas Epikuro de Samoso. Epikuro donis al ni vere uzindan vivarton. Tio, kion mi plej ŝatas pri la epikuranismo estas, ke ĝia etika sistemo kaj ĝia kosmologio estas tute naturaj. Ĝi respektas nian intelekton, kaj samtempe helpas nin esti anime sanaj. La epikuranoj forlasis ĉian superstiĉon, proponante la teorion de la atomo kaj naturajn klarigojn por ĉiu fenomeno timiga.

Ĉar la praaj epikuranoj akceptas kiel veran nur tion, per kio provizis nin empiria evidenteco, kaj akceptas nur la kvin sensojn kaj la fakulton de plezuro kaj malplezuro kiel aŭtoritaton finfinan, ili liberigis sin frue de tradiciaj kaj arbitraj aŭtoritatoj akceptataj far la ĉirkaŭa kulturo. Tial, ili ne nur preparis la vojon por la trans-kultura nuntempa scienca vidpunkto, sed ankaŭ povis akcepti la virinojn kiel intelektajn egalulojn, kaj ja la epikura Skolo estis la nura, kiu tiam akceptis studentinojn kaj eĉ instruistinojn. Tiaj progresemaj valoroj estis nepenseblaj en la mondo de antaŭ 2300 jaroj. Ili estis kvazaŭ “modernaj homoj” vivantaj en la praa mondo.

Same kiel la budhistoj, la epikuranoj taksis siajn dezirojn kun la celo fini la dolorojn kaj maksumumigi la plezurojn, sed kun kelkaj malsimilecoj: unue, la pracelo, kiun nia propra naturo serĉadas, estas eviti doloron kaj atingi plezuron stabilan. Tiun staton de plezuro stabila, trankvila kaj senĝena ni nomas ataraksio. Due, ni ne konsideras la dezirojn kiel malamikojn de nia feliĉo, kaj do ni ne elektas asketismon. Laŭ la 29-a Ĉefa Doktrino:

El niaj deziroj, kelkaj estas naturaj kaj necesaj, aliaj estas naturaj sed nenecesaj; kaj aliaj estas nek naturaj nek necesaj, sed estas pro senbazaj opinioj.

Tial, en la kreado de plezurplena vivo, oni devas prioritatigi la naturajn kaj necesajn dezirojn en siaj elektoj kaj evitoj. Tiuj estas la kyriotatai (greklingve), la ĉefaj bonoj, kaj bonŝance ili estas la plej facile akireblaj el niaj deziroj, dum la plej malfacile akireblaj emas esti nenecesaj. Tiele, la etikaj instruoj epikuraj helpas nin pli facile vivindigi niaj vivoj kaj klarigi niajn valorojn, laŭigante ilin al la veraj bezonoj de nia naturo.

La antikvaj epikuranoj sciis, ke la amikeco estas unu el la ingrediencoj necesaj por feliĉi. En nia etika sistemo, filia (amikeco) iĝis festata idealo. Hodiaŭ, ekzistas evidenteco pri la ega graveco de la amikeco danke al studoj kiuj montras, ke soleco estas faktoro de risko al la homa sano, komparebla kun la fumado kaj al la obezeco. Tial, la epikuranoj penas kuniĝi almenaŭ ĉiumonate je la dudeka tago, kaj faciligas oftan interagon amikeman inter ni. Ideala epikurano estas ideala amiko, kaj ni ofte filozofias pri la plej sana amikeco, kiu estas ege grava temo en la scienco feliĉe vivi.

Ne ekzistas obstaklo al la ekzisto de senlima nombro da planedoj, kaj ni konkludas ke ekzistas sennombraj mondoj en la universo inkluzive tiajn kiel la nia, kiuj enhavas estaĵojn vivantajn. - Epikuro, en sia Epistolo al Herodoto

Inter la aliaj interesaj aferoj rilataj al la epikura tradicio, estas la doktrino atomista pri la sennombraj planedoj, kiu nun estas konfirmata en la malkovrado de miloj da planedoj for de nia sunsistemo. Fakte, la epikurana komediaŭtoro Luciano de Samosato verkis en la dua jarcento la unuan sciencfikcian romanon kun karakteroj forplanedaj, pertitole Vera historio. Tio ĉi montras, ke la natura kosmologio povas anstataŭi la religian kosmologion kaj eĉ donaci al ni mirindaĵojn tiom ĝueblajn kiom tiuj, kiujn donas la religioj.

La filozofio sanigas per la verdirado. Filodemo de Gadaro

Ĉar ni nur estas faritaj nur el atomoj kaj vakuo, la vivo postmorta ne ekzistas. Do, la epikuranoj terapie sanigas la timojn superstiĉajn pri (aŭ antaŭ) morto kaj pri (aŭ antaŭ) dioj, per argumentoj logikaj bazitaj sur la evidenteco, kiun la naturo montras al niaj sensoj. Tiuj argumentoj troveblas en la epikuraj skribaĵoj, kiujn hodiaŭ oni povas finfine legi en la unua traduko en Esperanto: la Epitomo.

La antikvaj epikuranoj kutime ĉien iris kun (Eta aŭ Ega) Epitomoj, kolektoj de instruoj, kiujn ili enmemorigis. Epitomo: Epikuraj Skribaĵoj estas la titolo de la moderna traduko al Esperanto de la Ĉefaj Doktrinoj, Vatikanaj Diraĵoj, Epistoloj al Meneceo, Pitoklo kaj Herodoto, kroniko pri la Skolestroj, kaj naŭ rezonadoj pri la pergamenoj el Herkulano, kiuj travivis la erupcion de la vulkano Vezuvio en la jaro 79 de la Komuna Erao. Tiuj ĉi pergamenoj estas tre rara trezoro de humanista saĝeco, kaj neniam antaŭe estis haveblaj Esperante. Ili enhavas etikan gvidon pri retoriko, pri logiko, pri administrado de propraĵaro, pri la morto, pri la amikeco kaj multaj aliaj temoj. La Epistolo al Herodoto estis originale la Eta Epitomo por la komencantoj, kiuj volis sin enkonduki al la filozofio. Nia Epitomo finiĝas per studgvido.

La feliĉo kaj la naturstudado ne estas misteroj neatingeblaj. Kun bonaj amikoj kaj lernante sanan filozofion, vi povas akiri ilin kun plena ĝojo, eĉ se vi ne volas iĝi parto de la sekvantaro de Epikuro. Fakte, tiel komenciĝas lia Epistolo al Meneceo:

Neniu prokrastu la studon de filozofio dum la juneco, kaj kiam oni estos maljuna, ankaŭ ne laciĝu de la studo. Ĉar neniu ekzistas tro frue aŭ tro malfrue por studi la sanon de sia animo. Kaj tiu, kiu asertas aŭ ke estas tro frue por studi filozofion, aŭ ke la horo estas pasinta, estas kiel homo, kiu dirus ke la tempo ankoraŭ ne venis, aŭ ke estas tro malfrue por esti feliĉa.

**

RAKONTO

La Malfacila Peto de la Bestoj

G.O. Osho-Davies — Niĝerio

Antaŭ jarmiloj, la Kreinto sendis anĝelon al la mondo. Tiu vizitis la bestan regnon kun mesaĝo, kiun Dio sendis al la tutmondaj bestoj. Temis ĝi pri la deziro de Dio doni, kion ajn la bestoj petos de Li. Tamen ili faru nur unu peton!

Kiam ekvenis la anĝelo el la ĉiela nebulo, la bestoj dise kuris, timante ke io katastrofa baldaŭ okazos al ilia mondo. Sed kiam la anĝelo milde ridetis, ili tuj komprenis ke la vizito ne temas pri malbono. Do ili tuj amasiĝis laŭ siaj gentoj kaj atentis dum la ĉielulo ekparolis.

“Elkorajn salutojn mi alportas el la Trono de Dio, la ĉiopova Kreinto. Li petis min diri al vi, ke Li amas vin, kaj aliajn kreitojn, per eterna amo. Memoru ke ne nur sur la tero, sed ankaŭ en miloj da aliaj planedoj en la senlima kosmo, troviĝas diversgentaj kreitoj. Al ĉiu planedo kie troviĝas vivuloj Li foje sendas bonvolajn mesaĝojn. Do ĉi-foje, li sendis min al via planedo, kaj ĉefe al vi, por ke vi faru unu peton, kaj li plenumos ĝin, ne gravas pri kio temos la peto.”

Jen granda bonŝanco por la tutmonda bestaro! Do tuj sekvis bruego ĉar ĉiu ekplendis laŭ propra bezono. Serpento diris: bonvolu diri al Dio, ke mi ege malĝojas pro manko de piedoj, mi foje pensas, ke mi estas ordinara vosto. Leono diris: mia voĉo ofte fortimigas aliulojn. Mi do ne havas multajn amikojn. Testudo diris: se mi ne devus ĉien kunporti mian domon, mi eble povus promeni pli rapide. Elefanto diris: diru al Dio ke Li dividu mian “nazon” inter dek bestoj. Ĝirafo faris saman peton pri sia kolo. Preskaŭ ĉiu besto plendis pri iu afero aŭ alia. Do inter miloj da plendoj, ili devus fari la peton surbaze de unu plendo. Tio estis ege, ege malfacila.

La reĝo de la bestaro, nome, la leono, elektis komitaton konsistantan el elefanto, leopardo, lupo kaj li. Dum longa tempo ili kunsidis por diskuti la aferon. El tiu peto devis profiti ĉiu besto. Finfine, ili alvenis al konkludo, sed kion ili volis peti, tio estis malfacila. Se Dio ne estus ĉiopova, la peto estus neebla.

Kiam ili reiris al la anĝelo, kiu longan tempon pacience atendis ilin, la bestoj faris la solan peton, iom timante ke li iel koleros pro la malfacileco. Pruve, subite malaperis la rideto, kiu kutime montriĝis sur lia vizaĝo kiam la anĝelo aŭdis ĝin. Se pro la peto li koleris, Dio ankaŭ certe koleros. Tamen, post longa silento, li milde respondis: “Mi ja transdonos vian peton al Dio, kaj post sep tagoj, mi revenos kun Lia respondo. Mi ne promesas, ke ĝi estos jesa, ĉar mi estas nur mesaĝanto de Dio, ne la plenumanto de la peto”.

La bestoj adiaŭis la anĝelon dum li ekleviĝis al la ĉielo. Ili estis nek feliĉaj nek malfeliĉaj, ĉar ili ne sciis ĉu Dio plenumos sian promeson rilate la peton. Ili devis atendi dum sep tagoj, kiuj ŝajnis sep eternaj tagoj!

Ne eblas rakonti pri ĉio kio okazis dum tiuj sep tagoj, kiam la monda bestaro atendis la revenon de la anĝelo kun la Dia respondo. Sufiĉas diri, ke el la atendo rezultis kaj bono kaj malbono. Iuj bestoj, pro la longa soifa atendo mortis ĉar la koro ne povis elteni la premon de malcerteco. Iuj freneziĝis pro la sama kialo. Aliaj kiuj dum multaj jaroj fariĝis malsanaj, subite resaniĝis pro la antaŭplezuro de ricevo de tiu grava peto, sciante, ke Dio estas kaj bonkora kaj ĉiopova.

Frumatene en la sepa tago, vekiĝis ĉiuj bestoj kaj lavis sin prepare al denova renkontiĝo kun la ĉiela gasto. Neniu volis foresti dum la momento kiam li revenos al la tero.

Mezmatene, la nebulo sur la ĉielo dikiĝis tiom ke momenta mallumo regis la teron. Ho ve! Ĉu ilia peto koleris Dion? Se Li ne volus doni ĝin, Li nur ne donu, sed Li ne punu ilin. Tamen, post nelonge, tra la mallumo ekboris granda lumo. Ne, ĝi fakte ne estis lumo, ĝi estis gloro, ĉar kompare kun ĝi, la suno estis nur heleta. Dum la bestoj silente suprenrigardis, nun ne time, sed kun surprizo, ili ekvidis la anĝelon, majeste kaj malrapide malsupreniranta al ili. Li per unu mano tenis grandan kalabason, kiu vere ne rekte tuŝis lian manplaton ĉar la kalabaso milde turniĝis super ĝi. La alian manon li milde metis sur sia brusto.

Certe li alportis bonan mesaĝon. Elefanto, kiu ne povis longe teni sian emocion, subite levis la rostron kaj ĝoje trumpetis. Sekvis tion ĝojkrioj de ĉiuj bestoj. La anĝelo per la mano kiun ĝis tiam restis sur lia brusto svingis al ili kaj diris, “Mi alportas bonan novaĵon de Dio. Li jesis vian peton!”

Sed la anĝelo ne povis daŭrigi pro la laŭtegaj ĝojkrioj. Li silentis dum 10 minutoj ĉar tiom longe kriis kaj dancis la bestoj. Kiam ili finfine silentis, li daŭrigis, “Dio donis al mi specialan oleon, kiun mi metis en tiun ĉi kalabason. Nun atentu, ĉar tiu ĉi instrukcio estas tre grava! Je la kvara horo hodiaŭ, vi vizitu tiun arbon, kiu troviĝas tie.” Li fingromontris najbaran arbon, “sub ĝi troviĝos la kalabaso. Vi malfermu ĝin, kaj ĉiu tuŝu la oleon per la antaŭaj piedoj kaj ŝmiru sian tutan korpon per la oleo. Tuj post tio, ĉiu fariĝos homo laŭ via peto. Denove atentu: neniu tuŝu la oleon ĝis kiam ne estos jam la kvara posttagmeze.”

Tiam estis nur la unua. Do dum tri horoj ili decidis rondiri la ĝangalon, kantante kaj dancante ĉar tiu estis la lasta tago kiel bestoj. Post tiu tago, ili nun estos homoj, libere irantaj sur pavimitaj stratoj, loĝantaj en domoj kaj surmetantaj vestojn. Ili manĝos per kuleroj kaj parolos la homajn lingvojn.

Dum 2 horoj ili kantis kaj dancis kaj ne laciĝis, kvankam preskaŭ neniu besto manĝis ion ajn tiun tagon. Neniu rimarkis la forpason de pliaj du horoj ĉar ili ĉiuj estis feliĉaj. Sed post forpaso de plia unu horo, kiam jam nun estis la sesa vespere, iu subite kriegis por ke ĉiu aŭdu lin, “Jam estas la sesa, ni jam delonge devus ŝmiri la oleon!”

Tuj ĉesis la dancado kaj kantado. Ili ekkuregis en la direkto de la kalabaso. Tamen multaj jam estis tro lacaj. Tiom lacaj ke, falinte ili ne povis sin levi. Gorilo, ĉimpanzo kaj kelkaj aliaj atingis la lokon antaŭ la plimulto.

Unu el ili malfermis la kalabason. Bedaŭrinde, pro la intensa sunbrilo, jam vaporiĝis la oleo. Tamen la interno de la kalabaso estis iom malseka. Restis iometo da oleo, kiu sufiĉis nur por unu besto fariĝi homo. “Nu, ni estu saĝaj. Per tiom almenaŭ unu el ni povas fariĝi homo,” diris orangutano, “mi opinias ke unu el ni prenu ĝin.”

“Bona sugesto,” respondis gibono, mi promesas fariĝi la advokato de la bestoj en la mondo de la homaro. Mi luktos ĝis ĉiuj tutmondaj bestoj liberiĝos. Mi luktos ĝis ĉiu besto ĝuos la rajton loĝi flanke de la homoj kaj ĝis ĉiu homo fariĝos vegetarano.”

“Tiu ideo ne utilas,” respondis gorilo al la gibono pro la opinio de la orangutano. “Ni dividu la kalabason.” Li frapegis la kalabason kaj ĝi rompiĝis en kelkajn pecojn. Ĉiu el ili prenis pecon kaj metis siajn antaŭpiedojn en sian pecon, kaj tuj, ĉies antaŭpiedoj fariĝis manoj, tamen ne tute kiaj homaj ĉar la oleo ne estis sufiĉa. Per la ŝmiritaj manoj ĉiu frotis sian vizaĝon, kaj ĉies vizaĝo fariĝis iomete kia homa.

Nu, kiam alvenis la aliaj bestoj, restis nur sekaj kalabasaj pecoj. Tuj ili komencis tutnoktan funebron. La gorilo tamen invitis aliajn bestojn, kiuj jam sukcese ŝanĝis sian vizaĝon al la homaj, kaj dum la nokto ili inaŭguris grupon, kiun ili nomis La Primatoj. Ili kredis ke pro la simileco al homoj ili povos konduki la ceterajn bestoj al la homa regno por negoci pri tio, kiel kunloĝi senprobleme. Ili jam planis doni al la homoj liberan membrecon al la grupo La Primatoj. Do la aliaj bestoj ĝojete konsentis pri la propono.

Frumatene la sekvan tagon, la Primatoj majeste gvidis la aliajn bestojn en vilaĝon homan. Kiam la homoj vidis tiun strangan fenomenon, ĉiuj fortaj viroj kaj virinoj ekipis sin per ŝtonoj, bastonoj, kaj ĉiaj iloj per kiuj oni povis bati, kaj ekatakis la bestojn. Tamen la bestoj vere ne intencis ataki sed nur volis negoci. Vidinte la forton kaj la inteligentecon de la homoj, la bestoj turnis sin kaj ekkuris returne al la ĝangalo.

Tamen, eĉ pli bedaŭrinde, la homoj kaptis la katon, la hundon, la kapron, la bovon kaj multajn aliajn bestojn, kiuj ĝis nun restas homaj kaptitoj.

RECENZO

Nekutime pri multio - Eseoj kaj artikoloj

Aŭtoro: Zlatko Tišljar

Eldonejo: Izvori

2015. Paĝoj: 231

Tro Fragmentita

Multe, multa, multo, multi, multiu, multio. La tri unuaj vortoj senprobleme trapasus ekzamenadon de leganto. Povas esti, ke, al la kvara, oni rigardu jam iom strabe, sed la ŝanco trapasi ankoraŭ grandus. Ĉu la lastaj du sukcesus ricevi vivpermeson elde la plejparto de la esperantistaro? La vorto “multiu” kun sia kunulo “multio” odoras kiel lingva eksperimento, ne kiel vortoj kiuj plenrajte apartenas al la Esperanta vortotrezoro. PAG koncedas, ke ili ne kontraŭas la fundamenton, sed samtempe aldonas, ke ili estas “pezaj”.

“Nekutime pri multio” komenciĝas nekutime per malmultio, ĉar per tiu rara peza vorto de la titolo. Temas pri 231-paĝa kolekto de multaj ioj verkitaj de la kroata esperantisto Zlatko Tišljar, laŭlonge de preskaŭ tri jardekoj, kaj publikigita en 2015 de la eldonejo Izvori.

La ioj troviĝas en 8 partoj, kvankam la enhavo-listigo prezentas la okan kun la cifero VII. Ili estas Biografioj, Esperantaĵoj, Filozofio/Etiko, Lingvistiko, Pedagogio, Poezio, Politiko kaj Recenzoj. La unua sekcio, kiu plej trafe nomiĝus “artikolampleksaj biografiaj notoj”, priparolas la vivon de sep homoj. Mi opinias, ke la internacia esperantistaro facile rekonus la nomojn Spomenka Štimec, nuntempa verkistino, kaj Tibor Sekelj, la fama mondvojaĝanto. Pri la aliaj, mi ne certas.

El la dua sekcio, indas legi la SWOT-analizon de la Esperanto-movado, kiu eksponas koncize iujn esperantistajn trajtojn. Surprizas kaj ĝenas min, ke la aŭtoro “agas konscie por tio ke iam Esperanto fariĝu eŭropunia lingvo, lingvo de eŭropunia identeco”. Ĉu do Zlatko volas ke eŭropanoj alproprigu al si ideon kiun Zamenhof donacis al la mondo? Ĉu lia ideo pri mondo orbitas ĉirkaŭ Eŭropo? Esperanto bone taŭgus kiel komunikilo inter la eŭropaj nacioj, sed neniel kiel “lingvo de eŭropunia identeco”. Mi pardonpetas, kroata eŭropano, sed, ĉi tiu esperantisto amerika, brazila, mestiza (kun afrikaj kaj indianaj praecoj) ne akceptas, ke vi rabu Esperanton de li. Bonvolu ne provi enkarcerigi la Esperantan identecon. La zamenhofa lingvo senrevene transiris la oceanojn kaj, de tiam, kreas tutmondan identecon: identecon kiu atingas multe trans viaj kontinentolimoj.

En la tria sekcio, mi trovis prava la proponon “manetendo far fortuloj”. Laŭ la vidpunkto de la aŭtoro, la nuntempaj fortuloj en Eŭropo estas la kristanoj kaj la malfortuloj estas la muzulmanoj. Pro la enmigrado kaj demografia kresko de la enmigrantoj, islamismo emas prezenti iom post iom pli konsiderindan nombron en la eŭropa loĝantaro. En tio kaŝiĝas estontaj latentaj etno-religiaj konfliktoj. Eviti la sociajn kunpuŝiĝojn eblos, proponas la aŭtoro, se jam nun la fortuloj, tio estas, la kristanaj-sekularaj eŭropanoj, invitos la enmigrantojn al kundiskuto pri komuna edukado kun komunaj ampleksaj valoroj.

En la ĉapitro pri lingvistiko Zlatko ne hezitas aserti, ke “ankaŭ la gepatra kiel ĉiuj aliaj estas artefaritaĵo, kreita de certaj homoj”. La aserto povus hirtigi la harojn de iuj lingvistoj. Pri pedagogio la zagrebano ne povus konduti alimaniere. Li ja parolas pri la Zagreba Metodo. Li estas la ĉefkonduktoro de la metodo, ĉu ne?

Poemoj troviĝas nur du, en du paĝoj, unu folio, el tiu periodo de preskaŭ 30 jaroj! Ĉu sencas publikigi tiom malgrandan rezulton? Eble jes. Kiom da poemoj entute verkis Zamenhof?

El inter la artikoloj pri politiko mi ŝatis tiun, kiu klarigas “Kial la irlanda popolo perdis sian lingvon?”. Pro ĝi mi denove memoris la interesan kazon pri la du milionoj da homoj kiuj (ek)lernis la irlandan lingvon ĉe Duolingo, dum la kvanto de irlandaj denaskuloj ne atingas milion-duonon.

El la sekcio por recenzoj indas legi pri la Pupteatra Internacia Festivalo, kiu okazas en Kroatio. Ĝi estis iniciatita de esperantistoj en 1968. Bedaŭrinde, ke nuntempe Esperanto ne same gravas al la festivalo.

Kaj finfine: ĉu mi diris, ke la libro estas riĉa je tajperaroj? Tiamaniere, ĝi almenaŭ ne rompis tiun Esperantan tradicion.

Paŭlo Silas

ĈEFARTIKOLO

Nuntempaj Defioj de Feminismo

Paulína KOŽUCHOVÁ — Slovakio/Svedio

La esprimo “genra egaleco” lastatempe furoras, interalie en Esperantujo: ĝi aperas ekzemple kiel kongresa temo, TEJO-komisiono kaj eĉ nuna ĉeftemo de Kontakto. Unuflanke mi ĝojas ke finfine vekiĝas intereso pri la temo, sed aliflanke maltrankviligas min ke tio tro ofte okazas en maniero, kiu estas limigita, trosimpligita, nedaŭripova kaj de longtempa vidpunkto eĉ eventuale damaĝa. En ĉi tiu artikolo mi atentigos pri la plej gravaj manieroj per kiuj feminismo estas misinterpretata kaj fuŝaplikata, kaj strebos fari sugestojn por plibonigo.

Unue, gravas ke oni apliku genran perspektivon en ĉiuj kampoj kaj sur ĉiuj niveloj. Ekzemple, en TEJO ne plu ekzistas komisiono aŭ faka sekcio pri reta agado, ĉar nuntempe reta agado necesas en ĉio: en informado, eksteraj rilatoj, aktivula trejnado, Pasporta Servo ktp. Same, en ĉiuj el tiuj fakoj ankaŭ la genra perspektivo necesas. Tio signifas ke oni per diversaj manieroj certigu egalan partoprenon en ili: en fizikaj renkontiĝoj (kongresoj, PS) oni faru paŝojn por malebligi seksĝenadon, en varbiloj oni garantiu egalan reprezentadon ktp.

Se ni analizas la problemon eĉ pli detale, eblas disigi ĝin al du partoj: unue, pri genra egaleco oni kutime nur parolas, sen transformi la paroladojn en praktikajn agojn, kaj, due, oni ĉiukaze parolas pri ĝi nur en limigita kadro. Do, mi ne plendas pri tio ke oni havas IJK-n kun la temo “genra egaleco” — male, tio estas bonega. La problemo estas, unue, ke kongresoj daŭre ne estas sekuraj kaj alireblaj por homoj de ĉiu genro. Due, kial ni ne parolas pri genra egaleco eĉ kiam tio ne estas la kongresa temo? Alivorte, anstataŭ havi unu kongreson kun la ĉeftemo genra egaleco, pli bonus trakti la temon en ĉiu kongreso.

Por eĉ pli malfaciligi la aferon, mi demandas min, ĉu anstataŭ apliki genran perspektivon ni povus apliki pluranecan perspektivon. Pluraneco estas aliro, kiu agnoskas ke identecoj kiel raso, klaso, seksorientiĝo, handikapeco, religio, aĝo ktp estas ne nur plurope haveblaj, sed eĉ nedisigeble interligitaj, same kiel la subpremoj, kiujn oni spertas surbaze de ili. Tial ankaŭ nia agado kontraŭ subpremado devas konsideri tiun interligitecon. Laŭ mia opinio la egaleco kiun ni strebu atingi, nepre estu ne nur genra, sed pluraneca. Bedaŭrinde, nuntempe ni anstataŭe plej ofte renkontas okcidentan, blankan, cisnorman, heteronorman, mezklasan version de “feminismo”. Estas nepre konscii pri tiu fakto kaj strebi ŝanĝi ĝin.

Alia defio kiu nuntempe blokas la vojon al egaleco estas la burokratiigo de feminismo. Anstataŭ esti movado por homoj kaj far homoj, multo de la agado okazas nur kadre de neregistaraj organizoj, kiuj estas financataj de diversaj institucioj (ekzemple naciŝtataj aŭ eŭropuniaj fondusoj). Sekve, la celoj kaj lojalecoj de la organizoj estas diktataj de la postuloj de tiuj institucioj, kaj ne de la veraj bezonoj de la homoj kiujn ili servu. Povas do okazi eĉ tio ke organizoj elektas fari “egalecan” agadon ne kun la celo alproksimiĝi al egaleco, sed por ŝajnigi tion al iu ekstera instanco. Kaj povas esti ke la problemoj pri kiuj la organizo decidas fokusiĝi, ne estas la problemoj kun kiuj la homoj plej bezonas helpon. Sed eĉ kiam la organizoj havas krom bonaj intencoj ankaŭ konscion pri la bezonoj de la homoj, ili ofte ne havas elekton: aŭ ili koncentriĝos pri la projektoj por kiuj ekzistas financa kaj institucia subteno, aŭ ili ne havos monon kaj povos helpi al neniu. Al aktivuloj en tiu okazo povas ŝajni ke eĉ se ili ne konsentas kun la malpolitikigita, neoliberala maniero en kiu la agado okazas, ĝi estas “pli ol nenio” (ekzemple, ili konscias ke certa projekto por ĉesigi perforton estas alirebla nur al mezklasaj virinoj, sed pli bone helpi nur al mezklasaj virinoj ol al neniuj). Kvankam tio povas ŝajni akceptebla strategio por la momento, de la longtempa vidpunkto ĝi fakte kontribuas al la problemo kiun ĝi devus kontraŭbatali.

Se taksi laŭ miaj supraj rimarkoj kaj kritikoj, la movado por genra egaleco ŝajnas esti en fuŝa stato. Tamen, tio ne estas kialo por malesperi kaj rezigni. Male, ĝi estu instigo. Se ni konstante konscios pri la defioj kaj problemoj, se ni ĉiam estos sinkritikemaj kaj strebas krei laŭeble plej inkluzivan movadon, tiam nia agado havas sencon.

EĤOJ

Religio en la hodiaŭa mondo

Franciska Toubale — Aŭstralio

La vorto “religio” pripensigas min pri du malsamaj aferoj: unuflanke aro de kredoj pri la apero de la universo kaj ĝiaj vivaĵoj, aliflanke organizita grupo de homoj, kies ligo estas komunaj kredoj kaj obeemo al la samaj reguloj.

Estas homa bezono provi kompreni la ĉirkaŭan mondon. Kiu ne miras pri la zorgoplena aranĝo de la nutradĉeno aŭ la geometria aranĝo de floro kiel helianto? Kiel ne kredi ke intervenis ies intenco malantaŭ tio? Kiel rimarkis Voltaire, se estas horloĝo, ne estas iu dubo ke iu kreis ĝin. Tiu kreinto nepre devas esti inteligentega, potencega, imagplena... (Mi ne intencas listigi la 99 nomojn kvalitojn de Allah) en unu vorto: Dio.

Mi naskiĝis en lando, kie dimanĉo estas la ripoztago ĉar tion faris ankaŭ la kreinto laŭ la kredo de la plejmulto. En la fino de decembro kaj en kelkaj tagoj de marto aŭ aprilo, oni ferias por celebri respektive Kristnaskon kaj Paskon. La maldekstro eĉ se noteblas evoluo pri tio estas diabla flanko, ĉar la justuloj sidas je la dekstro de Dio. Mia denaska lingvo entenas idiomojn, interjekciojn, bazitajn sur la kredo en Dio. Alivorte oni suĉas tiujn ideojn kune kun la lakto de la patrino, ĉu oni naskiĝis en religia familio aŭ ne. Ĉu pro tio oni estas kondamnita fariĝi diokredanto?

Ne ekzakte. Kiam oni kreskas, la mondo plivastiĝas. Oni konscias ke multaj kredoj ekzistas unuj apud la aliaj. Foje ili havas la nomon “mitologio”. Neniu el ili estas pli verŝajna ol la alia. Anstataŭ kredi, mi preferas kompari la fantazion de la popoloj, kiuj kreis la mitojn, rilatigi ilin al la medio kaj vivkondiĉoj kaj ĝui la diversecon.

Plie, sciencistoj ĉiutage pliprofundigas la konojn pri la apero de la mondo kaj pri la vivo sur ĝi. Ĉiu malkovro ne estas definitiva, ĝi estas nur paŝo antaŭen. Sed certe ne plu eblas kredi en iu superhomo. Se oni volas gardi la vorton “Dio” ĝi devas esti nur iu principo, aro da naturaj reguloj, ĉu? Fakte, mi ne scias kaj al mi tio tute ne gravas. Mi nek bezonas celon metafizikan al mia vivo nek certecon ke post mia morto, mi iamaniere ne tute malaperos.

Homoj estas kunemaj, bezonas la kompanion unu de la alia. Kiom komforta estas grupo de sampensantoj, en kiu regas helpemo, solidareco, sekureco? Hodiaŭ same kiel hieraŭ religio, kiel organizita grupo, sendube havigas tion al siaj adeptoj. Tamen ne plu eblas fingromontri tiujn, kiuj elektas resti ekster la religio, en pli kaj pli da landoj. Restas kelkaj kie religio estas ŝtata afero kaj kie libera elekto estas aŭ malebla aŭ limigita. Mi malfacile povus akcepti min submetita al sinteno trudita al mi.

Homoj povas grupiĝi ne nur laŭ religiaj sentoj. La ebloj estas nenombreblaj. Ke homoj preferas havi la senton ke iu/io superhoma gvidas ilin, ne ĝenas min tiom longe kiom tiu prefero restas individua, privata praktiko, kiu ne valoras pli ol iu ajn alia elekto. La Esperanto-rondo, interalie, alportas al mi tiun senton de frateco, sed kun la libereco elekti kaj ŝanĝi laŭ mia evoluo mian pens- kaj vivmanieron. En Aŭstralio, la preĝejaj haloj lueblas por renkontoj, dancoj, koncertoj, kio klare evidentigas ke, se kelkaj opinias ke religio daŭre nepras, ĝi tamen estas malaperanta.

Revenoj al mia originoj

Ana Ribeiro Brazilo

Mia generacio naskiĝis kun la penso ke la landoj de la Eŭropa Unio estas la unua mondo kaj dezirinda loko por loĝi. Sed ĉu tio ĉiam estis vera? Post longa vojaĝo al Eŭropo mi revenis al Brazilo scivolema pri la estinteco de mia familio: mi scias ke parto de ili forlasis Eŭropon (ĉefe Portugalion kaj Italion) antaŭ ne vere multe da tempo. Por kompreni pli bone, mi unue vizitis mian portugalan avon.

Mi sciis ke la dokumentojn de mia praavino posedas la frato de mia avo. Kiam mi ekhavis ilin ĉemane mi povis malkovri plurajn aferojn. La unua afero, kiun mi malkovris per la dokumentaro trovita tie, estis ke mia praavo venis sola kaj kontraŭleĝe al Brazilo: tiam la politiko pri kontraŭleĝaj enmigrintoj estis sendi ilin al la sudo de la lando, tiam tiu regiono estis preskaŭ sen loĝantoj. Ĝi estis la lasta parto de Brazilo, kiu ricevis homojn, kaj preskaŭ ĉiuj, kiuj iris al la sudo, estis eŭropaj enmigrintoj kiel mia praavo: pro tio ĝi estas unu el la plej eŭropecaj regionoj de Brazilo. Ĉar mia praavo estis portugalo, li havis kelkajn avantaĝojn kompare al aliaj enmigrantoj (kiel poloj, germanoj, italoj ktp) ĉar Brazilo kaj Portugalio havis komunan interkonsenton pri rajtegaleco ekde la brazila sendependiĝo: do portugaloj kaj brazilanoj havis la samajn rajtojn pri pluraj punktoj, do mia praavo rapide sukcesis laŭleĝigi sian situacion kaj iri labori en aliaj regionoj de la lando.

Li finfine establis sin en la urbo Santos (fama pro la Santos Futebol Clube, la piedpilka teamo de Pelé kaj Neymar) kaj tie li povis prepari la venon de sia familio. Male ol mia praavo, mia praavino ekhavis la vizon en Portugalio antaŭ sia veno, tiu vizo estis pli malfacile akirebla ol mi pensis ke estis tiam: ŝi devis iri al kuracisto por ke li atestu ke ŝi ne havas ajnan danĝeran malsanon, ŝi devis iri al policoficisto por ke li deklaru ke ŝi ne faris krimojn, kaj ankaŭ pagi sufiĉe multe pro la vizo kaj pro la biletoj: estis koste enmigri laŭleĝe al Brazilo. Ŝi ankaŭ venis kun infanoj, kaj ili ne havis pasporton: ilia vizo estis alkroĉita ĉe la pasporto de mia praavino.

Mi malkovris ankaŭ ke la portugala civitaneco estis danĝera tiam: kelkajn jarojn poste, la plej maljuna filo de mia praavino estis alvokita por batali en la dua mondmilito. Portugalio ne rekte partoprenis en la milito, sed partoprenis en pluraj bataloj okazantaj en Afriko, kaj mia onklo iris ĝuste al Afriko por batali por Portugalio: ankaŭ tial miaj gepraavoj preferis ne transdoni la portugalan civitanecon al siaj filoj naskitaj en Brazilo.

Vidante la historion de miaj praavoj, mi pensis, kiom simila ĝi estas al tiom da historioj, kiujn ni aŭskultas hodiaŭ pri enmigrantoj. De kubanoj, kiuj iras al Usono, afrikanoj, kiuj iras al Eŭropo ktp, ofte kontraŭleĝe strebante trovi pli bonan medion por kreskigi sian familion: mi min demandas, kia estis Eŭropo en 1931, kiam mia familio forlasis ĝin?

Tiel la mondo...

...balotas. Hodiaŭ estas la tago por elekti la sekvan prezidenton de Francio. Vi, leganto, jam povas koni la rezulton — mi ĉi-hore ankoraŭ ne. Mi ja nervoze sekvas la novaĵojn, sed en la lastaj 48 horoj la francaj amaskomunikiloj ne plu rajtas informi pri io ajn kio tro rekte influus la voĉdonontojn.

La balotrezulto dependos ankaŭ de mi, ĉar mi estas (ankaŭ) franca ŝtatano. Mi iru do voĉdoni — “kvazaŭ ĉio dependus de mi”, laŭ romantitolo de Trevor Steele. Sed ĉu mi vere iru? Ŝofori duonhoron, vicostari kvaronhoron? Pluvaĉas en la maja Luksemburgo, pli komforte mi restus hejme, legante kaj redaktante tekstojn en Esperanto. Ja ne nur la identeco de la franca prezidento, sed eĉ pli la apero de la sekva Beletra Almanako* dependas (interalie) de mi!

Des pli granda estas la tento pasivi ĉar iuj amikoj alvokas en Facebook tute ne elekti inter la faŝisteca Marine Le Pen kaj la kapitalismega Emmanuel Macron, aŭ fari tion nur en la lasta balot-horo, kaj nur se la prognozoj montrus tro malaltan partoprenon, supoze favoran al la ekstrem-dekstrulino.

Certe, en la unua raŭndo de la elektoj ni disponis ankoraŭ tutan futbalteamon da kandidatoj, dek unu politike malsamajn elekteblulojn. Tiam ankoraŭ preskaŭ ĉiu povis trovi politikiston laŭ sia vera prefero, kaj baloti por tiu, dum ĉi-foje plej multaj francoj voĉdonos ne por ŝatato, sed kontraŭ malpreferato. Aŭ restos hejme.

Kion mi faru? Ĉu “la historio min absolvos”, se mi obeos al la tento pigrumi?

* Dankon al la redakcio pro senpaga reklamspaco.

Tiel la mondo...

... legas. Librojn, gazetojn, bildstriojn, subtekstojn, retmesaĝojn, Facebook-komentojn, pepojn kaj apojn*. Verŝajne legas pli ol antaŭe, konsumante kvanton da literoj tian pri kiu nur Borges sonĝis en sia Babela biblioteko.

Tre malgranda parto de la legataj vortoj estas en Esperanto — kvankam multe pli ol en miloj da vegetantaj lingvoj tra la mondo. Kaj eta parto de la Esperantaj vortoj estas beletra. Inter ĉi lasta vortokvanto, ĉu troviĝas iuj kies potenco skuus la mondon? Skuus ĝin tiom kiom la kantoj pri ŝanĝiĝantaj tempoj kaj ruliĝantaj ŝtonoj... el la plumo kaj gorĝo de la ĉi-jara Nobel-premiito literatura, la surpriza Bob Dylan?

Eble tamen jes, kaj ni ne scias tion? La Akademio Literatura de Esperanto ja ĉiujare rekandidatigas al Nobel-premio nian islandan poeton Baldur Ragnarsson; Esperanta PEN eĉ voĉdonigas legantojn de sia revuo pri la ideala kandidato, dum Giulio Cappa en Beletra Almanako ludas kun la ideo ke Nobeliĝu...Jorge Camacho.

Eta mondo, grandaj ambicioj. Sinlulaj iluzioj, similaj al minuskompleksoj de iuj malgrandaj nacioj. Por konsoli nin, ni povus vortludi pri Nebel- aŭ Nebul-premio, aŭ politikumi pri la Nobel-premoj al kiuj la aljuĝa komisiono estas submetata...

Pli bonas tamen realisme okulmezuri la vaston de niaj librobretoj, fizikaj kaj virtualaj, pli bonas aĉeti, prunti kaj deŝuti la verdajn verkojn, subteni kiel legema popolo niajn ofte solecajn poetojn, romanistojn, bildstriistojn... eĉ subteksistojn de subtekstoj, pepistojn kaj apistojn. Neniam plu nialingva kreanto plendu pri “poeto sen popolo” — jen promeso kiun ni povus fari en la Tago de la Esperanto-libro, Zamenhof-feste, la 15a de decembro.

*neologismo por aplikaĵo por poŝtelefonoj.

ĈEFARTIKOLO

Transgenra Analizo de la romano Wicked

Ariel BONKORPA — Britio

Wicked estas romano verkita de Gregory Maguire, bazita sur la fama romano La Mirinda Sorĉisto de Oz. Ĝi estas “repensisma” verko, kiu kadras la “fian sorĉistinon de la okcidento” kiel la ĉefrolulon, igante ŝin tragedia figuro. En ĉi tiu artikolo mi priparolos la temojn de kvireco* kaj transgenreco ene de Wicked, kaj klarigos, kial mi mem multe identiĝas kun la verko.

La Mirinda Sorĉisto de Oz estas tiel fama, ke preskaŭ ne necesas klarigi la rakonton ĉi tie, sed mi rapide faros. Dorothy Gale de Kansaso kaptiĝas en kirloventego, kiu sendas ŝin al la fremda lando de Oz. Post akcidenta mortigo de la sorĉisto de la oriento, al Dorothy estas taskigite mortigi la fian sorĉistinon de la okcidento, kion ŝi faras per sitelo da akvo. En la verko de Maguire, ni sekvas la verdan sorĉistinon Elphaba de la naskiĝo, eksciante kiel ŝi konatiĝis kun la “bona sorĉistino” Glinda ĉe la universitato, kiel kaj kial ŝi “malboniĝis”, kaj kiel ŝi tragike mortas en la fino.

Wicked estas pli konata kiel muzikalo, en kiu Idina Menzel estis la origina aktoro de Elphaba. Laŭ mi tio estas bedaŭrinda afero, ĉar la romano estas vere brila, traktanta tre profundajn kaj malfacilajn temojn per filozofia kaj kvira aliro. La muzikalo multe simpligis la rakonton, kaj pro tio mi fokusiĝos pri la romano en mia pritraktado.

Ekzistas jam multaj analizoj de La Mirinda Sorĉisto de Oz kiel kvira teksto, almenaŭ la filma versio. En la filmo, komence ĉio estas nigrablanka, kaj kiam Dorothy ekpaŝas en Oz, koloroj aperas: bela metaforo por la ekkonscio pri gejeco. Krome, estas la fama kanto Somewhere over the rainbow (Ie preter la ĉielarko) kaj ĉielarko estas konata simbolo de GLAT**-eco. Judy Garland, la aktoro kiu rolis Dorothy, estas “geja ikono”, kaj pli frue en Usono oni uzis la esprimon “amiko de Dorothy” kiel eŭfemismon por gejuliĉo.

Do, La Mirinda Sorĉisto de Oz jam havas radikojn en kvireco. Ni povas konstati, ke la rakonto de la vidpunkto de Dorothy spegulas la ŝablonan rakonton de kvireco, fokusiĝante pri ekkonscio kaj elŝrankiĝo. Mi tamen preferas la rakonton de Elphaba, ĉar por mi ĝi spegulas la rakonton de la “malbonaj kviruloj”, t.e. la homoj, kies kvireco ne nete enmeteblas en skatolojn kaj normojn, kaj kiuj aktive kontraŭas la hegemonion de cisgenraj kaj aliseksamaj normoj en nia socio.

La plej okulfrapa afero en Wicked por mi estas tio, ke Elphaba estas tre facile legebla kiel reprezento de transgenra aŭ interseksa virino. La plej klara ekvivalento estas la verda haŭto de Elphaba, kiu markas ŝin kiel “malsamaĉan”, iusence “kviran”. Post la naskiĝo de Elphaba, unu el la akuŝistoj komentas pri io nenorma en ŝia generilo (ŝi konfuziĝas unue, ĉu estas ino aŭ iĉo). Ankaŭ Elphaba mem perceptas sin ekster la kutima koncepto de genro: “Mi estas Munchkinland-ano denaske, se ne laŭ kreskigo, kaj mi estas knabino akcidente, se ne laŭ elekto.” La avino de Elphaba, rimarkante ke ŝiaj gepatroj atendis filiĉon***, kiu daŭrigos la linion de religiaj ministroj en la familio, pensas: “Eble ... la eta verda Elphaba elektis sian propran sekson, kaj sian propran koloron, spite al la damnindaj gepatroj.”

Alia afero, kiun mi tre ŝatas pri la verko, estas la pritrakto de genro rilate al aspekto, kutimoj ktp. Tre ofte oni supraĵe traktas tion en rakontoj. Oni kutime uzas la stereotipon de “ino, kiu ne ŝatas ŝminkaĵojn, robojn ktp.” por montri genrodiversecon. Tamen, laŭ mi Elphaba reprezentas pli profundan interagon de genraj roloj kaj atendoj en socio. Ŝi estas markita kiel “neineca” pro siaj haŭto kaj konduto, kaj pro tio, se ŝi strebus aspekti ineca, tio estus pli okulfrapa kaj homoj mokus ŝin.

Mi tre identiĝas kun tio, ĉar kiel transgenra virino, homoj aŭ kritikas vin, ke vi ne sufiĉe strebas aspekti kiel via “celata genro”, aŭ kritikas vin, ke vi “troigas” vian reprezenton de ineco. Genraj roloj estas artefaritaj, sed oni ne volas konscii pri tio. Kiam transgenraj virinoj ŝminkas sin, portas robon ktp., pro la “malkongruo” de ilia korpo la artefariteco de genro pli videbliĝas, kaj oni punas ilin anstataŭ kritiki la koncepton de genro. Krome, de pluraneca perspektivo, aliaj trajtoj kiel niaj raso, klaso, handikapeco ktp. kontribuas al tio, ĉu nia konformo al genraj roloj estas markata aŭ ne. Kompreneble por Elphaba, pro la haŭtkoloro, ŝia ineco estas malpli estimata ol ĉe la aliaj roluloj. Maguire ankaŭ esploras tion de la perspektivo de handikapeco; la fratino de Elphaba, Nessarose, havas blankan haŭton sed pro naskodifekto ne havas brakojn. Ŝi estas tre religia kaj strebas konduti pie kaj “damece”, sed multaj aliaj mokas ŝin pro ŝia “falsa” agmaniero.

En la mondo de Wicked ekzistas bestoj kaj Bestoj. Bestoj kun majuskla “B” povas paroli, kaj estas same konsciaj kiel homoj. Tamen, multaj homoj kredas ilin subaj al homoj, kaj estas granda lukto pri la rajtoj de Bestoj. Elphaba fariĝas radikala aktivisto pri Bestaj rajtoj, kaj grandaparte estas pro tio, ke la socio tiel malakceptas ŝin. Ĝenerale ŝi luktas kune kun subpremataj figuroj tra la lando de Oz. Mi tre ŝatis, ke la kvireco de Elphaba estas kerne ligita al politikeco, ribeleco. Multaj transgenraj homoj, kaj kviraj homoj ĝenerale, estas politike aktivaj, ofte radikalaj, ĉar ili simple ne havas la eblon ne esti tiaj. En tiu repensisma rakonto, kiu montras la “bonan flankon” de iu rolulo, estas tre facile igi ilin tre bonkondutaj kaj liberalaj. Maguire inverse igis Elphaba ege defiema, radikala kaj batalpreta rolulo. Eĉ se oni ne tute konsentas kun la decidoj kaj faroj de Elphaba dum la rakonto, ŝi estas tre simpatia rolulo, kies agoj estas pravigitaj de ŝiaj cirkonstancoj.

Maguire verkis pliajn tri romanojn en la kanono de Wicked, kaj kvankam Elphaba mortas en la fino de la unua libro, oni multe esploras ŝian vivon kaj la postsekvojn de ŝia morto en la postaj libroj. Kvankam ŝi estis elĵetita de la socio en Wicked, en la postaj libroj multaj homoj ekagnoskas ŝin kiel gravan aktiviston kaj politika ribelulo, kaj grafitias la sloganon Elphaba Vivas en la Smeralda Urbo.

Tio pensigis min pri “transgenra nekropolitiko”. Tra la tuta mondo transgenraj virinoj, speciale neblankaj, estas mortigataj grandnombre, ofte en okazoj de seksperforto. Tiu fenomeno estas plej konata en Usono, kaj oni elpensis la ideon de “transgenra nekropolitiko” — tio, ke la mortigado de neblankaj transgenraj virinoj estas iusence “aprobata” de nia socio, kaj pro tio ĝi daŭre okazas sen multe da publika agnosko. Alia flanko de la nekropolitiko estas tio, ke oni emas uzi murditajn transgenrajn virinojn kiel diskursajn ilojn. Oni ne kampanjas helpi ilin dum ili suferas vivaj, sed poste uzas la statistikojn pri ilia morto por ŝoki kaj argumenti. En Wicked, mi trovis tion tre interesa, ke oni nur post la murdo de Elphaba komencas agnoski ŝin kiel bonan homon, kiam jam estas tro malfrue. La koncepto de la “postvivo”, la nekonsenta reverko de ies faroj dumvivaj, estas tre bone esplorita en la romanoj.

Pli ĝenerale, Wicked kaj ĝiaj sekvaj romanoj estas tre kviraj. Maguire mem estas geja, kaj anstataŭ havi ŝablonon de aliseksemaj roluloj, kiel en la plejparto de la verkoj, en la mondo de Maguire preskaŭ ĉiuj estas ambaŭseksamaj. Li aludas al tio, ke Elphaba kaj Glinda intimiĝas kelkfoje dum la rakonto, kaj aliaj kviraj kaj pluramemaj rilatoj estas klare montritaj. Estas ege refreŝige legi romanon, kie oni ne devas antaŭsupozi, ke ĉiu rolulo estas aliseksama, krom se oni specife diras alie. Alia rolulo, kun kiu mi ege identiĝas, estas la Timema Leono, kiu reprezentas la tradiciajn stereotipojn de “malfortaj” gejuliĉoj, sed tamen estas traktata kiel serioza kaj respektinda rolulo.

Do, fine mi diros tion: mi volas pli da ĉi tiaj romanoj! Estas tre rare trovi tekstojn, kiuj ne nur traktas tiel profundajn kaj diversajn temojn, sed ankaŭ kernigas kvirecon. Kaj des pli mojose, ĝi estas en la ĝenro fantasta, kie oni plejparte plu uzadas la samajn malbonajn ŝablonojn de raso kaj genro firmigitaj de Tolkie. Mi ŝatus fini per citaĵo de la libro, de Elphaba, kiu bone reprezentas ĝian esencon:

“Homoj ĉiam ŝatis klaĉi, ĉu ne? Tial mi nomas min sorĉistino nun: la Fia Sorĉistino de la Okcidento, se vi volas la plengloran version. Se homoj ĉiuokaze nomos vin frenezulo, kial ne ĝui la tutan avantaĝon de ĝi? Tio liberigas vin de normoj.”

**

*“Kvira” estas pruntita de la angla queer, sakraĵo gejfobia, kiu estis realproprigita en iuj rondoj. Ĝi estas tegmenta termino indikante ĝeneralan apartenon al GLAT-a kulturo, specife rilate al normodefiaj aspektoj de ĝi.

**GLAT: Akronimo, kiu nomas la komunumon de gejoj, lesbaninoj, ambaŭseksemuloj kaj transgenruloj.

***iĉo = virseksulo

POEZIO

Limerikoj

Evgenij GEORGIEV — Kazaĥio

Programisto el Timiŝoar’
Devos pagi precize dum jar’.
Multoblege damnita
Estu tiu kredito.
Li ne manĝos ja ĝis januar’!

Novjorka folulo senkapa
Kun kalvo farita el drapo,
Pro l’ granda neglekto
Al la intelekto,
Po centoj kolektas da frapoj.

Oldskol-biciklisto frenezas --
Al ĉiuj reguloj obeas.
Trafiko furiozas!
Sed l’ ulo seriozas:
Per sia hupego li beas.

Mongolo, kazaĥa najbaro,
Sin revis trabani en maro.
Sufere en serĉo,
Direkte al Kerĉo
Li stiras ĉevalon je ĉaro.

Kaŝema londona riĉulo
Kolektis bokalojn da ĉuro.
“Por kio ĉi hont’?
Demandis altrond’.
Ni vidas ja ĉion tra muro.”

Emerito el urbo Panamo
Forbruligis edzinon per flamo.
Oni krias: “Faŝist’!”
“Ne, mi estas fiŝist’...
Ajnokaze, ne sentis mi l’ amon.”

Budaisto el Vladivostok
Ŝatis “Pomon”. Kaj pro l’ tro-stok’
Da flugofolioj
De tiu partio
Ĉe la gastoj okazis la ŝok’.

RAKONTO

Kukurbo

Evgenij GEORGIEV — Kazaĥio

La memoro ja estas stranga afero. Pri mia avo mi antaŭe memoris ne multe: nur tion ke li iam ekzistis. Kaj tion ankaŭ sufiĉe nebule...

Sed jen denove iu sidas en la kverka brakseĝo kaj fumas ĉiaman pipon, produktante neimageble grandajn fumnubojn. Avĉjo! Mi ĉion rememoris! Naskiĝas lia ĝiba figuro kaj tiuj bone konataj grandaj oreloj. La bonkora vizaĝo iom ruziĝas, kiam li rememoras pri jam pasintaj aferoj.

Post miaj petoj rakonti ion, li duonvolonte komencas: “Vi, do, parolas pri la komunismo...” Mi surprize rigardas al li, hezitante obĵeti. Mia avo estis unu el tiuj personoj, kiuj eksplodas pro, ŝajne, neniuj kialoj. Tial interdisputi kun li estis memmortige.

Li tiras en sin la fumon tre malrapide kaj noble, kun multsignifaj intervaloj. Iom pripensinte pri io propra, de neniu konata, li rekomencas, same kun longegaj paŭzoj, kompreneble:

“En mia familio tiu sistemo ne estis apogata pro la kukurbo. Ĉu vi ne vidas la interrilaton? Ĉar vi estas stulta. Kaj stulta vi estas ĝuste pro viaj videoludoj aĉegaj. Ili jam elsuĉis la reston de via cerbo.

Vi devintus vivi dum la tre longa kaj terura seka sezono, kiam mankis eĉ manĝaĵoj en nia regiono. Ni ĉiuj devis manĝi tion, kion ni povis eltrovi por kuiri. Terpoma ŝelo, brano, malgrandaj bestoj kaj birdoj, kiujn oni povis kapti surstrate. Tamen, unu el la altvaloraj legomoj, kiu povas resti pli-malpli freŝa dumlonge, estas ĝuste kukurbo. Nu, pro tio miaj patro kaj onkloj — kiuj estis infanoj kaj fraŭloj tiam — manĝis multegon da kukurbo dum tiu tempo. Jen kial ili promesis neniam plu post tiu seka plago manĝi kukurbon.

Kiam alvenis la periodo de 1936, la komunistoj provis akiri la potencon kaj ĉiuj scivolemis pri tio kia povus esti tiu reĝimo. Unu el miaj onkloj, kiu studis agronomion en la universitato, tre simpatiis pri la komunismo. Iufoje, li vizitis nian familion por debati pri la politiko kaj por konatigi al ĉiuj la aferon.

Komence li rakontis pri Lenin kaj poste ankaŭ pri la planita ekonomio de la komunisma sistemo. Precipe, pri tio ke ĉiuj homoj aĉetos nur en la oficialaj ŝtataj vendejoj. Aĉeti rajtos nur tiuj, kiuj havos ion por vendi.

Mia patro kaj la ceteraj onkloj, kompreneble, demandis kio okazus, se ili enirus la oficialan vendejon kaj tie estos eble nur kukurbo por aĉeti.

“Nu, vi ja devos aĉeti la kukurbon por manĝi”, respondis mia studanta onklo.

“Nu... — ĉiuj diris — ne pensu kvazaŭ ni aĉetus tion”.

Pro tio ni ne apogas la komunismon. Poste nia onklo ne plu provis agiti nin kaj ĉiuj ni ekvivis la propran vivon...”

Avĉjo finis rakonti, sentante sin, evidente, tre vigla. La pensoj pri la antaŭaj eventoj plenigis lin per juneca energio. “Jene. Kaj ne plu permesu al via buŝo paroli pri komunismo ĝis vi purigos vian langon...” — resumis mia denove maliciĝinta avo, ial montrante al la tute nigra plafono.

ĈEFARTIKOLO

La verda Deino

Geraldo MATTOS* — Brazilo

Estis foje Deino, kiu estas la sola vivanta estaĵo de la mondoj estinta, estanta kaj estonta, krom la vera posedantino de Esperantujo* kaj de ĝia lingvo, sed jam de sia senkomenca komenco ŝi sentis sin sola de tio, ke ŝi trovis nenion kaj neniun por neniigi sian malkunecon.

* La vorto De-i-no aperas en la 12-a linio de la p. 28 / 82 de la Fundamento de Esperanto.

Post kelkaj eternecoj kaj sennombraj ekpensoj, ŝi decidis ion ŝanĝi en tia dezerta situacio, kaj ŝi do diris:

- Estu io!

Kaj per tio, ŝi surprize vidis, ke ŝi kreis ian ion, kiu ĝis tiam neniam ekzistis kaj neniam ekzistas, sed tuj ekestos. Kaj ŝi tamen volis vidi tion, kion ŝi jam estis kreinta per du simplaj vortoj de sia buŝo, kaj ŝi do postulis la ĉeeston de la kreito, kaj tio estis la dua ordono de la mondo.

Post tia ordono, la kreito obeis, ĉar al tiaj ordonoj estus neeble ignori:

Kaj la Deino rediris sian ordonon, nun jam iom furioza de la pensata malobeo kaj do per pli energia voĉo, kiu tremigis fruktojn kaj faligis foliojn pro la sonsonaj festoj da tempestoj:

- Estu io!

Kaj la kreito obeis, ĉar al tiaj ordonoj estus neeble ignori:

Kaj nun la Deino tridiris sian ordonon per tia fortege kolosa tondro, ke arboj fuĝis kun siaj radikoj kaj engrundigis ilin post tre multaj infinitaj kilometroj for de siaj naskiĝujoj, kaj la plej proksimaj naskis la arbaron de la praavo de la rivero Amazono:

- Estu io!

Kaj rerefoje la kreito obeis, ĉar tiajn kaj tielajn ordonojn estus neeble ignori:

La Deino ne mortis de furiozeco, ĉar ŝi estas senmorta, sed tio okazigus la unuan mortigon en la mondoj estinta, estanta kaj estonta. Kaj ŝi tamen prenis tian infinitan voĉon, ke la bruo de pluraj atombomboj similus al la tute senventa falo de folieto dum paca kaj serena ĉielo:

- Nun diru al mi, kial vi ne tuj venas tiam, kiam mi vin vokas!

Kaj la kreito senkulpigis sin, kaj la bonkora Deino vidis, ke ŝia estas la tuta kulpo de tio, ke nur ŝi ĝin kreis tia, kia ĝi plu estas:

- Mi estas nenio, via kreito!... Kaj ĉiufoje, kiam vi vokis min, mi ree prezentiĝis tuj al vi per fulma rapideco, sed eĉ la plej potenca kaj sola nuna vivaĵo, kia mi...

Lin interrompis la sincera Deino, kaj ŝi ekpensis, ke ŝia estas la tuta kulpo. Ŝi tamen aplaŭdis sin mem de tio, ke ŝi kreis ion eksterordinaran.

Kaj ŝi tamen restis iom malĝoja:

- Mi dankas vin, ke vi ekzistas! Jam neniam plu mi kreos ion pli grandan!

Tio tamen estis mensogo, kiu ne estis mensogo nur de tio, ke ŝi ĝin kredis mensogo, ĉar ŝi rekonis, ke estas honte paroli kun nenio.

Nur en tiu momento, ŝi sentis sin soleca en sia paradiza universo, kaj tio devigis ŝin al la kreo de io, kio ne estos nenio!...

Per tio, Eva ekestis.

Kaj ili vivis riĉaj kaj feliĉaj dum pluraj longaj eternecoj, ĝis Eva tamen petis ion tute nepetindan:

- Deino, faru por mi Adamon...

Ŝi faris lin por ŝi, sed forigis ilin el sia paradizo. Kaj ŝi tiam sentis la doloron de la sendankeco: ili foriris sen ia rigardo malantaŭen...

Deino tamen ne sentis sin feliĉa, kiam ŝi antaŭvidis la estontan historion de tiu unua paro... Kaj ŝi plu restis malĝoja post multaj aliaj el siaj provoj.

Post tiaj seniluziiĝoj, ŝi pensis pri io alia: suflori al Zamĉjo lian verdan lingvon voje al liaj pacaj idealoj kaj tie kaŝi sian nomon por eterna rememoro de la esperantistoj.

Ege tamen ŝin dolorigas la scio, ke plej multaj el la lingvanoj naive kredas tion simpla preteratento de la lingvokreanto, kvankam tion ŝi trudis al li, kaj ne nur en lia lasta versio de 1887, sed eĉ en liaj antaŭaj spertaĵoj.

Fine, ŝi konscias kaj fieras, ke ŝi estas la sola Deino inter aliaj vulgaraj diinoj...

*Geraldo Mattos (1931-2014) estis brazila filologo kaj Esperanto-poeto, membro de la Akademio de Esperanto de 1970 kaj ĝia Prezidanto de 1998 ĝis 2007. Ĉi tiu eta prozo estas laŭ niaj esploroj estis neniam antaŭe publikigita. Li ne aldonis pliajn informojn pri ĝi.

ĈEFARTIKOLO

Vivu la groteksto!

Unika vidpunkto kaj groteskaj unuminutaĵoj el la hungara literaturo

BAGÓ Sarolta — Hungario

Kiam mi ekvidis, ke la temo de la nuna Kontakto estas literaturo, mi ekĝojis kaj tuj pensis: ja indas kontribui iel. Mi de longe interesiĝas pri libroj, ekde kelkaj jaroj mi eĉ studas literaturon, kaj baldaŭ eĉ iĝos instruistino de tiu ĉi fako. Mi kontaktis la redaktoron, kiu proponis al mi verki ion pri mia nacilingva literaturo — la temo do ŝajnis sufiĉe facila. Tamen, foliumante en la Hungara antologio*, mi perdiĝis inter miaj multaj ŝatataj aŭtoroj. Fine mi decidis elekti ion mallongan kaj amikecan al diversaj legantoj, tiel venis la ideo elekti Örkény-novelojn. Sekve vi havas la ŝancon konatiĝi ne nur kun novaj artisto kaj verkoj, sed ankaŭ kun unika ĝenro.

* Hungara antologio, redaktis Vilmos Benczik, Budapest: Corvina Kiadó, 1983.

La tiel nomata “unuminuta novelo” estas inventita de la prezentata aŭtoro, István Örkény* (1912-1979), kiu estas grava hungara prozo- kaj dramoverkisto de sia epoko. Gravas, ke lin ŝatas ne nur profesiuloj pri literaturo, sed ankaŭ sufiĉe vasta publiko. Kiel vi vidos, tio povas havi multajn kialojn: la unuminutaĵoj estas vere unu-minutaj legaĵoj, en lingvo simpla kaj konciza, kaj en tono foje ŝerca aŭ mokema, foje kruele preciza kaj senkompata.

* prononco: [ørkeːɲ iʃtvaːn] aŭ Oerkenj Iŝtva’n

Li atingis siajn meritojn, sian unikan stilon parte danke al sia ekstrema eksperimentemo: liaj verkoj ofte serĉas limojn de prozo kaj de literaturo mem. Ĉu teksto de trambileto — kiu klarigas la vetureblojn, ne-reuzeblecon de la bileto kaj simile —, ĉu tio povas iĝi literaturo, se oni aldonas la titolon Kion oni devas scii? Ĉu listo de la novelo-elementoj — kiel ekz. 3 nuboj, 1 viro, 1 kota vojo, 1 krio —, ĉu tio povas iĝi rakonto? Laŭ Örkény evidente jes.

Do, kial indas legi la sekvajn verkojn — kaj kial ne indas por mi pli multe paroli pri la literaturo anstataŭ lasi ĝin paroli? Ĉar tiel vi eble ridos kaj havos kelkajn plezurajn minutojn dum la legado; aŭ povas esti, ke vi spertos kontraŭdirajn sentojn kaj pensojn en vi, vekitajn de la tekstoj (ne zorgu, tiel ja grotesko efikas); eble vi surpriziĝos kaj poste vi eĉ longe cerbumos pri la demandoj tuŝitaj de jenaj noveloj... Ĉiukaze, ĝuste tion mi volas deziri al vi.

Kaj nun jam vere sufiĉis la klarigoj — sekvu la verkoj, kun la aŭtora uz-instrukcio* Bonan legadon!

* el la Hungara antologio, paĝo 402-403. La novelojn tradukis Lajos Tárkony.

Uz-instrukcio al la “Unuminutaj noveloj”

La aldonitaj noveloj, spite al sia kurteco, estas plenvaloraj verkaĵoj. Ilia avantaĝo estas, ke per ili oni ŝparas tempon, ĉar ili ne pretendas atenton daŭrantan dum longaj semajnoj, monatoj.

Ĝis la duonkuirita ovo kuiriĝos, ĝis la vokita telefonnumero (se ĝi signas okupitecon) sin anoncos, ni legu unu Unuminutan Novelon.

Ankaŭ malbona ĝenerala farto, ĝenata nervostato ne estas malhelpo. Ni povas ilin legi sidante aŭ starante, en vento kaj pluvo, aŭ komunikiĝante en plenŝtopita aŭtobuso. Plej multaj el ili estas ĝueblaj ankaŭ dum irado!

Estas grave, ke ni atentu pri la titoloj. La aŭtoro klopodis por kurteco, do li ne povis doni nenidirajn titolojn. Antaŭ ol ni ascendas tramon, ni rigardas ĝian numeron. Same grava apartenaĵo de tiuj ĉi noveloj estas ilia titolo.

Kompreneble tio ne signifas, ke estus sufiĉe legi nur la epigrafojn. Unue la titolon, poste la tekston: jen la sole ĝusta uzmaniero.

Atenton!

Kiu ion ne komprenas, tiu legu denove la duban skribaĵon. Se ankaŭ tiel li ne komprenas, la manko estas en la novelo.

Ne ekzistas malsaĝaj homoj, nur malbonaj Unuminutaĵoj!

In memoriam dr. K. H. G.

— Ĉu Hölderlin estas al vi nekonata? — demandis germane doktoro K. H. G., dum li fosis por la ĉevalkadavro la fosaĵon.

— Kiu li estis? — demandis la germana gardisto.

— Tiu, kiu verkis “Hyperion” — klarigis doktoro K. H. G. Li tre ŝatis klarigi. — La plej granda figuro de la germana romantiko. Kaj ekzemple Heine?

— Kiuj estas ili? — demandis la gardisto.

— Poetoj — diris doktoro K. H. G. — Ankaŭ la nomon de Schiller vi ne konas?

— Sed mi konas ĝin — diris la germana gardisto.

— Kaj Rilke?

— Ankaŭ lin — diris la germana gardisto, kaj fariĝis paprikruĝa, kaj mortpafis doktoron K. H. G.

La senco de la vivo

Se multan ĉerizforman kapsikon ni plektas je ŝnuro, el tio fariĝas kapsikokrono.

Sed se ni ne plektas ilin, ne fariĝas krono el ili.

Kvankam la kapsiko estas samkvanta, same ruĝa, same akra. Tamen ĝi ne estas krono.

Nur la ŝnuro farus tion? Ne la ŝnuro faras tion. Tiu ŝnuro, kiel ni scias, estas io akcesora, io triaranga.

Kio do?

Kiu tion pripensas kaj priatentas, ke liaj pensoj ne vagabondu konfuze, sed ili iru en la ĝusta direkto, tiu povas malkovri grandajn verojn.

ĈEFARTIKOLO

Vojaĝo al hungara literaturo, tereno nekonata

Ralph Dumain — Usono

Antaŭ 47 jaroj, baldaŭ post sufiĉa meminstruado de Esperanto mi eltrovis kaj komencis legi beletron en Esperanto, plejparte originalan kaj iom tradukitan. El la hungaroj mi legis, interalie, originalajn verkojn de plej eminentaj poetoj Kálmán Kalocsay (1891-1976) kaj Julio Baghy (1891-1967), verkojn de Imre Baranyai (= EMBA, 1902-1961) kaj Ferenc Szilágyi (1895-1967), la memuaron Maskerado ĉirkaŭ la morto de Teodoro Ŝvarc (= Tivadar Schwartz / Soros, 1894-1968), kaj plej grave por mi, la (mal)utopiajn verkojn Maŝinmondo kaj Vojaĝo al Kazohinio de Sándor Szathmári (1897-1974).

Mi estis 16-jarulo kiam mi entuziasmis pri Szathmári kaj eĉ tradukis lian novelegon Vincenzo anglalingven por licea projekto. (Post jaroj mi amikiĝis kun mia instruisto. Li ĵus mortis.) Samkiel aliaj esperantistoj, pere de Esperanto mi lernis pri la malpli konataj kaj influhavaj literaturoj de la mondo. El la hungara literaturo mi legis unuafoje la verkon La Tragedio de l’ homo de Imre Madách (1823-1864). Tiutempe mi abonis la revuon Hungara Vivo.

Tamen mi ne lernis aŭ legis multe el la hungara literaturo. Krom koni la historian rolon kaj centrecon de Literatura Mondo kaj Budapeŝto en la esperantista kultura mondo, mankis al mi informoj por ligi la hungaran Esperanto-movadon kaj originalan Esperantan literaturon kun la hungara socia aŭ literatura kunteksto. Oni ne povis lerni tiajn aferojn el la lirika poezio de Kalocsay, Baghy, k.a., ĉar mankis specifaj sociaj referencoj, troveblis nur socikritikoj ĝeneralaj. Pro la primitiva etoso de la Esperanta literaturo tiuepoka, oni povus senzorge konkludi, ke esperantistajn verkistojn priokupis bagateloj*.

Pasis jardekoj. Komence de 2012 kontaktis min Paul Olchvary, la eldonisto de la tuj aperonta unua usona eldono de la anglalingva traduko de Vojaĝo al Kazohinio. Laŭ lia peto mi verkis reklamtekston, kiu aperis en la libro. Olchvary organizis simpozion pri Kazohinio ĉe la hungara konsulejo en Novjorkurbo en junio tiujare, en kiu mi partoprenis*. De tiam la verkaro de Szathmári fariĝis konstanta projekto*.

Oni dungis min instrui seminarion pri Kazohinia en rilato kun la fako Utopiaj Studoj ĉe la Universitato de Novjorkurbo en marto 2013*. La profesoroj kaj studentoj entuziasmis pri Szathmári kaj oni menciis la intencon antaŭenigi lian verkon en Utopiaj Studoj cele al samrangigo kun la malutopiaj verkoj de Jevgenij Zamjatin, Aldous Huxley kaj George Orwell. En mia prelego mi nepre enkondukis alian ĉefverkon de SzathmáriMaŝinmondo. Rezulte oni min instigis, ke mi verku kaj eldonigu anglalingvan tradukon de Maŝinmondo. Mi ja tion volas fari, sed mi bezonas subvencion por efektivigi ĉi tiun projekton.

Mi konstatis ankaŭ, ke eĉ ĉi tiuj literaturaj fakuloj ne konas hungaran literaturon. Nu, la ĉefaj influoj al Szathmári estis Jonathan Swift (per Gulivero), H. G. Wells, Imre Madách (La Tragedio de l’ homo) kaj Frigyes Karinthy (Vojaĝo al Faremido, k.a.). Almenaŭ dufoje Szathmári nomis sian konaton Karinthy (1887-1938) sia “spirita patro.” En intervjuo Szathmári aldonis: “Cetere li estis la unua aprecanto de Kazohinio.”* Aliloke oni citas lin*:

Mi rigardis lin [Karinthy] mia spirita, anima patro. Li estis la unusola hungara verkisto, kiu ne rakontis, sed prezentis kaj kritikis la realaĵon. Li estis la unua homo, kiu tute komprenis la Kazohinion.

Atentu la influon de Swift kaj Wells ankaŭ al Karinthy, kiu cetere estis esperantisto! Szathmári ankaŭ tradukis du rakontojn de Karinthy. Madách kaj Karinthy estas hungaroj, sed malgraŭ sia historia literatura graveco ili restas plejparte nekonataj en Usono.

Do mi devis plu esplori la koncernan historion. Post 40 jaroj mi relegis la poezian dramon La Tragedio de l’ homo en Esperanto kaj la angla lingvo kaj legis la troveblan kritikan literaturon pri Madách en ambaŭ lingvoj. Mi ja konstatis ĝin ŝlosila verko de la 19a jarcento kaj laŭ mia takso specife en la historio de la futurologia kaj malutopia beletro. Mi legis kelkajn rakontojn de Karinthy. Mi elfosis miajn malnovajn numerojn de Hungara Vivo kaj aldone al serĉataj aferoj, konatiĝis kun la hungaraj verkistoj Mór Jókai (1825-1904), Mihály Babits (1883-1941), Arpád Tóth (1886-1928), Lajos Kassák (1887-1967) kaj eventuale aliaj. Mi trovis en la usona Parlamenta Biblioteko en Vaŝingtono la grandegan verkon Hungara Antologio de 1933.*

Pere de Esperanto kaj la angla lingvo, mi lernis ne nur pri malnovaj “klasikaj” (inkluzive de avangardaj) hungaraj verkistoj, sed pri aŭtoroj kiuj eminentis post la Dua Mondmilito. Per tradukoj de Szathmári mi konatiĝis kun Mihály Gergely (1921- ), György Moldova (1934- ) kaj Géza Molnár (1923- ). En Esperanto kaj en la angla mi trovis la verkistojn Tibor Déry (1894-1977), István Örkény (1912-1979) kaj Iván Mándy (1918-1995). En anglalingvaj tradukoj mi eltrovis la modernismajn verkistojn Géza Ottlik (1912-1990), Miklós Mészöly (1919-2001) kaj Péter Esterházy (1950- ). Mi povus aldoni plurajn pluajn nomojn. Mi trovis testamenton kaj tiam komprenis la amon de William Auld (1924-2006), la ĉefa Esperanta poeto post la Dua Mondmilito, pri la hungara literaturo.*

Mi eksciis, ke la hungara Esperanto-movado estis intime interligita kun hungara literaturo en la 20a jarcento, specife kun grupanoj ĉirkaŭ la revuo Nyugat* De tie mi esploris pluajn informojn pri la kultura, intelekta, kaj politika historio de Hungario.

Per Esperanto mi lernis iom pri la Hungara Sovetrespubliko de 1919.* Mi jam konis iom el la teoria verkaro de la hungara marksisma filozofo György Lukács (1885-1971), sed ne pri lia rilato specife al la hungara kulturo. Lia estetike konservativa, “realisma” sinteno pri literaturo estas vaste konata, sed mi scivolis pri lia sinteno pri hungaraj aŭtoroj kaj pri fantazia literaturo. Nu, li verkis iomete — kaj negative — pri Madách kelkfoje inter 1911 (antaŭmarksisma periodo) kaj 1955 (en la plej kulture subprema stalinisma periodo). Oni povas legi resumetojn de liaj opinioj anglalingve, sed ne la kompletajn tekstojn de Lukács mem. Ekzistas germanaj tradukoj el liaj fruaj hungarlingvaj verkoj, sed nur fragmentoj en anglaj tradukoj (krom la ĉefverko La animo kaj la formoj). Laŭ mia peto kolego tradukis anglalingven komentaron pri Madách el la germana. La fifama hungarlingva eseo de Lukács de 1955 restas netradukita.*

Dum la pasinta duonjaro mi legis plurajn anglalingvajn librojn pri la rondoj ĉirkaŭ Lukács, pri la influo de la poeto Endre Ady (1877-1919), pri la hungara marksismo, pri la ideologia evoluo de Lukács de Romantikismo al bolŝevismo, pri la sovetrespubliko de 1919, pri la posta ekzilo de pluraj intelektuloj, verkistoj kaj artistoj, pri hungara kulturpolitiko de 1945-1948, 1949-1955 kaj poste, kaj pri la malutopia literaturo de orienta Eŭropo. La lingva baro tamen restas; ekzemple, restas multo de Lukács kaj el diversaj kulturaj debatoj ankoraŭ ne tradukita el la hungara anglalingven. Eĉ tiuj anglalingvanoj kiuj konas la teorian verkaron de Lukács, plej ofte ne konas la specifajn rilatojn al la hungara literaturo. Restas tasko miaflanke mense ordigi la amason da materialo. Restas demandoj pri rilatoj aŭ reagoj (se ekzistas) inter specifaj personoj.

Mi nepre devas mencii alian verkiston, kiun mi eltrovis antaŭ kelkaj monatoj, la hungar-kanadanon Robert Zend (1929-1985).* Kiel usonanoj diras: “jen mondo malgrandas.” Zend ekziliĝis el Hungario al Kanado en 1956, ekapartenis al la kanada literatura, kultura kaj intelekta sfero, kaj, krom traduki siajn hungarlingvajn poemojn, li komencis verki ankaŭ anglalingve. Li vizitis kaj amikiĝis al la eminenta argentina verkisto Jorge Luis Borges. Li estis amiko de la fama pantomimisto Marcel Marceau. Lin inspiris la hungara tradicio, aparte Madách kaj Karinthy (!), ankaŭ artistoj kiuj ege min interesas — William Blake, M. C. Escher kaj René Magritte.

Jam la unuan poemaron de ZendaFrom Zero to One (De Nulo al Unu, 1973) — inspiris Karinthy. Jen la dediĉo (traduko mia):

La titolo de ĉi tiu libro estas omaĝo al Frederiko Karinthy (1888-1938), eminenta hungara verkisto, humuristo kaj filozofo, mia spirita patro. La citita ĉerpaĵo [kiu sekvas] devenas de la poezia eseo “La Unu(ec)o kaj la Nulo” el lia volumo Kiu demandis vin ?

Zend omaĝis al Karinthy en la prefaco al sia dua poemaro Beyond Labels (Preter Etikedoj, 1982; traduko mia):

Inter la multaj hungaraj verkistoj de tiu epoko, pluraj konservis sian honestecon. Estis unu, aparte, kiu ne akceptus ajnan etikedon, por si mem aŭ por aliaj. Lia nomo estis Frigyes Karinthy. Li ne identigis sin kun ajna grupo; li apartenis nenie, sed ĉi tiu ne-aparteno signifis por li fortegan apartenon al la Homo, al la Homaro, al Homeco. Kiel humuristo li estis ege populara, sed kiel filozofo li apenaŭ gajnis adeptojn. Aktuale la plejmulto de la hungaroj estas entuziasma pri liaj profundaj ideoj. Li estis (kaj restas) mia spirita patro, la Majstro kiu estis la unua kiu inspiris min senti, pensi, esprimi min, esti konsiderema, teni altajn idealojn, kompreni aliajn kvazaŭ ili estus mi: alivorte, verki. Almenaŭ jen tio kion signifas por mi esti verkisto. (Kompreneble, tiu fako signifas plurajn aliajn aferojn, sed jen la bazo sur kiu ĉio cetera estas konstruata.

Karinthy ĉeestas ankaŭ en la ĉefverko de ZendaOāb (Libroj 1 & 2; 1983, 1985). En Libro 1 aperas desegnaĵo de Karinthy. Dediĉo aperas en la Libro 2: “Mi dediĉas ĉi tiun libron al ĉiuj miaj Ardôs (spiritaj gepatroj) ...” [listo sekvas]. Inter la spiritaj gepatroj situas Karinthy kaj Madách, ankaŭ aliaj hungaroj — ekzemple Béla Bartók (1881-1945), Sándor Petöfi (1823-1849), Mihály Vörösmarty (1800-1855), Sándor Weöres (1913-1989) — kaj aliaj verkistoj, komponistoj, artistoj ktp. (Mi aparte rimarkas William Blake, Jorge Luis Borges, Giordano Bruno, Charlie Chaplin, M. C. Escher, René Magritte, Rainer Maria Rilke kaj Jonathan Swift.)

Spirita patro, spirita patro — jen Karinthy laŭ Szathmári kaj Zend. Sed kia estas la sinteno al aŭ de Karinthy rilate al la ceteraj homoj kaj aferoj kadre de miaj esploroj? Se fakte ekzistas pluaj interrilatoj, jen puzlo prilaborenda. Karinthy — fantaziisto, satiristo — ŝlosilas al plua intelekta sintezo de konkludoj ĉerpotaj el la hungaroj esplorataj. Per la angla lingvo mi lernis pri kernaj hungaraj intelektaj kontribuoj al la mondo. Dankon unue al Esperanto pro la eltrovo de la riĉa historio de la hungara beletro, firmiganta mian percepton de la mondhistoria graveco de la hungara kulturo.

NOTOJ

* Tiurilate rigardu eseon de Julius Balbin (1917-2006, verkadis poemojn pri propraj spertoj en nazia koncentrejo): “La sekreta malsano de la esperanta poezio,” tradukita de Russ Williams, kun mia postnoto, en Beletra almanako, n-ro 13, februaro 2012. La anglalingva originalo “The Secret Malady of Esperanto Poetry” (1973) troveblas miareteje (http:/autodidactproject/other/balbin﹍malady.html). Atentu ankaŭ la poemon “Kiom longe atendi” de Brian Price-Heywood, en Esperanta antologio: poemoj 1887-1981, 2-a. eld., red. William Auld (1984) kaj miareteje. Tamen, oni gajnus tute alian perspektivon pere de, ekzemple, Sub la signo de socia muzo, red. William Auld & Stefan Maul (1987), enhavtabelo miareteje.
* Du videoj de miaj intervenoj, kaj aliaj ĉerpoj el la simpozio, troveblas ĉe YouTube (retligoj miareteje).
* Kompletaj bibliografiaj referencoj kaj retligoj al preskaŭ ĉiuj menciataj dokumentoj pri Szathmári (inkluzive de blogafiŝoj, videoj, podkastoj ktp.) ĉu miareteje ĉu alireteje troveblas ĉe mia retpaĝo “Sándor Szathmári (1897-1974): Bibliografio & Retgvidilo” (http://autodidactproject.org/bib/szathmari.html). Aldonaj informoj pri Szathmári kaj aliaj menciataj temoj troveblas ĉe mia blogo “Ĝirafo” (http://gxirafo.blogspot.com). Anglalingvanoj atentu mian podkaston “The Utopian Vision of Sándor Szathmári” de la 6a de majo 2012. Por kompletaj referencoj kaj retligoj pri rilataj hungaraj aferoj menciataj kaj pluaj (verkoj en la angla, Esperanto, k.a.) konsultu mian bibliografion “Futurology, Science Fiction, Utopia, and Alienation in the Work of Imre Madách, György Lukács, and Other Hungarian Writers: Select Bibliography” (http://autodidactproject.org/bib/utopia﹍hungarian.html). Aliaj esperantaĵoj (ekzemple de Balbin kaj Price-Heywood menciitaj supre) troveblas ĉe mia “Esperanto & Interlinguistics Study Guide / Retgvidilo pri Esperanto & Interlingvistiko” (http:/autodidactproject/guidespo.html).
* Atentu mian raporton: “Ralph Dumain Guest Blog Post: Reflections on Voyage to Kazohinia Seminar” (retligo en mia bibliografio).
* “Mi ĉiam skribis pri la homo. . .”: Intervjuo kun Sándor Szathmári (de Vilmos Benczik), Hungara Vivo, n-ro 4, 1973 (miareteje).
* Maria Berenczki, “Sándor Szathmári kaj lia ĉefverko “Vojaĝo al Kazohinio”, en Esperantologiaj Kajeroj 2, red. B. Ehmann, E. Sooŝ, 1977 (miareteje). La citaĵo evidente devenas de Dezső Keresztury (1904-1996), kies eseo aperis kiel Postkomentaro (“Postscript”) en la unua anglalingva eldono de Kazohinia (Budapest, 1975), retligo miareteje.
* La enhavtabeloj de la du libroj Hungara Antologio de 1933 kaj la malsama sed aktuale havebla de 1983 troveblas miareteje.
* “Kiel mi amikiĝis kun Imre, Sándor, Mihály, k. a.” de William Auld, Hungara Vivo, 1974, n-ro 4 (miareteje).
* Árpád Rátkai, “La beletra rondo de la revuo Nyugat kaj la Internacia Lingvo”, en Beletra Almanako, n-ro 8, junio 2010. Gravas ankaŭ Rátkai, “Frigyes Karinthy la esperantisto”, en Abunda fonto: Memorlibro omaĝe al Prof. István Szerdahelyi, red. Ilona Koutny (2009).
* Cent tridek tri tagoj: historia skizo de hungarlanda proletara revolucio (Leipzig: Ekrelo, 1930) kaj Hungara Vivo, 19a jaro, n-ro 1 (83), 1979: n-ro pri Hungarlanda Konsilia Respubliko, 1919. La enhavtabeloj kaj kelkaj eroj el ambaŭ publikaĵoj troveblas miareteje.
* György Lukács, Fejlő désének története, 1911. Germane: “Die ungarische Dramenliteratur” (miareteje), en Entwicklungsgeschichte des modernen Dramas (1981). Angle: “On Hungarian Dramatic Literature”, trad. Charles Senger (miareteje). Lukács, “Madách tragédiája” (1955) kaj “Madách Tragédiája mint negatív példa” (ĉerpoj el 1911, 1918, 1955), retligoj miareteje.
* The Robert Zend Website (http://www.robertzend.ca). Pri ĉiuj miaj specifaj referencoj aliru miareteje: “Robert Zend (Hungarian-Canadian writer, 1929-1985): Dedications, Works, Links.”

Mi lernis, ke la hungara Esperanto-movado estis intime interligita kun la hungara literaturo en la 20a jarcento.

Dankon unue al Esperanto pro la eltrovo de la riĉa historio de la hungara beletro, firmiganta mian percepton de la mondhistoria graveco de la hungara kulturo.

ĈEFARTIKOLO

La Kunlaboraj Ludoj

Manuela Ronco (Italio)

Ludo (laŭ reta PIV):

1) Movoj de iu, io ludanta

2) Distrocela okupo

3) Ĉiu opa distro, en kiu la partoprenantoj obeas difinitan regularon, bazitan jen sur la hazardo, jen sur la muskola aŭ mensa lerto

La ludplezuro estas eble la plej grava elemento, kiu diferencigas la kunlaborajn ludojn de la konkuradaj. En la kunlaboraj ludoj ĉiuj povas amuziĝi kaj ĉiuj rajtas partopreni. Ne pro afabla permeso de la estro aŭ de la grupo, sed ĉar tiel, en ludstilo bazita sur akcepto kaj ne sur ekskludo kaj prijuĝo, ĉiu povas trovi pli grandan ekvilibron kun la grupo kaj la grupo povas trovi ĉiam novajn komunajn atingendajn celojn.

La ludstilo estas tio, kio identigas la kunlaborajn ludojn. Fakte, grupo alkutimigita al konkurado povus ludi konkure eĉ kiam la reguloj ne antaŭvidas venkontojn. Grupo alkutimigita al kunlaboro povas ludi piedpilkon donante pli da graveco al la kunlaboro ene de la teamo ol al la rezulto.

Ja povas okazi, kiam oni ludas por venki, ke la defio kontraŭ la aliaj superas la amuziĝon, kiu kutime akompanas la ludadon. Tiel okazas ofte en la sportoj aŭ en la televidaj ludoj: la premio iĝas la celo de la ludanto, kun damaĝo de la proceso. La ludo en si mem ne havas intereson, kaj foje ankaŭ ne amuzon.

Historiaj Nocioj

La kunlaboraj ludoj estas malnovaj kiel la mondo. En ĉiuj kulturoj troviĝas ludoj, kiuj baziĝas aŭ sur principoj de kunlaboro, aŭ sur principo de konkurado. Multaj tradiciaj ludoj, ĉefe tiuj “inaj”, havis kunlaboran econ. Konkuradon enigis ĉefe la malinaj ludoj, por pretigi la knabojn al la sinteno necesa por la milita kulturo.

El la ideo ke la ludado estas spegulo de la kulturo, kiu pretigas la infanojn al la kompetentoj bezonataj en la socia vivo, oni povas diri ke la socioj bazitaj sur individualismo, sur konkurado kaj sur la militemigo favoras specojn de ludoj konkuremaj, kiel konsekvenco de tiuj ĉi valoroj. Dum la socioj bazitaj sur modelo de reciproka subteno kaj kunpartigo de la rimedoj produktataj de la komunumo, preferas la kunlaborajn ludojn.

Estas “primitivaj” socioj, kiuj tute ne konas la konkuradon. Kiam la unuaj misiistoj enkondukis la konkurajn ludojn kiel piedpilko, la infanoj de tiuj socioj (la eskimoj de Alasko, aŭ la popolo de la Pacifikaj Insuloj, ekz.) ne komprenis kial ili devas venki la alian teamon. Por ili la idealo estis egali en matĉo.

En la sesdekaj jaroj, en la fermentado de la alternativa kulturo en Kalifornio kaj en la kadro de la pacaj grupoj, aro de junularaj estroj ekpromociis specon de ludoj, kiujn ili nomis “Novaj Ludoj”, celante novan manieron ludi.

Difino

Estas kelkaj simplaj ecoj, kiuj distingas la kunlaborajn ludojn. En ili neniu venkas, neniu malvenkas kaj neniu estas ekskludita. La partoprenantoj de la grupo, kune aŭ dividitaj en paroj, teamoj aŭ etaj grupoj, ne ludas unu kontraŭ la alian sed kontraŭ sin mem. Ili defias la limon de sia kreemo kaj fantazio por atingi komunan celon. Ekzemple, por konstrui komunan produkton aŭ rakonton, por trovi trezoron, sed ĉefe por amuziĝi kaj bone farti kune.

Celoj

La ĝeneralaj celoj, kiujn la grupo kutime sukcesas atingi danke al la iloj de la kunlaboraj ludoj, estas ĉefe: krei senton de komunumo, bazita sur ĉies akcepto en la grupo, helpi la interkonatiĝon kaj la harmonion, krei etoson de fido kaj reciproka respekto, en kiu povas kreski la memkonfido de ĉiuj partoprenantoj.

Alia celo atingita estas la amuziĝo per malmulte (aŭ neniom) da materialo kaj “ludiloj”. Sed efektive sukcesi amuziĝi kaj esti kune sen konsumi aĵojn, signifas multe pli ol la simpla kapablo ludi sen esti limigita pro manko de apartaj iloj aŭ materialoj.

Ni pensas ke estas rekta rilato inter la nivelo de kunlaboro en grupo kaj la nivelo de konsumo kaj malŝparo de materialoj. Tio signifas ke lerni kunlabori povas esti la komenco de la vojo, kiu helpas lerni uzi la naturajn rimedojn en maniero pli efika, ne troiga, kaj tiel probable pli daŭripova ankaŭ el ekologia vidpunkto.

Krome eblas distingi serion da specifaj celoj, kiu ebligas klasigi la ludojn, kaj tiel utiligi ilin ene de apartaj edukaj projektoj:

Kial ludi laŭ kunlabora stilo?

La konkuraj ludoj estas amuzaj nur por la venkantoj, la kunlaboraj ludoj estas amuzaj por ĉiuj. Se veras ke la ludo pretigas la infanon al la plenkreska vivo en difinita kunteksto, kultura kaj socia, ni devus demandi nin unue pri la tipo de ludoj, kiujn ni proponas al niaj infanoj.

Ofta diro en la eduka medio estas ke la infanoj devas lerni malvenki, do oni devas alkutimigi ilin pere de la konkuraj ludoj. Sed mi demandas: kiu instruas al tiuj infanoj fariĝi sufiĉe fortaj por elteni la frustriĝon, kiun la malvenko kunportas, ĉefe kiam temas pri serio da malvenkoj?

La konkuraj ludoj, bedaŭrinde, ne permesas al ĉiuj venki; sed male, tiu, kiu estas plej forta aŭ pli ruza iĝas la unua, kaj ofte kreiĝas sinteno de perfortemo kaj malestimo por la malvenkintoj. Estas alia psikologia faktoro, kiun oni malofte konsideras: la “gloraj” venkintoj, por teni sian memstarecon, kiu ja baziĝas sur la venko, fine ne plu engaĝiĝas kiam ili timas ne plu esti adekvataj al la situacio, do kiam la venko ne estas certa. Tial facile okazas sintenoj de rifuzo por la ludo, kaj flanke de la venkintoj kaj flanke de la malvenkintoj, ambaŭ tro frustritaj pro la sama kialo: la memkonfido minacata.

“Kiam ne estas konkurenco, ne estas produktiveco” estas alia komuna opinio, facile malpravigebla. Kompari sin kun la aliaj (kio ofte signifas kompari kontraŭ) ebligas nur al la plej forta ĝui la kontenton de sia rezulto. Estus pli sane por la memevoluigo, kompari siajn personajn rezultojn kun tiuj de la antaŭa tago aŭ semajno, anstataŭ kun tiuj de la aliaj personoj. Tio donus ankaŭ al la malplej forta la motiviĝon regi sian pliboniĝon, sen la anksio ne esti taŭga! Tio ne signifas ke nun ni ne plu povas akcepti la konkuradon aŭ la defion. Ambaŭ estas gravaj por igi la agadon inspira, sed estas afero de mezuro: La defio kontraŭ mi mem, kontraŭ miaj kapabloj, cele al pliboniĝo, estas pravigebla. La konkurado kiel subpremado de la aliulo estas malfacile pravigebla en kunteksto de edukado al paco kaj neperforto.

En la kunlaboraj ludoj, la “malamiko” ne estas la alia kunludanto, sed objekto, sinteno. Oni malkovros sian anksion sin esprimi en grupo de homoj, kiujn oni ne konas, antaŭ novaj aŭ nekutimaj situacioj ktp. La defio povas esti eĉ la superado de fizikaj obstakloj (la timo de la fizika kontakto, la memprijuĝo de la malsportemuloj aŭ de la malelokventuloj ktp).

Sed la defio bezonas fidon en si mem kaj ankaŭ en la aliaj. Tiu ĉi fido kreiĝas kiam grupo de ludantoj traktas unu la alian en atenta kaj respektema maniero, tiel ebenante la malsamecojn. Neniu estas devigata elmontri sin en la centro se li timas, hontas aŭ sentas ke tiu ĉi ludo povas minaci lian bonfarton. La fido iĝas do valoro, kiun oni akiras dum la ludo kaj depende de la ludmaniero.

La defio kaj fido povas evolui nur en medio kiu inspiras sekurecon. Ne temas nur pri fizika sekureco (ludkampo sen obstakloj, kiuj povas kaŭzi akcidentojn), sed ankaŭ pri psika sekureco. La fakto ke oni ne devas timi esti primokata (aŭ ke oni povas esprimi tian timon). La konsciaj ludantoj interkonsentas pri la komunaj reguloj, kaj zorgema sinteno estas la bazoj por la sekureco. Ĉiu aktiveco enhavas ian riskon, tial gravas memorigi la ludantojn pri tiuj ĉi elementoj.

Fine, kio estus la gajno el ludado sen tia ero de fantazio, kiu igas nin eliri el la realeco por vivi dum momento iun dimension pli kreeman? Fakte, ni faras grandan paŝon ekster la ĉiutagan realon, kiam en la ludo ni surprenas aliajn rolojn, kreante tiel liberan spacon, kie ni povas malstreĉite travivi ĉion, kion ni neniam aŭdacus fari en la vera mondo, timante la konsekvencojn. Kantoj, gestoj kaj korpaj movoj estas elementoj, kiuj konservas la atenton al la ludo, kompletigas ĝin kaj permesas al la individuo forgesi sian ĉiutagecon, vivante plene tiun kreeman parton, kiu ofte estas entombigita de la frustriĝoj kaj de la malbonaj spertoj.

La tipologio de tiuj ĉi ludoj varias de aktivaĵoj por limigitaj spacoj (kamero, lifto...) ĝis ludoj realigendaj en grandaj spacoj, kun multaj homoj. La plej grava eco, eble, estas ke ili ne postulas materialon. La nura nepra materialo estas homoj ludemaj. Se ekzemple mankas pilko, mi povas trovi anstataŭaĵon, rulitan ŝtrumpeton, paperan pilkon, pomon...: mi ne devas rezigni pri la ludo. Mi eĉ povas krei fantazian pilkon. La spirito sur la bazo de tiuj ĉi ludoj estas resti flekseblaj. Ne ekzistas ludo maltaŭga por iu grupo. Se mi volas movi grupon de maljunuloj, mi adaptos movan ludon al iliaj movkapabloj. Se en mia grupo estas homoj kun fizika handikapo, mi devos ŝanĝi la regulojn tiel ke ili povu partopreni.

Eĉ la memdecido en la estrado de la grupo estas grava. Gravas la volo de la estro lasi spacon de propono al la grupo. Se la ludo estas farata de la ludantoj, tiam ĝi devus ankaŭ esti pripensita, vigligita kaj kontrolita de ili. Tio estu faciligata de la grupestro per la maniero estri, sed ĉefe per ĝia partopreno mem en la ludo. Iom post iom, kiam la grupo alkutimiĝas al tiu ĉi tipo de ludoj, la estro povas retiriĝi el sia rolo kaj lasi spacon al la memdecido. Se estas ni, kiuj determinas la regulojn kaj iliaj ŝanĝoj dum la ludo, la ludo iĝos vere nia.

**

Tradukita kaj adaptita de Manuela Ronco (Italio) el la blogo de Sigrid Loos

http://sigridloos.wordpress.com

Sigrid Loos naskiĝis en Germanio en 1954, atingis magistran diplomon pri Edukado en la Universitato de Dortmund, kaj nuntempe vivas en Italio. Ŝia sperto inkludas esploradon pri ludoj kiel instruaj iloj en la kampo de edukado al paco kaj interkulturo. Ekde 1987 ŝi laboras kiel sendependa profesiulo, kunlaborante kun pluraj organizaĵoj, kaj estas la aŭtoro de pluraj publikaĵoj.

“Kiu instruas al tiuj infanoj fariĝi sufiĉe fortaj por elteni la frustriĝon, kiun la malvenko kunportas?”

La 30-a Komuna Seminario (KS) en Koreio

Song Ho-young, Koreio

La Komuna Seminario (http://eo.wikipedia.org/wiki/Komuna﹍Seminario), jam 30 jarojn daŭranta internacia junulara E-aranĝo en la Orienta Azio, bonvenigas vin! La ĉi-foja KS okazos paralele kun la Komuna Kongreso de Japanio kaj Koreio, kio permesas des pli grandan kaj enhavriĉan programon. Ĝi estos ankaŭ bonega oportuno por junaj aktivuloj, kiuj kunlaboros por la IJK 2012 okazonta en la japana pitoreska insularo Okinavo. Korea Esperanto-Junularo (KEJ) promesas mojosan etoson en ĉiuj sencoj, kunlabore kun najbaraj junularoj!

1. Ĉefa temo: Etaj Esperantaĵoj en nia vivo

2. Dato: 7(ven)-10(lun) de oktobro 2011

3. Loko: Seongnam, Sud-Koreio (http://eo.wikipedia.org/wiki/Seongnam)

4. Kotizo (kovranta manĝadon kaj loĝadon)

(1) Koreoj kaj japanoj: 77 000 ŭonoj (ĉ. 50 eŭroj)

(2) Ĉinoj kaj ceteraj: 63 000 ŭonoj (ĉ. 41 eŭroj)

(3) Gimnazianoj: 50 000 ŭonoj (ĉ. 33 eŭroj)

(4) Unutaga partoprenanto sen loĝado: 30 000 ŭonoj (ĉ. 20 eŭroj)

*Eblas pagi surloke al la organizantoj.

*La kotizo ne kovras ekskurson en la 10-a tago.

5. Kontakto: JUNG Eun-Kyung (ĉeforganizanto) unika@saluton.net

ĉe Facebook: http://www.facebook.com/komunaseminario

(La foto montras la pordegon de la Kastelo Hwaseong, nomumita kiel monda kultura heredaĵo de Unesko en 1997, kaj unu el la vizitotaj lokoj de la ekskurso.)

NKD - Nekredeblaĵoj

La angla lingvo kiel “internacia”

Valentin Melnikov - Rusio

Kiu asertas ke “la tuta mondo parolas angle”? Ke la angla estas “la” internacia lingvo kaj se oni scias ĝin, oni ĉie ajn orientiĝos senprobleme? Ke la angla lingvo estas facila kaj oportuna?

La urbo Sankt-Peterburg dum pli ol 200 jaroj estis la ĉefurbo de Rusio. Nun oni ofte nomas ĝin la “kultura ĉefurbo de Rusio”. Kiel ĉiu granda urbo, ĝi havas metropolitenon (urban subteran fervojon). Antaŭnelonge oni decidis por oportuneco por eksterlandaj turistoj aldoni anglalingvajn indikilojn. Certe estis elspezita granda monsumo kaj jen la rezulto:

Ruse estas skribite “iru laŭ maldekstra flanko”!

ĈEFARTIKOLO

La bitmona revolucio

Monsistemo en la manoj de la popolo

Joop Kiefte - Nederlando

Bitcoin, foje nomata bitmono en Esperanto, en diversaj landoj aktive lastatempe aperas en la novaĵoj. La prezo supreniris multege, je la surprizo de multaj kiuj ne komprenas kiel interreta monsistemo povas tiom valoriĝi, aŭ kiel ajn havi valoron. Do, kio estas Bitcoin?

Bitcoin estas protokolo por sendi monon per la interreto. Ĝi ankaŭ estas la nomo de la monunuo kiu estas sendata per ĝi. Oni povus indiki la unuan per bitmono kaj la duan per bitmonero. Grava trajto de bitmono estas ke ĝi funkcias dise, kontraŭe al praktike ĉiuj aliaj monsistemoj kiuj funkcias per centra banko. La centra banko kutime aranĝas diversajn gravajn funkciojn: krei la monon (en la nuna sistemo pruntata mono estas efektive tiumomente kreata el nenio), transskribi la monon kaj eviti ke oni uzu la saman monon dufoje por diversaj aferoj (la t.n. double spend, en Eo: duobla elspezo).

Normale oni tute ne pripensas tion, sed se mono estas cifecera afero (kiel ankaŭ en centraj bankoj), mono povus esti uzata plurfoje se oni ne kontrolas ĉu vi ankoraŭ havas la monon. Sama afero kun necifereca mono estus fari perfektan kopion de bankbileto: neniu scios ke ĝi fakte estas kopio de alia monbileto, do vi efektive uzas monon kiun alia persono jam uzis. Duobla elspezo efektive do estas falsi monon.

La bitmona sistemo faras ĉion tion en disa reto kun teĥniko bazita en matematiko. Estas diversaj programoj per kiuj oni povas fari tion, kaj multaj, interalie la unua kliento, estas libera programo, do la kodo estas kontrolebla kaj plibonigebla.

Bitmono estas kreata pere de proceso kiun oni nomas minado. Fakte, tio, kio vere okazas estas matematika proceso, kiu protektas la sistemon kontraŭ duobla elspezo. Tiu proceso estas kreado de ĉeno da blokoj (la blockchain, blokĉeno) kun blokoj, kiuj nepre dependas de la antaŭaj blokoj. Bloko estas listo da transakcioj kune kun informoj pri la antaŭaj blokoj kaj aldona informo kreita de la matematika proceso por influi la protektan markon. La protekta marko de tiu bloko devas havi specifan trajton por esti valida, kaj por trovi markon kun tiu trajto necesas multe da komputila laboro. La sistemo aŭtomate adaptas la trajton (kvanto da nuloj) laŭ la forto en la reto, kaj kiel premio por trovi novan blokon, bitmono estas pagata por la nomataj ministoj. Komence tio estis 50 bitmoneroj (BTC), nun estas 25 BTC kaj tio daŭre duoniĝos ĝis fine maksimume 21 milionoj da bitmoneroj estos en la sistemo.

Sufiĉas la teĥnikaĵoj, por kio ĝi utilas?

Per la bitmona reto oni fulmrapide povas sendi kian ajn kvanton da mono per la reto. Mi ĵus ankoraŭ pagis 10 eŭrojn en bitmono al mia edzino kaj persone aĉetis 15 eŭrojn en bitmono, kaj vere verŝajne eĉ man-al-mane oni ne pagas tiel rapide! Por esperantistoj tio utilas ĉar ni ofte laboras tre dise kaj per nekunlaborantaj monsistemoj. Se per la interreto ni donas servon, bitmono estas pli praktika ĉar tio okazas rapide, definitive kaj ofte multe malpli koste: per kreditkarto kaj per monsendaj servoj oni bezonas pagi ofte sufiĉe grandan kvanton por malpli rapida pago, kaj la interŝanĝo ankoraŭ manĝas parton. Pro la limigita kvanto kaj granda uzeblo en pagado, bitmono emas plivaloriĝi anstataŭ malplivaloriĝi kiel dolaroj kaj eŭroj.

Aliaj kialoj por uzi bitmonon? Kvankam la tuta historio da pagadoj estas publika, vi neniel bezonas identigi vin. Pro tio ekzemple bitmono estas la preferata spezilo por interreta aĉetado de drogoj, armiloj kaj ĉio ajn alia kion oni nur malfacile akiras. La pagoj ne estas ligitaj al vi, kaj facile vi povas fari novan adreson por ricevi aliajn pagojn (sed kompreneble vi restas nur tute neidentigebla se vi bone zorgas kiel vi elspezas). Ekzemple multaj interretaj bitmonaj pagsistemoj kreas novan adreson por ĉiu pago, kaj vi povas tuj vidi per la retejo ke la pago alvenis (ekzemplo de tio estas la donacligilo fine de ĉi tiu artikolo).

Amuzaj faktoj: unu el la bitmonaj programoj nomiĝas spesmilo, laŭ iu antaŭa Esperanta monunuo, kaj eblas uzi bitmonon por aĉeti stelojn, monerojn revivigitajn kaj nuntempe uzatajn en Esperantaj (junularaj) kunvenoj. La originala bitmonilo bitcoin-qt kaj la por kutima uzo pli rekomendata multibit ambaŭ jam estas tradukitaj al Esperanto, do vi facile povos komenci uzi ilin.

***

Bitcoin.org

Ĉi tie vi povas elŝuti la oficialan bitmonilon.

Multibit.org

Ĉi tie vi povas elŝuti multibit, la pli malpezan programon por komuna uzo.

Blockchain.info

La ĝis nun plej sekura interreta monujo (ĝi efektive funkcias per javaskripto en via retumilo, ŝlosiloj ne estas konservataj servile!)

Bitmono — Duboj kaj Misteroj

La redakcio

Bittimo [MTGOX.jpg], [kurzo.jpg]

En februaro, la japana retejo MtGox, unu el la plej grandaj retejoj en la mondo por interŝanĝi bitmonon, deklaris bankroton kun ŝuldo de 64 milionoj da dolaroj. Sen doni tro da klarigoj, MtGox malaperis kun 1,75 milionoj da bitmonoj, t.e. 300 milionoj da dolaroj.

La retejo spertadis problemojn post kiam la ĵurnalo New York Times raportis la ekziston de dokumento, kiu indikas ke 744 mil bitmoneroj estis ŝtelitaj de MtGox kelkajn jarojn antaŭe — kaj pri tio ne estis avertitaj la klientoj. Jam antaŭe, uzantoj raportis, ke ili perdis 4 750 bitmonerojn — la ekvivalenton de 2 milionoj da dolaroj. Tiuj problemoj kaŭzis la nunan duonigon de la valoro de bitmono el la rekordo atingita pasintjare, kiam unu BTC valoris mil dolarojn.

En aprilo 2013, MtGox vivis sian apogeon: la entrepreno respondecis pri 70% de la tutmondaj bitmonaj interŝanĝoj. Malgraŭ tio specialistoj kredas ke la bitmono resaniĝos, ĉar unu sola kompanio ne povas fuŝi la tutan bitmonan sistemon.

Misteroj pri ĝia deveno [Nakamoto.jpg]

La ekapero de la bitmono estas envolvita en misteroj. Oni scias nur ke iu Satoshi Nakamoto (eble kromnomo) estas la persono aŭ grupo, kiu kreis la originalan protokolon en 2008 kaj lanĉis la bitmonan reton en 2009.

Antaŭ nelonge, la revuo Newsweek publikigis artikolon, en kiu ĝi asertis esti trovinta la patron de la virtuala monunuo. Dorian Prentice Satoshi Nakamoto, la supozebla kreinto de la bitmono, havas 64 jarojn, naskiĝis en Japanio sed vivas modeste en Kalifornio, Usono. Strange por homo, kiu supozeble havas bitmonan fortunon egalvaloran al 400 miliardoj da usonaj dolaroj.

La publikaĵo ricevis kritikojn pro tio ke ĝi tro multe eksponis lian privatan vivon. Sed fakte, Nakamoto mem ne respondis la demandojn de la raportisto kaj poste, tra advokato, diris ke li tute ne rilatas al la kreado de la bitmono, kaj nur sciis pri ĝi pro la raporto. Evidentiĝis ke Newsweek kreis ĉion surbaze de supozoj kaj koincidoj, sen konkreta pruvo ke Dorian Nakamoto vere estis la patro de Bitmono.

Oftaj duboj pri bitmono

Se vi ne tute komprenis kiel bitmono funkcias, ne paniku, ĝi ja estas komplika afero. Sed vi ne bezonas ĉion kompreni por uzi ĝin. Jen ni iom pli detale analizas ĝin.

El kie venas la valoro de la bitmono?

Tio, kio difinas la valoron de la bitmono, estas la baza regulo de ekonomiko: oferteblo kaj postulo. La totala sumo de bitmoneroj estas limigita al 21 milionoj (Nun cirkulas 12,4 milionoj). Nuntempe unu BTC egalas al ĉ. 570 USD, sed la plej alta valoro estis en nov. 2013 kiam ĝi atingis pli ol 1000 USD.

La bitmona valoro lastatempe prezentas altan variadon laŭ la utileco, spekulado kaj novaj regularoj en ĉiuj landoj. Tiu ĉi variado estas iom simila al la ordinaraj moneroj kompare kun aliaj valutoj — kun la pluso ke la bitmona merkato estas malgranda, kio signifas, ke eĉ malgranda “turbulado” multe skuas la merkaton.

Ĉu mi devas elspezi preskaŭ 600 USD por uzi bitmonon?

Ne. La bitmono povas esti dividita en plurajn partojn, multe pli ol la centonoj de dolaro. Vi povas aĉeti malgrandan pecon de la monero. La plej malalta parto de la bitmono nomiĝas “satoŝi”.

Kion faras la “ministoj”? Ĉu ili produktas monon? [bitcoin-miner.jpg]

La termino “ministoj” estas analogio al la laboristoj de orminejoj. Ili disponigas siajn komputilojn por ke la operacioj de mastrumado kaj funkciado de la sistemo realiĝu. Tio estas, ke okazu la validigo de la transakcioj per bitmono.

La minado estas loterio. La ministo devas trovi nombron kiu, sekvas la regulojn de la reto, el kiu rezultas ”bloko” akceptata. Tiu bloko entenas la transakcion. Ĉiu “veto” en tiu loterio havas tre altan komputan koston. Tial, ordinaraj hejmaj komputiloj ne havas multe da ŝanco konkurenci. Profesiaj ministoj uzas supermaŝinojn por atingi la plej altan nombron de provoj en la plej mallonga periodo de tempo. Gajnante la loterion kaj helpante al la reto teni la ordon, la ministo rajtas (nuntempe) ricevi 25 bitmonerojn.

La Blaga Blogo [faixa vertical]

Blogo de radia aŭskultanto [titulo]

Viktoro SOLÉ- Katalunio [autor]

**

Antaŭ kelkaj monatoj mi suferis trafikan akcidenton. Ĝi estis sufiĉe grava ĉar mia kranio forte vundiĝis kaj oni devis operacii min. La kuracisto volis taksi mian mensan staton antaŭ la operacio, do li demandis min “kiel okazis la akcidento?” kaj mi, por ŝajnigi trankvilecon, respondis vortludeme “Doktoro, kiel vi vidas, ne temis pri akci-dento, sed pri akci-kapo”. Samtempe, la kuracisto nervoziĝis (li pensis ke mia menso estas ja klare afekciita kaj mia edzino trankviliĝis (ŝi pensis ke mi estas tiel stulta kiel ĉiam).

Finfine oni kondukis min en la operaciejon kaj la kirurgo, farante sian laboron, metis metalan peceton ene de mia vundita kranio kaj mi resaniĝis post kelkaj ripozaj semajnoj. Ĉio iris glate dum la unuaj tagoj kiam mi denove agis kiel kutime: mi revenis al la laboro, al gimnastejo kaj al la muziklernejo. Relative baldaŭ mi aĉetis novan aŭtomobilon (la malnova ne postvivis la akcidenton) kaj, kiam la timo malaperis, mi denove stiris ĝin.

Antaŭ la “malfeliĉa okazaĵo” mi jam devis uzi okulvitrojn por ŝofori dumnokte pro mia eta miopeco, do alvenis la momento kiam mi devis uzi ilin por pli bone vidi la ŝoseon. Unue mi ne bone rimarkis la aferon, ĉar mi kutime havas la aŭtomobilan radion ŝaltita, sed, kiam pro stranga brueto, mi malŝaltis la radion, mi ekkonsciis pri la novaĵo: mi povis aŭdi radion. Mi celas, sen ŝalti iun elektronikan ilon, mi kapablis aŭdi radion! Poste, fakulo klarigis al mi, ke temas pri ebla sed malofta kombinaĵo inter la metala peceto kiun mi havas kranie kaj la okulvitra stangeto kiu tre apudas al la metalereto. Kiam mi iomete movis la stangeton, mi eĉ povis aŭdi malsamajn radiostaciojn!

Kompreneble, mi baldaŭ aĉetis novajn okulvitrojn, kiuj ne havas ferajn stangetojn, kaj la problemo solviĝis. Sed mi ne forĵetis la malnovajn, ĉar foje mi ŝatas promeni piede aŭ aŭte kun miaj “magiaj” okulvitroj aŭskultante radion.

Hieraŭ, ekzemple, mi piediris tra la urba parko aŭskultante mian preferatan programon, kaj tie mi renkontis amikinon, kiun mi ankoraŭ ne vidis ekde la akcidento. Post kisetoj, brakumo kaj kielvifartumado, mi baldaŭ demetis la okulvitrojn, kaj ŝi demandis min: “Vi aspektas bele kun viaj okulvitroj, kial vi demetas ilin?” kaj mi trankvile respondis: “Ho, por pli bone aŭdi vin!”.

Kompreneble, ŝi pensis ke mi ne estas la sama viro post la akcidento.

Blogo de observanto de kuriozaj konceptoj — Truo

Unu el la plej interesaj konceptoj elpensitaj de la homoj estas, sendube, la ideo de truo. Truoj troviĝas ĉie kaj ni uzas ilin milfoje ĉiutage. Tamen, se oni detale pensas pri tio, truo estas nenio, aŭ pli bone dirite, truo estas aliaĵo, tio, kio fakte ne ekzistas, tio kio restas malplena, malokupata. Fakte ni ne estas koheraj eĉ pri la difino de truo mem, ĉar ni taksas “truo” la malplenaĵon, kiu tute trapasas ion ajn (ekzemple la buton-truon), kaj la kavon, kiu entute ne kapablas trapasi ion ajn (ekzemple la golfo-truon, ĉar memkompreneble, ĝi ne kapablas trapasi ĝis la antipoda parto de nia planedo). Ĉu en aliaj lingvoj oni uzas malsamajn nomojn por tiuj du malsamaj tipoj de truo? Estus interese scii tion.

Fakte, mi ne scias, kial mi interesiĝas pri ĉi tiuj kuriozaj konceptoj, kiuj vekas tiajn tute neutilajn meditojn. Ne malofte okazas, ke kiam oni estas dumtempe obsedata de unu el tiaj ideoj, ĝi aperas ĉie. Lastatempe, legante la libron Flaubert’s Parrot (la papago de Flaubert) de la angla verkisto Julian Barnes, mi trovis, ke oni povas difini la koncepton “reto” en du manieroj laŭvidpunkte: oni povas diri, ke ĝi temas pri maŝa ilo elpensita por kapti fiŝojn, sed oni povus, sen grave difekti logikon, renversi la bildon kaj difini reton, kiel amuza leksikografo iam faris: “kolekto de truoj kunligitaj per ŝnuro”. Kaj certe, tiu leksikologo tute pravis, ĉar la utilo de reto baziĝas sur la fakto, ke ĝi havas truojn. Fakte, reto estas la plej malmultekosta kaj, samtempe, la plej efika maniero konstrui truojn, ĉar, kiel menciite, truo estas nenio, sed oni devas ĉirkaŭigi tiun neniaĵon per io reala.

En aliaj okazoj mia menso ŝatas navigi sur la danĝeraj (tamen inspiraj) akvoj de la falsaj etimologioj, dum mi demandas min, ĉu la pedagogia laboro temas pri la kreado de truoj (“ins-trui”) en la cerbo de lernantoj, por ke ili klopodu plenigi ilin per iom da scio.

Tamen, krom kelkaj aludoj al la homkorpaj truoj (riĉa kampo sendube, kiun mi ne planas pritrakti nun, pro ĝia memevidenteco), nuntempe mia plej ŝatata truo estas tiu nova, kiun mi ĝoje devis fari en mia pantalona zono.

LINGVOJ

La Cirila Alfabeto

Roman MUTIN — Rusio

La Cirilaj alfabetoj estas uzataj en slavaj lingvoj (rusa, ukraina, belorusa, bulgara, macedona ktp) kaj en multaj neslavaj lingvoj sur la teritorio de eks-Sovetunio. Ekde la 9a jarcento, la slavaj popoloj komencis akcepti la ortodoksan kristanismon, ĉefe pro la influo de la Bizanca imperio. Por traduki la grekajn librojn oni uzis du alfabetojn: glagolicon kaj la cirilan (Antaŭ ol akcepti kristanismon la slavaj popoloj verŝajne ne havis sian propran skribsistemon).

Glagolico (Глаголица) estas la plej frua slava skribsistemo. Ĝi ne estis bazita sur iu ajn alia alfabeto. Verŝajne ĝi estis inventita por distingiĝi de la greka alfabeto, fremda al slavoj. Ĝia nomo devenas de la vorto глаголать [glagolat’], kiu signifas “paroli cirilan”. Kirilico (Кирилица), kiu kontraŭe estis bazita sur la greka alfabeto, al kiu estis aldonitaj literoj por marki la sonojn, kiuj ne ekzistis en la greka lingvo. Ĝi ankaŭ havas la grekajn literojn ѯ (ksi) kaj ψ (psi), kiuj estis uzitaj nur en la vortoj prenitaj el la greka, ĉar la slavona lingvo ilin tute ne bezonis. La ununura diferenco inter ili estas la aspekto de la literoj, en la cetero tiuj du alfabetoj estas identaj.

Dum iom da tempo, la cirila kaj glagolico estis uzataj samtempe (arkeologoj eĉ trovis tekstojn, kiuj parte estis skribitaj en ambaŭ alfabetoj). Pro reciproka influo inter ili videblas eta simileco. Ili eĉ havas unu komunan literon ш [ŝ], kiu ankoraŭ restis en modernaj cirilaj alfabetoj. La glagolico estis tro malfacila por skribi kaj poste ne plu estis uzata. Cirilo kaj Metodo, laŭ la ortodoksa tradicio, estas la inventintoj de unu el la alfabetoj. Kvankam la cirila estas nomita omaĝe al Sankta Cirilo, ne eblas diri certe, ekzakte kiun alfabeton ili inventis.

Alia, kaj eble pli grava merito de la sanktaj fratoj estis tradukado de la Evangelio kaj aliaj sanktaj ortodoksaj libroj en la slavonan lingvon. Cirilo kaj Metodo estas konsiderataj kiel edukintoj de la slavaj popoloj. Ilia memortago en slavaj landoj estas oficale festata kiel la Tago de Slava literaturo. Estas malfacile diri, ekzakte kiun lingvon Cirilo kaj Metodo uzis por traduki la Evangelion. Verŝajne, en tiu tempo la slavaj popoloj parolis en sufiĉe similaj dialektoj de unu lingvo (kelkaj historiistoj nomas ĝin “slavona”, aliaj — “malnovslava”).

Proksima versio al tiu slavona lingvo, nomata Malnov-Eklezia Slavona, estas ankoraŭ uzata en ortodoksaj diservoj nuntempe. Grava ŝanĝo de la cirila alfabeto okazis en 1710, kiam la Rusia caro Petro la Granda ordonis uzi novan fasonon. La nova fasono estis pli utila por manskribado kaj presado kaj estis grava paŝo en la popol-edukado.

Ĝi estis destinita por skribi civilajn dokumentojn (kontraste al religiaj, kie oni ankoraŭ uzis la malnovan fasonon) kaj pro tio oni komencis nomi ĝin “civila fasono”, kiu estas uzata nuntempe en ĉiuj cirilaj alfabetoj. Dum sia historio la cirila alfabeto ofte ŝanĝiĝis. Multaj literoj malaperis, ĉar la lingvoj ne plu uzis ilin, sed literoj ankaŭ estis inventitaj. Ekzemple, la litero ё en la rusa, belorusa kaj kelkaj neslavaj lingvoj, estis inventita en 1783 de la princino Ekaterina Voroncova-Daŝkova.

En la 1930-aj jaroj, multaj neslavaj popoloj de la Sovetunia registaro estis devigataj transiri al la cirila alfabeto.

Kelkaj popoloj ankoraŭ uzas la cirilan alfabeton post la disfalo de Sovetunio (ekz. tataroj), kelkaj (ekz. uzbekoj) decidis reveni al sia antaŭa skribsistemo, kaj ankaŭ ekzistas popoloj, por kiuj la cirila alfabeto estis la unua skribsistemo.

Interesaj faktoj

FACILA

La ĉokolada kuketo

Sten Johansson - Svedio

Mi ĉiam perdas ĉion. Ĉiam mi malhavas ion gravan. Eble mi povus perdi eĉ la kapon. Ĉi tiun fojon mi perdas laboron, bonan laboron, pro peco de kuketo. Mi ricevis laboron kiel sekretariino de ĉefo en la urba malsanulejo. Ĉio estas jam preta, oni diras. Mi devas nur veni duan fojon por viziti la ĉefon mem. Unuafoje li estis for kaj ne povis renkonti min.

Je la deka horo kaj duono mi devas alveni tien. Kutime mi ĉiam malfruas, sed je ĉi tiu grava okazo mi havas tro da tempo por la irado. Do mi devas atendi duonan horon en la malsanulejo. Mi decidas trinki tason da kafo en la kafejo ĉe la ĉefa pordo. Kun la kafo mi aĉetas ĉokoladan kuketon.

La kafejo estas plenplena de atendantoj. Tamen mi trovas liberan tablon, kie mi metas mian kafon. Kompreneble mi lasis mian mansaketon ĉe la kaso kaj devas reiri por preni ĝin. Feliĉe neniu fiulo jam ŝtelis ĝin.

Mi revenas kaj vidas, ke maljuna eksterlandano kun grizaj haroj prenis lokon ĉe mia tablo. Nu ja, nenio direbla; ĉe ĉiuj tabloj sidas iu. Mi prenas mian kuketon. Tiam mi tamen tre surpriziĝas. En la kuketo estas bela spuro de dentoj. Mankas al ĝi unu peco. Kaj mi scias, kie estas tiu peco. Antaŭ la maljunulo staras taso da kafo kaj nenio plu. Tamen mi klare vidas lin maĉi kaj gluti ion. Li ankaŭ rigardas mian kuketon kaj videble ruĝiĝas. Nu, li vere havas kialon ruĝiĝi!

Feliĉe, mi ne timas bakteriojn. Do mi decidas ne permesi al tiu aĉa fremdulo ĝeni mian trankvilon. Kun ŝajna ĝuo mi manĝas la reston de mia ĉokolada kuketo. La kafon mi vere ĝuas. Dume la viraĉo plu rigardaĉas min. “Eble vi kutimas ŝteli”, mi pensas, “sed en mia lando vi ne plu faros tion!”

Fine li foriras, kiel hundo kiun mi batis. Sed ĉu li revenas? Jes, li revenas kun propra ĉokolada kuketo. Ĉi-foje li do aĉetis ĝin, ne ŝtelis ĝin. “Bone”, mi ridetas al li, “do vi lernas”. Li metas sian kuketon antaŭ si kaj ektrinkas sian kafon. Tiam bona ideo kaptas min. “Okulon pro okulo, denton pro dento”, diras la Biblio, ĉu ne? Mi rapide prenas lian kuketon kaj mordas unu pecon el ĝi. Mi ĝuas tiun pecon kaj remetas la reston antaŭ lin. Poste mi sidas trankvile sur la simpla seĝo. Mi rigardas la fremdan viron kun rideto. Tiam li vere foriras. Sendube li komprenas, kiu hejmas ĉi tie. Li lasas siajn kuketon kaj kafon.

Tiam mi vidas, ke estas tempo iri al mia estonta laborejo por renkonti la ĉefon. Facile mi trovas la lokon. Tie mi devas plu atendi dek minutojn antaŭ la pordo de la ĉefo. Mi provas elparoli lian nomon, kiu estas de fremda deveno. Fine mi povas iri en lian ĉambron. Li mem ne estas tie, do mi eksidas por plu atendi. Mi metas mian mantelon sur la seĝon. Tiam io falas el ĝia granda poŝo. Falas ĉokolada kuketo! Ĝi estas mia kuketo, do tiu kuketo, kiun mi aĉetis en la kafejo. Sendube ĝi falis en la poŝon, kiam mi portis mian kafon al la kafeja tablo, sed tiam mi ne vidis tion. Mi rigardas ĝin kaj vidas, ke neniu mordis ĝin.

Ĝuste tiam venas la ĉefo, enmigrinto kun grizaj haroj. Li eble plu pensas kun bedaŭro pri siaj du ĉokoladaj kuketoj, el kiuj li povis manĝi nur unu solan pecon.

sekretario: oficisto por korespondado, protokolado

taso: trinkujo sufiĉe malalta, kun larĝa malfermaĵo, ofte kun tenilo

ĉokolado: dolĉaĵo el kakao kaj sukero

trovi: ekvidi, ekrimarki (post serĉado)

kaso: monkesto; monrimedoj, monhavo

surprizi: veni aŭ fari ion neatendite; mirigi per io neatendita; mirigi, ĉar neatendita

spuro: postsigno

maĉi: dispremi en la buŝo per la dentoj

gluti: traigi el buŝo tra gorĝo al stomako

bakterio: unuĉela vivaĵo, kiu reproduktiĝas per dupartiĝo

ĝeni: (iom) malhelpi al iu

ĝui: senti grandan plezuron; ricevi plezuron/utilon de io

Biblio: sankta libro de kristanoj

mordi: premi per la (antaŭaj, tranĉaj) dentoj

mantelo: longa vesto kun aŭ sen manikoj, kovranta la aliajn vestojn

migri: iri de unu loĝloko al alia (malproksima) loko, por ekloĝi tie

bedaŭri : diri aŭ pensi: “estas malbone, ke tio okazis tiel”

Teksto el la retejo Facila Vento: http://facila.org/

Permesilo CC BY-NC 3.0

VIDEOLUDOJ

La dua vivo de videoludoj

Aleks BAUDRY — Francio

Kia funebra tago! Vi ĉi-matene gaje ŝaltis vian ludaparaton kiel kutime, sed anstataŭ la atendita zumo okazis pafo kun fulmeto. Aĥ ve! Ĝi ne plu funkcias... Kion fari? Ĝi ne plu troveblas en vendejo. Eble, sed senespere, troveblos duamana anstataŭigo, kun dubinda kvalito. Rezigne vi spektas la finon de ĝia vivo rubuje, post kiam viaj gepatroj rifuzis decan subterigon ĝardene... Ĝis la, Mario! Adiaŭ Dungeon and Dragon! Hasta la vista, Duke Nukem...

...Nu, ĉiuj esperoj ankoraŭ ne forvaporiĝis, ĉar la tiamaj malnovaj ludoj iĝas la tiel nomataj “Forlasitaj Varoj” (Abandonware). Tiuj ludoj ne plu estas disvastigataj komerce sed libere (laŭleĝe), kvankam la eldonantoj daŭre havas rajtojn sur ili. Nur necesas komputilo kaj retkonekto.

Tamen ne tiom evidentas funkciigi tiajn ludojn sur moderna komputilo. Plej ofte necesas imitilo kiu permesas funkciigi DOS-bazitajn programojn, kiel DOSBox, ScummVM aŭ VirtualPC.

Por retrovi viajn plej ŝatatajn videoludojn, simple serĉu Abandonware per retesplorilo kaj vi probable trovos nacilingvan paĝon kiu proponos ludojn kaj materialon el la 80aj, 90aj kaj eĉ 2000aj jaroj.

Ĝuu la ludojn!

***

Retejo kun malnovaj ludoj por ludi enrete

http://www.classicdosgames.com

Maniula Domego

Maniac Mansion (Maniula Domego) estas videoludo, kiu estis eldonita en 1987 de Lucasfilm Games. Ĝi popularigis novan ludstilon kaj arigis legion da ŝatantoj ĉirkaŭ la mondo. En 2004 internacia volontula skipo relanĉis la ludon, nun kun pli ellaborita grafiko kaj rulebla en modernaj komputiloj, Maniac Mansion Deluxe. Intertempe, pli ol 400 000 personoj jam elŝutis la novan version (senpagan), kiu estas ade tradukata en aliajn lingvojn, inkluzivante Esperanton. Tiu traduko estis farita de la brazilano Jimes Milanez. La ludo troviĝis ankaŭ en la DVD Esperanto Elektronike, lanĉita de E@I en 2006.

Frontier Elite II

La jaro 3200. La homaro suksesis transpasi la limojn de la sunsistemo por konkeri la galaksion. Vojaĝi de stelo al stelo iĝis normala afero. La galaksio dividiĝas en du frakcioj: la Federacio, kies centro estas la suna sistemo, kaj la Imperio, kun la ĉefstelo Achenar. Vi estas la komandanto Jameson kun sia spacoŝipo kaj via misio estas... nu... gajni monon.

Ĉar Frontier Elite II estas ludo tiom vasta ke ne havus sencon doni al ĝi finon. David Kraben, la kreinto, suksesis entenigi la tutan Laktan Vojon sur disketo (880kB)! Temas pri miloj da steloj, planedoj, satelitoj, iliaj ĉirkaŭorbitaj spacostacioj, urboj ktp.

Kiel eblas? Kraben uzis teknikon nomatan procedural generation (Eo: procedura generado), kiu konsistas en tio, krei tutan mondon uzante nur kelketajn parametrojn, surbaze de kiuj oni kreas multe pli da datenoj uzante la matematikajn ecojn de la Fibonaĉi-nombroj. Alivorte, la galaksio ne estas en la disketo, estas la komputilo, kiu kreas la galaksiojn danke al kelketaj nombroj.

La rezulto estas impresa, se oni konsideras la kapablon de la komputiloj en 1993, kiam la ludo estis publikigita. La ludo uzis ankaŭ aliajn teknikojn por la unua fojo, kiel ekzemple la kurbon de Bézier, por simuli la relativan movon de objektoj en la spaco.

Frontier Elite II estas tre realisma ankaŭ kiam temas pri navigado. Tie, la relativeco regas! Ni bezonas alkutimiĝi kalkuli ne nur en km/h sed ankaŭ en km/s kaj AU (astronomia unuo= la distanco tero-suno). Kvankam spaco-ŝipoj estas ege rapidaj, la distancoj tiom grandas ke oni bezonas plirapidigi la tempon. Tial ekzistas por la spacvojaĝantoj la sistemo Stardreamer. Por vojaĝi tra la tre granda distanco inter steloj, prefereblas uzi la hiperspacon, teknikon por vojaĝi pli rapide ol la lumo. Bonŝanculoj povas trovi eĉ vermotruon, kiu permesas vojaĝi ĝis tre foraj steloj.

Ne pensu ke la universo de Frontier Elite ll estas trankvila! For de la loĝataj stelsistemoj, ofte okazas atako de piratoj. Estas via celo supervivi en tiu futuro, gajnante monon laŭ via volo: per transporto de varoj aŭ de personoj, per plenumo de kontraktoj laŭleĝaj aŭ ne, per minado de asteroidoj aŭ per atako de alia ŝipoj.

Frontier Elite II ne estas la sola ludo de la serio, kaj fakte estas la dua post la apero de Elite en 1984. Post Frontier Elite aperis sekvaĵoj ne tiom sukcesaj. Nun, tute renovigita koncepto de la ludo reaperas sub la nomo Elite Dangerous. Ĝi promesas ne nur vastecon sed ankaŭ belegajn grafikaĵojn!

***

Frontier Elite II ĉe Abandonware-france (franclingva):

http://www.abandonware-france.org/ltf﹍abandon/ltf﹍jeu.php?id=212

Oficiala retpaĝo de Elite Dangerous, la moderna versio de la ludo: https://www.elitedangerous.com/

RAKONTO

La fiŝkaptisto kaj la komercisto

Esperantigis:

Akbar FEKRI ABKENAR - Irano

Usona komercisto ferianta en iu meksika vilaĝo staris ĉe la marbordo kaj rigardis la maron. Malgranda boato, en kiu estis fiŝkaptisto kun kelkaj fiŝoj atingis la bordon dume. La komercisto demandis la fiŝkaptiston: — Kiom da tempon vi pasigis por kapti ĉi tiujn fiŝojn?

La fiŝkaptisto: Malmultan tempon.

La komercisto: Nu, kial vi ne atendis pli por akiri pliajn fiŝojn?

La fiŝkaptisto: Ĉar ĉi tiom estas sufiĉa por satigi mian familion.

La komercisto: Nu, kion vi faras dum via restanta tempo?

La fiŝkaptisto: Mi longtempe dormas, ludas kun miaj geinfanoj kaj poste iras en la vilaĝon kaj kun miaj amikoj ludas gitaron. Resume, tiel mi pasigas la vivon.

La komercisto: Mi studis en universitato Harvardo kaj povas helpi vin. Vi devas pli fiŝkaptadi por kolekti kaj abundigi monon. Tiam, poste vi povos aĉeti pli grandan boaton kaj pro la enspezoj de tiu boato, vi aldonos ankaŭ kelkajn aliajn boatojn. Tiam vi havos multege da fiŝkaptajn boatojn.

La fiŝkaptisto: Nu, poste kio okazos?

La komercisto: Anstataŭ vendado de la kaptitaj fiŝoj al la perantoj, tiam vi mem rekte vendos ilin al la konsumantoj kaj vi mem faros negocon kaj ekfondos kompanion kaj kontrolos ĝiajn produktaĵojn. Poste vi forlasos ĉi vilaĝon kaj iros en Meksik-urbon, kaj poste Losanĝeleson, kaj de tie ankaŭ en Novjorkon... Tie vi faros gravajn aferojn kaj grandajn laborojn!

La fiŝkaptisto: Nu, laŭ vi, kiom da tempo necesas por tion atingi?

La komercisto: 15 ĝis 20 jaroj.

La fiŝkaptisto: Nu S-ro, poste kio okazos?

La komercisto: Nun ni atingas interesan kaj fakte la ĉefan parton. Kiam vi akiros taŭgan situacion, tiam vi vendos kompaniajn akciojn de via kompanio altpreze. Tiel vi akiros milionojn da dolaroj.

La fiŝkaptisto: Milionoj da dolaroj?! Kaj poste?

La komercisto: Tiam vi iĝos pensiulo. Vi iros en malgrandan marbordan vilaĝon. Tie estas la loko, kie vi povos dormi longtempe, fiŝkapti, ludi kun viaj geinfanoj, iri en la vilaĝon kaj ludi gitaron kun viaj amikoj. Fine, pasigi vian tempon ĝue kaj trankvile.

ĈEFARTIKOLO

La GLAT- situacio en la mondo

GLAT en Ukrainio

La krima persekuto de plenkreskulaj viroj pro konsenta samseksa seksumado ĉesis en Ukrainio unu jaron post la disfalo de Sovetunio — en la jaro 1992. La leĝo de Ukrainio ne konsideras samseksemecon kiel krimon, nek viran, nek inan. De la vidpunkto de la medicinaj normoj, samseksemeco ne traktiĝas kiel misinklino aŭ mensmalordo de la jaro 1999.

Tamen en la ĉiutaga vivo restas multege da negativaj opinioj kaj antaŭjuĝoj pri samseksemeco kaj GLAT. Multe influas sur la mondrigardo de la homoj en Ukrainio la eklezioj — ortodoksaj kaj katolikaj, kiuj en nia lando ne subtenas la antaŭeniron de civitana egaleco por GLAT. Tute malferma pri sia sekseco estas pli-malpli nur unu dekono de la gereprezentanoj de la GLAT-komunumo. La kulturo de nia lando paŝon post paŝo ŝanĝiĝas, geukrainianoj pli kaj pli forte sentas la influon de tuteŭropa kultura kaj jura medio, kaj pro tio la rilato al samseksemeco malrapide, sed senĉese “egaliĝas”.

Samtempe plividebliĝas la organizita GLAT-movado, kaj rilate kun tio plioftiĝas agresaj kontraŭsamseksemaj agoj - atakoj, batiĝoj, provoj malhelpi al pacaj publikaj manifestacioj kaj eĉ al sociaj diskutoj pri la temo de samseksemeco. Samtempe, la civitanaj fortoj, kiuj antaŭenigas la valorojn de homaj rajtoj kaj ideojn pri toleremo, vidas GLAT kiel unu el la plej endanĝerigataj sociaj grupoj kaj alvokas al la protekto de GLAT kontraŭ maljustaj subpremoj.

Dum la lastaj du jaroj, la Ukraina parlamento ricevis ses leĝproponojn, kiuj diskriminacias kontraŭ GLAT. Plejparte ili rilatis al la malpermeso de tielnomata “Propagando de samseksemeco”, sub kio kompreneblas diskonigo de ajna pozitiva informo pri samsekseco. Dum la antaŭa oficperiodo de la parlamento unu el tiuj leĝproponoj estis aprobita en la unua legado (entute estas bezonataj tri legadoj) kaj atendas pluan traktadon de la nuna parlamento.

En Februaro ĉi-jare la registaro de Ukrainio proponis aldoni nacian kontraŭdiskriminacian leĝaron, per normo de rekta malpermeso de diskriminado de homoj surbaze de seksa orientiĝo en la kadro de laborrilatoj. Tiu propono kreis grandan resonon kaj naskigis multnombrajn disputojn inter politikistoj.

Kiel ni vidas, en la leĝa kampo konkursas inter si en unu flanko iniciatoj celantaj limigi homajn rajtojn kaj liberecojn por GLAT, kaj en la alia flanko iniciatoj celantaj protekti GLATulojn de kontraŭleĝaj fipremoj. Tiu konkurenco respegulas tiun elekton, kiun Ukrainio nun devas fari en geopolitika nivelo — alproksimiĝi al la landoj de la Dogana Unio [Rusio, Kazaĥio kaj Belarusio] aŭ orientiĝi al iama membriĝo en la Eŭropa Unio.

***

Sasha MURR intervjuis al Svyatoslav SHEREMET — La gvidanto de tutukraina GLAT-asocio “Gej-Forumo de Ukrainio”.

GLAT en Brazilo

En Brazilo, estas garantiite, ke aliseksamaj kaj samseksamaj (ge)edzoj havu egalajn rajtojn. Sed la garantio venas precipe de supre malsupren: ne la konstitucio ĝin rekte garantias, sed la Supera Federacia Tribunalo (STF), kiu en 2011 decidis pri la egaleco kaj, en majo de la 2013, la Nacia Konsilantaro de l’ Justeco (CNJ) aprobis rezolucion, kiu devigas ĉiujn notariejojn registri la unuiĝon inter samseksaj personoj.

Tio kaŭzis grandan polemikon en la lando, ĉefe en religiaj rondoj. La nacia deputito kaj evangeliisma pastro Marcos Felíciano famiĝis pro siaj diskutindaj opinioj. Li iam asertis, ke “La putreco de la sentoj de samseksamuloj kondukas al malamo, al krimo, al malakcepto. Ni amas la samseksemulojn, sed ni abomenas iliajn senpudorajn agojn”. Esploro, kiun publikigis la Universitato de Braziljo (UnB) en 2010, indikis, ke en Brazilo, la religia instruo instigas al religia maltolero kaj al antaŭjuĝo, inkluzive al homofobio. (Malgraŭ ke laŭleĝe estas permesita nur nedeviga instruo, en 49% de la brazilaj publikaj lernejoj religio estas deviga studobjekto).

Brazilo estas ĉampiono kiam temas pri GLAT-kunteksto. Dum en San-Paŭlo, en tio, kio estas la plej granda GLAT-parado en la mondo, libere kuniĝas ĉiujare ĉirkau 3 milionoj da homoj, en ĉiu periodo de dudek ses horoj, unu samseksamulon oni mortigas en la lando.

***

Paulo Silas

GLAT en Usono

# Estas neniuj federalaj leĝoj kontraŭ samseksemo nek samseksaj seks-agoj kaj la plej alta kortumo nialande malvalidigis tiajn ŝtatajn leĝojn.

# La federala registaro agnoskas edz(in)iĝojn fare de la 14 ŝtatoj (eble pli kiam ĉi-teksto aperas), kiuj leĝigas samseksan edz(in)econ.

# Krom egala traktado en la milit-servo, estas neniu federala protekto kontraŭ maldungado pro samseksemeco. 21 (el 50) ŝtatoj havas tiajn protektojn.

# Laŭ lastatempaj enketoj, 84% subtenas protekton kontraŭ maldungado kaj 54% subtenas egalajn edz(in)ec-rajtojn.

**

Randy DEAN

prezidanto de LSG (la Ligo de Samseksamaj Geesperantistoj)

GLAT en Italio

En mia lando nealiseksemaj uloj havas ankoraŭ malmultajn rajtojn. Oni ne rajtas edz(in)ĝi kun alia homo de la sama sekso aŭ unuiĝi kun tiu per ia alia laŭleĝa kontrakto.

Ankoraŭ nenia leĝo kontraŭ samseksemfobio kaj transseksfobio estis aprobita, tamen unu propono (verdire aĉa kaj ne efika) estis debatita antaŭnelonge.

Feliĉe, samseksemo almenaŭ en grandaj kaj grandetaj urboj ne plu estas tabua kaj kutime ne aspektas kiel problemo por granda parto de la urbanoj. Pri tiu ĉi lasta aserto oni devas diri ke bedaŭrinde troviĝas kelkaj tumoroj de maltoleremo, kiuj kaŭzas misfarton kaj eĉ sinmortigojn. La situacio de la transseksuloj estas pli problema, ĉar ĝenerale ili malfacile integriĝas en la socio kaj povas facile sperti malemajn reagojn.

Alessandro Bonfanti

EROJ

La homo de la homo estas frato

Regule, unu jarcento entenas tri generaciojn de homoj. En la dudeka jarcento post Kristo, mi portas sur mia dorso minimume sesdek generaciojn da prauloj. Mi venas el miaj gepatroj, kiuj estas du; el miaj geavoj, kiuj estas kvar; el miaj praavoj, kiuj estas ok; el miaj prapraavoj, kiuj estas dek ses. Ĉiu paso antaŭen duobligas la nombron da prauloj de la antaŭa generacio. Tiel, ĉe la jaro 1, miaj prauloj estus entute 169 239 964 593 962 456 homoj.

Io certas: Nia planedo neniam estis loĝata de tiom da homoj kiel nun, do por kompreni tiun ĉi paradokson necesas akcepti ke 75 el miaj prauloj havis endogamiajn kaj eĉ sangadultegajn rilatojn.

Sed eĉ kun tiu akcepto la problemo ne restos solvita. Tiam ankoraŭ mankas al miaj samtempuloj po la sama kvanto da prauloj, kio miliardobligus la nombron kaj tiam ni ekhavos duan nombron miloble pli kaosan ol la unua. La sola rimedo estas, denove, akcepti ke miaj prauloj estas la samaj prauloj kiel ĉies miaj samtempuloj. Do, oni akceptu ke ni ĉiuj estas gefratoj.

Tradukis: Alejandro Tilán GONZÁLEZ - Kubo

RECENZO

Brel en Esperanto

La Kompanoj

KD — 13 titoloj — 46m

Kio Duoble Unu — 2018

Lanĉi muzikan albumon estas enorma laborego, kiun ordinaraj homoj apenaŭ povas kompreni. Tial en la unua paĝo de la libreto, FaMo (akronimo de Fabrice Morandeau — voĉo, akordiono) dankas al pluraj personoj kaj asocioj, kiuj kunlaboris por la realigo de tiu projekto, prilaborita dum 3 jaroj.

La Kompanoj naskiĝis en la 90aj jaroj sine de la asocio Espéranto-Gironde kaj kunigas amatorajn artistojn. Ĝi eldonis en 1999 Survoje, sian unuan kompaktdiskon en Esperanto.m En 2015, em la 100-a UK, ili prezentis spektaklon titolitan Brel inter la gigantoj”. Tie naskiĝis la projekt-ideo de unua muzikalbumo de kantoj de Jacques Brel (1929-1978) tute en Esperanto, omaĝe al la franckantanta belga artisto, internacie konata per la kanto Ne me quitte pas (Ne forlasu min), okaze de la 40-a jaro de lia forpaso.

Ne juĝu laŭ la malbela kovrilo, sed la sonrezulto tamen ne estas elstaras. Temas pri simplaj kanzonoj, ludataj per akordiono kaj blovinstrumentoj akompanataj de ne tiom bone miksitaj voĉo, akustika gitaro, banĝo kaj foja drumo. La voĉo de Fabrice estas bela. La tradukojn faris pluraj konataj nomoj kiel ekz. Sergeo Sire, M. Duc Goninaz, Jo-Petro Danvy kaj Georges Lagrange.

Mi nur antaŭe konis la kanton Ne forlasu min, kiu pro la aparta stilo (nur akompanata de piano kaj sia melankolia tono) plej plaĉas al mi. La cetero iom sensalas. Fine nur ĝenas en la libreto la uzo de “E-o” por Esperanto, kiam estas sufiĉe da spaco por skribi ĉu “Esperantigo” aŭ “Esperanta versio”. Detalo, sed pro najleto bagatela pereis ĉevalo plej bela.

ĈEFARTIKOLO

Akvo mankas, akvo multas

Karina OLIVEIRA & Diógenes D. GIMENEZ — Brazilo

Administri grandan urbon estas defio por iu ajn estro kaj San-Paŭlo ne estas escepto. Ĝi estas la sepa plej granda urbo de la mondo se oni konsideras la kvanton de ĝiaj loĝantoj: pli ol 11 milionoj. Se konsideri la ĉirkaŭajn urbojn, ĉi tiu kvanto kreskas ĝis 20 milionoj kaj tio okazigas grandajn problemojn. La plej konata estas la ŝtopiĝo de la trafiko, ankaŭ kaŭzata de nesufiĉaj kaj malbonaj publikaj transportoj. Nuntempe, la urbo trapasas alian gravan problemon: mankas pura akvo en pluraj lokoj.

Ekde la somero en 2013/2014, la pluvo-nivelo estas pli malalta ol kutime. Pluvis proksimume 650 mm de majo 2014 ĝis januaro 2015. Tio estas malpli ol la kutima kvanto, kiu estas proksimume 1000mm. Pluraj esploroj kaj raportoj prognozas baldaŭan krizon, tamen la solvo estis malfrua. La akva bezono kreskis dum la lastaj jardekoj, sed la bezonataj investoj por liveri akvon al la popolo ne realiĝis. La ŝtatan registaron oni konsilis kaj avertis, sed la entrepreno, kiu administras la akvon, preskaŭ nenion faris.

La Cantareira sistemo, de kie eliras akvo por ĉirkaŭ 8 milionoj da personoj, kaj pluraj aliaj akvaj rezervejoj estas nuntempe kun malmulte da akvo. Kaj ne nur en San-Paŭlo, sed ankaŭ en pluraj aliaj urboj. Kurioze, ofte en la plej malriĉaj kvartaloj la popolo kunvivas kun akvo-manko en la riĉaj lokoj de la urbo ŝajne ĉio estas en bona ordo kaj eblas eĉ diri ke entute ne estas manko de akvo.

La kialoj de la krizo certe entenas la “naturan” malkreskon de la pluvoj en Brazilo, kiu, siavice, povas esti rezulto de forhakado, tutmonda varmiĝo kaj ankaŭ malbona administrado de la gubernio. Geraldo Alckmin, la ŝtata estro ekde 2011 kaj reelektita por tiu pozicio en la balotado en oktobro 2014, firme jesis ke “ne mankos akvo en San-Paŭlo”, evidente por ne malhelpi sian elekton. En la mezo de la jaro 2014, oni komencis anonci mankon de akvo en kelkaj kvartaloj en la urbo, do, li neis la problemon jam ekzistantan. Nur en la komenco de la kuranta jaro li akceptis publike diri ke “jes, estas akva krizo”. La konsekvencon oni vidas nun...

Ironia situacio estas ankaŭ ke du grandaj riveroj trairas la urbon, la riveroj Tietê kaj Pinheiros, sed oni absolute ne povas uzi ilian akvon ĉar ĝi estas tute putra pro la longdaŭra ricevo de poluaj defluaĵoj (el domoj kaj fabrikoj). La planoj por purigi ilin ekzistas jam dum pli ol 20 jaroj, sed la problemo ŝajne restos plurajn jarojn nesolvita.

Samtempe, en la urboj ŝtormas, kiel ofte okazas dum la somertempo (kiu ĵus finiĝis). Ĉi tiuj fortaj pluvoj inundas la malaltajn kaj malriĉajn regionojn pro la urbeca kaj betona grundo ĉie. La akvo, kiu tiom mankas en la kranoj, pereigas domojn, hejmojn kaj vivojn.

ĈEFARTIKOLO

La krizo malantaŭ ISIS

Viktor BOSNJAK Italio

La aktuala krizo en Irako komenciĝis ĝuste antaŭ unu jaro, en junio 2014, kiam la ekstrema grupo Islama Ŝtato de Irako kaj Levanto (ISIL) aŭ Islama Ŝtato de Irako kaj Sirio (ISIS), kiu hodiaŭ regas grandajn partojn de Sirio, kaptis terojn en la norda Irako, inkluzive de la granda urbo Mosulo. La konflikto havas radikojn en la malsimpla iraka historio, en ĝiaj religiaj kaj etnaj dividoj, kaj evidente en la milito, kiu estis iniciatita de la invado gvidata de Usono en la jaro 2003. Tiu ĉi resumo de la plej gravaj historiaj okazaĵoj ne reflektas mian personan opinion de la situacio, sed jes ja, ĝi estas provo konstrui per krudaj faktoj gvidadon al la hodiaŭa krizo.

Unuavice ni ĵetu kune rigardon al la iraka trivoja demografia divido, kiu ne kaŭzis la aktualan krizon, sed estas giganta parto de ĝi. La plej gravaj estas la Irakaj Ŝijaistaj Araboj (Ŝijaismo estas la plej granda islama sekcio), kiuj estas la landa plimulto kaj vivas en la sudo, dum en la nordo kaj la okcidento estas Sunaistaj Araboj.

Specialan statuson en la iraka demografio havas la ĉefurbo Bagdado, kies loĝantaro estas miksita inter sunaistoj kaj ŝijaistoj. En la fora nordo vivas etnaj kurdoj, kiuj estas religie sunaistoj, sed kiujn la etneco disigas de la arabaj sunaistoj. La iraka registaro estas regata de la ŝijaista plimulto kaj malindigas la sunaistajn arabojn; la ekstrema grupo, kiu kaperis multe da lando — ISIS — estas sunaista. Dume, la kurdoj ekspluatis la aktualan krizon por havigi al si mem pli grandan aŭtonomecon. La kurdoj, kiuj multe suferis pro Saddam Hussein kaj kiuj estis longe subpremita malplimulto en Irako, Sirio, Turkio kaj Irano, estis batalantaj por sia propra lando dum pli ol unu jarcento. Al tiu celo ili alproksimiĝis en Irako, kie, ekde la milito en 2003, la internacia komunumo puŝis doni al ili senprecedencan gradon da aŭtonomeco. La plej granda problemo por la kurdoj estas, ke ĉiuj irakaj najbaroj provas malebligi sendependan irak-kurdan ŝtaton, ĉar ili timas pri siaj propraj kurdaj popoloj, kiuj sekve povus same fari kaj aliĝi al la batalo.

Sunaista-Ŝijaista ekvilibro en la Meza Oriento

Tiu ĉi mapo de la sunaistaj kaj ŝijaistaj regionoj estas decida faktoro por kompreni la vastan geopolitikan situacion de la iraka krizo kaj kiel ĝiaj najbaroj respondas al ĝi. Rigardu la strion de plejparte sunaistaj teritorioj en la norda Irako kaj orienta Sirio; ambaŭ landoj estas gvidataj de ĉefe ŝijaistaj registaroj. Multe da tiuj grizaj areoj estas sub la regado de ISIS. Dum neniu en la Meza Oriento feliĉas pro la ISIS-regŝanĝo, la krizo donas komunan kaŭzon al la ŝijaistaj registaroj de Sirio, Irako kaj Irano. Tio povus pliseverigi la jam malbonajn tensiojn inter la ŝijaistaj kaj sunaistaj regionaj potencoj, kiuj subtenis kontraŭstarajn flankojn en la Siria Civila Milito.

Kiel dum ĉiuj militoj, la resursoj ludas decidan rolon. Irako havas, post Venezuelo, Sauda Arabio, Kanado kaj Irano la kvinan plej grandan nafto-rezervon de la mondo. La produktado kreskis ekde la falo de la Hussein-reĝimo. En Februaro 2014 3,6 milionoj da bareloj estis pumpataj ĉiutage, dum en 2002 estis proksimume 2 milionoj. En 1991, tuj post la Golfa Milito, nur 305 miloj da bareloj estis pumpitaj, tio kreskis laŭgrade kiam la lando refortiĝis post sia malvenko. La nafto estas koncentrita en la ŝijaisma sudo kaj en la kurda nordo, dum kontraste en la sunaistaj okcidentaj regionoj rimarkinde mankas la nafto-riĉeco. Tio tute eksplikas la emon de la ISIS-aj ribeluloj, kiuj celis la okupadon de la plej granda landa rafinejo, kaj fortigis la intencon ekkapti multe da nordlandaj nafto-kampoj.

La batalo de Karbala, 680 p.K.

Sunaistoj kaj ŝijaistoj bone interkompreniĝis plejparte dum la islama historio, sed la hodiaŭa siria kaj iraka krizo veturigas ilin aparte kaj tio helpas kompreni la historiajn radikojn de la maniero kiel la Islamo fendis tiujn du ĉefajn branĉojn kaj kiel ĝi koncernas Irakon. En la 7-a jarcento, tuj post la morto de la profeto, kiu fondis la islamon, Mohamedo, estis disputo, pri kiu devus post li regi la vastan kalifujon de li establitan. Iuj volis elekti posteulon, dum aliaj argumentis ke la povon devus havi pro unuanaskiteco Ali, la bofilo de Mohamedo. La kverelo iĝis civila milito kaj la komenco de la breĉo inter la hodiaŭaj ŝijaistoj (la partizanoj de Ali, aŭ Shi’atu Ali) kaj sunaistoj. Ali estis mortigita en la urbo Kufa, en la nuna Irako. 20 jarojn poste, liaj partianoj vojaĝis kun la filo de Ali, Hussein, de la Islama centro en Mekko ĝis Karbala, kiu estas en la nuna Irako, kie ili mortis en la batalo kaj la milito finiĝis.

La Safavida Imperio ĝis sia kulmino

Preskaŭ mil jarojn post la morto de Ali kaj Hussein, la persa safavida imperio (hodiaŭ Irano) etendiĝis konkerante multe el orienta Irako. Pro tio ankoraŭ ekzistas malfido inter araboj el Irako kaj persoj el Irano, kaj plifortiĝas la kredo, ke la pli granda Irano klopodas konkeri aŭ superregi Irakon. Tio gravas por memori, ke la iraka ŝijaismo emas interdividi la religion kun irananoj, sed ili ankoraŭ malfidas Iranon. Sed estas eĉ pli granda afero por la irakaj sunaistoj, kiuj kelkfoje kredas ke la irakaj ŝijaistoj estas sekretaj “peonoj” de Irano kaj referencas al la irakaj ŝijaistoj kiel “safavidoj”. Ju pli malbona la ISIS-krizo disvolviĝas, des pli la iraka ŝijaista registaro vokas al Irano helpi ĝin, kaj sekve des pli la irakaj sunaistoj timas ŝijaistan komploton kontraŭ ili.

Kiel la Sykes-Picot-akordo skulptis la Irakajn limojn

Hodiaŭ oni aŭdas multe pri tiu ĉi pakto de 1916, en kiu la brita kaj franca (kaj rusia) imperioj sekrete konsentis dividi la lastajn mez-orientajn regionojn de la Otomana Imperio inter si mem. Difinite, la limoj inter la britaj kaj francaj zonoj fariĝis poste la limoj inter Irako, Sirio kaj Jordanio. Ĉar tiuj poste sendependaj ŝtatoj havis plejparte arbitrajn landlimojn, kiuj kundevigis malsimilajn etnajn kaj religiajn grupojn, kaj ĉar tiuj grupoj hodiaŭ estas en konflikto unu kun la aliaj, Sykes-Picot estas ofte citata kiel kaŭzo de batalado, perforto kaj ekstremismo en Mezoriento.

Fakuloj ankoraŭ diskutas tiun ĉi teorion, kiu povas esti tro simpla por esti vera. Sed la punkto estas, ke la vastaj arabaj sunaismaj komunumoj oriente de la centro de Mez-Oriento estis dividitaj en du partojn pro la de Eŭropo truditaj Siria kaj Iraka limoj, kaj sekve kunigitaj en artefaritajn ŝtatojn kun grandaj ŝijaismaj komunumoj.

La Al-Anfal-kampanjo de Saddam Hussein kontraŭ kurdoj

En 1988, la iraka gvidanto Saddam Hussein uzis kemiajn armilojn por mortigi dekojn da miloj da irakaj kurdoj norde en la lando. La atakoj, al kiuj li donis nomon laŭ epizodo en la Korano, celis sufoki kurdajn ribelulojn, kiuj estis batalantaj por aŭtonomeco. Al-Anfal mortigis per kemiaj armiloj en nur kelkaj monatoj inter 50 000 kaj 100 000 civilulojn, kvankam kurdaj grupoj asertas, ke ili estis proksimume 180 000. Sadam ankaŭ kreis la malpli konatan sed simile brutalan reton de amasekzekutadoj, ĉe kiuj kurdaj familioj estis amase buĉitaj aŭ transloĝigitaj en tendarojn. Se la usonanoj timeme respondis tiutempe, subtenante Saddam en la milito kontraŭ Irano, Al-Anfal poste fariĝis la pravigo por internaciaj agadoj kontraŭ Irako kaj ĝi estis la plej grava motivo kial al la irakaj kurdoj estis permesita aŭtonomeco post la falo de Saddam Hussein en 2003.

La batalordo de la Golfa Milito en 1990

La duan de aŭgusto 1990 Irako, sekvante disputojn pri nafto-produktado, invadis sian najbaron Kuvajto. Post pluraj monatoj de okupacio, la UN-sankciita internacia koalicio gvidata de Usono uzis terajn kaj aerajn fortojn por devigi la irakan armeon forlasi Kuvajton. La ĉefa kampanjo forpuŝi la irakan invadon en Kuvajto estis surprize mallonga, komenciĝante per la avancado de la koaliciaj fortoj el Sauda Arabio en, samtempe, Kuvajto kaj Irako, la 24-an de Februaro 1991. Ene de kelkaj tagoj la irakaj fortoj estis retiritaj kaj la 28-an de februaro, la usona prezidanto George HW Bush deklaris batalhalton. La aermilito, tamen, komenciĝis la 17-an de januaro kaj celis detrui la irakan aerarmeon, kontraŭ-aviadilajn instalaĵojn, komando-infrastrukturon kaj aliajn militajn celojn. Irako respondis ĵetante misilatakojn sur kaj Israelon kaj Saud-Arabion. Dum Israelo ne estis engaĝita rekte en la konflikto, Irako esperis puŝi ĝin en armitan konflikton kaj persvadi aliajn arabajn ŝtatojn forlasi la koalicion. Israelo regis sin mem kaj la arabaj fortoj restis parto de la koalicio.

La kontraŭ-saddama ribelo en 1991

En Marto 1991, Saddam Hussein ŝajnis al multaj irakanoj vundebla post sia malvenko en kaj la Irano-iraka milito kaj en Golfa Milito, kiu finiĝis ĵus antaŭ kelkaj semajnoj. La kurdaj ribeluloj en la nordo kaj la ŝijaistaj islamanoj en la sudo ribele leviĝis kun aliaj por forpeli Saddam. La prezidanto Bush, kiu havis milojn da militistoj je dispono nur kelkajn mejlojn fore, vokis la irakanojn ribeli. Multaj irakanoj kredis ke la ribeluloj ricevos usonan apogon, sed la subteno neniam venis. Dum la ribeluloj komence faris grandajn progresojn, precipe en la sudo, ene de kelkaj semajnoj Saddam batis ilin kaj buĉis milojn pro venĝo. La okazaĵo detruis la irakan opozicion, finfine fortigante la Saddaman reĝimon. Multaj irakanoj, kiuj rebelis, sentis sin perfiditaj de la usonanoj kaj de Bush persone. Ankaŭ iuj usonaj eksterlando-respondeculoj kaj fakuloj ankaŭ opiniis, ke Usono pli bone estu uzinta la okazon avanci la tutan vojon ĝis Bagdado kaj eksigi Saddamon. Opinio, kiun ili advokatis dum jaroj kaj fine enportis en la registaron de George W. Bush jardekon poste, havigante parton de la ideologia bazo por la invado gvidita de US en 2003.

La neflugo-zonoj truditaj post la Golfa Milito

Post la Golfa Milito, Usono, Francio kaj Britio instalis “neflugo-zonojn”, en la norda kaj suda Irako en kiuj al irakaj aviadiloj estis malpermesite flugi. La videbla celo de la zonoj estis protekti la kurdan kaj ŝijaistan loĝantaron kontraŭ irakaj aeratakoj post la Saddamaj masakroj. En la praktiko tio signifis, ke britaj kaj usonaj aviadiloj patrolis la irakan aeran spacon senĉese inter la du Golfaj Militoj. Post la operacio “Dezerta Vulpo” en 1998, kiam Usono bombardis Irakon ŝajnige kiel puno pro nepermeso de UN-inspektoj de armiloj, la malalta nivelo de konflikto pro la neflug-zono kreskadis. Saddam proponis rekompencon al ĉiuj, kiuj faligos ian ajn usonan aŭ britan aviadilon, dum la okcidentaj fortoj komencis regule celadi irakajn kontraŭ-aerajn kaj aliajn militajn instalaĵojn. Ĉio tio montris, ke la usona armeo neniam vere forlasis Irakon — la neflugo-zono estis abolita nur ĵus antaŭ la komenco de la koalicia invado en 2003.

La koalicio kontraŭ Irako, 1990 kaj 2003

Dum Usono estis la ĉefa kontribuanto de la trupoj por ambaŭ Golfaj Militoj, ambaŭ estis ankaŭ subtenataj de trupoj, humana helpo kaj aliaj helpoj de la internacia koalicio. En 1991 tiu koalicio estis apogita per mandato de la Sekureca Konsilio de UN kaj inkludis inter siaj vicoj la plimulton de la okcidenta Eŭropo (precipe Francio kaj Germanio) same kiel plurajn el la irakaj najbaroj, kiel Sirio, Egiptio kaj Sauda Arabio (kiu aktive estis minacata de Husseina invado de Kuvajto, kaj mem invadita de Irako dum la milito). Sed la invado en 2003 ne havis konsenton de ĉiuj. La Sekureca Konsilio de UN rifuzis apogi la mision, kun Francio kaj Germanio kontraŭstarantaj, kaj ne unu el la mez-orientaj landoj esprimis subtenon. Nur kvar landoj — Usono, Britio, Pollando kaj Aŭstralio — partoprenis en la komenca invado, kaj dum aliaj helpis en diversaj aktivaĵoj, tamen ĝi estis plejparte usona kaj brita operacio.

Kiel la invado konkeris Irakon ene de unu monato

La invado estis ĉefe organizita el Kuvajto, kun trupoj progresantaj el la nordoriento antaŭ ol atingi Bagdadon en la dua semajno de aprilo. La progreso tere estis subtenata per aeratakoj, komencantaj en Bagdado ĉe la prezidenta palaco. Post unu semajno de la invado, la 173-a Airborne-Brigado paraŝutiĝis en la norda Irako kaj kunigis fortojn kun kurdaj ribeluloj, konkerante la urbon Kirkuk la 10-an de aprilo. Antaŭ la invado, la generalo Tommy Franks asertis ke Usono, uzante duoblan agenton, sukcese trompis la irakan registaron kredigante al ĝi, ke Usono invados el Jordanio, dum la reala invado komenciĝis el Kuvajto. Post la invado en 2003, la usona registaro esence disigis la irakan armeon. La plano estis parto de politiko nomata “mal-Baathifikigado”, kies celo estis purigi la registaron de ia ajn influo de la eksaj membroj de la Saddama Baatha Partio, por ke la malnova reĝimo ne repretendu la regadon post lia falo. La problemo kun ĉi tiu plano estis, ke granda nombro de la ĵus amasaj senlaboraj irakaj soldatoj iris kaj aliĝis al gerilaj milicioj, ege fortigante la kontraŭ-registarajn fortojn, sed samtempe senigante la registaron de ĝiaj militaj kapabloj. La efikoj de la “mal-Baathifikigado” estas rimarkeblaj ĝis la nuna tago: ISIS fariĝis senfine pli sperta per la aliĝado de kvalifikitaj oficiroj de la Saddam-erao.

Leviĝo kaj falo de la sunaista ribelo — 2006-2008

ISIS estis antaŭe konata kiel Al-Kaida en Irako (AKI). Je sia nivelsupro de influo en 2006, AKI regis signifajn pecojn de la sunaista Irako kaj konstruis kvazaŭ-registaron kun severaj islamaj leĝoj en la teritorioj, kiujn ili konkeris. Tamen, la sunaista popolo direktis sin kontraŭ AKI — parte pro la brutaleco de AKI, parte pro politika intereso. Anbar Admono, la provincestro kie ĉio komenciĝis, persvadis la sunaistajn ribelulojn unuiĝi kun la usona kaj iraka armeoj por elradikigi AKI-on. AKI estis tute venkita kaj perdis la efektivan rolon pri preskaŭ ĉio en sia antaŭa lando. Tiu ĉi tiama falo de AKI simple ilustras kiom ISIS dependas de la subteno de sunaistaj irakanoj. Se ĝi ĉagrenas la loĝantaron, ĉi tiu povas havigi la gravan kunlaboron, kiu permesus al la irakaj militistoj disbati ISIS-on.

La sunaista protestmovado de 2013

La iraka ĉefministro Nouri al-Maliki faris multon por helpi la supreniron de ISIS. Ekde kiam li iĝis ĉefministro en 2006, li koncentris multan povon en sia oficejo kaj kondukis la irakan registaron kune kun ŝiaistaj sektaj partioj. Kompreneble, tio indignigis la sunaistojn, kiuj organizis serion da protestoj tra la lando en 2012. Tio daŭris ĝis 2013, kaj la Maliki-registaro komencis vidi ilin kiel seriozan problemon. Nekapablante aŭ malemante solvi la protestojn politike, la Maliki-registaro iĝis perforta. La deviga disiĝo de la protestmovadoj konvinkis iujn sunaistojn, ke ilia sola solvo estas milita, helpante militajn grupojn kiel ISIS kaj la pli laikan Jaysh Rijal al-tariqa Al-Naqshbandia (JRTN), kiu varbis kaj kompatis la sunaistan minoritaton.

Hipoteza redesegno de Irako kaj Sirio

Tio estas malnova ideo, kiu gajnas atenton ĉiujn kelkajn jarojn, kiam la perforto inter sunaistoj kaj ŝijaistoj reekflamas: Ĉu la arbitraj limoj proponitaj de eŭropaj potencoj estu anstataŭigitaj per novaj limoj laŭ la regionoj kaj ekde ĉiam frakciigitaj religioj? La ideo estas tamen tro nerealigebla kaj verŝajne nur kreus novajn problemojn.

Sed, iasence, tiel estas kiel la regiono jam aspektas. La iraka registaro regas la landan ŝijaistan plimulton oriente, sed sunaistaj islamistaj ekstremistoj konkeris multe el okcidenta Irako kaj orienta Sirio. La ŝijaiste dominata siria registaro, dume, plejparte nur regas la landan ŝijaistan kaj plejparte kristanan okcidenton. La kurdoj, dume, estas jure memstaraj en Irako kaj same en Sirio. Ĉi tiu mapo, do ne estas tiel simple senutila spekulaĵo. Unu el la ĉefaj demandoj rilate al Irako — eble eĉ pli ol la demando ĉu ĝi povos batali kontraŭ ISIS — estas ĉu la registaro povos venki tiujn sektajn dividojn kaj sentigi sunaistojn, ŝijaistojn kaj kurdojn kiel partojn de la sama iraka ŝtato. Ĝis la irakanoj kredos al tiu projekto de diversa, inkluziva nacio, kaj ĝis la iraka registaro estos kapabla kaj preta realigi ĝin, la konflikto verŝajne daŭros.

Viktor BOSNJAK estas terano kun kroataj radikoj kaj membro de la Bunta Esperanto-Asocio.

La lasta prezidanto

Dum la 67a Internacia Junulara Kongreso estis elektita nova estraro de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo kaj nova prezidanto de ĝi iĝis Łukasz Żebrowski el Pollando. Espereble li ne estas la lasta prezidanto de TEJO, tamen iusence li vere lastas: Li estas la lasta prezidanto de TEJO, kiu estis elektita por du jaroj. Post sia elektigo, sidante apud la kongresejo, li donis intervjuon por TEJO-Tutmonde.

TT: Ni ne povas alimaniere komenci ol per la plej ofta demando en Esperantujo: Kiel kaj kiam vi esperantistiĝis?

ŁŻ: Mi esperantistiĝis en 2003/2004. Enuiĝante dum Kristnasko mi serĉis iel en interreto kaj trafis hazarde Esperanton. Mi iomete interesiĝis, lernetis kaj poste estis invitita al kunveno de Pola Esperanto-Junularo (PEJ) kaj tie mi renkontis tiom bonegajn homojn, ke ne plu eblis forkuri.

Ĉu ĝuste la homoj estis tio, kio allogis vin al Esperanto?

Jes. Mi pensas, ke tio estas unu el la ĉefaj kialoj, kial oni restas ĉe Esperanto kaj ankaŭ min allogis ĝuste la homoj. Tiuj, kiujn mi renkontis surloke, tiuj, kiujn mi renkontis en diversaj aranĝoj... Vere interesaj homoj de la tuta mondo.

Ĉu vi sukcesis iun eĉ esperantistigi?

Mi siatempe instruis Esperanton en mia klubo, do estas kelketaj homoj, kiuj restis de tiuj kursoj.

Ĉu vi do estis sukcesa instruisto?

Ne. Mi tute estas malsukcesa instruisto, mi ne vere kapablis instrui. Feliĉe pli kapablaj instruistoj transprenis tiun rolon en nia loka klubo, kiun mi faris dum du-tri jaroj antaŭe.

Vi nun estas prezidanto de TEJO, do tio estas tre alta nivelo en la Esperanto-movado. Kiel vi kreskis en tiun ĉi postenon?

En la Esperanto-movado mia ĉefa okupo dume estis organizo de eventoj aŭ mastrumado de organizoj. Do unue mi organizis Ago-Semajnojn kaj iujn kunvenojn de Pola E-Junularo, poste ankaŭ IJKn kaj JESn. Se temas pri organizoj, mi laboris en PEJ en diversaj funkcioj, ankaŭ en Pola Esperanto-Asocio kaj en Varsovia Vento. Tie mi kolektis miajn organizajn spertojn kiel mastrumi la organizon, kaj post la IJK en Liberec’, kiun mi kunorganizis, oni elektis min en la estraron de TEJO por la posteno de respondeculo pri kongresoj, seminarioj kaj aktivula trejnado. Kaj nun, post du jaroj, la komitato de TEJO elektis min kiel prezidanton.

Ĉu vi memoras pri via unua internacia Esperanto-renkontiĝo?

Mia unua serioza Esperanto-renkontiĝo estis Ago-Semajno en la 2004a jaro. Ĝi okazis en Zakopane kaj partoprenis ĝin ĉirkaŭ 80 homoj, tiam la aranĝo ankoraŭ ne estis tiom granda. Tiu ĉi estis la aranĝo, dum kiu mi ekparolis Esperante vere. Antaŭe mi partoprenis PEJ-kunvenojn kaj ArKonEs, sed tio estis malpli grandaj kaj malpli longaj aranĝoj.

Kion alportis al vi tio, ke vi estas esperantisto?

Fakte dum tiom da jaroj Esperanto fariĝis kvazaŭ iu vivstilo, iu ĉefa motivo por ion fari. En Esperantujo mi trovis lokon, kie mi povas fari iujn aferojn kaj senti, ke ili estas utilaj. Do ne nur esti vivkonsumanto, sed doni ankaŭ ion al la ideo, kiun mi subtenas.

Nun ni iomete babilu pri via nova posteno. En kiu situacio vi transprenas TEJOn?

Mi transprenas TEJOn en sufiĉe bona situacio, tio estas agrabla afero. Ekzemple finance ni statas tute bone, kio ankoraŭ antaŭ iom da jaroj ne estis tiom bona. En plej multaj kampoj la situacio estas relative bona, sed kompreneble multon oni povas plibonigi, ekzemple en la kampo de kunordigado. Ĉi tio estas io, kio lastatempe fuŝiĝis. Oni povas plibonigi ankaŭ ekzemple la strategion pri homaj rimedoj aŭ la strategion pri seminarioj kaj aktivula trejnado. Do ekzemple pro tio ni proponis, ke oni disdividu la funkcion de seminarioj kaj aktivula trejnado disde kongresoj, ĉar estis tro okupa la posteno kaj nun oni povas koncentriĝi strategie ankaŭ pri tiu dua temo. Do estas certe multo plibonigenda, sed ankaŭ la nuna stato estas tute bona.

Kiel vi pensas, ke eblas pliriĉigi la kulturan vivon en Esperantujo?

La kultura vivo en Esperantujo jam nun ne estas malriĉa. Se temas ekzemple pri muziko, ĝi estas bona. Malpli bona ĝi estas, se temas pri literaturo, mi pensas. Estas ege malmulte da eldonaĵoj. Se temas pri tiuj aŭd-vidaj rimedoj, ili multe pliboniĝis danke al interreto. Aperas esperantlingvaj retaj radioj, do tio estas pozitivaĵo de la lastaj jaroj, ke tio disvolviĝis. Do se temas pri la kultura vivo, la ĉefajn mankojn mi vidas ĝuste en literaturo kaj eldonado, ĉar tio estas malpli facila en la nuna tempo.

Ĉu vi pensas, ke TEJO povas ŝanĝi ion tiukampe, ke ekzemple TEJO povas instigi homojn verki librojn?

Dum la lastaj jaroj TEJO ne multe okupiĝis pri kulturo, sed nun, babilante pri niaj planoj, pri tio, kion ni volas, ke estu en nia laborplano, ni konkludis, ke valoras ankaŭ pli multe okupiĝi pri kulturo, ol tio estis antaŭe. En la lasta estraro ne estis iu ajn, kiu okupiĝus specife pri kulturo. Sed nun, en la ĵus elektita estraro, la ĝenerala sekretario, Paulína Kožuchová, havos ankaŭ respondecon ĝuste pri kulturo.

La komitatkunveno dum la ĉi-jara IJK laboras en laborgrupoj. Kiuj estas tiuj laborgrupoj kaj kion ili celas?

Tio estis ioma modifo de komitatkunvenoj kompare kun la antaŭaj. Ni strebis, ke laŭ eble multe oni laboru ne en plena komitata kunsido, sed en laborgrupoj. Simple pro tio, ke tio estas pli efika, ĉar ĉiukaze estas pri ĉiu temo nur iom da homoj, kiuj interesiĝas. Do pli bonas disdividi ilin. Dum ĉi-komitatkunsido ni havis ses laborgrupojn. Mi unue partoprenis en la grupo pri politikaj pozicioj de TEJO. Tiu grupo celis ellabori opinion de TEJO pri diversaj aferoj kaj tiuj opinioj poste servus kiel bazo por esprimi opinion de TEJO ekster de la movado. Ekzemple en Eŭropa Junulara Forumo, kiam oni voĉdonas pri iu afero, ne nepre rilata al la lingva politiko, sed al homaj rajtoj aŭ alia afero, necesas tiuj politikaj pozicioj, por ke ni sciu, kiel voĉdoni kun la akcepto de la komitato. Sekva grupo, kiun mi partoprenis, estis pri ŝanĝo de regularo kaj reglamentoj. Tiuj dokumentoj de TEJO bezonas vere profundan trarigardon kaj profundajn ŝanĝojn, ĉar ili estas plurloke malkoheraj kaj ili estas ankaŭ sufiĉe malnovaj dokumentoj. Ni ankaŭ volas, ke venontaj estraroj kaj komitatoj oficu ne dum du jaroj, kiel nun, sed dum unu jaro, ĉar vivo de junuloj estas tre ŝanĝiĝema.

Kiel profitos el la nova estraro kaj el via prezidanteco la landaj organizoj de TEJO?

Ĉefe ili profitos de tio, ke TEJO baldaŭ havos sian dungitan oficiston. Tiu oficisto okupiĝos ĉefe pri financa mastrumado kaj pri subvencipetado kaj ankaŭ pri helpo al landaj sekcioj ĝuste en tiuj kampoj. Tiu projekto, ke TEJO havu sian oficiston, kreiĝis komence de dumilaj jaroj kaj estis plurfoje traktata, kaj en nia lasta oficperiodo ni finfine sukcesis tiel antaŭen puŝi ĝin, ke tiu projekto finfine realiĝos. Do Manuela Ronco, kiu estos tiu oficisto, povos multege helpi al landaj sekcioj en la kampo de subvencipetado, de mastrumado de projektoj ktp.

Ni ĉesu esti tiom seriozaj kaj parolu pri vi, kiel pri Łukasz. Kiuj estas viaj hobioj, memkompreneble krom Esperanto?

Tio estas malfacile direbla, ĉar Esperanto rabas tiom da tempo de mia vivo, ke ĝi fakte krom laboro kaj studoj estas la ĉefhobio kaj ĉefokupiĝo. Krom Esperanto mi tre interesiĝas pri mia urbo, do pri Varsovio, mi tre ŝatas lerni pri ĝi, promeni tra ĝi kaj foti ĝin. Profesie mi estas konstruinĝeniero, mi laboras en firmao, kiu konstruas profundajn fundamentojn, do kompreneble ankaŭ konstruado estas io, kio tre interesas min.

Esperantistoj multe vojaĝas. Kiom da landoj vi jam vizitis, kaj kiujn?

Mi tute ne havas iun ajn kalkulon pri tio. Certe estas jam plejparto de la eŭropaj landoj, kiujn mi jam vizitis. Se temas pri ekstereŭropaj Esperanto-vojaĝoj, mi estis en Kubo lastjare, kie mi kunordigis la organizon de la kongreso. Sed el la ekstereŭropaj vojaĝoj ĝi estis la ununura esperantista. Mi estis en Turkio, Egiptio kaj Tunizio, sed tio estis simple turismaj vojaĝoj.

Kiu lando surprizis vin?

Estas kelkaj landoj, kiuj surprizis min. Nun ni estas en Ukrainio kaj tiu ĉi lando certe surprizis min. Ne nun, sed en la jaro 2005, kiam mi estis ĉi tie por la unua fojo. Ĝis tiam mi estis vizitinta ĉefe okcidenteŭropajn landojn, do kiam mi iris al Ukrainio, mi sentis min iomete kiel en alia mondo. Sed la plej nekutima kaj nekonata por mi estis certe Kubo, kiu vere estis kiel absolute alia mondo. Ni povis senti nin kvazaŭ en lernolibro pri la historio de orienta Eŭropo antaŭ dudek jaroj. La vivo de homoj en Kubo estis vere mirinda afero. Tie vivas homoj tiom feliĉaj malgraŭ malfacilaĵoj, kiujn ili frontas ĉiutage.

Kaj la lasta demando: Kion vi ŝatas manĝi? :-)

Mia plej ŝatata manĝaĵo estas “pierogi”. Temas pri iu formo de pastaĵo kun farĉo ene, plej kutime boligita aŭ eventuale fritita. Kaj miaj plej ŝatataj nomiĝas “pierogi ruskie”, do rusaj pirogoj, malgraŭ ke ili estas polaj, sed de orienta Pollando. Ili havas farĉon faritan de terpomoj, kazeo kaj cepo.

Dankon por via tempo.

Dankon al vi.

POEZIO

La lingvo nelga

La voĉoj provas min konvinki
pri nenies vero, daŭra efemero.
Anstataŭ aŭdi la kaskadon
de konsonantoj kirlitaj
kaj diftongoj langvoraj, pli babelaj
ol de tiuj ruso, anglo, polo, belgo
mi aŭdas ie, iel
ankoraŭ la lingvon nelgan.

Ĵus ni super trinkbufed’ tintigis
glasetojn da ĝojo.
Kvazaŭ steloj firmamentaj
loĝantoj de terglob’ identa
parolis pri la vivosento
dolĉigitaj de likvor’ avela.
Ja dolĉaj estis
ni ebriaj, la sento fala
kaj la lingvo aktuala.

Sed — kiu flustre inokulis
al mi la lingvon nelgan
kontraŭ dolĉamaran foron?
Mi turnas min, esperante
vidon je vizaĝ’ konata.

Nur eĥas mia memo
kiu, ĝojtrompite, larmas.

Hanso BECKLIN

Survoje de Rejkjaviko al Milvokio post JES 2018

SOCIO

Kia estus la tutmonda himno?

Unuiĝintaj Nacioj (UN) prepariĝu! Ni traserĉis 33 724 vortojn el 194 naciaj himnoj, kaj kunvenigis la plej uzatajn inter ili por kunmeti la planedan himnon. El la 50 terminoj, kiuj plej ofte aperas en landaj himnoj originis tiuj ĉi nova sento kaj forta voko, kiuj eble povos kontribui por formi sur la Tero unu grandan rondon familian.

(Leg-konsileto: la interparentezaj numeroj difinas en kiom da naciaj himnoj ĉiu vorto aperas)

Unuiĝo (26) estu (28) la granda (28) flago (29)
Suno (29) kiu lumigas nian koron (34)
Ne plu (25) sango (28) nome (25) de libera (33) vivo (34)
La tuta (29) mondo (32) estu unulanda (44), ununacia (41)

(refreno)

Nia (108) tero (91) estas nia libero (66)
Gloron (53) al la patrujo (83), gloron al Dio (74)
Pacon (58) ĉiam (63) al nia popolo (55)
kaj al ĉiuj (46) ĝiaj gefiloj (45)

Per amo (37) kaj fido (21), sed (19) ne (36) sen (20) lukto (19),
estu lumo (20) kaj espero en ĉielo (29) kaj maro (21)
la unuiĝo estas nia forto (19) ĝis la morto (19)
kaj mia batalo (21) se la Sinjoro (19) benos (22)

La 10 plej oftaj vortoj en himnoj

Nia: 108*

Tero: 91

Patrujo: 83

Dio: 74

Libero: 66

Ĉiam: 63

Paco: 58

Popolo: 55

Gloro: 53

Via: 47

*”ni” aperas en 80 himnoj, sed ni ne enlistigis la vorton pro la simileco kun “nia”.

Naciaj troigoj

Malplejvortaj himnoj:

Jordanio: 18

Grekio kaj Cipro: 29

Latvio, Japanio kaj Bulgario: 32

Brunejo: 34

Hungario: 37

Plej multvortaj himnoj:

Burkino: 291

Usono: 270

Kameruno: 269

Brazilo: 251

Senegalo: 247

Seninspiraj

Bosnio kaj Hercegovino, Hispanio, San Marino kaj Somalio ne havas tekston akompanantan la himnan melodion.

Unikecaj

La 50 plej uzataj vortoj — do, la bazo por la teksto de la monda himno — reprezentas kvinonon de la enhavo de la landaj himnoj tutmonde. Vortoj ekskluzivaj, kiuj aperas en nur unusola himno, reprezentas kvaronon de la tuto de la himnaro. Jen kelkaj unikaj ekzemploj: “Piĉinĉo” [Provinco] (Ekvadoro), “butono” (Finnlando), “karegulino” (Estonio), “kokidetoj” (Senegalo), kaj aliaj 2.238 vortoj.

Monda Identeco

Vortoj kiuj plej ofte aperas laŭ kontinentoj (krom la 50 plej oftaj tutmonde).

* Afriko *

Piedo: 13

Afriko: 12

Laboro: 11

Kune: 10

Praparencoj: 10

* Ameriko *

Morti: 7

Savu: 7

Honoro: 7

Destino: 6

Eterna: 6

* Azio *

Longa: 10

Simbolo: 8

Naskiĝa: 6

Armiloj: 6

Sendependigo: 6

* Eŭropo *

Kara: 7

Glora: 6

Patrino: 5

Naskiĝa: 5

Fratoj: 5

* Oceanio *

Insuloj: 5

Eterne: 5

Lasu: 4

Manoj: 4

Danke: 3

Kantu vian himnon

Kontakto prezentis al vi la tekston, kaj nun deziras vian helpon por komponi la melodion! Faru videon kantante kaj/aŭ ludante muzikilon kaj publikigu tra sociaj retoj!

Fonto:Libro Himnoj de ĉiuj landoj de la mondo, de Tiago José Berg. Eldonejo Panda Books

De Felipe Van Deursen, Flávio Pessoa, Lucas Baptista, Raoni Madalenna e Tiago Jokura. Tradukis Felipe Queiroz.

Lando de Espero

Ĵenja AMIS - Ukrainio/Kanado

Ĉi-jare, ekde junio ĝis septembro, la montreala botanika ĝardeno gastigis eble la plej gravan tutmondan hortikulturan eventon de la jaro: la ekspozicion “La Lando de Espero”. Same kiel la nomo indikas, la celo de la evento estas ne nur mirigi la vizitantojn, sed ankaŭ konsciigi ilin pri la graveco de la konservado de la naturo kaj la riĉeco de la vivo sur la Tero.

Dum la unuaj tri monatoj de la ekspozicio, duonmiliono da homoj vidis tiujn gigantajn verdajn majstroverkojn. Esperiga, profunda, kortuŝa... mankas vortoj por esprimi ĉion, kion oni pensas vidante ĉu la ĉarmajn kurantajn florĉevalojn, ĉu la majestan patrinon-teron tenantan akvofalon, el kiu aperas ora aglo. Kiam vi legos tion ĉi, la ekspozicio jam estos finita. Efemeraj, kiel la floroj mem, la skulptaĵoj estos malmuntitaj, sed en la koro de tiuj, kiuj bonŝancis vidi ilin, por ĉiam restos memoroj kaj la sento de granda admiro antaŭ iliaj artistoj kaj centoj da volontuloj, kiuj sindediĉe prizorgis la skulptaĵojn: tute laŭlitere, sur tero, aero kaj en akvo! Mi sentas min tre bonŝanca esti vidinta tiun eventon, kiu okazas nur unufoje ĉiujn tri jarojn en diversaj urboj, kaj mi sentas ke mi vidis ion, kio estis pli granda ol vivo: mi kvazaŭ rigardis en la animon de la animo de la naturo!

Fidela Haĉiko

Inter ĉiuj aliaj skulptaĵoj, tiu ĉi eble ne estas la plej impresa, plej bela aŭ plej granda — sed ial ĝuste apud ĝi vi vidas plej multajn infanojn. Eble ili estas altiritaj de iu magnetismo, kiu elradias el tiu ĉi planta hundo, kun rigardo fiksita al la horizonto, kiu etendita kuŝas sur la ligna planko apud la flor-reloj kaj la ŝildo “Trajnstacio Ŝibuja”. Tiu skulptaĵo venis el Japanio, kie multaj homoj konas la rakonton de la Fidela Haĉiko. En 1924, Hidesaburoo Ueno, agrikultura profesoro de la Tokia Universitato, prenis brunetan hundon de la speco akita al sia hejmo. Haĉiko, la hundo, ĉiutage iradis kun la profesoro ĝis la tokia stacidomo Ŝibuja, kaj posttagmeze revenis tien por renkonti sian majstron. Unu tagon la profesoro ne revenis al la stacio... La hundo fidele atendis lin, sed li ne venis, nek la sekvan nek la postsekvan tagon. Fakte, li ne revenis iam ajn, ĉar la profesoro mortis dum li estis en sia laborejo. Tiutempe, la fidela hundo havis nur 18 monatojn, sed dum la resto de sia vivo, dum longaj naŭ jaroj, la hundo revenadis ĉiutage je la sama horo, esperante denove renkonti sian mastron. Fakte, la hundo eĉ mortis tie, en la stacio, atendante... Tiu ĉi hundo por multaj homoj fariĝis la simbolo de lojaleco: la stacidomon Ŝibuja ornamas statuo de la hundo kaj estas kelkaj filmoj pri la Fidela Haĉiko.

Packolombo el Hiroŝimo

Alia kortuŝa skulptaĵo el Japanio estis prezentita de la urbo Hiroŝimo: la packolombo, kiun formas kunplektitaj manoj. Montrealo kaj Hiroŝimo, fakte, estas ĝemel-urboj, kaj ĉiujare la 5an de aŭgusto (6an laŭ Hiroŝima tempo: la tago, kiam la urbo estis bombita) en Montrealo okazas ceremonio por honori la viktimojn de la atombombado. La packolombo estas tre speciala por la urbo Hiroŝimo: ĉiujare, la 6an de aŭgusto en Hiroŝimo, la urbestro legas la deklaracion pri paco kaj liberigas mil pac-kolombojn, tiel portante la mesaĝon pri paco al la ĉielo. “Per bildigo de la kolombo kiel simbolo de paco per la manoj, kiuj aperas el la tero, ni volas porti nian sinceran deziron ke la tuta mondo vivu pace, kaj ke ĉiuj homoj helpu unu la alian malgraŭ la naciaj kaj kulturaj diferencoj”, skribis la aŭtoroj de la verko en ĝia priskribo. La teksto ankaŭ memorigas, ke du proksimaj parencoj de la kolombida familio, la dodo kaj rodrigesa ermitkolombo, malaperis de madagaskaro kelkajn jardekojn post la alveno de eŭropaj koloniantoj...

La knabino kun gruoj

La skulptaĵo “Vera Rakonto” venis de Ŝanhajo. Ĝi prezentas belan gracian junulinon, ĉirkaŭitan de gruoj kaj tenantan gruon en la manoj. Ŝia historio estas same vera, poezieca kaj... malĝoja. Ĝi okazis en la malfruaj 1980aj jaroj. Xu Xiu Juan [Ŝu Ŝiu Juan], knabino de la norda Ĉinio, ekde sia infanaĝo amis japanajn gruojn (oni nomas ilin “ruĝvertaj gruoj”, ĉar ili havas ruĝan “verton” [kapsupron]). Kiam ŝi finis la universitaton, ŝi decidis iri labori en tre fora naturrezervejo, por prizorgi la ruĝvertajn gruojn. Unu tagon ŝi provis savi vunditan gruon kaj falis en la marĉon. La gruo saviĝis, sed la knabino, bedaŭrinde, ne... La ruĝvertaj gruoj estas minacata specio, kiu loĝas en Japanio, Ĉinio, Koreio kaj Manĉurio. Oni konas ilin pro la ĉiuprintempa unika “geedziĝa” baledo, kiam la potencialaj partneraj gruoj kombinas la saltojn, riverencojn kaj movojn de la flugiloj en plena harmonio.

La patrino-tero

La majstroverko “Patrino-Tero” sendube konkeris la koron de ĉiuj vizitantoj. Tiu ĉi unika kreaĵo estas inspirita de parolado atribuita al fama indiĝena ĉefo, nomata Seatlo, en 1854: Ni estas parto de la Tero, kaj ĝi estas parto de ni... La parfumitaj floroj estas niaj fratinoj; la cervo, la ĉevalo, la granda aglo — ili estas niaj fratoj... La rokaj montoĉenoj, la sukoj de la valoj, la korpovarmeco de ĉevaloj, la homo — ĉio apartenas al unu familio...

La Patrino-Tero — oni konas ŝin per multaj nomoj: la sud-amerikaj indiĝenoj nomas ŝin “Paĉamama”; la grekoj nomis ŝin “Gaia” kaj la romianoj — “Terra Mater”; oni konas ŝin kiel “Mahimata” en Rigvedo kaj la nordiaj eŭropanoj konis ĝin tra generacioj kiel “Eorban Modor”. Universala, ŝi preterpasas la naciecojn kaj epokojn. Ŝi estas la bazo de ĉio: ĉiuj plantoj, mineraloj, manĝaĵoj... ĉiu aĵo devenas de ŝi. Ŝi kvazaŭ estas enkorpigo de la nomo de la ekspozicio mem: “La Lando de Espero”.

La patrino-tero majeste aperas de la tero kaj ne povas ilustri tiujn ĉi vortojn pli bone. Ŝia korpo estas preskaŭ 15 metrojn alta, kaj el ĝi aperas la montoj — kiuj estas ankaŭ ŝiaj haroj. Per unu mano ŝi metas cervon sur florplenan valeton, kie paŝtiĝas ĉevaloj kaj bizono (jen la rememorigo, ke la bizonoj jam preskaŭ malaperis, sed la homa interveno malhelpis tion). De ŝia alia mano fluas akvofalo, el kiu aperas ora aglo: same kiel bizonoj, preskaŭ malaperinta specio, kiun la lastatempa homa interveno savis de plena malapero. La homo, la tero, la bestoj... tiu ĉi verko kvazaŭ enkorpigis la tutan belecon kaj diversecon de nia mondo kaj la unuecon de la homo kaj la naturo!

La homo, kiu plantis arbojn

Li havas kamparanan ĉapon, longan mantelon kaj pufajn lipharojn. Li rigardas la teron. Apud li paŝtiĝas ŝafoj, gardataj de iom komika hareca ŝafhundo, kiu ŝajnas esti surprizita de la tro multaj preterpasantoj. Jen li, la homo, kiu plantas arbojn: alia majstroverko de la ekspozicio. Lia nomo estas Elzéard Bouffier kaj li estas heroo de libro de la franca verkisto Jean Giono, kiu siavice inspiris la reĝisoron Frédéric Back krei la desegnofilmon kun la sama titolo “La viro, kiu plantis arbojn”, kaj kiu gajnis kvardekon da premioj, inkluzive de la Oskaro en 1987. Fakte, s-ro Back eĉ mem partoprenis en la kreado de tiu ĉi skulptaĵo! Laŭ la rakonto, Elzéard Bouffier estas ŝafisto, kiu tra sia tuta vivo plantis arbojn por verdigi sian aridan hejmareon en la suda Francio. La homo povas ne nur ekspluati la teron — la homo povas mem fari ĝardenon eĉ en la mezo de dezerto, diras tiu ĉi verko. La ĉevaloj, galopantaj malantaŭe, kaj la kapro trinkanta akvon same simbolas, ke eĉ unusola individuo povas ŝanĝi la mondon — kiel faris la viro, kiu plantis arbojn. Ja lia agado preterpasas la limojn de sia naskiĝloko kaj disvastiĝas tra la tuta tero, kiel lia flora mantelo. Ĉu eble ne kiel Esperanto?

La Birda Arbo

La planado kaj la konstruado de tiu skulptaĵo daŭris ses jarojn kaj la laborantoj eĉ devis fari montgrimpadajn kursojn por povi labori pri ĝi! La skulptaĵo estas ege granda: 16 metrojn alta kaj 18 metrojn diametre, sed tamen tre aereca kaj aspekte leĝera. Oni uzis aluminion por malgrandigi la pezon de la skulptaĵo, sed eĉ kun tio la plej peza birdo pezas tri tunojn kaj la tuta skulptaĵo — 100 tunojn! La priskribon de la Birda Arbo malfermas citaĵo de la fama kanada sciencisto Hubert Reeves: Hodiaŭ ni malaperigas pli ol mil speciojn pli ol antaŭ la industria epoko. Tiu ĉi masakro, jam la sesa dum la historio de la Tero, estas kaŭzata de la homo. Kaj la homo povus iĝi ankaŭ ĝia viktimo. La skulptaĵo estas emblema por tiu ĉi ekspozicio kaj tuŝas la temon de la malaperantaj specioj sur la tero kaj la delikatecon de la ekosistemo. La branĉoj de la birda arbo estas 56 specioj de birdoj, dum la radikoj transformiĝas en diversajn akvajn bestojn kaj en kakapon — “la strigan papagon” — la sola papago, kiu ne povas flugi. Tiuj ĉi birdoj, amfibioj kaj reptilioj estas inter la plej endanĝerigataj specioj de la Tero. La birdoj sur la arbo kvazaŭ provas eskapi sian malaperon — la sorton, kiu jam trafis multajn aliajn speciojn... Ni devas malpermesi al ili malaperi je kiu ajn kosto, estas la mesaĝo de la artistoj.

Se ili nur povus paroli...

La lando, kiu gastigas la eventon, Kanado, prezentis la plej multajn artaĵojn: ne eblis maltrafi etajn ĉarmajn kanadajn naciajn bestetojn kaj bestegojn: sciurojn, kastorojn, alkojn, lupojn, faritajn el ligno kaj musko, kiuj venis de la malvarma norda Kebekio. En la lertaj etaj manoj de elementlernejaj artistoj (la skulptaĵoj estis faritaj de infanoj, sub la gvido de genia artisto kaj instruistoj), la rigidaj materialoj kvazaŭ spiras la vivon kaj la moviĝon! De la kanada nordo oni iras al la tropikaj ĝangaloj de Malajzio, kies ludemaj plantaj orangutanoj salutas vin de sur la arbo, kaj la najbara Tajlando, kiu prezentis la vivograndan statuon de sovaĝa akvobubalo: en la mondo restas nur ĉ. 4000 da ili... Apudas la du ludantaj gigantaj pandoj, “Ambasadoroj de Espero”, kies nombro, eĉ se malgranda (ĉ. 1600), tamen kreskas.

Jen delikataj ranoj, prezentitaj de Atlanto: kiam oni pensas pri endanĝerigataj specioj, la homoj ofte pensas pri ĉarmaj pandoj aŭ polusaj ursoj kaj ofte ne konscias, ke el preskaŭ 5000 specioj de ranoj en la mondo ĉ. 2000 estas endanĝerigataj... Jen la “Salamandro” de Gaudì farita el... pomoj! Salamandro estas tre populara temo en Katalunio kaj simbolas la diversecon de Katalunio mem: ĝiaj loĝantoj, personeco kaj pejzaĝoj. Jen la Gardantoj de la Tero de la Paska Insulo, Ĉilio: silentaj kaj solenaj, ili kvazaŭ reprezentas la tragikan historion de la insulo, kie la malarbigo kaj troa ekspluatado de la naturrimedoj kaŭzis ekologian katastrofon eĉ antaŭ la alveno de la eŭropaj koloniantoj... kies alveno, plue, kaŭzis la preskaŭ tutan malaperon de la loka loĝantaro.

Tiaj estis la skulptaĵoj: iuj seriozaj, iuj misteraj, iuj amuzaj, iuj ludemaj... kaj ĉiuj, senescepte, kun profunda mesaĝo! Se nur la statuoj povus paroli!

LINGVOJ

Nepalo, lando de lingvoj

Pradip GHIMIRE - Nepalo

Nepalo estas lando plena je diversaj lingvoj kaj kulturoj. Lingvoj estas gravegaj iloj por protekti kulturon. Ekzistas pluraj vivantaj lingvoj en Nepalo, sed oni bone komprenas unu la alian kaj homoj ne batalas pro lingvaj kialoj. Verdire, en la nepala kunteksto, la lingva diverseco konservas kaj vivigas la kulturojn de diversaj etnaj grupoj, kiuj jam delonge vivas en Nepalo. La statistiko de la nacia popolnombrado en 2011, listigis 123 lingvojn parolatajn kiel gepatra lingvo. La plejparto de la lingvoj apartenas al hindarja kaj ĉinotibeta lingvaj familioj. Superrigardo pri la lingvoj en Nepalo troviĝas en Vivantaj lingvoj tra Nepalo, verkita en la rai-lingvo. Rai estas gento vivanta en Nepalo.

La oficiala lingvo de Nepalo estas la nepalia (Nepali), unue nomita khaskura kaj poste nomata gorĥali. Laŭ la nacia popolnombrado 44,6% de la homoj havas ĝin kiel gepatran lingvon. Tri kvaronoj de la pli ol cent lingvoj apartenas al la ĉinotibeta/tibetobirma lingva familio. Tio inkluzivas la lingvojn: nepal bhasa (nepala aŭ nevara, la originala lingvo de Katmanduo), la tamanga, magara kaj diversaj rai- kaj limbu-lingvoj. Tamen, la oficiala kaj plej vaste uzata lingvo laŭ la loĝantaro estas la nepala. Ĝi apartenas al la hindarja branĉo de la hindeŭropa familio. Tiel, hindarjajn lingvojn uzas 79% de la loĝantaro dum tibetobirmajn uzas 18%, sed la plejmulto de la lingvoj — el ambaŭ familioj — estas parolataj de malgranda nombro da homoj.

La indiĝenaj lingvoj de Nepalo ekzistis antaŭ la enfluo de hindarjaj kaj tibetbirmaj lingvoj, sed tiaj lingvo-familioj apenaŭ postvivas en la kusunda lingvo, kiu estas preskaŭ mortinta en la nuna tempo. Nepalo havas ankaŭ plurajn indiĝenajn vilaĝajn lingvojn, kiel la zankota, zumla kaj gandruka gestolingvoj. Plue, ekzistas ankaŭ nepala gestolingvo kreita por nacia uzo.

La jenaj lingvoj estas parolataj de almenaŭ 1% de la loĝantaro kiel gepatra lingvo: nepala (44,6%), majthili (11,7%), bhoĝpura (6,0%), tharua (5,8%), tamanga (5,1%), nepala bhasa (3,2%), magara (3,0%), baĝika (3,0%), dotela (3,0%), Urduo (2,6%), aŭadhi, (2,0%) baitadeli (1,02%) kaj Bantaŭa (0,5%).

La nepalia estas parolata kiel pontolingvo. Tamen, la kvanto da homoj kun la nepala kiel gepatra lingvo malaltiĝas. La lingvo majthili estas la dua pontolingvo en la ebenaĵa regiono de Nepalo kaj estas vaste komprenata kaj parolata en tiu regiono. La angla lingvo estas la sola lingvo por altnivela edukado en preskaŭ ĉiuj teknikaj, medicinaj, sciencaj, ekonomiaj kaj komercaj fakoj. Nuntempe, tra la tuta lando rapide kreskas la nombro de mezlernejoj kie oni instruas per la angla lingvo kaj malkreskas la nombro de la lernejoj, kiuj instruas per la nacia lingvo.

Lingvoj estas rigardataj kiel perilo de komunikado inter homoj kaj kiel simbolo de kulturo. En Nepalo la lingvoj estas unu el la ĉefaj trajtoj de nia diverseco!

Aliaj lingvoj ekzistantaj en Nepalo:

naĉhiring (khambu), athpare ( xml:lang="">rai), bahingrumdali belhare, bhuĝel, chamling (rai), ĉantjal, ĉepang, ĉintang, dhanŭar (rai), dhimal kaj toto dogri-kangri, dumi (rai), dura, kajort, khaling (rai), kham, kulung (rai), kurukh, kusunda, lepcha, maĝahŭar mugom, mundari, pumo, sampang (rai), sanskrita, santali, sherpa, sunŭar, thami, thulung (rai), ŭambule (rai), ŭaju, jakha, jamphu (rai), raĝbanshi, bhutia, thakali k.t.p.

Fonto: Himalayan Times

FACILA

La nudpiedula fakultato

Bunker ROY — Hindujo*

Mi volas konduki vin en alian mondon. Mi volas paroli pri 45-jara historio pri amo kun la malriĉuloj, vivantaj per malpli ol dolaro tage. Mi iris al multe-kosta lernejo en Hindujo, kiu preskaŭ mal-helpis min. Mi estis tute pretigita por iĝi instruisto, kuracisto... mi povis elekti.

En 1965 mi iris al Biharo, kie en Hindujo regis la plej grava malsatego kaj mi unuafoje vidis malsategon, morton, homojn mortantajn pro malsatego. Tio ŝanĝis mian vivon. Mi revenis hejmen kaj diris al mia patrino:”Mi volas loĝi kaj labori en vilaĝo.” Mia patrino preskaŭ svenis.

“Kio?” La tuta mondo genuiĝas antaŭ vi, la plej bonaj laboroj por elekti laŭ via volo kaj vi volas iri labori en vilaĝo? Ĉu vi fartas malbone?” Mi diris: “Ne, mi ricevis la plej bonan edukon. Ĝi pensigis min. Mi volis redoni ion laŭ mia propra maniero.”

“Kion vi volas fari en vilaĝo? Sen laboro, sen mono, sen sekureco.” Mi diris: “Mi volas vivi tie kvin jarojn kaj fosi akvo-putojn.”

“Ĉu fosi akvo-putojn dum kvin jaroj? Vi iris al la plej multe-kosta lernejo kaj fakultato en Hindujo, kaj vi volas fosi akvoputojn dum kvin jaroj?” Ŝi longe ne plu parolis kun mi, ĉar ŝi pensis, ke mi forĵetas la esperojn de mia familio.

Sed tiam mi interesiĝis pri la eksterordinaraj scipovoj kaj kapabloj de tiuj tre malriĉaj homoj, pri kio oni neniam aŭdas. Kaj mi ekpensis komenci Nudpiedulan fakultaton, fakultaton nur por la malriĉuloj. Mi iris unuan fojon en tiun vilaĝon. La pliaĝuloj venis al mi kaj demandis:

“Ĉu vi forkuris pro la polico?” Mi diris “Ne.”

“Ĉu vi malsukcesis en via studado ?” Mi diris “Ne.”

“Ĉu pro ne-ricevo de bona laboro?”. Mi diris “Ne.”

“Kion vi do faras ĉi tie? Kial vi estas ĉi tie? La edukado en Hindujo ebligas al vi iri al Parizo, Nov-Delhio aŭ Zuriko. Kion vi faras en ĉi tiu vilaĝo? Ĉu okazis io erara, kiun vi ne volas diri al ni?” Mi diris: “Ne, mi vere volas komenci fakultaton nur por malriĉuloj. Kion malriĉuloj konsiderus grava, tio estus studata en la fakultato.”

Tial, la plejaĝuloj donis al mi ege bonan kaj profundan konsilon. Ili diris: “Ni petas, ne venigu iun kun certigilo en vian fakultaton.” Ĝi do estas la sola fakultato en Hindujo, kie oni kun doktora aŭ magistra grado estas ne-akceptata. Vi devas esti strangulo aŭ elĵetito por veni al nia fakultato. Vi devas labori per viaj manoj. Vi montru, ke vi havas kapablon, kiun vi povas doni por servi al la komunumo.

Ni do komencis la Nudpiedulan Fakultaton. La fakultato funkcias laŭ la vivo-maniero kaj labor-maniero de Mahatmo Gandhi. Oni manĝas surplanke, dormas surplanke, laboras surplanke. Oni povas resti ĉe mi dum 20 jaroj, aŭ foriri morgaŭ. Neniu povas gajni pli ol 100 dolarojn monate. Kiu volas monon, ne venu al la Nudpiedula Fakultato. Sed se oni venas por la laboro, oni venu al la Nudpiedula Fakultato.

Tio estas, kie ni deziras, ke oni kreu kaj elprovu ideojn. Kian ajn ideon oni havas, oni venu elprovi ĝin. Ne gravas malsukcesi. Batite, oni rekomencas. Ĝi estas la sola fakultato, kie la instruisto estas la lernanto kaj la lernanto estas la instruisto. Ĝi estas la sola fakultato, kie ni ne donas certigilon. Oni ne bezonas paperon pend-ig-otan sur la muron por montri, ke oni estas kapabla.

Kiam mi diris tion, ili diris: “Montru al ni, ke tio eblas. Kion vi faros? Ĉio ĉi estas nur parolado, se vi ne povas vere montri ĝin.”. Ni konstruis la unuan Nudpiedulan Fakultaton en 1986. Ĝi estas konstruita de 12 nudpiedaj arkitektoj, kiuj scipovas nek legi nek skribi. Ĝi kostis 16 dolarojn por kvadrat-metro. 150 homoj loĝis tie kaj laboris tie.

Ĝi estas la sola fakultato, kiu plene funkcias per suno-energio. La tuta energio venas de la suno. 45-kilovataj paneloj sur la tegmento. Ĉio funkcios per la suno en la venontaj 25 jaroj. Dum la suno brilas, ni ne havos problemon pri energio. Sed belas, ke ĝi estas instalita de pastro, hindua pastro, kiu havis nur ok jarojn da baza eduko — kiu neniam plu studis, neniam iris al fakultato. Li scias certe pli pri sunenergio ol iu ajn en la mondo.

Mi resumas dirante, ke mi pensas, ke ne necesas serĉi malproksime por solvoj. Serĉu solvojn proksime. Aŭskultu la homojn. Ili havas la solvojn por vi. Ili troveblas ĉie en la mondo. Eĉ ne necesas mal-trankvil-iĝi. Ne aŭskultu la Mondan Bankon, aŭskultu la homojn en la praktiko. Ili havas ĉiujn solvojn de la mondo.

Mi finos per parolado de Mahatmo Gandhi: “Unue oni preter-lasas vin, poste oni mokas vin, pliposte oni kontraŭbatalas vin, kaj laste vi venkas.”

* Traduko de Leo de Cooman, revizio de James Piton, adaptado de Emilio Cid laŭ indiko de Marko Rivau. Prenita el http://facila.org laŭ CC BY-NC 3.0

Gloso:

svenis: Perdi dum kelkaj momentoj la konscion kaj movkapablon.

putoj: Profunda truo.

genuiĝi: Meti sin sur la genuojn.

magistro: Persono, posedanta universitatan diplomon pli altan ol licencio.

arkitekto: Tiu, kiu profesie sin okupas pri planado kaj konstruado.

instali: Starigi, meti ion en la destinitan lokon kaj ĝin taŭge aranĝi, por ke ĝi bone funkciu.

Spektu la tutan TED-prelegon kun subtekstoj en Esperanto:

http://www.ted.com/talks/lang/pt/bunker﹍roy.html

LA OBJEKTO

“La objekto” estas rubriko en kiu la legantoj rakontas iun apartan historion pri iu objekto.

Rogener PAVINSKI — Brazilo

En la jaro 2008 de Nederlando mi vojaĝis al Italio por partopreni en la Internacia Junulara Semajno en Senigallia. Mi veturis per nokta trajno. Kelkajn tagojn antaŭe, en Amsterdamo, mi eniris lokon, en kiu oni vendas memoraĵetojn. Inter centoj da tiaj objektoj mi trovis ĉarmajn muzikskatoletojn. Estis eble deko da similaj, tamen kiam oni turnas la kranketon, ĉiu sonigas iun malsaman muzikaĵon. Mi aĉetis du, unu por mi, alian por donaci. Oni bele pakis la skatoletojn kaj mi metis ilin en mian grandan valizon (ja temis pri preskaŭ unu-monata vojaĝo). Mi kuportis ankaŭ dorso-sakon.

La trajno ekiris je la 17ª horo kaj devus atingi Milanon proksimume je la 8ª matene. Mi alvenis la unua en mian kupeon (mi ne ekzakte memoras ĉu ĝi estis ses- aŭ kvar-lita), ekkuŝis en la plej suban liton, metis miajn sakojn sub ĝi kaj frue ekdormis. Iom post iom alvenadis pliaj kunvojaĝantoj.

Frumatene, proksimume je la tria horo, mi estis vekita per skuo kaj forta lumobrilo sur mia vizaĝo. Ie en Germanio, du soldatoj kun mia pasporto enmane venis en mian kupeon kaj petis min malfermi la valizon. Ni devis ŝalti la lumon, post kio ili komencis ĉion rigardi.

Iun momenton, ili trovis la muzikskatoletojn kaj demandis min kio ili estas. Je mia respondo, la soldato lasis ilin apude kaj daŭre serĉis inter miaj aĵoj. Sendube ili serĉis drogojn — por la soldatoj; kiel longharulo, sudamerikano kaj elirinta el Nederlando, certe mi devus havi ion en la valizoj... Tio estis ioma embaraso, ĉar ili priserĉis nur min, dum la aliaj kunvojaĝantoj simple rigardis. Unu soldato estis pli severa; estis li, kiu faris la serĉon; dum la alia estis pli trankvila kaj eĉ amuziĝis, kiam li trovis la ko-diskojn de Supernova. Rigardante la malantaŭan foton de la bando, li surprize demandis angle: “Ĉu ja estas vi ĉi tie?”

Post kelkaj minutoj, kiam miaj aĵoj estis tute malordigitaj ene kaj ekster la valizoj kaj trovinte nenion kontraŭleĝan, la pli severmiena soldato decidis malfermi unu el la flankelasitaj pakaĵetoj de la muzikskatoloj (eble kiel lasta ŝanco por aresti min). Vidinte ke ja temas pri la muzikskatoleto, kun videbla elreviĝa sinteno li turnis la kranketon kelkfojojn kaj adiaŭis.

La objekto

La Geedziĝfesta donaco

Olga Ŝilajeva Rusio

En mia kuirejo troviĝas objekto, kiu havas tre grandan valoron por mi. Ĝi estas malnova deserta telereto, la unusola restinta el servico de mia avino. Tiun servicon dum geedziĝfesto al ŝi donacis la gepatroj, miaj prageavoj.

Kiam en 1941 Hitlero invadis Rusion, mia avo estis soldatigita kaj la avino restis sola kun du infanoj. Irante tra Rusio, en septembro de 1941, la germana armeo atingis la urbeton Malgranda Viŝero, kie loĝis la avino kun la infanoj. Dum kelkaj tagoj germanaj aviadiloj ĵetadis bombojn sur la urbon, la familio tiam kaŝiĝis en legomĝardeno en enfosita truo.

Unu tagon la avo venis al Malgranda Viŝero por savi la edzinon kaj la infanojn. Li eniris la domon kaj diris al la avino ke ŝi prepariĝu por foriro kaj prenu nur minimumon da aĵoj. La avino rifuzis fuĝi sen la manĝilaro. Post longa diskuto, la geavoj decidis ke ili enfosu la manĝilaron en la legomĝardenon por ke poste, kiam ili revenos, eblu elfosi la posedaĵon. La avino pakis siajn servicojn, statuetojn, vazojn ktp, metis ilin en skatolojn kaj nokte en mallumo la geavoj kaŝis ĉion. Frumatene la avo forveturigis la familion al la fora vilaĝo Klenovo. Ĉirkaŭ kvar jarojn la avino kun la infanoj vivis en tiu vilaĝo. Ŝi laboris en kolĥozo kaj nur tiel havis eblon nutri la infanojn.

Kaj jen la milito finiĝis kaj la rifuĝintoj revenis hejmen. La urbo Malgranda Viŝero tiel ŝanĝiĝis, ke ĝi estis preskaŭ nekonebla. La avino tuj komencis serĉi siajn skatolojn en la legomĝardeno. Parto de ili estis perdita (ŝajne iu forŝtelis), kaj la enhavo de la restintaj skatoloj estis frakasita. El la geedziĝfesta donaco restis nur unu telereto.

La tutan vivon la avino gardis ĝin. La telero estis kvazaŭ iu simbola limo inter la feliĉa vivo antaŭ la milito kaj la vivo kun grizaj malfacilaj rememoroj post ĝi. Antaŭ la milito, la avino havis vivajn gepatrojn kaj gefratojn, kantis en la urba ĥoro, havis edzon kaj du ĉarmajn fortajn filojn. Post la milito, ŝi restis sola kun malsana filo. La gepatroj pereis pro maljuneco en 1945. La edzo kaj unu ŝia frato perdiĝis ie en la militkampoj. Alia frato mortis en Leningrado dum bombatako. La tria frato revenis post la milito sen piedo. La fratino mortis pro tifo. Fine de la milito, la pliaĝa filo trovis en arbaro grenadon kaj ludante ĵetis ĝin en lignofajron — pro la eksplodo li perdis la vivon kaj igis la etan fraton kriplulo.

La avino havis tamen longan vivon, post la milito ŝi ankoraŭ naskis filon, mian patron, kaj mortis antaŭ nelonge en la aĝo de 95 jaroj. Sian tutan vivon ŝi gardis la telereton kaj ofte rakontis al mi pri la milito. Kaj nun mi gardu ĝin kiel rememoron pri la avino, teruro de militoj kaj ege facile rompebla homa vivo.

MONDO

La Pariza Kavaliro

Ariadna García Gutiérrez - Kubo

La Malnova Havano estas unu el la plej vizitataj urboj de la kubanoj. Ĝi estas formita el la haveno, la oficiala centro kaj la Placo de Armiloj. Plej allogas ĝia beleco, ĉefe pro la restaŭradoj faritaj de antaŭ kelkaj jaroj ĝis nun, gvidataj de la elstara intelektulo kaj kuba historiisto Eusebio Leal Spengler, kiu ludis gravan rolon en la konservado de la kultura heredaĵo de la kuba popolo.

Nia familio, ĉefe dum mia infaneco, ofte promenis laŭlonge de la belaj vidindaĵoj de la malnova Havano. Tiel ni ekkonis la Parkon de la Kolomboj, la Havanan Moleon i.a. De tiam mi miris pri statuo situanta ĉe la enirejo de la Monaĥejo San Francisco de Asís. Nur post kelkaj jaro, mi eksciis ke temis pri “La Pariza Kavaliro”, tiel populare konata de la kuba popolo. La plejparto de la kubanoj scias ke temas pri emblema personeco, kiu alveninte el iu fora lando loĝis dum pluraj jaroj surstrate en la Malnova Havano. La homoj diras: “Li nomis sin la Pariza Kavaliro”.

Kompreneble, liaj mensproblemoj estis rimarkeblaj. La homoj rakontas ankaŭ pri lia afabla maniero rilati kun la preterpasantoj, al kiuj li donacis surpentritajn paperojn. Post pli profunda esplorado mi malkovris ke li nomiĝis José María López Lledín kaj alvenis al Havano el Hispanio 12-jara, en la komenco de la dudeka jarcento. Li laboris kiel gvidanto en florvendejo kaj kiel tajloro, sed poste studis por akiri pli bonajn laborpostenojn.

Tiam li atingis postenojn en la hoteloj Inglaterra, Saratoga, Sevilla kaj Telégrafo, inter aliaj. Raportoj pri liaj familianoj klarigas ke li perdis la prudenton kiam oni arestis lin en 1920, sed pri la kialo ne estas informoj kaj li ĉiam asertis ke li estas senkulpa. Jam surstrate, onidire li nur akceptis monon de konatoj kaj nur al tiuj, li transdonis kolorigitajn paperaĵojn kiel donacon.

La 7-an de decembro 1977 la Pariza Kavaliro estis internigita en psikiatrian hospitalon en Mazorra, iom for de Havano, pro la sanstato damaĝita de pluraj jaroj. Tie li ricevis diagnozon de parafrenio, konata formo de skizofrenio.

La Pariza Kavaliro mortis la 11an de julio 1985, kun 86 jaroj. Liajn restaĵojn eltombigis la havana historiisto Eusebio Leal Spengler kaj portis ilin al la Monaĥejo San Francisco de Asís, lia aktuala eterna ripozejo.

INTERVJUO

Tomio Frejarö — 10 jarojn de La Perdita Generacio

Rogener PAVINSKI

La spontaneeco ĉiam kunportas verecon. Ne hazarde oni ĉefe atribuas tiun econ al infanoj, kiuj kun ĝojo kaj naiva pureco, sentime esprimas sin. Ankaŭ la muzikgrupo La Perdita Generacio kunportas en si tiujn trajtojn. Ekde ĝia komenco, kiam neformala renkontiĝo de muzikantoj formis ĝian konsiston, ĝis nun, kun pli fiksa formacio, la spontaneeco, ĝojo kaj pureco ĉeestas en la muziko de tiu sveda grupo.

Ĉi-jare, La Perdita Generacio (aŭ simple LPG) celebras 10 jarojn da ekzisto per la lanĉo de sia tria albumo Ĉiamen plu, kiun markas pli fiksa grupa konsisto kontraste kun la antaŭaj albumoj (Eksenlime, 2006 kaj Eksplodigos vian domon, 2008). Dum tiuj 10 jaroj, per multaj bonetosaj koncertoj en pluraj E-aranĝoj kaj muzikaĵoj, kiuj kun belaj harmonioj promenas tra temoj kiel paco, politika engaĝo kaj amo (tamen sen soni kliŝe), la muzikgrupo arigis ĉirkaŭ si fanaron el la esperantista medio.

Sed ne nur la plaĉa akustika folkmuziko estas la ĉefa allogaĵo de la grupo. LPG havas propran neformalan personecon kaj tio ĉefe fontas el Tomio (Tomas Frejarö), la ĉefa kantisto kaj verkisto de la grupo.

Tomio, kiu antaŭnelonge nomiĝis Tomas Q Nilsson, ĵus ŝanĝis sian familian nomon por, kune kun Karin (kiu ankaŭ ludas basgitaron en LPG), havi komunan familian nomon kun Nujo — la infano, kiun pasintjare ili adoptis el Zambio.

Tomio ankaŭ estas politika aktivulo kaj, laŭ si mem, ofte volas esplori novajn kampojn. Pri tiu esploremo, pri LPG kaj la nova disko, Tomio rakontas al Kontakto en tiu ĉi intervjuo.

Ĉu vi ŝanĝis vian nomon? Ĉu vi ne plu estas Tomas Q Nilsson?

Mi, Karin kaj Nujo ĵus ŝanĝis niajn nomojn por ekhavi komunan familian nomon. Ni kreis la nomon Frejarö por ligi nin al la Herno-insulo, kie formiĝis nia familio. Hern kaj Freja estas du malsamaj nomoj por la sama pranordia amdiino. Ö signifas insulo. Frejarö funkcias ankaŭ Esperante sen superpunktoj: Frej-aro. Tomio estas mia Esperanta nomo, kiun speciala persono donis al mi. Aŭskultu “Lasta kanto por eta Tingelingo” (Eksplodigos vian domon, 2008).

Kiel realiĝis la adopto de Nujo? Ĉu komplika afero?

Jes, ni atendis 2,5 jarojn, devis plenigi multege da paperoj kaj loĝi en Zambio dum preskaŭ duonjaro. Do estas komplika kaj multekosta maniero ekhavi infanon, sed Nujo ja estas mirinda! Tamen ŝajnas strange ke devas esti tiom malfaciel adopti, ja ekzistas multe da sengepatraj infanoj.

La Perdita Generacio dekjariĝas en 2013. Kiel vi vidas tiujn 10 jarojn retrospektive?

Evoluigaj. Nia unua koncerto estis tute spontanee en Lesjöfors [Leŝefoŝ], Svedio, dum la Internacia Vespero de la IJK en 2003. Ni tradukis kelkajn kantojn el la sveda dum la aranĝo kaj ludis multe pli volonte ol bone! Estis tre amuza koncerto, almenaŭ por ni, kaj ni estis tuj invititaj koncerti en la venonta IJK en Rusio.

Ĉu vi povas rakonti pri la origino de la grupo? Kiel la nuna LPG disvolviĝis el la malnova “Den Förlorade Generationen”?

DFG ekzistis ekde la jaro 1995. LPG ja aperis dum tiu IJK. Ambaŭ grupoj ekzistis paralele pli-malpli ĝis 2007. DFG daŭre ekzistas fakte, nur ke mi ne plu membras en ĝi. Anna ankaŭ aktivis en DFG, sed nur en la nuna jarmilo; Karin kelkokaze; Magnus Lindén kaj Magnus Persson estis kernaj membroj de DFG, kiuj de tempo al tempo aktivis ankaŭ en LPG.

Rimarkeblas ke, kiel neniam antaŭe, la nuna konsisto de la muzikgrupo estas pli solida kaj por la nova albumo ĝi baziĝas ĉefe sur kvar anoj — malsame ol la komenco de la grupo, kiam la koncertoj ofte okazis per spontanea renkontiĝo de muzikantoj. Ĉu tio estis intenca evoluo?

Komence ni estis pli muzika komunumo ol grupo. Mi ofte sentis, ke ni ne havas sufiĉan tempon por evoluigi nian muzikon, sed nur surpraĵe eklerni ĝin ĉar ĉiam estis novaj homoj, novaj instrumentoj ktp. Sed dum trisemajna turneo en Eŭropo en 2011, ni ĉiuj sentis, ke estas tre agrable ludi konstante kun la samaj homoj, do ni konscie ŝanĝis la formon de LPG.

El kiuj konsistas nun LPG krom vi?

Anna Burenius, kiu aliĝis por la koncerto en la IJK 2004, Karin Frejarö, kiu ĉeestis unu koncerton en Gotenburgo 2004, sed ĉefe LPG-umis ekde 2006; kaj Hendrik Hendjo Lönngren, kiu membriĝis en LPG tuj post la pretiĝo de nia dua albumo Eksplodigos vian domon.

Ĉu vi ĉiuj loĝas proksime?

Bedaŭrinde ne! Mi kaj Karin loĝas kune en Hernusando (norda Svedio). Anna loĝas en Lund (suda Svedio), kaj Hendjo loĝas en Heidelberg (suda Germanio).

Ĉiamen plu estas la tria albumo de La Perdita Generacio. Kiel vi komparas ĝin kun la du antaŭaj albumoj de LGP?

Verŝajne aliaj pli bone povas kompari la enhavon. Klara malsameco estas ke Ĉiamen plu estas albumo komune farita de la grupo, dum la antaŭaj estas faritaj de muzika komunumo, kie kelkaj kontribuis multe kaj kelkaj nur iomete. Pli-malpli ĉiuj kantoj estas evoluigitaj de ni kvar dum la turneo en 2011, kaj la kantoj de la aliaj albumoj estis verkitaj ĉefe de mi, dum sufiĉe longa tempo. Ĉefe Eksenlime, kiu enhavas tradukojn de kantoj, kiujn mi verkis en la 90-aj jaroj.

Ĉu la aŭskultantoj rimarkas ke tial la nova disko sonas alimaniere?

Mi ne scias, denove ni atendas komentojn pri tio. Ĉiam estas interese kaj iom neatendite por ni ekscii, kiujn kantojn la aŭskultantoj petas nin ludi koncerte. Eble la nova disko havas iom pli komplikajn tekstojn kaj harmoniojn kaj malpli da facilaj refrenoj ol la antaŭaj. Ni ne konscie kreis pli malrektan albumon (se ĝi estas tia entute), sed eble ĝi postulas iom pli da traaŭskultado por vere enkapiĝi. Laŭ sono, mi opinias ĝin nia plej bona albumo ĝis nun.

Do por la nova albumo, la aliaj membroj pli aktive kontribuis kompone.

Jes! Hendjo kaj Anna verkis proprajn kantojn kaj ni iom verkis kune. Mi ĝojas ke tiu evoluo daŭras ĝis nun. Cetere ni registris du rekantaĵojn. Unu sufiĉe faman, francan kontraŭmilitan kanton — la dizertanto. Kaj unu tute malfama, sed tre amuza sveda kanto — plastokanto.

Mi legis recenzon, kie oni kritikas vian version de la dizertanto pro tio ke ĝi estas tro for de la originala teksto.

Evidente estas iuj, kiuj preferas la francan originalon kaj malŝatas nian version ĉar ĝi estas alia. Bonŝance daŭre ekzistas pli tradiciaj versioj. Nia celo ne estas ripeti jam ekzistantajn kantojn. Nia celo estis modernigi klasikan pacmovadan kanton por doni signifon, ne nur al ies memoro, sed ankaŭ al la mondo de hodiaŭ. Nia teksto temas ne pri Alĝerio en 1962, sed pri la nuntempa milito kontraŭ terorismo. Kaj ni volas montri kiel la por-milita propagando evoluis kaj pli profunde kaptis niajn mensojn nun. Kompreneble tio metas nin malpli proksime de la originala teksto, sed aliflanke eble pli proksime de la teksto, kiun la verkisto farus se ĝi estus skribita hodiaŭ.

Evidentiĝas ke en ĉiamen plu ne estas kantoj kun piano kiel bazo, kiel pluraj de la unua albumo eksenlime. Ĉu tion vi faris konscie, celante la vivajn koncertojn?

Ne. Fakte mi ne pripensis tion. Eĉ ne tute samopinias. La dizertanto kaj iamaniere ankaŭ Ĉu vi kontentas havas pianon kiel bazo. Ubuntu estas verkita ĉe piano. Sed vi pravas ke neceso de piano foje limigas la eblojn ludi kelkajn kantojn koncerte. Amokanto ekzemple, multe pli bonas per piano, kaj ni ofte hezitas ludi ĝin se piano ne ĉeestas. Eksenlime enhavas tiom multe da piano, ĉar Daniel Leksell, kiu produktis ĝin, opiniis ke kelkaj kantoj estas maltaŭge aranĝitaj kaj decidis mem registri pianon. Do ĉiuj pianaĵoj en Eksenlime estas supraj tavoloj, tamen ili sonas bazaj.

Parole pri ĝi, via unua albumo Eksenlime estis antaŭneloge reeldonita ko-diske. Nur malmultaj E-diskoj ricevis duan eldonon. Al kio vi atribuas tian sukceson?

Haha! Dum pluraj jaroj ni pensis, ke la stoko estas elĉerpita, ĝis ni ordigis nian subtegmenton kaj trovis kelkcenton da restantaj ekzempleroj. Tiuj ne havis tekstajn libretojn, do ni decidis presi novajn kovrilojn. Do estas parte ja reeldono, sed ne de la ko-diskoj. Sed almenaŭ ia sukceso ja estas, ke la milo da origine presitaj diskoj preskaŭ elĉerpiĝis.

Ĉu LGP kontentigas vin plene muzike aŭ ĉu vi ankaŭ ŝatus kanti por svedlingvanoj?

Ege malofte mi koncertas kun bando, kiu konsistas el pli-malpli mi mem, nomata Tomas Tvivlaren. Tiu estas la sveda nomo de la Jesua apostolo Tomas, kiu unue ne kredis ke Jesuo reaperis post la morto. Iam mi starigos retpaĝon pri tiu muziko. Sed pli ol mia sopiro kanti svede, mi ŝatus havi pli da tempo muzikumi Esperante, por ekzemple, traduki kaj ludi famajn kantojn de aliaj lingvoj en Esperanto. Mi ne ŝatas kiam la Esperanta medio iĝas aligatorejo ĉar homoj volas kanti jam konatajn kantojn kune. La deziron kanti kune mi ja bone komprenas, do mi ŝatus instigi homojn kanti tiujn kantojn Esperante anstataŭe.

Iom pri politiko. Vi estas ano de la Verda Partio en Svedio. Ĉu vi konsideras vin politikisto? Kiu estas via agado politika?

Do, laŭ difino mi estas. En 2010 mi elektiĝis vicurbestro de mia urbo Hernusando. Ni verduloj regas la urbon en koalicio kun la socialdemokratoj kaj la maldekstra partio. Miaj ĉefaj respondecoj estas publika transportado, ekologia ŝanĝo kaj informteĥnologio.

Kiel oni rimarkas ke Hernusando estas ĉefe gvidata de verduloj?

Imagu ke vi atingas la urbon per trajno. Ĉe la stacidomo vi vidos specialan formon de sunkaptiloj, kiuj samtempe produktas elektron kaj varmon. De la stacidomo vi povas preni senkostan buson al la urbocentro kaj al la vendejegejo. Multaj uzas, do verŝajne estas malpli da aŭtoj. Cetere, estas senkonste kunporti biciklojn en la regionaj busoj. La urbo ĵus malfermis novan energi-parkon, kiu prezentas novajn energisolvojn, novan reuz-parkon, kie oni povas lasi ĉiajn materialojn por reuzado sed ankaŭ preni aĵojn forlasitajn de aliaj, se oni trovas ion, kion oni bezonas. Libre Office estas la baza oficeja programo en la urbaj komputiloj kaj ni rekonstruis la servilejon por ke ĝi konsumu multe malpli da energio. La kultura vivo estas aktiva kaj subtenata de la urbo. Hernusando bonvenigas multe da rifuĝintoj. Kelkaj politikistoj aspektas hipiaj...

Vi sonas kontenta. Ĉu vi kandidatiĝos denove?

Nu, okazis kelkaj bonaj ŝanĝoj de kiam ni kungvidas la urbon. Do tute ne pravas la diro ke ĉiuj politikistoj estas la samaj (fiuloj) kiel faras kelkaj anarĥiistoj. Samtempe oni konsciu ke sen eksterparlamenta agado kaj premo, politikistoj facile malvigliĝas kaj iĝas marionetoj de monaj interesoj kaj de la propra burokratio. Venontjare balotado denove okazos kaj mi verŝajne denove estos kandidato ĉefe por la loka urba nivelo.

La Vikipedia artikolo pri vi priskribas: “Muzikanto, filozofo, poeto k.t.p.” Ĉu vi konsentas? Kaj kio estas, laŭ vi “k.t.p”? =)

Hohoho! Do k.t.p. eble signifas politikisto. Ankaŭ povus signifi “historiisto”, “muzeisto”, “socia laboristo”, “biciklanto”, “ŝakludanto” kaj multo pli. Mi estas scivolema homo, kiu ofte volas esplori novajn kampojn.

Nu, fine reen al muziko kaj LPG: Kiaj estas viaj planoj estonte?

Ĉiamen plu postulis kvin jarojn por naskiĝi, do ni esperu malpli longan preparadtempon venontfoje. Cetere, ni esperas ke venontsomere ni povos koncerti en Sudameriko por la unua fojo. Ni revas pri IJK kaj UK.

10 plej

“Ni ĉiuj sentis ke estas tre agrable ludi konstante kun la samaj homoj”.

“Mi estas scivolema homo, kiu ofte volas esplori novajn kampojn”.

LINGVOJ

La pirahanoj kaj la matematiko

Ĉu eblas vivi sen nombroj?

Frederico LOPES - Brazilo

Ĉiuj el ni, kiuj kapablas legi ĉi tiun tekston, lernis matematikon en lernejo. Nombrado, kalkulado kaj mezurado estas kelkaj aferoj, kiujn vi sendube lernis tie. Vi certas, kiam vi pensas, ke ne ĉio, kion vi lernis, estas utila. Sed vi povas agnoski ankaŭ, ke almenaŭ nombroj kaj kalkuloj estas utilaj en nia ĉiutaga vivo. Ĉu vi iam imagis vivi sen ili?

Por pli bone pensi pri tiu afero, lasu min rakonti al vi unu tre interesan historion, kiu fakte okazis en la ĝangalo, en la amazona regiono de Brazilo. Tiu historio estas tre konata de lingvistoj de la tuta mondo. Ĝi okazis ene de malgranda indiĝena brazila tribo, kun iom pli ol tricent kvindek membroj: la pirahanoj.

En 1977, la tiama misiisto, hodiaŭ mondfama usona lingvisto, Daniel Everett, vojaĝis al Brazilo por plenumi la neniel originalan taskon katekizi kelkajn indiĝenojn. En liaj iradoj tra la densa amazona arbarego, li trovis genton, kiu vivis en izoliĝo ĉe la bordoj de la rivero Majsio, enflurivero de la Amazono. Ili estas konataj kiel la pirahanoj, kaj vivis pace for de la lokaj urboj. Everett decidis resti tie, kun sia tuta familio inter ili.

Kun la paso de la tempo kaj kun la kunvivado, Everett ekrimarkis aron da tre interesaj trajtoj de la tribo. Ili havis neniujn mitojn pri la kreado de la mondo, kaj ne memoris pri prauloj krom siaj avoj. Ilia lingvo ne havis vortojn por koloroj kaj, kio plej gravas, ĝia gramatiko forte kontraŭis la teoriojn de la fama usona lingvisto kaj politika aktivulo Noam Chomsky, eble la plej influa lingvisto de la mondo. Ĉi tiu estas la punkto, kiu faras mondfama tiun ĉi etan grupon da personoj: ili estas en la centro de malnova, longdaŭra kaj furora debato pri la originoj de la homaj lingvoj.

Sed tio, kio interesas nin, estas alia eĉ pli funda trovo de Everett: la pirahanoj tute ne havas vortojn por nombroj kaj numeroj. Ili uzas nur unu vorton, hoi, por montri, ke io estas “malmulta” aŭ “malgranda”. Unu, du aŭ tri ŝtonoj en la mano estas hoi. Se ili estas tre malgrandaj, eĉ dudek ankaŭ estas hoi. Inter la pirahanoj la ideo pri kvanto simple ne ekzistas.

Sciencistoj kaj antropologoj de ĉiuj fakoj kaj de la tuta mondo provadas la paciencon de la pirahanoj per sennombraj esploroj, kiuj konfirmas, ke la pirahanoj ne nur ne scias nombri, sed ankaŭ ne interesiĝas pri lernado. Eĉ ne unu, du kaj tri, kiel la xetaoj, ankaŭ en Amazonio. La pirahanoj estas laŭŝajne la sola popolo, kiu ne havas ajnan aritmetikon, plej simpla ĝi estas.

Ĉu ili estas malsaĝaj? Tute ne: laŭ ili, *ni* estas sencerbaj uloj! Laŭ Everett, la pirahanoj estas tre inteligentaj, gajaj kaj ŝercemaj; inter ili ne ekzistas depresio kaj aliaj mensaj malsanoj. Ne, mi ne diras, ke ili vivas en paradizo aŭ estas bonaj sovaĝuloj. Kiel homoj, ili suferas kiel ĉiuj kaj havas multajn problemojn inter si. Ili simple estas alia civilizacio.

Dum ni pensas pri la pirahanoj, libroj kaj libroj de scienca informado diras, ke la kreado de matematiko estas unu el la plej homaj ecoj, kiuj fakte difinas la homon. Ni demandas nin, kio do estas matematiko por tiuj verkistoj... Ili eble neniam aŭdis pri la scienca fako nomata etnomatematiko, kiu strebas respondi, baze de antropologiaj esploroj, ĝuste tion, kio estas matematiko. Eble ĝi estas, kiel ĉio alia en la homa kulturo, nur loka, tempa kaj frukto de la socio, kie ĝi ekestas.

La etnomatematiko estas tre bone enradikigita fako en la plimulto de la universitatoj de la mondo, kaj defias la tradician sintenon pri la filozofio de la matematiko. Krom tio, ĝi montras, ke la toleremo kaj la malfermita koro estas du el la plej bonaj iloj, kiujn ni havas, por vivi en paco unuj kun la aliaj.

Se vi volas scii iom pli, vi povas priserĉi la interreton, kaj trovi tie multajn aliajn informojn. Se mi povas rekomendi ion, mi sugestus, ke vi spektu la tre bonan kaj altkvalitan brazilan filmon de 2012 Xingu, kiu montras la indiĝenan vivon en alia regiono, de 1943 ĝi hodiaŭ, kiam la heroaj fratoj Villas-Boas, post multaj suferoj kaj laboroj, sukcesis krei la Nacian Parkon de Xingu, kie vivas kelkaj centmiloj da indiĝenoj.

Kaj ne forgesu, kiam vi parolos pri “homaj ecoj” kaj “homaj valoroj”, pensu ke eble vi parolas nur el via vidpunkto. Ĉu fakte ekzistas io komuna al ĉiuj el ni? Kion vi pensas?

Mileŝtj Miĉj — La plej granda subtera urbo en la mondo

Vasile GAVRILAN - Moldavio

Moldavio estas landeto kun ĉirkaŭ tri milionoj da loĝantoj situanta en la sud-orienta parto de Eŭropo, inter Rumanio kaj Ukrainio. Ĝi estas tre malmulte konata de eŭropanoj kaj preskaŭ nekonata de aliuloj.

Unu el la plej gravaj metioj de moldavianoj estas vit-kulturo (vinber-kulturo) suprenigata eĉ al rango de tradicio, konservata dum jaromiloj. La maljunuloj asertas ke la veran moldavianon oni povas rekoni nur laŭ lia vino, kiun li mem hejm-produktas ĉiu-jare. Mirinde, ke eĉ la mapo de tiu ĉi landeto similas al vinbero!

La subtera imperio Mileŝtij Miĉj (Mileştii Mici) estas unu el la plej allogaj vidindaĵoj, kiujn havas la moldavia turismo. Ĝi estas vilaĝeto kun ĉirkaŭ 3,5 mil loĝantoj situanta 20 km for de la ĉefurbo Kiŝinaŭ. Sed la grandan famon alportis tio, kio estas sub la vilaĝo.

Tiu “subtera imperio” estiĝis en 1969 ene de la grotoj, kiujn fosis la loka ŝton-ministaro. Oni konstatis ke tie ĉi, inter 40-85 metrojn profunde subteren sumiĝas la plej idealaj kondiĉoj bezonataj por vin-konservado: humideco — 85-95%, konstanta temperaturo — inter 12-14 gradoj. La vin-urbo subtera estas tiom vastega ke sur ĝiaj stratoj la turistoj povas vagadi rekte per aŭtobuso. La stratoj mem kondukas al la ĉefurbo Kiŝinaŭ, sumiĝantaj je ĉirkaŭ 200 km, el kiuj nur ĉirkaŭ 55 km estas uzataj. Miloj kaj miloj da kverkaj grandegaj bareloj — po 20 000 litroj — liniiĝas ambaŭflanke de la galerioj kiel sindonaj soldatoj.

La stratoj de tiu ĉi subtera urbo havas nomojn de ĉiuj specoj de mond-famaj aŭ lokaj vinoj — str. Sauvignon, str. Cabernet, str. Muscat, str. Feteasca ktp.

La plej granda vinaro el la mondo

La vinoj de Mileŝtij Miĉj estas produktataj konforme kun la loka malnova moldavia tradicio, sankte konservata. Post la grand-nombra ĉiu-jara produktado, la vinoj maturiĝas dum jardekoj en la silento kaj duonlumo de la subtero. Ju pli la vino maljuniĝas, des pli ĝia valoro kreskas. La plej malnova botelo datumas de la jaro 1968 kaj oni povas ĝin aĉeti nur kontraŭ pli ol 2 mil eŭroj. En 2005 Guinness World Records deklaris oficiale ke Mileŝtij Miĉj estas la plej granda vinaro el la mondo. En tiu jaro sumiĝis ĉirkaŭ 1,5 milionoj da vin-boteloj, nuntempe la cifero superas 2 milionojn.

La vino preferata de la Angla Reĝino

Oni diras ke ĉiu-vespere, post la vespermanĝo, la reĝino de Granda Britio ĝuas glason da ruĝa vino de “Ora Aro” el Mileŝtij Miĉj. Tiu nobla vino nomiĝas “Negru de Purcari” kaj ĝi neniam finiĝas en la kelo de la Reĝa Domo. Sed la nobleco de Mileŝtij Miĉj konsistas ne nur el la simpatio de la brita reĝino. Tien ĉi venas la plej gravaj prezidantoj, regnestroj, politikistoj kaj financ-gravuloj, kiuj vizitas Moldavion.

La prezidantoj de Rusio, Rumanio, Ukrainio kaj aliaj eŭropaj ĉefestroj (kaj ne nur) kutime aperas en la silenta vilaĝeto. Ĝenerale ĉiuj famuloj devas nepre viziti kaj gustumi la vinon de Mileŝtij Miĉj — al tio multe kontribuas la fakto ke la loko situas apud la flug-haveno de la ĉefurbo.

Mileŝtij Miĉj allogas ĉiu-jare ĉirkaŭ 22 mil vizitantojn el la tuta Eŭropo kaj tiu cifero konstante kreskas. Menciindas ankaŭ ke, krom la produktado de la vino, la vilaĝo produktas altkvalitan ĉampanon — Moldavio ja estas unu el la malmultaj landoj el la mondo, kiuj gajnis de Francio la licencon produkti originalan ĉampanon laŭ la recepto de Dom Perignon, la patro de tiu fama drinkaĵo.

Finfine oni diras ke la bukedo kaj gusto de la vino de Mileŝtij Miĉj rakontas pri la popolaj trajtoj de moldavianoj. Do venu kaj gustumu la moldavian etoson!

La popola banko

International Bank of Popular Culture (Internacia Banko de Popola Kulturo) estas serio de grafikaĵoj kreitaj de la brita artisto Richard Pendry. Ili estis elpensitaj kiam oni amase diskutis pri la manko de virinoj reprezentitaj sur britaj monbiletoj; li volis produkti aron de monbiletoj por iu fikcia “popola banko”, kiu prezentus diversajn legendojn de la populara kulturo kaj specife muziko — aparte virinojn, ne-blankulojn kaj fremdulojn.

Li uzis Esperanton ĉar li konsideras ĝin internacia popola lingvo. Ĝis nun estis kreitaj ok malsamaj monbiletoj kaj ili prezentas Amy Winehouse, Jimi Hendrix, Prince, Nina Simone, Serge Gainsbourg, Lemmy Kilmister, James Brown kaj Joe Strummer. Ĉiu printaĵo estas manfarita kaj estas parto de limigita eldono aĉetebla ĉe lia retejo.

https://www.artfinder.com/richardpendry#/

ĈEFARTIKOLO

La Sennaĝila foceno - ĉe la rando de pereo

ZHOU SHIPING - Ĉinio

Kiam la Blanknaĝila Delfeno (aŭ ĉina rivera delfeno - Lipote vexilifer) estis deklarita “funkcie formortinta “ en 2006 , tio estis unusola okazaĵo dum 25 milionoj da jaroj. Neniam antaŭe tuta specio de delfeno estis forviŝita de la planedo pro la homa agado. Spite la penadon por savi la specion, ĝi okazis tro malfrue. Nun, spertuloj direktas la klopodojn al alia specio en la Jangzi-rivero en Ĉinio — la Sennaĝila Foceno - proksima parenco de la blanknaĝila. Ili laboras por mobilizi rimedojn por certigi ke la historio ne ripetiĝu.

En Ĉinio, ĉe la lago Dongting kaj la suda Jangzi-rivero, viglas popola patrola grupo por protekti la sennaĝilajn focenojn (ankaŭ konataj kiel nigraj focenoj - Neophocaena phocaenoides). Ĉiutage dum 24 horoj ili gardas la focenojn kontraŭ kontraŭleĝa kaptado kaj ankaŭ ekzamenas la poluadon de la akvo. La grupo estas organizita de la Yueyang- [Juejang] Asocio pri Protektado de Sennaĝilaj Focenoj. Xu Yaping [Ŝu Japing] estas la grupestro kaj prezidanto de la asocio. La amaskomunikiloj kaj retuzantoj respekte nomas lin la “patro de sennaĝilaj focenoj”.

Malsame al la titolo donita de aliaj, Xu Yaping mem nomas sin “la sennaĝila foceno Xu Yaping”. Kiam oni demandas lin pri la kialo, li ekridas kaj respondas: “Ĉar por mi, la sennaĝilaj focenoj estas pli gravaj ol mi mem.” Al la demando, kial li fondis la asocion por protekti tiujn sennaĝilajn focenojn, por kiu li elspezas multe da tempo, energio kaj mono, li ofte diras: “Mi havas respondecon en la protektado de la sennaĝilaj focenoj, ĉar ni ĉiuj estas infanoj de Jangzio, la “Patrino-Rivero”. Jangzio, la plej longa rivero en Azio, estas unu el la nur du riveroj en la mondo kun du tipoj de delfenoj. Tio estis tamen ĝis 2006, kiam la blanknaĝila delfeno estis deklarita “funkcie formortinta. Nun, ĝia proksima kuzo - la sennaĝila foceno - konata pro sia petola rideto, havas nur 15 jarojn ĝis sia probabla formortiĝo.

Unika mamulo

La sennaĝila foceno en la Jangzi-rivero estas la sola subspecio de la dolĉakvaj focenoj en la mondo kaj la sola mamulo en Ĉinio, kiu vivas en dolĉa akvo. Ĝi estas genetike distingebla el la marakvaj loĝantaroj kaj vivas jam 25 milionojn da jaroj sur la Tero — ĝi estas la fina specio de la biologia ĉeno el dolĉakvaj vivestaĵoj. Pro tio, la besto estas nomata la vivanta ekologia fosilio de la Jangzi-rivero. Ĝia kapo estas ronda, la korpo en konusa formo nigretkolora, ĝi ne havas la dorsan naĝilon, kiel la aliaj focenoj — el tio venas ĝia nomo. La adolta sennaĝila foceno pezas 100 kg-jn kaj spiradas per la pulmoj. La proporcio de reproduktiĝo estas malalta — Ĝia gravedeca periodo daŭras 11 monatojn kaj en ĉiu akuŝo ĝi naskas unu idon, kiu vivtenas sin per mamsuĉado. Sennaĝilaj focenoj ŝatas manĝi fiŝetojn, vivas en la meza kaj malsupra basenoj de la Jangzi-rivero kaj en la lagoj Dongting kaj Bojang. Ili estas viglaj kaj denaske emas postkuri riverondetojn — ĝi havas inteligentecon egalan al tiu de tri-jara infano.

Vespere de la 12-a de marto 2013 en televidkanalo de la provinco Hunan, prezentiĝis la dokumenta filmo “La roto de la Sennaĝilaj Focenoj”, kiu registris la ĝojan kaj malĝojan laboron de la grupo gvidata de Xu Yaping por la protektado de la sennaĝilaj focenoj. La filmo prezentis la revon de tiuj mediprotektaj volontuloj por la harmonia kunvivado de la homaro kaj la naturo. Wang Xizi [Ŭan Ŝici], kiu partoprenis en ĝia filmado, diris: “Ni ĉiuj, la laborantoj de la filmada grupo, estis kortuŝitaj de ilia sindonemo.”

Xu Yaping — La protektanto de sennaĝilaj focenoj

Xu Yaping naskiĝis en 1966. Li estis la unua universitata studento en sia vilaĝo post la jaro 1977, kiam Ĉinio rekomencis enirekzamenon en universitatoj. En sia juneco li ekamis kaligrafion kaj ofte ekzercadis sin en tiu arto. En la 1980-aj jaroj li funkciigis vestobutikon, laboris kiel instruisto en kampara lernejo kaj servisto en hotelo. Fine li fariĝis raportisto kaj laboris tiupostene dum pli ol 20 jaroj.

En la komenco de sia raportista kariero li respondecis pri turisma rubriko. Tial li tre bone konas montojn, riverojn kaj similajn naturajn fontojn de la provinco Hunan. Tio donis al li tre bonan fundamenton por mediprotektado.

Ĉe la fino de la 1980-aj jaroj, kiam Xu Yaping laboris kiel servisto de hotelo, tra la fenestroj de la hotelo li fojfoje vidis sennaĝilajn focenojn sur la Dongting-lago. En grupoj, ili saltis super la akvon kaj petoleme postkuris unu alian. Tiuj scenoj profunde restis en lia memoro kaj de tiam li ekŝatis la sennaĝilajn focenojn.

Siatempe, ĉiutage je la 5-a matene, Xu Yaping ellitiĝis kaj piediris al la ĉe-laga vendejo por aĉeti fiŝojn por la hotelo. Li ofte atentigis fiŝistojn: “Ne mortigu la sennaĝilajn focenojn!” Kiom da sennaĝilaj focenoj estis en la lago antaŭe? Pri la demando multaj fiŝistoj, sen interkonsiliĝo, uzis la vorton “amaso”. En tiuj tempoj, ofte videblis granda amaso da sennaĝilaj focenoj elsaltintaj super la akvon. Neatendite, ke nur mallonge post 20 jaroj tiuj vivaĵoj jam falis ĉe la randon de pereo.

Por atentigi la ĉinojn pri tiu ĉi situacio, depost aŭgusto 2012, Xu Yaping en siaj pluraj artikoloj, nomas la sennaĝilajn focenojn la “grandaj pandoj en akvo”.

La “grandaj pandoj en akvo” preskaŭ pereas

De la jaro 2008, ĉiujare en la provinco okazis proksimume 20 mortoj de sennaĝilaj focenoj. En 2012 la kazoj de nenormalaj mortoj de sennaĝilaj focenoj plimultiĝis. Nur en aprilo, en la riveroj, kie la sennaĝilaj focenoj vivas, 23 sennaĝilaj focenoj mortis nenature kaj ĝuste en tiu jaro la nomo de Xu Yaping foje refoje aperis en la vidkampo de la publiko.

Eble la plej grava malfacilaĵo por la postvivado de la sennaĝila foceno estas la manĝodisponeblo. La troa fiŝado kaj la modernaj (laŭleĝaj kaj kontraŭleĝaj) fiŝkaptistaj metodoj ĉefe kulpas pro la malkresko de la manĝodisponeblo, sed ankaŭ la troa poluado de la rivero kaj la granda movado de ŝipoj influas. Ĉe la malapero de la blanknaĝilaj delfenoj, la manĝodisponeblo grave rolis.

Kaj dum tiuj aktivadoj kreskas, la spaco por sennaĝilaj focenoj fariĝas ĉiam pli malgranda. Nuntempe, la specio povas postvivi nur en la lagoj Dongting kaj Pojang, partoj de la Jangzio. Sed eĉ en tiuj lastaj rifuĝejoj, ili havas malfacilan tempon. Laŭ Xu Yaping, el la 200 sennaĝilaj focenoj, kiujn oni kredis vivantaj en la lago Dongtin en 2005, nur 80 ankoraŭ vivis en 2008. “Tiu specio estas eĉ pli minacata ol la granda pando laŭnombre”, li asertas.

Pro la rapide falanta loĝantaro, la Internacia Unio por la Konservado de Naturo (IUCN) en la Ruĝa Listo de Minacataj Specioj alĝustigis ĝian statuson al “draste endanĝerita” en 2013.

La unua popola organizaĵo pri protektado de la sennaĝilaj focenoj

Por levi la konscion pri la protektado de la sennaĝilaj focenoj, Xu Yaping kune kun 12 fiŝistoj plus aliaj personoj el la informa, eduka, kultura kaj scienca rondoj fondis, la 8-an de januaro 2012, la unuan popolan organizon en Ĉinio pri protektado de la sennaĝilaj focenoj. Intertempe ĝi jam publikigis deklaracion, en kiu ĝi mencias tri celojn: kiel eble plej frue sankciigi la sennaĝilan focenon kiel unuagradan protektatan beston (nuntempe ĝi estas duagrada); kiel eble plej rapide antaŭenpuŝi la starigon de natura rezervejo por la sennaĝilaj focenoj en la Orienta Dongting-lago kaj esplori la transloĝigon de la bestoj por ilin protekti. Nun la asocio havas pli ol 150 membrojn kaj 10 mil volontulojn.

Xu skribis: “Sciencisto pri focenoj diris al mi, ke la sennaĝilaj focenoj pereos en la venontaj 10 jaroj. Se pereos la sennaĝilaj focenoj vivantaj en dolĉa akvo, tio signifas, ke la ekologia sistemo de la Jangzi-rivero estos serioze detruita. Tial, protekti la sennaĝilajn focenojn estas protekti la biologian diversecon de la Jangzi-rivero.

Antaŭ la fondiĝo de la asocio kiel popola patrolo, Xu kaj aliaj 13 volontuloj tag-nokte patrolis sur akvo por ke fiŝistoj ne faru kontraŭleĝan fiŝkaptadon. En la jaro 2012 ili haltigis kontraŭleĝan fiŝkaptadon de 54 elektraj fiŝŝipoj. Xu kaj liaj kolegoj savas ne nur la sennaĝilajn focenojn, sed ankaŭ aliajn fiŝspeciojn. Ĝis nun ili savis 12 ŝtatgradajn rarajn protektatajn bestojn inkluzive de la nigra cikonio, orienta blanka cikonio, ĉina acipensero (Aclpenser Sinensis Grdy), furo kaj cigno.

En la 6-a de decembro 2012 Xu Yaping iris al la urbo Ŝiano por ĉeesti la Ĉinan Jarkunvenon pri Mediprotektado kaj faris prelegon “Restigu por ĉiam la rideton de sennaĝilaj focenoj”. En la fino de la prelego li diris: “Mi ofte larmas, ĉar mi havas profundan senton al la Jangzio-rivero kaj al la Dongting-lago kaj mi malĝojas pro la sorto de sennaĝilaj focenoj. Mi ofte afliktiĝas, ĉar ni kiel homaro ankoraŭ ne pentas pro nia kulpo nek konsciiĝas pri tio. Ni jam estas kulpaj pri la malapero de la blanknaĝilaj focenoj. Ĉu ni estu ankaŭ kulpaj pri formorto de la sennaĝilaj focenoj? Se la sennaĝilaj focenoj pereus, ni estos krimuloj.”

“Protekti la sennaĝilajn focenojn estas malfacila laboro, kiun multaj homoj ne volas fari. Se nia asocio ne farus tion, la sennaĝilaj focenoj tuj pereos. Ni devas klopodi per nia agado restigi por ĉiam la rideton de sennaĝilaj focenoj.”

La krizo de la sennaĝilaj focenoj malkovrigis aliajn rilatajn krizojn:

***

Redaktoroj: Zhao Xi, Chen Ji kaj Niu Xueqin — El Popola Ĉinio.

Fina versio: Rogener Pavinski, kun aldonaj infomoj ĉe WWF (Monda Natur-Fonduso)

SCIENCO

Malkrovu la universon en Esperanto!

Ana Maria Ribeiro - Brazilo

Ĉu vi jam pensis kiel aspektas la universo en et-eta skalo? Kaj kio pri ĝi en grandega skalo? Ĉu vi jam pensis ke stelo tute malsimilas al homo kaj al bakterio? La homaro malkovras ke la universo estas malsimila en la proporcioj. Ekzemple, laŭ homa skalo, libro estas rektangula objekto, sed en tre malgranda skalo, kiel tiu de formiko, ĝi grandas kiel stadiono; en grandega skalo ĝi estas nur unu punkto, sed ĉiam estas la sama objekto.

Se vi pensas pri tio kaj ŝatus malkrovi la skalon de la universo kaj krome scii kiom grandaj estas ni en la videbla universo, mi forte sugestas ke vi vizitu la projekton nomatan “La Skalo de la Universo”. Ĝi estas tradukita al 20 lingvoj, inter ili Esperanto! Ĉe la retejo eblas vidi kiom granda estas la universo, de la kordoj (el kiuj ĝi konsistas, laŭ la fizika kordoteorio) ĝis la fino de la videbla universo.

Tre interese ke la projekto estis farita de du 14-jaraĝaj usonaj fratoj nomataj Cary kaj Michael Huang. Cary diris en intervujo al ABC News ke la projekto komenciĝis kiam lia instruisto pri sciencoj montris al li videon pri la grandeco de unu ĉelo. Tiam li trovis la informojn pri la skalo en Vikipedio kaj libroj pri fiziko kaj li decidis fari sian propan projekton. Cary petis sian fraton helpi pri la teknika parto kaj ili finis ĝin pasintjare. La traduko en Esperanto estis farita de Angel Segura Peralta.

La Skalo de la Universo: http://htwins.net/scale2/lang.html [qrcode.png]

ĈEFARTIKOLO

ĈUKPILKO — La sporto de la paco

Julio CALEGARI — Brazilo/ Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj

La Historio de Ĉukpilko

Kreita en 1970 de la svisa biologo Hermann Brandt, ĉukpilko (tchoukball) estas manpilkoludo, kiu celas esti sporta aktiveco tre rapida, plezuriga kaj saniga. Ĉefe temas pri ludo, kiu forigas ĉiun formon de perforto kaj koleraj tuŝoj inter la ludantoj. Ĉukpilko estas ege facile lernebla, ĉar ĝi enhavas kelkajn jam konatajn teknikojn kaj fundamentojn, kiuj similas al aliaj sportoj, kiel manpilko kaj flugpilko. Ĝi ankaŭ valorigas la tutteaman partoprenadon, ĉar ĉiuj devas same “ataki” (poenti) kaj “defendi”.

En la jaro 2001, la Unuiĝintaj Nacioj rekonis la laboron faratan de la Internacia Ĉukpilko-Federacio (FITB) pri la disvastigado de ĉukpilko, ĉar temas pri sporto, kiu kongruas kun la mesaĝo de universala paco kaj neperforto. Fakte, ĉukpilko estas rekonita kiel la sporto de la paco. Pro la gravaj edukaj valoroj de ĉukpilko, en Tajvano ekzemple, la sporto esta vigle ludata en bazaj kaj mezlernejoj, kaj multe da lokaj, regionaj kaj naciaj turniroj estas organizataj tie. Tiamaniere ĉukpilko iĝis populara kaj altnivela tie. En la lastaj 20 jaroj, Tajvano venkis preskaŭ ĉiujn internaciajn eventojn kaj estas konsiderata la plej granda potenco en ĉi tiu sporto.

Nu, pri kio temas ĉukpilko?

Ĉukpilko estas tre rapida kaj dinamika manpilka sporto. Ĝi postulas de la ludantoj ne nur lertecon sed ankaŭ efikan problem-solvan pensadon, tutteaman partoprenadon kaj bonan konon de la fundamentoj de la sporto. Ĉukpilko estis kreita sur tre gravaj edukaj bazoj kaj temas pri kolektiva, adaptebla kaj senperforta sporto por ĉiuj. Jen unika sporto kun pluraj avantaĝoj:

Oni ludas ĉukpilkon en rektangula sportejo (oficiale 28m x 16m), kiu povas esti planko, tero, sablo aŭ herbejo. La du teamoj devas enhavi po 7 ludantojn, sed se la sportejo estas malgranda, eblas adapti la kvanton proporcie. Krom en difinitaj teamoj por internaciaj turniroj, povas ludi samteame homoj de malsamaj seksoj, aĝoj kaj staturoj, kio eblas nur pro la senperforta karaktero de ĉukpilko.

La pilko uzata estas simila al tiu de manpilko, sed laŭ la reguloj ĝi neniam rajtas tuŝi la plankon, ĝi devas nur en la aero flugi de unu ludanto al alia. Ĉe la mallongaj ekstremaĵoj de la sportejo staras 1m² elasta lito, kiun oni nomas “kadro”. Ĝi estas klinita 55 gradojn kaj protektita (same kiel en golejo de manpilko) per duoncirkle desegnita areo kun radiuso de 3 metroj.

Poenton oni ricevas kiam ludanto ĵetas la pilkon kontraŭ iun ajn kadro (oni povas ataki ambaŭflanken laŭplaĉe) kaj kiam ĝi revenas, neniu el la alia teamo prenas ĝin antaŭ ol ĝi tuŝis la plankon. Se la defendanta teamo ĝin prenas, ŝanĝiĝas ĝia posedo, kaj tiel la atakantoj fariĝas defendantoj kaj la tiamaj defendantoj fariĝas atakantoj. La teamo, kiu posedas la pilkon (atakantoj) rajtas fari maksimume tri transdonadojn de la pilko inter si (unu transdonadon pli ol en flugpilko) antaŭ ol ĵeti la pilkon kontraŭ la kadron. Dum la atakanta teamo faras siajn transdonadojn, la defendanta ne rajtas posedopreni (“ŝteli”) la pilkon. Ili rajtas tion fari nur post la ĵetado kontraŭ la kadron. Do, tiam la defendanta teamo klopodas prepariĝi kaj poziciiĝi en la plej bona loko por esti preta kapti (defendi) la pilkon kiam ĝi revenos el la kadro post la ĵetado de la atakanta teamo.

Se konsideri ke ne necesas esti tre forta aŭ tre alta por ludi ĉukpilkon — la kadro restas sur la planko kaj malproksimas nur tri metrojn — do ĉiuj povas, kaj efektive sukcesas ataki kaj poenti. Nuntempe la landoj kie ĝi plej kreskas, estas Svislando, Tajvano, Italio, Brazilo, Singapuro, Filipinoj, Maroko, Tunizio kaj Kameruno. En tiuj landoj estas kluboj kaj lernejoj, kie eblas lerni kiel ludi la sporton.

La Internacia Ĉukpilko-Federacio (FITB) troviĝas en Tajvano (en la urbo Nova Taipei) kaj havas nun 44 landojn kiel membrojn. Ĝi havas gravan rolon en la disvastigado de la sporto, precipe en malriĉaj landoj en Afriko kaj Azio. Voluntulaj trejnistoj jam vojaĝis al Ganao, Benino, Kenjo kaj Ugando por helpi la disvastigadon kaj trejnadon de la sporto. Ankaŭ pere de Esperanto, ĉukpilko atingis novajn grupojn/teamojn en Ganao, Ĉeĥio, Germanio kaj Senegalo. Ekzistas ankaŭ la ĝemelaj teamoj Esperanto Tchoukball en Brazilo kaj Togolando.

Ĉukpilko en Afriko

Mi multe vojaĝas al Afriko kaj tie ĉukpilko estas ege bone akceptata de ĉiuj, pro la facileco de la reguloj kaj la eblo ludi sur preskaŭ iu ajn surfaco. Ĝi estas ludata en pli ol 16 landoj en Afriko kaj la plej granda malfacilaĵo por la disvastigado de ĉukpilko tie estas la materialoj (kiuj devas estis importataj el Azio aŭ Sud-Ameriko) kaj la kosto de transporto de la ludantoj al alia lando por la partoprenado en eventoj.

La strukturo de la kadro jam estas produktata en la plejmulto de la afrikaj landoj, sed la reto kaj la rimenoj ankoraŭ devas esti importataj. Mi klopodas helpi pri tio portanta]e ilin kiam mi vojaĝas al Afriko, tiel ke ili ne bezonas pagi la transporton nek dogankostojn. Sed kutime la kosto de la materialo por la kadro estas US$90 kaj tio estas multe por nova sporto en Afriko.

En aŭgusto 2018 okazis du Ĉukpilkaj eventoj en Afriko. La kvina afrika ĉampioneco en Ugando kaj la unua surplaĝa Ĉukpilka turniro en Ganao. Ambaŭ estis tritagaj eventoj, en kiuj partoprenis 5 nacioj. En Ugando, krom la organiza lando, partoprenis Kameruno (la nuntempa afrika ĉampiono), Ruando, Tanzanio kaj Maŭricio. Ĝi estis klasifikiĝa evento por la partopreno en la monda ĉampioneco okazonta en Malajzio, aŭguste en 2019. En Ganao, en la bela Bojo Beach, partoprenis krom la gastiganta lando, Ebura Bordo, Togolando, Burkino kaj la venkanto de la evento, Benino, kiuj partoprenis kun tre rapida kaj bone preparita juna teamo.

Esperanto-Tchoukball Clube (San-Paŭlo, Brazilo)

Jen la plej tradicia teamo de San-Paŭlo, Brazilo. Ĝi ekzistas ekde 1998, jam partoprenis plurajn eventojn kaj en la teamo estas nun plejparte ludantoj de la malriĉa kvartalo Jardim São Luís, en la suda parto de la urbo San-Paŭlo. Je la komenco de la jaro 2017, la Esperanto- Tchoukball Clube partoprenis la nacian turniron kaj el 12 teamoj finiĝis kiel la kvina kaj en 2018 atingis la kvaran lokon en la ŝtata ligo.

La Esperanto-Tchoukball Clube estas la nura teamo el Brazilo, kiu partoprenis du-fojojn jam en la internacia plaĝa ĉukpilka festivalo en Rimini, Italio. Ĝi estas la plej granda tia evento en la mondo, kun pli ol 100 teamoj, ludantaj kune en pli ol 15 sportejoj sur la bela plaĝoj en Viserba. En 2018, por celebri la 20-jariĝon de la teamo, helpe de loka artisto, oni pentris mur-stratartaĵon pri la teamo !

Mi kaj ĉukpilko

Mi eklernis ludi Ĉukpilkon en Brazilo, antaŭ preskaŭ 26 jaroj sur la plaĝo Itanhaem. Mi tiam estis 15-jaraĝa kaj lernis de brazilano, kiu loĝis en Svislando kaj estis ludanto de la urba teamo en Lausanne. Li estis unu el la unuaj disvastigantoj de la sporto en Brazilo. En la jaro 2000 mi partoprenis mian unuan mondan turniron kun la brazila ĉemizo. Tiam partoprenis nur 6 landoj.

En la jaro 2005 mi estis invitita de la FITB por fariĝi internacia disvastiganto de la sporto, pro mia sperto — kiel ludanto kaj trejnisto — kaj ankaŭ ĉar mi laboras en flugkompanio kaj scipovas 6 lingvojn, inter ili, Esperanton!

Ekde 2006 mi loĝas en Dubai (Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj), kie mi ankaŭ ekinstruis la sporton kaj iĝis trejnisto de la nacia teamo. Nia plej bona partoprenado en internacia evento estis en 2011, kiam la sub-12-jaraĝa knaba emiralanda teamo gajnis la arĝentan medalon en la monda pokalo en Aŭstrio. Post nia reveno, la ŝejko el la urbo Sharjah invitis nin al sia palaco por gratuli la teamon pro la atingo. Jen la plej mirinda renkontiĝo, kiun mi jam havis pere de la sporto.

Kiel voluntulo mi jam estis en pli ol 25 landoj por instrui ĉukpilkon. Por mi estas plezuro vidi la sporton amatan kreski en landoj kie mi helpis komenci la disvastigadon. Se vi estas scivolema kaj plaĉas al vi provi novajn sportojn, mi invitas vin kontakti la asocion de ĉukpilko de via lando aŭ la FITB-n. Cetere, en Interreto troveblas pluraj informoj kaj videoj pri la sporto.

ĈEFARTIKOLO

La Supersekundo

Paweł FISCHER-KOTOWSKI — Pollando/Nederlando

Kvankam 2015 ne estas superjaro (ĝi havos 365, kaj ne 366 tagojn), ĝi tamen estos pli longa ol kutima jaro, precize je unu sekundo. Tiel decidis internacia servo, kiu sekvas la rotacion de la Tero. La supersekundo estos aldonita la 30-an de junio: la lasta minuto en tiu tago daŭros 61 sekundojn. Post 23h:59m:59s ne sekvos tuj la noktomezo, sed unue 23h:59m:60s.

En 1972 estis enkondukita la Universala Tempo Kunordigita (UTC), kiu estas stirata de atomhorloĝoj — danke al tio ĝi estas pli preciza. Antaŭe la horoj, minutoj kaj sekundoj estis kalkulataj surbaze de la tempo, kiu pasas inter la tagmezoj (la momento, en kiu la suno estas plej alte sur la ĉielo). Nun oni traktas sekundon kiel tempon egalan al 9 192 631 770 tremoj de la atomo cezio-133. Tamen, la mondo ne tute rezignis pri la astronomia tempo favore al tiu atoma. De tempo al tempo UTC estas mane ĝustigata, tiel ke la diferenco inter la suna kaj atoma tempoj ne estu pli granda ol 0,9 de sekundo.

Se la Tero rapidigas aŭ malrapidigas la rotaciadon, oni subtrahas aŭ aldonas sekundon, simile kiel pri superjaro. Tamen, kontraste al tiu ĉi, tiu ŝanĝo estas neantaŭvidebla, ĉar ĝi dependas de pluraj faktoroj, kiel tertremoj, kiuj kaŭzas movojn de la tektonaj platoj. Ekde la enkonduko de tiu sistemo la Tero ĝenerale nur malrapidiĝis, tial ekde 1972 estis artefare aldonitaj jam 25 sekundoj, la lasta en 2012. Tiu ŝanĝo povas okazi maksimume du fojojn en jaro. Eblus ankaŭ subtraho de unu sekundo, sed tio ankoraŭ neniam okazis.

Aldono de unu sekundo estas tute nerimarkebla por homo, sed ĝi povas kaŭzi grandajn problemojn en la hodiaŭa mondo, kiu tiom dependas de la komputiloj kaj Interreto. Unu el tiuj problemoj kaŭzitaj pro la supersekundo okazis en 2005, kiam paneis kelkaj serviloj de Google. Tiam la Interreta giganto elpensis ruzan strategion por eviti la problemon en la estonteco. Google, en la tago de tiu ŝanĝo plilongigas iujn sekundojn je milona parto, tiel ke la komputiloj ne rimarkas la ŝanĝon, sed fine de la tago ĉiuj tiuj modifoj sumiĝas al precize unu sekundo. Tiu ĉi solvo estas jam sukcese elprovita kaj uzita, sed neniu certas, ĉu tiu trompo de komputiloj iam poste ne efikos malbone en malplej atendata momento.

Pro la lasta ŝanĝo, en 2012, problemojn spertis multaj konataj retejoj, kiel Reddit, LinkedIn, Gizmodo kaj FourSquare. Paneis ankaŭ la flugkompania vendosistemo Amadeus, kiu ne funkciis dum kelkaj horoj. La ŝanĝo kaŭzas kaoson ankaŭ en borsoj, ĉar en diversaj landoj la supersekundo estas aldonata laŭ diversaj manieroj. Borsaj operacioj kaj bankaj ĝiroj estas registrataj kun granda precizeco, en milisekundoj. Mana interveno en tiuj sistemoj simple povas malbone efiki. Por trompistoj ĝi donas okazon antaŭplani.

Preciza tempo estas tre grava ankaŭ por la biradaj satelitaj sistemoj, kie decidaj estas eĉ miliardonoj de sekundo. Por tiuj sistemoj sekundo estas simple eterneco. Tial la usona GPS, eŭropa Galileo kaj ĉina BeiDou eĉ ne sekvas la universalan tempon, sed uzas proprajn temposkalojn, sen supersekundoj. Sed eĉ tio povas esti danĝera — tiuj propraj skaloj diferencas inter si eĉ dekojn da sekundoj. Oni povas facile imagi situacion, en kiu flughavena kontrolturo erare uzas du malsamajn sistemojn. Kiu ŝatus flugi ĉirkaŭ la tempo de la aldono de la supersekundo?

La afero tuŝas eĉ pli seriozajn, eksterterajn flugojn. Por la monatŝanĝoj junio-julio kaj decembro-januaro oni planas sendi neniujn satelitojn en la kosmon, ĉar ĝuste tiam estas aldonata la supersekundo. Tio kaŭzas grandajn prokrastojn kaj monperdojn kalkulatajn en milionoj da eŭroj.

Do, ĉu ne estus pli facile ignori la supersekundon? Tion postulas pluraj spertuloj. La fina decido apartenas al Internacia Telekomunika Unio (ITU). Pluraj ŝtatoj estas por, sed tre forte kontraŭas tion Britio, precipe pro historiaj kialoj. Ĝi ja estas sentimentale ligita al la astronomia tempo GMT (Meza Tempo de Grenviĉo). La nulmeridiano, kiu trairas Grinviĉon, restas unu el la lastaj simboloj de la iama potenco de Britio.

En unu el la lastaj kunvenoj de ITU brita delegito pledis, ke tiu aldona sekundo ne devus esti problemo por la nunaj inĝenieroj kaj se ni rezignus pri ĝi, tiam por la unua fojo en la historio la homa tempokalkulado malligiĝus de astronomio. Ni perdus la ligon inter la horloĝa tempo kaj partoj de tago kaj nokto. Post longa tempo povus okazi, ke horloĝoj montras tagmezon krepuske.

Brition subtenas Germanio kaj Kanado. La usonan proponon pri la neglekto de tiuj sekundo-ŝanĝoj subtenas Japanio, Italio, Meksiko, Francio kaj Pollando. Multaj landoj ankoraŭ ne prenis pozicion. La decidon oni devus fari fine de la jaro. Sed tiu junia ŝanĝo ĉiel ajn okazos.

**

http://time.is

La retejo montras la precizan atoman horon kaj tie spekteblos la aldono de la supersekundo.

La teksto estas verkita surbaze de la artikolo “Sekunda, która wstrząśnie internetem” (La sekundo, kiu tremigos la interreton) de Piotr Cieśliński el “Gazeta Wyborcza” de la 18-a de januaro 2015.

“Aldono de unu sekundo estas tute nerimarkebla por homo, sed ĝi povas kaŭzi grandajn problemojn”

“25 sekundoj jam estis aldonitaj ekde 1972”

MONDO

La flago de la Tero

Se la plano viziti aliajn planedojn estas pli efektivigebla ol iam ajn, kion diri pri la ĝusta momento, en kiu la homaro atingos tiajn distancojn unuafoje? La planoj de la usona Nacia Aerveturada kaj Spaca Agentejo (NASA), irigi la homon al Marso estas ambiciaj, kaj ĝi devos efektiviĝi en la venontaj 20 jaroj, kiam la unua flago estos fiksita en la grundon de nia planeda najbaro — same kiel okazis, kiam ni ekpaŝis sur la Luno.

Tamen, kontraŭe al tio, kio okazis sur la natura satelito de la Tero, kiam nur la flago de Usono estis metita tien, kial ne starigi ikonon, kiu reprezentu ĉiujn landojn entute, kaj ne nur unu, tuj kiam la unuaj astronaŭtoj alvenos al Marso? Tiu estas la propono de la sveda grafika projektisto Oskar Pernefeldt, kiu proponas planedan flagon, kiu simbolu ĉiujn naciojn kaj kiu iam povos esti suprentirita sur la ruĝa planedo.

La projekto estas parto de la iniciato titolita “La Internacia Flago de la Planedo Tero”, kiu estas magistra projekto ĉe Beckmans Desegna Lernejo en Stokholmo, Svedio. Ĝi havas bluan fonon kun serio da blankaj cirkloj, kiuj interkruciĝas sur la centro de la bildo. Laŭ Pernefeldt, la blua koloro reprezentas la grandan amason da akvo, kiu kovras nian planedon, kaj ĝia specifa tono estis elektita, por kontrasti kun la nigro de la spaco kaj kun la blanko de la uniformoj de la astronaŭtoj.

Siavice, la sep blankaj ringoj reprezentas la sep kontinentojn de la mondo kaj memorigas floron — simbolon de la vivo sur la Tero. Unuarigarde ili povas memorigi la olimpikajn ringojn, sed konture adaptitajn al pli moderna kaj nuntempa estetiko. Pernefeldt elklarigis, ke “la ringoj estas unuigitaj unuj al la aliaj, por montri kiel ĉio en nia planedo, rekte aŭ nerekte, estas interligita”.

La propono estas portigi tiun bildon al estontaj spacaj misioj, kiuj kondukos la homaron per esplorvojaĝoj al aliaj planedoj. Tia ikono estus inkludita sur la vestaĵoj de la astronaŭtoj, sur la ekipaĵoj (spacoŝipoj kaj maŝinoj) kaj sur la flagoj, kiuj iam povos identigi la Teron vidatan de malproksime. Ĉu eble jam ne estas tempo aktualigi la flagon de la internacia lingvo Esperanto?

http://www.flagofplanetearth.com/

Tradukis:

Josenilton P. do Nascimento — Brazilo

http://jotakaeme.blogspot.com.br/

NKD

La turo de Sauron

La alveno ĝis Mordor estas malfacila, doloriga kaj al malmultaj destinita.

Froto, la Hobito el La Majstro de la Ringoj, tre bone scias tion — samkiel la usonano de la supra foto. Per miloj el LEGO-pecoj kaj iom da kreemo, Kevin Walter kreis la turon de Sauron, Barad-Dûr, 1,8 metrojn altan.

ĈEFARTIKOLO

La unua IJK en Afriko — Eksterordinaraj paŝoj por eksterordinara IJK!

Łukasz ŻEBROWSKI — Pollando

Estas iom surpriza sento skribi pri la unua Internacia Junulara Kongreso en Afriko, kvazaŭ pri io jam okazinta, konsciante ke ankoraŭ antaŭ nelonge ĝi ŝajnis esti tute fora plano kaj pri ĝia realigo oni pli revis ol vere kredis. Nun ne vere eblas eltrovi, kiam por la unua fojo aperis la ideo pri TEJO-kongreso en Afriko. Mi tute ne mirus, se temas pri pli aŭ malpli seriozaj diskutoj, daŭrantaj jam de jardekoj. Mi havis grandan bonŝancon, ke la realigeblo de ĉi tiu projekto estas pli verŝajna ol iam ajn ĝuste dum la periodo de mia aktivado en TEJO. Danke al tio mi povis ĉeesti ĉi tiun procezon ekde iusenca komenco, ĝis la vera okazigo. Kial iusenca komenco? Ĉefe ĉar mi ne povas certi ĉu tio, kion mi perceptas kiel “komencon”, vere estas tia. Ĉiuokaze, ĉi tie mi ŝatus rakonti al vi pri tio, kiel tiu projekto evoluis dum tiuj 8 (!) jaroj.

La komenco

Laŭ mia kono, la plej frua oficiala dokumento de TEJO pri serioza plano realigi la unuan Internacian Junularan Kongreson en Afriko estis decido de la Komitato alprenita dum la kunsido okazinta en 2009 en Liberec, Ĉeĥio. La dokumento “Afrika IJK — strategia celo de TEJO” ne estis iu elpensaĵo de la Estraro aŭ de iu grupo de komitatanoj. Ĝi estis respondo al la bezonoj esprimataj de la junulara Esperanto-movado en Afriko. Okazis pli frue, ke Afrikaj landoj invitis la kongreson de TEJO, sed iliaj kandidatiĝoj ĉiam estis malpli fortaj ol kandidatiĝoj alilandaj. Tio estis tute nesurpriza, ĉar ja preparis ilin plej ofte homoj, kiuj eĉ ne vere havis ŝancon ekscii tion, kio estas IJK. Afrikanoj apenaŭ povis viziti kongresojn en aliaj kontinentoj kaj la ĉefa problemo estis eĉ ne financa, ĉar tion iel ĉiam eblas solvi, sed la vizoj. Ĉi tiu problemo, kuŝanta tute ekster la povo de nia movado, ĉiam baris la ĉeeston de junaj afrikaj esperantistoj en niaj kongresoj. La sola ebla solvo estis do, veni kun la kongreso al ili.

La dokumento akceptita de la komitato en 2009 jene difinis la kialojn por la alstrebindeco de IJK en Afriko:

Samdokumente oni ankaŭ sobre pritaksis la obstaklojn, kiujn oni alfrontas nur pensante pri ebla okazigo de IJK en Afriko. Klare tiam nia organizo tute ne estis preta por tuje realigi la celon, sed la precizigita starigo de komisiono por esplori la celon, tiam decidita en la dokumento, estis turnopunkto, kiu levis IJK-on en Afriko el la nivelo de temo de svagaj diskutoj al nivelo de reale celata kaj alstrebata plano. Dum la tiama komitatatkunsido trafe resumis tion Gregor Hinker, la tiama Prezidanto de TEJO:

Tiu ideo naskiĝis antaŭ duonjaro. La fono estas la opinio, ke IJK en Afriko ne realiĝas same facile kiel IJK en aliaj landoj. La kondiĉoj estas multe malpli facilaj ol en aliaj landoj kaj neekzistantaj en aliaj kandidatiĝantaj landoj. Tial Afriko bezonas specialan subtenon. Por tia eksterordinara IJK do necesas eksterordinaraj paŝoj.

Esplorado kaj evoluo ene de TEJO

Sekvante la komitatan decidon oni fondis la komisionon por priesplori la temon. Deflanke de TEJO eniris ĝin du tiame novaj estraranoj: Irmina Szustak, respondeca pri landa agado, kaj mi, tiam respondeca pri kongresoj kaj aktivula trejnado. Krom ni, en la komisiono membris junaj aktivuloj kaj spertaj gvidantoj el Afriko, eksterafrikaj spertuloj pri Afriko, specialistoj pri financado kaj subvenciakirado, kaj ankaŭ estraranoj de ILEI, kiuj jam havis sperton pri konferencado en Afriko. Kiel ofte okazas pri tiaj komisionoj, ĝia laboro estis jen pli, jen malpli intensa kaj ankaŭ la membroj laŭ tempopaso ŝanĝiĝadis. Estis tamen konstante iu movo antaŭen, plia scio kaj kompreno pri la ebloj kaj eventualaj problemoj. El ĉiuj personoj, kiuj kunlaboris pri la afero, mi ŝatus aparte mencii spertulinon pri Afriko, la prezidantinon de ILEI, Mireille Grosjean. Ŝia kontribuo ne nur per konsiloj kaj sed ankaŭ reala helpo en esplorado kaj realigado estis vere netakseble signifa por la tuta projekto.

Por la realigeblo de la projekto pri IJK en Afriko tre gravis ankaŭ alia faktoro. Temas pri evoluo, kiu ĝenerale okazis en la koncepto de TEJO pri organizado de sia kongreso. Rimarkeblas, ke ĝis la jaro 2009 la junularaj kongresoj estis plejparte eŭropa afero. Nur ekde 2010 ekstereŭropaj kongresoj iĝis plimulto. Tio portis al nia teamo multajn novajn spertojn — pri interkultura kunlaboro kaj ĉefe pri la specoj de problemoj, kiujn povas alporti organizado de kongresoj ekster la facilaj (ĉar konataj) kondiĉoj de Eŭropo. Tio vere ebligis al ni serioze pensi pri vera realigo de la unua IJK en Afriko.

Paŝoj al vera realigo

La intencon finfine konkretigi la planojn TEJO esprimis en la jaro 2013, enskribante tion en sian unujaran laborplanon. Tiel en la jaro 2014 ni atingis la punkton, en kiu realigo de la unua IJK en Afriko ŝajnis jam multe pli verŝajna. Ni havis kelkajn eblajn lokojn, kie la kongreso povus okazi, kaj ankaŭ jam sufiĉe multan scion por tion efektive entrepreni. Tiam la afero senteble rapidiĝis.

Kelkaj aktivuloj de TEJO kandidatiĝis por partopreni en la 10-a Afrika-Eŭropa Trejnado por Junularaj Organizoj, kiun la Norda-Suda Centro de la Konsilio de Eŭropo estis okazigonta en Kenjo komence de 2015. Danke al la forteco de niaj argumentoj kaj subtenate de niaj eksterarilataj aktivuloj, unu el kandidatoj de TEJO sukcesis esti elektita por unu el ĉirkaŭ 20 lokoj inter 760 kandidatoj. Tiun bonŝancon havis mi, kaj krom la partopreno en ĉi tiu riĉiga trejnado mi ankaŭ vizitis Burundon, kiu tiutempe ŝajnis esti la plej forta kandidato por organizi la kongreson.

En la komenco de 2015 kreiĝis ankaŭ du projektoj, celantaj helpi la okazigon de la kongreso. Unu el ili estis malgranda subvencipeto por venigi al la IJK en Wiesbaden (2015) du afrikajn aktivulojn, kiuj povus spertiĝi kunorganizante la eventon. Kvankam la subvencipeto estis aprobita, la projekto mem ne realiĝis, ĉar la koncernaj aktivuloj bedaŭrinde ne ricevis vizon al Germanio.

La dua projekto, male, estis tre ampleksa kaj celis komplekse subteni la junularan Esperanto-movadon en Afriko, plifortigi ĝian ligon kun la tutmonda aktivularo kaj kompreneble ene de tio — helpi la okazigon de la kongreso. La projekto AEJK — Afrika-Eŭropa Junulara Kapabligo ne tuj ricevis subtenon de la eŭropunia programo Erasmus+, sed post plibonigo ĝi estis akceptita kaj fariĝis tiam la plej grandskala subvenciita projekto realigata de TEJO.

Intertempe, jam vere tute konkreta plano pri la kongreso en Afriko aperis en la strategia plano de TEJO por la jaroj 2014-2017. Ĝi difinis jam sufiĉe detale la paŝojn por realigi la projekton. Menciitas tie la analizo pri Landa Agado en Afriko, la plano viziti Burundon kiel eblan kandidaton por IJK, la neceso provi venigi reprezentantojn de la Afrikaj organizantoj al la IJK en 2015 kaj al la IJK en 2016 (kio finfine iom sukcesis, eĉ se malgrandskale). La strategia plano difinis, ke la estraro prezentu konkretan proponon por la IJK 2017 en Afriko ĝis oktobro 2015. Tio bedaŭrinde ne okazis sufiĉe ĝustatempe, tamen, la kialojn oni povas parte serĉi en la fakto, ke pro la politika malstabileco en Burundo necesis ŝanĝi la provizore planatan kongreslandon kaj transloki la kongreson al Togolando. La plano substrekis ankaŭ la neprecon okazigi kampanjon por financi la venigon de afrikanoj al la Afrika IJK kaj la bezonon okazigi trejnkursojn por la organizantoj de la IJK 2017. Tiu lasta okazis kadre de AEJK-renkontiĝo en Benino, tamen tre limigite. La ne sufiĉa eluzo de ĉi tiu eblo kreita pere de la projekto estis konsekvence sentebla poste, dum la organizado de la kongreso. En la strategia plano oni ankaŭ difinis la atendatan rezulton: Internacia Junulara Kongreso en Afriko en la jaro 2017 kun vasta partopreno de Afrikaj aktivuloj de TEJO.

La kongreso vere okazontas!

Finfine jam tute firma decido estis alprenita. Ni konis kaj la lokon kaj la daton de la kongreso. TEJO jam certis pri akceptiteco de AEJK, fakte ĝi eĉ estis jam iom komenciĝanta. Ekde tiam ĉio jam okazis vere rapide — ja ne plu estis alia eblo.

La donackampanjo menciita en la strategia plano estis realigita, kaj ĝia rezulto estis eĉ pli bona ol atendite. Danke al la malavara helpo de esperantistoj, TEJO sukcesis subteni la partoprenon de kvindek junuloj el diversaj landoj de Afriko. Tio estas vere senprecedenca afero, kiu igis ĉi tiun kongreson vere afrika. Pro tio ni ŝatus elkore danki al la Esperanto-komunumo!

La subtenon de la komunumo, ĉi-foje de TEJO-aktivularo, eblis senti ankaŭ formante la organizan teamon de la kongreso. Krom evidente togolandanoj, la eventon kunorganizis aktivuloj el Benino, Burundo, Francio, Pollando, Rusio kaj Slovakio. Organizado per tiom internacia teamo evidente signife riĉigis la kongreson. Necesas ankaŭ memori, ke multaj el la organizantoj neniam antaŭe havis okazon partopreni grandan Esperanto-renkontiĝon, do tiu kontribuo estis des pli valora.

Sendube, la organizado mem ne estis facila, sed facilecon ja neniu atendis. Ni sciis, pri kio ni devos aparte atenti, do tion ni kompreneble faris. Ni ankaŭ bonege sciis, ke ni atendu ĉion neatenditan. Evidente do ankaŭ surprizaj aferoj okazis. Feliĉe el ĉio ni sukcesis iel elturniĝi, eĉ se foje necesis senteble grandaj ŝanĝoj (ekzemple ŝovo de ekskurso al alia tago), kaj la buĝeto por tiuj neatenditaĵoj ne estis superita. Certe ĉiu el la teamanoj — ĉu antaŭe spertulo pri eventorganizado aŭ ne — el tiu evento lernis multon novan.

Kiel mi vidis la kongreson?

Certe mi ne rakontos ĉi tie multon pri tio, kio okazis en la diversaj programeroj, ĉar simple pro diversaj organizaj okupoj mi apenaŭ povis partopreni ilin. Pri tio oni povas legi en la raportoj de la partoprenintoj, kiuj jam legeblis en diversaj Esperanto-revuoj.

Sendube tre riĉis la trejna programo. Diverstemaj trejnadoj okazis preskaŭ dum la tuta daŭro de la kongresa programo. Tio estis tre grava, ĉar tia eblo trejniĝi kaj spertinterŝanĝi ne estas facile aranĝebla en Afriko. Nun la partoprenintoj povos porti nove akiritajn sciojn al siaj komunumoj. Mi aparte rimarkis ke nemalofte la trejnadojn gvidis duopoj de trejnistoj — unu el Afriko kaj unu el Eŭropo. Tio estas tre pozitiva, ĉar permesis havi malsamajn vidpunktojn al la aferoj kaj certigis la trafecon al la tuta publiko. Koran dankon pro tio al la tuta teamo de homoj respondecaj pri aktivula trejnado.

Abundis ankaŭ movadaj programeroj. Diversspecaj kunsidoj, pro la plenpleneco de la programo nemalofte okazis ankaŭ dum vesperaj horoj, kio ja ne estas aparte kutima solvo. Simple ne eblis fari alimaniere. Ĉi tiu IJK estis vere unika eblo por renkontiĝo de junaj afrikaj aktivuloj — inter si kaj kun homoj de aliaj mondopartoj. Ne surprizas do ke ĉi tiun eblon oni volis eluzi maksimume.

La programeroj rilataj al la temo de la kongreso Virinoj kaj viroj kun siaj kulturoj laŭnombre ne estis tre multaj, tamen rimarkeblis, ke ili vekis grandan intereson. Ekzemple jam la unua diskutrondo pri la vivo de virinoj daŭris multe pli longe ol planite, ĉar la diskutoj tiom abundis.

Se temas pri la kernaj programeroj, aparte eniros mian longdaŭran memoron la Kultur-Lingva Festivalo. Ĝi estis senteble malsama ol tiuj multaj similaj, kiujn mi partoprenis ĝis nun. Tiuj festivaloj en mia vivo jam multis kaj ne facile povas min surprizi, sed ĉi-foje tamen jes — estis alie. La vspera programo dum kiu okazis interalie kelkaj koncertoj, miasente tute bonis, krom eble unu vespero, kiam iom surprize la programo ŝanĝiĝis kaj okazis sursceneja komitatkunsido kune kun la elekto de nova TEJO-estraro. Eĉ se la ideo mem pri pli videbla estrarelekto ne estas malbona (kvankam ja komitatkunsidoj ĉiam estis malfermaj), okazigi tion vespere evidentiĝis ne tre sukcesa. Ioma kaoso, longiĝantaj proceduroj, multaj paŭzoj — tio bedaŭrinde facile endormigis kaj draste malmultigis la publikon, samtempe ankaŭ tute mortigante la etoson de vespero en junulara Esperantujo. Estis tamen unuafoja tia provo kaj oni povas lerni de ĝi por estonte fari pli taŭge por la ritmo de la evento.

Kiel mi jam skribis, mi ne vere povis ĉeesti multajn programerojn, sed mi havis plurajn okazojn por babili kun partoprenantoj pri iliaj spertoj. Laŭ tio, kion mi aŭdis, ili estis kontentaj kaj feliĉaj. Tiuj, kiuj por la unua fojo havis okazon ĉeesti tian kongreson (do plejparto el afrikaj junuloj) estis vere ravitaj pri la sperto — pri la interkultura etoso, pri la programo, pri homoj, pri ĉio. Ankaŭ tiuj, kiuj jam antaŭe partoprenis kongresojn, ĝuis ĉeesti ĉi tiun vere specifan afrikecan eventon, renkonti multajn tute novajn homojn. La partoprenintoj revenis hejmen feliĉaj, ke ili ĉeestis ĉi tiun kongreson. El tiu vidpunkto la kongreso tute bonis.

Ĉu ni atingis la celojn?

La kontentigo de la partoprenantoj estas tamen nur unu el la vidpunktoj. Alia estas tio, ĉu la kongreso atingis la celojn, kiujn ĝi havis?

Grava celo de la IJK en Afriko estis ebligi al la afrikaj junuloj partopreni tian eventon (kio pro vizaj malfacilaĵoj ne eblis en aliaj kontinentoj). La kongreso estis ankaŭ multnombre paroprenita de afrikaj aktivuloj. Al la IJK venis 53 homoj el 10 afrikaj landoj. Inter ili estis 50 junuloj (laŭ TEJO-aĝlimo, do ĝis 35-jara inkluzive). Ĉi tiu celo do evidente estis atingita.

Alilfanke, la statistikoj montras ankaŭ malsukcesojn. Inter la 53 afrikaj partoprenantoj estis 41 viroj kaj nur 12 virinoj. Inter la partoprenantoj de aliaj kontinentoj tiu proporcio estis pli ekvilibra. Tio montras, ke kvankam ni sukcesis doni senprecedentan eblon al afrikaj aktivuloj, ĝi distribuiĝis tre malproporcie inter la genroj. En tiu punkto ni bedaŭrinde devas konstati ke ni finfine ne sufiĉe sukcesis. Mi tre bedaŭras, ĉar oni vere strebis, ke ankaŭ pri tio ĉio bone iru kaj dum longa tempo ŝajnis tiel, sed nelonge antaŭ la kongreso evidentiĝis iom da rezignoj de virinaj partoprenintoj, kiuj estis anstataŭitaj de viroj kaj ne vere plu estis tempo reagi pri tio — la kongreso estis jam tro proksima.

Se temas pri la tuta kongresanaro, la eventon partoprenis 111 homoj el 27 landoj en 4 kontinentoj. Tio signifas, ke ĝi estis la plej granda Esperanto-aranĝo ĝis nun okazinta en Afriko! Laŭlande plej multnombris beninanoj (15 partoprenantoj) kaj Togolandanoj (14), laŭvice estis po 9 partoprenantoj el Burundo, Kongolando, Pollando kaj Slovakio, 8 venis el Germanio, 7 el Nederlando kaj po 5 el Italio kaj Francio. Laceteraj 17 landoj estis reprezentitaj de 1, 2 aŭ 3 partoprenantoj.

Laŭ la statistikoj kaj laŭ la ebloj, kiujn la kongreso donis al la junulara Esperanto-movado en Afriko kaj tutmonde ŝajnas ke la jame mezureblaj celoj grandparte estas realigitaj. Sed ili ne estas ĉio — ja kongreso ne estas la fino, sed ŝtupo.

Ĉu iom pli aŭ jen la fin’?

La kongreso estas afero facile rimarkebla, tuŝebla kaj mezurebla. Pro tio ĉiam estas risko, ke, vidante ĝian sukcesan fermon, oni povas facile ekhavi senton pri la fino de bone farita laboro. Tio povas esti tre misgivda sento, ĉar efektive nun, postkongrese, la laboro estas same grava, sed malpli impresa. Oni devas flegi la kontaktojn komenciĝintajn aŭ plifortigitajn en la kongreso. Necesas efektive transdoni la sperton al siaj lokaj grupoj kaj komunumoj. Gravas zorgadi, ke la movado, kiu ricevis ĉi tiun kongresan puŝon, efektive evoluu danke al ĝi.

La longdaŭrajn celojn, kiujn havis ĉi tiu kongreso, ni povos mezuri eble post unu aŭ du jaroj. Ĉu ene de tiu tempohorizonto TEJO ekhavos novajn Landajn Sekciojn en Afriko? Ĉu la aktivuloj, kiuj ĉeestis la kongreson, transdonos la spertojn, instigos aliajn junulojn aktivi en la movado? Ĉu en 2018 TEJO havos pli da membroj en Afriko, eĉ se ĝia kongreso ne okazos en ĉi tiu kontinento?

Tiujn kaj aliajn similajn demandojn ni ne povas forgesi, kaj ni — TEJO-aktivuloj — devas havi ilin ĉiam enkape por nepre ne perdi tiun ŝancon, kiun donis la unua IJK en Afriko. Ĝi estis vere granda investo de TEJO, kaj de la Esperanto-komunumo. Investo ne nur en financa senco, sed investo de laborforto de vere pluraj homoj, kiuj dum preskaŭ jardeko estis iel engaĝitaj en la projekto. Tio estas la defio, kiu staras antaŭ la nunaj TEJO-aktivuloj, ja preskaŭ tute malsamaj ol tiuj, kiuj ekigis la projekton. Mi esperas, ke post unu aŭ du jaroj ni povos respondi jese al la demando — ĉu la longdaŭraj celoj de la unua IJK en Afriko estis atingitaj?

“La longdaŭrajn celojn, kiujn havis ĉi tiu kongreso, ni povos mezuri eble post unu aŭ du jaroj.”

“Partoprenis 111 homoj el 27 landoj en 4 kontinentoj [...] la plej granda Esperanto-aranĝo ĝis nun okazinta en Afriko!”

La unua kaj mojosa. ĈeSKEJ!

Miroslav Hruška - Ĉeĥio

Kies renkontiĝo? Ĉu vi diris dena ĈeSKEJ? Tio sonas mojose! Sed daŭre mi ne scias, pri kio temas. Do, dum la jaro 2009 aŭtune oni kreis neformalan organizon ĈeSKEJ, kiu, kiel jam diretas la nomo, konektas du memstarajn organizojn: Ĉeĥan Esperanto-Junularon (do ĈEJ) kaj Slovakian Esperantan Junularon (SKEJ).

La renkontiĝo en Plevník-Drienove okazis de la 15-a aprilo ĝis la 17-a de aprilo. Kiam ni vendrede vespere atingis la urbeton, ni timis, ke ni devos longe serĉi la renkontiĝejon. Sed niaj timoj estis superfluaj. Jam ĉe la trajno atendis nin, la ĉeĥan grupon, Indré, Lubo kaj Juraj. Post 15 minutoj ni venis al la domo numero 105, kie situas la arkivo de SKEF F(Slovakia Esperanta Federacio) kaj kie jam estis la ceteraj, kiuj venis pli frue. La unuan vesperon ni nur iomete manĝis kaj decidiĝis, kie kiu dormos. Je la kvina horo matene venos grupo de tri homoj el Pollando, mi mem proponis, ke mi iru al la stacidomo por ili. Ankaŭ ekhejti la fornon kaj ekdormi!

Miaj vekilo en la poŝtelefono kaj vekilo en la kapo vekis min frue matene — je la kvara horo kaj duono kaj mi volis iri al la stacidomo por bonvenigi la polojn. Sed, ilia trajno estis malfruiĝinta kaj ili sendis al mi mesaĝon, ke ili venos je la sesa horo. Kaj en sms estas anstataŭ tri subskriboj kvin subskriboj. Mi ete timis, ĉu ni ĉiuj havos lokon, sed espereble supre estos sufiĉe da spaco. Do, je la sesa mi iris al la stacidomo. Ni salutis unu la alian kaj revenis kompreneble al la arkivejo.

Ĉirkaŭ la oka ni trankvile vekiĝis kaj preparis matenmanĝon. Dum la poloj ankoraŭ dormis, ni jam eklaboris :-) Kaj estis multaj farindaĵoj. Kiu volis, povis dehaki lignon, aliaj povis klasifiki dokumentojn kaj librojn. Plej multe da laboro estis supre subtegmente, kie ni klasifikis fakan literaturon laŭ aboco. Ni malkovris fojeiam vere interesajn verkojn. Oftaj estis diversaj manifestoj, tradukoj de Gorbaĉev, listo de seksaj pozicioj aŭ verkoj, kiel zorgi pri abelkestoj.

Dum la tago alvenadis pliaj partoprenontoj kaj posttagmeze ni ekis promeni al Manínská tiesňava (valo inter rokoj). Inter la partoprenantoj de la promeno estis ankaŭ dank’ al la komuna lingvo Esperanto amikeca atmosfero kaj ni baldaŭ ekamikiĝis kaj pridiskutis multajn temojn, inkluzive langrompilojn, Esperantan agadon ktp. De la promeno ni revenis agrable malsatiĝintaj, jam estis tempo por malfrua tagmanĝo.

Dum la posttagmezo ni faris ankaŭ komunan foton de ĉiuj partoprenantoj, bedaŭrinde en tiu ĉi momento for estis niaj geamikoj el Pollando. Ni ankaŭ enskribis en kronikon. Sume 21 partoprenantojn mi taksas kiel tre favoran nombron.

Vespere, kiam ni jam ne volis tiom labori (ŝajne inspiris nin la aŭto de Petro Baláž, kiu komence ne volis starti), ni iris ĉiuj el la arkivejo al unu el la lokaj restoracioj. Favorajn prezojn uzis ĉiu laŭ propra volo, iu krom biero aŭ limonado havis panon kun panŝmiraĵo aŭ parfeon. LaA grupeto el Pollando ja foriris dormi pli frue, ili volis dimanĉe forveturi je la kvina horo al Ĉeĥio kaj dum la vojo ankoraŭ rigardi la urbon Ostrava.

La resto el ni babilis pli longe kaj post la reveno al la arkivejo ni daŭrigis en bonhumora babilado.

Dimanĉo estis destinita ĉefe por la forveturado hejmen. Je la kvina horo forveturis do la pola grupo, je la sepa grupo al Prago. Ni pakis, matenmanĝis kaj finis la laboron supre en la arkivejo.

Kune kun Juraj, KuboF kaj Ŝeby mi finfine forveturas je la unua horo al Považská Bystrica, kie ni adiaŭas Juraj, kiu vojaĝas al Bratislava, la resto del ni al Ĉeĥio. Ankoraŭ aĉeti transliman bileton, kaj ek al Ĉeĥio!

La unua renkontiĝo de ĈeSKEJ finiĝis. Ĝi estis vere bona, tiom grandan nombron de la partoprenantoj neniu atendis. Mi jam do antaŭĝojas pri la venonta renkontiĝo de ĈeSKEJ kaj plia kunlaboro inter ĉeĥaj kaj slovakaj junaj esperantistoj!

(Fotaro: http://www.facebook.com/media/set/?set=a.1511198160119.56980.1839351643)

La unuan kongreson oni neniam forgesos...

Raportaĵo pri la Tutamerika Kongreso de Esperanto, kiu okazis la pasintan monaton en San-Paŭlo, Brazilo.

Fábio Monteiro, Brazilo

Inter la 9a kaj 14a de julio 2011 mi ĉeestis kongresegon de Esperanto, kiu okazis en San-Paŭlo, Brazilo. Vere, la urbo estas unu el la plej mirindaj metropoloj en la mondo: grandega, moderna, riĉa je kulturoj kaj turismaj vidindaĵoj, tamen pro la terura vetero de ĝi, mi estas tiel: tute detruita! Imagu ĉi tiun ekvacion, kara leganto: polua aero + malaltaj temperaturoj + malhumida aero! La rezulto ne povus esti alia... Malsano!

Bone, se mi forviŝas ĉi tiun “etan” problemon, mi povas diri, ke la kongreso estis treege bona! Vere ĝi estis mia unua kongreso de Esperanto, pro tio mi estis iomete maltrankvila kaj tre scivola antaŭ la evento, ĉar mi estas nova esperantisto kaj mi ne multe konas la E-kulturon, la E-movadon, E-geamikojn ktp... Tamen la kongresego surprizis min!

Mia unua E-vidaĵo estis la plenplena aŭditorio de la Fakultato “Santa Marcelina”, kie proksimume 400 geesperantistoj spektis la solenan malfermon, kiu okazis la 9-an de julio, je la 8-a vespere. Tiam komenciĝis nia triobla kongreso: la 8-a Tutamerika Kongreso de Esperanto (TAKE), la 46-a Brazila Kongreso de Esperanto (BKE), kaj la 31-a Brazila Esperantista Junulara Kongreso (BEJK). La eventoj estis organizitaj de Amerika Komisiono de Universala Esperanto-Asocio (AK-UEA), Brazila Esperanto-Ligo (BEL) kaj Brazila Esperantista Junulara Organizo (BEJO).

Esperantistoj el la tuta Ameriko kunsidis kun brazilanoj kaj junuloj en unu sola granda kongreso por diskuti la sekvan temon: “Procezoj de regiona integriĝo en la amerika kontinento: la rolo de Esperanto”. Nu, plurnaciaj institucioj, entreprenoj kaj organizoj formiĝas en la tuta amerika kontinento, kaj lingvaj problemoj ekaperas, ĉar Ameriko estas kontinento de hispana, angla, portugala, franca, krom kelkaj indiĝenaj idiomoj. Tial estiĝas demandoj: kiel solvi tiun lingvan problemon? Kiel Esperanto povas kontribui? Respondi tiajn demandojn, diskuti kaj proponi agadon estis la ĉefaj celoj de ĉi tiu renkontiĝo.

Sume 60 prelegoj okazis, kelkaj pri la kerna temo, aliaj pri diversaj temoj, ekzemple: nuklea energio, ekologio, kopirajto, religio, politiko, teknologio ktp. Alia evento, kiu atentigis la kongresanojn, estis la unua Esperanta Kinofestivalo. Ĝi estis organizita de rusa esperantisto, Aleksander Osincev, la fondinto de Verda Filmejo. Dum kvar tagoj, sur grandega ekrano oni spektis diversajn filmojn originale en Esperanto, dublitajn en Esperanton aŭ kun Esperantaj subtekstoj.

Ankaŭ estis utilaj E-lecionoj, lanĉoj de libroj kaj KD-oj, KER-Ekzamenoj, prezentado de artaĵoj, fervoraj forumoj kaj debatoj pri esperantaĵoj, ĉe kio ĉio organizita komenciĝis akurate. Krome, mi ankaŭ sukcesis babili (aŭ almenaŭ balbuti...) kun diversaj kompetentaj Esperantaj parolantoj, inkluzive de eksterlandanoj... Por mi, kiu estas komencanto, la sperto bonegis!

Sed, kompreneble, ne ĉio estis perfekta... Mi vidis kelkajn strangajn aferojn... Ekzemple, mi ĉeestis prelegon de iu samideano pri sia tridekjara sperto kiel instruisto de Esperanto. Li multe lernis Esperanton, inkluzive, montris siajn plurajn diplomojn; li instruis la internacian lingvon en multaj brazilaj urboj; li fondis diversajn E-klubojn ktp... Tamen, bedaŭrinde, liaj prononcoj estis tute tute tute eraraj! Ĉiuj frazoj! Preskaŭ ĉiuj vortoj havis fonetikajn erarojn! Ha, detalo: li ne prelegis parolante improvize, li vere nur legis tekston antaŭskribitan! Mi estis ŝokita, kaj ankaŭ aliaj spektintoj, inkluzive de eksterlandanoj... En alia ĉambro, mi aŭdis tre interesan prelegon, la nura problemo: la preleganto simple ne konis la regulon pri akuzativo! Li parolis dum unu horo sen uzi almenaŭ unu akuzativoN. Tiam li feliĉigis min, ĉar mi pensis: “mi ne estas la ununura! Hehe”. Ha, mi ne povas forgesi diri pri la krokodilado en la koridoroj, en kelkaj prelegoj, eĉ en la solena malfermo...

Feliĉe, iu jam klarigis al mi, ke ĉi tiaj problemetoj estas normalaj aferoj, kaj okazas eĉ en la respektinda Universala Kongreso... “Ĉu?!”, mi ekkriis. Hehehe.

Krom tio, en la Komuna Loĝejo...

Tamen, laŭ mi, la plej bona parto de la kongresego okazis en la “Komuna Loĝejo”, kie mi gastis. Proksimume 50 esperantistoj estis gastoj tie, la plejmultaj estis junaj kaj amuzaj homoj. Do okazis multaj babiladoj, ludoj, festetoj, drinkadoj, promenadoj ktp., ĉio en Esperanto. Mi multe amuziĝis! Tie mi ekkonis multajn novajn esperantistojn, kelkajn el diversaj regionoj de Brazilo, ceterajn el aliaj landoj. Tio estis nur la unua kontakto inter ni, sed mia sento estis ege bona pri ĉiuj... Kaj, probable, multaj el ili fariĝos bonaj geamikoj en la estonto...

La lasta nokto

La kongreso estis finiĝanta kiam ni forlasis la oficialan solenan fermon por fari ion “pli interesan”... Ni iris al iu drinkejo, kie estis okazontaj koncertoj de Supernova (brazila Esperanta rokgrupo) kaj Tone (brazila esperantista hiphopisto). La nokto havis la gravajn tri ingrediencojn por esti perfekta: bonan muzikon, drinkaĵojn kaj feliĉajn homojn! Ĉiuj estis treege kontentaj kvazaŭ la brazila futbala teamo gajnus la mondan ĉampionadon! Do la etoso estis ege agrabla, amika kaj amuza. Preskaŭ ĉiuj dancis, kantis, saltis, drinkis, babilis, amikiĝis, flirtis, ridis, fotis, ebriiĝis ktp., “ĝis la nokto, noktofin’!”. Kvankam mia malvarmumo malboniĝis en la sekva mateno, mi treege ŝatis tiun mojosan nokton...

La saldo...

Fakte, partopreni en la kongreso estis gravega afero por mi, ĉar ĝi al mi montris, ke mia Esperanto-kapablo ankoraŭ estas treege malproksima al la idealo. Paroli kaj babili flue kaj korekte ne estas facila tasko! Ne estas kiel skribi aŭ legi! Ekzemple, en ĉi-teksto mi sukcesas bone esprimi miajn pensojn, sed mi povas skribi malrapide, mi povas halti iom da tempo, konsulti la vortaron aŭ la gramatikon ktp... Dume, paroli estas multe pli malfacile! Vi devas fakte regi kaj posedi la lingvon kaj, krom tio, vi devas rapidege pensi kaj havi certecon por diri ion... Bedaŭrinde, mi ankoraŭ ne kapablas fari tion...

Tamen mi perceptis ĉe la kongreso, ke malmultaj esperantistoj vere kapablas babili tute flue kaj kun perfektaj prononcoj. Mi eĉ aŭdis kelkajn “dinosaŭrojn”, kiuj estas tre famaj kaj aktivaj en la brazila E-movado, misparolantaj aŭ parolantaj kun tro malagrabla akĉento. Do tio estis grava afero por montri al mi, ke oni devas neniam haltigi la lernadon. Ĝenerale, la E-geinstruistoj diras, ke Esperanto estas “facilega” lingvo, sed ĉi tia aserto estas tro danĝera, ĉar oni studas Esperanton dum nur tri monatoj kaj, tuj poste, oni diras: “mi scipovas Esperanton!”. Sed laŭ mia rimarkado pri la kongreso, ĉi tio ne estas realaĵo!

Pro tio, jen mia saldo de la kongreso: mia nuna celo estas vere scipovi la internacian lingvon. Lerni, legi, paroli, aŭdi, skribi pli kaj plu ĉiutage, ĉar komunikiĝi kun helpo de gesta lingvo tute ne sufiĉas. Mi esperas fakte scipovi Esperanton en la venonta kongreso... Ĝis tie!

Konsentite kun la aŭtoro transprenita el http://fabinhomonteiro.com/

EL ĈINIO

La mirakla transformo de la tero

Teksto de ZHAO XI kaj YANG LIQUN — Ĉinio

En la jaro 2008, en la valo Jinxiu [Ĉinŝiu] ankoraŭ estis granda sabla kavo plena de griza leŭso, rubo kaj polvo flirtantaj en la vento. Tie kadukis kabanoj kaj moviĝis rubo-kolektantoj. Tiu sabla kavo troviĝis ĉe la rivero Yongding [Jongding] en la sudokcidenta parto de Pekino. Nun, post kvin jaroj, en majo de 2013, mi kaj mia kolego venis al la menciita loko. La malnova sabla kavo jam ne plu vidiĝis, anstataŭe prezentiĝas bela kava ĝardeno el diversaj pejzaĝoj, kaj nun ĝi havas tutnovan nomon, t. e. la Valo Jinxiu.

Oni devas ŝuldi la miraklan ŝanĝiĝon de tiu loko al la gastigo de la 9a Pekina Internacia Ĝarden-Ekspozicio.

Elektado de sidejo por la ĝarden-ekspozicio

“Kvazaŭ paradizo sur la tero.” Per tiuj vortoj, Long Zhong [Long Ĝong], direktoro de la Medi-protekta Buroo de la distrikto Fengtai, en Pekino, priskribas la ĝardenon en Valo Jinxiu. Li partoprenis la petskribon por la gastigo de la ekspozicio, la projekton kaj la konstruon de la ĝardeno.

La ĝardeno por la Pekina Ĝarden-Ekspozicio sidas sur parto de la malnova vojo de la rivero Yongding, kie en la 1970-80-aj jaroj formiĝis granda sabla kavo pro troa elfosado de sablo kaj poste amasiĝis tie konstrua rubo. La rubejo grandis ĉ. 140 hektarojn, kie kolektiĝis pli ol 2 mil rubo-kolektantoj, kiuj malorde starigis provizorajn kabanojn — preterpasantoj ĉiam evitis ilin.

La vojo de la rivero Yongding estas trairejo de ventoj. Cirkulis popoldiro pri ĝi: En serena tago, tie plenas je sablo. Kiam blovas vento, la grundo translokiĝas. “La tiea medio estis abomena, kiam ventis, ŝvebis en la aero de la plej proksima vilaĝo malbona odoro kaj malpura polvo.” Long Zhong proraokule vidis la scenon.

Kial oni elektis tiun lokon kiel sidejon por la Pekina Ĝarden-Ekspozicio? Zhang Jianguo [Ĝang Ĉianguo], vicdirektoro de la distrikto Fengtai de Pekino, kiu respondecas pri la mediprotektado kaj preparado de la Pekina Ĝarden-Ekspozicio, diris al ni: “La celo ne kuŝas nur en la konstruo de la ĝardeno en si mem, sed en tio, ke per la gastigo de la ekspozicio, oni antaŭenpuŝos disvolviĝon, prosperigos entreprenojn kaj riĉigos la popolon.”

Miraklo naskita sur rubejo

Duan Muqi [Duan Muŝi], dezajnisto de la Valo Jinxiu, diris, ke oni elektis ĉi tiun lokon kiel sidejon de la ĝarden-ekspozicio kun la espero transformi, pere de la koncepto kaj teknologio pri ekologia riparado, rubejon en verdejon, kaj dezertejon en delikatan ĝardenon.

Alia kialo kuŝis en tio, ke oni decidis krei malofte vidatan ĝardenan pejzaĝon, t. e. fari valajn pejzaĝojn, profitante de la surlokaj kondiĉoj. Zhao Ziliang [Ĝao Ciliang], la respondeculo pri dekoracio klarigis, ke oni ne havis teknikajn malfacilaĵon, ĉar en kaj ekster Ĉinio troveblas sukcesaj ekzemploj de la rilataj konstruoj, inkl. de la ĝardenoj Butchart en Kanado, sur la ruinoj de kalka minejo. Do oni povis lerni de ĝia sperto.

“Ĉi tie oni plantis 900 mil arbidojn kaj florojn sur 150 mil kvadrataj metroj, kaj la verdigita areo atingis 10 hektarojn,” diris Duan Muqi.

En la Valo Jinxiu lirlas akvofluo, diversformas arboj kaj aromas floroj. Sur la plana mapo de la ĝarden-ekspozicio, la valo prezentiĝas kvazaŭ paradizo kun verda monto, smeralda akvo, buntaj floroj kaj bela akvo-falo. “Tie ĉi ĉarmas malsamaj beloj en diversaj sezonoj,” resumis Duan Muqi pri la beleco de la Valo Jinxiu — nova pitoreskejo por turismado.

***

Fotoj de ZHAO XI

LA INTERNACA FLAGO DE KOMPATO

La vegana flago estis desegnita de retgrupo de grafikaj desegnistoj kaj aktivistoj el pluraj landoj. Inspirita de la GLAT-ĉielarka flago, la vegana flago estis kreita kun esperoj kunigi la aktivulojn pri bestaj rajtoj. La grupo estis malfermita de Gad Hakimi, vegana aktivisto kaj desegnisto. La grupo decidis fari flagon pri homa kaj besta egaleco. La blankaj, verdaj kaj bluaj koloroj estis elektitaj por reprezenti la naturajn vivmediojn de la bestoj: ĉielo, tero kaj maro. La letero V staras por Vegano, kaj ĝi estas kvazaŭ renversita piramido por simboligi la kapablon fari la neeblon.

POEZIO

La Velka Rozo

Gabriel ÒSHÓ-DAVIES - Niĝerio

Tiu kiu vivigas min ankaŭ mortigas min
Tiu kiu senĉese provizas sufiĉe da pano kaj vin´
Ankaŭ kaŭzas mian eternan malsaton
Li igas min ridi, tamen kaŭzas la mienon mornan,
Li fortigas min, sed lia donaco por mi estas malforto
Ho, kiel liberiĝi je tiu ĉi terura sorto,
Ho, for estu jam tiu ĉi frenezo!

Serĉu por mi ŝtonon, mi restigos mian lacan kapon en morto,
Miaj flugiloj brulvundiĝis, ĉar min trafis malbona sorto,
Ne plu malfaldiĝonte, ili ĉe miaj flankoj restos en malvarmo,
En silenta loko kie nek amo nek malamo ekzistas
Kien oni ĉiam gastigas, tamen senatente, vermojn,
Forestas amantoj, kvankam malamikoj ne plu kaŭzas ĝemojn
Kaj oni ne observas ĉion kio okazas sub la suno.

Turnas sin — kaj ĉiu atentas ĝian kapricon — la tero,
La granda oceano ondegas kaj tremas ĉiu koro,
La montoj minacas per siaj imponaj ĉeestoj,
La valoj oscedas malsatege, neniam satiĝontaj;
Tamen, malgraŭ tiuj ĉi malfacilaĵoj ĝeneralaj,
Ĉion kion rozoj malhavas, estante fizike malfortaj kaj palaj,
Ili posedas en beleco kiu senarmigas fortegulojn.

Parolu nun por ke mi sciu ĉu vi vere estas ĉe mi,
Ĉar nenio krom via ĉeesto kapablas sanigi
Tiun ĉi eterne vunditan koron batantan ene de mia busto.
Malferminte l’ okulojn mi vin vidas, ferminte ilin, mi vin vidas,
Sen vi mi estas nenio, kaj tio al mi plaĉas;
Se mi estas kun vi dum la tero kaj ĉielo forpasas,
Unu jarmilo kun vi jam estus kvazaŭ unu tago.

Ne fariĝinte malseka transmaren mi naĝis pro vi,
Kaj promenante tra danĝeraj lokoj ne timis mi;
Mi vojaĝis milojn da mejloj sed ne laciĝis,
Ĉar miajn timojn kaj kuraĝojn, amojn kaj malamojn, miajn ĉiojn,
Ĉion ĉi sur vin mi kuŝigas, nur vi estas en la mondo grava.
Mi antaŭeniris kvankam mi foje ne estis tute brava;
Nu, kara, ĉu mia kapo trovos ripozon en vian sinon?

Kio estas pri la vivo dezirinda?
Ĉu ĝiaj amaraj streboj aŭ ĉiu vojo blinda?
Ĉu la floroj matene florantaj
Sed subite velkantaj vespere?
Tamen, mi jam trovis kialon por daŭre vivi
Mi jam trovis iun por kiu dediĉos mian vivon mi
Pro vi, mia kara, mi estas daŭre tenaca.

Se vi estas la suno, via brilo volas esti mi;
Faru min la ombro se l’ substanco estas vi.

Suno aŭ brilo, substanco aŭ ombro,
Tute ne gravas al mi kiu estas kio;
Se esti kune, nur tiam vivo ne estos sen valoro.

Sed pro ĝia ofte neeviteble trudiĝema doloro,
Eble ĉio ĉi estas odinara fantazio.

Kaj li diras dum firme ŝin en la sinon li provas teni,
Ne gravas kiom longe ni devis promeni,
Ni jam venkis vivon, ni venkis morton;
Ne gravas tio ke ni spertis tiom da problemoj,
Ni venkis tempon, ni venkis spacon;
Ni renkontas ĉi tie kaj havas pacon
Nur pro tio ke por amo nenio estas neebla.

Amo vidas kion ne povas vidi mortaj okuloj,
Amo povas rezisti ĉion pro kio forkuras fortuloj;
Ĝi neniam cedas al la povo de morto,
Amo mokridas la tombon, “min vi ne povas kapti”;
Ĝi vojaĝas laŭ la vojo de anĝeloj sanktaj,
Ne laŭ la irejo de homoj, vivantaj aŭ mortintaj,
Kies vivoj estas, aŭ estis makulitaj per vaneco.

Silento aŭskultas, dum vi parolas, mallumo atentas,
Sed kiu jam divenus, ke en ĉio ĉi, vivo banalaĵo estas?
Jam velkis la rozo kiun ni plantis en nia fantazio,
Kaj la sunbriloj kiujn ni kreis dum nia revo, jam subiris;
Nun, ke jam estingiĝas tiu ĉi malgranda flam’,
Kaj tiu ĉi juna arbo estas tranĉita jam,
Kie ĉi-nokte nestos la birdo de nia amo?

FACILA

La vendeja bruo

Gabriel. O. ÒSHÓ-DAVIES — Niĝerio

La patrino de Oĵo ekkuiris supon, kaj pensis ke ŝi aĉetis ĉion kion ŝi bezonas por prepari ĝin. Do ŝi mallaŭte fajfis kanton dum ŝi sola en la kuirejo okupiĝis.

En sia dormo-ĉambro ludis Oĵo per sia nova ludilo, ĉar kiam ajn li havas novan ludilon, li tiam facile forgesas viziti amikojn. La nova ludilo portempe plezure okupis lin.

Subite la alta-tona patrina voĉo piketis lin ĉe la oreloj: “Oĵo, tuj venu. Vi tuj faru ion por mi”.

Ojo neniam atendis duan alvokon, ĉar la patrino ege mal-ŝatas tion kiam li ŝajnigas ke li ne aŭdis ŝin la unuan fojon. Do li zorge de-metis la ludilon. Tuj aperinte antaŭ la patrino, li diris: “Jes, panjo, mi estas ĉi tie”.

“Kara mia”, diris la patrino, “mi al-frontas katastrofeton. Jam estos baldaŭ preta la supo, sed, mi forgesis iun gravan ingrediencon”. Ŝi montris al li la ujon de jam finita ero kaj diris: “Iru tuj al la vendejo kaj aĉetu ĝin por mi. Kuru laŭkapable, kaj revenu sen malfruo”.

Oĵo kuris tiom rapide, ke la malantaŭo de liaj piedoj ripete frapetis la malantaŭon de lia kapo, kaj ene de du minutoj, li jam alvenis al la vendejo. Fakte, senprobleme li trovis la lokon kie aĉeti la aferon. Sed li ankaŭ trovis problemon. En la vendejo, ĉiu homo senĉese parolis. Jen tiuj kiuj petis resto-monon. Jen tiuj kiuj diskutis pri la ĝustaj prezoj de iuj varoj. Jen tiuj kiuj demandis kiel fartis al malnovaj klientoj. Jen tiuj, kiuj pri-parolis aferojn tute mal-seriozajn.

En la lernejo de Oĵo ne ekzistis tia senordo. Jen tempo paroli. Jen tempo silenti. Kiam parolis la instruisto, ĉiam silentis la lernantoj. Fakte, kiam iu lernanto parolis, ĉiu alia aŭskultis kaj atendis sian fojon paroli. Li do miris: “Kial inter plenkreskuloj mankas ordo? Kiel tiu virino aŭdos mian peton? Nu mi bone scias kion fari. Mi pacience sidiĝos sur tiu ŝtono kaj atendos ĝis ĉiu silentos”.

Li sidis sur la ŝtono kaj fajfetis, kaj tiel ankaŭ kontribuis al la bruo de la vendejo. Li planis ne paroli ĝis ĉiuj estos silentaj kaj pretaj aŭskulti lin. Post longa tempo, li ricevis parton de sia deziro, sed ne laŭ espero. Vere fine ekregis silento en la vendejo, sed ne pro tio ke oni silentis, sed pro tio ke ili ĉiuj iris hejmen.

“Ho, ve!” diris Oĵo, “panjo severe punos min”.

Laŭ la interpreto de tiu ĉi rakonteto, ĉiuj, kiuj atendas la konven-econ de silento ne sukcesos partopreni en la vendeja mondo. La mondo estas vendejego kaj ni ĉiuj devas partopreni malgraŭ la sen-ĉesaj malfacilaĵoj. Agu nun malgraŭ la bruo de la vendeja mondo, malgraŭ ĉia monda malkonveneco.

Gloso:

supo — manĝaĵo kuirita kun multe da akvo kaj diversaj ingrediencoj

laŭta — forte sona

tono — muzika sono kun difinita alto

ŝajni — ekstere aspekti kiel io alia

panjo — karesnomo por patrino

al-fronti — direkti sin al.../fronti kontraŭ

katastrofo — subita malbonega okazaĵo

ingredienco - unu el la eroj por prepari manĝaĵon

varo — komerca objekto

kliento — persono, kiu aĉetas

pacienco — trankvila atendado

fajfi — eligi muzikan sonon per la buŝo

MONDMAPO

LA VERA GRANDECO

Estas malfacile prezenti nian sferan mondon sur ebena peco de papero. Mapo-kreantoj uzas ion nomatan “projekcio” por transmeti la globon en 2-dimensian mapon. La plej populara estas la Mercator-projekcio (Cilindra mapo-projekcio prezentita de la flandra geografo kaj mapisto Gerardus Mercator en 1569).

Ĉiu mapa projekcio prezentas distordon, kaj ĉiu havas sian propran aron da problemoj. Unu el la plej oftaj kritikoj de la Mercator-mapo estas, ke ĝi troigas la grandecon de landoj pli proksimaj al la polusoj (Usono, Rusio, Eŭropo), dum ĝi malpliigas la grandecon de tiuj proksime de la ekvatoro (Ekz, tiuj de la afrika kontinento). Sur la Mercator-projekcia mapo Gronlando ŝajnas esti preskaŭ samgranda kiel Afriko. Fakte, Gronlando grandas je 2 milionoj da kvadrataj kilometroj kaj Afriko estas 30 milionojn da kvadrataj kilometroj granda, preskaŭ 15-oble pli granda.

La retejo The True Size estis kreita de James Talmage kaj Damon Maneice. Ĝi estis inspirita de epizodo de la televidserio The West Wing kaj de grafikaĵo de Kai Krause, titolita La Vera Grandeco de Afriko. Ili esperas, ke instruistoj uzos ĝin por montri al siaj studentoj kiom granda la mondo vere estas.

http://thetruesize.com

Legu la cirilan alfabeton en 10 minutoj

Vi legos rakonton “Dankon, amiko” (iom redaktitan) de Claude Piron. Ĝi estas en Esperanto, sed iom post iom mi anstataŭigos ĉiujn literojn al cirilaj laŭ tiu transliteruma sistemo. La literoj “a”, “o” k “e” estas tute samaj en Esperanto kaj la Cirila alfabeto. Sed ekzistas similaj literoj, kiuj respondas al tute diversaj sonoj. Ne ĉiuj cirilaj literoj estas prezentitaj en ĉi tiu eta kurso.

м-m

“Мia мono! Мia tuta мono мalaperis!”

Juna Rikardo preskaŭ ploris. Ne nur lia мono мalaperis, sed ankaŭ Janĉjo. Tiмiga penso lin trafis: ĉu tiu prenis ĝin? Estis apenaŭ kredeble. Janĉjo, tiu helpeмa aмiko...

п-p

Ne tuj li riмarkis la пaпeron. Lia koro ekbatis kun ioм da esпero: letero de Janĉjo, kiu, sendube, ĉion kontentige klarigos.

и-i

Ne longe vиvиs la esпero. La skrиbaĵo raпиde ĝиn dиsbatиs мorta:

“Kara Rиkardo,

“Norмale ми devus forkurи kun vиa мono kaj veturbиleto sen dиrи al vи иon ajn.

т-t

Sed миaj aмиkaj senтoj тиon мalhelпas. Ми senтas devon иnsтruи vиn пrи la vиvo. Nи hazarde renkonтиĝиs nur anтaŭ тrи тagoj.

Vи scииs nenиon пrи ми. Taмen vиan тuтan vиvon vи rakonтиs kaj... мonтrиs al ми vиan тuтan мonon.

у-u

“Onи ne fиdу nekonaтon, kaj onи ne konas hoмon пosт nуr тrи тagoj.

Ми иras for. Dankon пro la мono. Ankaŭ la bиleтo утиlos, dankon. Esпereble vи мeмoros миan иnsтrуon. Adиaŭ!”

л-l

“Лa aĉулo!” ли fиne dиrиs мaллaŭтe. Ли esтиs kиeл hoмo, kиу rиcevиs baтon sуr лa kaпon kaj dум keлka тeмпo ne плу пovas пensи. Лa иdeo туrnи sиn aл лa пoлиco venиs aл ли nуr мaлraпиde.

н-n

“Vи do eĉ нe koнas лиaн faмилиaн нoмoн?”

“Нe, ми нуr scиas, ke ли нoмиĝas Jaнĉjo.”

“Ниgra hararo иoм лoнga, brунaj okулoj. Koмпreнebлe. Se vи scиуs, kиoм da тиaj esтas...! Aлтa, vи dиrиs. Kиoм?”

ц-c

Пreциzeцo нeниaм тrovиĝиs интer лa ĉefaj eцoj, пer kиуj ebлas пrиskrиbи лa rиkardaн пersoнeцoн. Lи hezитиs. Пor koнтeнтиgи лa пoлицaнoн, ли dиrиs иoн ajн:

“185 цeнтимeтrojн.”

“Kaj kиoм ли пezas, vиaoпиниe? Vи dиrиs, ke ли esтas мaлdиka.”

“Jes, ли esтas тre мaлdиka, sed ми havas нeниун иdeoн пrи лa пezo. Kиeл ми пovуs sции?”

к-k

La мaлafabлa rиgardo пoлицaнa нe esтиs faцилe eлпorтebлa. Refoje лa кнabo dиrиs иoн ajн:

“Ebлe 70 килograмojн.”

“Ну, boнe. Esтas плej dуbинde, кe ни тrovos лин, sed... киу sциas?” лa пoлицaнo dиrиs.

Кaj кvazaŭ тиo нe esтуs пer sи мeм jaм sуfиĉe seнesпerиga, ли aлdoниs: “Ĉиaoкaze, кун лa baлdaŭa reнкoнтиĝo de ŝтaтesтroj eн ниa уrbo, ни пovos farи нeниoн aнтaŭ кeлкaj тagoj.”

c-s

Aл Rикardo лa cитуaциo тутe нe плaĉиc.

“Киoн ми нун farу?” ли deмaнdиc. “Ми нe havac мoнoн пor reveтуrи hejмeн, aŭ eĉ пor тeлefoни.”

“Ну, кнabeтo, нe ecтac миa пrobлeмo. Ми нe cциac. Irу aл vиa кoнcулejo, ebлe.”

б-b

Eблe кeлкaj кoнcулejoj heлпac aл лa jунулoj, киуjн тrafиc бaтo de лa corтo, ced нe тиулaнda.

“Нe ecтac ниa тacкo coлvи лa пroблeмojн de мaлcaĝaj caмлaнdaнoj,” лa кoнcулa fункциулo ceкe recпoнdиc aл лa клarиgoj de Rикardo.

д-d

“Ниa лaндo нe ecтac тиeл rиĉa, кe ĝи диcдoну мoнoн aл ĉиуj пeтaнтoj. Ce ни тиoн кoнceнтуc, лa инforмo бaлдaŭ диcvacтиĝуc, кaj лa ceкvo ecтуc, кe ofтиĝуc мaлzorgeмo. “Киaл aтeнти пrи ниaj aferoj,” лa vojaĝaнтoj пeнcуc, “ce ни иoн пerдoc, лa кoнcулejo reпagoc aл ни”. Нe, нe. Tиo нe ecтуc aллaceблa.”

й-j

Rикarдo ceнтиc cин пли кaй пли ceнecпera. киa ceнeлиreйa cитуaциo! Lи нacкиĝиc eн cуfиĉe rиĉa faмилиo, ceд тиo нун нeниoм heлпac. Eĉ ce ли пovуc тeлefoни heймeн...

Tиoн ли пovуc, faктe, eĉ ceн мoнo, дaнк’ aл тиу araнĝo, кe лa aлvoкитo пagac... ceд тиo нe утилуc: лиaй geпaтroй нун voйaĝac иe eн лa мoндo, кaй ли тутe нe cциуc, киeл мaлкovrи илиaн нунaн тrovиĝeйoн.

р-r

Ли кoмeнциc мaлcaти. Eн нoрмaлaй кoндиĉoй, ли faцилe пovуc мaлhavи мaнĝoн мултhoрe. Йунa caнa кoрпo пovac eлпoрти мултaйн мaнкoйн. Сeд лa cимплa пeнco, кe ли пovac havиgи aл cи нeк мaнĝoн нeк литoн, иgиc лиaн дezирoн мaнĝи cпeциaлe vиva кaй дoлoрa.

в-v

Нe пoвaнтe eлтeни плу, ли дeцидиc пeти heлпoн дe лa прeтeрпacaнтoй. Ли прezeнтaдиc aл или мaлfeрмитaн мaнoн кaй квazaŭ плoрпeтe прoвaдиc туŝи илиaн кoрoн, клaриgaнтe пeр мaлмултaй вoртoй cиaн бeдaŭриндaн cитуaциoн. ceд нeниу прeниc лин ceриoze. Eблe ли aпeриc трo caнa, трo бoнfaртa. Aŭ ли нe cцииc, киaмaниeрe уzи cиaн вoĉoн пoр вeки лa кoмпaтoн, киу трaдукиĝуc пeр дoнo. Kиa aйн лa киaлo, ли нe cукцecиc.

ш-ŝ

“Лa coлa coлвo ecтac штeли”, ли eкпeнcиc. Ecтиc coмeрo. Лa вeтeрo плeй бeлиc. пaшaнтe ceн прeциza цeлo, ли aлвeниc aл вacтa вeндeйo eкcтeрa, киe кaмпaрaнoй уну aпуд лa aлиa прoпoниc дezирвeкaйн мaнĝaĵoйн aл мaлрaпидe ирaнтaй прoмeнaнтoй. Штeлo дe уну fруктo тиe, дe aлиa тиe ĉи, мoнтриĝиc пли faцилa oл ли кoмeнцe имagиc.

ч-ĉ

Рикaрдo ecтиc ĝeнeрaлe плeй hoнecтa, кaй нoрмaлe, чe тиa нeaкцeптиндa faрaчo, вoчo лeвиĝуc eл лa кoрfундo пoр aŭтoритaтe ecприми cиaн мaлкoнтeнтoн aл ли. Сeд чи-foйe ĝи cилeнтиc. Лa мaлcинцeрeцo дe йaнчйo, лa мaлвaрмeцo дe лa пoлицaнo, лa кoнcулeйa нeheлпeмo кaй лa штoнaй кoрoй дe л’ cурcтрaтaй пeтитoй квazaŭ прaвиgиc штeлoн.

џ-ĝ

Tиуй унуaй cукцecoй курaџиgиc лин плу ири caмвoйe: ce ли кaптoc cуfичe дa мoнo, ли пoвoc рeвeтури aл лa мaлпрoкcимa, ege дezирaтa heймлaндo. Лa cтaцидoмa мoншaнџeйo пoр тиo мoнтриџoc пeрfeктa. Tиeн мултaй geйунулoй eл чиуй лaндoй aлвeнac лaцege, иoм дoрмaнтe, кaй нe aтeнтac cиaйн haвaĵoйн.

з-z

Рикaрдo aтeнтe oбceрвиc, киaм прeзeнтиџиc бoнega oкaзo — кнaбинo мeтиc cиaн видeблe плeнaн мoнуйoн eн плeй тaŭgaн лoкoн, кaй чecиc aтeнти џин пoр турни лa визaџoн aл cиaй кунулoй бруe ридaнтaй — ли eтeндиc лa брaкoн пoр џин кaпти кaй... ...кaптиc лин чe лa шултрo пeзa, foртa мaнo, aŭтoритaтa.

ф-f

“Не прену џин!” дирис вочо.

Малрапиде, Рикардо турнис ла капон ал ла паролинто. Естис алта йунуло, форта, ларџашултра. Рикардо, киу не дубис, ке ли видос полицистон, некредеме риgардис тиун gрандан кнабон, киес окулой ридетис ал ли.

“Киал ви фарис тион?” ли демандис.

г-g

“Ми обсервис вин дум келка темпо. Лаŭ виа маниеро ригарди, лаŭ виа визаџо, естис кларе, кион ви целас. Сед ми дубас, чу ви вере сукцесус. Ми децидис протекти вин контраŭ ви мем. Ну, вену кун ми. Ни иру тринки кафон ен малпли бруа локо, кие ви повос клариги ал ми, киал ви, видебле нениам штелинта, hавис ла странган идеон саме видебле екмалhонести.”

x-h

Раконтанте ла тутан аферон, Рикардо нур малфациле повис супери сиан емон плори, тиел компатинда ли сентис син. Секвис лонга силенто, дум киу ла грандуло зорге припенсис.

“Mи повас портемпе xавиги ал ви дормчамброн. Ми лоџас че малйуна синйорино, киу форестас дум ла тута сомеро. Ши до не контраŭстарос, се ми ласос вин узи ла етан чамброн, киун ши дум ла лернеййаро лу ас ал студенто.”

ў-ŭ

“Ви савас мин! Киел ми повос есприми миан данкон?”

“Тион ни видос посте. Нун нецесас, ке ви манџу, чар ви дирис, ке ви еге малсатас. Сед ни анкораў не презентис нин реципроке. Ми номиџас Милан. Кио естас виа номо?”

Гратулон!

Нун ви повас леги ла цирилан алфабетон!

Кио плу? Прову узи џин!

Kiel tajpi per cirilaj literoj?

Komputilo: uzu retan klavaron

http://russian.typeit.org/

Telefono: Esperanta-cirila konvertilo kun kelkaj variantoj de literoj

http://www.apprenti-polyglotte.net/eo/ciriligilo.php?lang=en

Lernu ion ĉiutage

© Young 2011

1. JACKIE CHAN NASKIĜIS POST 12-MONATA GRAVEDO (LI PIEDBATAS) 2. BANANOJ ESTAS RADIOAKTIVAJ 3. EN FRANCIO DONI LA NOMON NAPOLEONO AL PORKOJ ESTAS KONTRAŬLEĜE 4. EN AŬSTRALIO ESTAS DUOBLE PLI DA KANGURUOJ OL HOMOJ 5. KORVO ESTAS LA PLEJ INTELIGENTA BIRDO 6. EN SVISIO KONTRAŬLEĜAS TONDI LA GRESARON KOSTUMITA KIEL ELVIS 7. BEBOJ OSCEDAS ANTAŬ OL NASKIĜI (Mi jam enuis antaŭ ol ĉion komenci) 8. LIBIO ESTAS LA SOLA LANDO, KIES FLAGO HAVAS UNU SOLAN KOLORON* (FLAGA DEZAJNISTO)

* uzita de 1977 ĝis 2011

9. KOLOMBOJ FEKAS ĈIUJN 15 MINUTOJN 10. LA LAKTO DE LA HIPOPOTAMO ESTAS ROZKOLORA

CXEFARTIKOLO

Kiu ne scias alilandajn lingvojn, tiu ne scias la propran

J.V.Goeto

Lingvaj notoj

Olga ŜILAJEVA — Rusio

Do you speak English? Parlez-vous français? Sprechen Sie Deutsch? Вы говорите по-руcски [vyj gavaritje pa ruskij]? Ĉu vi parolas Esperante? Ĉu vi scias, ke nun en la mondo, se ne konsideri diversajn dialektojn, ekzistas pli ol 4200 puraj lingvoj? Lernado de fremdaj lingvoj malfermas al ni novajn pordojn, kiuj antaŭe ŝajnis por ni fermitaj. Komunikiĝo kun amikoj-esperantistoj el diversaj landoj, vojaĝoj al Eŭropo kaj konatiĝo kun rusaj lingvistoj vekis mian intereson al lingvoj. Kaj hodiaŭ mi volas iomete rakonti al vi pri miaj lingvaj eltrovaĵoj.

Mi pensas, ke ĉiu esperantisto scias, ke krom nia lingvo Esperanto en la mondo estis kreitaj pli ol mil projektoj de artefaritaj lingvoj, jen kelkaj (kel-kaj) el ili: solresol, volapuk, idiom, neŭtral, latino-sine-fleksione, ido, okcidental, novial, bejsik ingliŝ, interlingva, neo, romanid, eljundi, loĵban, glosa, slovio ktp, ktp.

Kaj oficiale la plej lasta projekto estas la planlingvo toki-pono, konstruita de kanada junulino, Sonja Elen Kisa. La projekto estis unue publikigita en la interreto en la jaro 2001. La vortkombinaĵon “toki-pono” oni povas traduki kiel “lingvo de bono” aŭ “simpla lingvo”. “Pona” signifas “simpla”, sekve — “bona”: facilaĵo ne povas esti malbona. Toki-pono enhavas ĉirkaŭ 120 vortojn kaj tute malgrandan alfabeton — nur 5 vokalojn (a e i o u) kaj 9 konsonantojn (j k l m n p s t w). En toki-pono estas nur 3 numeraloj: “unu”, “du” kaj “multe”. Kutimaj vortoj en toki-pono transformiĝas en belajn kaj filozofajn metaforojn, kaj interparolantoj iĝas kvazaŭ poetoj. Ekzemple, la vorto “glaciaĵo” en toki-pono sonas kiel “malmola akvo” (telo kiwen) kaj “aŭtomobilo” — kiel “moviĝanta domo” (tomo tawa). Treege simpla gramatiko donas al ĉiu vastan eblon ekzerciĝi en spritado. Tiu lingvo taŭgas por viva konversacio, sed ne por leteroj aŭ skajpumado, ĉar neniu vin komprenos. Toki-ponon oni povas ellerni dum du semajnoj, sed oni kutime tre longe lernas, kiel esprimi pensojn por ke la interparolanto ĉion ĝuste komprenu. Jen tia filozofa lingvo.

Kaj pri aliaj faktoj. De mia amiko el Hungario mi eksciis, ke la plej longa vorto en la mondo estas la hungara vorto “megszentségteleníthetetlenségeskedéseitekért”, kiu enhavas 44 literojn. La traduko en Esperanton estas proksimume la jena: “pro viaj malsanktigebladecoj”.

Mia amiko el Germanio, kiu skribas sciencverkon pri lingvistiko, rakontis al mi, ke la plej ĝentila lingvo en la mondo estas la lingvo de eskimoj-inuitoj, kiuj loĝas en Gronlando. En ilia lingvo ne ekzistas eĉ unu insulta vorto. Ĉiu gento de aborigenoj en Aŭstralio havas propran lingvon, kaj la gento dieri — eĉ du: la unua el ili estas kutima kaj ĉiutaga kaj la duan oni uzas nur por parolado inter bopatrino kaj bofilo. Antaŭ nelonge sciencistoj registris raran lingvon, kiu nomiĝas “susuami”. En tiu lingvo parolas nur du familioj el la provinco Morovio (serĉu en Oceanio). Estas interese, ke infanoj komprenas tiun lingvon, sed ne parolas ĝin. Kaj la plej rara lingvo sur nia planedo estas lingvo, kiu nomiĝas “bikja”. Ĝin posedas nur unu 87-jara virino el vilaĝo sur la limo inter Kamerunio kaj Niĝerio.

Mia sciecema germana amiko krom Esperanton, la germanan kaj la anglan regas ankaŭ la kreolan. Tiu kreola lingvo estas lingvo de kreoloj, loĝantaj en Haitio, Sejŝeloj kaj Vanuatuo. Por kompreni subskribon en la kreola, necesas laŭtlegi ĝin kaj poste imagi, kiun frazon el originala eŭropa lingvo ĝi similas. Ekzemple, la subskribo “Labank Santral” sur monpapero — estas aliformogita “La Banque Centrale”, t.e. Esperante — “La Centra banko”. La baza principo de la kreola: kiel vi aŭdas, tiel skribu! Entute en la mondo oni povas trovi 127 specojn de la kreola.

Kaj iom da lingvaj rememoroj kadre de la ĉi-jara IJK. Nia instruisto dum la IJK en Kievo estis bonkora, saĝa, sperta kaj tre interesa esperantisto — Aĥman Junusov el Rusio. Dum kursoj kaj prelegoj li sukcesis rakonti ne nur pri Esperanto, sed li lerte enplektis en la rakontojn ankaŭ temojn pri sia patrujo — la Dagestana provinco (Rusio). Li iufoje diris, ke en Dagestano homoj parolas en la tabasarana lingvo, kiu enhavas 44 kazojn! Ĉu vi povas imagi!

Kaj jen ankoraŭ iom da aliaj lingvaj interesaĵoj, kiujn mi ekaŭdis de miaj rusaj amikoj-lingvistoj.

La plej longa vorto-palindromo en la mondo estas la finna vorto “saippuakivikauppias”, kiu signifas “vendisto de steatito (sapŝtono)”.

La Princujo de la rivero Hutt estas mikronacio, kiu troviĝas okcidente de Aŭstralio, havas tri oficialajn lingvojn: la anglan, la francan kaj Esperanton(!).

La plej longan alfabeton enhavas la kamboĝa lingvo — 74 literoj!

La Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj, kiu estis adoptita kaj proklamita la 10an de decembro 1948 en Parizo, havas tradukojn en 321 lingvojn kaj dialektojn.

Ĉina hieroglifo, kiu signifas “malfacilaĵo” estas skribata kiel “du virinoj sub unu tegmento”.

Mi povas babili pri lingvaj interesaĵoj pli kaj pli, sed mi ne havas eblon rakonti pri ĉio kadre de unu artikolo. Do en la fino de mia rakonto mi diru, ke antaŭ nelonge sciencistoj de la Londona universitato per statistika esplorado konkludis, ke homoj, kiuj ellernas fremdajn lingvojn, havas pli flekseblan kaj originalan pensadon, ol tiuj, kiuj ne interesiĝas pri lingvoj. Do ni iru kaj lernu! Sukcesojn al ni!

LINGVOJ

Lingvoj ne mortas, oni mortigas ilin

Kio malkovriĝis malantaŭ la malaperigo de la originaj lingvoj en Meksiko

Yásnaya Elena Aguilar Gil — Meksiko

La sekva teksto estas traduko de la parolado farita de la lingvistino Yásnaya Elena Aguilar Gil en la Ĉambro de Deputitoj de Meksiko. La parolado estis verkita originale en la lingvo mixe kaj okazis kadre de la Internacia Jaro de la Indiĝenaj Lingvoj. La originala tekstversio en la lingvo mixe inkluzivas pripensojn pri la malaperigo de la indiĝenaj lingvoj, ĝia rilato kun la perdo de teritorio kaj la rolo de la ŝtato en ĉi tiaj eventoj. La ĉi-suba traduko estis farita surbaze de la hispana versio kaj publikigita ĉe Tutmondaj Voĉoj (Global Voices Esperanto), oficiala partnero de la Internacia Jaro de Indiĝenaj Lingvoj.

Meksiko. Akvo kaj vorto. Meksiko kaj ĝiaj pluraj malkovritaj nomoj. Nëwemp (en la loko de la akvo en mixe); Giajmïï (sur la akvo, en la ĉinanteka lingvaro); Nangi ndá (la tero inter la akvo, en lamazatekaj lingvoj); Kuríhi (ene de la akvo, en chichimeco jonas); Nu koyo (humida popolo en lingvoj mixtecas). Meksiko estas la nomo donita al tiu ĉi urbo kaj poste al tiu ĉi ŝtato, la meksika ŝtato, Meksiko.

Kio kaŝiĝas en la akvoj de Nëwemp?

Mi intencas priparoli kelkajn ideojn kaj provos respondi la demandon: kial lingvoj estas mortantaj? Nuntempe oni parolas proksimume ses mil lingvojn en la mondo. La katalogo de minacataj lingvoj de la Universitato de Havajo raportas ke averaĝe po ĉiuj tri monatoj mortas unu lingvo en la mondo. Ankaŭ Unesko raportas ke post cent jaroj, proksimume duono de la nunaj parolataj lingvoj tra la mondo malaperintos.

Neniam antaŭe en la historio okazis ĉi tio, neniam mortis tiom da lingvoj. Kial nun la lingvoj mortas? Antaŭ proksimume tricent jaroj, la mondo ekdisiĝis kaj ekestis internaj limoj. La mondo ekdividiĝis. Sen dokumentoj ne plu eblis vojaĝi aliloken. La mondo estis dividita en proksimume 200 ŝtatojn aŭ landojn, ĉiu el ili kun sia propra pensmaniero, kiun oni privilegias, kaj kun sia permesata kulturo. Por konstrui ĉi tian internan homogenecon, nur unu lingvo estis asignata kiel ŝtata lingvo. Lingvoj malsamaj al la ŝtata lingvo estis kontraŭbatalataj kaj diskriminaciataj.

Antaŭ ducent jaroj ekestis la nuna ŝtato nomata Meksiko. Tricent jarojn post la hispana konkero, en 1820, 65% de la popolo parolis indiĝenajn lingvojn. La hispana lingvo estis minoritata lingvo, kiam la meksika ŝtato fondiĝis. Aktuale, ni la indiĝenlingvaj parolantoj reprezentas nur 6,5%. La hispana estas nun la superrega lingvo. Antaŭ 200 jaroj niaj lingvoj estis majoritataj: la naŭatla, la majaa, la majoa, la tepehŭa, la tepehŭana, la mixe kaj ĉiuj aliaj indiĝenaj lingvoj. Ene de 200 jaroj niaj lingvoj estis minorigitaj.

Kiel tio eblis? Ĉu ni subite decidis forlasi niajn lingvojn? Tute ne. Temas pri procezo stimulita de registaraj politikoj. Niaj lingvoj estis malvalorigitaj favore al unika lingvo, la hispana. Kun la celo malaperigi niajn lingvojn, oni batis niajn praulojn, oni admonis kaj diskriminaciis ilin ĉar ili parolis tiujn lingvojn.

Oni diradis al ili: “via lingvo valoras nenion”. “Por esti meksika civitano vi devas paroli la nacian lingvon, la hispanan. Ĉesu uzi vian lingvon”, oni ripetadis al ili. La meksika ŝtato alstrebis devigan kastiliiĝon (altrudis la kastilian lingvon) kun la celo elradikigi niajn lingvojn, precipe de la eduksistemo. Meksiko prirabis nin de niaj lingvoj; la akvo de ĝia nomo malaperas kaj silentigas nin. Kvankam la leĝoj ŝanĝiĝis antaŭ nelonge, niaj lingvoj daŭre estas diskriminaciataj en la sistemoj eduka, jura kaj sanzorga.

Niaj lingvoj ne nur mortas, niajn lingvojn oni mortigas.

Niajn lingvojn oni mortigas ankaŭ kiam niaj teroj ne estas respektataj, kiam niaj teroj estas vendataj kaj kiam oni donas koncesiojn pri niaj teroj. Kiam la konsultoj pri konsento aŭ malkonsento rilate al realigado de projektoj en niaj teritorioj ne estas taŭge plenumitaj. Niajn lingvojn oni mortigas, kiam oni murdas tiujn, kiuj defendas niajn terojn, kiel okazis ĉiam. Kiel ni povos fortigi niajn lingvojn kiam oni murdas tiujn, kiuj parolas ilin, kiam oni silentigas kaj malaperigas ilin? Kiel floros nia vorto en teritorio kiun oni rabas de ni?

Estas ĝuste tio, kio okazas en mia komunumo Ayutla Mixe, en Oaĥako. Ni ne havas akvon. Antaŭ ĉirkaŭ du jaroj, armitaj grupoj senigis nin je la natura fonto, kiun ni historie kutimis uzi por ni, kaj ĉi tiu maljustaĵo daŭras ĝis hodiaŭ, malgraŭ la fakto, ke ni denuncis ĝin kaj manifestaciis por nia rajto. Malgraŭ la leĝoj, kiuj asertas ke akvo estas homa rajto, ĝi ne atingas niajn hejmojn kaj tiu manko frapas, ĉefe, infanojn kaj maljunulojn.

Estas la tero, la akvo kaj la arboj, kiuj nutras la ekziston de niaj lingvoj. Sub konstanta atako kontraŭ nia teritorio, kiel povas revigliĝi nia lingvo? Niaj lingvoj ne mortas, oni mortigas ilin. La meksika ŝtato forviŝis ilin. La penso unika, la kulturo unika, la ŝtato unika, kun la akvo de sia nomo, forviŝas ilin.

**

Tradukita de Manuela Burghelea kaj Daniel Sanchez

La parolado de Yásnaya en la lingvo Mixe aŭskulteblas en la retejo de Tutmondaj Voĉoj:

https://eo.globalvoices.org

TEKNOLOGIO

Linukso — La Esperanto de la operaciumoj

Jonas MARX — Germanio

Uzinda kaj neŭtrala sed ankoraŭ ne sufiĉe disvastigita, jen situacio de kaj Esperanto kaj Linukso. La procento de Linuks-uzantoj en Esperantujo certe pli grandas ol en aliaj grupoj, tamen por la ceteraj, kiuj ankoraŭ ne uzas ĝin, mi sube priskribas la avantaĝojn kaj malfortojn de la alternativa operaciumo.

Ekde la 1990-aj jaroj, Linukso evoluis al moderna, malferma kaj libera operaciumo kun multaj trajtoj. Kelkaj el ili estas kopiitaj al aliaj operaciumoj. Sed multaj homoj ne scias, ke ili konstante uzas Linuksan version surfante la interreton, ĉar ĝi estas uzita en la plej multaj serviloj, kiuj pritraktas viajn serĉojn. Ankaŭ La fama operaciumo por poŝtelefonoj “Androido”, uzas adaptitan version de la linuksa kerno.

Tamen, la plejmulto de la homoj uzas Vindozon aŭ macOS de Apple por siaj hejmkomputiloj. Tio havas diversajn kaŭzojn. Ekzemple, la plejmulto de la venditaj komputiloj havas Vindozon aŭ macOS jam instalita. En multaj landoj ne ekzistas vasta eblo aĉeti komputilon kun Linukso. Tiamaniere restas al la aĉetantoj meminstali, kio postulas minimuman scion pri komputiloj. Kvankam ekzistas bona helpo en la Interreto, certe malkomputilemaj homoj timas permane ŝanĝi la jam instalitan sistemon. Kaj eĉ se vi decidis uzi Linukson, necesas ankoraŭ plia decido: kiun distribuon uzi?

Linukso estas nur la kerno de la sistemo, mankas ankoraŭ grafika sistemo kaj aliaj programoj. Pro tio ke ĝi estas senkoste havebla kaj malferme uzebla, diversaj kompanioj kaj grupoj disdonas sian propran distribuon. Tiuj enhavas proprajn versiojn de la kerno kaj diversajn grafikajn sistemojn. Jam konata estas la distribuo “Ubuntu”, kio signifas “humaneco” en la zulua lingvo. Aliaj famaj distribuoj estas “Fedora” de la kompanio Red Hat kaj openSUSE, Mint, Debian, elementaryOS kaj Arch, kiu estas senkompania, volontula distribuo. Ekzistas diversaj aliaj kaj vi bezonas tempon kaj helpon por elekti tiun distribuon, kiu plej bone taŭgas al vi.

Aliflanke tio ja estas ŝanco, ĉar vi havas elekton. Ĉu vi volas uzi distribuon kun sufiĉe minimuma grafiksistemo, per kiu via komputilo iĝas rapidega kaj havas konservativan aspekton aŭ ĉu vi volas la plej novan grafiksistemon, kiu ludas per mojosaj* efektoj sed bezonas pli da procesado kaj elektro? Ĉu vi volas fidi al kompanio, kiu publikigas novan version de distribuo ĉiun duonan jaron aŭ ĉu vi volas volontulan distribuon, kiu rapide sin ĝisdatigas?

Longan tempon oni varbis pri la senkosteco de Linukso. Sed ŝpari monon ne estas ĝia sola avantaĝo. Ankaŭ aliaj operaciumoj nuntempe senkostas aŭ la kostoj estas kaŝitaj en la prezo de la komputilo, tial mi volas klarigi ke la plej granda forto de Linukso estas ĝiaj sendependeco kaj libereco.

La operaciumo Vindozo 10 estis senkosta dum longa tempo. Sed pli kaj pli, homoj estas ĝenataj de varbado ene de la grafiksistemo, en la datumserĉilo ktp. Kaj kien iras viaj datumoj? La privatecaj politikoj de Microsoft kaj Apple iĝis dubindaj post la Snowden-publikaĵoj. Kaj eĉ se ili respondece traktus viajn datumojn — neniu povus publike pruvi tion, ĉar la kodo de la operaciumo estas privata. Neniu, krom la kompanio mem scias, kiuj operacioj estas plenumitaj ekzakte en via komputilo. Jen la diferenco de Linukso. La kodoj de la kerno kaj la plejmulto de la programoj estas publike legeblaj kaj estas kontrolitaj de sendependaj personoj kaj kompanioj. Ĝi eĉ libere uzeblas — ekzemple vi, aŭ via kompanio, rajtas ŝanĝi la kernon, pagi personon por aldoni ŝanĝojn al ĝi aŭ krei vian propran distribuon por viaj necesoj.

Linukso estas tiom fleksebla, ke ĝi ne nur pretas por uzo en la plej grandaj komputilsistemoj kaj serviloj de la mondo, ĝi same uzeblas por via hejma komputilo kaj la plej malgrandaj sistemoj, komputiletoj en maŝinoj kaj robotoj. Ankaŭ en aŭtoj kaj en la kosma spaco, linukso estas uzata. Malaĉas, ĉu ne?

Sed antaŭ ol vi decidas rekte iri al la Interreto por elŝuti distribuon kaj instali ĝin — bonvolu atenti: ankoraŭ ne ĉiuj programoj funkcias kun Linukso. Pro la malgranda disvastigo en privataj domoj kaj firmaoj, programoj kiel PhotoshopMicrosoft Office ne rekte haveblas.

Do, antaŭ ol ekuzi Linukson, certigu ke ĉiuj programoj, kiujn vi uzas, haveblas por Linukso aŭ almenaŭ havas alternativon. Ekzemple, LibreOffice estas bona alternativo por Microsoft Office. Por Photoshop, haveblas GimpPixeluvo. Same, ne ĉiuj komputilludoj haveblas por Linukso, kvankam la situacio multe pliboniĝis kaj bonegaj, bonkvalitaj titoloj jam troveblas.

Homoj, kiuj interesiĝas lerni pri sia komputilo kaj eble uzas ĝin nur por retpoŝto kaj Interreto, senprobleme povas uzi Linukson. Same se vi volas esti mojosa, ne timas investi tempon por kompreni la sistemon kaj serĉi program-alternativojn. Aŭ fine, se via libereco gravas al vi: provu Linukson!

* Mallongigo por Modernjunstila

La plej granda forto de Linukso estas ĝia sendependeco kaj libereco.

Por financi partoprenon de junaj afrikaj aktivuloj en la unua IJK en Afriko, TEJO lanĉis donackampanjon Ni realigu la unuan IJK-n en Afriko! Danke al malavara helpo de Esperantistoj TEJO sukcesis subteni partoprenon de kvindeko de junuloj el diversaj landoj de Afriko. Tio estas vere senprecedenca afero, kiu igis ĉi tiun kongreson vere Afrika. Pro tio ni ŝatus elkore danki al la Esperanto-komunumo kaj aparte al ĉiu kontribuinto!

Oraj oficialaj sponsoroj

Institucio Hodlewdi Mixer’68

Kosmo Strategio ltd.

Rotary eClub Esperanto

Synnove Mynttinen

Arĝentaj oficialaj sponsoroj

anonima donacinto (Nederlando)

Bronzaj oficialaj sponsoroj

Ans Bakker-ten Hagen

Dennis Bemmann

anonima donacinto (Nederlando)

Sponsoroj

Arja Kuhanen

Brian Moon

Bruĝa Grupo Esperantista “Paco kaj Justeco”

Clara Bracke

Esperanto-Asocio de Britio (memore al Katalina Halo)

Flory Witdoeckt

Humphrey Tonkin

Ingebjorg Rambjor

Leif Arne Storset

Mark Fettes

Markos Kramer

Subtenantoj

Aleks B.

Alisa Nikitina

Ana Ribeiro

Andreas Diemel

Beti kaj Stefano ROBERT, la frenezaj geavoj

Cedric Marchal

Dorota Rodzianko

DR J Goddard

Esperantoklubo de Ostendo “La Konko”

Hans Oldhage

Hiro Kawara

Johan Derks

Kamila Koziej Lévesque

Katja Lödör

Łukasz Żebrowski

Matthieu Desplantes

Maya Kennedy

Michael Boris Mandirola

mr D A Thomas

Normand Fleury

Peter Baláž

Petriko Oudejans

Ranieri

Rob Moerbeek

Rogener Pavinski

Rogério Borges Grilo

Žeňa Belková

anonima Esperanta Civitano

Plus 11 anonimaj subtenantoj kaj pluraj partoprenantoj de la 101-a Universala Kongreso en Nitro, Junulara E-Semajno 2016 en Waldheim am Brahmsee kaj la 102-a Universala Kongreso en Seulo

ĈEFARTIKOLO

Malemo Geedziĝi en Japanujo

AZUMA Juki Japanio

En Japanujo, kiam en amaskomunikiloj aperas la vorto “geedziĝo”, tiam ĝi ofte rilatas ne al amo sed al socia problemo, ĉar dum la lasta duonjarcento tiu lando spertis drastan demografian ŝanĝon, kiu igis geedziĝon kaj bebonaskon tutnacie traktendaj aferoj, kaj tio sekve problemigis la junularan malemon geedziĝi. Multaj homoj opinias, ke la hezitemo al kunedziĝo spegulas la perdon de vigleco kaj malboniĝon de komunikkapablo ĉe la juna generacio, dum esploristoj konstatas, ke tiun problemon kaŭzis ĉefe soci-ekonomiaj faktoroj.

La demografia ŝanĝo, el kiu naskiĝis la rigardado de geedziĝo kiel socia problemo, okazis post la Dua Mondmilito kaj ŝanĝis Japanujon de multmorta kaj multnaska socio al malmultmorta kaj malmultnaska. Tian demografian transiron jam travivis ankaŭ eŭropaj landoj, sed tiu en Japanujo estis tiom rapida kaj drasta, ke multaj sociaj sistemoj ne povis adapti sin al ĝi, kio suferigas multajn homojn kaj timigas ke Japanujo ĉesos ekzisti pro manko de junuloj. Tial tio interesas multajn homojn kiel tutnacie traktenda problemo. Pro tio ke tiu situacio bone klarigeblas per la malemo geedziĝi, multaj problemigas la ne-geedziĝemon de junuloj por grandigi la ontan subtenantaron de la regno.

La publika opinio emas kulpigi la malvigliĝon de junaj viroj, en spirito kaj vivostilo pri la estiĝo de malmultnaska socio, ĉar ili estas rigardataj kiel aktivaj kaj dezirplenaj estaĵoj. Pro ilia malemo kunedziĝi, oni inventadis diversajn etikedojn por priskribi aŭ klarigi tiun maltradician fenomenon; tia etikedo jam aperis almenaŭ en 1977. Multaj el ili metas sian fokuson en la personnivela vivostilo, kaj plejofte moraladmone pritraktas junajn virojn indiferentajn al amaferoj kaj edziĝo. Tio validas ankaŭ al la plej lasta etikedo: “herbomanĝa junviro”.

Tiu esprimo estis elpensita por priskribi maltradiciajn junvirojn, kies ĉefa karaktero estas malvireco kaj neinteresiĝo pri amrilato. Inventite en 2006 ĝi tre famiĝis tra amaskomunikiloj kaj uziĝas ĉefe por akuzi mankojn de vireca forto kaj komunikkapablo por gajni kunulinon, kvankam la novvorto origine aperis kun pozitiva senco, ke la “herbomanĝaj junviroj” estas novtipaj viroj bone adaptitaj al socia ŝanĝo.

Agado por geedziĝo

Oni kreis ne nur negativajn sed ankaŭ pozitivajn etikedojn por instigi junulojn al geedziĝo. En 2007 sociologiisto inventis la vorton “agado por geedziĝo”. Tiu etikedo estis precipe efika al virinoj, ĉar oni tradicie pensis ke virinoj devas esti pasivaj kaj taksis malalte la virinan aktivan agadon por akiri edzon. Sub tiu nomo multaj homoj kaj entreprenoj agadas, ekzemple en sinbeligo kaj festenoj por gefraŭloj, kaj tian aktivecon la publiko bonvenigis.

Se preni ĉi tiujn rakontojn en konsideron, ne estas mirige, ke en 2012 ĉe unu ŝtatuniversitato aperis seminario pri la “geedziĝo-scienco”, kiu pritraktas la praktikajn sintenojn kaj kapablon por feliĉa kunedziĝo.

Male al la ĝenerala publiko, esploristoj konstatas, ke el soci-ekonomia vidpunkto, la ĉefaj kaŭzoj de la malmultiĝo de geedziĝoj estas malstabileco de dungado kaj la socia normo de la laŭseksa roldivido. Post la Dua Mondmilito ĝis la jarcentfina ekonomia malboniĝo, la vivojn de la laborantoj sekurigis longtempa (plejparte ĝis-emeritiĝa) dungado kaj laŭseksa roldivido en Japanio. Sed nun ne plu estas tiel, kaj la socia vivsekura sistemo ankoraŭ ne plene disvolviĝis, kio naskis en la mensoj de junuloj antaŭtimon pri estonta vivteno.

Ekonomie malfortaj viroj tute ne povas adapti sin al la vireca rolo, kiu postulas de ili multe da mono por sekvigi kaj gvidi virinon, kaj do iuj foriras de la multekosta vireco kaj malinteresiĝas havi amrilaton. Ilin oni nomas “herbomanĝaj viroj”. Ekonomie malfortaj virinoj serĉas kiel edzon viron kun stabila kariero, kaj tamen en longdaŭra malfacila ekonomia fazo tiaj homoj malmultas. Eĉ virinoj, kiuj sukcesis konstrui sian karieron, hezitas edziniĝi kun ekonomie malforta viro, ĉar la socia normo de laŭseksa roldivido ne garantias ŝian karieran stabilecon post ŝiaj geedziĝo, gravediĝo kaj bebonasko. Tiel virinoj ne povas trovi taŭgan viron por edziniĝo, kio kondukas ilin al la “agado por geedziĝo”.

Se diri koncize, la publika opinio en la nuna Japanujo kaj riproĉas junviran malviglecon al edziĝo per la etikedo “herbomanĝa viro”, kaj instigas junulojn al geedziĝo per la “agado por geedziĝo”, reage al la malmultiĝoj de naskiĝo kaj geedziĝo. Sed tamen malantaŭ la fenomeno ekzistas soci-ekonomiaj faktoroj ĝin kaŭzantaj. Tio estas, ke junuloj en malbona laborkondiĉo ne povas konduki sin al geedziĝo pro la forta normo de la laŭseksa roldivido. Por bremsi la malemon al la geedziĝo inter junuloj necesus plibonigo de la laborkondiĉoj kaj mildigo de la socia normo pri la laŭseksa roldivido.

ĈEFARTIKOLO

Malgranda ekskurso en hipnoterapion kaj ĝian uzadon en medicinaj fakosferoj

Max KAŠPARŮ — Ĉeĥio

Hipnota dormo ebligas ĉe hipnoteblaj personoj influi precipe neŭrozajn kaj psiĥosomatajn simptomojn, sed ĝi povas favore influi ankaŭ aliajn somatajn malsanojn, kiel ekzemple ebligi redukti la perceptadon de doloro.

La fundamento de la hipnota dormo

La efiko de hipnoterapio koheras kun la profunda hipnota dormo, sed ankaŭ nur malprofunda hipnodormo havas sian bonan terapian efikon.

La hipnoterapio uzas precipe la sugestiojn, kiujn la terapiisto sciigas al la malsanulo, kiam la malsanulo jam estas en hipnodormo. Sugestio estas formulita informo, kion la terapiisto diras al la malsanulo per specifa voĉmodulado, por ke ĝi elvoku la efikon sen kritika pripensado kaj sen aktiva partopreno de la volo de la malsanulo. Sugestio ne estas instrukcio aŭ ordono. Ĉe instrukcio aŭ ordono rolas la plena volo de la subjekto.

Nuntempe la scienco dividas la hipnodormon en du partojn, la eksperimentan kaj la medicinan. La eksperimenta hipnodormo studas la fundamentojn, la medicina studas la uzadon en psiĥoterapio.

Hipnotaj fenomenoj

Estas rezultoj de la sugestio, kiel ekzemple sugestiataj movoj, kiuj okazas aŭtomate sen partopreno de la volo de persono en hipnodormo. Eblas tiel influi la perceptadon de la persono ke sugestiataj informoj, kiuj ne estas efektivaj, fariĝas subjektive efektivaj. En profunda hipnodormo povas persono halucini pro sugestiatajn scenoj kun malfermitaj okuloj dum li povas ankaŭ paroli kaj marŝi. La Hipnoto disvastigas ebleojn de influo sur fiziologiaj reakcioj kaj funkcioj, kiuj staras ekster la homa volo. Sugestioj povas malaltigi dolorsentojn.

Ankaŭ eksistas la fenomeno “aĝa regreso”. Tio estas reveno tra tempo en certan aĝon de la persono. La persono tiam parolas, iras, skribas kaj kondutas laŭ aĝo, kiun sugestis al li la hipnotisto. Hipnoto ankaŭ helpas redoni memorojn, kiuj la persono ne plu memoras.

Kondiĉoj por uzadoj de hipnota dormo en terapio

Du kondiĉoj: La hipnotisto devas koni la hipnotan teknikon kaj la persono devas havi hipnoteblon. La eniro en hipnoton eblas per diversaj manieroj. Ofta estas la klasika modelo, kiam persono fikse rigardas iun punkteton kaj atente aŭskultas dormigajn sugestiojn de la hipnotisto.

Hipnabilito estas la kapablo de persono por eniri en hipnotan trancon. Ĉi tiu eco estas individua por ĉiu homo. Ĝi ne estas ligita al konduto, eduko aŭ inteligento. Nur ne estas hipnotebla personoj, kiuj havas malaltan intelektan kvocienton aŭ kiuj estas en psikoza stato.

Hipnodormo en medicinaj fakoj

Hipnoterapion ni povas uzi en diversaj medicinaj fakoj, tamen plejmulte uzata estas en psiĥiatrio en perturboj, kiuj havas psikogenan genezon. Pozitivaj spertoj estas ĉe timo, anksieco, kapdoloro, tremo, publikotimo, malpezaj deprimoj, somatoformaj kaj dissociativaj perturboj. Ĉe alkoholismo kaj tabakismo estas nur malgranda efekto. Tre bonaj efektoj estas ĉe psikosomataj perturboj bronka astmo, kardiovaskulaj kaj gastroenteritaj perturboj.

Grandan efekton havas tiel nomata “posthipnotaj sugestoj”. Tiam malsanulo praktikas ripete manovron, kiun li elekzercis en hipnodormo. La hipnoterapio ne estas la unua helpo, la unua terapio al sanecaj problemoj. Ĉiam estas necese, ke hipnoterapeŭto konu la genezon de problemo.

Kvalifiko de hipnoterapiisto

La terapion per hipnoto povas uzi respondece nur kuracistoj kaj psikologoj, kiuj havas atestadon pri kvalifiko en la fako. Mi forte avertas kontraŭ la amatoroj kaj nefakuloj, ĉar ilia uzado de hipnoto estas danĝera. Mi ankaŭ tre avertas kontraŭ tiel nomata “regresa terapio” kaj “vojo en pasinta vivo”. La teknikon de hipnoterapio estas necese koni, havi teoriajn informojn kaj praktikajn spertaĵojn.

***

La artikolo estis verkita parte laŭ prelego de prof. Stanislav Kratochvíl (profesoro de psiĥologio el malsanulejo Kroměříž, en Ĉeĥa resp.) kaj parte laŭ spertoj de la aŭtoro, kiu estas krimmedicina psikiatro.

Eta marĉevalo de la specio Hippocampus kuda naĝas tra la poluitaj akvoj ĉe la bordoj de la urbo Sumbawa Besar, en Indonezio.

Foto de Justin HOFMAN

“Ĝi estas foto, kiu laŭ mi prefere ne ekzistus; sed nun mi volas ke ĉiuj ĝin vidu”, li skribis en sia Instagram-profilo. “Tio kio ekis kiel oportuno foti etan kaj pufan marĉevaleton, iĝis frustriĝo kaj malĝojo kiam la tajdo kunportis rubaĵon kaj defluaĵojn. Tiu ĉi foto servas kiel bildo de la aktuala kaj futura stato de niaj oceanoj.”

La foto de la marĉevaleto kroĉita al vatbastoneto , estis elektita kiel finalista en la premio Fotisto de Sovaĝa Vivo de la Jaro de la NaturHistoria Muzeo.

Alexa Keefe

por National Geographic

INTERVJUO

Martin Wiese — Muziko por propra plezuro

Rogener PAVINSKI

Post preskaŭ 30 jaroj de aktivado, ni povas konsideri Martin Wiese veterano en la Esperanto-muziko. Ekde la tempo de Amplifiki, tra la multjara kariero de Persone, la sveda kantisto kaj gitaristo estas referenco en nia muzika panoramo. La lanĉo de lia nova albumo Superbazaro montras ke ankoraŭ estas brulaĵoj en lia kameno.

Konata i.a. per sia raŭketa akuta voĉo, post la malaktiviĝo de Persone, Martin kreis la muzikan projekton Martin & la talpoj helpe de muzikaj gastoj de sia anglalingva muzikgrupo “Jetpilot”. En 2007 Martin eldonis sian unuan solalbumon Pli ol Nenio, kiu enhavis iom pli modernan rokmuzikan stilon kompare kun lia eks-grupo, sed kiu ankoraŭ plaĉis al la soifantaj admirantoj de la fininta grupo (mi inter ili).

Nun, Superbazaro, la 8-a albumo en lia diskografio (se ni ankaŭ kalkulas la unan kasn de Amplifiki), prezentas pli mildan muzikon kun pli da sinteziloj kaj akustikaj kantoj, kio estas influata de la oftaj proponoj koncerti — sola kun akustika gitaro. Ĉu fino de la rokmuzikaj grupoj en Esperantio?

Ĝis kiugrade Superbazaro estas, laŭ vi, daŭrigo de Pli ol Nenio?

Ĝi certe estas daŭrigo de Pli ol nenio. Ambaŭ albumoj estas kolektoj de kantoj, kiujn mi verkis dum pluraj jaroj kaj ofte ludis dum koncertoj antaŭ ol registri ilin. Mi ne verkis la tuton kun la celo fari unuecan albumon, sed registris la pecojn, kiujn mi jam havis kaj poste elektis kaj ordigis por krei bonan tuton. Ambaŭ albumoj enhavas pecojn tre diversstilajn, kun diversaj instrumentoj luditaj de diversaj homoj. Kaj certe mia maniero komponi kaj verki estas tute rekonebla de unu albumo al la alia. Sed mi opinias ke Superbazaro estas pli bona kaj unueca tuto, ĉar mi pensis pli pri la tuto kiam mi registris ĝin, kaj havis pli bonajn teknikajn kondiĉojn.

Kiel vi difinas vian muzikon en Superbazaro?

Ĉiam estas tre malfacile difini sian propran stilon, ĉar eble la muziko ne same sonas en la oreloj de la publiko kiel en mia kapo. Sed mi pensas ke estas ia speco de alternativa/sendependa roko, sed kun multe da folklorecaj eroj.

Por Superbazaro La Talpoj ŝanĝiĝis. Kial vi nomas ilin tiel?

La Talpoj neniam estis firma bando. Por registri Pli ol nenio mi ricevis helpon de la muzikistoj, kiujn mi tiam havis proksime, kaj ili ne estis la samaj en ĉiuj kantaĵoj. Pro tio mi nomis ilin “La Talpoj”, ĉar neniu povas ĝuste scii kiel multaj ili estas aŭ kie ili sekve aperos. Por Superbazaro mi faris same, sed registris la ses elektrajn pecojn en unu tago kun la drumisto kaj basisto de mia alia bando “Jetpilot”. Tiu bando ŝanĝis la drumiston post Pli ol nenio, kaj pro tio ankaŭ Mattias Levin estas la nova druma talpo. Johan Lagerdahl, kiu ludas basgitaron, aperis ankaŭ en la kanto “Lakto kaj miel’” de mia unua solalbumo. Kaj mia bona amiko kaj sintezila sorĉisto Fred Saboonchi aperas en ambaŭ albumoj, kvankam pli en la nova. Ankaŭ Anders Grop de Persone kontribuis al po unu peco por la du albumoj.

Ŝajne por la unua fojo vi invitis E-muzikistajn gastojn. Kiel funkciis la kunlaboro?

Tio estas realigita revo! Mi ŝatintus fari tion eĉ pli, sed kompreneble estas komplike pro longaj distancoj ktp. Mi ĉiam revis uzi la voĉon de Ĵomart, ĝi havas tre apartan tembron, kiun mi tre ŝatas. Kaj ankaŭ estis bona preteksto por kontaktiĝi. La rezulton mi opinias fabela. Kaj la kunlaboro de Eric Languillat (IDC) estis tre fruktodona. Li aldonis ĉefe klavaraĵojn kaj harmonian kantadon, kiuj levis kelkajn kantojn al nova nivelo. Mi ĉiam donas preskaŭ plenan liberecon al miaj kunmuzikistoj, ĉar por mi la senco utiligi aliajn muzikistojn estas ricevi aldonojn, kiujn mi mem ne povus elpensi, kaj tiamaniere foje esti surprizata de la neatendita transformiĝo de miaj kantaĵoj.

Ĉu vi intence ne plu longe gitarsolas, kiel ekzemple en la rokaj albumoj de Persone? Ĉu vi sekvas ajnan tendencon en la moderna folkroka muziko?

Jes, mi perdis la intereson pri gitarsoloj ĝenerale, mi preferas kiam la muziko estas kvazaŭ unu korpo, kiam la instrumentoj kune faras sonbildon kie ne estas elstaraj elementoj, sed ĉio kunefikas kiel unuo. Tamen en En akordo mi ludas solon, kun sufiĉe malpura kaj neregata sono, ĉar mi volis krei senton de perdo de memrego, en bona senco. En la aliaj kantoj mi nur soletas, kaj la sono de la gitaroj miksiĝas kun la resto pli kiel ornamaĵoj aŭ aldonaj tavoloj ol ordinaraj soloj.

Ĉu vi pensas pri la publiko kiam vi komponas, aŭ verkas muzikon, kiu simple plaĉas al vi?

Mi pensas foje pri la publiko en la senco ke mi volas komuniki certajn emociojn kaj etosojn, sed mi neniam provas adaptiĝi al ia supozata gusto aŭ deziro de mia aŭskultantaro. Mi faras muzikon por propra plezuro, kaj ĉefe ĉar mi simple ne povas deteni min. Estas pasio. Kaj se mi ne povus absolute libere esprimi min laŭplaĉe, por mi ne havus sencon. Mi ne estas distristo, mi farus la samon eĉ se neniu aŭskultus la rezulton.

Se vi daŭre ludus kun Anders kaj Bertilo en Persone, ĉu vi kredas ke la muziko, kiun vi farus, estus simila al la nuna, kiel en Superbazaro?

Mi pensas ke verŝajne la evoluo de mia komponado estus simila, sed la sonbildo estus alia ĉar la ludmaniero de Bertilo kaj Anders estas tre alia ol de miaj nunaj talpoj. Cetere mi nuntempe ĉefe faras kantaĵojn, kiujn mi povas prezenti sola kun akustika gitaro. Dum la tempo de Persone, tio ne estis necesa.

Vi ĵus publikigis muzikvideon por la kanzono Gefratoj. Ĉu ĝi estis via unua provo pri videaĵoj?

Jes, estas mia unua provo. Flo Martorell de Vinilkosmo volis videojn por lanĉi la albumon, kaj mi ne sciis kiun demandi. Do mi pensis ke mi mem provu fari ion ne tro seriozan. Necesis rapide atingi la rezulton, kaj tial mi decidis ke ni simple kolektiĝu en la domo de la drumisto, Mattias, por filmi nin kiam ni ludas la kanton. Ni filmis ĉion per poŝtelefono, kaj poste mi tranĉis kaj kunmetis ĉion en la plej simpla videoredakta programo, kiu estas jam en mia komputilo. Mia najbaro kaj bona amiko Per Aarne helpis min pri la unuaj paŝoj de la tekniko, ĉar mi absolute nenion scipovis pri la afero antaŭe. Mi estas tre kontenta pri la rezulto se mi konsideras la kondiĉojn. Kompreneble oni ĉiam povus fari ĉion pli bone, sed strebante al perfekto oni neniam venas al rezulto. Kun sia malperfekteco la video tamen estas pli ol nenio.

Ĉu vi sentas vin komforta en la nuna epoko, kiam la teknologio ebligas al vi mem ludi kaj registri diversloke ĉiujn instrumentojn por kelkaj kanzonoj de via albumo?

La diferenco estas enorma! Antaŭ 20 jaroj la registrado estis tre multekosta afero kaj la plej multaj pageblaj studioj ne estis bonaj. Nun mi simple metas la komputilon en mian sakon kun mikrofono kaj sonkarto kaj biciklas kun tuta studio al la provludejo aŭ al la hejmo de alia muzikisto por registri aldonan instrumenton. Aŭ mi sendas krudan mp3-mikson eksterlanden per retpoŝto, kaj la kontribuanto resendas la rezulton per Interreto. Tio estas absolute nekredebla kaj ebligas aferojn, kiujn mi eĉ ne povis imagi komence de mia muzika kariero.

Ĉu la Esperanto-komunumo estas sufiĉa kampo por artistoj?

Mia sperto estas ke mi havas multoble pli da invitoj koncerti ol eldoni registraĵojn. Mia muzika vivo en Esperantio konsistas je 90% el vivaj koncertoj. Tio estas absolute mia ĉefa rilato al la aŭskultantoj. Fakte mi foje miras pri la ŝajna malintereso pri miaj albumoj aŭ aliaj registraĵoj, kiujn mi prezentas interrete, se mi komparas kun la entuziasmo de la publiko dum la koncertoj. Ekzemple nun kiam mi reklamas mian novan videon ĉe Fejsbuko, nur manpleno da homoj rigardis, “ŝatis” aŭ komentis ĝin, kvankam mi havas centojn da esperantistaj geamikoj. Por mi tio estas mistero.

De kiu (ne via) kanzono, inter ĉiuj viaj plej ŝatataj, vi ŝatus esti la verkinto?

Mi povas pensi pri kelkaj, sed se mi elektus unu, mi dirus “Long shot” de Aimee Mann. Ĝi estas perfekta popkanto kvankam ĝi ne havas refrenon!

Kiun demandon, kiun vi ŝatus respondi, mi ne faris?

Ĉu mi iam menciis Esperanton en kantoteksto? Respondo estas: Ne.

**

“Mi nuntempe ĉefe faras kantaĵojn, kiujn mi povas prezenti sola kun akustika gitaro”

MONDO

Rusa matrjoŝko — la objekto en si mem

Olga ŜILAJEVA - Rusio

Kiam esperantistoj vojaĝas al internaciaj renkontiĝoj, iliaj sakoj kutime estas grandaj kaj plenplenaj. Multaj eĉ kunportas po du, tri sakojn. Neinicitoj en stacidomo aŭ flugaveno povas demandi: “Ho, kiom da vestaĵoj vi havas. Ĉu vi translokiĝas por ĉiam?” Tiam esperantisto fiere respondas: “Tio estas donacoj por miaj amikoj!”

Ŝajne, mi ne eraros, se mi diros, ke en valizoj de multaj rusaj esperantistoj kuŝas matrjoŝkoj. Kia plezuro estas donaci tiun pupon al amiko kaj spekti la reagon, kiam li aŭ ŝi malfermas la matrjoŝkon kaj vidas alian, pli malgrandan, kaj poste malfermas ĝin kaj vidas la sekvan, kaj tio ne estas la fino, ĉar ene estas alia ktp.

Matrjoŝko estas rusa ligna pupo, ene de kiu troviĝas similaj pupoj malpli grandaj, kies kvanto kutime estas 3 ĝis 7. Ĉiuj havas ovoidan formon kun plata fundaĵo kaj konsistas el du partoj — la supra kaj malsupra. Tradicie matrjoŝko aspektas kiel rusa virino en sarafano¹ kaj nepre kun tuko sur la kapo. Nuntempe la temoj por ornami lignajn pupojn estas tre variaj — de fabelaj herooj ĝis ŝtatgravuloj.

Kie kaj kiam aperis la matrjoŝko, kiu ĝin elpensis, de kie aperis tiu nomo kaj kion la pupo simbolas? Ni provu respondi al tiuj demandoj. Pri la deveno de la matrjoŝko ekzistas pluraj versioj, sed la plej famaj estas la sekvaj.

La unua konstatas, ke la homo, kiu kreis la rusan matrjoŝkon, estis ortodoksa monaĥo-misiisto (pri la nomo la historio silentas), kiu vizitis Japanion kaj kopiis la tiean ludilon.

Laŭ la dua legendo, la japanan ludilon oni alportis el la insulo Honŝuo en 1890 al la apudmoskva biendomo de Mamontov². La japana ludilo enhavis sekreton — ene de la maljunulo Fukurumo kaŝiĝis lia tuta familio. Iufoje, kiam en la biendomo de Mamontov venis gastoj, la mastrino montris al ĉiuj la amuzan ludilon. Pri la pupo ekinteresiĝis la pentristo Sergeo Maljutin³ kaj li decidis fari ion similan. Do aperis la rondvizaĝa kamparana virino en hela kaptuko.

Kiam lignotornisto kreis la bazon kaj pentristo ornamis la unuan lignopupon, la nomo aperis mem - Matrjona. Onidire en la biendomo de Mamontov, servisitino kun tiu nomo disdonadis teon al la hejmuloj kaj gastoj. La nomo “Matrjona” devenis de la latina nomo “Matrona”, kiu signifas “eminenta virino”.

La latina nomo “Matrona” ege similas al prahindaj figuroj. Matri en hinduismo estas diaj patrinoj, kiuj personigas la konstruajn kaj pereigajn fortojn de la naturo. Matri estis traktitaj kiel virina personigo de la krea energio de la grandaj dioj — Brahmao, Ŝivao, Skandao, Viŝnuo, Indro. La nombro de Matri estis de 7 ĝis 16. Ĉu al nenio similas? Matrjoŝko, kiu enhavas multajn aliajn malpli grandajn pupojn ene, simbolas la patrinon, tiuj enaj pupoj simbolas la infanojn, diversaĝajn. Tio verŝajne ne estas simpla kongrueco, sed pruvo pri komunaj hindeŭropaj radikoj. Do la “vojaĝo” de tiu ligna pupo komenciĝas en Hindio, poste ĝi daŭras en Ĉinio kaj de tie la pupo trafas Japanion kaj jen ĝi trovas sian lokon neatendite en Rusio.

Kiamaniere oni nun faras la matrjoŝkojn? Komence necesas trovi konvenan specon de ligno (kutime ĝi estas el alno aŭ betulo). La arbojn oni kutime forhakas en la frua printempo, demetas la ŝelon, sed ne ĝisfine, por ke dum la sekigado la ligno ne fendiĝu. Poste la trabojn oni sekigas dum kelkaj monatoj en bone aerumata loko. Prilaboradon oni komencas tiam, kiam la ligno estas nek seka, nek malseka. La plej malgrandan pupon la majstro faras en la unua vico. Kiam “etulino” estas preta necesas krei la sekvan pupon, en kiun eniros la unua. Komence la majstro konstruas la malsupran pecon de la dua pupo kaj poste la supran. Same estas farataj ĉiuj aliaj membroj de la “familio”. La nombro de la membroj povas esti diversa. La ornamado (per guaŝo aŭ oleaj farboj) komenciĝas de la vizaĝo kaj nur poste estas ornamataj la antaŭtuko kaj sarafano. Fine ĉiujn pupojn la pentristo kovras per lako.

Jen nun vi iomete estas aligita al la rusa kulturo kaj scias, kio troviĝas en la sakoj de rusaj esperantistoj-vojaĝantoj. Ne hezitu peti donacon, amikoj, des pli ke en Rusio ekzistas kredo, ke se oni metas dezir-letereton enen de la matrjoŝka, la deziro nepre efektiviĝos!

² Smontov (1841-1918) — Rusa entreprenisto kaj mecenato.

¹ Sarafano: Tradicia vesto de rusaj kamparaninoj.

2 Sergeo Maljutin (1859-1937) — Rusa pentristoavva Ma, arkitekto, kiu laboris en Moskvo.

Memkritike pri la cifereca revolucio

Leonardo Janz — Brazilo

Dum la mondo tie, ekstere, disolviĝas pere de nia kunlaborado ene de la nekuracebla neŭrozo de la konsumisma ¹disvolvegismo, ni, ĉi tie, privilegiaj meznivelklasaj “monstretoj”, daŭre restadas ĉe farado de la nura afero, kiun ni scias fari (senutile), por ke estu ia reala transformiĝo en la mondo: ni fanfaronas.

Surfante de novaĵoj al novaĵoj, ĝuante nian tre nekredeblan virtualan liberecon (ĉu ne paradokso absurda?) kaj estante per ili mem limigataj/fabrikataj, tiam ni pensas, ni, fremdiĝintoj de la cifereca kulturo ke, ju pli da musklakoj sur tion kaj alion, des pli gravan agon ni faras por la konstruado de la “nova mondo”.

Verŝajne, ni ne sukcesas rimarki la dimension de tiu stulteco. Estas tre komforte, kaj eĉ konsole, ĉar, se unuflanke ni ĉiam faras ĉiutage absolute la samajn aferojn (en la idiota ĉiutageco, kiu nin ĉiujn mortigas), aliflanke, ni simulas havi ian agadon efektivan, pere de la reto, kvazaŭ por kompensi al ni la pekojn per savantaj kvotoj de enkalkulitaj bitoj.

Mi, ĉi tie, jam konfesas mian stultecon en la tuta skemo. Ni ĉiuj estas sufiĉe naivaj, se ne ja hipokritaj, kredigante al ni mem, ke tiu “fekaĵo” iel realigas konsiderindan diferencon. Kvazaŭ prinubitaj konscioj, tio do aspektas kiel lasta rimedo, kiu taŭgas al ni, fronte al tiu pli ol malgastama monda scenejo, kiun ni kune estigas kaj dissemadas pere de la mizera kulturo “okcidenta”.

“Ho... Sed tiel vi bildigas ĉion tro pesimisme”, dirus la plimulto, la defendantoj de la ²senŝanĝismo. Tamen, mi diras ke tio estas tenebra. Niaj vivoj restadas en nepritaksebla malnobleco, tiamaniere kontribuante al la plej granda katastrofo, kiun eĉ la plej genia cerbo ĉi-planeda neniam ajn antaŭvidis... Ĉu vi ankoraŭ dubas, ke ni vivas en la fino de la tempoj por tiu ĉi nia “kara” homa raso?

Ni ne scias fari alian aferon, ol rotacii en la ĥaoso, samkiel faras tiuj niaj povraj laboratori-musetoj. La sama scienco, kiu portis al ni mirindajn antaŭenirojn teknikajn, estas tiu, kiu nin mortigas en rapido neniam ajn imagita. La nenomebla nigra truo, komence malkovrita tie, “ekstere”, distance en la spaco, kaj poste, rekreita en la grandiozaj laboratorioj tra la mondo, nun estas transprenita en nia tutmonda kunteksto soci-kultura.

Vi ne dubu, ke la multo, kiun ni estigadas en tiu ĉi histori-periodo, estas, precize, vortico psiko-socia kun enorma grando, pro kies konstruo certe envias nin eĉ eksterteranoj en aliaj “anguloj” de tiu ĉi nemezurebla ³multuniverso. “Kiel ili sukcesis alveni ĝis tia punkto, kaj, ankoraŭ, senprudente, konsideras ĉion laŭ perspektivo de progreso?” “Tiuj kreitaĵoj, homestuloj, estas vere estaĵoj tre fabelaj kaj nedeĉifreblaj”.

  1. “disvolvegismo”: termino de ekologia ekonomiko, kritikema pri la nuna reganta politiko utilisma, kaj defendanta pli da emfazo sur plibonigon de viv-kvalito.

  2. “senŝanĝismo”: kvazaŭ “filozofio” de tiuj homoj, kiuj ĉiam agas same, kaj emas teni la ĝisnunan staton de la aferoj tia, kia ĝi estas.

  3. “multuniverso”: aludo al unu el la plej ĵusaj hipotezoj de fiziko, laŭ kiu ekzistas ne nur unu universo, sed multaj el ili, interkonektitaj pere de la “umbilikoj” de multaj pra-eksplodoj.

Reviziis: Ivan Colling

Blogo de la aŭtoro

http://vivogaia.blogspot.com/

ĈEFARTIKOLO

Sango malpura

Nadipedia — Pakistano

Jen mi havas demandojn. Al viroj: Ĉu vi scias, ke el virinoj sango elfluas ĉiumonate? Al virinoj: Ĉu vi sentas honton kiam vi vidas vian menstruan sangon?

La aĵo, kiun mi plej volas el aliaj landoj, estas higienaj sorbtukoj por menstruo. Miaj amikinoj kelkfoje sendis al mi sorbtukojn el Japanio, ĉar mi diris al ili, ke la kvalito ne estas tre bona en Pakistano. Ŝajnas, ke higiena menstrua tuko ne ekzistas en Pakistano, tial amikino de mi iam proponis, ke mi aĉetu longan kotonon por volvi intergambe. El tia rezono, mi revenis kun multaj pakaĵoj de higienaj tukoj el mia vojaĝo en Eŭropo antaŭ 2 jaroj.

Ĉar la sorbtukoj, kiujn mi aĉetis en Germanio, finfine elĉerpiĝis, mi bezonis iri por aĉeti ilin en vendejo. Iu amiko diris, ke ĉar mi kaj la vendistoj de la vendejo plej proksima de mia hejmo bone konas unu la alian, mi devus aĉeti en alia vendejo. Kial? Laŭ la opinio de tiu mia amiko, menstruo estas hontinda fenomeno, kaj tio devas esti sekreto. Mi iris al malproksima vendejo kaj aĉetis grandajn menstrutukojn. Revenvoje mi hazarde renkontis ĝuste la amikon, kiu konsilis min iri for. La absorbiloj estis en travidebla plasta sako. Li diris: “Ho! Kial vi malkaŝe havas tion!? Vi estas senhonta!”

En 2018, aperis la Bollywood-filmo Pad Man (La Sorbtuka Viro), bazita sur la vera historio de viro, kiu en Barato realigis manufakturon por produkti malmultkostajn higienajn tukojn, sed la filmo estis malpermesita en Pakistano, ĉar oni prijuĝis, ke la koncepto de la filmo estus malakceptita en la Pakistana socio. Kial oni sentas rezistemon kiam oni rakontas pri menstruo? Almenaŭ, en Pakistano, rakonti pri menstruo estas tabuo, kaj virinoj sekretigas tion. Kiel ekzemplo, islamanino ne rajtas fari preĝon kiam ŝi havas menstruon; en Ramadano, ŝi ne bezonas fasti dum la tagoj de menstruo. Tamen multaj viroj ne scias pri tio, ĉar ilia partino kaj fratinoj sintenas kvazaŭ menstruo ne ekzistus.

Menstruo estas ofte rigardata kiel malpura en multaj socioj de la tuta mondo. Virino, kiu estas en menstrua periodo, ofte ne povas partopreni en religia evento, aŭ ŝi estas apartigata kaj devas loĝi en malgranda budo kiam ŝi havas menstruon aŭ naskas bebon. Sed, se oni pensas, ke menstruo esas aĉa kaj virino devas kaŝi sian menstruon, kial ili povas ami bebon? Se menstruo kaj akuŝo estus hontindaj, oni devus pensi ankaŭ ke bebo estus hontindaĵo.

Menstruo estas simple biologia fenomeno, kaj tute ne estas aĉa. Mi opinias, ke kaj viroj kaj virinoj devas rakonti pli pri siaj biologiaj fenomenoj. Mi mem tute ne sentas honton kiam mi diras “Hodiaŭ mi havas menstruan doloron, kaj mi volas ripozi.”, sed kelkaj homoj havas la opinion, ke virinoj ne rakontu pri siaj biologia fenomenoj al viroj. En la tempo kiam oni ne sciis la meĥanismon de la korpo, oni certe miris pri menstruo, sed la kutimo de apartigo de menstrua virino jam fariĝas eksmoda nuntempe, kaj laŭ mia opinio, tiaj biologiaj fenomenoj devus esti rakontitaj pli ofte. Mi volas aŭdi kiel oni rigardas/rigardis pri menstruo en aliaj kulturoj, kaj ĉu ni devas sekretigi menstruon, aŭ ne. Kia estas via opinio?

**

“Laŭ la opinio de tiu mia amiko, menstruo estas hontinda fenomeno, kaj tio devas esti sekreto”

“La filmo [Pad Man] estis malpermesita en Pakistano, ĉar oni prijuĝis, ke la koncepto de la filmo estus malakceptita en la socio”

La Bona Sango

Ĉiu virino probable jam ricevis almenaŭ unu el tiuj ĉi “konsiloj”

Kiam vi menstruas vi ne povas:

Laŭ specialistoj, ĉiuj tiaj “kredoj” estas falsaj. Oni kreditas ilin al la malnova kredo ke la virinoj estas pli fragilaj kiam ili menstruas. Por protekto, oni evitis ilin enplekti en hejmaj taskoj.

VOJAĜO

Mia granda aventuro (aŭ) - Perdita en Israelo

Ivan Kamilo Kintero Sant-Kruco — Kolombio

Kara leganto, vi estas legonta rakonton pri vojaĝo, kiu por mi estas aparte kara kaj neforgesebla pro pluraj kialoj: ĝi estis mia unua vojaĝo tute sola, mia unua vojaĝo ekster Sudameriko kaj ankaŭ mia unua internacia E-renkontiĝo! Permesu al mi rakonti al vi kiel ĉio komenciĝis kaj kiel disvolviĝis tiu mia aventuro...

Ĉio komenciĝis la 8-an de marto 2013. Kelkajn tagojn antaŭe mi legis afiŝon ĉe Facebook, kiu atentigis pri la konkurso de TEJO “Partoprenu IJK-on 2013”. Ĝis tiam mi ne decidis ĝin partopreni, tamen tiun tagon mi retrovis tiun afiŝon kaj pripensis “Kial ne partopreni?”, sed estis problemo: La limdato por kandidatiĝi estis tiu sama nokto!

Do mi hastis kaj pretigis la dokumentojn bezonatajn por la kandidatiĝo, sed ververe mi pensis ke ne estus ŝanco pri sukceso, ĉar mi pensis ke tiaj konkursoj ĉiam estas por personoj multe pli bonŝancaj kaj interesaj ol mi, do mi nur revis pri la eblo vojaĝi al Israelo kaj partopreni la kongreson, mi revis senespera.

Mi devis atendi malmulton por scii la rezultojn, nur 4 tagojn fakte. Mi estis en la laborejo kiam mi ricevis retmesaĝon, kies titolo diris jene: “Partoprenu IJK konkurso - la rezultoj”. Tuj mi pensis ke ili sendis mesaĝon al mi por danki pro mia partopreno kaj informi ke mia kandidatiĝo ne sukcesis, do imagu mian vizaĝon kiam mi legis ke mi estas elektita kiel unu el la premiitoj de la konkurso kaj ke mia revo vojaĝi al IJK plenumiĝos! La novaĵo ek-ŝokis min kaj mi devis min trankviligi por povi plu-labori, poste mi tuje diskonigis la novaĵon inter mia familio kaj miaj samideanoj.

Sed la afero ne estis tre facila. 70% el la mono por la vojaĝo estis sendita kaj la cetero estos poste liverita al mi dum la IJK, mi do devis ekhavi la tuton el la mono por aĉeti fulgbiletojn, tio estis iomete malfacila ĉar mi estas studento kaj neniu volis pruntedoni monon al mi, sed finfine la afero iris glate kaj mi sukcesis havigi al mi la monon por la vojaĝo.

Mi decidis vojaĝi unu semajnon antaŭ la kongreso por iomete turismumi kaj koni Israelon, sed pro manko de mono mi decidis plani mian propran kaj tre malmultkostan antaŭkongreson. La unua paŝo estis kontakti la lokajn esperantistojn per Pasporta Servo kaj mi sukcesis. Adam el Tel-Avivo respondis mian mesaĝon kaj akceptis min gastigi dum kelkaj tagoj kaj eĉ kontaktigis min kun amikino lia por ke mi restu ankaŭ kelkajn tagojn en Jerusalemo. Se vi ambaŭ legas tiun ĉi artikolon, sciu ke mi estas tre danka pro ĉio, kion vi faris por mi, kaj ke vi ĉiam estos bonvenaj ĉe mi!

Tio okazis meze de majo, do nenio alia okazis ĝis aŭgusto. La 9-a de aŭgusto alvenis — la tago de la vojaĝo — tiun tagon mi estis tre maltrankvila, sed samtempe ekscitita. Nokte mi vojaĝis al Madrido kaj tiam, kun nur 200 dolaroj en mia poŝo, mia aventuro komenciĝis!

La aviadilo surteriĝis matene en Madrido kaj mi pasigis la tutan tagon en la flughaveno ĉar la flugo al Tel-Avivo estis nur je la 23h. Tiu tago estis terure enua, do mi piediris tien kaj reen tra la tuta flughaveno kaj tra la fenestroj mi rigardis Madridon kaj sopiris — ĉar mi ne havis vizon, mi ne rajtis eliri de la flughaveno, tion mi multe bedaŭris — de multaj jaroj mi volas koni Hispanion.

Mi atingis Tel-Avivon la 11-an de aŭgusto frumatene, la unua ekvido de Israelo estis la marbordo de Tel-Avivo el la ankoraŭ fluganta aviadilo; tiu ekvido restos ĉiam vivanta en miaj memoroj. Ankoraŭ ne plenlumis kaj eblis vidi nur etajn lumpunktojn tra la tuta marbordo, estis tre ĉarma vido.

Mi surteriĝis en la internacia flughaveno Ben Gurion kaj la unuan fojon en mia vivo mi troviĝis en lando, kies lingvon mi tute ne komprenis kaj eĉ ne kapablis legi! En la flughaveno mi suferis longan demandadon pri la kialo de mia vojaĝo (Kial vi venis al Israelo?, kie vi restos?, ĉu vi konas iun ĉi tie?), sed oni jam atentigis min pri tio en Kolombio, do ne estis surprizo, tamen la afero estis iom ĝena, ĉar oni retenis mian pasporton dum horo kaj duono!

Mi planis vojaĝi per “ŝerut-buso” (mezgranda taksio, en kiu pluraj personoj vojaĝas kune) al Tel-Avivo sed tre baldaŭ mi komprenis ke tio ne eblus, ĉar ne estis rektaj ŝerutoj al la urbo, do mi estis devigita ekŝanĝi miajn planojn kaj vojaĝi per trajno. Mi aĉetis la trajn-biletojn sen scii en kiu kajo entrajniĝi aŭ en kiu trajn-stacio eltrajniĝi, tamen je la unua fojo mi trovis ke la israelanoj estas tre afablaj personoj, ĉiam pretaj helpi al eksterlandanoj; baldaŭ ili klarigis al mi ĉion kaj mi sukcese eltrajniĝis en la ĝusta stacio, de kie mi devis preni buson por veturi ĝis la hejmo de mia gastiganto.

Post la elbusiĝo, mi serĉis la domon de mia gastiganto sensukcese kaj mi tute perdiĝis. Jes mi perdiĝis en lando kies lingvon mi ne komprenis! Post unu-hora promenado mi decidis haltigi taksion kaj feliĉe ĝi kondukis min al la ĝusta loko, kiu fakte ne estis tre for de la loko en kiu mi tiam troviĝis.

Unua tago: Nova mondo malkovrita

Tiamaniere mi alvenis al la hejmo de mia kara amiko Adam, bedaŭrinde li devis labori dumtage, sed li multe konsilis min kaj helpis trovi la plej bonan bus-linion por veturi tien kien mi volis iri. Mia impreso pri la publika bus-servo de Tel-Avivo estas ke ĝi estas elstara, bona, rapida kaj facile uzebla eĉ por eksterlandanoj; la busoj avertas pri la venontaj haltejoj kaj ankaŭ montras ilin en tri alfabetoj: la hebrea, la araba kaj la latina. Do mi facile elbusiĝis en la ĝusta loko, tre proksime al Jafo.

La unua afero, kiun mi vidis tie, estis la marbordo — tiu sama marbordo, kiun mi vidis de la aviadilo, kaj tiumomente ĝi troviĝis tuj antaŭ mi! Kia maro! Belega! Blua kiel la ĉielo, la unua ekrigardo de la Mediteranea maro mirigis min kaj mi sentis min kvazaŭ en Kolombio, ĉar la maro tie estas tre simila. Tamen la marbordo tuj memorigis ke mi forgesis mian kontraŭ-sunan kremon en Kolombio kaj mia naĝkostumo ene de la valizo en la hejmo de mia gastiganto.

Mi do piediris ĝis Jafo, post kelkaj minutoj mi estis tie. Jafo estas tre antikva loko, ĝi estas urbo fakte, kaj multe pli antikva ol Tel-Avivo, sed post la sendependa milito ĝi kuniĝis kun Tel-Avivo. Jafo estas plenplena de historiaj lokoj kaj la malnova urbo estas tre alloga kaj interesa. Muzeoj, preĝejoj kaj ankaŭ granda aro da artaj vendejoj troviĝas tie. Mi trairis la tutan malnovan urbon plurfoje, ĉar ĝi estas tre malgranda, do post kelkaj horoj mi vidis preskaŭ ĉion videndan tie.

Tiu tago, post la piedirado tra Jafo, estis iomete enua por mi, ĉar mi estis tute sola, preskaŭ sen mono, kaj ĉefe ĉar mi forgesis mian vestaĵon por naĝi! Do mi pasigis la reston de la tago apud la maro sed mi nur iomete subakvigis miajn piedojn. Tamen tiu tago ebligis al mi iomete vidi la kutiman vivon de la tieaj israelanoj. Estis dimanĉo, kaj malgraŭ ke laŭ la juda kalendaro tiu tago estas laborinda, mi trovis multajn familiojn pasigantaj la tagon apud la maro. La unua afero, kiun mi rigardis, estis la arabaj virinoj, kompreneble mi jam sciis ke ili kovras preskaŭ sian tutan korpon per vestaĵoj, tamen multe mirigis min, ke ili ne ŝanĝas sian vestaĵon eĉ por eniri en la maron.

Unu aferon mi lernis pri Israelo dum tiu tago, ĝi estas ege varma loko kaj oni bezonas trinki multe da akvo!

Dua tago: bestoj kaj falafloj

Mi planis multe pli bone la aferon por la dua tago, do mi decidis, danke al la konsiloj de Adam, viziti safarion kiu troviĝas en Ramat Gan. Komence mi pensis ke Ramat Gan estas kvartalo kie situas la safario, sed ĝi estas tute aparta urbo! Tio estis nekredebla afero por mi, ĉar Tel-Avivo kaj Ramat Gan estas kunigitaj, la limo inter ili estas simpla strato, do se vi transpasas la straton vi iras de unu urbo al la alia!

Atingis mi la safarion sufiĉe facile sed bedaŭrinde la bestoj troviĝis tro for de la vojoj, tra kiuj pasis la buso, kiu kunportis nin. Do ne eblis vidi ilin bone kaj des malpli foti. Post rapida veturado mi elbusiĝis en best-ĝardeno, kiu troviĝas ene de la safario (kiu troviĝas ene de parko!). Ene de la best-ĝardeno evidentiĝis la plur-lingveco de Israelo — oni povas trovi afiŝojn en la hebrea, araba, angla kaj eĉ rusa.

Mi pasigis grandan parton de la tago tie, do proksimume je la 16-a, mi eliris kaj piediris tra la parko por serĉi ion manĝeblan. Mi trovis falaflejon (loko kie oni vendas falaflojn [kikerbuloj], kutima israela manĝaĵo) kaj mi aĉetis mian unuan falaflon en Israelo, de tiam mi preskaŭ ĉiam manĝis tion, ĉar ĝi estas tre malmultkosta.

Kiam la noktiĝo estis proksima, mi foriris de la parko kaj iomete vagis tra la stratoj de Ramat Gan, jen kiel mi perdiĝis denove kaj ree dependis de la afableco de la israelanoj. Kaj kian afablecon mi trovis! Ĉi-foje mi demandis al sinjorino en veturilo pri la ĝusta direkto kien iri, sed ŝi tre afable invitis min eniri en la aŭton kaj veturigis min ĝis loko proksima de la hejmo de mia gastiganto. Dankon, karulin’!

Kurioza afero pri la dua tago: Mi devis fuĝi de la suno dum la tuta tago, ĉar la pasintan tagon mi terure sun-bruniĝis kaj eĉ la minimuma kvanto da sunbriloo, kiu tuŝis mian haŭton, kaŭzis teruran doloron.

Tria tago: Maro kaj laciga promenado

Mi decidis pasigi mian trian tagon en Israelo apud la maro, sed ĉi-foje mi memoris kunporti kontraŭ-sunan kremon kaj mian vestaĵon por naĝi! Mi luis seĝon kaj ombrelon. Post la baniĝo en la maro, sub plaĉa ombro kaj ĝuante freŝigan maran brizon, mi ekdormis sur la seĝo. Mi ankoraŭ ne scias kiamaniere la sunlumo sukcese trapasis la ombrelon kaj sunbrunigis mian bruston en eta kaj mallarĝa linio.

Post la tagmanĝo mi decidis piediri sencele tra la Tel-Avivaj stratoj kaj tiel mi trovis la “Blankan urbon”, tre ĉarman parton de Tel-Avivo, kiu elstaras pro sia arĥitekturo. De tie mi promenis laŭ la marbordo ĝis la parko HaYarkon, kaj tra la vojo mi trovis multegajn mez-grandajn parketojn, kaj denove mi miris: Tel-Avivo estas tre verda urbo, en ĝi troviĝas amaso da parkoj donacitaj de la judoj, oni ne povas piediri tra la urbo sen trovi kelkajn el tiuj parkoj.

Post longega promenado mi atingis la celitan parkon, kaj tiu estis almenaŭ tri- aŭ kvaroble pli granda ol tiu, kiun mi vizitis la pasintan tagon. La rivero Yarkon trapasas la tutan parkon kaj eĉ oni povas lui ŝipetojn kaj navigi laŭ la rivero. Mi decidis resti tie kaj legi libron (La Hobito, rekomendindas legi ĝin), ĉar la promenado multe lacigis min. Kiam noktiĝis mi revenis hejmen.

Kurioza afero pri la tria tago: Jes, mi perdiĝis, sed ĉi-foje mia poŝtelefono kaj ĝia GPS-o (tuttera bira sistemo) savis min.

Kvara tago: Internacia renkontiĝo kaj ek al Jerusalemo.

Frumatene mi vekiĝis kaj dankis al Adamo pro lia gastigemo kaj helpemo, tiu estis mia lasta tago en Tel-Avivo. Mi prenis miajn valizojn kaj iris ĝis la gastejo kie troviĝis Alvaro, la brazila esperantisto, kiu alvenis al Tel-Avivo la pasintan tagon.

Tie mi renkontiĝis kun Alvaro kaj kun la itala samideano Fabio. Finfine mi povis pasigi la tagon kune kun esperantistoj! Ni kune piediris tra la urbo kaj vizitis muzeojn kaj kelkajn monumentojn. Ni finis la turismumadon post vizito al la aĉet-centro Azrieli, ni supreniris ĝis la etaĝo 49 kaj de tie ni povis vidi la tutan urbon kaj eĉ la urban havenon.

Post tio, ni revenis al la gastejo, kie ni renkontis la francinon Véronique, tiamaniere kaj sen multe da antaŭplano okazis internacia renkontiĝo en Tel-Avivo. Fabio invitis nin manĝi falaflojn kaj post tio ni promenis al proksima parko kaj tie ni multe babiladis. Bedaŭrinde nia babilado ne daŭris tiom longe kiom mi volis, ĉar en la nokto mi devis adiaŭi ĉiujn kaj forveturi al loko kie mi renkontos mian jerusaleman gastiganton, Valentina (Valla).

Post renkontiĝo kun ŝi, ni ne vojaĝis longe — la vojaĝo daŭris unu horon pli-malpli. Israelo estas tre malgranda lando kaj ĉiuj urboj estas tre proksimaj unu de la aliaj (almenaŭ laŭ la kolombia vidpunkto). Ni alvenis al la Centra Bus-Stacio (CBS), poste ni promenis ĝis la tramstacio. Tiu estis la unua fojo en mia vivo en kiu mi vidis tramon. La sperto vojaĝi per tramo tre plaĉis al mi, ĝi marŝas glate kaj senbrue sur la relvojoj. Vojaĝi per tramo estas tre facile, kaj pro tio, malkiel en Tel-Avivo, mi neniam perdiĝis en Jerusalemo.

Kuriozaĵo pri tiu tago: Valla instruis al mi ke foje la maŝinoj por aĉeti tram-biletojn erare ne akceptas monerojn, do oni devas skrapi la surfacon de la neakceptita monero kontraŭ la flanko de la maŝino kaj poste reprovi enmeti la moneron, tiamaniere la maŝino akceptas ĝin. Tiu konsilo evidentiĝis utila post la IJK, kiam amikino provis aĉeti trajn-bileton en Tel-Avivo.

**

Daŭrigo en la venonta numero

VOJAĜO

Mia granda aventuro

(aŭ) - Perdita en Israelo (parto 2)

Ivan Kamilo Kintero Sant-Kruco — Kolombio

Kvina tago: Kial la maro estas morta? Eble pro la varmego.

Valla sciis ke mi tre volas koni la Mortan Maron, do ŝi konsilis al mi viziti ĝin dum tiu tago, ĉar estis ĵaŭdo, se mi atendus ĝis vendredo mi malfacile povus trovi buson por reveni al Jerusalemo, ĉar vendrede vespere ekas ŝabato kaj neniu laboras tiam.

Do mi vojaĝis per tramo ĝis CBS kaj de tie mi prenis buson, kiu veturigus min al la Morta Maro. La buso estis klimatizita, do kiam mi elbusiĝis, mi tujtuj sentis la varmegon — kaj kia varmego! Vi komprenu, mi pensis ke Tel-Avivo estas varmega urbo, sed tiu varmo estas nenio se ni komparas ĝin kun tiu ĉe la Morta Maro.

La vetero varmegis kaj la suno sunis senkompate, ne estis eĉ nubeto, kiu donu iom da ombro. Mi piediris ĝis senkosta plaĝo kaj tie mi ŝanĝis mian vestaĵon. Ekscitita mi kuris ĝis la akvo kaj... surprizo! La akvo estis tiom varma kiel tiu de termalakvo. Krome, ĉiu eta vundeto kiun mi havis sur mia korpo ekdoloris pro la salo!

Malgraŭ la tro varma vetero kaj la doloro, la afero iris glate, mi lasis min flosi sur la akvo kaj kovris mian vizaĝon per ĉapelo. Ververe oni flosas en la Morta Maro, fakte estas tre malfacile resti vertikala ĉar la akvo turnas vin horizontale, kaj se oni provas subakviĝi, la akvo tiras onin supren, mojose ĉu ne?

Tamen la vetero estis tiom varma ke mi devis eliri de la akvo kaj duŝi min per malvarma akvo plurfoje. Post la baniĝo en la maro, mi decidis iomete esplori la ĉirkaŭaĵojn. Mi trovis tre grandajn pecojn da solida salo sur la strando. Denove min mirigis la situacio de la arabaj virinoj, eĉ en tiu varmega kaj plen-sala vetero ili ne ŝanĝas siajn tut-korpajn vestaĵojn por eniri en la akvon.

Sesa tago: Vizito al Jad Vaŝem kaj rusa lingvo.

Ĉiuj el ni scias la terurajn aferojn, kiujn trapasis la juda popolo dum la holokaŭsto, sed unu afero estas scii pri tio per dokumentaj filmoj en televido kaj tute alia estas vidi propra-okule kiel okazis ĉio. Pro tio mi dekomence volis viziti Jad Vaŝem, la muzeon pri la holokaŭsto, kaj malgraŭ la averto de mia gastiganto — “tiu estas tre malĝojiga loko”, ŝi diris al mi - tiumatene mi vekiĝis kaj veturis de la tram-stacio Giv’at Ha-Mivtar ĝis la stacio Herzl-monto, la tuta vojaĝo daŭris malpli ol duon-horon.

Jad Vaŝem fakte situas en tre bela loko, ĉirkaŭata de bela pina arbaro (kiu estas la Jerusalema arbaro). Mi eniris en la akceptejon, kiu estas granda kvadrata konstruaĵo. Mi vidis mono-donacujon kaj malavare donacis iom da mono, ĉar la muzeo estas senkosta, sed poste mi iom bedaŭris tion, ĉar mi devis aĉeti mapon kaj lui son-ludilon, kiu gvidos min tra la muzeo (kaj mi ne havis multe da mono).

La muzeo havas plurajn ĉambrojn kaj en ĉiu el ili oni rakontas paŝo post paŝo kiel okazis la teruraĵo en Eŭropo: la antisemitismo tra la epokoj, kiamaniere Hitler atingis la regadon de Germanio kaj kiel li komencis la amasmortigadon de judoj... Aŭskulti tion estas tre malĝojiga afero, sed vidi la posedaĵojn, leterojn, fotojn, ktp. de tiuj personoj kaj kompreni ke ili estis personoj kiel iu ajn el ni, kaj ke ilia destino estis tiom terura, tio estis tre kortuŝa afero.

La plej kortuŝa momento estis kiam mi vizitis la monumenton por la infanoj, tiu loko sentigis min terure malbone. Ĝi estas subtera ĉambro, treege malluma, nur etaj kandeloj en la nigraj muroj iomete lumigas la ĉambron. En tiu loko estas grandaj fotoj pri infanoj mortigitaj dum la holokaŭsto, kaj basa voĉo parolas la nomojn de ĉiu infano, 1,5 milionoj entute. Mi ne povis resti longe en tiu loko, mi sentis la bezonon fuĝi de tie ĉar la malĝojo preskaŭ plorigis min. Kvankam ĝi estas tre malfeliĉa loko, mi pensas ke ĝi estas vizitenda, ĉar oni devas scii pri tiaj aferoj kaj tiel eviti ke ili reokazu.

Post tio, mi veturis (ree per tramo, mi tre ŝatis tiun tramon) al loko kie mi renkontiĝos kun Valla, ŝi invitis min tagmanĝi kune kun ŝia patrino. La patrino de Valla kuiris por ni tre bongustajn manĝaĵojn kaj salaton, la unuan fojon ekde kiam mi alvenis al Israelo mi gustumis viandon, mi ne kutimas manĝi fiŝan viandon sed tiu, kiun ŝi kuiris, estis tre bongusta kaj mi nepre devis gratuli ŝin post kiam mi voris la pladon, kiu estis antaŭ mi.

Fine, ni iris al proksima parko, kie okazis kunveno de Couchsurfing-anoj, ĝi estas gastiga servo simila al Pasporta Servo, Valla kutime gastigas personojn per Couchsurfing, mi pensas ke mi estas la unua personoj kiun ŝi gastigis danke al PS. Mi pasigis do tre strangan kaj plaĉan vesperon, parolante kun multaj personoj, sed en la angla...

Sepa tago: Ĉu malnova urbo aŭ malnova bazaro?

Estis ŝabato, kaj kiam la judoj diras ke dum ŝabato oni ne rajtas labori, ili diras tion serioze. Mi, kiel okcidentano, pensis ke ŝabato estas kiel ajna dimanĉo en okcidento, mi tute eraris. Vere ne eblis uzi publikan transporton tiun tagon kaj la stratoj estis malplenaj, nur de tempo al tempo videblis izolita ulo piediranta ien. Mi do devis piediri de la hejmo de mia gastiganto ĝis la malnova urbo, eble 45-minutan promenadon sub varmega suno.

Mi diros la veron al vi, mi estas ateisto kaj pro tio la religiaj lokoj ĝenerale ne logas min, sed iri al Israelo kaj ne viziti la religiajn lokojn estas punenda afero, mi pensas. Mi atingis la malnovan urbon kaj mi vidis ĉion el la arĥitekta kaj historia vidpunkto. Kiam mi eniris tra la Pordo de Damasko, mi pensis ke mi mistrafis la lokon, ĉar mi eniris en bazaron plenplenan de homoj, verŝajnas ke la malnova urbo estas la nura loko en Jerusalemo, en kiu oni laboras dum ŝabato.

Mi vizitis la Via Dolorosa (krucuman vojon) kaj malgraŭ ke mi piediris kun mapo enmane, mi mistrafis la plejmulton da stacioj (ĝis nun mi ne scias kie ili troviĝas), mi ankaŭ vizitis la okcidentan muron kaj plurajn preĝejojn, inter ili la plej elstara estis la Baziliko de la Sankta Tombo, kaj kvankam ĉiuj lokoj estas bele konstruitaj kaj en bona stato, post tiu vizito pligrandiĝis la impreso ke religioj estas nur grandaj entreprenoj, kiuj volas preni vian monon. En ĉiuj preĝejoj oni vendas milojn da religiaj bagatelaĵoj je tre multekosta prezo kaj eĉ en kelkaj oni devas pagi por eniri (kaj kompreneble ne mankis la mono-donacujoj tre bone situantaj en ĉiuj preĝejoj).

La nura loko, kiun mi ne povis viziti, estis la Templa Monto, ĉar ĝi ne estis malferma al la publiko dum tiu tago. Mi pasigis la ceteron de la tago en bazaro kaj ekster la muroj de la urbo.

Oka tago: Perdita en Nazareto.

La 18-an de aŭgusto mi vekiĝis frue, matenmanĝis lastfoje kun Valla. Mi adiaŭis ŝin kaj mi vojaĝis lastfoje per tramo ĝis CBS. De tie mi prenis buson al Nazareto. Laŭplane, mi devintus esti en Nazareto tiun tagon por helpi organizi la kongresejon, tiu estis unu el la kondiĉoj de la konkurso. Mi atingis Nazareton post-tagmeze, kaj mi vojaĝis al la loko kie supozeble okazus la kongreso, sed neniu estis tie, nek eĉ malgranda spuro pri ia esperantumado tie.

Mi trairis la apudajn stratojn serĉante la ĝustan lokon, sed la GPS-o de mia poŝtelefono ne mensogis, mi ja estis en la ĝusta loko, tamen neniu aperis kaj mi komencis maltrankviliĝi. Mi demandis al la najbaroj sed neniu sciis ion pri Esperanto aŭ pri ajna kongreso. Mi estis ege maltrankvila kaj mi provis kontakti la LKK-anojn sensukcese. Mi estis do denove perdita, preskaŭ sen mono kaj la baterio de mia poŝtelefono estis tiumomente preskaŭ tute elĉerpita.

Mi atendadis ĝis preskaŭ noktiĝis kaj tiam mi rezignis. Tre malfeliĉa mi devis serĉi gastejon, do tiam mi kontrolis mian monujon kaj tio maltrankviligis min eĉ pli: Restis nur 85 ŝekeloj en ĝi (malpli ol 18 Eŭroj), kaj tio estis la tuta mono, kiun mi havis. Komence mi nur trovis tre kostajn gastejojn, kontraŭ 400 ŝekeloj nokte, sed bonŝance, poste mi trovis tre malmultkostan gastejon, Samira Guest House, mi pagis 82 ŝekeloj por unu nokto en plurlita ĉambro kiun mi kundividis kun usonano kaj italo.

Malgraŭ ĉio, tiu nokto estis vere mirinda, mi neniam antaŭe tranoktis en gastejo kaj tiu, kiun mi trovis estis tre bonetosa. La deĵorantino estis belega germanino, inteligenta kaj bonhumora. Mi parolis kun la aliaj gastoj kaj kun la germanino dum la tuta nokto kaj la postan tagon ŝi mem helpis min trovi la lokon de la nova kongresejo (kiu estis ŝanĝita lastmomente pro problemoj).

Iom antaŭ la tagmezo mi foriris celante la kongresejon kaj dezirante ekkomenci mian unuan E-renkontiĝon, sed mi denove perdiĝis (jes... denove), kaj ree la afableco de la israelanoj helpis min, ili estas mirinda popolo! Ĉi-foje iu sinjoro vidis ke mi eniras en sen-eliran straton kaj tuj demandis ĉu mi estas perdita; kiam mi petis helpon por trovi la kongresejon, li tute malavare veturigis min ĝis la ĝusta loko.

Kio okazis poste tio, indas tute novan artikolon, ĉar dum la IJK okazis multaj aferoj, la plejmulto el ili estas nepriskribeblaj per homaj vortoj. Ververe dum la IJK povas okazi io ajn (kaj post la IJK povas okazi eĉ pli). Sed resume (por ke vi havu ian ideon pri tio, kio okazis poste): mi trovis la kongresejon, konis multajn personojn, mi iĝis vilaĝestro kaj homlupoj murdis min, mi geedziĝis al vjetnamino (dum teatraĵo), ĉeestis multajn interesajn prelegojn kaj trejnadojn, mi sanktigis min en la rivero Jordano kaj finfine mi revenis hejmen kun granda bedaŭro pro forlasi Esperantujon sed ankaŭ feliĉa ĉar mi travivis la plej grandan (ĝis nun) aventuron de mia vivo.

Ĝis baldaŭ en Fortalezo, karaj!

VOJAĜO

Mia malkovro de Japanio (parto 2/2)

Ĵenja (Yevgeniya) AMIS - Ukrainio/Kanado

Pli ol trionon de nia tri-semajna vojaĝo ni restis en Kioto, sed mi havas la impreson, ke plej ege mankis al ni tempo ĝuste en Kioto, ĉar tie preskaŭ ĉiutage ni ekskursis al la ĉirkaŭaj urboj. Sed eĉ kun kelkaj monatoj oni ne povas viziti ĉiujn vidindaĵojn de la malnova japana ĉefurbo, kie troviĝas kvinono de ĉiuj Naciaj Trezoroj de Japanio. Mia gvidlibro diras, ke ĝi havas tiom da temploj kaj sanktejoj, ke la vizitantoj post iom da tempo en Kioto sentas iuspecan “templan laciĝon” kiam oni ne plu povas distingi la templojn. Kaj vere, ene de kelkaj tagoj mi vidis tiom da Mondaj Heredaĵoj de UNESKO, kiom mi vidis en mia tuta vivo ĝis tiam! Ni vidis la sanktejon kun miloj da torijoj, la brilantan oran templon, kiu respeguliĝas en trankvila lago, ni vidis la templon de 1001 Budhoj, kaj ni vidis gigantajn or-fiŝegojn “gardantajn” la kastelon Niĝo. Ni spektis sep tradiciajn artojn en la teatro en la historia distrikto Gion, kie (se oni bonŝancas) oni ĝis nun povas vidi veran gejŝon, preskaŭ endanĝerigitan specion.

Ukrainio... en Japanio!

Mi havis tre surrealisman sperton en la restoracio Kievo, kien ni iris kun niaj karaj gastigantoj, Minoru kaj Masako, en nia lasta vespero en Kioto. Mia naskiĝ-urbo Kievo kaj Kioto estas ĝemel-urboj, kaj por marki tion, Kievo havas Kioto-straton (kie mi, cetere, naskiĝis!) kaj parkon dediĉitan al Kioto, kun aleo de kelkcent sakura-arboj. En Kioto, aliflanke, troviĝas restoracio Kievo, kiu en 2011 festis sian 40-jariĝon. Ĝi situas en la festema kvartalo Gion, sur la sesa etaĝo de sufiĉe modesta konstruaĵo. Elirinte la lifton, oni tuj vidas la rusan kaj ukrainan flagojn, rusajn pupojn kaj ukrainajn brodaĵojn. La direktoro de la restoracio mem salutis nin kaj montris la pentraĵojn de Kievo — fakte, en 2011 li vizitis Kievon okaze de la 40-jara jubileo de ĝemeliĝo!

La restoracio estis fondita de lia patro, granda ŝatanto de la rusa kaj ukraina kuirarto. Mi ekparolis angle kun kelnero — juna japana viro en ukraina brodita ĉemizo, kaj lia reago surprize ĝojigis min: “Mi ne parolas la anglan, bonvolu paroli kun mi ruse”. Kiel evidentiĝis, li studis kelkajn jarojn en Moskvo (li rimarkigis, ke li studis trans la strato de Kremlo, kaj fiere nomis sin ruso). Post kelkaj frazoj en la rusa, li “saltas”... en la ukrainan lingvon! Mia kapo tute rifuzas akcepti tion kaj mi volas pinĉi min por certigi, ke mi ne dormas aŭ ne haluciniĝas: Mi neniam imagis aŭdi japanon, en Kioto, paroli kun mi en (bona, eĉ!) ukraina lingvo! La kelnero mem estas tre feliĉa, ĉar fakte li neniam antaŭe parolis en la ukraina kun homo el Ukrainio, krom kun sia instruisto, al kies lecionoj en alia urbo li devis veturi kelkajn horojn al alia urbo (ĉar, evidente, ukrainaj instruistoj ne abundas en Japanio). Manĝinte la “ekzotikaĵojn” el mia mondoparto kaj trinkinte la rusan bieron, ni ĝisrevidas la posedantojn. Minoru diras al niaj novaj amikoj “Ĝis la revido” en la ukraina (kion mi instruis al li antaŭ kelkaj minutoj). Li iomete misprononcas unu vorton... kaj nia “rusa” kelnero rapidas tuj korekti lin. Vere, mia kapo eksplodas!

Uĵi: la tea urbo

La urbeto Uĵi situas inter la du malnovaj ĉefurboj: Nara kaj Kioto. En la malnova tempo ĝi servis kiel kampara ripozejo por nobeloj, kaj literaturemuloj konas ĝin kiel scenejon por la japana klasikaĵo de la 11a jarcento kaj la unua klasika “ psikologia ” romano — La Romano pri Genĵi. Plena je historio kaj temploj, Uĵi estas ankaŭ fama pro la produktado de la plej bonkvalita verda teo en la tuta Japanio. Fakte, Uĵi estas la lulilo de te-kultivado en Japanio, kaj nia gvidantino, s-ino Ajkaŭa, atentigas, ke eĉ kutimaj apudstrataj ornamaj arbustoj estas te-arboj! Ni trapasas la tean straton, kie oni vendas teon kaj manĝaĵojn faritajn el teo: verdteajn dolĉaĵojn, verdteajn nudelojn, verdteajn kosmetikaĵojn, kaj ni certe ne povas rezisti la tenton de la bongustega verdtea glaciaĵo! Kelkaj el la butikoj estas ege antikvaj — fakte, en Uĵi trovigas la plej malnova te-vendejo en Japanio, kaj eble en la mondo, servanta per la teo jam 850 jarojn!

La plej fama vidindaĵo de Uĵi estas la feniksa halo de la templo Bjodoin, konstruita en 1053. Ĝi estas tiom fama, ke ĝia bildo troviĝas sur la dek-ena monero! Spegulanta sin en la lageto kun lotusoj, ĝi estas vere majesta, kaj oni povas nur imagi, kiel ĝi aspektis, kiam ĝi estis farbita, en sia frua tempo. La templo reprezentas la paradizon, kiel oni imagis ĝin en la 10-11a jarcento. En la antikva tempo nur nobeloj povis eniri la halon por kontempli la tiean budhon: la ordinaruloj devis kontentiĝi rigardi ĝin de trans la lago (ni faris kiel ordinaruloj, sed pro valia kialo: la vico por eniri estis tro longa).

Osaka: la urbo de akvo [foto : Osaka — akvohorlogxo.jpg]

Osako estas la tria plej granda urbo en Japanio post Tokio kaj Jokohamo, kaj la “ eta ” Osako-gubernio havas tiom da loĝantoj, kiel la tuta Kebekio: ĉirkaŭ ok milionojn. Elirante, Nitta Takamiĉi, nia gvidanto, montras al ni la ĵus instalitan akvan (!) horloĝon. La falanta akvo montras ciferojn kaj la vortojn: “Osako-stacidomo”. Mi vidis sunhorloĝojn plurfoje, sed fontano, kiu montras tempon per falanta akvo — tion, verŝajne, oni povis elpensi nur en Japanio! La akva horloĝo, fakte, honoras unu el la neoficialaj nomoj de Osako: la urbo de akvo. Oni nomas ĝin tiel pro ĝia haveno, rivero kaj kanaloj, diras al ni nia ĉiĉerono, kiu aldonas, ke, ironie, la trinkakvo en la urbo mem venas de alia regiono, ĉar la akvo en Osako ne estas sufiĉe pura...

Ni rimarkas, ke Osako havas tute alian etoson ol la pli solena Kioto: eble, ĉar homoj portas pli gajajn kolorojn, aŭ eble ĉar estas stratmuzikistoj, kiujn ni ne vidis en iuj ajn aliaj urboj (Nitta rimarkas, ke ankaŭ en Osako oni malpermesas ilin, sed kiam la polico venas, ili rapide forkuras). En Osako oni promenas pli rapide ol en Kioto, kaj ni rapide kaptiĝas en la kaoso de la osaka homfluego. Tre amuzas nin, kiam, elirante el la restoracio, ni petas preterpasanton foti nian grupon, kelkaj homoj kun ĝojo salutas nin angle, farante “V”-signon kaj dirante “Cheese” (ndlr. Angla vorto [Eo : fromaĝo] por fotiĝi ridante)! Jes, la osakanoj ja estas amikemaj kaj ŝatas amuziĝi!

Tokio kaj Jokohamo

La lasta parto de nia vojaĝo estas la Kantoo-regiono, kie troviĝas la plej grandaj urboj, Tokio kaj Jokohamo, kaj survoje oni preterpasas la monton Fuĵi. Niaj kiotaj gastigantoj — gesinjoroj Tahira — eĉ helpas al ni ŝanĝi la bileton por sidi ĉe la ĝusta flanko por vidi ĝin! Ni estas tre impresitaj, ke la konduktoroj kaj aliaj laborantoj de Ŝinkanseno portas uniformojn, kiel en aviadiloj, kaj ili riverencas ĉiam, enirante kaj forlasante la vagonon.

Niaj gastigantoj en la Kantoo-regiono estas fama Esperanto-paro — gesinjoroj Doi: Ĉieko kaj Hirokaz, ambaŭ tre aktivaj en Japana Esperanto-Instituto. De ilia bela domo en Jokohamo ni ĉiutage trajne veturas al Tokio, kiu situas ĉirkaŭ unu horon for de Jokohamo. Eĉ se mankas tempo vidi ĉiujn vidindaĵojn, kiuj abundas en Tokio kaj Jokohamo, ni spertas ion multe pli gravan por ni: babiladon kun la lokanoj, ĉar ni ĉiutage renkontiĝas kun malsamaj Esperanto-grupoj (ja Tokio havas dekon da Esperanto-kluboj)! Ni estis invititaj de tri kluboj, kaj ĉie la gastamo de ĉiuj klubanoj estas vere eksterordinara!

Jokohamo situas apud la maro, kaj mi rimarkas, ke tie malpli da homoj ol en Kioto portas sun-ombrelojn kaj oni estas pli sunbruniĝintaj ol en aliaj lokoj. Oni ĝuas la naĝadon en la varma maro, kaj la infanoj plene amuzas sin volvante sin per la amasoj da akvoplantoj kuŝantaj sur la bordo.

Nian lastan tagon en Tokio nin akompanas la junuloj de Rondo Korno. Originale ĝi estis klubo por blinduloj, sed ĝi aliiĝis por inkluzivi ĉiujn. La junuloj venigas nin al la kvartalo Haraĝuku — fama pro siaj neortodoksaj modo kaj hararanĝoj. Ĝi estas la loko, kie naskiĝis la fals-viktorinaj vestaĵoj. Ni vidas kelkajn lolitojn* kun pufaj pupecaj roboj, blondaj perukoj kaj eĉ kelkajn punkajn lolitojn: kun same pupecaj roboj kaj altegaj ŝuoj. Kaptitaj en la multkolora homamaso, ni trairas la svarmon de tiu junuleca kvartalo por atingi la trankvilecon de artistaj kafejoj kaj galerioj tuj apud ĝi. Tie ni ĝuas bongustegan malvarman kafon sur malferma teraso kaj modernajn artaĵojn.

* Lolito estas japana vestaĵara stilo, kiu aperis fine de la 1970aj kaj komence de la 1980aj jaroj. Ĝi inspiriĝas parte el la japana “kawaii”(ĉarma)-kulturo kaj parte el la nostalgieco de pasintaj epokoj, kiel la viktorina.

Nian Esperanto-plenan tokiumadon finas vizito al JEI — la fama Japana Esperanto-Instituto fondita en 1919, en la akompanado de ĝia laborema direktoro, s-ro Iŝino. Tiu bela kvin-etaĝa konstruaĵo kun belaj malhelverdaj brikoj situas en la komerca kvartalo Ŝinĝuku, kie loĝas po 17 140 personoj sur unu kvadrata kilometro, kaj kie troviĝas la plej uzata trajnstacio en la mondo. Ni vidas la “ trezorejon” de JEI: ĝian bibliotekon kun dekmilo da libroj, multaj tre raraj kaj ne troveblaj aliloke (ni vidis la eldonon de Amerika Esperantisto de 1912)!

Kiel mi fariĝis japanino

“Mia edzo estas freneza ” — tion mi notas en la notlibro pri la komenco de la sekva tago. Ankoraŭ antaŭ la vojaĝo li tre volis fari japanstilan geedzigan ceremonion — tamen, pro la ekstrema varmeco li forlasis tiun ideon, sed li ne forlasis la ideon fotiĝi en tradiciaj japanaj geedziĝaj vestaĵoj. La kosto de la vestado, ŝminkado kaj unu foto estis tute akceptebla, kaj do matene ni iris al la fotejo. Oni ŝminkas min dum preskaŭ horo, kaj vestas dum plia duonhoro: komence oni striktigas mian bruston per kaŭĉuka rubando (la brusto devas esti nerimarkebla en tradiciaj japanaj vestaĵoj), kaj poste surmetis kvar tavolojn da kimonoj, kaj plurajn zonojn kaj ornamaĵojn. Fine, oni kronas min per belega (sed ekstreme peza) peruko, kaj kiam mi finfine rigardas en la spegulo, mi vere ne plu povas rekoni min. “Vi aspektas kiel japana pupo”, diras la stilistino, kiu ŝajne mem ne atendis tian rezulton!

Mi estas tute ravita! Tamen, mi preskaŭ ne povas spiri kaj malfacile staras rekte, sub la pezeco de la peruko: mi ne povas imagi, kiel iu ajn povas travivi la tradician japanan geedziĝon en ejo neklimatizita? Kiel poste rakontis al ni s-ino Tahira, unu ŝia konatino svenis dum la geedziĝo, pro la varmeco kaj la peruko. Mi envias al Joel, kies tuta vestado daŭris nur dek minutojn, kaj mi kompatas la nobelinojn de antaŭ mil jaroj, kiuj devis porti 12 tavolojn da kimonoj, kaj same gejŝojn kaj majkojn (la lernantajn gejŝojn), kiuj malgraŭ la peruka suferado, devis ankaŭ muziki kaj danci! Mi esperas, ke oni rapide faros tiun unu foton, por kiu mi devas tiom suferi — sed oni faras centon! Mia kapo doloregas. Finfine, oni forprenas la perukon — jen venas fino de la torturoj. Sed ne! Jen komenciĝas la vera torturo: nun ni devas elekti la foton. La foton, ĉar ĉiu aldona foto venas kun aldona kosto! Tiom suferi por nur unu foto?! Nu, kun iom da negoco, ni tamen aĉetas la plejparton de ili, eĉ se tio kostis muuulte plie ol ni planis. Nun vi komprenas, kial mia edzo estas “freneza”

Dank’ al vi

En la japana lingvo, kiam oni demandas, kiel vi fartas, oni ofte respondas “Mi fartas bone, dank’ al vi”. Ĝuste ĉi tiu esprimo tre impresis min... Preskaŭ unu jaron post nia vizito al Japanio mi ne povas ne pensi pri niaj amikoj, gastigantoj, ĉiĉeronoj kaj klubanoj, kiuj igis nian viziton tiom agrabla kaj neforgesebla. Dum la vizitoj al kelkaj kluboj oni kantis por ni belan japanan kanton, kiu nomiĝas “Ruĝlibelo”. Mi trovis ĝin en la reto kaj mi ŝatas foje reaŭskulti ĝin, mense reveni al Japanio kaj rememori la karajn vizaĝojn de ĉiuj niaj amikoj... Vere, nia restado en Japanio estis perfekta... dank’ al la japanaj esperantistoj!

**

http://www.esperanto.qc.ca/fr/riverego

Por ankoraŭ pli detala raporto kaj ĝia daŭrigo, serĉu ĝin en “La Riverego”, la oficiala gazeto de Esperanto-societo kebekia.

ĈEFARTIKOLO

Mia malkovro de Japanio

Ĵenja Yevgeniya Amis - Ukrainio/Usono

“Mia nomo estas Ĵenja kaj mi naskiĝis en Kioto...”, mi diras en la sinprezento al japanaj esperantistoj (oni rigardas min kun malkredo) — “... en Kioto-strato en Kievo, Ukrainio”. Jes, tio klarigas: oni ridetas. Kievo kaj Kioto estas ĝemelaj urboj, kaj kvin minutojn de mia naskiĝ-loko eĉ troviĝas japana parko kun torijo, pagodo, eta “Fuĵi-san” kaj aleo de sakuroj, la plej longa en Eŭropo. Eble dank’ al tiu ĉi hazardo mi ĉiam revis viziti Japanion. Ĉi-jare tiu ĉi revo realiĝis!

Tra la tuta vojaĝo kaj nun, reveninte, mi ne povas ne miri, kiom maloftan okazon ni havis vere sperti Japanion, ne nur supraĵe, kiel kutimaj turistoj, sed loĝante en la domoj de japanoj, kune manĝante, promenante kaj babilante. Kutima por vojaĝemaj esperantistoj, la pasport-serva vojaĝ-maniero estas tute nekomprenebla por multaj, kaj mi ofte devas klarigi al amikoj kaj kunlaborantoj kiel tio funkcias: ili simple ne povas imagi, ke eĉ ne estante riĉa, oni povas vojaĝi al tiom malproksima kaj multekosta lando kiel Japanio kaj sperti la landon tiel, kiel oni ne povas sperti ĝin eĉ estante la plej riĉa homo en la mondo!

Dum preskaŭ tri semajnoj ni vizitis dekkvinon da urboj kaj urbetoj sur du insuloj: Honŝu kaj Ŝikoku, kaj renkontiĝis kun pluraj esperantistoj kaj E-grupoj. Ni spertis la trankvilon kaj serenecon de la japana kamparo kaj la frenezan ritmon de Tokio. Ni “malkovris” multajn aferojn, manĝaĵojn kaj homojn. Mi plenigis mian tutan kajeron per vojaĝnotoj, kaj ni alportis hejmen du mil fotojn. Ni spertis la aŭtentikan japanan gastamon, la ekstreman malavarecon kaj mirigan zorgemon de ĉiuj niaj gastigantoj kaj ĉiĉeronoj. Ĉiu persono, kiun ni renkontis, restos por ĉiam en niaj koroj!

Hiroŝimo, la unua halto.

Post 15-hora flugo el Montrealo, finfine, nia aviadilo surteriĝas en Hiroŝimo, la komenco de nia vojaĝo. 15-minutojn de la centra stacidomo, kie s-ro Oŝioka renkontas nin, ni veturas tra zigzagaj montecaj vojoj kaj jen ni alvenas al la hiroŝima Esperanto-domo, kie loĝas la famaj esperantistoj Moritaka kaj Taeko Oŝioka (antaŭ kelkaj jaroj ili estis premiitaj pro sia internacia agado per Esperanto).

Lacegaj post preskaŭ du tagoj sen dormo, ni iras al nia bela japanstila tatama ĉambro. En modernaj japanaj domoj ofte estas japanstila ĉambro, tre utila por la gastoj: en ĝi tute ne estas mebloj aŭ lito, kio permesas gastigi multajn personojn samtempe. La planko estas kovrita per tatamoj — tapiŝoj el plektita riz-pajlo, kaj en la angulo — bela kaligrafiaĵo kun vazo — tokonoma, la plej honora parto de la ĉambro. Malsimile al eŭropanoj aŭ usonanoj, kiuj kutimas havi apartajn dormoĉambrojn, la ĉambroj en tradiciaj japanaj domoj ofte estas multfunkciaj: ĉiuvespere oni metas matracon kun litaĵoj, kaj ĉiumatene oni forigas ĝin — jen bona utiligo de malgranda spaco.

Kiam la tempo haltis...

Hiroŝimo situas en tre bela loko — en la montaro apud la Interna Maro. Bedaŭrinde, la urbo estas fama ne pro siaj belaj pejzaĝoj, sed pro la teruraĵoj de atombombado. Laŭ s-ro Oŝioka, ofte vizitantaj esperantistoj imagas Hiroŝimon daŭre kuŝanta en ruinoj, kio tute ne veras. La urbo renaskiĝis: ĝi estas moderna urbo kun granda aŭtoindustrio, sed la pac-muzeo, pluraj monumentoj kaj la konservita bombita kupoldomo, 600 m super kiu eksplodis la bombo, estas porĉiamaj atestantoj pri tio, kio okazis tie antaŭ 67 jaroj. Provizitaj per mapoj kaj gvidlibroj (du el kiuj estas eldonitaj de gesinjoroj Oŝioka), ni iras promeni en la urbo. La pacmuzeo estas nia unua celo.

La 6an de aŭgusto 1945, je la 8:15 matene, la tempo haltis en Hiroŝimo. 140 mil personoj perdis la vivon. Iuj tute vaporiĝis, eĉ sen lasi la ostojn — ja temperaturo en la epicentro atingis kelkajn milojn da gradoj. Iuj suferis longajn horojn, tagojn, monatojn poste. Inter ili multaj infanoj, kiuj devige laboris konstruante ŝirmejojn. Oni povas vidi fandiĝintan sablon kaj tute detruitajn etajn uniformojn de lernejanoj. Oni vidas bildojn de infanoj, kiuj desegnis spertitajn teruraĵojn: jen la aro de kadavroj kuŝantaj laŭlonge de la rivero — por identigo. Jen la homoj kun vizaĝoj ŝvelintaj pro la radiado kaj starantaj haroj plenaj de radioaktiva polvo...

Sed, feliĉe, Hiroŝimo renaskiĝis — oni komencis purigi la urbon tuj post la atako, kaj en kelkaj partoj de Hiroŝimo la tramoj funkciis jam kelkajn semajnojn post la atako. La urbo fariĝis vivanta rememorigo pri la danĝeroj de nukleaj armiloj. En la muzeo la tutan muron kovras la protest-leteroj, adresitaj al la mondaj potenculoj, prezidantoj kaj ĉefministroj, de la sinsekvo de hiroŝimaj urbestroj kontraŭ uzado kaj testado de nukleaj armiloj. Hiroŝimo fakte komencis la tutan movadon de “Urbestroj de Paco” movado, de nun ĉ. pli ol kvin mil urboj (reprezentantaj ĉ. miliardon da personoj), kiuj kampanjas por forigo de nukleaj armiloj. La loĝantoj de Hiroŝimo deziras, ke tiu ĉi terurega sperto tamen helpos konstrui mondon sen nukleaj armiloj. Ni esperu, ke oni aŭskultos...

La flosanta sanktejo

Nia sekva celo en la Hiroŝima regiono estas la insulo Mijaĵima. Por atingi ĝin oni devas trajniri ĉirkaŭ horon, kaj tiam preni pramŝipon. La insulo estas majesta: kovrita de verdaj montoj kaj ĉirkaŭata de blua akvo, sur kiu kvazaŭe flosas la ruĝa sanktejo Icukuŝima — ĝi aspektas kiel io tute surreala. La insulo estas plej konata pro tiu ĉi sanktejo kun la grandega torijo (O-Torii): pordego en akvo — unu el la plej konataj vidindaĵoj en Japanio kaj parto de la Monda Heredaĵo de Unesco. Torijoj markas la enirejon al ŝinto-sanktejo; ili estas jen lignaj (plej ofte farbitaj ruĝe), jen ŝtonaj, jen eĉ betonaj. Tiu ĉi torijo estas tre speciala, ĝuste pro tio, ke ĝi staras en la akvo. La sanktejo staras sur platformo en la akvo kaj ŝajnas, ke ĝi vere flosas sur akvo. Kvankam la torijo en akvo sur tiu ĉi loko staras ekde la 12a jarcento, la nuna torijo datiĝas de 1875. 16 metrojn alta, ĝi estas farita el putroimuna kamforligno.

La Icukuŝima-sanktejo ne estas la sola vidindaĵo sur la insulo: ĝi havas tutan aron da aliaj vidindaĵoj, ŝinto-sanktejojn kaj budhismajn templojn, kiuj tute harmonie kunvivas. Foje ŝinto-sanktejo estas eĉ integra parto de pli granda budhista komplekso. Por ni, okcidentanoj, tiu ĉi paca kunvivado estas aparte interesa, ĉar, post la akcepto de la kristanismo, la praaj religioj estis tute forgesitaj kaj eĉ diabligitaj (ekzemple, en la ukraina lingvo la vorto “pagana” en la nuna lingvaĵo signifas “malbona”).

Ŝinkanseno malfruas... ne sufiĉe!

Post la du perfektaj tagoj en Hiroŝimo ni veturas al Kioto. Niaj gastigantoj, gesinjoroj Tahira loĝas en centjara eta domo. Mia gvidlibro nomas tiajn longajn lignajn vic-domojn “Maĉija”-domoj (“urba domo”) kaj klarigas, ke en la malnova tempo oni pagis impostojn laŭ la surfaco de fasado do, pro tio la fasado de tiaj domoj estas malgranda, sed la domoj mem estas longaj. La tre eta kuirspaco (ĉar ne vere aparta ĉambro) en tiaj domoj troviĝas en la koridoro — unu ŝtupon sub la nivelo de la vico de tatamo-ĉambroj ; malantaŭe “maĉija”-domoj ofte havas etan ĝardenon. Esenca parto de ili estas la glitantaj pordoj, kiuj ebligas jen grandan salonon por akcepto, jen kelkajn dorm-ĉambretojn. S-ino Tahira diras, ke oni nomas tiajn malnovajn vic-domojn “harmonikaj domoj” (ĉar tiel ili aspektas!) kaj ŝercas, ke la najbaraj domoj fakte subtenas unu la alian kaj tiel ne falas.

Ĉe nia alveno, Masako donas al ni du kaskojn, por meti kaze de tertremo — bona rememorigo pri tio, ke ni estas en loko, kie oftas tertremoj (“tio donus novan signifon al la esprimo “morti pro Esperanto”, se oni estus mortigita per falantaj Esperanto-libroj!” ŝercas Joel — ĉar ŝia domo plenplenas je Esperanto-libroj).

Vizito al Oomoto

De nia “kansaja bazo” Kioto ni trajniras al Kameoka — unu el la du ĉefaj centroj de la religio Oomoto, kien ni estas invititaj de ĝia Internacia Fako por partopreni en la junulara festivalo okaze de la 120a datreveno de Oomoto. Kameoka estas urbo kun ĉ. 90 mil loĝantoj kaj troviĝas apud la montaro kaj la bela Hozu-rivero, kies zigzagan vojon oni povas vidi el la trajno. La vorto “Kameoka” signifas “testuda monteto”, kaj tute prave, ni ofte vidas testudojn trankvile kuŝi sur la ŝtonoj en lagetoj (amuze, la ideogramo por testudo estas unu el la manpleno da ideogramoj, kiujn mi lernis dumvojaĝe, ĉar ĝi fakte iom aspektas kiel testudo). La Oomoto-Centro troviĝas nur dek minutojn piede de la stacidomo kaj nemalproksime de la urbocentro, sed tie estas tiom trankvile, ke oni povus pensi, ke oni estas tute ekster la urbo.

Toŝi, nia “bona ĝino”

Antaŭ nia alveno, nia ĉiĉerono en Oomoto — s-ro Okuŭaki Toŝiomi (Toŝi) demandis, ĉu ni havas iujn dezirojn, kaj se jes, li provos realigi ilin. Ni respondis, ke se, hazarde, dum la festivalo okazos te-ceremonio, ni volas partopreni ĝin, ĉar mi neniam faris tion antaŭe. Antaŭ nia alveno Toŝi informas nin, ke ni bonŝancas, ĉar ja okazos te-ceremonio dum nia vizito — fakte tuj post nia alveno. Ni alvenis iomete malfrue kaj timis maltrafi la ceremonion, sed, feliĉe, ĝi ankoraŭ ne komenciĝis. Ni iras al la te-ceremonia domo kaj devas enskribi niajn nomojn en la gastolibro — per inko kaj tuĉpeniko. Joel studis la japanan, kaj do sukcesas pene skribi niajn nomojn per katakana alfabeto (“Sufiĉe proksime”, Toŝi diras). Kiam mi konstatis, ke ne estas aliaj nomoj en la listo, mi komprenis, kial la ceremonio ankoraŭ ne komenciĝis: ni estas la solaj invititoj!

Aŭtentika te-ceremonio

La oomotanoj ofte lernas kaj praktikas diversajn artojn (kaligrafio, ceramiko, batalartoj, tradicia japana muziko kaj no-teatro). Ankaŭ te-ceremonio estas unu el praktikataj artoj. La te-ceremonio, kiun ni spertas, estas fakte ekzercado — ĝin okazigas du belaj virinoj, sub la gvido de sperta instruistino, ĉiuj en tradiciaj vestaĵoj. (En mia notlibro mi skribis “knabinoj” — tiom june ili aspektis ; sed kiel mi eksciis poste, ili estis pli aĝaj ol mi pensis, ĉar ĝenerale japaninoj aspektas pli junaj ol eŭropaninoj — eble ĉar ili ĉiam bone kaŝas sin de la suno.)

La ceremonio komenciĝas eĉ antaŭ nia eniro en la ĉambron (surgenue). Antaŭ la enirejo ni ricevas etan falditan ventumilon, kiun oni en diversaj momentoj devas meti jen antaŭ sin, jen flanken. Ĉiuj agoj de la junulinoj aspektas tre graciaj kaj bone ellernitaj. Jen oni purigas la bovlojn, la ilojn, jen boligas kaj verŝas akvon, jen ŝaŭmigas la teon. Ĉio ĉi aspektas kiel teatraĵo, tiom lertaj ili estas. Antaŭ ol trinki la teon, ni manĝas la dolĉaĵojn por mildigi la fortan guston de la teo: el sukeritaj soj-faboj kaj ĵeleo. Antaŭ ol trinki la teon, oni devas turni la bovlon tri fojojn por plene admiri ĝin. Oni turnas tri-foje ankaŭ post la trinko. Mia tebovlo estas blua, kun foliaj desegnaĵoj — ĉar estas somero, ĝi havas tiajn florajn motivojn. La stilo de tasoj ŝanĝiĝas laŭ la sezonoj. La teo mem estas verdege-verda, kiel farbo, tre ŝaŭmeca kaj bongustega.

Estas aparta talento sidi surgenue tiom longe, sen ke la kruroj endormiĝu — niaj kruroj ja iom doloras post la longa sidado, tial ni eĉ pli aprezas la konsilon de la te-mastrino moviĝi iomete meze de la ceremonio.

La unua parto de la malferma ceremonio konsistis el Oomoto-diservo (ŝinto-stila — ja Oomoto estas bazita sur ŝintoismo). Fakte, ĝi estas vera spektaklo, kiun komencas la tradicia japana muziko. Same kiel te-ceremonio, ĉiuj moviĝoj de la partoprenantoj en la rito de manĝaĵ-oferaĵoj estas tre graciaj kaj bone ellernitaj, kaj oni portas vestaĵojn tradiciajn por ŝintoismo. En certa momento de la diservo oni invitas la eksterlandajn vizitantojn (t.e. nin, du personojn el Tajlando kaj unu el Mongolio) oferi pinajn branĉetojn kun blankaj paperoj antaŭ la altaro.

Post la diservo komenciĝas la efektiva malfermo de la festivalo, kun oficialaj salutoj, k.s. Oni petas nin (kaj la aliajn alilandajn gastojn) saluti la ĉeestantojn — kion ni faras en Esperanto kun traduko en la japanan. Tamen poste atendas nin granda surprizo: la Spirita Gvidantino de Oomoto alvenas kaj, antaŭ ol preni sian lokon sur la podio, haltas por saluti la alilandajn gastojn — vere grandega honoro! (Tamen eĉ plia surprizo atendis nin post la ceremonio — pere de Toŝi, ni ricevis de ŝi du belegajn te-tasojn, faritajn laŭ ŝia propra dezajno!) La Spirita Gvidantino tiam aliras la podion, riverencas kaj komencas sian paroladon — Esperante! Fakte ŝi kutimas fari tiel — respekte al la devizo de Oomoto (“Unu Dio, Unu Mondo, Unu Interlingvo”), ŝi komencas kaj finas ĉiun sian paroladon en Esperanto.

Kobe de sur la “tambura turo”

Kobe estas tre malĝoje konata pro la terura tertremo de 1995, en kiu mortis pli ol ses mil personoj. Ĝi frapis frumatene, kiam multaj homoj ankoraŭ estis en la lito... La monumento al la mortintoj dum la tertremo, kun la nomoj de ĉiuj viktimoj, estas la unua loko, kiun ni vizitas. Same kiel en Hiroŝimo, ni vidas la striojn da kunplektitaj paperaj gruoj. De la fama 90-metra “tambur-turo” — simbolo de Kobe — ni povas vidi la tutan urbon ĉe la montaro kaj la Kobe-havenon, kie troviĝas grandaj ŝip-farejoj de la du japanaj gigantoj Kawasaki kaj Mitsubishi.

Tiu ĉi haveno estis plene rekonstruita post la tertremo, sed oni lasis, kiel rememoraĵon, kelkajn partojn de la kajo, tute torditajn pro la tertremo. De la supro de la turo ni ankaŭ vidas tri (!) kristanajn preĝejojn. Du estas sur la tegmentoj de hoteloj. Bone, ne temas pri veraj preĝejoj (almenaŭ ne tiuj du sur la tegmento) — sed pri specialaj preĝejoj, kie okazas geedziĝoj, ĉar japanoj tre ŝatas la aspekton de okcident-stila geedziĝo (tiom ordinara por ni en Nord-Ameriko!). Ankaŭ la reklamoj pri kristan-stilaj geedziĝ-servoj estas ĉie. Mi ne povas ne ŝerci, ke mia edzo Joel, kiu tiom ŝatas religiojn, maltrafis belan karieron kiel falsa eŭrop-aspekta pastro en Japanio!

Kiel ni maltrafis alian karieron

Kobe estas ankaŭ internacie konata pro siaj perloj, kaj ni iras viziti etan perlan muzeon. Jam preskaŭ elirantajn, nin salutas muzea laboranto. Li tre pardonpetas, ke la muzeo ne estas klimatizita kaj ke ni devas suferi en tia varmego. Li invitas nin al sia oficejo, kiu estas klimatizita, kaj regalas nin per malvarma teo. Utsumi Yoshihiro tre bone parolas la anglan... sed ŝajne (mi vere ne povas kredi tion!) kun sveda akĉento! “Mi loĝis en Svedio”, li respondas mian silentan demandon.

Yoshihiro havas grandegan perlon pinglitan sur lian kolumon. Kaptinte nian rigardon, li donas la perlon al mi kaj demandas tre strangan aferon “Kiu estas ĝia koloro?” Ni atente rigardas — ĝi fakte ne estas unukolora, sed ŝanĝiĝas laŭ la lumo: jen ĝi estas verda, jen ruĝa. Sed kaj mi kaj Joel konsentas, ke ĝi tamen estas verda. “Ĉu vi frenezas?” li diras. “Ĝi estas ruĝa! Se ĝi estus verda, ĝi kostus 700 $, sed ĝi kostas nur 300 $! Se vi estus profesiaj pritaksistoj de perloj, vi malgajnus 400 $ en unu momento!” Jes, estas tia profesio — pritaksistoj de perloj, rakontas Yoshihiro. Ene de duonsekundo (vi bone legis duonsekundo!) ili devas pritaksi la valoron de perlo. Kaj tiel dum pluraj horoj! Nu, ŝajne la laboro de perlopritaksistoj ne estas por ni — en tia ritmo ni povus perdi kelkajn milionojn da dolaroj en kelkaj horoj! Fakte, Yoshihiro mem diras, ke li ne povus fari tiun laboron, eĉ malgraŭ tio, ke li laboras jam kvar jarojn kiel ĝenerala direktoro de la japana perl-eksporta asocio — oni devas trejniĝi kiel perlopritaksisto dum dek jaroj antaŭ ol ekzerci tiun metion!

La cervoj kaj la temploj

El Kobe ni revenas al Kioto. De tie ni povas viziti plurajn aliajn urbojn en la belega kaj historiplena Kansaja regiono. Unu el tiaj tagaj promenoj estas vizito al Nara, nemaltrafinda malnova ĉefurbo de Japanio dum la prospera oka jarcento. Same kiel ĉie, ni promenas en Nara en akompano (kaj kun bonega ĉiĉeronado) de esperantisto, S-ro Kimoto Yasuhiro, kiu (bonŝance!) translokiĝis al Nara de Kobe en 1994, do, unu jaron antaŭ la tertremo. Sur la stacidomo de Nara troviĝas afiŝoj de eta ĉarma bonzo kun cervaj kornoj — jen sintezo de la du plej gravaj allogaĵoj de Nara: temploj kaj cervoj, ambaŭ abundaj. Fakte, en Nara troviĝas pluraj el la plej famaj japanaj vidindaĵoj — sur la mapo, kiun ni ricevas en la turisma centro, estas indikitaj ĉirkaŭ deko da Mondaj Heredaĵoj de Unesco.

Alia vidindaĵo de Nara (eĉ se ne deklarita Monda Heredaĵo) estas la ĉarmaj japanaj cervoj — ŝika. Laŭ legendo, kiam oni fondis familian sanktejon de la nobela familio Fuĵiŭara (la plej influa klano en la oka jarcento), oni invitis potencan dion por protekti la lokon. La dio venis sur blanka cervo. Ekde tiam la cervoj estas rigardataj kiel diaj mesaĝistoj kaj profunde respektataj. Onidire, antaŭ longa tempo unu knabo estis eĉ ekzekutita, ĉar li mortigis per ŝtono cervon, kiu manĝis la paperon kun lia hejmtasko... Malsame ol sur la insulo Mijaĵima, kie oni ne permesas manĝigi cervojn kaj kie la cervoj estas iom miskondutaj, en Nara neniu malpermesas tion fari — fakte, oni eĉ vendas ŝika senbei — kuketojn por la cervoj. Eble pro tio la cervoj en Nara estas bonkondutaj: ili trankvile atendas siajn kuketojn kaj tute ne provas ŝteli vian (ege bongustan !) mapon.

La Kofuku-ĵi-templo kaj bela kvin-etaĝa pagodo estas nia unua haltloko. Antaŭ du jaroj, tiu ĉi templo festis sian 1300-jariĝon, kaj tiu ĉi pagodo estis konstruita en 1426, post kiam ĝi brulis jam kvin (!) fojojn. Nia gvidanto rimarkas, ke en Japanio oni havas nur tri- aŭ kvin-etaĝajn pagodojn — neniam kvar, ĉar la vorto “kvar” sonas kiel la vorto “morto”. Ĝuste pro tio en hospitaloj ne troviĝas ĉambroj aŭ etaĝoj markitaj per cifero “kvar” (nek per “naŭ”, kiu sonas kiel “sufero”). Por ke la pagodoj eltenu la tertremojn, oni pendigas supre arbotrunkon, kiu stabiligas la konstruaĵon dum la tertremoj. La Todai-ĵi-templo — pli bone konata sub la nomo “Daibutsu-den” (Grand-Budha Halo) — estas nia sekva haltloko. Fondita en la oka jarcento, Daibutsu-den (la halo, kie trovigas la Granda Budho) brulis du fojojn pro diversaj militoj. La nuna konstruaĵo, kiu estas nur du trionoj de la originala, staras ekde 1709, sed eĉ malgraŭ tiu malgrandiĝo, ĝi estas la plej granda ligna konstruaĵo en la mondo!

“Industrio por profiti de malfeliĉuloj”

Ni trapasas la praarbaron, apud kiu troviĝas kelkaj ŝinto-sanktejoj kun miloj da lanternoj, sur kiuj ofte estas skribitaj nomoj de donacantoj al la sanktejo. La etoso en kaj apud la ŝinto-sanktejoj estas tute malsama ol tiu de budhistaj temploj: ĉiuj ŝinto-sanktejoj troviĝas en la arbaro, dum budhistaj temploj pli ofte troviĝas en malfermaj spacoj. Tamen, kaj en ŝinto-sanktejoj, kaj en budhistaj temploj (kiuj ofte situas tuj apude), oni abunde vendas amuletojn por ĉiu okazo de la vivo. Apud Daibutsu ni vidis eĉ “budhomaton”, aŭtomaton, kiu vendas budhojn en “plastaj ovoj”! Ni vidis en Japanio vendoaŭtomatojn por ĉio, eĉ kravatoj. Sed Budhoj?... “Religioj en Japanio estas bona industrio por profiti de malfeliĉuloj,” rimarkigas nia saĝa gvidanto.

Dum nia vojaĝo, mi ofte demandis al diversaj homoj la saman demandon: “Kiu estas via religio?” Rimarkinde, la respondo preskaŭ ĉiam estis “Mi ne estas religiema.” Kurioze, en la praktiko multaj japanoj tamen iras kaj al budhistaj temploj (ofte estante membroj de unu el ili) kaj al ŝinto-sanktejoj por preĝi. Nia gvidanto ankaŭ atentigas, ke en la japana lingvo, la vorto por “preĝi” estas sama kiel la vorto por “peti”, do, plejofte oni iras al temploj por iu peto al dioj (bone fari la ekzamenon, trovi amat/in/on, ktp).

Ni eksciis, ke en Japanio estas tre strikta “divido de agokampoj” inter la religioj, do kristanismo okupiĝas pri modernaj geedziĝoj; ŝintoismo pri ĉio rilata al vivo (ekzemple, bebo-dediĉo, tradicia geedziĝceremonio kaj ĝenerale feliĉo kaj sukceso), kaj budhismo pri ĉio rilata al morto (ofte sur la tereno de budhistaj temploj troviĝas tombejoj).

Oni devas koni la lokojn!

Por fini la perfektan tagon, S-ro Kimoto venigas nin al sia plej ŝatata drinkejo, kiu troviĝas en malantaŭa strato, tute kaŝita per aliaj konstruaĵoj, sen ŝildo. Ĝi troviĝas en simpla eta japana domo, kie sur la dua etaĝo troviĝas la loĝejo de la posedantino. Ni komprenas, kiom bonŝancaj ni estas viziti tiun lokon — ja eksterlandanoj (kaj eĉ ne-eksterlandanoj!) venas ĉi tien nur invitite de iu lokano. Tiu “ekskluziveco” tute ne estas intenca, diras la sesdekjaraĝa posedantino, kiu translokiĝis al Nara de Tokio. Ŝi estas tre babilema kaj ŝajne amuziĝas de nia (iom nekutima) kompanio. Menuo tute ne estas, sed la manĝaĵoj kaj trinkaĵoj aperas antaŭ ni, sen ke ni devu mendi ilin. Fakte, la posedantino kuiras antaŭ ni, prenante ingrediencojn el eta (triono de kutima amerika) fridujeto. Mi havas multe da okazoj uzi la plej utilan vorton, kiun mi lernis en la japana: “ojŝii!” — “bongusta!”

Por ankoraŭ pli detala raporto kaj ĝia daŭrigo, serĉu ĝin en “La Riverego”, la oficiala gazeto de Esperanto-societo kebekia:

http://www.esperanto.qc.ca/fr/riverego

Patriotismo x Ŝovinismo

Ramón MORALES — Venezuelo.

En Esperantujo, la vorto naciismo alportas nin al serioza grundo. Tute kompreneble, naciismo estas grava temo por esperantistoj. Bedaŭrinde, multaj nuntempaj Esperanto-parolantoj havas svagan difinon pri naciismo kaj ŝovinismo. Mi jam notis, ke se mi parolas pri mia lando aŭ skribas pri ĝi, kelkaj personoj ekasertas, ke mi estas ŝovinisma persono. Sed kio estas naciisma persono? Kiel mi estas naciisma aŭ ŝovinisma? Kion ili volas signifigi per la vorto naciismo?

naciismo*

1. Politika doktrino bazita sur la ideoj pri la rajtoj kaj valoroj de iu nacio.

Rim.: Naciismo de premanta nacio estas imperiismo, naciismo de premata nacio proksimas al patriotismo kaj kontraŭimperiismo, kvankam ĉia naciismo povas konduki al ŝovinismo kaj nacia egoismo. nacionalismo

*laŭ REVO — reta vortaro.

Do, se mia nacio estas premanta nacio, ĉu sekve mia naciismo estas imperiismo? Se mia nacio estas premata nacio, ĉu sekve mia naciismo proksimas al patriotismo kaj al kontraŭimperiismo? Tiuj rimarkoj estas ja tre utilaj, sed ili ne trudas neflekseblajn indikojn. Mi supozas, ke iu persono loĝanta en premanta nacio povas esti naciisma SEN esti imperiisma. Tio dependas de tio, kiel tiu persono realigas sian naciismon. Mi ankaŭ supozas, ke mi povas loĝi en premata nacio, esti patriotisma persono kaj samtempe NE esti naciisma. Ĉar laŭ tiuj difinoj, naciismo estas politika doktrino, dum patriotismo estas “amo al patrujo kaj inklino servi al ĝi; konscio, kiun iu nacio havas pri sia historia kaj morala aparta unueco”. Kaj la signifoj de ĉi vorto naciismo dependas de relativaj konsideroj (historio, lando, interregnaj rilatoj ktp). La vortoj patriotismo kaj ŝovinismo ja estas pli specifaj kaj tre bone difinitaj, jen en Esperanto jen en la hispana lingvo. La problemo ekaperas pro tio, ke kelkaj homoj antaŭsupozas iom da patriotismo aŭ iom da ŝovinismo en ĉiu naciismo (aŭ en kelkaj naciismoj), tiom ke nun la vorto naciismo eĥas robotaŭtomate malbonajn ideojn en Esperantujo. Tio estas nek logika nek justa.

Mi konsideras, ke mia lando estas grava lando en mia subkontinento (Suda Ameriko), tamen mi ne sentas min supera rilate al aliaj samkontinentanoj. Mi estas konscia pri la historiaj kaj kulturaj efikoj de miaj samlandanoj en la cetero de la kontinento, tamen mi ne kredas, ke Venezuelo estas pli bona lando, pli valora, pli necesa aŭ pli io ajn ol la aliaj landoj. Kelkajn monatojn antaŭe, kiam nia prezidanto havis diplomatajn baraktojn kun la kolombia (nune eksa) prezidanto, tiam mi aŭdis multajn samlandanojn miajn parolantaj tre malbone pri kolombianoj, mokantaj ilin, eĉ ridigantaj ilin. Mi neniam faris tion. Tute ne gravis al mi, kiu prezidanto “pravas” en la disputo. Por mi, tio neniel tuŝas la bezonon (la devizon) respekti aliajn landanojn. Mia lando havas multajn enajn problemojn, sed ĝenerale mi sentas bone pri ĉio, kion mi estas ricevanta de la spaco, kie mi loĝas. Tio ne estas ŝovinismo. Tio estas dankemo. Mi vivas, mi manĝas, mi dormas, mi laboras, mi ludas kaj mi liberecas ĉi tie, ne en alia lando: kiel povus mi ne senti dankemon al mia lando? Jes, neniu lando estas insulo, sed kian procentaĵon da manĝaĵoj, trinkebla akvo, vestaĵoj, edukado, kulturaĵoj ktp. ricevas vi de via propra lando? Mi opinias, ke tia dankemo ne estas ŝovinismo.

ŝovinismo*

1. Fanatika troa patriotismo konfuzanta amon al patrolando kun malamo kaj atakemo al aliaj landoj.

*laŭ REVO — reta vortaro.

Alia demando: Se mia lando estas premata lando kaj mi estas patriotisma persono (amo al mia propra lando), kiu defendas sian landon kontraŭ tia premateco, ĉu mi aŭtomate ŝovinismas? Ne aŭtomate. Sed la ruzaj personoj tiel asertos pri mi, por senvalorigi mian landan defendemon, por senrajtigi min je mia patriotismo. Kaj por mi, patriotismo ne estas malbona afero. Se ne ekzistus patriotismaj homoj sur la Tero, neniu lando funkcius taŭge. La problemo ne estas patriotismo kaj naciismo. La problemo estas ŝovinismo, kaj ankaŭ antaŭsupozi ŝovinismon en ĉiuj naciismoj kaj patriotismoj.

MODERNA DROGO

Thierry SALOMON - Hungario

Sonoris la poŝtelefono.

Alvokis Andreo: “Saluton Tom, alvenis nova dozo. Tricent gramoj por ducent kvardek eŭroj. Ĉu interesas vin?”

-”Jes. Ĉu la kutima loko?”

-”Bone, ni renkontiĝu tie post tridek minutoj”.

Jam de tagoj Tom havis teruran mankosenton. Ekde la lasta vendredo li ne uzis tiun psikaktivigan drogon. En la lifto Tom ludis per sia poŝtelefono. Ĝi havis la kutimajn funkciojn: fotado, filmado, radio kaj televido. Sed ĝi estis speciala modelo kun ĉifrada kapablo, aĉetita nigramerkate. Alikaze ne eblus paroli telefone pri tiaj aferoj kun Andreo kaj aliaj “negocistoj”.

Du tagojn poste, kuŝante sur la kanapo, li rememoris la ĵus travivitajn spertojn. Li havis la impreson, ke lia menso flugis el lia korpo, bildoj aperis antaŭ liaj okuloj kaj kiel ĉiam, plej bona estis la forgeso de la ĉiutagaj zorgoj. Sed nun poste li sentis sin laca. La brakoj doloris, la okuloj pikis. Kaj la plej videbla kromefiko konsistis el apatio kaj nigraj saketoj sub la okuloj.

Timante pri sia sano li jam plurfoje provis ĉesi. Sed ĉiam li refalis. Nuntempe grandan parton de lia salajro forvoris lia dependeco.

Tom prenis la unuan dozon kiam li aĝis ĉirkaŭ dek tri jarojn. Fakte pli pro enuo ol pro scivolemo. Hazarde li trovis kvanteton kaj li provis ĝin. Ĝi ne estis tre bonkvalita, sed tamen li spertis la forŝvebon. Li eĉ nun rememoris la odoron de la blanka materialo, la senton kapabli vojaĝi en spaco kaj tempo. Tiutempe ĝi estis ankoraŭ sufiĉe facile akirebla, precipe en grandaj urboj. Sed poste la registaroj pli kaj pli draste batalis kontraŭ ĝia uzo. Unue per kampanjoj en televido substrekante la riskojn de la narkotaĵo (dependeco, laceco, torporiĝo de la brakoj, okulproblemoj, revemo, perdo de la realecosento, nekapablo labori, aŭtismeco, tendenco al kontraŭsociaj agadoj, ktp...) kaj poste per pli severaj leĝoj.

Nuntempe oni devis aĉeti ĝin “sub la mantelo”. Kaj eĉ por simpla uzanto la sankcioj estis drastaj. Se ne paroli pri la “negocistoj”, kiuj riskis fini sian tutan vivon en malliberejo. Sed ili bone enspezis dume. Kiel ekzemple Andreo.

Kelkfoje tio pensigis Tom pri la Aztekoj, Inkaoj kaj aliaj indianoj, kiuj krom tabako tute libere maĉis kaj uzis kokafoliojn antaŭ la alveno de la eŭropanoj. Kokaino fariĝis kontraŭleĝa, nikotino ne.

Nur antaŭ kvar jaroj li fariĝis vera dependa uzanto. Antaŭe li nur de tempo al tempo metis sian nazon en dozon. Sed post kiam amiko konatigis lin kun reto, kiu vendas bonkvalitan varon (interalie sudamerikan), anstataŭ du-tri foje monate, li devis akiri novan unu-du foje semajne.

Plejofte la stoko sufiĉis por kelkaj tagoj, kelkfoje dum unu nokto li foruzis la tuton por fuĝi en fantaziajn mondojn kaj forgesi la realecon kaj ĝiajn problemojn.

“Saluton Andreo, mi bezonas plian kvanton. Ĉu vi havas de la sama produktanto kiel lastfoje?”

-”Jes.”

Post duonhoro ili renkontiĝis en malluma strateto. Andreo transdonis la pakaĵon.

“Flaru, ĝi estas vere bonkvalita”.

La nazo de Tom sentis la iom fungecan kaj polvecan odoron. Li pagis kaj zorge kaŝis la aĵon en la interna poŝo de sia mantelo.

“Dankon, kaj ĝis.”

Promenante laŭ la granda avenuo, li ne tro atentis pri la grandegaj televidaj ekranoj muntitaj en la bushaltejoj kaj sur la fasado de la konstruaĵoj. Kelkajn stratojn pli malproksime li vidis du policanojn. Li provis spiri per la ventro kaj aspekti senkulpa. Post kiam li senprobleme preterpaŝis la policanojn li senpeziĝis, kaj komencis piediri pli rapide por povi uzi la materialon kiel eble plej baldaŭ. Sed kvincent metrojn de sia loĝejo li subite ekvidis pliajn policanojn kun hundo. Li jam troviĝis tro proksime de ili, ne videblis flanka strato en kiun elfuĝi kaj ne eblis retroiri sen veki suspekton. Tom provis denove blufi. Li rekte iris en la direkto de la policanoj. Ili salutis kaj petis lian identigilon. Li provis respondi al la saluto per natura voĉo kaj montris la petitan dokumenton. Por ŝajni pli senkulpa li demandis ĉu okazis io speciala en la kvartalo. La plej aĝa policisto respondis ke ne, nur rutinaj kontroloj. “Agrablan vesperon sinjoro”, ili diris. Ankaŭ Tom ĝisis. Li jam troviĝis du metrojn malantaŭ ili, kiam la hundo komencis bojegi en lia direkto kaj streĉi la rimenon.

“Atendu Sinjoro, mi petas!”

Tom sentis, ke estus vane provi fuĝi. Ili havis armilojn, kaj se ili ne, la hundo certe kurus pli rapide ol li. La uniformuloj ĉirkaŭis lin. La hundo bojegis kaj salivaĉis kontraŭ lia ventro. La plej altranga policisto traserĉis Tom kaj baldaŭ trovis la pakaĵon. Li malfermis ĝin kaj fajfis:

“Nu, vidu kion ni havas ĉi tie! Pli ol ducent gramojn. Vi estas matura por kelkaj jaroj en malliberejo. Jen serĝento, metu tion en la saketon de la pruviloj”.

Tom svenemis. La damna hundo daŭre bojis. La policanoj tenis ĝin tre forte per la brakoj kaj tio doloris. Preninte la hermetike fermitan saketon de sia subulo, la ĉefo svingis ĝin antaŭ la okuloj de Tom. “Eble se ni iom prilaboras lin, li konfesos de kiu li akiris tiujn okdek foliojn de bonkvalita varo”. En la travidebla plasta saketo antaŭ la vizaĝo de Tom kuŝis libro. Literatura verko, kiun li neniam legos kaj kies paĝojn kaj inkon li neniam snufos...

TEKNOLOGIO

Moderna mondo, moderna rubo

Paŭlo SERGIO VIANA - Brazilo

Ni ĉiuj, homoj en la 21-a jarcento, certe admiras nian modernan mondon. Dum la lasta jarcento, precipe dum la lastaj kvindek jaroj, la atingoj de la homaro en scienco kaj teknologio sendube ĉiutage gapigas nin. Mi ne bezonas citi la amason da aparatoj kaj rimedoj, kiuj nuntempe faciligas nian vivon, pri kiuj niaj avoj apenaŭ povus imagi. Ĉefe en la kampo de komunikado, de simpla kompaktdisko al plej potencaj komputiloj, oni povus mencii tutan liston. Bonege, jen estas nia ”admirinda nova mondo”!

Kune kun tiu lavango da inventaĵoj, en senĉesa rapida sinsekvo, ofte la teknologiaj modernaĵoj rapide malaktualiĝas kaj fariĝas senutilaj, favore al pli modernaj, pli komfortaj modeloj. Telefonaparato aĉetita antaŭ ses monatoj jam ne kontentigas la uzanton, kiu tuj emas anstataŭigi ĝin per pli nova, kun ekrana avantaĝo, ekzemple. Kaj fotmaŝino jam ne taŭgas, ĉar nova modelo estas pli kompakta kaj havas pli atingopovan teleskopon. Kaj oni ĉiam deziras novan televidaparaton, pli grandan kaj kun pli detala videblo. Oni povas tuj kompreni, kio rezultas de tia vertiĝa spiralo: nuntempe ĝi produktas timige grandan amason da elektronika rubo, en la tuta mondo. Temas pri tunoj kaj tunoj da materialo, kiu miksas plaston kun la tiel nomataj ”pezaj metaloj” — plumbo, hidrargo, kadmio. Jen la problemo. Ĉi tiuj metaloj estas tre danĝeraj al la homa sano.

Paralele kun tiu ”progreso”, plej multaj landoj ne preparis sin por prizorgi tiun rubon. Oni kalkulas, ke 50 milionoj da tunoj da elektronika rubo produktiĝas ĉiujare, precipe en industriaj landoj. Nur dek procentoj estas reuzataj per recikla tekniko.Oni simple forĵetas ĝin senatente, kaj ĝi kontaĝas la grundon, la akvon de riveroj, lagoj kaj maroj. Riĉaj landoj transportas ĝin al malriĉaj landoj — interalie al Brazilo. Kaj Brazilo mem ne tre rajtas plendi pri tio, ĉar ĝi estas la evoluanta lando, kiu produktas la plej grandan kvanton da tia rubo. Tio signifas, ke ĉiujare oni forĵetas ĉi tie po 100 mil komputiloj, 115 tunoj da fridujoj, 17 mil tunoj da presiloj, 2 mil tunoj da poŝtelefonoj. 60 procentoj el la plenkreskaj kaj adoleskaj homoj posedas poŝtelefonon, kaj pli kaj pli da televidaparatoj estas vendataj ĉiutage. En la brazila ŝtato San-Paŭlo oni starigis leĝon, kiu devigas firmaojn, kiuj produktas, vendas aŭ importas tiujn elektronikaĵojn, mem poste reakcepti ilin kaj konduki ilin al sekura celo. Kaj en tiu ŝtato, oni nun organizas taŭgajn punktojn por deponado de tiu speciala materialo. Sed la loĝantaro devas edukiĝi por aktive partopreni en tiu grava iniciato.

Moderna mondo, moderna rubo. Temas fakte pri speco de silenta, danĝera cunamo el ĥemiaĵoj. Por eviti tragedion, necesas generacio de moderne edukitaj homoj.

Artikolo publikigita en la Esperanta Retradio kaj republikigita kun permeso de la aŭtoro.

esperantaretradio.blogspot.com/

ĈEFARTIKOLO

Monbiletoj de la mondo

laŭ sprita vidpunkto

0. Tiu el Ĉinio eble similas al tio, kion vi imagas.

  1. La homoj tie en Tajvano ŝajne amas satelittelerajn antenojn.

  2. La monbiletoj el Honkongo similas al biletoj por la spektaklo de via preferata muzikgrupo.

  3. Sed la uloj el Maŭritanio preferas aĵojn necesajn por la vivo.

  4. La ĉilia monbileto aspektas kiel tiu via onklino, kiu juĝas vin ĉar vi ne edz(in)iĝis, ne havas filojn nek domon ĉe la plaĝo...

  5. Kaj tiu sinjoro sur la urugvaja monbileto, kiu tiom malgaje aspektas?

  6. La mono el Tunizio havas eĉ simbolon de la senfino.

  7. La halucina mono el Kostariko havas fungojn kaj papilion pli grandajn ol arbo.

  8. Kaj en Makedonio la popolo vere ŝatas la sociajn retojn

  9. Ŝajne troviĝas “Pokémon” en la monbileto de la CFA-franko, uzata en dek unu landoj de la Okcidenta Afriko.

  10. Ĉu vi jam imagis mil miliardojn da dolaroj en via poŝo? En Zimbabvo, vi povas.

  11. Kion diri pri tiu sinjorino kun tia mirinda ĉapelo sur la islandaj monbiletoj?

  12. Ĉi tiu monbileto el Israelo ŝajne estis kapturne misprintita kaj oni lasis tiel.

  13. En Kartvelio tiu ĉi viro realigas la revon teni kastelon surmane.

  14. Laŭ la mono, la loĝantoj de la Cook-Insuloj estas vere sentimaj.

  15. En Seyŝeloj noktuoj kaj fiŝoj estas reliefigitaj.

  16. Same bovinoj en Sudano.

  17. La tuta mondo tre ŝatas la birdojn. Ĉu en Srilanko...

  18. En la realoj de Brazilo...

  19. En la bolivaroj de Venezuelo.

  20. En Nov-Zelando impresas la belaj koloroj.

ĈEFARTIKOLO

Mono ne odoras

Roxane ROMANN — Francio/Nederlando

De kie venas la esprimo “Mono ne odoras”? Oni trovos la respondon en la koro de Romio.

Ni estas en la jaro 68, la imperiestro Nerono tute freneziĝis kaj estis forigita de la trono fare de la generalo Galba. En tiu momento eksplodis terura posteula milito, kiu ege ŝancelis la povon. Post sep monatoj de regado, Galba estis mortigita de alia ĉefo de la militistaro — la generalo Vitellius — kiu mem estis anstataŭigita de tria generalo — Vespaziano. Iom post sia alveno al povo, li fondis novan dinastion.

Post la civilaj militoj kiuj ruinigis Romon kaj ĝian ĉirkaŭaĵon, Vespaziano volis restarigi la ordon. Li unue zorgis plibonigi la publikajn financojn, ĉar Nerono sukcese strebis malplenigi la ŝtatajn trezorujojn. Tiucele Vespaziano kreis novan imposton, imposton pri la urinkolektado. Ĝi ne celis privatulojn sed komercistojn, ĉar tiutempe urino estis utiligata de tinkturistoj. Ili uzis la likvon por prepari siajn ŝtofojn antaŭ la tinkturado kaj por degrasigo de lano.

La iniciato ne plaĉis al la filo de Vespaziano, Titus, kiu ne volis kolekti tiun monon pro abomeno de la urina odoro. Oni rakontas ke Vespaziano kaptis ormonerojn plenmane, etendis la manon sub la nazon de sia filo, post kio li diris: — pecunia non olet. Tio estas: Mono ne odoras.

ĈEFARTIKOLO

Cifereca mono parolas

Jens Spillner — Germanio

STEEMIT — Alia Socimedia Fenomeno

Facebook estas ankoraŭ la plej konata socimedia retejo en la mondo. Sed tio povas ŝanĝiĝi. Ekde la enkonduko de blokĉena teknologio kaj la apero de la unua cifereca valuto Bitomono (angle Bitcoin), la blokĉena * teknologio eniris plej diversajn kampojn kiel ekonomio, tekniko aŭ socia medio. Steemit estas la unua socimedia platformo, kiu uzas tiun blokĉenan teknologion. Efektive ĝi estas pli ol nur socimedia platformo. Surbaze de propra valuto, nomata STEEM, ĝi ebligas gajni monon. Steemit lanĉiĝis en la somero 2016 kaj hodiaŭ pli ol miliono da partoprenantoj uzas la platformon. Ĝia valuto rangas en la tria pozicio post Bitcoin kaj Ethereum. Nuntempe la blokĉeno de Steemit havas pli da transakcioj ol ĉiuj aliaj ciferecaj valutoj kune.

Male al Facebook, tiu nova teknologio permesas malcentran agadon, kie ĉiu uzanto povas partopreni kaj eĉ profiti. Afiŝi kontribuojn en Steemit povas havi bone financan sukceson. Jam pli ol US$10 000 estis pagitaj por unusola artikolo. Sed la plej granda amaso da uzantoj devas kontentiĝi per multe malpli.

Nu, kiel funkcias Steemit? Ĝi estas speco de forumo, simila al Reddid, en kiu vi povas enmeti kontribuaĵojn, kiel artikoloj, bildoj aŭ filmoj. Vi povas ankaŭ komenti kontribuaĵojn de aliaj, kaj, tre grave, vi povas taksi la artikolojn kaj iliajn komentojn. Per taksoj vi gajnas. Ekzistas ankaŭ la eblo uzi la tielnomatan flagon, kompareblan kun la ruĝa karto ĉe piedpilka matĉo. Tamen la flago ne signifas, ke vi aparte ne ŝatas iun enhavon, ĉar ĝi ne trafis vian guston. Ĝi estas uzata nur kiam la enhavo aŭ komento estas tute malakceptebla, ĉar ĝi ne estas farita laŭ la gvidlinioj de la platformo. En Steemit mankas centra aŭtoritato, kiu organizas kaj decidas pri ĉiuj aferoj. La plejmulto de la partoprenantoj kondutas ĝentile kaj afable, ĉar ili ja volas monprofiti.

Steemit estas internacia retejo kun tutmondaj uzantoj, do kun la plej diversaj lingvoj. Sed la angla, samkiel en la reala mondo, estas akceptita tie kiel internacia pontlingvo. Multaj verkas en la angla por esti vidataj aŭ por plibonigi sian lingvan kapablon. Tamen ekzistas ankaŭ diversaj aliaj lingvoj. En subgrupoj vi trovas ŝatantojn de fotografio, kuirado, arto, naturo ktp. Granda frakcio interesiĝas pri novaj teknologioj, kiel blokĉeno kaj komputila evoluo. Ĉar temas pri financa afero, la demando kiumaniere krei aŭ gajni ciferecan monon, estas grava parto.

Mono, do, estas la ĉefa kialo por la plejmulto de la uzantoj, kiuj venis al Steemit. La eblo de alta gajno kompreneble allogas novajn vizitantojn, kiel insektojn nokte la lumo. Tamen, la financa kompensa sistemo estas iom komplika. Jam la registriĝo per multaj ĉiferecaj ŝlosiloj estas iom malkutima. La valuto estas Steem. Sed kiumaniere ĝi estiĝas?

Steem ne estas “minita” kiel Bitmono. Ĝi baziĝas sur progresinta blokĉena teknologio, kiu uzas tielnomatan Proof of Stake. Facildire, uzantoj kreas Steem per taksado. Ĉiu takso ebligas mikropagadon por ĉiu ajn speco de kontribuoj, sen interveno de eksteraj instancoj. Do, ĉiu takso aŭ kontribuo egalas al unu transakcio ene de blokĉeno. La rapideco de transakcioj de Steemit estas proksimume po 100 000 sekundo. Tio ne plu estas komparebla kun Bitmono (de 3 ĝis 7 transakcioj en sekundo) kaj ĝi havas preskaŭ senliman evoluan potencialon. Ne nur ekzistas la valuto Steem, kiun vi povas komercadi sur internaciaj financaj platformoj, sed Steem ankaŭ havas du idojn: Steem-povo (SP) kaj Steem-dolaro (SBD). Steem estas ĉefe ekstere uzata kiel komerca ĵetono aŭ tokeno (angle: token), sed prefere ŝanĝata al SP por ke la tuta sistemo plifortiĝu kaj samtempe ankaŭ via taksopovo. SBD estas plejparte uzata ene de la platformo.

Kial rekompencoj de kvante kaj kvalite ŝajne similaj artikoloj estas tiom malsamaj? Per membalotoj, grupaj aŭ specialaj aŭtomataj balotoj oni povas ricevi multajn balotojn. La ena strukturo de Steemit ebligas, ke per via kreskanta Steem-povo kreskas ankaŭ via balotpovo (via baloto tiam valoras pli multe). Efektive tiu fakto estas spegulo de la reala mondo, nome: tie kie jam troviĝas multe da mono, pli estas aldonata.

La blokĉena teknologio daŭre evoluas, do ne mirigas, ke ĉi-jare aldoniĝas al Steem nova ĵetono, nomita Smart Media Token. Per tio, tutnovaj aferoj surbaze de Steem povos esti konstruataj, kiel ekz. novaĵo-retejoj, blogoj, socimediaj platformoj ktp. Steemit ankoraŭ ne estas ĉefflua afero, sed ĝi havas grandegan potencialon, kiu estas survoje transformi nian tutan socimedian kampon.

**

* Blokĉeno estas granda malcentra datumaro. La originala blokĉeno estis malfermfonta teknologio, kiu ofertas eblon rekte sendi la ciferecan valuton Bitmono sen iu interaganto, kiel ekz. iu banko. La interaganto estas anstataŭata de la kolektiva konfirmo de la ekosistemo, kiu proponas grandan gradon de travideblo, sekureco kaj rapideco. Nuntempe ekzistas centoj da ciferecaj valutoj, kaj ĉi tiu teknologio estas uzata en ĉiuj kampoj de teknologio.

BITMONO

Bitmono (angl. Bitcoin) kiel cifereca valuto aperis iom mistere en la financa mondo ĝuste, kiam la financa krizo en 2008 atingis sian plejalton. Kiel lumo ĉe la horizonto ĝi priskribas tute novan financan sistemon per kiu uzantoj povas interagi rekte sen neceso de internaj perantoj (ekz bankoj, paypal, visa...). Temas pri malcentralizita, demokratiigita financa agado. La proponita ideo publikiĝis sub la pseŭdonimo Satoshi Nakamoto en tiel nomata Blanka papero. Bitmono estis liberigita kiel malfermkoda programaro unu jaron poste. [Ndlr.: Vidu Kontakto n-ro 260]

Tiu ideo pri universala financa komunikilo tuj allogis multajn homojn, kiuj sopiris al alternativoj. Rapide disvastiĝis la Bitmono-projekto. Tamen tia afero ne estis tute nova. Kiam la konstruita lingvo Esperanto lernis marŝi, la svislanda esperantisto kaj matematikisto Rene de Saussure proponis jam en 1907 universalan valuton — Spesmilo — kiun uzu esperantistoj tutmonde. Fine en kelkaj svislandaj kaj britaj bankoj oni akceptis spesmilo-ĉekojn ĝis la komenco de la unua mondmilito. Sur ili legeblis “Unu mondo, unu lingvo, unu mono”. Ambaŭ konceptoj, la lingva kaj la financa, baziĝas sur sama politika malkontento en iu aparta tempo, kiuj celis al funda ŝanĝiĝo kaj plibonigo de sociaj aferoj. Nu, Bitmono montriĝas kiel alternativo al la nuna financa sistemo kaj la domina dolaro. Kiel kutime, kiel pionira projekto, ĝi estis komence mokata kaj poste kondamnita pro multaj fiagadoj ene de la bitkomunumo. Ĝi ofte estis konsiderata jam morta. Tamen post jaroj de lima ekzisto, Bitmono ŝajne nun survojas atingi la socian konscion. Ĝia valoro estas tre ŝanĝiĝema kaj pliiĝis de $900 al $20 000 en la jaro 2017.

Kiumaniere agados Bitmono en la 21-a jarcento, ankoraŭ ne estas tute antaŭvideble, ĉu kiel alternativa aŭ paralela valuto aŭ eble nur kiel unu el la multaj kriptovalutoj. Simila al universala lingvo tri kondiĉoj necesas por grandskala uzado: Unue, sufiĉe multaj uzantoj; due, eblo facile havigi ĝustajn rimedojn, do bitmonon; kaj fine, nepra interkonsento pri alternativo al la arkaika banka sistemo.

Sovereign — Plua ŝtate eldonita cifereca valuto

Antaŭ nelonge ŝtataj instancoj kaj centraj bankoj certigis nin, ke ciferecaj valutoj estas trompo kaj havas neniun valoron. Intertempe la sinteno koncerne ciferecan monon iom ŝanĝiĝis. Pli kaj pli homoj kaj monaj institucioj tre aprezas ĝin. Diversaj ŝtatoj pripensas la eblon krei sian propran blokĉenan valuton. Post Venezuelo, kiu praktike jam antaŭen paŝis per sia oleo-bazita Pedro, fine de februaro la registaro de Marŝala Insularo anoncis eldonadon de sia propra valuto, nomita Sovereign (SOV). La Projekto estas sufiĉe ambicia.

Marŝala insularo estas tre malgranda ŝtato, kiu konsistas el pli ol 1200 insuloj en la Pacifika Oceano. Ĝi havas proksime 72 mil loĝantojn, kaj estas konata pro sia natura beleco sed ankaŭ pro la usonaj nukleaj testoj en la 1940-aj kaj 50-aj jaroj. La ekonomio ne estas tre bona. La landa valuto estas la usona dolaro. Kiel manifestado de sendependeco de Usono la respubliko ĉi-jare eldonos 24 milionojn da SOV. Unue ĝi bezonas Komencan Monoferon (angl. ICO). La ŝtato ricevas 12 milionojn de ili, kaj la aliaj plus la enspezoj de ili estos disdonitaj al diversaj fundoj. Interalie por financi la damaĝajn sekvojn de klimata ŝanĝo aŭ de la iama nuklea poluado. Poste la monoprovizo jare kresku ĉirkaŭ 4%. Ĉiuj civitanoj kaj komercistoj de la respubliko posedos la necesajn teknikajn rimedojn por uzi la novan valuton. Alie ol ĉe konataj ciferecaj valutoj, ĉiukaze ne ekzistos anonimeco. Uzado de Sovereign bezonas identigon de uzanto per fingroŝpuro, kiu estiĝas parto de blokĉeno. Tamen nur la uzanto mem povas aliri sian ĉifritan fingroŝpuron. La celo estas neanonima blokĉena sistemo kiu funkcias en regulita medio. Ankoraŭ ne estas konate, sur kia blokĉeno tiu nova valuto baziĝas.

Interese, la Komenca Monofero estas organizita de israela noventrepreno Neema. Ĝis nun la tuta afero ŝajnas tre serioza kaj travidebla, kaj la ŝtato vere interesata kaj helpema al siaj civitanoj. Eble ne longe kaj ni vidos aliajn ŝtatojn sekvi la vojon de cifereca valuto, uzata kiel alternativo al la domina kaj ŝuldoplena ĉefa mondvaluto dolaro.

ĈEFARTIKOLO

Mono, ĉu neŭtrala lingvo?

Guillaume Armide — Francio

La plej unuaranga kaj profunde politika civitana gesto estas tiu, per kiu ni interŝanĝas varojn kaj servojn. Tiun geston difinas la naturo de niaj rilatoj. Kaj sur tiu gesto baziĝas la ekonomio kaj la tuta funkcimaniero de iu socio. Nu, ni ĉiuj konstatas, ke pli kaj pli da interŝanĝoj en la mondo uzas la ilon nomatan mono. Ĉu tiu ilo neŭtrale servas nin? Ĉu ni sufiĉe bone konas la peranton al kiu ni konfidas la cirkuladon de niaj valoraĵoj?

Parto 1 - De kie, kien?

“Permesu, ke mi eldonu kaj regu la monon de iu nacio kaj mi ne zorgas pri tiu, kiu skribas la leĝojn.”

Mayer Amschel Rothschild

Du fabeloj pri la apero de mono

1. Mia pelto kontraŭ via spelto

La plej kutiman rakonton pri mono vi parkere konas. Pratempe la simplamensaj homoj interŝanĝadis varojn kaj servojn rekte. “Mia spelto kontraŭ via pelto”. Tio nomiĝas laŭ la Esperanta Vikipedio “natura interŝanĝo”. Iam ili komprenis, ke estus multe pli facile interŝanĝi kontraŭ ajna ŝajnvaloraĵo, ĉar ne ĉiam eblas trovi la homon, kiu deziras tion, kion mi povas doni, kaj havas la aferon, kiun mi volas ricevi. Komence oni uzis konkojn. Poste oni komprenis, ke pli indas uzi ian maloftaĵon ĉar tro da homoj kapablas facile trovi konkojn en la naturo. Oni do decidis uzi valoran metalon kiel oro. Notu, ke oni do kvalifikas ĝin valora nur pro ĝia malofteco. Poste oni komprenis, ke estus malpli peze lasi la oron en kofroj kaj uzi paperojn, sur kiuj oni skribas la kvanton da oro, kiun ili reprezentas. Fine, oni komprenis, ke estus eĉ pli facile rompi tiun matematikan kongruecon inter la skribaĵo kaj la orkvanto posedata: sufiĉas fidi la skribaĵon! Laŭ tiu rakonto, mono estas oportunaĵo utila por plifaciligi la interŝanĝojn kaj ĝia malofteco garantias ĝian funkciadon.

2. Ĉiu provizas ĉiun

Laŭ Tolstoj, en la verko L’argent et le travail [Mono kaj laboro], neniam ekzistis komunumoj en kiuj oni interŝanĝis varojn. En la unuaj komunumoj oni simple donacis. Ne ekzistis tiu nepreco ricevi ion kontraŭ tio, kion oni donis aŭ faris. Ekzistis nur la silenta kaj evidenta interkonsento ke “ĉiu provizas ĉiun”. Kaj tio funkciis tiom bone, ke neniu rimarkis bezonon de ilo kiel mono. Kaj iam venis iu imperiisto por alpreni vian teritorion al sia imperio. Subite, vi devis pagi lukotizon (nomatan tributo) por rajti loĝi ĉe vi. Por pagi ĝin, la imperiisto akceptis malsamajn varojn sed pli kaj pli postulis interalie aŭ nur monon. Kaj se via komunumo tute ne uzis monon, ĝi subite ekhavis ŝuldon, devis labori por krei la postulatan monon kaj uzi la valuton de la imperio en sia ĉiutaga funkcimaniero. Ekde tiam, ni neniam ĉesis uzi la valuton de iu institucio ĝenerale konsistanta el centra banko kaj ŝtato. Laŭ tiu rakonto mono estas enŝuldigo utila al iu aŭtoritato por sklavigi la popolon.

Kio estas mono kaj kiu kreas ĝin?

La greka filozofo Aristotelo, en la kvara jarcento a.k., difinis la monon laŭ la jenaj tri funkcioj:

  1. Interŝanĝilo: ĝi ebligas pli facile interŝanĝi varojn kaj servojn inter ni ĉar ĝi estas interŝanĝebla kontraŭ io ajn.

  2. Mezurilo: ĝi ebligas aldifini valoron al ĉio, kaj tiel ĝi ebligas kompari, adicii, subtrahi...

  3. Konservilo: ĝi ebligas konservi la valoron de io por uzi ĝin poste.

Tiuj tri funkcioj ankoraŭ plej ofte validas nun. Tamen ekzistas monsistemoj, kiuj flankelasas unu aŭ du el tiuj tri funkcioj. Kaj ĝenerale la mono plenumas pliajn rolojn ol tiuj tri. En nia kutima monsistemo, ekzemple, ni povas konstati ke la mono ankaŭ utilas kiel:

Nuntempe la plej uzata mono havas du formojn: materian (moneroj, biletoj) kaj skriban (ciferoj aperantaj en niaj bankokontoj, sur ĉekoj...), kiuj dispartiĝas jene:

La du ĉefaj monformoj en la mondo:

10% materia

90% skriba

Tamen se ni konsideras, ke la materia parto de la mono fakte aperas el la materiigo de skriba mono, ni vidas, ke baze la ĉiomo de la mono estas skriba. Dum iu periodo, tiuj skribaĵoj kongruis kun iu kvanto de oro en la ŝtataj kasoj. Tiu periodo finiĝis antaŭlonge. Mono havas nun neniun fizikan ekziston. Ĝi estas nur socia konvencio konkretigita per komputilaj datenoj. Antaŭe la demando estis: “Kiu stampas la monon?”. Nuntempe, ni povas demandi: “Kiu skribas la monon?” aŭ: “Kiu entajpas la ciferojn?”. Kaj la respondo estas: la bankoj.

Kiam iu iras al banko por pruntepreni monon por aĉeti domon, tiu diras al la bankisto: “Mi multe laboros por repagi vin”. Se la rakonto kred-itas de la bankisto, la bankokonton kredit-as la bankisto. Estas ne hazardo: kredito kaj kredi havas la saman etimologion. Do la bankisto entajpas la petitan monsumon en la komputilo. Tiu monsumo necese devenas de alia konto, ĉu ne? Se ĝi aperas ĉi tie, ĝi nepre devas esti malaperinta aliloke, ĉu ne? Nu... fakte ne! Ĝi estas kreita el nenio. La fonto de tiu mono estas la nura promeso, la engaĝiĝo de la kliento malaperigi iom post iom tiun skribitan nombron per la fruktoj de sia penado. Tiel mono kreiĝas. Tio signifas, ke ĉiu cendo, kiun vi povas havi enmane estas ies ŝuldo. Ĝi estas kapitalo ankoraŭ ne repagita de ies laborado plus la interezoj.

Rilate al tiu temo, menciindas la libro de David Graeber: Ŝuldo: La unuaj 5 000 jaroj (Debt: the first 5000 years). Furorlibro en Usono kaj Britujo, ĝi estas konsiderata kiel ekigilo de la movado Occupy Wall Street en Novjorko. Ĝi demontras ke la kredit-sistemo antaŭas la kreon de mono, kaj ke la ŝuldo ĉiam strukturis nian ekonomion kaj niajn sociajn rilatojn.

La CFA-Franko

En 1939, Francujo kreas la Frankan zonon en Afriko (la Franko estas la eksa franca monunuo). La celo estas, ke la krudmaterialoj restu plej malaltprezaj. En 1945, Francujo estigas la CFA-Frankon, t. e. le Franc des Colonies Françaises d’Afrique [la Franko de la francaj kolonioj de Afriko]. En 1958, tiu valuto ŝanĝas sian nomon al Franc de la Communauté Française d’Afrique [Franko de la franca Komunumo de Afriko]. Notu, ke la inicialoj plu estas CFA. En 1960 la kolonioj akiras sian sendependecon sed la CFA-Franko restas. Por la ekskolonioj de okcidenta Afriko, ĝi iĝas la Franc de la Communauté Financière Africaine [Franko de la Afrika Financa Komunumo], kiu daŭre mallongiĝas al CFA. Kaj por la ekskolonioj de centra Afriko la valuto iĝas la Franc de la Coopération Fininancière en Afrique centrale [Franko de la Financa Kunlaborantaro de Centra Afriko], konservante la inicialojn CFA.

Tiuj valutoj estas rekte konektitaj al la Eŭro ĉar Francujo decidis en 1999, ke 1€ ekvivalentu al 656 CFA-Frankoj, sendepende de ĉia ekonomia kunteksto. Tio signifas, ke la CFA-Franko evoluas ne laŭ la Afrika sed laŭ la Eŭropa ekonomia kunteksto. Ĝi do estas forta valuto kaj pro tio estas pli profite importi varojn el landoj kun malforta valuto (kiel Ĉinujo) ol mem produkti ilin surloke. En tiuj 14 landoj la monaj decidoj ĉiam estas farataj subrigarde de Parizo. Cetere, la biletoj kaj moneroj estas stampitaj en Francujo.

Ekster la ĉefurboj en tiuj afrikaj landoj la homoj ne povas uzi tiel fortan monunuon. Do ili ne havas bankokonton kaj neniu formala mono cirkulas tie. Tamen la CFA-Francko persistas nur danke al la laboro de tiuj terkultivistoj, kiuj produktas la kotonon, la kakaon kaj la kafon konsistigantajn la plejparton de la eksportado. Kaj ili ricevas neniun kompenson forme de sano, edukado aŭ kredito por entreprenoj.

La Togolanda makroekonomiisto Kako Nubukpo batalas por ke tiuj landoj eliĝu el tio, kion li nomas volonta sklaveco. Li kunverkis libron “Eligi Afrikon el mona sklaveco: Kiu profitas de la CFA-Franko?” [Sortir l’Afrique de la servitude monétaire, à qui profite le Franc-CFA?]

Spekulacio

Spekulacio estas kvazaŭ monludo konsistanta el la veto pri la evoluo de la prezoj. Se vi aĉetas pomon hodiaŭ kontraŭ unu Stelo kaj se tiu pomo morgaŭ valoros du Stelojn, vi povos revendi ĝin. Tiel vi estos konservinta unu Stelon kaj gajninta duan. Se vi bone atentis la logikon de la afero, vi nun demandos: “Al kio utilas ke mi gajnis unu Stelon, konsiderante, ke nun per tiuj du Steloj kiujn mi havas, mi daŭre povas aĉeti nur unu pomon?!” Bona rimarko! Do vi nun preĝu por ke postmorgaŭ la prezo de la pomoj malaltiĝu kaj vi tiam povu aĉeti pli da pomoj per la sama sumo. Dumatende mi rekomendas, ke vi trinku urtikan supon, ĝi estas senpaga kaj tre bonsaniga laŭdire! Kial gravas paroli pri spekulacio? Tial:

Utiligado de mono en la mondo:

2% por interŝanĝi varojn kaj servojn

98% por spekulacii

Videble nia nuntempa ekonomio estas giganta kazino en kiu malgrandega parto de la mono utilas al la tiel nomata “reala ekonomio”, tio estas la produktado, la disdonado, la interŝanĝado kaj la konsumado de varoj kaj servoj.

Resume, ĉu pro sia deveno (ŝuldo) aŭ pro sia celo (spekulacio) nia nuntempa mono estas administrata malpli por favori egalecan dispartigon de riĉaĵoj ol por amuzi monludemulojn kaj pliriĉigi bankistojn. En tia mondo okazas kaj plu okazos financaj krizoj, kiuj spertigas grandajn malfacilaĵojn al la plej malriĉaj el ni, kvankam la naturaj riĉofontoj kaj la homa laboremo neniam ŝanĝiĝas kaj amplekse sufiĉas por ke ĉiuj ricevu decan pecon de la kuko.

Valuto kiel lingvo!

Ĉu estas problemo, ke la bankoj, t. e. privataj entreprenoj, eldonas, regas monon kaj ludas per ĝi por amasigi riĉaĵojn malprofite al multaj homoj kaj al la bonfarto de la planedo? Laŭ mi, en si mem, tute ne estas problemo. Bankistoj amuziĝu laŭplaĉe! La problemo aperas, kiam ni preskaŭ ĉiuj uzas preskaŭ nur la bankan monon. Se morgaŭ ni ĉiuj iras al nia banko por elpreni nian tutan monon kaj fermi niajn bankokontojn, ĉiuj problemoj de la mondo estas subite solvitaj! Tiu aserto estas ne science pruvita, sed ĝi estas tre pripensiga, ĉu ne? Ĉiuokaze estas tiel, ke kiam ni uzas bankan monon, ni donas al la bankoj grandan povon. Valuto estas kiel lingvo: Multaj el ni ne scias, ke ni rajtas krei novan kaj elekti tiun, kiu plej taŭgas. Multaj el ni ne scias, ke la valuto, kiun ni uzas, konsistigas la plej grandan parton de nia civitana povo.

Mono havas nun neniun fizikan ekziston. Ĝi estas nur socia konvencio konkretigita per komputilaj datenoj

ĈEFARTIKOLO

Mono, ĉu neŭtrala lingvo?

Guillaume Armide — Francio

Parto 2: La kompletigaj valutoj

“Mono estas kiel fera ringo, kiun ni trabore pendigis de nia nazo. Ni forgesis, ke ni mem fasonis ĝin kaj nun ĝi tiradas nin ĉien. Mi pensas, ke nun estas tempo por determini, kien ni volas iri — laŭ mi, al daŭripovo kaj divido — kaj fasoni monsistemon taŭgan por konduki nin tien.”

Bernard Lietaer

“Redonu al Cezaro tion, kio apartenas al Cezaro”, diris Jesuo parolante pri la moneroj de la romia imperio. Unu el la interpretoj de tiu frazo estas: “Vi estos liberigitaj kiam vi ĉesos uzi tiun monon per kiu vi akceptas la ŝuldon kaj la submetiĝon al la mastro, kies vizaĝo kaj nomo estas stampitaj sur la moneroj”.

Tial hodiaŭtempe ekzistas miloj da alternativaj kaj lokaj valutoj en la mondo. Se iu komunumo (vilaĝo, distrikto, regiono, aro da entreprenoj, komercistoj...) kreas kaj uzas sian propran valuton, tiu havigas al si la povon komerce rilati ekster ĉia ŝuldo al la ŝtato kaj banko. Ekzistas miloj da kompletigaj valutoj en la mondo. Vi certe scias, ke en Esperantujo eblas aĉeti teon per Steloj. Sed la rompo de la ligo al la banko kaj la ŝtato estas nur unu el la avantaĝoj de la kreo de alternativaj valutoj.

La “fandiĝantaj” valutoj

Kelkaj lokaj valutoj estas “fandiĝantaj”. Tio signifas, ke ili perdas iom el sia valoro laŭtempe. Ili do ne plenumas la trian funkcion de la mono laŭ Aristotelo: la konservilecon. Kial? Bernard Lietaer tuj klarigos pri tio al ni en la jena intervjuo farita de Sarah van Gelder. Bernard Lietaer servadis kvin jarojn en la Belga Centra Banko, kie lia unua projekto estis la realigo de la eŭropa valuto (eŭro). Li helpis disvolviĝantajn landojn plibonigi siajn gajnojn kaj valutojn. Li instruis internacian financon en la Universitato de Loveno (Belgujo). Kaj li estas membro de la Roma Klubo.

Bernard Lietaer/ Sarah van Gelder

Bernard Lietaer: Ni bezonas vidi la rilaton inter la interezoj kaj la manieroj laŭ kiuj ni forvendas la estonton. Se mi demandas: “Ĉu vi volas $100 hodiaŭ aŭ $100 post unu jaro?”, plejparto de la homoj dezirus la monon tuj, simple ĉar eblas deponi tiun monon senriske en bankokonton kaj rehavi ekzemple $110 unu jaron poste. Alia maniero vidi tion estas, ke mia postjara oferto de $100 pli-malpli ekvivalentas al hodiaŭa oferto de $90. Tiu maniero forvendi la estonton nomiĝas discounted cash flow [forvendita mono]. Tio signifas, ke laŭ nia aktuala monsistemo estas logike forhaki arbojn kaj meti la ricevitan monon en la bankon; en la konto la mono kreskos pli rapide ol la arboj. Estas logike “ŝpari” monon per la konstruado de malbone termoizolitaj domoj tial, ke la eta prezo de la plie uzota energio estas malpli alta ol la kosto de bona termoizolaĵo dum la vivdaŭro de la domo.

Tamen ni kapablas fasoni monsistemon, kiu faras la inverson; tio estas, ke ĝi kreas pensmanieron enkalkulantan longajn periodojn per tio, kion ni povus nomi “mona malplivalorigo”. Tiu mona malplivalorigo estas koncepto disvolvita de Silvio Gesell antaŭ unu jarcento. Lia ideo estis, ke mono estas publika havaĵo — same kiel la telefono aŭ la publikaj transportiloj — kaj ke ni devus pagigi malaltan prezon pro ĝia uzo. Alivorte temas pri kreo de negativa interezo anstataŭ pozitiva. Kion tio rezultigus? Se mi donus al vi monbileton de $100 kaj dirus al vi, ke post unu monato, vi devos pagi $1-n por ke tiu mono plu validu, kion vi farus?

Sarah van Gelder: Mi supozas, ke mi provus investi tiun monon en alia afero.

BL: Ekzakte. Vi konas la esprimon: “mono estas kiel sterko, ĝi utilas nur tie, kie ĝi estas disverŝita.” En la sistemo de Gesell, homoj uzus monon nur kiel interŝanĝilon sed ne por stoki valoron. Tio kreus laboron per la cirkuligado de la mono kaj inversigus la motivadon pro la logo pri tujaj rezultoj. Anstataŭ forhaki arbojn por enbankigi monon vi pli ŝatus investi vian monon en vivaj arboj aŭ instali bonan termoizolon en via domo.

SvG: Ĉu tio jam estis provita?

BL: Mi trovis nur tri periodojn: la antikva Egiptujo, tri-jarcenta periodo dum la Eŭropa mezepoko kaj kelkaj jaroj dum la 1930-aj jaroj. En la antikva Egiptujo, se vi stokintus cerealojn, vi ricevintus ĵetonon interŝanĝeblan, kiu iĝis valuto. Se vi estus reveninta unu jaron poste kun 10 ĵetonoj, vi ricevintus interŝanĝe nur 9 ĵetonojn da cerealoj ĉar la ratoj kaj la uzado estus malpliigintaj la ekspluateblajn kvantojn kaj ĉar necesis pagi la gardistojn. Tio do similis al malplivalorigo.

Egiptujo estis la manĝ-stokejo de la Antikva Epoko, la Nila juvelo. Kial? Tial, ke anstataŭ deponi monformajn valorojn, ĉiu investis en produktemaj riĉofontoj, kiuj daŭris eterne — ekzemple la instalado de la teritorio kaj la akvumaj sistemoj. Pruvo, ke la monsistemo havis rektan ligon kun tiu riĉeco estas, ke ĉio rapide ĉesis, kiam la romianoj anstataŭis la egiptan “norman grenon” per sia propra valuto kun pozitivaj interezoj. Post tio, Egiptujo ĉesis esti la manĝstokejo kaj fariĝis disvolviĝanta lando, kiel oni diras nuntempe.

En Eŭropo dum la mezepoko — de la 10-a ĝis la 13-a jarcento — la lokaj valutoj estis emisiitaj de la lokaj landestroj kaj ili estis periode reprenitaj kaj reeldonitaj kun kolekto de imposto dum la proceso. Denove temis pri formo de malplivalorigo, kiu igis la monon maltaŭga por la stokado de valoroj. La rezulto estis floranta kulturo kaj disvastiĝinta bonfarto, ekzakte dum la epoko de uzado de tiuj lokaj valutoj. Preskaŭ ĉiuj katedraloj estis konstruitaj dum tiu epoko. Se vi pensas pri tiom kiom urbeto bezonis investi por konstrui katedralon, estas eksterordinare.

SvG : Ĉu ĉar katedraloj konstruiĝas dum generacioj?

BL: Ne nur. Flankenmetinte la evidentan simbolan kaj religian rolon — kiun mi ne volas malpliigi — ni memoru, ke la katedraloj havis gravan ekonomian funkcion: ili logis pilgrimantojn, kiuj de negocisma vidpunkto ludis rolon similan al tiu de la nuntempaj turistoj. La katedraloj estis konstruitaj por daŭri ĉiame kaj krei longtempan enfluon por la komunumo. Ili estis rimedo por krei abundecon por vi kaj viaj idoj por 13 generacioj! Pruve, tio ankoraŭ funkcias nuntempe: en Ĉartro (Chartres, Francujo) ekzemple, la plejparto de la komercejoj de la urbo vivtenas sin danke al la turistoj vizitantaj la katedralon, 800 jarojn post ĝia konstrufino.

Freŝdataj esploroj malkovrigis tion, ke la vivkvalito de ajna kamparano en Eŭropo atingis sian apogeon en la 12-a kaj 13-a jarcentoj, kaj estis eble eĉ supera al la nuntempa. Kiam vi ne povas konservi vian ŝparon forme de mono, vi investas en ion, kio produktos valoron en la estonto. Do tiu monformo kreis eksterordinaran ekonomian impeton.

Katedralo de Ĉartro (Chartres), Francujo

La plej menciinda ekzemplo de fandiĝanta valuto estas tiu de la svisa WIR-banko-kooperativo (legu la samnoman vikipedian artikolon), ne nur pro la fakto ke unu el ĝiaj kunfondintoj, Paul Enz, estis esperantisto! Menciindas ankaŭ la germanaj valutoj Wära kaj Chiemgauer kiuj tre bone funkcias en Bavarujo.

Notinde

En 1930 la urbestro de Wörgl (Aŭstrujo) decidis eldoni paperajn labor-interŝanĝilojn ŝilingigeblajn por lukti kontraŭ la ŝuldo kaj la senlaboreco. Tri jarojn poste, la eksperimenton malpermesis la regionaj aŭtoritatoj kaj la Centra Aŭstra Banko.

La LISoj

LISo signifas Loka Interŝanĝ-Sistemo. LISo estas ĝenerale asocio de homoj, kiuj proponas interŝanĝi servojn. Ĉiu LISo uzas sian propran valuton ekvivalentan ne al ia mono sed al labortempo. Ni imagu ekzemplon de LISo kies valuto nomita Lisero ekvivalentas al unu horo de laborado. Se mi partoprenas en la sistemo kaj jesas la peton de alia partoprenanto helpi refarbi ties banĉambron kaj se mi laboras entute tri horojn tie, mi gajnas tri Liserojn. Per tiuj tri liseroj mi povas aĉeti, ekzemple unuhoran masaĝon kaj duhoran esperantolecionon laŭ la proponoj de aliaj LISanoj.

La ĉifra mono

La ĉifra mono estas alternativa mono tre uzata en la tuta mondo. Ĝia nura formo estas komputilaj datenoj. Ĝia nura cirkulejo estas Interreto. Ĝi funkcias per datenbazo nomata blokĉeno, kiu estas tre speciala. Tiun datenbazon administras ne unu centra servilo sed la ĉiomo de la uzantoj. Rezultas fidinda proceso por interŝanĝi valuton sen la perado de iu banko. Ekzistas multnombraj ĉifraj valutoj. Ili ĉiuj estas laŭdifine internaciaj ĉar ili sekvas la vojojn de Interreto. Notinde, unu el ili estas tiom internacia, ke ĝi nomiĝas Monero.

Sed plejparto estas similaj inter si kaj devenas de la unua kaj nuntempe plej uzata el ili: la Bitcoin (btc). Same kiel lingvon, ju pli da homoj uzas la Bitmonon, des pli ĝi estas utila. Franca blogisto defiis sin vivi en Parizo dum 30 tagoj el- kaj en-spezante nur Bitmonon. Li sukcesis trovi loĝejon, ekologian nutraĵon kaj laboretojn uzantajn tiun valuton. Li eĉ povis liverigi al si picon. Li publikigis kelkajn epizodojn de sia sperto (franclingva Jutub-kanalo: autodisciple). En Parizo ekzistas kovrita komerca strato nomita Passage du grand Cerf. Ĝi estas tre belstila, ĝi longas 135 metrojn kaj gastigas multajn metiajn komercistojn (juvelistojn, meblistojn, modistojn...). Preskaŭ ĉiuj akceptas la Bitmonon.

La Bitmono estas konsiderata tre helpa por la pli ol 2 miliardoj da senbankokontaj homoj de nia mondo. Ĝi ebligas sendi monon tra la mondo ene de dek aŭ dek kvin minutoj je tre malalta kosto. Eblas facile aĉeti kaj vendi bitmonon kontraŭ iu ajn valuto, ĉu per skriba aŭ materia mono.

Kiam iu lando spertas ekonomiajn malfacilaĵojn, oni ofte vidas la nombron de Bitmono-uzantoj kreski tie. La valoro de la Bitmono kreskis je 3% post la venko de Donald Trump en la usona baloto kaj ĝi kreskis je 9% post la Briteliro (Brexit). Verŝajne ĉiufoje kiam la fido je niaj institucioj, aŭtoritatoj, financistoj malkreskas, la intereso por la Bitmono kreskas.

Malgraŭ ke pli kaj pli da ŝtatoj adoptas leĝojn koncerne la Bitmonon, ĝi ankoraŭ funkcias ekster ĉia leĝa institucio, kaj pro tio ĝi estas la plej ŝatata valuto de la komercistoj de la malhela reto (DarknetDeepWeb). Tion oni ofte riproĉas al la Bitmono ĉar dum ĝia komenco la malhela merkato reprezentis pli ol la duonon de ĝia uzo. Sed nun tiu uzo estas malkreskinta al malpli ol 6% de la transakcioj. Vladimir Putin konsideras, ke la Bitcoin ebligas la monlavadon. Pro tio li minacas ĉiun rusan uzanton de Bitcoin je 38000-dolara monpuno kaj 7-jara mallibereco.

Fina rimarkindaĵo pri la Bitmono estas, ke ĝi ne protektas kontraŭ spekulacio. Fakte ĝi eĉ nuntempe tre kuraĝigas ĝin. Vidu la ĉi-suban grafikaĵon kaj vi komprenos ke iu homo, kiu aĉetis unu btc-on en 2009 (jaro de la kreo de la btc) estas nun tre riĉa se li/ŝi ne revendis ĝin tro frue.

la plivaloriĝo de la Bitmono — en US$

Krome, la homoj, kiuj kontribuas al la sekurigado de la transakcioj de ĉifraj valutoj, gajnas monon en tiuj valutoj. Jam ekzistas entreprenoj, kies aktiveco estas la tiel nomata “minado” de ĉifraj valutoj kaj nomiĝas minejoj. Nia epoko estas spertanta la ciferecan orimpetegon.

Kontakto jam prezentis la Bitmonon en la numero 2014:2. La ĉefartikolo verkita de Joop Kiefte tiam estis “La bitmona revolucio”.

La impak Coin

Kiam kreiĝas loka valuto en ia regiono de la mondo, plej ofte ĝin regas asocio de homoj, komercistoj ktp, dezirantaj aldifini specifan direkton al la nova ekonomio, kiun portos la nova mono. Tiu direktado konsistas ĉefe el la elekto de tiu, kiu rajtas uzi la valuton laŭ specifaj kriterioj kune difinitaj. Ekzemple kaj plej ĝenerale, la kriterioj rigardas la socian kaj ekologian efikon de la aktiveco de la kandidato.

Nu tia valuto ĵus kreiĝis en la universo de la ĉifra mono. Ĝi nomiĝas impak Coin (mpk) kaj naskiĝis el la ventro de la kebekia entrepreno nomita impak Finance.

La impak Coin, same kiel kelkaj aliaj ĉifraj valutoj, uzas alian sistemon de blokĉeno (nome: “pruvo de veto” kontraŭ “pruvo de laboro” por la Bitcoin). Tiu alia sistemo laŭdire estas malpli sekura sed multe pli rapida kaj ekologia:

Por scii pli pri la impak Coin vizitu la retejon: impakfinance.com.

La rompo de la ligo al la banko kaj la ŝtato estas nur unu el la avantaĝoj de la kreo de alternativaj valutoj.

ĈEFARTIKOLO

Mono, ĉu neŭtrala lingvo?

Guillaume Armide — Francio

Parto 3: plivirtigi la ekonomion

“Nuntempe pli ol iam ajn ni bezonas politikajn regantojn, kiuj kapablas vidi la grandan bildon, kiuj komprenas la rilaton inter ekonomio kaj la mediaj sistemoj, kiuj subtenas ĝin.”

Lester R. Brown

Kiam vi aĉetas ion ajn, vi voĉdonas multe pli efike ol kiam vi enlasas voĉdonilon en la voĉdonilujon. Se vi deziras havi novan porteblan telefonon ekzemple, vi rajtas elekti inter iPhone kaj Fairphone, t.e. inter nedaŭrigeblo kaj daŭrigeblo, inter neresponsaj kaj responsaj materialoj, inter nedecaj kaj decaj laborkondiĉoj kaj inter kreado de poluaj ruboj kaj reuzo/recikligo de materioj. Do eĉ se ĉiu unuopa civitano ne responsas pri tio, kiu kreas la monon kaj kiel, ĉiu konsumanto ja havas la povon direkti la ekonomion al unu aŭ alia idealismo.

La etikaj bankoj

Kiam vi ne estas uzanta ĝin por aĉeti ion ajn, via mono tute ne estas dorme atendanta. Por multaj el ni ĝi estas uzata de la banko al kiu ni konfidis ĝin. Tial la plej grava elekto, kiun ni povas fari pri la uzo de nia mono, estas tiu de nia banko. La bankoj financas la mondon. Ili elektas la projektojn, kiujn ili subtenas. Imagu, se neniu banko volas financi la konstruon de muro inter Meksiko kaj Usono, Donald Trump povas decidi ion ajn, la muro ne konstruiĝos. Li mem certe ne pagos por ĝi! La banko estas la lasta decidanto, do la plej pova politikisto. Ni kutime kredas, ke la bankoj neniam elektas laŭ politikaj kriterioj sed nur laŭ la rentopovo de la financata afero. Plej ofte ja estas tiel, sed tio ne estas universala leĝo. La bankoj rajtas elekti laŭ siaj propraj kriterioj, al kiuj projektoj ili volas pruntedoni monon aŭ ne. Ili estas do en la plej taŭga pozicio por decidi pri la bonfarto de nia mondo kaj ĝia onto.

Kiel scii ĉu via banko subtenas etikajn projektojn? Demandu ĝin! Ĝi ne nepre respondos aŭ rakontos mensogojn. La internacia asocio Amikoj de la Tero enketas pri tiuj aferoj de multaj jaroj. Ĉiujare ĝi publikigas raportojn pri responso de la bankoj kaj pri ilia travidebleco.

Kelkaj fidindaj etikaj bankoj en la mondo nomiĝas: Triodos bank, NEF (Nouvelle Économie Fraternelle), Desjardins. Ili havas perfektan travideblecon. Kelkaj el ili disdonas jaran raporton al siaj membroj por informi pri la projektoj subtenitaj per ties mono. Menciindas ankaŭ la sveda JAK-membrobankon (JAK Medlemsbank), pri kiu ekzistas bela vikipedia artikolo en Esperanto, kies enkondukon mi kopias jene: “JAK estas alternativa banko, kiu funkcias sen rentumo. La membroj ŝparas kaj pruntedonas monon unu al aliaj laŭ sistemo balancita per ŝparopoentoj. Ĝi funkcias dum pli ol kvardek jaroj kaj havas nun pli ol 36 000 membrojn. La kreinto de la ŝpar-pruntsistemo estis Per Almgren, verdulo kaj iam esperantisto. La ĉefoficejo situas en Skövde (Ĥovdo) kaj estas lokaj grupoj en multaj svedaj urboj. Krome ekzistas internacia reto por disvastigi la ideojn pri senrentuma banko internacie.”

La baza enspezo (BE)

En Brazilo ĝi iĝis en 2005 konstitucie atinginda idealo. Mi parolas pri tiu propono de monsumo, kiun ĉiu civitano senkondiĉe ricevus ekde sia naskiĝo ĝis sia morto. Antaŭ kelkaj jaroj, tia ideo aspektis tute freneza. Nun ĝi aspektas ne nur freneza sed ankaŭ ebla pro la tutmonda movado, kiu subtenas ĝin kun konvinkipovaj argumentoj, literaturo, dokumentfilmoj kaj spertaj prelegantoj. La 5-an de junio 2016, la unuan fojon en la mondo, okazis popola baloto pri la estigo de la BE en Svisujo. Rezultis, ke 76,9% de la voĉdonantoj malakceptis la ideon. Kiun ideon fakte? Nu, ekzistas du malsamaj fluoj en la BE-movado. En la unua oni volas, ke tiu BE restu sufiĉe malalta por esti nesufiĉa por vivteni, t. e. ke la homoj bezonu almenaŭ kompletigan salajron kaj ke ili do ĉiuj laboru aŭ serĉu laboron. La dua fluo deziras, ke tiu BE estu sufiĉe alta por ke neniu civitano bezonu labori por rajti vivi en komforta loĝejo, kun sanaj nutraĵoj, atingeblo al sanaj servoj kaj decaj vestaĵoj.

Multaj fakuloj asertas, ke la BE plivirtigos la ekonomion en la senco, ke kun malpli da premo la homoj dezirus labori pli en fakoj, kiuj havas sencon por ili, kiuj ne difektas ilian sanon, kiuj ne detruas la naturon aŭ la homojn, ktp.

Kaj ĝuste tio timigas aliajn homojn. Verŝajne unu el la plej komunaj kialoj pro kiuj oni kontraŭas la ideon de BE, estas la timo perdi la devigpovon de mono. Nia nuna mondo funkcias surbaze de tio. Estas kapturne pensi, ke iam neniu homo estus en la situacio ne devi labori por vivteni sin. Tiu vertiĝo estas ligita al du gravaj aferoj:

Tamen tiu kredo kaj tiu timo estas la radikoj de la malfeliĉo de multaj homoj.

ĈEFARTIKOLO

Mono, ĉu neŭtrala lingvo?

Guillaume Armide — Francio

Parto 4: Ĉu mono nepras?

“Prefere ol amon, ol monon, ol famon donu al mi veron.”

Henry David Thoreau

Ĝis nun, ni parolis konsiderante, ke mono estas utila ĉar ĝi plenumas la Aristotelajn rolojn de konservilo, mezurilo kaj interŝanĝilo. En la 3-a parto de la artikolo ni aldonis pluan gravan rolon al mono: devigilo. En ĉi tiu lasta parto ni esploru la demandon: Ĉu tiuj kvar funkcioj vere utilas al ni?

Ĉu indas konservi?

Kiam ni parolas pri konservado per mono, ni tute ne parolas pri la konservado de la freŝeco de varo nek la uzeblon de ilo. Ni parolas pri la konservado de la aĉetpovo de homo haviginta monon al si. Ni parolas pri tio prokrasti la interŝanĝon. Ni parolas pri tio laŭplaĉe bloki la cirkuladon de varoj kaj servoj. Tio signifas krei en la reto en kiu ili cirkulas, nodojn en kiuj ili povas koncentriĝi, kaj nodojn en kiuj ili sekve maloftiĝas. La konservileco de mono estas la kaŭzo de la ekzisto de riĉuloj kaj malriĉuloj. Kaj niaepoke tiu malekvilibro atingis sian plej altan nivelon en la historio de la homaro.

En la mondo en 2014, 1% de la homoj posedas 48% de la riĉecoj.

Kaj hodiaŭ en 2017 tiu 1% posedas certe pli ol la duonon de la tutmonda trezoro. Ni vidis en la parto 2, ke la fandiĝantaj valutoj ebligas ripari tiun malekvilibron, ĉar ili malebligas la konservadon per mono kaj kuraĝigas la zorgadon kaj la dividon de la riĉofontoj, ĉar per fandiĝanta mono nur tiel eblas investi en la onton.

Ĉu indas mezuri ?

Monsistemo peras mezurunuon al ni por taksi la valoron de ĉio. Tio nomiĝas merkato. Merkato ebligas aldifini prezon al ĉio. Ĉu vere al ĉio? Nu, nuntempe usonaj malliberigitoj rajtas aĉeti pli belan ĉelon, oni rajtas aĉeti pasporton, spermon, ovoĉelojn, lui la ventron de lupatrino. Ekzistas merkatoj pri organoj, pri virinoj, infanoj. Ili kontraŭleĝas sed tamen ekzistas. Al kelkaj malriĉuloj tre utilas la eblo vendi renon kaj eĉ pli utilas al kelkaj riĉuloj aĉeti ĝin. Ĉu vi opinias, ke oni devus laŭleĝigi la vendon de renoj? En multaj publikaj lokoj estas malpermesite fumi, bicikli, promeni nude aŭ amori. Kio okazas al vi, se vi malrespektas la regulon? Vi pagas monpunon. Do iusence tiu monpuno estas la prezo pagenda por fumi, bicikli, promeni nude aŭ amori en tiuj lokoj. Vi scias, ke infanoj laboris kaj kelkaj el ili mortis por eltrovi la maloftan metalon necesan por funkciigi vian iPhone-on. Ĉu vi konsideras, ke vi pagis la ĝustan prezon por tio? En sia fama raporto la ekonomiisto Nicholas Stern kalkulis kiom kostus savi la planedon el la klimata plivarmiĝo kaj kiom kostus ne savi ĝin. Se vi pretas pagi la monpunon, ĝi ne plu vere estas malpermeso sed permesvendo. Se tiuj pripensoj interesas vin, mi rekomendas la legadon de la libro What money can’t buy [Kion mono ne povas aĉeti] de Michael J. Sandel.

La merkato difinas la prezon de la kotono en la mondo sen zorgi ĉu tiu prezo ebligas al la produktinto dece vivi. Kaj eĉ se vi neniam aĉetas renon, spermon, iPhone-on nek kotonon, la simpla fakto, ke vi aĉetas panon aŭ vendas horloĝojn per la sama mono, igas vin partoprenanto en la merkato.

Cetere la merkato responsas ankaŭ pri iom stranga fenomeno nomata kurzo. Laŭ PIV, kurzo estas borsa aŭ eksterborsa prezo aŭ valoro de akcioj, obligacioj, kambioj, devizoj, mono kaj varoj: alta, meza, malalta kurzo; kurzo falas, altiĝas; konstanta, nekonstanta, varia, ŝancela kurzo. Jen kio karakterizas la unuon, kiun ni uzas por difini prezojn: “nekonstanta, varia, ŝancela”. Nia mezurilo estas ŝanĝiĝema! Kion do eblas mezuri per ĝi?

Ĉu indas interŝanĝi?

Kompreneble jes. Nenio eblas sen interŝanĝo. Interŝanĝo estas la esenco de la vivo. Ĉiuj ĉeloj de nia korpo interŝanĝadas materion kaj informojn kun sia ĉirkaŭaĵo senhalte! Ni malkovris antaŭ ne longe, ke la arboj komunikas inter si pere de siaj radikoj. Do ni danku la monon, kiu ebligas interŝanĝojn inter la homoj kaj tiel ebligas la vivon kaj la prosperon de la homaro. Nu, minuton! Ĉu vere mono ebligas interŝanĝojn? Mi multfoje aŭdis tiun aserton. Tamen...

Mono ne ebligas sed plifaciligas precizan tipon de interŝanĝo. Temas pri la tiel nomataj komercaj interŝanĝoj, kiujn oni ankaŭ povus nomi “kondiĉaj” interŝanĝoj. “Mi donas al vi pelton, se vi donas al mi spelton”, aŭ: “kondiĉe ke vi donas....”.

Estas du intencoj profunde malsamaj en la ago doni:

Kompreneble estas multaj okazoj en kiuj nia dono estas mikso de ambaŭ ĵus menciitaj intencoj en diversaj proporcioj. Mi eĉ dirus, ke malofte oni troviĝas en nur unu el tiuj du ekstremaj intencoj.

Verŝajne la socio pli bonfartas se la unua intenco, la senkondiĉa dono, pli oftas ol la dua ĉar la senkondiĉa dono kreas nematerian ligon inter homoj tra dankemo kaj fido kaj igas la komunumon pli solida, pli paca kaj pli feliĉa. Cetere, multaj sciencaj eksperimentoj montris, ke sperti dankemon kaj fidon plibonfartigas kaj helpas ĉiun homon flori. Feliĉe, pagi per mono ne malhelpas sperti dankemon kaj fidon. Tamen konstatiĝas ke en la tutmonda socio niaj interŝanĝoj estas pli kaj pli komercaj, malpli kaj malpli senkondiĉaj. Kiom ofte vi sentas ĝojon kiam vi pagas ĉe la kaso de superbazaro? Kiom ofte vi sentas fidon, ke en via komunumo vi ĉiam ricevos tion, kion vi bezonas, eĉ se vi ne havas monon por pagi ĝin? Dankemo kaj fido malkreskas. Eĉ se ĝi ne malhelpas dankemon kaj fidon, mono estis origine kreita por anstataŭi ilin.

Oni volas ricevi monon ĉar oni ne fidas, ke sen ĝi oni ricevos la varojn kaj servojn, kiujn oni bezonas aŭ deziras. Oni donas monon por senŝuldiĝi, tio estas por eviti havi la penson “la aliulo faris ion por mi, do mi devas fari ion por la aliulo”. Ni volas eviti senti dankemon ĉar ni miksas ĝin kun ŝuldo. Tiu intermikso de dankemo kaj ŝuldo kaŭzas, ke ni perdas la kapablon senkondiĉe ricevi. Ekde nia infaneco ni aŭdas: “Vi diru ‘dankon’ al la sinjoro!”, alivorte: vi devas pagi pro tio, kion vi ricevis, vi ne rajtas nur ricevi ĝin, vi devas meriti ĝin. Tio ankaŭ signifas: “La sinjoro ne donis tion al vi pro ĝojo sed por ricevi ion de vi, almenaŭ agnoskan, kompensan vorton.” Anstataŭe eblus demandi ekzemple: “Ĉu vi sentas vin ĝoja kun tiu ricevitaĵo? Ĉu vi ŝatus dividi vian ĝojon kun la sinjoro?”. Tio helpus la infanon konscii pri sia ĝojo ricevi, t. e. sia dankemo.

Notinde

En la portugala lingvo, la intermikso de dankemo kaj ŝuldo estas des pli evidenta, ke la plej uzata vorto por diri “dankon” (obrigado/obrigada laŭ via genro) signifas laŭvorte “(mi estas) devigita”, komprenu “mi havas devon/ŝuldon al vi”. La franca merci [dankon], havas parencajn ligojn kun meriti, merkato, komerci. Ankaŭ tie videblas, kiel la sento de dankemo miksiĝas kun la ideo de repago, kompenso, ŝuldo.

Tiu “mia pelto kontraŭ via spelto”, kiun laŭdire praktikis kelkaj prakomunumoj, nomiĝas “natura interŝanĝo” laŭ Vikipedio. Nu, mi malofte vidas tian interŝanĝon en la naturo. Mi konas almenaŭ unu ekzemplon: “kiam abelo trinkas floran nektaron, la floro almetas polenon sur la abelon por ke tiu transportu ĝin al alia floro. Kiam homoj konstatas tion, ili nomas ĝin “natura interŝanĝo”. Kial ne “justa komerco”!? Tion mi nomas antropomorfismo. Neniu iam vidis abelon kaj floron interkonsenti pri sia merkato. Neniam vidiĝis la prezo de nektaro afiŝita je la enirejo de floro en la polena valuto.

“Eĉ post tiom da tempo

La suno neniam diris al la tero:

Vi ŝuldas al mi.”

Hafez de Shiraz

Ekzistas neniu komerco ekster la homa socio. Tial min tiklas la vorto “natura” por kvalifiki la unuajn komercajn interŝanĝojn. Mi pli ŝatas paroli pri: senpera kondiĉa/komerca interŝanĝo. Tio estas pli longa, sed fakte mi tre malofte uzas tiun esprimon en miaj ĉiutagaj konversacioj, do ne tiom gravas!

Ĉu indas devigi?

Ĉiufoje kiam iu faras aŭ diras ion ne pro sincera korimpeto, tiu kreas en si kaj en la mondo iomete pli da malĝojo. Ties vivo malproksimiĝas iomete pli de ties revo kaj la mondo malproksimiĝas iomete pli de la homa kolektiva aspiro.

En mia denaska lando, mi povas ĝui pro la multa atomenergio, manĝi pli da pano kaj viando ol mi bezonas, eĉ alrubujigi parton de la produktitaj pano kaj viando. Mi povas veturi avie foje kontraŭ prezo malpli alta ol tiu de biciklo. Mi povas pisi kaj feki en pura kaj trinkebla akvo en- kaj elfluanta el mia hejmo. Ĉio-ĉi eblas ĉar malgraŭ grandaj san-danĝeroj homoj zorgis, ke la uranio venu en la atomenergiajn centralojn dum aliaj funckiigas tiujn. Ĉio ĉi eblas ĉar homoj zorgis, ke kresku la nutraĵoj por fabriki la panon kaj nutri la viandbestojn, homoj zorgis ke viandbestoj naskiĝu, kresku kaj mortu en industriaj kvantoj, homoj zorgis, ke la nafto iru el la profundo de la tero en la atmosferon tra la motoro de la aŭtoj, busoj, ŝipoj, avioj kiujn mi uzas, homoj zorgis, ke pura akvo venu al mia hejmo kaj poste estu purigita antaŭ ol reiri en la naturon. Kaj strange, mi sentas same malmulte da dankemo al ili, kiel ili sentis da ĝojo farante ĉion ĉi por mi. Eble ĉar ili ne faris ĝin por mi. Mi celas: ili ne faris ĝin kun la ĝojo kontribui al ies bonfarto.

Devigi estas perforte igi iun fari ion, kion tiu ne spontanee farus, t. e. ion, kio ne havas sencon por tiu; ion, kio kontraŭas ties aspiron, bonfarton aŭ la bonfarton de aliuloj. En mondo sen devigrimedo estus multe malpli da poluo, da armiloj, da premo, da malegaleco ĉar ekster ĉiaj premkondiĉoj, neniu homo revas fabriki mortigilojn aŭ detrui la planedon.

Devigi estas devojigi. Ju pli da devigo, des pli da distanco de la vojo al feliĉo. Nur mondo en kiu ĉiu agas laŭ sia profunda korimpeto, estas daŭripova mondo. Aldone, ĝi estas mondo multe pli glata, gaja kaj harmonia.

Mono estas devigrimedo malpli evidente identigebla ol fizika perforto aŭ malliberigo. Rezulte, oni uzadas ĝin en maniero, kiu faras, ke en la memdire evoluintaj landoj oni ĝuas komforton, kies kosto estas la malkomforto de la laŭdire evoluantaj landoj kaj la detruo de nia ununura vivloko. La mondo pli kaj pli plenas je laŭdire liberaj landoj, en kiuj devigpova mono estas la bazo de ĉia socio.

Vivi sen mono?

Do se ni deziras vivi sen konservi, stoki valoron, sen mezuri, kompari valorojn, sen interŝanĝi laŭ egalvaloraj kondiĉoj, kaj sen devigi homojn krei valoron, la plej rapida solvo estas vivi sen mono. Krome, socio libera je mono tuj ĉesigas ĉian partoprenon en la detruo de la planedo kaj de la homaj rajtoj.

Ĉu nur eblas funkcii sen mono? Kompreneble jes! Teĥnike jes! La homaro pli longe ekzistis sen mono ol kun. Tamen nuntempe tio tre malfacilas ĉar la komerca valoro estas tre vorema. Tio signifas, ke estas tre malfacile kunekzistigi du mondojn en kiuj oni uzas monon kaj ne uzas monon. Havi veganan vivostilon en ne-vegana mondo ne facilegas sed ja eblas. Male, vivi sen mono en monsistemo tia, kia la nia, estas preskaŭ neeble ĉar necesas, ke multaj (ĉiuj?) aliaj homoj havu la saman ideon samtempe. Kiel jam dirite, estas tre malfacile vivi sen interŝanĝi; nu, grandega parto el niaj interŝanĝoj fariĝas pere de mono. Estas tre malfacile mem provizi sin per la ĉiomo de la varoj kaj servoj necesaj por vivi aŭ eĉ nur sin vivteni. La projekto MOCICA, pri kiu ni parolos baldaŭ, esploras tiun eblon, ke sufiĉe granda kvanto da homoj sin anoncu pretaj rezigni pri mono.

Se vi ne volas atendi ke la aliaj pretu, jen kelkaj spertoj, kiujn vi jam povas fari facile.

Organizu Gratiferia-n! Ĝi estas foiro okazanta en publika ejo, en kiu iu ajn rajtas alporti kaj forporti ion ajn senkoste kaj senpage. Ĉiu alportitaĵo iĝas publika havaĵo dum la daŭro de la foiro, ĝis iu decidas alproprigi ĝin al si. Kompreneble estas neniu kondiĉo por forporti ion. Organiziĝas tie ankaŭ prelegoj, instruoj, metiejoj senpagaj. Hispanlingve “gratiferia” signifas: senpagfoiro, sed en la hispana la vortoj senpaga (gratis) kaj dankon (gracias) estas tre similaj ĉar etimologie parencaj. Al mi havas multan sencon traduki gratiferia per: dankemfoiro!

Malfermu senpagan butikon! La unuaj senpagaj butikoj (freeshops) aperis en Usono dum la 1960-aj jaroj. Nur dum la 1990-aj jaroj aperas la unuaj senpagaj butikoj en Eŭropo. Nuntempe Germanujo estas la venkinto laŭ la nombro de senpagaj butikoj (pli-malpli 60 butikoj, inter kiuj 7 berlinaj).

Kaj por pli ĝenerale vivi sen mono, restas al vi du ebloj. La unua estas trovi aliajn solvojn ol mone pagi por havigi ĉiujn viajn necesaĵojn. Mi nomas tiun solvon: vivi per la mono de la aliuloj, ĉar ja temas pri tio havigi de ili, sen mono, aferojn, kiujn ili ekhavis per mono (tegmenton, nutraĵojn, vestaĵojn, la kapablon kuraci ktp.). La dua eblo estas detiri sin de la mondo, ĉu unuope, ĉu komunume, estigi vivmanieron memstaran, sendependan.

Vivi per la mono de aliuloj

Mi menciu mian propran situacion por komenci. Mi tute ne vivas sen mono, sed mia vivstilo pli kaj pli senmoniĝas, ĉefe ekde la momento kiam mi decidis esti senfikshejma. Per la retoj WWOOF kaj Workaway estas facile trovi homojn pretajn gastigi kaj nutri vin kontraŭ laboro. Do anstataŭ monan salajron, oni ricevas rekte la du plej gravajn vivnecesaĵojn: tegmenton kaj manĝon. Ĝenerale, oni ne laboras pli ol 5 horojn tage kaj 5 tagojn semajne. Tio lasas multan liberan tempon. Multaj homoj spertas tion nur ferie. Multaj aliaj homoj spertas tian vivstilon plurajn jarojn. Mi eĉ renkontis familion (paro + infano) vivantan tiel. Kia ĝojo renkonti infanon kies lernejo estas senfina tramonda vojaĝo!

Kelkaj homoj iom famiĝis pro sia elekto vivi sen propra mono, t. e. sen enspezi kaj elspezi monon. Ili estas pripensigaj ekzemploj. Plej ofte tiuj homoj iel komercas kun la “normala” mondo per senmonaj interŝanĝoj, sed nemalofte ili ankaŭ simple ricevas donacojn.

En la anglalingva mondo menciindas la irlandano Mark Boyle (nask. 1979), fama laŭ la nomo: the moneyless man [la senmona viro]. Li ĉesis uzi monon en 2008.

Mark Boyle: “Ni plenkreskuloj strange kredas, ke mono provizas nin, dum fakte tion faras Naturo. Ke ni devas kalkuli je mono, estas simple alia iluzio povigita de la fakto, ke ni kolektive konsentas kredi ĝin.”

Mark Boyle verkis libron The moneyless Man, kiun vi povas aĉeti kaj legi senpage ĉe la retejo moneylessmanifesto.org. Tie vi ankaŭ povos spekti la filmon The moneyless Manifesto.

Mark Boyle estas nun kunfondanta komunumon, en kiu homoj vivos laŭ la leĝoj de la Freeconomy [Liberekonomio].

Alia anglolingva menciindulo estas la usonano Daniel Suelo (nask. 1961). Li vivas en kaverno ekde 2000 proksime de Moab en Utaho. Li verkis The man who quit money [La homo, kiu forlasis monon].

Daniel Suelo: “Mi estas dungita de la universo. Ĉar ĉie, kien mi iras, estas la universo, mi ĉiam estas sekura. La vivo floris dum miliardoj da jaroj tiel. Mi neniam spertis tian sekurecon, antaŭ ol mi forlasis monon. Riĉo estas tio, je kio ni dependas por sekureco. Mia riĉo neniam forlasas min. Ĉu vi pensas, ke Bill Gates estas pli sekura ol mi?”

En mia francparolanta ĉirkaŭo menciindas du homoj:

Jean-François Noubel (nask. en 1964). Li havas unu filon. Ekde septembro 2011 li vivas 100% en la t. n. donacekonomio kaj havas sufiĉe altan vivnivelon en la senco, ke li vivas nek en kaverno, nek en ruldomo sed en “normala” loĝejo en Provenco (sudFrancujo). Mi rekomendas malkovri lin tra la dulingva (fr/en) retejo noubel.com.

Jean-François Noubel: “La vera mizero, la vera humiligo de homo ne vere estas: ne havi aliron al io. Ĝi ĉefe estas: ne povi doni.”

La franco Benjamin Lesage (nask. 1985) spertis nekredeblan 11-monatan aventuron. Li kun du amikoj (italo kaj germano) decidis vojaĝi sen mono de Nederlando al Meksiko per aŭta kaj ŝipa petveturo. Ili spertis multajn malfacilaĵojn kaj trapasis momentojn de granda manko. Sed ili ankaŭ multe amuziĝis, ĝuis, renkontis tre malavarajn homojn (notinde en Maroko) kaj lernis pri si mem, lernis malregi kaj fidi. Nun Benjamin Lesage estas verkinta libron Sans un sou en poche [sen unu monero enpoŝa] kaj kunfondinta vilaĝon nomitan Eotopia, kies celo estas funkcii sen mono. Vizitu la trilingvajn (fr/en/es) retejojn: eotopia.org kaj sansunsou.wordpress.com

Benjamin Lesage: “Mi imagas tiun mondon, en kiu estus homoj kun bezonoj kaj aliaj homoj kun riĉofontoj kaj ke ĉio ekvilibriĝus. (...) Nur unu problemo, vera baro: tio ne estas laŭleĝa. Ĝi estas nedeklarita laboro. Ĝi ne kongruas kun la jura laŭleĝa kadro. Vendi armilojn ja estas laŭleĝe en Francujo sed proponi helpon oni devas ne.”

La homoj famaj aŭ ne, kiuj vivas sen tuŝi monon, eĉ se ili vivas per la mono de aliaj, montras al mi, ke baze, uzi monon estas persona elekto. Kaj ili igas pli reala la revon, en kiu pli kaj pli da homoj aliĝas al tiu vivstilo kaj tiel igas ĝin pli kaj pli facila.

Detiri sin de la komerca mondo

Aliaj projektoj estas pli ampleksaj kaj celas krei monderojn en kiuj mono entute ne plu necesas. Plej ofte temas pri “eko-vilaĝoj”, en kiuj oni praktikas permakulturon, eko-konstruadon, liberan edukadon, vegetaranismon aŭ veganismon. La ĵus menciitaj projektoj Eotopia, kunfondita de Benjamin Lesage, kaj la Freeconomic Community de Mark Boyle estas du el tiuj. Se vi volas trovi tian vilaĝon proksime de via hejmo, vi trovos mapon en la retejo ecovillage.org.

Menciindas ankaŭ la usona arkitekto Jacque Fresco, kiu elpensis tutan strukturon de urbo tre moderna kaj memproviza, en kiu homoj povus sin vivteni sen interŝanĝi kun la ekstero. Tio nomiĝas la projekto Venuso. Mi tre rekomendas viziti la retejon thevenusproject.com, kiu prezentas tiun aferon same mirindan kiel la plej bela sciencfikcia verko.

La movado MOCICA (elparolu: mosika. MOCICA signifas franclingve: movado por konscia kaj memstara civilizacio) proponas tre konkretan, simplan kaj gradan ŝanĝon de kunmona al senmona mondo. La celo estas, ke ĉiuj homoj de la mondo organizu sian propran vivstilon kaj la disdonadon de servoj kaj varoj inter si. Jen pli-malpli ĉio! Por atingi tion, MOCICA faras laŭeble plej malpezajn proponojn. Ŝajne la ideologio de MOCICA estas eliĝi el ĉia ideologio. Kaj monsistemo estas konsiderata kiel la plej forta kaj fuĝinda ideologio. La proponoj de MOCICA estas kiel malplena (do pleniginda) kadro por nia libereco.

Jen la plej konkreta propono de MOCICA: organizi la mondon laŭ kvin niveloj de “kunveno”, tio estas, de la plej loka (nivelo 1) al la tutmonda (nivelo 5). En ĉiu nivelo, la homoj kuniĝas, diskutas kaj decidas pri la aferoj de la koncernata teritorio kaj ili elektas (laŭ sia plejŝatata elektosistemo) reprezentanton partoprenontan en la kunveno de la supra nivelo. Tiu sistemo nomiĝas la tutmonda demokratia organizo 5 (TDO5).

En tiu projekto ekzistas neniu aŭtoritato. MOCICA certe ne proponas regi la mondon! Ĝi proponas nur etaparon por pasi de unu paradigmo al alia. La ideo estas nur konsciigi pri tio, ke se ni teĥnike kapablas organizi mondon obeantan al la baroj de monsistemo, ni des pli kapablos organizi ĝin sen tiuj baroj.

Por atingi tiun celon, MOCICA proponas tri etapojn:

  1. Kuniĝi ni multnombre enskribiĝas en la movado (senpage, memkompreneble) kaj ni komencas organizi la TDO5-on.

  2. Transiĝi: tiu etapo estas sendaŭra! Temas nur pri daŭrigi la samon, kiel oni faris ĝis tiam sed rezigninte pri mono. La rekomendo estas unue nenion ŝanĝi en la aktivaĵoj por ne kaŭzi grandan ŝokon. La nura ŝanĝo konsistas el la neuzo de mono, igi ĝin senutilaĵo.

  3. Reorganizado: ekde tiam, iom post iom, la homoj reorganizas laŭplaĉe sian vivstilon de la plej unuopa al la plej kolektiva konsidero.

La propono estas plej simpla, ĉu ne? Kaj certe la plej gravaj baroj, kiujn oni povas imagi al ĝia sukceso, estas ne teĥnikaj sed homaj. Same kiel pri la fina venko de Esperanto, fakte. La movado metas la demandojn: kiu volas konstrui senpagan mondon? kiu ne kredas je la neceso de monsistemo? Se vi hezitas, vizitu la retejon: mocica.org. Vi trovos tie respondojn al multaj demandoj, kiujn vi eble havas. La retejo ekzistas en 12 lingvoj, inter kiuj Esperanto, kompreneble.

[foto]

La Belle Verte

En la franca filmo La Belle Verte far Coline Serreau, la loĝantoj de la planedo “Bela Verda”, kuniĝas regule por fari la gravajn tutplanedajn decidojn. Iun tagon la malfacilaĵo estis decidi, kiu iros viziti la Teranojn, tiun popolon tiom malrapide evoluantan, ke ĝi ankoraŭ ne lernis uzi telepation kaj ankoraŭ uzas monon, kiel nepraĵon por havi nutraĵon.

La Sankteca Ekonomio

Tre rimarkinda moderna libro pri la temo de mono estas la Sankteca Ekonomio [Sacred Economics] de Charles Eisenstein. Mi pensas, ke la jena peco de la enkonduko de la libro estos bona fino por tiu ĉi artikolo.

“La libro La Sankteca Ekonomio agas sur kvar niveloj: ĝi proponas fundamentan analizon de tio, kio fuŝis pri mono, ĝi priskribas pli bonan mondon bazitan sur malsamaj tipoj de mono kaj de ekonomio, ĝi klarigas la kolektivajn agojn necesajn por krei tiun mondon kaj rimedojn per kiuj, tiuj agoj povas esti realigitaj, kaj ĝi esploras la personajn aspektojn de la transformado de la mondo, la ŝanĝon en la identeco kaj en la esto, kiun mi nomas “vivi per la donaco”.

Transformo de mono estas ne panaceo ĉar la mondo malsanas kaj ĝi prefere ne prenu prioritaton kontraŭ aliaj aktivaj fakoj. Simpla reorganizo de la ciferoj en la komputiloj ne forviŝos la materian kaj socian neniigon, kiu premas nian planedon. Reciproke la ripara laboro en ĉiu alia fako neniam povos atingi sian potencon sen kongrua transformo de la mono ĉar ĝi estas tiom profunde enplektita en niaj sociaj institucioj kaj niaj vivkutimoj. La ekonomiaj ŝanĝoj, kiujn mi priskribas, estas parto de ampleksa renverso, kiu lasos neniun vivaspekton senŝanĝa.

Mi dediĉas mian tutan laboron al la pli bela mondo, kiun nia koro diras ebla. Mi diras nia “koro” ĉar nia menso foje diras, ke estas maleble. Nia menso dubas, ĉu la aferoj iam povos esti malsamaj ol tio, kion instruis al ni la sperto. Vi eble sentis deziron forĵeti tiujn vortojn pro ilia senespera idealismo. Verfakte mi mem estis tentita malpliigi mian priskribon, igi ĝin pli verŝajna, pli responsa, pli laŭliniigita kun niaj malbrilaj atendoj pri tio, kio la mondo kaj la vivo povas esti. Sed tia malpliigo ne estintus la vero. Uzante la mensajn ilojn mi parolos pri tio, kio estas en mia koro. En mia koro mi scias, ke estas eble krei ekonomion kaj socion tiom belajn, kaj ke vere malpli ol tio estas malinda je ni. Ĉu ni estas tiom detruitaj, ke ni aspirus al io ajn malpli ol sankteca mondo?

Senkondiĉa dono kreas nematerian ligon inter homoj tra dankemo kaj fido kaj igas la komunumon pli solida, pli paca kaj pli feliĉa.

Nur mondo en kiu ĉiu agas laŭ sia profunda korimpeto, estas daŭripova mondo.

ĈEFARTIKOLO

Morto ne estingas ĉion

Marina naskiĝas en Padova, Italio, 1966; edukita kiel denaska esperantistino. Kiam trijara: febro, flaviĝo de la haŭto; diagnozo: atrezio (manko de truo) de la hepataj duktoj, ŝajne jam ekde la naskiĝo, kvankam tio ne montriĝis antaŭe. La galo restas en la hepato, de kie ĝi estas forlavata de la sango, kiu ĝin cirkuligas tra la korpo. Konsultado ĉe famaj specialistoj: neniu solvo. Unua operacio: nesukcesa, la galdukto ne estas rekonstruebla; vivo laŭ alternaj ondoj de preskaŭa normaleco, sed ĉiam kun flava vizaĝo (kio kreas malfacilojn ĉe akceptiĝo en lernejoj kaj amikaj rondoj) kaj kun detempaltempa irrevenado de hospitaloj en Italio, Svislando, Britio. Dekkvin-jara: ŝia patrino mortas pro kancero, la situacio plimalboniĝas; la patro plu tenas sola la situacion kun du pli malgrandaj fratoj intertempe naskiĝintaj. Deksep-jara: dua operacio, same sensukcesa, la galo plu restas en la hepato, produktante cirozon pli kaj pli korodan de la histoj. Dekok-jara: flugo al Usono por hepatotransplanto, tiam praktikata nur tie. Unua transplanto: nova hepato rifuzita de la organismo. Dua transplanto, ŝajne sukcesa; reveno hejmen, sed preskaŭ tuja infektiĝo. Enhospitaliĝo en Aŭstrio, kie oni sekvas tiajn pacientojn: rapidega plimalboniĝo, haŭto flava ĝis malhelo, akcepto en la fakon de intensa terapio. Je la 4-a de oktobro 1986 la lasta kuracista raporto diras: “la koro haltis, kaj estis restartigita du fojojn; la tria halto estis neinversigebla”.

Kio restas de ĉio tio? La grandioza helpo kaj solidaro fare de la kunlernantoj, de la doktoroj, de la tuta civitanaro stimulita de kampanjo en la ĵurnaloj, de la studentoj kaj gekolegoj de la patro kaj de la patrino; restas ŝia nomo ĉe stipendio en ŝia liceo kaj ĉe fondaĵo ĉe la padova hospitalo, kie nun ĉiujare estas farataj pluraj hepatotransplantoj kun altprocenta sukceso kaj kiu ĉiujare memorigas ŝin per sporta trofeo; restas la konstato, ke morto ne estingas ĉion, sed el ĝi povas renaskiĝi vivo pere de transplanto de organoj, restas la kampanjo, kiu kuraĝigas al antaŭmorta decido pri transplanto de la propraj organoj, por ne doni al la geparencoj la respondecon pri decido en tiom doloraj momentoj. El ridetanta foto sur tombeja slabo restas la danka memoro pri Marina, kiu instruis al ni kiel suferi kaj kiel vivi, neniam rezignante pri espero.

Kun amo, Paĉjo

Mortpuno — Falas la nombro de la ekzekutoj

Paweł Fischer-KOTOWSKI Pollando/Nederlando

La plej supera puno — mortpuno — daŭre estas jura, laŭleĝa rimedo por puni krimon, aktuale uzata en 58 landoj. 32 pliaj landoj havas ĝin oficiale, sed praktike rezignis pri ĝi, ĉar la ekzekutoj ne okazis ekde almenaŭ 10 jaroj. Post la dua mondmilito pli kaj pli da landoj forigas la mortpunon el sia punsistemo. Tiel faris jam 102 landoj, 6 pliaj lasis ĝin por apartaj cirkonstancoj. Inter la evoluintaj landoj mortigo estas ebla puno nur en Japanio, Singapuro kaj Usono (ankaŭ en Sud-Koreio, kiu ne uzas ĝin). La Konsilio de Eŭropo malpermesas al la membroŝtatoj puni per morto, la lasta ekzekuto en iu el ĝiaj nunaj landoj okazis en 1997 (Ukrainio). La sola eŭropa lando kun mortpuno estas Belorusio.

Se ne kalkuli Ĉinion, kiu sisteme kaŝas informojn pri la faritaj ekzekutoj, en 2016 tutmonde estis plenumitaj 1032 mortpunoj. Laŭ la plej nova raporto de Amnestio Internacia (Amnesty International) Ĉinio ekzekutis pasintjare pli da homoj ol ĉiuj aliaj landoj kune, sed la registaro ne volas publikigi ĉiujn priajn informojn. Usono notis la historie plej malaltan nombron de ekzekutoj.

Por la unua fojo Usono estas ekster la unua kvino de la landoj kun plej multaj ekzekutoj. Ilia nombro en 2016 draste falis, ĝis 20, kaj estas la plej maltalta ekde 1991, duoble pli maltalta ol en 1996 kaj kvinoble pli malalta ol en 1999. Ekde 2009 la nombro de la ekzekutoj en Usono daŭre falas, kun escepto de 2012, kiam ĝi restis sur la sama nivelo kiel unu jaron pli frue.

La kialo de tiu falo estas precipe teknika multaj usonaj ŝtatoj havas problemon pri novaj liveroj de la veneno uzata en ekzekutoj. Samtempe estis donitaj 32 novaj mortpunoj (plej malmulte ekde 1973), sed Amnestio Internacia memorigas, ke 2832 homoj daŭre atendas plenumon de la puno (plej multaj en Kalifornio — 748). Eventuala solvo de la portempaj problemoj povos signifi plialtigon de la nombro de la ekzekutoj en 2017, unuavice en Arkansaso.

La plej multaj mortigoj en 2016 okazis en Irano, Pakistano, Sauda Arabio, Irako kaj Ĉinio. La plej granda falo okazis en Irano (de almenaŭ 977 ĝis 567) kaj Pakistano (de 326 ĝis 87). En la triopo ĉe la listopinto estas plenumataj 87% el ĉiuj ekzekutoj tutmonde. Per la morto estas punataj terorismo, murdoj kaj religiaj krimoj kiuj temas pri “ofendo de la profeto Mahometo”.

La raporto malkaŝas, ke en Malajzio kaj Vjetnamio la vera nombro de la ekzekutoj en la lastaj jaroj estis pli alta ol oni sciis. La informoj el Vjetnamio publikigitaj unue en februaro 2017 evidentigas, ke en la lastaj tri jaroj ĉi tiu lando efektive estis sur la tria loko laŭ la nombro de la ekzekutoj, plenuminte 429 da ili ekde la 6-a de aŭgusto 2013 ĝis la 30-a de junio 2016. En tiu periodo nur Ĉinio kaj Irano ekzekutis pli da homoj. La raporto de la vjetnama Ministerio pri publika sekureco ne enhavas ĉiujn datumojn pri la jaro 2016. Simila vualo de sekreto kovras la informojn en Malajzio, kie nur sub la premo de la parlamento la registaro informis ke la ekzekuton atendas pli ol mil personoj kaj en 2016 oni plenumis 9 mortpunojn, pli ol oni kredis antaŭe.

Samtempe la mortpuno enradikiĝas en aliaj landoj de tiu regiono. Filipinoj volas reenkonduki la mortpunon nuligitan en 2006 kaj Maldivoj avertas pri la reveno al la ekzekutoj post pli ol 60-jara paŭzo.

Aparta kazo estas Ĉinio, kiu laŭ oficialaj registroj en la jaroj 2014-2016 plenumis 85 mortpunojn. Tamen, la aŭtoroj mencias ke nur laŭ la publike alireblaj informoj, precipe el la amaskomunikiloj, ili nombris 931 ekzekutojn. La registaro ne respektas internaciajn leĝajn normojn, nek respondas demandojn de Unuiĝintaj Nacioj pri la nombro de la ekzekutoj. La aŭtoritatoj foje okazigas amasajn montradojn de ekzekutoj en grandaj sportejoj kaj stadionoj. Rimarkinde ofte per morto estas punataj ujguroj — islama etna malplimulto — kiu konsistigas 0,7% de la loĝantaro, sed jam 4% de la ekzekutitoj.

Notindas, ke pli kaj pli multaj landoj rezignas pri la ekzekutoj aŭ aljuĝo de mortpuno. Laŭ Amnestio Internacia tio estas signo de la kreskanta konsento pri la manko de humaneco en la uzado de ĉi tiu puno. Tiel estas ekzemple en la karibaj landoj, kiuj antaŭ kelkaj jaroj ĉesigis plenumadon de mortpunoj (aljuĝataj plej ofte pro murdo). Pasintjare la registaro de Barbado informis, ke kvankam 13 personoj atendas en la vico por ekzekuto, verŝajne neniu el ili estos mortigita.

Ĉefaj tendecoj

Legu ankaŭ: Mortopuno. Faktoj & dokumentoj. Parizo: SAT — Eldona Fako Kooperativa, 2007. 150 paĝoj. Libroservo de UEA: € 9,00 plus aldonvalora imposto (en EU) kaj sendokostoj. [kovrilpaĝo: http://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=7817]

“Notindas, ke pli kaj pli multaj landoj rezignas pri la ekzekutoj aŭ aljuĝo de mortpuno.”

Movada Rubriko Intervjuas Esperantan klubon el Azio

Respondis:

Albert Stalin T. Garrido

Prezidanto, UP Esperanto-Societo

Komitatano A (Filipinoj), TEJO

Komisiito pri Landa Agado (Azio), TEJO

Dum ĉi tiu eldono de la Movada Rubriko, ni intervjuis la nunan prezidanton de UP-Esperas (Unibersidad ng Pilipinas - Universitato de Filipinoj) , Albert Stalin. Celante la diskonigon de esperantaj junulaj agadoj, ĉirkaŭ la mondo, vi trovos en la suba teksto la ĉefajn karakterojn kaj agojn de Esperanta organizo el Azio. Ĝuu la legadon!

Ĉu vi povas prezenti resume la Organizon?

UP Esperanto-Societo, mallonge konata kiel “UP Esperas”, estas la esperantista klubo de la Universitato de Filipinoj, la ĉefa publika universitato de la lando. Ĝi estis fondita je la 26a de julio en la urbo Quezon en Manila, okaze de la Esperanto-Tago. Ĝi estas la unua studenta Esperanto-klubo fondita en la lando, kaj ĝis nun la sola. Nuntempe, ĝi havas 21 membrojn kaj estas oficiale agnoskita de la universitato.

Pri alekstera agado, danke al la laboro de ĝiaj aktivuloj, la lingvo iĝas iom post iom pli vaste konata inter universitataj studentoj. Ni kutime aktivas pere de sociaj retejoj, sed ni foje okazigis publikajn eventojn. Interalie, la klubo organizis specialan seminarion en oktobro 2018 pri la personaj kaj sociaj utiloj de Esperanto, kaj en marto 2019 pri enkonduko al artefaritaj lingvoj.

Frue en aprilo, UP Esperas okazigis specialan “Esperanto-Semajnon”, kun la temo “Ekflori en diverseco.” Kadre de la festo, okazis serio de aktivaĵoj: 1) ekspozicio, la lingvo, la organizo, kaj lingva diverseco, 2) kvizo pri lingvoj, kaj fine 3) unutaga publika enkonduka Esperanto-kurso.

Interalie, ni fieras ankaŭ pri tio, ke frue en 2019, ĝi ankaŭ komencis elsendi esperantlingvajn podkastojn, unuafoje en la historio de la filipina movado. Ni esperas, ke ni baldaŭ povos aldoni pli da elsendoj por disvastigi al la esperantista komunumo, kion la klubo ĝis nun atingis kaj iom pli prezenti nian landon kaj ĝian kulturon.

Kiom grava estas tiu E-organizo por la Esperanta junularo en Filipinoj? (kiuj estas ĝiaj ĉefaj roloj, atingoj kaj celoj)

Laŭ ni, la fondiĝo de tiu klubo en la ĉefa ŝtata universitato, interalie, estas grava paŝo, per kiu la esperantista movado antaŭenpuŝas sin al novaj horizontoj.

La Universitato de Filipinoj mem havas ĉirkaŭ 20 000 studentojn, kiuj devenas de diversaj fakoj kaj havas multajn interesojn. La universitato fieras pri si mem kiel la bastiono de akademia libereco, en kiu oni rajtas libere praktiki kaj disvastigi siajn interesojn, lertojn, kaj kredojn. Ni pensas, ke inter tiuj miloj da studentoj oni povas relative pli facile trovi junulojn, kiujn interesos la unika ideo kaj la personaj kaj sociaj utiloj de Esperanto, kaj sin eventuale dediĉos por agadi por la disvastigo de la lingvo. Kaj ĉar temas pri unu el la plej prestiĝaj universitatoj en la lando, ni povas pli-malpli certigi, ke membroj en si mem estas en diversaj lertoj kompetentaj. Tamen, kompreneble, ni ankoraŭ devas multon fari por disvastigi la lingvon al pli granda publiko kaj daŭre pligrandigi nian klubon.

Kompreneble, la modelo de loka Esperanta klubo estas bona, ĉar en multaj aspektoj ĝi estas pli facile gvidebla ol landa organizo. Ene de klasĉambroj aŭ aliaj taŭgaj ejoj povas okazi regule lecionoj, asembleoj aŭ eĉ ordinaraj rendevuoj kiuj ebligas daŭran interagadon, sanan interŝanĝadon de pensoj kaj opinioj, kaj plifortiĝon de amikecoj cele al pli forta kunlaboro.

Ni ankaŭ kredas, ke la fondiĝo de tiu ĉi klubo inspiros al aliaj junaj esperantistoj eventuale organizi siajn proprajn Esperanto-klubojn aŭ studgrupojn ĉe siaj respektivaj universitatoj. Kvankam ĝis nun neniu alia faris tion, ni esperas ke, kiam ni estos stabiligintaj nian organizon, tiam ni mem iniciatos por helpi aliajn samideanojn organizi kaj plimultigi similajn klubojn en aliaj edukaj institucioj.

Fine, ni ankaŭ esperas, ke, kiam ĉiu membro estos diplomiĝinta, ili daŭrigos sian intereson kaj agadon poresperantan aŭ peresperantan sur la landa kaj la internacia niveloj kiel pli kompetentaj junaj esperantistoj, sub la gvido de Filipina Esperanto-Junularo (FEJ) kaj eventuale de UEA/TEJO.

Kiuj estas la ĉefaj defioj trovataj de vi, en Azio, rilate al Esperantaj agadoj? (Ĉu vi havas bonan kvanton da alliĝintoj?, ĉu la organizo havas bonan kontakton kun TEJO kaj aliaj esperantaj organizoj ĉirkaŭ la mondo? Se ne, kio mankas por atingi tion?)

De la 29-a de aprilo ĝis la 3-a de majo, okazis la 37-a Komuna Seminario de Orientaziaj Esperantistoj (KS) en Da Nang, Vjetnamio. Interalie menciindas, ke en KS partoprenis kvar filipinaj esperantistoj, rekorde plej granda delegacio ĝis nun. Krom Vjetnamio kaj Filipinoj, en la evento partoprenis homoj ankaŭ de Tajlando, Ĉinio, Sud-koreio, Japanio, Irano, Hispanio, Singapuro, Rusio kaj Kongo. Estis averaĝe malgranda partoprenantaro kompare kun la multe pli granda Azia Esperanto-Kongreso kiu okazis ĝuste antaŭe en la sama urbo. Tie, kiel la nova komisiito pri landa agado en Azio de TEJO, mi havis la oportunojn aŭskulti la raportojn de landaj reprezentantoj kaj krome mem paroli kun ili.

La ĉefaj defioj kiujn alfrontas junulara esperantista movado en Azio, estas mikso de internaj kaj eksteraj faktoroj. Gvidantoj de landaj movadoj samopinias ke interalie multaj junuloj, aŭ universitatanoj aŭ junaj profesiuloj, kutime la celgrupo de la junulara movado kaj supozeble la plej kompetentaj por gvidi ĝin, emas unuavice koncentriĝi pri siaj studfakoj aŭ laboroj, lasante preskaŭ neniom da tempo por “flankaj aferoj” — tiaj, kia multaj konsideras Esperanton, ĉar ĝi ne enspezigas monon. Aliflanke, multaj novuloj komencas lerni la lingvon danke al popularaj retejoj kaj aplikaĵoj, sed trovas sin en sakstrato malsukcesante trovi organizojn aŭ aktivaĵojn por praktiki siajn konojn, kaj eventuale rezignas. Junuloj estas aktivaj pri tio kaj tio, kaj multe da aferoj dividas la junulajn tempon kaj atenton, ĉu laboro aŭ studoj, ĉu aliaj movadoj kaj intereskampoj. Inter ĉiuj tiuj aferoj, Esperanto devas daŭre pruvi sian meriton je aparta atento, aŭ alie ĝi estus flankenpuŝita kaj forgesita.

Pro la samaj kialoj menciitaj supre membronombroj ŝrumpas interalie en progesintaj ekonomioj kiel Japanio kaj Sud-koreio. Iliaj ĝeneralaj movadoj pozitive progresas, sed la junulara ne nepre same bone iras. En Filipinoj oni suferas de la samaj kialoj, sed feliĉe iomete kreskas la movado pro aktivulaj klopodoj. Kun la ĉina movado daŭre apenaŭ ekzistas kontakto pro la interreta blokado kontraŭ sociaj retejoj fare de la registaro. En Nepalo kaj Pakistano la nuntempa stato estas neklara. Plej rapida kaj videbla lastatempa kresko apartenas al Indonezio, kiun sekvas Tajlando kaj Vjetnamio. Ĝenerale, kompare kun pli riĉaj maljunuloj en Azio, eksterlanda vojaĝo por junuloj ĝenerale ne facile haveblas, do oportunoj por partopreni en internaciaj aranĝoj ne tiom abundas. Multaj organizoj sin sentas izolitaj de la cetero de Esperantujo. En Eŭropo, interregistaraj instancoj ligitaj al Eŭropa Unio havebligas financan kaj alispecan subtenojn al junularaj organizoj, sed en Azio ne ekzistas simila instanco sur la kontinenta nivelo. Foje landaj E-organizoj eĉ ne havas sufiĉe en la kaso por financi sin.

La diskutoj kaj esplorado kiun mi faris, helpis al mi verki 78-paĝan diplomlaboraĵon, titolitan “Analizo pri la Geografiaj kaj Sociaj Aspektoj de la Lernado kaj Uzado de Esperanto kaj la Disvolviĝo de Esperanto-Movado en Azio”, kiu prezentas pli da problemoj de la azia esperantista movado. Bedaŭrinde, nuntempe ĝi haveblas nur en la angla lingvo.

Kiun faritaĵon vi povas prezenti al ni kiun vi konsideras suckesa kaj sekvinda ekzemplo?

Verŝajne, unuavice menciindas la Kunveno de Sudorientazia Junularo (KUŜEJO), kiu unuafoje okazis en Tajlando de la 27-a ĝis la 29-a de aprilo, 2018. La eventon sukcese organizis Esperanto-klubo en Bangkok, malgraŭ relative malgranda laŭ nombro. La okazigo de la kunveno interalie markis la plifortiĝon kaj integriĝon de la Esperanto-movado en Sudorienta Azio.

Bonan ekzemplon montris ankaŭ la indonezia Esperanto-movado, kiu sukcese okazigis la unuan kaj la duan Trilanda Esperanto-Kongreso (Indonezio, Aŭstralio, kaj Novzelando) en 2016 kaj 2018, danke al la helpo de multaj junuloj, kiuj kvankam ankoraŭ ne bone regas la lingvon, kuraĝe volontulis. Ilin helpas membroj de Fakta Bahasa, tutlanda komunumo de junaj lingvolernantoj, kiu havas Esperanton kiel unu el siaj lingvofakoj. Fakte, inter ĝiaj gvidantoj estas aktiva junulara E-movadano.

Fine, mi ŝatus mencii la modelon de UP Esperas, per kiu ĝi varbas membrojn. La klubo havas modelon, per kiu ĝi varbas novulojn kaj aktive trejnas ilin por iĝi kompetentaj membroj. La Universitato de Filipinoj havas unikan kulturon, laŭ kiu studentaj organizoj varbas novulojn, sed varbitoj ne tuj fariĝas plenrajtaj membroj -- sed unue traspertas “kandidatiĝan procezon” dum difinita daŭro, dum kiu ili devas plenumi kelkajn postulaĵojn, kiuj samtempe trejnas ilin kiel potencialajn membrojn. La procezo kutime daŭras 2 monatojn kaj enhavas lecionojn, specialajn diskutojn, laborkampajn taskojn, lingvoaplikajn taskojn, kaj finan ekzamenon. Tiu procezo naskas dediĉemajn membrojn kiuj komprenas la idealojn kaj celojn de la organizo antaŭ ol plene integriĝi en la membraron.

Ĉu povas paroli resume pri la agado de TEJO en Azio?

Verdire, mi opinias, ke TEJO apenaŭ havas ajnaspecan agadon specife por Azio. Komence, mi persone pensis, ke la elektiĝo de prezidanto kaj kasisto devenantaj de Azio alportos freŝan venton kaj per ilia gvido Azio altiros pli da atento, sed verŝajne tio estis simple iluzio.

Ĝenerale, aziaj junularaj organizoj ne multe sentas la subtenon de TEJO. Ni ja menciu ke feliĉe, UP Esperas sukcese ricevis iom da subvencio por financi la okazigon de la “Esperanto-Semajno” pere de Fonduso Trampolino, kaj ke Filipinoj havas sian propran reprezentanton ĉe la Komitato de TEJO samkiel kelkaj aliaj aziaj Landaj Sekcioj, sed vere, kion alian mencii? Landaj organizoj ankoraŭ plejparte laboras per siaj propraj lertoj kaj rimedoj kaj sen sufiĉe da ekstera subteno. En IJK, kiu jam de pluraj jaroj okazas ekster Azio, nur manpleno da azianoj aliĝas kaj ĉeestas. En la komitataj kunsidoj de TEJO seĝoj por aziaj komitatanoj estas malplenaj (aŭ ne estas pretigitaj seĝoj entute). Mi mem neniam partoprenis ĝin en miaj ses jaroj da aktiveco, kaj sopiras iam ĉeesti. Mi komprenas, ke nuntempe neniu azia movado taksas sin preta por gastigi IJK, tial la kongreso ankoraŭ ne revenas ĉi tien. Entute, TEJO do sentiĝas kiel tre fora afero, anstataŭ esti kun ni. Aliflanke do, mi proponas ke iam la estraranoj kaj aliaj funkciuloj de TEJO vizitu Azion por mem kontroli, kiel statas la movadoj ĉi tie. Eble nur tiam ni azianoj komencos senti ion.

Kompreneble, ne ĉiam indas kulpigi TEJO mem pri tio, ĉar tio estas unu el la ŝajne eternaj problemoj de internacia organizo kiu ne tre grandas finance kaj homrimede. Estus ĉiam malfacile trovi la ekvilibron kiam oni devas pritrakti la bezonojn de multaj direktoj. Kompreneble, pro multaj evidentaj kialoj, TEJO devas resti en Eŭropo.

EL ĈINIO

Mo Yan, ĉina nobel-premiito pri literaturo

ZHANG Shuang - Ĉinio

La 11-an de la pasintajara oktobro, la ĉina verkisto Mo Yan ricevis la Nobel-Premion pri Literaturo 2012. De tiam, liaj libroj populariĝis tra la tuta mondo kaj diverslingvaj versioj de liaj verkoj estis urĝe eldonitaj.

Mo Yan naskiĝis en la provinco Shandong, orienta Ĉinio, la 7-an de februaro 1955 kaj estas unu el la plej produktemaj ĉinaj verkistoj. 20-jara, en 1976 li aliĝis al la armeo kaj tiam li komencis verki. En la jaro 1985 li membriĝis al la Ĉina Asocio de Verkistoj kaj en 2011 li estis elektita kiel ĝia vicprezidanto.

Mo Yan verkis 11 romanojn, inter kiuj: Grandaj Mamoj kaj Larĝaj Koksoj, Vivo kaj Morto Lacigas Min, Dek Tri Paŝoj kaj La Respubliko de Vino; pli ol 20 novelojn, kiel Bovo kaj Rano; 80 mallongajn rakontojn, kiel Blanka Hundo kaj Svingilo kaj Travidebla Karoto.

Mikso de folkloro, historio kaj aktualaĵoj per fantazia realismo.

Mo Yan ricevis la premion pro uzado de fantazia realismo, kiu miksas folkloraĵojn, historion kaj aktualaĵojn. Tio precize resumas lian verkan stilon, kiu ŝajnas simpla, sed fakte estas komplika.

Parolante pri la fantazia realismo, oni pensas pri Gabriel García Márquez, kolombia verkisto, kiu same kiel Mo Yan verkis rakontojn pri la vivo en vilaĝoj, sed post detala analizo oni konstatas ke ili havas tute malsaman stilon. Cent Jaroj da Soleco, romano de Gabriel García Márquez, estas tute tragedia; sed la romano Dek Tri Paŝoj de Mo Yan estas plena de humuraĵoj. La ricevo de la Nobel-Premio signifas, ke ankaŭ la kultura progreso de Ĉinio estas certigita de la internacia socio. Laŭ Tie Ning, prezidanto de la Ĉina Asocio de Verkistoj, verkoj de Mo Yan grandigas la imagan spacon kaj la artan horizonton de la ĉina literaturo, kaj liaj rakontoj pri Ĉinio havas specialan senton de kompato.

Mo Yan pasigis sian infanecon plejparte en vilaĝo, kaj la tieaj folkloraĵoj kaj legendoj multe inspiris lin en lia verkado. Multaj rakontoj pri fantomoj kaj monstroj estis la originalaj materialoj por liaj verkoj. Esplorante ĉiam la metodon de transfomo de spaco kaj tempo en la romanon, Mo Yan kreis unikan spacon de subjektiva sento, liberan skribon kaj nekutiman traktadon.

“Mi neniam verkas por premio”

Mo Yan jam ricevis multajn premiojn en- kaj eksterlandajn, el kiuj unu el la plej grava estis la Literatura Premio Mao Dun, kiun li gajnis per la romano Rano en la jaro 2011. La romano Rano rakontis pri la spertoj de iu vilaĝa kuracistino. Per tiuj spertoj Mo Yan priskribis ĉinajn rimedojn por bridi la kreskadon de la loĝantaro. Mo Yan diris post ricevo de la premio: “Oni demandis min pri tio, kion mi skribis en la romano Rano. Mi al ili respondis, ke la romano rakontas pri homoj. La heroo de la romano estas vilaĝa kuracistino, kiu jam laboris 50 jarojn. Mi skribis pri ŝiaj emocioj, kontraŭdiroj, pento, toleremo kaj mallarĝa spirito; mi skribis pri la kontraŭo kaj unuiĝo de ŝia profesia moralo kaj pri la periodoj, en kiuj ŝi vivas. Mi skribis ŝajne pri unu persono, sed fakte temis pri grupo da homoj...”

Mo Yan diris, ke li neniam verkas por premio, tamen ĉiam strebas sin puŝi antaŭen. Liaj verkoj jam estis multe premiitaj. Ĉefe Grandaj Mamoj kaj Larĝaj Koksoj, Santala Punilo kaj Vivo kaj Morto Lacigas Min. Li ricevis ankaŭ la francan premion “Ordre des Arts kaj des Lettres” (Eo: Ordeno de artoj kaj beletro), la italan internacian premion Noninon kaj la Fukuokan premion pri azia kulturo.

Liaj verkoj estis adaptitaj al filmoj

La alia proponita verkisto, la japano Haruki Murakami skribis la libron Norvega Arbaro, kiu popularis en la tuta mondo kaj estis adaptita al filmo. Ĝis nun, jam 3 romanoj de Mo Yan estis adaptitaj al filmoj, ekzemple Ruĝa Sorgo, kiu gajnis la premion “Ora Urso” en la Berlina Internacia Filma Festivalo en la jaro 1988; Shifu: Vi Faros Ĉion por Rido, adaptita al la filmo Feliĉaj Tempoj kaj Blanka Hundo kaj Svingilo, adaptita al la filmo Nuan, kiu gajnis la plej grandan premion en la 16-a Tokia Internacia Filma Festivalo. La direktoro de la filmo Nuan diris, ke li adaptis la novelon ĉar Mo Yan bone esprimis per vortoj sian senton al la hejmlando. “Mo Yan donis liberecon al la adaptado de sia verko. Li estas tre bona verkisto”, diris la reĝisoro.

ĈEFARTIKOLO

Multfoja reviviĝo laŭlonge de unu vivo

En USSR la ĉiutaga vivo baziĝis sur ŝtata mensogado kaj subpremo de sociaj “elementoj”. La Vivo malantaŭ la fera kurteno, pri kiu la okcidentaj landoj dum pluraj jaroj apenaŭ havis nocion. Kiel simple transvivi en tiu freneza realo, iom senvualigas ĉi tiu biografia rakonto de virino, kondamnita al ĉiama juĝateco pro ne-faritaj krimoj de sia patro kaj naskiĝo kun “ne-taŭga” nacieco.

Tradukis: Sergeo TYRIN — Israelo

La aksiomon de Exupéry*, ke “ni ĉiuj devenas el la infanaĝo”, ne kontestas eĉ la psikoterapiistoj, kiuj diras ke niaj problemoj en la plenaĝo radikas ĝuste tie — nur atingu la fonton, kaj la homo ekstaros de la sofo renovigita. Ne kuŝigu min sur la sofon. Mi volas vidi kaj scii nenion el tio, kion ŝparis al mi la mizerikorda memoro. En mia memoro ekzistas faŭko, en kiu estas entombigitaj la radikoj de miaj anim-problemoj. Estu benata la kuraca forto de la forgeso, kiu donis al mi la eblon kreski kiel sufiĉe normala, vigla, ĝoja knabino.

* Antoine DE SAINT-EXUPÉRY, aviadisto kaj mondfama verkisto.

Mi sufiĉe multon kaj detale memoras el tio, kio estis “antaŭe”, kaj en la aĝo de 3 jaroj mi jam klare distingis min de la ĉirkaŭanta mondo, kiel la plejmulto de normalaj infanoj. La amnezio komenciĝis la 3-an de oktobro 1937, kiam mi iĝis 4-jara kaj mia patro 34-jara: ni naskiĝis en la sama tago. Ekde tiu ĉi tago kaj dum plena jaro poste — nur blanka makulo. NENIO! Post kelkaj jaroj, kiam mi fortiĝis anime kaj emocie, oni rakontis al mi kio okazadis en tiu tempo. Tiuj rakontoj iĝis por mi informo, tre dolora, sed nur informo, ne komparebla kun la emocie-detruaj travivaĵoj.

Nun mi klare scias, ke mian patron, Viktor Grigorjeviĉ Magaziner, ĉef-inĝenieron de la leningrada fabriko “Boljŝevik”, sendis al la morto persone Stalin, Molotov, Kaganoviĉ kaj Voroŝilov jam en februaro 1938, kaj lian pli aĝan fraton Aleksandr unu monaton pli frue. Singarde oni rakontis al mi pri la forvojaĝo de panjo kaj frato (tion, imageble, mi devus memori; sed ne). Pri tio ke dum unu jaro mi aspektis kiel “malakcelita”*, kaj nenion demandis. Cetere, ankaŭ pli poste mi nenion demandis.

* “Malakcelita” estis norma strata moknomo.

Jakov Fjodoroviĉ Zolin, lia edzino Sonja — la fratino de panjo, kaj iliaj gefiloj iĝis mia dua familio kaj pluraj periodoj el mia vivo ligiĝas kun ili. Foje... mi memoras tion klare, kvazaŭ tio okazus hieraŭ: infanĝardeno, tag-fino. Baldaŭ alvenos Sonja kaj prenos min hejmen. Finfine oni vokas min: “Nataŝa, paĉjo venis!”; kaj mi frostas surloke, mia infana animo momente ŝtoniĝis. Sed tuj, trankvile mi klarigas al mi mem: “Ne, ne estas paĉjo. Estas Jaŝa (tiel mi nomis Jakov)”. Tiam mi havis ses jarojn. Kaj tiam mi jam certe sciis ke paĉjo ne venos. Neniam venos.

Sur pado al Murom

Dum aŭgusto-septembro 1941 la ĉefa inĝeniera-teĥnika kaj labora personaro de la leningrada fabriko №5 estis evakuita al la regiono de Murom (300 km oriente de Moskvo). Jam en la unua tago de la milito, Jaŝa enregistriĝis kiel volontulo por batali; sed li estis ordonita evakuigi la fabrikon kaj tuj komenci provizadon per armiloj por la fronto.

En 1946 la familio Zolin kune kun avinjo revenis al Leningrado. Tiujare mia frato Volodja finstudis la 10-an klason, sukcesis en la ekzamenoj, estis akceptita kaj ricevis lokon en la studentloĝejo. Dumsomere li venadis viziti nin. Poste, kiel kutime neatendite, venis la malfeliĉo.

Foje dum la somero de 1948, panjo kiel kutime vojaĝis al Murom “markiĝi”*; ŝi revenis kun malĝoja informo: ŝi estis instrukciita maldungiĝi de la laboro kaj foriri al Norda Kazaĥio. Ni abrupte estis forplukitaj el ne-nia vivo, kaj revenigitaj en la antaŭan, veran, kie ĉiu ricevu laŭ sia etikedo — FAMP (famili-ano de malamiko de la popolo). Tiel ke ni ne forgesu pri “nia loko”. Ĝis Moskvo mi kaj panjo veturis kune, renkontiĝis kun Volodja, kaj denove adiaŭis: mi al Leningrado kun la Zolin-oj por daŭrigi la studadon, panjo — al nesciata loko, kien el la stacidomo forveturis var-trajnoj.

* Montri sin ĉe la aŭtoritatoj kaj subskribiĝi en la perioda registro-tabelo, deviga proceduro por ekzilitoj.

La amata urbo

Mi revenis en mian urbon, kie mi naskiĝis kaj vivis dum sep kaj duona jaroj. En Leningrado regis mizero; ne la malriĉeco, al kiu ni alkutimiĝis, sed reala mizero. Mi estis tutsenca “superflua buŝo” kaj Jaŝa, kiu tiam studis por universitata diplomo, devis forlasi la studojn kaj eklabori en fabriko. Ĉiuj antaŭ-militaj mebloj estis, kompreneble, forbruligitaj dum la Blokado de Leningrado far germanoj.

Filo de kamparano, inĝeniero-ekonomiisto, elstariĝinta el sia rondo, Jakov Fjodoroviĉ Zolin havis du neforigeblajn makulojn en sia alikaze senriproĉa biografio: edzinon-judinon kaj filinon de dispafita malamiko de la popolo, kiun li amis kaj kreskigis kiel sian propran, esperante adopti ŝin, tiel donante al ŝi alian naciecon kaj alian socian statuson. Sed kvankam mi tre amis lin, mi traktis tian paŝon kiel perfidon de mia paĉjo.

Leningrado ankoraŭ ne renormaliĝis de post la milito, kies spuroj estis videblaj ĉie. Mi kaj Sonja staradis en longegaj vicoj por produktoj; la akirado de terpomoj kaj aliaj legomoj estis nun mia devo. Mi kaj ŝi ĉefe nutris nin per griza pano, terpomoj kaj makaronioj. Butero kaj aliaj delikataĵoj estis rezervitaj por la pli junaj gefiloj: ili bezonis kreski. Panjo tiam per nenio povis helpi. Ŝiaj leteroj estis malfacilaj — en Norda Kazaĥio, kien ŝi estis veturigita en varvagono ĝis Petropavlovsk, kaj ankoraŭ 136 kilometrojn en kamiona karoserio ĝis la vilaĝo Kornejevka, ŝi estis asignita al kamparaj laboroj. Dum la noktoj, relegante ŝiajn leterojn, mi ploris. Unu tagon ŝi perdis la konscion en la kampo, estis enhospitaligita. Kaj tuthazarde el inter ŝiaj dokumentoj oni trovis unu taŭgan: kiam ŝi estis eksigita el la leningrada universitato pro malproleta deveno, ŝi dum iu tempo studis en instruistaj kursoj. La atesto pri tio savis ŝin: oni donis al ŝi lokon de instruistino en bazlernejo. Ŝi ekricevis monon — el kiu ¼ ŝi sendis al Sonja, ¼ al Volodja. Ankoraŭ ¼ por pagi por la angulo kie ŝi dormis surkofre. Per la restantaj ¼ ŝi vivis... Kiamaniere? Mi ne scias.

Kie studi?

En la 10-a klaso, kiam la lasta jarkvarono estis proksimiĝanta al sia fino, mia literatura instruisto petis min resti post la lecionoj; li forprenis el sia teko manlibron “Superaj Lernejoj de Leningrado” kaj enprofundiĝis en ĝian enhavon. Li diris: “Vi devintus iri al Universitato, sed vi ne estos akceptita”. Li plej verŝajne ne nur kalkulis je mia “5-a punkto”* sed sciis ĉion pri mi (la jam menciita FAMP, famili-ano de malamiko de la popolo). Finfine ni alvenis al la decido ke la plej sendamaĝa loko estus la Arboteĥnika akademio.

* Fikonata enskribo de nacieco en la nacia identigilo; en USSR ĝi estis deviga kaj elektebla nur el la listo oficiale rekonita de la ŝtato. Ekzistas multaj atestoj ke surbaze de ĉi-enskribo okazadis diskriminacio de naciaj minoritatoj kiel judoj, germanoj, poloj, tataroj, en la akceptiĝo al superaj lernejoj, al laboro, en kariera kresko, permesoj vojaĝi eksterlanden k.t.p. El tio fontas la ironia esprimo “invalido de 5-a grupo”, signifanta personon havantan “netaŭgan“ naciecon.

La akceptajn ekzamenojn mi ne timis, sed evidente la ekzamenantino ricevis buŝan ordonon nepre “tranĉi” min en ĉi-lasta ekzameno: starante ĉe la tablo mi klare respondis ĉiujn demandojn sur la listo; poste ŝi ordonis skribi sur la tabulo aron de formuloj, kion mi faris. Tiam ŝi donis al mi blankan paperon kaj komencis rapide kaj nervoze dikti unu formulon post la alia. Kiom estis? 30? 50? Finfine ĉe unu mi stumblis. Ŝi kontente prenis la nototabelon dirante: “Vi devos serĉi alian fakultaton.” Dume mi estis agitiĝe cerbumanta: ĉe “4” mi ankoraŭ havos sufiĉan noton; ĉe “3” mi vere iros al alia fakultato. Ŝi enskribis “неуд”. (mallongigo de “неудовлетворительно” = “nekontentige”: la plej malalta ebla noto, signifanta plenan nescion de la ekzamena materialo).

En la morgaŭa tago mi portis miajn dokumentojn al la Celuloza-papera instituto, kie ili estis akceptitaj. Kiam la listoj kun matrikuligitoj estis pendigitaj, mia familinomo mankis. Rigardante al mi per trankvilaj okuloj, oni klarigis ke miaj analizoj de urino kaj ekskremento estis malfruaj kaj sekve estas neniu eblo enlistigi min.

Miaj amikoj alarmiĝis kaj elsciis ke en tiuj tagoj funkcias komisiono, trovanta lokon sur la vastaĵoj de Sovetio por malsukcesintoj en la universitatenira konkuro. Tie oni proponis al mi la Instituton de Forstokulturo en Petrozavodsk, Karelo-Finna SSR. Mi senprokraste sendis miajn dokumentojn. En oktobro ĉiuj miaj amikoj komencis siajn studojn; miaj dokumentoj tamen revenis kun la noto, ke la akcepta komisiono ricevis ilin “tro malfrue”.

Racia, Virta, Eterna*

* Aludo al tio kion oni instruis al gelernantoj pri tio kion semas la sovetia reĝimo.

En la bela somero de 1953 (Stalin mortis en marto 1953 kaj tuj estis abolita lia personkulto kaj multaj liatempaj malpermesoj), kiam ankoraŭ etskale komencis reveni homoj el la koncentrejoj kaj ekziloj, kiam la nocio de “malamiko de la popolo” ricevis neaŭdigitan demandosignon, antaŭ la gefiloj de “malamikoj” la perpleksa ekzekutivo komencis malfermi pordojn. Havante jam du jarojn de laboro kiel instruistino kaj elstaran laborkarakterizon mi certis ke mi povus eĉ akceptiĝi en universitaton, malgraŭ la ne malaperinta 5-a punkto. Kaj mi prezentis la dokumentojn al la Leningrada Ŝtata Pedagogia Instituto, por la fakultato de pedagogio kaj psiĥologio. En la destinita dato mi trovis en la listo de matrikulatoj mian familinomon, apud kiu staris “elstare”.

Absolute nepre estas rakonti pri tio kio okazis en la printempo de 1957. Iel oni ne tuj rimarkis ke la kurttempa “degelo” finiĝas. Mia konato, filo de nia respektata profesoro, invitis min al la universitato por aperta diskuto; la enorma aŭditorio estas plen-plena, ĉiuj estas ekscititaj. Pupitro, kie la studentoj tuj ekprezentos siajn raportojn; tablo, malantaŭ kiu kelkaj dece aspektantaj homoj — ili invitas la studentojn paroli pri tio kio ĝenas ilin, paroli malferme, sen timo. Ili komprenas ke post la publikigo de eraroj de la periodo personkulta, estas pluraj demandoj. Ne tute klaras kiuj ili estas (kvankam tio devus esti!). La ĉefraporton, pri ekonomio de socialismo, prezentas mia amiko kaj ekflamas arda polemiko, nenion komunan havanta kun ekonomio. La homoj malantaŭ la tablo ne enmiksiĝas, nur aŭskultas. Ekaŭdiĝis pluraj subtenantoj de la “malnova ordo”, dum kiu estis tiom da bono — ekzemple egala rajto de supera eduko... “Kio?!” — mi eksaltas kaj rapidas al la pupitro. Ekscitite, koncize kaj precize mi listigas la etapojn de mia “odiseado” kaj revenas al mia loko, dum min sekvas forta aplaŭdo.

Pri tio, ke temis pri bone planita provoko “por malkaŝado”, ni ne tuj divenis. Evidentiĝis ke krom mi ĉeestis la “diskuton” ankaŭ aliaj studentoj de nia instituto, kaj ili sekve kreis rondon por ellabori rekomendojn por daŭra evoluigo kaj plibonigo de la soveta reĝimo. Unu fojon ili invitis min kaj mian amikinon al ilia vica kunveno; tiu-vespere dum ni jam estis nin plibeligantaj en la studenta dormoĉambro, subite envenis knabo kaj invitis iri kun li al kinejo. Ni ne persone konis lin — li estis mistera. Onidiroj cirkulis ke en la armeo li servis en “speciala sekcio”. Do, sen ajna preteksto li vokis nin al kinejo. Ni, kompreneble, klarigis ke oni atendas nin aliloke, sed li insistis, kaj ankaŭ la kinejo estis pli alloga. Post kelkaj tagoj ĉiuj ĉeestintoj de tiu kunveno estis arestitaj. La kino-umado savis nin. Evidente ke dank’ al ligoj al lia inta (aŭ anta?) servo li sciis tion anticipe, kaj kial li decidis nin savi — restas malferma demando.

Spirhalto

Mi tre ŝatis mian laboron en la internulejo, kaj la infanojn. Mi sciis ke mi estas faranta vere gravan aferon, kvankam kontraŭ mizera pago. Sed ne estis restanta tempo por simple vivi. Mallonge for de nia domo troviĝis unu el la multnombraj Scienc-Esploraj Institutoj, kie estis bezonataj laborantoj. Kiom ajn tio sonas strange, mi tuj estis akceptita por posteno de “inĝeniero”! Mi havis bonajn rilatojn kun la laborantoj de la kopia fako, kaj ni kopiadis tie poemojn de Gumiljov, Mandelŝtam kaj aliajn malpermesitajn materialojn. Hejme kuŝis ĉe mi kopio de “Doktoro Ĵivago”, mi kutime lasis la ŝlosilon en antaŭdecidita loko, kaj ne malpli ol dudek homoj legis ĝin; neniu denuncis al la aŭtoritatoj (tiutempe unu lektoro, ĉe kiu oni trovis unu folion de la anglalingva teksto, estis sendita koncentrejen). Sed tia idilio ne povus daŭri longe. Unu tagon vokis min la estro de tute alia fako kaj avertis ke “oni scias” pri miaj rilatoj kun la kopimaŝino kaj ke li persone insiste rekomendas al mi trovi alian laborlokon.

Pri justuloj en Sodomo

La patrujo-duonpatrino faris ĉion eblan por ke ni plej facilanime povu disiĝi de ŝi. Kvankam mi jam maldungiĝis, mi — kiel ĉiuj — devis trapasi “malvarman duŝon” en mia buroo: sen laborkarakterizo la peto-dokumentojn pri permeso elvojaĝi oni ne akceptis. Mi ankaŭ trapasis lango-vipadon en la partia kunsido en la lernejo, kie mi jam 14 jarojn ne laboris, post kiam mian bopatrinon trafis koratako. Ili nek havis kompaton al mia maljuna patrino, kiu estis devigita viziti instancojn kaj subskribi permesojn por mi — plenkreska — forvojaĝi. Ĉiu burokrato, “kunsente”, diradis al ŝi, kian maltaŭgan filinon ŝi kreskigis, kiu lasas ŝin en ŝia maljunaĝo (kvazaŭ ni ne sciis sen ili ke tiu ĉi disiĝo estos por ĉiam); sed la muskaptilo povus ĉiun momenton ŝlosiĝi — kiel baldaŭ ja okazis — kaj senprokraste ni devis forvojaĝigi la infanojn. Alia eliro ne ekzistis.

Restis la lasta aflikto — en la dogankontrolo. Sciante ĉion plej intiman pri ni, ili ne serĉis ĉe ni oron aŭ diamantojn. Ili kontrolis niajn librojn serĉante malpermesitajn materialojn, ne permesis kunpreni nigra-blankan foton donacitan de amikoj. Mia dua filo tiam ĵus iĝis unu-jara. En eta valizo mi kunprenis pispoton, vindaĵojn, suĉilojn... Kaj jam antaŭ la flugo: “Valizoj estas malpermesitaj!”. La akompanantaj nin proksimuloj kaj amikoj elprenis siajn saketojn, kaj ni eniris la aviadilon kiel milittempaj rifuĝintoj.

Adiaŭ, paĉjo!

Vi estis dispafita la 3-an de februaro 1938. Vi vivis precize 34 jarojn kaj 4 monatojn. Eble vi eĉ ne sciis ke jam alvenis februaro... Vi atendis la areston ĉiutage, ja la fraton Aleksandr ili jam “prenis” (dispafis la 22-an de decembro 1937). Mi ne scias kiel tio okazis, paĉjo, sed post translokiĝo al Israelo mi ĉesis pensi pri vi; en la senco ke ekde la aĝo 8-9 vi ĉiam troviĝis en mia konscio, troviĝis kiel viva. Eĉ kiam mi jam sciis ke vi delonge ne estas inter la vivantoj. La espero ke tio ne veras ne lasis min ĝis la forvojaĝo mem. Kaj tio havis siajn kaŭzojn: komence, en la infanaĝo, panjo kredigis al si kaj al ni ke vi plej verŝajne enskribiĝis en sankcian roton*, ĉar antaŭ ĉio vi estis patrioto de via Patrujo. Kaj mi revis, kiel vi aperas en la pordo, vundita, kun ordenoj... Poste, kiam pasis la ebla tempo, mi alkutimiĝis pensi ke vi vivas ie en ekzilo, sed vi havas alian familion kaj vi fortranĉis la pasintecon. Tiaj kazoj ne malkutimis. Eĉ en la lastaj leningradaj jaroj mi imagis ke dum mi forestas, vi sonorigos kaj la pordon malfermos al vi blondhara knabo, kun samronda kapo kiel la via. Tio ne estas tiom sentimentala kaj naiva kiel ŝajnas. Tio pli precize estas malsano, kiu de fojo al fojo ricevis dozon de nutra narkotaĵo.

* Armeaj unuoj, en kiujn estis sendataj soldatoj farintaj krimojn. Ankaŭ civitanoj, interalie akuzitaj pro “politikaj krimoj”, povis peti esti senditaj tien anstataŭ la koncentrejo, por “per sango pentofari antaŭ la Patrujo”. La sankciaj rotoj estis lokataj en la unuaj linioj de la fronto kaj la ŝanco perei estis preskaŭ absoluta. La popolo nomo de la “sankciuloj” estis “kanon-viando”.

En la 60-aj jaroj via filo decidis el Moskvo translokiĝi al Leningrado. Li prenis la dokumentojn al scienca instituto kaj jam tiuvespere emociiĝinte rakontis al mi kaj panjo kiel li venis tien, kie neniu konis lin, plenigis ĉiujn paperojn, kaj jam estis surmetanta la palton, kiam sur la vasta ŝtuparo ekaperis senspiriĝinta viro, ekkriante: “Atendu! Vladimir Viktoroviĉ! Haltu!”, malsupreniĝis kaj brakumis lin. “Mi ĉiujn vin ja bone konas. Kaj vian patrinon, kaj patron. Mi vizitis vian domon dum multaj jaroj, eĉ tenis vin surgenue!”. Kaj mi memoras kiom terure paliĝis panjo. Neniam, nek antaŭe nek poste, mi vidis ĉe ŝi tian vizaĝ-esprimon. Jes, ĉio estis vero. Jes, malnova konato. Jes, tenis sur la genuoj. Sed la vero estis ankaŭ la terura, vin akuzanta gazeta artikolo, kiun ŝi tuj klare imagis. Kun la subskribo de tiu homo*.

* La praktiko denunci unu kontraŭ la alia estis instigata far la ŝtato kaj aparte “heroaj” estis konsiderataj rakontoj pri gefiloj kiuj denuncis kontraŭ siaj propraj gepatroj — agintaj kontraŭ-sovetie (laŭ la interpreto de la organoj) kaj sekve dispafitaj.

Via foto, same kiel de panjo kaj de Volodja, pendas en mia dormoĉambro. Mi rigardas vian vizaĝon, mi ŝatas ĝin, ĝi estas fortkaraktera. Sed ve, ĝi diras al mi nenion pri vi viva. Mi rigardas vian foton kaj ripetadas: “Estas mia patro”. Sed mi ne sentas viajn manojn, ne aŭdas vian voĉon, vian ridon, ne vidas vian rideton, kvazaŭ neniam en sia vivo la homo sur la foto ridetis... Reale vi neniam ĉeestis mian vivon. Vi estas kvazaŭ fantomo. Pardonu min, paĉjo.

Aŭtoro: RADOVSKAJA, Natalija Viktorovna

Konciza traduko surbaze de teksto publikigita en la ĵurnalo “Zvezda”, 2008, n.8, kiu siavice estas aŭtora koncizigo de la samnoma libro “La puto el kiu trinkis”. Eld. AST, Sova, Harvest, 2008, ISBN 978-5-17-055081-4, 978-985-16-5901-8.

***

FACILA

Kio estas muzikoterapio?

Lucas VINÍCIUS Brazilo

Eble ĉiuj homoj, kiuj legas ĉi tiun tekston jam uzis muzikon por sanigi kelkajn problemojn kiel: streĉo, anksio, timo kaj tiel plu. Sed la povo, kiun havas la muziko, komencis esti uzata ne nun. Raportoj informas, ke de antaŭ multe da tempo oni uzas la muzikon kiel terapion. Pluraj dokumentoj verigas tion, eĉ en la Biblio estas mencio pri la uzado de muziko por terapio. La scienco komencis atenti pri tiu fakto kaj post multe da studoj, en la XX-a jarcento, aperis nova scienca kampo nomata: muzikoterapio.

La muzikoterapio estas scienco, kiu studas la rilaton inter la sono, la homo kaj la sano. Per ĝi, oni scias utiligi pli bone la muzikon kaj ĝiajn ecojn por plibonigi la vivan kvaliton de unu homo aŭ homa grupo. Kiel oni facile povas rimarki, tiu scienco unuigas du kampojn: muzikon kaj terapion. El tiu unuigo aperas utila ilo uzata en traktado de multaj malsanoj, ĉu psikajfizikaj. Pro tio, la muzikoterapio multe kreskas kaj fariĝas tre grava kuracilo en la monda sano.

Alia tre interesa kampo, kiun la muzikoterapio studas, estas la rilato inter la homo kaj la muziko. Malsame ol nia ĝenerala penso, tiu rilato estas pli malkonata ol ni opinias. La muzikoterapio montras ke la influo de la sonoj aŭdataj en la medio kie li vivas kaj la muzika historio vivita de tiu homo, ekde la ventro de sia patrino, difinas liajn personecon kaj kulturan emon.

Pro tio ke ĝi estas nova scienco, ankoraŭ ekzistas multe da aferoj por esti esplorataj ene de tiu kampo kaj tio multe stimulas la esploristojn. Tiu scienco nun montriĝas pli vasta ol ni pensis. Nuntempe novaj esploroj montras ke la uzado de la muziko en kampoj kiel entreprenoj kaj lernejoj estas tre efikaj.

Malgraŭ tio ni ne devas kredi ke kiam ni aŭdas aŭ studas muzikon aŭ eĉ kiam ni ludas muzikilon, ke tiam ni faras terapion. Ekzistas diferenco inter ludi aŭ studi muzikon kaj fari muzikoterapion. La muzikoterapio havas siajn proprajn metodojn kaj devas esti okazigata fare de specialisto. Nuntempe ekzistas multaj kursoj en universitatoj kaj tiu scienco ĉiutage kreskas pro tio ke ĝi montras efikajn rezultojn.

La muziko estas kuracilo por la animo. Ĉu vi estas malsana? Serĉu muzikoterapiiston.

**

dokument/o: skribaĵo aŭ signifa objekto, kiu servas kiel pruvo k atesto

terapi/o: difinita kuracrimedo:

psika: rilata al la mensa stato

fizika: rilata al korpo

BRULIGITA HISTORIO

Nacia Muzeo de Brazilo detruita de fajrego

Wendel PONTES — Brazilo

Neniu bone komprenis, kio vere okazis. Dum la vespero de trankvila dimanĉo, la 2-an de septembro 2018, la impona tri-etaĝa konstruaĵo, kiu stariĝis en la kolonia periodo de Brazilo, eligis grandajn turojn el flamoj. La fajrego grandiĝis, konsumante la antikvan internan lignan strukturon de la tegmento, kaj kune kun ili la plej riĉenhava kolekto pri scienco kaj historio de la lando. La Nacia Muzeo de Brazilo estas bruligita.

Ŝokitaj kaj plenaj je paniko, teknikistoj, studentoj kaj sciencistoj kuraĝe kaj sensekure decidis eniri la konstruaĵon kaj propramane kunporti eksteren la trezorojn de la scienca instituto. La fajrobrigado alvenis kaj batalis kontraŭ la varmego, en tre limigaj kondiĉoj: mankis akvo dum tiu periodo, en la kvartalo.

La batalo daŭris kelkajn horojn, kaj helikpteroj filmis la fajrolangojn lekantajn la fragilajn murojn de la instituto. Nigra fumego leviĝis kaj ĵetis la cindrojn de la centjaraj dokumentoj pli ol 3 kilometrojn for de la konstruaĵo. En pli-malpli kvar horoj la fajrobrigado sukcesis malaltigi la flamojn kaj malrapidigi la bruliĝon, sed jam estis malfrue. Pli ol 60% el la konstruaĵo kaj la riĉaĵoj, kiuj estis en ĝi, estis forkonsumita. Nekalkuleble valoraj dokumentoj kaj objektoj perdiĝis porĉiame.

La Nacia Muzeo de Brazilo, kiu troviĝas en la urbo Rio-de-Ĵanejro, estis kreita en 1818 de la tiama imperiestro Johano la 6-a (1767 – 1826), kaj estas la plej antikva scienca instituto de Brazilo. La kolekto estis komencita de la reĝa familio mem, kiu donacis kaj aĉetis valorajn kolektaĵojn por riĉigi la muzeon. Ekde tiam, diversaj sciencistoj kaj projektoj celis pligrandigi kaj valorigi ĝian kolekton. Ĝi konservis historiajn dokumentojn, kiel la leĝo kun la subskribo de la princino Izabel, kiu malpermesis sklavecon en Brazilo, la originalaj manuskriptoj de famaj brazilaj verkistoj, kiel José de Alencar kaj Machado de Assis. La muzeo konservis ankaŭ la meblaron de la reĝa familio dum ĝia periodo en Brazilo. Mirinda estis la kolekto de egiptaj kaj indiĝenaj statuoj kaj artaĵoj. La plej granda meteorito de Brazilo, la ŝtono Bendegó, same estis tie. La paleontologia kolekto de fosilioj estis konata de ĉiuj fakuloj de la lando. La kolektoj de birdoj, mamuloj, plantoj kaj nevertebruloj estis bunta kaj emociveka. Elstariĝas la grandaj skeletoj de dinosaŭro kaj baleno, kiuj okupis vastan kaj altan ĉambron de la muzeo.

La Nacia Muzeo jam suferis pro konstantaj malaltigoj de la buĝeto antaŭ jaroj. En la lastaj monatoj la direktoro de la muzeo klare anoncis, ke estas sufiĉe da mono nur por fari simplajn urĝajn riparojn kaj apenaŭ eblas pagi la kontojn kaj salajrojn de la oficistoj. La muroj, tegmento kaj elektronika drataro urĝe bezonis renoviĝon, tamen ne estis mono. Malgraŭ la plendoj, neniu registaro decidis atenti la postulojn. Kelkaj partoj de la muzeo fermiĝis al la publika vizito pro manko de sekureco al la vizitantoj. Kelkaj grandaj skeletoj estis malmuntitaj simple ĉar la ligna strukturo kiu tenis ĝin estis plenplena da termitoj, kaj ne estis mono por konstrui novan aŭ purigi la malnovan.

Neniu scias, sed plejeble elektra akcidento startigis la flamojn. La lignaro, la paperaj dokumentoj kaj la bestoj konservitaj en alkoholo fariĝis oportunaj bruligaĵoj por subteni la fajron dum tiom da tempo. Malgraŭ la intenseco de la fajro, la fajrobrigado asertis ke la muroj de la konstruaĵo ne minacas kolapsi.

Monaton post la akcidento, oni konstatas ke ne ĉio perdiĝis. Evidente, la ŝtono Bendegó bone trapasis la altegan temperaturon de la fajro, kune kun kelkaj ekzempleroj kiuj troviĝis en la malmultaj bretoj, kiuj ne estis en la detruitaj ĉambroj. La registaro bedaŭris kaj lamentis pro la okazaĵo kaj liberigis financajn rimedojn por rekonstrui la muzeon. Estas limigita aliro al la restaĵoj de la konstruaĵo kaj eĉ timo ke la puriga skipo povas forĵeti meteorojn kvazaŭ rubojn.

Kelkaj kolektoj estis savitaj ĉar la muzeo decidis prunte-doni parton de sia kolekto al aliaj muzeoj kaj universitatoj, por ekspozicio aŭ studoj. Tiun decidon la estraro de la muzeo faris pro la fakto ke la strukturo disponebla por adekvata konservado de tiuj kolektoj estis tre malproksima de la realaj necesoj. Nur tial kelkaj aferoj saviĝis.

Antaŭ kelkaj jaroj, projekto por ciferecigi la fizikan kolekton de la muzeo komenciĝis. La artaĵoj estis sisteme skanitaj dum estis financoj por subteni la projekton. Respondeculoj pri la projekto kredas, ke eblas krei 3D-kopiojn de kelkaj el la artaĵoj skanataj, kaj almenaŭ prezenti ilin al la publiko denove.

Resume, jen kio perdiĝis post la fajro:

Pra-historio de Antarktiko — Diversaj fosilioj, kolektitaj post longa scienca laboro, ne plu ekzistas. Sen ili, rekonstrui la antaŭan naturan historion de Antarktiko estas malebla.

Sonregistraĵoj de estingitaj lingvoj de indiĝenoj — Dum jardekoj sciencistoj kolektis, sonbendigis kaj priskribis lingvojn de indiĝenoj en Brazilo, kaj koncentris tiujn informojn en la ĉambroj de la Nacia Muzeo. Ĉiu scio pri tiuj lingvoj kaj kulturoj definitive ne plu ekzistas.

Dinosaŭroj — La dinosaŭraj fosilioj, kiuj estis ekspoziciitaj en la muzeo trovis sian finon en la flamoj. La altega temperaturo kaj la kolapso de la tegmento detruis grandan parton de la specioj kolektitaj tie. Kelkaj eĉ ne estis identigitaj. Kaj neniam plu estos.

La kranio “Luiza” — Oni kredis ke la plej antikva homspecia reprezentanto de Sudameriko (12 mil jaroj) certe ne eltenis la forton de la detruo. Ĝi fariĝis simbolo de la perdo pro la fajrego en la Nacia Muzeo, sed oni ĵus anoncis ke 80% el ĝiaj fragmentoj estis retrovitaj inter la restaĵoj de la muzeo.

Afrikaj kulturaj objektoj — Estis diversaj artaĵoj de afrikaj triboj kaj de la egipta civilizacio, kiel mumioj kaj ĉerkoj, kiuj ĉefrolis dumlonge en la ekspozicia halo malferma al la publiko. Multaj el ili estis el argilo kaj ligno, kaj nutris la brulojn dum la akcidento.

INTERVJUO

Nanne Kalma: “Muziko estas ĉiam interne de mi”

Rogener PAVINSKI

Nanne Kalma muzikumas jam de 40 jaroj. La frisa kantisto kaj komponisto jam partoprenis en dekoj da muzikgrupoj kaj lanĉis aliajn dekojn da albumoj en multaj lingvoj. Lia Esperanta ensemblo Kajto estas unu, se ne la plej elstara muzikgrupo en la Internacia Lingvo. Pro ĝi, esperantistoj konas lin kiel folkloran muzikiston. Kantante pri la maro, ŝipoj kaj laste eĉ pri trajnoj, li tamen komencis frue kiel rokmuzikisto en la grupo “Pugh’s Place”, fine de la 60-aj jaroj.

Kajto estis 4-persona Esperanto-muzikgrupo, kiu ekestis en Frislando, provinco en la nord-orienta parto de Nederlando en januaro 1988. De sia komenco la grupo jam koncertis en multaj landoj, ne nur por Esperanto-publiko kaj ankoraŭ kvarope eldonis kvin kompaktdiskojn: “Kajto (Flugdrako)” en 1989, “Procesio Multkolora” en 1991, “Tohuvabohuo” en 1993, “Masko” en 1999, kaj “Lokomotivo rulu nun!” de 2004.

Nanne Kalma, Ankie van der Meer, Marita Kruijswijk kaj Marian Nesse, krom Kajto, antaŭe kunludis ankaŭ en la frislingvaj “Kat yn ‘t Seil” kaj “Liereliet”. Sed tiuj grupoj finiĝis kaj nuntempe Kajto estas nur duopo. Post foriro de Marita kaj Marian, Nanne kaj Ankie daŭrigas Kajton kaj lanĉis antaŭnelonge la 6an albumon de la grupo: “Duope” de 2011.

Pri Kajto kaj lia muzika kariero, Kontakto intervjuis Nanne Kalma, kiu dum la lastaj 11 jaroj (2000-2011) lanĉis 12 albumojn. Ne hazarde li diras, ke muziko ĉiam estas en lia kapo — kaj feliĉe, en ĝi ankaŭ ne mankas ideoj por la estonto.

En kiom da grupoj vi partoprenis, kaj kiom da albumoj vi registris en via kariero?

En 1965 kun kelkaj amikoj mi komencis ludi en mia unua rokbando “The Example”. Post kelkaj jaroj ni ŝanĝis la nomon al “Pugh’s Place“. La bando ekzistis ĝis 1970 kaj ni faris 2 albumojn. Fakte nur unu albumo de la bando estis eldonita oficiale kaj la alia estis viva surbendigo. Ĝi estis farita sen nia scio, ne vere kontraŭleĝe sed tamen iomete strange. De 1970 ĝis 1972 mi ludis en folk-bando “Farmers Union”, ni faris unu albumon. En 1999 aperis skatoleto kun 2 KD-oj kun ĉiuj surbendigitaj kantoj de “F U”. De 1972 ĝis 1976 mi ludis en skifla* grupo “Plok” kaj ni ne surbendigis ion. Kun ĉiuj supre menciitaj grupoj ni kantis en la angla lingvo. En 1975 mi volis kanti en la frisa lingvo kaj kun kelkaj amikoj mi komencis la grupon “Irolt”. La grupo ekzistis ĝis 1987 kaj ni faris 7 albumojn. En 1980 mi invitis Ankie partopreni en la grupo. En 1994 ĉiuj kantoj de Irolt estis eldonitaj sur 4 KD-oj en skatolo kun kantlibro. En 1985 kun aliaj amikoj ni havis projektgrupon, “De Rju nommele Hearen”, por la Frisa Kultura Festivalo. Ni faris unu albumon.

En 1986 mi komencis ludi kun Ankie kaj Marita & Marian. Komence ni uzis la nomon “De Perelaar” de la malnova grupo de M & M. Poste ni ŝanĝis la nomon al “Kat yn ‘t Seil”. Uzante la nomon “De Perelaar”, ni faris du albumojn. De pli-malpli 1986 ni ankaŭ kantis en la mar-kanta grupo “Liereliet“ kaj kiel “Kat yn ‘t Seil / Liereliet” ni faris 3 albumojn. “Liereliet” ekzistis ĝis 2002 kaj “Kat yn ‘t Seil” ĝis 2007.

Kun la projekt-grupo “De Heeren Zeventien” mi faris KD-on pri la historio de la ŝipo “Batavia” en 1990, kaj poste en 1995 ni denove surbendigis la saman projekton por nova KD, nun ankaŭ kun la membroj de “Kat yn ‘t Seil / Liereliet”. En 1987 “Kat yn ‘t Seil” elektis duan nomon por la grupo; por la Esperanto-repertuaro ni komencis uzi la nomon “Kajto”. Ankie kaj mi ankoraŭ uzas tiun nomon ĉi-momente. Mi pensas ke la lasta koncerto de Kajto-kvarope estis en 2007. Kvarope ni faris 5 KD-jn. En 1998 speciala KD estis eldonita kun kantoj de mi en diversaj lingvoj, luditaj per diversaj grupoj.

En 1999 “Kat yn ‘t Seil” faris specialan KD-on kun virĥoro, la sama ĥoro, kiu ankaŭ kantas kun ni en nia “Eŭropo Trilogio”. De pli-malpli 1999 Ankie kaj mi komencis ludi kune pli kaj pli kaj ni ankaŭ komencis surbendigi duope. De 2000 ĝis 2011 ni eldonis 12 KD-ojn: 4 en la frisa lingvo, 4 en la nederlanda, 3 en la angla kaj unu en Esperanto, uzante la nomojn “Nanne & Ankie”, “Nan’n Ankie”, “Ankie & Nanne” kaj “Kajto”. De la 90-aj jaroj ĝis nun, mi havas skiflan grupon - “Donnie Lonnie” - kun variantaj muzikistoj, kiu ludas de tempo al tempo. “Donnie Lonnie” neniam surbendigis ion sed sonas kiel “Ne permesas Panjo” sur nia “Kajto Duope”-KD.

Kial Kajto, post pli ol 20 jaroj kune kiel kvaropo, disiĝis?

Estis laŭgrada procezo. Marita kaj Marian ludis ankaŭ duope jam de la 80-aj jaroj. Ili devis vivi per muziko. Ankie kaj mi, ni instruas dum 3 tagoj semajne. Ni neniam estis tute dependaj de la koncertoj. Ankaŭ M & M volis fari alian repertuaron kiel Ankie kaj mi. Pli ol ni ili ŝatas tradiciajn kantojn kaj muzikaĵojn por dancigi la publikon. Ni prefere ŝatas fari novajn kantojn. Ni volis fari projektojn ankaŭ kiam ne estis sufiĉe da mono. Kompreneble M & M ne ĉiam povis partopreni en tiuj projektoj: multe da provludado dum longa periodo kaj malmulte da mono.

Do ankaŭ Ankie kaj mi komencis ludi kune kaj tial malpli da tempo restis por ludi kvarope. Post kelkaj jaroj, ni konstatis ke la kreskado de nia kuna repertuaro stagnas, dum la repertuaroj de kaj Nanne & Ankie kaj M & M sufiĉe kreskis. Do tiam venis la momento esti konsciaj kaj decidi ĉesigi nian kunlaboradon en “Kajto” kaj “Kat yn ‘t Seil”. Nia lasta kvaropa Kajto-koncerto kompreneble ne okazis en la sama momento de nia lasta Kat yn’t Seil-koncerto sed estis en la sama periodo.

Ĉu laŭ vi, la maloftaj koncertoj en Esperanto kontribuis por la disigo de Kajto?

Kompreneble jes. Ni ne nur kantas Esperant-lingve. Kiam ni estas invititaj fari koncertojn kun niaj aliaj repertuaroj en aliaj lingvoj, tiuj repertuaroj kreskas kaj ne la “Kajto”-repertuaro. Estas la sama por Ankie kaj mi. Jam dum kelkaj jaroj ni volis fari novan Kajto-KD-on, sed ni havis sufiĉe da aliaj projektoj. Ni atendis la ĝustan momenton. En 2010, Flo (Floreal Martorell, estro de la diskeldonejo Vinilkosmo) invitis nin por “FESTO” kaj ni ankaŭ estis invititaj por aliaj koncertoj en Francio kaj Belgio. Tiuj invitoj estis la instigaj okazoj por verki novajn kantojn por nia nova “Kajto”-repertuaro. Kaj kiam ni estis invititaj por la UK en Kopenhago, ni decidis eldoni nian novan KD-on.

Ĉu ekzistis komuna repertuaro inter Kajto kaj “Kat yn`t Seil”?

Jes, certe. Kompreneble, la instrumentaj bazoj. Kaj ĉiam en la koncertoj de “Kat yn’t Seil” ni ludis 1 aŭ 2 kantojn Esperantlingve kaj ofte en “Kajto”-koncertoj ni kantis kelkajn kantojn frise aŭ nederlandlingve.

Marita kaj Marian kuniĝis kun du aliaj muzikistoj en nova ensemblo “Kapriol’”. Ĉu vi pensis ankaŭ aliĝi al aliaj muzikistoj?

Ankie kaj mi, ni ŝategas koncerti duope. Do ĉi-momente ni ne pensas formi novan grupon. Sed por projektoj: Jes, ni povus aliĝi al aliaj muzikistoj.

Ĉu la kanzonoj el “Duope” estis ĉerpitaj el albumoj, kiujn vi registris kiel “Nanne & Ankie” en aliaj lingvoj? Kiel vi elektas vian repertuaron?

Jes, por kelkaj kantoj el “Duope” mi tradukis la tekstojn el la frisa lingvo. Antaŭe mi neniam volis traduki. Mi nur volis kanti kantojn en iliaj originalaj lingvoj. La unuan fojon, kiam mi tradukis tekston, estis antaŭ dek jaroj, kiam mi tradukis “Pupoj” en la frisan lingvon. Ankie kaj mi ĉiam ludis “Pupoj” en niaj ne-Esperantaj koncertoj kaj multaj homoj volis scii pri la kanto kaj la teksto. Do, mi tradukis ĝin kaj elektis novan Esperanto-kanton por niaj koncertoj. Nun mia sento pri tradukado estas ŝanĝita. Niaj frisa kaj Esperanta repertuaroj estas por malgranda publiko kaj tiuj publikoj ne estas la samaj. Do mi pensas ke en futuro mi pli ofte volas fari tradukojn, ankaŭ el nia propra Esperanto-repertuaro en la frisan.

Kial vi ne lanĉis “Duope” kiel “Nanne & Ankie” anstataŭ kiel “Kajto”?

“Kajto” estas nia nomo por nia Esperanto-repertuaro. Marian kaj Marita diris al ni ke la nomo estas nia kaj ili ne havas problemon se ni uzas ĝin; Ankie kaj mi decidis daŭre uzi la nomon “Kajto”. Por mi la nomo “Kajto” estas grava simbola nomo.

Ekde kiam vi kaj Ankie van der Meer estas kune? Ĉu tio helpas aŭ malhelpas la muzikan karieron?

Ni kune ludas de la jaro 1980, kiam Ankie komencis kanti en la grupo “Irolt”. Duope ni ludas pli-malpli de la jaro 1999. Ni estas geamantoj de la jaro 2002 kaj ni loĝas kune de decembro 2006. Ni ne geedziĝis, sed ni multe amas unu la alian. En nia kazo, esti kune ege helpas nian muzikan karieron.

En la komenco de la kariero, vi partoprenis en rokmuzika progresiva grupo, “Pugh’s Place”. Kiel okazis la migrado tra la muzikstiloj ĝis la etna kaj folklora muzikstilo? Ĉu vi ankoraŭ ŝatas rokmuzikon? Kian muzikon vi aŭskultas hejme?

La periodo de “PP” estis fantazia. Kompreneble, ni ludis kelkajn fojojn semajne en la tuta Nederlando. Fakte ni ludis tro multe por ne-profesia bando. Do la momento alvenis ke pro la studadoj de la band-membroj ni devis ĉesi. Post la koncertoj, mi ofte havis zumadon en miaj oreloj dum la tuta nokto. Do kiam ni ĉesis, mi sciis ke mi ne volas fari denove muzikon kun tia son-forteco. Dum festivaloj en Anglujo, mi ĉeestis koncertojn de Cat Stevens, “Fotheringay” kaj “Incredible Stringband”, kaj tiam mi sciis ke mi volas fari akustikan muzikon. En mia urbo Leeuwarden, mi renkontis kelkajn “folk”-muzikistojn kaj mi komencis ludi kun ili en la folk-bando “Farmers Union”. Mi komencis kompreni kaj ŝati tiun muzik-stilon. Kaj tio estis inspiro kaj deirpunkto por fari kantojn en nova stilo.

Mi ankoraŭ ŝatas rokmuzikon. Sed ofte mi ŝatas la energion de tiu muziko pli ol la muzikon mem. Hejme mi ne ofte aŭskultas muzikon. Mi ĉiam havas muzikon en mia kapo kaj mi sentas min ege feliĉa pro tio. Mi kantas laŭte aŭ interne dum la tuta tago. Kiam mi aŭdas alian muzikon, la muziko en mia kapo malaperas kaj plej ofte mi ne volas tion. Nur kiam mi devas fari stultajn laboretojn kiel plenigi formularojn, kiujn mi ne komprenas, ordigi, respondi al ret-mesaĝoj, serĉi miajn okulvitrojn ktp, tiam kelkfoje mi ek-funkciigas la KD-ludilon. Tiam mi aŭskultas ĉiujn stilojn de muziko kaj ofte estas muziko de artistoj, kiujn mi renkontis ĉe festivaloj aŭ aliaj koncertoj.

Ĉu vi trovas tempon por fari ion krom muziko?

De la momento kiam mi vekiĝas ĝis la momento kiam mi endormiĝas, mi kantas. Mi kantas dum la tuta tago; eĉ kiam mi instruas aŭ legas libron, diskutas aŭ manĝas. Muziko ĉiam estas interne de mi. Muziko ŝajnas ĉio por mi sed ne vere estas. Homoj kaj mia interrilato kun ili estas la plej grava afero en mia vivo. Mi konscias, kaj mi ŝategas tion, ke muziko estas mia maniero por interrilati kun aliaj homoj.

Kiuj estas la projektoj, al kiuj vi dediĉiĝas nuntempe kaj kion vi planas por la estonto?

En 2011 ni eldonis 2 albumojn kaj faris la muzikon por subĉiela teatraĵo en septembro. Nun ni devas elekti novajn projektojn el 6 aŭ eĉ 7 ideoj. Ni certe volas fari novan kant-ciklon pri la rilato inter Nov-Jorko kaj Nederlando, la periodo de Nova Nederlando kaj Nova Amsterdamo. Ni jam komencis studi la historion. Pri la aliaj projektoj, hazardo ludas rolon.

Ni volas fari novan albumon en la frisa lingvo sed ankaŭ du en la nederlanda: unu pri la Suda Maro kaj alia kun ĝeneralaj mar-kantoj. Ni ankaŭ volas finpretigi kompaktdiskon pri la haringo*. Sed se hazarde ni ricevos invitojn por Esperanto-koncertoj, ni povus decidi fari novan Esperantan albumon. Estas sufiĉe da ideoj en mia kapo. Mi ne scias ĉu mi povos realigi ilin ĉiujn, sed se ne, ne gravas.

Kunlaboris:

Ricardo Dias Almeida

Rimarkoj:

* Skiflo estas folklora muzikstilo kun influoj de ĵazo, bluso kaj kontreo.
* En la historio de Nederlando, kaj ankoraŭ nun, la haringo estis kaj estas la plej grava fiŝo.

Informoj

Retejo de Kajto:

http://www.kajto.co.nl/

Retejo de Nanne kaj Ankie:

www.nanne-ankie.nl

YouTube

http://youtu.be/NOmd69TNcjY

Intervjuo kun Ankie kaj Nanne, kun interesaj informoj, interalie pri la komenco de la grupo.

Kat yn’t Seil - De Lizere Man

http://youtu.be/qHZ1y2LJ6KE

“Post kelkaj jaroj, ni konstatis ke la kreskado de nia kuna repertuaro stagnas”

“Mi konscias, kaj mi ŝategas tion, ke muziko estas mia maniero por interrilati kun aliaj homoj.”

Ankie kaj mi decidis daŭre uzi la nomon ‘Kajto’. Por mi la nomo ‘Kajto’ estas grava simbola nomo.”

MONDO

La Napoleona Muzeo

Ariadna GARCÌA GUTIÈRREZ — Kubo

De antaŭ kelkaj monatoj mi volis verki pri la mirindaĵoj, kiujn mi ekkonis dum miaj vizitoj al tre specialaj ejoj, kiuj gardas kaj protektas nian kulturan heredaĵon, simbolon de identeco kaj nacieco. Mi parolas pri la kubaj muzeoj kaj ili graveco por Ameriko.

Ekde ĉiam la homaro bezonas havi lokojn, en kiuj iliaj posedaĵoj troviĝu kiel pruvo de la ekzisto en pasintaj tempoj aŭ kiel rimedoj por iel rakonti la historion al la nunaj generacioj. Alproprigi al si tiajn posedaĵojn en antikvaj tempoj estis valora tasko, precipe por riĉuloj, kiuj volis gajni prestiĝon ĉe la socio kaj siaj gekonatoj montrante siajn trofeojn.

En la anktiva Kubo ekzistis homoj, kiuj fieris pro siaj gravaj kolektoj akiritaj danke al kunigaj streboj tra la tuta mondo. Unu el tiuj kolektoj apartenas nun al la sola muzeo ekzistanta en Ameriko en sia ĝenro. Ĝi estas la Napoleona Muzeo, situanta en la okcidenta provinco Havano.

Ĝia enhavo plejparte devenas de la kolekto de la kuba farmisto Julio Lobo, al kiu aldoniĝis artaĵoj donacitaj, aĉetitaj de la institucio aŭ reakiritaj de la ŝtato. La internaĵoj de la domo estas ekzemplo de kombino de diversaj influoj, sed ĉefe de la empiro. Hodiaŭ la Napoleona muzeo prezentas pli ol 7 400 artaĵoj, trezoroj kiuj apartenis al Napoleono Bonaparte aŭ kiuj rilatas al lia epoko, kiel pentraĵoj, gravuraĵoj, skulptaĵoj, mebloj, vestoj, soldato-ekipaĵoj, same kiel eksterordinara kolekto de raraj kaj valoraj libroj en la angla, franca kaj hispana lingvoj.

Tiu ĉi institucio estas katalogita kiel unu el la kvin plej gravaj en la mondo, ĝiaj objektoj datiĝas de la 18ª ĝis la mezo de la 19ª jarcento. Orestes Ferrara, riĉega politikisto kaj heroo de la kuba sendependiĝo, estis la homo kiu kunigis la trezoron, kiun poste akiris la menciita Julio Lobo kaj kiu nun troviĝas en muzeo. Orestes naskiĝis en Italio, tamen fariĝis unu el la homoj plej influaj en la kreola socio de la insulo.

La nuna loko kie troviĝas la muzeo, antaŭe estis la domo de Ferrara. La Dolce Dimora (Eo: Dolĉa hejmo), kiel li nomis ĝin, havas arkitekturan stilon, kiu imitas renesancajn palacojn de la 16ª jarcento. La loĝejo estis konstruista inter la jaroj 1926 kaj 1929 kaj fondita kiel muzeo la 1an de decembro 1961.

Viziti la Napoleonan muzeon estas propono, ke vi aprezu la kombinon de eleganteco kaj tradicio, kiun ĝi gardas. Same pri ĝia centra ĝardeno, kiu estas inter la plej belaj kaj agrablaj vidindaĵoj de la ĉefurbo Havano.

INTERVJUO

Natalie MacMahon — Malsano Nomata Amo

Neniu dubas ke amo skuas nian animon. Laŭ neŭrosciencistoj, per aktivado de specifaj cerbaj areoj, oni scias ke ĝi povas krei dependecon, vuali la racion kaj ĵuĝkapablojn, streĉas — se ne entute frenezigas nin. Kiel diris la filozofo Nietzsche: “Ĉiam troveblas iom da frenezo en la amo, sed ĉiam troveblas iom da racio en la frenezeco”. Verdire, same kiel la sciencistoj malmulte scias pri la sentoj, neniu entute certas kial la Valentena Tago — la 14-a de februaro — estas la tago de la amantoj.

Ĉi-jare, ĝuste en tiu tago lanĉiĝis Malsano Nomata Amo, fikcia retserio en Esperanto, en kiu amo estas konsiderata malsano, evitebla ĉiukoste por la bono kaj ordo en la socio, sed kaŝe dezirata kaj spertata de homoj, kiuj ne akceptas la katenojn de tiel rigidaj leĝoj. Verkita kaj reĝisorita de Natalie MacMahon, kiu ankaŭ rolas kiel aktorino, la serio estas dividita en 6 mallongajn epizodojn kaj spektebla en la reto.

Esperanto en tiu universo rolas kiel lingvo de la amo, do malpermesata de la oficialaj instancoj. Natalie jam antaŭe uzis Esperanton en sia filmaktivado. En la serio oni konstante mencias (ĉu subkonscia propagando?) la kurtfilmon Universala Amrakonto, kiu nun montriĝas en filmfestivaloj. Fakte, tiu serio kaj la kurtfilmo estas interligitaj.

La serio, ne havante grandan buĝeton, iom suferas pri teknikaj rimedoj, sed tiuj mankoj ne malhelpas la ĝuon de la interesa rakonto, precipe pro tio ke la aktorado estas sufiĉe bona por teni vin kaptita de la historio. Natalie havas diversajn aktivadojn krom filmfarado, inter kiuj estas aktorado kaj tradukado, sed filmfarado plej feliĉigas ŝin. Tio signifas ke plu ŝi feliĉigos nin per siaj filmoj.

Vi lanĉis la retserion ĝuste en la Valentena Tago, sed en ĝi amo estas malsano. Ŝajne amo estas unu el viaj plej grandaj inspiroj por verki filmojn. Kial miksi amon kun Esperanto?

Esperanto ĉiam ŝajnis esti tre emocia lingvo al mi. Mi volis miksi du malsamajn aferojn: realajn sentojn, kiuj kondukas al amo, kaj kontraste al tio montri socion kun tre strikta sistemo, kie homoj devas sekvi multajn regulojn. Ĉar la angla estas oficiala komerca lingvo, mi pensis, ke se homoj parolas la anglan, ĝi povus reprezenti tiujn regulojn, kiuj ne permesas sentojn. Sed se homoj ne uzas sian cerbon, sed sekvas sian koron, ili uzas lingvon, en kiu ili povas esprimi sian senton. Mi pensas, ke ĝi estas potenca kontrasto.

“Amo estas truko de la naturo por vivteni nian specion”. Tia aserto, eltirita de la serio, al mi ŝajnas veni el la menso de homo, kiu racie kontraŭbatalas la emociojn de la pasio. Ĉu vi pensas tiel?

La terapiisto, kiu uzas ĉi tiun frazon, sekvas ĉiujn regulojn en tiu fikcia mondo, pro sia posteno kaj sia laboro. Li scias pri la konsekvencoj kaj elektas ne ribeli kontraŭ la sistemo — almenaŭ dekomence. Sed ankaŭ li havas tre fortajn emociojn kaj ĉion, kion li diras al la paciento, estas ankaŭ io, kion li memorigas al si mem, ke se vi sekvas vian koron, tio povas konduki al malfacilaj situacioj, tio estas tro granda risko.

Ĉu vi jam konas la esprimon “Esperanto estas edzperanto”?

Ne, mi bedaŭre ne konis ĉi tiun esprimon antaŭe. Sed dankon, ke vi sciigis tion al mi pri ĝi.

Filmfarado postulas tro multe da tempo kaj laboro de multaj homoj. Kiel financiĝis la projekto?

Bona demando! Ni faris malgrandan kampanjon ĉe Patreon kaj mi volas denove uzi ĉi tiun okazon por danki niajn subtenantojn! Sed plejparte ĝi estis memfinancita kaj multaj helpis, ĉar ili kredis je la ideo kaj ŝatis la mondon, kiun mi kreis por la roluloj. Mi volas danki al ĉiuj, kiuj helpis! Estas mirinde, kion vi povas atingi, se vi kredas je io kaj havas vizion.

Kie okazis kaj dum kiom da tempo daŭris la realigado de la filmserio?

Ni filmis ĉion en Berlino en nur 6 tagoj! Sed mi pasigis multan tempon preparante ĉion kaj kunvenante kun homoj antaŭe.

Kiel vi renkontis Esperanton? Ĉu kadre de via laboro kiel tradukisto?

Mi sciis pri Esperanto ekde mia infanaĝo pro kanto. Mi ne vere lernis ĝin tiam, sed mi ĉiam ŝatas la ideon kaj la sonon de la lingvo. Kiam mi komencis fari miajn proprajn filmojn, mi ĉiam pensis, ke estus interesa ideo fari filmon en Esperanto, sed en la unuaj du filmoj, kiujn mi faris, tio ŝajnis nenecesa por la rakonto, do mi atendis ĝis mi havis rakonton, kie ĝi estas ne nur lingvo, sed tre grava elemento — preskaŭ kiel plia rolulo.

Kutime, artistoj, kiuj utiligas Esperanton en siaj artaj projektoj, mem ne lernas ĝin. Vi estas escepto. Kio instigis vin fakte lerni la lingvon?

Mi amas lingvojn ĝenerale. Por mi estas tre amuze kaj mi sentas min trankvila kiam mi lernas lingvojn. Mi iras al diversaj lingvaj lecionoj ĉiusemajne. Mi pensas, ke lerni lingvon malfermas tute novan universon al mi, do mi ĉiam volas lerni pli. Nuntempe mi provas lerni la ĉinan.

Kiel vi vidas nun la eksplodon de jutubanoj kaj la abundecon de videomaterialo en la reto? Ĉu tio laŭ vi iel malgrandigas la gravecon de tradicia filmfarado?

Mi opinias ke simple estas bonege, ke ĉiuj, kiuj volas atingi spektantaron kaj rakonti historion, nuntempe povas fari tion kaj la publiko povas decidi, kion ili volas spekti. Tio ne malhelpas la gravecon de filmo, ĉar spekti ion en Youtube aŭ en kinejo estas ankoraŭ tre malsamaj spertoj. Mi faras ambaŭ kaj mi ĝuas ambaŭ. Do mi feliĉas, ke la teknologio daŭre evoluas kaj ofertas pli da ŝancoj.

Se mi bone rimarkis, lastatempe vi produktis ankaŭ kelkajn aliajn kurtfilmojn. Pri kio ili temas?

La lasta mallonga filmo, kiun mi faris, nomiĝas La Funebra Dancisto, kaj rakontas la historion pri entombiga distristo — profesio, kiu fariĝis unu el la plej bone pagataj laboroj en mondo, kie funebroj estas statusa simbolo kaj samtempe devo amuzi parencojn, amikojn kaj ankaŭ laborkolegojn. Atendoj estas altaj, moraloj estas malaltaj. Dum la funebra dancistino provas amuzi la funebrajn ceremoniojn, ŝi bezonas alfronti proprajn problemojn. Ĝi estas filmo, kiu okazas en la estonteco kaj kiu parolas pri sociaj komunikiloj en ironia, troigita maniero. Ĝi montriĝas en multaj filmfestivaloj nuntempe. Mi nun preparas novan interretan serion, kiu ekskluzive publikiĝos per Instagram. Ĝi nomiĝas Silenta Diskejo, kaj mi ankaŭ okupiĝos pri nova mallonga filmo, kiu estiĝos ĉi-somere. Ĝi parolas pri la stereotipoj, kiujn ni havas pri la temo de viroj kaj virinoj, sed ankaŭ en tre ironia kaj troigita maniero.

Ĉu vi povas diri, kiuj estas la reĝisoroj, kiuj plej forte influis vin sekvi la karieron? Kaj kion vi celas atingi per viaj filmoj?

Mi amas la grekan direktoron Yorgos Lanthimos, ĉar li faras filmojn tre kuraĝajn kaj unikajn. Mi amas la kombinon de tre serioza temo kun iom da humuro. Mi pensas, ke direktoroj ne prenu sin tro serioze — humuro ĉiam gravas eĉ en serioza situacio. Mi ankaŭ tre ŝatas Agnes Varda pro preskaŭ la sama kialo. Ĝenerale la franca filmaro estas tre inspira por mi. Krom tio mi ankaŭ ĝuas multajn filmojn el Japanujo, Ĉinujo aŭ Koreujo, ĉar iuj elementoj estas tre malsamaj, kion mi opinias ekscita.

Kion mi volas atingi? Mi ĉefe volas nur rakonti unikajn, originalajn rakontojn, kaj havigi ilin al la mondo. Mi ĉiam havas multajn ideojn, sed la filmoj, kiujn mi faras, estas ĉiam rakontoj, pri kiuj mi havas multan pasion kaj amon. Nur povi fari la filmojn, kiujn mi imagas, feliĉigas min. Sed mi ankaŭ volas fari plenan filmon en la estonteco. Mi simple tiom ŝatas mallongajn filmojn, ke malfacilas ĉesi fari ilin.

“Estas mirinde, kion vi povas atingi, se vi kredas je io kaj havas vizion.”

“Mi ĉefe volas nur rakonti unikajn, originalajn rakontojn, kaj havigi ilin al la mondo.”

POLEMIKO

Ne al atomenergio

Dieter Rooke - Svislando

Hiroŝimo, Nagasako, Ĉernobilo, Fukuŝimo. Jen la nekompleta listo de nukleaj katastrofoj. Kiom da vanaj elspezoj — kiom da viktimoj de neregebla teknologio? Kiom da atombomboj kaŝe stokitaj por eventuala nova “milito de la steloj” — proklamita de Usono? Dum la t.n. Malvarma Milito eĉ la “paca” svislanda popolo voĉdonis por akiro de atomarmilaro. Sed la registaro ne plenumis la deziron kun la promeso de militistoj ke eblas en tri monatoj produkti la atombombon per la uranio uzata en atomcentraloj.

Lastan monaton la svisa parlamento decidis ke ankoraŭ necesas konstrui bunkrojn por ŝirmi la popolon kontraŭ nukleaj akcidentoj kaj atakoj de teroristoj. Ankaŭ en mia laborejo ekzistas bunkro — sed ĝi estas uzata por teni fatrason. Ordinara svisa civitano uzas la spacon por meti sportajn ekipaĵojn aŭ ne plu uzindajn vestaĵojn. Laŭ severa leĝo ĉiujare oni tamen testas la atomsirenojn.

En la jaro 1986 okazis la terura atomakcidento de Ĉernobilo en la tiama Sovetunio. Ĝi anatemis la finon de la reĝimo. La kostoj por regi la katastrofon estis enormaj, riskis siajn vivojn centoj da laboristoj, tuj mortis multaj el ili. La regiono ne plu loĝeblas dum jardekoj pro la radioaktiva radiado. Suferadas pro seriozaj malsanoj sennombraj civitanoj. Nur sovaĝaj bestoj vagadas ĉirkaŭ la sarkofago, kiu kovras la ruinon de iama altteknika monumento. Nia samideano el Ĉeĥio sarkasme rekomendis viziti la allongan vidindaĵon — la ĉerkon radiantan, okaze de la IJK en Kievo*.

* Kontakto nr-o 238 (2010:4)

Ĉu ripetiĝas la historio el antikvaj regnoj? Konstruiĝis sarkofago ne plu por konservi kadavron de faraono — sed por mumiigi ruinon de nuklea centralo. Pli draste — eĉ necesas konstrui duan sarkofagon super la unua, ĉar la haste konstruita sarkofago de Ĉernobilo ne plu retenas la radioaktivecon.

La svisa civitana movado kontraŭ atomcentraloj kaj atommilito fondiĝis jam multe pli frue pro la danĝero de nuklea milito, kiu kapablus detrui nian tutan planedon. La unua, tre granda manifestacio kontraŭ konstruo de atomcentralo okazis en la vilaĝo Kaiseraugst, apud urbo Bazelo. La protesta movado sukcesis, la atomcentralo ne konstruiĝis. Sed en aliaj lokoj, kie ne okazis protestoj, estis tamen trudita atomcentraloj al civitanoj. Pro senĉesaj paneoj en la funkciado de atomejoj kreskis la konscio kaj la protestoj kontraŭ tiu teknologio. Neniu loko en Svislando estis trovita por teni sekure la restaĵojn dum jarcentoj radiantajn.

En iu komunumo de Svisio oni trifoje pelis la civitanojn por demokratie decidi pri eventuala stokado de nuklea materialo. Sed trifoje la loĝantoj rifuzis tiun intencon. Pasie estis disputata la demando pri la neceso de atomenergio, la riskoj kaj avantaĝoj. Pro tio estis fondita la laŭmoda verda partio. En la parlamento la burĝaj partioj defendis la atoman industrion — ekzistas forta lobio de entreprenistoj — kaj la maldekstraj partioj esprimis sin plejparte kontraŭ la atoma tekniko. Iufoje la popolo voĉdonis por “moratorio” t.e. ne plu konstrui novajn centralojn. Sed ĉi-jare (antaŭ la kataklismo en Japanio) en la kantono Berno, la voĉrajtaj loĝantoj decidis per hazarda plimulto de 50,1 % esplori la kondiĉojn por starigo de nova konstruaĵo.

Post la grava incidento en la japana Fukuŝimo preskaŭ neniu plu kuraĝas pledi por nuklea energio — kvankam jam estis terura la leciono el Ĉernobilo. Ŝanĝiĝis la politiko eĉ de la burĝaj registaroj en Germanio kaj Svislando. La svisaj kvin ministrinoj kaj du ministroj decidis ne plu utiligi nuklean energion, kaj malkonstruigi la atomcentralojn, sed kun prokrasto ĝis la jaro 2034 por la plej lasta.

Tial okazas grandnombraj manifestacioj kun dekmiloj da svisaj popolanoj. Oni postulas tujan senprokrastan fermon. En la ĉefurbo Berno, lernejanoj strikis kaj manifestaciis sur stratoj. Antaŭ la domo de la elektra kompanio ili starigis tendaron kaj organizis biciklan demonstracion al la atomcentralo “Mühleberg” je distanco de 20 kilometroj de la ĉefurbo. La prezidento de Svislando, s-ino Calmy Rey, publike deklaris la finon de la nuklea epoko. Ŝi sekvis la politikon de la germana konservativa partio, ĉe-pinte la kanceliero, s-ino Angela Merkel.

En sia parolado ŝi skizis la perspektivon sen nuklea energio: Jam estas vaste utiligataj la naturaj riĉaj fontoj. Kelkaj el ili estas nomeblaj ekologiaj ekz. suna, venta, akva, tajda kaj terma energioj. Sed aliaj estas nerenovigeblaj, kiel karbo kaj tergaso. Tial necesas esplori novan teknologion, trovi novajn sekurajn energifontojn. Tio estos granda ŝanco por plua progreso, kaj granda profito por la homaro.

En mia eta vilaĝo “Oensingen” antaŭ nelonge estis konstruita nova elektrocentralo. Ĝi kombinas akvopurigejon kun kompoŝtejo. El la du organikaj materialoj eblas produkti naturan gason kaj ekspluati varmon por hejtado de domoj. Tutcerte estas granda defio la trovo de novaj fueloj, sed necesas anstataŭigi la neregeblan kaj tro riskan nuklean teknologion.

SCIENCO

Neŭromerkatiko: moderna ilo por regi la homon

Olga SHILIAEVA — Rusio

Kalashnikov ISTU

En la jaro 1902 oni ekgvidis la unuajn kursojn pri merkatiko. Tio okazis en Usono. Nun sen aplikado de merkatiko funkcias eĉ ne unu entrepreno aŭ organizo. Merkatiko iĝis parto de nia ĉiutaga vivo. Merkat-mesaĝojn ni vidas ĉie, ni mem nemalofte produktas ilin en la reala vivo aŭ Interreto.

De sia apero merkatiko trapasis kelkajn etapojn. Dum multaj jaroj ĝi estis parto de ekonomio, poste, de manaĝerado, kaj nun oni traktas ĝin kiel apartan sciencan branĉon.

Merkatiko longtempe uzis metodojn de aliaj sciencoj matematiko, statistiko, sociologio, makro- kaj mikroekonomiko. Dum longa tempo ili estis utilaj kaj povis liveri plenan merkat-analizon. Sed nun, en la 21a jarcento, kiam la ritmo de nia vivo terure plirapidiĝis, la iam ekzistantaj metodoj ne plu kapablas influi la cerbon de aĉetantoj kaj venis epoko de la “reklama blindeco”.

Kial homo aĉetis ĝuste tiun varon, se alia simila estis vendata altrabate? Kial homo dum enketado diras jenon, sed agas alie? Kial la plivastiĝo de sortimento foje kondukas ne al kresko de vendoj, sed male, al la rezigno aĉeti. Merkatikistoj opinias, ke ili trovis la ilon por respondi al tiuj demandoj. Ili kunigis du ŝajne nekunigeblajn sciencojn — merkatikon kaj medicinon.

Ĉiuj scias, ke medicino nun fokusiĝas surkampe de cerboesplorado kaj de tie aperas la novaj branĉoj: neŭrokirurgio, neŭrotraŭmatologio, neŭrofiziologio, neŭropsikologio kaj jen... neŭromerkatiko.

Kio estas neŭromerkatiko? Ĝi estas merkatiko, kiu uzas diversajn stimulojn, influantajn sur la homa cerbo, por kaŭzi la necesan agon. Tiuj stimuloj povas efiki pere de vido-, flaro-, tuŝo- kaj gustosensoj, memorkapablo, sociaj stereotipoj kaj valoraĵoj, do ĉio, kio povas provoki senkonsciajn reagojn de la celata aĉetonto.

La tradiciaj menieroj analizi la merkaton (enketado, intervjuado, fokus-grupoj ktp) ne plu donas fidindan bildon, ĉar ofte la respondinto donas ne veran, sed socie taŭgan respondon, li/ŝi povas doni al la sama demando malsamajn respondojn depende de la diurnhoro, ĉirkaŭa medio, sekso kaj la aspekto de la enketanto. Li/ŝi mem ne ĝisfine konscias sian konduton kaj apenaŭ povas taksi ĝin.

Celante plialtigi la fidindecon de la merkat-esploroj, la neŭromerkatikistoj proponas uzi tute aliajn metodojn. Tiuj metodoj baziĝas sur la fiksado de la cerbreagoj al diversaj stimuloj (dezajno, reklamo, slogano, kosto, firmaa koloro, odoroj, tuŝoj ktp). Tiel oni proponas uzi elektro- kaj magneto-encefalografion, magneto-resonanc-tomografion, haŭto-galvan-reagon, okulgrafion k.s.

Ekzemple, en 2002 la scienca centro de Daimler Chrysler AG uzis magneto-resonanc-tomografion por “kompreni” la cerbon de siaj potencialaj aĉetantoj. Al ili oni montris fotojn de la aŭtoj Mini Cooper kaj Ferrari. La analizo diris, ke kiam la partoprenantoj rigardis al la foto de Mini Cooper, aktiviĝis malgranda malantaŭa sekcio de la cerbo, kiu respondecas pri la memorfiksado de vizaĝoj. Do sume al tio, ke Mini Cooper havas la konatan dezajnon, firman konstruon, 16-klapan 1,6-litran motoron kaj 6 sekurkusenojn, ĝi asociiĝas en nia cerbo kun pozitiva homvizaĝo el infanaj animaciaj filmoj (vi scias, ke homo la tutan vivon en sia kaŝita profundeco restas infano).

En 2003, uzante denove magneto-resonanc-tomografion, Baylor College of Medicine (Houston, Usono) esploris kiu trinkaĵo estas pli bona, ĉu PepsiCoke. Dum la unua parto de la eksperimento, la partoprenantoj gustumis trinkaĵojn, ne sciante, kiun ili trinkas. Pli ol duono de la volontuloj preferis Pepsi-n. En la dua parto de la eksperimento oni sciigis la homojn pri tio, kion ili trinkos, ĉu Pepsi-n aŭ Coke-n. Rezulte, 75% diris, ke ili pli ŝatis Coke-n. La logotipon Coca-Cola, la firmaa koloro, la dezajno de la botelo kaj ĉefe la asocioj el la infanaĝo influis la cerbon de la aĉetantoj. La konduton de homo regas ne konscio, sed la emocioj.

La emocioj regis la konduton de studentoj, kiam psikologoj petis ilin elekti unu el la donacoj — donackarton de Amazon.com je sumo de 15 dolaroj tuj aŭ je sumo de 20 dolaroj, se la studento atendos du semajnojn. La plimulto el la studentoj elektis la unuan opcion — ricevi la malpligrandan sumon, sed tuj.

Al aliaj studentoj estis proponitaj 10 dolaroj, se ili surmetos bluan sveteron. Neniu kontraŭis ricevi 10 dolarojn nur pro tiu simpla afero. Post tio oni diris, ke la svetero apartenis al seria murdisto. Jam tre malmultaj studentoj ekvolis surhavi la veston.

Johnson’s Baby produktas nuntempe porbeban pudron kun aromo de vanilo. Kiam la beboj plenkreskos, eblos vendi al ili iujn ajn varojn kun subtila vanila aromo, la homoj eĉ ne komprenos, kial ili preferis tiun varon. Nur la “ruza” Johnson’s Baby havos la respondon — senkonscie la homoj aĉetos odoron konatan el la bebaĝo, kiam la patrino estis apude, kaj la bebo sentis protekton, komforton kaj varmon.

La plej granda vendejo de Samsung en Novjorko odoras je miela melono. Tiel la merkatikistoj de la kompanio volas, ke la aĉetantoj eksentu sin en la tropikoj kaj malplimulte estu ŝokitaj de la kostoj. Vestvendejojn oni ofte aromigas per odoroj de freŝlavitaj vestaĵoj, kaj la kompanio British Airways pulvorigas la salonojn de la unua klaso per aromo de kamparaj herboj, por ke la pasaĝeroj sentu sin kiel dum komforta promenado.

El du saketoj de majonezo — el kiuj unu estas larĝa supre kaj malsupre kaj mallarĝa en la mezo, kaj la dua havas mallarĝan supron, sed larĝas en la mezo — virinoj preferas la unuan. Ĝi memorigas sveltan figuron. Neniu virino volas senti sin kiel tromanĝintan Budhon. 90% de la raziloj por sia edzo aĉetas virinoj. Pro tio Gillette metas fotojn de brutalaj viroj sur la etikedojn de siaj produktaĵoj. Same — pri viraj subvestoj.

Do eblas doni multajn ekzemplojn kiel la entreprenoj praktike aplikas la esplorojn pri neŭromerkatiko. Plata reklamo — televido, radio, surstrataj ŝildoj restis en la pasinteco. Baldaŭ la homaro ne perceptos eĉ seksan reklamon. Por resti vivaj kaj konkurpovaj, la entreprenoj ĉiam serĉas ion novan, kio igus la homojn fari pli da aĉetoj. Nun la firmaoj jam eĉ komencis manipuli per niaj naturaj timoj: se vi ne uzos nian varon, via vizaĝo fariĝos malbela, vi nepre havos kapohaŭterojn, viaj dentoj kariiĝos, vi dikiĝos ktp.

La merkat-esploristoj dividiĝis en du partojn: unu parto opinias, ke la uzado de neŭromerkatiko donas novan energion al la merkato kaj influos por pli bona kompreno de la homa konduto, la alia diras ke la rimedoj de la neŭromerkatiko estas profunde maletikaj. Kion pensas vi? La temo certe estas polemika.

NIA PLANEDO

La 5-an de aprilo premiere aperis ĉe Netflix la originala dokumenta serio Nia Planedo (Our Planet). De la samaj kreintoj de la fama serio Planedo Tero, la programo montros neniam antaŭe faritajn registraĵojn pri la besta sovaĝa vivo kaj kiel la kutimoj de moderna civilizacio negative influas iliajn habitatojn.

La projekto estis en produktado dum kvar jaroj, kun registradoj en dekoj da landoj kun la helpo de 600-homa teamo. Ĉi tiuj belaj rakontoj pri la natura diverseco kaj konservado estas rakontitaj de la fama figuro de la naturalisto Sir David Attenborough.

Dividita en ok partojn, la dokumenta serio esploras malsamajn habitatojn ĉirkaŭ la mondo. En la unua epizodo, ekzemple, la programo pritraktas la brazilan pluvarbaron kaj la norvegan insularon Svalbard, montrante, ke ambaŭ estas konektitaj kaj estas esencaj por ke la vivo prosperu sur la planedo.

Eksa redaktoro de TEJO Tutmonde Nicola Ruggiero: Mi estas anarĥiista verdulo kaj epikurano

TT: Nicola, unue mi dankas al vi por via ĝisnuna laboro. Kiel vi taksas vian redaktoradon de TT?

NR: Ĝi estis la plej malbona de la lastaj dek jaroj. Bedaŭrinde dum mia redaktorado mi mem havis personajn malfacilaĵojn, kiuj aldoniĝis al la kutimaj problemoj de la revuo: manko de kontribuaĵoj, ofta miskvalito de kelkaj artikoloj, tro hazarda kompilado de la tuto, ktp. Do ankaŭ kompili simplan numeron foje montriĝis montgrimpado dum neĝa ŝtormo.

Tamen certe ekzistas io, pri kio vi fieras.

Miaj etaj atingoj tamen konsistis je la serĉado kaj trovado de kontribuaĵoj ekstereŭropaj, pri tio mi jes ja fieretas.

Ĉu vi ekhavis geamikojn danke al via redaktorado de TT?

Mi certe kontaktis nekonatojn, kiuj kontribuis ne nur artikole; foje ja okazis ret-babiladoj kun ili kaj tio naskis interesajn diskutojn pro malsamaj vidpunktoj kulturaj.

Do tamen via redaktorado estis riĉiga!

Samkiel ĉiuj homaj spertoj, ja eblas trovi la riĉigan flankon de la afero. :-)

Kiu redaktora laboro estis por vi la plej malfacila (kaj kiu estis male ege facila)?

Sendube, plej malfacile estis trovi freŝajn artikolojn kiuj ankaŭ post monatoj montriĝu plu freŝaj kaj aktualaj... Mi ja ofte fiaskis en tio. Ege facile ja estis trovi iom banalajn artikolojn pri kunsidoj de E-klubo en vilaĝo de Foralando, sed ilin mi provis ignori. :-)

Sed ili plenigus lokon. :-)

Jes, sed la tasko ne estas iamaniere plenigi, estas TAŬGE plenigi la revuon!

Do plia argumento, ke vi ne estis malbona redaktoro. Vi pensis pri kvalito.

Mi ja estis malbona redaktoro, ĉar ofte mi ne sukcesis kvalitigi la revuon kaj oftege ĝi aperis terure malfrue.

Kiuj estis viaj revoj kaj imagoj, kiam vi redaktoriĝis?

Mi volis plibonigi la grafikan aspekton, igi ĝin iom pli moderna, uzi taŭgajn fotojn, mi revis pri konstantaj kontribuaĵoj ekstereŭropaj. Mi esperis ankaŭ, ke tra la revuo iuj stimuliĝus por proponi modernigadon de TEJO, kiu multflanke ja estas moderna organizo sed je aliaj flankoj stagnas (mi pensas kaj pri membrokvanto kaj pri agadoj). La aktivuloj ĉirkaŭ TEJO estas eksterordinaraj homoj, tre energiaj kaj fortaj. Sed ili tamen, laŭ mi, bezonas novan strukturon sine de TEJO mem; oni devus, ekzemple, laborigi la komitatanojn!

Pri kio vi avertas min kiel novan redaktoron? :-)

Vi devas laborigi la komitatanojn kaj “ĝeni” ilin ofte. :-) Ofte demandu ilin pri la lastaj novaĵoj en propra landa sekcio kaj el frazo konstruu tutan paragrafon kaj, surbaze de ĝi, artikolon. Ne atendu, ke aliaj sendu artikolojn, vi mem serĉu kaj verku.

Kiun ĵurnalistan stilon vi ŝatas plej multe?

Mi ŝatas intervjui la homojn, verki raportojn pri eventoj, recenzi librojn aŭ KDjn. Legantoj ja ŝatas legi intervjuojn, se ili kapablas (a) naski konstruajn diskutojn, (b) forigi dubojn, (c) stimuli partoprenadon en agado. Kompreneble tuta numero da intervjuoj estus tre peza, oni devas iom alternigi intervjuojn kaj pli prozajn artikolojn. Multaj homoj tamen ne ŝatas esti intervjuataj. Ofte temas pri tre modestaj homoj, kiuj laboregas senĉese kaj malgrandigas la monton, kiun ili ĵus grimpis; tasko de la redaktoro estas vidi laŭ oportuna lumo la tuton!

Kion vi male ne ŝatas, sed devis fari?

Mi ofte malŝatis aperigi burokratajn aŭ pufvortajn artikolojn, kiuj diris multegon sed rakontis nenion.

Vi estis la lasta redaktoro de TT kiel memstara bulteno. Ĉu ĝia nuna formo kiel TEJO-movadaĵoj plaĉas al vi?

Jes, ĉar tiel oni ja povas koncentriĝi pli ĉirkaŭ la kvalito ol la kvanto.

Nun iom pri vi — vi ŝatas verkadon. Pri kio vi verkis lastatempe?

Lastatempe mi verkis kelkajn poemojn sufiĉe strangajn, eĉ laŭ mia propra stilo, kaj de temp’ al tempo mi provas verki prozaĵojn, kiuj temas pri simplaj priskriboj de la realo kiu ĉirkaŭas min.

Kiam vi eldonos plian libron?

Kiam mi estos skribinta sufiĉon por eldoni libron. :-) Nuntempe mi havas manplenon da poemoj, kaj tio ja ne sufiĉas.

Kion vi bezonas por verki?

Tempon kaj klarmensecon.

Vi estas italo loĝanta en Islando. Ĉu vi ne malvarmas? :-)

Ne, tute ne! :-)

Ĉu vi planas resti tie por ĉiam?

Ne, sed nun mi ŝatas resti ĉi tie.

Kie vi volas loĝi?

Mia revo estas loĝi en Berlino. :-) Ĉiam, kiam mi estis en tiu urbego, ĝi ravis kaj revigis min.

Do venas eble la plej disvastiĝinta demando inter esperantistoj: Kiel vi esperantistiĝis? ;-)

Mi esperantistiĝis, kiam mi estis infano (ĉirkaŭ 11-jara) kaj en infanlibro mi trovis priskribon pri Esperanto, kun vortareto kaj gramatiko. Mi interesiĝis, legis, lernis, amis. :-)

Kial vi estas esperantisto? Ĉu vi kredas je fina venko aŭ vi simple volas amikiĝi kun homoj en diversaj landoj?

Mi ne kredas je la fina venko, sed mi ja esperas pri ĝi. :-) Kompreneble mi ŝatus, ke pli da homoj lernu kaj uzu Esperanton. Mi mem ŝatas amikiĝi kaj babili kun homoj, kiuj havas malsamajn vidpunktojn.

Kion donis al vi Esperanto?

Ĝi plene riĉigis mian vivon, kulture kaj anime.

Kiu estas via viv-filozofio?

Mi estas anarĥiista verdulo kaj epikurano.

Kiuj estas la esprimoj pri tio? :-)

Nu, slogane? “Nul ŝtatoj, nul poluo, nul malfeliĉo!”

Kaj la lasta demando: Italoj ŝatas kuiri — diru al ni iun receptaĵon.

Mi povas rakonti kion mi planas manĝi ĉi vespere. :-)

Lento-supo

100gr da lentoj (“ripozigu” ilin en akvo dum almenaŭ du horoj)

1 malgranda cepo

1 bulbero de ajlo

olivoleo

1 celerio

1 karoto

1-2 laŭrfolioj

Haketi ĉiujn ingrediencojn (escepte de la lentoj kaj laŭrfolioj) kaj friteti en granda poto dum ĉirkaŭ 10 minutoj. En aparta poto pretigu ĉirkaŭ unu litron da varma akvo (simpla akvo aŭ buljono, elektu vi). Kiam la ingrediencoj estos pretaj (ili devas iom moliĝi) aldonu la lentojn, la laŭrfoliojn kaj la varman akvon, kirlu iomete kaj lasu ĝin boletadi. Ĝi bezonos ĉirkaŭ 1 horon kaj duonon por pretiĝi. Intertempe, gustumu kaj laŭplaĉe aldonu salon kaj pipron. (Aldono: kiam ĝi pretas, prenu aparte unu trionon, miksu ĝin ĝis kremigo kaj aldonu al la lentoj, la supo iĝos malpli likva kaj iom pli interesa). Mi mem ŝatas aldoni ion pikan ĝuste je la fino kaj manĝi la supon kun bona branpano. :-)

Bonan apetiton!

Elkoran dankegon! Ne nur por la receptaĵo, sed ankaŭ por la tuta intervjuo!

Dankon al vi. :-)

NKD

Pastaĵa “religia” kapvesto por aŭstra ŝoforo

Aŭstria ateisto gajnis la rajton fotiĝi kun kribrilo surkape kiel “religia kapvesto” por la ŝofor-permesilo.

En 2008, la aŭstro Niko Alm, mem-proklamita ateisto, legis dekreton ke sur oficialaj fotoj, kiel tiu de la ŝofor-permesilo, homoj rajtas aperi kun kapvesto nur se pro religiaj kialoj. Niko deklaris sian apartenon al la Eklezio de Fluganta Spageti-Monstro, kies membroj nomas sin pastofaranoj, kaj informis la aŭtoritatojn ke surkapa pastaĵa kribrileto estas postulata por la kredantoj.

La FSM-Eklezio estis kreita en 2005 kiel protesto kontraŭ la intenco de la Eduko-administrejo de la ŝtato Kansaso, en Usono, enkonduki la teorion de la “inteligenta planado” alternative al la teorio de evoluo kaj natura selekto, en la lecionojn de biologio. La fondinto, Bobby Henderson, asertas ke la ideo ke la mondo estis kreita far la Fluganta Spageti-Monstro, estas same valida kiel la “inteligenta planado”, kaj postulas ke tiu ĉi teorio ricevu la saman statuson en klasĉambroj. Tamen, la retejo de la Eklezio informas ke “la sola dogmo de la FSM-Eklezio konsistas en malakcepto de dogmo”.

En la sama spirito, la intenco de Niko Alm estis ironie atentigi pri serioza afero, responde al la oficiala permeso de religiaj kapvestoj sur fotoj. La aŭstraj aŭtoritatoj, ricevinte la ne-kutiman peton, postulis medicinan ateston por certiĝi ĉu Niko estas “psiĥologie taŭga” por stiri aŭtomobilon. Post unu jaro, tamen, venis la oficiala aprobo kaj la ŝofor-permesilo, kun foto de Niko portanta tian neortodoksan kapveston, kia kribrileto, estis pretigita. La venonta paŝo laŭ Niko estus pledi ke Aŭstrio oficiale rekonu pastofarismon kiel religion.

Tradukis: Sergeo Tyrin, laŭ novaĵagentejoj.

Malbonŝanca sorto, tiu de junulo kiu esperantistiĝis en Danio. Estas eble la sola negativaĵo de tio loĝi ĉi tie; ĉar, en ĉi tiu belega lando, ĉio ridetas al loĝanto. Se oni petas de la enmigrintoj opinion pri la lando, ilia respondo estas preskaŭ ĉiam la sama: ke la vivo estas nezorgiga, la homoj ridetas al vi en la stratoj, la aero estas pura.

Tamen, koncerne la situacion de la Esperanta junularo, la situacio nuna tute ne bonas. En V por venĝo, “Anglio superas”; ĉi tie, la angla superas, tiom kiom en preskaŭ neniu alia lando en la mondo. Ĉiuj ĝin parolas bone kaj sen peno, precipe la lastaj generacioj; klare, ne la plej favora situacio por ke junuloj interesiĝu pri Esperanto.

Ne estis ĉiam tiel, kompreneble; mi parolas nur pri la nuna situacio, la nura kiun mi konas rekte. Estis dirite al mi de esperantistoj pli longatempaj ke ne multe da jaroj antaŭe DEJO (Dana Esperanta Junulara Organizo) havis kelkajn anojn, sed bedaŭrinde ili maljuniĝis, sen ke samtempe aliaj esperantiĝis. Do, eble la aktivuloj ne senhavas por trajtoj apartaj de la lando, sed simple por malbonŝanco; ĉiaokaze, nune la anoj de la DEJO povas esti nombrataj sur la fingroj de unu mano, laŭvorte. De tiuj, ĉiuj krom unu loĝas en la ĉefurbo Kopenhago.

Tamen al la lando ne mankas junaj esperantistoj. Estas ekzemple plenkreskaj esperantistoj kun gefiloj, kaj ĉi tiuj jam parolas la internacian. Krome, mi ekkonis, dum iu ludema renkontiĝo, iujn aliajn Esperanto-parolantojn; ili tamen ne eniras en la DEJO. Kial ili devus? Nenio tie okazas.

Estas, finfine, aliaj kiuj studis Esperanton solaj, per la reto kaj danke al amiko esperantisto.

Se ĉi ĉiuj ekrenkontiĝus, ni jam havus ian organizon. Ni devas do komenci kontakti unu la alian.

Poste kiam ion mojosan ni starigos, certe aliuloj interesiĝos kaj esperantistiĝos.

La tubero estas tial doni al ili kialon por renkontiĝo, ion de la Esperanto-movado kion ne eblas frandi kiam sola. Ekzemple, organizi en Danio junularan renkontiĝon: en la organizo de tia estonta evento kuŝas, mia-opinie, la solvo. Kaj estas jam tia evento, kiu altiras ankaŭ multajn junajn esperantistajn eksterlandanojn: la Roskilde-Festivalo, inter la plej malnovaj kaj grandaj festivaloj muzikaj en la mondo. Dum multaj jaroj la dana junularo havis sian budon por gastigi aliajn esperantistojn, kaj ĝi ankoraŭ okazas — sed ne pro DEJO. Do, ni havas ĉi tie ŝancon por organizi ion similan, gastigi eksterlandanojn, altiri aliajn junulojn. La sekvonta okazos komence de julio 2015 post sufiĉe da tempo por ke DEJO restariĝu, eĉ se eta.

Alia afero kiun ni povos fari: kutimas ke la junularoj de najbaraj landoj organizas eventojn kune. Estas, ekzemple eventoj faritaj de la germanoj kaj francoj. Ni danoj havas du flankojn kien rigardi por trovi najbarojn. Se suden, ni havas germanojn kaj polojn, kiuj havas sufiĉe fortajn organizaĵojn; ni povos helpi ilin por la venontaj eventoj. Se norden, ni havas eĉ pli interesan situacion, ĉar ia skandinavia junulara Esperanta renkontiĝo aŭ evento, laŭ mia scio, ankoraŭ ne ekzistas, do indus provi ekigi ion en ĉi tiu regiono eŭropa.

Ĉi ĉio estas nur paroladoj kaj revoj, sed ni certe provos komenci ion. Ni ne havas iun ajn etan ideon kiel organizi landan sekcion, ĉar ni esperantistiĝis solaj, kiam la sekcio jam estis mortanta, do neniu lernigis nin. TEJO povos tial helpi nin per instruado, kiel starigi sekcion, kaj, kompreneble, per partopreno en la estontaj eventoj kiujn ni espereble faros. Pri ili, ni tenos vin informitaj.

LITERATURO

Nobelpremio 2015 pri literaturo:

Ĉu al beletristo aŭ ĵurnalisto?

Marc GALLARGO — Francio

En 2015, la Nobel-premio pri literaturo iris al Svetlana Aleksandrovna Aleksieviĉ [Alexievich] pro “ŝia laboro, plurflanka memorigo de sufero kaj kuraĝo en nia epoko”. La rusaj gazetoj simple notas, ke post 28 jaroj la Nobel-premio iras al ruslingvano.

Kiu estas Svetlana Aleksieviĉ ?

Ŝi naskiĝis la 31an de majo 1948 en okcidenta Ukrainio. Ŝia patro estas bjeloruso kaj ŝia patrino ukraina, normala situacio en Sovetunio. Ŝiaj gepatroj travivis la “Grandan patrolandan militon”, tio estas, la dua mondmilito. Ŝia patro instruis historion kaj la germanan lingvon. Kiel bona lernantino ŝi eniris “Komsomolon”, la tiaman junularan organizaĵon — edukejon de estontaj kadruloj de la komunista partio. Ŝi studis en Minsko (Bjelorusio) ĵurnalismon kaj komencis verki en 1985, kiam komenciĝis la restrukturiĝo “perestrojko”.

Kiel ŝi skribas?

Ŝi skribas pri la sovetia kaj postsovetia periodoj. Ŝi intervjuas homojn, kolektas centojn da atestoj, ĝis sepcent. Poste ŝi elektas kelkdekon kaj muntas ilin. Ŝi verkas en tre mallonga maniero kiel aŭtoro, kelkfoje ŝi malaperas malantaŭ la atestojn de la homoj, kiujn ŝi intervjuas.

Pri kio ŝi skribas?

Ŝi skribas pri eventoj, kiuj trafis Rusion aŭ Sovetunion. Ekzemple pri la katastrofo de Ĉernobilo, kiam eksplodis la atomcentralo. La loĝantoj eksciis nur du tagojn poste pri la danĝero kaj devis forlasi sian hejmon kaj neniam reveni. Ŝi ricevis plurajn premiojn pro tiu libro “La petego: Ĉernobila kroniko de la mondo post la apokalipso” (1997). Ŝi ankaŭ skribas pri la milito: “Zinkaj knaboj” (1990), en kiu ŝi rakontas la personan historion de sovetaj soldatoj, kiuj partoprenis en la ruso-afgana milito en 1979 (unu el la familioj sciis, ke la filo soldatis en Afganio nur kiam la mortigita soldato revenis en zinga ĉerko, kaj la familio ne povas vidi la vizaĝon de la mortinto, dum la rusa tradicio fermas la ĉerkon nur antaŭ la enterigo, ne dum la ceremonio). Ŝi ankaŭ verkis la libron “Milito ne havas virinan vizaĝon” (1985), kun rakontoj surbaze de intervjuoj de virinoj-soldatoj en la Ruĝa Armeo dum la dua mondmilito. Ŝi jam gajnis la prestiĝan premion Remarque en Germanio kaj en Francio premion de Radio-France Internacia. Ŝia libro “La fino de la ruĝa homo aŭ la tempo de malĝoja seniluziiĝo” ricevis la premion Médicis en 2013.

Kuraĝe kaj neflankiĝante

En lando, kie estas cenzuro, ŝi konstatas: “Mi estas protektata pro la fakto, ke mi estas konata. Mi diras tion, kion mi opinias necesa diri. Mi skribas librojn, kiuj plaĉas aŭ ne plaĉas al potenculoj. Sed mi scias, ke ĉiam estos homoj, kiuj legos ilin, por kiuj ili estos helpo”. En alia intervjuo ŝi deklaris: “Frue mi interesiĝis pri tiuj, kiuj ne estas konsiderataj de la historio, tiuj homoj, kiuj vivas en mallumo, sen espero kiajn oni pri nenio demandas. Miaj patro kaj avino rakontis al mi rakontojn pli ŝokajn ol tio, kion mi skribis en “La fino de la ruĝa homo”. Tio estis la granda ŝoko de mia infanaĝo kaj mia imago estis frapita por ĉiam”. “La historio interesiĝas nur pri faktoj, emocioj restos en la marĝeno. Oni ne kutimas enlasi ilin. Mi rigardas la mondon tra la okuloj de beletristo, ne de historiisto”.

Eble estus pli bone doni al ŝi premion pri ĵurnalismo ol Nobel-premion pri literaturo! Sed tiu virino havas grandan kuraĝon kaj ŝia laboro estas tre utila por informi la mondon. La Nobel-premio protektos ŝin kaj ŝi povos daŭrigi sian informlaboron pace kaj trankvile. Pro tio, ni ŝatas ŝin.

***

“Mi rigardas la mondon tra la okuloj de beletristo, ne de historiisto”.

Kelkaj ideoj por nia movado

(Stela)

Mi estas feliĉa, ke mi laboras en malgranda, sed forta Esperanto-teamo, kie ni volonte organizas renkontiĝojn por la junuloj en kaj ekster Hungario. Mi pensas, ke ĉe ni bone funkcias la elpensado kaj realigo de aranĝoj — ekzemple nia semajnfina JER (Junulara Esperanto-Renkontiĝo) printempe, IJS (Internacia Junualara Semajno) somere, unutagaj ekskursoj kaj aktivaĵoj dum la jaro kune kun la partneradoj kun aliaj eventoj. Al ni mankas pli vasta varbado por la eventoj enlande kaj internacie. Ni havas la kutimajn kanalojn de informado, kiel niaj retpaĝoj, retlistoj kaj leteroj, krome vizaĝlibro kaj pepejo. Tamen, la novuloj ne trovas nin tiom bone aŭ rapide. Ankaŭ tio malfaciligas nian laboron, ke malgraŭ tio, ke en Hungario multe da homoj lernas Esperanton, tio ne estas por plezuro aŭ pro sincera interesiĝo pri la lingvo, sed daŭre pro la reguloj de la hungara ŝtato rilate al diplomoj. Por ricevi la oficialan paperon pri la finstudado oni devas havi lingvoekzamenon el ajna vivanta lingvo. Por multaj homoj tiu estas la facile lernebla Esperanto. Do, estas defio prezenti la uzeblecon de la lingvo post la pasado de deviga ekzameno.

Mi pensas, ke se forta TEJO kun la nova retpaĝo povas montri la internacian interesiĝon kaj kunlaboradon de junuloj tra la mondo, tio povas esti unu el la solvoj al nia problemo en Hungario. Mi supozas, ke multaj krom ni en HEJ jam tre atendas la renovigon de la centra hejmpaĝo kaj havas grandan esperon rilate al la informoj kaj uzado de ĝi. HEJ povas proponi bonkvalitajn renkontiĝojn kaj trejnadon por tiuj, kiuj interesiĝas pri organizado kaj praktike kaj teorie, TEJO povus helpi disvastigi la rezultojn de la Landaj Sekcioj. Ni estas bonŝancaj, ke ni povas funkciigi plurajn retpaĝojn por niaj eventoj aparte kaj dulingve tiujn de HEJ, sed tio kostas vere multe da laboro kaj tempo por ni. La centra retpaĝo de la monda junularo povus havi la eblon prezenti lokon por tiuj LS-oj, kiuj ne havas propran retpaĝon. Tio estas realigebla kiel profiloj por la LS-oj kun almenaŭ bazaj informoj por tiuj lokaj junuloj, kiuj ŝatus trovi aktivulojn en sia lando. Ne nur pro tio, sed ankaŭ por propra informado estus oportune, se TEJO pli rapidus aperigi ĝustatempe KODEJO-n por ke la LS-oj bone konu la defiojn kaj komunikilojn de aliaj LS-oj. Krome, mi esperas, ke realiĝos plena kalendaro nur por junularaj eventoj, por ke homoj vidu, kie ili povas uzi Esperanton. Ekzemple se TEJO decidas subteni kaj disvastigi la projekton de esperant.io, tiam sur mapo bone videblus la renkontiĝoj plej proksime al vi.

Rilate al renkontiĝoj: TEJO stimulu la organizadon de malgrandaj eventoj, unutagaj projektoj en siaj LS-oj. Mi pensas pri tio, ke ekzemple ekzistas la tiel nomata Eŭropa Tago de Najbaroj. Rilate al la disvastigo de Esperanto kaj informado pri la internaciaj kunlaboradoj oni povus okazigi najbarajn renkontiĝojn en ĉiuj partoj de la mondo dum tiu tago. En Hungario tio povus esti renkontiĝo ĉe la landlimo kun la slovakoj aŭ aŭstroj, en pli grandaj landoj renkontiĝo de proksimaj Esperanto-kluboj de diversaj urboj. Tio povus esti pozitiva mesaĝo de la uzeblo de la lingvo. Ĝenerale TEJO devus stimuli la okazigon de eventoj, kaj malgraŭ tio, ke ekzistas helpilo (fakte, tio estas nur listo de taskoj, ne vera priskribo de ili) por grand(eg)aj eventoj, tio estas vere la escepto, ke junuloj organizas por multe da homoj kaj dum longa tempo. Ĝuste pro tio pli bone estas instigi al malgrandaj okazaĵoj kiuj ne bezonas multe da sperto kaj tempo. Helpilo por tiaj programoj pri organizado kaj disvastigo plene bonvenas.

Se TEJO volus havi oftan novan enhavon por la retpaĝo, estas facile peti homojn/organizojn skribi nur inter du kaj dek frazojn pri siaj aktivaĵoj (mencii urbon kaj landon) por konigi al la homoj en la mondo pri klubvesperoj, vizito de eksterlandano, ekskursoj, kunsidoj, organizado de eventoj. Tio montrus, ke ne nur tion indas raporti se okazas unusemajna grandskala evento, sed ankaŭ pri la ĉiutaga uzado de Esperanto. Tio prezentus multe pli bone la vivadon de la lingvo, kies pinto estas la kongresoj.

Rilatas al tio, ke la malrapide revivanta Pasporta Servo estas pretigata teĥnike, kaj bezonatos helpo disvastigi ĝin denove inter la junuloj. La nunaj gastigantoj estas plej multnombre maljunuloj. Estas multe pli alloge gasti ĉe junuloj, sed por tio ili devas scii pri la ekzisto de PS. Tiu laboro jam nun povus komenciĝi per preparado de la historio de PS por regajni ĝian antaŭan rolon kiel unu el la bazaj servoj de TEJO. Ankaŭ la malriĉaj hungaroj bone profitus de la gastiga servo en Esperantio. Se ĝi refunkcios, ĝi estos bona varbilo por Esperanto.

Konklude mi vidas la rolon de TEJO en la LS-oj, kiel helpon por fortigi la movadon en la diversaj landoj donante konsilojn, helpante la disvastigon de aranĝoj, sekurigadon de bone funkcianta retpaĝo, kies informriĉeco helpas la interesiĝantojn de la ekstera mondo kaj aktivulojn en la asocioj.

POEZIO

Nokto

Evgenij GEORGIEV — Kazaĥio

Surdigas ĉi silka silento,
Sur urbon falas obskur’.
En nokta sufoka arĝento
La lumoj konkuras en kur’.

Ludante, facile altrudas
Mallumon stela vual’.
Sitelon de Tero tratruas
Ĉiela ĉerpil’ je fatal’.

Kaj labirintoj de l’ stratoj
Ascendas obskuren sen help’,
Al la monumentoj kun datoj
Perdataj en kirloj de l’ temp’.

Leviĝas la polvo de l’ ombroj
Pro blovoj de ĉi nokta sent’;
Makabre tenebras la formoj
De ajno sub luna krescent’.

SOCIO

Notre-Dame-des-Landes:

multfaceta batalo kontraŭ projekto de flughaveno

Gouverneur LUC — Francio

Ĉu vi aŭdis pri Notre-Dame-des-Landes? Ĝi estas vilaĝo en okcidenta Francio, 30 kilometrojn norde de la regiona ĉefurbo Nanto. Jam de kelkaj jaroj, tiu vilaĝo famas pro projekto (fakte kaj ĉefe pro lukto kontraŭ la projekto) de nova internacia flughaveno.

En la sesdekaj jaroj, ekĝermis en la kapo de la lokaj magistratanoj kaj decidantoj, ke la jam ekzistanta Nanta flughaveno, sude de la urbo, estu anstataŭigita, ĉar ĝi ne plu taŭgos por la trafiko, precipe pro la tutnova supersona aviadilo Concorde. Ekde ties kraŝo en Julio 2000, tiu argumento kompreneble ne plu validas! La dua ideo estis ankaŭ la kreskado de la urbo norden, direkte al la proksima havena urbo Saint Nazaire [Sankta Nazero]. Pro tio, en 1967 estis elektita de ekspertizistoj, laŭ eŭropaj normoj pri medio, la komunumo Notre-Dame-des-Landes kiel taŭga loko por tiu projekto. Sed la petrola krizo de la sepdekaj jaroj kvazaŭ enkotigis por jaroj la projekton.

En la jaro 2000, la projekto subite elkartoniĝis, kvankam iom malsimile. Ne plu temis pri anstataŭigo (pro unu el la uzinoj Airbus establita tute proksime al la malnova flughaveno), sed ja pri dua porpasaĝera internacia flughaveno. Ĉar ĉe la malnova, la frajtado restos kun Airbus, cele al sendado de grandegaj pecoj de konstruataj aviadiloj al aliaj Airbus-konstruejoj. Sed ĉu vere nova flughaveno estas nepre necesa? Jes, almenaŭ por la lokaj politikistoj, revantaj pri vicoj da tutmondaj negocistoj elirantaj el modernaj aerŝipoj, kun valizoj plenaj je modernigo, disvolvo, tutmondigo. Tio utilas por ontaj voĉdonoj!

Sed kio pri la nuna jam ekzistanta flughaveno? Ĝi etendiĝas sur 320 hektaroj, kaj ĝia betonita rulvojo estas 2 900 metrojn longa. Do, ja dimensie internacia. Ni memoru, ke en la okdekaj jaroj, la ekspertizistoj (kiuj neniam eraras) anoncis kreskadon de la trafiko ĝis inter 5 kaj 9 milionoj da pasaĝeroj, tiel ekde la jaro 2000. En 2011, ĝi akceptis 3,2 milionojn da vojaĝantoj en 60 800 movoj. Por kompari, la Ĝeneva flughaveno (ja internacia, ĉu ne?) akceptas po 10 milionoj da pasaĝeroj jare en 170 000 movoj. Ankaŭ ĝi estas unuvoja kaj surface apenaŭ pli granda (340 hektarojn). Krome rimarkindas, ke tiu nuna Nanta flughaveno ricevis la trofeon ERA Award 2011-2012 kiel la plej bona flughaveno de Eŭropo. Ĉu ne bona kialo por ĝin ŝanĝi?

Unu el la pretekstoj de la defendantoj de nova flughaveno estas ke la nuna estis listigita en 2001, fare de ACNUSA (Aŭtoritato pri Kontrolo de Flughavenaj Sonaj Ĝenaĵoj), kun 10 aliaj flughavenoj el Francio, pro la bruo super la Nanta urbo. Fakte, jam de jaroj ekspertizistoj proponis la konstruon de nova alidirekta rulvojo, kiu plie faciligus ekflugojn kaj alteriĝojn. Sed tio neniam efektiĝis pro... la projekto de nova flughaveno. Troviĝas nun klaĉemuloj (el kiuj eĉ profesiaj pilotoj), kiuj asertas ke dank’ al teknikaj progresoj, superflugado de urbo plejofte tute ne estas deviga. Des pli por 30% el ili, kiuj venas rekte de sudo, sed kiuj estas devojigitaj nordorienten antaŭ ol flugreveni super la urbo! Stranga irvojo, ĉu ne? Tio dirigas al tiuj samaj klaĉemuloj, ke tio estas artifikaĵo, kies celo estas inciti la nantanojn kontraŭ la malnova (do por la nova) flughaveno. Aĥ, klaĉemuloj!...

Alia preteksto estas ke la nuna flughaveno troviĝas proksime de la granda lago de Grand-Lieu, grava protektejo por birdoj kaj fiŝoj. Bedaŭrinde, ja de komence tio veras. Sed la tuta teritorio ĉirkaŭ Notre-Dame-des-Landes estas protektata, ĉar de jardekoj klasifikita kiel ZAD (Zono de Prokrastita Teritoria Mastrumado) ĝi ankaŭ fariĝas nun grava konservejo por multaj bestoj kaj plantoj. Ĉu nepre necesas detrui duan, anstataŭ trovi solvojn por la unua?

Nu, kvankam neutila, medinoca, tamen, kiom kostus tiu nova flughaveno ?

La firmao Vinci estis elektita laŭ siaj proponoj el inter tri aliaj por konstrui ne nur la novan flughavenon, sed ankaŭ ĉiujn rilatajn infrastrukturojn, t.e. aŭtovojojn, trajnliniojn, parkejojn... Plie, Vinci ricevis 55-jaran koncesion por ekspluati la flughavenon kaj ankaŭ tiun de Sankta Nazero. Kial tiuj nekutimaj donacoj de la ŝtato al privata entrepreno? Jen unu el la plej gravaj demandoj tiurilate...

La projekto antaŭvidas la konstruon de du rulvojoj: unu 2 700 metrojn longa, la alia 2 900 metrojn longa. La kosto estus 561 milionoj da eŭroj. Notindas ke buĝeto por kromkostoj neniel ekzistas: ĉiu scias, ke tio neniam okazas en vorkoj! Iom pli ol 40% de la elspezoj pagos la ŝtato kaj lokaj komunumoj. Tio nur por la flughaveno, sed se oni kalkulas por la tuta infrastrukturo, la kosto altiĝus ĝis 4 miliardoj! En la nuna kriztempo, kvankam estas bezonata mono por lernejoj, por hospitaloj, por publikaj transportoj (vere ĉiesaj!), tio estas preskaŭ nenio... se por plezurigi niajn decidantojn. Ĉu ne?

“Ne al la flughaveno”

Laŭ du seriozaj opinisondoj, 72% de la franca popolo deklaris sin kontraŭ la projekto de nova flughaveno (BVA kaj Le Télégramme). Ekde 1972 kreiĝis asocio por defendi la terkulturistojn tuŝatajn de la projekto. En 2000 ekestis nova asocio de civitanoj loĝantaj en la ĉirkaŭaĵo. Kaj ekde decembro 2007, kunordigo de diversaj asocioj kaj partioj (inter kiuj la Verdula Partio) kreis surlokan “rezistejon”, kiu komencis la kontraŭstaran okupacion de la ZAD, kromnomita Zone à défendre (Zono Defendenda).

De tiam, manifestacioj sekvis manifestaciojn, apelacioj sekvis apelaciojn. Okupaciantoj diversdevenaj alvenis surloken de la tuta Eŭropo. Ili kreis tute apartan lokon de alternativa kaj memadministrata socio, kiu kolektive konstruas, kultivas, kuiras. Malgraŭ kelkaj malfacilaĵoj, malgraŭ diferencoj (inter lokaj terkultivistoj, alternativuloj, anarkistoj...), ĉio finfine funkcias bone kaj demokrate de jaroj, kiel ekzemple la radio (Radio Klaxon) kaj ĵurnalo (Lèse Béton).

En Oktobro 2012, ĝendarma operacio provis elpeli la okupaciantojn kaj iliajn apogantojn. Sed la 1200 ĝendarmoj kun helikopteroj sukcesis nur “liberigi” parton de la zono. La operacio sukcesis tiel estigi ondon da kunsento por la ZAD-anoj. Granda manifestacio (inter 20 000 kaj 40 000 personoj) reokupaciis la ZAD-on. Sed denove en Novembro, ĝendarmoj provis elpeladon de la okupaciantoj. La batalo daŭris dum tagoj. Oni kalkulis ambaŭflanke pli ol cent vunditojn. Post subtena manifestacio, ankaŭ en Nanto okazis stratbataloj. Dank’ al politikaj enmiksiĝoj, la ĝendamaro fine kapitulacis.

Por diri “Ne al la flughaveno” en Majo 2013, granda ĉeno 40 000-homa subtene ĉirkaŭis la 25 kilometrojn de la ZAD-o. En Februaro 2014, granda manifestacio okazis en Nanto kun ĉirkaŭ 50 000 partoprenantoj kaj 520 traktoroj. La ĉeesto de la ĝendarmoj, misproporcia antaŭ familiaj, neperfortaj manifestiantoj, estigis denove stratbatalon. Tiaj manifestacioj, kaj surstrate, kaj surkampe, okazis denove en 2014, 2015, kaj ankaŭ en 2016.

Kiel dirite en la titolo, la tuta afero estas ja multfaceta. Ne eblis rakonti pri ĉiuj aspektoj, nek pri la ege malalta prezo pagita al la eksproprietigitoj, nek pri tiuj altaj ŝtatoficistoj tuthazarde dungitaj de Vinci...

Post ĵusaj urbaj voĉdonoj, kaj pro novaj apelacioj rilate al medio- kaj akvo-protektado, probable nenio okazos dum jaroj. Des pli ke nova enketo de ĵurnalisto (Hervé Kempf) ŝajne montris ke la ŝtato manipuladis la kalkulojn. Nura erareto de 900 milionoj da eŭroj!

Sorirado de tiu projekto pli kaj pli malfacilas! Ĉu plumbo en la flugiloj? Iel ajn, ni atendu la voĉdonon por la nova landa prezidento en printempo 2017. La nuna registaro tute ne intencas enkotiĝi en tiu afero...

***

Fontoj (en la franca) :

*Notre-Dame-des-Landes, Hervé Kempf, eldonejo Seuil, 2014

*http://zad.nadir.org/

*http://fr.wikipedia.org/wiki/Projet﹍d'a%C3%A9roport﹍du﹍Grand﹍Ouest

*http://www.pierrederuelle.com/notre-dame-des-landes-un-projet-de-1967-pour-repondre-aux-defis-de-notre-temps/

Laŭ du seriozaj opinisondoj, 72% de la franca popolo deklaris sin kontraŭ la projekto de nova flughaveno

Nova estrara teamo elektita!

Marcionilo Vasconcelos

Dum la lasta IJK, kiu okazis en Slovakio, oni elektis la novan estraran teamon de TEJO por la jaro 2019-2020. Tiu nova estraro aperas surscenejen kun defioj kaj bonaj perspektivoj por la junulara movado. La nunaj estraraj teamanoj prenas taskon kiu de antaŭ kelkaj monatoj estis trafita de kelkaj problemoj, kiel akuzo de ne-aktivado, farita de kelkaj homoj, rapida teama ŝanĝiĝo kiu povus videbligi seninteresiĝon de la homoj pri tiu estraro.

Almenaŭ tiun duan problemon ni jam povas konsideri kiel solvitan, ĉar dum la intervjuo kiun partoprenis la elektotoj dum la komitata kunsido de TEJO dum la IJK, kaj kiu videbliĝis rete, oni povis konstati la entuziasmon, inteligentajn kaj boncelajn respondojn diritajn de la homoj kiuj estis demanditaj.

Menciindas ankaŭ la fakto ke tiu nova teamo enhavas grandan kvanton da virinoj, kiu asignas por nia komunumo aspekton inkludan rilate al genro, same kiel rilate al loko, ĉar ĝi enhavas membrojn el ĉiuj kontinentoj.

Sube vi vidas la ĵus elektitajn teamanojn, kiuj dum unu jaro estos respondecaj por la venontaj agoj de nia organizo!

2-a NOVA (Novjara Aranĝo en Brazilo)

Rafael Henrique ZERBETTO - Brazilo

Ĉu vi jam parolis en Esperanto dum la jarŝanĝo? Pluraj brazilaj junuloj faris tion en vilaĝo proksima al la urbo San-Paŭlo, okaze de la 2-a NOVA (Novjara Aranĝo), okazanta inter la 30-a de decembro 2010 kaj la 2-a de januaro 2011. Krom promenadoj en la vilaĝo kaj ĉirkaŭa arbaro, esperantistoj kantis, dancis, kuiris, promenis, padumis, amuziĝis per ludoj, sume ĝuis tre agrablan etoson.

Historio

En julio 2009, oni proponis, dum la 29-a BEJK (Brazila Esperantista Junulara Kongreso), ke estu porjunula Esperanta aranĝo en Brazilo, bazita sur eŭropaj junularaj seminarioj de esperantistoj. Inter decembro kaj januaro ne okazas gravaj Esperantaj kongresoj en Brazilo kaj estas someraj ferioj, ĉefe por studantoj, kaj pro tio oni elektis ĉi tiun epokon por la aranĝo, baptita NOVA. Ekde tiam, BEJO (Brazila Esperantista Junulara Organizo) jam organizis du tiuspecajn aranĝojn. La unua NOVA okazis en januaro 2010 en bienhotelo apud la urbo Charqueada [Ĉarkeada], en la subŝtato San-Paŭlo kaj la 24 partoprenantoj tre ŝatis ĝin. Por la dua NOVA, estis elektita la vilaĝo Paranapiacaba [Paranapiakaba], distrikto de la municipo Sankta Andreo [port.: Santo André] en la ĉirkaŭaĵoj de la urbo San-Paŭlo.

La vilaĝo

Paranapiacaba estis fondita de britaj fervojistoj en 1867 kun la portugala nomo “Estação do Alto da Serra” [Montar-pinta Stacidomo] kaj poste ricevis la nomon “Vilaĝo Martin Smith”. La nomo Paranapiacaba venas el la tupia lingvo* kaj signifas “loko, de kie oni vidas la maron”, pro tio ke ĝi estas sur Ĉemara Montaro [port. Serra do Mar] kaj de tie eblas vidi, kiam la vetero sufiĉe bonas, la metropolan regionon de Santos, marborda urbo kie troviĝas la plej grava sudamerika haveno. Post sia apogeo dum la epoko de la brita fervoja kompanio São Paulo Railway, la fervojo estis aĉetita de la brazila registaro en 1946 kaj la plejmulto de la britoj foriris. Plena de bonkonservitaj historiaj konstruaĵoj, Paranapiacaba estas, nuntempe, muzea histori-turisma vilaĝo plena de anglotipaj lignaj domoj kaj ĉirkaŭita de mirindaj plejzaĵoj kaj akvofaloj.

* Tupia lingvo: lingvo parolata de uupioj, indiĝenoj vivantaj en tiu regiono antaŭ la alveno de eŭropanoj.

Kvankam Paranapiacaba estas inter du gravaj metropoloj, Santos kaj San-Paŭlo, tie oni sentas sin en kampara etoso, tre for de grandaj urboj: la nura vojo al la vilaĝo estas senasfalta; tie estas freŝa aero kaj en la ĉirkaŭaĵoj estas nur la Atlantika arbaro. Preskaŭ ĉiutage nebulas kaj pluvetas.

La aranĝo

Venintaj el pluraj regionoj de Brazilo, la 30 partoprenantoj de la dua NOVA multe babilis kaj amuziĝis ene de la gastejo, kie okazis improvizitaj festetoj en dormoĉambroj kaj en la salono. Gitarludado, kantado kaj kartoludoj estis la plej kutimaj aktivaĵoj en la gastejo dum la tuta aranĝo. Krom tio, okazis agrablaj babiladoj dum la manĝoj kaj promenadoj tra la urbo, kiam oni aĉetis la tipan lokan trinkaĵon: la sukerkanan brandon, en kiu oni maceras cambuci [kambusi], frukton abundan en la Atlantika arbaro.

Dum la unua tagmanĝo ni babilis pri esperanto kun la restoraciestro kaj li donis al ni botelon de hejmfarita brando por gustumi. Ĉiuj tostis kaj ĝoje babilis dum longa tempo. Poste, en la gastejo, okazis kelkaj gitarludadaj rondoj, dum oni verkis (terure aĉan, NdlR) kanzonon tre facile memoreblan por omaĝi la aranĝon: “NOVA, NOVA, NOVA / La novaĵo estas NOVA”. Vespere, ni iris kune al alia restoracio por vespermanĝi kaj iu partoprenanto kunportis gitaron. Plena de esperantistoj, la manĝejo fariĝis la plej ĝoj-elsenda loko en la urbo dum tiu nokto: Oni povis facile aŭdi niajn kantadon kaj babiladojn.

La 31-an de decembro, ni promenis tra la arbaro ĝis Taquaruçu [Takvarusu], najbara vilaĝeto, kaj banis nin en akvofalo. Vespere, preskaŭ ĉiuj trinkis Kajpirinjon (tipan brazilan trinkaĵon faritan el sukerkana brando, citrono, sukero, kaj glacio) kaj sukerkanan brandon kun macerata cambusi antaŭ la lasta 2010-a vespermanĝo, post kiu ĉiuj atendis kune, surstrate, la alvenon de la nova jaro. Ni kisis, brakumis kaj estis gajaj kiam la artfajraĵoj anoncis 2011. Simpatiaj vilaĝanoj kaj turistoj venis brakumi nin kaj bondeziri. Ĉiuj festis ĝis la nokto-nokto-fin’ kaj la ĉefa amuzaĵo dum la frumateno estis “mokŝminki” iun dormantan ulon per dentopasto.

Alia amuza ludo estis la trezorĉasado. Oni kaŝis trezoron (kelkajn Esperantajn librojn kaj revuojn) kaj dividis la trezorĉasistojn en du grupojn, kiuj bezonis solvi enigmojn por trovi la trezoron unu pli frue ol la alia.

Tamen, la tempo tro rapide pasis kaj la adiaŭa horo alvenis: la gastejo iom post iom malpleniĝis kaj ni apartiĝis kun la deziro partopreni NOVAn 2012, kiu povos esti eĉ pli bona kaj amuza — se vi aliĝos! Informoj pri la 3-a NOVA estos disponeblaj ĉe la retpaĝo de BEJO. Novjarumu kun ni!

Pliaj informoj pri NOVA troveblas ĉe: http://bejo.esperanto.org.br/eo/

FACILA

Nova loĝanto

Natalja POLIKAŜINA - Rusio

Amuza historio pri mia 5-jara filino Polina:

- Kiu estos nia hejmbesto? Eblas kato aŭ hundo. Nur tigron ni ne havos. (kun grava mieno) Ja ni ne estas besto-instruistoj, ni estas programistoj! Do, kiu besto finfine ekloĝis en nia hejmo? Feliĉe, ne tigro!

Kiam mi estis infano, mi tre ŝatis ĉiujn bestojn kaj tre forte deziris, ke iu ajn loĝu ĉe ni. Nia patrino estis tre severa, sed ni, infanoj, estis persistaj. Nia-hejme en diferenca tempo loĝis tri papagoj, testudo, erinaco, lacerto, kato kaj hundo.

Nun mi mem estas severa patrino. Sed mia filino obstinas same kiel mi.

Ŝi ŝategas ĉiujn bestojn de la tuta mondo: de blatoj kaj araneoj ĝis krokodiloj kaj serpentoj. Sed araneoj ne plaĉas al mi, kaj mi tute ne volas, ke ili loĝu en nia hejmo. Ni ankaŭ multe laboras kaj ŝatas vojaĝi, pro tio ni ne povas havi hejmbestojn, por kiuj necesas komplika prizorgo.

Tiel ĉe ni aperis kobajo. En la rusa (ankaŭ en la pola, kiel mi eksciis de mia pola amiko), kobajo nomiĝas “mara porketo” (морская свинка - marskaja svinka). Tio estas stranga afero, ĉar kobajoj tute ne estas maraj bestoj kaj ne estas porkoj. Ilin oni nomas “maraj” pro tio, ke oni alportis ĉi tiujn bestetojn de trans la maro (el Peruo) kaj tia nomo signifis “bizaraj, ekzotaj”.

Nian kobajon ni nomas Orfeo. Nun la filino Polina tre interesiĝis pri mitoj de la Antikva Grekio kaj ŝi proponis nomi lin Heraklo aŭ Apolono. Sed mi decidis, ke tio estus troe. Finfine ni decidis nomi lin Orfeo honore al la legenda kantisto, ĉar ĉi tiu komika besteto faras diversajn amuzajn sonojn: li fajfas, pepas kaj ronronas.

Nova projekto kreos tuttempan radion en Esperanto

Rogier Huurman — Nederlando

(Interkonsente la aŭtoro transprenita el la retpaĝo de Hungarala Esperanto-Junularo http://www.esperanto-junularo.hu/2011/06/nova-projekto-kreos-tuttempan-radion-en.html#more)

Ĉu vi aŭdas Esperanton parolata ĉiutage? Preskaŭ certe ne, eĉ se vi fidele elŝutas kaj aŭskultas ĉiujn podkastojn de podkastaro.org. Nur la ĉina retradio elsendas ĉiutage en Esperanto, kaj nur unu horon. Do kiuj ebloj restas, se vi ne tre interesiĝas pri ĉina politiko nek havas esperantoparolantajn samdomanojn?

Tiun mankon sentis ankaŭ grupo da esperantistoj unue formiĝinta dum la Brita Kongreso ĉi-printempa. Kaj ĉar inter ili estas spertuloj pri radio kaj multaj entuziasmaj aktivuloj, ili decidis kaj sukcesis starigi retan radistacion. La plej grandan problemon ne prezentis la teĥniko nek programaro; pro la spertoj kaj entuziasmoj de la kora teamo jam post kelkaj tagoj estis provelsendo. Iom da diskuto sekvis pri la nomoj kaj sloganoj, kaj la teamo elektis la nomon Muzaiko.

Interkonsentoj kun eldonejoj, muzikistoj kaj podkastantoj venis poste, kaj fine la leĝaj permesoj evidentiĝis la plej granda obstaklo. Nun restas nur etaj bariloj ĝis baldaŭ vi povos tuttempe aŭskulti ĉe http://muzaiko.info

Granda parto de la programo estos muziko en Esperanto, sed ĝi certe ne estos la tuto. La antaŭe menciitaj podkastoj plenigos kelkajn horojn ĉiutage. Tiel podkastantoj trovos pli grandan publikon por siaj verkoj, kaj aŭskultantoj pli facile povos aŭdi la plej freŝajn podkastojn el la tuta mondo. Kaj finfine estos ankaŭ originalaj kreaĵoj de Muzaiko. Laŭcele estu mondaj novaĵoj, diskutoj pri aktualaj temoj, intervjuoj kun famuloj kaj fakuloj, raportoj de okazaĵoj en Esperantujo, kaj multaj aliaj proponitaj programeroj.

Kaj via helpo estas tre bonvena. Vi povas sendi viajn ideojn, sonraportojn, aŭ mallongajn sonreklamojn pri iu ajn temo al info@muzaiko.info. Krome vi povas aliĝi la retdiskutliston ĉe http://groups.google.com/retradio-projekto. Aŭ se vi havas grafikan talenton, vi povos gajni la unuan t-ĉemizon de Muzaiko kreante logoon por la radio. Kaj ne forgesu viziti http://muzaiko.info!

Kion fari, se vi volas helpi Muzaikon?

TEJO serĉas... novan redaktoron de TEJO-Tutmonde!

Ĉu vi ŝatas ĵurnalismon? Ĉu vi interesiĝas pri la internacia junulara E-movado? Fariĝu redaktoro de TEJO-Tutmonde, kaj helpu ĉiam liveri aktualajn, interesajn informojn pri tio kio okazas en TEJO kaj en ĝiaj Landaj Sekcioj.

Pliajn informojn ĉe: www.tejo.org

NOVELO

Nubego

Evgevij GEORGIEV — Kazaĥio

Frederiko vekiĝis sufiĉe frue pro bruego. Estis la 4-a de marto 2086. La duonsimioj denove trafis iun el la ne multnombraj konstruaĵoj per preda obuso. Restis jam ne tre multe da tiaj obusoj ĉe la Proleta Tribo, tial oni deziris per kelkaj precizaj artileriaj pafoj kaŭzi ĉe la aliancanoj plejeble grandan damaĝon. Nigra fumo komencis obstine leki la duoblajn fenestrovitrajn instalaĵojn de la paccivitanoj, samkiel fidela hundo emas leki la vangojn de sia majstro post lia dumlonga foresto.

“Bonan matenon, Francio!”, ekpensis la kuŝanta Frederiko, tamen nenion elparolante. Kaj ne vane: mankis en lia preskaŭ senmebla ĉambro ajna — ĉu atentema aŭ ĉu dankema — aŭ eĉ hazarda aŭskultanto. Eble ĝuste pro tio li pervoĉe raŭke aldonis en Latinidish: “Libertate, equalitate, fratiernitate”1.

Tiu lingvo jam antaŭ multaj jaroj estis aprobita de la Unuiĝintaj Ŝtatoj de la Mondo kiel oficiala lingvo de la Respubliko Gallio. Latinidish prezentis science normigitan version de ĉiuj romanidaj lingvoj de la Unuiĝinta Eŭropo kaj estis uzata prefere de la kleruloj. La defendantoj de la Proleta Tribo, post la definitive organikaj ŝanĝoj en la cerbo, kaŭzitaj dum la Lasta Tuteŭropa Krizo kaj pro la revolucie grandegaj sukcesoj de la manĝa industrio, preferis sian propran lingvon subnome Balbutanto (alie nomis ĝin la valoniaj kamparanoj: Fekmuĉanto).

Pro ĉiuj kalejdoskope senĉesaj kaj bizaraj ŝokoj, kiujn alfrontis Eŭropo dum la lastaj kvin jaroj, Frederiko ekhavis iun malsanecan vizaĝon kaj strangan okulbrilon, kvazaŭ oleecan.

Frakasaj ŝokoj — sekvoj de decidoj dolorplenaj por ĉiuj: Ĉesi konstrui la Eŭropan Bankan Maŭzoleon, igi minimuma la kuratoran pan-disdonadon en la plimulto el la unuiĝintaj regionoj, haltigi la Internaciajn Pacigajn Manovrojn sude de la Netuŝebla Zono, cedi 38 procentojn da kriogenikaj mondregistaraj patentoj al Ĉinio, abolicii la tranoktajn kartojn por la enmigrintaj laboristoj. Preskaŭ ĉiu eĥo de tiuj tute ne liaj strategiaj elektoj iumaniere influis rekte lin. 32 jaraĝa, li antaŭlonge perdis sian iaman rektan kaj honestan rigardon, malgraŭ tio ke ajnajn grandajn internajn transformiĝojn li ŝajne neniam rimarkis.

La lastaj semajnoj de la civitana milito sendube ronĝadis Frederikon kaj ĉiujn liajn samaĝajn konatojn, ĉar estis terurege vidi ĉion, kio okazadis al multaj lokoj de lia gepatra urbeto. Spuroj de la infaneco ĉiam videblis en ĉiuj tiuj lokoj kaj, kiel li klare konsciis, mortigon de tiuj spuroj, kun anticipa malkaŝo, ĉiutage proksimigis la interbatalantojn. Ŝajnis ke la duonsimioj kaj la aliancanoj interbatalos eterne.

Fariĝinte laŭvola rekruto de la Alianco, Frederiko, paradokse, tiam eksentis etan malpeziĝon de sia ŝarĝo. Li elektis Ŝtat-Aliancon sole pro tio ke kiam li alvenis al la 2-a divizia stabo de la Proleta Tribo protekte de PRSDP (Potenciale Reganta Social-Demokratia Partio), la armea administranto nenion komprenis kaj lin trafis perbastone. Barilo lingva! Poste, Frederiko kelkfoje rememoradis la vortojn de la majoro Boissier [Bŭasje’]: “Ili volas de ni la pratempan justecon. Ili atingos tion. En la kondiĉoj de la moderna surtera batalo, bastono kaj ŝtono (mojoslingve: “baŝtono”) estiĝas la plej vaste uzata efikaĵo. “Baŝtoneco” kaj justeco — prajuneco. Estu soldatoj, ja tiugrade junaj, kiugrade junaj ĉiam estas nur la freŝaj montaj riveretoj kaj tiugrade justaj, kiugrade justa povas esti nur la glavo”. Evidente, li neniam spertis ajnan baston-frapon sur la propra korpo. Ĝi tuj elbatus el li tiun poetecon.

Malrapide ellitiĝinte, Frederiko komencis sin vesti. La kakia ĉemizo donis al li iom da solideco, sed ĉion aĉigis la botoj militaj, kiuj estis demetitaj de iu oficira kadavro antaŭ unu semajno. Ili, ne plu estante nigraj, havis aĉan nedifineblan koloron kaj la formon de iu tro perforte pritraktita artefakto. Kaj fine, ĉion nekorekteble distordis la rekruta kaskedo kun la blazona metala koketo. Nun li aspektis strangege: duon-soldata restaĵo de la perdita armeo.

La serĉado de la proteina energia tablojdo naskis kelkajn sakraĵojn: “diablojn“, “fekegon” kaj eĉ “volapukaĵon rostitan”. Tamen, favoris al relativa nedumlongeco de tiu serĉado la ĉiunivela magreco de lia preskaŭ senmebla ĉambro. Finfine, la matenmanĝo estis prenita. Rigardinte sian portreton en la spegulo, Frederiko ial komplote palpebrumis al si mem, prenis la ŝlosilon detable kaj eliris for de la ĉambro.

La fortega vento kun brulodoro rezolute frapis la naztruojn, ĝisfine veke efikante. Evidente, nokte denove okazis iuj pliaj bataloj. Spuroj de la milito ulceraspekte manifestiĝis sur la ŝajne ĝemanta tero. Kutima pejzaĝo. Rekte antaŭ la porĉo etendis sin sufiĉe granda funelforma truo.

Proksime, sur la strata pavimo kuŝis io, kio vere tremigis. Brako de mortigita infano videblis surstrate. “Sur kio baziĝos la feliĉo de niaj posteuloj? Ĉu sur tiaj brakoj?”, ekpensis Frederiko, tuj trankviligante sin mem: “Tiu brako neniel rilatas al la feliĉo. Estas pli bone ne intermiksi la fekegon kaj la kotletojn”.

Post kiam li preterpasis kelkajn kvartalojn, el la matena nebuleto aperis iu teren kliniĝema konstruaĵo. Frederiko frapis la pordon. Ĝin malfermis iu stranga ulo, ial havanta tokse verdan hararon.

— Ho! Denove vi! Legu! — li etendis sian manon kun iu flava kaj malpura poŝt-koverto.

Frederiko tralegis:

Salute, car mie.

Il ha venite le momento pro illuminar toto, in despecto de ulle miscomprension usque nunc.

Evidentemente, nostre sorte va semper restar como le reptation reptile sub le pression del circumstantias. Io in me trova nulle plus de fortitude pro continuar a coler iste jardin del illusiones que nos faceva crescer durante le septimanas recente. Nos son homines troppo dissimile pro esser insimul. Io pete que tu non plus cercar me in le latrina commun. Io ha selecte un altere cabinetta.

Pardona me pro toto.

Sperante que tu me comprendera,

Sinceremente et eternemente tue,

Laura

P.S. — Io te ama; e va restar con me le memoria de iste amor passate. Que tu sia certe de isto.2

— Kiel eblas tion kompreni!? Ĉu via putino ne plu povas skribi la vortojn, kompreneblajn por ĉiuj? Por kio bezonatas tia putrinta patoso? Eŭropo jam mortis, ĉio falas en la pugtruon; kaj tiuj gejaĉoj pusaj daŭre skribas per siaj parafaĉoj ridindaj!

— Mi volas vidi ŝin.

— Kiun?

— Laŭron.

— Ŝi foriris.

Tuj sekvis kruele faliga pugna frapego al la vizaĝo de la verdharulo.

Li transpaŝis la verdharulon, trairis la koridoron, urĝe serĉante la bezonatan ĉambron. Ĝi mankis. Tiam li perforte malfermis la unuavice aperintan pordon kaj... alpaŝis sian propran ĉambron (!).

La enirinto vidis sin mem kuŝanta en la lito; kuŝanta senmove. Malgraŭ la laŭtempe sentebla mateno, malantaŭ la malpura fenestro videblis la sunsubiro. Sed pli rimarkinda estis tio ke ia giganta violenigra nubego laŭvide glaciiĝis en la ĉielo, donante al ĉio troviĝanta malsupre nigran plumban ombron. Kaj eĉ pli rimarkinda estis tio ke la kuŝanta Frederiko komencis turni sin, sed ne vekiĝis.

Frederiko staris kaj rigardis... Post kelkaj minutoj li fermis la pordon.

**

1 Libereco, egaleco, frateco...

2 “Saluton, kara.

Alvenis la tempo por ĉion plene lumigi, spite al ajna ebla miskompreno ĝisnuna.

Evidente, nia sorto por ĉiam restos tiel eksplicite reptilimaniere rampi sub la premo de cirkonstancoj. Mi trovas en mi neniujn pliajn fortojn por daŭre prizorgi tiun ĝardenon de la iluzioj, kiun ni kun vi kreskigadis dum ĉi tiuj lastaj semajnoj. Ni estas tro diversaj homoj por esti kune. Bonvolu ne plu serĉi min en la komuna necesejo. Mi elektis alian budeton.

Pardonu min pro ĉio.

Esperante ke vi min komprenos,

Sincere kaj eterne via,

Laura

P.S. Mi amis vin kaj restos ĉe mi la memoro pri tiu pasinta amo. Estu certa pri tio.”

ĈEFARTIKOLO

Nutrado kaj malsato

Felipe de Oliveira Queiroz - BRAZILO

La fakto ke multe da homoj en malriĉaj landoj — inter ili Brazilo — suferas pro malsatoj tute ne estas novaĵo. La libro “Geografio de la malsato” [Geografia da Fome, portugale], verkita de la brazila kuracisto kaj geografiisto Josué de Castro [Ĵozue de Kastro] kaj publikigita en la jaro 1946, bone priskribas la malsaton en Brazilo. Tiu faro donis al li internacian aŭtoritatecon rilate al la procezo pri malsato kaj nutrado: eĉ ĉar tuj poste, en 1951, li publikigis la libron “Geopolitiko de la malsato” [Geopolítica da Fome, portugale], per kiu li priparolis la malsaton laŭ la kontinentoj (escepte de Oceanio). Temas do, pri inspiraj provoj solvi la problemon de la malsato tutmonde.

La homa malsato estas problemo tiel malnova, kiel la homa ekzisto mem. Se la pasintajn homgeneraciojn bezonis batali kontraŭ infektojn, vundojn, grandajn bestojn kaj akrajn veterojn, antaŭ ol ĉio estis necese nutriĝi. Do, sen manĝaĵo ne eblas vivi.

Laŭ Josué de Castro, en la riĉaj landoj la pasintuloj ŝajne preferis ne paroli pri la malsato, kvankam tra la Historio estis tempoj sendube plenaj je tiu serioza problemo. Pri tio, mi diru ke ekzistis du sentoj: La unua, ke de kelkaj malbonaĵoj — inter tiuj la malsato — ne eblas al ni fuĝi; la dua, ke la socia malegaleco estas natura afero ĉe la homaro, do oni ne bedaŭru (tial oni ne parolu) pri la malsato. Tamen, jam delonge oni ne povas plu elteni tiun sintenon, ĉar la kialoj de la malsato ne estas plu kaŝitaj; tute male, nuntempe oni jam bone konas tion, kio konsistigas la nutrad-bezonojn: nur eroj de kelkaj substancoj en la ĉiutaga manĝado povas difini ĉu oni sufiĉe manĝas aŭ ne.

La rezulto de tiu malkovro montris al ni ke la vorto “malsato” sola ne sufiĉas al la vortaro: tiu vorto taŭgas por esprimi nur malsufiĉan manĝo-kvanton. Tamen, oni ne estas minacata nur kiam la kvanto de manĝaĵo estas malmulta, sed precipe kiam la kvalito de la manĝaĵo estas malbona. Pro la manko de kvalito, iu ajn povas facile malsaniĝi pro la neĉeesto de nutreroj kaj/aŭ troa kvanto de specifaj substancoj. Tial, en la plejparto de la landoj ekzistas nutraĵ-tabeloj, kiuj akompanas ĉiujn industriajn manĝaĵojn. Pro la graveco de la kvalito — kaj ne nur de la kvanto — de la manĝajo, Josué de Castro kreis la terminon “relativa malsato” rilate al la kvalito, dum la “absoluta malsato” rilatas al la kvanto.

La malsato, ĉu monda, ĉu en specifaj lokoj, montriĝas per pluraj sociaj mankoj, kiuj influas ekde la nutradsituacio ĝis la biologiaj kaj demografiaj kondiĉoj. Kelkaj konsekvencoj estas la duminfaneca aŭ frua morto, la malkapablo al la laboro, la tuberkulozo, la manko de fero en la sango, blindiĝo pro manko de la vitamino A kaj aliaj malsanoj, kiuj estas fundamente ligitaj kun malbona nutrado. La aŭtoro mem asertas: “La kialo de la malsato estas la socia malegaleco, kaj tute ne rilatas al la nesufiĉa kvanto de manĝaĵo en la mondo”. Survoje al ĉi tiu konkludo, la procezoj de koloniado kaj ekonomia dependo estas rekte ligitaj al la ĉeesto aŭ ne de mizero kaj malriĉeco, aŭ simple: ĉu oni bone manĝas aŭ ne.

La venko kontraŭ la malsato estas — bedaŭrinde ankoraŭ — giganta defio al la nuna kaj estontaj generacioj. Ĉu oni ne gapas al tio ke en la 21-a jarcento, kiam eblas al ni havi teknologion, kiu multobligas la produktadon de manĝaĵoj, ekzistas personoj, kiuj malsatas? Kaj fine, ĉu eblas pensi pri “fina venko” en ĉi tiu tro konkurema socio, en kiu oni ankoraŭ malsatas kaj ne kapablas lerni ion ajn, des malpli idiomon?

Jen tikla temo esplorinda, kiu ne nur estas malnova sed ankaŭ supervivas ĉe ni ĝis nun.

Estas strange, ke malmultaj homoj pretas esplori pri tiu temo. Oni almenaŭ povas diri ke, feliĉe, la libro “Geografio de la malsato” estas tradukita al 25 lingvoj. Ĉu ne alvenis la tempo ĝin traduki en Esperanton?

Odo al Samarkando Unuigas la Mondon

Anatoli Ionesov - Uzbekio

Jam dum multaj jarcentoj, la 2750-jara urbo Samarkando estas fonto de inspiro por poetoj, verkistoj, muzikistoj, pentristoj ktp. Ne hazarde la urbo estas listigita kiel vojkruciĝo de kulturoj en la Registro de Monda Heredaĵo de UNESKO. Ĉi tie kunvenadis karavanoj, popoloj, kulturoj kaj religioj. La plej konata urbo de Uzbekio inspiris ankaŭ la konatan rusan poetinon Irina Aleksejeva, kiu verkis en la rusa lingvo la poemon Odo al Samarkando, kiun ŝi donacis al la Muzeo de Paco kaj Solidaro, kies aktivuloj cirkuligis la Odon kadre de sia internacia projekto “Samarkandiana”. La poezia himno al la antikva urbo ekhavis impresan vivon: la poemo flugis ĉirkaŭ la mondon kaj estis tradukita al multaj lingvoj.

Post trijara intensa laboro naskiĝis la multlingva libro “Odo al Samarkando” publikigita de la eldonejo de la revuo “Junost” (Juneco) en Moskvo. Tiu ĉi poemlibro prezentas 71 tradukojn en 62 lingvoj, inkluzive de po du versioj de diversaj aŭtoroj en naŭ lingvoj. En la projekto partoprenis 70 poetoj kaj tradukistoj el 50 landoj.

La libro-lanĉa ceremonio, kun la internaciaj gastoj kaj salutoj senditaj de diverslandaj tradukistoj, okazis en El Merosi, Teatro de la Historia Kostumo en Samarkando. La volumeto enhavas ankaŭ la enkondukan artikolon “Samarkandiana: Unuigante la Mondon tra Kulturo”, la eseon “Mi Kantas Vin, ho, Samarkand!”, mallongajn biografiojn kaj fotojn de la rusa poetino kaj tradukistoj, plus kelkajn enmetitajn paĝojn kun koloraj fotoj de la “Romo de la Oriento”. Same estas inkluzivita mallonga resumo en la angla, germana, franca, itala, uzbeka kaj Esperanto. La internacia lingvo Esperanto ludis gravan rolon en tiu ĉi unika, interkultura projekto kiel lingvo-peranto kaj kultura ponto.

La tradukado de la teksto en malsamajn lingvojn reflektas neimiteblajn poeziajn nuancojn, akcentojn kaj intonaciojn de la sama temo, sed en malsamaj lingvoj kaj kun malsamaj artaj opcioj. La aŭtoroj de la projekto celis praktike kontribui al la Internacia Jardeko de UN (2013-2022) por la Proksimigo de Kulturoj.

La libro-prezenta ceremonio komenciĝis per la enkondukaj vortoj de la prezidanto de la Samarkanda Regiona Filio de la Rusa Kultura Centro de Uzbekio, s-ro Jurij M. Ognev. Irina Aleksejeva varme gratulis la publikon okaze de la Tago de la Urbo kaj rakontis kiel naskiĝis ŝia poemo “Odo al Samarkando”: “Mi pensas, ke ĉiu persono vizitinta Uzbekion, jam neniam forgesos tiun ĉi landon, ĝi allogos kaj per bonkoreco al la gasto, kaj per la aromo de la loka platpano, kaj per malvarmetaj kanaletoj, kaj per pendantaj vinber-grapoloj, trapenetritaj de malavara suno. Al ĉiu gasto en Uzbekio estas kara io aparta, kaŝita en la rezervita areo de la koro. Por mi, tio estas Samarkando. Ĝi aperis en mia vivo en 2006 kiel enkorpigo de la senkonscia revo pri la Antikva Urbo, kiu subite fariĝis realaĵo... Memorante Samarkandon, admirante ĝian belecon, mi varme pensas pri ĝiaj loĝantoj kaj tutkore mi deziras al la popolo de Uzbekio, al ĉiuj miaj amikoj en Samarkando, al ĉiuj poetoj kiuj afable kontribuis siajn tradukojn por ĉi tiu libro, al ĉiuj niaj legantoj kaj al ĉiuj homoj sur la Tero - bonon kaj pacon!... La vesperon, kiam mi verkis la Odon al Samarkando, mi probable neniam forgesos...”.

Post kiam ŝi recitis la Odon en la rusa originalo, la lokaj poetoj Olkor Damin, Numon Mahmudov, Saida Kajumova kaj Bahodir Habibov prezentis siajn tradukojn en la uzbeka, taĝika kaj persa lingvoj.

Ĉar aliaj tradukistoj ne povis ĉeesti, iliaj tradukoj estis laŭtlegitaj de estimataj gastoj. Profesoro Ma Cuiling (Ĉinio) inspirplene deklamis la Odon en la ĉina, Susanna Harutjunjan en la armena, Ulĵon Melikova en la korea, Julietta Araratjan en la japana, Parviz Karimzoda en la azerbajĝana, Kristina Ajrapetova en la hispana, Amriddin Ŝoimov en la germana, Bahodir Habibov en tri lingvoj — la angla, franca kaj araba, kaj fine Anatoli Ionesov en Esperanto.

Irina Aleksejeva tiam legis siajn novajn poemojn honorante la landojn kaj urbojn, kie loĝas la tradukistoj. La moskva gastino parolis pri sia krea laboro, aktualaj projektoj, respondis demandojn de la aŭskultantaro kaj disdonis aŭtografojn. Sekvis la impresa prezentaĵo de artistoj de El Merosi, Teatro de la Historia Kostumo, brile demonstrantaj la elĉerpaĵojn el sia histori-arta spektaklo “La Momentoj de Eterneco”.

Alparolante la publikon, s-ino Rita Z. Mahmudova, gvidantino de la Samarkanda Urba Fako pri Kulturaj Aferoj kaj Sporto, kaj Profesoro Jusuf N. Abdullajev, scienca gvidanto de El Merosi - Teatro de Historia Kostumo, esprimis aprezon al la aŭtorino, tradukistoj, kaj organizantoj de la transkultura projekto, citante ĝin kiel kontribuon al interkompreniĝo, amikeco kaj kunlaboro inter diversaj landoj kaj popoloj.

Menciindas, ke la nov-aperinta libro “Odo al Samarkando” ĵus eniris “La Libron de Rekordoj de Rusio” kiel “La poemo, tradukita al la plej granda nombro da lingvoj, publikigita en unu presita eldono”. La apero de la libro plenumas unu el la celoj de la projekto “Samarkandiana”. La organizantoj esperas daŭrigi la projekton per novaj eldonoj kaj pli multaj tradukoj, invitante ideojn por kunlaboro.

La projekto [foto de la libro]

La unua prova eldono de “Odo al Samarkando” (formato A5, 92 paĝoj plus 8 krompaĝoj kun koloraj ilustraĵoj) aperis en Moskvo 500-ekzemplere. Ĉar tiu ĉi transkultura projekto estas 100-procente volontula, la poetino Irina Aleksejeva decidis ne vendi la libron, sed donaci ĝin al la tradukintoj, bibliotekoj, kulturaj institucioj, ĵurnalistoj ktp.

La interkultura projekto daŭris preskau tri jarojn. Por “internaciigi” la Odon, nature, unuavice mi ekpensis pri ĝia poezia Esperanto-traduko, kiun, laŭ mia peto, faris (eksa E-taŝkentano kaj nuna apudmoskvano) Vladimir Masalkin. Fakte, ĝuste dank’ al tiu ĉi E-traduko, komenciĝis la vojaĝo de la poemo sur la terglobo. Mi ankaŭ preparis kompletan laŭvortan E-tradukon de la poemo kaj koncizan glosaron (klarigojn pri nialokaj terminoj menciataj en la teksto). Verdire, komence mi esperis realigi la projekton nur helpe de E-komunumo — do sole pere de Esperanto. Tiucele mi turnis min al multaj diverslandaj esperantistoj kaj E-asocioj kun la peto helpi trovi kompetentajn tradukontojn. Grandparte tio sukcesis kaj ankau desur la paĝoj de Kontakto mi refoje volus kore danki ĉiujn reeĥintojn kaj helpintojn.

Sed, Esperantuje mi sukcesis ne ĉiam kaj ne ĉie. Tial mi decidis samtempe ekagi ankaŭ ekster la movado, preparante kaj dissendante la kompletan laŭvortan anglalingvan tradukon de la Odo kaj glosaron por engaĝigi (en la projekton) alilandajn poetojn kaj tradukistojn. Tiurilate min ofte asistis neesperantistaj amikoj de nia Pacmuzeo. Rezulte, la E-movadanojn tre bone kompletigis ekstermovadaj profesiuloj kaj fakuloj. Sume, el inter 70 tradukintoj, trideko estas E-parolantoj kaj ĝuste Esperanto donis la ĉefan impulson al disvolvo de tiu ĉi projekto, kio estas plurfoje menciita en la libro.

Mi tamen konsideras la publikigitan libron prova eldono, kiun espereble iam sekvos pli solida versio kun pli da lingvoj kaj pli da tradukoj.

Anatoli Ionesov

La poetino [foto de la poeto]

Irina Aleksejeva - poeto, eseisto, membro de la Moskva Verkista Unio. Verkis la unuan poemon en 1988. Laboris kiel redaktoro de la literatura revuo Junost (Juneco), ŝi estis fondinto kaj ĉef-redaktoro de la muzik-literatura revuo “Ljudi i pesni” (Homoj kaj Kantoj), la gvida redaktoro de la revuoj “Za sem’ju peĉatjami” kaj “Marka”. Ŝi aperigis multajn poemojn, artikolojn kaj eseojn en diversaj revuoj kaj ĵurnaloj, verkis dek librojn, inkluzive sep poemarojn. Por la kreaj atingoj en ĵurnalismo kaj literaturo, Irina Aleksejeva estis distingita per diversaj premioj. Je ŝiaj verso, komponistoj verkis ĉirkaŭ 100 kantojn, multaj el ili estis registritaj en KD-albumoj. Ŝi regule okazigas poeziajn recitalojn, literatur-muzikajn koncertojn kaj renkontojn kun legantoj en diversaj urboj de Rusio kaj eksterlande. Ŝia nova poemo “Omaĝo al Ahmadulina” estis publikigita en la 20-a eldono de la jara poezia antologio, eldonita en Usono (2013). Laŭ la konata rusia literatura kritikisto Lev Anninskij, Irina Aleksejeva apartenas al la plej eminentaj reprezentantoj de la rusa virina poezio de la fino de la 20-a jarcento.

Opinioj pri la verko

“Tiu tradukaro ŝajnas esti mirinda libro! Mi volas transdoni al la poetino Irina Aleksejeva miajn plej varmajn elkorajn salutojn okaze de la multlingva eĥigo de ŝia belsona kaj revoveka poemo kaj mian grandan dankon pro la invito al partopreno en tiu ĉi ekscita poezia aventuro. Longe vivu Samarkando!” — Linus Ganman, Svedio/Estonio.

“Mi ĝojas, ke tiu multlingva laboro venas al sia brila finrezulto, kaj mi dankas la homojn, kiuj puŝis la ideon antaŭen. Mi vizitis Samarkandon antaŭ kelkaj jaroj kaj retrovas ĝian etoson en “Odo al Samarkando”. Laŭ mia scio Irina Aleksejeva ne aparte rilatas kun Samarkando, sed havis la saman “ŝokon”, kiam ŝi malkovris la trezorojn de tiu mirinda urbo, kiu retrovas sian historian belecon. Mi bondeziras sukceson al la lanĉo de tiu libro, kaj kiel esperantisto ĝojas, ke aperas multaj lingvoj ĉar ankaŭ lingvo-diverseco estas trezoro de nia homa heredaĵo”. — Renée Triolle, Francio.

“La mirinda, antikva urbo Samarkando dum la jarcentoj altiris kaj ĝis nun ĉiam altiras la atenton, admiron kaj respekton de la tuta mondo. La glora urbo, estante sur la “vojo de la silko”, sur la ĉefa komerca vojo kunliginta Ĉinujon kun Eŭropo, estis ĉiam pas- kaj renkont-punkto de diversaj nacioj, civilizacioj, religioj. Tio montras kiom genia estis la decido, ke la belega poemo de Irina Aleksejeva Odo al Samarkando estu tradukita en dekojn da lingvoj. Al la bela kaj grava laboro mi oferis nur ŝtoneton, tamen mi estas feliĉa kaj fiera pro tio”. — Spiros Sarafian, Grekujo.

ĈEFARTIKOLO

Ĉu Okcidenten, ĉu Orienten?

Vasile GAVRILAN - Moldavio

Notinda parto de la loĝantaro de Moldavio ankoraŭ nuntempe bedaŭras la disfalon de Sovetunio. La plejmulto el ili estas alilandanoj, kiuj elektis daŭrigi sian vivon en la nova lando — rusoj, ukrainoj, gagaŭzoj (turkida popolo, kiu havas aŭtonomion en la suda parto de Moldavio) kaj aliaj malplimultoj ruslingvaj. Sed troviĝas ankaŭ kelkaj moldavoj kiuj dividas la saman bedaŭron. Ilia aro konsistas el maljunuloj, kiuj vivadis la plej grandan parton de sia vivo en socialismo.

Oni povas kompreni tiun situacion dumaniere: Unue, ĉar ĉia memoro aŭ travivaĵo de la juneco delonge pasinta plikariĝas en la pensiga maljuneco — Tia estas homa kondiĉo, ne nur moldavia. Due, ĉar tiuj homoj troviĝis en pli longa periodo subpremataj de la komunista propagando kaj ideologio. Do ili ĝenerale pli malfacile komprenas kaj akceptas alian homar-ordon, aliajn valorojn aŭ ĝuste la liberecon pensi alie. Aŭ pli reale, la nostalgio de USSR povas esti komprenata kiel konsekvenco de la malriĉeco kiun travivas nun Moldavio.

Ĉiuj unuopaj industrioj el ĉiuj 15 landoj de Sovetunio estis tiamaniere aranĝitaj ke ili dependu unu de la aliaj, tiel ke ili ne povas memstare evolui. Tial, kiam Moldavio gajnis sian sendependecon en la 27-a de aŭgusto 1991, ĝia ekonomio disfalis neeviteble. Bedaŭrinde oni proklamas ke la prosperon, kiun Moldavio havis antaŭ la sendependeco, oni eĉ hodiaŭ ne sukcesis regajni.

Ĉiuj revolucioj (kiel la disfalo de Sovetunio) alprenas neeviteblan malstabilecon politikan, ekonomian, socian ktp. La saman aferon oni hodiaŭ spektas okazi ankaŭ en Libio kaj en la landoj de Mezoriento, skuitaj de la politikaj ŝanĝoj. La dramo de Moldavio estas ke tiu transiro daŭras pli longe kaj pli dolorige ol oni povis antaŭe prognozi. Tiu situacio eblas pro la moldavia socia malunueco. Do neniu plu estu mirigita ke granda parto de la moldavianoj eĉ hodiaŭ ne scias kion deziri aŭ kien iri, ĉu Okcidenten, ĉu Orienten.

Olimpikoj: kolektiĝas pacaj batalantoj

Olga ŜILAJEVA - Rusio

Treege malmulte da tempo restas ĝis la granda sporta evento de la jaro — La Somera Olimpiko 2012, kiu okazos en Londono, Britio, de la 27-a de julio ĝis la 12-a de aŭgusto.

Historio

Estas ĝenerale konate, ke la patrolando de la Olimpiaj ludoj estas la Antikva Grekio (Helenio). Ekzistas multaj mitologiaj versioj pri la apero de la Ludoj. La plej fama el ili rakontas pri Heraklo (duondio en la helena mitologio), kiu proponis al la riĉega helena reĝo Aŭgio purigi liajn stalojn dum nur unu tago. Kontraŭ tio Heraklo petis dekonon de la brutaro de Aŭgio. La reĝo konsentis. Li mokante opiniis, ke similan laboron ne eblas fari nur dum unu tago. Sed Heraklo komencis la laboron. Li malfermis larĝajn breĉojn tra la murojn de la stalkorto, devojigis la riveron de ĝia fluejo kaj vojigis ĝin tra la stalkorto. Rapidaj fluoj forportis la sterkon, la laboro estis plenumita!

Intertempe, kiam Aŭgio eksciis, ke la laboro estas farita, li rifuzis doni la promesitan brutaron kaj forpelis Heraklon. Do Heraklo decidis venĝi sin kontraŭ Aŭgio: kun granda armeo li invadis la Aŭgian teron kaj mortigis la reĝon per akra sago. Poste Heraklo oferis la militakiron al la dioj de Olimpo kaj aranĝis feston, dum kiu homoj konkuris per kurado, luktado, lancoĵetado, diskoĵetado ktp.

Tiuj estis la unuaj Olimpiaj ludoj, “la ludoj plaĉaj al la dioj”. Ekde tiam Olimpiaj ludoj fariĝis tutlanda evento, kiu unuigis la tutan Helenion. Poste, laŭ la tradicio, la Ludoj estis okazigitaj unufoje ĉiun kvaran jaron. Ĉiuj devis forlasi militilojn dum unu monato kaj iri al Olimpio por admiri atletojn kaj glori la diojn. Do la unua antikva Olimpiko okazis en la jaro 776 a.K. kaj la lasta — en 393 p.K.

La unuaj nuntempaj Ludoj devus esti okazigitaj en Parizo en 1900, sed la organizantoj decidis pli frue aranĝi la Olimpikon en 1896 en Ateno (Grekio). Tio estis la Someraj Ludoj. En 1924 estis fonditaj la Vintraj Ludoj, kiuj tiam okazadis en la sama jaro, kun la Someraj. Tamen en 1994 la Internacia Olimpia Komitato anoncis, ke Someraj kaj Vintraj Ludoj okazu unufoje en kvar jaroj kaj la tempodiferenco inter ili estu du jaroj. Do la Vintraj Olimpikoj estis demovitaj du jarojn rilate al la Someraj, kaj nun ni havas eblon spekti la Ludojn ĉiun duan jaron.

Olimpiaj simboloj

La principoj kaj regularo de la Olimpiaj ludoj estas registritaj en la Olimpia Ĉarto. Laŭ ĝi “Olimpiaj Ludoj kunigas sportistojn el ĉiuj landoj en honestaj kaj egalrajtaj konkursoj. Rilate al landoj aŭ apartaj personoj ne uzeblas iu ajn diskriminacio laŭ rasaj, religiaj, politikaj aŭ iuj aliaj motivoj”.

La ĉefa simbolo de Olimpikoj estas kvin kunfiksitaj ringoj. Ilia situo similas la literon “W” (la angla world = mondo). La ringoj signifas la kvin loĝeblajn partojn de la Tero kaj esprimas la tutmondan ideon de la Ludoj. La koloroj de la ringoj estas konstantaj: en la supra linio la ĉiel-blua ringo simbolas Eŭropon, nigra — Afrikon, ruĝa — Amerikon; en la suba linio — flava — Azion, verda — Aŭstralion. Tiu simbolo estis proponita en 1913 de franca pedagogo, barono Pierre de Coubertin, kiu opiniis, ke “sporto kaj fizika aktivado devas esti gravaj partoj de la edukado de ĉiuj junuloj”.

La olimpiajn ringojn oni povas trovi ankaŭ sur la olimpia flago, kiu aspektas kiel blanka silka ŝtofo kun la ringoj broditaj sur ĝi. La olimpiaj ringoj kaj la flago estis unuafoje prezentitaj dum la sepaj Someraj Olimpikoj en la urbo Antverpeno, Belgio, en 1920.

Krom tio la olimpia movado havas propran himnon. La himno estas kantata dum la levado de la flago en la oficialaj malfermo kaj fermo de la Ludoj. La teksto de la himno estis verkita de la greka poeto Konstantinos Palamas, kaj la muzikon skribis la greka opera komponisto Spyridon Samaras.

La devizo de la Ludoj estas: “Pli rapide, pli alte, pli forte” (en la latino: “Citius, Altius, Fortius”). Elpensis tiun frazon la franca pastro Henry Dedon kaj proponis ĝin al Pierre de Coubertin. Ekzistas ankaŭ neoficiala olimpia devizo: “Pli valoras ne venko, sed partopreno”. “Partopreno” en tiu frazo signifas “kunsuferado, kunemociiĝado kun sportistoj, kiuj strebis al la venko el ĉiuj siaj fortoj, sed bedaŭrinde ne sukcesis”.

Certe ne eblas Olimpikoj sen olimpia fajro. Unuafoje la fajro estis ekbruligita en la naŭaj Someraj Ludoj en Amsterdamo, Nederlando, en 1928. Olimpian fajron oni ekbruligas en Grekio (ĉe ruinoj de la templo dediĉita al la diino Hera). La fajro sur torĉo estas transdonata de unu atleto al alia dum multtaga simbola stafetkurado, kiu trairas ĉiujn kvin loĝeblajn kontinentojn. La fajro alvenas al la loko, kie okazas la Olimpikoj, en la tago de la oficiala Olimpia malfermo. La sportisto-finalisto de la stafetkurado per tiu fajro ekbruligas la flamon en la Olimpia kaldrono, kiu brulas ĉiutage dum la Ludoj daŭras.

Krom tio, la gastiganta lando mem kreas talismanon por la Ludoj. Kutime ĝi estas iu besto, estaĵo aŭ alia stiligita pentraĵo, kiu asociiĝas kun la gastiganta lando. Origine la Ludoj havis nur la flagon kaj ring-emblemon, talismanoj aperis antaŭ nelonge en 1972 kaj ili “signifas la vivmanieron de la gastiganta lando, alportas sukceson al sportistoj kaj kreas festan etoson”. La organizantoj faras multnombrajn memoraĵojn kun tiuj talismanoj, kaj la talisman-vendado portas reklam-negocan karakteron, tio estas aldona fonto de financado de la Ludoj.

Do la Olimpia movado havas proprajn simbolon, flagon, himnon ktp. Ĉu la ideo estas proksima al Esperanto?

Malgajiga scienco: ĉu disputinda?

Rilate al la sportaj ludoj, sportistoj kaj sportfanoj faras prognozojn pri novaj atingoj kaj rekordoj. Sed kelkaj sciencistoj iom dubas, ĉu aperos novaj rekordoj. Ili opinias ke en sporto la homo jam atingis la limon de siaj fizikaj ebloj. Sed pluraj homoj povas protesti: ili ne pravas, ja preskaŭ ĉiun Olimpikon oni registras novajn rekordojn! Responde, la sciencistoj rimarkigas, ke novaj rezultoj diferencas de la malnovaj je centonoj de sekundo aŭ centimetro.

Sciencistoj proponas simplan statistikon por pruvi sian teorion. En 1968, la usonano Robert Beamon faris mondan rekordon en la distanca saltado — 8,9 metroj. Superi ĝin sukcesis nur alia usonano, Michael Anthony Powell, post 23 jaroj en 1991, kaj la rezulto plialtiĝis je 5 centimetroj. Kaj tiu rekordo ĝis nun ne estis superita, malgraŭ ke pli ol 20 jaroj jam pasis.

La usonano Donald Fithian Lippincott rekordis en 1912 en Stokholmo, Svedio, pri la 100-metra kurado — la rezulto estis 10,6 sekundoj. La rekordo estis rompita en la Olimpikoj en Pekino, Ĉinio, en 2008: la jamajkano Usain St. Leo Bolt atingis tempon de 9,69 sekundoj. Dum preskaŭ 100 jaroj, la rezultojn oni povis plialtigi nur je 9%.

Scienco diras, ke la firmeco de la homa haŭto, ostoj, muskoloj kaj artikoj ne estas senlima. En 1977 la usona biomekanikisto Gideon Ariel kalkulis la rapidecan limon por 100-metra kurado - 9,6 sekundoj. La moderna monda rekordo diferencas nur je centonoj de sekundo. Se la rapideco estos pli granda komenciĝos fizika detruiĝo de la muskoloj. La limo en la distanca saltado, laŭ la opinio de Gideon Ariel, estas 896 centimetroj, do la salto Michael Anthony Powell estas preskaŭ “ideala”.

Unu el la procedoj por trompi la naturon, laŭ sportaj fakuloj, estas la specialaj ekipaĵoj. Se vi rigardos malnovajn fotojn pri Olimpikoj, vi vidos grandajn ŝanĝojn, kaj la plej gravaj el ili estas la ekipaĵo de la sportistoj. Sakformajn kostumojn kaj vastajn kalsonojn kaj ĉemizojn anstataŭis modernaj aerodinamikaj vestaĵoj. Dum la Olimpikoj en Sidneo, Aŭstralio, en la jaro 2000 unuafoje estis uzita la tiel nomata “ŝarka haŭto” — la nova kombineo por naĝistoj. La kostumo estis farita el speciala materialo (ĝi estas nigra kaj vere similas al ŝarka haŭto) kaj lutita per ultrasona veldado, pro tio ĝi tute ne enhavas kudroliniojn. Ĝi stringis la korpon de naĝisto, malaltigante la reziston de la akvo. Rezulte, por ĉiuj 100 metroj de distanco, sportisto ŝparas 0,5 sekundojn. Dum la Ludoj en Sidneo estis faritaj 15 rekordoj kaj ĉiuj rekorduloj estis vestitaj per la “ŝarka haŭto”. Fakte la kostumo mem povas malgrandigi la akvofrotadon nur je 3%, sed aperas psikologia efiko: sportistoj konfesis, ke en tiuj kostumoj ili sentis sin kvazaŭ ili havus naĝilojn. Entute tio plibonigis la rezultojn je 7-10% kaj jen aperis la novaj mondaj rekordoj.

Ege ŝanĝiĝis ankaŭ la vestaĵo de biciklistoj. Se antaŭ nelonge inĝenieroj atentis nur biciklojn, do nun ili multe esploras la ekipaĵon de sportistoj. Por malpliigi la aerfrotadon, biciklistoj vestiĝas en striktaĵoj. Sur la kapon ili surmetas specialan flulinian kaskon kaj specialajn okulvitrojn. Spegula surfaco de la kasko reflektas la sunradiojn kaj ĝia flulinia formo direktas la ventfluon al la dorso de la biciklisto kaj tiel kvazaŭ puŝas lin en la dorson. Kunigitaj kun kasko, grandegaj okulvitroj permesas vidi rekten sen levi la kapon. Eĉ la botoj de modernaj biciklistoj havas specialan akran formon.

Kaj ŝanĝiĝis ne nur la botoj de biciklistoj, sed ankaŭ la botoj de atletoj. Ili estas kudritaj el polimeraj materialoj, kiuj elaste tegas la muskolojn kaj intensigas ilian laboron. Tiu moderna materialo drenas superfluan varmon, kaj tio permesas al la korpo ne malŝpari plian energion por kreado de ŝvito.

Do, nun la Ludoj fariĝis iaspeca kampo por testado de la lastaj scienc-teknikaj atingaĵoj pri sporto. Sciencistoj, inĝenieroj, sportaj specialistoj nun egalrajte povas dividi sukcesojn kun la sportistoj. Ĉu senkondiĉe kredi al la sciencistoj, ĉu la ebloj de la homa korpo estas tute elĉerpitaj — ĉiu decidas mem, la temo estas vere diskutinda. Sed ni rigardu la Ludojn en Londono kaj simple admiru la mondan sporton, ĉar ne baldaŭ ni havos proksiman eblon ĝui tiun grandan eventon, kiu unuigas la tutan mondon. La sekva Somera Olimpiko okazos en Rio-de-Ĵanejro, Brazilo, en 2016. La Vintraj Ludoj okazos en 2014 en Soĉio, Rusio, kaj poste en Pjongĉango, en Korea Respubliko, en 2018.

Faktoj

Jen kelkaj el la multegaj interesaj faktoj pri Olimpiaj Ludoj.

“Ŝarka haŭto”

Moderna biciklisto

Kasko de moderna biciklisto

ĈEFARTIKOLO

“Malpli da havoj, malpli da zorgoj”

Stela BESENYEI-MERGER — Hungario

Printempa purigado estas kutimo en Hungario. Festi la renaskiĝon de la naturo, havante la paskajn feriojn, donas la tempon kaj emon okupiĝi ankaŭ pri la beligo de la hejmo. Diversaj kutimoj ekzistas ĉirkaŭ la mondo por kontraŭbatali la malordon. Tamen purigado kaj ordigado ne estas la sama afero. Purigado ĉiam bezonatas, ja la hejmo estas uzata, ni enportas la malpuraĵon de ekstere, ni kuiras, duŝiĝas, havas hejmbestojn. Kerne, ordigado estas tute alia afero.

La baza regulo estas, ke por havi ordigitan ejon ĉiu aĵo bezonas havi sian lokon. Kiam vi ordigas vi remetas aferojn tien kie ili apartenas. Se ĉiam restas aĵoj sur la tablo, sofo aŭ sur diversaj surfacoj, tiam vi scias, ke ili fakte ne apartenas ien ajn. Vi daŭre ĉirkaŭpurigas, movas ilin de unu loko al alia.

Ĉu vi ĉiutage perdas minutojn por trovi tion, kion vi bezonas? Aŭ devas daŭre reiri al la loĝejo, ĉar survoje vi forgesis kunpreni ion gravan? Tio fakte povas esti eĉ multekosta afero: reaĉeti aferojn, kiujn ni fakte havas sed ne trovas, aldonante pliajn aĵojn al nia hejmo.

Nuntempe furoras diversaj metodoj por plibonigi nian vivon per la ordigado de nia hejmo. Novremalkovrita minimumismo provas konvinki nin, ke ni ne bezonas multon por esti kontenta persono. Tio ja pravas, sed tamen tiu ĉi artikolo temos pri specife unu el la plej interesaj kaj pridiskutataj metodoj.

La KonMari-metodo

Marie Kondo, japanino, inventis metodon por pritrakti la malordon por sperti vivŝanĝan magion kiel finrezulton. Ŝi havas striktan sistemon pri la sinsekvo de la kategorioj laŭ kiu vi, paŝo post paŝo, trarigardu viajn aĵojn. Sed antaŭ ol komenci, pripensu: kio estas via ideala vivstilo? Kian rezulton vi deziras atingi? Kiam vi imagas tion, kion vi volas por vi mem, vi tuj sentos, ke estas multe da aĵoj en via loĝejo, kiujn fakte vi ne (plu) bezonas. Kompreneble ni amasigas multe: aĉetas, ricevas, kolektas, ne volas forĵeti — konvinkante nin mem, ke ankoraŭ estos bone por io poste...

Plej multaj el ni havas problemon rilate al la kvanto da aferoj, kiujn ni posedas. Simple la vivo okazas kaj objektoj estas parto de ĝi. La celo ne estas havi perfektan domon. Temas pri komprenado pri sia propra vivo. Por ĉiu unuope, tio estas tute malsama difino: kiom da spaco oni bezonas, kun kiom da aĵoj en ĝi. Ni forgesas, ke ni ofte havas grandajn ŝanĝojn en nia vivo, sed ne ŝanĝas la hejmon intertempe. Naskiĝo de la unua infano, morto de gepatroj, heredo de aferoj kaj divorco i.a. povas okazi kaj intertempe vi restas samloke.

Tiuj, kiuj ofte translokiĝas komprenas, ke oni devas rekonsideri, kiujn aferojn kunpreni al la sekva loko. Oni profunde komprenas, ke aĵojn, kiuj ne plu utilas, oni ne gardos. Ĉu ĝi servas min, ĉu mi ne plu bezonas ĝin? Vi ne atendu ĝis translokiĝo por eklabori!

La KonMari-demando dum la ordigado: Ĉu ĝi alportas ĝojon al mia vivo?

Kion tio signifas praktike: vi tenas la aĵon en viaj manoj kaj pripensas: ĉu ĝi estas afero, kiu ĝojigas mian vivon? Se jes, gardu ĝin senhezite. Se vi ne certas, do prefere gardu ĝin, kaj post plenumo de la ordigado vi ĉiam povos reveni al ĝi kaj rekonsideri vian respondon. Se ne, do vi devas danki la aĵon, pro tio ke ĝis nun estis en via vivo, kaj adiaŭi ĝin.

Vi rapide rimarkos kiom da loko vi ekhavas kiam vi komencas forigi aferojn, kiuj nur prenas spacon, sed ne plu alportas ĝojon al via vivo. La ideo estas profunde koncentriĝi pri si mem. Marie substrekas, ke vi ne sentu vin malbone pro adiaŭado de aĵoj, kiujn vi apenaŭ uzis aŭ kiuj estis donacoj, ĉar ĉio instruas al vi pli pri vi mem. Dum la ordigado vi ekkomprenas kion vi ŝatas, kaj kion ne. La celo estas ĉirkaŭigi vin per aferoj, kiuj servas vian vivon aŭ rememorigas vin pri gajaj tempoj.

Kiel komenci la ordigadon laŭ KonMari?

Prefere eku en plennatura sunlumo. Ĉiun kategorion vi plene rigardu: do tio signifas, ke vi prenas ĉiujn aĵojn de la sama kategorio, kolektas ilin en la saman lokon kaj rigardas ĉion samtempe. Vi ekhavas ideon kiom da aferoj vi posedas de unu kategorio, ĉar ja ĉio estas en unu loko. KonMari strikte atentigas vin, ke vi unue decidu pri ĉiuj aferoj, kiuj restos en via hejmo, kaj nur poste komencu pri- kaj repensi kie gardi ilin.

La sinsekvo devas esti strikte la sekva: vestaĵoj, libroj, paperoj, ĝeneralaĵoj kaj nur fine emociaj posedaĵoj.

Vestaĵoj: prenu ĉiujn vestaĵojn el viaj ŝrankoj kaj bretoj. Vi rigardu ilin post la vintro aŭ somero. Pensu pri tio ĉu vi volos surmeti ilin la sekvan sezonon aŭ ĉu vi ĝis nun surhavis la jakon, sed ne volus ĝin por la sekva vintro; havas bankostumon, sed jam troe fuŝiĝis la elastaĵo en ĝi, kaj vi certe ne surmetos ĝin la sekvan someron.

Nia korpo ŝanĝiĝas multe dum nia vivo: do ĉion, kio ne plu estas laŭ via grandeco, simple forigu. Havu nur vestaĵojn, kiujn vi ja surmetas aŭ pro io amegas. Nenion gardu, kion vi ne ŝatas. Eĉ se vi malbonsentas, ke vi aĉetis ĝin, eble ĝi eĉ multekostis, pli bonas simple ĝin fordonaci, kaj ne plu pensi pri tio.

Libroj: gardu tiujn, kiujn vi volonte foliumas, pasie relegas. Neniam legotajn, neinteresajn, malamatajn librojn simple fordonacu. Viaj legaĵoj inspiru vin, ne lacigu eĉ je la penso pri ili.

Gazetoj, paperoj: vi vere bezonas gardi nur viajn oficialajn paperojn rilate al personaj dokumentoj kaj loĝloko, kun la devigaj fakturoj. Ĉu estas ordo inter ili? Nelegitaj gazetoj, reklammaterialoj kaj ajnaj paperetoj kontribuas multege al malordo. Eĉ trafoliumado estas granda perdo de tempo. Adiaŭ!

Ĝeneralaĵoj: aferoj en la kuirejo, banĉambro kaj garaĝo: multege uzataj lokoj, kun multe da aĵoj. Trarigardu viajn kosmetikaĵojn, vidu kion vi ne plu uzas. La kuirejo enhavas multege da iloj, kiujn vi aĉetas, ĉar vi pensas, ke ili plifaciligos la kuiradon aŭ stokadon, sed fine ne uzas kaj kiuj prenas tro da spaco. La rompitajn telerojn, kiujn vi neniam gluos kaj la malbelajn tasojn.

Aĵoj rilate al viaj ŝatokupoj: se ion vi ne plu mastrumas, projektojn, kiujn vi ne volas fini, prefere fordonacu viajn ilojn kaj materialojn. Tiuj, kiuj gravas por vi, do trovu lokon kie vi daŭre kaj facile povas atingi ilin por praktikado.

Emociaj posedaĵoj: fotoj, leteroj, bondezirkartoj: elektu tiujn, kiujn vi daŭre uzas, kies memoro ĝojigas vin. Atentu, ke temas pri viaj propraj plezuro kaj bonfarto, tio ne enhavas kion aliaj pensas pri vi. Leteroj kies memoro dolorigas, forlasu vian domon, bondezirkartoj ja faris sian laboron, do rajtas trovi la rubujon.

Povas okazi, ke estas meblo, kiun vi ne plu volas havi. Vi heredis ĝin, kaj vi simple ne ŝatas ĝin. Tableto, kiun vi kaŝas sub aĵoj, seĝo sur kiu vi neniam sidas... Eble estas aferoj, pri kiuj vi ĝis nun eĉ ne kuraĝis konsideri, ke ili fakte ne servas vian vivon.

Kiam vi pretas pri la elektado de la aĵoj, kiujn vi decidas gardi por via vivo, nur tiam vi komencu remeti ilin. Ne forgesu ĉiam danki pro la ĝisnuna kontribuo de la aĵoj al via vivo.

Kion fari en la ĉiutaga vivo por la ordo?

Tion, kio troveblas hejme, vi jam ordigis, do ekkonsciu pri tio, kiajn aferojn vi permesas tra la pordo. Kompreneble temas ankaŭ pri aferoj, kiuj ne dependas de vi: kelkfoje vi ricevas donacojn, vi bezonas novajn aferojn por via laboro, projekto, kaj ofte vi nur aldonas paperojn al via administrado sen rigardi ĉu estas kelkaj, kiujn vi fakte ne plu devas gardi.

La afero estas, ke vi tamen demandu vin: “ĉu tiu aĵo alportos ĝojon al mia vivo?” Vi bezonas konscii kiel vi sentas vin post la fino de la ordigado, ke la malordo ne subite reaperu. Plej ofte simple estas diri “ne” al ofertoj.

Kion fari pri la aĵoj, kiujn vi ne plu bezonas?

Estu helpema: pripensu kien vi povas donaci ilin. Post via uzo, ili povas servi aliulan vivon.

Foje vi povas vendi viajn aferojn. Ne koncentriĝu pri tio, ke vi gajnu multe da mono, sed simple pri tio, ke la aferoj forlasu vian domon. Tio tamen povas preni multe da tempo. Do indas fari nur pri vere valoraj aferoj, kiujn vi facile povas liveri.

Bone, sed kiel tio kuracas mian vivon?

Post ordigado vi sentos malpeziĝon. La retrovitajn trezorojn nepre aperigu en viaj ĉambroj, sur la muroj! Enkadrigu la fotojn, metu la plej ŝatatajn juvelojn, vazojn, donacetojn en ofte videbla loko por vi. Viaj okuloj povos ripozi kiam vi eniras ĉambron, sciante, ke ĉio havas sian lokon. Kiam vi ĉirkaŭrigardos, vi vidos nur belecon kaj trankvilon.

Vi eĉ pli profunde ekkomprenas kio gravas nun en via vivo. Se vi decidas fordonaci aferojn, tio alportos ĝojon al la sekvaj posedantoj. Se vi sukcesos vendi kelkajn neuzitajn aferojn, vi ekhavos iom da mono por festi vian sukceson.

Konkludo

Ne eblas ĝenerale diri kiom da aferoj vi bezonas por via vivo. Sed pensu pri tio: ju malpli da aferoj vi devas prizorgi, des pli da tempo kaj energio vi havas por ĝui la vivon. Vi ne plu bezonos serĉi aĵojn, ĉar vi ja scios kie ili estas. Vi havos vestaĵojn, kiujn vi fakte surmetas kaj kiuj bone kongruas kun viaj korpo kaj nuna stilo. La matena prepariĝo daŭros draste malpli longe.

Vi rimarkos, ke ne tiom gravas kio foriĝis, sed ĝuste tio, kio restis. Per viaj elektoj vi forigis dolorajn memorojn, malbonajn elektojn de la pasinteco, pezojn, kiujn vi pretis adiaŭi. Vi rimarkos, ke la aĵoj, kiuj restas, montras tion, kion vi aprezas en la vivo. Viaj elektoj montras kiel vi volas vivi vian vivon. Supozeble en trankvilo kaj paco, ĉu ne?

E-FORCEJO: ORFA BAZ-LERNEJO NJIWA

Konciza raporto de nia orfa baz-lernejo Njiwa.

Joel Muhire

Neesperantistoj aŭ simple falsaj amikoj de Esperanto kun povra scio pri ĝi bagateligas ĝin kaj emas malestimi ĝiajn uzantojn. “Obstine antaŭen”, tiel diris Zamenhof, la kreinto de Esperanto. Malgraŭ la mokoj, ni penu pluiri nian vojon ĝis efektive glora finatingo de nia celo. Por mi, Esperanto estas ne nur lingvo sed plenvalora interhoma komprenigilo por diverslingvuloj tra la tuta mondo je egala uzrajto, char ĝi ja ĉiesas!

Krome, Esperanto havigas pli da afablaj amikoj el ĉie ol la ceteraj lingvoj, sentante nin kunigitaj por formi grandan tutmondan familion: Esperantujo.

Esperanto ankoraŭ ne maturiĝis en iuj mondpartoj, precipe afrikaj! Por mi, ĝi kvazaŭas bebon kies plenkresko dependas de zorgemaj gepatroj, do tiusence, ĉiu esperantisto siamaniere povas fari ion nun por Esperanto, ĉu ne?

Mi mem estas ekzemplo pri tio. Kiam mi finlernis Esperanton en 2008 de s-ro Honoré Sebuhoro, la E-movado en Rutshuru preskaŭ ne ekzistis! Ni do devis avangarde prizorgi nian movadon plenforte kaj senlaciĝe por iugrade altigi la nombron de la esperantistoj en Rutshuru. Tiucele, ni kreis en 2009 klubon, Verdan Stelano-Klubon (V.S.K). Estante plene memsokupita de nia afero, mi ĉiam sentas strebadon al la diskonigo de Esperanto. Mi verve aktivas por ĝi jam de 2012. Tiam proprainiciate, Esperanto havis duonhoran spacon en la loka radio Racou FM, tamen bedaŭrinde, tio daŭris nur du monatojn pro akraj sekurecaj malordoj en Rutshuru : Mi fuĝis translimen en Ugandon, la plej proksiman najbaran landon. Reveninte hejmlanden en DR Kongo, en januaro 2014, mi daŭrigis mian propagandeman laboron por Esperanto, rezulte de kio mi trafe ankoraŭ sukcesis persvadi la estron de la radio Alliance FM, s-ron John Koraho, pri la neceso ekinstrui Esperanton per lia radio. La dissenda kurso nur duonhora de tiam ĝis nun okazas regule ĉiun mardon kunlabore kun VSK kaj tiel ni sukcesas atingi grandan publikon. Ni pagas la elspezitajn minutojn el la monujo de VSK, tamen nebonhava.

En aprilo samjare, mi vizitis s-ron Rev. Pastoro NGANGO MUHIMA kune kun s-ro Honoré Sebuhoro petcele enkonduki Esperanton en sian elementan orfan lernejon Njiwa. Lia favora senhezita aprobo krei ekzoteran e-forcejon el sia lernejo certigis nin pri prestiĝa plifortigo de nia movado en la estontaj jaroj en Rutshuru. Li mem komprenis ke valoras tiu lingvo neniesgenta, amikiga kaj ĉiel taŭga ilo por forneniigo de lingva diskrimiinacio kaj tribismo nocantaj la nunan socian tavolon, kaj ke ĝi kontribuas al la paco-konstruado en la tuta mondo. Por bone instrui tiujn lernantojn, ni decidis apartigi la lernantojn laŭ iliaj leg- kaj skribkapabloj. S-ro Obed NIYONCHUTU helpas ĝardenisti la baznivelajn lernantojn kaj Joel Muhire, la ceterajn. Dum radio-emisiado pri Esperanto, kiun mi faras ĉiun mardon, mi profitas la okazon inviti du aŭ tri lernantojn por poem-deklami aŭ kanti.

Komence, la lernantoj estis malviglaj ne komprenante pri kio ĝuste ni instruas, sed feliĉe ke nuntempe konstateblas la malo, ili ekŝategas Esperanton tiel ke ili petas lerni plu eĉ libertempe. Ili ekpensas esti la solaj lernantoj de tiu lingvo en Rutshuru, tamen notindas pliaj institucioj en kiuj jam hejmiĝas Esperanto: Instituto Béthanie de s-ro Honoré Sebuhoro, Instituto Kasasa de s-ro Prime Nsabimana, Junulara Ligo Esperantista de Rutshuru (J.L.E.R) de s-ro Joel Muhire kaj Virina Esperanto-Asocio de s-ino Anita Dusabe.

Nia orfa lernejo Njiwa bezonas lern-instigajn esperantaĵojn por lega ekzercado, flagon, komputilon, fotilon k.s. Se vi iumaniere pretas subteni nin, ni antaŭdankas.

Ni tiel kune akvumu la jam semitajn semojn en tiu E-forcejo por plena kresko.

NB. La orfa bazlernejo Njiwa situas en la urbeto Kiwanja, en la Teritorio Rutshuru, en la provinco Norda Kivuo oriente en Demokratia Respubliko Kongolando.

Retadreso: joelmuhire0@gmail.com

UEA-konto: jmhr-a

PO BOX 08 UG, BUNAGANA-KISORO/ UGANDO

Organizado de eventoj

Stefano DI FERMO - Italio

Unu el la plej gravaj agadoj kiuj rilatas al la Movado estas la organizado de eventoj. Per la realigo de aranĝoj, kunvenoj kaj kongresoj, la samideanoj havas la eblon retroviĝi kaj senti sin parto de la komunumo. En kelkaj feliĉaj okazoj, krome, la eventoj estas ankaŭ kontaktpunto kun la ekstera medio, kiu ofte ignoras la ekziston de la esperantista kulturo, de ĝiaj idealoj kaj de ĝiaj rimedoj. Tipaj celgrupoj de eventoj estas aktivemuloj ene de la movado, novuloj, lingvemuloj kaj vojaĝemuloj. Aldone, oni rimarkas pli kaj pli la ĉeeston de manlaboremuloj kaj komputilemuloj, plus aliaj depende de la evento.

Ĝuste pro la supre menciitaj ecoj, en ilia duobla funkcio interna kaj ekstera eventoj ludas senprezan rolon, kaj indas strebi por ilin organizi kiom eble plej bone. De la elpenso de programeroj kaj ilia aljuĝo al difinitaj celgrupoj, tra la kolektado de rilataj informoj ĝis la kunmetado de ĉiu ero de la programtabulo, realigi eventon estas kompleksa agado kiu bezonas racian aliron. Fine, oni ne forgesu alian gravan rolon de eventoj: ili ofte estas la nura enspezofonto de organizoj, kiuj per la realigitaj marĝenoj povas subteni sian laŭjaran agadon. Atenti pri la financa mastrumado do ja gravas por eviti malplivaloriĝon de la jara bilanco, kaj por permesi samnivelan aŭ eĉ pli altnivelan kontribuon de la organizo al ĝiaj anoj kaj al la Movado.

Elpensinte kaj/aŭ kolektinte la programerojn el kiuj konsistos la evento, eblas ilin dividi laŭ du logikoj: tipo de programero kaj pozicio en la tago. Laŭ la unua logiko la programeroj distingiĝas pro siaj enhavo kaj eco, laŭ la dua pro la momento de la tago en kiu ili okazas. Tipaj programeroj laŭ tipo estas prelegoj, debatoj, kunsidoj, seminarioj/trejnadoj/kursoj, ekskursoj, aktivaĵoj. Pri la pozicio en la tago eblas distingi tri momentojn: tago, vespero kaj nokto, sub kiuj kolektiĝas tipaj programeroj: ekzemple movadaj, temaj kaj distraj programeroj estas kutime parto de la taga programo, dum koncertoj, spektakloj kaj kvizoj plej ofte apartenas al la vespera; fine, trinkejo, diskejo, gufujo kaj filmejo kutime konsistigas la noktan programon.

En la elpensado de la programtabulo endas unue enpoziciigi la neprajn programerojn, kiel la manĝoj, kaj la kernajn rilatajn al la evento (oni pensu ekzemple pri kulinaraj festivaloj, silvestra balo, aparte gravaj prelegoj ktp). Por kolekti aliajn programerojn eblas uzi plurajn kanalojn: de la aliĝilo venas kutime multaj distraj programeroj, kvankam foje necesas interpreti ĝian enhavon; ofte oni ricevas proponojn aŭ oni povas utiligi personajn kontaktojn, aŭ la sperton de la teamo: demandi la antaŭajn organizantojn, aŭ eĉ pli bone disponi je informstokejo kiel interna vikio donas multajn ideojn pri tio kiel plenigi la programtabulon; fine, ĉiam eblas proponi memkreatajn programerojn kiel akvobatalo, prezento de sia aranĝo, diskutoj ktp.

Pri ĉiu programero endas disponi je kelkaj necesaj informoj, kiuj estas poste publikigendaj: unue la titolo, kiu devus esti mallonga, frapa, komprenebla kaj alloga; la preleganto aŭ prelegantoj, kun kontaktpersono okaze de teamo; bildo rilata por la kongresa libro; ofteco, nome kiom da fojoj la programero okazos dum la evento; la priskribo ankaŭ gravegas, por ke oni bone komprenu la enhavon kaj povu pli facile decidi inter pluraj eroj kiuj okazas samtempe. Organiznivele, nepras koni almenaŭ du pliajn informojn: la bezonataĵojn, ekzemple kia speco de ĉambro taŭgas por la programero, kiaj iloj necesas (komputilo, projekciilo, paperaĵoj ktp); la inklinojn de la prelegantoj kaj de grandaj grupoj de partoprenantoj rilate al kelkaj programeroj, kiel ekzemple la ekskursoj.

Kunmeti la programerojn por krei la programtabulon estas kutime sufiĉe komplika tasko. Sekvante kelkajn regulojn, tamen, eblas plifaciligi la laboron. La unua regulo sekvinda estas respekti la ĝustan sinsekvon pri la enpoziciigo: kiel jam dirite, unue oni enmetu la kernajn kaj nemoveblajn programerojn; poste, la regulajn kaj plursesiajn programerojn, la programerojn de kontribuantoj kiuj havas plurajn proponojn, kaj fine ĉiujn restantajn.

La bazaj principoj sekvendaj dum la kunmetado estas tri:

Pluraj iloj uzeblas por la kunmetado, kaj ĉiu havas avantaĝojn kaj malavantaĝojn:

Dum la tuta procezo gravas bone interkomuniki kun ĉiuj kontribuantoj, ne nur antaŭ la evento, sed ankaŭ dume, kaj taŭge danki ilin laŭ la rimedoj je kiuj oni disponas. Helpas ankaŭ orde kolekti ĉiujn informojn kaj efike informadi la partoprenantojn per komprenebla programtabulo kaj anoncoj.

Rilate al la financa mastrumado, ĝi estas nepra procezo por permesi realigi marĝenon kiu utilu al la laŭjara agado de la asocio. Dum la organizado de evento financoj devas ĉiumomente esti kontrolataj kaj havi grandan, se ne finan, rolon en ĉiu decido prenenda. Jam dekomence, eĉ antaŭ ol ekpensi pri la programo, utilas havi bone difinitan budĝeton (kiu tamen povas esti minimume fleksebla).

Budĝeto konsistas en resumo de la ĉefaj eroj de elspezo kaj enspezo. La unuaj prezentas la kasfluojn de la asocia posedaĵo al ekstero, dum la duaj de la ekstero al la asocia posedaĵo. Havi ideon pri tio kiam la kasfluoj realiĝos permesas ankaŭ kompreni ĉu oni disponas aŭ disponos je sufiĉe da mono por ilin alfronti aŭ ne.

La ĉefaj eroj de elspezo estas tiuj rilataj al loĝado, manĝado, programo, administrado. Jam de la interkonsento (kontrakto) kun la gastiga ejo eblas koni la unuajn du, kiuj kutime reprezentas la ĉefan parton de la elspezoj. Programo kaj administrado konkretiĝas laŭ la procezo, do oni povus uzi historiajn datumojn por ilin antaŭpritaksi, ĉiam atente prikonsiderante la specifaĵojn de la projekto. Al tiuj eroj indas aldoni budĝeton por neantaŭvideblaj elspezoj, ekzemple kiel procenton de la antaŭviditaj, por sin sekurigi.

Koni la kostojn estas la unua ŝtupo por kalkuli la prezojn. Oni ĉiam devas bazi la kotizojn kaj la prezojn de produktoj (ekzemple T-ĉemizoj) kaj servoj (ekzemple ekskursoj) sur ilia kosto, por realigi marĝenon. Dum ilia elpenso oni ne forgesu la rimedojn je kiuj disponas la partoprenontoj. Kelkaj venas de malriĉaj landoj, aŭ devas alfronti longan kaj kostan vojaĝon por atingi la ejon kie okazos la evento. Bazi la prezojn sur la kostoj ne signifas nepre ke la prezo estu pli alta ol la kosto, sed ĉefe ke la sumo de la enspezoj estu pli alta ol tiu de la elspezoj. Tio signifas ke, konante historiajn datumojn, eblas pritaksi kiom da “riĉlandaj” partoprenantoj ĉeestos kompare kun la “malriĉlandaj”, kaj tiel starigi kotiztabelon kiu permesu realigi marĝenon. Ĉiuokaze iloj kiel Excel estas nepra helpo por la pritakso, kiu ĉiam devas esti prudenta: hazardo ofte ludas kontraŭ la planoj. La ĉefaj fontoj de enspezo estas fakte kotizoj, subvencioj kaj donacoj. Nur la unuaj estas entute sub la organiza kontrolo, pro tio endas atenti pri ilia starigo.

Konklude, dum la tuta projekto kaj evento, necesas koni la staton de monfluoj. Jam dekomence, uzante historiajn datumojn, eblas antaŭpritaksi la nombron de aliĝintoj je iu dato (en la ekzempla bildo, kiu legendas de dekstre maldekstren, oni povas kompari la antaŭtaksan verdan kurbon kaj la efektivan ruĝan kaj vidi ke la aliĝintoj pliiĝas proksime de la periodaj limdatoj).

Ekde la malfermo de la aliĝoj endas registri ĉiun aliĝon kaj ricevitan antaŭpagon, kaj por ĉiu partoprenanto kalkuli la ŝuldon laŭ la difinitaj parametroj kaj elektoj.

Endas memori premii la organizan teamon, almenaŭ per granda rabato (pli bone per senpaga baza partopreno). Kaj, neforgesende, kiel por ĉiu plenumita projekto, memori kune festi!

Ĉi tiu artikolo estas parto de la resuma materialo de la partnera projekto Grundtvig financita de EU inter junularaj organizoj en Eŭropo.

POEZIO

Partoprenu la konkurson Poezio tut’libera/Poésie en liberté

Poezio Tut’libera estas franclingva konkurso de poezio kreita en la jaro 1998. Ĉiujare, pli ol 4000 junuloj el la tuta mondo partoprenas la konkurson. La duan fojon, samkiel pasintjare, en 2019 la konkurso akceptos poemojn ankaŭ en Esperanto.

La pasintan novembron, 40 laŭreatoj venis al Parizo. Inter ili du esperantistaj laŭreatoj.

La 22-an de novembro, la premioj estis disdonitaj ĉe granda ceremonio en Issy-les-Moulineaux, apud Parizo.

[FORIGITA!: [foto1]]

Maldekstre, Eva Pechova, el Ĉeĥio, ricevas la 3-an premion de la Esperanta poezio el la manoj de Petr Dulak, ambasadoro de Ĉeĥio en Francio. Dekstre, Ingrid Berglund, el Svedio, ricevas la 1-an premion de la Esperanta poezio el la manoj de Didier Loison, vic-prezidanto de Espéranto-France. La 2-an premion ricevis Elisa Estevez, el Kolombio, sed ŝi ne ĉeestis la ceremonion.

La ĵurio kuniĝos en majo por elekti la laŭreatojn en ĉiu kategorio, laŭ lando kaj stud-nivelo. La laŭreatoj estos invitataj por 3 tagoj en Parizo fine de novembro kaj iliaj poemoj estos eldonitaj en libro kaj disvastigitaj fare de la eldonisto Bruno Doucey.

Centoj da poemoj, inkluzive esperantlingvajn, estas eldonitaj kaj disvastigitaj fare de Bruno Doucey.

La konkurso 2019 estas nun malfermita. Eblas verki plurajn poemojn. Krom partopreni en la ĉefa konkurso, eblas verki tri aliajn poemojn pri la jenaj temoj, ankaŭ franc- kaj esperant-lingve:

Reguloj:

La poemoj devas esti senditaj antaŭ la 1-a de aprilo en la franca kaj antaŭ la 30-a de aprilo en Esperanto.

www.poesie-en-liberte.fr

Aliĝilo kaj informoj kaj aliĝo

Dubojn? skribu al: gillestabard.pel@gmail.com.

Koran dankon al Jean-Marc Muller, Prezidanto kaj fondinto de Poésie-en-liberté, kaj al Matthias Vincenot, arta direktoro, kiuj ebligis tiun malfermon al Esperanto.

POEZIO EL ĈIUJ ĈIELOJ

Revenas la konkurso Poezio el Ĉiuj Ĉieloj.

La konkurso, starigita de Esperantista Sicilio kaj kiu ĉi-jare atingas sian kvinan fojon, ĉi-foje pliriĉiĝas per alia grava propono: “Balado por Esperanto - Saĝe enloĝi la teron” - konkurso por komponaĵoj muzikindaj. Ĉiuj poetoj el nia planedo estas invitataj partopreni.

La verkoj devos alveni antaŭ la 30-a de aprilo 2019.

https://www.iconcorsidisamideano.it/]

Por pliaj informoj kaj elŝuti la aliĝilon

Poezio tut’libera/Poésie en liberté

Poezio Tut’libera estas franclingva konkurso de poezio kreita en la jaro 1998. Ĉiujare, pli ol 4000 junuloj el la tuta mondo partoprenas la konkurson. La pasintan novembron, 40 laŭreatoj venis al Parizo. Inter ili du esperantistaj laŭreatoj. La duan fojon, samkiel pasintjare, en 2019 la konkurso akceptos poemojn ankaŭ en Esperanto.

La ĵurio kuniĝos en majo por elekti la laŭreatojn en ĉiu kategorio, laŭ lando kaj stud-nivelo. La laŭreatoj estos invitataj por 3 tagoj en Parizo fine de novembro kaj iliaj poemoj estos eldonitaj en libro kaj disvastigitaj fare de la eldonisto Bruno Doucey. Centoj da poemoj, inkluzive esperantlingvajn, estas eldonitaj kaj disvastigitaj fare de Bruno Doucey.

La konkurso 2019 estas nun malfermita al ĉiuj junuloj, de 15-ĝis-25 jaraĝaj, el ĉiuj landoj. Eblas verki plurajn poemojn. Krom partopreni en la ĉefa konkurso, eblas verki tri aliajn poemojn pri la jenaj temoj, ankaŭ franc- kaj esperant-lingve:

La poemoj devas esti senditaj antaŭ la 1-a de aprilo en la franca kaj antaŭ la 30-a de aprilo en Esperanto.

www.poesie-en-liberte.fr

Aliĝilo kaj informoj kaj aliĝo

gillestabard.pel@gmail.com

Dubojn? skribu al:

Poezio el Ĉiuj Ĉieloj

La konkurso, starigita de Esperantista Sicilio kaj kiu ĉi-jare atingas sian kvinan fojon, ĉi-foje pliriĉiĝas per alia grava propono: “Balado por Esperanto — Saĝe enloĝi la teron”, konkurso por komponaĵoj muzikindaj. Ĉiuj poetoj el nia planedo estas invitataj partopreni. La verkoj devos alveni antaŭ la 30-a de aprilo 2019.

https://www.iconcorsidisamideano.it

Por pliaj informoj kaj elŝuti la aliĝilon

Peĉakuĉo 20x20

Nova prezentadmetodo konkeras Esperantujon

Olga ŜILAJEVA — Rusio

Do dekomence, kio estas Peĉakuĉo (Pechakucha) kaj de kie aperis tiu stranga (almenaŭ por la rusaj oreloj) vorto? Peĉakuĉo — estas japandevena vorto, kiun oni povas traduki kiel “bla-bla-bla” aŭ “senorda babilado”.

Tamen en la realo, Peĉakuĉoj tute ne estas nur sensencaj kunvenoj de babilemaj homoj. Ili estas neoficialaj intelektaj eventoj, en kiuj homoj prezentas iun temon per 20 bildoj, parolante nur 20 sekundojn pri ĉiu bildo — entute 6 minutojn kaj 40 sekundojn por unu prezentaĵo. Poste, la spektantoj havas 6 minutojn kaj 40 sekundojn por fari demandojn al la parolanto. Post tio, nova persono komencas prezenti sian temon.

Elpensis la Peĉakuĉon Astrid Klein kaj Mark Dytham, du aŭstroj loĝantaj en Tokio, en la jaro 2003. La vorto kaj la aranĝo mem disvastiĝis sur la tuta planedo. Hodiaŭ Peĉakuĉoj okazas en pli ol 600 urboj en la mondo. En Rusio ili estas Moskvo, Peterburgo, Jekaterinburgo, Perm, Vladimir, Samara, Rostov kaj Glazov.

Kiel aperis la ideo organizi la unuan Peĉakuĉon? Kiam Astrid Klein kaj Mark Dytham fondis la arkitekturan oficejon KDA (Klein Dytham Architecture) en Tokio, ili devis ĉiutage aŭskulti multnombrajn prezentadojn de siaj kolegoj. Vi scias, ke kreemaj homoj parolas ege multe! Donu al tiuj homoj mikrofonon kaj ili parolos eterne. Arkitektoj kaj dezajnistoj ne estas escepto. Astrid Klein kaj Mark Dytham laciĝis de la longaj paroladoj kaj komencis serĉi solvon de la problemo. Do ili starigis regulojn por ĉiuj prezentantoj — via raporto devas konsisti el 20 bildoj kaj pri ĉiu bildo vi rajtas rakonti nur 20 sekundojn.

Komence, Peĉakuĉoj estis do nur renkontiĝoj de junaj arkitektoj kaj dezajnistoj. Tamen post mallonga tempo la aranĝo elŝprucis el la kadroj, kiujn kreis Astrid kaj Mark kaj kiel infekto disflugis tra la tuta mondo.

Nun peĉakuĉoj estas aranĝataj en diversaj lokoj kie estas spaco por babili, pensadi kaj ripozi — en kluboj, kafejoj, ĝardenoj, universitatoj, bibliotekoj, preĝejoj, forlasitaj malliberejoj, sur plaĝoj, en basenoj kaj eĉ en ŝtonminejoj!

La prezentaĵojn povas krei iu ajn. La filino de Astrid Klein, ekzemple, faris sian unuan raporton (pri memfaritaj pentraĵoj), kiam ŝi estis nur 5-jara. La patrino de Mark Dytham, 69-jara, rakontis dum Peĉakuĉo en Tokio pri la geedziĝa torto, kiun ŝi mem bakis.

La formo 20х20 permesas prezenti mallongajn, viglajn, atentokaptajn rakontojn, ĉar por sukcese sekvi la proponitan formaton, necesas elekti ĉion plej interesan — la plej bonajn fotojn, la plej interesajn komentojn, la plej taŭgan manieron de sindeteno, la plej trafan humuron ktp.

Oni povas prezenti ion ajn — novan projekton, unikan ideon, recepton de ŝatata kuko, rimedon kontraŭ dikiĝo, sian sperton pri petveturado, infuzado de teo ktp ktp. Ne ekzistas limoj por libera flugo de fantazio! Pro tio, en Peĉakuĉoj povas partopreni infanoj kaj plenkreskuloj, specialistoj kaj nemetiistoj, loĝantoj de urbo kaj de vilaĝo, dommastrinoj kaj ĉefoj de “ora” fabriko — unuvorte ĉiu, kiu volas en neoficiala etoso dividi sian sperton pri io kun aliaj homoj, rakonti pri tio, kio emocias, trovi partnerojn (eble eĉ klientojn), samideanojn, komprenigi ion al si kaj trejniĝi en publika parolado. Por spektantoj, la Peĉakuĉoj estas krome bona eblo por plivastigi sian intelektan horizonton.

***

Aleksander Osincev — karesnome SaŜa, talenta junulo el Jekaterinburgo, sperta esperantisto, direktoro de la unua Esperanta Kinofestivalo (Brazilo, San-Paŭlo, 2011) — jam vintre enkapigis al si la ideon aranĝi la unuan peĉakuĉon en Esperanto dum EsPrimo-9 (Esperantista Primavero), kiu okazis de la 2a ĝis 4a de majo 2013 en Tujmeno, Rusio. Dirite — farite!

Kaj jen Saŝa staras sur scenejo kaj invitas la unuan peĉakucô-prezentonton — Vladimir Opletajev el la urbo Surgut. “Ĉu vi pretas?” — demandas Saŝa. “Jes!” — elspiras Vladimir ridetante, ja tio por li estas la unua sperto en Peĉakuĉo. “Do mi ŝaltas la lumbildojn!” — respondas Saŝa, antaŭĝuante intelektan rakonton.

“Tempovojaĝo estas translokiĝo de homo, alia vivanta organismo aŭ objekto el la nuna tempo en iun konkretan momenton de la estinta aŭ estonta tempo....” — komencas sian rakonton Vladimir, sukcese trafante la formaton “20x20”. “Ĉu vi sciis, ke eblas vojaĝi en estontecon, sed neniam en pasintecon? Ĉu vi aŭdis pri “talpaj truoj”, “paradokso de ĝemeloj” kaj “paralelaj universoj? Ĉu vi bone komprenas la teorion de relativeco de Ejnŝtejno?” — demandas la spektantojn kaj daŭrigas la rakonton Vladimir.

Do kiel vi komprenis, la temo prilumigata de V. Opletajev estas “Vojaĝado tra la tempo”. En kiu ajn afero, esti la unua ĉiam iomete malfacilas, sed Vladimir brile plenumis sian taskon, kaj lia prezentado estis unu el la plej interesaj. Tamen, kurante antaŭen, mi malkovros al vi la sekreton — ĉiuj prezentaĵoj dum la peĉakuĉo en Tjumeno estis interesaj kaj allogaj.

Jes, ĉio havas sian finon. La dutaga Peĉakuĉo finiĝis. Mi feliĉas, ke mi havis la eblon partopreni mem kaj aŭskulti belegajn prezentadojn de aliaj homoj dum la EsPrimo-9, ekscii multon, fari konkludojn kaj inspiriĝi por novaj similaj aranĝoj.

“Mi dankegas ĉiujn partoprenintojn pro viaj interesaj, bone preparitaj rakontoj. Mi estas ege dankema al la karaj spektintoj pro la saĝaj demandoj kaj vera engaĝiĝo. Sen vi, nia peĉakuĉo ne okazus” — diris Saŝa. “Dankon al vi, kara Aleksander, pro via kreemo, ĝojigu nin daŭre per novaj projektoj,” — sincere respondis la publiko.

Jen resume pri Peĉakuĉo. Mi esperas, ke nun la vorto ne ŝajnas al vi stranga aŭ strida.

Oficiala retejo (en la angla):

www.pechakucha.org

ĈEFARTIKOLO

Pekino klopodas por akvo

RAO Pei — Ĉinio

Pekino estas unu el la urboj en la mondo al kiu plej serioze mankas akvo. Laŭ statistiko, la averaĝa kvanto de uzebla akvo por ĉiu loĝanto en Pekino estas nur malpli ol 200 kubmetroj/jare. Tio estas tro malmulta kompare kun la internacia averaĝo: po 1 000 kubmetroj home/jare. Ekde la jaro 2009, la Pekina Grupo pri Drenado renovigis siajn 8 fabrikojn, kiuj prilaboras la malpuran akvon kiel rekuperejo de reutiligebla akvo. Ĝis la fino de la jaro 2013, la grupo konstruis aŭ finis la renovigan laboron ĉe 5 novaj akvorekuperejoj, kiuj ĉiutage povas liveri 1 040 mil kubmetrojn da uzebla akvo. Oni finnovigos pliajn du fabrikojn antaŭ la jarfino de 2015. En Pekino estas entute 23 akvorekuperejoj, inter kiuj 11 troviĝas en la antaŭurbaj regionoj kaj la aliaj 12 situas en la urba regiono.

Ĉiuj elektrejoj uzu rekuperitan akvon

Nun, 15 termoelektrejoj en la urba regiono de Pekino uzas rekuperitan akvon kiel malvarmigilon. Tia akvo estas uzata por aldoni akvon el turo, plenigi akvujon de laborejoj kaj akvumi plantaĵojn. La kvanto de la ĉiutaga uzo estas 30 mil kubmetroj.

Antaŭ nelonge, raportisto trovis, ke en la akvopumpejo de la distrikto Xicheng, la reproduktita akvo prilaborita de du produktejoj en la orienta parto de Pekino fluas okcidenten al du elektrejoj ĝuste tra ĉi tiu pumpejo. Dai Yuhua, direktoro de la akvoresursa fako de la Pekina Buroo pri Akva Administracio, klarigis: “La malpura akvo estas prilaborata en fabrikoj kaj sekve pumpata al rekuperejo por profunda purigo, kaj fine ĝi fluas al elektrejo”.

Rekuperita akvo revivigas akvajn vidindaĵojn

La rekuperita akvo solvas la problemon pri la konflikto inter la popola vivo kaj akva vidindaĵo. Laŭ sciigo de la grupo, nun sume en 25 vidindejoj oni uzas la purigitan akvon por riveretoj aŭ lago. Rezulte, en la Imperia Ĝardeno Yuanmingyuan, ekzemple, la sudokcidenta urbogarda rivero kaj aliaj vidindaĵoj, la akva pejzaĝo reviviĝis pro plena akvo.

Yuanmingyuan komencis uzi rekuperitan akvon kiel aldonitan akvon por sia lago ekde novembro 2011, kaj la uzata akvokvanto atingis 6 400 mil kubmetrojn/jare. Danke al la aldonita akvo, la ĝardeno sukcese okazigis la lotusan festivalon kaj ĝia bona akva medio eĉ allogis kelkajn nigrajn cignojn kiel loĝantojn de la parko.

La rekuperita akvo estas uzata ne nur por la urba verdigo, sed ankaŭ por surŝprucigi stratojn, kaj krome estas utiligata en aliaj flankoj. Oni verŝas tian akvon en verdan zonon en iuj pekinaj stratoj, kaj ĉiujare 30 mil kubmetroj da reproduktita akvo bonigas la medion de la urbo.

Redaktoroj: Zhao Xi kaj Xie Ruifeng

— LA CIKLO DE AKVO — [afisho.jpg]

La Usona Geologia Servo (U.S. Geological Survey, USGS) kaj la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo de la Unuiĝintaj Nacioj (Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO) kreis skemon de la akvociklo por infanoj kaj bazlernejoj.

Inter la 12 uzataj lingvoj troviĝas Esperanto. La afiŝo estas elŝutebla ĉe: http://water.usgs.gov/edu/watercycle-kids-esperanto.html

EL ĈINIO

Pentrarto de Ĉinio

YI MING - Ĉinio

La historio de la ĉina pentrarto komenciĝis en neolitiko, antaŭ 5000 - 6000 jaroj. Tiam jam vidiĝis desegnoj, homaj kaj bestaj figuroj sur koloraj ceramikaĵoj. La hieroglifaĵoj de Ĉinio antaŭ miloj da jaroj estis bildoj formitaj el strekoj, kiuj poste evoluis en la hodiaŭajn ideogramojn. Komence oni pentris kaj skribis ĉefe strekojn per sama ilo, tial ĉinoj diras, ke kaligrafio kaj pentrarto estas de la sama origino. Ĝuste pro tio ĉinaj kaligrafoj plejparte estas ankaŭ pentristoj, kaj pentristoj-kaligrafoj.

Unu el la trajtoj de la ĉina pentrarto (pentr-arto) estas pentri per simplaj strekoj. Oni ne nur ekzakte pentras bildon per strekoj, sed ankaŭ dotas ilin per rigideco, mildeco, rigoreco, flirteco... eĉ unu sama streko povas havi variajn ecojn por montri la internan senton de la pentristo.

Alia ĉefa trajto estas, ke sur pentraĵo troviĝas pli ol unu fokuso, kaj ke oni ĝenerale pentras per simpla kaj lakona ŝmirado tenante la penikon horizontale. Ĉina pentraĵo estas dudimensia, dume mankas al ĝi kontrasto de lumo kaj ombro. Pentristoj povas pentri la grandiozajn Yangzi-riveron, Flavan Riveron kaj Grandan Muron sur mallarĝa kaj longa papero aŭ silkaĵo. Ili pentras amason da montoj, riveroj sur unu papero, kies efiko estas neatingebla per la unu-fokusa dioramo de la eŭropa pentrarto. Tamen la pentraĵo ne kontraŭas al la realo, kaj diferenco kuŝas nur en tio, ke la ĉinaj pentristoj denove dispozicias la naturajn pejzaĝojn surpapere por kontentigi la aprecantojn. Per tiu metodo la pentristoj povas libere elvolvi sian imagon, sin liberigi de la vidkampo kaj krei la artan kosmon.

La tria elstara trajto de la ĉina pentrarto estas, ke oni ŝatas surskribi poemojn aŭ aliajn vortojn sur la pentraĵoj, tiel ke la poemoj, aliaj vortoj kaj pentraĵoj kuniĝas en unu artan kompleton. La poemo kaj kaligrafaĵoj ne nur pliigas la etoson de la pentraĵoj, sed ankaŭ harmonias kun ili por pli ĝuigi la rigardantojn. La arta kombino liberigas (liber-igas) la ĉinajn pentraĵojn el la limigo de spaco kaj tempo. Pentristoj ofte montras la kvar sezonojn per vegetaĵoj, malluman nokton per luno aŭ kandelo, kaj ili tre malofte rekte montras tagon, nokton, serenon kaj malserenon sur la pentraĵoj per lumo kaj ombro. Iafoje oni montras la tempon kaj spacon en la pentraĵoj per surskribaĵoj.

La tradiciaj ĉinaj pentraĵoj povas sin dividi en pejzaĝajn, flor-birdajn, homfigurajn kaj konstruaĵajn, kaj ĉiu el ili povas ankoraŭ esti subdividita. Ĉinaj pentristoj ĝenerale dediĉas sin nur al unu flanko de la pentrarto. Ekz. Zheng Banqiao, fama ĉina pentristo en la 18-a jc., pentris nur bambuojn, orkideojn kaj ŝtonojn, kiujn li profunde konis kaj vivece reaperigis sur la pentraĵoj. Iuj pentristoj pentras nur homojn kaj eĉ nur antikvajn belulinojn. Aliaj pentras nur bestojn, eĉ nur katon, azenon, ĉevalon aŭ alian bestojn.

Laŭ la pentromanieroj, la ĉinaj pentraĵoj povas dividi sin en du specojn. La unua speco estas karakterizita per delikata tuĉado kaj kolorigado; dum la dua karakteriziĝas per tio, ke la pentristoj per simpla kaj maldelikata tuĉado prezentas la formon kaj aspekton de objektoj kaj plie sian intencon. Ambaŭ pentromanieroj cirkulas en Ĉinio dum longa tempo. Se diri ĝenerale, pentristoj de la dua speco devas komenci sian ekzercadon per la pentromaniero de la unua. Ili devas multe sin ekzerci por povi per lakona arta lingvo esprimi la fizionomion de la pentrataj figuroj kaj enkorpigi en ili sian ideon. Tio estas unuaklasa arto malfacile atingebla.

Ĉinaj pentristoj ofte uzas simbolon en sia pentrado, t.e. simboligi objektojn el la realo. Ekz. peonio simbolas belulinon kaj riĉon; pigo simbolas homon, kiu alportas bonan informon; pino kaj gruo simbolas longan vivon; duobla floro sur sama tigo kaj mandarena anasoparo simbolas geamantojn... Jen ekzemplo: Bambuo farita per strekoj kolordensaj kaj maldensaj svingiĝas kun la branĉoj, tremetas la folioj. Apude legiĝas vortoj “Nefleksebla bambuo en vento”. Aprecante la pentraĵon, oni vidas ne nur vivoplenan bambuon, sed ankaŭ ĝian neflekseblecon. Ĉi tie la bambuo ja estas personigita, kaj la pentraĵo prikantas la honestecon kaj neflekseblecon de homoj.

Ĝuste pro tio, ke la ĉinaj pentristoj alte taksas la similecon en spirito, ili ne strebas al rigora simileco de la ekstera formo, dum la okcidentaj pentraĵoj montras la objektojn per facoj, kio estigas sensivon pri tridimensieco. La ĉinaj pentristoj dediĉas pli da atento al la harmoniigo de punktoj kaj strekoj. En la ĉinaj pejzaĝaj pentraĵoj punkto povas reprezenti ne nur arbon, sed ankaŭ ŝtonon, kaj longa strio povas reprezenti malproksiman monton, aŭ marbordon.

Ekzistas alia diferenco inter la ĉina pentrarto kaj la okcidenta, t.e. la ĉinaj pentraĵoj ĝenerale estas gluitaj sur papero kun rulaĵoj. Ili povas esti pendigitaj sur muro por aprecado kaj rulitaj por konservado. Dank’ al tiu metodo ili estas facile konserveblaj kaj plie okupas malpli da spaco kompare kun tiuj enkadritaj. Ĝuste pri tio la pentraĵoj faritaj per specialaj papero, tuĉo kaj farbo povas konserviĝi pli ol mil jarojn. Hodiaŭ en ĉinaj muzeoj oni povas ĝui pentraĵojn faritajn antaŭ pli ol mil jaroj.

Kunlabore kun El Popola Ĉinio

http://www.espero.com.cn/

Ekologio [faixa lateral]

Permakulturo [titulo]

Leif Arne STORSET — Norvegio [autor]

***

En 1974 du aŭstralianoj studis sian landon: Parte sen pluvo kaj erodata de vento, sed aliparte kun fekundaj arbaroj. La arbaroj estas ĉiam verdaj kaj produktantaj, sen detruaj rezultoj. La homoj, Bill Mollison kaj David Holmgren, demandis sin: Ĉu ni povas lerni de la arbaro, kiel konstrui ekosistemojn utilajn por homoj?

Kune ili kreis metodon por konstrui tiajn sistemojn, kiuj estu diversaj, stabilaj, kaj rezistemaj kiel la naturo. La ideo estas ke la homo estas ero de la naturo, ne aparta.

Kiel kompreni tian sistemon? Pensu unue pri la faktoroj mediaj: suno, vento kaj akvo, kaj kiel utiligi ilin en via sistemo. En Aŭstralio akvo estas granda manko, por ni en Norvegio ne tiom, sed al ni pli mankas suno. Se vi plantas arbojn en duoncirklo kontraŭ la sudo ĉirkaŭ flako, ili ne devas konkuri pri la suno. Pro la akvo la arboj havas duoble da sunlumo, kaj vi havas plaĉan lokon por naĝi!

La sunlumon oni povas maksimume utiligi per multaj niveloj de plantoj. Kiel en arbaro, ĉiu nivelo kaptas per la folioj iom de la lumo, kaj pumpas per la radikoj iom da nutreroj el la humo. Vidu la sep nivelojn sur la bildo. Ĉi tie en la nordo oni malofte povas vivteni ĉiujn sep, sed tri aŭ kvar ofte funkcias, ankaŭ en la naturo.

Por la akvo en la supra ekzemplo ni menciis du funkciojn: lumreflekton kaj naĝadon. Sed ĉu ĝi povas havi eĉ pli? Eble ĝi povas esti habitato por anasoj, kiuj povas manĝi limakojn. En permakulturo oni klopodas ke ĉiu organismo havu minimume tri funkciojn en la sistemo. Arbo ekzemple kaptas sunon, portas fruktojn, kontraŭas venton — kaj eĉ subtenas vian hamakon!

Male, ĉiun funkcion havigas al mi tri organismoj. Do: Manĝo venadas de pomoj, piroj, terpomoj, nuksoj... Kiam unu cedas, vi havas multajn pretajn rezervojn. Tiun lecionon lernis dolore la irlandanoj en 1845, kiam malsaniĝis iliaj terpomoj. Sen sufiĉe da alispeca manĝo komenciĝis kvarjara malsatego, dum kiu duoniĝis la loĝantaro. Diverseco kreas stabilecon.

Bazita sur prezento de Douwe Beerda ĉe www.ustream.tv/recorded/2333569 — spektu ĝin por lerni plu. Vidu ankaŭ www.permakultur.no.

Aperigita originale en Inter ni dirite, N-ro 6/2010

RECENZO

Planedo nia

Vojaĝo

Duobla KD — 12 titoloj — 46m

Vinilkosmo - 2018

Vojaĝo (por mi persone ne tre bona elekto por grupa nomo) venas el Tuluzo, en la sudo de Francio. Jen albumo, kiu tre verŝajne estas ido de la UK en Lilo. Tiam, en la jaro 2015, la grupo prezentiĝis por la unua fojo antaŭ Esperanto-publiko. Planedo nia estas duobla albumo. Ĝi enhavas 12 kantojn en Esperanto en la unua disko, kaj la samajn kantojn — franclingvajn — en la dua. Tio praktike signifas ke la franclingva publiko nepre almenaŭ kontaktiĝos kun Esperanto. Sed, samkiel mi ne planas aŭskulti la francan, ĉu tamen ili iam eble ludigos la E-diskon?

Kiel malkaŝas la titolo de la albumo, Planedo Nia ofte tuŝas ekologiajn kaj homajn temojn. Ili ne kontentiĝas pri kelkfrazaj kantotekstoj, foje ili estas iom longaj, tamen la poezio estas simpla. Kvankam la prononco kaj metriko fluas tre bone, la voĉo mem ne elstaras, ĝi restas sub la instrumentaro, kiu faras bonan laboron. Jean-Claude Patalano, la kantisto kaj saksofonisto, mem registris kaj miksis la albumon. La laboro sonas kvalita, agrable aŭdebla. La ĝenerala sono tamen impresas iom seka, eble tro moderna. Nu, ili ja anoncas sin kiel Modernan ĴazBandon.

Mi fine ludigis la francversian diskon por kompari ambaŭ diskojn kaj malkovris ke la kantistino Audrey Rey, kiu faras nur la duan voĉon en la E-disko, ĉion kantas en la franclingva disko. Ke Zamĉjo pardonu min, sed ĝi pli plaĉas.

Pli ol 120 mil spektoj de la filmeto “Esperanto - Like a Native”: fina raporto (Judith Meyer)

Okaze de la Internacia Tago de la Gepatra Lingvo 2015, TEJO lanĉis filmeton (en Esperanto kun subtitoloj en 22 lingvoj), en kiu estas intervjuataj 6 el la ĉ. 1000 tutmondaj denaskaj parolantoj de la planlingvo Esperanto.

Ĝi estis provo atingi virusan disvastigadon de kelkaj bazaj ideoj pri Esperanto en la ne-esperantista mondo per temo, pri kiu ne-esperantistoj kutime montras intereson.

Ni ne atingis plenan virusan disvastigadon sed preskaŭ: la filmeton certe spektis pli ol 120 mil homoj — tiom ni atingas nur per Youtube kaj la plej konservativa kalkulado de la ŝatoj en Facebook kaj Reddit. Al tio aldoniĝas la kvantoj de spektantoj en Twitter, Google+, la gazetaraj retejoj, en la blogoj kaj tiel plu.

La homoj, kiuj legis kaj skribis en la diskutoj en Reddit, eble ne spektis la filmeton, sed tamen eksciis ion pri Esperanto. Konservativa pritakso diras ke almenaŭ 500 homoj mem verkis demandon, almenaŭ 15 mil homoj legis la diskutojn, almenaŭ 200 mil homoj, leginte la titolon de la diskutoj, nun scias ke Esperanto estas planlingvo kaj ke ekzistas denaskaj parolantoj de ĝi.

Kompreneble eblas, eĉ verŝajnas, ke homoj plurfoje atingiĝis de nia varbado — ekzemple kaj de nia filmeto en Facebook kaj de la diskuto en Reddit, aŭ plurfoje en Facebook se pli ol unu ilia amiko disvastigis ĝin. Tio ne estas problemo, laŭ merkatika vidpunkto ĝi eĉ estas dezirinda, ĉar homoj alikaze ne memorus.

Mi kredas ke la reto 2.0 — sociaj retejoj, forumoj, Youtube, blogoj ktp. - estas grandega ŝanco por Esperanto, ĉar ni povas atingi multegajn homojn per tre malgranda elspezo de mono aŭ eĉ nur per volontuloj. La filmeto atingis pli ol 120 mil homojn kaj kostis ekzakte 0 EUR, ĉar ĉiuj iengaĝitoj laboris volontule kaj ni ne pagis por reklamo.

Tamen Esperantujo ĝenerale ne bone utiligas la reton 2.0. Mi dirus ke ni preskaŭ ignoras ĝiajn eblojn. Do mi ŝatus trejni interesatojn pri esperantista agado (kunlaboro/informado/varbado) en reto 2.0, esence transdoni al ili multajn el la scioj, kiuj ebligis al mi fari tiun ĉi varbkampanjon.

Plurfaza Dormo

Kiah MORANTE

Aŭstralio

Mi dormas nur 2 horojn kaj duonon ĉiunokte. Leginte tiun frazon, vi eble unue supozus, ke mi havas ian kompatindan malsanon, kaj ke la sendormeco terure detruas mian vivon. Tio fakte ne okazas. Efektive, mi estas plene sana, plene feliĉa kaj energia. Fakte mi estas eĉ pli energia nun ol kiam mi dormis 9 horojn ĉiunokte. Temas pri plurfaza dormo.

Kio estas?

Plurfaza dormo estas dormi plurfoje en unu tago. Beboj plurfaze dormas nature. Ili dormetas multfoje, ĉiutage, kaj ni kutimas eĉ kuraĝigi infanĝardenanojn dormeti tagmeze. Ni poste trejnas infanojn dormi unufaze. Oni povas trejni sin denove dormi plurfaze, kaj tiam oni bezonas nur inter 2 kaj 4 horojn da dormo ĉiunokte. Sed kiel tio povus funkcii?

Ni konfesas ke ni ne scias multon pri plurfaza dormo kaj la fakto ke ĝi funkcias estas mistero al ĉiuj. La plejmulto da akademia esploro temas pri unufaza dormo. Tamen, ni povas fari kelkajn divenojn.

La dormociklo

Kutime, plenkreskulo dormas ĉiunokte en 5 aŭ 6 cikloj 90 minutojn longaj (= 7.59 horoj). Ĉiu ciklo estas dividata en partojn. Dum unu 90-minuta ciklo, la partoj estas: NREM1, NREM2, NREM3, NREM2 kaj REM, en tiu ordo. REM estas mallongigo de Rapid Eye Movement (rapida moviĝo de okuloj). NREM estas mallongigo de NonREM (Ne-REM).

NREM1: La unua parto de la dormociklo, kiam oni transiras el veko al dormo. Dum tiu tempo, oni ofte vidas hipnogajn bildojn, kiuj estas sonĝeraj videblaĵoj, sed oni ne spertas plenajn sonĝojn. Post kelkaj minutoj tiam oni transiras al NREM2.

NREM2: La korpo malrapide ripozas, kaj cerbondoj plilongiĝas.

NREM3: La plej malleĝera parto el la NREMoj, en kutima 90minuta dormociklo, ĉi parto okazas post 3045minutoj.

Deltajn ondojn produktas la cerbo, la koro batas plej malrapide kaj la cerbo fariĝas plej malvigla. Tiam oni renverse iras laŭ la ordo reen al NREM2. Post tio komenciĝas REM.

REM: Dum REM, la cerbo preskaŭ tiom viglas kiom veke. La korpo estas paralizita por ke oni ne povu fizike fari kion oni faras en la sonĝa mondo kaj pro tio defali el sia lito.

Post REM, oni ofte nelonge vekiĝas, sed tion oni kutime ne memoras post ellitiĝo. Se oni vekiĝas post REM, oni rekomencas la dormociklon ĉe NREM1. Se oni ne vekiĝas, oni reiras al NREM2.

Dum la plej malleĝera parto de dormo, oni sonĝas, ĉefe dum REM, sed ankaŭ iomete dum NREM3. Dum NREM3, la korpo eldonas hormonojn kiuj helpas al la korpo ripari sin.

Modifi la dormociklon

Ni malmulton scias pri NREM1 kaj 2, sed ŝajne oni povas “pretersalti” ilin, aŭ almenaŭ multe malpliigi ilin, kaj ankoraŭ bonfarti. Por fari tion, oni bezonas lerni novan dormociklon. Plurfazaj eksperimentantoj trovis ke 20 minutoj ŝajnas esti la plej efika dormeto, sed kelkaj raportis ke ankaŭ 30-minuta eblas por ili. Iusence, plurfaza dormo ne estas sendormeco, sed pli efika dormo, kaj pro tio oni bezonas malpli multon.

Problemo estas ke por reprogrami la cerbon dormi pli efike, oni devas dividi la dormociklojn. Se oni ekdormus nun, kaj onia alarmo vekas onin post 20 minutoj, oni estus laca kaj malkomforta. Tio estas ĉar oni eĉ ne finus unu dormociklon. Sed, se oni farus tion tre ofte, post longa tempo onia cerbo adaptiĝas al 20-minutaj dormetoj, kaj oni vekiĝas freŝe. Tamen, se oni vekiĝas pro la alarmo kaj tuj reekdormas, oni simple eniras la saman dormociklon de la lasta dormo. Tial oni bezonas iom da tempo inter dormetoj por ke oni povu efike dormi, kaj tial plurfaza dormoskemo estas bezonata por dormi efike anstataŭ longe.

Ĉu aliaj sukcese modifis siajn dormociklojn tiel?

Ni malmulton scias pri la historio de plurfaza dormo. La Ubermanskemo, tipo de plurfaza dormo, de temp’ al tempe ankaŭ nomiĝas la “dormoskemo de Da Vinci”, ĉar laŭ klaĉo li dormis tiel. Tamen, tio estas disputata. Buckminster Fuller, fama kemiisto, dormis plurfaze dum 2 jaroj, sed li devis ĉesi ĉar ĝi ne kongruis kun la dormoskemoj de liaj negockolegoj. Lia dormoskemo, kiu nomiĝas Dymaxion, konsistis el 4×30 minutaj dormetoj en unu tago. Dum tiuj du jaroj, li havis tiom da tempo, ke li kontribuis multe al la fako de kemio. En moderna tempo, probable la plej eminenta pioniro de plurfaze dormo estas Puredoxyk, kiu plurfaze dormas plentempe ekde 2006. Post la disdono de ŝiaj personaj spertoj de plurfaza dormo tra blogafiŝoj, retartikoloj kaj libro, multaj sekvis Puredoxyk kaj fondiĝis interreta komunumo de eble centoj da sukcesaj plurfazaj dormantoj.

Kiel plurfaze dormi

Mi verkis libron en Esperanto pri plurfaza dormo, kiu estas senpage akirebla ĉe Wikibooks (eo.wikibooks.org/wiki/Plurfaza﹍dormo). Wikibooks estas libera projekto de la sama organizo kiu fondis Vikipedion, kies celo estas fari senpagajn manlibrojn. Mi elektis tiun eldonejon ĉar tiam ĉiu povas kontribui kaj plibonigi la referencon. En la libro mi klare priskribas kiel kaj kial plurfaze dormi.

**

Por junuloj, kiuj volas profesiiĝi pri esperantologio

Szabolcs Szilva - Hungario

Esperantologio? Ĉu tiu scienc-branĉo ekzistas? Ĉu eblas studi pri Esperanto?

Mia respondo estas: jes, ĉe UAM (Universitato Adam Mickiewicz) en la urbo Poznań en la tria plej granda kaj plej fama universitato de Pollando.

Mi mem studas tie ankaŭ nun. Mi komencis miajn studojn en septembro 2010. Mi partoprenas la unu-jaran Instruistan Trejnadon, komunan programon de UAM kaj ILEI. Unue oni devas ĉeesti tie en septembro dum unu semajno por havi lecionojn pri metodiko de instruado, gramatiko kaj literaturo de Esperanto. Ekde septembro ĝis februaro de la sekva jaro okazas konsultado de la gvidaj profesoroj (mi menciu ĉefe la instruistinojn Ilona Koutny kaj Katalin Kováts), kaj memstara studado. En februaro sekvas denova renkontiĝo same unu semajnon longa, sed ĉi tiam oni ankaŭ ekzameniĝas pri la dum-semestraj lernitaĵoj. Ekde februaro oni devas prepari la finlaboraĵon post kies prezentado kaj finaj ekzamenoj oni ricevas ILEI-diplomon pri instruado.

Ĉi-septembre tiu trejnado ne okazos, sed komenciĝos pli profesia klerigo: la t. n. Interlingvistikaj Studoj. Tio estas postdiploma klerigo, kiu signifas ke antaŭ ol fini ĉi tiun tri-jaran kursaron oni devas havi diplomon de iu ajn altlernejo aŭ universitato. La diferenco inter la de mi partoprenata kursaro, laŭnome Instruista Trejnado, kaj la menciitaj Interlingvistikaj Studoj estas la sekva: La Interlingvistikaj Studoj daŭras tri jarojn kaj fine oni ekhavas oficiale akcepteblan universitatan studfin-atestilon. La ĉeesta devigo estas la sama: po unu semajno en septembro kaj februaro.

Kial oni komencu en septembro studi pri Esperanto? Por iĝi profesia diplomita instruisto, por scii pli pri Esperanto kaj interlingvistiko, por fariĝi ano de profesia sed samtempe amikema grupo. Minimume dudek personoj estas bezonataj por ke la nova grupo povu starti. Sen dudek aliĝintoj la tuta esperantologia sekcio povas esti endanĝerigita. La limdato por aliĝi estas la 15a de aŭgusto 2011. Estas studkotizo, sed ĝi ne tiom altas kompare kun la kotizo de aliaj fakoj, kaj ankaŭ stipendio akireblas de pluraj fontoj. Venu ankaŭ vi kaj komencu studi kun ni! Kredu al mi, indas! Por pli da informoj skribu al interlin@amu.edu.pl. Programon vi povas rigardi ĉe http://www.staff.amu.edu.pl/~interl/index.html.

LA OBJEKTO

Poŝtkarto al Urugvajo

Vasil KADIFELI - Turkio

Tiu ĉi poŝtkarto ne apartenas al mi, sed al iu liceo de Samsun, urbo de Turkio. Oni ĝin trovis kaj aĉetis rete kiel memoraĵon por la muzeo de la liceo, ĉar ĝi estis sendita de Samsun al Montevideo, la ĉefurbo de Urugvajo. Iu el miaj geamikoj afiŝis la skanitan foton de ĝi en reta diskutejo, kiun mi partoprenas.

Se ni rigardas la malantaŭon de la poŝtkarto, ni vidas ke la poŝtkarto surhavas la daton 28.8.1930. De la skribita teksto ni komprenas ke ĝi estis sendita de iu greko nomata D.Angelos al iu urugvajano nomata Fernando Casanova de Montevideo, kun la celo trovi laboron en Urugvajo.

En la malantaŭo de la poŝtkarto legeblas teksto kun la subskribo de “D. Angelos” kaj lia adreso en Samsun. Ankaŭ la poŝtmarko kaj la adreso de la ricevinto en Urugvajo troviĝas en tiu flanko. Kelkajn partojn de la teksto oni malfacile povas kompreni, sed jen ĝia enhavo laŭlitera:

Estimata Samideano,

Mi ricevis vian il. p.k. Tutkoran dankon mi esprimas pri via serioza atento al mia anonco en HE. Mi estas 25 jara junulo-fraŭlo kaj mia profesio estas inĝeniero-maŝinteknikisto. Mi tre interesiĝas pri la similaj profesioj kaj iliaj salajroj kaj ĉu trovas facile tian profesian laboron en vian landon! Nur pro tio mi kolektas landkartojn kaj vidaĵojn. Mi estas kristano sed ne mohametano, malgraŭ ke mi loĝas en Turkio.

Ĉi karto montras strato kaj ĝamio (preĝejo) kie supre sur la du minarejo la hoĝoj turkaj (pastroj) kantas kaj vokas-predikas ĉiutage kvarfoje. Se vi interesiĝas mi skribus interesajn temojn pri Turkio. Samideanan saluton kaj rapidan respondon mi atendas.

Via D.Angelos

Abdulla Paŝa caddesi 22 Samsun, Turkio.

En la fronto de la poŝtkarto estas foto de iu moskeo en Samsun, sed la skribanto eble ne konas la vortojn “moskejo”, “minareto” kaj “imamo”. Do li skribis “minarejo” anstataŭ “minareto” kaj la du aliajn vortojn li skribis fonetike kiel la turkaj vortoj, “ĝamio” kaj “hoĝo”.

Sub la foto estas presita skribaĵo en la araba alfabeto. Fakte, en la jaro 1928 la araba alfabeto estis ŝanĝita al la nova latina alfabeto inventita por la turka lingvo. Do eble la poŝtkarto estas iom malnove presita kaj D. Angelos notis tiun ŝanĝon ĉirkaŭe de la foto, skribante: Malnova turka skribmaniero, kiu antaŭ du jaroj estas jam leĝe malpermesita kaj nun oni uzas la latinan. Mi sendos vidaĵojn ankaŭ de nuna moderna Turkio.

Temas do pri tre interesa poŝtkarto de la komenco de la nova Turka respubliko, kiu post la milito de liberigo estis fondita en la jaro 1923. En la antaŭa jaro, ĉirkaŭ 1 200 000 grekoj vivantaj en Turkio estis senditaj al Grekio kaj ĉirkaŭ 500 000 turkoj el Grekujo venis al Turkio. Tio estis tre malbona travivaĵo por tiuj, kiuj estis interŝanĝitaj. Ili perdis siajn posedaĵojn, familiojn, amikojn kaj ankaŭ landon.

Nur la grekoj vivintaj en Istanbulo ne suferis pro la interŝanĝo, ĉar ili estis ekskluditaj de la Traktato de Lausanne. Do eble D. Angelos vivis en Istanbulo kaj post la interŝanĝo studis en turka universitato kaj fariĝis inĝeniero. Eble poste li trovis laboron en Samsun kaj de tie li klopodis trovi laboron ie en Ameriko.

Ĉu D. Angelos sukcesis trovi laboron en Urugvajo kaj migris tien aŭ ĉu li daŭre loĝis kaj laboris en Turkio? Neniu scias. Kiel li lernis Esperanton? Ĉu iu instruis lin aŭ li lernis ĝin mem? Kion li faris poste? Ĉu li edziĝis? Ĉu li havis geknabojn? Se jes, kie estas ili, aŭ eble kie liaj genepoj estas nun? Neniu scias. Granda mistero kaj tre interesa afero por mi en la tiamaj malfacilaj jaroj de Turkio.

La Movada Rubriko havas novan redaktoron:

Okaze de la elposteniĝo de nia eksa redaktoro Massimo Ripani, la Movada Rubriko ricevas sian novan respondeculon, Marcionilo Vasconcelos, esperantiston el Brazilo, sekretariiston de Pernambuka Esperanto-Asocio (PEA), kaj aktivan membron de Brazila Esperantista Junulara Organizo (BEJO), krom esti unu el la tradukistoj kaj reviziistoj de la kurso Esperanto-Portugala de Duolingo. Marcionilo Vasconcelos devos prizorgi nian ĉefan sekcion, kiu pritraktas temojn rilatajn al la Esperantaj aktivaĵoj tutmonde. Ni dankas la antaŭan kaj bonvenigas la novan redakotoron, kaj invitas ĉiujn legantojn de la revuo kontribui por la riĉigo de la Movada Rubriko, raportante spertojn, ideojn kaj novaĵojn gravajn por nia komunumo.

FACILA

Pri arboj

J.Drahotová — Ĉeĥio

Vespere, dum raportado de okazaĵoj en televido, mi ne-precize aŭdis ion pri propono faligi arbojn, kiuj staris ĉe vojoj, ĉar ili kaŭzas multajn damaĝojn en aŭtomobiloj, kiuj kolizias pro ekfrapo al tiuj arboj. Tiaj faligoj ĉesigus damaĝojn en posedaĵoj kaj vivoj. Sed ni vespermanĝis kaj pluraj okazaĵoj prezentitaj estis same maltrankviligaj, sed per sukcesa maniero, laŭ rekomendo afiŝita en mia laborejo en malsanulejo, kontraŭ anima forbrulo: “kiam problemo aperas, mi solvas ĝin tuj; se mi ne povas solvi ĝin, ne temas pri problemo, sed pri sensencaĵo”, mi lokis la informon ien flanken en mia cerbo.

Post kelkaj horoj mi enlitiĝis kaj ekdormis.

De tempo al tempo mi sonĝas. Tiu ĉi sonĝo estis nekredeble klara kaj mi memoris ĝin post la vekiĝo. Mi estis fruktarbo en aleo. La arboj kunvenis kaj diskutis pri la faligo. Mi laŭte parolis. Komune ni prilaboradis kontraŭproponon: forigon de aŭtomobiloj, ĉar ili moviĝas kaj povas maltrafi nin kaj ni tiun eblon ne havas, krome ni prizorgas ekvilibron en la naturo, male al aŭtomobiloj, kiuj la naturon damaĝas. Pli klare ol suno estis, kaj nur stultulo dirus la malon, ke mankas demokratio.

Mi vekiĝis je la kvara horo kaj la sonĝon priskribis. Nu, legu! Io estas grava pri arboj...

GLOSARO

damaĝo: materia aŭ morala perdo

kolizii: fortege tuŝegi sin reciproke

cerbo: organo rigardata kiel la sidejo de la penso k prudento

aleo: irvojo en ĝardeno aŭ parko, inter du vicoj de arboj

TEJO ELEKTIS SIAN NOVAN ESTRARON DUM LA LASTA IJK

Estraro por la jaro 2018-2019 estis elektita dum la pasinta IJK. Dum tiu grava evento, krom distriĝo kaj amuziĝo, la komitatanoj havis ŝancojn pridiskuti diversajn gravajn temojn por la venontaj monatoj de nia junulara organizo.

La nuna estraro havos la jenajn respondeculojn:

Prezidanto: Tran Hoan (Ĝojo), el Vjetinamio;

Vicprezidanto 1: Léon Kamenický, el Slovakio;

Vicprezidanto 2: Francesco Maurelli, el Germanio;

Ĝenerala Sekretario: Konstanze Schönfeld (Tuŝka), el Germanio;

Kasisto: Mung Bui (Feliĉa), el Vjetnamio;

Estraranoj: Hans Becklin (Hanso), el Usono; Arturo Crespo, el Kolombio; Kingslim Edah, el Benino; Kaj Olga Svecenco, el Moldavio.

Hoan Tran (Ĝojo) — Prezidanto; Rilatoj kun ILEI - prezidanto@tejo.org, hoan.tran@tejo.org

Konstanze Schönfeld - Unua Vicprezidanto; Eksteraj Rilatoj, Projektoj, Scienca kaj Faka Agado, Movigebloj - konstanze@tejo.org

Francesco Maurelli - Dua Vicprezidanto, Eksteraj Rilatoj, Rilatoj kun UEA - francesco.maurelli@tejo.org

Hoan Tran (Ĝojo) - Generala Sekretario; Edukado, Rilatoj kun ILEI - gxen-sek@tejo.org, hoan.tran@tejo.com

Mung Bui (Felica) - Kasisto; Subvencioj, Kongresoj - kasisto@tejo.org, bui.mung@tejo.org

Charlotte Scherping - Estrarano; Aktivula Trejnado, Talento, Egaleco, Adoleska Agado, Rilatoj kun UEA - charlotte.scherping@tejo.org

Doniben Jimenez - Estrarano; Merkatiko, Kulturo, Revuo Kontakto kaj Movada Rubriko, Pasporta Servo - doniben.jimenez@tejo.org

PROZO

Paulo SILAS — Brazilo

Lingvolernado X la kurteco de la vivo

Ĉu estas dogmo ĉe la esperantistaro, ke lingvolernado nepre necesas kaj bonegas? Esperantistoj estas lingvemuloj kaj Zamenhof iom kulpas pri tio. Rompi la lingveman dogmon riskus nur homo, kiu iel ne timas ricevi trofruan morton aŭ perdi la reputacion de serioza homo. Mi pensas, ke mi estas la ĝusta homo, kiu pretas malpurigi la manojn en ĉi malnobla tasko.

Februarkomence, kiam alproksimiĝis la karnavalo, kiu konsistigas unu el la plej longaj inter la libertempoj en Brazilo, mi decidis uzi parton el mia laŭleĝa rajto ferii kaj tiel kunglui mian privatan libertempon kun la karnavalaj naciaj feriaro. Jam de kvin jaroj mi ĝuas multe legi esperantlingvajn librojn, ĉefe romanojn. Tial, por la baldaŭa relative longa libertempo, intensa legado normale enlistiĝis en la tagordo. Sed pro dubo, kia rare okazis ĉe mi dum tiu jardekduono da legado, mi ŝanceliĝis kaj ne certis kiel profiti la libertempon. Ĉu mi ree legadu? Eble. Sed antaŭnelonge mi ekinteresiĝis pri la keĉua lingvo, la plej parolata indiana lingvo de Ameriko, kun parolantaro de 8 ĝis 12 milionoj da homoj. Ĉu mi finfine eklernu ĝin? Sed mi estus povinta iri al la plej proksima brazila ĉefurbo (por mi estas Porto-Alegro) kaj partopreni en la karnavalaj festoj. Tiu ĉi eblo eĉ nun ridigas kaj embarasas min. Ĝi restis miamense nur dum tempsparko kaj neniam fariĝis vere realigebla. Mi neniam estis festema homo. Mi do eklernis la keĉuan lingvon.

Multaj bitaj vortaroj kaj gramatikoj, kun siaj konfuzaj, kapkrevigaj, inter-si-ne-kongruantaj ortografioj; inspiraj kantoj kun misteraj sonoj de flutoj min transportantaj al la alteco de Andoj; jutubaj hispanlingvaj videoj de keĉuoj instruantaj la keĉuan; vortoj post vortoj ĉe Memrise kaj dulingva, keĉu-hispana poem-antologio el Peruo, organizita de Julio Noriega Bernuy. Jen mi studanta la keĉuan lingvon. Post unu semajno, mi jam kapablis facile orientiĝi en la multego da afiksoj (la keĉua lingvo estas pli radikale aglutina ol estas Esperanto). Sed meze de mia keĉuiĝo-procezo, mi ekaŭskultis strangajn flustrojn. Ili venis el la bretaro super mia kapo. La esperantlingvaj libroj ankoraŭ ne legitaj ĝemis tiel kompatmerite, ke mia koro ekdoloris.

“Kion vi faras, karulo? Mia Dio! Li forlasis nin! reĵetis nin!... Ni jam estas abomenaj por nia patro. Ho, kial li adoptis nin?! Malbenita estu la tago de nia presado! Eble morgaŭ li piedbatos nin. Eble morgaŭ ni devos cedi lokon al la nacilingvaj libroj. Ni ploru, kamaradoj. Por ni la mondofino alvenis. Ni estas orfiĝintaj ekzempleroj. Nur katastrofon ni povas atendi ekde nun.”

Rimorso regis min kaj mi devis trovi eliron el tia malbona sento. Kial mi perdas tempon kun lingvolernado!? Mi koleris indigne. Mi perdas la fokuson! Bone, ke nun mi ŝatas lerni la keĉuan. Sed morgaŭ? Morgaŭ, kiam mi estos funde lerninta ĝin, mi jam ne trovos la saman ĝuon! Ĉu tiam mi transiros al alia lingvo? Kaj de tiu ankoraŭ al alia kaj tiel senfine ĝis mia malapero el inter la vivantoj? Vi estu realisma homo, Paŭlo Silas. Lingvoj estas iloj. La grava parto de iu kulturo ne estas en la lingvo mem, sed en tio kion oni kreis per ĝi. Aŭ ĉu vere vi pensas, ke la mondrigardo de homo estas malsama nur tial ke li diras “sapallaypi waqachkani” anstataŭ “mi ploras en mia soleco”?*

* Verso de la kanto Chirapaq, de la bando Alborada. La verso kaj la traduko diras la samon, sed la vortpartoj estas ĝuste en kontraŭaj pozicioj. “-ni” indikas, ke temas pri “mi”, en la prezenco; “waqa-” tradukiĝas per “plor-” kaj “-chka-” estas afikso por la imperfektivo. “-pi” funkcias kiel nia prepozicio “en”, “y” indikas ke mi posedas, do “mia”; kaj “sapalla” estas “soleco”. En Esperanto ni unue diras, ke temas pri “mi”. En la keĉua ni diras tion laste. En Esperanto laste ni diras, kiu estis la loko, ĉi-kaze la abstrakta loko/sento “soleco”. En la keĉua venas unue “sapalla”, t.e., la “soleco”. Sama mesaĝo. Malsamaj vortoj kaj vortstrukturoj.

Ĉu per malsamaj lingvostrukturoj mi filozofiumu pri malsamaj manieroj kompreni la mondon? Ĉu ne estus pli “produktive” iri rekte al elkeĉuigoj kaj legi ilin? Traduko estas perfido, oni replikos. Do, ĉiam kiam mi volos scii ion fremdan, mi malfidu la tradukojn kaj eklernu la lingvon en kiu la originalo aperis? Ba! Mi volas legi romanon de Dostojevskij. Mi iros do aĉeti gramatikon kaj vortaron de la rusa. Mi volas legi la verkojn de Nietzsche. Ba! Ekzistas multego pri la germana lingvo. Mi tuj eklernu! Sed nun temas pri romano en la ĉina. Bone. Unu plia gramatiko kaj vortaro. Kaj tiel ĝis freneziĝo? Ekzistas sufiĉe da libroj tradukitaj en la mondo. Aŭ pli specife: ekzistas sufiĉe multe da tradukitaj kaj originale verkitaj literaturaĵoj en Esperanto. Unu vivo apenaŭ sufiĉas por legi ĉiujn. Kial do resti ĉe ilo se ni povas iri rekte al la enhavo? Ĉu nur pro plezuro?

Jen ŝajnas, ke por Zamenhof lingvoj estis ĉiam iloj. Li opiniis nebone dediĉi multe da tempo al lingvolernado. Li diras en sia fama traktaĵo “Esenco kaj Estonteco de la ideo de Lingvo Internacia”, ke estas preferinde dediĉi tempon al lernado de aliaj aferoj ol al lingvolernado, kaj ne hezitas meti en malsamajn pesilojn lingvolernadon kaj lernadon de “efektivaj kaj pozitivaj sciencoj”. Mi citas:

Al la lernado ni povas dediĉi nur parton de nia mallonga vivo, nome niajn infanajn kaj junulajn jarojn; sed ho ve! granda parto de tiu ĉi kara tempo foriras tute neproduktive por la ellernado de lingvoj! Kiom multe ni gajnus, se, dank’ al ekzistado de lingvo internacia, ni povus la tutan tempon, dediĉatan nun al la neproduktiva lernado de lingvoj, dediĉi al la lernado de efektivaj kaj pozitivaj sciencoj! Kiel alte tiam leviĝus la homaro!...

Sed Zamenhof mem estis poligloto. Li lernis lingvojn kaj dum la tuta vivo laboris por disponigi al la esperantistaro multajn literaturaĵojn, kiujn traduki evidente ne eblus sen antaŭa lernado de la koncernaj lingvoj. En tiu traktaĵo, Zamenhof predikis al aliuloj fari tion kion nur pretere li pervive praktikis. Se li dezirus pruvi, ke lia lingvo memsufiĉas, li estus fariĝinta nia plej unua originala literaturisto. Sed li elektis unue pruvi la funkcii-kapablon de la lingvo per tradukoj, lasante al posteuloj la taskon krei originalan literaturon. Li tiel eternigis lingvemon en la Esperanto-komunumo.

Miaj esperantlingvaj libroj sur bretaro povas spiri pli libere kaj malpli fanatike. Eble en la sekva longa libertempo mi preferos legadi ilin. Mi pensas, ke mi agos pli trafe se mi interniĝos pli foren ene de la literaturĝangalo Esperanta kaj portugallingva (mia denaska lingvo) ol en la vortlabirinto de lingvemo sen fino.

Zamenhof elektis unue pruvi la funkcii-kapablon de la lingvo per tradukoj, lasante al posteuloj la taskon krei originalan literaturon. Li tiel eternigis lingvemon en la Esperanto-komunumo.

IDENTIGAJ DATUMOJ

SES: LA PLEJ BONA OKAZO POR LERNI KAJ PRAKTIKI ESPERANTON

Somera Esperanto-Studado (SES) estas granda internacia semajna Esperanto-aranĝo, kiu proponas al la partoprenantoj ne nur riĉan distran programon, sed ankaŭ intensajn kursojn de Esperanto de ĉiuj niveloj. Tradicie la organizantoj (Edukado@Interreto kaj SKEJ) okazigas ĝin en diversaj urboj de Slovakio, kaj ĉi-jare ĝi okazos en la montara urbo Liptovský Mikuláš. Kutime la tagoj dum SES aspektas tiel: ĉiutage antaŭtagmeze en la programo estas kursoj de Esperanto, kiujn gvidas spertaj instruistoj, posttagmeze eblas partopreni diversajn prelegojn, diskutrondojn, manlaborojn, sportajn kaj aliajn programerojn, kaj vespere la partoprenantojn atendas koncertoj de famaj E-muzikistoj, tradiciaj internacia vespero kaj kuirarta festivalo, kinejo kaj aliaj distraĵoj. Dum SES estas proponataj ankaŭ pluraj duontagaj kaj kelkaj tuttagaj ekskursoj, kiujn partoprenante eblas viziti belegajn lokojn de Slovakio kaj ekscii pli pri tiu ĉi lando.

Someran Esperanto-Studadon partoprenas homoj, kiuj havas diversajn lingvonivelojn. Dum SES vi povas renkonti ne nur partoprenantojn, kiuj volas plibonigi sian nivelon de Esperanto, sed ankaŭ tiujn, kiuj ankoraŭ tute ne parolas ĝin. SES estas grava aranĝo speciale por komencantoj, ĉar ĝi ebligas dum nur unu semajno kaj komenci lerni la lingvon, kaj tuj praktiki ĝin, kaj ekscii pri la movado. Danke al SES homoj ekinteresiĝas pri Esperanto, informiĝas pri diversaj E-projektoj, konatiĝas kun esperantistoj el diversaj landoj kaj ĝenerale malkovras por si Esperantujon. La Organizantoj de SES ne forgesis ankaŭ pri partoprenantoj, kiuj ne tiom interesiĝas pri lernado de la lingvo mem, aŭ jam scipovas ĝin: por ili estas organizita kurso pri E-literaturo kaj E-kulturo, dum kiu oni povas ekscii pli pri famaj E-aŭtoroj, pri tradukado, pri eldonado de E-libroj kaj recenzado de beletraĵoj. Multajn librojn en Esperanto eblos tuj aĉeti en la riĉa libroservo surloke.

Ĉi-jare dum SES eblos trapasi lingvan ekzamenon pri Esperanto laŭ la Komuna Eŭropa Referenckadro (KER), organizitan de UEA-ITK. La partoprenantoj elektos la nivelon, sur kiu ili volas ekzameniĝi, kaj la formon de la ekzameno: eblas elekti la kompletan, kiu inkluzivas ambaŭ: la skriban kaj la parolan partojn, aŭ nur unu el ili. Ĉiuj, kiuj sukcese ekzameniĝos, ricevos kvarlingvan oficialan diplomon, eldonitan de ŝtate agnoskita hungara ekzamencentro ITK. La KER-ekzameno baziĝas sur eŭropaj normoj, pro kio la ricevita diplomo estas internacie agnoskata kaj traktata samkiel aliaj lingvoekzamenaj dimplomoj. Aldone okazos fina sesio de la 2-jara EU-projekto inter CEM en Nowy Sacz (PL), ICH en Herzberg (DE) kaj E@I en Partizánske (SK), dum kiu elektitaj personoj trejniĝis por esti instruistoj aŭ/kaj gvidantoj de E-kluboj/eventoj. Alia grava aktivaĵo, okazigota dum SES, estas la tria parto de la EU-projekto Pri volontula lingvoinstruado (angle: Best Practices in Teaching), en kiu TEJO estas partnero. La celo de tiu ĉi projekto estas trejni novajn instruistojn de Esperanto, kaj ĝin sukcese partoprenas junuloj el diversaj landoj.

Sonja Zareckaja

E@I-volontulo

ĈEFARTIKOLO

Sporto: Ĉu vere socie virta?

Luc GOUVERNEUR — Francio

Reklamo por granda ĉeno de sportvendejoj, aktuale videbla sur la televidaj ekranoj de Francio, gurde propagandas: “Sporto estas ĝojo!”. Ĉar ja certe nia nuntempa socio emas valorigi sporton pro ĝiaj altaj meritoj kaj valoroj.

Sed kio vere kaŝiĝas sub tiu vorto “sporto”? Se temas pri korpaj ekzercadoj kaj kolektivaj ludoj, kies celo estas trejne partoprenigi ĉiujn, jes ja, tia aktiveco certe estas konsilinda, plezurdona kaj saniga, ne nur korpe sed ankaŭ mense. Sed sporto montriĝas ankaŭ ofte kiel instituciigita sistemo el (ĉefe) korpaj konkuradoj universale reglamentitaj, kies fina celo estas la elstarigo kaj imponigo de rekordo kaj de rekordulo, danke al normigita mezurado kaj tutmonda komparado de individuoj.

Kvankam sporto plu konservas sian bonfamon kaj sian logipovon en preskaŭ ĉiuj tavoloj de la tutmonda loĝantaro, eblas tamen ja facile “skizi portreton” malpli senpekan de tiu sama sporta mondo.

Sporto monprofita

Ekde kiam Britio komencis instituciigi ĝin, fine de la dekoka jarcento, sporto troviĝis tuj ligita al financo pro la sistemigo de vetoj en ĉevalkuradoj, boksmaĉoj, kokbataloj ktp. La intermiksiĝo de sporto kaj mono, nun ĝisnaŭze mirkonsterna, venas fakte nur de ja logika evoluado. Tiel, olimpikoj, mondpokaloj, turniroj, ĉiuj tiuj grandegaj spektaklegoj aktuale enfluigas multege da monaĉo en malklaran buljonon, kie miksiĝas investaĵoj sponsoraj, publikaj, politikaj kaj fine neeviteble koruptaj. Ekzemple, nur la futbalan tutmondan negocon oni taksis je 400 miliardoj da eŭroj jarjare! Kaj ĉu decas paroli pri la enspezoj de multnombraj ludantoj? Ludantoj vendeblaj de teamo al teamo, samkiel ordinaraj sed tamen luksegaj varoj? Mono naskas monon, kaj nepre daŭru la spektaklo!

Sporto kaj dopado

Por la sukcesa funkciado de tiu sporta spektaklego, necesas ke rekordojn oni rompu, ke oni kuru kaj naĝu ĉiam pli rapide, ke oni saltu pli alte... Ĉar la korpaj kapabloj havas siajn limojn, por atingi kaj resti sur superaj niveloj la atletoj ne havas alian eblon ol trompado, same kiel la aliaj. Jam sufiĉe da skandaloj kredigas je ĝenerala dopado de la altnivela sportistaro. Ekzemple, nur dek atletoj sukcesis kuri cent mentrojn en malpli ol 9,80 sekundoj, sed poste, naŭ el ili estis eltrovitaj doppozitivaj. Krome, ĉu vere kredeblas, ke la Internacia Federacio de Futbalo (FIFA) ne trovis eĉ spureton de dopantaĵo en preskaŭ dudek kvin jaroj? Fakte, la kontraŭdopa batalo praviĝas nur ĉar oni nepre enmensigu koncepton de sporto pura, senmakula. Se ne, la tuta kredindeco de sporto kaj ĝiaj brilaj eksterordinaraĵoj kaj spektakloj povus malkreski, malcertiĝi. Dopado estas mondskala merkato de 30 miliardoj da eŭroj jare, manregata de grandaj mafioj.

Sporto, opio de la popolo

En la demokratiaj landoj same kiel en la aliaj, sporto estas tutcerte la plej taŭga rimedo por deturni la atenton de la loĝantaro el la socialaj problemoj kaj konfliktoj. Ekzemple, kiam Francio gastigis en 2016 la Eŭropan Futbal-Ĉampionadon, tiam la lando estis forte skuata de strikoj kaj manifestacioj kontraŭ sociala leĝprojekto. Sed ekde la komenco de la unua matĉo, ĉio fine reordiĝis. Ĉio okazis glate... kaj eĉ la malakcepitan leĝon oni fine tuj poste favore voĉdonis, sen plua kontestado. Tiaj okazaĵoj vidiĝis ankaŭ aliloke, interalie en Brazilo, tial oni ne opiniu ke tia sinteno estas nur tipe franca!

Sporto naturdetrua

Sporta spektaklo certe gajnas ĉiujn matĉojn kontraŭ naturprotektado. Ekzemple, unu el la laste konstruitaj stadionoj, en la urbo Liono en Francio, malaperigis subbetone 51 hektarojn da agrikultura tero por 60 000 sidlokoj, aŭtoparkejoj, hoteloj, butikoj, kiuj evidente nepras por rigardadi dudek du ŝotantajn milionulojn... Oni aldonu krome akvumadon, hejtadon, lumigadon... tute ne energiŝparemajn!

Ankaŭ la grandegaj tutmondaj konkuradoj havas tiurilate bonan lokon en tiu ĉi konkurso. Ĉar tiaj eventoj estas bonega okazo, por ke la organizantaj ŝtatoj montru siajn potencon kaj kapablon al la tuta mondo. Por la Vintraj Olimpikoj de Soĉi, Rusio, en 2014, estis konstruitaj tuta vintrostacio, olimpika vilaĝo, stadiono kaj multnombraj sportinstalaĵoj, sen paroli pri la adapto de la flughaveno. La fina fakturo sumiĝis 40 miliardoj da eŭroj... Kaj kiom kostos la Futbala Mondpokalo planita en Kataro en 2022, por kiu miloj da sklavlaboristoj estas nuntempe konstruantaj naŭ stadionojn... klimatizitajn! Sporto: 1 — Planedo: 0!

Sporto transhumanisma

Oni nun jam antaŭvidas ke la homa korpo, kvankam dopita, post kelkaj jaroj atingos siajn biologiajn limojn. Do, kiamaniere eblos plu rompi la rekordojn, kio nepras por daŭrigi sportajn negocaferojn? Kial tiukaze ne uzi robotikon? Tio videblis jam en la bicikla sporto, kiam anstataŭ (aŭ krom?) dopado, iuj kaŝe fiuzis elektrohelpitan biciklon por gajni. Fakte, kial ne ekipi rekte la korpojn? La Para-Olimpikoj jam utilas kiel montrofenestro de tiu evoluo, interalie pere de la plej fama handikapita atleto, Oscar Pistorius. Provizita per metalaj protezoj anstataŭ gamboj, per siaj rezultoj li povis rivale konkuri kun nehandikapuloj. Kaj alveninte duavice en la finalo de la 200-metra kurado de Para-Olimpikoj, li eĉ riproĉis la venkinton, ke tiu uzis protezojn pli longajn ol liajn. Kiuj fine kuros pli rapide el inter handikapuloj kaj nehandikapuloj? Kion pensi pri Joseph Pleban, ekstremsportisto kiu, 23-jara, ĉar lia maleolo, dolora kvankam sana, ĝenis lin en liaj sportaj rezultoj, decidis esti amputita por akiri protezon? Dum kelkaj riĉaj sportistoj eksperimentas materialojn, kiujn plejparto de la handikapuloj neniam kapablos al si aĉeti, oni daŭre atendas, ke publikaj lokoj estu alireblaj por ĉiuj...

Sporto virvirisma

La sporta institucio estis longtempe rezervita al la viroj, danke al kio ili akiris kaj trejne prizorgis sian virecon. Ja logike por Pierre de Coubertin, la kreinto de la modernaj Olimpikoj, kiu estis ne nur mizogino, sed krome rasisto kaj koloniisto. Kiam sporto fine akceptis virinojn, ĉu ĝi helpis tiam ilian emancipadon? Nenio malpli certas, ĉar la sporta institucio, kiu obsede emas hierarkiigi, plu baziĝas sur supereco de la viroj antaŭ la virinoj.

Krome, ĉu eblas kredi, ke pro nuraj sportaj kialoj la federacio de plaĝa flugpilkado dekretis, en 1996, regulon pri la kuloto de la teamaninoj, kiu, ĉe la kokso, ne estu pli ol 7 centimetrojn larĝa?

Sporto naciisma

Ĉiuj ŝtatestroj, kaj precipe diktatoroj, ja komprenis la gravecon de grandaj sportaj eventoj. Oni memoras tiurilate la Olimpikojn de Berlino en 1936, per kiuj Hitlero ja intencis propagandi la reĝimon kaj pruvi la superecon de la “arja raso”. Sed oni malpli parolas pri la Futbala Mondpokalo de 1934 en Italio, kiun la faŝista reĝimo nepre volis gajni. Sian celon ĝi atingis: 11 vunditoj dum la matĉo kontraŭ Hispanio!

Sporto vekas ne nur naciismon, sed ankaŭ regionan kaj urban ŝovinismon, kiu ne malofte okazigas perfortojn, stratbatalojn, dramojn...

Sporto faŝisma

La sporta institucio montriĝas ĝisoste klasifikema, t.e. determini laŭ mezuroj, kiu estas la unua, kiu estas la dua, la tria... cele al hierarkiigo kaj klasifikado de individuoj. Temas fine pri vasta diskriminacia komparskalo de la korpaj kapabloj de individuoj.

Ja notindas, ke la totalismaj reĝimoj, kiuj de ĉiam provis (kaj daŭre provas) sufoki arton kaj kulturon, emas helpi kaj disvolvi la praktikadon de sportoj.

Sporto fakte estas tiurilate nur la spegulo de ja bedaŭrinda mondskale disvastiĝanta inklino de nia homa socio al individuismo. Ekde la knabaĝo oni instruas, interalie pere de sporto, ke oni estu la plej bona, la plej forta, la plej efika, eĉ se, por atingi sian celon, oni subpremu kaj forlasu survoje la aliajn. Ĉu taŭgas tia modelo? Ĉu ĝi estas socie virta?

Artikolo grandparte eltirita de raporto de Nicolas Bérard en la 128-a numero de la franclingva ĵurnalo “l’âge de faire”. Dankon al la redakcio pro ĝia afabla permeso.

Mi krome citu “Le sport ou la passion de détruire” (Sporto aŭ la plezuro detrui) de Patrick Vassort, “Le sport contre les femmes” (Sporto kontraŭ virinoj) de Ronan David, eld. “Le bord de l’eau”, kaj “Manifeste des chimpanzés du futur” (Manifesto de l’ estontaj ĉimpanzoj), eld. “Service compris”.

ĈEFARTIKOLO

UKRAINIO — Ĉu venos nova revolucio?

Andreo Jankovskij - Ukrainio

Antaŭ ol respondi al la demando “kial ukrainoj protestas?” ni komencu de la tendencoj en Ukrainio — kio estas bona (+) kaj kio estas malbona (-) por ni:

(+) Ukrainoj elektas la landan burokrataron, kiu zorgas pri publikaj servoj: pura aero, edukado, sano, pensio ktp.

(-) Aŭ la prezidento de la lando regas por la interesoj de sia familio. Koruptado kaj disdonado de postenoj al siaj familianoj fariĝas la normo.

(+) Leĝoj estas sendependaj de potenculoj kaj estas aplikataj al ĉiuj, sen esceptoj.

(-) Aŭ potenculoj ludas per leĝoj por siaj privataj interesoj.

(+) Ĉiuj ukrainoj estas egalaj, klopodas mem solvi siajn problemojn kaj partoprenas en regado de la lando.

(-) Aŭ ukrainoj servadas al la bonhavo de eta grupo de potenculoj.

Por preni la plusojn kaj rezigni pri la minusoj, ni bezonas almenaŭ tri travideblajn instituciojn:

1. Ŝtato estas institucio, respondeca pri publikaj servoj.

2. Supero de leĝo — institucio, ĉefe limiganta potenculojn por ke ili ne povu agi kontraŭ interesoj de la tuta socio.

3. Sistemo de demokratiaj elektoj — institucio, zorganta pri liberaj kaj multpartiaj elektoj, eblo atingi la parlamenton kaj registaron, respondeco antaŭ la socio.

Bedaŭrinde, Ukrainio estas ankoraŭ sufiĉe for de harmonia funkciado de la supre menciitaj institucioj. En la jaro 2004 dum la Oranĝa Revolucio oni protestis por pli demokratia, eŭropeca kaj malfermita Ukrainio. Mi tiam pensis, ke ni tre rapide trovos tiun institucian harmonion, sed trovi harmonion ne estas facila afero kaj vere ne multaj landoj povas diri, ke ili atingis ĝin! Verdire, jam pasis 10 jaroj post la Oranĝa Revolucio, sed oni ne povas diri, ke ni faris grandegan paŝon en tiu direkto.

La sekva demando estas, ĉu Eŭropa Unio aŭ Dogana Unio?

Eŭropa Unio

En Eŭropa Unio estas kelkaj landoj, kiuj povas esti bonegaj ekzemploj de institucia harmonio: Svedio, Danio kaj eĉ Svislando (ne en EU, sed tre ligita kun aliaj EU-landoj). Mi pensas, ke iliajn spertojn oni devas esplori tre detale. Kaj, kompreneble, Eŭropa Unio estas pli justa kaj pli stabila partnero ol la Putina Rusio.

Dogana Unio

Ekde la tempo, kiam Putin fariĝis prezidento de Rusio, la lando ekmoviĝis for de demokratio kaj liberecoj. En Rusio forestas vera politika konkurado kaj reelektoj pli similas al spektaklo de unu rolulo. Putin volas, ke Rusio estu ĉirkaŭita de landoj kun la samaj tendenco, kiuj okazas en Rusio. Do, li kreis la Doganan Union (Eŭrazian Union), kiun eniris nur du aliaj landoj: Belarusio (la prezidanto Aleksandro Lukaŝenko regas ekde 1994) kaj Kazaĥio (Nursultan Nazarbajev regas ekde 1991). Havi demokratiajn kaj prosperajn najbarojn Putin certe ne volas, ja tio donos malĝustan signalon al loĝantoj de Rusio.

Pri Ukrainio

En 2010 la prezidentajn elektojn venkis Viktor Yanukovych (Janukoviĉ). Kial li venkis, oni povas demandi — li ja tute ne estas saĝa; en juneco li estis dufoje malliberigita; poste li rapide kaj neklare grimpis ĝis tre altaj postenoj kaj entute kondutas sin iom fidiktatorece, krom dum la elektoj — kiam li ripetas “mi ekaŭdas ĉiun”. Sed tre bedaŭrinde la reprezentantoj de la Oranĝa Revolucio — Viktor Juŝĉenko (prezidento) kaj Yulia Tymoshenko (Julija Timoŝenko) (ĉefministrino) komencis interbatalon por diversaj postenoj kaj influebloj. La popolo atendis videblan rezulton post la revolucio, sed ĉio iris malrapide kaj la popolo parte malentuziasmiĝis (nur nun mi komprenas, ke pli rapide verŝajne ne povis esti), kaj tiam vere ne estis tute klara bildo de estonta Ukrainio (ĝuste tio, kion ni ŝatus havi).

Dum tiuj elektoj la partio de Janukoviĉ (Patija Rehioniv) promesis, ke la vivnivelo tuj pliboniĝos, ke dank’ al la reformoj kaj pli da ordo en la lando ĉiuj eksentos sin pli bone (en tiu promeso kompreneble mankis io konkreta — kiuj reformoj ekzakte estas proponataj? Kiel ili helpos al ni? Do, la pliboniĝo de la vivnivelo ne okazis), sed Janukoviĉ sukcesis gajni iomete pli da voĉoj ol Timoŝenko dum la elektoj. Poste li, samkiel sia antaŭulo Juŝĉenko, ankaŭ daŭrigis la al-eŭropan vojon. Post la Oranĝa Revolucio ne estis duboj, ke pli demokratia, eŭropa kaj malfermita Ukrainio estas la plej bona kaj ĝusta celo.

Sed la lastajn tagojn antaŭ la kulminkonferenco en Vilno, Litovio, la 28an de novembro 2013, la prezidanto Janukoviĉ evidentiĝis malforta; kaj sub premo de Rusio rezignis subskribi dokumenton pri asocia partnereco kun Eŭropa Unio. Ĉi tiu tute klara fikonduto de Janukoviĉ kaŭzigis la protestojn ĉe la Placo de Sendependeco en Kijivo sub la nomo Eŭromajdano.

Kial Janukoviĉ ne subskribis la dokumenton en Vilno?

Jes, pro la Rusia komerca milito, sed, verŝajne, ankaŭ pro kelkaj aliaj kialoj rilataj al lia estonteco. Ĝis la venontaj elektoj restas ankoraŭ longa tempo, la duan fojon promesi rapidan pliboniĝon de la vivnivelo jam ne validus, li ne estas tre populara en Ukrainio, kaj se Julija Timoŝenko estos baldaŭ liberigota, ŝi vere multon faros por ke populareco de Janukoviĉ fariĝu tre malalta. Do, por havi atuton, eble li havis la ideon provi subskribi la dokumenton tuj antaŭ la sekvaj elektoj, kaj dume trovi iun solvon kun Putin por ĉesigi komercan militon kontraŭ Ukrainio fare de Rusio. Aŭ eble li havis ideon tute ne subskribi la dokumenton: se la popolo protestos malvigle kaj Putin helpos al li konstrui kolumnon de potenco, danke al kiu li gajnos la sekvajn elektojn.

Feliĉe, la ukrainoj pensas pri la tuta lando kaj ĝia estonteco kaj tute ne zorgas pri la estonteco de Janukoviĉ. La protestoj komenciĝis la 21-an de novembro, tuj post kiam la registaro informis ke ili ne subskribos asocian partnerecon kun EU en Vilno kaj faras paŭzon pri ĝi. Nokte, la 30-an de novembro, la registaro provis brutale ĉesigi la protestojn en Kijivo, sed tio fiaskis kaj pliaj fortaj protestoj komenciĝis ankaŭ en aliaj urboj de Ukrainio. Tiam Janukoviĉ per la parlamento la 16-an de januaro 2014 altrudis al la lando novajn leĝojn, kiuj limigas protesteblojn, sed tio ne tre helpis, ĉar dum protestoj mortis 5 protestantoj kaj finfine la 28-an de januaro la ĉefministro Azarov rezignis pri sia posteno. La prezidento Janukoviĉ malsaniĝis.

La opoziciaj fortoj en Ukrainio vidas jenan solvon: Se Janukoviĉ ne povos daŭrigi la al-eŭropan vojon kaj subskribi la asocian partnerecon kun EU, do tion devas fari nova prezidento. Tre bonan popularecon inter opoziciuloj havas Vitali Klitschko (Kliĉko) (fama eks-boksisto, nun politikisto de la partio “Udar”) kaj Arseniy Yatsenyuk (Jacenjuk) (politikisto de la partio ”Batkivŝĉina”), pli malgrandan popularecon havas Oleh Tyahnybok (Tjahnibok) (politikisto de la partio “Svoboda”).

Oranĝa Revolucio

Post la prezidentaj elektoj en Ukrainio en 2004 oni nomis venkinto la eksan ĉefministron Viktor Janukoviĉ. Laŭ la atestoj de multaj observantoj la rezultoj de la elektoj estis falsitaj. La opozicia kandidato, Viktor Juŝĉenko, kontestis la rezultojn kaj organizis la pacan Oranĝan Revolucion. Rezulte de tiu revolucio, Juŝĉenko kaj alia opozicia politikistino Julija Timoŝenko venis al regado, tamen post malpli ol unu jaro Timoŝenko estis eksigita kiel ĉefministro pro malkonsentoj inter ŝi kaj la ĉirkaŭantoj de la prezidento.

Komprenu la ondon de protestoj en Ukrainio

Kio kaŭzis la protestojn?

La ŝaltilo estis la registara decido ne subskribi la multampleksan partnerecon kun la Eŭropa Unio spite de jaroj de intertraktadoj, kiuj celis integri Ukrainion kun la 28-landa bloko. La decido estis anoncita la 21-an de novembro kaj tio frustris la renkontiĝon, kiun faris EU kun orientaj partneroj fine de tiu monato.

Miloj da ukrainoj, favoraj al la EU-proksimiĝo, okupis la stratojn de la ĉefurbo Kijivo la 24-an de novembro. La nombro da protestantoj estis taksita kiel 100 000. Ili postulis, ke la prezidento Viktor Yanukovych (Janukoviĉ) retropaŝu sur la decido kaj rekomencu la intertraktadojn kun la Eŭropa Unio. Tamen la reganto rifuzis kaj la protestoj intensiĝis. Nun la protestantoj postulas la demision de Janukoviĉ kaj de lia kabineto.

Kiuj estas la protestantoj?

La plej konata manifestanto verŝajne estas Vitali Klitschko (Kliĉko), la iama ĉampiono pri bokso, kiu fariĝis unu el la plej popularaj opoziciuloj. Li estras la politikan movadon nomata Udar (pugnobato) kaj planas konkuri por la posteno de prezidanto en 2015. Lia ĉefa kampanja standardo estas “moderna lando kun eŭropaj normoj” — kio signifas en la praktiko: malkreskantaj rilatoj kun Rusio kaj pli proksimaj ligoj kun la Eŭropa Unio. Ankaŭ tre forta opoziciulo estas Arseniy Yatsenyuk (Jacenjuk), kreanto de partio Front Zmin (Fronto de Ŝanĝoj), en 2013 Fronto de Ŝanĝoj kuniĝis kun partio de Julija Timoŝenko — Batikivŝĉina (Patrujo). Alia opozicia grupo, kiu partoprenas en la protestoj, nomiĝas Svoboda (Libereco). Tiu ĉi grupo estas konsiderata (ĉefe en Rusia propagando) kiel ultra-naciisma, kaj ĝia gvidanto estas Oleh Tyahnybok (Tjahnibok).

Ankaŭ partoprenis en la protestoj la eksa pola ĉefministro kaj nuna estro de la opozicio, Jarosław Kaczyński. Historie Pollando havas fortajn ligojn kun Ukrainio. La orienta Ukrainio estis iam parto de la teritorio de Pollando kaj la du landoj kunhavas gravajn ligojn kulturajn kaj religiajn (ambaŭ estas katolikaj). Pollando estas forta voĉo en la Eŭropa Unio por la klopodo inkludi Ukrainion en la blokon.

Kial Julija Timoŝenko estas grava?

Timoŝenko estas konata kiel simbolo de la opozicio kontraŭ Janukoviĉ kaj fariĝis vaste konata en Eŭropo. Ŝi estis arestita en 2011 kaj akuzita je misuzo de povo ĉe interkonsento kun Rusio pri brulgaso en 2009. Multaj eŭropaj politikistoj akceptis ŝian version, ke la kondamno je sep jaroj en malliberejo estis politike motivigita. La Eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj ne havas tiom multe da certeco, sed konkludis, ke la provizora aresto, antaŭ la juĝado, estis “arbitra kaj kontraŭleĝa”.

Eŭropa Unio postulis ŝian liberigon kiel antaŭkondiĉon por subskribi la interkonsenton kun Ukrainio — sed Janukoviĉ rezistis la premon. La eksa ĉefministrino, kiu volas ricevi sanzorgojn en Germanio, argumentis, ke la interkonsento devus esti subskribita eĉ sen ŝia liberigo. Nun en la protestoj estas forta eĥo de la Oranĝa Revolucio en Ukrainio kaj Timoŝenko estis elstara figuro en tiu al-okcidenta revolucio. Tiutempe Timoŝenko ankaŭ alfrontis Janukoviĉ. Li estis forigita de la regado en 2004, post kiam la elektoj estis konsiderataj fraŭditaj. Tiam Rusio lin apogis — kaj ankoraŭ apogas.

Ĝis kiom Rusio influas la landon?

Specialistoj kredas, ke la registara decido paŭzi la intertraktadojn por la eniro en EU estas rekte atribuebla al la forta politika premo de Rusio. La lando de Putin adoptis ege temporabajn inspektojn, krompagojn por ukrainaj kompanioj ĉe landlimo, plenan malpermeson de ukrainaj dolĉaĵoj plus aldonajn minacojn kun ekonomia efiko.

Ukrainio estas en longdaŭra disputo kun Moskvo pri la kostoj de la rusa gaso. Plie, en la oriento de la lando — kie homoj ankoraŭ parolas ankaŭ la rusan — multaj entreprenoj dependas de la vendado al Rusio. Janukoviĉ havas grandan subtenan bazon en la orienta Ukrainio, kie okazis manifestacioj promociitaj de liaj aliancanoj. Dum jarcentoj Ukrainio estis regata de Moskvo kaj multaj rusoj pensas, ke la orienta najbaro estas ankoraŭ objekto de iliaj interesoj.

Scienco

Veronika POÓR — Hungario

Publikigu aŭ pereu?

Jen la ofta diro en la scienca mondo, kutime kun malkonsenta, sed rezigna tono. Pri kio temas? Nuntempe en la mondo de la sciencistoj tre gravas montri la sukceson de la laboro, ĉar pro la sistemo ofte estas konkurso inter sciencistoj. Sed kio estas la mezuro de la sukceso de la esplorlaboro? Ĉu la sukceso dependas de tio, kiom malfacila estis fari la inventaĵon? Ĉu kiom da vivoj estis savitaj? Ĉu kiom ĝi influas la sciencan mondon? Nu, tiujn aferojn tre malfacilas mezuri senpene, kompareble, rapide kaj... ekzakte. Tial nuntempe oni uzas — krom kiom da mono iu gajnis por la esploro — la kvanton de la publikaĵoj por mezuri la sukceson. Ja publikigi estas grave: kial iu faru esploradon, atingu rezultojn, se poste tiu ne montras ilin, aliaj homoj ne scios pri ĝi kaj sekve ne povos utiligi ĝin? La unuopa sciencisto estas nur briko en la kastelo de la scienco, kaj brikoj ne vere utilas, se ili ne kunligiĝas. Komunikado, informado kaj sekve publikaĵoj estas tio, kio kunligas la sciencistojn la cerbon de la sciencistoj. Aldone, por publikigi ion, oni devas havi rezulton. Do jen la pruvo ke mezuri publikaĵojn estas la perfekta mezurilo por scienca sukceso. Aŭ ne?

Ni rigardu do la efikon de la nuntempe uzata sukcesmezurilo por la sciencaj publikaĵoj. Pli kaj pli da artikoloj aperas, do ni povus pensi, ke ĝi bone funkcias, ja la sciencistoj pli kaj pli da rezultoj havas, ĉu ne? La respondo estas iom tikla. Ja estas pli da publikaĵoj, do la kvanto kreskis, tio estas fakto. Tamen, pri la kvalito jam estas duboj. Ofte la verkintoj mem opinias, ke ilia artikolo ne tiom bonas, ĝi estas verkita nur por atingi la celitan ciferon. Tio ne nur malbonefikas pro la malaltigado de la averaĝa nivelo, sed ankaŭ ĉar tiel la esploristoj devas elspezi multe da tempo por pensoj ne rekte rilataj al tio, kion ili devus fari: esplori, kaj sciigi la rezultojn. En la nuntempa sistemo, esploristoj devas regule zorgi pri ciferplenumado, pri tio, kiom da artikoloj verki, kaj tial ili ofte ne havas tempon por fari la esploron, kiu ebligus grandan paŝon antaŭen. Aldone, pro la multeco de artikoloj verkitaj nur por povi publikigi, esploristoj devas elspezi multe da tempo por tralegi maltaŭgajn artikolojn. Tiuj du ekzemploj jam sufiĉas por sentigi la malefikecon kaj maltaŭgecon de la sistemo, malgraŭ ke mi ne parolis pri la longaj laborhoroj de la reviziantoj (kiuj juĝas pri la indeco de la artikoloj) kaj aliaj tempoperdigoj. Tamen, estu ĉi tie iu verviva ekzemplo, kion ni povintus perdi, se la nuna sistemo estintus aplikata en la pasintaj jaroj.

La Granda Teoremo de Fermat, nome ke “Ne ekzistas pozitivaj entjeroj x, y kaj z tiaj, ke validas xn + yn = zn, por ia natura nombro n pli granda ol 2.”* estis unu el la plej famaj frazoj de la tuta historio de matematiko, multaj matematikistoj klopodis ĝin pruvi. Eĉ okazis ke iu, nesukcesante pruvi ĝin dum sia vivo, lasis sian heredaĵon al la solvonto. Malgraŭ la klopodoj, dum iom pli ol 350 jaroj neniu sukcesis pruvi la konjekton, ĝis la komenco de la 1990-aj jaroj, kiam Andrew Wiles, brita matematikisto, prezentis sian solvon de la teoremo. Sed kial mi mencias tiun rakonton? Tiu rakonto malfacile povus esti en la hodiaŭaj tempoj, ĉar Andrew Wiles laboris dum 9 jaroj por pruvi la teoremon, kaj el tiuj 9 jaroj, dum 5 sinsekvaj jaroj li nenion publikigis. Li ne havis eĉ unu publikaĵon. Tiom longan paŭzon la nuna sistemo ne tolerus kaj li plej verŝajne devus serĉi alian laboron. Feliĉe la rakonto okazis antaŭ 20 jaroj, kiam la sistemo estis malpli konkura kaj pli elasta, tiel la mondo povis profiti de liaj talento kaj laboremo.

* http://eo.wikipedia.org/wiki/Matematika﹍pruvo#Famaj﹍pruvoj﹍de﹍historio, 10a de majo 2014

Ĉu estas solvo?

Ja tio estas la ĉefa demando, kiun oni devus respondi por eviti ke estontece la samo ripetiĝu. Se estus facile ĝin respondi, verŝajne homoj jam respondintus (la unua mencio de “publikigu aŭ pereu” okazis ja antaŭ longa tempo, en la 1930-aj jaroj) kaj ni vivus en mondo pli taŭga por esplorado. Mi mem ne havas solvon, tamen mi ŝatus mencii kelkajn ideojn. Mi pensas ke plej grave estas redoni al la sciencistoj la antaŭe havitajn respekton kaj fidon, kaj al la universitatoj la taskon doni esploristan diplomon nur al tiuj, kiujn ili taksas taŭgaj por tiu kariero. Aldone, ĉar mi vidis la plej akran kaj malrespektan konkurson inter sciencistoj kiam temis pri (re)dungiĝo, mi proponus ke post la diplomiĝo, ĉiuj diplomiĝintoj de tiuj fakoj ricevu nefiniĝantan kontrakton. (Ili ja povu ŝanĝi siajn postenojn, sed ili ne plu havu la devon re- kaj rekandidatiĝi ĉiujn kelkajn jarojn.) Tiu sistemo ne estus perfekta, sed tamen koncentrus la plej akran konkurson al la komencaj jaroj de la sciencista kariero, ŝparus monon kaj tempon por la tuta socio kaj helpus al sciencistoj pli koncentriĝi al scienco, esplorado kaj, fine, plibonigado de la mondo, kie ni vivas.

Tamen, eĉ tiel, malgraŭ ĉio, scienco mojosas kaj la atingoj, la novaj scioj ofte nekredeblas.

Do ĉi tie, en tiu ĉi rubriko ni prezentos al vi sciencajn temojn, pri kiuj junaj esperantistoj esploras, kaj ofte ankaŭ verkis artikolon por Scienca Revuo.

https://scienca-revuo.info/issue/archive

Por legi la arkivon de la Scienca Revuo

*****

Tiu ĉi rubriko estas konstanta rubriko de la komisiono de TEJO pri Scienca kaj Faka Agado (SFA). SFA faras diversajn agadojn, unu el ili estas ĝuste helpi por verki sciencajn artikolojn, kunverke kun Mélanie Maradan: http://tinyurl.com/helpiloSFA. Vi estas bonvena skribi al sfa@tejo.org, se vi interesiĝas pri agado per Esperanto por scienco, fako aŭ organizi sciencan kaj fakan agadon.

ARTO

Publikigu Sekreton

Cyril Vergnaud

<hsia@mail.com>

Venontjare en Tajvano okazos literatura festivalo, kie ankaŭ estos Esperantaj ekspozicioj. Unu el la ekspozicioj estos la projekto “publikigu sekreton”. Ĝi estas Esperanta versio de PostSecret-projekto, kiu estas longdaŭra komunuma arta projekto kie homoj anonime publikigas siajn sekretojn sur poŝtkartoj.

Via sekreto povas esti bedaŭro, timo, perfido, deziro, konfeso ktp. Sed tio, kion vi malkaŝos devas esti vera kaj necesas ke vi neniam antaŭe parolis pri tio kun aliaj.

Kiel partopreni?

Prenu poŝtkarton (aŭ elkreu ĝin), anonime skribu vian sekreton, stampu kaj sendu la karton.

Klopodu ke ĝi estu mallonga (ne uzu tro da vortoj), legebla (grandaj kaj belaj literoj) kaj arta (uzu la poŝtarton kvazaŭ kanvason)

Se vi aŭ viaj amikoj volas partopreni, mi povas sendi al vi blankajn poŝtkartojn. Nur diru al mi kiom da blankaj kartoj vi bezonas kaj mi sendos ilin al vi. Kompreneble, oni povas uzi normalan karton aŭ krei propran kaj skribi, glui ion, ktp.

Ekzistas oficiala retejo de la projekto, kie oni publikigas la poŝtkartajn sekretojn. Tie vi povas inspiriĝi: http://postsecret.com

Sendu viajn sekretojn al:

PUBLIKU SEKRETON
Rm2, 4F, No1.
Gongde 1st St. PingTung City,
PingTung County 90067.
Taiwan>

“Dipatrino, forpelu Putin-on”

Punka diservo en rusia templo

Stanislavo BELOV - Rusio

Punka diservo — ĉu tio eblas? Jes, en la nuna Rusio eblas ĉio, eĉ tiaj oksimoroj. La 21-an de februaro 2012 kvin junulinoj en diverskoloraj maskoj saltis antaŭ la altaron en la Templo de Kristo la Savinto kaj plenumis tion, kion ili nomis “punka diservo”. Tri el la preĝintinoj estis arestitaj kaj nun troviĝas en antaŭprizonejo atendante proceson. Laŭ la socia reago oni povas supozi, ke ĝia decido estos severa. Ofte oni povas aŭdi sugestojn pri ebla puno — ĝis 7 jaroj de mallibereco.

Kial?

“Ĉu ili freneziĝis? Je kia diablo ili faris tion, stultaj inoj?!” — jen plej ordinara reago. Unue ankaŭ mi pensis simile. Eniri la plej pompan kaj faman templon de la lando tuj antaŭ la Karesmo por plenumi antaŭ ŝtoniĝintaj kredantoj kontraŭeklezian kanton — apenaŭ tion farus raciaj homoj. Nun mia opinio aliiĝis.

Kiel historiisto, mi alkutimiĝis komenci ĉian esploradon ekde eltrovo kaj studado de fontoj. Ĉi-foje mi turnis min al la retejo de la grupo Pussy Riot (Eo: piĉa ribelo) kaj legis tie tekston de la “preĝo” kun priaj klarigoj. Do la afero evidentiĝis esti multe pli profunda kaj interesa.

Vidu la plenan tekston laŭ mia (senrima) traduko sur la paĝo 11.

DIPATRINO, FORPELU PUTIN-ON”

Dipatrino Virgulino, forpelu Putin-on
forpelu Putin-on, forpelu Putin-on
Nigra sutano, oraj epoletoj
Ĉiuj paroĥanoj rampas por sin klini
Fantomo de libereco estas surĉiele
Geja Fiero forsendita al Siberio en katenoj
Merdo, merdo, merdo dia
Merdo, merdo, merdo dia

La ĉefo de KGB, ilia ĉefa sanktulo
Kondukas protestantojn al prizono subgarde
Por la Plejsanktan ne ofendi
Virinoj devas naski kaj ami.
Merdo, merdo, merdo dia
Merdo, merdo, merdo dia

Dipatrino Virgulino iĝu feministino
Iĝu feministino, feministino iĝu.
Eklezia glorado de putrintaj gvidantoj
Krucirado el nigraj limuzinoj
En lernejon al vi pretiĝas iri predikisto
Iru al leciono — alportu por li monon!
Merdo, merdo, merdo dia
Merdo, merdo, merdo dia

La patriarĥo Gundjaj kredas al Putin
Pli bone al Dio, bastardo, li kredus
La dipatrina zono ne anstataŭos mitingojn —
Dum protestoj kun ni Sankta Virgulino Maria!
Merdo, merdo, merdo dia
Merdo, merdo, merdo dia

Dipatrino Virgulino, forpelu Putin-on
forpelu Putin-on, forpelu Putin-on

Mi klarigu iom.

Pussy Riot estas feminisma grupo, kiu ofte kaj akre kritikas la rusian reĝimon pro ĝia patriarĥeco, subpremado de libereco kaj ĉefe de la rajtoj de virinoj kaj GLAT (gejoj, lesbaninoj, ambaŭseksemuloj kaj transseksuloj). Do ĉi-foje ili ankaŭ elpaŝis kontraŭ la du, laŭ ili, plej mornaj fortoj de la nuna Rusio — la reĝimo de Vladimir Putin kaj la Rusa Ortodoksa Eklezio, kiuj kuniĝis por plifortigi unu la alian. Mitingoj de la opoziciuloj ne sukcesis ŝanceli la aŭtoritatojn, do la junulinoj decidis — siaspice - peti pri tio Dipatrinon.

“Nigra sutano, oraj epoletoj” — tiu alineo memorigas, ke siatempe la eklezio rapide adaptiĝis al la komunisma potenco kaj sukcese kunlaboris kun ĝi. Nemalmulte da sacerdotoj estis varbitaj de KGB kaj denuncis klerikojn kaj laikojn. Post elekto de la nuna patriarĥo Kiril en amaskomunikiloj aperis informoj, ke ankaŭ li estis varbita de KGB kaj kunlaboris sub la kaŝnomo “Miĥajlov”. Tiu problemo verŝajne aktualas por ĉiuj eks-komunismaj landoj. La vaste en Rusio konata kantisto Igor Talkov, kiu estas konsiderata preskaŭ la ikono de la rusaj ortodoksuloj kaj nostalgiemaj “patriotoj”, ne hazarde skribis en sia kanto “Globuso” jenajn versojn:

Montru al mi landon
kie estas fermitaj temploj
kie sacerdoto kaŝas sub sutano
epoletojn de KGB

Li verkis tion en 1990 (en 1991 la kantisto estis pafmurdita ĉe kverelo antaŭ koncerto), kiam multaj el la nunaj “punkopreĝantinoj” apenaŭ enmondiĝis.

“Geja Fiero forsendita al Siberio en katenoj” — tiu alineo aludas al la multjara kontraŭstarado de moskvaj potencoj kontraŭ peto pri okazigo de geja parado. Ĉiufoje tiaj petoj estas rifuzataj, la provoj de GLAT-anoj protesti finiĝas per atakoj de naciistoj kaj OMON (la Milica Taĉmento por Specialaj Celoj), batadoj kaj arestoj. La eklezio malkaŝe subtenas la potencojn en tio.

“La ĉefo de KGB, ilia ĉefa sanktulo” — denove temas pri Vladimir Putin, kiu ĉiam aktive subtenas la eklezion kaj reciproke ricevas de ĝi garantiojn de fideleco. Antaŭnelonge la patriarĥo Kiril deklaris, ke la rilatoj inter la potenco kaj eklezio en Rusio dum la lastaj jaroj estas vera “miraklo”, kaj diris, ke ortodoksuloj ne partoprenas mitingojn, ĉar ili vicatendas por ekvidi la dipatrinan zonon, preĝas en temploj kaj sia hejmo. Tiun zonon oni alportis en Rusion en 2011 kaj tio naskis grandegajn amasiĝojn de kredantoj, kiuj ŝtopis stratojn kaj dum multaj horoj atendis subĉiele, esperante spekti la relikvon. Kompreneble, tiel suferis ne ĉiuj, baldaŭ en Interreto aperis sciigoj, ke ekzistas specialaj atestiloj, kies posedantoj preteriras ĉiujn vicojn kaj vizitas la dipatrinan zonon tute komforte. Post provoj de ekleziuloj refuti tion, en Reto aperis fotoj de tiaj dokumentoj kaj sacerdotoj povis nur balbuti ion pri “popolaj servistoj, kiuj nokte kaj tage laboregas, do ne havas tempon por kelkajn horojn starviciĝi”. Pliaj komentoj troas.

“Por la Plejsanktan ne ofendi / Virinoj devas naski kaj ami” — tio memorigas eldirojn de la Plejsankta patriarĥo Kiril pri la ĉefaj virinaj devoj. Fakte temas pri mezepoka pensmaniero.

“En lernejon al vi pretiĝas iri predikisto” — post multjara kaj insista postulado de la eklezio oni inkluzivigis en la lernejan studprogramon novan fakon “Fundamentoj de la ortodoksa kulturo”. Do nun la eklezio havas eblon pretigi siajn adeptojn ekde la lerneja benko.

“La patriarĥo Gundjaj kredas al Putin” — denove aludo al la patriarĥo Kiril, kies vera familinomo estas Gundjajev (li devenas el Mordovio kaj verŝajne apartenas al la etno mordovoj).

“Merdo dia” — apenaŭ bezonas klarigojn.

Kie?

Ĉi tiu ago ne hazarde okazis en la Templo de Kristo la Savinto, kiu estas vera simbolo de kunlaboreco, eĉ unuiĝo de la rusia potenco kaj la eklezio. Oni konstruis ĝin en la 19-a jarcento sur la loko de la detruita monaĥinejo Aleksevskij, poste oni eksplodigis ĝin en 1931 kaj rekonstruis en la 1990-aj jaroj. Ambaŭokaze la konstruado estis financata plejparte de la ŝtata buĝeto kaj okazis sufiĉe laŭtaj skandaloj pro monŝtelado, trouzado ktp. En la 1990-aj jaroj, moskvaj (kaj ne nur) komercistoj estis fakte devigataj pagi tiucelan tributon. Krome, la registaro permesis al la eklezio senimposte importadi subakcizajn varojn (ĉefe cigaredojn) kaj la eklezio faris tion sukcese. Paradokso konsistas en tio, ke antaŭ 400 jaroj la eklezio forte kontraŭstaris tabakfumadon kaj eĉ laŭleĝe disŝiris la nazotruojn de la fumantoj. Nun ĝi mem profitis el ĉi peko...

Same atentinda estas la historio de la Banko de la Templo de Kristo la Savinto, establita por financi ĝian rekonstruadon. En 2008 ĝi okupis la 444-an lokon en la listo de la 500 plej grandaj bankoj de la mondo. Samjare la banko estis vendita kaj alinomita, nun ĝi funkcias kiel Bankhaus Erbe. Do ne per maljunulinaj groŝoj estis konstruita ĉi templo. Kaj ve — ne por povraj maljunulinoj. Ne hazarde nun en la templo krom diservoj okazas ankaŭ diversspecaj laikaj aranĝoj — prezentadoj, enmanigoj de premioj, koncertoj, vesperfestenoj. Aparta halo povas esti luita por diurno kontraŭ 450 mil rubloj (11.715 eŭroj).

La kunlaborantoj de la Unua televidkanalo (la plej populara en Rusio jam post tiu skandalo vizitis la templon kaŝnome kaj demandis, ĉu eblas lui la halon? Poste milionoj da televidspektantoj ekvidis la kaŝe faritan de ili filmeton, en kiu simplaĉa viro diras al “luontoj” ke ili povas fari en la templo ion ajn — nur pagu. La tiea administrantino klarigis, ke ili rajtas starigi tablojn iel ajn, ke ŝirmita estos nur la plej granda ikono kaj super tiu ŝirmo ili povos pendigi sian afiŝon, dum aliaj ikonoj restos malkaŝaj, ktp. Kaj ĉio ĉi okazis dum la severa Karesmo, kiam ĉiuj ortodoksuloj dum 40 tagoj devas nur fasti kaj preĝi.

Mi mem, kiel estro de la PR-sekcio en TjumenNIIgiprogaz (Tjumena Scienc-Esplora Instituto pri Naturaj Gasoj, unu el la firmaoj de la sciencesplora konzerno Gazprom), multfoje ricevis invitojn partopreni (kontraŭ sufiĉe granda pago) diversajn aranĝojn en la Templo de Kristo la Savinto — plejparte temis pri enmanigo de komercaj premioj kun postaj koncerto kaj bankedo. Do apenaŭ indas plendi pri malsanktigo de la templo — ja ĝi antaŭlonge alkutimiĝis al tio. Mi aldonu, ke la filmeto pri “punka diservo” estis muntita de Pussy Riot el partoj, filmitaj diverstempe en diversaj lokoj. Do ne indas pensi, ke la junulinoj kapriolis kun gitaroj en la Templo de Kristo la Savinto — tio estas nura kinoefekto.

Kio?

Kio okazas nun? Tri junulinoj estas arestitaj kaj atendas decidon pri ilia sorto en antaŭprizonejo. Almenaŭ du el ili havas malgrandajn infanojn.

“Bruligu, disŝiru, skurĝu, razu la kapojn, fermu en monaĥinejo” — tiaj estas la plej oftaj komentoj en ortodoksaj (kaj ne nur) retejoj. La ofendita ortodoksularo postulas la sangon de la kulpintoj — kaj plej verŝajne ĝi ricevos la postulatan. Malfacilas trovi homojn (des pli tiujn publikajn), kiuj malkaŝe defendus la junulinojn. Subtenajn vortojn oni povas renkonti plejparte en maldekstraj retejoj, kiuj ofte informas pri la kunlaboraĉo de la eklezio kaj reĝimo. La vaste konata ortodoksa ĉefiakono Andrej Kurajev unue skribis en sia blogo, ke tio estas nura karnavala blago (tiam okazis Maslenica, tio estas Buter-karnavalo, kiam la tradicio permesas ĉiajn strangaĵojn) simila al la konduto de la malsaĝuloj pri Kristo, kiuj havas fortajn radikojn en la rusa tradicio. Do necesus rideti, poste preni la junulinojn submane kaj inviti por rito de reciproka pardonado, ankaŭ tradicie okazanta en tiuj tagoj. Sed eĉ li baldaŭ korektis siajn vortojn kaj deklaris, ke temas pri tre malbonega kaj akuzinda ago.

Kion pensas mi? Laŭ mi la situacio estas tre simpla.

Kion faru laika potenco? Tion, kion ordonas la leĝo. Temas pri huliganaĵo — delikto, kiu kutime sekvigas monpunon, punlaborojn kaj/aŭ mallongdaŭran malliberigon. Nome tiel okazis, kiam dum la prezidanta balotado anoj de la feminisma grupo FEMEN enkuris la balotejon tuj post kiam tie voĉdonis Putin, kaj nudiginte sian torson kun surskriboj “Mi ŝtelas anstataŭ Putin” kaptis balotujojn. Kompreneble ilin tuj kaptis policanoj, sed ĉiuj potencoj, inkluzive Putin mem, reagis gaje kaj la puno estis tre milda. Apenaŭ tiel okazos nun, kiam la afero koncernas la sanktan bovinon de la reĝimo — la eklezion.

Kion faru la eklezio? Tion, kion preskribis ĝia fondinto — Jesuo Kristo. Ĉu la ago estis hontinda? Sed “ne juĝu, por ke vi ne estu juĝataj” (S. Mateo, 7:1-3). Des pli ke faris tion junulinoj, al kiuj certe oni povas apliki: “Ili ne scias, kion ili faras” (S. Luko, 23:34). Kaj jen plej ĝusta respondo: “Benu tiujn, kiuj vin malbenas; preĝu por tiuj, kiuj kun insulto vin atakas” (S. Luko, 6:28).

Tiuj junulinoj sendube scias, en kiu lando ili vivas, do ili pretas akcepti iun ajn punon. Tio ne mirigos kaj ne timigos ilin. Sed ĉu oni povas almenaŭ pormomente imagi, kio okazus, se morgaŭ en prizonan karceron enirus sacerdoto. Ne fulmokula fanatikulo kun la kruco enmane kaj malamego en la koro, sed saĝa, kvieta, komprenema pastro, kiu interparolus kun ili, demandus, aŭdus. Pastro, kiu klarigus al ili, kiom da malĝojo ilia ago elvokis en la koro de veraj kredantoj, por kiuj ĉiu templo estas sanktejo kaj ĉiu preĝo — destinita nur por dio. Kaj imagu, ke poste li pardonus ilin, sincere kaj tutkore, invitus al sia preĝejo, al sia hejmo, kaj petus la prizonestrojn kaj juĝistojn liberigi ilin. Jen kio povus ilin mirigi, eĉ ŝoki, pensigi. Sed... por tio necesas, ke en la koro de la rusa ortodoksa pastraro troviĝu vera, viva kredo. La kredo, kiu estas tiom malofta...

Lastfoje la tribunalo daŭrigis enprizonecon de la junulinoj ĝis la 24-a de junio. La patriarĥo Kiril kaj la (mal)nova prezidanto Vladimir Putin jam deklaris siajn poziciojn pri tiu kazo. Duboj mankas — ofenditaj moŝtuloj ne pardonos...

@ la reto

http://www.youtube.com/watch?v=ALS92big4TY

Video pri la “punka diservo” [en la angla]

http://pussy-riot.livejournal.com/

Oficiala Retejo/Blogo [en la rusa]

http://freepussyriot.org/

Retejo por liberigo de la tri membroj de la grupo [en la angla]

PUPEKSPOZICIO

Monda Pupekspozicio 2013 en la urbo Higashikagawa

Etsuo MIYOSHI - Japanio

Kun la rekorda nombro de 15 000 vizitantoj, finiĝis la 3a Monda Pupekspozicio en la urbeto Higashikagawa [Higaŝikagaŭa, loĝata de 32 000 personoj. Al ĝia ĉi-jara sukceso kontribuis 20 mencioj en la japanaj amaskomunikiloj kaj pliaj 30 informoj en eksterlandaj ĵurnaloj, televidilo kaj radio. Ankaŭ la turisma departemento de la kroata ambasadejo en Japanio, la pola kaj la argentina ambasadejoj diskonigis informojn pri la ekspozicio pere de siaj hejmpaĝoj.

La ekspozicio estis ĉi-jare dediĉita al Pollando por omaĝi la naskiĝlandon de D-ro Zamenhof, la kreinto de Esperanto. La pupkolekto nun kalkulas je pli ol 800 pupoj surhavantaj tradiciajn kostumojn el 44 landoj kaj ĝi estis farita danke al la tutmonda esperantistaro. Inter la polaj pupoj troviĝas ekzempleroj el porcelano, donacitaj de la pola ambasadejo en Japanio kaj de la pola Ĉekarpata Provinco kaj ankaŭ paro sendita de la vojevodo de Silezio, 8 pliaj venintaj nome de la vojevodo de Mazurio kaj 17 donacitaj de Interretaj amikoj.

“Ĉi tiu pupekspozicio estas okazo por lerni pri aliaj kulturoj kaj kreskigi la popolan interkompreniĝon” emfazis dum sia parolado en la malferma ceremonio la ambasadoro de Pollando en Japanio, s-ro Cyryl Kozaczewski. Ĝin ĉeestis ankaŭ la guberniestro de Kagawa, s-ro Keizō Hamada, la urbestro de Higashikagawa, s-ro Hideki Fujii kaj aliaj aŭtoritatuloj pri kulturo kaj turismo de la regiono.

Atentokapta por la ĉeestantoj kaj la amaskomunikiloj estis, ke la edzino de la pola ambasadoro, iliaj du filinoj kaj nia pupambasadorino veninta el Pollando, Agnieszka Mozer, portis tradiciajn polajn kostumojn.

Gastoj estis bonvenigataj en la ĉefsalono per muziko de Chopin kaj bildoj de tiu muzikisto kaj de Koperniko. Tutmura mapo pri Pollando montris la diversajn guberniojn kaj sur 16 podioj estis prezentataj pupoj laŭ sia gubernia deveno. Samsalone kaj ĉirkaŭite de pupoj el Pollando kaj Centra Eŭropo oni prelegis pri Pollando kun la ĉeesto de 70 personoj.

Enketado montras, ke la vizitintoj pozitive taksis la ĉeeston de la ĉarma pola pupambasadorino, la diversajn informojn prezentitajn en la landaj standoj kaj ili esprimis sian esperon pri la plua okazigo de la pupekspozicio. Plie, homoj esprimis sian rekonsciiĝon pri la kultura valoro de la japanaj pupoj. 50% el la vizitantoj sciigis, ke ili scias, kio estas Esperanto, ke ĝi necesas por la monda paco, kaj kuraĝigis la esperantistojn daŭre agi malgraŭ la nuna dominado de la angla.

La pupekspozicio estas evento ĉiujare organizata de la Nova Turisma Asocio en la urbo Higashikagawa (Kagawa, Japanio) kaj okazanta en ĝia sidejo en Hiketa. Ĉi-jare ĝi povis kalkuli je la aŭspicio de la ministerio pri kulturo kaj nacia heredaĵo de la pola respubliko, la ambasadejo de Pollando en Japanio kaj la polaj provincoj Lubuŝio, Mazovio kaj Silezio.

ĈEFARTIKOLO

Putin, Ukrainio kaj la estonteco

Andreo JANKOVSKIJ - Ukrainio

Iom pri la situacio

Vladimir Putin ne estas demokratia prezidento de Rusio. Li venis al la potenco danke al interkonsento de kelkaj potenculoj kaj poste li faris ĉion por ke la elektoj ne plu tuŝu la loĝantojn de Kremlo. Ĉiutage okupiĝante pri plia uzurpado, koruptado kaj promesado, Putin finfine venis al vera diktatora reĝimo, kiu ne kapablas je ekonomia sukceso. Tial, por savi sian tronon, Putin komencis serĉi iun alian vojon por pruvi sian bezonatecon al Rusio. Kaj li ne trovis ion pli bonan ol ataki najbarajn landojn per sia teror-maŝino, samtempe kreante miton pri tio, ke li estas firma caro-konkeranto de la teritorioj, kiuj iam apartenis al la Rusia imperio.

Putin jam delonge havis aneksoplanojn pri najbaraj landoj, Nu... por ajna okazo. Kaj kiam pro protestoj falis la reĝimo de Janukoviĉ en Ukrainio, kiu fakte estis malforteta kopio de la reĝimo en Rusio, Putin tuj eksentis grandegan danĝeron por si mem en Moskvo. Putin decidis ”mortigi kelkajn leporojn”: deflankigi la atenton de la rusianoj for de la ekonomiaj problemoj, mortigi la spiriton de la ukrainaj protestoj kaj montri al la aliaj popoloj, ke se ili elektos juran kaj demokratian vojon, la reĝimo tion ne toleros! Kaj certe, eĉ dormante nokte, Putin pensas pri la plej grava afero — ”necesas savi la tronon!” Kaj pensante pri la trono, Putin planas ke novaj aneksoj permesu al li plu algluiĝi al la trono en Rusio, kaj ankaŭ permesu al li forgesi pri la problemo de la ”malefikeco” de ajna uzurpa kaj korupta reĝimo.

Nun Putin ne povas foriri de sia trono

Ja, se li ne malaperos kaj foriros viva, li tuj trafos tribunalon, li faris tro multe da krimoj kaj militkrimoj, kaj li tion tre bone komprenas. Kvankam tiaj meĥanismoj kiel demokratiaj elektoj aŭ juĝsistemo en la nuna Rusio ne funkcias, povas okazi tiel, ke la krimulon forigos popolaj protestoj aŭ eĉ liaj proksimuloj.

Do, Putin havas ”ruzan planon”, li povas mortigi ekz. 10 000 homojn, kaj se tio pravigos lin en la okuloj de la rusianoj, donante iun politikan aŭ teritorian rezulton, li iros plu, kaj poste planos mortigi pliajn 10 000 homojn.

  1. La minimuma plano de Putin rilate al Ukrainio estas aneksi Krimeon kaj el la Donecka kaj Luhanska provincoj krei novan Ĉednestrion (Moldavia varianto).

  2. La meza plano de Putin estas montri Ukrainion kiel fiaskolandon kaj provi aneksi duonon de ĝi.

  3. La maksimuma plano de Putin estas iom post iom ekregi la tutan Ukrainion.

Laŭ la unua plano, Putin de unu flanko montros al la rusianoj ke Rusio estas imperieto, de alia flanko li kreas grizan zonon, kiu permesos daŭre ĉantaĝi kaj tre malfaciligos por Ukrainio la eblon aliĝi al Eŭropa Unio aŭ al Nord-Atlantika Traktat-Organizo. Laŭ la dua plano, Putin tute paralizos Ukrainion, kaj tiu ĉi ne plu povos defendi sin en internaciaj juĝejoj kaj akcepti proprajn decidojn. Laŭ la tria plano, la tuta lando fariĝos parto de nova maldemokratia imperio, kie Putin ekokupos la plej altan postenon.

La pasinta jaro montris al Putin, ke li ne kapablas militpreni la ĉefurbon de Ukrainio, kaj ke la lastaj du planoj fiaskis. Tamen, Putin daŭre strebas realigi la minimuman planon, paralele kreante ĥaoson. Ja nur en ĝangala mondo, kie oni timas lin, li povas senti sin komforte.

Por kio la ukraina socio devas esti preta?

La ukraina socio multe evoluis dum la lastaj jaroj, ĝi ne plu kredas ke iu diktatoro povas solvi ĝiajn problemojn. Ĝi iras en direkto, kie ĉiu homo povas esti ne malpli talenta ol ekz. la prezidento de iu ajn lando. Ĉi tiu direkto estas mirinda! Ĝi tre plaĉas al mi. Sed la manko de konkurenco, la malbona juĝsistemo, la grandega nombro de kontrolaj instancoj — tio estas neadekvata al la ukraina socio kaj al la 21-a jarcento. Do, ĉi-kampe necesas fervore labori.

Estas milito kontraŭ diktatora aneksolando kaj estas reformoj - tio estas grandega ŝoko por la socio. Necesas esti pretaj, ke la salajroj kaj la kvanto da ŝtataj subvencioj malkreskos, ke trovi laboron estos pli komplike, ke venis tempo por ŝanĝiĝi. Ukrainoj, ni povas diversmaniere helpi al la armeo. Vi povas vendi ne bezonatajn aĵojn. Eĉ se vi ne estas migrinto el aneksitaj teritorioj (ĉ. 500 000 homoj), ne hezitu translokiĝi se en alia urbo estas bonega laboro. Ankaŭ estu pli komercema kaj konstante penu mem krei por vi laborlokon. Kaj certe ne forgesu pri investado, ja tiamaniere vi ne nur subtenas la estontecon de via familio, sed vi ankaŭ subtenas la ekonomion de la lando.

Por kio la rusa socio devas esti preta?

Ĝi estas piramida: diktatoro, burokrat-propaganda maŝino kaj homoj, kiuj ne ĉiam povas havi adekvatan mondbildon. Ĝuste nun okazas batalo inter tiuj, kiuj volas konduti kiel sovaĝa imperio kaj militi kontraŭ ĉiuj najbaroj pri teritorio, kaj tiuj, kiuj volas vivi en paca, amikema kaj normala lando. Nun en Rusio, la subprema aparato povas esti pli influpova ol racio. Kvankam milionoj da homoj komprenas ke io estas malbona, ke ion necesas ŝanĝi, ili ne vere havas la ilojn por fari tion ĉi.

Rusianoj devas esti pretaj, ke ne-evolupova reĝimo iam fiaskos kaj tiam tuj aperos ploblemo, kiun neniu scias: ”kiel normale estri la landon?”, ”Kiel funkcias normala juĝsistemo?”, ”Kiel funkcias normalaj elektoj?”... Do, tute mankos homoj, kiuj havas sperton pri reformoj. Sed restos la malnovaj Putinaj burokratoj, kiuj ĝis sangoverŝo defendos sian koruptan postenon. Restos homoj, kiuj promesos ion ajn, nur por ekhavi regon super la resursa buĝeto. Kaj se aldoni, ke la rusia socio ankoraŭ ne estas forta kaj memorganizita, do ĝin atendas malkresko de la vivnivelo kaj multaj baroj survoje al sukceso. Tamen, certe eblas aldoni, ke en la estonteco jura kaj demokratia parlamento de Rusio nuligos la krimajn ordonojn de la Putina reĝimo.

Pri pli bona mondo post 300 jaroj

Ni jam multfoje spertis diktatorajn reĝimojn, kaj la homaro devas protekti sin kontraŭ estontaj Hitleroj aŭ Putinoj. Ni devas krei diversajn meĥanismojn por evitigi la revenon de tiaj reĝimoj. Inter tiaj meĥanismoj povas esti: kreo de institucio, kiu organizos regulajn demokratiajn elektojn, kreo de sendependa juĝinstitucio, kiu povu juĝi potenculojn ktp.

Mi pensas ke la tuta mondo post 300 jaroj povos fariĝi iom simila al la nuna Eŭropa Unio. En la mondo estos iu tutmonda parlamento, kie kunsidu ekz. 2 000 regule elektataj homoj, po 10 reprezentantoj el ĉiu lando, ili havu buĝeton ĉirkaŭ 5% de la tuttera ekonomio kaj ĉiujare translokiĝu al nova lando laŭ la alfabeto, kaj ili okupiĝos pri mondaj taskoj, kiel tutmonda varmiĝo aŭ la malriĉeco en Afriko. Kaj ni certe ne bezonos diktatorojn kaj armeojn, sed por krei tion, ni devas pensi pri la mondo kiel unu tuto, kiel unu organismo, en kiu ni ĉiuj devenas de la sama radiko.

PARAPSIKOLOGIO

Radiestezo

José Roberto RUIZ — Brazilo

“La radiesteza diagnozo estas libera. La laboro farata de radiestezisto ne estas la sama kiel de terapiisto, ĝi estas tia, kia la laboro de fizikisto. Fizikisto, ne kuracisto, ĉi tiu estas la devizo, kiun oni devas memori kaj apliki”.

- Charles Brouard -

Kio estas Radiestezo?

Ĉio, kio vivas, sentas kaj elsendas vibrojn. Ĉio en la universo estas konektita. La lingvo de la universo estas kutime nomata energio kaj ni plivastigas tiun koncepton per la kvantumfiziko.

Radiestezo estas la kapablo senti tiun energion. Sed ne sufiĉas ĝin senti, ni nepre bezonas scii kion fari pri ĝi. Tio postulas sciojn pri la fako pri kiu ni laboras. Tial, la radiestezo ne anstataŭas la sciencan scion, sed ĝi estas komplemento, kiun ni nepre uzos por iri preter tiujn sciojn, kiujn la tradiciaj instrumentoj montras al ni.

Skribi pri radiestezo ĉiam estas defio. Kvankam ĝia praktikado datiĝas de antaŭhistorio, ĝis hodiaŭ multaj homoj rigardas ĝin kun antaŭjuĝoj. Tio okazas pro la fakto ke ĝia praktikado estas de multaj konsiderata kiel ligita al mistikismo kaj magio, kun malgranda scienca valoro.

Radiestezo povas esti aplikata al iu ajn fako de la homa scio, sufiĉas ke oni estu radiestezisto kaj havu konon pri la fako, kiun oni esploras. Mi komprenas kiel konon la necesan instruitecon, inkluzive la sciencan. Laŭ mia opinio, ne ekzistas la tre propagandata medicina radiestezo, sed estas la fakulo (kuracisto, flegistino ktp.), kiu estas ankaŭ radiestezisto, aŭ iu, kiu petas helpon de radiestezisto; estas la kuracisto kiu faras la klinikan diagnozon. La saman konduton oni sekvu ĉe aliaj fakoj de la homa scio.

Historio

Precizigi la originon de radiestezo ne estas simpla tasko. Se oni parolas pri registro, citaĵoj estas trovataj en la Biblio, en antikvaj bildoj en Ĉinio kaj Egiptio, kaj en la nordia mitologio. Herodoto, la Patro de la Historio, mencias la uzon de saliko-bastonoj en la 5-a jarcento aK. La maorioj (anoj de Polinezia gento) konsultas la sorĉbastonojn el mahoe-ligno (Alectryon macrococcum kaj A. mahoe) pri tio, kion ili volas scii. La praktiko devenas el la uzo de la “magiaj bastonoj”, sed hodiaŭ la plej populara ilo estas la pendolo.

Laŭ iuj esploristoj, Germanio povas esti konsiderata la origino de la moderna radiestezo, kaj Francio la origino de la medicina radiestezo. En 1913, la franca biologo Armand Vire intense refutis la praktikon de la radiestezo, sed liaj provoj nur rekonis la fenomenon, kiun li fine ne povis objektive klarigi science. La apero de la medicina radiestezo okazis nur kiam la pastroj Jean Jurion kaj Jean-Louis Bourdoux kaj la abatoj Alexis Bouly kaj Alexis Mermet engaĝiĝis en la afero. Estas tiuj, kiuj diras ke la Kaduceo — la simbolo de la moderna medicino — estas bazita sur la bastono de sorĉado.

La vorto radiestezo estis kreita de la abato Alexis Bouly per la kombino de la latina radiko radius (radiado) kaj de la greka radiko aisthesis (percepto) por signifi “percepton de la radiado”. Lia zorgo estis validigi la radiestezon, unue disigante ĝin de ĝia polemika historio, kaj poste, per sciencaj provoj.

Kvankam la radiestezo estas aplikata al diversaj fako-serĉadoj nome: hidrominerala prospektorado; geobiologia, terkultura kaj ekologia, bioarkitektura, arkeologia, kriminala kaj militista, psikologia esplorado; tamen estas la kuracado (medicina kaj veterinara, klinika, homeopata, nutra) tiu, kiu pli allogas la homojn.

La evoluado de la radiestezo kiel tekniko de medicina diagnozo okazis, kiam la pastro Jean Jurion ekinteresiĝis pri la uzo de radiestezo kaj homeopatio. La homeopatio estis studata kune kun la radiestezo pro siaj similaj fundamentoj sur la energia bazo de la sano. Liaj unuaj provoj por diagnozi malsanon estis konfirmita de kuracisto, kaj poste li preskribis homeopatajn kuracilojn helpe de la pendolo-diagnozo. Hodiaŭ, kuracaj radiestezistoj havas oficialan rekonon de la franca Ministerio de Laboro, kiel profesia fako, reprezentataj de la Sindikato de Radiestezistoj kaj la Unuiĝo de Medicinaj Radiestezistoj.

La sukceso atingita de la radiestezo inter konataj kuracistoj evoluigis diversajn specojn de kuracartoj rilataj al la radiestezo, inter ili radionikon (Dr-o Albert Abrams) kaj psionikon (George Laurence), kiuj estas bazitaj sur la ideo, ke la vibroj ĉeestas en eta grado ĉie.

Libro

Estas ĉi-cele, ke mi publikigis la libron Libro-Kurso de Praktika Radiestezo. Mia intenco ne estis elĉerpi la temon, sed doni simplan kaj rektan metodon por labori per radiestezo konscie kaj respondece. Radiestezo estas simple radiestezo, kaj via tuta kompreno kaj scio estas akirata nur per multe da praktikado.

Mi finas ĉi tiun artikolon per alia citaĵo:

“Oni povas argumenti ke multaj radiestezistoj faras ĉiujn tipojn de eraroj. Sed ĉu ne estas multaj kuracistoj ne sufiĉe preparitaj por praktiki sian arton, kaj inĝenieroj kies tasko postulas pli efikajn teknikojn ol ili prezentas? Simile, ekzistas radiestezistoj kaj radiestezistoj”.

- Armand Vire -

Ero el la libro estas disponebla por legi ĉe: http://www.alumiar.com/1511-librokursodepraktikaradiestezo

Scienco?

Kvankam ĝiaj praktikantoj asertas ke ili havas la kapablon senti la radiadon kaj la energion el la objektoj, la radiestezo estas konsiderata pseŭdoscienco ĉar ankoraŭ ne ekzistas publikigitaj esploroj en sciencaj publikaĵoj, kiuj pruvas ĝian valoron.

Tiu kapablo ebligus al la radiestezistoj (kun la helpo de bastonoj, pendoloj k.s.) trovi akvon kaj mineralojn, enterigitajn korpojn, perditajn objektojn, malsanon ktp). Aliflanke, oni asertas ke la movo de la bastonoj de la radiestezoj estas kaŭzata de la ideomotora efiko, nomo de la memsugesto sur senvolaj kaj nekonsciaj korpaj movoj.

ĈEFARTIKOLO

Rapidlegado

Kiel legi pli rapide kaj komprenefike

Rogério FERREIRA — Brazilo

[Prenu kronometron kaj ekkakulu kiom da tempo vi bezonas por legi tiun ĉi artikolon.]

Ĉiu ajn alfabetigita homo legas laŭ la sama maniero, sed kelkaj ŝajnas havi specialan kapablon legi pli grandan kvanton da teksto en malpli da tempo ol la averaĝaj personoj. Ili estas nomataj rapidlegantoj.

Bazaj principoj

Legi estas duetapa procezo: la unua nomiĝas mekanika, kio okazas kiam ni kaptas la grafikajn simbolojn per niaj okuloj, aŭ ĉe vidhandikapitoj, per tuŝado sur la brajla skribo; la duan etapon ni povas nomi mensa, ĉar ĝi okazas kiam nia cerbo perceptas, malkodas kaj komprenas la skribitan mesaĝon.

Rapidlegado konsistas el metodo legi kun rapido kaj kompreno. Ordinara leganto legas mezume de 100 ĝis 200 vortojn en minuto. Rapidleganto povas legi trioble pli rapide. Kaj por atingi legorapidon, ni bezonas elimini kelkajn miskutimojn, kiujn ni senrimarke akiras dum nia vivo.

Miskutimoj

Kun la paso de la tempo tiuj miskutimoj enradikiĝas kaj bremsas nian rapidon kaj komprenon pri la legata teksto. Ne facilas forviŝi miskutimojn (miskuti-mojn), ĉar ili naskiĝas nekonscie, sen nia propra volo. Necesas multaj horoj da ekzerciĝado por tute aŭ parte ŝanĝi tiujn kutimojn. Jen kelkaj el ili:

Regreso

Laŭtlegado

Subartikulacio

Kapmovo

Legi vorton post vorto

Malĝusta sidado

Regreso: Regreso estas la ago ree legi vortojn aŭ eĉ tutajn frazojn pensante, ke tiamaniere ni povas kapti pli bone la sencon de la mesaĝo. Legantoj kiuj ne sukcesas memori kion ili ĵus legis, pensas ke regresante al la komenco de la linio aŭ eĉ de la paragrafo, ili komprenos pli bone la signifon de la teksto. Sed tio estas erara, ĉar la sencon de la mesaĝo ni kaptas laŭ la kunteksto, ne laŭ izolitaj vortoj aŭ frazoj. Tiel regreso baras al ni la vojon al rapido kaj al la vera kompreno pri la ideo de la legata teksto. Krome, tiuj, kiuj havas tiun miskutimon, ne sukcesas plene ĝui kompletan koncentriĝon sur la legaĵo, ĉar ili nekonscie uzas tiun artifikon kiam ilia atento fordrivas al aliaj pensoj. Eliminante tiun miskutimon, ni akrigas nian atenton kaj disvolvas nian koncentropovon.

Laŭtlegado: Kelkaj personoj ŝatas laŭtlegi, ĝuste prononcante ĉiujn vortojn, kvazaŭ ili legus al iu alia. Tiu miskutimo bremsas la rapidon, ĉar legante tiamaniere nia cerbo bezonas sendi ordonojn al niaj parolorganoj, por ke ili estigu sonon, movu la voĉkordojn, prononcu vortojn ktp, anstataŭ nur “kapti” la sencon de la skribita mesaĝo. Substrekinde (Subs-trekinde) estas, ke ni ne kondamnas tian laŭtan legadon, eĉ kontraŭe, ĝi taŭgas por bone lerni prononcadon, por parkerigi poemojn aŭ nur komune ĝui legatan tekston. Sed por rompi la malrapidon en la legado, bezonatas estingi ankaŭ tiun miskutimon.

Subartikulacio: Subartikulacio estas la ago “mense” legi la vortojn de la teksto. Ĝi okazas kiam ni ne prononcas la vortojn, sed “pensas” pri ili. Eĉ estante nur mensa, ankaŭ ĝi prezentas baron al la disvolvo de rapido en la legado. Ĝi konsistas en la plej malfacile eliminebla miskutimo kaj eĉ spertaj rapidlegantoj ne sukcesas centprocente forigi ĝin.

Kapmovo: Unu el la plej oftaj eraroj ĉe legantoj estas la malrekomendinda kapmovo. Kelkaj opinias, ke movante la kapon ili pli facile povas akompani la movon de la okuloj. Farante tion, ni malhelpas la enfokusiĝon de niaj okuloj kaj malrapidigas nian legadon. Niaj okuloj funkcias kvazaŭ fotilo, kiu “kaptas” la bildojn de la vortoj por nia cerbo. Kiam ni movas la kapon, niaj okuloj ne sukcesas bone “foti” la vortojn por sendi ilian signifon al nia menso. Tial ni devas restigi nian kapon senmova kaj permesi, ke nur niaj okuloj saltu laŭ la frazoj.

Legi vorton post vorto: Kiam ni legas, niaj vidorganoj ŝajnas dolĉe gliti sur la papero, de maldekstre dekstren, linion post linio. Sed tiu koncepto estas erara, ĉar niaj okuloj ne kapablas vidi dum movo. Ili bezonas halti por kapti la bildon, kaj tial ili faras malgrandajn, nerimarkeblajn saltojn de unu vorto al alia. Ordinara leganto faras mezume ses aŭ ok okulsaltojn dum la legado de unu linio. Konsiderante ke unu paĝo de libro havas pli-malpli dudek, dudek kvin liniojn, kalkulu kiom da saltoj niaj okuloj devas fari por kovri tutan paĝon! Ne senkaŭze multaj homoj plendas pro kapdoloro aŭ pigro kiam ili komencas legi! Rapidleganto trejnas siajn okulojn per specifaj ekzercoj, horojn post horoj, por ke ili sukcesu “foti” kiom eble plej da vortoj per unu sola fojo. Tiel, anstataŭ ok saltojn, la okuloj povas fari nur tri aŭ du en ĉiu linio.

Malĝusta sidado: Se ni sidas malĝuste por legi, ni komencas senti laciĝon, doloron en la dorso, pigron, dormemon (ĉefe se ni kutimas kuŝi por legi), mankon de atento ktp. Ankaŭ malbona aŭ nesufiĉa lumo obstaklas la legadon. Dum legado ni ĉiam provu sidi kun la dorso tute apogita al la seĝo, rekte kaj sen kurbiĝo. La lumo devas trafi la libron aŭ la tekston sen troigo. Ni devas teni la libron pli-malpli kvardek centimetrojn for de la okuloj, tiel ke ni ne bezonu movi la kapon por legi de la komenco de la linio ĝis la fino kaj de la supro de la paĝo ĝis la malsupro. Se ni portas okulvitrojn, ni certiĝu ke ili estu ĝustaj kaj puraj. Kaj neniam estas troo averti, ke ni ne legu kuŝante, ĉar tiu pozicio favoras dormemon, ne legadon.

Lego de pluraj vortoj

Rapidleganto ne kaptas izolitajn vortojn, anstataŭe li provas kapti plurajn vortojn per unu fojo. Ekzistas ekzercoj kiuj ampleksigas nian vidkampon, sed nur la pacienco kaj multhora trejniĝo povas garantii plenan sukceson. Fiksi la okulojn iom super la linio (en tiu blanka spaco inter du linioj) dum la legado akcelas la rapidon, samtempe kiam ni legas pli da vortoj kun malmultaj okulsaltoj.

Koncentriĝo

Por plene kompreni tekston ni bezonas koncentriĝi kiom eble plej multe. Kaj tion ni povas atingi nur pere de nia propra fortostreĉo kaj praktikado. Klopodi elimini fremdajn (frem-dajn) pensojn dum legado kaj ankaŭ provi ne pensi pri niaj personaj problemoj povas ŝajni malfacile, sed ju pli ni enfokusigas nian atenton sur la objekto de nia legado des pli kreskas nia koncentropovo. Ni devas serĉi adekvatan lokon por legi, se ni deziras ke ankaŭ la bruoj nin ĉirkaŭantaj ne malhelpu nin.

Antaŭlego

Antaŭlegi estas lasi ke niaj okuloj vagu sur la legota teksto sekvante specifajn teknikojn. La celo de la antaŭlego estas prepari nian cerbon kaj atenton por la vera legado. Dum la antaŭlego niaj okuloj simple glitas sur la papero serĉante nur la kernan ideon kaj ĉefajn punktojn de iu temo. Estas tio kion ni faras kiam ni foliumas libron en librovendejo, decidante ĉu ni aĉetu ĝin aŭ ne. Tiu procezo devas esti tre rapida kaj ne konsumi pli ol kelkajn sekundojn.

Vortprovizo

Ne malofte dum legado ni renkontas vortojn fremdajn al ni, vortojn kies signifon ni tute ne scias aŭ nur deduktas el la kunteksto. La plej adekvata sinteno antaŭ tiaj vortoj estas ne tuj haltigi la legadon por konsulti ilin en vortaro, por ne rompi la ĉenon de la rezonado, sed plu legi kaj provi kompreni la signifon laŭ la kunteksto. Nur poste ni devas serĉi ilin en la vortaro, kopii la difinojn sur papero kaj formi frazojn kun tiuj novaj vortoj. Ni legu tiujn frazojn kiujn ni verkis, laŭtvoĉe. Tiamaniere ili fiksiĝas en nia memoro kaj ni ne plu forgesos ilin.

Konkludo

La temo pri rapidlegado estas tre vasta kaj unu sola artikolo ne povas ampleksi la tuton. Mi konsilas tiujn, kiuj deziras enprofundiĝi, serĉi honestajn kaj lertajn instruistojn kiuj povas pli intime prezenti al ili la arton de la rapidlegado. Sed pli grave ol la kapablo legi rapide estas neniam ĉesi ĝui la akompanon de bonaj kaj inspiraj libroj.

Ĉu vi kalkulis la tempon? Jen la rezulto:

2 minutoj — Vi estas rapidleganto

7 minutoj — Vi estas averaĝa leganto

12 minutoj — Vi bezonas koncentriĝi

20 minutoj — Ĉu vi dormis?

Esperanta Kongreso en Barato kaj la reekburĝono de la Esperanta Movado

Celante okazigi tiun chi kongreson por revigligi la movadon en Barato, ni ankaŭ volis kuraĝigi la novajn esperantistojn kiuj ne partoprenis iun kongreson jam delonge.

La Esperanta Movado estas ege grava por ke ni kunigu la novajn esperantistojn kaj tiel dividu informojn kaj disdividu spertojn inter ĉiuj kiuj apartenas al tiu komunumo. Dirindas ke de antaŭ longa tempo, ia Esperanta kongreso en Barato ne okazis kaj por ĉeesti Esperantujon oni devis viziti ilin en aliaj lokoj. Per tio percepteblas kiom grava estis tiu kongreso.

Dum la evento oni elektis novan estraron por la Federacio de Esperanto en Barato (FEB): Prezidanto: d-ro RANGANAYAKULU (Ranga); Vicprezidanto: d-rino Mina DAN (Mina); Ĝenerala Sekretario: s-ro KOTHA Naga Siva (Siva); Kasisto: s-ino Kirti Krishna RATNOO (Kirti).

La partoprenantoj de la Barata Esperanto-Kongreso (BEK 18) aprobis la elekton de tiuj Estraranoj dum la semajnfino (15-16 de Decembro) en Puneo. Dudek esperantistoj el 4 landoj partoprenis la Kongreson: krom, kompreneble, de Barato mem, estis s-roj Gafur MIRZO (Uzbekio), Miko SLOPER (Usono / Nederlando), kaj Olexandr MELNYK (Ukrainio). Pro la ĉeesto en la Kongreso de pluraj komencantoj kaj de la du Esperanto-kluboj en Puneo, kaj de aliaj lokoj, ni decidis labori dulingve: en Esperanto kaj la angla. En la neformalaj babiladoj la lingvoj etendiĝis ĝis la hindustana, maratha, telugua kaj malajala. Tiu politiko de lingva inkluzivigo funkciis vere bone por la komencantoj. Krome, ĝi estis bona mesaĝo pri la inkluzivigemo de la movado mem. La komencantoj ĉiuj promesis plibonigi siajn Esperanto-kapablojn.

Fakte, la kongresanoj ekvenis al Puneo jam de la 12-a de Decembro. LKK-anoj, s-roj Nischad SALAM kaj Siva, varme akceptis la gastojn; la tria LKK-ano, s-ro S.S PAL, atingis Puneon nur dimanĉe, kaj do ne povis ĉeesti la Kongreson (sed vidu sube!). La kongres-hotelo estis tuj apud la kongresejo, kaj do ege oportune. Samekiel por SAS-4, ankaŭ ĉi-foje s-ro Juny WILFRED desegnis la emblemon kaj banderolon por BEK 18.

Antaŭ la inaŭguro, la kongresanoj kune matenmanĝis kaj ekkonis unu la aliajn. Dum la inaŭguro je la Zamenhofa Tago, nome de la kvinkapa Konsilio de FEB, A. Giridhar RAO bonvenigis la kongresanojn kaj klarigis la kongresan temon, “Barato 19: taskoj kaj defioj”. La ĉefaj el ili estis: (i) la formado de la Komitato kaj elekto de la Estraro de FEB; (ii) skizi kune laborplanon por FEB.

Poste estis la salutmesaĝoj — unue de la ĉeestantoj kaj poste la salutmesaĝoj tutmondaj. Estis abunde klare al la kongresanoj, ke la mondo rigardas al la movado en Barato kun granda intereso kaj espero. Sekvis malferma kaj vigla diskuto pri temo kiun ni pensis interesa kaj aktuala — “Internaciismo, sennaciismo kaj Esperanto en epoko de naciismo”. Gvidis la sesion Miko. Aparte por la komencantoj, la sesio estis bona enkonduko al la historio kaj filozofio de nia lingvo.

Posttagmanĝe okazis la unua laborsesio. Dum ĝi estis anoncita la 12-membra Komitato de FEB. Giridhar klarigis la konsiston de la Komitatanoj: temas pri klopodo trovi ekvilibron inter la diversaj regionoj de la lando, inter viroj kaj virinoj, kaj inter novaj kaj spertaj esperantistoj. La kongresanoj aprobis per aplaŭdo la Komitatoj kaj la Estraranojn de FEB. Kun tiu paŝo, finiĝis la ekzistokialo de la Konsilio. Tiuj du organoj nun prizorgos la aferojn de FEB.

Post mallonga paŭzo okazis arta vespero. Miko kunkantigis la kongresanojn per kantoj de la muzikgrupo Kajto. Gafur faris vervajn kaj amuzajn prezentaĵojn: kantojn, anekdotojn, ŝercojn, kaj proverbojn! Ĝuis la kulturan programon ankaŭ la familio Salam, inkluzive D-ro Abdul SALAM, la antaŭan Prezidanton de FEB. La tago finiĝis per bongusta kongresa bankedo.

Dimanĉe, unue Miko gvidis la seminarion pri Aktivula Maturigo (AMO). Tiucele li uzis unu el la lecionoj de la video-kurso Pasporto al la tuta mondo. Aparte la komencantoj tre ŝatis la videon kaj liajn klarigojn. Giridhar sekvis lin per sesio pri la laborplano de la nova Estraro de FEB. La ĉeestantoj kune diskutis la paŝojn eblajn por konsciigo, kapabligo kaj kunordigo de Esperanto en Barato. Venis multaj valoraj ideoj pri disvastigo de Esperanto; pri kursoj kaj kunestoj cele plialtigi niajn lingvonivelojn; kaj pri kunlaborado kun diversaj aliaj movadetoj enlandaj kaj tutmondaj. Eĉ pli bone, la ĉeestantoj surprenis respondecon por difinitaj taskoj.

Ankaŭ venis du ĵurnalistoj, kiuj fotis kaj intervjuis la kongresanojn — la konversacio tiam fluis marathe, angle kaj Esperante. La Kongreso finiĝis per bona, kuna tagmanĝo. Sed ne! Vespere, ses esperantistoj vizitis s-ron Pal. Kiel diris Nischad, “ĉar s-ro Pal ne povis veni al la Kongreso, la Kongreso iras al li!”

Pluraj esprimis sian kontenton pri la Kongreso. Ekzemple, Gafur deklaris: “Mi estas tre feliĉa pri la Kongreso! Mi sentas, ke mi estas kun amikoj kiujn mi konas jam delonge!” Kaj Miko diris: “Mi ege ĝuis la Kongreson, aparte la eblon renkonti tiom da afablaj novaj amikoj. Dankon kaj ĝis revido!”

La Kongreso tiel grava ke eĉ pri BEK 18 aperis artikolo en la tagĵurnalo Hindustan Times en la 19a de Decembro 2018. En la fino ni decidis kaj dividis laboron inter ni kaj ankaux ni tutcele volas venkigi la movadon per plano.

Ĉu vi ŝatus partopreni junularajn eventojn en aliaj landoj sed ne havas monon por tio? Jen raporto de la du lastaj partoprenintoj de la projekto “Partoprenu IJK”. Konatiĝu kun ilia sperto kaj kontrolu ĉu vi ne povas esti la venonta partoprenanto.

Karina OLIVEIRA kaj Hanso BECKLIN

Supozeble la intereso naskiĝis same ĉe ambaŭ el ni: ĉeesti forajn kongresojn, trans Atlantiko okazontajn. Sed kiel ilin atingi? Nu, klare per jetoj, per tiuj miraklaj itineroj transirantaj nun la mondon kvazaŭ busoj la urbojn niajn. Malkiel busoj, la jetoj postulas prezon nemalkaran, lukson akcepteblan al esperantistoj dungitaj, sed neniel prireveblan por studentoj kiel ni, kies pli urĝajn kaj lokajn bezonojn ni devas prizorgi unue. Do, en revoj brazilaj kaj usonaj iberiaj kongresoj restu; bone, ni kontentigu nin per la eventoj lokaj kaj enlandaj ĝis Atlantiko, for de la ĉefaj fontoj eŭropaj.

Iun tagon aperis sur la ekrano-Fejsbuke, retmesaĝe, bultene (ni ne plu memoras)-eblo krevigi la feajn vezikojn de niaj revoj kaj enĵetigi nin por Iberien iri. Temis pri la konkurso “Partoprenu IJK”, ĉiujare okazigata de TEJO. Sciante, ke la plej aktivaj junaj esperantistoj ne ĉiam havas grandajn monrimedojn, TEJO ofertas preskaŭ senpagan vojaĝon kaj partoprenon al tiuj, kiujn ĝi konsideras la plej utilaj al la kongresoj kaj al la movado ĝenerale. Ĉi tion ebligas aparta fonduso plenigata per sumoj donacitaj de mecenatoj larĝanimaj kaj per la solidara kaso de la IJK-oj mem, kiu flusas kaj malflusas laŭ la “sukceso” de la kongresoj. (Efektive, ĉiu kongreso estas sukcesa iel-sed per la ĵargono de nia nuna mondo ni parolas ne pri la ĉiam sukcesa anima kuniĝo de la esperantistoj.)

Tamen, ni ne vidis en la konkurso grandan ŝancon; sendube estas pli kleraj, movademaj, kaj utilaj junuloj ie en la mondo, kiujn ili volos vojaĝigi al Eŭropo. Malgraŭ la duboj kaj memfidmankoj, ni plenigis la formularon, pledante por ni mem kaj eksplikante niajn bonajn trajtojn.

Klare ili deziris instruistojn kaj homojn ĝenerale pasiajn pri edukado; ni ambaŭ konsideras tion nia ĉefa agadkampo en Esperantujo; post longa atendado (kaj timo, ke draste altiĝos la flugbiletprezoj) ili diris, ke ni gajnis. Tiam ni ne konis unu la alian nek sciis, kiom granda estas la gajno.

La promesitaj devoj komencis amasiĝi; ni konsentis veni al ambaŭ kongresoj kaj helpi organizi en ambaŭ KER-ekzamenojn. Ili petis Hanson instrui kurson por progresantoj, kaj Karinan instrui al komencantoj, certe la pli malfacila tasko el la du. Ni ambaŭ komencis prilabori niajn instruplanojn, aĉeti flugbiletojn kaj ĝenerale revi.

Post malmulte da tempo ni estis trans Atlantiko en Lisbono, tiu eksimperia metropolo tiom influinta la disvolviĝon de la monda historio. Sed ne nur historiajn kuriozaĵojn ni vidis-ankaŭ belan kongreson ĉeestatan de esperantistoj junaj kaj maljunaj. Post la mildiĝo de la horzonozo, ni aktive partoprenis kaj la prelegojn kaj la kulturajn eventojn vesperajn. Eĉ se la varma aero de Lisbono iomete premis nian korpon kaj anheligis nin pro sia denseco, finfine spiri la aeron de Esperantujo estis facile kaj mirinde.

Sed la frandaĵo atendis nin trans la landlimo en Hispanujo. Komprenu nin-ni amegis la spertojn en Lisbono, sed ne pro ĝi ni partoprenis la konkurson “Partoprenu IJK”. En la buso ni konstatis, ke la metafora hidrargo en la termometro grimpas konstante. Ja estis varme en Badaĥozo, sed ĝi valoris la ŝviton. La kongreso estis en ĉi tiu varma urbo, neglektata de la milpaĝaj turismaj gvidlibroj pri Hispanujo. Kaj des pli bone.

La kongresejo mem povis bone distri nin, kaj ni ja havis multajn devojn! Ni ambaŭ instruis la planitan kurson tre sukcese. Ni ĉeestis la komitatkunsidojn de TEJO kaj vigle diskutis la estontecon de nia afero-ne nur en la junula kampo, sed ankaŭ pli vaste. Hanso eĉ elektiĝis en la estraron de TEJO. Siaflanke, Karina gvidis la ekzamenojn kaj dresis siajn helpantojn kaj ekzamenotojn por ke ili akurate alvenu. Dum kongeso, en kiu tiom da aferoj logas kaj distras, estas malfacile atenti la horloĝon!

Sed ĉio bona devas finiĝi. Post malmulte da tempo ni denove estis en jetoj super Atlantiko, inokulitaj de ĉiuj malesperoj kaj ŝarĝitaj per novaj planoj kaj bonaj amikoj. Inter tiuj amikoj nun kalkuliĝas la samkontinenta kungajninto. Sen la konkurso, la fido de TEJO, kaj nia reciproka laboremo, ĉi tio neniam riveliĝus. Muntu alian stelon sur la muro de mirakloj Esperantaj.

Karina OLIVEIRA kaj Hanso BECKLIN

IJK en Afriko — alvenis jam la temp’?

Łukasz Żebrowski

Okazigo de Internacia Junulara Kongreso en Afriko estas jam de kelkaj jaroj inter la prioritataj planoj de TEJO. Decidon por alstrebi ĝin alprenis la Komitato de TEJO dum sia kunveno en la IJK 2009 en Liberec’, Ĉeĥio. Tiam ĝi estis nur bela ideo kun ankoraŭ nemultaj konkretaj ideoj pri tio kiel realigi ĝin. Intertempe tamen TEJO faris sufiĉe grandan progreson. Ni spertiĝis pri organizado de IJK-oj ekster Eŭropo, danke al eventoj en Kubo, Israelo, Vjetnamio kaj Brazilo. Ni konstante kunlaboras kun ILEI por okazigi niajn ĉefajn eventojn en Afriko kune, unu post la alia en neforaj lokoj. Ni ankaŭ kolektas informojn pri tio kie kaj kiel tio fareblus en Afriko, kaj ankaŭ ekstermovade aktivas en tiu kampo. Ĝuste la eksterarilata agado donis al ni eblon partopreni en la 10-a Afrika-Eŭropa Trejnado por Junularaj Organizoj, kiu okazis en Kenjo en la lasta semajno de januaro. Tiun okazon ni decidis utiligi por fari viziton al Burundo, kiu estas la ĉefa afrika kandidato por organizi Internacian Junularan Kongreson. La vizito al Burundo havis kelkajn ĉefajn celojn. Krom evidente rilata al la IJK, temis ankaŭ pri helpo al la Esperanto-centro en Rumonge kaj ĝenerale pri ekscio kiel funkcias la junulara Esperanto-movado tie. Pri tiuj diversaj aspektoj mi jen ŝatus raporti al vi.

Burunda Esperanto-movado — forta, sed ne sen problemoj

Venante al Burundo kaj renkontiĝante kun lokaj esperantistoj certe ne eblas ne rimarki, ke ili vere multnombras. Nur en Buĵumburo mi renkontis ĉirkaŭ 20-30 esperantistojn kaj pliajn lernantojn, dum en la tuta lando estas centoj da esperantistoj. En ĉiuj lokoj de Burundo, kiujn mi vizitis, mi renkontis vere multajn homojn, tre entuziasmajn kaj emajn lerni Esperanton. Do certe homfortoj por organizi la IJK-on tie ne mankas. Ioma manko estas tamen IJK-spertuloj. Inter burundanoj fakte ĝis nun estas nur unu kiu partoprenis IJK-on (en 2013 en Hanojo) danke al la subvencio Partoprenu en IJK. Por ĉi tiu jaro per la sama premio povas veni al la IJK alia burunda aktivulo, tamen tio ankoraŭ dependas de la ricevo de vizo. Por du aliaj tiuregionaj aktivuloj ni subvencipetis ĉe neesperantista fonduso kaj atendas respondon. Ni esperas ke ĉi tiuj streboj almenaŭ parte sukcesos.

Ĉu Buĵumburo pretas por gastigi IJK-on?

Loĝistike la kongreso tie estas farebla sufiĉe senprobleme. Ni vizitis lernejon, kiu povus gastigi IJK-n. Ĝi estas gvidata de internacia neregistara organizo kaj enhavas ĉiujn necesajn lokojn por okazigo de la kongreso (160 lokoj en litoj, eblo havi amasloĝejojn kaj tendumejojn, unu granda salono kun scenejo, pluraj klasoĉambroj, manĝejo kun kuirejo k.s.). Sola teknika problemo estas mankoj de elektro, kiuj tre oftas en Burundo, sed tio solveblas per ekhavo de elektro-generilo.

Pensmaniero “ni bezonas helpon”

Por esti honesta oni tamen devas mencii ankaŭ problemojn. En la lokaj kluboj ne maloftas pensmaniero, ke “ni bezonas helpon, ĉar sen helpo ni povas fari nenion”. En tiu mondparto tre viva estas la imago, ke en Eŭropo ekzistas bonhavaj Esperanto-organizoj. Ne ricevante iun ne tre precize difinitan helpon de ili, la lokaj junaj esperantistoj ofte trovas tiel ekskuzon por manko de agado. Ni multe parolis pri tio, ke unue ne ekzistas E-organizoj, kiuj havas multe da mono, sed jes ekzistas bonhavaj esperantistoj, kiuj pretas helpi. Ne sufiĉas tamen nur diri “mi bezonas helpon” por ricevihelpon, ĉar en la mondo estas multegaj tiaj petoj. Ni diskutis pri tio, kiel oni povas organizi laboron de la kluboj por unue provi helpi al si mem kaj poste, montrante la rezultojn serĉi helpon ekstere. La serĉadon oni povas plej facile komenci ĉe la Landa Asocio, ĉar eble temas simple pri iuj informmankoj kaj la Landa Asocio scias kiel eblas helpi en iu konkreta situacio. Eblas ankaŭ serĉi helpon ĉe esperantistoj kaj ĉe neesperantistaj subtenantoj. Tiuj neesperantistaj estas certe malpli facilaj, ĉar oni devas realigi agadojn kadre de projekto kaj krome oni devas adaptiĝi al la prioritatoj de la subvencidonantoj, kiuj ja principe ne subtenas poresperantan agadon. Tamen, tiam la rezulto estas duobla, ĉar oni ne nur helpas al sia asocio aŭ klubo, sed ankaŭ ne forprenas rimedojn de la Esperanto-komunumo, kiuj plu povas esti utiligitaj aliloke. Serĉante helpon ĉe esperantistoj oni devas unue informi pri sia agado — pri tio, kion oni faras, kiaj estas la rezultoj kaj ĉeokaze informi pri bezonoj, kiuj ne estas solveblaj per iliaj propraj rimedoj. Tre bonan ekzemplon oni povas facile trovi en Burundo — temas pri Esperanto-centro en Rumonge, kie oni faras vere multegan laboron, montras ĝin al la mondo kaj sekve ricevas helpon.

Virinoj ne multas

Alia problemo kiu tuj frapas la okulojn de gasto alvenanta de ekstere, estas la malmulteco de virinoj en la movado. En Burundo virinoj ofte ne estas bone edukitaj kaj ne multe partoprenas la socian vivon. Fine de la lecionoj en la lernejo ili devas rapide reveni hejmen por fari hejmajn laborojn. Dum virinoj por iri ien ajn bezonas permeson de siaj familianoj, viroj ĝenerale ĝuas plenan liberecon. Ankaŭ la esprimpovo de virinoj estas kulture limigita. Kiam mi estis demandanta virinojn kaj mi ne eksplicite menciis, ke mi volas respondon de virino, tiam kutime estis iu viro ekparolanta ilianome. Ne gravas ĉu temis pri salono plena de homoj aŭ ĉu pri eta kelkpersona babilado. Ankaŭ ne vere temis pri iuj familiaj ligoj inter ili. Simple viroj tie ofte kvazaŭ aŭtomate ekparolas nome de virinoj, verŝajne eĉ sen pensi pri tio. Kiam mi estis en tiuj klubaj kaj lernejaj renkontiĝoj, mi ĉiam demandis kial virinoj tiom malmultas. Ĉiam tuj ekparolis iu viro aserante ke “virinoj ne interesiĝas”. La respondo de virinoj al la sama demando estis tamen tute alia. Virinoj mem diris, ke ili ja interesiĝas, sed ili ne povas partopreni, ĉar mankas al ili tempo por tiaj aktivaĵoj. Por ke ili povu esti engaĝitaj, necesas okazigi la agadojn tiel, ke ili povu en ili partopreni — t.e. en iuj specifaj tagoj aŭ horoj kiam ili disponeblas. Tio nun ŝajnas al mi la plej granda defio por la burunda Esperanto-movado — plenumi la deziron de virinoj, ke ili povu partopreni la movadon, konsiderante la kadrojn en kiuj ili funkcias.

Gravas ankaŭ aldoni, ke estas tamen almenaŭ unu pozitiva escepto. Temas pri la klubo “Verda Stelo”, gvidata de la prezidanto de JEBUO, Mlossi Saidi, en la islama liceo en ne aparte riĉa kvartalo de Buĵumburo. En la klubo proksimume triono estas virinoj kaj unu el ili estas kasistino. Tie mi estis dufoje, ĉar mankis tempo por respondi ĉiujn demandojn. Fakte tiu klubo ŝajnis al mi la plej entuziasma el ĉiuj, kiujn mi vidis — eble tiuj aferoj ligiĝas? Ĝenerale en Buĵumburo emancipiĝo de virinoj estas multe pli progresinta ol aliloke. IJK en Burundo povus certe pozitive kontribui al ŝanĝoj kaj precipe se ĝi estos ankaŭ teme ligita al tio.

Kiel financi tian projekton?

Financado estas la ĉefa defio por entrepreni tiom kuraĝan projekton, kiel IJK en Afriko. Certe ne eblas atendi, ke ĉi tiu kongreso estu profitdona, sed tio ne estas la plej grava problemo — antaŭvidante tion, TEJO nun okazigos sinsekve du IJK-ojn en Eŭropo, kiuj espereble donos al ni sufiĉe da sekureco. Verŝajne ne necesas antaŭvidi problemon pri la alveno de partoprenantoj el pagipovaj landoj - ja sendube la unua tiom granda Esperanto-aranĝo en Afriko estos alloga por multaj.

La vera problemo estos venigo de partoprenantoj el nepagipovaj landoj kaj precipe el neproksimaj afrikaj landoj. Ja tute ne sencus organizi IJK-on en Afriko, se partopreni ĝin ne povus homoj de aliaj afrikaj landoj. Do, pri solvado de ĉi tiu problemo ni nun estas laborantaj. Unuavice ni strebos al ekhavo de ekstermovadaj financfontoj. Ni planas prepari subvencipetojn por organizi kromajn eventojn kadre de la kongreso, kiuj permesu venigi iun grupon de partoprenantoj. Tiuj rimedoj tamen tute ne estas certaj — la verŝajneco ricevi ilin ne grandas, sed ĉiuokaze provindas. Ideale estus, se krom la subvencipetoj ni sukcesus kolekti financajn rimedojn por certigi almenaŭ bazan reprezentiĝon de afrikaj landoj en la IJK. Ni esperas, ke danke al subtenkampanjo, ni sukcesos kolekti sufiĉan sumon, por ke ni povu financi partoprenon de po unu aŭ du homoj el ĉiu afrika lando, kie ekzistas iu junulara movado. Pri malavareco de esperantistoj rilate al helpo al la afrika movado ni forte esperas, ĉar ja ni antaŭ nelonge havis perfektan ekzemplon — ene de du semajnoj en la donackampanjo, ni sukcesis kolekti sufiĉe da rimedoj por havigi al la Esperanto-centro en Rumonge komputilon kaj televidilon/ekranon. Espereble same sukcese ni povos kolekti rimedojn por venigi afrikanojn al afrika IJK. Se iu ŝatus helpi, tio tuj eblas. Ni malfermis specialan UEA-konton por tiu celo: tejafr. Ni kore dankas pro ĉiu subteno!

Konkludante

Ĝenerale mi opinias, ke okazigo de IJK en Buĵumbura en 2017 estas tute farebla. La teknikaj kondiĉoj estas taŭgaj. La burunda movado estas sufiĉe multnombra kaj forta, kvankam ne senproblema. Tamen havante tiujn problemojn bone difinitaj, mi kredas, ke eblas ilin solvi.

Irante en tiu direkto ni verŝajne plej koncentriĝu al tio kiel venigi aliajn afrikanojn al tiu IJK. Se ni kombinos iujn espereble ricevotajn subvenciojn de ekstermovadaj fondusoj, kune kun subteno de malavaraj esperantistoj, ankaŭ tio devus esti realigebla. Internacia Junulara Kongreso en Afriko estas io, kion la tiea movado tre atendas kaj esperas. Miaopinie, nun ni atingis la punkton en kiu ĝi estas tute realisma, do — ni realigu ĝin!

AVENTURO

Raymond Maufrais: Pereinta en ĝangalo

Antaŭ sepdek jaroj, juna franca ĵurnalisto trairis la brazilan ŝtaton Mato Grosso, kiu najbaras al suda Amazonio. Raymond Maufrais trairis 1 800 kilometrojn la pampas (t.e. la brazilan prerion) kaj flotis 900 kilometrojn sur riveroj. Atakita de la indiĝenaj popoloj, li devis ĉesigi tiun aventuron. Tio ne senkuraĝigis la riskeman vojaĝanton, ĉar tri jarojn poste li eniris la sekvan, multe pli danĝeran veturadon tra aliaparto de la sudamerika tropika ĝangalo. Tiel komenciĝis la dramo kiu ŝokis la mondon kaj kies epilogo ĝis hodiaŭ restas mistera.

Pri liaj vojaĝoj aperis du libroj: Aventures au Mato-Grosso (Aventuroj en Mato-Groso) kaj Aventures au Guyane (Aventuroj en Gujano), tradukitaj en diversajn lingvojn. Tiu dua libro estis eldonita jam post lia morto, surbaze de la taglibro, kiun Maufrais lasis en la lastaj semajnoj de sia tragedia vojaĝo. Maufrais naskiĝis antaŭ 90 jaroj en la sudfranca havenurbo Toulon kaj malaperis en Gujana ĝangalo, verŝajne en februaro 1950. Serĉante ekscitan materialon por gazetaj raportaĵoj, la 23-jara Raymond flugis al la Franca Gujano kaj fine de la jaro 1949 li komencis solecan aventuron kun la celo trairi la Tumuk-Humak-montaron. Li esperis renkonti tie nekonatajn indiĝenajn tribojn.

La montara sistemo de Tumuk-Humak (portugale: Serra do Tumucumaque; france: Monts Tumuc Humac) formas la naturan 120-kilometran landlimon inter la Franca Gujano, Brazilo kaj Surinamo (eks-Nederlanda Gujano), kiu estis tiam ne trairebla sovaĝejo. Nuntempe oni scias, ke la juna esploristo ne havis ŝancon travivi, ĉar li ne estis preparita por tiel danĝera kaj longa marŝo. Post kelkaj semajnoj de soleca vagado, Raymond ekvidis ke plua irado tra la densa ĝangalo fariĝas neimageble malfacila kaj minacas lian vivon. Li renkontis tiam indianojn kaj kun ilia helpo li povis reveni al pli sekura regiono. Tio estis lia lasta ŝanco, sed Raymond decidis riski plu.

En la vilaĝo Grigel, iu donis al Maufrais malnovan boaton, kiu baldaŭ montriĝis neuzebla. Ne havante monon por aĉeti provianton, li denove eniris la densan arbaregon. Raymond daŭrigis la vivoriskan marŝon kun siaj hundo kaj dorsosako, esperante ĉasi iun animalon por manĝo. De tempo al tempo Raymond perdis la orientiĝon kaj revenis al sama loko, kiun li lasis en la antaŭa tago. Ofte li povis trairi nur po 2-3 kilometrojn en tago. Vagante tra tiu malamika ĝangalo, Raymond — eĉ kiam malsata — skribis regule sian taglibron. Tie oni legis pri la dramo, kiun li al si mem elektis.

Malsukcesinte batali kontraŭ la senkompata naturo (varmega kaj humida klimato, pikil-mordaj insektoj ktp.) li ne povis eĉ pafĉasi kaj pro malsato estis devigita manĝi trovitajn semojn, limakojn kaj lacertojn. El tio rezultis stomakdoloroj kaj disenterio sed, ne trovinte sekuran ripozlokon, li decidis iri plu. Ekstreme laca kaj malsana, Raymond atingis la bordon de la rivero Tamouri. Tie li trovis la setlejon Claude, kies konstruaĵoj estis jam ĉiuj forlasitaj. Estis la 1a tago de januaro 1950 kaj la mondo celebris novjaran feston. Nun la delira Maufrais devis akcepti la realon ke la planita celo ne atingeblos.

Rezigne, li serĉis alian ŝancon kaj provis konstrui floson. Tiumaniere, post 70-kilometra surrivera flosado, li volis atingi la kreolan vilaĝon Bienvenue. Ankaŭ tio fiaskis, ĉar la floso disfalis en rapidfluoj. Do, la malfeliĉulo ekvadis laŭ la riverbordo. Poste oni konjektis ke la malsana kaj elĉerpita Maufrais ne povis trairi pli ol kelkdek kilometrojn kaj eble li fordronis en rivera rapidfluejo. Tiel oni klarigas la fakton, ke neniu povis trovi lian korpon.

La 13an de januaro 1950, en disfalanta kabano Maufrais forlasis sakon kun siaj fotilo kaj taglibro, kio estis la unusola spuro de lia vojaĝo. Li kunprenis nur malgrandan sakon kun kelkaj necesaĵoj kaj maĉeton por tranĉi lianojn, necesajn por pluiri tra tiu verda densaĵo. Post kelkaj semajnoj, indiano de la Emerion-tribo veturis sur la ĝangala rivero Tampok kaj en la apudrivera kabano trovis la posedaĵojn de Maufrais. Inter ili estis la taglibro, kun la lasta enskribo, kiun Rajmundo faris la 13-an de januaro 1950:

“Ĝis baldaŭa renkontiĝo, miaj amataj gepatroj! Necesas esperi. Mi lasas ĉi tie mian taglibron kaj kunprenas nur malgrandan notujon... Ĉi tiu forlasita taglibro estas la via. Skribante en ĝi, mi pensis pri vi ĉiuj kaj baldaŭ mi enmanigos tion al vi. Mi ĵuris al vi ke mi revenos kaj tiel fariĝos, se Dio permesos.”

Pri lia malapero, la regiona gazeto raportis julie 1950 ke “Raymond Maufrais malaperis en la ĝangalo kaj oni malsukcese ĉesigis la serĉadon de lia korpo”. Lia patro, Edgar Maufrais en jaro 1952 forlasis la familion kaj forveturis el Francio por retrovi Raymond. Edgar Maufrais traveturis 12 000 kilometrojn en la regiono kie Raymond malaperis kaj fine akceptis la fakton ke li neniam plu ekvidos sian filon, ĉar li verŝajne jam ne vivas. Tiun malesperan periodon de sia vivo li poste priskribis en libro, Serĉante mian filon (A la recherche de mon fils).

Pasis naŭ jaroj kaj la franca televido trovis la maljunan Edgar en la vilaĝo Maripasoula (ĉe la rivero Lawa, apud la landlimo kun Surinamo). En la jaro 1964, li decidis reveni al sia edzino en Toulon. Kaj en sia familia urbo li mortis malĝoja post dek jaroj.

Dum la legado de Aventuroj En Gujano oni unue admiras la kuraĝon kaj fortan karakteron de la soleca vojaĝ-esploristo. Sed kiam venas la raporto de Maufrais pri lia lasta monato, la leganto estas ŝokita. Malfacilas kompreni kial — post unu monato de senespera sintreno en varmega, humida klimato, tra densaj arbaro kaj arbustoj, inter la ofte incitaj insektoj — Rajmondo neglektas ĉiujn avertojn. Li estis jam ekstreme laca, malsana kaj havis nenion por manĝi. Kiam li hazarde renkontis indianojn, Maufrais havis ankoraŭ lastan ŝancon reveni kaj saviĝi. Sed li ne haltis kaj obstine daŭrigis tiun marŝon al pereo.

Altrudiĝas la demando: kio motivas la homon daŭrigi tiel senesperan marŝadon: nesatigebla aventuremo, la pionira spirito malkovri novajn lokojn, scivolemo pri la vivo de nekonataj indian-triboj? Ĉu kaŭzis tion la interna bezono venki sian limigitecon aŭ ĉu vanta famdeziro? Tio ne plu estis kuraĝo, sed iu obsedo gvidanta al sen-elirejo.

La elektita celo — trairi kelkcent kilometrojn en tiaj cirkonstantoj — estis tute ne realisma kaj tia juneca romantikeco devis malvenki kontraŭ la necivilizita kruela naturo. Kelkaj supozas, ke Rajmondo eniris tiun mensostaton, en kiu li ne plu kapablis racie taksi la situacion. Ja prudenta rezigno pri nerealaj revoj ne devas esti taksita laŭ falsa alternativo: venko aŭ morto.

Ni povas starigi la filozofian demandon pri la limo inter braveco kaj frenezo. Sed juĝado pri la aliaj homoj ofte mistrafas, ĉar nekonataj estas la misteroj de la homa animo. Hodiaŭ, tra multaj partoj de la tiam nekonata teritorio, oni veturas sur konstruitaj vojoj. En la suda parto de Gujano, kiun Raymond Maufrasi planis trairi, troviĝas nuntempe la Parko Tumucmaque. Lige kun la translima Nacia Parko de la Tumuk-Humak-Montaroj en Brazilo, ĝi formas la plej grandan tropik-arbaran rezervejon en la mondo.

La parkon ofte vizitas eksterlandaj turistoj, sed en la 1950aj jaroj tiu regiono estis danĝera sovaĝejo, tute nepenetrebla. Antaŭ du jaroj estis produktita La vie pure (La pura vivo), 93-minuta aktorfilmo pri la vojaĝoj de Raymond Maufrais. Vi povas rigardi la du-minutan prezenfilmeton pri ĝi: https://www.youtube.com/watch?v=m2be﹍RljsX0

*

Artikolo unue aperigita en la socikultura bulteno Nova Urbo - Februaro 2017

Kompilis Janusz S.

REAGOJ

Mi tre ĝojas fariĝi abonanto de la revuo Kontakto por 2013. Ĉi-hore mi ĵus ricevis ĝin per mia poŝtkesto el la najbara lando Ugando. Mi multe gratulas vin, revuo Kontakto multe interesas.

Dankon!

Honoré Sebuhoro — Kongo

**

Kara Rogener, mi tuj iris al la reto kaj plezure mi legis ĝin (Kontakto 2013:2). Gratulojn pro la 50-jariĝo! Belege kaj profesiece! Mi tre ĝuis la rakonton de de Ĵenja pri Japanio kaj memoraĵojn de Roman. MoYan... mi sukcesis legi ĝin en la hispana kaj tre ŝatis!

Roberto Sartor — Argentino

**

En Kontakto 2013:1 impresis min la raporto, “Leĝo de malhonestuloj”, verkita de Stanislavo Belov. Tie li informas ke “la averaĝa vivlongo por viroj egalas al 57 jaroj”. Certe tre malalta. Tamen en la portugallingva Vikipedio oni trovas por 2005-2010 nombrojn iom pli grandajn, t.e., 61,56 jaroj. Malgraŭ tio, Rusio troviĝas en la 130ª loko, malpli bone ol Brazilo je la 102ª.

Hilmar Ferreira - Brazilo

INFORME

Foto Konkurso de Kontakto

La konkurso celas montri la rilaton de niaj legantoj kun la revuo. Por partopreni, faru foton de la revuo en interesaj, kreemaj kaj eĉ nekredeblaj situacioj. Vi povas foti ĝin tuj kiam ĝi alvenas al via poŝtkesto, fari foton dum vi legas ĝin en publikaj aŭ interesaj lokoj aŭ peti ke famuloj fotiĝu kun ĝi, kiel en nia apuda foto, en kiu la ĉefaktoro de la filmserio “Esperanto estas...” akceptis esti la korifeo por anonci la konkurson!

Ĉiuj konkursaĵoj estos afiŝitaj en nia fanpaĝo ĉe Facebook kaj la plej bonajn fotojn ni publikigos en la revuo. Fine de la jaro, la 3 plej bonajn fotojn ni premios per senpaga abono de Kontakto por 2014 kaj T-ĉemizoj de TEJO kaj Kontakto.

kontakto@tejo.org

Partoprenu! Sendu viajn fotojn kun la titolo “fotokonkurso”.

Novaj diskoj ĉe Vinilkosmo (LPG/JM.jpg)

La diskeldonejo Vinilkosmo anoncas du novajn albumojn el siaj produktaĵoj. La unua plena albumo de Jonny M. nomata “Regestilo” jam mendeblas kaj “Ĉiamen plu”, la tria albumo de La Perdita Generacio, disponeblas ekde la unua semajno de julio.

http://goo.gl/5pvMO.

La promeskampanjo de Vinilkosmo

www.vinilkosmo.com

www.vinilkosmo-mp3.com

La oficialaj retejoj de Vinilkosmo

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Drogoj

Kiel oni konsciigu pri iliaj danĝeroj? Ĉu la malpermeso estas efika? Ĉu laŭleĝigi ilin estas la plej bona solvo?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Tabako

Malgraŭ la nuntempa provo sieĝi iliajn reklamadon kaj konsumadon, cigaredoj estas unu el la plej vendataj produktoj en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por ĉiuj venontjaraj numeroj:

2013:4 — 1a de aŭgusto

2013:5 — 1a de oktobro

2013:6 — 1a de decembro

2014:1 — 1a de januaro

2014:2 — 1a de marto

2014:3 — 1a de majo

REAGOJ

Krom pri atentigo de unu el niaj kunlaborantoj pri eraro en lia teksto, kiu aperis pro kulpo de la ĉefredaktoro, ni ne ricevis reagojn. Se tio daŭros, ni havas la eblojn: fermi tiun ĉi rubrikon, inventi falsajn reagojn aŭ publikigi la spamojn, kiujn ni abunde ricevas. Eblas ankaŭ ke mi uzu la spacon por skribi ion ajn, ĉar lasi ĝin tute blanka ja ne saĝus. Por fari tiun pecon de revuo, oni forhakis arbon, poluis riveron, ekspluatis laboristojn, uzis inkon kaj elektron. Estus granda malŝparo ne uzi adekvate tiun ĉi spacon. Sed antaŭ ol fermi tiun ĉi rubrikon, por ricevi multajn reagojn, ni (krom republikigi artikolojn el Libera Folio) eble provos fari duan numeron pri nia historie plej malamata temo: nuklea energio.

(La redakcio)

...Lastmomente venis tamen unu reago (kio igas mian supran komenton iom banala).

La nova Kontakto venis en plasta kovrilo anstataŭ bruna papera. Ĉu la konsekvencoj por la medio de tia ŝanĝo estis analizataj kaj konsiderataj? La fakto ke plasto produktiĝas el ne-renovigebla substanco (oleo) povas signifi ke ĝi malpli bonas por la medio - sed la produktado de papero (el recikligata papero?!) sendube kostas energion (plejparte oleon). Mi petas la TEJO-estraron kaj Kontakto-redaktoro prezenti siajn konsiderojn!

Sjoerd Bosga — per Facebook

Tio okazis pro la ŝanĝo de la grafikejo, en kiu Kontakto nun estas presata. La TEJO-estraro mem kontraŭas la uzon de tiuj plastaj kovertoj, sed ne malofte ni ricevis plendojn ke Kontakto en papera koverto malsekiĝas dum sia vojaĝo al ricevontoj. Ankaŭ temas pri pli malalta sendkosto. Esperanto cetere estas sendata jam kvin jarojn en plasto kaj neniu ĝis nun plendis. Aldone, la plaston, samkiel la paperon kaj eĉ la revuon mem eblas recikligi. La redaktoro tamen preferas la plastan koverton ĉar ĝia travidebleco ebligas ke centoj aŭ miloj da poŝtoficistoj tra la mondo vidu kiel belas Kontakto!

INFORME

Facililo

Magnus Murrr kreis retan programon por verki facilajn tekstojn por la revuo Kontakto. La “Facililo” kontrolas ĉu la enskribita teksto enhavas nur la radikojn en la vortolisto de “tre facilaj” kaj “facilaj” uzata de Kontakto. Tiel estas eĉ pli facile verki facilan tekston por Kontakto.

Vizitu: kontakto.tejo.org/p/facila-kaj-tre-facila.html

La sekva TEJO-volontulo

Rogier Huurman estos la sekva TEJO-volontulo — decidis la Estraro de TEJO en sia ĉiumonata retkunveno. Rogier, pli bone konata kiel Roĉjo, venas el Nederlando kaj nuntempe loĝas en Danio. Li estas unu el la organizantoj de FESTO, KKPS kaj la Esperanta teamo en Roskilde; ekde 2011 li reprezentas Nederlandan Esperanto-Junularon en la Komitato de TEJO. En 2012 li estis kuniniciatinto de la revivigo de la Esperanto-monunuo Stelo, kiu funkcias nun en kelkaj aranĝoj kiel kutima pagilo.

La sekva volontula oficperiodo komenciĝos en septembro 2013, kiam sian laboron finos la nun oficanta volontulo Quentin Weber-Seban.

Statistikoj

En aprilo, nia retejo kalkulis 1 363 vizitojn, la fanpaĝo de la revuo ĉe la socia retejo Facebook atingis 303 ŝatantojn. Nia twitter-konto pli popularas kun 523 sekvantoj.

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Disponeblas reta programo “Facililo” por helpi. Detalojn kiel verki facillingve legu en nia retejo.

#Kien la religioj?

Ĉu la postmoderna mondo plu bezonos la tradiciajn religiojn? Kiun religion vi sekvas kaj kial ĝi estas por vi grava?

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Drogoj

Kiel oni konsciigu pri iliaj danĝeroj? Ĉu la malpermeso estas efika? Ĉu laŭleĝigi ilin estas la plej bona solvo?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Tabako

Malgraŭ la nuntempa provo sieĝi iliajn reklamadon kaj konsumadon, cigaredoj estas unu el la plej vendataj produktoj en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikon el parto de la socio?

Limdatoj

Jen la kontribuaj limdatoj por ĉiuj venontjaraj numeroj:

2013:3 — 1a de junio

2013:4 — 1a de aŭgusto

2013:5 — 1a de oktobro

2013:6 — 1a de decembro

2014:1 — 1a de januaro

2013:2 — 1a de marto

Reagoj

Mi skribas por informi ke mi bone ricevis la novan version de la revuo Kontakto, mi opinias ke, ĝi estas tre riĉa je interesaj kaj utilaj informoj, tial mi deziras gratuli ĉiujn pro la bonega laboro.

Guillermo — Kubo

Mia fianĉino hodiaŭ ricevis la novan eldonon de Kontakto kaj ĝin montris al mi. Ŭaŭ! Kian belan profesian aspekton ĝi havas. Mi certe uzos ĝin ĉe ekspozicioj, ĉar ĝi montras al aliaj, ke Esperanto ja rilatas al la nuntempo. Ĝi estas perfekta reklamaĵo.

Tim Owen - Britio

Gratulon! Via blaga blogo estas vere tre amuza :-)

Erzsébet - Hungario

Revuo “Kunkato”

“Ŝi abonas nur bonkvalitajn legaĵojn ;)”

Fotis kaj komentis: Przemysław Wierzbowski - Pollando

Novaĵoj

Intervjuo

Redaktoro Rogener Pavinski estis intervjuita de ĈRI — Ĉina Radio Internacia pri Kontakto.

En la Esperanto-elsendo de la radio, la redaktoro per telefona babilado eksplikis siajn novajn konceptojn por redakti la revuon.

Aŭskulti la intervjuon eblas ĉe:

http://esperanto.cri.cn/641/2011/03/25/1s122517.htm

Alkovo al solidareco

Redaktoro de la revuo La Ondo de Esperanto, Aleksander Korĵenkov kaj lia edizno, la refondinto de la revuo, Halina Gorecka, kiu suferas gravan malsanon, sciigis en redakcia kolumno de la marta numero ke ili travivas malfacilan situacion kaj bezonas helpon, kiu povas alveni en diversaj manieroj.

Pliajn informojn kaj kiel helpi vi trovas ĉe:

http://sezonoj.ru/2011/03/grava-sango-en-nia-vivo/

Ĉu vi volas esti informata aktuale?

Jen por vi ekzistas blogo de TEJO Tutmonde ĉe www.tejo.org.

Ĝia adreso estas: http://www.tejo.org/eo/blog/8543 Tie vi trovos la plej aktualajn informojn pri junulara agado tutmonde!

Aŭskulteblaj artikoloj

Por malfortvidantoj aŭ simple por tiuj, kiuj deziras, eblas ekhavi voĉlegitajn artikolojn el revuo Kontakto. Nia leganto Vasile Gavrilan registris kelkajn, kiuj jam troviĝas ĉe nia retejo.

Reagoj

Mi legis en lasta Kontakto du verkojn, kiujn mi kvazaŭ jam legis ekster Esperantujo: Pri moderna drogo skribis Vladimir Sorokin kaj pri kuketoj Douglas Adams. Mi iom seniluziiĝis pri la kreemo de niaj verkistoj.

Paulína

Slovakio

Tiom da religioj havas rilaton al Esperanto kaj Esperantistoj tiom malmulte konscias pri tio.

Pro tio mi volas proponi al vi la temo “Esperanto kaj religio(j)”.

Felix

Germanio

Novaĵoj

Kontakto-podkasto

Revuo Kontakto kun la nova radio-projekto Muzaiko (http://muzaiko.info) serĉas kunlaborantojn por krei podkastan programon kun intervjuoj kaj diskutoj pri la enhavo de la revuo aŭ ĉefartikoloj. La programo estas en la fazo de planado kaj ni bonvenigas ideojn. Se vi ŝatus kunlabori, kontaktu nin.

Facila Vortlisto

Anna Löwenstein, kiu kreis la facilan vortliston de Kontakto antaŭ proksimume 30 jaroj decidis ĝisdatigi ĝin kaj aldoni kelkajn radikojn kiel ekz. ekran-, klak-, klav- kaj mesaĝ-. “Kiam mi kreis la liston, Interreto ankoraŭ ne ekzistis, do mankas en ĝi ĉiuj vortoj ligitaj kun tiu koncepto.” La aktualigita versio de la facila vortlisto de Kontakto baldaŭ aperos en nia retejo.

Incendio ĉe Vinilkosmo

[foto]

Dum la nokto de la 18a/19a de septembro Donneville, Francio fajrego startis en la ekzercejo n° 7 de Vinilkosmo kie ankaŭ estas la stokejo de la sonmaterialo por sonsistemo kaj registrejo, kaj ankaŭ granda parto de la stoko de diskoj eldonitaj de Vinilkosmo. Ni ege bedaŭras tiun tragedian akcidenton kaj alvokas niajn legantojn apogi la eldonejon.

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Legu detalojn kiel verki facillingve en nia retejo.

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Drogoj

Kiel oni konsciigu pri iliaj danĝeroj? Ĉu la malpermeso estas efika? Ĉu laŭleĝigi ilin estas la plej bona solvo?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Tabako

Malgraŭ la nuntempa provo sieĝi ĝian reklamadon kaj konsumadon, cigaredoj estas unu el la plej vendataj produktoj en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikojn el parto de la socio?

# Astrologio

Sciencistoj rigardas la stelaŭguradon kiel ŝajnsciencon aŭ superstiĉon. Kaj vi, kion vi opinias pri la temo?

# Hejmbestoj

Kian rolon havas la hejmbestoj en la homa vivo?

# Ĉu mono ŝanĝas la homon?

Ĉu vi konas personon, kiu draste ŝanĝiĝis pro riĉiĝo aŭ povo-akiro?

REAGOJ

Al mi tre plaĉas la revuo Kontakto. Kiam aperas nova kajero de la revuo, mi ĵetas ĉiujn miajn devojn kaj komencas legi la revuon :)

Olga SXILAJEVA - Rusio

Mi de longe ne plu estas junulo, sed nepre pluabonos la revuon KONTAKTO! Mi gratulas pro la nova versio! Tre interesa, enhave kaj aspekte! Daŭrigu tiel! Mi konigadas ĝin

Edmond LUDWIG - Francio

Pri la scienca artikolo, ĝi ŝajnis ignori delongan ekziston de “geneca programado”, teĥniko en komputila programado, kiu ĝuste kreas kunkuradon inter programoj, tiel ke estas premo evolui, kaj la pli bonaj programoj “reproduktas” novan generacion.

Russ WILLIAMS — Usono/Pollando

INFORME

Konkurso

La kultura centro Saint Nazaire en Francio invitas ĉiujn instruistojn, kiuj deziras partoprenigi siajn gelernantojn en la konkurso de infan-desegnaĵoj, kies ĉi-jara temo estas “Eksterlandanoj”. Ankaŭ la gepatroj povas partoprenigi siajn infanojn. Pliaj informoj: patchdomo@yahoo.fr

Kampanjo [foto]

Post incendio kiu atingis ĝian stokejon kaj kiu perdigis milon da ko-diskoj, la muzik-eldonejo Vinilkosmo lanĉis kampanjon por vendi je malalta prezo ko-diskojn, kiuj ne estis forbruligitaj, sed kies libretoj kaj ujoj estis difektitaj pro la akvo de la fajrobrigadistoj dum la estingo de la fajrego. La liston kun ĉiuj disponeblaj ko-diskoj en tiuj kondiĉoj vi trovos ĉe: http://www.ipernity.com/blog/vinilkosmo/349653.

Ni eraris/mankis

En la kovrilo de Kontakto 2011:3 estis misliterumo de la nomo de Irek, “Bobrzrak” anstataŭ la ĝusta “Bobrzak”. Mankis la nomo de la aŭtoro de la “facila” rubriko en la numero 2011:4. Ĝi estas Ariadna García GUTIÉRREZ el Kubo.

Temo-sugestoj

Ĉu vi ŝatus verki por Kontakto, sed mankas inspiro?

Ni proponas al vi kelkajn temojn kiel sugestojn pri artikoloj por venontaj numeroj de Kontakto. Sentu vin libera ankaŭ por fari proponojn. Ni bonvenigas vian partoprenon!

Jen sube la aktualaj temo-sugestoj: (pliaj detaloj pri ili troviĝas en nia retejo kontakto.tejo.org)

#Facila teksto

Kontakto ĉiam bonvenigas facillingvajn artikolojn pri kiu ajn temo. Legu detalojn kiel verki facillingve en nia retejo.

#USSR - 20 jarojn poste

Decembre en 1991, oficiale disfalis Sovetunio. Kiel vi rigardas tiun eventon, kiu ŝanĝis la mondon? 20 jarojn poste, ĉu socialismo ankoraŭ havas ŝancon pluvivi? Verku pri tiu temo por venonta numero de Kontakto!

#Konsumismo

Ĉu vi aĉetas superfluajn varojn? Ĉu konsumismo helpas disvolviĝon aŭ malsanigas la socion?

# Drogoj

Kiel oni konsciigu pri iliaj danĝeroj? Ĉu la malpermeso estas efika? Ĉu laŭleĝigi ilin estas la plej bona solvo?

# Recikligo kaj rubaĵoj

La destino de rubaĵoj estas akuta problemo en nia nuntempa socio. Recikligo fariĝas pli kaj pli grava kaj necesa en la mondo.

# Tabako

Malgraŭ la nuntempa provo sieĝi ĝian reklamadon kaj konsumadon, cigaredoj estas unu el la plej vendataj produktoj en la mondo.

# Polemikaj tradicioj

Ĉu en via lando aŭ regiono ekzistas polemikaj tradicioj, kiuj ne plu kongruas kun la ĉirkaŭaĵo aŭ kiuj vekas kritikojn el parto de la socio?

# Astrologio

Sciencistoj rigardas la stelaŭguradon kiel ŝajnsciencon aŭ superstiĉon. Kaj vi, kion vi opinias pri la temo?

# Hejmbestoj

Kian rolon havas la hejmbestoj en la homa vivo?

La 102-a elsendo de Varsovia Vento

Régis kaj Rangel GOTARDI - Brazilo

Saluton! En la komenco de la dua parto de la elsendo, Roman Dobrzyński parolas pri la bona organizado de la ĉi-jara germana kongreso de Esperanto. La nuna prezidanto de nacia organizo estas Sebastian Kirf, kiun ni ekkonis dum la Internacia Junulara Kongreso en Fortalezo, Brazilo. Li havas bonajn planojn pri la asocio kaj unu el ili estas kunigi la laboron inter la junaj kaj maljunaj esperantistoj. Ankoraŭ pri la kongreso, Roman parolis pri la silenta guf-ujo. Ĉu gufujoj estas tiaj ĉie? En la lasta IJK neniam estis longa silento eĉ en la gufujo pro la multaj ridoj, ĉar homoj tre ĝojis tie.

Plej kaptis nian atenton la parolo de Roman pri la granda libro-servo de la kongreso kaj pri la nuntempa malbona vendado de libroj en Esperantujo. Ni konsentas ke tio estas monda inklino kaj ne okazas nur al nia movado. Laŭ Floreal Martorell simile okazas al la muzika kulturo estas pli facile aŭskulti muzikaĵojn kaj legi librojn per komputilo, ĉu ne? Malmultaj junuloj ankoraŭ nepre volas aĉeti diskojn kaj paperajn librojn. Dum la parolado pri Vinilkosmo, Irek demandis pri la nuna stato de la elŝut-ejo. Floreal respondas, ke li preferas investi monon en produktado de novaj diskoj anstataŭ en la modernigo de tiu ret-paĝo (intertempe la retejo estis relanĉita). Do, volontula laboro de informadikistoj estas tre bonvena! Ne nur tiu paĝo bezonas renovigon sed ankaŭ aliaj en Esperantujo.

Antaŭ kelkaj tagoj ni aĉetis diskon de brazila kantistino ĝuste por subteni ŝian laboron, ĉar ni senpage aŭskultis ŝiajn aliajn diskojn. Du tagojn poste ni trovis ĉe Youtube ĉiujn kantojn de tiu nova disko. Ĉu tio estas tute malbona? Ĉu tio iel helpas popularigi la kantistinon? Ĉu vi aĉetus diskon, kiu estas senpage aŭskultebla en la reto? Ni tre ŝatus scii vian opinion pri tio! =)

GLOSO:

Gufujo: Trankvila te-trinkejo dum Esperanto-aranĝoj, precipe junularaj

Elŝuti: Transpreni datenojn (komputile)

Reto: Sistemo de konektoj aŭ komunikiloj, tutmonda komputila reto (Interreto)

VARSOVIA VENTO - FACILA

La 103-a elsendo de Varsovia Vento

Saluton, legantoj de Kontakto! Atentu! Ĉi-foje krom la sono-materialoj estas ankaŭ multaj filmetoj en la podkasto, do vizitu la paĝon podkasto.net! Tiu elsendo ĉefe temas pri ARKONES (Artaj Konfrontoj en Esperanto). La aranĝo okazas ĉiu-jare en Poznań, kaj tie renkontiĝas muzikistoj, sciencistoj, verkistoj, poetoj, reĝisoroj kaj tiel plu. Tiel, tiu granda aranĝo montras, ke Esperanto estas lingvo, kiu daŭre vivas kaj havas sian propran kulturon, ĉu ne?

Ĉu vi konas Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko (PMEG)? Bertilo Wennergren estas ĝia aŭtoro. Li ek-laboris pri tiu kampo ĉar li sentis mankon de gramatiko, kiun ĉiuj povas facile kompreni. Tial la lingvaĵo de lia verko estas pli simpla. Kiam ni havis dubojn, ni kontrolis en ĝi kaj povis konstati, ke li atingis sian celon simpligi ĝin. Li ankaŭ parolas pri la verkado de nova versio de tiu verko kaj kiel li ŝanĝas la gramatikon pro diversaj opinioj, kiujn li ricevas. Estis mir-inde por ni aŭskulti pri tio, ke estas personoj, kiuj legis ĝin de la unua ĝis la lasta paĝo!

Pri la arta flanko de la elsendo, ni opinias ĝin tre interesa, ĉar ĝi estas eble la plej riĉa el ĉiuj elsendoj de Varsovia Vento. Ĝi enhavas muzikajn kaj informajn videojn, belajn kaj amuzajn, faritajn de Irek. Nia plej ŝatata kanto ĉi-foje estas la muzikaĵo “La kolombo”, kiun kantas Bertilo kaj Birke. Ni ne scias de kiam gramatik-aĵoj interesas Bertilon, nek ĉu li estas la aŭtoro de tiu kanto, tamen oni povas facile rimarki, ke ĝia verkanto tre atentis por ke ne estu eraroj en la teksto. Krom la belega muziko, estas bona Esperanto! Ĝi estas vera art-aĵo!

♫ “Ĉu apude tie en la arbar’ la kolombon vidas vi?” ♫

GLOSO:

podkasto — Sono-registraĵo aŭskultebla tra Interreto.

gramatiko - Scienco pri la lingvaj reguloj.

reĝisoro - Persono, kiu respondecas pri la enscenigo de teatraĵo aŭ filmo.

kolombo — Birdo multe renkontata en urboj, uzata ankaŭ kiel leter-porta birdo.

La 105-a kaj 106-a elsendoj

En la 105-a elsendo estas renkontiĝo kun Johannes Mueller kaj Eva Fitzelová, la gvidantoj de nova podkasto en Esperantujo: kern.punkto.info. Ĝi pritraktas diversajn temojn kiel scienco, tekniko kaj socio kun tre malsimilaj kaj agrablaj voĉoj. La ideo krei kernpunkton venis en la kapon de Johannes pro la manko de podkastoj en Esperanto pri sciencaj temoj. Por tiel flue paroli pri fakaj temoj, ili esploras bezonotajn vortojn. La unua sondosiero aperis en septembro 2014 kaj ekde tiam ili elsendis pli ol dudek-foje. Alia trajto de ĝi estas la fakto, ke neniu frazo aŭ vorto estas fortranĉita de la fina versio de la sondosieroj, ĉar ili ne estas redaktitaj. Tial, la vigleco de parolado ŝajnigas al ni ke la parolantoj estas tre proksimaj. Ĉu por vi kernpunkto ja estas aŭskultinda? Do eksciu, ke ili jam havas novan ideon por la estonteco, kiu estas krei rektan elsendon! Tio signifas, ke la aŭskultantoj povos interagi kun la paro! Tiu estas plia tre interesa ideo, ĉu ne? Mi konfesas ke al mi mankas tia podkasto en Esperanto kaj certe mi tre ŝatos ĝin! Por iam realigi tiun planon ili bezonas havi sufiĉe da aŭskultantoj, do... “Ek al la kernpunkto!” (Rangel Gotardi)

En la 106-a elsendo partoprenas Luana de Mello, el Brazilo. Tiun rideman knabinon mi havis la okazon ekkoni en 2011, kiam mi estis tre nova esperantisto kaj ŝi eĉ ne sciis pri la ekzisto de nia lingvo. Ni formis malgrandan grupon de Esperanto-lernemuloj en la universitato kaj tie ni ofte parolis ĝin. Ĉar ni estas grandaj ŝatantoj de Esperanto-radioj, ni sciigis ŝin pri Varsovia Vento. Pro la ridemo de Irek kaj de la knabinoj, ŝi ankaŭ rapide tre ŝatis la podkaston, kvankam ŝi malmulton komprenis el la tiamaj elsendoj. Per brazila registara programo nomata “Scienco sen limoj”, ŝi vojaĝis al Germanio kaj tie ŝi restos dum unu jaro kaj duono studanta pri sia fako en universitato. Por realigi sian deziron, ŝi vojaĝis al Pollando kaj renkontiĝis kun la anoj de VV! Ĉe ili ŝi voĉlegis sian propran belan poemon tradukitan el la portugala “Ene de nebulo”. Estis granda plezuro por mi aŭskulti intervjuon kun tre intima amikino.

Jonny M parolas pri sia lasta disko en la germana, aperigita en 2014: “In natura”, kaj pri sia plano fari novan albumon en Esperanto, verŝajne kunlabore kun aliaj esperantistaj kantistoj. Li pretas verki kantojn kaj ankaŭ rekanti regestile jam konatajn muzikaĵojn kiel Al la liberec’, de Gunnar Fischer, kies bonega filmeto aperis en la 104-a elsendo. Mi eĉ ne scias plu kiom da fojoj mi jam spektis ĝin. Ĝi estis tre bona kunlaboraĵo kun belaj sono kaj teksto! Meze de la dua parto Kasia Ĥo (Ĥooo!) pritraktas tiom emocie la historion de Edmond Privat, ke mi ne povas estigi similan senton per vortoj. Aŭskultu!

Anoj de BEMI parolas pri la bicikla movado. Oni diris, ke biciklo signifas liberecon, ĝi estas ilo kies forto ne finiĝas, ju pli oni biciklas des pli fortaj oni iĝas. Aldone, vi povas halti ie ajn, kiam vi volas kaj estas facile komunikema por la lokanoj. Se vi iam uzis biciklon kiel vian ĉefan veturilon, verŝajne vi komprenas pri tiu libereca sento, kiu ebligas al vi koni vian urbon aŭ regionon el alia vidpunkto. Mi tre ŝatas bicikli, sed bedaŭrinde en Brazilo la malbona trafiko en la grandaj urboj faras tiun agon malfacila kaj danĝera. Tamen BEMI aktivos en Eŭropo, do ne tiel timu kaj atentu pri la sekva agado! Ĝi esperas organizi biciklan karavanon al la ĉi-jara IJK en Germanio, do ankoraŭ vi havas sufiĉan tempon por prepariĝi korpe por tiu kunvojaĝo! (Régis Gotardi)

“En la mondon venis nova sento, tio estas Varsovia Vento!”

Gloso:

tekniko - tuto de la metodoj k procedoj, uzataj por plenumi verkon aŭ produkti objekton.

trajto - eco de karaktero.

spekti - atenti per la vido k aŭdo tion, kio estas prezentata

trafiko - transportado de personoj, varoj aŭ informoj, surakve, surtere aŭ enaere.

La 90-a elsendo de Varsovia Vento

Regis kaj Rangel GOTARDI - Brazilo

La 90-a elsendo de la podkasto Varsovia Vento aperis la unuan de majo kaj estis atendata de ni kun scivolemo, ĉar ni sciis, ke en ĝi aŭskulteblas premiere la nova muzikaĵo de la brazila muzikgrupo Supernova. Ĝi estas rokstila versio de La postrompiĝa temp’ de Gijom Armide. Ni ne kaŝos, ke ĝi tre emociis nin. Kial? Ĉar la kvalito de la Esperanta muziko plialtiĝas! Pri tio jam komentis la alia bonega muzikisto Martin Wiese, kun kiu ni sendube konsentas.

Poste oni parolas pri la instruvojaĝo de Heidi Goes. Ŝi sciis nenion pri esperantistoj loĝantaj en la Orienta Timoro antaŭ ol ekvojaĝi tien, do ŝia laboro supozeble estas pionira. Ŝi estis intervjuita de la nacia radio kaj publikigis artikolojn pri Esperanto en kvar gravaj gazetoj. Tia agado estas vere admirinda kaj gratulinda, ĉar la devo disvastigi nian lingvon kuŝas sur niaj ŝultroj. Ni esperas, ke la rikolto estos abunda.

Ĉi-foje la plej priparolata artisto estas Gijom. Li komentas pri siaj surscenejaj sentoj kaj kion li faras inter la muzikaĵoj por amuzi la publikon. Novaj kanzonoj de li estis aperigitaj en blogo, kies ligilo troviĝas en la priskribo de la elsendo ĉe la retejo de Varsovia Vento. Kvankvam ni ne estas grandaj admirantoj de lia muzikstilo, ni sugestas al vi aŭskulti, ĉefe “Mankas vi”.

Ĉu vi konas “Bona Espero”? Roman Dobrzyński parolas pri ĉi tiu brazila edukejo establita de la esperantista paro Ursulla (germanino) kaj Giuseppe Grattapaglia (italo), kiuj uzante Esperanton dediĉas sin al edukado de brazilaj infanoj, kies gepatroj ne plu rajtas/povas zorgi siajn gefilojn. Pri tiu fascina temo plu traktos Varsovia Vento uzante la libron “Bona Espero — idealo kaj realo”. Roman laŭdas la brazilanojn pro nia flueco kaj klara elparolo kaj mencias nian amikinon Karina. Mi (Regis) memoras, ke iom pene ŝi helpis min plibonigi mian prononcon de la litero “l” en la brazila kongreso. Dankon! Laste sed ne balaste, ni tre ŝatis ricevi kisojn de la knabinoj!

La 92-a elsendo de Varsovia Vento

Saluton, legantoj de Kontakto! La unua parto de la elsendo temas pri Luana França, brazila esperantistino el la urbo Natalo, unu el la nordorientaj ŝtataj ĉefurboj. Ŝi eklernis Esperanton ne enrete sed per ĉeesta baza kurso en Esperanto-asocio de sia urbo. Esperanto estis taŭga ĉar ŝi havas iom da malfacileco lerni lingvojn. Dum sia vojaĝo en Eŭropo ŝi vizitis Varsovion kaj ricevis varmajn Esperantajn bonvenojn malgraŭ la malvarma vetero. Kelkaj eventoj, kiujn ŝi partoprenis estis la Roskilde festivalo, IJS kaj Festo. Plaĉas al ni ŝia deklaro, ke ŝi ne povas imagi sian vivon sen Esperanto kaj ke multaj oportunoj venis per tiu lingvo, ĉar same okazas al ni kaj al plejparto de la esperantistoj. Ni kredas ke, malkovrinte ĝian utilecon por kontakti aliajn kulturojn, estas preskaŭ neeble forlasi ĝin. Konsciante pri tio, ne maltrafu la oportunon veni en Brazilon por la IJK en 2014 kaj koni la brazilan Esperanto-etoson! “Belaj virinoj, sambo kaj plaĝo”, menciis Luana.

Oni ree parolas pri Bona Espero kaj tio, kio plej kaptis nian atenton, estis la komenco de la ero, kiam ili rakontas pri la malfacilaĵo, kiun ili alfrontis pri la proceduro de la landlima trapaso. Ĝi daŭris tre longe kaj ili ne sukcesis tuj eniri kun ĉiuj siaj aĵoj. Ili estis bonvenigataj de 30 esperantistoj, kiuj laŭ Giuseppe ŝajne konsideris, ke ili estas naivuloj, kiuj alfrontas tiun utopian taskon pro nescio de la realo. Brazilaj esperantistoj invitis Giuseppe iri al Fortaleza por partopreni la nacian kongreson de Esperanto, sed li ne tuj akceptis la inviton, ĉar kvankam tie li povus koni kunlaborantojn por Bona Espero, se li vojaĝus tien, Ursula devus iri sola al Goiânia. Baldaŭ, lia akcepto evidentiĝis eraro.

Pri la muzika aspekto de la elsendo ni komentas, ke ni tre ŝatas la muzikaĵon “Sub la ponto” de Martin Wiese malgraŭ ĝia malĝoja trajto. Lia muziko, precipe la albumo “Sen”, havis gravan rolon en nia lernado de Esperanto. Do ni kantas al li “da via muzik’ ni volas pli, ni volas pli”, ĉar ĉi tie en julio estas tre malvarme dum la nokto!

La 93-a kaj 94-a elsendoj

La 93-a elsendo de Varsovia Vento-podkasto komenciĝas per iom pezaj muzikaĵoj, ŝajne en la franca lingvo. Kial? Ĉar ĝi koncernas la renkontiĝon okazintan en Amikejo, Belgio: FESTO! Ĝi estas esperantista muzikfestivalo, kiu celas disponigi al la partoprenantaro profesikvalitan koncertaron kontraŭ malmultekosta kotizo. Tio ebligas al multaj interesatoj partopreni. Se vi estas juna aŭ juneca kaj ŝatas muzikon, oni rekomendas FESTOn al vi.

Flo, unu el la organizantoj de la evento, klarigas iom pri la graveco de la sonsistemo (aparataro, kiu amplifas la sonon) kaj de la lumoj uzataj en koncertoj, ĉar se oni neglektas tiun fakan laboron, ne gravas kiom bonaj estas la muzikistoj, la rezulto estos certe nekontentiga. Gepatroj, kiuj kunportis siajn infanojn al FESTO, donas bonajn konsilojn kiel konduti en tiaj situacioj, por ke ili ne estu frustritaj.

Ni ŝatas la opinion, ke se en E-renkontiĝoj oni ne ebligas al lokaj artistoj montri sian laboron, kaj restas ĉiam fermitaj en nia propra medio, Esperanto ne disvastiĝas. Tiu estas prava vidpunkto, ĉar per arto la eventoj povas fariĝi pli interesaj kaj al eksterlandanoj kaj al lokanoj, ĉar iuj ekkonas iom pri Esperanto kaj aliaj pri la loka kulturo, ĉu ne? Jen inda kultura interŝanĝo.

En la 94-a elsendo Roĉjo komentas pri la organizado de IJK 2015. Ankoraŭ estas nenio decidita, sed verŝajne ĝi okazos meze de Eŭropo. La tiama UK okazos en Francujo, do tial estas opinio, ke la IJK okazu en najbara lando kiel Germanujo. Ĝi estas bona elekto ĉar ĝi havas multajn najbarajn landojn, flughavenojn kaj malmultekostajn trajnkonektojn. La elektita germana urbo estas Frajburgo. Tiu propono estos sendita al TEJO. Brazilo ne havas la samajn trajtojn, tamen la brazilanoj per aliaj argumentoj provas konvinki vin partopreni IJK 2014 en Fortalezo. Venu!

Stefan MacGill parolas interalie pri tio, ke la universalaj kongresoj de Esperanto ne allogas kaj interesas junulojn kaj ke la membraro de UEA malpliiĝas ĉar novaj esperantistoj ne membriĝas al ĝi. Laŭ la intervjuito, granda parto de la movado jam perdis la kapablon allogi junulojn. Ni pensas, ke tio ne konstateblas en Brazilo, precipe en la urboj, en kiuj ni diskonigis Esperanton surstrate. En nia lasta eventeto ni kolektis 22 retadresojn de interesatoj kaj ĉirkaŭ triono el ili estas tre junaj. Laŭ nia loka sperto, ne multaj junuloj interesiĝas pri la lingvo ĉar brazilanoj ĝenerale ne emas lerni duan lingvon kaj malmultaj gravaj aferoj interesas junulojn.

Bertilo (kun la gitaro) kaj Birke (kun la fluto) rakontas pri sia muzikumado. Plejparte ilia repertuaro estas tradukaĵoj kaj muzikaĵoj originale verkitaj en Esperanto. Eble iam ili ludos ankaŭ versiojn de la kantaĵoj de Persone. Ili hobie kunludas por plezuro, tamen, samkiel Varsovia Vento, ambaŭ hobiaj agadoj estas altkvalitaj kaj ŝajnas al ni profesiaj. Bertilo promesis sciigi Irek pri siaj muzikaj novaĵoj, do se plaĉas al vi ilia muziko, atentu pri la venontaj elsendoj.

“Batu tamburojn kaj blovu la flutojn...”

La 95-a, 96-a kaj 97-a elsendoj

Martin Wiese kun intensa emocio parolas dum la dua parto de sia intervjuo. Li estas surprizita, ke multaj homoj konas lian muzikon, inkluzive de infanoj, kiuj kantas ankoraŭ ne eldonitajn kantojn kaj vere zorgas pri la senco de iliaj tekstoj. Ni aldonas, ke la muziko de Persone difinis periodojn de nia vivo. Fantomoj de la Pasintec’ (2007, kiam ni estis komencontoj de Esperanto!), Longe for’ (2010, komencantoj), Pli kaj pli (2012, komencintoj). Legantoj de niaj recenzoj rimarkas ke ni emfazas la muzikan karakteron de Esperantujo ĉar ni trovas ĝin tre valora. Krome, Esperanta muziko instruas novajn vortojn al ni, ĉi-elsende “barakti”! Mankas nur al ni scii kiusence Martin uzis ĝin.

Floréal Martorell, la estro de Vinilkosmo, detalas pri sia vivo kaj aktiveco en la movado. Plej kaptis nian atenton lia parolo pri la Esperanta kulturo. Li asertas surbaze de la malrapideco forvendi eldonaĵojn, ke esperantistoj ne sufiĉe interesiĝas pri ĝi. Oni devas multe pli disvolvi tiun aspekton ĉar la kulturo elmontras, ke la lingvo vivas, ĝi estas ĝia estonto. Se vi legas ĉi tiun recenzon, vi ja kontribuas al la verkado en Esperanto, sed ni subtenu laŭeble iniciatojn en aliaj kampoj kiel radio, verkado de libroj, renkontiĝoj kaj tiel plu.

Tre kortuŝis nin la deklamo de la antaŭnelonge forpasinta Jerzy Fornal de la “Preĝo sub la verda standardo”, poemo verkita de Zamenhof, per kiu li klare kaj arte esprimis siajn intensajn revojn. Al ni Esperanto estas tiel natura afero, ke ni kelkfoje konscie ne memoras ĝian profundan celon. Instigoj ĉiam bonvenas por resentigi al ni la kvazaŭan devon plu labori por Esperanto.

Aŭskultindas la peco de Roman Dobrzyński, en kiu li rakontas pri siaj spertoj en la jaroj 1968 – 1970, kiam li estis redaktoro de ĉi tiu revuo. Tiam oni interparolis per leteroj, kaj la artikoloj por Kontakto bezonis kelkajn semajnojn por atingi lin. Presitaj tekstoj en Esperanto estis raraj, tial valorigataj kaj legataj de esperantistoj. Niaopinie facile percepteblas la kontrasto kun la nuntempo, kiam ekzistas tiom da informfontoj, ke oni eĉ ne scias kiun atenti.

La 92-a elsendo de Varsovia Vento

Saluton! Komence de la 92-a elsendo Roman reparolas pri Bona Espero. Ĝia ĉefa celo estas ĝis nun edukado de infanoj kaj junuloj, sed nuntempe fariĝis iom superflue labori tiucele, precipe ĉar la registaro agas pli efike en tiu kampo kaj estas pli da lernejoj ol antaŭe. La aliaj celoj temas pri ekologia ekvilibro kaj evoluigo de Esperanto. Pro tio, estas eĉ propono ŝanĝi la nomon al “Esperanto-centro Bona Espero”. Estas menciinde, ke ĉiuj vegetaĵoj produktataj en la bieno ne surhavas agrotoksaĵojn. Tio estas granda avantaĝo por la loĝantoj ĉar tia manĝaĵo — kiam aĉetata — multekostas, sed estas evidente pli saniga.

Poste estas intervjuo kun Ĵomart kaj Nataŝa. Plaĉis al ni, ke ĝi ne temas nur pri la muzika kariero sed ankaŭ pri ilia ĉiutaga kunvivado kiel familio (tre interese!). Fiksiĝis en nia kapo la instiga mesaĝo de Ĵomart: “Se vi faras ion iomete ĉiutage dum longa tempo, iam vi atingos vian celon”. Gravas persisti pri tio!

Laste sed ne malpli grave, ni ŝatas la kontribuon de Andreo Jankovski, nuntempa volontulo en Bjalistoko. Li rakontis pri sia partopreno en Eŭromajdano. Ni memoras, kiam ni spektis unuafoje pri la protestoj per mia komputilo. Tio estis ŝoka kaj memorigis nin pri la protestoj, kiuj okazis en nia lando en la pasinta jaro. Ni partoprenis en unu el ili, do ni komprenas iomete, kion spertas ukrainoj. Policistoj pafis kaŭĉukokuglojn kaj ĵetis larmigajn gasbombojn al la protestantoj por ilin forpeli. Tiuj, kiuj devus onin protekti kaj garantii la rajton protesti, onin atakis! Unu el la trajtoj de la esperantista movado estas paco, tion ni ege valorigas...

La 99-a elsendo de Varsovia Vento

Saluton! Kial oni sonĝas? Kiu estas la utileco de sonĝoj? Pri tio iom hazarde tamen interese parolis la knabinoj. Ne malfacilas rimarki, ke sonĝoj plejparte temas pri nuntempaj okajaĵoj, al kiuj estas ligitaj pluraj scioj, kio plejofte rezultigas frenezaĵon sensencan. Tamen, la fama neŭropsikiatro Sigmund Freud jam supozis pri la plibonigo de la memorkapablo per sonĝoj (memorarto) kaj oni iom post iom tion konstatas science. Laŭ nia impreso, sonĝoj utilas por ke, sonĝinte pri io, oni prepariĝu por la koncerna reala sperto, en kiu oni sonĝe baraktis. Jen oportuna demando: ĉu vi jam sonĝis en Esperanto? :D

Pri la muzika flanko de la elsendo ni diru, ke unuafoje ni aŭskultis la muzikaĵon “La luna promenado”, de Roger Borĝes. Ni ne konis lin, do estas agrable scii, ke estas plia muzikisto en nia komunumo! La muzikaĵo estas mistera kaj plaĉa, sed ne tiel bone registrita; tamen tiuj, kiuj havas muzikistajn orelojn kapablas percepti, ke ĝi havas egan potencialon. Alia muzikaĵo estas “Fek’ al Esperanto”, de Pafklik. Nu, vi certe jam suspektas, kia ĝi estas, tamen ĝi estas aŭskultinda, ne gravas, ĉu por kritiki, ĉu por ĝui, ĉar la melodio estas tre bona kaj la teksto tuŝas la karakteron de nia movado.

Estas mencio pri la filmeto farita de Fábio Monteiro pri NASK — Nordamerika Somera Kursaro de Esperanto, kiu okazis pasintjare en Raleigh, Norda Karolino, Usono. Lia raporto estas amuza kaj tre favora al Esperanto. Ĝi temas pri ecoj de NASK kiel instrumetodo kaj la strukturo de la universitato William Peace, kie ĝi okazis. Komencantoj lernis Esperanton dum sufiĉe longa tempo kaj tiel sentis sin en Esperantujo eble unuafoje. Iliaj opinioj pri la kursaro klare esprimas kontentecon. Se vi spektos ambaŭ partojn de la raporto, sendube ankaŭ vi havos tre bonan impreson pri NASK!

RECENZO

Verko, kiu plenumas kion ĝi promesas

Fernando Pita — Brazilo

Historio de la Esperanta literaturo.

Carlo Minnaja, Giorgio Silfer.

Kooperativo de Literatura Foiro: La Chaux-de-Fonds.

2015 - 748 paĝoj

Prezo (ĉe UEA): 54,00 €

Certe la libro nun recenzata ne estas novaĵo por la legantoj de Kontakto, ĉar eble vi ĉiuj jam legis pri ĝi en alia revuo aŭ en Interreto. La fakto ke ĝi havis, nur du jarojn post sia unua eldono, du kromajn represojn, ja per si mem parolas al ni pri ĝia graveco, anta kaj onta, en la Esperantaj kulturrondoj. Tio tamen ne aŭtomate implicas, ke ĉio direbla estis jam dirita, kaj sekve oni iom povas ankoraŭ aldoni al la debato.

Historio de la Esperanta Literaturo estas unu el tiuj verkoj kies titolo tute kongruas kun la enhavo; ĉi-aspekte, la verko ja plenumas tion, kion la titolo promesas: laŭlonge de siaj 610 paĝoj, la verko de Carlo Minnaja kaj Giorgio Silfer prezentas al leganto preskaŭ ĉion sciendan pri la temo, de la unuaj beletraj elprovoj de niaj movadaj pioniroj ĝis verkoj ĵus eldonitaj en la momento de sia eldono. Tamen, se pro tio mem oni ja povus atendi simplan defiladon de nomoj, datoj kaj titoloj de libroj, ĉi-foje la aŭtoroj surprizas nin per mallonga analizo de almenaŭ la plej gravaj verkoj de ĉiu Esperanta aŭtoro. Tiuj analizoj, fakte, plenumas taskon prezenti al ni la ĝeneralan vizion (de la aŭtoroj) pri la menciitaj verkoj.

Aliaj gravaj punktoj de la verko estas la speciala atento al la Esperanta teatro (mi ja povas diri ke rilate al tio, la libro ne havas konkurantojn); la sistema valorigo de la ĉiam, ĝis nun, flankelasitaj Esperantaj aŭtorinoj (kiuj ja meritas apartan, longan studon plene centritan sur “iŝi”) kaj la vere interesaj fotoj, kiuj plibeligas la tekston kaj ebligas al ni, legantoj de posta la jarcento, almenaŭ (re)koni kiel aspektis kelkaj homoj pri kiuj oni ĉiam aŭdis, aŭ kies tekstojn oni ie ajn jam legis.

Tiuj ampleksa prezentado kaj koncernaj analizoj estas akompanataj de 148-paĝa antologio, kiu kelkfoje prezentas al ni poemojn kaj tekstojn pri kiuj oni ĉiam priaŭdas sed kiujn, pro longdata elĉerpiĝo aŭ tre malgranda eldonkvanto, oni neniam trovas — eĉ en interreto. Tio iel ajn permesas al ni kompari la analizon prezentatan en la verko kaj la literatura teksto; tiamaniere, legantoj mem povos alveni al siaj personaj konkludoj pri la afero — kaj la fakto, ke la libro mem donas al ni ilojn por ke oni konstruu propran opinion, estas laŭ mi, tre pozitiva rilate al la intelekta honesteco de la aŭtoroj.

Fine, oni rajtas sin demandi, ĉu en la libro estas mankoj? Bedaŭrinde, dum legado oni povas rimarki iagradan malekvilibron inter prezentado kaj analizoj de ekstereŭropaj aŭtoroj kaj/aŭ verkoj: kelkfoje mankas aŭtoroj aŭ verkoj kiuj, kvankam ili ne estis konataj tra la tuta Esperantujo, estis gravaj en siaj respektivaj landoj. Pri tio sufiĉas mencii la brazilanon Nuno Baena. Sed mi pensas ke la kvalitoj de la libro plene kompensas tiun malekvilibron, pro tio ke ĝi ne montriĝas kiel ago intenca far la aŭtoroj, sed kiel specifa rezulto de la fakto ke, dum multaj jardekoj, Esperanto, kaj la movado kaj kulturo, estis rigardata kvazaŭ (nur) eŭropa fenomeno, kun kelkaj branĉoj en aliaj kontinentoj.

Tiu manko neniel malaltigas la gravecon de la verko mem, sed elmontras tion pri kio la aŭtoroj devas atenti, kiam ili preparos venontajn, reviziitajn versiojn, kaj tio same elmontras al amantoj de la Esperanta literaturo, ke, kvankam Historio de la Esperanta Literaturo estas la plej bona ĝis nun publikigita verko pri la temo, eĉ ĝi ne kapablas elĉerpi ĝin, eble ĉar la Esperanta literaturo estas jam tiom riĉa, ampleksa kaj varia, ke neniam plu ia verko povos ĉion diri pri ĝi.

RECENZO

La silenta plimulto de Putin

Nicola RUGGIERO — Italio/Islando

Kniivilä, Kalle. Homoj de Putin.

Antverpeno: Flandra Esperanto-Ligo, 2014.

Homoj de Putin estas libro kiu donas voĉon al la subtenantoj de Putin, la prezidento de Rusio.

Kalle Kniivilä, profesia ĵurnalisto kaj esperantisto, mem vojaĝis en 2013 en Rusio por renkonti tiujn subtenantojn “kies voĉoj malofte aŭdiĝas en eksterlandaj komunikiloj”. La aŭtoro, flua parolanto de la rusa lingvo, intervjuis ordinarajn rusianojn por kompreni ĉu ili subtenas Putin kaj kial. Ni ne forgesu, ke la Okcidento konsideras lin preskaŭ tirano. Tiuj intervjuoj mozaike aperas tra la libro.

La stilo estas samtempe rakonta kaj informa. En ĝi ne trovas lokon skandalemaj vortumoj aŭ atentokaptaj titoloj. La lingvaĵo estas simpla, sed neniam plata, riĉa je amuzetaj anekdotoj pri okazaĵoj dum aŭ ekster la intervjuoj. Tiel, la leganto facile povas imagi sin en la indikitaj lokoj. Tre oportunaj estas la historiaj kaj ekonomiaj profundiĝoj kiuj helpas kompreni kiel la tuto povis ŝanĝiĝi ekde Sovet-Unio ĝis la nuntempa Rusio. Intereso-kaptaj estas la ĉapitroj pri la transiro tra la glasnost* kaj perestrojko* al demokratio dum Jelcin kaj fine al la pli lastatempa situacio karakterizata de favoraj nafto-prezoj kaj oligarkoj.

* el Vikipedio: Glasnost (ruse гла́сность, malfermeco aŭ videbleco) estas la politiko de travidebla kaj malferma konduto de la sovetia ŝtato al la civitanoj, kiun enkondukis Miĥail Gorbaĉov en marto 1985.
* el reta NPIV: Tuto de la reformoj (“re- k ali-konstruado”), kiujn vane planis la Sovetiaj gvidantoj en 1985-1991 por eviti la kolapson de la reĝimo.

Kniivilä strebas klarigi ne nur Rusion sed ankaŭ la starpunkton de la rusianoj, kiuj silente subtenas Putin. Silente, ĉar, kiel ŝajnas substreki la aŭtoro mem, la “silenta” plimulto apenaŭ interesiĝas pri politiko. Ĝi kontentas pro la vivkondiĉoj pli bonaj ol tiuj dum Jelcin, malgraŭ evidentaj malpli liberaj socio kaj demokratio. Krome, ĝi voĉdonas por Putin ĉar la aliaj kandidatoj estas “koŝmaro” aŭ “malpli bonaj”, senkonsidere pri la konstanta propagando fare de la ŝtato per kiu oni reduktas la esprimliberon de aliaj politikaj fortoj.

Ĝuste en tio kuŝas grava parto de tiu ĉi libro, nome la enfokusigo de la malaltega procento de elektintoj, signalo de apenaŭa interesiĝo pri la politiko, la ĝenerala sinteno bagateligi la homajn rajtojn (ekzemple por samseksamuloj, kaj la esprimlibero), la pli kaj pli ofta kaj konstanta aprobo-serĉo de la Ortodoksa Eklezio, kaj la klarigo pri la nuntempa prospero kaŭzata de la nafto-prezo bonŝance favora. Sed kio okazos se la nafto-prezo malaltiĝos plu kiel ĵus okazis? Ĉu tiu plimulto plu silentos aŭ ekbruos? Oni plu arestas opoziciestrojn kiel Aleksej Navalnij, kiu akuzas la verdikton politika por silentigi lin kaj lian movadon. Aparte vekis mian scivolon, en la finaj ĉapitroj, tiuj homoj, kiuj malsubtenas Putin kaj aktive manifestas kontraŭ lia politiko. Ankaŭ Andrej Saĥarov iel aperas.

Kniivilä klare favoras demokration kaj pli liberan socion, malkia en Rusio. Tion li tamen ne faras per frazoj odoraĉaj je falsa retoriko, sed per instigaj demandoj kaj konstantaj esploroj kaj raportado de faktoj kaj statistikoj. Ne hazarde lia trilingva blogo nomiĝas glasnost.se, tre verŝajne devizo por lia profesio.

Sveda versio de la libro aperis ĉe Atlas en majo 2014 kaj finna versio ĉe Into en aŭgusto samjare. Dum mi skribas tiun ĉi recenzon, la finnlingva versio de la libro jam premiiĝis interalie kiel Libro de la jaro en Finnlando. La unua eldono, kaj en la sveda kaj en la finna, jam elĉerpiĝis. La aŭtoro ĵus aperigis en la sveda lingvo alian libron: pri la okazintaĵoj en Krimeo kaj mi tre esperas legi ĝin baldaŭ en Esperanto.

http://www.kniivila.net/putin-kaj-la-popolo

http://www.glasnost.se/2014/sopiro-al-sovetio/

La libro aĉeteblas ĉe la Libroservo de UEA kontraŭ 14,10 EUR + sendokostoj (kaj, por EU-loĝantoj, aldonvalora imposto de 6%). Ĝi aĉeteblas (ankaŭ en elektronika formato) ĉe FEL.

RECENZO

Ko-diskoj - Rogener PAVINSKI

“Ĉiamen Plu”

La Perdita Generacio

Folkmuziko

13 titoloj. Vinilkosmo kaj LPG - 2013

La Perdita Generacio lanĉas sian trian oficialan albumon 5 jarojn post la apero de la lasta disko (Eksplodigos vian domon, 2008). Nun ne plu kiel muzika komununo, sed kiel vera grupo, en solida kvaropo. Ke la grupo estas pli unueca, tio rimarkeblas unue per la fotoj en la teksta kajero de la disko. La grupo finfine montris siajn vizaĝojn en la albumoj — en ili la grupanoj ridas, feliĉas. Due, ke ankaŭ Anna Burenius kaj Hendrik Lönngren (la plej nova LPG-ano) kontribuas verke por “Ĉiamen Plu”.

Kaj ĝuste per nova voĉo, de Hendrik en “Domoarigato” malfermiĝas la albumo. Oni apenaŭ povus diveni ke temas pri LGP-albumo ĉar ĝi estas la plej “malfacila” kanto de la disko, kun multaj paŭzoj, iom virtuozeca kun klara influo de baroka muziko. La dua kanto “Dudek tri”, tamen metas la albumon en la ĝustan direkton. La eta parto kun drumo igas min sopiri pri pli ofta drumado en la kantoj de LPG, ĉar la frandaĵo en tiu ĉi kanto ja plaĉis.

Menciindas la versio de “La dizertanto”, fama kontraŭmilita kanto, kiu jam estis konata en Esperanto kantita de Ĵak LePuil. Sed tiu ĉi temas ne pri la sama teksto, sed aktualigita, LPG-umigita versio. “Alia Aventuro” estas unu el la plej belaj muzikaĵoj de la disko. Meritojn de Anna Burenius, kiu verkis kaj kantas ĝin. “Televido” estas vigleta kaj danciga — partoprenas ĝin de Platano. Sekve, revenas Hendrik kun “Ubuntu”, kies aranĝo nun pli proksimas al la LPG-stilo, sed kun apenaŭ komprenebla teksto, ĝi eble estas la plej malforta de la disko.

Pri la tekstoj — Malprave laŭ mi, tre ofte esperantistoj donas multe pli da atento al la kantotekstoj ol la muziko mem. Kvankam mi mem ne komprenas la signifon de vortoj kiel “tabasami”, “asronado” “ubu” i.a., mi respektas la decidon de la artistoj uzi tiajn vortojn. Sed EGE bonvenus piedonotoj por klarigi tiaĵojn al la aŭskultantoj.

Daŭre pri la disko — “Plastokanto” la plej vigla kaj la plej mallonga, estas traduko de sveda kanto. “Riveretoj ĉe mi” donas al mi emon tuj baniĝi en rivero kaj kanti kune! “Pluku ne la florojn”, “Ne eblas kalkuli” kaj “Disfaluntoj” estas aliaj tipaj LPG-kantoj, kiuj tenas alte la nivelon de la disko.

“Ĉu vi kontentas?” estas kanto, kiu ja daŭras siajn 11 minutojn, sed pri kiu vi eble ŝatus, ke ĝi daŭru la duoblon, tiom plaĉa kaj bela ĝi estas. Ĝi igas min vere pensadi pri mia vivo. Mi ne dubas ke ĝi fariĝos nova himno de LPG.

La diskon fermas alia bela kanto de Anna, “Rulu trajn’”. La arta kovrilo estas vere belega kaj tute kongrua kun la identeco de LPG. Lasta gratulinda afero estas ke, kiel ĉiam, ili aldonas la akordojn de la kantoj en la teksta kajereto, por ke muzikemuloj ankaŭ povu ludi la kantojn!

RECENZOJ

Rogener PAVINSKI

Sovaĝa animo

BaRok-Projekto

KD11 titoloj — 54m

BaRok-Projekto/Vinilkosmo © 2016

En 2015 post la apero de sia unua cifereca albumeto Jen nia Viv-river’, Rafael Milhomen, estro de Barok’-projekto, decidis estigi veran bandon kaj eklabori pri nova albumo, kiu devus esti metal-opero. La albumo-koncepto de Sovaĝa Animo estas la brazila indiĝena mitologio. Do ĉie en la albumo ni trovas menciojn rilatajn al la antikvaj indiĝenaj dioj kaj al la tradicioj de la indiĝena popolo.

La enkonduko Antaŭparolo de prapatra kaciko mergas vin en la etoson de la tropikaj arbaroj kaj la kanto Reĝino de la nokto havas potencialon por fariĝi Esperanta metala ŝlagro, sed mi sentis ke la komponaĵoj iom distanciĝis de la antaŭa stilo, eble pro la manko de pli forta orkestrado, aŭ ĉar la registrado kaj miksado ne atingis la nivelon, kiun la komponaĵoj meritas. La virtuozan gitarlaboron, la ĉefan karakterizaĵon de Rafael, oni ne povas plene ĝui pro la misoj en la miksado. Tamen la akustikaj pecoj kiel la titol-trako Sovaĝa Animo estas senproblemaj. Ankaŭ la kroma trako La Plej Bona Ĉasisto prezentas multe pli ekvilibran sonon.

La ideo estas plej originala kaj admirinda; la grafika koncepto kaj la libreto kun la tekstoj estas bele realigitaj, sed bedaŭrinde la sonkvalito ĉe la pliparto de la trakoj malpermesas plenan ĝuon de la laboro de la brazilaj metaluloj.

Kompendium

Solotronik

Virtuala albumo — 9 titoloj — 48m

Solotronik/Vinilkosmo © 2016

Solotronik (Henry Gutierrez) lernis Esperanton en 1989 kaj ekkantis Esperante en siaj avangardaj elektronikaj muzikaĵoj. Solotronik eldonis imponan diskografion en Esperanto, el kiu — laŭ li mem — Kompendium estas la lasta albumo.

Se vi neniam aŭskultis la muzikon de Solotronik, iom malfacilas provi klarigi. La retejo de la eldonejo tekstas: “La muzikstilo en ĉi tiu albumo miksas diversajn elektronikajn nuancojn kun klasikaj strukturoj sur ritma bazo el aleatoraj sistemoj, kaj poliritmio, aŭ for de la ritmo, kune kun diversaj influoj el stiloj kiel triphopo, ĥaoso, kaj ĝangala muziko.”

Kompendium kaptas vian atenton plej diverse. Ĉu per la maŝineca sono, kiu ŝajnigas ke vi troviĝas en spacoŝipo, ĉu per la titoloj de la tekstoj, kiuj abundas je polemikaj kaj originalaj temoj: Nova Monda Ordo; Bitkoin; Mi estas Kenjo...; sed Patrino Morta rakontas tragedion en formo, kiu similas al pugnobato en la stomako. Fine, Takao Simfonio estas la lasta kanto de Kompendium, omaĝe al lia japana amiko, la muzikisto La Mevo, forpasinta en 2008, kiu multe apogis Solotronik.

RECENZOJ

Vulkan-Arkiteknia Infano

SoloTronik

Elektronik’- popo

Virtuala albumo 10 titoloj — 49m

Vinilkosmo © 2015

SoloTronik jam ekde la 1990-aj jaroj estas elektronika muzika projekto de la hispano Eduardo Vargas Gutiérrez. De tiam ĝis la komenco de la 2000-aj jaroj, li konstante aktivis kaj lanĉis kasedojn, KD-ojn kaj kunlaboris en kompiloj, kiel Elektronika Kompilo de 2003, al kiu kontribuis du titolojn. De tiam nur longa silentado, sed nun la veterano revenas per nova kompila bita albumo kun novaj elektronikaj sonoj kaj koloroj...

Malfacile estas por mi recenzi tiun ĉi albumon ĉar mi ne estas fakulo pri elektronika muziko. Sed ekkoninte iom de liaj antaŭaj laboroj, mi povas diri ke tiu kompilo estas tiu, kiu plej plaĉis al mi. La stilo de SoloTronik ne estas facile priskribebla, precipe ĉar li prenas iom el diversaj elektronikaj stiloj kaj skoloj en sia muziko. La ĉefa karaktero estas tamen lia kantado, kiu, malsimile al la popularaj elektronikaj kantoj, ne kuniras laŭ la batoj de la drumo, sed ofte vojaĝas kvazaŭ gregoria ĉanto plena je efektoj tra la ritmoj.

Ĉar multaj elementoj eniras ĝian strukturon, lia muziko apenaŭ estas danciga aŭ kantiga, verŝajne temas pri iuspeca subgrunda elektronika muziko, por kiu necesas atenta aŭskultado por kompreno kaj ĝuo.

Amas vin

Amindaj

Tradicia

Virtuala albumo 11 titoloj — 48m

Vinilkosmo © 2015

Amindaj estis varme akceptataj de la esperantistaro, kiam en la jaro 2011 la grupo, post sukcesaj koncertoj en la UK kaj IJK en Kubo en la antaŭa jaro, lanĉis sian unuan albumon, kiu aperis helpe de monkolekto. Amindaj estas ne nur muzika bando, sed ankaŭ kultura projekto, iniciatita kaj gvidata de Graciela Morgado Rodríguez, kiu multe strebis por lanĉi tiun ĉi duan albumon precipe pro la foriro de la du antaŭaj ĉefkantistoj.

Tiu ĉi dua albumo, titolita Amindaj amas vin, enhavas 11 kantojn originale verkitajn en Esperanto de Jaime Ginarte Díaz kaj Julián Hernández Angulo (konata esperantisto komponisto kaj kantisto), kaj muzike aranĝitajn de Carlos Rafael Lolo Mendoza. La plejmulto el la kantoj sendube havas la tuŝon kaj la etoson de la kantoj de Julián.

La albumo komenciĝas tre vigle. La muziko de Amindaj la tradicia kuba muziko povas vere rapide bone influi sur la animstato. Tamen, ĉe la mezo de la disko, la temoj kaj aranĝoj iom tro ripetiĝas kaj ĝi perdas la komencan forton. Menciidas la belaj aranĝoj kaj bona registrado. Kiel kutime fojfoje oni aŭskultas misproncojn de “ĵ” kiel en “mirindaĵo” (prononcita “mirindajo”). Se vi ŝatis la unuan albumon, vi nepre havu tiun ĉi.

RECENZOJ

Rogener Pavinski

Jen nia Viv-River’

BaRok-Projekto

6 titoloj — 24m

Vinilkosmo 2015

Fine de la pasinta jaro aperis la ses-titola, bita albumeto Jen Nia Viv-River’ de la brazila potencmetala bando BaRok-Projekto. De kelkaj jaroj mi havas kontakton kun la gitaristo Rafael Milhomem la estro de la projekto, tiel ke mi jam konis la plejparton de tiu albumeto, kiu estas rezulto de la kuniĝo de malnovaj verkoj de la bando (Bataltemp’, 2007; La Plej Bona Ĉasisto, 2013), kiuj ne estis oficiale lanĉitaj, kaj la tute nova muzikaĵo Jen Nia Viv-River’.

Ĉar la bando atingis la duan lokon en la unua muzika konkurso de la revuo Kontakto (2014) kun la kanto La Plej Bona Ĉasisto, mi multe bonvenigas la oficialan aperigon de tiu albumeto, kiu, laŭ la grupo, celas anonci la preparon de plena albumo por la jaro 2016. Jen Nia Viv-River’ debutas kiel la unua vere metalroka albumo en Esperanto. BaRok-Projekto ludas specifan tipon de metalroko, kiu nomiĝas Potenca Metalo, stilo kies ĉefa reprezentanto estas la itala bando Rhapsody — certe granda influo por BaRok-Projekto.

La potenc-metalroko miksas elementojn el la klasika kaj baroka muziko (jen aludo al la nomo de la bando) kun la metalroko. La kanzontekstoj pritraktas mistikajn kaj mitologiajn rakontojn, sed BaRok-Projekto anstataŭ priskribi fremdan nordan mitologion (kiel kutime en metalroko), brile prezentis la brazilajn arbaron kaj mitologion, kiel en La Plej Bona Ĉasisto. La temo de ĉi tiu kanto estas la dilemo de indiĝena ĉasisto, kiu bezonas ĉasi sian nutraĵon kaj samtempe vidas la beston kiel fraton, loĝanton de la sama arbaro. Venu la plena albumo!

Flugas

Kajto

15 titoloj — 46m

Vinilkosmo 2015

La 7a albumo en ĝia historio, Flugas, estas la dua, kiun lanĉas Kajto ekde kiam ĝi fariĝis duopo — post la foriro de Marita Kruijswijk kaj Marian Nesse el la grupo (nun ili anas en Kapriol’). Ĝi sonas tre simile al la antaŭa albumo Duope el 2011, la unua kun nur Nanne Kalma kaj Ankie van der Meer sub la nomo Kajto.

Pri Duope mi estis iom severa en la kritiko. Tiam mi skribis ke ĉio, kio antaŭe donis al Kajto unikan karakteron, en Duope mankas — kaj Flugas uzas preskaŭ la saman recepton. Do kvankam tie estas la belaj melodioj, la konataj kanonoj kaj la talento de la duo Nanne kaj Ankie, daŭre mankas iom da suprizo kaj la epopeaj kantoj (sagaoj de maristoj k.s.). En Flugas, abundas la tro facilaj harmonioj.

Nu, por la adorantoj de Kajtoj la albumo belos, sed mi ne povas eviti sopiron al la kvaropa Kajto. Ĉu mi estas troa nostalgiulo? Eble mi ne estas la sola, ĉar la unua kanto de la albumo estas versio de Mi memoras, vera klasikaĵo el la unua albumo de 1989. En la bita (cifereca) albumo disponigata bedaŭrinde mankas diversaj gravaj informoj pri la komponantoj, kanzontekstoj, studioj... Kaj mi neniam estos kontenta pri tio.

RECENZO

Eta omaĝo al talento — sen disputoj.

Recenzo pri la libro Mi vizitis grandan urbon (1989) de Gbeglo Koffi.

Pierre VITTET — Francio

Bona libro ne estas libro skribita por fiere montri sian regadon de gramatiko aû eĉ literaturan stilon: tiel oni longe kaj bele parolas pri enuaĵoj. Bonan libron oni skribas ĉar oni havas ion por diri, ion en la kapo kaj en la koro, kiu bezonas esti esprimata. Ĉi tiu libro ne estas tre longa, ĝi havas 43 paĝojn kaj estas skribita en bona Esperanto — ĝenerale sufiĉe simpla, sed kelkfoje kun esprimoj plenaj je la riĉeco de la afrika kulturo. Sed jen la grava afero: la aŭtoro havis ion por diri. Tra la rakonto li prezentas la aliron de afrika vilaĝano, kiu havas unikan oportunon: viziti grandan urbon!

“La promenado de Gaĝenu venigis lin ĉe marbordon : “Ha! Kio ĝi estas? Ĉu ia rivero? Kiel granda ĝi estas! Eble, ankaŭ ĝiaj fiŝoj estas grandaj. Rigardu! Ĉu ĝi bolas? Kiel ĝi bruas! Mi soifas, mi trinku iom da akve da ĝi.”

La libro rakontas la vojaĝon de patro renkonte al sia filo. La patro venas de vilaĝo de fiŝistoj, sufiĉe for de granda urbo. La filo naskiĝis en la sama vilaĝo, sed kiam li fariĝis pli matura, li iris al Lomeo, la ĉefurbo de Togolando. Tiu kvieta vilaĝo estas sufiĉe for de “la moderneco portita de la blankuloj”. Do tra la vojaĝo de la patro ni scias pri la rapidaj ŝanĝoj travivitaj de la afrikanoj.

Jen libro pri surprizo, pri la vagado de patro al tiu alia urbo, kvazaŭ nova mondo. La verkisto bonege ludas kun lia naiveco por plezurigi la leganton. Per humuro, kaj surprizaj scenoj, la verkisto emfazas la allogecon de la moderneco por la alvenanto, sed samtempe la miskomprenon de ĝi. Ĝi ankaŭ montras la imagon de vilaĝanoj pri urbo kaj male, de urbanoj pri vilaĝoj. La enkonduko de la libro emfazas tion ke “antaŭe ne ekzistis en Afriko veraj urboj, antaŭ ol blankuloj venis.” Kaj ĝi prezentas, je lia vidpunkto, la ofte malbona intenco de la blankuloj, sed ankaŭ la pozitivaj aspektoj, kiuj venis specife el religiuloj.

Ho! mi sentas ke mi nur laŭdas! Ĉu mi estas kiel tiuj flataj esperantaj recenzistoj? (kun pli da lingvaj eraroj certe). Laŭdante pri tio ke ĝis fino mi eltenis la legadon? Nu, mi jes ŝatis la libron, jen tamen mi provas iom riproĉi:

Mi ne povas finfari ĉi tiun etan recenzon sen iom paroli pri la aŭtoro: Gbeglo Koffi estas Togolanda esperantisto, el la ĉefurbo Lomeo. Li ludis gravan rolon en la disvastigo de Esperanto en Togolando kaj en okcidenta Afriko, specife kunlaborante kun Hans Bakker (Nederlandano. Multege laboris por TEJO kaj UEA, specife li gvidis la afrikajn agadojn de UEA de 1980 ĝis 2001. Bakker mortis en 2015).

Gbeglo Koffi fondis la lernejon “Instituto Zamenhof” en Lomeo (la lernejo daŭre funkcias kaj permesas al la lernantoj lerni Esperanton) kaj li eĉ estis estrarano de UEA de 1998 ĝis 2004. Okazis pluraj konfliktoj kaj pro tio li distanciĝis de UEA kaj TEJO. Daŭras tiuj konfliktoj kaj li estis vigla kontraŭanto de la organizo de la IJK en Togolando, pro tio ni ne havis la eblon lin renkonti. Mi volas omaĝi al ĉi tiu libro kaj rekoni lian talenton, ne zorgante pri la disputoj.

Do, jes ja!

“Nu, kaj do?”

Kolekto de rakontoj kaj eseoj, verkitaj de Sen Rodin.

Eld. EXIT, 2010

La libreto kun iom filozofia titolo (ĝia senco iĝos klara nur meze de la libro) enhavas iom malpli ol tridek malgrandajn kaj mezgrandajn “rakontojn, raportojn, recenzojn kaj revojn”, kiel estas skribite sur la titolpaĝo. Ilia aŭtoro (mi senvualigu la sekreton: malantaŭ la plumnomo kaŝas sin Filippo Franceschi) estas fervora kaj konvinkita esperantisto — tial Esperanto ludas ne la plej lastan rolon en tiu kolekto.

Tamen, mi komencu laŭ la ordo. La unuan parton de la libro konsistigas beletraj rakontoj. Ilia allogeco varias (kelkaj ŝajnis al mi eĉ tedetaj pro tro mallonga intrig-evoluo, sed multaj estas vere atentokaptaj kaj spritaj), sed apartan spicon al ili aldonas la fakto, ke multaj (eble eĉ ĉiuj) estas almenaŭ parte membiografiaj. Nemalofte en tiuj rakontoj la aŭtoro priskribas kaj priridas la absurdaĵojn de la moderna mondo — temo ja proksima al ĉiu, kiu loĝas sur nia planedo.

La duan, proksimume same grandan, sed, ŝajnas al mi, pli gravan kaj interesan parton de la libro konsistigas diverstemaj eseetoj kaj rememoraĵoj. Jen temas pri la rumania urbo Cluj-Napoca, jen pri la recenzoj por kelkaj libroj kaj filmoj. Foje temas pri la reago de la aŭtoro al eventoj de la ĉirkaŭa mondo (la elekto de Barack Obama kiel prezidento de Usono aŭ la rilato de la itala komunisto Antonio Gramsci al Esperanto). Tamen la plej interesaj kaj atentokaptaj eseoj temas ĝuste pri nia lingvo internacia. La aŭtoro firme certas kaj trafe argumentas pri la viveco de Esperanto kaj pri ĝia granda estonteco — eĉ se foje la ĝisnunaj sukcesoj de Esperanto ŝajnas magraj. Miaopinie, la plej “forta” ero de la libro estas la eseo “Nu kaj do?” — ĝin mi sincere konsilas tralegi al ĉiu esperantisto, speciale al tiuj, kiuj dubetas aŭ senesperiĝas pri la poresperanta agado. Ankaŭ en tiu ĉi parto ne mankas iom satiraj kaj spritaj kontribuoj.

La lingvaĵo de la rakontaro estas ĝenerale bona, sufiĉe klara kaj facila. Tamen, ankaŭ malglataĵoj troveblas: kelkfoje mi kaptis iom strangajn sintaksajn konstruojn, iom strange impresis min la oftega uzo de la vorto “kozo” ekster la filozofia kunteksto (kiam tute bone taŭgus “aĵo” aŭ “afero”); ankaŭ pri la tempo de la participoj la aŭtoro aŭ redaktanto foje pekas (ekz., “petegadis esti mortigota” anstataŭ la bezonata “mortigita”). La preseraroj malmultas, fine de la libro enestas negranda erartabelo.

La ĝenerala impreso pri la libreto estas ja bona — la ŝatantoj de malgrandaj rakontoj kaj eseoj certe estos kontentaj. Ankaŭ la intelekta komponanto estas sufiĉe granda kaj pensiga. Tial al la ĉefa demando, starigita de la aŭtoro kaj uzita kiel librotitolo (en la responda eseo ĝi estas uzata kiel preterira respondo al negativaĵoj), mi certe respondas: “Do, jes ja, sinjoro aŭtoro! Mi plene subtenas viajn esperantistajn entuziasmon kaj sintenon!”

Paŭlo Moĵajev - Ukrainio

RECENZO

Pli ol Pli ol Nenio

****/*

“Superbazaro”

Martin kaj La Talpoj

Rokmuziko/Pop-folko

14 titoloj. Vinilkosmo, 2014

Apenaŭ kredeblas ke jam 7 jaroj pasis de la lanĉo de Pli ol Nenio, la unua solalbumo de la sveda muzikisto Martin Wiese, kiu prezentis novajn aspektojn de lia muziko post la disiĝo de Persone. Superbazaro pli-malpli sekvas la samajn formulojn el Pli ol Nenio rokpopaj kurtaj kanzonoj, miksitaj kun akustikaj melankoliaj pecoj, kiuj plias en la disko ol la pure rokaj pecoj, kiuj multe malpliiĝis.

Li revenas kun novaj Talpoj (la basgitaristo kaj drumisto), kaj ankaŭ pretigis sole kelkajn kanzonojn de la nova disko, kiu ĉi-foje gastigis (kvankam modeste) la muzikistojn Eric Languillat de IDC kaj Ĵomart, krom aliajn ne-esperantistajn.

Malfermas la diskon la bonega roka En akordo kaj ĝin sekvas la iom eksperimenta Superbazo, kiu samkiel Sub la ponto kaj Nova Jaro estis jam aperintaj en Interreto sub aliaj formoj. La tute novaj estas miksiĝo de akustikaj, duonakustikaj kaj rokaj kantoj, kun aldono de pli ofta uzado de sinteziloj, kiuj tamen ne ĉiam ŝajnas necesaj kiel en la roka En la parko.

La tekstoj parolas pri sentoj, celebras la amikecon, kaj dubas pri la vivo kaj pri la aŭtoro mem. Kiam li tro fuĝas de sia introspekta stilo, kiel en la gajeca Nova Sento, io eĉ sonas malĝustece. Inter la akustikaj, la plej belaj estas Antaŭĝojo kaj La vekiĝo, sed la lasta kanto Interpretoj malfortas tiusence, ke la disko povus esti finita per la jam menciita En la parko, entuziasmiga rokpeco, kies peko estas ĝia mallongeco.

Kvankam Martin asertas ke Superbazaro montras evoluon en lia muziko, ŝajnas tamen ke li trovis danĝeran sekuran neston, kiu eble pro manko de konstanta kaj bona bando malebligas al li krei magiajn kantojn kiel en la tempoj de Persone, ekzemple La ĉieloLa leviĝo de la lun’. Malgraŭ tio, la disko fakte estas ja tre bela kaj ankaŭ pro tio mi senhezite ĝin rekomendas. Cetere, la grafika arto estas mirinda kaj la interna kajero prezentas ĉiujn kantotekstoj. Sed ĉar ni konas Martin jam delonge, ni scias ke kvankam Superbazaro estas bona daŭrigo de Pli ol Nenio, ĝi ne estas “ĉio”.

Rogener PAVINSKI

La disko aĉeteblas ĉe la Libroservo de UEA kontraŭ 17,40 EUR + sendokostoj (kaj, por EU-loĝantoj, aldonvalora imposto de 21%).

RECENZOJ

****

The Universal Language

Dokumentfilmo

Angla kun subtekstoj (eo, en, es, fr, cs, de, it, nl, pt, sv, ko, da, el, bl, fi, hu, sh, bg)

Sam Green

DVD - 2011

28:30min

La unuan fojon, kiam mi spektis “Universal Language”, la plej nova filmo de la usona ĵurnalisto kaj dokumentfilmisto Sam Green dum la unua kinofestivalo en San-Paulo, mi havis bonan impreson, sed ne tuj povis ŝati la filmon. Kelkaj aferoj ĝenetis min. Eble estis la verda etoso dum la Tutamerika Kongreso de Esperanto aŭ eble mi estis tro singarda pro lia antaŭa projekto “Utopia in 4 moviments” [Utopio en 4 movimentoj], kiu ne vere plaĉis ne nur al mi, sed al multaj aliaj esperantistoj. Mi tamen trankvile re-spektis ĝin hejme la duan kaj trian fojojn kaj alian impreson mi havis... sed, ĉu pli bonan?

Green estas juna sed jam sperta filmisto. Ricevinte financan subtenon i.a. de E-organizaĵo (ESF, ELNA), li vojaĝis al kelkaj UK-oj kie li kolektis plejmulton de la materialo por “The Universal Language”. Kvankam granda parto de tiu materialo estis ankaŭ uzata por la vivaj prezentoj de “Utopia” (legu la intervjuon ĉi-eldone por pliaj detaloj), ambaŭ filmoj/projektoj estas esence malsimilaj. En “The Universal Language” la gvidliniojn de la filmo donas la intervjuoj kun konataj esperantistoj kiel Humphrey Tonkin kaj Renato Corsetti kaj kun la lingvistino Arika Okrent. Ili donas realan bildon pri Esperanto kaj kvankam la filmo traktas precize nek historion nek movadon, ĝi efike lokas Esperanton en la socia kunteksto, kie ĝi aperis kaj kreskis, kiam la ideoj pri socia planado estis pli kutima afero en la mondo.

Green mem ne estas Esperantisto. Malgraŭ ke li havas bonan sintenon rilate al la lingvo kaj intervjuis nur homojn, kiuj apogas Esperanton, lia filmo ne estas propaganda. Ĝi montras al ni esperantistoj, kiel la mondo vidas nin. Eble kelkaj protestos ke la filmo apenaŭ montras la aktualan E-movadon, sed kio estas vere montrinda kaj impresa nuntempe por la mondo? Eble la plej junaj generacioj de esperantistoj (al kiu mi apartenas) ne tre atentas, sed oni ne povas forgesi ke la bazon de la E-movado konstruis homoj, kiuj firme kredis aŭ daŭre kredas je la fina venko. Ĉi-kuntekste Green montras la seniluziiĝon de veterana esperantisto, kiu antaŭ la dua mondmilito firme kredis ke Esperanto fariĝos ĉies dua lingvo. Kun la verda flago en la manoj kaj tremanta voĉo li asertas ke fine la angla lingvo venkis.

Laŭ teknikaj aspektoj ĝi estas senriproĉa — belega fotografio kaj fona muziko. Eble se ĝi estus pli longa ĝi perdus je intereso. Ĝi estas simpla filmo kaj eble ĝia sekreto kuŝas en ĝia senpretendeco. Jes, post re-spekto mi havis pli bonan impreson. Mi povis kapti en ĝi poeziecon, kiun nur kun pli da tempo mi povis kompreni. Sam Green estas ne nur talenta sed verŝajne nun iom pli “verda” ol kutime.

Rogener Pavinski

Recenzo

Trajn’ nenien

Dolchamar

2010

12 titoloj + mp3 karaokeaj versioj de 11 titoloj + Muzikvideo

Bela, tamen malribela sono.

Post la eksperimento elektronika de “Lingvo Intermonda” kaj potenca rokmuziko de “Rebela Sono”, Patrik Austin kaj lia Dolchamar revenas per “Trajn’ Nenien”, la tria albumo de la finna grupo.

Patrik, kaj novaj muzikistoj: La fratoj Andrei (klavaroj) kaj Sebastian Dumitrescu (basgitaro) kaj Hannu Linkola (drumo), prezentas la muzikgrupon Dolchamar en nova stilo. “Trajn’ nenien” havas grandan influon de regeo kaj iom da latineca kaj eksperimenta muziko. Tamen la albumo ne aspektas tute fremda. Ĝi ankoraŭ havas ecojn de “Rebela Sono”, eĉ se nun ili precipe sonas multe pli “malribele”.

La grupo intence kuris en kontraŭdirekton de la roka stilo de la antaŭa albumo. La rezulto estas kontentiga, tamen mi persone opinias ke iom pli da roka gitaro ne malbonos ĉar la albumo foje aspektas iom “malvarma”. Tekste ĝi same ne tiom viglas kaj malofte allogas la atenton. Ili aspektas iom simplecaj kaj eĉ timidaj, se vi komparas kun tekstoj kiel tiu de “Ĉu vi pretas? !”.

La albumo malvarme komenciĝas per “Trajn’ Nenien”, kiu per eksperimenta ritmo malfermas la albumon. La dua peco “2-ope 8-aze” tamen estas la plej sukcesa kanto de tiu nova stilo de Dolchamar - ĝia refreno algluiĝas al via cerbo! Sekvas iom rokeca “M.T.R” kaj “River’”, trankvila kanzono kun bela melodio. Sekvas “Klavoj”, laŭ mi la nura granda peko - ĝi estas sensala instrumenta muziko. En Brazilo estas esprimo por tiaj kanzonoj: “Lifta muzikaĵo”. T.e. muzikaĵo taŭga por disaŭdigo ene de liftoj.

Feliĉe la latineca “Ni festis unu nokton” reportas gajan animon al la albumo, kiu estas iom interrompata per “Eksperimento muzika”, kiu sonas iomete kiel Dolchamar en “Rebela Sono”. Venas la plej danciga kaj rapida peco, la punk-skaeca “La pordisto”. Ankaŭ “Ho Abio” latinecas, kaj verŝajne la sola, kiu enhavas iomete da socikritiko kiam ĝi parolas pri la merkatado de la “monda bazaro”. Siaflanke “-If-” estas la sola kun elektronika bato.

Ĝia metafora refreno diras: “Tion mi vin soifis; sola rifis; malsiginifis; Kion vi min edifis, alte klifis, min modifis”.

“Des pli” estas iom malĝojeca adiaŭa kanto, kiu ritme similas al la Usona kampareca muziko. “La fariseo” fermas la albumon per pop-regea ritmo kaj iom interesa teksto, kvankam mallonga kiel ĉiuj ceteraj.

La sonproduktado estas simpla, kun bonkvalita registrado, sed iom pli da atento al la tekstolibreto bonvenus. La albumo certe plaĉos al multaj, ĝi estas la plej popa kaj trankvila de Dolchamar, sed daŭre ĝi havas bonajn komponaĵojn kaj allogajn refrenojn. Aŭskulteblas ke Dolchamar maturiĝis, ĝi prenis trajnon - ne nenien, sed mi sentas ke la kajo, al kiu ĝi alvenis nun, ne estas ankoraŭ ĝia lasta destino.

Tre bona — tro mallonga

Tro

Ale kaj Vojaĝo

14 titoloj - 35m

2019

Tro montas la forton de la aŭtoro, kiu nur registrinte la voĉojn, lasis sub la zorgo de la bando Vojaĝo la taskon aranĝi ĉiujn kantojn de la disko. Por tiuj, kiuj kiel mi, konis la malnetajn versiojn de ĉiuj tiuj kantoj, estas bela suprizo ke ili nun fariĝis bele aranĝitaj pecoj. La nuraj komponaj kontribuoj de Vojaĝo al la disko estas tri senvoĉaj flutsonaj eroj kun mistika eco.

Kante kontribuis Anna Burenius el La Perdita Generacio (Sekretaj Formoj de Plezur’ kaj Floroj de la Kosma Ĝarden’) kaj Amir Hadziahmetovic (Diri). En la albumo estas, iom nekompreneble, du versioj de Simplaj Vortoj. La originala de Ale kaj Vojaĝo kaj alia de Ĵomart kaj Nataŝa, kiu ordinare devus esti publikigita de la paro mem.

La komponaĵoj de Alejandro Cossavella en Tro ja havas kosman econ — al tio kontribuas la bela kovrilo. Tamen meze de la disko vi povas havi suprizon kiam eksonas Raŭkaj krioj de la Ver’. La komenca piano, kun minoraj akordoj, ŝajne ne kongruas kun la frazo: “Furzi estas tre natura afero...”. Se vi konas persone la artiston, vi certe komprenos tamen, ke tio tute enorde kongruas kun lia ĉiama bonhumuro.

La sono estas moderna, krom la maŝineca drumo, ne estas grandaj misoj en la mikso.

La aranĝoj de Jean-Claude Patalano kun la bando Vojaĝo estas senriproĉaj, aldonante ritmojn, sed malmulte kontribuis per soloj, kiuj eventuale longigus kelkajn kantojn, kiuj pekas pro siaj mallongeco. Se la disko estas tro, mi dirus: tro mallonga.

RECEPTO

Biskvito el aveno

Anna MIKITIN — Ukrainio

Por fari ĉi pladon vi bezonos la jenajn ingrediencojn:

1) avenon — 500 gramojn:

2) sunfloroleon — 50 ml;

3) akvon — 1 glason;

4) juglandojn (aŭ iujn ajn aliajn nuksojn) — 1 glason (da tranĉitaj nuksoj);

5) sukon de kvarono de citrono;

6) sekajn fruktojn (sekvinberojn, daktilojn ktp) — 150 gramojn;

7) iom da sodo;

8) salon kaj sukeron laŭplaĉe.

Jen kiel oni faras la biskvitojn:

Senŝeligu kaj tranĉu la juglandojn, tranĉu ankaŭ la sekajn fruktojn, kiujn vi elektis. Poste miksu la juglandojn kaj la fruktojn kun la aveno kaj la akvo. Aldonu la sunfloroleon en la miksaĵon. Poste miksu la sodon kaj la citronsukon kaj aldonu en la miksaĵon. Aldonu ankaŭ salon kaj sukeron laŭplaĉe. Poste formu rondajn biskvitojn kaj baku ilin en la forno dum 15 aŭ 20 minutoj.

Tiuj ĉi biskvitoj estas vere tre bongustaj kaj oni ne dikiĝos ilin manĝinte, ĉar ili ne enhavas farunon (aveno anstataŭas ĝin) nek multon da graso.

****

El la blogo: http://liberajbestoj.wordpress.com

Saluton!

Nelonge antaŭ ol ekverki tiun ĉi redakcian enkondukon mi rimarkis ke mi skribas al vi, kara leganto, sur tiu ĉi paĝo jam de 5 jaroj. Kiel la tempo pasas! Koincide, mi faris tion la unuan fojon en la duobla numero 2010:5/6. Ĉi tiu nova duobla numero do iel kronas tiujn 5 jarojn da laboro, dum kiuj mi tiom multe lernis el la kontribuaĵoj de la kunlaborantoj de tiu ĉi revuo. Mi esperas ankoraŭ resti kelkajn jarojn (eble pliajn 5?) kune kun vi!

La numero, kiun vi havas enmane, entenas la lastajn du kajerojn por tiu ĉi jaro. Oni decidis prepari ĝin por iom ŝpari la kason kaj por ke vi ne ricevu la lastan kajeron (2015:6) malfrue en 2016 (kiel en la lastaj jaroj okazis...). Do vi havos abundon da interesaĵoj en tiu ĉi numero. La ĉefartikolo estas scienca artikolo de la konata esperantisto kaj astrofizikisto Amri Wandel, kiu antaŭ nelonge publikigis novan esploron, kiu por la unua fojo en jardekoj faris gravan ĝisdatigon al la ŝlosila formulo, la Drake-ekvacio, kiun sciencistoj uzas por serĉi vivon en la kosmo. En nia freneza mondo, kie la teroro kaj timo kreskas ĉiutage, la demando estas serioza. Sed laŭ mi, la plej evidenta pruvo ke ekzistas inteligenta vivo ekstertera, estas tio, ke ĝis nun neniu kontaktis nin!

La intervjua rubriko ĉi-foje invitas ne unu, sed tri gastojn samtempe. Temas pri Martin Wiese, Tomas Frejarö kaj Roberto Pigro, la premiitoj en la 2-a Muzika Konkurso de la revuo Kontakto. Ili respondas al tri samaj demandoj. 2-a konkurso, tri intervjuitoj kaj kvar brazilanoj. Kio? Temas pri tio ke miaj samlandanoj rekorde kontribuis. Entute kvar brazilanoj aperigis en tiu ĉi duobla numero siajn kontribuaĵojn.

En la sekvaj paĝoj vi trovos diverstemajn artikolojn (ankaŭ facillingvan), rakontojn, poemojn ktp. Ne eblas ĉiujn prezenti en tiu ĉi enkonduko, sed mi nepre devas reliefigi la artikolon de Présence Bouvier el Germanujo. La simptotermio estis temo de mi nekonata, almenaŭ ne tiel profunde kiel ŝi prezentis ĝin. Krom ĝia graveco, impresas la klareco en kiu ĝi estis verkita! Bonvolu skribi al nia redakcio vian opinion pri ĝi kaj ankaŭ aliaj artikoloj ĉi-numeraj.

Mi ne parolu tro, ĉar multaj paĝoj atendas vin, do mi adiaŭas vin por nun, kaj esperas revidi vin (aŭ ke vi revidos nin) venontjare. Por tio, ne forgesu reaboni la revuon por la venonta jaro. Ĝis la!

Saluton!

Fine de la jaro 2012, mi interkonsentis kun la brazila poeto Geraldo Mattos pri intervjuo al nia gazeto. Tiam li kompleze sendis al mi etan rakonton por mia legoĝuo. La intervjuo prokrastiĝis kaj bedaŭrinde, post iom pli ol jaro li forpasis. Okaze de la temo de la ĉefartikoloj de ĉi tiu numero, mi esploris kaj malkovris ke tiu rakonteto neniam antaŭe estis publikigita kaj decidis do profiti la okazon por doni al li tiun spacon en la revuo, kiun li devus havi pro la intervjuo.

La ideo fari el Literaturo la temon de la ĉefartikoloj en la nuna eldono venis per la artikolo — unua kontribuaĵo al la revuo — de Marc Gallargo el Francio, pri la pasintjara Nobelpremiito pri literaturo, Svetlana Aleksieviĉ. La ĉefartikoloj pritraktas ankaŭ aliajn verkistojn, sed koincide — nur hungarojn.

Krom la “Vojaĝo al Hungara Literaturo” de la usonano Ralph Dumain, venis kontribuo de Sarolta Bagó, hungarino, pri alia hungara verkisto. Aldonu al tio la konstantan rubrikon de la hungaro István Ertl. Certe la hungara literaturo meritas atenton.

Se, samkiel mi, vi ĉiutage krozas la Interreton, vi eble trafis iujn el la videoj de Evildea — kromnomo de Richard Delamore por populara videoblogo, kiun li vivigas. De kelkaj monatoj li afiŝadas novajn videojn preskaŭ ĉiutage. En ili li foje rakontas pri sia vivo, parolas pri la movado aŭ ridigas la spektantojn per frenezaj situacioj. En nia intervjua rubriko li rakontas pri ĉio malantaŭ liaj videoj.

Vi ĝuos ankaŭ la rubrikojn Blaga Blogo, KontakTEK kaj Tejo Tutmonde kun buntaj artikoloj pri la junulara movado. Ĝis la venonta numero, eble kun via propra kontribuaĵo? Skribu al ni!

Redakcie

Saluton, kara leganto! Permesu al mi fari demandon: Ĉu vi havas religiajn kredojn? Ĉu ili estas firmaj kaj solidaj? Ĉu dum la vivo vi pridubis ilin aŭ ŝanĝis vian opinion rilate religion? Estas nekontesteble, ke en multaj momentoj de nia vivo ni demandas nin pri la kialoj de la vivo kaj serĉas respondojn pri niaj turmentoj.

Mi mem, kiam pli juna, estis multe pli certa pri miaj kredoj ol mi estas nun. Mi povas diri ke kvankam apenaŭ kredas ion, mi provas lasi la menson malferma al ĉio kion mi ne povas kompreni. Simile, multaj homoj nuntempe ne plu alkroĉas sin al iu difinita religio, sed havas siajn proprajn, personajn kredojn. Krome, en nia socio la religioj havas nun alian rolon kompare kun la pasinteco, kiam ĝi ankaŭ sur politiko havis grandan influon.

Nia ĉefartikoloj tre bone pritraktas tiun temon. Emmanuel Wald el Francio per sia tre riĉenhava artikolo “Kien iras la religioj?” asertas ke ili neniam malaperos, ĉar ili estas parto de la homeco. Marcos Cramer el Germanio per la artikolo “Orlando, samseksemo kaj religio” klarigas kial oni ne povas kulpigi religion ĝenerale pri neracieco aŭ pri malamo kontraŭ iu malplimulto. Por kompletigi la temon, Christian Rivière ankaŭ el Francio, memorigas ke religiaj medioj sisteme bremsis la sciencon kaj ofte subpremis la intelektulojn. Jen vi havas diversajn opiniojn pri grava temo.

Nia gasto en la intervjua rubriko estas unu el la plej konataj artistoj en nia medio. Jean-Marc Leclercq, plej konata kiel jOmO, antaŭnelonge lanĉis novan muzikan albumon dediĉitan al la okcitana kulturo. Li rankontas al ni pri ĝi kaj ankaŭ pri aliaj projektoj, kiuj inkluzivas verkadon kaj novan frenezan projekton: koncerti sen instrumento.

El Argentino venas kontribuo pri ĵus 200-a jara datreveno de la libereco de Argentino. La surĉevala vojaĝo, kiun entreprenis La generalo San Martin nun estas aventuro por turistoj. Ĉar mankis spaco por pliaj artikoloj, ni povas nur krome prezenti al vi la neprajn Blaga Blogo; Tiel la mondo kaj TEJO-Tutmonde-rubrikojn, kiuj donos al vi iom da alia gusto ol la pure religiaj artikoloj.

Se vi volas sendi al ni viajn impresojn pri la artikoloj, tuj skribu al kontakto@tejo.org. Ĝis baldaŭ!

Saluton!

La redakta laboro postulas multe da komunikado. Por ĉiu artikolo aperinta abundas la retmesaĝoj, kiujn ni devas interŝanĝi kun kunlaborantoj de nia revuo. Iam mi faros kalkulon kiom da retmesaĝoj konsistigas ĉiun eldonon de Kontakto. Kial mi mencias tion? Ĉar la ĉefartikolo en la nuna numero pritraktas la temon “SenPerforta Komunikado”.

La aŭtoro, Guillaume Armide, jam de iom da tempo skribas pri sia emo kontribui al la revuo per tiu ĉi temo. Kompreneble nia komunikado okazis tute glate, sed ni devis trovi interkonsenton pri diversaj punktoj. La artikolo estas tre instrua kaj leginte ĝin vi jam havos multajn elementojn necesajn por esti adepto de la SenPerforta Komunikado. Mi kuraĝas diri ke ĝi estas praktike resuma manlibro pri la temo.

Nia komunumo jam de longe povas ĝui kelkajn konstantajn aranĝojn ĉirkaŭ la mondo: la internaciajn kongresojn, kelkajn renkontiĝojn... Pasintjare ni spektis la naskon de unu plia aranĝo, kiu se dependas de la respondeculoj fariĝos nova regula evento en Esperantujo. Temas pri la filmkonkurso Teo kaj Amo en Ĉinio. La ĉeforganizanto Zhang Ping (Ĝoja) rakontas pri la dua okazigo de la konkurso al nia kunlaborantino Olga Ŝilajeva, kiu kondukis la intervjuon.

Ĉu vi ŝatas lerni novajn lingvojn? Ĉu vi konsideras vin lingvemulo? Pluraj esperantistoj ja estas tiaj. Paulo Silas en sia persona analizo pri la temo konkludis ke la vivo estas tre mallonga por plua fervora dediĉo al lernado de lingvoj. Ĉu vi konsentas?

El Pakistano venas artikolo, kies ĝermo estis la temo-propono en nia retejo “Ĉu mono ŝanĝas la homon?”, kaj kies respondo estas la kontribuo de Rie Nadia el Pakistano. Certe en aliaj partoj de la mondo la homoj rilatas malsame al mono. Ĉu vi volas prilabori la temon laŭ via vidpunkto?

Por fini, niaj konstantaj rubrikoj La Blaga Blogo; Tiel la Mondo; KontakTEK kaj Tejo Tutmonde enplektas la nunan eldonon. Vi estas bonvena sendi vian opinion pri nia laboro, sed por tio bv. atenti la konceptojn de la Senperforta Komunikado. ;)

Saluton!

Pasis nur kelkaj semajnoj de kiam la usona popolo elektis sian novan prezidanton. La tuta mondo miris kaj apenaŭ kredis ke la miliardulo Donald Trump, kun sia retoriko plena je antaŭjuĝoj kaj faŝismaj trajtoj, estas la elektito de la plejmulto de la usonanoj. Tamen ne estas sekreto ke ankaŭ en aliaj mondopartoj kreskas la fortoj de la naciismaj politikaj partioj. Ĝis kiam la (mis)konceptoj pri nacioj estos uzataj por apartigi homojn?

Trump promesis forpeli 11 milionojn da kontraŭleĝaj enmigrintoj kaj konstrui muron ĉe la landlimo kun Meksiko. Fronte al tio ni demandas: Kial ne eblas Amerika Unio? Jen ni prezentas kiel ĉefartikolon analizon de Carlos Hernández el Meksiko pri la temo. Ana Ribeiro el Brazilo esploras siajn originojn kaj revenas 100 jarojn en la familia historio, kiu migris el Portugalio al Brazilo. Fine pri la temo ni aldonas raporton el rifuĝejo en Irako, kie multaj fuĝas de la t.n. “Islama ŝtato”

En nia intervjua rubriko malofte estas literaturistoj. Ja ekzistas en Esperantujo aliaj specifaj literaturaj revuoj, sed ni faras strebon inviti ankaŭ tiufakajn esperantistojn. Tiel, danke al nia kunlaboranto Paŭlo Silas, ni prezentas al vi intervjuon kun Gerrit Berveling, tradukisto, membro de la Akademio de Esperanto kaj pastoro en Nederlando.

Se paroli pri religio, la ĉefartikoloj de la numero 2016:3 (pri religio) venigis al nia redakcio novajn artikolojn kiel reagojn. Jen temo, kiu diversmaniere tuŝas la homojn kaj ili proponas du novajn perspektivojn pri la temo. Ni ankoraŭ havas ĉi-numere libro- kaj filmo-recenzojn, poemon kaj la kutimajn konstantajn rubrikojn.

Fine, mi petas permeson al vi por fari etan omaĝon al mia amata forpasinta fianĉino kaj tiel klarigi la foton ĉi-supre. Bruna forpasis la 19-an de novembro pro kancero en la aĝo 29, post 1 jaro kaj duono de la diagnozo. Ŝi trapasis tiun teruran tempon kun admirinda forto kaj ĉiam afable rilatis kun siaj proksimuloj. Aminda persono, profesie ŝi estis dentistino kaj talenta muzikanto. Ŝi multe interesiĝis pri Esperanto kaj studis ĝin, sed pro troa timideco, ŝi timis paroli publike. Ni kune partoprenis la IJK-n kaj UK-n en 2014. Por la venonta numero ni ŝatus kolekti artikolojn rilate al sano. Se vi havas spertojn aŭ konojn pri (mal)sano, bv. dividi ilin kun ni.

Kore

Rogener Pavinski

Saluton legantoj!

Ni inaŭguras la unuan numeron de la jaro 2017 kun tre bona novaĵo. Malferminte ĉi tiun eldonon vi povas tion agnoski — por la unua fojo en la pli ol 50-jara, nia revuo estas presita plenkolore. Ni esperas ke tia Kontakto estas eĉ pli ĝuebla por vi, kara leganto. Kaj se vi tion ŝatas kaj aprezas nian laboron, ni petas vin diskonigi ĝin inter viaj esperantistaj geamikoj. Tiel vi subtenas nin.

Ni decidis ankaŭ iom ŝanĝi nian kovrilan politikon, tiel ke nia intervjuato Jonny M aperas surkovrile. Jonas Marx (lia vera nomo) lanĉis antaŭnelonge sian duan albumon Kreaktiva, kiu enhavas multajn kantojn, kiuj sendube dancigos kaj kantigos junulojn dum la venontaj E-aranĝoj. En la intervjuo, li rakontas pri sia tre kreema karaktero. Li verkemas ne nur muzikon, sed filmon, librojn kaj videoludojn.

La ĉefartikoloj temas pri lingvoj, ĉefe pri la cirila alfabeto, kiun Roman Mutin prezentas kun ĝia historio krom eta kurso, por ke vi rapide scipovu legi ĝin! Pri la temo, ankaŭ kontribuas Roxane Romann pri la poetiko de la lingvo. Jam de kelkaj monatoj mi ne trovas tempon kaj etoson por ĝui bonan filmon, sed post la legado de la filmo-recenzo, kiun faris Stanislavo Belov pri la filmo Ĉokolado, mi multe emas spekti ĝin. Legu ĝin ankaŭ vi sur la paĝo 12.

Ekzemplo de komunuma forto aperas el la artikolo de Luc Gouverneur pri la batalo kontraŭ projekto de flughaveno en Notre-Damedes-Landes, vilaĝo en okcidenta Francio. La popolo manifestaciis kaj ĝis nun sukcese bremsis la projekton, kiun ili taksas maltaŭga.

Kiom mirinda estas la natura diverseco, ĉu ne? Estas tiom multaj specioj diversaspektaj kun propraj trajtoj kaj beleco. Nu... ne ĉiam belaj. Almenaŭ tiuj, kiujn ni arigis sub la titolo 7 demonecaj bestoj. Mi esperas ke vi ne estas tre timema, ĉar ni ne volas ke vi havu premsonĝojn pri tiuj bestoj.

Tra Interreto prezentas al vi tri interesajn retejon, kiuj meritas vian viziton! Tiel la mondo, La Blaga Blogo kaj Movada Rubriko aldonas la kremon sur la torton por via gustumado. Ĝis la venonta!

Saluton!

Por ĉiuj novaj ideoj kaj pensmanieroj ekzistas pioniroj, la avangarduloj, kiuj en la fronto de nova pensmaniero batalas kontraŭ la jam eksmoda kaj ne plu taŭga tradicia sinteno. La ĉefartikoloj en la nuna numero estas, tiukadre, parto de la strebo konsciigi kaj atingi pli larĝan spektron por la homaj rajtoj en nia socio. La perspektivoj pri genro, sinidentigo kaj afekcio malfermiĝas pli kaj pli: tial necesas esti atentaj kaj respekti ĉies premisojn ĉi-rilate.

La nuna numero estis ebla nur per la nemalhavebla helpo kaj kunlaboro de la Egalecen-teamo. Egalecen estas grupo de esperantistoj, kiuj celas informi pri pluraneca feminismo en Esperanto. Do, dankon al la tuta teamo! Mi esperas ke iam baldaŭ ĉi tiaj artikoloj estos parto de la historio, kvazaŭ bazaj lecionoj, kiuj en la futuro ne plu estos bezonataj!

Kiam mi ekoficis kiel redaktoro de Kontakto — en la numero 2010:6=5/6 — mia unua intervjuo estis kun Eric Languilat, la homo, kiu puŝas la muzikan projekton idc, kaj nun, post pli ol 6 jaroj, mi havas la plezuron ripeti la intervjuon kun li okaze de la lanĉo de lia bonega nova albumo La Granda Aventuro, kies recenzon vi trovos ankaŭ ĉi-numere!

Kiu ne ŝatas historiojn pri aventuro kaj kuraĝo? Jen vere okazinta, tiu de la 23-jara franca ĵunalisto Raymond Maufrais, kiu perdiĝis en la landinterno de Brazilo en la jaro 1950. La fino de tiu historio bedaŭrine ne estas la plej feliĉa, sed pri tio legu mem! Evegenij Georgiev revenas sur niaj paĝoj per la rakonto Smeraldaj Okuloj. Belegajn fotojn de nia universo, nun plenkolore presitajn, vi trovas ĉe la artikolo pri la 27-jariĝo de la Teleskopo Hubble.

La rubriko Facila reaperas danke al Ana Ribeiro kun Skribu por Lerni; kaj plu markas sian gravan ĉeeston La Blaga Blogo, Tiel la Mondo kaj la Movada Rubriko! Ĉu vi aprezas ĉi tiun eldonon? Helpu nin diskonigi la revuon al viaj konatoj kaj amikoj! Niaj profiloj en sociaj retoj estas facila maniero teni la kontakton kun ni! Ni atendas vin! Ĝuu la legadon!

Saluton!

Promesita al mono/ mono mi amas vin/ nur al vi fidela por ĉiam ĝis la fin’/ kisi la moneron, karesi la paperon/ adori eterne plenan bankan kajeron/. — Tiuj versaĵoj el la kanto Promesita al Mono de hiphopa artisto Eterne Rima facile venis al mia kapo kiam mi ekpensis pri iu frazo pri mono. Certe multaj aliaj ekzistas, kaj mi eĉ imagis ke vi, kara leganto, povas ankaŭ memori kelkajn, eble specifajn de via lingvo. Se tio okazas, skribu kaj sendu ilin al ni. Ni ŝatus koni pliajn diversajn proverbojn pri mono. Kvankam ĝi estas unu el plej tradiciaj kolonoj de nia socio, kompreneble la mono kaj la manieroj per kiuj ni interŝanĝas ne estas la samaj de niaj antaŭuloj.

La ĉefartikolojn pri mono ni kolektas de antaŭ iom da tempo, sed ili venis pli abunde ol kutime kaj tial ni decidis dividi ilin en du malsamajn numerojn. Gradparte tio ŝuldiĝas al la jam konstanta kontribuanto, Guillaume Armide, kiu preparis al vi informriĉan kaj konsistan artikolon pri mono. Ĝi prezentas iom da historio kaj la ĉefajn celojn de mono, sed ankaŭ pritraktas la demandon ĉu vere la mono plenumas siajn promesojn kaj ĉu ĝi estas vere necesa en pli egala socio. Ĝi estas ampleksa artikolo, divida je kvar partoj. La du unuaj aperas ĉi-numere kaj la du lastajn en la sekva numero. La alia artikolo, kiu akompanas la ĉeftemon venas de Nepalo kaj provas respondi al la demando kial nepalaj viroj iras labori en arabaj landoj. Fakte tio estas ja la titolo de la artikolo verkita de Sandip Lamichhane.

Tiom da teksto pri mono kondukas nin al la iom sprita prezentado de kelkaj monbiletoj de la mondo. Interesaj, belaj kaj certe amuzaj monbiletoj el diversaj landoj fermas la temon por ĉi tiu numero, kiu invitis por intervjua gasto la konata Chuck Smith. Li parolas pri Amikumu, la ekfama poŝtelefona aplikaĵo kuniganta Esperanto-parolantojn, sed ne nur. La Interreto estas la fadeno de nia interparolo.

Denove frekventas niajn paĝoj la kazaĥia kontribuanto Evgenij Georgiev, kiu proponas al ni novan rakonton, ĉi-foje la kortuŝan Smeraldaj Okuloj. De la fidelaj kontribuantoj Victor Solé kaj István Ertl, La Blaga Blogo kaj Tiel la Mondo markas sian ĉeeston kiel kutime. Kaj per la fidela konstanta laboro de Massimo Ripani havas vi la nepre legindan Movadan Rubrikon. Kaj al danke al vi, fidela leganto, ni laboras. Do ni dankas pro via apogo kaj deziras ĝuan legadon.

Rogener Pavinski

Saluton!

Jen en viaj manoj (aŭ sur ekrane) troviĝas la daŭrigo de la pasintnumera temo: Mono! En ĝi vi legos la trian kaj kvaran parton de la artikolo prilaborita de Guillaume Armide: Mono, ĉu neŭtrala lingvo? Verdire mi devas diri ke ĝi estas eble la plej amplekse informa kaj profesie verkita artikolo, el tiuj aperigitaj de mi en Kontakto. Dankon, Gjiom!

Plu pri mono — aŭ fakte pri eksperimento vivi sen ĝi (eĉ se dum iom da tempo) — pritrkaktas la artikolon de Andreas Langholf. Li kun sia familio dum sep semajnoj provis kiel eble malpli konsumi varojn per aĉeto. Interesa sperto. Serge Ajua Rusa Ki analizas la pozitivajn kaj negativajn influojn de mono sur la homoj kaj Roxane Romann rakontas pri la fono de la esprimo “Mono ne odoras”.

Ne multe da spaco restis en ĉi tiu numero por io alia krom la ĉefartikoloj. Tamen proktektitaj restas niaj konstantaj rubrikoj. Victoro Solé en sia Blaga Blogo ne tiom blage rakontas pri vere okazinta sperto en komputilvendejo. István Ertl revizie revizitas sian tradukon de hungara romano.

Mi ankaŭ parolu pri la Movada Rubriko, sub la gvido de Massimo Ripani. En ĝi vi legos pri la historie unua Internacia Junulara Kongreso en Afriko kaj pri la TEJO-agado dum la Universala Kongreso en Seŭlo.

Ni tre ŝatas ricevi leterojn kaj komentojn pri nia laboro. Certe, ankaŭ niaj kunlaborantoj, kiuj laboris por prezenti al vi la artikolojn, ŝatus ricevi de vi reagojn. Do, ne forgesu skribi al ni.

Se ankaŭ vi volas fariĝi kunlaboranto, niaj paĝoj atendas vian kontribuon!

Ĝis la sekva!

Kiam mi esperantistiĝis — ĉirkaŭ la jaro 2001 — mi jam estis vegetarano de tri jaroj. Sed ĝuste dum mia unua internacia renkontiĝo — la IJK 2002 — mi decidis fariĝi vegano. Unu el la sponsoroj de la kongreso estis granda “produktisto” de ovoj kaj vizito al tiu industrio estis ero en la programo. Oni fiere prezentis al ni videon, kiu montris kiom kreskis la produktado de ovoj en la moderna amasa bredado de kokinoj, en grandegaj kovritaj ejoj, artfarite lumigitaj kun kokinoj fermitaj en tre etaj kaĝoj, inter aliaj frenezaĵoj, nome de “profita produktado”.

Lige kun aliaj faktoj, tio igis min ĉesi iom post iom la konsumadon de bestaj devenaĵoj. Tiam la vorto “vegano” estis apenaŭ konata. Nun la vivstilo, kiu evitas kiel eble plej multe kaŭzi nenecesajn suferojn al ĉiuj vivuloj, ĉefe per manĝado, pli kaj pli populariĝas. Ja la temo estas tre aktula kaj grava. Ĉiujare en la mondo 70 milardoj da bestoj estas buĉataj por la homa konsumo. En mia lando, Brazilo, nuntempe ekzistas 218 milionojn da bovoj, pli ol la 208 milionoj da homoj.

Estas bezonataj gigantaj kvantoj da naturaj resursoj por la bredado de tiuj bestoj, dum estas pruvite ke viando ne estas necesa por nia vivo, kaj ankoraŭ: pli kaj pli oni malkovras kiom damaĝa ĝi estas por nia sano. Ekzistas diversaj kialoj por ne manĝi viandon, sed mi neniam trovis unu solan racian argumenton por pravigi la viandan konsumadon. Ĉi-numere vi povos informiĝi kaj fari vian esploron pri la temo dank’ al niaj kunlaborantoj, kiuj prezentas al vi pluraspektajn vidpunktojn.

Unuafoje okazas ke ĉi-numere ni havas kunlaborantojn, kiuj aperigas du artikolojn samnumere. Temas pri Jonas Marx, kiu prezentas kelkajn konatajn veganojn kaj verkis pri Linukso, kiu estas libera operacia sistemo — la Esperanto de la operaciumoj.

Paweł Fischer-Kotowski skribas pri la plej supera puno — mortpuno — kiu, kvankam daŭre estas jura, laŭleĝa rimedo por puni krimon, pasintjare ŝrumpis en ĝia efektivigo. Movada Rubriko prezentas la agadon dum la Ĝenerala Konferenco de Unesko kaj vi havas niajn aliajn rubrikojn La Blaga Blogo kaj Tiel la Mondo! Ĝuu la legadon!

Rogener Pavinski

REDAKCIE

Saluton!

Antaŭ viaj okuloj troviĝas iom eksterordinara Kontakto. Temas pri eldono, kies movadaj artikoloj iom translokiĝis de la kutima Movada Rubriko kaj ekhavis pli gravan lokon en niaj paĝoj. La kialo estas komprenebla: La okazigo de la historia unua Internacia Junulara Kongreso de TEJO en Afriko.

En sia artikolo pri tiu mejloŝtona IJK, Łukasz Żebrowski skribas: “Nun ne vere eblas eltrovi, kiam por la unua fojo aperis la ideo pri TEJO-kongreso en Afriko” kaj aldonas: “Mi tute ne mirus, se temas pri pli aŭ malpli seriozaj diskutoj, daŭrantaj jam de jardekoj”.

Fakte, jardekon pli frue, de la jaro 2007 ĝis 2009, mi estis estrarano pri Landa Agado en TEJO kaj memoras ke dum iu el niaj estrarkunsidoj, per la iniciato de Gregor Hinker — la tiama prezidanto — ni decidis starigi konkretan planon por okazigi la unuan IJK en Afriko. El tio rezultis la dokumento akceptita de la komitato en 2009, kiun la artikolo mencias.

Kun ĝojo mi vidas ke post kelkaj jaroj la plano efektiviĝis — la revo fariĝis realo. Mi eĉ fieretas ĉar mi en eta parto kontribuis al ĝia okazigo! Sed ne dubu ke estas multaj aliaj homoj, kiuj multege strebis por la konkretigo. Sube mi cedas lokon al unu el tiuj homoj, kiuj kunlaboris ankaŭ por la aperigo de ĉi tiu speciala numero.

Rogener PAVINSKI

La AEJK-projekto — jen sengusta akronimo preparita el la Eŭrop-unia sistemo: Afrika Eŭropa Junulara Kapabligo. Ĝi estas nia tofuo (sojkazeo), nia baza ingredienco. Kun ĝi venis baza recepto. Kun aliaj volontuloj, mi kirlis ĝin en kaserolo dum pli ol 1 jaro. Feliĉe, la TEJO-estraro ambicia kaj partoprenantoj entuziasmaj aldonis siajn proprajn ingrediencojn: kiom multe da interesaj saŭcoj, multajn spicojn. Plurfoje ni renkontiĝis, kune manĝis, festis. Bongustega!

Mi devas diri ke tiu longa kirlado iĝis granda parto de mia ĉiutaga vivo, kaj ankoraŭ moviĝas mia brako. Mi ofte estis laca. Ho! Grumblis ke multajn el la spicoj ne ĉiuj toleras, ke oni ne bakas kiam oni ne havas fornon. Sed verdire pro nenio mi rezignintus pri tiu projekto, ĉar mi eltrovis riĉajn kaj ne konatajn gustojn. Mi profunde fieras, eĉ se kelkfoje ni trovis fiŝajn ostojn en la teleroj, ke ni eŭropanoj, afrikanoj, teranoj, sukcesis atingi la finon kun entuziasmo. Povas esti ke ni sukcesos eĉ purigi la manĝilaron, ĉiam malfacila tasko.

Nu, mi parolas metafore, sed en ĉi tiu revuo vi trovos detalojn pri la projekto, kiu permesis partoprenigi pli ol 100 personojn en diversaj renkontiĝoj. La raportojn spegulas ankaŭ la perceptoj de la partoprenintoj kaj ilia riĉa kultura diferenco. Estas dekoj, eble cento da homoj por danki. Mi tamen pensas specife pri niaj sponsoroj, niaj trejnistoj, niaj volontuloj kaj oficistoj (inkluvize de UEA). Same, mi dankas al Eŭropa Unio pro la tofuo, el kiu ni preparis bongustegan pladon.

Pierre VITTET

Saluton!

Mi nuntempe legas libron de la 1990-aj jaroj nomatan Mi pensas, do mi trompiĝas, de Jean-Pierre Lentin. Ĝi parolas pri la eraroj de la plej eminentaj scienculoj. Pitagoro, Pasteur, Newton, Einstein kaj multaj aliaj, ĉiuj — en iu punkto de sia vivo — faris gigantajn erarojn. Tamen, eraro estas nepra, esenca. Per multaj eraroj kaj sukcesoj progresas la scienco. Ankaŭ la kulturo, la moroj kaj kutimoj progresas laŭ la tempo. Ĉu ne devas iel same evolui niaj homaj kaj amrilatoj?

Ĝuste tiun temon tuŝas la ĉefartikoloj en la nuna numero. Ĉar ĝi tiklas niajn plej intimajn arojn da sentoj — nome la amo — ĝi estas polemika kaj iom tabua. Alice Andrès el Francio klarigas kio ĝi estas, kaj ke ekzistas pluraj tipoj de pluarmemaj rilatoj. Ŝi ankaŭ prezentas la defiojn, kiujn alfrontas la pluramemuloj. Aliflanke, Nadia Rie Kondo (plumnome Nadipedia) el Pakistano dubas pri la praktika eblo rilati plurameme kadre de siaj viv-kutimoj. Des pli bone ke pri tiu temo verkas du virinoj — laŭ mi gravas reliefigi la historie subkonsideratajn opiniojn de la virinoj, precipe en tia amrilata kunteksto.

La ĉi-numera intervjuo ĝojigas min. Mi jam intervjuis preskaŭ ĉiujn de mi ŝatatajn artistojn dum la 7 jaroj, en kiuj mi estas redaktoro de Kontakto. Sed Ĵomart kaj Nataŝa — du el la plej konataj kaj ŝatataj artistoj de nia movado — ankoraŭ ne estis aperintaj en tiu ĉi rubriko, ĉar mi estis atendanta novan albumon ilian por konkretigi la intervjuon. Tamen mi ne povas atendi senfine, ili ne lanĉis albumon, sed ili konstante aperigas novajn kantojn en la reto, tiel ke tio estas tute pravigebla okazo por intervjuo.

Ankaŭ tabua kaj polemika — en alia senco — estas la libroeldonado en Esperanto.

Ni aperigas artikolon, kiu levas la demandon: Ĉu tia strebado finfine utilas, se nia lingvanaro ne plu legemas? Ĉi-numere vi ankaŭ trovos artikolon pri la 200-jara historio de la biciklo. Fakte ĝi estis planata por aperi pasintjare, ĉar nun fakte ĝi jam 201-jariĝis, sed ne estis spaco por ĝi kaj certe vi indulgos nin, ĉar ĝi estas tre interesa artikolo. Novan rubikron inaŭguras Jonax Marx — jes, la kantisto! — sed ne pri muziko, pri videoludoj. La Blaga Blogo ne blagas, sed iom filozofas kaj omaĝas al alia esperantisto!

Omaĝas al Fabienne Berthelot-Ertl, la edzino de nia konstanta kunlaboranto kaj iama redaktoro de Kontakto István Ertl, Tiel la Mondo republikigas malnovan tekston de István, kiu rakontas kiel ili ekkonis unu la alian. Ni brakumas la familion en tiu malfacila momento. Massimo Ripani ne plu redaktas la Movadan Rubrikon, kaj dum TEJO-estraro ne trovas novan posteulon por li, Łukasz Żebrowski nin helpis pri ĝi ĉi-eldone. Agrablan legadon!

Redakcie

En la jaro 2010, nelonge antaŭ ol mia redaktoriĝo, aperis en Kontakto artikoloj pri Medicino (n-roj 236 kaj 237 — vi povas ilin elŝuti en la retejo de UEA), inter kiuj la bonega “Homeopatio: la diluita medicino” de Aleksej Vodovozov, Rusio, kiun tradukis kaj aperigis la tiama redaktoro, Paŭlo Mojaĵev. La tempo pasis kaj fine de la pasinta jaro mi ricevis novan artikolon pri homeopatio, ĉi-foje originale verkitan de Matthieu Desplantes. Denove la sama temo, pli-malpli samaj konkludoj: Ĝi ne funkcias!

Legante ĝin, mi tuj memoris pri la malnovaj numeroj kaj pensis ke ĉi-foje estus bone havi artikolon, kiu povus doni alian vidpunkton al la afero pri alternativaj kuracmetodoj. Tamen la klopodo ne vere sukcesis, anstataŭe, ne mankis kritikoj al la temo kaj ĉefe al homeopatio. Do mi decidis fari nekutiman aferon. Ĉar sano interesas min multe, mi faris esploron kaj verkis mem artikolon. Kaj en ĝi, mi klopodis informi iom pri la historio de la scienco kaj iom inversigis la demandon: Kial tiom da skeptiko? Kiel statas la ordinara kuraca sistemo? Ĉu ĝi estas tiom prfierinda kiel ĝi sin montras?

La artikolo de Stela pri organizado kiel kuracmetodo venas kun tre interesa propono, kiu certe utilos al multaj. Mi mem jam planas baldaŭ utiligi la metodon, ĉar mia dormoĉambro/oficejo ne plu havas spacon! Reen al mia artikolo pri sano, tiu elpaŝo sukcesis nur ĉar mi ne devis multe zorgi pri la intervjua rubriko, ĉar ĉi-numere faris tion Kévin Morel-Fourrier, kiu mem havis la iniciaton intervjui Romain Filstroff, kromnome Monté, kiu havas video-kanalon nomatan Linguisticae. Ĝi specifas pri lingvoj kaj lingvoscienco.

KontakTEK, nia rubriko pri teknologio, revenas ĉi-eldone, kaj du-foje sinsekve Jonas Marx plezurigas nin per videoludaj novaĵoj. Ankaŭ Recenzo reaperas. La Blaga Blogo firme markas sian ĉeeston kaj István Ertl — evidente ankoraŭ korkreva — revenas al sia Tiel La Mondo. Mi persone dankas al li pro la klopodo daŭre kontribui al nia modesta magazino. Mi pensas ke verkado povas esti efika helpo en tiuj mornaj situacioj. Al mi helpis kaj daŭre helpas, kvankam mi kompreneble ankoraŭ fojfoje revenas al la dezerto de soleco kaj doloro.

Dankon al ĉiuj, kiuj verkis, verkas kaj ankoraŭ verkos por Kontakto!

Redakcie

Ni preparas tiun numeron dum okazas la Futbala Mondpokalo en Rusio. Por la plejmulto de la homoj ĝi estas festo, kiun ligas multajn naciojn danke al la sporto. Mi supozas ke por multaj, tiaj internaciaj sportaj eventoj estas unu el la malmultaj ŝancoj, kie oni povas iom koni pri aliaj nacioj kaj sperteti, ĉefe per televido, internaciecon. Ili ne konas la eblojn, kiujn ofertas Esperanton rilate al internaciumado.

Sendube sporto ebligas grandajn emociajn festojn por la popolo. Ĉu sportoj havas tamen nur virtecon? La artikolo de Luc Gouverneur prezentas alian flankon de la sportoj. Flanko, kiun malofte oni emas pritrakti, ĉar ĝi montras ke sporto ne estas nek sankta nek bona por la socio, kiel foje ĝi emas aspekti. Ne antaŭjuĝu nin, ke ni estas kontraŭ sportoj kaj ke ni volas frakasigi la popolan festemon kaj feliĉon per niaj kritikoj. Ni jam publikigis artikolojn, kiuj omaĝas la bonajn ecojn de sportoj (vidu ekz. n-rojn 249 k 262). Sed ĉar nenio estas simpleca se ni atente rigardas, ni ankaŭ bonvenigas malsimilajn vidpunktojn de la aferoj kaj ni certas ke ĉiuj gajnos el tiu pripensado.

Nia gasto en la intervjua rubriko estas homo, kiu estas ligita al ĉiuj numeroj de tiu revuo dum la lastaj jaroj, en kiu mi redaktoris ĝin. Rob Moerbeek estis voĉe intervjuita de Stela Besenyei-Merger por sia bonega podkasto La Bona Rekontiĝo, kiu certe meritas vian viziton. Mi ĝoje transkribis la rezulton por vi! Kiel prezentite en la titolo, Rob volontule provlegas kaj revizias ĉiujn vortojn de nia revuo kaj danke al li, nia lingva nivelo estas ĉiam sur akceptebla nivelo.

La Blaga Blogo pristudas interesajn konceptojn kaj havas novaĵon: nia delonga kunlaboranto, Simmon K. Barney, kiu dum 7 jaroj kunlaboris per bildoj por la rubriko de Viktoro Solé, devis transdoni la torĉon al novaj artistoj. Pasintnumere desegnis Tihomir Lovrić kaj ĉi-numere Max Elbo. Koran dankon al Simono pro tiom da jaroj en bonega kunlabora rilato kaj bonvenon al la novaj artistoj! La Movadan Rubrikon zorgas ekde la pasinta numero mia samlandano Marcionildo Vasconcelos.

Kun du-monata aperritimo, ni ofte devas ŝovi kiel eble plejmulte da interesaj kontribuoj, sed rezulte niaj paĝoj kutime enhavas tro da tekstoj. Ni provas iom ŝanĝi tion ekde nun por ke la legado estu pli agrabla. Ĉu vi ŝatas tiel? Sciigu nin kaj ne maltrafu la ŝancon verki por la tutmonda esperantistaro per kontruibuo al Kontakto! Ni atendas vin!

Kelkaj temoj estas tiom popularaj, ke ili ne facile eluziĝas. Tio estas la okazo pri tiu ĉi eldono. Kvazaŭ eĥoj de niaj diskutoj en pasintjaraj numeroj, kiam la ĉefartikoloj pritrakitis monon, la temo revenas sur niaj paĝoj, en iom alia formo tamen. Nun la debato koncentriĝas sur virtuala mono. La demando pri cifereca mono estis ne tiom profunda en la pasintjaraj artikoloj. Tiam la plej fama cifereca valuto — Bitmono — ankoraŭ ĝuis statuson de “monero de la estonteco”. Nun ĝi estas rigardata iom alie.

La kvanto da elektra energio, kiun postulas la transakcioj kaj “minado” de tiu mono, estas absurde granda. Inter aliaj malavantaĝoj, ĝi nun estas rigardata de kelkaj kiel “monaĉo”. Tion asertas Robert Nielsen en artikolo, kiu malgraŭ tio proponas ke Esperantujo havu propran ciferecan valuton. Aliflanke, Jens Spillner prezentas al ni socimedian retejon, kiu kompense al popularaj afiŝoj, pagas la aŭtorojn per alia cifereca mono. El ambaŭ kontribuoj eblas havi pli bonan superrigardon pri la nova modo de la cifereca mono kaj kiel ili povus — ĉu nun aŭ estontece — utili al ni.

Nek ciferecan nek realan monon vi bezonas por ekhavi la kartludon Kartoj Kontraŭ Esperantujo. Temas pri libere elŝuteblaj kartoj, kiujn Tim Morley tradukis kaj disponigis al nia komununo. Mi ludis ĝin por la unua fojo en la plej lasta IJK en Badaĵozo kaj, ĉar ĝi estas iom polemika, certe mi ne maltrafis la ŝancon intervjui la kulpulon, kiu venigis tiun pekan kartludon en nia “lingvosanktan” amikaron.

Tiun amikaron mi krome ŝatus danki, ĉar multaj el vi dum la ĉi-jara UK kaj IJK parolis al mi pri la revuo. Kelkajn mi konis nur laŭnome antaŭe. Do estis vere ĝojige vidi la vizaĝojn de la homoj, kiuj efektive — per siaj verkaj, raportaj kaj foje tradukaj talentoj — faras tiun ĉi revuon. Pro tiu du-semajna vojaĝo, tiu ĉi numero aperas iom malfrue. Mi devas tamen ankaŭ manifestacii min malfavore al tio, kio estas laŭ mia percepto la sinteno per kiu TEJO kaj UEA rilatas al tiu ĉi revuo.

Miasente, Kontakto nuntempe aspektas kvazaŭ filo de divorcintaj gepatroj, kiujn ĝenas la fakto ke ĝi deficitas finance, tamen unu atendas de la alia, ke oni prenu la iniciaton ion fari. La diskutoj pri ĝi ĉiam tuŝas la problemojn kaj la eblaj solvoj estas nur la plej simplaj (ekz. ĉesi presi la paperan version). Ne ekzistas ideoj aŭ plano por reklamado, kaptado de novaj abonantoj k.s. La nurajn ekzemplerojn, kiuj reklamcele troveblis en la kongresoj ĉi-jare, estis mi, kiu kunportis.

Kontakto ne estas mia. Ankaŭ ne de TEJO aŭ UEA simple. Ĝi apartenas al la tutmonda esperantistaro, kaj estas unu el la ĉefaj publikaĵoj — nedubinda elmontrilo de la Esperanta kulturo, kiu dum pli ol duonjarcento aperis seninterrompe. Jes, la gepatroj jam havas siajn proprajn problemojn, sed tio ne povas esti senkulpigo por la malatento, kiu iom post iom povas damaĝi tiun ĉi jam 55-jaran revuon.

Retropaŝoj

Estas kanto, kiu diras en sia poezio ion kiel: “Ni antaŭeniras du paŝojn kaj revenas unu, sed ĉiam daŭrigas”. Se paroli pri la politika situacio en mia lando, Brazilo, triono de miaj samlandanoj konsentos ke ni ja retropaŝis, triono ke ni avancis, dum la alia parto tute ne pensas pri tio. Miasperte, militarismo kaj la giganta konservatismo, strebanta ĉesigi la nehaltigeblan homan progreson, estas sendube signo ke la paŝoj reen estis multaj.

Antaŭ du jaroj, Jair Bolsonaro estis apenaŭ konata nacia deputito. Li fakte nur ek(fi)famiĝis kiam, ĉe la voĉdono por la forigo de la eks-prezidantino Dilma, li parole omaĝis al eksa generalo, konata torturanto de nia ne tre fora militista diktaturo (1964-1985). Kiel homo, kiu diras tiom da absurdaĵoj, povas fariĝi prezidanto? Ne facilas respondi. Sed mi persone tion aŭguris jam ekde kiam D. Trump iĝis prezidanto de Usono.

Bolsonaro eĉ pli ruze uzis la saman retorikon kaj samajn metodojn. La incitoj kaj malrespekto al minoritatoj markis lian figuron. Dum la tuta mondo avertis pri la danĝero elekti homon kiel li, granda parto de la popolo kredis al, se ne mis-, almenaŭ certe troigitaj informoj disvastigitaj tra la reto, al la t.n. “post-veroj”, kiuj kreis la ideon de nepre venkonta malamiko (la komunistoj, la maldekstruloj), kie troviĝus la kialoj de ĉiuj niaj problemoj.

Dividita kaj elreviĝinta de la politika sistemo, en kiu li mem kreiĝis, la popolo volis venĝi sin, sed ne scias ke, se entute estas malamiko, ĝi devus esti la elito — la posedantoj de la grundo kaj la financistoj — kiu regas la landon (kaj la mondon). Tiuj, kiuj interesiĝas nur pri elsuĉado de niaj riĉaĵoj kiel eble plej multe kaj rapide. Ili estas kaŝitaj malantaŭ ĉiuj politikistoj. La amaskomunikiloj — vitrino de la kapitalo — ĵetas lumon nur sur la politikan kaĉon, kie la “malamiko” havas facile rekoneblan vizaĝon.

Nia fragila demokratio riskas. La kreskantaj atakoj kaj minacoj al indiĝenoj, nigruloj kaj al la GLAT-komununo demonstras tion, kion mia fratino al mi konfidis: Bolsonaro eble malfermis la pordojn de la infero, de kie eliras demonoj antaŭe kaŝitaj. Restas al ni rezisti kontraŭ tiom da maltoleremo kaj kune konstrui denove la ponton de respekto kune kun niaj amikoj, najbaroj kaj familianoj. Dividi kaj konkeri estas ilia moto, ni devas trovi mezan vojon.

“Pepe” Mujica, batalanto de la 1960 jaroj, eks-prizonulo, kiu poste fariĝis prezidanto de Urugvajo, nia najbara lando, diris: “La lukto por socia justeco estas solidareco kun tiuj, kiuj estas subpremataj. Sed finfine, ankaŭ por tiuj kiuj subpremas”.

Saluton!

En la kerno de esperantismo estas, aŭ devus esti, certa grado de sennaciismo kaj de internacia frateco. Ja Zamenhof predikis: Kun internacia lingvo, “ĉiuj nacioj estus unuiĝintaj en komuna frateco”. Nu, Esperanto ankoraŭ estas for de tutmonda unuanimeco. Ĉu tio estus kialo por teorie klarigi la jam kelkjaran krizon de enmigrado en Eŭropo? Ĉu nur kiam la homaro vere rekonos sin loĝanta sur la sama tero, kaj vojaĝantaj sur la sama ŝipo, ili povus fariĝi pli fratecaj?

Naivecon for, fakto estas ke popoloj de ĉiam pilgrime migradis, temas pri la homa karaktero, bazita sur la fakto ke ni atingis ĉiujn partetojn de la mondo. Sed kelkaj — sen agnoski sian evidentan rasismon — asertas tamen ke kelkaj enmigrantoj estas pli bonvenaj ol aliaj. Ekde 1993, la kontraŭrasisma reto UNITED kolektas datumojn pri viktimoj de migrado. La listo enhavas 4 500 okazaĵon. Klára Ertl, kiu volontule laboras pri ĝi, asertas: ne temas pri krizo de enmigrado, sed jes krizo de solidareco.

La landlimoj estas unu el la plej abstraktaj homaj kreitaĵoj. Rilate al migrado, sendube ekzistas gravaj politikaj demandoj, sed ili neniam pravigus ŝovinismajn atakojn, precipe en landoj, kiuj formiĝis danke al enmigrado, kiel Usono aŭ Brazilo. Dum la homoj dividos sin per sociaj klasoj, religioj kaj nacioj, ili plu timos ĉion fremdan.

Ankaŭ en Esperantujo estas krizoj, sed ĉu ne la esperantistoj estas tiuj homoj, kiuj ĉiam ilin defias? Nia intervjua gasto, Suso Moinhos, dediĉas sin al fako en nia kulturo, kiu eble estas la plej defia, speciale en la nunaj tempoj: Literaturo. Malgraŭ tio, li plu verkas kaj tradukas.

Same ni, en Kontakto plu laboros por vi! Jam la dua sinsekva eldono, en kiuj ni ĉefteme parolas pri grava temo — el homa kaj politika vidpunktoj. Ja Kontakto estas soci-kultura revuo — kaj ne nur por junuloj. Kiel vi scias, tio ne signifas ke ni havas pli distrajn erojn (kiuj ege mojosas). Tio estas pruvo, ke juneca revuo povas esti kaj serioza kaj amuza.

Jam venis fino de unu plia jaro. Dankon al vi, kiu akompanis nin en 2018. Aplaŭdojn al niaj kunlaborantoj, kiuj per riĉa enhavo regalis nin! Mi esperas ke vi ne forgesu reaboni la revuon por la sekva jaro! Ĝis!

“Konsento konstruas, malpaco detruas(1)”. Kvankam ankoraŭ nun en multaj lokoj regas la terura etoso de malpaco — vidu la situacion de Venezuelo, ekzemple — mi kuraĝas diri ke nuntempe la homaro strebas eviti militon pli ol antaŭe. Ĉu tiu aserto pravas laŭ vi? Kaj plie, ĉu eble la sporto, en siaj diversaj manifestacioj, favoras al pli pacema mondo? Kvankam nemalofte, sporto estas puŝata de emocioj disputaj kaj batalemo propraj de militemo — tre konata estas la agresemo en piedpilko ekzemple — ili laŭ mi, iom post iom rafiniĝis en sporto. Eble tial taĉmentoj fariĝis teamoj. Sed ne ĉiuj sportoj estas similaj.

Simile al nia Lingvo Internacia, homo elpensis sporton, kiu siaflanke celas esti plezuriga, saniga kaj malperfortema. Ĝia nomo estas Ĉukpilko (Tchoukball) kaj ĝia kreinto estas la sviso Hermann Brandt. Ĉukpilkon, nun rekonatan kiel sporto de la paco, li kreis en 1970. Mi konis la sporton en la jaro 2002 okaze de la IJK en Brazilo, kiam la aŭtoro de la nuna ĉefartikolo, Julio Calegari, organizis tieajn surlokajn matĉojn kaj instruadon, en kiuj mi povis partopreni.

Mi persone, kiu ne estas tre sportema, povas atesti: La ludo estas vere ĝuinda. La rememoro pri tiu okazaĵo igis min pensi la jenon: De kelkaj jaroj kadre la Universalaj Kongresoj okazas futbal-matĉo de la Esperanta Futbal-teamo. Kial de nun, kadre la IJK-oj oni ne ekorganizu ĉukpilkajn instruadojn cele al kreo de internacia Esperanta Ĉukpilka teamo, kiu ludu matĉojn dum la Internaciaj Junularaj Kongresoj? Jen ideo por la organizantoj de la ĉi-jara IJK.

Ĉar mi ĵus revenigis al miaj pensoj tiun jam foran, tamen neforgeseblan, sperton de la IJK en 2002, mi donu spacon al alia rememoro. Tie mi havis unuafoje la ŝancon trovi originalajn diskojn de Esperanto-muziko. Kiel granda entuziasmulo de muziko (tiam precipe de rokmuziko) mi tuj aĉetis tri KD-ojn, inter kiuj Ŝako, de la grupo La Porkoj. La unua disko de Alejandro Cossavella multe diferencas stile de lia plej lasta Tro, albumo lanĉita partnere kun la muzikgrupo Vojaĝo, tamen la esenco restas sama. En la intervjuo kun li vi povos koni iom pli pri la maniero, kiel li laboras kaj pri lia kariero.

Kontakto estas kunlabora revuo. Via abono, samkiel kunlaboro en formo de artikoloj, estas tre bonvenaj kaj bezonataj. Helpu nin sendante proponojn pri temoj, kiujn vi ŝatus legi, sed ankaŭ diskonigu ĝin al viaj konatoj. Ni antaŭdankas. Ĝis la sekva numero!

(1)zamenhofa proverbo

Povon al la virinoj!

Ĵus svarmis tra la amaskomuniloj la unua foto iam ajn farita de Nigra Truo. La atingo estis vaste kaj fiere festata de la scienca komunumo. La bildo estis kunmetita per la kunlaboro de teleskopoj de pluraj lokoj en la mondo kaj pruvas la teorion de relativeco de Einstein. Tamen, kio plej ĝojigis min, estis la fakto, ke malantaŭ tiu ĉi historia atingo, estas la 29-jara Katie Bouman, virino, kiu en MIT (Teknologia Instituto de Massachusetts) gvidis la kreadon de la programo, kiu produktis la bildon.

Sendube ŝi fariĝos ekzemplo de kapableco, el kiu multaj knabinoj tra la mondo povas inspirigi sin. Sed samtempe, kiam nun ni festas la atingon de Katie, en Irano Nasrin Sotoudeh, virino, pro la paca defendo de la rajtoj de virinoj en tiu lando, estis kruele kondamnita ricevi 148 vipbatojn kaj resti preskaŭ 40 jarojn en malliberejo. Kiom malsamaj la situacioj por virinoj en la mondo.

Ankoraŭ ne estas klare por ĉiuj, ke ne ekzistas pravigo por iu ajn seksa/genra diskriminacio. Kaj batali por tio estas unu el la multaj gravaj taskoj de la feminisma movado. Dum virinoj en okcidentaj landoj pli kaj pli atingas prestiĝan socian pozicion, multloke en oriento la virinoj devas batali kontraŭ malkleraj tradicioj, kiuj ankoraŭ katenas, ne nur la virinojn, sed la homan progreson ĝenerale.

En Barato al tiu progreso multe kontribuis la kreaĵo de A. Muruganantham, unu el la 100 plej influhavaj personoj de la mondo, laŭ la revuo TIME en la jaro 2014. Konata kiel Pad Men (Menstrutuka Viro), post multjara penado, li sukcese konstruis simplan maŝinaron, per kiu eblas fabriki tre malmultkostajn menstruajn tukojn por la virinoj en la tieaj komunumoj. Laŭ li, “la plej forta kreaĵo de la naturo estas ne leono, nek elefanto, nek tigro. Estas la virino”.

“Kion ajn viroj faras, virinoj kapablas same, sangelfluigante”. Mi legis ĉi tiun frazon sur t-ĉemizo — ĝuste la temo de ĉefartikoloj en ĉi tiu numero. Kial menstruo ankoraŭ estas tiom granda tabuo? Per du malsimilaj vivspertoj ni konatiĝos kun la zorgoj de virinoj en okcidento kaj oriento rilate al menstruo. Ankaŭ nia intervjua gasto estas ekzemplo de la virina povo kaj talento. Natalia MacMahon, krom reĝisoro, estas aktorino kaj tradukisto. Ŝi antaŭ nelonge aperigis Malsano Nomata Amo, retserion kun 6 ĉapitroj en kiuj Esperanto rolas kiel grava faktoro en la historio.

Ĉion ĉi pripensante, mi rezonis: La virojrolis (almenaŭ li tiel sin prezentas) kiel protagonisto en la monda historio. Kaj surbaze de perforto kaj konkurado — laŭ la vira modelo — kulturoj formiĝis. Ĉu vi jam vin demandis, kia estus la mondo, se virinoj regus ĝin? Mi ne dubas ke, por ke la estontaj generacioj pluvivu, necesas enkonduki la mondon sur pli bonan vojon. Ĉu la virinoj montros la vojon?

Jen via mondo, jen nia mondo, kun monta neĝo kaj mara ondo. De la tropikoj ĝis la polusoj, jen vasta mond’ por ĉiuj ni. Ĉi tiun Esperanto-versio de This land is your land tradukitaj de Wouter F. Pilger vi eble jam aŭdis, ĉu per la kasedo de Duo Espera aŭ — plej problabe — en koncertoj de “JoMo”.

Sed tiu ĉi mondo, kiel ni konas ĝis nun, eble ne plu longe estos la sama. Se eĉ guto malgranda, konstante frapante, traboras la monton granitan, kiom longe la planedo eltenos la damaĝojn, kiujn nia homa civilizacio daŭre altrudas al ĝi? Sciencistoj asertas ke post 10 jaroj ne plu estos revenvojo por savi la klimaton. Eble tio sonas troige por tiuj, kiuj loĝas konforte kaj dume havas aliron al trinkebla akvo kaj manĝaĵo. Sed necesas rigardi trans la surfaco de nia ĉiutaga, nur kelkjardeklonga vivo, kaj kompreni ke la estonta vivo sur la tero postulas pli de nia persona kaj komuna elfortoj.

Por tio pledas Greta Thunberg, sveda knabino, kiu fariĝis tre konata pro sia — komence sola — protesto antaŭ la nacia parlamento plede por la klimato. Ŝi estis invitita paroli pubike, kaj ŝia saĝeco kaj mesaĝo forte influis gestudentojn ĉirkaŭ la mondo simile iri sustraten protesti, samkiel trafe influis Pablo Conessa verki la artikolon. Sed la estonteco de la mondo bezonas ne nur proteston sed agadon. La artikolo de Ryan Callahan pritraktas ĝuste tion kaj proponas kvar sugestojn por pli ekologia vivstilo.

Ekologio — la maro specife — ĉefa elemento por la ekvilibro de nia mondo, estas ankaŭ reliefa temo en la muzika arto de Kjara, itala kantistino, kiu ĵus aperigis sian unuan albumon en Esperanto. Sperta kantistino kaj komponisto, per Blua Horizonto ŝi ekpaŝas sur internacian kampon kaj impresas pro la mondmuzika kvalito prezentata, en kiu sentoj kaj emocioj envolvas la aŭskultantojn.

Kiel ĉiam, nia revuo ĝuas kontribuojn diversajn kaj riĉajn. Ĉi-eldone ne malsamas. Vi legos interasajn artikolojn kiel la historio de koncentrejoj dum la hispana diktaturo; pri la scienca metodo kaj la rubrikojn: Videoludoj, Tiel la Mondo, Blaga Blogo kaj Movada Rubriko.

Espereble la enhavo plaĉos al vi kaj influos ankaŭ vin verki por Kontakto. Ni atendas vian kontribuon.

Redakcie 2019:4

La jaro 2019 estas deklarita internacia jaro de indiĝenaj lingvoj laŭ Unesko. La celo estas, per tio kontribui al la konscio pri la urĝa bezono zorgi, revigligi kaj antaŭenigi indiĝenajn lingvojn en la mondo. Ekzistas nuntempe de 6 ĝis 7 mil lingvoj en la mondo. Ĉirkaŭ 97% de la monda loĝantaro parolas nur 4% el ĉi tiuj lingvoj, kaj nur 3% de la popoloj parolas la ceterajn 96% el ĉiuj ekzistantaj lingvoj. La granda plimulto de ĉi tiuj lingvoj, parolataj ĉefe de indiĝenaj popoloj, senĉese malaperos.

Mi mem, verdire, ne multe scias pri la fenomeno, kaj eĉ dubas kiel eblus entute solvi ĝin. Estas eĉ malfacile mezuri la problemon kiam vi, ĉar naskiĝinta en socio kun jam difinita majoritata lingvo, neniam spertos la malaperigon de via propra denaska lingvo. Tamen ne koni la problemon ne signifas ke ĝi ne ekzistas.

Danke al pli kleraj homoj ni povas informiĝi pli bone. La ĉefartikolo de nia nuna eldono, prezentita kaj tradukita de Manuela Burghelea kaj Daniel Sanchez, sciigas al ni pri la kaŭzoj de tiu malaperado. Tiuj kialoj estas komplikaj, ili entenas politikan regadon, diskriminacion kaj monon.

Similaj kialoj por alia ankaŭ grava problemo: La klimata ŝanĝiĝo.

En la pasinta numero ni publikigis artikolon, kiu prezentis al niaj legantoj la svedan knabinon Greta Thunberg. Ŝiaj protestoj kontraŭ la apatio de la tutmondaj registaroj vekis atenton de la amaskomunikiloj kaj inspiris multajn studentojn tra la mondo simile agi. Sed laŭ Stanislavo Belov, ĉio temas nur pri hipokritaj ludoj de la grandaj oligopoloj, kiuj regas la merkaton kaj la enegipolitikon en Eŭropo. En sia artikolo, li skribas: “Ni estu realismaj: necesas pliaj jardekoj kaj plurmiliardaj ŝtataj subvencioj por solvi la problemojn de la verda energio.”

Malgraŭ la debatoj pri la solvo de la problemo, la organizaĵo Global Footprint Network (Tutmonda Spura Reto), diskonigis la infomon ke la lastan 29-an de julio ni alvenis al ĉi-jara tago de la Tera superŝarĝiĝo. Tio signifas ke dum malpli ol ok monatoj, ni jam uzis pli da naturrimedoj ol la planedo povas — kun regenera marĝeno — provizi dum la tuta jaro.

Por iom mildigi la enhavon ni prezentas al vi pli leĝeran eron. Nia intervjua gasto estas konata esperantisto kaj movadano: Roman Dobrzyński, kiu antaŭ 50 jaroj estis mem la redaktoro de tiu ĉi revuo, kiun vi tenas mane. Roman ne perdis sian ĵurnalisman vervon kaj nature rakontas pri historioj, kiuj markis lian interesan vivon! Por mi estas granda plezuro fari tiun vojaĝon al la pasinteco, kaj mi esperas ke ankaŭ vi ĝuos.

Ĉu vi ŝatus aperigi artikolon en la sekva numero? Ne maltrafu la ŝancon: verku! La tempo ja pasas rapide, kaj mi atendas vin en la sekva numero! Ĝis baldaŭ!

Rogener PAVINSKI

Ĉefredaktoro

Nuklea energio estas nia ĉeftemo ĉieldone. Ĝi estas multe diskutata lastatempe pro la akcidento en la Fukuŝima nuklea centralo, kiun kaŭzis la tertremo en Japanio. Kompreneble la tertremo mem kaj ĝia sekvanta cunamo estis la granda katastrofo, kiu mortigis 14 mil homojn kaj malaperigis 9 mil aliajn, sed la spuroj de unu kondukis al alia, kaj kreskis la timo ke nuklea katastrofo povus ankoraŭ pli suferigi la japanan popolon.

Etsuo Miyoshi rakontas tamen ke la situacio nun estas pli bona, sed ke nia elspezemo estas la kaŭzo, kiu propulsas la laŭ li danĝeran kaj riproĉeblan nuklean energion. Siaflanke Rafael Zerbetto en sia artikolo konkludas ke la nuklea energio estas la plej bona opcio. Kiuj estas ĝiaj veraj avantaĝoj kaj riskoj? Toño del Barrio, esperantisto, kiu laboris en la kerno de nuklea centralo prezentas analizan vidpunkton pri la temo.

Unu el miaj unuaj Esperantaj Ko-diskoj estis “Lingvo Intermonda” de Dolchamar, kiu tiam miksis elektronikon kaj rokmuzikon. Ĝi tre malsimilas al la lasta albumo de la grupo: Trajn’ nenien. Nia intervjua sekcio ĉi-foje enketas Patrik Austin, la kantiston kaj ĉefon en la grupo pri la nova direkto, pri la albumo kaj estonteco.

Kiom da dormo-horojn vi bezonas? Mi fariĝas iom mallerta se mi ne dormas 8 horojn, tamen ekzistas homoj, kiuj dormas tre malmulte. Kiah Morante, en sia kontribuaĵo asertas ke kapablas dormi nur 2 horojn ĉiutage. Certe vi scivolas kiel oni povas tion fari. Legu la artikolon en paĝo 6. Ĉu vi kutime staras... sur via kapo? Kiam mi ricevis la informojn pri la Internacia Klubo de surkape starantoj, mi une pensis ke temas pri frenezaĵo. Nu, ankoraŭ mi pensas tiel, sed la mondo “malfreneza”, kie ni vivas ne aparte perfektas - kun militoj, disputoj kaj problemoj. Eble en tia perspektivo la mondo aspketos pli bona. Mi devas iam provi.

Ni starigas novan rubrikon: Vidpunkto, en kiu vi povas esprimi libere vian... vidpunkton. Pliajn interesajn artikolojn vi legos, kiel pri laboro de Esperantistoj en Tanzanio, la Blaga Blogo, kiu ĉi-foje solvas murdkrimon, kaj movadaj novaĵoj de TEJO-Tutmonde. Ne forgesu viziti nian retejon kaj kontroli kiuj estas la temo-sugestoj por venontaj eldonoj. Ne hezitu ankaŭ proponi al ni temojn.

Saluton!

Mi unue volas esprimi mian ĝojon pri la pasintjara kresko kaj pri la sukceso de nia membro-kampanjo (pri, kiu vi povas legi sur paĝo 4), kiu alportis novajn legantojn por nia revuo. Tio estas motivo por fieri kaj pli dediĉeme labori por ĝi.

Ekologio estas vorto, kiu fariĝis preskaŭ ŝablona kaj tendenca esprimo. Des pli domaĝe ke nuntempe ĉiu granda entrepreno, kelkaj ne malofte konataj pro prifajfado de ĉio krom profito, volas ŝajnigi sin ekologiamika kaj verd-respondeca, sen ke la publiko tamen vere sciu pri la vereco de tiuj fasadaj elmontroj. Eĉ sciencistoj, kiuj ĉiutage avertas nin pri la urĝeco de la monda ekologia stato, ne tute neŭtrale fidindas, ĉar estas sciate ke oni apenaŭ plu akiras monon por esplorado, se oni ne aldonas “daŭripova evoluigo” al siaj esplorceloj.

Sed kio estas Daŭripova Evoluigo? Aŭ pli bone, kio ĝi ne estas? Ambaŭ demandojn respondas Guillaume Nénuphar (pli konata kiel la muzikisto Gjiom Armide) per sia tre trafa kaj informriĉa artikolo pri la temo. Plia kontribuo venas el Ĉinio, kiu estas la plej poluanta lando de la mondo. Tamen Ĉinio staras pinte ankaŭ ĉe alia statistiko: Neniu alia lando investas tiom multe je renovigeblaj energifontoj, kiel la ventoenergio: pri tio temas la artikolo de Zhao Jun. Kiam oni parolas pri ekologio, tio signifas ne nur mencion pri aero, akvo, tero ktp. Ankaŭ al lingvoj tiu nocio estas aplikebla, tial nia konstanta kunlaborantino Olga Ŝilajeva ĉifoje verkis pri ekolingvistiko.

De kiam ni inaŭguris nian intervjuan rubrikon, mi estis konscia kaj iom zorgema pri la fakto ke neniu virino estis intervjuita — ĝis nun. Ĉar nia ĉi-numera intervjuato estas ne nur virino, sed ankaŭ feministo. Agenita Ameno estas socia sciencisto, kiu esploras pri la virina socia kondiĉo. Legadon de ŝia (laŭ titolo, polemika) libro “Socia rolo de la kromamantoj” mi forte rekomendas. Nu, koincide kun la temo de la intervjuo, “La blaga blogo”, de nia alia konstanta kunlaboranto, Victoro Solé, en la nuna numero estas “La blogo de adultulo”.

István Ertl rakontas en “Tiel la mondo...” kiel la mondo etas, kaj ne temas pri Esperantio. Vi scios pri la Esperanta radio-programo por telefonaparatoj, kaj miros pri kelkaj belaj infandesegnaĵoj. Nepras mencii ke, ĉi-numere Szabolcs Szilva debutas kiel la nova redaktoro de la movada rubriko TEJO-Tutmonde. Bonvenon al li! Ne forgesu sendi viajn artikolojn, tekstojn aŭ ideojn al ni. Ĝis la venonta!

Rogener PAVINSKI

“Pli bone ricevi interesan revuon malfrue ol ian salaton ĝustatempe.” Laŭ informo de nia kunlaboranto István Ertl, la frazon diris Simo Milojeviĉ, kiam li mem atingis, redaktante la revuon Esperanto, rekordajn malfruojn. Nu, verdire mi persone povas nur parte konsenti, ĉar kiel vegetarano, mi ne rifuzas ian ajn bonan salaton, tamen ne povas nei ke nia revuo, eĉ malfrua kiel la nuna eldono, pli bongustas ol salato. Nian malfruon kaŭzis plibonigaj streboj, feliĉe tre foras de iamaj rekordoj kaj malaperos baldaŭ.

Kanabo. Kulpa aŭ senkulpa? Ĉu la bandito aŭ heroo? Nia ĉeftemo estas certe polemika, sed ĝi prezentas aktualan tutmondan problemon — la drogoj. Unuiĝintaj Nacioj kalkulas ke 4% de la monda popolo konsumas ĝin minimume 1-foje jare kaj malpli ol 1% uzas ĝin ĉiutage. Ĝia posedo, uzo aŭ vendo fariĝis malpermesata en la plejmulto de la landoj komence de la 20ª jarcento. Ekde tiam kelkaj landoj intensigis la leĝojn kontraŭ ĝi, dum aliaj malstreĉis la aplikadon de tiuj leĝoj. La historio de tiu planto en Ameriko, la nuntempa polemiko kaj eĉ sciencaj esploroj pri ĝiaj sanefikoj estas interese prezentitaj de la brazilano Bira Ferreira.

Unuafoje ni eluzas nian intervjuan rubrikon por pure movada temo. La kialo tamen estas komprenebla: UEA havas novan prezidanton kaj ni profitas por esti la unua komunikilo intervjui la freŝan funkciulon: Mark Fettes! (Ĉu ni estos la unuaj aperigi la intervjuon, tio estas alia afero...) Ni ŝatas koincidojn kaj la specialan rubrikon pri la 50-jariĝo de nia revuo okupas ankaŭ nova estrarano de UEA: Stefan MacGill estis teknika redaktoro de Kontakto en la 1970/80-aj jaroj.

La daŭrigon de nia lasteldona ĉeftemo, pri la vojaĝo al Japanio de Ĵenja Y. Amis, en brila priskribo vi trovas ĉi-numere. Vi ankaŭ scios ke fama itala kantisto uzis Esperanton en sia nova muzikvideo. La ligilon por spekti ĝin vi ricevos leginte la artikolon de Edoardo Nannoti. La facillingva rubriko prezentas tradukaĵon de nia irana kunlaboranto Akbar Abnekar. Ne mankas niaj jam tradiciaj rubrikoj — La Blaga Blogo de Viktoro Solé pri diskutantoj, Tiel la mondo... pri “atingeblaĵoj en ĝustaj dimensioj”, Varsovia Vento de Rangel kaj Régis de Castro kaj TEJO-Tutmonde pri la interesaj novaĵoj el nia junula movado.

En tiuj ĉi feriaj tempoj, mi deziras plenan profiton kaj ĝuon al vi, kiu ferias kaj/aŭ vizitas E-renkontiĝojn. Por vi, kiel mi, kiu jam de iom da tempo malhavas feriojn, mian kompaton. Memoru ke ĉiam vi povas transformi la frustriĝosenton en ion bonan. Do uzu ĝin por verki artikolon por Kontakto =).

Rogener PAVINSKI

Saluton!

Unu jaro kompletiĝas de kiam ni prenis la redaktoran taskon. La pasintjara duobla numero 2010:5&6 estis nia unua, sed ni decidis nur en la venonta numero taksi nian unujaran laboron, ĉar tiam ni ankaŭ kompletigos tutan jarkolekton per lanĉoj de ses numeroj en 2011. Do, ek al priskribo de la antaŭlasta numero de la jaro.

La ĉefartikoloj ĉi-eldone temas pri la plej preferata temo inter la esperantistoj: — Lingvoj. Tion pruvas la fakto ke la ĉi-temaj artikoloj alvenis al nia leterkesto, malgraŭ ke ĝin ni ne anoncis. Pri diversaj interesaj faktoj kaj siaj malkrovoj rilataj al lingvoj rakontas Olga Ŝilajeva en sia artikolo “Lingvaj Notoj”. Kiel rapide vi legas? Kalkulu mem kaj komprenu tion, kio malhelpas vin legi rapide per la artikolo pri rapidlegado de Rogério Ferreira. Lingvoj estas rimedo por komunikado, sed ne ĉiuj povas komunkiĝi per la samaj rimedoj. Dum vi legas tiujn presitajn vortojn, blinduloj, ekz. ne povas same fari. Tial la brajla skribsistemo estis inventaĵo, kiu malfermis al ili la mondon — pri tiu skribsistemo skribis Sergey Korol. Fine, pri la rilatoj inter Esperanto kaj la latina lingvo verkis Frederiko Lopes.

Dediĉi sin dum 35 jaroj al io, kio samtempe ne estas onia deviga laboro, certe postulas iom pli ol sindonemo. Nepras havi ĝojon per la plenumo de tia aktivaĵo. Tial, eĉ ne dubu ĉu Ĵak Le Puil kun plezuro redaktas kaj kompilas la “Politikan, kulturan, skandaleman kaj ajnecan” — kaj mi aldonas — unikan, gazeton “La Kancerkliniko”. Ĵak respondis niajn demandojn ne nur pri la “zageto” sed ankaŭ pri sia muzika kaj traduka agado.

La blaga blogo ĉi-foje rakontas historion pri juna knabo kiu, kvankam nun li estas plenkreskulo, ne sukcesis forigi la manion tuŝi ĉion kion li vidas. La rubriko El Ĉinio prezentas la pentrarton, kiu karakterizas tiun landon. Iom da poezio kaj scienco vi trovos en la nuna eldono — ili inspiros vian animon kaj instruos vian cerbon. Se tamen ĝiaj lingvaĵoj iom pezas, tuj iru al la facillingva artikolo por senstreĉiĝi kaj ĝui leĝeran tekston.

Kiam ni provis elekti la kovrilon por ĉi tiu eldono, ni faris ion tute novan. Per Interreto ni proponis kvar bildojn kaj petis la esperantistojn decidi kiun uzi por la kovrilo. La nuna kovrilo estis la plej ŝatata kaj la afero tiel bone funkcias ke probable ni daŭrigos, ĉar tiel ni pli komune kreas la revuon. Ĝis la venonta!

Saluton!

Tiu ĉi numero devus esti en viaj manoj jam antaŭ pli ol monato, sed pro tio ke dum la nordhemisferaj somerferioj, ĉefe dum la Universala Kongreso, la skipo de la Centra Oficejo en Roterdamo vojaĝas al la gravaj renkontiĝoj, tiu ĉi numero devis atendi iom pli por naskiĝi. Kaj tie ĉi mi diru ke la laboro, kiun faras la oficistoj kaj volontuloj en la CO estas nepra kaj gravega por la aperigo de ĉiu numero — mi profitas por esprimi miajn dankojn al ili.

La ĉefartikoloj en tiu ĉi eldono pritraktas gravan problemon: militon. Ne malofte sur niaj paĝoj reliefiĝis konfliktoj kiel tiuj en Ukrainio, Japanio kaj Ĉinio, la araba printempo k.a. Tiuj ĉi du artikoloj estas tamen iom specialaj ĉar ili ankaŭ malkaŝas la agadon de ekstremaj grupoj sine de tiuj armitaj konfliktoj. La krizon de Irako kaj Sirio; la rolon, kiun havas ISIS (Islama Ŝtato de Irako kaj Sirio) en ĝi; tion detale analizas Viktor Bosnjak el Italio. La historion de la internaj militoj en Kolombio kaj la naskiĝon de la timata FARK (Fortoj Armitaj Revoluciaj de Kolombio) rakontas Juan Sebastian Santacruz el Kolombio.

Kvankam la militecaj artikoloj okupas multajn paĝojn de nia eldono, ankaŭ alia temo firme ĉeestas en ĉi tiu numero — la muziko. La gasto de nia intervjua rubriko estas Floreal Martorell, la estro de la muzikeldonejo Vinilkosmo. Delonga kultura aganto en nia movado, Flo klopodas konstante adaptiĝi al la novaj cirkonstancoj, kiuj lastatempe puŝas la eldonadon kaj distribuadon de muziko al ĉiam novaj formatoj. Ĝuste pri tia ŝanĝiĝado temas la artikolo de Joop Kiefte el Nederlando. Li invitas la artistojn al la memeldonado de sia muziko.

Ĉu vi scias ke ekzistas propono por la flago de la Tero? Jes, sveda desegnisto proponas flagon, kiu simbolu ĉiujn naciojn kaj kiu iam povos esti suprentirita sur aliaj planedoj (kia aroganteco!). Ne, ĝi ne estas verda, nek ĝi havas stelon. La esperantista flago tamen estus mondkonata se la historio, kiun ĉi-numere prezentas la Blaga Blogo fariĝos realo. Ĉu ni estos pretaj por la Fina Venko? La rubrikoj Tiel la Mondo kaj TEJO tutmonde kompletigas la revuon.

Do, estimata leganto, ne tro prokrastu la legadon, ĉar la venonta eldono jam estas en la bakujo kaj rapide pretos por via gustumo. Tie troviĝos i.a. artikolo pri la filmfestivalo Teo kaj Amo kaj la rezultoj de nia 2-a Muzika Konkurso. Ĝis baldaŭ!

Rogener PAVINSKI

Saluton!

Antaŭ 30 jaroj la mondo unuafoje gape konstatis la teroron, kiun akcidentoj en nukle-energiaj centraloj povas dissemi. La katastrofo en Ĉernobilo, Ukrainio, staras unualoke kiel la plej grava nuklea akcidento de la historio. Ne multe distance, sekvas ĝin alia bedaŭrinda akcidento, tiu de Fukuŝima, Japanio, en 2011. Sed ekzistas alia nuklea akcidento, pri kiu, kvankam nun taksata kiel la plej grava post tiuj du, oni ne multe scias.

Ĝi okazis en la jaro 1957 en la fermita rusa urbo Ozierk, kaj ekde tiam la aŭtoritatoj volas kaŝi ĝin kaj ĝiajn sekvojn. La artikolo de Marc Gallardo prezentas ankaŭ la aktivadon de Nadezhda Kutepova, virino kies batalo komenciĝs en la jaro 2000, kiam ŝi konsciiĝis pri la danĝero de la akcidento, kiu kaŭzis la morton de ŝiaj gepatroj kaj de multaj aliaj homoj ĉirkaŭe. Plu pri la temo kontribuas Oleg Ciganov, kiu rakontas pri sia persona interveno en Ĉernobilo. Li estis tie kun la laborbrigado, kiu manipulis per robotoj radioaktivegajn erojn.

La dua virino sur nia kovrilo estas Jennifer Bondelid, kiu gastas ĉe nia intervjua rubriko. Ŝi estas la ĉeforganizanto de la 3ª Kino-Teatro-Festivalo okazonta en Usono, kune kun la tradicia Nord-Amerika Somera Kursaro de Esperanto (NASK). La aranĝo estas tre bona oportuno por esperantistoj, kiuj volas disvolvi siajn artajn kapablojn.

En Ĉinio okazis grava ŝanĝo en la politiko pri la familia planado. La regulo, kiu dum 35 jaroj malpermesis al gepatroj havi duan infanon, ne plu validas. Mi dankas al Ĝoja (Ping Zhang), de kiu mi “mendis” la artikolon kaj kiu tre atenteme pretigis ĝin por ni.

Ĉiuj el ni dum la vivo sentas nin deprimitaj fojfoje. Konsiloj por via sano: En la paĝo 15 jen 15 aferoj, kiujn vi povas fari por transpasi tiujn momentojn. En Recenzo vi trovos du novajn muzikajn albumojn el tute kontraŭaj stiloj — la metalrokon de Barok-Projekto kaj la folkoran muzikon de Kajto. Legeblas ankaŭ trarigardo pri la funkciado de la abonklubo de Vinilkosmo.

La fenomenon Duolingo kun ĝiaj centmiloj da lernantoj de Esperanto esploras Karina Oliveira. En Facila ni prezentas veran anekdoton okazintan en Ugando, laŭ la rakonto de Honoré Sebuhoro. Ni ankoraŭ ne finis, certe vin allogos la konstantaj rubrikoj La Blaga Blogo, Tiel la Mondo kaj Tejo Tutmonde. Jen la plena revuo. Ĝuu!

La tempo flugas, la tempo kurtas. Pli kaj pli ŝajnas ke la tagoj pasas rapide kaj mankas tempo por fari aferojn. Ĉu ankaŭ vi foje sentas tion? Ke ĉi tiu numero aperas en iom prokrastita tempo: kulpas la tempo-kuro, kiun ni ne ĉiam povas akompani. Kaj eĉ la aldono de unu plia sekundo en la tempo, kiel okazos ĉi-jare, ne helpos nin.

Paweł Fischer-Kotowski en sia artikolo montras ke la aldono de la Supersekundo ne estos tiel facila afero kiel povas unuavide ŝajni. Por komplementi la temon, Cecilia Prudkin rakontas pri la historio de la tempo-mezuriloj ĝis la hodiaŭaj atomhorloĝoj.

Ankaŭ pro ne sufiĉa tempo, ni ne povis aperigi la intervjuon planitan por ĉi tiu eldono. Ĉio havas sian tempon, ĝi aperos en la tuj venonta numero. Sed ĝi ne mankos al vi ĉar la nuna eldono estas plena je interesaj artikoloj kaj rubrikoj.

Por tiuj, kiuj konstruas retejojn aŭ afiŝas en blogoj, troviĝas gravaj informoj por faciligi la legadon tra la reto por malfortvidantoj. Ankoraŭ pri la temo, la rubriko KontakTEK reaperas por prezenti la lastajn teknologiajn novaĵojn.

Alia reaperanta rubriko estas La Objekto, kiu ĉi-foje rakontas la historion malantaŭ malnova poŝtkarto sendita de esperantisto el Turkio al samideano en Urugvajo. La filmindustriaj Oskar-premioj estis disdonitaj antaŭ monato, kaj unu el la multpremiitaj filmoj, La Granda Budapeŝta Hotelo, estis recenzita de Stanislavo Belov.

Por la dua fojo en niaj paĝoj, la junulo Evgenij Georgiev el Kazaĥio aperigas sian kurtan novelon. Nun temas pri “Nubego”, katastrofa futurtempa historio. Bonvolu legi kaj skribi al ni pri viaj impresoj. En la novaperinta scienca rubriko troviĝas kontribuo de Olga Ŝilayeva pri aspektoj de la rusia buĝetado.

Ankoraŭ estas la bonega blogaĵo de Viktoro Solé, kodisko-recenzoj, Varsovia Vento en facila lingvaĵo, Tiel la Mondo kaj TEJO tutmonde. Kiel vi vidas, bunta numero. Espereble vi havas tempon por legi ĝin entute.

Redakcie

Saluton!

“La vivo imitas la arton multe pli ol la arto imitas la vivon”. Ĉu validas la aserto de Oscar Wilde, la irlanda verkisto, por nia nuntempo? Ĉiam kaj ree la mondo devas alfronti problemojn kiel separatismo, enmigrado kaj rifuĝintoj samkiel diskriminacio kaj minoritatoj. Ĉi-numere, la du ĉefartikoloj prezentas tiujn sociajn problemojn, sed el la vidpunkto de la fikcio. André Müller kaj Clarissa Lohr analizas la fikciajn seriojn Star Trek kaj Harry Potter, kaj plukas el ĝi diskriminaciajn situaciojn kaj minoritatajn problemojn, kiuj, spegule de nia reala mondo, retroveblas en tiuj verkoj. En tiuj kazoj, sendube la arto imitas la vivon.

En la lasta JES (Junulara E-Semajno) okazinta jarfine en Germanio, prezentiĝis nova muzikgrupo kun tre interesa sonpropono. Temas pri Ŝanĝo el Pollando ĝi ludas mondmuzikon, precipe instrumentan. Romualda Jeriorowska tiom ŝatis la koncerton, ke ŝi konfidis al Kontakto la intervjuon, kiun ŝi faris kun la gvisdisto de la grupo. Ni kompreneble publikigas ĉi-eldone tiun legindan kontribuon!

Ni vere ŝatas kiam niaj legantoj estime konfidas al ni siajn artikolojn. Estas plezuro por ni publikigi ilin. Sed kio pri la familio en Ĉinio, kiu konfide konservas ĉe si privatan bibliotekon jam de 70-jaroj? Legu en nia rubriko “El Ĉinio”. Daŭre pri publikigo; kvankam ni ne havas la saman statuson kiel sciencaj revuoj, kiuj estas avide postkurataj de la sciencistoj, ni donas nian etan kontribuon al la temo. La sciencistoj devas, krom dediĉi sin al esploradoj, zorgi pri ilia publikigado. Pri la temo legu la artikolon “Publikigu aŭ pereu” de Veronika Poór.

Vi ekkonos la historion pri statuo de iu forpasinta viro, situanta en Kubo, kiun oni nomas la “Pariza Kavaliro”. Veran “postmortan” historion alportas La Blaga Blogo kaj iel pri la sama temo sent-eme rakontas István Ertl en sia rubrilko. Varsovia Vento finplenigas niajn “ne-movadajn” paĝojn.

Pli granda TT-rubriko, rezulte de la dediĉema Massimo Ripani, troveblas en nia tria eldono de 2014. Dankon al vi, legantoj kaj kunlaborantoj, kiuj konfidas al ni viajn verkaĵojn. Ni esperas ke ni kontentigas vin per nia simpla, tamen elkora laboro.

Saluton karaj legantoj!

Certe eĉ antaŭ ol ricevi tiun ĉi revuon paperan, kelkaj el vi jam elŝutis la ciferecan eldonon kaj ĝuste nun foliumas ĝin, nur momenton post kiam ĝi estis enretigita. Jen unu el la mirakloj de Interreto, kiu ebligas tiom rapide interŝanĝi informojn sur la tuta terglobo.

Interreto estas do la temo de niaj ĉefartikoloj ĉi-eldone. La bono kaj malbono de la teknologio, kiun neniu plu povas preteratenti. Ĝi jam ludas ĉefan rolon ĉe politikaj kaj sociaj ŝanĝoj en la mondo. Ĉu kiel ilo por veraj revolucioj kiel tiuj en arabaj landoj ĉu kiel la okcidentaj verŝajnaj “klakprotestoj” el niaj konfortaj seĝoj. Memkritike pri tiu cifereca revolucio argumentas la artikolo de Leonardo Janz. Sergeo Tyrin pritraktas la liberecon en Interreto, kiu estas ne tre amike rigardata de registaroj en kelkaj landoj — ili planas enkonduki novajn regulojn por limigi tiun liberecon. Kun tiom da profiloj kaj personaj informoj ĉe la reto, kio okazos al ili kiam vi mortos? Ana Ribeiro rakontas al vi; kaj se vi volas tuj mortigi vian retan vivon ni ankaŭ povas helpi.

En nia intervjua rubriko unuafoje estas ne-esperantisto; tamen la rilato, kiun havas nia intervjuato kun Esperanto estas granda kaj grava kiel oni vidas malofte. Sam Green, la reĝisoro de “Utopio en 4 Movimentoj” ĵus lanĉis duan filmprojekton pri Esperanto: “La Universala Lingvo” kaj afable respondis niajn demandojn pri ambaŭ projektoj, pri Esperanto kaj pri si mem. Ankaŭ recenzon de “La Universala Lingvo”, samkiel pri libro de Sen Rodin kaj ko-diskoj de Vinilkosmo, kiel dua volumo de la Hiphopa Kompilo kaj lasta de Jacques Yvart vi trovos ĉi-eldone.

Foje ni ricevas komenton pri iu artikolo, sed pli kontentige estas kiam ni ricevas reago-artikolon, kia estas la artikolo de Dieter Rooke kontraŭ atomenergio. Nekredeblaĵoj estas la temo de nia rubriko NKD — sendube ĝi iel gapigos vin. En la Blaga Blogo vi legos amuzan rakonton pri naĝisto, kiu estas forgesemulo, kaj pri perdo de la infaneco far la modernaj infanoj vi legos en la facila rubriko — ĉio ĉi aldone al movadaj novaĵoj el TEJO-Tutmonde.

Ni esperas ke ĉi tiu numero plaĉos al vi samkiel al ni. Multaj novaĵoj estas planataj por baldaŭa estonto. Restu nia kontakto kaj ni restos via Kontakto!

Rogener Pavinski

Saluton!

Kiel rapide la tempo pasas! Post la duobla numero aperigita fine de la pasinta jaro, jen mi denove parolas al vi en la unua numero de 2014. Tiu ĉi eldono denove estas la ordinara 24-paĝa kajero, al kiu ni jam alkutimiĝis, sed ne malofte, ŝajnas ke ĝi estas maldika kaj mankas spaco por ĉio, kion ni ŝatus publikigi. Ja en ĉi tiu numero, pro spaco-manko, kelkaj artikoloj devis resti ekstere kaj iom pli longe atendi.

Kelkaj eble opinias ke junulara revuo, kiel Kontakto enhavas nur senzorgan kaj supraĵan enhavon. Pli maljusta aserto ne povus esti — Laŭ niaj modestaj ebloj, ni ĉiam klopodas sekvi ĵurnalisman stilon, kiu restas atenta al la ekstera mondo. Do kial Kontakto ne povas esti junulara, amuza kaj samtempe serioza kaj politika revuo? En nia nuna eldono ni turnas la atenton al la grandaj protestoj, kiuj okazas en Ukrainio. Ĉu la lando trairas novan revolucion? Legu la ĉefartikolon, verkitan de Andreo Jankovskij, kiu samkiel la protestantoj, deziras ke Ukrainio moviĝu al plia integriĝo kun Eŭropa Unio.

Ĉe la alia flanko — la juneca kaj kultura — en nia intervjua rubriko gastas fama muzikisto: Kim J. Henriksen. Konata de la pli junaj esperantistoj pro siaj diskoj kaj koncertoj solaj aŭ kun la grupoj Esperanto Desperado, li rakontas al ni pri la decido revivigi sian unuan muzikgrupon: Amplifiki — kiu kvankam ne plu ekzistas jam de 20 jaroj, denove koncertos en aprilo.

Nia nova rubriko espereble plaĉos al vi. Ĝi titoliĝas La Objekto: Ĉiuj ni posedas multajn objektojn, sed kelkaj el ili eble havas iun apartan historion — ĉu amuzan, kortuŝan aŭ strangan, tamen certe rakontindan historion. Tial ni proponas ke vi rakontu la historion, kiun ĉirkaŭas iun vian objekton. La unuan historion priskribos la redaktoron mem.

Alian interesan historion pri vojaĝo rakontas Ivan Kamilo el Kolombio. Kun la titolo “Mia granda aventuro en Israelo”, li skribas pri sia pasintjara unua eksterlanda sperto. La paĝoj de TEJO Tutmonde havas novan redaktoron — bonvenon al Massimo Ripani! Li alvenas kun entuziasmo kaj ĉi-numere eĉ alportis novan rubrikon por TT: la Konsiloj de la Oficisto, de Manuela Ronco.

Niaj konstantaj rubrikoj konsistigas la ceteran enhavon de tiu unua numero en 2014. Al niaj jam delongaj legantoj, mi bonvenigas vin en tiun novan jarkolekton. Se vi estas nova abonanto, mi ankaŭ tre bonvenigas vin en la familion Kontakto.

Saluton!

Ekzistas nemombrebla kvanto da sportoj en la mondo. Ĉe la granda plejmulto, la celo estas ke la ludanto(j) nepre venku la alian(jn). Oni diras ke la konkura sportumado anstataŭis la militemon de la moderna homo, sed bedaŭrinde ni ne vidas malpliigon de la perforto en la mondo. Male, tio, kion ni rimarkas, estas ofta agresemo en la sportoj.

Mi mem ne estas sportema homo. Antaŭ televido tamen, mi vere aprezas la aŭto-kuradojn, precipe tiujn el F-1. Loĝanta en lando, kie futbalo atingas ne malofte kaj eĉ enkampe trajtojn de civila milito, mi delonge ne estas allogata al tiu sporto. Kiu kulpas? Ĉu eblas eduki la homojn al malpli konkuraj ludoj?

Niaj ĉefartikoloj pritraktas du flankojn de la ludoj. Raoni Souza el Brazilo klarigas kial li ĝojis pri la historia malvenko de la brazila teamo fronte al Germanio je 7x1 en la lasta futbala Mondpokalo, kiu finiĝis antaŭ nelonge en Brazilo. Por li futbalo ne estas nur ludo, sed bedaŭrinde entenas tro da fanatikeco. En la alia flanko, Manuela Ronco el Italio prezentas artikolon pri kunlaboraj ludoj, kio estas nova edukadformo celanta valorigi reciprokan respekton ĉe la infanoj.

Koincide aŭ ne, nia intervjua rubriko pritraktas la saman temon, ĉar nun Esperantujo rajtas havi sian propran oficialan futbalteamon. Ĝi naskiĝis okaze de la lasta Universala Kongreso en Argentino, kie ĝi ludis sian unuan matĉon. Nia ĉi-eldona gasto, Jorge Montanari, estis unu el la kreintoj kaj trejnistoj de nia teamo, kiu (iom atendite) suferis gollavangon. La apogantaro estis tamen feliĉaj almenaŭ pro la ŝanco krii “golo!” kelkfoje.

Ankoraŭ rilate al la laste okazinta UK, en Kontakto n-ro 260 ni prezentis artikolon pri la 70-jariĝo de la grimpado de Tibor Sekelj sur la monto Akonkagvo en Argentino. Por tiu artikolo ni pridemandis la esperantiston Amri Wandel, kiu faris la saman grimpadon pasintjare. Nun li verkis por vi pli detalan rakonton pri la kvar ekspedicioj, kiujn li faris de Nepalo ĝis Argentino. La unuan parton de tiu raporto vi legos ĉi-numere.

La nuna numero estas tre bunta laŭ al la deveno de la kontribuaĵoj. El Koreio venas raporto pri la sukceso de popularaj koreaj artistoj — la tendenco nomiĝas “Korea Ondo”. El Kazaĥio venas eta novelo, kiu uzas la variaĵon de Esperanto nomata Popido. Ĉu vi konas ĝin? Vi certe trovos ĝin interesa! Bonan legadon!

Rogener PAVINSKI

Saluton!

Io, kion ni ne povas nek devas neglekti fari ĉiutage, estas manĝi. Nutri la korpon estas natura bezono por la vivo. Malgraŭ la diversaj esploroj kaj ĝisnunaj konkludoj, ne ekzistas en la mondo vera interkonsento pri tio, kio estus saniga aŭ danĝera por nia nutrado.

Preskaŭ ĉiuj elektas mem sian dieton laŭ prefero aŭ sanstato. Antaŭ iom da tempo ekaperis la tendenco ne manĝi glutenon, la proteinon de tritiko kaj aliaj cerealoj. Ĉu tio estas sekvinda? Manuela Ronco, jam konstanta kunlaborantino de nia revuo, prezentas la sperton, kiun ŝi mem travivas: “Senglutena dieto: ne nur modo” rakontas pri la vivo de tiuj, kiuj ne havas elekton, ĉar ili simple ne povas manĝi glutenon — la celiakuloj.

Daŭre pri la ĉefartikoloj (aŭ ĉefpladoj), la ruso Sergey Popatov subite decidis travivi unu semajnon sen konsumi kafeinon entute. Kiel la korpo reagos? Se por la plejmulto eblas diskuti pri tio, kion manĝi aŭ ne, unu el naŭ homoj sur la planedo malsatas. Ke la malsato havas diversajn vizaĝojn, vi legos en la artikolo de Felipe Queiroz el Brazilo.

Pasintjare finfine lanĉiĝis sur DVD la filmo Esperanto, produktita de la Eldona Fako Kooperativa de SAT, Sennacieca Asocio Tutmonda. Ni ricevis kopion de la filmo kaj intervjuis unu el la ĉefaj produktantoj, la prezidanton de la Plenum-Komitato de SAT, Vinko Markovo.

Se vi interesiĝas pri disvastigado de Esperanto kaj dokumentfilmoj, serĉu manieron havigi al vi ekzempleron.

Ĉar en la nuntempa teknologia erao la mondo ŝanĝiĝas tre rapide kaj ni ne povas resti tute fremdaj al tiaj novaĵoj, ni decidis malfermi novan rubrikon — KontakTEK — por prezenti al niaj legantoj la plej freŝajn novaĵojn el la teknologia mondo.

Ĉu vi interesiĝas pri arto? El Japanio venas artikolo de Midori Matsumoto pri la naskiĝo de impresionismo. Plue, vi legos la duan parton de la vojaĝrakonto de Amri Wandel, ĉi-foje pri la grimpado sur la montojn Kilimanĝaro kaj Akonkagvo. Niaj konstantaj rubrikoj (La Blaga blogo, Varsovia Vento, Tiel la mondo... kaj TEJO tutmonde) plus recenzoj de la laste lanĉitaj muzikaj kodiskoj venas kiel deserto de la nuna eldono.

Bonan apetiton!

Redakcie

“Poto muldas la malplenon kaj muziko muldas la silenton” asertis la franca skulptisto kaj pentristo Georges Braque. Fakte sen muziko ekzistus nur bruo kaj silento. Mi fakte ne konas iun, kiu ne ŝatas aŭskulti ian muzikon. Por miaj geavoj la radio-aparato estis la ĉefa elsendilo per kiu ili povis ĝui la tipan kamparanan muzikon de siaj tempo kaj regiono. Tra la jaroj, la muziko ŝanĝiĝis, sed plejmulte ŝanĝiĝis la rimedoj kaj aparatoj per kiuj oni ludas muzikon. De pezaj kaj malpezaj vinilaj diskoj, kasedoj, kompaktaj diskoj ĝis la nuntempaj ciferecaj formatoj, kiuj permesas al ni aŭskulti muzikon per komputilo kaj porteblaj mp3-ludiloj, ŝajne ĉiam pli kaj pli facile oni ĝuas muzikon.

Sed kiel influas la novaj teknologioj por tiuj, kiuj kreas kaj produktas muzikon? De preskaŭ jardeko oni prikomentas grandan krizon, kiu atingas muzikeldonejojn. Nia ĉefartikolo pritraktas tion kaj alportas interesan prezenton pri la situacio de eldonejo, kiu dediĉas sin ekskluzive al produktado, distribuado kaj vendado de Esperanta muziko: Vinilkosmo. Ĉu elŝutado malhelpas artistojn? Rogier Huurman konvinke asertas ke elŝutado tre helpas artistojn, kaj ke la novaj leĝoproponoj por protekti kopirajton malrespektas la konstituciajn rajtojn de la civitanoj. Konktakto ankaŭ enketis kelkajn homojn por scii ĉu ili ankoraŭ aĉetas ko-diskojn kaj kiam laste ili faris tion.

El la lastatempaj manieroj utiligi la internacian lingvon troviĝas la radio-programoj dissendataj per Interreto. La tiel nomataj “podkastoj” multe populariĝis, grandparte danke al la kreemaj elsendoj de Varsovia Vento. Vi nun havos la ŝancon koni iom pri la funkciado kaj laboro de la skipo gvidata de Irek Bobrzak. Mi mem estis intervjuita kelkfoje de Irek por la programoj, do kun reciproka estimo kaj admiro ni intervjuis lin por ĉi tiu eldono.

Ni bedaŭrinde ne tre ofte ricevas kontribuojn el Azio, tial ni ĝojas ke ni partnerece kun la redakcio de la retejo “El Popola Ĉinio” starigis rubrikon “El Ĉinio”, kie ni prezentos iom pri la Ĉina kulturo, socio kaj aliaj flankoj de la vivo en Ĉinio. Ni daŭre bonvenigas pliajn kontribuaĵojn de azianoj! En la rubriko “Scienco” vi legos ke, kvankam la teknologio ne ĉesas gapigi nin tago post tago, laŭ Gregorio Naçune ni ne tre frue vidos komputilojn, kiuj povas imiti la homan intelekton. Per tre kompetenta artikolo li montras kial la komputiloj ne povas krei artefaritan intelekton.

Vasile Gavrilan el Moldavio rakontas ke la plej granda subtera urbo de la mondo troviĝas ĝuste en lia lando kaj ke ĝi konservas la plej grandan vinaron de la mondo. Se vi ŝatas poezion vi certe plezure legos pri unu el la plej grandaj poetoj de la portugala lingvo - Fernando Pessoa. En “Fikcio” Thierry Salomon prezentas tre interesan rakonton pri iu moderna drogo kaj en la “Blaga Blogo” de Viktoro Solé kuracisto avertas ke la cerbo havas limigitan kapablon akumuli informojn, tial oni devas bone elekti tion, kion oni decidos enkapigi. Vi ankoraŭ ĝuos en ĉi tiu eldono la facillingvan artikolon de Sten Johansson — “La Ĉokolada Kuketo” kaj la novaĵojn pri la Junulara Movado en TEJO-Tutmonde redaktata de Dan Mrázek.

Ĉi tiu numero aperas iom prokrastite pro la Esperantaj kongresoj jarmeze, sed ni rapidigos la aperon de venonta eldono por kompensi tiun etan malfruon. Ne forgesu ke viaj reagoj estas ĉiam bonvenaj eĉ se temas pri (laŭ konata esprimo) “Bla Bla Bla”. =)

Rogener Pavinski

Saluton!

Jen venas la fino de unu plia jaro — 2013 estis tre speciala por ni. Per tiu ĉi duobla eldono ni fermas ciklon, kiu markis niajn 50 jarojn da ekzisto. Mi estas aparte kontenta pro la eblo aktive labori kaj de proksime partopreni tiun momenton. Sendube ankaŭ vi, karaj legantoj, grave rolas en tiu historio. Mi volas elkore danki al vi kaj al ĉiuj kunlaborantoj, kiuj kunfaras Kontakto. Vi estas la plej granda trezoro! Dankon al vi!

Ni faris ĉion eblan por ke la nuna jarkolekto estu speciala. Estis malfacila laboro, sed ni sukcesis. Ni havis pli da koloraj paĝoj, novan nur-retan aboneblon; novaj rubrikoj aperis kaj kreskis nia sekvantaro en la reto. Tamen ne ĉio estas oro. Aliflanke venis malpli da reagoj de vi, kaj la timo pri la malgranda kvanto de abonantoj konsternas nin. Atendataj kontribuoj ne venis (kiel la ĉi-numera intervjuo) kaj la malfruo iom kreskis. Por malaperigi la malfruon, ĉi tiu eldono estas duobla kaj ni fruigis la venontjarajn limdatojn.

Tra la ĉi-jaraj numeroj, ni kolektis la rememorojn de kelkajn eks-redaktoroj. Kiom da historio entenas Kontakto! En la nuna eldono finas tiun serion la kontribuoj de Francisco L. Veuthey, kiu redaktis de 1992 ĝis 1997 kaj Ĵenja Z. Amis, kiu zorgis pri Kontakto de 2002 ĝis 2007. Ĵenja asertis ke malfacilas dekutimiĝi de tiu laboro, kaj ŝi atestas tion per alia kontribuaĵo, “Lando de Espero”, kiu estas la nomo de grava ekspozicio. Alia simila ĝardena ekspozicio en Ĉinio kaj pupekspozicio en Japanio prezentiĝas en niaj paĝoj — tre ekspozicia numero...

Nia ĉefartikolo pritraktas gravan temon. Samseksemo ankoraŭ estas ĉirkaŭita de mitoj, miskompreno kaj timo. Marjorie Garber, profesorino ĉe Harvard, sugestas ke anstataŭ diri “aliseksemo”, “samseksemo”, “ambaŭseksemo”... ni diru simple “seksemo”. Ĉu ne bona interpreto por pli bone kompreni la ecojn kaj la seksajn orientiĝojn de la homoj?

La tre trafa artikolo de Pawel Fisher-Kotowski, nomata “La ribelo de Stonewall” bone prilumas la temon kaj rakontas pri la komenco de tiu movado, kiu ankoraŭ ĝis nun batalas por la egaligo kaj respekto. Aliaj kunlaborantoj precize informas pri la GLAT-situacio en siaj landoj, kiu multe varias, sed ŝajne marŝas al pli bona situacio ol kiam ajn en la historio.

Buntigas la ceteron de tiu ĉi dika eldono aliaj tre interesaj artikoloj kaj la jam konataj konstantaj rubrikoj. En mia tria plena jaro kiel redaktoro de Kontakto, estas plezuro liveri al vi plian eldonon, kiu entenas la laboron de tiom multaj homoj, mi esperas ke ĝi plaĉas al vi kiel ĝi plaĉas al ni.

Ni bezonas vin en la venonta jaro, ne forgesu reaboni Kontakton, membriĝu en TEJO kaj varbu samideanojn. Mi scias ke vi jam tro multe aŭdas tiujn vortojn, sed se nia laboro ne atingas la esperantistojn, ĉio estas vane, ĉu ne? Nome de ĉiuj kunlaborantoj, mi profitas la okazon por deziri al vi feliĉan novjaron!

Rogener PAVINSKI

Redakcie

Saluton estimataj!

En nia retejo kaj en la posta paĝo de tiu ĉi revuo, troviĝas listo kun proponitaj temoj, pri kiuj niaj kunlaborantoj povas verki se la temoj vekas ilian intereson. La temo “geedziĝo” inter niaj ĉefartikoloj en la nuna eldono estis unu el tiuj temoj, kiuj plej multe ricevis kontribuojn. Kvankam varias la koncepto kaj la maniero en kiu ĝi realiĝas tra la tuta mondo, la laŭleĝa kaj religia kuniĝo inter du partneroj estas tutmonda tradicio.

Tradicio, kiu en Nepalo ankoraŭ igas la familion de la edzino proponi doton al la edza familio. Pradip Ghimire rakontas pri tio. Tie proksime en Ĉinio, kiel priskribas ZHANG Ping, la tradicio konfliktas kun la tendenco de la junuloj, kiuj ne volas edzi(in)ĝi. Iliaj zorgemaj gepatroj devas okupi sin pri la serĉado de edz(in)oj por ili. Simila situacio okazas ankaŭ en Japanio, laŭ AZUMA Juki. Rowland Bonkorpa priskribas la GLAT-situacion antaŭ la lastatempaj samseksaj geedziĝaj rajtoj kaj Raita Pyhälä analizas alian flankon de la geedziĝoj — la divorcoj.

Divorco — vorto, kiu ŝajne neniam estis en la vortprovizo de Ursula kaj Giuseppe Grattapaglia, kiuj geedziĝinte en 1957, vivas kune en Bona Espero jam 40 jarojn. Bona Espero, kiu dum jardekoj funkciis kiel eduka kaj sociasista institucio por centoj da infanoj, nun transiras al nova fazo en sia ekzisto kaj Ursula rakontas al ni pri tio en nia intervjua rubriko.

El Rusio, Olga Ŝilajeva prezentas al vi raporton pri la filmfestivalo Teo kaj Amo, kiu premiis kelkajn esperantistojn per senpaga vojaĝo al Ĉinio. Leginte la artikolon, vi certe deziros sperti la samon kiel ŝi. Ne restis multe da spaco, sed la ceteron de la paĝoj plenigas tre interesaj rubrikoj. La Blaga Blogo, Tiel la Mondo... (ĉar ili ne povas manki). Legeblas ankaŭ recenzoj de la lastaj lastaperintaj muzikaj albumoj kaj la teknologia rubriko KontakTEK. TEJO tutmonde iom ŝrumpas ĉi-numere, sed revenos pli forte la venontan eldonon.

Ne forgesu skribi al ni viajn opiniojn kaj pensojn pri la enhavo de la artikoloj. Ni ĉiam bonvenigas la leterojn de la legantoj. Se vi ne akompanas nin en la virtuala mondo, ĉi tie apude vi havas la ligojn al nia retejo kaj al aliaj retlokoj, kie vi trovas nin. Ĝis la venonta!

Rogener PAVINSKI

Redakcie

Ĉi-matene kiam mi prepariĝis por verki tiun ĉi redakcian enkondukon, trafis min la malbona novaĵo — ke dua tertremo trafis Nepalon, kiu jam estis fortege skuita la 25-an de aprilo. Tiu ĉi dua tertremo estis iom malpli forta ol la unua, sed sufiĉis por bedaŭrinde mortigi kaj vundi homojn.

Pradip Ghimire, nepalano, esperantisto kaj supervivanto de tiu tragedio informas ke la esperantistoj en Katmanduo estas sekuraj, kvankam ĉiuj preparis sian tendon por dormi eksterhejme. Pli malbonan situacion li spertis ĉe la unua tertremo — nia intervjua rubriko cedas lokon al lia persona travivaĵo. Li priskribas tion, kio ekzakte okazis al li en tiu fatala tago kaj asertas: “Mi eskapis la morton”.

La ĉefartikoloj tuŝas temon esence ligitan al ĉiuj vivestaĵoj sur la tero — la akvo. Kvankam ĝi abundas sur la planedo, nur eta parto de ĝi estas konsumebla. Tiu akvo troviĝas dise kaj parto de la homaro ne havas aliron al ĝi. La homa agado pli kaj pli postulas ĝin kaj fronte al la problemoj devenantaj de la malbona uzo, oni ekkomprenas ke necesas racie uzi la akvajn resursojn. Karina kaj Diógenes el Brazilo prezentas la problemon en la plej granda brazila urbo. RAO Pei montras kiel Pekino laboras por rekuperi la jam uzitan akvon.

El Indonezio venas vojaĝo-raporto de la mondvojaĝantino Rebecca Giersiefen. Ŝi lernis Esperanton antaŭ nur kelkaj monatoj kaj decidis viziti la Esperanto-domon en la urbo Medano, norde en la insulo Sumatro. Krome, Paweł Fischer-Kotowski enkondukas 50-jaran retrorigardon al la tiamaj eldonoj de Kontakto. Li analizas la enhavon de kelkaj tekstoj el nia tiama tutjuna revuo. En tia nostalgia etoso vi legu la artikolon de Aleks Baudry pri malnovaj videoludoj.

Christian Rivière proponas al niaj legantoj enigmon, pli specife: Kriptoritmon. Ĉu vi ne scias pri kio temas? Legu la artikolon kaj se vi ŝatas defiojn, provu diveni la solvojn. Gabriel Òshó-Davies el Niĝerio sendas al ni etan rakonton en facila lingvaĵo. Niaj konstantaj rubrikoj: István Ertl spertas momentan blindiĝon okaze de vizito al “nevidebla ekspozicio”; Viktoro Solé blogas pri la trajtoj de spertuloj; Régis kaj Rangel Gotardi recenzas la lastajn elsendojn de la podkasto Varsovia Vento, dum Massimo Ripani en TEJO tutmonde prezentas raporton de la TEJO-prezidanto Łukasz Żebrowski pri ties ĉi vojaĝo al Burundo en Afriko.

Certe interesa numero! Via kontribuo por la venontaj estas atendata!

Redakcie

Ĉu pro religio, lingvo aŭ raso, tra la mondo ankoraŭ forte staras la muroj de miljaroj inter la popoloj dividitaj. La sanga atenco kontraŭ la satira ĵurnalo Charlie Hebdo en Parizo estas nur unu plia ĉapitro en la ĉeno de tragedioj, al kiu ni bedaŭrinde jam alkutimiĝis. En Niĝerio nur ĉi-jare, pli ol 2 mil homoj estis mortigitaj pro atakoj de la radikala islama grupo Boko Haram, sed pri tio, male al la grandskala atento donata al la franca gazeto, aperis nur mallongaj notoj en la ĵurnaloj...

En Ukrainio la homoj estas dividitaj inter tiuj, kiuj favoras al daŭra alproksimiĝo kun Eŭropa Unio kaj la civiliza modelo, kiun Usono eksportas (trudas?), kaj tiuj, kiuj volas resti ĉe la rusa flanko, kie Putin regas absolute. Ĉu la homoj, kiuj batalas unu kontraŭ la alian, vere konas tiun, kiu estas la malamiko?

Vi eble rimarkos ke en la unua numero de ĉi tiu jarkolekto ni same pritraktis la temon Ukrainio. Ni revenas al ĝi nun ne pro iu aparta prefero, sed ĉar ni estas gazeto, kiu dependas de volontulaj kontribuantoj por prezenti al vi bonan materialon. Kaj ĉar Andreo Jankovskij proponis al ni sian artikolon kaj ĉar Vasilij Milushnikov afable respondis al nia peto kontribui, ni povas prezenti al vi la du flankojn de tiu situacio per la plumo de du ukrainianoj. Kiel mi jam diris foje, kial ni devus silenti pri tiklaj temoj? Nia celo ne estas akrigi disputojn, sed doni rajton al ĉiuj esprimi sin.

Nun pri gajaj temoj: en nia rubriko Intervjuo gastas Martin Wiese, la kantisto kaj gitaristo de la legenda (nun bedaŭrinde finita) muzikgrupo Persone. Li ĵus lanĉis sian novan muzikan albumon Superbazaro. Mi estas deklarita admiranto de lia muziko. Aldone, en tiu ĉi numero vi malkovros multajn interesajn informojn, kiel ekzemple ke en Argentino, la lando de la lasta Universala Kongreso de Esperanto, estis inventitaj multaj niaj ĉiutagaj objektoj, kiel la globkrajono; ke en Nepalo ekzistas multe pli da lingvoj ol vi povas imagi, kaj ke utopio estas uzata kiel filozofia studobjekto por rekonstruado de la socio.

Multaj homoj demandas pri la facillingvaj artikoloj, kiuj lastatempe mankis en la gazeto. Tiaj artikoloj venas malofte al ni, tial ni konstante serĉas ilin. Se vi interesiĝas, vizitu nian retejon por tie trovi pliajn informojn kiel helpi. Dume ni trovis solvon, tio estas la faciligo de la rubriko Varsovia Vento, kiun ni entreprenis antaŭ kelkaj numeroj. Mi adiaŭas por nun kaj revidos vin en la venonta eldono, kiu espereble alportos pli leĝerajn temojn!

INTERVJUO

SZILVÁSI László“Esperanto vivtenas min, mi estas kontenta”

Rogener PAVINSKI

“Kiom da esperantistoj en la mondo?” Por tiu plej ofta demando, al kiu ni devas ĉiam provi respondi, estas du vojoj: provi klarigi ke maleblas ĝuste scii ktp, aŭ ŝablone diri: 2 milionoj! Al alia demando, kiel ekz.: “Kiom da homoj vivtenas sin per Esperanto?”, la respondo povas esti same malfacila respondebla, ĉar la nombro ĉi-kaze estas tiom malgranda, sed malgraŭ ke multaj esperantistoj verŝajne dubas, tiaj homoj ja ekzistas.

Unu el li estas Szilvási László, [Silvaŝi Laslo] kiu laboras per Esperanto en sia propra modesta entrepreno Lingvo-Studio, kiu ĉi-jare atingis la 30an vivo-jaron. La inĝeniero, kiu trovis en sia preferata hobio vivtenan laboron, decidis studi ekonomikon kaj specialiĝi pri merkatiko. Li entreprenis multajn iniciatojn. Kaj ĉiuj el ili ekzistas ankoraŭ hodiaŭ.

Do, krom Lingvo-Studio, ili estas: la jure memstara Hungara E-Junularo, HE, la loka plenkreskula asocio, kiun hodiaŭ multaj konas kiel “Esperanto-societo ĉe Eventoj” kaj la Fondaĵo Eszperantó. Post la havigo de la necesa laborstrukturo, venis diversaj projektoj: la tiutempe plej ofta, 2-semajna gazeto Eventoj inter 1992 kaj 2002, Budapeŝta Esperanto-Domo, retpoŝta novaĵservo Ret-Info, Scienca kaj Teknika Esperanto-Biblioteko — STEB, paga interreta E-kurso, Internacia Kalendaro de E-Aranĝoj, Esperanto-Lernejo kaj aliaj.

Hodiaŭ la societo, la fondaĵo kaj la firmaeto formas iun kunlaboran formacion, nomatan Esperanto-Centro Eventoj. Tiom da entreprenemo tamen kaŭzis dividojn en la E-movado en Hungario. László asertas ke estas plezuro labori per Esperanto malgraŭ la antaŭjuĝoj kaj envio.

Kial antaŭ 30 jaroj vi decidis entrepreni per Esperanto?

Tiam ni eldonis sonkasedojn por helpi la lernadon de fremdaj lingvoj, kaj ni utiligis la ekziston de la aparatoj kaj teknikaĵoj ankaŭ por nia ŝatata hobio Esperanto. Tiu plureco de agadsferoj estis duoble utila: bazaj kostoj de Esperantaj kasedoj povis resti malaltaj pro la jam ekzistanta aŭ kreata fona entreprena strukturo, aliflanke dum la komencaj jaroj ni havis la eblon ellerni multajn negocadajn detalojn, merkatajn aferojn, necesajn por posta nuresperanta agado.

Kio estis viaj unuaj agadoj kadre de Lingvo-Studio? Kaj kiuj estas ĝiaj servoj?

La unuaj produktoj estis sonkasedoj por helpi la lernadon de Esperanto, sed baldaŭ sekvis ilin muzikaj eldonaĵoj. Por la hodiaŭa publiko verŝajne apenaŭ estas konata la sonkasedo Al Venko! de la kantisto Dinnyés József, kvankam ĝi aperis en pli ol 1500 ekzempleroj, kio estas verŝajne rekordo en Esperantujo. Okazis, ke kadre de IJS en 1989 ni registris en relative bona kvalito la unuan ekstersovetian koncerton de Ĵomart kaj Nataŝa, kaj eldonis ĝin en sonkasedo Debuto en eksterlando. En la jubilea jaro 1987 ni denove faris nekutiman aferon, eldonis klasikan muzikon, la Esperantlingvan koncertan registraĵon de la oratorio Händel: Mesio.

Paralele al tiuj muzikaj aferoj, jam en la 80/90-aj jaroj ni funkciigis pagan korespondan Esperanto-kurson, kaj faris pagajn tradukajn servojn al turismaj instancoj, libroeldonejoj. Tiuj agadoj vivtenis nian entreprenon jam en tiu epoko, kiam ne ekzistis la nuna deviga lingvoekzamena sistemo en hungaraj universitatoj...

Nuntempe nia ĉefa projekto estas funkciigo de aparta Esperanto-Lernejo en Budapeŝto, kaj krome, paralele, interreta E-kurso — en pagata formo! Ankaŭ ili estas iuspecaj rekordoj en Esperantujo.

Kiel funkcias la Esperanto-Lernejo en Budapesto?

Kiel mi antaŭe rakontis, pri instruado de Esperanto ni okupiĝas jam de la 80-aj jaroj. Tiutempe ekzistis pluraj tiaj [instruadaj] entreprenoj, la konkurenculoj sufiĉe premis nin, kio puŝis mian interesiĝon al ekonomikistaj kaj merkatikaj demandoj. Fine mi decidis ankaŭ formale studi tion, kaj mian diploman verkon mi faris pri konkurencanalizado de Lingvo-Studio en la tereno de koresponda lingvoinstruado. Duonŝerce mi povus diri, ke rezulte de tiu merkatika diplomverko nia firmao daŭre ekzistas kaj prosperas :-)

Por ricevi sian diplomon en universitatoj kaj altlernejoj — ekde la jaro 2000 - hungariaj studentoj devas havi ankaŭ ekzamenon pri iu lingvo. Ili povas ankaŭ elekti Esperanton, kaj vere pluraj miloj en ĉiu jaro elektas ĝin pro la relative rapida lerneblo. Ni komencis serie organizi Esperanto-kursojn. En 2006 ni aĉetis propran 110 m2-an apartamenton, kie ni elformis 3-lernoĉambran Esperanto-Centron kaj Lernejon — kiu laŭ mia scio estas la plej granda tia lernejo en la mondo. Laŭ kontraktoj laboras ĉe ni 5-8 instruistoj, ofte okazas samtempe pluraj paralelaj kursoj. Dum la pasintaj dekkelkaj jaroj lernis Esperanton ĉe ni pli ol 3 mil homoj.

Ni ellaboris propran instru-pakaĵon, kiu konsistas el pli ol dek kunligitaj elementoj: lernolibro laŭ la Zagreba metodo, sonmaterialo, ekzercokajero, komputila ekzerca programo, interreta vortoinstrua programo, krucenigmoj al ĉiu leciono, centraj hejmtaskoj, lingvaj tabeloj laŭ la lernolibro, pluraj instruistaj helpiloj, ktp — kiuj certigas la altan efikecon de la instruado.

Aparte mi fieras pri nia 11-jara interreta Esperanto-kurso. Ni mem ellaboris kaj konstruis propran kurso-sistemon por hungaroj — kiu tamen ne estas senpaga. Ĉiu leciono de la lernomaterialo inkluzivas hungarlingvan legaĵon pri iu elemento de la Esperanto-movado. Kursanoj ofte estas entuziasmaj dum la studado, sed bedaŭrinde la tradicia Esperanto-movado ne estis/-as kapabla allogi kaj reteni ilin. Nek la plenkreska, nek la junula.

Ĉu eblus tiel entrepreni per Esperanto en Hungario se ne estus la deviga lingva ekzameno?

En la nuna formo certe ne, sed alimaniere jes. Oni povas/devas trovi la merkatajn postulojn, kaj kontentigi ilin. Ankaŭ nun en Hungario studentoj ne venas per si mem al Esperanto-kursoj, ĉar eĉ se ne ĉiuj vidas tion, ĝi estas rezulto de serioza reklama laboro. Kompreneble la situacio en Hungario estas pli favora ol en aliaj landoj, sed oni ĉie povas trovi la loke atingeblajn vojojn.

Kiel funkciis la kolektado de informoj en la fruaj 1990-aj jaroj por la gazeto Eventoj?

Kompreneble multe pli malfacile ol nun. Hodiaŭaj junuloj malfacile povas imagi, kiel funkciis la mondo sen Interreto, ĉefe se oni volis aperigi gazeton en ĉiu dua semajno.

Unu el la trafaj ideoj de Eventoj estis represi la plej interesajn artikolojn el la landaj/lokaj bultenoj kaj aliaj gazetoj. Do, laŭ interŝanĝo multaj el ili sendadis ekzempleron al ni, kaj tio certigis la bazan inform-materialon. Krome, kelkajn monatojn post la lanĉo oni komencis fidi pri la daŭra funkciado de la gazeto, kaj ni sukcesis arigi iun reton de aktivuloj, kiuj eluzis tiun kanalon por diskonigi siajn iniciatojn. Aldoniĝis en la komencaj jaroj la ricevitaj materialoj per telefakso, kaj — kiel pioniroj — ekde 1995 per retpoŝto. Post unu-du jaroj ni lanĉis ankaŭ kunlaboran forumon “Interredaktore”, enkadre de kiu ni distribuadis per retpoŝto diversajn artikolojn al redakcioj de E-gazetoj. El tiu komenca servo poste evoluis la senpage alirebla arkivo de Eventoj, kaj la nuna novaĵservo Ret-Info. Cetere Eventoj estis la unua E-gazeto, kiu registris por si propran domajnon, kaj ĝi estis la unua, kiu aperigis senpage sian tutan arkivon.

Kiel vi apartigas vian entreprenistan agadon disde volontulaj movadaj agadoj?

La entrepreno okupiĝas pri servoj, postulantaj aŭ longdaŭran laboron, aŭ kapitalon, aŭ havas entreprenajn trajtojn, aŭ postulas apartan respondecon. Tiaj estas nuntempe la lernoĉambroj kaj interretaj Esperantaj kursoj kaj la eldonaj aferoj.

La Esperanto-Lernejo kaj eldonejo estas tamen nur parto de nia agado. Alian duonon — kiel Scienca kaj Teknika Esperanto-Biblioteko STEB, la Internacia Kalendaro de Esperanto-Aranĝoj, reklamkampanjoj de Eo (AdWords, radio ktp), filmoj, Ret-Info, renkontiĝoj, Facebook-paĝoj, landa agado, ktp — ni faras kiel volontulan laboro en la kadro de nia Fondaĵo Eszperantó kaj nia loka Esperanto-societo.

Ĉu la tradicia movado ankoraŭ povas plu evolui? Kien?

Interreto kaj la komunikada revolucio fundamente ŝanĝis ankaŭ la rolon de Esperanto-asocioj. Al la demando: “Kial mi estu membro de iu Esperanto-asocio?” — ne plu taŭgas la malnovaj respondoj. Ĝis nun Esperanto-organizaĵoj estis necesaj ĉefe por distribui la informojn pri Esperanto-aranĝoj, renkontiĝoj, apero de novaj libroj, muzikaĵoj, filmoj — do plusendi informojn pri la ebloj de reala utiligo, uzado de Esperanto. Hodiaŭ oni atingas tiujn informojn en Interreto sen la bezono esti membro de iu ajn Esperanto-Asocio. Pro tio falas la membronombroj, per tio la financoj de la asocioj, kaj per tio la agado mem...

Kial do oni iĝu membroj en iu E-asocio, kial do oni pagu kotizon? - oni devas repripensi la respondon.

Anstataŭ la ĝisnunaj “amasaj” Esperanto-asocioj mi antaŭvidas ilian transformiĝon al malgrandaj sed aktivaj societoj, kiuj membrigos nur tiujn aktivulojn, kiuj partoprenas en la organizado, funkciigado de la Esperanto-movado — kaj la aliajn Esperanto-parolantojn helpas per diversaj servoj, kaj priservas ilin kiel klientojn aŭ partnerojn. Priservi klientojn tamen estas tasko, postulanta profesiajn manaĝerajn kaj merkatikajn konojn - do multaj gvidantoj de landaj kaj lokaj asocioj ne faras tion.

Anstataŭ plenrajtaj (kaj voĉdondevaj) membroj, oni povus ligi la individuojn al lokaj aŭ internaciaj asocioj per “subtena membreco”, aŭ “amika societo” aŭ per similaj formacioj, kiuj donas la pozitivan senton aparteni al iu nobla celo kaj komunumo, kaj samtempe tio donas la eblon por priservado (kaj ankaŭ por peti financan kontribuadon).

Ĉu vi spertas antaŭjuĝojn de partoj de la Esperanto-movado? Kial?

Lastatempe bedaŭrinde jes. Por atingi sukceson por Esperantaj projektoj oni bezonas la samajn manaĝajn, merkatikajn kaj ekonomikistajn kapablojn kiel en la normala, ekstera mondo. La funkciulojn kaj estraranojn de Esperantaj organizoj oni tamen elektas ne laŭ ilia merkatikaj aŭ manaĝulaj konoj, sed laŭ ilia lingvoscia nivelo aŭ socia rolo. Kompreneble - sed bedaŭrinde - ili ofte formas negativan antaŭjuĝon pri sukcesaj eksterasociaj aŭ entreprenecaj projektoj.

Estas interese, ke antaŭjuĝojn mi spertis nur flanke de gvidantoj kaj titoluloj de la tradicia Esperanto-movado, sed neniam flanke de kursanoj aŭ uzantoj de niaj servoj. Por ili estis evidente, ke gravas ne la bela titolo de ĉefa/vica/honora prezidanto, sed la kvalito de la ricevita servo.

Okazas, ke lastatempe foj-foje ni devas venki antaŭjuĝojn pri profitvoremeco. Ne ĉiuj esperantistoj povas distingi inter E-entreprenoj, kaj kelkfoje ni devas klarigi, ke ni ne melkas aliajn Esperanto-organizojn per 30 procentoj, eĉ inverse, multaj el niaj Esperantaj servoj estas senpagaj.

Antaŭ kelkaj jaroj vi spertis multajn problemojn kun la estraro de Hungara Esperanto-Asocio. Ĉu intertempe solviĝis la problemoj?

Jes, ni havis seriozajn problemojn, ĉar estraranoj de la landa asocio estis enviaj pro niaj sukcesoj kaj ili faris polican denuncadon. Post unu kaj duonjara senrezulta polica esplorado ili devis fari publikan pardonpeton al mi pro la senbazaj kalumnioj — sed la tuta proceduro blankigis mian hararon. La kunligita problemo pri nia postulata ŝuldorepago bedaŭrinde ĝis hodiaŭ ne estas solvita. Ni ne volonte komencos tribunalan proceson kontraŭ nia landa asocio aŭ kontraŭ ĝiaj estraranoj; nur se ni ne vidos alian solvon...

Kvankam belaj memlaŭdoj ne mankas — la reala Esperanto-agado en la tuta lando reduktiĝis al minimumo.

Kion vi esperas por la venontaj 30 jaroj? Ĉu vi ŝatus ankoraŭ ion entrepreni?

Mi lernis Esperanton en mia mezlerneja aĝo, kaj multe aktivis en ĉiuj niveloj en la tradicia E-movado. Jam de 30 jaroj mi ĝuas unikan situacion: mia laboro egalas al mia hobio, mi ne estas dungito, tutan tagon mi povas okupiĝi pri Esperanto, tio vivtenas min — do mi estas kontenta.

Paroli pri ontaj planoj estas malfacile, ĉar preni novan taskon mi povus nur se mi liberiĝos de kelkaj ĝisnunaj. Ankaŭ tio povas okazi facile, ĉar la nuna speciala, favora situacio en Hungario povas finiĝi en iu ajn momento. Mi ŝatas trejni homojn, volonte mi transdonas miajn diversajn spertojn, kaj mi estas malferma alfronti ankaŭ novajn defiojn — se ili vekas mian scivolon :-)

*** *** ***

Ĉefa retejo de la Esperanto-Centro Eventoj, kie troveblas ligiloj al la aliaj iniciatoj de Szilvási László

www.eventoj.hu

“Al la demando: “Kial mi estu membro de iu Esperanto-asocio?” — ne plu taŭgas la malnovaj respondoj”

“Tutan tagon mi povas okupiĝi pri Esperanto, tio vivtenas min - do mi estas kontenta”

MUZIKA KONKURSO

Resumo de la 2-a Muzika Konkurso

NITTA Takamichi — Japanio

En la 2-a Muzika Konkurso de la revuo Kontakto partoprenis 14 homoj aŭ grupoj kun siaj kantoj en diversaj stiloj, de kvietaj al gajaj, de akustikaj al elektronikaj. La kvanto de la partoprenantoj iomete malpli kreskis, kaj duafojuloj estis kvar: SoNori (kiu senĉese aperigas siajn originalojn en YouTube), La Perdita Generacio (duobla laŭreato en la 1-a konkurso), Asorti kaj Mikel Klav (kiun influis la slovaka Esperanto-grupo Team). Bedaŭrinde mankis repo kaj hip-hopo, laŭ mi la plej aktivaj stiloj en E-muziko lastatempe, nome, mankas Platano, Jonny M. kaj multaj aliaj. Mi ankaŭ rimarkas ke ne partoprenas Eterne Rima kaj Manŭel, kiuj estas la plej fekundaj kantoverkistoj en Esperanto. Konsiderante la nunan kaj ĝisnunan kreskon de la Esperanto-muziko, eblas atendi pli da partoprenantoj en la venonta jaro.

La konkursaĵoj estis alŝutitaj en SoundCloud kaj la kantoj estis aŭskultitaj ĝis hodiaŭ preskaŭ 8 000 fojojn entute (2 000 fojojn pli multe ol en la konkurso en 2014) malgraŭ iom da malgrandiĝo de la partoprenantaro. Al tiu fenomeno sendube kontribuas Tiu Brakumo Unika de Lucio Avitabile kaj Roberto Pigro, aŭskultita trioble pli ol aliaj, kaj ankaŭ Nova Paŝo de didi dididdi*. Kvankam ni ne povas konkludi ke la dua konkurso ricevis pli da atento ol la unua, la rekordo de Tiu Brakumo Unika, gigante aŭskultita en la dua konkurso, ion povas sugesti.

* https://soundcloud.com/revuo-kontakto/sets/2-muzika-konkurso-de-kontakto-2015

Kiel en sia analizo pri la 1-a konkurso esprimis sinjoro Rogener Pavinski, la iniciatinto kaj prizorganto de la konkurso, oni nuligis la premion “Albumo de la Jaro” pri tiu decido mi aŭdis unu kapablan partoprenanton bedaŭranta — anstataŭe estis starigita la premio “Nova Talento”. Por la “Premio de la Publiko” la elektita sistemo estis Lime Survey. Rimarkinde en 2015 oni povis elekti maksimume 14 (antaŭe 3) kantojn, ordigante laŭ sia prefero. Sed tio ankoraŭ plej verŝajne ne solvis la problemon, pri kiu atentigas sinjoro Pavinski en sia analizo en 2014, nome, por tiu premio oni iaflanke konkursas ne per kantoj, sed per la kvanto de siaj amikoj, kiuj voĉdonas. Eble helpos anticipa registriĝo de ĉiu voĉdonanto kaj devigo komenti pri ĉiu konkursaĵo. Tion praktikis iu japana radioprogramo pri muziko por fari fidindan liston.

Dum la voĉdona periodo leviĝis inter la konkursantoj diskuto pri akcepto de kovraĵoj. Supozeble tion kaŭzis la apero de bonkvalita kovraĵo, kiu sin montris eksterordinare aŭskultita ĉe SoundCloud. Iuj diras ke la konkurso akceptu nur kantojn originale verkitajn de esperantistoj mem, sed kvankam ne plene certige, estas iagrade kredeble ke kovraĵoj povas ricevi atenton de ekster Esperantujo, kaj mi ne dubas ke por progresigi la muzikan kampon nepre kontribuas ankaŭ esperantigitaj kantoj. Parenteze dirite, en la 2ª konkurso oni aŭskultis tri esperantigojn: Tiu Brakumo Unika (muziko kaj teksto esperantigitaj), Tempeco (teksto esperantigita), Mi Vidis (teksto esperantigita).

Kiel demandas Jonny M. en sia enketo* pri la E-kulturo, atendataj estas bonkvalitaj kantoj en Esperanto, kaj por krei elstarajn kantojn gravas du faktoroj: (A) Nepraj scioj pri verkado muzika kaj teksta, registrado kaj aranĝado. (B) Bezonataj iloj por komponado kaj registrado.

* http://www.jonny-m.org/enketo/rezulto.php

Post kiam oni alŝutis la konkursaĵojn en SoundCloud, mi kontaktis la konkursantojn kontakteblajn en Facebook. Mi aŭdis ke al kelkaj malfacilas akiri la necesajn ilojn pro la ekonomia situacio. Mi aŭdis la samon de homo, kiu emas partopreni en la konkurso.

Kiel estas jam bone konsciate, la starigo de konkursoj instigas al progreso sur la koncernaj kampoj. Sen la konkursoj eble ne tiom progresintus la literaturo de Esperanto. Sed se paroli pri muziko, bezonata estas pli da kunlaboro. Krom la organizado de muzika konkurso, indas starigi ian apogon por muzikemuloj; alie, tutmonda konkurso, kiu fidele spegulas nian malegalan mondon, restus ludo de riĉuloj.

Por fini tiun ĉi resumon, mi ŝatus rimarkigi la foreston de Supernova. Kia domaĝo! La bando ravis la aŭskultantaron en la UK en Bonaero, 2014, kaj ĝia ĉefo ne nur iniciatis, sed administras la konkurson kaj laboras por la revuo, ĝuste pro tio devas foresti. Imagu deklaman kunsidon en kiu insistas William Auld resti ĉe la akceptejo. Mi esperas ke ni trovos brilajn solvojn tre baldaŭ rilate al la ĉi tie menciitaj aferoj, por ke muzika kulturo prosperu en nia komunumo.

“La starigo de konkursoj instigas al progreso sur la koncernaj kampoj. Sen la konkursoj eble ne tiom progresintus la literaturo de Esperanto”.

RETA FADENO:

La rusa parlamento aprobis leĝon, kiu malpermesas la t.n. gejan propagandon. Ĉu vi opinias tion retropaŝo?

Oni nepre devas protekti la infanojn kontraŭ gejofobio. Stultega malamo pri samseksemuloj estas grava danĝero por la infanoj, kiuj rajtas libere kreski kaj malkovri iom post iom, kiuj ili estas sen timi pri fanatikulaj premoj.

Jacques Baratié

Mi loĝas en Ukrainio, kaj mi pensas, ke tio (leĝo, kiu malpermesas la “gejan propagandon”) ne estas paŝo reen. Jes, al mi ne plaĉas ke oni malpermesas tion, ĉar ĉiuj povas havi rajton ami tiujn, kiujn ili volas. Sed aliflanke, mi pensas ke la nuntempa socio, en eŭropaj landoj kaj en Usono, estas iomete malsana: oni tiel multe propagandas samseksemon, ke infanoj povas pensi, ke ne estas normale, se ili havas patron kaj patrinon hejme.

Sergej

Nu, mi nur ŝatus diri al tiuj de la paŝo antaŭen ke por mi, ili estas la nenormaluloj. La kialo estas tre simpla: vivo instruas nin teni la langon en la buŝo kaj ne facilanime eldiri opiniojn pri nekonataj aferoj. Vi insultas min kiam vi diras ke gejoj estas nenormalaj. Mia vivo tute ne diferencas de vivo de ordinara homo, de via vivo, de la vivo de aliuloj. Aliflanke, nomi “propagandon” tion, kio efektive estas lukto por samrajtigo, por egalaj kondiĉoj por ĉiuj civitanoj, ŝajnas al mi simpla papagado de la mizera falsa moralo de la orient-eŭropaj registaroj.

Suso Moinhos

El la retejo de Kontakto.

RIFUĜARTO

Multaj malĝoigaj epizodoj de la homaro eterniĝis per arto. Pentraĵoj, fotoj aŭ skulptaĵoj estas la eblaj rimedoj por eternigi la momentojn, kiuj devas esti konstante memorigataj de la sekvaj generacioj, por ke ili neniam plu ripetiĝu.

Jen ni prezentas du artaĵojn, kiuj celas pripensigi nin pri nia mondo.

1. Submara muzeo

La artisto Jason deCaires Taylor, fama pro siaj artaj subakvaj skulptaĵoj, kreis la unuan subakvan muzeon en la Atlantika Oceano. “La Boato de Lampedusa” reprezentas la aktualan krizon de rifuĝintoj, en kiu multaj sentas sin forlasitaj de la socio.

Alirebla por plonĝistoj kaj turistoj en vitraj submarŝipetoj, la homgrandaj statuoj troviĝas ĉe la Kanariaj Insuloj, 14 metrojn sub la surfaco de la akvo. Ĝi estas monumento al la miloj da forgesitaj rifuĝintoj transirantaj Mediteranean Maron kaj samtempe rekono por tiuj, kiuj perdis sian vivon en la transiro.

© Jason deCaires Taylor kaj CACT Lanzarote

2. Balancilo inter Usono kaj Meksiko

La ideo estis ellaborita de la profesoro pri arkitekturo Ronald Rael, kune kun Virginia San Fratello, projektistoj ĉe la Universitato de Berkeley, Kalifornio. Por Rael, la ludilo iras preter la nura infana agado. “Plenkreskuloj estis signife ligitaj ambaŭflanke kun la rekono, ke la agoj okazantaj unuflanke havas rektan konsekvencon en la alia flanko”, li klarigas.

La ideo de la profesoroj aperis jam en 2009, sed ĝi realiĝis nur nun, tagojn antaŭ ol la Usona Supera Kortumo rajtigis la prezidanton Trump uzi publikan monon por konstrui parton de la muro, unu el liaj balotkampanjaj promesoj. “Forte staras muroj de miljaroj”.

@Xinhua/Christian Torres

ĈEFARTIKOLO

Rifuĝintoj al Eŭropo

La nuntempa “krizo” kaj la Mortolisto de UNITED

Klára ERTL — Nederlando

Jam de multaj jaroj, migrantoj kaj rifuĝintoj estas unu el la ĉeftemoj en la Eŭropaj amasinformiloj kaj politiko. Tiu temo vekas kompaton, fajrigas debatojn, estas uzata de politikistoj por populariĝi, kaj eĉ riskas fariĝi la konflikto, kiu fiaskigos la unuecon de la Eŭropa Unio. Ĉi tiu artikolo prezentas nur unu vidpunkton pri la temo, vidpunkton malĝojigan, sed espereble informan: nome tiun de homo, kiu kolektas datumojn pri mortintaj migrantoj. El tiu vidpunkto do, jen unue resumo pri la plej konataj okazaĵoj de la lastaj jaroj.

Ni komencu la 3-an de oktobro 2013. Plenplena ŝipo el Libio troviĝas proksimege de la itala insuleto Lampedusa, sed ne povas alveni, ĉar ĝia motoro ekfuŝiĝis. Ĉar ne venas helpo, iu decidas fajrigi kovrilon por altiri atenton, sed la fajro atingas benzinon, kaj la ŝipo bruliĝas. Mortas 373 homoj. Jen la unua granda ŝoko, memorata ĉiujare, kiu konsciigas homojn pri la sorto de rifuĝintoj.

En 2015 okazas pluraj teruraĵoj: En maro kolizias ŝipo kun la ŝipego, kiu venis savi ĝin, kaj mortas 844 homoj; apud aŭtovojo en Aŭstrio oni trovas forlasitan kamionon, en kiu troviĝas 71 kadavroj; famiĝas la foto de Alan Kurdi, 3-jaraĝa siriano, kiu dronis inter Turkio kaj greka insulo. Estis fakte nur unu el multegaj ŝipakcidentoj, kaj en ĝi mortis ankaŭ lia patrino Rehan, 5-jaraĝa frato Galip kaj 10 aliaj homoj.

Antaŭ unu jaro iĝis publike konate, ke migrantoj estas vendataj kiel sklavoj en Libio. Nuntempe ĉefe kaptas atenton ne la homaj dramoj, kiuj daŭras, sed la agoj de politikistoj: jen la hungara ĉefministro Orbán, kiu uzas malamon al rifuĝintoj por gardi povon super sia popolo; jen la itala ĉefministro Salvini, kiu rifuzas enhaveniĝon al ŝipoj, kiuj savis migrantojn. Dume, eŭropaj politikistoj daŭre ne trovas interkonsenton, kiel solvi la tielnomatan “krizon”.

Sed krizo de kio?

Krizo estas granda, kutime danĝera momento de ŝanĝo — ekzemple la ekonomia krizo. Oni ankaŭ parolas pri la “krizo” de rifuĝintoj. Ofte aperas primaraj metaforoj. Migrantoj estus kvazaŭ ondego, kiu englutos eŭropanojn. Tio estas ironia, ĉar pli veras la malo: ja ilin englutas la maro, kaj niaj aliaj landlimoj. Tial laŭ mi temas pri krizo de solidareco.

La Listo

Ekde 1993 la tuteŭropa kontraŭrasisma reto UNITED — en kiu ankaŭ membras TEJO — listigas okazaĵojn, kiam mortoj de migrantoj estis rekte aŭ malrekte kaŭzitaj de la decidoj de la “Fortikaĵo Eŭropo”. Tio estas ekzemple mortoj dum danĝera migrado al la Eŭropa Unio (EU), migrado ene de EU, post deportiĝo el EU, mortoj de enmigrintoj sub respondeco de EU-ŝtatoj, aŭ memmortigoj en loĝcentroj. Ekde februaro 2017 mi volontule laboras pri tiu datumbazo. Ni ekhavas informojn ĉefe el artikoloj facile troveblaj en Interreto: grandaj novaĵagentejoj, malgrandaj lokaj gazetoj, kaj ankaŭ similaj listoj de aliaj volontulaj organizoj kaj de IOM (Internacia Organizado por Migrado).

Ni provas kolekti plejeble multe da detaloj: kio okazis, la nomon, genron, aĝon, devenlokon, mortlokon, mortkaŭzon, ĉu tio okazis dum migrado inter landoj, respondecajn ŝtatajn instancojn kaj fontojn de la informoj. La “Listo”, kiel ni kutime nomas ĝin, estas multe uzata de aktivistoj, ĵurnalistoj kaj artistoj. La mondfama gazeto The Guardian publikigis ĝin lastan junion, kaj ekde tiam, ĝi ekhavis multegan atenton.

Pripensindas ke la Listo enhavas nun 4 500 okazaĵojn, kaj prenas do multege da spaco. Laŭtlegi ĝin daŭras du tagojn. Tamen, ĝi estis gluita sur longega muro en strato de Liverpool (Anglio) kaj Leeuwarden (Nederlando); montrata en diversaj muzeoj; laŭtlegata en publika loko en Italio; tradukita el la angla al multaj aliaj lingvoj; kaj publikigita en multaj gazetoj. Ĝi inspiris poemojn, kantojn, teatraĵojn kaj aperos en germanlingva papera libro.

Plejofte ni ne konas la nomon de mortintoj en nia Listo. Tamen, jen kelkaj ĉi-jaraj kazoj kun nomo:

Hayat Belkacem (19-jara, Maroko). Pafita de la maroka militŝiparo la 25-an de septembro, kiam ili volis bloki la foriron de ŝipo de migrantoj al Hispanio, sur kiu ŝi troviĝis.

Mawda Shawri (2-jara, Sirio). Akcidente pafita de la belga polico la 17-an de majo.

Tesfalidet Tesfon “Segen” (22-jara, Eritreo). Kaptita en Libio dum 18 monatoj, poste troviĝis sur ŝipo savita en la Mediteranea maro, sed li rapide mortis pro malnutriĝo kaj tuberkulozo, la 13-an de marto.

Krom kolekto de informoj kaj ilo por arto kaj aktivismo, la Listo ankaŭ iel montras la historion de malleĝa migrado al Eŭropo ekde 1993, se oni atentas pri devenlandoj. Ekzemple, tie aperadas Irako kaj Afganio senpaŭze ĉiujare, kaj ekde 2013 Sirio tre oftas. Ankaŭ el la Subsahara Afriko jam delonge oftas mortintoj. En la unuaj jaroj de la Listo, kiam la falo de la Berlina muro estis ankoraŭ freŝdata evento, aperis en ĝi orienteŭropanoj.

De kie ili venas kaj kial?

Laŭ nombro de azilpetoj, ekde 2016 la plej oftaj devenlandoj ne multe ŝanĝiĝis: Sirio, Afganio, Irako, Niĝerio kaj Pakistano. Rifuĝintoj alvenas pro diversaj interrilataj kialoj: milito, terorismo, diktaturo, persekutado, malriĉo, malsato. Geografie, multaj el tiuj problemoj koncentriĝas en granda areo sub la Saharo, de okcidento al oriento. Ĉi tiu sama areo estas je alta risko de dezertiĝo kaj sekego pro klimatŝanĝo. Efektive, multaj homoj diras, ke la klimatŝanĝo estas kaŝita kaŭzo de multaj de la menciitaj pli “tradiciaj” problemoj, aŭ almenaŭ malplibonigas ilin. Tial des pli gravas ke ni liberiĝu de niaj malnovaj ideoj pri tio, kio estas “vera” kaŭzo por fuĝi. Ofte oni provas disdividi homojn en “rifuĝintoj” kaj “ekonomiaj migrantoj”, kvazaŭ la diferenco tiom klarus. Fakte personaj historioj ofte pli komplikas.

Kiel ekzemplo rigardu Niĝerion, la plej kutiman afrikan devenlandon. Homoj forvojaĝas de tie pro multaj kialoj. En partoj de la lando regas la teroristaro Boko Haram, sed ankaŭ regas malriĉo, malsato kaj manko de sanservoj. La ŝtatestroj estas koruptitaj, kaj por trovi laboron pli gravas koni ies fraton ol havi diplomon. Pro tio multaj junuloj senesperiĝas pri sia estonteco. Aldone, pro sia kulturo ili ofte sentas grandan respondecon kaj premon helpi sian familion. Manipulemaj homtrafikigantoj kaj bildoj de sukcesaj amikoj en Vizaĝlibro (Facebook) kreas bildon de Eŭropo kiel paradizo. Alvenintaj tien, la migrantoj hontas rakonti la veron al siaj familianoj, kaj do tiu bildo ne rompiĝas. Fine, migrado estas eterna fenomeno: estas esenca iluzio de la homa psikologio kredi, ke en alia loko la vivo certe estas pli bela ol hejme. Se eŭropanoj migras de unu lando al alia por laboro, studo aŭ amo, kial nei tiun rajton al afrikanoj?

Vojoj de migrado

Tra Afriko iras multaj vojoj de migrado, sed ili renkontiĝas en kelkaj kernaj lokoj. Ekzemple, se vi venas el Niĝerio, vi verŝajne unue vojaĝos memstare al la limo kun Niĝero, trairante la urbojn Kano kaj Zinder. Se vi venas el pli okcidenta lando, vi vojaĝos al la niĝera ĉefurbo, Niamey. De tie (la ankoraŭ afablaj) trafikigantoj portos vin tien, kie ĉiuj vojoj renkontiĝas: Agadez, la pordoj de la dezerto, kaj la Afrika ĉefurbo de kontrabando. Tie trairas drogoj, armiloj, kaj ĉiusemajne alvenas kaj foriras miloj da migrantoj.

Se vi sukcesas pagi, vi devos kundividi veturilon kun multe tro da homoj kaj pakaĵoj, sed maltro da akvo, manĝaĵo kaj benzino. Vi devos ĉiam obei la trafikigantojn, ĉar ili havas pafilojn. Vi daŭre riskos fali, kaj se tio okazas, neniu helpos vin: la veturilo simple daŭrigos. Kelkfoje la trafikigantoj haltos, petos ĉiujn eliri, kaj forveturos solaj “por preni benzinon”. Eble ili revenos; eble ili abandonos vin tie. La Saharo estas pli granda amastombejo, ol la Mediteranea maro. Se vi sukcesas alveni al Libio sen morti kaj sen ke la limgardistoj resendu vin, vi trairos Sabha kaj finfine alvenos al la ĉefurbo Tripoli, al ZuwaraSabrata.

Multaj migrantoj ne necese volas atingi Eŭropon: ili aŭdis ke en Libio estas multe da laboro. Sed fakte ĝi estas por ili surtera infero. Ekde la falo de la diktatoro Kadafi, Libio estas ĥaoso, sen funkcianta registaro, efektive regata de mafioj, militgrupoj, drog- kaj homtrafikigantoj. Krome, rasismo estas ĉiea kaj profunda. Por libiaj infanoj, subsaharanoj estas “simioj”, kaj ankaŭ por trafikigantoj, ili ne estas homoj. Se ili ne havas la bonŝancon trovi iun mizeran laboron surstrate, ili estas gardataj en loĝcentroj, kiuj estas kvazaŭ koncentrejoj. Tie oni ne okupiĝas pri ili, ilia sano aŭ ilia privateco. Ili malsatas, malsaniĝas, kaj kelkajn oni vendas, aĉetas, sklavigas, batas, torturas, aŭ eĉ senkiale mortpafas. Virinojn oni seksperfortas (eble ilia edzo ankaŭ estas en la centro, sed ĉiukaze parojn oni disigas).

Nuntempe, la plejmulto de la migrantoj en tiuj centroj ne venas rekte de la sudo. Ili jam provis trairi la maron antaŭe, sed kaptis ilin la libia marbordgardistaro, aŭ Italio resendis ilin. Sed kelkaj preferas memmortigon ol resti tie; aliaj jam saltas en la maron por droni, kiam ili vidas la libian marbordgardistaron alproksimiĝi.

Ĝi ne estas vera gardistaro. La gardistoj simple agas laŭ la volo de tiu, kiu pagas ilin. Do se trafikigantoj pagas ilin pli, ili lasos la ŝipojn foriri; se Italio pagas ilin pli, ili haltigos la ŝipojn. Ili ne estas trejnitaj pri mara savado, kaj plurfoje pafminacis Eŭropajn savorganizojn aŭ ĥaosigis iliajn savmisiojn. Antaŭ nelonge, Libio alproprigis al si pli grandan marterenon, kaj malpermesas al eksterlandaj ŝipoj eniri ĝin. Tio igas savmisiojn eĉ pli malfacilaj, ĉar se boato kun migrantoj sinkas, ĝi kutime sinkas proksime de Libio. En la tempoj de la Lampedusa-akcidento, ili sinkis pli proksime de Italio, sed nuntempe trafikantoj ne plu uzas lignajn fiŝistajn ŝipojn, sed etajn boatojn el kaŭĉuko, kiuj tre fragilas. Tio estas unuflanke ĉar ili lasas la respondecon pri la vivo de migrantoj al savorganizoj, kaj aliflanke ĉar EU detruadis la lignajn ŝipojn por “kontraŭi homtrafikigadon”.

Savmisioj estas senpovigitaj ne nur de Libio, sed ankaŭ de Italio. La registaro trovas administrajn kialojn aŭ diversspecajn akuzojn por malebligi la laboron de savorganizoj kaj eĉ tute bloki iliajn ŝipojn, ekzemple tiun de Jugend Rettet aŭ la faman ŝipon Aquarius de SOS Méditerranée kaj Kuracistoj sen Landlimoj. Pro tiu ambaŭflanka persekutado, apenaŭ restas savorganizo laboranta inter Libio kaj Italio.

Nuntempe ŝajnas ke migrantoj ekevitas la vojon tra Libio, kaj reviviĝis la okcidenta marvojo: tiu inter Hispanio kaj Maroko. Ekzistas pluraj ebloj: tra la Ĝibraltara Markolo, pli oriente tra la Alborana Maro, de suda Maroko al la Kanariaj Insuloj, aŭ eĉ sen trairi maron, provante grimpi la altajn, vundigajn murojn inter Maroko kaj la hispanaj enklavoj Ceŭto kaj Melilo. En nia Listo tiuj vojaĝoj denove iĝas la plej kutimaj mortkaŭzoj. Validas la eterna regulo: se fermiĝas vojo, alia malfermiĝas, kaj mortoj simple daŭras en alia loko.

Estas ankaŭ la orienta marvojo inter Turkio kaj la proksimaj grekaj insuloj; kaj aliaj migrantoj provas tranaĝi la danĝere malvarman Evros-riveron, kiu estas natura landlimo, aŭ transiri la montaron al Bulgario. Sed tiuj vojoj estas nun malpli uzataj pro la interkonsento inter EU kaj Turkio, kiu postulas ke Turkio malebligu foriron de migrantoj. Ĉar jam estas multege da siriaj migrantoj en Turkio, tiu postulo ankaŭ premas la turkan gardistaron pli strikte kontroli la landlimon kun Sirio. La Listo enhavas 75 homojn, kiuj tra la jaro 2017 estis mortpafitaj de turkaj bordgardistoj ĉe la siria landlimo.

Kiuj ili estas, kaj kio okazas post alveno al EU?

La plejmulto de la migrantoj kiuj alvenas al EU, estas junaj viroj. Sed ankaŭ estas multaj virinoj kaj infanoj. Pli malpli unu el dek alvenantaj virinoj gravedas; por kompreni tiun altan procentaĵon, vidu mian klarigon pri Libio supre. Alvenas multaj neakompanataj infanoj, el kiuj duono fuĝas tuj post la alveno al azilcentro. Post ĉio, kion ili travivis, tiu malfido al helpservoj estas komprenebla. Oni taksas ke dum la lastaj jaroj dek mil infanaj migrantoj malaperis en Eŭropo.

Malapero ofte signifas ke migranto provis atingi alian Eŭropan landon, sen atendi decidon pri azilpeto. Tio estas ĉar ofte ili havas amikojn aŭ familianojn en Anglio, Germanio aŭ norda Eŭropo, kaj ĉar traktado de azilpetoj povas daŭri jarojn. Tamen estas malleĝe, laŭ la interkonsento de Dublino, eniri alian landon post la unua EU-lando, kien oni alvenis, antaŭ ol oni ricevis azilon. Tio signifas ke multaj migrantoj blokiĝas en Hispanio, Italio aŭ Grekio, aŭ uzas danĝerajn vojojn por provi eniri alian landon. Tiel aperas sur nia Listo homoj, kiuj grimpis sur la tegmento de trajno por atingi Francion el Italio, kaj mortas pro elektra ŝoko; kiuj mortas en arbaro, montaro aŭ sur trajnrejloj en Balkanoj aŭ kiuj mortas en aŭtoakcidento ĉe Kalezo, dum ili provas eniri veturilojn, kiuj iras al Anglio.

Aliaj mortoj en nia Listo estas rezultoj de memmortigoj en Eŭropaj azilcentroj, pro senesperiĝo; de violentaj bataladoj en tiaj centroj, ofte inter homoj de malsamaj etnoj, kiuj dense loĝas kune sen atento al iliaj traŭmatoj kaj kulturaj diferencoj; aŭ de deportoj el EU. Jen kelkaj ĉi-jaraj ekzemploj:

24-a de oktobro: Abdulaziz, 28-jara viro el Somalio, kiun Italio deportis al Libio, fajromortigis sin mem en la detencentro Triq al Sikka.

29a de septembro: Viro 31-jara el Sirio estis mortigita en granda batalado inter afganaj kaj siriaj rifuĝintoj en enmigrint-kampejo en Malakasa (Grekio).

21a de septembro: Viro 31-jara el Tunizio memmortigis en la detencentro de la Tuluza flughaveno (Francio), post kiam lia detentempo estis plilongigita.

Azilpeto akceptita

Ricevi azilon kutime estas grava paŝo antaŭen, kiu signife plibonigas la situacion de migranto, depende de la lando en kiu tiu ricevis azilon. Tamen, plena integriĝo povas daŭri tre longe. Ofte malfacilas trovi leĝan laboron, eĉ por la multaj migrantoj, kiuj havas diplomon, ĉar ilia diplomo ne estas rekonata. Multe da homoj ankaŭ devas atendi jarojn ĝis ili povas revidi sian familion. Loĝejon kelkfoje la ŝtato havigas, sed kelkfoje akceptitaj migrantoj devas ĝin trovi mem, kaj tio povas esti malfacila sen kontaktoj, kono de la lingvo kaj kulturo.

Kion fari?

Ĉi tiu artikolo pentras tre nigran bildon pri la situacio de migrantoj en Eŭropo. Lastatempe, registaroj iĝis malpli amikemaj al ili, kvankam venas malpli da migrantoj al EU nun ol en la pintjaro 2015 kaj kvankam ili entute estas tre malmultaj kompare kun la loĝantaro de EU, kaj certe kompare kun la procentaĵo de migrantoj en landoj kiel Turkio kaj Libano.

Estas terura eraro, kiel ili estas traktataj de EU, ne nur pro la simpla kialo ke homaj rajtoj devas esti respektataj, sed ankaŭ el pli utilema vidpunkto: Multaj estas junaj kaj diplomitaj, kaj povus alporti bonegan talenton, scion kaj laborforton al kontinento kies loĝantaro alarmige maljuniĝas.

Tamen, multaj simplaj loĝantoj, volontulaj organizoj kaj lokaj registaroj montras bonan ekzemplon, kiel oni akceptu migrantojn, kaj mi ŝatus prezenti, kiuj solvoj necesas laŭ mi (kaj laŭ multaj volontulaj kaj homrajtaj organizoj). Kelkaj estas solvoj al problemoj, kiujn mi eĉ ne havis la spacon mencii en ĉi tiu jam longa artikolo.

Bedaŭrinde, ŝajnas ke la decidoj de Eŭropaj registaroj prenas direkton tute malan al ĉi tiuj ideoj, kvankam je la skalo de ordinaraj civitanoj videblas, ke la plejmulto de la homoj tute ne kontraŭas la alvenon de migrantoj, se ili havas la okazon vere interagi kun ili.

En mia kvartalo en Amsterdamo estas aro da domoj, kiujn la municipo decidis detrui, por konstrui novajn loĝejojn. Post malplenigo de tiuj domoj, migrantoj venis malleĝe loĝi en ili. Lokuloj kreis malformalan renkontiĝcentron, por babili kaj piedpilkumi kun ili, kaj protestis kontraŭ ilia forsendado. Tio ne impresis la municipon. Eble nun, kiel la aliaj senazilaj migrantoj, ili loĝas en azilcentro meze de nenie, en loko pri kiu mi neniam aŭdis. Tie ili certe ne povas ludi piedpilkon kun blondaj amsterdamaj infanoj. Tion vi nur rajtas fari, se via ekzisto kiel homo estas rekonata de la ŝtato; ĝis vi ricevan azilon, vi ne ekzistas.

unitedagainstrefugeedeaths.eu

Publika versio de “La Listo”

listofdeaths@unitedagainstracism.org

Se vi loĝas en EU, najbara lando de EU aŭ Norda Afriko, kaj en lokaj novaĵoj legas aŭ aŭdas pri mortkazo, kiu validas por la Listo, sendu informojn/ligilon al ni. Ne hezitu skribi en Esperanto! Eblas ankaŭ la angla, franca, germana, nederlanda, hungara, kataluna, hispana aŭ itala. Vi bonvenegas sendi ligilon al novaĵo en alia lingvo, se vi aldonas resumeton de la enhavo en unu el la menciitaj lingvoj.

INTERVJUO

Rob MOERBEEK — La provleganto de Esperantujo

Stela Besenyei-Merger — Hungario/Nederlando

Vere multege da redaktoroj kaj aŭtoroj de Esperantaj publikaĵoj povas danki al Rob Moerbeek la korektitajn versiojn de siaj tekstoj. Ni povus longe listigi liajn kontribuojn al E-ujo, sed ni mencios nur tion ke li laboris 32 jarojn, inter 1969 kaj 2001, kiel oficisto en la Centra Oficejo de UEA kaj poste daŭrigis volontule la laboron tie kiel provleganto de pluraj eldonaĵoj, inkluzive tiun ĉi revuon, kiun vi nun legas.

Li daŭre okupiĝas pri la biblioteko Hodler kaj la arkivo de la Centra Oficejo. Li agadas por handkapuloj, ĉefe por blinduloj kaj malfortevidantoj. Li estas honora membro de UEA, ILEI kaj Internacia Scienca Asocio Esperantista (ISAE). Kaj por festi lian tutvivan kontribuon kaj laboron, la 28-an de aprilo ĉi-jare, Rob Moerbeek iĝis kavaliro de la Ordeno de Oranje Nassau dum la lasta malferma tago de UEA, ricevante la omaĝon el la manoj de la urbestro de Beverwijk, kie li loĝas.

Se vi jam partoprenis UK-ojn, ILEI-kongresojn aŭ vizitis malfermajn tagojn de la Centra Oficejo en Roterdamo, eble vi havis la bonŝancon babiladi kun li. Se ankoraŭ ne, kaptu lin la sekvan fojon, li ĉiam havas bonhumoron kaj ion interesan por rakonti. Jen nia babilado!

Do vi ĵus iĝis kavaliro kelkajn tagojn antaŭ la naskiĝdato. Gratulojn!

Stranga situacio. Ni estis en la festo de 110-jara UEA kaj jen ekaperas mia urbestro. Mia buŝo larĝe malfermiĝis kaj feliĉe ĝi refermiĝis kiam oni fotis min. Imagu la situacion! Ĝi estis vera surprizo por mi, neniu antaŭe min avertis pri tio.

Vi ricevis jam multe da honoroj en via vivo...

Jes, ne merite, ĉar mi tute ne ambiciis.

Kial vi diras ke ne merite?

Oni ĉiam kredigas al mi ke mi meritas, do mi devas kredi. Dankon! (ridoj)

Ĉiuj meritoj rilate al Esperanto fakte alportis plurajn honorigojn al vi. Kiuj estas la diferencoj inter ili?

Nu, mi kredas ke, ekzemple, almenaŭ la dumviva membreco de ISAE, estas dankinda al tio ke mi prenis la iniciaton kontakti Rüdiger Sachs kiu ĉion faris por ISAE, ke mi helpu lin korekti tekstojn ĉar mi tiom bedaŭris ke tre ofte la enhavo estas tre interesa sed la lingvo suferis, kaj laŭ mi tio estis tute ne necesa. Li konfidis al mi multajn manuskriptojn ktp, do volonte mi helpis en tio kaj en iu momento oni donis al mi dumvivan membrecon, do mi diris: Dankon!

Sed vi ankaŭ estas dumviva membro de UEA, de ILEI.

Nu, mi longe eltenis tiun UEA (ridoj). Mi venis tien en 1969 kaj dankis Dion ke mi povas labori tie, ĉar mi fiaskis: kiel klasa instruisto pri klasikaj lingvoj mi simple ne sukcesis. Sed en mia hobio, do en Esperantujon mi povis jen havi simple “manlaboron” kiel ekspedisto. Nu, kaj en la daŭro, Sadler (Ndlr: Victor Sadler, Ĝenerala Direktoro de la Centra Oficejo de 1968 ĝis 1983) unue helpis min perfektigi mian aktivan lingvouzon, parolan. Do mi petis lin korekti ĉiujn miajn frazojn. Kaj li faris tion tiel bone... kvankam mia patro fakte edukis min en Esperanto. Do mi vere multe profitis.

Do en UEA, ĝi estis ankaŭ granda surprizo por mi, ĉar mi nenion ambicias, mi faris mian laboron, mi estas motivita helpi. Kompreneble, oni devas havi perfektan lingvouzon laŭ la statuto de UEA. Mi multe studis kaj studas ankoraŭ, simple por teni la nivelon. Do simple ĉio estis por mi granda surprizo.

Do, ni reiru al la komenco. Kiel por vi Esperanto ekestis? Kiel la tuto komenciĝis?

La ideo ke ĉiu homo havu egalajn ŝancojn kaj kunparolon en la tuta mondo; la ideo ke mi povas paroli al iu ajn, kiu studis la lingvon, tio estas por mi normala. Simple normala. Fakte ĉiuj devus povi paroli kun aliaj en la tuta mondo. Ni havas la rimedon, do kial oni ne studas? Simple oni estas maldiligentaj. Pardonu, sed tiel estas! (ridoj).

Sed la kulpo estas ĉe miaj bravaj kaj nu... juvelaj gepatroj, kiuj en la 1930-aj jaroj jam lernis Esperanton ĉe la Laboristaj Esperantistoj. Mia patro estis absolute preta por la ekzamenoj, sed mankis la financoj, li eĉ ne povis pagi la ekzamenon. En la 1950-aj jaroj ili rekomencis, refosis la librojn el la subtegmento kaj do serioze okupiĝis. Tiam en dimanĉaj promenoj ili parolis ekskluzive Esperanton. Mi kiel gimnaziano 15-16-jara sekvis ilin kaj multon mi povis kompreni, ĉar ili estis instruistoj.

Do, ĉu vi neniam pensis pri kabeado?

Hmm, mi ne havis eĉ la ŝancon! (ridoj)

Ĉar vi laboris en UEA dum jardekoj kaj poste vi ne foriris... vi restis kiel helpanto.

Mi venas kelkajn tagojn semajne kaj asistas kaj ege ĝuas la vivon en la biblioteko, mi devas diri. Ĝi estas ege riĉa, sed ĝi devas esti disponebla al la publiko. Kaj tion devas fari iu lertulo, kiu povas bone tajpi. Mi neniam bone lernis tajpi, mi ĉiam faras la plej kruelajn tajperarojn, kiuj ridigas min ofte; mi tamen ne perfidas tion (ridoj).

Kiu estas la E-libro, kiun vi plej multfoje legis?

Mi povas diri, eble la Fundamenton? (ridoj). Nu, plurfoje mi trafosis. La Plenan Analizan Gramatikon mi ankaŭ multe fosas. Ĝi donas multajn perspektivojn de tio, kio estas fakte problema, sed kion oni ne konscias. Daŭre mi lernas adapti mian lingvouzon.

Mi scias ke vi partoprenis en pli ol 50 Universalaj Kongresoj!

Ho! Mi ne scias....

Tion vi diris al mi pasintfoje, ke ĉirkaŭ 50.

Ĉirkaŭ jes, sed ne pli ol (ridoj). Estis ankaŭ aliaj kongresoj, de blindaj esperantistoj, SAT-kongresoj, ne multe. Kaj kompreneble tiuj konferencoj — poste kongresoj — de ILEI. Tiujn mi ja ĉeestis kaj ĉiam kun granda kontento, mi devas diri. Kaj mia unua kongreso estis en Budapeŝto 1966. Ĝi estis por mi revelacio, aŭdi Julio Baghy pasie deklami siajn poemojn kaj ankaŭ aŭdi la plisobran voĉon de Kalocsay. Grandioze! Vere por mi tio estis kulmino!

Pro kio vi daŭre partoprenas kongresojn?

Profito, profitemo. Ĉar UEA donas al mi senpagan aliron al kongresoj (ridoj). Mi ankaŭ ŝategas paroli kun novuloj, malnovuloj. Mi kaj Nora (Ndlr: lia edzino) en la kongreso de Pekino 1986 serĉis tiujn homojn, kiuj sidis izole, ĉar ŝi kompatis tiujn homojn, kiuj ja lernis la lingvon kaj ne havis kontaktojn. Kiam ni revenis al Nederlando, ni havis la adresaron de 57 korespondantoj.

Sed ili simple ne havis la financojn por daŭre korespondi. Por ili unu poŝtmarko al Eŭropo kostis tiom kiom restis de la monata salajro post ĉiuj vivnecesaĵoj! Tio estas neeltenebla. Kaj tiel ni vidas la diferencon en la mondo. Mia principo estas ke ĉiu homo devas havi egalajn ŝancojn, kaj tio tute ne okazas.

Kio plibonigendas en la Esperanto-kongresoj? Ĉu ili ne estas ĉiam la samaj?

Ne, estis kompreneble kongresoj kun iom da konfliktoj kiel la kongreso en 1974 en Hamburgo.

Mi ĉeestis la momenton kiam svisa esperantisto en la oratora konkurso parolis pri “tiu tirano”: Lapenna, kaj en tiu momento li eniris! Imagu la situacion. Idiote. Kvazaŭ li sentis tion, ĉu ne? Kaj poste li retiris sian pokalon Lapenna.

Do, tute klare necesas bona organizado. Se estas io fuŝa, homoj malkontentas. Ekzemple en iu kongreso mankis vegana aŭ vegetara manĝo, pro tio oni estas malkontentaj, kompreneble. Tio estas la unua vivbezono, ĉu ne? Ĝenerale la loko devas estis kvieta, ne centra. Sed al mi malagrablas ke, ekzemple, afrikanoj povas apenaŭ partopreni niajn kongresojn. Do se ni ebligos almenaŭ al koriferoj el Afriko spertiĝi en niaj kongresoj, tio estas bona kongreso laŭ mi. Pikas min ke ili mankas ofte.

Kial vi tiom pasias rilate al laboro por la blinduloj?

Eble pro tio ke mia patro havis terure malbonajn okulojn. Unu vitro el liaj okulvitroj estis dikega, li vere suferis, kaj havis ankaŭ oftege migrenojn. Sed jam sufiĉe frue mi iris al blindul-biblioteko apud Nimego simple por noti ĉiujn brajlo-librojn, kiujn oni havis tie en la biblioteko. Do mi jam estis motivita. Poste, mi havis en mia unua kurso kiel privata doncento en la universitato de Amsterdamo 1968, unu blindulinon, kiu estis Nora, kiu malkroviĝis kiel mia plej plej diligenta lernanto kaj mia promenanta poŝlibro (ridoj). Ŝi sciis ĉion, kion mi forgesis, do estis enorma helpo.

Mi konstatas ke blinduloj povas bonege kunlabori en la movado. Ili estas neniel malpli inteligentaj, male ofte, ĉar ili devas ege streĉi sin por atingi la nivelon. Do mi bedaŭras ke estas ofte malmultaj blinduloj [en la kongresoj].

Tre june, mi mem helpis organizi blindulan kongreson kiam ĝi okazis en Hungario kaj ĝojegis havi tiun sperton. Do kion oni povas fari por helpi pli?

Mi kredas ke ni devas disponigi multe pli da tre gravaj libroj. Do ekz. lastatempe aperis tiu Aliroj al Esperanto, kaj ĝi estas ege interesa libro, sed oni devus disponigi tion al blinduloj laŭ mi. Ĝi ne estas aparte riĉe ilustrita, sed plejofte la ilustraĵoj malebligas al blinduloj facile tralegi librojn. Ilustraĵoj sorbas la atenton de la legilo.

Fakte devus esti mia tasko esti kunligilo inter LIBE (Ligo Internacia de Blindaj Esperantistoj) kaj UEA, sed la sola afero, kiun mi faras, estas ĉeesti en la komitataj kunsidoj, de kiuj mi ofte ne ĉion povas kapti pro surdeteco. Tio estas malfacila kvankam oni ja iom helpas per promenmikrofonoj, sed ofte estas ankaŭ lozaj rimarkoj, kiuj simple eskapas min.

Vi ankaŭ faras multe da voĉlegado. Kiel tio komenciĝis?

Verŝajne por Nora. Ŝi prizorgis diversajn periodaĵojn, kompreneble la nederlandan organon La Kontakto. Kaj ŝi havis bonajn rilatojn kun Karl-Heinz Hoffmann el Germanio, kiu ĉiam prizorgis la dissendon de la voĉlegaĵoj el la revuo Esperanto, kiun brile faris Hermann Behrmann ĉar li ankaŭ aldonis siajn personajn notojn. Absolute interese! Do Hoffman sendis kaŝe al Nora kaj ŝi diris: “Ja estas absurde ke nur germanoj ĝuu tion”, do ŝi iniciatis ke estu voĉlegado kaj trovis helpon el la Groningena grupo [urbo el Nederlando].

Tio longe bone funkciis ĝis iu momento kiam oni postlamis je duona jaro. Kaj mi diris: “Nu, tio ne plu eblas, ke blinduloj devas atendi duonan jaron ĝis venos la informoj”*. Kaj tio bedaŭrinde lastatempe denove okazis, ĉar iu volontulo ne disponigis la jam pretajn voĉtekstojn al la distribuejo en Germanio. Kaj mi vere ploras ke Monato suferas ekde la mezo de 2016. Estas nekredeble! Kaj lastatempe kun nova voluntulo el Francio ni preparis 5 numerojn de Esperanto, ĉar tiu estas plej grava por la movado almenaŭ. Sed ni volas postkuri same la reston, kompreneble.

* Tiam kolegoj em la C.O. transprenis la voĉlegadon: tre dankinde!

Do kio bezonatas?

Ni bezonas pli bonan organizadon ĉar mi estas teknika nulo (ridoj). Mi absolute ne scias manipuli kaj klavarojn kaj aparatojn. Feliĉe, Emilio Cid, UEA-estrarano pri informado, promesis helpon, mi jam sendis al li lego-taskojn. Do tio estas bona komenco.

Kial vi daŭre restas en la movado?

Eble la dumviva membreco tenas min (ridoj). Ne, se alie, mi tamen pagus. En la movado estas simple tiuj agrablaj kontaktoj. Ankaŭ en la oficejo. Ili estas afablaj, helpemaj. Tio estas ege grava, resti en kontakto.

Mia impreso estas ke ĉiuj ŝatas revidi vin kaj kun rideto salutas vin.

Min trafis unu rimarko de korea esperantistino en la Seula kongreso: “Vi, eŭropanoj, rigardas tiel triste”. Ili ĉiam havas rideton sur la vizaĝo. Kial ne? Estas multe pli agrablaj por aliaj homoj.

Kiam mi estis juna knabo mi estis ege pesimisma, ĉar mi havis fraton multe pli korpe, mense lerta kaj rapida. Eble pro tio mi fariĝis terure pesimisma. Kaj en iu momento tiu frato Jan donis al mi libron de iu Kaufmann: La Optimismo.

Kaj mi ĉiam rakontas al komencantoj la anekdoton pri du ranoj, kiuj falis trinkante en sitelon da lakto. La pesimisma rano tuj rezignis kaj dronis, la alia estis optimisto kaj provis supervivi, do rapide lakto-pedalis ĝis la lakto iĝis butero kaj ĝi saviĝis. Tiel brila kaj optmisma, do mi volonte rakontas ĝin al iom tristaj homoj.

Kiel aspektas Esperanto al via familio?

Miaj gepatroj estis izoluloj kiel esperantistoj, miaj fratoj ridete renkontas Esperanton, ne lernas, sed iomete komprenas. Almenaŭ mia plej aĝa frato, kiam mi sendas al li kelkajn Esperanto-vortojn por lia rubriko el Onze Taal, asocio por la Nederlanda lingvo kaj tie ĉiam oni pritraktas unu fremdan vorton kaj donas etimologion kaj jam donas amason da interesaj informoj pri klasikaj lingvoj.

Do mi ofte aldonas tion, kio estas la koncerna koncepto en Esperanto, kaj tion li bone komprenas. Do ni diru, ke temas pri pasiveta esperantisteco (ridoj). Sed mi havas la impreson ke per Duolingo kaj aliaj tiaj “kaŝkursoj” tamen aperos pliaj esperantistoj, kaj pro tio ne necesas esti tiel pesimista, ni ankoraŭ ne dronas en la lakto (ridoj).

Kion vi dirus al homoj, kial oni estu membro en UEA?

Kompreneble se oni pensas internacie, oni devas pensi ankaŭ pri iu kupola organizo por la diversaj facetoj de la movado, kaj apogi tiun por ke ĝi pli bone povu stimuli la aktivadon. Do por mi estas evidente ke esperantistoj fariĝu membroj de UEA kaj oni nun tre faciligas tion per apenaŭaj kotizoj.

Sed oni nun altigas la kotizojn... kion vi pensas pri tio?

Nu, mi ploras foje, ĉar mi timas ke tio por kelkaj transiras la limojn, kaj oni devas trovi do iun eblon por aldoni iom da financoj al tiuj perdiĝontaj homoj. Tio estas kompreneble iu problemo, ni povus fari tiel... ke se homoj ne plu pagas, ni simple demandu: Kial vi ne plu pagas?

Kion vi ankoraŭ ne faris, sed ankoraŭ volonte farus en la E-movado?

Mi estas umanta pri iu vortlisto de la plej oftaj eviteblaj eraroj, kaj tion mi ofte prezentas en fuŝfrazoj en kongresoj, sed mi volas eldoni tiujn, kiuj estas la plej kruelaj kontraŭ la integreco de Esperanto. Nu, estas naciismoj kaj ofte anglismoj — tiuj ĉi estas neeviteblaj ĉar ankaŭ en naciaj lingvoj ili entrudiĝas.

Ĉu vi povas diri ekzemplon?

Ho! Estas tiom da fuŝoj ke estas malfacile memori (ridoj).

Ekzemple: “Ni vidis multajn infanojn ludante”. Do kiuj ludas? Estas ni, sed tion oni ne celis. La homoj pensas en fiksaj formuloj, kiujn ili nodas al kio ajn. Ja tamen la homoj devas iomete lerni gramatikon.

La originala sonintervjuo el la podkasto La Bona Renkontiĝo kun Stela:

https://laboren.org/105-intervjuo-rob-moerbeek

transskribis kaj redaktis: Rogener PAVINSKI

“Ja tamen la homoj devas iomete lerni gramatikon”

“(...) Blinduloj povas bonege kunlabori en la movado. Ili estas neniel malpli inteligentaj, male ofte, ĉar ili devas ege streĉi sin por atingi la nivelon.”

ĈEFARTIKOLO

Akvo kaj Oleo

La brita muzikisto Roger Waters, 75-jara, fama pro la rokgrupo Pink Floyd, kiun li gvidis de la 1960-aj ĝis la komenco de la 1980-aj jaroj, iris al Brazilo por 8 koncertoj en kelkaj ĉefurboj kun la turneo Us & Them (Ni & Ili). Kaj li troviĝis meze de la dua fazo de la politikaj kampanjoj por la prezidanteco en la lando, kiam la popolo — dividita kiel akvo kaj oleo — devis decidi inter 2 kandidatoj. Fernando Haddad de la laborista partio de la eks-prezidanto Lula (nun enprizonigita pro akuzoj de koruptado) kaj Jair Bolsonaro, eks-kapitano forigita de la armeo kaj konata pro liaj radikalaj opinioj, i.a. apogi torturon.

En San-Paŭlo, dum la unua spektaklo de la turneo, Roger Waters surprizis ĉiujn, kiam grandega surpodia ekrano aperigis, inter la nomoj de pluraj ekstremdekstraj politikistoj ĉirkaŭ la mondo, la nomon de la (nun elektita) kandidato al la prezidanteco en Brazilo, Jair Bolsonaro, sub la titolo “novfaŝismo kreskas” (en la listo aperis i.a. Trump, Orbán, Kurz, Putin).

Duono de la spektantaro huis, dum alia timanta parto aplaŭdis. Ekis polemiko. En intervjuo li bedaŭris ke la popolo kverelas inter si, diskutante pri gravaj aferoj laŭ la vidpunkto de homo kiel Bolsonaro. “Tio, kion li diras, devus esti kialo por neniu diskuto ie ajn en la mondo.

Krome, li asertis ke Bolsonaro estas “freneza kaj korupta”.

Pro la polemikoj, en la postaj koncertoj, anstataŭ lia nomo, aperis la vorto “politika opinio cenzurita”. Sed li ne timis uzi la kradvorton #EleNão (Li Ne), la ĉefa devizo de la kampanjo kontraŭ Bolsonaro. La kampanjo de Bolsonaro oficiale plendis ĉe la Elekta Tribunalo, ĉar oni kredas ke la asertoj de Waters ne estis simplaj personaj manifestacioj, sed propagando favore al la alia kandidato.

Waters klarigis ke lia arto kaj specife tiu ĉi turneo estas esence politika: “Vojaĝante tra la mondo, mi klare vidas ke la fundamenta problemo estas la malrespekto al la homaj rajtoj. La mondo estas regata de oligarkioj kaj korporacioj, kiuj lasas nur etan parton de la homaro en sufiĉe bona situacio”, kaj aldonis: “Li (Bolsonaro) multege rapidigos tiun tendencon, kiu detruas la mondon. Kontraŭ tio mi levas mian voĉon”.

Por lia koncerto la 27-an de oktobro, tagon antaŭ la definitvaj balotoj, la Justico de la Ŝtato Paranao antaŭe avertis la manaĝerojn, ke neniu publika politika manifestacio devus okazi post la 22h, sub minaco de puno. Antaŭ 41 mil personoj, 30 sekundojn antaŭ la 22h aperis surekrane: “Tiu ĉi estas nia lasta ŝanco rezisti la faŝismon antaŭ dimanĉo. Li ne! Estas 22h. Obeu la leĝon!”

La postan tagon Jair Bolsonaro estis elektita kun 55% de la validaj voĉdonoj kontraŭ 43% por Fernando Haddad. Roger Waters daŭrigas la turneon Us & Them tra aliaj landoj de Latina Ameriko. Malgraŭ la klopodoj de Roger Akvoj, Brazilo daŭre brulas!

ĈEFARTIKOLO

GEJEDZIĜO

Rowland BONKORPA — Britio

Edziĉo, edzino, geedziĝo... Kaj nun nova vorto al la stoko: gejedziĝo. La samseksaj geedziĝoj trovis multajn sukcesojn en la lastaj jaroj, dum eĉ politike konservemaj landoj kiel Slovenio kaj Kroatio nun agnoskas ĝin kiel rajton. En la lastaj monatoj ankaŭ Irlando kaj la tuta Usono aliĝis al la klubo. Jen kialo por festi, ĉu ne? Nu, kvankam oni foje nomas ĝin “egala geedziĝo”, ĝi fakte ne egalas por ĉiuj.

En Britio, la transgenruloj, kiuj jam estis geedziĝintaj antaŭ ol komenci fizikan terapion, kaj volas resti en tiu geedziĝo, ne rajtas obteni la Atestilon de Genro-Rekono, gravan dokumeton por laŭleĝa rekono de genro. Nur per eksedziĝo aŭ ŝanĝo al simpla registrita partnereco ili povas ekhavi ĝin. Efektive, la edzo de iu edz(in)iĝinta transgenrulo havas influon pri ties genroelekto — kion oni kutimas nomi “edza vetoo”. Oni esperis, ke la laŭleĝigo de samseksa geedziĝo helpos al ĉi tiu situacio, sed tio ne okazis, kaj la plejparto de la homoj eĉ ne scias pri ĉi tiu malegaleca flanko de “egala” geedziĝo.

En Usono estas eĉ pli absurde. Cirkulas lastatempe bildo, kiu klarigas, ke dum la tagoj post via gejedziĝo, vi povas esti maldungita, senhejmigita kaj suferi aliajn maljustaĵojn kiel la ellernejigo de via infano surbaze de via seksorientiĝo — ĉar pluraj ŝtatoj en Usono ankoraŭ ne havas sufiĉajn leĝojn, kiuj protektas la samseksemulojn. Sen tiuj leĝoj kaj ĝenerala subteno de la publiko, la laŭleĝigo de la gejedziĝo pli videbligas kaj do pli endanĝerigas GLAT-ajn (gejoj, lesbaninoj, ambaŭseksemuloj kaj transgenruloj) homojn, specife tiujn, kiuj frontas la plej altajn riskojn.

Tamen, oni ne povas diri, ke la samseksa geedziĝo, kiel ĝi realiĝas en multaj landoj, en si mem estas entute malbona afero. Por handikapaj GLAT-uloj ĝi tre gravas, ĉar ili povas viziti sian partneron en malsanulejo pli facile. Sed ĝenerale ĝi plej servas al la interesoj de riĉaj, cisgenraj, blankaj GLAT-uloj. Dum ĉi tiuj ĝoje eniras la gejedziĝan vivon, aliaj GLAT-uloj suferas. Inter 20% kaj 40% de la junaj senhejmuloj estas GLAT-aj. Junaj GLAT-uloj alfrontas neakceptecon de sia familio kaj estas aŭ elĵetataj, aŭ mem forkuras. 78% de negenrokonformaj junuloj spertis “signifan mistraktadon” en la lernejo, kaj duono de la transgenruloj spertis seksperforton. Multaj maljunaj GLAT-uloj, kiuj ne havis geedziĝrajtojn siajunece, kaj kies multaj amikoj pereis en la Aidosa krizo, vivas solaj en hejmoj por maljunuloj, kie ili estas diskriminaciataj de la stabo mem.

Tio ja rilatas al la samseksa geedziĝo, ĉar ĝi kaŭzas ke ĉiuj ĉi aliaj problemoj estu ignorataj. La ĉefaj GLAT-organizaĵoj pli kaj pli enfokusigas nur la geedziĝon kaj nenion alian. Tio donas la impreson, ke la geedziĝo estas la sankta kaliko, la fina venko de GLAT-aktivismo. Kaj certe post la laŭleĝigo en Usono multaj homoj deklaras, ke “la batalo estas finita”. Tamen, se vi ne havas la rimedojn por vivi sekure en la propra domo, se vi devas turniĝi al sekslaboro por vivteni vin (kiel devas fari multaj transgenraj virinoj), se vi ĉiutage spertas parolajn kaj fizikajn atakojn, kiel la geedziĝo utilas al vi? Pluse, la fokuso pri ĝi sugestas, ke GLAT-eco temas pri tio: esti en amrilato. Sed GLAT inkluzivas ankaŭ neseksemulojn kaj neromantikemulojn, kaj cetere ne ĉiu gejo aŭ lesbanino ĉiuokaze eniros amrilaton, aŭ amrilatumas tradicimaniere. Do ĝi kontribuas al la ĝenerala ideo, ke amrilatoj superas aliajn formojn de kunestado kaj amo, temo pri kiu mi verkis en la blogo Egalecen*.

* https://egalecen.wordpress.com/2015/03/24/monogamio-ruinigis-amikecon/

Iuj aktivistoj diras, ke ni devas enfokusigi ĉi tiajn celojn nun, kaj ke poste sekvos la liberigo de transgenruloj ktp. Sed ili forgesas nian historion. La GLAT-rajta movado estis lanĉita de malriĉaj transgenraj neblankuloj en la sesdekaj jaroj — ekz. en la tumultoj de Compton’s Cafeteria kaj Stonewall [Ndrl: legu pri tio en Kontakto 2013:5/6]. Tamen estis blankaj cisgenraj gejoj, kiuj alproprigis tiun historion, kaj kiuj ankoraŭ havas la plejparton de la rajtoj. Se ni volas vere plu paŝi al GLAT-egaleco, ni devas rigardi preter la samseksa geedziĝo por vidi la aliajn gravegajn krizojn solvendajn.

“Tio donas la impreson, ke geedziĝo estas la sankta kaliko, la fina venko de GLAT-aktivismo.”

Salutvorto

Saluton! Por la unua fojo mi salutas vin kiel redaktoro de TEJO Tutmonde. Do, mi diru ion pri mi, por ke vi sciu, kiu mi estas... :-)

Mi nomiĝas Daniel Mrázek, sed gefamilianoj kaj geamikoj nomas min simple Dan. Mi devenas el Ĉeĥio kaj studas en la pedagogia fakultato ĉe Universitato de Karolo en Prago. Krom tio mi laboras en Ĉeĥa Radio, do mi havas multjarajn ĵurnalistajn spertojn. Mi esperas nun utiligi ilin ankaŭ por Esperanto, ĉar ĵurnalismo estas kun Esperanto mia plej granda hobio.

Sincere dirite, mi mem scivolemas pri tio, kia estos mia agado kiel redaktoro de TT. Mi povas nur esperi, ke ĝi estos sukcesa... Mi ektroviĝas en nova rolo, do — almenaŭ dekomence — mi petas vin pri indulgemo kaj mi promesas, ke mi strebos lerni rapide. :-)

Certe mia agado ne estos sukcesa sen via helpo. TT informas pri vi — pri via agado, pri viaj aranĝoj, pri viaj impresoj pri junaj esperantoj... Tiumaniere mi petas vin — dividu viajn travivaĵojn kun aliaj esperantistoj. Motivu ilin. Montru, ke ni vere vivas. Invitu geamikojn el la tuta mondo al via aranĝo!

Mia celo estas krei iun teamon de kunlaborantoj kun TT. Ĉu vi emas verki? Ĉu ĵurnalismo estas via hobio? Ne timu labori por TT. Ni faru, ke TT estu ĉiam aktuala, ĉiam bonkvalita kaj altnivela. Ĝi estu bunta, ĝi havu multajn interesajn informojn.

Tiumaniere mi volas danki al mia antaŭulo Nicola Ruggiero. Miaopinie li kreis vere kvalitan bultenon. Mi strebos ne malaltigi ĝin kaj Nicolan mi sincere invitas al kunlaboro.

Mi estas ĉi tie je via dispono. Se vi havos demandojn (sed bv. ne tiun jam responditan :-P ), konsilojn, proponojn ktp, ne hezitu skribi al mi per tejo-tutmonde@tejo.org. Mi ĝojatendas nian renkontiĝadon ĉe la paĝoj de la revuoj Kontakto kaj Esperanto kaj ĉe la retpaĝoj www.tejo.org!

Amike,

Dan

INTERVJUO

Sam Green

Utopio en la plej nobla senco

Rogener PAVINSKI

Ĉu Esperanto estas utopio?

La utopieco de Esperanto estas jam malnova temo, sed verŝajne neniam ĝi estis traktata kiel nun. La motivo estas ke lastatempe Esperanto rolas en grandaj ekranoj tra la mondo kiel studobjekto de la usona ĵurnalisto kaj dokumentfilma reĝisoro Sam Green. Lia projekto “Utopia in Four Movements” (Utupio en Kvar Movimentoj) kaj lia plej lasta dokumentfilmo, “The Universal Language” (La Universala Lingvo) ambaŭ pritaktas Esperanton.

Meze de la 2000-jaroj, estis konate ke Green laboras pri filmo-projekto kiu inkludis Esperanton, kaj tial estis granda la atendo de la esperantistoj por “Utopio”, la “viva dokumentfilmo” dividita laŭ 4 partoj, kiu aperis pasintjare. Sed ĉar nur malmultaj esperantistoj povis fizike spekti ĝin, la cetero kontentiĝis nur per iu neoficiala reta elĉerpaĵo aŭ per la komentoj de aliaj.

Kvankam ĝi estis bonege akceptita de la ĝenerala publiko en filmfestivaloj, ĝi ne ricevis nur laŭdojn de esperantistoj. Estis tiuj, kiuj kritikis la filmon pro tio ke ĝi neglektas la nuntempan Esperanto-movadon kaj prezentas la lingvon kiel ion, kio malsukcesis. Ne estas klare ĉu Green, antaŭ “Utopio” mem, jam havis planojn fari duan projekton pri Esperanto, sed lia plej lasta kaj ĵus lanĉita dokumentfilmo, “The Universal Language” (La Universala Lingvo) estas iel daŭrigo de la laboro komencita en “Utopio”, kiu profitas per ĝiaj materialoj sed utiligas ilin pli pozitive ol antaŭe.

Sam Green estas renoma dokumentfilmisto, lia filmo “The Weather Underground” (“La Subgrunda Tempo” laŭ libera traduko) estis nomumita por Oskar-premio en 2004. Nuntempe li instruas filmon kaj videon ĉe la Arta Instituto en la Universitato de San-Francisko, kie koincide aŭ ne, en lastaj jardekoj estas la plej forta regiono por la Esperanto-movado en Usono.

Ne estas dubo ke liaj filmoj reprezentas grandan paŝon por Esperanto. Laŭ li okazas ondo de intereso pri la lingvo kiam la ne-esperantistoj pli serioze rigardas la lingvon - liaj filmoj estas parto de tiu fenomeno. Samtempe, de ekstere li klarvidas (kaj tio entute ne estas sekreto) kiel malbone propagandas sin la Esperanta movado. Green estas entuziasmulo kaj profunde kredas ke la mondo povas pliboniĝi parte danke al la utopioj — ideoj, kiuj elvokas la bonon. Esperanto estas unu el tiuj ideoj — Jes, utopio en la plej nobla senco.

Kontakto: Eĉ antaŭ ol “La Universala Lingvo”, Esperanto grave rolis en via projekto “Utopia in 4 Movements”. El kie venis la intereso trakti tiun temon?

Sam Green: Mi jam havas intereson pri Esperanto delonge. Mi ne memoras precize kiam mi unue aŭdis pri la lingvo - verŝajne mi legis pri ĝi ie. Mi ĉiam supozis ke ĝi estas relative lastatempa — kreita en la 50a jaroj aŭ proksime. Antaŭ kelkaj jaroj mi ekvidis ion, kio klarigis al mi la historion de la lingvo kaj la movado ĉirkaŭ ĝi, kaj tio vere tuŝis min.

Komence mi alproksimiĝis al Esperanto pro tio, kion ĝi reprezentas rilate al espero kaj socia ŝanĝo. Mi estas politika homo — Mi revas pri pli bona mondo kie socioj povas esti konstruataj ĉirkaŭ paco, egaleco kaj divido de naturrimedoj kaj Esperanto elvokas tion. La mondo hodiaŭ povas esti deprima loko — ne ĉiam estas facile konservi esperon — kaj tial min allogas utopiaj projektoj kaj movadoj. Ili memorigas al ni pri la ebloj kaj tio estas por mi profunde grava afero. Mi scias ke kelkaj esperantistoj vere ne volas konsideri la lingvon kiel utopion, kaj mi scias ke tio reprezentas multajn aferojn por malsamaj personoj. Mi komprenas ke por kelkaj esperantistoj ĝi estas bonega maniero por komuniki kun “plum-amikoj” aŭ renkontiĝi kun homoj dum vojaĝado, sed mi ja pensas ke ĉe la kerno de la Zamenhofa revo pri la lingvo estas io utopia, kaj mi diras tion kun la plej bona signifo de la vorto. Mi konstatas kaj sentas ke por kelkaj esperantistoj la vorto “Utopia” estas negativa kaj io evitinda, sed por mi ĝi estas mirinda kaj valora ideo.

Kial vi decidis fari duan filmon pri la sama temo?

La unua projekto, kiun mi faris pri Esperanto estas “viva dokumentfilmo” nomata “Utopia in Four Movements” (Utopio en Kvar Movimentoj), kiu temas precipe pri kelkaj el la ideoj menciitaj supre. La verko rigardis al kvar malsimilaj historioj, kiuj pritrakas utopion iumaniere. Kun tiu projekto mi volis levi subtilajn demandojn, kial ni ne plu vivas en utopia erao kaj kion tio diras pri tio kio ni estas nuntempe. Do, unu el la partoj de tiu pli granda laboro temas pri Esperanto, alia pri la plej granda aĉetcentro en la mondo, la tria parto estas pri la revolucia ideo kaj pri revolucia usonano kiu loĝas en Kubo. La maniero per kiu tiu dokumentfilmo funkcias, estas ke mi ĉeeste rakontas ĝin kaj muzikgrupo ludas fone dum la filmo estas surekranigata. La filmo ekzistas nun en tiu viva formo. Ĝi kvazaŭ estas miksaĵo inter filmo kaj arta prezento. Ni prezentis ĝin tiel ĉirkaŭ la tuta mondo — en Varsovio, Istanbulo, Amsterdamo, Kanado kaj en multaj lokoj en Usono.

La materialo (filmado kaj intervjuoj) en “La Universala Lingvo”, estas baze la sama, kiun vi uzis por krei “Utopia”. Ĉu “Universal Language” estas nur kromprodukto de “Utopia”?

Estas iom da komunaj trajtoj inter la du projektoj, sed ankaŭ estas multaj malsimilaĵoj. Mi mem rakontas “Utopion” tiel ke ĉiuj miaj pensoj kaj komentoj pri Esperanto venas de mi. En “La Universala Lingvo” mi entute ne estas kaj la historio de Esperanto estas rakontata per intervjuoj kun kelkaj signifaj homoj en la Esperanto-movado — Renato Corsetti, Humphrey Tonkin kaj Arika Okrent — do la filmo respegulas plej multe iliajn ideojn. “La Universala Lingvo” ankaŭ estas pli longa ol la Esperanto-parto en “Utopio”, do estas pli da materialo tie.

Ĉu vi ankaŭ utiligos la alitemajn materialojn el “Utopia” por krei memstarajn filmojn pri tiuj temoj?

Mi fakte prenis ĉion, kion mi filmis pri la plej granda aĉetcentro en Ĉinio kaj produktis memstaran mallongfilmon antaŭ kelkaj jaroj*. Tiu ĉi peco iom malpli rigardas al aĉetcentroj kaj vendejaroj ĝenerale kiel io utopia kaj traktas precipe nur tiun aĉetcentron kaj la historion ĉirkaŭ ĝi.

* Filmo pri plej granda aĉetcentro en la mondo: www.pbs.org/pov/utopia/

Kiel disvolviĝis la esplora fazo por “La Universala Lingvo”?

Mi havas ĵurnalisman fonon, do mi vere amas esplori kaj serĉadi. En tiu ĉi projekto specife — ĉar mi ne estas esperantisto — ŝajnis al mi grave pasigi signife longan tempon provante lerni pri Esperanto, pri la historio de la lingvo kaj pri la aktuala movado. Tiel dum la tempo, mia perspektivo kreskis kaj espereble mi fariĝis pli aktuale informata. Mi iris al tri Universalaj Kongresoj: en Florenco, Jokohamo kaj Roterdamo kaj parolis kun pluraj esperantistoj tie. Mi ankaŭ klopodis paroli kun kiel eble plej multaj “spertuloj”. Mi iris al la admirinda Esperanto-Muzeo en Vieno kaj faris esploron dum pluraj tagoj. Tiam mi ankaŭ klopodis aŭdi malsimilajn esperantistojn kaj informiĝi pri iliaj vidpunktoj. Kompreneble, ekzistas probable tiom da vidpunktoj pri la lingvo kiom da Esperanto-parolantoj! Kion mi provis fari estas sintezi ĉion, kion mi lernis pri Esperanto dum la pasintaj jaroj kaj paroli pri la lingvo laŭ maniero plej justa kaj ĝusta kiel eblis.

Ĉu la scenaro ŝanĝiĝis dum la konkretigo de la filmo?

Filmfarado estas komplika; kiam vi muntas dokumentfilmon, estas multaj aferoj, kiujn vi volas aldoni, sed ne ĉio funkcias laŭ filma senco. Ekzistas kelkaj aferoj, kiuj povas esti interesaj, aŭ eĉ gravaj, sed se vi ne povas fari ke tiu parto plene funkciu surekrane, vi probable ne enmetos ĝin. Verdire, kiam mi faras filmon, mi volas ke la spektanto restu kaptita de la komenco ĝis la fino kaj volas spekti. Do ĉi-kaze estis kelkaj historiaj aferoj, kiujn mi dezirus enmeti sed mi ne sukcesis funkciigi ilin — kutime ĉar mi ne trovis sufiĉe da filmmaterialo. La historio pri Moresnet, ekzemple — la landeto proksime al Belgio, kiu planis adopti Esperanton kiel oficialan lingvon en la komenco de la 20-a jarcento. Mi simple ne povis trovi bonajn bildojn por enmeti tion. Mi ankaŭ enmetus pli pri Zamenhof, sed kiel vi scias, krom pozaj fotografaĵoj, ne estas multaj bildoj liaj. Do, kion mi celas diri estas ke oni decidas kiom multe da historio iu filmo havos nur dum la munta fazo.

En “La Universala Lingvo” estis intervjuitaj nur homoj, kiuj favoras al Esperanto. Kial ne kontraŭuloj?

Tio estas bona demando. Mi vere neniam pripensis inkludi kontraŭulojn al Esperanto en la filmo. Mi vere ne provis doni iun ekvilibron kiel ia televidnovaĵa programo. Mi kredas ke multaj ne-esperantistoj jam estas skeptikaj pri la lingvo. Do mia espero ĉi tie estas malfermi iliajn pensojn pri Esperanto. Mi ne faras iun propagandan filmon aŭ similan - “La Universala Lingvo” estas pozitiva portreto sed ankaŭ kritika en iu maniero. Sed ĝenerale, mi ne kredas ke inkludi Esperanto-kontraŭulojn vere aldonus ion al ĝi.

Oni asertis ke en la filmo vi montris Esperanto-parolantojn en klare malkomfortaj situacioj antaŭ la kamerao, kaj tio donas la senton ke vi ridindigis ilin. Kiu estis via intenco?

Mi volas emfaze deklari ke ne estas intenco mia ridindigi iun ajn. Kiel mi menciis antaŭe, “La Universala Lingvo” estas ama portreto. Mi alproksimiĝis al Esperanto kiel admiranto, kaj tio ne signifas ke mi estas tute senkritika kaj ne havas proprajn sentojn rilate al esperantistoj kaj al la historio de la lingvo, sed mi ripetas - mi faris tiun ĉi filmon por krei ion, kio pozitive ŝanĝos la manieron per kiu la publiko ĝenerale pensas pri Esperanto.

Unu el la aferoj, kiuj impresis min pri la esperantistoj, kiujn mi ekkonis dum la Universalaj Kongresoj kaj en aliaj lokoj, estas ke multaj personoj en la Esperanto-mondo estas unikaj kaj nepre individuaj. Mi pensas ke foje esperantistoj estas sentemaj rilate al tio. Sed honeste, mi pensas ke tio estas unu el grandaj reklampunktoj por la lingvo. Esperantistoj estas ĝenerale tre interesaj uloj. Kompreneble ekzistas kelkaj frenezuloj kaj stranguloj, sed tio ne estas entute malbona afero. Oni povas, kaj miaopinie oni devus uzi tion kiel fierindan simbolon.

Mi pensas ke via demando rilatas al la portretoj de Esperanto-parolantoj kiam la kamerao estas tre proksima al iliaj vizaĝoj. Mi uzis tiun metodon por elvoki ion el la personoj, kio rivelas erojn pri tio kio ili estas. Foje la vizaĝesprimoj kaj gestoj de la homoj en embarasaj momentoj diras multe pli ol vortoj kaj preskaŭ ĉiuj ne-esperantistoj, kiuj vidis la filmon, estis ravitaj de tiuj partoj. Do denove, mi neniel sentas ke la filmo malrespektas aŭ malestimas iun ajn.

Ĉu vi opinias ke la simileco montrata en la filmo inter socia planado, komunismo kaj Esperanto ankoraŭ validas en la nuntempo?

Ne, tute ne. En la filmo, Renato Corsetti kaj Arika Okrent argumentas nur ke unu el la plej gravaj periodoj por Esperanto - la 1920-aj kaj 1930aj jaroj - kunokazis kun epoko en kiu homoj vere kredis je socia inĝenierado kaj grandaj sociaj projektoj. Tio estis dum la fruaj jaroj de socialismo, la ideoj de Le Corbusier, Henry Ford kaj amasproduktado, la Ligo de Nacioj. Esperanto tute taŭgis en tiu ondo kaj pensmaniero. Mi certe ne kredas ke tiel estas nun - homo ĝenerale ne plu kredas ke tia projekto povus sukcesi. Ni celas multe pli malalte nuntempe.

Kial “La Universala Lingvo” daŭras mallonge?

Mi forte kredas ke ĉiu filmo havas idealan longecon. Kiam mi redaktas, mi neniam ekpensas ke mi faros 60- aŭ 90-minutan filmon. Mi longe redaktis “La Universala Lingvo” kaj, surbaze de la materialo kiun mi havis, tiu ĉi longeco ŝajnis ĝusta al mi.

Kian akcepton ricevis “La Universala Lingvo”? Ĉu ĝi jam montriĝis ĉe filmfestivaloj?

La filmo ricevas tre bonan akcepton. Mi ekmontras ĝin ĉe film-festivaloj nun. Ĝi partoprenos ĉe la havaja film-festivalo venontamonate kaj poste en multaj aliaj ankaŭ. Mi ankaŭ montras ĝin ĉe usonaj universitatoj kaj mi vojaĝas kun tuta programo de mallongaj filmoj kiujn mi faris, inkluzive “La Universala Lingvo”. Tre plaĉas al mi montri ĝin ĉe Esperantaj okazaĵoj kaj oni bonvole kontaktu min pri tiaj okazoj.

Kio laŭ vi, estas la plej granda baro kontraŭ Esperanto?

Do, tio estas iom peza demando. Honeste - kaj mi tre esperas ke mi ne ofendas iun dirante tion ĉi - mi kredas ke la Esperanto-movado malbone surmerkatigas sin. Mi scias ke iom strangas uzi vorton kiel “merkatado” en la kuntektso de io, kio estas nobla kaj pura. Sed verdire, en la mondo hodiaŭ, se esperantistoj volas antaŭenigi la lingvon kaj allogi pli da parolantoj, oni devas pripensi tiel. Mi kredas ke la aferoj kiuj allogas ne-esperantistojn estas: la historio de la lingvo, la fakto ke ĝi estas profunde espera projekto (eĉ la nomo de la lingvo signifas “esperanto”), kaj ankaŭ la rave diversa esperantistaro hodiaŭ.

Ŝajnas al mi ke malgraŭ la neideala surmerkatigo, Esperanto ĝuas momenton en kiu estas ondo de intereso pri la lingvo kaj oni pririgardas ĝin serioze kaj respekte (kaj ke mia filmo spegulas tiun fenomenon). Mi esperas ke mia filmo povas diskonigi Esperanton. Kiel mi diris, mi kredas ke ĝi estas pozitiva bildo. Kaj la fakto ke ne-esperantisto faris ĝin montras ke ĝi ne estas propagandaĵo.

Pri kiuj projektoj vi nun okupiĝas?

Nun mi faras kelkajn mallongajn filmojn por malsamaj artaj muzeoj, alian dokumentan filmon pri la nebulo en San Francisco kaj trian projekton pri la desegnisto-viziulo Buckminster Fuller.

Kio estas via plej granda ambicio kiel dokumentisto?

Tio estas grandega demando! Mia ambicio kiel dokumenta filmisto estas nur komuniki sur profunde emocia nivelo ion pri la vivo en la hodiaŭa mondo. Mi estas fanatikulo pri arto, kiu kreas ligojn inter homoj. Mi pasie interesiĝas pri la mondo, kaj mi kredas tre profunde ke aferoj povas radikale malsamiĝi kaj pliboniĝi. Mi admiras kreemon, imagpovon kaj la homaron. Do mi esperas ke miaj filmoj helpos celebri kaj kuraĝigi ĉion ĉi.

Ĉu vi ŝatus ion aldoni?

Unu afero kiun mi volas mencii, estas ke mi klopodis produkti DVD-on de La Universala Lingvo kiun oni povus distribui kiel eble plej vaste. Mi konatiĝis kun Alexander Osincev kaj lia grupo Filmoj sen Limoj. Multaj bonegaj volontulaj tradukistoj helpis traduki la filmon en 20 lingvojn. Do, la DVD havas subtekstojn en la ĉina, korea, malta, franca, hispana, germana, bulgara, kaj multaj aliaj lingvoj*.

* Por mendi la DVD-n de “La Universala Lingvo”:

Mi esperas ke tiu ĉi filmo havos signifon por esperantistoj, sed ankaŭ kredas ke “La Universala Lingvo” povas esti io, kion esperantistoj povas montri al siaj ne-esperantistaj amikoj kaj familioj kaj post kiam ili vidos la filmon, ili estos pli malfermaj kaj interesataj pri la lingvo.

“Utopio por mi estas mirinda kaj valora ideo”.

“Esperanto ĝuas momenton en kiu estas ondo de intereso pri la lingvo kaj oni pririgardas ĝin serioze kaj respekte”

“Esperanto-movado malbone surmerkatigas sin”

Tradukhelpis: Neil Blonstein kaj Steve Brewer.

www.esperantofilm.comwww.dokumentafilmo.com

ĈEFARTIKOLO

La veganulmanĝanto

Roland SCHNELL — Germanio

La kritiko de manĝkutimoj havas nomon en Germanio: Udo Pollmer. En la retejo de lia instituto EU.L.E.* li prezentas kritikajn informojn pri la aktualaj modoj en la nutrado.

En 1982 aperis lia unua libro verkita kun la tiama edzino Eva Kapfelsperger sub la titolo Iß oder stirb [Manĝu aŭ mortu]. Estis severa kritiko pri la industria produktado de nutraĵoj kun hormonoj en la viando kaj pesticidoj en la legomoj. La publiko estis ŝokita kaj tio supozeble estis la komenco de certa branĉo en la mediprotekta movado. Intertempe la diversaj skoloj, kiuj pretendas produkti nutraĵon sen toksaj substancoj, sukcesis pligrandigi sian parton de la merkato. Krom en specialaj vendejoj, ĉi tiuj produktoj estas intertempe en ordinaraj supermerkatoj.

Pollmer bone komprenis, ke li povas forgesi eventualan karieron en la nutraĵindustrio kiel kemiisto. Li komencis skribi kritikajn tekstojn kaj librojn pri la mitoj pri diversaj nutraĵoj kaj sanigsistemoj. Li atakis la modon per severaj reguloj redukti la pezon de la korpo kaj insistas, ke svelta korpo ne estas pli sana kaj ke sporto ne ĉiukaze signas sanon.

Intertempe li havas semajnan elsendon en la germana radiostacio Deutschlandfunk Kultur [Germana radia kulturo] por rapide trakti aktualajn temojn. En aŭgusto 2017, ekzemple, kiam oni malkovris la kemiaĵon Fibronil en ovoj, Pollmer atentigis, nur ke la sama substanco estas libere havebla kontraŭ pedikoj en dombestoj, kiel hundoj kaj katoj. Se oni karesas ilin post apliko, oni havas pli da Fibronil sur la manoj ol estas en omleto.

Estas tipe, ke Pollmer ne sekvas la aktualan eksciton en la gazetaro kaj en la elektronikaj komunikiloj, sed serĉas por la sciencaj faktoj. Ĉi tiu scienca metodo ankaŭ estas la bazo de la libro Don’t Go Veggie! [Ne iĝu vegetarano/vegano] kun 75 faktoj kontraŭ vegana manio, laŭ la germana subtitolo.

La libro traktas la kutime prezentatajn argumentojn kontraŭ la manĝo de viando. Ekzemple, ke la bredado de bestoj blokas kampojn (tezo 10), ke oni bezonas 16 kg-ojn da greno por produkti 1 kg da bovoviando (tezo 12) aŭ ke homoj povas facile vivi vegetare, ĉar bovoj kaj kunikloj povas (tezo 18).

Pollmer prave mencias, ke bovoj havas specialan inteston por digesti herbojn, kiun homoj ne havas. Ankaŭ kunikloj ne havas, sed ili manĝas sian propran fekaĵon por utiligi la herban nutraĵon. Estas dubinde, ĉu vegetaranoj vere volas sugesti tion.

Al la tipaj mitoj apartenas la tezo 16, ke vegetara vivmaniero bezonas malpli da agrikultura areo kaj tial ebligas pli da naturprotektaj regionoj. Sensensaĵo laŭ Pollmer. La energia valoro de la legomoj kaj nome de salato estas multe malpli granda ol tiu de viando. Tial oni bezonas pli da kampoj por produktoj kun malalta nutraĵa valoro, kiel asparago, kukumoj aŭ artiŝokoj.

Pollmer kalkulas: Se oni nutras bovon per herboj oni ricevas de unu hektaro 10 000 litrojn da lakto kun 340 kg da albumino kaj 420 kg da graso. Unu hektaro da asparago liveras nur 50 kg da albumino kaj 5 kg da graso. Oni povas konkludi, ke la bestobredado pli bone utiligas la sunenergion ol vegetara vivmaniero.

Kompreneble la kritiko el la flanko de la vegetaranoj kontraŭ la libro estas severa. Oni ne hezitas supozi, ke Pollmer estas pagata de la viandoindustrio, kaj pridubas la prezentatajn ciferojn. Finfine restas la etikaj argumentoj kaj tial Pollmer parolas pri veganismo kiel anstataŭreligio. “Veganismo ne estas ĝuado. La sola ĝuo estas malpermesi la ĝuon de aliaj”.

***

http://euleev.de/

*EU.L.E. e.V.Europäisches Institut für Lebensmittel und Ernährungswissenschaften [Eŭropa Instituto pri nutraĵ- kaj nutroscienco]

SCIENCO

Wendel PONTES — Brazilo

Scienco kaj Scienca Metodo

Scienco kaj sciencisto estas du vortoj, kiuj ricevas diversajn malsimilajn signifojn kaj simbolojn, kiuj ofte miskomprenigas pri ilia klarigo. Oni ofte aŭdas pri scienco kiel aro da scioj pri iu ajn fako. Kaj sciencisto estas tiu homo kiu arigas tiujn konojn, aŭ estas simple homo kiu faras ajnan “esploron”, sendepende de la ĝusta signifo de la vorto. Ambaŭ difinoj estas malĝustaj — kaj tio malhelpas la klarigon pri tio, kio vere estas scienco, kaj kion vere faras la sciencisto.

Unue, ni estas devigitaj informi, ke scienco ankaŭ estas aro da konoj, sed ne simpla akumuliĝo de informoj. La ĉefa diferenco inter simpla kolekto da scioj kaj scienco estas, ke tio, kion ni nomas scienca scio, estas la kuniĝo de diversaj informoj, kiuj estas sisteme organizitaj, surbaze de novaj scioj, malkovritaj per specifa, rigora metodo. La simpla kunigo de scioj fakte ne multe helpas pri la kono de nia universo kaj ĝiaj leĝoj kaj naturaj fenomenoj. Scienco diferenciĝas ĉar ĝi provas organizi la diversajn sciojn akorde kun organizita kaj logika rezonado, kiu donas al ĝi efikon kaj aplikeblecon. Supozu ke vi konas faktojn pri la viva ĉelo, pri malsanoj kaj pri arboj. Tiuj izolitaj scioj, sen konekto inter si, helpas neniom. Sed se vi ekkomprenas ilin laŭ logika ordo: “ĉiuj vivestaĵoj konsistas el ĉeloj. Malsanoj povas okazi konsekvence de malfunkcioj ĉel-nivele. Se malsanoj povas damaĝi la ĉelojn de arboj, ni scias ke arboj povas malsaniĝi pro tio”. Vi observas logikan rezonadon surbaze de tiu ordo de scioj. Tio helpas parte klarigi ion pri scienco, sed ne la plej grava parto de ĝi.

Dum jarcentoj, kaj eĉ jarmiloj, la scioj pri la naturo baziĝis sur niaj personaj atestoj de la ĉirkaŭanta mondo. Tio ege helpis en la ĉiutaga vivo de nia specio kaj ankaŭ de aliaj specioj. Niaj agoj baziĝas esence sur la informoj, kiujn ni alprenas el niaj sensorganoj kaj kiel ni pripensas ilin. Tio estis sufiĉa fonto de scio por ke ni agadu akorde kun niaj instinktoj. Niaj buŝ-al-buŝaj scioj kaj okulaj atestoj estas tiom fidindaj laŭ nia natura perspektivo ke, se vi esprimas eĉ la plej malgrandan dubon pri ies ajn aserto, vi simple povas esti socie riproĉata per la demando: “ĉu vi kredas min mensogulo?”. Kaj tiu demando certe avertas vin, ke la simpla konversacio troviĝas sur la sojlo por fariĝi malsimpatia disputo.

Oni devas aserti, ke bedaŭrinde ni ne povas tiel fidi niajn proprajn sensorganojn. Tial la simpla atesto kaj individua interpreto ne estas sufiĉe solida informfonto por stabiligi sciencan scion. La subjektiva interpretado pri observeblaj faktoj estas rezulto de la malperfekta kapablo de nia cerbo interpreti informojn, kiuj alvenas per vid-kaj-aŭdkapablo.

Sed dumlonge, la antaŭe nomita “scienca scio” baziĝis esence sur la opinioj de filozofoj kaj gravuloj, kiuj simple elpensis novajn interpretojn kaj proponis ilin kiel veraĵojn. Kune, aliaj filozofoj kritikis la malprecizecon de unuopaj interpretoj kaj konkludis pri la neceso ĉiam trovi pli stabilajn kaj malfacile erarigajn metodojn, por nomi sciencajn.

Kvankam multaj proponoj por pli rigoraj kaj fidindaj metodoj ekaperis en diversaj civilizacioj, neniu el tiuj alternativoj estis sufiĉe kontentiga. Almenaŭ en la okcidenta mondoparto, grandan paŝon antaŭen ĉi-rilate faris la itala multfakulo Galileo Galilei (1564-1642), kiu estas konsiderata la patro de la moderna scienco. Lia granda kontribuo estas adopti la praktikon forigi la personan ateston — la malfidindan subjektivan homan parton — kaj anstataŭe fari eksperimenton por pruvi ĉiun aserton. Ekde tiam, la elpenso pri iu ajn ideo havas neniun forton en scienco se ĝi ne estas eksperimente pruvita.

Eble la plej elstara paŝo laste adoptita en scienco estas la malpruvebleco, enkondukita de la Aŭstri-devena brita filozofo Karl Popper (1902-1994). Li proponis metodon por scii, ĉu iu ajn temo povas esti esplorita per scienco. Se aserto estas esence ne pruvebla per eksperimentoj, ĝi ne povas esti science pruvita. Ĝi fariĝis unu el la fundamentaj argumentoj malfavoraj al “metafizikaj” ideoj, kiuj estis traktitaj kiel scienco, kaj ĝis nun oni konsideras, ke tiu aspekto de scienco estas tio, kio vere dividas la sciencan konon disde tiuj nesciencaj aŭ pseŭdosciencaj scioj.

Ĉi tie necesas kompreni, ke kiam oni proponas eksperimenton por pruvi teorion, ni ne parolas pri iu ajn “eksperimento”. La eksperimento devas esti bone planita kaj rigore farita. Sciencistoj estas trejnitaj ĝuste observi ĉiujn aspektojn de scio pri specifa temo kaj konsideri ĉiujn eblajn variaĵojn, kiuj povas influi sur la rezulton. Post tio elpensi la ĝustan rigoran eksperimenton, kiu forigas ĉiujn alternativojn, kiuj povas potenciale miskredigi la rezultojn, li efektive ĝin faras.

Scienco estas esence metodo nuntempe. Ĝi konsistas el la jenaj paŝoj:

Se la hipotezo malpravas, tio montras ke ĝi ne kongruas kun la vero. Tio ne estas malbona, sed elstara aspekto de scienco: malpravaj hipotezoj helpas malgrandigi la kvanton da malĝustaj pensoj pri la specifa fenomeno. Tio antaŭenigas sciencan konon per la forigo de ideoj, kiuj ne estas pravaj, kaj permesas al aliaj sciencistoj elpensi novajn alternativojn kaj formuli novajn hipotezojn.

Dislimigoj de scienco kaj pseŭdosciencoj

La legitimeco de scienco staras nun sur la fortaj bazoj de la metodo. Sed oni ankaŭ misuzas la etikedon “scienca” por scioj al kiuj ne estis aljuĝitaj la propra metodoj, kaj ne rajtas esti tiel nomata. Ekzemploj estas astrologio, ufologio, homeopatio, mediumeco aŭ postmorta vivo ktp. Tiuj teorioj baziĝas esence sur la metodoj de interpretoj de altkleruloj antaŭ jarcentoj, kaj sur trompipovaj personaj spertoj. Sed kiam ili estis alfrontitaj al la nuna scienca metodo, ĉiuj eksperimentoj fiaskis elpruvi ĝian efikon. En la malmultaj okazoj, kiam la pesilo inter eksperimentoj, kiuj konfirmas kaj malkonfirmas ajnan teorion, troviĝas en ekvilibro, la prudento rekomendas ne akcepti la teorion, ĝis pliaj eksperimentoj kaj esploroj klinos la pesiltason favore al ĝi.

Sed ĉu la scienca metodo estas perfekta? Ĉu scienco, kiu ne elkadriĝas en tiu nuna paradigmo, tamen povas esti prava? La scienca metodo estis konstruata laŭ jarcentoj kaj pliboniĝas danke al kontribuoj de sciencistoj kaj filozofoj. Ĝi nuntempe bone efikas, kaj la pruvo troviĝas en teknologioj kaj ceteraj konkeroj de la homaro. Estontece, se estos plibonigoj en la metodo, kiu permesos inkludi sciojn, kiuj hodiaŭ ne estas konsiderataj sciencaj, en la kategorio de scienco, tio certe okazos. Sed dume, la plej prudenta konduto adoptinda estas deklari, ke tiuj scioj ne estas scienco.

SCIENCO

Modernaj problemoj de la rusia buĝetado

Olga SHILYAEVA (Rusio, Kalashnikov ISTU)

Pasis jam pli ol 20 jaroj ekde kiam la rusia ekonomio transiris el registara regata sistemo al la merkatkondiĉa, do jam eblas fari konkludojn, riveli problemojn kaj trakti la perspektivojn de ĝia evoluado en la nova epoko.

Sed kiel ĉio komenciĝis por la “juna” postsovetia Rusio? La ŝanĝo de la ekonomiaj rilatoj fine de la 20-a jarcento ne estis akompanata de merkatkonformaj ŝanĝoj en la rimedoj kaj stiloj de la negoc-administrado. Planadprocedoj, uzataj en la sovetia ekonomio, dum la transiro al la merkata, evidentiĝis malefikaj. En tiuj kondiĉoj, la rusiaj entreprenistoj komencis haste pruntepreni okcidentan sperton. Tamen tre baldaŭ oni komprenis ke tiu procezo postulos longdaŭran adapton al la rusia pensmaniero — necesis aranĝi novan sistemon de librotenado, impostado, asekurado, financmastrumado, kontrolado ktp. Ĝis nun la rusiaj ekonomiistoj disrastas la multnombrajn sekvojn el tiuj problemoj.

Tre malfaciligis la situacion la manko de metodaro kaj sufiĉa scienca bazo pri la buĝetada fako. Nia analizo de la enlandaj literaturaj fontoj montris ke hodiaŭ eĉ ne ekzistas integra kaj profunda scienca termino de la vorto “entreprenbuĝeto”. Praktike pruvas tion la fakto, ke ĝis nun multaj rusiaj manaĝeroj egaligas la vortojn “entreprenbuĝeto”, “negoco-plano” kaj “antaŭkalkulo”. Kaj por multaj ĝis nun la vorto “buĝeto” asociiĝas kun “ŝtata buĝeto”.

Kiel do kompetente difini la vorton “entreprenbuĝeto”? La plimulto de la aŭtoroj sub tiu vorto komprenas monajn en- kaj elspezojn de firmao, detale planitajn por iu periodo por atingi konkretajn financajn kaj nefinancajn celojn. Aliaj aŭtoroj simple opinias, ke “entreprenbuĝeto” estas plano de entreprenvivo por la aktuala tempo — kvaronjaro aŭ jaro — ekzemple. La restantaj skribas, ke “entreprenbuĝeto” estas financa plano, kvante respegulanta taktikajn kaj strategiajn celojn de la entrepreno kaj la metodojn por atingi ilin.

Tiel ekzistas multaj diversaj interpretoj de la vorto, sed laŭ ni ili estas ne sufiĉe profundaj kaj eĉ iom mallongaj. Do ni formulu kaj sekvu nian propran gloson: “Entreprenbuĝeto” estas oficiala dokumento, farita en natura kaj mona kalkuloj por difinita mallongdaŭra periodo, subigita al la strategiaj celoj de entrepreno kaj respegulanta:

1) la bilancon de planataj en- kaj elspezoj.

2) la resursojn por ilin atingi.

3) la financan staton de entrepreno por planata periodo.

Ĉi tie ni iom haltu. Ŝajnas, ke vi embarasiĝis kaj laciĝis pro la multaj specifaj vortoj kaj emas ne plu legi la artikolon. Vi opinias, ke la artikolo estas tro enua, kaj vi tute ne komprenas tion, pri kio ĝi temas. Permesu al mi seniluziigi vin. Vi scias tion, kio estas buĝetado! Kaj en via vivo vi vidis almenaŭ unu buĝeton — la financan buĝeton de TEJO! Do por iom pli bone kompreni la tekston, faru analogion kun ĝi.

Ni daŭrigu. Montrante la problemon pri la metodaro, ni transiru al la praktikaj problemoj de la rusia buĝetado. Tipaj problemoj estas la sekvaj:

Fragmenteca buĝetado. Multaj ekonomiistoj, verkante nur buĝeton de monmovo kaj buĝeton de en- kaj elspezoj, opinias ke ili vere aranĝas buĝetadon en siaj firmaoj. Ili ne komprenas, ke tiu planadmodelo permesas kontroli nur la bazajn parametrojn de la firmao-agado kaj difini normojn de elspezoj nur postfakte(!). La ĉefa kialo de buĝetado — optimumigi negoco-procezojn kaj racie uzi financajn resursojn — en tiu kazo ne povas esti efektivigata. En buĝeto de monmovo, por eviti monmankon oni fermas kasajn ŝirojn per restriktado de elspezaj artikoloj, sed eble estus pli efike uzi kreditojn kaj pruntojn — do krei buĝeton de monvarbado.

Jen tre ofta ekzemplo:

Enspezoj: 1000 eŭroj

Elspezoj: 1010 eŭroj

Resto: -10 eŭroj.

Por ke la resto ne estu minusa, oni malaltigas la elspezojn je 10 eŭroj, ekzemple per rifuzo de reklamado. Sed ĉu tiu rifuzo de reklamo (aŭ iu alia elspezo) pasos sendanĝere por la kompanio? Eble se oni konservus la estantajn sumojn de en- kaj elspezoj kaj prunteprenus monon (10 eŭrojn) en banko, oni ricevus profiton pli altan ol oni havus origine. Ja reklamo portas novajn klientojn, do enspezoj kreskos kaj espereble kovros ne nur la elspezojn por reklamo, sed ankaŭ kreditajn procentojn kaj eĉ aperos profito. Tiel, por ne fari malĝustan decidon, krom la monmovan buĝeton, necesas fari buĝeton por monvarbado kaj buĝeto por en- kaj elspezoj. Tamen oni ne povas ĝuste verki buĝeton de en- kaj elspezoj sen la buĝetoj por varproduktado, vendado, rektaj kaj nerektaj elspezoj. Resumante: ju pli multe da interaj ĝustigitaj kalkuloj vi faros, des pli trankvile vi dormos.

Praktike ni vidas, ke pro la fragmenteco, la buĝetoj estas kreitaj per simpla multipliko de antaŭaj parametroj per “iu koeficiento”, ekzemple la preza indico. Aperas la sekva problemo.

Planado laŭ la principo “punkto atingita”. Laŭ tiu aliro, bazita sur la korektado de ĉiuj pasintjaraj parametroj per iu “speciala koeficiento”, videblas tendenco konservi la ekzistantan strukturon de en- kaj elspezoj. Tiel oni ne atentas eblan ŝanĝon de celoj, internaj kaj eksteraj kondiĉoj de entreprenfunkciado. Kiel oni decidas, kiu devas esti tiu “koeficiento”? Ĉu ĝi ne tro altigos aŭ male malaltigos la ciferojn?

Alia aspekto. Kiam dum planado oni uzas metodon por korekti la ciferojn en kelkaj punktoj, oni koncedas ke la ekzistanta labormaniero en la merkato kaj en la organizado de negoco origine estas pravaj. Se sekvi tiun logikon, la merkatkondiĉoj en perspektivo ne ŝanĝiĝos. Tio kontraŭas ĉiujn ekonomikajn leĝojn. Do fakte, tia pasiva agado malfermas pordon en la merkato al konkurenculoj.

Ofta praktiko:

Buĝetartikolo

Fakto de 2014

Preza indico en 2014

Buĝeto por 2015

1

2

3

4=2x3

Enspezoj sume, inkl. vendado de bombonoj:

1500

1,13

1695

- A-tipo (kun nuksoj)

700

791

- B-tipo

500

565

- C-tipo

300

339

Elspezoj sume, inkl:

1450

1638,50

- sukero

300

339

- faruno

250

282,50

- kakao

500

565

- nuksoj

400

452

Resto

50

56,50

Do se en 2014 la plej altajn enspezojn tiu kompanio ricevis de bombonoj A-tipo, ĉu eble en 2015 pro la financa krizo, ekzemple, la homoj ne ŝanĝos kutimojn kaj ne komencos aĉeti pli multe da aliaj bombonoj, ekzemple C-tipo, kiuj estas malpli kostaj. Sekve, la elspezoj de kompanio por aĉeti nuksojn malaltiĝos, ĉar la merkato plu ne postulos tiom da bombonoj kun nuksoj. En la tabelo tiu firmao ne konsideris tion, ĝi simple adaptis la parametrojn de la jaro 2014 laŭ la preza indico. Kiam fine de 2015/komence de 2016, ekonomiisto komparos la fakton kun la plano, tiu konstatos kiom neefika estis la buĝetado.

Lige kun tiu problemo ekzistas ankoraŭ unu.

Diverĝo inter taktikaj buĝetoj kaj la ĝenerala strategio de entrepreno. Simila agado kontraŭdiras la Sistemon de Ekvilibraj Parametroj. La tuta taktika planprocezo ne subigitas al la bazaj tezoj de la strategia politiko. La parametroj, indikitaj en la strategio, fakte montriĝas fikciaj kaj entrepreno laboras nur por labori. La motivado malaltiĝas, oni celas ne mastrumi per parametroj, sed nur mezuri ilin. La estraro analizas nur la financajn artikolojn, forgesante pri la ligo inter aliaj eroj de la Sistemo de Ekvilibraj Parametroj: Klientaro, negoc-procezoj, edukado kaj kreskado. Racia sintezo de la taktika planado kaj strategia filozofio — jen kio devas esti la kerno de la buĝetado en modernaj firmaoj.

Ekzemple, laŭ la ĝenerala strategio, iu kompanio en la jaro 2017 celas ricevi enspeze 4000 eurojn. Ekonomiisto faras la sekvajn kalkulojn:

Fakto

Buĝeto

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Enspezoj, eŭroj

1350

1450

1500

1695

?

4000

Ĉu iu kredas, ke la kompanio povos ricevi 4000 eŭrojn en 2017? En 2016 devas okazi io eksterordinara por ke la kompanio povu atingi la celon. Do normale necesas paŝon post paŝo de jaro al jaro proksimiĝi al la pinto. Tio signifas, ke en 2015 la ekonomiisto devis plani ne 1695, sed pli ol 2500 eŭrojn (kaj kompreneble plenforte strebi atingi la ciferon).

Nekompreno de buĝetadceloj. Ofte estro, okupiĝante pri solvado de pluraj ĉiutagaj taskoj, ne komprenas (kaj eĉ ne imagas) ĉiujn avantaĝojn de buĝetado. Buĝetado en lia firmao neniel estas ligita kun estrado kaj havas nur formalan karakteron. Prerogativas taktika agado, kiu nur konstatas la aperintajn problemojn. Kiujn avantaĝojn donas do buĝetado?

Ĝi permesas montri problemojn dum antaŭprojektaj etapoj, malaltigi riskojn; interligas ĉiujn procezojn en la firmao, direktas ilin al unu komuna celo; kontribuas al pli racia uzado de resursoj; faciligas regadon de la financaj fluoj; helpas kunordigi la personaron, kreas motivadon; strukturas informajn fluojn en firmao; garantias “travideblecon” de la negoco.

Do resume: ĉiuj problemoj menciitaj en tiu ĉi artikolo, estas nur malgranda parto de granda komplekso de bremsaĵoj en la buĝetado de rusiaj entreprenoj. Dum la rusiaj negocantoj ne komprenos ke buĝetado estas vere efika rezultorientita administradilo, la profita firmagado restos nur revo. Estas strangaĵo, ke dum eksterlandaj entreprenistoj interesiĝas pri kreditaj populareclistoj, akciaj kurzoj ktp, en Rusio oni pensas kiel dekliniĝi de impostoj kaj impostkontrolo.

Tiu ĉi rubriko estas konstanta rubriko de la komisiono de TEJO pri Scienca kaj Faka Agado (SFA). Vi estas bonvena skribi al sfa@tejo.org, se vi interesiĝas pri agado per Esperanto por scienco, fako aŭ organizo de scienca kaj faka agado.

SCIENCO

La sekreto de mirinda memoro

Alberto FERRARI - ITALIO

Estas sciate ke la ŝlosilo por bone enmemorigi estas utiligi imago-povon. La menso funkcias per bildoj. Do, la ŝlosilo por enmemorigi ĉiun ajn aferon, ĉu numeron, ĉu historian daton, ĉu okazintaĵon, estas traduki ĝin al bildoj.

Kiel plej bone kaj rapide memori numerojn?

Ekzistas alfabeto, kiu fine tradukas numerojn al imagaĵoj. Per ĉi tiu alfabeto ĉiu numero rilatas al iu sono. Jen sistemo facila, kiu ne nur faciligas la memoron, sed iĝas kvazaŭ lingvo sekreta, kiu povas esti uzata ankaŭ por krei pasvortojn, aŭ por elekti numerojn ĉe hazardludoj, aŭ por malkovri novajn signifojn ĉe la platoj de la aŭtomobiloj...

Tio, kion oni devas fari, estas lerni parkere la jenajn rilatojn:

0

s z c ĵ ŝ

1

t d

2

n

3

m

4

r

5

l

6

ĉ ĝ

7

k g

8

f v

9

p b

Ĉiu cifero rilatas al unu sono aŭ al grupo de sonoj similaj. Ekzemple la cifero 0 rilatas al kvin sonoj (s, z, c, ĵ, ŝ), kaj estas notinde ke ili estas similaj. Analoge, la cifero 7 rilatas al “k” kaj al “g”, kiuj estas preskaŭ la sama sono. Danke al ĉi tiu sistemo, ĉiu numero iĝas sono, vorto. Iĝinte vorto, ĝi estas facile memorebla. Ekzemple se vi volas memori la numeron 43, vi nun scias, ke ĝi rilatas al la sonoj “r” kaj “m”; pere de tiuj sonoj vi povas komponi vorton, ekz. “Romo”. Nun vi imagos la urbon Romo, kaj vi memoros ke la numero estis 43.

Se la numero havas multe da ciferoj, ekz. 2631977877, oni povas dispecigi la numeron en grupojn de du ciferoj: 26 31 97 78 77, kaj komponi pliajn vortojn:

neĝo + mato + buko + kafo + kuko.

Kiel plej bone enmemorigi imagaĵojn

La reguloj por plej bone enmemorigi imagaĵon aŭ iun serion da imagoj estas tri: viveco, movo, paradokso.

Oni devas imagi la bildojn vivaj, kiel ili estus antaŭ la okuloj, kaj ni vidas, sentas, tuŝas ilin realece — Pli bone se la bildoj estas moviĝantaj. Kaj ĉefe, devas esti paradokso. Paradokso estas la kerna karakterizo por longe kaj facile teni ion en la menso.

Ekzemple, se oni volas enmemorigi kulon, oni bildigu al si la imagon de kulo granda kiel baleno, kun la pikilo kvazaŭ ĝi estus ega drilo por serĉi petrolon. Aŭ, kontraŭe, por enmemorigi balenon, oni bildigu al si etan balenon, kiu naĝas en la doma akvario, ĉasata de malgrandaj ĉasistoj kiuj ankaŭ naĝas en la akvario.

Kiel lasta ekzemplo, oni prenu la numeron 9526827. Per la alfabeto montrita supre, ni tradukas ĝin al (plonĝo + fungo), kaj ni imagas, ke ni estas faronta belegan plonĝon en naĝejon, kiam ni rimarkas ke ene de ĝi ne estas akvo, sed iu fungo kiu trankvile promenas.

Estas tre utile utiligi ĉiam la samajn imagojn. Jen en la suba tabelo ĉiuj imagoj por la nombroj de 1 ĝis 10. Lerni ilin parkere ne estas tiel malfacile, kiel povus ŝajni ĉe la unua rigardo, ĉar ĉiu nombro rekte sendas al la sonoj rilataj.

1

teo

2

enuo

3

hejmo

4

oro

5

ajlo

6

ĉu?

(oni povas imagi la demandan signon)

7

hoko

8

ovo

9

boao

10

duŝo

90-jariĝo de la Semajno pri Moderna Arto en Brazilo

Rafael H. Zerbetto — Brazilo

“La mondoŝanĝoj kaj la malfortiĝo de grandaj imperioj pro la novaj politikaj idealoj en Eŭropo, la rapideco de la transportiloj kaj mil aliaj internaciaj kaŭzoj, samkiel disvolviĝo de amerika kaj brazila konscioj, progresoj en teknologio kaj edukado, postulis kreadon de nova spirito kaj devigis rekontrolon kaj eĉ remodeligon de la nacia inteligenteco.”

La poeto Mário de Andrade, pri la brazila modernista movado

La tritaga evento okazinta la 13-an, 15-an kaj 17-an de februaro 1922 en la Urba Teatro de San-Paŭlo havis gravan rolon en la disvolviĝo de artoj kaj sciencoj en Brazilo. La unua tago temis pri pentrarto kaj skulptarto, la dua pri literaturo, kaj la lasta pri muziko. La dua tago plej furoris, kaj oni deklamis poemojn sub moka kriado de la spektantaro. Ankaŭ pentraĵoj kaj skulptaĵoj estis tre malfavore taksitaj de la publiko. Je la lasta tago, la publiko agis pli respekteme, escepte kiam la muzikestro Villa-Lobos supreniris la podion uzante pantoflon: la publiko mokis lin pensante ke tio estis modernaĵo, sed li uzis pantoflon pro inflamiĝinta kalo.

En la komenco de la pasinta jarcento, San-Paŭlo estis urbo en rapida progreso pro la mono origina de la kafo-produktado vendita al eŭropaj landoj. La urbo subite plenpleniĝis je aŭtomobiloj kaj konstruaĵoj, kiuj modernigis ĝian aspekton. Elektro anstataŭis la oleon por lumigi la stratojn vespere. Sed kio pri la artoj? Ili simple ne akompanis tiun evoluon, ĉefe pro la konservemo de la publiko kaj de la subtenantoj de artistoj, al kiuj plaĉis klasikaj estetikaj modeloj kaj konceptoj.

Tio ŝanĝiĝis kiam kelkaj brazilanoj entuziasmiĝis pri eŭropaj avangardoj, kiel kubismo, ekspresionismo kaj futurismo. Artistoj interesataj pri la novaj artaj konceptoj komencis kunveni en San-Paŭlo por pridiskuti la novajn artajn konceptojn, brazilan historion kaj kulturon. La afero iom post iom progresis. Polemikaj ekspozicioj de modernaj pentraĵoj kaj skulptaĵoj okazis kaj la komentoj pri ili en la ĵurnaloj furoris. Estis tempo por diskonigi la novajn konceptojn pere de evento, kaj oni sugestis okazigi Semajnon pri Moderna Arto.

La ĉefa celo de la brazila modernismo estis esplori la brazilan identecon: Brazilo alkutimiĝis imiti la klasikajn fremdajn modelojn, do, estis arto nur por la elito, kiu emis krei eŭropecan etoson en brazilaj teatroj. La modernistoj proponis liberigi la arton, permesi al la artistoj esplori novajn konceptojn, renovigi la nacian pensmanieron kaj tiel ankaŭ modernigi la socion. Ili ekskursis al la landinterno, studis popolajn tradiciojn kaj historion. En la sama epoko estis publikigita la unua studlaboro pri la kampara dialekto de la brazila portugala lingvo, farita de la verkisto Amadeu Amaral kaj la sociologo Gilberto Freyre. Post kelkaj jaroj en Usono, kie li estis lernanto de Franz Boas, Gilberto Freyre ekmodernigis la brazilan sociologion.

Post la Semajno pri Moderna Arto, iom post iom la modernistoj apartiĝis en grupetoj, kelkaj naciistaj, aliaj universalistaj. Kelkaj modernistoj fariĝis politikistoj, aliaj sin dediĉis al esploroj kaj instruado, dum kelkaj aliaj simple ne interesiĝis pri neartaj aferoj. La modernistaj ideoj ŝanĝis la pensmanieron de la loka elito, kaj rezultigis la fondiĝon de pluraj sciencaj kaj edukaj institucioj, kiel bibliotekoj, muzeoj kaj sciencaj institucioj. La Altlernejo pri Sociologio kaj Politiko kaj la Universitato de San-Paŭlo, tiusence, estas idoj de la brazila modernismo: ili estis kreitaj pro la neceso modernigi la brazilan socion post 1930, kiam la ekonomio surbaze de kafoeksportado evidentiĝis nesufiĉa por la brazilaj bezonoj kaj la profesiuloj diplomitaj eksterlande ne havis konon pri la specifaj kondiĉoj de Brazilo.

ĈEFARTIKOLO

Senglutena dieto: ne nur modo

Manuela Ronco — Italio

Gluteno estas proteino, kiun enhavas multaj grenoj, kiel tritiko, hordeo, aveno, sekalo kaj aliaj. Kelkaj homoj estas iom sentemaj al ĝi kaj preferas eviti ĝin en sia dieto, sed kelkaj aliaj havas fortan alergion aŭ suferas genetikan malsanon nomatan celiakio. Kvankam la senglutena dieto fariĝis nuntempe ia modo, ĉefe en Usono, gravas konscii ke por alergiuloj kaj celiakiuloj eĉ spuro de gluteno povas esti tre danĝera. Oni nesubtaksu ilian problemon.

Kiel nutriĝas celiakiulo?

La unua paŝo por manĝi senglutene estas anstataŭigi ĉiujn produktojn normale faritajn per tritika faruno. En specialaj vendejoj, apotekoj kaj ofte en grandaj superbazaroj eblas trovi apartajn manĝaĵojn por celiakiuloj, kiel ekz. pastaĵojn, panon, kukojn. Hejme ankaŭ eblas baki ekzemple kukon, uzante rizan farunon aŭ miksaĵon de senglutenaj farunoj. Inter la grenoj, kiuj nature ne enhavas glutenon estas rizo, maizo, fagopiro kaj kvinoo. Krom tio, estas amaso da aliaj nature senglutenaj manĝoj, kiel legomoj, terpomoj, lakto, ovo, fiŝo kaj viando.

Ĝis nun ĉio ŝajnas relative facila, sed estas du tiklaj aferoj pri kiuj oni ofte ne scias, aŭ oni emas preteratenti.

Pro tio necesas sekvi apartajn konsilojn: oni devas...

Se vi havos celiakiulon kiel gaston, ĉi tiuj estas la bazaj reguloj por sekure nutri lin, sed la plej bona konsilo estas paroli antaŭe kun la homo, kaj sekvi liajn instrukciojn. Peti helpon montras ke vi ne volas ekskludi lin, sed samtempe ke vi zorgas pri lia sano kaj ne malalte taksas lian problemon. Mi ankaŭ avertu ke foje povas okazi ke vi pretigis ion, laŭ vi tute senglutenan, sed via gasto tamen rifuzas gustumi ĝin. Bonvolu ne ofendiĝi kaj ne insisti. Celiakiuloj bezonas esti 100%e certaj pri tio, kion ili manĝas, kaj ofte malfacilas taksi la nivelon de konscio de la aliaj homoj. Foje oni preferas rezigni kaj ne riski, kvankam tio povas ŝajni malafabla. Ne konsideru tion al vi persone celita.

Kelkaj faktoj pri celiakio:

Kia estas la vivo de celiakulo?

Kvankam la senglutena dieto tute forigas la fizikajn konsekvencojn de la malsano, permesante reakiri tute bonan sanstaton, la celiakuloj devas alfronti ĉiutage plurajn praktikajn kaj sociajn malfacilaĵojn. La ago manĝi, kiu por la aliaj homoj estas banala ĉiutagaĵo aŭ plezuro, por celiakulo iĝas ĉiam ebla danĝero. Celiakuloj havas malamikon, kiu povas kaŝiĝi en iliaj manĝoj: Imagu pasigi ĉiun tagon de via vivo kun tia sento... ĉu tio ne sonas streĉa? Efektive ĝi estas, precipe en la komenco, kiam oni devas alkutimiĝi al tiu nova vivmaniero kaj oni malfacile akceptas ne plu povi “manĝi normale”.

Celiakio estas kondiĉo, kiu draste ŝanĝas la vivon: oni ne nur devas ĉiam atenti pri tio, kion oni manĝas kaj kiel oni kuiras, sed oni ankaŭ devas ĉiam esti bone organizitaj, ĉar povas iĝi malfacile trovi ion manĝeblan. Oni ne povas simple eniri vendejon aŭ restoracion kaj aĉeti kion ajn oni volas. Kiam oni estas invititaj al vespermanĝo aŭ festo, oni devas antaŭsupozi ke ne eblos manĝi, krom se oni mem kunportos ion. Foje oni komencas multe limigi sian socian vivon, pro la embaraso, kiun tiaj situacioj kreas. Ne ĉiuj amikoj, familianoj, kolegoj estas sentemaj al la problemo. Ĉio pli facilas kiam oni havas la subtenon kaj la komprenemon de siaj proksimuloj. Krome, dum la sociaj okazaĵoj, oni lernas fokusiĝi pli sur la homoj ol sur la manĝoj, kaj ĝui ilian kompanion, sendepende de tio kio estas en la telero.

Leciono pri empatio:

Ne diru tion al celiakulo

Ve, estas terure!

Ne estas tiom terure kiel povas aspekti. Ĉiukaze ne agrablas daŭre esti memorigitaj pri kiom malfacila via vivo estas. Kiam estas homo sur rulseĝo, normale neniu iras al li dirante “Ve, estas terure!”, sed kiam homoj vidas ke vi ne rajtas manĝi iun kukon, ili ofte reagas kiel se tio estus la plej granda malbonŝanco en la vivo. Ĉiuj homoj havas siajn problemojn. Kulture oni kutimas doni multe da graveco al la manĝoj, sed vere ne estas dramo modifi sian dieton.

Ĉu vi ne volas nur gustumi?

Jes, ni volus, sed ni ne povas.

Tiom malmulte ne povas mortigi vin!

Tio ne signifas ke ĝi ne estas danĝera. Ne insistu kaj ne provu malpliigi la gravecon de nia nura kuraceblo.

Sed iu amiko diris.../mi legis en Interreto.../mia kuracisto diris...

Ne gravas. Oni diras ĉion kaj la malon de ĉio. Celiakiuloj kaj kuracistoj mem ofte malfacile elturniĝas en la kaoso de la (mis)informoj.

Estas same kiel esti vegetarano/vegano.

Ne, ĝi ne estas. Ni ne elektis tion, ni kontribuas al neniu bona kaŭzo per nia dieto. Ni havas malsanon. Eble vi celas: “Estante vegano, mi povas kompreni kiom malfacilas atenti pri la ingrediencoj de ĉiu manĝo.”

Ankaŭ mi ŝatus/devus manĝi senglutene!

Kial? Gluteno ne estas en si mem danĝera, nek malbonfartiga, nek dikiga. Se vi ne havas alergi-genon, forigi ĝin de via dieto senkiale estas simple stulte.

Ĉu tion vi rajtas manĝi? Kaj tion? Kaj tion?

Ne necesas ke vi streĉu, kaj streĉigu la kompatindan celiakiulon, por trovi en la bufedo ion, kion li rajtas manĝi. Li kapablas zorgi pri si mem. Anstataŭe vi povas diri: “Ĉu mi verŝu al vi glason da vino?”

Kio okazas se vi manĝas tion?

Se vi ekscivolas pri tio ĝuste en la mezo de bankedo, konsciu unue ke la respondo povas enteni klarigojn pri intestaj okazaĵoj, pri kiuj ne agrablas aŭskulti dum oni estas manĝantaj. Aliflanke, por la tiel nomataj “nesimptomaj celiakuloj”, la vera respondo povas esti simple “nenion”, ĉar vere nenio videbla okazas al ili, tamen ne konsideru tion kiel pruvon, ke ilia malsano ne estas vere serioza. Manĝado de gluteno damaĝas ilian inteston sammaniere. Krome, pripensu ke eble la celiakiulo ne tiom emas respondi al intervjuo ĉiufoje kiam li estas ĉe tablo kun aliaj homoj. Anstataŭe vi povas diri: “Ĉu mi povus poste fari kelkajn demandojn al vi?” aŭ “Interesus min scii pli pri tiu ĉi malsano: kiel mi povas informiĝi?”

SOCIO

Edukitaj kaj kvalifikitaj, sed sen laboro

Pradip GHIMIRE — Nepalo

Trovi bonan laboron laŭ la fako, studo kaj kvalifiko, kaj vivi feliĉe estas deziro kaj revo de ĉiuj homoj sur la terglobo. Sed ne ĉiuj nepalaj junuloj ricevas bonan laboron aŭ bone pagatan postenon en sia hejmlando. Ĉiujare pli-malpli 400 000 gejunuloj alvenas al la nepala labormerkato por serĉi laboron. Sed nur 5% de la menciita nombro sukcesas, la restantaj 95% aŭ forlasas la landon aŭ akceptas malaltsalajran laboron ne kongruan kun ilia kvalifiko.

Superverŝo de laborserĉantoj

Tre granda estis la nombro de kandidatoj, kiam la publikserva komisiono de Nepalo anoncis dungi 5000 homojn en diversaj postenoj. Sume 506 000 taŭgaj homoj kandidatiĝis por tiuj postenoj. Kiam en Katmanduo la korea branĉo de la laborpermesa sistemo (EPS Koreio) anoncis dungi 5 000 laboristojn en Koreio, ĉirkaŭ 80 000 homoj kandidatiĝis el diversaj urboj de Nepalo. Tio estas nur simpla ekzemplo de la popola emo al eksterlanda laboro.

La nombro de senlaboruloj edukitaj aŭ needukitaj estas granda. Senlaboreco ne nur kaŭzas suferojn kaj turmentojn al la junularo, kiuj estas la spino de la lando, sed ĝi ankaŭ sufokas la ekonomion de la lando. Laŭ la centra buroo de statistiko, en 2014 sume 4 milionoj da homoj ne ricevis taŭgan laboron laŭ siaj kvalifiko kaj kapablo. Ĝi ankaŭ konstatas, ke la senlaborecproporcio de kleraj homoj kun universitata diplomo estas duoble pli granda ol de malkleraj homoj. Oni diras, ke inter 40 kaj 50 mil homoj, kiuj posedas bakalaŭran aŭ magistran diplomon, estas senlaboruloj.

Dungita sed malkontenta

Ne ĉiuj estas malkontentaj pri sia laboro, sed multaj serĉas alternativojn. Jen kelkaj ekzemploj: S-ro Hari Raut, 21-jaraĝa loĝanto de Katmanduo, estas unu el tiuj homoj. Li posedas bakalaŭran diplomon pri scienco, kaj eklaboris en gimnazio kiel plentempa instruisto. Al li estis pagataj 8 000 rupioj (80 usonaj dolaroj) monate. Lia salajro estis mizera kaj la laboro estis multega. Nun li fariĝis hejma instruisto kaj iras al la hejmo de la lernantoj. “Mi laboras 3 horojn ĉiutage kaj ricevas 10 000 rupiojn (100 dolaroj) monate. Mi bezonas laboron por subteni miajn studadon kaj ĉiutagan elspezon”.

F-ino Sonija Ŝakja, 23-jaraĝa loĝanto de Katmanduo, kandidatiĝis al multaj sociaj laboroj post la fino de sia bakalaŭriĝo pri sociaj studoj. Ŝi volis havi laboron laŭ sia studofako, sed ŝi ne sukcesis akiri ĝin. Do, nun ŝi laboras kiel instruistino en elementa lernejo kaj gajnas 6500 rupiojn (65 dolaroj) monate.

La tertremo de 2015, la landlimo-blokado de Barato kaj naturaj katastrofoj paralizis la ekonomion de la lando. Spertuloj pri labormerkato atestas, ke 800 000 senlaboruloj venis en la labormerkaton de Nepalo post la katastrofo de 2015 pro la kolapso de industrioj, infrastrukturoj kaj politiko.

Pli-malpli 1500 gejunuloj forlasas la landon ĉiutage por trovi bonan vivrimedon, kaj bone pagatan laboron. Ĝi estas la nuna situacio de Nepalo. Ĝi estas la nuna situacio de la nepalaj junuloj. Mi mem estas unu el ili. Mi finis mian magistran studadon pri komerco kaj administrado antaŭ kelkaj monatoj kaj kandidatiĝis por diversaj postenoj laŭ mia kvalifiko, sed ĉio estas vana. Mi ankoraŭ ne ricevis laboron kaj daŭre estas laborserĉanto. Tamen, kiel esperantisto mi havas memfidon kaj esperon. Dankon al Zamenhof! Li instruis min esperi kaj revi.

Legenda: Senlaboreco en Nepalo estas grava kaj serioza problemo. La nombro de la senlaboruloj pli-altiĝis post la katastrofo de 2015.

KULTURO

Libera arto kaj senpagaj artistoj

Respondo al la artikolo “Ĉu kopirajto mortigas Esperanton?” Kontakto n-ro 239/240

Sergeo TYRIN — Israelo

Dum la 45 jaroj en la filma industrio, Francis Ford Coppola rafinis sian personan unikan etikan kodon pri kreado de filmoj, kiu konsistas el 3 simplaj reguloj: 1) Verku kaj enscenigu nur originalajn scenarojn; 2) Produktu ilin helpe de la plej moderna teĥnologio; 3) Financu ilin per propraj rimedoj.

Komence de 2011, en konversaci-rondo kun lokaj studentoj en la Internacia Film-Festivalo en Marakeŝo, li prezentis sian vidpunkton pri la nuna stato de rajt-observado en la arta mondo:

“La lingvo de la kin-arto kreiĝis helpe de eksperimentado — de homoj ne plene sciantaj kion fari. Bedaŭrinde, post 15-20 jaroj, ĝi iĝis komerca industrio. Homoj akiris monon per la kino kaj ekdiris al la pioniroj: “Ne eksperimentu. Ni volas gajni nian monon. Ni ne volas riski.”

“Iam mi trovis citaĵon de Balzak*, kie li parolas pri juna verkisto, ŝtelinta kelkajn liajn prozo-verkojn. Kio preskaŭ igis min emocie larmumeti estis liaj vortoj: “Mi tiom ĝojis ke tiu juna viro prenis de mi.” Ĉar estas ĝuste tio kion ni deziras. Ni volas ke vi prenu de ni. Ni volas ke vi, unue, ŝtelu de ni. Vi prenos kion ni donas al vi kaj vi esprimos tion en via propra voĉo kaj jen tiamaniere vi trovos vian voĉon.

* Honoré de BALZAC (1799-1850), franca verkisto, ofte taksata la plej granda majstro de la franca realisma literaturo. [laŭ Vikipedio]

Tiel vi komencas. Poste, unu tagon, iu ŝtelos de vi. Kaj Balzak diris jene en sia libro: “Tio ĝojigas min tiom ĉar ĝi igas min senmorta; pasos 200 jaroj kaj homoj estos farantaj arton kaj iasence mi estos parto de tio.” Do, mi dirus tiel: ne zorgu ĉu estas dece prunti aŭ preni, aŭ fari ion simile kiel iu kiun vi admiras, tial ke temas nur pri la unua paŝo — kaj vi devas fari la unuan paŝon.

“Oni devas memori ke estas nur la lastaj kelkcent jaroj, maksimume, ke artistoj okupiĝas pri mono. Artistoj neniam akiradis monon. Artistoj havis patronon, kiel la gvidanto de la ŝtato aŭ la duko de Vajmaro aŭ kiu ajn, foje la eklezio. Aliokaze, ili havis laboron. Mi havas kroman laboron. Mi ja faras filmojn; neniu diktas al mi kion fari. Sed mi perlaboras mian monon en la vin-industrio. Vi laboru en alia kampo kaj vekiĝu je la kvina matene por verki vian scenaron.

La ideo ke Metallica aŭ iu rokmuzikisto estantas ekstreme riĉa ne nepre plu veros. Ĉar, enirante novan epokon, probable la arto estos senpaga. Povintus esti ke la studentoj pravas. Ili havu la eblon elŝuti muzikon kaj filmojn en komputilon. Oni pafmortigos min pro tiu ĉi diraĵo. Tamen, kiu diris ke arto devas kosti? Sekve, kiu diris ke artistoj devas perlabori per arto?

En la malnovaj tempoj, antaŭ iuj 200 jaroj, se vi estis komponisto, la sola maniero por vi gajni monon estis vojaĝi kun la orkestro en la rolo de dirigento, ĉar nur tiel vi estus pagata kiel muzikisto. Ne ekzistis surbendigo. Estis neniuj honorarioj pro registrita ludado. Kaj mi daŭre insistas: provu apartigi la kin-arton disde la ideo de mon-gajnado. Ĉar ekzistas alternativaj vojoj.

***

Francis Ford Coppola estas usona reĝisoro kaj scenar-verkisto, kiu filmis kelkajn el la plej konataj filmoj en la mondo, inter kiuj “La Baptopatro” (The Godfather), “Apokalipso Nun” kaj “La Konversacio”. En la komenco de la 70-aj, kune kun aliaj renomaj reĝisoroj, li promociis nekonvenciajn ideojn kiuj defiis la tiutempajn kino-teĥnikojn.

La plena intervjuo kun s-ro Coppola (en la angla) aperis en “99% by Bēhance” : http://the99percent.com/articles/6973/Francis-Ford-Coppola-On-Risk-Money-Craft-Collaboration.

Renkontiĝu kaj lernu

Inter la 30a de julio kaj la 7a de aŭgusto 2011 okazos la kvara fizika lernu!-renkontiĝo Somera Esperanto-Studado (SES). Ĉi-jare ĝi estos en la okcidentslovaka historia urbo Nitra, situanta 90 km for de la slovaka ĉefurbo Bratislava, 160 km de Vieno, la ĉefurbo de Aŭstrio, kaj 155 km de Budapeŝto, la ĉefurbo de Hungario.

La programo konsistos el kelkaj partoj: antaŭtagmeze - instruado pri Esperanto; posttagmeze - ekskursoj, prelegoj, manlaboroj, sportoj, laborgrupoj ktp.; vespere - Nacia kaj Internacia Vesperoj, koncertoj, filmo-spektado, diskoteko...

Esperanto-instruadon gvidos spertaj Esperanto-instruistoj en 5 grupoj, laŭ la lingvo-nivelo. Se aliĝos sufiĉe da interesiĝontoj, ekzistos ankaŭ eblo trapasi ekzamenojn laŭ la nova eŭropa referenckadro.

Pri la lernu!-programeroj zorgos lernu!-teamo. Eblos ĉeesti prezenton pri lernu.net, pri la traduk-sistemo de la paĝaro k.s. Vi estos bonvena iam ajn demandi aŭ proponi ion ajn, rilate al la paĝaro.

Do, nepre venu al SES 2011! Por pliaj informoj vidu la adreson www.lernu.net/ses kaj skribu al la organizantoj per ses@lernu.net.

signoj de viv’

i.d.c

elektropopo

memeldonita - 2012

La plej nova albumo de Inicialoj dc, Signoj de viv’, aperas sub la nomo i.d.c.

Nu, ja temas pri inicialoj, do la nova skribformo estas tre taŭga, se ni memoras ke Eric Languillat, la artisto malantaŭ inicialoj dc, muzikumas ankaŭ en aliaj lingvoj per la sama i.d.c.

Unuavide, Signoj de viv’ tuj kaptas nian atenton pro la bela kovrilo. Malferminte la kartonan pakaĵon de la ko-disko, ni surpriziĝas la ena parto kaj ĝia beleco. Mi riskas diri ke ĝi, laŭ grafika koncepto, povas esti la plej bela KD-o esperantlingva, kiu iam aperis. Krom la beleco, ĝi spegulas la muzikan enhavon.

Do, ni iru al la ĉefa parto: la muziko — bonŝance la sona enhavo ne seniluziigas nin.

Male!

Signoj de viv’ havas specialan etoson kompare kun la antaŭaj albumoj. I.d.c. ne ŝanĝis sian stilon — ja ĉio konata estas tie — la trankvila elektronika bato, la melodiaj gitaroj kaj ĉefe la susura voĉo de Eric. Tamen, pli ol antaŭe, la nova albumo sonas unueca, kohera. Certe helpas al tio la klara kaj bonkvalita registrado kaj miksado, ĉio sonas pli bone ol antaŭe.

Se paroli pri etoso, laŭ mi, ĝi ne estas vintra, des mapli somera, sed foje ĝi sonas printempa kaj ĉefe aŭtuna, kun larĝa blua ĉielo kaj konstanta bloveto, kiel sugestas la kovrilo. Menciindas ke la kanzono “la fina venk’ ricevis bonegan muzikvideon, kiu, kvankam ne inkluzivita en la ko-disko mem, sendube kronas la aplaŭdindan laboron faritan super tiu albumo.

La albumo estas memeldonita kaj aĉeteblas fizike aŭ ciferece. Jen okazo, en kiu aĉeti nur la ciferecan version estas malprofito, se kalkuli ke la fizika albumo estas eta artobjekto. Krom la tekstoj, estas neniu plia informo, ĉu pri la komponistoj de la kanzonoj aŭ tekstoj, teknikistoj, grafikisto aŭ studio. Se tio signifas ke ĉio estis farita de Eric mem, jen plia gratulinda aplaŭdo!

Rogener PAVINSKI

TRE FACILA

Skribu por lerni!

Ana RIBEIRO Brazilo

Oni povas studi lingvojn per lernlibroj, sed por vere lerni oni devas uzi tiun lingvon en niaj ĉiutagaĵoj. Tio povas ŝajni ege malfacila, se oni ne havas monon por vojaĝi al landoj kie oni parolas la lingvon, kiun oni volas lerni; sed se oni bone uzas la ilojn, kiujn ni havas, tio estas tute ebla.

Antaŭ kelkaj tagoj, mi vidis amikon skribi sur sia Facebook-paĝo mallongajn rakontojn pri sia tago en diversaj lingvoj: la celo estis uzi la lingvojn, kiujn li scipovis (ĉirkaŭ 15!).

Liaj enmetaĵoj havis eĉ regulojn: la afero funkciis tiel: oni devas ĉiutage elekti sendepende de de sia volo lingvon, kiun oni parolas (eĉ tiuj, kiujn oni parolas tre malbone) kaj skribi kelkajn vortojn pri la temo en tiu lingvo.

Mi ekfaris tion antaŭ malmulte da tempo kaj mi ege ŝatis tion, ĉefe ĉar amikoj, kiuj parolas tiujn lingvojn, ĉiam reagis al la teksto. Kiel mi konis tiujn homojn? Ĉefe danke al Esperanto :) Esperanto helpas min lerni aliajn lingvojn.

Verkita helpe de Facililo:

http://legoscia.github.io/facililo

RAKONTO

Smeraldaj okuloj

Evgenij GEORGIEV — Kazaĥio

Ŝi estis jam dumlonge malsana. Kiam la estraro de la orfejo, en kiu ŝi vivis, eksciis pri tio, okazis granda skandalo — ekzistis eĉ iu malpreciza onidiro, laŭ kiu oni volis pere de tiu oportuna okazo demisiigi direktoron, interalie, solidan elstaran virinon kun ĉiam samforme enorma hararanĝo, duoble pli granda kaj globa ol la afrika, kaj ŝtala karaktero. Sekvis multaj malplezuraj telefonaĵoj el la centra departemento. Oni devigis alveni, respondi stultajn demandojn, skribi ion en iuj formularoj, eĉ frekventi la policon. Aldone, al la orfejo invadadis po unu komisiono preskaŭ ĉiutage.

Sed poiome ĉio enordiĝis kaj la tondro forpasis. Same kiel forpasis el ĉies memoro mem la kialo de tiu ĝeno — malgranda knabino, kies destino nuntempe enhavis ne multe da irizaĵoj. Ŝi havis kanceron. Tio estis konfirmita en la sama tago de ŝia tiel malfrua enhospitaligo. Eble ĝuste pro tiu nekontestebla diagnozo, la afero ne komencis disvolviĝi definitive timige kaj minace por la direktoro kaj por kelkaj aliaj altranguloj orfejaj — difini la malsanon sufiĉe frue tute ne eblis, sed, aliflanke, la “sana jaro”, proklamita ĉi-jare de la prezidento en lia enkonduka parolo al la popolzorga sekcio ĉe EGK (Ekstreme Grava Kongreso), postulis certan kvanton de malsanuloj en ĉiu orfejo kaj en ĉiu internulejo, kaj supero de tiu kvanto povis kaŭzi tre seriozajn problemojn por la administracio.

Interalie, ne eblas diri ke ĉiuj en la orfejo totale forgesis pri la knabineto. Certe, oni sendadis al la hospitalo senditojn, sed ĉiuj ili estis ŝtataj senditoj, kiuj emis plenumi sian difinitan servan funkcion pri, supozeble, superaj ŝtataj celoj, kaj kiuj neniel povas esti tro severe prijuĝitaj pro tio ke ili neniam alvenis al la knabina ĉambro simple por viziti ŝin kaj homece pridemandi kiel ŝi sentas sin. Kelkfoje la senditoj alportadis al la ĉefkuracisto iujn paperojn — necesajn dokumentojn kaj haste emis foriri. Neniu korvarmeco, nur minimuma partopreno.

Dume la knabino malĝojiĝis kaj ploris en ĉiu nokto. Plejverŝajne, ŝi havis grandajn dolorojn. Neniu sciis kio okazis al ŝi, ĉar ŝi ĉesis paroli tuj post kiam ŝi estis transportita al la kancera fako. La flegistoj tre kompatis ŝin kaj strebis laŭrimede plifaciligi ŝiajn suferojn.

Ŝi estis pala infanaĝa knabino, ege maldika kaj preskaŭ diafana. Longaj helkaŝtanaj haroj kovris ŝiajn ŝuldrojn nur komence, kiam ŝi aperis en tiu ĉi hospitalo. Nuntempe ĉio estis glate razita kaj preta por la traktado de radioterapio. Ankoraŭ ekzistis la ŝanco eviti operacion. La grandaj grizkoloraj malgajaj okuloj de ŝi, treege elokventaj, kun timo rigardis en ĉiu vespero tra la fenesto al la hospitala ĝardeno, sed fakte ili rigardis al la propra svaga sorto.

Aŭtuno jam firme regis en la naturo kaj povis ŝajni ke tio estos por ĉiam. La ĝardeno, kiu ĉirkaŭis la nordan parton de la hospitala konstruaĵo, estis sufiĉe malnova, plena je kverkoj, alnoj kaj aceroj. Krom tio, fojete tie estis renkontataj ankaŭ tilioj. Granda flava folia oceano blinde etendiĝis, neniom zorgante pri multenombraj sulkaj padoj kaj pro la koto, eĉ ne pri la velkaj aludoj al ili. Lignaj ĝardenaj benkoj enue malplenis preskaŭ tuttempe, ĉar la malseka vetero neniun emigis al la longaj plezuraj promenoj, malsame ol antaŭ nur kelkaj monatoj. En ĉiu angulo de tiu meditejo (kiu prodige donacis la plej lastan ŝancon pripensi sian vivon por multaj povraj homoj — nekuraceblaj malsanuloj) regis etoso malhela. Danke al la amasego da kolosaj arboj densege kreskantaj, krepuskon kaj mateniĝon tute ne eblis interdistingi. Aparte vespere, kiam ĉiam senĉese pluvis, la vento fleksis potencajn branĉojn de tiuj nudaj gigantoj rekte apud la fenestro de la knabina ĉambro, produktante neimageble malplaĉan ululon. La hospitala muro servis kiel granda helpilo por tio. Kaj ŝia rigardo al la flanko de tiu estada sakramento ne povis alkroĉiĝi al io certa — nur ree kaj ree okulfrapis malbonsigna ombro de tiu diabla hurla simfonio.

Tamen subite okazis io, kio kerne alidirektis la venontan fluon de la okazaĵaro.

Tiutage ŝi kuŝis en la lito post plia sendoloriga injekto ĉirkaŭ posttagmeze. Unu el la flegistinoj eniris kun iu rulaĵo kaj gajvoĉe proklamis:

— Rigardu, tio estas por vi.

— Dankon.

— Tute nedankinde, mia kara.

Antaŭ la knabino kuŝis alloga pakaĵo. Kio povus esti tio? Spite al naŭza kapdoloro alvenis la scivolemo. Ŝi hastis disvolvi la paperan ĉirkaŭkovraĵon kaj ekvidis ludilon: amuzan plastan katon, kiu kiel evidentiĝis post kelkaj minutoj, kapablis kliniĝi, diri “Saluton!”, turni la kapon kaj eĉ oscedi. La interesiĝo de la etulino estis senlima.

La kato mem estis karbe nigra, sed ĝiaj okuloj, estante strasoj, lerte imitis du smeraldojn kaj glimis verde. Tiu kato havis puran vivo-kaj-esperoplenan kaj samtempe iomete ruzan rigardon, en kiu eblis tralegi: “Ne timu! Ĉio en la mondo bone solviĝas, sed ne ĉiuj scias pri tio. Sed ni kun vi ja nun scias”. Al ĉiu, kiu prenis ĝin enmanen, la kato konstante donadis bonan humoron.

Tio estis tre simple elfarita kaj malmultekosta ĉina ludilo, sed por la knabino ĝi farĝis vere valorega. Ŝi dum horoj ludis kun ĝi kaj kiam alvenadis la tempo de radioterapia seanco aŭ dorma horo, ŝi zorgeme starigis la novan amikon sur kredencon aŭ sur tablon, de kie ĝi ludeme kaj intime, kun ega ŝargo da optimismo, gaje rigardis al ŝi per la rondaj smeraldaj okuloj. La tagoj ekflugis, kiel papilioj.

La neatendita donaco efikis plejeble favore al la sano: pliboniĝis la apetito, ŝi komencis paroli kaj dum la ĉiumatena kontrolo ĝi jam kapablis ĝuste priskribi sian staton kaj sentajn nuancojn de la propra doloro. Kelkaj pliaj tagoj kaj... baldaŭ ŝi estis jam sana. Tio estis vera miraklo — la tumoro forestis ekde nun. Tion konfirmis la detala testo.

Kaj neniu sciis la nomon de tiu anonimulo, kiu farinte la donacon, kontribuis al la vivo kontraŭmorte. Povas esti, ke li (aŭ ŝi) apartenis al la hospitala personaro. Tio ŝajnis la vero — tiu knabino havis neniujn parencojn, nek konatojn, kiuj povus viziti ŝin. Ĉu iu el la orfejo? Hmm... Dubinde. Apenaŭa probableco.

NOVELO

Socia justeco

Evgenij Georgiev (Espopore) - Kazaĥio

Vintra frua mateno traboris la nokton, per la raspaĵoj glaciaj de tiu subita frostaera borado aŭror-gaje sufokinte stultajn stelojn surĉiele. Komencis aperi la suno horizonte de la malvarma neĝa tre granda tombejo. Bunta svarmo de homoj videblis apud ĝi. Ili apudstaris, kvazaŭ timante eniri la tombejan teritorion.

— Fekulo mortis... Fekulo mortis... Ĉu vi eĉ konis lian patrinon persone? — oni murmuradis en la homamaso.

Videble, ĝi konsistis sole el kamparanoj.

— Fekulo mortis! Fekulo mortis! Sed kiu precize? — maltakte kaj fuŝ-prononcaĉe demandis iu maljunulo. — La feko multas. Kaj la fekuloj — eĉ pli.

Iu virino hastis respondi, per sia tro densa kaĉo de provincismoj:

Nej fek, mo Fekul: law lo nom de amel, terpoma pulvor. Li hiam sit na propra patêr muĉe ŝatada — terpoma baron. Fekul donit al na vilaĝ diks saks da maiz. Mo poste li forprenit lo tut de na terpoma stok. Toĥ, los grenês restit ĉe ni. Trafe nas prauls diradzit: “Terpom sat lo dua pan”. Plag, plag...1

— Ah! — la maljunulo iom komike eksvingis per du manoj. — Ke ili ĉiuj kadavriĝu, negociistoj krimaj. Monstroj sangosoifantaj. Sed vi... Kial vi staras tie ĉi, do?

Po kvardiks kvin monerês oni promesit disdonaj dum lo tagmanĝ...2

La maljunulo, enirinte, provis alproksimiĝi al la ĉerko, sed al li suspekteme ekrigardis du gardistoj.

Fekulo en sia ĉerko aspektis malhel-pala kaj, ĝenerale, sufiĉe terura. La nigra frunto ŝajne formis iun aleron transcendecan super la okulaj kavegoj. El la teleretoj de vangoj fontis iu nazfrapa artefarita aromo. Malgraŭ tio ke ŝminkistoj faris ĉion eblan, lia kapo elstaris kiel putra brasiko fone de la nigreblua kostumo. La hararo estis abunde ŝmirita per iu oleo.

Lia aŭtoritata pezo en la krima medio sufiĉe grandis. Tial la konkurencantoj elektis samnivel-sufiĉe elegantan kaj relative sekuran metodon de mortigo: oni venenis lin per la tradicia terpoma supo en la ĉefurba restoracio Koloseo. La veneno tuj ekstreme paralize efikis; do, venonttage omaĝe al la aŭtoritatulo aperis mallonga noto en iu loka gazeto: Je la 24-a de decembro mortis Fekulo, ŝlosila krima aŭtoritatulo, fama negociisto, gastronomia mafiulo, terpoma barono de nia provinco. La tuta profito donata per la ombra amela negocado de liaj entreprenoj estas nun ĝustige kalkulata. Siajn kondolencojn al la familianoj de la mortinto jam esprimis Feĉo, Kazaĥujano kaj Blanka Abortulo”.

Kelkaj tombistoj staris ĉirkaŭ la jam fosita kavo. Sed se ili nur scius ke kune kun la Fekula kranio ili preparis sin por entombigi ankaŭ dekojn da unikaj receptoj restintaj tie, inter kiuj estis la plej grandkosta kaj altvalora (aparte post akcepto de tiu lasttempe multe pridiskutata leĝo) — tiel nomata “amela kokainaĉo”, se ili nur scius tion, ili perdus sian senemociecon.

Oni estiĝis jam pretaj sinkigi la ĉerkon, evidente, intence evitante longajn supersence senenhavajn, kiugrade senenhava povas esti nur homfaktore breĉita amasfabrikada cisterno, funebrajn parolojn. La ĉefaj ĉeestantoj — familianoj (belforma edzino kaj du ĝemeloj, knaboj laŭaspekte ĉirkaŭ 10-11-jaraĝaj) kaj kvar imponaj uloj ial vestitaj tro bizare por la funebra procesio, plejverŝajne, en siaj ĉiutagaj vestaĵoj — staris trankvile, sen ajna movo aŭ ploro. La vilaĝanoj daŭre staris apud la fera barilo, scivoleme gap-rigardante direkte al la tombokruca aglomeraĵo.

Ĉiessurprize, la maljunulo iel strange ektremis. Lia ne tre longa barbo maldensa, ŝajne, estiĝis multe pli griza. El la maljunula buŝo eksonis laŭtega krio, je la unua ekkapto, adrese al la frosta ĉielo:

— Mi dumlonge ne povis aŭdaci, sed nun mi diru ĉion honeste. Kamaradoj aŭ sinjoroj, vi estas idiotoj. Tio, kion mi vidas, estas pura idiotaĵo. Kaj farso. La mafio, grase brilante per la propraj rondaj vizaĝaĉoj, regas fruktojn de nia laboro. Ili kunfandiĝis kun la regantoj. Kaj vi atendas la monon. Ĉu mi al vi ekspliku, ĉu vi ĝisatendos tion? Tiu mono, eĉ donita, ne plibonigos la vivon de ajnulo. Ve!

La gardistoj turnis sian kapon.

En la manoj de unu el gardistoj ekbrilis iu kurba klingo, kies akraĵo dum unu momento tro blindige glimis, spegulante la sunon. Alveninte al la maljunulo, la gardisto, neniel hezitante, perforte pike enigaĉis sian ŝtalpecon al la dekstra flanko de la maljunulo. La sango multgute malhelruĝigis la neĝon.

— Eksentu socian justecon. — perdente filtris la kvadratkapa gardisto.

La maljunulo falis, ricevinte kelkajn pliajn klingofrapojn.

— Kvazaŭ iun porkon oni buĉus... — komentis la batinto, viŝante la sangan jataganon sur la pantalono de la maljunulo.

— Malpuran fetoregan fi-porkon. — aldonis lia kolego kaj plezurege nazmuke kraĉis al la konvulsia duon-kadavro.

La akomparanamaso disire ekmovis sin. Jam komenciĝis suna frosta tago.

1Ne feko, sed Fekulo: laŭ la nomo de amelo, terpoma pluvoro. Li iam estis nia propra patro multe ŝatata — terpoma barono. Fekulo donis al nia vilaĝo dek sakojn da maizo. Sed poste li forprenis la tuton de nia terpoma stoko. Tamen, la grenoj restis ĉe ni. Trafe niaj prauloj diradis: “Terpomo estas la dua pano”. Plago, plago...*

2— Po kvardek kvin moneroj oni promesis disdoni dum la tagmanĝo... *

*Popido (la “Popola Idiomo”) estas arta projekto, sociolekta variaĵo de Esperanto kreita de Manuel Halvelik (vera nomo Kamiel Vanhulle), kiu kreis ankaŭ la fikcilingvojn subnome Arcaicam Esperantom kaj Gavaro. Per Popido, Halvelik provis doni al Esperanto la “esprimeblecon de iu dialekto”, t.e. malpli prestiĝa variaĵo de la lingvo, kvazaŭ ĝi estus parolata de krudulo aŭ malklerulo.

SPECIALE — NEPALO

Terurega tertremo en mia vivo

Pradip Ghimire — Nepalo

Nepalo, la 25-an de aprilo 2015

En tiu tago mi vekiĝis je la 7-a matene kaj iom legis pri ekonomio kaj financo (mi estas studento pri komerco), poste manĝis matenmanĝon kun miaj familianoj. Kiel kutime, post la matenmanĝo mi decidis iri al la oficejo de la Nepala Esperanto-Asocio. Estis sabato kaj preskaŭ ĉiun sabaton ni renkontiĝas en nia oficejo. Mi piediris de mia loĝejo por preni aŭtobuson, sed hazarde, survoje mi renkontiĝis kun miaj amikoj. Ni iomete babilis kaj iris al aŭtobuso-stacio. Mi veturis ĝis Sundhara (Sundhara estas bushaltejo proksime de la turo Dharara — tiu turo rompiĝis dum la tertremo kaj mortigis pli ol 50 homojn), de tie mi ŝanĝis buson kaj iris ĝis Ratnapark.

Mi iomete haltis en Ratnapark ĉar mi havis du eblajn vojojn por atingi la E-oficejon. Mi elektis la pli komplikan vojon kaj transiris la ponton de la ĉefa strato ĉar laŭ tiu vojo ekzistas multaj vendejoj. Mi decidis laŭiri tiun vojon ĉar mi volis renkontiĝi kun amikino, kiu laboras en tiu kvartalo.

Je la 11h56 mi atingis malnovan domon, kie oni vendas ŝuojn. Ĝuste en tiu momento brikoj komencis fali sur min kaj sur la aliajn, kiuj estis ĉirkaŭ mi. Mi time kuregis al la strato, sed pro la forto de la tertremo mi ne povis bone kuri, sed mi sukcesis maltrafi la faladon de la brikoj. Samtempe ankaŭ multaj aliaj homoj penis kuri kriante: “Tertremo! Tertremo! Tertremo!”. La strato pleniĝis je homamaso. Kiam mi atingis la straton, mi faris longan spiradon kaj rigardis malantaŭen: Tiu malnova domo preskaŭ entute detruiĝis kaj falis. Mi vere eskapis la morton.

Estas diraĵo: “Por morti devas veni la ĝusta tago”. Do, mi pensis, ke tiu tago ne estas la tago de mia morto. Mi stariĝis ĉe la agitata strato kun multaj aliaj homoj kaj vidis homojn falantaj de motorcikloj, ili apenaŭ povis stariĝi. Kiam la tertremo ĉesis, homoj kuris al tiu malnova detruiĝinta domo por helpi la viktimojn. Mi ankaŭ vere volis helpi viktimojn, sed mi nek povis moviĝi nek povis foriri. Subite, mi pensis pri mia koramikino kaj provis telefoni ŝin, sed mi malsukcesis kaj tajpis mesaĝon al ŝi — feliĉe ŝi estis sekura. Poste mi kontaktiĝis kun la sekretario de Nepala Esperanto-Asocio. De tie mi piediris 10 minutojn ĝis alia loko, kie la turo de Katmanduo (Dharara) estis detruita. Laŭ la vojo mi vidis vunditojn sen kruroj, sen manoj, kun sango fluanta — mi ne sukcesis helpi ilin. Mi iomete helpis ĉe Dharara, sed pro mia malforta korpa stato ne povis plu helpi. Mi volis reveni al mia loĝejo, sed ne sukcesis trovi publikan buson. Do mi marŝis 30 minutojn ĝis Baneshwor kaj de tie mi prenis publikan buson kaj atingis mian loĝejon kun ŝvito.

Ĉefaj punktoj pri la nepala tertremo

HELPO-ALVOKO

Nepala Esperanto-Asocio, kiel landa asocio de UEA, kaj ankaŭ samtempe parto de la nepala registaro sentas respondecon kaj devon fari ion por la viktimoj en tiu ĉi terura momento en nia lando. Laŭ la ĝisnunaj informoj neniu esperantisto suferis je severaj vundoj aŭ mortis pro la katastrofo. Tio almenaŭ estas bona por Esperantujo, sed la tuta homaro ploras pro la bedaŭrinda kaj terura katastrofo. Do, ni petas ĉiujn enlandajn kaj eksterlandajn esperantistojn helpi per monodonaco al UEA-konto aŭ rekte al la konto de nia asocio. La mono estos uzata laŭbezone por la viktimoj. Ĉia eta helpo estos grava por suferantoj.

Ĉe UEA

Nepala Esperanto-Asocio: neea-j

aŭ Konto Espero (“por Nepalo”)

Bankokonto:

Nepala Esperanto-Asocio

Current Account No. 01900061100018

Swift kodo: HIMANPKA

Himalayan Bank Limited

La nomoj de mondonacintoj aperos kun la sumo, kiun oni donacis, en nia revuo Montejo. Ni ankaŭ informos kion ni faris/faros per la ricevitaj donacoj.

Bharat Kumar Ghimire

Ĝenerala Sekretario de Nepala Esperanto-Asocio

June kaj kune en Badajoz

Antonia Montaro

Laŭtaj aplaŭdoj aŭdeblas en la buso. Estas malfrua vespero kaj 63 karavananoj el diversaj flankoj de la mondo entuziasmas pri la alveno al la ejon de IJK 2018 en Badajoz.

La kongreso vere iĝis someretosa. La ĝardeno, meze de la ejo, havis centran rolon. Tie esperantistoj kuris, ĵetis kaj pafis ĝis plena elĉerpiĝo en la akvobatalo organizita de la Verdaj skoltoj. Alian tagon oni volvis inter si la brakojn en mezepoka danco, amike ekzercis sin pri flugdiskludo aŭ filmis viglan muzikfilmeton (trovu Muzikumejo ĉe Youtube). En la ĝardeno ankaŭ staris tre bela scenejo, ornamita per agrablaj lampetoj, buntaj lumiloj kaj kurteno. Ne malpli ol tri koncertoj okazis tie, kiuj montris imponan diversecon, kunlaboremon kaj lertecon. Spontane okazis eĉ diskejo en la ĝardeno ĝis oni plenrespekte movis ĝin al la drinkejo. Ĉiuj enlitiĝintoj kompreneble lasis siajn fenestrojn malfermaj pro la varmego.

Kaj jes ja, la temperaturo en Badajoz estis nekutime alta — pleje dum nia vizito 42 gradoj. La drinkejo provizis per malvarmaj trinkaĵoj kaj glaĉiaĵo. La tagaj programeroj malfacile konkursis kun la naĝejo, kiu troveblis dek paŝojn for. Kelkaj tamen allogaj ekzemploj estis arta ateliero, politika debato kaj pluraj bonkvalitaj kvizoj. Kaj se nek la naĝejo nek la oficialaj programeroj plaĉis al oni, eblis ĉiam lerni ludi novan tabloludon.

Fine la vespera programo estis la plej memorinda. Krom la koncertoj, okazis mikslingva kareokeo, kinejo de menstikla hispana filmo kun Eo-subtekstoj, internacia trinkomanĝa festivalo sur urba placo, bonhumora astronomia promeno kaj Gufujo kun dekoj da teospecoj.

En Esperantujo mi ĉiam sentis min bonvena kaj subtenata, sed ĉi tiu kongreso elstaris tiuflanke. Mi devas laŭdi la laboron malantaŭ la Aŭskulta Servo, kiu konsistis el tri volontuloj, kiuj dum specifaj horoj sidiĝis duope en ĉambro kun homoj kiuj bezonis paroli kaj esti aŭskultataj. Oni povis uzi la servon se oni sentis sin malkomforta, ekzemple ĉar oni spertis kulturan ŝokon, kverelis kun iu aŭ ricevis malfeliĉigan mesaĝon de familiano. Ĝi estas vere belega iniciato kaj mi esperas ke ĝi stabiliĝos kiel memkomprenebla parto de eventoj en la estonteco. Ankaŭ la membroj de la organiza teamo estis nekredeble helpemaj kaj bonkoraj. Eĉ la neesperantistoj kiuj laboris en la ejo, rimarkeble zorgis ke la partoprenantoj havu kiel eble plej komfortan kaj amuzan tempon. Mi atendis ke la ĝardenisto plendos kiam nia akvobatalo ĝenis lian laboron, sed anstataŭe li proponis ŝalti la akvospruĉilojn kiel granda finalo de la programero. Inter esperantistoj mi ofte spertis ion similan; mi surpriziĝis pri ies helpemo. Mi esperas ke mi neniam alkutimiĝos, kaj anstataŭe daŭrigos ekmiri, aprezi kaj ĝoji.

ĈEFARTIKOLO

Minoritatoj en Star Trek

André Müller — Germanio/Svislando

La sciencfikciaj serioj kaj filmoj, libre aŭ ekrane, ofte ne nur montras la eblan vivon en la kosmo aŭ la estonteco, sed ankaŭ provas speguli kaj kritiki la situacion en nia hodiaŭa socio. Problemoj aŭ dubindaj kutimoj, kiuj ekzistas en nia mondo, retroveblas en sciencfikcio fojfoje en alia formo eĉ se la tiea mondo estas montrata kiel progresinta.

Unu el la plej famaj sciencfikciaj “mondoj” estas tiu de Star Trek. Kreita de Gene Roddenberry en 1966, ĝi ĝis nun produktis 12 filmojn, 6 seriojn kun entute 725 epizodoj kaj sennombraj romanoj. Jam ekde ĝia komenco Star Trek ne nur volis montri la vivon en la 23-a, 24-a kaj 22-a jarcentoj (depende de la serio) kiel pozitivan aŭ senprobleman, ĝi neniam temis nur pri teĥnikaĵoj aŭ aliplanedanoj. La ĉefaj celoj laŭ la kreinto estis montri niajn sociajn kaj mondajn problemojn kaj timojn en alia perspektivo kaj indiki eblajn solvojn, ĉar Star Trek kutime estas optimisma serio. Ankaŭ la temo pri minoritatoj videblas ofte, kaj precipe tiun mi nun pritraktos.

Minoritatoj (aŭ malplimultoj) inkludas evidente homojn el aliaj nacioj, kun aliaj haŭtkoloro, kredo, lingvo. Transprenata al la kosmo, tio inkludas ankaŭ diversajn specojn da aliplanedanoj, robotoj kaj aliaj estaĵoj. Mi ankaŭ volas inkludigi handikapitajn personojn kaj eĉ virinojn inter la minoritatoj. Nu, virinoj certe ne estas malplimulto, sed diskriminacio kontraŭ ili abundas ankoraŭ hodiaŭ, kvankam la situacio multe pliboniĝis. Estas do ankaŭ interese vidi, ĉu tio rimarkeblas en la historio de la serioj kaj filmoj.

Aliaj popoloj

Tre evidenta estas unue la miksaĵo de diversaj teraj popoloj sur la kosmoŝipoj en Star Trek, la ĉefaj oficistoj en la diversaj ŝipoj de la serioj venas el Usono, Rusio, Japanio, Skotlando, Francio, Anglio, Irlando, Barato, kaj kompreneble ankaŭ ĉeestas vulkananoj, klingonoj, betazedanoj, triloj, bajoranoj, talaksanoj, denobulanoj k.a. — do tute interkultura kaj interplaneda miksaĵo.

Certe la serioj temas grandparte pri la kontaktoj kaj konfliktoj kun aliaj popoloj en la kosmo, aliplanedanoj en ĉia formo. Plejparte ili estas homformaj (kaj eĉ tiu fakto estas klarigita en unu epizodo!), kaj ĉefe malsamas de teraj homoj per la aspekto kaj kulturo. Ofte evidentiĝas, ke tiuj diversaj popoloj reprezentas iun troigitan aspekton de nia propra kulturo, aŭ de kulturo ne-usona de nia kara Tero. Klingonoj — la konata, batalema raso kun sia fokuso pri milito kaj honoro — ofte estis komparataj kun teraj nacioj kiel rusoj aŭ mongoloj. Precipe dum la elsendo de Star Trek: The Original Series (1966-69) kaj en la filmoj la konflikto inter la Federacio, al kiu la Tero apartenas, kaj la Klingona Imperio forte similas al la malvarma milito inter Usono kaj la komunismaj reĝimoj en Eŭrazio. Pli poste, kiam ĉe ni la malvarma milito finiĝis, ankaŭ la situacio inter la Federacio kaj klingonoj pliboniĝis kaj ili iĝis, se ne bonaj amikoj, almenaŭ aliancanoj.

Ankaŭ la intrigemaj romulanoj kun sia ege efika sekreta servo en ĉiu serio estis sufiĉe malamikemaj, kaj montras kelkajn trajtojn de la (tiama) bildo pri Ĉinio kaj Germanio. Sklaveco, ambaŭflanka rasa malamo kaj religiaj konfliktoj estas oftaj temoj en la serio Star Trek: Deep Space Nine (1993-99). Tie, la kardasianoj okupis la planedon Bajor por pluraj jardekoj, sklavigis la popolon kaj subpremis ilian fortan religian kredon. La Federacio helpis al la bajoranoj rehavi siajn aŭtonomion kaj pacon. Tamen, malamo kaj malestimo regis inter tiuj du popoloj kaj sekvigis interesegajn agadajn fadenojn, en kiuj oni vidas multajn paralelojn kun ekz. la sklaveco en Usono, la nazi-tempo en Germanio kaj religiaj konfliktoj tra la mondo. Temp-vojaĝoj aŭ holografio povas eĉ rekte montri diskriminacion kaj la reagon de la ŝipanaro de la kosmoŝipoj EnterpriseVoyager.

Unu epizodo de la origina serio montras, laŭ mi plej efike, la sensencon de la antaŭjuĝoj pro haŭtkoloro: “Let That Be Your Last Battlefield” (Ke ĝi estu via lasta batalkampo), en kiu la kapitano Kirk subite antaŭstaras du aliplanedanojn, el kiuj unu estas blanka dekstre kaj nigra maldekstre, dum la alia estas nigra dekstre kaj blanka maldekstre. La du personoj malamas unu la alian, kaj evidentiĝas, ke jam estis jarmila batalo — ŝajne pro la haŭtkoloro kaj antaŭjuĝoj — inter la du rasoj de tiu planedo, el kiuj Bele kaj Lokai estas la lastaj vivantoj.

Sed ankaŭ sen koncentriĝo pri batalemaj popoloj kaj grandaj konfliktoj, videblas ŝanĝo dum la vivtempo de Star Trek: Prezentiĝas multaj popoloj sur fremdaj planedoj, kiuj ankoraŭ ne kapablas flugi tra la kosmo aŭ parte estas ankoraŭ en praindustria tempo. Tiaj specoj foje aperas en ĉiuj serioj, sed la imago ŝanĝiĝis: En la origina serio ili ofte aperas iomete primitivaj, kvankam ne ĉiam barbaraj. Ofte, tiaj popoloj estas romantikigitaj kaj ilia “sovaĝeco” celas aspekti ekzotika. En postaj serioj tio iĝis pli serioza kaj pli kaj pli gravis la Ĉefa Direktivo: Ne intermiksiĝu en la vivon de popolo sen interstela vojaĝkapablo! Ĉar la diversaj specoj en Star Trek tamen ĉiam havis “homajn” rajtojn, la manko de tio estas ekzemplita ĉe ne-homformaj vivuloj. En multaj epizodoj oni trovas ŝajne ne-inteligentan vivformon, pri kiu oni parte eĉ unue ne scias, ke ĝi vivas entute, nur por poste eltrovi, ke oni preskaŭ mortigis vivan, inteligentan estaĵon. Oni do lernas ne juĝi tro rapide.

Diskriminacio ankaŭ estas la temo en kelkaj epizodoj, kiuj pridiskutas, ĉu ekzemple robotoj/androidoj, hologramoj, inteligentaj komputilprogramoj aŭ nanomaŝinoj havu homajn rajtojn, ĉu ili povas mem decidi pri sia sorto, ĉu iu rajtas posedi ilin, ĉu oni rajtas konstrui pliajn ktp. Spektinda kaj emociiga epizodo pri tiu estas el la serio Star Trek: The Next Generation (La alia generacio) kaj nomiĝas The Measure of a Man (La mezuro de unu homo), kiu cetere en Germanio havas la taŭgegan titolon Wem gehört Data? (do “Al kiu apartenas Data?“, li estas androida oficisto surŝipe de la Enterprise, kaj oni diskutas, ĉu li povas mem decidi pri sia sorto). Nuntempe tiuj demandoj ne tro gravas por la frua 21-a jarcento, sed kun la daŭra evoluado ili certe iam iĝos priparolindaj.

Laste indas mencii, ke Star Trek eĉ estis jam dekomence tre progresema ne nur pri teĥnologio, sed ankaŭ pri moralo kaj akcepteblaĵoj: En la origina serio okazis la unua “mikskolora” kiso de la filma historio! La blankhaŭta kapitano Kirk interkisis kun nigra komunikadoficistino Uhura. Tio kaŭzis kaj ŝokojn kaj aplaŭdojn inter la tiamaj spektantoj.

Handikapuloj

Handikapeco nur malofte estas temo en la origina serio de Star Trek. En la dua serio, Star Trek: The Next Generation (1987-94), handikapulo estas ne nur parto de la ŝipanaro, sed eĉ ĉefa inĝeniero: Geordi La Forge jam estas blinda ekde sia naskiĝo, sed pere de teĥnologio li kapablas vidi eĉ pli de la elektromagneta spektro, havas do en kelkaj situacioj gravan avantaĝon kompare kun siaj kunuloj. Diskriminaciado pri li ŝajne ne okazas dum la serio, sed li tamen foje esprimas la deziron kapabli vidi “normale”. Pri la romulanoj ni ekscias en unu epizodo, ke tie ne ekzistas ia handikapeco, ĉar infanoj kun genetikaj difektoj estas abortigataj antaŭ aŭ mortigataj tuj post la naskiĝo. Tio ŝokas kaj kreas kruelan impreson en la spektanto, sed ankaŭ pritemas gravan demandon en nia mondo: Ĉe kiom granda genetika difekto la vivo ne plu estas vivinda kaj morto iĝas preferinda? La epizodo “Melora” de Star Trek: Deep Space Nine (Naŭa Profunda Kosmo) rekte okupiĝas pri persono, kiu venas de planedo kun multe pli malalta gravito; ŝi tial ne povas libere moviĝi, sed ĉiam bezonas rulseĝon aŭ aliajn helpilojn laborante sur la kosmostacio. Ĉiuj ĉirkaŭ ŝi estas helpemaj kaj zorgegas pri ŝia bonfarto, kio tiom pli ĉagrenas ŝin. Tamen, ĝuste pro sia handikapeco ŝi sukcesos poste savi el danĝera situacio du aliajn oficistojn. La epizodo do montras ne nur negativan sed ankaŭ (tro) pozitivan traktadon kaj tiel do malegalecon.

Virinoj

Pri la traktado kaj imago de virinoj en Star Trek oni ĝenerale povus verŝajne skribi doktoriĝan verkaĵon. Oni bone vidas, kiel ĝi spegulas la situacion de la virinoj inter la 60-aj jaroj kaj nun. Virinoj en la origina serio kutime estas nur helpantinoj por Kirk aŭ por la doktoro, ili alportas foje manĝaĵon, foje subskribendajn dokumentojn, sed ili apenaŭ ludas gravajn rolojn surŝipe (unu escepto: la komunikadoficistino Uhura). Aliplanedaj virinoj preskaŭ en ĉiu dua epizodo iĝas amantino de la kapitano. Tiu tre unuflanka vidpunkto ŝanĝiĝas tute en la aliaj serioj, kie virinoj (surŝipaj kaj surplanedaj) havas kutime rolon multe pli egalan al viroj. En Star Trek: Voyager (1995-2001) la ŝipon eĉ komandas kapitanino, Janeway (eble kun la celo montri ke, jes, ankaŭ virinoj scipovas komandi kosmoŝipon). En Star Trek: Deep Space Nine fremda kulturo denove ŝokas iomete la spektantojn, ĉar tie la t.n. ferengioj ne permesas al siaj virinoj forlasi la hejmplanedon, surhavi vestaĵojn(!), paroli kun fremduloj aŭ fari profiton. Ridinde, unuavide, sed ne tro malsame ol la situacia sur nia planedo antaŭ kelkaj jarcentoj kaj parte eĉ ĝis nun. Same, cetere, la ferengioj mem miras kaj primokas la egalan traktadon de homaj virinoj, kaj tiel denove la hodiaŭa situacio estas spegulata kaj priparolata de aliplanedanoj kaj tial pensigas nin. Feliĉe, tiu jarmila tradicio sur la planedo iom post iom ŝanĝiĝos dum la serio.

Skribinte pri ĉiaj tiuj situacioj, la ŝanĝiĝo kaj la statuso de minoritatoj en la 47-jara historio de tiu ĉi sciencfikcia serio, mi rimarkas denove, kiel diverse tiuj temoj kaj tiuj potenciale diskriminacieblaj grupoj estas traktataj. Ne unu simpla moralo estas ĵetata en la vizaĝojn de la spektantoj, sed situacioj estas montrataj de diversaj flankoj, ofte el la estonta perspektivo, aŭ de aliplanedanoj. Laŭ mi, tio estas unu el la ŝatindaj aspektoj de Star Trek — ĝi pensigas pri nia propra situacio, pri tio, kion ni povas ŝanĝi, kaj ĝi montras eblan, optimisman, sed simile neperfektan estontecon. Mi vere foje havas la impreson, ke por ĉiu problemo kaj situacio, por ĉiu fojo, kiam oni miras pri la ĝustaj aŭ plej moralaj decidoj, ekzistas jam Star-Trek-epizodo, kiu pritemas tion kaj estas konsiderinda.

Aperigita en Kune 2013/6

http://n-true.livejournal.com/tag/esperanto

Blogo de la aŭtoro:

ĈEFARTIKOLO

Kelkaj statistikaj indikoj pri la homaro, kiuj tre pensigas, kaj eĉ ŝokas

Tradukis: Cezar — Germanio

laŭ la germana gazeto Taz [oktobro 2011]

publikigita en: http://karapacopanoramo.blogspot.com.br/

2012.07.28

ĈEFARTIKOLO

La stela scio

de antikvaj popoloj - de Grekio ĝis Ĉinio

Bill M. MAK — Honkongo/Kanado

Antikvaj popoloj observis la astrojn pro diversaj kialoj — lerni pri la sezonoj por terkulturado, noti tempon, interpreti ties signifojn ktp. La antikvaj ĉinoj kaj la baratanoj aparte interesiĝis pri la luno kaj observis ĝian movadon antaŭ la steloj.

Luno, suno kaj steloj

Ĉiutage, malgraŭ sia okcidenta moviĝo pro la tera rotacio, la luno fakte iom orienten progresas kaj troviĝas antaŭ malsamaj stelaroj, kiuj nomiĝas nakṣatra en la sanskrita aŭ xiu en la ĉina. Ĉar la luno moviĝas tra la ĉielglobo en ĉirkaŭ 27,3 tagoj (= sidera monato), troviĝas 28 xiu-oj aŭ “lunaj haltejoj”; en Barato, ambaŭ sistemoj de 27 kaj 28 nakṣatr-oj ekzistas. Tiel la antikvaj ĉinoj kaj baratanoj ekdividis la ĉielon laŭ la lunmovado.

Ankaŭ la babilonianoj dividis la ĉielon, ne laŭ la luna movado sed laŭ la suna movado. Ankaŭ la suno orienten progresas kiel la luno, sed multe pli malrapide. En unu suna jaro la suno revenas pli-malpli al la samaj steloj; ĉiumonate la suno orienten progresas dekduonon de la ĉielglobo aŭ 30° laŭ la ekliptiko. La proksimaj stelaroj, kiuj troviĝas en tiuj dekduonoj fariĝis la zodiako. Tiun ĉi sistemon la greka popolo prenis de la babilonianoj. Laŭ la originala ideo, kiam oni diras ke iu apartenas al la signo ekz. Leono, tio signifas ke la persono naskiĝis je la momento kiam la suno troviĝis en tiu zodiaka konstelacio. Pro diversaj kialoj kiujn mi klarigos sube, tio ne plu ĉiam validas.

La Planedoj

En la greka, la vorto planedo signifas vaganto (planētēs). Malkiel aliaj steloj, kiuj ĉirkaŭiras la teron sufiĉe regule, la planedoj moviĝas antaŭ la steloj, foje ankaŭ neregule. Por la antikvaj popoloj, kiuj supozis ke la tero ne moviĝas, la planedoj, kiuj inkludas la sunon kaj la lunon, certe havas apartajn trajtojn. Laŭ ties rapideco, jen la listo de sep planedoj naskiĝas: Luno, Merkuro, Venuso, Suno, Marso, Jupitero, Saturno. Nature, ili imagis ke la luno plej proksime ĉirkaŭiras kaj Saturno plej malproksime. Jen naskiĝis la greka tercentra kosmo, kiun okcidentanoj konis ĝis Koperniko. Ankaŭ la ĉinoj kaj hindoj konis ankaŭ la planedojn, sed iel la tercentra modelo ne naskiĝis en ties imagoj.

[Bildo 2]

La Planeda Semajno

Preskaŭ ĉiuj antikvaj popoloj iel adoris la planedojn. La maniero de la antikvaj egiptoj estas tamen iom aparta: ĉiuhore oni adoras malsamajn planedojn. Alivorte, ĉiuj planedoj laŭorde fariĝis reĝdio de la horo. Se oni komencas per Saturno, kiu estas la plej malrapida kaj malproksima por la unua horo, je la dudekkvara horo estas Venuso. Tial je la unua horo de la sekvanta tago, estas la Suno. Ĉar la planeda reĝdio de la tago estas same kiel la reĝdio de la unua horo de la tago, disvolviĝas la jena listo de reĝdiaj planedoj: Saturno, Suno, Luno, Marso, Merkuro, Jupitero kaj Venuso. Tiu ĉi ordo fariĝis la bazo de nia nuna koncepto de semajno, kvankam la semajno kutime komenciĝas ekde Dimanĉo (suno) jam tre frue, laŭ la latinaj aŭtoroj en la 2a jarcento.

La koncepto de planeda septaga semajno disvastiĝis de Grekio ĝis Barato iam antaŭ la 2a jarcento. Poste, pere de Budhismo, iam antaŭ la 8a jarcento, la ideo disvastiĝis ĝis Ĉinio kaj poste ankaŭ al Japanio kie la planeda semajnsistemo estas uzata ĝis nun. La ĉinoj tamen ne akceptis la sistemon ĝis la 20a jarcento, kiam la sistemo fariĝis internacia normo.

Planedo

Tago en E-o

Latina (dies﹍)

Sanskrita (﹍vāra)

Angla

Franca

Germana

Ĉina/Japana

Suno

dimanĉo

Sōlis

āditya

Sunday

dimanche

Sonntag

(suno)

Luno

lundo

Lūnae

soma

Monday

lundi

Montag

(luno)

Marso

mardo

Martis

aṅgāraka

Tuesday

mardi

Dienstag

(fajro)

Merkuro

merkredo

Mercuriī

budha

Wednesday

merkredi

Mittwoch

(akvo)

Jupitero

ĵaŭdo

Jovis

bṛhatspati

Thursday

jeudi

Donnertag

(ligno)

Venuso

vendredo

Veneris

śukra

Friday

vendrede

Freitag

(metalo)

Saturno

sabato

Saturni

śanaiścara

Saturday

samedi

Sonnabend

Samstag

(tero)

La Horoskopoj

La scioj pri la planedoj kaj la suna movado kunfandiĝis kaj fariĝis la bazo de la ideo de horoskopo. La vorto horoskopo signifas la observanto de hōra en la greka. Sed kio estas hōra? Hōra havis diversajn signifojn: kiel tempounuo, ĝi estas “horo”; astrologie, tio estas la leviĝanta zodiaka konstelacio je la momento de sunleviĝo de iu tago. En nia nuna lingvaĵo, se oni demandus kio estas via zodiaka signo, la respondo dependas de la naskiĝtago. Laŭ la “sidera horoskopo”, la zodiako estas ja la stelaro kie troviĝis la suno en la naskiĝtago. La dek du zodiakaj signoj komenciĝas per Arieso, kiu estis la astronomia pozicio de printempa ekvinokso dum la antikva tempo (2000 A.K — 100 P.K.). Tiun ĉi sistemon uzas ankoraŭ nun la baratanoj.

Sed pro la astronomia fenomeno, kiu nomiĝas precesio, la pozicio de la printempa ekvinokso okcidenten moviĝas. Ĉi-momente tiu punkto troviĝas en la signo Fiŝoj. La okcidenta horoskopo, kiu baziĝas sur la greka, sekvas ne la sideran difinon sed la ekvinoksan difinon. Pro tio, la horoskopaj signoj ne plu kongruas kun la stelaj signoj en la ĉielo. Tiu ĉi sistemo nomiĝas tropika horoskopo. Astronomie ambaŭ sistemoj kaptas nur parton de la originala sistemo: la unua — la stelojn, la dua — la astronomian difinon.

La horoskopo, kiel la planeda semajno, disvastiĝis al Ĉinio kaj Japanio ankaŭ pere de Budhismo. En la 6a jarcento aperis ĉina traduko de budhisma sutro, kiu nomiĝas Mahāsaṃnipātasūtra, kie troviĝas la sanskritaj nomoj de la dek du zodiakaj signoj. Komence la ĉinoj ne komprenis la ideon de horoskopo, sed iom post iom ĝi disvastiĝis en Ĉinio ekde la 8a jarcento dank’ al la disvastiĝo de esotera budhismo. Tamen pro la forteco de la tradicia ĉina numerologia divenado, la horoskopo neniam fariĝis populara.

La horoskopo alvenis en Japanion en la 9a jarcento kune kun la esoteraj budhismaj tekstoj. Ĝi fariĝis tre populara pro la sukceso de esotera budhismo en Japanio. Bedaŭrinde, la japanaoj, same kiel la ĉinoj, ankoraŭ ne komprenis la kalkuladon de planeda movado, kiu estas necesa por fari horoskopon, la “scienco” de horoskopa astrologio pereis en Japanio iam post la 12a jarcento, kiam mankis al la budhismaj astrologoj la metodo kalkuli la ĝustajn poziciojn de la planedoj.

[Bildo 4]

[Bildo 5]

Rimarkoj:

Bill M. MAK instruas sanskriton kaj budhisman filologion en la Universitato de Honkongo.

ĈEFARTIKOLO

Stellarium

Mojosa planetario en via komputilo!

Ramón MORALES - Venezuelo

(Unua parto)

Stellarium estas la nomo de komputila programo kreita por funkcii kiel virtuala planetario en personaj komputiloj. Kiel kreaĵo kolektiva, ĝi estas ne nur la produkto de la ĉefa teamo kunordigita de Fabien Chéreau, sed ankaŭ la kreaĵo de multaj aliaj, kiuj aldonas pliajn funkciojn kaj enhavojn al la programo. Stellarium estas projekto de Sourceforge (http://sourceforge.net/projects/stellarium/). La kodo de la programo estas malferma por ke la uzantoj kaj programistoj povu plibonigi ĝin. Ĝi disponeblas por la tri pli uzataj komputilaj mastrumaj sistemoj: Linukso, Mac OS kaj Vindozo. Oni povas elŝuti ĝin tute senpage (ĉi tie: http://www.stellarium.org/eo/), kaj ĝi disponeblas ankaŭ en Esperanto, kvankam la traduko ankoraŭ estas plibonigebla.

Eble kelkaj seriozaj ŝatantoj de astronomio taksus Stellarium neuzinda pro ĝia ludila ŝajneco, sed la vero estas, ke tiu programo havas multe da seriozaj iloj kaj eblecoj. Malgraŭ sia moderna ŝajneco, ĝi certe ne estas ludilo! La versioj 0.10 havas grandegan stelkatalogon: ĉirkaŭ 600 mil steloj. Kaj vi povas elŝuti pliajn katalogojn por grandigi la kvanton ĝis 210 milionoj da steloj! La versio nun disponebla por elŝutado estas 0.11.2. Jen vi legos ĉi tie trarigardon pri la ĉefaj iloj de Stellarium.

Post la instalado, startigu la programon. Se vi startigas la programon dum nokto, vi havos fenestron kun plena nigra ĉiela fono, kaj du rektanguloj ĉe la maldekstra malsupra angulo, formantaj kvazaŭ L-liniilon. Tiuj du rektanguloj (unu vertikala kaj unu horizontala) enhavas ĉiom el la funkcioj de la programo. La rektanguloj eble ne vidiĝas pro tio, ke ili aŭtomate enŝoviĝas for de la fenestro. Se tia estas la okazo, tiam surmovu la montrilon de via muso ĝis la rando de la fenestro (maldekstren kaj malsupren): la du rektanguloj devas tuj aperi. Por “fiksi” la rektangulojn en la fenestro, malebligonte iliajn enŝoviĝojn, serĉu du tre etajn nigrajn triangulojn ĉe la maldekstra-malsupra angulo. Klaku sur la malsupra trianguleto por fiksi la horizontalan ilaron. La trianguleto iĝos rektanguleto nigra. Klaku sur la alia trianguleto por fiksi la vertikalan ilaron. Same, la trianguleto iĝos rektanguleto por indiki, ke la ilaro estas jam fiksita. Faru inverse por ebligi denove la aŭtomatan enŝoviĝon de la rektanguloj. Kiam la du ilaroj estas forenŝoviĝintaj, vi vidos nur etan linion ĉe la malsupra rando de la fenestro. Tiu estas la statusa montrilo. Ĝi montros al vi, demaldekstre: 1) la nunan rigardolokon de la uzanto; 2) la vidkampon (FOV), mezuritan laŭ gradoj; 3) la bildigon de la simulaĵo (FPS), mezuritan laŭ foteroj laŭsekunde (ĉar la simulaĵo en la fenestro estas kiel ia filmo); 4) la daton kaj horon de la nuna simulaĵo.

[B1- La horizontala ilaro kaj la statusa montrilo]

Se la fenestro de la programo estas tutekranigita kaj vi volas malpligrandigi ĝin, premu la klavon F11 de via klavaro aŭ klaku sur la (dedekstre) oka emblemo en la horizontala malsupra rektangulo en la fenestro (vidu la bildon supre). Tiu emblemo reprezentas ekraneton kun eliĝantaj sagetoj ĉe ĉiu angulo. Kaj ĉi emblemo kaj klavo F11 ŝanĝos la grandecon de la fenestro. La horizontala ilaro entenas la ĉefajn plej uzatajn ilojn de la programo. Tiu ilaro estas kvazaŭ resumo de la iloj entenataj en la vertikala ilaro, kiu enhavas ĉiujn subfenestrojn de la programo. La iloj en la horizontala rektangulo troviĝas do ankaŭ ie ene de la vertikala rektangulo, escepte la emblemojn por manipuli la tempopason (la kvar emblemoj sube de dato kaj horo en la horizontala rektangulo). La lasta emblemo dekstre, apud tiuj kvar emblemoj, estas la butono por fermi la programon (aŭ fulmoklavo Ctrl + Q en la klavaro).

Por movi la bildon en la fenestro, uzu la maldekstran klavon de via muso: movu la montrilon de la muso premante la klavon. Ĉi tion vi povas ankaŭ fari per la direktaj klavoj de via klavaro (ĝuste apud la ciferaj klavoj). Oni povas ankaŭ “proksimigi” la rigardon tiel, kiel oni faras per teleskopo. Se via muso havas la trian klavon, la mezan radeto-klavon aŭ “rulumilon”, pere de ĝi vi povos (mal)pligrandigi la rigardon kvazaŭ (mal)-proksimiĝante de ĝi rilate al la kosma ekstera spaco. Ĉi tion vi povas ankaŭ fari per la klavoj “paĝo supren” kaj “paĝo malsupren” de via klavaro (ili kuŝas ĝuste supre de la direktaj klavoj). Nun mi resumos vice la ilojn de la vertikala ilaro. Se vi klakas per la musa maldekstra klavo sur iu astro, la programo montros al vi informojn pri ĝi en la angulo supra maldekstra de la fenestro. Por malelekti la astron, klaku la musan dekstran klavon.

La unua emblemo, supre en la vertikala ilaro, nomiĝas “Fenestro pri loko”. La emblemo estas kompaso. Klaku ĝin por aperigi la subfenestron Loko (ankaŭ per klavo F6). Tiu subfenestro havas mondokarton maldekstre kaj liston de urboj dekstre. Sube, ĝi havas ejojn por skribi koordinatojn, kaj dekstre troviĝas tri gravegaj ejoj: urbo, lando, planedo. Ni povas rigardi la ĉielon de iu ajn el la urboj en la listo. Por serĉi vian urbon, skribu ĝian nomon malsupre en la listo tie, kie vidiĝas lupeo. Se via urbo troviĝas en la listo, tiam ĝi aperos dum vi tajpas la nomon. Se via urbo ne troviĝas en la listo, vi devas tajpi ĝiajn koordinatojn en la subaj maldekstraj ejoj de ĉi tiu subfenestro. (Se vi ne scias la koordinatojn de via loĝloko, vi povus scii ilin helpe de Google MapsGoogle Earth). Vi povas rigardi la ĉielon de alia planedo aŭ astro, eĉ de la Suno mem! Elektu tion en la ejo planedo. La unua eblo en la listo, Rigardanto de la Sunsistemo, signifas, ke Stellarium simulos la rigardon kvazaŭ de supre de la Suna poluso, kvazaŭ vi estus ekster la Sunsistemo. Se vi elektas planedon aŭ astron per la musa montrilo kaj poste premas la klavojn Ctrl + G, vi ŝanĝos la rigardolokon al tiu planedo aŭ astro. Tio eblas nur por planedoj kaj astroj ene de la Sunsistemo. Vi povas movi la subfenestrojn ene de la fenestro premante la maldekstran klavon de via muso sur la supra rando de la subfenestro (kie kuŝas la titolo). Finiĝinte pri viaj dezirataj lokaj vidpunktoj sur la Tero, malaperigu la subfenestron per la supra-dekstra ikso.

La dua ilo nomiĝas “Fenestro pri Dato-Tempo” (klavo F5). La emblemo estas horloĝo. Ĉi tiu subfenestro estas tre simpla. Pere de ĝi vi determinos la daton kaj la horon de via planetaria rigardado. Demaldekstre tie eblas ŝanĝi: jaron, monaton, tagon; horon, minuton, sekundon. Finiĝinte pri via dezirata dato kaj horo de ĉielrigardado, malaperigu la subfenestron per la supra-dekstra ikso. En la horizontala ilaro troviĝas emblemoj por manipuli la pason de la tempo. La du ekstremaj emblemoj servas por akceli (dektra emblemo) aŭ malakceli (maldekstra) la rapidecon de la tempopaso. Oni faras tion respektive ankaŭ per la klavoj L kaj J en la klavaro. Ju pli oni premas la klavon, des pli granda estas la (mal)akcelado. La alia maldekstra emblemo tie permesas (mal)paŭzigi la tempopason (litero K klavare), dum la alia dekstra emblemo revenigas la tempopason al la nuntempa dato (cifero 8 klavare).

(daŭrigota).

STELOJ

En la Esperanto-kulturo, stelo estas internacia monunuo. Ĝi estis kreita en 1942 kaj uzata en Esperantaj medioj dum kelkaj jardekoj. Okaze de la 150-a naskiĝdatreveno de la esperantisto René de Saussure, kiu ekkreis la universalan monunuon Spesmilo en 1907, oni ĵus reeldonis la unuan Stelo-moneron (nominale 100 Steloj) el pura arĝento kun limigita eldonkvanto de 1000 moneroj.

Vidpunkto

Stereotipoj kaj realaĵoj

Stanislavo Rusio

Ĉiam mirigis min kiom forta estas la homa inklino al stereotipoj. Tio estas tute komprenebla afero, ĉar stereotipoj donas al oni pretajn ŝablonojn, kiujn oni povas uzi sen pripensi la ĉiufoje alfrontitan problemon aŭ situacion. Religio, propagando kaj similaĵoj abunde liveras diversspecajn vidpunktojn - jam formitajn kaj pretajn por digestado. Kiam mi unue interparolis pri politikaj aferoj kun alilandanoj, mi estis preskaŭ ŝokita pro la abundeco de tiaj stereotipoj.

Cetere ne, plejgrave mirigis min eĉ ne tio, ke alilandaj amaskomunikloj manĝigas homojn per stultaĵoj - al tio mi antaŭlonge alkutimiĝis en Rusio. Mirinde estis kiom forte miaj oponantoj kroĉiĝas al tiuj ŝablonoj, kaj nur malmultaj post longa diskutado konsentis, ke eble iuj aferoj estis misprezentitaj al ili antaŭe. Plej bone tio vidiĝis dum disputado pri terorismo, Ĉeĉenio aŭ Gorbaĉov ks.

Sed antaŭnelonge mi havis okazon renkonti similan konduton en mia propra lando, eĉ urbo. Miaj konatoj - profesiaj aranĝistoj de kultureventoj - petis min fari ekskurson tra la urbo por Tatjana Miĥalkova, fama rusia dezajnistino kaj la edzino de la famega filmreĝisoro Nikita Miĥalkov, filo de aŭtoro de soveta kaj rusia himnoj. Ŝi partoprenis en la ĵurio de loka dezajnista konkurso kaj petis konatiĝi kun la urbo.

Dum nia unu-kaj-duonhora promenado tiu ĉefurba damo, multe vojaĝanta tra la mondo, estis multe mirigita, vidante purajn stratojn, bonajn konstruaĵon, kontentvizaĝajn homojn kaj - varman veteron! La lasta fakte ŝokis ŝin, alvenintan de neĝkovrita Moskvo en preskaŭ senneĝa Tjumeno. “Kiam mi vojaĝas al Eŭropo, mi telefonas tien kaj demandas pri la vetero, - diris ŝi. - Sed nun mi veturis al Siberio, do tuj prenis miajn plej varmajn botojn kaj vizonan felpalton”. Tiun palton ŝi estis devigita jen demeti, jen surmeti denove, ĉar sub ĝi ŝi havis nur malpezan robon - mi neniel povis helpi al la povrulino.

Fine de nia ekskurso ĉefurba stelulino demandis min: “Kial en televido oni montras nur malbonon, diras pri problemoj kaj neniam montras kiel reale vivas homoj en rusia provinco?” Mi havis nur unu respondon: “Malbonaj novaĵoj vendeblas pli rapide kaj multekoste”.

Ĉu vere necesas ke ĉiu homo vizitu ĉiun lokon en la mondo kaj interparolu kun reprezentantoj de ĉiuj nacioj, kredoj kaj politikaj partioj por ke oni finfine seniĝu je tiuj damnitaj stereotipoj? Aŭ ili ĉiam regos la homajn cerbojn?

Almenaŭ de nun mi ne plu miros pri stereotipoj, disvastiĝantaj en okcidentaj landoj. Se eĉ en mia propra lando bone edukitaj, kulturaj homoj nutras sin per falsaj bildoj pri regionoj de sia patrujo, do kion diri pri alilandanoj?

MATEMATIKO

Kriptoritmoj

Christian RIVIÈRE — Francio

Ĉu vi scias kio estas kriptoritmoj? Tiu speco de kap-rompa problemo estas relative malnova kaj ĝia iama elpensinto ne estas konata. La nomon kript-aritmetiko (en la franca crypt-arithmétique) proponis la belgo Minos, kiu unuafoje uzis ĝin en majo 1931 en la belga magazino pri matematikaj ludoj Sphinx. En 1955, James Alston Hope Hunter enkondukis la anglan vorton alphametic por la sama ideo.

La lastan jaron, en franclingva libro pri logik-enigmoj, mi malkovris specimenon de kriptoritmo kaj poste malkovris ke tio estas konata en diversaj lingvoj, kaj mi tuj demandis min ĉu tio eblus en Esperanto. Paralele, mi interesiĝas pri lineara programado, kiu estas tekniko de deklar-programado por solvi optimumigajn problemojn (vidu en aparta kadro). Kunliginte la du aferojn, mi decidis pritrakti la problemon pri la kriptoritmoj pretekste de testo kaj ekrego de tiu tekniko, kvankam normale oni solvas tiajn enigmojn ne per komputilo, sed per krajono kaj papero, akcesore al sia propra cerbo. Tial mi fine decidis ke mia programo faru pli. Tion mi prezentos poste ĉar mi ankoraŭ ne diris al vi tion, kio estas sum-enigmo aŭ kriptoritmo.

Por tion klarigi, sufiĉas ke mi prezentu la jenan simplan ekzemplon: TRI+TRI=SES [1,7].

Enestas en ĝi kvin malsamaj literoj: E, I, R, S, T. La enigmo konsistas en trovo de kvin ciferoj (inter 1 kaj 7, kiel menciite), kiuj anstataŭante la literojn konservas la sumon ĝusta. Ekzemple, se oni proponas E=3, I=7, R=1, S=4, T=2, tiel efektive ĝusta estas la rezulto: 217+217=434.

Analoge en la franca:

En la angla:

Mia programo (Lineara Programado Sine de C-programo) solvas la bazan problemon submetitan al ĝi. Sed ĝi kapablas ne nur trovi la solvon al la problemo (sumo de du aŭ tri vortoj), sed ankaŭ trovi ĉiujn solvojn, kiam da ili estas pluraj (ĝi simple sin relanĉas rifuzante la antaŭajn solvojn ĝis netrovo de nova solvo, do ĝis fino).

Pri la simplaj operacioj (adicio de du aŭ tri operatoroj aŭ multiplikado de du operatoroj) mi sukcesis starigi kompletan liston de eblaj problemoj (34 rilataj al adicio, kaj 2 rilate al multipliko), kun ĉiukaza precizigo de la necesaj ciferoj kaj de la nombro de solvoj.

Poste mi malkovris ke ĉe Interreto, oni proponas amason da humuraj problemoj en diversaj lingvoj, eĉ foje humure miksante lingvojn. En Esperanto mi proponas por ilustri: TRO+DA+VINO=EBRIO (kvar solvoj), sed oni certe povus trovi pli subtilajn, pli poeziajn, pli amuzajn. Mi ŝatus kolekti amason, kiun proponus kriptoritmemaj esperantistoj. Mia programo en tre mallonga tempo povos trovi la solvo(j)n de submetita problemo, do konfirmi ke la propono estas valida aŭ, ve!, konstati sensolvon. La nomon de sukcesinto mi promesas ĉiam mencii ĉe eventuala publikigo de solvo-katalogo de ĉi problemo. Eble estos sufiĉe multaj por elekti kaj publikigi la plej interesajn en venonta numero de Kontakto.

Ek al viaj krajonoj! Mi esperas ke mi plej rapide povos nutri mian programon. Bonvolu sendi viajn proponojn kaj mi validigos ilin rapide. Notu ke aparta problemo en Esperanto estas la ofta finaĵo O, ĉar ...O + ...O + ...O = ...O sisteme trudas ke O=0 aŭ O=5, kio vere limigas la nombron de la ebloj. Estas do konsilinde diversigi la finaĵojn (per pluralo, akuzativo, verbo...)

Do, por ke vi trovu la solvojn, momente mi proponas la relative simplajn:

La mezsimplan:

La pli malsimplan:

Kuraĝon!

Sendu la solvojn de la problemoj kaj proponojn al la aŭtoro ĉe:

christian.riviere0324@orange.fr

Lineara programado

Lineara programado situas en la kategorio de la deklaro-programado, kio signifas ke oni priskribas problemon per deklaro de trudoj kaj de celo, kiun oni nomas “kosto-funkcio”. La trudojn oni priskribas per linearaj neegalaĵoj (ekzemple sumo de kostoj estu malsupera al limigita buĝeto). La egalaĵoj eblas sed havas la signifon de du inversaj neegalaĵoj. La celon (ekzemple maksimumon da enspezo, minimumon da konsumo) oni deklaras ankaŭ lineare.

La variabloj estas reelaj (kontinuaj), entjeraj aŭ binaraj (diskretaj). En kutima problemo (ekz. administrado de stoko, optimumizado de liver-itinero), la variabloj estas majoritate reelaj. Ili povas esti relative multnombraj (centoj, miloj, eĉ foje dekmiloj), kaj same la nombro de esprimitaj neegalaĵoj estas foje tre granda, sed tio ne estas katastrofo ĉar kutime en ĉiu aparta neegalaĵo aperas nur kelkaj el la multnombraj variabloj.

Post priskribo de la problemo, oni submetas ĝin al solvilo kiu, post pli-malpli longa digesto (laŭ la speco de problemoj, ĝi bezonas inter sekundo-dekono kaj hor-dekoj), resendas la plej bonan solvon. Vi povas postuli ke ĝi funkciu dum limigita tempo, post kio ĝi resendu la plej bonan solvon dume trovitan, eĉ se tiu ne estas absolute la plej valora rilate al la kosto-funkcio.

INTERVJUO

SUSO MOINHOS — Tra la spegulo de poezio

Rogener Pavinski, kunlabore kun Nicola RUGGIERO

Kvankam la epoko, en kiu nun ni vivas, alkutimigis nin al sociaj retejoj por “amikiĝi” kaj al tujmesaĝiloj por komuniki, nenio pli fortas ol la vera fizika kunesto. Dise en la mondo, nia komunumo malofte povas fizike multnombre renkontiĝi — konstanta ekzempla escepto estas la Universalaj Kongresoj de Esperanto, kiuj estiĝis ĝuste por tiu celo: ke kolektiĝu la “pacaj batalantoj” en “granda rondo familia”. Kial tiu ĉi enkonduko por prezenti nian sekvan gaston? Ĉar mi havis la ŝancon lin ekkoni persone ĝuste dum la lasta UK en Lisbono, kiam ni hazarde troviĝis en la sama plurlita dormĉambro.

Suso Moinhos naskiĝis en Vigo, Galegio, aŭtonoma parto de Hispanio. Filologo, tradukisto kaj de juna aĝo ŝatanto de poezio, li decidis “trairi la spegulon” kaj ne nur aprezi kaj traduki, sed ankaŭ verki poezie. Liaj poemoj publikiĝis en diversaj revuoj, ricevis premiojn, ĝis la rikolto de tiu laboro aperis en 2016 sub la titolo Laminarioj, lia unua poemlibro. En 2017 sekvis la aperigo de Memoraĵoj de Kampara Knabo, lia traduko de la plej legata libro de la galega literaturo. Kiel vi legos en la intervjuo, pliaj eldonaĵoj naskotas, sed restas demando.

Interreto nuntempe, anstataŭ provizi nin per pli da libera tempo, paradokse ŝajne igas nin pli kaj pli perdiĝi en tempo-malŝparigaj aferoj. Kiom da esperantistoj trovas tempon por legi literaturaĵojn, aŭ legas presintaĵojn entute? Necesas konsciiĝi ke en nia malgranda lingva komununo ni estas alkroĉitaj. Kiel ĉiuj, kiuj aktive publikigas en Esperanto, mi dividas kun li similajn sentojn: “Nenio havus sencon sen legantoj”.

Kiel vi spertis la Universalan Kongreson en Lisbono?

Mi ĝuis la UKon laŭ tri malsamaj vojoj. Unuflanke, mi tre ŝatis renkonti malnovajn amikojn, kiujn mi ne vidis de longe, malvirtualigi personojn, kiujn mi konis nur per Interreto, kaj ĉeesti interesajn programerojn. Due, mi havis ŝancon kontribui al la kongreso kiel volontulo pri la redaktado de la Kongresa Kuriero. Laste, prezentiĝis bona kialo por reviziti urbon al mi tre karan, kie mi loĝis dum du jaroj antaŭ longa tempo; la urbo multe ŝanĝiĝis, bedaŭrinde perdis grandan parton de sia esenco pro la turisma alfluo, kiu tamen donas riĉecon. Sed kiel iama lisbonano mi ankoraŭ konas sekretajn lokojn, kien rifuĝi en la urbo, for de svarmantaj homamasoj.

2. Vi lernis Esperanton sufiĉe junaĝe. Kio kaŭzis al vi interesiĝon pri lingvoj ĝenerale?

Eble la fakto, ke mi ricevis edukadon kun aparta atento al la lingva kaj kultura situacio en Galegio. Tuj post la forpaso de Franco oni enkondukis la portugalan (kiun ni nomas “galega lingvo”) en mian bazlernejon, unue per kantoj kaj literaturo kaj poste per instruado de kelkaj lernobjektoj. Tiel mi tre frue konsciiĝis pri la subpremo al lingvoj kaj kulturoj, kaj poste mi ŝatis la ideon de interpopola komunikado per neŭtrala lingvo. Nuntempe, ĉe ni la portugala plu estas rigardata de multaj duaranga lingvo de maristoj kaj kampuloj kaj, malgraŭ ĝia oficialeco, ĝia nombro de parolantoj draste falas ĉiujare.

3. Filologio estas scienco, poezio estas arto. Vi estas en ambaŭ enplektita. Kiel vi klarigus tiun ŝajnan kontraston?

Fakte filologio estas ne nur lingvoscienco ĝi studas ankaŭ beletron. Verdire, por mi la granda diferenco sidas en mia sinteno rilate literaturon. Por verki oni devas trairi la spegulon, ne plu rigardi tekstojn kiel analizendan materialon, sed kiel kreaĵon. Oni devas turni la vortojn en argilon, kaj per ĝi ekmodli ion novan. Meze situas tradukado el aliaj aŭtoroj: nepras kaj legi la originalon kompren-cele kaj rekonstrui ĝin poste.

4. En 2017 vi aperigis la tradukon Memoraĵoj de kampara knabo. Kial ĝi estas tiom speciala por la galega kulturo? Ĉu esperantistoj povas same ĝui ĝin?

La aŭtoro, Neira Vilas, verkis ĝin en Bonaero (1961), kien li enmigris. En tiu epoko, la verkistoj en Galegio volis krei modernaĵojn laŭ la franca modelo tiam furoranta; tamen Memoraĵoj troviĝis tute marĝene de tiu tendenco: ĝi estis puzlo de rememoroj pri la devenlando de la aŭtoro. Ĝi montras ruran medion, kiu poste rapide ŝanĝiĝis, sed kiun multaj legantoj rekonis. Tamen la vera forto de la romano estas la universaleco de la sentoj kaj emocioj verŝitaj en ĝin per rakontado, kiu similas sekreton, konfeson. Mao Zifu asertis, ke ĝi transportis lin en lian infanaĝon, kiam li trakuris la vojojn de sia ĉina vilaĝo. Jen ĝia potenco.

5. Ĉu tradukado en Esperanton estas pli defia ol tradukado en aliajn lingvojn?

Kutime oni tradukas en sian denaskan lingvon, kaj por mi Esperanto ne estas tia, malgraŭ miaj klopodoj bone elturniĝi en ĝi. Tiu estas eble la plej elstara diferenco. La cetero dependas grandparte de la originala teksto. Ekz-e, Memoraĵoj prezentas aparte riĉan vortprovizon, kun abundo da frazeologiaĵoj (proverboj, esprimoj...), kiujn oni devas zorge redoni en la cellingvo. Sed por ne stumbli en tradukado ne ekzistas grandaj sekretoj: ĉio komenciĝas per abunda legado de bona literaturo en Esperanto. Kaj indas sekvi la konsilon de Waringhien: neniam publikigu ion ajn sen antaŭa provlegado; bonŝance mi disponis la tre utilan helpon de Sten Johansson kaj Antonio Valén por tiu tasko.

6. Kiel vi difinus poezion, kaj kio laŭ vi necesas, en la cerbo aŭ animo, por ĝui ĝin?

Tio estas la demando de unu miliono da spesmiloj. Mi ne kapablas doni al vi certan respondon, des pli en la nuna epoko, kiam la limoj inter poezio kaj aliaj artoj pli kaj pli stompiĝas. Sub bona poezio certe kuŝas multaj tavoloj da antaŭa legado de bonaj verkoj. La samon eblas diri pri ĝuado de poemoj, por kio efektive necesas ia kutimo: ju pli ni legas, des pli ni trovas voĉojn plaĉajn al ni.

7. En via poemaro Laminarioj (2016) eblas sekvi plurajn fadenojn interligitajn de komunaĵo, nome la maro, kiu ja povas esti metaforo de la vivo. Vi naskiĝis ĉe Atlantika Oceano sed ankaŭ Mediteraneo versigis vin. Kiel ili diferencas, kiu estis pli vivodona?

Temas pri du malsamaj mondoj. Por ĉeoceananoj Mediteraneo aspektas kiel interna maro, granda salakva lago kun tute aliaj odoro kaj temperamento. Mi ne povas ne senti min ligita al Atlantiko kaj al ĝiaj marbordoj. Mia avo, ĝisosta maristo, ofte parolis al mi pri la urbo kuŝanta sub la dunoj de Corrubedo, pri la granda roko Ferreira, kie mitologiaj estuloj alligis siajn ŝipojn, pri la laguno Carregal, kun ĝiaj subakvaj bovoj muĝantaj en tempestaj tagoj...

8. Aparte grava por vi estis via restado en Sicilio, tiel grava ke ĝi ŝajnis naski en vi fortajn sentojn kaj pensigajn meditojn. Ĉu ĝi plu estas inspirilo por vi?

La ebleco vivi en Sicilio venis en la ĝusta momento, kaj tiu restado sur la insulo efektive fariĝis tre elvokiva. Cetere, tiu sperto venis dank’ al Esperanto, tial ke mi vojaĝis tien por instrui la lingvon en du mezlernejoj. Mi sponge ensorbis ĉion, kion tiu marista vilaĝo, Mazara del Vallo, proponis al mi, kaj baldaŭ mi kunfandiĝis kun la loka vivo. Mi ĝuis ĉiun unuopan tagon, kaj revenis en mian hejmlokon tute alia. Sed pliaj inspiriloj venu.

9. Kiel poeto, ĉu vi verkas instigite de forta inspiro aŭ pli racie, flegante ĉiun vorton kaj frazon, eble revenante al ĝi poste kaj readaptante ĝin?

Antaŭ kelka tempo mi babilis pri tio kun Elias Portela, galega poeto loĝanta en Islando, kaj ambaŭ konsentis: por verki poemaron aŭ eĉ unuopan versaĵon, gravas polurado, t.e., horoj da laboro. Aliflanke mi pensas, ke, ĉefe en libro-adoraj kulturoj, ni emas sanktigi eĉ la proprajn skribitajn vortojn; tial pluraj aŭtoroj rifuzas retuŝi siajn verkojn, kvazaŭ tiu aparta sinteno necesa por elplumigi aŭ klavadi versojn estus io apartenanta al la sfero de mirakloj. Tamen mi defendas la demamigon de tiuj niaj poemoj: ni apartigu ilin, metu en forgesigan tirkeston, poste retuŝu kiomfoje estos necese, kaj fine emancipu.

10. Ĉu iuj el viaj tradukitaj aŭtoroj pli forte entuziasmiĝis pri Esperanto, sufiĉe por eklerni ĝin?

Ne, kaj mi eĉ ne provas sugesti lernadon. Mi ŝatas alparoli ilin serioze, preskaŭ asepse, por antaŭsufoki eblajn ridojn, kiujn ankoraŭ Esperanto estigas ĉe pluraj personoj. Ni devas konscii, ke tio, kio por ni estas ordinara afero, por multaj estas nerealigita utopiaĵo komparebla kun fantasto-filma lingvo. Pluraj aŭtoroj, ĉefe poetoj, kiujn mi tradukis por Beletra Almanako, kiuj kutime parolas en Interreto pri plej eta apero en ĵurnalo de sia poemo aŭ deklamado, evitas mencii la esperantigon de iliaj tekstoj, probable timante publikan mokon. Mi preferus alian sintenon, sed respektas ilian decidon.

11. Pri kiuj projektoj vi okupiĝas nuntempe kaj kiuj estas viaj estontaj planoj?

Tre baldaŭ aperos ĉe la eldonejo Mondial mia traduko de La vundo (A ferida, 2004), novelaro de la galega verkistino Begoña Paz: dudek kvin historioj de roluloj en ekstremaj situacioj, ĉefe de virinoj, kiuj tamen sukcesas digne restariĝi. Kaj alia verko preskaŭ pretas: Vundita vento (Vento ferido, 1967), de alia galega aŭtoro, Carlos Casares; temas pri fama novelaro de tre bona prozisto. Mi esperas ankaŭ realigi la projekton de antologio de nuntempaj galegaj poetoj. Krome, ŝvebas en la aero ankaŭ aliaj ideoj, kiujn mi ankoraŭ ne povas senvualigi, kaj cetere, mi plu kunredaktos la literaturan revuon Beletra Almanako. Tamen nenio havus sencon sen legantoj; literaturo sukcesas kompletigi sian metamorfozon nur en la fino, kiam oni reinterpretas, vorton post vorto, la tekston/teksaĵon, kiu atendas deĉifradon.

***

https://suso-moinhos.webnode.pt

Retejo de Suso Moinhos

“Oni devas turni la vortojn en argilon, kaj per ĝi ekmodli ion novan”

“Tamen nenio havus sencon sen legantoj”

RECENZO

DE BRUTULOJ AL KURAĜULOJ

****

Taglibro de Brutulo

Eterne Rima

Hiphopo

17 titoloj - Vinilkosmo 2012

La dua plena albumo de Eterne Rima tuj vokas nian atenton ekde la titolo kaj kovrilo. Impona, defia. Io tute ne kutima por la milda Esperantujo. Eterne Rima defias nin per sia peza hiphopa muziko, kiu kvankam nova en Esperantio, lastatempe atingis grandajn popularecon kaj kvaliton, kiuj grandparte ŝuldiĝas al li mem.

Taglibro de Brutulo aperas tri jarojn poste, kiel evoluo de la unua albumo, Samideano, kiu malfermis novan epokon por la hiphopa muziko en Esperanto. Ĝi estas pli matura albumo — kaj tio rimarkeblas ankaŭ pro la altkvalita sonproduktado - iom pli serioza kaj nun malmultas aludoj kaj kritikoj al la E-movado kiel en la antaŭa albumo.

Duono de la tekstoj daŭre prikantas la gangsteran vivon kaj kvankam tio kompreneble ne estas la vera vivo de Igor Wasilewski, ĉio ŝajnas kredinda. La alia duono parolas pri la hiphopa stilo, iom pri inoj kaj seriozaj temoj, kiel pledo por la fino de atomenergio kaj la vivo en Japanio.

Partoprenas gaste Platano, Tone kaj Jonny M.

Por tiuj ne intimaj al tiu muzikstilo, necesas pli ol unufoja aŭdado por ŝati la diskon, ĉar laŭlonge de plurfoja aŭskultado la ritmoj kaj melodioj algluiĝas al via memoro. Nepre havu la libreton enmane por akompani. Tiom pli bone se vi havas laŭtan potencan sonaparaton por ĝui la diskon.

Mi devas konfesi ke mi ne estas kutima ŝatanto de hiphopo, tiun stilon mi ne aŭskultas ordinare, tial mi ne povas opinii pri ĝenroj aŭ stilaj trajtoj de tiu ĉi albumo, sed mi povas opinii pri tio, kio estas bone farita, kaj Eterne Rima, la “majstro de la rimo”, scias bone kion li faras.

Mi invitas vin akcepti la defion, kiun Eterne Rima proponas: Taglibron de Brutulo nur kuraĝuloj povas tralegi.

Rogener PAVINSKI

TEJO ĉeestis Eŭropan junularan Forumon en Bruselo

Paulína Jalakŝová

Ekde la 11a ĝis la 14a de Aprilo 2 delegitoj de TEJO reprezentis nian organizon ĉe Forumo de eŭropa junularo en Bruselo, okaze de ĝia ĉiu-jara renkontiĝo, simila al niaj komitatkunsidoj, nomata CoMem. La delegitoj estis Rogier Huurman kaj mi, Paulína Jalakšová.

Dum la evento okazis multaj gravaj aferoj. La unua kiun indas mencii estas la elektoj por la Konsila konsilio pri junularo de la Konsilio de Eŭropo. 20 homoj de la membraj organizoj de FoJE estis elektitaj por ĉi tiu grava posteno. 6 el ili venis de la Interŝanĝa grupo kies parto ankaŭ TEJO estas, nur tiuj 6 homoj kandidatiĝis de la grupo, do la sukceso estis nekredeble granda. TEJO ĉi-foje, bedaŭrinde, ne havis propran kandidaton, kio espereble denove ŝanĝiĝos en la estonteco.

Restante ĉe la temo de la Interŝanĝa grupo, mi ĝojas, ke mi povas diri ke ni signife plibonigis niajn rilatojn, almenaŭ laŭ mia opinio. Tio okazis danke al la subteno dum elektoj sed ankaŭ al la verkado de dokumento pri la procezo de elektoj, kiuj bedaŭrinde estis malbone organizitaj. La dokumento kompreneble ne nur kritikis sed ankaŭ proponis alternativajn ebleojn por venontaj elektoj. La dokumenton prezentis Rogier, fine de la evento, antaŭ ĉiuj partoprenantoj. La reago al ĝi estis vere pozitiva kaj eĉ la estraro de FoJE petis grupon por daŭrigi la laboron.

Kutime dum ĉi tiuj komitatkunsidoj estas prezentataj rezolucioj (aŭ politikaj dokumentoj) aŭ verkitaj de FoJE aŭ de membraj organizoj. Ĉi-jare 2 organizoj venis kun du malsamaj rezolucioj. Unu el ili estis konsiloj pri kiel agi kaj labori kun junularo por delegitoj de junularaj organizoj. TEJO kreis 2 amendojn al la dokumento kaj ili ambaŭ estis akceptitaj, sed la tuta dokumento fine ne ricevis sufiĉe da subteno. Ankaŭ TEJO ne subtenis ĝin. La dua dokumento estis tute malsama afero. Ĝi temis pli klimatŝanĝo, kaj enhavis multe da faktaj informoj kaj la bezonatajn proponojn. TEJO oficiale sponsoris ĝin kun multaj aliaj organizoj. Ni ankaŭ kreis kulturlingvan amendon kunlaborante kun la organizo EBCO kaj ĝi estis akceptita, bonŝance same kiel la tuta dokumento. Se vi interesiĝas, la dokumento estas trovebla en la oficialaj retejoj de FoJE.

Kompreneble, ni ankaŭ sukcesis krei kaj profundigi rilatojn kun delegitoj de aliaj organizoj. Danke al tio eblas komenci aŭ daŭrigi en kunlaboro kun ili. Bona ekzemplo estas kontakto kun la slovaka sekcio de la organizo IGLYO (LGBTQI+ studentoj) por ke ili prezentu ion pri la temo antaŭjuĝoj dum la venonta IJK en Slovakio.

Por resumi ĉion, al CoMem venas delegitoj de ĉiuj organizoj de FoJE por pritrakti gravajn aferojn persone. Unu el tiuj gravaj aferoj estas elektoj, ĉi-foje por la Konsila konsilio. Dua el tiuj aferoj estas rezolucioj kiuj prezentas oficialajn poziciojn de FoJE kaj kutime estas poste pritraktataj kun gravaj instancoj kiel Eŭropa Unio, Unuiĝintaj Nacioj aŭ Konsilio de Eŭropo depende de kio temas. Alia afero estas prezentado de progreso en la laboro de FoJE farita de la estraro kaj sekretariato. Dum ĉi tiu CoMem ni ankaŭ pridiskutis strategian planon de FoJE ĉar alproksimiĝas la tempo por krei novan kaj ni prezentis la temojn kiuj laŭ ni estas la plej gravaj. Inter ili estis daŭripova evoluo, pli inkluziva socio aŭ partopreno ĉe la alproksimiĝantaj Eŭropparlamentaj elektoj. Sed ni kompreneble ne estis seriozaj por la tuta tempo kaj ne estas nur laboro (eĉ se por unu vespero ni laboris ĝis noktomezo). Ĉefe fine de la evento ni ankaŭ amuziĝis, ĉar estis preparitaj drinkejo kun diskejo por profundigi la jam menciitajn rilatojn. Se vi estontece havos eblon veni al iu ajn evento de FoJE, mi forte rekomendas fari tiel ĉar vi povos multon lerni kaj influi kaj renkonti interesajn homojn.

TEJO kaj FoJE

Paulína Jalakšová

Forumo Junulara Eŭropa (FoJE) estas platformo de eŭropaj junularaj organizoj. Ĝi reprezentas la voĉon de pli ol 100 organizoj (TEJOn inkluzive) kaj dekoj da milionoj da junaj homoj de Eŭropo. FojE havas 3 ĉefajn celojn, kiuj estas: pli granda partopreno de junuloj, pli fortaj junularaj organizoj kaj pli granda aŭtonomio kaj inkludo de junuloj en la socio. Ĝi estas subtenata de Eŭropa Unio, Eŭropa Konsilio kaj Unuiĝintaj Nacioj. Sed kion tio signifas en realo?

FoJE ne temas nur pri teorio, sed ankaŭ praktiko. Ĝi organizas multajn eventojn kaj certigas ke gravuloj vere aŭskultu al niaj voĉoj. Mi persone jam havis ŝancon kaj eblon partopreni kelkajn. Verŝajne la plej granda estas European Youth Event, kiu estas organizata kun la helpo de la Eŭropa parlamento kaj okazas ĉiun duan jaron samtempe kun alia ĉiu-jara evento YO!Fest. La lasta estis Maje en Strasburgo en kaj apud la Eŭropa parlamento kaj alvenis pli ol 10 000 da junaj partoprenantoj de la tuta kontinento. La evento vere havas etoson de festivalo kun multaj aktivaĵoj, prelegoj, diskutoj kun interesaj homoj pri gravaj temoj (kiel subpremado de rajtoj, virinoj en altaj postenoj ktp.), sed ankaŭ ludoj, sportumado kaj koncertoj. TEJO havis nekredeblan eblecon montri Esperanton al tiuj junuloj tra 2 fulmlecionoj. Ni havis ankaŭ aliajn interesajn aktivaĵojn per kiuj ni montris la gravecon de protektado de lingvaj rajtoj, kompreno inter homoj kaj multe pli.

Ĉiu-jare okazas ankaŭ oficialaj renkontiĝoj de membraj organizoj kaj ĝeneralaj asembleoj. Tio inkludas elektojn por la estraro kaj aliaj postenoj de FoJE (nur ĉiun duan jaron). Oni prilaboras tie ankaŭ dokumentojn kun oficialaj politikaj pozicioj de la platformo. Dum la lasta ĝenerala asembleo, kiu estis Novembren en Novi Sad, ni prilaboris dokumentojn, ekzemple pri kontraŭjudismo, devigitaj militaj servoj aŭ la Artikolo 13 de la nova eŭropunia direktivo pri aŭtorrajtoj. Organizoj povas amendi ĉi tiujn dokumentojn, forpreni ion de ili, aŭ aldoni ion novan (se aliaj organizoj aprobas). Ekzemple al la dokumento pri kontraŭjudismo TEJO sukcese aldonis punkton pri protektado de la juda kulturo kaj minoritataj lingvoj kiel la hebrea kaj la judhispana. Ĉi tiuj dokumentoj subite estas publikigataj aŭ sendataj al respondecaj instancoj kiel Eŭropa Konsilio aŭ Unio. Ĉiu membra organizo estas reprezentata de unu (aŭ du) oficialia delegito kiu havas voĉdonrajton, kaj ili povas ĉiam pagi por unu plia delegito. Ĉi tiu evento estas vere grava por konatiĝi kun aliaj organizoj, esplori eblecojn de kunlaboro, influi la aspekton de FoJE (ekzemple tra elektoj aŭ ŝanĝo de statuto) kaj kompreneble ankaŭ pro la gravaj politikaj pozicioj de la platformo. Parto de tiu evento estas ĉiam ankaŭ du lingvaj paŭzoj dum kiuj organizoj povas proponi prezentaĵon. Ĉi-jare TEJO estis elektita kaj ni havis prezentaĵon pri tio kiel lingvoj influas nin. Danke al tio ni povis montri nian organizon en bona lumo antaŭ ĉiuj partoprenantoj.

Mi havas unu interesan ekzemplon de mia ĉiutaga vivo pri la influo de FoJE konektita al la pasinta ĝenerala asembleo. Mia 12-jaraĝa frato pasintsemajne hazarde komencis paroli al mi pri la supre menciita Artikolo 13 kaj kiel li ne ŝatas tion pro la fakto, ke la kreado de memeoj estus limigita en la Eŭropa Unio. Li estis vere surprizita kiam mi diris al li, ke oni prilaboris tiun politikan dokumenton kaj ke ni vere povas havi influon al la fina decido.

FoJE kompreneble aktivas ankaŭ en aliaj areoj. La pasinta estraro laboris super projekto pri Erasmus+ kaj ili volis dekobligi la buĝeton. Fine la buĝeto estos nur du aŭ trioble foje pli granda, sed tio jam estas interesa ŝanĝo, kiu povas rekte influi TEJOn kaj niajn projektojn. Alia iliaj agadoj nomas European Youth Capital (Ĉefurbo de la eŭropa junularo). Malsamaj urboj povas kandidatiĝi kaj ĉiam dum ĝenerala asembleo ni en pompa stilo ektrovas kiun urbon la ĵurio elektis. La urbo por 2019 estas Novi Sad kaj dum la anonco de la urbo por 2020 ni eĉ havis eblecon renkonti la ĉefministrinon de Serbio.

Kun la helpo de la platformo TEJO povus krei sian propran politikan dokumenton pri la romaa minoritato en Slovakio kunlabore kun Slovakia Esperanta Junularo (SKEJ). Ĝi enhavas multe da rekomendoj pri lingvaj kaj aliaj rajtoj de tiu minoritato por la slovaka registaro. Ene de la rekomendoj estas ekzemple faciligi aliron al kvalita studado en ilia denaska lingvo kaj multe pli. Tiu ĉi dokumento estis prezentita de unu el la estraranoj de TEJO ĉe la Unuiĝintaj Nacioj en Ĝenevo la 14-an de Decembro 2018. La celo estis ke aliaj landoj subtenu niajn proponojn kaj ke ili vere atingu la registaron, ke Slovakio vere komencu agi laŭ ili kaj ke la situacio de ĉi tiu malavantaĝigata parto de la popolo pliboniĝu. Mi ankoraŭ ne ricevis informon pri la fina rezulto, do mi bedaŭrinde ne povas kunhavigi ĝin kun vi en ĉi tiu artikolo.

Ĉio menciita supre estis nur ekzemploj de la agado de la Forumo Junulara Eŭropa kaj mi certas ke ĝi faras ankoraŭ multe pli en la avantaĝo de junuloj. Kiel vi verŝajne jam bone komprenis, FoJE havas grandan valoron ankaŭ por nia organizo. Ĝi donas al ni eblon videbligi la problemojn kunigitajn kun lingvoj por aliaj junularaj organizoj sed ankaŭ por gravaj instancoj. Ĝi kunigas nin kun aliaj aktivaj junaj homoj kun similaj valoroj kiel la niaj kaj ĝi vere ebligas, ke nia voĉo estu aŭskultata je ĝustaj lokoj. Se vi interesiĝas, ne hezitu viziti la retejojn de FoJE aŭ kiam estos eblo sendi kandidatiĝon al TEJO por iri reprezenti nin ĉe eventoj de FoJE.

TEJO ĉeestas Universalan Periodan Revizion (UPR)

Olga Sevcenco

La 13-an kaj la 14-an de decembro, Olga Sevcenco, estrarano de TEJO, partoprenis en proceso de Universala Perioda Revizio organizita de Unuiĝintaj Nacioj, en Ĝenevo. TEJO (Tutmonda Esperantista Junulara Organizo) kaj SKEJ (Slovakia Esperanta Junularo) sendis rekomendojn pri junularaj rajtoj.

La Universala Perioda Revizio estas procezo kiu implicas periodan inspekton rilate al la bilancoj pri homaj rajtoj de la ŝtatoj-membroj de Unuiĝintaj Nacioj. La celo de tiu mekanismo estas plibonigi la situacion pri homaj rajtoj en ĉiuj landoj kaj kontraŭi malobservojn pri la homaj rajtoj, kie ajn ili okazas.

Slovakio faris gravajn progresojn en agado rilate al Homaj Rajtoj kaj Naciaj Minoritatoj ekde la lasta kontrolo, tamen malgraŭ tiuj atingoj, ekzistas sistemaj defioj en la respektado de la Akto pri Kontraŭdiskriminacio, kiu restas grandparte ne efektivigita pro multaj kialoj.

Laŭ la Artikolo 1 de la Universala Deklaracio pri Homaj Rajtoj, ĉiuj homoj naskiĝas liberaj kaj egalaj en digneco kaj rajtoj. Egaleco kaj nediskriminacio estas la ĉefaj principoj de la internacia leĝo pri homaj rajtoj.

Kiel multetnia lando, Slovakio devas krei taŭgan etoson por la konservado kaj protektado de naciaj minoritatoj.

En tiu kunteksto, ni esprimas nian zorgon rilate al la daŭra diskriminacio kontraŭ Romaoj, antaŭjuĝoj kontraŭ etnaj minoritatoj, lingvaj rajtoj kaj partoprenado en politikaj procezoj. Konsciigante la publikon, ni ŝatus substreki la gravecon promocii la aktivan partoprenadon de junuloj en demokrata vivo, subtenante strukturitajn junularajn organizojn en inkluzivigaj partoprenigaj procezoj kaj stimulante kunlaboron inter junularaj organizoj.

La evento havis variajn rekomendojn pri kelkaj punktoj kiuj rilatas kun la homaj rajtoj. La pritraktitaj temoj estis:

- diskrimino kontraŭ romaaj komunumoj kaj etnaj minoritatoj;

- protektado de lingvaj rajtoj;

- partopreno en politikaj procezoj;

Por ĉiu el tiuj punktoj, oni pridiskutis ne nur la problemojn, sed ankaŭ rekomendojn por trafi solvojn, kiel disvolvigo de la eduksistemo favore al inkluzivigo de etnaj minoritatoj, protekto kaj disvastigo de la minoritataj lingvoj, evitado de malegala traktado en lernejoj, ktp.

Per tiu partopreno, TEJO reliefigas sian avangardan rilaton kun aliaj Organizoj favore al la promocio de la Homaj Rajtoj en la mondo, montrante sian engaĝiĝon por kreo de pli fratecaj kaj homaj rilatoj.

TEKNOLOGIO

Kiel “Google” ekparolis en Esperanto.

Roĝer BORĜES — Brazilo/Hispanio

La kresko de Interreto alportis al la mondo kolektivan konon tuj alireblan por miliardoj da homoj. Per simpla klako oni povas legi dokumenton lokitan en servilo, troviĝanta je miloj da kilometroj for, en iu fora lando en la alia flanko de la mondo. Sed kio okazas kiam ĝi estas skribita en la hinda, afrikansa aŭ islanda lingvo, kaj vi ne scipovas tiujn lingvojn?

En la jaro 2001, la teknologia firmao Google aperigis servon kiu teorie kapablas traduki ok lingvojn el kaj al la angla. Ĝi uzis la (tiutempan) plej modernan programaron por maŝina tradukado (MT). La rezulta kvalito de la tekstoj tamen ne estis tiel bona, kaj ĝi ne pliboniĝis multe en tiuj unuaj monatoj. Sed du jarojn poste, kelkaj inĝenieroj de la kompanio decidis aldoni pliajn lingvojn kaj fronte trakti la problemon.

Unu el tiuj homoj estis Franz Och, esploristo pri altteknologiaj projektoj el la militista agentejo DARPA. Lia antaŭa laboro estis precize pri nova teorio rilata al maŝina tradukado - tiel ke la lernado okazu surbaze de ekzemploj, ne de reguloj. Ke maŝino povus, samkiel la homoj, lerni. Tia alproksimiĝo tenis esperon pri multe pli bona traduka kvalito, sed ne estis tiam ankoraŭ pruvita. Li ricevis neatenditan telefonan proponon, kiu konvinkis lin, skeptikan, ke je Google-skalo tiu datumo-pelata enfokusiĝo povus funkcii.

Och kaj aliaj teamanoj subskribis kontrakton kaj ekigis la laboron. Komence la renovigado de la programero celis konkurenci en NIST, oficiala testado pri maŝina tradukado fare de esploraj institucioj kaj aliaj entreprenoj. Surprize, la amasa infrastrukturo por komputado de Google kaj ĝia kapablo procezi vastajn datumajn kvantojn subite rezultigis tre pozitive. Tiu estis granda turniĝa punkto: ĝi elmontris kiom efikaj povus esti la teorioj de Frank.

Bedaŭrinde, en tiu tempo ilia komputila sistemo estis tro malrapida por esti uzata kiel praktika servo. Necesis mil maŝinoj dum 40 horoj por traduki nur 1000 frazojn. Do la teamo koncentriĝu sur rapido, kaj unu jaron poste la sistemo povus traduki tutan frazon en nur unu sekundo, kaj pli bonkvalite ol antaŭe. Komence de 2006, Och aplikis la unuajn novajn lingvojn: komence la ĉinan, poste la araban.

Google anoncis sian statistikan MT-teknikon en la 28a de Aprilo, 2006. “Ĉar ni volas doni al ĉiuj aliron al la tuta informaro de la mondo, inkluzive de informoj skribitaj en ajna lingvo, unu el la ĉefaj iniciatoj en Google Research estas pri maŝina tradukado. Plejmulto de komercaj maŝintradukaj sistemoj uzataj hodiaŭ estis disvolvitaj surbaze de reguloj kaj postulas penan laboron por ke lingvistoj difinu vortaron kaj gramatikon. Pluraj esplor-sistemoj, inkludante nian, prenas tamen malsaman direkton: ni nutros la komputilon per milionoj da vortoj - kaj unulingvan tekston en la cellingvo, kaj ekzemplajn tekstojn fare de homaj tradukoj. Ni tiam aplikos statistikajn lerno-teknikojn por konstrui novan modelon. Vi nun povas vidi la rezultojn per vi mem.”

Dum la sekvaj ses jaroj la teamo laboris ĉefe pri kerna tradukad-kvalito kaj lingva kovrado. “Ni povas nun traduki inter 64 malsamaj lingvoj, inklude de multaj kun malgranda Interreta ĉeesto, kiel la bengala, la eŭska, la svahila, la jida, eĉ Esperanto”, skribis Och en la oficiala blogo de Google.

Hodiaŭ estas pli ol 200 milionoj da aktivaj uzantoj ĉiumonate en la retejo translate.google.com. Ŝajnas ke homoj ankaŭ avide uzas la tradukilon survoje - poŝtelefona trafiko kvarobliĝas jaro post jaro (verŝajne lingvaj baroj neniam estas pli akraj ol kiam oni vojaĝas). Kaj tiuj uzantoj estas vere tutmondaj: pli ol 92% de la trafiko venas el ekster Usono.

Ĉiutage Google Translate tradukas proksimume tiom da teksto kiom vi trovus en 1 miliono da libroj. Alimaniere, oni povus diri ke ĉion, kion produktas ĉiuj profesiaj homaj tradukistoj de la mondo en unu jaro, la aŭtomata sistemo de Google tradukas en unu tago. Per ĉi tiu takso, la plimulto de la tradukado de la planedo estas nun farata per la usona firmao. Kompreneble, por nuancitaj aŭ gravaj tradukoj, nenio ĝis nun venkas homan tradukanton - Och mem asertas, ke lia teknologio multe pli bone funkcias por traduki novaĵojn ol novelojn (“kaj ne klopodu poemojn!”). Laŭ li, dum maŝina tradukado ebligas al aliuloj paroli sian propran lingvon en internaciaj konversacioj, spertaj lingvistoj fariĝas pli bezonataj ol iam ajn.

Ni momente imagu estontecon kie ĉiuj en la mondo povas konsumi ĉiujn ideojn kaj disvastigi la siajn, negrave en kiu lingvo ĝi estas. Celante tion (kaj kompreneble, por vendi anoncojn en via lingvo), Google jam liveras tujan tradukadon por retpaĝoj en sia navigilo Chrome, subtekstoj ĉe YouTube, ĝenerala teksto sur bildoj kaj voĉa parolado en poŝtelefonoj. La ideo estas malkonstrui la lingvan muron kiu daŭre apartigas homojn ĝis la... fina venko?

Tiel la mond’...

...identas. T-ĉemizo estas mirinda maniero montri sian bruston — kaj liveri mesaĝojn. Iuj homoj iĝas vivantaj afiŝtabuloj por frazoj en lingvoj nekomprenataj, aliaj elektas brustofrazon tre enhavo-konscie.

De kelkaj semajnoj mi estas fiera posedanto kaj portanto de Kontakto-ĉemizo, kaj ĝi iĝis unu el miaj plej ŝatataj (korpo)kovriloj. Ĉar mi ne povas ĉarmi per ĝi ĉiutage (des malpli en la nuna insiste vintraĉa klimato), mi surmetas foje ankaŭ ion alian... interalie ekvacion pri mia identeco.

34% hungaro, 33% franco, 33% esperantisto, 0% rassist = 100% Lëtzebourg — anoncas tiu mia T-ĉemizo. La lastaj du vortoj signifas — se vi ne divenis — “rasisto” kaj “Luksemburgio” en la lingvo de mia loĝlando. Loka iniciato (makingluxembourg.lu) ebligas cifere difini sian identecon, kun la gvida ideo ke esti centprocente luksemburgia signifas ĝuste tion, diversecon kaj malrasismon.

Kiam mi “komponis” la ekvacierojn, mi kompreneble longe hezitis: kiu mia identero ricevu pli da procentoj? Finfine, mi estas de ĉiam hungaro, eble 35 jarojn esperantisto, kaj nur lastatempe franco. Kaj ĉu la daŭro plej gravas? Aŭ la propra sento pri aparteno? Kaj kion pri mia(j) identeco(j) kiel patro, tradukisto, eksnederlandano, biciklemulo, leganto de Kontakto kotopo?

Tamen, tiu problemeto estas luksa zorgo kompare kun tio kion alfrontas, ekzemple, francoj kies prauloj naskiĝis eksterlande kaj kiuj deziras renovigi identigilon aŭ pasporton. Ekde la stulta striktiĝo de la leĝoj tiurilataj, homoj eĉ denaske ĉiusence kaj ĉiusente francaj povas trovi sin en Kafkeca situacio, devi pruvi al la franca burokratio ke iliaj geavoj ne fraŭde fariĝis francoj... Ĵus mi legis atestan libreton de la hungarida ĵurnalisto Michka Assayas pri tio — li atentigas ke principe eĉ la ŝtatprezidinto Sarkozy povas trafi tian identopruvan problemon!

Sed, finfine, kiu kaj kio difinas niajn identecojn? Mi ne scias. Sed ni certe ne lasu aliajn fari la difinon por ni.

Tiel la mondo...

...marmortas. Se ni serĉas koincidojn Esperantecajn, ni trovas strangan eventon en strangnoma usona urbo. La marmota tago estas festata ekde la jaro 1887 (jeeesss!) en Punxsutawney (pron. “panksatoni”) ĉiujare. Ĉu marmota? Nu, en Esperanto oni “dormas profunde kiel gliro”, sed ankaŭ kiel marmoto. Se marmoto tamen vekiĝas, jen do io rimarkinda. Se la marmoto Phil en Punxsutawney la 2an de februaro, ĉe vekiĝo, “vidas sian ombron”, ĉar la vetero helas, tiam la vintro pluos ses semajnojn.

Sed ses semajnoj daŭras neniom kompare kun tio kiom travivas la arogantulo Phil Connors, ludata de Bill Murray, en la usona filmo Groundhog Day (“Marmota tago”*, 1993). Kredu aŭ ne, la agado de la filmo daŭras 12 403 tagojn — kaj samtempe nur unusolan tagon. Nome, Connors trafis en senkompatan tempomaŝon. Kion ajn li faru dum tiu 2a de februaro, la postan matenon li tamen vekiĝas por rekomenci novan-saman 2an de februaro. Liaj agoj ne havas konsekvencojn preter la daŭro de 24 horoj. Li ŝajne atingis senmortecon, sed je la prezo de vivado sensenca, ĉar sen daŭripovaj efikoj.

Foje mi tramarmotas mian vivon. Ekbiciklas je la 7.50 al la laborejo. Kunsidas kun kolegoj je la 9.40. Ektradukas je la 10.20. Tagmanĝas kun samlingvanoj je la 13.20. Elmetas rubujon surstraten je la 20.00. Verkas rubrikon por Kontakto. Kaj vekiĝas la postan tagon, kaj baldaŭ ekbiciklas, kaj kunsidas, kaj ektradukas...

Tramarmotas ankaŭ Esperanto. Universale kongresas en ĉiu somermezo. Lingve disputas en ĉiu horo. Akuzativ-eraras en ĉiu minuto. Sonĝas pri venko — venko ia: fina, fia aŭ ina — en ĉiu nokto.

Tamen, je la fino de la filmo (eble tiom mi rajtas rakonti) rompiĝas la diabla cirklo, turniĝas paĝo en la senfina libro de l’ tempo, kaj alvenas la feliĉa 3a de februaro. Sed kio devas unue okazi por tio? Nu, spektu la filmon.

*Diverslingve titolita ankaŭ “Kaptita en la tempo”, “Nova tag’ minacas”, “Kaj ĉiutage salutas la marmoto”, “Tago sen fino”, “Mi rekomencas de l’ komenco”, “Lundo tutsemajne”...

TIEL LA MONDO...

Sub la fenestroj de mia oficejo laŭtparoliloj elverŝas la pumpan ritmon de Gangnam Style, jubil-kriojn, anoncojn kaj alvokojn. Mi ne sukcesas koncentriĝi traduk-tasken meze de tia etoso, simila al tiu de la ĉiu-aŭgusta popolkermeso Schueberfouer. Sed estas nur la fino de majo. Kio okazas?

Por tuta semajno, la najbaran olimpikan naĝejon kaj ĝian subĉielan terenon okupas la naĝa, flugpilka kaj strandpilka konkursoj de la Sportludoj de Etaj Ŝtatoj. Siajn kapablojn elmontras atletoj de Andoro, Islando, Kipro, Liĥtenŝtejno, Luksemburgio, Malto, Monako, Montenegro kaj San-Marino (Feroio ferias. Cetere, Kipro povis veni nur dank’al financa helpo luksemburgia). La solenan malfermon ĉeestas la duko Henriko, princo Alberto la 2-a kaj princo Hans-Adam la 2-a. Ĉiutage pluvas medaloj bronzaj, arĝentaj kaj oraj. 762 sportistoj gajnas entute 384 da ili; ĉiu dua partopreninto do revenas hejmen kun ia rekompenco! Aparte elstaras la efika Montenegro, kiu sendis nur 12 gebravulojn, kaj rikoltas medalojn 11 (Ĉu la sola senmedala montenegrano ricevas punon?).

Aparta batalo de gigantoj elvolviĝas inter la gastiga lando Luksemburgio kaj Islando, sed la hejmlandanoj fine triumfas per sekura distanco de 106 medaloj al 87. Eble sekvos venĝo en 2015, kiam ĉiuj ĉi regnetoj revidiĝos ĝuste en Rejkjaviko.

Ĉu ŝtormo en akvotaso, bagatela batalego inter musoj kaj ranoj, konsol-konkurso por olimpikaj fiaskantoj? Estas vero ke ĉi tiuj 9 landoj, kies loĝantaroj kune apenaŭ superas tri milionojn, sukcesis gajni nur 8 medalojn en la tuta historio de la “veraj” Olimpiaj Ludoj someraj. Nature, do, ke ili organizas por si mem apartajn olimpiketojn, kie la venko multe pli facilas.

Mi kredas ke oni povas lerni kompletan viv-filozofion el ĉi tio. Anstataŭ sopiri la neatingeblan, ni kreu por ni atingeblaĵojn en ĝustaj dimensioj. Se ne eblas gajni la Nobel-premion, provu ni Nebul-premion. Se ne alvenas la Fina Venko, ni profitu eĉ el Fia Velko. Kaj se ni ne sukcesas publikigi niajn ideojn en The New York Times, ni fariĝu regulaj kolumnistoj en Kontakto.

Tiel la mondo...

... identas. En la lernejo de miaj infanoj okazis atentinda prelego, pri la identeco de la lernantoj. Ne pri identec-kartoj, identigiloj aŭ dokumentoj iaj... sed pri la demando ĉu infanoj en Eŭropa Lernejo sentas sin iel specifaj, iel eŭropaj, iel preter-, trans-, super- aŭ plurnaciaj.

La Eŭropaj Lernejoj estas specifaj instruejoj, fonditaj antaŭ pli ol 60 jaroj por doni edukon al la etuloj de eŭropaj funkciuloj. Principe ekzistas aparta sekcio por ĉiu oficiala lingvo de Eŭropa Unio, kvankam iuj lingvoj estas pli egalaj ol la aliaj, dum kelkaj malhavas propran sekcion pro la malmulteco de infanoj. La anglan, francan aŭ/kaj germanan ĉiu devas lerni. Iom elita loko, do — sed ne tro, ĉar riĉuloj preferas sendi siajn idojn al la pli kostaj kaj pli prestiĝaj lernejoj nur-anglalingvaj, ne “Eŭropaj” sed “Internaciaj”.

Inter la amikoj kaj samklasanoj de miaj infanoj troviĝas francoj, litovoj, pol-britino, franc-japanino, bulgaroj, nederlandanoj, hungarida belg-luksemburganino, nederlandano kun radikoj en Ĝibutio kaj Kuracao... pli kaj pli ofte, temas pri infanoj kun gepatroj el malsamaj landoj, kun pluraj lingvoj kaj kulturoj. Fakte, miaj propraj gefiloj povus listiĝi inter la plej buntaj kazoj: ili estas francoj hungaraj, naskitaj en Nederlando kaj Belgio, kiuj vivas en Luksemburgio. Sed ili ne estas escepto: kvankam minoritate, ekzistas en Eŭropo, kaj en la mondo, pli kaj pli da tiaj “miksitaj” infanoj!

Sed dume, la eduksistemo plu ripozas sur pilieroj naciaj, eĉ en tiel kosmopolita loko kiel Eŭropa Lernejo. La direktorino mem deklaris, dum la diskuto postprelega, ke “amo al patrujo” nacia estas necesa ero en la edukado, solidiga influo en la memkonstruo de la lernantoj. Iomete surprize en loko kie oni konstruadas Eŭropon ĉiutage... Kaj iomege surprize por esperantisto!

Tiel la mondo...

... prognozas. Ni homoj ŝatas, bezonas fari antaŭvidojn por plani niajn estontajn agadojn, por image transloki nin en la estontecon. Sen la kapablo kaj bezono prognozi ni neniam estus fariĝintaj Homo sapiens. Por plani la hodiaŭon kaj eĉ la venontajn tagojn, mi ĵus konsultis veterprognozon, vendejajn malferm-horojn kaj hortabelojn de trajno. Mi rigardis agadlisteton en mia komputilo, kaj konstatis ke mi tuj devas verki miajn rubrikojn por La Ondo de Esperanto kaj, evidente, Kontakto. Krome mi konsultis la kuirejan kalendaron: en kiuj tagoj kiun specon de forĵetajoj la municipo forportigos? Ĉu iu en la familio havos iun kuracistan rendevuon baldaŭ? Farinte tion, mi nun pli klare (antaŭ)vidas kaj pli libere spiras.

Sed... kiu estus prognozinta la hieraŭan falrompiĝon de du potetoj da marmelado? pli frue, la paneon de oficeja sistemo, kiu ŝtelis de mi du laborhorojn? la daŭradon de tranĉe malvarmaj vintraj tagoj, kiuj malhelpas min bicikli? telefonan miskomprenon, pro kiu mi maltrafis cerbo-ekzamenon? Ho ve, ĉu vere indas plani kaj prognozi en mondo kies puzlaj eroj daŭre rekunmetiĝas kaj malhelpas formi stabilan bildon?

Antaŭ unu jaro, prognozante por 2016, oni ja antaŭvidis ke Britio restos en Eŭropa Unio, kaj Usono elektos kiel sian prezidenton Hillary Clinton. Nun ni scias kio okazis anstataŭe, kaj ni povas laŭe modifi niajn prognozojn por 2017. Sed kio se 2017 rezervus por ni surprizojn eĉ pli krudajn? (Iel spegulbilde al, ekzemple, 1988-91, kiam pozitivaj surprizoj sekvis unu la aliajn, de la Berlina muro-falo ĝis kompleta kolapso de komunismo en preskaŭ ĉiuj landoj.)

Ĉu, fronte al brutalaj neantaŭvidebloj, ni eble devus rezigni pri grandskalaj prognozo-provoj? Viveti de tago al tago, kroĉante nin al etskalaj certecoj de la ĉiutago? Sed, se ni tiel farus, ĉu ni ne rezignus pri nia kapablo kuninflui la estontecon en direktoj kiujn ni preferas?

Ajnakaze, mi rezignas prognozi kion mi skribos por Kontakto post dek du monatoj.

Tiel la mondo...

...sin reverkas. Ĵus mi legis duone libron de hispania verkisto, Javier Cercas, El impostor (La trompisto), pri homo kiu rakonte transformadis sian realan pasintecon en fikcion de neokazintaj heroaj agoj. Mi legas plu, mi ankoraŭ ne scias ĉion. Sed jam mi aprezas la analizojn de la aŭtoro. Tri paĝoj prezentantaj la trajtojn de narcisisma personeco povus temi pri la freŝ-elektita perfidanto (ĉu mi mistajpis ion?) de Usono, Donald Tromp’, aprezanto de “alternativaj faktoj” kaj konstanta real-tordanto.

Koincide, dum semajno ni gastigas en nia domo junan konatinon, kiu provizore ne havas kien iri. Ŝi parolas nur la anglan, kaj ni foje apenaŭ komprenas ŝian murmuradon. Ŝi estis lasita ĉe ni, eblus diri, kvazaŭ pakaĵo sen instrukcioj. Iom post iom ni kunmetas la erojn de ŝia historio: ŝi ne rajtas mem eduki siajn du infanojn tro frue naskitajn, “senpatrajn”; frato ŝia estas akuzata pri seksperforto kaj drogkomerco; grava familia amiko, juna, ĵus falis en komaton pro misgluto. Nigrahumure, ni diras al ni: ĉu morgaŭ ni aŭdos ke ŝia avino estas kanibalo? Ni jam scias ke, pri iuj detaloj, ŝi diras neveron aŭ provas manipuli nin; sed ankaŭ ke, bedaŭrinde, ŝia malgaja sorto ne estas fikcio.

Ni ĉiuj klopodas influi nian estantecon por ke la estonteco nin pli favoru; sed, dum ni tion faras, ni modifas ankaŭ nian estintecon, pli aŭ malpli multe, pli aŭ malpli konscie. Ekzemple, amikoj lastatempe riproĉis al mi iun decidon, kredeble malĝustan, kiun mi faris kiel ano de teamo. Mi pensis defendi min dirante ke la iniciato ne estis mia, mi ne tro ŝatis ĝin, kaj ke mi konsentis nur pro inercio. Bonŝance, mi konsultis rilatajn retmesaĝojn, kaj konstatis ke siatempe mi tute entuziasmis pri la ideo.

“Konu vin mem!” — avertis malnovgreka saĝo. Certe; sed tio ne sufiĉas: konu ankaŭ ĉiujn viojn de hieraŭ kaj de antaŭhieraŭ; almenaŭ klopodu ne forgesi ilin. Se ni, homoj, estus revuoj, estus tre konsilinde ofte refoliumi la malnovajn jarkolektojn.

Tiel la mondo...*

En la somero de 1990 mi vojaĝis, anstataŭ al la UK en Kubo, tra Usono, kaj en pluraj lokoj mi gastis ĉe ege afablaj anoj de Pasporta Servo. Interalie mi neniam forgesos la ĉarmegajn Nancee kaj Jim Medrano en Novjorko, kiuj eĉ flegis min dum tuta semajno da subita malsano.

Sed plej bizaran sperton mi havis en Kalifornio.

Estante en Los-Anĝeleso, mi intencis tranokti, laŭ antaŭanonco, en la apuda municipo Garden Grove, apud Anaheim, kie situas la amuzparkego Disneyland, ĉe la eks-vicurbestro esperantista de Garden Grove, s-ano J. Tilman Williams.

Sen aŭto en Los-Anĝeleso oni vere sentas sin proleto. Mi devis veturi per buso. En la stacidomo busa mi enorde aĉetis mian bileton, kaj nur poste mi demandis kiam startos la sekva buso al Anaheim. “Nu, morgaŭ” - estis la respondo. Kion fari? Mi ekpromenis en la urbo, serĉante ideon por alternative solvi mian loĝproblemon. Post duona horo, mi ekvidis proksimiĝantan aŭtobuson. Laŭ subita ideo, mi mansignis al ĝi, kaj ĝi haltis.

“Kien ?” - mi demandis.
“Al Anaheim” — sonis la respondo. Kiel en fabelo.

Pli fabele iĝis tamen post kelkaj horoj, kiam la eksvicurbestro kondukis min al la aparta dometo, kie li kutimis gastigi esperantistojn. Li klarigis al mi la funkciadon de tio kaj jeno, kaj lasis min sola. Mi alpaŝis la plej usonan objekton de la dometo - la televidilon. Sur ĝia supro kuŝis dika koverto. Adresita al - István Ertl. Malgraŭ ke neniu povis antaŭscii ke mi gastos en Anaheim, ĉar tion mi mem decidis nur antaŭ kelkaj tagoj! La leteron sendis al mi ĉarma junulino el Francio.

Post tri jaroj ni geedziĝis.

*Originala titolo: Bizare en Kalifornio. Verkita en 2004 kiel Pasporta Servo-aventuro kaj republikigita ĉi tie omaĝe al Fabienne Berthelot-Ertl forpasinta la 27-an de januaro 2018.

Tiel la mondo...

... turismas. Mi ĵus pasigis tri tagojn en Barcelono, kiel tiom multaj faras. Longa semajnfino, malmultekosta flugo, elŝaltiĝo el la ĉiutaga vivo. Miloj kaj miloj ferietas en tiu maniero, Barcelone aŭ ali-urbe: elserĉas por si la plej favoran flugoferton, preskaŭ ne gravas al kiu urbo, trovas ne tro kostan loĝadon per airbnb, kaj ekiras al la historia urbocentro armite per siaj telefonoj kun adekvataj apoj... poste ili vicas horojn por eniri muzeon de speco pri kiu en sia hejmurbo ili tute ne interesiĝus... Sed tie ili povos vidi kaj foti faman pentraĵon, kiun ili nepre elmontru en Facebook aŭ Instagram... por ke la geamikoj vidu kaj sciu: ili estis TIE!

Mi mem estas kaj ne estas parto de tiu fluo. Mi venis, kun mia filo, por viziti la gepatrojn de la koramiko de mia filino. Ni do turismas nur iomete, flanke, gvidate de ĉi tiuj plej aŭtentaj barcelonanoj. Ni iras vidi kun ili unu el la famaj castells, homturon konstruatan per komuna fortostreĉo de plurdekoj da lokanoj, de infanetoj ĝis maljunuloj: ili grimpas sur la ŝultrojn unuj de la aliaj, kaj, hom-etaĝon post hom-etaĝo, konsistigas imponan turon vivantan. Ja sporto, sed kiu temas pri kunlaboro, ne pri konkurado.

Mi do sentas min fiera ke mi vidis aŭtentaĵon, kun klarigoj de veraj lokanoj! Malgraŭ tio, ni reiros hejmen kun impresoj relative supraĵaj... Ja kiom pli eblus en tri tagoj? Ankaŭ pri ni validos anglalingva poemo de nia gastigantino Gabrielle, kiun mi improvize adaptos jene:

Dek lokoj vizititaj en horeto!
Membildo-stango nepras por portreto.
Per tio meritiĝas la ripozo,
en jam rilaksa, sentornistra pozo,
kaj eblas mendi lokan la bieron,
mediti, ankaŭ senti la fieron
scii kiel ĉi tiu urb’ funkcias...
almenaŭ en aŭgusto. Ĉar ferias
nun ĉiuj kiuj faras Barcelonon:
turistoj mem kunkreas ĝian klonon!

Tiel la mondo...

István Ertl

... etas. “Kiel la mondo etas!” — Jen frazo kiun ni kutimas uzi renkontante domnajbaron en la Namibia dezerto, aŭ samideanon, kun ĉiam samaj ideoj, dektrian fojon en iu antipoda Universala Kongreso.

Nu, “eta estas bela”, asertas konata diraĵo. Kiel loĝanto de Luksemburgio, mi estus la lasta kiu tion kontestus. Unu el la plej etaj ŝtatoj de Eŭropo — kvankam ne tiel miniatura kiel Vatik(n)ano aŭ Mon(s)ako —, nia malgranda granddukejo estas samtempe unu el la plej riĉaj landoj de la mondo. Ĝia ĉefurbo estas, laŭ iuj, vilaĝo kun la komfortaĵoj de metropolo. Unuflanke, ne mankas impona Nacia Teatro aŭ koncertejo — aliflanke, eblas vidi ĉefplace la ŝtatestron aŭ trovi sin naz-al-naze kun la ĉefministro en librovendejo. (Ambaŭ aferoj okazis al mi.) Mia najbarino fiere avinas futbaliston, kiu ludas en la nacia teamo (kiu — ne la avino, sed la nacia futbalistaro — malofte perdas je pli ol 3-4 goloj; foje pli ol mil spektantoj volas vidi matĉon ĝian.)

La lingvon de Luksemburgio, la leceburgan, parolas trionmiliono da homoj. Jen dimensio simila al tiu de la parolantaro islanda aŭ, eble, Esperanta. La leceburga estas sendube lingvo, ĉar ĝi havas armeon, mil-homan, kie ĝi estas lingvo de ordonoj — eĉ por soldatoj sen luksemburga ŝtataneco. Pri la leceburga eldoniĝas vortaroj kaj lerniloj, vigle diskutas gramatikistoj formojn preferatajn. Novvortojn oni pruntas el la franca aŭ germana, aŭ ĉerpas elinterne... tamen, eternaj komencantoj plu luktas en kursoj sen grandaj rezultoj. Kelkaj kabeas, kiel Jules Hoffmann, iĝinta franco kaj, lastjare, Nobelpremiito pri biologio.

Imagu mondon kie la leceburga lingvo venkis. Ĝi estus mondo lingve justa, ĉar preskaŭ neniu havus denaskan avantaĝon por lerni idiomon kun multe da internaciaj vortoj. Ne mankus financa subteno, glatus la vojo de pagemaj bankoj al lernejaj benkoj.

Jen mia solvo. Nun: al la fina venko!

Tiel la mondo...

...perfidas. Amon, idealojn, ĉion supozitan sekure varma kaj neatakebla. Ĉar ne eblas nune ŝirmi sian hejmon, ne eblas neglekti trudojn de ŝtatoj. Aŭ ne eblis en la tiel nomata Germana Demokratia Respubliko, totalisma ŝtato ekzistinta kvardekon da jaroj. Mi ĝin regule vizitadis en ĝiaj lastaj kvar aŭ kvin jaroj, kaj tiam malmulton perceptis el ĝiaj perfidoj.

Utilis do la historia leciono, kiun mi ricevis spektante dramon en bele ekipita kulturdomo de la najbara vilaĝo en dimanĉa fruvespero. Senfantazia titolo, “Ĉu vi volas koni sekreton?”, nefama usona aŭtoro, nur loke konataj aktoroj... Sed interesis, preskaŭ agacis min la demando ĉu nuntempa usonano valide verkis pri loko kaj epoko de li ne spertitaj, aŭ uzos tiujn por aroganta pretekstaĵo.

Komence miaj timoj ne dispeliĝis, pro iuj aŭtentomankoj en la historia kunteksto. Sed mi pli kaj pli absorbiĝis en la vivo de trikapa familio en Orienta Berlino: patro korektisto ĉe la ŝtata/partia gazeto, patrino en malliberejo pro opizicia agado, filino kreskanta en adoleskajn ribelojn.

Li admiras la edzinon pro politika kuraĝo, kaj solpatre vartas la filinon. La edzino eltenas jarojn da prizono pro la memoro, kaj vizitoj, de la tenera edzo. Alvenas la historia turnopunkto de la murofalo en 1989, kaj ŝi liberiĝas. Eĉ ekiras politikan karieron, ambicie malmaskante la agaĉojn kaj agantojn de la antaŭa ŝtata sekurservo.

Kaj iun tagon, fatale, ŝi trafas la dosieron de... sia edzo. Kiu spionis ŝin, raportis pri ŝi, ekde la komenco de ilia rilato. Sed / malgraŭ ke / ĉar li amis ŝin! Volis ŝin protekti per spionado propra, amkiala, por ke ŝi ne risku denuncojn fremdajn.

Sed kiel ŝi povus elteni la ideon ke fiŝkoraj burokratoj eksciis eĉ pri ŝiaj am-anheloj, eble postkulise kunreĝisoris ŝian tiom fiere sendependan vivon...? Ne eblas, kaj la paro disiĝas. Sed ne disiĝas iuj duboj. Ĉar... se mi min imagus — vertiĝa ludo — en tiu inta temp’: mi same agus...?

Eble.

Tiel la mondo...

... dancigas. Dum la brile fest-etosa Universala Kongreso, sur la ĉefplaco de la gastiga urbo Nitra, ni aŭskultis ĝuindan koncerton, tiel entuziasmigan ke multaj ekdancis laŭ la melodioj. Dum ni, stare spektantaj, luladis bierglasojn en la manoj, subite alproksimiĝis fervora samideanino, kaj vigle vokis:

— Dancu! Kial vi ne dancas?

— Ĉar mi ne kutimas danci. Kial mi komencu ĝuste nun? — mi respondis. Al tio ŝi ne havis respondon, kaj ne insistis.

La interludo ne malhelpis plu ĝui la koncerton, sed pensigis. “Lernu Esperanton! Kial vi ne lernas Esperanton?” Jen kion iu ajn el ni volonte kaj gaje dirus al la unua renkontito, konscie pri la agrabloj kaj valoroj de nia lingvo. Sed eble tiu renkontito kutimas mizere suferi dum balbuta lernado de ajna fremda lingvo, tiel ke nia propono estus maltrafa kiel steko rostita por vegetarano?

Kiam tiaj okazaĵoj montras nur banalan mankon de empatio (atentu la neologismon! Temas pri kunsentemo, identiĝo kun la animstato de aliulo), tiaĵoj eĉ ne tiom gravas. Sed kiam ni sincere komencas kredi ke ĝuste nia bono kaj nia belo devas esti LA bono kaj LA belo por ĉiuj, tiam ni transiras sojlon al totalismo. Milan Kundera parolas, eble en sia romano La ŝerco, pri la diktatore kuntrena forto de marŝmuziko, estetika ĉantaĝo pelanta en aktivan konsenton homamasojn antaŭe pasivajn.

Kiam mi ekaŭdas, proksime al nia domo, la lokan blovorkestron, kiu laŭmarŝas la trankvilajn stratojn de nia vilaĝo, mi pretigas moneron, ĉar mi scias ke muzikisto baldaŭ sonorigos kun afabla saluto kaj peto je subteno. La ĉantaĝeto funkcias, ĉar la petanto estas neniu alia ol la simpatia kaj fidinda Georges, ŝoforo de la lerneja buso por miaj infanoj. Kaj ĝi funkcias ĉar... oni invitas min nur al aŭskulto kaj donaco de monero, ne al kundanco!

Ankoraŭ ne.

Tiel la mondo... falsas.

Ĉio falsa: la ridetoj, la diretoj, la direktoj, falsas eĉ la kabaretoj. Se radion vi aŭskultas, en ĝi ĉio falson kultas. Kiu televidon spektas, la realon ne respektas. La gazetoj kaj revuoj estas mensogplenaj truoj. Kaj precipe interrete venas falsaĵaro prete! Kiu ĉion ĉi konsumas, ties kap’ obtuze zumas: sen distingi falson, veron, tiu perdos la esperon iel la mondon kompreni.

Aŭ: ni devos krome peni. En la nuna mond’ necesas ĉion serioze preni, sur pesilotasojn loki, ekvilibron elprovoki.

Kiel esploristo rolu, ĉion ĝis la fund’ kontrolu, sen pridub’ nenion kredu, ĉiam ĉu-u, ho-u, sed-u!

Nur sinteno plej kritika igos ke la vero tikla ekaperos. Kontraŭdire — sed ĉu tio sonas mire? La real’ ofte komplikas, kaj la homa cerb’ aplikas filtrojn de simpligo drasta, venas al konklud’ malvasta.

De la cerbo bona uzo estas se la feka njuzo* iras tra ĝi: analizo kaj fekunda kanalizo fluu tra la kampoj sekaj de la misinformoj fake-aj!

Kial diri tion? Nome, multaj homoj (tute home!) pri la analiz’ rezignas, en malkler’-malklar’ indignas, inter tim’, koler’ kaj ĝemo nutras sentojn de venĝemo.

Kiaj ili ni ne estu! Ĉiun informon ni testu, por ke homaj homoj restu ni, kaj ne nur pigre bestu.

*Fake news = (intence falsa) informo

Tiel la mondo...

...sin drogas. Por forgesi, por forgesti. Drogoj lulas kaj feliĉigas, drogoj detruas kaj mizerigas. Ĉiel ajn, drogoj abundas, de biero tra cigaredo ĝis heroino kaj... Esperanto.

Mia filino prelegas pri drogoj en la Novjara Renkontiĝo: germania aranĝo agrablega, kie ni kutimas pasigi, inter amikoj kaj senzorge, la semajnon post Kristnasko. Malgraŭ la frua horo, multaj aŭskultantoj okupas la seĝovicojn. Kelkaj esperplene demandas, ĉu okazos praktika ekzerciĝo, kun distribuo de specimenoj, aŭ nur teoria enkonduko. De la prelegantino ni ekscias pri la meĥanismoj de drogaj ekuzo, efikado kaj kutimiĝo. Kelkaj surpriziĝas ke eĉ vino, kafo kaj cigaredoj estas drogoj, kvankam Plena Ilustrita Vortaro atentigas pri tio en sia difino: “substanco stimula aŭ stuporiga, kiu povas kaŭzi psikan kaj korpan dependecon, ekz. kafo, tabako, alkoholo, kokaino, opio, heroino”. Sed kiam ni vidas per desegno kiel tiuj substancoj trompas niajn sinapsojn kaj rekte intervenas en nian nervosistemon, ni pli pretas kredi kion ni aŭdas.

Eksciante ke, laŭ la difino de la influa Diagnoza kaj Statistika Manlibro de Mensaj Malordoj, eĉ hazardludoj povas kaŭzi malsanecan dependon, iuj en la publiko faras rapidan komparon: ĉu ankaŭ Esperanto estas drogo?

La verdan drogon ni ĉiuj konas. Pluraj simptomoj de la dependeco ja klare ĉeestas, kiel altiĝo de la tolera sojlo je la konsumita varo, kaj neglekto de aliaj interesoj. Ofte tiu stato ekestas jam en frua aĝo, kaj estas tre malfacile forigebla poste. La mankosindromoj povas esti tre gravaj, ekde perdo de apetito ĝis kompleta deprimiĝo kaj malkapablo je normalaj homaj rilatoj. Ni, suferantoj de nia specifa dependeco, spertas eĉ kroman simptomon: ni konscie celas disvastigi nian malsanon al la tuta homaro.

Bedaŭrinde, ĝis nun ni ne sukcesis atingi ke la verda drogo estu malpermesita ĉie en la mondo. Ĉu eble leĝa malpermeso efike helpus plirapidigi la Finan Venkon?

Tiel la mondo...

...sin ritmas. Horloĝoj, agendoj, poŝtelefonaj aplikaĵoj, urĝaj retmesaĝoj helpas aŭ malhelpas dispecigi nian tempon, difini nian ritmon, plenigi niajn tagojn. La genia multlingvulo Sándor Lénárd (latiniginto de Winnie-la-Pu) plendis antaŭ sesdeko da jaroj pri la potenco de la horloĝo super la moderna mondo. Se li scius kiel ni nuntempe sklavas al eĉ pli da tempregulaj ordoniloj...!

Inter tiuj reguliloj estas unu eterna, kiu povas konkretiĝi plej diversforme: la limdato. “Limtempo” en la hungara, falsamika “termino” en la germana, “defalumo” en la itala, sangofrostiga “mortlinio” en la angla... Certe ĝi plej obeigas anglalingve!

Kiam la redaktoro de Kontakto afable atentigas min pri mia sekva limdato, mi ĉiam certigas lin ke mia rubriko ĝin respektos — kaj pli-malpli mi sukcesas! (Nu, pli malpli ol pli.) Evidente, en mia laborejo, kie mi devas liveri tradukojn ĝis indikita tago, foje ĝis difinita horo, mi eĉ pli skrupule obeas miajn limdatojn.

Tamen, se oni bildigus la kvanton de mia laboro, oni plej ofte vidus linion kiu en la komenco asimptote tanĝas nulon, poste heziteme ekkreskas, iom post iom atingas frenezajn altojn, kaj spiroperde finiĝas tuj antaŭ la limdato! Jam pri miaj universitataj ekzamenoj okazadis tiel...

Ĉu nur mi kutimas sperti tion? Aŭ ĝuste male, plejparto de la homaro? Mi suspektas ke multaj kunsuferas kun mi. Sed kial do? Mia respondo jam delonge pretas, tamen neniu ŝajnas preni ĝin serioze. Eble vi, kara leganto...?

Laŭ mi, la afero simplas: se oni ricevas taskon kun dektaga limdato, tuja eklaboro pri ĝi signifas dek tagojn da pripensado, perturbo kaj anksio. La grafikaĵo pri laborkvanto eble montros nun ekvilibran linion, sed por kio utilos tio? Male, se eklabori ekzemple du tagojn antaŭ la “mortiga linio”, ni suferus psike nur du tagojn! Kaj mi uzas -us-modon, ĉar, pro la urĝeco en tiuj du tagoj, ni fakte ne havos tempon maltrankvili! Niajn mensajn energiojn komplete mobilizos la bezono kompletigi la taskon.

Jen mi liveris miraklan pacigilon por via konscienco! Fakte, dek du tagojn post mia limdato.

Tiel la mondo...

... bonas kaj malbonas.

Kiam mi estis infano, la limoj de bono kaj malbono estis tute klaraj. Bona estis interalie Sovetio, kies simpatie varma ruĝo disradiis sur la mondomapo, kontraste al la frosta bluo de Usono kaj ĝiaj aliancanoj. Iom perturbis min ke la ruĝaj landoj okupas relative malmulte da spaco, sed ne restis dubo ke ili gajnos terenon.

Lerneje mi eksciis ke en la antaŭaj epokoj ĉiam okazis subpremado. La instruistino klarigis ke en nia tempo, dum la diktaturo de la proletaro, tio plu validas: la multaj bonuloj subpremas la malmultajn malbonulojn. Tio trankviligis min, kaj mi televidis tre kontente kiel la lastaj usonanoj fuĝas per helikopteroj el “nia” Vjetnamio.

Nu, okazis ankaŭ malprogresoj. Kiam Pinochet forpuĉis la bonulon Allende, la unuan fojon mi komprenis ke militoj, murdoj kaj perforto okazadas plu en mia propra mondo, ne nur en histori-libroj kiuj montris la duan mondmiliton same forega kiel la faraonoj de Egipto. (Ne frapis min ke mia patro mem spertis la militon, sed ial ne la faraonojn.)

Kaj batego al mia mondkompreno venis kiam la bonula (ja komunisma) Ĉinio atakis la bonulan Vjetnamion. Mia mondbildo estis skuita — ĝustatempe, mi devas diri. Mi ja aĝis dek kvar jarojn. De tiam mi iom malpli kredas pri klaraj distingoj inter bono kaj malbono.

Krom ke... venis la jaro 1989. Komunismo retretis, la muro falis. La infanaĝa ekvilibro iel restariĝis, nur ke la rolantoj interŝanĝis lokojn. Prezidento Bush faris improvizan paroladon en Budapeŝto, kaj mi... aliĝis al junulara iniciato, iĝonta poste partio, Fidesz. Partio nur por bonuloj, evidente.

Pasis dudek ses jaroj. Fidesz plu estas partio, kaj ĝi regas Hungarion... nu, malbonule, por diri per infanaĝa simplo. Perfidante miajn idealojn.

Eble nun vi atendas la atendeblan kontraston, tiun pri Esperanto, kiu promesis al mi bonon kaj restis al mi ĉiam bona. Fakte, ĝuste tiel mi planis fini mian rubrikon. Ĉu mi faru? Jes!

Ĉar se mi rakontus la veron, tiam tuta numero de Kontakto ne sufiĉus.

Tiel la mondo...

...sin ŝarĝas. Temas pri ŝarĝo mensa. Se vi pensas ke mi celas nuran metaforon, figuran esprimon, vi eraras. Ankaŭ mi longe tiel pensis, ĝis mia edzino afable, plurfoje klarigis al mi pri kio temas.

En klasikaj famili-modeloj la viroj iris ĉasi mamutojn, kaj la virinoj vartis la fajron en la grotoj (por iomege troigi la situacion). En postaj epokoj, la distribuo de la taskoj restis sama: la “pangajnanto” plej ofte estis la viro, dum la edzino rolis kiel “hejmfaristo”, por uzi usonan terminon.

Dum progresis la ideo pri egalrajteco, ĉiam pli ofte ambaŭ duonoj de la tradicia paro laboris eksterhejme — sed la hejma aktivado de la viroj nur iom post iom kreskis, kaj kutime eĉ hodiaŭ ne egalas tiun de la partnerino.

Tamen eĉ kiam la disdivido de la taskoj iĝis pli ekvilibra, la “mensa ŝarĝo” tipe restis sur la virino. Pri kio temas?

Dum mia edzino vivis, mi obee sekvis ŝiajn petojn, sugestojn kaj ideojn. Ideojn pri la hejmaj farendaĵoj mi mem havis malmultajn — sed tio ne gravis, ĉar Fabienne “komandis”. Ŝi havis en sia kapo kompletan bildon pri la stato de la hejmo, kaj ankaŭ agendon pri la farendaĵoj. Tiel miaj propraj kontribuoj al la bona stato de nia domo (malplenigi rubujojn, pendigi vestaĵojn por sekigo, polvosuĉi....) iĝis puzleroj en la granda puzlo de la ĉiutagaj ordo kaj bonstato.

Nun tamen, restinte sola, mi komprenas ke, eĉ se iu zorgas enmeti duonon de ĉiuj puzleroj en la ĝustan lokon, zorgi pri la alia duono PLUS pri la harmonio de la tuta puzlo estas kompare multe pli granda tasko. Kaj tiu pluso estas la mensa ŝarĝo: aro da ideetoj, kiuj neniam forlasu vian cerbon, alie la ordinara ordo de via domo komencos disfali...

Honoron al ĉiuj kiuj surŝultrigas, ene de la familioj, ĉi tiun taskon... sed, precipe, ni trovu manieron, dum tio eblas, egale distribui la mensan ŝarĝon, la pensan pezon!

Tiel la mondo...

... karuselas. Ĝuste hodiaŭ malfermiĝas, apenaŭ prononceble sed nepre vizitinde... Schueberfouer! Kio...? Vi demandos, kaj prave. Nu, tiu evento, kiu okazas regule sed malpli ofte ol la ĉiusemajnaj Esperantaj klubkunvenoj 700 metrojn for de ĝi... Nur unufoje jare sed... ja giganta kermeso aranĝata jam la 674-an fojon en Luksemburgo! En la t.n. Glaciso — placego, kiu iam servis kiel armea ekzercejo, kaj nun tra la jaro kiel aŭtoparkejo.

Sed nun ĝi magie aliiĝis, ĝi estas miniatura sorĉ-lando kun spekto-radego kaj homlanĉiloj, fantomkastelo kaj sving-martelego, celpafejoj, karuseloj, sukerŝpinaĵoj kaj belgaj vafloj, mustardaj kolbasetoj kaj terpomflanoj, lokaj biero kaj ŝaŭmvino... Io kaosa kaj grandioza, reinfaniga kaj vertiĝodona.

Sescent sepdek kvara fojo, tio estas iomege pli ol eĉ la okaz-fojoj de Universalaj Kongresoj! Sed tio ne mirindas. Por partopreni en UK, oni ja devas lerni lingvon, pagi kotizon kaj vojaĝon, dum semajno elteni la kompanion de verdaj bizaruloj... ne de lertaj bazaruloj, kiuj dumkermese vin atendas, delogas al dolĉa malŝparo de eŭrobiletoj, al amuzoj kaj al distraĵoj malstreĉaj...

Kio komunas en Schueberfouer kaj Universala Kongreso? Nu, la komplikeco de la organizado, la bunteco de la publiko kaj de la ofertoj, la eblo renkonti longe ne viditan konaton, kun kiu eblas priparoli ke jen ni nunas denove ĉi tie, jaron poste, preskaŭ la samaj sed nuance ŝanĝiĝintaj, svingotaj supren per la sama radego de entuziasmo, retrovontaj poste la firman grundon de resobrigaj ĉiutagoj.

Tiel la mondo...

... dependas. Aŭ sendependas, depende de perspektivo.

Plian fojon min skribas sub forta influo de la aktualaĵoj, konkrete la sendependiĝa deklaro de Katalunio. Vidate de aliaj mondanguloj, temas pri loka konflikteto, eĉ pri luksa problemo de riĉuloj. Sed eĉ se miloble pli gravas malsat-mortado de infanoj en Suda Sudano, aŭ forrompiĝo de landograndaj glacipecegoj el Antarktio, gravas tamen konsideri la okazaĵojn ĉe mia eŭropa najbaro.

Eĉ en Esperantujo disas la opinioj: iuj aplaŭdas la ideon de plia eŭropema, demokratia respubliko, aliaj ne komprenas kial necesus krei novajn limojn kaj klini sin antaŭ plia flago apartiga. Disas la opinioj eĉ ene de mi mem...

Koincide, mi ĵus legis hungaran romanon el 2006, Civitana milito. Por diri simplige, en Hungario — same en 2006 kiel nun — politike alfrontas unu la alian bloko naciisma, konservema, kaj opoziciaj partioj sub diversaj etikedoj. La romano fikcias ke tiu politika kontraŭstaro transformiĝas en sangan fratmiliton. Tiuj kiuj legis ĝin tuj ĉe la apero, ne povis ne konsterniĝi kiam en oktobro 2006 efektive okazis stratbataloj en Budapeŝto — feliĉe, “nur” dum unu nokto kaj sen mortoj. En 2010 demokratie venkis en la elektoj la dekstra partio Fidesz, kaj ĝi regadas plu. Tuj en 2010 la Fidesz-registaro oficiale deklaris ke nur ĝia alveno en la potencon signifas veran ekskomunismiĝon de Hungario, kaj ĝi afiŝigis en oficialaj lokoj deklaron pri “Reĝimo de Nacia Kunlaboro”.

En Katalunio multaj kredas ke nur sendependa lando estas garantio por bona estonteco; kaj multaj kredas male. En Hungario multaj voĉdonis kaj voĉdonos por Fidesz, sed multaj balotos malpore.

Same por Katalunio kiel por Hungario, mi ŝatus kredi ke eblas trovi ekvilibron inter la disiga forto de sentoj identecaj kaj ties pozitiva grupo-krea efiko.

Ĉu la vera dislimo — en ĉiuj terenoj — troviĝas inter homoj kredantaj sian idearon la sole valida por ĉiuj, kaj homoj kiuj akceptas ideajn kompromisojn, eĉ se malidealajn?

ĈEFARTIKOLO

Traktado de klimata ŝanĝiĝo — senbedaŭra elekto de Ĉinio

ZHAO Jun - Ĉinio

Matene de la 11-a de decembro, 2011 laŭ la loka tempo fermiĝis en Durbano la Konferenco de Unuiĝintaj Nacioj pri Klimata Ŝanĝiĝo, kiun ĉeestis ĉirkaŭ 200 landoj kaj organizoj. Laŭ la plano, la konferenco devis fermiĝi en la 9-a de decembro, sed pro malkonsentoj pri fokusaj problemoj oni plilongigis ĝin je 2 tagoj.

La konferenco decidis kunmeti porokazan laborgrupon sur la durbana platformo por pliforta aktivado, faris aranĝon pri la dua promes-periodo de la Kiota Protokolo kaj starigis la fonduson de verda klimato. La delegacioj de Ĉinio kaj Hindio plendis, ke pri klimata ŝanĝiĝo oni ne forgesu la principon de justeco kaj persistu en la principo de komunaj sed diferencaj respondecoj. Por trakti klimatan ŝanĝiĝon, kion Ĉinio faris kaj faras? Kun tiuj demandoj mi faris intervjuon al Kang Yanbing, direktoro de la Energi-esplora Instituto sub la Ŝtata Disvolva kaj Reforma Komisiono.

Energiŝparaj atingoj

Kiuj laboroj de Ĉinio pri traktado de klimata ŝanĝiĝo en 2006-2010 estis plej distingiĝaj? Kang Yanbing respondis, ke la energiŝparo estas la ĉefa por malrapidigo de klimat-ŝanĝiĝa influo. En 2006-2010 estis elmetita en Ĉinio la deviga normo: Energikonsumo por unuo de totala enlanda produktovaloro en 2010 malaltiĝu je ĉ. 20% kompare kun tiu en 2005. Laŭ la normo, pere de kunordigo de industria strukturo, intensigo de ekzamenoj, popularigo de teknikoj, plenumo de ĉefaj konstruoj kaj aliaj rimedoj, la tasko estis plenumita kun la rezultoj: La energikonsumo por unuo de totala enlanda produktovaloro en la kvin jaroj totale malaltiĝis je 19,1%, kio egalis al ŝparo de norma karbo je 0,67 miliardo da tunoj, kaj al redukto de karbon-dioksida ellaso je 1,46 miliardoj da tunoj. Krome, en ekspluato kaj utiligo de nefosiliaj energioj, vent-elektro, fotoelektro, sun-energiaj akvovarmigiloj ktp. disvolviĝis en 2006-2010 kelk-oble, kelkdek-oble kaj eĉ cent-oble, respektive. Kaj estas ankaŭ menciinde, ke Ĉinio kontinue penadis por pliigi arbaran karbonan ensorbon, forstumi, aktive akceli lokan malmult-karbonan disvolvon, esplori manierojn de verda kaj malmult-karbona disvolvo ktp.

Ankaŭ adaptiĝo al klimata ŝanĝiĝo estis distingiĝa, laŭ la opinio de s-ro Kang. Krom malrapidigo de klimat-ŝanĝiĝa influo, la homaro ankoraŭ devas pene adaptiĝi al la neutilaj influoj alportitaj de klimata ŝanĝiĝo sur la ekonomi-socian disvolvon. Por adaptiĝi al klimata ŝanĝiĝo, Ĉinio faris multajn klopodojn ankaŭ en agrikulturo, akvo-riĉfontoj, arbarkulturo, maroj, san-higieno, atmosfero ktp.

En la fundamenta konstruo, estis ellaboritaj aŭ perfektigitaj la rilataj leĝoj kaj gravaj politikoj, kiel reviziado de “Leĝoj por Renovigeblaj Resursoj”, ellaborado de “Ŝtata Projekto de Ĉinio por Traktado de Klimata Ŝanĝiĝo” ktp. Por plibonigo de la administra sistemo kaj labora mekanismo stariĝis en Ĉinio ŝtata gvida grupo por traktado de klimata ŝanĝiĝo, kaj meteologia departemento en la Ŝtata Disvolva kaj Reforma Komisiono speciale por unuigi kaj kunordigi la administrajn laborojn, fortiĝis la statistiko-kalkula laboro, inkluzive de tiu en energikonsumo kaj forceja gas-ellaso ktp.

Komparo

Kiel taksi niajn atingojn en energiŝparo kaj ekspluato de puraj kaj renovigeblaj resursoj, kompare kun aliaj landoj en la mondo? Kang Yunbing opinias, ke la demando estas tre kompleksa por respondi, ĉar landoj en la mondo estas en malsama grandeco kaj kun malsama stato. Tamen li jese diris, ke plej rimarkinda por Ĉinio estas la energiŝpara kaj ellaso-redukta laboro, por kiu nia ŝtato prenis plej multajn rimedojn kaj akiris plej grandajn atingojn. Rigardu, kiu lando faras ekzamenojn pri energiŝparo kiel Ĉinio? Kaj kiu lando donas tiom grandan forton por forigi postiĝintajn produktokapablojn, kiel Ĉinio? Fermiĝis multaj ŝtalejoj kaj cementejoj en Ĉinio. La registara financo asignis pli ol 200 miliardojn da juanoj (US$31 miliardoj) por subteni energiŝparon kaj tekniko-disvastigon.

Tamen ni, ĉinoj, ne lertas pri propagando, nia lando ne estas angle parolanta, kaj nia voĉo ne havas lokon en la ĉefa fluo, tial multaj niaj faroj ne estas konataj de la internacia socio. S-ro Kang opinias, ke en la nuna disvolva periodo de ekonomio kaj socio, la ĉina registaro faris multajn laborojn por akceli energiŝparon kaj ellaso-redukton. Internacie, la socio kontinue kaj aktive iniciatas traktadon de klimata ŝanĝiĝo, kaj Ĉinio aktive respondas al la iniciato, ĉar tio estas la tendenco de la nuna epoko, kaj ankaŭ akordiĝas kun niaj energiŝparo kaj mediprotekto.

Malfacile atingita 19.1%

Kang Yanbing veis, ke la problemoj kaj defioj estas ege grandaj. En la periodo de la Dekunua Kvinjara Plano en Ĉinio la energikonsumo por unuo de totala enlanda produktvaloro malaltiĝis je 19,1%, kaj Ĉinio per 6,6% de la ĉiu jara altiĝo de energikonsumo subtenas la 11,2 % da meznombra jara altiĝo la de enlanda ekonomio. Tio ja estis malfacile atingita rezulto. Por atingi la rezulton la registaro ellaboris multajn politikojn. Ekzemple pri forlaso de malavangardaj produktpovaj entreprenoj, iu gubernio nur havas unu cementan fabrikon; se oni ĝin fermas, de kie venas la mono por la gubernio, kiel solvi la problemojn pri la laboroj de la lokanoj? Kvankam pri tiuj kontraŭdiroj multaj homoj ne estas komprenemaj, tamen ili devas obei la aranĝon de la makrostrukturo. Pri tio certe troviĝas perdo, ekzemple iuj energiŝparaj produktaĵoj estas multekostaj, pro tio la lokanoj ne volas ilin aĉeti, tial la registaro subvencias por disvastigi la alt-efikajn lum-produktaĵojn, energiŝparajn klimatizilojn k.s. Per tiuj rimedoj oni akcelis la teknikan progreson kaj merkatan disvolvon kaj altigis la konscion de la popolanoj pri energiŝparado. Krome en la periodo de la Dekunua Kvinjara Plano Ĉinio lanĉis kampanjon de energiŝparado en mil entreprenoj, kaj faris kontroladon kaj taksadon pri la rezultoj kaj rimedoj de energiŝparado. Samtempe la centra registaro postulas, ke lokaj registaroj plifortigu la administradon de energiŝparado al la altkonsumaj entreprenoj, kaj la provinc-nivelaj registaroj respondecu pri la kontrolado kaj administrado de 100-200 entreprenoj. Kaj la entreprenoj devas subskribi la kontrakton kun la administrantoj, kaj la administrantoj devas premii la entreprenojn bone plenumintajn la celojn. Nun la registaro komencis severan kontroladon kaj ekzamenadon pri energiŝparado jam en la komenca investado de programoj, tio montras la firman decidon de la registaro.

Kang Yanbing emfazis, ke redukti ellason de 1460 milionoj da tunoj da karbo estas granda sukceso, por tio la registaro, entreprenoj kaj la popolanoj, ĉiuj faris kontribuojn.

Malaltkarbona vivmaniero

La fina elekto estas verda kaj malaltkarbona vivmaniero. Tamen tio por Ĉinio estas pli malfacila. Iuj malgrandaj landoj kun miliono da loĝantoj povas kontentigi la postuladon de elektro per starigo de unu hidroelektra centralo. Tamen Ĉinio estas granda lando kun granda nombro da loĝantoj. Danke al la giganta investo de la registaro rapide disvolviĝas renovigeblaj energifontoj, tamen ilia proporcio restas malgranda en la energikonsumo. La postulado de Ĉinio pri energifontoj estas tro granda kaj kreskas tro rapide, sed la rezervo de naturgaso kaj petrolo estas limigita, tial Ĉinio devas preni karbon por ŝtopi la breĉon.

La uzado de karbo kaŭzas poluegon kaj la brulefikeco de karbo estas malalta. Por kontentigi la kreskantan postuladon, multaj karbminejoj malkonvene intensigis la ekspluaton, kio rezultigis multajn akcidentojn. Tial oni devas realigi rapidan disvolviĝon de la ekonomio kaj socio per minimuma energikonsumo.

Krome, laŭ la opinio de Kang, teknika progreso estas ŝlosila kaj grave estas ankaŭ racie gvidi la konsumon de popol-amasoj en la periodo de la 12a Kvinjara Plano. Oni devas racie stimuli la enlandan konsumon. Kion kaj kiom oni bezonas, tion kaj tiom fabrikoj produktas. Ĉu la bezonataj produktaĵoj estas raciaj? Tio koncernas la konsuman manieron.

Ĉu oni havu loĝejon de 30 kvadrataj metroj aŭ de 100 kvadrataj metroj? Ĉu ĉiu familio bezonas unu aŭton aŭ ĉiu familiano havu unu aŭton? Tio rilatas al propra prefero. Ni devas esplori kiel konduki la konsumadon per politiko kaj limigi konsumadon per altigo de la kosto, por ke nia vivo estu kaj komforta kaj ŝparema. Tio estas tre grava.

Senbedaŭra elekto

Parolante pri energiŝparo kaj klimata ŝanĝiĝo, Kang montriĝis tre vigla kaj emociiĝa. Kiam mi demandis lin pri la perspektivoj de la Durbana Konferenco, li respondis, ke sen partopreno li ne aŭdacas prognozi. Tamen li opinias, ke la konferenco, sukcesa aŭ ne, ne influas la traktadon de Ĉinio kontraŭ klimata ŝanĝiĝo, ĉar tio estas senbedaŭra elekto por Ĉinio.

Mi estis kortuŝita de la respondo, kaj demandis pri lia ĉiutaga laboro. Kang diris, ke termologio estas lia studita fako en la Universitato Qinghua. Li laboris pli ol dek jarojn pri la traktado de klimata ŝanĝiĝo. Komence li okupis sin pri energiŝparado, kaj de la lastaj kelkaj jaroj pri malaltkarbona studo. Unuvorte, li ĉiam laboras en tiu kampo. La komenca entuziasmo jam ŝanĝiĝis en mision kaj respondecon.

Li estas okupita kaj ofte faras ekstran laboron. Iam li estis malkontenta pri sia malalta salajro kompare kun tiuj laborantoj en evoluintaj landoj. Post pripenso li kvietiĝis, ĉar li konsciis, ke li estas en evoluanta lando, kaj li devas pli multe penadi.

Fakte li havas ŝancojn reelekti sian laboron, tamen li konscias, ke traktado de klimata ŝanĝiĝo estas signifoplena por la kontinuigebla disvolviĝo de la ĉina ekonomio. Li elkore amas sian okupon, kaj esperas, ke la tero fariĝos pli verda kaj la ĉielo pli blua pro lia laboro.

TRA LA INTERRETO

Radio Ĝardeno

http://radio.garden

Unu el la plej geniaj kaj magiaj retejoj, kiujn vi iam trovos.

Turnu la terglobon, elektu urbon, kontrolu la aktivajn radiostaciojn kaj aŭskultu muzikon kaj voĉojn de la tuta mondo.

Ĉu mi estis Pwned?*

https://haveibeenpwned.com

Tre ofte grandaj retaj servoj estas trafataj de retaj piratoj kaj personaj datumoj estas disvastigataj. Per tiu ĉi retejo vi povas kontroli ĉu viaj datumoj estis kompromititaj.

Tajpu vian reatdreson kaj rigardu ĉu ĝi troviĝas en iu el la datumlikoj.

* Pwned estas anglalingva interreta slango, kiu signifas ke oni estis humiligita fare de alia. Variaĵo de owned, sed pli ofenda.

Malnovaj Videoludoj

https://archive.org/details/softwarelibrary﹍msdos﹍games/v2

Ni ŝatas la plej modernajn kaj teknologiajn videoludojn, tio estas vero, sed ĉiu malnova ludo, kun sia polvkovrita plasta ujo, ankaŭ havas sian ĉarmon. Internet Archive disponigas kolekton kun 2,4 mil videoludoj de MS-DOS por ludi en Interreto, rekte en la navigilo. Ne necesas elŝuti aŭ instali ion ajn.

Senperforta Komunikado

Trans la ideoj de bono kaj malbono

Guillaume Armide — Francio

Jam de kelkaj jardekoj ekzistas procezo, kiu helpas ŝanĝi nian plej profundan manieron percepti la mondon kaj elekti nian sintenon tiel, ke ni povu sperti pli harmonian kaj floriĝantan vivon kaj kontribui en la pliĝojigo de la mondo. Dum kelkaj religiemuloj kaj nereligiemuloj estas diskutantaj (aŭ ne) la demandon: “Ĉu obei jam kreitan moralon aŭ mem decidi pri tio, kio bonas kaj kio malbonas?”, tiu procezo proponas vojon al kampo trans la ideoj de bono kaj malbono, vojon al aŭtenteco, responso kaj pacemo.

En 2010 mi malkovris ion, kio ŝanĝis mian vivon pli potence ol faris Esperanto kvin jarojn antaŭe! Ĝi estas la plej simpla kaj plej efika maniero, kiun mi konas por pliklarigi kaj senstreĉigi mian vivon. Kiam mi diras “simpla”, mi parolas pri la intelekta aliro al ĝi. Sed ĝia apliko, ĝia “enkarnigo” estas ĉiutaga laborado pri mi mem kun kelkaj lernindaĵoj kaj multaj mallernindaĵoj! La unua malfacileco, kiun mi foje renkontas kiam mi parolas pri ĝi, estas la pli-malpli fortaj antaŭjuĝoj kiujn multaj homoj havas ĝenerale nur pro la nomo de tiu procezo. Mi do anoncu al vi la tutan veron nun. Pretiĝu por ricevi la ŝokon! Ĝi nomiĝas: SenPerforta Komunikado (SPK)

Jen kelkaj el la pensoj, kiujn mi aŭdis de malsamaj homoj, kiuj estis ĵus aŭ malĵus malkovrintaj la aferon. Vi certe jam komprenis, ke ĉiuj tiuj opinioj baziĝas sur misinformo aŭ miskompreno pri SPK, kaj vi senpacience scivolemas pri tio kio ĝi vere estas, ĉu ne? Jen kelkaj el la grandaj ideoj subtenantaj SPK-on. Mi esperas, ke vi trovos sufiĉe da klareco en ĉi tiuj paragrafoj.

Doni panon al anasoj

Unue ni konsideru, ke ĉiuj homoj ĝojas kontribui al la plibonfarto de aliuloj... kaj al la plibonfarto de si mem, kompreneble! Marshall Rosenberg, la kreinto de SPK, helpas nin kompreni tion konsiderante infanon kurantan al lageto por doni panon al anasoj. Ĉu vi jam vidis la ĝojon de infano en tia situacio? Eble vi eĉ memoras, kiom ĝoja vi mem estis infane kiam vi faris tion? Esence tiu ĝojo kontribui estas en ĉiu homo. Kaj jes, ĝi ofte estas kaŝita sub aliaj aferoj. Ekzemple, se mi diras al infano: “Stultulo! Kion vi faraĉas? Tiu pano devenas de la plej bona panejo de la urbo! Ĝi estas tre multekosta! Kaj vi ĵetas ĝin senzorge al tiuj bestaĉoj!”, mi supozas, ke la ĝojo de la infano tre malpliiĝos. Kaj povas esti, ke post tiu sperto la infano malpli sentos emon kontribui al la plibonfarto de aliuloj. Tamen ĝi plu ekzistos sub tavoloj de timoj, malemoj, memmalpermesoj kaj aliaj restaĵoj de pli-malpli grandaj traŭmatoj. Multaj sciencaj eksperimentoj ebligas pensi, ke tio veras: denaske, pronature, ĉiu homo ŝatas kontribui al la plibonfarto de la aliuloj. Kaj ekde kiam mi ekkonis tiun principon, aldone al tiu ke “neniu estas sur la Tero por kontentigi min” mi atendas malpli kaj ricevas pli de la vivo!

Nia ĉiutaga tragedio

Nun la arto kuŝas en la uzo de tiu vero, tio estas respondi la demandon: kiel mi povas plialtigi la ŝancon, ke la aliuloj sentu ĝojon kontribui al mia plibonfarto? Ekzistas du okazoj, en kiuj la aliulo ne sentas plenan ĝojon kontribui al mia plibonfarto.

Mia peto, en si mem, kontribuas al ties malplibonfarto.

Ekzemple: Se mi plej afable petas iun amikon doni al mi 5000 eŭrojn, povas esti, ke li (ni konsideru, ke temas pri viro) ne donos ilin al mi, ĉar se li tion farus, li ne plu povus aĉeti nutraĵon por si, pagi sian loĝejan lupagon, pagi sian kotizon kaj veturkostojn por la venonta IJK, ktp. Tamen en alia situacio, se li estus en tia situacio ke li ricevas ĉiutage 5000 eŭrojn sen ion fari kaj ne scias kion fari pri tiom da mono, certe li ĝojus helpi min. Li certe donus al mi la monon, kiel infano ĵetas panon al anasoj.

2. Mia peto kontribuas al lia malplibonfarto pro la maniero, en kiu mi esprimis ĝin.

Ekzemple: Se mi petas iun amikon: “Riĉegulaĉo, vi donu al mi 5 eŭrojn! Vi ĉesu do esti avara, unu minuton, bonvole! Al kio utilas konservi vian monon nur por vi kaj ne uzi ĝin? Kiam vi mortos, vi ne kunportos ĝin en la tombon!”, povas esti ke mia amiko (ĉu vere temas pri amiko?!) ne donos la monon al mi, eĉ se tiuj 5 eŭroj reprezentas nenion por li, esence ĉar aŭdinte min, li eble sentas sin en netaŭga humoro por povi kontakti sian ĝojon kontribui al mia plibonfarto.

Nu, estas multaj okazoj en kiuj ni kondutas (nekonscie?) same tragedie kiel en la dua ekzemplo. Kial tragedie? Ĉar nia agmaniero garantias la neatingon de nia celo. Ĉu almenaŭ unu fojon en via vivo vi petis ion de iu, per malrespekta vortumado? Mi supozas, ke vi ne memoras, ke vi iam faris tion. Marshall Rosenberg asertis, ke ĉiufoje kiam ni taksas, juĝas iun, ni tragedie esprimas peton aŭ dankon. Sufiĉas pensi pri la lasta fojo kiam vi diris al iu ke li estas tia aŭ tia ĉi kaj konsideri ke:

Se via juĝo estis negativa, vi nekonscie esprimis peton.

Ekzemple: “Miaj infanoj estas pigraj kaj malzorgemaj. Neniam ili purigas parteton de la loĝejo kaj iliaj dormĉambroj estas ĥaosaj.”

Traduko: “Mi ŝategus vivi en pura kaj bonorda loĝejo kaj por tion atingi mi ŝatus ricevi helpon.”

Se via juĝo estis pozitiva, vi nekonscie esprimis dankon.

Ekzemple: “Vi estas mojosega!”

Traduko: “Mi multe ridis kun vi ĉi-vespere. Mi ĝojas, ke vi proponis kuniri al restoracio, tiel ke mi ne pasigis la tutan nokton laborante ĉe mia komputilo. Mi kore dankas vin pro ĉio ĉi.”

Kion mi celas per: “vi nekonscie esprimis peton aŭ dankon”? Kompreneble, mi ne estas en via menso kaj mi havas neniun ideon pri tio kio okazas en via nekonscio. Mi nur proponis interpreton pli povodonan. Ni komparu la funkciojn de la du frazoj de la unua ekzemplo.

“Miaj infanoj estas pigraj kaj malzorgemaj.”

“Mi ŝategus vivi en pura kaj bonorda loĝejo kaj por tion atingi mi ŝatus ricevi helpon.”

Mi parolas pri aliuloj.

Mi parolas pri mi.

Mi ĵetas sur la aliulojn la respondecon de mia malbonfarto.

Mi restas konscia pri tio, ke la fonto de mia malbonfarto estas en mi mem: ĝi estas aspiro nekongrua kun la nuna realeco.

Mi plendas, t. e. mi perceptas min kiel viktimon de la aliuloj pro ecoj, kiujn mi projekcias sur ilin. “Tiaj ili estas, tiel la mondo iras”, ne eblas ŝanĝi ion ajn. Tial mi restos malfeliĉa kaj ili kulpas.

Mi metas mian atenton sur miajn bezonojn, tiel mi restas survoje al la kontentigo de ili. Mi konservas mian povon.

Mi riskas ke la aliulo ofendiĝos kaj:

  • ke li/ŝi deziros kontraŭataki riproĉante ke mi estas tro purema. Tiam komenciĝos sensenca debato por scii, kie devas esti la ĝusta mezo inter pigreco kaj puremo.

  • ke li/ŝi kulpiĝos, kaj malĝojiĝos.

En ambaŭ okazoj, la aliulo certe ne perceptos ĝojon en la ideo kontribui al mia plibonfarto. Mi estas kiel anaso agresema kontraŭ infanoj kaj asertanta, ke ili ne ŝatas ĵeti panon al mi.

Mi vidas kaj prezentas la situacion tiel, ke la aliulo vidas neniun kaŭzan ligon inter mia malbonfarto kaj sia propra esto. Sed li/ŝi havas indikon pri maniero kontribui al mia plibonfarto kaj li pli bone perceptas, ke li/ŝi estas tute libera plezurigi min aŭ ne. Mi eĉ povas aldoni: “Ĉu vi ŝatus purigi la vazaron ĉi-vespere? Tio estus granda subteno por mi”. Tiel, mi vortumas pli precizan kaj konkretan peton, kiu estas ne pli ol prezento de pano ĵetebla (kaj ne ĵetenda) al anasoj.

Niaj juĝoj estas tragediaj manieroj esprimi nin ĉar ili malpliigas niajn ŝancojn esti komprenataj kaj

Propono: dum la venonta semajno, ĉiufoje kiam vi juĝas aŭ taksas iun homon (“Roberto estas teda!”, “Vi estas genia!”, “Estas tre afable de vi!”...) aŭ okazaĵon (“Estas domaĝe!”, “Estas neelteneble!”, “Estas (ne)normale!”...), ŝanĝu la direkton de via atento de ekstere enen. Ekzemple, demandu vin kion vi sentas rilate al tiu aŭ tio. Kiel (mal)facilas al vi respondi tiun demandon?

Rimarko: En SPK, kiam ni parolas pri sentoj, ni parolas pri emociajkorpaj sentoj (ekz-e, (mal)ĝojo, kolero, ĉagreno, dankemo, (mal)komforteco, timo, streĉo, k.a.). En la kutima vivo, ni ofte uzas la verbon “senti” por enkonduki mensan interpreton. Per SPK mi lernis esti pli preciza kaj anstataŭ diri: “Mi sentas, ke estas riske fari tiel.” mi prefere diras: “Mi sentas min maltrankvila kun tiu opcio. Mi opinias ĝin riska pro...” kaj mi aldonas argumentojn se mi havas. Same, mi ne diras: “Mi sentas min kulpa.” sed ekzemple: “Mi sentas amaran ĉagrenon ĉar mi juĝas min kulpa.”. Tiel mi havas kaj esprimas pli da klareco pri miaj enaj okazaĵoj.

Niaj kutimaj mankoj de aŭtenteco kaj responso

Ni vivas en socio de ŝajneco. Ni lernas, ke ni devas esti perfektaj, nefaligeblaj, fortaj, koheraj... kaj, ĉar ni plurfoje tage konstatas, ke ni ne estas tiaj, ni ŝajnigas. Ni, ne nepre konscie, kaŝas niajn ĉagrenojn, timojn ktp.

Antaŭhieraŭ, dum iu festa vespero, du inoj nekonataj de mi, vidas, ke mi havas pansaĵon sur mia dekstra ringfingro kaj demandas min pri ĝi. Mi klarigas, ke mi akcidente profunde tranĉis mian fingron kontraŭ rompita glaso dum mi estis puriganta la vazaron. Mi rakontas ke mi vane provadis haltigi la sango-elfluon dum horoj antaŭ ol decidi iri al malsanulejo, kie oni kudris tri suturajn punktojn al mi. Tiam la du inoj ekridegas dirante: “ Nur unu fojon iu viro purigas la vazaron kaj jen kio okazas! Hahaha!”. Tiam mi eksentis malagrablan varmon en la brusto kaj ĉe la tempioj. Estis sufiĉe dolore al mi aŭdi tiun rimarkon.

Kiel mi reagis? Mi kaŝis miajn sentojn. Mi perfortis min rideti kaj atendis, ke ili ĉesu ridadi.

Tio estas neaŭtenta reago. Mi enprofundigis miajn sentojn kaj ŝajnigis konduton ne kongruan kun tiuj, por ne ofendi, por esti afabla, por esti akceptata eble eĉ amata de la aliuloj.

Kiel mi povintus reagi? Mi povintus rebati ekzemple: “Via seksisma ŝerco ne ridigas min. Pardonu, sed mi devas foriri nun ĉar mia edzino atendas min kaj kiam mi malfruas, ŝi ĉiam batas min!” Tio estas neresponsa reago. Mi ironias por redoni la frapon, kiun, en mia percepto, mi ricevis de la du inoj. Mi pensas, ke ili meritas lecionon ĉar mi konsideras, ke ili kaŭzis mian malagrablan senton. Nu, “tio, kion aliuloj faras, povas esti la stimulo de niaj sentoj sed neniam la kaŭzo.” diris Marshall Rosenberg kaj mi samopinias. Tial mi nomas tian reagon neresponsa: ĝi baziĝas sur la fakto, ke mi neas la responson de mia sento kaj ĵetas ĝin sur la aliulon. Mi klarigos pli pri tio en la paragrafo “Bezonoj, valoraj konektiloj!”.

Antaŭ ol malkovri la verkaron de Marshall Rosenberg, mi ne kapablis imagi alian sintenon ol tiuj lastaj du. Kliniĝi aŭ kontraŭataki. Perforti min aŭ perforti la aliulon. Nun mi vidas la trian vojon. Kaj vi vidas, ke mi ankoraŭ ne ĉiam estas en la taŭga stato por apliki ĝin! Ĝi estas la vojo de aŭtenteco, responso kaj bonkoreco. Mi lernas diri, kio okazas en mi kaj agnoski, ke nur mi responsas pri ĝi. Mi lernas diri kio en mia profunda esto, kio plej homeca en mi faras, ke mi havas tiujn sentojn. Mi komprenas, ke miaj sentoj ĉiam estas bonvenigindaj ĉar same kiel sur la vetero, mi havas neniun veran regpovon sur ili. Sentoj estas kiel la luminidikiloj sur la kontrolpanelo de mia korpo. Kiam via aŭto diras al vi, ke baldaŭ mankos benzino, ĉu vi ignoras la informon? Ĉu vi provas kaŝi la luminidikilon per ia pentraĵo? Nu kaŝi (almenaŭ al ni mem) aŭ provi transformi niajn sentojn estas same neresponse.

“Konservu enmense, ke la agoj de aliuloj neniam povas “igi” vin senti iel ajn. Sentoj estas viaj avertaj indikiloj.” Marshall Rosenberg

Mi do pli kaj pli priatentas ilin kaj informas miajn “kunveturantojn” pri ili. Mi lernas fari peton al tiuj, peton sen atendo, peton kiel simplan sciigon pri tio kie troviĝas la pano kaj la anasoj. Por tio mi procezas kvaretape laŭ la OSBP-procezo (observo, sento, bezono, peto).

La OSBP-procezo

Mi observas objektive la okazaĵojn. Mi celas fari la plej seninterpretan priskribon, kvazaŭ mi estus simpla filmilo, kiu nenion sentas. Kiu(j) el tiuj vortumoj estas laŭ vi objektiva(j) observo(j)?

Mi ĉi-sube proponas al vi miajn respondojn. Mi ne klarigos la kialojn, por ke ĉi tiu artikolo ne estu tro longa. Cetere miaj respondoj estas nur miaj kaj la celo estas ne ke vi akceptu ilin kiel validajn, sed ke vi konstruu vian propran opinion.

  1. Por la 1-a demando, mi opinias, ke nur la respondo C taŭgas.

  2. Por la 2-a demando, same.

  3. Por la 3-a demando, mi opinias, ke la respondoj B kaj D taŭgas. (Por pli da klareco legu la venontan paragrafon.)

  4. Por la 4-a demando, mi opinias, ke la respondoj A kaj D taŭgas.

Al la du inoj mi do povintus diri ekzemple la jenon:

“Kiam mi aŭdas vin ride diri: ‘Nur unu fojon iu iĉo purigas la vazaron kaj jen kio okazas!’ (O), mi sentas min malĝoja (S) ĉar mi ŝatus ricevi empation rilate al mia fingra vundo (B) kaj mi sentas min ankaŭ iomete kolera (S), ĉar mi bezonas rekonon por mia propra personeco ekster ĉia konsidero pri genro (B). Ĉu vi ŝatus diri al mi, kiel vi sentas vin aŭdinte tion? (P)

Mi aplikis la vortumon proponitan de Marshall Rosenberg: “Kiam mi vidas/aŭdas ... (O), mi sentas min ...(S), ĉar mi bezonas ...(B). Ĉu vi ŝatus fari/diri ...? (P)

Tiu frazo-strukturo estas konsiderinda pli kiel mensa gvidilo por helpi nin havi klaran rigardon al la situacio kaj eliri el niaj aŭtomataj pensmanieroj ol kiel nepra maniero alparoli la alian.

Bezonoj, valoraj konektiloj

Ni estas miliardoj da homoj sur la Tero kaj verŝajne neniam ni ĉiuj interkonsentos pri tio kion ni opiniu, kiel ni parolu, kiel ni vivu... (Cetere, kiu deziras tion?) Tamen ekzistas aferoj, pri kiuj ni facile povas kompreni unu la aliajn, aferoj universalaj, komunaj al ĉiuj, aferoj pri kiuj ne necesas strebi al interkonsento ĉar ni ĉiuj jam portas ilin egalmaniere en ni. Temas pri niaj bezonoj. Niaj profundaj homaj bezonoj. Ili estas antaŭaj al niaj vivelektoj kaj pensoj, ili estas la radikoj de niaj sentoj kaj ili samas por ĉiu el ni, sur ĉiuj kontinentoj.

Kiam vi aŭdas la esprimon “homa bezono”, eble vi pensas pri la korpaj bezonoj kiel manĝi, dormi, trinki, spiri, loĝi en taŭgaj kondiĉoj de pureco, temperaturo, komforto... Mi ja parolas pri tiuj bezonoj, sed ne nur. Kiam tiuj ĉi bezonoj estas plenumitaj, sentiĝas aliaj bezonoj, kiel senco, ripozo, ludo, interago, esprimo, tenero, belo, spaco, kontakto kun la naturo...

Meti nian atenton sur ilin plialtigas niajn ŝancojn:

SPK sugestas, ke “malantaŭ ĉiu ago, eĉ se ĝi estas senefika, tragedia, perforta, abomena, estas provo plenumi bezonon”. (M. Rosenberg)

Do unu el miaj plej gravaj lernindaĵoj tra SPK estas la kapablo kontakti miajn bezonojn. Kun tiu kapablo venas la kapablo percepti la fonton de ĉies agoj kaj diroj. Mi bedaŭras, ke ni malpli ofte priatentas ilin ol niajn agojn kaj dirojn. Tiuj estas strategioj, kiujn nia menso elektas laŭ sia kunteksto kaj siaj rimedoj por plenumi niajn bezonojn.

Tre indas distingi bezonojn kaj strategiojn. Kiam mi soifas, mi ne bezonas glason da akvo aŭ botelon da biero. Ili estas du eblaj strategioj. Mia bezono estas enkorpigi akvon al mi. Ekzistas nenombreblaj strategioj por plenumi ĝin. Sammaniere, mi ne bezonas iri al la kamparo, mi bezonas kontakton kun la naturo; mi ne bezonas monon, mi bezonas materian sekurecon; mi ne bezonas ĉokoladon, mi bezonas plezuron; mi ne bezonas vin, mi bezonas kunestadon, subtenon, teneron, amon...

Kiam la du inoj ride diris al mi: “Nur unu fojon iu iĉo purigas la vazaron (...)”, ili supozeble bezonis amuziĝon, ridon, rekonon pri sia manko de subteno en la hejmaj taskoj. Kaj simple la strategio, kiun ili elektis ne taŭgis al mi en tiu preciza momento. Kiam mi provas diveni la bezonojn de la aliuloj (kaj mi rajtas simple demandi!), mi jam ŝanĝas mian atenton de “kion ili faras/diras” al “kio ilin motivas”. Tiel mi donas malpli da forto al la penso “ili estas malrespektemaj” kaj pli al “ili estas homaj”. Tio ne ŝanĝas la faktojn, nek la situacion. Tio ne malpliigas mian doloron. Tio ŝanĝas ion pli gravan: mian percepton de la situacio kaj sekve mian sperton, mian enan staton kaj mian respondon. Kiam mi metas mian atenton sur la bezonojn, tiam mi troviĝas en lando kie pravo kaj malpravo ne ekzistas, tiam mi vidas neniun problemon, neniun malindulon aŭ malamikon sed nur “homojn kun homoj” kaj ke la konflikto ne estas inter la homoj sed inter iliaj strategioj elektitaj por plenumi siajn bezonojn. Tiam mi pli taŭge elektas kion fari, kiel konduti, kiun strategion adopti konsidere al ĉies bezonoj. Estas pli komforte al mi esprimi mian eventualan malaprobon, ĉar dum mi diras “ne” al ies strategio, mi diras “jes” al ties bezonoj. Fine mi precizigu, ke konsideri ĉies bezonojn neniel estas morala regulo leĝo por mi. Ĝi simple estas, laŭ mia sperto, la nura maniero vivi pace, harmonie kaj aŭtente.

Ludo: konekto aŭ ne?

Mi nomas “konektiĝi al iu aŭ al mi mem” la agon meti mian atenton sur la sentojn kaj la bezonojn de tiu aŭ de mi mem, konsideri kaj akcepti ilin tiaj, kiaj ili estas. Ĉi-sube troviĝas ses dialogetoj inter mi kaj aliulo. En kiuj el ili, vi perceptas, ke mi celas konektiĝi al la aliulo? Kaj en kiuj ne?

Dialogeto A

Aliulo: Mi kore dankas vin pro via helpo!

Mi: Aĥ! Nedankinde! Tio estis nenio!

Dialogeto B

Aliulo: Vidu tiun aĉulon, kiu ĵus ĵetis paperon sur la straton!

Mi: Ĉu vi sentas koleron, kiam vi vidas tion?

Dialogeto C

Aliulo: Vi estas egoisma!

Mi: Ĉu vi ŝatus ricevi pli de mi?

Dialogeto Ĉ

Aliulo: Mi neniam sukcesos!

Mi: Ne pensu tiel!

Dialogeto D

Aliulo: Mi ne duŝos min en senŝlosa banĉambro.

Mi: Ĉu vi estas tiom pruda?

Dialogeto E:

Aliulo: Mi laboradis tutan horon por fari tion!

Mi: Kial vi plendas?! Mi laboradis tutan posttagmezon!

Miaj respondoj:

Rendevupropono

“Ni volas agi pro nia deziro kontribui al la vivo, prefere ol pro timo, kulpo, honto aŭ devigo.”

Dirante tion, Marshall Rosenberg invitas nin eksteren de la malliberejo de plurjarmila paradigmo, eksteren de la kredo je la ekzisto de devoj, de praveco, de merito, de kulpo, eksteren de ĉia strategio de puno kaj rekompenco, de superregemo kaj obeemo, eksteren de la kredo je niaj juĝoj, interpretoj, moralaj, ĝentilaj, kulturaj reguloj por eniri mondon de responsaj elektoj kaj akceptataj emocioj. La nura sekvinda gvidilo estas ene de ni kaj la kapablo percepti ĝin nomiĝas kunsentemo (ankaŭ empatio). Ĝi estas la kapablo senti kion aliuloj sentas kaj senti kion ni mem sentas (“mem-kunsentemo”, kontraŭevidente tio ne facilas pro nia edukado). Nur sekvante tiun vojon de aŭtenteco, verŝajnas ke ni iam atingos la rendevulokon proponitan de la persa poeziisto Ĝalal-ed-din Mohammad Rumi antaŭ 800 jaroj: “Trans la ideoj de bono kaj malbono, ekzistas kampo. Mi renkontos vin tie”.

Por pluinformiĝi pri SPK [foto: Marshall Rosenberg]

Marshall B. Rosenberg estis usona klinika psikologo naskiĝinta en 1934 kaj mortinta en 2015, 80-jaraĝe. Li iradis tra la mondo por solvi konfliktojn ene de familioj, inter kunlaborantoj, inter junularaj ĉirkaŭurbaj klanoj, inter popoloj, ktp. kaj por diskonigi la meĥanismojn de sia procezo inspirita de la verkoj de Carl Rogers kaj Gandhi.

Ekde tiam homoj formiĝis kaj trejniĝis por siavice apliki kaj instrui la procezon en medioj tiel diversaj kiel entrepreno, instruejo, familio, paro, justeco, perado. Unu el la plej famaj el ili nomiĝas Dominic Barter. Li estas anglo, kiu kreis en Brazilo justecan sistemon nomatan “riparaj cirkloj”. Dum la kutimaj justec-sistemoj reagas al krimoj per punoj, t.e. per la aldono de plia perforto, la riparaj cirkloj celas flegi la okazigitajn vundojn per la interkomprenemo kaj interagnosko de ambaŭ partioj.

Se vi deziras pluinformiĝi pri SPK, mi do rekomendas la librojn kaj Jutubaĵojn de Marshall B. Rosenberg, Thomas d’Ansembourg, Dominic Barter. Pri tiuj, mi certas, troveblos almenaŭ anglaj verkoj kaj tradukoj. Mi ankaŭ varme rekomendas la franclingvajn Jutubaĵojn de Isabelle Padovani, kiu funde pritraktas la psikan kaj spiritan flankojn de SPK.

Ankaŭ eblas aliĝi al la vizaĝlibra grupo “SenPerforta Komunikado”.

Trinkebla piso

Dum la ĉi-jara Internacia Junulara Festivalo, kiu okazis ekde la 20a ĝis la 26a de aprilo 2011, estiĝis nova tradicio. Dum Esperanto-renkontiĝoj oni povos trinki pison. Maskoto de TEJO estas la papago Pepo — kaj ĝuste ĝia estas la piso. Inventis ĝin estraranoj de TEJO kaj unu el ili estis la kasisto de TEJO Sergey Tyrin el Israelo.

Kia estis viaopinie la ĉi-jara IJF?

Mi ĉeestis nur parte efektive, ĉar pli-malpli duonon mi pasigis en la ĉambro de Lukasz estrar-kunsidante, sed la vesperaj koncertoj estis mojosaj. Kaj en-programaj kaj gufujaj. Evidente, la programaj koncertoj estis sufiĉe allogaj, ĉar la partoprenantoj estis pretaj aŭskulti ilin ekstere, en la frosto, kvankam la koncerto de JoMo (kiel ĉiam) estis tre energia kaj li scipovis (kiel kutime) varmigi ĉiujn per gajaj dancigaj kantoj, dum 3 horoj pli-mapli.

Kaj post la koncertoj oni povis viziti drinkejon, ĉu ne? :)

Jes, kompreneble. Kvankam ĝis la vespero kiam TEJO estris ĝin, estis sufiĉe enue. Krom kiam venis policista kontrolo.

Do eĉ aventura la drinkejo estis! Ĉu la policanoj estis kontentaj?

Ili rimarkis nenion kontraŭleĝan, do problemojn la organizantoj pri la drinkejo ne havis.

Bonŝance! Ĉar la ĉi-jara drinkejo estis iom eksterordinara, ĉu ne?

TEJO aldonis al ĝi specialan guston. Dum la vespero kiam la estraranoj (kaj la ĉarma volontulino) prizorgis ĝin, oni ne nur povis aliĝi senpage al TEJO gajnante en botel-ludaj konkursoj, kaj ne nur plej intime informiĝi pri la IJK en Ukrainio, sed ankaŭ gustumi ekzotikajn, ekskluzivajn menuerojn. Ekzemple, la verdan (kompreneble!) drinkaĵon “Piso de Pepo”, kiu, ni esperas, fariĝos tradicio de Esperantaj drinkejoj. TEJO pretas donaci la recepton sub licenco CreativeCommons. Estis prezentata por ne-drink-emuloj senalkohola varianto, sub la nomo “Eterna komencanto” kaj tiuj dezirantaj ion varman povis aĉeti “Kafon ’sperantuj’”, varman kafon kun lakto kaj rumo - inspirita de la lastjara IJK en Kubo. La papago de TEJO - Pepo - cetere, benis ĉiujn, dirante “ebriiĝu!”.

Kio okazis dum la IJK en Kubo, ke tio estis inspiro por “Kafo ’sperantuj’”?

Rumo estas la nacia alkoholaĵo de la kubanoj kaj dum la IJK ekstreme populara estis “Cafe Espagnol”, kiun nia oferto provis humile imiti.

Ĉu la kombino de kafo kaj rumo bongustis?

Jes ja! Estis aparte vekiga, kiel energitrinkaĵo.

Ĉu tiuj novaĵoj en drinkejo estiĝis hazarde enmomente aŭ tio estis jam planita?

La organizantoj proponis al la estraranoj, se ili jam ĉeestas, organizi ion publikan pri TEJO, kaj komune ni alvenis al la konkludo ke plej mojose estus okazigi TEJO-drinkejon. La unuopaj “novaĵoj” estis fakte elpensitaj tiuvespere kaj “Piso de Pepo” havis kelkajn variantojn, ĝis la gustumantoj decidis pri la plej sukcesa.

Kiom da homoj ĉeestis la inventadon?

Ĉiuj ĉeestantaj estraranoj partoprenis en la preparado de la vespero. Krome, ankaŭ kandidatoj al la venonta estraro - kiel Michael Boris kaj Alisa - aktive kunhelpis. Sed la kulmino de la vespero estis ĉokolada batalo, kiu efektive estis absolute spontanea. Ĉio komenciĝis kiam oni manĝis la paskajn ovojn, kaj subite Michael-Boris petis konservi la flavaĵon de la ovoj. Li provis kuiri iun drinkaĵon tute neimageblan - kun varma ĉokolado, alkoholo kaj ovoj.

Kaj la rezulto?

Vi povas imagi la rezultintan guston...

Prefere mi ne imagas... Do ĉu oni ĵetis tason de la “strangaĵo”? Aŭ kion kompreni sub la “batalo”?

Nu, rezulte restis tro multe da mola ĉokolado, kiu trafe ricevis la kromnomon “Feko de Pepo”.

Mi ne miras, ke ĝin volis neniu manĝi!

La ĉokolado fakte estis bongusta. Sed ĝi estis utiligita por interbatali (kiel en “akvobatalo”).

Prefere mi ne imagas, kiel aspektis la ĉeestantoj kaj eĉ la ejo!

Iom malpura(j)...

Do, oni povas supozi, ke io simila okazos ankaŭ dum IJK!

Certe, ĉio povas okazi dum la IJoKo, kvankam TEJO donacas tiun ĉi tradicion al IJF - ja ĉiu Esperanta junulara aranĝo devas havi sian tradician batalon, ĉu ne?

Kaj nun pri vi - kion vi ŝatas trinki/drinki?

Mia mateno ne komenciĝas sen kafo, kvankam dum la tago mi povas digesti tute diversajn trinkaĵojn. El inter la alkoholaj, mi plej ŝatas rozan kaj ĉerizan vinon kaj la helan bieron Mariachi el Turkio, kiu tamen kompareblas kun la (surprize bonaj!) bieroj de Kubo. Kompreneble, ekde nun, dum E-festoj mi drinkos nur “Pison de Pepo”!

Kion plej interesan (krom Piso de Pepo) vi trinkis?

Hmm, malfacilas vere diri. Eble, el inter la plej interesaj spertoj en mia vivo, estis la 82%-a tatra “teo”, kiun ni drinkis dum la unua JES.

Kio estas kutima trinkaĵo/drinkaĵo de Israelo?

Verŝajne tamen kafo kaj vino. En Israelo estas (eble surprize) tre evoluinta kafo-merkato, kaj oni povas mendi en kafejoj multajn kaj bongustajn specojn de kafo. Dum vino estas jam el la bibliaj tempoj la Di-benita kor-ĝojiganto.

Do, havu ĉiam ĝojan koron! Dankegon por viaj tempo kaj intervjuo!

Nedankinde.

La granda kulinara mensogo

Kvankam la tiel nomata “oleo el trufoj” ne havas fizikajn rilatojn kun la naturaj trufoj, prestiĝaj restoracioj en okcidentaj landoj, kaj ankaŭ laŭmode en Israelo, uzas ĝin kiel surogaton de tiuj treege famaj, multekostaj fungoj. Trufoj estas manĝeblaj fungoj, subteraj kaj uberformaj, kies blanka kaj nigra specoj estas mondfamaj pro ilia gusto kaj aromo. Francaj kulinaraj spertuloj surnomis ilin “diamantoj de kuirejo”.

Kompreneble, kiam en la menuo aperas la vorto “trufoj”, ĝi funkcias kiel “magia vorto”, kiu kapablas momente blindigi la klientojn tiel ke ili ne rimarkas la ekscesan, nepravigitan prezon de la rilata plado. La kliento eĉ ne rimarkas, ke fakte en la priskribo de la plado aperas, kiel komponanto, “oleo el trufoj”. Tiel li elektos tian pladon, pagos abundon da mono kaj, dum sia momenta blindumo de sensoj, eĉ deklaros, ke temas pri la plej bongusta plado, kiun li gustumis dum sia tuta vivo.

Li fakte abunde pagos pro la iluzio manĝi la plej multekostan fungon en la mondo, kiu kreskas en raraj specialaj terenoj kaj kies serĉantojn helpas tre sperte dresitaj hundoj aŭ porkoj.

La oleo el trufoj famiĝis en Usono jam en la 90-aj jaroj kaj el tie disvastiĝis ĉefe en la okcidentaj landoj. En la jaro 2007 malkaŝiĝis la trompo, kiam ĉefkuiristo de tre prestiĝa restoracio en San- Francisko rivelis al la gazetaro, ke por produkti la multvaloran “oleon el trufoj” oni aldonas al tute normala olivoleo, la kemian aromaĵon Dithiapentane-2,4. Temas pri sinteza kemiaĵo, kiu akiriĝas al olivoleo unu el multnombraj aromoj, tute ne gustoj, de la naturaj trufoj.

Krome indas rimarki, ke eĉ el tre multekostaj nigraj aŭ blankaj trufoj, tre malofte oni sukcesas eltiri oleon, kiu dum mallonga tempo enhavas kelkajn el iliaj neimiteblaj aromaj kaj gustoj. Do la komuna “oleo el trufoj” estas ne nur komerca trompo sed ĉefe fabelaĵo por stultuloj.

Sed malfacile oni povas kontraŭbatali laŭmodajn frenezaĵojn. Ŝajnas, ke “oleo el trufoj” fariĝis “la buljonkubo” de la modernaj avidaj restoracioj, des pli, ke laŭ multaj konataj ĉefkuiristoj ĝi kapablas ruinigi la plej rafinitajn receptojn.

En Israel la mastroj de kelkaj konataj restoracioj malakceptas la kritikojn pri uzo de oleo el trufoj. En nia lando, kie tute ne kreskas trufoj, ili asertas, prudenta uzo de oleo el trufoj estas sendube akceptebla. Fakte, krom ilia maleblige absurda prezo, oni ne povas laŭleĝe importi trufojn en Israelon.

En la regularo de la ministerio pri agrikulturo troviĝas jena teksto:

“Cele al gardado de la sano de publiko, vegetaloj, bestoj kaj medio, estas malpermesite importi enlanden agrikulturajn produktojn, kiuj enhavas nocajn faktorojn”.

Tiel, ĉar tiaj fungoj kreskas en terenoj, kie troviĝas sennombraj bakterioj, la ministerioj pri agrikulturo kaj sano postulas tiom da longdaŭraj proceduroj por ilia steriligo, ke la trufoj fariĝas malfreŝaj kaj ne plu manĝeblaj.

Unuafoje trufo estas kultivata en norda Germanio

Estas sensacio por bongustemuloj: Unuafoje sukcese estis kultivata trufo en la alta nordo de Germanio. La trufo estas ekstreme malofta fungo kaj estas nur tre malfacile kultivebla. Anstataŭ porkoj tute apartaj bestoj trovas la trufon.

Terecaj, brunaj kaj malgrandiozaj ili aspektas por laikoj. Ekspertoj ŝatas ilin kiel multekosta, malofta delikataĵo. Temas pri trufoj. Aparte ŝatataj estas la vintraj perigordaj trufoj - “Tuber melanosporum Vittadini” la ekspertoj nomas ilin. Ili kutime kreskas sude de la lago de Konstanco, do ne en Germanio. Tial en Germanio kreskas kutime nur la iom malpli kostaj someraj burgonjaj trufoj. Sed nun estas klare ke ankaŭ la aparte altvaloraj perigordaj trufoj estas kultiveblaj en Germanio. Tio sukcesis eĉ en la alta nordo, proksime al la marbordo de la orienta maro.

Perigordaj trufoj estas haveblaj dum vintro proksimume de decembro ĝis marto. Por unu kilogramo da tiaj trufoj necesas bone pagi ĝis 1500 eŭrojn. Ke nun sukcesis kultivi tiun revaĵon de delikatemuloj sur tereno oriente de la urbo Kiel, tio mutigas kelkajn ekspertojn. Pri la sukceso fieras la artisto kaj grafikisto Ingo Fritsch.

Ekspertoj opinias ke la limo de trovejoj de trufoj principe pro la klimatoŝanĝo ŝoviĝas malrapide norden. Laŭ ĉi-koncerna studaĵo oni povas supozi ke trufoj pro la plifortiĝanta sekeco en la plej gravaj kultivoregionoj en norda Hispanio, Francio kaj en la italaj regionoj Piemonto kaj Umbrio malprogresas. Norde de la alpoj aliflanke oni povas atendi pli favorajn ekologiajn cirkonstancojn. Tiu ŝoviĝo norden je 700 kilometroj estas sufiĉe sensacia.

Trufoj estas nur malfacile kultiveblaj. Ili certe ne estas klasikaj kulturplantoj. Ili restas - eĉ se oni kultivas ilin - “sovaĝaj fungoj”. Tio estas io alia ol ĉe la ŝampinjonoj. Estas plene enigma kaj nestirebla organismo. Kiel aliaj tiaj fungoj ili ekvivas en simbiozo kun arboj. Ĉe tio la fungoj estas en kontakto kun la radikoj, per tio okazas interŝanĝo de substancoj. Tamen eĉ se la simbiozo en la grundo ekfunkcias tio ankoraŭ longe ne signifas ke ekestos fruktokorpoj. Kiel tio okazas, restas ankoraŭ malklare.

Ingo Fritsch donis por kultivi la trufon al musoj restaĵojn de trufo kaj kolektis la musofekaĵon, miksis ĝin kun tero kaj plantis junajn arbojn. Troviĝis tiam fruktokorpoj de trufo en grandeco de 1,3 ĝis 5 centimetroj.

Kaj por helpi ĉe la serĉado de la altvaloraĵoj en la grundo, Ingo Fritsch ne uzas porkojn aŭ hundojn, sed katojn. Temas pri kunnaskitaro de katidoj kiujn li siatempe nutris per trufa lakto. La bestoj tiel ekhavis tre specialan flarkapablon.

Agado dum la Ĝenerala Konferenco de Unesko

Rakoen Maertens - Komisiito pri Unesko de TEJO

ENKONDUKO

La plej granda konferenco de la Edukada Scienca kaj Kultura Organizo (Unesko) de Unuiĝintaj Nacioj estas la Ĝenerala Konferenco. Ĝi okazas unu fojon po du jaroj, kaj daŭras pli ol du semajnojn. En ĝi, reprezentantoj de ĉiuj landoj kunvenas por fari la plej gravajn decidojn pri la politiko de Unesko por la venontaj du jaroj. Venas delegacioj kun ministroj, prezidento kaj ambasadoroj. Ankaŭ NRO-oj estas invititaj. Mi havis la honoron reprezenti TEJO kaj UEA dum la konferenco, kune kun la UEA-reprezentantoj François LO JACOMO, Renée TRIOLLE, Didier LOISON, Barbara DESPINEY kaj Gilles TABARD kaj la ILEI-reprezantantoj Monique ARNAUD, Jean-Pierre BOULET, Pascale VOLDOIRE, Marie-Sylvie JULIAN kaj Emmanuel DESBRIERES. Kiel vi povas imagi pri tia konferenco, okazas multe da paroladoj kaj prezentadoj de raportoj. Vi povas legi ĉion pri tiaj aferoj en aliaj gazetoj. Ĉi tie mi nur tuŝos la parton plej gravan: la koridoron.

Kelkaj homoj pensas ke la Ĝenerala Konferenco estas enuiga aranĝo kaj tempoperdo. Kiam vi alvenas kaj partoprenas en kelkaj komisionoj aŭ plenaj kunvenoj, vi povas trovi kelkajn konfirmojn por tiu diraĵo. Sed se vi taksas la konferencon nur laŭ tio, vi maltrafis ĝian koron. Bona reprezentanto dum la Ĝenerala Konferenco ne simple sekvas la programon, sed mem faras sian propran planon. Jes, ekzistas programeroj, sed ili estas kvazaŭ dekoracio. Kiam vi mem prenas la iniciativon por krei vian propran agendon, ĉio eblas. Ĉirkaŭ vi estas gravuloj de ĉiuj niveloj kiuj estas alparoleblaj. Mem mi prenis la ŝancon fari profundajn konversaciojn kun altnivelaj homoj de la Unesko-Sekretariejo, de landaj delegacioj kaj reprezentantoj de la Unesko-junularo. Mi organizis neoficialajn kunsidojn pri lingvorajtoj kaj efika komunikado kun diplomatoj kaj NRO-prezidantoj. Homoj el ĉiuj landoj de la mondo partoprenis en niaj diskutoj. Ni simple mem metis lingvon kaj komunikadon sur la tagordo.

PERSONA AGADO

En majo mi partoprenis la NRO-Forumon en Sauda Arabio. Mi do estis trejnita por fari tiun ĉi taskon, mi pensis, kaj mi jam konis plurajn reprezentantojn de aliaj organizoj. Tamen, tuj klaris ke estas alispeca konferenco, kiu bezonas alispecan agadon. Ju pli vi komprenas la kompleksajn lobisistemojn, des pli malfermiĝas la pordoj. Ne nur pordoj malfermiĝas, sed iom post iom reprezentantoj de aliaj projektoj venas al vi. Venis homoj al mi, kiuj havas laborgrupon por meti lingvan diversecon sur la agendo pri la Celoj por Daŭripova Evoluigo (CDE-oj), kaj invitis nin. Dum kunveno de UNITWIN venis gvidanto kiu proponis starigi interuniversitatan esploran grupon pri Esperanto. Dum Kameruna trinko-manĝofesto mi konatiĝis kun junuloj de Dominika Respubliko laborantaj ĉe Unesko, kiuj proponis kunlaboron por UN-rilataj projektoj. En la Unesko-komisiono pri kulturo (CLT) okazis diskutoj pri minoritataj lingvoj, en kiuj ili bonvenigis novajn partnerojn, kaj persone alparolis min. Nun mi nur tuŝis la pinton de la glaciinsulo, sed ĝi jam montras la abundajn kvantojn de oportunoj kiujn ni havas, sed ankoraŭ ne prenis. Ni povus altegigi nian agadon ĉe Unesko, kaj fari verajn konkretajn projektojn.

Verŝajne la plej speciala momento dum mia agado estis momento dum kiu mi havis konversacion kun homoj el la Unesko-Sekretariejo. Ni havis longan, plurhoran noktan diskuton pri la estonteco de Esperanto. Okazis signifa momento, kiam ni venis al konkludo ke Esperanto vere povus iĝi la 7-a oficiala lingvo de Unesko. Antaŭ la konversacio eĉ mi ne konsideris tiun eblecon. La pozitiva rezulto, post serioza diskuto kun raciaj argumentoj, estas grava atingo. Sed tamen, dum la diskutoj venis pluraj tiklaj punktoj. Por vere realigi ion pri Esperanto, ni bezonas verajn proponojn pri konkreta politiko. Ne nur surfacajn ideojn. Ni devas verki oficialajn rezoluciojn, ene de la UN-regularo, kun klara plano por monda entegriĝo. Kaj eble pli urĝe, ni bezonas verkitan longperiodan vizion pri la politika estonteco de Esperanto por kaj TEJO kaj UEA, kaj sekvi ĝin. Por pensigi kaj varmigi vin pri kelkaj el tiaj interesaj politikaj demandoj kiuj ankoraŭ ne havas tutoficialan solidan respondon, jen resumo de kelkaj. Notu ke ili ne reflektas mian opinion, sed simple enhavas kelkajn demandojn kiuj ofte revenis dum la longaj diskutoj en Unesko, kaj se vi interesiĝas fari similan agadon, vi bezonas bonajn respondojn al tiuj demandoj.

Ĉu Esperanto kiel unua, dua aŭ tria lingvo? Ĉu ni volas devigi lernejojn kaj universitatojn instrui Esperanton kaj/aŭ instrui uzante Esperanton? Ĉu oni devas instrui en la regiona dialekto? Kio devus esti la lingvopolitiko de universitatoj kaj studentaj societoj? Kion ni faru pri la angle parolantoj kiuj ne konas la lokan lingvon, ĉu indas havi angle parolantajn sociojn kaj kursojn por helpi al la entegriĝo? Kio pri la amaso da anglaj universitataj libroj kaj sciencaj publikaĵoj, ĉu ni devas traduki ilin? Ĉu ni vere volas ke Esperanto iĝu la 25-a Eŭropa lingvo, ĉu tio ne konfirmas la kontraŭargumenton ke Esperanto venas de Eŭropo kaj estas por Eŭropo? Kio pri la estonteco de la lingvo mem, en la senco de lingva evoluo: ĉu ni pretus enhavigi ekzemple kelkajn orient-aziajn influojn?

Nuntempe estas pluraj Afrikaj landoj kiuj pensas pri nova oficiala lingvo, ankaŭ por instrui ĉe la universitato. Ofte la franca aŭ la angla estas preferata elekto, sed se Afrika lando elektus Esperanton, ĉu tio estus problemo por ni, aŭ ne? Ĉar ni ne volas ke Esperanto apartenu al iu lando, ĉu ne? Ĉu devus ekzisti politika puno por tiaj landoj? Kiel ni volas konkrete protekti minoritatajn lingvojn kaj kulturojn, ĉefe kiam Esperanto estu uzata, kaj kio estus nia politika multflanka konsilo por entegri tion? Ĉu ni ne donas pli da politika povo al okcidenta Eŭropo se ni uzas Esperanton, ĉar plimulto de Esperanto estas bazita sur tiaj lingvoj? Ĉu Esperanto ne aŭtomate iĝus la unua lingvo de ĉiuj, se ĝi estu la dua lingvo de ĉiuj? Ĉu tiam ankaŭ ĉiuj libroj estu ĉefe skribitaj en tiu lingvo, kaj ĉu tio ne endanĝerigus kulturan kaj lingvan diversecon? Kaj se Esperanto iĝus mondlingvo, ĉu ĝi vere estus pli bona ol se la angla iĝus? Se ni instruas la anglan al ĉiuj infanoj kiam ili iras al la infanĝardeno, ĉu ili ne havus ĉiuj la saman nivelon? Ĉu ni ne tiel atingu egalecon kaj interkomprenon en la mondo, eĉ uzante la anglan? Ĉu la angla ne estas pli riĉa ol Esperanto nun, pro ekzemple pli da vortoj por priskribi aferojn, do multe pli da ebloj por sinesprimado? Ĉu Esperanto vere estas neŭtrala, ĉar ĝi havas sian propran kulturon? En tiu kazo kaj pensante longperspektive, kial ne pli bone promocii lerni la anglan en la infana aĝo, ĉar kiam la tuta mondoscipovos paroli, ĝi ne plu aparte donos avantaĝon al la angle-parolanta komunumo, ĉar ĝi iĝis tutmonda?

Ĉar mi havis tiom multe da ŝancoj por prezenti Esperanton, mi povis eksperimenti pri la maniero prezenti ĝin. Kiam oni demandas kio estas UEA, TEJO aŭ Esperanto, mi provis respondi al ĉiuj demandoj menciitaj supre jam en la prezento de la movado. La tuta fokuso estis sur kultura diverseco kaj altkvalita komunikado, kaj nur flanke estis aldonita Esperanto. Tio donis la plej fortan efikon. Mia agado dum la konferenco ankaŭ ĉefe reflektas tiun vizion. Mi unue traktis pri diverseco kaj kvalito de komunikado, kaj nur poste - kiam oni demandis min pri la solvo - prezentis Esperanton. Estas kiel Humphrey Tonkin ofte diras: devas veni konscio antaŭ ol oni konsideru la solvon. Tamen, ne ĉiuj pensis pri ĝi sammaniere. Kelkaj homoj simple ricevis flugfolion kun la kapo de Zamenhof sur ĝi, ne sciante kio ĝi vere signifas. Se ni sukcesos eniri komitatojn aŭ laborgrupojn pri lingvodiverseco, ni bezonas longtempajn strategiojn kaj samgrave: novan generacion de trejnitaj homoj por la tasko. Estas la unua fojo ke mi sentas ke povus esti ŝanco ke Esperanto iĝu la 7-a lingvo de Unesko. Se ni vere volas ke tio okazu, ni devas havi Esperanto-teamon tute pretan por la tasko.

PAROLADO

Grava evento estis la parolado en la ĉefa salono. Mi havis la honoron prezenti UEA dum la plena kunveno, alparolante homojn de ĉiuj landoj, kio estis ankaŭ vive spektebla tra la reto. Post la parolado venis ministroj, reprezentantoj de NRO-oj kaj multe da junuloj, kiuj volis scii pli pri Esperanto kaj la Unesko-Kuriero. Ĝi do ne nur estis flegado de la rilatoj kun Unesko, sed ankaŭ signifoplena por aliaj aferoj. La teksto de la parolado estas legebla sube.

Estimata Prezidanto de la Ĝenerala Konferenco, Estimata Ĝenerala Direktoro, Viaj Ekscelencoj, Distingitaj Delegitoj, Gesinjoroj,

Komunikado. Jen kial ni ĉiuj estas ĉi tie. Ni estas ĉi tie por trovi komunajn interesojn. Ni estas ĉi tie por kreskigi interkomprenon inter ni ĉiuj. Ni ĉiuj volas estigi partnerecojn ĉirkaŭ niaj valoroj, niaj kredoj kaj niaj komunaj vidpunktoj. Tamen, komunikado ne ĉiam estas tio, kio ĝi ŝajnas esti: ekzistas baroj. Unu el tiuj baroj povas esti lingvo. Diferencoj en lingvonivelo kaj lingvaj spertoj, depende de la loko, kie ni naskiĝis. La interpretado de simboloj kaj gestoj ligitaj al specifa kulturo. Malegaleco de memesprimado, ĉar kelkaj lingvoj ne estas vaste agnoskataj, dum aliaj estas. Uzado de specifa lingvo ligita al specifa kulturo kreas komunikan antaŭjuĝon.

Universala Esperanto-Asocio klopodas reagi al tiuj problemoj. Kune kun pli ol 100 landaj Esperanto-asocioj kaj pli ol 60 ligitaj fakaj asocioj, nia asocio pledas por profunda multfaceta komunikado, egaleco inter lingvoj kaj kulturoj, lingva diverseco kaj kulturaj interŝanĝoj. Fondita en 1908, nia asocio havas longan historion pri pledado por tiuj valoroj. Jam de pli ol 60 jaroj nia asocio estas en konsultaj rilatoj kun UN kaj Unesko. Dum Ĝeneralaj Konferencoj de Unesko en Montevideo en 1954, kaj en Sofio en 1985, niaj laboro kaj atingoj estis oficiale agnoskitaj kiel antaŭenigaj por interkompreno inter la popoloj de la mondo.

La fonto de la internacia lingvo Esperanto estas la bezono de pli bona komunikado per komuna egaleca lingvo, facile lernebla kaj sen ligo al ajna politika potenco. Ĉi-jare ni kune kun Unesko celebras la centjariĝon de la forpaso de la humanisto kiu kreis Esperanton, Ludoviko Zamenhof. Ni sincere dankas Unesko-n kaj la polan delegitaron pro ilia helpo en realigo de tiu ĉi celebrado, kaj invitas vin ĉiujn al nia evento en la 11-a de decembro en tiu ĉi konstruaĵo.

Ĉi jare, ni kune kun Unesko memorsolenas humaniston kiu kreis Esperanton, Ludoviko Zamenhof, kiu forpasis antaŭ cent jaroj. Ni sincere dankas Unesko-n kaj la polan delegitaron pro ilia helpo en realigo de tiu ĉi celebrado, kaj ĝojas inviti vin ĉiujn al nia evento la 11-an de decembro en tiu ĉi konstruaĵo. Kun ĝojo ni ankaŭ anoncas, ke ekde tiu ĉi jaro la ĵus relanĉita Unesko-kuriero havas Esperantan version.

Komunikado. Mi komencis mian parolon emfazante la gravecon de bona komunikado. Por fini, mi deziras al vi profundan, signifoplenan kaj fruktodonan dialogon surbaze de malfermeco kaj komprenemo. Dankon!

ESTONTECO

Tiu ĉi konferenco estis malfermo de miaj okuloj, kaj mi esperas ke per tiu ĉi raporto ankaŭ por viaj. Mi proponas ke ni ĉiuj plie agadu ĉe Unesko. La tujaj ŝancoj estas proksime. TEJO kandidatiĝos kiel oficiala Unesko-partnero. Kaj se vi vidas la NRO-ojn kiuj partoprenas, ofte temas pri etaj NRO-oj kiuj okupiĝas pri malgrandaj temoj. Estus interese se ne nur TEJO aliĝos kiel partnero, sed ankaŭ suborganizoj en Esperantujo. Ekzemple, fakaj organizoj kiel IKUE kaj LIBE. Tiel ni povas montri ke ekzistas ankaŭ organizoj kiuj okupiĝas pri Unesko-aj temoj, kie Eperanto hazarde funkcias kiel laborlingvo kaj Esperanto mem ne estas la celo de la organizo. Venontaj ebloj: la Liga Komitato de Unesko-NRO-oj havas kelkajn laborgrupojn, en kiuj ni ankoraŭ povas partopreni. Liberos venontjare la posteno de la reprezentanto de la NRO junularo ĉe la Liga Komitato. La venontaj Unesko-NRO-e eventoj estas la NRO-Forumo pri Klimatŝanĝo, Forumo pri Migrado (kun unu el la subtemoj “monda civitaneco”) kaj Forumo pri Scienco. En 2018 okazos la grava internacia konferenco de Unesko-NRO-oj. Nun estas ankaŭ nova agado por meti Esperanton sur la listo de protektataj nemateriaj mondheredaĵoj.

Konkludo: oportunecoj ĉe Unesko abundas. Ni devas nun preni la ŝancojn kiujn ni ricevas. Se vi volas pli da informoj pri Unesko kaj la konferenco, bonvolu kontakti nin (rakoen@maertens.international). Vi ankaŭ povas sekvi mian agadon kaj trovi ligilon al la video ĉe Twitter: https://twitter.com/RakoenMaertens/status/928389237464068096.

KONTAKTO 50-JARA

Unue oni kunredaktu, poste oni geedziĝu

Ĵenja ZVEREVA AMIS. (2002-2007)

Kiam antaŭ ĉirkaŭ dek jaroj mi preparis la jubilean — la 40-jaran — numeron de Kontakto, István Ertl (kiu redaktis nian revuon en 1990-1991 kaj kiu edziĝis kun unu el siaj kunlaborantinoj) en sia intervjuo pri redaktoreco diris al mi ion similan al “unue oni redaktu, kaj poste oni geedziĝu”. Tiam mi ŝerce respondis: “Jes, mi eble tiel faros!” Kredu aŭ ne, sed por mi, tiuj ĉi liaj vortoj fariĝis profetaĵo. Tamen, kun eta ŝanĝo de “redaktu” al “kunredaktu”! Sed malsimile de István kaj lia edzino, kiuj komencis kiel kunlaborantoj (li kiel redaktoro, ŝi kiel verkanto), mia amhistorio estis multe pli stranga: mi kaj mia edzo Joel Amis, komencis ne kiel kunlaborantoj, sed kiel konkurantoj, ĉar ni ambaŭ kandidatiĝis al la posteno de Kontakto-redaktoro! Jam pasis pli ol dek jaroj ekde tiam, sed mi ĝis nun, kiam oni demandas, kiel ni konatiĝis, mi kun plezuro rakontas tiun ĉi anekdoton, kiu ĉiam mirigas kaj ridigas la aŭskultantojn. Do, jen kiel ĉio okazis!

Kiam mi vidis la anoncon pri la Kontakto-redaktoreco dum TEJO-seminario en Budapeŝto en 2001, mi tute ne pensis kandidatiĝi. Eĉ se tiam mi jam havis kelkajn jarojn de ĵurnalisma sperto kaj estis finanta miajn universitatajn studojn pri redaktado, mi estis tute freŝbakita esperantisto (“naskiĝinta” en Esperantujo antaŭ malpli ol du jaroj kaj eĉ neniam partopreninta UK-on aŭ IJK-on). Do, kiam amikino demandis, ĉu mi ne pensas kandidatiĝi, mi senhezite diris “ne”. Sed post kiam la dua kaj tria amiko demandis la saman aferon, mi ekpripensis kaj, kun iom da hezito, finfine kandidatiĝis, mallonge antaŭ la limdato. Tamen, mi estis tre konscia, ke mi ne havas multe da sperto pri la lingvo kaj la movado, kaj do mi ekde la komenco komprenis, ke, se mi ja estos akceptita kiel redaktoro, mi ege bezonos spertan helpanton. Kiam la TEJO-estraro informis min, ke mi ricevos la postenon, antaŭ mi staris la granda tasko: trovi tiun ĉi miraklan helpanton! Samtempe mi scivolis, kiu estas la alia persono, kiu kandidatiĝis al la redaktoreco (krom mi, estis ankoraŭ unu kandidato el Usono, kiun mi ne konis). Leginte lian sinprezenton, mi havis nur unu penson: “Ŝajne, mi trovis tiun helpanton, pri kiu mi revis!” La alia kandidato estis samaĝa kiel mi tiam — 23-jara — sed jam sperta esperantisto, sukcese farinta la plej altan ekzamenon de ILEI. Do, restis nur sola “eta” afero: konvinki lin kunlabori!

Mi komprenis, ke li eble estus iom ĉagrena pro la malgajno, do, mi preparis belan retmesaĝon, plenan je flataĵoj kaj pardonpetoj, kaj invitis lin kunlabori, se li ne havas malbonajn sentojn kontraŭ mi. Mi iomete dubis, ke li akceptos la kunlaboron, sed tamen indis provi! Al mia surprizo, li tuj konsentis kunlabori, kaj ŝajne eĉ ne elmontris amarecon! (Estas nur poste ke li agnoskis, ke li ja estis ĉagrena iom da tempo).

Ni bone kunlaboris dum preskaŭ du jaroj (li loĝante en Japanio kaj poste Usono, mi — en Ukrainio), kaj kiam li venis al Eŭropo por partopreni la UK en Svedio en 2003, mi invitis lin viziti min en Ukrainio, ĉar mi tre volis konatiĝi kun mia kunlaboranto, kiu intertempe fariĝis ankaŭ korespondamiko. Mi ne scias, ĉu estis enamiĝo je la unua rigardo aŭ ĉu ni jam amis unu la alian kiel kunlaborantoj!

Mi redaktis Kontakto dum 5 jaroj kaj duono (2002-2007), kaj dum unu plia jaro restis kiel helpanto pri grafikado por la sekva redaktoro, Paŭlo Moĵajev, do, entute mi “kontaktumis” dum 6,5 jaroj. Mi eksredaktoriĝis ĉar finfine tiu tasko fariĝis tro peza pro mia ĉefa laboro en Usono. Estinte Kontakto-redaktoro dum tiom longa tempo, estis iom malfacile dekutimiĝi de tiu laboro, kaj mi (same kiel multaj aliaj eks-redaktoroj de Kontakto) daŭre movadumas verkante kaj redaktante lokan bultenon. Mi estas ege dankema al Kontakto, kiu kontaktigis min ne nur kun mia edzo (kaj faris Esperanton nia hejma lingvo), sed ankaŭ kun multaj aliaj karaj homoj, kun kiuj mi daŭre amikas!

“Estinte Kontakto-redaktoro dum tiom longa tempo, estis iom malfacile dekutimiĝi de tiu laboro.”

MONDA FLAGO

Unu flago por la mondo

Pablo CONESA — Hispanio

Antaŭ du jaroj en Hispanio, homoj komencis meti la hispanan flagon sur siaj balkonoj kaj en la fenestroj, kiel reago al la kataluna sendependiĝema movado, pri kiu vi eble aŭdis paroli. Okaze de tia ĝenerala flagemo mi demandis min, kiun flagon mi metus en mia balkono, se entute mi emus meti iun. La respondo ne malfruis. La flago, kiun mi volonte elmontrus en mia fenestro, estus la flago de la mondo!

Mi ekrevis, ke ja estus bele, se ekzistus unu tia tutmonda flago, per kiu homoj de la tuta mondo, preter siaj malsamaj naciecoj, identigus sin kiel loĝantojn de la sama planedo. Estus bele havi komunan flagon, kiu elvokus ĉe ni homoj, preter niaj diferencoj, la emocion aparteni al unu sama hejmo kaj la emon defendi kaj flegi ĝin kune!

Duonlude duonserioze mi entreprenis imagi, kia povus esti la tutmonda flago. Laŭ mi ĝi ja devus havi la jenajn kolorojn: bluan, pro la maro kaj la ĉielo; brunan pro la tero kaj verdan pro la arboj kaj plantoj. Jen la rezulto:

[FORIGITA!: [bildo1]]

Mi tiom fieris pri mia kreitaĵo, ke mi ekuzis ĝin en mia profilo en la komunikila apo Telegramo. Tamen tuj alvenis al mia kapo la penso, ke tre probable ankaŭ aliaj homoj jam elpensis aliajn mondo-flagojn. Mi do aliris Interreton kaj konstatis ke, efektive, jam ekzistas pluraj proponoj de flago tutmonda, kelkaj el ili sufiĉe malnovaj. Mia egoo iom konsterniĝis, ĉar mi ne plu estis la unua inventi tutmondan flagon sed kompense mi ĝojis, ke aliaj homoj kundividas tiun tutmondecan sintenon, kaj lernis interesajn kaj kuriozajn faktojn.

Kelkaj proponoj de monda flago

Jam en 1913 James William van Kirk, pastro el Ohio (Usono), desegnis paco-flagon kun ĉielarkaj strioj, steloj kaj terglobo, kun kiu li porpace vojaĝis tra Eŭropo du fojojn. La Universala Paco-Kongreso* adoptis ĝin kiel Flagon de Tutmonda Paco.

* Serio de internaciaj porpacaj kongresoj okazintaj inter 1889 kaj 1939.

En 1953, Garry Davis, partiano de movado por tutmondaj civitaneco kaj registaro, nomata World Citizen, proponis Tutmondan Pasporton. Tiu fantazia vojaĝilo inkludis ankaŭ proponon de tutmonda flago.

John McConnell, usona aktivisto kaj pacisto, kreis Teran flagon por la unua Tago de la Tero, kiun li iniciatis en la jaro 1969. Ĝi konsistas el bildo de la Tero rigardata elekstere, sur fono malhele blua. Tiu tutmonda flago ligiĝis al celebrado de la Tago de la Tero, kiu ekde 1973 okazas ĉiun 22-an de aprilo.

Samepoke, en la jaro 1970, farmisto el Illinois (Usono) nomata James W. Candle kreis alian Teran flagon, kiu konsistas el nigra fono, sur kiu vidiĝas ronda cirklo (Tero), parto de granda flava cirklo (suno) kaj eta blanka cirklo (luno). Ĉi tiu flago iĝis populara inter la esploristoj pri ekstertera inteligento. Ĝi flagras ĉe la Radio-observatorio de la Universitato de Ohio kaj duonmastiĝis ĉe la forpaso de la fama astronomia popolsciencisto Carl Sagan*.

* Carl Edward Sagan estis usona astronomo, kosmologo, popolsciencisto kaj priscienca komunikisto. Li famiĝis interalie pro sia popolscienca televid-serio Kosmo.

En 1988 Paul Carroll kreis mondan flagon, kiu iĝis iom konata. Esence temas pri kunmetaĵo de ĉiuj flagoj de la mondo ĉirkaŭ plat-globo de la Tero. Li kreis ĝin kiel simbolon por “instigi pozitivan tutmondan ŝanĝiĝon kaj celebri kulturan diversecon”. Ĉi tiu monda flago hisiĝas en la Centraj Oficejoj de UN dum la evento Preĝo por Paco kaj dum pluraj aliaj okazaĵoj tra la tuta mondo.

La historio de ĉi tiu flago estas kurioza. Dum Carroll promenis bicikle, lin frapis furgoneto kaj li devis resti senmova hejme dum longa tempo. Kiam Carroll finis sian konvaleskon, li havis unu celon: krei simbolon de unueco kaj kunlaboro tutmondaj, kiu estus universale rekonebla. Per sortimento de etaj flagoj de la mondo (10x15 cm) li pasigis tagojn prilaborante la definitivan desegnon de sia originala tutmonda flago.

Ĉirkaŭ la jaro 2000 la germana filozofino Anne Kirstine Rønhede kreis mondan flagon. Ŝi intencis krei simbolon de kunekzisto kaj paco, ne apartenantan al iu ajn organizaĵo. Ĝiaj koloroj reprezentas la Teron kun ĝia atmosfero meze de la universo. Ĝia desegno estas simpla, por ke iu ajn povu fari ĝin hejme.

En 2015 la sveda artisto Oskar Pernefeldt proponis la Internacian Flagon de la Planedo Tero. Ĝi estis elpensita por uzado en spacaj vojaĝoj. Ĝi celas kaj reprezenti la planedon Tero kaj memorigi la homojn, ke ni ĉiuj kundividas ĉi tiun planedon sendepende de niaj naciaj limoj. Tial ni devus prizorgi unu la aliajn kaj la planedon, kie ni loĝas. Ĝi havas bluan fonon kun serio da blankaj cirkloj, kiuj interkruciĝas sur la centro de la bildo. Laŭ Pernefeldt, la blua koloro reprezentas la grandan amason da akvo, kiu kovras nian planedon*.

* Artikolo pri tiu flago aperis en la numero 267 de Kontakto.

Originala propono estas tiu de la germana artisto kaj aktivisto Thomas Mandl. En 2018 li proponis flagon konsistantan el blua cirklo sur travidebla fono. Tiel la ĉirkaŭaĵo fandiĝas kun la fono de la flago, simbolante la ĉiam ŝanĝiĝantan naturon de kulturo, socio, politiko kaj naturmedio de la planedo Tero.

Alia kandidato al tutmonda flago estas la astrologia kaj astronomia simbolo de Tero (cirklo trairata de kruco) lokita meze de blua fono.

Oni povus mencii aliajn proponojn pri tutmonda flago, sed prefere mi finu ĉi tiun prezentadon per tiu, kiun mi plej ŝatis. Ĝin kreis la hispana Pedro Manuel Quesada López por la 23ª Nacia Kongreso pri Flagologio (veksilologio). Ĝi konsistas el kvar vertikalaj strioj: la plej granda estas blua kaj ĝin sekvas aliaj tri strioj malpli grandaj, respektive bruna, verda kaj oranĝa. Inter ĉiuj kandidatoj, kiujn mi vidis, mi preferas ĝin ĉar ĝi estas eleganta, ĉar ĝiaj koloroj kaj iliaj proporcioj bele simbolas nian planedon kaj, laste sed ne balaste, ĉar ĝi estas facile fabrikebla, malkiel tiuj de John MacConnell aŭ de Paul Carroll.

Kaj vi, kara leganto, kiun vi preferas? Ĉu vi pretus meti tutmondan flagon sur via balkono?

RAKONTO

La unu-mana ĵudisto

Tradukis: Akbar F. ABKENAR - Irano

Iam en Ĉinio, 10 jara knabeto, kiu estis la nura filo de sia familio, perdis sian maldekstran manon pro aŭto-akcidento. Baldaŭ tiu entuziasma kaj ludema studento, ĉar li ne plu povis fari normale siajn viv-farojn manflanke, fariĝis hontema, malgaja kaj izoliĝema knabo.

Lia patro decidis enskribi la knabon en ĵudista klubo, por ke li okupu sian kapon kaj samtempe forgesu sian malgajecon kaj poste revenu al la normala vivo. La patro estis maltrankvila, ĉar li ne certis ĉu la ĵuda majstro akceptos aŭ ne la unu-manan knabon. Li pensis ke se la ĵuda majstro ne akceptos la knabeton en sia ĵudista klubo, tiam eble li iĝos pli melankolia kaj izoliĝema.

Ĉiel ajn, la patro portis la knabeton al la ĵuda majstro. La majstro, rigardinte la knabon, ridetis al ili kaj surprize enskribis lin. Krome, la majstro eĉ promesis al la patro ke li igos la knabon ĉampiono de la urbo.

De la posta tago, la knabeto iris ĉiutage al la klubo por lerni ĵudon. Dum la unuaj monatoj la knabo ĉe angulo de la salono faradis nur fizikajn ekzercojn. Post kelkaj monatoj, la majstro instruis al li nur unu teknikon kaj la knabo devis ekzerci nur tiun baton dum kelkaj monatoj.

Fine, la tago de la konkurso venis. La konkursantoj, vidante la unu-manan knabon, ridadis inter si kaj ĝojis ke ili povos venki tiun konkursanton plej facile. Sed mirindege, la knabo, unu post la alia, venkis ĉiujn konkursantojn kaj iĝis la ĉampiono de la urbo. La knabo mem estis mirigita de sia sukceso malgraŭ la posedo de unusola mano.

Li iris al sia majstro por danki kaj demandi pri la sekreto de sia venko. La majstro, kiu jam atendis tian demandon, respondis jene: “Unue, dum la tuta tempo vi ekzercis kaj direktis vian tutan energion al nur unu specialan teknikon dum viaj konkursantoj ekzercis diversajn batojn. Due, vi bone sciis ke se via nura tekniko ne efektive funkcios, tiam vi ne scipovos alian teknikon - pro tio vi faris tiun ĝustan baton plej bone. Sed pri viaj konkursantoj; ili diris al si mem: “Se unu tekniko ne funkcias, aliajn batojn ni provos.” Trie, via nura kontraŭtekniko estis tio, ke kontraŭaj konkursantoj volis preni vian maldekstran manon por fari siajn teknikojn, sed estas evidente ke vi ne havis ĝin!”

ĈEFARTIKOLO

USSR

20 jarojn poste

En la kristnaska tago de la jaro 1991, dum cerimonio elsendita trasatelite tutmonde, Miĥail Gorbaĉov oficiale anoncas ke, post 69 jaroj, USSR finiĝis. La Unio de Sovetaj Socialismaj Respublikoj aŭ Sovetunio, kiu dum la lastaj jaroj kunigis 15 respublikojn, estis la plej granda lando de la planedo, kovrinte sesonon de la Tera surfaco.

La sistemo, kiu regis Sovetunion dum tiom da jaroj, fine kolapsis, kaj la rezulto estas ke socialismo nuntempe havas tre malbonan reputacion. Certe ne helpis la spertoj pri la totalismaj reĝimoj, kiuj alkroĉiĝis al tiu unupartia politika sistemo, kiel tiu de Josif Stalin (1927-1953), kiu decidis simple ekstermigi ĉiujn realajn aŭ potencajn malamikojn. La muro falis, la homoj kredis je kapitalismo, sed post la ekscitiĝo kun la Okcidento, venis frustriĝo kun la sekvoj de tiu alia sistemo, kiu hodiaŭ permesas ke unu miliardo malsatu. Kiun alternativon oni havas? Ĉu la mondo estas senelirejo?

Ŝanĝiĝis la sistemo, sed la regantoj kaj povuloj restas esence la samaj. 20 jarojn poste, miloj da homoj nun iras surstraten en la plej grandaj protestoj ekde la fino de Sovetunio. La rusoj kritikas la koruptadon, trudemon kaj la supozeblan trompon en la balotoj por la parlamento, gajnitaj de la partio de Putin, kiu, ŝanĝante nur la oficon, regas Rusion jam de 12 jaroj. Li nun planas reveni venontjare kiel prezidanto. Ĉu la popolo permesos?

ĈEFARTIKOLO

Vegana vojaĝo en Koreio — kaj utilaj metodoj por manĝi vegetare aŭ vegane.

Russ WILLIAMS — Pollando

Por vegetaranoj kaj veganoj loĝantaj en relative konvene vegetaraj landoj, povas esti frustre kaj malfacile vojaĝi en malpli vegetaramikaj landoj, se oni volas manĝi en restoracioj por pli ĝui la lokan kuirarton kaj manĝetoson, anstataŭ ĉiam memzorge prepari propran manĝon. Des pli malfacile, se oni ne parolas la lokan lingvon.

Ekzemple, mi kaj mia edzino Anna vizitis Koreion en julio kaj aŭgusto 2017 pro la Universala Kongreso en Seulo. Ni multe ĝuis la landon, kiu agrable impresis nin diversmaniere. (Ekzemple, mi dezirus, ke ankaŭ en eŭropaj landoj estus senpagaj publikaj necesejoj ĉie, kaj tuja dono de senpaga akvo en restoracioj, kaj preskaŭ neniaj ĝenaĵoj kiel rubo, murskribaĉoj, aŭ publika fumado en homamasoj). Sed unu forta malavantaĝo por ni, kiel veganoj, estas tio, ke koreoj manĝas multegajn bonajn kaj sanajn vegetaĵojn sed ili kutime metas iomete da viando aŭ aliaj bestdevenaj produktoj en preskaŭ ĉiun manĝaĵon!

Tio estis frustra ĝenaĵo, ĉar estas multaj diversaj kaj (al ni) ekzotaj koreaj manĝaĵoj. Ni bone konis kimĉion (ĉefe el fermentinta brasiko, tamen iafoje kun fiŝsaŭco), sed dum tradicia manĝado oni ofte ricevas multajn kromajn teleretojn kun diversaj aliaj legomoj, faboj, algoj, rizoj, nudeloj, supoj ktp por dividi, ofte kun akraj kapsiketoj kaj aliaj bongustaj spicoj. Principe tiaj manĝetoj ne bezonas viandon aŭ fiŝsaŭcon, do ni volonte provis kaj ĝuis ĉi tiun miriadon da manĝaĵoj novaj al ni, kiam eblis.

Same kiel en multaj landoj, historie la tradicia korea manĝaĵo ne enhavas viandon en ĉio, sed la moderna amasa industriigo de bestobredado kaŭzis, ke homoj manĝas ĉiam pli multan viandon, ĉiam pli ofte. Mi rimarkas kroman fenomenon, temas pri tio ke lando, kiu suferis malriĉon kaj mizeron sed poste pli prosperas, ofte emas “pliluksigi” sian vivmanieron (malgraŭ ekologiaj kostoj), kaj viando estas unu tia luksaĵo, kiun koreoj nun ĝuas pli facile kaj malmultekoste ol antaŭ jardekoj.

Tamen ni ne malsatmortis sed elturniĝis kaj manĝis vegane dum niaj 3,5 semajnoj tie. Por ĉiu lando estas kelkaj utilaj metodoj por manĝi vegetare aŭ vegane:

Por trovi tiajn restoraciojn, tre utilas la retejo http://happycow.net antaŭ la vojaĝo. Ĝi listigas (kun komentoj de uzantoj) vegetarajn restoraciojn tra la mondo. Per ĝi ni trovis la (malmultajn) vegetarajn kaj veganajn restoraciojn en Seulo kaj aliaj urboj, kiujn ni vizitis. Preskaŭ ĉiuj tiaj manĝejoj, kiujn ni vizitis, havis tre bonajn veganajn manĝaĵojn — iafoje tre tradiciajn koreajn aferojn, iafoje okcidentajn hamburgaĵojn. Sed estis granda malavantaĝo, ke ofte ni devis vojaĝi longan distancon (perdante multan tempon) por atingi ilin. Seulo estas vere grandega urbo!

Do oni ankaŭ kompreneble volas elturniĝi en “normalaj” restoracioj. En Koreujo, tio ofte malfacilas, des pli se oni ne parolas koree. Dum la UK mem ne estis proksima aŭ facile atingebla vegetara manĝejo bedaŭrinde, kaj (elrevige) la manĝoservo de la UK tute prifajfis veganojn (malkiel la antaŭa UK en Slovakujo). Sed ni jam esploris kaj sciis pri preskaŭ-vegana ofta loka plado “bibimbap”, tradicia miksaĵo ĉefe kun rizo kaj legomoj, kutime kun ovo kaj eventuale viando. Oni preparas ĝin laŭmende, do ni sukcesis mendi sen la ovo kaj viando per iom da bazaj koreaj vortoj (kiujn ni lernetis de helpema korea kongresano) por diri “sen ovo, sen viando”.

Ankaŭ helpis, ke antaŭ la vojaĝo Anna trovis rete kaj presis veganajn kartojn kun korea teksto, kiu klarigis, ke ni ne manĝas viandon, ovojn, lakton ktp. En pluraj restoracioj ni enirinte montris la karton al kelnero por tuj facile kontroli, ĉu eblas manĝi ion ajn tie. Surprize, ofte la kelnero legis la karton, montris neintence komikan mienon de ŝoko kaj miro, kaj kapneis — nenio vegana haveblas tie: ĉio enhavas viandon!

Depende de la lando, specifaj lokaj kutimoj povas koincide helpi. En Koreujo estas multaj budhismaj temploj, kaj ofte estas ia vegana bufedo proksime al ili, kie monaĥoj kaj aliaj homoj manĝas. Ni vizitis plurajn tiajn lokojn kaj tre ĝuis ilin, ĉar tie estas tre tradicia korea manĝaĵo, sen viando. Unu tre vizitinda templa manĝejo, Baru en la antikva urbo Gyeongju, ne estis bufeda sed kun menuo, plejparte nur en la korea kun kelkaj anglaj priskribetoj. Ni ekmendis 2 aferojn, sed la kelnerino forte insistis, ke ni prefere mendu la unuan iomete pli kostan elekton, ĉar ni ricevos diversajn aferojn por provi, do ni konsentis. Sur ĉareto ŝi portis al ni multajn telerojn de diversaj koreaj bongustaĵoj. Ni manĝis ĉion kontente, kaj supozis, ke tio estas ĉio. Sed sur la ĉareto ŝi portis al ni duan raŭndon da frandaĵoj. Nun certe estas fino, ni sate pensis. Sed ŝi portis pli, kaj pli, kaj pli, ĝis ĉirkaŭ 10 fojojn, ĉiam novajn manĝojn por provi kaj ĝui. Ni sidis kaj manĝis 2 horojn! Tie ni provis tiom multajn koreajn aferojn novajn al ni. Tre memorinda bona sperto!

Alia tia ekzemplo de koincide helpaj lokaj kutimoj okazis por ni antaŭ jaroj en Kartvelio kaj Armenio. Tie multaj homoj estas kristanoj kun kutimo iafoje “fasti”. Sed tiu “fasto” ne vere signifis “ne manĝi”, sed simple manĝi sen bestdevenaj produktoj! Do ni lernis kiel mendi “fastan manĝon” kaj tiel ni povis manĝi lokajn tradiciajn aferojn, kiuj (koincide) estis veganaj.

Se oni rezignas pri la loka tradicia kuirarto, oni ofte povas elturniĝi vegane per vizitoj al ĉinaj aŭ tajaj restoracioj, kie ekzemple ofte estas pladoj kun tofuo anstataŭ viando. (Tamen en iuj landoj eĉ tio ne certas! Ni spertis ekzemple, ke en malvegana Francio, la ĉinaj kaj tajaj restoracioj ofte ne proponis ajnajn senviandajn pladojn, ve!) Ni manĝis ĉine aŭ taje kelkfoje dum la korea vojaĝo.

Fine, oni povas kompreneble esti helpata de simpatiaj lokanoj, kiuj konas ne nur la lingvon sed ankaŭ la etosojn kaj kutimojn de diversaj lokaj restoracioj. Dum nia korea vojaĝo, ni manĝis plurajn fojojn kun koreaj esperantistoj, kiuj sciis en kiuj lokaj “normalaj” restoracioj eblus mendi veganajn versiojn de la kutime kunviandaj manĝoj. Tiel ni povis senprobleme manĝi en tre tipaj lokaj restoracioj, spertante la veran korean etoson kaj gustumante multajn diversajn koreajn manĝaĵojn sen komunikaj problemoj kaj streĉo.

Ni krome havis la bonŝancon per Pasporta Servo gasti 2 noktojn ĉe esperantisto. Sciante ke komuna kundividado de la manĝaĵoj sur la tablo estas grava parto de la korea kulturo, ni antaŭe komunikis pri nia veganismo, por konfirmi ke ne estu iaj miskomprenoj aŭ ofendoj. Do ĉio iris glate! Lia edzino (neesperantisto sed mem preskaŭ-vegetarano, koincide) afablege eĉ preparis du bonegajn vespermanĝojn hejme por ni, kaj en restoracioj ili mendis perfekte por ni. Krome ŝi eĉ sciis pri vera vegetara restoracio en sia urbo, pri kiu ni ne sciis, ĉar ĝi ankoraŭ ne aperis ĉe happycow.net!

Per tiaj diversaj metodoj ni sukcesis manĝi multajn diversajn bonajn (kaj ofte antaŭe nekonatajn al ni) koreajn manĝaĵojn, tamen tute veganajn. Iuj vegetaranoj eble simple ne vizitus tiajn malvegetarajn landojn pro la evidentaj malfacilaĵoj, aŭ iuj eble irus kaj rezigne manĝus viandon tie. Sed por ni valoris la penon manĝi vegane kaj koree.

PS: Eble menciindas alia specifaĵo de korea manĝado: koreaj manĝbastonetoj kutime estas metalaj (do laveblaj kaj reuzeblaj, malkiel tipaj unuuzaj lignaj bastonetoj). Tio verŝajne estas eĉ leĝa postulo pro ekologia motivo. Ili havas maldikan platan profilon, malkiel la pli konataj (al ni) kun cirkla aŭ kvadrata profilo, do ili estis iomete malpli facile uzeblaj ĝis ni alkutimiĝis, kaj ni ĝuis manĝi per ili.

ĈEFARTIKOLO

Kiel mi iĝis vegana

Karina OLIVEIRA — Brazilo

Dum pli-malpli 4 jaroj, mi dividis apartamenton kun vegana virino en la urbo kie mi loĝis, San-Paŭlo. Dum tiu tempo, mi iĝis vegetarana; ne pro ŝia influo, sed pro tio ke mi kredis jam delonge ke bestoj estas konsciaj vivuloj, kaj mi ne plu volis manĝi ilin. Dum multe da tempo mi ja kredis ke la simpla ago ne manĝi viandaĵojn estus sufiĉa por vivi laŭ tiu mia penso, sed tio okazis ĉar mi simple ne sciis kia estas la sufero, kiun la bestoj trapasas dumvive, por ke oni elprenu el ili substancojn por la homa ĝuo (lakton, ovon, mielon, haŭton ktp.). Cetere, mi ne sciis kiom multe bestoj suferas kiam oni uzas ilin por testi novajn laboratoriajn elementojn. Do, veganismo estis kvazaŭ tute natura vojo, kiam mi malkovris pli kaj pli pri la besta industrio. Tamen, iĝi vegana en nia socio (kaj mi parolas specife pri Brazilo, ĉar estas la sperto, kiun mi havas) estas malfacila procezo. Do, mi rakontos mian sperton. Mi iĝis vegetarana en januaro 2013. Jam de kelkaj jaroj mi estis provanta ne plu manĝi viandon, sed tio estis malfacila por mi, precipe ĉar mi sciis malmulte pri nutrado kaj mi pensis ke mia sano damaĝiĝus (ofta misinformo diskonigata de la amaskomunikiloj), kaj ankaŭ ke mi devus pli ofte kuiri hejme (kio ne nepre veras) — tiam mi estis kursanta mian bakalaŭriĝon kaj ne havis multe da libera tempo. Tamen, post pasigo 15 tagoj en la fama bienlernejo Bona Espero laborante kiel volontulino, mi sukcesis ne plu manĝi viandon, ĉar tie ili manĝas vegetarane. Poste, en februaro 2014, mi komencis pretiĝi por veganismo: mi estis en Vroclavo, en Pollando, kaj du veganaj esperantistoj gastigis min (dankon, Anna kaj Russ!*). Russ diris tiam ke kutime la samaj kialoj, kiujn oni havas por esti vegetarano, oni havas por esti vegano. Mi komencis pensi pri la afero kaj rimarkis ke tio estas vere logika (laŭ miaj kialoj esti vegetarana, tio estas, la sufero de la bestoj). Do, mi komencis malgrandigi pli kaj pli la kvanton de lakto kaj ovoj, kiujn mi manĝis. Feliĉe, mi rimarkis ke tio ne estas malfacila afero. Poste, mi ekforlasis la fromaĝon, kaj tio ja estis la plej bona afero por mia sano, mi pensas. Mi rimarkis ke mi manĝas fromaĝon ĉiutage, minimume unufoje, kaj tiu kutimo vere ne bonas, ĉar fromaĝo estas vere grasa. Mi ankaŭ rimarkis ke ĝi estas kiel drogo por mi, ĉar mi ne povas esti sen ĝi dum longa tempo!** Tio malĝojigis min, ĉar mi sentis min katenita de la manĝaĵo, kiun mi kutime manĝis, kaj ne plaĉis al mi la ideo ke mi ne sukcesas regi mian propran volon kaj ne manĝi ion. Tiel, mi pli serioze pripensis esti vegana, kaj mi sentis min treege trankvila pri tiu decido. Mi veganiĝis en majo de la nuna jaro, kaj kelkfoje estas ankoraŭ malfacile por mi elturniĝi, kiam mi estas ekster la hejmo. Tamen, pli kaj pli mi alkutimiĝas kunporti fruktojn kaj nuksojn kun mi, por tio ke, se mi malsatas kaj ne estas loko por aĉeti ion veganan, mi havus ion por manĝi. Cetere, estas tre facile trovi veganaĵojn por tagmanĝo kaj vespermanĝo en tiuj restoracioj kie estas pluraj elektoj kaj vi mem pretigas vian pladon. Rizo kaj fazeoloj estas la bazo de la pladoj en Brazilo, kaj facile oni aldonas ion por kompletigi la manĝon. Finfine, mi ĝojas pri tio ke mi ŝanĝis mian pensmanieron kaj nun estas vegana. Kiam mi loĝis ĉe tiu vegana virino en San-Paŭlo, mi iom kaŝe juĝis ŝin, ĉar en tiu epoko mi taksis veganismon kiel ne necesan kaj troigon. Bonŝanĉe, mi havis malfermitan pensmanieron por akcepti novajn informojn kaj pripensi ilin.

* Temas pri Russ Williams, kiu ankaŭ kontribuas al tiu ĉi numero.

** Ekzistas sciencaj esploroj, kiuj asertas ke certaj kemiaj substancoj en fromaĝo aktivas kiel drogo en la cerbo.

VIDEOLUDOJ

Jonas MARX — Germanio

Kiam Minecraft renkontiĝas kun Sims: Jen Rimworld

Imagu ke vi kaj du kunlaborantoj estas transflugantaj la universon kiam via kosmoŝipo rompiĝas kaj vi estas devigataj surteriĝi sur fremdan planedon kun malmulte da materialo. Por vojaĝi hejmen vi bezonas novan kosmoŝipon, do restas nur la opcio konstrui bazon, kreskigi manĝaĵon kaj serĉi la ĝustajn materialojn por fine forlasi la planedon.

Post la konstruado de simpla bazo, vi rimarkas ke via teamo ne solas sur la planedo. Venas nuda barbaro kaj volas prirabi vin. Triope vi sukcesas bati la kontraŭulon, nun senkonscia. Vi uzas unu el la ĉambroj kiel malliberejon. Via bazo kreskas, vi jam havas elektron, litojn kaj etajn kampojn, sed ankoraŭ ne la necesajn materialojn por forvojaĝi.

Unu persono el via teamo flegas la nudan barbaron kaj parolas kun li. Unu tagon, li akceptas aliĝi al via teamo kaj helpi. Bedaŭrinde, vi ne havas vestaĵojn, do li restas nuda. Sed li estas plua persono, kiu manĝas de viaj rimedoj kaj via stoko malpleniĝas. Feliĉe, vi rimarkas dinosaŭrojn proksime de via bazo kaj decidas ataki ilin por nova manĝaĵo.

Sed la haŭto de la dinosaŭroj estas pli malmola ol vi kalkulis, ili ne mortas. Tro malfrue vi vidas, ke estas patrinoj, kiuj volas protekti sIajn ovojn. Ili ekas ataki vin. Vi forkuras, sed ili sekvas vin ĝis la bazo, detruas la tutan bazon kaj mortigas vin, viajn kunlaborantojn kaj vian novan, nudan membron.

Poste, ili revenas al sia nesto. Restas nur vrakaĵoj de via bazo kaj viaj kadavroj. Tio povus esti la fino. Sed la planedo daŭre turniĝas kaj la suno releviĝas. Post kelkaj tagoj, familio de katoj malkovras vian bazon. Ili ekloĝas tie kaj manĝas viajn kadavrojn.

Sonas freneze, ĉu? Sed tio tute eblas en la ludo Rimworld. Ĝi temas pri konstruado kaj administrado de bazo sur fremda planedo, serĉi kaj konstrui rimedojn kaj protekti vian bazon, dum hazardas okazaĵoj kiel surteriĝo de malamikoj, atakoj de bestoj ktp. Krom tio temas ankaŭ pri la socia strukturo en via teamo. La membroj povas ekamiĝi, malŝati unu la alian aŭ eĉ, se tio estas prefereco de unu el ili, kanibalumi.

La ludo estas grandigebla per aldonaĵoj (ekz. La dinosaŭroj, aliaj bestoj aŭ aliaj materialoj) kaj la grafiko de la ludo samas kiel tiu de Prison Architect, do ne estas ege detala, sed komiksa. Tamen ne subtaksu la kompleksecon de la ludo, kiu haveblas por Vindozo, Mac, Linukso.

KELKAJ NOVAJ LUDOJ

Celeste

...estas havebla jam ekde januaro, sed ĝi estas tiom mojosa ke ni tamen devas prezenti ĝin al vi. Nostalgia sento kombinita kun novaj ideoj kaj defioj atendas vin! Havebla por ĉiu komputila operaciumo.

Onrush

Jen vigla aŭtokurado, kiu tute ne temas pri impulso esti la unua. Temas pri tio malhelpi la alian teamon kaj uzi plej multon da akcelado. Memorigis min pri la ludo Destruction Derby de Playstation 1.

Firewatch

...jam aperis antaŭ du jaroj, sed nun ĝi haveblas por Mac kaj Linukso krom Vindozo, sed ankaŭ por Switch kaj PS4. Mi ĵus proponis tiun ludon al amikino kaj ŝi havas ĝojon ludante ĝin, do jen ankaŭ konsilo por vi!

Frostpunk

Interesa strategi-ludo pri la travivo en frosta tempo. Varmigu vian etan vilaĝon per la granda vaporturbino en la mezo kaj malkovru la malvarmegan ĉirkaŭaĵon. Bedaŭrinde nur por Vindozo havebla.

SEKRETA KONSILO: 0 A.D.

...estas senkosta strategiludo de antikva milito. Ĝi komenciĝis kiel kopio de la ludo Age of Empires 2, sed evoluis al 3D-grafiko kaj ricevis pli vastajn civilizaciojn. Ankoraŭ ĝi estas en alfa-statuso, t.e en sia unua versio, sed la ludo sufiĉe bonas, konstate ke ĝi estas libere elŝutebla.

Ankaŭ la funkciado de la ludo ŝanĝiĝis kaj nun estas tute originala. Mankas Esperanto kiel ludolingvo, sed pro la malferma kodo de la ludo oni certe povas aldoni ĝin, se iu interesiĝas traduki...

VIDEOLUDOJ

Jonas MARX — Germanio

Kaj la venkinto estas... Zelda: Breath of the wild

Eble vi demandas min: “Tiu ludo jam haveblas ekde preskaŭ unu jaro, kial prezenti ĝin nun?“ Nu, la simpla respondo estas: Tiu ludo ne tiom rapide aĝiĝas — ĝi estas statistike taksata kiel unu el la plej bonaj porĉiamaj videoludoj!

Eĉ homoj, kiuj tute ne interesiĝas pri videoludoj, konas du rolulojn: Mario kaj Zelda. Kaj la kialo estas facila: La kvalito de tiuj ludoj tiom altas, ke malfacilas trovi kompareblajn konkurantojn.

Ne estis facile por Breath of the wild (Spiro de la sovaĝejo) plenumi la heredaĵon de la Zelda-ludoj, kiuj preskaŭ ĉiam altigis la limon pri la ebloj en videoludoj. Sed ĉi tiu artikolo certe ne ekzistus se la plej nova ludo el la Zelda-mondo malkontentigus la ŝatantojn de la serio.

La bazo de la ludo estas la batalo kontraŭ “la detruado de Ganon”. Principe oni povus tuj post la enkonduko defii la malamikon, sed oni ankoraŭ malfortegus kaj maltrafus la belegan mondon de ĉi tiu verko. Parolante pri la mondo: Ĝi estas nomata Malferma Mondo (Open World) kaj la plej granda en iu ajn Zelda. Male al aliaj ludoj, ĝi estas plenplena de interesaĵoj kiel aliaj roluloj, malamikoj, konstruaĵoj kaj trezoroj.

Per ĉevalo oni esploras diversajn regionojn kaj fortiĝas, trovas pli bonajn armilojn (ili difektiĝas post tempo) kaj lernas pri la historio de Hyrule, la loko de la okazaĵoj. Krome oni povas kuiri manĝaĵojn por saniĝi kaj — tipe por Zelda-ludoj — solvi enigmojn.

En malvarmaj regionoj necesas surmeti dikajn vestaĵojn aŭ manĝi spicaĵojn, en varmaj ĉirkaŭaĵoj oni espereble havu malvarmigan trinkaĵon. Ne nur armiloj uzeblas, ankaŭ aliaj kapabloj eblas, kiel krei bombojn, glaciigi akvon aŭ uzi energikonservan povon.

Por multaj videoludo-magazenoj ĉi tiu ludo estis la plej bona en la lasta jaro: Tamen ni menciu la kritikojn. Kelkaj ŝatantoj de la serio malŝatis la novan malferman mondon, ĝi estas ŝanĝego kompare kun la antaŭaj. Krome mi persone volas kritiki, ke la ludo ofte kaj longe devas ŝargiĝi. Kelkaj ŝajne havis problemojn kun malflua ludado, sed post diversaj ĝisdatigoj tio espereble malaperis — almenaŭ por mi, tiu problemo ne montriĝis.

La grafiko estas facila, tamen belstila. Kompreneble ĉi tiu ludo estas havebla nur por la du lastaj Nintendo-ludkonzoloj.

KELKAJ NOVAJ LUDOJ

FAR CRY 5

Ni ĉiuj scias: Neniu Far Cry povos havi sambonegan malamikon kiel Vaas el Far Cry 3, sed tamen la plej nova parto de la serio havas interesan situacion. En usona urbeto vi devas kontraŭbatali religian grupon kun ĉarma estro. Haveblas ekde marto por Vindozo, PS4 kaj Xbox.

DELVER

Ĝi aperis la 1-an de februaro kaj estas bela retromikso inter 2 kaj 3 dimensioj. Oni esploras karcerojn kaj alfrontas monstrojn kaj kaptilojn. La rekomendoj de la ludantoj montras ĝian mojosecon. Ĝi haveblas por Vindozo, Mac kaj Linukso.

KINGDOM COME: DELIVERANCE

Ĝi estas nova ludo, kiu ne aperis sen kritikoj. La kreintoj kaŭzis skandalojn kaj ankaŭ la kvalito de la ludo diskuteblas. Sed se vi volas travivi la realecan ĉiutagon de la mezepoko, tiu ludo estas por vi. Bedaŭrinde haveblas nur por Vindozo.

FAR: LONE SAILS

Oficiale, ĉi tiu ludo haveblas en la unua kvarono de 2018. Estas dolĉa ludeto, en kiu oni stiras etulon kaj trapasas dezerton en veturilo. La veturilo bezonas flegadon, riparadon kaj benzinon. La ludo haveblos por Vindozo kaj Mac, kaj, laŭ la programisto, Linuksa versio eblos.

SEKRETA KONSILO: Minetest

En la jaro 2009 naskiĝis unu el la plej gravaj videoludoj en la mondo: Minecraft. Mi senprobleme konstatas: Verŝajne ĝi estas la ludo, en kiu mi perdis plejmulton el mia tempo!

Sed post kiam Microsoft aĉetis ĝin antaŭ kelkaj jaroj, la evoluo de tiu ludo ne plu plaĉis al mi. Se vi konsentas kun mi pri tio, ne malesperu: Alia Minecraft-mondo eblas! Pli precize: Ekzistas Minetest. La unua avantaĝo estas, ke ĝi neniom kostas kaj estas eĉ malfermkoda. La ludo havas bonegan subtenon por kromprogramoj: Ĉiu povas facile aldoni partojn kaj se oni havas iom da sperto pri programado, oni mem povas facile vastigi la ludofunkciojn.

La ludo ne celas esti kopio de Minecraft, pro tio kelkaj aferoj malsimilas aŭ entute ne ekzistas. Sed por ŝatantoj de sablokesto-ludoj ne eviteblas almenaŭ ekkoni ĉi tiun alternativon!

VIDEOLUDOJ

Jonas MARX — Germanio

Kio estas Rocket League?

Ĉu vi ŝatas pilkoludojn? Bone. Kaj ĉu vi ankaŭ ŝatas aŭtojn? Eĉ bonege! Jen la perfekta ludo por vi: Rocket League [Raketa Ligo].

Ludi pilkon per aŭto estas nekonata sporto, tamen ekzistis almenaŭ ŝerce pokalaj turniroj en la germana televido (Serĉu interrete por Autoball). Mi ŝatis la ideon, ĉar oni devis enkalkuli la radiuson en kiu la aŭto kapablas turniĝi por bone trafi la pilkon. Antaŭ du jaroj la usona ludostudio Psyonix publikigis la ligon de la raketaj aŭtoj, kiu iĝis granda sukceso.

En la baza modo oni ludas en teamo de tri homoj kontraŭ alia trikapa teamo kun malgrandaj aŭtoj. La celo de la ludo kompreneble estas poenti per trafo de la pilko tiel, ke ĝi eniras la golejon de la kontraŭuloj. La plej malfacila afero estas kalkuli la fizikan movon de la aŭteto kaj trafi la pilkon en la ĝusta angulo. Tio jam estas sufiĉe komplika, sed aldone la aŭteto havas raketojn per kiuj oni povas salti kaj flugi dum kelkaj sekundoj. Oni eĉ povas turni la aŭton dum la flugado kaj tiel ŝanĝi la direkton en kiu la pilko saltos kiam oni tuŝos ĝin. Profesiaj ludistoj kapablas flugi kaj poenti en nekredeble mojosaj manovroj.

Por personecigi vian aŭton eblas ŝanĝi la kolordesegnon, aldoni gluaĵojn kaj ĉapelon por la aŭteto kaj ŝanĝi la aspekton de la raketa aparato. Ankoraŭ ekzistas diversaj aliaj modoj kiel “basketbalo” aŭ “ĥaoso”, en kiu oni aldone povas malhelpi la alian teamon per iloj kiel gluo, frapiloj ktp. La ludo haveblas en Steam por Vindozo, Mac kaj Linukso kaj ĉiuj novgeneraciaj konzoloj.

Kelkaj novaj ludoj

Call of Duty: WW2 — Ekde novembro haveblas tiu unuaperspektiva pafludo. La okazejo estas la dua mondmilito. Ĝi estas konata marko, sed bedaŭrinde nur haveblas por PS4, Windows kaj Xbox One. Se vi deziras similan pafludon por Linukso aŭ Mac, informiĝu pri Day of Infamy.

Northgard — Ĉi tiu ludo estas ne tiom konata sed rekomendinda por ludistoj, kiuj ŝatas realtempan strategion en la vikinga epoko. Vi batalas kontraŭ aliaj triboj por resursoj kaj prizorgas la bonvolon de viaj dioj. La ludo estas en fru-alira statuso (early access) kaj ankoraŭ nur haveblas por Vindozo, sed pliaj versioj estas planataj.

Ankaŭ novas Need for Speed: Payback — vetkura ludo en mojose brila grafiko. Distribuita por PS4, Vindozo kaj Xbox One. Eblas ludi ĝin sole en bone aranĝita kampanjo aŭ enrete kontraŭ aliaj ludistoj. Kiel alternativo ankaŭ indas la jam delonge ekzistanta GRID Autosport.

The inner world 2: La lasta ventmonaĥo — Tiu ĉi ludo estas sendependa, enigma kartunludo*. Hometo travivas aventuron kaj vi povas akompani lin, solvante enigmojn. Ĝi estas bone produktita eta ludo, kiu estas en la stilo de malnovaj titoloj kiel Monkey Island. Ĝi haveblas por pli-malpli ĉiuj gravaj platformoj.

Sekreta konsileto: Tricky Towers

La jaro estas 1996. Junaj knabo kaj knabino sidas unu apud la alia kun griza, elektronika skatolo en la mano. La skatolo nomiĝas GameBoy. La knabo kaj knabino estas mi kaj mia fratino. Niaj ludiloj estas konektitaj per kablo kaj ni vigle batalas. Sed ne estas iu komplika simulaĵo — La ludo nomiĝas Tetris. Ĝi estas sufiĉe facila ludo: Ekzistas diversaj formoj de ŝtonoj kaj vi povas turni ilin kaj stapli ilin kiel eble plej ŝpare.

Dudek jarojn poste mi sidas hejme kaj hakas fingre al la klavaro de mia komputilo. Mi ludas Tricky Towers [Tiklaj Turoj] kontraŭ amikino. Niaj komputiloj estas konektitaj per la Interreto kaj la baza principo estas la sama kiel Tetris, sed kun pliaj ebloj kaj diversaj modoj. Ekzemple, en unu modo gravas nur tiu, kiu havas la plej altan turon, kaj atingi la celon en la supro de la mapo. Sed atentu: Se la turo estas nestabila, ĝi falos! En alia modo vi havas tri vivojn kaj simple ne rajtas perdi ŝtonojn, ĉu per falanta turo, ĉu per la stirado de la ŝtono flanken de la turo kie ĝi mem falos ĝis atingo de la grundo.

Resume: Ege ŝerca ludo kaj la batalo povas iĝi tiom intensa ke ĝi eĉ skuas la amikecon ;)

*kartuno: Desegnaĵo por krei kinaĵon

Fejsbukgrupo: fb.com/groups/eo.ludistoj

Mondo [faixa vertical]

Vilaĝo kiu rezistas danke al sia biero. [titulo]

En la lasta Kristana vilaĝo de Cisjordanio, bierfarejo kreita de Nadim C. Khoury en 1994 produktas unu el la plej famaj drinkaĵoj de la regiono. Li ankaŭ rakontas kiel “Oktoberfest” kunvenigas milojn da judoj, kristanoj kaj islamanoj tien.

“Mi vivas meze de nenie kaj ĉiun tagon aŭ preskaŭ ĉiun tagon mi sincere tre feliĉas, ke la tuta mondo pretas veni al ni, vidi kiel nia eta bierfarejo fabrikas ĉi tiun tre bonan bieron, la “Taybeh Bieron”. Oftege, mi diras al mi mem, ke ni freneziĝis, ĉar ni restas en la plej alta monta regiono de Palestino, ĉirkaŭataj de kontraŭleĝaj israelaj kolonioj kiuj vastiĝas ĉirkaŭ Taybeh, kaj preparas la “Grandan Israelon”.

Foje estas elektromalŝaltoj, foje akvomanko, kaj ofte militistaj invadoj. Tamen io granda okazas en ĉi tiu biblia Judeo, ĉe la vojkrucejo de Judeo kaj Samario [en Cisjordanio].

Danke al la helpo de Dio, ni daŭre produktas la plej bonan bieron de Mezoriento, kun la sento, ke tio estas nia maniero pace rezisti. Dio havas multan humuron. Li permesas al malplimulta Kristana familio vivi inter 98% Islama loĝantaro, kaj fabriki produkton kies konsumo estas malpermesita al la plimulto de la Koran-fiduloj. Dio donis al ni grandan forton, por ke ni povu vivi malgraŭ blokado de vojoj kaj ĉiutagaj ekonomiaj malhelpoj, se ne paroli pri eternaj problemoj ĉe kontrolejoj.

Lastatempe, la israela politiko pri okupado trudas al ni 3-horan ĉirkaŭiradon ĝis kontrolejo provizita per skanilo, por ke ni povu liveri la Taybeh-bieron al Jerusalemo, urbo kiu tamen troviĝas nur 25 minutojn for de nia bierfabrikejo. Se ili volus nin bankrotigi, ili ne alie farus: benzino en ĉi tiu mondoparto kostas eble kvaroble pli ol ĝi kostas aliloke! Oni konsideras nin ĉiutage pli kiel teruran minacon por Israelo!

Ni dediĉas nin al fabrikado en Palestino de tre bona produkto, por ke konsumantoj elektu palestinajn produktojn kaj helpu Palestinanojn daŭre labori. Kaj Israelo ŝatus plu inundi la palestinan merkaton per siaj israelaj produktoj, biero, glaciaĵoj, laktaĵoj aŭ terpomaj pecetoj. Mi diras al mi, ke Dio havas humuron, pro tio ke, iel, li permesas, dank’ al biero, konigi la malgrandan Kristanan komunumon de Palestino.

Homoj venas el la kvar anguloj de la mondo por viziti la vilaĝon Taybeh, kompreni finfine, ke nia vilaĝo estas Kristana ekde du mil jaroj, ekde la vizito de Kristo. Ĝi estas ankaŭ la lasta ekskluzive Kristana vilaĝo de la tuta Palestino. Malĝojige, ĉu ne ? Kien foriris aliaj kristanoj ? Ili foriris al pli favoraj lokoj, mi imagas, al Usono, Aŭstralio, Eŭropo, Suda Ameriko, kie ili povas konstrui pli agrablan vivon por siaj infanoj. Sekve, homoj venas nin vidi por biero kaj foriras kun mesaĝo de amo. Almenaŭ ili komprenas, ke tio, kion ni deziras, estas esti liberaj, ĉar libereco, justeco kaj paco permesas la kunekzistadon de ĉiuj religioj, ĉiuj individuoj kaj ĉiuj etnaj grupoj.

De ses jaroj, ni organizas la “Oktoberfest” de Taybeh komence de oktobro, kaj tiuokaze ni bonvenigas pli da Kristanoj, Islamanoj kaj Judoj ol ajna konferenco pri la regiono. Taybeh reprezentas pacan reziston pere de eksterordinaraj penoj tie farataj por plenumi simplajn aferojn, festi la vivon. En medio kie ni neniam scias kio nin atendas morgaŭ, la sukceso de ĉi tiu festo venas de la nura fakto ke ĝi ekzistas. La “Oktoberfest” de Taybeh fariĝis unu el la emblemaj ferioj de Palestino: Homoj venas tien el Brazilo, el Japanio kaj Eŭropo por montri solidarecon.

Se vi opinias, ke Palestinanoj faras nenian ne-perfortan agon, sciu, ke milionoj da ili faras sian eblon por ĉiutage plenumi ordinarajn agojn, kiel labori, iri al la lernejo aŭ organizi festojn. Por ni, ĉi tiuj estas tiom multe da ne-perfortaj agoj kontraŭ la teruraj kondiĉoj en kiuj ni vivas pro la okupado. Venu nin vidi kaj subteni nian lokan produktadon. Kaj, survoje al Taybeh, eble ankaŭ vi sentos la humuron de Dio...”

PRI TAYBEH

Taybeh estas menciita en la Evangelio laŭ Johano (Nova Testamento). La Kristana loĝantaro, kiu hodiaŭ enkalkulas ĉirkaŭ 1 500 personojn, estas sekve tre antikva. Krom tri preĝejoj, la vilaĝo inkluzivas la restaĵojn de Bizanca baziliko, kie okazas nuntempe arkeologiaj serĉoj. La bierfabrikejo pri kiu temas en la artikolo, estis kreita de familio de ortodoksa pastro en 1994 por reprosperigi la lokan ekonomion post la interkonsentoj de Oslo [1993].

*** Fonto de la artikolo: The Palestine Note, Eventeo.net

Tradukis — Nicola kaj Marc el Eventeo.net

FILMRECENZO

Stanislavo BELOV — Rusio

La vivo de aliuloj — simpleca, sed pensiga historio

Sep premiojn de la Germana Kinarta Akademio, Oskar-premion por la plej bona fremdlanda filmo, tri premiojn de la Eŭropa Akademio de Kinarto — plej multaj verŝajne spektas tiun ĉi filmon nur pro la kovrilo, krianta pri tiuj distingoj. Des pli ke en la rusia varianto, iu ajn plusa informo sur la skatolo mankas — eĉ konciza priskribo de la intrigo. La filmo lasis al mi kontraŭdirajn impresojn.

El arta vidpunkto apenaŭ eblus nomi tion ĉefverko. Al mi ĝi memorigis pri la tiel nomataj “laborromanoj” de la sovetia tempo. Temas pri verkoj kie la homoj plenumis rolojn de kartonaj figuroj, al kiuj anstataŭ personaj nomoj, oni povus doni tiujn profesiajn kiel “metalurgo”, “spiono”, “verkisto” aŭ simple “malbonulo”. Personaj dilemoj, vivaj karakteroj, profundeco de la animoj, fajna rolludo — ĉio ĉi mankas tie. Antaŭ ni estas nura politika filmo, kiu havas tute konkretajn taskojn, tre forajn de la kinoarto mem. Senmaskigi la stasiojn*, plian fojon rememorigi pri teruraĵoj de la totalisma reĝimo — jen la ĉefa kaj fakte sola celo de ĝiaj aŭtoroj. Ili atingis ĝin. Sed ĉu necesis fari filmon pri tio, kio pli detale kaj pruve estas dokumentita en historiaj esploraĵoj kaj memorlibroj?

* La Ministerio pri Ŝtata Sekureco (ofte konata kiel neoficiala mallongigo de Stasi) estis la sekreta servo de la Germana Demokratia Respubliko.

Tamen mi ne povas diri, ke mi vane malŝparis la tempon. Sen tuŝi miajn sentojn, la filmo pensigis min pri alia afero. La Germana Demokratia Respubliko, same kiel aliaj socialismaj landoj post la falo de la totalisma reĝimo, trapasis siaspecan purgatorion. Oni ne nur rakontis al homoj la veron pri ilia historio, sed ankaŭ nomis ĝiajn kreintojn — heroojn kaj aĉulojn. La verkisto, kies vivo estis preskaŭ detruita de la stasioj, tralegis sian personan dosierujon kaj eksciis, kiu spionis lin. Kion li faru kun tiu ĉi scio, decidu li mem.

En nia lando anstataŭ revolucio okazis evolucio — procezo multe pli milda, sed ankaŭ malpli honesta. Hieraŭaj KGB-anoj, komsomolanoj* kaj partianoj lerte transsaltis en la novan eliton. Ĵus ili vipadis kapitalismon, sed jen ili mem iĝas la unuaj kapitalistoj, helpe de personaj ligoj, disrabado de la ŝtata havaĵo ktp. Diference de ili, la antaŭaj disidentoj kaj batalantoj por justeco restis rande de la nova vivordo, ili daŭre mizeregas en sciencaj institutoj aŭ servas kiel triarangaj ŝtatoficistoj. Iuj elmigris al la Okcidento, sed ankaŭ tie nur malmultaj akiris sukceson — mankas psikologiaj trajtoj bezonataj por tio.

* Komsomolo estis ŝtata komunisma junulara organizaĵo en iama Sovetunio.

Do tiuj, kiuj spionis, subaŭskultis, denuncis, okazigis tagonoktajn pridemandojn, homoj, kiuj rompis vivojn, neniigis karierojn, perfortis ordinarajn homojn fariĝi denunculoj — ili nun estas en supraj socitavoloj, iĝis respektindaj civitanoj kaj, en intervjuoj, kun plezuro rememoras sian laboron en KGB. Ili servis al patrujo! Hm... estus tre interese kontroli, kion reale faris ĉiu el ili? Kiom puraj estas iliaj manoj? Sed ne, tio nun ne estas prioritato, ni devas duobligi MEP [Malneta Enlada Produkto], gardi stabilecon, justeco ja estas afero triaranga.

Cetere ankaŭ pri MEP, jam de kelkaj jaroj neniu rememoras, ja evidentas ke la reĝimo malsukcesis pri tiu ekonomia fanfaronaĵo. Do ĝi ĉiam pli parolas pri patriotismo, la “tradiciaj valoroj” kaj restarigo de justeco en foraj lokoj kiel Ukrainio aŭ Sirio. La realon anstataŭis propagandisma nebulo.

Unu afero konsolas min — iam la vero tamen estos malkaŝita. Dokumentoj estos publikigitaj, la nomoj emerĝos. Hodiaŭ ni konas multajn el tiuj, kiuj pridemandis, denuncis kaj pafmortigis en 1937. Venos tempo ankaŭ por iliaj posteuloj el la 1950-aj — 1980-aj jaroj. Ni nepre nomos ĉiun persone. Plej verŝajne ili ne ĝisvivos tiun tempon, sed iliaj gefiloj kaj genepoj hontos pri siaj antaŭuloj-fiaĉuloj. Ne ĉiam ja oni fieru pri la herooj.

ĈEFARTIKOLO

Astrobiologio kaj vivo ekstertera

Amri Wandel — Israelo

La demando ĉu ekzistas vivo — aŭ eble civilizacioj — ie en la spaco, estas malnova, sed en la moderna epoko la scienco iom post iom havigas al ĝi respondojn malpli fantaziajn kaj pli bazitajn sur sciencaj esploroj kaj faktoj. En la lastaj monatoj aperis novaj esploroj en tiuj du terenoj, kiuj povas plibonigi la ŝancojn trovi vivon eksterteran. En nia sunsistemo estis trovitaj signoj de likva akvo sur la planedo Marso. Tion raportis NASA (Usona Nacia Aeronaŭta kaj Spaca Administrado) en gazetara konferenco fine de septembro. En aliaj sunsistemoj, kiel asertas mia nova esploro, verŝajne troviĝas planedoj kun vivo (almenaŭ primitiva) eĉ en relative proksimaj steloj, je distanco de nur dekoj da lumjaroj.

Akvo sur Marso

En nia sunsistemo, unu el la malmultaj lokoj kie sciencistoj provas malkovri vivon, estas la planedo Marso. Robotaj misioj serĉadis signojn de likva akvo sur la Ruĝa Planedo. Jam delonge oni scias ke frostinta akvo troviĝas sur Marso — en la glaciaj ĉapoj, kaj en la tero — sed ĝis tiu ĉi jaro likva akvo ne estis trovita. La observoj kaj esploroj montris ke verŝajne Marso ja havis likvan akvon antaŭ miliardoj da jaroj, sed ĝi delonge malaperis el la grundo: ĝi frostis aŭ vaporiĝis kaj perdiĝis en la spaco. La nova eltrovo estas fakte krutaj ravinoj kun sekaj restaĵoj de saloj, kiuj aperas dum la marsa somero. La sciencistoj kredas ke temas pri tre sala akvo, kiu pro la mineraloj solvitaj en ĝi, povas resti likva ĝis temperaturoj de 20 gradoj celsiaj sub nulo, kiuj okazas en la varma sezono (la averaĝa temperaturo sur Marso estas ĉ. -50 gradoj). Tiu ekstreme sala akvo ne estas ideala por la Tera vivo, sed eble ekstremofilaj mikroboj povas vivi en tia medio. La serĉado de vivo sur Marso kaj la nova eltrovo de akvo estas traktitaj detale en artikolo, kiun mi verkis por Galileo, la plej grava popular-scienca revuo de Israelo*.

Kiel malaperis la Marsa atmosfero?

Komence de novembro, NASA publikigis ke la datumoj de la misio Maven (kiu atingis Marson en 2013) sugestas kiel la Marsa klimato transiris de varma kaj malseka surfaco — eble taŭga por vivo en la frua epoko — al la nuna malvarma, seka planedo kiel Marso estas hodiaŭ. Maven trovis ke gaso daŭre eskapas de la marsa atmosfero en la spacon pro la efiko de la suna vento, fluo de ŝargitaj partikloj, plejparte protonoj kaj elektronoj elsendataj de la suna atmosfero je rapideco de miliono da km/h, kiuj daŭre disvastiĝas de la Suno en la spacon. La mezuroj de Maven montris ke la ordinara suna vento elprenas el la atmosfero po ĉirkaŭ 100 gramojn en sekundo. Tiu erozio de la atmosfero de Marso signife pliiĝas dum sunaj ŝtormoj, kiel tiu okazinta en marto 2015, kaj verŝajne ankaŭ kiam la suno estis juna kaj pli aktiva. La pli alta vaporiĝo-ritmo dum sunaj ŝtormoj, dum miliardoj da jaroj, iom post iom detruis la marsan atmosferon kaj kaŭzis la ekstreman klimato- ŝanĝiĝon de Marso, el milde varma malseka planedo en rustiĝantan frostintan dezerton. La sorto de Marso povas trafi ankaŭ aliajn planedojn, sed la Tero ŝajne estas pli imuna pro sia magneta kampo, kiu defleksas la ŝargitajn partiklojn en la suna vento, kaj pro sia pli forta gravito, kiu pli firme retenas la superajn tavolojn de la atmosfero.

Ekster-planedoj kaj vivo ekster-tera

Antaŭ dudek jaroj astronomoj unuafoje malkovris planedon ĉirkaŭantan alian sunon ol la nia. De tiam, iom post iom, estis trovitaj centoj da tiaj ekster-planedoj (planedoj, kiuj ĉirkaŭas sunojn for de nia sunsistemo, angle: exoplanets), sed ĉefe grandaj, gaso-planedoj similaj al Jupitero, kie la kondiĉoj ne estas favoraj por vivo kiel ni konas ĝin. Ili ankaŭ estis relative proksimaj al siaj sunoj, kaj sekve multe tro varmaj por vivo. En la jaro 2010 komencis funkcii la spacteleskopo Kepler, kiu dum kvar jaroj malkovris milojn da ekster-planedoj, el ili ankaŭ multajn similajn al la Tero, kiuj troviĝas en la ĝusta distanco de sia suno, por ke ili estu ne tro varmaj por vivo. Tiu atingo gvidis al grava konkludo: sunsistemoj kun planedoj, kaj aparte planedoj similaj al Tero abundas en la kosmo. Tio proksimigas nin al la respondo por la antikva demando: “Ĉu ni estas solaj?”. Mi tiun temon pritraktas jam de pluraj jaroj, kaj plurfoje verkis kaj prelegis pri ĝi ankaŭ en Esperanto, ekzemple en IKU 2011*. Laŭ mia lastatempe publikigita esploro, la demando ne plu estas “ĉu ekzistas vivo ekstertera?”, sed “kiom abunda ĝi estas”.

La plej proksimaj vivantaj mondoj

La nova esploro pri la ofteco de planedoj kun potencialo por vivo, aperis lastatempe en la internacia scienca revuo pri astrobiologio*. La esploro, kies preciza titolo estas “Pri la abundo de vivo ekstertera sekve de la trovaĵoj de la Kepler-misio” estis publikigita jam komence de decembro 2014 en la scienca ret-arkivo* kaj en la scienca revuo Galileo*.

En la 8-a sesio de la Internacia Vintra Universitato okazinta dum la jarfino kadre de la Internacia Festivalo en Julich, Germanio, mi prelegis pri la planedoj malkovritaj de la spacteleskopo Kepler, kaj prezentis popular-sciencan version de mia esploro. La esploro estis prezentita en internaciaj sciencaj konferencoj en Nov-Zelando kaj en Havajo, kaj en la granda Internacia Kongreso pri Astronaŭtiko*.

Recenzoj kaj reagoj aperis en pluraj internaciaj popular-sciencaj novaĵ-portaloj. Skribas la populara scienca portalo Motherboard*: “Se troviĝas inteligenta vivo en la kosmo, ĝi probable ne estas proksima al ni, kaj ni ne povos atingi ĝin baldaŭ. Almenaŭ tio estas la konkludo de la astrobiologo [Amri Wandel] kiu, por la unua fojo en jardekoj, faris gravan ĝisdatigon al la ŝlosila formulo, la Drake-ekvacio, kiun sciencistoj uzas por serĉi vivon en la kosmo. [...] Uzante la novajn Kepler-datumojn, la astrobiologo Amri Wandel faris kalkulojn por taksi la abundecon de vivo-portantaj planedoj en nia angulo de la universo. La ekscita konkludo estas ke troviĝas probable milionoj ĝis miliardoj da planedoj kun simpla vivo en la Lakta Vojo”. Pliaj recenzoj pri la esploro aperis en la portaloj Engadget, ArXiv Blog kaj Hayadan* * *.

La Drake-ekvacio menciita en la recenzo estis proponita en 1961 de la usona astronomo Frank Drake, pioniro en la serĉado de inteligentaj radio-elsendoj de la kosmo por taksi la nombron de eksterteraj civilizacioj. Sciencistoj ofte kritikis la Drake-ekvacion, pro tio ke preskaŭ ĉiuj elementoj (parametroj) de la ekvacio ne estis konataj. En la nova esploro, mi montras ke la datumoj trovitaj per la Kepler-teleskopo ebligas pli fidindan takson de pluraj el tiuj parametroj, kiuj antaŭe ne estis konataj. La esploro estas rigora matematika analizo kaj ne spekulacio pri la parametroj de la Drake-ekvacio, kiel estis pluraj antaŭaj diskutoj kaj tezoj pri tiu temo.

Niaj najbaroj: ĉu bakterioj kaj algoj aŭ evoluiĝintaj civilizacioj?

La esploro apartigas la demandon pri la ŝanco trovi planedojn kun simpla, primitiva vivo kiel bakterioj kaj algoj, disde la trovado de evoluiĝinta, kompleksa vivo, eventuale eĉ inteligenta vivo kaj teknologia civilizacio. La kialo de tiu divido estas simpla: surtere, ekzistas vivo de jam 3,5 miliardoj da jaroj, sed dum 80% de tiu tempo temis pri ege primitivaj mikroskopaj estaĵoj, kiuj vivis en la oceanoj. Nur antaŭ ĉ. 600 milionoj da jaroj aperis kompleksa vivo kaj nur antaŭ kelkaj jarcentoj, aperis teknologia civilizacio. Sekve, la sciencistoj taksas ke la plej abunda speco de vivo en la kosmo estas primitiva vivo kaj inteligentaj civilizacioj estas multe pli maloftaj. Kvankam tiu nova esploro ne prezentas precizajn nombrojn, ĝi atingas surprizajn konkludojn: planedoj kun simplaj vivo-formoj kiel bakterioj ege abundas kaj troviĝas verŝajne relative proksime al ni — en distanco de 10-100 lumjaroj, kio implicas ke en nia galaksio troviĝas milionoj ĝis miliardoj da tiaj planedoj. En la proksima estonteco ni espereble povos konfirmi ĉu troviĝas vivo sur tiuj planedoj, per spektra analizo de iliaj atmosferoj, helpe de la novaj teleskopo-projektoj TESS (serĉado de eksterplanedoj, planita ekfunkcii en la jaro 2017), JWST (6-metra spacteleskopo, 2018), TMT (30-metra teleskopo en Havajo, 2022) kaj pli. Se oni sukcesos tion fari por sufiĉe granda nombro da kandidatoj, eblos taksi la valoron de la plej interesa parametro en la ekvacio Fb, la probablecon por evoluo de biologia vivo sur la planedo, kiu havas la taŭgajn kondiĉojn (nome konsisto kaj klimato sufiĉe similaj al tiuj de la Tero). Intertempe, mia esploro ebligas taksi la distancon al la plej proksimaj biologiaj najbaraj ekster-planedoj, por ajna valoro de la (ankoraŭ ne konata) biologia parametro Fb, kiel montras la diagramo. (bildo 4)

Bildo 4: Diagramo de la probabla distanco al la plej proksimaj biologiaj najbaraj ekster-planedoj, depende de la valoro de la biologia parametro Fb, la probableco por evoluo de biologia vivo sur planedo kun taŭgaj kondiĉoj (laŭ la artikolo de Wandel* *).

Inteligenta vivo kaj teknologiaj civilizacioj

Jam de 55 jaroj astronomoj provas malkovri radio-elsendojn de eksterteraj inteligentaj civilizacioj kadre de la projekto SETI (mallongigo de la angla por “Serĉado de Ekster-Tera Inteligenteco”). Oni provas malkovri la radio-elsendojn de aliaj civilizacioj, kiuj uzas radion por komunikado same kiel ni, aŭ eĉ intence elsendas tiajn signalojn en la spacon por komuniki kun aliaj inteligentaj specioj.

Por tio oni uzas grandajn radio-teleskopojn, sed ĝis nun neniu inteligenta elsendo estis trovita inter la multaj signaloj de natura fonto. La elsendoj de civilizacioj estas verŝajne multe pli malfortaj ol tiuj de naturaj fontoj, kaj tial tre malfacile troveblaj. Pro tio tre gravas la distanco al tiuj eventualaj civilizacioj, ĉar la kapablo malkovri ilin dependas de la forto de la signalo, kiu malfortiĝas kiel la kvadrato de la distanco. Tiuj teknologiaj komuniko-kapablaj civilizacioj, se ili ekzistas, estas verŝajne multe malpli abundaj ol primitivaj biologiaj planedoj. Laŭ la ekvacio de Drake, la nombro de tiaj civilizacioj dependas de tri ne-konataj faktoroj: aldone al la supre priskribita biologia parametro Fb, kiu eble estos taksebla en la proksima estonteco, estas ankoraŭ du parametroj kiuj estas kaj verŝajne restos tute ne konataj: la probableco de inteligenteco kaj komunikado — nome la ŝanco ke sur biologia planedo evoluiĝos inteligenta specio kaj ke ĝi havos la kapablon de interstela komunikado (ni nomu tiun parametron Fik) — kaj la tipa daŭro de inteligenta komunika civilizacio, Lk. En la dua parto de mia scienca artikolo aperas diagramo simila al la ĉi supra, kiu montras la distancon al la plej proksimaj komunikaj civilizacioj, depende de la supozitaj valoroj de la Drake-parametroj Fik kaj Lk. Laŭ tiu mia esploro, eĉ por la plej favoraj aŭ optimismaj valoroj de la Drake-parametroj (Fb=1 kaj Fik=1), la plej proksimaj civilizacioj, se ili ekzistas, verŝajne troviĝas je distanco de miloj da lumjaroj (aŭ pli), probable tro malproksime por ke ni povu malkovri la radio-signalojn kiujn tiuj civilizacioj eventuale elsendas.

Amri Wandel estas doktoro pri astrofiziko en la Hebrea Universitato de Jerusalemo kaj gastprofesoro en UCLA.

Referencoj

* “Marso - dezerto aŭ fluanta akvo?”, A.Wandel, Galileo, novembro 2015
* Internacia Kongresa Universitato 2011, http://www.eventoj.hu/steb/miksitaj/iku2011.pdf
* Wandel, A. 2015, International Journal of Astrobiology, 14, pp. 511-516.
* ArXiv, http://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1412/1412.1302.pdf
* “Vivo sur foraj planedoj”, A.Wandel, Galileo, junio 2015.
* 66th International Astronautical Congress, Jerusalem, oktobro 2015, http://www.iac2015.org/congress/about/.
* Motherboard, http://motherboard.vice.com/read/alien-life-is-abundant
* Engadget http://www.engadget.com/2014/12/06/wandel-kepler-research/.
* ArXiv blog https://medium.com/the-physics-arxiv-blog/how-data-from-the-kepler-space-telescope-is-changing-the-drake-equation-cea9c7008bc1
* Hayadan http://www.hayadan.org.il/kepler-findings-1712141.

“La ekscita konkludo estas ke troviĝas probable milionoj ĝis miliardoj da planedoj kun simpla vivo en la Lakta Vojo”

“Se troviĝas inteligenta vivo en la kosmo, ĝi probable ne estas proksima al ni, kaj ni ne povos atingi ĝin baldaŭ”

ĈEFARTIKOLO

Vivi sen kafeino — la eksperimento

Sergey POPATOV — Rusio

Ĉu vi trinkas kafon? Ĉu teon? Ĉu vi iam pensis, ke ĉiutage vi konsumas kafeinon? Oni povas diri ke kafeino estas malpeza drogo, ĉar ĝi havas la precipajn ecojn de drogo:

Jen listo de produktoj kun kafeino, kiujn homoj ofte konsumas:

La eksperimento

Mi decidis provi vivi unu semajnon tute sen kafeino, kaj mi tute ne konsumos produktojn kun kafeino (eĉ pecon da ĉokolada biskvito!). Ĉiutage mi skribis tion, kion mi sentis, do ĉi tiu artikolo estas eta taglibro.

La tago 1-a

Mi dormis nur 4 horojn. Do kompreneble dum la tuta tago mi dormemis. La ununura likvo, kiun mi trinkis estis akvo (krom glaso da lakta koktelo vespere). En mia oficejo ni havas rekon kaj paralelstangojn, kaj post farado de ekzercoj dum 20-30 minutoj mi sentis min tre vigla, sed poste mi sentis min eĉ pli laca kaj volis dormi.

En la kuirejo mi vidis miajn kolegojn manĝantaj laktan ĉokoladon. Mi imagis pecon de la bongusta ĉokolado sur mia lango... mmm... kaj tuj haltigis tian fantazion. Do mia 1-a tago pasis sen kafeino. Mi iris dormi iom post noktmezo kaj tuj endormiĝis, ĉar mi sufiĉe lacis.

La tago 2-a

Mi vekiĝis je la 12-a horo. Mi dormis ĉirkaŭ 11 horojn kaj sentis min bonege. Mi devas konfesi, ke mi havis sonĝon, en kiu mi trinkis verdan teon en la oficejo. Sed tio estis nur sonĝo. Dum la tuta tago mi havis bonan humoron kaj multe naĝadis en la lago. Mi iris dormi je la 11-a vespere kaj rapide endormiĝis.

La tago 3-a

Dimanĉo. Mi mem vekiĝis je la sesa kaj ne plu povis dormi, kvankam mi volis. Mi baniĝis per varma akvo kaj faris matenajn ekzercojn. La unua duono de la tago pasis tre vigle, sed vespere kiel kutime, mi lacis kaj volis dormi. Dum la tago mi trinkis akvon, sukon kaj kompoton. Mi iris dormi ĉirkaŭ al la dekdua nokte, sed ne povis endormiĝi tuj.

La tago 4-a

Mi vekiĝis je la sepa, danke al vekhorloĝo. Stariĝi ne estis facile tiumatene. Nur post farado de kelkaj ekzercoj mi vere vekiĝis. Estis nova semajno kaj ĉiutage mi havos lecionojn de la hispana lingvo je la oka matene. En la oficejo mi tre volis dormi. Mi notis, ke se mi faras fizikajn movojn, mi sentas min iom pli bone. Dum la tago mi estis dormema, sed vespere mi fariĝis pli vigla.

La tago 5-a

La tago estis tre simila al la antaŭa. Mi vekiĝis je la sepa denove kaj endormiĝis iom post noktomezo. De tempo al tempo mi volis dormi en la laborejo.

La tago 6-a

Mi vekiĝis je la sepa, kaj iris dormi noktomeze. Sentis min sufiĉe bone, kvankam la vekiĝo ne estis tre facila.

La tago 7-a

Kiel kutime, mi volis dormi matene. La humoro estis stranga, mi sentis min strange. Mi ne rapidis, mi estis trankvila. Aperis sento de granda certeco, eĉ mi ne sciis pri kio ekzakte mi certis. Mi simple ne zorgis plu, sed samtempe mi ne estis tiom emociiĝema kiel antaŭe. Povas esti, ke estas pro manko de bona dormo. Finfine mi ne volis trinki teon aŭ kafon.

La konkludo

Mi povas diri ke la eksperimento sukcesis. Mi ne trinkas kafon jam de tri semajnoj, kaj simple ne volas. Mi tre ĝojas, se ankaŭ iu el vi decidis aliĝi al la eksperimento kaj malkovras novan vivon, vivon sen kafo!

La post-konkludo

Mi denove trinkis kafon, ĉar ŝajnas ke mi iĝis iom malĝoja. Fakte, mi ne estas tiom certa. Povas esti aliaj aferoj, kiuj influas mian humoron. Mi povas vivi sen kafeino kaj esti ĝoja, se mi sportumas ĉiutage.

Word Race: La unua (anglalingva) iPhone-ludo en Esperanto!

Word Race, malgraŭ sia titolo en la angla, estas la unua Esperanto-ludo por la aparatoj kaj ludiloj de Apple (Iphone, Ipad kaj Ipod touch). Ĝi estas trilingva (angla, germana kaj Esperanto) kaj estis kreita de teamo en kiu anas i.a. la esperantisto kaj programisto Chuck Smith.

Oni tamen ne povas ludi ĝin sola aŭ duope. Ĝin oni devas ludi grupe de 4 ĝis 20 personoj kaj tio aŭtomate faras ĝin inda je Esperanto-renkontiĝoj. La celo estas klarigi vorton al sia teamo sen uzi la malpermesitajn vortojn. “Ekzemple, se la vorto estus “barbo”, oni ne rajtus diri “haroj” aŭ “Zamenhof”. La teamo, kiu plej rapide klarigas siajn vortojn, venkas!”, diras la informoj troveblaj en la retejo de la ludo.

La provludo senpagas, sed en ĝi venas nur 42 vortoj. Por havi pliajn vortojn necesas aĉeti vortpakaĵon. La ĝenerala vortpakaĵo enhavas 500 vortojn kaj kostas US$2,99 (se via konto estas ie en Ameriko aŭ EUR2,39 (se vi estas registrita en Eŭropo). Krom la ĝenerala, nun estas vortpakaĵoj pri geografio kaj filmoj kun 200 vortoj, sed la teamo poste volas eldoni ankaŭ vortpakaĵon nur pri Esperanto-kulturo!

Ĝi estas bele fasonita kaj uzas ludprincipon similan al aliaj ludoj. Estas malĝusta traduko “dificila” por la vorto “malfacila” kaj krom la titolo, kiun la teamo decidis ne traduki, ĉe la fino de ĉiu ludorondo, por la teamo kiu venkis, aperas la angla esprimo “awesome” (grandioze) negrave ĉu la lingvo estas Esperanto aŭ la germana!

Retejo: http://www.wordraceapp.com

“Dificila” devus esti “malfacila”.

VARSOVIA VENTO

La 89-a elsendo

www.podkasto.net

Regis kaj Rangel GOTARDI — BRAZILO

Saluton! La 89-a elsendo de Varsovia Vento aperis la 24-an de marto. En tiu tago ni aŭskultis la tutan registraĵon kaj taksis ĝin speciala ĉar en ĝi partoprenis unuafoje nia amikino Agata. Ni konatiĝis kun ŝi kiam ŝi ankoraŭ estis komencantino per la retejo Lernu kaj nun ni tre ĝojas, ke ŝi estas aktiva esperantistino. La samon ni esprimas rilate al Luana pro tio, ke ŝi estis menciita de la redakcia skipo. Ni prezentis Esperanton al ŝi kaj la rezulto: nun ŝi havas blogon kun romantikaj poemoj. Antaŭ nelonge ŝi finis sian unuan verkon en nia lingvo. Gratulon al vi ambaŭ!

Rimarkebla novaĵo estas la tre amuza enkonduko en la polan lingvon gvidata de Karina. En la sekva elsendo ŝi instruos la alfabeton kaj utilajn frazojn. Ĉu vi komprenas la vorton “piwo”? Ni jes kaj certe ni ne forgesos ĝin.

Estas tre bona intervjuo kun la repstila kantisto Tone. Li estas eks-bankoficisto, kiu eksciis pri Esperanto per sia fratino. Komponinte kanton kaj prezentinte ĝin en renkontiĝo de siaj kunlaborantoj, Tone ekpensis komponi en Esperanto. Tre subita veko de muzika intereso, ĉu ne? Nuntempe li kantas repon, tamen asertas, ke li intencas kanti ankaŭ en aliaj stiloj. Lia kunkantado kun Jonny M. en JES jam pruvas, ke li talentas ĉe aliaj ritmoj.

Lia celo ne estas nur amuzi homojn per muzikaĵoj, sed ankaŭ utiligi ilin al la aŭskultantoj. Koncertinte en du eŭropaj aranĝoj, li konfesas ke li ankoraŭ ne sentas sin tre memfida antaŭ la publiko. Laŭ ni, kiuj jam ĉeestis lian koncerton, tio estas apenaŭ rimarkebla. Ĉeestinte lian koncerton en TAKE, ni taksas lin tre bona kantisto kun tre vigliga prezento, kio estas trajto de spertuloj. Por muzikistoj gravas sentemo kaj sentoj ne mankas al vi, karulo! Sukceson!

“Ne ĉesu, karaj batalantoj!”, diras Tone al ni, esperantistoj!

DANCO... KAJ SPORTO

Ĉu vi volas zumbi?

Éva Baloghné-Fodor — Hungario

Zumba estas samtempe danco kaj sporto, devenanta el Kolombio, laŭ la ideo de Beto Perez, instruisto pri latinaj dancoj. Ĝiaj movoj konsistas precipe el paŝoj de la latin-amerikaj dancoj, kiel salsa, merengue, cumbia, flamenco, reggaeton kaj eĉ ventrodanco.

La vorto “zumba” mem signifas: rapide moviĝi kaj amuziĝi. Ĝi komencis disvastiĝi ekde la mezo de la 90-aj jaroj kaj rapidege populariĝis en multegaj landoj. En niaj tagoj ĝi estas bone tutmonde konata amuziĝo, inter diversaj aĝuloj. La esenco de Zumba estas: danci sen partnero, kun la tuta grupo, laŭ la gvidado de la instruist(in)o-trejnist(in)o dum 1 horo — ne kun fortostreĉo, sed agrable laciĝante.

Ĉiuj kapablas danci Zumba-n, sendepende de sekso, aĝo kaj korpopezo. Konvene al malsamaj pretendoj, ekzistas kelkaj branĉoj de ĝi, ekz.: zumba toning (per halteroj fortigi la brak-muskolojn); aqua zumba (en baseno); zumbatomic (speciale por infanoj); zumba sentao (per seĝo, por plibonigi la ekvilibron de la korpo); zumba gold. Ĉi tiu lasta estas unu el la plej popularaj zumba-specoj, rekomendata precipe por la mez-, aŭ grand-aĝuloj, pro sia faciligita moviĝo.

Laŭ la opinio de kuracaj fakuloj, zumba estas ne nur moda sporto, sed helpe de ĝi estas kuraceblaj pluraj grand-aĝaj malsanoj, i. a. la demenco, aŭ la Parkinson-malsano. Zumba enhavas tiujn moviĝ-seriojn, kiuj bone efikas al la funkciado de la cerboĉeloj. Memkompreneble ĝi estas same utila kaj kontraŭ la superabundeco de la korpopezo, kaj por la simpla trejnado-plifortigo de la muskoloj.

Zumba — kiel Esperanto — estas internacia. En pluraj retpaĝoj troveblas prezentoj de diversaj zumba-grupoj en diversaj landoj, donantaj brilan eblon por sekvi, imiti la paŝojn al la spektantoj en iu ajn lando.