Tekstaro de Esperanto

Unu teksto el kolekto de Esperantaj tekstoj

Le Monde diplomatique en Esperanto 2008-2010

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2008-2010

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Afriko diras ne

TIEL DO, je granda ĉagreno de la aroganta Eŭropo, la neimageblo okazis: en elano de fiereco kaj ribelo, Afriko, kiun iuj kredis submetita ĉar malriĉa, diris ne. Ne al la trudkitelo de la “Traktatoj de ekonomia partnereco” (TEP, france APE). Ne al la sovaĝa liberaligo de la internaciaj interŝanĝoj. Ne al tiuj lastaj transformiĝoj de la kolonia traktato.

Tio okazis en Lisbono, en decembro 2007, dum la 2-a Eŭropa-Afrika Pintkunveno, kies ĉefa celo estis trudi al la afrikaj landoj la subskribon de novaj komercaj traktatoj (la famaj TEP) antaŭ la 31-a de decembro 2007, en apliko de la Konvencio de Kotonuo (junio 2000) kiu disponas la finon de la Traktatoj de Lomeo (1975). Laŭ tiuj, la varoj el la iamaj kolonioj de Afriko (kaj de Karibio kaj Pacifikio) eniras la Eŭropan Union praktike sen doganaĵoj, kun escepto de la produktoj gravaj por la eŭropaj produktistoj kiel sukero, viando kaj bananoj.

La Monda Organizo pri Komerco (MOK) postulis la forigon de tiuj preferaj rilatoj, aŭ anstataŭigi ilin — sola rimedo, laŭ la MOK, konservi la malsaman traktadon favore al la afrikaj landoj — per komercaj interkonsentoj bazitaj sur reciprokeco.* Tiun duan opcion decidis la Eŭropa Unio, la liberkomercon maskitan en la nomo “Traktatoj de Ekonomia Partnereco”.

* Vd Alternatives économiques, Parizo, decembro 2007.

Alivorte, tio kion la Dudek-sepopo postulas de la afrikaj landoj (kaj tiuj de Karibio kaj Pacifikio)* lasi eniri en siajn merkatojn la eksportaĵojn (varojn kaj servojn) de la Eŭropa Unio, sen doganaĵoj.

* La karibiaj landoj akceptis, la 16-an de decembro 2007, parafi Traktaton de Ekonomia Partnereco kun la Eŭropa Unio.

La senegalia prezidanto Abdoulaye Wade denuncis la trudmanieron kaj rifuzis subskribi. Li klakfermis la pordon malantaŭ si. La prezidanto de Sud-Afriko, s-ro Thabo M’Beki, tuj subtenis lin. Tuj poste, ankaŭ Namibio faris la kuraĝan decidon ne subskribi, kvankam altigo de doganaĵoj de la Eŭropa Unio pri bovviando signifus la finon de siaj eksportadoj kaj la morton de tiu produktado-ĉeno.

Eĉ la franca prezidanto, s-ro Nicolas Sarkozy, kiu tamen uzis ege maltaŭgajn vortojn en Dakaro en julio 2007*, apogis la landojn plej kontraŭajn al tiuj maljustaj traktatoj: “Mi estas por la tutmondigo, mi estas por la libereco — deklaris li — sed mi ne estas por la senposedigo de landoj kiuj, cetere, havas jam nenion.”*

* En sia parolado en la universitato de Dakaro, la 26-an de julio 2007, s-ro Sarkozy deklaris: “La dramo de Afriko estas, ke la afrika homo ne sufiĉe eniris la historion (...) neniam la homo lanĉas sin al la estonteco.” Vd Anne-Cécile Robert, “Afriko laŭ la prezidanto Sarkozy”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2007.
* Le Monde, 15-a de decembro 2007.

TIU RIBELO kontraŭ la TEP — kiu vekas, sude de Saharo, ondegon de popola maltrankviliĝo kaj intensan mobiliĝon de la sociaj movadoj kaj sindikataj organizoj — do efikis. La pintkunveno finiĝis per konstato de malsukceso. S-ro José Manuel Barroso, prezidanto de la Eŭropa Komisiono, estis devigita cedi kaj akcepti la postulon de la afrikaj landoj daŭrigi la debaton. Li promesis daŭrigi la intertraktadojn venontan februaron.

Tiu decidiga venko de Afriko estas kroma signo de la favora momento kiun spertas la kontinento. Dum la lastaj jaroj, la plej mortigaj konfliktoj ĉesis (restas nur tiuj de Darfuro kaj de la oriento de Kongo) kaj la demokratiaj progresoj solidiĝis. La ekonomioj daŭre prosperas kaj estas gvidataj — eĉ se la sociaj malegalecoj daŭras — de nova generacio de junaj gvidantoj.

Fine kroma atuto: la ĉeesto de Ĉinio kiu, per amasaj investoj, komencas anstataŭi la Eŭropan Union kiel unuan liveranton de la afrika kontinento kaj kiu, cetere, povus fariĝi, ekde 2010, ĝia unua kliento antaŭ Usono. La tempo jam foras en kiu Eŭropo povis trudi katastrofajn programojn de struktura alĝustigo. Afriko de nun ekpostulas. Des pli bone.

Ignacio RAMONET.

Kiam polucii iĝas rajto...

Ĉu oni bruligu la Protokolon de Kioto?

La planedo sufokiĝas! Krom malmultaj esceptoj, ĉiuj fakuloj nun konsentas pri la klimata malregulado. Se nenio forbaros la eligojn de forcejefikaj gasoj (FEG) la Tero varmiĝos de 1,4 ĝis 5,8 °C antaŭ la fino de la jarcento. Kun dramaj konsekvencoj.

En Rio de Ĵanejro (Brazilo) en 1992, la dua pintkunveno de la Tero markis ekkonsciiĝon de la registaroj. Ili tie subskribis la enkadrigan UN-Konvencion pri la klimato-ŝanĝoj. Depost tiam, tiutemaj intertraktoj apartenas al la ĉiutaga politika aktualaĵo, internacia (atestas tion la Kioto-protokolo) aŭ nacia (kiel ekzemple en Francio la Grenelle de la medio).

En 1997 la Kioto-protokolo estis grava antaŭenpaŝo, ĉar la “internacia komunumo” la unuan fojon agnoskis la urĝecon de la demando. Bazita sur la nocio “kundividita sed diferenca respondeco”, ĝi taksis la kostojn kaj planis precizajn celdatojn, laŭ kiuj ĉiu lando ricevis precizan taskon pri redukto e siaj FEG-eligoj. Tridek industriaj landoj konsentis pri tio, dum la evolulandoj, kiuj partoprenis la protokolon, ne estis devigataj je precizaj sindevigoj.

La protokolo tamen ekvalidis nur en februaro 2005, aparte pro konstraŭstaro de Usono — la ĉefa tutmonda polucianto —, kiu ricevis taskon redukti siajn eligojn je 7%. Tamen tiun internacian kontrakton — kaj tio montras ĝian gravecon — ratifis cent sesdek ŝtatoj.

Ĉi lastajn jarojn, maltrankviliĝo ja nur kreskis. Tion atestas la escepte granda amaskomunikila raportado pri la kvara raporto de la Grupo Interregistara pri Evoluo de Klimato (GIEK) lastan februaron. Ĉar la energi-soifo kaj ĝiaj konsekvencoj estis obligitaj pro apero de novaj ekonomie potencaj landoj — Ĉinio, kaj Sudorienta Azio hodiaŭ, Hindio tre baldaŭ. Pli ol iam ajn, eĉ trans la Kioto-protokolo, la lukto kontraŭ energi-malŝparo, altigo de la energia efikeco, anstataŭigo de fosiliaj resursoj per renovigeblaj, estas sur la tagordo.

La unua fazo finiĝos en 2012. 2012, estas morgaŭ. La Konferenco de Balio (Indonezio, 3 – 14 decembro 2008) difinos la tagordon de la intertraktadoj kiuj ebligos tutmondan interkonsenton pri novaj aplikado-manieroj kiuj pludaŭrigos la Kioto-procezon trans tiu dato. Kontraŭdiroj ne malaperis. Kunigitaj en la grupo de la 77, la evolulandoj ne forgesas memorigi al la industriaj landoj iliajn historiajn respondecojn, kaj alvokas ilin redukti sian poluadon unuaj. La 28-an de septembro, kiam finiĝis la Konferenco de Vaŝingtono kuniginta la plej CO²-eligantajn dek sep landojn, organizita de la prezidanto George W. Bush, la usona registaro estis ankoraŭ rifuzanta ĉiun ajn principon pri deviganta promeso je redukto. Pli pozitive, Ĉinio apogis la protokolon, kiun ĝi konsideris “bazo de ĉiu estonta internacia interkonsento pri la klimata ŝanĝiĝo.”

Fakte, estus neimageble, ke neniu interkonsento preparos la post-2012-an tempon. Aliflanke, estus same neprudente konsideri la Kioto-protokolon kaj ties sekvojn kiel “la” miraklan solvon. Malgraŭ ĝiaj pozitivaj aspektoj, la protokolo ne estas sen malbonaj efikoj, kiujn la teknika komplekseco igas foje nekompreneblaj. Tiel, iuj el la “flekseblaj mekanismoj”, kiujn ĝi starigis, respondas al neniu vera strebo al strukturaj reduktoj de la CO²-eligoj... Ĝi do devas esti defendata sed ankaŭ tre serioze priekzamenata.

LA UNUAJ EKONOMIKAJ STUDOJ antaŭvidante la nocion de primedia imposto datumas de 1920, kiam la brita ekonomikisto Arthur Cecil Pigou publikigis The Economics of Welfare (la socialekonomio), libro en kiu li pritraktas la “eksterecaĵojn” aŭ “eksteran efikon” de produktoago aŭ konsumago. La aŭtoro prezentas la ekzemplon de la karbopolveroj produktitaj de la vaporlokomotivoj: inkandeskaj karberoj, kiuj foje eskapas la kamenojn kaj estigas incendiojn de arbaroj aŭ kampoj proksimaj de fervojoj. Pigou konsideras, ke imposto pri la damaĝoj punanta la fervojan kompanion, instigus instalon de kontraŭkarbopolveraj sistemoj kaj limigus la damaĝojn. Tiu rezonado metas la bazon de la principo “poluanto-paganto”.

Kvardek jarojn poste, alia brita ekonomikisto, Ronald Coase, kritikis la tezojn de Pigou. Kelkajn jardekojn antaŭ la intertraktoj de Kioto, li prezentis oran argumentaron por la poluantaj entreprenoj, kiuj deziras eviti la entrudon de la publikaj aŭtoritatoj kaj “lasi la merkaton agi”. Coase kontestas la efikecon de la Pigou-aj impostoj, ĉar ili induktas transakciajn kostojn, ligitajn al la interveno de ŝtato. Laŭ li, la ekonomia optimumo estus atingita se la viktimoj de la incendioj rekte intertraktus kun la fervoja kompanio. Li asertas, ke se firmao posedus kaj la fervojon kaj la ĉirkaŭajn terenojn, ĝi solvus la problemon per interna optimumiga kalkulo. Laŭ la teoremo de Coase, el ekonomika vidpunkto la rajto-difinoj tute ne gravas: estas indiferente konsideri ke la posedanto de la kampoj aŭ arbaroj rajtas ne esti viktimo de incendioj, aŭ ke, inverse, la fervoja kompanio rajtas estigi incendiojn.

Tamen, jam en 1970, fronte al daŭra aerpolucio, la usona registaro decidis fiksi sktriktajn normojn al la poluciaj eligoj, kaj modifis tiucele federacian leĝon nomatan Clean Air Act. Du jarojn poste, la Romo-klubo, internacia organizo kuniganta sciencistojn, ekonomikistojn, ŝtatfunkciulojn kaj industriistojn, publikigis raporton “La limoj de la ekonomia kresko”*, kiu antaŭvidas katastrofan estontecon se la homoj ne rapide prikonsideras la hommedian dimension. Aperas la hipotezo pri rilato inter la koncentreco de karbondioksido (CO²) en atmosfero kaj la klimato-ŝanĝiĝo: debatoj pri forcejefiko iĝas pli kaj pli oftaj en la socio.

* Publikigita en 1972, kun titolo Halte à la croissance? Rapport sur les limites de la croissance, Fayard, Parizo.

Malgraŭ tiu ekkonsciiĝo, ideologia venko de la liberaluloj anonciĝas komence de la 1990-aj jaroj. Fronte al la nekapablo de la urboj respekti la Clean Air Act, la registaro, post pluraj malstriktigoj, decidas ekfunkciigi interŝango-sistemon de rajtoj eligi polucion. Tiu sistemo estas parto de nova programo nomata Acid Rain (Acidaj Pluvoj), kiu fiksas celojn pri redukto de eligoj de dioksido de sulfuro (SO²), kaŭzo de la acidaj pluvoj. La sistemo liveras al la cent dek plej poluantaj instalaĵoj SO²-polucio-permesilojn, kaj permesas al ili interŝanĝi libere tiujn permesilojn surmerkate.

Oni vetas, ke plibonigoj okazos prioritate tie, kie la investokostoj por tion fari estas plej malaltaj, kaj ke la troaj permesiloj estos vendataj al la ekspluatantoj, kiuj eligas pli ol la kvanto, kiu estis al ili atribuata. Severaj monpunoj estas planataj kontraŭ entreprenoj, kiuj fine de la jaro ne povus prezenti tiom da permesiloj, kiom da tunoj da SO² eligitaj.

Laŭŝajne, tiu sistemo respektas la rekomendojn de Coase, lasante funkcii la merkaton. Kaj Acid Rain rezultigas veran sukceson: la celo, redukto laŭ 40% de SO²-eligoj kompare kun tiuj de 1980, estis atingita kaj eĉ transpasita. Tamen, pli fajna rigardo montras, ke estus nehoneste atribui tiun sukceson al la merkato.

La premgrupo de la plej grandaj poluciantoj sukcesis ricevi mekanismojn tiel nomatajn “de fleksebleco”.

UNUE, la pliseveriĝo de la regularoj, aldonita al sistemo de kontinua kontrolo de la poluciaĵoj ĉe la kamen-elirejo, igis multajn ekspluatantojn anticipi la normigajn prilaborojn. Krome, la karboindustrio disvolvis produktojn kun malalta kvanto de sulfuro, kiuj eligis malpli da SO² kaj iĝis konkurencaj. Tiuj du fenomenoj kialigas grandparte la egan reduktiĝon de la eligoj, dum la surmerkataj interŝanĝoj nur marĝene ludis rolon*. Kaj fine, la kromefikoj estas ne neglektindaj. La varmigopovo de la nova karbo malpli sulfura igas konsumi pli grandan kvanton da ĝi... kio mekanike pliigas la eligojn de alia poluciaĵo: la karbondioksido! Sed la subtenantoj de la ŝtato-neinterveno volos konsideri nur tion: la permesilo-merkato estas efika, ni do ĝeneraligu ĝin.

* Olivier Godard “L’expérience américaine des permis négociables” (La usona sperto de la negoceblaj permesiloj), La Revue du CEPII n°82, Parizo, 2000. Vd ankaŭ la ekonomian kronikon de Bernard Girard “Le marché des droits à polluer”, www.bernardgirard.com/Bernar....

Starigita en 1988 laŭ peto de la G7, la Grupo Interregistara pri Evoluo de la Klimato (GIEK) provas alarmi la decidantojn pri la konsekvencoj de la klimata varmiĝo. En 1992 la Kadra Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri la klimataj ŝanĝiĝoj (KKUNKŜ) estas proponata por ratifo, kaj ĝi ricevis favoran respondon de kvazaŭ ĉiuj ŝtatoj. Ĝiaj celoj estas “stabiligi la koncentrecojn de la forcejefikaj gasoj en la atmosfero”, sed sen mencii ciferojn aŭ rimedojn. Tiu funkciiva fazo estas tasko de filia traktato, la Kioto-protokolo, kies unuaj intertraktoj okazis en decembro 1997. Ĉar la UN-kadro trudas la unuanimecon, la batalo estas malfacila inter industriaj landoj kaj evolulandoj. Preskaŭ kvar jaroj estis necesaj por atingi, la 10-an de novembo 2001, la interkonsentojn de Marakeŝo — juran tradukon de la Kioto-protokolo.

La retiriĝo de Usono, danke al voĉdono de preskaŭ cent senatanoj kontraŭ la ratifo (kaj neniu por) reduktis al 40% de la mondaj eligoj la celitan kvanton de forcejefikaj gasoj (FEG). La entuta sindevigo je 5,2% redukto kompare kun la nivelo de 1990, por la jaro 2012, entenata en la Protokolo, egalas do al 2% malaltigo de la ĉijaraj FEG-eligoj sur la tuta planedo. Aldonante ke tiam, kiam oni intertraktis la detalojn de funkciigo, la elĵetoj estis jam 4,8% pli malaltaj ol tiuj de 1990*, oni vidas ke la reala ambicio estas limigita je 0,16% malpliigo de la tunoj da FEG eligitaj en la atmosfero*. Tiu kvanto kompreneble estas nenie menciata en la oficialaj komunikoj, tiom ridinda ĝi povus aspekti kompare kun la riskaĵoj.

* Pierre Cornu Courrier de la Planète-Cahiers de Global Chance, Parizo, aprilo junio 2004.
* Por iri de 4,8%-rabato al 5,2%-rabato, necesas malpliigi la elsendojn je 0,4%. Malaltigo de 0,4% aplikita al 40% de la tutmondaj eligoj egalas: 0,4 X (40/100) =0,16%.

Kompense de tiu eteta koncedo, la premgrupo de la plej grandaj poluantoj ricevis mekanismojn tiel nomatajn “de fleksebleco”, de kiuj ĝi estis eltironta maksimumajn profitojn.

La unua ilo estas tiu fama merkato de “eligo-permesiloj negoceblaj” trudata de Usono, pretekste ke ilia eksperimento pri SO² sukcesis. Ne gravas, ke la koncerna teritorio ne estas ĉi foje homogena, ke la nombro de eligo-lokoj estas multe pli granda ol tiu de la usonaj karbocentraloj, aŭ ke la kioto-protokolo apogas sin al neniu komuna regulara kadro.

Ĉiu ŝtato enskribita en B-anekso* starigos do planon por atribuo de rajto-kvantoj ebligante disdoni, same kiel en la komenco de “monopoly”-ludo, kvanton de rajtoj eligi CO² al siaj plej poluciantaj firmaoj*. Kompreneble la ŝtatoj ne degnos pagigi tiujn eligo-rajtojn al la industriistoj, kio generus fiskajn enpezojn permesantajn financi ambiciajn publikajn politikojn favore al la medio. Temas pri veraj “rajtoj polucii”, tiu senpageco supozigas, ke la medio apartenas unue al tiuj, kiuj atencas ĝin.

* La B-anekso de la Protokolo registras liston de la landoj koncernataj de la redukto-sindevigoj. Temas nur pri landoj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE), kaj de Orienteŭropaj landoj “transirantaj al merkatekonomio”.
* La 6 forcejefikaj gasoj celataj en la kioto-protokolo estas: karbondioksido (CO²), metano (CH4), azota protooksido (N²O), sulfura heksafluorido (SF6), la hidrofluorokarbidoj (HFC), la perfluoraj hidrokarbidoj aŭ perfluorokarbidoj (PFC). Konverto ebligas ĉiujn eligojn esprimi en “CO²-ekvivalento”, ĉar la karbondioksido estas la ĉefa responsulo pri la forcejefiko, kaj sekve la referenc-unuo.

Post kiam la karbon-kontoj estas kredititaj, la entreprenoj havas nur unu devigon: redoni ĉe la periodofino tiom da permesiloj, kiom da tunoj da CO² produktitaj.Tiu “redono” havas nur kontan formon. Metitaj en la pasivo de la entreprenoj, la jaraj eligoj devas esti ekvilibritaj de la kvanto de permesiloj unue atribuataj, plus la aĉetitaj, kaj minus la venditaj.

Ankaŭ la realigo de projektoj FEG-ŝparaj, (instalo de ventgeneratoroj, metanokaptaj instalaĵoj el rubejoj, anstataŭigo de bruligaĵoj, disvolvado de la ligno-industrio...) povas ebligi transdonon de permesiloj inter subskribintoj de la Protokolo. En tiu “kuna ekfunciigo” (KEF) la gastiganta lando donas parton de siaj permesiloj al la investantoj, proporcie al la evititaj eligoj.

Sed la evolulandoj, gvidataj de Brazilo, petis kaj sukcesis ke la ŝtatoj ne enskribitaj ĉe la B-anekso povos ankaŭ akcepti tiajn projektojn, kiuj estos por ili interesaj kaj alportos novajn eksterlandajn kapitalojn. En tiu kazo, ĉar la gastiganta lando ne havas devigojn rilate al kioto-protokolo, la evitita kvanto de FEG okazigas kreadon de novaj kreditoj nomataj unuo de certigita redukto de eligoj (UCRE). Sur la tutmonda merkato, tiu operacio signifas do pliigi la kvanton de “karbonmono”. Same kiel por la KEF, la UCRE-kreditoj estas atribuataj senpage de la Unuiĝintaj Nacioj al la investantoj, kiuj povos ĉu uzi ilin por plenumi siajn devigojn se ili estas koncernataj, ĉu vendi ilin sur merkatoj samkiel la kvantojn atribuitajn de ŝtato. Tiu grandioza ideo nomiĝas mekanismo de pura disvolvado (MPD) kaj evitas maltrankviliĝi pri la nesufiĉo de disdonitaj permesiloj, kies fonto fariĝas laŭplaĉe etendebla.

80-eŭra investo en Eŭropo, 3-eŭra en Ĉinio

FINE, la kontraktantoj estas instigataj etendi tiun sistemon al ekonomiaj sektoroj, kiuj ne estas koncernataj de la permesilo-disdonado. La “enlandaj projektoj”, por kiuj la franca registaro kreis en printempo 2007 regularan kadron, proponas aliron al tiu merkato al entreprenoj malmulte eligantaj poluciaĵojn, privataj aŭ publikaj, kaj al la sektoroj agrokultura kaj transporta, kontraŭ investoj kontribuantaj malpliigi la eligojn aŭ absorbi karbondioksidon.

Britio eĉ faras pliajn paŝojn, ĉar ĝi nun prilaboras leĝtekston kies celo estas atribui certan kvanton al ĉiu plenkreskulo. Tiu kvanto de permesiloj, kreditita en ico-karto, estus debetita je ĉiu konsumado de primara energio: aĉeto de benzino, de hejtoleo, pago de elektrofakturo ... Post elĉerpo de la kredito, estos necese aĉeti multkostan reŝargon, aŭ aĉeti kroman krediton sur la merkato.

Por prepari la aplikofazon planatan en la kiotoprotokolo, kiu koncernas la periodon 2008-2012, la EU jam lanĉis en 2005 sian propran karbonmerkaton. La du unuaj jaroj de funkciado estas tre instruaj pri la riskoj de tiuj tiom liberalaj receptoj.

La eŭropa karbonmerkato estas paŭsita sur la funkciado de la financaj merkatoj. La interŝanĝoj povas okazi ĉu senpere inter du posedantoj de permesiloj, ĉu en organizitaj negocejoj (CO²-borsoj), kiuj ebligas faciligi kaj sekurigi la transakciojn. Tiuj estas ĉu kontantaj, ĉu templimaj, tio estas kun determinita liverodato. Oni tiel povas sekvi la evoluon de du prezoj por karbono: prezo de tuno kontanta (tiel nomata “spot”) kaj la prezo de tuno liverota en decembro 2008 (tiel nomata “futures”).

Balanciĝinte inter 20 kaj 30 eŭroj dum preskaŭ unu jaro, la “spot”-prezo falegis en printempo 2006, post publikigo de unua bilanco de la realaj eligoj de la entreprenoj. Tiuj rezultoj montris ĝis kiu grado la disdono de permesiloj estis malavara, kio ne mirigas ĉar la plano apogiĝis al la antaŭvidoj de industriistoj. En septembro 2007, la prezo de CO² estis je sia plej malalta nivelo, 5 centimoj por unu tuno kontanta, kio apenaŭ kovras la transakcio-kostojn.

La logiko subtenanta la investojn ligitajn al la forcejefiko klare estas rendimenta logiko. Multaj “karbon-fondusoj” kreiĝas por administri la permesilo-kvantojn, aparte tiujn liberatajn tra MPD-projektoj. La Monda Banko estas la ĉefa administranto de karbon-aktivoj*. En Francio la Caisse des Dépôts et Consignations respondecas pri la nacia librotenado de la permesiloj kaj estas administranto de la eŭropa karbonfonduso, kiun ĝi prudente loĝigis ... en luksemburgia investsocieto.

* Fine de julio 2007 la Monda Banko administris dek unu karbon-fondusojn, kiuj sumigis 2,23 miliardojn da dolaroj. La averaĝa kontribuo de la registaroj estas 50%.

Ne necesas longaj kalkuloj por kompreni, kial la konkurado al MPD-projektoj jam estas lanĉita. Konsiderante la ekipado-nivelojn kaj la diferencojn de la laborkostoj, ŝpari unu tunon da CO² en Eŭropo postulas 80 eŭrojn. En Ĉinio la sama ŝparita tuno kostas averaĝe 3 eŭrojn*. Tiu mekanismo do ne nur estas grandioza rezervo de polucipermesiloj, sed krome rabatoj okazas la tutan jaron! Neniu do miros, ke la entreprenoj de la industriaj landoj preferas investi en Ĉinio por krei aktivaĵojn FEG-ŝparajn aŭ modernigi ekzistantajn instalaĵojn, ol redukti siajn proprajn eligojn. Krome, provizante karbonfondusojn per publika mono, la ŝtatoj povas doni kaŝitajn helpojn al la entreprenoj, ĉar tiuj ja profitas finfine la novkreitajn permesilojn.

* Annie Vallée Economie de l’Environnement, Seuil, kol. Points Economie, Parizo, 2002.

Laŭ iuj fakuloj, la MPD-projektoj devus rezultigi antaŭ 2012 novajn permesilojn egalajn al la sumaj FEG-eligoj de Kanado, Francio, Hispanio kaj Svislando. En 2006, pli ol 40% de la tutmonda karbonmerkato konsistis el UCRE* kaj parto el ili estis cetere atribuataj malprave al projektoj, kiuj ne meritas ilin.

* Monda Banko “State and Trends of the Carbon Market 2007”, majo 2007. La citita nombro respondas al CO²-interŝanĝoj esprimitaj en tunoj.

La profitantoj restas la landoj plej allogaj por la investantoj. Laŭ la Monda Banko, Ĉinio kaj Hindio kune reprezentis 73% de la UCRE kaj la projektoj akceptitaj de ili nombris plurcentojn. La afrika kontinento nombris apenaŭ pli ol 30 projektojn, kaj 80% de la investo estis koncentrita en tri landoj: Sudafriko, Egiptio kaj Tunizio. Ja estas longa distanco inter la realo kaj la bonaj intencoj de la oficialaj publikaĵoj, ĉu temas pri mediprotekto, pri teknologia transdono aŭ pri helpo al daŭrepova disvolvado.

Spekulada veziko formiĝas ĉirkaŭ la CO²-ŝparaj procezoj

TRANS la cinikeco de la grandaj komerco-grupoj, la ĝenerala etoso sur la merkatoj ligitaj al la klimatoŝanĝo memorigas la eŭforian periodon de la novaj informadteknologioj. Vera spekulada veziko formiĝas ĉirkaŭ la procezoj CO²-ŝparigaj kaj generantaj valorigeblajn poluci-permesilojn. La franca Areva plurajn monatojn batalis kontraŭ la hindia grupo Suzlon por akiri la ĉefan germanan fabrikanton de ventgeneratoroj, Repower, sensukcese. Komence de aprilo 2007, la entrepreno ekvaloriĝis centoble sian ekspluat-rezulton de 2006, kiu estas pli ol 12 milionoj da eŭroj. La enkonduko en borson de la akcio de Areva, la primedia filio de EDF, sukcesis trans ĉiuj esperoj. Ene de unu horo kaj duono, la akcio altiĝis je 20%, kaj ĉe la tagofino la kvoto egalis sesoble la vendosumon. En februaro 2007 la elektra kompanio plifortigis sian pozicion sur la merkato de renovigebla energio aĉetante 66% de la kapitalo de Supra, specialisto pri perligna hejtado.

Koncerne la grupon Rhodia, ĝi en la lastaj jaroj ludis alispecan ludon. Skuita de skandaloj, la entrepreno en 2003 tre proksimiĝis al bankroto. Tiam la direkcio decidis veti je karbono. En novembro 2005 ĝi anoncis la renovigon de du fabrikoj, unu en Sud-Koreio, la alia en Brazilo. Laborante por 14 milionoj en tiuj fabrikoj, Rhodia ricevos CO²-permesilojn (77 milionojn da tunoj), valorigeblajn je 200 milionoj da eŭroj jare! La Rhodia-akcio tuj altiĝis je 14%. La karbonfonduso, en kiu estas deponitaj la permesiloj, estas administrata kune kun la Société Générale.

Dum la financaj bankoj kiel Lehman Brothers aŭ la re-asekuristoj kiel Swiss Re apenaŭ komencas instigi la investantojn financi karbonon*, ni estas nur en la komenco de spekula procezo, kies danĝeroj estas jam evidentaj. Tiel, kiel prezentiĝas la internacia intertraktado pri la post-2012-periodo, estas tre maltrankvilige. La partoprenantoj de la Protokolo ŝajnas pretaj multe koncedi cele ricevi ĉi foje la usonan konsenton. Kaj la usona strategio povus esti starigi, anstataŭ celojn de absoluta eligo-redukto, ĉu sensankciajn engaĝiĝojn, ĉu celojn esprimitajn en “karbon-intenseco”, kiu spegulas la C0²-enhavon de la ekonomia kresko. En tiu kazo, la referenco fariĝus la kvanto de karbondioksido eligita por unu poento da malneta interna produkto (MIP), kio signifus definitive igi la politikojn kontraŭ la klimata varmiĝo dekoracioj.

* Lehman Brothers (Nov-Jorko) publikigis komence de 2007 raporton “The business of Climate Change: Challenges and Opportunities”, en kiu la banko listigas la rilatajn “defiojn” kaj “oportunaĵojn” por entreprenoj. Ĝi estis ĝisdatigita la 20-an de septembro 2007. Vd. www.lehman.com.

Restas do malmulte da tempo por reagi kaj la aproboj donitaj de certaj ekologiistoj ne favoros la ekkonsciiĝon. Kiam s-ino Dominique Voynet, eksministro pri medio, konsideras ke “la kaptilo estis kredi, ke la negocado de eligpermesiloj estas liberalisma mekanismo”*, aŭ kiam s-ro Alain Lipietz, verdula eŭropo-deputito, aprobas la sistemon de negoceblaj eligpermesiloj*, ili ekriskas pravigi nepravigeblaĵon.

* “Climat, énergie: et maintenant?” Courrier de la planète-Cahiers de Global Chance aprilo-junio 2004.
* http://lipietz.net

Verŝajne neniu efika solvo eblas sen rekonsideri la produkto-sistemojn kaj la regulojn de la internacia komerco, starigante ekzemple novajn doganimpostojn, kiuj integrus la energian kaj karbonan enhavon de la importaĵoj. Tiu aranĝo estus la malo de protektismo, ĉar la enspezojn oni uzos por starigi vere daŭrajn projektojn en evolulandoj, konfidante la realigadon al lokaj entreprenoj aŭ miksaj entreprenoj, kies kapitaloj devenus ĉefe el la gastiga lando.

Tiu duobla karbona kaj energia imposto devus ankaŭ aplikiĝi al la surlokaj industriaj aktivaĵoj. Tiukaze, la enspezoj povus iri duone al la ŝtatbuĝeto, kaj permesi ambiciajn primediajn publikajn politikojn. La alia duono estus enkalkulita en individua konto de la entrepreno, rezervita por investado en C0²-reduktaj teknologioj. Finfine, efika kondiĉigo de la publikaj helpoj kompletigus la aranĝon. Alidirite, por respondi al la malsukceso de Coase kaj al la minacoj de la primedia krizo, ni devas reinventi Pigou.

Aurélien BERNIER

LA “POSTKORTO” EMANCIPIĜAS

Ĉu Vaŝingtono perdis Latinamerikon?

Kial la usona ambasadejo en Karakaso malfermis serion da “satelitaj konsulejoj” en kvin petrolproduktaj ŝtatoj de Venezuelo? Kial la Pentagono provas reaktivigi la militan flughavenon Mariscal-Estigarribia, en la paragvaja Ĉako, kelkdekajn da flugminutoj de Bolivio? Ekde la fino de la 1990-aj jaroj, Vaŝingtono estas skuata en Latinameriko. La projekto de granda merkato de Alasko ĝis Fajrolando, la Zono de Liberkomerco de la Amerikanoj, ne sukcesis. Anstataŭ tio aperis maldekstraj registaroj, moderaj aŭ radikalaj, energi-alianco Venezuelo-Bolivio-Argentino, Suda Banko kiu oponas la Internacian Mon-Fonduson kaj la Mondan Bankon, la Bolivara Alternativo de Ameriko (Bolivio, Kubo, Nikaragvo, Venezuelo), skizo de “socialismo de la 21-a jarcento” en Karakaso, Lapazo kaj Kito... Vaŝingtono provas ĉirkaŭbari tiun emancipiĝon per multaj liberkomercaj traktatoj, per pravigo de “rajto je demokratia enmiksiĝo” kaj per fortigo de la milita kunlaborado en la nomo de la milito kontraŭ la terorismo kaj drogokomerco, defendante la... merkat-demokration.

“LATINAMERIKO ESTAS kontinento perdita.” La aserto estas de Moises Naim, direktoro de la revuo Foreign Policy. Malpli kategoria, la prezidanto de la Inter-American Dialogue, Peter Hakim, formulas tamen la saman maltrankvilon kiam li demandas sin: “Ĉu Vaŝingtono [estas] perdanta Latinamerikon?”* De antaŭ jardeko, Usono spertis multenombrajn malsukcesojn en tiu mondoparto. La rifuzo de la novliberalaj politikoj portis al la potenco maldekstrajn, radikalajn aŭ moderajn koaliciojn, kiuj signas diversgrade sian sendependecon. En aprilo 2002, la ŝtatrenverso kontraŭ la venezŭela prezidanto Hugo Chávez malsukcesis. Poste, la forto de la indiĝena movado portis s-ron Evo Morales al la potenco en Bolivio spite al la premoj de la ŝtatdepartemento. Kvankam uzante ĉiajn premojn, Usono ankaŭ ne povis malhelpi la elekton de s-ro Daniel Ortega en Nikaragvo aŭ, en Ekvadoro, tiun de s-ro Rafael Correa.* Do, ĉu interveni iom pli perforte? La fiasko de la iraka ekspedicio malmulte probabligas, almenaŭ por certa tempo, rektan militan engaĝiĝon sur alia fronto.

* Foreign Affairs, Palm Coast (Florido), januaro-februaro 2006.
* En diversa formoj kaj kun tre malsamaj politikoj, la maldekstro estas en la povo en sekvaj landoj: Argentino, Bolivio, Brazilo, Ĉilio, Kubo, Ekŭadoro, Nikaragŭo, Urugŭajo, Venezŭelo. Estas konsiderataj kiel socialdemokrataj la registaroj de Kostariko, Gŭatemalo, Panamo kaj Peruo (tiu lasta faras tre konservativan politikon).

Tamen, spite al la kreskanta rifuzo kiun ĝi renkontas, la ĉefa afero de la novliberala kadro restas. Certe, lanĉita per granda pompo de s-ro William Clinton, dum pintkunveno de Ameriko en Miamo, fine de 1994, la planita Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA, en la hispana ALCA), amerika merkatego de Alasko ĝis Fajrolando, ne naskiĝis. Sed, laŭ s-ro Carlos Gutierrez, usona sekretario pri komerco, la usonaj entreprenoj investis 353 miliardojn da dolaroj en Latinameriko kaj en Karibio en 2005. Iliaj filioj dungas tie unu milionon sescent mil homojn. En 2006, la usonaj eksportoj altiĝis je 12,7% kaj la importoj je 10,5%.

La malsukceso de la ALKA devas ne maski la progresojn de la duflankaj aŭ multflankaj interkonsentoj, aparte per la traktatoj pri liberkomerco (TLK) (vidu la artikolon de NORA Garita, “Komunikila fraŭdo en Kostariko”). Ĉar la logo de la usona merkato estas potenca atuto: “Nia lando devas trovi en la rilatoj kun ĉiuj landoj de la mondo, aparte kun Usono, la forton kiun ĝia grandeco ne donas”, asertas tiel la urugvaja ministro pri ekonomio, logata de TLK kun Usono, de kiu unu el la konsekvencoj estus konflikto kun la Komuna Merkato de la Sudo (Merkosur), kio ne malplaĉus al Vaŝingtono. Eĉ se klasitaj kiel maldekstra centro, la latinamerikaj elitoj estas pretaj kapitulaci antaŭ la novliberala ofensivo.

Kun la tempo, la politika kampo de la TLK larĝiĝis. Nova etapo en la kontinenta integriĝo — usona versio — estis atingita la 23-an de marto 2005 en Vako [angle: Waco] (Teksaso): La nordamerika Partnereco por Sekureco kaj Prospero (PSP) decidas la starigon de ekonomia komunumo de sekureco inter Usono, Kanado kaj Meksikio. Por la juristo Guy Mazet, “la noveco de tiu interkonsento kuŝas en la enkonduko de la nocio sekureco en la logikon de la ekonomiaj kaj komercaj procezoj kaj en la instituciigon de la potenco de la entreprenoj kaj de la privata sektoro kiuj trudas sin al la publikaj politikoj”.*

* Guy Mazet, Centre de recherche et de documentation sur l’Amérique latine (Credal) — CNRS, Mimeo Colloque, Ivry, aprilo 2007.

Oni povas demandi sin pri la jura legitimeco de tiu interkonsento intertraktitaj marĝene de la naciaj parlamentoj. “La privata sektoro pasas tra la internacia kadro por akiri pli grandan influon sur la naciaj politikoj”, konstatas Mazet.

La usona esploristo Craig Van Grasstek montris ke ĉiuj latinamerikaj landoj kiuj aliĝis al la koalicio de la volontuloj (coalition of the willing) en Irako ĝuas TLK kun Usono. Tio estas ankaŭ la kazo de tiuj kiuj en Latinameriko — Kolombio, Ekvadoro antaŭ la elekto de s-ro Correa, Peruo, Kostariko, Gŭatemalo, forlasis la grupon de la Dudek (G20).* La publikigo en la gazeto El País de la protokolo de la konversacioj inter s-roj George W. Bush kaj José Maria Aznar* rivelas la brutalecon de la ĉantaĝo de la usona prezidanto koncerne la landojn kiuj hezitis apogi militan intervenon en Irako. “Kio estas en la ludo, tio estas la sekureco de Usono, deklaris tiam s-ro Bush. Lagos [la tiama ĉilia prezidanto] devas scii ke la TLK kun Ĉilio atendas sian konfirmon en la Senato. Negativa sinteno povus endanĝerigi ĝian ratifon.”

* Naskita en 1999, la G20 grupigas la G8 (Britio, Francio, Germanio, Italio, Japanio, Kanado, Rusio), sojlolandojn (Sud-Afriko, Saud-Arabio, Argentino, Aŭstralio, Brazilo, Ĉinio, Sud-Koreio, Barato, Indonezio, Meksikio, Turkio), krome la Eŭropan Union kiel tian.
* El País, Madrido, 27-a de septembro 2007.
Pli interkonsenta dominado

SAME, S-ino Michelle Bachelet, tamen partizano de strategia partnereco kun Vaŝingtono, estas elmetita al sankcioj, kun la motivo ke la ĉilia kongreso ratifis la traktaton kiu starigis la Internacian Pun-Kortumon (IPK) kaj ne volas garantii la imunecon de usonaj soldatoj antaŭ tiu jurisdikcio. La milita helpo povus esti suspendita. Ĉilio tiam devus pagi gravan sumon al la Pentagono por trejnigi siajn militistojn en pilotado de la F-16 kiujn ĝi ĵus akiris. Brazilo, Peruo, Kostariko, Ekŭadoro, Bolivio kaj Urugŭajo vidis siajn militajn trejnadojn kaj helpprogramojn suspenditaj pro la samaj kialoj.

La disfalo de Sovetio kontribuis doni al la demokratia retoriko de Vaŝingtono grandan krediton. La tempo ŝajnas pasinta en kiu, en la sekvo de Ronald Reagan, Jeane Kirkpatrick polemikis kontraŭ s-ro James Carter akuzante lin esti, parolante dise kaj fuŝe pri “homrajtoj”, subfosanta la bazojn de nekomunistaj aŭtoritatecaj reĝimoj tamen “pli kongruaj kun la usonaj interesoj”. Kun la impeto de la liberalismo trudiĝis la konvinko ke la disciplino trudata de la tutmondigo kaj la merkato limigas ĉian riskon de “popolisma” devojiĝo. Kiel konstatas la esploristo William I. Robinson, oni povas, svingante la flagon de la demokratio, “penetri en la civilan socion por garantii la socian regadon” per pli interkonsentaj dominado-formoj. “La usonaj strategiistoj fariĝis bonaj gramscianoj komprenante ke la reala loko de la povo estas la civila socio”.*, kondiĉe tamen diserigi ĝin en grupojn kaj komunumojn kun kontraŭaj interesoj.

* William I. Robinsin, “Democracy or polyarchy?”, NACLA Report on the Americas, vol. 40, n-ro 1, Novjorko, januaro-februaro 2007.

Interkonsento stariĝis iom post iom ene de la Organizo de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ) post la atencoj de la 11-a de septembro: la defendo de la demokratia ordo iras kune kun la interven-rajto kontraŭ ĉia “difektado” de tiu ordo. La adopto (per aklamo) de la demokratia ĉarto de la OAŜ, en 2001, resumis tiun ambicion sub la atenta okulo de la usona sekretario pri defendo Donald Rumsfeld. La konservado de la demokratio, inkluzive per la forto, ne estas nova ideo. Kio estas pli nova, tio estas ke ĝi nun estas kundividita de certaj sektoroj de la maldekstro nome de la “rajto je humana enmiksiĝo”.

Sed la rolo de la OAŜ fariĝis pli kompleksa pro la novaj fortrilatoj en la kontinento. La fakto, ke ne ĉiuj minacoj al la demokratio estas traktataj egalece, kaŭzas tensiojn. Dum la tridek-sepa ĝenerala asembleo de la organizo, okazinta en Panamo en junio 2007, la usona ŝtatsekretario Condoleezza Rice petis sendi al Venezuelo enket-komisionon por analizi la kialojn de la nerenovigo, fare de la registaro de s-ro Chávez, de la koncesio (kies limdato finiĝis) de Radio Caracas Televisión (RCTV). Tiu propono estis rifuzita, kaj la ŝtatsekretario, izolita, devis forlasi la kunvenon.

Fronte al la malfacileco de la multflankaj rilatoj, la usona registaro kalkulas kun siaj propraj relajsoj: la neregistaraj organizoj (NRO) kaj la fondaĵoj. La Usona Agentejo por la Internacia Disvolvado (United States Agency for International Development, USAID) estas ties pivoto, aparte por la financaj helpoj. Ĝi estas “la plej taŭga instrumento kiam la diplomatio estas nesufiĉa aŭ kiam la uzo de forto estas riska”, deklaris s-ro Andrew Natsios, ĝia mastrumanto, la 8-an de majo 2001. Tiu konstato aplikiĝas perfekte al Venezuelo, kie la USAID financas multajn iniciatojn kaj kie la “konstruistoj de demokratio” (democracy builders) estas surloke. La Internacia Respublikana Instituto (IRI), gvidata de s-ro John McCain, kandidato por la Blanka Domo, estas parto de la kvin NRO kiuj donas fondusojn de la USAID al organizoj kaj politikaj programoj de la venezuela opozicio.

Tiel, post la fiaskinta puĉo de 2002 kontraŭ s-ro Chávez, kiun s-ro Bush estis akceptinta, la ŝtatdepartemento kreis en Karakaso transigo-oficejon kies unu el la celoj estas “kuraĝigi la partoprenon de la civitanoj en la demokratia procezo”. La “neperforta rezistado” estas prezentata kiel la plej efika metodo por malstabiligi registarojn, antaŭludo al ties renverso.

Oni povas demandi sin pri la reala celo de la kampanjo de “defendo de la libera esprimiĝo” en Venezuelo kaj pri la politika instrumentigo de la separismaj postuloj de la dekstra opozicio, kiu, en Bolivio, regas kvar departementojn (Santa Cruz, Beni, Pando, Tarija) kaj blokas la laborojn de la konstituciiga asembleo. “Rasisma, separisma, perforta kaj antidemokratia dekstro”, komentas la bolivia vicprezidanto Alvaro García Linera. Ke la registaroj de Venezuelo, Bolivio kaj Ekvadoro reakiris la regadon de siaj strategiaj resursoj — petrolo kaj gaso-, por la du unuaj per partaj ŝtatigoj, ne estas senkialaj por la sinteno de Vaŝingtono.

Koncerne Kubon, dum s-ro Bush ankoraŭ fortigis la embargon, la scenaro de la “demokratia transigo” prepariĝas en komisiono taskita ellabori proponojn — de kiuj certaj estas tenataj sekretaj “pro kialoj de nacia sekureco” — en la perspektivo de la “postkastrismo”.

Transigita de Panamo al Miamo en 1998, la komando Sudo de la armeo de Usono (Southern Command, Southcom) estas la ĉefa milita aparato en Latinameriko. Inter la Southcom kaj la latinamerikaj registaroj, la kontaktoj implicas militistojn kaj ekskludas civilajn interparolantojn. La Southcom difinas la agendon de la regiono unuflanke, sen informi rekte la ŝtatdepartementon. Ĉar la agentejoj por helpo al disvolvado aŭ al kampkulturo estis ŝovitaj al la dua rango — la duflanka helpo malkreskis je triono kompare kun la epoko de la malvarma milito-, estas la departemento pri defendo kiu nun taskiĝis pri grava parto de la helpprogramoj por la subkontinento. La transigo ne estas neŭtrala, ĉar la buĝeto de defendo estas multe malpli kontrolata de la Kongreso ol tiuj de la eksterlanda helpo. Inter 1997 kaj 2007, Usono dediĉis 7,3 miliardojn da dolaroj de milita kaj polica helpo al Latinameriko.*

* Washington Office on Latin America (Wola), “US military programs with Latin America 1997-2007”, Below the Radar, Center for International Policy, Latin America Working Group Education Fund, marto 2007.
Perfortaj ŝtatoj enmemiĝintaj

EN FORESTO DE komuna kaj universala difino de terorismo, la Nacia Konsilio pri Sekureco (NKS) ne embarasiĝas pri precizigoj: la milito kiu estas por ĝi farata estas difinita kiel “tutmonda entrepreno de malcerta daŭro”, “havanta tutmondan atingecon”. En tiu malsimetria milito, la malamikoj estas diversaj: islamistoj, kontrabandistoj kaj drogokomercistoj rifuĝintaj en la “triopa limo” inter Argentino, Brazilo kaj Paragŭajo, “radikalaj popolistoj”, unuavice en Venezuelo kaj Bolivio; “teroristaj organizoj” — Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC laŭ la hispana), Armeo de Nacia Liberigo (ELN) kaj kvazaŭmilitistoj en Kolombio; sociaj movadoj. Sed ankaŭ bandoj de junuloj, rifuĝintoj, eksterleĝaj enmigrintoj kaj aliaj “potencialaj” teroristoj...

Por la respondeculoj de la Southcom, la usonaj interesoj jam ne estas minacataj de eksterlanda potenco, ĉar la subkontinento estas zono sen atomarmiloj kaj sen amasdetruaj armiloj. La centra aperanta minaco, laŭ la generalo James Hill, iama komandanto de la Southcom, “estas la radikala popolismo kiu subfosas la demokratian procezon kaj kiu limigas la individuajn rajtojn anstataŭ protekti ilin”. Tiu radikala popolismo (enkorpigita de s-ro Chávez) fortiĝas, laŭ li, per ekspluatado de la “profundaj frustracioj” kaŭzitaj de la malsukceso de la “demokratiaj reformoj” kaj “stimulante kontraŭusonan senton”.*

* Generalo James Hill, House Armed Services Committee, Vaŝingtono, 24-a de marto 2004.

Siavice la generalo Bantz J. Craddock akuzas la “kontraŭusonajn demagogojn, kontraŭ-tutmondigajn kaj malamikajn al liberkomerco” respondeci pri la politika malstabileco. Alfronti tion, necesas, laŭ li, reformi la sekureco-fortojn de la regiono kaj altigi la militan buĝeton de la Southcom, ĉar “ne eblas lasi Latinamerikon kaj Karibion fariĝi perdita truo kie perfortaj ŝtatoj, enmemiĝintaj, estas malkonektitaj de la ilin ĉirkaŭanta mondo fare de aŭtoritataj popolismaj registaroj”.*

* “Posture statement of general Bantz J. Craddock before the house armed services committee”, Vaŝingtono, 9-a de marto 2005.

Paralele al tiu engaĝiĝo de la Pentagono, necesas indiki la ĉeeston de usonaj militaj konsilistoj kaj la kreskantan rolon kiun ludas en Kolombio privataj militaj organizistoj kaj civilaj neŝtataj agantoj de sama civitaneco. La taskoj plenumataj de tiuj vicentreprenoj ne plenumeblas de la armitaj fortoj pro la limoj al engaĝiĝo de la usonaj trupoj fiksitaj de la Kongreso. La privataj sekurec-kompanioj povas, male, esti implikitaj en militajn operaciojn sen ĝia kunsento.

En alia kampo oni notas ke la usona multnacia konzerno pri bananoj Chiquita Brands estis kondamnita, en septembro, de tribunalo de Vaŝingtono, je monpuno de 25 milionoj da dolaroj pro esti paginta 1,7 milionojn da dolaroj al la kvazaŭmilitistoj de la Unuiĝintaj Memdefendoj de Kolombio (AUC) inter 1997 kaj 2004 por certigi la protekton de iliaj plantejoj. La advokatoj de la familioj de cent sepdek tri murditoj en la bananregionoj atakis Chiquita tribunale. Sed interkonsento estis intertraktita kun la usona registaro, kiu sendevigas la gvidantojn de la entreprenoj je procesoj. “Mi estas surprizita ke, per kelkmilionoj da dolaroj, oni povas aĉeti senpunecon en Usono”, povis nur konstati la kolombia justicministro.

Sub impulso de Vaŝingtono, la latinamerikaj armeoj estas denove implikitaj en taskoj de interna polico. En decembro 2006, la meksika prezidanto Felipe Calderón sendis sep mil soldatojn en la ŝtaton Michoacán por kontraŭbatali la drogokomercon. La armeo intervenas ankaŭ en la urbaĉoj (“faveloj”) de Rio-de-Ĵanejro, en Brazilo; kontraŭ la junul-bandoj (la maras) en Centrameriko; kaj por kontroli la enmigradon ĉe la meksika landlimo. Tiu armeigo de la publika sekureco ne estas nova, sed, favorata de postulo de protekto kontraŭ la kreskanta organizita krimo, ĝi kontraŭdiras la tendencon de revenigo de la militistoj en la kazernojn konstateblan post la fino de la diktatorecoj. La organizoj de defendo de la homrajtoj estas en zorgo, ĉar la kulpuloj pri malordo estas ofte indiĝenoj, senlaboraj junuloj, marĝenigitaj senlaboruloj. La interveno de la armeo povas diskriminacii tiujn sociajn kategoriojn, veki la malnovan “internan malamikon” kaj tiel ebligi al la militistoj retrovi politikan premkapablon kiu memorigas malluman pasintecon.*

* Lucia Dammert kaj Kohn Bailey, “Militarización de la seguridad pública en América latina?”, Foreign Affairs en la hispana, Palm Coast, aprilo-junio 2007.

En tiu kunteksto s-ro Bush, en oktobro 2007, petis la Kongreson aprobi la Planon Meksiko de helpo al la lukto kontraŭ la drogokomerco. Ties planita buĝeto — 1.400 milionoj da dolaroj — estas destinita aĉeti militan materialon (helikopterojn, informrimedojn) kaj al komuna trejniĝo de la armeoj de ambaŭ landoj. La danĝeroj de tiu armeigo de la lukto kontraŭdroga evidentiĝas en la momento en kiu Meksikio spertas gravajn sociajn konfliktojn en pluraj siaj ŝtatoj. Buĝeta komplemento de 50 milionoj da dolaroj devus cetere etendi la “militon kontraŭ la drogokomerco” al Centrameriko. La reago de la Kongreso, plejmulte demokrata, estas malcerta.

Usono rekomendas jam delonge reformon de la tradicia rolo de la latinamerikaj armeoj. La akcento estas metita sur la regiona kunlaborado kaj la interoperacieblo, dum daŭre de la periodo de la malvarma milito la armea helpo estis preskaŭ ekskluzive destinita al duflanka kunlaborado. La Southcom havas la celon krei forton de rapida reago kapablan alfronti novajn danĝerojn. En 2007, dum la kunveno de la tridek-sepa ĝenerala asembleo de la OAŜ en Panamo, s-ino Rice proponis la formadon de reciproka defend-alianco kontraŭ la minacoj al la sekureco de la kontinento por superrigardi la internan politikon de la membroŝtatoj kaj certiĝi ke ili respektu la demokratiajn normojn. La propono estis rifuzita, ĉar la latinamerikanoj ne volis kaŭcii tion kion ili juĝis esti usona artifiko por puni Venezuelon.*

* William LeoGrande, “A poverty of imagination: George W. Bush’s policy in Latin America”, Journal of Latin American Studies, Cambridge University Press, Britio, 2007.

Ĉar Vaŝingtono bezonas esti surloke kaj havi aliancanojn por pravigi sian intervenon, la starigo de regiona interven-forto ŝajnas malcerta konsidere la aktualajn regionajn malekvilibrojn. La ekzemplo de Haitio povus tamen enmodiĝi. William LeoGrande analizis la rolon de la Bush-registaro en la faligo de la prezidanto Jean-Bertrand Aristide.* Kvankam li taksas ke lia trudita foriro estis faciligita de la drivado de la iama pastro, tamen estas la iamaj membroj de kvazaŭarmea forto, la Fronto por Avanco kaj Progreso en Haitio (FRAPH) kiu, kun la apogo de la registaro Bush, certigis lian renverson. Manipulado de la “rajto je enmiksiĝo” aparte sukcesinta... Oni povas efektive miri ke certaj armeoj de la kontinento partoprenas en la Misio de la Unuiĝintaj Nacioj por la Stabiligo en Haitio (Minustah)*, dum la kondiĉoj de la trudita foriro de la prezidinto estas tre kontestataj: s-ro Dante Caputo, iama reprezentanto de la ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) en Haitio, kritikis la rolon de la Central Intelligence Agency (CIA) en la falo de s-ro Aristide.* Ia “stabiliga forto” kiel la Minustah minacas servi kiel modelo por la estonteco.

* Saml.
* La armeo de la Unuiĝintaj Nacioj, la Minustah, troviĝas sub brazila komando, kaj la delegito de la ĝenerala sekretario estas ĉiliano; ĝi enhavas brazilajn, urugvajajn, ĉiliajn, argentinajn, peruajn kaj ekvadorajn militistojn.
* Le Monde, 18-a novembro 2004.

La Southcom disponas pri multaj aliaj instrumentoj por konvinki. La membroŝtatoj de la OAŜ adoptis la nocion de “kunlabora sekureco”, en 2001, en Santiago de Ĉilio. Ĝi favoras la “travideblon de la militaj proceduroj”.* Kaj la regulaj renkontiĝoj de la defend-ministroj de la kontinento (DMA) fortigas la reciprokan konfidon. La internaciigo de la armitaj operacioj, la komunaj mararmeaj ekzercoj, la trejnado fare de Vaŝingtono de dek-sep mil latinamerikaj militistoj (nombro de 2005) kaj la armilo-vendoj kreas ligojn.

* Kp. Richard Narich, “Tendances en matière de sécurité en Amérique latine” kaj Cristina López, “La politique extérieure des Etats-Unis envers l’Amérique latine”, Défense nationale et sécurité collective, Parizo, novembro 2007.
Diverĝaj opinioj maldekstre

LA GVIDA ROLO de la Pentagono kaj la pezo de la arme-industria komplekso estis konfirmitaj de la oficiala ĉesigo de la embargo pri armilvendoj al Latinameriko, dum Usono estis jam la plej grava liveranto de tiaj ekipaĵoj de la regiono. Tia decido povas sekvigi vetarmadon: la vendo de batal-aviadiloj F-16 al Ĉilio povas konduki aliajn armeojn de la regiono al deziro “moderniĝi”.* La brazila ministro pri defendo anoncis ke en 2008 Brazilo altigos je pli ol 50% la buĝeton de elspezoj kaj investoj de siaj armitaj fortoj, kvankam la lando havas “solidigitajn kaj pacajn” rilatojn kun ĉiuj landoj de Sudameriko.

* Se ĝi vendas aviadilojn F-16 al Ĉilio, Usono aliflanke rifuzas al Karakaso ŝanĝopecojn por tiuj samaj aparatoj uzataj en la venezuela aerarmeo.

Fronte al Vaŝingtono, la latinamerika maldekstro estas dividita inter partizanoj de intertraktita partnereco kiu devigas limigi la sociajn reformojn kaj defendantoj de la latinamerika politika integriĝo de kiu la Alternativo Bolivara por Ameriko (ALBA)* estus unua paŝo. “La imperiismo de hodiaŭ ne estas la sama kiel tiu antaŭ tridek jaroj”, konstatas Atilio A. Boron.* La maldekstraj politikoj devas konsideri tiujn ŝanĝojn kaj samtempe scii ke la usona registaro ne pretas toleri la realproprigo de la naciaj resursoj, la rifuzon de liberkomercaj traktatoj nek la politikan sendependecon kiujn postulas la bolivia, ekvadora kaj venezuela registaroj.

* Bolivio, Kubo, Nikaragvo, Venezuelo.
* Atilio A. Boron, Empire et impérialisme, L’Harmattan, Parizo, 2003.

Janette HABEL.

Novtipaj bazoj

LA USONA armea ĉeesto en la subkontinento ŝanĝiĝis. Post la fermo de la bazoj en Panamo kaj Portoriko, restas nur tiuj, pli malnovaj, de Honduro kaj Gŭantanamo. Danke al teĥnologia progreso, novaj armeaj apogopunktoj estas instalitaj por limigitaj periodoj de dek jaroj, la Forward Operating Locations (FOL), renomitaj Cooperative Security Locations (CSL). Ili troviĝas en Manta en Ekvadoro*, en la nederlandaj Antiloj (Arubo kaj Kuracao) kaj en Salvadoro. La CSL prezentas malpli da problemoj de uzado ol la malnovaj bazoj. Ankoraŭ pli fleksiĝemaj strukturoj aperis, la Forward Operating Sites, iaj antaŭpostenoj kun malpli da personaro. Tiu modelo estas privilegiita ĉefe en Kolombio kaj Peruo, sed ĝi uzeblus aliloke. La Blanka Domo intertraktas ankaŭ pri instalado de militbazo en la paragvaja Ĉako (proksime de la bolivia landlimo).

* La interkonsento finiĝas en 2009, kaj la ekvadora prezidanto Rafael Correa anoncis sian intencon ĉesigi ĝin.

J. H.

Komunikila fraŭdo en Kostariko

NUR TRI PUNKTOJ da diferenco inter la “ne” kaj la “jes” ebligis al Kostariko ratifi, dum la referendumo de la 7-a de oktobro 2007, la traktaton pri liberkomerco (TLK) inter Usono, Centrameriko kaj Domingo konata sub la angla siglo CAFTA (Central American Free Trade Agreement). Temas pri la date lasta el la komercaj interkonsentoj jam aprobitaj inter Usono kaj ĝiaj najbaroj: en januaro 1994 estis subskribita kun Kanado kaj Meksikio la interkonsento pri nordamerika liberkomerco. Poste estis la vico de Ĉilio, de Panamo, de kromaj landoj de Centrameriko, de Domingo (2004), de Peruo (2006) kaj de Kolombio.*

* Koncerne Panamon, Peruon kaj Kolombion, la traktato ankoraŭ ne estas ratifita de la usona Kongreso.

Komence de 2007, ĉiuj landoj de Centrameriko estis ratifintaj la CAFTA per parlamenta decido, escepte de Kostariko. Elektita en februaro 2006, la prezidanto Oscar Arias*, kiu heredis la dosieron de la antaŭa prezidanteco, faris el ĝi unu el la aksoj de sia politiko kaj sendis la traktaton al la leĝdona asembleo por ratifo.

* S-ro Arias estis jam prezidanto de Kostariko de 1986 ĝis 1990. Li ricevis la Nobel-premion pri paco en 1987, pro sia agado favore al intertraktata solvo de la konfliktoj de Centrameriko (Gŭatemalo, Nikaragŭo, Salvadoro).

La jaro komencis per aranĝoj inter la leĝdona kaj ekzekutiva potencoj, kiuj nebuligis la separon kiu oficiale ekzistas inter ili. La regularo de la asembleo estis reformita per speciala proceduro por akceli la aprobon de la TLK. Pluraj grupoj, asocioj, neregistaraj organizoj (NRG) kaj sindikatoj tiam rimarkigis ke tiu traktato signifas trudi modelon de socio. En januaro, kolektivo de civitanoj, la Patriota Konverĝo, plendis antaŭ la Supera Elekto-Tribunalo (SET) por ke tiu kunvoku popolan konsultiĝon post kiam estis kolektitaj la subskriboj de 5% da enskribitaj elektantoj. La 12-an de aprilo, la SET oficialigis tiun postulon. La sekvan tagon, la prezidanto Arias decidis organizi mem referendumon per dekreto kiun ratifis la asembleo; tio ebligis al li ĉirkaŭiri la popolan iniciaton kaj la konsenton de la SET.

La lando troviĝis dividita en du partojn. En la Alianco por la “jes” kuniĝis la mastraj medioj kaj la politikaj elitoj, kun deputitoj de kvin partioj: Partio de nacia liberigo, Partio de social-kristana unueco, Liberecana movado (ultraliberala) kaj du aliaj malgrandaj organizoj. La tendaro de la “ne” grupigis multecon da agantoj de la civila socio, deputitojn de la Partio de civitana agado kaj aliajn malpli gravajn.

PER UZADO de la ŝtataj rimedoj, la registaro metis la “jes” en privilegian situacion. La prezidanto kaj la deputitoj kampanjis en la komunumoj kaj la fabrikoj por rekomendi voĉdonadon favoran al la traktato. Samtempe, kun malestimo por la konstitucia juro kiu garantias la liberan parolon en katedro, juĝisto de la SET kaj deputitino akuzis la respondeculojn de la universitato de Kostariko esti uzintaj publikajn fondusojn favore al la “ne”. Jen kio forblovas ĉian iluzion pri la aŭtonomeco de la universitatoj rilate al la ŝtato en Kostariko.

Ekstera kaj interna politikoj kuniĝis: ĉi-foje la prezidanto Arias ludis la karton de la respublikanoj en Usono. Tamen, la movado por la “ne” estis neniam kontraŭusona, kaj la demokrataj senatoroj estis ĝiaj interparolantoj dekomence ĝis la fino. Ĝia kampanjo bazis sin sur la temoj de la medio-defendo, de la suvereneco nacia kaj de la institucioj. Ĝia strategio kuŝis sur la starigo de patriotaj komitatoj, sur metodoj de ennoviĝa komunikado danke al uzo de alternativaj komunikiloj, kaj sur la respekto de la leĝeco.

LA STRATEGIO DE la partizanoj de la “jes” estis esence bazita sur instrumentigo de la timo. Titolita “Kelkaj urĝaj agoj por vigligi la kampanjon de la “jes” al la TLK”, memorando kune subskribita de la vicprezidanto Kevin Casas kaj la deputito Fernando Sanchez, adresita al la prezidanto de la respubliko, starigis liston de rekomendoj por “stimuli la timon”: minacoj de maldungo, asimilado de la “ne” al la persono de la venezuela prezidanto Hugo Chávez, ekskluziva atribuado de publikaj subvencioj al la distriktoj kie la “jes” estos venkinta...

La malegala aliro de ĉiu de la du tendaroj al la komunikiloj estis enorma. La eldon-“linio” de kvazaŭ ĉiuj informrimedoj same kiel la reklamoj subtenis masive la “jes”. Inter junio kaj septembro 2007, laŭ universitata studaĵo, 94% de la mesaĝoj de la papera gazetaro estis favoraj al ĝi, same kiel 91% de la televidaj reklam-mesaĝoj.

La SET fiksis plafonon por personaj kontribuaĵoj de la civitanoj en la kampanjo, sed ĝi fiksis nenian por la buĝeto de ĉiu tendaro. Ĝi faris nenion por starigi minimuman egalecon inter ili, argumentante ke ĝi ne povas enmiksiĝi en la vivon de la komunikiloj nek en ilian eldonlinion, nome de la gazetara libereco. Temis tie pri la libereco de la gazetaraj entreprenoj, kaj ne pri la informrajto de la civitanoj.

La pleja malbono tamen venis poste. La SET estis malpermesinta ĉian elekto-propagandon dum la elektotago kaj dum la kvardek-ok horoj antaŭaj. Jen la momento kiun elektis la komunikiloj por disvastigi deklarojn de la reprezentantino de Usono pri komerco, s-ino Susan Schwab, indikantajn ke, en kazo de rifuzo de la TLK, la usona registaro ne akceptus intertrakti pri nova versio. La ĉeno CNN en la hispana elsendis, praktike en maŝo, interparoladon favoran al la “jes”. La partizanoj de la “ne”, pro la batalhalto de sepdek-du horoj dekretitaj de la SET, ne povis denunci tiun komunikilan fraŭdon antaŭ la elektantoj.

KUN PLIMULTO de nur 3%, la venko de la “jes” devas esti relativigota pro la misproporcio de la rimedoj uzataj en la du tendaroj. La movado favore al la “ne” restas organizita en patriotaj komitatoj dotitaj je nacia kunordigado. Post mallonga tempo ĝi kontraŭstaros al la leĝprojektoj transponantaj la dispoziciojn de la TLK, kiuj estas nepre adoptendaj por ke Vaŝingtono atestu ke Kostariko bone plenumas ĉiujn devojn. En mezlonga tempo, la akceptota defio estos la ellaborado de nacia politika projekto por la elektoj de 2010.

Nora GARITA.

ŜANĜO EN KONTINUECO

Virino ĉe la stirilo de Argentino

La 10-an de decembro 1983, s-ro Raúl Alfonsín fariĝis prezidanto de Argentino ĵus elirinta el armea diktatoreco. Dudek-kvar jarojn poste, la 10-an de decembro 2007, s-ino Cristina Fernández, edzino de la prezidanto Néstor Kirchner kaj unua virino elektita al la plej supera instanco, enoficiĝas. Tiu evento estas okazo por mezuri la vojon iritan kaj reveni al periodo aparte ŝtormeca de la argentina demokratio.

DECEMBRO 2001. Argentino trairas gravan krizon. La prezidanto Fernando de la Rúa estas devigata forlasi siajn funkciojn sub la popola premo. Lia kvina posteulo (ekzistis kvar en malpli ol monato), s-ro Eduardo Duhalde, tiam ekĉefas provizoran registaron. Li organizas en 2003 novajn elektojn, en kiuj venkas s-ro Néstor Kirchner.

La krizo de fine de 2001 signifis turnopunkton en la proceso de demokratia solidiĝo de Argentino. La lando, kies ekstera ŝuldo estis kvarobliĝinta ekde 1983, ĝis pli ol 18 miliardoj da dolaroj, troviĝis en manko rilate al siaj internaciaj kreditoroj; la rezervoj de la bankoj estis konfiskintaj la deponaĵojn de siaj klientoj; la ekonomio troviĝis ĉe la rando de paralizo...

Dum la 1990-aj jaroj, Argentino, kiu estis privatiginta siajn publikajn entreprenojn, sed ankaŭ siajn rezervojn de petrolo kaj de gaso kontraŭ “buterpano”, estis konsiderata la modela lernanto de la novliberala ideologio. Sed la vivnivelo de preskaŭ 60% de la loĝantaro falis sub la sojlon de malriĉeco, kaj 20% de la argentinanoj retrovis sin en totala mizero. La indicoj de korupto kaj de krimeco atingis siajn plej altajn nivelojn.

La prezidanto Kirchner ŝanĝis la ludregulojn. Li malobservis parton de la ekstera ŝuldo kaj intertraktis pri novaj interŝanĝoj kaj, ĉefe, ignoris la premojn de la Internacia Mon-Fonduso (IMF). Kaj okazis la “miraklo”: ekde 2003, la kresko estis mezume 8% jare, la lando ĝuas buĝetan pluson kaj la rezervoj de la centra banko atingas preskaŭ 50 miliardojn da dolaroj. Tiu favora evoluo estis faciligita de la devaluto de la peso (voĉdonita sub la mandato de s-ro Duhalde), de internacia konjunkturo tre favora al la argentinaj produktoj (kampkulturo, bredado kaj energio), de ekonomia politiko bazita sur kuraĝigaj signoj direkte al la industria sektoro kaj, fine, de pli granda atento al la socialaj problemoj. Tiu politiko, kvankam ĝi ne modifis la esencon de la efikoj de la krizo, tamen kaŭzis rimarkeblan pliboniĝon de la vivkondiĉoj.

En oktobro 2007, esprimante deziron de kontinueco, la elektantoj elektis s-inon Cristina Fernández, advokato, longdata aktivulino kaj edzino de s-ro Kirchner. La nova prezidanto engaĝiĝis daŭrigi en la ŝanĝo. Tia estas la situacio de Argentino antaŭ la dudek-kvara datreveno de ĝia reveno al la demokratio kaj post proksimume jarcento da sangaj armeaj puĉoj kaj de politikaj kaj sociaj krizoj.

Neniaj sorĉalvokaj paroladoj

LA MALRAPIDA eliro el la novliberala kadro estis akompanata de profundaj transformiĝoj. La tri grandaj fortoj kiuj estis monopoligintaj la politikan vivon dum la tuta 20-a jarcento — la armea potenco, la radikala partio kaj la peronista partio — jam ne ekzistas aŭ estas dissolviĝantaj.

Dum la tuta jarcento la armea potenco agis kiel armita arbitraciulo. Tiu rolo estingiĝis dum la lasta diktatoreco, makulita de la sango de tridek mil malaperintoj. Kulpa pro esti, ekde 1976, farinta la novliberalan turniĝon, ĝi krome ridindigis sin en la aventuro de la invado al la Malvinoj en 1982 kaj la milita fiasko kiu sekvis fronte al Britio.

La radikala partio — oficiale Radikala Civitana Unio-, fondita fine de la 19-a jarcento, jam komencis diseriĝi sub la prezidanteco de s-ro Raúl Alfonsín, komence de la demokratia transiĝo (decembro 1983 ĝis 1989). La malkohera mastrumado de la ŝtatestro kaj lia malfacilo rezisti al la premoj de la militistoj malfortigis la partion.* Tiu dronigis sin en 2001, kiam, daŭriginte en la novliberalisma vojo, s-ro de la Rúa vidis sin devigata demisii.

* La proceso kontraŭ la armeaj registaroj komencis sub la prezidanto Alfonsín. Ĝi havis gravajn internaciajn eĥojn, kondukis al pezaj kondamnoj, estis konsiderata kiel modela kaj ofte komparata al tiu de Nurenbergo. Poste ĝi interrompiĝis pro la premo de la militistoj kaj cedis la lokon al leĝoj nomataj “fina punkto” kaj “obeodevo” destinitaj malhelpi novajn persekutojn. La argentina supera kortumo, nomumita de s-ro Kirchner, abolis tiujn leĝojn, kaj la agado de la justico estis redaŭrigita.

La peronista partio — Partio Justicisma — finiĝis per diskredito kaj dividiĝo post la falo de s-ro Carlos Menem (1989-1999), kies aliĝo al la novliberalismo estis tioma ke lia ministro pri eksterlandaj aferoj Guido di Tella povis kvalifiki kiel “volupte intimaj”) la rilatojn de Argentino kun la Usono de s-ro George Bush (patro).

La politika rekonfigurado evidentiĝis dum la elektoj kiuj portis la peronistinon Fernández al la prezidanteco. Ŝi kolektis la voĉojn de la peronista bazo kunigita sub la flago de la Venko-Fronto, partio ĵus kreita de s-ro Kirchner. La radikaluloj siaflanke ankaŭ prezentis, en la persono de s-ro Roberto Lavagna, iama ministro pri ekonomio de s-ro Duhalde, kandidaton ankaŭ peroniston. Restinta en la manoj de kelkaj influhavaj gvidantoj, la ortodoksa peronismo, sub la nomo de Justicisma Fronto Unueco kaj Libereco, restas markita de korupto.*

* La Justicisma Parti estis “malaktivigita” de la justico pro ne esti elektinta sian estraron laŭ regula maniero.

La partioj de maldekstro (maŭistoj, trockistoj, komunistoj) kaj de pli radikala dekstro (puĉistoj kaj novliberaluloj) estas jam nur simboloj kaj ludas anekdotan rolon. La movadoj socialistaj kaj liberalaj siavice fragmentiĝas kaj intermiksiĝas. La Socialista Partio, kiu en julio unuafoje partoprenis en registaro de provinco tiel grava kiel tiu de Santa Fe, fendiĝis en du tendencojn. La unua, katolika-liberala, subtenis la civitanan koalicion de s-ino Elisa Carrió (kies viculo estis s-ro Rubén Giustiniani, socialisto); la dua, socialdemokrata, kampanjis por s-ino Fernández.

Tiu, ekde la deklaro de sia kandidateco, pro kalkulo aŭ pro konvinko, distanciĝis de la peronista liturgio kaj sekvis la vojon skizitan de sia edzo. Ŝi formetis la ikonojn kaj la sorĉalvokajn diskursojn kaj ĉefe la klientismon, elirante de la principo ke tio lacigas tiujn kiuj havas la aĝon memori kaj ke tio elvokas nenion por la juna generacio. Ŝi insistis ankaŭ en proponi ion plian ol la novaĵon, kiom ajn stimula ĝi estis, aperi kiel la unua virino kapabla instali sin demokratie en la Casa Rosada. Ŝia kampanja slogano estis “La ŝanĝo ĵus komencis”.

Al la maldekstro ŝi klare indikis ke ŝia ekonomia modelo estas tiu de kapitalismo moderata de forta partopreno de la ŝtato; al la dekstro, kaj aparte al la entrepren-ĉefoj kiujn ŝi klopodis konvinki, ŝi diris ke ŝiaj zorgoj kaj ŝia respondeco estas antaŭ ĉio socialaj kaj ke ne okazos reveno al la novliberalismo.

Ŝiaj bazaj proponoj resumeblas per du punktoj: la rekonstruado de konstitucia kaj demokratia ŝtato kaj la starigo de “institucia interkonsento” inter kapitalo kaj laboro, arbitraciata de la ŝtato, kiun ŝi difinis kiel “modelon de ekonomia kaj socia konstruado”; “antitezon de la ekonomio kaj de la modelo de distribuado de la resursoj kaj riĉaĵoj kiuj dominis sub la novliberala regado de la 1990-aj jaroj”.*

* Parolado de akcepto de La-Plato, 20-a de julio 2007.

S-ino Fernández promesis respekti la disecon de la potencoj. Ĉu ŝi tion sukcesos? Tio signifas ne regi per dekreto aŭ pere de “eksterordinaraj kaj permanentaj” povoj, kiel ŝia antaŭulo. Je ties malŝarĝo, s-ro Kirchner plenumis respondecojn en situacio de escepta krizo. Ke s-ino Fernández eksplicite ekskludis tion, tio estas nova kaj promesplena. “La rekonstruado de demokratia kaj konstitucia ŝtato ne estas malgravaĵo”*, deklaris ŝi.

* Saml.

La triopo entreprenoj-laboristoj-ŝtato, kiun ŝi nomas “ekonomia kaj socia modelo”, elvokas la malnovan gvid-ideon de la peronismo, reprenita kun pli aŭ malpli da sukceso laŭ la cirkonstancoj kaj la epokoj. Sukcese realigita de Juan Domingo Perón en la jaroj post la dua mondmilito, tiu sistemo fiaskis kiam tiu prezidanto provis ree instali ĝin en 1973. Tiam la lando trairis periodon de politikaj perfortoj kaj dronis, ĉe la morto de Perón, en krizo kiu kondukis al la ŝtatrenverso de 1976.

En la hipotezo ke s-ino Fernández sukcesos sanigi la ŝtaton kaj la politikan vivon, la maniero per kiu ŝi realigos sian “ekonomian kaj socian modelon” meritas atenton. Efektive jam ne ekzistas, kiel en 1973, revolucia maldekstro, amasmovado, interne aŭ ekstere de la peronismo, kapablaj bloki. Siavice la Ekonomia Ĝenerala Konfederacio (CGE), kiu estis en la 1970-aj jaroj sufiĉe potenca organizo por konsideri sin gvidanto de la naciaj entreprenoj kaj por formi embrion de organizita burĝaro, jam ne havas la gravecon por influi sur la vivo de la lando. Senutila por la modelo kiun volas starigi s-ino Fernández, la sindikatoj kunigas, kun maloftaj esceptoj, nur organizojn mafiajn, koruptajn, aŭtoritatecajn kaj do malmulte fidindajn. La mastroj siavice estas grupitaj en diversaj senpovaj institucioj kun kontraŭdiraj, eĉ antagonismaj interesoj.* Lastatempaj fenomenoj, la internaciiĝo kaj forta koncentriĝo de la entreprenoj povas cetere kompliki la projekton.

* Inter ili, la Kampara Societo (SR) kaj la Industria Unio de Argentino (UIA) reprezentas la “grandan kapitalon”; la Argentina Kampkultura Federacio (FAA) kaj la Asembleo de la Malgrandaj kaj Mezgrandaj Entreprenoj (Apyme) defendas la interesojn de tiuj.
La ventoj kiuj blovas sur la regiono

UNUFLANKE, la “rekonstruado de demokratia kaj konstitucia ŝtato” neprigas seriozajn politikajn reformojn, novan leĝaron kaj realan kulturan transformiĝon, kaj aliflanke, la “ekonomia kaj socia modelo” postulas la finon de la monopoloj, la subtenon de la profesiaj asocioj, la starigon de reglamentoj kaj klaran difinon de la celoj je meza kaj longa tempo. Ĉio ĉi implicas ke la socio ŝanĝiĝu profunde, kio igas antaŭvidi fortajn rezistojn.

S-ino Fernández heredas situacion relative sanigitan kaj ekonomion kongruan kun favora internacia konjunkturo. Sed la nuboj amasiĝas: inflacio, energi-krizo (la rezervoj de gaso kaj petrolo ne daŭros pli ol dek jarojn), internacia financa krizo...

La regiona integriĝo — Komuna Merkato de la Sudo (Merkosur), Suda Banko kaj gasodukto de la Sudo antaŭenigataj de la venezŭela prezidanto Hugo Chávez, ktp. — ĝis nun ne estis traktataj per klara politiko de la argentinaj aŭtoritatoj. La prezidanto Kirchner faris multajn palpadojn, hezito-dancojn, etajn politikajn agacojn, ludante pli je kvazaŭ permanenta persona improvizado ol difini klarajn kaj netajn konturojn. La lasta renkontiĝo de la sudamerikaj prezidantoj, okazinta en Santiago de Ĉilio en novembro 2007, prilumis la riĉajn potencialojn same kiel la gravecon de la solvendaj problemoj.

La registaro de s-ino Fernández devos respondi pri siaj promesoj antaŭ la civila socio. Tiu atendas fortigon de la institucioj, respublikecan funkciadon de la nacio kaj pli grandan socian koheron kaj pli bonan disvolvadon: redistribuado de la riĉaĵoj, solidigo de la entrepreno-mondo, drasta batalo kontraŭ la korupto. En la privata sektoro kiel en la publika, la komisiopagoj kaj aliaj favoroj estas nur la pinto de la glacimonto. Duobla markado de prezoj, trofakturadoj, impost-evitoj, ĉiaj spekuladoj estas kurantaj praktikoj, aparte de la multnaciaj konzernoj. La risko kuŝas, se la elektantoj estas elreviĝintaj, en reveno de la politika kaj socia malstabileco.

S-ino Fernández trudis sin per 45,7% da voĉoj, de kiuj granda parto estis nedeciditaj kaj partizanoj de la “malpleja malbono”. Ŝi reprezentas do nur malgrandan parton de la elektintoj. Dum eliro el erao stampita de nekompetentoj kaj perfidoj, ŝi komencas sian mandaton tamen en kunteksto de politika noviĝo kongrua kun la aspiroj de grava parto de la socio kaj en la direkto de la vento kiu blovas sur la regiono. Ŝia registaro ĝuos krome pli grandan agomarĝenon ol tiu de s-ro Kirchner, kiu regis en drameca situacio. La nova prezidanto troviĝas antaŭ la defio kiu stumbligis la prezidanton Alfonsín kaj al kiu s-roj Menem kaj de la Rúa respondis per politiko de fuĝo antaŭen, de trompo kaj ŝtelo. Ĉu ŝi kapablos regi la situacion? Ĉu la argentina socio, frivola kaj elreviĝinta, sekvos ŝin?

Carlos GABETTA.

Israelaj rigardoj al la okupado

Defii la stelojn estas libro malfacile digestebla.* Verkis ĝin Jocelyn Hurndall, la patrino de la juna brita pacisto Tom Hurndall, tuŝita ĉekape fare de celpafisto de la israela armeo — “Cahal”-, la 21-an de aprilo 2003, en Rafaho, en la Gaza-strio. Vestita per oranĝe fluoreska veŝto, ŝia filo estis en misio tie kun aliaj junaj membroj de la Internacia Solidarec-Movado*, kiam li estis pafita dum li provis helpi al tri palestinaj infanoj. Grave blesita, Tom falis en komaon kaj restis tia ĝis sia morto, naŭ monatojn poste. La israela ĉefstabo publikigis longan defendan raporton kiu senigis Cahal-on de ĉia respondeco. La patro de Tom, Anthony Hurndall, profesie advokato, refutis ĝin per skrupule detala esplorado farita surloke. Poste, la enketo de la israela arme-polico konfirmis la akuzojn de la familio de Tom Hurndall kaj la celpafisto estis kondamnita je ok jaroj da malliberejo. Aliflanke, neniu el liaj superuloj estis persekutita.

* Jocelyn Hurndall, Defy the Stars, the Life and Tragic Death of Tom Hurndall (en la angla), Bloomsbury Publishing, Londono, 2007, 310 paĝoj, 16,99 sterlingaj pundoj.
* Originale: International Solidarity Movement. -vl

La israelaj aŭtoritatoj permesas al nenia eksterlanda instanco fari ian ajn enketon surloke. Pli malbone: ili persistas ne publikigi la econ de la ordonoj donitaj al la soldatoj. Nu, la sperto pruvas senkonteste, ke la celo estas “shoot-to-kill” (“pafi por mortigi”). Pro tio la granda nombro da viktimoj inter la civiluloj: laŭ la israela organizo pri homrajtoj Betselem* Li donas la parolon al ĉiaj palestinanoj kaj israelanoj, famaj kaj nekonataj: politikistoj, rezistantoj, iamaj kaptitoj, estontaj martiroj ŝahidim, kolonianoj, ĉiuj protagonistoj de la okupado-dramo. Ĝi donas la impreson, ke estas ia interbatado de du popoloj kiuj ĉirkaŭbrakas sin, sed mortige, kaj jam ne scias kiel eliri el tio. Kiel konfidas al palestina advokato kaj aktivulo pri homrajtoj, “la konscio ke la individuoj ne akiros siajn rajtojn kondukas al blinda kolektiva venĝo”.

* www.btselem.org/eng/statistics/casu..., de la fino de septembro 2000 ĝis fine de septembro 2007, proksimume 4.300 palestinanoj estis mortigitaj de la soldatoj kaj de la kolonianoj; pli ol la duono ne troviĝis en perfortaĵoj; kaj, inter la mortintoj, estas pli ol 850 neplenkreskuloj kaj 10 eksterlandaj civiluloj — inter kiuj Tom Hurndall.

Nenio agacas pli la ĝisostajn defendantojn de la registaroj de Israelo — en Francio, Usono kaj aliloke — ol tiuj israelanoj kiuj kondamnas la hororojn faritajn en la okupataj teritorioj. Nu, ilia nombro kreskas senĉese kaj ili ne estas gojim (nejudoj) kiujn oni povus trakti kiel “antisemitojn”.

Roei Amit, esploristo en sociaj sciencoj, demonstras*, kiel, sub preteksto de la difino de Israelo kiel “Juda kaj demokratia ŝtato”, kunekzistas en sia sino leĝoj kaj praktikoj kiuj kontraŭdiras unu la alian, des pli ke ĝi vivas, ekde naskiĝo, en permanenta urĝostato. Aparte trafa estas la ĉapitro en kiu Roei Amit montras la ekziston de kontraŭdiraj normoj en la “malgranda” kaj la “granda” Israelo, ekzemple la rompoj de la homrajtoj kaj aparte la praktiko de torturo, ofte pravigata de justico mem nome de la “nacia sekureco”.

* Roei Amit, Les paradoxes constitutionnels, Le cas de la constitution israélienne [La konstituciaj paradoksoj, La kazo de la israela konstitucio], Editions Connaissances et savoir, Parizo, 2007, 654 paĝoj, 29 eŭroj.

Joseph ALGAZY.

La novaj feŭduloj en Pakistano

En Bahawalpur, dezerta urbo, sub brula suno, dudek kamparanoj priskribas la klopodojn de l registaro por forpeli ilin el la tergrundo kiun ili okupas de pli ol dek jaroj. Tiuj grundoj, kiuj apartenas al la ŝtato, estas ĵus ceditaj al militistoj kiuj volas urĝe alpreni ilin. La registaro estas komplete indiferenta por la estonteco de tiuj forpelitaj terkulturistoj. “Se ili ne havas lokon por ni ĉi tie, plendas terkulturistino, ili povas ja sendi nin al Barato!”

Pakistano havas dudek milionojn da terkulturistoj sen tero, sed tute ne pensas disdoni al ili la 37,6 milionojn da hektaroj kiuj apartenas al la kolektiveco. El la 4,68 milionoj da hektaroj kiujn tenas la armeo, proksimume 2,8 milionoj estis donitaj al armea personaro. Tiu kutimo donaci publikajn terojn devenas el la kolonia epoko, kiam la britoj komencis tiun praktikon por fideligi tiun aŭ alian komunumon kaj por rekompenci la armeon.

Kontraste al Barato, Pakistano daŭrigis tiun metodon, atribuante sisteme terojn al oficiroj kiel al simplaj soldatoj. Kompreneble la oficiroj ricevas la belan parton. Ili ricevas ankaŭ malrektajn subvenciojn, en formo de privilegia aliro al akvo ekzemple, aŭ de ŝoseo kiu ligas ilian bienon al la bazaro, io kion ne disponas la simpla soldato. Neniu konas la sumon de tiuj malrektaj subvencioj, ĉar ili aperas en neniu librotenado.

Kontraste al la simplaj soldatoj, la oficiroj ricevas ankaŭ urbajn terenojn. Ili uzas ilin por privataj nemoveblaĵ-projektoj. Tiuj publikaj teroj entenas manovro-terenojn, tirkampojn ktp. La oficiroj havas nenian skrupulon tiel disigi la terojn de la nacio. Ekzistas dudek-sep nemoveblaĵ-projektoj por ili. Uzante sian influon, la armeoj akiras ankaŭ, rabate aŭ per subvencioj, privatajn terenojn poste disdonatajn inter oficiroj. Tiuj teroj, valorigitaj helpe de armeaj resursoj, eksterordinare profitigas kaj transformas la plej multajn generalojn en miliardulojn.

Prudenta taksado montras ke la totala valoro de la kamparaj teroj donitaj al militistoj estas je 1.400 miliardoj da rupioj (15,6 miliardoj da eŭroj). La valoro de la urbaj terenoj estas pli malfacile kalkulebla, ĉar la disponeblaj nombroj estas malkompletaj. Tamen eblas havi ideon pri ilia valoro, se oni scias ke la Defense Housing Scheme, konstruita sur 291 hektaroj en Ravalpindo, alportis al la akciuloj profiton de 24 miliardoj da rupioj (266 milionoj da eŭroj). Laŭ tio, do ne estas mirige ke oni taksas la mezuman riĉaĵon de generalo je proksimume 4,4 milionoj da eŭroj.

A. S.

Domeno-efiko de eventuala sendependiĝo de Kosovo

La Balkanaj landlimoj estas pandora skatolo

Statuso de Kosovo, politika senelirejo en Bosnio-Hercegovino... Ĉiuj ingrediencoj de regiona krizo ŝajnas kunigitaj, konfirmante la malsukceson de la politikoj de la “internacia komunumo” dum dek kvin jaroj. En tiu putra kunteksto, la malnova ideo redesegni balkaniajn landlimojn reaperas. Dum implikiĝas popoloj, minoritatoj kaj postuloj, tiu alirmaniero povus ĥaosigi la regionon.

Verŝajne sendependiĝo de Kosovo havos gravajn konsekvencojn por la tuta regiono. Ĝi estos konsiderata kiel precedenco de la serboj en Bonio-Hercegovino, kiuj ankaŭ postulas rajton je disiĝo de ŝtato, kiu neniam vere funkciis. Ĝi ankaŭ povus provoki ondon da ĉenaj malstabilecoj, aparte en Makedonio kaj Montenegro, kun risko rediskutigi ĉiujn balkaniajn limojn.

Sed ĉu tiuj limoj estas tabuo, kiun indas transpasi, kiel laŭte sugestas pli kaj pli da fakuloj kaj diplomatoj? La militoj de la 1990-aj jaroj estis kondukitaj nome de la “grandaj” ŝtatoj, la Granda Serbio, kaj Granda Kroatio. Malantaŭ sendependiĝa postulo de Kosovo aperas la spektro de la Granda Albanio... Ĉu ne venis la tempo rekonsideri ĉiujn teritoriajn postulojn kaj difini landlimojn, finfine “justajn” ĉar ili identus kun la etnaj teritoriaj dispartiĝoj? Ĉu oni redesegnu la balkanian mapon por garantii daŭran pacon al tiu regiono, kaj sekve al Eŭropo? La ideo, ne nova, regule reaperas.

En 2001 dum la makedonia konflikto, la ĉefartikolisto Alexandre Adler proponis uzi “kirurgion prefere al homeopatio”* kaj konsideri disigon de tiu eksjugoslava respubliko laŭ makedonia kaj albana regionoj. Tiun saman jaron 2001, Lord Owen, kunprezidinto de la Internacia Konferenco pri Jugoslavio proponis sian planon por redifini la balkaniajn landlimojn*. Kiel ilia eĥo, s-ro Arben Xhaferi, historia figuro de la albana naciismo en Makedonio postulis kreadon de “etnaj ŝtatoj”*.

* Alexandre Adler, “Pour les Balkans, chirurgie ou homéopathie?”, Courrier International, Parizo, 12-a de aprilo 2001.
* Lord David Owen, “Redessiner la carte des Balkans”, Le Monde, 21 marto 2001.
* Arben Xhaferi, “Les Etats multiethniques ne sont pas une solution”, Le Courrier des Balkans, 28-a de aprilo 2003, http://balkans.courriers.info/artic....

Fronte al malsukceso de la intertraktado pri estonto de Kosovo, kaj al neeblo trovi kompromison serbo-albanan, la ideo de dispartigo de la provinco, longtempe konsiderata nepensebla, reaperis. S-ro Wolfgang Ischinger, germana diplomato reprezentanta Eŭropon en la Diplomata Triopo (usonano, ruso, eŭropano) taskita pri la Kosovo-intertraktado, diris lastaŭguste, ke neniu ebleco povas esti ignorata, se ĝi rezultas el interkonsento inter la koncernaj partoj: se Beogrado kaj Priŝtino sukcesos akordiĝi pri divido de Kosovo la Eŭropa Unio devos tion aprobi.

Tiu ideo laŭŝajne estas tute laŭ popolsaĝo: se popoloj ne volas kunekzisti, prefere dividu ilin, eĉ se oni devos por tio konsideri “limigitajn” transloĝigojn, por kongruigi la novajn limojn kun la etnodispartiĝo... Ni imagu momente, ke tiu plano de fuŝmagiistoj realiĝas, ke internacia konferenco ebligas nove desegnitajn landlimojn, pace intertraktitajn, de okcidenta Balkanio, sur etnaj bazoj: Necesus tiam konsideri unuiĝon de ĉiuj regionoj kie albanoj estas la majoritato, tio estas Albanio, Kosovo, la nordokcidenta kvarono de Makedonio, sed ankaŭ Presevo-valo en sudo de Serbio, kaj la orienta rando de Montenegro.

Treege amputita, Makedonio estus nur ŝtateto, krom se la porbulgara tendenco venkas kaj se la lando kuniĝas al sia orienta najbaro. La demando pri minoritatoj en Albanio tuj estus levita: grekoj vivantaj en la sudo de la lando povus postuli sian aneksadon al Grekio, dum la albanoj elpelitaj en 1945 de la greka Norda Epiro — regiono kiun la albanoj nomas Çamerioa — certe ne forgesus memorigi siajn piedpremitajn rajtojn. Montenegro povus peti kompensaĵojn en la regiono de Ŝkodra, kie vivas serbo-montenegraj minoritatoj, kaj Makedonio postulus anekson de la slavaj vilaĝoj ĉirkaŭ la lagoj Ohrid kaj Prespa.

Kompreneble la serboj de Bosnio-Hercegovino aneksiĝus al la patrolando, kio ruinigus Bosnion, des pli ke la kroatoj de okcidenta Hercegovino, de Centra Bosnio kaj de Bosanska Posavina (Orasje, Odzak) unuiĝus kun Kroatio; nur restus eteta ŝtato bosniako-bosna, centrigita ĉirkaŭ Sarajevo, Zenica kaj Tuzla. Realiĝus pli-malpli la partigoplano de Bosnio-Hercegovino skizita de Franjo Tudjman kaj Slobodan Milojevic jam en 1991*. Certe Bosnio alkroĉiĝus al defendo de la orienta Gorazde-enklavo, kaj postulus la anekson de Sandĵako de Novi Pazar (vd p. ) nun partigita inter Serbio kaj Montenegro*.

* Jam en 1991 la serba prezidanto Milosevic kaj lia kroata kolego Tudjman akordiĝis pri sekreta partigo-plano de Bosnio.
* Vd “Le Sandjak de Novi Pazar, un foyer de tension en Europe du Sud-Est”, Le Courrier des pays de l’Est n°1058, novembro-decembro 2006, p. 78-93.

Evidente la Montenegro-ŝtato do ne ekzistus en la nunaj limoj. Krom la secesio de la albanaj kaj bosniaj regionoj, ĝi devus alfronti tiun de la serbaj regionoj. Ĉar la bosniaj kaj serbaj loĝantoj estas ofte miksitaj, milita epizodo estos neevitebla, por atingi hom-transloĝigojn ebligantajn fiksi akcepteblan landlimon. Kroatio ricevus la Kotor-enfluejon, kiu estis ligita al Montenegro nur en 1918. Resume, Montenegro revenus al siaj limoj de la mezo de la 19-a jarcento.

“Miksaĵo” de popoloj kaj kontraŭdiraj postuloj

Same Serbio troviĝus en paradoksa situacio. Amputita de siaj albanaj kaj bosniaj regionoj, sed plivastigita de la Republika Srpska(Serba Respubliko) el Bosnio-Hercegovino kaj de la serbaj regionoj en norda Montenegro, ĝi devus solvi la Vojvodino-kaprompilon. En tiu aŭtonoma norda regiono, dudeko da etnaj minoritatoj daŭre estas preskaŭ 50% de la loĝantaro. Hungaroj formas la ĉefan komunumon (ĉirkaŭ 350.000 homoj), la municipoj Subotica, Senta, Kanjiza, irus evidente al Hungario, krom se Vojvodino proklamos sin sendependa, fariĝante pluretna insuleto en tiu freneziĝanta Balkanio...

Ĉar la landlimaj ŝanĝoj ne indulgus la membrolandojn de Eŭropunio, la demando pri minoritatoj en Grekio ne koncernus nur albanojn. La islamanoj — turkoj kaj pomaks — de okcidenta Trakio petus sian alligon respektive al Turkio kaj Bulgario, nuligante la Traktaton de Laŭzano de 1923*. La demando pri slavoj en greka Makedonio, tabua temo en la greka ŝtato, devus esti malfermata. Slovenio ricevus kontentigon en la mikroteritoriaj konfliktoj kontraŭ Kroatio*. Ĝi postulus nuligon de la referendumoj de 1918* kaj plilarĝiĝus en la aŭstria Karintio, kie daŭre vivas slovenaj minoritatoj. Pro sia pozitiva administrado de la regionaj konfliktoj, Ljubljano povus ricevi parton de la itala Friulo, kaj eble la urbon Triesto (Trst en la slovena)*.

* Tiu traktato subskribita la 24-an de julio 1923 planis amasajn loĝanto-interŝanĝojn inter Grekio kaj Turkio, tamen agnoskante ekziston de islama malplimulto en greka okcidenta Trakio.
* Konfliktoj pri la Piran-golfo, kie desegno de landlimo determinas aliron de Slovenio al la internaciaj marzonoj, kaj pri la eta regiono de la Mura.
* Kiuj determinis apartenon al Aŭstrio aŭ al Slovenio de kontestataj teritorioj.
* Ni memorigu ke la libera teritorio Triesto, kreita en 1947, estis dividita nur en 1954: la urbo mem (zono A) estis donita al Italio, dum la zono B estis atribuita al Jugoslavio, kaj hodiaŭ estas en Slovenio.

Tiu vasta korektado de la landlimoj ja neglektus la postulojn de kelkaj minoritatoj: kion fari pri la goranioj de Kosovo, la rutenoj de kroata orienta Slavonio, aŭ la arumanoj de Makedonio, Albanio kaj Grekio? Kaj la tri ĝis kvar milionoj da romaoj vivantaj en okcidenta Balkanio, siaflanke, restos tio, kion ili ĉiam estis: senŝtata popolo.

Estas ne verŝajne, ke tiuj landlimaj ĝustigoj povos okazi sen kontestado, kiu kaŭzus mezgrandajn militojn. Eŭropaj soldatoj estus senditaj por restarigi pacon. Sed la neeviteblaj translokadoj de loĝantoj ne devus esti konsiderataj “flankaj damaĝoj”, sed ja kiel la kerna celo de la tuta procezo. Ili estus kunordigitaj de la Alta Komisaro pri Rifuĝintoj de la Unuiĝintaj Nacioj (AKRUN) (angle UNHCR) helpe de tre multaj neregistaraj organizoj (NRO). La buĝeto por urĝa humanitara helpo al okcidenta balkanio estus multe pli granda ol tiu por la cunamo-krizo en decembro 2004.

Tiu scenaro povas ŝajni ekstravaganca, sed pluraj dosieroj estas jam diskutataj, ĉu pri la estonteco de Bosnio-Hercegovino, ĉu pri la “nacia albana demando”. Tiuj, kiuj subtenas la sendependiĝon de Kosovo substrekas, ke ĝi ne devas havi valoron de precedenco, sed tio estas ja nur senpova deziro: la solvo donita al tiu problemo konsistigos precedencon, se la portantoj de aliaj naciaj postuloj konsideras ĝin tia.

La ideo ke ŝanĝoj de landlimoj povus solvi ĉiujn naciajn demandojn baziĝas sur fundamenta iluzio: la iluzio, ke ekzistas limoj “justaj”, ĉar etnaj. La realo estas ke ĉiuj landlimoj, ne nur en Balkanio, estas historiaj kreaĵoj, kaj rezultoj de fortorilatoj politikaj kaj militaj. Ne ekzistas “justaj” landlimoj, nek “naturaj” limoj.

La termino “Balkanio” uziĝas kaj fariĝas kutima dum la 19-a jarcento, kun peza ideologia signifo. Dum la Otomana Imperio — “la malsana homo de Eŭropo” — iom post iom diseriĝas, la kontraŭaj postuloj de la popoloj kunpuŝiĝas. Balkanio fariĝas do sinonimo de nacia komplikeco, de senfinaj konfliktoj, de dispeciĝo kaj dissplitiĝo. La “balkaniĝo” donas sian signifon al Balkanio, fariĝas la ĉefa identeca marko de tiu eŭropa regiono. La koncepto “Balkanio” estas ideologia antaŭ ol esti geografia. En tiu miksaĵo de popoloj, de aspiroj kaj postuloj kontraŭdiraj, la landlimoj estis akre pridisputataj.

Ekesto de ŝtatoj kaj difino de landlimoj estas fenomeno markanta la eniron de Balkanio en la politikan modernecon. Tiuj novvenintaj ŝtatoj ĝenerale apogis sin sur nacia koncepto de ŝtato, prenante kaj adaptante modelojn devenantajn de la aparta historia sperto de Okcidenteŭropo. Grekio kaj Serbio fondiĝis komence de la 19-a jarcento sur “etna purigado”, sur elpelado aŭ asimilado de loĝantoj konsiderataj aligentaj, aparte pro ilia religio: la “turkoj” (tio estas la islamanoj, ĉu slavoj, albanoj aŭ turkparolantoj) estis elpelataj el la novaj ŝtatoj.

Difino de landlimoj aspektis maniero ordigi la balkanian “konfuzon”, igi ĝin eniri en idealan eŭropan ordon, bazitan sur kongruo inter popopo, limo kaj ŝtato. La diverseco de lingvaj, “naciaj” kaj religiaj identecoj, kiu estis la eco de la turka Balkanio komencis reduktiĝi.

La procezo akceliĝis dum la jugoslavaj militoj de la fino de la 20-a jarcento: la serba loĝantaro estis draste reduktita en Kroatio (de 12% al 4% de la tuta loĝantaro), la bosnia mozaiko transformiĝis en larĝaj unuetnaj regionoj, regataj ĉiu de unu el la tri komunumoj de la lando.

En la 19-a kaj 20-a jarcentoj, la plej potencaj landoj — Aŭstrio-Hungario kaj Rusio, sed ankaŭ Francio, Britio kaj Italio — interbatalis por plivastigi siajn influzonojn sur la ruinaĵoj de la otomana imperio, subtenante kaj foje eĉ incitante la naciajn postulojn de la balkanaj popoloj. La ŝtatajn politikojn disvastigas ĵurnalistoj kaj vojaĝantoj de la regiono. La verkistino Rebecca West mokis en la 1930-aj jaroj la “bonfarajn kaj filantropiajn” engaĝiĝojn de tiuj observantoj, kiuj faris siaj la diversajn naciistajn idealojn, rimarkante, ke “la bulgaroj de la fratoj Buxton kaj la albanoj, kiujn Miss Durham defendas, multe similas al la infano Samuel pentrita de Sir Joshua Reynolds”*.

* Rebecca West, Agneau noir et faucon gris. Un voyage à travers la Yougoslavie, L’Age d’homme, Laŭzano, 2001.
Eŭropaj peonoj en la nova rus-usona alfrontiĝo

Iuj ŝlosilaj momentoj markas la iompostioman difinon de la landlimoj. Unue en 1878. La “Granda Orienta Krizo” trovas unuan solvon per la traktato de San Stefano, kiu planis starigon de “Tre Granda Bulgario” sub rusa protektorato. Tiu perspektivo, malutila al Serbio kaj Rumanio, estigis protestegojn kaj ĝin nuligis kelkajn monatojn poste la kongreso de Berlino, kiu donis mandaton al Hungario-Aŭstrio super Bosnio-Hercegovino kaj Sandĵako de Novi Pazar.

La balkanaj militoj de 1912-1913 kaj la unua mondmilito markis la alian esencan momenton de tiu giganta teritoria poker-ludo. En 1918 Serbio kaj Rumanio ricevis grandegajn rekompensojn pro sia engaĝiĝo en la tendaro de la aliancitoj: la serba dinastio Karadjordjevic povis starigi la novan reĝlandon de serboj, kroatoj kaj slovenoj, pralando de Jugoslavio, dum Bukareŝto formis la “Grandan Rumanion”.

Malgraŭ la “Wilsonaj” principoj proklamitaj post la unua mondmilito, tiuj ŝtatoj neniel enkonsideris la popolrajton pri memdetermino kaj enhavis multajn grupojn en tre minoritataj situacioj. Komintern konsideris la reĝan Jugoslavion, en la 1920-aj jaroj, nova “malliberejo de popoloj”. Veras, ke la centrigita ŝtato kreita sub la reĝa dinastio Karadjordjevic tute ne kongruis kun la romantikaj revoj pri unueco de la sudslavaj popoloj, la “jugo-slavoj”*.

* La jugoslava ideo estis unue evoluigata de kroataj intelektuloj, kiel Ljudevit Gaj (1809-1872) kaj la episkopo Josip Strossmayer (1815-1905).

La internaj limoj de la Socialista kaj Federacia Jugoslavio desegnitaj en 1945 estis la “kiel eble malplej malbona kompromiso” laŭ la vortoj de ilia ĉefa respondeculo, la posta disidento Milovan Djilas. La jugoslava sistemo baziĝis sur senligigo de civitaneco kaj nacieco, heredaĵo de la aŭstramarksisma pensado en la komenco de la 20-a jarcento*. Oni estis civitano de sia loĝata federrespubliko (kaj de la socialista federacio) samtempe apartenante al la memelektita nacia komunumo: en la jugoslavaj popolnombradoj, oni libere deklaris sian naciecan apartenon.

* Tiu senligigo estis teoriadita en 1907 de Otto Bauer en La question des nationalités et la social-démocratie, EDI, Parizo, 1988.

La balkana sperto montras, ke la popolaj aspiroj fariĝas ŝtataj postuloj nur kondiĉe de konfliktoj. En Kosovo du naciaj ekskluzivaj postuloj sur la sama teritorio povas ricevi nur du solvojn: aŭ venkon de unu popolo super la alia, kio nepre vekos frustiĝon kaj venĝodezirojn — aŭ novajn formojn de politika kunekzistado kaj kunsuvereneco. La eŭropa kadro tamen devus faciligi la inventadon de novaj politikaj formoj ebligantaj transpasi la teritoriajn kaj landlimajn konfliktojn.

La rolo de la grandaj potencaj landoj estas determina por kompreni la iompostioman formiĝon de la balkanaj limoj. El tiu vidpunkto la historio ripetiĝas: La Kosovo-demando iĝis grava peono en la tutplaneda batalo inter Rusio kaj Usono. En tiu titana konflikto, evidentas, ke la veraj interesoj de albanoj, serboj kaj ĉiuj loĝantoj de Kosovo riskas esti forgesitaj.

Provo solvi la balkanajn problemojn per novaj teritoriaj partigoj malfermus danĝeran spiralon. Venis tempo imagi aliajn respondojn al la postuloj de la popoloj, ol teritoriajn disdividojn.

Jean-Arnault DÉRENS

Konstanta bezono de enscenigo

La magiisto de la Domo Blanka

“Rakonti mirindaĵojn” por forgesigi kondamnitan politikon, tia estus la “strategio de Ŝarazada” de la usona prezidanto. Li bezonegas fabelojn, tiom granda estas lia nepopulareco. Sed aliflanke, kiam novelektita ŝtatestro iras por repreni francajn malliberigitojn tenitajn en Ĉado, kaj poste, ĉiam antaŭ filmiloj, aktivas por liberigi ostaĝon en Kolombio, ĉu la interpretado de la heroo ne estas iom tro superludita?

En artikolo de New York Times publikigita kelkajn tagojn antaŭ la prezidant-baloto en 2004, Ron Suskind, kiu estis, de 1993 ĝis 2000, ĉefartikolisto de Wall Street Journal kaj aŭtoro de pluraj enketoj pri la komunikado de la Domo Blanka ekde 2000, malkaŝis la enhavon de konversacio, kiun li havis, en la somero de 2002, kun konsilisto de s-ro George W. Bush: “Li diris al mi, ke la personoj kiel mi, estas inter tiuj, kiuj apartenas al tio, kion oni nomas la realbaza komunumo [the reality-based community]: “Vi kredas, ke la solvoj eliĝas de via sagaca analizo de la observebla realaĵo”. Mi jesis kaj murmuris ion pri la principoj de la Lumoj kaj pri empiriismo. Li interrompis min: “Ne plu tiel iras vere la mondo. Ni esta imperio nun, pluparolis li, kaj kiam ni agas, ni kreas nian propran realaĵon. Kaj dum vi studas tiun realaĵon, sagace, kiel vi deziras, ni denove agas kaj ni kreas aliajn novajn realaĵojn, kiujn vi povas same studi, kaj tiel estas la vivo. Ni estas la agantoj de la historio. (...) Kaj vi, vi ĉiuj, restas al vi nur studi tion, kion ni faras*.

* Ron Suskind, “Without a doubt: Faith, certainty and the presidence of George W. Bush”, The New York Times, 17-an de Oktobro 2004.

Kvalifikita kiel “intelekta ekskluzivaĵo” de The New York Times, la artikolo de Suskind sensaciis. La ĉefartikolistoj kaj la blogistoj tuj kaptis la esprimon “reality-based community”, kiu disvastiĝis sur la Reto — kie la serĉilo Google nombris, en Julio 2007, preskaŭ unu milionon da trafoj. La enciklopedio Vikipedio malfermis paĝon dediĉitan al ĝi. Laŭ Jay Rosen, profesoro pri ĵurnalismo de la universitato de Novjorko, “multaj maldekstraj personoj, alproprigis ĝin al si, sin signante sur siaj blogoj kiel “indaj anoj de la realbaza komunumo”, dum la desktro primokis ilin: “Ili estas realbazaj? Bone, super!”*

* Jay Rosen, “The retreat from empiricism and RonSuskind’s intellectual scoop”, The Huffington Post (blogo), 4-an de Julio 2007.

Tiuj paroloj pri la “realbaza komunumo”, verŝajne diritaj de s-ro Karl Rove, kelkajn monatojn antaŭ la milito de Irako, ne estas nur cinikaj, indaj je iu prikomunikila Makiavelo: ili ŝajnas leviĝii de teatra scenejo, pli ol de oficejo de la Domo Blanka. Ili ne nur revivigas la malnovajn dilemojn, kiuj de ĉiam obsedas la kancelariojn, kontraŭmetante la idealistojn kaj la pragmatistojn, moralistojn kaj realistojn, pacistojn kaj militistojn aŭ, en la jaro 2002, defendantojn de la internacia juro kaj favorantojn de la perforto. Ili montras novan konceptadon de la rilatoj inter politiko kaj realeco*. La registoj de la unua mondpotenco devojiĝas ne nur de realpolitiko, sed ankaŭ de simpla realismo, por fariĝi kreantoj de sia propra realaĵo, mastroj de la ŝajnoj, postulantaj tion, kion ni povus nomi realpolitiko de la fikcio.

* Vd “Léon Tolstoï, consultant en entreprise”, Manière de voir, n-ro 96, “La fabrique du conformisme” vendata en [francaj] kioskoj.
Disneo, helpe al Pentagono

La usona invado de Irako, en Marto 2003, provizis spektaklan ilustron de la volo de la Domo Blanka por “krei sian propran realaĵon”. Tiuokaze, la servoj de la Pentagono, atentantaj ne ripeti la erarojn de la unua Golf-milito en 1991, aparte zorgis pri sia komunika strategio. Krom la kvincent ĵurnalistoj embedded (integritaj en unuo de la usona armeo) pri kiuj oni multe parolis, ili aparte zorgis pri la elpensado de la gazetarĉambro de la ĉefstabo de la usona armeo instalita en Kataro: stokhangaro rekonfigurita — por la modesta sumo de 1 miliono da dolaroj — en ultramoderna televidstudio, kun podio, plasmaj ekranoj kaj la tuta elektronika materialo kapabla produkti realtempe batalvideojn, geografiajn mapojn, movbildojn kaj diagramojn.

La scenejo, sur kiu la proparolanto de la usona armeo, la generalo Tommy Franks, alparolis la ĵurnalistojn, kostis sola 200.000 dolarojn kaj estis realigita de dezajnisto, kiu estis laborinta por Disneo, Metro Goldwyn Mayer kaj la televida programo “Good morning America”. De 2001, li estis taskita de la Domo Blanka por la elpenso de la dekoroj, en kiuj intervenis la prezidanto, elekto nemiriga, kiam oni konas la rilatojn inter la Pentagono kaj Holivudo. Pli surpriza, male, estis la decido de la Pentagono dungi por tiuj aranĝlaboroj Davis Blaine, ... magiisto tre konata en Usono, pro sia televida spektaklo kaj siaj iluziigaĵoj ebligantaj al li emancipiĝi de la fizikaj leĝoj, kiaj ŝvebi aŭ resti enŝlosita dum pluraj tagoj en kaĝo sen manĝi — la du ne estantaj nekunigeblaj. En libro publikigita en 2002, tiu, kiu sin kvalifikas “Michael Jordan de la magio” postulis la heredaĵon de Jean Eugène Robert-Houdin, fama franca magiisto, kiu akceptis, en la 19-a jarcento, iri al Alĝerio laŭ peto de la registaro, por helpi ĝin subpremi ribelon, demonstrante la superecon de sia magio super tiu de la ribeluloj*. Oni ne scias ĉu la Pentagono esperis tion de li, sed lia voko kaj lia irigo al Kataro, sugestas, ke oni utiligis liajn iluziajn talentojn por kelkaj trukoj aŭ iluzioj...

* David Blaine, Mysterious Stranger. A Book of Magic, Villard Books, Novjorko, 2002.

S-ro Scott Sforza, antaŭa produktisto de ABC, kiu laboris por la propaganda maŝino de la respublika partio, kreis multajn fonojn, antaŭ kiuj s-ro Bush faris siajn plej gravajn deklarojn dum siaj du mandatoj. La 1-an de Majo 2003, li enscenigis lian paroladon sur la aviadilŝipo Abraham-Lincoln, antaŭ standardo kun la skribo: “Mission accomplished”: “La gravaj bataloperacoj estas finitaj. En la batalo de Irako, Usono kaj ties aliancanoj venkis”.

Sed la enscenigo ne ĉesis per tio. La prezidanto surŝipiĝis sur la aviadilŝipon en ĉasaviadilo, rebaptita tiuokaze Navy One kaj sur kiu oni skribis “George Bush, commander in chief”. Oni vidis lin elbarakti el la stirejo, vestita per aviadista kostumo, kaskon ĉemane, kvazaŭ li revenus de komisio en brilnova versio de Top Gun — la filmo produktita de s-ro Jerry Bruckheimer, kutimulo en la komunaj holivudaj-pentagonaj operacoj, ankaŭ respondeca pri programo de televida realaĵo pri la milito en Afganio, “Profiles from the front line”. La komentisto de Fox News ne trompiĝis, raportas Frank Rich, kiu ellasis, komplimente: “Tio estis fantasta, kiel teatro”. David Broder, de Washington Post, estis ensorĉita per tio, kion li nomis la “korpa starmaniero” de la prezidanto*. S-ro Sforza certe bone kadris la scenon tiel, ke neniu vidu ĉe la horizonto la urbon San Diego situantan je sesdek kilometroj, kiam la aviadilŝipo estis supozata krozi altmare, en la batalareo.

* Citita de Frank Rich, The Greatest Story Ever Sold, Penguin Books, 2007, p. 89.

Sed neniam la kadrado de prezidanta parolado estis tiel eksplicita kiel en la 15-a de Aŭgusto 2002, kiam la usona prezidanto solene parolis pri la “nacia sekureco” antaŭ la fama klifo de monto Rushmore, kie estis skulptitaj la vizaĝoj de George Washington, Thomas Jefferson, Theodore Roosevelt kaj Abraham Lincoln. Dum lia parolado, la televidaj filmiloj estis lokitaj en angulo ebliganta filmi s-ron Bush profile, lian vizaĝon sin supermetante al tiuj de liaj famaj antaŭuloj...

La sama procedtipo estis uzata por la parolado de s-ro Bush okaze de la unua datreveno de la atencoj de la 11-a de Septembro 2001, por prepari la usonan opinion al la invado de Irako, grandiozigante la “gravan batalon, kiu defias nian potencon, kaj ankoraŭ pli nian decidemon”. S-ro Sforza luprenis tri barĝojn por konduki la prezidantan teamon piede de la statuo pri Libereco, kiun li decidis lumigi de malsupre alsupren per potencaj lumĵetiloj. Li elektis filmadangulojn, tiel ke la statuo aperu fone dum la parolado. Rich citas, pri tio, la opinion de fakulo, s-ro Michael Deaver, kiu estis enscenigita en 1980 la kandidatdeklaron de Ronald Reagan, kun la statuo pri Libereco en la fono: “Ili komprenas la bildon kiel neniu antaŭ ili. Ili komprenis, ke tio, kio estas ĉirkaŭ la kapo, estas same grava kiel la kapo”*

* Saml., p. 57.

Tio, kio estas ĉirkaŭ la kapo, estas ĝuste tio, kio transformas bildon en legendon: “Mission accomplished”, la fondopatroj, la statuo pri Libereco... La bildo enskribiĝas en la tempo por fariĝi rakonto (“story”). Sed necesas ankaŭ ke ĝi resonu kun la spektanto. Tio estas akordigi du momentojn, tiun, kiun reprezentas la bildo kaj la realan momenton de la okazo. Estas tiu resoneco, kiu produktas la deziratan emocion. Nu, por la usonanoj en 2002, neniu dato povis havi emocian pezon pli altan ol parolado pri la milito okaze de la unua datreveno de la 11-a de Septembro. Plie la lando estis ĵus reveninta post ferioj, preta sin koncentri al la plej gravaj temoj*.

* Saml., p. 58.

Laŭ Ira Chernus, profesoro ĉe la universitato de Kolorado, s-ro Rove aplikis, dum la du mandatoj de s-ro Bush, tion, kion li kvalifikas “strategio de Ŝarazada”: “Kiam la politiko vin kondamnas al morto, komencu rakonti fabelojn — rakontojn tiel fabelajn, tiel atentokaptajn, tiel sorĉajn, ke la reĝo (aŭ tiukaze la usonanoj, kiuj teorie regas nian landon) forgesos la mortpunan kondamnon. Li [Rove] ludas kun la sento de nesekureco de la usonanoj, kiuj havas la impreson, ke ilia vivo ne plu apartenas al ili.”* Tio, kion li bone sukcesis en 2004, okaze de la reelekto de s-ro Bush, deturni la atenton de la voĉdonantoj de la militbilanco utiligante la grandajn kolektivajn mitojn de la usona imago: “Karl Rove, klarigas Chernus, vetis, ke la voĉdonantoj estos hipnotigitaj per rakontoj laŭ la stilo de John Wayne kun veraj viroj batalantaj kontraŭ la diablo ĉe la landlimo — almenaŭ sufiĉe da usonanoj por eviti la mortpunan sentencon, kiun la voĉdonantoj povis decidi kontraŭ partio, kiu kondukis nin al la katastrofo en Irako. (...) Rove ne ĉesis inventi rakontojn kun bonuloj kaj malbonuloj por la uzo de kandidatoj de la Respublika Partio [en la parlamento]. Li klopodis por transformi ĉiujn balotojn en moralan teatron, en konflikton en kiu la mora rigoreco de la respublikanoj oponas al la mora konfuzo de la demokratoj (...) La strategio de Ŝarazada estas grava trompo, konstruita sur la iluzio, ke simplaj moraligaj rakontoj donos al ni sekurecan senton, sendepende de tio, kio okzas en la mondo. Rove volas, ke ĉiu voĉdono favore al la respublikanoj estu simbola opinideklaro.”* En Aŭgusto 2007, alpremita al demisio fare de la demokratoj de la parlamento, tiu anoncis lian decidon per tiu konfeso, kiu valoras subskribon, fine de lia tuta verkaro: “Mi estas Moby Dick, kaj ili persekutas min!”

* Ira Chernus, “Karl Rove’s Scheherazade stragtegy”, 7-a de Julio 2006, www.tomdispatch.com.
* Saml.

Christian SALMON.

UNUA ELEKTA MALVENKO POR LA PREZIDANTO HUGO CHÁVEZ

Avertopafo en Venezuelo

La diabligo de la prezidanto Hugo Chávez fare de la naciaj kaj internaciaj komunikiloj refoje ne rezistis al la faktoj. Prezentita kiel ebla diktatoro, tiu demokratie akceptis la “ne” de la opozicio (50,70% de la voĉoj) dum la referendumo pri la parta reformo de la konstitucio, la 2-an de decembro 2007. Tiu haltigo signifas neniel la finon de la bolivara revolucio, sed devigas ĝiajn adeptojn al pripensado.

EKDE SIA REELEKTO, en decembro 2006, la venezuela prezidanto Hugo Chávez deklaris ke reverkado de la konstitucio necesas por la transiro al la “socialismo de la 21-a jarcento” — lia granda projekto. Fine anoncita la 15-an de aŭgusto 2007, post longaj konsultadoj malantaŭ fermitaj pordoj kaj multaj prokrastoj, tiu reformpropono, kiu koncernis komence tridek-tri artikolojn, ĵetis la tutan venezuelan socion, kun la escepto de la ĝisoste por-Chavez-aj rondoj, en dubon kaj konfuzon. La skeptiko ankoraŭ kreskis kiam la Nacia Asembleo, taskita modifi kaj aprobi la proponojn de la prezidanto, ankoraŭ aldonis tridek-ses kromajn modifojn.

Fine, la planitaj amendoj koncernis sesdek-naŭ el la tricent-kvindek artikoloj de la konstitucio pri kvar ĉefaj temoj: la solidigo de la partopreniga demokratio; la socia integriĝo; la subteno al la “ne-novliberalaj” reformoj de ekonomia disvolvado; la fortigo de la povoj de la centra registaro.

La disponoj pri la partopreniga demokratio kaj pri la socia justeco ne renkontis rezistadon en la publika opinio. Inter tiuj rimedoj: etendo de la povoj de la nove formitaj komunumaj konsilantaroj*; malaltigo de la voĉdonrajto de 18 jaroj al 16 jaroj; malpermeso de ĉia diskriminacio surbaze de seksa orientiĝo aŭ sankondiĉoj; starigo de egaleca aliro al publikaj oficoj kaj la “agnosko” de la afrikdevenaj venezuelanoj.

* Esprimiĝo de la partopreniga demokratio kaj de la popola potenco, la komunumaj konsilantaroj ebligas al la loĝantaro de ĉiu distrikto difini, pritaksi kaj realigi la publikajn politikojn, kaj kontroli ties buĝetojn.
La mankoj de la kampanjo

SAME PRI ILIA reala enhavo kiel pri tiu kiun la opozicio kritikis, estas la reformoj de la ekonomio kaj de la prezidantaj povoj kiuj estigis la disopinion. Estis planitaj nome la forigo de la aŭtonomeco de la centra banko, la malpermeso privatigi la petrolindustrion kaj la intensigo de la kamparreformo. Krome, disponoj fiksis novajn sociajn rajtojn, reduktis la labortempon de kvardek-kvar horoj al tridek-ses horoj semajne kaj favorigis la aliron al la kolektiva proprieto.

Koncerne la fortigon de la centra povo, la reformo proponis la plilongigon de la prezidanta mandato de ses al sep jaroj kaj ŝanĝis la maleblecon plenumi pli ol du. La nova konstitucio estus ankaŭ malfaciliginta la okazigon de civitane iniciatitaj referendumoj per altigo de la nombro da necesaj subskriboj kaj doninta al la prezidanto la povon krei specialajn zonojn de ekonomia disvolvado aŭ redifini la elektodistriktojn sur komunuma nivelo. Ĝi estus ankaŭ permesinta al la prezidanto avancigi mem la oficirojn kaj akrigi la danĝerostaton per suspendo de la rajto je informado.

Post dek-unu venkaj naciskalaj konsultiĝoj post la unua elekto de s-ro Chávez en 1998*, la neatendita fiasko de la referendumo de la 2-a de decembro 2007 pri la konstitucia reformprojekto (per malforta diferenco de 1,30% da voĉoj) signifis, por la prezidanto, seriozan malvenkon.

* 1. Prezidant-elekto de la 6-a de decembro 1998; 2. referendumo por konstituciiga asembleo, la 25-an de aprilo 1999; 3. elektoj al la konstituciiga asembleo, la 25-an de aprilo 1999; 4. referendumo pri la nova konstitucio, la 15-an de decembro 1999; 5. “elektego” de ĉiuj reprezentantoj (escepte de la lokaj elektitoj), inkluzive de la prezidanto, la 30-an de julio 2000; 6. lokaj elektoj, en decembro 2000; 7. malsukceso de la revoka referendumo kontraŭ s-ro Chávez la 15-an de aŭgusto 2004; 8. regionaj elektoj, en oktobro 2004; 9. lokaj elektoj, en aŭgusto 2005; 10. parlamentaj elektoj, la 4-an de decembro 2005; 11. prezidant-elekto, la 3-a de decembro 2006.

Ekde la 3-a de decembro la ŝtatestro kaj liaj aliancanoj komencis tiri la instruojn de la malvenko. Ŝajnas klare ke la elektantoj kiuj esprimis sin por s-ro Chávez en 2006 ne forturnis sin de li en 2007, eĉ se konstateblis sindeteno-kvoto pli granda en la vicoj de liaj subtenantoj ol en la kontraŭa tendaro.* Sed voĉdoni “por Chávez kontraŭ la dekstro” estas unu afero, mobilizi sin por ŝanĝo de la konstitucio konsiderata superflua, estas alia.

* Dum la opozicio altigis sian rezulton je 212.000 voĉoj kompare kun 2006, s-ro Chávez perdis 2.800.000; la sindeteno kreskis al 44,10%.

La maniero en kiu la reformo estis ellaborata, la malsufiĉoj de la kampanjo, aparte de la tute nova Unuiĝinta Socialista Partio de Venezuelo (PSUV), kaj la ĝenerala etoso estas same multaj kialoj invokitaj por klarigi la rezulton de tiu voĉdonado. En la unua tempo la projekto estis efektive konceptita en eta komitato de la prezidanto kaj liaj plej proksimaj konsilistoj. Nur poste, kiam la teksto estis diskutata en la nacia asembleo, la deputitoj faris publikajn kunvenojn por kolekti eksterajn opiniojn. Tiuj konsultoj, kiuj okazis en la urĝo en periodo de du monatoj kaj duono, ebligis nur supraĵan aliron al kelkaj temoj.

La kampanjo favore al la “jes” komencis oficiale nur la 2-an de novembro, do monaton antaŭ la referendumo, kaj, ankaŭ tie, la tempo ŝajnis manki por informi la publikon pri la donitaĵoj de tiel ampleksa kiel kompleksa reformo. Ekzemple la enkonduko de kvin diversaj specoj de proprieto: publika (ŝtato), socia (popolo), kolektiva (sociaj grupoj), privata (individuoj) kaj miksita (apartenanta al la publika, socia, kolektiva kaj privata sektoroj). Aŭ koncerne la pli klaran geometrion de potenco — redistribuota inter “popola potenco”, “komunuma potenco”, “ŝtataj potencoj” kaj “nacia potenco”-, de novaj teritoriaj politikaj unuoj kiuj anstataŭas la malnovajn, sed sen elimini ilin. Jen io por konfuziĝi...

Dume, la opozicio faris viglan kampanjon, ne hezitante misprezenti plurajn aspektojn de la projekto. Ĝi anoncis ekzemple ke la reformo endanĝerigas la privatan proprieton kaj kredigis je ĝenerala minaco de eksproprietigo. En realo, la ordinara privata proprieto estis neniel koncernata: la amendoj celis nur solidigi la ŝtatajn povojn pri eksproprietigo de produktistoj de nutraĵoj kiam okazas nutraĵomanko kaj por ebligi la redistribuadon de teroj de bienegoj en la kadro de la kamparreformo.

Kelkaj flugfolioj kaj paroladoj de la “ne”-tendaro agitis eĉ la plej banalajn timigilojn: la ŝtato forprenos la infanojn de iliaj gepatroj, la socialismo fariĝos baldaŭ la sole permesita politika orientiĝo. La metodo montriĝis terure efika...

Ekde kiam la tezoj de la opozicio komencis disvastiĝi en la loĝantaro, la sondaĵoj, kiuj montris antaŭe 60% da favoraj opinioj, komencis tre rapide fali. S-ro Chávez tiam recentris sian kampanjon provante transformi la referendumon en voĉdonadon pri lia prezidanteco. Ĉar la reformo montriĝis tro kompleksa por esti detale eksplikata, ŝajnis al li logike uzi sian propran popularecon, kaj lia slogano estis de tiu momento: “Voĉdoni jes, tio estas voĉdoni por mi”.

Ŝajnas ke s-ro Chávez fundamente subtaksis la skeptikecon de la opinio. La dubo fortiĝis kiam, pro diversaj kialoj, kaj unuavice la hezitemo pri la vorto “socialismo”, komencaj aliancanoj kiel la iama ministro pri defendo, s-ro Raúl Baduel, aŭ s-ino Marisabel Rodríguez, la eksedzino de la prezidanto, kaj la socialdemokrata partio Podemos, esprimis sin kontraŭ la reformo.

Antaŭ ĉio ŝajnas ke la registaro de Chávez estas nun perceptata kiel senefika de parto de ĝiaj subtenantoj kaj ke tiuj vidis en tiu voĉdonado okazon por sendi mesaĝon al sia prezidanto. Kiel substrekas la raporto publikigita de la grupo de defendo de la homrajtoj Provea*, la socia bilanco de la registaro — tio kion oni nomis la “misioj” — tre malboniĝis en 2006, kaj tio en ĉiuj kampoj: publika sano, alfabetigo, sekundara instruado, loĝado, nutraĵa helpo, redistribuado de teroj, dungo kaj kreado de kooperativoj ktp.

* www.derechos.org.ve/publicaciones/i....

La plej malriĉaj klasoj, kiuj antaŭe aplaŭdis la sensacian altigon de kreditoj por la socialaj programoj dum la lastaj kvar jaroj*, estas hodiaŭ seniluziiĝintaj kaj frustritaj. Ilia elreviĝo koncernas aparte la senefikan manieron per kiu tiuj programoj estas mastrumataj de la burokrataro kaj la koruptecon de la rondoj de la potenco sur ĉiuj niveloj. Organizita (de la opozicio) aŭ ne, la ĵusa malabundo de lakto ne helpis. Dum la plej granda parto de la monatoj oktobro kaj novembro estis virtuale efektive neeble trovi freŝan lakton, tre malfacile havigi al si pulvoran lakton kaj multajn aliajn produktojn.

* La socialaj elspezoj pasis de 8,20% de la malneta interna produkto en 1998 al 13,20% en 2005 (fonto: ministrejo pri plano kaj disvolvado, Karakaso).

Okupiĝi pri ĉiuj supozataj kialoj de la sindeteno en la Chávez-tendaro povus esti maniero subkompreni ke, en aliaj cirkonstancoj, la elektantoj estus mobiliziĝintaj. Sed ĉu la reformo de la konstitucio estis necesa? La sociala sekureco por la sendependaj laboristoj, la reduktado de la labortempo, la buĝet-altigo de la komunumaj konsilantaroj, la seks-egaleco en politiko, la senpageco de la supera instruado, ĉiuj ĉi disponoj adopteblas per normala leĝdonado. La punktoj kiuj postulis reale konstitucian modifon koncernis la fortigon de la prezidantaj povoj, la finon de la mandat-limigo, la restrukturadon de la komunumoj, la restriktojn por la civitanaj referendumoj, la promociojn en la armeo kaj la danĝero-staton.

Ĉu nova elano?

ALIVORTE, se estas facile pensi unuavide ke iuj partizanoj de s-ro Chávez kredis la trompajn argumentojn de la opozicio, multaj estas tiuj kiuj tutsimple ne dividis la vidpunkton de la prezidanto. Laŭ ili, ne necesas pligrandigi la povojn de la ŝtatestro por fortigi la revolucian procezon kaj pli bone certigi la transiron al socialismo.

Ĉe la partizanoj de la bolivara gvidanto, la fiasko de la konstitucia projekto signifas haltigon de la transiro al la “socialismo de la 21-a jarcento”. Tamen iuj vidas tie ŝancon. Se la reformo estus adoptita per malforta plimulto, estus preskaŭ certa ke la opozicio ne akceptintus la verdikton kaj denove provus malstabiligi la landon organizante perfortajn manifestaciojn aŭ denuncante pseŭdo-fraŭdojn. Jam hodiaŭ, sen ajna pruvo, la tendaro de la “ne” asertas ke ĝia venko estis multe pli granda ol anoncis la oficialaj rezultoj. Ne estas maleble pensi ke serioza kampanjo de malstabiligo tuj post eta venko de la “jes” estus pli damaĝa por la registaro de s-ro Chávez ol lia eta malvenko.

Krome, la fiasko de la konstitucia reformo okazigis la plej profundan procezon de memkritiko kaj de analizo kiun la bolivara registaro spertis depost 1998. Dum longaj jaroj la kritikoj ne atingis la orelon de la prezidanto. La kialo konsistas en la tre densa ligo inter la bolivara movado kaj ties gvidanto. La movado dependas de s-ro Chávez kiel s-ro Chávez dependas de sia movado. Tiu densa ligo kvazaŭ malebligis la kritikon de la prezidantaj decidoj, kun la argumento ke tio endanĝerigus la unuecon de la movado; nu, tiu estis absolute necesa por kontraŭagi opozicion (finance subtenatan de Usono) kiu ne ĉesas provi renversi la reĝimon.

Por la unua fojo depost 1998, s-ro Chávez kaj la liaj estas devigataj analizi la profundajn kaŭzojn de sia malsukceso. Eble ili diskutos pri la rapideco kaj amplekso de la procezo de la konstitucia reformo, pri la klifoj de tro granda personigo, aŭ pri la manko de efikeco de la ekzistantaj registaraj programoj. Alfronti tiujn demandojn donus sendube novan elanon al la “socialismo de la 21-a jarcento”.

Gregory WILPERT.

VASTA DETURNADO DE RIĈAĴOJ

Ne estas mono por salajroj

Por “defendi la aĉetpovon”, la franca registaro planas serion da disponoj — monigo de la ne uzitaj feriotagoj, dimanĉa laboro, pli facila starigo de hiperbazaroj. Unu donitaĵo de la problemo estas preskaŭ ĉiam kaŝata: en dudek jaroj la parto de salajroj en la franca malneta interna produkto falis je 9,3%, kio egalas al pli ol 100 miliardoj da eŭroj parte transigitaj al la kapitalo. Tiu centra elemento de la debato fariĝis la blinda punkto.

“LA PARTO de la profitoj estas nun nekutime alta (kaj la parto de la salajroj nekutime malalta). Fakte, la amplekso de tiu evoluo kaj la nombro da koncernataj landoj ne havas precedencon en la lastaj kvardek-kvin jaroj.” De kie estas prenitaj tiuj linioj? Ĉu el teksto de la sindikato Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT)?* Tute ne: ili venas el artikolo de la Banko de Internaciaj Reguladoj (BIR), institucio kiu kunigas ĉiumonate en Bazelo (Svislando) la centrajn bankistojn por “kunordigi la monpolitikojn” kaj “edikti prudentajn regulojn”. Tio vere ne estas marksistejo; tamen, ilia raporto pri tiu [profit-]marĝeno de senprecedenca grandeco” etendiĝas sur dudek-tri paĝoj.*

* Confédération générale du travail (CGT), la plej granda franca sindikato, de tendenco komunista. -vl
* Luci Ellis kaj Kathryn Smith, “The global upward trend in the profit share”, Banque des règlements internationaux, Working Papers, n-ro231, Bazelo, julio 2007.

Kaj kiu timas la plejan malbonon? “Mi atendis kaj daŭre atendas ian normaliĝon en la divido de profito kaj salajroj”, ĉar “la parto de la salajroj en la plusvaloro* estas historie malalta, inverse al produktivo kiu ne ĉesas pliboniĝi”. Nu, “tiu malkupliĝo inter malaltaj salajro-progresoj kaj historiaj profitoj de la entreprenoj igas timi (...) kreskadon de la venĝemo, en Usono kiel aliloke, kontraŭ la kapitalismo kaj la merkato”. Jen temas pri s-ro Alan Greenspan, eksa direktoro de la usona Federacia Rezervo (Fed), kiu liveras siajn zorgojn al la Financial Times.*

* Envere temas pri aldonvaloro, do la laboro aldonita al ekz-e krudmaterialo por ke ĝi esprimiĝu en formo de varo, por ne konfuzi kun plusvaloro, kiu estas la nepagata laborparto, do la profito por la industriaj kaj financaj kapitalistoj. Pri ĝuste tiu temo, antaŭ cent-kvindek jaroj same misprezentata kaj envere kaŝata, traktas la vigla prelego de Karlo Markso, kiun li faris antaŭ gvidantoj de la laborista movado en 1856 — leginda kaj instrua hodiaŭ same kiel tiam. Ĝi aperis ĵus libroforme, akirebla ĉe UEA kaj FEL (Flandra Esperanto-Ligo), vd http://mas-eo.org/article223.html. -vl
* Financial Times, Londono, 17-a de septembro 2007. Vd ankaŭ La Tribune de la sama tago.

Tiu konstato, kun nombroj, estas unuanima. Laŭ la Internacia Mon-Fonduso (IMF), en la landoj membroj de la G7, la parto de salajroj en la malneta interna produkto (MIP) falis je 5,8% inter 1983 kaj 2006. Laŭ la Eŭropa Komisiono, ene de Eŭropo, tiu parto falis je 8,6%. Kaj, en Francio, je 9,3%.*

* Aŭ 8,4%, laŭ la Nacia Instituto pri Statistiko kaj Ekonomiaj Studoj (Insee), kiu adoptas malsaman kalkulmetodon, kiu konsideras ne la MIP de la lando, sed la plusvaloron de la nefinancaj entreprenoj. Datumoj kolektitaj de la ekonomikisto Michel Husson en sia artikolo “La baisse tendancielle de la part salariale [La tendenca malaltiĝo de la salajra parto]”, disponebla sur http://hussonet.free.fr/parvabis.pdf.

Pro la egeco de la sumoj, dekoj da miliardoj da eŭroj, tiuj 9,3% devus fariĝi la koro de la debato. Ĉiuj kontestoj kontraŭ la “survojaj necesaj reformoj” (“specialaj reĝimoj”, pensioj, sociala sekureco, sed ankaŭ aĉetpovo) povus apogi sin sur tiu nombro. Nu, ni spertas la malon: ĝi estas kvazaŭ forviŝita el la publika sfero, kaŝita en la komunikiloj, apenaŭ menciata de la politikaj respondeculoj. Centra punkto de la ekonomio fariĝis la blinda punkto.

Oni taksu tiun transigon de riĉaĵoj: la MIP de Francio estas preskaŭ 1.800 miliardoj da eŭroj. “Do, estas proksimume 120 ĝis 170 miliardoj da eŭroj kiuj glitis de la laboro al la kapitalo”, kalkulas Jacky Fayolle, iama direktoro de la Instituto pri ekonomiaj kaj sociaj esploradoj (IRES)*. Do, eĉ kun la malaltaj taksoj, pli ol dekoble la deficito de la Socia Sekureco (12 miliardoj) kaj dudekoble tiu de la pensioj (5 miliardoj). Tiuj “truoj” estas abunde pritraktataj en la komunikiloj, dum oni elvokas malpli ofte tiun, ege pli profundan, faritan de la akciuloj en la poŝo de la salajruloj... Laŭ Fayolle, tiaj grandeco-ordoj “esprimas strukturajn misformiĝojn, ne nur de la ekonomio, sed de la socio”. Tiuj misformiĝoj estas la rezulto de “tutaĵo de faktoroj: la pezo de senlaboreco, la ekonomiaj politikoj, la ŝanĝoj de mastrumado de la entreprenoj de antaŭ dudeko da jaroj”.

* Institut de recherches économiques et sociales (IRES). -vl
Komunikiloj inter mutado kaj mensogoj

LA ŜANĜO okazis komence de la 1980-aj jaroj. Du fenomenoj kuniĝis: unue la malrapidiĝo de la kresko, kiu pasis de mezume 4,8% dum la “gloraj tridekaj” (1945-1975) al proksimume 2%. Poste, renverso en la disdivido de tiu kresko: “Ĉio okazas kvazaŭ tiu ritmo-ŝanĝo estus uzita por modifi la ludregulojn malfavore al la salajruloj”*, notas esploristoj de la IRES.

* Samia Benallah, Perre Concialdi, Michel Husson kaj Antoine Math, “Retraites: les scénarios de la réforme [Pensioj: la scenaroj de la reformo]”, Revue de l’IRES, n-ro 44, Noisy-le-Grand, 2004.

Unue per “forigo de postenoj”: salajroj ne estas plu pagataj, kaj ilia parto en la MIP reduktiĝas nature. En la publika sektoro, laste, sed precipe en la privata, kun entreprenoj (Whirlpool, Michelin, European Aeronautic Defence and Space [EADS], Danone ktp.) kiuj velas sur profitoj dum ili “alistrukturas” al “landoj kun malaltaj laborkostoj”. Krome, helpe de ĉantaĝo per senlaboreco, la realaj salajroj stagnis: “La neta salajra enspezo praktike ne altiĝis en la lastaj dudek-kvin jaroj”, precizigas la ĵurnalo Les Echos.* La optimismaj taksadoj donas 16% da altiĝo nur inter 1987 kaj hodiaŭ. En 1987 naskiĝis ankaŭ la [borsa indico] CAC 40, kun indico de 1.000. Ĝi kvotiĝis je 5.697 poentoj la 11-an de decembro 2007: do + 470%.

* Les Echos, Parizo, 30-a de novembro 2007.

Ankaŭ la “flekseblo” faligis la salajrojn, farante ilin pli malregulaj. Ekde 1980, “la proporcio de partatempaj laboristoj pasis de 6% ĝis 18% de la totala nombro de salajruloj, kaj tiu de la aliaj maltipaj dungoformoj (intermitaj, provizoraj ktp.) de 17% al 31% de la salajrularo”.* Fariĝinte forĵetebla, fleksiĝema, laŭmezura, la dungo alĝustiĝis al la variantaj bezonoj de la entreprenoj.

* Le Monde, 30-a de novembro 2007.

Fine oni pritondis la flankaĵojn de la salajruloj: oni devas nun kotizi pli kaj pli longan tempon por pli malaltaj pensioj, pagi la ĝeneralan socialan kontribuaĵon (CSG)* kaj franĉizojn por medicino por repagoj kiuj konstante malpliiĝas, ktp. “La salajraro havas du komponantojn, klarigas al ni Michel Husson, ekonomikisto ĉe la IRES: la rekta salajro kaj la kotizoj. En la unua tempo la neta salajro faligis la salajran parton al nivelo kiun oni jam ne povas multe pli malaltigi. Poste, la parto de la kotizoj daŭrigas tion.”

* Contribution sociale généralisée (CSG). -vl

La mutado kiu ĉirkaŭas tiun deturnadon de la riĉaĵoj estas konstanta grandfaro. Dum horoj en radioj, en tutaj paĝoj de gazetoj: la ĵurnalistoj glosis pri la paneroj de la specialaj pensi-reĝimoj [de certaj salajruloj], parolante pri “profitantoj de malaktualaj leĝoj”, “netolerebla privilegio”, “neakceptebla malegaleco”, pri la “ekonomia kaj demografia neceso” de tiu “dispono de justeco” [forigi tiujn specialajn pensi-reĝimojn].* Sed ili preskaŭ ĉiam forgesis mencii la tiom pli “malegalecan” dividon de la naciaj resursoj. Niaj ĉefartikolistoj preterlasis ankaŭ denunci la “netolereblan privilegion” de la akciuloj, tiuj “profitantoj” de impost-rabatoj, paroli pri la “ekonomia kaj demokratia neceso” imposti iliajn financajn enspezojn...

* Respektive, Patrick Fluckiger en L’Alsace, Mulhaŭzo (1-a de novembro 2007), Jacques Marseille en France 3 (18-a de novembro 2007), Etienne Mougeotte en Le Figaro Magazine, Parizo (15-a de septembro 2007), Claude Weill en Le Nouvel Observateur, Parizo (25-a de oktobro 2007), Alain Duhamel en RTL (6-a de novembro 2007). Datumoj kolektitaj de Le Plan B, n-ro 11, Parizo, decembro 2007 — januaro 2008.

Sed, en la fajro de la “kategoria” konflikto de la fervoj-dungitoj, la debato fariĝis pli “ĝenerala”, centrita sur la aĉetpovo! “Surpriza stagnado”, titolis Le Monde.* Tiom pli “surpriza”, ĉar tiuj 9,3% estis nenie menciitaj. La tereno estis do preparita por prezidanto de la respubliko kiu rifuzis “distribui donacojn de la Kristnaskulo, ĉar la francoj scias bone ke ne estas mono en la kasoj. (...) Mi ne havas la povon altigi la salajrojn. (...) Por doni aĉetpovon, necesas rehonorigi la laboron”.* Kaj tio per kuraci la peston per ĥolero: akrigante la “fleksiĝemon” de la salajruloj: variaj horaroj kaj dimanĉa laboro...

* Le Monde, 30-a de novembro 2007.
* S-ro Nicolas Sarkozy en TF1 kaj France 2, 29-a de novembro 2007.

Poste, dum Le Figaro salutis la “finon de la malhelpo de la 35 horoj”*, Les Echos gratulis s-ron Nicolas Sarkozy: “La indikis la programon de la reformoj por la venontaj monatoj — malsan-asekuro, labormerkato.” Kelkajn paĝojn poste, en la samaj eldonoj, oni malkovris artikolon titolitan “Grandaj plezurŝipoj: la vetkuro al lukso”. Tiu klarigis ke “la milionuloj, ĉiam pli multnombraj, troviĝas en senfina vetkuro al la plej granda, plej bela, plej luksa jaĥto... En tiuj kasteloj de la moderna erao, la krano je 8.000 eŭroj ege plaĉas”!* Sed ne la plej eta ligo inter la malalta aĉetpovo en la titolpaĝo kaj tiu alia, pli ĝojiga aktualaĵo. Tamen, jen io por ilustri tiujn 9,3%...

* Temas pri la 35-hora laborsemajno. -vl
* Les Echos, de vendredo 30-a de novembro, kiu publikigis en la sekva paĝo paperon titolitan: “La apartaj hoteloj estas alte taksataj” (oni legas tie: “la tutmondiĝo kreas pli kaj pli da multmilionuloj”. Le Figaro dediĉis ankaŭ, la saman tagon, suplementon al la “Plej bona ŝip-ekspozicio”. Kaj Le Monde prezentis siavice seĝojn por po “9.397 eŭroj”.

Ĉu tiu mensogo per preterlaso de centra donitaĵo de la ekonomio povas surprizi? “La ĉiutaga gazetaro, resumis jam Jack London, estas la ĉiutaga kaŝado” kiu “estingas” la maljustaĵojn “per la silento de forgeso”.* Sed alia “silento” surdigas. Kiam s-roj François Hollande, Bernard Thibault aŭ Vincent Peillon uzis tiun argumenton kaj kontraŭmetis ĝin al ĵurnalisto? Eble ili faris tion, okaze, inter parentezoj. Sed tutcerte, la “opozicio” ne vere donis al tiuj 9,3% la lokon kiun ili meritas. Ili citu nur tiujn 100 miliardojn da eŭroj (minimume), kaj la soklo de malegaleco, nevidebla kaj rompiĝema, sur kiu kuŝas ĉiuj “reformoj” de la lastaj du jardekoj, tamen faritaj nome de la “justeco”, disfalas. La retoriko de pseŭdo-“justeco” — ĉar, kiel rekomendas la Unio de la Industrioj kaj Profesioj de Metalurgio (UIMM), “oni devas ne ŝajni defendi interesojn, nur ideojn kaj principojn”* — tuj kolapsas. Kion oni aŭdas anstataŭ tion, la 29-an de novembro matene, en la “Gazetara kribrado” de [la ŝtata radistacio] France Inter? La Croix renkontis politikistojn kaj demandis ilin pri iliaj ideoj koncerne la aĉetpovon. Ĉe la socialista flanko, la deputito Michel Sapin rekomendas malpezigon de la ŝarĝoj por la entreprenoj kiuj finfaris salajrajn intertraktadojn.” Marĉandado kaj novaj publikaj helpoj.

* Jack London, Le Talon de fer [La fer-kalkano] (1908, Phébus, kol. “Libretto”, Parizo, 2003.
* Marianne, Parizo, 24-a de novembro 2007.

Semajnon antaŭe, en la sama radio, la deputito kaj urbestro de Evry, Manuel Valls, montris sian “kuraĝon”: “Oni devas labori pri progresa plilongigo de la kotizo-daŭro. Tio validas kompreneble por la specialaj reĝimoj; tio validos morgaŭ por la ĝenerala reĝimo” Nuntempe. la “kuraĝo” konsistas, ankaŭ en tiu tendaro, ne en subteni batalon kiu inversigus la fortrilaton, sed anticipe cedi al la postuloj de la kapitalo kaj de la potenco, sen iam ajn batali.

La paroladoj de la lasta prezidant-elekto konfirmas tiun devojiĝon: S-ino Ségolène Royal [la kandidato de la socialista partio] en neniu momento menciis la 9,3% kaj la forvaporigitajn miliardojn — dum ŝi volonte denuncis la “80 miliardojn da akumulitaj deficitoj” de la sociala asekuro, la “publikan enŝuldiĝon kiu pasis de 900 al 1.200 miliardoj da eŭroj en malpli ol kvin jaroj”, la “historian malekvilibron de la komerca bilanco, 30 miliardojn da eŭroj” ktp. Se ŝi promesis “batali”, tio ne estis kontraŭ la identigita “kontraŭulo” (“Mi nomos neniun malamikon”, diris ŝi), sed prefere kontraŭ problemoj sen respondeculoj nek kulpuloj (la “batalo kontraŭ ĉiuj formoj de malsekureco”, “kontraŭ la lerneja malsukceso”, “kontraŭ la altaj vivkostoj” ktp.).

La “rentulo” aperas nenie, la “financo” estis nomita dufoje (en kvardek-du paroladoj), la “akciulo” aperas nur naŭ fojojn. Resume, preskaŭ nenio kio estus postulinta pli egalecan dividon de la produktitaj riĉaĵoj. Tamen, dum tiu kampanjo, la akci-indico CAC 40 publikigis siajn “rekordajn profitojn” — pli ol 90 miliardojn da eŭroj — de kiuj, jen plia rekordo, 40 miliardoj estis verŝitaj kiel “dividendoj” (vorto uzata unufoje de s-ino Royal).* Sed la socialista kandidato ne kaptas tiun belegan argumenton kaj preferas alian recepton, interkonsentan: “Ni relanĉos la ekonomian kreskon ĉar ni repacigos la interesojn de la entreprenoj kaj la interesojn de la salajruloj. Jen la ŝlosilo de la ekonomia disvolvado.”

* Nombrado farita pere de la retejo Technologies du langage, http://sites.univ-provence.fr/veronis.

La ekstravaganca konservativa hipotezo troviĝis tiel konfirmita: ĉe kresko de 2%, kelkfoje maskita en “krizo”, ĉia sociala progreso estus neebla, eĉ kaŭzus seriajn regresojn “neeviteblajn”. Tamen, tiu kresko kvalifikita “mola”, ĉirkaŭ 2%, kongruas kun la mezumo observata dum la 20-a jarcento, ekster la “gloraj tridek”. Jarcento kiu ne estis sen teĥnika aŭ homa progreso, nek sen konstrui salajrajn protektojn. Nun la sociala justeco devus tamen pacienci, esperi malverŝajnan — kaj ne vere dezirindan — hiperkreskon de 4%, 5%, 6% aŭ eĉ pli.

Lastan printempon, en la titolpaĝo de la semajngazeto Challenges kaj sur ĉiuj afiŝetoj de la kafejoj, la socialista kandidatino pozis sub la titolo: “Ségolène Royal fronte al la mastroj: “Faru profitojn, altigu viajn enspezojn!”” Kvazaŭ ili atendus ŝian ridetan permeson...

François RUFFIN.

Paco-interkonsentoj malrapide aplikataj

Eburbordo provadas la repaciĝon

Neatenditaj, la pac-interkonsentoj subskribitaj en Ŭagaduguo la 4-an de marto 2007 malfermas la vojon al repaciĝo en Eburbordo. Post kvinjara konflikto, la ŝtatestro kaj la estro de la ribelantoj kundividas la regadon. Loke, tamen, progresoj iras malrapide. La lando oficiale estas reunuigita, sed la senarmigo de la milicoj kaj identigo de la balotontoj, antaŭkondiĉo de la tre atendata prezidant-elekto, malfruiĝas. La 20-an de oktobro 2007 la Unuiĝintaj Nacioj do decidis pluteni siajn sankciojn.

“ABIĜANO iĝis senblankula urbo!” ekmiras benina vizitanto en oktobra mateno. La eburborda ĉefurbo ja ŝajnas tre ŝanĝiĝinta en kelkaj jaroj*. La gravaj eventoj de novembro 2004, dum kiuj la franca armeo pafis al homamaso manifestacianta antaŭ la hotelo “Ivoire”, mortigante sesdek tri homojn, instigis la francojn fariĝi diskretaj. Libanaj komercistoj kaj ĉinaj negocistoj ŝajnas anstataŭi ilin. Tiu nova etoso ilustras novan internan kaj internacian politikan situacion.

* Vd Colette Braeckman, “Aux sources de la crise ivoirienne”, Manière de Voir n-ro 79; “Résistances africaines”; februaro-marto 2005.

Troloĝata pro alveno de unu miliono da translokitoj venintaj de la nordaj regionoj regataj de la ribelantaro, malriĉigitaj pro 5 jaroj da milito kaj oferoj, Abiĝano ŝajnas akumuli ĉiujn malbonojn de afrikaj urbegoj. La nyama nyama, ĉiaspecaj malpuregaĵoj, invadas la malriĉajn kvartalojn. Tio konfirmas, ke la fama ege reeĥa afero de Probo-koala, tiu nederlanda ŝipo luprenita de la kompanio Trafigura* estas nur epizodo atestanta la malutilon de certa tutmondiĝo kaj de la malfortiĝo de afrikaj ŝtataj administracioj. Poluado de la laguno, neekzisto de akvopurigejo, industriaj elfluaĵoj, kombiniĝas kun anarkia cirkulado kaj senorda urbplanado: tramoviĝi inter gbaka (busetoj), woro woro (kolektivaj taksioj) kaj aliaj “nigraj kafoj” (taksimetraj taksioj) danĝere rapidantaj en ofte disfositaj stratoj, estas ĉiutagaĵo por ordinaraj eburbordanoj.

* Tiu ŝipo septembre 2006 ekiris de Amsterdam-haveno portanta al Abiĝano petrolajn restaĵojn scie tre venenajn, kaj estigis mortintojn kaj vunditojn.

Se “Abiĝano estas dolĉa”, laŭ moda rekantaĵo, tio ne estas nur pro la vigleco de ĝia fama coupé-décalé. Ankaŭ ne ĉar Bracodo-biero fluas abunde en la Princesse-strato kaj en aliaj erotikaj lokoj. Sed ja ĉar la loĝantaro, “laca” je milito, retrovas esperon kaj vivsoifon. Ĝi ankaŭ montras novan senpaciencon. Eĉ pli ol la balotoj — ĉiam prokrastitaj — la prezidant-elekto verŝajne okazos en 2008 — la “paco-profito” estas atendata. Depost la neatendita pacakordo de Ŭagaduguo (Burkino) de la 4-a de marto 2007, la neelpenseblaĵo ja realiĝis: la eksa ribelestro Guillaume Soro iĝis la ĉefministro de la prezidanto Laurent Gbagbo, kiun li tamen konsideris nelegitima depost lia kontestata elektiĝo en 2000*. La pacinterkonsento planas la malfondon de la milicioj kaj identigon de la voĉdonontoj, fare de “foiraj aŭdiencoj”, kio estas antaŭkondiĉo por la prezidanta baloto (Vidu Augusta Conchiglia: “Centra rolo de enmigrado”->art ).

* La prezidant-elekto okazis kun “eburdordeca” fono, kiu ekskluzivis iujn kandidatojn, inter kiuj s-ro Alassane Ouattara. Ĝi okazigis streĉan lukton kontraŭ la elirantaj regantoj, kaj tuj estis kontestata de la opozicio.

Konfliktoj en Afriko ofte estis la gloraj vojoj, kiuj ebligis por la junuloj anstataŭi la plej aĝajn, kaj al la marĝenuloj kaj ribeluloj, donis rimedon refondi reĝlandon kaj ŝtaton. Marĝeniĝo de pli kaj pli multnombra junularo, ekskludita el la terposedo* kaj el la formalaj dungoj, estas la fekunda grundo de la nordista ribelo, same kiel de la naciista agitado en la sudo. La ekskludo de junaj diplomitoj klarigas aparte la similajn vojojn de Charles Blé Goudé, ĉefo de la “junaj patriotoj” subtenantoj de Laurent Gbagbo, aŭ de Soro, kiu, laŭ senindulga takso de ministro, “ricevis sian unuan salajron ĉe la ĉefministrejo”. Tiajn fenomenojn oni trovas aliloke en la kontinento*.

* La kampoj, senprudente atribuitaj de la antaŭa prezidanto Felix Houphouët-Boigny “al tiuj, kiuj ĝin prilaboras” (esence la 5 milionoj da sahelaj migruloj), fariĝis malabundaj. Pri la biena aspekto de la konflikto kaj la situacio de senbiena junularo, vd aparte Jean-Pierre Chauveau, “Question foncière et construction nationale en Côte d’Ivoire”, Politique Africaine n-ro 78, Parizo, 2000.
* Por la kazo de Siera-Leono, vd Paul Richards Fighting for the Rain Forest, James Currey, Londono, 1996.

La “bravula paco” subskribita en Ŭagaduguo, kvankam paradoksa ĝi povas aspekti eksterlande, ĉefe baziĝas sur “internigo” de la konflikto. La agantoj de la krizo retroiras sur la eburbordan scenejon, oponante la internaciigajn provojn de la eksteraj ŝtatoj — kontraste kun la antaŭaj interkonsentoj, Burkino estas ĉi-foje la sola pacopatrono*. Iuj eburbordaj partianoj tiel enmetas en saman malŝaton la francan influon, la eksterlandan korpuson kaj la Unuiĝintajn Naciojn...

* VdQui gouverne la Côte d’Ivoire?”, Politique etrangère n-ro 4, Parizo, 2005.

Jam en novembro 2006, la prezidanto Gbagbo malsukcesigis, nome de la nacia suvereneco*, UN-rezolucion. Inspirita de la francoj, ĝi celis pligrandigi, kontraŭ Gbagbo, la povon de la tiama ĉefministro, Charles Konan Banny, elektita de la “Internacia Komunumo”. S-ro Gbagbo uzis originalan, neuzitan armilon, la konstitucion, referendume aprobitan en 2000, preskaŭ unuanime de ĉiuj politikaj fortoj, aparte de la Rassemblement des Républicains (Kuniĝo de la Respublikanoj — KDR) de la emblemeca oponanto Alassane Ouattara*.

* Vd Anne-Cécile Robert “Rêve d’une “seconde indépendance” sur le continent africain” Le Monde diplomatique, novembro 2006.
* Prononcu: Ŭatara. -jmc
Marĝenigita oponanto

EFEKTIVE, la eburborda politiko troviĝas nun en plena konfuzego, kiu ankoraŭ pli komplikigas la de ĉiuj akceptitan starigon de voĉdon-procezo. La klasika analizo kontrastigis tri regionajn “grandajn blokojn”, reprezentatajn ĉiu de partio kaj gvidanto: la Oriento akan-a kaj la baoule-popolo de la Demokratia Partio de Ebur-Bordo (DPE) de Houphouët-Boigny kaj de lia memproklamita posteulo s-ro Henri Konan Bedie. La Okcidento Krou-a ĉirkaŭ la bete-a kerno, kiu respondas al la Ebura Patriota Fronto (EPF) de s-ro Gbagbo; fine la nordistoj djula, kiuj voĉdonas por la KDR de s-ro Ouattara. Praktika ĉar simplisma, tiu skemo (kiun ŝatas la ekstremdekstraj “pensuloj”) kondukas al interpretadoj el la ... 19-a jarcento. Ili atribuas al ĉiu politikestro “etnan pezon”, aŭ la pezon de sia “regiona bloko”.

Sed nun tiu skemo komplikiĝas: la ribelantaro aŭtonomiĝis. S-ro Soro ne posedas personan partion, sed lia taktika interkonsento kun la prezidanto povas delokigi multajn nordistajn voĉojn — almenaŭ en la senufo-lando, la malinke-popolo estas ja pli proksima de la eksa “Armea Komandanto”; la serĝento Ibrahim Coulibaly, kiu partoprenis la puĉon de 1990 renversante s-ron Bedie kaj kiu eniris la ribelantaron de septembro 2002, oponis al r-ro Soro. Li hodiaŭ estas marĝenigita.

Sed precipe, kvankam etnaj identigoj daŭre gravas, la loĝ-geografio ŝanĝiĝis: pli ol 50% de la eburborda loĝantaro troviĝas en urboj, verŝajne eĉ multe pli, pro alveno de la militaj translokitoj. Kvankam ĉirkaŭ 50% de la ĉefurbo-loĝantoj origine estas “djula”, iuj ne havas voĉdonrajton (ĉar ilia ŝtataneco estas burkina aŭ malia). Pli kaj pli, la etnaj apartenoj cedas antaŭ la klasapartenoj aŭ aliĝoj al karismaj gvidantoj.

Estas cetere la veto de la prezidanto Gbagbo, kiu ŝatus vidi sian kandidatiĝon apogata de vasta kolektivo enhavanta la EPF, famulojn alvenintajn el KDR aŭ DPE, kaj ankaŭ konvertitajn ribelintojn. Li ankaŭ deziras allogi kelkajn etajn partiojn kaj la “vesperajn vizitantojn” de la oficialaj palacoj, tiujn fihomojn facile konvinkeblajn kontraŭ kelkaj donacoj, donacoj ebligitaj pro la profitoj de kakao, kafo kaj nafto. La prezidanto profitas el la ŝtataparato, el favoraj amaskomunikiloj kaj el la propra volpezo: oponantoj kaj diplomatoj agnoskas liajn ecojn de “politika animalo”. Sed tiuj novaj funkcireguloj de la politiko maltrankviligas parton de la prezidanta partio: inter legitimisma voĉdono kaj povo-eluziĝo, la eksa Marksisma-Leninisma Fronto, kiu fondis la EPF-on de s-ro Gbagbo ja transformiĝis en reganta partio, kun ĉiuj ligitaj kompromisoj kaj tentoj!

Tiel, la prezidanto de la nacia asembleo, ekonomikisto EPF-a Mamadou Koulibaly, denuncis la laŭ li miksdevenan reĝimon, markitan de la malŝparoj de koruptitaj “ternuks-rostuloj”. Li kontestas la “ribelfondadon”, tio estas la kontraŭnaturan aliancon kun la ribelantoj*. Kritikante la buĝetojn de la prezidantejo kaj de la ĉefministrejo, ebligitajn de la eksportenspezoj (kaj, en ribela regiono, de diversaj dubaj negocoj), tiu politika linio oponas, sen tion vere diri, la Interkonsentojn de Ŭagaduguo, aŭ almenaŭ iliajn politikajn konsekvencojn.

* Mamdou Koulibaly “Le blues de la République”, Fraternité Matin, Abiĝano, 4-a de aŭgusto 2007.

Ŝatanto de surprizaj sensaciaĵoj, la prezidanto Gbagbo reprenis tiujn kritikojn kvazaŭ siaj, kaj anoncis en oktobro 2007 kontraŭkoruptan operacion, aparte en la kafo-kakao-industrio, kiu vere ĝin bezonas! La eburborda kamparano ricevas nur 20% de tiuj eksportaĵoj, dum lia kolego en Ganao ricevas 72%. Ja la Stabiligan Kason Caistab, kiu reguligis la prezojn* anstataŭis, laŭ insktrukcioj de la alpruntintoj kiuj postulis privatigon de la sektoro, tuta aro da rabaj kaj koruptitaj perantoj... Tamen, la granda ideo de la Gbagbo-reĝimo, — kiu tiel religiĝas kun siaj ideologiaj radikoj — ŝajnas esti starigo de “civitana servo”, kun ambicia celaro: doni edukon kaj salajron al la eksbatalantoj (la nordaj ribeloj asertas, ke oni volas forigi iliajn “manĝeblecojn”: baraĵoj, priŝteladoj, diamantonegoco, kakao- aŭ koton-negoco ktp...); trafi vastan tavolon de la marĝenigita junularo: urbaj senlaboruloj kaj senteraj kamparanoj. En ekzkluziva intervjuo, la prezidanto Gbagbo prezentas al ni tiun novenkondukaĵon en Keynes-a perspektivo: la civitana servo kontribuu al realigo de grandaj urbaj laboraĵoj respondantaj al la difektado de la medio, al la malsanigaj kondiĉoj kaj malsekureco de la ĉefurbo.

* Vd Anna BednikTempête sur le cacao de Côte d’Ivoire”, Le Monde diplomatique, julio 2006.

Ĉu agoj finfine sekvos la magiecajn vortojn? La naftoenspezoj, la esperata reveno de internaciaj financadoj, la aplikado de postmilita plano ebligus el unu pafo trafi du birdojn: relanĉi la ekonomion, samtempe kuracante radike la mizeron de la eburborda junularo; ekhavi fine videblajn rezultojn, aparte por la plej mizeraj, malriĉigitaj de la milito. Estis aliaj agoj rimarkindaj kaj simbolaj, restarigantaj etoson favoran al “eburbordeca dialogo”: “bruligi la pafilojn”* en Bouake, lando de la ribelo; akcepti s-ron Soro meze de la bete-regiono; forigi la restadpermesojn por la vasta burkina komunumo, por logi la dioulajn voĉojn kaj rebati la akuzojn pri malamo al alilandanoj.

* Kadre de la apliko de la Ŭagadugu-Interkonsento, la senarmigo de milicoj jam komenciĝis, per ceremoniaj armildetruoj.

Sed la konstanta prokrasto de la voĉdonado, kaj la mistrafita — kaj ne klarigita — atenco kontraŭ s-ro Soro en la Bouake-flughaveno, montras, ke la paciĝo-procezo restas fragila; la perforta malapero de unu el la ĉefaj agantoj kondukus ja rekomenco de la bataloj. Aliflanke, malstreĉiĝo inter Francio kaj Eburbordo ŝajnas aperi, kiu certe rezultigis la sintenoŝanĝon de Burkino, kutime batalkaŭzanto, al “pacfaranto”. La franca prezidanto Nicolas Sarkozy, kutime proksima de s-ro Ouattara, tamen sendis al s-ro Gbagbo montriĝemajn amiksignojn, kiuj kontrastas kun la kutima malvarmeco de s-ro Chirac. Oni eĉ prikonsideras vojaĝon de la eburborda ŝtatestro al Parizo, kio certe estus okazo por granda marĉandado: ĉesigo de la reciprokaj procezoj pri la amasmortigoj de 2004 kaj monkompenso al la viktimoj; rekomenco de la kunlaborado kaj aliro al la eburborda nafto; forigo aŭ malkresko de la armekorpuso “Licorne” kaj de la UN-korpuso en Ebur-Bordo (ONUCI). La teritorio estas jam reunuigita per la forigo de la “zono de konfido” kontrolita de francaj kaj UN-soldatoj, inter Nordo kaj Sudo.

Tiu nova situacio povus ebligi la sukceson de centrisma linio, kiun s-ro Gbagbo deziras reprezenti, inter la tendenco “kunlaborismo” de la Houphouët-istoj obeantaj al Parizo, kaj tiu de la finvenkistoj reprezentataj de la “radikaluloj” de la EPF, paradokse akordiĝantaj kun la ribelula militista linio. Fronte al s-ro Gbagbo, la opozicio provas la “aliancon de karpo kaj kuniklo”: la “Houphouët-istoj” arigas la EDP kaj la KDR, kies gvidantoj malamas unu la alian reciproke — s-ro Bedie, iniciatinto de la “eburbordeco” ĉion provis por ekskludi s-ron Ouattara el la politikludo.

Kaj pri la “civila socio”, ĝi restas tre malfortigita post la milito. Iuj sindikatoj, antaŭe tre reagemaj, kiel Dignité (digneco) aŭ organizoj por defendo de la hom-rajtoj, troviĝis subite proksimaj de la regosfero aŭ alelektitaj en la ministerioj. Tamen, plurisma informado disvolviĝas; “blua” gazetaro, favora al la registaro, “ruĝa”, proksima de la opozicio. Informado internaciiĝis: la vidpunktoj publikigitaj en Le Monde kaj la artikoloj de Jeune Afrique [ambaŭ francaj gazetoj] estas senhonte kopiataj; disaŭdigo de BBC, de Afrika n-ro 1, kaj precipe de Radio France Internationale RFI — tre aŭskultata de la opozicio — iĝas vivgravaĵo kaze de krizo. Ĉiutage la observantoj kaj aliaj senmonaj “titolologoj” komentas senfine la plej etan novaĵon aŭ la lastan falsaĵon, ĉe la spontanaj kvartalaj “universitatoj”, “forumoj” aŭ “senatoj”*. Afrikeca scienco de amaskomunikiloj* konstante observas tiujn amaskomunikilojn; talentaj filmistoj kiel Sidiki Bakaba proponas batal-dokumentajn filmojn, kiajn “La Victoire aux mains nues” (la senarmila venko), pri la buĉado ĉe hotelo Ivoire. Ili deziras tiel “returni la kameraojn”, same kiel iliaj pli aĝaj fratoj, dum la sendependiĝo-tempo, uzis la skriboarmilon.

* Abiĝanaj nomoj de la publikaj asembleoj de urbaj junuloj, kiuj havas ekvivalentojn en la ribelaj regionoj.
* Vd la retejon de la juna franca-eburborda fakulo pri amaskomunikiloj Callixte Tayoro, http://coupercoller.wordpress.com. Vd ankaŭ Acrimed, “Journalisme de guerre: retour sur la crise ivoirienne de novembre 2004”, www.acrimed.org/article2124.html, kaj la laŭtan kritikon de Daniel Schneiderman, “En Côte d’Ivoire, le journalisme en uniforme”, Libération, Parizo, 12-a de novembro 2004.

Michel GALY.

Ĉu financa bankroto 2008?

ĈU LA ANONCO de la usona Federacia Rezervo pri grava malaltigo de siaj interezo-kvotoj povas eviti recesion en Usono kaj malproksimigi la fantomon de monda financ-bankroto? Multaj fakuloj kredas tion. Kaj eĉ se ili atendas reduktiĝon de la kresko, ili ne antaŭvidas brutalan malrapidiĝon de la monda ekonomio.

Sed aliaj analizistoj, tamen adeptoj de la kapitalismo, montriĝas en tre granda zorgo. Tiel ekzemple, en Francio, s-ro Jacques Attali antaŭdiras ke “baldaŭ [. . .] la Borso de Novjorko, kaŭcio de la prunt-piramido, kolapsos.”* Kaj s-ro Michel Rocard asertas ke “la monda krizo estas por morgaŭ” kaj ne hezitas aldoni: “Mi havas la konvinkon ke tio baldaŭ eksplodos.”*

* L’Express, Parizo, 13-a de decembro 2007.
* Le Nouvel Observateur, Parizo, 13-a de decembro 2007.

Necesas diri ke la signoj de malfido multiĝas. Pri tio atestas la nuna “kurego al la oro”. La flava metalo — kies kurzoj en 2007 progresis je 32%! — reakiras sian rolon de rifuĝa valoro. Ĉiuj grandaj ekonomiaj organismoj, inter ili la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Organizo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD), antaŭvidas malaltiĝon de la monda kresko.

Preskaŭ ĉio komencis en 2001 kun la krevo de la Interret-veziko. Por domaĝi la investistojn, s-ro Alan Greenspan, tiam prezidanto de la Federacia Rezervo de Usono (FED), decidis orienti la investojn al la nemoveblaĵo.* Per politiko de tre malaltaj interezokvotoj kaj malaltigo de financaj kostoj, li kuraĝigis la financajn kaj nemoveblaĵajn interulojn instigi pli kaj pli larĝan klientaron investi en la domojn. Tiel ellaboriĝis la sistemo de la “subprimes”, riskaj hipotekaj kreditoj je varia kvoto atribuataj al plej malsekuraj mastrumoj.* Sed kiam, en 2005, la FED altigis la monajn gvidkvotojn (la samajn kiujn ĝi ĵus malaltigis), ĝi perturbis la maŝinon kaj ekfunkciigis domen-efikon kiu, ekde aŭgusto 2007, tremigas la internacian banksistemon.

* Vd Crises financières à répétition: quelles explications? Quelles réponses? [Ripetaj financaj krizoj: kiaj klarigoj? Kiaj respondoj?], Fondation Res Publica, Parizo, 2008.
* Kp André-Jean Locussol Mascardi, Krach 2007. La vague scélérate des “subprimes”, Le Manuscrit, Parizo, 2007.

La minaco de nepagopovo de proksimume tri milionoj da familioj, ŝuldantaj proksimume 200 miliardojn da eŭroj, sekvigis la bankroton de gravaj kreditinstitutoj. Por ŝirmi sin kontraŭ tiu risko, tiuj vendis parton de siaj dubindaj kreditoraĵoj al aliaj bankoj, kiuj siavice cedis ilin al spekulaj invest-fondusoj kiuj dissemis ilin al bankoj de la tuta mondo. Rezulto: kvazaŭ fulmrapida epidemio, la krizo atingas la tutan banksistemon.

Gravaj financ-institucioj — Citygroup kaj Merrill Lynch en Usono, Northern Rock en Britio, Swiss Re kaj UBS en Svisio, la Société générale en Francio ktp. — fine rekonis kolosajn perdojn kaj antaŭvidas kromajn malplivalorigojn. Por limigi la damaĝojn, pluraj de ili devis akcepti kapitalojn el suverenaj fondusoj regataj de Sudaj potencoj kaj de la petrol-monarĥioj.

Ankoraŭ konas neniu la precizan amplekson de la damaĝoj. Ekde aŭgusto 2007 la usona, eŭropa, brita, svisa kaj japana centraj bankoj injektis en la ekonomion centojn da miliardoj da eŭroj sen sukcesi restarigi la konfidon.

De la financa ekonomio la krizo disvastiĝis al la reala ekonomio. Kaj kunefiko de faktoroj — rapida falo de la nemoveblaĵ-prezoj en Usono (sed ankaŭ en Britio kaj Irlando kaj en Hispanio), malpufiĝo de la veziko de disponebla mono, restrikto de kreditoj — igas timi, efektive, netan malprogreson de la monda kresko. Aldoniĝas aliaj fenomenoj kiel la prezaltiĝo de petrolo, de krudmaterialoj kaj de nutraĵproduktoj. Do, la ingrediencoj de daŭrema krizo*, la plej grava de kiam la tutmondiĝo estas la struktura kadro de la monda ekonomio.

* Vd Frédéric Lordon, “Kiam la financo ostaĝigas la mondon”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2007.

Ĝia eliro troviĝas nun en la kapablo de la aziaj ekonomioj anstataŭi la usonan motoron. Tiuokaze temus pri nova manifestiĝo de la malfortiĝo de Okcidento kaj antaŭsigno de baldaŭa delokiĝo de la centro de la ekonomia mondo de Usono al Ĉinio. Pro tio, tiu ĉi krizo signifus la finon de modelo.

Ignacio RAMONET

Demokratio, laikeco, homrajtoj

La turka socio inter armeo kaj islamistoj

Post sia rimarkinda sukceso ĉe la parlamenta baloto pasintan julion, la Partio de Justeco kaj Disvolvado (PJD) entreprenis profundan konstitucian reformon. Tiu reformo estas kontraŭstarata de la armeo kiu volas pluteni sian hegemonion, kaj de nekonsento en la socio rilate naciismon kaj laikecon. Plistreĉiĝo de la kurda krizo fine de 2007 donas al la armeanoj okazon refirmigi sian povon fronte al la nova prezidanto Abdullah Gül. (vidu p. ...)

LA DUDEK NAŬAN de oktobro, tago de nacia festo. Ĉio en Turkio ŝajnas plej bona. Starantaj unu apud la alia, la prezidanto de la Respubliko Abdullah Gül kaj la armea stabestro Yasar Büyukanit inspektas la soldataron. La laborista partio de Kurdujo (LPK) kaj la krizo, kiun ĝi estigis ĉe la turka-iraka landlimo, revenigis “en la saman boaton” la du “kapojn”, civilan kaj armean, de la rego-povo.

Ilia reciproka kontraŭeco tamen nur mallaŭtiĝis. Foto bone ilustras tion, kiu antaŭ unu monato aperis unuapaĝe de ĉiuj gazetoj. Ĝi montras kiel estis akceptita la prezidanto Gül revenanta kun sia edzino de sia unua eksterlanda oficiala vojaĝo. En la akceptokomitato ĉe la flughaveno, generalo montras dorson al la civiluloj; s-ino Gül surhavas kaptukon — kaŭzon de la konflikto. Por eviti provokadon, ŝi ofte restas ekster la oficialaj ceremonioj.

La konflikto inter la registaro de s-ro Recep Layyip Erdogan, kies Partio de Justeco kaj Disvolvado (PJD) ne malkonfesas siajn islamajn radikojn, kaj la armeo, kiu konsideras sin la avangarda taĉmento de la kemalista tendaro, tre laikeca, travivis multajn skuojn de la aŭtuno 2007. La balota venko de PJD kaj elektiĝo kiel prezidanto de la eksministro pri eksterlandaj aferoj de s-ro Erdogan, kion la kemalistoj nepre volis eviti, ŝanĝis la fortorilaton inter la tendaroj. La unuan fojon la PJD regas ambaŭ branĉojn de la regpovo, do ankaŭ la prezidantejon, tradicie konsideratan defendanto de la heredaĵo de Mustafa Kemal Atatürk. La kemalista antaŭulo de s-ro Gül, s-ro Ahmet Necdet Sezer, striktema juristo, rifuzis multajn leĝprojektojn aŭ registarajn nomumojn. Ne estas mirinde, ke la armea tendaro provis malhelpi la elekton de s-ro Gül.

La 27-an de aprilo 2007, iom antaŭ la voĉdono en la parlamento, la armestabo publikigis interretan komunikon, proklamante ke, “neflekseblaj garantiuloj de laikeco”, la militistoj firme decidis “protekti la fundamentojn de la Respubliko”. Tiu elektronika armea interveno havis la intencitan rezulton: la konstitucia kortumo nuligis la elekton de s-ro Gül per decido, kiun la juristoj rigardas kiel simplan submetiĝon al ordono*.

* Vd Ignacio Ramonet, “Decida elekto”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2007.

Sed la pafado de la stabo montriĝis ne efika: s-ro Erdogan reagis per organizado por la 22-a de julio de parlamenta baloto, en kiu li fariĝis la venkanto. Kun 46,6% de la voĉoj, la PJD plibonigis sian rezulton de 12,2% kompare kun 2002. Venkinte, li reproponis sian kandidaton por prezidanteco, kaj s-ro Gül elektiĝis prezidanto de la Respubliko la 28-an de aŭgusto, je la tria balotvico.

La determina rolo de ekonomio

SED LA STABO bojkotis la enkondukan ceremonion de la nova prezidanto. Nur post plistreĉiĝo de la kurda krizo, evoluis la situacio (legu p... artikolon de Olivier Piot). Kun siaj translimaj ekspedicioj , la PKK provizis al la armeo okazon premi la registaron kaj la PJD. La popola emocio estis tia, ke la registaro de s-ro Erdogan havis neniun eblecon rifuzi la mobilizplanon de la armeo kaj de ties ĉefo Büyükanit. Por eviti, ke la stabo agu aparte, la PJD voĉdonigis al la parlamento leĝon permesantan al la armeo fari operaciojn en la nordo de Irako. La ŝlosila demando de la decidpovo ĉe krizo — ĉu la registaro regas aŭ ne la armeon? — restas do ankoraŭ sen respondo.

Restas tamen, ke la povo-ekvilibro inter politikaj kaj armeaj respondeculoj klare evoluis de post somero 2007. Sed la politikaj analizistoj kaj komentistoj ne samopinias pri la punkto, kiom la interreta armea komuniko de la 27-a de aprilo akcelis la venkon de PJD. La historiisto Ayhan Aktar opinias, ke la “frustritaj voĉoj” ja faris la decidon. “En Anatolio la loĝantoj ricevis kiel insulton la minacojn kontraŭ Gül, kiu devenas de Kayseri.”

La plej konata baloto-analizisto, Tarhan Erdem, havas alian opinion. Laŭ ĉiuj opinienketoj faritaj de ĝia opinio-instituto, la PJD ricevis de februaro 2007 45 ĝis 50% da favoraj voĉoj. Se la 27-a de aprilo ja alportis kroman eksimpation al ĝi, Erdem tamen taksas, ke ĝia balota venko de la 22-a de julio ŝuldiĝas precipe al la bona ekonomia situacio de Turkio

La ekonomia faktoro estis determina ankaŭ en la oriento, laŭ Metin Münir, ekonomika ĉefartikolisto de la gazeto Milliyet, kiu sekvis la balotan kampanjon en Gaziantep. Loĝata de unu miliono da homoj, tiu urbo situanta apud la siria limo travivis disvolvadon, kiun ĝia loĝantaro atribuas al la registaro. Sed PJD grave progresis ankaŭ en la subevoluinta parto de Anatolio: Münir rakontas, ke la unuan fojon la loĝantoj ricevis lernolibrojn por siaj infanoj, kaj havis aliron al senpagaj medicinaj servoj*. Ĉio ĉi igis la PJD-on la unua partio en la kurdaj regionoj. Sed Münir pensas, ke ankaŭ la armeo kontribuis al la venko de s-ro Erdogan: ĝiaj minacoj de la 27-a de aprilo estis laŭ li malprofitaj al la Respublika Partio de la Popolo (RPP), kemalista, kiu sekve iom tro prezentiĝis kiel “civila brako de la armeo”.

* La PJD ricevis pli ol 50% de la voĉoj en Anatolio kaj en la regiono de Nigra Maro, kaj eĉ atingis 56% en orienta parto de Anatolio.

Laŭ Erden, tiuj rezultoj montras signifan ŝanĝon en la mezaj kaj superaj tavoloj, kies konservativan parton la PJD tute absorbis. Se ĝi sukcesas pluteni tiun voĉo-rezervon, ĝi longe regos, li profetas. Tiel same opinias Münir, kiu nuancigas: “Nur se la PJD agas inteligente”. Ĝia balota venko definitive lokis ĝin en la burĝaj partioj, kaj konsekvence aŭtomate malfortigis ĝiajn ligojn kun la religia voĉdonantaro. Laŭ Münir, la ĉefministro estus freneza se li timigus sian novan “balotan bazon” per “islamismaj” iniciatoj .

Sed ĉu la ĉefo de la PJD agos racie? Ĉu li ne prefere sekvos “kaŝitan agendon”, kiel asertas liaj kontraŭuloj? La ortodoksaj kemalistoj ĉie rakontigas, ke la fina celo de s-roj Erdogan kaj Gül estas starigi iranecan sistemon. Tiu ĉi malfido klarigas kial la “kaptuka demando” ekstaras en la debato politika de kiam la registaro anoncis projekton de nova konstitucio. Ĉi tie ne temas ĉefe pri la kaptuko de la prezidanta edzino, aŭ de la sanktega principo de la kemalisma ŝtato, la laikeco. Ne, la kerno de la afero estas la regpovo de la kemalisma bloko. Bloko, kiu enhavas ne nur la armean aparaton, sed ankaŭ la kompleksaĵon tiel nomatan “profunda ŝtato” (derin devlet) kaj do inkluzivas ankaŭ la sekretajn servojn kaj la polican aparaton, kaj ankaŭ la kemalismajn bastionojn en la juĝ-administracio, la universitato kaj la burokrataro.

Tiu “povo-bloko”, tre kompleksa, reprezentas la interesojn de elito, kiu longe dominis la landon. Aktar parolas pri “Blankaj Turkoj”, kiuj sentas sin minacataj de “anatoliaj nigruloj”, kiuj siavice ĉiam estis traktataj kiel “malriĉaj parencoj en la domo de riĉuloj”. La kemalista elito, li ŝercas, akceptas s-ron Erdogan nur se li “razas siajn lipharojn, sendas sian edzinon al diablo kaj igas sin foti ĉe la brako de modelino.” Sed, malantaŭ la kulturaj kaj sociaj diferencoj, la historiisto malkovras purajn interes-konfliktojn: la malnova burĝa klaso vidas siajn privilegiojn minacataj de la progresanta PJD kaj de la “juna” anatola burĝaro.

Tial la kemalistoj, armeaj aŭ civilaj, konsideras la konstitucian reformon kiel teston. Des pli ke la islamistoj anoncis sian volon forigi la malpermeson de türban* en la ŝtataj universitatoj. Fine de septembro, la generalo Ilker Basbug, ĉefo de la terarmeo, parolis kontraŭ “anarkio de la ideoj”, kaj avertis: “laikeco estas la fundamento de ĉiuj principoj kaj ĉiuj valoroj de Turkio, kaj neniel povas esti diskutata”*.

* La turka vorto türban indikas kaptukon kovrantan la tutan hararon.
* Turkish Daily News, Ankaro, 25-an de septembro 2007.

La metita demando estas: kiun manovrospacon disponas la armeo? Plej multaj observantoj ne decidis opinion. Unuflanke, ili taksas, ke elekstere oni ne povas koni la kaŝitajn celojn de la armea stabo, kaj ke la armeo ne forlasos la regpovon sen batalo. Aliflanke, multaj tamen opinias, ke la “popola interveno”, tio estas ĝia voĉdonado, povus ja esti draste reduktinta la forton de la armeanoj, kiuj ĉiuokaze neniam volis senpere regi. Ili ideale komprenas sian rolon kiel tiun de kuratora instanco, kiu intervenu nur kiam la popolo, ne matura, ne agas laŭ la “ĝusta vojo”.

Aktar, ŝatanto de korbopilkludo, opinias ke “la stabo devis redukti sian ambicion al ‘zondefendo’”, taktika elekto por peli la kontraŭulojn al mispaŝo, al malkaŝa atako de laikeco (laiklik). Kaj, ĉar s-roj Erdogan kaj Gül ĉiutage proklamas sian ligitecon al la laikeco, do la armeanoj deklaras, ke la nura forigo de malpermeso de kaptuko estas atako kontraŭ la fondaj valoroj de la kemala ŝtato.

Sed ja en Turkio la malpermeso surhavi kaptukon en universitato estas nek laŭleĝa, nek laŭkonstitucia. La ekmalpermeso devenas de simpla decido en 1989, de la konstitucia kortumo iganta laikecon “la plej alta principo de la socia kaj kultura vivo”. Ĉar tiu principo estas de tiam supera al ĉiuj aliaj, neniu povas “pretendi je iu ajn libereco, se ĝi ne kongruas kun tiu principo de laikeco.”

Dua punkto same gravas: tio, kion la kemalistoj komprenas sub “laikeco”, neniel similas al tio, kion oni komprenas en Francio, en Germanio aŭ en Britio. Laiklik ne identas kun aparteco de eklezioj kaj ŝtato, sed signifas, ke la religion regas la ŝtato. Tial ekzistas prezidantejo pri religiaj aferoj (Diyanet Isleri Baskanligi, DIB), administracio kiu organizas kaj kontrolas la sunaisman hanafian islamon. Ĝi emas kongrui kun la idealo de homogena nacio laŭ la “turka-islama sintezo” iĝinta la ŝtata ideologio post la armea puĉo de 1980 kaj disvastigata ĝis nun en ĉiuj lernejaj lernolibroj. Laŭ tiu spirito ja la DIB nomumas la imamojn kaj ankaŭ organizas devigajn religiokursojn en la publikaj lernejoj.

Aŭtoritatisma modelo

LA POLITIKOLOGO Sahin Alpay priskribas la DIB kiel la ŝtatan ilon de sunaista identeca politiko. Ĉar tiun administracion financas impostoj, ĉiuj nesunaistaj turkoj, inkluzive de la judaj kaj kristanaj, pagas por esti diskriminaciataj: ili estas konsiderataj kiel “eksterlandanoj” kaj ne rajtas esti ŝtatfunkciuloj. Eĉ la “alavitanoj”, la ĉefa islameca minoritato, ne estas rekonataj kiel aŭtonoma religia grupo.

La aparteco de religioj kaj ŝtato estas do principo tute fremda por la kemalista ŝtato, same kiel estas la egalrajteco de la diversaj religioj. Laikeco estas nura ŝajnigo, kaj utilas nur por protekti alian fidon: en kvazaŭ ĉiuj ĉambroj de tiuj universitatoj pendas piaj bildoj de Atatürk. En la laika Turkio la “kemalista religio” ĉie ĉeestas. Busto de la fondinto de moderna Turkio troviĝas en ĉiu vilaĝo, lia figuro ornamas ĉiun bankbileton. En lernejoj la biografio de Atatük kiel sanktulo estas instruata. Kiu esprimas dubojn pri tiu legendo riskas esti akuzata pri blasfemo, laŭ la artikolo 301 de la turka punkodo*. Kaj, kompreneble, la ŝtata sanktulo ankaŭ havas pilgrimejon: la maŭzoleo de Atatürk en la ĉefurbo Ankaro.

* Tiu artikolo punas la “ofendon kontraŭ la turka identeco”, sed laŭ la kemalistaj prokuroroj, la “turka identeco” kaj Atatürk estas la sama afero.

En la konstitucio, la unua frazo de la enkonduko alvokas la “senmortan ĉefon kaj senkomparan heroon” Atatürk, kies ideoj estas tiom esencaj por la ŝtato kaj nacio, kiom liaj “reformaj principoj”. Jen maniero ŝtonigi la historion, por fari el ĝi konstitucian principon.

Neniu historiisto neas la meritojn de Atatürk, kiu kreis, post la unua mondmilito, sur la ruinoj de la otomana imperio kaj dum batalo kontraŭ grekaj invadintoj, unue liberigan armeon, poste ŝtaton kaj fine la bazon de nova nacio. Sed liajn metodojn markas epoko, kiam en Eŭropo disvolviĝis naciistaj kaj aŭtoritatismaj ideoj. Tial, kiel skribis Mustafa Akyol, la nova naciismo enhavis ankaŭ faŝismajn ecojn kiel ekzemple falsajn asertojn pri la supereco de la turka raso*.

* Turkish Daily News, 7-an de oktobro 2007.

De la komenco, la institucia apogilo de tiu aŭtoritatisma tradicio estis la armeo. Ĝi sin konsideras ne nur historia savinto de la lando, sed ankaŭ realiganto de socia mutacio, kiu, laŭ vortoj de eksa stabestro Hilmi Özkök, estis por Turkio same grava kiel la Renesanco por Okcidento*. La militistoj opinias, ke nur armeo kapablas certigi koherecon de profunde dividita socio. Tial la oficiraro devas, per sia edukado en armeaj akademioj, esti imunigitaj kontraŭ la eksteraj ideologioj, kiuj povus endanĝerigi la armean homogenecon.

* Vd Ersel Atdinli, Nihat Ali Özcan kaj Dogan Akyaz, “The Turkish military’s march toward Europe”, Foreign Affairs, Londono, januaro-februaro 2006.

Tiom aŭtoritatisma modelo povas esti eterne daŭrigata. La lerteco de la kemalistoj konsistas el tio, ke ili denuncas ĉian kontestadon kiel reakcian, kvazaŭ ĝi resendus Turkion al Mezepoko.

Sed la afero estas pli kompleksa. La nuna konstitucia debato igas nervozaj multajn virinojn, eĉ se ili kontraŭstaras la malpermeson de la kaptuko. Ili timas iompostioman “retürbanigon”, kiel timas ankaŭ la sociologo Sherif Mardin: la “socia premo” riskas esti tiom truda, en islama tradicia medio, ke eĉ ne religiemaj studentinoj cedos.

Kiel ekzemple en Fener, malriĉula kvartalo de Istanbulo, bastiono de rigorecaj islamanoj sur la suda bordo de la “Ora Korno”. Tie, duono de la virinoj surportas carsaf, nigran integran kapveston, kiu lasas videbla nur la vizaĝon, dum la dua duono kaŝas sian hararon sub türban. Plej multaj viroj havas trikitan ĉapon kaj striktan barbon de la piaj islamanoj. Antaŭ la moskeo Ismaïl Aya vendiĝas kasedoj kaj lumdiskoj de saŭd-arabaj predikantoj kaj afganiaj batalantoj. Antaŭ unu jaro la imamo de la moskeo estis mistere murdita. La turka polico havas neniun ŝancon malkovrigi la misterojn de tiu kvartalo. Se ekzistas en Istanbulo aŭtonoma “Islamistujo”, ĝi certe estas tie. Sed troviĝas tie ankaŭ lokoj, kie ne nur eksterlandanoj neislamaj, sed ankaŭ turkoj, povas tagmanĝi dum ramadano. Fener impresas kiel kvartalo aŭtisma, sed ne malamika.

Tiaj lokoj klare montras du aferojn: unuflanke, ke la inercia forto de la “anatolia islamo” ne povos esti disrompita de ŝtata perforto; aliflanke, ke la religia demando havas socian dimension. La ŝanĝo de tradiciaj sintenoj kaj pensmanieroj konsistigas evoluon de la socio, kiun neniu subpremo povos haltigi. Tamen, pro siaj timoj, maldekstruloj postkemalistaj nekonscie komencas kundividi la aŭtoritatismajn imagatajn scenarojn de la kemalistoj pri la ebla sukcesa akcelado de la “moderniga procezo”.

Tiuj timoj misformigas la realo-percepton. Tion montras studaĵo pri tuta Turkio, financita de la Tesev-fondaĵo: En majo 2006, 65% de la pridemanditoj opiniis, ke pli kaj pli da virinoj surmetas kaptukon*. La sama studaĵo asertas, ke de 1999 ĝis 2006, la nombro de virinoj kapvestitaj malpliiĝis je 9%. En 1999 nur 27,3% da virinoj montris sin publike sen kaptuko aŭ türban; en 2007, ili estis 36,5%.

* Ali Carkoglu kaj Binnaz Toprak, Religion, Society and Politics in a Changing Turkey, Tesef Publications, Istanbulo, 2007, p. 6.

Kvankam la kaptuko malpli oftas, la virinoj kiuj surportas ĝin estas pli kaj pli videblaj en la rigardoj de la urba elito. Kialoj estas la kamparana migrado el Anatolio al la grandaj urboj, la socia supreniro de multaj anatolaj entreprenistoj, la videblo, en amaskomunikiloj, de PJD-politikuloj kiuj ne kaŝas siajn edzinojn. Sendube la maldekstro pravas pri iuj timoj: la forigo de la malpermeso surmeti kaptukon kreskigos unue la nombron de studentinoj kun kaptuko, ĉar la tradiciaj familioj pliigos la premon al la studantaj filinoj. Sed, se la maldekstro kaj la feministoj tiom timas la “socian premon”, ĉu tio ne estas formo de rezigno?

Tri demandoj por Konstitucio

SE LA AKTUALA konstitucia debato estas tiom monopoligita de la kaptuka demando kaj la demando pri laikeco, pro tio kulpas ne nur puraj kaj striktaj kemalistoj, sed ankaŭ la registaro. La PJD ne publike anoncis la veran historian gravecon de tiu debato. La lando devas esprimi sian volon pri la grandaj trajtoj de konstitucio, kiu preterpasos finfine la senmovan kaj “antaŭdemokratian” kemalismon, kaj devas respondi al tri gravaj demandoj: kiel la armeon oni povas submeti al la civila kontrolo? Kiel la aŭtoritatisma rilato de ŝtato kaj individuo povas esti preterpasita? Kaj, trie, kiel konstitucio povas enkonsideri la etnajn, kulturajn kaj religiajn diferencojn, kiuj ekzistas en la loĝantaro?

La Konstitucio de 1982 proklamas kiel plej altan celon de la ŝtato “la daŭran ekziston, la prosperon kaj materian kaj spiritan bonfarton de la Respubliko Turkio”. Ĝi predikas la “absolutan superecon de la volo de la nacio”, kiu implicas ĝian homogenecon. La fundamentaj rajtoj de la civitanoj estas tial simpla funkcio de la ŝtato, devenas de ĝi, ŝtato kies suverenecon super la popolo garantias fine la kuratora armeo.

La diferenco kun demokratia konstitucio estas evidenta. Laŭ s-ro Mehmet Firat, vicprezidanto de la PJD, “dum la nuna konstitucio estis proklamata por protekti la ŝtaton kontraŭ la popolo, la nova konstitucio celas protekti la individuon kontraŭ la ŝtato”. Ne hazarde s-ro Firat eldiras tiun fidkonfeson antaŭ ambasadoroj de la EU-landoj*. Ĉu la PJD povas kaj volas fakte realigi tiun celon? La observantoj opinias ke ne, pro du kialoj: la registaro, sub la suspekta rigardo de la kemalistoj, ne sentas sin sufiĉe forta por mal-armeigi kaj liberaligi la sistemon; la PJD mem ne estas “imuna” kontraŭ la “naciisma kaj aŭtoritatisma politika kulturo, en kiu ĝi kreskis”*.

* Today’s Zaman, Istanbulo 20-a de decembro 2007.
* Dogu Ergil, Today’s Zaman, 23-a de septembro 2007.

Kio estas la registaraj projektoj, neniu pli bone ol Ergen Özbudun povas tion taksi. Tiu profesoro pri konstitucia juro estis petita prezidi la komisionon taskitan ellabori la novan konstitucian projekton. Özbudun ne povas esti suspektata je islamismemo: en 2001 li reprezentis la registaron antaŭ la Eŭropa Kortumo pri Homrajtoj, por defendi la malpermeson de la islamisma partio Refah, partio kie s-roj Erdogan kaj Gül komencis sian politikan karieron. Sed profesoro Özbudun rekonas, ke ambaŭ ŝanĝiĝis kaj konsideras, ke la PJD estas konservativa partio, kiu kredinde elektis vojon al Eŭropunio (EU) kaj demokratia sistemo. La fama islamisma “kaŝita agendo” estas laŭ li pura fantazio de la kemalistoj.

Laŭlitere kaj laŭspirite la konstitucia projekto apogas sin sur la Eŭropa Konvencio pri Homrajtoj kaj Fundamentaj Liberecoj, kaj la decidoj de la Eŭropa Kortumo pri la Homrajtoj. Aparte kiam temas pri la difino de la pens- kaj esprim-libereco, same kiel pri la prioritato de la internacia homhelpa juro super la turka konstitucio. Por s-ro Özbudun ankaŭ gravas, ke la juĝoj de la armeaj tribunaloj estu kontrolataj, lastinstance, de civilaj tribunaloj. Finfine, oni povus, laŭ li, antaŭenpaŝi al solvo de la kurda problemo, difinante la turkan lingvon kiel “administran lingvon”, tiel malfermante eblecon por aliaj neoficialaj lingvoj kiel la kurda, esti uzataj en la amaskomunikiloj kaj la lernejoj. Koncerne la devigajn religi-kursojn enkondukitajn en 1982 de la militistoj, ili fariĝu nedevigaj, kaj la konstitucio asertu rajton por ĉiu civitano ŝanĝi sian religion. Laŭ li, kiel juristo, la kaptuko-malpermeso devenas de “misa kompreno de laikeco”, kiu atencas al la homaj rajtoj. La komisiono proponas elegantan solvon: oni deklaru neakceptebla ĉian “diskriminacion laŭ vestaĵo (...) se ĝi ne kontraŭstaras la principojn kaj reformojn de Atatürk.”

Tiu taktiko montras, kiom prudente moviĝas la komisiono, kvazaŭ en “porcelan-magazeno”, en la kemalista respubliko. Tamen restas malferma la demando pri kiuj ideoj de la Özbudun-komisiono estos reprenataj en la konstitucia teksto, kiun la PJD-registaro prezentos ĉi-vintre en la Parlamento. La definitiva versio estos voĉdonita de la Parlamento printempe 2008, kaj poste referendume aprobenda.

Al post-kemalismo

NE VERŜAJNAS, ke la Konstitucio finfine respondos tute al la laikeca idealo de profesoro Özbudun. Profesoro Ali Bardakoglu, la granda ĉefo de la prezidantejo pri religiaj aferoj, jam postulis pluteni la devigajn religiajn kursojn. Signifoplena estas la dirita kialo: Nedevigaj kursoj nur “plifortigus la diferencojn inter lernantoj”.* Se falas la monopolo de la plimulta doktrino sunaisma, la tuta homogeneco estos endanĝerigita. Tria pozicio, egaldistance inter la kemalistoj kaj la PJD, ankaŭ prudente esprimiĝas. Maldekstraj juristoj, reprezentantoj de religiaj minoritatoj kaj anoj de “demokratia laikeco” postulas starigon de jura kadro por religia plurismo. Temas pri finfina ĉesigo de diskriminacio kontraŭ la nesunaistaj islamanoj, kaj la kredantoj de aliaj religioj.

* Turkish Daily News, 2-a de septembro 2007.

En tiu kunteksto, intelektuloj, kiuj subtenis s-ron Erdogan kaj la PJD kontraŭ la malnovaj kemalistoj, nun kritikas la registaron. La politikologo Sahin Alpay, respektata ĉefartikolisto de la ĵurnalo Today’s Zaman proksima de la registaro, kritikas la sintenon de la PJD rilate al la alavitanoj, kiuj ankaŭ voĉdonis en julio por la kemalista partio CHP , ĉar ili rigardis s-ron Erdogan kiel ĉefon de sunaisma partio. Laŭ Alpay, demokratia laikeco estos garantiata nur se la nova konstitucio donas egalrajtecon al la alavitanoj.

La armea prokuroro Ümit Kardas rekomendas tutan forigon de la konstitucio de 1982. Tiu teksto estas laŭ li “ne riparebla ilo”, ĉar ĝia enkonduko resendas al pasinta epoko, kiam la armeo difinis la nacion laŭ sia plaĉo. Lia pozicio baziĝas sur lia sperto: kiel armea juĝisto, li vidis de tre proksime, post la puĉo de 1980, la subpremadon de la kurda loĝantaro, kaj demisiis de sia funkcio. S-ro Kardas subtenas la principon de laikeco laŭ la eŭropa modelo. Li volas tute forigi la administracion de religiaj aferoj, kaj do la kontrolon de religioj per la ŝtato. Religioj ne plu estu financataj de imposto, sed nur de donacoj aŭ fondaĵoj, kiuj funkciu ekster la ŝtata rego.

La konstituciaj idealoj de s-ro Kardas rezultigas specon de “formilo” aŭ ŝablono de Fundamenta Leĝo, kiun oni povus nomi “post-kemalisma”. Konstitucio, kie la individuaj liberecoj kaj la civitanaj rajtoj ne plu estus limigitaj reference al aŭtoritatisma difino de la ŝtato. Li ankaŭ volas malplipezigi la disciplinan influon de la armeo al civila socio, pere de rajto al etika militrifuzo, kaj starigo de anstataŭa civila servo. Li eĉ revas, ke armeo kaj polico re-prilaborus sian edukadon laŭ demokratiaj kaj civitanaj principoj, kaj ne devus plu funkcii kiel “la du pugnoj de la ŝtato”, utzataj ĉefe por teni la civitanojn.

S-ro Kardas ne atendas, ke la PJD akceptos senŝanĝe tiom radikalajn ideojn. Li eĉ sin demandas, ĉu la defensiva sinteno de tiu partio ne estas prudenta taktiko kontraŭ la kemalista bloko, aŭ eĉ vera emo al aŭtoritatismo, kiun s-ro Erdegan jam plurfoje montris. Ekzemple kiam li jure persekutis karikaturistojn, kiuj tamen nur faris sian metion.

Se oni demandas al sinceraj demokratoj kiel s-ro Kardas, kiuj politikaj fortoj kapablas akceptigi postkemalisman konstitucion, oni ricevas kiel respondon rezignacian ŝultroleviĝon. Jes, certe, necesas sendependa maldekstro, postkemalista, sed nenie ĝi vidiĝas. Dum la elektoj de la somero 2007, oni povis esperi, ke kelkajn seĝojn akiros la “sendependaj” kandidatoj. Sed eĉ en la liberala Istanbulo, la sendependa kandidato ne sukcesis elektiĝi.

La socialaj problemoj kaj la politikaj konfliktoj, kiuj normale devus ebligi, ke maldekstra partio sukcesu, estas nun pli ol iam ajn akrigitaj. La PJD daŭre havas novliberalisman ekonomian politikon. La fendo inter riĉuloj kaj malriĉuloj kreskas. La progresoj de vera sociala politiko estas maloftaj. Modestaj homoj ofte havas pezajn ŝuldojn. Kaj la ekonomia stabileco, al kiu s-ro Erdogan ŝuldas sian balotan venkon, baziĝas sur konstanta alfluo de eksterlandaj kapitaloj. Tamen neniu, ĉe la maldekstruloj, kuraĝus deziri ekonomian krizon: kun loĝantaro ekscitita pro la “kurda krizo”, nur la ekstremdekstra Partio de Naciisma Agado (turke MHP) eltirus profiton.

Niels KADRITZKE.

Rusio: Ĉefaj politikaj partioj

La Federacia Asembleo — la Parlamento de la Rusa Federacio — estas la reprezenta kaj leĝdona instanco de la Rusa Federacio. Ĝi konsistas el la Ŝtata Dumao (la Malsupera Ĉambro kun 450 deputitoj) kaj la Federacia Konsilio (Supera Ĉambro, 178 deputitoj). Laŭ la nova leĝo pri balotadoj, deputitoj en la Dumao estos elektitaj laŭ proporcia reprezentado, sed povos partopreni nur tiuj partioj kiuj estas registritaj konforme al ekstreme restrikta procedo kiu donas tre limigitan rajton registri listojn de kandidatoj. Sekve, reprezentiĝos en la Dumao nur tiuj partoj de la politika spektro kiuj sukcese plenumis la novajn normojn por registriĝo.

Unuiĝinta Rusio (ER, centrisma-dekstrisma) — La partio de Vladimir Putin estis kreita en 2001 per la fuzio de la partioj La Patrio — Tuta Rusio, kaj Unueco. Boris Gryzlov, aktuala prezidanto de la Ŝtata Dumao, gvidas ĝin de 2002. La sola vere grava politika partio en la lando, kun pli ol unu kaj duono milionoj da membroj, ĝi sukcese varbis grandan parton de la politika elito subtene al la rusa prezidanto kaj tiel ebligis, ke li atingu plimulton de seĝoj en la Dumao (222 seĝoj el 450, kun 37,57% de la voĉoj) en la parlamenta balotado de decembro 2003. En tiu de decembro 2007 ĝi gajnis 315 seĝojn el 450, kun 64,30% de la voĉoj.

Komunista Partio de la Rusa Federacio (KPRF, la eksa Komunista Partio de Sovetunio) — Fondita en 1993 kaj gvidata de Gennady Zuganov, la KPRF estas la ĉefa partio de la opozicio. Ĝi spertis regreson en 2003, ricevinte nur 12,61% de la voĉoj (52 seĝojn) aŭ 11,5 procentoj malpli ol en la antaŭa balotado. En decembro 2007 ĝi ricevis 11,57% kaj 57 seĝojn. Ĝi gajnis la urbestrecon de Volgogrado (eks-Stalingrado) en majo 2007, post frua municipa balotado.

Liberala Demokratia Partio de Rusio (LDPR, ekstremnaciisma) — Gvidata de Vladimir Ĵirinovsij, kiu ankaŭ estas vicprezidanto de la Dumao, la LDPR estis establita en 1989 sub la nomo de Liberala Demokratia Partio de Sovetunio. Ksenofobia, kontraŭjuda, nostalgia pri la Granda Rusio de antaŭa epoko, hodiaŭ ĝi reprezentas la trian politikan forton en la lando post Unuiĝinta Rusio kaj la Komunista Partio. Ĝi ricevis 11,46% de la voĉoj (36 seĝojn) en 2003; 8,14% kaj 40 seĝojn en decembro 2007.

Justa Rusio (centrisma-maldekstrisma) — Fondita en 2006 kun la beno de la Kremlo, ĉi tiu partio rezultis el kunfandiĝo de tri malgrandaj partioj: Rodina (Hejmlando, koalicio de maldekstrismaj naciistaj movadoj, kiu gajnis 9,02% de la voĉoj kaj 37 seĝojn en 2003); la Pensiula Partio, kaj la Partio de la Vivo. Gvidata de Sergei Mironov, prezidanto de la Federacia Konsilio, ĝi celas reprezenti alternativan maldekstrisman forton. Justa Rusio gajnis 11,6% de la voĉoj ĉe la partaj regionaj balotadoj en marto 2007, kompare kun 15,7% por la Komunista Partio kaj 46% por Unuiĝinta Rusio. En decembro 2003, Justa Rusio ricevis 7,74% de la voĉoj kaj 38 seĝojn.

Demokratia Partio de Rusio (nomata “Jabloko”, centrisma) — La liberala reformista partio Jabloko estis fondita en 1993 de Grigory Javlinskij, Juri Boldirev kaj Vladimir Lukin. Gvidata de s-ro Javlinskij, ĝi precipe favoras merkatan ekonomion reguligatan de la ŝtato kaj partoprenon en La Eŭropa Unio. Ĝi ricevis nur 4,3% de la voĉoj (4 seĝojn) en 2003; 1,59% kaj neniun seĝon en 2008.

Unuiĝo de Dekstrismaj Fortoj (SPS) — Ĉi tiu konservativa partio, Okcidentofavora kaj kontraŭa al Valdimir Putin, naskiĝis en 1999 por kunigi la multoblajn partiojn de la “junaj reformistoj” (Anatoli Ĉubais, Boris Nemcov, Egor Gaidar kaj aliaj). Nikita Belijĥ elektiĝis kiel ĝia gvidanto en majo 2005. En la balotadoj de 2003, la partio suferis severan malvenkon (3,97% de la voĉoj, 3 seĝoj) kiu kaŭzis ĝian ekskludon de la Dumao kaj la eksiĝon de ĝia gvidanto s-ro Nemcov en januaro 2004. En 2007 ĝi ricevis 0,96% kaj denove neniun seĝon.

La Alia Rusio — Ĉi tiu diversa koalicio estis formita en 2006 por unuigi diversajn politikajn fluojn — liberalulojn, socialistojn, naciistojn kiel la movadon de la verkisto Eduard Limonov — kiuj dividas komunan kontraŭstaron al s-ro Putin. La eksa ŝakĉampiono de la mondo Garry Kasparov estas nomita kiel ĝia kandidato por la prezidant-elekto en Marto 2008. Li ankaŭ estis unu el la triopo ĉe la kapo de ĝia listo por la parlamenta balotado en kiu, tamen, ĝi ne kvalifikiĝis partopreni.

Olivier PIRONET.

Venko anoncita en la parlamenta balotado

Kial la prezidanto Vladimir Putin estas tiel populara en Rusio

Se oni juĝus laŭ la kontraŭkomunista polemiko el la Okcidento kiu akompanis la sepdekan datrevenon de la Oktobra Revolucio, oni supozus ke Sovetunio ankoraŭ ekzistas. Kaj tiun malbonvolecon de antaŭa epoko oni aplikas al la rusa reĝimo de hodiaŭ. Certe, Vladimir Putin estas stranga speco de demokrato, sed ĉu la manipulado de la amaskomunikiloj sufiĉe klarigas lian popularecon, kiun la parlamenta balotado je la 2-a de decembro 2007 probable konfirmos[1]? Estas surbaze de la interesoj de lia lando ke balotantoj juĝos la bilancon de liaj atingoj.

APENAŬ ESTOS surprizoj en la rezultoj de la rusaj parlamentaj balotadoj de decembro 2007. Se ni kredus la opinisondojn, la reganta partio Unuiĝinta Rusio jam certe ricevos simplan plimulton, vide al nova saltego de ĝia populareco ĉe voĉdonantoj post kiam Vladimir Putin anoncis ke li mem estos ĉe la supro de ĝia listo. Tial la supozo ke, se la prezidanto Putin efektive emeritiĝus, li probable testamentos al sia posteulo “konstitucian plimulton” en la Dumao, tiel permesante al li ŝanĝi la konstitucion kun la subteno de du trionoj de la deputitoj*.

* Unuiĝinta Rusio, la partio de s-ro Putin, gajnis 315 seĝojn el 450 en la nova Dumao, tio estas 15 seĝojn pli ol du trionoj. -ml

En la Okcidento, oni diversmaniere interpretas ĉi tiun larĝan publikan subtenon de la popola opinio en Rusio por tiu, kiu gvidis la landon dum ok jaroj. Malnovaj kliŝoj reaperas, antaŭ ĉio asertoj pri la kvazaŭgenetika malkapablo de la rusoj postlasi absolutisman regadon kaj iri laŭ la vojo de demokratio. Aliaj citas la utiligon fare de la potenctenantoj de diversaj mekanismoj de truddevigo kiuj, kontestante la delikatajn kaj kontraŭdirajn atingojn de la epoko de Jelcin, klarigas la marĝenigon de la opozicio. Ni revenos al tiuj mekanismoj, por kiuj la rusoj havas belan eŭfemismon: “gvidata demokratio”. Sed oni ne povas kompreni la aktualan nivelon de la alligiteco de la rusoj al sia prezidanto sen enkalkul aliajn fundamentajn faktoroj kiuj stampis lastatempajn evoluojn en ĉi tiu lando.

Kiam s-ro Putin enoficiĝis je la fino de 1999, unue kiel ĉefministro kaj poste, en marto 2000, kiel prezidanto, Rusio estis profunde malstabiligita. La ĥaosaj reformoj realigitaj de Boris Jelcin malfortigis la ŝtaton tiom, ke ĝi jam ne kapablis daŭrigi ĉiujn siajn suverenajn funkciojn: kelkaj regionoj kaj respublikoj havis siajn proprajn leĝojn kiuj, en gravaj sferoj, ofte kontraŭdiris tiujn de federaciaj institucioj. En multaj kazoj, lokaj guberniestroj kaj prezidantoj arogis al si la nomumon de regionaj respondeculoj en kernaj postenoj, ekzemple pri la kolektado de impostoj, la dogano kaj internaj aferoj, kaj tiel instigis korupton kaj nepotismon.

Sento de disfalo

SAMTEMPE, LA ŜTATO luktis por akiri la regadon de sia ĉefa fonto de enspezoj: la profito el la vendo de krudmaterialoj. Gravaj rusaj kompanioj, inter ili kaj privataj entreprenoj kiel Jukos kaj duonpublikaj kiel Gazprom, estis starigitaj kadre de la kaŝemaj deŝtatigoj de la epoko de Jelcin. Ĉi tiuj firmaoj profitis de diversaj mekanismoj, ĉu laŭleĝaj ĉu kontraŭleĝaj (translokado de valoraĵoj al eksterlandaj pajlokompanioj, multiĝo de financaj perantoj faciligantaj la elfluon de profitoj) plejparte por eviti la pagadon de impostoj kaj kotizoj, tiel tute senigante al la ŝtato la liberon fiske manovri. Por multaj observantoj, la daŭranta funkciado de la Federacio mem estis minacata. Multe da rusoj kredis, ke ilia lando estis vere minacata, se ne disfali, almenaŭ perdi por ĉiam sian finan ŝancon refortiĝi.

Ĉi tiu sento de disfalo disvastiĝas ĉiam pli ĝenerale pro la internacia kunteksto: Usono kaj ĝiaj atlantikaj alianculoj kondukas senprecedencan ofensivon kun la celo redukti la influon de Moskvo tra la tuto de ĝia tradicia influsfero. Teorie ellaborita en tre frua etapo de kelkaj usonaj konsilistoj*, ĉi tiu strategio eksplicite celas “repuŝi” la influon de Rusio. Ĝi fidas al la katastrofaj efikoj de la ĉeĉenia politiko de la Kremlo kaj al la mallerta militista kaj ekonomia premo kiun Rusio daŭre trudas al siaj najbaroj. La strategio volas plifortikigi la negativan bildon de Rusio en tia grado, ke iuj observantoj ne hezitas nomi ĝin rusofobio*.

* Ekzemple Zbigniew Brzezinski, “A Geostrategy for Eurasia”, Foreign Affairs, n-ro 5, Nov-Jorko, 1997.
* Kp. Anatol Lieven, “Against russophobia”, World Policy Journal, n-ro 4, Nov-Jorko, vintro 2000-2001.

Prefere ol respondi pozitive al indikoj de bonvolo donitaj de la estro de la rusa ŝtato post la atencoj de la 11-a de septembro 2001, Usono ilin rigardis kiel signojn de malforto, kaj plifortikigis sian ĉeeston tra la tuta regiono, interalie per la “koloraj revolucioj” en Georgio kaj Ukrainio. Krom pliiganta intervenado ĉe la diplomatia kaj militista frontoj, la usonanoj utiligas ĉiajn instrumentojn de influo kiuj etendiĝas de eklezioj kaj sektoj ĝis lokaj neregistaraj organizaĵoj kiujn ili financas rekte aŭ nerekte pere de diversaj internaciaj organizaĵoj, inter ili programoj de la Eŭropa Komisiono.

Kvankam ja estas pravigeble helpi ĉi tiujn novnaskitajn sendependajn ŝtatojn atingi memstarecon disde sia grandega najbaro, la nova politiko de Usono kaj, grandamezure, tiu de Eŭropo, efektive konsideras ke Rusio jam ne havas siajn proprajn interesojn en Orienta Eŭropo kaj ĉirkaŭ la Kaspia Maro. En ĉi tiu kunteksto, estas tute facile por la gvidantaro de Rusio — multe pli vasta ol la reganta partio — persvadi la popolan opinion en sia lando ke Usono — kun la implica konsento de la Eŭropa Unio — provas nerevokeble malfortigi Rusion. La celo, ili diras, estos redukti ĝin al la subula rolo de provizanto de kelkaj krudmaterialoj kies ekspluato, cetere, ne elfarblos sen la partopreno de grandaj okcidentaj firmaoj.

Sendube ĉi tiu timo de ĥaoso estas intence troigita de iuj rondoj proksime al la Kremlo por faciligi la potencprenadon kiun ili juĝas necesa. Sed por kompreni kaj la politikojn entreprenitajn depost 2000 kaj ilian akcepton de granda parto de la rusa loĝantaro, ni devas enkalkuli ĉi tiun timon tiel profunde enradikiĝintan en publiko ŝokita de la sinsekvo de krizoj en la 1990-aj jaroj kaj de la malfortigo de la lando sur la internacia scenejo.

Interne de Rusio mem, la agoj de la nova prezidanto havis kvar ĉefajn celojn: reakiri la regon de la enspezoj el krudmaterialoj*, rekonstrui la rusan industrion kaj restarigi la federaciajn instituciojn de Rusio en la regionoj kune kun la konstruado de stabila politika plimulto. La diversaj — ofte brutalaj — metodoj uzitaj kombinis senpartian pragmatismon kaj la ekspluaton de dividoj. Ĉiuj formas parton de ia retoriko de patriota rekonstruo kiu ricevas vastan aprobon de la popola opinio. Estis en ĉi tiu kunteksto ke la prezidanto Putin pravigis la “malpuran militon” kondukitan en Ĉeĉenio.

* Vd Jean-Marie Chauvier, “La “nouvelle Russie” de Vladimir Poutine”, Le Monde diplomatique, februaro 2007.

Sin apogante sur la “superguberniestroj” nomumitaj de ĝi depost majo 2000, la Kremlo prenis al si la regon de la regionaj registaroj, forprenis la parlamentan imunecon de la prezidantoj de la respublikoj kaj regionaj guberniestroj kaj devigis ke ili obeu la leĝojn kaj regulojn rilate al buĝetoj kaj federaciaj impostoj. De 2004, ili estis nomumitaj laŭ la rekomendo de la Kremlo. Se necese, la personaro de la prezidanto gajnis al si la subtenon de regionaj gvidantoj kiuj estus eventualaj kritikantoj de la Kremlo (kiel la urbestro de Moskvo Juri Luĵkov) per iuj cedoj, interalie la promeso de reelektiĝo. Al tiuj, kiuj daŭre rezistis, oni postulis ke ili eksiĝu aŭ eĉ jure persekutis ilin.

En julio 2000, la prezidanto alvokis dudek unu oligarĥojn al renkontiĝo ĉe la Kremlo kaj donis al ili ultimaton*: se ili ne volas ke la registaro elfosu iliajn pasintecojn, ili devas subteni ĝiajn penojn rekonstrui la landon kaj ne sin trudi en la sferon de la politiko. Rifuzintoj estis rapide forbalaitaj: tri estis devigitaj iri en ekzilon (Boris Berezovskij, Vladimir Gusinskij kaj Miĥail Ĉernoj). Parto de la rusa gazetaro rimarkigis parenteze la judan devenon de kelkaj el ili. Kaj la aresto de Miĥail Ĥodorkovskij, estro de Jukos, ilustris la decidemon de la Kremlo. Tre simbola celobjekto, magnato de petrolo kaj amaskomunikiloj, li estis ĵus anoncinta ke li intencas vendi 40% de la akcioj de Jukos al la usona firmao Exxon-Mobil, kaj kandidati en la sekvonta prezidantelekto. Li estis kondamnita al naŭ jaroj da malliberejo pro fraŭdo kaj lia konglomeraĵo estis diserigita. Tiel komenciĝis la restrukturado de la industrio dum kiu la oficejo de la prezidanto reasertis sian gvidan rolon en ĉiuj strategiaj sektoroj, de hidrokarbonoj ĝis atomenergio, de la armilindustrio ĝis la novaj teknologioj.

* Le Monde, 31-a de julio 2000.

Tamen ne temas tie pri reveno de ŝtatismo aŭ de la sovetia sistemo. La rusa ekonomio vere fariĝis kapitalisma, kvankam en netravidebla kunteksto. Kvankam la plej grandaj naciaj konglomeraĵoj monitorataj de la ŝtato superregas strategiajn sektorojn (kelkaj, ĉu publikaj ĉu privataj, ofte akceptas eksterlandan partnerecon kondiĉe, ke ĝi restas malplimulta), la plejparto de firmaoj kaj servoj restas privataj kaj malfermitaj al la mondo laŭ maniero kiun oni certe ne vidis antaŭe en Rusio.

La celo afiŝita de la Kremlo estas do tute alia: temas do, apoge sur la altaj prezoj de petrolo, pri rekonstrui diversigitan kaj efikan industrion, kun rusaj grupoj kapablaj surloke konkurenci kun la okcidentaj multnaciaj konzernoj. La efikoj de tiu politiko, en la kunteksto de la alta prezo de hidrokarbonoj, estas okulfrapaj: en 2006, por la unua fojo, la rusa malneta interna produkto retrovis sian nivelon de antaŭ 1991, kaj la mezumaj enspezoj de la lando nete progresis. Jen kie certe kuŝas, kun la retrovita institucia stabileco, la nodo de la populareco de la prezidanto Putin. Tamen, tute ne ĉiuj rusoj profitas de tiu kresko. Kaj la opinio ne akceptas ĉiujn oferojn kiujn la registaro postulas: pri tio atestas, komence de 2005, la granda ondo da manifestacioj kontraŭ la reformo de la pensioj, kiuj tuŝis la plej malfortajn tavolojn — pensiulojn, etoficistojn. La registaro devis tiam modifi sian socian politikon...

Polica ĉikanado

EN LA PRAKTIKO la prezidanta administracio profunde modifis, en ĉi lastaj jaroj, la praktikadon de la demokratio, malfaciligante la registradon de partioj kaj de organizaĵoj (aparte neregistaraj organizoj, suspektataj esti facile alireblaj por okcidentaj influoj), aŭ per revizio de la elekto-leĝo por forigi la elekton de deputitoj laŭ distriktoj (kio ebligis al opoziciaj gvidantoj esti elektitaj eĉ se ilia partio ne superis, ĉe la proporcia flanko de la elektoj, la eliminan sojlon de 7%). La akaparo de la televid-kanaloj — tiom ke la unua kanalo ORT jam ne invitas al siaj debatoj kritikajn oponantojn — limigas la liberan opini-esprimadon al unu aŭ du radioj kun limigita aŭdebleco (ĉefe Eĥo Moskvo) kaj al la gazetaro, kies legantaro malmultiĝis depost la fino de la USSR.

Eĉ pli zorgiga ŝajnas la etoso de premado kaj timigado kiu sufokas la esprimiĝon de movadoj juĝataj ĝenaj. Tio estas aparte la okazo de la manifestacioj de La Alia Rusio, ĉikanata de la polico aŭ de la Naŝi (“La niaj”, la junul-organizo starigita de la Kremlo*). Ankaŭ tiukampe la rusa socio restas brutala kaj, kvankam nenia oficiala strukturo estas rekte implikita en la murdo de la ĵurnalistoj Anna Politkovskaja aŭ Juri Ŝĉekoĉiĥin, la senpuneco de la murdistoj de komunikilaj profesiuloj, de entreprenistoj aŭ de diversnivelaj administrantoj malkaŝas la strukturajn malfortojn de la ŝtato: latenta korupto de la sekureco-servoj, foresto de diseco inter la plenuma kaj juĝa povoj, malrigoreco rilate al la ekstremismaj grupoj, aparte ksenofobiaj aŭ de kalvuloj.*

* Kp. “Les jeunes en rangs serrés derrière Poutine [La junuloj en densaj vicoj malantaŭ Putin]”, Courrier international, 30-a de aŭgusto 2007.
* Vd Carine Clément kaj Denis Paillard, “Dix éclairages sur la société russe [Dek klarigoj pri la rusa socio]”, Le Monde diplomatique, novembro 2005.

La rusoj invitas nin konsideri la malfacilojn de ilia vojo al plia demokratio kaj la mallongecon de iliaj reform-eksperimentoj, post la nuligo de la dominanta rolo de la unusola partio en 1988 kaj la disfalo de la USSR en 1991. La parlamentaj elektoj de decembro 2007 kaj prezidanta de marto 2008 okazos laŭ la validaj leĝoj. Kontraste al tio kion proponis al li la plej multaj ĉiuspecaj politikistoj kiel la opini-sondaĵoj, la prezidanto ne modifigis siafavore la konstitucion.

La fakto mem ke sinsekvo okazas normale en tiu lando estas reala progreso, egale kian rolon s-ro Putin poste alprenos. Sed, plurrilate, la esprimo “gvidata demokratio” estas komforta eŭfemismo: oni devus prefere paroli pri “manipulata demokratio” kiam la potenco ne hezitas altiri al si la reprezentantojn de la opozicio sentemajn pri oferto de postenoj aŭ de privilegioj, aŭ kiam multiĝas la personaj ligoj (inkluzive de familiaj*) inter la politika kaj ekonomia mondoj, kaj tio dum la reprezentantoj de la opozicio estas sisteme marĝenigataj.

* Kp “La parencoj en la potenco”, Kommersant Vlast, Moskvo, 24-a de septembro 2007.

La nuna ŝtatestro insistis pri la neceso de larĝa plimulto kaj pri forta prezidanteco por finatingi la stabiligon de la lando kaj redoni al ĝi la lokon kiun ĝi postulas sur la internacia scenejo. Nenia dubo ke li atingos ambaŭ kun la konsento de la granda plimulto de la loĝantaro, sentema pri la sukcesoj de la lastaj jaroj. Tamen, tiu politika sistemo sub kontrolo ne povas eterne daŭri. La unua rifo kuŝas en la reala mizerigo de triono de la loĝantaro (laŭ la oficialaj statistikoj), forlasita de socio kun du rapidecoj kaj kun akraj kontrastoj, spite al la retrovita kresko. Tiuj tavoloj sendube ne karakteriziĝas per alta grado de organiziteco, sed, kiel oni vidis dum la vintro 2005, ili povas manifesti sin forte. La alia rifo kuŝas en la kreskanta kontraŭdiro inter la aŭtoritata maniero de la potenco kaj la liberala logiko de la ekonomia kaj socia sistemo.

Ĝis nun la Kremlo bone gardis sin limigi la tiel valorajn kaj novajn atingojn kiel la liberecon cirkuli kaj komerci eksterlande (por tiuj kiuj havas la rimedojn por tio, sed ili estas pli kaj pli multnombraj), informi sin per Interreto aŭ sendi siajn infanojn ĉien ajn en la mondo. En lando nun larĝe malfermita, la patriota retoriko, la limigoj al funkciado de partioj kaj asocioj, la burokrata kontrolado de la entreprenoj povas tre facile kaj rapide bremsi la kreskon mem — kaj aperi, en la okuloj de kreskanta nombro da rusaj civitanoj, ĝuste tiaj kiaj ili estas: administraj vizioj kaj trudoj hereditaj de la sovetia sistemo.

Jean RADVANYI.

Demokratio simpligita

LA 1-AN DE JANUARO 2009, kelkaj el la dudek-sep membroŝtatoj de la Eŭropa Unio povas havi instituciojn rifuzitajn de sia popolo. La Traktato de Lisbono, subskribita en decembro 2007 de la ŝtatestroj aŭ ĉefministroj, devus tiam esti ratifita de ĉiuj membrolandoj de la Unio. Hungario, Malto, Slovenio, Rumanio kaj Francio jam faris tion.

S-ro Nicolas Sarkozy estis tamen deklarinta: “Esti konsekvenca eŭropano kaj respondeca politikisto, tio estas post la franca “ne” al la Eŭropa Konstitucio ne fari kvazaŭ okazus nenio! La francoj donis al ni mesaĝon: mi volas atenti ĝin.” Tio estis en junio 2006...

Lia elekto kiel prezidanto servis al li ŝajne kiel plenpovo por nuligi la esprimon de la popola volo pri la eŭropa demando, ĉar li ĵus atingis, ke pli ol tri kvaronoj de la francaj parlamentanoj adoptis tekston kvazaŭ identan kun tiu kiun 54,68% de la elektantoj rifuzis la 29-an de majo 2005. La Socialista Partio povintus trudi novan referendumon. Ĝi promesis tion, sed fine rezignis ĝin.

Kelkajn semajnojn antaŭ la eŭropaj elektoj de 2004, s-ro Anthony Blair, celante malfortigi la argumentojn de la skeptikuloj pri Eŭropo — multaj en Britio-, promesis submeti la fundamentan leĝon de la Unio al universala voĉdono. La posteulo, kiun li elektis, s-ro Gordon Brown, preferis konfidi al la brita parlamento la zorgon ratifi la Lisbonan Traktaton.*

* Tiu ratifo estis voĉdonita de la Malsupra Ĉambro, la 21-an de januaro 2008, per 362 voĉoj kontraŭ 224. La Supera Ĉambro devas ankoraŭ esprimi sin.

En junio 2005 la nederlandaj civitanoj rifuzis la eŭropan konstitucian traktaton per 62% da voĉoj. Por ne riski konsulti ilin denove, ĉar ili ne ĉiam respondas kiel decas, estas ankaŭ tie la parlamento kiu devos ratifi la tekston aprobitan en decembro 2007 de la Eŭropa Konsilio. En Portugalio fine, la Socialista Partio proklamis dum la parlament-elektoj de februaro 2005 ke ĝi submetos la tiaman konstitucian projekton al la popola voĉdonado. La ĉefministro José Socrates retropaŝis pretekstante — kiel s-ro Sarkozy, kiel s-ro Brown, kiel la nederlandaj socialistoj — ke “la cirkonstancoj komplete ŝanĝiĝis. Tiu estas alia traktato.” Ĉu ĝi ne estas “simpligita”?*

* En sia parolado de la 10-a de februaro, s-ro Sarkozy uzis kvinfoje tiun adjektivon. Ĝi havas tamen 287 paĝojn, 356 modifojn de la antaŭaj traktatoj, krome 13 protokolojn, 65 deklarojn kaj unu anekson. Vd Bernard Cassen, “Revivigo de la Eŭropa Konstitucio”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2007.

Tia senĝeneco pensigas, kiam, en Francio, s-ro Valéry Giscard d’Estaing facile koncedas ke “en la traktato de Lisbono, redaktita ekskluzive surbaze de la konstitucia traktato [mortinta en 2005], la instrumentoj estas precize la samaj. Nur la ordo estas ŝanĝita en la ilkesto.”*. “Ne estas substanca diferenco [inter la du tekstoj] rimarkigis ankaŭ la komisiono pri eksterlandaj aferoj de la brita Malsupra Ĉambro, tamen dominata de la Laboristpartio. Mallonge, nur la irlandanoj havos la rajton, en majo aŭ junio, esprimi sin per referendumo...

* Valéry Giscard d’Estaing, “La boîte à outils du traité de Lisbonne [La ilkesto de la traktato de Lisbono]”, Le Monde, 27-a de oktobro 2007.

En 1983 François Mitterrand deklaris esti “dividita inter du ambicioj, tiu de la konstruado de Eŭropo kaj tiu de la socia justeco”.* Ĉu nun estus la demokratio, kiu obstaklas la unuan de liaj ambicioj? Ĉu estas egale ke la parlamentanoj kiuj kontraŭdiris la decidon de la universala voĉdono apartenas pli kaj pli al la privilegiaj sociaj klasoj, dum la “ne”, en Francio kiel en Nederlando, facile venkis en la popola elektantaro?

* Citita de Jacques Attali, Verbatim 1, Fayard, Parizo, 1993, p. 399.

La eksa ministro Jack Lang, instruisto pri publika juro, respondis eble al ĉiuj ĉi demandoj. Li opiniis ke estas senutile “obstini pri juraj dispozicioj kiujn eĉ la specialistoj ne komprenas. Kaj krome, vi scias, traktato, tio estas nur traktato.”

Serge HALIMI.

De Orienta Eŭropo ĝis Usono

Minacoj kontraŭ la rajto abortigi

En Italio konservativa ĵurnalisto ĵus lanĉis ideon pri “moratorio pri abortigo”, dum deputito de Forza Italia, partio de s-ro Silvio Berlusconi, deponis parlamentan proponon por nuligi la leĝon, kiu igis senpuna la memvolan abortigon (MA). En Eŭropo la kontraŭ-MA-aj tezoj nun regajnas influon. En Usono ili estas aŭskultataj de la Blanka Domo. Kaj la difektiĝo de la publikaj sansistemoj kontribuas malpliigi la rajton de la virinoj decidi pri sia patrineco.

KONTRAŬE al tio, kion oni povus opinii, la rajto abortigi restas fragila; inkluzive en la industriaj landoj. Kvankam liberaligo progresas en granda parto de Eŭropunio — kiel en Portugalio, kiu igis ĝin nepunebla en marto 2007-, la konkretaj kondiĉoj, kaj laŭleĝa statuso de la memvola abortigo (MA) ege varias laŭ la landoj. Dum la okcidenteŭropaj virinoj disponas pri relative bona prizorgo, precipe en la nordaj landoj, la alireblo al MA pli kaj pli reduktiĝas en Orienta Eŭropo. Kaj la rajto aborti estis fakte enhave neata en Usono.

Skandinavio kaj kelkaj kontinent-eŭropaj landoj aspektas pioniroj koncerne virinajn rajtojn. La abortigo-nombro en Nederlando estas unu el la malplej granda en Eŭropo (8 por 1000 virinoj en aĝo naski), kio spegulas energian politikon por seksoedukado kaj kontraŭkoncipo; 75% de la virinoj inter 15 kaj 44 jaroj uzas modernan kontraŭkoncipan metodon*. La MA estas farataj en fakaj klinikoj, de altkvalifikitaj sanlaboristoj. Ĝi estas tute pagata de publika sanasekuro.

* “Accessibility and availability of abortion in six European countries”, The European Journal of Contraception and Reproductive Health Care, Londono, marto 2005, p. 51-58.

Sama mensostato regas ankaŭ en Skandinavio, aparte en Svedio kaj Danio. En tiu lando jam en 1939 la leĝo agnoskis la rajton ĉesigi gravedecon en kelkaj kazoj. En 1973 ĝi permesis laŭpetan abortigon, ĝis la 12-a senmenstrua semajno. Post tiu templimo, la virinoj devas prezenti sian peton antaŭ komisiono de ginekologoj, sociaj laboristoj kaj psikologoj. La knabinoj sub 18 jaroj devas ankaŭ ricevi konsenton de la gepatroj — kio estas problemo por tiuj, kies familio rifuzas akcepti, ke ili havas seksan vivon; en tiu kazo tamen la komisiono decidas sen postuli gepatran konsenton*. La nombro de abortigoj estas tre malgranda — ĉirkaŭ 13 por 1000. Abortigo estas senpaga, kaj en hospitala strukturo; la permedikamentaj abortigoj estas triono el la tuto.

* Lara M.Kudsen, Reproductive Rights in a Global Context, Vanderbilt University Press, Nashville, 2006.

Kontraŭe al ĉe aliaj eŭropaj landoj, inkluzive Francion*, estas sufiĉe da sanlaboristoj por ĉio. En Germanio kaj Italio la virinoj devas havi antaŭan intervjuon; la permedikamenta abortigo ankoraŭ ne estas ĝeneraligita, male al Francio kaj Nederlando. En Hispanio gravedon oni povas ĉesigi se ĝi endanĝerigas la patrinan sanon, inkluzive la mensan sanon. Sed, kvankam la MA estas tute banaligita, certa riproĉado pludaŭras rilate la virinojn kiuj uzas ĝin. Oni foje konsideras ilin nerespondecaj, same kiel se ili drinkus aŭ fumus ege troe*: “al la virinoj oni foje diras “Kial vi ne pli atentis?””diras Lisbeth K. Knudsen, sociologo kaj demografiisto en Aalborg-universitato. “Sed ne temas pri la sama malaprobo ol “Vi estas mortigonta vivon”*

* Vd Mona Chollet, “Les acquis féministes sont-ils irréversibles?”, Le Monde diplomatique, junio 2007.
* Vd François Cusset, “Votre capital santé m’intéresse”, Le Monde diplomatique, januaro 2008.
* Citita en Reproductive Rights in a Global Context, jam citita, p. 104.

En Skotlando, Anglio kaj Kimrio* abortigo estas permesata ĝis la 24-a senmenstrua semajno, se la daŭrigo de gravedo enhavas pli da riskoj por la patrino ol ĝia ĉesigo. Tiu tre liberala difino de la pravaj motivoj por MA lokas Brition en la grupo de la plej liberalaj landoj ĉi-rilate. La virinoj, kiuj tion deziras ĉiam sukcesis ĉesigi sian gravedon. La abortigo-kvanto en Anglio kaj Kimrio , ĉirkaŭ 16 por 1000, estas unu el la plej granda en Okcidenta Eŭropo.

* La brita leĝo de 1967 ne aplikiĝas en Norda Irlando, kie abortigo estas permesata nur en kazo de grava danĝero por la vivo de la patrino.

Tamen restas malhelpoj. Du kuracistoj ja devas skribe apogi la abortopeton, kio pliigas la riskon preterpasi la templimon. Kvankam granda plimulto de la kuracistaro favoras MA, ĉirkaŭ 20% da ili kontraŭas ĝin, kaj iuj uzas sian baropovon*. “Virinoj diras al ni: “mia kuracisto rifuzis sendi min al alia kuracisto””, bedaŭras s-ino Rebecca Findlay, proparolanto de la Family Planning Association (Asocio por Famili-Planado). “La kuracistoj povas prokrastigi la proceduron, kaj iuj virinoj pro tio atingas dekunusemajnan gravedon, kvankam ili komencis la konsultiĝon kiam estis nur sessemajna gravedo.” Multaj postulas simpligon de la aplikeblaj leĝoj.

* Marie Stopes International, “General practitioners: Attitudes to abortion”, Londono, junio 1999.

Sed la ĉefa problemo por la abortopetantoj restas la manko de strukturoj kaj rimedoj. Ekzemple: en 2004 la registaro atribuis 300 milionojn da pundoj (ĉ. 500 milionojn da eŭroj) al la lokaj sanitaraj aŭtoritatuloj, la Primary Care Trusts por la kontraŭkoncipaj kaj abortaj elspezoj. Tiuj strukturoj, kiuj havas plenan mastruman aŭtonomecon, elspezis averaĝe nur 6,50 € por persono en la MA-servoj. “La Primary Care Trusts elspezis do tiun monon por sektoroj konsiderataj prioritataj, kiel la kardiovaskulaj malsanoj, aŭ kanceroj. La kontraŭkoncipajn servojn oni ne konsideras prioritato, ili estas de ĉiam subfinancataj” klarigas s-ino Findlay.

Rezulte: aliri al la senpaga MA fariĝas loterio. En kelkaj regionoj la virinoj devas atendi multe pli longe ol la tri semajnojn rekomenditajn de la registaro. Por eviti suferigan atendon, iuj virinoj mem pagas la proceduron, tio estas 800 €. Tio koncernas 13% de la gravedoĉesigoj en 2006, laŭ takso de la Family Planning Association. La mezklasaj virinoj povas ja “donaci al si” sian MA, sed 800 € estas neatingebla sumo por la malriĉaj, aparte por la senhejmulaj kaj la azilpetantaj.

La preteksto de la demografia malkresko

MALGRAŬ TIUJ malfacilaĵoj, la britinoj estas privilegiitaj kompare kun siaj kunfratinoj el Centra kaj Orienta Eŭropo, por kiuj la aliro al flegado estas akuta problemo. En la Orienteŭropaj landoj (Belorusio, Bulgario, Slovakio, Ĉeĥa Respubliko, Hungario, Pollando, Rumanio, Rusio, Ukrainio), la nombro de abortigoj estas 44 por 1000 virinoj inter 15 kaj 44 jaroj. Universala kaj senpaga MA konsistigis la ĉefan kontraŭkoncipan metodon en la landoj de la eksa soveta bloko, escepte en Rumanio. Sed, de post la disfalo de la komunismaj reĝimoj, estas pli kaj pli malfacile ĉesigi gravedon.

Unua malhelpo: la kosto de la proceduro en kunteksto de privatigo de la sanservoj. La virinoj de nun devas pagi la abortigon, kio estas maljusta por la plej malriĉaj. En Hungario, la sanasekuro ne pagas ĝin, krom se ekzistas medicinaj kialoj. Ĝi kostas averaĝe 100 eŭrojn, proksimume trionon de la minimuma monata salajro (273 € en 2008). En Pollando, aborto estis deklarita kontraŭleĝa en 1997, kaj la helpemaj kuracistoj pagigas siajn servojn altpreze: inter 4 kaj 8-oble la minimuman salajron, kiu estas 311 € en 2008. Por anestezio oni devas aldoni 250 €, tial multaj virinoj preferas ne havi ĝin*.

* Stéphane Portet, “Teenage pregnancy in Poland”, en Anne Daguerre kaj Corinne Nativel (sub gvido de), When Children become Parents, Bristol Policy Press, 2006, p. 210.

Dua granda minaco: la kreskanta influo de la kontraŭaborta-premgrupo, ofte proksima de la ortodoksa kaj katolika eklezioj. Tiuj grupoj sukcese ekspluatas la temon: demografia malkresko. En Hungario, pro premo de la defendantoj de “Vivrajto” la registaro en 2001 limigis la alireblon al MA, devigante la virinojn havi du antaŭajn intervjuojn — kun konsekvenca risko preterpasi la templimon. En Rusio, de post la fino de la 1990-aj jaroj, la kontraŭaborta batalo havas kreskantan influon, kaj ricevas la apogon de s-ro Vladimiro Putin mem. En sia parolado al la federacia asembleo, en majo 2003, la prezidanto priskribis la demografian demandon kiel la plej gravan defion, kiun Rusio devas alfronti*.

* Rossiskaïa Gazeta, Moskvo, 14-a de majo 2003, p.4.

Plej multaj politikaj partioj atribuas la demografian malkreskon — nombro de mortintoj superas la nombron de naskiĝoj — al abortigo-praktiko. En tiu kunteksto, en 2002, konservativa deputito, s-ro Aleksandro Tchouev, deponis leĝproponon celantan forigi la eblecon aborti pro socialaj motivoj. La leĝo antaŭe permesis ja al virinoj ŝtatprizorgatan abortigon pro dek tri socialaj motivoj (senlaboreco, izoleco, loĝkondiĉoj ne taŭgaj, ne sufiĉaj enspezoj, ktp.) De post 2003, pro la Tchouev-propono, akceptita de la Parlamento, aborto estas permesita nur en kazo de seksperforto, aŭ se la patrino estas enkarcerigita, aŭ senigita de siaj patrinrajtoj, aŭ se la patro estas handikapito*.

* Elena Ivanova, “Meeting the challenge of new teenage reproductive behaviour in Russia”, en When Children become Parents, cit. p. 196.

Sama scenaro estas en Pollando, kie la religi-integrista premgrupo sukcesis igi abortigon kvazaŭ kontraŭleĝa. De 1997, abortigo estas permesita nur se ekzistas vivdanĝero por la patrino, se la feto havas gravan misformiĝon, aŭ se estis seksperforto aŭ incesto. Plej multaj kuracistoj rifuzas praktiki ĝin, eĉ en kazo de risko por la patrina sano, pro timo de jura persekuto*. La nombro de deklaritaj MA do reduktiĝis de 3.647 en 1997 ĝis 310 en 1998 kaj 199 en 2004. La nombron de nedeklaritaj abortigoj oni taksas je 80.000 jare, kaj oni scias kiom da postaj komplikiĝoj tio implicas (vidu “Dramecaj konsekvencoj de eksterleĝaj abortigoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2008). La kontraŭaborto-batalantoj gajnis multajn venkojn kontraŭ la virinaj rajtoj, ja ankaŭ ĉar ili ricevas financan apogon de siaj kolegoj el Usono. La ĉefa katolika kontraŭaborta asocio en Usono Human Life International tiel starigis filion en Gdansk por formi la polajn aktivulojn pri la taktikoj de kontraŭabortaj kampanjoj*.

* Stéphane Portet, “Teenage pregnancy in Poland”, en When Children become Parents, cit. p. 210.
* Elisabeth Rosenthal, “Accross Europe, a broad assault by abortion foes”, International Herald Tribune, Parizo, 28-a de julio 2005.

En Usono, abortigo, laŭleĝigita en januaro 1973 per “Roe vs Wade”-decido de la Plej Alta Kortumo, — kiu juĝis, ke la decido ĉesigi gravedon okazas kadre de privata rilato inter kuracisto kaj lia pacientino — , estis tuj atakita de aro de federaciaj leĝoj. En 1973, la Church-amendo — pro la nomo de demokratpartia senatano en Idaho-ŝtato, Frank Church — permesis al kolektivoj kaj individuoj, kiuj ricevas financadon de la federacia ŝtato, rifuzi praktiki abortigon pro etikaj aŭ religiaj motivoj. En 1977, la Hype-amendo malpermesis uzi federaciajn subvenciojn por financi abortigon, krom se gravedo estas rezulto de seksperforto aŭ incesto, aŭ ankoraŭ por savi vivon de la patrino. Financado de MA ek de nun tute dependas de la bonvolo de la ŝtatoj. En 1989, la ŝtatoj ricevis permeson de la Plej Alta Kortumo limigi la alireblecon al la MA.

Sed dum la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj, la kontraŭabortiga premgrupo en Usono vere organiziĝis kaj gajnis kelkajn decidigajn batalojn, inkluzive per uzo de perforto. En la 1980-aj jaroj, la kontraŭabortigaj grupoj multobligis la atakagadojn kontraŭ la ejoj de la Famili-planada asocio. En la 1990-aj jaroj, la situacio malpliboniĝis: 7 murdoj kaj 17 murdoprovoj estis registritaj, kio devigis la federacian ŝtaton severe puni la provojn timigi la kuracistojn kaj iliajn pacientinojn. Tamen, la leĝo de 1994, kiu garantias liberan aliron al la MA-centroj (Freedom of Acces to Clinic Entrances Act) ne havis la esperatan efikon.

Dum la ĉiujara manifestacio nomata “Marŝo por la Vivo”, la 22-an de januaro 1995 en Vaŝingtono, unu el la kontraŭabortigaj grupoj, la American Coalition of Life Activists, malkaŝis tabulon kun jenaj vortoj: “Kulpas pri krimoj kontraŭ la homaro”. Sekvis listo de nomoj kaj adresoj de 13 kuracistoj “abortigantoj”, kiuj poste devis vivi sub konstanta polica protekto*.

* Reproductive Rights in a Global Context, cit.

Ĉar la usonaj kuracistoj praktikantaj abortigojn estas eta malplimulto — nur 2% de la ginekologiistoj praktikas almenaŭ 25 abortigojn monate — estas tre facile ilin identigi. Akceliĝas la rekrutado-krizo. La servo-oferto ŝrumpas, kelkaj ŝtatoj jam frontas mankon. Konsekvence, la MA estas ĉefe afero de la mezklasaj virinoj, kiuj povas pagi. Plej multaj privataj sanasekuroj ja ne zorgas pri kontraŭkoncipo nek abortigo, dum la viagra estas preskaŭ ĉiam repagata.

Fronte al tiuj atakoj, la “por-elekteblo”-movado* restis pasiva. Pli grave, la demokratpartianoj iom post iom akceptis iujn aspektojn de la kontraŭabortiga-diskurso. Granda parto de iliaj voĉdonantoj ja opinias, ke abortigo estas etike kondamninda. Pro taktikaj motivoj, la demokratoj emfazas la neceson redukti la nombron de nedezirataj gravedoj, kaj asertas ke abortigo devas resti la plejlaste konsiderata solvo. Tio ebligas al la disidentaj demokratoj voĉdoni kun la respublikpartianoj aŭ sindeteni pri la kontraŭabortigaj leĝoj. La demokratoj tiel multe malpli arde defendas la senkondiĉan rajton aborti, ol iliaj respublikaj kontraŭuloj strebas ĝin nuligi. (vidu “Grava vetcelo en la konkurado por la usona prezidanteco”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2008).

* En Usono, la defendantoj de la rajto aborti estas nomataj “por-elektebleco”-uloj, iliaj kontraŭuloj “por-vivo”-uloj.
Ideologia venko de la kontraŭabortigaj-aktivuloj

DE POST LA REVENO de la respublikpartianoj ĉe la regado, en 2000, la prezidanto George W. Bush donis senkondiĉan apogon al kontraŭabortigaj aktivuloj. Lia registaro prioritate financas la programojn, kiuj predikas seks-abstinon, kaj draste reduktas la elspezojn por kontraŭkoncipo aŭ MA. Krome, la kontraŭabortiga leĝaro severiĝis. La leĝo de 2003 malpermesas kirurgian metodon por malfrua gravedoĉesigo, nomata de ĝiaj kontraŭuloj “aborto per parta naskiĝo”, ĉar la feto ankoraŭ vivas ĉe la komenco de la operacio. De nun la feto-rajtoj egalas tiujn de la patrino. La leĝo de 2004 pri la “nenaskitaj viktimoj” diras, ke se krimo okazas kontraŭ graveda virino, la kulpulo estos persekutata pro duobla krimo aŭ murdo, kontraŭ la virino kaj kontraŭ la feto*.

* Sama leĝo estis preskaŭ voĉdonata en Francio, kun la Garraud-amendo, fine de 2003.

La respublikana administracio ne nur sukcesis igi malfacila la alireblon al la MA, sed ankaŭ sukcesis parte malpermesi ĝin, post la nomumo de la ege konservativa Samuel Alito ĉe la Plej Alta Kortumo. Danke al lia voĉdono, la Plej Alta Kortumo la 18-an de aprilo 2007 konfirmis la leĝon de 2003, tiel ebligante fundamentan reekzamenon de abortigo. Eĉ pli alarmige: pro la ambivalenco de la demokratoj, la ideologia venko de la kontraŭMA-tendaro estas kompleta*. Dum konferenco de la Familiplanadaj Centroj de Nov-Jorka ŝtato, la 24-an de januaro 2005, la senatanino Hillary Clinton deklaris: “Ni ĉiuj povas rekoni ke abortigo estas malĝoja, kaj eĉ tragika elekto por multaj, multaj virinoj”. Estas tamen ankoraŭ pli tragika naski nedeziratan infanon, kiel atestas la pludaŭro de bebmortigoj*.

* Vd Melody Rose, Safe, Legal and Unavailable? Abortion Politics in the United States, CQ, Press, Vaŝingtono, 2007.
*Unexplained Death in Infancy”, The Lancet, Londono, 1999.

Por granda plimulto da junaj eŭropaninoj, la MA estas fundamenta rajto, kiu ne povas esti diskutata. La ploretantaj emfazoj de la kontraŭabortigaj grupoj, tre malplimultaj en Francio, estas eĉ ridindaj, kiam ili ne indignigas*. La sukceso de la reakciaj movadoj en Orienta Eŭropo kaj en Usono devus tamen memorigi al ni, ke, precipe por la plej malriĉaj, nenio estas definitive akirita.

* Paul Cesbron, “Menaces sur la liberté d’avorter”, Le Monde diplomatique, februaro 1997.

Anne Daguerre

Dramecaj konsekvencoj de eksterleĝaj abortoj

ĈIUJARE EN la mondo, 80 milionoj da virinoj frontas nedeziratan gravedon; 45 milionoj travivas memvolan abortigon (MA); 97% de la tre riskaj abortigoj okazas en la evolulandoj*. En 2004 — la plej proksimaj statistikoj — la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS) taksis je 68.000 la jaran nombron de mortoj, kiuj estas kaŭzitaj de eksterleĝa aborto*. Tiuj mortoj estas sisteme subtaksataj. 13% el ĉiuj patrinaj mortoj okazas sekve de riskaj abortoj, el kiuj preskaŭ la duono en Azio.

* Anna Glasier, Metin Gülmezoglu, George P. Schmidt, Claudia Garcia Morena kaj Paul F.A. Van Look, “Sexual and reproductive health: A matter of life and death”, The Lancet Sexual and Reproductive Health Series, Londono, oktobro 2006.
* Monda Organizaĵo pri Sano, “Unsafe abortion: Global and regional estimates of incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2000”, Ĝenevo, 2004.

Laŭ MOS, aborton oni nomas “riska” kiam la proceduron plenumas neformitoj, aŭ kiam ĝi okazas en medio nekonforma al minimuma sanitara normo*. En Afriko, 20% el la riskaj abortoj okazas ĉe adoleskulinoj. Tiuj junulinoj pli ol plenkreskaj virinoj riskas gravediĝi post truditaj seksaj rilatoj. Ili ankaŭ pli ol aliaj riskas komplikajojn ĉar ilia organismo estas pli fragila.

* David A. Grimes, Janie Benson, Susheela Singh, Mariana Romero, Bela Ganatra, Friday E. Okonofua kaj Iqbal H. Shah, “Unsafe abortion: The preventable pandemic”, The Lancet Sexual and Reproductive Health Series, oktobro 2006.

Eksterleĝaj abortoj virinojn ne nur mortigas, sed ankaŭ difektas, ofte neripareble, ilian sanon. Kronikaj infektoj, difektado de internaj organoj sekve de la enkonduko en la vaginon de diversaj aĵoj, aŭ sterileco: tiaj sekvoj estas oftaj en la evolulandoj.

Tiaj tragedioj estas nun tre maloftaj en plej multaj indusriaj landoj. Ilia nombro restas tamen neneglektebla en Orienta Eŭropo, kie ĉiujare 400.000 abortoj okazas kun sanitaraj riskoj, laŭ la MOS. Inter 8% kaj 16% de la virinoj travivas postoperaciajn komplikaĵojn.

Anne DAGUERRE.

Ĉu la homrajtoj estas universalaj?

La homrajtoj estas internacie protektataj nur ekde 1948. Estas la Unuiĝintaj Nacioj kiuj, antaŭ la amplekso de la naziaj kromoj, konsekris ilian “universalecon” per traktatoj kaj kontrolorganoj (komisionoj, tribunaloj). La koncepto trudiĝis, portata de la “civilaj socioj”. De kiu ajn lando, de kiu ajn koloro, ĉiu havas la rajton esti protektata kontraŭ politika murdo, “malaperigo”, torturo, arbitra enprizonigo, malhumanaj traktadoj.

Kontraŭ diskriminacio, se oni estas virino, se oni praktikas religion — aŭ se oni kredas neniun. Ĉu, sub preteksto ke li apartenas al tiu socio anstataŭ al tia alia, oni devus akcepti ke homa estulo povas esti reduktita al sklaveco? Ke infano estas kondamnita al trudlaboro?

Tamen, tiu ideo de universaleco estas kontestata. Iuj memorigas ke ĝi en certaj punktoj servis al la imperiismo de la eŭropaj potencoj en la 19-a jarcento (“homamaj intervenoj”). Aliaj rifuzas ĝin pretekste ke ili estus pure “okcidentaj”. Pluraj intelektuloj substrekas ke tiuj rajtoj, eŭropdevenaj, ne havus ekvivalenton en aliaj kulturoj tute same progresintaj. Tiuj kontestoj zorgigas asociojn, kiel Amnestio Internacia, kiuj timas ke ili kondukos al malprogresoj. François Jullien pensas siavice ke la nocio de homrajtoj estas malnepra. Sed tio ne implicas, por li, rezigni pri la batalo por la homa digno en la mondo.

LA OKCIDENTANOJ metas la homrajtojn, kaj eĉ trudas ilin, kiel universalan neceson, dum tiuj rajtoj devenas de aparta historia kondiĉeco. Ili postulas ke ĉiuj popoloj subskribu ilin, sen ebla escepto nek redukto, kvankam konstatante ke, tra la mondo, aliaj kulturaj opcioj ignoras aŭ kontestas ilin. Ĝis kien Eŭropo povas puŝi tiun rifuzon kaj forgesi la plurelementan aranĝon, streĉitan kaj eĉ riskoplenan, de kiu tiuj rajtoj estas la produkto eĉ en la sino de sia propra historio?

Oni povas pruvi la eksterregulan, por ne diri ĥaosan econ de la fabrikado de la universaleco: la Deklaracio de la Homrajtoj de 1789, ekzemple, naskiĝis el multaj preparaĵoj kaj eĉ, parte, malkongruaj; ĝi estis la objekto de senfinaj intertraktadoj kaj kompromisoj; ĝi formiĝis el kunigo de fragmentoj prenitaj de diversaj flankoj — termino ĉi tie, frazo aliloke, ĝiaj artikoloj estis reprenitaj, dispecigitaj, reverkitaj*. Ĝi estis agnoskita, kaj voĉdonita, de siaj aŭtoroj mem kiel “nefinita”. “Sendube la plej malbona el ĉiuj projektoj estas eble tiu kiun oni adoptis”*, konfesas unu de ili en la vespero de ĝia adoptado.

* Vd Les Déclarations des droits de l’homme de 1789 [La Deklaroj de la homrajtoj de 1789], tekstoj kunigitaj kaj prezentataj de Christine Fauré, Payot, kol. “Bibliothèque historique”, Parizo, 1988; kp ankaŭ Marcel Gauchet, La Révolution des droits de l’homme [La revolucio de la homrajtoj], Gallimard, Parizo, kol. “Bibliothèque des histoires”, Parizo, 1989.
* Adrien Duquesnoy, deputito de Bar-le-Duc, citita en Christine Fauré, Les Déclarations..., verko cit., p. 16.

Sed, samtempe, kiam ĉia rilato al tiu evento estas prudente distancigita, kiam, pro timo kreskigi la disopiniojn, estas forigata ĉio kio povus ŝajni tro precizan problemon, redaktita en la urĝo, kie la malsincero kelkfoje miksiĝas kun la entuziasmo, fariĝas abstraktaĵo kiu sanktigas ĝin. Prezentante sin mem kiel negeneritan, naskitan tute armite el la cerbo de la Konstituciigantoj, ĝi armas sin per mita aŭreolo (ĝi estas konceptita “ĉeeste kaj aŭspiciate de la plej supera estaĵo”) kaj pretendas je principa universaleco. Kontraste al tio kion ĝi diras mem, ĉu la pretendo je universaleco ne estas eble la sola maniero kunteni, preterpasante ĝin, minacan heterogeneitecon?

Se oni forgesas la malfacilan produktadon, la teksto mirfrapas per sia historia sukceso. Ĉia spuro de malnepreco forviŝita, jen — kaj tion prave — tirita al la idealo kaj la neceso. Tiom ke tiu Deklaro de 1789 enradikiĝis (ĝi estis reprenita en la Francaj Konstitucioj de 1793, 1795, 1848 kaj 1946, sen paroli pri la Universala Deklaracio adoptita de la Unuiĝintaj Nacioj en 1948). Iuj eĉ sopiris, en la momento de la redaktado de la antaŭparto de la Franca Konstitucio de 1946, la mallongecon, la majestecon, la simplecon de “nia granda teksto de 1789”, dum oni “sentas en la teksto de 1946 ke la artikoloj estas diversdevenaj, pensitaj en pluraj lingvoj, tradukitaj de iuj al aliaj”.* Nu, la fakto de tia Deklaro estas konstante reverkenda montras sufiĉe ke la universaleco, kiun ĝi pretendas, ne estas donita, sed rolas kiel reguliga ideo, ideo neniam kontentigita kaj gvidanta senfine la esploradon — laboriga.

* Georges Vedel, citita en Christine Fauré, Les Déclarations..., verko cit., p. 17. La antaŭparto de la Konstitucio de 1946 (entenante Deklaron de la sociaj rajtoj, interalie la rajtoj je laboro) estis reprenita en la Konstitucio de la 4-a de oktobro 1958, nun valida.

Necesas do memori tion, kiom nia invento de homrajtoj, deklaritaj universalaj, posedas, en Eŭropo mem, da malnepreco kaj sekve da singulareco en la universaleco kiun oni povas koncedi al ĝi. La homrajtoj, kiuj trudiĝas nur en la moderna epoko, estas evidente la produkto de duobla abstraktaĵo (okcidenta). Samtempe “rajtoj” kaj de la “homo”.

Rajtoj: tiu nocio privilegias la defend-angulon de la postulo kaj de la liberigo de la subjekto (de la nefremdigo) konsakritaj en la fonto de la libereco (la “devo” estas mem konceptata nur en la dependeco de la nocio de “rajto”). De la homo: tiu troviĝas izolita de ĉia viva kunteksto, de la animalo ĝis la kosmo, ĉar la socia kaj politika dimensio fariĝas mem posta konstruado. Nur kiel individuo la “homo” estas absolutigata, ĉar celo estas konceptita por ĉia asocio nur la “konservado” de liaj “naturaj kaj nepreskripteblaj rajtoj” (vd Deklaro de 1789, artikolo 2).

Izolado, abstraktado kaj absolutigo, kiuj iras kune, estis do la pagenda prezo por starigi tiun universalecon. Nu, kio estas, kio samtempe foriĝas sub tiuj kunaj operacioj? Nenio malpli ol tio kion oni povus nomi la integriĝon de la homo en sian mondon — integriĝon kiu signas precize en la loko tion kion la fremdigo signas la malon.

Du kulturaj logikoj kontraŭstaras: tiu de la emancipiĝo kaj tiu de la integriĝo

EN SIGNIFA MANIERO, eĉ la familio, minimuma nivelo de integriĝo kiu enkondukas ĝian peradon inter la individuo kaj la socio, forestas en la Deklaroj de 1789 kaj 1793 (kaj aperas en 1795 nur en maniero kiu surprize memorigas la Konfuceajn “kvin rilatojn”: “Neniu estas bona civitano se li ne estas bona filo, bona patro, bona frato, bona amiko, bona edzo”). En la Universala Deklaro de 1948, la referenco je “ĉiuj membroj de la homa familio” restas en statuso malklare metafora, aluda, pli retorika ol klariga.

Tiel, fortenante ĉian religian dimension (la Plej Supera Estaĵo de 1789 estas invokita nur kiel spektanto), forigante la grupon (kaston, klason, genton, tribon, parencecon, gildon, korporacion ktp.), rifuzante ĉian antaŭestablitan hierarĥion (ĉar la egaleco estas tie metita kiel baza principo), kaj unue fortranĉante la homon de la “naturo” (ĉar la zorgon pri la medio kaj de la daŭrema disvolvado ni ekkonscias nur antaŭ nelonge, kvazaŭ ni devus hodiaŭ urĝe rekapti tion kion ni senkonsidere neglektis), la koncepto de la homrajtoj kribras kaj prenas partion en la homo. Nu, la opcioj kiujn ĝi tie enskribas, povas mem argumenti por sia pravigo, almenaŭ lasta, nur per sia universaleco. Jen la logika cirklo en kiu la pensado de la universaleco ŝajnas enfermita: tiu estas ne nur la fina celo, sed ankaŭ la garantio kaj kaŭcio de sia propra abstraktiga operacio.

Fakte, du kulturaj logikoj staras unu fronte al la alia: tiu de la emancipiĝo (per la universaleco de la homrajtoj) kaj tiu de la integriĝo (en la medion de la aparteno — familia, korporacia, etna, kosma). La demando estas nun, por la estonta mondo, ĉu ili restos nepacigeblaj.

Por pli bone kompreni, ni provu klarigi kial la koncepto de homrajtoj trovas nenian eĥon en la pensado de la klasika Hindio (aŭ, dirite inverse, kial tiu malkovras sin prefere indiferenta pri ĝi). En Barato — oni scias tion, eĉ de malproksime, kiel masivan fakton antaŭ kiu la eŭropa intelektularo estas kaptita de nesubpremebla ŝanceliĝo — ne ekzistas izoliĝo de la “homo”. Nek vid-al-vide al la animaloj: la distranĉo de la homaj estuloj disde ili estas nur malsufiĉe trafa kiam oni agnoskas renaskiĝojn de iuj en la aliaj kaj ke la animalo posedas ankaŭ la povon kompreni kaj ekkoni. Nek vid-al-vide al la mondo: la aparteno al la mondo estas tia ke ĝi ne estas konceptita je natura ordo de kiu la homo estus disigita. Nek vid-al-vide al la grupo, fine: tiu, hierarĥie determinita per sia religia funkcio, estas la unua realaĵo, kie la individuo mem trovas nur minimuman statuson — tiun, neredukteblan, kiu estas limigita en la psiĥa-fiziologia sfero de tio kio suferas aŭ kiu ĝuas.

La eŭropa filozofio ne povas ne estis skuata de tio: la “homo”, en Hindio, estas tiom malmulte ia ento ke lia vivo kaj lia morto estas malplenaj de ĉia signifo, destinitaj ripetiĝi senfine. Oni do trovas tie nenian principon de individua aŭtonomeco nek de politika memkonsistigo sur kies bazoj deklareblus homrajtoj. Kiam la libereco estas la lasta vorto de la eŭropa pensado, Orienta Azio, fronte al ĝi, enskribas la “harmonion” — kaj, tiurilate, Hindio komunikas efike kun Ĉinio pere de la budhismo. Sendube estas do ĝuste la “Okcidento” kiu, enkondukante la rompon — la izoladon de la homo-, fonto de barorompo kaj, sekve, de emancipiĝo, estas la escepto.

Se referenci la tipologion de la kulturoj, la aper-marĝeno de la homrajtoj estas mallarĝa, malgraŭ ilia universala pretendo. Kiam la perspektivo de transcendeco dominas tiom ke ĝi kondukas al konsistigo de alia mondo, tiuj rajtoj estas sorbitaj en ordo kiu preterpasas ilin, kosma aŭ teologia. Kiam antaŭrangas tiu de la imanenteco, ili ne kapablas disiĝi de la spontanea irado de la aferoj kaj ne povas aperi el la fortrilatoj.

La islamo, evidente, estas en la unua kazo. La Korano kaj la tradicio kiu devenas de ĝi fiksas leĝon kiu, dia kreaĵo, atingus la “finan pinton en la regulado de la homaj rilatoj”.* Ĉar la timo antaŭ la Lasta Juĝo, unua elemento de la islama kredo, ne rekonas al la homrajtoj aŭtonoman planon kie ili povus disvolviĝi, ĝi reduktas ilin al sensignifeco.

* Sami A. Aldeeb Abu-Salieh, Les Musulmans face aŭ droits de l’homme [La islamanoj fronte al la homrajtoj], Dieter Winkler, Bochum, 1994, p. 14.
La junaj ĉinoj de la Tiananmen-Placo scias nun pri kio ili parolas

ĈINIO ESTAS EN la dua kazo. Ĉar kiel oni diras “homrajtoj” en la ĉina, tradukante ilin el la “okcidenta”? Ren (“homo”)-quan. Signifante propradire la pesilon kaj la agon pesi, quan servas por diri ankaŭ same “potencon”, aparte politikan (quan-li), kiel tion kion ni komprenas per “cirkonstanco” aŭ per “elturniĝo” (quan-bian, quan-mou): kio, per sia variado kaj kontraŭanta la fiksecon de la reguloj (jing), ebligas al la situacio ne blokiĝi, sed daŭre evolui konforme al la logiko de la komencita procezo. Do, la fakto, ke la du sencoj kuniĝas ene de la termino kiu servas por traduki “rajto(j)” kiam oni diras “homrajtoj”, evidentigas la suferatan tordon — eĉ se tiu fremda greftaĵo bone prosperis en la moderna ĉina lingvo: kiam ili postulas la homrajtojn, la junaj ĉinoj de la Tienanmen-Placo scias nun kiel la Okcidentanoj pri kio ili parolas. Restas ke oni ne povas neglekti la antaŭan disecon de la pensadoj, se oni ne volas riski perdon de klarvido de ĉia politika engaĝiĝo.

Ĉu la postulo de universaleco de la homrajtoj venas el la fakto ke la okcidenta vivmaniero, naskita el la evoluo samtempe de la scienco kaj de la kapitalismo, fine trudiĝis en la resto de la mondo kaj ke do nun estas necese — aŭ fatale — adopti la ideologion de la homaj rilatoj, samtempe sociaj kaj politikaj, kiuj iras sampaŝe kun tiuj transformiĝoj? Aŭ ĉu tiu legitimeco venas de tio ke la eŭropa pensado, kiu portis la homrajtojn, esprimas efektive historian progreson: de tio ke, same kiel la evoluo de la scienco ekde la komenco de la 17-a jarcento kaj samtempaj kun tiu, ili konsistigas gajnon por la homaro, gajno kiu, kiel tia, ankaŭ produktiĝis nur en Eŭropo? Krom ke tiu pravigo signifas akuzon, almenaŭ silentan, de ĉiuj aliaj kulturoj, ĝia kritiko troviĝas en la senco de la plej mensbarita etnocentrismo: ĉar en kies nomo juĝi tian progreson se ne jam sine de aparta ideologia kadro?

Tiu kontraŭargumento montras ke ĉia ideologia pravigo de universaleco de la homrajtoj estas senelira. Prefere ol malakrigi la koncepton per adaptadoj kiuj igus la homrajtojn transkulture akcepteblaj, ĉar rabataj, fari la malon: insisti pri ilia koncepta efiko, el kiu ili tiras gajnon samtempe de funkcikapablo kaj de radikaleco. Ĉar, unuflanke, estas ja la abstraktigo de kiu ili devenas, kiu sola, disigante ilin de sia kulturo kaj origina medio, igas ilin komunikeblaj al aliaj kulturoj: alidire, ne nur ĉar la Okcidento antaŭenigis ilin en momento en kiu ĝi atingis la pinton de sia povo kaj povis pretendi, per imperiismo, trudi ilin al la resto de la mondo, oni diskutas pri ili hodiaŭ inter la nacioj; sed ankaŭ ĉar tiu statuso de abstrakteco igas ilin izoleblaj, do intelekte manipuleblaj, komforte identigeblaj kaj transigeblaj, kaj faras de ili privilegian objekton — ilon — por la dialogo. Oni ne povus ekzemple fari de la “harmonio” kompareblan temon, internacie diskuteblan inter la kulturoj.*

* Tiu argumento de la “harmonio” estas sisteme uzata de la ĉinaj gvidantoj por kontraŭi la okcidentan postulon de la homrajtoj kaj la akuzon kiun la Okcidentanoj faras pri iliaj rompoj en Ĉinio. Kiel rimarkigas la ĉina gazetara en la lastaj monatoj, la Olimpiaj Ludoj, rifuzitaj al Pekino unuan fojon nome de la homrajtoj, sed konceditan por 2008 sub la premo de la ekonomiaj interesoj kaj de ilia politika realismo, ege kreskigas tiun valor-konflikton.

Aliflanke, ilia kapacito de koncepta radikaleco — aŭ nudeco — faras ke ili celas la homon en la plej elementa stato, ĉe la ekzisto. Ili vidas lin sub tiu fina kondiĉo: sufiĉas esti naskita. Nu, sub tiu vidpunkto estas celata malpli la individuo ol la simpla fakto ke li estas homo. “De la homo” [en la franca, laŭvorte: “la rajtoj de la homo”] signifas ĉi tie, prefere ol poseda genitivo (en la senco de: kio apartenas al la homo) ol partitiva: ekde kiam temas pri homo, aperas nepreskriptebla nepraĵo, apriora.

Sed ĉu tia radikaleco estis nur konceptita pri homrajtoj kaj en la eŭropa kadro? Ni pensu, laŭ la ĉina ekzemplo, pri la kazo de tiu kiu, vidante subite infanon falontan en puton, tuj sentas ektimegon kaj faras geston por reteni ĝin (ne ĉar li havus privilegian rilaton kun ĝiaj gepatroj aŭ ĉar li volas per tio ekmiriti aŭ timus esti, sen tio, mallaŭdota...): tiu gesto ne estas regebla, ĝi estas komplete reaga; ni ne povas ne fari ĝin. Nu, laŭ la ĉina filozofo Mencio*, “kiu ne havas tian konscion de kompato ne estas homo”. Anstataŭ eliri de difino de la homo kiu estus nepre ideologie determinita kaj, pro tio, aparta, Mencio aperigas — kaj tion, ankaŭ negative, elde lia netolerebla manko — tion kio, en si mem, kiel neregebla reago de “homeco”, havas alvokitecon de universaleco. Do ne temas tie pri io “universaligebla” kiel eldiraĵo de vero; sed estas “universaliĝanta” tiu nesubpremebla rifuzo: lasi la infanon fali en la puton. Kaj tiu krio kiun oni faras (tiun brakon kiun oni etendas) antaŭ tiu infano falonta en puton estas evidente, sed ke oni bezonus interpreton nek kulturan peradon, tiu — “naturdevena” — de la komuna senco de homeco. Konsideri, alidire, la malegalecojn de la kulturoj kaj la manieron en kiu ĝi devigas nin aperigi la nepensitaĵon de nia pensado tamen ne signifas rezigni pri la postulo de io komuna.

* Laŭ la latina nomo Mencius, de Meng-tsu (proksimume 372-289 a.n.e.).

La universaliĝanta kapablo de la homrajtoj venas ankoraŭ pli de tiu alia fakto: ilia negativa atingopovo (la vidpunkto de tio kontraŭ kio ili staras) estas senfine pli ampleksa ol ilia pozitiva etendiĝo (el vidpunkto de tio al kio ili aliĝas). Ĉar se, el vidpunkto de ilia pozitiva enhavo, oni scias nun kiom tiu estas kontestebla (per sia mito de individuo, de la asocia kontrakta rilato, per sia konstruo de “feliĉo” kiel lasta celo ktp.), se ili ne povas sekve pretendi universale instrui kiel vivi (postulante ke ilia etiko estu preferata al ĉia alia), ili estas senkompara instrumento, male, por diri “ne” kaj protesti: por fari haltigilon en la neakcepteblo, kojnbloki rezistadon al ili.

Instrumento senfine rekonfigurebla (pro tio oni reverkas en ĉiu nova historia momento ilian Deklaron) kaj samtempe transkulture senlimaj (ekde kiam ĝi faras proteston elkuntekstigeblan kaj “nudigitan”: en la sola nomo de la naskitulo): la homrajtoj nomas precize tiun “en la nomo de kio”, lastan apelacion, kiu, sen ili, restus sennoma kaj do lasus sen kapablo interveni kaj kontesti. Nu, ke tiu negativa funkcio, kontesta, venkas super la pozitiva dimensio de la nocio, tio aliĝas al la pli ĝenerala funkcio kiu faras la alvokitecon al universaleco: tiu malfermi breĉon en ĉia enferma, kontenta totaleco, kaj tie relanĉi la spiradon. Ĉar ĉu la fakto ne estas facile konstatebla? Ĉiuj kiuj, tra la mondo, invokas la homrajtojn, pro tio ne jam aliĝas al la okcidenta ideologio (kaj ĉu ili eĉ konas ĝin?); sed ili trovas en ili la lastan argumenton aŭ pli ĝuste instrumenton, senlace donata de mano al mano kaj disponebla por ĉia estonta kaŭzo, ne tiom por desegni novan figuron de opozicio, pri kiu ĉiam supozeblas ke ĝi faras ankoraŭ komunan ludon kun sia partnero-kontraŭulo, ol por — pli radikale — rifuzi.

Dum la opozicio estas ĉiam diversa ĉar orientita de sia kunteksto, la rifuzo komence malsolidariĝas kun tio kio ĝi rifuzas kaj validas kiel unueca gesto: malfermante subite al la nekondiĉita igante kriegi nude kion mi supre elvokis, en sia kvalito de lasta kaj eĉ nepreterpasebla nocio, kiel la komuna senco de la homo. Nu, en sia negativa flanko la homrajtoj sukcesas diri ekzemplodone tiun universalecon de rifuzo.

Por tio necesas iomete “elviciĝi” el niaj kutimaj terminoj. Anstataŭ postuli arogan universalecon de la homrajtoj kiu kondamnus nin ignori, en rifuzo kiu estas mortiga por ili, kiom ili estas kulture markitaj; aŭ rezigni, pro teoria ĝeno, pri la kontesta kaj protesta armilo, kiun ili konsistigas kaj kiu povas apriore servi universale en ĉiuj lokoj de nia planedo (en tio ili estas, ĝis hodiaŭ, sen ekvivalento nek ebla anstataŭaĵo), prefere malfermi devojigon en niaj vortoj. Kaj, per la nocio universaliĝanta esprimi samtempe du aferojn:

‣ anstataŭ supozi ĉe la homrajtoj universalecon kiun ili dekomence posedus, la universaliĝanto igas kompreni ke da universaleco troviĝas io survoje, marŝanta, en progreso (kiu ne estas finatingita): realiĝanta;

‣ samtempe, anstataŭ lasi kompreni sin kiel propraĵo aŭ kvalito pasive posedata, la universaliĝanto igas kompreni ke ĝi estas faktoro, aganto kaj antaŭeniganto: ke ĝi estas mem vektoro de universaleco, kaj ne per referenco kaj sub dependeco de ia instituciigita reprezentaĵo.

La universaliĝeco de la homrajtoj apartenas do ne al la scio (al la teorio), sed al la operacio (aŭ al la praktiko): oni invokas ilin (ili “intervenas”) por agi, dekomence, en ĉia donita situacio. Aliflanke ilia etendiĝo ne apartenas al la vero, sed al la rimedo.

Ĉu tia radikaleco estas konceptita nur en la eŭropa kadro?

KIO DISTINGAS LA universaliĝon de la universaligeblo estas precize tia diferenco de plano. La universaligeblo estas tio kio pretendas je la kvalito de universaleco, kiel eldiritaĵo de vero. Pro tio ĝi renkontas neeviteble la dornan problemon de sia esteblo: devante pravigi en la nomo de kio tiu etendiĝo kiun ĝi pretendas estas prava, la universaligeblo estas ĉiam en danĝero esti taksata je misuza pretendo donante al si pli ol ĝi rajtas (ĉar ĝi ne estas pruvita universaleco); esti sekve konsiderata fraŭda, aŭ almenaŭ kontestebla. La universaliĝanto, siavice, ne estas tuŝata de tiu problemo de pravigeblo: ĉar ĝi estas tio kiom ĝi aperigas — defaŭlte kaj operacie — da universaleco, ĝi ne pretendas, ĝi faras; kaj oni mezuras ĝin je ĝia valoro de potenco kaj de intenseco de tiu efiko.

Ni diru tiel ke la homrajtoj estas forta kaj efika universaliĝanto. Ĉar la demando pri la homrajtoj estas jam ne ĉu ili estas universaligeblaj, do ĉu ili kompreneblas kiel eldiritaĵo de vero por ĉiuj kulturoj de la mondo — aŭ pli ĝuste, en tiu kazo, la respondo estas “ne”; sed ja certiĝi ke ili produktas universalan efikon kiu servas kiel nepra (tia estas ilia funkcio kiel armilo aŭ kiel negativa instrumento) en kies nomo batalo apriore estas ĝusta, rezistado prava.

François JULLIEN.

Grava “vetcelo” por la konkurado al la Blanka Domo

RESPUBLIKANO AŬ DEMOKRATO, ĉiu kandidato al la prezidanta elekto devas enkorpigi, pri tiu tre diskutata temo, la ideologian linion de sia tendaro por gajni la “internan elekton” de sia partio: defendi la rajton de virinoj decidi pri sia korpo por la demokratoj, defendi la “vivo-rajton” por la respublikanoj.

Flanke de la demokratoj, la Illinois-senatano Barack Obama konstante voĉdonis kontraŭ la leĝproponojn limigantajn aliron al la Memvola Abortigo (MA). Li ja kontraŭis la leĝon de 2006 (Child Interstate Abortion Notification Act Bill), kiu proponis aŭtomate averti la gepatrojn de adoleskulino vojaĝanta ekster sian ŝtaton por aborti. En sia libro The audacity of Hope* li klare esprimas sin por la rajto abortigi, asertante, ke temas pri decido “tre malfacila”.

* Barack Obama, The audacity of Hope, Random House, Londono, 2006.

Ankaŭ la senatanino de Nov-Jorko-ŝtato, s-ino Hillary Clinton, defendas la rajton de la virinoj abortigi, sed asertante, ke tiu rimedo devas resti escepta, ĉar prioritato devas esti redukto de nedezirataj gravedoj. Dum la konkurado intensiĝas inter ili, s-ino Clinton kaj s-ro Obama komencas disŝiri unu la alian pri tiu temo. Post la venko de s-ro Obama en Iowa, la kampanj-teamo de s-ino Clinton asertis, ke li estis tre malpli arda defendanto de la libera elekto ol ŝi. Respondo de la teamo de la Illinois-senatano: “La lastminutaj kalumniaj manovroj de Hillary Clinton ne kontribuos al protekto de la virina rajto je MA. Sed, kiel prezidanto, Obama defendos tiun rajton.” Siaflanke s-ro John Edwards promesis “ripari la damaĝojn kaŭzitajn de la “kontraŭelekta” politiko de prezidanto Bush.”

Ĉar defendo de la “vivo-rajto” estas parto de la respublikana ideologia identeco, kontraŭabortiga sinteno estas devigo por la kandidatoj, kiuj deziras plaĉi al ĝia voĉdonantaro. La Senatano de Arizono, s-ro John McCain, estas decide “por-vivo” . Li rekomendas nepran adopton de nedezirataj infanoj, anstataŭ memvola abortigo. Li deziras permesi abortigon nur en kazo de incesto, seksperforto, aŭ kiam la patrina vivo estas endanĝerigita. Li anoncis, ke li nomumos konservativulojn ĉe la Plej Alta Kortumo — kie ili jam estas la plimulto.

S-ro Rudolph Giuliani, eksurbestro de Nov-Yorko, estas malavantaĝita de sia “liberaleca” famo. Kvamkam li persone kontraŭas abortigon, li opinias, ke la ŝtato ne devus enmiksiĝi en nure persona decido. Favorante “prudentajn” limigojn, li voĉdonis por malpermeso de la malfrua abortigo. S-roj Mitt Romney kaj Mike Huckabee ambaŭ kontraŭas la decidon de la Plej Alta Kortumo (1973) kiu permesis abortigon.

Anne DAGUERRE.

Usona provo malstabiligi la Ando-regionon

George W. Bush kaj Alvaro Uribe kontraŭ la paco en Kolombio

La 20 latinamerikaj ŝtatoj de la Grupo de Rio, kunveninte la 7-an de marto en Domingo, adoptis komunan deklaron kiu substrekas la neperforteblecon de siaj landlimoj. Antaŭ siaj kolegoj, la kolombia prezidanto prezentis la ekskuzojn de sia lando al Ekvadoro pro esti lanĉinta militan operacion sur ties teritorio: la murdo dum ilia dormo de membroj de la FARC dum bombado per gvidata municio. Tiu repaciĝo signifas la provizoran malsukceson de la usona provo internaciigi la kolombian internan konflikton por malstabiligi la regionon kaj ĉesigi la bolivaran revolucion en Venezuelo, Bolivio kaj Ekvadoro.

LA 1-AN DE MARTO 2008, la kolombiaj milit-trupoj, logistike subtenataj de Vaŝingtono, bombis la ekvadoran teritorion, murdante la gvidanton de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC) Raúl Reyes kaj 18 aliajn ribelulojn dum ilia dormo. La operacio, komandata de Usono, kiu ofertis kvin milionojn da dolaroj por la kapo de Reyes, kontraŭleĝa laŭ la internacia juro, kaŭzis severan politikan kaj diplomatian krizon inter Kolombio kaj Ekvadoro.* 59-jaraĝa, Raúl Reyes, laŭ sia vera nomo Luis Edgar Devia Silva, estis la numero du kaj la proparolanto de la FARC kaj pasintece partoprenis en multaj intertraktadoj de la pacprocezo komencita sub la prezidanteco de Andrés Pastrana inter 1998 kaj 2002. Ili estis oficiale akceptita de multaj latinamerikaj kaj eŭropaj registaroj kaj eĉ de Usono en 1997. Lia perforta morto serioze tuŝas la pacprocezon komencitan antaŭ pluraj monatoj, kun la kunlaborado de la venezuela prezidanto Hugo Chávez, kiu ebligis la unuflankan liberigon de ses kaptitoj malgraŭ la klopodoj de la kolombia prezidanto Alvaro Uribe fiaskigi la humanitaran operacion. Efektive, tiu lanĉis intensajn militajn agadojn en la zono kie oni supozis la liberigon de la ostaĝoj, tiel endanĝerigante ilian vivon.*

* Toby Muse, “Senior Colombian Rebel Commander Killed”, The Associated Press, 1-a de marto 2008. Pri la nombro da viktimoj vd Agencia Bolivariana de Noticias, “Son 19 los guerrilleros asesinados en territorio ecuatoriano y no 16”, 3-a de marto 2008.
* Saml.; Agencia Bolivariana de Noticias, “Cronología de la mediación de Chávez para el intercambio humanitario en Colombia”, 27-a de februaro 2008; Agencia Bolivariana de Noticias, “Ministro de Defensa colombiano asegura haber matado a Raúl Reyes”, 1-a de marto 2008.
La mensogoj de Uribe

POR PRAVIGI la agreson kontraŭ Ekvadoro kaj la rompon de la suvereneco de tiu nacio, la kolombia ministro pri defendo Juan Manuel Santos deklaris ke la kolombiaj trupoj estis aginta en stato de prava defendo.* La bataloj estis, laŭ li, komencintaj en kolombia teritorio kaj transiĝintaj en la kamparan zonon de Santa Rosa sude de la rivero Putumayo en Ekvadoro, kie la homoj de Reyes estus rifuĝintaj. Dum telefona interparolado, Uribe rakontis tiun version al sia ekvadora kolego Rafael Correa.*

* Prensa Latina, “Colombia en conflicto diplomático por incursión en Ecuador”, 2-a de marto 2008.
* Le Monde, “Hugo Chávez dépêche des chars à la frontière avec la Colombie [Hugo Chávez sendas tankojn al la landlimo kun Kolombio]”, 2-a de marto 2008.

Sed la realo estas tute alia. Nenia batalo okazis inter la armitaj fortoj kaj la gerilo. Correa, kiu tuj ordonis armean enketon*, rapide konsciiĝis ke li estis trompita de la kolombia prezidanto. Li indikis ke la ekvadora armeo malkovris la kadavrojn de 19 gerilanoj kaj tri vunditajn virinojn kiuj estis transportitaj al Kito. “Tiuj kadavroj estis en subvestaĵoj, en pijamoj, kio signifas ke ne okazis rekta persekuto kaj ke ili estis bombataj kaj masakrataj dum ili dormis”, deklaris Correa.*

* Agencia Bolivariana de Noticias, “Rafael Correa ordenó investigar bombardeos en territorio ecuatoriano”, 1-a de marto 2008.
* Le Monde, “Hugo Chávez dépêche des chars à la frontière avec la Colombie”, verko cit.

La atestoj de la supervivantoj konfirmis la konkludojn de la enketo. La gerilanoj estis surprizitaj dum sia dormo de la amasaj bombadoj de la kolombia aerarmeo kiu penetris 10 kilometrojn en la ekvadoran aerspacon kaj bombis la liman zonon de sude al nordo. Poste la kolombiaj trupoj transiris la limon kaj mortigis la plej multajn ribelulojn. La ekvadora ministro pri defendo Washington Sandoval asertis ankaŭ ke temas pri masakro, substrekante ke la kadavroj estis kripligitaj kaj havis kuglo-enirojn en la dorso.*

* Prensa Latina, “Guerrilleras heridas en ataque colombiano están en Quito”, 3-a de marto 2008. Vd ankaŭ Agencia Bolivariana de Noticias, “Ecuador rescata tres guerrilleras heridas”, 2-a de marto 2008.
La reago de Rafael Correa

RAFAEL CORREA tuj revokis sian ambasadoron el Kolombio, samtempe sendante protest-noton al Bogoto. Laŭ li, aŭ la prezidanto Uribe estis malbone informita, aŭ li mensogis “senhonte” pri la bombado kies viktimo estis Ekvadoro. “Ni iros ĝis la lataj konsekvencoj por ke estu klarigita tiu skandalaĵo kiu estas agreso kontraŭ nia teritorio kaj nia patrujo”. Correa ankaŭ implicite denuncis Usonon. “Ĉio ŝajnas indiki ke oni uzis pintan teĥnologion por detekti dumnokte, en la arbaro, la grupon de la FARC, certe kunlabore kun eksterlandaj potencoj”. Li firme certigis ke li ne toleros “unu solan kroman perfortaĵon”.*

* Prensa Latina, “Uribe mintió descaradamente a Ecuador, afirmó Correa”, 2-a de marto 2008.

Correa substrekis ke temas pri “ekstreme grava” situacio. “Kio okazis, mi ripetas, estis klare intenca ago interne de nia teritorio kiu atencas nian suverenecon, la duflankajn interkonsentojn kun Kolombio kaj la internacian juron, sed ĉefe la respekton kaj la konfidon kiuj devas ekzisti inter najbaraj kaj frataj landoj. Ni ne povas havi konfidon en registaro kiu perfidas la konfidon de frata popolo”. La ankaŭ memorigis ke nenio pravigas eksterlandan militan intervenon en Ekvadoro. “Mi ne kredas ke Kolombio akceptus tian konduton de nia flanko”, diris li. “Tiu faro ne restos senpuna”, finis li.*

* Agencia Bolivariana de Noticias, “Sufrimos una inaceptable agresión de parte de Colombia”, 2-a de marto 2008.

La ekvadora prezidanto fine lanĉis alvokon al la internacia komunumo por sciiĝi ĝin pri la graveco de la stituacio kaj por malhelpi la internaciigon de la kolombia konflikto. Li postulis urĝan kunvenon de la Konsilio pri Nacia Sekureco kaj ordonis la dismeton de trupoj ĉe la norda landlimo. Li ankaŭ alvokis la Konstantan Konsilantaron de la Organizo de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ), de la Anda Komunumo de Nacioj (AKN) kaj de la Merkosur. “Ĉi-foje diplomatiaj ekskuzoj de la registaro de Bogoto ne sufiĉos. Ni postulas firmajn kaj formalajn promesojn al la internacia komunumo kiu garantias ke tiuj neakcepteblaj faroj kiuj aldoniĝas al la serio da perfortoj kiun suferis Ekvadoro, kiel sekvo de la perforto dominanta en Kolombio kaj de la politiko de la prezidanto Alvaro Uribe, ne ripetiĝu”.* Cetere, la kolombia ambasadoro en Ekvadoro Carlos Holguín estis elpelita el la lando.*

* Saml. Vd ankaŭ Prensa Latina, “Ecuador reforzó frontera con Colombia y activa Consejo Seguridad”, 3-a de marto 2008; Prensa Latina, “Ecuador demanda actuación de OEA y CAN ante agresión colombiana”, 3-a de marto 2008.
* Gonzalo Lozano, “Ecuador ordena expulsión de embajador de Colombia”, The Associated Press / El Nuevo Herald, 3-a de marto 2008; Agencia Bolivariana de Noticias, “Ecuador expulsa a embajador colombiano”, 2-a de marto 2008; Prensa Latina, “Ecuador expulsó a embajador colombiano”, 3-a de marto 2008, El Nuevo Herald, “Ecuador y Venezuela movilizan tropas a la frontera con Colombia”, 3-a de marto 2008.
La venezuela reago

VENEZUELO FORTE kondamnis la agreson kontraŭ Ekvadoro. La prezidanto Hugo Chávez denuncis la politikon de ŝtat-terorismo aplikata de Bogoto. “Ni esperas ke la registaroj de Latinameriko esprimos sin pri tiu temo. Ni ne povas stari silente fronte al tiom grava situacio, kiu tuŝas nin ĉiujn, precipe la najbarojn de Kolombio. La kolombia ŝtato estas terorista ŝtato”, asertis li. Pri Uribe, Chávez esprimis ekstreme akrajn vortojn: “Li estas ne nur lakeo de la imperio, ne nur mensogulo, sed li estas ankaŭ krimulo kaj mafiulo. Li gvidas drogo-registaron, kvazaŭmilitistan registaron”, kun referenco al la konataj ligoj inter la kolombia prezidanto kaj la kvazaŭmilitistoj.*

* Agencia Bolivariana de Noticias, “Es el de Colombia, un Estado terrorista”, 2-a de marto 2008.

Por antaŭmalhelpi eventualan agreson kontraŭ Venezuelo, Chávez ordonis al sia ministro pri defendo sendi dek batalionojn da 600 homoj al la limo kun Kolombio kaj dismeti la aerarmeon en tiu regiono. “Ni ne volas militon, sed ni ne permesos ke la usona imperio kiu estas la mastro [de Kolombio] atakos nin”.*

* Ian James, “Chavez Warns of War With Colombia”, The Associated Press, 2-a de marto 2008.

Li avertis sian kolombian kolegon ke la milito eksplodos inter la du nacioj se Bogoto aŭdacas realigi militan ekspedicion en venezuela teritorio. Li akuzis Uribe-n konduti arogante kaj arogi al si “la rajton bombi najbaran landon”. Chávez instigis Uribe-n konsciiĝi pri la “teruraj konsekvencoj” kiujn povus havi liaj agoj.* La bolivara gvidanto ankaŭ fermis sian ambasadejon en Bogoto.*

* The Associated Press / El Nuevo Herald, “Chávez advierte a Uribe de guerra si viola territorio venezolano”, 2-a de marto 2008.
* Jean-Luc Porte, “Escalade de tensions entre la Colombie et ses voisins après la mort de Raul Reyes [Akriĝo de tensioj inter Kolombio kaj ĝiaj najbaroj post la morto de Raul Reyes]”, Agence France-Presse, 3-a de marto 2008.
Rompo de diplomatiaj rilatoj inter Kolombio kaj Ekvadoro

LA KOLOMBIA registaro prezentis siajn ekskuzojn la 2-an de marto 2008 en Kito pro la agreso farita la tagon antaŭe. Dum deklaro legita de la ministro pri eksterlandaj aferoj Fernando Araujo, Bogoto esprimis siajn bedaŭrojn. “La kolombia registaro havis neniam la pretendon [...] rompi la suverenecon aŭ integrecon de la frateca respubliko Ekvadoro, de ĝia popolo aŭ de ĝiaj aŭtoritatoj”.*

* The Associated Press, “Colombia se excusa con Ecuador”, 3-a de marto 2008; Agencia Bolivariana de Noticias, “Gobierno colombiano ofrece excusas por invadir territorio de Ecuador”, 2-a de marto 2008.

Poste, kontraŭ ĉia atendo, la kolombia registaro akuzis Ekvadoron kaj Venezuelon teni densajn rilatojn kun la FARC kaj financi la ribelulojn. La direktoro de la Nacia Polico, la generalo Oscar Naranjo, prezentis al la gazetaro dokumentojn kiuj estus kaptitaj dum la milita operacio kaj kiuj “devigas respondon de la flanko de la ekvadoraj aŭtoritatoj”.*

* Vivian Sequera, “Colombia revela documentos sobre supuestos lazos FARC-Ecuador”, 3-a de marto 2008.

Tiuj akuzoj estis tuj rifuzitaj de Ekvadoro. La vicministro pri defendo Miguel Carvajal kvalifikis absurdaj la vortojn de Naranjo, kiuj nur gravigis la krizon. La sola kontakto inter Ekvadoro kaj la FARC estis Gustavo Larrea, la ministro pri sekureco, kiu partoprenis en la internacia delegacio gvidata de Venezuelo en decembro 2007 por atingi la liberigon de Clara Rojas kaj Consuelo Rodríguez.*

* Prensa Latina, “Califican de patraña denuncia colombiana contra Ecuador”, 3-a de marto 2008; The Associated Press, “Ecuador dice que FARC pretendían liberar a Ingrid Betancourt”, 3-a de marto 2008.

Mallonge post tio, la ekvadora ministrejo pri eksterlandaj aferoj anoncis la rompon de la diplomatiaj rilatoj inter la du landoj. “Tiu decido estis adoptita vide al la evidenta perforto de la nacia suvereneco kaj de la teritoria integreco de Ekvadoro, kaj al la gravaj akuzoj entenataj en la komunikaĵo disvastigita hodiaŭ de la prezidanto de Kolombio — kiu subkomprenigas ke interkonsentoj ekzistas inter la FARC kaj la registaro de Ekvadoro — kaj al la cinikaj asertoj [...] de la generalo Oscar Naranjo”.* Venezuela siavice elpelis la kolombian ambasadoron post tiuj novaj atakoj.*

* Dolores Ochoa, “Ecuador rompe relaciones diplomáticas con Colombia”, The Associated Press / El Nuevo Herald, 3-a de marto 2008.
* The Associated Press / El Nuevo Herald, “Venezuela ordena expulsión de embajador colombiano”, 3-a de marto 2008.
La internaciaj reagoj

ĈILIO, PERE de sia prezidanto Michelle Bachelet, kondamnis la agreson faritan de Kolombio. “Ni ne povas konsenti kun la malrespekto de la landlimoj”, deklaris ŝi. “La limoj inter la landoj baziĝas sur internaciaj interkonsentoj” kaj “ne povas esti perfortataj, pro kia ajn prava aŭ malprava celo”.* Bachelet konkludis ke “Kolombio ŝuldas klarigon al Ekvadoro kaj al ĉiuj landoj de Latinameriko pro esti transirinta la ekvadoran limon per la operacio kiu kondukis al la morto de la numero du de la FARC”.*

* Venezolana de Televisión / Rebelión, “Chile condena violación de Colombia a la soberanía de Ecuador”, 4-a de marto 2008.
* Agencia Bolivariana de Noticias, “Latinoamérica condena violación de la soberanía territorial ecuatoriana”, 3-a de marto 2008.

Argentino esprimis sin kontraŭ ĉia formo de perforto de la teritoria suvereneco. “Argentino elmetos dum la eksterordinara sesio [...] de la OAŜ la firman pozicion de rifuzo de ĉia formo de perforto de la teritoria suvereneco de membroŝtato”, substrekis ĝia ministro pri eksterlandaj aferoj Jorge Taiana.* “Argentino estas koncernata kaj en zorgo fronte al evidenta perforto de la teritoria suvereneco de lando de la regiono [...]. La respekto al la teritoria suvereneco estas nerompebla principo laŭ la internacia juro kaj nenio nek neniu povas pravigi ĝian perfortadon”.*

* Saml.
* Prensa Latina, “Rechaza Argentina cualquier violación de soberanía territorial”, 3-a de marto 2008.

Por Brazilo, la pozicio de Kolombio endanĝerigas la regionan integriĝon. La vicprezidanto de la parlamento de la Merkosur Florisvaldo Fier asertis, referencante Kolombion, ke “kiu ajn invadas la teritorion de aliaj landoj kaj perfortas ilian suverenecon ne estas fidinda najbaro” kaj memorigis la artikolon 28 de la Ĉarto de la OAŜ kiu disponas ke “ĉia agreso de ŝtato kontraŭ la integreco de teritorio, kontraŭ la suvereneco aŭ politika sendependeco de ŝtato, estos konsiderata kiel agreso kontraŭ la resto de la amerikaj ŝtatoj.”*

* Agencia Bolivariana de Noticias, “Latinoamérica condena violación de la soberanía territorial ecuatoriana”, saml.

Paragvajo, per la voĉo de sia prezidanto Nicanor Duarte, denuncis tion kion li konsideris kiel “agreson kontraŭ la suvereneco” de Ekvadoro. “Ni kondamnas ĉian agreson kontraŭ la teritoria suvereneco de la popoloj”. Peruo esprimis sian zorgon pere de sia ĉefministro Jorge del Catillo. Bolivio “konsideris nepravigebla ĉian specon de ago kiu signifas perfortadon de la suvereneco kaj teritoria integreco de la ŝtatoj”. Urugvajo esprimis “sian rifuzon kaj sian kondamnon de la milita ekspedicio de la kolombia registaro en la teritorion de la Respubliko Ekvadoro, rompantan la klimaton de paco kreitan de la liberigo de parlamentanoj flanke de la FARC”.*

* Saml.

Por Kubo, la precipa respondeculo de la reciproka akriĝo de la perforto estas la usona registaro. Fidel Castro sciigis sian pripensadon: “Oni aŭdas kun forto en la sudo de nia kontinento la trumpetojn de la milito, kiel sekvo de la genocidaj planoj de la jankia imperio. Nenio nova! Tio estis planita!”* Li denuncis la milit-agon telegvidatan de la Blanka Domo: “La imperiismo faris ĵus monstran krimon en Ekvadoro. Mortigaj bomboj estis lanĉitaj frumatene kontraŭ grupo de viroj kaj virinoj kiuj, preskaŭ senescepte, dormis [...]. La konkretaj akuzoj kontraŭ tiu grupo de homaj estuloj ne pravigas la agon. Estis jankiaj bomboj, gvidataj de jankiaj satelitoj”.*

* Fidel Castro Ruz, “Los cristianos sin Biblias”, Granma, 3-a de marto 2008.
* Fidel Castro Ruz, “Rafael Correa”, Granma, 4-a de marto 2008.

Por Nikaragvo, Uribe devas esti konsiderata kiel malamiko de la paco. Ĝia prezidanto Daniel Ortega rompis la diplomatiajn rilatojn kun Kolombio. La Meksikio de Felipe Calderón lanĉis alvokon al dialogo, dum la kostarika prezidanto Oscar Arias kvalifikis la atakon “perforto de la ekvadora suvereneco” kaj avertis kontraŭ “internaciigo de delikata afero kiu estas prioritate duflanka”. Gvatemalo admonis la du partojn al intertraktado. La OAŜ siavice rekonis ke Kolombio estis perfortinta la suverenecon de Ekvadoro.* Agencia Bolivariana de Noticias, “Latinoamérica condena violación de la soberanía territorial ecuatoriana”, op. cit.; Prensa Latina, “Reconoce OEA violación de soberanía ecuatoriana por Colombia”, 5 mars 2008. Pour la rupture des relations diplomatiques, voir Prensa Latina, “Nicaragua rompe relaciones diplomáticas con Colombia”, 6 mars 2008.

* Agencia Bolivariana de Noticias, “Latinoamérica condena violación de la soberanía territorial ecuatoriana”, verko cit.; Prensa Latina, “Reconoce OEA violación de soberanía ecuatoriana por Colombia”, 5-a de marto 2008. Pri la rompo de la diplomatiaj rilatoj, vd Prensa Latina, “Nicaragua rompe relaciones diplomáticas con Colombia”, 6-a de marto 2008.

Italio esprimis sian zorgon per la voĉo de Massimo D’Alema, ĝia ministro pri eksterlandaj aferoj: “Tiu milita operacio en eksterlando ege mirfrapis nin kaj lasas nin perpleksaj kaj en zorgo”. Hispanio ankaŭ sciigis sian zorgon.*

* Agencia Bolivariana de Noticias, “Canciller italiano: Operación militar colombiana nos dejó perplejos y preocupados”, 3-a de marto 2008.
Kontraŭ la paco

USONO, ANSTATAŬ kondamni la agon, esprimis sian “totalan apogon” al sia kolombia aliancano. “Ni totale subtenas la klopodojn de Kolombio, de la prezidanto Uribe por respondi al tiu minaco [la FARC], deklaris la proparolanto de la ŝtatdepartemento Tom Casey. Demandite pri eventuala milita apogo en kazo de konflikto kun Ekvadoro aŭ Venezuelo, Casey respondis ke “Kolombio estas aliancano de Usono”.* La prezidanto George W. Bush, kiu ne faris sian unuan paradokson, insistis por esprimi sian apogon al Kolombio, ĉar “ni firme kontraŭas ĉian agon de agreso kiu povus malstabiligi la regionon”.*

* Nestor Ikeda, “EEUU apoya ataque militar colombiano a FARC en Ecuador”, The Associated Press / El Nuevo Herald, 3-a de marto 2008.
* The Associated Press, “Bush Says US Stands by Colombia”, 4-a de marto 2008.

Nenio estas vere surpriza en tiu deklaroj. Efektive estas nepenseble ke Vaŝingtono ne estus konsultita antaŭ la milita atako. Male, la usonaj armeaj konsilistoj multnombre ĉeestantaj en Kolombio sen ajna dubo partoprenis en la masakro kiel rivelis la venezuela vicprezidinto José Vicente Rangel.* Raúl Reyes estis murdita de usonaj “inteligentaj bomboj”, kiel substrekis la ekvadora ministro pri defendo Sandoval: “Sur la lokon de la kampadejo de la FARC ili lanĉis nokte almenaŭ kvin bombojn. La kvin pafaĵoj, kun impresa precizeco, estis disfalintaj en diametro de kvindeko da metroj [...]. Estas bomboj faligitaj de rapidegaj aviadiloj”. Li precizigis ke la lokalizado de la ribelula ĉefo “bezonis ekipaĵojn kiujn la sudamerikaj armeoj ne posedas”.*

* Prensa Latina, “Denuncian participación de EE.UU. en operación contra las FARC”, 3-a de marto 2008.
* Le Monde, “La France était informée des contacts noués par l’Equateur avec les FARC afin de libérer les otages [Francio estis informita pri la kontaktoj faritaj de Ekvadoro kun la FARC por liberigi la ostaĝojn]”, 6-a de marto 2008.

La Blanka Domo havas nenian intereson trovi pacan solvon al la kolombia konflikto. Male, la interna milito ebligas ĝin pravigi enorman armean ĉeeston en la regiono kaj ĝuste tio klarigas la militan operacion kiu donas akran baton al la humanitaraj intertraktadoj kies celo estas liberigi Ingrid Betancourt kaj la aliajn ostaĝojn. La kolombia senatanino Piedad Córdoba, partoprenanto en la liberigo de la ostaĝoj, deklaris ke “se Ingrid Betancourt mortas, estus tre malfacile por Uribe diri ke la FARC estas respondecaj”.* La franca ministro pri eksterlandaj aferoj Bernard Kouchner substrekis ke temas pri “malbona novaĵo”*, ĉar Francio estis en kontakto kun Reyes.

* Prensa “José Vicente Hoy”, “Entrevista de José Vicente Hoy este domingo con la senadora Piedad Córdoba”, 2-a de marto 2008.
* The Associated Press, “Colombie: la mort de Raul Reyes est ‘une mauvaise nouvelle’, selon Bernard Kouchner [Kolombio: la morto de Raul Reyes estas ‘malbona novaĵo’, laŭ Bernard Kouchner]”, 3-a de marto 2008.

La kontaktoj estis konfirmitaj de la prezidanto Rafael Correa kiu rivelis ke la FARC intencis liberigi dek-du pliajn ostaĝojn en marto en Ekvadoro, el kiuj tri usonaj ŝtatanoj: Thomas Howes, Keith Stansell kaj Marc Gonsalves, kaj Ingrid Betancourt. Sed “la militaj manoj” de la kolombia registaro nuligis tiujn esperojn. “Ni ne povas ekskludi ke tio estis unu el la motivoj de la ekspedicio kaj de la atako flanke de la malamikoj de la paco”, asertis la ekvadora prezidanto.*

* The Associated Press, “Ecuador dice que FARC pretendían liberar a Ingrid Betancourt”, verko cit.

La franca agentejo Agence France-Presse [AFP] raportis ke “la ambasado de Francio anoncis [...] en Kito ke ĝi estis informita pri la kontaktoj de la ekvadoraj aŭtoritatoj kun la FARC por liberigi la iaman kandidatinon en la kandidat-elektoj [...]. Tiu rivelo senvalidigas la pozicion de la kolombiaj aŭtoritatoj kiuj akuzas Ekvadoron kaj Venezuelon kunlabori kun la FARC por malstabiligi la regionon”.*

* Philippe Zygel, “Amérique latine: le camp de la gauche radicale fait rebondir la crise [Latinameriko: la tendaro de la radikala maldekstro revigligas la krizon]”, 7-a de marto 2008.

Fabrice Delloye, la eksedzo de Ingrid Betancourt, esprimis sian koleron pri la kolombia registaro. “Tio kion faris Uribe estas totale skandala. Li malmuntis la tutan peradon de Chávez, kiu estis vera sukceso [...], li neniam rekonis ĝin”. Delloye estas konvinkita ke la miita agreso kontraŭ Ekvadoro havis la celon “malhelpi ke povu esti humanitara interkonsento ĉar [Uribe] sciis [...] ke la FARC daŭrigos la liberigadon de la ostaĝoj”.*

* The Associated Press, “Fabrice Delloye exprime sa colère à l’égard du président colombien [Fabrice Delloye esprimas sian koleron pri la kolombia prezidanto]”, 4-a de marto 2008.

Córdoba, Correa, la AFP kaj Delloye certe pravas. La malamikoj de la paco ne troviĝas en Kito aŭ Karakaso, sed en Vaŝingtono kaj en Bogoto.

Salim LAMRANI.

Tiu ĉi artikolo — originale franclingva — fontas en: Voltairenet.org — Réseau de presse non-alignée [Reto de ne laŭvica gazetaro], kaj aperas do ekster la respondeco de Le Monde diplomatique.

1987, 1997, 2000, 2007

Financaj krizoj, kaj nenia instruo tirata

Aliloke oni estus juĝinta la decidon “popolisma”. Sed estas ĝuste en Londono, bastiono de la City kaj financa pulmo de Eŭropo, kie la registaro de s-ro Gordon Brown decidis ŝtatigi grandan bankon en malfacilaĵo, la Northern Rock. Certe, temus nur pri “provizora transigo de proprieto al la publika sektoro”. Estas tamen ĝuste en la patrujo de s-ro Margaret Thatcher kie la ŝtato intervenas. Ĝiaj taskoj: forviŝi la ŝuldojn, post esti jam garantiinta la deponojn sur publikaj fondusoj, do engaĝiĝo de 55 miliardoj da sterlingaj pundoj (72 miliardoj da eŭroj); poste forpeli la malbonajn pagantojn — tiuj kiuj senpripense enŝuldiĝis. Post la purigado, la banko devos reveni al la privata sektoro, laŭ malnova principo: ŝtatigo de perdoj kaj privatigo de profitoj. Germanio helpis la IKB Deutsche Industriebank. En Usono, Citygroup kaj Merrill Lynch devis alvoki la helpon de suverenaj fondusoj de Azio kaj de Proksim-Oriento. Tiuj financaj skuoj ne estas senprecedencaj. Ili estas antaŭvideblaj kaj okazas en movado de malreguligado kiu, en Francio, komencis antaŭ ĝuste dudek-kvin jaroj.

EN LA MOMENTO en kiu novaĵoj ĝenerale konsiderataj bonaj estas tuj perceptataj kiel malbonaj, la graveco de la krizo estas pruvita. La usona Federacia Rezervo (Fed) malaltigas plurfoje siajn kvotojn? Tio estas neniam sufiĉa. Ĝi anoncas, la 12-an de decembro 2007, interkonsente kun la aliaj grandaj centraj bankoj, nekredeblan larĝigon de siaj proceduroj de refinancado*? Tio estas, ĉar la situacio estas pli malbona ol oni imagis. La 17-an de januaro, ĝia prezidanto, s-ro Ben Bernanke, pledas — fakto senprecedenca — por kreskigo de la buĝeta relanĉo? Tio estas do ĉar la Fed, elĉerpinte siajn ag-eblecojn, petas la helpon de la ŝtato.

* Per kiuj ĝi provizas la privatajn bankojn je disponebla mono.

Kaj, kvazaŭ temus nur pri la unua akto de komedio iom peze organizita, jen s-ro George W. Bush anoncas jam sekvamatene pakaĵon da relanĉ-disponoj preskaŭ precize alĝustigita al la “proponoj” de la centra bankisto — se tiuj du komencas kunordigi tian skeĉon, tio estas ĉar la situacio estas serioza... Tia paneiĝo de la klasikaj receptoj de la ekonomia politiko estas la plej sensacia signo, kaj la plej zorgiga, de la profundeco de la konfuzego de la financo, kiu estas jam nur bloko de maltrankvilo kaj jam ne respondas, aŭ malkohere, al la gvidaĵoj de la monpolitiko.

La ĉiutaga raporto de la borsaj movadoj, kiuj alie restas nekompreneblaj aŭ dissolvitaj en la ĥaoso de la novaĵoj konstante kraĉataj de la agentejoj de financa informado, alprenas sencon nur se oni metas ilin en mezlongan tempospacon, kiu donas al la nuna krizo ĝian apartan profilon, ĉefe ĝian daŭron. La amikoj de la sistemo, kiuj urĝe asertas la sendanĝerecon de evento konsiderata neglektinda kaj anoncas la revenon al la ordo jam en somero, estos certe elrevigotaj: iliaj skribaĵoj restas... kaj la krizo ankaŭ.

Ĝi havas bonajn kialojn. Ĉar, por imagi ke la epizodo foriĝas kun la facileco de ajna merkat-anomalio, oni devus komplete forgesi ĝian kaŭzon: la deliran rekrutadon de kohortoj da familioj en la plej pezan formon de ŝuldo, la hipotekan prunton. Per returniĝo kiu havas ĉiujn ecojn de imanenta justeco, la klaŭzo de reset*, kiu unue efikis mirakle por rekruti amase la klientojn kaj puŝi la prezojn de nemoveblaĵoj al pintoj — kaj kun ili la spekulaj profitoj pri la derivaĵoj-, fariĝis nun la malbeno de la financo. Kaj ĝi, kiu tiom emas vivi en la tujeco, troviĝas devigata kompromisi kun nepagitaĵo de enŝuldiĝintaj familioj je kiuj oni ne seniĝas kiel oni likvidas danĝeran kontostaton. La pinto de la resets, do de tiuj kvoto-altigoj kiuj ĵetas la familiojn en nepagipovecon, devus esti atingota en marto-aprilo 2008.

* Kie alloga avantaĝa interezokvoto estas donita dum la du unuaj jaroj, antaŭ altigo al “plena kvoto” dum la dudek-ok sekvantaj...

Supozante — favora hipotezo — ke la rekrutadoj de kredit-kandidatoj ĉesis komence de 2007, oni devas do atendi la komencon de 2009 por esti sorbinta la amason da potencialaj bankrotuloj, kies sorto havas strikte nenion interesan por la financo, se iliaj vulgaraj ruiniĝoj ne estus ankaŭ la kaŭzo de la kolapso de la spekulaj produktoj derivitaj de iliaj nemoveblaĵ-kreditoj — la malriĉuloj tute ne scias esti je la alteco de la kreivo de la riĉuloj. Jen do kiel la financo, kiu ŝatas nenion tiom kiel la disponeblon de la fluaĵoj, remalkovras la inertecon de la stokoj: tiuj homoj, kiujn ĝi traktis kvazaŭ hipotekan kanon-karnon, estas nun nur ĝenaĵoj.

Dum tiu tempo, la ruinigo etendiĝas. Ĝi tuŝas kategorion de agantoj pri kiu neniu aŭdis paroli ĝis nun: la monolines, tiuj specialiĝintaj institucioj kiuj asekuras la posedantojn de bilaroj de obligacioj (ĝenerale fondusoj aŭ bankoj). Dum ili estis unue pace okupataj kovri la simplegajn riskojn de urbaj obligacioj en Usono*, ili ricevis la febron kiel ĉiuj, kaj ili estis logike tentataj asekuri tiom pli allogajn produktojn, kies eksplodanta amplekso garantiis sukan spezon kaj kiujn ĉiuj plezure konsideris kiel same malmulte riskaj kiel la plej bonajn obligaciojn: la derivaĵojn de subprime, kompreneble!

* Kie la lokaj kolektivaĵoj havas la eblecon financi sin elmetante titolojn sur la merkatoj.

Kiu miras pri la sekvo? La du plej gravaj monolines, MBIA kaj Ambac, estas en kvazaŭ-bankroto; bankoj kaj fondusoj estas invititaj al ilia urĝa rekapitaligo — nu, tiuj kiuj tion povas. La afero ne estas nur anekdota, ĉar la difektiĝo de la borsaj kvotoj de monolines havas kiel reguligan sekvon la devigon de simila reviziado de la kvotado de ĉiuj titoloj kiujn ili asekuris... kaj kies valoro tia kia enskribita en la bilanco de iliaj klientoj — la bankoj asekuris tiel siajn kolosajn volumenojn de derivitaj produktoj — estas sekve reviziota al malsupro.

Laŭ tiu kalkulo, la eliro el la krizo estas des malpli sur la tagordo ĉar la vigleco de la financa kolapso intertempe komencis disvastigi siajn plej venenajn efikojn. La difektiĝo de la bankaj bilancoj, sekve al la perdoj pri la derivaĵoj de subprime, la persistaj tensioj en la interbanka disponeblo, pro la ekstrema malcerteco kiu igas ĉiujn rigardi sin reciproke kiel eblajn pestulojn, kondukas fatale al ŝrumpado de la kredito, kiu suferigos la produktan ekonomion, kiom ajn distanca ĝi estas de la spekulaj ĵonglaĵoj. Per rezistemo al konfeso, simila al tiu de la organaj intelektuloj de la liberalismo, la financaj institucioj bezonis pli ol ses monatojn antaŭ ol aliĝi al la ideo de venonta malrapidiĝo de la kresko kaj de ebla malkresko.

Nu, la fakto, ke la ideo de malkresko instaliĝas en la spiritoj, ŝanĝas multon, aparte en la etendiĝo de la financa kampo destinita al malstabiligo. La pli fortaj skuoj de la akci-merkatoj, komence de 2008, atestas tion. Ne estas tiel ke ili okazis de ok monatoj en olimpia maniero. Sed la kurzaj malaltiĝoj estis unue limigitaj al la bankaj valoroj — estas vere unuavice... Poste senteble pli forte, ekde septembro, en la periodoj en kiuj la sekiĝo de la monmerkato kaj la maleblo tie akiri sumojn devigis multajn instituciojn urĝe vendi parton de siaj akcioj por havigi al si urĝe disponeblan monon. En la momento, en kiu la perspektivo de malrapidiĝo preciziĝas, estiĝas kun ĝi ĝenerala demandado pri la aktiveco kaj la profiteblo de ĉiuj sektoroj.

Tiu probabla eniro de la akcimerkatoj en malaltiĝan ciklon promesas kelkajn krudajn flank-efikojn. Aparte en la sektoro same diskreta kiel sentema de la private equity, tiu formo de akcia kapitalismo kie la entreprenoj juĝataj promesplenaj estas komplete aĉetataj, elprenataj el la Borso, restrukturataj per la hakilo, kun la destino, post du aŭ tri jaroj, esti grase revendataj, plej ofte per reenkonduko en la Borson.* Sed, se tiu montriĝas malvigla, oni forgesu la distrumpetatajn reenkondukojn kun stelbrilaj kurzoj. Do, la “malbukado” de multaj operacioj de private equityanonciĝas aparte delikata, ĉu ĉar la plusvaloroj ne alvenas, ĉu ĉar necesas prokrasti la “eliron” al la akirontoj kaj porti la ŝuldon multe pli longan tempon ol planite. Ĉar tiuj operacioj estis financitaj de eksterordinaraj kreditsumoj, donitaj kelkfoje en kondiĉoj same riskaj kiel la subprime... kaj la bankoj vidas veni la momenton en kiu bonaj tranĉoj de iliaj nepagitaj kambioj de private equity siavice falos en la kategorion de “malbonaj kreditoj” — kun ĉiaj malplivaloriĝoj kiuj sekvos.

* Vd “Comment la finance a tué Moulinex [Kiel la financo mortigis Moulinex]”, Le Monde diplomatique, marto 2004.

Rekta malaltiĝo de la valoro de siaj akcioj, malrapidiĝo de iliaj generaj aktivecoj* kaj de fuzioj-akiroj, minaco por la kreditoj de private equity (kaj ankaŭ por multaj aliaj: kreditoj por konsumado, kreditkartoj...), reduktiĝo de la profito de trading en la malaltiĝaj merkatoj: ĉio, en la ekonomia malrapidiĝo, kunefikas por ronĝi la financan situacion de la bankoj kaj malaltigi ilian emon pruntedoni. En la mire bela mondo de la financo, la krizo nutras la krizon...

* Eldonoj de titoloj (akcioj, obligacioj...) por iliaj klientoj.

Ĉio ĉi ne falis el la ĉielo. Kontraŭ ĉiuj tiuj kiuj, kiel s-ro Daniel Bouton, prezidanto de la Société Générale, pensas kvitiĝi kun tiuj eventoj per la tezo de la “malagrabla vojakcidento”, disponebla por esti remaĉata sur ĉiuj niveloj, de la malhonesta trader“teroristo”, laŭ la vorto de s-ro Bouton — ĝis la “manko de bonŝanco” pri la subprime, necesas memorigi kiom tiuj eventoj estas la pure logikaj esprimiĝoj de la merkat-financo.

Kiu povus miri ke la agantoj de la financoj postkuras ĉiajn okazojn de glutado; ke se necese ili inventas ilin per “ennovigoj” kiuj kredigas al ili dum certa tempo ke ili liberiĝis el la risko; ke ili pafas sin sur ĉia altiĝa viglaĵo kaj transformas ilin tuj en vezikon; ke apenaŭ kapablaj superrigardi sian individuan riskon ili sentas sin neniel koncernataj de la ĝenerala risko? Kiu povus miri ke tio regule finiĝas en katastrofo, kaj ĉefe kiu povus miri pri tio, dum tio estis la celo mem de la financa malreguligo, nome forigi ĉian baron al la agado de la investistoj kaj rekonduki sen la plej eta restrikto al la plej maniiga formo de profito kaj al la plej forta konsterno-povo: la financa rentabilitato?

La Société Ĝénérale imitaĉas Goldman Sachs

SINJORO BOUTON estas en aparte malbona situacio por pledi pri “eksternorma akcidento kaj tute bedaŭrinda”*, li kiu prezidas la Société Générale en kiu oni povus vidi perfektan resumon de dudek-kvin jaroj da iom-post-ioma glitadoj al la deliro. Ĉar tiu banko, kun la tradicio de detal-banko de certa klasikeco kiu instigas modere al epopea raporto, kun siaj agentejoj, siaj giĉetoj kaj siaj mezaj kadroj, iom malforta en la afer-banko, estis malfrue mordita de la tarentulo de tutmondiĝo, revo de rafiniteco kaj de trembrilaj ekranoj, imitaĉas la prestiĝan Goldman Sachs, lernas la anglan, instalas siajn boys en Londono kaj fine spiras la grandan aeron de la kapital-merkatoj — ion alian ol renovigi la krediton de la kaldronisto en franca urbeto. Pro tio, kiam s-ro Bouton defendas sin en Le Figaro ke “la modelo de la Société Générale estas absolute ne atingita nek kontestita”*, necesas kompreni precize la malon: la modelo, kiu estas cetere ne nur tiu de la Société Générale, sed ja la lia aparte, ĵus ricevis belan baton, kaj sub la floslinio. La fascino por la merkatoj, kiu multon enspezigis al li, pretiĝas multe kosti al li. Tiel, iom pli videbla ol la aliaj, kiel ĉiam la malfrue venintoj. la Société Générale bonege ilustras tiun nekredeblan distordiĝon de la banka universo direkte al la merkatoj, kiu estis la magneteca efiko de la malreguligado.

* “Message à nos clients [Mesaĝo al niaj klientoj]”, reklamo de la Société Générale aperinta en Les Echos, Parizo, 4-a de februaro 2008.
* Le Figaro, Parizo, 25-a de januaro 2008.

Ĉiuj neadoj de la mondo ne malhelpos ke la nuna krizo aperos tia kia ĝi estas: sperto en vera grandeco, la demonstrado de la esence propra malbonfaro de la merkatoj, kaj de merkataj agantoj, ekster ĉia kontrolo. Sed tiu sperto ne estas la unua de tiu speco, kaj ŝajnas ke oni neniam tiras ian instruon de ĝi.

Ĉu la Interret-bankroto de 2000* ne ludis al ni jam la bombastajn scenojn de la krudeco kaj fraŭdo, de la solena alvoko al travideblo, al regulado kaj al la reintegrado de la eksterbilancaĵoj? “Neniam plu tion”, ĵuris ĉiufoje la financo, kiam ĝi ekiris por nova rondiro. Sed ĝiaj ebriaj ĵuroj kaj la plej aflikta ideo ke ĝi fabele kaj sole riĉigas sin dum la altiĝo, poste endanĝerigas la tutan ekonomion dum eksplodo de ĝiaj malkapabloj, kaj por fini devigas la publikajn potencojn savi al ĝi la vetaĵon tie kie oni lasus fali ian ajn ordinaran bankrotulon, furioze emigas frakasi la budon, ŝajne la sola solvo por ke tio estu vere la “lasta fojo”.

* En Parizo, la indico CAC 40 pasis de 6.922 poentoj la 4-an de septembro 2000 al 2.403 poentoj la 12-an de marto 2003, do falo de 65% en du jaroj kaj duono. La 6-an de februaro 2008, la indico CAC 40 situis ĉirkaŭ 4.800 poentoj.

Iom pli analiza bilanco de la “plenumadoj” de la malreguligita financo, kie la kaŭzitaj malutiloj estas videble tiom pli grandaj ol la faritaj servoj, devus almenaŭ konvinki pri la urĝeco rompi kelkajn radarojn de ĝi. Kontraste al kion oni diras, ne mankas ideoj pri tio. La Tobin-imposto estis unu, antaŭtempe forgesita. En sia propra registro, la SLAM[Shareholder Limited Authorized Margin (SLAM), aŭ permesita limigita akcia marĝeno. Vd “Fine dispono kontraŭ la ekscesoj de la financo, la SLAM!”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2007. kiel projekto limigi la permesatan akcian rentabilitaton kaj tiel forigi la instigojn senfine intensigi la ekspluatadon de salajruloj, estas kroma. La skemo de dupartigita monpolitiko, por financi je diversaj interezo-kvotoj la produktan ekonomion kaj la spekulan ekonomion, estas tria.* Laŭ la modelo de la Glass-Steagall Act en Usono post la kolapso de la 1930-aj jaroj*, kial ne pensi pri starigo de hermetika disigo inter komercaj bankoj kaj merkatbankoj? La inspiro-komuneco kun la antaŭa dispono estas sufiĉe evidenta, nur ke la principo de la hermetika vando havas kiel kroman econ mildigi senteble la transigon de la financaj detruoj al la reala ekonomio, tra la kanalo de la kredito.

* Vd www.monde-diplomatique.fr/2007/09/L... en la franca.
* Abolita de s-ro William Clinton en 1998...
Viaj salajroj malaltiĝas? Enŝuldiĝu!

TIU KIU ŜATUS iri ankoraŭ iom pli profunden povus rimarki ke, se montriĝas ke la franca ekonomio suferos malpli ol aliaj la krizon de la subprime, kiel oni kelkfoje aŭdas, tio estas ĉefe ĉar ĝi iris malpli antaŭen ol aliaj en la ĝeneraligita malreguligado... al kiu puŝas nin tamen kun fervoro la “reformistoj”, liberaluloj kaj socialistoj kune! Plej rimarkindas ilia konstanteco de la nun kvardek-kvin jara ardo per kiu ili lanĉis la “grandan transformiĝon” — kaj kiu ne ĉesis montri siajn malutilojn. Oni kontraŭdiros ke ĝi ne malutilas al ĉiuj. Certe. Sed, persista strangaĵo eĉ je dudek-kvin-jara distanco, ĝi malutilas senkonteste ĉiujn tiujn, kiujn la Socialista Partio estas supozata defendi. Ĉar, terura verdikto de la aritmetiko: 2008 – 25 = 1983, do estis “ili” je la povo. Por esti preciza, oni devus kalkuli iom pli larĝe: 1983-1986 — kaj oni miras pri la malmulta tempo bezonata por ŝanĝi la vizaĝon de la franca socio. 1983: la turniĝo de la ekonomia politiko, sed ĉefe la granda ideologia malriglado (vidu la artikolon de François Denord [p. 18]).

1984, ŝarĝita jaro: unue la ordono de la socialista ĉefministro Laurent Fabius al la publikaj entreprenoj havi kiel celon jam nur la profiton, tiel proklamante la vanecon de ilia statuso de ŝtatigitaj kaj preparante fakte la privatigojn; poste la eŭropa pintkunveno de Fontainebleau, antaŭĉambro de la Unueca Akto kaj de la “Granda Merkato”, do de la “libera kaj sendifekta konkurenco”. 1986: la financa malreguligado. Tio multas por tiom malmultaj jaroj.

Certe la franca socio de tiam ne ĉesis manifesti fifaman ribelemon al la plena plenumado de la brila destino tiam fabrikita por ĝi. Je ĝia senkulpigo oni devas rekoni ke la priparolata destino havas la ĝenaĵon vidigi en regulaj intervaloj ke ĝi havas ĉiujn ecojn de plago, “demonstraĵoj” al kiuj la financaj krizoj alportas senkontestan helpon. Tiurilate, la nuna krizo renkontas cetere ĝeneralan konjunkturon de la plej maloportunaj manieroj kaj vidigas sub nova lumo la koherecon, sed en la malutileco, de la “kompleta modelo” kiun oni volus ke ni adaptu ĝin.

Ĉar ĝi faras konstantan premon, kaj senĉese kreskantan, sur la prezoj, do sur la kostoj, kaj fine sur la salajro-koston, la konkurenco starigas efektive reĝimon de “prezo-salajroj” en kiu ĉia diskuto pri la aĉetpovo estas tuj resendata al la sola demando de la prezoj — kiam la salajrulo postulas, oni respondas al la konsumanto... Sed la malaltiĝo de la prezoj kiun oni servas al tiu estas la sama kiu malaltigas la nominalan salajron de la unua! La salajruloj ĵetitaj surstraten per plano de delokado ne havas alian rimedon ol fari siajn aĉetojn en la hard discount, kiu estas la plej sovaĝa ekstremaĵo de la konkurenca ĉeno, kaj aktivigas precize ĉiujn meĥanismojn kiuj ĵus kaŭzis ilian malbonŝancon. La salajruloj, defendante sin, tiel “pravigas” la sinsekvon kiu mistraktas ilin, kaj kontribuas, manke de ĉia alia solvo, al ĝia daŭrigo.[Vd Serge Halimi, “Wal-Mart, entrepreno de la 21-a jarcento”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2006. El tiu rimarkinde perversa cirklo rezultas reĝimo de konstanta malalta premo de la aĉetpovo, kiu en la sekvo malvigligas la konsumadon kaj la ĝeneralan postulon.

Sed la liberala modelo flatas sin alporti mem la solvojn al siaj propraj problemoj. Ĉar la rimedo kontraŭ la esence propra konsum-manko de la konkurenca “prezo-salajro”-reĝimo trudiĝas kiel evidentaĵo: enŝuldiĝo! Se la aĉetpovo de la mastrumaĵoj stagnas aŭ malkreskas, sed kiam la kapitalo malgraŭ ĉio postulas internajn vendojn, kio estas pli logika ol per kredito etendi la elspezo-povon de la salajruloj trans ilia enspezo? Oni ne miru ke en Usono kaj Britio, kiuj, sur tiu deklivo, “avancas” je kelkaj korpolongoj, la enŝuldiĝo-kvoto de la mastrumaĵoj proporcie al ilia disponebla enspezo estas respektive je 120% kaj 140%...

La prezidanto Nicolas Sarkozy flatas sin ke ne estas tiel en Francio. Sed ĉio kion li faras kondukas tien, aŭ pli ĝuste kondukas pli rapide tien, ĉar tiu kvoto, de 68% en 2006, laŭvorte eksplodas ekde dek jaroj... dato de instaliĝo en reĝimo de “neta tutmondigo”, kiu trovas ĉi tie unu de siaj plej karakterizaj simptomoj. Jen kial la brita kaj usona ekonomioj estas suferontaj pli ol la aliaj: la kredito por konsumado estas tie nepra valvo, kaj tiu pretiĝas al brutala fermiĝo. Kaj jen kial la franca ekonomio estas baldaŭ sekvonta ilin, danke aparte al la meritoplenaj klopodoj de la komisiono Attali, kiu, sendube movata de scienca spirito, planas fari kelkajn etapojn en la konkurenca malreguligado por esti tute certa ke la samaj kaŭzoj sekvigos la samajn efikojn*...

* La komisiono por la liberigo de la franca kresko, prezidata de s-ro Jacques Attali, instalita de la prezidanto de la respubliko la 30-an de aŭgusto 2007, rekomendas malreguligi la protektatajn profesiojn kaj favorigi la individuan aŭ kolektivan ŝparo-pension.

Estas tamen en la amasa financa partopreno de la salajrularo ke la liberala kunteniĝo atingas ne supozitajn gradojn de rafiniteco. Simetria deklivo de la fremdigo per ŝuldo, ĉi-foje estas la ŝparaĵo la rimedo. La bankroto de la financ-institucioj ne ĝuste sukcesas larmigi nin... ĝis la momento en kiu oni demandas sin pri la origino de la fondusoj perditaj de ili. Nu, estas ja, parte, per la ŝparaĵo de la salajruloj ke tiuj institucioj ludas kaj perdas. Ankaŭ ĉi tie, la franca kazo daŭre estas relative escepta, ĉar la plej multaj salajruloj havas apenaŭ la rimedojn por iri transe de sia ŝparlibro kaj nur la plej bonstataj aliras la merkat-investojn — per kiuj cetere la spekulaj akcidentoj, kiuj punas ĉefe la duajn, havas la neatenditajn ecojn redukti la malegalecojn. Bonŝance ankaŭ tie la ekzemplon montras la britaj-usonaj ekonomioj, kiuj havis la interesan ideon ĵeti tra la fenestro la sistemojn de solidara pensio por kapti eksterordinarajn amasojn da salajrula ŝparaĵo puŝita sur la merkaton tra la pensio-fondusoj. Aparta ĉarmo de la “financa universaleco”: estas ĉiuj salajruloj kiuj suferas kiam la merkatoj plonĝas. S-ro Sarkozy ankoraŭ ne estas ĉe la pensi-fondusoj — almenaŭ laŭ la ago...-, sed la ideo de la “stok-opcioj por ĉiuj” estas ja el la sama metalo. Trovi anstataŭaĵon por la rekta salajro — kies altigo, oni nun bone komprenis, jam ne estas sur la tagordo — estas jam per si mem fraŭda manovro, sed realigi ĝin elmetante la salajrulojn rekte al la malstabilecoj de la financo, kaj provante igi ilin solidaraj kun tio kio, en la plej multaj kazoj, submetas ilin, tio estas multo, eĉ iomete tro.

Kaptitaj en la maŝo de la konkurenco, kiu malaltigas la prezojn nur per malaltigo de la salajroj, en la servuto de enŝuldiĝo fariĝinta same necesa por vivi kiel la enspezo por vivi, la salajruloj havas, por kroni ĉion, la ŝancon esti turmentataj je siaj kostoj, ĉar la ŝparaĵo kiun uzas la akcia financo, tiu kiu postulas senfinan profiton, tiu ŝparaĵo estas ja la ilia! Kaj la perverseco limas ĉe estetiko kiam, unuflanke, ĉiuj akcidentoj de la financo estas destinitaj fali sur ili, ĉar estas ili kiuj pagos la kresko-perdojn, kaj kiam — belega finalo-, fariĝas malpermesate tuŝi kion ajn de la financaj strukturoj kun la kialo — bone pravigita, jen la plej fia! — ke tio signifus atenci iliajn pensiojn. En tiu perfekta kaptilo, ataki la financan rentabilitaton, ĉu tio ne signifus ataki la pension de la maljunuloj?

Ni estu justaj: ne estas nur azenoj aŭ sciplenaj simioj flanke de la liberalismo, kiuj ripetas en maŝo la kred-artikolojn de la merkat-kantiko. Kiel ofte, la plej efikaj de ĝiaj subtenoj ne estas nepre la plej videblaj. Tiuj lasas al la iom naiva entuziasmo de la deĵorantaj ekonomikistoj la zorgon realigi la transfiguriĝon al “naturscienco de la merkatoj” opiniata temanta nur pri “proponoj” kaj “postuloj”, kaj do supozata pura de ĉia ideologio aŭ de ĉia politiko, de procezo de transformado de la kapitalismo kiu estas nur ideologio kaj politiko! Tiu klarvida — kaj aganta — cinikismo, kiu faras intense politikon tie kie la ekonomikismo obstinas en neado kaj ripetas ke la merkatoj estas afero nur de la neŭtrala “mastrumado de la aferoj”, siavice perfekte komprenis ke estis politika ekonomio de la financigo. Riskigi la salajrulojn en la financon estas ĝia strategio, kaj ĝi estas terura. Kiel pli bone sanktigi la kapital-merkatojn ol igi la salajrulojn solidaraj kun ties “bonfaroj”? Rekonstrui iliajn interesojn tra la financo, ĉu tio ne signifas rekonstrui la salajrularon kiel objektivan subtenanton de la financigo?

Kompreneble, tiu “solidareco” estas tiu de la ĉevalo de la alaŭdo en la samnoma pasteĉo: kelkaj eroj da financa partopreno kontraŭ servuto nun akirita por eterne.* Kaj krome, la akcia servuto devenas de abstraktaj, malproksimaj meĥanismoj, kaj kiuj scias forgesigi sin, dum la paneroj pezas je konkreta pezo kiu povas sufiĉi por kredigi ke “tuŝi la financon” signifas “tuŝi la interesojn de la salajruloj”...

* Vd Antoine Rémond, “L’épargne salariale ou comment flexibiliser les salaires?”, Le Monde diplomatique, junio 2006.

Estas kompreneble ke iuj, kiel s-ro Denis Kessler, kiun oni metus prefere en la kategorion de la cinikuloj ol en tiun de la mirstultuloj, revas tutlaŭte ke la kaptilo, ankoraŭ nekompleta en Francio, ĉar ankoraŭ mankas la pensi-fondusoj, ĝia plej perversa parto, estu kiom eble plej rapide finfarota. Estas malpli bone komprenebla ke la socialista kandidatino ĉe la prezidant-elektoj de 2007, sendube helpata de la tre honora bilanco de la maldekstro rilate financigon, povis proponi pri tio etendi la akciularon de salajruloj kaj la kapitaligitan pension surbaze de la Rezervo-fonduso por pensioj.* Kaj ne videblas ke de tiam okazis la plej eta konsciiĝo pri tio en la Socialista Partio. Estas vere ke ni “festas” ilian dudek-kvin-jariĝon de bela kontinueco...

* Starigita de la ĉefministro Lionel Jospin en 1999, la Rezervo-Fonduso por Pensioj [Fonds de réserve pour les retraites (FRR)] funkcias fakte kiel pensi-fonduso.

Frédéric LORDON.

Klarigo de kelkaj “fivortoj”

Subprime: speco de nemoveblaĵ-kreditoj donataj al depruntantoj kun pagipovo tre duba, eĉ nekonata de la banksistemo.

Titoligo: transformado de bankkreditoj al kreditaj titoloj negoceblaj en la merkatoj.

Derivaĵoj de subprime: produktoj starigitaj per titoligo de nemoveblaĵ-kreditoj de la speco subprime.

Reset: instrumento de la banka merkatado por allogi la kandidatojn por deprunto je tre avantaĝaj interezo-kvotoj dum la du unuaj jaroj... antaŭ la reniveligo por la tuta restodaŭro de la prunto.

Interbanka mondisponeblo: kapablo de la bankoj prunti al si reciproke monon.

Kuntiriĝo de kredito: maloftiĝo de la propono de bankkreditoj sekve al financa ŝoko.

Refinancado: operacio per kiu la privataj bankoj provizas sin je disponebla mono ĉe centra banko.

Monolines: specialigita institucio kiu asekuras la posedantojn de obligacioj (ĝenerale de fondusoj aŭ de bankoj).

Private equity: operacio de integra repreno — kaj forigo el la Borso — de entrepreno, aĉetita helpe de kapitaloj esence pruntitaj, draste restrukturata kaj revendata post tri aŭ kvar jaroj.

F. Lordon.

Splendoj kaj mizeroj de la Traktato pri Liberkomerco de Nordameriko

La tago en kiu Meksikio estis sen tortillas

Ekvalida de dek-kvar jaroj, la Akordo pri Liberkomerco de Nord-Ameriko (ALKNA) havas detruajn efikojn por la meksika kampkulturo. La usonaj produktistoj (subvenciataj) inundis tiun landon kaj ruinigis milionojn da etkulturistoj. Sed la situacio ankoraŭ pligraviĝos, ĉar, ekde la 1-a de januaro 2008, la liberaligo de la terkulturaj interŝanĝoj inter Kanado, Usono kaj Meksikio, jam tre granda, fariĝis totala. Tamen, la tri landoj decidis daŭrigi en tiu vojo.

UNUA DE JANUARO 2008, horo nul. Sin maís no hay país (“Sen maizo, ne estas lando”), miloj da meksikaj terkulturistoj formas homan ĉenon en Ciudad Juárez, urbo ĉe la landlimo kun Usono. Estas la datreveno de la Akordo pri Liberkomerco de Nord-Ameriko (ALKNA) de la 1-a de januaro 1994, inter Kanado, Meksikio kaj Usono. La kamparanoj manifestacias kontraŭ la totala liberaligo de la kampkulturaj interŝanĝoj kiu efektiviĝas en tiu ĉi jarkomenco 2008. Ekde nun, la maizo, la fazeoloj, la sukero kaj la pulvora lakto, bazaj produktoj de la nutraĵo de la meksikanoj, ne estas plu impostataj ĉe importado.

En pluraj urboj oni postulas la rean intertraktadon de la Alkna. Laŭ la kamparanaj organizaĵoj, la bilanco de tiu traktato estas senambigua: “Du milionoj da terkulturaj dungoj perditaj, du milionoj da hektaroj nekulturataj kaj ok milionoj da meksikaj kampkulturistoj devigitaj elmigri al Usono”, resumas s-ro Victor Suárez, direktoro de la Asocio de Kamparaj Komercaj Entreprenoj. Realaĵo kiun la usona esploristino Laura Carlsen esprimas tiel: “Ĉiuhore Meksikio importas por 1,5 milionoj da dolaroj da nutraĵo kaj, dum tiu ĉi sama horo, tridek meksikaj terkulturistoj iras al Usono.”*

* Laura Carlsen, “NAFTA free trade myths lead to farm failure in Mexico”, Americas Program Policy Report, Vaŝingtono, DC, decembro 2007.

La konkurencigo de la kampkulturaj produktoj nur pligravigis la malegalecojn jam abismajn inter tiuj landoj. S-ro Carlos Salazar, reprezentanto de la meksikaj maiz-produktistoj, klarigas: “Ni kultivas dudek-sep milionojn da hektaroj; Usono cent sepdek-naŭ milionojn.* La subvencioj por produktado estas 700 dolaroj por meksika kampulo, 21.000 dolaroj por usona farmisto. La rikolto estas 8,4 tunoj hektare en Usono, 7,2 tunoj en Kanado, kontraŭ 2,5 tunoj en Meksikio.” Proksimume unu miliono kvincent mil meksikaj etkulturistoj povus suferi pro la totala malfermo de la limoj.

* Usono, unua produktanto de la planedo, produktas 44% de la monda maizo. Iliaj eksportoj estas 65% de la mondaj vendoj.

La rea intertraktado de la kampkultura parto de la Alkna — el jura vidpunkto ja ebla — tamen ne estas sur la tagordo. Meksikio eĉ rifuzis, en januaro 2007, apogi Otavon en plendo antaŭ la Monda Organizo pri Komerco (MOK) kontraŭ la subvencioj al la usonaj maiz-produktistoj. Por la ministro pri kampkulturo, s-ro Alberto Cardenas, “la 1-a de januaro 2008 ne ŝanĝos multon: 90% de la maizo eniras jam sen doganaĵo en la landon, kaj la internacia merkato de cerealoj estas en konstanta prezaltiĝo kun la postulo de etanolo. Ni altigos nian produktadon de maizo dum la venontaj jaroj, ĉar ĝi estas denove profitiga.”*

* Intervjuo de la ministro al W Radio México, 1-a de januaro 2008.

La ministro devas trankviligi la produktistojn sed ankaŭ la konsumantojn. Ĝuste antaŭ jaro, la “krizo de la tortilla”, la baza nutraĵo de la loĝantaro, revigligis la polemikon pri la dependeco de la lando vid-al-vide la usonan maizon. La senĉesa prezaltiĝo de la tortilla dum la tuta jaro 2006 (+ 14%) preskaŭ kondukis, en januaro 2007, al grandskala socia krizo. Se la spekulado estas kritikata — grandaj entreprenoj interkonsentas por altigi la prezojn-, la ĉiam pli ofta uzo de maizo, en Usono, por produkti etanolon puŝas la prezojn alten kaj reduktas la proviziĝon por nutraj celoj. Nu, ekde la ekvalido de la Alkna, Meksikio fariĝis dependa de la usona produktado de tiu cerealo, subvenciata kaj malpli kosta. Tiuj amasaj importadoj ŝovis la kamparanojn al ruiniĝo. Ĉia prezaltiĝo de la tortilla minacas malsatigi milionojn da meksikanoj*: jen kial, komence de tiu jaro 2007, la marŝoj de virinoj frapantaj kaserolojn en la stratoj de Meksikurbo devigis la registaron importi sescent mil kromajn tunojn da usona blanka maizo, starigi urĝeco-fonduson kaj trudi plafonan prezon.

* El la kvardek-naŭ milionoj da registritaj malriĉuloj, dek-du milionoj vivas en ekstrema malriĉeco. Kp “Estadisticas de la pobreza en México”, Instituto Nacional de Estadisticas, Geografia e Informática (Inegi), Meksikurbo, 2007.

Ekde 1994 Meksikio triobligis siajn importojn de cerealoj. 40% de ĝiaj nutraĵaj bezonoj dependas de ili: 60% por rizo, 50% por tritiko, 23% por maizo, preskaŭ ĉio por sojo. “Hodiaŭ, taksas s-ro Armando Bartra, direktoro de la Instituto pri Studaĵoj de la Kampara Disvolvado, Meksikio estas devigata importi bazajn produktojn, je kia ajn prezo de la merkato.” La lando elspezas tiel pli ol la triono de la devizoj akiritajn danke al eksportado de petrolo.*

* José Romero kaj Alicia Puyana, “Evaluación integral de los impactos e instrumentación del capitulo agropecuario del Tlcan”, Secretaria de Economía, Meksikurbo, 2006.

La usonaj bazaj produktoj, sed ankaŭ la agronutraĵaj derivaĵoj invadis la landon. Unu el la neatenditaj sekvoj de tiu modifo de la kutimoj montriĝas per multiĝo de obezeco: 30% de plenkreskuloj, do kvardek-kvar milionoj de meksikanoj, nun suferas ĝin, dum 40% havas ekscesan pezon. La kosto: 21% de la buĝeto de publika sano.* En sia gratulmesaĝo al la nacio, la 1-an de januaro 2008, la prezidanto Felipe Calderón neis tiun realon: “La Alkna estis bonfara por ni, la konsumantoj: ni disponas pri pli da elekto, da kvalito kaj je pli bona prezo.”

* Statistikoj de la Meksika Instituto pri Socia Asekuro (IMSS), septembro 2007.

La krizo de la agrokulturo estas tamen rekonata, inkluzive de la Monda Banko. La primara sektoro estas konsiderata la granda perdanto de la Alkna. La esploristoj nuancigas tiun konstaton precizigante ke la agrokulturaj klaŭzoj de la traktato ne estis respektataj — kaj tio de ambaŭ flankoj. Se ili estintus respektataj, la sekvoj de la traktato povintus esti, laŭ ili, malpli dramecaj.

Ĉe la meksika flanko estas efektive rekonata ke la registaro “oferis” la agrokulturon dum la intertraktadoj. Jen krima decido: pli ol triono de la loĝantaro estis kampara en 1994. Krome, la protektaj disponoj, planitaj por dek-kvar jaroj pri tiklaj produktoj, inter kiuj maizo, estis neniam aplikataj. Tiel, ekde 1996, Meksikio decidis unuflanke la amasan eniron, trans la permesataj kvantoj kaj sen doganaĵo, de usona maizo. Alia ekzemplo de malrespekto de la klaŭzoj de la traktato: en 2001, la meksika prezidanto Vicente Fox (prezidinto de la departemento Ameriko de Coca-Cola) apogis la importadon de fruktozo el usona genetike modifita maizo kaj uzata en la trinkaĵ-industrio, anstataŭ favori la meksikan sukerkanon, kiu tamen troviĝas en granda malfacilo.

Inverse, ĉe la usona flanko, la leĝdona kaj plenuma potencoj klopodegis por trudi serion da embargoj pri meksikaj produktoj, rompante la traktatojn kaj iliajn proprajn leĝojn. La produktistoj de tomatoj de Sinaloa devis batali kvar jarojn por akiri la rajton eksporti al Usono, kiu “protektis” siajn produktistojn de Florido. Hodiaŭ, la produktistoj de avokadoj de Michoacán troviĝas blokataj de “sanitaraj reguloj”, starigitaj sole nur por bremsi la konkurencon el la Sudo.

Krome, la registaro de Meksikio forigis la plej multajn helpprogramojn por la kampara mondo: laŭ la Organizo de Ekonomiaj Kooperado kaj Disvolvado (OEKD), la subteno al la produktistoj pasis de 28% de la malnetaj kampkulturaj enspezoj en 1991-1993 al 14% en 2004-2006.* kaj antaŭ ĉio profitigis la plej grandajn bienojn. Samtempe Usono duobligis siajn helpojn, ĉefe la subvenciojn al eksportado.

* Les Politiques agricoles des pays de l’OCDE: suivi et évaluation, OCDE, Parizo, 2007.
Kelkaj gajnantoj

ESPLORCENTRO pri la efiko de la liberaligo al la kampara mondo, la Instituto por la agrokulturo kaj la komerca politiko, pristudis la usonan dumpingon ekde la starigo de la ALKNA laŭ kvin produktoj.* La tritiko estis vendata 43% pli multekoste ol ĝia reala kosto; la sojo, 25%; maizo, 13%, rizo, 35% kaj kotono 61%. En 2002, la Farm Bill, la usona leĝo de agrokultura programado, voĉdonita ĉiujn kvin jarojn ekde 1996, estis forte kritikata de la meksikaj agrokulturaj organizoj, ĉar la subvencioj, nur por maizo, reprezentas dekoble la totalan buĝeton de agrokulturo de ilia lando. Kaj tio kun la scio ke, kiel memorigas Timothy Wise, esploristo ĉe la Instituto por Disvolvado de la Medio de la Tufts University, “koncerne la medion, la forlaso de la meksika maizo ne signifas gajnon por Usono. La produktado de maizo estas unu el la plej poluaj kaj akvokonsumaj. Ĝi disvolviĝis en la ŝtatoj kun limigitaj pluvoj, bezonantaj akvumadon kiu atingas neelteneblajn nivelojn”.*

* United States Dumping on World Agricultural Markets. The Institute for Agriculture and Trade Policy. Kankuno, 2004.
* Timothy A. Wise, “Nafta: A cautionary tale”, Interhemispheric Resource Center, Silver City (Nov-Meksiko), 2002.

Por respondi al la kritikoj, la meksika ministro pri agrokulturo memorigis ke, inter 1994 kaj 2007, la maiz-produktado kreskis, pasante de dek-ok milionoj ducent mil tunoj al dudek-tri milionoj sepcent mil tunoj: “La ALKNA malfermis merkaton de kvarcent tridek milionoj da konsumantoj de kiu Meksikio fariĝis la ĉefa liveranto de fruktoj kaj legomoj de Usono.”*

* Gazetara bulteno, ministrejo pri agrokulturo, Meksikurbo, decembro 2007.

Oni nomas ilin la “kelkaj gajnantoj de la Alkna”: grandaj bienoj de la nordo de la lando, proprieto ofte de usonaj societoj, kaj kie la terkulturaj laboristoj laboris en la plej malbonaj kondiĉoj. Inter 1995 kaj 2004 la meksika agrokultura malneta enlanda produkto (MEP) spertis jaran kreskon de 1,9%, multe malpli ol tiu de la plej multaj sudamerikaj landoj — Argentino (2,6%), Bolivio (3%), Brazilo (3%), Peruo (5,3%), Ĉilio (4,5%). Ĝi estis ankaŭ malpli alta ol tiu de ĝiaj najbaroj de Centrameriko: Kostariko (4,1%), Gvatemalo (2,8%) aŭ Honduro (2,1%).* Tre elreviga por granda lando de pli ol cent milionoj da loĝantoj...

*Indicateurs de l’alimentation et de l’agriculture, Amérique latine [Indikiloj de la nutraĵo kaj de la agrokulturo, Latinameriko]”, Organizo pri Agrokulturo kaj Nutrado (FAO), Romo.

La ministrejo pri ekonomio relativigas. Laŭ ĝi, la agrokulturaj rezultoj ne permesas, sole, prijuĝi la komercan rilaton Usono-Meksikio. “Ni havas pli por gajni daŭrigante la integriĝon kun Nordameriko. Sektoroj aliaj ol agrokulturo fariĝis pli gravaj por nia ekonomio. Kaj ĝenerale, la bilanco de la ALKNA estas tre pozitiva”, anoncas s-ro James Salazar Salinas, subdirektoro de la servo komercaj intertraktadoj ĉe la ministrejo. Por ĝiaj defendantoj, la Alkna ludis sian rolon, nome forte kreskigi la interŝanĝojn inter la partneroj.

La duflanka komerco inter Meksikio kaj Usono kreskis mezume je pli ol 10% jare. La lando fariĝis la tria komerca partnero de Usono kaj la dua merkato por la usonaj produktoj. La interŝanĝo kun Kanado pli ol duobliĝis, eĉ se ili restas volume modestaj. La traktato ebligis ankaŭ forte altigi la eksterlandan rektan investon (ERI). Inter 1994 kaj 2006 la usonaj entreprenoj investis 120 miliardojn da dolaroj en Meksikio, do pli ol 60% de la totalaj investoj faritaj en la lando.

La kresko de la komercaj interŝanĝoj ne kreis la atenditajn dungojn: mezume nur okdek mil jare por sepcent tridek mil meksikanoj kiuj eniras en la labormerkaton.* Krome, tiuj novaj postenoj koncernis ĉefe la maquiladoras, tiujn fabrikojn de muntado de komponaĵon importitaj el Usono kaj reeksportataj al tiu lando: “La klasika liberala teorio laŭ kiu komerca malfermo altigas la dung-ofertojn en la landoj kiuj havas abundan manlaboristaron eraregis”, pensas Sandra Polaski, esploristino ĉe la Carnegie Endowment for International Peace*, kiu kritikas ankaŭ la maquiladoras.

* Inegi kaj Secretaria de Trabajo y Previsión Social (STPS), “Encuesta industrial mensual”, Servicio de Información y Estadística, Meksikurbo, 2005.
* “Leçons de l’Alena pour l’hémisphère [Instruoj de la ALKNA por Ameriko]”, studaĵo mendita de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) por la Konferenco pri la Komerco kaj Disvolvado, San-Paŭlo, Brazilo, junio 2004.

Tamen, tre rapide, la importado de senimpostaj materialoj konsiderinde reduktis la malrektajn efikojn kiuj la sektoro povintus krei por la nacia ekonomio kaj por la dungo aparte. “Aktuale la maquiladoras importas 97% de siaj materialoj, konstatas s-ino Polaski. Kaj tiu modelo reproduktiĝas en la klasika industria sektoro, kie la produktado dependas larĝe de importitaj komponantoj kiu, antaŭ 1994, estis liverataj de meksikaj fabrikantoj.”

Tiu sistemo fragiligis la financojn de Meksikio, devigata redukti la sociajn elspezojn kaj uzi pli la petrol-enspezojn por ekvilibrigi sian buĝeton. Krome, klarigas Enrique Peter Dussel, doktoro pri ekonomio ĉe la universitato de Meksiko (UNAM), “la importado de produktoj kun alta aldonvaloro faras ke la komerca bilanco kun Usono estas [kaj estos], laŭ valoro, deficita inkluzive de 2008 laŭ la Internacia Mon-Fonduso. Kaj tio malgraŭ la sensacia kresko de la volumeno de la eksportoj”.

En konkurenco kun Ĉinio

EKDE 2001, la maquiladora malprosperas; fenomeno kiun la defendantoj de la ALKNA iom tro rapide atribuas al la “efiko de la 11-a de septembro”. La Monda Banko taksas siavice ke “la profitoj kiun Meksikio povis tiri el la ALKNA estas elĉerpitaj” kaj ke “la malkresko de la dungoj en la sektoro de la maquiladoras fortiĝos” Jen maniero por diri ke aliaj sojlolandoj trudiĝis en la loko de la plej profitigaj produktejoj.

Laŭ la Banko, la meksikaj salajroj estas kvaroble pli altaj ol la ĉina salajro. Meksikio estis la unua lando kun malalta salajro kiu subskribis liberkomercan traktaton kun Usono. Sed, laŭ la mezuro en kiu Vaŝingtono subskribis tiajn traktatojn kun aliaj ŝtatoj kaj en kiu novaj landoj akceptiĝis en la MOK, la relativaj avantaĝoj de tiu traktato malnetiĝis. Meksikio estis cetere la lasta lando kiu akceptis la enirkondiĉojn de Ĉinio en la MOK en 2001. Kaj ne senkiale: tiu aliĝo estigis sovaĝan konkurencon por la ŝlosilaj sektoroj de ĝia eksport-ekonomio, nome aŭtomobilo, teksaĵoj kaj elektronikaĵoj. Ekde 2003, efektive, Pekino fariĝis, antaŭ Meksikio, la dua eksportlando al Usono.

La kresko de produktivo ne sekvigis altigon de la salajroj. La salajroj ankaŭ ne konverĝis kun tiuj de Nordameriko, male al la promesoj de la traktat-laŭdistoj. La malegalecoj de enspezoj ne ĉesis kreski ekde la starigo de la Alkna en la tri landoj, sed en Meksikio tiu kresko estas plej forta. Kompare kun la antaŭa periodo (1984-1994), la enspezoj de 10% de la meksikaj mastrumoj kreskis, dum por 90% ili malkreskis aŭ stagnis. La altigo de la minimuma salajro, koncedita de la meksika registaro en januaro 2008, estis je 2 pesoj (0,12 eŭroj): la taga salajro (51 pesoj, do 3,16 eŭroj) respondas al la duono de la kostoj de la necesaj bazaj produktoj por mastrumo, taksata je 100 pesoj (6,2 eŭroj).

De kio vivas do la meksikanoj? La duono de la aktiva loĝantaro ricevas kompletigan enspezon el neoficiala kromlaboro, kaj triono de la loĝantaro dependas de la financa subteno de parencoj elmigrintaj al eksterlando, la famaj remesas. En 1995 tiuj reprezentis 3,6 miliardojn da dolaroj; en 2006, 23 miliardojn da dolaroj.*

* “Las remesas familiares en México, inversión de los recursos de migrantes”, Centra Banko de Meksikio, februaro 2007.

La Alkna, laŭ iliaj subtenantoj, devintus tamen bremsi la elmigradon. La tiama ĝenerala prokuroro de Usono, s-ino Janet Reno, estis indikinta: “Ni reduktos la migrajn fluojn nur en la tago kiam tiuj enmigrantoj trovos decan laboron en Meksikio, kaj la traktato kreos dungon.”* La realo estis tute alia: se, de 1980 ĝis 1994, la migrado kreskis je 95%, de 1994 ĝis 2006 ĝi kreskis je... 452%.*

* Gazetara komunikaĵo de la Blanka Domo, Vaŝingtono, DC, 12-a de oktobro 1993.
* Darío López Villar, “Migración de Mexicanos desde y hacia Estados Unidos: Estadísticas, problemáticas y retos”, Dirección de Análisis y Estudios Demográficos del Inegi, Meksikurbo, 2006.

La Alkna devintus ankaŭ plibonigi la respekton al la homrajtoj en Meksikio — proksimigante la landon al la “defendantoj de la demokratio en la mondo” kiuj estas Usono-, kaj la medion, kun la transigo de taŭgaj teĥnologioj kiun la granda najbaro de la nordo estis larĝanime realigonta. Jen promesoj pri kiuj jam neniu parolas, ĉar, en la du jaroj, la situacio larĝe malboniĝis.

La meksika Konstitucio, devena el la agrara revolucio de la komencanta 20-a jarcento, limigis aŭ malpermesis la eksterlandajn investojn, ĉefe tiujn kiuj koncernis la teron. Ekde la Alkna, eksterlanda entrepreno povas posedi 100% de la kapitalo de meksika infrastrukturo (flughaveno, haveno, aŭtoŝoseo, trajno, petrolĥemia fabriko, gas-distribuado). La traktato radikale ŝanĝis la pejzaĝon, kaj la “Alkna +”, tiel nomata de la gazetaro, povus montriĝi pli radikala.

Ĝia preciza nomo estas la Partnereco por Sekureco kaj Prospero (PSP); iniciato oficiale lanĉita dum la pintkunveno de Waco, en Teksaso, la 23-an de marto 2005, de s-roj George W. Bush (Usono), Vicente Fox (Meksikio) kaj Paul Martin (Kanado). La tri gvidantoj alproprigas al si la rekomendojn de laborgrupo nomata The Independent Task Force on the Future of North America (“Sendependa Laborgrupo pri la Estonteco de Nordameriko”): ĝin konsistigas la Kanada Konsilantaro de la Entrepren-Ĉefoj*, la Council on Foreign Relations kaj la Consejo Mexicano de Asuntos Internacionales. Sub tiuj tri nomoj troviĝas nur entreprenoj.* Ĝia raporto titolita “Konstrui nordamerikan komunumon”, kiu estis publikigita nur du monatojn poste, proponas tridek-naŭ rekomendojn destinitajn “starigi unikan kaj sekurigitan ekonomian spacon”.

* Vd Dorval Brunelle, “L’interaméricanité jetée aux oubliettes? [La interamerikaneco ĉu ĵetita en la forgesejon?]”, suplemento “Québec (Kebekio)” de Le Monde diplomatique, februaro 2008.
* Interalie: Campbell, Chevron, Ford, FedEx, General Electric, General Motors, Kansas City Southern Industries, Lockheed Martin, Merck, Mittal Steel, New York Life, UPS, Wal-Mart, Whirlpool, Scotiabank, Suncor ktp.

Dum la dua pintkunveno, en marto 2006, en Kankuno (Meksikio), la Nord-Amerika Konsilantaro pri Konkurencivo (NAKK), konsistanta el tridek aferistoj (dek po lando), estas oficiale starigita. Ĝi estas subtenata de alia konsilantaro, kiu grupigas ducent entreprenojn, kies ekzistokialo estas, laŭ la gazetara komunikaĵo, “starigi la prioritatojn de la PSP kaj konduki la procezon de profunda integriĝo”. Nek la naciaj parlamentoj nek la asocioj estis invititaj. Laŭ David Chapdelaine, profesoro pri internaciaj rilatoj ĉe la universitato de Montrealo, “la entrepren-ĉefoj kiuj konsistigas la NAKK ĝuas privilegian aliron al ĉiuj niveloj de la hierarĥio de la PSP. Oni delegas decidopovon al subalternaj organoj kies preciza konsisto ne estas publikigita, ne pli ol la loko kaj la dato de iliaj kunvenoj. Tio estigas gravan deficiton de demokratia legitimeco”.*

* David Chapdelaine, “Le PSP: un processus d’intégration continentale en déficit démocratique [La PSP: procezo de kontinenta integriĝo kun demokratia deficito]”, La Chronique des Amériques, Observatoire des Amériques, Montrealo, aŭgusto 2007.

En sia lasta raporto*, la NAKK promesas orajn montojn kun nuancoj kiuj memorigas tiujn de 1994 pri la avantaĝoj de la Alkna: “La PSP estas samtempe strategia kaj realisma (...). Ĝi havas kiel fundamentan principon kontribui al plibonigo de la funkciado de la ekonomioj de la tri landoj kaj samtempe plibonigi la sekurecon kaj la vivkvaliton ĉie en Nordameriko.” Kiel la entreprenoj pensas do plibonigi la vivkvaliton? La NAKK planas du rimedojn: “Sekurigitaj kaj travideblaj landlimoj en Nordameriko, kaj sekura aliro al profitebla energio.”

* “Recommandations initiales du Conseil nord-américain de la compétitivité (CNAC). Renforcer la compétitivité au Canada, au Mexique et aux Etats-Unis [Komencaj rekomendoj de la Nordamerika Konsilantaro pri Konkurencivo (NAKK). Fortigi la konkurencivon en Kanado, en Meksikio kaj en Usono.]”, raporto 2007 al la gvidantoj, CNAC, Otavo, februaro 2007.

La libereco cirkuli koncernas nur la varojn kaj la naturresursojn (akvoduktojn, oleoduktojn, gasoduktojn kaj intermodulaj transportkoridoroj). Por la energio, la NAKK pledas por malfermo de la gas- kaj petrol- merkato. Ĝi proponas al la meksikanoj parte privatigi PEMEX, la publika petrol-entrepreno, kaj spliti ĝin, disigante la agadojn ligitajn kun la naturgaso. La NAKK trovis eĉ nomon por la nova kompanio: GASMEX...

Tiuj proponoj estis reprenitaj de la meksika registaro. En julio 2007, la prezidanto Calderón prezentis la Nacian Programon de Infrastrukturo 2008-2012 per tiuj vortoj: “La celo estas fari Meksikion unu el la ĉefaj mondaj logistikaj platformoj, profitante niajn geografiajn kaj komercajn avantaĝojn.” Ĉi-jare la Kongreso debatos pri projekto de konstitucia reformo destinita malfermi la kapitalon de PEMEX. Ĉu por plibonigi la vivkvaliton ĉie en Nordameriko? Parolu pri tio kun la meksikaj terkulturistoj...

Anne VIGNA.

Nova artikolo

Peticio lanĉita de Frédéric Lordon

Karaj geamikoj,

Frédéric Lordon lanĉas peticion de ekonomikistoj pri la nuna krizo, kies tekston vi trovas

ĉi tie.

Le Monde diplomatique kiel tia evidente ne subskribas ĝin, sed ni emas helpi nian kunlaboranton en tiu iniciato.

Se vi deziras, vi povas subteni lin ankaŭ sendante al li la adresojn de vialandaj ekonomikistoj supozataj aliĝemaj al tiu ĉi peticio.

Amike,

Dominique VIDAL.

Rifuĝintoj en la Sudo, bariloj en la Nordo

Rifuĝintoj kaj azilpetantoj koncentriĝas en la malriĉaj landoj

La evolulandoj, ĉefe la plej senhavaj, akceptas 80% de la tutmondaj elmigrintoj. Plejofte tiuj migruloj pretervivas en tre malfacilaj kondiĉoj. Al la plej multaj estas rifuzita la aliro al la industriaj landoj, kaj al azilrajto.

La transloĝigitoj, devige ekzilitaj en la propra lando.

En la mondo 26 milionoj da homoj devige forlasis sian hejmon pro konfliktoj kaj atencoj kontraŭ la homrajtoj. 10 ĝis 15 aliaj milionoj estas pelitaj pro grandaj ekonomiaj projektoj, kaj 143 milionoj pro hommediaj perturbaĵoj.

“KUN MIAJ KOLEGOJ, ni estis apud la doganejo, por nombri la limo-transirantojn kaj taksi la tujajn bezonojn, rakontas s-ro William Spindler, proparolanto de la Alta Komisaro pri Rifuĝintoj de la Unuiĝintaj Nacioj (AKRUN), tiam (1996) enpostenita en Ruando. Ni atendis 20.000 homojn en unu tago, kaj havis la samajn etajn kalkulilojn, kiujn la stevardinoj uzas en aviadiloj por kontroli la nombron de vojaĝantoj. Finfine, inter 20.000 kaj 30.000 preterpasis nin ĉiuhore! Sume ni akceptis 350.000 rifuĝintojn en unu tago, tio estas la duoblo de la Ĝenevaj enloĝantoj, kiujn ni devintus nutri kaj flegi tuj. Kion ni povis fari? Nenion, vere, krom konstati, senhelpe, la naskojn kaj mortojn rande de la vojo, kaj alporti urĝan helpon al tiuj, kiuj estis en nia tuja vidkampo.” Fronte al tiom ampleksaj migradoj — kiuj bonŝance estas esceptaj — estas neeble organizi la urĝan helpon dum la unuaj horoj, precize tiuj, dum kiuj la loĝantoj estas plej en danĝero.

Institucio mandatita de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la AKRUN, por respondi al homhelpaj krizoj, tamen sukcesis starigi loĝistikon, kiu ebligas helpi 500.000 homojn en malpli ol 48 horoj. Tion oni evidente ne povas improvizi. Kiuj estas ĝiaj rimedoj? Tricent loĝistikistoj kaj sanfakuloj “deĵorantaj” sur la kvin kontinentoj, tuj mobilizeblaj por iri kien oni bezonas ilin; centmiloj da plastaj kovrotukoj, tendoj, siteloj, kuiriloj, kovriloj, kulretoj, sed ankaŭ kamionoj, munteblaj stokejoj kaj elektraj generatoroj atendantaj sian enaviadiliĝon, en kelkaj grandaj Antonov-aviadiloj, el la stokejoj de Dubajo, Kopenhago, Amano, Akro aŭ Najrobo; apogo de la Tutmonda Nutra programo (TNP) por la amasaj transportoj de nutraĵoj, kaj, surloke, de nenombreblaj neregistaraj Organizoj (NRO). La homhelpa agado komenciĝas per rapidec-konkurso por savi vivojn: nutri, flegi kaj ŝirmi.

Kiam la plej urgaj bezonoj estas satigitaj kaj la materialoj transportitaj, komenciĝas la malfacila kaj longa laboro de registrado kaj jura protektado de la rifuĝintoj. Transirinte la landlimon, ili perdis sian originan civitanecon, sed ne ricevis tiun de la lando, kiu donas al ili azilon. Estas la devo de AKRUN protekti — korpe kaj jure — tiujn, kiuj tion bezonas. Por tio necesas unue identigi la vundeblan loĝantaron, helpobezonantan, por determini la necesajn buĝetojn.

“Registrado ĉe AKRUN en la akceptolandoj estas nedeviga, memorigas s-ro Karl Steinacker, estro de la apoga sekcio por loka kunordigado kaj informado. La rifuĝintoj mem decidas ĉu konigi sin aŭ ne. En Ekvadoro, ni registris ĉirkaŭ 25.000 kolombianojn fuĝintajn la gerilon, sed ni sciis, ke estas multe pli. Multaj opiniis senutila, eĉ danĝera, sin deklari. Enketo ebligis al ni identigi — kaj helpi — 240.000 kromajn rifuĝintojn”. Dise sur la planedo, centmiloj da homoj, kiuj rajtas ricevi la internacian rifuĝinto-statuson, restas nevideblaj kaj ne aperas en la statistikoj.

Nu do, kiel fidi statistikojn? La AKRUN nombradis 10 milionojn da rifuĝintoj (fine de 2006), kie la Usona Komitato por Rifuĝintoj kaj Migruloj (UKRM) nombradas 14 milionojn. Plie: kelkaj respondeculoj de AKRUN kaj de homhelpaj NRO-j konfesas, ke ili surloke subtaksas la rifuĝintojn.

Kiel ekzemple en Tajlando, kie la registaro decidas, por ĉiu nova alvenanto, al kiu ĝi donos la rifuĝinto-statuson... En la tendaroj dismetitaj laŭlonge de la birma landlimo, armeoresponsuloj trakribras ĉiun registropeton al la AKRUN, kaj faras la finan decidon. Kaj la rifuĝintoj afganaj vivas jam de pli ol tuta generacio, tiel en Irano — kie ili laŭdire estas du milionoj kaj ne unu, kiel skribas la oficiala statistiko — kiel en Pakistano, kie oni taksas ilian nombron inter 2 kaj 3 milionoj, kaj ne 1 aŭ 2. Por ankoraŭ pli kompliki la taskon de la statistikistoj, la irana registaro devigas la rifuĝintojn — tio estas nova — aĉeti laborpermeson je prezo ĉirkaŭ 240 dolaroj. Fariĝinte “laŭleĝaj laboristoj”, ili do eliras el la registroj de la AKRUN. En Sirio kaj en Jordanio estas tiom da rifuĝintoj venantaj el Irako, ke la atendotempo por registriĝi kaj ĝui siajn rajtojn estas foje du monatoj, aŭ eĉ pli.

Sume la evolulandoj akceptas pli ol 80% de la tutmondaj rifuĝantoj. Eĉ pli malbone, la relative plej malriĉaj landoj akceptas plejmulte: la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) (inter 200.000 kaj 300.000, aŭ 1,7 milionoj se konsideri la translokitan loĝantaron), Sirio (pli ol 1 miliono), Jemeno (100.000), Tanzanio (ĉirkaŭ 500.000), Pakistano (pli ol 1 milionoj), Jordanio (inter 2,3 kaj 2,5 milionoj)... Neniu el tiuj ŝtatoj kapablus sola teni tiun respondecon, sen helpo loĝistika kaj financa de la nordaj ŝtatoj, tra la Unuiĝintaj Nacioj kaj ties organizaj retoj.

Multe pli bone konata estas tamen la situacio de la rifuĝintoj, ol tiu de la “deloĝigitoj”. Devigitaj forlasi sian hejmon, tiuj homoj travivas la sorton de la rifuĝintoj, sen rajto je la statuso; ili estas “ekzilitaj” en la propra lando. “La ŝtatoj argumentas sian suverenecon kaj la riskon de “enmiksiĝo en iliaj internaj aferoj”, kio ege reduktas niajn eblojn doni helpon al tiuj homoj vivantaj en danĝero”, precizigas s-ro Antonio Guterres, eksĉefministro de Portugalio, kaj nun estro de la OKRUN. “Sed necesas, ke ni havu mandaton, kian ni havas ekzemple por helpi la delokitajn loĝantojn en Kolombio, Irako, DRK, Azerbajĝano aŭ Sudano, kie, bedaŭrinde, ni povas helpi nur parton (1,3 milionojn el 5 milionoj). Nin multe zorgigas la sorto de la milionoj da delokitoj en la mondo, kiuj restas ekster nia helpo; temas pri unu el niaj ĉefaj prioritatoj”. Tiuj loĝantaroj ja restas malfacile alireblaj, kaj ofte tute senhelpaj, ĉar la ŝtato simple ne havas rimedojn por helpi ilin — aŭ foje estas mem ilia subpremanto.

250.000 delokitoj en Kartvelio loĝas en ne plu uzataj trajnoj, aŭ en malsanfavoraj konstruaĵoj

“TIU ŜTATO FOJE eĉ uzas siajn deloĝigitojn por preminflui la internacian publikan opinion, memoras homhelpa laboristo, kiel Azerbajĝano kun siaj centmiloj da delokitoj venantaj el Alta Karabako. La registaro kutimis montri ĉe televido grupojn da mizeraj delokitoj, pluvivantaj en ne uzataj trajnoj, malfermaj al ventoj, apud la stacidomo de Bakuo. La estroj eĉ unue rifuzis la aplikon de edukprogramoj aŭ profesia edukado, por signi al la mondo, ke tiu situacio estas mallongdaŭra, eĉ riskante oferi tutan generacion.”

Ne malproksime, en Kartvelio, la 250.000 delokitoj de la militoj en Abĥazio kaj Suda Osetio loĝas, ankaŭ, en neuzataj trajnoj kaj ankaŭ en malsanigaj konstruaĵoj kaj konfiskitaj hoteloj. “Centoj da familioj el tiuj regionoj amase vivis en la etaj ĉambroj de hoteloj Adjara kaj Iveria en la urbocentro, atestas Manuna Kurtubadze, profesoro pri geografio ĉe universitato de Tbiliso. Ili estis tre videblaj. Ni ofte preterpasis unu aŭ la alian, survoje al nia laboro, kaj la ĉiutaga vido de tiuj ruiniĝintaj konstruaĵoj revigligis niajn konsciencriproĉojn. Ĉe la fino de 2005, oni petis ilin foriri, kontraŭ 7000 dolaroj por aĉeti etan loĝejon por enloĝi. Tiel, tiuj delokitoj, dismetitaj en la ĉefurbo kaj en la ĉirkaŭurboj, fariĝis nevideblaj. De tiam, oni preskaŭ ne plu parolas pri ili, sed la problemo restas nesolvita.”

Ĉar multiĝis la kialoj de delokadoj, la difinoj de UN rekonsiderendas

DENOVE, kion opinii pri la prezentataj statistikoj? La interagenteja komitato por la homhelpa kunordigo de UN taskis al la Observejo de la Internaj Delokadoj (OID) de la norvega konsilio por rifuĝantoj, antaŭ precize 10 jaroj, la starigon kaj administradon de datumbazo pri la delokitoj. Aŭtoritata ĉiteme, tiu institucio taksas la nombron de delokitoj je 26 milionoj. “Tiu nombro enkonsideras nur la delokadojn ligitajn al armeaj konfliktoj, politikaj perfortoj aŭ al atencoj kontraŭ la homrajtoj, precizigas s-ro Frederik Kok, studotaskita ĉe OID. La malfacileco estas trovi difinon, kiu enkonsideru la multajn kialojn de la translokadoj, sed ankaŭ determini kiam la delokiga situacio finiĝas, ĉar la reveno aŭ la reinstaliĝo de la loĝantoj delokitaj ne ĉiam garantias daŭrigeblajn solvojn”.

Kaj s-ro Kok precizigas: “La grandaj disvolvo-projektoj (baraĵoj, industriaj centroj, plantejoj) translokas inter 10 kaj 15 milionojn da homoj ĉiujare. Koncerne la translokadojn ligitajn al hommediaj problemoj, la grandeco estas multe pli miriga: en 2006, laŭ la Esplor-Centro pri Epidemiologio de la Katastrofoj (ECEK) ili koncernis 143 milionojn da homoj. Estas malfacile ricevi precizajn statistikaĵojn, sed oni povas konsideri, ke la transloĝigoj ligitaj al la grandaj disvolvo-projektoj kaj al la naturaj katastrofoj estas kvin- ĝis dek-oblo de tiuj kaŭzitaj de perfortaj konfliktoj. Se oni kunmetas ĉiujn kaŭzojn, la “truditaj” translokadoj koncernas inter 100 kaj 200 milionojn da homoj.”

En la perskpektivo de “plilarĝigo” de la difin-kampo de “truditaj” transloĝigoj, la OID-analizistoj, kiuj kovras nun la situacion de 50 landoj, rekonas volonte kelkajn gravajn mankojn. Ili aparte konsideras, ĉu aldoni al sia listo Ĉinion, Brazilon, iujn insuletajn ŝtatojn kaj, kial ne, ankaŭ Usonon...

Ĉu Usonon? “Jes, ankaŭ Usonon! ekkrias s-ro Arild Birkenes, fakulo pri internaj translokadoj en Latinameriko. Estas jam tempo mezuri la konsekvencojn de la tutmondiĝo, de liberaligo de komercaj interŝanĝoj al la “truditaj” translokadoj. Kiom da centmiloj da meksikaj kamparanoj, produktantoj de pizoj, maizo aŭ fazeoloj, pro la sovaĝa konkurenco de usonaj produktoj ege subvenciataj, devis forlasi sian laboron, lasi sian teron kaj migri... en Usonon, plejofte kontraŭleĝe?” Kaj ni ne forgesu la 400.000 viktimojn de la uragano Katrina — la plej malriĉajn — kiuj ankoraŭ ne povis rehejmiĝi: iam necesos ankaŭ taksi la nombron de translokadoj ligitaj al la disvolvo de la grandaj plantejoj arbaraj en la vasta amazona regiono...

Post konfliktoj kaj mediaj problemoj, nova rilato skiziĝas: ĉu oni povos paroli pri “truditaj” translokadoj pro esence ekonomiaj kialoj? Kiel determini la econ de la loĝmoviĝoj? Kiuj kriterioj ebligos distingi inter ekonomia migrulo kaj nura migrulo? Tiuj demandoj tre zorgigas la respondeculojn de la AKRUN.

“De kelkaj jaroj, la migro-fluoj ege disvolviĝis kaj la kaŭzoj de la migrado multiĝis, precizigas s-ro Guterres. En certaj alvenolokoj, pli kaj pli malfacile distingeblas la ekonomiaj migruloj disde la rifuĝantoj, fuĝantaj militojn kaj persekutojn. Kadre de tiuj miksitaj migromovadoj, kiel garantii efikan helpon kaj protekton al tiuj, kiujn celas nia mandato? Konfuziĝo inter la demando pri azilrajto kaj tiu de migrado metas nin en novan situacion, kiun ni ne povas mastrumi sen kunlaboro de agentejoj, tiaj la Internacia Ofico de Migradoj (IOM), sed ankaŭ de la NRO-j kun kiuj ni kutime surloke laboras.”

Kvankam ekonomiaj migruloj kaj rifuĝintoj ne ĉiam uzas la samajn vojojn, ili frontas la plej kruelajn danĝerojn en la samaj lokoj: Kanariaj insuloj, Ĝibraltaro, Lampeduso, Egea Maro, golfo de Adeno (kie la pasigistoj estas neimageble kruelaj), la meksika limo kun Usono (vidu Anne Vigna: La tago en kiu Meksikio estis sen tortillas), la sudafrika landlimo, Karibio, Aŭstralio. Ĉu tiuj loĝantaroj estas tiom malsimilaj, ke oni volas nepre diferencigi ilin? Ankaŭ la ekonomia migrulo eble ne havis alian elekteblecon ol foriri; kial li ne povus, ankaŭ li, havi rajton je internacia protektado?

“Provi diferencigi ilin hodiaŭ ne plu estas trafa, konkludas s-ro Birkenes, ĉar, eĉ se la kialoj de la migrado estas diversaj, samas la konsekvencoj. Kaj ĉiuj, kiujn oni trovas alkroĉitaj al boataĉoj meze de oceanoj, aŭ kiujn oni elsavas el la fundo de kamionoj aŭ kestegoj, indas saman helpon kaj samajn rajtojn.”

Tiu paradokso sendube klarigas la senteblan embarason de iuj AKRUN-respondeculoj. La agentejo cetere nun komencas malfermi oficejojn en la plej tuŝitaj sektoroj, kiel Lampeduso, kie ilia dungitaro (nun tre malmulta) provas klopodi, ke la “alvenantoj” ricevu alireblon al la teritorio, sed ankaŭ al la azildonantaj administracioj. Duonvoĉe, en la AKRUN kiel en la grandaj homhelpaj NRO, oni substrekas la neceson urĝe adapti al tiu nova situacio la mandaton al ili donitan. Hieraŭ necesis en ĝi integri certajn truditajn translokadojn, la vundeblajn homojn helpobezonajn, la rehejmenigitajn rifuĝintojn, kaj lastatempe la senpatrujulojn. Ĉu morgaŭ la UN-a lingvaĵo riĉiĝos per nova esprimo: “ekonomiaj rifuĝintoj”?

Philippe REKACEWICZ.

Civitanoj de nenie

AŬDANTE Philippe Leclerc, en la Alta Komisaro pri Rifuĝintoj de la Unuiĝintaj Nacioj (AKRUN), fari portretojn de senpatrujuloj, tiuj homoj sen civitaneco, do “sen patrujo”, kiel mi povus ne pensi pri miaj geavoj alvenintaj en Francio en 1928, venantaj de Ĉeĥoslovakio kaj Ukrainio, tra Aŭstrio, kaj ... tuj deklaritaj senpatrujuloj ĉe la alveno en Francio. Ilia peto pri civitaneco estis preskaŭ sukcesinta ĉe la sojlo de la dua mondmilito: sed la alveno de la germana armeo kaj la Okupacio decidis alie.

Ili devis atendi ĝis 1948. Dum tiuj dudek jaroj, escepte dum la militperiodo, ili estis registritaj, havis necesajn pravigilojn, povis labori kaj ĝuis proksimume la samajn rajtojn kiel la francaj civitanoj.

Sesdek jarojn poste, ne certas, ĉu la monda situacio estas same “favora”. Ĉar la senpatrujuloj ekzistas por neniu lando, ili estas laŭdifine nevideblaj, krom se oni starigas operacian sktrukturon por identigi ilin. Tion oni faris per la Konvencio de 1961, kiu ekvalidis en 1975 — ses landoj estis tiam ĝin ratifintaj. Sed la granda plimulto de tiu senpatruja popolo pluvivas en mallumo, ekster la socio. Ĝi havas neniun rajton je edukado, lernejo aŭ eĉ je sanprizorgo.

Antaŭnelonge, kelkaj landoj aziaj kaj el la golfa regiono faris gravajn politikajn kaj leĝdonajn paŝojn. Sed Nepalo faris la plej historian progreson tiuteme. En novembro 2006, tiu eta montara lando voĉdonis pricivitanecan leĝon, kiu ebligis la postan jaron por 2,60 milionoj da homoj — el 3,40 milionoj — ricevi la nepalan civitanecon. Ankaŭ Tajlando komencas doni civitanecon al loĝantaro, kies nombron la ŝtato mem ne kapablas taksi: laŭ oficialaj fontoj, inter 800.000 kaj 2 milionoj da homoj.

En Eŭropo, la malapero de Sovetunio en 1991 transformis plurajn centmilojn da sovetaj civitanoj en senpatrujulojn. En Latvio komence de la jaro 2000, al ĉirkaŭ 600.000 rusoj estis rifuzita la civitaneco. Hodiaŭ ankoraŭ al 400.000.

Atestas pri la pasintaj polemikoj, en la arkivejo, tiuj kelkaj notoj “sufiĉe abruptaj”, kiujn la latvia registaro adresis al la OKRUN, ĉe la fino de la jaro 1990, por nei ĝian rajton nomi “senpatrujuloj” tiujn, kiujn ĝi nomis “necivitanoj”.

Finfine, en Dominika Respubliko kaj en Sri-lanko, tuta laboristaro, tre videbla, laboras en la plantejoj sen civitaneco. En la unua kazo, temas pri haiti-anoj delonge instalitaj en la sukerkan-kampoj, kaj, en la dua, pri homoj hindodevenaj (ŝtato Tamil Nadu), en la tekampoj — centmiloj da homoj. Jam kondamnita de la Interamerika Kortumo pri Homrajtoj, la dominika registaro daŭrigas rifuzi la civitanecon al infanoj naskitaj de senpatrujaj gepatroj, malgraŭ ke la kutima latin-amerika regulo estas la “grundo-leĝo”

La AKRUN taksas la nombron de senpatrujuloj en la mondo je proksimume 5,8 milionoj, sed agnoskas, ke ĝi eble atingas 15 milionojn.

Philippe REKACEWICZ.

PROTEKTISMO

ĈIU SCIIS ke en la tago kiam Usono alfrontas samtempe recesion kaj gigantan komercan deficiton, la liberkomerco estos pridubata de ĝia plej influhava advokato. La aĉeto, fare de la usona armeo, de cent sepdek naŭ proviz-aviadiloj parte fabrikotaj de la European Aeronautic Defence and Space (EADS) neniel kontraŭdiras la bazan tendencon. Ĉar, en tiu kontrakto de 35 miliardoj da dolaroj (22 miliardoj da eŭroj), la usonaj naciaj interesoj estis akre defenditaj. La “eŭropa” aviadilo, ekipita per motoro de General Electric kaj produktata partnerece kun la usona societo Northtrop Grumman, estos muntata en Alabamo. Tiel ke pli ol la duono da ĝia aldonvaloro devenos de Usono. Aprezinda parto de la konkurenca materialo, tiu de Boeing — kiu estis malpli rapide disponebla kaj ankaŭ havis malpli grandan proviz-kapaciton kaj malpli grandan agdistancon — estis fabrikota aliloke...

Estas envere nur la ĉefartikoloj de referencaj aŭ de aferaj gazetoj kiuj egaligas kun malpiaĵo la defendon de la naciaj entreprenoj kaj de iliaj salajruloj. Sed la ekonomia historio ekzistas por memorigi ke la plej multaj evoluintaj landoj fariĝis tiaj nur danke al komercaj baroj. Nek Britio nek Francio nek Koreio nek Japanio nek Prusio akiris sian industrian potencon respektante la “leĝon” de la komparaj avantaĝoj de David Ricardo. De la 19-a jarcento ĝis la komenco de la 20-a, ĉu la usona ekonomio ne spertis la plej altan kresko-kvoton de la mondo kun dogantarifoj kiuj proksimiĝis al 50% (44% en 1913)? Poste, kvankam li tondris kontraŭ la protektismo, Ronald Reagan samtempe limigis la importojn de aŭtomobiloj kaj ŝtalo, de sukero kaj teksaĵoj al Usono; lia registaro dek-unu-obligis la doganaĵojn pri importado de grandcilindraj motorcikloj por helpi la firmaon Harley-Davidson. Kaj ĝi ne ĉesis premi sur Japanio por ke tiu altigu la valoron de sia mono — iom kiel s-ro George W. Bush petegas nun Ĉinion fari same.*

* Por redukti sian komercan deficiton, Usono ne ĉesis postuli Ĉinion altigi la juanon. Sed tiu altiĝis je 10% post januaro 2007 sen ke la ĉina-usona komerca deficito reduktiĝis signife.

Tamen, la nuna monpolitiko de la Federacia Rezervo, silente konsentita de la Blanka Domo, entenas evidentajn komercajn implicaĵojn: pli malalta dolaro favorigas la usonajn eksportojn, kio mildigos por Usono la efikojn de la okazanta recesio. Ĉar ne nur en la Eŭropa Unio la politiko de interezokvotoj de la Centra Banko, ĉi-kaze altaj, povas tiom senĝene minaci industriajn perlojn konstruitajn kun granda apogo de publika mono. Tiom ke, por defendi sin kontraŭ la altiĝo de la eŭro, mortiga por ili, grupoj kiel EADS delokas nun siajn aktivecojn al la dolar-zono*...

* Demandite pri tio, la franca ĉefministro François Fillon, reagis: “Francio kaj Germanio ege investis en Airbus, kaj ne por vidi ĝin popece foriri al la dolar-zono. La akcia ŝtato faros ĉion por malinstigi Airbus deloki sian produktadon.” (Les Echos, Parizo, 10-a de decembro 2007.

La decido de la Pentagono entenas kroman elementon, tiun de la politikaj kaj strategiaj kontraŭpartoj. Kian prezon Eŭropo devis konsenti por akiri la rimarkindan privilegion provizi usonajn aviadilojn per aparatoj parte fabrikitaj en Usono danke al la politiko de malaltaj kvotoj de la Federacia Rezervo? Anoncante la decidon favoran al EADS, la demokrata parlamentano John Murtha riproĉis al la eŭropanoj... tro malmulte ĉeesti en la afgana fronto. Nu, tute hazarde la franca prezidanto Nicolas Sarkozy pretiĝas sendi tien mil kromajn francajn soldatojn. Pli bone, pravigante sian diplomatian edziĝon kun Vaŝingtono, li precizigis: “Ĉu eblas pensi eĉ minuton ke la kontrakto kiun gajnis EADS por la proviz-aviadiloj estus subskribita en la etoso de tensio kiun ni spertis inter Francio kaj Usono?”* Senkonteste — la decido de la Pentagono estas brila leciono pri liberkomerco...

* Interparolado kun Le Figaro, Parizo, 7-a de marto 2008.

Serge HALIMI.

Pekino en la kaptilo inter Tibeto kaj la “internacia komunumo”

Antaŭtempa burĝonado de la printempo de Lasao

Kiel ofte, troviĝas en la amaskomunikiloj eminentuloj pli budhismaj ol la plej budhisma de la budhistoj, la dalaj-lamao. Ili postulas la sendependecon de Tibeto kaj la bojkotadon de la Olimpiaj Ludoj, dum la ĉefo de la tibetanoj en ekzilo postulas aŭtonomecon kaj rifuzas ĉian bojkoton. La perfortoj en Lasao kaŭzis plurdekajn mortviktimojn inter la tibetaj monaĥoj kaj civiluloj, sed ankaŭ inter la han kaj hui. Laŭ la kutimaj metodoj, Pekino ludas la karton de fermiteco kaj subpremo.

LA SUBPREMO de la manifestacioj en Tibeto, en marto 2008, vekis viglan emociiĝon de la internacia opinio. Miloj da tibetanoj surstratiĝis dum du semajnoj, unue en Lasao, poste en aliaj urboj, svingante la flagon de Tibeto kaj kriante frapfrazojn favore al sendependeco: evidenta rifuzo de sesdek jaroj da ĉina dominado.

Tamen, la ĉeesto de monaĥoj en la avangardo de tiu kontesto-fronto levis demandojn pri la eco de tiu movado, ofte priskribita kiel budhisma ribelo. Spite al la brutaleco de la subpremo, la senprecedenca perforto de multaj manifestaciantoj ankaŭ ŝancelis la bildon de lukto supozata neperforta. Inter la celoj de tiuj “ribeluloj” troviĝis ĉinaj Han-civiluloj kaj islamanoj Hui*, kio donis la impreson de etnaj aŭ religiaj motivoj de la ribelo.

* Ĉinio difinas sin kiel multetna aŭ multnacia lando kun 56 etnoj: la Han konsistigas 92% de la loĝantaro. La tibetanoj kaj la Hui, sed ankaŭ la ujguroj kaj mongoloj disponas pri la statuso de aŭtonoma regiono respektive: Tibeto, Ninĝia, Xinjiang, Interna Mongolio. Vd “Jusqu’où ira la Chine [Ĝis kie iros Ĉinio]”, Manière de voir, n°85, februaro marto 2006.

Simbole, la manifestacioj realiĝis la 10-an de marto, datreveno de la nacia ribelo de Lasao kontraŭ la ĉina interveno en 1959. La subpremo de tiu popolribelo akcelis la ekziliĝon de la dalaj-lamao kaj de lia registaro al Barato, kiu akceptis milojn rifuĝintoj. Tamen, kvankam Jawaharlal Nehru akceptis la registaron de Tibeto sur sia teritorio, li ne decidis agnoski ĝin — tion cetere ankaŭ ne faris la Unuiĝintaj Nacioj.

La invado al Tibeto en 1949, aŭ ĝia “paca liberigo” el ĉina vidpunkto, starigas nin antaŭ ne solvita interpret-problemo de la historio. Ĝi memorigas unuflanke la praan malfacilon de la ĉinoj aneksi tiun regionon kaj teni sin tie, kaj, aliflanke, la nekapablon de la tibetanoj konvinki la modernan mondon pri ilia historia sendependeco.

La ĉinaj pretendoj pri Tibeto troviĝas jam en la 13-a jarcento, dum la mongola dinastio de la Yuan (1279-1368), poste en la 17-a, dum la manĉura Qing-dinastio (1644-1911). Dum tiuj du periodoj, la ĉina imperio atingis sian maksimuman etendiĝon al Okcidento, danke al venkaj milit-kampanjoj kiuj, farataj de la Yuan kaj sur la bazoj de la ruinaĵoj de la mongola imperio kiu tiam dominis Azion inkluzive de Ĉinio kaj Tibeto.

De la Ming ĝis Mao

INTERTEMPE, en la marĝeno de la ĉina Ming-dinastio (1368-1644) pli orientita al maraj konkeroj, la mongolaj princoj estis formintaj por la daŭro la politikon de Tibeto. En 1578, intervenante en la internajn religiajn kverelojn, Altan Khan apogis la antaŭrangecon de la ĉefo de Gelukpa-familio, al kiu li donis la titolon dalaj-lamao (“oceano da saĝo”). En 1642, Güshi Khan siavice certigis la politikan aŭtoritaton de la 5-a dalaj-lamao kaj fortigis la ligojn antaŭe faritajn inter Tibeto kaj Mongolio, laŭ la principo dirita de la “Choe-yon” (protekta gvidanto): la mongola princo donas sian militan protekton al Tibeto; interŝanĝe, la tibeta spirita gvidanto etendis sian radiadon al Mongolio. Tia rilato regis ankaŭ kun la manĉura Ĉinio kaj, laŭ la aliancoj, kun aliaj najbaraj reĝlandoj.

Do, Tibeto spertis historie eksterajn enmiksiĝojn — mongolajn pli ol ĉinajn. Pro tio ĝia vundeblo. Tiel ĝi alvokis la manĉuran Ĉinion al helpo por elpeli la mongolojn en 1720, poste la nepalanojn en 1792. Dum tiu periodo, Ĉinio klopodis por reorganizi mem la tibetan administracion, sen sukcesi teni sin tie. Sekve al la disfalo de la manĉura Qing-dinastio, la Respubliko Nankino estis starigita de la ĉina gvidanto Sun Jatsen en 1912. La tibetanoj proklamis sian sendependecon jaron poste.

En 1914 tripartia interkonsento estis subskribita inter la britaj, ĉinaj kaj tibetaj reprezentantoj. Ia ĉina suvereneco estis agnoskita, sed la ĉinaj gvidantoj rifuzis ke la tibetanoj estu traktataj egalece kiam ili almetis sian subskribon.

Dum Ĉinio spertas internajn malordojn (“militon de la nobeloj”, poste internan militon inter komunistoj kaj naciistoj) kaj eksterlandajn invadojn (francan, anglan, rusan kaj japanan), Tibeto spertas faktan sendependecon inter 1913 kaj 1949. Kelkajn monatojn post proklami la Popolan Respublikon Ĉinio, Mao Zedong invadas Tibeton en 1950. En la konsilio pri sekureco de la tute juna organizo Unuiĝintaj Nacioj, la reprezentantoj de la naciisma Ĉinio (Formozo kaj nun Tajvano) argumentas ke temas pri interna ĉina afero kaj gajnas pri tio.*

* Tri rezolucioj estis voĉdonitaj en la Unuiĝintaj Nacioj post la ribelo de Lasao, en 1959, 1961 kaj 1965. Tiu de 1961 memorigas la “rajton je memdetermino” de la tibeta popolo.

En 1951, sub milita premo, Mao Zedong akiris dek-sep-punktan interkonsenton. Ĝi disponas la “revenon de la tibeta popolo en la sinon de la patrujo”. Kontraŭparte estas interkonsentita statuso de aŭtonomeco kiu entenas la konservadon “de la ekzistanta politika sistemo, (...) de la statuso, de la funkcioj kaj de la povoj de la dalaj-lamao”. Nu, por la tibetanoj, tiu estas samtempe la spirita ĉefo kaj la politika ĉefo de Tibeto — kio estas en kontraŭdiro kun la teksto de la interkonsento. Plie, neniu el la ĉinaj engaĝiĝoj estis poste respektataj.

Ĉe sia ekziliĝo, en 1959, la dalaj-lamao formale refutis tiun “interkonsenton”. Li restarigis registaron, donis al ĝi parlamenton kaj organizis la komunumon de rifuĝintoj. Tiu konservis sian deziron batali por la sendependeco. Samtempe la dalaj-lamao montris sian volon “krei la kondiĉojn favorajn al intertraktadoj por atingi pacan solvon”.* En 1979, la nova ĉina “stiranto” Deng Xiaoping, sciigis ke “escepte de sendependeco, ĉio diskuteblas”.* Ĝis 1985 kvar tibetaj delegacioj estis permesataj iri al Tibeto — kiu havis ekde 1965 statuson de aŭtonoma regiono* — por atesti la realigitajn progresojn, sed ili ne estis tre konvinkitaj.

* Deklaro de la dalaj-lamao en Barato, la 20-an de junio 1959.
* Mesaĝo transdonita de Deng Xiaoping al la pli aĝa frato de la dalaj-lamao, Gyalo Thondup, en Pekino, en marto 1979.
* La aŭtonoma regiono entenas la centran parton (U-tsang) de la historia Tibeto. La du aliaj tradiciaj provincoj (Kham kaj Amdo) estis integritaj en la ĉinan provincon Ĉinghajo kaj en la okcidentajn marĝenojn de Gansuo, de Siĉuano kaj Junano.

En 1988, en tio kion oni nomis lian “strasburgan proponon”, la dalaj-lamao oficiale rezignis la sendependecon profite al aŭtonomeco kaj unuo kun Ĉinio. Sed, en marto 1989, la dialogo estis interrompita pro la subpremo de la plej gravaj manifestacioj kontraŭ la ĉina aŭtoritato okazintaj post 1959, je la datreveno de la nacia ribelo. Zorgante pri rekomenci la interparoladojn, la dalaj-lamao ripetis regule sian proponon de “vera aŭtonomeco” en kadro de ĉina suvereneco. Dum ses novaj ĉina-tibetaj renkontiĝoj okazis inter 2002 kaj 2007, la ĵusaj manifestacioj kaj ilia subpremo pensigas ke la historio ripetiĝas.

Certe, la budhisma religio estas konsistiga elemento de la tibeta nacia identeco, sed tio ne klarigas ĉion. En Tibeto, hodiaŭ, la naciisma sento atestas antaŭ ĉio pri rifuzo de Ĉinio. Kaj se granda parto de la loĝantaro ŝajnas rezignacii, tiu rifuzo esprimiĝas pli kaj pli akre. Kvankam Pekino nomas la dalaj-lamaon “ĉefa ribel-instiganto”, aperas nova generacio, malpli submetita al la influo de la “spirita gvidanto”.

Marĝenigitaj ene de la ĉina socio, la tibetanoj vidas la ĉinigon de sia lando invadata de kreskanta fluo de ekloĝantoj, sen ĝui la anoncitan “disvolvadon”. La ekonomia investo, kiu devis respondi al la malkontento ligita kun la daŭra nacia sento, fariĝas malsukceso, ĉefe pro sia kolonia logiko.

La perforto, kiu difektis la vizaĝon de la “ĉina Lasao”, ne akompanis la tutaĵon de la ribela movado kiu, jen nova fakto, etendiĝis al aliaj tibetaj urboj kaj al aliaj provincoj antaŭe priloĝataj de tibetanoj. La kontestado kunigis same laikojn kiel religiulojn kiuj, krom la tibetan flagon flirtigis la portreton de la dalaj-lamao. Konsiderata de siaj adorantoj ŝtatestro en ekzilo, la “spirita gvidanto” ĝuas aŭtoritaton daŭre kompletan kaj larĝe rekonitan interne kaj ekstere de Tibeto, eĉ se iuj tibetanoj rekomendas pli frontan batalon. Li restas la ligilo de la nacia unueco. Tion siamaniere rekonas la ĉinaj aŭtoritatoj, kiam, per la voĉo de la sekretario de la komunista partio en Tibeto, ili taksas ke temas pri “ĝismorta batalo kontraŭ la dalaj-lamao kaj lia grupaĉo”.* Per tio ili fortigas la nacian senton ĉe tiuj al kiuj ili postulas rezigni sian legitiman gvidanton.

* Vortoj diritaj de Zhang Qingli, sekretario de la ĉina komunista partio en Tibeto, raportitaj de la Taggazeto de Tibeto (Lasao), la 21-an de majo 2006, kaj ripetitaj en la sama gazeto la 19-an de marto 2008, laŭ la formulo “ĝismorta batalo kontraŭ la grupaĉo de la dalaj-lamao”.

La kondutoj de la eksterlandaj tibetanoj montriĝas pli kompleksaj koncerne la gvidanton kaj la demandon de sendependeco. Tiu estis longan tempon tabua, ekde kiam la dalaj-lamao oficiale rezignis ĝin kaj reasertis sian politikon de malfermiteco kaj de dialogo kun Pekino. Pli eksplicite, en oktobro 2002, li petis la aktivulojn bridi ĉian kontraŭĉinan publikan manifestacion tra la mondo, por krei “dialog-favoran etoson”. Tiu alvoko al sinreteno kaŭzis konfuzon kaj malmobiliziĝon ĉe multaj aktivuloj.

Ĉinio siaflanke atingis siajn celojn: ne esti plu publike kontestata kaj esti kreditita je senprecedenca respektindo pro sia “bona volo”. Ĝuste kiam, sur la politika ebeno, ĝi facile forbalais la aŭtonomecon! La tibetaj sendependistoj apogis sin sur tiu konstato, sen nepre havi trafan ideon pri la irinda vojo.

En ekzilo, la sendependeca tendenco, reprezentata de diversaj organizoj, ne disponas pri unueca movado. Neniu el tiuj organizoj sukcesas formaligi novan proponon, ĉu anstataŭ ĉu paralele al la linio de la “ekzil-registaro”. Interne, la videblaj agoj favore al sendependeco estas plej ofte la faro de izolitaj individuoj aŭ, en apartaj konjunkturoj, de spontaneaj kaj neantaŭvideblaj kolektivaj movadoj, sen formalaj celoj nek strategio. La reklamilo kiun donas la venontaj Olimpiaj Ludoj en Pekino alportis novan elementon: la oportuno denunci al la mondo la ĉinan dominadon. En Barato, la kvin precipaj sendependismaj organizoj federiĝis por marŝo revene en la landon, komencita la 10-an de marto 2008. Tiu estis tuj blokita de la barataj aŭtoritatoj kaj sekvata de nova ondo da marŝantoj. Sammomente la manifestacioj komencis en Lasao, antaŭ ol ampleksiĝi kaj disvastiĝi. Sed, kiel ni vidis, tiu sinergio samtempe aktivula kaj popola ne disponas pri politikaj videbleco kaj klareco. Tio starigas, pli ĝenerale, la demandon de la reprezentiĝo de la “popolo de Tibeto” kaj de ĝia esprimiĝo.

La plej multaj tibetanoj en Tibeto opinias la “ekzil-registaron” legitima, tiom, kiom ĝi reprezentas la daŭrecon de la principo de suvereneco kaj la administradon de la dalaj-lamao. Tamen, ĝia senpoveco atingi solvon kaj ĝia rezigno pri sendependeco kristaligas ian malfidon, kiu ne damaĝas la dalaj-lamaon.

“Parlamento” sen partioj

LA DIPLOMATIA agado de tiu “registaro” tamen distingendas disde la reprezentado de la “tibeta parlamento en ekzilo”. Tiu estas supozata reprezenti ĉiujn tibetanojn, inkluzive la internajn, sed simbole pro la neeblo de konsultado en Tibeto mem. Ĝia vera bazo ĉe la elektoj konsistas do el la membroj de la ekzil-komunumo en Barato kaj Nepalo, laŭ ilia deveno el la tri tradiciaj regionoj de la historia Tibeto. La kvin budhismaj skoloj estas ankaŭ reprezentataj en ĝi, kaj ankaŭ la diasporoj de Eŭropo kaj Nordameriko. Tiu kompleksega interkruciĝo de “distriktoj” ne helpas klarigi tion kion reprezentas la parlamento.

Ĉio ĉi kaŝas pli profundan problemon: la nekapablo de la tibetanoj formaligi politikan debaton. Tiel la “parlamento” en ekzilo funkcias sen partio. Sen tamen kondamni tiun sistemon de reprezentiĝo, la provizora konstitucio neniel aludas ĝin. Tio, malgraŭ reformoj kiuj ebligis la disigon de la potencoj (plenuma, leĝdona kaj jura), la voĉdonrajton, la elekton de ĝiaj membroj kaj de la “ĉefministro” en universala voĉdonado. Sed ĝui demokratiajn instituciojn ne sufiĉas por starigi demokration, se daŭras la foresto de ĉia partia esprimiĝo laŭ politikaj celoj aŭ idealoj, unuavice de la subkuŝanta — sed ne formaligita — kverelo inter sendependistoj kaj aŭtonomistoj.

Dum la lastaj tibetaj parlament-elektoj en ekzilo, en marto 2006, deputitoj esprimis sin favoraj al sendependeco, sen transpreni ĝis nun sian engaĝiĝon en la kadron de sia mandato. Ĉar malfacilas esprimi opinion malsaman ol tiu de la dalaj-lamao. Ĝi estas tuj perceptata ene de la komunumo kiel opozicio al li.

La rezisto de la pensmanieroj en la parlamento malebligas por la momento la formaligon de politika partio. Restas ke kreskanta nombro da deputitoj asertas subteni la celon de sendependeco kaj ke iuj proponas grupiĝon, marĝene de la parlamento.

Por ili, la agospacoj estas limigitaj pro malmulte favora situacio: malcerta kondiĉo de rifuĝintoj, necerta tolero de Barato kiel akceptolando, premo de la eksterlandaj registaroj konservi la ĝisnunan staton, ĉinaj venĝaĵoj al la tibetanoj de la interno ktp.

La ardiĝo de la lando atendas ankoraŭ sian politikan “voĉon”, kiu estas la sola kondiĉo por ke la burĝonoj de la “printempo” de Lasao malfermiĝu sen riski velkiĝon antaŭ florado. Por la nuna ĉina prezidanto Hu Jintao, tiuj eventoj havas ankaŭ fortan resonon. Sekretario de la Komunista Partio en Tibeto dum la manifestacioj de 1989, estas li kiu ordonis la subpremon kaj dekretis la militleĝon. Li scias ke la tremado de la Monda Tegmento, tiam, estis antaŭaĵo de la eventoj sur la Placo Tiananmen.

La situacio en Tibeto povas superbordiĝi al la aliaj regionoj kie koviĝas identecaj postuloj: tiuj de la ujguroj en Ŝinĝjiango, de la mongoloj en Interna Mongolio. Pekino demandas sin kiel akordigi sian internacian bildon kaj la internajn defiojn kiuj minacas ĝian stabilecon.

Mathieu VERNEREY.

La Monda Organizaĵo pri Sano kaj la atomenergio

La kaŝitaj dosieroj de Ĉernobilo

Ĉu oni iam konos la san-konsekvencojn de la atomaj aktivaĵoj, civilaj kaj militistaj? De duonjarcento, venenaj koncentriĝoj de radioaktivaj materialoj akumuliĝas en aero, grundo kaj akvo, sekve de la provpafoj kaj la incidentoj okazintaj en atomcentraloj. Sed seriozaj studaĵoj pri la konsekvencoj de radiadoj al homa sano estas kaŝitaj — aparte de la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS), internacia referenco ĉi-tema.

PLIA MENSOGO. En junio 2007 s-ro Gregory Hartl, proparolanto de la fako pri daŭrigebla disvolvado kaj pri la hommedia sano en la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS), asertis, ke la aktoj de la Internacia Konferenco de Unuiĝintaj Nacioj pri la Ĉernobila Katastrofo, okazinta de la 2-a ĝis 23-a de novembro 1995 en Ĝenevo, estis publikigitaj. Neniam ili estis; ankaŭ ne la aktoj de la Kieva Konferenco de 2001. Pridemandita iom poste de ĵurnalistoj, la MOS konfirmis la mensogon, donante kiel referencojn nur resumojn de la prezentitaj temoj en Kievo kaj tre limigitan selektaĵon de 12 artikoloj, el la cento da, kiuj estis proponitaj en la konferenco de Ĝenevo.

Sed, de la 26-a de aprilo 2007 (dudek unua datreveno de la katastrofo) la oficistoj de tiu UN-agentejo lokita en Ĝenevo ne povas ne vidi, irante al sia oficejo, manifestaciantojn kaj panelojn informantajn, ke en la zono ĉirkaŭ Ĉernobilo, unu miliono da infanoj estas radiigitaj kaj malsanaj*. La organizanto de tiuj manifestacioj estas la “asocio por sendependa MOS”. Ĝi akuzas la MOS kiel kunkulpanton pri kaŝado de la konsekvencoj de la katastrofo, sed ankaŭ pri ne-helpo al popolo endanĝerigita. La MOS, ĝi diras, devas nuligi la interkonsenton kiu ĝin ligas de 1959 kun la Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE)* kaj kiu malpermesas al ĝi “entrepreni programon aŭ agadon” sur la atomenergia kampo sen konsulti la IAAE por “decidi interkonsente pri la demando” (2-a punkto de art. 1).

* Vd Charaf Abdessemed, “Les antinucléaires font le piquet devant l’OMS”, Geneva Home Information, 6 – 7 junio 2007.
* Aŭtonoma organizaĵo metita sub la respondeco de UN en 1957, la IAAE rolas kiel tutmonda interregistara forumo por teknologia kunlaborado de pacaj aplikoj de atomteknologioj.

Tiu sendependiĝo ebligus al MOS entrepreni seriozan kaj sciencan pritaksadon de la konsekvencoj, kaj sekve alporti taŭgan helpon al la venenigitaj homoj. Rezolucio adresita al la Monda Asembleo de Sano, decidorgano de MOS kunvenonta en majo 2008* estas preparata. Samtempe, lanĉiĝis “Alvoko Internacia de la san-profesiuloj”*.

* Dum tiu asembleo, la delegitaroj de la cent naŭdek tri membroŝtatoj determinas la politikojn de la organizaĵo.
* www.independentwho.info/spip.php?ar....

Laŭstatute la IAAE, agentejo de la UN dependanta de la Sekurec-konsilio, havas kiel celon “akceli kaj plivastigi la kontribuon de atomenergio al paco, sano kaj prospero tra la mondo”. Reale, ĝi estas premgrupo — plie militisteca — kiu ne devus havi rolon en la decidoj de sanpolitiko aŭ esplorpolitiko.

Tamen, la agentejo vetois planatajn konferencojn de MOS pri radioaktiveco kaj sano; siaflanke la monda san-aŭtoritato akceptis la ridindajn statistikojn de la agentejo pri la morto- kaj malsano-kvantoj rezultantaj el la Ĉernobila akcidento — nur 56 mortintoj kaj 4000 tiroidaj kanceroj*. Sed neado de malsano nepre implicas neadon de prizorgo. Naŭ milionoj da homoj vivas en regionoj kun tre altnivela radioaktiveco. De 21 jaroj, ili ne havis alian eblecon ol konsumi venenigitajn manĝaĵojn kun ruinigaj sekvoj*. Sed, por tiu, kiu volas antaŭenigi la atomenergion, ĉiu esploro, kiu povas evidentigi malutilajn efikojn de la jonigaj radiadoj konsistigas grandegan komercan riskon, kiun oni nepre malpermesu.

* The Chernobyl Forum 2003-2005, “Chernobyl’s legacy: Health, environmental and socio-economic impacts”, http://chernobyl.undp.org/english/d..., Vieno, aprilo 2006.
* Michel Fernex, “La Santé: état des lieux vingt ans après”, en Galia Ackerman, Guillaume Grandazzi kaj Frederick Lemarchand, Les Silences de Tchernobyl, Autrement, Parizo, 2006.

Sekve, esploroj pri eventualaj damaĝoj al la hom-genaro (unu el la plej gravaj konsekvencoj de tia infektado) do ne estis entenataj en la internacia studaĵo, petita en 1991 de la ministroj pri Sano de Ukrainio, Belorusio kaj Federacio de Rusio. Male, esploro pri la dentaj karioj estis konsiderata prioritato. Kaj, kvankam tiuj landoj esprimis sian studpeton al la MOS, la planadon de la projekto faris la IAAE.

Pli fortaj ol la premgrupo de tabako

TIU INTERESKONFLIKTO jam mortigis cent milojn da homoj laŭ diversaj studaĵoj farataj de sendependaj institucioj kaj sciencistoj*. Sed la plej pezaj konsekvencoj ankoraŭ estas venontaj, pro la longa tempo necesa antaŭ apero de simptomoj, pro la koncentriĝo de la radioaktivaj nukleoj en la internaj organoj, post engluto de nutraĵoj produktitaj en infektitaj grundoj, kaj pro la damaĝoj kontraŭ la homgenaro, efikaj dum pluraj generacioj.

* Pierpaolo Mittica, Rosalie Bertell, Naomi Rosenblum kaj Wladimir Tchertkoff, Chernobyl: the Hidden Legacy, Trolley Ldt, Londono, 2007.

Centoj da epidemiologiaj studaĵoj faritaj en Ukrainio, Belorusio kaj Federacio de Rusio ebligis konstati signifan kreskon de ĉiuspecaj kanceroj (kaŭzantaj milojn da mortoj), kreskon de infana kaj antaŭnaska mortokvanto, grandan kvanton da spontanaj abortoj, kreskantan nombron de kriplaj kaj genetike nenormalaj naskitoj, perturbitaj aŭ malfrua mensa disvolviĝo, neŭropsikologiaj malsanoj, blindeco kaj malsanoj de la sistemoj spira, kardiovaskula, stomakintesta, urinogenera kaj de hormonproduktaj glandoj*.

* Alex Rosen, “Effects of the Chernobyl catastrophe: Literature review”, januaro 2006, www.ippn.org/ResourceLibrary/Cherno....

Sed kiu kredos ilin? Kvar monatojn post la katastrofo, s-ro Morris Rosen, direktoro de la atoma sekureco ĉe IAAE, ja deklaris: “Eĉ se okazus unu tia akcidento ĉiujare, mi konsiderus atomenergion kiel interesan energifonton”*. Informado de la publiko pri ĝiaj realaj konsekvencoj povus profunde ŝanĝi la debaton pri la elekto de atomenergio. Tial la MOS timas la infanojn de Ĉernobilo.

* Le Monde, 28 aŭgusto 1986.

Dum jardekoj la premgrupoj de tabako, de agrokemio kaj petrolkemio malhelpis la realigon de decidoj pri publika sano kaj hommedio, kiuj povus malutili al ilia profito. Sed la atomenergia premgrupo montriĝas senkompare pli potenca: en ĝi enestas ja la registaroj de la atomekipitaj ŝtatoj, aparte Usono, Britio kaj Francio, kaj potencaj interregistaraj organizoj. La misinformado venanta de militistaj industriaj premgrupoj estas giganta kaj, eĉ pli danĝere, vestas sin per la legitimeco de ŝtatoj.

Eĉ pli malbone, la koruptado de scienca medio koncernas ankaŭ la plej prestiĝajn akademiajn instituciojn. Kiel raportas ĉefartikolo de la prestiĝa brita revuo The Lancet, ili “iĝis plenrajte komercaj entreprenoj celante vendi profitcele siajn eltrovaĵojn, prefere ol protekti sian statuson de sendependaj esploristoj*. Validigitaj de samranguloj kaj cititaj kiel pruviloj de sekureco de la atomaj aktivaĵoj, la fakstudaĵoj tro ofte venas de la atomenergia premgrupo aŭ estas de ĝi financataj.

* “The tightening grip of big pharma”, The Lancet, vol 357 n-ro 9263, Londono, 14 aprilo 2001.

Submetita al la interesoj de la multnaciaj firmaoj, per neado, intenca kaŝado kaj mensogo, tiu scienco kondukis nin al planeda plivarmigo kaj ĉe la rando de abismo. Tial, kiel ni povus fidi ĝin koncerne atomenergion? Dum la gasellasoj kaŭzantaj la klimatŝanĝon povas — teorie — esti regataj, la atoma teknologio kaj ĝiaj rubaĵoj neniel povas esti mastrataj. Eĉ se tiuj aktivaĵoj ĉesus morgaŭ, iliaj konsekvencoj efikus al la tero dum jarmiloj.

La “scienco”, kiu estis informofonto pri atomenergio ĝenerale kaj pri la ĉernobila katastrofo aparte, estas samtempe “juĝato kaj juĝanto” rilate ĉion, kio koncernas la prisanajn konsekvencojn de ĝiaj propraj aktivaĵoj. La tuto de la atomaj institucioj, ĉu registaraj, armeaj, industriaj, sciencaj, esploraj aŭ reguligaj, aŭ eĉ interregistaraj kiel Euratom, kaj iuj UN-agentejoj, funkcias simile al “incesta familio fermita en si mem”*.

* Rosalie Bertell, No Immediate Danger: Prognosis for a Radioactive Earth, Women’s Press, Toronto, 1985.

La misfunkciadoj de tiu pseŭdo-scienco kaj de ĝiaj metodoj etendiĝas de evidenteco kaj enormeco, al subtileco kaj malhonesteco, kiel denuncas la fakulo Chris Busby kaj la ĵurnalisto Wladimir Tchertkoff, kaj ankaŭ la konstanta tribunalo de la popoloj*.

* Chris Busby, Wolves of Water: A Study Constructed From Atomic Radiation, Morality, Epidemiology, Science, Bias, Plilosophy and Death, Green Audit, Aberystwyth (Britio), 2006; Wladimir Tchertkoff, Le Crime de Tchernobyl. Le Goulag nucléaire, Actes Sud, Arles, 2006; Permanent People’s Tribunal, International Medical Commission on Chernobyl, “Chernobyl. Environmental, health and human rights”, Vieno, 12-15 aprilo 1996

La unua grupo de misfaroj malkovritaj koncernas la falsigon kaj retenadon de donitaĵoj, la foreston de radioaktiveco-mezurado kaj de sistema elserĉado de kanceroj, atakojn kontraŭ la sendependaj esploristoj kaj iliaj institucioj, cenzuradon de la studaĵoj rivelantaj malutilajn efikojn, la misfamigon de miloj da studaĵoj netradukitaj el la tri plej frapitaj landoj, kaj la ekskludon el la konferencaj tagordoj de tutaj sciencaj kampoj, kiel ekzemple la efiko de la kronika, interna radiigo, per malgrandaj dozoj (kiu estas la kazo de preskaŭ ĉiu infektado de loĝantaroj ĉirkaŭ Ĉernobilo).

Alia grupo de misoj koncernas la kalkul-artifikojn: tiuj “fakuloj” pri misinformado faras taksadon de la averaĝa radiiĝo de tuta loĝantaro, ignorante la grandajn diferencojn de iu loko al alia; ili haltigas la studadon post 10 jaroj, evitante tiel enkonsideri la longdaŭrajn efikojn kaj kun ili ligitajn mortojn; ili konsideras kvinjaran pluvivon resaniĝo; ili prikonsideras nur kancerojn, neniun alian malsanon; ili kalkulas nur la pretervivantojn; ili interesiĝas nur pri la tri plej trafitaj landoj; ili eĉ vidas malpliiĝon de infanaj kanceroj tie, kie en realo la infanoj, plenkreskinte kun kancero, ne plu aperas en la datenbazo... kaj dekoj da aliaj manipulaĵoj.

Inter 1950 kaj 1995 en Usono, la ĉiujara nombro de novaj kanceroj ĉiuspecaj kreskis je 55% laŭ la usona Nacia Instituto pri Kancero; simila tendenco vidiĝas en Eŭropo, kiel en ĉiu industria lando. La kanceroj ne ligitaj al tabako rolas 75% en tiu kresko, kaj ne povas esti klarigitaj per pli bona elserĉado aŭ de maljuniĝo de loĝantaroj*. Tiu kresko sekvas la evoluon de la malneta nacia produkto (MNP) kaj industriiĝo, sed la plej evidenta kialo — kemia kaj radioaktiva polucio de la medio — estas ignorata. Laŭ tre perversa maniero, tiuj samaj fakuloj preferas riproĉi al la viktimoj iliajn malbonajn vivkutimojn.

* Samuel Epstein, Cancer-gate. How to Win the Loosing Cancer War, Baywood, Nov-Jorko, 2005.
Universitataj fiinterkonsentoj

LA KANCER-EPIDEMIO jam trafas la privilegiitajn kaj klerajn tavolojn de la socio, kiuj postulas seriozajn sciencajn klarigojn kaj realan antaŭmalhelpon, atakantan la fundamentajn kialojn de la malsano — kemia kaj radioaktiva polucio — kaj ne kontentiĝas per nur duaranga antaŭmalhelpo, kia estas la sistema elserĉado de la malsano.

Asocioj de malsanuloj alvokas bojkoti grandajn karitatajn kontraŭkancerajn organizojn tre ligitajn al farmaciaj kaj medicinekipadaj industrioj. Viktimoj de kancero provas jure persekuti la respondeculojn de la kaŝado de la veraj radioaktiveco-danĝeroj*.

* En Francio, tion atestas la jura persekutado de Prof. Pierre Pellerin (tiama direktoro de la Centra Protektoservo kontraŭ la jonigaj radiadoj) pro pligravigita trompo en la dosiero Ĉernobilo — tiroid-malsanuloj.

La sciencisma devojiĝo kaj la intimaj rilatoj inter industrio kaj akademiaj institucioj devus esti centro de la MOS-zorgoj. Kiam ŝi elektiĝis ĝenerala direktoro de la MOS, s-ino Margaret Chan asertis, ke unu el la atributoj de la organizaĵo estas ties influo rilate la publikan sanon. “Ni havas plenan aŭtoritaton por niaj decidoj”, ŝi diris. Koncerne la kampon ‘radioaktiveco kaj sano’, estus pli ĝuste rekoni ke la IAAE, — sen ajna juĝorajto pri publika sano — ja disponas tiun plenan aŭtoritaton.

Ĉu oni povas kalkuli je la MOS-membro-ŝtatoj por agi? Kiel notis The Lancet en la jam citita ĉefartikolo, “La registaroj naciskale kaj regionskale regule malplenumis sian devon prizorgi la popolon pli ol la profitojn*. Sendependa kaj serioza esplorado devas esti entrepenita pri la prisanaj konsekvencoj de la civilaj kaj militistaj atom-aktivaĵoj, kaj ĝiaj rezultoj devas esti senbare diskonigitaj. Alison Katz

* The Lancet, artikolo cit.

La atlantika alianco serĉas novajn misiojn

Ĉu Usono estas minaco por Eŭropo?

Enŝlimiĝinta en Afganio, dividita pri la usona intenco instali kontraŭraketajn sistemojn en Eŭropo, kritikata de Rusio, la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) faras esceptan pintkunvenon en Bukareŝto de la 2-a ĝis la 4-a de aprilo.

Pli ol kvardek jarojn post la decido de la generalo de Gaulle forlasi la integritan militan komandon, kaj malgraŭ la promesoj de la franca prezidanto Nicolas Sarkozy revizii tiun decidon, la NATO estas alfrontita al ekzistodecidaj demandoj.

Dum iuj revas pri transatlantika unio taskita garantii la okcidentan dominadon de la mondo, malmultaj ŝajnas demandi sin pri la risko kiun prezentas la usona strategio por Eŭropo.

ĈU ESTAS LA perspektivo de la pintkunveno de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), en Bukareŝto, (Rumanio), de la 2-a ĝis 4-a de aprilo, aŭ la ekzistogravaj malcertecoj de Eŭropo? La raportoj kaj verkoj pri la transatlantika ligo kaj la rilatoj kun Usono multiĝas. En sia libro, s-ro Edouard Balladur* rekomendas novan ekvilibron kaj eĉ union inter Eŭropo kaj Usono por mastrumi la sekurecon de la mondo. Aŭdace la eksa ĉefministro egaligas Okcidenton kaj demokration.

* Pour une Union occidentale entre l’Europe et les Etats-Unis [Por okcidenta unio inter Eŭropo kaj Usono], Fayard, Parizo, 2007.

Siaflanke kvin eksaj generaloj, kiuj havis funkciojn en la NATO, proponis revigligi la aliancon per kreo de komuna gvidado Usono-NATO-Eŭropa Unio. Ilia raporto*, kopias, ne sen skrupuloj, konceptojn de la usona milita pensado, kiel ekzemple la uzadon de la atoma unua frapo*... Ampleksa “ideofabriko” instalita en Bruselo, Security and Defense Agenda (SDA), siavice intencas “reviziti” la transatlantikan rilaton.*

* Generalo John Shalikashvili (Usono), generalo Klaus Naumann (Germanio), admiralo Jacques Lanxade (Francio), marŝalo lordo Inge (Britio), generalo Henk Van den Breemen (Nederlando), “Towards a grand strategy for an uncertain world: renewing transatlantic partnership”, www.csis.org/media/csis/events/0801....
* Vd (p. 96 kaj 97...
* “Revisiting NATO-ESDP-relations”. ESDP: European Disaster Relief Force. www.security-defenceagenda.org.

Ĉiuj ĉi skribaĵoj prezentas tri komunaĵojn: ili analizas la ekster-NATO-mondon kiel minacon (almenaŭ kiam ili elvokas ĝin)*; ili normaligas la ideon de Okcidento unuiĝinta de komunaj valoroj fronte al tutmondiĝo vidata kiel ĥaosa; fine, tiuj tekstoj, konstatante la senpovecon de la okcidentaj armeoj vide al la intervenoj en Afganio kaj Irako, postulas larĝigon de la taskoj de la NATO. Nur la franca eksministro pri eksterlandaj aferoj Hubert Védrine distanciĝas de la bona konscienco kiu trairas la aliajn verkaĵojn.*

* S-ro Edouard Balladur diras nenion pri Barato, Japanio aŭ Sud-Koreio kiam li parolas pri la demokratio.
* Hubert Védrine, “Rapport pour le président de la République sur la France et la mondialisation [Raporto por la prezidanto de la Respubliko pri Francio kaj la tutmondiĝo]”, Parizo, 2007, www.hubertvedrine.net/publication/r....

Unu temo tamen ne estas debatata. Ĝi ŝajnas tabua. Ĉu Usono povus esti grava risko por la internacia sekureco en la venontaj dudek jaroj? Tiu demando estas tute ne senfonda kaj transiras la skipon aktuale en la potenco en Vaŝingtono, respondeca pri la plej gravaj geopolitikaj katastrofoj de la lastaj dek-kvin jaroj — la invado al Irako. Ĝi devus almenaŭ veki debaton inter la eŭropanoj. La islamisma terorismo kaj la disvastigo de amasdetruaj armiloj estas daŭre tute realaj riskoj. Sed vicigante, per silenta interkonsento, Usonon en la nombron de solvoj, oni tuj ekskludas eventualan fonton de minaco por la internacia sekureco. La pensado pri propra eŭropa diplomatio estas amputita. Se la danĝero de usona unuflankismo ne minacas rekte Francion, ĉu pro tio oni rajtas ignori ĝin?

La planedo spertas fazon de transiro. Al sistemo de militeca unuflankismo dominata de unusola superpotencego sekvas iom post iom multflankismo kiu montriĝas per la apero de novaj potencoj (Ĉinio kaj Barato, Eŭropa Unio), per la ekzisto de aliaj ŝtatoj kun atomarmiloj (Israelo, Pakistano, Nord-Koreio; morgaŭ Irano) kaj per la neceso mastrumi la elĉerpiĝon de petrolo kaj de la krudmaterialoj. Trans la plej evidentaj minacoj (disvastigo de amasdetruaj armiloj kaj terorismo), certaj probablaj milit-scenaroj desegniĝas ĉirkaŭ unuflankaj milit-agoj (kiel tiu de Usono en Irako) kaj konfliktoj por la regado de la raraj resursoj. Nu, en ambaŭ kazoj Vaŝingtono povus ludi malstabiligan rolon per tio ke ĝi decidas sole.

Starigita en 1991, la usona unuflankismo posedas unikajn ecojn, kiuj subite ampleksiĝis kun la traŭmato de la atencoj de la 11-a de septembro. La potenco de Vaŝingtono transiras la kutimajn limojn ligitajn kun la klasika suvereneco kaj etendiĝas al la tuta planedo. Tiu unuflankismo estas tiu de mondskale senegala potenco, kiu pravigas sian identecon per “sanktigita aparteco”“radikaldemokratia mesianismo”.

Tio signifas unue la povon rifuzi la regulojn de komuna sekureco. Ekde la prezidanteco de s-ro William Clinton, la usonaj aŭtoritatoj iris sufiĉe antaŭen en tio: retiro de la traktato pri kontraŭbalistikaj raketoj (Anti-Ballistic Missile, ABM), kiu malpermesis kontraŭraketajn raketojn, por lanĉi la programon de kontraŭraketa defendo; tre “mola” apliko de la konvencio malpermesanta biologiajn armilojn de 1972 (kiel montris, en septembro 2001, la krizo de antrakso produktita en laboratorio en ligo kun la Pentagono kiu faris laborojn pri milita uzado de tiu substanco); rifuzo de la inspektoj laŭ la konvencio pri ĥemiaj armiloj de 1993 kun motivo de protekto de industri-sekretoj — Vaŝingtono troviĝas tiel kune kun Ĉinio kaj Irano por malfortigi tiun internacian traktaton.

Strategia ŝovo de Vaŝingtono

ALDONIĜAS la rifuzo de la konvencio kontraŭ la kontraŭhomaj minoj de 1997, apud Ĉinio, por “protekti la usonajn trupojn de Koreio” kaj la rifuzo de intertraktadoj pri la komerco de malpezaj armiloj, kun la motivo ke la kvara amendo de la usona konstitucio donas rajton je individuaj armiloj. Ankaŭ rifuzita: la kolektiva juro de la Internacia Pun-Kortumo (IPK), kiu estis tamen proponita de la prezidanto Clinton. La Kongreso eĉ minacis ĉesigi la helpojn al la Sudaj landoj ĝuantaj usonajn publikajn helpojn, se ili ne subskribos duflankan traktaton por malpermesi ekstradicii usonan civitanon persekutatan de la IPK.

La unuflankismo, tio estas ankaŭ la povo decidi kiu, en ĉiu momento, estas la “malamiko”: Irako (kiel asertis s-ro Colin Powell, la 6-an de februaro 2003, ĉe la Unuiĝintaj Nacioj [UN]), Irano, Al-Kajdo ktp. Tiu deklaro-povo trudas al la “internacia komunumo” limdat-kalendaron, tiun de la “tutmonda milito kontraŭ la terorismo” kaj kontraŭ la disvastigo de amasdetruaj armiloj. La parolado de s-ro George Bush de januaro 2002 denuncanta la “akson de la malbono” estas ekzemplo. La usona prezidanto pasas senhezite, kaj senkohere, de la milito kontraŭ la islamisma terorismo, respondeca pri la 11-a de septembro, al la batalo kontraŭ la disvastigo de amasdetruaj armiloj (nek Nord-Koreio nek Irano estis tamen akuzitaj pri dubindaj rilatoj kun s-ro Usama Ben Laden). Starigante precizan liston de danĝeraj landoj, s-ro Bush donis, aliflanke, diplomon pri “akceptebla disvastigo de amasdetruaj armiloj” al Israelo, Barato kaj Pakistano, per tio rekonante ke ne ĉiuj disvastigoj de amasdetruaj armiloj estas malstabiligaj.

La unuflankismo, tio estas ankaŭ la povo agi milite sola: la klopodo de la usona defendo estas la duono de la mondaj elspezoj pri armaĵoj. La nuna pensado pri uzo de atomarmiletoj (“mini-nukes”) kaj la aserto de la principo de unuafrapa milito estas la grandaj komponantoj de la strategia pensado de lando kiu neniam spertis totaldetruan militon sur sia teritorio* — sed kiu kviete pensas pri rimedoj eksplodigi ĝin ĉe la aliaj. Fine, kaj oni vidas tion ĉe Irako, la unuflankismo estas la rajto kiun oni donas al si redesegni la mondomapon. Pri tio atestas la projekto de “Granda Mez-Oriento”.

* La secesia milito (1861-1865) malfacile kompareblas kun la dua mondmilito.

Usono estas la lasta demokratio kiu faris ĥemian militon dum la dua duono de la 20-a jarcento. En Vjetnamio, ellasante, inter 1961 kaj 1971, kvardek milionojn da litroj de “agent orange”, do tricent tridek-ses kilogramoj da dioksino, produkto aparte venena kiun Eŭropo malkovris en Seveso.* La usonaj tribunaloj ĵus akceptis kompensopagi al iamaj usonaj soldatoj viktimoj de tiu terura armilo, sed ili rifuzas rekoni tiun rajton al la vjetnamaj viktimoj.

* Vd Francis Gendreau, “Au Vietnam, l’“agent orange” tue encore [En Vjetnamio, la “agent orange” daŭre mortigas]”, Le Monde diplomatique, januaro 2006.

Ĉu la usonaj elektoj povas ŝanĝi la situacion? Tri komunaj elementoj troviĝas ĉe la nunaj kandidatoj, s-ino Hillary Clinton, s-roj Barack Obama kaj John McCain.

La mesia vizio de Usono daŭros, kaj la aliancanoj estos pli aŭ malpli konsultataj. Eĉ s-ro Obama, la kandidato plej sentebla pri internaciaj reagoj, faris nenian aŭskultadon kiel prezidanto de la subkomisiono Eŭropo de la senata komisiono pri eksteraj rilatoj. La individuismo, la moralismo kaj la esceptismo kiu karakterizas la elitojn same kiel la publikan opinion klarigas la komunan senton ke neniu havas la rajton pridubi la purecon de iliaj intencoj. Nek la justecon de iliaj difinoj de Bono kaj Malbono.*

* Kp Pierre Hassner, “Etats-Unis: l’empire de la force ou la force de l’empire? [Usono: ĉu la imperio de la forto aŭ la forto de la imperio?]”, Cahiers de Chaillot, n-ro 54, Parizo, septembro 2002, p. 26-27.

L strategia deŝovo de Vaŝingtono, de la malinstigo — doktrino de pac-konservado kiu funkciis dum la tuta malvarma milito — al la unuafrapo, kiu estas logiko de militeksplodigo, trovas sian originon en la usona esceptismo. Tiu postulas ke la sekureco de la lando devas dependi de neniu kaj ke ĝi sola povus pravigi unuafrapan atakon. La 11-a de septembro, kiu estis rekta kaj mortiga atako sur la usona teritorio, solidigis tian “postulaton”. Sola psiĥa bremso al tiu deglito: la morto de kvar mil usonaj soldatoj (kiu pezas pli en la elekto-debato ol tiu de la centoj da miloj da irakanoj).

Dua programa konstanto de la aspirantoj pri la Blanka Domo, la senkondiĉa solidareco kun Israelo, kiu igas daŭran pacon en Proksim-Oriento ankoraŭ pli dubeŝanca. Favoraj al la “Granda Israelo”, la nov-evangeliistoj asertas la subtenon de 30% de la usona loĝantaro; ilia influo duobligas la tradician rolon de la organizita juda komunumo.* Kiam temas pri la islama mondo, la plej multaj politikaj diskursoj entenas la terminon islam-faŝista, kvazaŭ la islamo havus la ekskluzivecon pri perforto kaj radikalismo.* En la regiono la usona diplomatio cetere adoptis la regulon de “malegala mezuro”. Konsilisto de s-ino Clinton, s-ro Richard Holbrooke deklaris: “La centra demando en Palestino ne estis la demokratio, sed la paco kun Israelo. (...) En la regiono, inter la paco kaj la demokratio, mi elektas senhezite la pacon.”*

* Kp Emmanuel Todd, Après l’Empire. Essai sur la décomposition du système américain [Post la Imperio. Eseo pri la malkomponiĝo de la usona sistemo], Gallimard, kol. “Folio actuel”, 2007, p. 145 kaj sekvaj.
* Por pli detala eseo pri la religiaj maltoleremoj kp “La violence au nom de Dieu [La perforto nome de Dio]”, La Revue internationale et stratégique, n-ro 57, Parizo, printempo 2005.
* Le Monde, 26-a de januaro 2008.

Tiu rimarko ŝajnas ankaŭ aplikiĝi al Irano. La sola lando de la regiono kies prezidanto estas elektita per 55% de la voĉoj, ĝi estas pli demokratia kaj malpli islamisma ol Saud-Arabio, malpli atoma ol Pakistano aŭ Israelo. La provokaj deklaroj de s-ro Maĥmud Aĥmadinejad ne povas maski la originon de lia serĉado de atomarmilo. Ĝi troviĝas en la tempo de la milito kun Irako (1980-1988), agreso-lando ĝisekstreme subtenata de la okcidentanoj. La konflikto kaŭzis inter okcent mil kaj unu miliono da iranaj mortviktimoj, kio klarigas la daŭre gravan rolon de la batalintoj (tra la pasdaran aŭ la Fondaĵo de la Martiroj); la uzo de ĥemiaj armiloj kontraŭ tiuj soldatoj estis neniam kondamnita de la okcidentanoj. Fine, la lando estas ĉirkaŭata de la militfortoj de superpotenco kiu donis al si la ambicion renversi la reĝimon (la usonaj trupoj estas dismetitaj en Irako, en Afganio kaj en la Araba-Persa Golfo) kaj de nova atomarmila lando tolerata de Vaŝingtono: Pakistano. En tiuj kondiĉoj, ĉu politika respondeculo de Teherano povas kredi je la sekurec-garantioj donitaj de Usono?

Humiligita militismo

LASTA KOMUNA trajto de ĉiuj kandidatoj: emo al superdimensiigo de la milita instrumento kaj al uzado de la forto. La usona arme-buĝeto por la jaro 2009 estas pli ol 600 miliardoj da dolaroj. Kaj la subteno de la publika opinio al uzado de la forto ne trovas ekvivalenton en aliaj demokratiaj landoj (82% kontraŭ 44% en Eŭropo).*

* Bruno Tertrais, “Où va l’Amérique? [Kien iras Usono?]”, Fondation pour l’innovation politique, Parizo, novembro 2007.

Kia ajn estas la politika aparteno, la strategoj de Vaŝingtono ne antaŭvidas ion alian ol usonan gvidadon de la monda sekureco. Tiu morala rajto apogas sin sur la principo de la milita supereco: teĥnika supereco kaj pafpotenco kondukas la kontraŭulon al malvenko. Jen vojo kiu montras siajn limojn en Irako kiel en Afganio.

Oni povas cetere demandi sin ĉu la konvencia usona milit-supereco ne estas faktoro de atom-disvastiĝo. Post la milita venko de la NATO en Kosovo, la barata ĉefo de la ĉefstabo deklaris: “Oni ne batalas kontraŭ Usono sen atomarmilo”. Sistemece, la milito en Irako, la rusaj malfacilaĵoj en Ĉeĉenio kaj la israela invado al Libano en 2006 montris la limigitajn efikecon de la klasikaj militaj instrumentoj kaj de la strategioj de detruado en la okupad-konfliktoj. Tamen, anstataŭ veki kritikan pensadon, la sakstrato en Irako kondukis al strategio de la “prompt global strike” kiu ebligus atakon en ia ajn punkto de la globo per konvenciaj misiloj en malpli ol horo, nova versio de la aer-supereco sen risko sur la grundo.

La fabrikado de la malamiko fare de la “ide-fabrikoj” kaj la strategoj restas tre efika meĥaniko. En la “strategio de nacia sekureco” redaktita por s-ino Clinton de la Center for American Progress*, la listo de la eventualaj malamikoj estas analoga al tiu de la novkonservativuloj. Oni trovas tie unue la konkurantojn por la leadership — la peer competitors-, Ĉinion kaj Rusion. Estas interese konstati kiom la debato pri la subtaksado de la dolaro rilate al la eŭro ŝanĝiĝis, danke al la usona dialektiko, en debaton pri la subtaksado de la juano.

* www.americanprogress.org.

Koncerne tiujn potencojn, la adoptita doktrino estas tiu de la containment (ĉirkaŭbarado), eĉ de retropuŝado, kiel montras la multaj subtenoj de usonaj neregistaraj organizoj (NRO) al la landoj de la sovetia periferio (Ukrainio, Georgio...). Sed inter tiuj atompotencoj la milit-danĝero estas ne alta: la malinstigo restos ankoraŭ dum longa tempo la regulo.

Poste venas la landoj de la “akso de la Malbono”, inter kiuj Irano okupas apartan lokon, kaj fine la malutilaj landoj, kiel Sirio, Venezuelo aŭ Kubo. En ilia kazo, la usona unuflanka ago ne estas ekskludita, aparte por kompensi eventualan malvenkon en Irako. La elekto de gajnebla milito kontraŭ duaranga malamiko fare de humiligita militismo estas daŭre ebla, kiel estis la invado al Granado de Ronald Reagan, en 1983, post la irana revolucio de 1979.

Kontraŭ Irano la afero estas tute alia. La atom-danĝero ekzistas, ĉar Vaŝingtono ne eltenos longdaŭran rezistadon. Kiam s-ro Obama ekskludis la uzon de la atomarmilo por frapi celojn ligitajn kun Al-Kajdo aŭ kun la talibanoj en Afganio aŭ en Pakistano, li estis tuj kritikata de s-ino Clinton, kiu asertis ke usona prezidanto ne povas ekskludi la atoman opcion.

Alia probabla konflikt-scenaro: la milito por la regado de la resursoj. Pli ol iam ajn, Usono importas multajn bazajn kaj energi-resursajn produktojn. Ĝia dependeco kreskos: 66% de la petrolkonsumo kaj 20% de la gaskonsumo en 2030 kontraŭ 47% kaj 18% hodiaŭ.* Aliflanke, la energi-bezonoj de Barato (90% de ĝia konsumado) kaj de Ĉinio (80%), kiu provizas sin ĉefe en Proksim-Oriento, estas grandegaj. Kiel Vaŝingtono mastrumus embargon aŭ kapton de iuj tiaj resursoj fare de regiona potenco (nova Organizo de Petrol-Eksportaj Landoj) aŭ tutmonda (Ĉinio en Afriko, Rusio sur la petrol- kaj gas-merkato...)? Ĉu per la libera ludo de la merkato aŭ per armita ago?

* Emmanuel Todd, verko cit.

Ĉu la (venonta) apero en la Araba-Persa Golfo de ĉinaj aŭ barataj militŝipoj venintaj, laŭ la kutima terminologio, por “sekurigi siajn provizado-vojojn” estos vidata de Usono kiel enmiksiĝo aŭ kiel kontribuado al la tutmonda stabileco?

Volo modifi la ekzistantan ordon

NENIU EL tiuj scenaroj certas. Sed la transiro al sistemo de multflankismo malfermas, kiel ĉiuj ŝanĝo-fazoj, malstabilan periodon. La daŭremaj paco-fazoj estis ligitaj al la ekvilibro de la potencoj kaj ne al la disvolvado aŭ malprogreso de la demokratio en la mondo. Por certigi la stabilecon dum la malvarma milito, la okcidentaj landoj subtenis aŭ instalis diktatorecojn, kiel tiun de la koloneloj en Grekio aŭ militistojn en Latinameriko en la 1970-aj jaroj. Aliflanke, la fazoj de internacia malstabileco naskas la firmiĝon de novaj potencoj kaj de ilia volo modifi la ekzistantan ordon: Germanio kiu kontestis la diktaĵon de Versajlo post 1918, la koloniigitaj popoloj kiuj rifuzis la kolonian ordon, Pakistano kaj Barato kiu provis redesegni la kolonian limon, inkluzive per milito, ktp.

Klasika strategio de potenco, la usona volo antaŭmalhelpi la alvenon de konkuranto ne estas projekto de internacia sekureco. Iam, la brita potenco eldiris la “duoblan normon”: ĝi limigis la rajton de konkuranto posedi ŝiparon kiu atingus la duonon de la tonelaro de tiu de Ŝia Graciega Moŝto. La usona strategia pensado troviĝas en analoga metodo. Estas fascine aŭdi la sekretarion pri defendo Donald Rumsfeld, en Ĉinio, en novembro 2005, klarigi al la lokaj aŭtoritatoj kiom zorgiga estas ilia klopodo pri defendo, dum tiu atingus, maksimume, nur sesonon de la buĝeto de la Pentagono.

Ne malpli mirigaj estas la ripetaj akuzoj kontraŭ la iranaj agentoj kiuj laŭdire malstabiligas Irakon, kvazaŭ la proksimume cent kvindek mil usonaj soldatoj kaj la cent kvindek mil dungosoldatoj ĉeestaj surloke kontribuintus al la paco en la regiono.

Kompreneble, Usono ne estas minaco, sed risko! Francio kaj Eŭropo devas demandi sin pri la diplomatia projekto kaŝita malantaŭ la alvoko al pli forta rolo de la NATO. Post Afganio kaj ĉefe Irako, kiu neokcidenta lando (en la senco laŭ kiu s-ro Balladur kaj la kvin generaloj difinas la “okcidentan” solidarecon) vidos la kapablojn de la NATO kiel forton destinitan stabiligi regionon en krizo?

Kie troviĝas la intereso de Eŭropo? Unue, en la konstruado de multflanka internacia sekureco kiu konsideras la legitimajn interesojn de ĉiu kaj ne nur la rajton de la “okcidentaj potencoj” mastrumi la sekurecon de la planedo. La eksceso de perforto kaj de kontraŭleĝeco, ĉu ŝtataj aŭ neŝtataj, estas kondamnendaj same. La palestinaj mortviktimoj de la israelaj bombadoj estas same neallaseblaj kiel la viktimoj de teroristaj atencoj. Se la kontraŭterorismo mortigas pli ol la terorismo, kion oni denuncas?

Estas same pri la kontraŭleĝa forkonduko kaj malliberigo de individuo: en la kazo de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC), oni nomas tion ostaĝopreno, en la kazo de la centro de mallibereco de Gŭantanamo, “arbitra malliberigo”. S-ino Ingrid Betancourt estis forkondukita la 23-an de februaro 2002. La Camp Delta de Gŭantanamo estis starigita la 27-an de februaro 2002 por la unuaj kaptitoj de Afganio, kiuj daŭre ne estas juĝitaj...

Por ludi sian rolon, Eŭropo devus malsamiĝi en tri esencaj punktoj. Unuavice, ĝia diplomatia projekto povas esti nur tiu de “milita potenco sen imperia ambicio”. Sekvas sentebla modifo de ĝia rilato kun la NATO. La unio de la eŭropanoj eksplodis pri la milito en Irako. La minaco de milito kontraŭ Irano prezentas la samajn riskojn.

Duavice, la eŭropa strategio de uzo de la forto devas malsami disde la usonaj konceptoj kaj proponi strategiojn de neŭtraligo. En la ĵusaj krizoj (Jugoslavio, Kosovo, Timoro Orienta, Afganio...), la okcidentanoj financis la rekonstruadon de la infrastrukturoj kiujn ili estis detruintaj. Eble preferindas detrui kiom eble malplej kaj eviti transformi la “liberigitajn” loĝantarojn en malamikojn?

Fine, Eŭropo povus disponi pri sia propra sistemo de krizo-taksado kaj ne plu dependi de la usonaj informoj. La mensogoj de Usono kaj de la britoj por pravigi la militon en Irako substrekas la urĝecon de pensado pri la eŭropaj rimedoj. Ĉiuj ĉi proponoj aliras malfacile la publikan debaton; ili havas tamen certan aktualecon.

Pierre CONESA.

Ses jardekoj

5-a de marto 1946. La eks-ĉefministro Winston Churchill, en sia fama parolado de Fultono kie li denuncas la “ferkurtenon mallevitan tra la kontinento”, proponas la starigon de okcidenta alianco en la kadro de la Unuiĝintaj Nacioj.

17-a de marto 1948. Subskribo de la traktato de Bruselo, aŭ traktato de la Okcidenta Unio, inter Belgio, Britio, Francio, Luksemburgio kaj Nederlando. Ĝia artikolo 5 disponas ke, se unu el la subskribintoj estas celo de “armita agreso en Eŭropo”, la aliaj “portus al ĝi helpon per ĉiaj rimedoj en ilia povo”.

4-a de aprilo 1949. Subskribo en Vaŝingtono de la Nord-Atlantika Traktato de Usono kaj Kanado, la kvin membroj de la Brusela Traktato kaj de Danlando, Islando, Italio, Norvegio kaj Portugalio.

25-a de julio 1949. La prezidanto Harry Truman submetas al la Kongreso programon de milita helpo de 1.134 milionoj da dolaroj, destinitaj, interalie, al la eŭropaj ŝtatoj membroj de la Norda-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), kiu ekvalidas monaton poste.

20-a de februaro 1952. Grekio kaj Turkio aliĝas al la NATO.

23-a de oktobro 1954. La Okcidenta Unio integras Germanion kaj Italion. Ĝi fariĝas la Unio de Okcidenta Eŭropo (UOE).

6-a de majo 1955. Oficiala aliĝo de la Federacia Respubliko Germanio (FRG) al la NATO.

14-a de majo 1955. Starigo de la Varsovia Traktato, traktato de reciproka helpo inter la USSR kaj la “popoldemokratioj”.

23-a de majo 1957. La NATO adoptas la dokumenton MC 14/2, kiu entenas strategion de “masivaj reprezalioj”.

17-a de septembro 1958. Memorando de la generalo Charles de Gaulle, adresita al la prezidanto Dwight David Eisenhower, postulanta tripartan “direktoraron” (Britio, Francio, Usono) sine de la Atlantika Alianco.

7-a de marto 1966. De Gaulle anoncas que Francio retiriĝos el la integrita milita komando de la Alianco.

14-a de decembro 1967. La Komitato pri defendoplanoj de la NATO adoptas la strategian koncepton de “laŭgrada rebato”, kiu anstataŭas tiun de “masivaj reprezalioj”.

1-a de julio 1968. Subskribo en Londono, Moskvo kaj Vaŝingtono de la traktato pri atoma nedisvastigado.

4-a de aprilo 1969. La pintkunveno de Vaŝingtono estas stampita de la komenco de normaliĝo de la rilatoj kun Francio.

12-a de aŭgusto 1970. Subskribo en Moskvo de la germana-soveta traktato pri paca kunekzistado.

26-a de majo 1972. Subskribo en Moskvo de la USSR kaj Usono de du interkonsentoj pri la limigo de la strategiaj armaĵoj (SALT I).

22-a de junio 1973. Subskribo en Vaŝingtono de la soveta-usona interkonsento pri la antaŭmalhelpo de atommilito.

20-a de julio 1974. La armitaj fortoj de Turkio (membro de la NATO) elŝipiĝas en la nordo de Kipro. La 14-an de aŭgusto, Grekio anoncas sian retiriĝon el la integrita milita organizo. Ĝi revenos ses jarojn poste.

1-a de aŭgusto 1975. Tridek-kvin ŝtatestroj subskribas, en Helsinko, la finan akton de la Konferenco pri Sekureco kaj Kunlaborado en Eŭropo (KSKE).

12-a de decembro 1979. Duobla decido de la NATO: modernigo de siaj atomfortoj, kun la dismeto en Eŭropo de raketoj Pershing-2 kaj de krozraketoj; promeso intertraktadi kun la USSR por la regado de la armadoj.

16-a de marto 1982. Leonid Breĵnev anoncas moratorion pri la instalado de raketoj SS-20 en la eŭropa parto de la USSR.

30-a de majo 1982. Hispanio fariĝas la dek-sesa membro de la NATO.

8-a ĝis 9-a de decembro 1983. Deklaracio de Bruselo: la minsitroj pri eksterlandaj aferoj de la NATO invitas la landojn de la Varsovia Traktato daŭrigi la intertraktadojn pri la atomaj fortoj kun meza atingopovo.

9-a de novembro 1989. Falo de la Berlina Muro.

31-a de majo ĝis 2-a de junio 1990. La prezidantoj George H. W. Bush kaj Miĥail Gorbaĉev subskribas interkonsenton pri la preparado de reduktado de la ofensivaj strategiaj armaĵoj.

16-a de julio 1990. La ĉefministro Helmut Kohl kaj la prezidanto Gorbaĉev subskribas interkonsenton pri la aparteno de unuiĝinta Germanio al la NATO.

3-a de oktobro 1991. Unuiĝo de Germanio.

Decembro 1991. Malfondiĝo de la USSR.

10-a ĝis 11-a de januaro 1994. Starigo de la Partnereco por la Paco, destinita akcepti en la NATO la ekskomunismajn ŝtatojn de centra Eŭropo.

28-a de februaro 1994. Unua milita interveno de la NATO en la eksa Jugoslavio (Bosnio-Hercegovino).

5-a de decembro 1995. Francio anoncas sian revenon en la milita komitato de la NATO.

12-a de marto 1999. Ĉeĥio, Hungario kaj Pollando fariĝas membroj de la NATO.

23-a de marto ĝis 11-a de junio 1999. La NATO komencas aerajn bombadojn sur Serbio, sen mandato de la UN.

12-a de junio 1999. La NATO dismetas la Forton de Konservado de Paco en Kosovo (KFOR).

22-a de aŭgusto 2001. La NATO dismetas en la eksjugoslava respubliko Macedonio forton de 3.500 homoj por kontroli la malarmadon de la albanaj ribeluloj.

20-a de decembro 2001. Post la usonaj kaj aliancanaj operacioj en Afganio, la Konsilio pri Sekureco de la UN, per sia rezolucio 1386, starigas la Internacian Forton de Helpo por la Sekureco en Afganio (ISAF laŭ la sigloj en la angla).

28-a de majo 2002. Deklaracio de Romo, stariganta la Konsilion NATO-Rusio.

11-a de aŭgusto 2003. Unua misio de la Alianco ekster la zono Eŭropo-Atlantiko: la NATO alprenas la komandon de la ISAF.

2-a de aprilo 2004. Kun Bulgario, Estonio, Latvio, Litovio, Rumanio, Slovakio kaj Slovenio, la NATO havas dudek-ses membrojn.

28-a ĝis 29-a de junio 2004. La pintkunveno de Istanbulo adoptas la principon de helpo de la NATO al la formado de la irakaj sekurec-fortoj, kaj “Iniciaton de kunlaborado” kun la landoj de Priksim-Oriento en la batalo kontraŭ la terorismo kaj por la sekureco de la limoj.

2-a de decembro 2004. La Forto de Stabiligo de la Paco (SFOR) de la NATO en Bosnio-Hercegovino estas anstataŭata de forto de la Eŭropa Unio, la EUFOR.

9-a de junio 2005. La NATO anoncas ke ĝi helpos la Afrikan Union por la konservado de la paco en Darfuro.

27-a ĝis 28-a de aprilo 2006. La ministroj pri eksterlandaj aferoj de la NATO, kunveninte en Sofio, intencas fortigi sian partnerecon kun Aŭstralio, Nov-Zelando, Japanio, Sud-Koreio, la ŝtatoj de Kaŭkazio kaj de Centra Azio.

12-a de decembro 2006. La NATO kaj Kuvajto subskribas interkonsenton pri la sekureco de la informoj.

9-a de aprilo 2007. Usona leĝo “reasertas la subtenon [de Usono] al la daŭrigo de la etendiĝo de la NATO”, nomante Albanion, Kroation, Georgion, Macedonion kaj Ukrainion.

17-a de februaro 2008. Deklaracio de sendependeco de Kosovo. La 19-an kaj 20-an, la KFOR intervenas por disigi serbojn kaj albanojn sekve al alfrontiĝoj ĉe la “limo” kun Serbio.

26-a de februaro 2008. La franca prezidanto Nicolas Sarkozy anoncas la fortigon de la franca kontingento en Afganio.

Subtila ŝakludo inter Moskvo kaj Vaŝingtono

La programita instalado de elementoj de la usona kontraŭraketa defendo vekis tre fortan reagon de Rusio.

Malantaŭ la antagonismaj teĥnikaj kaj politikaj argumentoj de la ekspotencoj de la malvarma milito videblas du kontraŭaj konceptoj pri la estonteco de la internaciaj rilatoj. Eŭropo aperas tie komplete objektivigita. Ĉu ĝi almenaŭ konscias pri tio?

MALGRAŬ la vizito en Moskvo de la sekretario pri defendo Robert Gates kaj de la ŝtatsekretariino Condoleezza Rice, la 17-an de marto 2008, la rusa-usona malkonsento pri la kontraŭraketa projekto ne estis solvita. Laŭ “letero de malfermo” ĵus sendita de la prezidanto George W. Bush al sia kolego, s-ro Vladimir Putin, la novaj usonaj proponoj celas “asociigi la rusojn al la projekto”. Tiuj, tra la samtempaj voĉoj de s-roj Putin kaj Dmitri Medvedev, kontentiĝas memorigi ke daŭras “profundaj malkonsentoj”. Tio estas eŭfemismo. La etendo al Eŭropo de usona nacia sistemo de kontraŭraketa defendo ludis evidentan rolon en la daŭra graviĝo de la tensio inter Rusio kaj la okcidentaj landoj en 2007. Vaŝingtono konvinkis la polan registaron instali bateriojn de raketkaptiloj en la nordo de la lando*, dum la ĉeĥa registaro akceptis la konstruadon de alte disvolvita averto-radaro en Jince, proksime de la germana landlimo. Argumento: la sekureco de Usono kaj de Eŭropo fronte al irana “balistika minaco”.

* La planitaj ejoj estas Zegrze Pomorskie, Utska, Slupsk kaj Czluchow, en Pomeranio, kaj la ejo de Orzysz proksime de la landlimo kun la rusa enklavo de Kaliningrado. La unua kaptil-elemento povus esti funkcikapabla en 2011.

Surloke, la loĝantaroj restas skeptikaj. La Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), siavice, ŝajnas esti preterpasita de tiu usona duflanka iniciato kiu ĉirkaŭiras ĝiajn proprajn projektojn de kontraŭraketa defendo, pacience intertraktataj. La Eŭropa Unio restas trankvila. Nur Rusio ŝajnas ĝeni la prilaboratajn projektojn. Pli kaj pli malamikecaj kaj minacaj, la vortoj de la rusaj politikaj kaj armeaj gvidantoj estis disvastigataj de la okcidentaj komunikiloj. La elvoko de “nova malvarma milito” faciligas la dramecigon, sen ke estas klarigataj la bazoj de la rusa reago. Eĉ trans la fiksiteco en Eŭropo de la kontraŭraketa afero, necesas konsideri tri elementojn por deĉifri la pozicion de Moskvo.

La unua koncernas la estonton de la strategia ekvilibro inter Rusio kaj Usono, kiu estas endanĝerigata de la akcelita starigo de usona nacia kontraŭraketa defendo. Tiu decido estas la logika sekvo de la unuflanka nuligo de la ABM-traktato (Anti-Ballistic Missile [Kontraŭ-Balistikaj Raketoj] de la registaro de s-ro Bush en 2002. Subskribita en 1972, tiu teksto limigis, pro kialoj de atomarmila ekvilibro, la disvolvadon de la kontraŭraketa defendo al Usono. Kontraŭaj al ĉia restrikto de la usona aglibereco dum la “unupolusa momento” post la malvarma milito, la novkonservativuloj faris ĝin unu el siaj pafceloj.

Absurda “stelmilito”

OFICIALE, la programo National Missile Defense estas relanĉita la 17-an de decembro 2002, “liberigita” de la restriktoj kiuj ankoraŭ ekzistis.* Nu, por la Federacio de Rusio kaj ĝiaj gvidantoj, strategiaj heredantoj pli ol ideologiaj de la USSR, la ABM-traktato estis ĉiam la ĉefelemento de la rusa-usona ekvilibro, tiu de la “du granduloj” kiuj, frapante “unua” estis certigita je programita detruiĝo. Tiu ekvilibro, starigita sur bazoj same justaj kiel eventuale mortigaj, kontentigis Rusion, ĉefe en la jardeko de malordo kaj sensperteco de la 1990-aj jaroj. La sola serioza akcidento estis la Reagan-a programo de la “stelmilito” (Iniciato de Strategia Defendo, ISD), lanĉita en 1983. Sed kun la “venko” de la malvarma milito, la ISD, superdimensiigita kaj teĥnologie ne matura, estis “degradita” kaj renomita Global Protection Against Limited Strikes, sub la prezidantecoj de s-ro Georges Bush patro kaj de s-ro William Clinton.

* Pri la estiĝo de la usona kontraŭraketa defendo vdL’obsession antimissile des Etats-Unis [La kontraŭraketa obsedo de Usono]”, Le Monde diplomatique, julio 2007.

La unuflanka nuligo de 2002 traŭmatigis la rusojn. La mallonga etoso de simpatio kiu povis ekzisti inter s-roj Putin kaj Bush post la 11-a de septembro rapide forpasis, ĉe la rusoj, fronte al la sento ke la usonanoj, ŝirmante sin malantaŭ la novjorka tragedio kaj la semantika vualo de la “milito kontraŭ la terorismo”, profitis tion por ŝanĝi la ludregulojn malfavore al la interesoj de siaj konkurantoj.* Post la nuligo de la ABM-traktato sekvis la “koloraj revolucioj” en la “proksima eksterlando” de la iama imperio, la usona antaŭiro en Centra Azio, aŭ la invado al Irako. La rusoj, bonaj ŝakludistoj, ne ŝatas ke oni tro facile arokas. La fortego de iliaj nunaj reagoj radikas en tiu ĝenerala kaj daŭra sento de ĉirkaŭbariĝo kaj de senbrideco.

* La formala anonco de la Blanka Domo pri la retiriĝo de Usono el la ABM-traktato estis farita la 13-an de decembro 2001, nur du monatojn post la 11-a de septembro.

La difektado de la rusa-usona egaleco estis des pli akre sentata ke la projektoj de kontraŭraketa defendo en Usono videbligas la fantomon de nivelrompon de la militaj kapabloj inter Moskvo kaj Vaŝingtono. La rusaj strategiistoj fingromontras la miliardojn da dolaroj ĉiujare elspezataj en tiuj projektoj (9,6 miliardoj en 2008), kiuj povas doni al la usonanoj tiurilate definitivan antaŭecon. Unuaranga teĥnologia motoro, subtenanta la esplorlaboron de multaj esploroficejoj en Usono, la kontraŭraketa defendo ebligas al Vaŝingtono ankaŭ meti sin en la vetkuron al “arsenaligo” de la spaco, strategia limo konsiderata vivnecesa.

Moskvo kiel Pekino emas denunci tiun politikon, vidante en ĝi, sendube prave, la ĉefan direkton uzatan de la usonanoj por konservi la strategian kaj teĥnologian antaŭecon antaŭ siaj konkurantoj, kontraŭuloj kaj malamikoj, hereditan de la “unupolusa momento”.

Tamen la rusoj ŝajnas troigi la tujajn sekvojn de tiuj projektoj. La defendo kaj la sekureco de Rusio kuŝas sur nekonvencia arsenalo certe reduktita ekde la epoko de la malvarma milito, sed konsiderinde plibonigita kvalite (taktikaj balistikaj raketoj, kontraŭraketa defendo). La ter-tera raketo SS-27 Topol-M simbolas la novigon de tiu arsenalo kun sia atingodistanco de dek mil kilometroj kaj la ebleco enmeti multecajn kapojn de la speco MIRV.* Post iom da tempo, ĉirkaŭ 2020 laŭ la ĵusaj studaĵoj* Rusio devus disponi pri deko da raketlanĉaj submarŝipoj kaj pri cento da longdistancaj balistikaj raketoj.

* Multiple independently targetable reentry vehicles: interkontinentaj balistikaj raketoj kun pluraj sendepende gvidataj obusoj.
* Kp Bruno Gruselle, “Nouvelles triades, conventionnalisation des moyens de dissuasion et équilibres stratégiques”, Fondation pour la recherche stratégique, Parizo, januaro 2008.

La tuto konsistas, laŭ tio, el tutaĵo de kvincent ĝis sescent atomkapoj. Aldonante la aeran komponanton de la strategia forto, oni atingus, laŭ la samaj kriterioj, proksimume du mil atomkapojn. Tiu modernigita kapacito, fortigita per plibonigo kaj diversigo de la konvenciaj rimedoj, kiel la raketo KH-555 de kvin mil kilometroj da atingodistanco, estus, ĝis nun, neniukaze neŭtraligebla de la usona kontraŭraketa defendo.

Fine, Rusio, kiu estis jam la sola lando disponanta pri kontraŭraketa sistemo pli aŭ malpli funkcianta kaj kapabla defendi parton de ĝia teritorio, plibonigas ankoraŭ siajn rimedojn, kun la programo S 400 Triumph kaj la ĝisdatigo de la alarmradaroj dismetitaj ĉirkaŭ Moskvo. La gamo de ĝiaj atakaj kaj defendaj rimedoj do ŝirmas ĝin. Restas tamen ke se ĝi troigas sian zorgon pri malekvilibrigo de la fortoj en Orient-Eŭropo, la Kremlo restas tamen en zorgo pro kapacito-diferenco kun Usono post pli longa tempo.

La dua elemento kiu klarigas la pozicion de Moskvo estas ligita kun ties percepto de minaco. Favorega al subteno de multflankismo bazita sur ekvilibro de polusoj de potenco kaj de civilizacio, Rusio ne havas la saman analizon kiel la okcidentaj landoj. Por la Kremlo, Irano — kiun certe necesas singardeme superrigardi — povas evolui alie. Tion emfazis iom koncize s-ro Putin dum la kvardek-tria konferenco de Munkeno pri la sekureco, la 10-an de februaro 2008: “Neniu el la landoj nomataj “problemaj” posedas raketojn kun atingopovo de kvin mil ĝis ok mil kilometroj, kapablaj minaci Eŭropon. Pli bone, en antaŭvidebla estonteco, ilia apero en tiuj landoj ne estas antaŭvidebla. (...) Provo lanĉi ekzemple nord-koreian raketon al Usono tra Eŭropo estus kontraŭa al la leĝoj de balistiko.” Tiu argumentado forbalaas la bazon de instalado de usonaj kontraŭraketaj sistemoj: la minaco de “friponŝtatoj” kun amasdetruaj armiloj kaj kapablaj frapi Eŭropon.*

* Rusio tamen ne subtaksas la kapablon de Irano finpretigi raketon kun interkontinenta atingo ĉirkaŭ 2030.

Por la Kremlo, se la danĝero ne estas tuja nek kredinda, tiam la usona kontraŭraketa ofensivo sur la Malnova Kontinento reduktiĝas al volo de containment (ĉirkaŭbarado) ĉe la limoj de renaskiĝanta Rusio. Jen la tria elemento kiu klarigas la nunan kontraŭ-atakon. Ekde la etendiĝo orienten de la NATO, en la 1990-aj jaroj kaj komence de la 2000-aj jaroj, la malekvilibro de la strategiaj kunlaboradoj en Eŭropo graviĝis, el rusa vidpunkto, per la multigo de la duflankaj armeaj interkonsentoj kiuj fortigas, en la baltaj landoj, en Rumanio, Bulgario, Ukrainio, Pollando aŭ en Ĉeĥio la novajn ligojn de dependeco rilate Vaŝingtono.

La rusa argumentado havas ion racian kiam oni klopodas por vidi ion pli ol nur la eŭropan scenejon, kiu nur malperfekte spegulas la spacan kaj tempan logikon de la usona kontraŭraketa defendo. Ĉe ekzameno de la sistemo en ĝia kompleta arĥitekturo kaj metante la nordan poluson en la centron de la cirklo oni rimarkas du prioritatajn aksojn kovritajn de la sinsekvo de la loko de kapt-lanĉiloj, de persekut-radaroj kaj de alarm-radaroj, aktualaj aŭ disvolvataj.

La unua akso kovras la okcidenton de Usono kontraŭ nord-korea minaco. Oni trovas tiel la raketojn de la bazo de Vandenberg en Kalifornio, la kaptoraketojn de Fort Greely en Alasko kaj la radaron de Cobra Dane instalitajn sur la Aleutaj insuloj, kaj radaron en la Japana Maro, plej proksime de la minaco. Paralele, la dua akso, kiu kovras la orienton de Usono kontraŭ Irano, estas punktita de la lokoj de la raketoj proksime de Bostono kaj de aliaj en Gronlando. Mankas la radaro kiu kovrus plej proksime minacon el la “lando de la mulaoj”, taŭga por kapti ekde la lanĉofazo (boost phase) unu aŭ plurajn raketojn celantajn Usonon. Usona respondo: la ĉeĥa radaro farus tion. Sed ĉu tiu bazo de Jince estas la plej bona solvo?

Por esti same efika sur la irana akso kiel sur la nord-koreia akso, la usonanoj devus prefere instali sian radaron kiom eble plej proksima de la irana minaco, en Georgio aŭ... en Azerbajĝano. Jen kion proponis la rusoj dum la pinto de la G8 komence de junio 2007, ĉe la komenco de la eŭropa kontraŭraketa malkonsento, proponante disponigi al la okcidentanoj la bazon de Gabala* — lokado kiu kovrintus ankaŭ sur la sama vojlinio Pakistanon, kiu estas atomlando, malstabila kaj posedanta balistikajn raketojn multe pli efikaj ol tiuj de la irananoj. La usonanoj rifuzis tiun proponon ĝentile, s-ro Bush kvalifikis ĝin “tre sincera” kaj “tre noviga”, sed insistis samtempe pri la intereso por Pollando kaj Ĉeĥio esti integra parto de la sistemo.

* Ekde 2002, tiu azerbajĝana bazo estas luprenata por 7 milionoj da dolaroj jare de la rusaj fortoj por sia propra uzado. La nuna lukontrakto finiĝos en 2012.
La ĉirkaŭbarado de Rusio

KIAM ILI elvokas “la leĝojn de balistiko”, la rusaj gvidantoj havas jenajn geografiajn elementojn enkape: se la radaro en Azerbajĝano estas malbona solvo, kial tiam ne konstrui radaron en la oriento de Turkio, historia piliero de la NATO?

En la Kremlo la analizo estas farita. La decido por Pollando kaj Ĉeĥio estas elekto de influo, diplomatia manovro por ĉirkaŭbari Rusion, por kiu la parto insistanta pri la irana minaco servas kiel preteksto. Tamen notendas ke tiu supozita usona “strategia hipokriteco” sur la eŭropa scenejo, kie Moskvo pensas esti jam multon koncedinta, vualas la komunajn interesojn de la Kremlo kaj la okcidentaj landoj: Ĉinio zorgigas Moskvon je mezlonga tempo, Barato restas aliancano, Pakistano malstabila aganto kaj la “internacia ĝihadismo” minaco. En tio Rusio estas pli proksima de la okcidentaj analizoj ol oni diras.

Sed dua aliaj nuligaj punktoj nutras la rusajn agacon kaj malfidon. Unuflanke la retoriko pri la “akso de la Malbono”, de kiu Moskvo denuncas la perversan efikon kiu, inter mesianismo kaj moralismo, fine pelas la celatajn reĝimojn en seneliran pozicion; aliflanke, ĝia ĉirkaŭbarado, aparte ĉe la okcidentaj marĝenoj. Por la Kremlo, la neinversigeblajn ligojn kiujn enkondukas tiu usona sistemo instalita en Eŭropo sen konsideri la interesojn de la kontinento starigas la demandon pri la realeco de la eŭropa aŭtonomeco.

La kontraŭraketa defendo en Eŭropo estas parto de la ŝakludo en kiu ĉiu ludas je longtempa vido plurajn movojn anticipe. Por la Kremlaj ludistoj la longtempa vido estas trans 2015, kiam la teĥnologia diferencego inter Moskvo kaj Vaŝingtono minacos la rusan strategian aŭtonomecon. Rusio, malgraŭ sia en la momento relativa financa bonfarto, ne deziras refari la eraron senspiriĝi kurante post maksimumisma usona konduto, kiel tempe de la IDS, kiu kostis fine la imperion al la sovetianoj.

S-ro Putin kaj lia posteulo Medvedev preferas interveni proksime, malinstigante la eventualajn partnerojn de la usona manovro. Pro tio la ĵusaj minacoj celigi raketojn al Pollando kaj Ukrainio, eĉ al la baltaj landoj, se la usona sistemo fine instaliĝos: “Ne estos devigataj alidirekti niajn raketojn kontraŭ la instalaĵoj kiuj, ni ja kredas tion, minacas nian nacian sekurecon. Mi estas devigata diri tion malkaŝe kaj honeste hodiaŭ”, avertis s-ro Putin dum sia renkontiĝo kun la ukraina ĉefministrino Julia Timoŝenko, la 13-an de januaro 2008.* Pro tio ankaŭ la tre grava decido, farita en decembro 2007, suspendi la devigojn kiujn Rusio trudis sin ĝis tiam, kaŭze de la traktato pri la konvenciaj fortoj en Eŭropo (KFE)* — kio emociigis la tutan kontinenton. Pro tio, fine la konstantaj intervenoj de rusaj generaloj aktivaj aŭ pensiaj, subtila baleto kie la argumentitaj aŭ pravaj deklaroj de la hierarĥia pinto sekvas saĝe la fanfaronadojn de dinosaŭroj de la malvarma milito kiuj svingas la timigilon de la konflikto.

* Minacoj des pli fortaj ĉar en januaro 2008 Ukrainio petis integriĝon en la “agoplano por aliĝo” al la NATO, kiu estos ekzamenata ĉe la pintkunveno en Bukareŝto en aprilo.
* La traktato pri la konvenciaj fortoj en Eŭropo, subskribita en Parizo en 1990, limigas la rusajn fortojn post la malapero de la Varsovia Traktato. Sekve al la moratorio proklamita de Rusio, en decembro 2007, dum plena kontraŭraketa krizo, la NATO “frostigis” sian kunlaboradon kun Moskvo.

Moderigante certajn eldirojn sen malpravigi la bazon de la kritikoj, la Kremlo metas sin lerte en la pozicion de arbitro: ĝi “retenas” sian maljunan kontraŭusonan gvardion kaj samtempe ĉikanas usonan plenumskipon en fino de mandato, vundebliĝinta pro sinsekvo de unuflankaj opcioj kaj daŭre enŝlima en Irako kaj Afganio. La efikoj de tiu ofensivo komencas sentiĝi. Jam, la nova pola registaro de s-ro Donald Tusk, kiu deziras, ekde sia elektiĝo en 2007, proksimiĝi al la Eŭropa Unio, al Germanio kaj al Rusio, kaj ankaŭ la ukraina prezidanto, s-ro Viktor Juŝĉenko, maltrankviliĝas pro la usonaj intencoj post la prezidant-elektoj. Nova demokrata plenum-skipo certe ne forlasos la principon mem de la kontraŭraketa defendo, sed ĉu ĝi restos sur la nunaj pozicioj, kiuj marĝenigis la NATO-n, maltrankviligis la Eŭropan Union kaj incitegis Rusion? Eble ne.

Ĉe observo de la fortrilatoj, ŝajnas ke la sorto de la kontraŭraketa demando en Eŭropo kuŝas sur tri verŝajnaj hipotezoj: unue, la forta volo de Usono instali kontraŭraketan sistemon en Eŭropo, kiu ne malaperos, eĉ en kazo de politika ŝanĝo en Vaŝingtono. Due, la konsidero al la rusaj argumentoj, por kiuj, pro kialoj de proksimeco — kaj de energi-proviziĝo-, la eŭropanoj estas ekstreme senteblaj*, sen en la momento kuraĝi kontraŭi la usonanojn. Trie, klarigo de la garantioj pri la decidoprocezo ligita al tiu sistemo: kiu premos sur la butonon?* Kiel kaj laŭ kiuj kriterioj la kaptoraketoj estos programitaj? Kiel mastrumi, ĉe eventuala kaptopafo, la refalon de rompaĵoj sur la koncernata parto de la kontinento?

* Tio estas speciale la kazo de Germanio, kiu deziras recentri la debaton al la NATO. S-ino Angela Merkel plurfoje revenis al tiu temo. La timoj de Berlino estas kundividitaj de landoj kiel Belgio, Nederlando kaj eĉ Kanado.
* Estas en la momento planite ke la projektita sistemo, simpla etendiĝo de la usona organizado, estu kunordigota de kontrolcentro lokita en Kolorado, sub la egido de la usona unuigita strategia komandocentro.

Multaj faktoroj, sed unusola ekvacio kiu, pro la apatio de la Eŭropa Unio, ŝajnas konverĝi al pli saĝa recentrado de la kontraŭraketa demando al la NATO. Tiu estas la kadro en kiu, antaŭ la nuna polemiko, Rusio kunlaboris jam pri projektoj de balistika kontraŭraketa defendo (BKRD), kaj en kiu la eŭropanoj povus pli rekte integri sin en la strategiajn kaj teĥnologiajn disvolvadojn de la sistemo. Por tio necesus preterpasi la duflankajn iniciatojn kiuj estigis la nunan disputon.

Intertempe, blovante varmon kaj malvarmon, kun prefero por la lasta, Moskvo martelas siajn konvinkojn: “Kio estas unupolusa mondo? Malgraŭ ĉiuj provoj plibeligi tiun terminon, ĝi signifas praktike nur unu solan aferon: unu sola povocentron, unu sola fortocentron kaj unu sola decidocentron. Jen la monde de unu sola mastro, de unu sola suvereno. Fine de la bilanco tio estos fatala por ĉiuj kiuj troviĝas ene de tiu sistemo same kiel al la suvereno mem, kiu detruos sin de la interno.”* La eksimperio parolas pri spertoj. Kaj malgraŭ la evidentaj kaŝpensoj kaj la malsincero saĝe kalkulata de Rusio en tiu afero, la averto, kiu konverĝas kun la eŭropaj interesoj de strategia aŭtonomeco, havas certan pezon...

* Parolado de la rusa prezidanto Vladimir Putin dum la konferenco pri sekureco de Munkeno, la 10-an de februaro 2007.

Olivier ZAJEC.

Ses jardekoj de la NATO

5-a de marto 1946. La eks-ĉefministro Winston Churchill, en sia fama parolado de Fultono kie li denuncas la “ferkurtenon mallevitan tra la kontinento”, proponas la starigon de okcidenta alianco en la kadro de la Unuiĝintaj Nacioj.

17-a de marto 1948. Subskribo de la traktato de Bruselo, aŭ traktato de la Okcidenta Unio, inter Belgio, Britio, Francio, Luksemburgio kaj Nederlando. Ĝia artikolo 5 disponas ke, se unu el la subskribintoj estas celo de “armita agreso en Eŭropo”, la aliaj “portus al ĝi helpon per ĉiaj rimedoj en ilia povo”.

4-a de aprilo 1949. Subskribo en Vaŝingtono de la Nord-Atlantika Traktato de Usono kaj Kanado, la kvin membroj de la Brusela Traktato kaj de Danlando, Islando, Italio, Norvegio kaj Portugalio.

25-a de julio 1949. La prezidanto Harry Truman submetas al la Kongreso programon de milita helpo de 1.134 milionoj da dolaroj, destinitaj, interalie, al la eŭropaj ŝtatoj membroj de la Norda-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), kiu ekvalidas monaton poste.

20-a de februaro 1952. Grekio kaj Turkio aliĝas al la NATO.

23-a de oktobro 1954. La Okcidenta Unio integras Germanion kaj Italion. Ĝi fariĝas la Unio de Okcidenta Eŭropo (UOE).

6-a de majo 1955. Oficiala aliĝo de la Federacia Respubliko Germanio (FRG) al la NATO.

14-a de majo 1955. Starigo de la Varsovia Traktato, traktato de reciproka helpo inter la USSR kaj la “popoldemokratioj”.

23-a de majo 1957. La NATO adoptas la dokumenton MC 14/2, kiu entenas strategion de “masivaj reprezalioj”.

17-a de septembro 1958. Memorando de la generalo Charles de Gaulle, adresita al la prezidanto Dwight David Eisenhower, postulanta tripartan “direktoraron” (Britio, Francio, Usono) sine de la Atlantika Alianco.

7-a de marto 1966. De Gaulle anoncas que Francio retiriĝos el la integrita milita komando de la Alianco.

14-a de decembro 1967. La Komitato pri defendoplanoj de la NATO adoptas la strategian koncepton de “laŭgrada rebato”, kiu anstataŭas tiun de “masivaj reprezalioj”.

1-a de julio 1968. Subskribo en Londono, Moskvo kaj Vaŝingtono de la traktato pri atoma nedisvastigado.

4-a de aprilo 1969. La pintkunveno de Vaŝingtono estas stampita de la komenco de normaliĝo de la rilatoj kun Francio.

12-a de aŭgusto 1970. Subskribo en Moskvo de la germana-soveta traktato pri paca kunekzistado.

26-a de majo 1972. Subskribo en Moskvo de la USSR kaj Usono de du interkonsentoj pri la limigo de la strategiaj armaĵoj (SALT I).

22-a de junio 1973. Subskribo en Vaŝingtono de la soveta-usona interkonsento pri la antaŭmalhelpo de atommilito.

20-a de julio 1974. La armitaj fortoj de Turkio (membro de la NATO) elŝipiĝas en la nordo de Kipro. La 14-an de aŭgusto, Grekio anoncas sian retiriĝon el la integrita milita organizo. Ĝi revenos ses jarojn poste.

1-a de aŭgusto 1975. Tridek-kvin ŝtatestroj subskribas, en Helsinko, la finan akton de la Konferenco pri Sekureco kaj Kunlaborado en Eŭropo (KSKE).

12-a de decembro 1979. Duobla decido de la NATO: modernigo de siaj atomfortoj, kun la dismeto en Eŭropo de raketoj Pershing-2 kaj de krozraketoj; promeso intertraktadi kun la USSR por la regado de la armadoj.

16-a de marto 1982. Leonid Breĵnev anoncas moratorion pri la instalado de raketoj SS-20 en la eŭropa parto de la USSR.

30-a de majo 1982. Hispanio fariĝas la dek-sesa membro de la NATO.

8-a ĝis 9-a de decembro 1983. Deklaracio de Bruselo: la minsitroj pri eksterlandaj aferoj de la NATO invitas la landojn de la Varsovia Traktato daŭrigi la intertraktadojn pri la atomaj fortoj kun meza atingopovo.

9-a de novembro 1989. Falo de la Berlina Muro.

31-a de majo ĝis 2-a de junio 1990. La prezidantoj George H. W. Bush kaj Miĥail Gorbaĉev subskribas interkonsenton pri la preparado de reduktado de la ofensivaj strategiaj armaĵoj.

16-a de julio 1990. La ĉefministro Helmut Kohl kaj la prezidanto Gorbaĉev subskribas interkonsenton pri la aparteno de unuiĝinta Germanio al la NATO.

3-a de oktobro 1991. Unuiĝo de Germanio.

Decembro 1991. Malfondiĝo de la USSR.

10-a ĝis 11-a de januaro 1994. Starigo de la Partnereco por la Paco, destinita akcepti en la NATO la ekskomunismajn ŝtatojn de centra Eŭropo.

28-a de februaro 1994. Unua milita interveno de la NATO en la eksa Jugoslavio (Bosnio-Hercegovino).

5-a de decembro 1995. Francio anoncas sian revenon en la milita komitato de la NATO.

12-a de marto 1999. Ĉeĥio, Hungario kaj Pollando fariĝas membroj de la NATO.

23-a de marto ĝis 11-a de junio 1999. La NATO komencas aerajn bombadojn sur Serbio, sen mandato de la UN.

12-a de junio 1999. La NATO dismetas la Forton de Konservado de Paco en Kosovo (KFOR).

22-a de aŭgusto 2001. La NATO dismetas en la eksjugoslava respubliko Macedonio forton de 3.500 homoj por kontroli la malarmadon de la albanaj ribeluloj.

20-a de decembro 2001. Post la usonaj kaj aliancanaj operacioj en Afganio, la Konsilio pri Sekureco de la UN, per sia rezolucio 1386, starigas la Internacian Forton de Helpo por la Sekureco en Afganio (ISAF laŭ la sigloj en la angla).

28-a de majo 2002. Deklaracio de Romo, stariganta la Konsilion NATO-Rusio.

11-a de aŭgusto 2003. Unua misio de la Alianco ekster la zono Eŭropo-Atlantiko: la NATO alprenas la komandon de la ISAF.

2-a de aprilo 2004. Kun Bulgario, Estonio, Latvio, Litovio, Rumanio, Slovakio kaj Slovenio, la NATO havas dudek-ses membrojn.

28-a ĝis 29-a de junio 2004. La pintkunveno de Istanbulo adoptas la principon de helpo de la NATO al la formado de la irakaj sekurec-fortoj, kaj “Iniciaton de kunlaborado” kun la landoj de Priksim-Oriento en la batalo kontraŭ la terorismo kaj por la sekureco de la limoj.

2-a de decembro 2004. La Forto de Stabiligo de la Paco (SFOR) de la NATO en Bosnio-Hercegovino estas anstataŭata de forto de la Eŭropa Unio, la EUFOR.

9-a de junio 2005. La NATO anoncas ke ĝi helpos la Afrikan Union por la konservado de la paco en Darfuro.

27-a ĝis 28-a de aprilo 2006. La ministroj pri eksterlandaj aferoj de la NATO, kunveninte en Sofio, intencas fortigi sian partnerecon kun Aŭstralio, Nov-Zelando, Japanio, Sud-Koreio, la ŝtatoj de Kaŭkazio kaj de Centra Azio.

12-a de decembro 2006. La NATO kaj Kuvajto subskribas interkonsenton pri la sekureco de la informoj.

9-a de aprilo 2007. Usona leĝo “reasertas la subtenon [de Usono] al la daŭrigo de la etendiĝo de la NATO”, nomante Albanion, Kroation, Georgion, Macedonion kaj Ukrainion.

17-a de februaro 2008. Deklaracio de sendependeco de Kosovo. La 19-an kaj 20-an, la KFOR intervenas por disigi serbojn kaj albanojn sekve al alfrontiĝoj ĉe la “limo” kun Serbio.

26-a de februaro 2008. La franca prezidanto Nicolas Sarkozy anoncas la fortigon de la franca kontingento en Afganio.

NATO — Tio kion volis de Gaulle en 1966

Forlasante la integritan militan komandon de la NATO, la generalo de Gaulle, Francio, provis ne tiom reformi la Aliancon ol reformuli la eksterlandan politikon de Francio en tuta sendependeco.

“FRANCIO OPINIAS ke la ŝanĝiĝoj okazintaj aŭ okazantaj, ekde 1949, en Eŭropo, en Azio kaj aliloke, kaj la evoluo de ĝia propra situacio kaj de ĝiaj propraj fortoj jam ne pravigas, en tio kio koncernas ĝin, la arme-rilatajn disponojn faritajn post la estiĝo de la Alianco.” Tiel, la 7-an de marto 1966, Charles de Gaulle — tri monatojn antaŭe reelektita prezidanto de Francio, sed per rekta universala voĉdonado, per 55% de la voĉoj kontraŭ 45% por François Mitterrand — anoncas al la usona prezidanto Lyndon Baines Johnson la retiriĝon de Parizo el la integrita milita komando de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO, starigita en 1949).

Konkrete, Francio, precizigas la generalo, “proponas al si restarigi sur sia teritorio la kompletan plenumadon de sia suvereneco, aktuale malpliigita de la konstanta ĉeesto de aliancanaj militistoj aŭ de la kutima uzado de ĝia ĉielo, ĉesigi la partoprenon en la integritaj komandoj kaj ne plu disponigi fortojn al la NATO”. Certe, ĝi “pretas interkonsentiĝi kun [siaj aliancanoj] pri la militaj facilaĵoj reciproke donendaj en kazo de konflikto en kiu ĝi engaĝiĝus ĉe iliaj flankoj”. Mallonge, ĝi “kredas devi, koncerne ĝin, modifi la formon de [la] Alianco sen ŝanĝi ĝian bazon.”

Jaron poste, faro farita: la 14-an de marto 1967 la usona generalo Lyman Lemnitzer, plej supera komandanto de la aliancaj fortoj en Eŭropo (Saceur) kaj de la usonaj fortoj en Eŭropo, prezidas, en Saint-Germain-en-Laye, la ceremonion de foriro. La stelflago, mallevita kaj zorge faldita, estas ree hisota en la nova sidejo de Casteau, proksime de Mons (Belgio). Sume, Usono devis evakui dudek-sep mil soldatojn, tridek-sep mil dungitojn kaj tridek bazojn aerajn, terajn kaj marajn. Fine, la 22-an de aŭgusto, la generaloj Lemnitzer kaj Charles Ailleret, ĉefstabestro de la franca armeo, subskribas protokolon kiu planas la restadon de la francaj fortoj en Germanio sub la operacia regado de la NATO por donitaj misio kaj tempo, en kazo de ekstera agreso...

Por la observantoj, tiu decido ne devintus surprizi: jam la 17-an de septembro 1958, malpli ol tri monatojn post sia reveno al la povo, de Gaulle sendis — vane — al la usonano Dwight David Eisenhower kaj al la brito Harold Macmillan memorandon kun la postulo de “tripartia gvidado” de la Alianco. Kaj, de tiam, li multigis siajn distanciĝojn. Lia letero al Johnson ŝajnas tamen kolerigi la parizan gazetaron.

DEKSTRA, SED kontraŭ-gaulle-isma, L’Aurore reagas la unua, jam la 8-an de marto: “Oni ne kontentiĝas per vantaj paroloj, skribas André Guérin. La usona ĉeesto dum la jaroj estis por ni kiel por niaj najbaroj la garantio, la sola, de niaj naciaj liberecoj. La generalo ŝajnas pensi hodiaŭ ke jam ne ekzistas danĝero de komunisma forglutado? Ne, daŭrigas la ĉefartikolisto, li volas hodiaŭ ke la usonanoj foriru. Ni supozu tamen ke oni ne forgesos danki ilin.” La 11-an, la gazeto akuzas de Gaulle “ĝuste en la momento en kiu Usono estas komplete engaĝiĝinta en la milito de Vjetnamio, antaŭbastiono de la libera mondo en Azio”, doni al ĝi “ponardopikon en la dorson”.

POR-GAULLE-ISMA, Le Figaro atendas la 11-an de marto por reagi. André François-Poncet timas ne nur la reaperon de la “rusa danĝero” (“Morgaŭ povas renaski ia Stalino”, skribas li), sed “aliajn danĝerojn”: “Mao Tsetung estas alia Hitlero. Anstataŭ li povas aperi ia Ĝengis Khan, ia Tamerlano, ia Mahometo kiu, ekipita per atomarmiloj, trenos la malsategajn loĝantarojn de Azio kaj de Afriko al atako kontraŭ la riĉaj kaj prosperaj popoloj, al atako kontraŭ la blankuloj kaj ties civilizacio.”

Kontraŭ tiu filozofio de la “kolizio de la civilizacioj” antaŭ ties formuliĝo, Combat esprimas precize la malon, la 12-a de marto. “Ke la atlantika alianco daŭrigu sian hipotezon, ĉiam pli malverŝajnan, de soveta agreso, estu. Sed ke ĝi trenas Francion en ĉiujn siajn aventurojn en kiujn Usono povas engaĝiĝi, tio estas kion rifuzas la generalo de Gaulle. Ĉar, ebria de sia milita povo kaj sekvante kutiman vojon, Usono volas regigi ĉie siajn konceptojn.” Elvokante la riskon de milito kun Ĉinio, la aŭtoro de la artikolo, Jean Fabiani, demandas sin: “Nome de tia devo Francio estus devigata lanĉi sin en tian aventuron?”

Jam la 8-an de marto, L’Humanité substrekis la apartecon de la komunistoj (kiuj reprezentis ankoraŭ unu elektanton el kvin): “Kompreneble, skribis Yves Moreau, nia kontraŭeco al la atlantika traktato havas fundamente alian econ ol tiu de la gaulle-isma povo. Ekde ĝia starigo ni denuncis niavice la atlantikan blokon kiel novan Reakcian Sanktan Aliancon.” La ĉefartikolisto aldonis tamen: “Kiaj ajn estas la kialoj kiuj inspiris la demarŝon de la generalo de Gaulle ĉe la prezidanto Johnson, ni aprobas ĝin, ĉar ĝi iras en la direkton de la malengaĝiĝo kaj de la paca kunekzistado.”

Kvar jardekojn poste, kiel ne esti frapita de la mirfrapa aktualeco de tiuj debatoj, sed ankaŭ de la kohero, en tiu longa daŭro, de la strategia pensado de la generalo de Gaulle? Li estas evidente ne kontraŭusona: tion pruvas lia senmanka solidareco kun la granda aliancano, en la krizoj de Berlino (1961) kiel de Kubo (1962). Kio motivas lin, estas la defendo de la suvereneco de Francio, kaj do de ĝia decid-aŭtonomeco, kontraŭ kiu ajn kiu tuŝas ĝin, eĉ usonano.

ĈEFO DE la libera Francio, li fiaskigis la angla-usonajn provojn celantajn redukti Francio, post la milito, al statuso de protektorato.*. Ĉefo de la provizora registaro de la Franca Respubliko, li subskribis en Moskvo, la 10-an de decembro 1944, “traktaton de alianco kaj reciproka helpo” kiun li kvalifikas “bela kaj bona alianco”. Necesas fari, klarigas li, “francan politikon de ekvilibro inter du tre grandaj potencoj, politikon kiun mi kredas absolute necesa por la intereso de la lando kaj eĉ tiu de la paco”.* Lia foriro el la registaro, komence de 1946, poste la eniro en la malvarman militon kondukas Francion en la atlantikan sinon, nome tra la NATO ekde 1949.

* Vd Annie Lacroix-Riz, “Quand les Américains voulaient gouverner la France [Kiam la usonanoj volis regi Francion]”, Le Monde diplomatique, majo 2003.
* Cit. de Paul-Maire de La Gorce, “Le général de Gaulle et les Etats-Unis [La generalo de Gaulle kaj Usono]”, Espoir, n-ro 136, Parizo, septembro 2003.

Revene en la potenco en 1958, de Gaulle reprenas sian strebon al suvereneco, helpate de plene ŝanĝiĝanta kunteksto. La fortrilatoj Oriento-Okcidento evoluas pro — nome — la fortiĝo de la USSR, inkluzive en militaj konsideroj: Moskvo, kiu eksplodigas atombombon en 1949 kaj H-bombon en 1953, povas nun — tion pruvas la flugo de ĝia satelito Sputnik en 1957 — atingi la teritorion de Usono. Tiu anstataŭigas do sian strategion de “masiva reprezalioj” per “laŭgrada rebato” (flexible response), bazita sur la uzado de atomarmiloj sur la batalkampo.

Tiu turno gravigas timon: elmetitaj al la sovetaj raketoj, ĉu la usonanoj faros la militon kontraŭ Sovetio... ĝis la lasta eŭropano? La konsciiĝo pri la limoj de la usona atoma garantio devus, taksas de Gaulle, instigi la najbarojn de Francio deziri reekvilibrigon de la povoj ene de la Alianco. Tiom pli ke, laŭ Vaŝingtono, “la okcidenta solidareco, ĉefelemento de la Alianco, devas ne esti “limigita al la problemoj de la nordatlantika zono”, sed “kovri la tutaĵon de la Orient-Okcident-aj problemoj kie ajn””* — inkluzive de Azio. La rekonstruado de la ekonomioj de la Malnova Kontinento kaj la starigo de la Eŭropa Ekonomia Komunumo (tiam ses landoj*) en printempo 1957 kreas teorie pli bonajn kondiĉojn por certigi la aŭtonomecon rilate al Usono.

* Cit. de Frédéric Bozo, “De Gaulle, l’Amérique et l’Alliance atlantique. Une relecture de la crise de 1966 [De Gaulle, Usono kaj la Atlantika Alianco. Relegado de la krizo de 1966]”, Vingtième Siècle, n-ro 43, Parizo, julio-septembro 1994.
* Belgio, Francio, Federacia Germanio, Italio, Luksemburgio, Nederlando.

Ĉu de Gaulle esperas venki en tiu batalo? Ĉio, en siaj intervenoj, atestas pri tio ke li ne subtaksas la decidemon de Vaŝingtono konservi sian hegemonion nek la malfacilon de la eŭropaj ĉefurboj liberigi sin de ĝi. Francio havas antaŭ siaj najbaroj decidan avantaĝon: ĝi eksplodigas en 1963, en la dezerto Saharo, sian unuan atombombon kaj tiel posedas ion por defendi sin — Britio ankaŭ, sed tiu estas ĝisoste ligita kun Vaŝingtono. Por la resto, la generalo scias esti izolita: ĉar li ne povas reformi la atlantikan Aliancon, li kontentiĝas eskapi el integriĝo kiu rigidigis lian eksteran politikon.

NENIO MIRIGA se, en ties historio, la retiriĝo el la NATO aperas kvazaŭ pivoto de serio da sensaciaj gestoj:

‣ la 27-an de januaro 1964, Parizo estis la unua okcidenta ĉefurbo kiu starigis diplomatiajn rilatojn kun la Popola Ĉinio;

‣ la 30-an de junio 1966, de Gaulle estas en Moskvo kie, en parolado sendata radie kaj televide, li alvokas sovetianojn kaj francojn “doni al si la manon” por “fari tiel ke nia malnova kontinento, unuiĝinta kaj jam ne dividita, ree alprenu la ĉefan rolon kiu apartenas al ĝi, por la ekvilibro, la progreso kaj la paco de la universo”;

‣ la 1-an de septembro 1966, en Pnompeno, li notas ke la milito en Vjetnamio “ne havos militan solvon” kaj alvokas Usonon “rezigni, siavice, malproksiman ekspedicion ekde kiam tiu ŝajnas sen profito kaj sen praveco kaj preferi al ĝi internacian aranĝon kiu organizas la pacon kaj la disvolvadon de grava regiono de la mondo”;

‣ la 24-an de julio 1967 de Gaulle finas improvizitan paroladon en Montrealo, proksime de Usono, per jena ŝok-formulo: “Vivu la libera Kebekio!”;

‣ la 27-an de novembro 1967 li deklaris ke Israelo, post la milito de junio, kiun li kondamnis, “organizas, sur la teritorioj kiujn ĝi prenis, okupadon kiu ne povas fariĝi sen premado kaj subpremado, elpeladoj; kaj montriĝas kontraŭ ĝi rezistado kiun ĝi siavice kvalifikas kiel terorismon”...

La eskapo daŭris nur certan tempon. Post la demisio, poste la malapero de la generalo, liaj posteuloj — de Georges Pompidou ĝis François Mitterrand — reiras iom post iom la vojon kontraŭdirekte. Kaj kvazaŭ por prepari la tridekan datrevenon de la letero al Johnson, Francio revenis, la 5-an de decembro 1995, en la ministro-konsilion kaj la militan komitaton de la NATO.* Deklarita heredanto de la generalo de Gaulle, la prezidanto Jacques Chirac malfermis tiel la pordon al reintegriĝo de Francio en la NATO, kiun s-ro Nicolas Sarkozy volas finatingi.

* Vd Paul-Marie de La Gorce, “Retour honteux de la France dans l’OTAN [Honta reveno de Francio en la NATO]”, Le Monde diplomatique, januaro 1996.

Dominique VIDAL.

“La Kvin”

ENŜOVIĜOJ, ATAKOJ kaj sabotadoj organizitaj en Miamo, Kubo ĉiam spertis tion. Ili kaŭzis proksimume tri mil kvarcent mortviktimojn (la ekvivalenton de la nombro de usonaj viktimoj de la 11-a de septembro 2001) kaj pli ol du mil kriplulojn, ili faris nekalkuleblajn damaĝojn al la ekonomio. Kiam, komence de la 1990-aj jaroj, disfalas kaj poste malaperas Sovetio, la radikala ekzilkubanaro sentas flugilojn kreski al si. Dum siaj kongresoj 1992 kaj 1993, la Kuba-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF) donas al si kaŝitan strukturon. Ĝi disponas baldaŭ pri helikoptero, pri dek telegvidataj malpezaj aviadiloj, pri sep ŝipoj kaj eksplodaĵoj por fari atencojn en Kubo. En Centrameriko, s-ro Luis Posada Carriles servas kiel relajso (vidu Posada Carriles (Luis))

Havano sekvas la eventojn atente. Kaj disponas pri tre precizaj informoj. Inter siaj multaj agentoj regule enŝovitaj en la perfortajn kontraŭkastrismajn grupojn, kvin distingas sin per la kvalito de la informoj kiujn ili kunigas kaj transdonas: s-roj Gerardo Hernández, Ramón Labañino, René González, Fernando González kaj Antonio Guerrero.

En 1997 serio da bomboj eksplodas en la hoteloj de Havano. Celo: atenci la turismon, kiu estas ekonomia aktiveco tre grava por la insulo. Paradokse, en tiu periodo de ekstrema perforto, la rilatoj pliboniĝis inter Kubo kaj Usono. Pere de la verkisto Gabriel García Márquez, s-ro Fidel Castro sendas mesaĝon al la prezidanto William Clinton, la 6-an de majo 1998. Tiu sendas, la 16-an kaj 17-an de junio, du altajn respondeculojn de la Federal Bureau of Investigation (FBI) al Kubo. Ili tie ricevas detalan kaj precizan dosieron pri la mendintoj de tiuj operacioj loĝantaj en usona teritorio, ĉefe en Miamo.

La informo tralikas. La kuba ekstremdekstro kaj certaj elementoj de la oficejo de la FBI en Miamo — unue ĝia respondeculo, la ĉefinspektisto Héctor Pesquera — urĝe faras kontraŭatakon. La 12-an de septembro, la FBI arestas la kvin Kubanojn.

Dek-sep monatojn da totala izoliteco malebligas la kontakton de la kulpigitoj kun siaj advokatoj. La malamika etoso estigata de la kontraŭkastrismaj sektoroj kaj la lokaj komunikiloj neniukaze ebligus justan juĝadon en Miamo. La honorinda juĝisto Loan A. Lenart rifuzas la ŝanĝon de juĝa distrikto. La sekvo havas la econ de karikaturo, de parodio.

La du ĉefaj akuzoj baziĝas sur la akuzo de “konspiro”: kontraŭleĝa interkonsento farita inter du aŭ pli da personoj por fari delikton (de “spionado”, ĉi-kaze). Tute ne necesas ke la delikto estu farita. La dosiero de la defendo estas amputita je siaj ĉefaj pecoj — klasitaj “top secret”, sekve al la disponoj de la leĝo de proceduro de sekreta informaĵo (en la angla: CIPA).

Pluraj tre altrangaj usonaj militistoj aperas por atesti favore al la akuzitoj. Regule en kontakto kun la kuba registaro pri la bazo de Guantanamo, ili havas nenion komunan kun la mafio de Florido kaj ties komplicoj de la FBI. Inter ili, la eksdirektoro de la Defense Intelligence Agency — la sekretaj servoj de la Pentagono-, la generalo James Clapper, konfirmas ke la akuzitoj ne faris agojn de spionado. Efektive, neniu pruvo aŭ atesto montris ke la Kvin akiris aŭ serĉis informojn “kiuj povus malutili al Usono”.

Por esti enŝoviĝintaj en retojn respondecajn pri krimaj agoj, la verdikto estas, en decembro 2001: puno de dek-kvin jaroj da malliberejo (René González), alia de dek-naŭ jaroj (Fernando González), tri kondamnoj je vivlonga malliberejo (Ramón Labañino, Antonio Guerrero, Gerardo Hernández).*

* Vd Leonard Weinglass, “La stranga historio de la kvin kubanoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2005.

La 9-an de aŭgusto 2005, tri juĝistoj de la apelacia kortumo de Atlanto deklaris tiun proceson nula. Kontraŭ ĉiaj kutimoj, ilia decido estis nuligita de la plena kortumo de Atlanto, la 11-an de aŭgusto 2006. Nova apelacia aŭdienco okazis la 9-an de aŭgusto 2007 antaŭ la 11-a distrikto de la Plej Supera Kortumo de Atlanto. La tri nomitaj juĝistoj havas nenian devigan limdaton por doni sian verdikton.

De dek jaroj s-ino Adriana Pérez, edzino de s-ro Gerardo Hernández, daŭre ne ricevis vizon de la usonaj aŭtoritatoj por viziti sian edzon.

Maurice LEMOINE.

MIAMO tediĝas de la kuba ekstremdekstro

Ĉu la venkinto de la venonta usona prezidantelekto estos s-ro John McCain, s-ino Hillary Clinton aŭ s-ro Barack Obama, tio havos influon sur la politiko de Vaŝingtono pri Havano. Ĝis tiam la respublikanoj povis ĉiam kalkuli kun la voĉoj de la forta komunumo de la kubanoj en Miamo. Sed, kvankam ili tenas la urbon, la radikalaj antikastristoj estas nun kontestataj.

“ĈI TIE ESTAS KIEL KUBO. Sed kun nutraĵo!” La suno subiris ĉe Miamo kaj oni povus kredi esti en Havano: ankoraŭ pli ol 20°C en februaro. De placo al placo, meze de nubskrapuloj, svingiĝas palmoj. La granda flava M de McDonald’s distingiĝas ne malproksime. Per rigardo la kubano montras la montrofenestrojn plenajn de dommastrumaj aparatoj, de mebloj, de vestaĵoj, de lastmodaj televidiloj. Li ellasas taksadon (tamen iom simpligan): “Jen per kio provizi dum jarcento la loĝantaron de Kubo.”

La magazenoj estas mallevontaj siajn ferkurtenojn. La butikoj latinas de rapidmanĝo ĵetas siajn lastajn ŝprucaĵojn de salsa. Downtown Miami — la centro de la urbo situanta... komplete oriente — malpleniĝas je siaj aferistoj, sekretarioj kaj dungitoj. Insignon de la entrepreno ankoraŭ ĉirkaŭ la kolo, preskaŭ ĉiuj diskutas en la hispana. Kelkaj originuloj esprimas sin angle. Sed ĉiuj iras urĝate. Baldaŭ la Wall Street de Latinameriko estos transformita en veaspektan beton- kaj ŝtal-dezerton.

La aera metroo pafas sin al malproksimaj antaŭurboj. Ĉiujn dudek minutojn (kiam ĉio iras glate). La busoj lanĉas sin en senfinajn maratonojn. Miamo estas farita por tiuj kiuj povas aĉeti aŭton, ne por la senhavuloj. En tiu ĉi buso oni konas sin. Kubano salutas kubaninon. Ili parolas nek pri politiko nek pri Fidel Castro. “Kiel vi fartas? — Mi lacas de kurado.” La virino skizas lacan rideton.

La veturilo ne direktas sin al Miami Beach — ties palmoj, travidebla oceano, la hoteloj en stilo art deco. Ĝi veturas al la popola kvartalo Hialeah. Ne ĉar Miami Beach, tiu Meko de la hedonismo, ne havus siajn kubanojn. La riĉajn, kompreneble. Kaj la armeon da servistinoj, purigistinoj, kafejkelneroj. La junulinetoj de la dua generacio, kiuj, perfekte dulingvaj, kaptas la turistojn antaŭ la restoracioj de Ocean Drive. “Hey, this is the place! This is the goog place! Holá, amigos, como están? Tenemos de todo.”*, grandproprietuloj, membroj de liberaj profesioj, superaj kadroj, komercistoj, sed ankaŭ ĉiaj fikomercistoj kiuj fuĝis antaŭ la revolucio. Tiam bruis la fama Calle Ocho — la Oka Strato. Ĉefstrato kun multaj komercoj, neonruĝaj kafejoj, restoracioj. Jen kie elkoviĝis la komplotoj por invadi Kubon, murdi Fidel Castro-n, malstabiligi la insulon, meti tie bombojn kaj aliaj obskuraj projektoj. Nun Little Havana estas nur ia senhoma antaŭurbo.

* He! Estas la bona loko! Saluton, amikoj, kiel vi fartas? Ĉi tie ni havas ĉion.”

Ekde la mezo de la 1980-aj jaroj, la kubanoj foriris de tie. La plej unuaj ekzilintoj mortis. Liaj infanoj disvastiĝis en la tuta urbo — Kendall, Hialeah, Northwest-, en la tuta distrikto Miami-Dade. Iom post iom, certramerikanoj, kolombianoj kaj aliaj latinamerikanoj anstataŭis ilin. La Calle Ocho vicigas nun nur hondurajn markets, nikaragvajn butikojn, salvadorajn restoraciojn. Unuvorte, Little Havana ne estis reprenita de la... indiĝenoj. Sur iuj magazenpordoj legeblas “Ĉi tie oni parolas angle”. Sed la kubanoj estas tie jam nur la plej granda malplimulto.

El ilia pasinta splendo restas nur maljunaj kontraŭkastristoj ludantaj domenon en la parko Maximo Gómez. Kaj la restoracio Versailles, bastiono de la ekzila ekstremdekstro. En tiu regiono, ĉe ĉia grava evento, altiĝas la febro. Kiam kolapsas Sovetunio, “restas malmulte da tempo por Fidel, sed ja tre malmulte antaŭ ol fali”. Kiam eksplodas la krizo de la balseros*, “se oni puŝas per la ŝultro, la sistemo disfalas”. Kiam la usonaj trupoj prenas Bagdadon, “hodiaŭ Irako, morgaŭ Kubo!” Kiam la “ĉefkomandanto” malsaniĝas, “jen okazo por kuraĝaj virinoj kaj viroj kiuj volas ke Kubo iru alian vojon”.

* Foriro de la insulo, sur provizoraj boatoj kaj flosoj, en 1994, de tridek-du mil kubanoj.

Estas do tie, kien urĝas la filmiloj por mezuri la pulson de la “komunumo”. Kaj certigas al ĝi larĝan eĥon. Kvankam ĝenerale agitiĝas nur kelkaj miloj el... sescent kvindek mil kubanoj.*

* Dum la popolnombrado de 2000 ekzistis en la tuta distrikto de Miami-Dade sescent kvindek mil kubanoj aŭ posteuloj de kubanoj (la plej grava komunumo), kvarcent sesdek-kvin mil sepcent sepdek nigraj usonanoj kaj sescent kvardek-unu mil cent tridek ĉiedevenaj latinamerikanoj.

Tamen, la kuba ekstremdekstro, ekde la 1960-aj jaroj, tenas Miamon. Danke al la eksterordinara ekonomia povo, kiun ĝia komenca kapitalo, ĝia vigleco kaj la helpo de dek sinsekvaj usonaj registaroj donis al ĝi. Danke ankaŭ al la regado de la komunikiloj. La du estas dense ligitaj.

“Mi ŝatas vin, sed mi ne tre ŝatas ke oni vidu min kun vi”

DU TAGGAZETOJ en la hispana, Diario las Américas kaj El Nuevo Herald — hispanlingva versio de la Miami Herald. Ses radiostacioj — La Poderosa, Radio Mambi, WQBA ktp. Loka televid-ĉeno, Canal 41* “Kiam mi alvenis, en 1981, rakontas Luis, urugvajano, mi kompreneble komencis aŭskulti la radion kaj rigardi la televidon en la hispana. Ĉiuj iliaj programoj havis nur unu solan temon: Kubo. Tio estis senĉesa propagando kiu havis nenion komunan kun informado.” De tiam, nenio ŝanĝiĝis.

* La du naciaj televidĉenoj en la hispana, Univision kaj Telemundo, estas malmulte rigardadaj de la kubanoj, ĉar ili direktas sin ĉefe al la meksikanoj (senfine pli multnombraj ol ili en Usono kaj, pro tio, preferata celo de la reklamistoj).

Flanke de la gazetaro, sama konstato. La Miami Herald scias kalkuli: pro ekonomiaj kialoj ĝi havas nenian intereson malamikiĝi kun la kuba dekstro. Ĝia hispanlingva traduko, El Nuevo Herald, iras pli antaŭen. Mildigante, eĉ cenzurante certajn artikolojn de la gepatra domo, ĝi publikigas ion kio similas pli al flugfolio ol al gazeto. Por trovi en la urbo ian ekzempleron de USA Today aŭ de la New York Times... necesas leviĝi frue. Kaj, ĉiukaze, ili estas redaktitaj en la angla. Kio ne tre inspiras la kubanojn.

“La rolo de la radio en tiu ĉi urbo, klarigas Francisco Aruca, estis ĉiam sekvi “la linion” kaj fari socian premon, aparte sur la grupoj kun malsamaj ideoj. Ekzistis tempo kiam, se oni atakis vin en la radio akuzante vin pri simpatio kun Castro, kaj ĉu tio estis vera aŭ malvera, kiam vi venis vespere al festo, viaj amikoj turnis la dorson al vi: “Mi ŝatas vin, sed mi ne tre ŝatas ke oni vidu min kun vi.” Kaj ĉiuj pordoj fermiĝis.”

Kontraŭante la direkton kiun alprenis la revolucio, tiom ke la prenis la armilojn por kontraŭbatali ĝin, en la 1960-aj jaroj, en la makiso de la montaro Escambray, Max Lesnik, alveninte en Miamo, kreas revuon, Réplica. Iom moderiĝinte, li rekomendas la dialogon kaj kontraŭas la perforton kontraŭ Kubo. “Ni estis viktimoj de dek-unu bombatencoj inter 1975 kaj meze de la 1980-aj jaroj, kiam la revuo ĉesis ekzisti.” La tempoj ŝanĝiĝas, la spaco mallarĝiĝis por tiaj praktikoj sur la tereno de Usono. “Tio ebligas al ni supervivi, en etoso de malamikeco, sed kie la rekta ago estas pli malfacila, taksas Lesnik, kiu gvidas nun, sur la sama linio, Radio Miami. Tio ne signifas ke oni sentas sin tute sekura.”

Fondinto de Marazul, orgniza agentejo de flugoj al Kubo, Francisco Aruca siavice animas elsendon, “Radio Progreso”, sur WOCN — en la hispana, Unión Radio. Kvin horoj da sendado komence, kiun li devas financi per reklamo. Kuba muziko, novaĵoj, moderaj politikaj analizoj. “Mi diris al mi, la reklamistoj venos. Kaj ili venis. Multe. Sed post tri aŭ kvin tagoj ili alvokis: “Oni mortminacas min telefone”. Unu de ili havis kafejon: “Oni ĵetis pavimŝtonon tra la fenestregon!” Manke de mono, Aruca reduktis sian elsendadon de sendependaj informaĵoj al unu horo. Daŭre sen reklamistoj (krom Marazul). Malgraŭ aŭskulto-kvoto de 15%.

Komence, la ekzilkubano estas familia, blanka, riĉa kaj kun paroksisma kontraŭkastrismo. La kontraŭrevolucia ondo kiu sekvas, ĝis meze de la 1970-aj jaroj, aldonas al ĝi sian kvanton da dungitoj, metiistoj, instruistoj, etkomercistoj. En 1980, seriozaj malfacilaĵoj sur la insulo: cent dudek-vin mil kubanoj trairas la markolon de Florido venante de la haveno de Mariel. Krom la plezuro vidi Havanon en malfacilo, la antaŭe venintoj akceptas tiujn marielitos tute ne fratece. Por la unua fojo la urbon plenigas kubanoj kiuj ne apartenas al la ekse dominanta klaso nek al la meza klaso, sed venante “de la strato”, kun haŭto pli “kolora”. La fenomeno fortiĝis, en 1994, kun la alveno de la balseros.

La urbo ŝanĝiĝas komplete. Kun kelkaj perversaj efikoj. “En tiu aro, notas “angla” loĝanto de la kvartalo Coral Gables elvokante la marielitos, alvenis plimulto da honoraj personoj, decaj, sed ankaŭ deliktuloj kaj mensmalsanuloj senditaj al ni de Castro.” Koncerne tiujn lastajn, Max Lesnik faras klarigon ĝenerale silentigitan. “Tiuj frenezuloj estis en kubaj psiĥiatraj hospitaloj, forlasitaj al la flegado de la revolucio. Havano havis la liston. “Kie estas iliaj proksimuloj? Ĉu en Usono? Eligu ilin kaj sendu ilin tien. Iliaj proksimuloj havas la rimedojn, ili okupiĝu pri ili.”” Miami spertas ŝtorman periodon de perforto, de drogokomerco kaj de murdoj (parte nun normaligitan).

La usonaj nigruloj siavice vidis la nove venantojn ne kun pli da plezuro. Tiuj konkurencas kun ili pri serĉado de malalte valoraj laboroj, jam malbone pagataj. La latinamerikanoj kaj haitianoj ne feliĉas pri la privilegia traktado kiun ĝuas la kubanoj. “Ili ricevas senprobleme la civitanecon, konstatas Luis, la urugvajano. Ili esta la solaj. La aliaj vivas en timo, longtempe kontraŭleĝaj. Se oni malkovras ilin, ili perdas ĉion, ili estas “ĵetitaj”.”

Necesas aldoni ke, hodiaŭ daŭre, la kubanoj — kvankam ili akiris la usonan civitanecon — vivas... inter kubanoj. “Ili estas elitistoj, ili estas la plej bonaj, ili estas malsamaj! Nin, la latinamerikanojn, ili traktas kielindios [indiĝenojn].” La paradokso povas esti sufiĉe granda. Ili lasis post si la revolucion kaj ne ŝparas kritikojn pri ĝi. Se oni elvokas antaŭ ili la venezuelan prezidanton Hugo Chávez, ili koleras: “Chávez? Jen klaŭno! Fidel, tiu estas tre tre inteligenta.” Kaj, se temas pri la ekstremdekstro: “Se la nigraj usonanoj scius kiel ĝi parolas pri ili... Bonŝance ili ne komprenas kio estas dirata en la radio.”

Tamen, la kubanoj post la Mariel donas al Miamo ĝian vizaĝon, kun siaj mankoj kaj kvalitoj. Simpatiaj, mokŝercaj, varmkoraj. Alvene helpataj de la usona registaro, ili streĉe laboris, ili faris sian taskon. La plej viglaj fariĝis komercistoj, etaj mastroj de entreprenoj de servoj, de komercoj, de picejoj. Ĉiuj ridigas sian samlandanon Fancisco: “Ili kritikas Fidel-on ĉar li ne lasis ilin vojaĝi. Alveninte ĉie tie, ili neniam forvojaĝas de Miamo, la ekstera mondo ne interesas ilin. Estas nur unu escepto: ekde kiam ili havas du semajnoj da ferioj, ili volas pasigi ilin en Kubo!”

La radikala kontraŭkastrismo alkroĉas sin al siaj certecoj. Ankoraŭ monaton, semajnon, tagon kaj “la reĝimo” falos. La ekziluloj revenos al la insulo. Ili estos triumfe akceptataj. Unu el ili prezentos sin ĉe la prezidant-elekto kaj, kompreneble, li venkos. Pro tio ke ili senĉese remaĉas la venontan, kaj ĉiam prokrastatan venkon, ili kredas sin nevenkeblaj kaj vivas turnitaj al la pasinteco.

Ĉirkaŭ ili gravitis aŭ gravitas multaj krimaj organizoj — Alpha 66, Comandos L, Comandos Martianos MRD, Omega 7, Partio Demokratia Nacia Unueco (PUND), Konsilio por la Libereco de Kubo ktp. — kaj “respektata” politika fasado, la Kuba-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF), starigita en septembro 1981 de Ronald Reagan. Agmetodo de tiu fondaĵo: aĉeto de politikistoj kaj timigo. Ĉiuj ĉi homoj vivas kiel reĝoj malŝparante riĉaĵojn. La mono per kiu la CIA kaj la sinsekvaj registaroj regalis ilin por “faligi Fidel Castro-n”.

Sur federacia nivelo, ekde komence de la 1990-aj jaroj, la tri membroj de la kuba-usona Ĉambro de Reprezentantoj de Miamo “donas la tonon”: la fratoj Lincoln kaj Mario Díaz-Balart, s-ino Ileana Ros-Lehtinen. Ĉiuj respublikanoj. En Vaŝingtono ili faras intensan premgrup-laboron kaj estas ĉe la origino de ĉiuj leĝoj kiuj akrigis la embargon kontraŭ Kubo.* Ili postulas la aperon de Fidel Castro antaŭ internacia Pun-Kortumo (kiam ne estas lia murdo), postulas la liberecon por Luis Posada Carriles (vidu Posada Carriles (Luis))

* La leĝo Torricelli, laŭ iniciato de la demokrato Robert Torricelli (23-a de oktobro 1992) kaj la leĝo Helms-Burton, iniciatita de la respublikanoj Jess Helms kaj Dan Burton (12-a de majo 1996).

La plimulto de la kubaj usonanoj siavice havas aliajn zorgojn. Fronte al tiuj ekstremistoj, al ilia perforto kaj iliaj premoj, ĝi longan tempon kaŝis sin. Ĝi eĉ alportis sian obolon kiam ili organizis kolektojn por financi siajn publikajn agadojn (kaj, nepublike, atakojn kaj atencojn en Kubo). Antaŭ ĉio, ne rimarkigi sin. “Ankaŭ ĉi tie, diras Francisco, ili timas paroli. Ili ne konsentas kun la dominanta tendenco, sed ili diras nenion por eviti problemojn.”

Kiel milionoj da latinamerikanoj kiuj ne venas el “komunisma” lando, sed kiuj tamen mirgis al Usono, ili faris la vojaĝon pro ekonomiaj kialoj. Lasinte siajn familiojn post si, ili volas povi ilin viziti. Eĉ se ili vivas modeste, kaj tio estas la kazo de la plej multaj, ili volas helpi ilin. Kaj ili tute ne volas aŭdi pri embargo aŭ milita invado al la insulo...

Multaj magazenoj afiŝas: “Ni sendas paketojn al Kubo”. La komencoj de tiu fenomeno estis kvazaŭ kontraŭleĝaj. Aparte la vojaĝoj al la lando. Nun jam neniu kaŝas sin. En tiu ĉi buso, du virinoj emfazas: “Mi iros al Kubo. Ĉu vi volas ke mi kunportu ion por via familio? — Mi preparos por vi leterojn kaj paketon. Kiam vi ekflugos?” Oni kredus sin en Havano, en iu guagua.*

* Publika transporto.

Malfeliĉe la aferoj fariĝis pli malfacilaj ekde 2004. Tiun jaron la prezidanto Bush aprobas raporton de la Komisiono por Helpo al Libera Kubo kiu faras serion da disponoj kiuj akrigas la embargon: restrikto por monsendo — 1.200 dolaroj jare, nur al la rekta familio — kaj paketoj; limigo de vojaĝoj: de unu ĉiujare al unu dusemajna ĉiujn tri jarojn kaj nur por viziti la rektan familion*; redukto de la monsumo permesita kunporti, de 3.000 al 300 dolaroj. La permesita sumo por la ĉiutagaj elspezoj pasas de 167 al 50 dolaroj. Kaj jam ne eblas kunporti pli ol dudek-sep kilogramojn da bagaĝo kun si.

* En 2003, cent dek-kvin mil ekzilkubanoj vojaĝis al Kubo.
“Ili ne konsentas kun la dominanta tendenco, sed ili diras nenion por eviti problemojn”

MIAMO TREMAS, unue dubeme. Poste eksplodigas sian koleron. Eĉ la tiama direktoro de la KUNF, José García, parolas pri grandega eraro de taksado. Oni komencas eĉ aŭdi la nepenseblon: “Mi ĉiam voĉdonis respublikane. Finite.”

La demokratoj ricevis la mesaĝon. Tri iliaj kandidatoj prezentiĝos ĉe la leĝdonaj elektoj de venonta novembro kun la volo venki kaj, ĉefe, por la unua fojo, kun seriozaj ŝancoj. Fronte al s-ro Lincoln Díaz-Balart stariĝas s-ro Raúl Martínez, longtempe tre populara urbestro de Hialeah, la plej grava kuba kvartalo. S-ro José García alfrontos s-ron Mario Díaz-Balart. Fronte al s-ino Ileana Ros-Lehtinen, la usona-kolombianino Annette Taddeo vekas intereson. “La simpla fakto ke la tri respublikanoj havas kontraŭulon pruvas ke ekzistas forta opini-tendenco kontraŭ la ekstremdekstro, analizas Max Lesnik. Alie, tio estus senutila.”

Kompreneble oni erarus imagi ke Miamo ŝanĝus aŭ povus ŝanĝi al “maldekstra centro”. S-ro García, por elvoki nur lian kazon, estis la konfidenculo de Jorge Mas Canosa, prezidanto de la KUNF ĝis sia morto, la 23-an de novembro 1997. Li estis direktoro de la organizaĵo, li estas daŭre ties membro.* Sed lia flarsento diras al li ke la nuna politiko de Vaŝingtono ne funkcias. Ne pli ol la du kromaj demokrataj kandidatoj li ne esprimas sin kontraŭ la embargo (kvankam s-ro Martínez faras tion, private). Aliflanke, kaj kiel ili, li pledas por mildigo de la disponoj kiuj tranĉas la umbilikan ŝnuron inter la kubanoj de Miamo kaj la insulo. Kun sendube la kaŝpenso ke la multigo de la kontaktoj favorigos tie, per kapilareco, la evoluon de la politika sistemo.

* Post la morto de Jorge Mas Canosa, la KUNF troviĝis en krizo kaj alicentris sin, kun la devizo “novigi sin aŭ morti”. Ĝiaj plej ekstremismaj elementoj forlasis ĝin en julio kaj aŭgusto 2001 por starigi la Cuba Liberty Council.

Tamen, taksas Aruca, “se unu el tiuj kandidatoj gajnas, tio estos, en kvindek jaroj, la unua skuo kiu tuŝos la ekstremdekstron. Se venkos du, ĝia strukturo disfalos post mallonga tempo. Kaj tio malfermos novajn perspektivojn. La etoso, en Vaŝingtono, ŝanĝiĝos.”

Maurice LEMOINE.

Posada Carriles (Luis)

NOVEMBRO 2007, Miamo. Multaj homoj, agrabla vespero. Laŭ iniciato de la simpatia organizaĵo Alpha 66, respondeca pri dekoj da atencoj kontraŭ Kubo, prezentado kaj vendo de serio da pentraĵoj. Neniu konas la precizan adreson de la pentristo, oni scias nur ke li loĝas en Miamo. Tamen neniu ne konas lian nomon: Luis Posada Carriles. Cetere li ĉeestas, tre ĉirkaŭata.

Membro de la Brigado 2506, kiu, en aprilo 1961, provas invadi Kubon en la Porkogolfo, agento de la Central Intelligence Agency (CIA), s-ro Posada Carriles vivas en Karakaso kiam, en 1976, li organizas, kun sia komplico Orlando Bosch, la metadon de du bomboj en la flugo CU 455 de la Cubana de Aviación. La flugmaŝino eksplodas ĉe starto de La Barbado, la 6-an de oktobro. Sepdek-tri mortviktimoj. Direktoro de la CIA: s-ro George Herbert Walker Bush, patro de la nuna prezidanto.

Malliberigita en Karakaso kun sia akcesorulo kaj la du venezuelanoj materiaj farintoj de la krimo, s-ro Posada Carriles, ankoraŭ ne juĝita, eskapas en 1985 kun helpo de la Kuba-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF) kaj de la CIA. Tiu bezonas lin. Oni retrovas lin tuj en Salvadoro, kie, sub la direktado de la leŭtenanto-kolonelo Oliver North, li provizas per armiloj la nikaragvajn kontraŭrevoluciulojn — la Contra — kaj faras drogokomercon por financi ilin. Vicprezidanto de Usono: s-ro George H. W. Bush.

Kiam eksplodas la skandalo de la Iran-Contragate*, s-ro Posada Carriles retiriĝas al Gvatemalo. Dum plena armita konflikto — ducent mil mortviktimoj-, li laboras tie por la registaro, kiel oficisto pri informado.

* Rompante la internacian embargon, la registaro de Ronald Reagan vendas milit-materialon al Irano kaj uzas la monon por financi la Contra.

Instalite en Salvadoro dum jardeko, kaj financata de la KUNF, kiun tiam direktas Jorge Mas Canosa, li organizas de tie serion da eksplodoj kiuj, de la 12-a de aprilo ĝis la 4-a de septembro 1997, frapas kubajn hotelojn. Krom gravaj materiaj damaĝoj, itala turisto lasas ĉe tio sian vivon.

En novembro 2000, s-ro Posada Carriles returnas en prizonon. En Panamo, ĉi-foje. Li estis arestita dum li preparis bombatencon kontraŭ s-ro Fidel Castro en vizito en tiu lando. La bombo devis eksplodi dum konferenco de la kuba prezidanto antaŭ plurcent panamaj studentoj.

Dum monatoj la KUNF faras, en Miamo, bruan kolektadon de monsumoj por atingi lian liberigon. Kondamnita la 20-an de aprilo 2004 je ok jaroj da malliberejo, s-ro Posada Carriles estas amnestiita la 26-an de aŭgusto, pro “homamaj kialoj”, de la panama prezidantino Mireya Moscoso, antaŭ la fino de sia mandato... sekvataga. En la antaŭaj tagoj ŝi ricevis la viziton de la usona ŝtatsekretario Colin Powell kaj de s-ro Otto Reich, taskita pri la aferoj de la okcidenta hemisfero en la Nacia Konsilantaro pri Sekureco de la registaro de s-ro George W. Bush.

En marto 2005, s-ro Posada Carriles revenas kaŝe al Usono — li ne estas usona civitano-, venante el Meksikio, sur la salikokoŝipo Santrina, kiun luprenis liaj amikoj de Miamo. Lia ĉeesto konatiĝis rapide — malgraŭ la neadoj de la usonaj aŭtoritatoj-, la registaroj de Kubo kaj de Venezuelo postulas ke li estu arestita pro terorismaj agoj. Karakaso postulas lian ekstradicion.

S-ro Posada Carriles siaflanke postulas politikan azilon. Ĉu li ne “favoris la interesojn de Usono dum proksimume kvar jardekoj”? Li ne diras, sed forte sugestas, ke, se li parolas, li povas kaŭzi gravajn damaĝojn al la Federal Bureau of Investigation (FBI), al la CIA, al la registaro kaj ... al la klano Bush. Li estis fine arestita pro kontraŭleĝa eniro sur usona teritorio. “Dum la proceso, en El Paso [Teksaso], atestas la advokato José Pertierra, kiu reprezentas Karakason, la usona registaro estis tiom malbone preparinta sian akuzo-dosieron ke ĝi perdis.” Ĝi do faris apelacion, tiel blokante ĉian eblecon de ekstradicio kaj lasante la tempon al la tempo. S-ro Posada Carriles havas 80 jarojn.

La 19-an de aprilo 2007 la usona juĝsistemo donis al li kondiĉan liberecon kontraŭ kaŭcio de 350.000 dolaroj. “Kion pensus la usona civitano, demandas al si s-ro Pertierra, se Pakistano arestus Usama Ben Laden kiam tiu kontraŭleĝe trairas la landlimon kaj se, anstataŭ ekstradicii lin al Usono, persekutus lin jure pro esti rompinta la enmigro-leĝojn?”

Maurice LEMOINE.

Pri sklaveco kaj pri eŭropa universaleco

“Ve! niaj civitanoj katenitaj ĉi tie,

servas por konstrui tiun fiejon,

ili altigas, per mano kripligata en la fero,

tiun sidejon de orgojlo kaj de tiraneco.

Sed, kredu min, en la momento kiam ili vidos siajn venĝontojn,

iliaj manoj leviĝos kontraŭ siaj persekutantoj.

Ili mem detruos tiun teruran konstruaĵon,

instrumenton de sia honto kaj de sia sklaveco.”*

* En la (rima) franca originalo:

TIEL, AMERIKANO de Peruo alvokas al liberigo de sia popolo sklavigita de la hispanoj. Alzire, aŭ La Amerikanoj*, dramo verkita de Voltero kaj prezentata unuafoje en 1736, kompatas la sorton de la sklavoj de la Nova Mondo, simpatias kun ilia ribelado kaj salutas la finan repaciĝon bazitan sur la liberigo de ĉiuj.

* Originale: Alzire, ou Les Américains. -vl

Joseph Mosneron, devena de Nanto, ĉeestas en 1766 la ludadon de tiu peco sur la ŝipo Comte d’Hérouville. Li emociiĝas per la versoj kiun li aŭdas, malgraŭ ke la princino Alzire, la nomdona heroino, estas ludata de fortika maristo kun movoj de Herkulo. Tamen, en la ŝipkeloj, sub la ferdeko kiu servas kiel scenejo al la aktoroj, ĝemas centoj da homaj estuloj kaptitaj en Afriko, kiujn la ŝipo transportas al Karibio.

Kiel klarigi tiun skizofrenion? Al tio kontrivuas la teksto de Alzire mem, kiu elvokas la sklavecon de la “amerikanoj”, sed preterlasas ĉian mencion de la transatlantika komerco de afrikanoj, kiu apogeas kiam Voltero verkas. La usona universitatano Christopher L. Miller, kiu rakontas la epizodon de la Comte d’Hérouville en The French Atlantic Triangle, notas: “La maristoj — kaj mi diru ankaŭ Voltero — estis tiel kapablaj “apartigi” la problemojn, tiom ke ili povis emociiĝi pri la sorto de perua princino, dum, sub iliaj piedoj, katenitaj afrikanoj atendis la grandan transveturadon kaj, se ili postvivos, vivon de sklavo.”

Mosneron enkarnigas tiun kontraŭdiron: li estas aganto de la sklav-komerco kiu elsangigas la afrikan kontinenton kaj ankaŭ homo de sia tempo, kiu legas la filozofojn, kaj nome Jean-Jacques Rousseau. La francaj verkistoj ja denuncas la ekstermadon de la indianoj fare de Hispanio, ĉampiono de katolika integrismo*, sed ili restas tre diskretaj pri tiuj ŝipoj kiuj ekvelas de Bordozo aŭ de Nanto, fiere traplugas la oceanon ŝarĝitaj de “ebona ligno” kaj estas kelkfoje nomataj Le Voltaire [Voltero] aŭ Le Contrat social [La socia kontrakto]...

* Multaj tradukoj de hispanaj verkoj denuncantaj la sorton de la indianoj disponeblas en Francio ekde la 16-a jarcento, interalie la verko de Las Casas, nome Tiranaĵoj kaj kruelaĵoj de la hispanoj, faritaj en la okcidentaj Indioj [Tyrannies et cruautés des Espagnols, perpétrées dans les Indes occidentales], kies unua eldono okazis 1579. Kp. Edward Deryshire Seeber, Anti-Slavery Opinion in France During the Second Half on the Eighteenth Century, Burt Franklin, Novjorko, 1971 (unua eldono, 1937).

La jarcento de la Lumoj, en kiu filozofoj atakas la reĝecon, la absolutismon kaj la eklezion, estas ankaŭ tiu de la maksimuma etendiĝo de la sklavkomerco. Sume, unu miliono cent mil afrikaj sklavoj estas transportitaj de Francio al ĝiaj kolonioj (Gŭadelupo, Martiniko, Burbon-insulo — Reunio, Insulo de Francio — kiu fariĝis poste Maŭricio — ktp, kaj, ĉefe, Sankta Domingo — la estonta Haitio, antaŭ la definitiva malpermeso de tiu “komerco” en 1831 — la sklaveco mem estos nuligita en 1848. Naŭdek elcentoj de tiuj sklavoj estas deportitaj en la 18-a jarcento, de kiuj ducent sepdek mil en la jardeko 1780.

Tamen, estas preskaŭ trompe ke tiu fariĝis franca afero: ekde la 3-a de julio 1315, edikto de Ludoviko la X-a malpermesis la eblecon de sklaveco sur la teritorio de la reĝlando.* En la 16-a jarcento, kiam la bezono de laborfortoj por la kolonioj sentiĝas, oni ekspluatas unue la lokajn loĝantarojn, kiuj estas rapide ekstermitaj. Oni uzas ankaŭ blankulajn “volontulojn”. Tiuj homoj, de la neceso pelataj ekziliĝi ekster la eŭropa Francio kaj kiuj subskribis kontraktojn por periodo de tri jaroj, ne estas nepre pli bone traktataj ol “negroj” nek pli bone konsiderataj. Anonima pamfleto titolita Pri la neceso adopti sklavecon en Francio*, celas unuavice la malriĉulojn kaj senhavulojn, kiujn oni devas laborigi! Klasa malestimo kaj rasa malestimo trinkas ĉe la sama fonto...

* tiu principo ne estis absolute aplikata kaj ekzistis certa nombro da sklavoj en la eŭropa Francio mem. Kp Pierre H. Boulle, Race et esclavage dans la France de l’Ancien Régime, Perrin, Parizo, 2007.
* Anonima teksto de 1797 prezentita de Myriam Cottias kaj Arlette Farge, Bayard, Parizo, 2007.

La situacio komencas ŝanĝiĝi fine de la 16-a jarcento. Unue, la nombro da kontraktintoj ne ĉesas malkreski, ĉar la mizera sorto de tiuj “volontuloj” estas nun konata. Aliflanke, la ekonomio de la insuloj estas radikale ŝanĝita pro la etendiĝo de la kultivado de sukerkano, tre profitiga, sed kiu postulas abundan laboristaron. Francio tiam ekiras, kun multa malfruo, en la vojo kiun iris jam de longa tempo la hispanoj kaj la portugaloj.

Tiel fariĝis la rilatoj inter la tri “pintoj” de la “transatlantika triangulo”: Francio, de kie forvelas la ŝipoj ŝarĝitaj de varoj (teksaĵoj, alkoholaj drinkaĵoj, pulvo ktp); Afriko, kie tiuj varoj estas interŝanĝataj kontraŭ sklavoj; kaj Karibio, kiu, kontraŭ tiuj laboruloj, liveras la sukeron kiun avidas la elitoj. Malgraŭ la debatoj kiujn vekas tiu etendiĝo de la sklaveco, “dum la tuta 18-a jarcento, notas Miller, la franca intelekta etoso ne estis terure malkomforta por la sklav-komercistoj, eĉ kiam la malpermesigaj principoj alprenis formon”.

Igi “dialogi” Volteron kaj Aimé Césaire, Prosper Mérimée kaj Edouard Glissant

MONTESQUIEU, ekzemple, kies libro XV de L’Esprit des lois [La spirito de la leĝoj], aperinta en 1758, tute temas pri sklaveco, limigas sin al ĝeneralaj konsideroj pri historio, pri Romo aŭ Grekio. Li dediĉas, certe, mallongan ironian ĉapitron al sklavkomerco, sed, kelkajn paĝojn poste, li pravigas sklavecon citante la diferencon de la klimatoj de Afriko kaj Eŭropo kaj avertas kontraŭ tro rapida nuligo. Miller resumas tion skribante ke Montesquieu “malpermesas la sklavecon ĉe unu el la pintoj de la atlantika triangulo (Francio, kaj pli larĝe Eŭropo), sed pravigas ĝian ekziston en la du aliaj pintoj, Afriko kaj Karibio. En nuntempa lingvaĵo oni dirus, ke li igas ĝin nepensebla en la Nordo, sed pravigas ĝin por la nacioj de la Sudo”.

Alia ekzemplo, tiu de Jean-Jacque Rousseau. En lia verkaro troviĝas nur unu sola referenco al la sklaveco de nigruloj, en La Nouvelle Héloïse (1761). Kaj li povas skribi, kun tute bona konscienco, en Le Contrat social (1762): “Vi, modernaj popoloj, vi tute ne havas sklavojn, sed vi ja estas sklavoj.” Kiel observas Miller, “tiuj kiuj estas katenitaj, en laŭvorta senco, ne eniras la kadron de lia pensado”. Necesas atendi Mirabeau, Bernardin de Saint-Pierre kaj L’Histoire des deux Indes [La historio de la du Indioj] de la abato Raynal, regule riĉigita de Denis Diderot, por fine vidi aperi pli precizajn kritikojn pri la malhumaneco de la sklavkomerco, dum la perspektivo estis emancipiĝo post ioma tempo, kaj nur post ioma tempo, de la sklavoj.

Tiu etanimeco klarigas kial la kontraŭsklaveca movado estis multe pli limigita en Francio ol en Anglio. La historiistino Françoise Vergès rimarkigas ke, “dum la Franca Revolucio la popolo ne mobiliziĝis kontraŭ sklaveco. Sufiĉas kompari la geston de la loĝantoj de la vilaĝeto Champagney, kiuj petis en sia plendo-kajero la finon de la sklaveco, kun la cent du kontraŭsklavismaj peticioj kiuj, en 1788, estis senditaj al la angla parlamento kaj kun la 20.000 subskriboj (el loĝantaro de 75.000 loĝantoj) kolektitaj en 1791 de Manĉestro, industri-urbo kaj granda haveno de sklavkomerco”.* Dum la franca kontraŭsklavisma movado estas “homama afero de elito nome de netuŝeblaj principoj”, en Anglio — kie, ekde 1791, preskaŭ 13% de la loĝantaro (vira) subskribis kontraŭsklavismajn peticiojn-, ĝi estas profunde popola.

* Abolir l’esclavage: une utopie coloniale, Albin Michel, Parizo, 2001.

La laboraĵo de Miller, subtitolita “Literaturo kaj kulturo de la sklavkomerco”, ne limiĝas al la filozofoj. Ĝi koncentriĝas ĉefe sur la tri grandaj “ondoj” de fikcioj kiuj havis kiel ĉefan temon la sklavkomercon: la virinaj verkistoj ĉe la jarcentŝanĝiĝo de la 18-a kaj 19-a jarcentoj (Olympe de Gouges, Madame de Staël kaj Claire de Duras, sentemaj pri la homa sufero, sed viktimoj de antaŭjuĝoj kontraŭ la “negroj”; la viraj romanverkistoj post la resurtronigo de la Burbonoj, verkantaj mar-aventurojn, epopeajn rakontojn, ne tre emaj al denuncado (Prosper Mérimée, Eugène Sue, la barono Roger, Edouard Corbière); kaj, fine, post longa paŭzo, la verkistoj de Karibio, kiuj reinterpretas la historion de la sklavkomerco por eliri el la duisma mondo nigruloj-blankuloj kaj elpensi la “kreoliĝon” (Aimé Césaire*, Edouard Glissant, Maryse Condé).

* Miller okupiĝas detale pri la koncepto de Césaire de la “nigruleco” kaj prezentas novan interpreton de ĝi.

Por Miller temas ne nur pri mezurado de tio kion tiuj verkoj diras al ni pri la sklavokomerco, sed ankaŭ “dialogigi” Mérimée kaj Glissant, Volteron kaj Césaire, kaj kompreni kiel efektiviĝis la cirkulado inter la tri pintoj de la triangulo. Tiel, Alzire, la supre menciita teatraĵo, estis ankaŭ regule ludata en Sankta Domingo inter 1765 kaj 1782. Sklavoj kaj mulatoj, disapartigitaj en la malantaŭa parto, povis rigardi la pecon. Kaj estas certe ke, kontraste al Mosneron kaj Voltero mem, ili rimarkis la rilaton inter la sorto de la sklavoj tenataj de la hispanoj kaj sia propra sorto. La ideoj de la klerismo alprenis konkretan enhavon en Sankta Domingo. Tiel, la antaŭnomo Alzire estis donita al dudek-kvar sklavinoj inter 1778 kaj 1820. Kaj Toussaint Louverture*, la liberiganto de la insulo, estis leginta la abaton Raynal, kiu anoncis la alvenon de “Nigra Spartako”.

* Pri Toussaint Louverture kp David Brion Davis, “La révolution qui a bouleversé le Nouveau Monde”, kiu recenzas la verkon de Madison Smart Bell, Toussaint Louverture, Actes Sud, Arlezo, 2007 (La Revue internationale des livres et des idées, n-ro 2, Parizo, novembro-decembro 2007). Vd la resumon de la libro, p. 24.

En la 1780-aj jaroj, dum Olympe de Gouges kaj Madame de Staël publikigis siajn romanojn aŭ teatraĵojn pri la sklaveco, en Francio kiel en Britio disvolviĝis kampanjo kontraŭ la sklavokomerco kaj la kolonioj, gvidata de movado kun bela estonteco, tiu de la liberalaj intelektuloj (kiel Adam Smith aŭ Edmund Burke.* Ĉu la metropolo ne rompis la principojn de libera merkato devigante siajn transmarajn posedaĵojn eksporti siajn produktojn al la metropolo kaj aĉeti tie ĉion kion ili bezonis?

* La termino liberalismo estas epokerara, ĉar ĝi vere alprenis sian sencon nur en la 19-a jarcento. Por Jennifer Pitts, tiu termino kovras la dividon de certa nombro da valoroj: egaleco, libereco. rego de la leĝo, respondeco de la gvidantoj.

Tamen, kvindek jarojn poste, la plimulto de la adeptoj de tiu pensofluo (James Mill, John Stuart Mill, Alexis de Tocqueville), kvankam ĉiam favorantaj la liberkomercon kaj la centran rolon de la merkato, forlasis la skeptikon de siaj antaŭuloj kaj apogis la kolonian ampleksigon. Tiu “por-imperiisma ŝanĝiĝo de la liberaluloj” estas la temo de grava libro verkita de la usona universitatanino Jennifer Pitts, Naskiĝo de la kolonia bonkonscienco. Ĝi klarigeblas grandparte per “la iom-post-ioma estingiĝo de la plurismaj kaj nuancaj teorioj de la progreso favore al certaj konceptoj multe pli malestimantaj pri la “malfruiĝo” kaj kun multe pli kontrasta disduismo inter barbareco kaj civilizacio”. En tiu nuanca laboraĵo, ĵus tradukita al la franca, la aŭtorino pristudas tiun “turniĝon al la imperio” (Turning to Empire, titolo de la libro en la angla) tra la verkaroj de iuj el la tiamaj grandaj pensistoj.

Kreskanta senvalorigo de la “barbaraj” civilizacioj

Ĝia LEGADO ebligas unue malkovri liberalajn pensistojn, ofte cititajn sed malofte legatajn. Kaj mezuri la tutan fosaĵon kiu disigas la klasikan liberalismon de tio kion oni hodiaŭ nomas la novliberalismo.* Adam Smith kaj liaj posteuloj havis fortan atenton por la studado de la homaj komunumoj — kaj ili neniam adoptus la formulon de s-ino Margaret Thatcher, “There is no such thing as society” (“Socio ne ekzistas”). Ili dediĉis, male, detalajn verkojn ne nur al la eŭropaj socioj, sed ankaŭ al tiuj kiujn la Malnova Mondo malkovris, de Oceanio ĝis Ameriko.

* Vd François Denord, Néo-libéralisme version française, Demopolis, Parizo, 2007.

Ili estis universitatanoj, konvinkitaj ke la homaj estaĵoj estas ĉiuj raciaj kaj ke ili aplikas tiun raciecon al solvado de siaj problemoj. Por ili, nenia kulturo estas ĝenerale supera aŭ malsupera al la aliaj: la diverseco de la kredoj kaj de la praktikoj estis respondo al diversaj situacioj.

Sen iam ajn cedi al relativismo, Adam Smith klarigis tiel en sia Teorio de la moralaj sentoj ke la kutimo de la amerikaj indianoj muldi la kapojn de la novnaskitoj, denuncita de la misiistoj kiel absurda kaj barbara, ne estas pli absurda ol portado de korseto trudata al la virinoj, kies negativaj efikoj estis konataj kaj kiu estis tamen akceptata... Tiu vidmaniero kondukis lin al kondamno de ĉio kio povus apogi la ideon de ĝenerala supereco de la eŭropaj socioj.

Kvindek jarojn poste la mondo estis profunde ŝanĝita. Dum en la 18-a jarcento la hegemonio de la Malnova Kontinento super la planedo estis tute ne certigita — en 1800, la esenca parto de la monda manufaktura produktado fariĝis en Ĉinio kaj en Hindio-, sed dum la unua duono de la 19-a jarcento, ĝi firmiĝas, pro diversaj kialoj: avantaĝoj tirataj el la konkero de Ameriko; akumulitaj profitoj el la triangula komerco kaj ĉefe la regado de la milit-arto: la multiĝo de la konfliktoj sur la Malnova Kontinento donis al la ŝtatoj kapablon mobilizi siajn resursojn por longaj milit-kampanjoj, kapablo kiun ne disponis la grandegaj hinda aŭ ĉina imperioj, kiuj delegis la defendon de siaj malproksimaj limoj al lokaj potenculoj aŭ al triboj.*

* Tiuj klarigoj estis disvolvitaj de la brita historiisto Christopher A. Bayly en La naskiĝo de la moderna mondo /1780-1914), Le Monde diplomatique-L’Atelier, Parizo, 2006.

Tiu milita supereco kaj la konkeroj mem konsistigis, aposteriore, pruvon de la “morala” kaj “kultura” supereco de la Malnova Kontinento, kiu enradikiĝus en apartaj filozofiaj konceptoj kiuj, laŭ iuj, devenas eĉ de la... antikva Grekio.* Paralele ĝi sekvigas kreskantan senvalorigon de la aliaj civilizacioj, priskribataj kiel “barbaraj” aŭ “stagnaj”. Tiel aperis, skribas Pitts, “komunaj teoriaj argumentoj — esence la sento pli kaj pli instalita ke, en siaj rilatoj kun la neeŭropaj socioj, la progresemeco de ilia civilizacio donas al la eŭropanoj la rajton meti inter parentezojn la moralajn kaj politikajn valorojn” kiujn ili deklaras por si mem.

* Pri la absurdeco de tiu ideo de la greka heredaĵo de Eŭropo kp Marcel Détienne, Les Grecs et nous, Perrin, Parizo, 2005.

La evoluo de la brita politiko en Hindio atestas tion: meze de la 19-a jarcento, la antaŭa intereso pri la civilizacio de tiu lando komencas cedi. “Antaŭe ekzistis en la plej altaj sferoj de la administracio ia formo de admiro, skribas Pitts, por la altaĵoj de la hinda kulturo, inkluzive inter la britoj kiuj agis por la ampleksigo de la imperio. Ene de la koloniaj administrantoj de la 18-a jarcento troviĝis en bona situacio orientalistoj kiuj admiris la hindan civilizacion.” Tiuj administrantoj eĉ emis hindiĝi (ili vestis sin kiel la lokanoj, adoptis iliajn kutimojn, edziĝis al hindinoj ktp). Ekde la 1850-aj jaroj, male, fiksiĝas malestima alrigardo al la indiĝenoj, kiu ne ŝanĝiĝis ĝis la sendependiĝo.

En Francio estis Alexis de Tocqueville kiu simbolis, en malsamaj kondiĉoj, tiun “turniĝon al la imperio” (vidu “Tocqueville kaj la imperio”). Li ne nur havis aktivan rolon en la disvolvado de la koloniado, sed li estis ankaŭ ties praktikanto, kiu faris multajn raportojn kaj konsilojn al la registaroj pri Alĝerio. Maltrankvila pro la danĝeroj kiujn estigis la individuismo por la demokratio, li vidis ankaŭ en la transmaraj ekspedicioj rimedon stimuli en la vicoj de la popolo senton de nacia grandeco — kaj ankaŭ deturni ĝin de la sociaj postuloj.

La rajto de la eŭropaj potencoj koloniigi estis teoriigita, ekde 1550, de Juan Ginés de Sepúlveda. Kontraŭanto al Bartolomé de Las Casas en la fama disputo nomata de Valladolid — ĉu oni povas sklavigi la indianojn?-, li defendis la rajton de Hispanio subigi la popolojn de Ameriko.

Estas unu el la meritoj de la eseo de Immanuel Wallerstein, La eŭropa universalismo, memorigi la gravecon de la argumentado de Sepúlveda. Unua argumento, la indianoj estas “barbaroj, simplaj, malkleraj, sen edukado (...), plenaj de malvirtoj kaj kruelaj, tiaj ke estus pli bone ke ili estu regataj de aliuloj”; la hispana jugo necesas “kiel korekto kaj puno de la krimoj kontraŭ la natura kaj dia leĝo...”; estas cetere tiu dia leĝo kiu devigas la hispanojn “malebligi la malbonon kaj la grandajn plagojn”, de kiuj la indianoj superŝutis “grandan nombron da senkulpuloj”, fine, lasta tezo, la hispana dominado faciligos la kristanigajn klopodojn. Oni retrovas, skribas Wallerstein, “la kvar bazajn argumentojn kiuj ĉiam servis por pravigi la “enmiksiĝojn” de la “civilizitoj” de la moderna mondo en la “necivilizitaj zonoj”: la barbareco de la aliaj, la devo ĉesigi praktikojn kiuj rompas universalajn valorojn, la defendo de la senkulpuloj kontraŭ la kruelaĵoj de la aliaj, la neceso faciligi la disvastigon de la universalaj ideoj”.

Kia estas la rilato inter la ideo de la “supereco” de Eŭropo kaj tiu de la “progreso”? Marie Jean Antoine Nicolas de Caritat, markizo de Condorcet (1743-1794), batalis decideme por la egaleco inter viroj kaj virinoj kaj kritikegis rasismon. Li estis unu el la plej severaj kritikantoj de la koloniado kaj unu el la konsekvencaj defendantoj de la ideo de la unueco de la homa raso. Tamen, klarigas Pitts, li “vidis la progreson kiel la universalan proceson per kiu la eraroj estas iom post iom forigataj el la progresado de la socioj direkte al la vero sur scienca kaj morala niveloj”. Tiu linieca teorio de la disvolvado igis lin “vidi en la “antaŭaj” praktikoj formon de eraro aŭ de korupto” anstataŭ solvojn “ĝenerale senchavajn por la problemoj de la socia vivo, kiuj evoluas laŭ la diversaj manieroj de vivtenado”.

En sia Skizo de historia tabelo pri la progresoj de la homa spirito*, Condorcet klarigis ke la momento estas proksima en kiu ni, eŭropanoj, fariĝos por ili, neeŭropanoj, utilaj instruistoj, aŭ larĝanimaj liberigantoj”. La antaŭenmarŝado de tiuj popoloj estos tiam “pli rapida kaj pli sekura ĉar ili ricevos de ni tion kion ni estis devigataj malkovri, kaj por koni tiujn simplajn verojn, tiujn certajn metodojn kiujn ni akiris nur post longaj eraroj, ili bezonos nur kapti la disvolvadojn kaj la pruvojn en niaj diskursoj kaj en niaj libroj”.

* Originale: Esquisse d’un tableau historique des progrès de l’esprit humain. -vl

Tiu ideo de Eŭropo (kaj pli larĝe de la Okcidento) kiel plej antaŭeniĝinta punkto de la civilizacio kaj antaŭprezento de la estonteco de la planedo, la ideo de linieca progreso de la “barbareco” al la “civilizacio”, meritas pli profundan debaton, larĝe komencitan en la angla-usona mondo per tio kion oni nomas la postcolonial studies kaj la subaltern studies. En stimula kaj malfacila verkaĵo, kun la provoka titolo Provincializing Europe*, (“Provincigi Eŭropon”), Dipesh Chakrabarty rekonsideras tiun mondrigardon kiu permesas diri “unue Eŭropon, poste aliloke” kaj kiu ebligas al Markso aserti ke “la plej industriigita lando montras al la malplej evoluintaj la bildon de ties propra estonteco”. Kiel skribas Chakrabarty, al la neeŭropaj popoloj estas asignita “imaga atendejo de la historio”, historio kiu fariĝas ankaŭ la mezuro de la kultura distanco kiu ekzistas inter Okcidento kaj Neokcidento.

* Tiu libro estas tradukota francen ĉi-jare de la eldonejo Amsterdam.

Oni tamen ne trompiĝu pri tio kion diras la aŭtoro. Por li ne temas pri rekonsideri analizon de la tutmondiĝo tian kian Markso vidis kaj kiu efektive ĵetas ĉiujn popolojn en historion pli kaj pli ligitan. “Provincigi Eŭropon en la historia pensado, klarigas li fine de sia laboraĵo, tio estas lukti por konservi staton de tensio inter du kontraŭdiraj vidpunktoj. Unuflanke, la nemalhavebla kaj universala historio de la kapitalismo. (...) Tiu historio ebligas al ni samtempe la kritikon de la kapitalisma imperiismo kaj movan sed stimulan interpreton de la promesoj de la Lumoj pri abstrakta, universala, sed neniam realigita humaneco. (...) Aliflanke, pensado pri la diversaj manieroj esti homa, pri la nenombreblaj manieroj per kiuj ni luktas por konkrete vivi kun niaj diversaj apartenoj.”

Do ne temas pri seniĝi je la eŭropa pensado, sed pri liberigi ĝin el la ŝelo de la imperiismo, redoni al ĝi ĝian forton kaj fari de ĝi, kiel skribas la aŭtoro, “donacon por ni ĉiuj”, norde kiel sude, donacon kiun uzis multaj batalantoj por la libereco, de Ho-Ĉi-Min en Vjetnamio ĝis Sun Jatsen en Ĉinio, de Simono Bolivaro en Ameriko ĝis Mehdi Ben Barka en Maroko.

Alain GRESH.

Libereco konkeriĝas

... Necesas, urĝe necesas, ke niaj kadruloj kaj niaj verklaboristoj eksciu, ke verkado ne povas esti indiferenta. En tiu tempesta tempo, ni ne povas lasi al niaj hieraŭaj kaj hodiaŭaj malamikoj la monopolon de pensado, imagado kaj kreado.

Necesas, antaŭ ol tro malfruos — ĉar jam estas malfrue — ke tiuj elitaj homoj de Afriko kaj de la Tria Mondo revenu al sia origino — tio estas al sia socio, al nia heredita mizero — por ne nur kompreni ke la streboj meti la intelekton je la servo de la senhavaj amasoj ne estas vanaj, sed ankaŭ kompreni ke ili fariĝos internacie kredindaj nur vere kreante, tio estas prezentante de sia popolo fidelan bildon, speguliĝon, kiu ebligu realigi profundajn ŝanĝojn en la politika kaj socia situacio, kaj eltiri nin el la eksterlanda dominado kaj ekspluatado, kiuj lasas al niaj landoj nur ruiniĝo-perspektivon .

Tion ni, la burkina popolo, perceptis (...). Necesis doni sencon al la eklaŭtiĝantaj ribeloj de la urbaj amasoj, senlaboraj, frustrataj kaj lacigitaj spekti la luksajn aŭtojn de la fremdiĝintaj elitoj, kiuj sinsekve okupis ŝtatestrajn lokojn kaj proponis nur la falsajn solvojn elpensitajn de aliaj. Necesis doni ideologian animon al la justaj bataloj de niaj popolaj amasoj mobilizitaj kontraŭ la monstra imperiismo. (...)

Ni ŝatus, ke nia parolo plietendiĝu al ĉiuj, kiuj korpe suferas. Al ĉiuj, kies digneco estas vundita de homa minoritato, aŭ de tro dispremanta sistemo (...). Mi ne nur parolas nome de mia tiom amata lando Burkino, sed ankau nome de ĉiuj, kiuj suferas.

Mi parolas nome de tiuj milionoj, kiuj vivas en rezervitaj kvartaloj pro sia nigra haŭto aŭ pro sia kulturmalsameco, kiuj havas statuson apenaŭ pli favoran ol tiun de besto (...). Mi ekkrias nome de la senlaboruloj de sistemo strukture nejusta, kaj konjunkture freneza, kiuj de la vivo perceptos nur la reflekton de aliulaj riĉulaj vivoj.

Mi parolas nome de la tutmondaj virinoj, kiuj suferas pro ekspluatsistemo trudata de la viroj. Ni ja pretas akcepti ĉiajn konsilojn el la tuta mondo, kiuj ebligu atingi plenan disvolviĝon de la burkina virino. Interŝanĝe, ni donacas al ĉiuj landoj la pozitivan sperton, kiun ni iniciatas kun virinoj, de nun ĉeestantaj je ĉiu ŝtupo de la ŝtataparato kaj de la socia vivo en Burkino. (...) Nur luktado liberigas, kaj ni alvokas niajn fratinojn el ĉiuj rasoj, ke ili ekbatalu por konkeri siajn rajtojn.

Mi parolas nome de la patrinoj, kiuj en niaj malriĉaj landoj vidas siajn infanojn morti pro malario aŭ lakso, nesciantaj ke ekzistas por ilin savi simplaj rimedoj, kiujn la scienco de la multnaciaj firmaoj ne disvolvas, ĉar ili preferas investi pri kosmetikaĵoj kaj estetika kirurgio, por la kapricoj de kelkaj virinoj aŭ viroj, kies koketecon minacas la ekcesoj de iliaj tro riĉaj manĝoj. (...)

Mi parolas ankaŭ nome de infano. La infano de malriĉulo, kiu, malsata, kaŝe rigardas al abundeco montrata en riĉula butiko. (...)

Mi parolas nome de artistoj — poetoj, pentristoj, skulptistoj, muzikistoj, aktoroj-, honestaj homoj, kiuj vidas sian arton prostituiĝi kaj transformiĝi en show business. Mi ekkrias nome de la ĵurnalistoj, devigataj ĉu silenti, ĉu mensogi por ne fariĝi senlaboruloj. Mi protestas nome de la tutmondaj sportistoj, kies muskolojn ekspluatas la politikaj sistemoj aŭ vendistoj de modernaj sklavoj. (...)

Miaj pensoj iras al ĉiuj, kiujn trafas la naturo-detruado kaj al tiuj tridek milionoj da homoj kiuj ĉijare, same kiel ĉiujare, mortos pro tiu terura armilo: malsato. Estante militisto, mi ne povas forgesi tiun obeantan soldaton, kiu, ekpafonte, scias ke la kuglo portas nur morto-mesaĝon. (...)

Nia revolucio, en Burkino, estas malferma al la malfeliĉoj de ĉiuj popoloj. Ĝin inspiras ĉiuj homaj spertoj, depost la unua spiro de la homaro. Ni volas esti heredantoj de ĉiuj revolucioj, de ĉiuj popol-liberiĝaj bataloj en la Tria Mondo. (...)

Malfermaj al ciuj trablovoj de popolvolo kaj de iliaj revolucioj, ankaŭ lernante el iuj teruraj eraroj , kiuj kondukis al tragikaj misfaroj kontraŭ la homrajtoj, ni deziras konservi el ciuj revolucioj nur la kernan purecon, kiu malpermesas al ni plene submetiĝi al la realo de aliaj, eĉ se enmense ni apartenas al sama intereso-komunumo. (...)

Trompoj ne plu eblas. La nova ekonomia ordo por kiu ni batalas kaj plubatalos realiĝos nur se ni sukcesos ruinigi la malnovan ordon, kiu nin ignoras, se ni konkeros nian lokon en la politika organizo de la mondo, se, ekkonsciante pri nia graveco en la mondo, ni ricevos rigardo- kaj decid-rajton pri la mekanismoj planedoskale regantaj komercon, ekonomion kaj monon.

La nova ekonomia ordo enviciĝas nature apud la aliaj popolrajtoj — rajto je sendependeco, je libera elekto de la registaroformoj — kiel la rajto je disvolvado. Kaj kiel ĉiuj popolrajtoj, ĝi konkeriĝas dum kaj per la luktoj de la popoloj. Ĝi neniam rezultos el malavareco de iu ajn potencaj landoj. (...)

Mi vojaĝis milojn da kilometroj. Mi venis ĉi tien por peti ĉiun el vi, por ke ni kune strebu ĉesigi la arogantecon de tiuj malpravuloj, por ke forviŝiĝu la malĝoja vidaĵo de malsatmortaj infanoj, por ke malaperu nesciado, venku la prava ribelo de la popoloj, kaj silentu la armiloj.

Parolado de Tomaso Sankara ĉe la Unuiĝintaj Nacioj la 4-an de oktobro 1984.

Eltiraĵo el Thomas Sankara parle. La Révolution au Burkina Faso. 1983-1987, Pathfinder, 2007, www.pathfinder-press.com, livres.pathfinder@laposte.net.

Vd Bruno JAFFRÉ: “Thomas Sankara aŭ la digneco de Afriko”

Alexis de Tocqueville kaj la imperio

Tocqueville kaj la imperio (Naissance de la bonne conscience coloniale [Naskiĝo de la kolonia bona konscienco], p. 196-197.)

Dum la 1830-aj kaj 1840-aj jaroj, laŭ la mezuro en kiu la dominado de Alĝerio fare de Francio etendiĝis, la Franca Imperio trovas en la persono de Alexis de Tocqueville unu el siaj plej influhavaj politikaj subtenantoj. Mallonge ol antaŭ verki pri Alĝerio en 1837, Tocqueville famiĝis pro la aperigo de sia Pri la demokratio en Usono*. Dum la periodo 1839-1851, dum kiu li estis eminenta membro de la Ĉambro de Deputitoj, li dediĉis grandan parton de sia tempo al detala sekvado de la konkero de Alĝerio kaj de la maniero laŭ kiu la franca dominado de tiu lando estis solidigita, trudante sin kiel unu el la plej bonaj fakuloj de la Ĉambro pri tiu demando.

* Orig.: De la démocratie en Amérique. -vl

La poziciiĝo de Tocqueville favore al la konkero kaj truda koloniigo de Alĝerio analizendas surfone de liaj konvinkoj pri egaleco inter la homoj, surfone ankaŭ de la fakto ke li konsideris sin humanisto kaj defendanto de la principoj de 1789 kaj ankaŭ de lia engaĝiĝo por justa kaj honesta internacia politiko. La kazo de Tocqueville, pensisto prave konsiderata kiel defendanto de loka aŭtonomeco kaj de ia formo de plurismo, estas aparte interesa por cerbumi pri la kialoj kiuj klarigas ke la liberalismo bezonis tiom longan tempon por inkludi en sia defendo de ĝenerala plurismo veran respekton de la kultura plurismo. (...)

La skribaĵoj de Tocqueville pri la franca kolonia etendiĝo en la jaroj de 1830 ĝis 1840 kaj lia aktiva partopreno en ĝi estis samtempe signifaj por si mem kaj reprezentaj por mirfrapa evoluo de la liberalismo de lia epoko. Lia politika kariero kiel defendanto de la konkero kaj franca kolonia dominado en Alĝerio, eĉ se tiuj devis okazi per granda perforto kontraŭ la alĝeriaj indiĝenoj, ebligas kompreni kial la malfido antaŭe sentata kontraŭ la imperio, tia kian esprimis ĝin ekzemple Diderot kaj Constant, forsvenis dum la ondo de imperia etendiĝo de la 19-a jarcento.

Vidu Alain Gresh: Pri sklavkomerco kaj pri eŭropa universaleco

La tria revolucio de Haitio

Ŝtato por la ribelaj sklavoj

EN LA JARCENTO DE RACIONALISMO, la unua revolucio, usona, estis la afero de sklavposedantoj. La dua, franca, decidis tre rapide ke necesas mildigi la principojn, malgraŭ la Societo de Amikoj de Nigruloj, Brissot de Warville, Maksimiliano Robespiero kaj la abato Grégoire. La plimulto decidis konfidi al la proprietuloj de plantejoj la decidon pri kio estas bona por la plej riĉa kolonio de la mondo, Sankta Domingo (kiu fariĝis Haitio en 1804).

Sed la sklav-ribelo postulas rapide la ĝeneralan liberecon! Jen komencas la tria revolucio devena de la racionalismo. Revolucio forgesita, kaŝita, tiom la franca malvenko makulas la napoleonan epopeon, tiom ĝi donas naŭzan ekzemplon por la mondo dominata de la kolizio de la imperiismoj.

Tiu kolonia socio, eksplodonta, estas pli kompleksa ol ĝi ŝajnas: grandaj kaj etaj blankuloj, blankuloj plantej-proprietuloj kaj blankuloj burokratoj, freŝdataj sklavoj (afrikanoj) aŭ pli malnovaj (kreoloj), Nigruloj aŭ “koloruloj”, liberigitoj malriĉaj aŭ siavice jam sklavposedantoj... Frédéric Régent* pentras ĝin per malofta precizeco, en ĉiuj francaj kolonioj. Apenaŭ malsamaj de Sankto Domingo estas ĉiuj sukerinsuloj de la Atlantiko kaj de la Hindia Oceano. Li memorigas al ni ke la sklaveco estis unue blanka kaj portempa (tri jaroj): la engaĝiĝintoj, antaŭ ol fariĝi indiana kaj ĉefe afrikana. Kaj ke la “kolor-antaŭjuĝo” aperis vere nur en la 18-a jarcento, kun eksterordinara perforto antaŭ la franca revolucio, kiam la senmonaj nobeloj tiel rapide refaris al si riĉaĵon.

* Frédéric Régent, La France et ses esclaves, de la colonisation aux abolitions (1620-1848) [Francio kaj ĝiaj sklavoj, de la koloniigo ĝis la aboloj (1620-1848)], Grasset et Fasquelle, Parizo, 2007, 358 paĝoj, 19,50 eŭroj.

La nigra kodo garantiis la maksimumigon de la profitoj. La Revolucio enkondukis novajn sociajn dislimiĝojn: patriotoj, aŭtonomistoj, monarĥistoj, respublikanoj, sed neniu kritikis ekonomian modelon kiu tiom bone funkciis.

Ĝi okazas de 1791 ĝis 1804, la tria revolucio! Spegulata de eksterordinara roman-trilogio de la usona romanverkisto Madison Smartt Bell.* Romaneca kaj kun granda historia precizeco. Senkompara verko: proksimume tri mil paĝoj; de la sukerplantejoj ĝis Cap-Français, la tiama ĉefurbo, de la blankulo ĝis la mulatinoj, de la ekstrema perforto ĝis la batalhaltoj kiujn ĉiu profitas, de la militaj operacioj ĝis la sukerkan-rikolto. Danke al eksterordinara kono de la tekstoj kaj de la kunteksto, ĝi estas la romano de la haitia revolucio... kaj de la perdo, por Francio, de la “perlo de la Antiloj”! Sur la scenejo: ĉiuj agantoj, lokaj kaj francaj, de la periodo.

* Madison Smartt Bell, La Pierre du bâtisseur (post Le Soulèvement des âmes kaj Le Maître des carrefours), Actes Sud, Arlezo, 2007, 1.048 paĝoj, 29,50 eŭroj.

Romano kaj historia verko samtempe, el kiu aperas, kompreneble Toussaint Louverture, persono preskaŭ nekonata de la francoj de la 21-a jarcento, la homo kiu el interbatiĝo faris revolucion: nigrulo, iama sklavposedanto, kiu decideme engaĝiĝis por la ĝenerala libereco kiam la Franca Revolucio abolis la sklavecon (1794). Kaj organizis la armeon kiu devis venki tiun senditan de Bonaparte. Al la du viroj, strategiistoj civile kiel milite, ne mankis komunaj trajtoj.

Bell proponas novan biografion* de la haitia heroo. Toussaint Louverture, nek mito nek martiro, sed fascina ŝtatisto, esceptulo kaj homo de sia tempo. Obsedata de la liberigo de la sklavoj. Simbolo de la plej ekspluatata kaj de la plej humiligata de la tria klaso.

* Toussaint Louverture, Actes Sud, Arlezo, 2007, 387 paĝoj, 25 eŭroj.

Christophe WARGNY.

PRETERPASI LA RASAJN LIMOJN

La aŭdaca veto de Barack Obama

La disvastigo de prediko de la iama spirita konsilisto de s-ro Barack Obama, la pastro Jeremiah Wright, en kiu li denuncis la rasismon de la blankuloj kaj opiniis ke Usono estis parte respondeca pri la atencoj de la 11-a de septembro 2001, embarasis la demokratan kandidaton kun la plej granda ŝanco alfronti la respublikanon John McCain, la 4-an de novembro 2008. En parolado, la 18-an de marto 2008, la senatoro de Ilinojso provis reloki la vortojn de s-ro Wright, kiujn li tre decide kondamnis, en la pli ĝeneralan kuntekston de la interrasaj rilatoj en Usono, ciklon de perforto kaj amaro ligita al longa historio de rasdisigoj. Kvankam tiu parolado, tre elokventa, estis akceptita kun entuziasmo de multaj komentistoj, ĝiaj politikaj (kaj elektaj) efikoj ankoraŭ ne klaras. Ĝis tiam s-ro Obama evitis esti vidata kiel proparolanto de la 12% da usonaj nigruloj kaj la interpretisto, eĉ se kritika, de iliaj koleroj. Li cetere rikoltis bonajn rezultojn en ŝtatoj kiuj havas nur malgrandan proporcion de nigruloj (Iovao, Vermonto, Kansaso). La ekonomia kaj financa krizo, kiu plenfrape tuŝas Usonon, donas al s-ro Obama la okazon testi, dum la lastaj primaraj elektoj, la avantaĝojn kaj limojn de la universalisma diskurso kiu karakterizis lian kampanjon.

SAME KIEL al la klasika elektokampanjo, la kandidateco de s-ro Barack Obama similas al politika movado, kion atestas la ekscitita amaso kiu premas sin ĉe liaj mitingoj, la dekoj da volontuloj kiuj helpas lin kaj pli ol miliono da etaj mon-donacantoj. Tiu movado mobilizis multajn novajn voĉdonantojn en la proceso de kandidatigo, ĉefe junajn kaj “sendependajn”.* Kiel sekvo de tia furoro kaj de la streĉa batalo por la kandidat-nomado de la partio, la partopreno en la primaraj elektoj kaj en la demokrataj elekto-komitatoj (“caucus”) atingis historiajn rekordojn en la tuta lando.*

* Do, civitanoj kiuj ne volas esti ano de unu el la du grandaj partioj en la momento kiam ili enskribas sin en la elekto-listoj. La demando pri ili politika tendenco estas tiam efektive starigita al ili por determini en kiu primara elekto ili povos partopreni. Ĉar, en multaj ŝtatoj, elektanto enskribita kiel demokrato, aŭ kiel respublikano, ne povas partopreni en alia primar-elekto ol tiu de “sia” partio. Dum la ĝenerala elekto, ĉiu elektanto restas kompreneble libera voĉdoni por la kandidato de la kontraŭa partio.
* Pri la donitaĵoj pri la demografiaj grupoj kaj la elekto-partopreno (ĝisdatigataj dum la kalendaro de la primaraj elektoj) vd The United States Election Project http://elections.gmu.edu.

Kaj tamen, la opinioj disas pri tio kion signifas la kandidatiĝo de s-ro Obama. Por liaj partizanoj li enkarnigas, en la usona politiko, fundamente novan forton kiu leviĝas super la parti-spirito kaj ordonas al la usonanoj turni la dorson al la vaŝingtona politiko de fermitaj pordoj. Por liaj kontraŭuloj ene de la demokrata partio, kiuj subtenas la kandidatigon de lia konkuranto, la senatorino de Novjorko Hillary Clinton, la viro estas nura bombasto. Krome li estas tro juna kaj sen sufiĉa sperto. La respublikanoj siavice juĝas s-ron Obama deloga, sed sen surprizo; li estas, laŭ ili, progresemulo de la malnova skolo antaŭ ĉio zorganta pri redistribuado de la enspezoj pere de imposto, apenaŭ alia ol tiuj kiuj antaŭis lin.

Ĉiu el tiuj vidpunktoj enhavas parton de vero. La noveco de la homo, lia freŝeco kaj lia persona kariero donis abundan materialon por la komentistoj. Naskita de patro devena de Kenjo kaj de patrino veninta de Kansaso, s-ro Obama elkreskis en Havajo, kie liaj gepatroj ekkonis sin, kaj en Indonezio, kien lia patrino iris por fari siajn esploradojn en la kadro de sia doktoriĝa laboraĵo pri antropologio (kaj kie ŝi reedziniĝis, kio donis al li indonezian bopatron). Li faris siajn superajn studojn en Kalifornio (Okcidenta Kolegio) kaj en Novjorko (Columbia), poste laboris kiel asociano en la nigrulaj kvartaloj de Ĉikago antaŭ ol akiri sian diplomon pri juro en Masaĉuseco (Harvard). Tiel s-ro Obama aperas kiel palimpsesto sur kiu la mondo supermetis multajn temojn.

Li estas mesaĝisto, sed ne arĥitekto de la moderna Demokrata Partio. Krom novaĵoj, lia kandidatiĝo reprenas tutan serion da demokrataj temoj jam tradiciaj. De la fino de la 19-a jarcento ĝis meze de la 20-a, la Demokrata Partio difinis sin per kontraŭeco al la koncentrado de la povo kaj de la mono en la usona socio. La demokrataj prezidant-kandidatoj — de kiuj William Jennings Bryan (1896, 1900, 1908), Thomas Woodrow Wilson (1912, 1916), Franklin Delano Roosevelt (de 1932 ĝis 1944) kaj Harry S. Truman (1948) — kampanjis por la “popolo” kaj kontraŭ la “interes-grupoj”. Ilia referenduma vizio de la politika povo atendis de la “ordinaraj homoj” ke ili regu sin rekte (aŭ kiom eble plej rekte) kaj konsideris la financajn premgrupojn koruptaj kaj monavidaj. Ili vipis la koncentriĝon de la povo fare de la kapitalistoj, nomataj la “trustoj” aŭ la “grandaj entreprenoj”. Kontraŭaj al la privilegioj de la elitoj, la demokratoj konsideris sin la ĉampionoj de la ordinarulo — supozata blanka kaj eŭropdevena. La popolisma erao kulminis.*

* Tiu historia skizo inspiriĝas de la verko Party Ideology in America, 1828-1996, Cambridge University Press, Novjorko, 2001.

Post la dua mondmilito la demokrata popolismo mildiĝis, kiel atestis la kampanjo de Adlai Stevenson (1952, 1956), de John Fitzgerald Kennedy (1960), de Lyndon Baines Johnson (1964) kaj de Hubert Humphrey (1968). La antagonismo inter sociaj klasoj pasis al la dua rango. Certe, la postmilitaj demokratoj defendis la sociajn reformojn de la malmuntado de la karteloj (Progressive Era) kaj poste tiun de la New Deal* kaj ofte provis etendi ilian kampon (nome pri pensioj). Tamen, ĉiaj referencoj al la “klasbatalo” malaperis el ilia publika diskurso, kaj la demokratoj anstataŭigis ilin per alvoko al la universala unio de ĉiuj rasoj, kredoj kaj klasoj.

* Ekonomiaj kaj sociaj disponoj faritaj en Usono inter 1933 kaj 1939, sub la prezidanteco de Franklin Delano Rooseveld.

En tiuj tempoj de malvarma milito, tia retorika strategio celis aparte eskapi al ĉia akuzo de asociiĝo kun la komunismo, sinonimo de kontraŭusoneco, kaj de asimiliĝo al sindikata movado pli kaj pli malpopulara, ĉar ĝi estis konsiderata korupta. La postmilitaj demokratoj alvokis do ĉiam malpli la ŝtaton por reguligi la privatan sektoron kaj jam ne atakis la grandajn entreprenojn. Tiu nova universalisma, kuniga ideologio esprimis la politikan celon, fundamente novan, de la Demokrata Partio. Ekde 1948 kaj de la adopto de la unuaj disponoj kiuj garantiis la civitanajn rajtojn, la partio subtenis publikan intervenon favore al la rajtoj de la virinoj kaj de la “malplimultoj”. Komence, la nigruloj estis la sola malplimulto konsiderata tia. Post kiam establiĝis la precedenco de la civitanaj rajtoj donitaj al la nigruloj, la partio luktis por la rajtoj de la virinoj, de la loĝantaro devena el Latinameriko, de la samseksemuloj kaj de multaj diversaj grupoj difinitaj laŭ kriterioj etnaj aŭ de apartaj interesoj. La filozofio de la rajtoj ne ĉesis etendiĝi. Dum la 20-a jarcento la partio pasis tiel de ideologio de la “regado fare de la plimulto” al alia kiu pli insistis pri la “rajtoj de la malplimultoj”.

Ni estas unusola popolo

EN TIU MARŜO al la gefrata unueco restis unu paŝo farota. Ĝis nun, la flagoportantoj de la partio por la prezidanteco estis ekskluzive blankaj kaj viraj. Oni instigis la virinojn kaj la malplimultojn voĉdoni por la demokratoj, sed oni ne konfidis al ili la plej altan taskon (kvankam pluraj el iliaj reprezentantoj provis atingi ĝin, inter ili s-ro Jesse Jackson en 1984 kaj s-ino Patricia Schroeder en 1988). Post duonjarcenta diskurso favore al la integriĝo, la partio nun ekagis. Kiu ajn estos la kandidato nomumita ĉi-jare, li (s-ro Obama) aŭ ŝi (s-ino Clinton) enkarnigas, per sia kariero kaj sia vivo, la antaŭenmarŝon de la moderna Demokrata Partio. Ilia sola serioza konkuranto, blankulo kaj dotita de la kromosomo Y, s-ro John Edwards, rezignis la partoprenadon post la unua serio de primaraj elektoj. Nu, li estis bazinta sian kampanjon sur temoj denuncantaj la sociajn misharmoniojn kaj la enspezajn malegalecojn.

La du kandidatoj kiuj alvenis ĉepinte ne defendis la universalisman temon kun komparebla energio. Dum s-ino Clinton — fakta kunprezidanto sub la prezidanteco de sia edzo William Clinton (1993-2001) — prezentas sin kiel fakulo pri regado kaj aktivas por universalaj medicinaj servoj, s-ro Obama enkarnigas bonege la novan demokratan ideologion. En tiu ĉi postindustria erao, li akiris la favorojn de la partio ne nur pro la edifa historio de sia vivo, sed ankaŭ pri siaj lirikaj impetoj.

Unuafoje prezentata al nacia publiko en julio 2004, dum li faris paroladon antaŭ la demokrata konvencio, tiu kiu estis tiam kandidato por la Senato de la ŝtato Ilinojso konkeris la delegitojn (kaj la komunikilojn) per sia alvoko, fore de ĉia preciza ideologio, kredi en la komunumo kaj la civitaneco. Lia parolado famiĝis:

“Ne ekzistas progresema Usono kaj konservativa Usono — ekzistas la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Ameriko. Ne ekzistas nigrula Usono kaj blanka Usono, latina Usono kaj azia Usono; ekzistas la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Ameriko. (...) Ni adoras ĉiopovan Dion en la bluaj ŝtatoj [kun demokrata plimulto], kaj ni ne ŝatas ke la federaciaj agentoj ŝovas siajn nazojn en niaj bibliotekoj en la ruĝaj ŝtatoj [kun respublikana plimulto]. Ni preparas la korbopilkajn ĉampionecojn en la bluaj ŝtatoj kaj ni havas gejajn amikojn en la ruĝaj ŝtatoj. Patriotoj kontraŭagis la militon en Irako kaj patriotoj subtenis ĝin. Ni estas unusola popolo, ni ĉiuj ĵuris fidelecon al la flago, ni ĉiuj defendas la Unuiĝintajn Ŝtatojn de Ameriko.”

Dum siaj elektaj mitingoj — kiujn iuj observantoj komparis kun religiaj ceremonioj-, s-ro Obama indikas sisteme al siaj partizanoj ke ĉiuj usonanoj, kia ajn estas ilia raso, ilia koloro aŭ ilia sekso, povas sperti prosperon. Lia propra nomo, klarigas li al ni, resumas la bonfarojn de Usono: [Miaj gepatroj] donis al mi afrikan nomon, Barack, kiu signifas “benito”, pensante ke en tolerema Usono la nomo kiun oni havas ne estas obstaklo por sukceso. Ili imagis ke mi iros en la plej bonajn lernejojn de la lando, kvankam ili ne estis riĉaj, ĉar en larĝanima Usono vi ne bezonas esti riĉa por realigi vian potencialon.”

La senatoro de Ilinojso prezentas sian kandidatiĝon kiel postpartia kaj postrasa, serĉante kunigi ĉiujn en interkonsenton favore al la “ŝanĝo”. Kvankam malpreciza, la ideo trafas. Ĝi ebligas al la partizanoj de la kandidato fari al si bildon de s-ro Obama sendepende de la programo kiun li portas. Tio okazas ne ĉar la demokrata kandidato evitas engaĝiĝi (li montris tion pri Irako*, sed ĉar liaj simpatiantoj kelkfoje neglektas liajn poziciiĝojn kaj preferas la ĝeneralan prezentiĝon kiun ili ricevas.

* La 2-an de oktobro 202, dum plimulto da usonanoj ŝajnis apogi la politikon de la prezidanto George W. Bush, s-ro Obama partoprenis en kontraŭmilita manifestacio kaj tie faris gravan paroladon (vidu ĝian tekston tradukitan al la franca en nia retejo, www.mondediplomatique.fr/2008/04/OB...).

En lia mesaĝo la kongruo de formo kaj enhavo estas nenie pli evidenta ol en la slogano “Jes, ni povas” (Yes, we can), kiu enkarnigas la universalismajn temojn de integriĝo kaj toleremo en stilo de demando kaj respondo kiu elvokas la partoprenigan tradicion de la nigrula eklezio en Usono (vidu la suban tekston “Yes, we can”). Resume, la kandidato reprezentas la apoteozon de la demokrata universalismo kiun la partio asertas de duona jarcento.

Dum la kampanjo li ricevis ripetajn atakojn — s-ro Clinton unue, poste la respublikana senatoro John McCain akuzis lin kontentiĝi “nur per retoriko” kaj esti “elokventa sed malplena”, kun manko de substanco kaj de pezo. Oni riproĉas al li nur supraĵan konon de la funkciado de la ŝtataparato kaj la foreston de klara programo.

Tiuj plendmotivoj esprimas legitiman zorgon. Sed la politiko estas ankaŭ afero de forta lingvaĵo, elvoka, de “poezio” (por repreni tiun epiteton per kiu oni celis malkvalifiki s-ron Obama). La vortoj, kaj la kapablo elparoli ilin, reprezentas la arton de la metio, ĉar la politiko estas retorika arto. La usonanoj aŭskultis Ronald Reagan; ili iel ŝatis kion ili aŭdis. Oni vere ne povas diri la samon pri la nuna prezidanto aŭ pri lia patro.

Sammaniere s-ro Clinton distingis sin inter preskaŭ ĉiuj aliaj lastatempaj demokrataj kandidatoj por la prezidanteco (inkluzive de lia edzino) per sia regado de la komunik-arto, sen kiu politikisto, vira aŭ virina, ne povas multon realigi. La popola saĝo (kiun la kandidatino Hillary Clinton senĉese eĥas) diras ke, se oni mobilizas elektantaron laŭ poezio, oni regas nacion laŭ prozo. Sed en la epoko de konstanta elektokampanjo gravas mastri konstante la du registrojn. Ke la usonaj gvidantoj konsiderataj la plej grandaj estas tiuj kies vortojn oni memoras, tio estas neniel hazarda.

Maldekstre de la Demokrata Partio

ANTAŬ JAM jarcento kaj duono, la kontraŭuloj de Abraham Lincoln akuzis lin kaŝi siajn verajn intencojn malantaŭ nebulo da belsonaj vortoj — sed substance dubsencaj. Dum lia prezidant-kampanjo en 1860 oni premis pli ol unu fojon Lincoln klare poziciiĝi pri la abolo de la sklaveco: la flago sub kiu li kampanjis esti tiu de la naciismo; li fine fariĝis savanto de la Unio, sed ne protektanto de la nigruloj; li konfesis abomenon kontraŭ la sklaveco, sed precizigis ke temas pri persona opinio kiu ne realiĝos per signifohavaj disponoj se li estos elektita.*

* Lincoln pensis ke la emancipiĝo de la nigruloj estas idealisma propono sed perspektivo de rapida aplikado. Reage al ĉefartikolo kiu rekomendis la tujan emancipadon de la sklavoj, li klarigis: “Se mi povus savi la Union sen liberigi eĉ unu sklavon, mi farus tion; se mi povus savi ĝin liberigante ilin ĉiujn, mi farus tion; se mi povus tion liberigante iujn sed lasante la ceterajn tie kie ili estas, mi farus ankaŭ tion.”

Tiu aplikado de elekta dubsenceco aperas inter la plej rimarkindaj de la politikaj analoj. Tamen, la usonanoj de hodiaŭ, nigruloj kiel blankuloj, verŝajne defendus lin, ĉar tio estis la sola strategio kapabla konduki Lincoln-on al la respublikana kandidatigo, kaj, kun iom da bonŝanco, al la prezidanteco.

Se la demokratoj elektos s-ron Obama por defendi sian blazonon en novembro, lia supozata progresemo havas same multajn ŝancojn esti pridisputota kiel lia raso. Liaj voĉoj donitaj (en la Asembleo de Ilinojso kaj poste en la Senato de Usono), same kiel liaj politikaj aliancanoj, situigas lin ĉe la maldekstro de la Demokrata Partio. Ĉiukaze pli maldekstra ol ĉiuj kandidatoj nomumitaj de tiu partio de tre longa tempo. En tiu senco, la moderneco de s-ro Obama havas nenion komunan kun tiu de s-ro Clinton kiam tiu estis elektita en 1992 laŭ programo de dekstra centro. Se li gajnas la kandidat-nomumadon de sia partio venontan aŭguston en Denvero, la senatoro de Ilinojso estos eble klasita de la historiistoj kiel la plej maldekstra kandidato post George McGovern en 1972.* Ĉu li decidos kampanji kiel afiŝita progresemulo? Ĉu liaj kontraŭuloj permesos al li prezenti sin kvazaŭ super la disputo?

* Senatoro de Sud-Suddakoto kaj senindulga kontraŭulo de la Vjetnami-milito, s-ro George McGovern estis la kandidato de la Demokrata Partio en la prezidantelekto de 1972. Li atingis nur 38% de la voĉoj kontraŭ Richard Nixon, kiu estis reelektita.

John GERRING kaj Joshua YESNOWITZ.

“Yes, we can”

”KIAM NI superis la malfeliĉojn ŝajne ne supereblajn; kiam oni diris al ni ke ni ne estas pretaj, aŭ ke ni ne provu, aŭ ke ni ne povas, generacioj de usonanoj respondis per simpla kredo kiu resumas la spiriton de popolo.

Jes, ni povas.

Tiu kredo estis enskribita en la fondaj dokumentoj kiuj deklaris la destinon de lando.

Jes, ni povas.

Ĝi estis murmurata de la sklavoj kaj de la abolismuloj fermante vojon de lumo al la libereco en la plej malluma nokto.

Jes, ni povas.

Ĝi estis kantata de la enmigrintoj forlasintaj malproksimajn bordojn kaj de la pioniroj kiuj iris okcidenten spite al senindulga naturo.

Jes, ni povas.

Tiu estis la alvoko de la laboristoj kiuj sindikatiĝis; de la virinoj kiuj luktis por la voĉdonrajto; de prezidanto kiu faris la Lunon nia nova limo; kaj de reĝo kiu kondukis nin al la pinto de monto kaj montris al ni la vojon al la Promesita Tero.

Jes, ni povas la justecon kaj la egalecon. Jes, ni povas la ŝancojn kaj la prosperon. Jes, ni povas kuraci tiun ĉi nacion. Jes, ni povas ripari tiun ĉi mondon.

Jes, ni povas.”

Parolado de Barack Obama en la kampanjo en Nov-Hampŝiro, 10-an de januaro 2008

LA MIRAĜO DE LA “SOCIA AFERO”

La gvidantoj de la socialistaj kaj socialdemokrataj partioj deklaris en 2005 ke la ratifo de la Eŭropa “Konstitucio” estas neevitebla paŝo por la posta konstruado de “socia Eŭropo”. Tiu “Konstitucio”, malakceptita en Francujo kaj en Nederlando, estas revivigita, kun la sama enhavo, forme de la Lisbona Traktato. Kaj la socialistoj kaj la socialdemokratoj daŭrigas la saman rezonadon, sen montri emocion. Unu el du: aŭ ili ne legis tiujn tekstojn aŭ ili ekspluatas la civitanojn.

Tiel, restas en la traktato la artikoloj malpermesantaj (pro la regulo pri unuanimeco) iun ajn socian harmoniigon ne realigitan per la merkato. Tio estas eŭfemismo uzata por nomumi la socian dumpingon impulsitan de la plilarĝigoj je 2004 kaj 2007 al landoj kun salajraj kostoj multe pli malgrandaj ol la eŭropunia meznombro. Oni malpermesas ankaŭ ĉiun restrikton al la libera cirkulado de kapitaloj, kiu, inter aliaj misfortunoj, ebligis ke la tuta financa sistemo internacia estas infektita pro la “rubaj” valorpaperoj kiu estas sorbitaj usonaj hipotekaj kreditoj (la “subprime”).

Kelkaj freŝdataj okazoj montras ke la Eŭropa Unio estas miraĝo kaŝanta sin ĉiam, simple ĉar la eŭropaj traktatoj subordigas la Union al “tiuj liberoj”: kiuj estas “la libera cirkulado de homoj, varoj, kapitaloj kaj servoj, kaj la libero de establejo” kaj kiuj estas surskribitaj en la antaŭparolo de la Ĉarto pri la Fundamentaj Rajtoj de la Eŭropa Unio*. Al kio oni aldonu la nocion de “sendifekta konkurenco” (aldona protokolo 6-a de la Lisbona Traktato). La Komisiono, la Konsilantaro kaj la Eŭropa Jura Kortumo rivalas fervore por vidi kiu aplikas tiujn prioritatojn.

* La Ĉarto ne aperas en la Lisbona Traktato, sed la 6-a artikolo de tiu traktato konsentas al ĝi la saman juran valoron.

Tiel, en la pasinta novembro, la Ĝenerala Sekretario de la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj, John Monks, donis al la prezidanto de la Komisiono, José Durao Barroso, peton je 510.000 subskriboj kun la celo postuli direktivon pri la publikaj servoj. Li ricevis abruptan “ne” kiel respondon. Kaj ĉar la Komisiono havas la monopolon, konfirmitan en la traktato, de leĝdona iniciato, tiu esenca postulo de la socialistoj kaj de la socialdemokratoj iris rekte rubujen.

La Konsilantaro, siaflanke, kun la subteno de Britujo, blokis du projektojn de direktivoj: unuflanke, tiun rilatan al la limigo je kvardek ok, de la semajnaj laborhoroj; aliflanke, tiu disponanta ke la provizoraj laboristoj ĝuu la samajn rajtojn kiel la fiksaj laboristoj.

Fine, la Eŭropa Tribunalo pri Juro faris du resonajn aljuĝojn en la pasinta decembro. Unu, surbaze de la libero de establejo, pravigis Viking Line, finna firmao de pramŝipoj, kiu volis translokiĝi al Estonujo por tiel pagi estonajn salajrojn kaj ne suomajn. Alia, nome de la libero de servado, akceptis la plendon de la latva firmao Laval kiu, por konstrui lernejon en Svedujo, intencis pagi latvajn salajrojn kaj ne svedajn.

Ĉu vi parolis pri socia Eŭropo?

Bernard CASSEN.

Tiu ĉi artikolo estas tradukita el la hispana eldono de Le Monde diplomatique.

KIEL FARIĜI MILIARDULO EN KELKAJ SEMAJNOJ

Carlos Slim, la tuta oro de Meksikio

Taksata dum iom da tempo kiel la plejriĉulo de la mondo, s-ro Carlos Slim troviĝas nun en la dua pozicio. Kiel bonkorulo, tiu filo de nutraĵvendisto ne hezitas proklami ke “la plej bona investo kiun oni povas fari estas redukti la malriĉecon”. Altruismo kiu ebligas al li ĉirkaŭiri la esencon: danke al siaj politikaj amikoj li amasigis riĉaĵon profitante la meksikan financ-krizon de la 1980-aj jaroj kaj la ege avantaĝajn — por li — privatigojn.

LAŬ LA GRANDA plimulto de la portretoj de la meksikano Carlos Slim kiuj abundis en la gazetaro sekve al lia instaliĝo en la dua rango de la riĉaĵoj de la planedo, lia vivmaniero ŝajnas pli proksima de tiu de la meza meksikano ol de tiu de membro de la “jet-set”, por kiu “li havas nur malestimon”.* “Nenia kriaĉa reklamaĵo por tiu pasia ŝatanto de batpilko* kiu ne uzas komputilon, evitas mondumajn festenojn, preferas kapsikojn al kaviaro kaj kiu longan tempon stiris sian aŭtomobilon mem.”* Ĉio, ĉe li, indikus do la “malabundecon”, eĉ la “humilecon”.* Ĉio... escepte de la nombroj.

* Patrice Gouy, “Carlos Slim — Le Rockefeller mexicain [Carlos Slim — La meksika Rockefeller]”, Le Point, Parizo, 16-a de aŭgusto 2007.
* Ankaŭ nomata “basbalo”, “base-ball” ktp. -vl
* Frédéric Saliba, “Carlos Slim, maître du Mexique... et du monde [Carlos Slim, mastro de Meksikio... kaj de la mondo]”, Marianne, Parizo, 18-a de aŭgusto 2007.
* Brian Wintr, “How slim got huge [Kiel maldika fariĝis ega”, Foreign Policy, Londono, novembro-decembro 2007.

Laŭ la revuo Forbes, la riĉaĵo de s-ro Slim atingis 60 miliardojn da dolaroj komence de 2008. Por Sentido Común, meksika interretejo pri ekonomiaj informoj, Forbes estas ankoraŭ malproksima de la ĝusta kalkulo, ĉar tiu kiun oni nomas ankaŭ “reĝo Midaso” profitis sunradion ĉe la Borso por superi 67 miliardojn da dolaroj, altiĝo, de proksimume 740% kompare kun 2000.* Tiam li atingis “nur” la tridek-trian mondan riĉaĵon.

* www.sentidocomun.com.mx.

Tamen oni ne povus ĝuste mezuri tiun riĉaĵon sen meti ĝin en la kuntekston de Meksikio, kie 40% de la loĝantaro devas kontentiĝi pri malpli ol du dolarojn tage. Kun riĉaĵo de pli ol kvarono de la ŝtata buĝeto, s-ro Slim reprezentas pli ol 40% de la totala kapitalo de la Borso de Meksikio. Alia absoluta rekordo: li “pezas” proksimume 8% de la Malneta Enlanda Produkto (MEP) de la lando*, dum, kompare, la riĉaĵo de John D. Rockefeller neniam superis 2,5% de la usona MEP.

* Anne Denis, “Carlos Slim, le Midas des télécoms [Carlos Slim, la Midas de la telekomunikaĵoj]”, Les Echos, Parizo, 16-a de julio 2007.

Tiel, la portreto de Carlos Slim kiel “filo de etkomercisto”* esprimas eble malpli rekte la realecon ol la manieron laŭ kiu la moderna kapitalismo rakontas sin mem, nome tra “ekzemplodonaj” karieroj de s-roj Ĉiuj-ni, kies sukceso rekompencas la kompetentecon kaj la laboron. Tiuj “karieroj” havas efektive la avantaĝon ke ili proponas al la malpli riĉaj homoj — pri kiuj oni povus timi ke ili fine tediĝus de la senĉese kreskantaj malegalecoj — la esperon ke iun tagon, eble, venos ilia vico. La revuo Le Point komencas cetere unu el siaj (multaj) portretoj de s-ro Slim per jenaj vortoj: “Kiu ne revis vekiĝi iun matenon apartenanta al la granda familio de la multmilionuloj? Estu konfidemaj, tio povas ankoraŭ okazi al vi. La novaj dolar-milionuloj kreskas kiel fungoj.”*

* Stéphane N. Mehta, “Carlos Slim, the richest man in the world [Carlos Slim, la plejriĉulo de la mondo]”, Fortune, Novjorko, 20-a de aŭgusto 2007.
* Marc-Antoine de Poret, “Millionnaires de tous les pays... [Milionuloj de ĉiuj landoj...]”, Le Point, Parizo, 26-a de julio 2007.

Laŭ la kapitalisma mitaro, estas per esceptaj intelektaj antaŭdispozicioj — ofte rimarkeblaj jam en infanaĝo! — ke malkaŝiĝus la “sekreto” de la riĉeco de tiuj modernaj herooj. Kvankam verŝajne efektive tre “dotita”, s-ro Slim ne tiom malsimilas al la granda plimulto de la prezentatoj en la “Forbes-listoj”* kaj ŝuldas sian riĉaĵon eble malpli al sia amo por nombroj... ol al sia naskiĝo kaj al siaj politikaj amikecoj.

* Forbes aperigas ĉiujare la liston de la miliarduloj de la planedo, sed ankaŭ tiun de la plej riĉaj usonanoj, de la plej famaj personoj, de la “100 plej potencaj virinoj de la planedo” kaj ankaŭ la liston “de la plej deliraj mansakoj”.

Naskita riĉa, post kiam lia patro — libandevena enmigrinto — riĉiĝis per nemoveblaĵ-komerco en la momento de la meksika revolucio, s-ro Slim fariĝis rapide unu el la ĉefaj fontoj de financado de la Institucia Revolucia Partio (PRI), kiu regis Meksikion sola ĝis la jaro 2000. Tio havigis al li, kompense, kelkajn favorojn.

Granda forvendado de la ŝtataj entreprenoj

EN 1982, la falo de la petrol-kurzoj kaŭzas gravan ekonomian krizon en Meksikio. La prezidanto José López Portillo ŝtatigas la bankojn, lia celo estis malpli starigi la fundamentojn de “socialisma” ŝtato ol “ŝtatigi la privatan ŝuldon de la oligarĥio”.* Tamen, la tradicia elito maltrankviliĝas kaj urĝe forvendas siajn aktivojn por foriri kiom eble plej rapide. Ne sentante la samajn maltrankvilojn — liaj amikoj estas en la povo-, s-ro Slim profitas de la paniko por akapari iujn el la plej gravaj entreprenojn de la lando, kun aparta gusto por tiuj kiuj vivas de ŝtataj mendoj. Li tiris el tio belajn profitojn. Tiel, Seguros de México, la ĉefa asekuristo de la lando, kiun li aĉetis por 44 milionoj da dolaroj, valoras hodiaŭ 2,5 miliardojn.

* Marco Rascón, “Los bancos, el poder... [La bankoj, la povo...]”, La Jornada, Meksikurbo, 9-a de majo 1990.

Sed estas danke al lia bona amiko Carlos Salinas de Gortari — elektita prezidanto en 1988-, ke la riĉaĵo de s-ro Slim vere ekflugas. En la momento de la “ekonomia malfermiĝo” farata laŭ impulsado de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la Monda Banko, s-ro Salinas, kvankam konsenta kun ili, deziras favori la fortiĝon de nacia kapitalo kapabla rezisti al la atakoj de la usonaj entreprenoj. Volo malpli “naciisma” ol interesita de la perspektivo de rektaj ligoj kun la estontaj profit-centroj de la lando. La prezidanto montriĝas tiom pli zorga altiri al si la favorojn de la grandaj mastroj ĉar li alvenis al la povo pere de elekta fraŭdo, kiu ne pasis nerimarkite.

Centoj da ŝtataj entreprenoj estas tiam vendataj, prefere al liaj proksimuloj. De du en 1991, la nombro da meksikaj miliarduloj saltas al dudek-kvar en 1994, fine de lia mandato. La unua de ili nomiĝas Carlos Slim.

En 1990, partnerece kun Southwestern Bell kaj France Télécom, li aĉetas la entreprenon Teléfonos de México (Telmex) en pli ol dubaj cirkonstancoj. Krom prezo kiun la meksikaj aŭtoritatoj havis la delikatecon teni en saĝa alteco (proksimume 2 miliardoj da dolaroj por 20% de la kapitalo), la vendo-kondiĉoj ŝparis al s-ro Slim la malagrablaĵojn de la konkurenco: “Dum landoj kiel Brazilo kaj Usono dividis la ŝtat-monopolojn en diversajn entreprenojn kiuj konkurencis sin reciproke, Meksikio vendis sian monopolon integra, malpermesante ĉian konkurencon dum ses jaroj”, klarigas The Wall Street Journal.*

* David Lunhow, “The secrets of the world’s richest man”, The Wall Street Journal, Novjorko, 4-a de aŭgusto 2007.

Telmex ricevis krome la solan naciskalan koncesion de poŝtelefono, dum liaj konkurantoj devis kontentiĝi pri koncesioj limigitaj al certaj regionoj. La kompanio — kiu regas 90% de la fiksaj lineoj de la lando — estas hodiaŭ la dua latinamerika societo komercata ĉe la borso. La América Movil — la filio de poŝtelefonado de la grupo Slim — siavice atingis facile la kvinan mondan rangon de la entreprenoj de poŝtelefonado, kun 70% de la meksika merkato kaj pli ol 120 milionoj da klientoj en dekkvino da landoj. Sed la Slim-imperio ne limiĝas al telekomunikadoj...

Ĉu li uzas elektron, ĉu li verŝas brulaĵon en la benzinujon de sia veturilo aŭ aĉetas diskon, libron, tabuleton da ĉokolado, ĉu li eniras supervendejon aŭ trajnon, ĉu li fumas, sportas, rigardas televidon, ĉu li “krozas” sur Interreto aŭ uzas necespaperon, la meza meksikano faligas siajn pesojn* en la poŝojn — profundajn — de s-ro Slim. Lia imperio, la Grupo Carso, nombras efektive pli ol ducent kvindek entreprenojn en sektoroj tiom diversaj kiom la ĉenoj de magazenegoj (Sanborns), cigaredoj (Cigatam), minejoj kaj ĥemio (Empresas Frisco), fervojo (Ferromex), submaraj kabloj kaj tuboj el PVC (Condumex), oleoduktoj kaj gasoduktoj, petrolaj platformoj. Aŭ la komputiloj, de kiuj 3% de Apple, kiujn Slim aĉetis — kia bonŝanco! — kelkajn tagojn antaŭ la reveno de s-ro Steve Jobs kiel ĉefo de la societo, reveno kiu kaŭzis altiĝon de pli ol 480% de la akcio-kurzo. S-ro Slim, ĉeesta en preskaŭ ĉiuj latinamerikaj landoj — ĉefe en la telekomunikada sektoro-, laŭdire decidis antaŭ nelonge fortigi sian ĉeeston en la kampkultura sektoro, investante en la biobrulaĵa sektoro, en Paragvajo.

* Peso estas la meksika monunuo; proksimume 10 pesoj valoras 1 usonan dolaron, komence de 2008. -vl

Totale, la Grupo Carso afiŝas spezon de pli ol 150 miliardoj da dolaroj. Li dungas proksimume ducent dudek mil homojn, al kiuj oni disdonas broŝurojn kiuj martelas urĝecon: “Altigi la produktivon, la konkurencivon, redukti la kostojn kaj la elspezojn”.* Instrukcio fidele realigata. Kvankam ĝi ĝuas unu el la plej gravaj kreskoj de la lando, la grupo donas al siaj salajruloj aparte malaltajn pagojn ĉe kiuj la parto de “logdonacoj” estas ofte pli ol 50% de la salajro.

* Gisela Vázquez kaj Alberto Bello, “El secreto de Carlos Slim”, en la retejo CNNExpansión, 23-a de decembro 2007.

Tia sukceso malfermas pordojn (kiuj siavice faciligas la estontan sukceson). Tiel, s-ro Slim ludas briĝon kun s-ro Bill Gates (lia asociano), frekventas la familion Rockefeller, la princon Charles, la prezidinton de la hispana registaro Felipe González (lia premgrupisto tra la mondo), aŭ la eksurbestron de Novjorko, s-ron Rudolph Giuliani, kies kampanjon li financis (kiel li faras por la demokratino Hillary Clinton).

Heredaĵo, politikaj sekretaj interkonsentoj kaj ekspluatado de salajruloj: la “sekreto” de la riĉaĵo de s-ro Slim kuŝas malpli sur aparta talento ol sur la tradiciaj leviloj de kapitalisma akumulado. Tamen, oni ne vidu en li polvecan konservativulon! Male. La granda disigo-linio pasas laŭ li inter “la moderneco kaj la arĥaismo, ne inter la maldekstro kaj la dekstro”.* Tiel, je la granda surprizo de iuj, s-ro Slim ne kaŝas sian amikecon kun la brazila prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva, kun kiu li dividas la kritikon de la novliberalismo. La defendantoj de la ekonomia malfermiĝo konvertiĝas facile al protektistoj... post kiam ilia monopolo estas starigita.

* David Cayon, “El empresario más rico del mundo y la Argentina”, Perfil, Bonaero, 28-a de oktobro 2007.

En Meksikio la interesoj de s-ro Slim pasas “antaŭ” tiuj de la nacio. La tarifoj de la Grupo Carso estas je 260% pli altaj ol tiuj de la entreprenoj de la najbaraj landoj por la Interret-konektoj, je 312% por la poŝtelefonado kaj je 65% por la fiksaj telefon-lineoj, kun — laŭ la prezidanto de la meksika Centra Banko Guillermo Ortiz-, rekta efiko sur la “konkurencivo de la nacio”.*

* Ginger Thompson, “Prodded by the left, Mexico’s richest man talks equity”, The New York Times, 3-a de junio 2006.

Ĉu pro tio kritiki la monopolon de Carlos Slim? En Meksikio neniu riskas tion. Ekonomia vertebraro de la lando, Grupo Carso fariĝis netuŝebla. Per sia larĝanimeco mem, s-ro Slim havas la feliĉon indulgigi la politikan klason: li financas ĉiujn politikajn partiojn de la lasta prezidant-elekto.* La grandaj sindikatoj, ankaŭ ĝuantaj la larĝanimaĵojn ekde la komenco de la 1990-aj jaroj, koncedas ke ilia kritiko iom mildiĝis. Flanke de la komunikiloj, la komuna saĝo postulas — en Meksikio kiel aliloke — ke oni ne kolerigu la reklamistojn. S-ro Slim estas la plej grava inter ili.

* La Partio de la Demokratia Revolucio (PRD) de la socialdemokrata kandidato Andrés Manuel López Obrador kaj la Partion de Nacia Ago (PAN) de la nuna prezidanto Felipe Calderón.

Por Andrés Oppenheimer, unu el la plej vidataj ĉefartikolistoj de Latinameriko, kritiki la riĉaĵon de s-ro Slim estus vana. Necesus male “krei kulturon de karitato kiu volus ke oni laŭdu tiujn kiuj plej donas, kiel la verajn heroojn”.* S-ro Slim ŝajnas esti aŭdinta tiun alvokon, tamen precizigante ke li havas neniel “la intencon disdoni sian riĉaĵon dekstre kaj maldekstre, kiel la kristnaskulo”.* Sed dum kelkaj jaroj la magnato financis ducent mil ĥirurgiajn operaciojn, sepdek mil okulvitrojn, cent kvindek mil stipendiojn kaj naŭdek kvin mil biciklojn.*

* “Latin America’s rich should donate more”. Miami Herald, 20-a de septembro 2007.
* Stephanie N. Mehta, verko cit.
* Francesc Relea, “Carlos Slim. El hombre más rico del mundo”, El País, Madrido, 12-a de julio 2007.

Kaj tio estas nur komenco. La homamanto anoncis ke li volas investi 4 miliardojn da dolaroj — iomete malpli ol 7% de la mono kiun li amasigis dum la lastaj sep jaroj — en diversaj karitataj kaj edukaj projektoj. La privata sektoro, pledas li, devas “intense engaĝiĝi en la formadon de homa kaj fizika kapitalo”*, por formi klientaron por siaj produktoj. Demandite de la Financial Times pri lia kontribuaĵo en tiu kampo, s-ro Slim emfazis sian respondecon: profitigi Meksikion de “la sperto de la entrepreno, [kiu] povas ebligi respondi al sociaj defioj kiuj superas la politikon”.* Alivorte, fari tiel ke la lando estu mastrumata kiel entrepreno. Unu de la liaj, prefere.

* Financial Times, Londono, 27-a de septembro 2007.
* Saml.

Renaud LAMBERT.

DEK KVAR JAROJ DA DEMOKRATIO KAJ LONGA ATENDO

Kiam la sudafrikanoj volas tegmenton

Preparante sin al akcepto de la Monda Ĉampioneco de piedpilko en 2010, Sud-Afriko spertas altan konjunkturon de konstruado: stadionoj, hoteloj, turismaj infrastrukturoj, rapidegaj trajnoj. Tamen, dum multiĝas novriĉuloj kaj disvolviĝas korupto, la milionoj da homoj forigitaj el la urbocentroj, kiuj daŭre ne havas decajn loĝejojn nek aliron al akvo aŭ elektro, komencas senpacienciĝi. La temo de la malegalecoj devus esti en la centro de la prezidant-elekto en 2009.

“Ĉiu homo devas havi la rajton loĝi tie kie li ŝatas, esti dece loĝata kaj kreskigi sian familion en komforto kaj sekureco.”

(Artikolo 9 de la Ĉarto de la Libereco, adoptita en Kliptown de la Kongreso de la Popolo, la 26-an de junio 1955.

DOMO POR 1.000 randoj — 79 eŭroj! Ni estas je du kilometroj de la plaĝo de False Bay, inter Table Mountain kaj la Kabo Bonespero. Sed tiu nemoveblaĵ-anonco estas humuraĵo de Khayelitsha, la granda township oriente de Kaburbo. Temas pri “QQ”, neformala sektoro instalita en marĉeca tereno-strio sub la kabloj de alta tensio de Eskom, la sudafrika elektro-kompanio. Kvankam malpermesate, la zono estas kovrita de shacks, tiuj strukturoj el tabuloj kaj onda lado kiuj, en Sud-Afriko, formas la loĝejojn de miloj da malriĉaj urbanoj.

Dudek jarojn post sia ekloĝado en tiu neformala kolonio, starigita en 1987, la sescent kvindek familioj de QQ disponas pri nenia higiena instalaĵo kaj devas kundividi ok kranojn de trinkakvo. Elektraj ŝnuroj troviĝas ĉie, kaŝitaj sub la asfalto, ligante anarĥie la ladurbon kun la elektro-nombriloj de la laŭleĝa kvartalo kiu situas proksime. Brulegoj oftas, kaj oni regule funebras mortviktimojn. Ĉio dividebla lueblas, ĝis la ŝlosilo de la necesejoj. Konekto al la ĉefa proviz-kablo estas zorge kaŝita en anguleto, malantaŭ stako da kartonoj: s-ro Mzonke Poni, kiu vivas en QQ kun sia patrino de pli ol ses jaroj, esperas tiel ke, dum la venonta vizito de la polico, lia elektra instalaĵo ne viktimiĝos de la tranĉ-pinĉiloj.

“Ankaŭ ni havas nian Waterfront!” elkrias s-ro Poni. Tiu zono de QQ ricevis la nomon de la ŝika kvartalo de la Kabo. Kial? Kvar monatojn jare, la vintraj pluvoj inundas ĉiujn shacks kiuj situas malalte. Iuj aligis la plankon je kelkaj centimetroj, por gajni kelkajn tagojn antaŭ ol devi transporti seĝojn, televidilon kaj personaĵojn al najbaro aŭ ien en la familio.

En la provinco de Okcidenta Kabo (Western Cape) — kie troviĝas QQ-, kvincent mil familioj atendas loĝejon. Ondon post ondo, la junaj laboristoj stakiĝas en ladurbaĉoj, venintaj plejparte el la kamparaj provincoj de Orienta Kabo (Eastern Cape). Oni ne instaliĝas sen konsento de la komitato de loĝantoj, kiu atribuas la loĝejojn unuavice al paroj kun junaj infanoj.

Malgraŭ la grandega provizoreco de la situacioj — aŭ pro ĝi-, la socia vivo, kiu aperas en tiuj kvartaloj, estas forta.* Estas do ŝoko kiam la publikaj instancoj decidas “purigi” zonon post zono, sen antaŭa interkonsento kun la loĝantoj.

* Vd, ekzemple, Steven Otter, Khayelitsha, uMlungu in a township, Penguin Books SA, Johanesburgo, 2007. La aŭtoro rakontas tie la ĉiutagan vivon en la ladurbaĉo, kie li loĝis dum sia studado de ĵurnalismo, kiel sola blankulo en nigrula kvartalo.

Post brulego en Joe-Slovo — alia neformala kvartalo de Kabo, en la ombro de la aviadiloj kiuj startas en la flughaveno-, la viktimoj estis reloĝigitaj en novaj konstruaĵoj, pli oriente, en la kvartalo Delft. Sed tiuj reloĝadoj, trudaj, poste komencis tuŝi homojn kiuj ne estis viktimoj de la fajro. “Ni skribis al ĉiuj oficialuloj, de la urbo ĝis la prezidanteco, rakontas s-ro Mzwanele Zulu, kiu gvidas la kvartal-komitaton de Joe-Slovo. Sed neniu donis al ni klarigojn. Ni rifuzas esti perforte delokitaj; ĉi tie ni estas proksimaj de transportoj kaj de la laboro.” Por esti aŭdataj, la loĝantoj decidis okupi la N2, la rapidvojon kiu trairas la ebenaĵon. La respondo, ĉi-foje, estis tuja: “La polico pafis al ni [per gum-kugloj]. Poste ĝi arestis nin, pro instigo al perforto.” La asocioj turnis sin al la jursistemo, kiu decidos ĉu Joe-Slovo devas esti evakuota.* Sed la lernejo, instalita en mizera konstruaĵo el ondolado, estas jam fermita.

* La 10-an de marto 2008, la Alta Kortumo de Kaburbo ordonis ilian evakuadon al “provizoraj” loĝejoj de Delft. Kp http://westerncapeantieviction.word....

En Delft, la tensio palpeblas en tiu ĉi antaŭtagmezo. Virino eniras nian veturilon por iri al la civitana centro de la kvartalo kaj abrupte alparolas nin: “Ĉu vi trovas normale ke ili donas novajn konstruaĵojn al junuloj, dum ni estas de pluraj jaroj sur la atendo-listo?” Meze de la novaj domoj, Mercedeso-aŭtomobilo veturas tra la stratoj kun laŭtparolilo, petante la loĝantojn ne obei la sekurec-agentojn kiuj kontrolas la kvartalon kaj kiuj tiun tagon faras sovaĝan popolnombradon kies celon la loĝantoj ne konas. La tribunalo ordonis la konservadon de la ĝisnuna stato en la konflikto inter la konstruisto, Thubelisa Homes, kaj la loĝantoj. Tiuj ekokupis la domojn eĉ antaŭ ol ili estis finitaj. Kial? Okazas ke la ministro pri loĝado Lindiwe Sisulu* venis, la 16-an de decembro 2007, por transdoni ŝlosilojn al la elpelitoj de Joe-Slovo... forgesante ke 30% de la novaj loĝejoj estis promesitaj al la loĝantoj de Delft.

* Lia oficejo ne respondis al nia peto pri interparolado.

En la civitana centro de Delft, du virinoj postulas la saman domon. “Tio okazas pli kaj pli ofte”, klarigas s-ino Pam Bukes, la sekretario de la kontraŭelpel-komitato. Ŝi montras al unu el la du: “Oni ne povas riproĉi tiun knabinon, kiu provas sian ŝancon... sed mi certas ke ŝi ne troviĝas sur niaj listoj.” Aperas en tio la interkomunumaj tensioj. Delft estas efektive plejmulte loĝata de mulatoj (laŭ la difinoj de la rasdisiga reĝimo) kaj voĉdonas por la Demokrata Alianco (Democratic Alliance, DA). La Afrika Nacia Kongreso (African National Congress, ANC), suspektas ili, instigas la junajn nigrulojn ekster la kvartalo provi perforte entrudiĝi. “La loko bruas je onidiroj kaj je reciprokaj frapoj; estas normale ke la homoj nervoziĝas”, rimarkigas s-ro Martin Legassick, historiisto kaj aktivulo de longa tempo, tre aktiva en tiuj loĝanto-komitatoj. “Sed necesas ankaŭ konsciiĝi ke la nigruloj siavice neniam povis enskribiĝi en la atendolistojn.” Malabundo kaj justo ne bone harmonias.

Tiel, en iu angulo, maljuna viro — 83-jara — ilustras la amplekson de la problemo: li luprenas iun shack en postkorto, kies luprezo voras la esencon de lia pensio. “Li estas sur la atendolisto de pli ol dudek jaroj, indikas s-ro Franck Martin, la konsilisto (DA) de s-ino Helen Zille, la urbestro de Kabo. Ĉiuj demandas min pri la danĝero de perforto. La sola maniero kalmigi la spiritojn estas havi egalajn regulojn por ĉiuj. Tio ofte malfacilas kiam ni alfrontas povon kiu, la tagon antaŭ Kristnasko, dum ni ĉiuj forestis por manifestacii antaŭ la tribunalo, profitis tion por sendi sekureco-fortojn por malplenigi la domojn! La homoj volas tegmenton, akvon, sanitarajn instalaĵojn kaj laboron en la proksimeco. Per tio, ke la registaro ignoras la elementajn bezonojn de la popolo, ĝi ludas per fajro. La ŝtato dediĉas nur 1,5% de la buĝeto al loĝado, nombro kiun oni komparu kun la 5 ĝis 7% kutimaj en landoj kiel nia.”

Forpelataj de la “ruĝaj formikoj”

EN SUD-AFRIKO, la malegalecaj estas gigantaj. De kiam la lando iris la novliberalan vojon (malfermo de la landlimoj, liberaligo de la ekonomio), ili ankoraŭ kreskis. Du ekonomioj troviĝas unu apud la alia, sen renkontiĝi. Sesdek elcentoj de la loĝantaro — plej multe nigrula kaj malmulte edukita — gajnas malpli ol 3.500 randojn (276 eŭrojn) monate, dum 2,2% ricevas monatan enspezon de pli ol 30.000 randoj kaj vivas “okcidentece”. Heredaĵo de la rasdisiga sistemo, la proprieto estas tre malegalece dividita — en 1994, 75% de la loĝantaro estis instalita sur 13% de la teroj-, kio kontribuas al la kamparana elmigrado kiu amasiĝas en la ladurbaĉoj.

La malriĉeco tuŝas la duonon de la loĝantaro. “La nuna sistemo de sociaj helpoj (...) havas nur limigitan efikon por la reduktado de la malriĉeco de la unuopuloj kaj de la malegalecoj”, montras raporto de la Unuiĝintaj Nacioj.* La plimulto, ekonomie malforta, suferas plenfrape la egan altiĝon de la loĝado-prezoj. “De 2000 ĝis 2004-2005 (...), la prezo de la domoj altiĝis je 92%, dum la enspezo de la laboristoj altiĝis je 8,3% mezume.” Eblas paroli pri vera krizo, kaj por limigi ĝin, la du milionoj sepcent mil loĝejoj kreitaj kun registaraj helpoj ne sufiĉis. Necesas diri ke la postulo kreskas, laŭ la ministrejo pri loĝado, je pli ol ducent mil unuoj jare: al la kamparana elmigrado aldoniĝas socia transformiĝo, ligita kun la politika liberaligo, kiu reduktas la mezuman grandecon de la hejmo.

* Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por Disvolvado (PUND), South Africa Human Development Report, Novjorko, 2003.

Sud-Afriko havas proksimume dek-du milionojn kaj duono da mastrumejoj, de kiuj kvin milionoj en urba zono. Dek-unu elcentoj de la hejmoj troviĝas en shacks kaj 12% en tradiciaj kabanoj. Pli ol la duono (56%) dependas komplete de la registaro por sia loĝejo.*

* Martin Lefassick, “Mandela Park anti-eviction campaign and the housing crisis: old demands, new challeges”, 215 paĝoj, 2006 (ne publikigita).

La plej malriĉaj estas senkompate transloĝigataj el la urbocentroj. La transloĝigoj okazas kelkfoje per ruzo (kun la promeso de reloĝigo en “vera” domo), kelkfoje sub la minaco de perforto. En Johanesburgo, la polico tiel estas fingromontrata de la speciala raportisto de la Unuiĝintaj Nacioj, same kiel la privata kompanio Wozani Security, kapabla sendi kvincent homojn, ĉiuj ruĝe vestitaj (pro tio ilia kromnomo “ruĝaj formikoj”), por komplete malplenigi konstruaĵon je siaj loĝantoj en kelkaj horoj.*

* Kp Jean-Christophe Servant, “Johannesburg: un urbanisme sous pression”, video-raportaĵo realigita por Geo, http://reportage-video.geomagazine.... (en la franca).

“Sud-Afriko havas multajn similaĵojn kun la postkolonia Alĝerio”, analizas s-ro Moeletsi Mbeki, de la Instituto pri internaciaj aferoj de Sud-Afriko. Frato de la prezidanto Thabo Mbeki, tiu respektata intelektulo estas ankaŭ la direktoro de la sudafrika filio de Endemol, la nederlanda produktanto de “televid-realaĵo”. “Nia ekonomio kuŝas sur la elminigo de mineralaj riĉaĵoj. La soci divido estas forta inter la bazaj aktivuloj kaj la gvidantoj de la lukto [kontraŭ la rasdisigo]. Tiuj elturniĝas bonege, ĉar ili alprenis la regadon de la ŝtato. Estas ili kaj iliaj infanoj kiuj konsistigas la vicojn de la aperanta meza klaso. Ili havis la bonŝancon ricevi edukadon; ili devus esti la bazo de vigla privata sektoro, en lando kie la malaltkvalita edukado en la sistemo de rasdisigo kreis problemegon de homaj resursoj. Sed la povo starigis enorman burokrataron kiu bonege sukcesas vivi de tiuj resursoj, sen krei laboron por la loĝantaro.”

Kiel averto, li memorigas ke, en 1992, en Alĝerio, la malriĉeco de la loĝantaro kiu iris sampaŝe kun la riĉego de la privilegiaj rondoj de la politika klaso favorigis la venkon de la Islama Fronto de Bonfarto (Front islamique du salut [FIS]). Ĉar la povo rifuzis akcepti la rezulton de la voĉdonado, la lando falis en la internan militon...

Venĝemo kontraŭ la novriĉuloj

PRETORIO bonŝance ne estas ankoraŭ en tia situacio! Sed, en lando kie kvar milionoj ducent mil homoj devas elturniĝi kun malpli ol 7 randoj tage (0,55 eŭroj), la venĝemo kreskas kontraŭ tiuj novriĉuloj. La bildo de la ANC malboniĝis tiom — antaŭ kvin jaroj ankoraŭ nepenseble — ke, en la ladurbaĉoj, eĉ s-ro Nelson Mandela jam ne estas ŝirmata kontraŭ sarkasmoj: “Li estas vivanta sanktulo... kiu privatigis la akvon!” La novliberalaj politikoj realigitaj sub lia prezidanteco kaj daŭrigataj de lia posteulo Thabo Mbeki ne havis la esperitajn efikojn por la eksterlandaj investoj; sed la socia klaso, siavice, ja partoprenis. La programoj de Black Economic Empowerment (BEE), destinitaj disvolvi la agadon de la nigruloj en la ekonomio (posedo de kapitalo, partopreno en la gvidinstancoj ktp), efikis pli por la korupto ol por la integriĝo en la ekonomian sistemon de la amaso de la loĝantaro antaŭe diskriminaciata.

La nova vicprezidanto de la ANC, s-ro Kgalema Motlanthe, klarigis jam en 2005 ke “estas la bankoj kiuj ĝis nun profitis la politikon de la BEE. (...) La demokratia movado devas kontraŭi ĉiujn formojn de manovroj por riĉigi la kelkajn individuojn, sed subteni la entreprenistojn kiuj volas krei vivkapablajn entreprenojn, kiuj havas sanajn financojn kaj kiuj estas alvokitaj kontribui al la integrado de la dua ekonomio en la unuan ekonomion”.*

* “Comment comprendre la politique du Black Economic Empowerment [Kiel kompreni la politikon de la Black Economic Empowerment]”, ANC Today, tradukita [al la franca] de Renapas, http://renapas.rezo.net/article.php.... Vd Johann Rossouw, “‘Embauche équitable’ pour les Sud-Africains” [“‘Justa dungo’ por la sud-afrikanoj”], Le Monde diplomatique, majo 2007.

“Entute, la BEE estas ia kapitalismo de komplicoj, aldonas s-ro Moeletisi Mbeki. Tiuj tielnomataj “entrepren-gvidantoj” estas plejparte nur agentoj de la blankula kapitalo, kiuj ludas la rolon de interfaco kun la ŝtato; ili ne estas entreprenistoj. Nu, nia lando suferas rapidegan malindustriiĝon sub la duobla efiko de sia manko de entreprenista kapablo kaj la azia konkurenco. Kompletaj sektoroj estas en katastrofa situacio: 80% de la ŝuoj aĉetitaj en Sud-Afriko en la 1980-aj jaroj estis produktitaj en la lando; hodiaŭ 80% estas importitaj, ĉefe el Ĉinio. (...) Danke al la minejaj riĉaĵoj la registaro povas permesi al si konservi social-ŝtaton, kvankam limigitan, sed ne scias kiel estigi ekonomian disvolvadon. La danĝero estas ke la krizo frapos ekde kiam la mondaj kurzoj malkreskas.”

Kvankam la politikoj de la ANC estas kontestataj, ĝia potenco restas, kun 65% da voĉoj en ĉiu elekto, hegemonie. Do, estas ene de ĝi mem ke formiĝis la koalicio “de maldekstro”, kiu kunigas la homojn kontraŭ Thabo Mbeki ĉirkaŭ la Sud-afrika Komunista Partio (SACP) kaj la sindikato Cosatu, kiu portis s-ron Jacob Zuma al la prezidanteco de la partio dum la konferenco de Polokwane, fine de decembro 2007. Post tiu etapo, kaj se tamen li eliros sendifekta el la proceso pro korupto, kiu atendas lin ĝis tiam, s-ro Zuma devus fariĝi, en 2009, la tria prezidanto de la sudafrika respubliko.

Sed malmultaj observantoj pensas ke vera politika ŝanĝo eblas. “La ANC faris nenion por ni, juĝas, kategorie, aktiva membro. La homoj de Jacob Zuma partoprenas en la registaro de dek-tri jaroj, ankaŭ ili ŝanĝos nenion.” Surloke, marĝene de povo kiu elrevigis, viglaj sociaj movadoj komencas strukturiĝi en naciaj retoj — Forumo kontraŭprivatiga (APF), Abahlali Base Mjondolo* ktp — kaj ne hezitas parole interveni kaj manifestacii.

* Pri tiu movado kiu kunigas la loĝantojn de la shacks, vd la dokumentan videon “Dear Mandela”, www.youtube.com/user/sleepinggiantfilms.

Meze de novembro 2005, la polico pafis sur manifestacio de du mil loĝantoj de la ladurbaĉo Foreman Road, kiuj marŝis al la urbodomo de Durbano, vundis du homojn kaj arestis kvardek-kvin manifestaciantojn. Samsemajne en Pretorio, kvincent homoj disrabis la loĝejon de membro de la urba konsilantaro. De tiam, la alfrontiĝoj ne ĉesis. La manifestacioj pri bazaj servoj multiĝis, laŭ oficialaj nombroj de la ministrejo pri internaj aferoj, de jara mezumo de ses mil en 2004-2005 al proksimume dek mil poste. La 19-an de februaro 2008, la polico pafis al paca manifestacio de du mil loĝantoj de la ladurbaĉo Foreman Road, kiuj marŝis al la urbodomo de Durbano, kun la rezulto de du vunditoj kaj aresto de kvardek-kvin manifestaciantoj. Samsemajne, en Pretorio, kvincent homoj disrabis la loĝejon de membro de la urba konsilantaro. De tiam la alfrontiĝoj ne ĉesis. La manifestacioj pri la bazaj servoj multiĝis, laŭ la oficialaj nombroj de la ministrejo pri internaj aferoj, de jara mezumo de ses mil en 2004-2005 al proksimume dek mil poste. La 19-an de februaro 2008, la polico pafis al paca amasiĝo de la kvartalo Delfto. La 10-an de marto, kvincent loĝantoj de Klaarwater, en Durbano, starigis barikadojn postulante la eksigon de ANC-konsilisto kiu ne plenumis siajn elekto-promesojn pri la servoj...

Revene de sia misio en Sud-Afriko, la speciala raportisto de la Unuiĝintaj Nacioj pri loĝado Miloon Kothari bedaŭris ke “la konsultiĝoj inter [la oficialuloj], la organizaĵoj de la civila socio kaj la tuŝitaj individuoj kaj komunumoj [ŝajnas] same nesufiĉaj kiel supraĵaj”.* Pli ol 70 miliardoj da randoj (do 5 miliardoj da eŭroj) estos elspezitaj por la konstruado kaj plibonigo de la infrastrukturoj por la piedpilka mond-ĉampioneco 2010. Dek stadionoj, rapidega trajno... sed, avertas s-ro Kothari, “la transformado de Johanesburgo en mondklasan urbon kontribuas jam al la prezaltiĝo de loĝado, kaj la kreska postulo de konstrumaterialo kondukis al antaŭvidebla manko de cemento”. Por la proparolanto de la Kontraŭprivatigo-Forumo, s-ro Richard “Bricks” Mokolo, renkontata en lia domo en Orange Farm, kvartalo de senhavuloj kvardekon da kilometroj sude de Johanesburgo, kaj mem piedpilk-ludinto, “la Mond-ĉampioneco estos la okazo por aŭdigi nian voĉon!”

* “Mission en Afrique du Sud [Misio en Sud-Afriko]”, Unuiĝintaj Nacioj, Konsilio pri homrajtoj, Novjorko, 29-a de februaro 2008, A/HRC/7/16/Add.3.

Philippe RIVIÈRE.

La rasdisigo en muzeo

MEZVOJE INTER Johanesburgo kaj Soveto, ĉe la rapidŝoseo kiu ligas la urbegon kaj ĝian emblemecan township, troviĝas la muzeo de la rasdisigo, granda beton-konstruaĵo ĉe kiu aperas la vortoj “Libereco”, “Respekto”, meze de naturparko kiu montras la sudafrikan veld. La enirbileto, enmanigita senceremonie al la vizitanto, indikas: “White” aŭ “Non-White”. Ricevinte bileton “Non-White”, la franca ĵurnalisto ne havas alian elekton ol eniri la koridoron laŭ la sago dekstre. Metalkradoj ĉirkaŭas nin, necesas iri antaŭen. Dekon da metroj pli, la itinero “White” kaj “Non-White” kuniĝas.

Momento de ripozo, post tiu brutala eniro en la temon, invitas pensi pri la jura kaj mensa absurdaĵo de la doktrino de “disa evoluo”. Ŝildo elvokas la “raso-dancon” — tiel en 1985 sepcent du “mulatoj” fariĝis laŭlege “blankuloj”, dek-naŭ “blankuloj” fariĝis “mulatoj”, unu “hindo” fariĝis “blankulo” kaj dek-unu “mulatoj” estis transformitaj al “ĉinoj”. Neniu “blankulo” fariĝis “nigrulo”. Neniu “nigrulo” fariĝis “blankulo”.

Poste oni dronas en perforto. Ties simboloj estas ĉie. La videoj, impresaj, montras maŝe la rasdisigon, la rasismajn diskursojn, la popolribelon, la subpremon de la amasoj, la torturon, la atestojn de malliberuloj. Kaj, fine, la bildojn de la venko.

En la centro de la muzeo tronas Casspir, tiu terura kiras-kamiono kiu patroladis en la townships. La trairo kreskigas la senton de subpremo — en ĉambro elvokanta la malliberejojn, cent dudek-unu kordoj pendas de la plafono por reprezenti la aktivulojn “memmortigitaj” de la polico-, poste liberigas, en ia katarso. Oni eliras, vidinte la bildojn de batalo kaj aŭdinte la paroladojn de ĝiaj gvidantoj, tra ĉambro kie estas dismetitaj, kiel simbolo de venko de la demokratio, la gazetojn de la tago. La titoloj elvokas ĉi-tage la skandalojn kiuj makulas la povon.

La enhavo de la muzeo estas efikega; ĝi kaŭzas perfortajn emociojn, timon, naŭzon, identiĝon kun la herooj de la batalo, poste la malŝarĝiĝon de feliĉa kaj morala solvo. La rasdisigo estas tie abstrakta figuro, ĉambro kies antaŭa flanko elvokas la nazian imagaron de subpremanto, kaj la posta flanko la sangon de la martiroj kaj la heroecon de la liberigantoj. Sed, envere, ĉu tio ne estas la scenaro — eposa, emocia, kaj radikale fiksita en historio... pasinta — de holivuda spektaklo preskaŭ atendita? Do oni jam ne miras ke la kanzono maŝe aŭdigata en la portempa ekspozicio dediĉita al Steve Biko estas la internacia stereotipo de Peter Gabriel, Biko.

En Kaburbo, la District Six prezentas rekte kontraŭan muzeografian metodon. En tio kio estis la preĝejo de tiu centra kvartalo de la havenurbo, la loĝintoj venis por rakonti la ĉiutagan vivon de sia komunumo, antaŭ ol tiu estis forbalaita de la povo, en fortoprovo komencita en 1950 per la adopto de la Group Areas Act. Ekde 1901 la nigruloj komencis esti delokitaj el tiu kvartalo kie miksiĝis liberigitaj sklavoj, metiistoj, etkomercistoj kaj laboristoj. En 1966, la kvartalo estis deklarita “blanka zono”. Sed, ĝis sia detruado per buldozoj, en 1982, kaj la dislokado de ĝiaj sepdek mil loĝantoj en diversajn townships — ĉefe Khayelitsha, kies nomo signifas en la kosa lingvo “nia nova hejmo”-, ĉiukoloraj infanoj ludis sur la strato, ĵazgrupo akompanis la vesperojn, kaj oni ripozis en frizistejo aŭ ludante domenon.

Jen la tuta celo de tiu tre kolora muzeo: montri tion kion la rasdisigo detruis. Ilustri la socian vivon kaj la solidarecon kiuj ekzistis antaŭ la buldozoj, kaj spite al la subpremo. La vigleco de la komunumo, kiu ne toleris ĉion sen rezisti kaj kiu, kiam ĝi fine perdis, lasis sur la muroj lastan skribaĵon, plenan de tragika humuro: “You are now in Fairyland” — bonvenon en Felando.

ĈI TIE, la memoro estas viva, kiu evoluas tiom kiom la vizitantoj aldonas siajn komentojn sur la ŝildoj, kiom la loĝintoj elvokas siajn memorojn kaj skribas siajn nomojn per feltkrajono sur la lokojn kie ili estis vivintaj, retrovas fotojn aŭ iamajn najbarojn. Jen tute nova metodo, kiu fariĝis internacia referenco: la muzeo tiel servis kiel modelo por la scenografio de la Muzeo de Enmigrado kaj Diverseco, en Londono.

De kie venas tiu diferenco? En Kaburbo, la muzeo de la District Six estis fondita en 1989 de siaj loĝintoj, kiuj volas partopreni en la rekonstruado de la komunumo kaj de la kvartalo — kvardek hektaroj nuntempe kovritaj de verdaĵo. Ĝia memor-esplorado estas decide orientita al la estonto kaj al la konstruado de novaj solidarecoj, ĉefe kun la viktimoj de elpeloj ĉie en la mondo. En Johanesburgo, la urbo de oro, la muzeo de la rasdisigo estis kontraktita en la kadro de ĝenerala kontrakto pri la instalado de... kazino. Volata “de alte”, instalita en distanco de la urbo kaj de la loĝantoj, ĝi ne povis eskapi la akrecon de la urbo mem, la logikon de nacia monumento kaj la edifan rakonton destinitan al la internaciaj turistoj.

Philippe RIVIÈRE.

LA IMF KAJ MALSATO

LA INTERNACIA MON-FONDUSO (IMF) kaj la Monda Organizo pri Komerco (MOK) promesis ke la pli granda fluo de varoj kontribuos al elradikigo de malriĉeco kaj malsato. Ĉu pornutra kultivado? Ĉu nutraĵa aŭtonomeco? Oni trovis ion pli inteligentan: la loka kampkulturado estu forlasota aŭ orientota al eksportado. Tiel oni plej bone profitu ne la naturajn kondiĉojn — pli favorajn, ekzemple, al tomato de Meksiko, al ananaso Filipinoj-, sed la ekspluato-kostojn pli malaltajn en tiuj du landoj ol en Florido aŭ Kalifornio.

La malia kampkulturisto konfidu sian nutradon al cereal-firmaoj de Francio aŭ de la usona Mezokcidento, pli meĥanizitaj, pli produktivaj. Forlasante sian teron, li iru por kreskigi la loĝantaron de la urboj, por fariĝi laboristo en okcidenta entrepreno delokinta siajn aktivecojn por profiti pli malaltajn laborkostojn. La marbordaj ŝtatoj de Afriko samtempe malpezigu sian eksteran ŝuldon vendante siajn rajtojn je fiŝkaptado al fabrikŝipoj de la pli riĉaj landoj. La gvineanoj havus poste nur la elekton aĉeti fiŝkonservaĵojn de Danlando aŭ Portugalio.Vd [Jean Ziegler, “Réfugiés de la faimRifuĝintoj de malsato”, Malgraŭ aldona poluado kaŭzita de la transportoj, la paradizo estus certa. Ankaŭ la profitoj de la perantoj (distribuistoj, transportistoj, asekuristoj, reklamistoj)...

Subite la Monda Banko, kiu preskribis tiun “disvolvo”-modelon, anoncas ke tridek-tri landoj spertos malsat-ribelojn. Kaj la MOK maltrankviliĝas pro reveno al protektismo observante ke pluraj landoj kiuj eksportas nutraĵojn (Barato, Vjetnamio, Egiptio, Kazaĥio...), decidis redukti siajn vendojn al eksterlando por — kia maldeco! — garantii la nutradon de sia loĝantaro. La Nordo rapide ŝokiĝas pro la egoismo de la aliaj. Al la egiptoj mankas tritiko, ĉar la ĉinoj manĝas tro da viando....

La ŝtatoj kiuj sekvis la “konsilojn” de la Monda Banko kaj de la IMF oferis sian pornutraĵan kampkultivadon. Do ili jam ne povas rezervi al si la uzadon de siaj rikoltoj. Nu jes, ili pagos, jen la leĝo de la merkato. La Organizaĵo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Nutrado kaj Agrokulturo (FAO) jam kalkulis la altiĝon de ilia fakturo pri importado de cerealoj: 56% en unu jaro. Logike, la Monda Nutraĵ-Programo (MNP), kiu nutras ĉiujare 73 milionojn da homoj en sepdek-ok landoj, postulas kromajn 500 milionojn da dolaroj.

Ŝajnas ke ĝiaj pretendoj estis juĝataj kapricaj, ĉar ĝi ricevis nur la duonon. Ĝi almozpetis tamen nur la prezon de kelkaj horoj da milito en Irako kaj la milonon de tio kion la krizo de la subprime kostos al la banka sektoro, kiu estas larĝanime helpata de la ŝtatoj. Eblas kalkuli la aferojn alie: la MNP petegis por siaj milionoj da malsatuloj ... 13,5% de la sumoj gajnitaj lastan jaron sole nur de John Paulson, gvidanto de hedge fund sufiĉe informita por antaŭvidi ke centmiloj da usonanoj falos en la bankroton de nemoveblaĵoj. Oni ne scias kiom profitigos, kaj al kiu, la malsato kiu komenciĝis, sed nenio perdiĝas en moderna ekonomio.

Ĉio recikliĝas: unu spekulado pelas la alian. Post nutri la vezikon Interreto, la monpolitiko de la Federacia Rezervo instigis la usonanojn enŝuldiĝi. Kaj pufiĝis la nemoveblaĵ-veziko. En 2006, la IMF taksis ankoraŭ: “Ĉio indikas ke la meĥanismoj de kredit-atribuado en la nemoveblaĵ-merkato en Usono restis relative efikaj.” Merkato kaj efika: ĉu ne kunfandi tiujn du vortojn por ĉiam? La nemoveblaĵ-veziko krevis. Tiam la spekulistoj revigligas malnovan eldoradon: la cereal-merkatojn. Aĉetante kontraktojn de liverado de tritiko aŭ rizo por dato en la estonteco, ili esperas revendi ilin pli koste. Kio instigas al prezaltiĝoj, al malsato...

Kaj kion faras nun la IMF dotita, laŭ sia ĝenerala direktoro, de “la plej bona skipo de ekonomikistoj en la mondo”? Li klarigas: “Unu el la manieroj solvi la problemojn de malsato estas kreskigi la internacian komercon.” La poeto Léo Ferré skribis iam: “Por ke malespero mem vendiĝu restas nur trovi la taŭgan formulon”.

Ŝajnas ke oni trovis ĝin.

Serge HALIMI.

HEDONISMA SPIRITUALECO NEW AGE

Tibeto kaptita en la revo de la alia

LA RAPORTAĴOJ disvastigataj de la komunikiloj trudas al ni certan bildon kiu estas gurdata tiel: la Popola Respubliko Ĉinio, kiu ekokupis kontraŭleĝe Tibeton en 1950, okazigas de jardekoj brutalan kaj sisteman detruadon de la religio kaj de la identeco mem de la tibetanoj kiel libera popolo; la ĵusaj manifestacioj de Lasao kontraŭ la ĉina okupado estis subpremataj perforte; ekde kiam Pekino preparas la estontajn Olimpiajn Ludojn de somero, ĉiuj defendantoj de la demokratio kaj de la libereco havas la devon fari premojn por ke Ĉinio redonu al la tibetanoj kion ĝi ŝtelis de ili. Nacio kiu tiagrade surtretas la liberecojn ne havas la rajton plibeligi sian famon per la nobla olimpia spektaklo.

Kion faros la registaroj? Ĉu ili cedos, kiel kutime, al la ekonomia pragmatismo, aŭ trovos la forton meti niajn plej altajn etikajn kaj politikajn valorojn super la mallongdatajn ekonomiajn interesojn?

Eĉ se la ĉinaj publikaj instancoj en Tibeto faris, tute evidente, multajn agojn de teroro kaj de detruado, multaj elementoj perturbas la simplisman vidon (“la bonuloj kontraŭ la malbonuloj”). Jen naŭ punktoj kiun oni povas havi en la menso kiam oni meditas pri la lastatempaj eventoj.

1. Sendependa ĝis 1950, Tibeto ne fariĝis de unu tago al alia okupata lando. La rilato kun Ĉinio estas longa kaj kompleksa, kaj tiu ludis ofte la rolon de protekta suvereno — sufiĉas memorigi ke ankaŭ la kontraŭkomunisma Guomindang insistis pri la ĉina suvereneco super Tibeto. La termino mem de dalaj-lama atestas pri tiu interagado, ĉar ĝi asociigas la mongolan dalaj (“oceano”) kun la tibeta bla-ma.

2. Antaŭ 1950, Tibeto estis sub la jugo de sovaĝa feŭdismo, kun malriĉeco (la vivespero ne estis pli granda ol 30 jaroj), endemia korupto kaj pluraj internaj militoj (la lasta, inter du monaĥaj frakcioj, okazis en 1948, kiam la Ruĝa Armeo estis jam antaŭ la pordoj de la lando!). Timante la malordon kaj la socian malintegriĝon, la tibeta gvidanta elito malpermesis ĉian disvolvadon de industrio, tiel ke la plej eta metalpeco devis esti importata de Hindio. Tio ne malhelpis tiun eliton sendi siajn infanojn al la britaj lernejoj, en Hindio, kaj transigi kapitalojn en britajn bankojn, ankaŭ en Hindio.

3. La Kulturrevolucio kiu detruis la tibetajn monaĥejojn en la 1960-aj jaroj ne estis simple “importita” de la ĉinoj: en tiu epoko, malpli ol cento da ruĝaj gvardioj iris al Tibeto, kaj la loĝantaroj kiuj bruligis la monaĥejojn estis preskaŭ ekskluzive tibetanaj.

4. Ekde la komenco de la 1950-aj jaroj, la Central Intelligence Agency (CIA) konstante kaj sisteme instigis al kontraŭĉinaj agadoj en Tibeto; tiel, la ĉinaj timoj de eksteraj provoj malstabiligi Tibeton estas neniel “malraciaj”.*

* Vd pri tio la detalan studaĵon de Kenneth Conboy kaj James Morrison, The CIA’s Secret War in Tibet (“La sekreta milito de la CIA en Tibeto”), University Press of Kansas, Lawrence, 2002.

5. Televidaj bildoj atestas, ke la eventoj de Tibeto ne estas paca “spirita” protestado de tibetaj monaĥoj (kiel en Birmanio antaŭ ok monatoj), sed estas (ankaŭ) manovroj de bandoj mortigantaj ordinarajn ĉinajn enmigrintojn kaj brulantaj iliajn magazenojn. Oni devus do juĝi la tibetajn manifestaciojn kiel ĉian ajn perfortan manifestacion: se la tibetanoj atakas la ĉinajn enmigrintojn en ilia propra lando, kial la palestinanoj ne faru same kontraŭ la israelaj koloniantoj de Cisjordanio?

6. Estas fakto de la ĉinoj ege investis en la ekonomia disvolvado de Tibeto, kiel ankaŭ en la infrastrukturoj, la edukado, la sanservoj ktp. Por paroli senvuale: spite al ne negebla subpremado, la nuna vivnivelo de la mezaj tibetanoj estis neniam tiom bona. La malriĉeco estas multe pli grava en la ne disvolvitaj kamparaj provincoj de la okcidento de Ĉinio.

7. En la lastaj jaroj la ĉinoj ŝanĝis sian strategion en Tibeto: “senpolitika” religio estas nun tolerata, eĉ subtenata. Ili apogas sin pli sur etna kaj ekonomia koloniado, kiu rapide transformas Lasaon en ĉinan variaĵon de la kapitalisma Far West, kun karaokejoj* kaj “budhismaj temo-parkoj” laŭ la maniero de Disney. Mallonge, tio kion kaŝas la bildoj de ĉinaj soldatoj kaj policanoj terorigantaj la budhismajn monaĥojn, tio estas la usonspeca soci-ekonomia transformado de Tibeto. Tiu estas multe pli timinda: en unu aŭ du jardekoj, la tibetanoj estos reduktitaj al la sama statuso kiel tiu de la indiĝenoj en Usono.

* Gastejoj kie oni ludas nur la instrumentan parton de konataj kanzonoj kiel akompanon por iuj el la publiko kiuj voĉe kantas ilin. -vl

La ĉinaj komunistoj ŝajnas esti fine lernitaj la instruon: kio estas la subprema povo de la sekreta polico, la koncentrejoj kaj la ruĝaj gvardioj kiuj detruas malnovajn monumentojn, kompare kun la kapablo de senbrida kapitalismo disŝiri la tutan tradician socian teksaĵon? Alie dirite, Ĉinio estas faranta tion kion la okcidentaj ŝtatoj kaj aliaj faras kaj faris laŭlonge de sia historio, kiel Brazilo en Amazonio aŭ Ruslando en Siberio, sen paroli pri Usono en sia Sovaĝa Okcidento.

8. Se estas tiom da manifestacioj en Okcidento kontraŭ Ĉinio, tio okazas esence pro ideologiaj kialoj: la tibeta budhismo, lerte disvastigata de la Dalaj-lamao, estas unu el la ĉefaj orientiloj de la hedonisma spiritualeco New Age, fariĝanta la dominanta formo de la ideologio. Nia fascino por Tibeto faras el tiu lando mitan enton sur kiu ni projekcias niajn fantasmojn. Tiel, dum oni bedaŭras la malaperon de aŭtenta tibeta vivmaniero, oni forgesas la verajn tibetanojn: tio kion oni volas de ili estas ke ili estu aŭtente spiritualaj por ni, anstataŭ ni, por ke ni povu daŭrigi nian frenezan konsumisman ludon.

La filozofo Gilles Deleuze skribis: “Se vi estas kaptita en la revo de la alia, vi estas perdita.” Tiuj kiuj manifestacias kontraŭ Ĉinio devus konsideri ke ili enprizonigas la tibetanojn en sian propran revon, kiu estas nur unu inter aliaj.

9. Fine, se malbona aŭguro aperas el la nunaj okazaĵoj, ĝi troviĝas aliloke. Fronte al la eksploda evoluo de la ĉina kapitalismo, la analizistoj demandas sin kiam la politika demokratio, kiu iras “nature” kune kun la kapitalismo, aperos.

ANTAŬ DU JAROJ, la sociologo Ralf Dahrendorf faris, dum televida intervjuo, komparon inter la kreskanta malfido, en la postkomunismaj landoj de orienta Eŭropo, koncerne la demokration kaj la fakto ke, sekvante ĉiun revolucian ŝanĝegon, la vojo al nova prospero pasas ĉiam tra “larmo-valo”. Post la disfalo de la socialismo, oni ne povas rekte veni al periodo de abundo en prospera merkatekonomio. Ĉar la socialismaj socia protekto kaj sekureco, limigitaj sed realaj, devis esti malmuntitaj, tiuj unuaj etapoj estas nepre doloraj.

Por Dahrendorf, tiu malfacila trairo de la “larmovalo” daŭras pli longe ol la meza periodo inter la (demokratiaj) elektoj, tiel ke la tento estas granda postŝovi la malfacilajn ŝanĝojn pro kialoj de mallongtempaj elektoj. Fareed Zakaria tiel klarigis* kiel la demokratio povas ankriĝi nur en ekonomie evoluintaj landoj: la evolulandoj “antaŭtempe” demokratiigitaj kreas popolismon kiu saldiĝas per ekonomia katastrofo kaj politika despotismo. Ne mirigas ke tri el la eksaj triamondaj landoj ekonomie plej viglaj (Tajvano, Sud-Koreio, Ĉilio) alvenis al demokratio nur post aŭtoritateca periodo.

* The Future of Freedom. Illiberal Democracy at Home and Abroad, W.W. Norton & Company, Novjorko, 2003.

Sed estas ankoraŭ alia paradokso: kio okazos se la promesita demokratia fazo post la trairo de la “larmovalo” ne alvenas? Tio estas, eble, la plej zorgiga elemento koncerne la nunan Ĉinion. Penseblas ke ĝia aŭtoritata kapitalismo ne estas simpla resto de nia pasinteco, la ripetiĝo de la tipo de kapitalisma akumulado kiu, en Eŭropo, daŭris de la 16-a ĝis la 18-a jarcento, sed antaŭprezento de la estonteco.

Kio okazos se la malvirta kuniĝo de la azia vipo kaj la eŭropa borso montriĝas ekonomie pli efika ol la liberala kapitalismo? Ĉu tio estas signo ke la demokratio, tia kia ni komprenas ĝin, jam ne estas kondiĉo kaj motoro de la ekonomia disvolvado, sed obstaklo al tiu?

Slavoj ŽIŽEK.

’Socio plagata de timo kaj malfido’

En Orienta Timoro, la estinteco minacas la estantecon

La prezidinto Suharto de Indonezio, kiu mortis pasintmonate, respondecis pri la invado de Orienta Timoro en 1975, pri ĝia okupado dum preskaŭ 25 jaroj, pri la murdoj de tiel multe de timoranoj, kaj pri la nesekura kaj traŭmatizita stato en kiu ĝi restas malgraŭ ĝia apero kiel libera, nova lando antaŭ ses jaroj.

La haŭto de Maria estas sunbruniĝinta, kaj ŝia longa nigra hararo estas lavita kaj kombita. Ŝi sentas sin bela hodiaŭ. Ŝi ne konscias ĉifone vestitan tri-jaraĝan knabon kiu staras senmove proksime al ŝi, kvankam li estas ŝia filo, sed koncentriĝas al du vizitantoj kiuj ĵus alvenis. “Kiel vi fartas?” demandas unu el ili, delikate kisante ŝiajn vangojn. Antaŭ kelkaj minutoj, Maria estis enŝlosita en mallumo. Ŝia domo estas parte disfalinta kaj ŝia dormoĉambro estas inundita de pluvo.

Maria suferas maniodepresion, danĝera por ŝi kaj ŝia familio laŭ unu el la vizitantoj kiuj venas de la grupo pri mensa sano Pradet kiu donas soci-psikologian konsiladon kaj jurmedicinajn ekzamenojn al viktimoj de seksatencoj en Orienta Timoro. La kondiĉo de Maria estis sukcese kuracata. Tiam la kapablo de Pradet preskribi medikamentojn estis subite retirita.

Dum multaj jaroj, Maria estis seksatencata de sia edzo kiu, (dum la indonezia okupado) ankaŭ vendis ŝin kiel sekssklavon. Ŝin prizorgas ŝia patrino, eta virino sesdek-iom-jara kiu, por provi regi la kondiĉon de Maria, enŝlosas ŝin en ŝia dormoĉambro. “Ŝi fartis bone ĝis kiam ŝi edziniĝis. Estis ŝia edzo kiu komencis enŝlosi ŝin”, diras ŝia patrino. “Ŝi havis 15 jarojn. Maria estis normala, ŝi estis diligenta lernejano”.

La konsilistino sentas ĉagrenon pri la medikamento, kaj ne certe scias kiam Maria laste ricevis psikologian takson. Ŝi diras, ke estas nur unu psikiatro en la lando, el Papuo-Nov-Gvineo. Kiam Maria malsanas, ŝi forkuras, kaj oni iam trovis ŝin piediranta nuda en la strato, kio pli elmetas ŝin al la danĝero de seksatenco. Kaj Maria kaj ŝia patrino ricevas psikologian konsiladon. La filo de Maria estas ekstreme introvertita. Li kaŭras tremante kiam Maria ekrigardas liadirekten. Tiel longe kiel li memoras, lia patrino estas forkaŝita. Nokte, kiam li aŭdas ŝian plorĝemadon, li volas malŝlosi la pordon kaj kuŝi apud ŝi sur ŝia malpura matraco.

Vundoj remalfermitaj

“La lastatempa perforto, kaj la aktuala stato de sensekureco, remalfermis vundojn ĉe la popolo de Orienta Timoro”, diras Mira Martins da Silva, la direktoro de Pradet. Lau ŝi, la disfalo de la ŝtata aŭtoritato, kiu sekvis la decidon de eksĉefministro Mari Alkatiri forsendi preskaŭ duonon de la armeo en aprilo 2006, la fuĝo de miloj el siaj hejmoj, kaj la apero de konkurantaj bandaĉoj, entute indikas “socion plagatan de timo kaj malfido”.

Apenaŭ unu familio restis netuŝita de la indonezia invado de Orienta Timoro en 1975. Dum la okupado, povus esti ke triono de la nacio mortis pro bombado, malsato aŭ sistema mortigado* por ne mencii la devigan delokadon de la plimulto de la loĝantaro kaj vastaj indikoj de seksperforto, torturo kaj aliaj malobservoj de homaj rajtoj. Ĝi estas la plej terura masakro, proporcie al la loĝantaro, en la lastaj jaroj, kaj kompareblas kun tiuj de Kamboĝo sub Pol Pot, kaj Ruando.

* Vd Noam Chomsky, “East Timor, horror and amnesia” kaj “Indonesia, master card in Washington’s hand”, Le Monde diplomatique, anglalingva eldono, oktobro 1999 kaj junio 1998.

En unu el la unuaj enketoj pri la mensa sano en Orienta Timoro, farita de la Internacia Konsilio por la Rehabilitado de Viktimoj de Torturo (IRCT) en 2000, 75% de la loĝantaro estis spertintaj situacion de batalado, kaj pli ol 33% havis simptomojn de perturbo pro posttraŭmata streso (PPTS); 20% kredas ke ili neniam resaniĝos post siaj spertoj.

Mira Martins da Silva diras, ke el la kombinaĵo de “okupado kaj konflikto, kaj la sekvoj de netraktita PPTS, rezultis persistaj maltrankvilo kaj malfido kiujn ni nun vidas ellasitaj sur la stratoj deDilo. Venas al ni multaj klientinoj kiuj suferas streson kaj traŭmaton rezulte de perforto ĉu hejma ĉu publika. Ili ĝenerale ne konfidas tion al aliuloj, sekve la maltrankvilo elŝprucas alimaniere. Por knaboj, estas akcepteble montri sian koleron, partopreni la perforton de bandaĉoj kaj venĝatencojn. Dum la lastaj 10 jaroj oni ekkonsciis ke infanoj ne simple resaltas aŭtomate de la efikoj de traŭmato, kaj ke ili estas ekstreme influataj de siaj aktualaj cirkonstancoj. Se ili ne havas familian subtenon, tio povas esti sufiĉe damaĝa. Se oni retrorigardas al la eventoj de 1999 kaj la sanga transiro al sendependeco, la tiutempaj infanoj kiuj vidatestis tiujn traŭmatajn eventojn nun eble fariĝas la krimantoj en la lastatempa krizo kaj la daŭranta agitado”.

La esploro de la IRCT ankaŭ trovis ke la orient-timoranoj unue sin turnas al familianoj, la eklezio kaj la loka komunumo por helpo. “Pradet havas devizon, ‘la familio estas la kliniko, kaj la komunumo estas la hospitalo’“, diras da Silva. “Estas malmulto kiam temas pri servoj por homoj kun psikosociaj problemoj kaj homoj kun mensa malsano. Tial ni uzas komunuman pritrakton kaj ni proksime kunlaboras kun familioj en ĉiu distrikto por provi malpliigi la honton kaj pliigi la subtenon por la paciento”.

Nacio naskiĝas

“Je noktomezo de la 20-a de majo 2002, la mondo vidatestis la naskiĝon de nova nacio. Pri ĉi tiu momento mi delonge revis sed neniam pensis ke mi ĝisvivos por vidi ĝin,” skribis Xanana Gusmão, ĉefministro de Orienta Timoro kaj gvidanto de la rezistado en la montoj ekde 1978 ĝis sia kapto en novembro 1992. “Ni volis esti ni mem — popolo kaj nacio! Stari sur bazo de egaleco kun ĉiuj aliaj popoloj de la mondo. Tio estis la plej alta tributo al nia popolo, al la oferoj kiujn ni faris dum pli ol 24 jaroj”*.

* Xanana Gusmao, Kirsty Glavo, kaj Tony Wheeler. East Timor, Lonely Planet Publications, 2004.

Post kiam grandega plimulto de la timoranoj voĉdonis favore al sendependeco en 1999, soldatoj kaj milicioj subtenataj de Indonezio ripetis la perfortajn eventojn kiuj sekvis la invadon antaŭ 24 jaroj. Masakroj okazis ĉie en la lando. Antaŭ ol paco estis restarigita, tri kvaronoj de la konstruaĵoj en Orienta Timoro estis detruitaj.

Kiam Orienta Timoro akiris internacian rekonon kiel sendependa ŝtato, kun la inaŭguro de Gusmão kiel prezidanto kaj Mari Alkatiri kiel ĉefministro, ĝi jam spertis pli ol 400 jarojn da portugala regado kaj indonezia okupado. Parlamentaj balotoj okazis en junio 2007. Je la 8-a de aŭgusto, Gusmão estis nomumita ĉefministro kaj faris la ĵuron de enoficiĝo kun sia nova registaro. Fretilin, la eksa reganta partio, ne povis formi parlamentan plimulton kaj nun estas en la opozicio. Alkatiri, la gvidanto de Fretilin kaj ĉefa konkuranto de la ĉefministro, diris ke li ne kunlaboros kun “kontraŭleĝa kaj nekonstitucia” registaro, deklaro kiu instigis perfortajn protestojn de liaj subtenantoj.

“La gvidantoj akiras tion, kion ili volas”

La ĵetaĵo ŝajne venis el nenie kaj fendetis la malantaŭan fenestron de mia veturilo. Krepuskiĝis, kaj sur la stratojn torentis la bandaĉoj kiuj teruras Dilon ĉiunokte. Sur la ponto malantaŭ mi, grupo de junuloj kolektiĝis apud la rando de la vojo. Unu paradis kun dutona hararo kaj ruĝa kaptuko; aliaj tri pavis en la mezo de la vojo.

“Antaŭe, ni havis komunan malamikon, ni ĵetis rokojn al Indonezio”, diras Jose Francisco de Sousa, konsilisto pri la protekto de infanoj ĉe Plan East Timor, agentejo pri la evoluo de la infano laŭ interkonsento kun la registaro de Orienta Timoro. “Nun, iuj turniĝas kontraŭ siaj propraj najbaroj”.

Raporto de Plan East Timor diras, ke estis la gvidantoj kiuj ĉefe reĝisoris la perforton en 2006. Sur bazo de intervjuoj kun 450 junuloj de Dilo kaj ĉirkauaj distriktoj, ĝi malakceptas klarigojn kiuj kulpigas profundan etnan disiĝon en la loĝantaro. “Timoraj gvidantoj donis (aŭ promesis) monon, distribuis armilojn en la komunumo, provokis malamon per malharmoniigaj vortoj pri ”Oriento“ kaj ”Okcidento“, kaj devontigis sin prizorgi siajn subtenantojn. Sekureco ne estas restarigita malgraŭ la ĉeesto de granda interpaciga forto. Junuloj, kies domoj estas atakitaj, kredas ke tio povus okazi denove. Junuloj estas uzataj, ĝuste kiel travadŝtonoj en rivero, por ke la gvidantoj povu akiri tion, kion ili volas sen malsekigi al si la piedojn.”

De Sousa diras, ke en rifuĝintejoj estas malfacile labori kaj loĝi. Lastatempe, du el ĝia personaro estis atakitaj per maĉetoj en la tendaro por interne delokitaj personoj ĉe Metinaro. La regula agado de Plan East Timor estas provizore ĉesigita dum ili efektivigas krizajn programojn. Ĝis nun ili helpis pli ol 15.000 delokitojn, sed de Sousa diras ke multo restas farenda. Longatempa senlaboreco regas. En Dilo, pli ol 50% de la junularo estas senlaboraj. “Niaj gejunuloj ne volas heredi kulturon de perforto kaj venĝo. Malgraŭ tio, kio okazis, la junularo estas esperema.”

Televidiloj, sed mankas litoj

En tendaro Motael, maro da koto kaj tendostangoj je ŝtonĵeta distanco de la marborda haveno de Dilo, Gervita aŭskultas muzikon pumpumadantan tra la aero, kaj grimacas dolore. “Ĉi tia laŭta bruo, ne estas bone por mia koro”. Sur la tero de ŝia tendo estas ses televidiloj sed mankas litoj. “Mia edzo iam havis entreprenon de elektronikaĵoj, sed pasintjare nia domo estis detruita”. Ŝi ĵetas bananan ŝelon al nigravizaĝa makako alligita apud ŝiaj kuirpotoj. “Ni ne volis veni tien ĉi, sed kion alie ni faru?”

Staranta kun ŝi estas Francisco Ribela, administranto de la tendaro. Li indikas grandan blankan portugalecan preĝejon ĉe la rando de la tendaro. “La antaŭa registaro de Alkatiri promesis krei kvartalon por delokitoj, sed tiu promeso ne estas plenumita”. Li laŭtegigas la voĉon kiam la sonoriloj de la preĝejo tintas la dek-unuan horon. “Laŭ tio, kion mi vidas kaj aŭdas de la tendaranoj tie ĉi, la plimulto de la tumultantoj en la kvartaloj estas subtenantoj de Fretilin. Ili havas unu celon: faligi la aktualan registaron. Kiam la krizo erupciis pasintjare, ni havis la subtenon de humanitaraj agentejoj, sed tiu helpo estas reduktita. Sescent homoj konstante loĝas ĉi tie, sed pliaj kvincent venas nokte por dormi. Mi ne antaŭvidas, ke ili foriros”.

Kaj kaŭzo kaj simptomo

En lastatempa raporto, la sendependa esplorinstituto International Crisis Group asertas, ke la radikoj de la 2006-a perforto rilatas al problemoj en la sektoro de la sekurecaj servoj: “Ankoraŭ estas alta potencialo ke politikaj rolantoj uzos la armeon kaj la policon por siaj propraj celoj. La linioj de aŭtoritato estas konfuzataj pro tio, ke respondeco estas dividata inter la prezidanto kaj la ĉefministro. La problemoj de la sekurecaj servoj estas kaj kaŭzo kaj simptomo de pli larĝa politika konflikto. La UN jam kondukas sian kvinan mision en la lando. Ĝi ne povas konstante reveni por reformi la instituciojn kiujn ĝi helpis starigi. Krom se estos politike neŭtrala sindevontigo pri la reforma procedo, la sekurecofortoj probable restos flamiĝemaj”.

La 2007-a eldono de la Indekso de Malsukcesintaj Ŝtatoj, kompilita de la sendependa Fonduso por Paco en Vaŝingtono, rangigas Orientan Timoron en la kategorio “Avertoj” kune kun Sudano, Irako, Somalio kaj Zimbabvo. Transparency International taksas Orientan Timoron kiel “tre koruptan”. Kvankam vastaj submaraj kampoj de petrolo kaj gaso en la Timora Maro entenas grandan potencialon kun proksimumaj enspezoj de cent milionoj da dolaroj ĉiumonate, la lando ankoraŭ plejparte dependas de helpo el donacantaj landoj. Kvankam la nuna fokuso estas rekonstruado, malriĉeco estas disvastiĝinta: 40% ankoraŭ vivas sub la indikilo de malriĉeco, kaj Orienta Timoro rangas iom pli alte ol Sudano en la Indekso de Homa Evoluado je 140-a el 177 landoj. Unu el la plej grandaj defioj por la nova registaro estos tio, ĉu la proksimume 150.000 interne delokitoj sentos ke ili povas sekure reveni hejmen.

John Virgoe, la direktoro de Crisis Group por Sud-Orienta Azio, diras: “La registaro havas ŝancon dum internaciaj trupoj konservas bazan sekurecon kaj la UN proponas helpon por fari veran reformon de la sekurecaj servoj, sed ĝi devos agi rapide”.

Sinturno al batalartoj

Sur ŝia fridujo en senpaga kliniko por internaj delokitoj en la distrikto Becora de Dilo, du fotoj konkuras por la atento de Maria Diaz. Je iuj tagoj ŝi fiksrigardas nur Kriston; je aliaj, Che Guevara. Lastatempe ŝi estis honorita kiel Virino de la Jaro fare de la prezidanto de Orienta Timoro, nobelpremiito pri paco d-ro José Ramos-Horta, pro sia malkaŝema sinteno pri perforto en la hejmo. Ŝi instruas ĉiusemajnajn klasojn pri batalartoj al fraŭlinoj.

Ŝi havis 12 jarojn kiam sia patro, gvidanto de la rezistado, estis torturita ĝismorte de la indonezia milicio. Kiam ŝi eniris katolikan monaĥinejon post ses jaroj, ŝiaj kun-monaĥinoj tute ne sciis kial Maria pasigis tiel longan tempon en la banĉambro ĉiun tagon. Kvankam Maria firme intencis dediĉi sian vivon al la eklezio, ŝi sentis ke ŝi ne povas rezigni sian pasion pri batalartoj. Enŝlosinte sin, ŝi ekzerciĝis ĉiutage en la banĉambro de la monaĥinejo. “Multaj junaj timoranoj aliĝis al batalartaj grupoj por defendi sin kaj por kanaligi energiojn kiujn ili ne povis facile esprimi. Mi sukcesis konservi la sekreton de la trejnado, sed mi ne povis resti silenta kiam mi sciis ke homoj estas mortigataj”.

Maria Diaz estis arestita kaj pridemandita tri fojojn de la okupantaj fortoj. Ŝia Ĉefpatrino postulis, ke ŝi eksiĝu kaj Maria iris al Hispanio, kie ŝi aliĝis al la subtera lukto por sendependeco. “Sed mi devis havi ion por defendi min, protekti min korpe kaj spirite. Mi komencis studi batalartojn tre serioze”.

Ŝi kredas, ke estas erarige antaŭsupozi, ke bandaĉoj kaj batalartaj grupoj en Orienta Timoro ĉiam implikiĝas en krimado. “Gejunuloj aliĝas al ĉi tiaj grupoj por trovi senton de paco kaj aparteneco; por helpi unuigi siajn komunumojn. Sep jarojn plu post sendependiĝo, la timoranoj estas malsataj kaj senmonaj. Ili estas malfeliĉaj kaj koleraj kaj deziras venĝon. Ni devas disvolvi fortan energion ene de ni por transformi ĉi tiun sintenon”.

Ne al pardono

Pluvo jam falas kiam mi atingas la vilaĝon Laussi, kaj la nuboj pendas malalte. La tervojeto al Laussi de Aileu, fortikaĵo de la rezistado en la tempo de Indonezio, transiras malfermitan altebenaĵon de rizejoj kaj legomĝardenetoj. Alisha Mendoza, virino kvardek-iom-jara, salutas min kaj ridetas kiam mi klarigas kial mi estas malfrua. Nur 70 km de Dilo, la tuta veturo estis serpentumado tra montoj kaj densa eŭkalipta arbaro.

Dum la indonezia okupado, la edzo de Alisha estas tre konata komandanto de Falantil, la militista alo de Fretilin. Kaj li kaj ŝi estis arestitaj pro sia helpo al la sendependisma movado. Ŝi pasigis 18 tagojn en enkarceriĝejo. Ŝia edzo estis torturita. Reveninte al sia vilaĝo, ili trovis sian hejmon detruita.

Alisha gvidas min al klasĉambro konstruita el ruĝaj adoboj kun likanta ondolada tegmento. “Ekster Dilo, Orienta Timoro antaŭeniras”, ŝi diras. “Tie ĉi, estas sekure. Estas pace. Ni vidas tiel multe da bonaj aferoj kiujn ni tute ne imagis. Hospitalojn, putojn, lernejojn”. Kion ŝi pensas pri la alvoko de Xanana Gusmao al la popolo, ke en spirito de repacigo, ili pardonu Suharto-n, la forpasintan eksgvidanton de Indonezio, kaj la indonezian militistaron?

Ŝi alportas teleron da bananaj fritaĵoj kaj ŝanĝas la temon.

Angela ROBSON.

La studentoj sentas facilan venton

40 jaroj post la 1968-aj ribeloj germanaj studentoj provas revigligi la miton

BERLINO, iun printempan ĵaŭdon, iomete antaŭ la 18-a horo. La studentoj forrapidas el la instruĉambroj de la berlina Humboldt-Universitato, la kapon plena de la lastaj prelegoj de la tago kaj pensante pri la venontajn ekzamenojn. Nur en la ĉambro 1103 en la unua etaĝo restas ankoraŭ grupeto da junuloj kun ruĝaj flugfolioj en la manoj, kun la titolo “Venezuelo: ĉu socialismo de la 21-a jarcento?” Post kelkaj minutoj Andrej Holm, socisciencisto de ilia universitato, montros dokumentfilmon pri la nova memorganiziĝo en la mizerkvartalo de Karakaso. Sed nun ili demandas sin: Ĉu entute iu volas vidi la filmon? Aŭ kiom da studentoj legis la ruĝajn flugfoliojn, de pluraj tagoj dismetitajn en la seminarĉambroj kaj manĝejoj?

La junuloj kun la flugfolioj apartenas al la “Socialisma-Demokratia Studant-Unuiĝo”* (SDS), organizaĵo malnova kaj samtempe junega. Malnova, ĉar jam la studentaj aktivuloj de la ribeloj de 1968 fondis SDS, kiu poste dissplitiĝis en sennombrajn grupetojn. Junega, ĉar la SDS ekzistas ree ekde majo 2007 — fondita en la movado de la partio “Die Linke” [“La Maldekstro”] kiel memstara unuiĝo de maldekstraj studantoj. “Ni ekzistas eĉ ne unu jaron”, entuziasmas la 28-jara afergvidanto Luigi Wolf, “sed kion ni en tiu tempo realigis estas fenomena”.

* Orig.: Sozialistisch-Demokratischer Studierendenverband.

En tiuj ĉi minutoj tuj antaŭ la 18-a horo leviĝas tamen ankaŭ por Luigi Wolf la demando, ĉu la fenomeno efikas. Ĉu la studentoj de Berlino vere notis ke mito de la 1968-a generacio nun pleniĝas per nova vivo. Tri tagojn antaŭe, al la interna kunsido de la SDS-grupo de la Humboldt-universitato, venis nur dek-unu membroj, ankaŭ ili stresitaj de la venontaj ekzamenoj kaj plenaj de duboj, ĉu la filmo pri Venezuelo povas veki la intereson de la kolegoj. Cetere iu estis deŝirinta iliajn afiŝojn kiujn ili estis gluintaj laŭlonge de la urba fervojlinio, kaj nur unu sola gazeto estis prezentinta indikon al la filmprezento. Tamen ili nun jam pendigas littukon kun la surpentrita slogano antaŭ la tabulon de la lekcisalono 1103: “Viva la revolución bolivariana!”

Kiom ajn impresa povas esti la renaskiĝo de la SDS, ankaŭ en studentaj rondoj la revigliĝo de la germana maldekstro ne okazas sen kontraŭdiroj. Ankaŭ ĉi tie, iuj preferus tuj kaj senkondiĉe alkroĉiĝi al la baskoj de la “Die Linke”, reduktante la SDS al la statuso de simpla student-organizaĵo sub ordono de la gepatra partio, kaj, kiel tia, bone provizata per subvencioj. Aliaj — antifaŝistoj, anarĥiistoj, junuloj ĝenerale konataj pro sia sinteno kontraŭ ĉia organizo, postulas totalan sendependecon kaj samtempe sentas la fascinon de nova erao, en kiu maldekstra politiko jam ne odoras arĥaisme sed male fariĝis interesa.

Subite malfermiĝas la pordoj, kaj ili alfluas de ĉie: sudamerikanoj, gejunuloj kun palestina kaptuko, studentoj de la Humboldt-universitato kaj de aliaj berlinaj universitatoj. Salono 1103, kiu unue aspektis minace grandega, fariĝas kvazaŭ eta kinejsaloneto. Fine kunpremiĝas pli ol 100 interesitoj, kiam Andrej Holm klarigas, kiel en Venezuelo funkcias la helpo al memhelpo, kiel apatiaj homoj en la plej mizeraj domaĉoj de Karakaso subite regajnas iom da vivoĝojo, ĉar la registaro konfidas ilin. La entuziasmo kiun vekas la filmo gajnas la spektantojn, ankaŭ la SDS-aktivulojn, de kiuj pluraj baldaŭ vojaĝos al Venezuelo.

ERNESTO, 21-jara, konstatas plezure ke lia grupo sukcesas iom post iom “venigi la studentojn”. Dum la lastaj voĉdonadoj por la studenta parlamento li kaj liaj kunuloj akiris 10 elcentojn de la voĉoj, la plej bonan rezulton atingis la SDS 100 kilometrojn oriente ĉe la universitato de Frankfurto ĉe Odro kun 21 elcentoj. La malfaciloj de la komencaj tagoj ŝajnas malproksimaj, kiam pluraj membroj de la tiama partio PDS forlasis la grupon, ĉar kunlaboris ankaŭ trockistoj, kaj kiam aliflanke antifaŝistoj kaj aŭtonomuloj restis flanke, ĉar la SDS, laŭ ili, estis tro proksima de la partio! “Ekde la vintra semestro 2007/2008 revenis trankvilo”, diras Ernesto, eĉ la parti-skeptikuloj “intertempe ĝojas pri la voĉdonaj sukcesoj de Die Linke”.

ILI HAVAS GRANDAJN PROJEKTOJN, la aktivuloj de la SDS, kaj ekde la vespero pri Venezuelo ili sentas facilan venton. Certe, nur ses eŭroj trovas la vojon en la memfaritan lignan dometon kiun ili metis tien por kolekti donacojn por la multekosta vojaĝo al Venezuelo. Sed la listoj, kiuj cirkulis jam dum la diskuto pri Hugo Chávez kaj lia politiko, pleniĝas de nomoj de interesitoj. La SDS-grupo ĉe la Humboldt-universitato kreskas, ankaŭ la aliaj — intertempe preskaŭ 70 altlernejaj grupoj — kreskas. Kaj tamen neniu povas diri, kiom da membroj havas la SDS, ĉar ĝis nun ne estas findiskutita ĉu oni transiru de la bazdemokratia principo de grupa aneco al individua aneco. Oskar, 20-jara, estas skeptika: “Mi volas resti memstara, mi timas ke alie ni perdos la diversecon en la grupo.”

Por la afergvidanto Luigi Wolf tiu debato estas ja grava, sed pli gravas por li la agadoj de lia organizaĵo ĉe la bazo. Unuafoje post jardekoj ekde la venonta aŭtuno oni proponas ree en la universitatoj de Germanio legorondojn por la “Kapitalo” de Karlo Markso* — de la SDS. Kaj jam en majo ili atendas en Berlino almenaŭ 500 partoprenantojn en sia tritaga kongreso “La 40 jaroj de 1968”. La slogano sur la flugfolio, kiun ili disdonas fine de la Venezuelo-vespero, havas ion furioze optimisman: “La lastan batalon gajnos ni”.

* Verkoj de Karlo Markso en Esperanto aktuale akireblaj:

Peter LINDEN.

Spekulacia spiralo, eksplodo de la postulo, disvolvo de agrobrulaĵoj

Kiel la tutmonda cereal-merkato elbridiĝis

Tridek sep landojn minacas malsatkrizo, laŭ la organizo de Unuiĝintaj Nacioj por nutrado kaj agrokulturo (angle FAO), kiu organizas en junio 2008 en Romo fakan pintkunvenon. La internaciaj instancoj atendas plej malbonan situacion: multiĝon de popolribeloj (kiuj jam mortigis plurajn homojn en la Sudo), kaj nutraĵ-nesufiĉon tuŝantan milionojn da homoj. Financaj helpoj estas anoncataj, sed ridinde nesufiĉaj. Kaj la demando pri agrokulturo en la ekonomia disvolvo estas starigita.

POPOLRIBELOJ kontraŭ la multkosteco en Burkino kaj Kameruno, manifestacio kontraŭ altiĝo de la panoprezo en Dakaro (Senegalio), ktp. La enloĝantoj de Afriko suferas la konsekvencojn de tutmonda altiĝo de cerealprezoj. La prezo de el Azio importita rizo danĝere ŝvelas, dum tiuj de la aliaj grenoj estas rekorde altaj en la usonaj merkatoj.

En tiu komenco de jarmilo, nutrosekureco denove fariĝas temo de zorgoj, inkluzive en la industriaj landoj. Observantoj kiaj Jean Ziegler, ĝisnuna raportisto de Unuiĝintaj Nacioj por la nutro-rajto, elvokas riskon de malsatego en okcidenta parto de la nigra kontinento*. Eĉ en Britujo, kie agrokulturo estis oferita sur la altaro de la industri-revolucio*, la ministerio pri kamparaj aferoj, nutrado kaj hommedio, avertis pri la danĝero por la nutrosekureco, en studaĵo publikigita en decembro 2006*.

* Vd “Réfugiés de la faim”,.
* Inter 1770 kaj 1870, la proporcio de tiu sektoro en la nacia enspezaro evoluis de 45% ĝis 14%.
* http://statistics.defra.gov.uk/repo.... Pro la ekflamo de la agrokulturaj krudmaterialoj, la nutraĵo-sekureco fariĝas ofte revenanta temo en la paroladoj de la britaj politikaj respondeculoj. Vd Jenny Wiggins kaj Javier Blas, “Expensive tastes: Rising costs force food up the political agenda”, Financial Times, Londono, 24-a de oktobro 2007.

Apenaŭ unu jaron poste, ekflamas stratmanifestacioj kontraŭ multkosteco, ne en Londono, sed en urboj de la suda mondparto, kie ankaŭ oni dependas de importado por nutri sin. Sed kun enspezo tute ne komparebla al tiu de britoj. Intertempe la prezoj de lakto, oleo, rizo aŭ tritiko rapidege kreskis kaj sur tiu cereal-merkato la ekflamo montriĝas plej impresa.

Dum la somero 2007, en la tempo kiam agrokulturistoj de la norda mondparto rikoltas, la prezoj obliĝas: en la komerca ĉambro de Ĉikago, referenco por la tutmonda komerco de grenoj, la prezo de tritiko kreskas, de 200 $ (126 €) ĝis 400 $ (252 €) por unu tuno inter majo kaj septembro. Same okazis en Parizo, kie porfaruna tritiko atingas pinton ĉe la komenco de septembro 2007: 300 € tune. En mezo de marto 2008, kiam Usono preskaŭ elĉerpis sian eksport-kapablon, la prezoj ankoraŭ supreniras. Unu buŝelo (= 27 kg) preterpasas la simbolan nivelon de 13 $. Historia rekordo. Ene de unu jaro, tritikoprezo kreskis 130% sur la usona templima merkato.

Surprizitaj, la farunistoj, pastaĵ-faristoj kaj fabrikistoj de porbestaj nutraĵoj vigle protestas en la industriaj landoj. De pluraj jaroj oni konstatas diverĝon inter postulo kaj oferto. La finaj stokoj — kio restas en la grenstokejoj de produktantaj landoj antaŭ la komenco de la rikolto — malŝvelas dum la postulo kreskas: la merkato reguliĝas ne plu pere de ofertokresko, sed per uzo de rezervoj akumulitaj en la grandaj eksportantaj landoj.

Egaj profitoj

TIU MALSTABILA ekvilibro rompiĝas en 2007 pro du eventoj: unuflanke, kresko de la postulo estigita de rapida disvolvo de agro-brulaĵoj*, aliflanke, malbonaj rikoltoj ligitaj al klimato-hazardoj. Du fenomenoj, kiuj maksimumigas la streĉojn kaŭzatajn de la kreskanta postulo en sojlo-landoj, kiel Ĉinujo. La unua fenomeno absorbas 10% de la tutmonda maizoprodukto. Sed ĝi nur parte respondecas pri la impresa altiĝo de la cerealprezoj, ĉar la usonanoj, la ĉefaj koncernataj produktantoj de agrobrulaĵoj, stimulis sian maizoproduktadon por respondi tiun novan postulon (vd: “Etanolo...” ).

* Vd Eric Holtz-Giménez, “Les cinq mythes de la transition vers les agrocarburants” Le Monde diplomatique, junio 2007.

La dua faktoro ludis decidan rolon en 2007: sekeco en Aŭstralio, nesufiĉo da suno kaj tro da pluvo en Eŭropo, kaj fine frosto en Argentino malfortigis la produktadon. Oni ankoraŭ ne atingis mankostaton, sed, en la merkatejoj, kie la linio de la finaj stokoj estas la ĉefa horizonto de la decidoj vendi aŭ aĉeti, ilia grava malaltiĝo favorigis prezaltiĝon dum la tuta kampanjodaŭro.

Tritikon oni konsumas preskaŭ ĉie. Pro siaj fizikaj ecoj ĝi estas eksterordinara panigebla cerealo: nenio povas ĝin anstataŭi por fari panon, pastaĵon, aŭ semolon. Estas la plej vendata cerealo, — kvinono de la tutmonda produkto cirkulas de kontinento al alia — sed ĝia produktado por la monda merkato devenas de nur kelkaj landoj, Usono, iuj landoj de Eŭropa Unio, Aŭstralio, Kanado kaj Argentino estas la ĉefaj eksportantoj.

La ekonomia kresko de la sojlo-landoj, aldone al ilia urbloĝigado, profunde ŝanĝis la nutrosintenojn de la homaro: oni manĝas pli, kaj ĉefe pli da viando. La ĉinoj, ekzemple, konsumas en 2005 kvinoble pli da viando ol en 1980. Sed necesas tri kilogramoj da greno por produkti unu kilogramon da kokaĵo, kaj pli ol duoblo por produkti unu kilogramon da bovaĵo. La furaĝaj cerealoj, same kiel la oleoplantoj, estas ĉiutaga manĝo de la brutaro.

Pro kresko de la monda loĝantaro kaj altiĝo de vivnivelo, la pagipova cerealpostulo kreskas nehaltigeble. La mondaj eksportoj de tritiko triobliĝis inter 1960 kaj la komenco de la jaro 2000. Egiptujo, eksa tritiko-rezervujo de la antikva Romio, estas nun la unua importanto. Ĉirkaŭ la Mediteranea maro, kiel en subsahara Afriko, la kresko de malmultekostaj importoj dum la abundecaj jardekoj sufokis la lokan agrokulturon. La nutraĵ-fakturo de tiuj landoj fariĝis grandega. En raporto de Organizo de Unuiĝintaj Nacioj por nutrado kaj agrokulturo (FAO) publikigita en junio 2007, la ekonomikisto Adam Prakash opinias, ke la nutraĵ-importaĵoj kostos averaĝe 90% pli ol en 2000, por la landoj malplej disvolvitaj*. Kelkajn monatojn poste, la 9-an de novembro 2007, la fakuloj de la Unuiĝintaj Nacioj konfirmas: dum gazetarkonferenco en Dakaro, s-ro Henri Josserand, estro de la tutmonda servo pri informado kaj rapida alarmo ĉe la FAO, konsideras, ke inter 2006 kaj 2007 la nutraĵfakturo kreskis trione por la afrikaj landoj kaj eĉ kvindek procente por la plej dependaj*. (vidu Anne-Cécile Robert, Malmultas la terkulturistoj kiuj kultivas tritikon->art])

* Perspectives de l’alimentation 2007, Romo, 7-a de junio 2007, www.fao.org/newsroom/fr/news/2007/1....
* www.irinnews.org/fr/ReportFrench.as....

La plej grandaj eksportantaj landoj estas la ĉefaj profitantoj de tiu situacio. Usono, unue, havis rekordan eksportan agrokulturan enspezon: 85 miliardoj da dolaroj (53 miliardoj da eŭroj) en 2007. Laŭ takso de la usona ministerio pri agrokulturo, la jaro 2008 ŝajnas eĉ pli promesplena. En Francujo la cerealistoj duobligis sian enspezon. Pli diskrete, la grandaj negocentreprenoj registras nekredeblajn profitojn.

Ĉe la alia ĉenfino, en la net-importantaj evolulandoj aŭdiĝas kolero. Popolribeloj okazis en Meksiko*, Senegalo, Maroko, Maŭritanio. En tiuj landoj la loka agrokulturo ne kovras la bezonojn. Sed, se la prezaltiĝo de la tipaj konsumaĵoj estas eltenebla en la disvolvitaj landoj, kie la manĝaĵoj reprezentas nur 14% de la elspezoj, ĝi fariĝas netolerebla en la subsaharaj afrikaj ŝtatoj, kie ili estas 60% de la enspezo.

* Vd Anne Vigna, “Splendoj kaj mizeroj de la Traktato pri Liberkomerco de Nordameriko; La tago en kiu Meksikio estis sen tortillas”, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2008.

Tuŝitaj de nutraĵ-inflacio, la sojlo-landoj kutime eksportantoj starigis barilojn por teni la lokajn prezojn je taŭga nivelo. Argentino* kaj Rusujo trudis eksport-impostojn kaj enkadrigon de la eksportataj kvantoj. Reefiko de tiuj decidoj al la tutmonda merkato eĉ pli grandigis la streĉon.

* En Argentino en marto 2008 la registaro de s-ino Cristina Fernandez de Kirchner anoncis 9-procentan altigon de la eksport-imposto pri sojo, sunfloro, maizo kaj tritiko. Konsiderante, ke la prezaltigo de sojo (70% en 2007) pravigas tion, ĝi intencas uzi tiun impostaltigon por redistribuo de riĉeco al malpli riĉaj sektoroj. Tiu decido estigis dusemajnan strikon de la grandaj bienuloj kaj agrokulturistoj, kiuj sekvigis organizitan mankon de manĝaĵoj en urboj.

La plej endanĝerigitaj landoj, netaj importantoj, uzas rimede subvenciojn, kiam iliaj financoj tion permesas. En septembro 2007 en Maroko, la prezaltiĝo de pano decidita de la panisto-sindikato estigis perfortajn manifestaciojn en pluraj urboj. Timanta, ke la stratokolero iĝu popolribelo, la registaro nuligis la altigon kaj portempe nuligis plurajn import-impostojn por senpezigi la farunistojn. La tunizia registaro eĉ petis la panistojn redukti la pezon de pano, por eviti prezaltigon.

Laŭ la agronomiisto Marc Dufumier, malsatego povas ekesti kiam ajn, okaze de la plej eta klimata incidento*. Ĝi estos des pli malfacile regebla, ke la stokoj de la tutmonda nutraĵhelpo danĝere malpliiĝas. “Kiam la tritikoprezo altiĝas, la nutrohelpo malpliiĝas, rimarkigas tiu fakulo pri kompara agrokulturo. La malavareco de la nordaj landoj esprimiĝas kiam ili havas troajn stokojn. Tiu helpo malaltigas la stokojn kaj kontribuas subteni la prezojn ĉe ili. Sed kiam la prezoj altiĝas, ili vendas al la pagipovaj postulantoj.” La statistikoj de la Internacia Konsilantaro pri Cerealoj (IKC)* tion konfirmas: dum la jaro 2005-2006, 8,3 milionoj da tunoj da greno estis senditaj kiel nutraĵhelpo; nur 7,4 milionoj en 2006-2007. La helpo estos verŝajne nur 6 milionoj da tunoj por la ĉijara kampanjo (2008).

* Vd Marc Dufumier, Agricultures africaines et marché mondial Fondation Gabriel Péri, Parizo, 2007.
* La IKC arigas ĉiujn subskribintojn de la konvencio pri cerealo-komerco. Ĝi havas du ordinarajn sesiojn ĉiujare, kutime en junio kaj decembro. Ĝia rolo estas kontroli la plenumon de la konvencio, diskuti la evoluon kaj orientiĝon de la tutmondaj cerealmerkatoj, kaj pristudi la modifojn de la naciaj cereal-politikoj kaj iliajn eventualajn konsekvencojn por la tutmonda merkato. Vd www.igc.org.uk/fr/aboutus/default.aspx.

La “malsato-ribeloj” ne baldaŭ ĉesos; ĝis kiam la oferto ne kontentigos la postulon, prezoj daŭre altiĝos. Por inversigi la tendencon, la registaroj povus alvoki al “la neceso de civitaneca konsumado” kiel proponas tunizia ĉefartikolisto*, kaj peti la loĝantaron manĝi malpli da kuskuso, malpli da pano kaj ĉefe malpli da viando. Tiu ordono verŝajne ne ricevos favoran eĥon en la landoj, kie la ĉiutaga menuo komencas pliboniĝi. Por ne paroli pri tiuj, kiuj ĝis nun, tute ne havas ĝin.

* Larbi Chennaoui, La Presse de Tunisie, Tunizo, novembro 2007.

En Ĉinio ekzemple la ministerio pri sano instigas la virinojn konsumi laktaĵojn pro ilia kalcio. Sed lakto implicas brutaron kaj ŝarĝŝipojn da rekrementoj kaj cerealoj por nutri ĝin. La postulo laŭŝajne kreskos en la venontaj jaroj.

Necesas kalkuli kun la spekulacia fenomeco: Estu aganto de la kurzovariemo de agrokulturaj merkatoj. Ne restu spektanto. Informiĝu. lanĉis en aŭtuno 2007 Financeagri, franca informfirmao fakiĝinta pri agrokulturaj krudmaterialoj, en retmesaĝo sendita al ĉiuj agantoj de la sektoro. Tiu komerca oferto bone ilustras la revolucion okazantan sur la agrokulturaj templimaj merkatoj: unue starigitaj por kovri la riskon de prezovariemo, ili fariĝis ŝatataj ĉas-terenoj de ĉiuj spekulaciantoj, ĉu kutimaj kiel la investantoj kaj negocistoj, ĉu okazaj kiel la agrokulturistoj. La enveno de la unuaj transformis la kvotojn kaj nutris la kurzovariemon.

La agrokulturaj indicoj, kiuj respegulas la kurzo-evoluon, havas grandan sukceson ĉe la investo-fondusoj. Inter la fino de la unua jarkvarono kaj la fino de la kvara jarkvarono 2007, tio estas ĝuste kiam la cerealmerkatoj subite ekaltiĝis, la kvanto de la kapitaloj mastrumataj de la investfondusoj kvotitaj (ETF laŭ la financa ĵargono) pri la eŭropaj agrokulturaj produktoj kvinobliĝis. Tiu kvanto transiris de 156 milionoj da dolaroj (99 milionoj da eŭroj) ĝis 911 milionoj (583 milionoj da eŭroj) laŭ la Barcap (filio de la brita banko Barclays fakigita pri investo*. Laŭ sama fonto, la nepagitaj kambioj de la kapitalo uzata en la usonaj agrokulturaj merkatoj eĉ pli grandan salton faris, ili sepobliĝis inter la unua kaj la lasta jarkvarono de 2007.

* Trimestra studaĵo “The commodity refiner”, dediĉita al la merkatoj de krudmaterialoj. www.barx.com/commodities/research/i....

Kresko de loĝantaro pli kaj pli manĝema kaj viandoŝatanta, kaj subtaksado de agrokulturaj produktoj rilate aliajn krudmaterialojn, povus igi longdaŭra la prezaltiĝon. La merkatoj de metaloj kaj energio ja de kvin jaroj bolas, sed por la agrokulturaj produktoj, estas nur komenco.

Alia faktoro allogis la investantojn: konverĝo inter la prezoj de energidonantaj produktoj kaj tiuj de cerealoj por industrio de agrobrulaĵoj. En tiu bonfartsenta etoso, ankaŭ la produktanto celas maksimumigi sian profiton. “La altaj prezoj igis pli forta la individuismon de la merkat-agantoj”., konstatas analizisto de granda komerca entrepreno. En Francio multaj kontraktoj ne estis plenumitaj, aparte pri liverado de porfaruna tritiko kaj porbiera hordeo. Konsiderante, ke ili havas pli da profito el senpera vendo al industriistoj, la produktantoj estis devigitaj repagi la damaĝitajn kooperativojn.

Tiu sinteno estas ja komprenebla, rekonas s-ro Philippe Mangin, prezidanto de Coop de France*: la kamparanoj neniam frontis tian prezvariemon. La prezoj triobliĝis en 15 monatoj, estas sufiĉe por kapturniĝo, precipe se post tri jaroj da malbonaj rezultoj.” Li tamen bedaŭras ĉi tiun evoluon. Fronte al la koncentriĝo de la industria postulo kaj al la malengaĝiĝo de la publika potenco, solidareco inter la produktantoj, garantiata de la kooperado-movado, estus tre utila.

* www.cooperation-agricole.coop/sites/cfca.

Laŭ takso de la Internacia Konsilantaro pri Cerealoj (IKS), la agrokulturistoj komencas reagi: la tritikplantitaj surfacoj devus kreski je 4% en 2008. Kresko komparebla al tiu konstatita dum la lasta “varmiĝo” sur la cereal-merkato en 1995-96. Sed, konsiderante la tutan cerealaron, malmultaj landoj disponas pri la necesaj teknikaj rimedoj kaj (precipe) grundoj. “Grundo estas estontechava investo” certigas la brita investanto Jim Slater. Riĉiĝinte sur la metalmerkato, li nun direktas sin al agrokulturo, privilegiigante investadon en la irigacio-programoj (akvoalkondukaj programoj).

Avareco de la donanto-landoj

RUSIO, KUN siaj vastaj stepoj de Orienta Siberio, kaj Ukrainujo kun siaj famaj nigraj teroj, estas destinitaj disvolvi sian agrokulturon. Sed la kontinenta klimato igas la entreprenon hazarda, ĉar la frosto povas abrupte malaltigi la rendimentojn. Male, Argentino kaj Brazilo povas transformi pampon kaj arbarojn en kultiveblajn grundojn. “Estas ankoraŭ eblaj gajnoj de produktiveco, pri kiuj oni ne suspektas” diras Dufumier. Pli ol en Eŭropo, kie la hektar-rendimento estas la plej alta en la mondo, la estonto de eksport-agrokulturo verŝajne troviĝas en tiuj novaj landoj, kie la produktokostoj estas plej malaltaj kaj la rendimentoj ankoraŭ malaltas. Estonto, kiu implicas ĝeneraligon de la genetike modifitaj organismoj (GMO) jam ĉieaj en Argentino, kaj aron da konsekvencoj malutilaj por la hommedio, kiel ekzemple senarbarigo en Brazilo.

Pri la landoj plej tuŝitaj de la “cerealo-ŝoko”, ilia savo necesigas renaskiĝon de ilia agrokulturo. Ĉar ĝi scipovis plifortigi la sian, Malio estas relative ekster danĝero. Danke al investado en la rizproduktado en la Niger-delto, kaj danke al la sagaco de kotonkultivantoj. Elrevigitaj pro la malaltiĝantaj prezofertoj de la kotonfirmaoj, ili uzis la rimedojn destinitajn al tiu kulturo, por semado de sorgo aŭ maizo. En la najbara Burkino, sojo-kampoj favore anstataŭis la lano-arbon. Konfrontita al la avareco de la donanto-landoj, de kiuj ĝi dependas, la Tutmonda programo pri nutrado strebas subteni la internan produktadon, intensigante siajn lokajn aĉetojn. En okcidenta Afriko, ilia procento kreskis de 13% en 2005 ĝis 30% en 2007.

La fulma prezaltiĝo de cerealoj denove metas la demandon pri la rolo de agrokulturo en disvolvado. Agrokulturo devas troviĝi en la centro de la reformo de la komuna agrokultura politiko (KAP) en Eŭropo, kaj de la Doha intertraktado. Jen ironio de la sorto, la Monda Banko, kiu kontribuis malfortigi la lokajn agrokulturojn trudante la liberaligon de tiuj ekonomioj, en sia raporto 2008 pri disvolvado lokas tiun sektoron kiel kernon de la streboj kontraŭ malriĉeco.

Dominique BAILLARD.

Popolaj koleroj

DUNGITOJ, kadroj, en zorgo pro la prezo de siaj normalaj provizoj; malriĉaj laboristoj, pensiuloj traserĉantaj la rubujojn de la bazaregoj: la temo de aĉetpovo dissolvas la krediton de la aktualaj registaroj. En Francio, en Italio, en Britio, la regantaj partioj ricevis severajn batojn dum la komunumaj elektoj. En Usono la Respublikana Partio perdis ekde marto 2008 tri siajn bastionojn dum la partaj parlamentaj elektoj. Unu el tiuj distriktoj estis al ĝi fidela tridek-tri jarojn, la alia dudek-du. En la tria, la eksdelegito estis reelektita, en la antaŭa elekto, per 66% de la voĉoj.

Por la plej granda parto de la loĝantaro, la ĉiutaga vivo akriĝas. En Italio kaj Hispanio tiu malbonaĵo estas atribuata al la eŭro. Sed ankaŭ la brita* “konsumkorbo” kostas 15% pli ol antaŭ jaro. Kaj, en la sama tempodaŭro, la prezo de la ovoj kreskis je 30% en Usono; tiu de lakto, de tomatoj, je 15%; tiu de rizo, nudeloj, pano, je 12%. Nek la prezoj de loĝejluado nek de energio mildigas la vundon ...

* Britio ne apartenas al la landoj kies mono estas la eŭro, ĝi konservas sian sterlingan pundon. -vl

Revigliĝo — malcerta — de la kresko ne solvos la bazan problemon. Inversigante faman diron el la jaro 1953 (“Kio bonas por General Motors, bonas por la lando”), la usona eksministro pri financoj Lawrence Summers ĵus koncedis ke “kio bonas por la monda ekonomio kaj la komercaj ĉampionoj ne nepre bonas por la salajruloj”. La invokita kialo por tia returniĝo: “Eble neevitebla disiĝo de la mondo de aferoj kaj tiu de la nacioj.”*

* Lawrence Summers, “A strategy to promote healthy globalisation”, Financial Times, Londono, 4-a de majo 2008.

Neevitebla, ne neplanita... Sekve al milito kontraŭ salajroj farataj nome de la strebo al “konkurencivo” kaj de lukto kontraŭ “laborkostoj”, la stagnado aŭ malkresko de aĉetpovo estis naskitaj de politikaj decidoj. La ekonomikisto Alain Cotta memorigas ke en Francio, kun la ĉesigo de indeksado de la salajroj laŭ la prezoj, en 1982, “la socialistoj faris al la privata entrepreno la plej konsiderindan donacon kiun ĝi neniam ricevis de la publikaj povoj”. La tiama financministro s-ro Jacques Delors cetere ĝojis pri tio: “Ni atingis la forigon de la indeksado de la salajroj sen striko”.* Ĉu la instruo estis tirita en pluraj eŭropaj landoj? Striko de la germanaj laboristoj en marto 2008, de la britaj instruistoj en aprilo, de la grekaj kamionistoj kaj de la francaj marfiŝistoj en majo ...

* Alain Cotta, La France en panne, Fayard, Parizo, 1991, p. 46, kaj vortoj cititaj de Jean Lacouture kaj Patrick Rotman, Mitterrand. Le roman du pouvoir, Seuil, Parizo, 2000, p. 132.

POR TIUJ kiuj ne volas vidi ke la malkresko de la parto de salajroj en la nacia riĉaĵo klarigas la nunajn problemojn de la vivnivelo*, por ŝanĝi tute ne mankas “solvoj”. Pli da bazaregoj por “kreskigi la konkurencon inter la distribuistoj”, kiel proponas s-ro Nicolas Sarkozy. Pli da “oferoj” por ke la altiĝo de la nutraĵ- aŭ de energi-prezoj estu akceptata de la salajruloj sen kontraŭparto. Kaj ke ili kunhelpu por la sanktaj celoj (2% da inflacio) kiuj obsedas la Eŭropan Centran Bankon kiu zorgas ĉefe komplezi la akciulojn kaj ties aĉetpovon.

* En Usono, fine de la kreskociklo 2000-2007 duono de la familioj disponis pri malpli altaj enspezoj ol sep jarojn antaŭe, jen situacio sen historia precedenco.

La aliaj, siaflanke, povas ja, kiel la avarulo de Moliero, “vivi bone per malmulta mono”. S-ro Robert Rochefort, ĝenerala direktoro de la Centro de esplorado por studado kaj observado de la vivkondiĉoj (Credoc), proponas al ili: “La konsumanto devas lerni plejbonigi sian buĝeton. Kion li cetere jam scias fari sufiĉe bone. Sed sen plendi, akceptante ke la aĉetpovo fariĝas iom post iom pli kvalita nocio, kapablo arbitracii inter diversaj elspezoj, mallonge povo elekti siajn aĉetojn.”* Socisciencisto alviciĝas: “Oni povas tre bone pagi siajn telefonajn komunikaĵojn laŭ la karto. Same pri la luprezoj: oni povas decidi transloĝiĝi al malpli kosta loĝejo.”*

* Challeges, Parizo, 6-a de decembro 2007.
* Gérard Mermet, Les Echos, Parizo, 21-a de aprilo 2008.

Labori pli longe, vivi malpli bone: manke de ĉesigobato inspirita de precedenco antaŭ kvardek jaroj*, la propono havas almenaŭ la meriton de klareco.

* Aludo al la eventoj de la jaro 1968 (“student-ribelo”) kiuj, ĉefe en Francio, sekvigis ŝanĝojn favore al la laboristoj. -vl

Serge HALIMI.

Vojaĝ-notlibro kaj analizo

Kosovo en la kerno de la balkania geopolitiko

En plej bona okazo, nekomprenebla por la nespertulo, en plej malbona, sovaĝa kaj perforta*. Balkanio estas regiono, kiu forpuŝas kaj fascinas, kiu allogas kaj enkarcerigas. Sed tiu, kiu estos trairinta Serbion buse aŭ trinkinta teon en la malnova urbo Prizren en Kosovo, estos markita neforviŝeble. Ĉar, en Balkanio, oni scias kiam oni alvenas, sed estus tromemfide pensi, ke oni iam povos forlasi ĝin.

* Vd Jean-Arnault Dérens kaj Philippe Rekaciwicz, “La Balkanaj landlimoj estas pandora skatolo”, Le Monde diplomatique, januaro 2008.

Eble tial la ĵurnalisto Jean-Arnault Dérens, redaktante la duan eldonon de sia libro Kosovo, année zéro [Kosovo, jaro nulo], decidis titoli ĝin Le piège du Kosovo [La Kosovo-kaptilo]*. Ĉar li frekventas Balkanion de pli ol dek kvin jaroj kaj povas konsideri sin membro de la tre fermita klubo de Kosovo-enamiĝintoj. Tiu teritorio estas internacie administrata, pli ol ok jarojn post la fino de la elpremoj de la reĝimo de Slobodan Milosevic, de la bombado fare de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) kaj de ekesto de UN-protektorato. Ĝuste tial lia laboro, tre malsimile de la partiecaj kaj naciismaj vidpunktoj, kiuj poluas ofte pasian debaton, helpas kompreni la gravecon de Kosovo por la serba kaj albana socioj.

* Jean-Arnault Dérens, Le piège du Kosovo (nouvelle édition de Kosovo, année zéro), Non Lieu, Parizo, 2008, 392 paĝoj, 24 eŭroj.

En tiu momento, kiam la estonta statuso de Kosovo ankoraŭ ne estas fiksita, kiam la “internacia komunumo”konfesis sian senpovon trovi solvon intertraktitan inter la delegitaroj de Priŝtino kaj Beogrado, la pacisto Pierre Dafour memorigas, en sia libro On a marché sur la paix* [Oni piedpremis la pacon], kiom antaŭvidebla estis tiu krizo. Li substrekas kiel, fronte al la elpremoj de la Milosevic-reĝimo, la kosovaj albanoj starigis neperfortan rezistadon “kiu evidentiĝis kiel la plej bona respondo, la plej pragmata, la plej efika, al la agresemaj planoj de Serbio”. Sed li ankaŭ montras, ke la grandaj ŝtatoj neniam lasis “ŝancon al paco”. Nome de la realpolitiko, oni preferis kompromisi kun la agresanto, ol doni okazon al humanistoj serbaj kaj albanaj malfermi dialogon; tiel farante oni preparis starigon de la Kosovo-Liberiga Armeo (UCK), la militon de 1999 kaj la NATO-bombadon. Plej malfeliĉe por la sorto de civiluloj serbaj kaj albanaj.

* Pierre Dufour, Kosovo, on a marché sur la paix, Thélès, Parizo, 2007, 464 paĝoj, 20 eŭroj.

Malesperaj larmoj, Aleks Wasieczko kaj Gil Guardiola, aŭtoroj de Kosovo, fragments d’impact* ja vidis multe da ili. Kun la asocio Infanoj de la Mondo, ili engaĝigas jam en 1999, en Povel, albania tendaro, kiu akceptas rifuĝintojn de Kosovo, kaj en 2000, en tiu de Plemetino, en la serba zono de Kosovo, norde de Mitrovico, kie rifuĝis romaoj forpelitaj de albanaj ekstremistoj.

* Aleks Wasieczko kaj Gil Guardiola, Kosovo, fragments d’impacts, Non Lieu, Parizo, 2007, 144 paĝoj, 240 fotoj, 32 eŭroj.

Laŭ formo de vojaĝo-notlibro, Wasieczko atestas pri sia laboro, siaj renkontiĝoj, kaj pri stulteco de milito, pri danĝereco de tro simplaj veroj kaj tro rapidaj konkludoj. Kaj, pli ol dek jarojn poste, pri la nerezistebla bezono reveni sur tiuj lokoj, por “fermi la buklon”, por revidi la infanojn kiuj tro rapide kreskis kaj tiujn, kiuj malaperis. “Mi komprenis, ke Pavel vekis min. Kosovo igis min vekiĝi. Ĝi ebligis al mi rigardi preter mi”. El tiuj spertoj, Guardiola revenis kun belegaj bildoj, kiuj emociigas kaj tenajlas. Por ke la infanoj de Povel ne estu forgesitaj, kaj ke, almenaŭ unu fojon, Kosovo estu rakontata de tiuj, kiuj ĝin amas.

Laurent GESLIN.

Etanolo, nova feliĉigilo de la usonaj respondeculoj

ĈI-AŬTUNA ŝerco en Usono de la respublikano John McCain: “Ĉiumatene je vekiĝo mi trinkas glason da etanolo”. Tiujn balotkampanjajn vortojn diris senatano, kiu ĝis 2006 estis akra kontraŭstaranto al agrobrulaĵoj, kaj precipe al la subvencioj, kiuj subtenas tiun junan industrion bazatan sur maizo. Sed por gajni la oficialan kandidatiĝon de sia partio, necesas defendi la etanolo-aferon, en la kamparaj Midwest-ŝtatoj, kie komenciĝis la procezo de la porelektaj kunvenoj. Ankaŭ s-ino Hillary Clinton konvertiĝis, sed ŝia rivalo s-ro Barack Obama, elektito el Ilinojso, montriĝas ĉiteme la plej ambicia.

La entuziasmo de la tuta politikistaro usona por agrobrulaĵoj estas memevidenta en lando, kiu igis tiun industrion ŝlosila elemento de sia prienergia suvereneco. Por apliki la leĝon pri energio, voĉdonita fine de 2007, necesos injekti 100 ĝis 110 milionojn da tunoj de maizo en la distilejoj en 2008, kompare kun 81 milionoj en 2007. Konsiderante, ke Usono produktas 40% de la tutmonda maizo kaj preskaŭ la duonon de la eksportata maizo, ĉiu vario de ĝia rikolto havas konsekvencon al la monda merkato.

Dum la parto dediĉita al la internacia komerco restas stabila, necesus, ke la agrokulturistoj denove realigu la sukceson de la lasta kampanjo, kiam ili pliigis je kvarono la produkton, por kontentigi la novan postulon. La maizoprezoj ĝis nun ĉefe reagis al la anoncefikoj. Ili ja eksaltis en 2006, kiam la petrolkompanioj forlasis la ETBE-brulaĵon* tro polucianta, por direkti sin al etanolo, kaj poste en decembro 2007, post la voĉdono de la prienergia leĝo.

* Etil-terciar-butil-etero (ETBE) estas produkto venanta el petrolo, kiu estis aldonita al benzino en Usono. Taksita tro malutila por medio kaj sano, ĝi estis anstataŭita de etanolo.

En 2008 la prezoj povus ekflugi. Inter nutri la porkojn bredatajn en Usono aŭ en Ĉinio kaj plenigi la benzinujojn de la usonaj aŭtomobilistoj, necesos elekti. Cetere, kiam venos tempo de semado la prezevoluo nutros konkurencon inter sojo kaj maizo. Post iu templimo, la kultivataj surfacoj de nutrocerealoj estas en danĝero esti iom post iom anstataŭataj de grenoj destinitaj por agrobrulaĵoj. Laŭ la Internacia Esplorinstituto pri la nutropolitiko, bazita en Vaŝingtono, la etanolindustrio povus pliigi la maizoprezon je pli ol kvarono, laŭ la plej malalta hipotezo, kaj je 72% laŭ la plej alta, ĉe horizonta jaro 2020.

Dominique BAILLARD.

“Malmultaj estas la agrokulturistoj, kiuj kultivas tritikon”

“NI ESTAS lacaj. Ni malsatas. Ĉio fariĝis multekosta. Mi petas, ke ĉiuj virinoj renversu siajn kuirpotojn kaj aŭdigu ĉiuvespere potokoncertojn”, admonas senegalia patrino*. Ĉi 31-an de marto 2008, ŝi partoprenas marŝon kontraŭ multkosteco de la bazaj necesaĵoj. “Ĵus hieraŭ, ekkrias s-ro Momar Ndao, prezidanto de la asocio de senegaliaj konsumantoj, kiu iniciatis la movadon, prezo de rizosako (50 kilograma) altiĝis de 14.000 ĝis 17.000 afrikaj frankoj [21,3 ĝis 26 eŭroj]. Tio montras, ke la estroj nenion volas fari”.

* Wal Fadjri, Dakaro, 1-a de aprilo 2008, www.walf.sn/actualites/index...

Malpermesita de la Dakaro-prefekto, la manifestacio estis malmole subpremita de polico, kiu bezonis plurajn horojn por dispeli la marŝintojn. Jam en 2007, altiĝo de la panprezo estigis sociajn streĉojn. En aŭtuno la federacio de bakistoj ekstrikis, rezultigante panmankon. Ĝi petis subtenon de la registaro, fronte al kostaltiĝo de faruno, dum la monda prezo de tritiko estis ekfluganta je 49%.

La “malsato-popolribeloj” fariĝis kutimaj en Afriko, kaj konsistigas la aktualecon en multaj landoj: Senegalio, Malio, Kameruno, Burkino, Niĝerio, Eburbordo... Je la prezaltiĝo de tritiko aldoniĝas la eksplodo de la transportkosto, ligita al la petrola prezaltiĝo. Krome, la sekeco, kaj poste la inundoj de la jaro 2007, malpliigis la lokajn produktojn kaj malfortikigis la agrokulturistaron. Komence de 2008 la tuno da tritiko altiĝis de 120 al 130 eŭroj.

Fronte al kolero de loĝantaroj, la ŝtatoj provas teni la prezojn. La unuan de aprilo la eburbordaj estroj decidis portempe (trimonate) nuligi la importimpostojn de rizo, oleo, lakto, faruno, tritiko kaj ankaŭ sukero. La prezidanto Laurent Gbagbo ankaŭ decidis redukton de la aldonvalora imposto (AVI) pri tiuj produktoj, de 18% al 9%. Sed tiuj decidoj suferigas la ŝtatajn buĝetojn, jam tre limigitajn. Pli kuraĝa, la senegalia registaro mallonge blokis la prezon de pano en oktobro 2007. Sed tia decido kontraŭas la kvazaŭ sanktan leĝon pri oferto kaj postulo.

Vizitante Okcidentan Afrikon en februaro 2008, la direktoro de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), s-ro Dominique Strauss-Khan, avertis: “la prezblokado neniam bone funkcias, kaj ĝia uzo devas esti nur portempa. Tio favorigas nigran merkaton kaj kaŭzas ekonomiajn “falsajn elektojn”. Same okazas en kazo de subvencioj*.” Li rekomendas, sen plia precizo, “longdaŭrajn reformojn”, celantajn “kontentigi la bezonojn” de la loĝantaroj.

* Jeune Afrique, Parizo, 16-an de marto 2008

En Kairo, kie la atendovicoj longas antaŭ la bakejoj, la politika opozicio — pli malpli bonintence — eksaltas en la breĉon. Tiel deputito, membro de la Islama Frataro, s-ro Hamid Hassan, akuzas: “La decido de la registaro, antaŭ du jaroj, ne plu aĉeti de la egiptaj agrokulturistoj, pretekste ke la importado malpli kostas, konsistigas bazon de la krizo. Tiel la loka tritikprodukto multe malpliiĝis. Malmultaj estas agrokulturistoj, kiuj kultivas tritikon. Ili preferas kultivi fruktojn, por eksporti.”

POR RESPONDI al la socia postulo sen malkontentigi la alpruntantojn, kelkaj registaroj uzas tujrimedojn. En Malio, ekzemple, oni eksperimentas panon burunafama — tritikfaruno miksita kun lokaj cerealoj, kiel sorgo, milio kaj maizo. Celo estas samtempe redukti la procenton de tritiko kaj utiligi la lokajn cerealojn. Laŭ la prezidanto de la interkonsenta kadro de la agantoj de la pan-produkta sektoro, s-ro Mamadou Lamine Haidara, tiu pano kostos 250 afrikajn frankojn (0,38 eŭrojn) kontraŭ 300 frankoj (0,45 eŭroj). Sed ĉu la kvalito taŭgas? Adama, ano de asocio por defendo de konsumantoj, ne ŝatas tiun ideon: “la miksita pano ne donas deziron manĝi ĝin, ĝi estas malbela, peza, kaj malbongustas!”*

* http://fr.allafrica.com/stories/200...

En Egiptio la registaro subvencias panon kaj distribuigas ĝin pere de armeo. Sed kiam foje la kvanto ne sufiĉas, la enloĝantoj estas senhelpaj kun siaj kuponoj antaŭ la fermitaj vendejoj*.

* Vd Néba Nasredine, Gilane Magdi kaj Salma Hussain, “La bataille du pain”, 25-a de marto 2008, http://alternatives-international.n....

TAMEN la krizo, kiun trairas Afriko, povus havi “flankan avantaĝon”: remeti la lokan agrokulturon kaj nutro-sekurecon en la kernon de la ekonomiaj politikoj. De dudek kvin jaroj, la libermerkato konsistigas la disvolvopolitikon de senrimedaj registaroj. Kion la eburborda sociologo Theophile Kuamuo resumas jene: “La unua farenda ago, estas doni al niaj landoj registarojn!”*

* http://kouamouo.ivoire-blog.com

La nigra kontinento ne estas la nura koncernata de la tutmonda cereala prezaltiĝo. En Haitio, de la komenco de aprilo 2008, la manifestacioj kaj rabadoj de la “malsatribelantoj” — kvin mortintoj kaj ducent vunditoj — minacas la apenaŭan stabilecon de la lando, kaj kaŭzis la eksigon de la ĉefministro Jacques-Edouard Alexis. Nutrobazo de la plej malriĉa tavolo, prezo de unu 50 kg-sako da rizo altiĝis en unu semajno de 35 al 70 dolaroj. La perfortoj okazas je la krio: “Nou grangou!” (kreole “ni malsatas!”).

Ankaŭ pluraj aziaj landoj, aparte Indonezio kaj Filipinoj, timas sociajn malordojn pro prezaltiĝoj de sojo, viando kaj precipe rizo. Manifestacioj kun pli ol dek mil homoj okazis en Ĝakarto komence de 2008, pro prezaltiĝo de tofuo (fermentita sojo).

Sed la kerno de la problemo restas rizo: la prezo de la “taja”-subspeco, kiu estas referenco, preterpasis 500 dolarojn (320 eŭroj) por unu tuno la unuan fojon de post 1989, laŭ la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo de la Unuiĝintaj Nacioj (angle: FAO)*. La tuta rizo-oferto (420 milionoj da tunoj) estas malpli ol la postulo (almenaŭ 430), tial iuj landoj, kiel Filipinoj, estas en tre malfacila situacio. La mondaj stokoj estas plej malaltaj de antaŭ dudek kvin jaroj (70 milionoj da tunoj, duono de tiuj en 2000). Sed kelkaj produktantoj, kiel Vjetnamio, Barato kaj Egiptio, reduktas siajn eksportojn por certigi provizadon de sia loka merkato kaj teni la prezojn...

* Vd Javier Blas kaj Daniel Ten Kate, “Jump in rice price fuels fears of unrest”, Financial Times, Londono, 27-an de marto 2008

“Tridek tri landoj suferas sociajn ribelojn pro la granda prezaltiĝo de nutraĵoj kaj de petrolo”, konfesas s-ro Robert Zoellick, prezidanto de la grupo Monda Banko, kiu anoncas pligrandigon de la ĉi-jaraj kreditoj por agrokultura produkto en Afriko (de 288 milionoj da eŭroj). Tamen, la “nova tutmonda nutropolitiko, kiun li proponas, resumiĝas per akcepto de nova komerca interkonsento kadre de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK). Perseverare diabolicum...* ...

*Errare humanum est, perseverare diabolicum” latine signifas “eraro estas homa, sed persisti estas diabla”

A.nne-Cécile ROBERT.

Israelo fronte al sia historio

LA ISRAELA intelektularo spertis, en la 1980-aj jaroj, la komencojn de rimarkinda ŝanĝiĝo, kiu stampis la alvenon de nova generacio de gehomoj kiuj konis nek la Ŝoahon nek la starigon de la ŝtato Israelo. Tiu evoluo atestas ankaŭ pri la iom-post-ioma maturiĝo de la elitoj kiuj nun kapablas juĝi senkomplekse la pasintecon kaj liberiĝi el la mitoj kaj tabuoj disvastigitaj de la israelaj gvidantoj.

La malkonformismo de tiuj intelektuloj — historiistoj, socisciencistoj, filozofoj, romanverkistoj, ĵurnalistoj, filmistoj, artistoj — aperas post la sestaga milito en 1967: la okupado, la palestina rezistado, la enpotenciĝo de la naciista kaj religia dekstrularo en 1977, la kreskanta influo de la koloniistoj kaj de la ekspansiistaj rabenoj, la akriĝo de la tensio inter ekleziaj funkciuloj kaj laikoj ne povas ne nutri la kontestadon. “Kiam ili parolas pri Tel-Avivo, la religiuloj diras ofte Sodomo kaj Gomoro, dum por la profanuloj, Jerusalemo estas la Teherano de la islamaj pastroj”, observas Michel Warschawski, unu el la gvidantoj de la radikala parto de la pacisma movado.

La paco kun Egiptio en 1979 vekas la esperon pri ĝenerala regulado, kiun la invado al Libano seniluziigas en 1982. Perceptata de la opinio kiel la unua ofensiva milito de Israelo, ĝi estis lanĉita pro kialoj kiuj montriĝis mensogaj. La Organizo de Liberigo de Palestino (OLP), kiun la tandemo Menahem Begin — Ariel Ŝaron provis neniigi, donis nenian provokon, male al kion asertis la israela registaro. Ĝi donis eĉ jam signojn de sia volo engaĝiĝi en la vojon de kompromiso. Ĉiukaze ĝi ne endanĝerigis la ekziston de la juda ŝtato. Tiutempe multaj israelanoj estis ŝokitaj de la ekstrema brutaleco de ilia armeo, de la eksterordinara nombro da viktimoj inter la palestinaj kaj libanaj civiluloj, kiu kulminis en la horora masakro de Sabro kaj Ŝatilo, farita dum la israela armeo observis kaj sciis ĝin.

Tiam okazis senprecedencaj eventoj: proksimume kvarcent mil protestantoj manifestaciis en la centro de Tel-Avivo; kvincent oficiroj kaj soldatoj dizertis; la movado de rifuzantoj strukturiĝas kune kun tiuj kiuj rifuzis servi en la armeo, unue en Libano, poste en la okupataj teritorioj. La “pureco de la armiloj” pri kiu fanfaronis la juda ŝtato ekde sia naskiĝo estis serioze diskreditita.

Junaj historiistoj kontribuis, ĉu vole aŭ ne, pli diskreditigi tiun sloganon. Ekkonante la oficialajn arĥivojn larĝe sensekretigitajn en 1978 — tridek jarojn post la koncernaj eventoj, kiel permesas la israela leĝo-, ili malkovris ke la konduto de la judaj militfortoj, antaŭ kaj dum la milito de 1948, tute ne respondis al la idilia bildo disvastigita de la propagando. Simha Flapan, fervora cionisto ĝis sia morto, unu el la gvidantoj de la maldekstra partio Mapam, kiel la unua publikigis verkon en kiu li montras la “sep ĉefajn mitojn” uzatajn por trompi la opinion dum jardekoj.*

* The Birth of Israel: Myths and Realities, Pantheon Books, Novjorko, 1987. Bedaŭrinde tiu pionira verko ne estis tradukita al la franca [nek al Esperanto -vl].
“Igi Palestinon tiom juda kiom Usono estas usona kaj Anglio angla”

MONTRI KAJ analizi la konkludojn de tiuj kiujn oni nomas kutime la “novaj historiistoj”* estas la celo de la libro de Dominique Vidal (kunlabore kun Sébastien Boussois). Temas pri esploristoj kiuj, por la unua fojo post la starigo de la ŝtato Israelo, bazas siajn laborojn ne sur duamanajn informojn kiel iliaj antaŭuloj, sed sur nerefuteblajn dokumentojn ĉerpitajn el la arĥivoj de la ministro-konsilantaro, de la armeo, de la Palmaĥ (sturmtaĉmentoj), de la cionistaj organizaĵoj, de la taglibro de la ĉefministro kaj defendministro David Ben Gurion, interalie.

* Dominique Vidal: Kiel Israelo elpelis la palestinanojn estas ĝisdatigita kaj ampleksigita eldono de Le Péché originel d’Israel [La prapeko de Israelo] de la sama aŭtoro kunlabore kun Joseph Algazy. La unua parto estas Esperantigita kaj atingebla jene: http://mas-eo.org/article260.html.

La libro priskribas do la cirkonstancojn kiuj kondukis al la milito kontraŭ la arabaj armeoj, denuncas la rolon de la almenaŭ ambigua Ben Gurion, poste dediĉas ĉapitron al Benny Morris, la elstarulon de la “novaj historiistoj”, kiun li kvalifikas “skizofrenia” pro la fosaĵo inter lia engaĝiĝo kiel historiisto serĉanta la veron kaj liaj politikaj pozicioj proksimaj de la israela ekstremdekstro. Ĝi analizas fine la tutlastan verkon de Ilan Pappé, La etna purigado de Palestino*, kiu kaŭzis tioman skandalon — post multaj aliaj — ke ĝia aŭtoro devis demisii de la universitato de Hajfo por ekziliĝi en brita universitato.

* Ilan Pappé: Le Nettoyage ethnique de la Palestine [La etna purigado de Palestino], Fayard, Parizo, 2008, 394 paĝoj, 22 eŭroj. -vl

Pappé ne estas la unua disidenta intelektulo, kaj sendube ne la lasta, kiu elmigris por eskapi, kiel li diras, la sufokan medion kreitan por la “pestuloj” kiel li. Tamen malfacilas kontesti liajn raportojn, kiuj estas multe pli detalaj ol tiuj de liaj antaŭuloj. Tiu historiisto de Hajfo havis efektive aliron al novaj dokumentoj ĉerpitaj el la israelaj arĥivoj depost antaŭ sesdek jaroj (kaj ne kvardek, kiel, por la esenco, liaj antaŭuloj). Sed li baziĝis ankaŭ sur la skriboj de palestinaj historiistoj, ofte vidatestantoj de la eventoj. Kaj li kolektis la parolon de supervivantoj de la etna purigado, ĝis nun strange neglektitaj de liaj kolegoj, ĉu pro apriora rifuzo de atestoj, ĉu pro malfido, ĉu eĉ pli simple pro nescio de la araba lingvo — atestojn des pli valoraj ĉar la arabaj ŝtatoj ĝis nun rifuzas malfermi siajn arĥivojn al la esploristoj.

La diferencoj inter Pappé kaj Morris ne estas, lastanalize, vere fundamentaj. Ambaŭ konfirmas unue ke la milito de 1948 ne estis, kiel asertite, batalo de “Davido kontraŭ Goliato”, ĉar la judaj fortoj estis nete superaj laŭ nombro kaj armiloj al siaj kontraŭuloj. Oni nombris, ĉe la kulmino de la juda-palestina milito, nur kelkmilojn da palestinaj batalantoj, malbone ekipitaj, helpataj de la arabaj volontuloj de la Armeo de Liberigo gvidata de Fawzi Al-Qawuqji.

Kaj, eĉ kiam la intervenis la arabaj ŝtatoj, la 15-an de majo 1948, iliaj trupoj estis multe malsuperaj al tiuj de la Hagana, kiu poste ne ĉesis fortiĝi. Krome, la du historiistoj interkonsentas pri tio ke la arabaj armeoj invadis Palestinon lastminute (kaj iuj malgraŭvole), ne por “detrui la junan judan ŝtaton”, kion fari ili sciis sin nekapablaj, sed por malhelpi Israelon kaj Transjordanion — en “sekreta interkonsento”, laŭ la historiisto Avi Ŝlaim — dispartigi inter si la teritorion planitan por la palestinanoj de la dividplano de la Unuiĝintaj Nacioj de la 29-a de novembro 1947.

“Ni kapablas okupi la tutan Palestinon, mi neniel dubas pri tio”, skribis Ben Gurion al Moŝe Ŝarett en februaro 1948, tri monatojn antaŭ la israela-araba milito kaj kelkajn semajnojn antaŭ la amasaj armil-liveradoj sendataj, tra Prago, de Sovetunio. Tio ne malhelpis ĝin senĉese proklami ke Israelo estas minacata de “dua holokaŭsto”.

Eŭforie pro la venkoj, raportas Pappé, la “patro” de la juda ŝtato skribis jam en la unua semajno de la milito (la 24-an de majo) en sian taglibron: “Ni starigos kristanan ŝtaton en Libano (...). Ni rompos Transjordanion, bombos ties ĉefurbon, detruos ĝian armeon (...). Ni surgenuigos Sirion (...). Nia aviadilaro atakos Portsaidon, Aleksandrion kaj Kairon, kaj tion por venĝi niajn praulojn subpremitajn de la egiptoj kaj la asiranoj en la biblia epoko...”

Same, Morris kaj Pappé neniigas la fabelon, zorge flegatan de la israelaj gvidantoj, laŭ kiu la palestinanoj forlasis siajn hejmojn libervole, sekvante alvokojn de la arabaj instancoj kaj radioj (elsendojn kiujn la israela propagando komplete inventis, kiel atestas la kompletaj surbendigoj faritaj de la British Broadcasting Corporation [BBC]. Male, la du historiistoj konfirmas kion oni sciis ekde la fino de la 1950-aj jaroj: estas tiuj samaj israelaj instancoj kiuj devigis la palestinanojn al eliro uzante ĉantaĝon, minacon, teroron kaj la brutalecon de la armiloj por elpeli ilin de iliaj teroj.

Ili malkonsentas tamen pri la senco de tiuj elpeloj: por Morris, ili estas nur “flankaj damaĝoj”; “Milito estas milito”, klarigas li, aldonante pli poste*, ne sen cinikeco, ke Ben Gurion devintus daŭrigi la elpeladon ĝis la lasta palestinano. Tie, kie Morris priskribas elpelon “naskitan de la milito kaj ne de intenco, juda aŭ araba”, Pappé montras ke la etna purigado estis planita, organizita kaj realigita por etendi la teritorion de la ŝtato Israelo kaj por “judigi” ĝin.

* En intervjuo al la taggazeto Haarec, Tel-Avivo, la 8-an de januaro 2004.

Kaj ne senkiale. Kvankam ili publike aprobis la dividplanon de la Unuiĝintaj Nacioj, la cionistaj gvidantoj, en realo, juĝis ĝin ne tolerebla: ilia aprobo estis taktika, kiel indikis pluraj dokumentoj arĥivigitaj kaj la taglibro de Ben Gurion.

Certe, pli ol la duono de Palestino estis atribuita al ili, kaj la resto al la aŭtoĥtonaj araboj, kvankam tiuj estis duoble pli multnombraj ol la judoj. Tamen — kaj jen kuŝas la problemo-, la teritorio planita por la ŝtato Israelo estis tro malgranda, laŭ ili, por la milionoj da enmigrontoj kiujn ĝiaj gvidantoj esperis akcepti; krome, kvarcent kvin mil palestinaj araboj kunvivintus kun kvincent kvindek ok mil judoj konsistigantaj tiel nur 58% de la estonta loĝantaro de la juda ŝtato. La cionismo estis en danĝero perdi eĉ sian ekzistokialon: “Igi Palestinon tiom juda kiom Usono estas usona kaj Anglio angla”, laŭ la formulo de Ĥaim Weizmann, posta unua prezidanto de Israelo.

Jen pro kio la “transigo” (eŭfemismo por signi la elpelon) de la aŭtoĥtonaj araboj ekster la limojn hantis la mensojn de la cionistaj gvidantoj, kiuj ne ĉesis diskuti pri tio malantaŭ fermitaj pordoj. Ekde la fino de la 19-a jarcento, Theodor Herzl proponis al la otomana sultano deporti la palestinanojn por fari netan spacon por la juda koloniigado. En 1930, Weizmann provis la saman demarŝon ĉe la brita registaro, mandata potenco de Palestino.

En 1938, post la propono de juda ŝtateto, kune kun transigo de la araboj, kiun konsideris la brita komisiono gvidata de lordo Peel, Ben Gurion deklaris antaŭ la plenumkomitato de la Juda Agentejo: “Mi favoras devigan transigon, disponon kiu havas nenion senmoralan.” La milito de 1948 certe donis al li la revitan okazon realigi sian projekton, lanĉante kontraŭ la aŭtoĥtona loĝantaro, ses monatojn antaŭ la interveno de la arabaj armeoj, la ofensivon por elradikigi ĝin. Li posedis por tion fari, rivelas Pappé, sliparon de ĉiuj arabaj vilaĝoj kun demografiaj kaj ekonomiaj informoj, sed ankaŭ politikaj kaj militaj, sliparon starigitan de la Juda Agentejo ekde 1939 kaj konstante ĝisdatigita dum la 1940-aj jaroj.

La rimedoj kiujn uzis la judaj fortoj — kiujn Pappé analizas detale — estas tremigaj, eĉ se ili similas al la hororoj faritaj dum etnaj purigadoj de aliaj popoloj ekde la antikva epoko. La bilanco farita de la historiisto estas elokventa: en kelkaj monatoj, plurdekoj da masakroj kaj senjuĝaj ekzekutoj estis registritaj; kvincent tridek unu vilaĝoj (el milo da) detruitaj aŭ ŝanĝitaj por akcepti judajn enmigrintojn; dek unu urbaj centroj etne miksitaj senigitaj je siaj arabaj loĝantoj...

Efektive per la pinto de bajonetoj ĉiuj palestinanoj de Ramleĥ kaj Liddo, proksimume sepdek mil homoj, inkluzive de infanoj kaj maljunuloj, estis elpelitaj en kelkaj horoj, meze de julio 1948, laŭ instrukcioj de Ben Gurion. Atestas pri tio la Memoraĵoj (poste cenzuritaj) de la estonta ĉefministro Ichak Rabin, tiam supera oficiro taskita, kun Jigal Allon, pri la operacio. Ŝovita al la transjordania landlimo, multaj de ili mortis pro elĉerpiĝo survoje. Same okazis, en aprilo, en Jafo, kie kvindek mil da ĝiaj arabaj loĝantoj devis fuĝi, terorigite de la artileri-pafado de la Irgun kaj de la timo de novaj masakroj. Jen kion Morris mem nomas la “faktoro hororo”

Tiaj hororaĵoj estas des pli malpravaj, ĉar tre multaj arabaj vilaĝoj, laŭ la konfeso de Ben Gurion, estis proklamintaj sian volon ne rezisti al la divido de Palestino kaj iuj por tio eĉ farintaj interkonsentojn de neatako kun siaj judaj najbaroj. Tio estis la kazo de Deir Jasin, kie, malgraŭ ĉio, la neoficialaj fortoj de la Irgun kaj de la Lehi masakris grandan parton de la loĝantaro — kun, laŭ Flapan, la silenta kunsento de la “regula” armeo de la Juda Agentejo, la Hagana.

Restarigante la veron pri la maljustaĵo farita en 1948, la “novaj historiistoj” servas la pacon”

TOTALE, INTER sepcent kvindek mil kaj okcent mil palestinanoj devis iri la vojon al ekzilo inter 1947 kaj 1949, dum iliaj moveblaj kaj nemoveblaj havaĵoj estis konfiskitaj. Laŭ takso de israela oficialulo citita de Vidal, la Juda Nacia Fonduso akaparis tricent mil hektarojn da arabaj teroj, de kiuj ĝi donis la esencan parton al kibucanoj. La operacio ne povis esti pli bone elpensita: tagon post la voĉdona decido de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj, la 11-an de decembro 1948, pri la fama rezolucio pri la “revenrajto”, la israela registaro adoptis la urĝo-leĝon pri la proprietoj de la forestantoj kiu, kompletigante tiun de la 30-a de junio 1948 pri la kultivado de forlasitaj teroj, permesas retroaktive la eksproprietigon kaj malpermesas al la eksproprietigitoj postuli ian ajn kompenson aŭ reveni al siaj hejmoj.

Malgraŭ la protestoj de iuj membroj de la israela registaro, ŝokitaj de la brutaleco de la etna purigado, Ben Gurion — kiu ne estis eksplicite mendinta ĝin skribe — faris nenion por interrompi aŭ kondamni ĝin. Li kontentiĝis denunci la rabojn kaj seksperfortojn kiujn faris soldatoj de la israela armeo [“Cahal”], kiuj tamen ĝuis totalan senpunecon. Plej mirige estis sendube la peza silento de la “internacia komunumo” dum pluraj jardekoj, dum la eksterlandaj observantoj, inkluzive tiuj de la UN, ne povis ignori la faritajn hororaĵojn. Tiel kompreneblas pli bone kial la palestinanoj memorigas la Nakba (“katastrofon”) kaj ne la “militon de sendependeco de Israelo”, kiun la ĵusa pariza Libro-Ekspozicio decidis celebri.

Daŭrigante la laborojn de la historiistoj de la milito de 1948, Avi Ŝlaim, longdata profesoro ĉe la St Antony’s College de Oksfordo, ĵus publikigis La fera muro. Israelo kaj la araba mondo.*. Li tie detruas kroman miton: tiun de pacamanta ŝtato Israelo ĝenata de la militemo de arabaj ŝtatoj kiuj volas neniigi ĝin. Li pruntas la titolon de sia verko ĉe la doktrino de Zeev Jabotinsky: ekde 1923, tiu patro de la ultranaciista dekstro asertis ke necesas rezigni intertraktadon de pac-interkonsento antaŭ ol esti koloniiginta Palestinon ŝirmate de “fera muro”, ĉar la araboj komprenas nur la logikon de forto.

* Avi Shlaïm, Le Mur de fer. Israël et le monde arabe, Buchet-Chastel, Parizo, 2008, 759 paĝoj, 29 eŭroj.

Adoptinte tiun praktikon en la praktiko, israelaj politikistoj kaj militistoj, maldekstraj kiel dekstraj, ĝenerale, laŭ li, sabotis la sinsekvajn pacprojektojn. Pensante ke la tempo ludas favore al Israelo, asertante ke tiu “ne havas partneron por la paco” (kiel diris s-ro Ehud Barak), la gvidantoj de Jerusalemo daŭre atendas ke la kontraŭa parto rezignacie akceptu la teritorian etendon de la juda ŝtato, la dispecigon kaj senarmeigon de hipoteza palestina ŝtato kondamnita fariĝi mozaiko de satelitaj bantustanoj. La verko de Ŝlaim, kies angla eldono en la jaro 2000 estis vendosukceso (pli ol kvindek mil venditaj ekzempleroj), estis tradukita en plurajn lingvojn antaŭ ol aperi en la hebrea kvin jarojn poste: preskaŭ ĉiuj israelaj eldonistoj konsideris ĝin ĝis tiam “seninteresa”.

Tamen, Ŝlaim koncedas “rekoni la legitimecon de la cionista movado kaj tiun de la ŝtato Israelo en ĝiaj limoj de 1967”. Li dume precizigas: “Aliflanke, mi rifuzas totale la cionistan projekton trans tiu limo.” Kun kelkaj esceptoj, la historiistoj, sociscienculoj, romanverkistoj, ĵurnalistoj, filmistoj apartenantaj al la nova ondo de la intelektularo estas, kiel li, cionistoj de nova speco, kiujn oni alinomis la “postcionistoj”. Ĉiuj estas konvinkitaj servi la kaŭzon de la paco per restarigo de la historia vero kaj per rekono de la malĝustaĵoj faritaj al la palestinanoj.

Por aprezi la sencon kaj la atingopovon de tiu mutacio komencita en la 1980-aj jaroj, oni legus kun profito la enketon faritan en Israelo de Boussois ĉe la “novaj historiistoj” kaj ĉe iliaj kontraŭuloj.* Iuj konkludos de ĝi ke la alveno de “normaligita” ŝtato Israelo, en paco kun siaj najbaroj, dependos grandparte de la efiko kiun havos tiuj kontestantaj intelektuloj sur la israela socio kaj ĉefe sur ĝia politika mondo.

* En Comment Israël..., verko cit. Boussois estas cetere la aŭtoro de Israël confronté à son passé, L’Harmattan, Parizo, 2008.

Tion skribis, siamaniere, Jehuda Lancri, eksambasadoro de Israelo en Francio kaj en Usono: “La “novaj historiistoj”, eĉ tra la radikalismo de Ilan Pappé, estas skoltoj de tiu regiono mallumigita de la israela kolektiva konscio kaj preparantoj de pli firma aliĝo al la reciproka agnosko kaj al la paco kun la palestinanoj. Ilia laboro, anstataŭ prezenti fonton de malutilo por Israelo, estas je la honoro de sia lando — kaj multe pli: ĝi estas devo, morala devo, malavara taskiĝo pri liberiga entrepreno kapabla enskribi en la israelan travivitaĵon la rompliniojn, la bonfarajn interspacojn, necesajn por enigo de la diskurso de la Alia.”*

* Antaŭparolo al Comment Israël..., verko cit.

Eric ROULEAU.

La alia judismo de Avraham Burg

“TERURA INFANO” de la israela establitaro, Avraham Burg, ne ĉesas ŝoki aŭ ravi, ĉiukaze iujn kaj la aliajn. Antaŭ nelonge gvidanto de la Laborista Partio, gvidanto de la cionista movado aŭ prezidanto de la parlamento, li eldiris opiniojn kiuj kontraŭdiris la konvinkojn ke la plej multaj siaj samcivitanoj. Malesperante povi influi la regantojn, li fine rezignis la politikan vivon en 2004. La pripensadoj kiujn li liveras en sia lasta libro, Venki Hitleron, surprizas per sia brutala sincereco. Koncerne la okupadon de la palestinaj teritorioj, li klarigas: “Dum jaroj mi moderigis miajn poziciojn por eviti disŝiriĝon de la israela socio. (...) Hodiaŭ, mi metas la demandon: ĉu [ĉiuj judoj] estas vere miaj fratoj? Kaj mi respondas: ne! (...) Por mi, depost la Ŝoaho, jam ne ekzistas genetika judismo sed nur judismo de valoroj (...). La maliculoj, la okupantoj ne estas miaj fratoj, eĉ se ili estas cirkumciditaj, respektas la ŝabaton kaj la religiajn ordonojn.”

En la tuta verko li kontraŭmetas la “universalan judismon” kiun li defendas, al la “getoa judismo”, la “humanismon” de la unua al la “rasismo” de la dua. Kontraŭdirante la Malnovan Testamenton, li asertas ke la juda popolo ne estas “elektita” de la Dio, kio signifas ke la aliaj nacioj apartenas al “malsuperaj rasoj”. “La kancero de rasismo voras nin”, deklaris li en 2003 al la gazeto kun granda eldonkvanto Jediot Aharonot. La terurega tragedio de la Ŝoaho, skribas li ankaŭ, cetere demonstris ke Jehovo ne estis la protektanto de la “elektita popolo”, ne pli ol li ne estis la respondeculo de ties malfeliĉoj.

La aŭtoro de Venki Hitleron kredas je Dio kiu transdonis al la homo la decidpovon igante lin respondeca pri liaj agoj. Filo de rabeno unuanime respektata, kiu estis la ĉefo de la Naci-Religia Partio kaj ties reprezentanto en preskaŭ ĉiuj registaroj ekde la starigo de Israelo, Burg — mem formita en jeĉiva (lernejo dediĉita al studado de rabenaj tekstoj) — citas abunde la Toraon kaj la Talmudon por pruvi ke certaj sanktaj tekstoj estis nekomprenitaj, malbone interpretitaj, aliformitaj kaj estas ĉiukaze anakronismaj.

Burg riproĉas al la cionistaj gvidantoj esti “alproprigintaj” la Ŝoahon — tragedion kiu koncernas kompreneble la judojn, sed ankaŭ la tutan homaron — kaj utiligi ĝin por ofte nekonfeseblaj celoj. Li skoldas ilin ke ili faris ĝin esenca komponanto de juda identeco kaj per tio reduktis tiun ĉi al la persekutoj suferitaj en la pasinteco*, kaŝante jarcentojn de paco kaj de bona interkompreniĝo kun la aliaj popoloj.

* Pri tio vd la studaĵon de Esther Benbassa en ŝia libro La Souffrance comme identité [La sufero kiel identeco], Fayard, Parizo, 2007.

Kaj Burg memorigas la interesiĝon de la perso Kiro la Granda por siaj judaj regatoj, la fruktodonajn rilatojn kiujn tiuj flegis kun siaj islamaj samlandanoj en la mezepoka Eŭropo, en Aragonio, Kastilio kaj Andaluzio, la judan-germanan kunvivadon dum jarcentoj antaŭ la naziismo, la privilegian situacion de la judoj en Ameriko kaj en multaj landoj. La judoj bone integritaj en siaj respektivaj landoj kaj kiuj ne volas elmigri al Israelo devus ne esti stigmatizataj, des pli ke la diasporo estas faktoro de fekundeco de la universala civilizacio, opinias li.

BURG KONTRAŬAS eĉ la elekton de la vorto Ŝoaho (“katastrofo”), kiu donas al la hitlera holokaŭsto unikecon, nekompareblon kun la genocidoj suferitaj de aliaj popoloj. Tiu ekskluzivismo, laŭ li, atencas la necesan kompaton aŭ solidarecon kun la nejudaj viktimoj. Ĝi nutras krome malsanan paranojon, kiu subtenas la cionisman dogmon laŭ kiu la kontraŭjudismo estas monda kaj eterna fenomeno: “La tuta mondo estas alianca kontraŭ la judoj.”

La cionistaj respondeculoj utiligis la Ŝoahon plurcele. Ĝi servas, interalie, praktiki “afekcian ĉantaĝon”, finance kaj politike profitodonan; ĝi memorigas la germanojn pri ilia krima kulpo, la usonanojn kaj eŭropanojn pri ilia pasiveco rilate la savadon de la judoj submetitaj al la nazia jugo. Tiel la israelaj instancoj estas certaj pri sia senpuneco, kia ajn estas iliaj rompoj de etiko kaj internacia leĝaro kaj de la homrajtoj kaj iliaj militkrimoj, interalie la “celmurdojn” de palestinanoj.

La aŭtoro de Venki Hitleron kritikas la israelajn lernolibrojn kiuj ignoras ĉiujn genocidojn aliajn ol tiu suferata de la judoj; kaj ankaŭ la leĝojn kiuj punas nur la krimojn kontraŭ la juda popolo, la neadon de ĝia martireco. Li esprimas sin kontraŭ la aŭtomata transdono de la israela civitaneco al judaj enmigrantoj laŭ religiaj kriterioj. Kiel partizano de plena laikeco, li denuncas ankaŭ la “religiajn fundamentistojn” kiuj ne ĉesas piedpremi la nacian suverenecon. Konstatante ke liaj samlandanoj ofte agas kiel gvidantoj de la generaloj de armeo kaj de la sekretaj servoj, li avertas ke “ŝtato de rabenoj kaj de generaloj ne estas malebla premsonĝo”.

LI REKOMENDAS do ke judoj kaj israelanoj liberiĝu de tiu de la Ŝoaho, kiun “memori certe necesos eterne, sed samtempe ĉesi ruliĝi en cindro”, ĉar “necesas ĉesigi la ŝtaton de Aŭŝvico kaj la kulturon de traŭmato kaj de teroro”.

Burg ne konsideras sin kontraŭcionisto, krom kiam la principoj starigitaj de Theodor Herzl kaj la valoroj de la sendependec-deklaro estas “perfidataj”. Tiel, kiam oni transformas Israelon en “kolonian ŝtaton gvidatan de senmorala kliko de koruptaj senleĝuloj”. Kaj li bedaŭregas, daŭre en la sama intervjuo al Jediot Aharonot: “La fino de la cionismo estas ĉe nia pordo (...), eblas ke juda ŝtato persistos, sed tiu estos alispeca ŝtato, aĉega ĉar fremda al niaj valoroj.”

La aŭtoro de Venki Hitleron tute nature vekis en Israelo tumultan proteston, sed ankaŭ subtenon de gehomoj kiuj aspiras profundan ŝanĝon de sia ŝtato. Burg, kvindekjarulo, povas esperi ke lia revo realiĝu. Ĉiukaze, kiel la ondo de taburompoj kiu trairas la israelan intelektularon, kun la “novaj historiistoj” ĉekape, li atestas siamaniere pri socio en plena mutacio.

Eric ROULEAU.

Vidu ankaŭ Dominique Vidal: Kiel Israelo elpelis la palestinanojn (1947-1949), kies unua parto, elfrancigita, troviĝas en la retpaĝoj de MAS: alklaku ĉi tie.

Ĉu oni inventis la “judan popolon”?

KIEL LA JUDA popolo estis inventita. De la Biblio ĝis la cionismo: jen la provoka titolo de la lasta verko kiun Ŝlomo Sand, profesoro ĉe la universitato de Tel-Avivo, aperigis en Israelo — kaj kiun Fayard proponos venontan aŭtunon en la franca lingvo.

La aŭtoro atakas la “miton” laŭ kiu la judoj estas la posteuloj de la hebreoj, ekzilitaj el la reĝlando Judeo. Tiu “nova historiisto” klopodas demonstri ke ili estas nek raso nek nacio, sed iamaj paganoj — berberoj de norda Afriko, araboj el suda Arabio, turkoj el la imperioj de la Ĥazaroj — konvertiĝintaj al judismo inter la 4-a kaj 8-a jarcento de nia erao. Laŭ li, la palestinanoj estas verŝajne devenaj de hebreoj aliĝintaj al islamo aŭ al kristanismo.

Sand tamen ne pridubas la legitimecon kaj la ekziston de la suvereneco de la ŝtato Israelo; aliflanke tiu senkreditigas sin, substrekas li, per sia ekskluzive etna karaktero, estigita de la cionistaj ideologiistoj. Alivorte, ĝi devus esti ne “juda ŝtato”, sed tiu de ĉiuj civitanoj, demokratia kaj laika.

Iom pesimisma koncerne la akcepton kiun ricevos sia verko, Sand deklaras: “Iam estis tempo kiam ĉiu homo pretendante ke la judoj estis pagandevenaj estis tuj akuzita esti antijuda; hodiaŭ, kiu ajn kiu kuraĝus diri ke la judoj neniam estis kaj daŭre ne estas popolo aŭ nacio estus tuj denuncita kiel malamiko de Israelo.”*

* Haarec, Tel-Avivo, 21-a de marto 2008.

Eble Sand trompiĝas. Verko ne malpli kaŭstika, prezentanta la Toraon kiel esti grandparte kolektaĵo de mitoj kaj de legendoj, estis bone akceptita de la israelaj komunikiloj kaj la laikaj rondoj. En sia libro La Biblio senvualigita*, du eminentaj israelaj arĥeologiistoj, Israel Finkelstein kaj Neil Aŝer Silberman, baziĝante samtempe sur siaj elfosaĵoj kaj sur tiutempaj dokumentoj, pridiskutas profundajn kaj malnovajn konvinkojn. Tio signifas ke la israela socio estas multe pli akceptema al kritikoj ol oni emus kredi...

* Israel Finkelstein kaj Neil Aŝer Silberman, La Bible dévoilée [La Biblio senvualigita], Gallimard, kol. “Folio Histoire”, Parizo, 2004.

Eric ROULEAU.

“SUVERENAJ FONDUSOJ” JE DISPONO DE LA MULTNACIAJ KONZERNOJ

Ĉu predistoj, savantoj aŭ trompitoj?

Paradokso en la erao de privatigoj: la investfondusoj de la ŝtatoj kaj la centraj bankoj — bele nomataj “suverenaj fondusoj” — amase eniris en la kapitalon de la multnaciaj konzernoj, ĉefe financaj. Tiuj estas tiom pli frandemaj, ke la krizo de la hipotekaj kreditoj, naskita en Usono, malfortigas iliajn bilancojn kaj soifigas ilin je disponebla mono. “Ili ne amas nin, sed ili volas nian monon”, resumis la financministro de Norvegio, lando kies fonduso — kiel tiu de la Golfo-ŝtatoj — aktivegas en la mezuro laŭ kiu la petrolprezo obligas iliajn plusojn. Ĉinio, en zorgo ĉefe pri la valoro de siaj dolaraj investoj, aĉetigis akciojn de la franca kompanio Total kaj la brita BP (eksa Bristih Petroleum) per la State Administration of Foreign Exchange (SAFE), fonduso kiu mastrumas la rezervojn de sia centra banko: ĝi ĵus pagis 1,8 miliardojn da eŭroj por akiri 1,6% de Total kaj 1,24 miliardojn da dolaroj interŝanĝe kun 1 ĝis 2% de la kapitalo de BP. Jen ĉeesto ankoraŭ marĝena, sed kiu povus kreski...

“ĈU AKCEPTI ke la komunistoj aŭ la teroristoj fariĝas proprietuloj de la bankoj?”, demandas sin Jim Cramer, ĉefa analizisto de la kabla financ-televido CNBC. Kaj la bruvoĉa komentisto respondas: “Ĉiu ajn farus tion, ĉar ni estas malesperaj.”* La preskaŭ samtempa eniro de certa nombro da suverenaj fondusoj — registaraj fondusoj, preskaŭ ĉiam de landoj nomataj “sojlolandoj — en la kapitalon de financaj establoj kiuj troviĝas en malfacila situacio vekis diversajn reagojn. Kvankam la bankoj ne ĉesis laŭdi la avantaĝojn kiujn donas “masivaj, pasivaj kaj paciencaj” investistoj* de Azio kaj Proksim-Oriento, la komunikiloj kaj la politikaj rondoj reagis kun sento de rezignacio miksita kun zorgo.

* Peter S. Goodman kaj Louise Story, “Foreigners buy stakes in the US at a reord pace”, The New York Times, 20-a de januaro 2008.
* Henny Sender, “Silence not golden for sovereign funds”, Financial Times, Londono, 17-a de januaro 2008.

La bezono de disponebla mono forbalais multajn hezitojn. Nur la suverenaj fondusoj — investistoj ĝis nun tre diskretaj — pretis resolidigi la kvazaŭbankrotajn financgigantojn. La 27-an de novembro 2007, la fonduso Abu Dhabi Investment Authority (ADIA), de Abu-Dabio, deklaris sin akiranto de 4,9% de Citygroup, la unua banko en la mondo, por 7,5 miliardoj da dolaroj (1 eŭro egalas 1,60 dolarojn). Du semajnojn poste, la fonduso Government of Singapore Investment Corporation (GIC), de Singapuro, injektis 10 miliardojn da dolaroj en la svisan grupon UBS, la monde deka banko. La 19-an de decembro estis la vico de la ĉina suverena fonduso China Investment Corporation (CIC) por akiri 9,9% de la kapitalo de la granda aferbanko Morgan Stanley, por 10 miliardoj da dolaroj.

Estas inversa mondo. En la horo de tutmondigo kaj de la “venko de la merkatoj”, tiuj fondusoj venas helpi la plej grandajn okcidentajn financ-instituciojn. Tamen, 2007 komencis sub la plej bonaj espersignoj: la bankoj afiŝis tiam belan sanon, kaj multaj partoprenantoj — kiel la spekulfondusoj aŭ tiuj de private equity, kies strategioj estas bazitaj sur facila enŝuldiĝo — preparis sin al novaj rekordoj. Sed la jaro finiĝis en turmento. Printempe la sektoro nomata subprime (altriskaj hipotekaj kreditoj) spertis siajn unuajn malfacilaĵojn, sen tamen veki grandajn antaŭtimojn.

Oni parolis pri milda alteriĝo, eĉ pri necesa kaj bonfara “korekto” en la nemoveblaĵ-merkato. La krizo tuŝis tiam nur certajn specialiĝintajn establojn kaj la efiko sur la aktiveco de la grandaj bankoj ŝajnis neglektinda. Sed, dum la tuta somero, la alarmsignoj obliĝis: la financa mondo, kiu pensis esti dresinta la riskon, malkovris ke la ege rafinitaj modeloj estis envere fantaziaj; derivitaj produktoj tamen bone taksitaj de la notagentejoj jam ne trovis prenantojn; kaj eĉ la plej prestiĝaj establoj jam ne kapablis pritaksi gravan parton de siaj aktivaĵoj.*

* Vd Frédéric Lordon, “Kiam la financo ostaĝigas la mondon”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2007 kaj “Financaj krizoj, kaj nenia instruo tirata...”, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2008.

Cetere, la reguloj de la malreguligita financo kaŭzis procezon kun nekalkuleblaj konsekvencoj. Efektive, la novaj librotenaj normoj[Vd Jacques Richard, “Librotenado laŭmezure por la akciuloj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, novembro 2005., supozataj certigi stabilecon kaj travideblon de la sistemo, kontribuis al ĝia kurzovariemo kaj ĝia maltravideblo, kreante per tio krizon de disponebla mono kun krome krizo de konfido.

Fariĝis klare ke la derivitaj produktoj, kiuj ebligis dum jaroj enspezi rekordajn profitojn, estis transformiĝantaj, por repreni la esprimon de la investisto kaj plejriĉulo de la mondo, Warren Buffet, en “amasdetruaj armiloj”.*

* Simon English, “Apocalypse is nigh, Buffet tells Berkshire faithful”, The Daily Telegraph, Londono. 3-a de marto 2003.

En tiu kunteksto de ĝenerala paniko, centraj bankoj, reguligistoj kaj registaroj forlasis esceptokaze siajn principojn, siajn funkci-regulojn kaj siajn ideologiojn. La 17-an de februaro, la brita financministro anoncis la ŝtatigon de la banko Northern Rock. La 16-an de marto, la usona Federacia Rezervo (Fed) organizis la savadon de Bear Stearns, la kvine plej granda usona aferbanko, liverante al la banko JP Morgan Chase la necesajn financrimedojn por aĉeti la establon.* Kaj, kvankam ĝi estis rekoninta la rolon de la malaltigo de la interezkvotoj dum la jaroj 2001-1006 en la pufigo de la nemoveblaĵ-veziko, la Fed, forlasante sian celon de lukto kontraŭ inflacio, decidis masive redukti la interezokvotojn.

* Vd Ibrahim Warde, “Publika helpo por la banko JP Morgan Chase”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2008.

La Kongreso siavice subtenis senmanke tute kejnzecan relanĉpolitikon, dum la registaro, kvankam ĝi estis konvinkita de “merkataj solvoj”, multigis la unuopajn intervenojn por helpi la instituciojn kaj la ŝuldantojn plej elmetitajn al la nemoveblaĵ-katastrofo. Fronte al la fantomo de recesio kaj al la riskoj de disfalo de la financsistemo, necesis plej urĝe kontraŭagi, eĉ per invito al suverenaj fondusoj veni en la “financa fortikaĵo”.

Antaŭ la krizo de la subprime, la plej multaj fondusoj estis ĉio alia ol bonvenaj. La sistemo de “ĉirkaŭbarita financo” estis bazita sur fakta ekskludo: iomete kiel en tiuj urboj kie la privilegiuloj devas esti protektataj kontraŭ sia ĥaosa ĉirkaŭaĵo, la tre fermita klubo de la alta financo ĝuis grandan liberecon kiu similis al fakta memregulado. Sed tio okazis je la prezo de granda viglecatento al la ekstera mondo.*

* Kp pri tiu temo Propagande impériale 6 guerre financière contre le terrorisme, verko cit., p. 203-216.

Spite al la paroladoj pri libera entrepreno, certaj plejbonaĵoj ne estis cedeblaj al iu ajn. En 2005 ekzemple la akiro de la petrolfirmao Unocal fare de la grupo China National Offshore Oil Corporation (Cnooc) ne povis realiĝi. Sekvajare la ebleco ke Dubai Ports World ekregu la transportajn finstaciojn en ses usonaj havenoj kaŭzis protestokrion. La sinteno evoluis laŭ la pligraviĝo de la financa krizo.

Tamen, dum la antaŭnelongaj financaj akiroj, la suverenaj fondusoj trudis al si certajn devigojn (ne esti reprezentataj en la estraroj; ne superi certajn sojlojn — 10% ekzemple — trans kiuj la reguligistoj havas rajton enrigardi). S-ino Kristin Halvorsen, financministro de Norvegio, kies suverena fonduso, taksata je 330 miliardoj da dolaroj, estas la dua de la mondo post tiu de Abu-Dabio (vidu la tabelon sub tiu ĉi artikolo), plej bone resumas la ambivalencon sentatan pri tiaj fondusoj: “Ili ne amas nin, sed ili volas nian monon”.*

* Ashley Seager, “Sovereign funds defend themselves against calls for regulation”, The Guardian, Londono, 24-a de januaro 2008.

La returniĝoj de la okcidentaj gvidantoj havas tie sian sencon. La 10-an de septembro 2007, post kunveno kun la germana ĉefministrino Angela Merkel, la franca prezidanto Nicolas Sarkozy deziris ke “aparta atento” necesas por la kampoj en kiuj la konkurencivo estas “difektata de suverenaj fondusoj”. La 8-an de januaro 2008, la franca prezidanto montriĝis ankoraŭ pli firma: “Fronte al la forta kresko de la ekstreme agresemaj spekulfondusoj kaj de la suverenaj fondusoj, kiuj obeas nenian ekonomian logikon, ne penseblas ke Francio restas sen reagi.”

Tamen, malpli ol semajnon poste, dum sia vojaĝo en Saud-Arabio, s-ro Sarkozy alĝustigis sian elpaŝon: “Francio estos ĉiam malfermita al suverenaj fondusoj kies intencoj estas senambiguaj, kies regado estas travidebla kaj kies devenlando praktikas la saman malfermitecon al eksterlandaj kapitaloj.”

La kontraŭdiro estos solvita per adopto de etikaj kodoj. La Organizo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD), la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Monda Banko kaj multaj aliaj jam taskis sin ellabori iun tian. La fonduso ADIA, la plej grava de la mondo, antaŭeniris publikigante la sian. Du principoj, tiu de la “travideblo” (la fonduso komunikos la nombrojn pri la engaĝitaj sumoj, la ricevantojn de la investoj kaj siajn celojn) kaj tiu de la “respondeco”, estas supozataj trankviligi. Sed la travideblo estas sur la tagordo de la monda financo de almenaŭ du jardekoj — kaj oni vidis ĝiajn rezultojn. La principo de respondeco, siavice, interpreteblas per manieroj rekte kontraŭaj. Kiel videblas pli sube, esti respondeca akciulo ofte signifis (ĉiukaze kiam temas pri certa tipo de akciuloj) ne enmiksiĝi en la mastrumadon. Nu, la moderna paradigmo de entrepren-regado diras proksimume la malon: la respondeca akciulo estas tiu kiu premas sur la mastrumantojn por ke ili provizu maksimuman “valoron”.*

* Vd “Dow Jones, plus dure sera la chute”, Le Monde diplomatique, oktobro 1999.
Frapforto de 3.000 miliardoj da dolaroj

SED KIUJ ESTAS do tiuj suverenaj fondusoj, kies financa frapforto estas taksata je proksimume 3.000 miliardoj da dolaroj (sumo supera al la franca malneta nacia produkto), kaj kion serĉas ili? Ĉu ili estas predistoj, savantoj aŭ trompatoj? Trans la fakto ke iliaj enspezoj estas proprieto de la ŝtato, tiuj fondusoj — al kiuj aldonindas certa nombro da publikaj aŭ kvazaŭpublikaj entreprenoj — havas malsamajn ecojn, ambiciojn kaj funkcimanierojn. Ili eble maltrankviligas, ĉar ili portas en si la eblecon miksi la specojn — tiun uzi siajn financajn partoprenojn por politikaj kaj strategiaj celoj, aŭ tiun transiri de la statuso de pasiva investisto al tiu de decidulo, kies decidoj povus havi konsekvencojn.

Eĉ se ili nur en la lastaj monatoj aperis en la titolpaĝoj, ili ekzistas jam de pli ol kvindek jaroj. En 1953 Kuvajto kreis sian rezervofonduson por la estontaj generacioj, la unua el tiuj kiujn oni ankoraŭ ne nomis suverenaj fondusoj. Alinomita Kuwait Investment Authority (KIA), tiu fonduso investis dum la jaroj en grandaj okcidentaj entreprenoj, inter kiuj troviĝas la germana Daimler-Benz (en 1969) kaj la brita British Petroleum (en 1984). Laŭ la diroj de ĝiaj gvidantoj, KIA ĉiam kondutis kiel “respondeca” akciulo, zorganta antaŭ ĉio ensakigi la dividendojn se enmiksiĝi en strategion.* En 1990, dum la invado de Kuvajto fare de Irako, la regado de KIA apenaŭ eskapis al la reĝimo de Saddam Hussein. Necesis atendi la ĵusan ekflugon de la petrolprezoj por ke la fonduso, cetere ronĝita de malversacioj kaj de malbonaj investoj, refariĝu grava aganto de la monda ekonomio.

* Ashley Seager, “State investors deny political motivations”, The Guardian, 25-a de januaro 2008.

Laŭ la sama modelo de “fonduso por la estontaj generacioj” stariĝis la aliaj suverenaj fondusoj en la ŝtatoj eksportantaj petrolon kaj aliajn krudmaterialojn: Abu-Dabio, Kataro, Omano, Dubajo ... Aliaj apartenas al aziaj sojlolandoj kiuj, danke al sia forta ekonomia kresko, akiris altajn komercajn plusojn kiujn ili provas fruktigi: Singapuro, Sud-Koreio, Malajzio, Tajvano.

Ĉinio estas jam tute sola aparta kategorio, pro konsideroj samtempe politikaj kaj ekonomiaj. Kun siaj gigantaj interŝanĝ-rezervoj (proksimume 1.500 miliardoj da dolaroj), la reĝimo de Pekino svingis jam plurfoje la “financan atomarmilon” kiun prezentas tiuj rezervoj.* En la peza disputo kun Usono (pri la temoj de mono kaj eksportadoj, de la homrajtoj, de la imitaĵoj ktp.), Ĉinio estas sendube la sola lando kiu povas utiligi sian financan frapforton por politikaj celoj.[Vd “La sorto de la dolaroj decidiĝas en Pekino”, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2007.

* Ambrose Evans-Pritchard, “China threatens “nuclear option” of dollar sales”, The Daily Telegraph, 10-a de aŭgusto 2007.

La financa mondo estas elmetita al la fantasmoj, kaj de kelkaj monatoj la suverenaj fondusoj estas senkonteste la grandaj steluloj. Ilia kreskego kreis multajn imitantojn. En Rusio “fonduso por la estontaj generacioj” naskiĝis la 1-an de februaro 2008. Japanio, Barato kaj Saud-Arabio planas ankaŭ starigi la siajn. Tiuj landoj oferus parton de siaj interŝanĝrezervoj kaj aliajn publikajn fondusojn kiuj privilegias la sekurajn plasojn, kiel la kuponoj de la usona trezorejo, al plasoj kiujn ili esperas pli profitigaj. Kiel por la landoj de la Golfo dum la 1970-aj jaroj kaj por Japanio de la 1980-aj, financaj analizistoj kaj komunikiloj gaje ekstrapolas por malkaŝi ke en 1015 la suverenaj fondusoj disponos pri 12.000 miliardoj da dolaroj.* Jen io por nutri multajn katastrof-scenarojn... kaj malsatigi multajn apetitojn.

* Associated Press, “Sovereign fonds under microscope in Davos, with calls for more transparency louder”, International Herald Tribune, Parizo, 24-a de januaro 2008.

En sia rolo de novaj financ-steluloj, la gvidantoj de la plej “agresemaj” suverenaj fondusoj (do tiuj kiuj serĉas la plej altajn profitojn) estis formitaj en la sama lernejo kiel la financgenioj respondecaj pri la nuna katastrofo.* La plej aŭdacaj spekulad- kaj invest-fondusoj amindumas ilin diligente kaj senhonte, ĉu por aldoni ilin al novaj vetaĵoj tiom allogaj kiom malcertaj, ĉu (sed ĉu tio ne estas la samo?) por ke ili helpu ilin eliri la sakstraton.

* Kp Charles R. Morris, The Trillion Dollar Meltdown: Easy Money, High Rollers, and the Great Credit Crash, Public Affairs, Novjorko, 2008, p. 99-105.

La granda komunikila bruo koncernas ĉefe la eblajn riskojn por la ricevantoj de la investoj ol la konsekvencojn en la devenlandoj. Ĉar kvankam tiuj “fondusoj por la estontaj generacioj” ambicias protekti la ŝparaĵon kaj fruktigi ĝin, ili tamen suferis, en nur kelkaj semajnoj, impresajn valorperdojn. Ekde la eniro de la fonduso GIC de Singapuro en ĝian kapitalon, la Unuiĝo de la Svisaj Bankoj perdis 55% de sia valoro, dum la titolo Citygroup falis je 40% post eniro de la fonduso ADIA de Abu-Dabio en ĝian. La enradikiĝo en la “financa fortikaĵo” estas alte pagita.*

* “Les investissements des fonds souverains ont fondu en quelques semaines [La investoj de la suverenaj fondusoj fandiĝis en kelkaj semajnoj]”, Les Echos, Parizo, 18-a de marto 2008.

La kazo de Ĉinio estas ankoraŭ pli rivela pri ambicioj elrevigitaj. En majo 2007, la reĝimo de Pekino akiris, por 3 miliardoj da dolaroj, 10% de la fama usona investfonduso Blackstone. Mallonge post sia oficiala kreiĝo, la 29-an de septembro 2007, la suverena fonduso CIC entreprenis, kiel ni vidis, “savi” la aferbankon Morgan Stanley. Siaflanke la banko CITIC, armita brako de la ĉina registaro (kaj asimilita al suverena fonduso), estis intertraktinta pri krucitaj ekpartoprenoj de proksimume 1 miliardo da dolaroj, kun akcesore strategiaj aliancoj kun la aferbanko Bear Stearns.* Post tio, Blackstone perdis 60% de sia valoro, Morgan Stanley 26%. Kaj Bear Stearns, aĉetita per panpeco de JP Morgan Chase, fariĝis la plej impresa viktimo de la subprime-krizo.

* Rick Carew, Laura Santini kaj James T.Areddy, “Great Wall Street of China: Morgan deal underlines the new capital flow”, The Wall Street Journal, 20-a de decembro 2007.

Ibrahim WARDE.

Publika helpo por la banko JP Morgan Chase

VENDREDON, 14-an de marto, Bear Stearns, la kvina plej granda usona aferbanko, manke de disponebla mono, petis la helpon al la Federacia Rezervo (Fed). Por savi la establon, tre elmetita al la subprime-kreditoj, tiu pruntedonis 30 miliardojn da dolaroj (19 miliardojn da eŭroj) da publika mono al la JP Morgan Chase, kiu anoncis du tagojn poste la aĉeton de Bear Stearns. Tiu savado estas plurrilate senrecedenca kaj eĉ ŝoka. Ĝis tiam la ŝtataj instancoj helpis bankojn minacatajn de bankroto nur por protekti la deponantojn, kaj la Fed donis kreditajn facilaĵojn nur al bankoj. Nu, Bear Stearns estas aferbanko kiu ne akceptas publikajn deponaĵojn kaj kiu faris tre riskajn vetojn. Cetere, la pruntoj donitaj de la Federacia Rezervo ebligis al JP Morgan Chase akiri la difektitan establon per panpeco. Ĉe la fermo de la merkato, la titolo Bear Stearns valoris 31 dolarojn, sed la aĉeto fare de JP Morgan Chase fariĝis sur multe pli malalta bazo — nur po 2 dolaroj por ĉiu akcio, prezo kiu estis tamen kvinobligita kelkajn tagojn poste.

I. W.

La precipaj suverenaj fondusoj de la mondo

Lando — Nomo de la fonduso — Jaro de stariĝo — Miliardoj da dolaroj

Abu-Dabio: Abu Dhabi Investment Authority 1976; 875*

Norvegio: Government Pension FundGlobal 1996 ; 330

Singapuro: Governmental of S. Investment Corp. 1981; 330

Saud-Arabio: Diversaj ankoraŭ ne starigitaj ne disp.; 300

Kuvajto: Kuwait Investment Authority 1976 ; 250

Ĉinio: China Investment Corporation 2007 ; 200

Singapuro: Temasek Holdings 1974 ; 159*

Libio: Oil Reserve Fund 2005 ; 50

Alĝerio: Fond de régulation des recettes 2000 ; 43

Kataro: Qatar Investment Authority ne disponebla; 40

Usono (Alasko): Permanent Reserve Fund 1976 ; 38

Brunejo: Brunei Investment Authority 1983 ; 30

Malajzio: Khazanah Nasional BHD 1993 ; 26

Rusio: Stabilization Fund 2003 ; 24**

Sud-Koreio: Korea Investment Corp. 2006 ; 20

* Taksaĵo; ** Projekcio de la rusa registaro; Morgan-StanleyThe Wall Street Journal.

[?Tuarega] ribelado intensiĝas fone de franca-ĉina konkurenco

Batalo por uranio en Niĝero

La 15-an de majo 2008, la Plej Alta Kortumo de Niĝero negative respondis al la peto pri provizora elkarcerigo de Musa Kaka, korespondanto de Radio France Internationale. La ĵurnalisto estas enkarcerigita de ok monatoj pro siaj kontaktoj kun la tuaregaj ribelantoj. En februaro 2007 tiuj ja rekomencis batalon por postuli pli justan dividon de la enspezoj venantaj de uranio. Ĉirkaŭ okdek kvin soldatoj jam mortis en la Agadez-regiono, kie laboras la franca atomenergia entrepreno Areva.

“SE BATALI estas la sola maniero esti aŭdataj, tia estas nia elekto”, anoncas la Movado de Niĝeranoj por Justeco (MNJ)*, politika grupo plejmulte tuarega, kiu, dek jarojn post la pacinterkonsentoj de la 24-a de aprilo 1995 inter la registaro kaj unua armita ribelantaro, rekomencis batali kontraŭ la centra povo. Etendiĝante ĝis la zono de la Ĉada lago en sudorienta Niĝero, la bataloj ekis en februaro 2007 en Agadez-regiono, en la centro de la lando.

* Komuniko de la 29-a de aprilo 2008, http://mnj.blogspot.com

Konsistante precipe el ribelintoj, al kiuj aldoniĝis en 2007 transfuĝintoj de la regula niĝera armeo kaj kelkaj lokaj elektitoj, la MNJ ripete atakas armeajn celojn kaj simbolojn de la ŝtato. Krom la reala aplikado de la interkonsentoj de 1995 (kiuj planas aparte la efektivigon de malcentralizado), ĝi postulas la transdonon de 50% de la minejaj enspezoj al la lokaj kolektivoj, prioritatan dungadon de lokaj loĝantoj en tiu ekonomia sektoro, sed ankaŭ la haltigon de la “forvendado” de ekspluatpermesoj pri krudmaterialoj, kaj ĉesigon de esplor-aktivaĵoj en la bredadzonoj.

Streĉiĝo altiĝis en julio 2007, kiam la MNJ ostaĝigis kadrulon de la ĉina kompanio China Nuclear International Uranium Corporation (Sino-Uranium). Ĝi tiam alvokis ĉiujn fremdlandojn evakui siajn civitanojn, kiuj ĉeestas en Niĝero “pro serĉesplorado aŭ ekspluatado de minejaj riĉaĵoj”.

Niĝero estas la tria granda urani-eksportanto en la mondo. Ĝia jara produktado, taksita tri mil tri cent tunojn, estas 48% de ĝiaj eksporto-enspezoj. En 2003, post dudek jaroj da malaltiĝo, la urania prezo realtiĝas: kresko de la tutmonda postulo por elektro kaj la neceso redukti la forcejefikajn gasojn promesas belan estonton al la civila atomenergio*. Ĉe horizonto 2030, la Internacia Atom-Energia Agentejo (IAEA) antaŭvidas kreskon de almenaŭ 20% de la instalita potenco en la mondo (83% laŭ la “alta” prognozo). Laŭ la World Nuclear Association (WNA), krom la tridek kvar atomelektraj reaktoroj konstruataj, naŭdek tri aliaj estas konstruotaj, precipe en Ĉinujo, Hindujo, Japanujo kaj Rusujo. La kreskintaj bezonoj de atomaj brulaĵoj, kune kun la perspektivo de elĉerpiĝo de la tiel nomataj “sekundaraj” fontoj (aparte la armea uranio rekonvertita), revigligas la minejan esploradon kaj elfosadon de natura uranio.

* Organizaĵo por ekonomiaj kunlaborado kaj disvolvado — Internacia Agentejo por Energio, World Energy Outlook 2007. China and India Insights, 2007. Eĉ se la proporcio de atomenergio en la tutmonda elektro-produktado restos stabila (inter 13% kaj 16%), la instalita atoma potenco nepre pliiĝos en absoluta valoro.

Riĉa je uranio, Niĝero tamen estas unu el la plej malriĉaj landoj de la mondo (cent sepdek kvara el cent sepdek sep landoj laŭ la indico de homa disvolviĝo — IHD), kaj regule devas alfronti gravajn nutrokrizojn. Niameo prezentas la revigligitan intereson por la atombruliĝaĵo kiel senprecedencan avantaĝon por la “batalo de la ekonomia kaj socia disvolvado”*.

* Vd Moustapha Kadi, “Insécurité croissante au Nord Niger. A quand la paix?”, Energie pour tous n-ro 7, Niameo, 5 sept. 2007.

Por pliigi la minejajn enspezojn, la prezidanto Mamadu Tandja diversigas la partnerojn. Uranio estas ekspluatata de du franca-niĝeriaj firmaoj, el kiuj Areva NC* estas la plejmulta akciposedanto: societo de minejoj de AIR (Somaïr), je 63,4%, kaj la mineja kompanio de Akuta (Cominak), je 34%. La 26-an de junio kaj la 25-an de julio 2007, la sekurec-respondeculo de la franca firmaego, kolonelo Gilles de Namur, kaj la loka firmaa direktoro, s-ro Dominique Pin, akuzitaj subteni la MNJ, estis ellandigitaj*. La rilatoj inter Parizo kaj Niameo tamen normaliĝis en januaro 2008, kiam la niĝera registaro konfirmis la ekspluatrajtojn de Areva pri la grandega ercejo de Imuraren, destinita fariĝi unu el la plej grandaj uraniminejoj en la mondo. Kompense, la aĉetprezo pagita de Areva esti altigita je duono.

* Compagnie générale des matières nucléaires (COGEMA) antaŭ ĝia integrado en la atoma fako de la Areva-grupo en 2001.
* Areva iĝis suspektata, post varbiĝo ĉe MNJ de kapitano el la Naciaj sekurecfortoj (julio 2007), antaŭe dungita por la sekureco de Areva-laborejoj kaj ricevinte de ĝi preskaŭ 85.000 eŭrojn.

Sed, kvankam la ĉeesto de Areva en Niĝero ne estas diskutata, Niameo de nun surmerkatigas parton de sia produktado senpere (tricent tunojn en 2007), kaj la franca monopolo pri uranielfosado en Niĝero estas finita. En novembro 2007, Sino-Uranium, filio de la ĉina ŝtata firmao China National Nuclear Corporation (CNNC), kiu de 2006 esploras la gravan koncesion de Tegguidda, ricevis permeson ekspluati la Azelik-ercejon. Krome, esplorpermesoj estis donitaj al dudeko da “junaj” firmaoj — kanadaj, aŭstraliaj, sudafrikaj, hindiaj kaj britaj.

La minejaj koncesioj (jam donitaj aŭ intertraktataj) etendiĝas sur preskaŭ naŭdek mil kvadrataj kilometroj ĉe la okcidenta bordo de la Aïr-monto (Agadez-regiono), teritorio situanta inter la alĝeria limo kaj la Tiguidit-klifo. Oni ne konsultis la nordajn loĝantojn (almenaŭ tricent mil homoj, ĉefe tuaregoj), kies praaj teritorioj estis koncesiitaj al kompanioj. La loĝantoj de la zono de Tegguidda n’Tessum (okcidente de Agadez) ricevis ordonon evakui la perimetron (ĉirkaŭ du mil kvincent kvadrataj kilometroj) koncesiitan al Sino-Uranium. Niger Uranium Limited, kiu komencis esploradon en Ingal kaj Ighazer, malpermesis al la bredistoj uzi la paŝtistajn putojn. Ĉirkaŭ Imuraren, la esploraktivaĵoj de Areva fuĝigas la brutaron kaj igas bredadon neebla.

La tradiciaj okupoj de la loĝantoj — tradicia ekspluatado de salo, oazo-agrokulturo kaj precipe transmigrada paŝtado — , kune kun la kompleksa ekvilibro de ilia organizo, estas grave minacataj. La estonta mineja zono kovras la precipajn nomadismo-areojn, inter kiuj la riĉaj paŝtejoj de la Ighazer-ebenaĵo*, ejo de la “sala kuracado” — jara kunveno de dekmiloj da bredistoj, ebliganta al la brutaroj ricevi mineralojn.

* Konsiderante la akvo-bezonojn de la estontaj minejoj, la fosilia akvo (ne renovigebla) de la Agadez-grejsoj (sabloŝtonoj), kiu provizas la Ighazer-ebenaĵon estas en danĝero de elĉerpiĝo ene de kvardek jaroj. Vd Alain Joseph “Quand l’uranium menace le pastoralisme nomade...”, Aïr Info n-ro 72, Agadez, marto 2008.
Radioaktivaj ruboj subĉiele stokitaj

KROME, la ekfunkciigo de la novaj lokoj, planata ĉirkaŭ 2010 (Azelik) kaj 2012 (Imuraren), pligrandigas la timojn levitajn de la unua ekzameno de la radiologia kaj prisana situacio de la du ekzistantaj minejaj urbetoj, Arlit kaj Akokan. Tiun studaĵon faris inter 2003 kaj 2005, laŭpete de loka asocio Aghir In Man, la Komisiono por sendependaj esploro kaj informado pri radioaktiveco (france: CRIIRAD) kaj la neregistara organizo de juristoj Sherpa*.

* Criirad, “Compte-rendu de mission à Arlit (Niger) du 3 au 11 décembre 2003”, 19-a de decembro 2003; “Impact de l’exploitation de l’uranium par les filiales de Cogema-Areva au Niger”, 20-a de aprilo 2005; “Présence de matériaux radioactifs dans le domaine public à Arlit et Akokan”, 14-a de majo 2007. Samira Daoud et Jean-Pierre Getti, “La Cogema au Niger. Rapport d’enquête sur la situation des travailleurs de la Somaïr et Cominak”, Sherpa, 25-a de aprilo 2005.

Laŭ la CRIIRAD, la akvo distribuata al la loĝantoj (pli ol naŭdek ses mil loĝantoj) havas radioaktivajn nivelojn trans la internaciaj trinkeblec-normoj. La radioaktivaj ruboj estas stokitaj subĉiele de pluraj jardekoj. Feraĵoj eligitaj el la uzino estas reuzocele vendataj bazare, kaj poste uzataj de la loĝantaro kiel kontrumaterialoj aŭ kuiriloj. En majo 2007 la CRIIRAD avertis la Areva-estraron kaj la Nacian Centron por radioprotekto de Niĝero pri ĉeesto de “sterilaĵoj” (ruboj el elfosado) sur la publika tereno, kaj pri radioaktivoniveloj centoble pli altaj ol la normo.

Pro neekzisto de vera scienca ekspertizo, malfacilas taksi la longdaŭrajn riskojn por homa sano*. La Sherpa tamen emfazas multajn kazojn de spir- kaj pulmo-malsanoj, kiujn intence kaŝis al pacientoj la du malsanulejoj konstruitaj kaj mastrumataj de la Somaïr kaj la Cominak.

* En 2004 Areva mendis primedian kontrolproceduron al la Instituto por atoma protekto kaj sekureco (france: IRSN). Ĝiaj konkludoj estas subtaksitaj, laŭ Criirad. Ankaŭ klinika kontrolproceduro estis farita laŭ peto de Areva (2005). Neniu el tiuj studaĵoj taksis la longdaŭrajn prisanajn riskojn.

La du minejaj societoj estas la dua dunganto de la lando, post la ŝtato mem, kaj iliaj grandegaj provizbezonoj profitas al multaj entreprenoj. Tamen, ĉefe homoj el la sudo,(Haŭsoj kaj Ĝermoj), pli bone edukitaj kaj reprezentataj en la administraciaj kaj politikaj rondoj, prenas la ŝlosilajn poziciojn kaj profitas el la kontraktoj. La loka tuarega loĝantaro, malmulte lernejedukita kaj vivanta tradicie, restas en marĝeno de la ekonomio de minejaj urboj.

Iom da tempo post la komenco de ekspluado de la Arlit-minejo, kiam sekeco mortigis pli ol 75% de ilia brutaro (1973-1974), multaj tuaregoj migris al la grandaj urboj, sed ankaŭ al Alĝerio kaj Libio. Preskaŭ dudek mil el ili revenis ĉe la fino de la 1980-aj jaroj, instigitaj de “malstreĉiĝa” parolado de la kolonelo Ali Saïbu, kiu finis dek tri jarojn da “esceptoreĝimo” de la generalo Seyni Kuntché. Niĝero tiam trairis ekonomian krizon, kaj nenio estis aranĝita por faciligi tian masivan revenon. La iluzio de la reĝim-malstreĉiĝo rapide disfalis, kiam alfrontiĝo inter tuaregoj kaj policistaro en Tchin-Tabaraden (majo 1990) estis sekvata de severa subpremo*.

* Sepdek mortintoj laŭ la registaro, ĉirkaŭ sescent laŭ la internaciaj organizaĵoj, pli ol mil laŭ la tuaregoj. Mano Dayak, Michael Stührenberg kaj Jérôme Strazzulla, Touareg, la tragédie, Lattès, Paris, 1992.

Foresto de sankcioj aldoniĝas al akumulitaj ĉagreniĝoj de la tuaregoj, kaj la sento esti flankenlasitaj montriĝis en oktobro 1991 per unua ekribelo. Surpapere la interkonsentoj de 1995 planas, krom la reensociiĝo de la ribelintoj, paŝojn favore al disvolvado de la Nordo kaj malcentralizado, kaj transdonon al la lokaj kolektivoj de enspezoj venantaj el mineja ekspluatado.

Dek-du jarojn poste, la malcentralizado ankoraŭ ne estas finita, kaj la transdono de 15% de la minejaj enspezoj, decidita nur en 2006, ne estas aplikata. Eĉ pli malbone, la atribuo de la novaj minejaj permesiloj okazis sen iu ajn kompenso-aranĝoj. “Ni, tuaregoj, estas nenio fronte al la ekonomiaj zorgoj de la registaroj”, konstatas s-ro Issuf Ag Maha, elektita urbestro de Tchirozerine, ekzilita en Francio. “Tio, kion ni volas, estas ke la niĝera registaro kaj la minejaj societoj ja konsideru nian ĉeeston sur tiuj teritorioj”.

En aŭgusto 2007, stato de “minaca atentigo” (aparta formo de escepto-reĝimo) estis proklamita en la Agadez-regiono. De tiam, organizaĵoj por defendo de homrajtoj anoncas arbitrajn arestojn kaj enkarcerigojn (pli ol cent), senjuĝajn ekzekutojn de civiluloj, fare de la Niĝera Armeo (NA) rebate al atakoj de MNJ. Oni parolas pri torturoj, seksperfortoj, rabado kaj mortigo de brutaroj, ofte la nura enspezfonto de la loĝantoj. Oni ankaŭ diras, ke la NA uzas survoje civilulojn kiel “homajn ŝirmilojn”, aparte por protekti sin kontraŭ minoj.

Tiuj elpremoj estigis masivajn homdelokiĝojn “En Iferouane, restas nur armeo, ĉiuj loĝantoj fuĝis”, atestas la respondeculo de malgranda asocio, kiu, kiel multaj aliaj, devis ĉesigi sian agadon. Timo pri survojaj rebatoj aŭ minoj igas la provizadon pli kaj pli malfacila. La prezoj ekflamiĝas kaj la turisma sezono, kutima enspezofonto, ne okazis ĉi-jare.

La intertraktaj provoj de Libio, Burkino kaj la Afrika Unuiĝo ne havis rezulton. La prezidanto Tandja rifuzas intertrakti kun la ribelantoj, kiujn li nomas “banditoj kaj drognegocistoj”. La konflikto-regiono estas malpermesita por ĵurnalistoj*. La Niameo-registaro krias sian rajton libere disponi pri siaj naturaj riĉaĵoj, kaj sugestas al la niĝeranoj ke la konflikto originas el la strategia graveco de la lando. Meze de aprilo 2008 la nacia deputitaro petis la registaron “fari ĉiujn necesajn paŝojn por trovi pacan kaj daŭrigeblan solvon de la konflikto”, kiu konsistigas “gravan minacon por la stabileco de Niĝero”. Tiu peto restas, ĝis nun, sen efiko.

* Musa Kaka, korespondanto de Radio France Internationale, estas enkarcerigita de la 26-a de septembro 2007, ĉar oni suspektas lin kunkulpi kun la ribelantoj. Estis enkarcerigitaj ankaŭ: Ibrahim Manzo Diallo, direktoro de Aïr Info, kaj tri francaj ĵurnalistoj, Pierre Creisson, Thomas Dandois (TV-kanalo-Arte), François Bergeron (Désert Rebel).
Anna BEDNIK

Kampkultura kooperativo laŭ la kibuca modelo

VIDATE EL LA ĉielo, la larĝa verdiĝanta ebenaĵo ĉirkaŭata de montaroj de Waku-Kungo, 1.200 metrojn alta, similas al zorge flegata oazo. La kontrasto estas impresa kun la vastaj duonsekaj zonoj kiujn oni trairas de la ĉefurbo, 400 kilometrojn pli norda. Tio estas Aldeia Nova (“nova vilaĝo”), nuntempe la plej ambicia kampindustria projekto de Angolo. Ĝia socia flanko estas ĝia ĉefa originalaĵo: la sescent familioj kiuj laboras tie laŭ la kibuca modelo estas, samparte, ĉiuj batalintoj de la Nacia Unio por Totala Sendependeco de Angolo (UNITA) kaj de la nacia armeo kaj de delokitoj kiuj revenis post la milito al sia hejmregiono.

La israela societo LR Group*, al kiu la angola ŝtato konfidis la realigon kaj mastrumadon de la projekto en 2003, perfekte plenumis sian taskon: Aldeia Nova estas integrita kaj moderna agroindustria komplekso.

* La israelaj entreprenoj, kiuj establiĝis en la lando ekde 1993, ĝis antaŭ nelonge, krom la sektoro de armado, okupiĝis ĉefe pri produktado kaj komercigo de diamantoj.

Situanta en la mezo de la provinco Cuanza Sul, la altebenaĵo de Waku-Kungo, kie vivas dudek mil homoj, estas preskaŭ mita kampkultura regiono. Komence de la 1960-aj jaroj, kiam Lisbono sendis dekmilojn da portugalaj kampuloj en la plej riĉan de siaj kolonioj, por alproprigi al si la plej bonajn tergrundojn kaj samtempe bari la naskiĝantan nacian ribelon, homoj devenaj de la insulo Madejro kreis tie faman kampkulturan komplekson. La distrikto estis nomata “Cela” de la diktatoro António de Oliveira Salazar mem, reference al fekunda portugala kampkultura regiono. Tio montras la gravecon atribuitan al tiu zono, kies klimato estas preskaŭ ĉiam milda kaj la pluvabundo ebligas diversajn kulturojn kaj bredadon de laktobovinoj. Post la sendependiĝo, en 1975, la agrokomplekson prenis la ŝtato. Sed la efiko de la UNITA en la regiono ĉesigis la eksperimenton.

EN 2002, Waku-Kungo estas ruina. Subtenataj de la ŝtato, privataj entreprenistoj kuraĝas investi en la forlasitajn bienojn, sed la rezultoj restas modestaj, manke de sufiĉaj rimedoj. Tiam konceptiĝis Aldeia Nova, kun grava financado de la ŝtato: 47 milionoj da eŭroj. “Temis pri kontribui al la readaptado de batalintoj kaj samtempe krei centron de kampkultura disvolvado en regiono kies bonaj eblecoj estas rekonataj de ĉiuj”, klarigas la direktoro de la projekto José Cerqueira, gvida persono de la reformismaj ekonomikistoj de la 1980-aj jaroj kiuj rekomendis laŭgradan ekonomian malfermiĝon. “Necesis komenci ĉe nulo: drenado de la inunditaj kampoj kaj senminado — longaj kaj kostaj laboroj-, riparado de la ŝoseoj, elektrigo, kanaligo de akvo por la kulturoj kaj la loĝantoj, konstruado kaj renovigo de la loĝejoj, de lernejoj kaj eĉ de la preĝejo!”

Aldeia Nova grupigas plurajn agroindustriajn unuojn: produktado de nutraĵo por bredado, fabrikado de lakto kaj de la tuta gamo de derivitaj produktoj (inkluzive de glaciaĵo!), kovadcentro, buĉejo, siloj, arbidejoj ktp. Oni tie jam produktas ovojn, bovviandon — kaj baldaŭ porkoviandon kaj cent dudek mil kokojn jare.

Post la lernejo, en unu el la sep vilaĝoj, nudpieda knabineto puŝas energie per bastono sian bovinon al la interno de la ĉirkaŭbaritejo kie lastmodelaj melkmaŝinoj estas uzataj de skipo de angolanoj en gumbotoj kaj blanka kombineo. Per elektronika ringo la bovino estas preterpase rekonata kaj ŝia lakto kreditata al la familio kiu okupiĝas pri ŝi. Okcent bovinoj estis importitaj de Sud-Afriko (per ŝoseo) kiu donos ĉi-jare kvar milionojn da litroj, tiom kiom la jarprodukto dum la kolonia epoko!

LA VILAĜO de la knabineto, tute proksima, konsistas el cento da belaj dometoj de kvar meblitaj kaj ĉambroj kun elektro — lukso en la lando-, kun ĝardeno kaj ĉirkaŭbaritejo por la dombestoj. Ĉiu familio ricevis tridek hektarojn da grundo, de kiuj tri por sia legomĝardeno, kaj dudek-sep por la laboro en kooperativo (maizo, sorgo, sojo kaj sunfloro), kun traktoroj kaj rikoltmaŝinoj por komuna uzo. La kampkulturaj eniraj produktoj por la grundo estas librotenataj de la logistika centro kiu dekalkulas ilin dum la aĉeto de la produktaĵo de la familioj.

Skipo de kelkdekoj da angolanoj, formitaj pri mastrumado, pri kampkulturaj teĥnikoj (la plej altaj en Israelo) kaj pri disvastigo de produktad-teĥnikoj, preparas sin por certigi iom post iom anstataŭi la israelanojn. La prezidanto José Eduardo dos Santos, kiu observas persone la evoluon de la projekto, decidis multobligi tiajn Aledia Nova: naŭ pliaj provincoj estas elektitaj por refari la eksperimenton. La israela agentejo pri eksportkreditoj, Aŝra, faris siaflanke la financadon de 316 milionoj da eŭroj. Tio estas kapturnigaj sumoj en la terkultura sektoro, longtempe neglektita.*

* En 2004, 25 milionoj da dolaroj estis dediĉitaj al terkulturo, do 0,64% de la buĝeto (Organizo por Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado, Perspectives économiques en Afrique [Ekonomiaj perspektivoj en Afriko], Parizo, 2007).

Por kelkaj observantoj, kiel Fernando Pacheco, socisciencisto pri kamparaj temoj, Aldeia Nova tamen ne respondas al la kriterioj de daŭrigebla disvolvado. Pacheco pridemandas la ekonomian vivkapablon de la komplekso kaj antaŭvidas malfacilaĵojn en la alproprigo de la uzata teĥnologio post kiam la israela skipo forestos. Li juĝas la koston de instaliĝo de ĉiu familio (30.000 dolaroj mezume) tro alta kaj misproporcia.* Li estimas la portugalan kampkulturan komplekson kiu servis kiel nedisigebla modelo por la kolonia ekonomio kaj instigas al repensado de la tuta nacia kampkultura politiko.

* Laŭ la Centro de strategiaj studoj de Angolo (CEEA), cent kvindek mil malmobilizitoj kaj ties familioj ricevis, helpe de la Monda Banko kaj de la Eŭropa Unio, helpon de readaptiĝo taksitan je pli ol 100 milionoj da dolaroj.

Augusta CONCHIGLIA.

Vidu ankaŭ Augusta Conchiglia: Postmilito kaj nigra oro en Angolo

Postmilito kaj nigra oro en Angolo

Tridek jaroj da interna milito kaj da eksterlandaj invadoj ruinigis Angolon. Sed, post la morto de Jonas Savimbi, gvidinto de la Nacia Unio por la Totala Sendependeco de Angolo (UNITA), kaj la pac-interkonsentoj de 2002, la lando rekomencis ekonomie kreski. La petrolo nutras rekonstruadon kaj infrastrukturojn, detruitajn je proksimume 70%. La ĉefurbo Luando bone spegulas tiun novan eraon: vasta konstruejo provizita per “petroldolaroj” surbaze de kreskeganta malriĉeco. Pac-dividendoj kaj socia justeco devus do okupi la kampanjon de la parlament-elektoj de venonta septembro.

LA KONSTRUADO DE la “plej granda simbolo de moderneco de la lando”, laŭ ĝiaj angolaj konstruigistoj, estis lanĉita en januaro 2008 en Luando: turo tricent dudek-kvin metrojn alta, kun nemaskebla vido al la urbo kaj ĉirkaŭaĵo. La plej alta de la afrika kontinento, kiel oni provoke, nombrante ĉiujn konkurajn konstruaĵojn, kiuj plejparte troviĝas en Sud-Afriko. Tiu konstruaĵo havos la formon de la litero A kaj sepdek etaĝojn kun luksa hotelo de mil kvarcent ĉambroj, komerca centro, kliniko, restoracioj, kinejoj kaj loĝejoj vendotaj je po 6.500 dolaroj (4.115 eŭroj) por ĉiu kvadratmetro. Planita kosto: 800 milionoj da dolaroj (506 milionoj da eŭroj), nombro kiu apenaŭ emociigis la komunikilojn ĝusatigitaj pro la ŝprucado de miliardoj kiam temas pri kalkulado de la profito el petrolo aŭ de novaj projektoj.

Ankaŭ tre simbole, la “turo Angolo”, kiel oni kromnomas ĝin, estos unu metron pli alta ol la Ejfelturo! La komparo povas impresi la luandan publikon, familiaran kun Gustavo Ejfelo, ĉar oni atribuas al li elegantan palacon el metalo konstruitan meze de la kolonia urbo post la unua mondmilito. Kiel la plej multaj tiamaj konstruaĵoj, kun karakterizaj flava kaj roza koloroj, ĝi troviĝas en mizera stato.

Post jaroj da konfliktoj, Angolo retrovis la pacon kun la interkonsento de Luando de la 4-a de aprilo 2002*, subskribita inter la registaro gvidata de la Popola Movado de Liberigo de Angolo (MPLA) kaj la Nacia Unio por la Totala Sendependeco de Angolo (UNITA) de Jonas Savimbi, mortigita de la angola armeo la 22-an de februaro 2002. Invadita tuj post la sendependiĝo en 1975, de la sudafrika armeo kun la celo malhelpi la MPLA akiri la povon, Angolo estis parte okupata dum longaj periodoj. La alfrontiĝoj kun la armeo de Pretorio atingis tie intensecon senegalan en subsahara Afriko. Kaj la venko ĉe Cuito Cuanavale en 1988, danke al la helpo de la kubanoj kiuj fiaskigis la sudafrikan aeran superecon, fariĝis decida turnopunkto por la regiono: sendependeco de Namibio, nehaltigebla kadukiĝo de la rasdisiga reĝimo. Tio igis la prezidanton de la Afrika Nacia Kongreso (African National Congress, ANC), s-ron Jacob Zuma, kiu gastis ĉe la celebrado de la dudeka datreveno de la batalo de Cuito, la 23-an de marto 2008, diri ke “la kontribuo de la MPLA kaj de la angola popolo al la batalo por nuligo de la rasdisigo en Sud-Afriko estas senegala kun ĉiu ajn lando de la kontinento”.

* Tiu interkonsento kompletigas la pac-interkonsentojn de Lusako de 1994.

Kun la paco, Angolo fariĝis vasta konstruejo. En kelkaj jaroj la nubskrapuloj kreskis kvazaŭ fungoj. Temas plejparte pri sidejoj de petrolkompanioj, de bankoj aŭ asekuroj. La konstruigistoj kreskigas ilin kvazaŭ enklavojn, senzorge pri la rekta ĉirkaŭaĵo: kotaj stratoj kaj ĥaosa cirkulado.

Fronte al la belega naturgolfo de Luando altiĝas la nova sidejo de la Sonangol, la ĉiopova nacia petrolkompanio. La nigra oro prezentas 60% de la malneta enlanda produkto, 90% de la eksportenspezoj kaj 83% de la ŝtataj enspezoj. Sur la tegmento de la konstruaĵo troviĝas helikopterejo, nepra trafikilo se oni volas eviti la obstrukcitan trafikon de la metropolo invadita de miloj da grandmodelaj ruĝbrilaj kvarradmovaj aŭtomobiloj. Oni bezonas kelkfoje horon por ĉiu kilometro. Piediri estas apenaŭ konsilinde, ĉar, krom diversaj malagrablaĵoj — fendoj, rubaĵoj, akvoflakoj-, la laboroj de urbaj infrastrukturaj laboroj igis multajn trotuarojn neuzeblaj.

Inspiritaj de la ĉefurboj de la Araba-Persa Golfo, angolaj entreprenistoj, bone lokitaj en la rondoj de la povo, revas transformi Luandon en futurisman urbon. Kun baldaŭ du milionoj bareloj da petrolo tage, Angolo ŝuldas al si afiŝi la simbolojn de sia potenco... Tiel, la fama avenuo kiu laŭiras la golfon de la haveno ĝis la portugala fortikaĵo el la 16-a jarcento estas larĝigota ĉe la marflanko. Laboroj taksitaj je proksimume 200 milionoj da dolaroj, kiujn faros privataj entreprenoj kiuj, interŝanĝe, ricevis senpage la terenojn por konstrui, fronte al la oceano, luksajn konstruaĵojn taksitaj je 2 miliardoj da dolaroj! “La pleja malbono estas evitita, certigas tamen golfbordano, ŝtatoficisto. La projekto konstrui nubskrapulon eĉ meze de la golfo, laŭ la modelo de tiu kiu simbolas Dubajon, estas en principo forlasita.”

Kaj kion oni faras ĉe la ŝtata flanko? En la registaraj rondoj oni elnomas la multajn planojn por plibonigi la sorton de la troloĝataj musseques (ladurbaĉoj); sed surloke oni ne vere rimarkas ke ili estas urĝataj. Nu, la tasko estas pezega, eĉ meze de Luando. Tiel, tuj post la haveno, proksime de granda popola bazaro kaj de la ambasadeja kvartalo, unu el la plej mizeraj musseques daŭre etendiĝas sur monto da rubaĵoj...

La malabundo de konstrueblaj spacoj de Luando relanĉis malnovan projekton: krei novan administran ĉefurbon. Ties situo estis elektita en la enfluejo de la rivero Dande, proksimume sesdek kilometrojn norde de Luando. La studaĵo estis konfidita al la brazila arĥitekto Oscar Niemeyer, la konceptinto de Braziljo (kiu festis en decembro 2007 sian centjariĝon!).

La malegalecoj kriegas: inter regionoj, inter urbaj kaj kamparaj zonoj, inter la marbordo kaj la landinterno. Kaj ili estas inter la plej altaj en la mondo: 68% de la loĝantaro (13 milionoj da loĝantoj) vivas per malpli ol 2 dolaroj tage (1,25 eŭro). La kadukiĝo de la sanstato evidentiĝas per ripetaj ĥoler-epidemioj (pli ol sepdek mil kazoj en 2006, de kiuj du mil okcent mortviktimoj). Spite al ducifera kreskokvoto de kelkaj jaroj (23% en 2007), la lando — kiu troviĝas en la 162-a rango (el 177) sur la skalo de homa disvolvado* — ne povos atingi unu solan de la Celoj de la Jarmilo por la Disvolvado (sano, edukado, redukto de malriĉeco ktp.) en 2015.*

* Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por la Disvolvado (PUND), Rapport sur le développement humain 2007-2008, Novjorko, 2007.
* [Organizo por la Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado] (OEKD), Perspectives économiques en Afrique, Parizo, 2007.

La petrola orpluvo* kaj, ekde 2004, la pruntoj je preferaj kvotoj donataj de Ĉinio (4,5 miliardoj da dolaroj), kiuj aldoniĝas al la kreditoj donitaj precipe de Brazilo, Hispanio kaj Germanio tamen eligis la landon el ia letargio. La registaro povas argumenti per la multaj kaj multekostaj konstruejoj kiujn ĝi lanĉis en diversaj partoj de la lando.

* Necesas relativigi la nominalan enspezon el petrolo pro la tre altaj kostoj de la necesaj investoj ĉe ekspluatado en profundaj akvoj kaj baldaŭ en profundegaj akvoj.

La lasta fazo de la konflikto, post la unuaj demokratiaj elektoj, gajnitaj de la MPLA en 1992, estis ruiniga: 60 ĝis 70% de la infrastrukturoj, jam damaĝitaj de la bombadoj de la sudafrika armeo, estis detruitaj.

Miloj da kilometroj de ŝoseoj kaj fervojoj rekonstruendas

LUANDO, KLASITA inter la plej multekostaj ĉefurboj de la mondo kaj al kiu alfluis la loĝantaroj de la kamparoj ruinigitaj de la bataloj, havas kronikan mankon de loĝejoj. Du trionoj de la kvin milionoj da loĝantoj — okoble pli ol ĉe la sendependiĝo kaj triono de la totala loĝantaro* — vivas stakite en antaŭurboj kun malbona infrastrukturo, kie etendiĝas gigantaj domaĉoj haste konstruitaj por alfronti la postulon. Por transiĝi la kilometrojn kiuj disigas ilin de la urbocentro, la laboristoj el la antaŭurboj devas elspezi ĝis 400 kvanzoj tage por la transporto (3 eŭrojn). La akvo vendata de la privataj cistern-kamionoj kostas 6,35 eŭrojn por la kubmetro, dum la prezo kiun postulas la provinca publika entrepreno, kiu liveras nur nur proksimume unu miliono da homoj, ne altas pli ol 0,50 eŭro.

* 65% de la dek-kvin milionoj da angolanoj vivas, laŭ la informoj, en kampara zono.

La elektro estas kroma premsonĝo. La luandanoj suferas regulajn interrompojn pro la malbona stato de la alttensiaj kabloj kiuj ligas la ĉefurbon kun la hidroelektraj baraĵoj de la rivero Cuanza. Tamen la plej granda baraĵo de la lando, en Capanda, antaŭ nelonge finita, havas produktokapaciton de 520 megavatoj. Nur cent sepdek mil loĝejoj estas servataj de la provinca kompanio. Tiu pravigas sian nekapablon investi per la tre malaltaj prezoj kiujn ĝi praktikas, heredaĵo de la jaroj de centra ekonomio kiuj sekvis la sendependiĝon.* Post la milito, la registaro neglektis la rekonstruadon de la lineoj damaĝitaj de la sabotadoj fare de la UNITA. Fine komencis laboroj de rekonekto, danke al ĉinaj financadoj, kun la celo altigi la liverado de elektro je 42%.

* La abrupta liberaligo de la ekonomio, komence de la 1990-aj jaroj, montriĝis per akriĝo de la malegalecoj. En kvin jaroj Angolo falis de la 74-a al la 170-a loko sur la skalo de la homa disvolviĝo.

La buĝeto 2008 (proksimume 25 miliardoj da eŭroj) planas investi 7,6 miliardojn da eŭroj* en la rekonstruado, de kiuj proksimume triono el propraj fondusoj, laŭ la financministro José Pedro de Morais. Miloj da kilometroj de ŝoseoj, de fervojoj, de pontoj, de baraĵoj, sed ankaŭ malsanulejoj, lernejoj kaj konstruaĵoj por reinstali la administracion estas projektitaj aŭ realigataj. Ekde la militfino la parto de la buĝeto dediĉita al la socia sektoro estas en forta kresko (31% ĉi-jare, rekordo por Angolo, kontraŭ nur 4% en 2005), malfavore al tiu de la defendo (18%).

* Laŭ la Economist Intelligence Unit (Londono, decembro 2007), la kapablo de realigo de projektoj restas modesta. En 2007, nur 21% de la cent ses projektoj financataj de Ĉinio estis konkretigitaj, 38% ne estis komencitaj.

Malfacilas pritaksi la efikon de tiuj politikoj, tiom gigantas la bezonoj en tiu landoj kie preskaŭ la duono de la loĝantaro — de kiu ĝis kvar milionoj kaj duono estis delokitaj dum la milito — ne havas aliron al la bazaj servoj. Ambicia plano favore al la sano (formado de personaro, ekipaĵo) estis lanĉita en 2007: 443 milionoj da eŭroj estas investotaj en du jaroj. La ĉinaj konstruentreprenoj jam nun liveris regionajn aŭ distriktajn hospitalojn kiuj atendas ekipadon.

Ĉu tio estas la komenco de la tiom esperata distribuado de la “paco-dividendoj”? Nenio malpli certas. Por la verkisto kaj MPLA-deputito João Melo, direktoro de la revuo Africa 21, “la kerno de homoj kiu regas la povon emas kontentigi, prioritate, la interesojn de la plej bonstataj tavoloj. Ĝi atentas pli la privatigon de la strategiaj sektoroj — preskaŭ ĉiam favore al la samaj membroj de la elito — ol la sociajn demandojn aŭ la plibonigo de la popolaj kvartaloj”.

Por s-ro Melo, la individuismo kaj socia egoismo de la privilegiaj klasoj ne estas novaj fenomenoj. Tamen, la planedskala subteno al la “kazino-ekonomio” kaj de la “monkulturo” kontribuis, laŭ li, malmoderigi ilin.* “Kun la foresto de politikoj de relanĉo de la produkta sektoro, aparte de la kampkulturo kaj de la fabrika industrio, taksas li, la lando estas kondamnita al tre altaj kvotoj de senlaboreco.* Ĝi devus resti [escepte de petrolo] “import-ekonomio”.”

* Vd Emmanuel Carneiro, Le Blocage historique des économies africaines. Spécialisation rentière et extroversion. L’Harmattan, Parizo, 2008.
* 60% de la aktiva loĝantaro estas, laŭ li, senlabora aŭ subdungita.

Kondamnita de la internaciaj financ-institucioj fine de la 1990-aj jaroj pro grava korupto*, Angolo ricevas hodiaŭ la gratulojn de la Monda Banko kaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF). Estas aprezataj ankaŭ la plusoj de la pagobilanco, la redukto de inflacio (de 1400% en 1998 al 13% hodiaŭ) kaj de la ŝuldo. Luando eĉ restarigis siajn devizo-rezervojn, de 126 milionoj da eŭroj en 2002 al 6 miliardoj da eŭroj en 2008!

* La juĝado de kvardek-unu francoj prienketataj en la afero de la “Angolagate” (vendo de armiloj de la eksa USSR al Angolo, en kiu implikiĝis francaj politikaj eminentuloj) okazos en oktobro 2008 en Parizo. Vd Nicholas Shaxson, Poisoned Wells: The Dirty Politics of African Oil, Plagrave Macmillan, Novjorko, 2007.

Sed la mastrumado de la Sonangol kaj de la Endiama (diamantoj) restas parte netravidebla. La rilatoj de Angolo kun privata ĉina grupo de Honkongo, China International Fund Limited, povus ankaŭ veki kelkajn demandojn. Efektive, la kabineto de nacia rekonstruado — gvidata de eminenta membro de la prezidanta ĉirkaŭaĵo, la generalo Hélder Vieira Dias “Kopelipa” — estis, fine de 2004, rekte intertraktinta kun tiu financa grupo pri granda nombro da laboroj de publika intereso, por totala sumo de 6 miliardoj da eŭroj partopagendaj en kvin jaroj kaj garantiataj de petrolo.

Multe malpli solida ol ĝi ŝajnis, la grupo abrupte ĉesigis siajn pagojn en 2007, kaj tiel devigis la registaron uzi la servojn de lokaj bankoj pri prunto de 2 miliardoj da eŭroj. Temas pri la plej granda financ-interkonsento iam ajn farita kun la komercaj bankoj de la lando, kies disponebla mono estas taksata je pli ol 6 miliardoj da dolaroj.

La facila tento rasigi la politikajn konfliktojn ne malaperis

SED POR KIU disvolvado-strategio? La manko de vizio estas la plej ofta kritiko al la povo fare de intelektuloj kaj komunikiloj, inkluzive de tiuj proksimaj de la MPLA, kiu gvidas la Registaron de Unueco kaj de Nacia Repacigo (RUNR).* Regule leviĝas voĉoj de la civila socio por riproĉi al la aŭtoritatuloj ilian aferismon, por kiu la aktualeco liveras multajn ekzemplojn, aparte kazojn de intereskonfliktoj aŭ de eminentuloj kiuj okupas postenojn en la registaro aŭ en la administracio kaj akaparas (aŭ kreas) entreprenojn en la sektoroj pri kiuj ili respondecas.

* La RUNR, devena el la interkonsentoj de 1994, grupigas ĉiujn angolajn partiojn ĉeestajn en la parlamento, inkluzive de reprezentanto de la Kabinda Forumo por la Dialogo. Ĝi estas gvidata de la MPLA, kiu gajnis la lastajn parlament-elektojn. Sed la realeco de la povo estas plenumata de la ŝtatestro, s-ro José Eduardo dos Santos, mem devena de la MPLA.

Nu, fariĝas urĝe montri perspektivojn de estonteco, ĉar, sen malkovro de novaj kuŝejoj la petrolo ne enspezigos pli ol 7 miliardojn da eŭroj en 2005, kontraŭ almenaŭ 93 miliardoj ĉe la produktopinto planita inter 2010 kaj 2014.*

* Monda Banko, Oil Broad-Based Growth and Equity, Novjorko, 2007.

En zorgo pro la nesufiĉa redistribuado de la petrolrento, la MPLA, de kiu devenas la tenantoj de la povo, rekomendis forlasi la novliberalajn politikojn dum la ellaborado, en 2007, de sia nacia interkonsent-agendo por la periodo 2008-2015. Ĉu temas pri simpla valvo por remobilizi la membrojn kelkajn monatojn antaŭ la parlament-elektoj planitaj por la 5-a kaj 6-a de septembro 2008? Ĉiukaze ĝi estas signo de la malkontento de la membroj, kiuj postulas pli da socia justeco.

Pri la rezulto de la parlament-elektoj, prokrastitaj plurfoje de 2004 kaj malkuplitaj de la prezidantelekto prokrastita al 2009 — kun la oficiala celo garantii la stabilecon, ĉar la mandato de la prezidanto daŭros trans eventuala ŝanĝo-, estas nenia dubo. La opozicio restas malforta kaj sen kredinda projekto. La UNITA, kaptita de sia “savimbisma” pasinteco, rifuzas uzi sian “inventarrajton”, kiel kelkaj ĝiaj gvidantoj deziris, eĉ sian memkritikon (blinda daŭrigo de la milito kaj forpurigo de ĝiaj propraj kadroj).*

* La decido daŭrigi la militon kaŭzis skismon en ĝia partio, de kiu pluraj ministroj jam sidis en la registaro RUNR. Vd Fred Bridgland, “Savimbi et l’exercice du pouvoir, un témoignage [Savimbi kaj la uzo de la povo, atesto]”, Politique africaine, n-ro 57, Parizo, 2007.

La reelekto al la kapo de la UNITA de s-ro Isaías Samakuva, en julio 2007 — dum la demokratiaj antaŭelektoj de kiuj la MPLA povus inspiriĝi-, montris la rifuzon, fare de la plej multaj delegitoj el kamparaj zonoj de la centra altebenaĵo, de pli interkonsentaj figuroj kiel s-ro Abel Chivukuvuki, kiu rezultiĝis dua. La UNITA ŝajnas esti maltrafinta la okazon malfermiĝi al pliaj sektoroj de sia opono, inkluzive de la balbutanta “civila socio”, por enkorpigi nacian opozicion. Krome, ĝia volo resti ĝis la elektoj en la RUNR povas nur redukti ĝian agospacon.* La aliaj politikaj fortoj restas malmulte konataj ekster la grandaj urbaj centroj; des pli ke la povo antaŭatentas: per sia financa povo ĝi scias senkuraĝigi multajn talentojn...

* Vd “Cuisant échec des Nations unies en Angola [Pika fiasko de la Unuiĝintaj Nacioj en Angolo]”, Le Monde diplomatique, junio 1999.

Por la historiisto Arlindo Barbeitos*, “la angola politika klaso, kun tre malmultaj esceptoj, ŝajnas profunde nescia pri la realecoj de la lando, por ne paroli pri ĝiaj kulturoj kaj ĝia historio. Estas la eklezioj (tradiciaj) kaj kelkaj asocioj, kiuj, pro sia proksimeco al la loĝantaro, palpas la pulson de la situacio, la suferojn kaj traŭmatojn kiujn suferis la popolo. Sed, kun la fino de la milito, la kritika spirito evoluas kaj la katolika eklezio alprenis iel la gvidon de la socia kontestado”. Mirige, por Barbeitos, la konflikto ne dividis neripareble la landon inter grupoj aŭ regionoj kiuj identigis sin kun iu aŭ alia tendaro. “La unuanima rifuzo de la milito kreis percepteble senton de aparteno al sama nacio, klarigas li. Ĝi unuigis la homojn ĉirkaŭ la ideo ke ili estas unuavice angolanoj. Sento fortigita de la fulmrapida disvastiĝo de la portugala lingvo — malfeliĉe malfavore al la naciaj lingvoj — ĉie en la lando, inkluzive en la regionoj kie nur eta malplimulto da homoj povis esprimi sin en la oficiala lingvo.”

* Aŭtoro de Portugal et Angola. Représentations de soi et d’autrui ou le jeu équivoque des identités [Portugalio kaj Angolo. Reprezentiĝoj de si kaj de la alia aŭ la ambigua ludo de identecoj], aperonta ĉe L’Harmattan, Parizo.

La facila tento rasigi, pli malofte etnigi la politikajn disopiniojn tamen ekzistas, subtile flegata de kelkaj komunikiloj: la kontraŭmeto de “okcidentiĝinta” kaj aroganta marbordo kaj “aŭtente afrika” landinterno estas tie kelkfoje prezentata en karikatura maniero. En 1996 la iniciato de la parlamento mencii, kiel en la kolonia epoko, la rason (blanka, nigra kaj mestiza) sur la identeckartoj ne kontribuis superi tiujn dispartiĝojn.

La aserto de la angola nacia konscio — kiun favoris la kulturaj kaj politikaj movadoj — dependos do ĉefe, laŭ André Nsingui, profesoro ĉe la universitato Agostinho-Neto, de la volo de la ŝtato engaĝiĝi “por la eliminado de la regionaj kaj lokaj malegalecoj kaj de la malsimetrioj”.

Sed, por tion fari, necesas pli ol deklaroj de bonaj intencoj aŭ eĉ ambiciaj programoj de rekonstruado. Necesas vera nacia releviĝo, profunda moraligo de la moroj de la gvidanta klaso, eĉ ĝia renovigo kaj, antaŭ ĉio, pli fortaj kaj pli efikaj kontraŭpovoj.

Augusta CONCHIGLIA.

Vidu ankaŭ Augusta Conchiglia: Terkultura kooperativo laŭ kibuca modelo

POST LA IRLANDA “NE”

La Eŭropa Unio de unu krizo al alia

Post la irlanda “ne” al la Lisbona Traktato (vidu “La irlandanoj rifuzas la Lisbonan Traktaton”), la embaraso regas en la eŭropaj ĉefurboj. Kunveninte en Bruselo, la 16-an de junio, la ministroj pri eksterlandaj aferoj proponis... atendi. La Eŭropa Konsilio de la 19-a kaj 20-a de junio devus pritrakti la temon. La franca prezidanto Nicolas Sarkozy vojaĝis al Prago por provi konvinki sian ĉeĥan kolegon, s-ron Vaclav Klaus, daŭrigi la ratifadprocezon. S-ro Klaus efektive deklaris, tuj post la anonco de la rezulto de la irlanda referendumo, ke la Lisbona Traktato estas “morta”.

Simpla jura respondo al la krizo konsistus noti la fakton ke la nepra unuanimeco ne estis atingita kaj enterigi la tekston. Sed la gvidantoj de la Dudek-sep (inkluzive de la Dublinaj) tro ŝatas la tekston, supozatan solvi la problemojn de la ampleksigita Eŭropo, ol ne provi savi ĝin. Ili provas do minimumigi la gravecon de la irlanda voĉdonado, kiu tamen travidigas, post la franca kaj nederlanda “ne” en 2005, la rezervojn de la popoloj zorge tenataj for de la ratifado.

La konstruado de Eŭropo troviĝis jam en similaj situacioj. La 2-an de junio 1992, la danoj referendume rifuzis la Mastriĥtan Traktaton (50,7% da “ne”). Ankaŭ tiam la oficialaj komentistoj profetis katastrofojn, interalie nenion pli etan ol la eksplodon de la Eŭropa Komunumo. Sed meze de decembro, en Edinburgo, la dekduo trovis la solvon: Danio ĝuis sendevigojn pri la unueca mono kaj pri la defendpolitiko skizitaj en la Mastriĥta Traktato. Al tiuj du sendevigoj aldoniĝis deklaro celanta pli grandan travideblon de la eŭropaj decidoj kaj aplikadon de la principo de subsidiareco. La edinburga aranĝo okazis en la momento kiam Britio estis ricevinta, kelkajn monatojn antaŭe dum la subskribo de la traktato, sendevigan klaŭzon pri la unueca mono. La 18-an de majo 1993 la danoj aprobis la traktaton tiel amenditan — nur por ili — per 56,8% da voĉoj.

Kelkajn jarojn poste, la 2-an de junio 2001, la irlandanoj rifuzis la Nican Traktaton (54% da “ne”). Ankaŭ ĉi-foje la komentistoj — kies plimulto hodiaŭ rekonas ke la Nica Traktato estas “katastrofa” — anoncis la apokalipson kaj precize la finon de la ampleksiĝprocezo. La Unuo efektive prepariĝis akcepti 10 landojn de centra kaj orienta Eŭropo. Tamen, kunvenintaj en Seviljo la 21-an de junio 2002, la Dek-kvin interkonsentis pri deklaro garantianta al Irlando la respekton de ĝia neŭtraleco, temo kiu antaŭe servis kiel batalilo al la oponantoj de la traktato kiu starigas Komunan Politikon de Sekureco kaj Defendo (KPSD). La 19-an de oktobro 2002 la irlandanoj aprobis la tekston per 62,82% da voĉoj.

En 2005 malfermiĝis nova krizo: la francoj kaj poste la nederlandanoj rifuzis la Eŭropan Konstitucian Traktaton (EKT). Tiuj rifuzoj kaŭzis la ĉesigon de la ratifado. Sed en 2006, la Dudek-sep respondas per subskribo de la Lisbona Traktato, traktato ĝemela de la EKT. Ili deprenis de tiu la konstituciecajn formulojn kaj konservis la esencon. Ili interkonsentis ankaŭ ke la ratifado okazu parlamente, tiel konfesante mem la malfortecon de sia demokratia fundamento. Nur Irlando uzas referendumon, ĉar ĝia konstitucio devigas tion.

La nuna krizo — pri kiu respondecas la dudek-sep membroŝtatoj kolektive — okazas dum ĉiu, sendepende de la tendenco, rekonas la mankon de demokratia bazo de la eŭropa konstruado. Tamen nenia solvo estas unuanima. Oni elvokas ĥaose la simplan fortenon de Irlando en Eŭropo de du rapideco, la starigon de “malmola kerno” de landoj juĝataj perfekte integritaj, novan voĉdonadon de la irlandanoj, dum la hipotezo de forlaso de la traktato estas unu el la opcioj en Prago (kiu plenumos la prezidantecon de la Unio en januaro 2009). En Londono la konservativa opozicio merkrede esprimiĝos tiusence dum la ratifo de la Lisbona Traktato de Britio. Kiu ajn estos la elektita solvo, la Eŭropa Unio, tiuj decidoj stampos ĝian bildon por longa tempo.

Anne-Cécile ROBERT.

Malvenko por la plimulto aliancita al Usono

Semajno kiu ŝancelis Libanon

Dum sia vojaĝo en majo en Mez-Oriento, la usona prezidanto George W. Bush reasertis sian plenan subtenon al la israela politiko kaj anoncis sian volon daŭrigi “militon kontraŭ terorismo”, reprezentita de Al-Kaida, la Hizbulaho, la Hamaso kaj Irano. Tamen tiu strategio enŝlimiĝas, kiel montras la ekesto de intertraktado inter Israelo kaj Sirio. En Libano la lasta alfrontiĝo rezultigis malsukceson de la porusona plimulto.

ĈE MASNAA, la landlim-gardejo estas ĵus malfermita. La armeo anstataŭis la milicanojn, kiuj blokis ĉiun cirkuladon el kaj en Sirio — signo ke malpliiĝas la streĉo post la mallongaj bataloj kiuj ekfajrigis Libanon. La vojo malsupreniras de la montaro al Bejruto. Kutime densa kaj ĥaosa, la trafiko inter ambaŭ landoj ne refariĝis normala. Apenaŭ unu horo necesas por atingi la libanan ĉefurbon.

Ĉiuj niaj interparolantoj rakontas la samajn eventojn, sed ili ne konsentas pri ilia interpretado. La 6-an de majo 2008, post 12-hora diskuto, la registaro adoptas du dekretojn: malfermo de enketo pri la “aŭtonoma” telekomunik-reto de la Hizbulaho, — “Kontraŭleĝa, senlegitima, agreso kontraŭ la ŝtatsuvereneco” — kaj la elpostenigo de la sekurecestro de la Bejruta flughaveno, generalo Wafiq Choukeir, ŝijaisma oficiro laŭfame proksima de la opozicio. La aŭtoritatuloj decidas internaciigi la krizon portante antaŭ la Araba Ligo kaj la Unuiĝintaj Nacioj (UN) la detalojn de tiu “nova agreso kontraŭ la jurostato en Libano.”

La opozicio — aparte la Hizbulaho kaj Amal (gvidata de s-ro Nabih Berri), hegemoniaj en la ŝijaĵisma komunumo, kaj la Libera Patriota Tendenco (LPT) de la maronita generalo Michel Aoun — malaprobas la decidon. La 8-an de majo, la ĝenerala sekretario de la Hizbulaho, s-ro Hassan Nasrallah, kunvokas gazetaran konferencon kaj denuncas “militdeklaron al la rezistado”. Paralele kaj samtempe, ĝia milico, tiu de Amal kaj tiu de la Siria Partio Naci-Socia (SPNS), laika grupo, ekokupas Okcidentan Bejruton, lokon plimulte loĝatan de sunaistoj. La flughaveno kaj la haveno estas blokitaj. Post mallongaj bataloj, la milicanoj de la Tendenco de Estonto, la sunaista partio de s-ro Saad Hariri kaj de la ĉefminisro Fouad Siniora, kapitulacas. Bataloj okazas en aliaj regionoj; sepdek homoj mortas antaŭ la reveno de fragila kvietiĝo. Intertempe la registaro nuligis ambaŭ dekretojn. La milicanoj cedas la lokon al la armeo, kiu ne partoprenis la batalojn, kaj al la politikistoj.

La armiloj de la rezistado

LA PLIMULTA grupo kaj la opozicio renkontiĝas ek de la 17-a de majo en Doho, Kataro, sub egido de la emiro kaj de la Araba Ligo, por provi eviti la dispartigon de la lando: ĉe la flanko de la registaro estas la plej multaj sunaistoj kaj la druzoj, kaj ankaŭ eta malplimulto de kristanoj; fronte al ili, la granda amaso de la ŝijaĵistoj kaj iom pli ol la duono de la kristanoj, kion la okcidentaj amaskomunikiloj ofte forgesas mencii, reduktante la opozicion al la Hizbulaho. La 21-an de majo, interkonsento estas trovita, kiu planas elekton kiel prezidanto (vaka posteno de novembro 2007) de la generalo Michel Sleiman, la armeestro, starigon de naci-unueciga registaro en kiu la opozicio havas blokkapablan minoritaton, kaj novan balotleĝon, kiu aplikiĝu al la venanta baloto en printempo 2009. Solvo de la tre tikla demando pri la armiloj de la Hizbulaho estas ŝovita al postaj intertraktoj.

Kial la registaro decidis tiujn du dekretojn? Kial la Hizbulaho kaj ĝiaj aliancitoj rebate ekagis? Kial la armeo restis pasiva? Kial Usono kaj Eŭropa Unio ne enmiksiĝis? Kian signifon havas la Doho-interkonsento? Tiom da demandoj, alvokantaj nekongruajn respondojn.

“La Hizbulaho pretendis, ke ĝi neniam turnos siajn armilojn kontraŭ libananojn, ke ili celas nur Israelon, indigniĝas ĵurnalisto proksima de la registaro, Nun ni scias, ke ĝi mensogis”. Tiu argumento — ke la Hizbulaho estas nur unu plia milico, kaj ne la esprimo de la “rezisto” al Israelo kaj al Usono — ripetiĝas de ĉiuj estroj de la plimulto kaj de la amaskomunikiloj, kiuj ilin subtenas. S-ro Ali Fayyad, ano de la politika estraro de la ŝijaĵista asocio, respondas:“La konflikto ne temis pri la interna politiko. Nia sistemo de armea komunikado estis decida faktoro de nia venko kontraŭ Israelo en julio/aŭgusto 2006. Ni ne povas akcepti ĝian malkonstruon, kio signifus senarmigi nin. Sed aliflanke, ni neniam uzis niajn armilojn por trudi niajn vidpunktojn pri internaj aferoj, por ŝanĝi la registaron aŭ la baloto-leĝon.”

Tio, kion li ne diras, estas ke la partio verŝajne kaptis tiun okazon por finsolvi krizon, kiu daŭras de 18 monatoj, paralizas la landon kaj nervozigas ĝiajn subtenantojn. Starigo de registaro “naci-unueciga” respondas al tiu celo. La Hizbulaho ne deziras okupi en gi kernan pozicion, sed volas krei favoran kuntekston por tio, kion ĝi konsideras sia ĉefa tasko, la “rezisto” kontraŭ Israelo kaj la usonaj projektoj en la regiono.

S-ro Siniora kaj liaj aliancanoj ja sciis, ke la armiloj ke la Hizbulaho estas “ruĝa linio”. Kial ili do transiris ĝin, malgraŭ multaj avertoj, interalie de oficiroj de la Interna Sekureco (IS) proksima de la plimulto*? S-ro Walid Joumblatt, la gvidanto de la progresista socialista partio (PSP, druza), kiu gvidis la batalon kontraŭ la telekomunika reto de la Hizbulaho, kaj s-ro Saad Hariri, estro de la Tendenco de la Estonto (sunaista) “misvetis, ili ne kredis, ke la Hizbulaho respondos per armiloj, klarigas analizisto de la plimulto. Ili esperis, ke la krizo daŭros, ke ili povos intertraktadi, elpremi cedojn de la opozicio. Ili mistaksis kaj sian propran senpotencon, kaj la malfortiĝon de Usono en la regiono.”

* Vd Al-Akhbar, Bejruto, 16-a de majo 2008.

Eksministro, membro de la opozicio, s-ro Michel Samaha kundividas tiun vidpunkton, sed opinias, ke la du dekretoj estas parto de plano de Usono, Saŭda Arabio, Egiptujo kun siaj lokaj aliancanoj, por trudi sian vidpunkton al Libano, lando kiun la prezidanto George W. Bush prezentas kiel la “3-an fronton de la kontraŭterorisma milito” (post Afganio kaj Irako). “Pluraj signoj konfirmas tion, ĉu la renkonto de Samir Georgea, estro de la Libanaj Fortoj (Maronitoj) kun la prezidanto Bush ĉe la mezo de marto, ĉu la peto de Saŭda Arabio al la propraj civitanoj eliri la landon, ĉu la ripetitaj usonaj mallaŭdoj kontraŭ la “terorismo” de Hizbulaho. La 8-an de majo la UN-Sekureckonsilio laŭplane devis aŭskulti raporton pri Libano de Terje Roed-Larsen [UN-reprezentanto ĉe Libano]. Tiu kunveno devus rezultigi kondamnon de la rifuzo senarmiĝi de la Hizbulaho. Sed tiuj planoj estis bazitaj sur tro alta takso de la “plimultaj” fortoj kaj sur konvinko, ke la Hizbulaho ne uzos perforton.”

Por forgesigi sian propran respondecon, la plimulto akumulas kritikojn pri la pasiveco de siaj “amikoj”. Plej eksterordinaraj rakontoj cirkulas por klarigi ĝin: Libano estus oferita sur altaro de sekretaj intertraktadoj inter Vaŝingtono kaj Teherano; Usono, lanĉinta grandan batalon kontraŭ Al Kaida en Mossul (Irako), provus gajni simpation de Damasko (Sirio)...

Kiel plejparto de la politikaj partioj, la LPT de la generalo Aoun posedas televidkanalon, OTV (Orange TV). Hodiaŭ ĝi montras paralele bildojn de la siria armeo eliranta el la lando en 2005 kaj bildojn de la saŭd-araba ambasadoro fuĝanta el la lando en majo 2008. Ĉiuj komentistoj konsentas, ke Rijado, kiu malavare donis sian strebon kaj sian monon por fortikigi la registaron Siniora kaj la sunaistojn, suferis dolorigan malvenkon. Aliflanke la amaskomunikiloj ironie komentis la “mortigan kison” senditan de la prezidanto Bush vizitanta Israelon, al s-ro Siniora: vorta subteno, adresita el lando kiu respondecas, laŭ ĉiuj libananoj, pri la detruo de ilia lando en somero 2006. La partopreno de la Hizbulaho en la estonta registaro estas grava malsukceso por Vaŝingtono. Intelektulo el la plimulto demandas sin: “Ĉu la okcidentanoj deziras, ke la orientan bordon de la Mediteranea maro dominu irananoj?”

Ankaŭ la armeo estas kritikata de registaranoj pro sia pasiveco. Ĝia estro, la generalo Sleisman, pravigas sin:“Necesis eviti sangoverŝadon kaj pli da dividiĝo en la internaj trupoj”*. Almenaŭ triono de la soldatoj estas ŝijaistoj, kaj ne neglektebla parto de oficiroj estas proksimaj de la opozicio, aparte Aoun-ista. Ĉia engaĝo en la batalo estus rezultiginta diseriĝon de la lasta institucio ankoraŭ funkcianta en Libano.

* La Oriento-La Tago, Bejruto, 18-a de majo 2008.

Decidante solvi la krizon per forto, la Hizbulaho “akceptis seriozan riskon, konfesas kristana respondeculo de la opozicio. Ĝis nun ĝi uzis nur politikajn rimedojn: forlasi la registaron en novembro 2006; postuli la eksiĝon de la registaro kaj konstrui tendaron en la centro de Bejruto komence de 2007; organizi stratmanifestaciojn. Sed ĉifoje ĝi volis komuniki mesaĝon: la armiloj de la rezistado ne estas intertrakteblaj. Kun la risko aspekti kiel unu plia milico, kaj pligrandigi la streĉojn inter sunaistoj kaj ŝijaĵistoj.”

En la stratoj de Okcidenta Bejruto, nur kelkaj flagoj de la Hizbulaho, de Amal kaj de SPNS atestas la ŝijaĵistan invadon. En Hamra, la komerca kvartalo, la vestaĵ- aŭ manĝaĵ-butikoj, la bankoj kaj la sportejoj estas denove malfermaj. Ĉie videblaj la militistoj starigis baraĵojn ĉirkaŭ la tiklaj lokoj, ĉu ambasadejo, provizore fermita, de Saŭd-Arabio, ĉu la domo de Hariri-familio, aŭ la Usona-Libana universitato, kiu ĵus reaktivas post dusemajna interrompo. Sur la muroj legeblas tiu averto de la administracio: “Pro respekto al ĉiuj, parolu nek pri politiko, nek pri sekurecproblemoj”.

Timo al la “ŝijaĵista minaco”

LA FERMO de la televidkanalo “Estonto” kaj de la ĵurnalo Al-Mustaqbal, apartenantaj al s-ro Hariri, estigis viglajn kritikojn, aparte de la gazetaro. Ĵurnalisto opozicia kundividas ĉi opinion, sed kun nuanco: “Dum la tri bataltagoj, la Hizbulaho timis, ke tiuj amaskomunikiloj ardigos internan militon. Post kiam ne plu estis danĝero, la komunikiloj estis denove liberaj sen iu ajn premo.”

Forlasitaj de siaj gvidantoj, la sunaistoj esprimas timon pri la “ŝijaĵista minaco”, — anoncita de pluraj arabaj ŝtatestroj. Atestoj, pliampleksigitaj de onidiroj, rakontas elpremojn okazintajn dum la batalo. La nombro de viktimoj tamen restis limigita. “Se la Amal-milico estus sola sturminta, se tiuj el Hizbulaho ne estus partoprenintaj, estus almenaŭ mil mortintoj kaj amasa popolrabado.”, konfesas ĵurnalisto proksima de la plimulto. Ĉe ambaŭ flankoj, en Bejruto kaj en la nordo, okazis laŭ la organizo Human Rights Watch, perfortoj kontraŭ homrajtoj. Ĵurnalisto de Al-Akhbar, ĵurnalo proksima de la opozicio, parolas pri pluraj kazoj de malrespekto al kadavroj.

La aŭtoritato de la Tendenco de Estonto estas pridubata inter la sunaistoj: “Saad Hariri ne kapablis organizi la komunumon kaj ĝin defendi, eĉ malpli kapablis konstrui ŝtatajn instituciojn”. klarigas s-ro Mohamed Baydoun, eksministro de Amal, nun aliancita al la plimulto. Iuj timas ke la sunaistoj, aparte en Tripoli kaj en la nordo, turnos sin al salafistaj grupoj, eĉ al Al Kaida, kiu de du jaroj etendis sian enradikigon en Libano*. Ĉu ne ĝia ĉefhelpanto, s-ro Ayman Al-Zawahiri, ĵus proklamis ke tiu ĉi lando estos bazo por la batalo kontraŭ “la krucmilitantoj kaj la judoj”?

* Vd Fidaa Etani, “Enquête sur l’implantation d’Al Qaida au Liban”, (Enketo pri instaliĝo de Al Kaida en Libano), Le Monde diplomatique, februaro 2008.

La kristanoj restis ekster la bataloj. Laŭ s-ro Alain Aoun, konsilanto de la generalo Michel Aoun, ilia reago al la lastaj eventoj estas miksita: “Unuflanke ilin maltrankviligas uzo de perforto; aliflanke ili ŝatas la aliancon inter la LPT kaj la Hizbulaho, kiu garantiis trankvilon en la kristanaj kvartaloj de Bejruto kaj en la montaro”.

Dum 5 tagoj, la lando avide aŭskultadis al la intertraktado de Doho, en kiu partoprenis ĉiuj politikaj estroj, escepte de s-ro Nasrallah, kiu de post la murdo de la armeestro Imad Moughniyeh, la 11-an de februaro en Damasko, ne multe montriĝas.

“Faru interkonsenton, aŭ ne revenu!” Sur la vojo al la flughaveno, kelkaj manifestaciantoj levas ŝildojn kun teksto eĉ pli mallonga: “Ne revenu!”. Ili “salutas” siajn ĉefojn survoje al Doho, kaj esprimas la “sufiĉas!”-senton de la loĝantaro rilate la tutan politikistaron. Laŭleĝeco, institucioj, demokratio, ŝtat-aŭtoritato, tiuj principoj, kiujn ĉiuj proklamas, estas malrespektataj de ĉiu. Se oni demandas kiu, inter la respondeculoj, ne misuzas la publikan monon, la respondo estas unuanima: “La respondeculoj de la Hizbulaho kaj tiuj de la Libera Patriotisma Tendenco”. Priŝteli la ŝtaton fariĝis nacia sporto de post la subskribo de la Taëf-interkonsentoj en 1989, la fino de la interna milito kaj alveno de Rafic Hariri ĉe la kapo de la registaro. “Ne estas du tendaroj en Libano, tiu de demokratio kaj tiu de diktatoreco, diras suspirante intelektulo, konstruo de juroŝtato estas celo de neniu politika forto. Ni estas submetitaj al la strategioj de la regionaj kaj internaciaj potenclandoj. Ni povas revi resti apartaj, izoliĝi, sed realeco regule memorigas nin... kaj la vekiĝoj estas ofte kruelaj”.

La danĝera veto de la Hizbulaho rezultigis malvenkon de la plimulto estrita de s-ro Saad Hariri kaj aliancita kun Usono. Sed tiu freneza “maja semajno” certe ne estas la lasta resalto kiun spertos Libano, resonilo de ĉiuj regionaj konfliktoj.

Alain GRESH.

Ekstradicio, normaligilo de la “kvazaŭŝtato”

“Ni estis modelo de ŝtato”: preskaŭ ĉiutage dum la jaro antaŭ sia ekstradicio al Usono kun dek-tri aliaj kvazaŭarmeaj ĉefoj, la 13-an de majo 2008, s-ro Salvatore Mancuso donis ekskluzivan intervjuon al la ĵurnalistino Natalia Springer* kaj memoris nostalgie kaj amare la povon kaj senpunecon kiujn liaj kompanoj kaj li, grupitaj en la Unuiĝintaj Memdefendoj de Kolombio (AUC), ĝuis, nome ekde la fino de la 1990-aj jaroj.

* Natalia Springer, “Exclusivo para Un Pasquín”, El Tiempo, Bogoto, 14-a de majo 2007.

Dek-du monatojn poste, tiu rimarko de s-ro Mancuso devigas reveni al la kontraŭleĝa kaj sekreta kunveno okazinta en Santa Fé de Ralito, la 23-an de julio 2001: tiuokaze pluraj urbestroj, senatoroj, entrepren-ĉefoj, departementaj guberniestroj proksimaj de s-ro Alvaro Uribe, tiam prezidonto, faris aliancon kun la AUC, ĉe kiu la celo estis “refondado de la patrujo” nome de “nova socia kontrakto” bazita sur la “rajto je proprieto”.*

* La interkonsento estis malkaŝita al la publiko de unu el la subskribintoj, la senatoro Miguel de La Espriella, hodiaŭ malliberigita. Vd “Pacto secreto de Ralito 2001”, http://www.indepaz.org.co/index.php....

Kelkajn jarojn poste, tiu politika-armea eksperimento solidiĝis: ekde fino de 2006, ĝiaj plej elstaraj punktoj aperas iom post iom laŭ la enketado kaj malliberigo de “uribistoj” implikitaj en la skandalo nomata “kvazaŭpolitika”.* Temas pri sistemo de kontraŭleĝaj kaj strategiaj aliancoj en kiu, plenumante per teroro la regadon de la loĝantaroj kaj de iliaj voĉdoniloj en granda parto de la teritorio, la kvazaŭarmeanoj ebligis al tiuj politikistoj akapari la povon sur loka, regiona kaj nacia niveloj.

* Vd “En la malhumaneco de la kolombia konflikto”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2007.

Fakte, la sola ĝeno kiun la kvazaŭarmeanoj, la prezidanto Uribe kaj la “kvazaŭpolitikistoj” ne antaŭvidis, estis la senprecedenca obstino de la plej altaj instancoj de la kolombia jursistemo. Se paroli nur pri la Kongreso, pli ol sesdek-kvin deputitoj kaj senatoroj estas hodiaŭ enketataj — de kiuj tridek-kvar en malliberejo — de la juĝistaro kaj de la Plej Alta Kortumo.

Por unu arestito, neniu scias kiom da aliaj daŭrigas siajn karierojn en la publika administracio, sur loka kaj regiona niveloj, tie kie plurcentoj da partietoj sukcesis, ekregis la komunumojn kaj kie urbaj reprezentantoj kaj konsilistoj agas en ŝajne laŭleĝaj formoj por diskrete deturni la ŝtatajn buĝetojn kaj la profitojn el naturresursoj. La kulpigitaj “kvazaŭpolitikistoj” siavice pli kaj pli ofte uzas la disponon pri “anticipa kondamno”, danke al kiu ili ĝuas komfortajn punreduktojn se ili rekonas la faktojn.

La riveloj pri la misfaroj de la “kvazaŭpolitiko” larĝe superas la teĥnikajn kapablojn de la kolombia jursistemo. La juĝistoj, kiuj laboras nur pri individuaj kazoj, ne komencis sisteme krucesploras ĝiajn retojn kun tiuj de la deliktoj kontraŭ la publika administracio kaj iliaj supermetado kun la kvazaŭarmeaj pasintaj aŭ reaperantaj influ-zonoj.

En la kunteksto de eksterordinare akra fortrilato inter la jursistemo kaj la kolombia prezidanto, kies kuzo Mario Uribe estis arestita kaj la frato, Santiago, plurfoje denuncita, la ekstradicio de la kvazaŭarmeaj ĉefoj al Usono, la 13-an de majo, estis eble kompromiso akceptebla de ĉiuj koncernatoj. La epoko — la 1980-aj jaroj — dum kiu la fidrogkomercistoj de la kartelo de Medelino preferis “tombon en Kolombio prefere al malliberejo en Usono” jam delonge pasis. La ekstradicio ebligas ne respondeci pri la militkrimoj kaj pri la krimoj kontraŭ la homeco, ne riveli la nomojn de komplicoj kaj, antaŭ ĉio, nenion perfidi pri la ekonomiaj strukturoj starigitaj malantaŭ jure “laŭleĝaj” fasadoj. Ĝi evitas, preterpase, devi pagi kompensaĵojn al la familioj de viktimoj.

La ekstradicio estas do konsiderata de pluraj jaroj kiel unu strategio inter aliaj en la strebo al senpuneco. Malfidante la leĝon 975, nomatan de Justo kaj Paco, kiu donis sian leĝan kadron por ilia “malmobilizo”, iuj kvazaŭarmeaj ĉefoj anticipis la eblajn renversojn de politikaj aliancanoj subite zorgantaj pri plibonigo de sia reputacio ĉe la internacia komunumo.* Malproksima de ĉia kontraŭusona naciismo, la plej cinika jursistema pragmatismo reguligas ilian konduton ekde la malmobilizado.

* Tio estis urĝa en la perspektivo de la Traktato pri Liberkomerco (TLK) inter Kolombio kaj Usono, kiun la usona Kongreso rifuzas ratifi pro murdoj al sindikatistoj kaj tro multaj rompoj de homrajtoj.

Kiel memorigis la semajngazeto El Espectador, “ekde la mezo de la jaro 2003, kiam apenaŭ komencis skiziĝi la procezo [de malmobilizado], pluraj CIA-agentoj havis rektajn kontaktojn kun la ĉefo de la Memdefendoj kaj specife submetis al ili la proponon intertrakti kun Usono sian eliron el la milito”.* De Montería tra Medelino ĝis Bogoto, la konversacioj havis unu celon: komprenigi al ili ke la usonaj instancoj deziris antaŭ ĉio ekscii la vojojn kiujn ili uzis por la fidroga komerco, iliajn metodojn de “monlavado” kaj kiom eble plej precizajn informojn pri la gerilo de la FARC.

* Norbey Quevedo H., “La ruta gringa de los jefes “paras””, El Espectador, Bogoto, 15-a de septembro 2007.

Kompense, familioj de kvazaŭarmeanoj povus instaliĝi en Usono por komenci novan vivon; troviĝus individuaj solvoj pri juraj demandoj. Laŭdire, certaj precipaj ĉefoj, kiel s-ro Carlos Castaño, reagis nedecide. Aliflanke s-ro Mancuso akceptis rendevuon en la usona ambasadejo. La rezultoj ne plenumis la esperojn logproponitajn de la CIA, ĉar la usona jursistemo volis klare ke li aperu antaŭ tribunalo por respondi al la akuzoj de fidrogkomerco kontraŭ li.

La elekto de tuja ekstradicio al Usono tamen trudiĝis por eviti kumuli tiun kun unua kondamno je kvin ĝis maksimume ok jaroj laŭ la leĝo Justo kaj Paco: ĉiuj malmobilizitaj scias ke famaj kolombiaj fidrogkomercintoj, post unua kondamno sufiĉe milda en sia lando, estis rearestitaj, ekstradiciitaj kaj kondamnitaj en Usono kaj tiel ricevis du punojn de malliberejo anstataŭ unu. Tiel do, antaŭ malpli ol jaro, konsilisto de la kvazaŭarmeanoj konkludis: “Se oni konsideras la fakton ke, en Usono, oni povas troviĝi en kondiĉa libereco post plenumi 85% de sia puno, oni prefere intertraktu rekte kun ilia jursistemo”.*

* Saml.

Cetere, ekde 2005, dispozicio en la leĝo Justo kaj Paco malfermas pordon al tiu jura eskapo: la artikolo 30 pri la kondiĉoj de malliberigo de la eksaj kvazaŭarmeanoj precizigas ke la puno povas esti plenumata en eksterlando. La Konstitucia Kortumo ja provos akrigi la tekston kaj kondiĉos ĝiajn avantaĝojn per rivelado de la vero al la viktimoj kaj per pago de ekonomiaj kompensoj. Tiu dispozicio tamen ne estas stulta.

Krome, la ambiguecoj de la registaro dum la intertraktadoj kontribuis al igi la usonan opcion defaŭlte dezirinda. Komence de novembro 2006, en longa malfermita letero al s-ro Luis Carlos Restrepo, alta komisaro pri paco, la kvazaŭarmea ĉefo Vicente Castaño esprimis la amarecon de siaj komplicoj pri la novaj promesoj kiujn la registaro laŭ ili ne plenumis* — inter ili la protekto kontraŭ ĉia ekstradicio kaj la neŭtraligo de la disponoj pri la vero kaj pri la kompensoj por la viktimoj.

* “La carta de Castaño”, Semana, Bogoto, 5-a de novembro 2006.

Kelkajn monatojn poste, s-ro Mancuso klarigis senemocie ke li estas intertraktanta kun la usona kaj itala jursistemoj sekve al akuzoj pri fidrogkomerco en tiuj du landoj: “Submeti nin al tiu [kolombia] leĝo ne sufiĉas; mi devas serĉi la eblecon solvi internaciajn jurajn problemojn.”*

* 14-a de majo 2007, El Espectador], “Mancuso revelaría mas vinculos entre politicos y ‘paras’”.

Tio ne malhelpas postsentojn kontraŭ ŝtataparato kiu, post uzi iliajn fiaĵojn, lasas ilin fali sen teni siajn promesojn. Dum la aŭdiencoj de Justo kaj Paco, la kvazaŭarmeaj ĉefoj substrekis la tre aktivan kunlaboradon de la ŝtato en iliaj “komunaj operacioj”. S-ro Mancuso tute ne kaŝas la uzitajn metodojn: [“Por ke la perforto kresku ĝis la atingita nivelo necesis la subteno de ĉiuj sektoroj de la ŝtato, de ĉiuj sociaj institucioj.”* Daŭre en la intervjuo donita al Natalia Springer, li raportas la implikitajn sektorojn: “Ĉiuj banan-societoj pagis al ni (po naŭ centonoj da dolaroj por ĉiu kesto)... Sabas Pretelt [tiama ministro pri internaj aferoj] vizitis nin nome de la industriistoj de tiu ĉi lando... La bankoj partoprenis en la lavado de la mono derivita de la drogkomerco...”

* Saml.

La solaj kulpigoj al kiuj la ekstradiciitoj devos respondi en Usono temas pri la fidrogkomerco kaj la monlavado. Parola interkonsento inter la Supera Konsilantaro de la kolombia juĝistaro kaj la usona jursistemo planas la retransigon de la aŭdiencoj por, teorie, profundigi la enketojn kontraŭ la “kvazaŭpolitikistoj”, sed sen temi pri la masakroj, malaperigoj kaj murdoj pri kiuj ili respondecas kaj kiujn la leĝo en Kolombio postulas al ili klarigi.

Fine de la “printempa purigado” kiu estis la ekstradicio de la 15 plej gravaj kvazaŭarmeaj ĉefoj, restas la amara konfuzego de miloj da viktimoj kaj de iliaj familioj. El vidpunkto de la “kvazaŭŝtato”, la ekstradicio estis la plej efika enterigo de la magraj atingoj de la leĝo Justo kaj Paco, kiujn antaŭ nelonge bilancis la semajngazeto Semana: “Malgraŭ la titaneca batalo de la Fiscalía [prokuroraro], tri jarojn post [ĝia] aprobo, la nombroj parolas per si mem: dum la viktimoj denuncis 123.787 krimojn faritajn de la kvazaŭarmeanoj, apenaŭ 5.831 da ili estas rekonitaj. Kaj, de tiuj, 41% estis konfesitaj de la ekstradiciitaj ĉefoj. Do nun la komandantoj havas apartan pezon en la konfesado de la krimoj.”*

* “Extradición: Y ahora qué?”, Semana, Bogoto, 17-a de majo 2008.

Alivorte, la “kvazaŭŝtato ŝajnas esti sufiĉe establita por ke la politika klaso, kiu partoprenas, devu nur laŭleĝigi ĝin por savi la ŝajnon, do purigante ĝin de manpleno da individuoj tro videblaj kaj ĉefe pli kaj pli ĝenaj en siaj esprimiĝoj. Escepte se okazos venko de la koalicio centra-maldekstra de la Alternativa Demokratia Poluso (PDA) ĉe la venontaj ĝeneralaj elektoj de 2010, la finpretigo de la “kvazaŭŝtato” ŝajnas esti garantiata: kun aŭ sen tria mandato de la prezidanto Uribe (kiu strebas, por povi reprezenti sin, modifigi la Konstitucion), ne mankas “uribistaj” kandidatoj. Tia kontinueco finatingos, sur monteto de kadavroj, tiun “refondadon de la ŝtato”; sur la striktaj bazoj de la merkat-ekonomio anoncita jam 2001 en la kvazaŭarmea projekto de Santa Fé de Ralito.

Laurence MAZURE.

Irlando

NI IMAGU ke, tuj post la anonco de liberiga verdikto de popola ĵurio, tribunalprezidanto redonas la parolon al la prokuroro por ke tiu kompletigu sian akuzon. Kaj ke ĉi-foje li sukcesas la kondamnon de la akuzito. Kial ne, ĉar la 12-an de junio 2008, rapide post la rifuzo, kiun faris larĝa plimulto de la irlandanoj, de la Lisbona Traktato (kiu povas ekvalidi nur se adoptita de ĉiuj dudek-sep membroŝtatoj de la Eŭropa Unio, la plej multaj eŭropaj gvidantoj sciigis ke la ratifprocezo daŭras... Ke la elitoj atencas la popolan suverenecon, pri tio kutimas “Eŭropo”. Tio fariĝas ĝia fabrikmarko, ankaŭ kiam ĝi prezentiĝas kiel la reĝlando de demokratio sur Tero.

Ĉar ili rifuzis “simpligitan” traktaton tiom enigman ke la ĉefministro Brian Cowen devis konfesi ke li ne sukcesis legi ĝin komplete, la irlandanoj, laŭ eŭropa deputito, revivigis la memoron pri “popoldemokratio”. “Ne estas hazarde, konfirmis iu el liaj kolegoj, se la referendumo estas la proceduro kiun plej ŝatas la diktatoroj.”* Kaj la prezidanto de la Eŭropa Parlamento, s-ro Hans-Gert Pöttering, konkludis: “La irlanda “ne” ne povas esti la lasta vorto”.* Do, intervenos dua referendumo pri la Lisbona Traktato, poste eble tria: en Dublino oni voĉdonos ĝis kiam rezultiĝos “jes”, ĉar tion postulas la ŝtatoj kies elektantoj ne estis eĉ unu fojon konsultitaj...

* Respektive s-ro Jean-Louis Bourlanges ĉe [la franca radistacio] France Culture, la 22-an de junio 2008, kaj s-ro Alain Lamassoure en Le Figaro, la 16-an de junio 2008.
* Le Monde, 17-a de junio 2008.

La irlandanoj kulpas! Sendankaj, egoistaj, popolismaj, ili penas altiĝi ĝis la nivelo de larĝanimeco kaj abnegacio de sia reganta klaso. Nur, kiam ili konfidas al ĝi la povon, ili donas al ĝi la mandaton fari “kuraĝajn reformojn”, kaj tie ili ne revoĉdonas. En tio ili estas cetere tre eŭropaj.

ROMPIĜIS RISORTO. La marko Eŭropo ne ĉesis etendiĝi kaj vendiĝi elvokante la pacon, la prosperon, la juston, la egalecon. Ĝi faris belajn afiŝojn kun blua ĉielo kaj infanoj kiuj donas al si la manon dancante; ĝi disponas pri svarmo da ĵurnalistoj kaj da artistoj kun nelacigebla aktiveco; kolokvoj, kunvenoj, subvencioj produktas Eŭropon tiel certe kiel mueliloj kirlas venton. Sed neniu okupiĝas pri ĝiaj koloroj. Ĝia identeco ŝajnas tiom svena ke, kiam ĝi imagas komunan monon, la sola vizaĝo presita sur la biletoj estas tiu de la multekosta vivo.

Eŭropo parolas pri paco, sed partoprenas militojn de la usona armeo. Ĝi parolas pri progreso, sed organizas la malreguladon de la laboro. Ĝi parolas pri kulturo, sed redaktas direktivon, Televidon sen Limoj, kiu multigos la oftecon de reklamaĵoj. Ĝi parolas pri ekologio, pri nutraĵa sekureco, kaj samtempe nuligas dekunujaran embargon pri importado de usonaj kokidoj trempitaj en kloro.* Fine ĝi parolas pri libereco. Kaj adoptas “honto-direktivon”, kiu disponas ke la eksterlandanoj en senregula situacio meteblas en malliberejon dum dek-ok monatoj antaŭ ol esti elpelitaj.

* The Economist, Londono, 21-a de junio 2008.

Por plenumi la eŭropan promeson, oni devus harmoniigi laŭ la alta nivelo: liberecojn, socian rajton, progresan imposton, sendependecon. Nome de la unuigo oni faris la malon kaj forrabotis la atingojn de la plej avancintaj ŝtatoj. Kaj la rezulto estas pli longa malliberejo, etendita noktlaboro por virinoj, liberkomerco, atlantismo. Tia tropismo fine naskis socian Eŭropon: tiun kiu diras “ne”. Observante ke en Irlando la virinoj, la junuloj de 18 ĝis 29 jaroj, la laboristoj, la dungitoj amase rifuzis la tekston kiun oni proponis al ili, la semajngazeto The Economist ironias: “Elektantaro proksima de tiu de la 19-a jarcento, do reduktita al alt-aĝaj proprietuloj de vira sekso produktus masivan “jes” al la Lisbona Traktato.”* Kian Eŭropon oni esperas konstrui laŭ reveno al la epoko antaŭ la ĝenerala voĉdonrajto?

* The Economist, Londono, 21-a de junio 2008.

Serge HALIMI.

En Francio: sindikata mobilizado de la senpaperuloj

Internaj delokitoj

Laŭvice konsiderata laŭ morala, homhelpa, religia, kultura, sekureca, ktp, anguloj, la demando pri la “senpaperuloj” de Francio denove staras sur sia bazo: la laboro. De 2006, eksterlandanoj laborantaj sen legitimiloj ekstrikis por postuli sian legitimigon. Ĉi-jare en aprilo la movado, apogata de la sindikatoj, ampleksiĝis. Kontraŭleĝe ekspluatataj de dungantoj, kiuj scias ilian senrajtecon, la senpaperuloj ekde nun aperas kiel laboristoj decidintaj batali por siaj rajtoj.

Kun siaj brustoŝildetoj “CGT”, “Droit Devant!”* la pariza manifestacio de la 1-a de majo havis ĉi jare nekutiman aspekton. Preskaŭ kvin mil nelegitimaj laboristoj vigligis la manifestacian marŝantaron de la tradiciaj sindikataj kaj politikaj ŝildegoj. Malianoj, senegalianoj, eburbordanoj, ĝis nun oni kutimis renkonti tiujn nigrajn afrikajn vizaĝojn en mobilizadoj specifaj por eksterlandanoj. Nu, ĉi-foje ili invitas sin mem en la plej simbola manifestacio de la franca laborista klaso.

* CGT: Ĝenerala Konfederacio de la Laboro, unu el ĉefaj sindikatoj en Francio. Droits Devant! (signifoj: “Rajtoj antaŭe”, aŭ “rekte antaŭen”) estas asocio por restarigi rajtojn de senrajtuloj. — jmc

Kiuj do estas tiuj geviroj, kiuj postulas sian legitimigon, el kiuj sep cent, apogataj de la CGT-sindikato, ekis strikojn en dekduo da parizaj entreprenoj la 15-an de aprilo 2008, kaj poste en 23 aliaj firmaoj la 20-an de majo? Laborantaj en sektoroj ‘hotelo’, restoracio, konstruado, sekureco, purigado, agrokulturo aŭ personaj servoj, ili estas kuiristoj, feraĵistoj, manlaboristoj, purigistoj, sezonlaboristoj... Ilia komuna eco estas, ke ili estas dungitaj laboristoj (havas laborkontrakton aŭ pagatestilojn), kiuj pagas siajn impostojn kaj sociasekurajn kotizojn. Ankaŭ komuna estas la metodo: “La dungantoj ne kontrolas ĉe la dungo atestas malia konstrulaboristo. Sufiĉas prezenti legitimilojn de kuzo aŭ amiko, eĉ falsajn legitimilojn, aĉetitajn inter 300 kaj 500 eŭrojn”.

Kiom da ili estas en tiu situacio? “Pro evidenta neceso pretervivi, tre granda plimulto de eksterlandanoj laboras, iel aŭ alimaniere. La kelkcentoj da strikantaj laboristoj en la pariza regiono estas do nur antaŭparto de centmiloj da aliaj”. klarigas s-ro Jean-Claude Amara, respondeculo de asocio Droits Devant!. Se kredi iujn asociojn, kiel la Grupon por Informado kaj Subteno al Enmigruloj (GISE) aŭ la Komitato Intermovada ĉe la Elpelitoj (france CIMADE), aŭ Unuiĝintaj kontraŭ forĵetebla enmigrado (UKFE), oni nombras en Francio en 2008 inter tricent mil kaj sescent mil nelegitimajn laboristojn.

La deklaritaj salajroj de tiuj laboristoj (inter 1000 kaj 1400 eŭroj monate) estas ĉirkaŭ la laŭleĝa minimuma salajro (france: SMIC), sed tio kaŝas ne nombreblajn kromajn nepagitajn laborhorojn. Tiomgrade, ke iuj senlegitimilaj laboristoj diras, ke ili laboras 60 horojn semajne, kontraŭ averaĝa salajro de 3,80 € hore!* “La dungantaro ja scias, ke tiuj laboristoj devas akcepti tiajn laborkondiĉojn, kiajn francoj rifuzus, substrekas Gérard Filoche, laborinspektisto. Nepagitaj horoj, kontraŭleĝaj maldungoj, sen feriomono kaj sen la normalaj kompensaĵoj, semajnfina aŭ nokta laboro: en tiuj sektoroj la laborjuro estas tute malrespektata”

* Je la 1-a de majo 2008 la minimuma salajro estis en Francio 1.308,88 € monate (malnete, por 35 h semajne), kaj 8,63 € hore (malnete).
Restoracioj, konstruejoj, gardistopostenoj

LA INTERMINISTRA delegacio pri strebo kontraŭ la kontraŭleĝa laboro (france: DILTI) opinias, ke la procento de konstatitaj “dungo de senlegitimila laboristo” preskaŭ duobliĝis inter 2004 kaj 2006 (14,8% kontraŭ 8,4%). Laŭ enketo de la ACOSS-URSSAF* pri hoteloj/restoracioj, oni konstatis kontraŭleĝan laboron en 25% de la 2.123 prienketitaj restoracioj, kaj la procento en la pariza regiono estas 61%*. “Ni estas en plena logiko de labor-fleksebleco kaj rendimenteco, konkludas G. Filoche. Kaj la tutmondiĝo ĉi-kaze ludas nenian rolon, ĉar la koncernajn sektorojn tenas francaj grupoj, kiuj investas en la nacia teritorio, sen internacia konkurenco”.

* Centra Agentejo de la organismoj de Socia Asekuro — Unuiĝoj por enkasigo de kotizoj pri socia asekuro kaj familiaj krompagoj.
* “Nigra laboro en la sektoro de hoteloj-restoracioj”, Acoss-Urssaf, Parizo, 16-a de aŭgusto 2007.

Laŭ s-ro Amara, tiu hontinda ekspluatado okazas en ĝenerala hipokriteco: “La ŝtato ricevas impostojn de tiuj nelegitimaj laboristoj, la sociasekurkompanioj ricevas salajro-procentaĵon, kaj la dungantoj uzas la laborfortojn tute scie.”. En la komenco de la movado multaj dungantoj, sub la lumoj de aktualeco, tamen deklaris ke ne sciis pri la falsaj legitimiloj de siaj dungitoj. Tio eblas koncerne kelkajn izolitajn etajn dungantojn konfesas Patrick Soulinac, respondeculo de la loka CGT-unuiĝo en la 7-a kaj 8-a kvartaloj de Liono. Sed larĝa plimulto tion bone scias. Ni havas ĉi tie dosierojn en kiu, sur la pag-atestiloj de ununura laboristo, estas kvar malsamaj nomoj...”.

Siaflanke s-ino Francine Blanche, konfederacia sekretariino ĉe CGT, opinias, ke la amplekso de tiu movado transpasas la nocion “moderna sklaveco”. La senlegitimilaj laboristoj, ŝi klarigas, estas la “delokitoj de nedelokeblaj firmaoj*. Tiu formuligo havas la avantaĝon substreki, ke la “konkur-avantaĝoj ekzistas ne nur en la landoj kun malaltaj salajroj. Ĉar estas ja ne eble deloki restoracion, konstruejon aŭ gardistopostenon, la dungantaro surloke restarigis kondiĉojn de “malmultekosta” labormerkato, varbante laboristojn malfortigitajn pro sia statuso de “nelegitima laboristo”. Tiu “surloka delokado” similas al kaŝita laboro, kiu estas eco de ne malgranda parto de la franca laboristaro.

* LHumanité, Parizo, 16-a de aprilo 2008.

Eĉ plie, la uzo de tiuj “internaj delokitoj” progresas kaj diversiĝas, ja nova mekanismo jam funkcias: la transnacia servoprodukto (TSP). Tiu formo de kontrakto konsistas el laborigi en Francio eksterlandajn laboristojn pagatajn de eksterlandaj firmaoj, kiuj sendas ilin por misio. En sia enketo pri la laborkondiĉoj en la sektoro konstruado/publikaj laboroj (KPL) Nicolas Jounin raportas pri la kazo de eksterlandaj firmaoj (polaj, portugalaj, ktp...), kiuj sendas dungitojn labori en Francio*. La socipolitiksciencisto Beatrice Mésini atentigas pri la kazo de ekvadoraj laboristoj, ricevintaj legitimilojn en Hispanio kaj “misionsenditaj” en Francion kiel sezonaj laboristoj*. Tiu formo de “transnacia subkontraktado” havas plurajn avantaĝojn: la salajroj estas pagataj de la eksterlanda dunginto, kiu pagas en sia lando sociasekurajn kotizojn ĝenerale malpli altajn ol en Francio. Kaj tiuj laboristoj “alsenditaj” ne bezonas francajn legitimilojn por labori en Francio.

* Chantier Interdit au public, La Découverte, kol. “Texte à l’appui”, Parizo, 2008. Laŭ parlamenta raporto (n°206, Senato, 2005, p. 16), cent dudek mil salajruloj estis koncernitaj en Francio en 2003, kun kresko de 50 ĝis 80% ĉiujare de kelkaj jaroj (citita de Nicolas Jounin).
* “Mastrumado de laboristoj kaj laŭstatusa divido de la migraj sezonlaboristoj en la eŭropa agrokulturo”, kolokvo de la Internaciaj Tagoj de Laborsociologio (ITLS), Londono, junio 2007, publikigotaj aktoj.

Se tiuj profundaj evoluoj okazas en iuj sektoroj de franca ekonomio jam de pluraj jaroj, kial do la mobiliziĝo de la senpaperuloj okazas nur nun, en 2008? “Estas demando pri matureco komentas Violaine Carrère, studotaskita en GISE. Post la luktoj de eksterlandanoj al kiuj estis rifuzita azilrajto, en la mezo de la 1980-aj jaroj, ni spertis la okupadojn de preĝejoj (Sankta Bernardo en Parizo...) ĉe la fino de la 1990-aj. Tiuj du movadoj sukcesis rompi la bildon de la “kontraŭleĝaj” eksterlandanoj por enkonduki tiun de “senpaperuloj”, same kiel ekzistas senhejmuloj, senlaboruloj,...”

En somero 2006, la movado gvidata de la Reto Edukado sen Limoj (RESL) ebligis, ke ekterlandanoj “ne plu estu perceptataj kiel sennomaj kaj maltrankviligaj siluetoj. La batalo kontraŭ elpelo de infanoj en la lernejoj donis vizaĝojn, nomojn kaj difinitajn irvojojn al la eksterlandanoj”. Kun la mobilizado de la senlegitimilaj laboristoj, “la francoj subite malkovras, ke la eksterlandanoj laboras kaj pagas siajn salajro-kotizojn.”

Alia faktoro klarigas tiun transformiĝon de la enmigrinto-luktado por siaj rajtoj. “En somero 2006 la novaj tekstoj de la registaro ŝanĝis la situacion, substrekas s-ro Raymond Chauveau, ĝenerala sekretario de la loka CGT-unuiĝo de Massy (ĉirkaŭurbo de Parizo) kaj iniciatinto de la movado. Forigante en 1974 la rajton legitimiĝi surbaze de laborkontrakto, la franca ŝtato instigis la eksterlandanojn serĉi legitimiĝon per azilrajto, aŭ familia kialo (1978), aŭ surbaze de studenta statuso (1993). Reenkondukante en 2006 eblecon ricevi legitimilon surbaze de laborkontrakto (leĝo “pri enmigrado kaj integrado” de la 24-a de julio 2006), s-ro Nicolas Sarkozy intencis subordigi tiun rajton al sia doktrino de la “elektita enmigrado”. Li do tuj fiksis je dudek ses mil la kontingenton de ellandigotoj por 2008 (tio estas mil pliaj ol en 2007) kaj anoncis plimultigon de la lokoj en poreksterlandanaj malliberejoj.

En julio 2007 la situacio streĉiĝis. Dekreto devigis la dungantojn signali siajn senlegitimilajn dungitojn (punoj: 15 000 eŭra monpuno kaj 5 jaroj en malliberejo. La teksto emociigas... ĉi-foje la labormastrojn. “Ni akceptis tre maltrankvilajn etajn dungantojn en la asocia ejo de Droits Devant!” amuziĝante diras s-ro Amara. Siaflanke, la CGT registras plendojn de “miloj da senpaperuloj maldungitaj de siaj firmaoj”. La 20-an de novembre 2007, la Hortefeux-leĝo (“pri mastrado de enmigrado, pri integrado kaj azilo”), anoncas liston de cent kvindek metioj tiel nomataj “streĉaj” (kun malmulte da dungokandidatoj). Ĝin sekvas la fama cirkulero de decembro 2007, kiu limigas je nur tridek la “kvalifikajn” metiojn rezervitajn por enmigrantoj de ekstereŭropaj landoj. Fine, nova cirkulero de januaro 2008 “precizigas klare ke la legitimiĝo eblas se dungitoj prezentas pagatestilojn de la “streĉaj” metioj”, komentas s-ro Chauveau.

Ĉu la registaro atendis, ke la dungantaro, ĝenita de la dekreto de julio 2007, mem prezentos siajn elektitajn dosierojn en la prefektejoj? Kiel ajn estas, la CGT kaj la asocio Droits Devant! enpenetras la breĉon. En februaro 2008, striko estas organizata en restoracio de la luksa avenuo Grande Armée en Parizo. Sep kuiristoj ricevas legitimilojn. Fine de aprilo, la sindikato deponas mil legitimigo-dosierojn en la prefektejoj de la pariza regiono. Dek tagojn poste, preskaŭ cent strikantoj ricevas siajn legitimilojn.

Videble tiu movado embarasas. Ne nur la registaron, kiu pensis ke ĝi fintraktis la dosieron de enmigrado. Sed ankaŭ parton de la CGT-sindikato, taŭzita de tiu mobilizo kaj akuzita de senpaperula kolektivo (la Kunordigado 75) ke ĝi deponis “nur” mil legitimigajn dosierojn.

Ĉar siaflanke la “internaj delokitoj” ja firme decidis. “Ni havas malmulton por perdi, substrekas afrika strikanto de firmao Millenium en Igny (apud Parizo). Strikante aŭ partoprenante manifestaciojn, ni scias kion ni riskas. Ĉiu senpaperulo kiu eliras el ombro submetiĝas al danĝero kaj povas esti ellandigita kiam ajn. Sed de jaroj ni eliras ĉiutage timantaj areston kaj resendon al niaj landoj. Do, ni prefere luktu!”

La unuan fojon de tri jaroj, la politiko rilate al eksterlandanoj estas batskuata. Malamika al ĉiu formo de “amasa legitimado”, la registaro firme tenas de la komenco de la movado sian pozicion: la dosieroj estos pritraktitaj “individue”, je granda veo de la protestantoj kaj ... de iuj respondeculoj de la dunganto-sindikatoj*. Sed tia pozicio iĝos rapide neeltenebla por s-ro Sarkozy. “Tiu regulo nutras la plej malprecizan arbitrecon, klarigas s-ro Patrick Peugeot, respondeculo de la CIMADE. Fronte al la realaj bezonoj de la franca ekonomio, la ŝtato devos pli malpli frue elekti la legitimadon laŭ klaraj kriterioj.”

* La 17-an de aprilo, s-ro André Daguin, prezidanto de la Unuiĝo de la hotelmetioj kaj industrioj (UHMI) postulis la legitimigon de kvindek mil senpaperuloj.

Olivier PIOT.

Barack Obama

S-RO BARACK OBAMA havas bonŝancon. Li postsekvas al unu el la plej malpopularaj prezidantoj de la historio de sia lando, li estas juna, li estas mestizo, la tuta planedo ŝajnas atendi ke li eniru la Blankan Domon. Li ŝajnas do pli armita ol iu alia por “restarigi la usonan gvidantecon en la mondo”* Do, rebonigi la markon Usono, igi pli efikaj ĉar pli bone akceptotaj — kaj pli akompanotaj — la eksterlandajn intervenojn de Usono.

* Barack Obama, “Renewing American Leadership”, Foreign Affairs, Novjorko, julio 2007.

Inkluzive de la militaj intervenoj, aparte en Afganio: “Mi konstruos armeon de la 21-a jarcento kaj tiom potencan partnerecon kiom estis la kontraŭkomunisma alianco kiu venkis en la malvarma milito, por ke ni restu ĉie en ofensivo, de Ĝibutio ĝis Kandaharo.”* Al tiuj kiuj daŭre revas ke “multkultura” prezidanto naskita el kenja patro montrus per si mem la venon de new-age-Usono kaj la rondodancon en kiu ĉiuj homoj en la mondo donus al si la manon, la demokrata kandidato jam klarigis ke li inspiras sin malpli de Pink Floyds aŭ de George McGovern ol de la eksterlanda politiko “realisma kaj dupartiisma de la patro de George W. Bush, de John Kennedy kaj, certagrade, de Ronald Reagan.”* La multflankismo ne estas por morgaŭ; la imperiismo estos tamen pli soft, pli lerta, pli interaranĝita kaj, kiu scias, eble iomete malpli mortiga: la ok jaroj da embargo de la prezidanteco Clinton ĉiukaze mortigis multegajn irakanojn...

* Saml. Tia ambicio implicus cetere altigon de la buĝeto de la Pentagono kaj kromajn 65.000 soldatojn kaj 27.000 mar-infanterianojn aldone al la usonaj armitaj fortoj. “I will build a twenty-first century military and twenty-first century partnerships as strong as the anticommunist alliance that won the Cold War to stay on the offense everywhere from Djibouti to Kandahar.”
* Parolado de Greensburg (Pensilvanio), la 28-an de marto 2008.

S-ro Barack Obama estas talenta. Aŭdaco esperi, lia programlibro, donas la takton de lia miksaĵo el historia komprenemo, el ruzeco, el politika “kunsentemo” por liaj kontraŭuloj — pri kiuj li diras ke li povas “kompreni la motivojn kaj rekoni ĉe ili valorojn kiujn mi kundividas” — parolturnoj scie ekvilibrigitaj kiuj ne solvas multon, sed kontentigas (preskaŭ) ĉiun, el humuro, el konvinko ankaŭ. El konvinko, sed mildigita per zorgiga omaĝo al la prezidinto Clinton kiu estas, laŭ li, “elŝirinta el la demokratia partio iujn el la ekscesoj kiuj malhelpis lin gajni elektojn.”* Kiuj ekscesoj? Ĉu la rifuzo de mortpuno? Ĉu la socia helpo al malriĉuloj? Ĉu la defendo de publikaj liberecoj? La respekton al la internacia juro?

* Barack Obama, The Audacity of Hope, Crown, Novjorko, 2006, p. 35.

S-ro Barack Obama havas ambicion. Ĝis kien kondukis lin tiu, pravigebla, voli “gajni la elektojn”? Tiuj ĉi lastaj monatoj ŝajnas sugesti la respondon: pli dekstren. Tamen ne tiom ke s-ro Obama fariĝus interŝanĝebla kun la respublikano John McCain kaj tiel pravigus la sloganon “blanka kato kiel kato blanka”. Sed jam sufiĉe malproksima de la progresema diskurso de la komenco de lia kampanjo, kaj ankoraŭ pli malproksima de tiu kiun liaj plej idealismaj partizanoj kredis aŭdi. Ĉar “Yes we can” fariĝis ankaŭ Jes ni povas kritiki juĝon de la Plej Alta Kortumo, tamen ege konservativa, kiu malpermesas ekzekutadon de seksperfortuloj kiuj ne kulpas pri murdo; Jes ni povas fari antaŭ la por-israela premgrupo paroladojn kiuj viciĝas laŭ la plej malfleksiĝemaj pozicioj de la registaro de s-ro Ehud Olmert; Jes ni povas sisteme asocii kreemon kaj privatan sektoron, kompletigi la taskon redifini la progresismon lanĉitan de s-roj Clinton kaj Anthony Blair, antaŭenigi klas-aliancon kies manaĝeroj kaj kadroj estus la ŝlosilaj agantoj.

Estas io eĉ pli zorgiga. Aŭdacigite de la fluo da financaj kontribuaĵoj kiuj pufigas la monkestojn de lia kampanjo, s-ro Obama faris severan, eble mortigan baton al la sistemo de publika financado de la elektoj. Tiel li anoncis ke li estos la unua prezidantkandidato post la Watergate-skandalo kiu rezignas pri la pago, fare de la ŝtato, de donita sumo (84,1 milionoj da dolaroj en 2008) donata al ĉiu el la du grandaj konkurantoj interŝanĝe kun ilia akcepto de elspez-plafono egala al la ricevita sumo. La pezo de la mono en politiko estas tamen ne malgranda problemo en Usono. S-ro Obama indikis ke li ne solvos ĝin. Restas al li aliloke kelkaj okazoj ne elrevigi. Tio ebligus ankaŭ al la veraj amikoj de la usona popolo konservi ... la aŭdacon esperi.

Serge HALIMI.

La Imperio de la Mezo sub pafado de la sociaj movadoj

Ĉu la komunistoj ŝanĝos Ĉinion?

ĴUS ANTAŬ LA OLIMPIAJ LUDOJ, la ĉina prezidanto Hu Jintao kaj lia ĉefministro Wen Jiabao multigis arestojn kaj trudloĝigojn. La timo de politika skandalo dum la sporta festo aktivigas ilian subpremo-energion. Tamen, ne redukteblas la evoluo de la lando je tiuj agoj. Dekmiloj da protestoj naskiĝas. Alfrontita al iu duon-instituciiĝo de la sociaj movadoj, la ĉina komunista partio provas renovigi sian rolon.

DE LA KONGRESO de la Ĉina komunista partio (ĈKP) en oktobro 2007 ĝis la preparoj de la Olimpiaj Ludoj, kaj tra la tuta traktado de la “tibeta afero”, neniu povas diri, ke Ĉinio montris novan bildon de sia politika sistemo. Tiu “desupra” konservativismo tamen kontrastas kun la amplekso, ofteco kaj ecoj de la sociaj movadoj, eksplodantaj en la lando. Oni travivas ja kvazaŭ-instituciiĝon de la protestado; ĝi ne estas rezulto de premo venanta de ekster la Partio, sed de agado de individuoj aŭ grupoj situantaj interne de la “sistemo”. Tia ŝanĝo devigas eliri el la kutima kadro de politika analizo, kiu ofte kontraŭstarigas ĉiopovan “potencon”, kies praktikoj estas malrektaj kaj senskrupulaj al “socio” alterne perceptata kiel pasiva aŭ ekribelonta.

Inter 2002 kaj 2006 preskaŭ dek du miliojnoj da homoj aliĝis al la ĈKP. Kio pelas ilin al tio? Por iuj, kadruloj de la Partio aŭ de la administracio, la demando estas sensenca: temas ja pri simpla rimedo por aliri iun funkcion, kaj poste akumuli potencon. Por aliaj, estas diversaj motivoj. “Se mi volas promocion en mia profesio, mi devas trapasi tiun formalaĵon”, klarigas instruisto. En unu el la grandaj universistatoj de la lando, 80% de la instruistoj estas komunistoj. Sed inverse, havi partian karton ne garantias socian altiĝon. La homrilata reto, la profesia sukceso, kaj eĉ riĉiĝo, pli certe kondukas al ĝi.

Iu sekretario de la Partio en publika institucio atendas delonge promocion, dum lia vicsekretariino, edzino de altrangulo de alia institucio, ĵus promociiĝis, spite al kontestataj profesiaj kompetentoj. Same, filo de tre riĉa negocistino nemembro de la Partio sukcesis enkonduki sian propran filon, kvankam sendiploma malgraŭ tri jaroj pasigitaj en eksterlanda universitato, en alta pozicio de publika entrepreno.

En intelekta medio, aliĝi al la Partio povas garantii ian mensotrankvilecon. Tiel, por ĵurnalisto, “esti en la Partio ebligas pli grandan parolliberecon”, laŭ rimarko de unu el ili. Estas nur ŝajna paradokso: la alelektita persono eniras malgrandan cirklon, kie la diskutoj estas pli liberaj. Tiu perceptado resendas precize al la temo “demokratiiĝo de la Partio” diskutita dum la 17-a kongreso.

“Konservativa demokratiiĝo”

ONI POVAS VIDI en tiu frapfrazo la retorikan mistifikon de organizaĵo, kiu anstataŭ reale demokratiigi la socion, proponas plian surogaton de liberaligo. Tamen la oficiala diskurso esprimas plurajn realaĵojn. La unua estas pripensado komencita antaŭ kelkaj jaroj en la ĈKP-lernejoj. La vetaĵo de tiu scenaro “konservativa demokratiiĝo” ne estas malgranda: kiel teni la regpovon (individua intereso) kaj garantii stabilecon (kolektiva intereso), samtempe kreante spacon por sinesprimo kaj politika elektebleco?

La enkonduko de “tendencoj” interne de la partio ebligus artikigi la diversajn sociajn mediojn. La ĈKP plu monopoligus la regpovon, sed laŭ la maniero de la japana liberaldemokrata partio post la dua mondmilito — tiu ekzemplo estis eksplicite citita. Aŭ kiel en Eŭropo kaj Usono, en regsistemo animata de du grandaj partioj, kiuj, akordiĝinte pri la ĉefaĵoj, privilegias interkonsenton anstataŭ konflikto, do stabilecon. Demokratiiĝo interne de la elita rondo ebligus reformi la reĝimon, evitante tamen politikan malstabilon.

De 2002, la gvidantoj pliigas tiun direktoshanĝon. Elekto de frapfrazoj kiaj “La harmonia socio”, “La eta prospero”, aŭ, pli proksime al ni “la scienco de la disvolvado”, atestas pri legitimado de la postuloj de la “socio”. Al tiu simbola ago aldoniĝas konkretaj paŝoj: limigita sed reala etendiĝo de la socia asekuro, malpliigo de la kamparanaj impostoj, malpli brutala kontrolado de la migradoj kaj sociaj movadoj.

Malantaŭ senmovisma fasado, la reformanta “laŭgradismo” ŝanĝas la grandajn politikajn ekvilibrojn. Ja tute ne estas en konsidero ĉu organizi baloton antaŭ pli malpli da tempo: demokratiiĝo de la Partio konsistas el kelkaj limigitaj eksperimentoj, por strikte enkadrigi la reformon. Same kiel la malnova kampara demokratiiĝo limigis sin je la demandoj internaj al la vilaĝoj, la partia demokratiiĝo limigas la diskut- kaj kontest-spacon al elektita respondeca publiko. En ambaŭ kazoj, oni zorgas eviti elvojiĝojn.

Certe, la scenaro de la konservativisma demokratiiĝo palas kompare kun tiu, kiun oni nomas la “dua demokratia ondo” (post la dua mondmilito) aŭ kun la tria (tiu de la landoj de eks-eŭroporienta bloko). Sed ĝi povas esti komparata kun la “unua demokratia ondo”, tiu de la okcidenteŭropaj landoj: la tuta problemaro politika de la elitoj en la 19-a jarcento artikiĝis ĉirkaŭ la kontraŭdiro inter demokratiiĝo, perceptata kiel neevitebla, foje eĉ dezirinda, kaj la timo kiun ĝi provokis ĉe la “dominantoj”*. Alexis de Tocqueville laŭdas la popolon (honesta prudenta civitano) sed mallaŭdas la popolaĉon (homamaso, laboristaro, revoluciularo*. Kvankam la grandaj demokratiaj sistemoj ja ĝermis kun la timo de revolucio, la timo ke elektiĝos malbonaj gvidantoj (demagogoj, sed ankaŭ gvidantoj senspertaj aŭ sensciaj) longtempe malhelpis veran progreson ĉi-kampe.

* Guy Hermet, Le Passage à la démocratie, Presses de Sciences Po, Parizo, 1996.
* Philippe VidelierDes philosophes pour les propriétaires”, Manière de Voir n-ro 99, “L’Internationale des riches”, junio/julio 2008.

La ĉina problemaro estas simila, nur malordo anstataŭas revolucion. La elitoj serĉas formulon por demokratiigi sen skuoj, tamen garantiante bonajn gvidantojn por la lando. “kiu estas la plej danĝera situacio, resumas respondeculo de balotorganizo en vilaĝoj. Situacio nestabila sen esprim-rajto per baloto — nestabila parte pro manko de esprimiĝo-, aŭ socio malorda pro la rezulto de baloto?” La gvidanta klaso kaj plej multaj komunistoj strebas por eviti tiujn du rifojn.

Ofte primokata, foje de la ĉinoj mem, la “demokratiiĝo” tamen ne estas nur teoriaĵo. Apud la socia kontestado, aŭ pli ĝuste malantaŭ ĝi, ekaperas formoj de politika agado portataj de partimembroj. Advokatoj, deputitoj, ŝtatfunkciuloj, instruistoj, respondeculoj de amas-organizaĵoj (Federacio de Virinoj, sindikatoj), entreprenistoj, troviĝas en la amaskomunikiloj kaj la Neregistaraj Organizaĵoj (NRO-j), sed ankaŭ en la kulisoj de la registaro por defendi sociajn grupojn, kiuj laŭ ili estas malrespektataj. Iuj gvidas jurokursojn por la migruloj el la kamparoj* aŭ publikigas artikolojn montrante ligon inter la protest-movadoj kaj la sociaj maljustaĵoj, inter kontestado kaj defendo de rajtoj. Aliaj subtenas, aŭ eĉ financas iniciatojn favore al malriĉuloj aŭ elpelitoj. Aliaj defendas la komunan heredaĵon, aŭ la ideon de redistribuo de la novaj riĉaĵoj pro ekonomia kresko.

* Tiuj “migruloj” (mingong) venis el la kamparo, plimalpli kontraŭleĝe, kaj havas postenojn ne aŭ malmulte kvalifikitajn. Iliaj rajtoj estas ofte nerespektataj.
Nek revoluciuloj nek opoziciantoj

IUJ FAMULOJ donas, de kelka tempo, sian subtenon al asocioj de loĝejposedantoj suferantaj ŝtelojn fare de konstruigistoj kaj domego-administrantoj, kiuj havas ligojn kun la lokaj aŭtoritatuloj. La vetaĵo estas granda: temas pri agnoski la rajton de la “meza klaso” profiti el tio, kion ĝi mem difinas kiel sian fundamenton, la domproprieto. En la grandaj domegaroj de Pekino, elektado de reprezentantoj de la posedantoj iĝis deviga. La lokaj aŭtoritatuloj rapide trovis manierojn malefikigi tiujn elektojn, sed la reformo tamen markas agnoskon de la posedanto-rajtoj. Fine, ĵurnalistoj denuncas skandalojn pri poluado, aŭ misktraktadon de migruloj aŭ de kamparaj aŭ urbaj eksproprietigitoj. Tiu nova aktivado tre ŝuldiĝas al la elitisma modifo de la partia konsisto, kun kreskanta proporcio de junuloj, negocistoj kaj universitataj diplomitoj (vd “Survoje al partio de “superaj klasoj””).

Nek revoluciuloj nek opoziciantoj, tiuj famuloj ofte havas politikaktivan pasintecon. Estante proksimume kvindek-jaraj, la plej konataj el ili travivis la grandajn politikajn movadojn de la Mao Zedong-epoko (kultura revolucio, sendado de la edukita junularo al la kamparo) kaj la kontestajn periodojn de la reĝimo (aparte 1979 kaj 1989). Ili mastras same bone la oficialan lingvaĵon, kiel la gramatikon de ĝia kontestado.

Spertinte ĉiujn subpremojn, ili ne plu estas oferemaj. Ili troviĝas en ĉiuj sektoroj de la regantaro, kaj surprize oni foje malkovras similecojn inter homoj, kies pozicioj estas tre malsamaj — en la sferoj arta, administracia, akademia aŭ negocista — , sed kiuj spertis proksimecon en la Mao-epoko.

Tiel s-ro Zhang, juna intelektulo sendita al la kamparo, hodiaŭ direktoro de administra oficejo de granda urbo*, restis ligita al fama artisto, kun kiu li vivis tri jarojn en Mongolujo. Pli mirige, eksa ruĝa gardisto, aliformita al negocisto, havas tre bonajn rilatojn kun unu el liaj pasintaj kontraŭuloj. El tiu sperto, ili konservis komunajn sentemon, refleksojn kaj lingvaĵon. “Ni estas multaj, kiuj forlasis kaj la revolucian miton, kaj la kredon je demokratio kaj elektoj. diras fama intelektulo. Ĉio tio estas danĝera, necesas trovi mezan vojon.”

* Oficeja Direktoro estas homo, kiu kunhavas respondecojn de regiona direktoro kaj ĉefa vicurbestro.

Ilia vivsperto kondukas tiujn “konservativajn demokratojn” koncepti la politikan reformon kiel evoluon al mekanismo garantianta samtempe ordon, reprodukton de elitoj kaj grandan dozon da socia altiĝebleco. Akorde kun la oficiala diskurso, ili rekomendas fortigon de la leĝaro, aparte por garantii la fundamentajn rajtojn de la plej suferantaj kategorioj: eksproprietigitoj de propraj loĝejoj aŭ bienoj, migruloj ekspluatataj, urbanoj malriĉiĝintaj pro la reformoj, domposedantoj luktantaj kontraŭ administrantoj kaj konstruigistoj, loĝantoj protestantaj kontraŭ poluo de aero aŭ riveroj...

La celo estas aranĝi laŭleĝajn esprimeblecojn pri malkontento kaj instrui al la protestantoj kiel uzi la leĝajn rimedojn por lukti kontraŭ agoj de negocistoj kaj lokaj burokrataroj. La firmigo de sociaj kategorioj (domposedantoj, eksproprietigitoj, malriĉuloj, migruloj), devas okazi tra protektado de iliaj rajtoj (weiquan).

Neniu “reformanto” aŭdacas transiri la malpermesitan linion de reĝimo-kontestado. “La tempo de revolucioj estas finita, diras iuj, ni ne devas plu agi en politiko.”“Necesas eviti ajnan rektan alfrontiĝon kun la reĝimo”, precizigas aliaj. Tiu elekto ne estas nur taktiko. Kelkaj el tiuj “aktivuloj” apartenas al la sistemo. Kaj, pli precize, al sociaj grupoj favorataj de la ekonomiaj reformoj: teknikistoj, kadruloj de grandaj firmaoj, negocistoj, instruistoj. Tiom kiom la landaj gvidantoj, ili timas perdi avantaĝojn des pli karajn, ke pli malfrue ricevitajn. Tamen, ilia agado atestas certan kuraĝon kaj implicas diskretecon: ilia statuso, eble eĉ ilia libereco, povus suferi.

Reformi por konservi la sistemon

KVANKAM MALGRANDA, la rezulto de tiuj luktoj tamen ne estas neglektinda: la bildo de la migruloj konsiderinde pliboniĝis en la publika opinio, kaj malpli oftas la nepago de iliaj salajroj; la juraj eblecoj por lukti kontraŭ mistraktado grandiĝas; la ekkonsciiĝo rilate la poluad-problemojn estas nekontestebla; la interesoj de la loĝejposedantoj komencas fariĝi legitimaj. Kvankam modesta, tiu bilanco superas tiun de la “opozicio”, kiu ne havas multan influon, tiel pro la malmulta popola subteno, kiel pro sia subpremado.

La malamikoj de la “reformisma” tendenco troviĝas nek en la registaro, nek en la Partio: estas ĉiuj, kiuj en la administracioj, entreprenoj, universitatoj, volas plu profiti el la reĝimo, rifuzante starigi kadron (juran, formalan, legitiman) por siaj privilegioj.

Ili ne komprenis, ke la regmaniero devas evolui, kaj integri tuton aŭ parton el la sociaj aspiroj, por ne perdi la regpotencon.

Ekapero de novaj sociaj tavoloj grupigitaj laŭ la praktika sed konfuza termino “mezaj klasoj”, estas alia parto de tiu politika “puzlo”. Inter ili estas multaj komunistoj. Ĝuante enspezojn, kiuj ebligas posedi domon, aŭton, kaj vojaĝi, nu, “ĝui la vivon”, ili montras plursencan politikan sintenon.

Unuflanke, ili kritikas riĉiĝon bazitan sur kontraŭleĝaj enspezoj aŭ sur la “privilegioj” (tequan) de familia origino, dum ili povas kalkuli nur pri siaj propraj meritoj kaj salajroj, ŝarĝitaj de pezaj impostoj. Ili favoras pli grandan leĝan protekton de la individuaj interesoj kaj vastan demokratiiĝon de la liberecoj esprimiĝi, asociiĝi kaj entrepreni.

Aliflanke, ili kontraŭas la starigon de balotelektoj, laŭ ili ebla fonto de sociaj malordoj, perfortoj kaj politika fragmentiĝo. “Kiu povas garantii, ke la gvidantoj venantaj el baloto estus pli bonaj ol tiuj nunaj?”. Jen ilia mesaĝo. La anoj de tiuj novaj sociaj tavoloj substrekas la gravecon de la kontribuo de migruloj al la nuna prospero kaj subtenas la paŝojn faritajn cele al plibonigo de iliaj labor- kaj viv-kondiĉoj. Sed ili ankaŭ insistas pri la neceso “civilizi” tiujn kamparanojn antaŭ ol doni al ili urban civitanecon*.

* Vd “The imaginary of “urban executive” in contemporary China: some findings”, komunikaĵo de la aŭtoro ĉe la kolokvo “Asian societies in comparative perpectives”, Yonsei-Universitato, Seulo, Sud-Koreujo, 26-27 oktobro 2007.

Tiu nova politika kunteksto konsistigas ian respondon al la ĉefaj kontraŭdiroj de la socio. La freneza ritmo de la ekonomia kresko kaj la kresko de la sociaj interesoj ĝin akompanantaj generas frustriĝojn kaj dezirojn, kiuj povas esti kontentigitaj nur per... ekonomia kresko! La ĉiama promeso pri estonta bonstato ne plu sufiĉas: oni postulas pli solidajn garantiojn.

La politikaj tendencoj aperintaj de la 1990-aj jaroj ne alportas taŭgan respondon al tiu situacio. La reveno al “tradicio”, kiu prenas formon de regenerita konfuceismo, ne akordiĝas kun tiu kresko kaj kontraŭdiras la deziron eksperimenti novajn vivstilojn. La aro de grupoj kaj personoj, kiujn oni en Ĉinio nomas la “nova maldekstro” povas plaĉi pro siaj referencoj al nacia renovigo, sed ĝia volo rekolektivigi la ekonomion kaj reveni al la egalismo ne trafas favoron de loĝantaro jam gustuminta la modernajn dolĉaĵojn. Kaj la politika liberalismo estas ofte perceptata, de la intelektuloj kiel de ordinaraj homoj, kiel alportanto de nova ĥaoso, de tipo “Tian an men-placo”

La nova tendenco, same maldensa kiel la antaŭe priskribitaj, prenas malsaman vidpunkton. Ĝi ne provas antaŭenigi recepton, ĉu de la pasinteco, ĉu de ekstero, sed volas trovi solvon por la senelireja ekonomia kresko. Laŭ ĝi, la socia malkontento kreskas ĉar ĝi ne disponas pri legitimaj esprimkanaloj. Simile, la sociaj altiĝeblecoj fermiĝas pro la tro granda rolo de socia kaj politika kapitalo en la sukceso. Se returniĝo de la ekonomia konjunkturo senigus la loĝantaron de ĝia fido al pli bona estonteco, tiam tiuj frustriĝoj povus rezultigi politikan eksplodon.

Kiel notas la sociologo Chen Yingfang “Se en socio la urbaj mezaj klazoj, kiuj kapablas agi laŭleĝe kaj havas politikan raciecon, ne havas rimedojn por efike defendi siajn interesojn, aŭ se la regantoj sisteme malhelpas tian esprimiĝon, per leĝo, politika agado aŭ eĉ per forto kaj minaco, tiam la urbanoj eble elektos revolucian agadon. Vojo pli multekosta je socia renversemo kaj politikaj riskoj*

* Chen Yingfang, “Agopotenco kaj instituciaj limoj: la mezaj tavoloj en la urbaj sociaj movadoj”, nepublikigita studaĵo ĉinlingva.

Por nepre ĝin eviti, la nova tendenco proponas konverĝigi energiojn engaĝitajn en la sociaj movadoj kaj asociaj aktivaĵoj. Kune, ili povus modifi la eblecon socie altiĝi, sen eniri la politikan kampon. Temas pri devigi la ŝtaton kaj precipe la lokajn administraciojn decidi socialajn politikojn kaj paŝojn al jura protekto. Laŭ eksa instruisto fariĝinta negocisto, “Socio estas la sola forto kapabla modernigi la landon kaj kreskigi la liberecon kaj socian juston.” Tiu taktiko ne estas sen rilatoj kun analizoj de ekonomikistoj, kiuj rekomendas kreskigi la internan postulon pere de enspezokresko de la plej malriĉaj, kaj “sekurigi” la vivkondiĉojn, por stimuli konsumadon*.Oni tial komprenas, ke tiu diraĵo plaĉas al la landaj gvidantoj. Socio pli aŭdata, kun modernigitaj institucioj, garantius porĉiame ilian regadon.

* Vd la sociologo Sun Liping, “Riĉigi la popolon por kreskigi la internan postulon” kaj “Pensi alimaniere por rebazigi la socian ordon”, Nanfang Zhoumo (Suda semajnfino), Kantono, respektive 16-a de marto 2006 kaj 13-a de decembro 2007.

Tute ne revolucia, tia projekto permesas ne trakti la demandon pri reĝimŝanĝo, kaj do plifortigas la ĈKP. Intime ligante la politikajn elektojn al la individuaj interesoj, ĝi ŝirmas kontraŭ aventuremo kaj subpremado, lasante spacon por la socialaj zorgoj. Tamen, ĝi sendube kongruas kun la sociologia evoluo de la lando. La plej aktivaj sociaj tavoloj — tiuj famaj mezaj klasoj — montriĝas pli kaj pli decidaj defendi siajn interesojn, sed ne postulas ŝanĝon de reĝimo.

Tamen la strategio de ĉirkaŭiro (evito) de la politika kampo (ni ne tuŝu la fundamenton de la reĝimo) profite al la socia kampo (ni respektigu la individuajn rajtojn kaj la socian justecon) ne estas sen rifo. Ja la logiko de rajtodefendo ne garantias egalan traktadon de ĉiu: juro estas produkto de politika lukto. La mezaj klasoj havas sufiĉan legitimecon — almenaŭ ĉar ili konsumas — por iĝi apogiloj de tiu konservativa demokratiiĝo. Inverse, la malfavorataj sociaj tavoloj — ekzemple la migruloj — penus esti aŭdataj kaj eble preferus “revoluciajn” agojn.

Jen alia kaptilo: la rezisto de la lokaj burokrataroj — kaj verŝajne ankaŭ de parto de la centra administracio — kontraŭ ŝanĝoj. Ekspluatado de la migrularo kaj regado de la nemoveblaĵoj (konstruaĵaro) generas tiom grandajn profitojn, ke la centra registaro tre malfacile povos reformi tiujn praktikojn.

Jean-Louis ROCCA

La Demokratia Respubliko Kongo provas malhelpi rabadon de ĝiaj riĉaĵoj

Spekulaj manovroj en rekonstruata Katango

La rapida prezaltiĝo de la krudmaterialoj modifas la ekonomian situacion en Afriko. Efektive, la kontinento, kiu havas grandkvante tiujn riĉofontojn, povus ekhavi komfortajn profitojn. Pluraj landoj tiel decidis reintertrakti la kontraktojn — ofte tre malavantaĝajn — kiuj ligas ilin al la minejaj societoj. Mineja giganto, la Demokratia Respubliko Kongo(DRK) kontestas sesdek unu da ili, kaj konkurencigas Eŭropon kaj Ĉinujon. En ĝia provinco Katango, la progreso estas impona.

ĈEFURBO DE Katango, Lubumbaŝoestas urbo kiu neniam dormas. Tage kaj nokte, pezaj kamionegoj zorge kovritaj kunportas al la zambia limo ercajn ŝarĝojn, kupron aŭ kobalton. Tiuj ercoj estas enŝipigotaj en Daresalamo(Tanzanio) direkte al Azio. Ĉiumonate malfermiĝas novaj vendejoj, rapidmanĝejoj kun usonecaj nomoj, butikoj kie la loĝantoj miregas antaŭ tiom da mirindaj ĉinaj objektoj, finfine ne tro kostaj por ili.

Venintaj de la tuta mondo, ercserĉistoj kaj investistoj malkovras la egan riĉecon de la provinco, dum la lokaj regantoj laŭdas la tre liberalajn dispoziciojn de la mineja kodo. La konfirmitajn rezervojn oni taksas je 70 milionoj da tunoj da kupro, 5 milionoj da tunoj da kobalto, kaj 6 milionoj da tunoj da zinko. Koncerne kupron, la DRK rangas tuj post Ĉilio, kies subgrundo enhavus 88 milionojn da tunoj. Sed la kongolanda erco superas tiun de Ĉilio: ĝi entenas averaĝe 3,5% de pura kupro, kontraŭ 0,5% por la sudamerika erco.

En la aliaj provincoj de la lando, la loĝantaro ankoraŭ ne profitis el la paco kaj demokratio, du jarojn post la ĝeneralaj elektoj de 2006, kiuj donis al la prezidanto Joseph Kabila 58% de la voĉoj. En Katango, male, la ekonomia kresko estas impona*. De la komenco de aprilo 2008, la unua granda rekonstru-laborejo de Kongolando ekfunkciis en Kusumbalesa, eta landlima doganejo je cent kilometroj de Lubumbaŝo, ĉe la Zambia limo: ĉina kompanio, China Railway Engineering Corp. (CREC) funkciigas dekojn da buldozoj kaj ŝovelmaŝinoj por realigi la grundoniveligajn laborojn por kvartraka aŭtoŝoseo. Ene de 36 monatoj, la ŝoseo devos ligi la kupro-ĉefurbon kun Zambio kaj ebligi pli rapide elporti tiun tiom deziratan krudmaterialon, kies prezo altiĝis, de 500 dolaroj por unu tuno, antaŭ dek jaroj, ĝis preskaŭ 8.000 dolaroj hodiaŭ. Dum la inaŭguro de la laborejo, la CREC promesis formi 1.500 lokajn laboristojn.

* Vd “Kongo transformita en memservejon de mineraloj”, Le Monde diplomatique, julio 2006.

Ĉu tiu kresko estas daŭrigebla? En la malriĉa kvartalo Kenia, ĥolero mortigas pro la infektiĝo de akvo. La butikoj ofertas ne nur malmultekostajn objektojn el Ĉinio, sed ankaŭ, inter poŝtelefonoj kaj DVD-oj, malsanigajn alkoholaĵojn vendatajn malplikoste ol biero. Aero estas poluita, ŝarĝita de irita polvo. De kiam la registaro malpermesis eksportadon de krudmaterialoj al rafinejoj situantaj en Zambio, etaj transformejoj de erco kaŝiĝas malantaŭ brikmuroj, kaj multiĝas neindustriaj ercfornoj. La posedantoj, ĉinaj, hindaj aŭ venantaj el la Araba Golfo, ofte subaĉetis la aŭtoritatulojn por eviti tro pezajn procedurojn de instaliĝo. Je granda bedaŭro de la lokaj ekologiistoj, kiuj denuncas poluadon de la subteraj akvoj.

Trans la ŝajna feliĉiĝo, montriĝas pluraj defioj. Ekologia do, sed ankaŭ ekonomia: la centra registaro ne rapidas redoni al la riĉa provinco 40% de la enspezoj venantaj de la loka ekonomio kaj de ĝiaj doganimpostoj. La guberniestro, kiu jam aĉetis kamionojn, ambulancojn, traktorojn, kaj planas multajn konstruejojn, opinias, ke la registaro de Kinŝaso bremsas la ekonomian dinamismon de Katango. Timanta eblan secesion, la Kinŝaso- registaro volas eviti, ke la kupra provinco estu tro disvolvita kompare kun la ceteraj partoj de la lando*. La tria defio estas socia: la periodo de malgrandskalaj ercoekspluatejoj finiĝas, profite al la grandaj plurnaciaj kompanioj, kaj malprofite al la individuaj ministoj, senkompate forpelataj.

* Katango (aŭ Shaba) secesiis de 1960 ĝis 1963, malstabiligante Kongolandon. Vd Elikia M’bokolo, Ethnicité, régionalisme et nationalisme”, Le Monde diplomatique, julio 1978.

Ĉe elirejo de Lubumbaŝo, en la urbeto Ruashi, antaŭ kelkaj monatoj, la minejo Stelo ankoraŭ prezentiĝis kiel subĉiela minejo: viroj fosis galeriojn, sen apogilsistemoj kaj sen protekto. Infanoj traserĉis en kvazaŭtalpejoj rokojn verde striitajn por kupro, aŭ flave striitajn por kobalto, kaj ensakigis ilin tuj. Terdisfaloj kaj mortigaj akcidentoj estis tiom nombraj, ke por kovri la kostojn de hospitalo aŭ de funebroj, tiuj laboristoj kotizis ĉe privata mutuala asekurkompanio. Sudafrika societo, Ruashi Mining, reordigis tion: bariloj kaj privataj gardistoj gardas la lokon; buldozoj ebenigas la montetojn truitajn kvazaŭ svisaj fromaĝoj; ŝovelmaŝinoj tagnokte fosas en la ruĝa tero grandegajn kraterojn.

La loĝantoj de Ruashi, kiuj perlaboris sian vivon el tiu etskala ekspluatado, ricevis 200 dolarojn por ĉiu familio, kun la konsilo foriri. Kvarcent infanoj estis resenditaj al lernejoj. Sidanta ĉe la fundo de la klaso, la ok-jara Andreo konfesas, ke li preferas studi. Pro siaj pulmoj malpurigitaj de la polvo, li ankoraŭ tusas, kaj li memoras sian fraton, mortigitan en terdisfalo. Sed li ankaŭ fiere memoras, ke ili ĉiutage alportis 60 dolarojn al la familio. En alia klaso, lia patrino sekvas kudrokurson, “aktivaĵo generanta enspezojn”, laŭ konsilo de belga asocio Group One, kun la espero enspezi kelkajn dolarojn. La patro iris labori en la loko Luisha, kie ankoraŭ eblas etskala ekspluatado. Ne plu longe.

Luisha: grandega tendaro staras ĉirkaŭ minejo al kiu eksterlandanoj ne havas aliron. Ankaŭ ĉi tie oni vendas ĉinajn aĵojn, modajn vestaĵojn kaj alkoholaĵojn; kinejo subtenda montras kungfuo-filmojn. Ĉe la fino de la trako, rande de la vojo kiu kondukas al Lubumbaŝo, azia entrepreno afiŝas angle, france, kaj... ĉine, ke ĝi proponas aĉeti la sakojn de “materialoj” kontraŭ pli altaj prezoj ol aliloke. S-ro Zacharie Mudimba havas diplomon pri juro; lia amiko estas kontisto. En tre bona franca lingvo, la du junuloj bedaŭras, ke ne estas laboro por diplomitoj, sed substrekas, ke ĉiuokaze, ili perlaboras pli multe fosante. Apud ili, pli aĝaj homoj aprobas: ili estis laboristoj ĉe la Gecamines, la giganta ŝtatentrepreno kiu kreiĝis post la mineja unio de la kolonia epoko. Malbone administrata, suferanta pro monelprenado de la lokaj aŭtoritatuloj, la Gecamines lasis sian produkton ŝrumpi, de 450.000 tunoj ĝis malpli ol 20.000 tunoj jare.

Dum la prezidanto Joseph Mobutu ĉiam antaŭe rifuzis privatigon, kaj pro naciismo kaj ĉar li volis teni sian “monujon” netuŝita, li ĉe la fino de sia reĝimo, en 1997, permesis ĝian vendon “laŭ pecoj”; sufokita de ŝuldego de pli ol miliardo da dolaroj, la entrepreno devis intertrakti kun privataj partneroj. La Monda Banko kontrolis la operacion. Ĝi financis en 2003 planon por “volontulaj eksiĝoj”, kiu ebligis la eksigon de 16.000 laboristoj. Tiuj, elspezinte la modestan “eksiĝopremion”, fariĝis aŭtonomaj ministoj, kun siaj tutaj familioj.

La investantoj, kiuj nun svarmas en Katango, malŝatas tiujn “amatorojn”. “Ili prenas la supraĵan parton de la tavolo, kaj igas pli malfacila kaj kosta la profundo-ekspluatadon”, grumblas la belga industriisto Georges Forrest. La guberniestro Moïse Katumbi siaflanke maltrankviliĝas; “La 140.000 ministoj, kiuj baldaŭ perdos sian enspezofonton, estigos danĝeran socian problemon, ĉar la industrio, uzanta modernajn mekanikajn rimedojn, povos dungi nur malgrandegan parton da ili.”

Perfortaĵoj jam ekokazis. En la novaj koncesioj incidentoj konstante okazas: laŭlonge de la fervojaj trakoj, homoj vagas kaj fosas en la rubejoj, esperante trovi kelkajn ŝtonojn. Oni brutale pelas ilin, kaj ili defendas sin: kamionoj estas renversitaj aŭ bruligitaj. En Kilwa, homoj estis murditaj de privataj gardistoj dungitaj de la aŭstralia kompanio Anvil Mining. Tiu krimo estigis imponan proceson.

Dum la “minejaj studtagoj” organizitaj en marto 2008 en Kinŝaso por ĝisdatigi informojn pri la minejaj industrioj, s-ro Martin Kabvelulu, la minejo-ministro, malkaŝis, ke 33,8% de la kongolanda teritorio estis forceditaj al minejaj societoj. Antaŭe eksterlandanoj ne rajtis investi en minejoj kaj la Bakajika-leĝo malpermesis vendi la kongolandan grundon. Tiuj protektismaj reguloj malaperis post la falo de Mobutu en 1997. Du militoj (1996-1997 kaj 1998-2002) finis ruinigi la ŝtaton, dismembrigi kaj prirabadi la landon: la najbaraj landoj, Ruando kaj Ugando, alproprigis al si la riĉaĵojn de la okupataj regionoj, dum Zimbabvo, kiu venis subteni la Kinŝasa-registaron, provis instaliĝi en la sektoro.

Kiam s-ro Joseph Kabila ekregis en januaro 2001, li vetis por malfermiĝo al Okcidento, kaj submetiĝis al la principoj de liberaligo, portataj de la internaciaj financaj institucioj. Li tiel interrompis la politikon de sia murdita patro*. Tiu lasta atencis la interesojn de la societoj, kiuj financis la militon kaj intertraktis favorajn kontraktojn.

* Laurent-Désiré Kabila, murdita en januaro 2001 — jmc.

La forvendo de la nacia erca heredaĵo okazas de 2003, danke al tre liberala mineja kodo, praktike diktita de la Monda Banko. Tiu ne povis ne scii, ke regantoj sen balota legitimeco, instalitaj ĉe la kapo de malforta kaj neorganizita ŝtato, facile falus en kaptiloj de korupto, kaj konsentus intertrakti kontraktojn malavantaĝajn por sia lando.

S-ro Eric Monga, fakulo pri mineja ekonomio ĉe la Federacio de Kongolandaj entreprenoj (FKE), memorigas pri la tre apartaj cirkonstancoj, en kiuj tiu kodo estis adoptita. “La lando ĵus eliris el mortiga milito, la interkonsento tiel nomata “transiga” revenigis la ribelintajn ĉefojn al Kinŝaso kaj integris ilin en la registaron... ( ...) La mineja kodo celis logi la investantojn per sia garantio pri dekjara stabileco, akompanata de multaj imposto-esceptoj. Poste la prezoj de krudmaterialoj altiĝis, kaj tiuj, kiuj kuraĝis veti pri Kongolando kaj alfronti riskojn gajnis. Ĉu oni riproĉu tion al ili?” Laŭ tiu fakulo, necesas ne reformi la leĝaron, sed ja ĉefe zorgi pri ĝia rigora aplikado.

Tion precize faris la kongolandanoj, laŭ impulso donita de la ĉefministro Antoine Gizenga, malnova kamarado de Patrice Lumumba: dum ok monatoj, tre diskrete, interministra komisiono, helpata de fakuloj el la Carter-Centro “kontrolis” la kontraktojn subskribitajn dum la transira periodo kaj ekzamenis ilian surlokan aplikon. La konkludoj estas tre ĉagrenaj: neniu el la 61 analizitaj kontraktoj respektas la kriteriojn de daŭripoveco kaj seriozeco respondantajn al A-kategorio*, 39 el ili (B-kategorio) devos esti funde re-intertraktitaj, kaj 22, difinitaj kiel C-kategorio, meritas sian nuligon!

* La A-kategorio difinas la taŭgajn kontraktojn, akcepteblajn de ambaŭ partioj: ne troviĝas tiaj. B-kategorio difinas la kontraktojn, kiuj necesigas re-intertraktadon pro la intereso de unu partio (la kongolanda). La C-kategorio koncernas kontraktojn, kiujn oni rekomendas nuligi.

La kondiĉoj donitaj al la privataj societoj asociiĝintaj kun la Gecamines tre mirigis la komisionanojn: oni ne nur sisteme supertaksis la posedaĵojn de la eksteraj partneroj, dum la kongolandaj posedaĵoj (la erco kaj la surlokaj instalaĵoj de la Gecamines) estis subtaksitaj, sed ankoraŭ impostaj aŭ kvazaŭimpostaj avantaĝoj (imposto-esceptoj de tridekjara daŭro) malhavigis al la ŝtato necesajn enspezojn. Krome, minejaj permesiloj estis akiritaj por pure spekulaj motivoj (iuj vendis siajn akciojn en borso antaŭ komenci la laborojn), dum la sociaj aŭ mediaj punktoj estis ignorataj, la lokaj rajtoj subtaksataj, la lokaj laboristoj subpagataj, la koncesiaj surfacoj plivastigitaj sen permeso. Finfine, la entreprenoj ekis ekspluatadon de la erco dum ili ankoraŭ havis nur esplorpermeson.

La kongolandaj aŭtoritatuloj tiel montris, ke la mineja sektoro kontribuis al la ŝtatobuĝeto nur 27 milionojn da dolaroj, dum laŭ la Monda Banko la enspezoj devintus esti ĉirkaŭ 200 milionoj. En la najbara Zambio la enspezoj de la mineja sektoro estas 2 miliardoj da dolaroj.

Ekonomikisto formita en Usono, la ministro pri ekonomio André Philippe Futa rimarkas ke “en 2002, en kunteksto de negativa kresko, la mineja sektoro kontribuis ankoraŭ 33% al la Malneta Interna Produkto (MIP), dum en 2007 tiu kontribuo falis al 6%. La gajnomankon klarigas aparte la impostesceptoj donacitaj al la entreprenoj, sed ankaŭ fraŭdoj kaj korupto: multaj kontribuoj aliformiĝis en subaĉetaj pagoj, aŭ estis devojigitaj antaŭ ol atingi la ŝtatbuĝeton... La kongolanda registaro devos samtempe kaj re-intertrakti iujn maljustajn aŭ misaplikatajn interkonsentojn, kaj asigni la kulpigitajn societojn antaŭ “interpaciga komisiono”. Ĝis hodiaŭ, 16 el ili estis “invititaj” pretigi siajn dosierojn, kaj eĉ gigantoj kiel Anvil Mining, BHP Billiton, Freeport-McMoran, Phelps Dodge, preparas sian juran armilaron.

Krudmaterialoj kontraŭ infrastrukturoj

PARALELE kun tiu “laŭleĝa” rabado aprobita de la internaciaj institucioj, la novaj regantoj elektitaj dum la baloto de julio 2006 alfrontas la malrapidegan ellason de la promesitaj sumoj: nur 28% de la tutaj internaciaj promesitaj sumoj estas liveritaj. Inverse, la interezoj de la ŝuldo akumulita dum la Mobutu-regado (800 milionoj da dolaroj jare por ŝuldo sumanta 12 miliardojn) sorbas trionon de la ŝtatbuĝeto. Kaj la Internacia Mon-Fonduso(IMF) konstante aldonas novajn kondiĉojn por eventualaj ŝuldomalpliigoj.

La kolero antaŭ buĝeta malforto de la ŝtato, kiu malhelpas socialajn paŝojn en lando, kie sano, edukado, infrustrukturoj disfalis, la seniluziiĝoj pro ne plenumitaj helppromesoj, la internaciaj dubsencaĵoj, kiuj bremsas la restarigon de ŝtataŭtoritato en la orientaj provincoj daŭre subfosataj de armitaj grupoj, klarigas kial la kongolanda registaro intertraktis en septembro 2007 tion, kion oni jam nomas “la kontrakto de la jarcento”. Kontraŭ 10 milionoj da tunoj da kupro kaj 200.000 tunoj da kobalto, Ĉinio engaĝiĝis rapide komenci ambician programon por rekonstrui infrastrukturojn: 3.500 km da vojoj kaj tiom da fervojaj trakoj, 31 150-litajn hospitalojn, 145 sanigejojn, universitatojn, lernejojn, stratprizorgadon...

La partnereca interkonsento koncernas 9 miliardojn da dolaroj (kiuj povus baldaŭ fariĝi 14 miliardoj) el kiuj 6 estas destinitaj al infrastrukturoj kaj 3 al mineja sektoro. En 2008 jam, 700 milionoj da dolaroj devos esti uzataj. Krudmaterialoj kontraŭ infrastrukturoj: la kontrakto inter la Gecamines kaj grupo de ĉinaj entreprenoj* estas interŝanĝo de varoj, kiu limigas la riskojn de “liko” kaj “financaj malglataĵoj”.

* Exim Bank China subskribis la resuman kontrakton, kun du aliaj ĉinaj kompanioj, la Sinohydro kaj la CREC.

Laŭ la kanada advokato Paul Fortin, prezidanto de la Gecamines, tiu kontrakto subskribita en Pekino post du monatoj da streĉa intertraktado, estas “ne-retroirebla”. En kazo de malkonsento, la arbitracia kortumo de Parizo estos petata juĝi. Konforme al sia doktrino de neenmiksiĝo, Ĉinio aldonis al tiu kontrakto neniun kondiĉon politikan aŭ de “bona administrado”. Tio ĉagrenas la okcidentajn registarojn, inter kiuj kelkaj, kune kun organizaĵoj de defendo de homrajtoj, postulas ekkoni la enhavon de tiuj privataj kontraktoj.

Male kiel la Okcidentanoj, kiuj ne kapablis malbloki la necesajn sumojn por rekonstrui tiun landon, kvaroble pli vastan ol Francio, la ĉinoj ne prokrastis eklaboron: pluraj laborejoj ekestiĝis en Katango, sed ankaŭ en Kivu kaj en Kinŝaso, kie 250 km da vojoj kaj 1.000 socialaj loĝejoj estas konstruotaj. Malgraŭ ke la loĝantaro balanciĝas inter espero kaj timo de nova koloniado (Ĉinio alportas kun si laboristojn kaj inĝenierojn), malgraŭ ke la okcidentuloj, aparte la belgoj, ne kaŝas sian malkontenton (kiu povus kaŭzi malstabiligon de la reĝimo...) la kongolanda registaro firme tenas sian decidon pludaŭrigi sian kunlaboradon kun Ĉinio.

Colette BRAECKMAN

Aliflanke de la ekrano

LA CENTROJ de donitaĵoj kapablaj liveri povon de kalkulo kaj de stokado fariĝis nun grava industria faktoro. Tio ne eblas sen pli granda premo sur la naturresursoj kaj redistribuado de la kvalifikitaj laborpostenoj.

En la urbo The Dalles (Oregono, laŭlonge de la rivero Columbia, du gigantaj hangaroj en la dimensio de piedpilka stadiono leviĝas ĉiuflanke de la kolosa malvarmig-turo.* Tio estas la sidejo de donitaĵocentro de Google, adaptita al la indeksado de la Reto kaj kapabla liveri la respondojn en rimarkinde mallonga tempo al miloj da uzantoj samtempe. Rivero por malvarmigo, proksimeco de produktejoj de malmultekosta elektro kaj konekto de altega trafluo estas la nepraj kondiĉoj por starigi “donitaĵ-fabrikon”. Jen reguloj propre industriaj por instalaĵo prizorgata de ducent konstantaj dungitoj kaj kiu kreas centojn da nerektaj dungoj.

* The New York Times, 14-a de junio 2006.

Ĉu tio estas bonŝanco por la regionoj viktimaj de foriĝo de la malnovaj industrioj? Oni emus tion kredi. Sed, kiel ĉe ĉiuj konstruoj de novaj industriaj fabrikoj, la ĉantaĝo pri dungo, ĉi-foje vestita per la plaĉa bildo de komputiko, ebligas intertrakti pri helpoj kaj subvencioj. Kaj ŝarĝi sur la impostpagulon bonan parton de la konstruado de tiuj fabrikoj sen garantii anstataŭajn dungojn sur loka nivelo, tiom granda estas la specialiĝo. En Lenor, en la Apalaĉoj, Google investis 600 milionojn da dolaroj por instali siajn servilojn.* La kontraŭuloj taksas la helpon de la lokaj instancoj je 260 milionoj da dolaroj, do proksimume 1,24 miliono por ĉiu kreita — aŭ pli ĝuste importita — laborposteno.* La loka vigleco (komercoj, hoteloj kaj industriaj impostoj), kiu ekis dum la konstruado, perdiĝas kun la reduktita nombro da superkvalifikitaj konstantaj dungitoj. Kvankam la funkciteno de la serviloj de donitaĵoj postulas tre specialiĝintan laborforton, tiu povas interagi ankaŭ distance.

* Silicon.fr, 10-a de aprilo 2007.
* The New York Times, 15-a de marto 2007.

TIAJ KRITIKOJ ne mallogas la urbajn respondeculojn, kiuj akceptas kun malfermaj brakoj tiujn platformojn, kiel en San-Antonio, en Teksaso.* Post la anonco fare de Microsoft, en januaro 2007, de la konstruado de centro (sepdek-kvin dungoj, mil kvincent dungoj en la konstruado), kvar novaj konstruaĵoj estis projektitaj por la sama loko en malpli ol jaro.

* Mysanantonio.com, 12-a de aprilo 2008.

La industrio pri nemateriaĵoj konsumas multe: akvon kaj elektron tiom ke la donitaĵoj estas klasitaj en la rangon de komerca sekreto.* Malvarmigi la maŝinojn bezonas same multan energion kiom ilia kalkulado mem. La energikonsumo de la plej grandaj servilejoj konkurencas nun kun tiu de alumini-uzino.* Por ricevi la instaladon de centro de Google en Pryor, en Oklahomo, tiu ŝtato adoptis leĝon kiu permesas al la lokaj elektrigaj kompanioj prisilenti la konsumon de la grandaj industriaj uzantoj.*

* Vd Ginger Strand, “Keyword: Evil. Google’s addiction to cheap electricity”, Harper’s Magazine, Novjorko, marto 2008.
* The Economist, Londono, 22-a de majo 2008.
* www.datacenterknowledge.com/googled...

Fronte al tio, la “verda komputiko” provas kombini medion kaj malaltigon de produktokostoj. La konstruigistoj defendas la uzadon de vent- kaj sun-energio por funkciigi la milojn da komputiloj kaj iliajn malvarmigo-turojn. Kaj la fabrikantoj kreas datumtraktilojn kiuj ŝparas elektron kaj malmulte varmiĝas.

La instalado de industriejo por la centroj de donitaĵoj havas ankaŭ geostrategian aspekton. Necesas proksimigi la kalkulmaŝinojn al la uzantoj, por eviti tro uzi la “vertebraron” (backbones) de la saturiĝanta reto kaj samtempe tutmondiĝi por eskapi la influon de aparta registaro. Google, kiu uzas la arton de sekreto en siaj decidoj kaj intertraktadoj, nun konkurencigas plurajn landojn de Azio por konstrui kaj gastigi novan nodon de ĝia reto de donitaĵocentroj, en tiu regiono karakterizata de vigla kresko de la nombro de interret-uzantoj.* La societo estas ankaŭ membro de la konsorcio Unity, kiu ĵus lanĉis, fine de junio, konstruejon de 300 milionoj da dolaroj por meti submaran kablon kiu ligos Los-Anĝeleson kun Ŝikura (Japanio). Malajzio, Tajvano, Sud-Koreio ... La monda integriĝo de la donitaĵocentro survojas.

* “Asian nations battle for Google data center”, 29-a de januaro 2008, www.datacenterknowledge.com.

Hervé LE CROSNIER.

Nova labordivido

Ĵurnalismo por komputiloj

Dum la papera gazetaro maldungas, la retaj informejoj kreskigas siajn legantojn kaj sian parton de la reklammerkato. Sed la plureco de la kanaloj ne ĉiam favoras plurismon. Ĉar, ankaŭ en Interreto aperas dominanta formo de ĵurnalismo: ĝi reproduktas la informon anstataŭ produkti ĝin, kaj rekompencas la teĥnikan lertecon de la redaktistoj pli ol ilian sciemon.

LA DEPUTITO de la departemento Hauts-de-Seine, s-ro Frédéric Lefebvre, meritas esti aŭdata. Tiu proparolanto de la Unio por Popola Movado (UMP laŭ la franca siglo) komunikas la esencon de la pensado de la plimulto pri la temo de la komunikiloj. Lia akuzo kontraŭ la Agentejo France-Presse (AFP), kulpa laŭ li ne raporti la kondamnon de s-ino Ségolène Royal en afero de laborjuro, malkaŝas multon pri la percepto de la povo pri la influo de la novaj komunikiloj. Laŭ li, la AFP kaŭzas problemon se ĝi ne eĥas la komunikaĵon de lia partio. Ne tiom pro la graveco de tiu agentejo ĉe la instalitaj komunikiloj kiom pro ĝia kapablo nutri per enhavoj la grandajn interret-portalojn. “La AFP donas la redaktan linion al Yahoo, al Orange, ĉar estas ili kiuj donas la informon al ĉiuj francoj kiuj iras al Interreto”, taksas s-ro Levebvre.*

*Questions d’info”, La Chaîne parlementaireAssemblée nationale (LCP-AN), kun s-ro Frédéric Lefebvre, 18-an de majo 2008.

La portaloj de Yahoo, OrangeGoogle troviĝas efektive inter la inform-retejoj plej konsultataj en Francio kun tiuj de Monde.fr aŭ Figaro.fr. Apartaĵo de tiuj agantoj naskitaj sur Interreto aŭ venintaj el la telekomunikadoj: ili kunmetas enhavojn el aliaj inform-retejoj kaj el mesaĝoj de gazetaraj agentejoj, tie kie la tradiciaj komunikiloj mobilizas redaktejojn taskitajn pri ilia enreta produktado. Kiel tiaj, tiuj novaj portiloj do ne havas veran redaktan linion. De komence de junio, la retejo Orange.fr, konsultata de dek-kvin milionoj de francoj ĉiumonate, konfidas al la ĵurnalistoj de Le Figaro, proprieto de la UMP-senatoro Serge Dassault, la taskon animi ĉiutagan politikan intervjuon, aŭ al Radio Classique, proprieto de s-ro Bernard Arnault, tiun nutri ĝian spacon per interparoladoj kun mastroj aŭ agantoj de la ekonomio. La akceptopaĝo de la portalo, kiu spegulas informojn pri servoj, sporto aŭ libertempo, delegas al la AFP sian parton de “aktualaĵoj”, kie la interretumantoj estas petataj reagi tra forumoj.

Pro la grandaj spezoj de la potenca “gepatra domo”, la ŝtata telefonkompanio France Télécom (54 miliardoj da eŭroj), Orange kondutas pli kaj pli kiel plenvalora komunikilo. Tiu grupo akiris parton de la dissendorajtoj de la franca piedpilka ĉampioneco; ĝi akiris la rajton sendi la filmojn de Gaumont, de Warner kaj de la filmromanoj de la usona reto Home Box Office (HBO): tiuj interkonsentoj ebligos al ĝi nutri oferton de ses ĉenoj dediĉitaj al kinejo kaj al filmromanoj ekde la ĉi-jara aŭtuno. Ekde la 2-a de julio, ĝi disdonas krome faskon da sesdek satelitaj televidoj, kiu konkurencas kun Canalsat, eldonata de la grupo Canal+.

La alveno de tiu nova giganto, kiu volas financi sin per reklamo kaj samtempe profiti la orpluvon de tiuj kiuj abonas ĝiajn “triop-ludajn” servojn (“triple play”) (Interreto-telefono-televido), ilustras la transformiĝon de la informiloj en la cifereca erao. Ĉar la tradiciaj komunikiloj esperas trovi sian savon per la modelo “kunigi plej diversajn enhavojn sur plej diversaj portiloj. Sub la gvido de s-ro Jean-Claude Dassier, ĝia nova direktoro pri informado, la [ŝtata televid-]grupo TF1 tiel komencas proksimigon inter la redaktejoj de TF1, de La Chaîne info (“La Inform-ĉeno”, LCI) kaj de la retejo LCI.fr por liveri bildojn kaj produktaĵoj unusolan platformon turnitan al ĉiuj kanaloj. La grupo Lagardère kreas la enton Lagardère News, priskribata kiel “nova informfabriko” komuna por ĉiuj ĝiaj redaktejoj kaj retejoj. La societoj de ĵurnalistoj de la informiloj de Lagardère (Europe 1, Paris Match, Journal du dimanche, Elle) atentigas jam pri la “risko de malnetiĝo de la identeco de ĉiu titolo” nome de pli bona profito kaj koste de kvalito.*

* Vd Pierre Rimbert, “Des journalistes au bord de la rébellion [Ĵurnalistoj ĉerande de ribelo]”, Le Monde diplomatique, februaro 2007.

Pravigite per la devo fari grandskalajn ŝparojn en momento en kiu la alta konjunkturo de reklamenspezoj sur Interreto ankoraŭ ne kompensas la perdon de enspezoj sur tradiciaj portiloj, la kunmetado de enhavoj, precipe video, generas tutcerte la plej grandan publikon. Sed je kia prezo? Dum proksimiĝas la ĝenerala konferenco de ĉiuj koncernataj de la gazetaro, anoncita de s-ino Christine Albanel por la aŭtuno, ŝajnas aperi nova modelo de ĵurnalisto. La profesiulo pri informado transformiĝas en “multportila” kaj “multtaska” laboristo.* Sur papero kiel sur ekrano, per mikrofono aŭ per filmilo, li “liveras enhavon”, gamon da “produktoj” de kiu kreskanta parto alireblas senpage. Oni uzas lin ankaŭ por stimuli, riĉigi kaj kelkfoje kontroli la veron de la fluo da kontribuaĵoj produktitaj sur la retejo de Interreto fare de la krozantoj.

* Vd Eric Klinenberg, “Journalistes à tout faire de la presse américaine”, Le Monde diplomatique, februaro 1999.

En proksima estonteco, mastri ciferecan filmilon, uzi la ilojn de video-muntado, animi televid-diskuton, ĉio ĉi gravos pli ol profunda kono de certaj kampoj aŭ la kapablo realigi enketojn. Multaj redaktejoj petas jam siajn ĵurnalistojn kontribui al la retejo per sonoj, videoj aŭ ekskluzivaj informoj interŝanĝe kun modesta ĉionenkluda pago (de 48 ĝis 68 eŭroj monate ĉe Parisien-Aujourd’hui en France), eĉ senpage (kiel ĉe Ouest-France).

Ĉu redaktisto aŭ aŭdvida kopiisto?

ĈU NI TRAPAŜIS la sojlon al nova etapo de praktikado de la metio de ĵurnalisto? Laŭdire temas pri fondi kun la uzanto de la komunikiloj pli fortan rilaton per konsidero de tro longe ignorata vorto. La vertikalan vizion de aŭtoritata voĉo kiu liveras sian scion el kvazaŭ ekskludaj fontoj (gazetaraj agentejoj, institucioj) anstataŭus “konversacia ĵurnalismo”, kiel klarigas Pascal Riché, ĉefredaktisto de la informretejo Rue89, kiu prosperas en la “interŝanĝo horizontala, malfermita, interaga kaj ripetada” kun la leganto.* Kvankam tia modelo povas esti realisma por la novaj agantoj de la Reto, ĝi restas tamen kun multaj malfacilaĵoj tute novaj por la tradiciaj komunikiloj. La unua risko estas ke la foso larĝiĝas inter la “orkestraj ĵurnalistoj”, kapablaj ludi la partiturojn de la novaj teĥnologioj, kaj la profesiuloj (tre malmultaj) pli kompetentaj pri esplorado kaj ver-kontrolado de la faktoj ol pri la maniero adapti ilin.

* Le Monde, 24-a de junio 2008.

Sendube tiu cifereca turniĝo nepras por ke supervivu la “historiaj” komunikiloj. Sed, kiel en la tradicia ĵurnalismo, la efikoj de la serĉado de maksimuma klientaro estas multaj kaj perversaj. Fariĝante siavice kunmetistoj de bildoj kaj disvastigantoj de onidiroj — kiel la tro frua anonco, fare de s-ro Jean-Pierre Elkabbach de la morto de la televid-animanto Pascal Sevran en la retejo de Europe 1-, la komunikiloj cedas al tio kion s-ro Elkabbach mem, hodiaŭ ĉefo de Lagardère News, nomis “diktatoreco de la emocio” kaj la “tujeco de la vidiĝo”. La kialo estas simpla: la plej multaj informretejoj timas perdi klientaron de tio kio faras “buzz”* kaj kio do estigas pagendan frekventadon [en tiu retejo]. La gazetaro fariĝas tiel la ĉefa motoro de la “steluligo-vulgarigo” de la politiko, tendenco kiun ĝi samtempe denuncas.

* Praktiko de merkatiko konsistanta en favorigi la cirkuladon de onidiro aŭ de bildo per Interreto. [Mi petas vin trovi taŭgan esprimon nialingve por tio. -vl]

La problemoj kiujn kaŭzas la reta ĵurnalismo alportanta legantojn mezureblas ankaŭ per la totala malreguligo de la metio. Dronanta en la senĉesa fluo de novaĵoj, la profesiulo dungita pro sia granda reagemo en la reto, ludas la serpenton kiu mordas sian voston: li sciigas tion kio estas sciata, montras tion kio videblas, reagas al tio kio generas reagojn. Kiel atestas la seninterrompa preterfluado de pli aŭ malpli anekdotaj novaĵoj kaj de filmetoj en la retejo Lepost.fr, eldonata de la gazeto Le Monde, la hierarĥio de la informo jam ne gravas en cifereca mondo kie antaŭrangas la lasta eksterordinara liveraĵo. “Kio gravas en tiu meĥanika fluo?”: tiu estas certe la lasta demando kiun oni atendas de la ĵurnalisto en la cifereca erao. La diskurso de la mastroj tamen laŭdas la virtojn de metio regenerata pro sia kapablo kribri kaj survojigi diversajn “enhavojn”. Sendube pli en la maniero de ĉefo de stacidomo ol de lokomotiv-ŝoforo. La trajno de Interreto ne atendas, sed neniu scias kien li iras.

Tamen, ankaŭ la komputila ĵurnalismo spertis la ekfloradon de sendependaj retejoj kiuj ludis sian rolon en la kontraŭkampanjo pri la eŭropa referendumo de 2005. Ĝi ebligis la aperon de inform- kaj pens-kanaloj alternativaj al la dominanta pensado, kiuj rompas kun la reguloj de kaŝ-interkonsento kaj servemo al la kapitalismaj, politikaj kaj ekonomiaj potencoj. La krizo de la merkatĵurnalismo, ĝia subrangiĝo en la publika opinio estas grandparte ebligitaj de la apero de libera kaj kritika parolo en Interreto. Ĉu tia emancipiĝo kapablos aperi ankaŭ en la retejoj de la grandaj komunikiloj kaj subteni la aŭdacon de ties ĵurnalistoj? Oni povas dubi pri tio, ĉar tiom mallarĝa estas la kadro por esprimiĝo difinita de la akciuloj.

La proprietuloj vetas efektive pri la akumuliĝo de uzantoj tra la komunikilaj retejoj plenaj de spaco por filmetoj, kiuj pretendas inventi “novan ĵurnalisman stilon”. En realo temas ĉefe pri kontentigi la postulon je aŭdvidaj enhavoj, de komputiloj konektitaj kun rapidegaj retoj kun la logikoj de telekomunikaĵoj. Tia parametrado de la retejoj, ofte konceptitaj de informadikaj direktejoj, deturnas des pli facile for de ĵurnalismo ke la gazetara ekonomio instigas al reduktado de kostoj. Jen la prezo pagenda tiom longe, kiom la interretaj reklamenspezoj ne kompensas la falon de la enspezoj de la paperaj gazetoj.

Al la cifereca reduktado respondas ĵurnalista reduktado: en majo 2007, la grupo Hearst anoncis la nuligon de centoj da ĵurnalistpostenoj ĉe la San Francisco Chronicle por lanĉi ses monatojn poste servon de filmetoj financatan de reklamo el la retejo de la gazeto. “Tiuj kiuj devas foriri estas ekstreme kompetentaj ĵurnalistoj kiuj dediĉas sin al serĉado kaj kovrado de la vero, tute sendepende kaj sen timo nek antaŭjuĝo”, notas Neil Henry, instruisto pri ĵurnalismo ĉe la universitato de Berkelejo. La maldungoj multiĝis en la redaktejoj de la usonaj taggazetoj: ducent redaktistoj maldungitaj ĉe la Mercury News de San-Joseo, cent ĉe la New York Times, cent ĉe la Union Tribune de San-Diego. Post la jaro 2000, la redaktejo de Los Angeles Times pasis de mil ducent al sepcent personoj. Al la ĵurnalistoj la gazetaraj mastroj preferas nun la venigantojn de interkomunikantaj uzantoj. La industrio de “komento-kran-fabrikoj” havas belajn tagojn antaŭ si.

Marie BÉNILDE.

Skribi pli por informi malpli

ĈIUJ ĴURNALISTOJ implikitaj en la reta produktado scias ke ilia kontribuado al la moderneco de la cifereca mondo fariĝas per superŝarĝo da laboro. Dum la Kunveno de Ĵurnalismo organizita de la 21-a ĝis 23-a de majo en Lilo, korespondanto de Libération konfesis labori dek-kvin horojn tage por blogo de sia taggazeto. La salajruloj de la semajngazetoj devas nun skribi en la kondiĉoj de taggazeto, eĉ de gazetara agentejo. Tiu produktado en streĉa fluo, legitimita de la “necesa adaptiĝo” de metio, okazas malfavore al surloka kolektado de informoj kaj al la disponeblo de la ĵurnalisto.

En impresa maniero, la redaktejoj de la Journal du dimanche kaj de Paris Match voĉdonis, la 18-an de junio, por ĉesigo de ĉia kontribuado al la retejoj de siaj respektivaj gazetoj atende de ekkoni la juran kadron de sia reta laboro. En Kanado, la eldonisto de la Journal de Québec, Quebecor, metis la taggazeton en lokaŭton post la rifuzo de la ĵurnalistoj labori anstataŭ 32 horojn semajne, 37 horojn kaj duono, sen altigo de salajro, por prizorgi la retejon. Kiel rebato, la salajruloj elektis eldoni mem senpagan taggazeton.

M.B.

Vidu ankaŭ: M.B.: “Nova labordivido — Ĵurnalismo por komputiloj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2008

Survoje al partio de “superaj klasoj”

LA ĈINA KOMUNISTA PARTIO (ĈKP) havas nun pli ol 70 milionojn da membroj. Ĝi konsistas el sufiĉe aĝaj homoj, kun alta eduknivelo, kaj ĉefe viroj: en 2006, 77% de ĝiaj membroj estis pli ol 35-jaraj; 80,9% estis viroj kaj 29% havis universitatan diplomon*. Oni rimarkas fortan proporcion de novuloj: en kvar jaroj, de 2002 al 2006, preskaŭ 12 milionoj da novuloj aliĝis*. Virinoj ŝajnas ne pli ol antaŭe interesi la komunistajn gvidantojn, sed la junularo fariĝis grava celtabulo de la aliĝkampanjoj; 80% de la novaj membroj estas malpli ol 35-jaraj*.

* Xinhua, Pekino, 19-a de junio 2006.
* Xinhua, 16-a de julio 2007.
* Xinhua, 2-a de majo 2006.

Tamen, ne ĉiu, kiu volas, eniras, selektado estas severa. En Shandong-universitato ekzemple, kie 91,0% de la unuaciklaj studentoj kandidatiĝis por la partio, nur 13,5% estis allasitaj. Kontraŭe, 40% de la duaciklaj studentoj estis akceptitaj*. Laŭ iuj studentoj, por sukcesi necesas esti diligenta studento, montri intereson por organizado de kolektivaj aktivaĵoj kaj havi facilecon por sociaj rilatoj. Tro originalaj vestaĵoj kaj nekonformaj sintenoj estas malkonsilindaj.

* Xinhua, 16-a de julio 2007.

Aliĝkampanjo estis lanĉita ankaŭ direkte al la novaj sociaj kategorioj, aparte la dungitoj de la 600.000 eksterlandaj entreprenoj ekzistantaj en la lando*. La ĈKP jam havas 2,86 milionojn da membroj dungantoj kaj dungitoj de privataj entreprenoj, kaj 810.000 sendependajn entreprenistojn kiel membrojn*; 40% de la privataj individuaj entreprenestroj estas membroj de la ĈKP. “Nia celo, diras la parti-respondeculo de malgranda entrepreno, estas transformi ĝin en partion de mezaj klasoj (zhongchan jieceng), konsistantan el altnivelaj civitanoj: entreprenistoj, dungitoj kaj ŝtatfunkciuloj havantaj respondecojn, sed ankaŭ migraj laboristoj, kiuj montris siajn kvalitojn.”

* Televidkanalo CCTV5, 19-a de oktobro 2007.
* Xinhua, 16-a de julio 2007.

Jean-Louis ROCCA

LERTA KOMUNIKADO SERVE AL PROJEKTO

Opus Dei, de nigra legendo al normaliĝo en amaskomunikiloj

Pentrite kiel tute malbona de romanoj kiel La Kodo Da Vinci, asociite kun Franko kaj la diktatoradoj de Sudameriko, laŭdire influa, Opus Dei estas fonto de fascinado kaj zorgo jam de jardekoj. Aktuale, tamen, la organizaĵo travivas iom-post-ioman “normaliĝon” dank’ al lerta kampanjo de publikaj rilatoj. Precipe depost la sanktproklamo de ĝia fondinto Josemaría Escrivá de Balaguer fare de Johano Paŭlo la Dua en 2002, la striktiĝo ĉe la Katolika Eklezio laŭpaŝe faras tute ordinaraj la mesaĝon kaj praktikojn de Opus Dei.

Camino 999 ... La titolo estas nedisputeble orelplaĉa. Jean-Jacques Reboux, la fondinto kaj direktoro de la eldonejo Après la Lune, ne kaŝas sian kontenton preskaŭ unu jaron post la publikigo de la libro: “Mi estis konsideranta titolon por ĉi tiu romano, kaj subite ĝi venis al mi: Camino (’Vojo’ hispanlingve) rekte temas pri la plej konata verko de Escrivá de Balaguer, la fondinto de Opus Dei. Ĉi tiu libro de religia edifo enhavas 999 maksimojn. Se vi inversigas la numerojn, vi ekhavas ‘666’, la numero de la Besto kiel ĝi aperas en la Apokalipso. Por paroli sincere, ĝi estis sufiĉe amuza titolo por ”krimromano“, kaj sonas bele.”

Eble estis tio, kio, en la printempo de 2007, atentigis la organizaĵon pri ĉi tiu romano de Katarina Fradier, aŭtoro konata al la eta rondo de fervoruloj de la franclingva krimromano. Sendube ŝia reputacio ne estis atinginta la oficejojn de Opus Dei, kiu estas plene integrita en la katolikan eklezion kun iom pli ol naŭcent membroj en Francio (ok mil tutmonde), sed kiu neniel estas literatura societo. Camino 999 pentras aparte malŝatan bildon de Opus Dei (“la ”Laboro“ de Dio” latinlingve) kiel mafieca organizaĵo kiu ne hezitas sin turni al murdo por protekti siajn interesojn. La aŭtoro kaj la eldoninto estis submetitaj al kompensoproceso de la prelatejo de Opus Dei en Francio, kiu akuzis ke la romano miksas verajn elementojn (nomojn de respondeculoj de Opus Dei) kun fikcio, kaj tial estas kalumnia. Fradier kaj Reboux estis senkulpigitaj: en novembro 2007, la pariza tribunalo de la unua instanco malakceptis la proceson surbaze de la neklareco de ĝiaj plendoj. “Ĉi tiu kazo ne estis juĝita laŭ sia aparta karaktero” komentis Arnaud Gency, “numerario”* kaj la respondeculo pri komunikado por la prelatejo de Opus Dei en Francio. “Estas konsilinde ke ĉiuj komprenu, ke ili ankoraŭ ne povas diri ion ajn laŭvole pri ni.” Kiu havas orelojn por aŭdi, tiu aŭdu.

* Opus Dei havas diversajn tipojn de membroj. “Supernumerarioj” (proksumume 70%) plejparte estas geedziĝintaj kaj havas sendependan familian vivon kiu, kvankam karakterizata de intensa religia praktiko, tamen estas pli-malpli la sama kiel tiu de la plejparto de iliaj samlandanoj. La “numerarioj” kaj “asociitoj” (kiuj respektive loĝas kaj ne loĝas en la centroj de la “Laboro”) devontigas sin al celibato sed ne faras votojn laŭ la maniero de ordenanoj. Fine, estas pastroj (2% de la membroj de Opus Dei). Iuj diocezaj pastroj ne rekte membriĝas en Opus Dei sed estas asociiĝintaj kun ĝia Sacerdota Societo de la Sankta Kruco.

Krom la jezuitoj en antaŭaj jarcentoj, neniu katolika organizaĵo inspiris tiel multe da libroj, broŝuroj, artikoloj kaj severa priraportado kiel Opus Dei*. La listo de akuzoj kutime farataj kontraŭ ĝi etendiĝas al pli-malpli ĉiuj malnoblaĵoj imageblaj de kleruloj: mensa manipulado, psikologia krueleco al ĝiaj membroj*, rigorismo (aŭ ridindaĵoj) intelekta(j), pentofara masoĥismo, lobiado favore al reakciaj, integrismaj, faŝismaj aŭ ekstremliberalaj aferoj laŭkaze, enŝteliĝo en la plej altajn rondojn ekleziajn, politikajn kaj ekonomiajn por celoj kiuj ŝajnas eĉ pli minacaj pro tio, ke ili estas malofte difinitaj (financa avareco, koluzio kun mafiismo ...).

* Vidu Francois Normand, “La troublante ascension de l’Opus Dei”, Le Monde Diplomatique, septembro 1995.
* Ĉi-teme vidu, ekzemple, la atesto de eks-membro Véronique Duborgel en Dans l’enfer de l’Opus Dei, Albin Michel, Parizo, 2007.

La diskreteco mem de ĉi tiu organizaĵo kontribuis stimuli la fascinadon. Ĝis 1982, la jaro en kiu papo Johano Paŭlo la Dua levis Opus Dei al la statuso de persona prelateco, ĝiaj membroj estis petataj ne riveli sian membrecon. Malgraŭ tio, laŭ siaj statutoj la “Laboro” nur celas helpi al sia sekvantaro sanktigi sin “en la ordinara vivo” per “la ekzercado de kristanaj virtoj”. Estas meze de la mondo, kaj precipe ĉe onies laboro — rigardata kiel aŭtentika preĝado — ke ĝia sekvantaro devus vivi “laikan spiritualecon” kiu estas ilia speciala karaktero. Ekstere, nenio ilin distingas disde iliaj sampatrianoj.

En ĉi tiu kunteksto de sekreteco, la kondamno de suspektata membreco en Opus Dei estas diligente praktikata sporto. En Francio, ekzemple, la etikedo “Opus Dei” aŭ “ligita al Opus Dei” foje estas alfiksita dum multaj jaroj al partoprenantoj de publikaj diskutoj pri nereligiaj temoj en lokoj administrataj de tiu organizaĵo, kiel la Centre Garnelles en Parizo. Tiel, la eminentaj negocistoj Claude Bébéar, Didier Pineau-Valencienne kaj Louis Schweitzer (protestanto!) estas “opusigitaj”. Aliaj, kiuj lastatempe estis objektoj de tia klaĉo, kiel eks-ĉefministro Jean-Pierre Raffarin, la filozofo Pierre Manent kaj — pli amuze — la televida prezentisto Michel Drucker, devos sin gardi por ne trafi en la saman situacion.

Al tiuj, kiuj rekte demandas al li, la eksa ministro pri financo Hervé Gaymard certigas ke, kontraŭe al onidiroj, li neniam estis membro de Opus Dei. Christine Boutin, la aktuala ministro pri loĝejoj kaj urba evoluo, ne bezonas esti membro por elmontri siajn religiajn kredojn kaj por daŭrigi sian sindevontigon al la Vatikano*. Oni devas kompreni ke, kvankam eminentaj ministroj, altrangaj respondeculoj kaj komercistoj povus esti membroj de la “Laboro”*, eĉ se oni okupas pozicion de potenco dum oni praktikas rigorisman formon de katolikismo, tio ne aŭtomate signifas ke oni estas membro de la organizaĵo.

* S-ino Boutin estas konsilisto al la Papa Konsilantaro pri la Familio.
* Precipe en Hispanio kaj Sudameriko. En Britio, Ruth Kelly, la aktuala ministro pri transportado en la laboristpartia registaro de Gordon Brown, neniel kaŝas la fakton, ke ŝi estas supernumerario de la “Laboro”.

Dum multaj jaroj Opus Dei lasis kreski sian “nigran legendon” kaj tiel donis la impreson, ke ĝi ne rigardas ĝin kiel problemon. La prelataĵo aliĝis al katolika kulturo markita de malfido pri la amaskomunikiloj kaj timego pri publika atento (kun la rimarkinda kaj lastatempa escepto de Johano Paŭlo la Dua, mastro pri tiu fako) kaj tial apenaŭ sin okupis pri ekstera komunikado. Sekve, kiam en 1992 la fondinto de la “Laboro”, Josemaría Escrivá de Balaguer (m. 1975), estis beatigita kiel la unua paŝo al sia sanktproklamo, malfacilaĵoj estiĝis, almenaŭ koncerne la amaskomunikilojn. Kreskis malamikeco al la organizaĵo. Interne de la eklezio, apenaŭ estis unu episkopo kiu aktive aprobis la beatigon. Dum la polemiko ŝveliĝis, la komunikaj servoj de la “Laboro” nur kontaktis kelkajn ĵurnalistojn por proponi informojn pri la vivo kaj laboro de Escrivá de Balaguer kun preskaŭ neniu efiko. La publiko ricevis siajn informojn de ĵurnalaj artikoloj kaj raportoj kiuj ĝenerale estis tre kritikemaj.

“Ni restis je la defensivo” agnoskas Juan Manuel Mora, direktoro de komunikado por la “Laboro” de 1991 ĝis 2006. “Post la beatigo, ni taksis tion, kio okazis. Estis evidente, ke ni devas esti pli profesiaj”. Sekve, la organizaĵo decidis fari kompletan renovigon en ĉi tiu fako. Opus Dei disponis la kapablaron de profesiuloj praktikantaj siajn profesiojn en la socio (komunikado, ĵurnalistoj, ktp.), instruistoj kaj esploristoj de la fakultato pri komunikado ĉe la Universitato de Navaro, kiun Opus Dei fondis en 1952. Nova strategio estis efektivigita sur bazo de “meminiciatemo”: komuniki eĉ antaŭ ol la polemikoj estiĝis.

Tiu estis la metodo uzita por prepari la gazetaran kampanjon anticipe de la sanktproklamo de la fondinto, okazonta en 2002. Opus Dei kontaktis ĵurnalistojn tre frue, proponis helpon kaj informojn, penis por kultivi proksimajn interrilatojn kun la kontaktintoj, kaj okazigis kelkajn “malfermajn tagojn” ĉe siaj centroj kaj studentaj pensionoj. La rezulto estis tre pozitiva. La polemiko ĉirkaŭ la fondinto ne malaperis, sed ĝia intenseco estis multe malpli ol tiu de 1992 kaj de la tuj postaj jaroj. Kaj interne de la eklezio Opus Dei ankaŭ ĝuis gravan subtenon. En la daŭro de la antaŭa jardeko, progresema katolikismo perdis multajn el sia publiko, inter ili la kritikemajn katolikojn kiuj ofte nutris la gazetarajn informojn. Fine, la sanktproklamo de la fondinto, la ekvivalento de garantiilo, malfaciligis kritikadon el interne de la eklezio. Kritikoj ankoraŭ ekzistas, sed estas pli mallaŭtaj aŭ venas el la marĝenoj de la eklezio.

Frandaĵoj por la gazetaro

La strategio tial jam estis bone establita kiam rompiĝis la ondo de La Kodo Da Vinci, la romano de Dan Brown eldonita en 2003 de usona eldonejo Doubleday, kiu kondamnis la “Laboron”. Por provi eviti polemikon, la prelatejo komence sin kontentigis per avertoj kaj respondoj al ĉiuj enketoj. Sed la anonco de la distribuo de filma adapto de la romano reĝisorita de Ron Howard (Sony Pictures) devigis, ke ĝi efektivigu krizan strategion. Je la 10-a de januaro 2006, kunsido okazis en Romo de la estroj de inform-oficejoj de Opus Dei en Nov-Jorko, Londono, Parizo, Madrido, Kolonjo, Lagoso kaj Montrealo. Estis decidite “transformi amarajn citronojn” (t.e. la atakoj de La Kodo Da Vinci) en “limonadon”*.

* Oni trovos ĉiujn detalojn de ĉi tiu strategio klarigitajn de iuj el ĝiaj elpensintoj en Mark Carrogio, Brian Finnerty kaj Juan Manuel Mora, Three years with the Da Vinci Code, Direzione strategica nella comunicazione della Chiesa: nuove sfide, nuove proposte, Atti del Seminario 5 ° professionale sugli uffici comunicazione della Chiesa, EDUSC, 2007.

La komunikaj servoj de la organizaĵo ĉie en la mondo laboris kiel sklavoj, plenumis preskaŭ ĉiujn petojn de la amaskomunikilaro, kaj rafinis siajn argumentojn fronte al demandoj kiuj ĉiuj koncernis la “nigran legendon” revivigitan de La Kodo Da Vinci. Opus Dei baldaŭ enretigis sian novan retejon en dudek du lingvoj. Ĝin rekomendis eĉ la semiotikisto kaj verkisto Umberto Eco* kiam li tediĝis pri tio, ke oni konstante demandas al li pri la vereco de La Kodo Da Vinci. La ĉefaj amaskomunikiloj (Time, Le Figaro Magazine) prezentis la “Laboron” sur siaj frontpaĝoj kaj aperigis ĝisfundajn artikolojn pri ĝi, dum la televidoĉenoj ŝutiĝis en centrojn de Opus Dei kiuj okazigis malfermajn tagojn. “Ĵurnalisto de grava semajngazeto diris al mi, ke estas bonsorte por ni ke la senditaj reporteroj estas ĝeneralistoj aŭ specialistoj pri aktualaĵoj, kaj ne pri religiaj aferoj”, konfidis Gency. “Povus esti, ke li pravas. Kvankam la maniero laŭ kiu ili pritraktis la temon ne estis perfekta laŭ nia vidpunkto, ili tamen ne havis la antaŭjuĝojn de iuj verkistoj pri religio.”

* L’Espresso, Romo, la 30-an de julio, 2005.

La bildo de Opus Dei laŭ Dan Brown ja estas groteska. Sed pro tio, ke la organizaĵo estis plejparte sin preparinta kontraŭ la ŝtormo, ĝi paradokse povis transformi la polemikon en avantaĝon. “ ‘La Kodo Da Vinci’ estis tre bona afero por Opus Dei opinias Christian Terras, manaĝero de la kritika katolika revuo Ĝoliaŝ. “Ĝi ebligis al ili ripari sian reputacion per la provizado de frandaj — sed plejparte negravaj — detaloj por la amaskomunikiloj”. La uzo de anekdotoj kaj biografiaj notoj faris miraklojn.

Nur unu ekzemplo: unu el la plej minacaj protagonistoj en la romano nomiĝas Silas. Prezentata kiel albina “monaĥo” de Opus Dei, li estas psikopata murdanto kiu servas al la paranojaj gvidantoj de la organizaĵo. Opus Dei — la vera — komence klarigis, ke ne estas monaĥoj en sia membraro, kio estas vera. Post tio, ĝi enkondukis al la publiko supernumerarion de la “Laboro” kiu vere nomiĝas Silas, same kiel la albina sikario en la romano. La vera Silas estas milda patro, makleristo ĉe la novjorka borso, kaj denaske niĝeriano, sekve nigra. Kompreneble, la amaskomunikiloj estis ravitaj de ĉi tiu vida ŝerco, kaj Opus Dei gajnis laŭdon pro sia humuro.

“Mi ne scias, ĉu ni estas lertuloj,” diras kun modesta rideto Manuel Sanchez, la numerario kiu respondecas pri rilatoj kun la internacia gazetaro ĉe la informejo de Opus Dei en Romo, “sed estas klare, ke ni akiris ian mezuron de sperto”. Sperto kiu estas utiligata en servo al la katolika eklezio ĝenerale. En Romo, la Pontifika Universitato de la Sankta Kruco, administrata rekte de Opus Dei, konsistas el kvar fakultatoj: filozofio, teologio, kanonjuro kaj institucia komunikado. Tiu ĉi lasta estas la sola tiaspeca fakultato en la mondo kiu estas bazita en katolika universitato. Ĝi trejnas specialistojn kiuj laboros por diocezoj, la naciaj episkopaj konferencoj kaj aliaj religiaj institucioj. Plejparte ne-membroj de la organizaĵo, la studentoj venas el la tuta mondo por studi la plej avancintajn teoriojn kaj teknikojn en ĉi tiu fako ĝis la nivelo de doktoriĝo. Ĉi tiu fakultato aranĝas altnivelajn kolokvojn kaj seminariojn, ne nur por profesiuloj laborantaj en la komunikaj servoj de la eklezio, sed ankaŭ por ĵurnalistoj de la nereligia gazetaro.

Ekde 2006, kunlabore kun la internacia asocio de ĵurnalistoj akredititaj ĉe la Vatikano, la universitato ankaŭ proponas ĉiujaran kurson por eksterlandaj ĵurnalistoj kiuj venas por raporti pri religiaj novaĵoj en Romo.

La ekzisto mem de ĉi tiu universitato, oficiale establita de la Vatikano en 1990, kaj ĝia lokiĝo en la koro de Romo, multe kontribuis al la akcepto de Opus Dei. “Kiam preterpasantoj ektrovas ĉi tiun universitaton je nur ŝtonĵeta distanco de la Piazza Navona, kaj vidas, ke studentoj venas el ĉie, kaj ke membroj de la Kurio instruas la kutimajn kursojn, ili trankviliĝas”, komentas John Wauck, pastro de Opus Dei, instruisto ĉe la fakultato pri komunikado, kaj eksa paroladoverkisto por usonaj politikistoj kiuj kontraŭas la rajton je abortigo. “En Romo, Opus Dei fariĝis tute normala. Mi rimarkas, ke iuj usonaj episkopoj komencas sendi seminarianojn tien ĉi por ilia unua lernojaro. Tio estas tute nova afero.”

Ĝustatempa sanktproklamo

Inter la amaso da libroj eldonitaj pri la temo depost 2002, emblema pri tiu tendenco estas la plena enketo farita de la usona ĵurnalisto John L. Allen Jr, roma korespondanto por la National Catholic Reporter, katolika semajngazeto kun tre libera tono. Oni rigardas Allen kiel iom liberalan, kaj lia ĵurnalisma integreco estas senduba. El liaj enketoj* ekaperas relative laŭmezura bildo pri Opus Dei kompare kun la kutimaj plendoj pri ĝi. Allen profitis de la nova politiko de malkaŝemeco en la organizaĵo, kaj dum lia enketo li povis konsulti ĉiujn dokumentojn kiujn li petis, interalie tiujn, kiuj estis kutime rezervitaj por membroj sole, kaj tiujn konsideratajn “sekretaj”*. Li pasigis pli ol tri cent horojn en intervjuoj sen enkalkuli neformalajn konversaciojn kun membroj je ĉiuj niveloj, kaj ankaŭ kun oponantoj kaj eksmembroj kiujn li vizitis por intervjuoj en ok landoj tra la tuta mondo. Kvankam li ne portretas la “Laboron” kiel aron da anĝeloj, li konkludas ke “aferoj ne estas tiel malbonaj, aŭ almenaŭ ke ili estas multe pli bonaj, ol kiel oni ofte kredas”.

* John L. Allen Jr, Opus Dei: An Objective Look Behind the Myths and Reality of the Most Controversial Force in the Catholic Church, Doubleday, Nov-Jorko, 2005.
* Ĝis lastatempe, por povi konsulti ĉi tiujn dokumentojn oni devis montri fortan persistemon. Unu el la malmultaj enketistoj kiuj montriĝis kapablaj elteni la elprovon estas Peter Hertel. Lia plej laste eldonita libro (en la germana) estas Schleichende Übernahme, das Opus Dei unter Papst Benedikt XVI, Publik Forum, 2007. En la franca ankaŭ estas: Opus Dei, enquête au coeur d’un pouvoir occulte, de Peter Hertel, Christian Terras kaj Romano Libero, Golias, Liono, 2006.

Efektive, ĉi tiu organizaĵo kombinas elementojn kiuj estas rezolute modernaj kun doktrinaro kiu ne estas tia, afero kiu povas konfuzi observantojn. La plej grava intuicio de ĝia fondinto estis preni serioze la ĝeneralan tendencon de sekulariĝo kaj sinpovigo interne de la socio por pli bone ĝin mastri, kaj ne tute ĝin malakcepti kiel okazas ĉe integrisma katolikismo.

Ekzemple, per sia rekomendo de la ĉiutaga laboro kiel perilo de sanktigo por ĉiuj, Escrivá de Balaguer rompis kun ideo ankrita en la katolika imagpovo laŭ kiu pastroj kaj ordenanoj estas en pli bona pozicio ol aliuloj en la vetkuro al la regno de Dio pro sia kompleta disponebleco por religiaj aferoj*. Sed ĉi tiu demokratiigo de sankteco kaj ĉi tiu neŝancelebla plonĝo en la aferojn de la mondo neniam minacis la klasikan kontrolon de katolikismo fare de klerikoj. Estas ja la pastroj kiuj okupas poziciojn de aŭtoritato, kaj numerarioj (ne-pastroj kiuj, tamen, faras ĵuron de celibato por esti tute disponebla al sia apostolado) faras la plejparton de la formado de la membroj. La ekstrema alligiteco al la sakramentoj, kaj precipe al konfespreno, ankaŭ reflektas ian klerikalismon kiu celas eviti atentigi pri si. La promociado de laikoj kaj de ilia libereco fare de Opus Dei estas ofte prezentita kiel profeta rilate al la Dua Vatikana Koncilio. Sed la strikta spirituala reĝimo al kiu ĝiaj membroj submetiĝas (ĉiutaga meso, deklamo de la rozario, ekzameno de la konscienco, ĉiusemajna konfespreno, ĉiumonata retiriĝo, ktp) sendube tre limigas eventualan riskon fali en libervolismon. Tute sincere, supernumeraria membro de la “Laboro” en Parizo (poŝta laboristo kaj laborsindikata reprezentanto de la Confédération Française Démocratique du Travail!) konfidis: “En mia vivo, mi havas tre klaran kadron kaj de penso kaj de agado, kiun mi ne preteriras: la katekismo de la katolika eklezio. ”

* Ankoraŭ hodiaŭ, preskaŭ ĉiuj katolikaj beatigoj kaj sanktproklamoj estas de klerikoj kaj ordenanoj.

La organizaĵo jam ne aliĝas al la integrisma variaĵo de katolikismo. Eĉ se ĝiaj membroj ŝajne ŝatas la latinan lingvon kaj ian klasikismon, ili tamen fidele alkroĉiĝas al la normoj de la Dua Vatikana Konsilio, precipe en liturgiaj aferoj, kaj mem estas akuzataj de la integristoj pri “instigado al nereligia pensmaniero en la socio, kontraŭe al la socia reĝeco de Nia Sinjoro Jesuo Kristo*.” Sed formalan fidelecon al la tekstoj de la Konsilio akompanas granda kapablo tiri el ili konservativajn interpretojn*, kaj la instruoj de la “Laboro” estas bazitaj sur teologio kiu apenaŭ malsimilas tiun, kiun la integristoj agnoskas.

* Abbé Hervé Gresland, “La canonisation de Josemaría Escrivá de Balaguer ou une nouvelle étape de la glorification de l’Eglise conciliaire” Nouvelles de Chrétienté, no. 77, Parizo, septembro — oktobro 2002. Nouvelles de Chrétienté estas dumonata revuo eldonata de la Sacerdota Frataro de Sankta Pio la Deka (katolikaj integristoj).
* Vidu, ekzemple, en Romana (N-ro. 41, Romo, julio-decembro 2005) la paŝtistan instruon de Fernando Ocariz, ĝenerala vikario de la “Laboro”, rilate al alineo 8 de la konstitucio Lumen Gentium de la Dua Vatikana Koncilio. Sekvante la linion de Joseph Ratzinger, la posta Benedikto la 16-a, en la deklaracio Dominus Jesus de 2000, monsinjoro Ocariz pravigas la argumenton ke la uzo de la termino “eklezio” povas esti sole uzata rilate al la ununura Katolika Eklezio. Romana estas la publika informilo de Opus Dei.

Iuj diras, ke Opus Dei havas kiel sian ĉefan celon la okupon de la plej altaj rondoj de la ŝtato. Ĝia vera influo en la socio estas tre malfacile mezurebla ĉar la reprezentantoj, kiujn ni konsultis, asertis ke ili ne havas statistikon pri la profesiaj niveloj de membroj. Sed ĝi forte interesiĝas pri la mondo de edukado kaj la formado de siaj membroj. Por fariĝi numerario, membro devas havi kvalifikon de universitata nivelo, kaj pastroj de Opus Dei estas instigataj akiri sian doktoriĝon. Ĝi ankaŭ administras kelkajn loĝejojn por studentoj kiuj estas malfermaj por ĉiuj, sed kie oni estas pli probable akceptota se oni ricevis bonajn lernogradojn ĉe lernejo aŭ universitato*. Ĉi tiuj loĝejoj evidente faciligas varbadon. Ene de la institucio de la katolika eklezio, la jaroj de la papado de Johano Paulo la Dua vidis pliigon de nomumoj de membroj de Opus Dei al la Kurio kaj la episkoparo, precipe en Latinameriko. Simbola ĉi-rilate estis la nomumo en 1984 de la numerario Joaquin Navarro-Vals kiel la estron de la vatikana gazetara servo, posteno kiun li okupis dum dudek du jaroj. Allen metas aferojn en perspektivon: “Estas ridinde kompari ilin al la jezuitoj, la dominikanoj, aŭ eĉ al la franciskanoj....”. la “Laboro”, tamen, ankoraŭ estas tre juna rilate al la historio de la katolika eklezio kaj kompare kun tiuj religiaj ordenoj. Aldone, Giovanni Avena, estro de la religia novaĵagentejo Adista, atentigas ke membroj de Opus Dei kolektive havas fortegan doktrinan koherecon: “Ĉe la jezuitoj, la franciskanoj kaj aliaj religiaj ordenoj kaj movadoj, oni trovas larĝan spektron de opinioj kaj teologiaj opcioj kiuj iommezure reflektas tiujn de la Universala Eklezio kaj kiuj etendiĝas de la plej malpacienca progresismo ĝis tradiciismo. Tio ne estas la kazo ĉe Opus Dei, kiu formas siajn membrojn teologie. ”

* Opus Dei ankaŭ administras sukcesajn trejnejojn por la malprivilegiitoj kiel la centro ELIS en Romo, komerca trejnejo por gejunuloj kaj plenkreskuloj kiu ĝuas bonegan reputacion. Ĝin laŭdis Walter Veltroni, la urbestro de Romo kaj gvidanto de la maldekstrisma Demokrata Partio.

Profundaj estis la rilatoj inter la Hispanio de Francisko Franko kaj Opus Dei — la unua, vera inkubatoro por la alia. Ene de ĉi tiu diktatora reĝimo, la plej influaj membroj de la “Laboro” estis, tamen, la tiel nomitaj “teknokratoj”, el kiuj kelkaj estis ministroj de la unua rango*. Ili argumentis favore al iom da ekonomia modernigo de liberala tipo, pri kiu Opus Dei estas tute komforta, prefere ol totalisma aŭtarcia teokratio kiel fantaziita de la Falango. En Latinameriko, absolutismaj reĝimoj neniam estas submetitaj al kritiko de Opus Dei, eĉ se, kiel individuoj, tiu aŭ alia membro esprimis rezerviĝemon. En Eŭropo kaj Nordameriko, la mezuma membro pli ofte kundividas la vidpunktojn de la klasika dekstrularo pri sociaj kaj ekonomiaj aferoj, prefere ol tiu de la dekstrularo ekstremisma.

* La unuaj “opusanoj” en la hispana registaro (Mariano Navarro Rubio, ministro de financo, kaj Alberto Ullastres, ministro de komerco) eniris la registaron en 1957. Laŭ informintoj, inter ok kaj dek du ministroj (el entute iom pli ol cent) supoze estis membroj de Opus Dei en sinsekvaj registaroj ĝis 1975.
Ideologia refokusiĝo

Jam ne estas neakcepteble por membro de la “Laboro” voĉdoni aŭ kampanji favore al la maldekstrisma centro. La itala senatanino Paola Binetti, ekzemple, numerario de Opus Dei, estas unu el la plej konataj figuroj de frakcio ene de la nova Itala Demokrata Partio, la posteulo de la Federacio de la Olivarbo. Sed kiam temas pri aferoj de la familio kaj biomedicinaj etikoj (libervola interrompo de gravediĝoj [abortigo], civilaj unuiĝoj de samseksemuloj, asistata generado, esploroj pri embriaj praĉeloj, ktp.), la pozicio de membroj de Opus Dei sisteme konformiĝas al la rigideco de la katolika instruaro kaj tial akre kontrastas kun la progresemaj aspiroj de la socio en ĉi tiuj sferoj.

Sekve, la kritikoj, kiujn oni povas fari kontraŭ Opus Dei, parte koincidas kun tiuj, kiujn oni emas fari pri la institucia katolika eklezio kiel ĝi evoluis ekde la papado de Johano Paŭlo la Dua. Movado de ideologia refokusiĝo de la institucia eklezio okazas ekde la 1980-aj jaroj, kaj tio kontribuis al la relativa normaligo de la bildo de Opus Dei ĉe katolikoj kaj, aŭtomate, ĉe la cetera publiko. Je tempo kiam la prioritato de la institucio sub la gvidanteco de Benedikto la 16-a estas la aserto de ĝia identeco fronte al la danĝeroj de “relativismo”, la principoj de la “Laboro” ŝajnas ĉiam pli konformaj al tiuj de la ĉeftendenco en la eklezio.

Jérôme ANCIBERRO.

Afriko revizias la minajn kontraktojn

“La ekonomiaj kondiĉoj ŝanĝiĝis, skribas la zambia ekonomikisto John Lungu, la prezo de kupro multe kreskis, devigante la civilan socion kaj la zambiajn opoziciajn partiojn kreskigi sian premon al la registaro, por ke ĝi reintertraktu la disvolvo-interkonsentojn*.” Dum la balotperiodo de novembro 2006, en Zambio (duaranga eksportanto de kupro, triaranga eksportanto de kobalto) la opozicio ja postulis “pli altajn impostojn por ercoj kaj malpli por la ministoj.” Ĉie sur la kontinento, la disdivido de la profitoj de la mineja sektoro, vigligita de la prezaltiĝo de la krudmaterialoj*, kaŭzas kontestadon. Tiel, komence de 2007, ĝenerala striko kontraŭ la senzorga misadministrado de la prezidanto Lausana Conté paralizis Gvineon (ĉefan produktanton de alumini-erco).

* John Lungu, Development Agreements and Copper Mining in Zambia: Re-negotiation or Law Reform?, Copperbelt University, Kittwe — Zambio, aprilo 2008.
* Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD) , Rapport sur l’investissement dans le monde (Raporto pri investado en la mondo), Ĝenevo, 2007, p. 87.

La atendataj konsekvencoj estas grandegaj: la kontinento produktas 57% de la eltirata kobalto en la tuta mondo, 46% de la diamantoj, 39% de la mangano, 31% de la fosfatoj, 21% de la oro, 9% de la aluminierco. Kaj la prezoj regule altiĝas de 2002. Koncerne la kupro-rezervojn, la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) havas la duan rangon (70 milionoj da tunoj), Ĉilio havas unuan (88 milionoj da tunoj). Sed tuno da kupro, kiu kostis 1.178 dolarojn en 2003 vendiĝas kontraŭ 8.438 dolaroj en marto 2008. La prezo de zinko kreskis je 184%, tiu de nikelo je 170% kaj tiu de stano je 232%.

Malgraŭ tio, la ŝtatoj kaj ĉefe la loĝantaroj malmulte profitas el tiu orpluvo. Tiomgrade, ke tiuj landoj riĉaj je krudmaterialoj ofte troviĝas ĉe la malsupro de la skalo laŭ indico de homa disvolviĝo (IHD) establita de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND) Gvineo estas ĉe la 160-a rango el 177, Alĝerio ĉe la 104-a, dum Niĝerio, de kiu 97,8% de la enspezoj dependas de naftoeksportado, restadas ĉe la 158-a rango.

DEK UNU afrikaj landoj* produktantoj de krudmaterialoj do decidis baze revizii la kontraktojn kiuj ligas ilin al la ekspluatantaj kompanioj. De la 1990-aj jaroj la minejaj industrioj estis privatigitaj, sed la ŝtato ĝenerale tenas minoritatajn partojn de la kapitalo*. Same kiel la intertraktaĵoj kaj la kontraktoj, la punktoj koncernantaj la profit-disdonadon ne estis publikigitaj. Esceptaj rilate la enlandan leĝaron (sen adjudikoj, akcioj atribuataj interkonsente, ŝmirmono, ktp...), tiuj kontraktoj sisteme malfavoras la landojn, kiuj ilin subskribis. La sistema trotakso de la kompaniaj elspezoj kaj la subtakso de tiuj de la ŝtato rezultigas grandajn profit-devojigojn.

* Sudafriko, Ganao, Gvineo, Liberio, Madagaskaro, Niĝero, Niĝerio, Demokratia Respubliko Kongo, Siera-Leono, Tanzanio, Zambio.
* “Strategy for African mining”, World Bank Technical Paper, n-ro 181, Vaŝingtono, 1992.

La unua paŝo pri la reintertraktado de kontraktoj okazis en Liberio en 2005, kiam la nova prezidantino Ellen Johnson Sirleaf kontestis la kondiĉojn de fereltirado fare de Mittal-societo. La hinda giganta grupo mem fiksis la ercoprezon. Intertraktinte tutan jaron, la grupo nun sekvas la merkatprezojn; la impostescepto, kiun ĝi antaŭe ĝuis estas nuligita.

Kelkaj landoj provas adapti la kontraktojn (joint-ventures) kiuj plej ofte asocias la ekspluat-societojn kun ŝtato. Tiel estas en Tanzanio, en DRK (vidu Colette Braeckman: Spekulaj manovroj en rekonstruata Katango), kaj en Gvineo. En tiu lasta lando kreiĝis interministra komitato por reintertraktado de la minaj kontraktoj kaj interkonsentoj (CIRCAM laŭ la franca). Partoprenas en ĝi reprezentantoj de sindikatoj kaj asocioj. En aprilo 2008 la registaro taskis CIRCAM pri du gravaj dosieroj: la nafto-ekspluatado apudborda de la usona kompanio SCS-Hyperdinamics, kaj tiu de alumini-erco de la rusa entrepreno RusAl.

La CIRCAM ekzamenis dekkvinon da aliaj kontraktoj, kun interalie Anglo Gold Ashanti (aŭ pli precize, ĝia filio la Ashanti-societo el Gvineo), Alcoa-Alcan kaj Global Alumina. Unua legado sen sekvo ĝis nun.

En aliaj landoj oni unue pritraktas impostadon. En Zambio la registaro planas kreskigi la societo-imposton de 25% al 30% kaj la aliajn deprenojn de 0,6% al 3%. Poste oni planas enkonduki Windfall-tax (imposton sur esceptaj profitoj). Ĝia procentaĵo kreskus laŭ la kuproprezo: 25% se kuproprezo estas inter 2,5 kaj 3 dolaroj por unu pundo, aŭ 75% se ĝi estas pli ol 3,5 dolaroj. En 2008 tiu nova impostsistemo jam enspezigus pliajn 415 milionojn da dolaroj. La sudafrika registaro volas siaflanke enkonduki elpagon bazitan sur la ercoprezoj: 2,7% sur plateno-produktado (Sudafriko produktas 80% de la tutmonda plateno), 2,1% sur oro kaj 3,7% sur diamanto.

NENIE oni konsideras reŝtatigi. Tamen la enmiksiĝoj de la ŝtatoj kaŭzas rezistojn. Unue rezistojn de la entreprenoj aŭ de ties federacioj. En Gvineo, la eksigo de la ĉefministro Lansana Kouyaté (la 20-an de majo) estas de iuj atribuata al “efikaj premoj” de Alcoa kaj de RusAl*. La naftokompanio SCS-Hyperdinamics intense kampanjas, eĉ en la lokaj radioj, cele al konservo de sia nuna kontrakto.

* “How Kouyate fell from grace”, Afrika Mining Intelligence, n-ro 180, Parizo, 28-an de majo — 10-an de junio 2008.

En Zambio, entreprenoj kiel Vedanta, First Quantum Minerals, Equinox kaj Metorex kontraŭstaras la novan impostan reĝimon. Jen ilia argumento: ili “laŭleĝe” subskribis disvolvado-interkonsentojn kun la registaro kiam la kuproprezo estis malalta, kaj akceptis laŭ si “egajn” riskojn por disvolvi la ekspluatadon. Siaflanke, dunganto-federacioj minace anoncas malboniĝon de la negoco-etoso: la impostaj kaj prikontraktaj modifoj timegigas la investantojn. En Sudafriko, la mineja ĉambro aŭdace argumentas kontraŭ la impostaj reformoj: kial entreprenoj pagu novan imposton, kiam ili jam pagas imposton al la etnaj komunumoj*?

* La sudafrika registaro rifuzis tiun argumenton. Aliflanke, la pagotaj sumoj estos kalkulitaj surbaze de la enspezoj antaŭ impostoj kaj interezoj, kaj ne plu baze de la netaj enspezoj.

La vetaĵo, kiun konsistigas la krudmaterialoj, ne estas sen efiko al la regionaj financaj agantoj. La Monda Banko, la Afrika Banko por Disvolvado (ABD) kaj regionaj institucioj konsideras starigi kadron por la tuta aro de minejaj landoj en Okcidenta Afriko: tutregiona mineja kodo helpus la subregionon “protekti sin kontraŭ la “predo-fondusoj” kaj plibonigi sian kapablon intertrakti la kompleksajn komercajn transakciojn*. Sed la projekto des pli malrapidas realiĝi, ke la internaciaj financaj institucioj (IFI) montras diverĝajn sintenojn pri la reintertraktadoj.

* Regiona Forumo de la minaj industrioj en Okcidenta Afriko, “Déclaration Commune”, Konakrio (Gvineo), 11-a 12-an de februaro 2008. La “predo-fondusoj” aĉetas al malriĉaj landoj priŝuldajn obligaciojn kontraŭ ono de iliaj valoroj; kaj postulas poste antaŭ tribunalo pagon de la tuta ŝuldo, plus interezojn.

ĈAR ĜI vidas en tio rimedon por la koncernaj landoj repagi siajn eksterajn ŝuldojn, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) toleras la impostadmodifojn en Zambio (kie la impost-procentaĵoj estas inter la plej malaltaj en la mondo). Inverse, la Monda Banko aldonas al sia oficiala subteno hezitojn: “La re-intertraktado okazanta en DRK kaŭzas grandan malcertecon sur la internaciaj financmerkatoj, kaj subfosas la fidindecon de la lando kiel eventuala celo de investado*.” Ĝi rekomendas peti helpon de internaciaj fakuloj, kiel faris Liberio en 2006*. Tiel la postuloj restus “prudentaj”. Ĉu ni interpretu la prudentegon de la IFI kiel rezulton de la premoj, kiujn metas tiuj el iliaj akciuloj-ŝtatoj, kies ekonomiaj interesoj en Afriko povus esti minacataj? Escepte de Kanado kaj Norvegio, malmultaj landoj konsentas ludi “travideble”.

* Monda Banko, “Strategy note for the mining sector”, labordokumento, 16-an de marto 2008.
* En Liberio, la kontrakto-reviziado estas gvidata de Robet Hillman (Universitato de Kalifornio), Joseph C. Bell (partnero de Hogan & Hartson) kaj Joel Herold (partnero de Cravath, Swaine & Moore).

Raf CUSTERS

HOMHELPADO

Centrameriko, 1980-aj jaroj

“Postkorto de Usono”, la centramerika terkolo ĵus flamiĝis. La sandinistoj enpotenciĝas en Nikaragvo. Gvatemalo vivas en teroro kaj ribelo. En Salvadoro, sub rekta aŭ nerekta regado de la militistoj ekde 1932, unu krio animas la batalantojn de la Fronto Farabundo Marti de Nacia Liberigo (FMLN): Si Nicaragua vencio, El Salvador vencerá” — “Se Nikaragvo venkis, Salvadoro venkos!”

“En Salvadoro estas ia interna milito”*, deklaras la klarvida Ronald Reagan. Malvarma logiko de planita masakro: krom perdoj de la armeo kaj de la FMLN en la bataloj, oni nombras baldaŭ tridek mil viktimoj de la armeoj kaj de la mortigoskadroj en tiu teritorio granda kiel la insulo Sardinio. Proksimume cent mil salvadoranoj, viroj, virinoj, infanoj kaj maljunuloj, fuĝas en la najbarajn landojn.

* En: Maurice Lemoine, Amérique centrale. Les naufragés d’Esquipulas, L’Atalante, Nanto, 2002, kiel ĉiuj citaĵoj de tiu ĉi artikolo.

La ĉefepiskopejo helpas tiuj kiuj fuĝas en la ĉefurbon San-Salvadoro. En la stacioj de radio kaj ŝtata televido, en la gazetaro, la kristandemokrata prezidanto Napoleon Duarte akuzas tiujn gastigado-centrojn esti “trejnad-tendaroj de la gerilo, kaŝejoj de armiloj kaj municioj”. La minacoj pluvas sur la bonvolemulojn, la kristanojn, la kuracistojn kiuj vizitas tiujn lokojn. Iuj estas arestitaj. En decembro 1980, ne malproksime de San-Salvadoro, apud sia blanka kamioneto retrovita bruligita, kvar usonaj religiulinoj — Ita Ford, Maura Clarke, Dorothy Kazel kaj Jean Donovan — estas torturitaj, seksperfortitaj, murditaj de kvin membroj de la Nacia Gvardio en komandita ofico.

En la najbara Honduro, la nombro da salvadoranoj kiuj alvenas, fuĝante ĉiujn filokojn kie hantas la morto, ne ĉesas kreski inter marto 1980 kaj 1982. Ĉe la landlimo, en la du precipaj rifuĝinto-tendaroj, La Virtud kaj Colomoncagua, la hondura armeo, dense kunlaboranta kun sia salvadora kolego, ĉirkaŭbaras, superrigardas, subpremas ilin en streĉa etoso. La sola helpo kontraŭ la arbitreco kaj la ekspedicioj de la salvadoraj militistoj restas la ĉeesto de internaciaj institucioj, unue Médecins du Monde (Kuracistoj de la Mondo, MDM), poste la Alta Komitato de la Unuiĝintaj Nacioj pri la Rifuĝintoj (UNHCR), Caritas, la franca kuracista personaro de Médecins sans frontières (Kuracistoj Sen Limoj, MSF), ...

La salvadora kolonelo Orlando Zepeda* tiam akuzas certajn membrojn de tiuj organizaĵoj helpi la FMLN organizi sian sistemon de helpado al vunditoj. Haste redaktita, publikigita en decembro 1981, la Blanka Libro de la registaro Reagan aldonas ankoraŭ la denuncon: “50% de la homhelpo estas deturnita kaj donita al la gerilanoj.” Absurda nombro, eĉ se ... Eĉ se, kvazaŭ neeviteble, okazas interkonsentoj kaj “aktiveco”, ĉu fare de (unue) “politike engaĝitaj” eksterlandaj kuracistoj kaj flegistinoj aŭ, precipe kaj en la daŭro, de la rifuĝintoj mem.

* Fariĝinte vicministro pri defendo, li estis implikita en la murdo de ses jezuitoj de la Centramerika Universitato (CAU), inter ili la pastro Ignacio Ellacuría, la 16-an de novembro 1989.

La ekzisto de tiuj tendaroj ĉe la limo ĝenas. Same kiel ĝenas la atestoj de la homhelpa personaro de kiu oni atendis ke ili estu, kiel la tri simietoj, blindaj, surdaj kaj mutaj. Pamfletoj kaj minacoj multiĝas kontraŭ la organizaĵoj kiuj, dum la subpremado akriĝas, denuncas la fiaĵojn kiuj viktimigas iliajn “protektatojn”. Oni provas anstataŭigi ilin per pli obeemaj institucioj kiel World Vision, usona organismo financata de fundamentismaj sektoj kaj de la registaro de Usono.

En Honduro, World Vision havas klarajn celojn: spioni la tendarojn, la personaron de la homhelpaj organizaĵoj, denunci la kunlaborantojn (realajn aŭ supozatajn) de la FMLN kaj transdoni la informon, interalie, al la Centre Inform-Agentejo (CIA).

Fine de longa konflikto, la Evangelia Komitato de Nacia Urĝo (CEDEN), salvadora organismo kiu certigis la kunordigadon de la diversaj NRO-j, vidis sian rolon esence malfortigita.

Konsiderante ke ĝi perfekte plenumis sian rolon, World Vision tiam retiris sin definitive de la scenejo, dum la akuzoj kontraŭ ĝi multiĝis. Preskaŭ samtempe (1984), devena de MSF, la fondaĵo Libereco sen Limoj lanĉis la ĉasadon al la “triamondistoj”, kulpaj pri komplezoj al “progresemaj” reĝimoj kaj movadoj kaj, dum ioma tempo, agis kiel perfekta vojkunulo de la Reagan-a liberalismo.

Maurice LEMOINE.

La grandaj datoj de la homhelpo

1967-1970: Milito de Biafro. La amaskomunikila informado pri la malsato sekvigas impeton de internacia solidareco. Aperas la ideo de homhelpa enmiksiĝo.

1971: Naskiĝo en Francio de Médecins sans frontières (Kuracistoj Sen Limoj, MSF) fare de kuracistoj kiuj kontraŭis la devon de rezervo formulitan de la Ruĝa Kruco dum la Biafra milito. Apero de la “senlimismo”.

1979: La “French doctors” de MSF helpas al “boat people”, homoj fuĝantaj de Vjetnamio per boatoj. Aperas malkonsentoj ene de la asocio: s-ro Bernard Kouchner defendas la ideon ke necesas lui ŝipon kun kuracistoj kaj ĵurnalistoj sur ĝi, dum aliaj juĝas tian operacion tro amaskomunik-tendenca. S-ro Kouchner kaj dekkvino da kromaj respondeculoj forlasas la MSF kaj fondas, en 1980, Médecins du monde (Kuracistoj de la Mondo, MDM).

1979: La filozofo kaj verkisto Jean-François Revel elvokas “enmiksiĝo-devon” pri la reĝimoj uganda de Idi Amin Dada kaj centrafrika de Jean-Bedel Bokassa.

1980: La “French doctors” trairas kaŝe la pakistanan landlimon por helpi la afganan loĝantaron post la sovetia invado de 1979.

1981: La Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj elvokas novan internacian homhelpan ordon (rezolucio 14/136 de la 14-a de decembro).

1984: La Oficejo pri Kunordigado de la Unuiĝintaj Nacioj por Helpo kaj Katastrofoj (UNDRO) fiaskas en sia provo ellabori konvencion pri la alsendado de urĝaj helpoj.

1984-1985: La malsato en Etiopio kaŭzas homhelpan internacian mobiliziĝon. Subten-koncertoj por la viktimoj estas organizataj (spektakloj Band aid).

Januaro 1987: Okaze de konferenco pri la temo “Juro kaj homhelpa moralo” organizita en Parizo, s-ro Kouchner kaj la profesoro pri juro Mario Bettati uzas la esprimon “rajto je homhelpa enmiksiĝo”.

Majo 1988: S-ro Kouchner estas la ŝtata ĉefsekretario pri homhelpa agado en Francio.

Decembro 1988: La Ĝenerala Asembleo de la UN reasertas “la suverenecon, la teritorian integrecon” de la ŝtatoj, sed invitas tiujn, en kazo de bezono, “faciligi la realigon” de la homhelpado, “nome la alportadon de nutraĵo, de medikamentoj kaj de kuracaj prizorgadoj, por kiuj la aliro al la viktimoj estas nepra” (rezolucio 43/131 de la 8-a de decembro).

1988: Sekve al la tertremo en Armenio, la USSR malfermas siajn landlimojn por la helpistoj.

Decembro 1990: La Ĝenerala Asembleo de la UN elvokas la eblecon krei urĝeco-koridorojn por ebligi la alsendon de homa helpo.

Aprilo 1991: Lanĉiĝo de la operacio Provide comfort de Usono por alporti homhelpon al la irakaj kurdoj fuĝantaj de la subpremo fare de Saddam Hussein. Usono, Francio kaj Britio trudas sekureco-zonon por akcepti ilin. La Konsilantaro pri Sekureco petas Irakon permesi tujan aliron de la internaciaj homhelpaj organizaĵoj al la personoj bezonantaj helpon.

Junio 1992: Aerponto estas funkciigita en Sarajevo. La Protektoforto de la Unuiĝintaj Nacioj (PROTEUN) havas la taskon certigi la sekurecon de la flughaveno de Sarajevo, certigi ĝian funkciadon kaj ebligi la alsendon de homhelpo.

Aŭgusto 1992: La Konsilantaro pri Sekureco admonas “la ŝtatojn fari (...) ĉiujn disponojn necesajn por faciligi (...) la alsendon (...) de homhelpo” ĉie kie ĝi estas necesa en Bosnio-Hercegovino.

Aŭgusto 1992: En Somalio, la Forto de la Unuiĝintaj Nacioj (UNSOM 1) estas taskita protekti la homhelpajn veturilvicojn kaj la centrojn de helpodisdonado en la tuta lando.

Decembro 1992: La Konsilio pri Sekureco permesas al la ŝtatoj “uzi ĉiujn necesajn disponojn por starigi (...) kondiĉojn de sekureco por la operacio de homhelpado en Somalio”. Sur tiu bazo estas starigita la Unuiĝinta Interven-Forto (UNITAF) por la operacio Restore hope, sub usona komando.

Decembro 1992: Forta informado per la amaskomunikiloj pri la operacio “Rizon por Somalio”, lanĉita en la francaj lernejon de s-ro Kouchner, tiam ministro pri sano kaj de la homhelpa agado.

1993: Starigo de sekureczono, fare de la Konsilantaro pri Sekureco, en Bosnio-Hercegovino surbaze de la ĉapitro 7 de la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj.

Aprilo 1994: Komenco de la popolekstermo de la tucioj de Rŭando malgraŭ la ĉeesto de la Misio de la Unuiĝintaj Nacioj por Helpo al Rŭando (MINUAR). Paralizo de la Konsilantaro pri Sekureco.

Junio 1994: Lanĉiĝas en Rŭando la operacio Turka. La Multnacia Forto sub franca komando estas taskita de la Konsilantaro pri Sekureco certigi nome la sekurecon kaj la apogon de la distribuado de la helpoj kaj de la homhelpaj operacioj. Observantoj akuzas ĝin esti permesinta elŝovi respondeculojn pri la popolekstermo.

Junio 1999: La Forto por Kosovo (KFOR) sub kontrolo de la NATO estas taskita de la Konsilantaro pri Sekureco starigi interalie “sekuran ĉirkaŭaĵon” kiu ebligu la alsendon de la homhelpo.

Decembro 2004: La sekvoj de la cunamo en la Hindia Oceano kaj la Bengala Golfo vekas eksterordinaran impeton de solidareco kaj ... kelkajn polemikojn.

Junio 2005: Haitia kunlaboranto de la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco (IKRK), Joël Cauvin, estas forkondukita kaj retrovita morta.

Aprilo 2007: Dek-sep membroj de la Agado Kontraŭ Malsato estas mortigitaj en Srilanko.

Julio 2007: La Konsilantaro pri Sekureco kreas la Mision de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de la Afrika Unio en Darfuro (MINUAD). Ĝi povas fari “ĉiajn necesajn disponojn” por certigi la sekurecon kaj la liberan cirkuladon de la homhelpaj agantoj.

2007-2008: Membroj de la asocio Arche de Zoé estas akuzitaj pri provo forkonduki infanojn en Ĉadlando. Kondamnitaj tribunale en Nĝameno, ili estas ekstradiciitaj al Francio.

Junio-julio 2008: Svedo kaj dano sub kontrakto kun la Kontraŭminaj Servoj de la Unuiĝintaj Nacioj, kaj somalia homhelpanto, estas mallonge forkondukitaj en Somalio. Du francaj elpatrujiĝintoj de la Agado Kontraŭ Malsato (AKM) estas kaptitaj en Afganio de armita grupo postulanta la retiron de la francaj trupoj. Ili estas sane metitaj en liberecon.

2-a de julio 2008: Kontraŭ la Ĝenevaj Konvencioj, membroj de la kolombia armeo uzas “misuze kaj intence” la emblemon de la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco (IKRK) dum la operacio de savado de pluraj ostaĝoj de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC), inter kiuj s-ino Ingrid Betancourt. La IKRK esprimas sian zorgon.

16-a de julio 2008: La svisa federacia tribunalo kondamnas MSF [Kuracistoj Sen Limoj] repagi al la nederlanda registaro parton de la elaĉetmono (270.000 eŭroj) pagitaj por la liberigo de unue el ses dungitoj, Arjan Erkel, ostaĝigita dum pli ol dudek monatoj en Dagestano, rusa respubliko de Kaŭkazio. En aprilo 2004, Hago pagis unu milionon da eŭroj al mistera asocio de veteranoj de la rusaj sekretaj servoj, interŝanĝe kun la liberigo.

Malantaŭ la homhelpaj evidentoj

NECESIS ATENDI la neeviteblajn misuzojn, kosto de la homhelpa sukceso, por ke la celoj kaj eĉ ĝia moralo estu elmetitaj al suspektoj. Tiel, la misaventuroj de la Arche de Zoé en Ĉadlando, komence de 2008, estis kritika temo de la komunikiloj tie, kie antaŭe oni elvokis nur ĝiajn “bonajn intencojn”. Jam, dum la cunamo en Sudorienta Azio en 2004, la kapablo de la neregistaraj organizaĵojn (NRO) mastrumi la konsiderindajn ricevitajn donacojn estis pridubita.

La homhelpa agado kuŝas sur kohera tutaĵo de praktikoj kaj de principoj kiuj, prezentataj kiel necesaj kaj moralaj, konsistigas ideologion. Tiu maniero vidi la mondon baziĝas sur tri pilieroj kiuj meritas esti ekzamenotaj: la universaleco de la homrajtoj, ĝia same simpatia kiel problemeca aserto; la konstruado de la figuro de viktimo, sen kiu ne eblas savado; la enmiksiĝo kiel neintertraktita rajto aliri la viktimojn.

La universaleco de la homrajtoj estas postulato sen kiu ne ekzistas legitima homhelpa agado. Sed kiu estas la eco de la subjekto kiu portas tiujn rajtojn nuntempe eldirataj en sektoroj kiel sano, edukado aŭ sekureco? Ne estas tiu de la Deklaro de la Rajtoj de la Homo kaj de la Civitano de 1789, kiu estis politika subjekto, sed ekzemplero de la speco, biologia korpo kies ekzisto savendas kontraŭ malsato, epidemio aŭ naturkatastrofo. Ĝi estas la celo de la urĝomedicino pri kiu Kuracistoj Sen Limoj (Médecins sans frontières, MSF) fariĝis planedvasta simbolo kaj transnacia kvalitomarko. La rajto je vivo estas produkto de la malfrua 20-a jarcento kaj de la homhelpa epoko, kiu komenciĝas kun la Ruĝa Kruco, sed strukturiĝas en la 1980-aj jaroj, en kunteksto de ĝeneralaj senpolitikiĝo kaj moraliĝo.

Oni povas cetere demandi sin en kiuj proporcioj la korpo de la viktimo estas subjekto aŭ objekto. Ĝia digno estas abstrakta, relativigita de la cirkonstancoj (rifuĝinttendaroj ekzemple). Esti homo estas ankoraŭ statuso; esti viktimo estas jam stato. La viktimoj estas per naturo senpersonecaj kaj interŝanĝeblaj. Ili aperas, pasivaj figurantoj de emocio-merkatiko, en la leteroj de la neregistaraj organizaĵoj. La malegaleco kaj la foresto de reciprokeco karakterizas la rilaton inter savantoj kaj savatoj.

La plej multaj koncernataj individuoj ne vidas sin, unue, kiel viktimojn, sed kiel individuojn alfrontitajn al dramo. La homo batalas, efektive, de pratempo kontraŭ la perfortaĵoj de la naturo, de la povoj, de la socio. la filipinanoj ĉiujare persekutataj de la kirloventegoj, aŭ la bangladeŝanoj kiuj baraktas en la ripetaj inundoj alfrontas la krizon kiu fariĝas parto de ilia sorto de homaj estuloj, de dignaj personoj enskribitaj sur riska teritorio. Jen la rigardo de fremda aliulo kiu konstruas de ili viktimojn. La urĝokuraca servo venas nur alvokite. La homhelpa servo alvenas nevokite. Estas ĝi kiu decidas veni kaj kiu dekretas la urĝostaton. Ĝi savas ofte, sed laŭ sia “agendo”.

La mastrumado de la nombro da viktimoj, kiu pravigas la intervenon, estas cetere edifa. Kelkfoje ĝi estas subtaksata, ofte supertaksata. Ŝtatoj, en Latinameriko ekzemple (dum la kirloventegoj Mitch, en 1998, en Nikaragvo, en Honduro, en Gvatemalo kaj en Salvadoro) tendencas supertaksi la nombron por enskribiĝi en la ĝeneralan homhelpan agendon, male al Birmanio aŭ, en malpli alta grado, Ĉinio dum la tertremo en 2008.

Postulante, nome de malmulte diskutebla interven-devo, liberan aliron al la viktimoj, la homhelpantoj de la 20-a jarcento produktis “rajton” je enmiksiĝo kiu, ĉe uzado, ŝajnas pli esti politika dorno por ĉiuj ŝtatoj ol venko de la homaro super sin mem. Ĝi estas cetere pli kaj pli kontestata sub sia sorĉalvoka formo, “lirika-kuŝnera”*. Efektive, ĝi aperis en epoko (la fino de la 1980-aj jaroj) en kiu la okcidentaj pretendoj povis ŝajni universalaj. Tio jam ne estas la kazo.

* Laŭ la metodo de la franca ministro Bernard Kouchner [Kuŝner]. -vl

La eksportataj morallecionoj trovas malpli da adeptoj kiam la ekonomia kresko ŝanĝas la hemisferon. De Ĉinio ĝis Rusio, aŭtoritataj reĝimoj, kaj en multaj aliaj ŝtatoj, la homhelpa enmiksiĝo estas vidata kiel fumkurteno kiu kreas superfluajn politikajn streĉiĝojn. De mallonge, la homhelpuloj estas atakataj, pli kaj pli ofte tenataj kiel respondecaj pri la lokaj malordoj, aparte en la lokoj kie la malfortaj ŝtatoj estas metitaj en kuratorecon fare de la multflankaj intervenantoj (NRO-j, homhelpantoj, militistoj). Kiam la mizero daŭras, kiel en Haitio, ĉiuj ĉi fremduloj bone pagataj, veturantaj en kvarpelradaj aŭtoj, ricevas ŝtonojn, estas eĉ forkondukataj pro la espero de elaĉetmono — sed plej verŝajne kiel kriego de kolero aŭ de malespero.

En Afganio, du membroj de la Agado Kontraŭ Malsato estas forkondukitaj en julio antaŭ ol esti liberigitaj kontraŭ elaĉetmono. En Srilanko, pluraj membroj de tiu sama asocio estis mortigitaj en 2006. Pluraj volontuloj de la MSF estis kaptitaj en Dagestano aŭ en la Demokratia Respubliko Kongo ekde 2005. Tiuj fenomenoj observeblas en la konfliktzonoj kie la NRO-j troviĝas kune kun militistoj aŭ “blukaskuloj”*. En tiuj lokoj, la homhelpa intenco servas ĉiam malpli kiel paspermeso, kiel en Palestino, Eritreo, Sudano, Jemeno, Srilanko, Darfuro. Ankoraŭ malpli en Irako aŭ Afganio.

* Soldatoj en misio de la Unuiĝintaj Nacioj. -vl

En la koro de la problemo troviĝas la foresto de politika legitimeco de la enmiksiĝo. Tiu antaŭkondiĉas mondan civilan socion kiu ne ekzistas, kiu donus universalan mandaton (kiel rajtojn) al intervenantoj kies ŝtatanceco, rimedofontoj, ideologio estus neŭtraligitaj aŭ kaŝitaj kvazaŭ sorĉe. Ĝi neas la teritoriecon de la homa ekzisto, la eniĝon de la homoj en teksaĵon same geografian kiel politikan, do, interalie, de suverenaj ŝtatoj.

Nu, la krizo kiu frapas la kapitalisman kaj financan tutmondiĝon revenigas la ŝtatojn en la antaŭon de la scenejo. Penseblas ke la “enmiksiĝorajto” malfortiĝis ankoraŭ pli. Des pli ke la ekzisto de publikaj helppolitikoj metas la helpadon en la kompetentokampon de la plej suverenaj landoj, dum la multflankaj mondonantoj financas la NRO-jn grandskale en la malplej suverenaj landoj.

La kontraŭdiroj eksplodas unu post la aliaj. La tragikomika epizodo de la Arche de Zoé substrekas samtempe la centran rolon de la preteksto de savado de biologia vivo, ĉi tie komplete inventita, kaj la absurdajn klopodojn de demagogia uzado de enmiksiĝo pri kiu la malĝustatempaj eldiroj de certaj respondecaj politikistoj ne estas senkulpaj. Sendepende de la seriozeco de la plej multaj ĝiaj agantoj, la homhelpa agado estas viktimo de ĝia misuzado kiel spektaklo de la malfeliĉo de la aliuloj. Senhonta merkatiko sendas al la pordoj de la metrostacioj junulojn vestaĉitaj per agreskoloraj vestaĵoj kaj kiuj laŭdas, kvazaŭ por dentpastoj, la meritojn de Kuracistoj de la Mondo aŭ de la Agado Kontraŭ Malsato, serĉante donantojn jam lacigitajn pro la multaj petoj, facilaj emocioj kaj plej diversaj subtenindaj kaŭzoj.

Longtempe inter la manoj de la fondaj NRO-j kiel Kuracistoj Sen Limoj (MSF laŭ la franca), Kuracistoj de la Mondo aŭ Internacia Agado Kontraŭ Malsato (AICF laŭ la franca) — fariĝinta Agado Kontraŭ Malsato-, la homhelpado estis transformita pro la implikiĝo de la ŝtatoj en la 1990-aj jaroj. Tiu ekagado ĉesigis ian anĝelecon de la asocioj. En Francio, s-roj Bernard Kouchner kaj Claude Malhuret estis la unuaj respektive maldekstra kaj dekstra ŝtatsekretarioj pri homrajtoj. Ili instituciigis kaj oficialigis la rolon de la NRO-j. Engaĝitaj en la kontraŭtotalismon de la lastaj jaroj de la USSR (ĉirkaŭ la afgana absceso), tiuj du kuracistoj alvokis tiam la homrajtojn kies senpolitikismo forvaporiĝis kun la fino de la malvarma milito.*

* Guihot Nicolas, The democracy makers. Human rights and the politics of global order. Columbia university press, Novjorko, 2005.

Montriĝis efektive, ekde la 1990-aj jaroj, ke la kontraŭtotalismo estis larĝe subtenata de Usono kaj ke la okupado de ministraj funkcioj alfrontis la homhelpantojn elporti la sekvojn de iliaj eldiroj. De tiam, la alvokiteco de la homhelpantoj okupiĝi pri “politikaj katastrofoj” nomataj “totalismaj” perdis sian viglecon. Tamen la lastaj naturkatastrofoj en Birmanio kaj, en Ĉinio la eventoj de Tibeto*, montras la restantan efikon de la “kontraŭtotalismo”.

* Vd Slavoj Žižek, “Tibeto en la revo de la alia”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2008.

Por la ŝtatoj, la homhelpado estas strategia kampo kien oni sendas militistojn apud la kuracistoj, je ties granda ĉagreno. La multflankaj organizaĵoj, ekzemple la Eŭropa Unio, financas grandskalajn programojn, dum apude aliaj kreditlinioj estas uzataj por “konservado de paco”, de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) nome. Tiuj agantoj interkruciĝas, malbone kunordiĝas kaj inundas la plej malriĉajn landojn per amaso da intervenantoj kiuj produktas tiom da malordo kiom da ordo.

Nek la ŝtatoj nek la multflankaj organizaĵoj povis por la daŭro lasi al la asocioj la monopolon de emocio, de solidareco, de larĝanimeco. La homhelpado fariĝis do mondo kie interpuŝiĝas demagogaj politikistoj, laciĝintaj kaj maltrankvilaj profesiuloj, multflankaj teĥnokrataj mondonantoj troviĝantaj en burokratecaj kaj financaj logikoj, suspektemaj aŭ senentuziasmaj donantoj kiuj emas privilegii la kaŭzojn de proksimeco.* Estas cirko ĉar estas spektaklo: tiu de la malfeliĉo de la aliuloj, komunikila varo kies inflacio zorgigas neniun.

* Vd Pierre Micheletti, “L’humanitaire victime des logiques d’Etat”, Le Monde diplomatique, junio 2007.

La homhelpado estas centra elemento de la okazanta morala tutmondiĝo. La merkatekonomio, la kapitalismo, devas nepre “blankigi” la profitojn naskitajn de sia tutmondigita ekspluatado. La infanlaboro, la laborrapideco, la nepagataj kromhoroj, ĉiuj elpremoj, en universo de plej multaj malreguladoj, estas ŝminkendaj.

El tiu alta nombro da ekskluditoj, produktoj de la socia perforto, tre malmultaj estas identigitaj kiel viktimoj. Donante garantiojn de moraleco, de falsa travideblo, de klareco, estas ĝenerala imposto de morala normaleco kiu konformigas la donantojn, la ŝtatojn kaj la entreprenojn, al homaro siavice mem morala. La universo de la homhelpa agado estas postpolitika. Ĝi estas tiu de la akcesoraĵoj de bona konscienco, lanĉataj de la NRO-j, moral-entreprenoj hodiaŭ preterpasitaj de iliaj kreaĵoj. La 20-a jarcento estis tiu de la socia demando. La 21-a jarcento devos mastrumi konsiderindan nombron da viktimoj de la naturo kaj de la merkatekonomio, kiu produktas kaj multobligas planedvastajn ekskludojn.*

* Yves Dezelay, Bryant Garth; “Droit de l’homme et philanthropie hégémonique”, Actes de la recherche en sciences sociales, p. 121-122, Parizo, marto 1993.

Sur tiu vulkano, profesiuloj, libervoluloj kaj volontuloj provas ŝtopi la akvovojojn. Kion ili faras, estas utila kaj larĝanima. Tio ne estas la solvo. La homhelpa agado kontribuis kaŝi, parte, la evoluon, anstataŭigante ĝin per la nocio de “batalo kontraŭ la malriĉeco”, pli proksima de urĝomedicino ĉar ĝi aperas kiel vera patologio, malsano.

Pro la maskado de la maljusteco malantaŭ la mizero, tiu ideologio proponas al ni ĉiam minimumajn normojn de vivo kiu estas nur supervivado (Ĉu esti mortonta estas la esenca kondiĉo por ricevi helpon? Ĉu tio estas normala? Kaj humana?). Kontraste al la aspiroj de la klerismo, ĝi validigas la ideon de mondo dividita inter la sukcesuloj unuflanke, la malsanuloj aŭ rifuĝintoj aliflanke. Kontribuante starigi planedvastan rasdisigon, tiuj katastrof-strategioj estas parto de sistemo kiu metas en tutmondan, moralan kaj sekurecan kuratorecon.

En la Nordo, instrumento de morala regado kaj de politika fikomerco, la surscenigo de la konstantaj katastrofoj invitas la civitanojn forgesi la sociajn movadojn de hieraŭ por universo de kompato kaj de efemeraj emocioj kie estas spaco nur por la emocio kiu emas estingi la konscion pri la maljusteco: la venkitoj ribelas, sed la viktimoj multe plorigas. Ĉefe tiujn kiuj tiel trovas iujn malpli bone traktatajn ol sin mem. La homhelpa emocio produktas, en la plej bona kazo, indignon. ĝi malhelpas ribeladon.

Bernard HOURS.

Kiam Rusio releviĝas

La demando de la respondeco pri la konflikto en Kaŭkazio ne longe turmentis nin. Malpli ol semajnon post la georgia atako, du francaj komentistoj, specialistoj pri ĉio, juĝis ĝin “malaktuala”. Influhava usona novkonservativulo estis doninta al ili la tonon. Scii kiu komencis “ne vere gravas”, juĝis Robert Kagan, ĉar “se Miĥael Saakaŝvili ne falintus en la kaptilon de Vladimir Putin ĉi-foje, la konflikto eksplodintus alie.”* Unu hipotezo alvokas alian: se la tago de malferm-ceremonio de la Olimpiaj Ludoj elektita por la iniciato de armita operacio estintus la faro de iu alia ol de la juna poligloto Saakaŝvili, diplomito de la Columbia Law School de Novjorko, ĉu la okcidentaj ĉefurboj kaj iliaj amaskomunikiloj bridintus sian indignon antaŭ tiom peze simbola ago?

* Respektive Bernard-Henri Lévy kaj André Glucksmann en Libération de la 14-a de aŭgusto 2008, kaj Robert Kagan en la Washington Post de la 11-a de aŭgusto 2008.

Sed, kiam la bonaj kaj la malbonaj roloj estas konataj jam antaŭe, la historio estas pli facile sekvebla. La bonuloj , kiel Georgio, havas la devon defendi sian teritorian integrecon kontraŭ la separismaj fimanovroj teksitaj de ĝiaj najbaroj; la maliculoj, kiel Serbio, devis konsenti la memdeterminadon de siaj malplimultoj — kaj suferi, en kazo de rifuzo, la bombadojn de la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO). La morala rakonto estas ankoraŭ pli edifa kiam, por defendi la teritorian integrecon de sia lando, la afabla porusona prezidanto hejmen venigas parton de la du mil soldatoj kiujn li estis sendinta ... invadi Irakon.

La 16-an de aŭgusto 2008, la prezidanto George W. Bush, ĝuste, alvokis kun graveco la “rezoluciojn de la Konsilantaro pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj” kaj “la sendependecon, la suverenecon kaj la teritorian integrecon” de Georgio, kies “landlimoj devas ĝui la saman respekton kiel tiuj de la aliaj nacioj”. Sekve, nur Usono havus la rajton agi unuflanke kiam ĝi taksas (aŭ pretendas) ke ĝia sekureco estas en danĝero. En realo, la serio de eventoj obeas al pli simpla logiko: Vaŝingtono ludas Georgion (kaj reciproke) por kontraŭi Rusion; Moskvo ludas Sud-Osetion, sed ankaŭ Abĥazion, por “puni” Georgion.

Jam en 1992, du raportoj de la Pentagono klopodis por antaŭmalhelpi eventualan reaperon de rusa potenco, tiam en pecoj. Por ĉiamigi la usonan hegemonion naskitan, samjare, de la venko de Usono dum la Golf-milito kaj de la disfalo de la sovetia bloko, gravas, indikis tiuj raportoj, “konvinki eventualajn konkurantojn ke ili ne bezonas aspiri ludadon de pli granda rolo”. Kaj, se malsukcesas la konvinkado, Vaŝingtono scius “malinstigi” ilin. Ĉefa celo de tiuj afablecoj? Rusio, “sola potenco en la mondo kiu povus detrui Usonon.”*

* Vd Paul-Marie de la Gorce, “Washington et la maîtrise du monde”, Le Monde diplomatique, aprilo 1992.

Ĉu eblas do riproĉi al la rusaj gvidantoj ke ili spertis la okcidentan helpon al la “koloraj revolucioj” en Ukrainio kaj Georgio, la aliĝon al la NATO de iamaj aliancanoj de la Varsovia Traktato kaj la venontan instaladon de usonaj raketoj sur pola teritorio kiel elementojn de tiu malnova strategio celanta malfortigi ilian landon, kia ajn estas ĝia reĝimo kaj ĝiaj politikoj? “Rusio fariĝis granda potenco, estas tio kio zorgigas”, koncedis eĉ s-ro Bernard Kouchner, franca ministro pri eksterlandaj aferoj.*

* Interparolado kun la “Journal du dimanche”, Parizo, 17-an de aŭgusto 2008.

S-ro Zbigniew Brzezinski, arĥitekto en 1980 de la danĝerega afgana strategio de Vaŝingtono (subteni milite la islamistojn por venki la komunistojn ...), detale okupiĝis pri la alia flanko de la usona intenco: “Georgio malfermas al ni la aliron al la petrolo kaj baldaŭ al la gaso de Azerbajĝano, de la Kaspia Maro kaj de centra Azio. Ĝi prezentas do por ni gravan strategian atuton.”* S-ro Brzezinski ne suspekteblas pri ŝanĝiĝemo: eĉ kiam Rusio agoniis, en la tempo de Boris Elcin, li volis forpeli ĝin el Kaŭkazio kaj el centra Azio por garantii la energian provizadon de la Okcidento.*

* Bloomberg News, 12-a de aŭgusto 2008.
* Zbigniew Brzezinski, Le Grand échiquier, Bayard, Parizo, 1997.

Intertempe, Rusio fartas pli bone, Usono malpli bone, kaj la petrolo kostas pli. Viktimo de la provokoj de sia prezidanto, Georgio ĵus suferis la kolizion de tiuj tri movfortoj.

Serge HALIMI.

Ĉe LVMH, la giganto de la luks-industrio (Louis Vuitton — Moët Hennessy)

Nekutima vidalvido inter laboristinoj kaj akciuloj

La intertraktaĵoj enkadre de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) por plia liberaligo de la internaciaj interŝanĝoj ŝanĝos nenion al tio: la okcidenta ekonomio ŝajnas regresonta, kaj tio spite al la amasaj elspezoj de la usona registaro, kiu malgraŭ la postulato de memreguliĝo de la merkatoj, kuras helpi al privataj bankoj bankrotiĝantaj kaj al la falanta merkato de nemoveblaĵoj. Tiun krizon akompanas konstanta balanciĝo de la prezoj de nutraĵproduktoj kaj krudmaterialoj, kaj ĉefe petrolo, kiu igas eĉ pli malstabila la sorton de la plej malriĉaj, sed ankaŭ de la mezaj klasoj. En la sino mem de la gvidantaj rondoj leviĝas voĉoj, kiuj kontestas la faman neintervenismon (“lasu fari”) de la Reagan- kaj Thatcher-jaroj. La sistemo estas kontestata kaj la “socia interkonsento” fendetiĝas: ripetataj strikoj en Eburbordokaj Kameruno, popolribeloj pro malsato en Haitio kaj Egiptujo, manifestacio en la Borson de Karaĉio(Pakistano)fare de etaj akciuloj... En Francio, laboristinoj aŭdacis esprimi sian kontestadon en la sino mem de la akciulaj asembleoj.

“MI PETAS, ni aŭskultu unu la alian”. Estas ĥaosa bruado en la restoracio de la Eŭropa Entrepreno de Negoco kaj Konfekcio (EENK). Ĉe sonorado, ĉiuj kudristinoj eliris la laborejon, kun siaj fingringoj kaj mezuriloj ĉirkaŭ siaj ŝultroj, kiel skarpoj .

“Ni parolos pri la hieraŭa kunveno en Parizo, komencas s-ino Marie Hélène Bourlard; la CGT-sindikata delegitino. Do, ili donis al ni dokumenton; kaj nia fabriko en Poix-du-Nord estas tute eliminota. Tion ni ne akceptas. Por ili, ekde la 15-a de septembro [2007], oni ne plu parolos pri ni.

‣ Ha, Ha, krias la publiko, maltrankvila.

Nu, ĉu ni lasu ilin forigi nin sen protesti? , daŭrigas la parolantino.

Neeee!

‣ Do, kun la kamaradinoj, ni preparas ion, sed la planon ni ne povas nun malkaŝi. Tio devas resti sekreto”

En sia fabriko apud Valenciennes, Marie-Hélène kaj ties 146 koleginoj fabrikas, interalie, la virajn kostumojn Kenzo. Tiuj vendiĝas proksimume po 1000 eŭroj, la ekvivalento de ilia monata salajro. Sed tiu estas ankoraŭ tro alta salajro, ŝajne: Kenzo volas deloki sian produktadon en Polujon, por malaltigi la “laborkoston de 100 al 40 eŭroj en la finprodukto.”

Oni parkere konas tiun kanzonon. La sama estas kantata ĉe Goodyear, Moulinex, Airbus, Lee Cooper, ktp... de du jardekoj.

Sed Kenzo, tio estas LVMH (Louis Vuitton — Moët Hennessy).

Kaj LVMH, tio estas Bernard Arnault. Kaj Bernard Arnault estas tiam la plej granda posedaĵo en Francio.

Kia bonŝanco...

NI LUDIS tiun ludon, dum tagmeza paŭzo, en ilia sindikata ejo, dum ili manĝis sian tagmanĝon je “ĝusta prezo”.

“Ĉu vi scias kiom li enspezas, Bernard Arnault?

Ĉesu, vi naŭzos nin!, kelkaj respondas ĥore.

Tri milionojn da eŭroj, anoncas Marie-Hélène, bone informita.

Tri milionojn da eŭroj, ja, sed tio estas lia salajro. Sed ĉi-jare li ankaŭ ricevis 335 milionojn da eŭroj, kiel dividendojn.

Ah, mi forgesis la dividendojn. Estas vere ke ni, ni ne konas la dividendojn...

Nun, lia heredaĵo. Vi, ĉu vi posedas vian domon? Jes?

Ne, nu ne, ĝuste, mi disiĝis de mia edzo, atestas laboristino. Mi estis devigita vendi mian domon ĉar ni disiĝis, kaj la domo ne estis finpagita. Do estis malfacile, mi devis pagi du lupagojn...

Do, kion vi havas kiel heredaĵon? Ĉu aŭton?

Mi ja devas havi transportrimedon, ĉar buso ne venas ĉe mi. Malnova Renault 21, eĉ ne plu taksata ĉe Argus-gazeto.

Jen por vi. La havaĵo de Bernard Arnault, kiom vi taksas ĝin?

‣ Unue, ĉu ĉio estas ja deklarita?, demandas Marie-Hélène, suspektema.

Nu, ek! Diru nombron!

Cent milionoj da eŭroj, diras la sama.

Mi dirus miliardojn, ne milionojn, diras la sekretariino de la entrepreno-komitato.

Ni estas kun eŭroj, do estas milionoj, ne miliardoj, argumentas Marie-Hélène.

Tamen jes, mi konfirmas: temas ja pri miliardoj. 18 miliardoj da eŭroj. Kaj laŭ Forbes-magazino, lia posedaĵo kreskis ĉi-jare je 3 miliardoj...

Ni eĉ ne povas imagi tiajn sumojn, ni”.

Ĝuste, mi pruntedonas kalkulilon al la kasistino de la komitato. Ŝi registras la ĉi-jarajn enspezojn de la Ĝenerala Direktoro-Prezidanto (ĜDP): “Sed estas tro da nuloj en 3 miliardoj, ili ne eniras la ekranon.” Ŝi dividas per la jara salajro de laboristino, kaj ricevas: “230.769”.

Oni disvolvas la historian fadenon, oni retroiras al Johanino de Arko, Jesuo Kristo, la invento de skriboarto, ĝis la neolitika epoko. “230.769 jaroj, estas kvazaŭ ni kudrus de la kaverno-epoko!”

Kaj do laŭ Bernard Arnault, ja “ili” kostas tro multe.

“DELPHINE kaj Alessandro: granda franca edziĝfesto”, afiŝis unuapaĝe Paris-Match-gazeto en septembro 2005. “Por la feliĉo de sia filino, Bernard Arnault akceptas en la Yquem-kastelo princojn, stelulojn kaj financistojn” kaj li donacis al sia karulino robon el “165 metroj da silkajo, de koloroj blanka ĝis rozkolora, ornamitan de kristalo kaj arĝentaj fadenoj, kun puntaj malnovaj rozoj”, dum “la nova papo Benedikto la 16-a sendis sian papan benon kaj personan mesaĝon al la novaj geedzoj”, antaŭ ol la paro komencis “sian edziĝvojaĝon al Los-Anĝeleso, Havajo, Fiĝioj kaj Las Vegas, kie ili spektis koncerton de Elton John*.

* Paris Match, Parizo, 22-an de septembro 2005.

La saman jaron decidiĝis la delokado de EENK. Sed tiu kontrasto ne kolerigis, tiam, en Poix-du-Nord. Malmultaj dungitoj vidis ligon inter tiuj grandburĝoj triumfantaj kaj sia propra kondiĉo.

Kial?

Eble unue ĉar la subkontraktado kaŝis la aferon: ili ja bataladis kontraŭ Devaux, ilia dunganto, “Ekstermanto-Konspiranto kontraŭ la dungofertoj” kaj ne kontraŭ la ordonanto, LVMH. Due, ĉar estas geografia disiĝo. Riĉuloj kaj malriĉuloj ne plu loĝas samloke. La unuaj rezervas al si kvartalojn en la grandaj urboj, disponas pri feriaj domoj en protektataj zonoj: “belega domo en la Parko-Rezidejo” en Saint-Tropez por Bernard Arnault, lia “bela sinjordomo en la 7-a kvartalo” en Parizo, plena je artaĵoj, kaj kun naĝejo, lia “palaco ĉe la pinto, escepta rifuĝejo” en Courchevel “kie liaj infanoj lernis skii”, lia “belega 70-metrojn longa jaĥto, nomata Amadeus honore al Mozarto*. Dum la aliaj, modestuloj, laboristoj, estas forpuŝitaj ĉe la randoj, en la kamparo aŭ la ĉirkaŭurboj. Se ili ekvidas la riĉecon de la havuloj, estas nur kaŝe, tra amaskomunikiloj, tra la bildo de jaĥto en la maltaj akvoj, per ekstravagancaj sumoj en miliardoj. Novaĵo inter mil aliaj, kiun la venkitoj nur konfuze ligas al sia propra senhavo.

* Challenges, Parizo, 20-a de marto 2008.

La operacio “justa prezo” celis forigi tiun “konfuze”. Nomi la malamikon. Kaj nun necesas la batalo.

“MI PRENOS la mikrofonon de la ŝoforo”

Dum mateno leviĝis super ilia fabriko, la laboristinoj eliris buson kaj eniris alian. Nun ili veturas al nekonata celo. Sed Marie-Hélène nun eklevos la vualon de la mistero.

‣ “Nu, hodiaŭ, ni iras al la Louvre-palaco.

‣ Aaaah , ekkrias la koleginoj.

‣ Tio estas, hodiaŭ estas escepta tago ĉe LVMH. Estas la tago de akciuloj, do ili kunvenas en salono, kaj certe ĉeestos Bernard Arnault.

‣ Aaaah!

‣ Sekve ni manifestacios sen batali, ni montros al LVMH, ke ni, ni volas ke nia societo pluvivu. Ni, ni ne volas iri en Rumanujon... nek en Polujon... Ni ja laboris ĉi tie jarojn, do ĉi tie ni volas resti. Ni nepre devas esti aŭskultataj.”

Aplaŭdoj kaj krioj “Brave, Marie-Hélène”, sekvas la etan paroladon. La laboristinoj ekkantas “Le chiffon rouge” (La ruĝa tuko):

“Kamarado de koler’ Kamarado de batal’ Vi, kiun oni silentigis...”

Estas unuigita ĥoro hodiaŭ. Sed post ses monatoj, tiu kolektiva voĉo dissplitiĝos, ŝirata inter la fru-pensiuloj, la redungitoj ĉe la najbara fabriko en Prouvy, la “trejniĝantoj” (meti-relernantoj), la “sensolvulinoj” kaj tiuj, kiuj deprimas hejme. “Ili ĉion detruas, ĉiuokaze, konstatas Gloria, amara. Kiam vi vidas ke ili pasas antaŭ vin, por kolekti la maŝinojn destinitajn al delokado. Ili surmetas etikedon “konservenda”. Dum la laboristino ankoraŭ laboras. “Konservenda”, sed la maŝino, ja, ne la kudristino...”

AŬTOŜOSEON. Ringoŝoseo de Parizo.

Oni alproksimiĝas al Parizo, kaj Marie-Hélène maltrankviliĝas. Baldaŭ ŝi, la sindikatistino, la “ruĝulino”, estos en la leona faŭko. Sola inter la rentuloj, la posedantoj, la riĉeguloj . “Mia bankistino, ŝi rigardis min strange, ŝi amuze rakontas, unu akcion, ĉu vi ne volas pli ol unu? — Ne, nur unu. — Tio ne estas via stilo, ŝi rimarkigis. — Oni devas foje ŝanĝi dum la vivo, mi respondis. Nun, mi estos akciulino!”

La mensogoj de la “salajrata akciularo”, ŝi tute ne kredas ilin. Nur ke, eĉ se vi laboris 33 jarojn en entrepreno, en la momento de la strategiaj decidoj, kiuj determinas vian estontecon kaj iomete ankaŭ tiun de viaj infanoj, vi ne estos konsultita Aŭ nur por diskuti la “akompanajn agadojn”. Sed se vi posedas akcion, “nur unu”, vi povos voĉdoni, kaj esprimi vin en la ĝenerala asembleo.

Oni nomas tion la “akciulara demokratio”. Kvazaŭ “demokratio” estus forlasinta la balotujojn, politika gesto sen ekonomia sekvo, kiam la ĉefaj partioj interkonsentas pri la libermerkata Eŭropo, la konkurenco libera kaj seddifekta, la libera cirkulado de kapitaloj kaj varoj. Kvazaŭ “demokratio” tiom forlasis la balotujojn, ke do ĝi troviĝas nun tie, en la balotsistemo, tre dependa de la riĉaĵoj, de la akciulaj ĝeneralaj asembleoj.

ESTAS Louis, kiu donis al mi la ideon.

Louis estas eta akciulo aktivisto. Nu, mi volas diri: aktivulo por la etaj akciuloj.

Mi renkontis tiun emeritan inĝenieron en lia domo en Poitou-regiono, kie li arĥivigas la societo-raportojn. Dikaj dosieroj, kiujn li trastudas por kontroli, trans la rendimenteco, la faritajn investojn, la ŝuldokvanton, kaj ankaŭ la enspezojn de la GDP (altaj gvidantoj). Antaŭ glaso da cidro, li rakontis siajn batalojn: “Ĉe VIVENDI, dum la ĝenerala asembleo, en sia enkonduka parolado, s-ro Jean-René Fourtou diris, ke li ne havas aldonan diferencan pension (tiel nomatan “ĉapelpension”). Mi ekstaris, ĉar oni ne volis doni al mi la mikrofonon, mi levis la referencan dokumenton, dirante ke tio ne estas vero.

‣ Ĉu estis sonproblemoj pri la mikrofono?

‣ Mi povas diri al vi, ĉe Vivendi-Universal, mi havis “korpogardiston”, tre afablan viron, aziulon, kiu ne parolis, sed ĉiufoje kiam mi ekstaris por peti mikrofonon, li tiris mian jakon por sidigi min! Mi kutimas tiujn batalojn, mi sukcesis paroli...”

Sed la plej granda “salajro” de la CAC 40-indico, estis tiam por Lindsay Owen-Jones, ĉe l’Oréal. Tion Louis volonte akceptis: “Kiam mi aĉetis miajn L’Oréal-akciojn, kaj kiam mi rigardas la hodiaŭan prezon de miaj akcioj... mi ricevis ampleksan plivaloron. Do mi, eta akciulo, mi konsideras ke la plenumo de s-ro Owen-Jones, ĝi estis tre profitdona.

‣ Kiam vi parolas pri la plenumo, estas...

‣ Kresko de la akcio, dividendoj, kaj daŭreco de la sukceso.

‣ Kio min surprizas, en viaj diroj, estas la foresto de tio, kio laŭ mi estas la kerno de entrepreno: la dungitaro. Mi vizitis ekzemple en norda Francio subkontraktanton de LVMH. Nun la virkostuma produktado estas delokita en Pollando...

‣ Nu, tio, ĝi estas problemo de la tutmondiĝo. Estas alia problemo.”

Inter etaj akciuloj, bankistoj, mastrumantoj, pensi-fondusoj, la “diktatoreco de la kapitalo” devas solvi internajn problemojn. Oni havas en memoro la ribelon, longdaŭran, ĉe Eŭrotunelo. Oni memoras tiujn simplajn civitanojn, kiuj lastjare dum la Airbus-skandalo, invitis sin mem ĉe la European Aeronautic Defense and Space(EADS)-sidejo en Hago.

“S-ro Lagardère, la akciuloj ne povas voĉdoni por nekompetenta akciulo, tio ne eblas!, ekkriis unu el ili.

Sciu, ke mi cedos nenion, kaj ke mi memoros ĉion”, rebatis Arnaud Lagardère, kvazaŭ, krom siaj raketoj, siaj aviadiloj kaj siaj gazetoj, li ankaŭ disponus pri politika polico. Ekde nun, “La akciulara aktivismo profesiiĝas”, anoncas la ekonomia gazeto “Les Echos” (de Bernard Arnault): sed temas nur, ĉe tiuj aktivismo-fondusoj, pri “influi la regadon de la entreprenoj” por “pli bone valorigi siajn investojn” por “akiri plivalorojn kaj dividendojn”, unuvorte por “plibonigi la rezulton”*. En Usono ja ekzistas belvestitaj aktivistoj — la ekleziaj kasistoj, la filantropoj de la sistemo-, kiuj strebas agordi etikon kaj kapitalismon, profitojn kaj civitismon, kaj argumentas ĉe la ĜDP, ĝis ili foje ricevas etajn kontentigojn. “ExxonMobil: akciula batalo hodiaŭ en la ĝenerala asembleo. En Dallas, la akciuloj gvidataj de la familio Rockfeller postulos voĉdonon de pluraj rezolucioj, kiuj pli profunde engaĝos la petrolgrupon en la batalon kontraŭ la klimatvarmigo. Por tion atingi, ili postulas disiĝon inter la prezidanta funkcio chairman kaj tiu de Ĝenerala Direktoro Prezidanto chief executive officer. (laŭ “Les Echos”). Decida paŝo, sendube, al la protekto de la planedo (vd noton ĉi-sube pri libro de David Sirota).

* Les Echos, Parizo, 17-a de junio 2008.

Ne gravas tiuj rezervoj.

Louis helpis nin tra la klopodoj: kiel fariĝi akciujoj, Marie-Hélène kaj mi. Kiel esti invititaj al la ĝenerala asembleo, kiel aŭdigi nian demandon: “Plej bone estas veni kun jura konstatisto. Kaj se ili malhelpas vin paroli, tio nuligos la asembleon.”

“MI DEZIRAS substreki la escepte bonan rezulton de via grupo en 2006, kontentas Bernard Arnault. Kuranta operacia rezulto kreskinta je 12% en 2006, plibonigo de la operacia marĝeno kaj neta rezulto kreskinta je 30%. La grupo ankoraŭ plifortigis sian pozicion sur la monda lukso-merkato...”

Ĉirkaŭ Marie-Hélène, etendiĝas ondo da blankaj kranioj. Du mil akciuloj kunigitaj en salonego ĉe Carrousel de la Louvre. Plejparte prauloj alkutimiĝintaj al tiu ceremonio, kun rilataj vestaĵoj — oni divenas ĉi tie la kolosan transigon de riĉeco, de senstabiligita junularo, destinita al la “sociaj minimumoj” kaj etloĝejoj, al posedanta kaj rentula maljunularo, kiu akumulas senutilan riĉecon. Antaŭ ni veterano endormiĝas. Lia kapo falas. Li volas foriri: “Ne nun, riproĉas lia edzino, estos la donaco”. Jes ja ĉe la eliro, ĉiu akciulo ricevos etan ĉampanvinbotelon Moët et Chandon. Sed nur ĉe la fino. Kiam la organizantoj donis la donacon antaŭ, la homoj ne restis por aŭskulti la paroladon.

Li ja estas teda, Bernard Arnauld. Li anoncas, sur la gigantaj ekranoj, “dividendojn kreskintajn 30%”, lia monotona kaj malrapida voĉo ne levas entuziasmon. Kiel malbona kampara paroĥestro. Li ne havas la karismon de tiuj usonaj ĜDP, edukitaj en la lernejoj de la evangeliistaj pastroj, kiuj celebras ĉiujare la “Woodstock de kapitalismo”.

Finfine venas la tempo de la demandoj de la publiko. Marie-Hélène eksaltas al pedelino, en la aleo, kaj ricevas ŝildeton kun n°12. Estas unue elektita n°3, kaj 9, kaj poste 7. “Ni prenos nun la lastan demandon, la n°10”, anoncas Bernard Arnault. Marie-Hélène protestas ĉe la pedelino, ke ŝi veturis 200 km, ke 147 laboristinoj atendas la respondon, ke ŝi ne foriros sen respondo. “Oni ne povas preni ĉiujn demandojn”, bedaŭras la fraŭlino. Sed Marie-Hélène jam ekkuris antaŭen al la podio, kaj nia eta trupo de kaŝitaj magnetofonoj kaj timemaj subtenantoj sekvas ŝin.

“S-ro Bernard Arnault, oni rifuzis al mi la mikrofonon, sed mi estas sindikata delegitino ĉe EENK, laŭtkrias Marie-Hélène.

Aaaaahh! horora tremeto trakuras la asembleon.

Ĉu vi pretas, ŝi daŭrigas rigardante la ĜDP sur la podio, ĉu vi pretas fari malpli da profito, resubskribi kontrakton kun EENK por konservi la produktadon en Francio? Ĉar 147 dungitoj estos forigitaj”.

Bernard Arnault bedaŭras tiun “tonon”, tiun “dialektikon, adaptitan al via sindikata funkcio”...

Sed vi forigas 147 dungitojn!”, kaj Marie Hélène turnas sin al la publiko: “Ĉu la etaj akciuloj pretas gajni iomete malpli por ke 147 salajruloj pluvivu?

Mi vere bedaŭras la problemojn kaŭzitajn al homoj, senkulpiĝas Bernard Arnault, sed la funda problemo estas la diferenco de kosto por kelkaj metioj, interalie la konfekcio, inter Francio kaj niaj eŭropaj najbaroj.

Estas 147 salajruloj, kiuj atendas respondon ekstere!”

Unu kontraŭ unu, la granda ĉefo ŝancelas, perdas la ludon. Eĉ kun la mikrofono. Tiam li revokas la gluecajn diskursojn de la “socia dialogo”. Ni estas ĉirkaŭataj de profesiuloj de la komunikado. “Mi pensas, ke ni prefere diskutu ekstere, konsilas dika sinjoro kun kravato.

Ni jam skribis al vi, rebatas Marie-Hélène. Vi eĉ ne havas la ĝentilecon respondi!

Tiam, mi nun proponas al vi, ke enkadre de la “socia dialogo”, ni organizu kunvenon”.

Maniero, pere de “karoto”, puŝi nin eksteren.

Ankaŭ aliaj puŝas milde sed proprasence, ne figure: la gardistoj. “Mi estas deputito, mi, sinjoro!”, elĵetas Bertrand (tiom parlamentano kiom papo...) la gardistoj retroiras: eviti incidenton. Kaj Bertrand profitas sian avantaĝon: “Mi deziras la mikrofonon por meti proponon.

Ne en ĉi-kadro, diras la dikulo.

Sed kial? Kial oni ne povus proponi malpliigon de dividendo por solvi ĉi-problemon?

Ne estas la loko. Oni nun estas voĉdononta.

Kiel, ne estas la loko? Ĉu estas demokratio, ĉi tie? Ne? ne estas demokratio? Tiam, estas kio?”

Bertrand sincere nervoziĝas, kaj lia naiveco kortuŝas min: ĉar li vere kredas tion ebla, ke etaj kapitalistoj, tuŝitaj per graco, povas, en impeto de malavareco, rezigni pri siaj interesoj.

“Solidareco kun la kamaradoj! mi kriegas al la akciuloj (eta plezuro ĝuinda). Jes por malpliigo de la dividendoj!, mi daŭrigas, forta pro mia ĵurnalista objektiveco.

Ni ĝenas, ĉu? Marie-Hélène moketas la gvidantojn. Oni ĝenas ĉar estas 147 senlaboruloj!”

Strikte vestita kadrulino aldoniĝas al la kunkurantoj: “Ne en asembleo oni povas solvi tian socian konflikton...”

La dikulo aprobas: “Ni faru tuj kunvenon por religi la socian dialogon. Necesas reiri al la homoj, kiuj vin delegis...”

Marie-Hélène demandas nin: “Kion ni faru? Ĉu eliri?”

Jes, ni eliras, preskaŭ volonte. Ni tiom ĝenas. Kaj ĉar ĝenas nin ĝeni. “Ni revidos nin, s-ro Bernard Arnault, ankoraŭ fanfaronas Marie-Hélène. Sed oni forlasas la salonon, same kiel ŝi kaj ŝiaj kamaradoj devos forlasi sian fabrikon. Forigitaj de la aktiva vivo. Translokitaj al la funelo de la “trejnadoj”, metilernado, kaj de la “personaj servoj”. Oni atingas la halon, la voĉo de Bernard Arnault mallaŭtiĝas: “kreskokurboj, produkto-lanĉo...”

Parentezo fermiĝis.

UNU jaro pasis.

La Poix-du-Nord-fabriko fermiĝis.

La laboristinoj de la luksa konfekcio ricevis pli da redungadoj, da akompanaj helpoj. Ja tio ne malhelpis deprimiĝon kaj la malcertecon, kiu etendas nigran vualon sur la estontecon.

La plej batalemaj tamen tenas tiun rememoron kiel fieraĵon. Ĉar Bernard Arnault — kaj liaj similuloj — havas ĉion por sufoki iliajn kriojn: korpogardistojn kaj ekonomiajn gazetojn, direktor-asistantinojn kaj optimismo-komunikantojn, kolorvitrajn aŭtomobilojn kaj privatajn jetaviadilojn. Tiuj virinoj sukcesis unu momenton, nur momenton, krevigi la aŭtismo-vezikon, vezikon de lukso, kvieto kaj volupto: “Foje, meze de kunveno, informis nin publika TV-elsendo, Bernard Arnault haltas kaj iras ludi kelkajn notojn sur sia piano. De tempo al tempo, kiel ĉiu entreprenestro li havas zorgojn, kaj estas utile forigi ilin kaj pensi pri aliaj aferoj. La muziksalono troviĝas tuj proksime al lia oficejo*.”Tiuj laboristinoj produktis kelkajn missonojn en lia partituro. Ili havis venkon, en jam perdita milito.

* En tv-elsendo “Complément d’enquête”, France 2, 11-an de decembro 2006.

Milito, kiu ne estas farata.

Estis dum la elsendo “A vous de juger” (Faru vian opinion) en tv-kanalo France 2, dum la porprezidanta kampanjo. Marie-Hélène demandis s-inon Ségolène Royal [kandidato de la Socialista Partio]: “Morgaŭ mi perdos mian laboron, same kiel la 147 dungitoj de EENK perdos sian ĉi-jare; do se ne estos eŭropa regulo, nia fabriko estos delokita en la orientaj landoj. Praktike, kion vi faros?” La kandidatino de la socialista partio respondis al ŝi per la sama ŝablonlingvo, kiel la dika sinjoro, surbaze de: “Ĉar la “socia dialogo” estos bonkvalita, vi povos alerti sufiĉe frue, kaj la entreprenoj devos pravigi sin pri la kialoj de la delokado.” La sindikatistino relanĉis sian demandon per: “Sed praktike, kion vi faros pri Eŭropo?” Ŝi ricevis nur tiun nebulan respondon: “Mi diru al vi tion: la tagon kiam estos taŭga socia dialogo, kiam la entreprenoj devos konsideri la ĝeneralan intereson, kaj kiam la aŭtoritatuloj estos avertitaj sufiĉe frue, oni povos malhelpi aferojn.”

La sekva interparolanto estis pli bonŝanca.

Estis Geoffroy Roux de Bézieu: prezidanto de Croissance plus, ĝenerala direktoro de Virgin-Mobile-France, membro de la kontrolkonsilio de PSA Peugeot Citroen kaj ekde nun administranto de Unedic (kotizfonduso por senlaboreca subvencio en Francio), kie li reprezentas la Movadon de Entreprenoj de Francio (MEDEF). Kion planis fari la socialistino por “la riĉuloj, kiuj kreas dungofertojn en ĉi tiu lando? li demandis.

Vi havos la “saltotabulajn dungitojn”, ŝi promesis. Tiu junulo estos pagita 6 monatojn, kaj metita je dispono de entrepreno...

Kaj ĉu mi povos maldungi lin?

Ne estos bezonata maldungo” ĉar la portempa kontrakto finiĝas sen formalaĵoj. Kaj ĉar tio ne sufiĉis, s-ino Royal aldonis: “Due, kotiznuligoj eblos, kondiĉe de sukcesaj streboj krei novajn postenojn. Trie, mi pretas malaltigi la impostojn sur la profitoj se tiuj estas reinvestitaj en la entrepreno. Tiam, pli bone mi ne povas diri, jam estas sufiĉe bone...”

Estis ja “jam sufiĉe bone”: al tiu dunganto, la socialista kandidatino ofertis alion ol “bonkvalitan socian dialogon”. Ja “konkretaĵon”, kiu tintas kvazaŭ moneroj*.

* En tv-elsendo “A vous de juger”, France 2, 15-an de marto 2007.

Kun tiaj aliancanoj, kompreneblas, ke la herooj kaj heroinoj de la Laboro gvidas sian batalon kontraŭ la Kapitalo kiel gerilon.

François RUFFIN

Malkonstruo de mita historio

Kiel estis elpensita la juda popolo?

Ĉu la judoj formas popolon? Al ĉi malnova demando, israela historiisto alportas novan respondon. Kontraŭe al la konforma ideo, la diasporo ne naskiĝis de la elpelo de la judoj el Palestino, sed de sinsekvaj konvertadoj en Norda Afriko, Suda Eŭropo kaj Proksim-Oriento. Jen kio ŝancelas iun el la fundamentoj de la cionisma pensaro, tiun, kiu asertas, ke la judoj estas idaranoj de la regno de Davido kaj ne — tiaĵo ne plaĉu al Dio! — heredantoj de tamazirtaj batalistoj aŭ de ĥazaraj rajdistoj.

ĈIU ISRAELANO scias, sen ombro de dubo, ke la juda popolo ekzistas de kiam ĝi ricevis la Toraon* en Sinajo, kaj ke ĝi estas ties rekta kaj ekskluziva posteularo. Ĉiu persvadas sin, ke tiu popolo, elirinte Egiption, ekloĝis en la “promesita tero”, kie estis starigita la glora regno de Davido kaj Salomono, poste duigita inter la regnoj de Judeo kaj Israelo. Same, neniu ignoras, ke ĝi dufoje spertis eliron: post la detruo de la unua templo, en la 6-a jarcento antaŭ nia erao [a.n.e.], poste sekve de tiu de la dua templo, en la jaro 70.

* Fonda teksto de judismo. La Torao — la hebrea radiko jara signifas instrui — konsistas en la kvin unuaj libroj de la Biblio, aŭ Pentateŭko: Genezo, Eliro, Levidoj, Numeroj kaj Readmono.

Sekvis por ĝi vagado dum ĉirkaŭ du mil jaroj: ĝiaj travivaĵoj kondukis ĝin al Jemeno, al Maroko, al Hispanio, al Germanio, al Pollando, kaj ĝis tute funde de Rusio, sed ĝi ĉiam sukcesis gardi la sango-ligojn inter siaj malproksimaj komunumoj. Tiel, ĝia unueco ne estis difektita. Je la fino de la 19-a jarcento maturiĝis la kondiĉoj por ĝia reveno al la antikva patrio. Sen la nazia genocido, milionoj da judoj estus nature repopoligintaj Erec Israel (“la tero de Israelo”), ĉar ili revadis pri tio de dudek jarcentoj.

Virga Palestino atendadis, ke ĝia origina popolo venu ĝin reflorigi. Ĉar ĝi al tiu apartenis, kaj ne al tiu araba malplimulto, historio-manka, tie alveninte hazarde. Justaj estis do la militoj kondukitaj de la vaganta popolo por repreni posedon de sia tero; kaj krima la kontraŭstaro de la loka loĝantaro.

El kie devenas tiu interpretado de la juda historio? Ĝi estas ellaboraĵo, ekde la dua duono de la 20-a jarcento, de talentaj rekonstruantoj de pasinteco, kies fekunda imag-povo inventis, surbaze de religia memoro, juda kaj kristana, senintermankan genealogion al la juda popolo. La abunda historiografio de la judismo enhavas plurecon de pens-manieroj. Sed la polemikoj sine de ĝi neniam dubigis pri la esencismaj konceptoj ellaboritaj precipe ĉe la fino de la 19-a kaj komence de la 20-a jarcento.

Kiam aperadis malkovroj kapablaj kontraŭdiri la imagon pri linia pasinteco, ili ricevis preskaŭ nenian eĥon. La nacia imperativo, kvazaŭ makzelo firme fermita, blokadis ĉian specon de kontraŭdiro kaj devojiĝo disde la dominanta rakonto. La specifaj instancoj de kon-produktado pri juda pasinteco — la fakoj ekskluzive dediĉitaj al la “historio de la juda popolo”, apartigitaj disde la fakoj pri historio (nomata en Israelo “ĝenerala historio”) — tre kontribuis al tiu kurioza hemiplegio. Eĉ la debato, kun jura karaktero, pri “kiu estas judo?” ne zorgigis historiistojn: por ili, estas judo ĉiu posteulo de la popolo elpelita en ekzilon antaŭ du mil jaroj.

Tiuj “rajtigitaj” esploristoj pri pasinteco ankaŭ ne partoprenis la diskuton de la “novaj historiistoj”, kiu ekis je la fino de la jaroj 1980-aj. La plimulto de la etnombraj partoprenantoj en tiu publika debato, devenis el aliaj fakoj aŭ el eksteruniversitataj horizontoj: sociologoj, orientistoj, lingvistoj, geografoj, fakuloj pri politika scienco, esploristoj pri literaturo, arkeologoj, eldiris tutnovajn argumentojn pri juda kaj cionisma pasinteco. Ĉe tio ankaŭ enviciĝis eksterlandaj diplomitoj. El la “fakoj pri juda historio”, kompense, elvenis nur timemaj kaj konservativaj eĥoj, tegitaj per apologia retoriko konsistanta el konformaj ideoj.

Judismo, prozelitisma religio

Konklude, dum sesdek jaroj la nacia historio tre malmulte maturiĝis, kaj ĝi verŝajne ne evoluos en mallonga templimo. Tamen, la faktoj elfositaj per la esploroj elmetas antaŭ ĉiu honesta historiisto demandojn unuavide surprizajn, sed tamen fundamentajn.

Ĉu la Biblio povas esti rigardata kiel historia libro? La unuaj modernaj historiistoj, kiel Isaak Markus Jost, aŭ Leopold Zunz, je la unua duono de la 19-a jarcento, ĝin tia ne konsideris: por ili, la Malnova Testamento prezentiĝas kiel teologia libro fondanta la religiajn judajn komunumojn post la detruo de la unua templo. Necesis atendi la duan duonon de la sama jarcento por trovi historiistojn, unuavice Heinrich Graetz, vehiklantajn “nacian” vidadon pri la Biblio: ili transformis la foriron de Abrahamo al Kanaano, la eliron el Egiptio aŭ ankoraŭ la unuiĝintan regnon de Davido kaj Salomono al rakontoj pri pasinteco aŭtentike nacia. La cionismaj historiistoj ne ĉesis, de post, ripeti tiujn “bibliajn verojn” kiuj fariĝis ĉiutaga nutraĵo de nacia instruado.

Sed jen, dum la 1980-aj jaroj, la tero tremas, ŝancelante tiujn fondajn mitojn. La malkovroj de la “nova arkeologio” sedas la eblon de granda amasfuĝo en la -13-a jarcento. Same, Moseo ne povis elirigi la hebreojn el Egiptio kaj ilin konduki al “promesita tero” ĝuste pro tio, ke ĝi tiuepoke estis en la manoj de... la egiptoj. Oni ne trovas, cetere, ajnan spuron pri sklav-ribelo en la faraona imperio, aŭ pri rapida konkero de la lando de Kanaano fare de fremdlandularo.

Ankaŭ ne ekzistas signo aŭ memoro de la luksega regno de Davido kaj Salomono. La malkovroj dum la pasinta jardeko montras la ekzistadon, tiuepoke, de du etaj reĝlandoj: Israelo, la plej fortega, kaj Judujo, la estonta Judeo. La loĝantoj de tiu lasta ankaŭ ne spertis ekzilon en la 6-a jarcentoa.n.e.: nur ĝiaj intelektaj kaj politikaj elitoj devis transloĝiĝi en Babilonon. El tiu decidiga renkonto naskiĝis la juda monoteismo*.

* Estas utile komparkonsulti ĉi-rilate la libron de Messod kaj Roger Sabbah La sekretoj de la Eliro, La egiptia origino de la judoj. Por ili, la juda popolo estas egiptia monoteisma popolo, originanta el la ribela faraono Aĥenaton. Tiel, ili celas, iel, konfirmi la bone konatan aserton de Freŭdo pri la egiptia origino de la judoj. -jh.

Ĉu la ekzilo en la jaro 70 efektive okazis? Paradokse, tiu “fonda evento” de juda historio, origino de la dispelitaro, ne estigis eĉ la plej etan esploran verkon. Nu, pro kialo tute proza: la romianoj neniam ekziligis popolon ĉe la orienta flanko de Mediteraneo. Escepte de militkaptitoj reduktitaj al sklaveco, la loĝantoj de Judeo daŭre vivis sur siaj teroj, eĉ post la detruo de la dua templo.

Iu nombro el ili konvertiĝis al kristanismo en la 4-a jarcento, dum la plimulto integriĝis en islamo sekve al la araba konkero en la 7-a jarcento. La plimulto el la cionismaj pensuloj ĉion pri tio tre bone sciis: Jitŝak Ben Zvi, prezidonto de la ŝtato Israelo, same kiel David Ben Gurion, fondonto de la ŝtato, tiaĵon skribis ĝis 1929, jaro de la granda palestina ribelo. Ambaŭ plurfoje mencias la fakton, ke la kamparanoj de Palestino estas idoj de la loĝantoj de la antikva Judeo*.

* Vd David Ben Gurion kaj Jitŝak Ben Zvin “Eretz Israel” en la estinteco kaj en la nuno(1918, en jido), Jerusalemo, 1980 (en la hebrea), kaj Ben Zvi, Nia loĝantaro en la lando (en la hebrea), Varsovio, Plenumkomitato de la Junulara Unio kaj Juda Nacia Fonduso, 1929.

Ĉe la manko de ekzilo el la romanigita Palestino, de kie devenas do la multnombraj judoj loĝantaj ĉirkaŭ la Mediteraneo jam de la antikveco? Malantaŭ la kurteno de la nacia historiografio kaŝiĝas miriga historia realaĵo. De la ribelo de la Makabeoj, en la 2-a jarcento a.n.e., ĝis la ribelo de Bar-Koĥba, en la 2-a jarcento, la judismo estis la unua prozelitisma religio. La asmoneoj estis jam trude konvertintaj la idumeojn en la sudo de Judeo kaj la itureojn en Galileo, almetante ilin al la “popolo de Israelo”. Eke de tiu judea-helena regno, la judismo disvastiĝis en la tuta Proksim-Oriento kaj ĉirkaŭ la Mediteraneo. En la unua niaepoka jarcento aperis, en la aktuala Kurdistano, la juda regno de Adiabeno, kiu ne estis la lasta “judiĝinta” regno: aliaj la samon plenumis poste.

La verkoj de Flavio Jozefo ne konsistigas la ununuran ateston pri prozelitiga fervoro de la judoj. De Horacio ĝis Seneko, de Juvenalo ĝis Tacito, multaj latinaj verkistoj pri tio esprimas sian antaŭtimon. La Miŝna kaj la Talmudo* permesas tiuspecan konvertadon — sen forgesi, tamen, ke antaŭ la kreskanta premo de la kristanismo, saĝuloj ĉe la talmuda tradicio rezerviĝeme esprimiĝis pri tio.

* La Miŝna, konsiderata kiel la unua verko de rabena literaturo, estis elverkita en la 2-a jarcento. La Talmudo sintezas la tuton de la rabenaj debatoj koncernantaj la leĝon, kutimojn kaj historion de la judoj. Ekzistas du Talmudoj: tiu de Palestino, verkita inter la 2-a kaj la 5-a jarcentoj a.n.e., kaj tiu de Babilono, elverkita ĉe la fino de la 5-a jarcento.

La venko de la jesua religio, komence de la 4-a jarcento, ne finĉesigis la ekspansion de judismo, sed ĝi forpelis la judan prozelitismon al la marĝenoj de la kristana kultura mondo. En la 5-a jarcento aperis, ekzemple, iu fortika juda regno, nomita Himjar, en la loko de la aktuala Jemeno, kies posteularo daŭre konservis sian fidon post la islama venko, kaj ĝis la modernaj tempoj. Same, la arabaj kronikistoj sciigas nin pri la ekzisto, en la 7-a jarcento, de judigitaj tamazirtaj triboj: antaŭ la konkerpuŝo de la araboj, kiu atingis Nordan Afrikon fine de tiu sama jarcento, aperas la legenda figuro de la juda reĝino Dihja el-Kahina, kiu provis ĝin haltigi. Judigitaj tamazirtoj partoprenis la konkeron de la iberia duoninsulo, metante tiel la fundamentojn de aparta simbiozo inter judoj kaj Islamanoj, karakterizaĵo de hispan-araba kulturo.

La plej signifa amasa konvertado okazis inter la maroj Nigra kaj Kaspio: ĝi koncernis la vastegan ĥazaran regnon, en la 8-a jarcento. La ekspansio de judismo, de la Kaŭkazo ĝis la aktuala Ukrainio, naskis multajn komunumojn, kiujn la mongolaj invadoj en la 13-a jarcento repuŝis multope al la oriento de Eŭropo. Tie, kune kun la judoj alvenintaj el slavaj sudaj regionoj kaj el la aktualaj germanaj teritorioj, ili metis la bazojn de granda jida kulturo*.

* La jida, kiu estas parolata de judoj de Orienta Eŭropo, estas lingvo slava-germana entenanta hebreo-devenajn vortojn.

Tiuj rakontoj pri plurdevenaj originoj de la judoj aperas, pli malpli hezitmaniere, en cionisma historiografio ĝis la jaroj 1960; poste ili estis grade almarĝenigitaj, antaŭ ol foriĝi el la publika israela memoro. Decis al la konkerantoj de la urbo de Davido, en 1967, esti rektaj idoj de ties mita regno kaj ne — tiaĵo ne plaĉu al Dio! — heredantoj de tamazirtaj batalistoj aŭ de ĥazaraj rajdistoj. La judoj mienas de tiam kiel specifa etno, kiu, post du mil jaroj da ekzilo kaj vagado, finrevenis al Jerusalemo, sia ĉefurbo.

La proparolantoj de tiu linia kaj nedividebla rakonto mobilizas ne nur la instruadon pri historio: ili egale kunvokas la biologion. De post la jaroj 1970, en Israelo, sinsekvo de “sciencaj” esploroj klopodas ĉiarimede elmontri genetikan proksimecon de ĉiuj judoj de la mondo. La “esploro pri la originoj de la loĝantaroj” reprezentas de nun rajtigitan kaj popularan kampon de molekul-biologio, dum la kromosomo Y estas regalinta sin per honora loko apud la juda Klio* en senbrida serĉado pri la origina unueco de la “elektita popolo”.

* En la greka mitologio, Klio estis la muzo de historio.

Tia historia kompreno konsistigas la bazon de la ŝtata identec-koncerna politiko de Israelo. Kaj precize tie sidas doloriga punkto! Ĝi, fakte, kuntrenas esencisman kaj etnocentrisman difinon de judismo, nutrante rasdisigon, kiu disige tenas judojn kaj nejudojn — same arabojn kiel rusajn enmigrintojn aŭ enmigrintajn laboristojn.

Israelo, sesdek jarojn post sia stariĝo, malvolas koncepti sin kiel respublikon ekzistantan por ĝiaj civitanoj. Ĉirkaŭ kvarono el ili ne estas konsiderataj kiel judoj kaj, laŭ la spirito de ĝiaj leĝoj, tiu ŝtato ne estas ilia. Kompense, Israelo daŭre prezentas sin kiel la ŝtaton de la judoj de la tuta mondo, eĉ se ne temas plu pri persekutataj rifuĝantoj, sed pri plenrajtaj civitanoj vivantaj en plena egaleco en landoj kie ili loĝas. Alidirite, etnokratio sen limoj pravigas la severan diskriminacion, kiun ĝi aplikas kontraŭ parto de siaj civitanoj alvokante miton pri eterna nacio, restarigita por kunveniĝi sur “praula tero”.

Ne estas, do, facila afero skribi novan judan historion transe de la cionisma prismo. La lumo, kiu tie rompiĝas, transformas sin al fortaj etnocentrismaj koloroj. Nu, la judoj ĉiam formis religiajn komunumojn, plej ofte starigitajn per konvertado, en diversaj regionoj de la mondo: ili, do, ne reprezentas etnon vehiklantan ian saman solsolan originon, kaj kiu estus vojaĝinta laŭ vagado longa je dudek jarcentoj.

La disvolviĝo de ĉia historiografio, same kiel, pli ĝenerale, de la moderniga procezo, pasigas iun tempon, oni tion scias, elpensante la nacion. Ĉi tiu okupis milionojn da estaĵoj en la 19-a kaj dum parto de la 20-a jarcentoj. La fino de ĉi lasta vidis la komencantan frakason de tiuj revoj. Esploristoj, en kreskanta nombro, analizas, dissekcas kaj diskonstruas grandajn naciajn rakontojn kaj, interalie, mitojn pri komuna origino karajn al kronikoj pri pasinteco. La identecaj premsonĝoj cedos lokon, morgaŭ, al aliaj identecaj revoj. Laŭ la maniero de ĉia personeco, konsistanta el fluaj kaj diversaj identecoj, ankaŭ la historio estas moviĝanta identeco.

Shlomo SAND.

Doni al la publiko “kion ĝi postulas”

La brutigo-maŝino

ĜIS NUN, la kvalito de la aŭdvidaj komunikiloj, publikaj kaj privataj, ne estis vere temo. Nun la prezidanto de la Franca Respubliko malkovras ke la televido estas malbona. Li postulas kulturon. Atendante ke la kulturo venu, la diskut-gvidanto Patrick Sabatier revenas sur la scenejon. Kompense, literaturaj elsendoj malaperas. La kulturo certe kontentas pri tio.

Kun la alibio de kelkaj kulturprogramoj aŭ de kelkaj “kreaj” fikcioj, la defendantoj de la publika servo trovis ĝin bona. Ili ne estas pretendemaj. Kvazaŭ, same kiel vulgara komerca televido, oni ne fikse rigardus la enŝalto-kvotojn. Kvazaŭ la demagogio estus tie malpli abunda ol aliloke.

La komunikiloj sciis doni monstran dimension al la universala deziro je stulteco kiu dormetas eĉ funde de la plej elitisma intelektulo. Tiu fenomeno kapablas detrui socion, ridindigi ĉian politikan klopodon. Pro kio klopodi por reformi la lernejon kaj la universitaton? La eduklaboro estas ruinigata de la komunikila stultaĵo, la burleskado altigita al esprimrimedo, ĉie aperas la valoroj de la mono, de la ŝajno kaj de mensbarita individuismo disvastigataj de la reklamo, kiu estas la lasta ekzistokialo de la grandaj komunikilaj grupoj. Bouygues sendas Jules Ferry en la forgesejon de la historio.

Kiam oni atakas ilin pro la sensenceco de iliaj programoj, la komercistoj de vulgareco rebatas ĝenerale per du aferoj: unue, oni donas al la publiko nur kion ĝi postulas; due, tiuj kiuj kritikas ilin estas elitistoj nekapablaj koncedi la simplan bezonon de distriĝo. Ne estas nepre elitisme postuli ĝuste nur iomete malpli da stultaĵo. Ekzistas veraj kaj bonkvalitaj popolaj spektakloj. La publiko postulas kion oni mens-trudas al ĝi postuli. Oni preskaŭ forlasis la ideon de iom-post-ioma aliro al la kulturo per la popola spektaklo. Viktoro Hugo, Charli Chaplin, Moliero, René Clair, Jacques Prévert, Jean Vilar, Gérard Philippe estis grandaj artistoj, kaj ili estis popularaj. Ili sukcesis pensigi kaj distri. La komunika industrio ne lacigas siajn fortojn: ĝi rampas sur la plej malalta nivelo.

Ĉiu rajtas distriĝi antaŭ facila spektaklo. Sed, tie kie alvenis la elsendoj nomataj “distraj”, jam ne temas pri simpla distrado. Tiuj bildoj, tiuj vortoj fleksas la spiriton al certaj formoj de prezentado, pravigas ilin, kutimigas kredi ke estas normale tiel paroli, pensi kaj agi. Malbeleco, agresemo, rigardavido pri intimaĵoj, narcismo, vulgareco, malkulturo, stulteco invitas la rigardanton bonfarti per infanisma kaj reduktita bildo pri si mem, de sia persono, de sia ĉirkaŭaĵo, de sia grupo, de siaj “elektoj”. La produktistoj de real-televido -“Loft story”, “Koh-Lanta”,”La insulo de tento”-, la gvidantoj de la privataj televidĉenoj ne estas ĉiam aŭ ne nur stultuloj. Ili estas ankaŭ banditoj. Estas interkonsentite ke poluita nutraĵo aŭ aero estas malbonaj por la korpo. Ekzistas prezentadoj kiuj poluas la menson.

Se la komunikiloj de la totalismaj reĝimoj sukcesas, en certa mezuro, kateni la pensojn, tiuj de la triumfanta kapitalismo draŝe venkas ilin. Kaj tion, kompreneble, danke al la libereco. Ĝuste por oferti homajn cerbojn al Coca-Cola, ni konkeris la esprimliberecon, la maldekstro “liberigis” la komunikilojn. Ni, kiuj trovas nin tiom inteligentaj, fruktoj de jarmiloj da “progreso”, ni juĝas la roman plebon tre barbara ĉar ĝi ĝuadis la cirkajn ludojn. Sed la enhavo de niaj televidaj distraĵoj estus tutcerte temo de naŭziĝo kaj prirido por la estontaj generacioj.

Ĉu ni havas elekton? Tre malmulte, kaj por kiom da tempo? La kapitalisma koncentrado metas en la samajn manojn la eldonejojn, la gazetojn, la televidojn, la telefonretojn kaj la armilvendadon. La nuna prezidanto de la respubliko estas ligita kun pluraj grandaj mastroj de privataj aŭdvidaj grupoj, la ministrino pri kulturo atakas la leĝojn kiuj limigas la koncentradon de la komunikiloj, la brutiga maŝino ricevas la benon de la ŝtato* La ĵusaj afablaj deklaroj pri la intereso de la klasikaj studaĵoj pezas tre malmulte apud tio.

* Vd Marie Bénilde, “M.Sarkozy déjà couronné par les oligarques des médias? [Ĉu s-ro Sarkozy jam kronita de la oligarĥoj de la komunikiloj?]” kaj Pierre Rimbert, “TF1 ou la parabole de Frankenstein [TF1 (ŝtata televidkanalo) aŭ la parabolo de Frankenstein]”, Le Monde diplomatique, septembro 2006 kaj julio 2008 respektive.

KIA LIBERECO? La komunikila stultado universaliĝas. La stumpita menso poluas eĉ la plej seriozajn taggazetojn. La publikaj komunikiloj postkuras la demagogion de la privataj komunikiloj. La malpleno de la informoj kompletigas la stultecon de la distraĵoj. Ĉar ĝi ŝajnigas ke krom esti distrataj ni estas ankaŭ informataj. Informataj pri kio? Kiel oni vivas en Etiopio? Sub kiu reĝimo? Kiel statas la indianoj de Ĉiapo? Kiuj estas la problemoj de la malgranda montara bredisto? Kiu informas nin kaj kiu mastras la informadon? Oni fajfas pri tio. Ni estas informataj pri kio estis en la televido hieraŭ, pri la amaferoj de la prezidanto, la vestaĵoj aŭ la lasta disko de la prezidantedzino, la aŭtoakcidentoj de Britney Spears. La plej multaj civitanoj konas nek la leĝon nek la funkciadon de la jursistemo, de la institucioj, de siaj universitatoj, nek la konstitucion de sia ŝtato, nek la geografion de la mondo kiu ĉirkaŭas ilin, nek la pasintecon de sia lando, krom kelkajn kliŝojn.

Unu el la plej grandaj orkestro-ĉefoj de la mondo direktas la Don Giovanni de Mozarto. La ĵurnalisto dediĉas sian intervjuon al demandi lin ĉu li ne forgesis sian pluvombrelon, kaze de pluvo. Kantistoj, aktoroj, sportistoj balbutas la tutan tagon, en malpreciza lingvaĵo, kliŝojn. Militoj forbalaas el la mapo tutajn popolojn en malmulte konataj landoj. Sed la francoj ekscias, danke al la televido, ke skolto suferis astmo-krizon.

Plej grave, la uloj kiuj frapas pilkojn aŭ kiuj moviĝas sur kurejoj. Post la Franca Pokalo de Piedpilko, la teniso de Ronand Garros, kaj poste la biciklado de la Tour de France, kaj poste la Eŭropa Ĉampioneco de Piedpilko kaj poste... Estas ĉiam ia pokalo de io. “Ni volas ĉiujn”, titolas la gazetoj kaj ne imagas ke oni povas pensi alia. La anonco de la neelekto de iu aŭ de iu alia, nacia vetaĵo, pasas maŝe ĉe France Info. Jen kio estas informado. La tuta Francio spirhaltas. Oni elsendas la tutan jaron intervjuojn de ludantoj. Oni demandas al ili ĉu ili pensas ke ili venkos. Ili respondas nevarie ke ili faros ĉion eblan; ili aldonas: “Estas nia vico nun por konkretigi.” Jen, tio estas informado.

Oni pridemandas la infanojn de la lernejoj por scii ĉu ili trovas ke Ikso bone frapis la pilkon, ĉu tio estas “cool”. Por animi la politikan debaton, la ĵurnalistoj demandas al si ĉu s-ro Ipsilono intencas esti kandidato, ĉu li pensas intenci, ĉu li ne rezignas revi pri tio, ĉu li eble aŭdigis ke la pensas pri tio. Oni alparolas la civitanojn en la trafikŝtopejoj por diveni ĉu ili trovas tion longa. Dum la varmegaj tagoj por scii ĉu ili trovas tion varma. Dum la ferioj por scii ĉu ili estas kontentaj ferii. Jen kio estas informado. Antaŭ la bakalaŭra ekzameno oni demandas apotekistinon por scii kian magian pulvoron vendi al la lernejanoj por ke ili pensu pli forte. Ĵurnalistoj de publika servo pasigas duonhoron demandante al “blogisto”, kiu estas laŭdire la unua kiu anoncis ke s-ro Ajno diris ke li serioze pensas prezenti sin al la prezidanteco de iu afero. Necesas scii kiel li eksciis tion antaŭ la aliaj. Jen, tio estas informado. Kiam okazas manifestacio, striko, socia movado, kun kia ajn motivo, la realaj problemoj, fiŝkaptistoj, instruistoj, transportistoj, tio estas “grumblo”. Francio grumblas. Jen. Tio estas informado.

ONI DEMANDAS al la unue veninto kion li pensa pri io ajn, kaj tiu penso estas konsiderata inda je la plej granda intereso. Post tio oni informas la civitanojn pri tio kion ili pensis. Tiel la francoj rigardas sin. La ĵurnalistoj, konvinkitaj rilati kun stultuloj, donas al ili malplenon. Ĉu la publiko glutas tion? La ĵurnalistoj vidas en tio la pruvon ke ĝuste tion ĝi postulas.

Tio estas 95% de la informado, eĉ en la publikaj ĉenoj. La restantaj 5% permesas al la dungitoj de komunika industrio kiu vendas aŭtojn kaj telefonojn kredi ke ili praktikas ankoraŭ la metion de ĵurnalisto. Kio estas gurdata en televido kaj radio, invadas la Interret-servilojn, la gazetojn, la aĵojn, la vestaĵojn, ĉion kio ĉirkaŭas nin. La kinejo fariĝas anekso de la reklamo. La literaturo kapitulacas siavice. La triumfo de la memfikcio estas nur flanka fenomeno de la ĝeneraligita “personigo”, do de la neniigo de la kritika pensado fare de la absolutismo de la: “Estas mi, estas mia elekto, do tio estas interesa, respektinda.”

La komunikila stultado ne estas flanka fenomeno. Ĝi kondukas al neniiga milito kontraŭ la kulturo. Estas multaj farendaj bataloj. Sed, se la komunika industrio gajnas sian militon kontraŭ la spirito, ĉiuj estos perditaj.

Pierre JOURDE.

La gazetaro buŝumita de la ekonomia povo

La nova amaskomunikila cenzuro

Dum kvindek jaroj la cenzuro ŝanĝiĝis. Antaŭe ĉefe la politika povo, la registaro, plej admonis kaj skurĝis. Ne plu. Kvankam kelkafoje ĝi ankoraŭ provas fari tion, la socio ne konsentas, kaj denuncas tion kiel arkaikan subprem-manieron, foran, netolereblan. Nun ja la ekonomia povo, la estroj de la grandaj grupoj posedantaj la ĉefajn amaskomunikilojn, uzas la rajton buŝoŝtopi. Tion konfirmas, ekzemplige, ĉi tiu atesto de ĵurnalisto kaj verkisto plej engaĝiĝinta kaj plej prestiĝa en Hispanujo.

Ĉar mi ne estas fakulo pri informadaj teĥnikoj, por trakti la cenzuron mi limiĝos al mia persona spertado, bazita sur ĉirkaŭ duona jarcento praktiki ĵurnalismon, kaj en Francujo kaj en Hispanujo. La leciono kiun mi eltiras de tiu retrorigardo estas, ke nia profesio adaptiĝis al la kapitalisma evoluo, se ĝi ne instigis ĝin. Resume, kiam en 1960 mi komencis skribi en gazetaro, la cenzuron praktikis la registaroj; poste la justico, je la servo de tiuj; kaj nun ĝi estas en la manoj de la firmaestroj.

Jam antaŭ sep aŭ ok jaroj, la franca ĉefministro tiama, Lionel Jospin (socialisto), deklaris, en sincerec-eksplodo kiun oni tre multe riproĉis, ke la registaroj “povis fari nenion kontraŭ la transregnaj firmaoj”; kaj tiun takson oni apliku ankaŭ al la grandaj amaskomunikilaj grupoj, hodiaŭ en la manoj de la granda kapitalo.

Mi komencis la ĵurnalan oficon en 1960, en la Sekcio en la hispana de Radio France, nomata nun Radio France Internationale en la hispana. En la skipo troviĝis ankaŭ Mario Benedetti, Mario Vargas Llosa, Severo Sarduy, Fernando del Paso kaj aliaj famaj verkistoj, sed tio estas anekdota. La cenzuron, preparan, plenumis la Ministrejo pri Eksteraj Rilatoj, la “Quai d’Orsay”, kiu pretigis en la franca la informajn bultenojn al ni, la komentojn en la franca... kaj la monon. Ĉiu sekcio (angla, germana, hispana, ktp...) limiĝis traduki tiun bultenon, sen transiri la limon. Tion same faris la BBC. La meksika verkisto Fernando del Paso, kiu unue laboris en tiu angla institucio, kaj poste venis al nin, rakontis al mi ke tie oni faris same. Oni al li prezentis administracian admonon pro esti aldoninta “la elektita prezidanto Salvador Allende”, dum tiu “elektita” ne troviĝis en la oficiala teksto de la Foreign Office.

Kelkafoje, malofte, la kontrolo eskapis el la manoj de la povo. En iu okazo, ĉirkaŭ 1966, venis nin vidi kunlaboranto de Radio La Habana, nomata Claude Hacquin. Li proponis al ni ke ni partoprenu en internacia radiofonia konkurso organizita de lia radiostacio. Ni faris ĝin kaŝe per “De la Bastilla al Moncada”. Rezultis ke ni gajnis la unuan premion, eble ne pro la esenca kvalito de la programo, sed pro reprezenti elstaran kapitalisman landon: la estraro malpermesis nin iri al Havano preni ĝin. Al nia tiama direktoro, André Camp, ĝi kostis la postenon. Al mi okazis nenio, ĉar tuj okazis la Majo 1968 kaj la registaro devis engluti multajn aferojn. Kaj mi profitis tion por iri al Kubo preni la premion; malfrue, sed pli bone ol neniam.

Tiu tempo de rekta kaj senhonta interveno de la registaroj daŭris ĝis 1981, kiam atingis la povon la Socialista Partio de François Mitterrand. Post tiam, ĉiu redaktejo ĝuas liberecon por redakti siajn proprajn informajn bultenojn. Je tiu dato oni nomumis min direktoro de la Servo por Hispanujo kaj Latin-Ameriko, kaj mi povas certigi ke estis neniu registara interveno. Mi havis ununuran problemon kun ĵurnalisto — rekomendita de la prezidantedzino de Francujo — kiun oni volis trudi al mi, kion mi rifuzis firme, krom se tiu ĵurnalisto submetiĝu al la kutimaj ekzamenoj, li sukcesu kaj oni plilongigu mian buĝeton. Mi diru ke oni parolis neniom plu pri la afero. Mi aldonu ke la nun prezidintvidvino — progresema ŝi —, ne sentis rankoron al mi, ĉar antaŭ kelkaj jaroj ŝi proponis min por partopreni en la konsilantaro de ŝia Fondaĵo.

En tiuj jaroj mi estis ankaŭ taskita pri la elsendoj en la galega de Radio France. Mi direktis kaj reĝisoris ilin dum plena frankismo dum tri aŭ kvar jaroj. En la elsendoj pasis homoj kiel Celso Emilio Ferreiro, José Emilio Ferreiro, José Luis Méndez Ferrín, Manuel María kaj aliaj galegaj intelektuloj, preskaŭ ĉiuj engaĝiĝintaj en la kontraŭfaŝisma lukto. Estis ambasadoro de Hispanujo tiam José María de Areilza, frankisma liberalulo kaj grafo de Motrico, kiu intervenis antaŭ la franca registaro kaj sukcesis elimini la elsendojn en la galega, kaj samtempe ankaŭ tiujn faritajn en la eŭska kaj en la kataluna.

Ĉar ni estas sur la temo pri la radio, mi diru ke tiam mi profesiis kiel anstataŭa korespondanto de Radio Nacional de España. Tio signifas ke mi anstataŭis Ángel Roselló, la tenanton, kiam li malsanis aŭ feriis. Okazis ke mi devis fari ĝin en julio de 1969. La diktatoro ĵus proponis Juan Carlos de Borbón kiel sian posteulon kun titolo de reĝo. Tiun tagon ni estis farontaj “multipleksoran”, kun la korespondantoj de Parizo, Romo, Londono kaj Novjorko. Direktis la programeron, el Madrido, la fama falangisto Victoriano Fernández de Asís. Je la antaŭtago li ĉiam sciigis al ni la temon de la sekva tago, kaj ni devis pretigi gazetarresumon pri tio kion oni komentis pri la evento en ĉiu lando. Je la sekva tago, dum rekta dissendo, sinjoro Asís estis demandante al ĉiuj. La temo estis, kiel mi diris, la eĥo de la arbitra decido de Franco. La estro komencis per la aliaj. “Nu en Italujo... tion kaj tion, Il Corriere della Sera diras...”; “en Anglujo...”; “Kaj en Parizo kion oni diras, Chao?”“Nu, ĉi tie mi trovis neniun komenton”; — “Homo, io devas esti, ĉu ne?”; — “Nu, ne; oni parolas neniom pri tio”. Neniam plu oni refoje vokis min por anstataŭi Roselló. Kaj mi ne povis plendi, ĉar mi havis nenian ajn kontrakton.

Antaŭe, ĉirkaŭ 1967, mi estis korespondanto de la ĵurnalo El Alcázar. Mi klarigu ke ne temis pri la posta Alcázar nov-faŝisma, sed pri dekstrulara matenĵurnalo, kiel ĉiuj, sed apartenanta al kompromis-politika Opus Dei, deziranta eniri Eŭropon kaj ludanta la liberalan karton. Kial ili dungis min? Pro influo de la galega verkisto José María Castroviejo, kiu admiris min de kiam mi estis bubo, ĉar mi ludis piane, oni diras ke mirinde, kiĉan kaj superfacilan peceton titolitan “La lago Komo”*. La bonulo Castroviejo, patro de eminentaj biologo kaj ambasadoro, ne sciis ke post dekjara restado en Parizo mi jam rafiniĝis.

*El Lago de Como”. Laŭ Vikipedio: Lago﹍de﹍Como.

En 1968, mi konis la bandestrojn de tiu movado, Cohn Bendit, Sauvageot kaj aliajn, kaj publikigis intervjuojn en El Alcázar kiuj multe babiligis. Tiom, ke la tiama falangisto kaj ministro pri Informado, Manuel Fraga Iribarne, decidis demeti la ĵurnalon de la manoj de Opus Dei por doni ĝin al la “Frataro de la Defendintoj* de la Alkazaro de Toledo”, kvankam jam neniu memoras pri Morcardó nek pri “El Alcázar” de Toledo. Tuj mi demisiis, kaj mi faris ĝustatempe, ĉarĉiuokaze oni estus maldungonta min.

*Defensores”.

Mi ne scias kiel taksi tian cenzuron. Ĉiuokaze registara, sed ĝi jam spegulis internan lukton en la reganta politiko: Falange kontraŭ OpusDei.

Post mia demisio mi komencis skibri en La Voz de Galicia, ĵurnalo de Korunjo kiun direktis Francisco Pillado, honesta kaj progresema homo, simpatianto de la Partido Socialista Popular kreita tiam de Enrique Tierno Galván, estonta urbestro de Madrido. Subtenis mi semajnan kronikon tre ampleksan titolitan “Parizo sub la kvar ventoj”. Tien ankaŭ atingis la politikaj luktoj kaj la brako de la ministro Manuel Fraga Iribarne. Oni preparis komploton kontraŭ la direktoron, manipulitan de Fraga, kaj direktitan de María Victoria Armesto, ĵurnalistino de la ĵurnalo, membro de la familio de la proprietuloj, kaj ŝia edzo, la tre konata Augusto Assía, dekstrisma ĵurnalisto, sin alivestinta tiam en liberalulon. Solaj Fraga kaj la paro anstataŭigis la direktoron Pillado, kiu emeritiĝis kaj havis la kuraĝon komenci studi pianon aĝante sesdek jarojn. Mi foriris pro solidareco kun li. Je tiu okazo la politika cenzuro kuniĝis al la dungista.

Mi suferis alian cenzuron, je tiu fojo pro vanteco. Post reveni de Kubo, post preni la premion de Radio La Habana, mi skribis kvin artikolojn pri mia vizito al la Insuloj. Mi diras ĝin plurale ĉar unu el ili temis pri Insulo Pinoj*, tiam ĵus transformita en Insulon Juneco*. Kie publikigi ilin? Mi havis plurajn elektojn en Hispanujo, kaj decidis oferti ilin al la ĵurnalo Pueblo, de la vertikalaj (falasgismaj) sindikatoj. Kial? Ĉar mi memoris pri Jean-Paul Sartre, ne malpli: li, anstataŭ publikigi siajn artikolojn pri Kubo en sia revuo por inicitoj kaj konvinkitoj, “Les Temps Modernes”, li faris ĝin en France-Soir, populara ĵurnalo kiu eldonis unu milionon da ekzempleroj. Sed ne ĉiu estas Jean Paul Sartre, kaj en “Pueblo” — tiu kun plej granda eldono en Hispanujo tiam — oni publikigis miajn du unuajn artikolojn, ĉar jam Emilio Romero estis ŝanĝanta la kurson. Komence de la tria (ĝuste pri la Insulo de Juneco), intervenis la cenzuro, kaj disfalis mia ekzistisma iluzio. Poste mi sciis ke okazis, refoje, rekta interveno de la ministro pri Informado, sinjoro Manuel Fraga Iribarne, pri kiu mi diros kelkajn vortojn, ĉar li aperas tro ofte en ĉi tiu artikolo.

* Isla de Pinos.
* Isla de la Juventud.

Sinjoron Manuel mi konas ekde infano. Ni estas de la sama vilaĝo, de Villalba (de tie estas ankaŭ Rouco Varela!), kaj lia domo estis je kvindek metroj de la nia. Okazis ke mi, jam mi diris, laŭ la atingo de mia memoro, estis “mir-infano” pri piano. Aĝante ses jarojn mia famo etendiĝis tra la distrikto, kaj aĝante dek mi prezentis la unuan koncerton en la Arta Rondo de Lugo. Manuelĉjo Fraga, jam promesplena advokato, iris aŭskulti min ludi al la galerio de mia domo, kaj ĉar li jam estis influa gravulo, havigis al mi stipendiojn por plivastigi studadon, unue en Madrido, kaj poste en Parizo. Tuj post kiam mi alvenis la francan ĉefurbon, niaj politikaj pozicioj komencis diverĝi, sen ke iam malfortiĝis niaj personaj rilatoj. Kaj tial mi povas aserti ke Fraga Iribarne estis la homo kiu plej multe helpis min en mia piana kariero, kaj kiu plej malhelpis min en la ĵurnalisma.

Por ekzemplo, pri la semajna gazeto Triunfo. Li faris malutilon al mi, al la revuo, al la legantoj kaj al la demokratio. Eble jam vi scias ke Triunfo estis la plej grava kontraŭfrankisma publikigaĵo de Hispanujo, pro ĝia eldonkvanto kaj ĝia enhavo.

Nu, estis momento, en 1966, kiam Fraga sin vestis en demokrata kostumo kaj diris ke li forigas la cenzuron. La monda gazetaro laŭdis tiun progresisman rimedon. Efektive ĝi estis pli malbone: oni forigis la registaran cenzuron, kiu estis tro kruda kaj malklera, kaj oni turniĝis al la kriminala cenzuro. La leĝon redaktis la subtila galego (jen pleonasmo!) Pío Cabanillas, kaj la direktoro de Triunfo, José Ángel Ezcurra, siatempe helpis sin per la parabolo pri la drat-barilo por klarigi ĝin. Ĉiu ĵurnala direktoro, ĉiu ĵurnalisto havis liberon por skribi kaj publikigi laŭvole, sed iu ajn homo rajtis denunci lin ĉe la justico. Tio estas, ekzistis min-kampo protektata de drat-bariloj, kaj la registaro forigis la drat-barilojn. Per tiu simpla leĝa lertaĵo oni eliminis Triunfon. Du sinsekvajn fojojn oni aplikis al ĝi kondamnojn je kvar monatoj da enfermado kaj la kutiman monpunon pro du artikoloj, unu la 24-an de aprilo de 1971 titolita “La geedzeco en Hispanujo”, pro samnoma artikolo de José Aumente, kaj la alia unu simpla demando: “Ĉu ni estas pretaj por la ŝanĝo?”. Je du tagoj antaŭe, la koncerna Emilio Romero rekomendis “fortranĉi kelkajn langojn”: la sankcio, decidita en Ministrara Kunveno (kvazaŭ ili lanĉus la atombombon!), signifis aliajn kvar monatojn da suspendo kaj kvaronan milionon da pesetoj monpunaj al José Ángel Ezcurra kaj ankaŭ la komencon de proceso en la Kortumo por Publika Ordo. Do, de la diktatora cenzuro, ni pasis al la klana cenzuro, por nun alveni al justica cenzuro.

Sed la evoluo daŭras, kaj antaŭ proksimume du jaroj, Ignacio Ramonet kaj mi estis viktimoj de la nova firmaa cenzuro. Ambaŭ dum sufiĉa tempo estis skribintaj po unu semajnan artikolon en La Voz de Galicia (Galeguja Voĉo). Subite, la proprietulo de la ĵurnalo devigas la demision de la direktoro, Bieito Rubido. Tuj, je la sama semajno, oni ĉesas publikigi nin du, sen klarigoj, nek al Ignacio, nek al mi, nek ankaŭ al la legantoj. Kio ne pravigas, kompreneble, ke nun tiun ĵurnalon oni nomu “La Coz de Galicia” (Galeguja Kalcitro).

Ĉar oni agnosku ke tiu ĵurnalo montris sin standardisto en Hispanujo de tendenco jam komuna en Francujo: Serge July, fama iniciatinto de la francuja Majo 1968, fondinto kaj direktoro de la ĵurnalo Libération, estis maldungita pro ideologiaj malkonsentoj kun la multmilionulo Édouard de Rothschild, plimulta akciulo de lia ĵurnalo ekde aprilo de 2005. Sammaniere estis katapultita Alain Genestar, direktoro de Paris-Match, pro esti publikiginta sur fronta kovrilo de tiu grandeldona semajna revuo foton de Cecilia Sarkozy akompanata de ŝia tiama amanto kaj nuna edzo. Cecilia estas nepino de la komponisto Isaac Albéniz, pro kio ŝi estas simpatia al mi. Aliflanke, ŝi agis dum tre malmultaj tagoj kiel edzino de la nuna Prezidanto de la Respubliko, Nicolas Sarkozy, intima amiko de Arnaud Lagardère, mastro de Paris-Match, kaj oni scias que la efemera prezidantedzino ne balotis por la splenda Sarkozy.

Tiel, samtempe kun la “antaŭeniro” de la kapitalismo al la novliberalismo, tiu granda retrosalto, ni ĉeestas simultanan, paralelan regreson de la gazetaro, kiu en sia granda plimulto troviĝas en manoj de la grandaj kapitaloj kaj de grandaj grupoj. Ĉion, kio iras kontraŭ la interesojn de la akciuloj, oni cenzuras aŭ satanigas: politikajn sistemojn kaj homojn, humanajn aŭ sindikatajn organizojn. La moralinstruo kiun mi eltiras el mia spertado estas: la amaskomunikila monstro voras siajn lakeojn.

Tiu ĉi artikolo estas tradukita el la hispanlingva eldono de “Le Monde diplomatique” de Hispanio, 2008-08

David Sirota: Leviĝo

Konstatinte la difektadon de siaj vivkondiĉoj kaj la kontestadon de siaj profundaj valoroj, milionoj da usonanoj organiziĝas. La aŭtoro, kiu varme atestas pri tiu “popolisma ribelo”, ĝin renkontis laŭ neatenditaj formoj, foje eĉ en respublikanaj ŝtatoj, kiel Montana aŭ Teksaso.

En Dallas, ekzemple, li ĉeestis ĝeneralan asembleon de akciuloj de ExxonMobil, de kiu kelkaj el ili postulas, ke la petrolgiganto engaĝiĝu redukti la eligojn de forcejefikaj gasoj. Tiucela rezolucio ricevis... 31% de la voĉoj. Kuraĝigitaj de tiu rezulto, la opoziciaj akciuloj, kvazaŭ Don Kiĥotoj de la mezklasoj, iras al Delaware-ŝtato. Ilia venonta celtabulo estas General Motors.

S.H.

THE UPRISING. An Unauthorized Tour of the Populist Revolt Scaring Wall Street and Washington. — David Sirota T Crown, New York, 2008, 385 p., 25,95 $

Militistaj rivalecoj en Azio

Pekino asertas siajn ŝipajn ambiciojn

En la bruado de la kaŭkazaj bombadoj, la internaciaj fortorilatoj ŝajnas redesegnataj: firmiĝo de Rusujo, kiu ne hezitas montri siajn muskolojn, militistaj diskursoj de la registaro de s-ro George W. Bush, sed nekapablo helpi la kartvelajn gvidantojn (vd. Jean Radvanyi), senrimeda deziro de Eŭropunio ludi rolon en tiu krizo... Tamen, la grandaj geopolitikaj ekvilibroj nur malrapide ŝanĝiĝas. Malgraŭ siaj malfacilaĵoj en Irako kaj Afganujo, Usono pluhavas militajn kapablojn tre superajn al tiuj de la cetera mondo. Aparte en la ŝipa sfero. (vd art. Arno J. Mayer). Sed, ankaŭ sur tiu tereno, ĝi devas nun kalkuli kun aliaj agantoj, inter kiuj Ĉinujo, kiu eniris la tre fermitan klubon de la ok landoj posedantaj la plej grandajn ŝiparojn. Kia kontrasto kun la 1950-aj jaroj, kiam nur helpo de Sovet-Unio ebligis renaskiĝon de malgranda marborda ŝiparo. Ĉu Ĉinio, kontinenta lando turnita internen de jarmiloj, transformiĝas al tutmonda “mar-reganto”, kiel anoncas la usonaj raportoj?

PRODUKTITA de la centra ĉina televidkanalo (Central China Television CCTV), dokumenta filmserio ricevis grandan sukceson en Ĉinio en 2006: Daguo Juequi (La supreniro de la potenclandoj)*. Apogata sur intervjuoj de historiistoj kaj internaciaj gvidantoj (interalie la franca eksprezidanto Valéry Giscard d’Estaing), kaj sufiĉe rigora por esti dissendita en la angla sur la usona kanalo History Channel, ĝi klarigas kiel la imperioj de Portugalujo, Hispanujo, Nederlando, Francujo, Britujo, Germanujo, Japanujo, Rusujo kaj Usono konstruiĝis, prosperis aŭ disfalis.

* Hejmpaĝo de la serio: http://finance.cctv.com/special/C16....

La popola granda ŝatego por tiu TV-serio — dek du 50-minutaj epizodoj — estas komprenebla, laŭ ĝia inspiranto Qian Chengdan, profesoro ĉe la Pekina Universitato: “Nia Ĉinio, la ĉina popolo, la ĉina “raso” revigliĝis kaj denove aliras la mondan scenejon*.”

* Joseph Kahn, “China, shy giant, shows signs of shedding its false modesty”, The New York Times, 9-a de decembro 2006.

Daguo juequi donas egan gravecon al la maraj klopodoj de la potencaj landoj por aliri al la unua rango. Malfermiĝo al ekstero, kontrolo de la maraj ĉefaj koridoroj kaj de la apogpunktoj en profundaj akvoj, teknologia regado kaj perfektigo de la ŝipaj agadvektoro kaj influvektoroj ja troviĝas en la plejparto de la studataj “modeloj”, kia ajn estas ilia loĝantaro kaj teritoria vasteco. Tiu eco precize troviĝas en la novaj prioritataj direktoj de la ĉina registaro, simboligita de la projekto “alta mar-teknologio” en 2000, kaj de la eksponenciala potenckresko de la mararmeo el la Popola Liberiga Armeo (M-PLA)

El tiu vidpunkto, ĉesigante jardekojn da historiaj ideologiaj diskursoj de la komunista partio (ĈKP) Daguo juequi atestas pri eksteren-turnita pragmateco de granda disvolviĝanta lando, strebanta eviti la fieran blindecon de sieĝato, kiu en la 19-a jarcento ĵetis la Imperion de la Mezo en longdaŭran malfortecon. Influadi “harmonie kaj paceme” (du ŝlosilvortoj de la nova oficiala politiko), malfermi Ĉinujon al la mondo kaj ĉefe la mondon al Ĉinujo, tia ŝajne estas la konvinko de s-ro Hu Jintao.

En 2007, en senprecedenca ŝipdiplomatia strebo, ĉinaj ŝipoj plenumis oficialajn vizitojn en havenoj francaj, aŭstraliaj, japanaj, rusaj, singapuraj, hispanaj kaj usonaj, sed ankaŭ partoprenis en internaciaj manovroj por luktado kontraŭ kreskanta mara piratado.

Tiun ambicion de softpower (milda, paca potenco) oni devas perspektivigi, prenante en konsidero la regionan ĉirkaŭaĵon kaj du ĉefajn vetaĵojn. La unua koncernas la teritorian postulon pri Tajvano kaj pli larĝe pri la limoj de la ĉinteritoriaj akvoj, kiuj difinas la ekskluzivan ekonomian zonon (EEZ); de la plenumoj de tiuj postuloj dependas la libera aliro al la vastaj Pacifiko-spacoj kaj al la Sud-Orient-aziaj markoridoroj, trans la Hindoĉina duoninsulo. La dua koncernas la protektadon de la marvojoj por hidrokarbona provizado de lando, kiu fariĝis la dua petrolimportanto en la mondo.

Tuje, la unua vetaĵo estas decidiga. Kun siaj dek tri najbaroj*, Pekino sukcesis bonvoleman solvadon de siaj limaj konfliktoj. Nur du restas, kiuj alfrontigas, pli malpli silente, Ĉinion al Butano kaj al Barato. Kontraŭe, laŭ s-ro Loïc Frouart, el la delegitaro por strategiaj aferoj en la franca ministerio pri defendo, “la 14.500 km da marlimoj estas eblaj krizaj kaj konfliktaj zonoj. La nesolvitaj pridiskutaĵoj multas tie*. Pekino postulas tie plenan suverenecon pri kvar milionoj da maraj kvadrat-kilometroj.

* Afganujo, Birmo, Butano, Norda Koreujo, Kazaĥujo, Kirkizujo, Laoso, Mongolio, Nepalo, Pakistano, Rusujo, Taĝikujo, Vjetnamujo.
* La Revue de défense nationale et de sécurité collective, Parizo, majo 2007, p. 31.

La ĉinaj regantoj volas, kompreneble, rehavi suverenecon al Tajvano “se necese per forto”. Tio restas ja la oficiala pozicio de Pekino, malgraŭ ke la denova ekregado en Tajpeo de Kuomintang de s-ro Ma Ying-jeou jam revarmigis la rilatojn inter ili. Ĉinio, per la rapida potenciĝo de sia propra ŝiparo kaj la malkresko, kvankam relativa, de la tonelar-diferenco kun la US-Navy (la usona militŝiparo), intencas psikologie akompani la “neeviteblan” evoluon, kiu kondukos al la paca reveno de Tajvano al la prapatrujo. La ĉi-tiea logiko estas tiu de minaco/fascinado, la ĉinaj raketoj celantaj al la insulo — kaj la usona sinteno — malkuraĝigas Tajpeon proklami sin sendependa, dum la kreskanta ekonomia dependeco inter la kontinento kaj la insulo preparas la mensojn por eventuala reintegrado simila al tiu de Hongkongo.

Celo: aliro al la profunda maro

TAMEN, Tajvano estas nur unu el la peonoj de granda mara go-ludo. Ĉinujo ja estas en konflikto kun Japanujo pri la Diaoyu-insuloj (Senkaku en la japana) apud Okinavo-insulo, kiu enhavas usonan militbazon. La regantoj en Tokio asertas, ke ilia EEZ etendiĝas ĝis 450 km okcidente de la insularo, kion kontestas Ĉinujo, postulante la tutan kontinentan altebenaĵon, kiu plilongigas ĝian propran teritorion en la ĉina maro. Akcesora vetaĵo de la konflikto: gasrezervo de eble 200 miliardoj da kubaj metroj. Ĉinujo ankaŭ konkurencas al Tajvano, Vjetnamujo, Filipinoj, Malajzio, Brunejo kaj al Indonezio, pri la Spratleys-insuloj (Nansha en la ĉina) kaj la Pratas-insularo (Dongsha por la ĉinoj). Ĝi disputegas kun Vjetnamujo kaj Tajvano pri la Paracels-insularo (Xisha).

Cetere, krom tiuj insulaj postuloj, Ĉinujo kontestas marajn limojn kun Japanujo kaj Vjetnamujo. La fiŝado-kontingentoj ankaŭ kontraŭstarigas la novan azian giganton al Sud-Koreujo, Japanujo, Vjetnamujo kaj Filipinoj.

Oni hodiaŭ forgesis, ke Pekino ĉiam estis tre reagema en tiu zono. Ekde la 1950-aj jaroj la ĉina ŝiparo perforte reprenis ĉiujn insuletojn regatajn de la naciisto Ĉiang Kai-ŝek. En 1974, profitante el la sudvjetnama malvenko, ĝi prenis la Paracels-insulojn. En 1988 ĝi perforte ekregis la Fiery-rifojn okupatajn de la vjetnamoj apud la Spratley-insularo. Bazante sin sur tiuj precedencoj, ĉiuj landoj de tiu zono, malnovaj vasaloj kaj tributpagintoj de la Imperio de la Mezo, timas, prave aŭ ne, la reasertitajn ŝipajn ambiciojn de Pekino.

Pli ol la alproprigo de la hidrokarbonaj riĉaĵoj aŭ de fiŝoj en la sudĉina maro, gravas ja la aliro de la ĉina ŝiparo al la profunda maro, laŭ la planoj faritaj de s-ro Liu Huaqing en la 1980-aj jaroj*. Temas unue pri nekontesteble regadi okcidente de “verda linio” iranta de Japanujo al Malajzio, trairante Tajvanon kaj Filipinojn. Ĉefa konkuranto: la japana ŝiparo, kiun Pekino jam “ektestis” per ripetataj maraj enpenetroj (inkluzive de incidento kun ĉina atoma submarŝipo en 2004).

* Vd Alexandre Shelidon-Duplaix, “La Marine de l’Armée Populaire de Libération de 1949 à nos jours”, en Revue historique des armées n-ro 230, Parizo, 2003. S-ro Liu ankaŭ estis la unua ĉina mararmea ĉefo, kiu vizitis Usonon en 1985.

En dua etapo, Pekino provos rompi tiun malkontinuan defendlinion, por pasi de la neprofundaj akvoj de la orienta kaj suda ĉina maro, al la “bluaj akvoj” de dua baseno etendiĝanta de Japanujo al Indonezio tra Guam, usona aerŝipara apogilo en la okcidenta Pacifiko. Ĉefa riglilo kaj obstaklo al la ĉina potencoprojekcio inter la “verda limo” kun neprofundaj akvoj kaj la oceana “blua linio”, kiun patrolas la 7-a ŝiparo de Usono: Tajvano. S-ro Ko Chen-heng, tiam tajvana vicministro pri defendo, denuncis en januaro 2008 la intensan aktivadon de la ĉina ŝiparo en ĉirkaŭaĵo de la Bashi-pasejo, trafikŝtopejo situanta inter Tajvano kaj Filipinoj.

Malferminte tiujn riglilojn, la ĉina ŝiparo povos pli libere dediĉi sin al la dua vetaĵo: sekurigo de la hidrokarbonaj provizo-vojoj en Suda Azio. La unua vojo kondukas la malpli-ol-100.000-tonelajn petrolŝipojn de Afriko kaj Mezoriento ĝis la suda Ĉina Maro tra la Malaka Markolo. La dua vojo kondukas, el la samaj lokoj, la gigantajn petrolŝipojn tra la Sunda Markolo kaj Gaspar-markolo*. La tria iras de Latinameriko, tra la Filipinaj marteritorioj. La kvara, alternativa vojo de Mezoriento kaj Afriko, serpentumas inter la indoneziaj Kombok-markolo kaj Makasara markolo, Filipinoj kaj okcidenta Pacifiko, antaŭ ol atingi la ĉinajn havenojn.

* La markolo de Sundo disigas la insulojn Javo kaj Sumatro. La markolo de Gaspar disigas insulojn Bangka kaj Belitung en Indonezio.

Ĉefa trafikŝtopejo de tiu aranĝo, Malako, tra kiu pasas 80% de la ĉina importata petrolo, konsistigas maltrankviligan dependecon kaze de konflikto. Responde, Pekino provas diversigi la alirejojn, ekzemple disvolvante fervojan reton inter la landoj de la asocio de la sudorientaj aziaj landoj (ASOAL, ASEAN en la angla*); realigante la projektitan ĉinobirman naftodukton inter Sittwe kaj Kunming*; helpante disvolvadon de la apudmarborda produkto-kapablo de natura likva gaso en sudorienta Azio (aparte en Birmo kaj Tajlando); eĉ eventuale fosante kanalon tra la Kra-istmo, sude de Tajlando (regiono markita de konstanta islama apartiĝ-ribelemo).

* Vd Xavier Monthéard, “Et bientôt le train sifflera au Laos” (Kaj baldaŭ fajfos trajno en laoso).Le Monde diplomatique, aŭgusto 2008.
* Sittwe situas sur la okcidenta marbordo de Birmo. Kunming estas riverhaveno de Junano (Yunnan), en Suda Ĉinujo.
Sekurigitaj koridoroj por la energi-importaĵoj

SED tiuj projektoj, malfacile realigeblaj, nur parte reduktos la dependecon de la kvar koridoroj. La neceso sekurigi ilin, tiom fronte al la kreskanta piratado, kiom kontraŭ la (supozataj aŭ realaj) ambicioj de Usono, Japanujo aŭ Barato, plifortigas la politikon “ŝiparo de profunda maro” de la Centra Komitato. Pekino konstruas tion, kion oni nomas “perlo-kolringo”, aro da ĉinaj konstantaj bazoj laŭlonge de la marbordoj de la Hinda Oceano kaj de maraj vojoj kondukantaj al Malako: la Kokoinsuloj (Territory of Cocos (Keeling) Islands) en Birmo, Ĉitagongo en Bangladeŝo, Marao en la Maldivoj kaj Gwadar en Pakistano, atendante konstruon de bazoj sur la afrika marbordo, pli kaj pli malferma al la ĉinaj investoj. Laboristoj kaj mono estas malavare provizataj por aranĝado kaj prizorgado de tiuj apogejoj en la aliancitaj landoj. Foje Pekino eĉ ofertas (tre malavare) ŝipojn al tiuj landoj por protektado de iliaj propraj hidrokarbonaj ekspluatejoj*.

* En oktobro 2007 Ĉinujo donacis 9 patrolŝipojn al Kamboĝo por protekti siajn petrolinstalaĵojn en la Tajlanda golfo. Vd Defense news, internacia eldono, Springfield (Virginio), Usono, 18-a de februaro 2008, p. 1.

Krom Usono, kiu rigardas Pacifikon kiel ĉefan strategian lokon en la 50 venontaj jaroj, Ĉinujo havas du grandajn rivalojn en la regiono: Baraton kaj Japanujon. Daŭra profunda malfido disigas la du demografiajn gigantojn: Ĉu Ĉinujo ja ne longe subtenis Pakistanon pri la Kaŝmira demando, kaj ĉu ne daŭre provizas Islamabadon per ĝiaj ĉefaj militmaterialoj? Aspirante al la sama statuso kiel Pekino (regiona potenclando, kun tutmonda ambicio), Nov-delhio, la barata ĉefurbo havas similajn marajn ambiciojn kaj kreskantan ŝiparon, kies oficiala celo estas igi la Hindan Oceanon la “oceano de la baratanoj”. La “kolringa” strategio de Pekino estas do perceptata kvazaŭ entrudiĝo.

Por montri sian forton en tio, kion ĝi konsideras sia propra maro, Barato konstruas du aviadilŝipojn, el kiuj unu estos funkcikapabla en 2010, dum la tria, brokante aĉetita al Rusujo, estas nun modernigata. Ĝia submara ŝiparo havas francan teknologion (Scorpène de la grupo DCNS), kiu superas kvalite la ĉinajn submarŝipojn. Tamen, nun observante unu la alian, Barato kaj Ĉinujo zorge evitas ĉian surmaran streĉecon. Oni eĉ povas konstati progreson en la rilatoj inter ambaŭ ŝiparoj, komunaj maraj manovroj ja sinsekve okazis depost la subskribo de “strategia partnereco” inter Pekino kaj Nov-delhio en aprilo 2005.

La ĉinaj-japanaj rilatoj siaflanke ĵus trairis tre streĉan periodon. Potenca, tre multe pli moderna ol la ĉina, la japana ŝiparo delonge manovras kun la usona. Sed la konflikto ĉirkaŭ Senkaku-insuloj montris streĉitan Japanujon, embarasitan pro sia pacema konstitucio, kiun kritikas kreskanta naciisma tendenco, kaj hezitantan fronte al la pekina aŭdaco. Trans Nov-delhio kaj Tokio, tiu ĉina sintrudo maltrankviligas ankaŭ aliajn pli malgrandajn landojn, de Malajzio ĝis Indonezio, inkluzive de Singapuro — kiuj rapide plifortikigas kaj modernigas siajn proprajn ŝiparojn. Ili timas, ke Usono, engluita en Irako kaj Afganio, lasos liberajn manojn al la ĉina “feŭdestro” en la regiono, kaj ke tiu portempa permesemo fariĝos porĉiama.

Konsciaj pri tiu oportuno kaj pri la usonaj malfacilaĵoj, la ĉinaj konstruejoj laboras plej intense de la Flava Maro ĝis la suda Ĉina Maro. La ŝipaj bazoj, riveraj havenoj, digoj, protektataj submarŝipaj bazoj (inter kiuj la nova bazo de Sanya, sur Hainan-insulo), multiĝas kaj moderniĝas akompanante la ekonomian eksplodon de lando, kies 90% de la ekstera komerco dependas de maraj vojoj. En 2006 la maraj industrioj pezas 10% en la malneta interna produkto (MIP), kaj sep el la 20 plej gravaj havenoj en la mondo estas ĉinaj. La strebo estas tiom civila kiom armea. La plano “mara alta teknologio” akompanis la frenezan ŝipkonstruadon, financante paralele projektojn, kiuj celas firmigi la aŭtonomecon de la ŝiparo: satelita sistemo de orientiĝo (bir-sistemo) (Beidou en la ĉina), maraj kontrolsistemoj kaj disvolvado de la ŝipkonstruejoj.

En la civila kampo, Ĉinio fariĝis en 1995 la tria ŝipkonstruanto tutmonda, post Japanujo kaj Suda Koreujo, kies superecon ĝi minacas. Apogataj sur du gigantaj entreprenoj, China State Shipbuilding Corporation (CSSC) kaj China Shipbuilding Industry Corporation (CSIC), ĝi tutprobable iĝos la unua ŝipkonstruanto en la mondo en 2020, kio tute ne estas sensignifa: la civilaj kaj militaj konstruoj estas nedistingitaj en la landa konstruplano, kaj mastrumataj de la samaj konstruejoj.

Kiam Usono timigas sin mem

EN LA militista sfero, la kvina Blanka Libro ellaborita en 2006* konkretigas la pri-maran konsciiĝon de Pekino, komencitan en la fruaj 1990-aj jaroj. La prioritatoj ŝanĝiĝas, de la ter-armeo, tradicie dominanta, al mar-armeo kaj aer-armeo, ekde nun dorlotataj. La Centra Komitato de la Partio, kaj la potenca centra militista komisiono, kiu devenas de ĝi, enhavas pli kaj pli da maristoj kaj aviadistoj*; ili estas preskaŭ 25% de la militista elito en 2007, anstataŭ 14% en 1992.

* La unua ĉina Blanka Libro estis publikigita en 1998.
* Vd Li Cheng kaj Scott W.Harold, “China’s new military elite”, China Security vol 3, n-ro 4, Vaŝingtono, aŭtuno 2007, p.72.

Neniu grava sistemo postrestas. La tri ŝiparoj (orienta admiralejo en Ŝanĥajo, la suda en Zhanjiang, kaj norda en Qingdao) disponas pri propraj aerŝipaj divizioj kun bombaviadiloj kaj ĉasaviadiloj. Pli modernaj sistemoj estas liverataj, kiel la kvar destrojeroj kun aer-defendo Luyang, kaj la “nelokalizeblaj” destrojeroj Ma’anshan surloke konstruataj, kiuj anstataŭas la Jiangwei de la 1990-aj jaroj. Dum fine de la 1970-aj jaroj Ĉinujo disponis pri pli ol kvincent marbordaj patrolŝipoj, nun estas nur la duono; kontraŭe, la profundmara ŝiparo kreskis kaj atingis sesdek unuojn*.

* Ŝipon oni konsideras “por profunda maro” ekde 2000 toneloj.

En la amfibieca kampo, granda strebo okazis kun cento da vehikloj taskitaj konkretigi la ĉinajn ambiciojn pri la Spratleys-insuloj aŭ Tajvano. Minodragŝipoj, patrolŝipoj kun raketĵetiloj kaj novaj petrolprovizŝipoj estas menditaj. Ofte kun partopreno de aliaj landoj: de la rapidegaj aŭstraliaj NPC-Catamaran ĝis la sovremenny Destroyers kaj la rusaj submarŝipoj Kilo, de la italaj kaj francaj batalsistemoj ĝis la nederlandaj ŝipkanonoj*.

* Vd Bernard Dreyer, “La montée en puissance maritime de la Chine”, Défense, Parizo, decembro 2005.

Ĉinujo importas, ofte kopias, adaptas kaj plibonigas — je surprizo de siaj provizantoj — la materialojn, kiuj plej multe interesas ĝin. En kelkaj kampoj tamen, kiel la elektrona milito aŭ la plej efikaj enŝipigitaj batalmotoroj aŭ batalsistemoj, ĝi plu dependas de siaj provizantoj, aparte de Rusujo.

La submarŝipoj havas, ja, centran lokon en la tuta mara programo de Pekino. Ĉar Ĉinujo ne disponas pri aviadilŝipo, malgraŭ la persista rumoro pri la renovigo de la Variag el Rusujo aĉetita (kaj daŭre ĉe kajo), nur modernaj submarŝipoj povas ja esperi timigi iomete la 7-an Usonan Ŝiparon, kiu, de siaj bazoj en Guam, en Japanujo kaj Suda Koreujo, daŭre garantias la aŭtonomecon de Tajvano. La ĉina ŝiparo ŝajne povas kalkuli kun kvin atomaj atak-submarŝipoj (SNA) kaj pri unu atoma submarŝipo kun raketlanĉiloj (SNLE), kiu kunportas inter dek du kaj dek ses atomajn raketojn kun pafdistanco de 3.500 kilometroj. Ĝi krome disponas pri trideko da dizelelektraj submarŝipoj. Kaj cetere pli ol dudeko da novaj submarŝipoj estas konstruataj.

Tiu armilaro maltrankviligas la Usonan 7-an Ŝiparon, kies admiraloj insiste anoncas al la Kongreso kaj la Blanka Domo, ke la ĉina submarŝiparo superos la nombron de la usonaj “nigraj ŝipoj” en la Pacifiko jam en 2020. Iuj influhavaj elektitoj kiel s-ro Duncan Hunter* antaŭ nelonge alarmiĝis. La ĉinaj SNA-submarŝipoj laŭdire plenumis en la dek du monatoj de 2007 pli multajn patroladojn ol dum la kvin antaŭaj jaroj. Oni povas legi tiun apenaŭ kaŝitan maltrankvilon en la registara jarraporto pri la ĉina militista potenco*. Tiun timon oni devas relativigi: neniu vere konas la plenumkapablojn — verŝajne malgrandajn — de la plej bonaj ĉinaj submarŝipoj. Krome, la usona mar-armeo posedas 53 modernajn SNA (duoblo de la sumo de ĉiuj mararmeoj en la mondo) kaj 12 el la 15 avidilŝipoj ekzistantaj en la mondo, kaj kontraŭ-submarŝipan aviadilaron sen ekvivalento en la mondo. La lasta numero de la usona revuo, Quadriennal Defense review*, pli neŭtrala, cetere elvokas pli kunlaboradon ol alfrontiĝon.

* Respublikano reprezentanto de Kalifornio, kutima defendanto de la buĝetoj de la usonaj defendo-industrioj.
* www.defenselink-mil/pubs/pdfs/07052.... Raporto pri kiu multaj usonaj kaj eŭropaj analizistoj denuncas la alarmismon kaj neprecizecon, sen tamen nei la ĉinajn progresojn.
* Quadriennal Defense Review QDR, aktualigita ĉiun kvaran jaron fare de la usona defendo-ministrejo, prezentas la usonan defendo-strategion dum dudekjara periodo.

Kaj la situacio en la sudaziaj maroj ne similas al armado-konkurso. Temas pri tre dimensivaria kontraŭstaro inter kvaropo konsistanta el la barataj, usonaj, aŭstraliaj kaj japanaj ŝiparoj unuflanke, kaj duopo ĉina-pakistana aliflanke.

La ĉina mara ambicio ŝajnas veni el frustiĝo, tiu de fiera granda lando, kiu neglektis la unuan okazon domini la mondon, antaŭ kvarcent jaroj, kiam unua “tutmondiĝo” estis konfiskita de la okcidentaj “barbaroj”. Tiam la ĉinoj mastris la astronavigadon kaj la kompason, estis inventintaj la ankron, la presadon de la maraj mapoj, la kapstanon, la moveblan drivtabulon, kaj laŭdire estis konstruanta gigantajn ŝipojn kun pluraj pivotaj mastoj*. Iliaj ĝonkoj havis hermetikajn fakojn kaj rudrojn de posta steveno. Tiuj inventaĵoj, kiuj, perfektigitaj de la okcidentanoj, estis uzotaj por... humiligi la Imperion de la Mezo.

* Vd UCLA Center for Chinese Studies, www.international.ucla.edu/china.
Laŭ la spuroj de la unua granda navigisto, Zheng He

JE LA FINO de la Ming-dinastio (1358-1644) Ĉinujo deturnis sin de la mara vastaĵo kaj forgesis la ekspediciojn de la 15-a jarcento, kiam la eŭnuko admiralo Zheng He kondukis la imperian ŝiparon, forta pro pli ol tricent ŝipoj, esplori la oceanajn vastaĵojn de la mondo*. Oni eĉ mortpunis tiujn, kiuj konstruus ŝipojn por la profunda maro. Tion oni hodiaŭ klare taksas eraro, kaj oni valorigas tiun maran heredaĵon.

* Kiel admiralo, Zheng He plenumis sep transoceanajn vojaĝojn, de 1405 ĝis 1433.

Ilo por antaŭenigi la ĉinan ĉeeston sur la nigra kontinento, la oficiala retejo Chinafrique rakontas tiel la instruan historion de kenja knabino Mwamaka Shariff, “praido de ĉinaj maristoj finalvenintaj sur rifoj, antaŭ pli ol kvincent jaroj”. Invitita, surbaze de tiu praideco, senpage studi en ĉina universitato, ŝi estis ankaŭ invitita partopreni celebradon de la navigo-tago de Zheng He, en Taicang (Jiangsu-regiono), mita ekirloko de la ŝiparo de la imperia eŭnuko. La retejo entuziasme raportas la vortojn de la knabino: “mi sentas kvazaŭ mi revenis hejmen*.

* La retejo Chinafrique, en angla, franca kaj ĉina, provizas aliajn edifajn artikolojn: “La ĉina ĉefministro premas la manon de afrikaj aidosmalsanuloj”; “La feliĉa vivo de kongolandano en Pekino”; “Ĉinujo pliriĉigis min”; “Unue amikeco, komerco poste”; “Neniam oni povos meti etikedon “novkoloniismo” al Ĉinujo”, etc.. www.chinafrique.com.

Kia estonto sur la malklaraj akvoj de Sudorienta Azio? Multiĝis la usonaj iniciatoj por firmigi interŝanĝojn kaj kunlaboradon kun la aziaj ŝiparoj (barataj kaj japanaj) sed ankaŭ kun la ĉina ŝiparo, verŝajne por provi kontroli, tiom kiom eblas, ekspansion, kiun oni divenas fulmrapida.

La lastatempa manovro, Global Maritime Partnership Initiative proponita de la usona ŝiparo en 2007 kaj bazita sur entuta mara alianco, en kiu al ĉiuj aliancanoj — inter kiuj Ĉinujo — estis proponata kontribui al milŝipa ŝiparo (thousand ship fleet), celita por lukti kontraŭ pirateco. Ne certas, kiel precizigas s-ro Yang Yi, direktoro de la Instituto pri Strategiaj Studoj de la universitato de la ĉina armeo, ke Ĉinujo akceptos tiajn proponojn tiom longe kiom ĝi ne identigos iliajn kaŝpensojn, sencoplurecon kaj iliajn multajn longdaŭrajn konsekvencojn*.

* China Security, citita

Ĉinujo ŝajnas ĉefe decidita zorgi, ke neniu ŝtelu ĝian duan historian ŝancon naskiĝi kiel tutmonda kaj suverena mara potenculo. La “flava danĝero” aspektas fantasmo; malgraŭ tio, Ĉinujo, kiu forgesis nek la opio-militojn nek la detruadon de la Somera Palaco* ne plu permesos al iu ajn minaci kaj trudi ion al ĝi. Ĝi do prudente faras kelkajn aranĝojn. Ĝiaj kapabloj estas tre malsuperaj al tiuj de la usona dominema ŝiparo, sed la historio estas kompaso kaj averto por la nova ĉina mararmeo, kaj ĉiu el ĝiaj plenumoj havas valoron de simbolo. En 1989, dudek jarojn antaŭ la fulmrapida kresko de la ŝiparo, la unua ŝipo de la MAPL, kiu vizitis oficiale Usonon, estis trejnoŝipo. Tiutempe neniu prenis la tempon komenti ĝian nomon: Zheng He.

* Militoj celantaj enkonduki opio-komercon en Ĉinujon, unue gvidataj de nuraj angloj (1839-42), poste de franca-brita alianco (1858-60), respondeca pri la disrompo de la Somera Palaco de la Imperiestro (oktobro 1860). Vd “Letero al kapitano Butler” de Victor Hugo, republikigita en Le Monde diplomatique en Esperanto, oktobro 2004..

Olivier Zajec

En Usono, kiel regajni kamparan kaj popolan elektantaron

La demokratoj konkerantaj la Okcidenton

EN LA MOMENTO en kiu la usona ŝtato sociigas la abismajn perdojn de siaj bankoj, kiel la Respublikana Partio povus pretendi la validecon de sia liberala filozofio aŭ de sia agado en la potenco? Grandega plimulto da usonanoj juĝas ilin des pli negativaj ĉar la prezaltiĝo de energio ronĝis ilian aĉetpovon kiu jam suferis pro la kariĝo de kredito kaj la stagnado de la salajroj.

Do, kun efikeco kiun la jaroj ne damaĝis, la respublikanoj parolas pri io alia: pri sia patriotismo, sia aŭtenteco, sia amo de la “tradiciaj valoroj“. Fronte al la biografio de s-ro Barack Obama, al la perspektivo de simbola ŝanĝo kun historia graveco kiu mobilizas kontraŭ ĝi same kiel favore al ĝi, ili disvastigas la rakonton pri s-ino Sarah Palin — patrino de kvin infanoj, guberniestro de Alasko kaj edzino de ĉampiono de glitveturilaj konkursoj — kaj tiun de s-ro John McCain, “usona heroo“ ekde kiam li bombis Vjetnamion antaŭ ol suferi kvin jarojn da miltikaptiteco. Ilia slogano: “Country first“ (“la lando unue“). En tiu ĉi momento, la lando estas en zorgo, kaj la elektokampanjo estas perturbita de la financa skandalo.

Antaŭ kvar jaroj jam, la prezidanto George W. Bush prezentis malbonan bilancon ekonomian (severa malkresko inter 2001 kaj 2003) kaj diplomatian (la Irak-milito evoluis katastrofe). Li tamen akiris sian duan mandaton per insistado pri sia kredo, sia simpleco, kaj per svingado de timigiloj miksitaj de terorismo, de abortigo kaj de samseksemula edziĝo. S-ro Bush ankaŭ neniam forgesis reaktivigi la daŭre viglan — kaj ne ĉiam malpravan — sintenon de la publika opinio kontraŭ la intelekta, arta kaj teĥnokrata elito. Tiu subtenas prefere la demokratojn.*

* Vd la artikolojn de la ĉapitro “Voyage dans l’Amérique de droite [Vojaĝo en la dekstran Usonon]“ en Manière de voir, n-ro 101, “Demain l’Amérique...“, oktobro-novembro 2008, vendata kioske.

Ĉi-jare, eĉ se s-ro McCain ŝajnigas konduti afable, liaj partizanoj de la National Review aldonis al la respublikana recepto la pikaĵon de malnova spico kiu, esperas ili, ankoraŭ sufokas: “Post siaj universitataj studoj, Obama havas blankan kaj riĉan fianĉinon kiu amas lin kaj volas lin edzigi. Ŝi enkondukas lin en sian familion, kiu varme akceptas lin. Obama amas la knabinon kaj respektas la kulturan heredaĵon de ŝia familio, sed, finfine, li forlasas ŝin, ĉar ŝi ne estas nigra. Li pensas ke se li edziĝas al ŝi, li estas asimilota de fremda blanka kulturo, sorto kiun li ne povus akcepti.“* Eĉ en tempo de ekonomia katastrofo ne certas ke tiaj aludoj estos senefikaj. Lastan aŭguston, dum la demokrata konvencio en Denvero, la kasisto de la sindikata konfederacio AFL-CIO konfesis al siaj delegitoj de Miĉigano: “Multaj blankaj elektontoj — kaj, por diri tion rekte, certa nombro da sindikatanoj — pensas ke li [s-ro Obama] ne estas de bona raso.“*

* Michel Gledhill, “Who is Barack Obama?“, National Review, Novjorko, 1-a de septembro 2008.
* Citita de la Casper Star-Tribune (Vajomingo), 28-a de aŭgusto 2008.

RESUME, LA senatoro de Ilinojso estus tro malvarma, tro intelekta, tro fremda (kaj tro populara eksterlande), tro maldekstra, tro sensperta, tro nigra. Demandite de ĵurnalisto pri sia nivelo en la sondaĵoj, tiam nur mezbonaj konsidere la fiaskon de s-ro Bush kaj tiun de lia partio, s-ro Obama klarigis: “La respublikanoj ne regas bone, sed ili scias kampanji.“* Prefere ol ĝemi, li ŝajnas esti decidita repafi. La financa krizo estus bona pafangulo. S-ro McCain pledis favore al la malreguladoj; lastan monaton lia partio ankoraŭ rekomendis ke la federaciaj pensioj estu privatigotaj kaj borse negocotaj.

* Elsendo “Sixty Minutes“, CBS, 31-a de aŭgusto 2008.

La demokrata rebato estos samtempe pli taktika kaj pli celata. La prezidantelekto gajneblas en la unuopaj ŝtatoj; multaj da ili, inkluzive de la plej gravaj, ŝajnas jam esti klare favoraj al unu aŭ la alia tendaro (Kalifornio, Novjorko, Ilinojso, Teksaso ktp). Sed la respublikana Okcidento ŝajnas ŝanceliĝi. Jen kie s-ro Obama batalas.

Tiu batalo ne estas facile gajnebla... Sur la ŝoseo de Kansaso, antaŭ Koloradio, ŝildoj ornamas la asfalton: “Abortigo ĉesigas batantan koron“; “Akceptu Jesuon Kriston kiel savanton kaj vi estos savita, alie vi bedaŭros eterne“. Certe, Kansaso estas konata pro la arda fervoro de siaj religiaj aktivuloj kiuj batalas kontraŭ la instruado de Darvino en la lernejoj. Kaj Kansaso estas ankoraŭ ne tute la Okcidento.* Tamen, kiam oni atingas Bozeman, en Montano, novnaskito petegas ankoraŭ la veturantojn sur blufona afiŝo: “Prenu mian manon, ne mian vivon“.

* La difinoj varias laŭ tio ĉu oni inkludas en tiun kategorion ĉiujn dudek-kvin ŝtatojn situantajn okcidente de la Misisipo, inkluzive de Alasko kaj Havajo, aŭ ĉu oni tenas sin je la dek-tri situantaj okcidente de la Kolorado (Montano, Vajomingo, Koloradio, Nov-Meksiko, Idaho, Utaho, Arizono, Nevado, Vaŝingtonio, Oregono, Kalifornio kaj Havajo).

Ekde 2005, s-ro Brian Schweitzer estas la guberniestro de Montano, kampkultura kaj mineja ŝtato kun malpli ol miliono da loĝantoj, sed preskaŭ same vasta kiel Kalifornio. Proprietulo de bieno, specialisto pri akvumado kaj pasia pri novaj energioj, li troviĝas inter la esperoj de la Demokrata Partio. Li estas “ciklono en ĝinzo“, resumis la New York Times. En aŭgusto, dum la demokrata konvencio en Denvero, s-ro Obama petis lin prelegi pri energio. Tion li faris — en ĝinzoj — dum horo de altaj enŝaltkvotoj.

Ni ŝatas pafilojn — etajn, grandajn-, ni ŝatas ĉiujn

LA RECEPTO de la populareco de la guberniestro de Montano estas sufiĉe simpla. La respublikanoj, por amasigi siajn trupojn kaj obstrukci siajn kontraŭulojn per sloganoj de ateismo, fremdeco kaj anĝelismo, ne ĉesas paroli pri la tri “G“: “God, gays and guns“ (“Dio, samseksemuloj kaj pafiloj“). Nu, taksas s-ro Schweitzer, la demokratoj devus eviti batali sur tiu tereno. Kiel? Montrante sin same piaj kiel iu ajn, rezervitaj pri samseksemula edziĝo, ne tre ema reguligi la armilvendadon. Sed fari ĉion ĉi lerte, kvazaŭ tiuj demandoj ne vere gravus — aŭ kvazaŭ la respondo estus evidenta. Por poste transŝovi la batalon al temoj malpli favoraj al la respublikanoj: ekonomio, energio, medio. Evito ĉe unu fronto, atako ĉe la alia.

Klare, s-ro Schweitzer ne estas radikalulo. Sed, en ŝtato kie esti guberniestro ofte signifis esti la “gardhundo de la industrio“ — pri kio fanfaronis en tiuj ĉi precizaj vortoj lia respublikana antaŭulo s-ino Judy Martz-, li montras sian sendependecon de la grandaj ekonomiaj premgrupoj. Ekzemple denuncante la riĉaĵojn multobligitajn pro la malregulado de energio, la fraŭdojn, la impost-rabatojn por la riĉuloj kaj por la grandaj entreprenoj, la prezon de medikamentoj, nete pli altan en Montano ol en la najbara Kanado. Protestante ankaŭ kontraŭ la atencoj al la publikaj liberecoj, ligitaj kun la leĝo Patriot. Fine, s-ro Schweitzer kontraŭis la Irak-militon, argumentante per sia kono de regiono kie li laboris dum sep jaroj, en Saud-Arabio, kiel specialisto pri akvumado.

Jes sed, “God, gays and guns“? “Mi estas katoliko, respondas li en sia oficejo en Heleno, kaj ekzistas nur malgranda proporcio de fundamentistoj en Montano. Ĉi tie, la demandoj de socio ne estas decidaj.“ Fakte, la kazinoj svarmas en la regiono, kaj la urbetoj de la ŝtato havas ĝenerale pli da drinkejoj ol da preĝejoj. Kaj krome, sufiĉus, ĉu ne, rebati al la respublikanoj kiuj parolas pri “tradiciaj familiaj valoroj“ ke la plej bona rimedo defendi ilin ne estas konstante oferti al la novvenintoj en la labormerkato salajrojn tiom malaltajn ke ili estas devigataj serĉi pli bonan vivon aliie — malproksime de siaj familioj, ĝuste. “Ni havas ekonomion de salmo, resumas s-ro Schweitzer, ĉiuj niaj junuloj forlasas la ŝtaton kaj revenas nur por morti.“

Bone, kaj la armiloj? Ho! Jen io tute alia! La temo gravas kaj ne eblas ĉirkaŭiri ĝin. Necesas do... senarmigi la demandon de armiloj. En la kampara Okcidento, pretendi reguligi ilin signifas urban kapricon, do politikan memmortigon. Por tion kompreni, oni legu nur la Casper Star-Tribune de la 28-a de aŭgusto. Sub la titolo “Ĉio eblas“, tiu taggazeto de Vajomingo donis la esencan parton de sia rubriko “Libertempo kaj spacoj“ al asocio de handikapuloj dezirantaj daŭre ĉasi sovaĝajn bestojn post akcidento kiu kondamnis ilin al rulseĝo. S-ro Corez McGregor, paraplegie lama kaj kunfondinto de tiu Wyoming Disabled Hunters (“Kriplaj Ĉasistoj de Vajomingo“), pozis, kun morta cervo ĉe siaj piedoj.

Membro de la potenca National Rifle Association (NRA), kiu donis al li sian plej bonan noton (“A“), dum s-ro Obama ricevis la plej malbonan (“F“) kaj s-ro McCain mezan (“C“), s-ro Schweitzer parolas tre rekte kiam li elvokas tiun temon antaŭ ni: “En Montano, la kontrolado de pafiloj, tio signifas scii pafi tion kion oni celas. Ni ŝatas pafilojn — etajn, grandajn-, ni ŝatas ĉiujn! Kaj la virinoj ankaŭ aprezas ilin. La pafiloj estas tio kio estas ni.“ S-ro Bob Raney, elektita de la loĝantoj de la ŝtato por zorgi pri produktado kaj prezo de energio, konfirmas la analizon de sia guberniestro: “Se vi aŭdigas al la homoj ke vi volas preni iliajn armilojn, vi certas perdi. Neniu akceptus cedi milimetron pri tiu demando. La problemoj estas certe aliaj en la sudo de Ĉikago [kie loĝas s-ro Obama], sed la homoj ĉi tie ne rezignos siajn armilojn por solvi la problemojn de la sudo de Ĉikago.“ S-ro John Tester, terkulturisto kaj senatoro (demokrata) de Montano ekde 2007, informis la Billings Gazette ke li demandis s-ron Obama pri tiu tikla temo. “Li respondis al mi senhezite: ‘Mi ne prenos viajn armilojn. Lasu neniun aserti la malon’.“*

* Jennifer McKee, “Tester endorses Obama on gun ownership issue”, Billings Gazette, 29-a de aŭgusto 2008.

Billings ne estas Ĉikago, vere. En la ĉefa urbo de la “Ĉielega ŝtato” (“Big Sky State“), sen la plej eta ĉarmo pro la invado de komercejoj sur kiuj oni stumblas jam ĉie aliie (Wal-Mart, Starbucks, Barnes & Noble ktp), ok policistoj estis jam mortigitaj ekde ... 1882. La du lastaj en 1946 kaj en 1989. La tagon de nia alveno en Billings, la notico pri kiu oni plej parolis koncernis specon de perforto ŝajne pli ordinaran: tiun kiu, en Yellowstone (la fama nacia parko situas je proksimume 200 kilometroj sudokcidente de Billings), okazis inter malsategaj luparoj kaj grupoj de bizonoj. Ĉar la predo estis multe pli granda ol la predisto, tiu devas lacigi ĝin kaj, por tio, peli ĝin al la neĝo, kie ĝia pezo ensinkigas ĝin.

Tridek mil petrolputoj en Vajomingo

TRANKVILA TERITORIO (por la homoj) — tiom trankvila, ke la matematikisto kaj seri-murdisto Theodore Kaczynski (“Unabomber“) rifuĝis tien-, Montano ŝuldas al tiu izoliteco parton de sia ĉarmo kiun sentas la usonanoj serĉantaj sendifektajn kaj pacajn spacojn (vidu “Tiuj belaj domoj de Montano“). “Ili ŝatas la sekurajn komunumojn, diras la guberniestro Schweitzer. Ĉi tie vi povas diri: ‘Miaj infanoj, mi ne scias kie ili estas, certe ili ludas ie.’ Se vi vivas en Los-Anĝeleso, en Hartford aŭ en Ĉikago, vi ne estas tiom senzorga.“

Sed en regiono de montaroj kaj ebenaĵoj trablovataj de la vento, kiun iuj iomete troige kvalifikas usona Siberio, la klimato ankaŭ ne estas tiu de Los-Anĝeleso... En plena aŭgusto, la seka varmego de la Okcidento samtempas kun hajloŝtormoj kaj kun neĝaj pejzaĝoj apud la ĉefurbo. La resto ankaŭ malsamas disde Suda Kalifornio. Aŭtomobilisto povas veturi tra senfinaj teritorioj de western, samtempe liberigita el la signalo de sia poŝtelefono kaj timante nenion alian ol dormemon antaŭ la stirilo aŭ kolizion kun cervo. Ie kaj tie, malgrandaj aktivaj petrolputoj, karbotrajnoj du kilometrojn longaj, kelkaj bovinoj. Montano similas iomete al miksaĵo el Far West kaj Svislando, kun indianaj rezervejoj.

Ĝuste, Little Big Horn situas je sesdeko da kilometroj de Billings. Tie, la 25-an de junio 1876, pereis la generalo George Custer kaj la ducent dek homoj de lia bataliono sub la atako de koalicio el ĉejenaj, lakotaj kaj siuksaj triboj kiujn oni ĵus antaŭe refoje prirabis. Tiu estis la lasta venko de la ruĝhaŭtuloj; Crazy Horse kapitulacis la sekvan jaron. Malantaŭ la motivo argumentita de la generalo-prezidanto Ulysses Grant (1822-1885) — “kristanigi kaj civilizi la indianon por ke li lernu la arton de la paco“-, troviĝis la deziro povi fine ekspluati la regiono sen okupiĝi pri tiuj kiuj priloĝas ĝin.

Do, situacio sufiĉe ordinara en la ŝtatoj de la Okcidento, kiujn la multnaciaj konzernoj senĉese prirabis je iliaj mineralaj resursoj (kupro, karbo), antaŭ ol lasi post si detruitajn pejzaĝojn, venenajn rubaĵojn (vidu “Urbo mineja, urbo minita“), profesiajn malsanojn: en Libby, en la oriento de Montano, 92% de la dungitoj de la entrepreno WR Grace mortis pro pulmaj problemoj ligitaj kun asbesto fine de dudek jaroj da laboro.* “Montano, memorigas al ni s-ro Raney, estis ĉiam traktata kiel kolonio. Ili eltiris ĉiujn krudmaterialojn kaj lasis al ni la putojn kaj detruitajn komunumojn. Ili forfuĝis post preni la petrolon.“ Profitoj privatigitaj, detruoj sociigitaj; kiel ĉe Wall Street...

* Vd Andrea Peacock, Libby, Montana. Asbestos & the Deadly Silence of an American Corporation, Johnson Books, Boulder (Koloradio), 2003.

Sed de kelkaj jaroj, dum la resto de la lando survojas al malkresko kaj suferas la altajn energiprezojn, la Okcidento renaskiĝas. Tio okazas aparte tie kie la eltiraj industrioj ritmigas la ekonomian vivon. En la Alasko de s-ino Palin, kompreneble, kiu, dopita per triobliĝo de siaj impostenspezoj el petrolo, disponas pri sumo de 5 miliardoj da dolaroj.

Vajomingo ankaŭ ne fartas malbone. Kiel ĉefa karbo-provizanto de la lando kaj ankaŭ granda gasproduktanto, ĝi stakigas la plusojn preskaŭ samrapide kiel ĝi malfermas novajn teritoriojn por energi-esplorado. La demokrata guberniestro, s-ro Dave Freudenthal, elvokas eĉ la nombron de tridek mil putoj, do unu por dek-ses loĝantoj... Pro tio ke ĝi ne denove malaltigas la impostojn — la ŝtato jam ne impostigas individuajn enspezojn nek konsumadon-, Vajomingo parolas pri starigo de totala senpageco de la supera instruado.

La 4-an de novembro, Vajomingo tamen voĉdonos respublikane, tio certas; ĝiaj najbaroj de Idaho kaj de Utaho ankaŭ. En tiuj tri ŝtatoj, s-ro George W. Bush efektive gajnis en 2004 per preskaŭ kvardek poentoj da diferenco... Sed ĉi-foje la resto de la regiono ŝajnas esti pli malfermita. Do ne estas hazardo ke la demokrata konvencio kunvenis en Denvero, aŭ ke s-ro Obama venis kvin fojojn al Montano inter aprilo kaj aŭgusto. En junio li gajnis facile la primaran elekton kontraŭ s-ino Hillary Clinton. La ŝtato estas tamen la malplej “nigra“ de Usono (0,43% de la loĝantoj, kontraŭ proksimume 13% naciskale).

Por la demokratoj, dediĉi tempon kaj monon por la konkero de la Okcidento ne evidentas. Multaj de ili pensas ke temas tie pri vana klopodo kaj oni prefere vetu ĉion pri Ohio, Pensilvanio aŭ Miĉigano. S-ro Obama estas malpli kategoria. La vesperon de la prezidantelekto, li esperas efektive povi kompensi eventualan elreviĝon en la industria Mezokcidento per bona surprizo en Koloradio kaj en unu aŭ du malgrandaj respublikanaj bastionoj de la kampara Okcidento. “Oni ne scias kie la fulmo frapos“, indikas s-ro Howard Dean, administra prezidanto de la Demokrata Partio kaj inspirinto de tiu “strategio de kvindek ŝtatoj“ (alivorte, konsideri neniun).

Jen riska ludo. En 1975, Ronald Reagan malfermis la vojon al dudek-kvin jaroj da respublikana dominado en la profunda Okcidento.* Li povis fari tion ĉar li riproĉis al la demokratoj “obstrukci nian ekonomion per kreskanta ŝarĝo de kontroloj kaj reguladoj“ kiuj respondecas pri “la detruado de dungoj kaj pri la ĉesigo de nia vivnepra energi-provizado“. Prefere ol protekti la arbarajn vivejojn de strigoj aŭ la supervivadon de lupoj kaj bizonoj por trankviligi la “ekstremismajn ekologiistojn“, oni zorgu, klarigis li, pri la estonteco de la arbohakistoj kaj de la brutaro de la bredistoj.

* En la ŝtatoj de la Pacifika bordo (Kalifornio, Oregono, Vaŝingtonio), tiu dominado ĉesis en 1992. S-ro Obama devus venki tie senprobleme.

“La Respublikana Partio venkis ĉar ĝi asociis demokratojn kaj medion, memorigas al ni Andrea Peacock, ĵurnalistino kaj verkisto kiu loĝas en Livingston, ne malproksime de Yellowstone. Nu, en la menso de la arbohakistoj kaj bien-proprietuloj, voĉdoni respublikane signifis konservi sian dungon. La medio estis la malamiko. La protektado de lupoj kaj ursoj simbolis por ili do la entrudiĝon de la federacia registaro en ilian ekzistadon.“ La komercaj ĉambroj, la minej-industrioj, la nemoveblaĵ-agentejoj subtenis tiun popolan senton per gurdado ke necesas ekspluati la terojn kaj ne “konservi“ ilin. Ĉe la sama okazo ili aldonis ke necesas ĉesi sengrumble suferi la regulojn dekretitajn en Vaŝingtono sen konsidero al la lokaj apartecoj, inkluzive de rapidec-limigo kaj armil-regulado. Jen fajne farite. La popolismo ŝanĝis sian direkton kaj ankaŭ la identecon de la malamiko. Naskiĝis koalicio de malgrandaj farmistoj kaj grandaj entreprenoj.

S-ro James Watt, amiko de s-ro Richard Cheney, devena kiel li el Vajomingo, fundamentista kristano, estis nomumita en 1981 de Reagan al la pinto de la ministrejo pri medio. Lia celo: “Tribunale persekuti tiujn burokratojn kaj tiujn advokatojn de nulkresko kiuj defias la individuan liberecon kaj la ekonomiajn liberecojn.“ Same estus konfidi la kokinejon al la vulpo! Kaj Watt promesis: “Ni malfermos novajn minejojn, petrolputojn, ekspluatos pli da arbaroj, por utiligi niajn resursojn prefere ol konservi ilin ŝlosite.“*

* Citita de Lou Cannon, Ronald Reagan, Perigee Books, Novjorko, 1984, p. 358-359.
Klimatvarmiĝo — “Alarmisma scenaro“

LA ELDIROJ de la respublikanoj ne estas plu tiel karikaturecaj, sed, kuraĝigite de la altaj energiprezoj, ili ĵus adoptis dum sia konvencio platformon kiu reprenas ankoraŭ jenan rekomendon: “Ni devas eltiri pli da usona petrolo el usona grundo.“ Tio estus des pli urĝa, laŭ s-ro McCain, ĉar “ni sendas 700 miliardojn jare al landoj kiuj ne amas nin, kaj ĉar parto de tiu mono atingas la manojn de teroristaj organizaĵoj.“* Cetere, asertas liaj politikaj amikoj, la “alarmismaj scenaroj pri klimatŝanĝiĝo“ estas “kolportataj de ardaj fervorantoj de centrigita ŝtato kiu aspiras ordoni ĉion kaj ĉion kontroli“. Kaj, en Koloradio, grupo de instigistoj, la Free Market Alliance, dissendas de monatoj reklamfilmetojn kiuj riproĉas al la demokrata senat-kandidato, s-ro Mark Udall, kontraŭi novajn petrolborojn en la ŝtato: “Kiom ni devos pagi por plenigi la benzinujon? Udall naskiĝis en bonstata familio, li ne povas kompreni kiom la altaj prezoj suferigas la familiojn kiuj laboras“...

* Citita de U.S. News & World Report, Vaŝingtono, 1-a de septembro 2008.

Tamen, en la mezuro laŭ kiu graviĝas la ekologiaj demandoj, laŭ kiu la putoj detruas la pejzaĝon, laŭ kiu riĉuloj, pensiuloj aŭ naturamantoj elmigras al Okcidento, la dungoj en la mineja industrio perdas sian logon, kaj oni zorgas pli pri parkoj sen bariloj nek borturoj, pri puraj riveroj plenaj de trutoj. “Pluraj temoj proksimigis al la Demokrata Partio la tutan ĉi regionon de Okcidento, resumas al ni s-ro Williams. Se mi devus elekti iun, mi elektus la medion. La respublikanoj estis tro malproksimaj, la predemo fariĝis tro kruda, la detruoj tro videblaj. Kaj krome, ekde 1980, ni spertis la alfluon de novaj loĝantoj, de kiuj certaj venis ĉi tien pro la pejzaĝoj kaj la sereneco de la lokoj.“

Tiujn naturriĉaĵojn minacas la alta konjukturo de energio kaj la vendo de komunumaj teroj al privatuloj. Vajomingaj regionoj antaŭ nelonge priloĝataj de antilopoj, de leporoj, kovritaj de paŝtejoj, estas nun trasemitaj per borturoj. Novaj privataj proprietoj minacas la aliron al riveroj, al arbaroj. Nu, la respublikanaj elektantoj de la regiono aprezas same kiel la aliaj havi tion, kion s-ro Walton Gasson, direktoro de la Wyoming Wildlife Federation, nomas “spacojn en kiuj oni povas ĉasi, fiŝkapti, parki sian karavanon, munti sian tendon, venigi siajn ĉevalojn. Spacojn kie oni malpurigas al si la botojn kaj kie oni konservas sian animon pura“.

Kiel la kontraŭimposta koalicio disfalis

SE ONI KONTENTIĜAS voĉdoni por tiu “kiu faras malpli da damaĝoj“, esprimo plurfoje aŭdata en la Okcidento, demokrata kandidato ne nepre suferas timindan handikapon. Ĉiukaze el la vidpunkto de bredisto kiu bezonas akvon, de fiŝkaptisto kiu timas ke la trutoj pereos pro la klimatvarmiĝo, de ĉasisto kiu deziras teritoriojn kaj sovaĝajn bestojn. Iliaj interesoj renkontiĝas do pli ofte ol ili konfesas kun tiuj de la ekologiistoj kaj progresemuloj.* En sia supre menciita interparolado kun Billings Gazette, la senatoro Tester eldiris tiun formulon: Obama garantios la liberan aliron al la teroj kaj al la ĉasaj zonoj. McCain siavice parolas pri ilia vendado.“

* Vd Christina Larson, “The end of hunting?“, Washington Monthly, januaro-februaro 2006.

Ke la respublikanaj temoj jam ne havas la saman efikon kiel antaŭe, tion sufiĉe atestas la ĵusa elekto de kvin demokrataj guberniestroj en ok ŝtatoj de la Okcidento. En 2001, ĉiuj estis respublikanaj. S-ro Schweitzer, rimarkata speco de tiu ŝanĝego, faras rebatojn kiuj skuos eĉ la Blankan Domon: “Ni estas demokratoj kiuj reduktas la impostojn, kiuj altiras la entreprenojn, kiuj protektas la medion, kaj la homoj ŝatas tion. Do, se vi aprezas tion kio okazas en Montano, kaj se tio kio fariĝas en Vaŝingtono ne plaĉas al vi, tio devus helpi la nacian demokratan ‘bileton’.“ Tamen, tiu “helpo“ devus esti konsiderinda kaj la respublikana malkredito katastrofa: en 2004, s-ro Bush venkis en la “Big Sky State“ per 59% de la voĉoj.

La komento de s-ro Schweitzer ne diras tion, sed estas ankaŭ pluraj manieroj “redukti la impostojn“. Kaj ankaŭ tie, anstataŭ fronte kontraŭi la kontraŭimpostan demagogion — kun la risko forĝi kontraŭ si etulojn kaj grandulojn kuj dividas la saman malamon al la ŝtata impostkolektisto-, la guberniestro de Montano deturnis la respublikanan projekton de ties origina celo. En Vaŝingtono, kun s-ro Bush, la impost-malaltigo estis proporcia al la pagota sumo. Do, ĝi favoris precipe, kaj intence, la riĉulojn. En Heleno, male, la alteco de rabato estis la sama por ĉiuj: 400 dolaroj, kiom ajn estis la enspezo aŭ la valoro de la konsiderataj grundaj aŭ nemoveblaĵaj aktivoj. Kaj la dispono estis akompanata de pli bona impostkolekto ĉe la grandaj entreprenoj, kiuj ĉiam sukcesis eviti ĝin. Al tio, la malnova kontraŭimposta koalicio ne rezistis. “La homoj komprenis nian mesaĝon, povis ĝoji s-ro Schweitzer. Ili scias ke se ni lasas la riĉulojn ne pagi, tiam altiĝos iliaj propraj impostoj.“*

* Citita de David Sirota, kiu dediĉas ĉapitron al tiu afero en sia libro The Uprising, Crown Publishers, Novjorko, 2008.

La sperto de imposta “popolismo“ kiu profitigas la riĉulojn kaj de freneza “disvolvado“ kiu postlasas tiom da detruoj, donas trian instruon. Tiun pri la efikoj de la malregulado de energio. Tiu malregulado, gvidata ekde 1997 de respublikana guberniestro, s-ro Mark Racicot, proksima de la nuna prezidanto, estis spertata kiel katastrofo. La historio de la tarifaltiĝoj en Kalifornio, de la spekuladoj laŭ Enron, de la bankroto de granda entrepreno sekvata de tiu de ses mil etaj akciuloj kiuj estis en ĝi investintaj sian pension, efektive ripetiĝis en Montano, kun implikitaj financistoj de Goldman Sachs. “Niaj publikaj servoj estis tranĉitaj en etajn pecojn, kaj ĉe tio okazis enormaj profitoj, rakontas al ni s-ro Steve Doherty, kiu gvidas la komisionon pri fiŝkaptado, pri naturo kaj parkoj de la ŝtato. Tio estis, laŭ li, “la komenco de la fino por la respublikanoj“.

Ne por ĉiuj... S-ro Racicot poste elektis tre profitigan karieron de premgrupisto, pagata de la grandaj entreprenoj al kiuj li montris sin atentema en la tempo dum kiu li estis guberniestro. Jen kroma leciono: la indigno kaŭzita de tiaj manovroj ebligis alidirekti la popolan malkontenton. Tie, kie la respublikanoj daŭre mallaŭdas la ekologiistojn kiel “ekstremistojn“, kies maltusianismo elmetos Usonon al la eksterordinaraj prezoj de importita petrolo, kelkaj demokratoj kuraĝas kritiki la politikajn amikojn de la spekulistoj kiuj manipulas la prezon de la krudmaterialoj. Kiu kredas vere ke, se la energio (kies prezoj ne estus plu reguligataj) estus pli multe produktata en Usono, ĝi estus pli malmultekosta? Antaŭ la privatigoj, la elektro de Montano estis la plej malmultekosta de la regiono; poste, ĝi fariĝis unu el la plej multekostaj.

Individuaj ventelektrigiloj, lasta ŝiko de la riĉuloj

INDUSTRIULO, TEKSASANO, respublikano, s-ro M.T. Boone Pickens, riĉiĝis per petrolo. Li estas certe ne la sola en tiu okazo, sen lin oni rimarkas! Efektive ne eblas aŭdi radion aŭ rigardi televidon sen ke li aperas kun, en siaj kartonoj, nova energipolitiko. “La granda debato en Vaŝingtono koncernas la demandon: bori aŭ ne bori? Mi diras ‘boru, boru, boru!’ Sed tiu demando ne estas la bona. Ĉar, kion ajn ni faras, ni restas dependaj de la importita petrolo, kaj senpovaj atestantoj de la plej granda transigo de riĉaĵo de la historio de la homaro.“ Lia konkludo: “Necesas anstataŭigi la petrolon kiun ni importas per gaso produktata en Usono. Kaj ĝuste por tio mi pagis tiun ĉi mesaĝon.“ Li pagis ĝin mem per 58 milionoj da dolaroj. Sed post kiam lia spekula fonduso investis en naturgason, tiu mono ja ne estas tute perdita...

La “mesaĝo“ de s-ro Pickens indikas retejon.* Tiu elvokas ion alian: “Norda Dakoto kaj la ŝtatoj de la Grandaj Ebenaĵoj [kiuj kune kovras dek ŝtatojn, interalie Teksason, Kansason, Koloradion, Vajomingon kaj Montanon] disponas pri la plej granda ventpotencialo de la mondo.“ Nu, rekomendante pli uzi gason por aŭtomobiloj, s-ro Pickens esperas ke la vento liveros 20% de la usona elektro en dek jaroj. Kontraŭ... 1% hodiaŭ.

* www.pickensplan.com/media/?bcpid=16....

La produktado, tre marĝena, tamen progresis je 45% lastan jaron, kaj firmaoj kiel JP Morgan investis 4,4 miliardojn da dolaroj en la sektoron. Sola problemo, kiu memorigas al la fi-ŝercemuloj tiujn de la usona financo: la ventelektrigila industrio dependas de la ŝtata subteno tiom ke, ekde kiam ĝiaj impostaj avantaĝoj ĉesas, ĝi kolapsas.*

* Kp Kent Garber, “A mighty gust from Texas“, U.S. News & World Report, 1-a de septembro 2008.

La eta ventturbino, individua, ne havas la samajn problemojn. Artistoj kaj politikistoj raviĝas pri ĝi kaj diras tion. La televid-stelulo Jay Leno, kiu serĉas “verdajn solvojn por siaj parkad-problemoj“ instalis unu de ili super la ejo kie li vicigis siajn cent kvin aŭtojn kaj siajn okdek motorciklojn, kiujn li “ĉiujn uzas“. Tiaj malgrandaj ventmueliloj kostas multe kaj apenaŭ produktas elektron, sed ili estas ŝikaj kaj plaĉas al la riĉuloj. La dizajnisto Philippe Starck promesis lanĉi modelon en Eŭropo. El plasto kaj “eleganta“.

En Heleno, sur sia guberniestra oficejo kiu iomete similas al demonstra platformo pri novaj energioj, s-ro Schweitzer montras al ni plurajn miniaturajn ventelektrigilojn.

Kaj, kelkajn kilometrojn de tie, ĉe la ŝoseo, veraj maŝinoj atendas ke leviĝu la vento.

Serge HALIMI.

Tiuj belaj domoj de Montano

RESPONDECA PRI la regulado de la energisektoro en Montano, s-ro Bob Raney observas la multiĝon de novaj konstruaĵoj ĉirkaŭ si: “Ĉi tie, la furoro de nemoveblaĵoj ankoraŭ ne finiĝis. Estas tridek-kvin milionoj da riĉuloj en ĉi lando. Ili daŭre povas aĉeti duajn domojn.” Multaj demokratoj ĝojas pro tiu alfluo de nove venintoj. Socie liberalaj, sentemaj pri la naturo, tiuj havus la efikon marĝenigi la respublikanojn, kiuj estas samtempe malamikaj al mediprotektado kaj submetitaj al la religia dekstro. La loĝantoj de la Okcidento, malpli entuziasmaj, suspektas ilin ke ili transformos la ĉefstratojn de iliaj urbetoj en “koridoron de Starbucks kaj de jogo-praktikejoj”*. Ĉefe, ili kaŭzas egan altiĝon de la teren-prezoj.

* David Sirota, The Uprising, Crown Publishers, Novjorko, 2008, p. 21.

Kun la alveno de Ted Turner, de Peter Fonda, de Mel Gibson, de Whoopi Goldberg, de Michael Keaton aŭ de Jeff Bridges, Montano fariĝis moda. La etaj kamparaj domoj de antaŭe najbaras okulfrapajn “trofeo-domojn”, protektatajn per bariloj kaj pikdratoj. Kaj la terenoj ĉirkaŭ ili jam ne estas ĉiam alireblaj; iuj proprietuloj ŝatus eĉ rezervi al si la uzadon de la riveroj.* Koncerne ekologion, tiuj grandaj vilaoj, eĉ malplenaj la plej multan tempon, konsumas multan energion. Certa temperatura efektive necesas por ke la akvotuboj rezistu al la frosto dum la vintro en la Roka Montaro.

* Vd Jackie Corr, “Montana’s public power movement”, Counterpunch, Petrolia (Kalifornio), 7-an de februaro 2006, www.counterpunch.org.

Kiam li pensas pri tiuj novaj escepto-loĝantoj, s-ro Brian Schweitzer, guberniestro de Montano, faras pri ili sobran bilancon, eĉ librotenan: “Ili dungas homojn por konstrui siajn domojn, poste por zorgi pri ili. Ili kontribuas al nia impost-enspezo. Iliaj infanoj ne uzas niajn lernejojn, ili mem nur malofte niajn ŝoseojn, ĉar ili ne estas ofte tie. Tio ne kostas multe al ni.”

Serge HALIMI.

Vidu la artikolon “La demokratoj konkerante la Okcidenton”

Balkanio ĉiam pli fragmentita

Bosnio-Hercegovino sufokiĝas sub la Dayton-jugo

Sarajevo festis pro la aresto kaj transsendo al la Internacia Pun-Tribunalo por Eksa Jugoslavio (IPTEJ) de la eksa estro de la bosniaj serboj, Radovan Karadzic. Bosnio tamen estas deprimita, ĝi ne kapablas reformi instituciojn, kiuj malhelpas ĝian funkciadon. La sendependeco-deklaro de Kosovo, la 17-an de februaro revekis timojn de secesio de la “serba ento”, kaj la lando aspektas forgesita en la nova balkana ordo.

FINE de septembro 2006, kelkajn tagojn antaŭ la lastaj ĝeneralaj balotoj, manpleno da aktivuloj el nekonata asocio de Kakajn, urbeto de Centra Bosnio, kunvenis en Sarajevo. Sub mira rigardo de peterpasantoj, ili ĵetis farbobombojn al la fasado de la ŝtatprezidejo, ĝis polico kun severa perforto mastris ilin. Tiu senespera ago, ŝajne celanta denunci la senmovecon kaj blokadon de la bosniaj institucioj*, vekis etan simpati-ondon en la demokrataj medioj de Sarajevo. En la sekvaj tagoj, manifestacioj denuncis la perfortan reagon de la polico. Sed estis nur kelkaj centoj da homoj.

* Laŭ la nuna terminologio, Bosnjak signifas islaman bosnianon, kaj Bosanac signifas bosnianon. Oni kutimas en la franca traduki tiujn vortojn jene: “Bosniaque” kaj “Bosnien” (en esperanto: bosnjako kaj bosniano — J.M.Cash). La adjektivo “bosnien” (en esperanto: bosnia) do aplikiĝas al ĉio, kio rilatas al la komunaj institucioj de la ŝtato Bosnio-Hercegovino.

La demokratoj de Sarajevo tamen neniam mistrafas okazon surstratiĝi — vintre kaj printempe 2008, sovaĝa murdo de adoleskulo en tramo estigis longan serion de manifestacioj. Tia tragika incidento prezentis novan okazon denunci la senpreparecon kaj senrespondecon de la urbaj gvidantoj. Tiuj iniciatoj kunvenigas ĉefe junulojn kaj pensiulojn, el kiuj kelkaj levas portretojn de Marŝalo Josip Broz Tito... Timema vekiĝo de publika opinio, kiu kontrastas la letargion (dormemon) de la politika medio.

La ĝeneralaj elektoj de la 1-a de oktobro 2006 tamen signifas turnopunkton en la nuna historio de la lando. Naskiĝintaj en 1990, sekve de la jugoslavia “dissplitiĝo”, la malnovaj naciismaj politikaj partioj — la Partio de Demokratia Agado (SDA), la Serba Demokratia Partio (SDS) kaj la Kroata Demokratia Komunumo (HSZ) — forlasas unuafoje la scenejon, sen tamen estigi plibonigon de la politika debatkvalito.

Kia statuso por la Republika Srpska?

LA SDA, ĉefa “islama-bosniaka” partio, tamen perdis la prezidant-elekton favore al la karisma Haris Silajdzic. Ĉefministro dum la milito, li estas kontraŭ la SDA. Lia propra partio por Bosnio-Hercegovino (SBiH) postulas “sen-etnoentan Bosnion”, tio estas reorganizitan laŭ unueca maniero. Tiu diskurso longe allogis simpation al s-ro Silajdzic en la demokratiaj kaj kontraŭnaciismaj medioj. Lian venkon ankaŭ klarigas la publika subteno de la reis-ul-ulema Mustafa Efendi Ceric, la plej alta islama aŭtoritatulo en Bosnio-Hercegovino. (vd sube)

En la serba tendaro, la SDS estis forbalaita de s-ro Milorad Dodik kaj lia partio de la sendependaj socialdemokratoj (SNSD). Deputito ĉe la Serba Parlamento de Bosnio dum la milito, li neniam rekte partoprenis la regpovon starigitan de la SDS de s-ro Radovan Karadzic, arestita en julio 2008 post dek tri eskapaj jaroj, kaj transsendita al la Internacia Puntribunalo por Eksa Jugoslavio. La relativa “virgeco” de s-ro Dodik, igis lin, post kiam paco revenis, tre prezentebla “demokrato”, rapide “selektita” kaj subtenata de la okcidentanoj, aparte Usono, kiuj volis vidi en li serban alternativon.

En la tujpostmilitaj jaroj, s-ro Dodik ja alproksimiĝis al la demokrataj opozicioj. Post unua regoperiodo inter 1998 kaj 2001, li estis senpostena. Kaj, okaze de la balotkampanjo de 2006, li ne hezitis fari siaj ĉiujn klasikajn postulojn de la serba naciismo de Bosnio, postulante interalie la rajton de la Republika Srpska memdecidi pri si, kaj promesis referendumon tiuteman.

Tiu strategio efikis. La SNSD koncentrigis povojn kiel neniam antaŭe. La partio havas absolutan plimulton en la Parlamento de la Republika Srpska, kies registaron gvidas s-ro Dodik. Sed ĝi ankaŭ estas la unua forto en la parlamento de la ŝtato Bosnio, kaj gvidas tial la bosnian registaron.

Nova potenculo de Bosnio, s-ro Dodik tamen ne ofte venas al Sarajevo, preferante resti en Banja Luka, lia ĉefurbo de la Republika Srpska. La politika vivo eksimilis al vidalvido inter s-roj Silajdzic kaj Dodik, kies pozicioj montriĝas tute kontraŭaj. Dum la unua postulas forigon de la entoj, la dua postulas por ili pli da povoj, eventuale eĉ secesion de la Republika Srpska.

Tiu danĝera alfrontiĝo havas kiel konsekvencon la marĝenigon de la aliaj partioj, aparte la socialdemokratoj, kiuj serĉas politikan projekton, sed ankaŭ la kroata komunumo, kiu ne plu havas grandan demografian pezon, nek politikan influon. Oni ja taksas la nombron de kroatoj je 10 aŭ 11% de la loĝantaro, kontraŭ 17,5% antaŭ la milito.

La allogeco de Kroatujo, kompare multe pli prospera, estos eĉ pli granda kiam tiu lando estos en la Eŭropunio, post kelkaj jaroj. Samtempe, la politika kroata gvidantaro estis malfortigita de tiaj korupto-aferoj, kiaj rezultigis eksigon de multaj kadruloj de la HDZ, kiu finfine dividis sin en du frakcioj. En tiuj cirkonstancoj, la kroataj partioj de Bosnio fariĝis, ĉe la ŝtata nivelo, nur marĝenaj agantoj, eĉ se ili plu regas plurajn kantonojn de la Federacio.

“S-roj Silajdzic kaj Dodik uzas la bone konatan ilon de la timo por mobilizi ambaŭ komunumojn. Tiu paro funkcias same kiel funkciis Franjo Tudjman kaj Slobodan Milosevic”, klarigas s-ro Srdjan Dizdarevic, prezidanto de la Helsinko-komitato de Bosnio-Hercegovino.

Ĉu la unueco de Bosnio-Hercegovino estas vere minacata? Dum monatoj la beogradaj gvidantoj, aparte s-ro Vojislav Kostunica, tiama ĉefministro, minacis: se Kosovo iĝas sendependa, la Republika Srpska sekvos saman vojon. S-ro Dodik faris sia la argumenton, demandante je la nomo de kio oni malpermesus al serboj de Bosnio tion, kion oni permesas al albanoj de Kosovo? Tamen, post la sendependiĝa deklaro la 17-an de februaro 2008, nenio okazis, krom kelkaj ne tre ampleksaj manifestacioj, en Banja Luka kaj en kelkaj aliaj serbaj urboj de Bosnio-Hercegovino.

La minaco estis ĉefe teoria. Vere s-ro Dodik neniel intencas deklari sendependecon de la serba etno-ento. Li ja scias, ke sen internacia agnosko, ĝi kondukus al sakstrato. Krome, alligiĝo al Serbio tute ne plaĉus al li: en tiu hipotezo, li, kiu havas komplikajn rilatojn kun Beogrado, estiĝus nur provinca ĉefeto*.

* Aktuale li tamen havas sufiĉe bonajn rilatojn kun la serba prezidanto Boris Tadic.

Sendependiĝo de Kosovo tamen estis bona novaĵo por s-ro Dodik: ĝi plipezigis lian secesian minacon. Eldirante perfortajn paroladojn, la ĉefministro scipovas samtempe trankviligi la okcidentanojn, promesante ke kun li “nenio moviĝos” dum aliaj serbaj gvidantoj ja povus survojiĝi al senelireja aventuro. Duobla profito: s-ro Dodik plifortigis sian pozicion en la intertraktadoj, samtempe konvinkante la eŭropanojn, ke li restas ne malhavebla stabiliga faktoro, kaj ke prefere oni ne tro ĝenu lin pri la koruptoaferoj, en kiuj lia nomo estas citita. S-ro Dodik plene profitas el sia politika hegemonio kaj el foresto de kredinda opozicio.

La “sistemo” starigita de s-ro Dodik montriĝas ankaŭ tre profita. Ene de du jaroj li sukcesis plene elprofiti el la Republika Srpska. La privatigoj, aparte tiu de la telekomunikadoj* kaj tiu de la rafinejo de Brod, estis laŭdire kondukataj laŭ tre dubinda maniero, ebligante rektan riĉiĝon de s-ro Dodik, de lia partio kaj liaj amikoj. Samperiode la ĉefministro plietendigis sian regadon al la amaskomunikiloj: krom la publikajn televidkanalojn, li ekde nun regas la du ĉefajn ĵurnalojn de la ento, la taggazetojn Glas Srpske kaj Nezavishe Novine, antaŭe sendependajn.

* En Bonio-Hercegovino ĉiuj publikaj servoj estas administrataj je nivelo de la entoj. Koncerne telekomunikadon, estis eĉ tri retoj: la bosniaka, la serba kaj la kroata.

En Banja Luka, pli kaj pli malofte aŭdiĝas kritikaj voĉoj, kiel tiu de ĵurnalisto Slobodan Vaskovic. Laŭ tiu, “La Dodik-sistemo estas eĉ pli malbona ol tiu de Radovan Karadzic. El ŝtelo kaj timigado li faris metodojn de regado.” Tiu sistemo baziĝas sur grupeto de deko da homoj rekte ligitaj al s-ro Dodik, kaj originaj, kiel li, el urbeto Laktasi, je dek kilometroj de Banja Luka. Iliaj nomoj ĉie aperas en la kompleksa organizskemo de la entreprenoj regataj de la societo Integral Inzenjering, fondita de s-ro Dodik je la komenco de la 1990-aj jaroj, kiu nun ricevas ĉiujn publikajn adjudikojn. “La Internacia Komunumo kreis Dodik, daŭrigas Vaskovic, kaj ĝi ekkonscias, tro malfrue, ke ĝi kreis novan Milosevic. La sola diferenco estas ke ne plu temas pri ideologio nek naciismo, nur gravas povo kaj mono.”

“Malnovaj urbanoj” kaj lastalvenintoj

DUM negoco s-ro Dodik ankaŭ scipovas interkonsenti kun siaj politikaj kontraŭuloj el la aliaj komunumoj, aparte kun s-ro Silajdzic. Oni ja trovas ambaŭ nomojn, foje asocianoj, foje kiel kontraŭuloj, en la gravega energi-dosiero. Bosnio estas kvazaŭ natura akvo-rezervujo, prezentante bonajn eblojn por konstrui hidraŭlikajn centralojn. En regiono kun kronika energideficito, oni emus multigi baraĵojn. Ĝis nun, ankoraŭ neniam vidita granda civitana mobilizado malsukcesigis la baroprojektojn ĉe la rivero Vrbas, almonte de Banja Luka, kaj ĉe rivero Tara, en Montenegro, tute proksime de la bosnia limo. Sed aliajn lokojn oni priesploras.

Denunci tiujn projektojn, kiuj havus timigajn primediajn konsekvencojn, ŝajnas des pli malfacile, ke la ekonomio de la lando estas senmova. La nura grava investo en la lastaj jaroj estas aĉeto de la ŝtalfabrikoj de Zenica, en la kroato-bosna federacio, fare de Arcelor-Mittal. Oni taksas la senlaborecon je pli ol 40% de la laborkapabla loĝantaro. La sindikatoj, ankaŭ dividitaj laŭ etnaj linioj, ne kapablas fari proponojn aŭ defendi la dungitojn. Dum la lastaj jaroj, nur malesperaj manifestacioj kunvenigis agrokulturistojn, aŭ pensiulojn: ambaŭ tendumis semajnojn antaŭ la ŝtatparlamentejo en Sarajevo.

Tiu parazita sistemo kontentiĝas pri la politika blokado de la lando. Oni tion povis vidi dum la “reformo” de la polico. De 1995, polico dependas ja de la entoj, kio plifortigas la dividon de la lando, kaj igas ofte hazarda la kondukon de ĉiu krimenketado. La reformo — kaj unuiĝo — de la polico estas “marserpento” kiu ŝiras la bosnian politikon dum jaroj.

Finfine, en aprilo 2008, s-ro Dodik konsentis pri reformo kvazaŭ senenhava; la policoj restos dividitaj, sed “kunordigaj” strukturoj estos kreitaj. La SDA kaj la socialdemokratoj, kiuj rifuzis voĉdoni por tiu pseŭdoreformo, estis akuzitaj pri “radikalismo”, dum la internacia alta reprezentanto kaj la eŭropaj gvidantoj montris ĝojon pro la granda “progreso” plenumita de Bosnio, kiun “rekompencis” la Interkonsento pri Stabiliĝo kaj Asocio, subskribita la 16-an de junio.

Estas evidente, ke neniu en Bruselo estas trompita de la falseco de tiu lastminuta kompromiso. Sed, manke de srategio, la internacia politiko en Bosnio resumiĝas nun al unu vorto: stabileco. La fragilaj konstruaĵoj, kiujn la diplomatoj provas konstrui en Balkanio de post la Kosovo-sendependiĝo postulas ja, ke Bosnio ne moviĝu. El tiu vidpunkto, s-ro Dodik estas ideala homo, ĉar li sukcesis “neŭtraligi” la serban naciismon.

Dum la subskribo de la Dayton-interkonsentoj en decembro 1995, la plej optimistaj opiniis, ke la tempo, iom post iom, ebligus cikatri la vundojn ankoraŭ freŝajn kaj transpasi la politikajn blokaĵojn. Neniel tio okazis. Pro foresto de noviga projekto, Bosnio nur plu enprofundiĝos en marasmon. Cetere la eŭropa strategio, kiu skize aperas, privilegias la promesitan tre baldaŭan integriĝon de Kroatio, kaj tiun de Serbio, kiu povus akceliĝi, ĉar konsiderata kiel apogilo de la regionaj ekvilibroj, kaj neglektas la “oferitajn marĝenojn”, Bosnion, Kosovon kaj Makedonion, kvankam tiu lasta lando havas de 2005 oficialan statuson de kandidato.

Malgraŭ tiu malĝoja pentraĵo, vizitanto tra la sarajevaj stratoj apenaŭ trovos videblajn spurojn de la milito* kaj de la terura sieĝo suferita de la bosnia ĉefurbo. Necesas tamen transiri tiun trompan bildon de “normaleco”. La ĉefurbo enhavas ĉirkaŭ 500.000 loĝantojn, same kiel antaŭ la milito, sed ĝia demografia strukturo profunde ŝanĝiĝis: restas nur 20.000 serboj (kontraŭ 150.000 antaŭmilite) kaj ankaŭ multaj bosnjakaj urbanoj forlasis la urbon dum aŭ post la milito. Ilin anstataŭis loĝantoj venintaj el kamparo aŭ el etaj urboj, forpelitaj el Republika Srpska, aŭ de la natura alurba movado. Kelkaj venis de Sandĵako, regiono kun bosniaka plimulto, dividita inter Serbio kaj Montenegro. Dum estis antaŭe tre forta urba identeco, nun latenta konflikto ekzistas inter “malnovaj urbanoj” kaj novalvenintoj.

* Laŭ la lastaj donitaĵoj publikigitaj de la Centro de Esploro kaj Dokumentado de Sarajevo (IDC) la nombro de identigitaj militviktimoj (1992-1995) estas ĉirkaŭ cent mil, el tuta loĝantaro de kvar milionoj cent mil.

Antaŭ tri jaroj, la Alta Komisaro pri Rifuĝintoj de la U.N. (AKRUN) triumfe anoncis nombron de unu miliono da revenintaj rifuĝintoj aŭ delokitoj. Ve, tiuj revenoj ŝajnas ofte iluziaj. Ja plej ofte la rifuĝintoj retrovas siajn domojn en urbo aŭ regiono kie ilia komunumo estas nun malplimulto, kaj tuj vendas ilin. Ankaŭ posedaĵo-interŝanĝoj estis ofte raportitaj de la Helsinko-komitato de Bosnio-Hercegovino, kiu parolas pri “fina fazo de etna purigado.”. Ekzemple en la urbeto Donji Vakuf, en centra Bosnio, tiuj interŝanĝoj fincementis la teritorian dividon de la urbo inter kroatoj kaj bosnjakoj*.

* vd Nidzara Ahmetasevic, “Bosnie: la plase finale du nettoyage ethnique”, Le Courrier des Balkans (http://balkans.courrier.info), 6-a de septembro 2006.

La naciismaj partioj plu regas en ĉiu el la unuetnaj mikroteritorioj, kiuj nun formas Bosnio-Hercegovinon. Tiuj etaj naciismaj oligarkioj, kiuj prosperis dum la postmilita periodo, oficiale kundividas la celon de eŭropa integrado, sed nur kondiĉe ke tiu perspektivo ne minacu iliajn riĉaĵojn, povojn kaj privilegiojn. En tiuj kondiĉoj, Bosnio-Hercegovino ŝajnas kondamnita je senmoveco, kaj tiuj, kiuj ŝatus antaŭenigi la landon, je malespero.

Siaflanke, la okcidentaj diplomatoj plu serĉas strategion: Bosnio pli kaj pli similas nereformeblan “nigran truon”. Sammaniere, la perversaj efikoj de la internacia kuratorado — kiu senhavigas la bosniajn respondeculojn je veraj respondecoj kaj permesas al ili la dubindajn plezurojn de demagogio-, estas ja bone konataj* sed ĉiu nova krizo kvazaŭ elmontras la neceson de tiu kuratorado.

* Kelkaj “ide-skatoloj”, kiel la Center for European Integration Strategies, denuncas la efikojn de tiu kuratorado jam de pluraj jaroj, kaj konsilas “alproprigon” de demokratio, kiu devigus la lokajn respondeculojn teni sian respondecon kaj ekiri sur la vojo de veraj reformoj. www.ceis-eu.org/index.htm.

La junuloj de Bosnio-Hercegovino ne interesiĝas pri la politika vivo: apenaŭ pli ol 10% da sub-25-jaruloj voĉdonas. Neniu povas antaŭvidi mobilizan streĉiĝon okaze de la venontaj urbaj elektoj, planitaj por oktobro. Plejmulto de la junaj diplomitoj precipe revas forlasi la landon. Unu el ili esprimas sian vizion pri Bosnio: lando ankoraŭ tro premata de la lastmilita traŭmo por ĵeti sin al novaj perfortaj aventuroj, sed tro elĉerpita por ke la civitanoj havu forton trudi verajn ŝanĝojn.

Jean-Arnault DÉRENS

Urbo mineja, urbo minita

KUN SIAJ individuaj domoj, siaj razenoj kaj sia resanigo-centro, la urbeto ŝajnas trankvila. Oni imagas la plej bonan pri ĝi kiam oni malkovras la tabulon: “Bonvenon en Butte, Montano, la plej riĉa monteto de la mondo”.

Oni rimarkas tuj certajn efikojn de tiu riĉeco: ruĝaj montoj kiuj ŝajnas esti senkapigitaj. Tiel la “Berkeley Pit”, giganta truo (2.100 metrojn longa, 1.700 metrojn larĝa) plena de akvo, kiu fariĝis “turisma loko”. La eniro pagendas; ne kostas multe (2 dolarojn), sed oni ne multas tie. Kaj tamen...

La historio kiun rakontas tiu “pit” ne estas banala. De 1955 ĝis 1982, 4,4 milionoj da tunoj de tero estis forigitaj tie por aliri la tavolojn de kupro. En 1982, Atlantic Richfield Co, kiu intertempe akiris la minejon, ĉesis ekspluati ĝin. Dum sia proksimume kvarona jarcento, tiu sola puto produktis 1,4 miliardojn da tunoj de mineralo. Do, ĝi fabele riĉigis siajn proprietulojn.*

* Vd Jeffrey St Clair, “Something about Butte”, en la antologio Red State Rebels, AK Press, Oklando, 2008.

Pumpiloj restis aktivaj por iom da tempo, por malhelpi ke la akvo inundu ĝin kaj portu kun si la poluon de la minejo kaj speciale pezajn metalojn. Sed, en 1982, la proprietulo decidis ĉesigi la elspezojn, do la pumpilojn. La nivelo de la acidaj akvoj altiĝis tiam senkompate. En 2008 ĝi atingis 145 miliardojn da litroj, do la enhavon de 48.000 Olimpiaj naĝejoj, plena de arseno, de kloro, de sulfato... Ĝi estas la ĉefa venena loko de Usono.

“Butte estas la subventro de la industria revolucio, klarigas s-ro Pat Williams, kiu estis longtempe parlamentano de Montano en la Ĉambro de Reprezentantoj, sed nun la urbo dediĉas sin al purigo de la okazintaj damaĝoj. La ekonomia estonteco de la Okcidento pasas ankaŭ tra la riparado de la enormaj cikatroj faritaj al la pejzaĝo, interalie 75.000 forlasitaj minejoj en la montaro. Oni povas multan monon gajni en la restarigo de la medio.” Kiu pagos? “La iamaj proprietuloj, se oni povas trovi ilin... Alie la publiko. Ĉu prefere restarigi Irakon kaj Afganion, aŭ restarigi la Rokan Montaron?”

Serge HALIMI.

Vidu “La demokratoj konkerantaj la Okcidenton”

SAVI LA BANKOJN EL LA KATASTROFO

La tago kiam Wall Street fariĝis socialisma

Por eviti la kolapson de la borso kaj la blokiĝon de la kreditmerkato, kiuj povis infekti ĉiujn ekonomiajn aktivecojn, la usonaj gvidantoj forlasis la unuopajn savojn, profite al tutaĵa plano. S-roj Henry Paulson kaj Ben Bernanke, respektive financministro kaj prezidanto de la Federacia Rezervo, proponis ke la publika povo — do la impostpaganto — aĉetu la dubajn bankkreditojn je alteco de 700 miliardoj da dolaroj. En plena prezidantkampanjo, la usona Kongreso hezitas antaŭ tia financa engaĝiĝo, senprecedenca kaj sen kontraŭparto, kiu minacas eksplodigi la buĝetan deficiton kaj doni kroman baton al la kredito de la dolaro. Senatoro ne hezitis draŝi “financan socialismon” kiun li juĝas “neusona”. Kiel ofte en tiaj cirkonstancoj, la financa ciklono kaŭzis multajn paroladojn pri “moraligo” de la kapitalismo, la urĝo de “regulado”, la neceso puni la “kulpulojn”. Iuj iras eĉ pli antaŭen: “Wall Street, tia kian ni konis, ĉesos ekzisti”, anoncas jam la ... “Wall Street Journal”.

ONI DEVIS esti simplanima aŭ kredi miraklojn, por preni serioze la militan sintenon de la usonaj gvidantoj alfrontitaj al la bankroto de la aferbanko Lehman Brothers, kaj la historio ne bezonas du tagojn por turni ĝin en geston de malespero. Tio estis veto sur preciza punkto kaj eksterordinare riska, kaj por ĉion diri netenebla, se ĝi devus signifi strategian turniĝon, nome rifuzi helpi la pereantan aferbankon.

Estas ja vere ke en la aktualaj eventoj estas io por perdi la kapon, kaj ke la sinsekvo pli kaj pli rapida de krizaj situacioj, ĉiu perceptata en reala tempo kiel “pinto” de la krizo por esti tuj estingita de ankoraŭ pli grava kaj ankoraŭ pli impresa, havas la kapablon dronigi la reguligistojn en abismojn da konsterno kaj senorientiĝo.

La semajnfinoj de ekstrema urĝeco sinsekvas je akcela ritmo — 16-a de marto, Bear Stearns; 12-a de julio, Fannie Mae kaj Freddie Mac, unua akto; 6-a de septembro, la samaj, dua akto (vidu la artikolon de Ibrahim Warde: Katastrofo por la salajruloj); 13-a de septembro, Lehman Brothers kaj Merill Lynch; 16-a de septembro (oni atendas jam eĉ ne semajnon), American International Group (AIG) — kaj la duopo Federacia Rezervo — departemento pri Trezoro, kredantaj ĉiufoje esti farintaj pli ol la eblan, malkovras ke tio servis al nenio kaj ke oni devas ĉion rekomenci.

Ni koncedu ke ili ĝis nun faris impresajn decidojn, kvankam komplete vanajn, se temus pri definitive ĉesigi la kolapson de la usona financo, kaj ke ili faris tion je kosto kiu ne estas simple financa, ĉar nek la prezidanto de la Federacia Rezervo Ben Bernanke, nek ankoraŭ malpli s-ro Henry Paulson, iama ĉefo de Goldman Sachs — la absoluta pinto de la absoluta kapitalismo, kiu poste fariĝis sekretario pri Financoj de tre dekstra registaro-, certe iam imagintus ke ili spertus iun tagon la doloran paradokson esti traktataj kiel “socialistoj” ĉiufoje kiam ili estas ja devigataj doni publikan helpon por savi la privatan financon.

Certe estas ankaŭ por ĉesigi tiun malgloraĵon, ke ambaŭ decidis, en la semajno de la 8-a de septembro — kiam ili estis jam elĉerpitaj per la savo de Fannie-Freddie kaj ili devis tuj rekomenci kun tiu de Lehman!-, mallevi la dikfingron kaj indiki al la financa komunumo ke la venonta etapo estas intertraktota sen ili.

Se oni flankigas la personajn agacojn, oni ja povas kompreni la pozicion de la tandemo “Fed-Treasury” (Federala Rezervo — departemento pri Trezoro, do ministrejo pri financo). La gvidantoj maltrankviliĝas ne senkaŭze pro la precedencoj kiujn kreas ĉiu el iliaj intervenoj kaj pro kiuj la privataj bankistoj povus trankvile lasi sin komforte bankroti sciante ke lastmomente “necesos” savi ilian vetaĵon, kiel oni jam faris por Bear Stearns kaj Fannie-Freddie. La moralo konsterniĝas antaŭ tiuj facilaĵoj; oni ne restas facile flegma ĉe la spektaklo de la financo aroganta kaj riĉiĝinta kiam ĉio iras bone, kaj kiu rifuĝas en la sinon de la publika potenco, kiun ĝi normale traktas kiel sovetiecan absurdaĵon, por almozpeti protekton kaj esceptojn.

Ve! kiel ofte, la moralo estas la plej sekura rimedo por erarigi la analizon — kio neniel signifas ke la indigno el kiu ĝi fontas estas malprava nek ankoraŭ malpli ke oni ne devus kapitaligi ĝin por akumuli la politikan resurson por poste frapi pli forte. Sed nur poste — sen tamen atendi tro...-, do post analize klariginta pri kio temas. Nu, temas pri sistema risko, do pri la ebleco, pro la denseco de la engaĝiĝoj inter bankoj, ke la bankroto de unu aganto estigas, per sinsekvaj puŝ-ondoj, vicon da kunefikaj bankrotoj.

Por eventualaj liberalaj malbonaŭdantoj, ni precizigu ke en “sistema risko” estas “sistema”, kio signifas ke temas pri la “sistemo”... do pri la tuto de la institucioj de privata financo, eventuale koncernataj de ĝenerala kolapso. Kaj, se vere necesas esti ankoraŭ pli klara, ke, ekde kiam la “sistemo” de la financo, do de kredito, kolapsas, simple jam ne estas ajna ebla ekonomia aktiveco. Nenia. Ĉu tio sufiĉas por vidi la egecon de la sekvoj?

Kiom ajn peniga tio povas esti, ne ekzistas aliaj solvoj ol la konstato ke post kiam krevis financa veziko kaj la sistema risko fariĝis serioza, la centra banko perdas kvazaŭ ĉian agospacon: la ostaĝigo okazas pro la fakto ke la privata financo havas la kapablon ligi sian sorton por la plej malbona al la tuta resto de la ekonomio — ĝia kolapso signifas nepre ties kolapson — kaj do trudi la publikan intervenon por helpo, tiu ostaĝiĝo estas sen kontraŭbato meze de la krizo. Pro tio, ia financa rereguligo fareblas nur ĉirkaŭ la strategia celo malebligi ke la vezikoj ree formiĝu* — poste estas tro malfrue. Oni batalas kontraŭ la sistema risko nur per ĝia elradikigo; ekde kiam ĝi restariĝas, kaj ĉefe ekde kiam ĝi aktiviĝas, la ludo estas perdita.

* Tio estas la principo numero unu de la teksto “Quatre principes et neuf propositions pour en finir avec les crises financières [Kvar principoj kaj naŭ proponoj por ĉesigi la financajn krizojn]”, La pompe à phynance, http://blog.mondediplo.net.

Kvankam ĝi montras nenian seriozan volon elradikigi ĝin, la Federacia Rezervo almenaŭ konscias pri la grado en kiu ĝi estas strategie dominata en la ludo kiu ĝin alfrontas al la privata financo en krizo, kiu estas paradokse en des pli forta pozicio ju pli ĝi estas mortanta. Pro tio ĝi submetiĝas, ege kontraŭvole, al la sinsekvaj postuloj de la diversaj kolapsantaj bankoj helpi ilin, kun la alternativo lasi okazi neripareblan katastrofon.

En marto 2008, Bear Stearns minacas lasi nepagita 13.400 miliardojn da dolaroj de transakcioj pri kredit-derivaĵoj* — tio estas dekoble pli ol Long Term Captial Management (LTCM) kiu preskaŭ mortigis la usonan financon en 1998. En julio, Freddie kaj Fannie minacas ne pagi ŝuldon de 1.500 miliardoj da dolaroj. Multaj grandaj financ-institucioj investis en tiujn titolojn: pensi-fondusoj, mutualaj fondusoj — la ordinara ŝparaĵo de la publiko-, kaj eĉ eksterlandaj centraj bankoj! Estas absolute klare por la supervivado de la usona financsistemo en sia tutaĵo, ke tia evento ne okazu.

* Ne temas pri neta elmetiĝo, ĉar la engaĝiĝoj aĉeti/pagi kompensas engaĝiĝojn vendi/ricevi.

S-ro Henry Paulson, sekretario pri financoj, ne bezonas ke oni klarigu tion al li: 25 miliardoj da publika mono estas mobilizitaj ekde la 12-a de julio en kredit-linioj kaj komenco de rekapitaligo. La 6-an de septembro ŝajnas ke tio bezonas pli ĝuste... 200 miliardojn! Perfekte do, la impostpagulo enmetas 200. “I didn’t want to have to do that”, konfesas tamen s-ro Paulson, hororigite pro sia propra socialista estonto. “Mi ne volis devi fari tion” — sed li tamen faris tion. Kaj, verdire, li ne havis elekton.

Ĉar Lehman estas multe pli malgranda, la “Fed-Treasury” kredas retrovi okazon por “havi elekton”. Kaj volas sub nenia preteksto maltrafi ĝin. Tiun oni igos pagi por la aliaj, kaj kun la tuta furoro kiun necesis forgluti kiam oni lasis al si tordi la brakojn en la antaŭaj okazoj. Sed, tiu bonega okazo liberigi sian galon, la “oportunaĵo” Lehman devis tamen esti zorge pritaksita antaŭ ol “lasi ĝin morti”. Konsidere al ĝia grandeco kaj al la koncerneco de la aliaj bankoj kiuj estis ĝiaj partneroj, ĉu la kolapso de Lehman konsistigas aŭ ne sisteman riskon?

Certe, la elmetiĝo de Lehman al la derivaĵoj estas senfine malpli granda ol tiu de Bear Stearns — 29 miliardoj da dolaroj kontraŭ 13.400*... Sed Lehman forgesigas tamen WorldCom fariĝante la plej granda bankroto en la historio de Usono, kun 613 miliardoj da ŝuldoj. Kompreneble, ne estas teĥnike ekvivalenta minuso, ĉar Lehman havas aktivojn kaj ĉar la proceduro de likvidado havas ĝuste la celon realigi ilin.

* Office of the Comptroller of the Currency, Novjorko, 30-a de septembro 2007.

Sed kiom validas ĝuste tiuj aktivoj? Jen la tuta demando. Estas minimume 85 miliardoj da difektaj titoloj (de kiuj 50 miliardoj da derivaĵoj de subprime), kiujn la plano, fine forlasita, de aĉeto ellaborita dum la semajnfino de la 12-a ĝis la 14-a de septembro, volis izoli en tiucela bad bank. Okdek-kvin miliardoj, tio estas la valoro en tiu momento, sed oni povas demandi sin kio restos de tio fine de likvida vendo — eĉ se la usonaj gvidantoj, konsciaj pri la risko ke la valoroj ankoraŭ iom pli falos, planas “ordigitan” likvidadon, do: farotan dum pluraj monatoj.

Tamen: la valorperdo anonciĝas severa; kaj tio estas problemo ne nur por Lehman. Ĉar la librotena normo de “mark-to-market”, do de la librotenado de la aktivoj je la tuja merkat-valoro, devigas ĉiujn aliajn financ-instituciojn valorigi siavice je forvendo-prezo laŭ “speciala Lehman” la samajn aktivojn kiujn ili havas ankoraŭ en siaj bilancoj — kun la kromaj malplivaloroj kiujn oni povas imagi.

Se almenaŭ la risko de laŭvicaj valorperdoj estus la sola... Sed aldoniĝas la risko de kontraŭparto ligita al la fakto ke la multaj transakcioj en kiuj Lehman estis implikita restos nepageblaj. Kaj fine tiu de la aktivado de la CDS (Credit Default Swap), tiuj derivitaj produktoj kiuj donas al tiuj, kiuj aĉetas ilin, asekuron kontraŭ la valorperdoj de siaj diversaj obligaciaj aktivoj. Se ekzistas asekuritoj, tio signifas ke ĉe la alia flanko ekzistas asekuristoj. Nu, la bankroto aktivas senkompate la operacion de la CDS eldonitaj kiel protekto de la Lehman-ŝuldo, kaj la kompensopagoj anonciĝas belaj.

Tio estas tre aĉa, ĉar. laŭ la sperto, la asekura meĥanismo de la CDS, senmakula surpapere, montriĝis plej dubinda; kaj la merkato de la CDS estas ekstreme delikata, kio timigas tre grandajn puŝojn ĉiufoje kiam ĝi estas iom brutale postulata pro bankroto. Malbonŝance, en la momento en kiu okazas tiu de Lehman, oni apenaŭ finis la ŝtatigon de Fannie-Freddie, pri kiu multaj timas ke tiu sola jam prezentas gravan riskon por la merkato de la CDS...

Do kompreneble la “Fed-Treasury” kalkulis kun la tutaĵo de la minacoj kiam ĝi decidis ne helpi Lehman kaj “konvinki” la lokajn bankojn preni sur sin tiun taskon, ĉar tio estis en ilia propra intereso. Vane, kaj neniu plano venis el tiu freneza semajnfino. Tio estas ĉar Wall Street estas abstraktaĵo kiu kovras kolektaĵon de apartaj interesoj, kelkfoje diverĝaj. La restarigo-plano, kies malsukceso kondukis Lehman al bankroto, volis la aĉeton de la “bona banko” fare de Barclays kaj Bank of America (fine tiu turnis sin al Merrill Lynch) kaj la izoladon de la “malbona” per kolektiva financado de la financloko.

Giganta ludo de mensoga pokero

SED LA “loko”, do tiuj kiuj ne havas la rimedojn por aĉeti la belajn pecojn, estis tamen petata pagi la malplivalorojn de la malbonaj, kaj ne emis akcepti ludi la rolon de utilaj idiotoj kun grandaj elspezoj por ebligi al du bonŝanculoj foriri kun la kronjuveloj kaj lasi al la aliaj la taskon ripari la ruinigitan kastelon.

Envere, la tuta semajnfino de la 12-a ĝis la 14-a de septembro estis nur giganta mensoga pokerludo: inter la “Fred-Treasury”, kiu afiŝas sian volon ne moviĝi, Wall Street, kiu interpretas ĝin unue, sed malprave, kiel strategion de tensio por instigi la privatajn bankojn interveni, la konflikto de tiuj privataj bankoj, kiuj dividiĝas en oportunistaj aĉetontoj kaj devigitaj financistoj kiuj lastaj ne emas cedi ion al la unuaj, sed scias ankaŭ ke ilia propra intereso ne estas indiferenta al la supervivado de Lehman, do ekzistis pli ol la necesaj kondiĉoj por malebligi la kunordigadon de la savo.

La “Fed-Treasury” do ne mensogis. Ĝi lasis fari. Ĝi jam ne estas socialisma. Sed — ĝi ankoraŭ ne scias tion en tiu momento — nur por du tagoj! Ĝi tamen tiom emegas kredi tion. De preskaŭ semajno ĝi estas vigle subtenata de ĉiuj siaj admirantoj, kiuj iom konfuziĝis pro la surprizaj metodoj kiujn ĝi estis devigata uzi ĝis tiu momento. La ĉefartikolisto de la Financial Times komentas kontentiĝe: “Estas tempo por la gvidantoj retiri sin (...) Kio estas farita ĝis nun, devus esti sufiĉa.”* Sed ne estas la “FT” kiu decidas ĉu tio “kio estas farita, sufiĉas” aŭ ne, estas la situacio!

*Decisive inaction”, Financial Times, Londono, 11-a de septembro 2008.

Nu, ne nur la situacio de Lehman ankoraŭ ne malkaŝis siajn verajn riskojn, kaj la veto de la FED estas ankoraŭ tute ne gajnita en la momento kiam ĝi kredas malkonfesi sian socialismon, ĉar, malantaŭe, maturiĝas pliaj situacioj kiuj minacas jam per scenaro en kiu ĝi inversigos sian decidon, kun ripetadaj help-aplikoj.

La unua vizito ne atendas kvardek-ok horojn por sekvi al tiu kiu eliras — kaj kia festo! AIG estas elektebla kiel lerneja kazo. Ĉiaj absurdaĵoj de la nuntempa financo koncentriĝas en ĝi kaj prezentas sian spektaklon. Ĉar la simpla metio de asekuristo estas sufiĉe banala, AIG donis al si filion de “financaj produktoj” kaj lanĉis sin senpripense en la iom specialan merkaton de CDS-asekuro.

Kaj jen AIG, en plena periodo de financa falo, engaĝita pri 441 miliardoj da dolaroj da asekurendaj titoloj, de kiuj 57,8 miliardoj ligitaj kun la subprime*. Senutile diri, ĝiaj perdoj estas gigantaj: 18 miliardoj da dolaroj por la pasintaj tri jarkvaronoj, kaj la nuna anonciĝas radianta, ĉar, inter la aktivado de la CDS kaj la laŭvica devaluto, la bankroto de Lehman povus altigi la suman perdon de AIG al 30 miliardoj da dolaroj — en kiuj troviĝas ankaŭ 600 milionoj ligitaj al la kompleta devaluto de la akcioj de Fannie-Freddie sekve al ties ŝtatigo.

* Speco de nemoveblaĵ-kreditoj donitaj al depruntantoj kun pagopovo tre dubinda, eĉ nekonata de la banksistemo.

En tiuj kondiĉoj, la not-agentejoj, okupataj de la neceso purigi siajn manojn post tiom da pasintaj eraroj, ne hezitas severe faligi la noton de AIG, kun la unua efiko devigi ĝin tuj kontentigi provizojn nomatajn “marĝenaĵoj”*, kiuj kompensas la malboniĝon de ĝia kvalito kiel asekuristo en la kontraktoj (CDS) en kiuj ĝi estas implikita. Sed kiel AIG povas elpoŝigi tuj 10 ĝis 13 miliardojn da dolaroj da marĝenaĵoj, kiam ĝi estas jam bankrotiĝanta?

* En la franca: “appels de marge”. -vl

Dum unu tago, la “FED-Treasury”, ankoraŭ ebria per sia tute ĵusa “malsocialiĝo”, sed tamen iomete skuata de la amplekso de detruoj kiuj anonciĝas, pensas kunordigi privatan helpon en kiu Goldman Sachs kaj JP Morgan troviĝu ĉekape kun suma kredito de 75 miliardoj da dolaroj por AIG.

Jen precize kiel..., se vi memoras ankoraŭ ke ĵus la dek precipaj bankoj de la loko estis jam petitaj konsistigi fonduson de 70 miliardoj da dolaroj por subteni la “ordigitan” likvidadon de Lehman... La maleblo de la privata helpo estis antaŭvidebla, la neceso de ŝtata interveno neevitebla. Oni estas tamen konsternita pro la ekstrema maniero per kiu tio fariĝis. Per relajsa alprunto de 85 miliardoj da dolaroj de la centra banko, la ŝtato akiras 79,9% de la kapitalo de AIG.

Hugo Chávez, liberala klaŭno

EN SIA MALLONGECO, la komunikaĵo de la Federacia Rezervo de la 16-a de septembro ne ĉesas doni vertiĝon. Ĉu ekzistas precedenco por la ekstraordinara fakto ke la FED pruntas al ne-banko? Oni mezuras ĉi tie la amplekson de la koncedoj kiujn trudis al ĝi la krizo. En marto, ĝi decidis, por la unua fojo de 1929, enkludi la investbankojn en la refinancado (kiujn rajti ĝis tiam nur la deponbankoj); jen nun asekur-entrepreno ĉe la giĉeto...

Sed la sekvo estas ankoraŭ pli harstariga. Ĉar, unuflanke, la Federacia Rezervo kaj la Financministrejo ŝajnas agi en organeca unueco proksima de tutsimpla kunfandiĝo. Kaj, aliflanke, la federacia partopreno de 79,9% en AIG ŝajnas kvazaŭ la “kontraŭparto” de la FED. Sed de kiam prunto estas donita interŝanĝe kun parto de la kapitalo? Prunto estas repagenda — ĝi estas garantiita per ĉiuj aktivoj de la AIG kaj ĝia pun-kvoto estas fiksita intence por instigi al ĝia plej rapida repago. Post kiam la kredito estos repagita, la federacia ŝtato restos tamen akciulo kun 79,9 elcentoj. Do, ĝi dediĉis sin al ekregado sen ĝis nun malfermi la monujon: jen eksproprietigo! Ĉu reveno de socialismo? Jen ĝi, kaj perforte!

La New York Times raportas ke s-roj Paulson kaj Bernanke, kiam ili aperas la 16-an de septembro vespere por anonci sian planon, aspektas “malserene”. Oni komprenas ilin: kompare kun ili, la venezuela prezidanto Hugo Chávez estas liberala klaŭno vendita al la kapitalo: li pagas kiam li ŝtatigas! Nu, la ultrasocialismaj akrobataĵoj de niaj du kompanoj ja nur komencas. Ĉar ni troviĝas nun jam multe trans la streĉoj de disponebla mono — kontraŭ kiuj la Federacia Rezervo estas sufiĉe armita.

Temas pri krizo de ĝeneraliĝinta pagopovo kiu akaparis la financan sektoron, nun, kiam la gigantaj perdoj profunde ronĝis la bazojn de la puraj kapitaloj. Aperis truda frenezo de rekapitaligo ekde marto kaj, de Bear Stearns ĝis Lehman, tra Fannie-Freddie, ĉiuj krizaj momentoj devenas de dubo pri la kapablo de la koncernataj bankoj fine levi kapitalojn.*

* La epizodo Lehman eksplodis per la anonco de la fiasko de la intertraktadoj pri la ekpartopreno de la korea disvolvobanko KDB.

Sed, por ke estu rekapitaligoj, necesas “rekapitaligistoj”! Nu, jam ne multaj havas la rimedojn por tiaj klopodoj: la kolegaj bankoj luktas mem por konservi la malmultan kapitalon kiu restas al ili; la suverenaj fondusoj*, kun kiuj oni ege kalkulis, eble iomete tro, rigardis siajn lastajn elreviĝojn: ilia sensacia sursceniĝo de marto baziĝis sur la hipotezo ke la prezoj de la nemoveblaĵaj aktivoj kaj de la akcioj estis tiam ĉe sia plej malalta nivelo — nu, oni scias kio okazis poste, kaj la malpliiĝo de ties valoroj, kiu rezultiĝis de tio, konvinkis ilin rigardi nun dufoje. Restas... la ŝtato, la sola kiu povas fari tiun laboron kiam jam neniu nek volas nek povas.

* Vd Ibrahim Warde, “‘Suverenaj fondusoj’ je dispono de la multnaciaj konzernoj — Ĉu predistoj, savantoj aŭ trompitoj?”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2008.

Do, “Karlo” Bernanke kaj “Vladimiro Iljiĉo” Paulson estas ankoraŭ ne ĉe la fino de siaj penoj. La ĉapo kun ruĝa stelo sidas al ili kiel ŝelkoj al porko, sed almenaŭ ili ja komprenis ke ili devas konservi ĝin firme sur la kapo dum la tuta necesa tempo, kontraste al la liberalaj frenezuloj kiuj alvokas al “lasi-fari-la-bankrotojn” kaj rekomendas la moralon de laksigo. Ekzistas nur unu interpreto de tiu nepra vestaĵo, kaj suka paradokso volas ke eksa ĉefo de Goldman Sachs devas surmeti ĝin: la liberaligita financo havas strukture eksplodeman malstabilecon; ĝi estas ne nur certa kaŭzi ripete katastrofojn, sed ĝi estas nekapabla mem ĉirkaŭbari ilin — aĥ! la famaj “merkataj solvoj” kiujn alvokis la eŭropa komunikaĵo de la 29-a de januaro! (Vidu “Kio okazus en Eŭropo, se...?”)

Nur la ŝtato, per gesto de pura suvereneco, totale ekster la komuna juro, permesas al si la nepenseblon — ŝtatigi tuj kaj pagi nur poste, kapti unuflanke ĉiujn dividendojn — inkluzive de tiuj kiuj ne apartenas al ĝi (!)-, povas ĉesigi la kreskantajn efikojn kiujn nutras la meĥanismoj de la dieca merkato. Do, estas la ĉapo aŭ la apokalipso.

Kaj prefere la ĉapo, ĉar jen la radia matenkrepusko kiu leviĝas antaŭ niaj okuloj: la vicaro de la subprime ankoraŭ ne tute pasis, kiam anonciĝas tiu de la Alt-A mortgages. Mezaj inter la prime (normaj) kaj la subprime, la kreditoj Alt-A ŝajnigas esti demandintaj iajn informojn pri la situacio de la depruntantoj, sed toleras ke oni respondis nekomplete, kaj kun kelkaj “eraroj”: laŭ studaĵo de la Mortgage Asset Research Institute, la preskaŭa tutaĵo de la dosieroj Alt-A (starigitaj de la makleristoj por la bankoj) troigas la enspezojn de la pruntantoj je almenaŭ 5%... kaj pli ol la duono trotaksas ilin je pli ol 50%!

En la kategorio Alt-A distingiĝas la kreditoj nomataj option-ARM (Option Adjustable Rate Mortgages), kiuj havas la econ oferti al la pruntanto plurajn eblecojn pri komenco de la pagoj. Unu el ili, aparte loga, proponas por la unuaj jaroj ne nur ne komenci repagi la kapitalon, sed eĉ ne pagi la tuton de la interezo — okazas komencoj kun provizoraj kvotoj de 1%, de kiuj malfacilas ne esti delogita.

Kompreneble, ĉiuj ĉi facilaĵoj okazigas prokraston ĝis postaj jaroj, kaj la reset (la alĝustigo de la kvoto) estas tiam nur pli dolora. La meza pruntanto de option-ARM vidas siajn pagojn subite altiĝi je 63%. La financ-agentejo Bloomberg taksas ja 16% la malfruojn de pago je pli ol du monatoj pri la Alt-A eldonitaj ekde januaro 2006. Tiuj mankoj devus akceli venontjare kaj daŭri ĝis 2011, konsidere al la daŭro de la reset de kvin jaroj. Ankoraŭ detalo: ekzistis 855 miliardoj da dolaroj da subprime, ekzistas por 1.000 miliardoj da Alt-A...

Fannie posedas aŭ garantias da ili je 340 miliardoj. Wachovia havas 122 miliardojn da option-ARM. Countrywide, savita el bankroto fare de Bank of America (la savinto de Meril Lynch), 27 miliardojn. WaMu (Washington Mutual), 53 miliardojn, de kiuj 13% iros al la reset venontjare; jen, WaMu vidis sian noton Standard% Poor’s fali al la nivelo junk bond — la plej malalta.

WaMu estas ŝparkaso — la ŝparaĵo de la publiko. En la urĝo kaj je forvenda prezo, ĝi estas vendita al JPMorgan. Cetere, iuj money market funds (speco de monaj SICAV), ĝis nun konsiderataj kiel same pagipovaj kaj sekuraj kiel normalaj kontoj, estis superŝutitaj de deprenoj, post kiam iliaj klientoj vidis siajn bonhavojn fandiĝi pro la kompleta valorperdo de la titoloj de Lehman en kiuj tiuj money market funds estis ruze investintaj. La impeto de la ŝparuloj: jen kio perfekte kompletigas la bildon...

Adorataj dogmoj en la rubujon

EĈ SEN DAŬRIGI tiun katastrofan scenaron, sed se oni almenaŭ serioze konsiderus ĝin, la bezonoj de bankaj rekapitaligoj estas tiom gravaj, tiom ĝeneraliĝintaj, ke, okazantaj en tia kunteksto de rifuzo engaĝiĝi de tiuj kiuj ankoraŭ ne dronas, ke la ŝtato, jam ne nur alpruntanto, sed akciulo kaj lastinstanca “rekapitaligisto”, alfrontas financan taskon ĉiam malpli plenumeblan de la normaj rimedoj. La federacia ŝtato, post iom da tempo, fine ja pagos la warrants*, kaj poste la akciojn kiuj donas al ĝi la proprieton de AIG. Kaj post la 200 miliardoj da dolaroj de simila ago por Fannie-Freddie, ĝi estas nun engaĝita, ekde la 19-a de septembro, por 700 miliardoj da kromaj dolaroj, en formo de aĉeto de “venenaj” kreditoj kiujn havas la bankoj.

* La warrants estas opcioj, do rajtoj aĉeti akciojn.

Standard% Poor’s taksas je dek poentoj de la malneta enlanda produkto (MEP) la tutan sumon kiu povas tio kosti al ĝi! Ĉu en formo de ĉiaflankaj rekapitaligoj aŭ per giganta strukturo de izolado, kiu malpezigus la privatan financon de siaj putraj aktivoj, la problemo esta la sama. Ĉu oni eltiros la dek poentojn da MEP el la poŝo de la usona impostpaganto — kaj tiel torpedi tion kio restas de la kresko? Ĉu oni, male, lasos pufiĝi la publikajn deficiton kaj ŝuldon — kun la risko igi la titolojn de la Trezoro kaj la dolaron baldaŭ nefrekventeblaj kaj transformi la krizon de la privata financo en krizon de la publikaj financoj, kune kun monkrizo?

Ekzistas nur malbonaj solvoj, ĉiukaze konforme al la kutimaj ortodoksaj rekantaĵoj. Pro tio, niaj amikoj kun la kasko iros ĝis tien kie necesas por fari kio farendas; pro tio ankaŭ la dogmoj, kiujn tiom da konvertitoj stupide adoris, baldaŭ flugos rubujen. Rekapitaligo per mon-emisioj, simplaj kaj senperaj konfiskoj, kontrolo de monŝanĝoj, se la aferoj malbone evoluas, aferoj kiujn oni eble ankoraŭ neniam vidis. La historio antaŭiras tra strangaj vojoj. Ni malfermu la okulojn bone, ni eniras teritorion nekonatan.

Frédéric LORDON.

SAVI LA BANKOJN EL LA KATASTROFO

Katastrofo por la salajruloj

LA RAPORTO pri la dungo-perdoj en la grandaj financ-institucioj ne estas io kio plorigas la popolon. La ĝenerala bildo estas tiu de bankistoj grase pagataj, kiuj kontribuis al la aktuala krizo kaj kiuj havas nenian penon por daŭrigi aliloke.* En realo, la plej multaj salajruloj de la financa sektoro tute ne estas privilegiitaj, eĉ se ilia salajrosistemo (speciale la ĝenerala praktiko de la priakciaj opcioj kaj de gratifikoj) kaj iliaj pensio-planoj povus ŝajni avantaĝaj. Tiel, la dudek-kvin mil dungitoj de Lehman Brothers ricevis inter 40 kaj 60 elcentoj da sia pago en akcioj de sia entrepreno.*

* Vd “Primes et châtiments des “traders””, Le Monde diplomatique, majo 2008.
* Kp Kevin Crowley kaj Thomas Penny, “Lehman workers clear desks, weep after bankruptcy”, Bloomberg, 15-a de septembro 2008.

Antaŭ sia bankrotiĝo, Lehman Brothers perdis, en malpli ol jaro, 90% da sia borsa valoro. La salajruloj, kiuj ne supervivos la dispecigon de la firmao, estas do viktimoj de sistemo bazita sur malfacile plenumeblaj promesoj. La “stok-opcioj por ĉiuj”, la ideo povi mastrumi mem sian pensio-ŝparaĵon kaj samtempe vicigi sian intereson laŭ tiuj de sia entrepreno — estas principoj kiuj povas delogi en periodo de alta konjunkturo de la merkatoj, sed kiuj havas la malavantaĝon ke ili elmetas la salajrulojn al la malstabileco de la financo.

La financaj skandaloj periode remetas sur la tablon la demandon de la pensi-reĝimoj. Unue estis la afero Maxwell. Sekve al la forpaso, en 1991, en misteraj cirkonstancoj, de la brita gazetar-magnato Robert Maxwell, proksimume tridek-du mil homoj malkovris ke iliaj pensifondusoj estis preskaŭ komplete rabitaj de tiu aferisto. Dek jarojn poste, okazis la afero Enron, kies salajruloj decidis investi pli ol la duonon de siaj fondusoj en akciojn de la societo. La kolapso de la energigiganto estis katastrofo por la estontaj pensiuloj.*

* Kp “The trouble with pensions: Falling short”, The Economist, Londono, 12-a de junio 2008.

La masiva devaluto de la financaj entreprenoj starigas denove la problemon de la pensisistemoj dependaj de la borsaj kurzoj. Jen kroma kaprompilo por la publikaj potencoj.

Ibrahim WARDE.

Vidu Frédéric Lordon: La tago kiam Wall Street fariĝis socialisma

SAVI LA BANKOJN EL LA KATASTROFO

Kio okazus en Eŭropo se...?

ĈION KONSIDERINTE, estas pli bone ke la aktualaj eventoj okazas en Usono prefere ol en Eŭropo, kaj ne nur ĉar “tio estas pli malproksima”, sed ĉar tie, kie oni povas kalkuli pri la usonaj gvidantoj ke ili faros ĉion necesan kaj transiros ĉiujn necesajn limojn, oni povus maltrankivliĝi pri la reago de iliaj eŭropaj kolegoj, se io komparebla okazus en la Eŭropa Unio. Nek la pasinteco de la Komisiono nek la nuno de la traktatoj estas aparte trankviliga tiurilate.

1. La Eŭropa Centra Banko (ECP). Certe, ĝi montris ke ĝi pretas liveri monon en kvantoj kompareblaj al tiu de la usona Federacia Rezervo. Sed kiu povas imagi ke ĝi farus operacion kiel la revigligon kaj ŝtatigon de AIG? Oni male vidas ke ĝi multe pli facile kritikas la plipeziĝon de la publika ŝuldo kiu sekvus al starigo de strukturo de giganta izolado tia kia ĝi estos kreita en Usono...

2. La Eŭropa Komisiono. De la tuta eŭropa jungitaro, tiu estas la plej zorgiga ĉenero, ĉar oni jam vidis ĝin agi. Persistante en la eraro, la Lisbona traktato daŭre malpermesas helpojn de la ŝtato (art. 107)... do la solan rimedon por ĉirkaŭbari kolapson kiun la privataj agantoj ne kapablas haltigi mem! La absurdaĵo komencis en 1994, kiam la Komisiono vidis en la dosiero Crédit Lyonnais la okazon por submeti la financan sektoron al la komuna juro de konkurenco koncerne entreprenojn en krizo kaj ŝtatajn helpojn, kun malrespekto al la absoluta specifeco de la bankaj bankrotoj kaj de la sistema risko.

Necesis kvardek jaroj da konflikto por validigi la savplanon por la Crédit Lyonnais kaj la alpreno de 145 miliardoj da frankoj (22 miliardoj da eŭroj) da aktivoj fare de la Konsorcio de Realigo (KDR), la strukturo de izolado). Bonŝance por ili — kaj ankaŭ por ni! — Usono kaj ĝia strukturo de izolado je 1.000 miliardoj da dolaroj ne havas Komisionon super si. Nek ties ideologian trudjakon. Ĉar la vera estonta konstruejo ne estas la senasbestigo de la Berlaymont (la sidejo de la Komisiono), sed la ideologia senvenenigo de la mensoj kiuj loĝas tie.

Frédéric LORDON.

Vidu la artikolon “La tago kiam Wall Street fariĝis socialismo”

De Irano ĝis Rusio, de terorismo ĝis atomenergio

La mondo el vidpunkto de la (estonta) Blanka Domo

Trans ilia komuna koncepto de defendo de la interesoj de Usono en la mondo, la du ĉefaj kandidatoj en la prezidant-elektoj montras realajn diferencojn. S-ro John McCain estas homo de pasinteco kaj de la malvarma milito, dum s-ro Barack Obama provas respondi al la ŝanĝoj kiuj profunde transformis la mondan geopolitikon.

DUM LA USONA prezidant-elekta kampanjo eniris sian lastan fazon, la analizoj de s-roj John McCain kaj Barack Obama pri la internaciaj malfacilaĵoj kiujn spertas Usono similas en multaj punktoj. Ili insistas pri la multaj minacoj por la lando en la mondo, substrekas la nekapablon de la registaro de s-ro George W. Bush alfronti ilin kaj alvokas al radikala strategi-ŝanĝo. Aŭdante ilin, oni havas la impreson ke ili prezentiĝas ambaŭ kontraŭ la elironta prezidanto.

Tamen, se oni streĉas iom pli bone la orelojn, percepteblas netaj diferencoj, ĉefe kiam ili interpretas tiun multiĝon de riskoj ekster la landlimoj. Dum s-ro McCain tute aparte denuncas la fiagadojn de Rusio, per vortoj kiuj memorigas la epokon de Sovetunio, s-ro Obama preferas temojn kiel la disvastigo de atomarmiloj, la biologiajn armilojn kaj la klimatŝanĝiĝon.

Ambaŭ rekomendas la reaktivadon de la nord-atlantika alianco: s-ro MacCain por ke Usono reprenu sian historian lokon kiel gvidanto; s-ro Obama por krei ekvilibran partnerecon kun la eŭropanoj. Liaj vidpunktaj diferencoj ne estas nur nuancaj aŭ retorikaj. Ili estas la signo ke reala antagonismo koncerne la pritakson de la defioj por la nuntempa mondo kaj de la plej bonaj manieroj alfronti ilin.

Iel tiu antagonismo spegulas la karieron kaj la personecon de ĉiu el la du kandidatoj. S-ro McCain havas 72 jarojn. Li vivis en la plena malvarma milito, en familio de militistoj, kaj sentas grandan admiron por la usona armeo kaj por ties valoroj. Li estis piloto en la mararmeo, de 1958 ĝis 1981, kaj militkaptito en Nord-Vjetnamio dum ses jaroj.

S-ro Obama havas 47 jarojn. Li elkreskis en malriĉaj kondiĉoj ĉe sola patrino kaj ofte transloĝiĝis, vivis eĉ en Indonezio, antaŭ ol instaliĝi en la regiono de Ĉikago. Li parolas ofte pri sia sperto kiel kunordiganto de sociaj programoj (community organizer) en la malriĉaj kvartaloj en la sudo de la urbo, kiu profunde stampis lian vivon de juna plenkreskulo.

La NATO, alianco de ĉiuj demokratioj

En siaj nunaj situacioj, s-roj McCain kaj Obama estas devigataj al diskurso kiu restas en la limoj de la politike akceptebla pozicio. Tiel, ambaŭ kandidatoj prioritatas venki la terorismon en Proksim-Oriento kaj malhelpi Iranon akiri atomarmilon. Por tio ili pretas eĉ uzi militan intervenon, se necese. Sed, malantaŭ tiuj komunaj celoj kaŝiĝas perceptaj diferencoj.

S-ro McCain kutimis pri usona armeo en la kulmino de ĝia potenco, en la unuaj jaroj de la malvarma milito. Estas logike ke la vekiĝo de Rusio estas por li la ĉefa danĝero kaj ke lia defendstrategio baziĝas sur Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) en la manoj de Vaŝingtono, kiel komence. Liaj pozicioj kaj vortuzo estas tiuj kiujn uzis la prezidantoj Harry Truman, Dwight D. Eisenhower kaj John Fitzgerald Kennedy pri Sovetunio. “La okcidentaj nacioj devas montri ke la NATO faras perfekte unuecan fronton de la Balta ĝis la Nigra Maro kaj ke la Alianco malfermos la brakojn al ĉiuj demokratioj kiuj volas defendi la liberecon”, skribis li en 2007.

S-ro Obama vidas la aferojn tute alie. Se li vigliĝas ekde kiam temas pri libereco kaj demokratio, li ĝenerale preferas eviti la konflikton kaj krei interkonsenton ĉirkaŭ komunaj celoj. Ĉar la malvarma milito estis finita kiam li fariĝis plenkreska, estas apenaŭ surprize ke li insistas pri problemoj aperintaj post la disfalo de Sovetunio: terorismo, biologia armado, la monda epidemio aidoso kaj klimata varmiĝo.

Tiu diferenco de perspektivoj trairas ĉiujn diplomatiajn demandojn. Tamen, antaŭ ol eksplodis la milito inter Rusio kaj Georgio, la profunda filozofia kontraŭeco inter la du kandidatoj estis kaŝita de iliaj grandaj malkonsentoj pri Irako kaj Irano.

La polemiko pri la Irak-milito tiom dominis la politikajn debatojn en Usono ke oni pensis ke tiu dosiero ludos la decidan rolon en la prezidant-kampanjo. Certe, s-ro McCain favoras restadon de la usonaj trupoj tie, dum s-ro Obama deziras rapide retiri ilin. Tamen, tiu malkonsento estas nur unu aspekto inter aliaj de la abismo kiu disigas ilin.

Por s-ro McCain, Irako estas la “ĉefa fronto” de la batalo kontraŭ terorismo, kaj ĉia malsukceso sekvigus senhelpe tutmondan kreskon de tiu fenomeno. Por s-ro Obama, male, Irako estis neniam la decida fronto por venki kaj estus pli efike persekuti Al-Kaidon en Afganio kaj en Pakistano (vidu Syed Saleem Shahzad: Kion la NATO ne komprenis. Afganio, Pakistano, la apero de la “novtalibanoj”). Se li estos elektita, li retiros grandan parton de la trupoj el Irako kaj fortigos la usonan ĉeeston en Afganio por detrui la bazojn de Al-Kaido kaj de la talibanoj laŭlonge de la limo kun Pakistano. Li deklaris sin ankaŭ favora al atako de la pozicioj de la terorisma organizaĵo en pakistana teritorio. Tio estas la taktiko kiun la registaro Bush sekvas de kelka tempo.

Ĉu teni la trupojn en Irako aŭ rapidan malengaĝiĝon?

EĈ SE ILI estas palpeblaj, tiuj diferencoj de vidpunktoj troviĝas pli sur la nivelo de la metodo ol sur tiu de la doktrino. Observeblas io simila pri la regado de la atomteĥnologio fare de la islama irana reĝimo. Laŭŝajne la du kandidatoj kontraŭas unu la alian: s-ro Obama rekomendas rektan dialogon inter Vaŝingtono kaj Teherano por suspendi la iranan programon de urani-riĉigo, kion s-ro McCain absolute rifuzas.

Tamen, ambaŭ interkonsentas pri la neakcepteblo ke Irano povus disponi pri atomenergio. Ili aprobas la uzadon de ekonomiaj sankcioj por cedigi ĝin kaj pretas la uzadon de milita interveno, se tiuj disponoj montriĝus nesufiĉaj. Ankaŭ tie iliaj malkonsentoj estas taktikaj kaj ne konceptaj.

La milito en Georgio kaj en la Kaŭkazo aliflanke montris profundan rompon. En siaj unuaj komentoj pri la konflikto, s-ro Obama alvokis la du protagonistojn interparoli. “Ĉiuj koncernataj partioj devas sidiĝi ĉe la tablo de intertraktado por ke Georgio restu stabila”, deklaris li la 8-an de aŭgusto. Iomete pli poste li laŭtigis la tonon por akuzi Moskvon esti invadinta Georgion sen prava motivo kaj por postuli la retiron de la rusaj trupoj. Sed li ja montris sian preferon por perado.

Egala al si mem, s-ro McCain reagas multe pli militeme: anstataŭ diskutoj necesas forte kondamni Rusion pro esti malprave agresinta Georgion kaj proskribi ĝin el la “internacia komunumo”, cetere sen diri vorton pri la georgia atako de la 7-a de aŭgusto en Sud-Osetio.*

* Vd Jean Radvanyi, “Quand les “grands” jouent en Ossétie [Kiam la “granduloj” ludas en Osetio]”, Le Monde diplomatique, septembro 2008.
Profundaj malkonsentoj pri Rusio

ĜUSTE PRI LA profundaj implikaĵoj de tiu konflikto, la respondoj de la du kandidatoj plej malsamas. Por s-ro Obama eblus ripari la damaĝojn kiujn kaŭzis tiu milito al la rusaj-usonaj rilatoj, ekde kiam la rusoj revenos al pli pacaj inklinoj. “La aferoj estu klaraj, deklaris li la 11-an de aŭgusto, ni deziras disvolvi partnerecon kun la registaro de Rusio, kaj ligojn de amikeco kun ĝia popolo.” Por s-ro McCain tio estas ekster konsidero. Male, lia celo estas obeigi Rusion per ĝi ekskludo el la G8, per milita kaj financa helpado al ĝiaj por-okcidentaj najbaroj kaj, ĉefe, per enigo de Georgio kaj Ukrainio en la NATO-n. Tiel la du landoj estu certaj pri usona kaj eŭropa armita protekto en kazo de rusa invado.

La respublikana kandidato gardas sin formuli tion eksplicite, sed estas nenia dubo ke liaj agoprincipoj entenas fortan militan dozon. La 11-an de aŭgusto li proponis ke Usono kaj ĝiaj aliancanoj “interkonsentu kun Ukrainio kaj ĉiuj elmetitaj [al la rusa danĝero -vl] landoj pri la farendaj disponoj por garantii ilian sendependecon” kaj emfazis la urĝecon de tia iniciato “en la momento kiam la rusa ŝiparo de la Nigra Maro okupas la georgiajn teritoriajn akvojn kaj disponas pri marbazo en Krimeo”. Kvankam li ne diris ion plian pri tio, li evidente aludis eblan sendon de usonaj unuoj kaj/aŭ de la NATO por kompensi la ĉeeston de la rusa mararmeo, kiu de longa tempo troviĝas en la Nigra Maro.

En la sama deklaro li alvokis Usonon alpreni la komandon de operacio celanta “fortigi la protekton de la oleodukto Bakuo-Tbiliso-Cejhano”, kiu povus etendiĝi ĝis dismeto de usonaj trupoj en Georgion, en Azerbajĝanon kaj en la najbarajn regionojn.

La evoluo de la rilatoj inter Usono kaj la Eŭropa Unio dependas signife de la elektita kandidato. S-ro Obama elvokas ofte, kiom la invado de Irako malutilis al Usono. Li vigle deziras restarigi interkonsenton bazitan sur pli justa divido de la potenco. S-ro McCain neas ne malpli la negativan efikon kiun la unuflankismo de la registaro Bush povis kaŭzi kaj asertas ke ankaŭ li adoptos pli kunlaboran sintenon. Sed, en siaj vortoj, li donas senĉese al Vaŝingtono la rolon de gvidanto. Tiel, en parolado de la 26-an de aŭgusto, li kritikis la poziciojn de s-ro Obama pri la krizo en Georgio kaj deklaris ke la Okcidento gajnis la malvarman militon danke al “la unueco de la grandaj demokratioj, metita sub la firman kaj decidan gvidadon de Usono”. La implicaĵoj klaras: la okcidentaj demokratioj devus unuiĝi sub la aŭtoritato “decida de Usono” por submeti Rusion.

La Kaŭkaza konflikto havis la efikon ke ĝi bone montris en kio la du metodoj de la aspirantoj al la Blanka Domo diversas pri eksterlanda politiko. Antaŭ ol ĝi eksplodis, ili plej granda malkonsento koncernis la strategion de batalo kontraŭ la terorismo (Irako aŭ Afganio). Nun eblas alie resumi tion kio dividas ilin. Por tiuj kiuj subtenas lin, s-ro Obama estas homo kiu direktiĝas al la estonteco. Li estas en zorgo pri la profundaj ŝanĝiĝoj kiuj trafas la planedon, dum s-ro McCain rigardas malantaŭen kaj vivas ankoraŭ en la tempo de la malvarma milito, en epoko kiam la mondo organizis sin ĉirkaŭ la konkuro inter Usono kaj Sovetunio.

Michael T. KLARE.

Epokŝanĝiĝo

METANTE LA sekretarion pri Trezoro (finacministron) Henry Paulson en la krucfajron de demandoj (tre ĝentilaj), post la ŝtatigo de Fannie Mae kaj Freddie Mac, Business Week* demandas lin pri la nombro da “telefonalvokoj de la registaro aŭ de la centra banko de Ĉinio (...) dum la lastaj monatoj”. Aŭ ankaŭ pri la fakto ke la ĉina registaro diris al li, laŭdire: “Ni aĉetos de vi plu nenion se vi ne garantias” la fondusojn investitajn en tiuj du gigantoj. Kompreneble, s-ro Paulson dementis ĉian ĉinan intervenon. Sed tiuj demandoj signas epokŝanĝon. La estonteco de Usono ludiĝas en Pekino, en Tokio kaj eĉ en Moskvo... Ĉinio efektive engaĝiĝis per 395,9 miliardoj da dolaroj en Fannie Mae kaj Freddy Mac; Japanio per 228,2 miliardoj da dolaroj; Rusio per 75,3 miliardoj; Sud-Koreio per 63 miliardoj; Tajvano per 54,9 miliardoj.

* Maria Bartiromo, “The Fannie/Freddie bailout: What’s next”, Business Week, Novjorko, 22-a de septembro 2008.

Martine BULARD.

Ŝlosilŝtono de la usona hipoteka sistemo

Fannie kaj Freddie falas en la akvon...

La krizo de la nemoveblaĵ-kreditoj, fonto de la financa ŝtormo, spertis en Usono neatenditan pinton kun la “kurateligo” de Freddie Mac kaj Fannie Mae. Tiuj du institucioj, emblemaj pro sia financa senmezureco, kovris 45% de la usonaj nemoveblaĵ-kreditoj. Por savi ilin el la bankroto, la Trezoro (financministrejo) akceptis, komence de septembro, injekti al ili 200 miliardojn da dolaroj. Giganta ŝtatigo kiu signifas epokŝanĝiĝon.

LA SEMAJNFINOJ de la financ-mastroj estas nun tre ŝarĝitaj: ili elektas ĝuste tiujn momentojn por solvi la grandajn financkrizojn. Vendrede, ekde la fermo de Wall Street, bankĉefoj kaj mastroj de la mono enfermiĝas por maratonaj kunsidoj por sigeli la sorton de tiu aŭ alia institucio. La decidoj farendas dimanĉ-vespere, antaŭ malfermo de la aziaj borsoj. Poste necesas atenti la verdikton de la merkatoj — aziaj, poste eŭropaj kaj, fine, usona — antaŭ ol esprimi sin pri la gajnantoj kaj la perdantoj de la grandaj manovroj de la semajnfino.

Lunde matene, deponintoj kaj impostpaguloj malkovras transformitan financ-planedon. La 15-an de septembro, ekzemple, ili eksciis ke, manke de aĉetanto, Lehman Brothers, la kvina plej granda investbanko de la mondo, estas metita sub jura regulado, ke la Bank of America, helpe de la usonaj publikaj povoj, sorbas la makleran giganton Merrill Lynch, dum prepariĝas la savado de American International Group (AIG), la monda numero unu de la asekuro.

Por financi la Vjetnami-militon

TUTE SAME riĉa je surprizoj estis la antaŭa semajnfino. Dimanĉon, la 7-an de septembro, sekve al semajno dominata de la politika sursceniĝo de s-ino Sarah Palin, guberniestro de Alasko kaj neatendita kandidato de la Respublikana Partio kiel vicprezidanto, s-ro Henry Paulson, usona sekretario de la Trezoro, anoncis ke la du gigantoj de la hipoteka kredito, la Federal National Mortgage Association (Fannie Mae) kaj la Federal Home Loan Mortgage Corporation (Freddie Mac), estas metotaj sub publikan kuratelon. S-ino Palin vekis la ekzaltiĝon ene de la konservativa movado kontraŭ la federacia registaro, en la sama momento kiam tiu preparis la plej grandan ŝtatigon de la financ-historio.

La komenco de la usontipa hipoteka kredito troviĝas en la New Deal.* En 1938, federacia agentejo, la National Mortgage Association of Washington estis starigita por faciligi la aliron de la mezaj klasoj al proprieto, kaj samtempe dopi la merkaton de konstruado. Kiam la statuso de Fannie Mae, kiu devenas de ĝi, estis ŝanĝita, per transiro de la publika sektoro en la privatan sektoron, tio okazis ne vere pro kialoj de ekonomia ideologio. Ĝia eniro en la borson estis efektive decidita de Lyndon B. Johnson en 1968 por rikolti fondusojn por financi la militon de Vjetnamio.

* Ekonomiaj kaj sociaj disponoj de Usono faritaj inter 1933 kaj 1939, sub la prezidanteco de Franklin Delano Roosevelt, por kontraŭagi la detruajn efikojn de la krizo de la jaro 1929.

Du jarojn poste, kun la celo ĉesigi la monopolon de Fannie Mae, la Kongreso decidis krei Freddie Mac, kiu estis enborsigita en 1989. La du privataj establoj ĝuis specialan regulad-statuson, tiun de Government-Sponsered Entities (GES), kiu ebligis al ili disponi pri kredit-linio garantiita de la ŝtato kaj pri financado je favoraj kvotoj.

La tasko de Fannie Mae kaj de Freddie Mac estis certigi la fluecon de la nemoveblaĵa kreditmerkato per garantiado de la pruntoj aŭ per ilia aĉetado ĉe la bankoj. La enŝuldiĝo de la hejmmastrumejoj estis cetere subtenata, ĉar la interezo pri la nemoveblaĵa ŝuldo estis dekalkulebla de la enspez-imposto. Fannie Mae kaj Freddie Mac financis siajn aktivecojn per emisio de titoloj konataj sub la nome de Residential Mortgage-Backed Securities (RMBS), kaj ties sukceso ĉe la investantoj klarigeblas ankaŭ per la percepto ke la usona registaro, almenaŭ implicite, garantiis ilin.

Ilia kresko, daŭre alta, akceliĝis en la mezuro laŭ kiu la financa sistemo spertis la malreguladon. En 1990, la du entreprenoj havis 740 miliardojn da dolaroj da kredito. Tiu nombro atingis 1.250 miliardojn da dolaroj en 1995, kaj superis 2.000 miliardojn en 1999 kaj 4.000 miliardojn en 005. Antaŭ ilia ŝtatigo, ilia enhavo estis 5.000 miliardojn da dolaroj (3.800 miliardojn da eŭroj), do 45% de la totala sumo de la nemoveblaĵ-kredito en Usono. Cetere la du societoj subtenis 97% de la titoloj de hipotekaj pruntoj. La akceliĝo de la kresko klarigeblas per la suma efiko de la nemoveblaĵa veziko de 2001-2006 kaj de la atingoj de la financa teĥniko.

La arĥitekto de tiu nemoveblaĵa konjunkturo, kaj unu el la plej ardaj partizanoj de la financa ennoviĝo, estis senkonteste s-ro Alain Greenspan, la homo kiu, dum dek-naŭ jaroj, gvidis la usonan Federacian Rezervon (centran bankon, FED) kaj al kiu la financaj rondoj, preskaŭ unuanime, donis la kromnomon “maestro”.* Liaj sinsekvaj deklaroj donis la takton al la pensado kiu ekdominis la financan mondon. En 2002, li juĝis “ke nenia politiko kapablas bremsi la pufiĝon de financa veziko” kaj samtempe nutris ĝin per sia politiko de malaltigo de la kvotoj.

* Kp Bob Woodward, Maestro: Greenspan’s Fed and the American Boom. Simon & Schuster, Novjorko, 2000. Vd “Aux sources d’un mythe: M.Greenspan et les quarante valeurs [Ĉe la fonto de mito: s-ro Greenspan kaj la kvardek valoroj]”, Le Monde diplomatique, marto 2001.

En 2004 li asertis ke “severa malaltiĝo de la nemoveblaĵ-merkato estas malverŝajna en Usono, konsidere al ties grandeco kaj diverseco”. En 2005 li aldonis: “Se la prezoj de loĝejoj malaltiĝus, tio ne havus gravajn makroekonomiajn sekvojn.” Samjare li juĝis ke “pli kaj pli kompleksaj financaj instrumentoj kontribuis al disvolvado de multe pli fleksebla, efika kaj solida financsistemo ol tiu kiu ekzistis antaŭ kvarona jarcento”. En 2006, ĵus antaŭ la krevo de la nemoveblaĵ-veziko, kaj dum li jam ne estis la ĉefo de la FED, li taksis ke “la plej malbona momento de la falo de la nemoveblaĵ-merkato sendube pasis”.*

* Pri liaj pli lastatempaj komentoj vd Alain Greenspan, “Repel the calls to contain competitive markets”, Financial Times, Londono, 4-a de aŭgusto 2008.

Tiaj pritaksoj havis la efikon kuraĝigi la investadon en la akciojn kaj obligaciojn de Fannie Mae kaj Freddie Mac, kiuj spertis tiam rekordajn kreskon kaj profitojn. Tiu ora epoko estis tamen makulita de skandaloj. En 2004, la unua estis akuzita ŝminki siajn kontojn por akiri pli gravajn gratifikojn. Ĝiaj tri ĉefaj gvidanto devis demisii kaj pagi punon de 100 milionoj da dolaroj. En 2006, la dua estis kondamnita pagi 3,8 milionojn da dolaroj pro kontraŭleĝa premgrupado profite al membroj de la Ĉambro de Reprezentantoj taskitaj superrigardi ĝiajn agadojn. La miksospeca statuto de la du gigantoj de hipoteka kredito ebligis al ili plene ludi per la miksiteco de la specoj. Devigataj je socia tasko — tiu ebligi al la plej granda nombro akiri proprieton-, ili tamen provis plejaltigi la enspezon de siaj akciuloj kaj ĉefe de siaj gvidantoj. Ekzemple: la “salajroj” de la ĉefoj de Fannie Mae kaj de Freddie Mac estis proksimume po 70 milionoj da dolaroj jare por ĉiu.

La du societoj akiris efektive eksterordinaran politikan influon. Ili montriĝis tre malavaraj al la Kongresanoj de la du partioj, kiuj senĉese mildigis la regulecan “jugon” al kiu ili estis submetitaj. Rezulto: regis netravideblo, dum la teorie validaj antaŭzorgaj normoj malrigoriĝis.

Paradokse, kiam en aŭgusto 2007 eksplodis la krizo de la subprime, oni ĝenerale pensis ke la ciklono domaĝos Fannie Mae kaj Freddy Mac. Ilia kreskado daŭris kaj la “merkatoj” apenaŭ atentis la eksternormaĵojn de ilia funkciado. Eĉ kiam la nombro da mastrumejoj kiuj jam ne kapablis repagi siajn pruntojn danĝere altiĝis, la regulad-agentejoj donis al la kolosoj de hipoteka kredito novajn koncesiojn.

La 19-an de marto 2008 (tri tagojn post la urĝa “savo” de la banko Bear Stearns), la departemento pri Trezoro, sub la preteksto ĉirkaŭbari la falon de la nemoveblaĵo kaj stabiligi la merkatojn, permesis al Fannie Mae kaj Freddie Mac redukti je triono la kapitalojn kiujn ili devis dispono por garantii siajn engaĝiĝojn. Ĉu blindigo aŭ falsinformado? Al tiuj, kiuj vidis en tio paŝon al publika savo, s-ro James Lockhart, la direktoro de la kuratel-institucio, respondis: “Savado estas sensenca. Tiuj societoj estas sanaj, solidaj kaj daŭros esti tiaj.”

Fine, la akumuliĝo de la perdoj venkis la optimismajn scenejojn de la financ-analizistoj.* Tiam oni detale kontrolis la funkciadon kaj misfunkciadon de la hipoteka kreditsistemo. Kaj la “merkatoj” cedis al la evidenta fakto: la falo de la subprime-titoloj de Fannie Mae kaj de Freddie, la altiĝo de la nombro da nepagipovaj pruntintoj, la konstanta falo de la nemoveblaĵ-merkato kaj la timoj pri malkresko, ĉio kune konsistigis zorgigan anonctabulon.

* Charles Duhigg, “Fannie Mae wins cheers despite loss”, The New York Times, 7-a de majo 2008.
Bedaŭrinda sed... necesa

EN URĜO ONI intertraktis pri savplano de la nemoveblaĵ-merkato inter la registaro kaj la Kongreso. La Trezoro ricevis, laŭ tio, la permeson fari amasajn aĉetojn de titoloj eldonitaj de Fannie Mae kaj Freddie Mac, doni al ili urĝajn pruntojn kaj eĉ, nome de la federacia registaro, akiri partoprenaĵojn en ili. Kontraŭparte oni fortigus la kontroladon de la kuratel-organismoj. Dum publika aŭdienco, s-ro Jim Bunning, respublikana senatoro de Kentukio alparolis la sekretarion pri Trezoro: “Kiam mi hieraŭ malfermis la gazeton, mi kredis ke mi vekiĝis en Francio. Sed ne, montriĝas ke la socialismo superregas en Usono.” La 30-an de julio, la leĝo estis voĉdone aprobita kaj tuj promulgita de la prezidanto George W. Bush.

Tiu leĝo montriĝis tamen nesufiĉa. En dek-du monatoj, la perdoj de Fannie Mae kaj de Freddie Mac atingis 14 miliardojn da dolaroj, dum la akcioj de tiuj du establoj perdis pli ol 90% da sia valoro. Liaj kapitalbezonoj ne ĉesis kreski. Necesis interalie repagi ŝuldon de 1.600 miliardoj da dolaroj, de kiuj 230 miliardoj havis la limdaton de fine de septembro. Eĉ pli grave, la centraj bankoj de Eŭropo, de Rusio kaj de Azio minacis ĉesigi aĉeti iliajn titolojn vidu Martine Bulard: Epokŝanĝiĝo.

Tiam la usona registaro ekkonsciis pri io neevitebla. La bankroto de la centra peco de la usona hipoteksistemo estis neakceptebla, kaj ilia savado fare de suverenaj fondusoj de Azio aŭ Mez-Oriento neebla. Restis la rekta ŝtatigo, eĉ se oni neniam elparolis tiun vorton, kun tro negativa kromsignifo. Oni parolis simple pri kurateligo (conservatorship). La decido estis prezentita de la sekretario pri Trezoro kiel “la plej bona rimedo protekti niajn merkatojn kaj la impostpaguloj kontraŭ la sistema risko kiun prezentas la aktuala financa situacio”.

Politikaj gvidantoj, inkluzive de la kandidatoj Barack Obama kaj John McCain, kaj la ekonomiaj respondeculoj bonvenigis tion. La gvidantoj de la centraj bankoj de Ameriko, de Eŭropo kaj de Azio montris sian senpeziĝon. Tiel, por s-ro Jean-Claude Trichet, la prezidanto de la eŭropa centra banko (ECB), “tio estis grava decido, kaj bonvena decido”. En la konservativaj rondoj, kie apartenas al la bona tono draŝi la ŝtaton, oni diris ke la decido estas bedaŭrinda, sed necesa. Iuj rimarkigis ke la misfunkciado de la du establoj estas atribuenda al ili duonpublika statuso.

Sed la sekvo de tiu ŝtatigo kiu ne diras sian nomon restas malklaraj. Kio okazos post la “ludfino” (time out) dekretita de s-ro Paulson? Ĉu starigo de unu aŭ pluraj publikaj establoj? Ĉu nova privatigo? La gravaj demandoj restas sendecidaj, kaj la detaloj kiuj povus zorgigi la impostpagulojn (aparte la koston de la savo) estas prokrastitaj. Jen kroma donaco de la prezidanto Bush por sia posteulo.

Ibrahim WARDE.

TRANS LA NOVEMBRA PREZIDANTELEKTO

Konstantaĵoj de la Usona Imperio

Draŝi la prezidanton George W. Bush, kiu fariĝis nun “lama entrepreno”, definitive eksmodiĝis. La nova sporta modo konsistas en spekulado pri la maniero laŭ kiu s-ro John McCain aŭ s-ro Barack Obama remodlos la usonan eksteran politikon. Tiu ekzercado estas tamen ne pli produktiva.

Kaligulo, la tria imperiestro de Romo, estis kruela despoto. Oni rakontas tamen ke li karesis ideon — signifan pri la malmulta respekto kiun inspiris al li lia publika personeco: nomumi sian preferatan ĉevalon, Incitatus, unue senatano kaj poste konsulo. Kaligulo eble subkomprenis per tio ke la meĥaniko de la Roma Imperio funkciis per si mem, kun dinamiko sendependa de longa vico de Cezaroj.

Hodiaŭ, dum Usono troviĝas en la iraka sakstrato kaj dum malfrueksplodaj bomboj atendas en la Granda Mez-Oriento kaj en Kaŭkazio, la problemo kuŝas malpli en la katastrofa nivelo de s-ro Bush, aŭ en la imperia ardo de la usona prezidonto, ol en la memvolo de imperio naskita el la milito kontraŭ Hispanio (1898) kaj ordonanto de Pax Americana post la Dua Mondmilito.

Usono postvivis la vjetnamian aventuron; ĝi povas eliri praktike sendifekta el la iraka fiasko. La Imperio, en la momento konfuzita, daŭrigos sian vojon, inter dupartiismo, premoj de la afermedio kaj evangeliaj benoj. Tiu kapablo permesi al si erarojn multekostajn — ne por la elitoj sed por la popolaj klasoj — karakterizas cetere la maturiĝintajn imperiajn ŝtatojn. La usona Imperio certe iam disfalos, sed la antaŭtempaj antaŭdiroj de kadukiĝo estas troigitaj. Usono, sen milita konkuranto laŭ ĝia mezuro, restos, ankoraŭ iom da tempo, la sola monda superpotenco.

Tamen, pro la multa luktado kontraŭ la erozio, la vantaj kaj tro ekspansiemaj imperioj subfosas sian potencon kaj sian prestiĝon. Ilia nervozeco kreskas. Kaj ilia krueleco. Tiam oni vidas ilin stamfi por memorigi al la mondo ke ili ne estas papertigroj. Ĉu Usono, surbaze de sia situacio en Irako kaj la sekvoj de tiu krizo en la regiono, elektos akrigi sian intervenon en Irano, en Sirio, en Libano, en Afganio, en Pakistano, en Sudano, en Somalio, en Georgio, en Venezuelo? La vidpunktoj de s-roj McCain kaj Obama diversas pri la loko de interveno, pri la aplikendaj taktikoj. Sed nek unu nek la alia pridubas la urĝecon aŭ la pravecon de tia ago. La unua situigas la frontlinion de la milito kontraŭ la teroro en Irako; la dua en Afganio kaj Pakistano.

Usono posedas la plej potencan armeon de la mondo. Ĝi ege superas ĉiujn de la eksaj imperioj. Ĉie ĉeesta sur la maroj, en la aeroj, en la spaco kaj en la interreta spaco, Vaŝingtono povas lanĉi sian forton je rekorda rapido en konsiderindaj distancoj. Tiel ĝi, kiel memproklamita ŝerifo, ĵetas sin de unu punkto al alia de la planedo por mastri aŭ por ekspluati krizojn, realajn aŭ kredatajn. “Neniu punkto de la mondo estas sufiĉe fora, neniu montaro sufiĉe alta, nenia kaverno nek bunkro sufiĉe profundaj por meti niajn malamikojn ekster nia atingopovo”, asertis s-ro Donald Rumsfeld, eksa ministro pri defendo.* Usono dediĉas pli ol 20% de sia jara buĝeto al sia armeo, do same kiel la armeaj elspezoj de la resto de la mondo. Ne gravas se tio malutilas al la socio. Ĉu la armilindustrioj ne realigas profitegajn vendojn eksterlande? En la Granda Mez-Oriento, la ŝtatoj de la Golfo — kun Saud-Arabio ĉekape — aĉetas de ĝi kontraŭ miliardoj da dolaroj altteĥnologian defendmaterialon.*

* Parolado de Donald Rumsfeld, “Transforming the Military”, januaro 2002, publikigita en Foreign Affairs, majo-junio 2002.
* Vd Maurice Lemoine, “Armiĝu!”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2007.

Inter 2006 kaj 2008, la usona ĉeesto en la orienta Mediteraneo, en la Ruĝa Maro, en la Persa Golfo kaj en la Hindia Oceano atestas pri la deziro de Vaŝingtono montri siajn muskolojn ĉie en la mondo.* Se necese eĉ donante homaman helpon per uzo de armiloj, atendante politikan avantaĝon. Almenaŭ du aviadilŝipoj troviĝas nun inter Barejno, Kataro kaj Ĝibutio. Komplete ekipitaj per surtera materialo kaj amfibiaj veturiloj, ili transportas milojn da soldatoj kaj da marsoldatoj kiel ankaŭ personaron formitan por specialaj operacioj. Tiuj margigantoj estas tie por memorigi, kiel deklaris en januaro 2007 la ministro pri defendo Robert Gates, ke Usono “ankoraŭ longan tempon konservos sian ĉeeston en la Golfo”*

* La 24-an de aprilo 2008, la admiralo Gary Roughead anoncis la restarigon de la 4-a Ŝiparo (nuligita en 1950) kies operacia zono estos Sudameriko, Centrameriko kaj Karibio.
* Deklaro farita en Bruselo, la 15-an de januaro 2007.

Semajnon poste, la ŝtat-subsekretario taskita pri politikaj aferoj, s-ro Nicholas Burns, opiniis ke “la Proksim-Oriento ne havas alvokitecon esti dominata de Irano; la akvoj de la Golfo ne havas alvokitecon esti dominataj de Irano. Jen pro kio Usono metis du batal-unuojn en la regionon”.* Tiuj vortoj de s-roj Burns kaj Gates povintus veni de iu ajn de la usonaj defend-ministroj, ŝtatsekretarioj, direktoroj de la Central Inelligence Agency (CIA) aŭ prezidantoj de la lastaj sesdek jaroj.

* Parolado en Dubajo, 23-an de januaro 2007.

En la parolado kiun li faris en januaro 1980, iomete pli ol jaron post [?Camp David I), kaj nur kelkajn semajnojn post la ostaĝo-krizo en Teherano kaj la soveta invado en Afganio, la prezidanto James Carter estis tre klara: “Ĉia provo de ekstera forto ekregi la Persan Golfon estos perceptata kiel atako kontraŭ Usono. La taŭgaj rimedoj, inkluzive uzon de la forto, estos uzataj por repuŝi tiun atakon.”* Li aldonis ke la ĉeesto de la rusa armeo en Afganio “konsistas minacon” por regiono kiu “enhavas du trionojn de la eksporteblaj petrolresursoj de la mondo” kaj troviĝas “je tricent mejloj de la Hinda Oceano kaj de la markolo de Hormuso, marvojo tra kiu devas pasi la esenca parto de la petrolresursoj de la mondo”.

* Parolado pri la stato de la Unio, 23-a de januaro 1980.

Kvaronjarcenton poste, s-ro Henry Kissinger, iama usona ŝtatsekretario, nun konsulta, remodigis la Carter-doktrinon delokante la minacon de Moskvo al Teherano: “Se Irano persistos kombini persan imperian tradicion kaj nuntempan islaman fervoron [...] oni tutsimple ne permesos al ĝi realigi sian imperiisman revon en regiono tiom grava por la resto de la mondo.”*

* International Herald Tribune, Novjorko, 2-a de aŭgusto 2006.

Certe, la soldatoj ekipitaj per ege altteĥnikaj konvenciaj armiloj estas malbone preparitaj por tiuj malsimetriaj militoj kiuj jam ne okazas inter ŝtatoj sed kontraŭ entoj kiuj uzas nekonvenciajn armilojn kaj teĥnikojn. Sed la aviadilŝipoj, la batalaviadiloj, la kontraŭraketaj raketoj, la superrigardaj robotoj, la memgvidaj veturiloj kaj ŝipoj havas ankoraŭ belajn tagojn antaŭ si.

Ĉu rektaj aŭ malrektaj, malkaŝaj aŭ sekretaj, armeaj aŭ civilaj, la intervenoj en la internajn aferojn de aliaj ŝtatoj konsistigis, ekde 1945, la fundamento de la usona ekstera politiko. Vaŝingtono ne hezitis interveni, plej ofte unuflanke, en Afganio, en Pakistano, en Irako, en Libano, en Palestino, en Irano, en Sirio, en Somalio, en Sudano, en Ukrainio, en Georgio, en Kazaĥio, en Nikaragvo, en Panamo ..., senĉese defendante la usonajn interesojn kaj samtempe rekomendante variaĵojn de demokratio, de kapitalismo, de civitanaj rajtoj.

Laŭ la modeloj de la Usona Agentejo por Internacia Disvolvado (United States Agency for International Development — USAID, la Programo Fulbright* kaj la Kongreso por la Kultura Libereco* lanĉitaj en la epoko de la malvarma milito, la fortikuloj de la nova mondmilito kontraŭ la terorismo inventis ekvivalentajn meĥanismojn: defio de la Jarmilo (Millenium Challenge), Iniciato por la Partnereco kun la Proksim-Oriento, ambaŭ venas rekte el la ŝtatdepartemento. Memorante la glorajn tagojn de la Rand Corporation, de la Instituto de Strategiaj Analizoj kaj de la katedroj pri sovetiaj studoj, la ministrejo pri defendo rekrutis universitatanojn por la projekto Minerva por ke ili kontribuu al la nova batalo kontraŭ ribeluloj.

* Sistemo de stipendioj financata de la Ŝtatdepartemento.
* Asocioj kiuj kunigas intelektulojn kies celo estas batali kontraŭ la komunismo. Pluraj estis poste financataj de la CIA.

La superpotenca ekonomio de Usono, ĝia sinkretisma kulturo kaj ĝia scienco estas laŭ la mezuro de ĝia milita potenco: senegalaj. Escepte de la abismaj impostaj kaj komercaj deficitoj, kiuj kelkfoje ronĝas ĝian financsistemon kaj skuas la ekonomiojn de la planedo, la usona ekonomio restas fortika kaj funkcias laŭ la “kreiva detruo”*, sen konsideri ĝian socian koston, en Usono kiel eksterlande.

* Esprimo inventita de la Nobel-premiito pri ekonomio Joseph Schumpeter por priskribi la kapitalismon.

La malkresko de ĝia industria kaj manufaktura sektoro povus montriĝi la malforta ĉenero. Tamen Usono okupas ankoraŭ la pinton en la fakoj de esplorado kaj disvolvado, de patentoj pri kibernetiko, molekula biologio kaj neŭrologio. Ĝia planedvasta aŭtoritata estas subtenata de publikaj kreditoj, privataj donacoj kaj la mecenato de entreprenoj kiujn profitas ĝiaj universitatoj kaj esplorinstitutoj, kiuj starigas filiojn eksterlande kaj samtempe altiras la cerbojn de la tuta mondo. La entuziasmo pri la tutmondigitaj muzeoj, la arĥitekturo de la sidejoj de la grandaj entreprenoj kaj la ĝeneraligo de la strategioj de politika aŭ komerca merkatiko devigas tiujn, kiuj ankoraŭ dubis, koncedi ke la usona modelo ja daŭras.

Do ne estas mirige ke la lando ricevas misproporcian rikolton da Nobel-premioj pri ekonomio, sed ankaŭ pri natursciencoj. Eĉ pli edife, la usonangla trudiĝas en la tuta mondo kiel vehikla lingvo (universala lingvo), aparte por la junaj generacioj kaj la uzantoj de Interreto. Tiu fenomeno klarigas kaj nutras la gigantan influon de la multnaciaj konzernoj kaj de la publikaj kaj privataj usonaj financinstitucioj. La usonaj popola kulturo kaj konsummanieroj penetras en la plej forajn angulojn de la globo, kun la plej bonaj kaj la plej malbonaj sekvoj. Wal-Mart, McDonald’s, Hollywood, la stadioj kaj la televidserioj satigas la amasojn je pano kaj ludoj. Ĉe la malstabilaj randoj de la Imperio, Vaŝingtono, Wall Street kaj K Street (la strato de Vaŝingtono kie koncentriĝas multaj premgrupoj) subtenas tiujn reĝimojn kaj elitojn kiuj pretas kunlabori.

Tiu potenco estas neniel la produkto de sponta kreado. Per sia konstanta serĉado de naturresursoj, de novaj merkatoj kaj de strategiaj pozicioj, ĝi montras mirfrapajn similecojn kun la imperioj de la pasinteco. La plej multaj usonanoj pensas ke ili povas nur gajni per konservado de sia dominanta pozicio. Kompreneble, certaj sociaj tavoloj havas pli da avantaĝoj ol aliaj. Sed, entute, la imperio profitigas ilin ne nur ekonomie, sed ankaŭ kulture kaj psiĥe. Tio veras ankaŭ por la intelektularo, la liberaj profesioj kaj la gazetaro.

Usono konservas gigantajn rezervoj, militajn kaj aliajn, kiuj ebligas al ĝi daŭrigi sian mondan intervenemon. Ĝi povas mobilizi la resursojn kaj la volon necesajn por eliri el la iraka sakstrato. Estas vere ke mankas al la armeo certaj batalunuoj por certaj grandampleksaj ter-operacioj, kaj videblis certa strategia malkohero en la operacioj faritaj kontraŭ ribelgrupoj, gerilo aŭ teroristaj fortoj. Sed la manko de soldatoj certe ne daŭros. Privataj entreprenoj rekrutos je ridinda prezo, prefere en la “dependaj regionoj de la Trie Mondo”, armitajn dungosoldatojn aŭ civilulojn kiujn ili lanĉos en la batalkampojn.

Kiam Vaŝingtono kantas la strofon de la neprofitcela defendo de la civitanaj rajtoj, de la sociaj programoj, de la liberigo de virinoj, de la jurŝtato kaj de la demokratio por ĉiuj, temas, parte, pri artifiko. Ĉiuj usonaj gvidantoj havis la saman prioritaton: mortbati la fantomon de komunismo, antaŭ la disfalo de Sovetunio; strangoli la serpenton de la radikala islamismo ekde la 11-a de septembro.

La raporto de la Dupartia Komisiono Baker-Hamilton pri Irako, publikigita la 6-an de decembro 2006, ne tiel zorgis pri la ĥaoso ĉe la bordoj de la Tigriso ol pri ĝiaj eventualaj konsekvencoj en Usono mem: “Irako, nemalhavebla por la regiona kaj eĉ monda stabileco, ludas tre gravan rolon por la usonaj interesoj. La lando troviĝas sur la disigolimo inter la ŝijaisma kaj sunaisma islamo, kaj inter la kurdaj kaj arabaj loĝantaroj. Ĝi havas la duan plej grandan petrolrezervon de la mondo. Ĝi servas hodiaŭ kiel operacia bazo al la internacia terorismo kaj al Al-Kaido. Irako, esenca parto de la usona ekstera politiko, influas la manieron laŭ kiu Usono estas perceptata en la regiono kaj en la mondo.”* Resume, la invadita lando gravas, ĉar, se ĝi “plu ĥaosiĝus”, ĝi povus makuli la bildon de Usono en la mondo ...

* James A. Baker kaj Lee H. Hamilton (kunprezidantoj de la komisiono), raporto al la Kongreso, “The Iraq Study Group”, Vaŝingtono, 6-a de decembro 2006; http://www.usip.org/isg/iraq﹍study﹍....

Samopinie kun la legio da fakuloj pri ekstera politiko kiuj defendas la oficialan linion, s-roj James A. Baker (respublikano) kaj Lee H. Hamilton (demokrato) postulis ke Vaŝingtono daŭrigu estri en la Granda Mez-Oriento, kiel ĝi faris ekde 1945. La raporto estis pri tio tre klara: “Eĉ post foriro de la usonaj interven-brigadoj el Irako, ni konservos gravan militan ĉeeston en la regiono, danke al niaj militfortoj restantaj surloke en Irako, al nia dismeto de teraj, maraj kaj aeraj fortoj de Kuvajto, Barejno kaj Kataro kaj al nia kreskanta ĉeesto en Afganio.”

La raporto krome pruvis, ke subteno al la imperiaj neproj estas forte interkonsenta. Ne estas surprize ke s-roj Baker kaj Hamilton petis konsilon ĉe la plej brilaj “sendependaj” aŭ “dupartiaj” institutoj pri strategiaj esploroj kaj ĉe aliaj “think tanks” kiuj tiel svarmas ekde la fino de la Vjetnami-milito ke ili formas kvinan potencon. En multaj tiaj institutoj, gvidantoj, konsilantoj kaj instalitaj intelektuloj ne kaŝas sian engaĝiĝon. Iuj eĉ liveris sintezajn notojn kaj tute uzpretajn tekstojn por tiu raporto pri Irako.

La Usona Instituto pri Paco (United States Institute for Peace) ekzemple, la ĉefa konsilanto de la Komisiono Baker-Hamilton, nomas sin “sendependa, nepartia, nacia institucio starigita kaj financata de la Kongreso (...) [kies] celoj estas kontribui al antaŭmalhelpo kaj solvado de perfortaj internaciaj konfliktoj, subteno al postkonfliktaj stabileco kaj demokratiaj transformadoj kaj pligrandigo de paciga kapablo, instrumentoj kaj mondvasta intelekta kapitalo, (...) [inkluzive de] rekta partopreno en pacigaj klopodoj tra la globo”.

Parte financata de la fondaĵo Bill & Melinda Gates, la Centro pri Strategiaj kaj Internaciaj Studoj (Center for Strategic and International Studies — CSIS) estis alia grava konsilanto de la Komisiono. Kun siaj administrantoj kaj fakuloj venintaj el publika servo kiel el la privata sektoro, ĝi nomas sian celon: “Plibonigi la sekurecon kaj zorgi pri la prospero en epoko de politika transformiĝo, proponante al la gvidantoj strategiajn analizojn kaj praktikajn solvojn por ke ili povu antaŭdiri la estontecon kaj anticipi la ŝanĝojn.”

Inter ĝiaj membroj troviĝas la prezidanto kaj la prezidintoj de la estraro de Time Inc., Coca-Cola, Merrill Lynch, Lehman Brothers, Exxon Mobil, Morgan Stanley. Sen forgesi la lastan orakolon de la “soft power”, la profesoron Joseph S. Nye, de la Kennedy School of Governmet de Harvard. La panelo de la konsultantoj siavice entenas vicon da altaj respondeculoj de demokrataj kaj respublikanaj registaroj: Harold Brown, Zbigniew Brzezinski, Frank Carlucci, Carla Hills, Henry Kissinger, James Schlesinger kaj Brent Scowcroft.

Duonprivataj organismoj ekspluatas la saman eblecon. Oficiale sendependa, la Internacia Respublikana Instituto, tre implikita en Irako (kaj prezidata de la senatoro John McCain), volas “antaŭenigi la kaŭzon de la libereco kaj de la demokratio en la mondo helpante al la disvolvado de politikaj partioj, de publikaj institucioj, de liberaj elektoj, de bona regado kaj de la jurŝtato.” Sammaniere, alia strukturo “neprofitcela”, la Nacia Demokrata Instituto por la Internaciaj Aferoj, prezidata de la iama ŝtatsekretario s-ino Madeleine Albright, laboras por la “fortigo kaj disvolvado de demokratiaj valoroj, praktikoj kaj institucioj (...) en ĉiuj regionoj de la mondo”.

Kun pli mallonga listo de taskoj, la Instituto por Politiko de Proksim-Oriento, memproklamita dupartia sed klare situanta dekstre, volas “labori por pli bona kompreno, realisma kaj ekvilibra, de la usonaj interesoj en Proksim-Oriento [...] kaj subteni en la regiono usonan engaĝiĝon bazitan sur fortigo de la aliancoj, amikeco, kiu alportos sekurecon, pacon, prosperon kaj demokration al la loĝantaroj.”

La Komisiono Baker-Hamilton petis ankaŭ la opinion de la Council on Foreign Relations, de la Brookings Institute, de la Rand Corporation kaj de la American Enterprise Institute. Iaj ajn estas iliaj politikaj tendencoj, iuj dekstraj, aliaj centraj, la asociitaj kunlaborantoj aŭ mecenatoj de tiuj komplotejoj apenaŭ pensas pri la politikaj, ekonomiaj kaj sociaj kostoj kaj avantaĝoj de la Imperio por Usono kaj por la resto de la mondo. La disopinioj kaj la debatoj temas nevarie pri la plej bona maniero certigi la sekurecon, ekspluati kaj protekti la usonan hegemonion, anstataŭ pri la valoroj, la celoj kaj la etiko kiujn ĝi asertas garantii. Tie, kie la novkonservativuloj senkomplekse predikas la daŭrigon de la civiliza misio de Usono, la “dupartiaj” centristoj diras la samon, sed mildvoĉe.

Memorigante ke la rolo de Usono estas “unika” en mondo kie “malmultaj problemoj solveblas sen ni”, la ŝtatsekretario Condoleezza Rice naive koncedis: “Ni, la usonanoj, engaĝiĝas en eksteran politikon ĉar ni devas, kaj ne ĉar ni volas tion. Jen sana pozicio, tiu de respubliko kaj ne de imperio.”*

* Condoleezza Rice, “Rethinking the National Interest. American Realism for a New World”, Foreign Affairs, Novjorko, vol. 87, n-ro 4, julio-aŭgusto 2008.

Tamen, eĉ la centrismaj kritikuloj de la eksterlanda politiko de la registaro Bush gardas sin alparoli Vaŝingtonon pri ĝia senkondiĉa subteno al Israelo. Kaj, kiel la novkonservativuloj, ili rifuzas ligi la irakan marasmon kun la israela-palestina sakstrato. La unuaj kiel la duaj esprimas rezervojn pri unu el la konkludoj de la raporto Baker-Hamilton, tiu kiu diras ke Usono “ne povos atingi siajn celojn en Proksim-Oriento, se ĝi ne rekta aliras la israelan-araban konflikton kaj la regionan malstabilecon kiu sekvas de ĝi.” Pri la demandoj de Israelo aŭ de Irano, demokratoj kaj respublikanoj povus preskaŭ paroli per unu voĉo, tiom ili ŝajnas samopinii por plani sekretajn intervenojn en Irano kaj per senĉesa svingado de la minaco de pli forta ekonomia embargo aŭ de milita ago.

La usona imperio ne identigas — kaj neniam identigis — sin kun la persono de s-ro Bush. Morgaŭ ĝi identigos sin ne pli kun tiu de s-ro McCain aŭ de s-ro Obama. La demokrata kandidato povintus esprimi sin nome de ambaŭ partioj samtempe kiam li anoncis en marto 2008: “Mia ekstera politiko volas revenon al la tradicia kaj realisma dupartia politiko de George Bush patro, de John F. Kennedy kaj, en certaj aspektoj, de Ronald Reagan.”* Neniu el la prezidant-kandidatoj proponas alternativon al la imperia misio de Usono, escepte eble la moderigon de la kutima mesia kaj moraleca retoriko en la potenciale konfliktaj rilatoj kun Irano, Ĉinio, Barato, sen forgesi revigliĝintan Rusion. Jen kvar landoj kiuj provas instali naciajn formojn de kapitalismo. Dum prezidantkampanjo, kies graveco larĝe superis la usonajn limojn, la du kandidatoj transformis la eksterlandajn ĉefurbojn en podiojn, de kiuj ili povis reaserti sian decidemon kaj sian sinceron. Sed, en la momento en kiu li faris sian kandidatiĝan paroladon, s-ro Obama preferis ne uzi la Pepsi Center de Denvero, loko de la demokrata konvencio, sed la stadion de la Denver Broncos. Tiu povas enteni sepdek-kvin mil spektantojn, do dudek-kvin mil pli ol la Koliseo ...

* Parolado en Greensburg, Pensilvanio, 28-an de marto 2008.

Arno J. MAYER.

Pri imperio

Hispanio en la 16-a jarcento kaj Nederlando en la 17-a estis potencaj imperioj. Sed Britio de la 19-a ĝis meze de la 20-a jarcento, kaj Usono ekde tiam, estas la solaj ekzemploj de tutmondaj imperioj, fortaj pro resursoj en la tuta mondo kaj kapablaj afiŝi internaciajn ambiciojn apogante sin sur vasta reto de militbazoj. La mara supereco estigis la potencon de Britio, la detrukapablo per bombado estigas tiun de Usono.

Tamen, la militaj venkoj neniam sufiĉis por certigi la daŭron de imperio, ĉar tiuj dependas antaŭ ĉio de sia kapablo ordoni kaj kontroli sian ĉirkaŭaĵon. Britio kaj Usono profitis kroman atuton kiu povis ekzisti nur en la kadro de tutmonda ekonomio: ambaŭ dominis la mondan industrion. Ĉefe per la graveco de sia produkta aparato, kiu faris ilin la “laborejoj de la mondo”. Tiel, dum la 1920-aj jaroj, kaj poste post la dua mondmilito, Usono estigis proksimume 40% de la monda industri-produkto. Ankoraŭ hodiaŭ tiu nombro oscilas inter 22% kaj 25%. La du imperioj fariĝis ankaŭ modeloj kiujn la aliaj landoj provis kopii. Situantaj en la krucvojo de la fluoj de internaciaj interŝanĝoj, iliaj buĝetaj, financaj kaj komercaj decidoj kondiĉis la enhavon, la volumenon kaj la alcelon de tiuj fluoj. Fine, tiuj du landoj havis eksterproporcian kulturan influon, aparte tra la eksterordinara etendiĝo de la uzado de la angla lingvo. (...)

Transe de tiuj komunaj punktoj ekzistas multaj diferencoj inter la du landoj. La plej evidenta temas pri ilia grandeco. Britio estas insulo, ne kontinento, kaj havis neniam landlimon en la usona signifo de la vorto. Ĝi estis parto de diversaj eŭropaj imperioj, en la romia epoko, post la normanda konkero kaj, dum mallonga periodo, kiam Marie Tudor edziniĝis al Filipo la Dua de Hispanio, en 1554. Sed ĝi estis neniam la centro de tiuj imperioj. Kiam la lando produktis superabundan loĝantaron, tiu elmigris aŭ fondis koloniojn, farante el la britaj insuloj gravan fonton de elmigrado. Usono, male, estas esence akceptolando kiu plenigis siajn gigantajn spacojn danke al la kreskado de ĝia loĝantaro kaj al gravaj ondoj de enmigrado, ĉefe devenaj el okcidenta Eŭropo en la 1880-aj jaroj. Rusio estas la sola imperio kiu neniam estigis diasporon. (...)

La usona imperio estas la logika produkto de tiu ekspansio bazita sur preskaŭ totala identigo inter lando kaj kontinento. Por la eŭropaj enmigrantoj kutimantaj relative densajn loĝantarojn, la usonaj spacoj devis ŝajni samtempe senfinaj kaj malplenaj. Tiu impreso estis fortigita per la preskaŭ totala detruado de la lokaj loĝantaroj per la malsanoj kiujn disvastigis, ĉu intence aŭ ne, la kolonianoj. (...) Sed, sen eĉ paroli pri la certeco ke Dio donacis al ili tiun teron, la eŭropano devis tutsimple elimini la nomadojn por trudi sian ekonomian sistemon kaj sian intensan terkulturadon. Konsekvence, la usona konstitucio ekskludas eksplicite la indianojn el la politika sistemo formita de tiuj kiuj ĝuis “naturan rajton je la bonfaroj de la libereco”. (...)

Alia diferenco kun Britio kaj Eŭropo ĝenerale, Usono neniam konsideris sin kiel parto de internacia sistemo formita de nacioj kun komparebla potenco. La nocio de kolonio estis ankaŭ malkongrua kun tiu vidmaniero, ĉar la tuta nordamerika kontinento, inkluzive de Kanado, devis fine fariĝi unu sola lando. Pro tio, kun la escepto de Havajo, Usono neniam vere provis enpreni regionojn kiuj ne estis priloĝataj aŭ kiuj estis jam koloniigitaj de la usonanoj, kiel Portoriko, Kubo aŭ la insuloj de la Pacifiko. La usona hegemonio trans sia kontinenta teritorio ne povis alpreni la formon de la brita kolonia imperio nek tiun de la Commonwealth. Ĉar u285gi neniam sendis koloniistojn tra la mondo, ĝi ne povis naski dominiojn, tiujn blankajn koloniojn kun aŭ sen indiĝenaj loĝantaroj kiuj iom post iom aŭtonomiĝis (kiel Kanado, Aŭstralio, Nov-Zelando aŭ Sud-Afriko). Ekde la venko de la Nordo, ĉia secesio de la Unio fariĝis nepensebla, sur leĝa, politika kaj eĉ ideologia nivelo, kaj pro tio la usona potenco povis esprimi sin trans siaj limoj nur en sistemo de satelitaj aŭ vasalaj ŝtatoj.

Dua fundamenta diferenco inter la du landoj, Usono naskiĝis el revolucio kiu eble vivis, kiel asertis Hannah Arendt, pli longan tempon ol ĉiuj revolucioj animitaj de la esperoj de la jarcento de la Lumoj. Ili devis fariĝi imperio surbaze de la mesianisma konvinko ke ĝia “libera” socio estas supera al ĉiuj aliaj kaj do destinita fariĝi modelo por la tuta mondo. Kiel komprenis Tocqueville, la politika orientiĝo de tia entrepreno estus nepre popolisma kaj kontraŭelitisma.

En Britio, Anglio kaj Skotlando faris sian revolucion en la 16-a jarcento kaj en la 17-a jarcento. Sed tiuj revolucioj ne daŭris. Ili recikliĝis en kapitalisman reĝimon turnitan al la moderneco, sed tre hierarĥian kaj malegalecan, gvidatan ĝis la 20-a jarcento de grandaj familioj de terposedantoj. Kolonia imperio povas ja ekzisti interne de tia strukturo, kiel pruvis Irlando. Britio estis kompreneble konvinkita de sia supereco super la aliaj socioj, sed ĝi havis nek la mesianisman konvinkon nek la volon konverti la fremdajn popolojn al la brita regadmaniero, aŭ eĉ al la protestantismo. La brita imperio ne estis konstruita de aŭ por misiistoj. Male, en sia precipa provinco, Hindio, la agadoj de tiuj estis aktive malkuraĝigataj.

Tria diferenco, ekde la Domesday* en la 11-a jarcento, la reĝlando Anglio kaj, post 1707, Britio, konsistigis sin ĉirkaŭ tre centralizitaj jura sistemo kaj registaro, kiuj faras ĝin la plej malnova nacio de Eŭropo. En Usono, la libereco estas la kontraŭulo de la centra registaro, kaj eĉ de ĉia ŝtata aŭtoritato, kiu estas intence paralizita per la disigo de la potencoj. (...)

* Kadastra dokumento starigita de Vilhelmo la Konkeranto kaj finita en 1086; ĝi servis kiel bazo por la starigo de la reĝa imposto.

Ni ne forgesu alian fundamentan diferencon: ilia respektiva aĝo. Krom flagon kaj himnon, la nacio-ŝtatoj bezonas fondajn mitojn kiujn ili devas trovi en sia historio. Sed Usono ankoraŭ ne havis historion el kiu ĝi povus ĉerpi tiajn mitojn, malsame ol Anglio, la revolucia Francio, aŭ eĉ la USSR, en kiu Stalino ne hezitis veki la memoron pri Aleksandro Nevski* por mobilizi la popolon kontraŭ la germana invadanto en 1941. Usono ne havis pli malnovajn antaŭulojn ol la unuajn anglajn koloniistojn, ĉar la puritanoj difinis sin mem kiel ne estante indianoj kaj ĉar la indiĝenoj, kiel la sklavoj, estis laŭdifine ekskluditaj el la “popolo” kiun referencis la Fondopatroj.

* La venko de Aleksandro Nevski dum la “glacio-batalo”, la 5-an de aprilo 1242, ĉesigis la kolonian ekspansion de la germanoj orienten.

Malsame ol la hispandevenaj kreolaj amerikanoj, ili ne povis inspiriĝi el malaperintaj imperioj, kiel tiuj de la Inkaoj aŭ de la Aztekoj, en sia batalo por sendependeco. (...) Fine, por Usono, kiu difinis sin dum la revolucio kontraŭ la angloj, la sole akceptebla ligo kun la iama patrujo estis reduktita al la lingvo.

La usona nacia identeco do ne povis estiĝi el komuna pasinteco kun Britio, eĉ antaŭ la alfluo de neanglaj enmigrantoj. Ĝi ne povis konstrui sin surbaze de sia revolucia ideologio kaj de siaj novaj respublikaj institucioj. La plej multaj e ŭropaj nacioj havas najbarojn kaj malamikojn kontraŭ kiuj ili difinas sin. Usono, kies ekzisto estis neniam minacata krom en la Secesi-milito, ne povas difini siajn malamikojn sur historia nivelo, kio allasas nur la ideologian: tiuj kiuj rifuzas la usonan vivmanieron.

Estas imperioj kiel ŝtatoj. Ankaŭ tie, Britio kaj Usono estas profunde malsamaj. La imperio, en la strikta aŭ malstrikta senco, estis konsistiga elemento de la brita ekonomia disvolviĝo kaj de ĝia internacia potenco. Tio estis neniam la kazo por Usono, kies plej grava decido estis ne fariĝi ŝtato inter aliaj, sed giganto kun kontinentaj dimensioj. Estas la tero, kaj ne la maro, kiu ludis centran rolon en ĝi disvolviĝo. Ĝi estis ĉiam ekspansiisma, sed neniam en la maniero de la maraj imperioj kastiliaj aŭ portugalaj en la 16-a jarcento, nederlanda en la 17-a aŭ brita, kies metropoloj estis ĉiam ŝtatoj kun modestaj dimensioj. Usono similas pli al Rusio, kiu ankaŭ etendis sian influon tra vastaj ebenaĵoj, “de unu maro ĝis la alia”, nome de la Balta ĝis Nigra Maro kaj ĝis la Pacifiko. Eĉ se ĝi ne havus imperion, Usono restus la plej popolriĉa nacio de la okcidenta mondparto kaj la tria plej granda sur monda nivelo. Male, senigita de sia imperio, Britio estis nur meza ekonomio inter aliaj, realeco kiun ĝi perfekte konsciis, eĉ kiam ĝi regis ankoraŭ kvaronon de la monda loĝantaro.

Eĉ pli grave, ĉar la brita ekonomio estis implikita en la plej multaj internaciaj interŝanĝoj, la imperio estis centra elemento de la disvolvado de la monda ekonomio en la 19-a jarcento. Ĝis la 1950-aj jaroj, almenaŭ tri kvaronoj de la gigantaj britaj investoj iris en evolulandojn. Kaj eĉ dum la periodo inter la du mondmilitoj, pli ol la duono de la eksportoj elirantaj el Britio iris al regionoj apartenantaj al la zono de brita influo. Kun la industriigo de Eŭropo kaj de Usono, Britio ĉesis esti la laborejo de la mondo, sed ĝi restis la konstruisto de la internacia transport-reto. Ĝi restas ankaŭ la komercisto kaj la bankisto de la resto de la mondo, same kiel la unuaranga kapitaleksportanto. (...)

La usona ekonomio neniam flegis tiom simbolan ligon kun la monda ekonomio. Sed ĉar ĝi estas kun distanco la plej granda industri-produktisto de la mondo, ĝi havas signifan pezon simple pro la giganteco de ĝia interna merkato. La usonaj atingoj en teĥnologio kaj labor-organizado faris ĝin modelo ekde la 1870-aj jaroj kaj ĉefe en la 20-a jarcento, dum kiu Usono fariĝis la unua socio de amaskonsumado. Ĝis la periodo inter la du mondmilitoj, tiu tre protektata ekonomio evoluis ĉefe pro siaj propraj resursoj kaj sia interna merkato.

Malsame ol Anglio, Usono, ĝis fine de la 20-a jarcento, malmulte importis krudmaterialojn kaj eksportis modestajn kvantojn de varoj kaj kapitalo kompare kun ĝia grandeco. Dum la apogeo de ĝia industria potenco, en 1929, la usonaj eksportoj atingis nur 5% de la MEP (laŭ donitaĵoj korektitaj de 1990), dum tiu produkto estis 12,8% por Germanio, 13,3 por Britio, 17,2% por Nederlando kaj 15,8% por Kanado. Same, malgraŭ senkontesta supereco sur industria nivelo ekde la 1880-aj jaroj, kun 29% de la monda produktado, la usonaj eksportoj atingis tiujn de Britio nur en 1929, tuj antaŭ la bankrotego.

La ekonomia dominado de la Nova Mondo super la malnova efektiviĝis dum la malvarma milito. Nenio permesas aserti ke ĝi daŭros ankoraŭ longe. (...)

Kiel reago al la eŭropa kaj usona industriiĝo, la Viktoria Britio, jam masive industriiĝinta kaj daŭre la unuaranga kapitaleksportanto, orientis siajn investojn al la zono de imperia influo. La Usono de la 21-a jarcento ne havas tiun eblecon. (...) Cetere, kun la escepto de periodo de la fino de la unua mondmilito ĝis 1988, la usona ekonomio estis ĉiam debeta. Kaj en tutmondiĝinta mondo, la usona kultura dominado estas ĉiam malpli sinonimo de ekonomia dominado. Usono inventis la superbazaron, sed estas la [franca] grupo Carrefour kiu konkeris Latinamerikon kaj Ĉinion. Sekvo de tiu gravega diferenco kun Britio, la usona imperio devis ĉiam montri siajn muskolojn por subteni sian ekonomion.

Ĉu sen la subigo de la “libera mondo” al la postuloj de la malvarma milito, la grandeco de la usona ekonomio estintus sufiĉa por fari ĝin modelo por la resto de la mondo? Por starigi la dominadon de la usonaj agentejoj de financa notado, librotenajn normojn aŭ komercan juron? Por difini la “Vaŝingtonan interkonsenton” kiel biblion de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la Monda Banko? Oni rajtas dubi.

Pro ĉiuj ĉi kialoj, la brita imperio ne konsidereblas kiel modelo kiu ebligas kompreni la usonan hegemonian projekton. Des pli ke Britio konis siajn limojn, nome tiujn de sia milita potenco. Meza potenco kiu sciis ke ĝi ne povas eterne konservi la titolon de monda ĉampiono de la granduloj, ĝi evitis la krizon de gigantomanio kiu embuskas ĉiujn lernantojn de mondmastrado. Ĝi posedis imperion pli vastan ol posedis iu ajn alia lando kaj iam ajn posedos. Sed ĝi sciis ke ĝi ne povas domini la tutan mondon kaj neniam provis tion fari. Male, ĝi provis stabiligi la reston de la mondo sufiĉe por prosperi, sed sen provi trudi sian volon ĉie.

Kiam la erao de la mar-imperioj venis al sia fino, meze de la 20-a jarcento, Britio sentis la venton turniĝi antaŭ ol la aliaj koloniaj potencoj. Ĉar ĝia ekonomia povo ne dependis de ĝia milita povo, sed de la komerco, ĝi adaptiĝis pli facile al la perdo de sia imperio, kiel ĝi faris fronte al la plej grava fiasko de sia historio, la perdo de siaj amerikaj kolonioj.

Ĉu Usono komprenos tiun lecionon? Aŭ ĉu ĝi provos konservi tutmondan dominado nur per la politika kaj milita povo, kreante per tio ĉiam pli da malordo, da konfliktoj kaj da barbareco?

Eric HOBSBAWM.

Provo integrigi zorgon pri la hommedio

Malantaŭ la ekologia eksponejo de la Golfo

La novaj urboj de la Arabia Duoninsulo devus solvi la loĝejan krizon kaj plenumi la neceson de ekonomia diversiĝo. Sed ilia efiko sur la medio kaŭzas maltrankvilon, kaj ne estas certe ke la loka loĝantaro profitos.

Estas preskaŭ 50° C en la ombro, kaj fortegaj ventoj blovas tra la vastaĵo de sablo kaj roko, levante okrokolorajn kirlojn. Ĉi tie, sur unu bordo de la Persa Golfo, tridek kilometrojn oriente de la urbo Abudabio, leviĝos en 2016 la nova urbo Masdar (“la fonto” arabe). “Tiu ne estos la estonta ĉefurbo de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, sed la urbo estos multe pli: la unua urbo en la mondo kiu estas tute verda” entuziasmas gvidisto, montrante al aliaj konstruprojektoj jam delonge realigataj ĉirkaŭ la ejo.

Pli oriente, la nova internacia flughaveno de la emirlando leviĝas el la tero, dum norde kompletigatas grandega turisma kvartalo sur la insulo Yas kiu, cetere, havos sian propran aŭtokurejon por Formulo 1. Intertempe, la ses kvadrataj kilometroj, trans kiu Masdar etendiĝas, restas preskaŭ malplenaj, krom kelkaj silentaj termovatoroj kaj la malrapidaj gestoj de manpleno da termezuristoj.

Laŭ la brita firmao Foster, kiu planas la projekton, Masdar estos “la unua urbo en la mondo kiu nek emanigas karbonan dioksidon nek eligas forĵetaĵojn, dank’ al la ekskluziva uzo de renovigebla energio, interalie sun- kaj vent-energio, kaj la sistema utiligo de reciklado.” La urbo produktos sian propran elektroprovizon per lumelektra centralo, kaj ĝi havos tiel nomitajn “inteligentajn” konstruaĵojn kiuj mem produktos elektron. Neniu veturilo funkcianta per interna bruligado estos enlasita, kaj muroj ĉirkaŭos la urbon por protekti ĝin kontraŭ la dezerto, sed ankaŭ por ĝin ventoli per la uzo de duktoj turnitaj angulen por kapti la marbrizojn. Kontraŭ la bagatela sumo de 22 miliardoj da dolaroj (taksita ĉioma sumo), Masdar loĝigos kvindek mil enloĝantojn kaj pli ol mil firmaojn kiuj specialiĝas pri novaj teknologioj kaj verda energio. “La masdaranoj profitos de pli bona vivkvalito, en urbo tute orientita al esploroj pri la protekto de la hommedio,” promesas Sultan Ahmad Al-Jaber, ĝenerala direktoro de Abu Dhabi Future Energy Company (Adfec), la ŝtata instanco kiu respondecas pri la projekto.

Kvankam ekologiaj fakuloj el la tuta mondo bonvenigis la projekton de Masdar, kaj eĉ subtenas ĝin la Monda Organizo de Protekto de la Naturo (WWF), ekonomikistoj en la regiono tamen havas pli sobran opinion pri ĝia ekonomia konveneco — sed ne tiel severe kritikas ĝin kiel iujn aliajn turismajn konstruprojektojn kiuj malobservas raciecon kaj bonan guston, kiel la kliniko de estetika kirurgio konstruota tute submare apud Dubajo. “Masdar profitas de impona publico”, agnoskas la estro de ekonomiaj esploroj de granda banko en Abudabio. “Estos malfacilege konstrui urbon kiu konsumos nur 25% de la energio kaj 40% de la akvo kiujn bezonas iu ajn alia ekvivalenta urbo en la Okcidento.” Sed la vera demando estas, ĉu ĝi fariĝos nur eta kosmetika flikrimedo kiu celas, ke oni forgesu ke la landoj de la Golfo estas inter la plej grandaj poluantoj de la planedo?

Krom la ekspluato de hidrokarbonoj, la regiono estas la hejmo de aliaj grave poluantaj industrioj (petrolkemiaĵoj, aluminio, sensaligo de marakvo). Kaj ĝia konsumisma vivstilo kondukas, jaron post jaro, al pliiĝo de ĉedoma rubo. En 2005, ekzemple, sole la urbo Dubajo produktis 1,2 milionojn da tunoj (kompare kun 1,5 milionoj por Parizo) — nombro kiu antaŭvideble triobliĝos ĝis 2014. Sufiĉas vidatesti la senĉesan noktan spektaklon de la rubujoj en Abudabio, Dubajo, Doho kaj Manamo por konscii kiom ankoraŭ farendas en la landoj de la regiono kiam temas pri la reciklado de rubaĵoj. “Ni volas fari el Masdar sekvindan ekzemplon,” rebatas altranga emirlanda gvidanto, kiu malakceptas ian ajn metodon de merkatumado kiu celas pli bone “vendi” la verdan bildon de Abudabio kompare kun ĝiaj najbaroj. “Per ĉi tiu urbo, ni starigas mondan normon por daŭrigebla evoluo. Kvankam ni ne povas plibonigi la situacion en urbaj centroj kiuj jam ekzistas en la Golfo kaj aliloke, ni devas malgraŭ tio nepre certigi, ke estontaj urboj en la regiono estos kongruaj kun la lukto kontraŭ poluado kaj tutmonda varmiĝo.”

Estas vere, ke Masdar ne estas la sola novurba projekto en la Golfo. De oriente ĝis okcidente, de norde ĝis sude, arbaro da arganoj ŝajnas kovri la ses landojn de la Kunlabora Konsilio de la Golfo (KKG): laŭ statistikero regule citata en la internacia komerca gazetaro, preskaŭ triono de la arganoj en la mondo estas instalitaj en la regiono. Turismaj kvartaloj, ĉielskrapuloj, sidejoj de transnaciaj kompanioj, luksaj hoteloj: la longa listo de konstruataĵoj inkluzivas eĉ pli imponan kategorion: tute novajn urbojn, inter ili almenaŭ dek kvin jam konstruataj. “Kaj eĉ tiu nombro ne inkluzivas ekzistantajn urbojn. Urbon kiel Dubajo, kies areo triobliĝis en malpli ol dek jaroj, oni povas prave rigardi kiel novan urbon,” diras arkitekto Moussa Labidi, kiu dividas sian tempon inter Magrebo kaj la Golfo.

La fenomenon de novaj urboj en la Golfo estigis du ĉefaj faktoroj kiujn ekonomikistoj resumas per la frazo “duobla-D”: demografio kaj ekonomia diversigo. Por klarigi la unuan, sufiĉas kelkaj nombroj: la postulo pri loĝejoj pliiĝas je 20% ĉiun jaron, pligrandigante jaman nesufiĉon taksitan je preskaŭ duonmiliono da loĝdomoj. Ĉi tiu nesufiĉo rezultas el la pliiĝo de la loka loĝantaro kaj la senĉesa enfluo de kvalifikitaj dungitoj el eksterlando. Pro la loĝeja krizo kaj inflacio, eksterlandanoj kutime elspezas preskaŭ duonon de sia salajro por lupagoj — proporcio kiu probable plialtiĝos ekstreme en la venontaj monatoj. “La novaj urboj en la Golfo ankaŭ devas reteni la eksterlandanojn kiuj kontribuas al la ekonomia ekkreskego de la regiono,” diras ekonomikisto Marios Maratheftis, kiu laboras ĉe Standard Chartered. “Se ili forirus pro malfacilaĵoj pri la trovo de loĝejoj, tio estus severa frapo por la allogeco de la Golfo.”

Sed ĉi tiu demando ne sole koncernas loĝantojn el eksterlando. De Barejno ĝis Kuvajto, ankaŭ la juna generacio suferas pro la manko de loĝejoj, kiu, aldonite al la malfacileco trovi dungiĝon, pliakrigas la streĉitajn rilatojn en la socio. “Mi ne estas la sola kiu atendas la kompletigon de ĉi tiuj urboj. Homoj de mia aĝo ne povas pagi la koston de domoj kompareblaj al tiuj konstruitaj de iliaj patroj,” diras Ali Al-Wafi, juna barejna taksiisto kiu esperas ŝpari sufiĉe da mono por ekloĝi en unu el la estontaj konstruaĵoj ĉe Durrat Al-Bahrain. Ĉi tiu nova urbo etendiĝos sude de la insulo, trans dek kvin artefaritaj insuletoj en la formo de lunarko kovranta areon de dudek unu kvadrataj kilometroj. Ĝi devus esti finkonstruita en 2015 kontraŭ investo de 4 miliardoj da dolaroj.

Teroj reakiritaj el la maro

Por kompreni la duan faktoron, oni devas scii ke la konstruado de novaj urboj instigas ne nur la rapidan evoluadon en la regiono de entreprenoj de civila inĝenierado, sed ankaŭ la ekaperon de urbaj centroj dediĉitaj al ekonomia diversigo. Tio estas aparte vera en Saŭd-Arabio, kiu havas sep urbojn konstruatajn sur entuta areo de kvar cent kvindek kvadrataj kilometroj kontraŭ totala investo de 500 miliardoj da dolaroj. Tute sen brua diskonigo aŭ ekologie pura merkatumado, la vahabita reĝlando profitas el la pliiĝo de siaj rentoj el petrolo por fondi ĉi tiujn novajn urbojn, oficiale nomitajn “ekonomiaj urboj”, kies koncepto similas tiun de la anglalingva termino “clusters” [grapoloj]*.

* Grapolo estas kolektiĝo — ofte geografia sed foje ankaŭ asocia — de firmaoj laborantaj en kompletigaj sektoroj (ekzemple, la metalindustrio kaj petrolkemiaĵoj). En Francio, Jean-Pierre Raffarin, kiu vizitis Kanadon por vidi kiel la ideo funkcias, nomis ĝin “poluso de konkurencivo”. Ĝi ankaŭ nomiĝas “grapolo da entreprenoj”.

La konstruado de unu el ili, King Abdullah Economic City (KAEC), komenciĝis en decembro 2005 kaj devus esti finkonstruita en 2016. Eĉ pli impona ol Masdar kaj Durrat Al-Bahrain, la urbo de Reĝo Abdullah kovros cent sesdek ok kvadratajn kilometrojn kaj kostos 27 miliardojn da dolaroj. Situanta sub la bordo de la Ruĝa Maro apud la urbo Ĝedo, ĝi inkluzivos konteneran havenon, fandejon de aluminio, pasaĝeran terminalon kiu povos akomodi kvincent mil pilgrimantojn al Mekko, kaj kelkmilojn da pluretaĝaj loĝdomoj kun entute du milionoj da loĝantoj. “Ĉi tiu urbo konsistigas la koron de la saŭda sistemo de novaj ekonomiaj urboj”, diras oficialulo ĉe la Saudi Arabian General Investment Authority (Sagia), la agentejo kiu respondecas pri projektoj de novaj urboj. “Ĝi devas certigi la industrian evoluadon de la regiono de Ĝedo kaj ankaŭ proponi novajn ŝancojn por loĝigi saŭd-arabojn.” Aliaj novaj urboj koncentriĝas pri “la scio-ekonomio”, kiel Knowledge Economic City (KEC) kiu estas konstruota apud la urbo [?Medino. Saŭdaj respondeculoj volas, ke ĝi fariĝu la regiona ekvivalento de Silicon Valley.

Kvankam impona, la programo de ekonomiaj urboj evoluigita de Saŭd-Arabio ne konvinkas ĉiujn fakulojn. Kelkaj ekonomikistoj, inter kiuj estas iuj el la regiono mem, demandas al si, ĉu ĉi tiuj projektoj, kompletigite, ne montriĝos esti financaj embarasaĵoj, kiel la plene ekipitaj fabrikoj kaj instalaĵoj importitaj fare de landoj en la Tria Mondo kun nenia praktika uzo. “La defio estas progresigi la industriigon de la lando”, klarigas kadrulo de la Saudi British Bank (SABB). “Sed ĉi tiuj estontaj urboj, kaj la ekonomiaj aktivaĵoj kiujn ili enloĝigos, povos supervivi nur se ili akordos kun tutmondiĝo, kio implicas la starigon de eksterlandaj entreprenoj. Tio tute ne estas garantiita, eĉ se la aktuala ekonomia situacio estas bona.”

Inter la malhelpoj, oni ofte citas la ŝtatigon de dungado. “Estas paradokse”, agnoskas la kadrulo de la SABB. “Ĉi tiuj novaj urboj devas provizi unu milionon tri cent mil novajn laborpostenojn por saŭd-araboj, sed eksterlandaj firmaoj restas nevolemaj rilate al la loka laborantaro kaj insistas pri la rajto importi sian personaron el Azio.” Oni riskas fine konstantigi la aktualan ekonomian modelon, sur bazo de granda dependeco je eksterlandaj laboristoj en kunteksto de severa senlaboreco ĉe junaj saŭd-araboj.

Koncerne la urbon de Reĝo Abdullah, iuj saŭd-arabaj fakuloj ankaŭ timas, ke ĝia sukceso estos je la kosto de Ĝedo, ekonomia dinamo de la okcidenta parto de la reĝlando. “La du urboj riskas fariĝi konkurantoj, precipe pri havenaj servoj”, maltrankvile diras Omar Al-Badsi, ekspedisto. “Estas ankaŭ espereble, ke ni ne vidos translokiĝon de dungado, ĉar laboristoj loĝantaj en Ĝedo eble ne povos pagi la koston de loĝejoj en la nova urbo.”

Alia malfacilaĵo: la efiko de ĉi tiuj novaj konstruaĵoj sur la medion. Ne nur temas pri la estontaj atmosferaj emanaĵoj el industriaj centroj de Saŭd-Arabio, sed ankaŭ pri damaĝo al la maroj de la Golfo. En Abudabio kaj Dubajo, sed ankaŭ en Barejno kaj Kataro, oni realigas kelkajn projektojn de novaj urboj aŭ plivastiĝoj de nunaj urboj sur tero reakirita el la oceano. Kaj, plejofte, la materialoj ne devenis de la dezerto, sed de la marfundo, alsuĉita de dragiloj kiuj detruas marestaĵojn.

“La limigita influo de la civila socio, kaj la manko de grandskalaj ekologiaj organizaĵoj en la regiono, faciligas la intensan uzon de la marfundo por la kreo de tero por konstruado”, lamentas barejna docento. “La areon de damaĝo kaŭzis la potenco de ekonomia logiko, kiu estas des pli potenca ĉar la novaj urboj estas iniciato subtenata de la gvidantoj de la regiono.”

Doug Watkinson havas sian propran vidpunkton pri tiu juĝo. La vicprezidanto kun respondeco pri la evoluigo de Golfeto Barejno, proponita nova urbo norde de Manamo kiu kostos preskaŭ 3 miliardojn da dolaroj, li sin vestas kiel laboristo kaj veturas per ĉiuterena veturilo, evidente ĝuante viziti sian konstruadejon kie gigantaj kamionoj interkruĉigas. Preskaŭ la tuto de ĝiaj du kvadrataj kilometroj estas elmarigita, sed li refutas la ideon, ke ĉi tiu elmarigo de tero estos danĝera al la medio. “Nia tekniko pruvis sian meriton en Azio, precipe en Singapuro kaj Honkongo, kaj nur kaŭzas malgravan damaĝon. Kaj ni povas apliki ĝin multe pli facile en la maroj de la Golfo, pro ilia malprofundeco.”

Oficiale, ĉi tiuj projektoj estas por la bonfarto de civitanoj de la golfaj landoj, sed efektive multaj celas fremdajn investantojn al kiuj oni promesas luksajn domojn. Ĉiuj landoj en la regiono eĉ ŝanĝis siajn leĝojn por permesi al fremduloj akiri nemoveblaĵojn. “Laŭ la broŝuroj kaj reklamoj, ĉi tiuj novaj urboj sin tute dediĉos al lukso kaj malstreĉiĝo”, atentigas s-ro Labidi. “La problemo estas tio, ke la mezklasanoj de la Golfo eble ne havos sufiĉan aĉetpovon por loĝiĝi tie, krom se ili enŝuldiĝos plu.” Fine de junio, la centra banko de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj publikigis tion, kio efektive estis averto, ke familioj ne enŝuldiĝu pere de spekulacio, kaj ke la bankoj de la regiono limigu la asignadon de hipotekaj kreditoj. Rezulte, ĉi tiu dokumento revivigis konjekton pri baldaŭ okazonta kraŝo.

“Konstrui novan urbon ne nur signifas starigi murojn kaj atendi aĉetantojn, eĉ se ili estas riĉaj fremduloj”, diras Saleh Miri, arkitekto kaj ĝenerala direktoro de La Blua Urbo, novurba projekto en la Sultanio de Omano de kiu la unua fazo estos kompletigita en 2011. “Ankaŭ estas necese integriĝi en la kulturan kontinuecon de la regiono, por ne konfuzi la tieajn popolojn. Nunmomente, la abundo de vitro kaj ŝtalo ne faras tion. Laŭ sia propra maniero, novaj urboj diras multon pri kiel la golfaj landoj evoluas.”

Akram BELKAID.

Al niaj legantoj

En Francio, la plej multaj grandaj komunikiloj estas proprieto de kelkaj industriaj kaj financaj grupoj, ofte proksimaj de la registaro. Tia situacio kontribuas al ilia propagandemo, ilia emo adaptiĝi al la oficiala politiko. Tio devas instigi al mobiliziĝo kaj subteno de la sendependa gazetaro, de kiu Le Monde diplomatique estas parto.

Libera rilate al ĉiuj potencoj, politikoj, financistoj aŭ reklamistoj (tiaj enspezoj respondas al malpli ol 5% de ĝiaj spezoj), Le Monde diplomatique, kies redakta orientiĝo kaj mastrumado estas decidataj de ĝia personaro mem, estas referenca gazeto, kun sepdek tri internaciaj eldonoj en dudek-ses lingvoj. Sed ĝia financa ekvilibro dependas antaŭ ĉio de la nombro de aĉetantoj de la franca eldono. Aboni ĝin, en la momento en kiu ni faras malsimetrian komunikilan batalon fronte al la komunikilaj gigantoj, estas do ago de rezistado al unuformigo de la informo, al oferto kies principo estas mallongigi, moviĝi en la vivo de famuloj, fari rapide — kaj fari kiel la aliaj. Tio signifas ankaŭ ke oni montru sian intereson kaj sian apogon al gazetaro malrespekta, sciema, alia, libera.

Le Monde diplomatique proponas al vi:

‣ regulan analizadon, profundan, de la internaciaj kaj regionaj konfliktoj;

‣ analizon de la precipaj ekonomiaj, financaj kaj sociaj dosieroj;

‣ bilancon de la minacoj kiuj pezas sur la estonteco de la planedo kaj de la respondoj kiuj skiziĝas;

‣ intervenojn de intelektuloj, de esploristoj kaj de specialistoj — francaj kaj alilandaj — por klarigi la debaton de ideoj;

‣ grandajn raportaĵojn, interesajn enketojn, bibliografiojn, kronologiojn ktp.;

‣ maparojn famajn pro ilia riĉeco kaj kvalito.

Ĉiuj ĉi produktadoj bezonas ja energiojn kaj resursojn. Ĉar se la komento, kaj des pli la emocia esprimiĝo, estas senpagaj, la informado aŭ la profunda enketado postulas tempon kaj rimedojn.

Per subteno de nia eldonaĵo vi helpos nin konservi tiun originalecon kaj tiun sendependecon kaj ankaŭ konservi la senpagecon de nia retejo kiel referenca dokumenta centro.

Ekde februaro 1995 nia gazeto efektive disponigas sur Interreto, kelkajn monatojn post ilia papera apero, grandan nombron da siaj artikoloj. Gravaj geografiaj kaj temaj dosieroj, kaj ankaŭ datumbazoj (mapoj, revuoj...) tre ŝatataj de la retumantoj, kompletigas — ankaŭ senpage — tiun retejon. Estas nun proksimume 650.000 personaj vizitantoj kiuj, ĉiumonate, informas sin ĉe www.monde-diplomatique.fr.

“La Valise diplomatique”, kiu kompletigas la analizojn de la papera gazeto, ebligas al la redaktejo kaj al ties kunlaborantoj aldoni klarigojn pri la aktualaĵoj, dum la blogoj certigas specialan daŭrigon de certaj temoj (“Novaĵoj el la Oriento”, “Planedo Azio”, “Eĥoj de Afriko”, “Mapaj vizioj”, “Stato de la akvo”, “la financpumpilo”, “Informo 2.0” ... [ĉio en la franca lingvo]).

Nenio tia estus ebla sen la grava subteno, por la gazeto kaj por la retejo, fare de la aĉetantoj de la papera versio de la DIPLO, aparte de ĝiaj abonantoj.

Por komfortigi nian gazeton en ĝia serĉado de ekonomia ekvilibro kaj en la senpageco de ĝia reta eldono, ni proponas al vi aboni, pere de nia sekura sistemo de reta pagado, je escepta prezo, la paperan eldonon de la franclingva gazeto, [por vi mem aŭ por amiko aŭ konatulo]: unu jaro (dek-du numeroj) por 29 eŭroj anstataŭ 54 eŭroj, do 46% da rabato de la kioska vendo (la oferto estas limigita al la eŭropa parto de Francio, valida ĝis la 31-a de oktobro 2008).

Mi antaŭdankas pro via subteno.

P-S: Se vi estas jam abonanto de Le Monde diplomatique, ni proponas al vi fari donacon al “Solidaraj legantoj” (“Lecteurs solidaires”), formulo kiu ebligas doni abonojn al legocentroj kun malaltaj rimedoj (asocioj, malliberejoj ktp) aŭ situantaj en malriĉaj landoj.

Serge HALIMI, direktoro de Le Monde diplomatique

Nova geopolitiko de la kapitaloj

LA ANEKDOTO kuris inter bankoj kaj financaj institucioj antaŭ ol alveni en la gazetaraj redaktejoj de la tuta mondo: Fanny Mae kaj Freddy Mac, la du specialistoj pri hipoteka kredito, estis savita el bankroto, en septembro 2008, pro telefonalvoko de la ĉina prezidanto Hu Jintao al lia usona kolego George W. Bush: la ĉinaj instancoj minacis, alie, ne plu aĉeti promeskambiojn de la usona fisko. Usono, laŭ tio, cedis. Flanke de Vaŝingtono oni malkonfirmas. Flanke de Pekino oni limiĝas al rideto... kaj resendas al la faktoj: Fanny Mae kaj Freddy Mac evitis la fiaskon kaj la ĉinajn perdojn — 595,9 miliardojn da dolaroj — estis garantiitaj. Ĉu aŭtenta aŭ ne, tiu historio ne estas malpli simbola pri la okazantaj ŝanĝiĝoj en la geopolitiko de la kapitaloj.

Usono jam ne kapablas decidi sola pri la financaj aferoj de la mondo. Ĝi troviĝas sur la akuzo-benko. Dum la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la sesdektria, la 24-an de septembro, s-ro Bush devis aŭdi, rekte, la riproĉojn de pluraj ŝtatestroj kiuj rimarkigis ke iam estis tempo en kiu lia registaro “donis lecionojn al la aliaj nacioj pri la avantaĝoj de la senbridaj merkatoj”, dum hodiaŭ “ĝi forneas sian propran medicinon proponante helpadon al la financaj institucioj”.*

* Neil MacFarquhar, “Upheaval on Wall Street stirs anger in UN” (la perturbo ĉe Wall Street kolerigas la UN), International Herald Tribune, Parizo, 24-a de septembro 2008.

Kelkajn tagojn poste, dum la “Ĉina Davoso”, kiu kunvenigas la “kremon” de la monda financo en Tianjin, en Ĉinio, la lokaj ekonomikistoj kaj gvidantoj memorigis ke ili pravis ne cedi al la premo por plena liberigo de ilia financsistemo. “Kiam ni vidis la usonajn regulistojn malaltigi la nivelon de persona kontribuaĵo al nulo, ni diris al ni: ‘Tio estas ridinda’”*, diris s-ro Liu Mingkang, prezidanto de la Komisiono pri Banka Regulado.

* Tiuj vortoj kiel la sekvaj estas raportitaj de Yann Rousseau, “Quand Pékin donne des leçons de capitalisme à l’Amérique [Kiam Pekino donas lecionojn pri kapitalismo al Usono]”, Les Echos, Parizo, 29-a de septembro 2008.

En la lastaj jaroj, s-ro Liu remetis (iomete) da ordo en tiu sektoro tre malbonstata, zorgante konservi la ŝtatan manon super la merkatoj, sen iluzio pri tiu — nevidebla — de la merkatoj. Kaj s-ro Liu aldonis: “Fine ni komprenis ke multaj aferoj kiujn ni lernis de niaj profesoroj estis malĝustaj.” La ironion ja komprenis la ĉeestantaj bankistoj kiuj juĝis la usonajn instancojn kulpaj — io senprecedenca sur la financa planedo. “Ni faris grandegajn erarojn pri monpolitiko”, klarigis s-ro Stephen Roach, prezidanto de la Morgan Stanley en Azio, fingromontrante la politikon de la usona centra banko, la FED, kiu puŝis la landon en “konsum-orgion”.

Parenteze, la menciita “orgio” koncernas nur etan malplimulton de la loĝantaro. Dum la 1% da plej riĉaj usonanoj dividas inter si kvinonon de la enspezoj de la lando — historia rekordo-, la mezuma salajro proksimume stagnis inter la jaroj 2000 kaj 2007 (+ 0,1% jare)... Ne la konsumo kreskis tro alten, sed la salajroj malkreskis tro malalten, devigante prunti por loĝi, eduki la infanojn aŭ viziti kuraciston (la tarifoj de san-asekuro, ekzemple, grimpis je 68% dum la sama periodo). Krome, la grandaj riĉaĵoj kaj la grandaj grupoj decidis investi aliloke, malfavore al la industria kapacito de la lando, devigante tiun importi pli kaj eksporti malpli — kio kaŭzis la deficitojn.

Fakte, la alta Usono riĉiĝas kaj ŝovas la malaltan al la kreditinstitucioj anstataŭ pagi decajn salajrojn. Kaj estas la Sudo kiu pagas la ŝuldojn.* Tiel, anstataŭ iri de la Nordaj landoj al la Sudaj — kio okazis ĝis meze de la 1980-aj jaroj-, la kapitaloj iras la kontraŭan vojon. Estas ĉefe la sojlolandoj kiuj pagas la usonajn deficitojn, aĉetante promeskambiojn de la fisko, tiujn pruntojn eldonatajn de Vaŝingtono kaj aĉetatajn je 80 aŭ 90% de eksterlando. (vidu la mapon)

* Ĝi pagas ankaŭ la fakturon de la altege kreskintaj elspezoj por la armeo: pli ol 600 miliardoj da dolaroj en 2007.

Kompreneble, Japanio, tre evoluinta, restas la plej fidela aĉetanto de tiuj valorpaperoj (1.197 miliardoj da dolaroj).* Sed Pekino situas en dua pozicio (922 miliardoj da dolaroj). Ĉinio estas ne nur “la laborejo de la mondo”, ĝi fariĝis ankaŭ la bankisto de Usono. Kaj se oni inkluzivas la aliajn grandajn kreditorojn de la regiono (Honkongon, Sud-Koreion, Singapuron), Azio sorbas pli ol la duonon de la usona publika ŝuldo akumulita eksterlande. Aldoniĝas la petroleksportaj landoj, grandaj financistoj (tamen duoble malpli ol la ĉinoj) kaj la sojlolandoj kiel Meksikio aŭ Brazilo ... Rusio, tiom fifamigita de la prezidanto Bush, troviĝas inter la dudek plej grandaj alpruntantoj de la mondo. Do, oni povas interŝanĝi venĝdeklarojn kaj grande malfermi la pagokason.

* “Foreign holdings of US Securities”, departemento de la publikaj aferoj de la usona fisko, Vaŝingtono, 29-a de februaro 2008.

Restas tamen ke, laŭ la diro, “kiu pagas la balon gvidas la dancon”, aŭ almenaŭ esperas gvidi ĝin iam. Imagu la emocion de Wall Street se, nur hipotezo, Ĉinio reduktus siajn financadojn aŭ konsiderus suspendi siajn aĉetadojn de promeskambioj de la fisko. Sed tio ne estas kion Pekino emus fari. “Ni devas unuiĝi”, eĉ klarigis la ĉina ĉefministro Wen Jiabao dum interparolado kun la usona magazino Newsweek: “Dum tiuj malfacilaj tempoj, precizigis li, Ĉinio iris kun Usono. Kaj ni pensas ke tia helpo devos helpi stabiligi la mondajn ekonomion kaj financon, kaj malebligi gravan ĥaoson. Mi kredas ke kunlaborado estas nepra.”* Oni povas, kiel iuj komentistoj, vidi en tio la pruvon de ideologia alianco inter regantoj de la kapitalismo. Pli proze, Pekino provas defendi siajn interesojn. “Se aferoj fartus malbone ĉe la usona financ-sektoro, asertas la ĉefministro, “ni estus en zorgo pri la sekureco de la ĉinaj kapitaloj.” Tio validas por la ekstero — la borsa falo ne evitis la ĉinajn bonhavojn eksterlande — kiel por la interno de la lando.

* Interparolado kun Fareed Zakaria, “We should join Hands”, Newsweek, Novjorko, 6-a de oktobro 2008.

Efektive, la aĉetoj de promeskambioj de la fisko, kiuj ebligis financi la usonan deficiton kaj prunti al Usono por ke ĝi aĉetu la malmultekostajn ĉinajn produktojn, estas nur la videbla parto de la glacimonto. Pekino posedas la plej grandan rezervon de dolaroj en la mondo (proksimume 2.000 miliardoj).* Tio estas pli ol du trionoj de jaro da ĉina produktado. Se la financa cunamo forglutus la usonan financsistemon, kuntrenante la verdan bileton, la ĉina dolarmonto kolapsus. Jen kio malhelpas Ĉinion haltigi la maŝinon, ignori la venontajn promeskambiojn de la fisko aŭ imprese malpliigi siajn dolarrezervojn. Ĉia falo de la verda bileto sekvigus altiĝon de la juano kaj, ĉefe, kondukus al devaluto de ĝiaj rezervoj, iel kvazaŭ en la lastaj jardekoj Ĉinio estus pagita per ludmono. Jen kio povas mildigi multajn ardajn dezirojn.

* “The World Factbook”, Central Intelligence Agency (CIA), Vaŝingtono.

Efektive, Usono jam ne povas rezigni la financadojn de Ĉinio, kiel Pekino ne povas ne interesiĝi pri la usona giganto. En tia interplektiĝo troviĝas ankaŭ Tokio, kiu posedas la duajn plej grandajn dolarrezervojn de la mondo, kaj eĉ Rusio, kiu okupas la trian rangon. Tia estas la kosto de la specifa rolo de la dolaro en la mondaj interŝanĝoj, heredita de la Dua Mondmilito.

Tiam Usono estis la sola lando kiu eliris pli riĉa el la konflikto. Anglio, enŝuldiĝinta, estis malfortigita; Francio elĉerpita; Sovetunio elsangigita. La interkonsentoj de Bretton Woods — laŭ la nomo de la urbo en Nov-Hampŝiro kie oni difinis la novajn financ-regulojn en julio 1944 — konfirmis tiun potencon. Ili asertis la pivotan rolon de la dolaro (anstataŭ la angla pundo) kaj kreis la du instituciojn kiuj poste fariĝis la armita brako de Vaŝingtono: la Bankon Internacian por Rekonstruado kaj Disvolvado (BIRD, la estontan Mondan Bankon) kaj la Internacian Mon-Fonduson ([?IMF). La Marshall-plano por Eŭropo estis financata per dolaroj, por garantii la pezon de la verda bileto kaj certigi vendojn de usonaj produktoj.

Unu el la tiutempaj famaj intertraktistoj, John Maynard Keynes, ja provis kontraŭi tiun akaparon proponante monsistemon bazitan sur kont-monunuo, mono vere internacia, la bankoro.* La fortrilato ne permesis tion. La dolaro trudiĝis kaj, kun ĝi, la hegemonio de Usono super la okcidenta mondo. La usonaj gvidantoj povas fari kion ili volas, pagas la aliaj. Kiam la situacio fariĝas tro malfacila, ili ŝanĝas unuflanke la ludregulojn. Laŭ la tre fama esprimo de la usona sekretario pri fisko John Conally: “La dolaro estas nia mono, sed via problemo.”

* Keynes proponis tutan internacian arĥitekturon, organizaĵon por komerco, centran bankon — la Internacian Kompensad-Union. Vd Susan George, “Alia organizaĵo de komerco eblis”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2007.

Tiel, la 15-an de aŭgusto 1971, la prezidanto Richard Nixon dekretis ke la usona mono ne estos plu konvertebla en oro. Ĝi estis ekde tiam nur papero, fluktuante laŭ la kapricoj de la merkatoj kaj de la usonaj politikoj. “La eksterordinara privilegio de la dolaro”, denuncis jam meze de la 1960-aj jaroj la generalo de Gaulle, fortiĝas. La registaroj cedas, la komercaj transakcioj fariĝas precipe en verda bileto, la centraj bankoj enstakas ĝin (apud la markoj, jenoj, poste eŭroj...). Ankoraŭ nuntempe tiu dolarsistemo dominas la mondan scenejon. Usono povas ne nur akumuli la ŝuldojn kaj pagigi siajn “partnerojn”, ĝi povas samtempe altiri la kapitalojn al sia teritorio (por la industrio la esplorado aŭ por savi societojn...) kaj eksporti kapitalon por faciligi la enradikiĝon de la multnaciaj konzernoj eksterlande. Se oni konsideras la tutaĵon de la rektaj eksterlandaj investoj (REI) faritaj en la mondo en 2007, Usono restas la unuaranga ricevanto; ĝi estas samtempe la plej granda investanto en eksterlando.* Tiel ĝi ĝuas eksterordinaran povon de geopolitika elektado de kapitaloj.

* Fine de 2007, la REI ricevitaj de Usono estis je 237,5 miliardoj da dolaroj kaj tiuj kiujn ĝi faris eksterlande atingis 333,3 miliardojn da dolaroj. Kp “World Investment Report”, Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD), Novjorko, 24-a de septembro 2008.

Kvankam ĝi estas daŭre valida, la sistemo tremas sur siaj bazoj. La ŝtatoj kiuj akumulis rezervojn jam ne kontentiĝas meti la monon en bankoj kiel faris la petroleksportaj landoj en la 1970-aj jaroj; ili kreis tion kion oni nomas “suverenajn fondusojn” (4.000 miliardoj da dolaroj minimume) kiuj servas por investi en disvolvo-projektojn pli aŭ malpli faraonecajn kiel en la landoj de la Persa Golfo, aŭ por aĉeti eksterlandajn societojn.* Temas pri armilo por sin trudi, kiun multaj okcidentaj landoj timas.

* Vd Ibrahim Warde, “Suverenaj fondusoj, ĉu predistoj, savantoj aŭ trompataj?”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2008 kaj Akram Belkaïd, “Derrière la vitrine écologique du Golfe [Malantaŭ la ekologia montrofenestro de la Persa Golfo]”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2008.

Krome, la pezo de la dolaro en la mondaj ŝanĝrezervoj malaltiĝis je proksimume dek poentoj en malpli ol dek jaroj: ĝi estas 62,4% de la ŝanĝebla mono en la centraj bankoj fine de la unua duonjaro 2008, kontraŭ 71,2% fine de 2000. Dum la sama periodo, la parto de la eŭro pasis de 18,3% al 27%.* Ankaŭ la jeno, simbolo de la japana potenco en la jaroj 1970-1990 — kiu igis iujn antaŭdiri (jam) la “usonan kadukiĝon”-, malkreskis de 6,1% al 3,4%. Tamen, nek la eŭro nek kompreneble la jeno kapablas, en la momento, anstataŭi la dolaron. Nur la kombino de firma ekonomia potenco kaj de forta originala politika koncepto povas ŝanceli la sistemon aŭ almenaŭ ebligi intertrakti inter egaluloj.

* “Currency Composition of Foreign Exchanges Reserves (COFER)”, Internacia Mon-Fonduso, Vaŝingtono, septembro 2008; www.imf.org.

La Eŭropa Unio, kiu ĝisfunde enkaĉiĝis en la ĝuon de la usoneca malregulado, ne povas esperi levi tiun defion. Nun la plej bonintencaj fakuloj esperas mezan kreskon proksiman de nulo por la venonta jaro, do eksponencialan kreskon de senlaboreco kaj de entrepren-bankrotoj. Sur politika nivelo la Eŭropa Unio restas neekzista kaj, male al la komunikila fabelo, ĝi restis ekster la ago en la krizo. Kelkaj ĝiaj principoj, prezentitaj kiel netuŝeblaj, estis eĉ urĝe forĵetitaj — pri kio neniu plendos. Adiaŭ la kriterioj de Mastriĥto kiuj devis limigi la publikajn deficitojn. For la rifuzo de publikaj helpoj al naciaj grupoj. Nenia komuna agprogramo. Ĉiu ŝtato adoptis, pli aŭ malpli, la planon de bank-ŝtatigo komence difinita de la laborpartia ĉefministro Gordon Brown, la malplej eŭropa inter ĉiuj, gvidanto de lando kiu estas eĉ ne membro de la eŭrozono!

Kaj Ĉinio? “Ankoraŭ ne estas la tempo kiam [ĝi] estos en egaleco kun Usono, sed la relativa ŝanĝiĝo de la gravitcentro devas doni al ĝi konfidon”*, rimarkigas Dingli Shen, direktoro de la Instituto pri Internaciaj Studoj ĉe la universitato Fudan de Ŝanhajo. Tria ekonomia mondpotenco (Vidu Philip Golub: “Survoje al malcentra monda sistemo”), tre implikita en la financa kirlo, ĝi certe ne estas ŝirmata kontraŭ ties sekvoj. La ĉinaj ekonomikistoj taksas jam ke “ĉiuj grandaj investoj faritaj ekster Ĉinio lastan jaron estas en la ruĝo”.* Tiel la partoprenoj en la bankoj Morgan Stanley (kvin miliardoj da dolaroj) kaj Blackstone (tri miliardoj da dolaroj), kiuj simbolis la eniron de Ĉinio en la financaferoj, grave malplivaloriĝis.

* David Pillingn, “America’s chance to end its Asian addiction”, Financial Times, Londono, 2-a de oktobro 2008.
* Jamil Anderlini; “Prudences guides China’s outlook”, Financial Times, 24-a de septembro 2008.

Pro tio, ene de la gvidaj skipoj de la Komunista Partio kaj en Interreto, la debato evoluas pri la praveco de tiu politiko. La ĉina registaro cetere rifuzis helpi la usonan bankon Lehman Brothers. Des pli, klarigas banka kadrulo, ke la ĉinaj partoprenoj “ne devas plu esti konsiderataj kiel mono por dubaj aktivoj (dump money) nek kiel sleeping partners [“dormantaj partneroj”], do sen interven-rajto. Kaj li citis kiel ekzemplon la aĉeton de Morgan Stanley fare de la japana banko Mitsubishi JC, kiu disponos pri seĝo en la estraro.

Ĝis nun la azia giganto restis relative ekster la plej frenezaj moninvestoj. Lastatempe oni volonte rakontas en Pekino historion tre bone resumitan de la Financial Times.*. Kiam li estis ĉefministro, komence de la jaroj 2000, s-ro Zhu Rongji kunvenigis tutan eminentularon de ekonomikistoj , de oficistoj, de financ-specialistoj por malkovri la novajn instrumentojn de monda moninvestado. Tiuj estis prezentitaj kiel “spegulo kiun oni metas fronte al alia spegulo kaj tiel plu ĝis senfine”. Tio estas efektive sufiĉe bona difino de tio kion oni nomas “derivitaj produktoj” (produktoj de spekulado kiuj servas al spekulado), kies akcioj mondskale estas hodiaŭ pli ol miliono da miliardoj da dolaroj, do la ekvivalento de dudek jaroj da monda produktado baziĝanta sur sablo, io virtuala...

* Vd “Prudences guides...”, verko cit.

Certigita de tiu klarigo kaj konvinkita ke “oni ne ŝercu per aferoj kiujn oni ne komprenas”, laŭ la malnova ĉina proverbo, s-ro Zhu ne grande malfermis la kluzojn; liaj posteuloj ankaŭ ne. Eĉ se “ni ne scias precize kiom da kadavroj estas en la ŝranko”, la engaĝiĝoj de la ĉinaj bankoj pri tiaj moninvestoj ŝajnas limigitaj, asertas al ni ekonomikisto de la Industria kaj Komerca Banko de Ĉinio (Industrial and Commercial Bank of China, ICBC) de Ŝanhajo. Oni povas tamen demandi sin pri la ĵusa decido permesi la tempolimajn vendojn en la ĉinaj borsoj, dum certaj okcidentaj landoj limigis tion pro la spekula spiralo.

Alia malforteco: la nemoveblaĵ-veziko restas granda, kvankam ĝi iomete malpufiĝis en la lastaj du jaroj. Ĉiukaze, kiel indikas nia ekonomikisto, kiam temas pri publikaj konstruaĵoj, la postulo de profitdoneco estas malpli forta, ĉar “la ĉina ŝtato havas tempon”...

Entute, Ĉinio konservis sekurilojn. Laŭ la profesoro Yang Baoyun de la Lernejo pri Internaciaj Studoj de la universitato de Pekino, “la financsistemo estas ankoraŭ sub kontrolo”. Malgraŭ la internaciaj premoj, Pekino posedas larĝe ŝtatan banksektoron kaj konservas sian kontrolon de la ŝanĝoj kaj prudentan mastrumadon de sia mono.* Ironio de la historio, la IMF preparis por oktobro akuzon kontraŭ tiuj reguladoj... kiun ĝi devis prokrasti atende de pli bonaj tempoj: “La malekvilibro de Ĉinio [akuzita manipuli sian monon al malalta nivelo kaj ne malreguligi siajn financojn] estas longtempa problemo kaj povas atendi monaton”, komentis s-ro Dominique Strauss-Kahn*, kiu videble ne rimarkis la ridindecon de la afero.*

* Vd Chine, Inde, la course du dragon et de l’éléphant [Ĉinio, Hindio, la vetkuro inter drako kaj elefanto], Fayard, Parizo, 2008.
* Li estas direktoro de la Internacia Mon-Fonduso (IMF). -vl
* “IMF delays China report” (la IMF prokrastas la raporton pri Ĉinio), South China Morning Post, Honkongo, 1-a de oktobro 2008.

Pekino ne nur konservis instrumentojn de publika interveno, sed ĝia kresko estas ligita kun produktado kaj esplorado, kio ne estas malgrava afero. Efektive, la sistema krizo kiu frapas Usonon kaj la eŭropajn landojn montras ke oni ne povas por longa tempo malkupli la servojn kaj la financon de la materia produktado.

Kompreneble, la ĉina disvolvomodelo estas tirata de la eksportado; la antaŭvidebla falo de la konsumado ĉe ĝiaj du precipaj klientoj (Usono kaj la landoj de la Eŭropa Unio) povas do sekvigi malaltiĝon de la vendoj kaj do de la produktataj kvantoj.* Komence de la jaro 2008, multaj specialistoj kalkulis kun “malkupliĝo”, per kiu Ĉinio daŭrigos sian progresadon malgraŭ la kolapso de la evoluintaj landoj: 60% de la komercaj interŝanĝoj okazas kun la aliaj aziaj landoj. Krom ke tiuj ne estas ŝirmataj kontraŭ malrapidiĝo (Japanio estas ĉe la rando de recesio, Sud-Koreio suferas, Hindio ne fartas pli bone...), inter duono kaj du trionoj de tiu inter-azia komerco “finas sian vojon sur le merkatoj de la G3 (Usono, Eŭropa Unio kaj Japanio)”, taksas s-ro Sopanha Sa, ekonomikisto ĉe la franca Société Générale. Se tiuj vendeblecoj fermiĝas, la konsekvencoj sekvos tuj. Oni jam parolas pri maldungoj, de du milionoj ĝis du milionoj kaj duono da laboristoj, en la delto de la perlo-rivero (la regiono plej fokusita al eksportado).

* 19% de la ĉinaj eksportoj iras al Usono, 20% al la landoj de la Eŭropa Unio, laŭ la ĉinaj statistikoj. www.stats.gov.cn.

Ĉefartikolo — ne subskribita — de la tre oficiala Taggazeto de la Popolo perfekte resumas la situacion: “La mito de Wall Street disfalas”, estas tie skribite, kaj la monda komerco estas rekte minacata. Sed antaŭ ĉio, “je longa tempospaco, la relativaj avantaĝoj de la “made in China” povus reduktiĝi kaj la konkurencivo de Ĉinio ĉe eksportado povas malfortiĝi. Krome, la monda geopolitiko fariĝos pli kaj pli kompleksa, la novprotektismo alvenos kaj en la estonteco, la komercaj baroj tendencos pli altiĝi ol malaltiĝi.”*

* “Wall Street turnmoil tests China’s foreign trade” (La perturbo de Wall Street testas la eksteran komercon de Ĉinio), People’s Daily, Pekino, 6-a de oktobro 2008.

Resume, la ĉinaj aŭtoritatuloj konscias ke malfermiĝas nova fazo, kaj ili serĉas aliajn relajsojn por la kresko. La profesoro Yang esprimas tion senpere: “Ne estas alia rimedo ol disvolvi la internan merkaton. Necesas nun fari serioze kion oni anoncas de longa tempo.” Kaj nome redukti la malegalecojn inter urboj kaj kamparoj. Jam la prezaltiĝo de la nutraĵoj ebligis altigi la enspezojn de la kamparanoj je 17,9% en la unua duonjaro de 2008.* Sed ne sufiĉas altigi la aĉetpovon por impulsi la konsumadon: hodiaŭ parto de la gajnito estas ŝparata (la ĉina ŝparo havas la plej altan kvoton de la mondo), ĉar la familioj apartigas monon por alfronti malsanojn aŭ la pensiiĝon... Necesas do samtempe daŭrigi la konstruadon de efika sistemo de kolektiva socia sekureco, ankoraŭ embria, kaj altigi la enspezojn.

* Ŝtata Oficejo pri Statistiko, oktobro 2008; www.stats.gov.cn; Sed la prezaltiĝo trafis la aĉetpovon de la urbanoj.

La internaj movfortoj de la kresko tamen komencis jam moviĝi. El la 11,4% de kresko en 2007, “4,4% venis el la elspezoj por konsumado, 4,3% el investoj kaj 2,7% el netaj eksportoj”, klarigas la proparolanto de la ŝtata oficejo pri statistiko Li Xiaochao.* Tiu tendenco certe daŭros ĉi-jare kun kvoto de 10%. Por 2009 la specialistoj kalkulas kun kresko ĉirkaŭ 7 ĝis 8% — kio revigus ĉiun ajn okcidentan gvidanton. Sed konsidere al la levotaj internaj defioj (malriĉeco, kampula malkontento, politika malstabileco de la mezaj tavoloj), malsupriĝi sub tio signifus tutcerte la komencon de problemoj. Tio ne ekskludas la nun esencan demandon pri nova maniero de kresko, pli zorganta pri la medio.

* People’s daily, 30-a de januaro 2008.

Ekstere, Ĉinio provas malstriktigi la premon de la dolaro. Tiel ĝi recikligis parton de la kromaĵoj en Afriko kaj pruntedonis fondusojn, ekster la kondiĉoj kiujn hieraŭ trudis la Monda Banko kaj la IMF. Ĝi multigas la duflankajn komercajn interkonsentojn por samtempe certigi sian energi-provizon (kun Venezuelo, Rusio, Irako, Irano) kaj novajn vendeblecojn (Japanio, Hindio...). Ĝi subtenis la starigon de la Azia Mon-Fonduso, lanĉita en majo 2007 kun Japanio kaj Sud-Koreio. Tiu fonduso, dotita je 80 miliardoj da dolaroj, garantias financan solidarecon inter la dek landoj de la Asocio de Sud-Orient-Aziaj Nacioj (ASOAN — en la angla: ASEAN), sen pasi tra la IMF, fifamiĝinta en la regiono.

Similaj iniciatoj estas faritaj en aliaj mondpartoj, kiuj ĉiuj deziras emancipiĝi el la dolaro. En Latinameriko, Suda Banko, kiu kunigas Argentinon, Bolivion, Brazilon, Ekvadoron, Paragvajon, Urugvajon kaj Venezuelon, celas helpi la financadon de infrastrukturoj, ekster la instancoj de Bretton Woods. Argentino kaj Brazilo decidis pagi siajn reciprokajn aĉetojn en lokaj monoj, kaj tiel forigis la verdan bileton el siaj interŝanĝoj (vidu Maurice Lemoine,.)

Kvazaŭ-instituciaj ligoj fariĝas inter Brazilo kaj Rusio, Hindio kaj Ĉinio (oni nomas ilin la BRIC, laŭ la landnomoj en multaj lingvoj). Rusio firmiĝas en Eŭropo — kaj ne nur ĉar ĝi disponas pri krudmaterialoj. Brazilo gravas en Latinameriko, eĉ se ĝi povas suferi pro la usona recesio. La komerco Sudo-Sudo evoluas vigle. Ni estas ankoraŭ malproksimaj de unueca fronto kapabla trudi novajn internaciajn regulojn kiuj detronigus la verdan bileton kaj ties instituciajn lambastonojn, la IMF kaj la Mondan Bankon. Tamen videbliĝas vojetoj, kiel tiu de la profesoro Arvind Subramanian*, kiu en la Financial Times imagas Ĉinion pruntedonanta fondusojn al Usono laŭ la modelo de la “kondiĉoj” iam truditaj de la IMF: la kriterioj estus ĉi-foje publikaj (kontrolo de la bankoj) kaj sociaj (kreado de “retoj de socia sekureco”). Ĉinio, skribas li, “metiĝus en pozicio de superpotenco”. En la momento, Pekino havas por tio nek la emon nek la rimedojn. Sed morgaŭ?

* Esploristo ĉe la Peterson Institute for International Economic en Vaŝingtono. VdA master plan for China to bail out America”, Financial Times, 7-a de oktobro 2008.

Martine Bulard.

La financaj skuiĝoj komunikiĝas al la reala ekonomio

Ĉu la fino de neintervenismo?

Je la unua fojo de post la recesio de 1992-1993, la riĉeco kreita de la dekkvin eŭrozonaj landoj regresis (-0,2% je la dua kvaronjaro). Kiel tiu de Japanio (-0,6). Pro malaltiĝanta kresko kaj altiĝanta senlaboreco, la franca ekonomio subfalas; la rigoreco baldaŭas. La nestabileco de domnegocaj prezoj, kaj tiu de valutoj kaj krudaj materialoj, montras la kapablecon de la merkatoj por “adaptiĝi”. Sed la loĝantaroj kaj la entreprenoj, tial, ke ili estas malpli flekseblaj, obstinas difekti tiun belan mekanikon.

ĈION BONE KONSIDERINTE: “la merkatoj alĝustiĝas”. Fakte, la prezoj ĉiam sukcesas, bonjare-malbonjare, egaligi la ofertadon kaj la mendadon en ĉiu merkato. Ni iomete pli troigu la adorkliniĝon: kio variigas la prezojn en ĉiuj merkatoj, por ke tiuj fine ĉiam egaligu la kvantojn ofertatajn kaj mendatajn, tio estas la interefikado de ofertado kaj mendado. Lastatempe, la “merkatoj” estas ludantaj bonan spektaklon, kaj necesus esti apatiulo por ne eltiri la lecionojn: ili alĝustiĝas.

Ĉu hazarde pligrandiĝas la mendado de fosilia energio? La prezoj de tiuj resursoj oportune plialtiĝas por restarigi la egalecon inter ofertado kaj mendado. Kiaj ajn estas la kialoj — senbrida kreskokvanto de Ĉinio, striktigoj de la OPEL*, pozicioj malkaŝe spekulaj de la investad-kapitaloj, geopolitikaj necertecoj (malordoj en Niĝerio, strikoj en Skotlando, streĉiteco kun Irano, ktp.), malmultiĝo de kuŝejoj facile atingeblaj...-, la streĉiteco inter la evoluo de la mendado kaj tiu de la ofertado fine ekvilibriĝas per altiĝo de prezoj.

* Organizaĵo de Petrol-Eksportaj Landoj (OPEL) [angle OPEC, france O.P.E.P.]. -jh

La petrolprezoj duobliĝis inter majo 2007 kaj majo 2008. Ili obliĝis per kvin (en dolaroj) de post 2002*. Ĉu hazarde la anticipoj inversiĝas? La merkatoj (tute ne kontraŭantaj) retroiras: la naftbarelo perdis pli ol 30 dolarojn en kvar semajnoj ĉi-somere.

* En dolaroj, tio respondas al obliĝo per tri
Ĉu ĝi altiĝos aŭ falos?

Ĉu la mendado de cerealoj pligrandiĝas pli rapide ol ilia ofertado? Preza ekaltiĝo taktoplene restarigas la egalecon. Kiaj ajn estas la kialoj: malbonaj rikoltoj; kariĝo de aldonaĵoj (de petrolaj produktaĵoj... konvertitaj al grasumoj aŭ al karburaĵoj por maŝinoj); urbanizado kaj senpopoliĝo de kamparoj en disvolviĝantaj landoj; stariĝo de meza klaso en Barato kaj Ĉinio, kiu konsumas nutraĵojn pli postulemajn je kulturataj areoj (viandoj, tritikoj, maizo); disvolviĝo de agrokarburaĵoj, transiĝo de spekulaj pozicioj, forkurantaj de la krizo pro subnorma alpruntado [subprime lending], al nutrovaroj...

La cerealaj prezoj tiam altiĝis por restarigi la egalecon inter mendado kaj ofertado. En 2007, por ekzemplo, la prezo de tritiko kreskis je 120%, tiu de rizo duobliĝis kaj, mezume (inter 2005 kaj 2007), laŭ la Monda Banko, la prezoj de ĉiuj nutrovaroj grimpis je 83%. Dum vi trabutikas, la merkatoj alĝustiĝas. Se malsato ne ekscese turmentas vin, paciencu kelkajn monatojn antaŭ ol aĉeti: tritiko, rizo kaj maizo retropaŝas suben ĉi-lastajn semajnojn.

Ĉu hazarde la mendado de dolaroj malpliiĝas kompare kun la mendado de eŭroj? La alparo eŭro-dolaro tuj alĝustiĝas, tiuokaze. Kiaj estas la kialoj: perspektivoj de kresko pli malfortaj por Usono ol por Eŭropo, diverĝo de interezaj procentoj inter la du atlantikaj bordoj, minacoj de novaj deprecadoj de aktivoj rezulte de la krizo pro subnorma alpruntado, plimalboniĝo de la usona komerc-buĝeta deficito... Kiaj ajn estas la kialoj, la monaj alparoj alĝustiĝas por restarigi la egalecon de la mendado kaj ofertado de valutoj.

La eŭro gajnis 17% post jaro kontraŭ la dolaro, 35% ekde sia unua oficiala kvotigo (la 4-an de januaro 1999) kaj preskaŭ 100% kompare kun sia plej malalta historia nivelo (la 26-an de oktobro 2000). Eĉ nokte, dum vi dormas, la merkatoj de valutaj kurzoj alĝustiĝas. Ĉu hazarde la anticipoj pri kresko inversiĝas profitante de deklaro de la prezidanto de la Eŭropa Centra Banko (ECB), s-ro Jean-Claude Trichet (jaŭdon 7-an de aŭgusto 2008), atentiganta la “danĝerojn”, kiuj pezas sur la franca kresko? La merkatoj akceptas tiun “bonan novaĵon” renversante la tendencon: en du tagoj, la eŭro perdis 6 centonojn kontraŭ la dolaro.

Ĉu hazarde la mendado pri loĝejoj pligrandiĝas pli rapide ol la ofertado, aparte kiam ĉi tiu estas relative elasteca, kiel en la kazo de malnovaj nemoveblaĵoj (laŭnature) aŭ en urbocentra loĝloko? Domprezoj alĝustiĝas, iom post iom. Kiaj ajn estas la kialoj: loĝantarkresko, rapida pligrandiĝo de la nombro de mastrumoj, malaltiĝo de la efektivaj interezaj procentoj, plilongiĝo de la daŭro de pruntoj, kvanta pligrandiĝo de personaj kontribuaĵoj, fiskaj avantaĝoj, fremlanda mendado... la prezo restarigas la ekvilibron inter mendado kaj ofertado, asignante aŭkcie la disponeblajn provizojn.

Inter 1998 kaj 2004, la loĝejaj prezoj altiĝis, laŭ kurantaj prezoj, je 90% en Francio, 140% en Britio, 160% en Hispanio*. Ekde la lasta kvaronjaro 2004, la prezoj de provincaj malnovaj nemoveblaĵoj ankoraŭ altiĝis je 30%. La altiĝema tendenco, ŝajne, ĵus interrompiĝis*.

* “Les perspectives d’évolution du marché immobilier et son contexte macroéconomique” [Perspektivoj pri evoluo de la domnegoca merkato kaj ĝia kunteksto makroekonomia], informo-raporto de la senato, kunsido de la 5-a de oktobro 2005, www.senat.fr/rap/r05-0060/r05-0060.html.
* Insee, Informations rapides [Rapidaj informoj], n°185, julio 2005, www.insee.fr/fr/indicateur/indic﹍co....

Estas nedudeble, ke la merkatoj alĝustiĝas... se oni komprenas tian aserton laŭ la senco, ke la prezoj sukcesas, tre aŭ apenaŭ, kaj pli-malpli rapide — ĉi-momente, pli ĝuste rapide-, starigi egalecon inter ofertado kaj mendado ĉiumerkate. Ĉu tamen troveblas, en tiu ĉi eldiro, ajno sufiĉa por fondi religion? Fakte, oni ĉe tio tanĝas taŭtologion. Konsentendas, ke ĉiufoje, kiam la prezoj ne estas submetitaj al regularo kaj kiam oni ne vidas, rezulte de tio, la provizojn amasiĝi aŭ atendvicojn sojle de bazaroj, la prezoj plenumas sian taskon: ili fluktuas celante egaligi ofertatajn kaj mendatajn kvantojn. La problemo estas, ĝuste, ke ili ne faras ion alian krom tio!

La homoj, ja, ne alĝustiĝas... Nek la homoj nek la ekonomiaj ĉeagantoj, por kiuj la prezoj estas nek arbitraĝaj opcioj (ĉu fromaĝo aŭ deserto?), nek spekulaj vetaĵoj (ĉu ĝi altiĝos aŭ malaltiĝos?), sed fakturoj, kiuj determinas la kostojn de iliaj aferoj, la pravecon de iliaj investoj, la enspezojn, pri kiuj ili povas disponi, kaj, fine, la tuton de iliaj vivkondiĉoj. Por la usonanoj, kiuj perdis siajn loĝejojn de du jaroj, la alĝustiĝo ne efektiviĝis per vario de la prezo de subnormaj alpruntoj*. La bankoj, kiuj estis spekulintaj pri konstanta altiĝo de domnegocaj prezoj por ŝirmi sin kontraŭ la antaŭvidebla nepagipovo de siaj klientoj (laŭ tiutempa banka kalkulo, sufiĉas, okaze de malplenumo de la kliento, revendi la hipotekitan loĝejon pli multekoste), eldomigis milionojn da malfeliĉuloj, kiuj, ĉe malagrablaĵo, ne havas sufiĉe da tempo por rekapitaligi sin apud ekzotaj suverenaj fondusoj. Ni timu, ke tiuj malfeliĉuloj deturnas sin de la kulto al la merkatoj... kiuj tuj poste, tamen, rekomencis alĝustiĝi. Kiu povos redoni al ili fidon, invitante ilin meditrigardi, apud la peronoj de siaj ruldomoj, la prezojn de siaj eksdomoj malaltiĝi laŭ jara ritmo de 80% (de post marto 2007)?

* Preskaŭ miliono da familioj estis eldomigitaj de tri jaroj, kaj du pliaj milionoj povus travivi la samon en mallonga templimon.

Por granda nombro da usonaj municipoj, la mirakla alĝustiĝo ne okazos. Blokate inter, unuflanke, loĝejaj taksperdoj kaŭzitaj de neokupateco de miloj da loĝejoj, kiel en Klevlando, kaj, aliflanke, la altiĝo de premiumoj pri ŝuldiĝ-rilataj riskoj*, ili bedaŭrinde ne disponas rimedojn por ekloĝi aliloke. Tamen, kiam la prezoj ŝanĝiĝas, tion necesus ja fari: reekzameni siajn elektojn, redirekti siajn strategiojn, remaksimumigi!

* En Usono, la municipoj povas financi sin emisiante obligaciojn... en la financmerkatoj. Kaŭze de la bankroto de la kredit-relevistoj (kvazaŭaj asekurkompanioj garantiantaj tiuspecajn senriskajn pruntojn), ruiniĝintaj pro siaj spekulaj vetoj pri subnorma alpruntado, la valorpaperoj emisiitaj fare de municipoj aŭ publikaj organizoj estas nun rigardataj pli riskohavaj.

Ni vetu, ke troviĝos kelkaj naiveguloj pretaj mallaŭdi tiun malsanecan emon de niaj urboj persiste alkroĉiĝi al siaj teritorioj kvazaŭ mituloj al sia roko. Estas ja klare, ke tiuspeca rigideco difektas la merkatan efikon.

Por la milionoj da francoj (kaj por kiom da mastrumoj tra la mondo?), kiuj vidis sian fakturon pri hejtoleo altiĝi je 38% post jaro, la alĝustiĝo jam efikis... sur ilia disponebla enspezo. Oni devas ja priplori tion, ke ili ne sukcesis ĝuste anticipi la altiĝon de petrolaj prezoj, por retaŭgigi ĝustatempe siajn energikoncernajn strategiojn per aĉeto de ventturbinoj aŭ sunpaneloj.... Sufiĉintus, fakte, malĉifri la ŝanĝiĝadon de la petrolaj kurzoj dek jarojn antaŭ ol ĝi klariĝis ĉe la financa gazetaro, en la paĝo pri templima merkatumo. La merkato malavare disdonas siajn bonefikojn nur al kiuj scias anticipi ĝiajn efikojn. Ni aŭguru, ke tiu penso almenaŭ malinstigos ilin skoldi la neglekton de niaj regantoj, kiuj nenion faris por ĝustatempe komenci la transformadon de nia termoindustria aparato.

Por la okcent kvindek milionoj da individuoj, kiuj jam spertas malsaton, kaj por la du miliardoj da homoj al kiuj riza porcio havigas inter 60 kaj 70 elcentoj de iliaj ĉiutagaj kalorioj, la demando pri alĝustiĝo preskaŭ superfluas. La reguligo, kiun ili travivos sekve de duobliĝo de agrikulturaj prezoj, skribite sidas de la komenco de la 19-a jarcento, ĉe traktaĵoj pri politika ekonomio, fare de Tomaso Roberto Maltuso kaj Davido Rikardo. Kiam nutrovaraj prezoj estos sufiĉe plialtiĝintaj por ĝin kodamni al trofrua morto aŭ deadmoni de la projekto subteni grandnombran naskitaron, la manlaboristaro revenos en la sekva generacio je proporcioj konvenaj por la dungomendado, kaj la salajro de tiu nova generacio povos denove plialtiĝi ĝis rizbovla alteco.

Tio povas postuli tempon. En la epoko de Rikardo, la infanoj komencadis labori jam okjaraĝaj. La alĝustiĝo daŭris do la tempon, kiu pasadis inter ilia supernombreco ĉe la labormerkato kaj ilia malmultiĝo (tio estas, ok jaroj). Pro tio, ke la infanlaboro estas, principe, malpermesita nuntempe, la alĝustiĝo eble malrapidas. Ve! malŝatindaj rigidecoj de la leĝoj pri loĝantaroj, aparte kiam la etiko sin miksas...

Por la milo da francaj entreprenoj, kiuj plenumas 70% de la eksportoj de la lando, la supertaksado de la eŭro fronte al la dolaro sendube estigos “alĝustiĝojn”. Nur en la aeronaŭtiko, proksimume cent tridek kvin mil laboroj estas komparekzamenataj rilate la produktadspezojn kiuj fariĝis rekte pli malaltaj en la dolarzono: “Hodiaŭ mi ne vidas kiel oni povus agi alie ol iri al landoj dolarzonaj aŭ aliaj kun malaltaj kostoj”, deklaras s-ro Charles Edelstenne, prezidanto de la Grupiĝo de francaj aeronaŭtikaj kaj spacaj industrioj (Gifas)*.

* Les Echos, Parizo, 19-an de marto 2008.

La damaĝoj, tamen, ne limiĝas al la aeronaŭtika industrio, ĉar la Eŭropa Centra Banko (ECB) volas sekvi nenian monŝanĝan politikon (la merkatoj estas suverenaj kaj ĝi prizorgas nur la stabilecon de salajroj... pardonu, de prezoj!). S-roj Pierre Gattaz kaj Laurent Gouzènes, respektive prezidanto de la Fédération des industries électriques, électroniques et de comunication (Fieec) [Federacio de elektrik-, elektronik- kaj komunikad-industrioj] kaj ano de la ekonomia komisiono de la sama federacio, avertas, ke “la tuta industria ekosistemo estas ja tiel difektata”. Ili ne plus hezitas publike malaprobi “la difektegojn, kiujn la ekscesa malekvilibro de la valutoj kuntrenas malfavore al la konkuriveco kaj, do, al la kapablo de nia industrio novigi, produkti kaj eksporti” (Les Echos, 23-an de aprilo 2008).

Ili pravas. Kaj ni laŭdegu ilin, pro tio, ke ili ne trudas al ni la ekzemplon de Germanio, kiu, por elteni la supreniradon de la eŭro, trudis al si tajvanecan kuracadon malaltigante la realajn salajrojn je ĉirkaŭ 5% dum tri jaroj*. Danke al kio la parto de la malriĉaj laboristoj transiris de 15% ĝis 22% trans-Rejnen, post jardeko, kuratingante la eminentan usonan modelon. Estas feliĉe, ke la pli kaj pli kredinda minaco de recesio en Eŭropo alportas iom da ĝojo meze de la afero: relasante iom la kurzon de la eŭro (la anticipaĵoj estas nun direktataj al malaltiĝo de interezaj procentoj), ĝi ebligas al la akcio de la European Aeronautic Defense and Space (EADS)[Eŭropaj Aeronaŭtika Defendo kaj Spaco] grimpi je 10% dum unu sola tago, la 8-an de aŭgusto. La krizo kiel ŝanĝa politiko kaj industria politiko...

* Temas pri la meza neta enspezo (postimposte) de la germanaj salajruloj, laŭ la federacia oficejo pri statistikoj (Destadis). Laŭ la kvantoj de la germana ministrejo pri laboro, la meza jara neta salajro de la germanoj malaltiĝis de post 1992 (en rilato al aĉetpovo).

Unua leciono, do: eĉ se la merkatoj alĝustigas, la ĉeagantoj ne alĝustiĝas. La fortegaj movoj de la prezoj estas precize signo pri tio, ke malekvilibroj, eĉ modestaj, inter mendado kaj ofertado ĉe la merkatoj ne povas ĝustiĝi per reaj adaptoj fare de la ekonomiaj partoprenantoj. Estas precize la tute pravigebla nekapablo de la partoprenantoj ŝanĝi la propran situacion dum la ŝtormo (tion oni nomas, en teknika lingvaĵo, la “senelasteco” de la mendado-postulado), kio pligrandigas la nestabilecon de la prezoj. La malekvilibroj povas esti, tiucirkonstance, forviŝitaj nur profitante de fortaj prezmoviĝoj.

Kurioza ironio de la sorto: okazas tiel sub niaj okuloj precize la inverso de tio, kion la dominanta ekonomia teorio instruas. Laŭ tiu centra teorio, la neperfekta fleksebleco de la prezoj kaŭzas ĉemerkatajn malekvilibrojn kaj povas klarigi la laŭkvantajn “alĝustiĝojn”... kaj, do, certajn plagojn de niaj socioj (interalie, la senlaborecon). La verprovo fine okazis: la eksterordinaraj prezmoviĝoj kuntrenis brutalajn alĝustiĝojn rekte spertatajn de la ekonomiaj ĉeagantoj.

Dua leciono, ne malpli grava: la interdependeco inter merkatoj, anstataŭ esti efika helpilo por la “nevidebla mano”, kontribuas, male, al pligrandiĝo de malekvilibroj, vigle transigante ilin laŭlonge de dubindaj kaŭzaj ĉenoj, rapide neregeblaj.

Kiam la malaltiĝo de la dolaro kontribuas al la altiĝo de petrolaj aŭ nutrovaraj prezoj (ĉar la invest-fondusoj deturnas sin de la valoroj, kies malaltiĝon ili anticipas, por alkroĉiĝi al tiuj, kiuj ŝajne devas altiĝi... validigante tiel siajn proprajn vetojn*); kiam, samtempe, la pensio de milionoj da usonanoj trovigas dependa de la vetado de konstanta altiĝo de petrolprezoj (tial, ĉar iliaj pensiaj fondusoj partoprenas la vojaĝon); kiam, en Usono, la municipoj estas ruinigitaj pro altiĝo de iliaj interezaj procentoj, dum la bankoj, kiuj prenis plej sensencajn riskojn, iĝis refinancitaj je tre malaltaj interezaj procentoj por malseverigi la monrezervan krizon, kiun ili naskis; kiam la rizbovla prezo por du miliardoj da homoj troviĝas en la “pasaĝera seĝo” de la barilaj kurzoj de normala brento*, tial, ke (sed, ja, ne nur) la grandaj potencoj decidis respondi al la petrolŝoko disvolvi agrokarburaĵojn... oni devus komenci konfesi, ke la interdependeco de la merkatoj naskas pli da problemoj ol solvoj.

* “Ni estas kalkulintaj, ke malaltiĝo je 1% de la dolaro rezultigas kariĝon je 4% de la prezo de WTI (West Texas Intermediate, speco de petrolo)”, precizigas noto de Natixis (Les Echos, 13-an de marto 2008).
* Speco de petrolo, laŭ klasifiko de petrolaj kvalitoj.
Juvelista plendo

SE DECUS ridi ĉi-okaze, oni povus eĉ frandi anekdoton, kiu plej bone resumas kiel ĉio subite incitiĝis. La ĉagrena “malbonfarto” spertata de la borsoj en la tuta mondo ekde la fino de 2007, same kiel la malaltiĝo de la dolaro, efektive revigligis la kurzojn de oro, kiu ĉiam ludas rolon de rifuĝa valoro (laŭ kia racieco?). Tio tamen ne bonfaras al la juvelistoj de la Placo Vendôme*, kiuj aĉetas la grandvaloran orbuleton ne por spekuli sed por ĝin “prilabori”. Tiuj komencas do plendi pri pligrandiĝo de siaj kostoj, kiujn ili “devas “transigi en siajn vendoprezojn. Nu, tial, ĉar la riĉuloj, male al malriĉuloj, ĉiam povas rekonsideri siajn elektojn, tio minacas ilian detaladon... Kiam la usonaj piratoj de hipoteka kredito minacas la parizan juvelan metiiston, oni havas reduktitan modelon de la subtilaj fuŝkontaktoj, kiujn povas naski la “tutmonda vilaĝo”.

* Tre konata placo en Parizo, kie situas luksaj juvelejoj.

La tria leciono estas, ke, en kunteksto de preskaŭ totala liberaligo de la merkatoj, la urĝecaj savdisponoj ĝenerale adoptitaj, eĉ kiam ili ŝajnas kontraŭstari la pasintecajn malsaĝaĵojn, povas pliakrigi la problemon. Ilustraĵon al tio prezentas la respondo de la grandaj potencoj, inter kiuj la Eŭropa Unio, al la suprenflugo de la petrolprezoj (kiuj, laŭ la instituto Goldman Sachs, tute eble fiksiĝos, post du jaroj, sur 175, eĉ 200, dolaroj barele). Efektive, ĝi konsistas, parte, en tio, ke ĝi kuraĝigas la produktadon de agrokarburaĵoj. Nu, tio intensigas la kariĝon de nutrovaroj, deprenante fruktodonajn terojn el la tutmonda cerealofertado*

* Vd Dominique Baillard, “Comment le marché mondial des céréales s’est emballé” [Kiel la tutmonda cereala merkato altegiĝis], Le Monde diplomatique, majo 2008.

Dum oni devus ĝoji pri tio, ke okazas retaksado pri energi-rilataj elektoj, oni devas konsenti, ke la aspiroj de la Eŭropa Unio (10% de la agrokarburaĵoj en niaj motoroj en 2020) implicus la destinadon de pli ol 70% de niaj agrikulturaj teroj tiucele! Tiaĵo, senkonsidere de tio, ke la destinado de teroj bezonataj por produkti etanolon el maizo duobligus la gaseligon kun forceja efiko. Ĉu tio eble estus la celo?

Kion diri, do, kiam la respondoj ŝajnas iri misdirekte, laŭ la ekzemplo de la eŭropa monpolitiko? La Eŭropa Centra Banko (ECB), kiu videble ne maltrankviliĝas pro la plivaloriĝo de la eŭro, okupiĝas nur pri la celo de preza stabileco. Pro tio, ke ĝi ja ne disponas pri la povo kvietigi la importatan inflacion (kaŭzatan de la altiĝo de petrolkurzoj kaj de nutrovaraj prezoj) per la kutima rimedo de mona restrikteco (nenia manlibro, eĉ la plej ortodoksa kiun oni povus imagi, povas argumenti tiuspecan kaŭzecon), ĝi okupiĝas pri tio, kion ĝi belete nomas “duaturnaj efikoj”. Tio estas, la salajraltigo, kiun la laboristoj povus emi postuli por kompensi tiun kariĝon de bazaj necesaĵoj.

Ĉar ĝi konas unusolan tiurilatan efikan rimedon, la ECB spekulas je forta malrapidiĝo de la ekonomia agado en Eŭropo, rezulte de la krizo pro subnorma alpruntado, por malvarmigi la postulajn ardojn de la laboraj klasoj. La difektiĝo de la labormerkato, profitante de la ekonomia malrapidiĝo, supoze subfosas la traktopovon de la salajruloj, moderigante tiel la altiĝojn de laborpago kaj, sekve, de la prezoj*. Sed, konsidere, ke tiuj salajraj postuloj estas nutrataj de dudek kvin jaroj el seninterrompa konsumredukto, ne estas certe, ĉi-foje, ke la salajruloj interŝanĝos sian panon kontraŭ la timo perdi sian perlaboron. Ĉiel, s-ro Christian Noyer, guberniestro de la Banque de France [Banko de Francio], jam signalis sian starpunkton al la plebo el etproduktistoj: “Ni avertas ĉiujn entreprenestrojn, ke ili ne devas evoluigi la salajrojn kaj la marĝenojn kvazaŭ la inflacio devus resti je 3,5%. Necesas, ke oni submetiĝu al nia celo, kiu estas 2%*.”

* Jean Claude Trichet agnoskis hieraŭ, ke danke al pli malgranda kresko la inflacipremoj estas reduktiĝontaj”, konfidis, en Les Echos de la 7-a kaj 8-a de marto 2008, Ingrid François, korespondantino de la ĵurnalo en Frankfurto.
* Les Echos, 23-an de aprilo 2008.

Necesas agnoski, ke certaj reagoj estas stampataj per granda memrego. Pesante ĉiujn riskojn kaj babilante pri ĝusta dozado de reago, la usona ministro pri Fisko, s-ro Henry Paulson, deklaris: “Necesos alveni al bona ekvilibro. La regularo devas kuratingi la novaĵojn kaj kontribui restarigi la fidon de la investantoj, sed estas necese, ke oni ne ekscesu, naskante novajn problemojn kaj tiel riskante igi la merkatojn malpli efikaj* Ĉu igi la merkatojn malpli efikaj? Ŝajnas ke tia risko estas tamen ne grandega...

* Le Echos, 14-an kaj 15-an de marto 2008.

Iom samsintene, s-ro Alan Greenspan, eksa prezidanto de la usona federacia Rezervejo, agnoskis, ke oni alfrontas “la plej gravan krizon de post la fino de la dua mondmilito”. Krizo, laŭ li, kiu “postlasos multnombrajn viktimojn”. Tamen, tie ne sidas motivo por panikiĝi kaj elĵeti la bebon kune kun la banakvo: “Sed ni esperas, pluas li, ke unu el la viktimoj ne estos la financa memregulado kiel fundamenta mekanismo ekvilibriga de la tutmonda financa sektoro*.” Estas vere, ke ĝi reguliĝas mem tiel bone.

* Les Echos, 17-an de marto 2008.

Siaflanke, s-ro Jean-Claude Juncker, luksemburgia ĉefministro kaj prezidanto de Eŭrogrupo, sciigis al la dudek sep partneroj de la Eŭropa Unio la radikalan analizon, kiun konvenas fari pri la monŝanĝa krizo: “Ni devas apude observi tion, kio okazas, kaj ni estu pli kaj pli atentaj.” Kvazaŭ la mesaĝo ne estus sufiĉe firma, li volis insisti: “Ni ne ŝatas la ekscesan nestabilecon de la monŝanĝoj.” La merkatoj sekve ektremis, altigante la kurzon de la eŭro de 1,56 dolaro la 13-an de marto 2008 ĝis 1,60 dolaro la samjaran 23-an de aprilo.

Kiel ĉiam, en tia situacio, la ĵurnalistoj montriĝas la plej febraj. En Germanio, la ĵurnaloj Handelsblatt kaj Süddeutsche Zeitung, ne multe suspekteblaj je progresemaj inklinoj, finfine petis, ke oni “pripensu tion, kio estas nepensebla” por restarigi la bankojn en preskaŭ bankrota situacio*, kaj eĉ, ke oni pretu “ĵeti niajn liberalajn principojn transranden”. Ĉu festajn akcesoraĵojn, konfetojn, vesperfinan ebrietan etoson ĉirkaŭ la naĝejo fosita de dudek kvin jaroj da doktrinvarbado? Aŭ reala renoviĝo*

* La artikolo, evidente, estis skribita ĝuste antaŭ la eksplodo de la aktuala financa krizo. — jh
* Vd Pierre Rimbert, “Les élites, la crise et le macaroni de Mauss” [La elitoj, la krizo kaj la makaronioj de Mauss], Le Monde diplomatique, aŭgusto 2008.

Por la renoviĝoj, necesas sendube fidi pli al Italio. S-ro Giulio Tremonti, universitatano, ekonomikisto tre liberala, sekreta gravegulo apud kaj ministro pri ekonomio de s-ro Silvio Berlusconi de 2001 ĝis 2004* senhezite manifestis, meze de la parlamenta elektokampanjo, sonoregan konfeson, aperigante eseon, kiu estigis ioman ekscitiĝon. “La merkatoj, li skribas, la totalisma ideologio elpensita por regi la 21-an jarcenton, priklaĉis la ŝtaton kaj preskaŭ ĉion, kio estas publika aŭ komunuma, metante la suverenan merkaton en superregan pozicion rilate la ceteron. Nun, oni ne plu povas diri, ke tio estas la ĝusta vojo, la ununura vojo*. “

* S-ro Tremonti ree oficas samfunckcie en la nova registaro Berlusconi.
* Le Monde, 19-an de marto 2008.

Nia sorto troviĝas en bonaj manoj. Je ne neglektinda proporcio, restas al ni vete kalkuli kun rapida kaj entuziasma renegatiĝo fare de niaj elitoj, por ke ili ŝanĝu la tekstojn de la kantoj, kiujn ilin plu subtenos ĉepove. La pordo, kompreneble, estas mallarĝa*.

* Aluda frazo, kvazaŭ citanta faman titolon de libro de la franca verkisto André Gide, La porte étroite [Mallarĝa pordo. — jh].

Laurent CORDONNIER

Kameruno kaj Niĝerio interkonsentas pri Bakassi

Petroloza duoninsulo ŝanĝas ŝtatanecon

“Jen granda venko por la esencaj valoroj de la Unuiĝintaj Nacioj”. Tiel la ĝenerala sekretario de UN Ban Ki-moon salutis la pacan redonon de la duoninsulo Bakassi fare de Niĝerio al Kameruno, la 14-an de aŭgusto 2008. Post jardekoj da juraj kaj militaj konfliktoj, la Internacia Kortumo pravigis Jaundeon en 2002. Tamen, sendependistoj kaj armitaj bandoj kontestas la decidon, fone de disdonado de la petrola riĉaĵo.

KALABARO (Calabar), sudokcidente de Niĝerio, 14-an de aŭgusto 2008. Post 15 jaroj da streĉa situacio kaj jaroj da tribunalaj proceduroj, oficiala ceremonio sigelas la redonon de duoninsulo Bakassi al Kameruno. Tute escepta, tiu suverenec-transdono decidita de la Internacia Kortumo (IK) estas parto de aro da interkonsentoj, precizigantaj la 2.300 kilometrajn landlimojn disigantajn Niĝerion kaj Kamerunon, de la Ĉad-lago en la nordo ĝis la atlantika marbordo en la sudo*. Estas la plej longa limo iam ajn arbitraciita de la Unuiĝintaj Nacioj (UN). La ceremonio pace okazis, kio senpezigis la eksterlandajn observantojn, sed necesas ankoraŭ mastri la aktivan malamikecon de armitaj lokaj grupoj, aparte la sendependistoj de Kalabaro, ĉefurbo de la niĝeria ŝtato Kros Rivero (Cross River), kies parto estis la duoninsulo Bakassi.

* Laŭ la interkonseneto de la 16-a de decembro 2003 por la zono de Ĉad-lago, Niĝerio perdis tridek tri vilaĝojn, sed kompromise Kameruno donis al ĝi du. Per la interkonsento de la 14-a de julio 2004, ambaŭ partioj perdis teritoriojn. La nova landlimo trairas vilaĝojn kun, ekzemple, lernejo ĉe la kameruna flanko kaj tombejo ĉe la niĝeria.

Tiu teritorio el mil kvadrataj kilometroj de preskaŭ jarcento estas fonto de problemoj inter Kameruno kaj Niĝerio, pro siaj petrolaj kaj fiŝaj riĉaĵoj*. En 1913, interkonsento inter la du koncernaj koloniantoj Britujo kaj Germanujo, atribuis la duoninsulon al Kameruno. Sed la sendependiĝoj revigligis la avidon. Tial dua interkonsento estis subskribita inter la ĉefurboj Abuĝo kaj Jaundeo en 1974. La niĝeria diktatoro San Abacha (1993-98) malbonigis la situacion, perforte aneksante Bakassi. Post senrezultaj mediaciaj klopodoj de la Organizaĵo por Afrika Unueco (OAU), la prezidanto de Kameruno, Paul Biya, en 1994 petis la UN arbitracii. La 10-an de oktobro 2002 la IK decidis la redonon de Bakassi al Kameruno. Revigliĝis la demando en septembro 2004: Abuĝo anoncas, ke ĝi ne aplikos la decidon je la fiksita de UN dato, fine de la jaro.

* Guy Roger Eba’a, Affaire Bakassi. Genèse, évolution et dénouement de l’affaire de la frontière terrestre et maritime Cameroun-Nigéria (1993-2002), Presses de l’UCAC (Katolika universitato de Centra Afriko), Jaundeo, 2008.
Armitaj grupoj kaj sendependistoj

SUB la premo de Londono, Berlino kaj ĉefe Parizo, kiu, mobilizante la UN, sendis militistan trupon al Dualao, Abuĝo kaj Jaundeo finfine subskribis traktaton en Greentree, apud Nov-Jorko, la 12-an de junio 2006. Necesis ricevi la retiriĝon de Niĝerio, ebligante tamen al ĝi savi la honoron. Prenante inspiron en limo-kompromiso de la 19-a jarcento inter Ekvadoro kaj Peruo, la UN-pacperisto Ahmedou Ould Abdalah permesis al la pekinta ŝtato teni administran kaj armean aŭtoritaton en 18% de la kontestata teritorio, dum 2 jaroj, tio estas ĝis la 14-a de aŭgusto 2008.

La intertraktado pri la maraj limoj estis pli malfacila pro la naftaj apudmarbordaj kuŝejoj kaj la fiŝaj resursoj. Krome, la regiono estas strategia alirpunkto al la maro por la niĝeria ŝiparo, bazita en Kalabaro. Longe intertraktinte, la kamerunaj regantoj fine konsentis, ke la niĝerianoj plu ekspluatu la ‘nigran oron’ (petrolon), kontraŭ specifaj pagoj. Por la kuŝejoj situantaj ambaŭflanke de la mara limo, la situacio ankoraŭ ne estas solvita, sed ŝajnas, ke la du landoj konsideras starigi dunacian disvolvadzonon.

Laŭ la planita transira reĝimo, la niĝeria loĝantaro (ĉirkaŭ 50.000 homoj) ene de kvin jaroj devas elekti ĉu elmigri, ĉu resti, ŝanĝante aŭ ne sian ŝtatanecon. Kameruno ne aplikos en Bakassi sian doganan kaj migran regularon. La niĝeriaj oficiroj kaj policistoj havos aliron al la regiono, kunlabore kun la kameruna polico, por enketi pri krimoj aŭ aliaj incidentoj kiuj implikas nur iliajn samŝtatanojn. Kameruno rajtigos trapason de la niĝeriaj ŝipoj, escepte de militŝipoj.

Tamen, malgraŭ la bonvolemo de la partio-ŝtatoj, sociaj kaj politikaj streĉoj estas percepteblaj surloke, akompanataj de la kutimaj perfortaĵoj kaj atencoj. Abuĝo kaj Dualao pene strebas trudi sian aŭtoritaton al la sendependistoj de Bakassi kaj al la armitaj bandoj de la Niĝerodelto, kiuj, en la sudo de Niĝerio, batalas por la posedo de la petrol-enspezoj*.

* La regiono de Niĝerdelto kontribuas 75% en la niĝeria produktado kaj provizas 50% de la ŝtataj enspezoj. Tamen ĝiaj 20 milionoj da enloĝantoj, plejmultaj malriĉuloj, ricevas nur 13% de la tantiemoj de la petrolo. Vd Jean-Christophe Servant, “Au Nigeria le pétrole de la colère”, Le Monde diplomatique, aprilo 2006.

En aŭgusto 2006, aktivuloj gvidataj de s-ro Tony Ene deklaris aŭtonomecon de “ŝtato Bakassi”. Iom antaŭe, la 21-an de julio, la lokaj tradiciaj ĉefoj vane petis ke la Federacia Alta Kortumo de Niĝerio nuligu la Greentree-interkonsenton. Ili pravige citis la ekonomiajn damaĝojn kaŭzotajn de la redono al Kameruno, kiu certe prenus parton de la lokaj riĉaĵoj.

Siatempe la britaj koloniantoj jam devis alfronti la regionan iredentismon, kiun ĝi ne sukcesis elradikigi*. Rifuzo de centrismo denove montriĝis okaze de la renverso de la niĝeria prezidanto Johnson Aguiyi-Ironsi, en julio 1966, kaj dum la Biafra-milito (1967-1970)*, kiam Abuĝo decidis administran partigon de la teritorio por senigi la minoritatan etnon Ibo je aliro al la petrolozaj teritorioj. Kvankam ili ne estis ĉe origino de la konflikto, la biafraj aktivuloj alproprigis al si la defendon de Bakassi tuj post la IK-decido.

* Ambaŭ etnoj, Ibeno kaj Eket, kiuj postulas la teritorion, estas minoritataj popoloj de la marbordo de la malnova reĝlando ‘Malnova Kalabaro’. Ili estas najbaroj de la Ibibio kaj Annang, ambaŭ majoritataj triboj de la kontinenta parto de tiu reĝlando, kun kiuj ili ĉiam konfliktis, foje perforte, pri la rego de la lando, la riĉaĵ-disdivido kaj, antaŭ ne longe, la divido de la petrola rento.
* Vd Pierre Micheletti “Sur fond d’indignation et de pétrole, tout a commencé au Biafra” Le Monde diplomatique, sept. 2008.

En pamfleto “Bakassi people and their land, Bakassi peninsula” (La Bakassi-popolo kaj ĝia teritorio, la Bakassi duoninsulo), disdonita en novembro 2002, la Movado por aktualigo de la suverena ŝtato Biafra (MOSSOB) instigas la niĝerianojn de Bakassi peti referendumon ĉe UN kaj elekti aŭtonoman strukturon kadre de “Granda Biafra”, kio liberigus la zonon el la “niĝeria koloniismo”*.

* www.biafraland.com; en 1998, la niĝeria Nobelpremiita aŭtoro Wole Soyinka publike deklaris sin favora al memdecido de Bakassi-loĝantaro.

Surloke, perforto oftas kaj ripetiĝas. La volon de Niĝerio respekti siajn internaciajn sindevigojn kontraŭas la politik-militistaj intrigoj de kelkaj samŝtatanoj: iuj elektitoj de ŝtato Kros Rivero de kiu dependis Bakassi, kaj la armitaj bandoj arigitaj en la Sekureco- kaj defendo-Konsilio de la Niĝerdelto (NDDSC). Ili ĉiuj kontraŭas redonon, kies intertraktadon ili ne partoprenis. “Necesas, ke la regantoj invitu nin al kunveno por interparoli, aŭ ke ili organizu surlokan kunvenon”, deklaris la NDDSC la 14-an de julio 2008 en gazetarkomuniko.

De unu jaro, atencoj kaj popolribeloj jam kaŭzis dekojn da mortoj. La 12-an de novembro 2007, dudek unu kamerunaj soldatoj estis mortigitaj en Bakassi, laŭdire en “surpriza atako de piratoj”. La enketoj de la polico ne ebligis identigi la atakintojn. La 9-an de junio 2008, la Kombodistrikta subprefekto en Bedimo, s-ro Fonya Felix Morfan, kaj kvin soldatoj, estis forkaptitaj, dum ili boatis sur la riverego Akwa Yafe, apud urbeto Belmond. La 13-an de junio oni retrovis iliajn kadavrojn multkuglitajn, kaŝitajn en la marbordaj arbaroj. En la nokto de la 11-a ĝis 12-a de julio 2008, atako al la kamerunaj militistoj en Munja, en la Centra Operacia Grupo (COG), militista ento instalita en Bakassi fare de Jaundeo, rezultigis tri grave vunditojn. Tiun atakon sin atribuis la NDDSC.

Kelkajn semajnojn antaŭ la redono-ceremonio, la premo ankoraŭ kreskis. La 24-an de julio en la urbeto Kombo a Janea, armita bando atakis taĉmenton de la 22-a bataliono de kamerunaj maraj fusilistoj. La rebato kaŭzis dek mortintojn ĉe la atakintoj kaj ok kaptitojn. Impona armilaro estis konfiskita. Ĉe la Kameruna flanko estis du mortintoj kaj kvar vunditoj.

“La minaco en la duoninsulo Bakassi ŝanĝiĝis; ĝi ne similas al tiu de la dek lastaj jaroj, diris s-ro Remy Zé Meka, kameruna ministro pri Defendo, antaŭ la Nacia Asembleo, la 30-an de junio 2008. Anstataŭ la tradicia malamiko, kia estis la niĝeria armeo, Kameruno devas ekde nun alfronti novajn fenomenojn, aparte kontraŭleĝan fiŝadon, drogonegocon, maran piratadon, kontraŭleĝan enmigradon, ostaĝokaptadon en la gvinea golfo, kaj armitajn atakojn.” La konfliktoj ĉirkaŭ Bakassi montras la malfacilecon por plejmultaj ŝtatoj en la gvinea golfo plenumi siajn reg-misiojn en la sfero de publika ordo.

Perforton nutras forta konkurenco por mastri la lokajn riĉaĵojn*. Oni ja povas dubi pri realeco de la secesiaj intencoj de la bandoj en Niĝerdelto. Ilia agado povus esti ja postulo por justa divido de la naciaj riĉaĵoj. Tiam ŝajnas malfacile distingi la pravan kontestadon de ordinara krimeco, la politikan aktivecon disde banditeco. Cetere eĉ ene de la armitaj grupoj voĉoj aŭdiĝas, kiuj rekonas ke la loĝantaroj, ne konsultitaj, fariĝas ostaĝoj de personaj ambicioj de kelkaj ‘militĉefoj’.

* Vd Michael Klare, “The new geography of conflict”, Foreign Affairs, Nov-Jorko, majo junio 2001.

S-ro Dokubo-Asari, gvidanto de Popolaj Volontuloj de la Niĝerdelto (FVPD) kontribuis al arestado de s-ro Henry Okah, unu el la grandaj figuroj de la Movado por liberigo de la Niĝerdelto (MEND), kiu estas nun juĝata de la Federacia Alta Kortumo en Abuĝo. Laŭ la FVPD, la aktivaĵoj de s-ro Okah kiel armilvendisto en la Niĝerdelto konsistigas minacon por la loĝantara sekureco.

Kion faros la ribeluloj de la delto?

TIOM longe kiom la politikaj kaj armeaj agantoj interne de Niĝerio, interalie la NDDSC kaj la MEND, ne estos submetataj al la aŭtoritato de la federaciaj regantoj de Abuĝo, paco estos fragila en Bakassi. Tial la kameruna registaro provas regi la duoninsulon per dismeto de siaj sekurec-taĉmentoj. Du komisarejoj por publika sekureco (en Ngosso kaj en Akwa), kvar specialaj komisarejoj (Akwa, Isangele, Idabato kaj Barack’s) kaj ses limgardejoj de la ŝtata Sekureco (Idabato, Akwa, Barrack’s, Bongo, Djangassa kaj Jabane) estis starigitaj antaŭnelonge.

Krome, Jaundeo subtenas disvolvadon de la duoninsulo: 3,7 milionoj da eŭroj (el kiuj ĉirkaŭ 388.000 venantaj el Eŭropa Unio) jam estis elspezitaj kadre de la urĝa savprogramo nun realiĝanta. En Isobo, Kombo a Munja kaj Akwa Mbenmong, lernejoj malfermiĝas en regionoj, kiujn okupis niĝerianoj, kvin sanigejoj funkciigataj de kamerunaj militistoj kiuj kuracas senpage, estis konstruitaj, kaj ankaŭ kvin petrolboraĵoj. Pruvo de la bonvolemo de Abuĝo, la niĝeria federacia registaro buĝetis 76 miliardojn da naira (ĉirkaŭ 450 milionojn da eŭroj) cele al reinstaliĝo kaj readaptiĝo de la komunumoj, kiuj forlasos Bakassi kaj estos relokitaj en la urbo Akapabuyo en Niĝerio, post la transira periodo.

Abuĝo kaj Jaundeo organizas sian kunlaboradon kadre de dulanda komisiono starigita de s-ro Ould-Abdalah, tiama speciala reprezentanto de la UN-ĝenerala sekretario. Ambaŭ landoj konsideras subskribon de amikeco-traktato. Kameruno faras multajn politikajn paŝojn por trankviligi la niĝeriajn loĝantojn de Bakassi. Ĉar la duoninsulo estis de ĉiam loĝata de niĝerianoj el la Niĝerdelto, kiuj evoluigis fiŝadajn aktivaĵojn, Jaundeo promesis respekti tiun tradicion.

Siaflanke, Abuĝo asertis ke ĝi faris ĉiujn necesajn preparojn por akcepti tiujn el la niĝerianoj, kiuj decidus transloĝiĝi en Niĝerion. “Ni ne konsideru la redonon kiel perdon por Niĝerio, sed kiel nian profundan respekton al la internacia juro kaj al la najbareca paco”, asertis s-ro Edet Okon Asim, proparolanto de la Kros-River-ŝtato dum la ceremonio de redono, citita de la ĝenerala sekretario de la UN, s-ro Ban Ki-moon, kiel ekzemplo de paca solvado de konfliktoj*. Restas demando: ĉu la ribeluloj de la Niĝerdelto silentos?

* Agentejo France-Presse (AFP), 14-an de aŭgusto 2008.

Léon KOUNGOU

Renoviĝanta islamo

ONI multe parolis, dum la milito, pri eksterlandaj Muĝahidin venintaj por militi en Bosnio-Hercegovino. Ĝis la fino de la 1990-aj jaroj ili povis teni tre malgrandajn “emirlandojn” en foraj regionoj de la lando*. La eventoj de septembro 2001 praktike signifis la finon de tiu fenomeno, eĉ se kelkaj radikalaj organizoj plu aktivas kaj nombro da islamistaj aktivuloj el eksterlanda origino ankoraŭ vivas en Bosnio.

* Vd Esad Hecimovic, Garibi: Mudzahedini u BidH,1992-1999, Fondacija Sina, Zenica 2006.

Sed la ĉefa problemo por la regantoj de Sarajevo koncernas la eksterlandajn volontulojn rekompencitajn pro siaj militistaj servoj per transdono de bosnia ŝtataneco. Iuj islamistoj tiel iĝintaj bosnianoj fariĝis malliberuloj en Guantanamo. Tial fortaj internaciaj premoj okazas, celantaj rekonsideri tiujn ŝtatanigojn. Tamen, la islamisma “grefto” ne profunde enradikiĝis en la socio, eĉ se la religia praktikado ŝajnas iom pli intensa ol antaŭ la milito.

Pli ĝenerale, la videbleco kaj socia graveco de islamo daŭre kreskas, des pli ke bosniakoj (islamaj bosnianoj) estas nun iom pli ol 50% de la loĝantoj de Bosnio-Hercegovino, anstataŭ 43,5% antaŭ la milito.

La islama komunumo, mastrumata de la vigla reis-ul-ulema Mustafa Efendi Ceric, akiris redonon de grandaj bienoj posedataj kiel wakuf (termino venanta de la araba vorto waqf*), konstruado de moskeoj iras laŭ bona ritmo, dum dinamika sistemo por religia instruado estis starigita, tegmentota de la islama teologia fakultato en Sarajevo. La konsilio de la islama komunumo iĝis unu el la plej potencaj institucioj de la lando. La malkaŝa subteno de la reis kaj de la islama komunumo al s-ro Haris Silajdzic certe ludis decidan rolon en la venko de tiu en la prezidanto-elekto de 2006.

* Etimologie la vorto waqf signifas la senmovebligon de havaĵo por produkti renton cele al bonfaraj projektoj. Estas ekvivalento de la nealiproprigeblaj havaĵoj de la religiaj komunumoj en Okcidento.

SOMERE 2006, la reis Ceric laŭtlegis dum prelego en Istanbulo “deklaracion de la eŭropa islamo”, eksplicite agnoskantan la religi-diversecon, kaj eĉ la rajton al nekredo*. Originala pozicio en la hodiaŭa islama mondo. Homo de povo kaj organizado, ĉu s-ro Ceric estos inicianto de signifa malfermiĝo de la islama penso? Lia vizio ŝajnas ĉefe strategia.

* Vd pri tio la dosieron “Sarajevo. L’islam d’Europe” kompilita de la revuo Cités, n-ro 32, Parizo, decembro 2007.

Dum vivis la socialisma Jugoslavio, estis ununura islama komunumo en la federacio, gvidata de la reis-ul-ulema de Sarajevo. Tiu strukturo disfalis kun la disfalo de la komuna ŝtato. En 1993 s-ro Ceric rekonstruis islaman komunumon de Bosnio-Hercegovino, kies gvidanto li fariĝis, dum renaskiĝis ankaŭ islamaj komunumoj de Makedonio kaj de Montenegro. En Serbio la situacio estas pli konfuza: du rivalaj strukturoj pretendas gvidi islamon en Sanĝako de Novi Pazar, dum la islama komunumo de Kosovo siaflanke sendependiĝis.

De du jaroj, nova strategia linio ŝajnas kunligi la islamajn komunumojn de Makedonio, de Kosovo kaj de Bosnio-Hercegovino, dum la ĉefa el la du rivalaj strukturoj en Serbio agnoskas la spiritan aŭtoritaton de la reis Ceric.

LA INTELEKTA supereco de la islama komunumo de Bosnio-Hercegovino ŝajnas nekontestebla je la nivelo de eksa Jugoslavio, eble eĉ de tuta Balkanio; ĝi disponas pri la plej grandaj financaj rimedoj, pri la plej solida reto de kadruloj, pri la plej bone establitaj eldonaj kaj instruadaj institucioj. S-ro Ceric ambicias kunigi sub sia aŭtoritato ĉiujn islamajn strukturojn de regiono vokata aliĝi al la Eŭropunio, kio igus lin unu el la ĉefaj religiaj moŝtuloj de la Dudek Sep.

La nocion “Eŭropa Islamo” tamen malfacilas establi. S-ro Ceric referas sin al glora pasinteco, kia tiu de islamaj Hispanujo kaj Sicilio; li donas esencan lokon al la Srebrenica-amasmurdado en julio 1995, kiu okupas, en simbola diskurso, la lokon de “Aŭŝvico de la eŭropaj islamanoj”. Ĉu tamen oni povas kunigi la indiĝenan islamon de Balkanio, kies rito estas hanafisma kaj tradicio otomana, al la tre heterogena islamo de la diversaj enmigrinto-komunumoj en okcidenta Eŭropo?

La reis lanĉis, antaŭ kelkaj jaroj, projekton de eŭropa islama universitato en Mostar, en Hercegovino, sed la necesaj kadruloj por tiel ampleksa projekto povus veni nur el la islam-arabaj landoj. Vere estas, ke s-ro Ceric estas devigita praktiki duoblan diskurson, kiu defendas, laŭ la celata publiko, “la unuecon de Islamo” aŭ la “specifecon de eŭropa islamo”*.

* Vd “Les islams des Balkans” Cahier du Courrier des Balkans n-ro 6, Arcueil, majo 2007.

Jean-Arnault DERENS

Pensi la nepenseblon

Do, ĉio eblis. Masiva financa interveno de la ŝtato. Forgesitaj la trudoj de la eŭropa stabilec-traktato. Kapitulaco de la centraj bankoj antaŭ la urĝeco de relanĉo. Malpermeso de la impostparadizoj. Ĉio eblis, ĉar necesis savi la bankojn.

Dum tridek jaroj, la plej eta ideo pri ajna modifo de la fundamentoj de la liberala ordo por, ekzemple, plibonigi la vivkondiĉojn de la plimulto de la loĝantaro tamen stumblis sur la sama speco de respondo: ĉu vi scias ke la berlina muro falis? ĉio ĉi estas sufiĉe arĥaika; la tutmondiĝo estas nia leĝo, la kasoj malplenas; la merkatoj ne akceptos.

Kaj dum tridek jaroj, la “reformo” okazis, sed en la kontraŭa direkto. Tiu de konservativa revolucio kiu transdonis al la financo ĉiam pli dikajn kaj pli sukajn tranĉojn de la komuna havaĵo, kiel la publikaj servoj privatigitaj kaj transformitaj en monaŭtomatojn kiuj “kreas valorojn” por la akciulo. Tiu de liberaligo de la komerco kiu atakis la salajrojn kaj la socian protekton, devigante dekmilionojn da homoj enŝuldiĝi por teni sian aĉetpovon, “investi” (en la borso, en asekuroj) por garantii sian edukadon, alfronti malsanon, prepari sian pensiiĝon.

Tiu salajra deflacio kaj tiu erozio de la sociaj protektoj tiel naskis kaj poste komfortigis la financan eksceson. Ĉar krei la riskon instigis al ŝirmi sin kontraŭ ĝi. La spekula veziko akaparis la loĝadon kiun ĝi transformis en borsan paperon. Senĉese ĝi estis repufigata per la ideologia heliumo de la merkatpensado. Kaj la sintenoj ŝanĝiĝis, pli individuecaj, pli kalkulaj, malpli solidaraj. La bankroto de 2008 estas do ne unuavice teĥnika, riparebla per paliativoj kiaj la “moraligo” aŭ la fino de la “misuzoj”. Estas tuta sistemo kiu falis teren.

Ĉirkaŭ ĝi jam klopodas tiuj kiuj esperas relevi ĝin, refarbi, repoluri ĝin, por ke ĝi morgaŭ trudu al la socio novan malicaĵon. La kuracistoj kiuj ŝajnigas indignon antaŭ la konsekvencoj de la liberalismo estas precize la samaj kiuj donis al ĝi la instigajn pilolojn — buĝetajn, regularajn, impostajn, ideologiajn — danke al kiuj ĝi elspezis sin sen kalkuli. Ili devus juĝi sin elkonkursigitaj (vidu Frédéric Lordon: “La elkonkursigitoj”). Sed ili scias ke tuta armeo da politikistoj kaj komunikistoj klopodos por malfiigi ilin.

Tiel, s-roj Gordon Brown, la brita eksa ministro pri financoj kies unua dispono estis doni la “sendependecon” al la Banko de Anglio, José Manuel Barroso kiu prezidas Eŭropan Komisionon obsedatan de “konkurenco”, Nicolas Sarkozy kiu fabrikis la “impostan ŝildon”, la dimanĉlaboron, la privatigon de la Poŝto: ŝajnas ke ili klopodas por “refondi” la kapitalismon...

Ilia senhontego eblas pro stranga foresto. Ĉar kie estas la maldekstro? La oficiala, tiu kiu akompanis la liberalismon, la financan malreguladon dum la prezidanteco de la demokrato William Clinton, malindeksis la salajrojn kun François Mitterrand antaŭ ol privatigi kun s-roj Lionel Jospin kaj Dominique Strauss-Kahn, tranĉi per la granda hakilo en la senlaborulaj mon-atribuoj kun s-ro Gerhard Schröder, havas tutevidente nenian alian ambicion ol turni kiom eble plej rapide la paĝon de “krizo” pri kiu ili kunrespondecas.

Nu bone, sed la alia maldekstro? Ĉu ĝi povas en tia momento kontentiĝi senpolvigi siajn plej modestajn projektojn, utilajn sed tiom timemajn, pri la Tobin-imposto, altigo de la minimuma salajro, nova Bretton Woods, ventelektrigejoj? Dum la kejnzaj jardekoj, la liberala dekstro pensis la nepenseblon kaj profitis grandan krizon por trudi sin. Jam en 1949, Friedrich Hayek, la intelekta baptopatro de la movado kiu naskis la sistemojn de Ronald Reagan kaj Margaret Thatcher, siavice klarigis: “La ĉefa instruo kiun konsekvenca liberalulo devas tiri el la sukceso de la socialistoj estas ke ĝuste ilia kuraĝo esti utopiaj [...] ebligas ĉiutage tion kio ankoraŭ ĵus ŝajnis nerealigebla.”

Do, kiu kritikos la koron de la sistemo, la liberkomercon?* Ĉu utopia? Sed hodiaŭ eblas ĉio, se temas pri la bankoj...

* En aŭgusto 1993, la ultraliberala “Nobel”-premiito pri ekonomio Gary Becker klarigis: “La rajto je laboro kaj la mediprotekto fariĝis ekscesaj en la plej multaj evoluintaj landoj. La liberkomerco forigos iujn el tiuj ekscesoj devigante ĉiun resti konkurenciva fronte al la importoj el la evolulandoj.”

Serge HALIMI.

Survoje al malcentra monda sistemo

Azio estas komenco de la historio kaj Eŭropo ĝia fino, prognozis la filozofo Hegel en la 19-a jarcento. Ŝajnas ke la aliformiĝoj okazantaj en la komenco de tiu 21-a jarcento malpravigas lin.

“LA SUPRENIRO de Ĉinio, skribas la profesoro Angang Hu de la universitato Tsinghua (Pekino), similas al tiu de Usono antaŭ jarcento (1870-1913). En ambaŭ okazoj oni notas fortan kreskokvoton kaj altan kontribuon al la kresko de la monda MEB [malneta enlanda produkto]. Kiel en la okazo de Usono, aldonas li, tiu supreniro “transformos ne nur Ĉinion mem, sed rekonfiguros la mondon en ĝia tutaĵo”.* Kelkaj analogioj estas efektive okulfrapaj: la ekonomia kaj teritoria etendiĝo de Usono en la unua duono de la 19-a jarcento kaj la intensa industriiĝo post la Secesi-milito (1860-1865) estis grandparte faciligitaj de la fluo de internaciaj investoj kiu, per sinsekvaj ondoj, ludis gravegan rolon en la formiĝo de kapitalo, la etendado de la transportaj infrastrukturoj, la koloniigo kaj la disvolvado de la teritorioj kiel en la kreado de integrita kontinenta merkato.* Sen tiuj transnaciaj fluoj, esence sed ne ekskluzive britidevenaj, la disvolviĝo de Usono estintus malpli rapida kaj malpli forta.

* Angang Hu, parolado en la Royal Institute for International Affairs, Chatham House, Londono, 18-a de aprilo 2007.
* Vd David kaj Cull, International Capital Markets and American Economic Growth, 1820-1914, Cambridge University Press, 1994.

Temas do pri stranga paradokso. La kapitalismo tendencas per sia naturo al tutmondiĝo kaj ĝiaj logikoj transiras la dividon de la mondo en naciŝtatoj. Samtempe, celante prioritate certajn teritoriojn, ĝi efikas en konstruado de naciaj potencoj, kelkfoje hegemoniaj. La iom-post-ioma integrado de la sojlolandaj regionoj en la mondan ekonomion fine de la 20-a jarcento tamen fundamente malsamas al tiu, puneca, kiu kreis la grandan diferencon inter Nordo kaj Sudo kaj la daŭremajn malegalecojn de la moderna internacia sistemo.

Hodiaŭ, la enfiksiteco de la sojlolandaj regionoj en la tutmondiĝintan kapitalismon ebligis la mobilizadon de faktoroj de interna kresko. Kvankam landoj kiel Ĉinio, Hindio aŭ Brazilo troviĝas en situacio de ekonomia kundependeco rilate al la landoj de la Triopo (Japanio, Eŭropo, Usono), ili tamen iom post iom aŭtonomiĝas. Tiel, la parto de la interregiona komerco en Orienta Azio kreskis de 40% en 1980 al 50% en 1995 kaj al 60% hodiaŭ. Tiu regionigo de la interŝanĝoj montras la fakton ke la forta dependeco rilate la usonan merkaton (single market dependency) de la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj estas reduktiĝanta.

“La monda historio vojaĝas de oriento al okcidento, ĉar Eŭropo estas absolute la fino de la historio, Azio la komenco.” Tiu frazo, fama, el la Lecionoj pri histori-filozofio de Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1831), jam sole resumas la celsisteman reprezentiĝon* kiu dominis ekde la 19-a jarcento. La okcidenta “moderneco” estis kaj ofte estas perceptata kiel la finalveno kaj apogeo de la suprenira historia moviĝo. La sociaj sciencoj faris la postulaton de “unika singulareco de la Okcidento”* kiu, laŭ ili, ebligis ĝian impeton, ĝian supreniron, ĝian ekspansion kaj ĝian dominadon.

* Alivorte, la “sistemon de teleologia reprezentiĝo”. -vl
* Jack Goody, L’Orient en Occident [La Oriento en Okcidento], Le Seuil, Parizo, 1999.
Reekvilibrigo ĉirkaŭ la sojlo-regionoj

VIDE EL OKCIDENTO, la “senmoveco” de Azio (kaj de la resto de la ekstereŭropa mondo) en la 19-a jarcento kompreneblis aŭ per sia enfermiteco en sorĉa religia universo, nepenetrebla por la instrumenta racieco de la “moderneco”, aŭ per primitivaj antaŭkapitalismaj produktadmanieroj (la maniero de “azia produktado”).

Tiuj reprezentiĝoj estis komplete eraraj: ni scias hodiaŭ ke la vivnivelo, la scioj, la merkataj institucioj kaj la manieroj de ekonomia aktiveco estis pli similaj ol malsimilaj antaŭ 1820 en la orientaj kaj okcidentaj partoj de Eŭrazio; ke, per la simpla fakto de ilia demografia pezo, la neeŭropaj ekonomiaj mondoj estis pli gravaj; ke Ĉinio kaj Hindio (kiel ankaŭ la Otomana imperio) estis en la koro de densaj regionaj interŝanĝrilatoj.* Nur dum la puneca ekonomia kaj teritoria ekspansio de la Okcidento naskiĝis la internaciaj hierarĥioj kiuj daŭreme dividis la mondon inter dominantaj centroj kaj dependaj periferioj.

* “Quand la Chine et l’Inde dominaient le monde [Kiam Ĉinio kaj Hindio diminis la mondon”, en “Jusqu’où ira la Chine? [Ĝis kien iros Ĉinio?]”, Manière de voir, Parizo, n-ro 85, februaro-marto 2006. Por pli detalaj studaĵoj vd Kenneth Pomeranz, The Great Divergence, Princeton University Press, Nov-Ĵersio, 2000; Jack Goody; L’orient en Occident, verko cit.,; Christopher Bayly, ... .

Tiu ĉi mallonga memorigo ebligas kompreni la historian karakteron de la reekvilibrigo ĉirkaŭ la grandaj “sojlolandaj” regionoj: Orientazio, Latinameriko kaj Sudazio. Antaŭe marĝenigitaj, tiuj regionoj fariĝis aŭ estas fariĝantaj tio kion François Perroux nomas aktivaj ekonomiaj unuoj, do unuoj “kies programo ne estas simple adaptita al [ilia] ĉirkaŭaĵo, sed kiuj [adaptas] la ĉirkaŭaĵon al [sia] programo”.* Tiu transformiĝo, la plej grava post la eŭropa industria revolucio komence de la 19-a jarcento, profunde ŝanĝas la hierarĥiojn naskitajn de la ekonomia kaj teritoria ekspansio de la Okcidento kaj signifas revenon, sub novaj historiaj kondiĉoj, al la multcentra internacia konfiguraĵo kiu ekzistis antaŭ 1820.

* François Perroux, Pouvoir et économie généralisée [Potenco kaj ĝeneraligita ekonomio], Presses Universitaires de France, Parizo, 1994, p. 236.

Unu el la gravaj elementoj de tiuj transformiĝoj estas la reguleco de la kreskego de Azio. En la postsekvo de Japanio, kiu estis antaŭulo, kaj post kiam nove industriiĝintaj landoj (NIL) de nordorienta kaj sudorienta Azio sukcesis sian eliron el la “tria mondo” en du generacioj, Ĉinio kaj Hindio spertis rimarkindan ekspansian viglecon. Inter 1980 kaj 2006, la malneta enlanda produkto kalkulita laŭ egaleco de aĉetpovo (MEP/EAP) po loĝanto de Ĉinio obliĝis per 16 kaj tiu de Hindio per 5. En la sama periodo, ilia pezo en la monda MEP pasis respektive de 3,2% kaj 3,3% al 13,9 kaj 6,17%, kaj oni taksas ke tiu de la tuta Azio devus atingi proksimume 45% en 2020; kontraŭ 34% hodiaŭ.*

* Taksaĵoj bazitaj sur la datumbankoj de la Monda Banko kaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF); vd www.econstats.com.
Suverenaj fondusoj el Ĉinio, Singapuro kaj el la golfaj landoj

TIU SUPRENIRO de la sojlolandaj regionoj havas rektajn efikojn sur la funkciado de la monda ekonomio: alistrukturado de la internacia labordivido; deflacio de la prezoj de la fabrikitaj produktoj de pli kaj pli larĝa gamo; inflacio de la prezoj de krudmaterialoj; fine, financa alidistribuado profite al tiuj regionoj kiuj akumulas gigantajn plusojn (iliaj monrezervoj estas taksataj je pli ol 3.000 miliardoj da dolaroj hodiaŭ, kontraŭ 800 miliardoj en 2000, do 70% de la mondaj rezervoj).

Tiel, “la financa potenco disvastiĝas ekster Usono”*, koro de la monda financo ekde 1919. Kaj la usona financmodelo estas en krizo. La grandaj societoj de Wall Street (Citygroup, Morgan Stantley ktp), de Londono (Barcleys) kaj de Svisio (UBS) devis uzi la suverenajn fondusojn de Ĉinio, de Singapuro kaj de la ŝtato de la Persa Golfo por certigi sian supervivadon (la suverenaj fondusoj investis 46 miliardojn da dolaroj en la okcidentaj bankoj kaj bors-makleraj firmaoj inter junio 2007 kaj junio 2008, do trionon de ties rekapitaliĝo.*

* McKinsey Global Institute, Fourth Annual Report on Global Capital Markets, Executive Summary, januaro 2008, p. 7.
* Vd Laurent Quignon, “Financial Crisis, Banks in the Mid-stream”, Conjoncture, BNP Paribas, majo 2008 kaj George Soros, “The Worst Market Crisis in 60 Years”, Financial Times, Londono, 22-a de januaro 2008.

La strukturŝanĝoj estas tre maloftaj en la historio. Ne certas ke tiu okazanta fariĝas sen vundoj, vide al la amplekso kaj la multeco de la internaj kaj eksteraj defioj kiuj aperis pro la eksterordinare rapidaj evoluo kaj moderniĝo de la plej priloĝataj regionoj de la mondo. Sed, escepte se okazos internaj kolizioj de granda amplekso, ne tre verŝajnaj, ĝi ŝajnas neinversigebla. Certe, la antaŭaj sistemaj malcentriĝoj estis ĝenerale sinonimaj kun internaciaj krizoj: necesis la napoleonaj militoj por malfermi la vojon al la Pax Britannica; du mondmilitoj por ke Usono fariĝu siavice la nova centro de la monda ekonomio. Sed espereble la grandaj agantoj scios, ĉi-foje, konservi la pacon. Kontraste al 1815 aŭ 1914, la potenco ne estas transiĝanta de unu centro al alia: ĝi malcentriĝas en multecon da polusoj.

En interdependa mondo alfrontita al tutmondaj problemoj nesolveblaj sur nacia aŭ eĉ regiona nivelo, tiuj grupiĝoj devus survojiĝi al pli forta kunlaborado. Tion oni povas esperi almenaŭ sur la norma nivelo. La fakto de la ĉina ŝtato elektis, per siaj suverenaj fondusoj, helpi al Wall Street dum la nuna financkrizo havas politikan signifon: Pekino provas teksi ligojn de interdependeco kun unu el la ŝlosilaj komponantoj de la usona potenco. Restas ke la Okcidento, kutimiĝinta esti la centro, devos alkutimiĝi al nova mondo, ekde nun plureca.

Philip S. GOLUB.

Ĉu usona kadukiĝo? Jam en 1952...

EN LA MOMENTO de absoluta supereco de Usono, en 1952, la generalo Douglas McArthur, heroo de la respublikana dekstrularo post kiam la prezidanto Harry Truman anstataŭigis lin je lia komando de la militaj operacioj en Koreio, avertas siajn kuncivitanojn kontraŭ “nia relativa kadukiĝo, nia nekapablo konservi niajn resursojn, la kreskanta pezo de niaj impostoj, la vertiĝodona kresko de nia publika ŝuldo kiu endanĝerigas la estontecon de niaj infanoj”*

* En la originalo: Our own relative decline, our inability to conserve resources, the rising burden of our fiscal commitments, an astronomically rising public debt mortgaging the future of our children.

Ok jarojn poste, dum la kampanjo kontraŭ la respublikana vicprezidanto Richard Nixon, la demokrato John F. Kennedy alarmiĝas pri la teĥnologia malfruo de Usono fronte al la USSR (la “missile gap”). Tuj post kiam Kennedy estis elektita, la “missile gap” malaperas kaj necesas atendi la skandalon de Watergate (1974) kaj la usonan fiaskon en Hindoĉinio por ke la superpotenco estu denove pridubata.

Dum la 1970-aj jaroj la relativa potenco de Usono spertas videblan erozion. La ŝtatoj kiuj, unu generacion antaŭe, estis detruitaj de la milito, forte restariĝis kaj fariĝis ekonomiaj konkurantoj. La “usona defio” de la 1960-aj jaroj fariĝis la “eŭropa defio”, la “japana defio”. La superpotenco ŝanceliĝas sub la pezo de siaj misoj: dolarkrizo, inflacio, komercaj deficitoj. De la islama revolucio en Irano ĝis la sovetia invado en Afganio tra la influperdo de Vaŝingtono ene de siaj internaciaj organizaĵoj, ĉio konspiras tiam por naski nokt-krepuskan pejzaĝon, el kiu aperas en 1980 la savanto, la kliŝa bildo — Ronald Reagan. Lia slogano? “Usono revenis!”*

* “America is back!”

Tre mallonga reveno... Dum Reagan finas sian duan mandaton, la eksplodo de la publikaj deficitoj kaj de la enŝuldiĝo (en 1985-1986 Usono fariĝas la neta ŝuldanto de la resto de la mondo) vekas la “kadukiĝajn” deprimiĝojn. En 1987, la libro de la historiisto Paul Kennedy, Naskiĝo kaj kadukiĝo de la grandaj potencoj enhavas lastan ĉapitron, haste aldonitan. Ĝi temas pri Usono. Post la dinastio Ming, la Francio de Ludoviko la 14-a, la brita imperio...

George Bush patro volas postsekvi al Ronald Reagan. En sia granda kampanjo-parolado, antaŭ la respublikana konvencio de Nov-Orleano (aŭgusto 1988), li respondas al Paul Kennedy kaj al sia demokrata konkuranto, s-ro Michael Dukakis: “Tiu ĉi elekto resumiĝas tiel. La mondrigardo de mia kontraŭulo estas tiu de longa kaj malrapida kadukiĝo por nia lando, neevitebla falo kaŭzita de la nepersonaj historiaj fortoj. Sed Usono ne estas kadukiĝanta. Usono estas grimpanta nacio. Mi vidas en Usono la gvidanton de la nacioj, unikan nacion pro ĝia speciala rolo en la mondo. Oni nomis tiun ĉi jarcenton la usonan jarcenton ĉar ni estis en ĝi la dominanta forto por la bono de la mondo. Ni savis Eŭropon, kuracis la poliomjeliton, malkovris la lunon kaj klerigis la mondon per nia kulturo. Nun ni estas ĉe la komenco de nova jarcento. Mi diras ke tio estos ankaŭ usona jarcento.”*

* En la originalo: What it all comes down to is this: my opponent’s view of the world sees a long slow decline for our country, an inevitable fall mandated by impersonal historic forces. But America is not in decline. America is a rising nation. I see America as the leader, a unique nation with a special role in the world. This has been called the American century because in it we were the dominant force for good in the world. We saved Europe, cured polio, went to the moon and lit the world with our culture. Now we are on the verge of a new century. I say it will be another American century.”

Post tio, ĉiu milita sukceso de Usono (Persa Golfo, Irako) aŭ financveziko relanĉas la rekantaĵon de superpotenco aŭ de hiperpotenco. Kaj ĉiu milita enkaĉiĝo (ree Irako) aŭ ekonomia aŭ socia krizo, anstataŭigas ĝin per la malgaja eldiro de MacArthur.

Serge HALIMI.

Nova mondo

Leviĝanta postusona jarcento

Ĉu la usona imperio suferas saman kadukiĝon kiel sia brita antaŭulo? demandas sin la historiisto Eric Hobsbawrn (vidu Pri imperio). La krepusko de Wall Street, simbolo de la financa dominado de Usono, la ekonomia kaj financa leviĝo de Ĉinio, kiu sciis uzi la internacian dividon de la laboro por ekigi aŭtonoman disvolvadon (vidu Survoje al malcentra monda sistemo), la potencaj maldekstro-movadoj en Latinameriko aŭ la firmigo aserto dela hinda diplomatio atestas, ĉiu laŭ sia maniero, pri renversiĝo de la internaciaj rilatoj.Post la unupolusa mondo dominata de Okcidento, venas nova geopolitiko karakterizata de la pluriĝo de influaj agantoj. Unuavice la ŝtatoj.

JEN KELKAJ novaĵoj kolektitaj el gazetoj dum la somero 2008, eĉ antaŭ ol alveno de la uragano kiu detruas la financan planedon: la nombro da ĉinaj interret-uzantoj preterpasis tiun de la usonaj, kaj Usono prezentas nun nur 25% de la rettrafiko, kontraŭ pli ol la duono antaŭ dek jaroj; la provoj revigligi la Dohan ciklon de internaciaj komercaj intertraktadoj fiaskis, ĉefe pro la rifuzo de Hindio kaj Ĉinio oferi siajn jam malriĉigitajn terkulturistojn sur la altaro de la liberkomerco; Rusio defendis, dum la georgia krizo, siajn naciajn interesojn en Kaŭkazio spite al la duoninsistaj protestoj de Vaŝingtono.

Tiuj diversaj faktoj, inter multaj aliaj, atestas jam pri rekomponiĝo de la internaciaj rilatoj: la finon de la sendivida dominado de la Okcidento, kiu trudiĝis en la unua duono de la 19-a jarcento. La malfortiĝo de la financsistemo povas nur akceli tiun movadon de okcidenta retiriĝo. “Fino de la aroganteco”, titolis la germana semajnulo Der Spiegel, la 30-an de septembro, kun jena subtitolo: “Usono perdas sian dominantan ekonomian rolon”. Per iu el tiaj ironioj, kies sekreton havas la Historio, tio okazis malpli ol du jardekojn post la disfalo de la “socialisma tendaro” gvidata de Sovetunio kaj je la videbla triumfo de la principoj de la liberala ekonomio.

Fino de la okcidenta hegemonio

ESTAS ĈIAM danĝere antaŭdiri. En 1983, du jarojn antaŭ la alveno de s-ro Miĥail Gorbaĉov en la Kremlo, Jean-François Revel antaŭdiris la finon de la demokratioj, nekapablaj batali kontraŭ “la plej timinda el siaj eksteraj malamikoj, la komunismo, aktuala variaĵo kaj perfekta modelo de totalismo”.* Kelkajn jarojn poste, Francis Fukuyama anoncis la “finon de la historio” kun la sendivida triumfo de la usona-okcidenta modelo... Post la unua Golfmilito (1990-1991), multaj observantoj antaŭsentis la matenkrepuskon de usona 21-a jarcento.

* Comment les démocraties finissent [Kiel finiĝas la demokratioj], Grasset, Parizo, 1983.

Dek-kvin jarojn poste aperas alia interkonsento, ŝajne pli proksima de la realeco: ni eniras “postusonan mondon”.* Kiel rekonas la Blanka Libro pri Defendo kaj Nacia Sekureco adoptita de la franca registaro en junio 2008, “la okcidenta mondo, do esence Eŭropo kaj Usono, jam ne havas la ekonomian kaj strategian iniciaton en la senco en kiu ĝi ankoraŭ havis ĝin en 1994”.*

* Vd Fareed Zakaria; The Post-American World, Norton, Novjorko, 2008; kaj la recenzon de tiu libro fare de Hubert Védrine (Le Monde diplomatique, septembro 2008).
* Défense et Sécurité nationale. Le Livre blanc, Odile Jacob, La Documentation française, Parizo, 2008, p. 34.

Ĉu la mondo estos multpolusa? Sendube Usono restos, ankoraŭ por longaj jaroj, la dominanta potenco, kaj ne nur sur milita nivelo. Ĝi devos tamen konsideri la aperon de povocentroj en Pekino kaj en Nov-Delhio, en Braziljo kaj en Moskvo. La enmarĉiĝo de la intertraktadoj de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), la sakstrato de la irana atomkrizo kaj la surprizaj komplikiĝoj de la intertraktadoj kun Nord-Koreio konfirmas ke Usono, eĉ aliance kun la Eŭropa Unio, jam ne kapablas trudi sian vidpunkton kaj bezonas aliajn partnerojn por solvi la krizojn.

Oni povus aldoni al tiuj novaj potencoj tutan serion da agantoj kiujn elvokas, en sia priskribo de “senpolusa mondo”*, s-ro Richard Haass, iama alta respondeculo en la registaro Bush (patro), poste de la Ŝtatdepartemento, nuna prezidanto de la Council on Foreign Relations (Novjorko): li nombras, senorde, la Internacian Agentejon pri Energio (IAE), la Organizaĵon de Kunlaborado de Ŝanhajo*, la Mondan Organizaĵon pri Sano (MOS) kaj la regionajn organizaĵojn; la urbojn kiel Ŝanhajon aŭ San-Paŭlon, la satelitajn komunikilojn, de Al-Ĵazira ĝis CNN, la milicojn, de la Hizbolaho ĝis la talibanoj, la kartelojn de fidrogo, neregistarajn organizaĵojn... Kaj li konkludas: “La mondo de hodiaŭ havas pli kaj pli dispartigitan potencon ol koncentriĝon de potenco.” Kiom ajn, la ŝtatoj pri kiuj oni antaŭdiris malfortiĝon sub la batoj de la tutmondiĝoj, volas sian lokon en la suno. Ĉinio, Hindio, Rusio kaj Brazilo firmigas siajn ambiciojn kaj kontestas internacian ordon kiu marĝenigus ilin. Aliaj landoj, de Irano ĝis Sud-Afriko, tra Israelo, la sudamerikaj nacioj, Indonezio, kun pli limigitaj celoj, defendas siajn “egoismajn” interesojn kun decidemo.

* “The Age of Nonpolarity: What Will Follow U. S. Dominance” (La epoko de senpoluseco: kio sekvos la dominadon de Usono), Foreign Affairs, Novjorko, majo-junio 2008.
* Oficiale starigita en 2001, la OKŜ entenas Ĉinion, Rusion, Kazaĥion, Kirgizion, Taĝikion kaj Uzbekion. Al ĝi aliĝis kvar observantaj landoj, Hindio, Pakistano, Irano kaj Mongolio.

Neniu el tiuj ŝtatoj estas animita de tutmonda ideologio, kiel estis Sovetio. Neniu prezentas sin kiel alternativa modelo. Ĉiuj akceptis, pli aŭ malpli, la merkatekonomion. Sed neniu eĉ sonĝas pri kompromisoj kun siaj naciaj interesoj. Ĉiu batalas unue por regi la mineralajn krudmaterialojn kiuj fariĝis pli malabundaj kaj pli multekostaj — unuavice petrolon kaj gason-, por protekti sian kapablon nutri sian loĝantaron kun terkultura produktado nesufiĉa kaj minacata de la klimata varmiĝo. Duavice ili protektas siajn geopolitikajn interesojn bazitajn sur politika vizio kaj sur tre longa historio: Tajvano kaj Tibeto por Ĉinio; Kaŝmiro por Hindio kaj Pakistano; Kosovo por Serbio; Kurdio por Turkio. Tiuj konfliktoj ne estas solvitaj en feliĉa tutmondiĝo — male, ili mobilizas pli ol iam ajn grandajn amasojn kaj ne estas estingiĝontaj.

Simpla rigardo sur la mondan mapon indikas ke la granda plimulto de tiuj streĉiĝoj okazas ĉirkaŭ “kriza arko” kiu iras, laŭ la Blanka Libro, de la Atlantiko ĝis la Hinda Oceano. Ĝiaj redaktistoj avertas kontraŭ “la risko, nova, de interligiĝo de la konfliktoj [kiu] skiziĝas, inter la Proksima kaj Meza Oriento kaj la regiono de Pakistano kaj Afganio. La ekzisto de programoj, ĝenerale kaŝitaj, de atomaj, ĥemiaj kaj biologiaj armiloj gravigas tiun danĝeron, dum la landoj de tiuj regionoj akiras grandnombre, malkaŝe aŭ ne, militajn kapablojn apogitajn sur aeraj portiloj kaj raketoj. La malstabiligo de Irako, dividita inter konkurencaj komunumoj, povas etendiĝi al la Mez-Oriento. La malstabileco en tiu geografia arko povas rekte aŭ malrekte tuŝi niajn interesojn. La eŭropaj landoj ĉeestas milite pro diversaj kialoj en Ĉadio, en Palestino, en Libano, en Irako kaj en Afganio. En tiuj kondiĉoj, Eŭropo kaj Francio estas verŝajne alvokitaj estonte engaĝiĝi ankoraŭ pli en la tuta zono por helpi ĉe antaŭmalhelpado kaj solvado de la krizoj.”*

* Défense, verko cit., p. 44.
“Kriza arko” de Atlantiko ĝis Hinda Oceano

ANALIZO KIU konfirmas tiun de la plej multaj usonaj strategiistoj kaj kiun resumis s-ro William Burns, grava respondeculo de la Ŝtatdepartemento: “Antaŭ dek jaroj, Eŭropo estis la centro de la usona eksterlanda politiko. (...) Nun ĉio ŝanĝiĝis. (...) La Proksim-Oriento okupas por la prezidanto [George W.] Bush, por la ŝtatsekretario [Condoleezza] Rice, kaj ĝi okupos por iliaj posteuloj, la lokon kiun havis Eŭropo ĉe la diversaj administracioj dum la 20-a jarcento.”* La fakto ke tiu regiono entenas la plej grandan petrolrezervon de la mondo, en tempo en kiu la kurzo de la barelo restas tre alta — malgraŭ ĝia ĵusa malaltiĝo — kontribuas al kresko de la strategia karaktero de la “Granda Mez-Oriento”.

* [http://bostonreview.net/BR32.3/burn...].

Tiel klarigeblas koncentriĝo senprecedenca post la fino de la dua mondmilito de okcidentaj trupoj en la regiono, de Irako ĝis Ĉadio, de Afganio ĝis Libano. Metante ĉiujn ĉi batalojn en la kadron de sia “milito kontraŭ la terorismo”, Usono kontribuis al kreado de “internacio de rezistado”, internacio ofte diverselementa, dividita kaj kiun nenio profunde ligas ol la kontraŭstaro al la usona hegemonio.

Tiu rezistado montriĝas ankaŭ en la gravega kampo de ekonomio. Male al la antaŭaj krizoj (azia, rusa ktp), la nuna financa uragano konfirmas la marĝenigon de la internaciaj organizaĵoj, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko. Komence de la jarmilo, multaj landoj — Rusio, Tajlando, Argentino, Brazilo, Serbio, Indonezio ktp — decidis anticipe repagi sian ŝuldon al la IMF* por sendependiĝi de la aksiomoj truditaj de la internaciaj organizaĵoj.

* Vd Jacque Sapir, Le nouveau XXIe siècle. Du siècle “américain” au retour des nations [La nova 21-a jarcento. De la “usona” jarcento al reveno de la nacioj], Seuil, Parizo, 2008, aparte p. 164-170.

Ĉu la “interkonsento de Vaŝingtono”* estos anstataŭigota de la “interkonsento de Pekino”? Tiu resumiĝus, laŭ la ekonomikisto Joshua Cooper Ramo, per tri teoremoj* kiuj difinas la manieron laŭ kiu Suda lando povas meti sin sur la mondan ŝaktabulon: emfazo de ennovigo; neceso konsideri ne nur la kreskon de la malneta enlanda produkto (MEP), sed la vivkvaliton kaj certan formon de egaleco kiu evitu ĥaoson; fine, graveco de sendependeco kaj memdeterminado en la decidoj kaj rifuzo lasi al aliaj (nome al okcidentaj potencoj) la eblecon trudi sian vidpunkton.

* La interkonsento de Vaŝingtono estas esprimo kreita en 1989 de la ekonomikisto John Williamson. Ĝi signas samtempe la liberalajn disponojn truditajn de la internaciaj institucioj (inter ili la IMF) al la ŝtatoj en malfacila situacio kaj la pli grandan atenton — teorie — de tiuj por la “homrajtoj”.
* Vd The Beijing Consensus, The Foreign Policy Center, Londono, 2004.
Sekurecaj implicoj de la ter-varmiĝo

TIU KONCEPTO vekis multajn debatojn kaj kritikojn* — ekzemple pri la demando ĉu Ĉinio fakte proponas “novan modelon”, dum la malegalecoj kreskas kaj ĝi akceptis aliĝi al la tutmondiĝo. Sed ĝi ebligas kompreni ke, kiel neniam antaŭe post la malkoloniiĝo, la landoj de la Sudo havas la eblecon fari sendependajn politikojn, trovi partnerojn — ŝtatojn kaj entreprenojn — kiuj ne viciĝas laŭ la vidpunkto de Vaŝingtono. Novaj rilatoj teksiĝas, kiel pruvas la pintkunvenoj de Ĉinio kun Afriko aŭ la kunveno de la ministroj pri eksterlandaj aferoj de la BRIC (Brazilo, Rusio, Hindio, Ĉinio), la 26-an de septembro en Novjorko. Landoj povas decidi disvolvoplanojn sen pasi sub la jugon de la “vaŝingtona interkonsento”.

* Vd, ekzemple, Arif Dirlik, Beijing Consensus: Beijing “Gonshi”. Who recognizes Whom and to What End? , interrete http://anscombe.mcmaster.ca/global1....

Kroma grava transformiĝo tuŝas la geopolitikan arĥitekturon de la mondo. La 17-an de aprilo 2007, la Konsilantaro pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj faris, por la unua fojo, kunvenon dediĉitan al la politikaj kaj sekurecaj implicaĵoj de la varmiĝo de la planedo. Tiu dimensio estas nun entenata en la strategiaj pripensadoj, ĉu en Usono, en Francio aŭ en Aŭstralio.* Sen eniri en detalojn, la ekstremaj kondiĉoj tuŝos la nutraĵ-rikoltojn, favorigos la disvastiĝon de epidemioj, kaj la altiĝo de la akvoj ne nur kreos milionojn da ekologiaj rifuĝantoj — 150 milionojn en 2050 laŭ certaj taksoj-, sed vigligos la batalon pri la divido de teritorioj, ĉar la malapero de la atoloj aŭ insuloj tuŝas la Ekskluzivajn Ekonomiajn Zonojn (EEZ).* La ega altiĝo de la prezoj por nutraĵoj, siavice, endanĝerigas la stabilecon de multaj landoj. Ekde nun, kun la certiĝo de multaj vojoj de disvolvado, kun multpoluseco, estas kontestata ne nur la ekonomia dominado de la Okcidento, sed ankaŭ ĝia rajto nomi la Bonon kaj la Malbonon, difini la internacian juron, enmiksiĝi en la aferojn de la mondo nome de moralo aŭ de homhelpemo. La franca eksa ministro pri eksterlandaj aferoj Hubert Védrine klarigas ke la Okcidento perdis “la monopolon pri la historio”, la monopolon pri la “granda rakonto”. La mondhistorio, inventita antaŭ du jarcentoj, resumeblis per tiu de la akiro de supereco de Eŭropo. La survojiĝo al multpoluseco percepteblas kiel ŝanco por antaŭeniri al vera universalismo. Sed ĝi vekas kelkfoje ankaŭ reflekson de timo en Okcidento: la mondo estus pli kaj pli minaca, “niaj valoroj” estus de ĉie atakataj, de Ĉinio, Rusio, la islamo; kaj necesus, sub la tegmento de la Nord-Atlantika Traktato-Organizaĵo (NATO) fari krucmiliton kontraŭ la barbaroj kiuj volas “nin detrui”. Tiu perspektivo, se ni ne antaŭzorgas kontraŭ ĝi, fariĝos memrealiga antaŭdiro.

* Alan Dupont, “The Strategic Implications of Climate Change”, Survival, The International Institute for Strategic Studies, Londono, junio-julio 2008.
* La EEZ originas en la Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri la Mar-Juro (1982). Ĝi permesas al ŝtato uzi certan nombron da rajtoj interne de linio de 200 mejloj (370 kilometroj) de siaj marbordoj.

Alain GRESH.

Elie Cohen, Nicolas Baverez, Jaques Attali

La elkonkursigitoj

Post la borsa kolapso, la intelekta bankroto: inter la nombro da flankaj viktimoj de la financa rompiĝo troviĝas la manpleno da ekonomikistoj kiuj dissendas la bonan parolon en la komunikiloj. Liberaligo, malregulado, privatigo: ilia kredo resumiĝis per tri vortoj. Dum eĉ haltigita horloĝo donas la ĝustan horon dufoje tage, tiuj “specialistoj” montris konstantan eraron. Rigardante la detalojn evitas ke ilia ŝuldotabulo estos subite viŝita, kiel tiu de la bankistoj.

[...] En la televido, en la radio, en la gazetaro, kiu komentas la kolapson de la financa kapitalismo? La samaj, kompreneble! Ĉiuj, fakuloj, ĉefartikolistoj, politikistoj, kiuj tedis nin dum jardekoj per siaj laŭdoj de la nun kolapsanta sistemo: ili estas tie, fidelaj sur posteno, kaj ilia gaja danco donas nenian signon de spirmanko. Ili nur dividis sin en tiuj kiuj, sen la plej eta skrupulo, returnis sian jakon kaj tiuj kiuj, iomete konsternitaj de la ŝoko, provas tamen daŭrigi, kiom ili povas, defendi la nedefendeblon meze de la ruinoj.

Inter ili, Nicolas Baverez estas videble freneza kaj serĉas sian vojon inter la ŝtonrubaĵoj. La eksplodo estis certe fortega, ĉar la paroloj sonas laŭ iom dispremiteco: “La tutmondiĝo konservas pozitivajn aspektojn”*, asertas li kontraŭ ĉio, ne sen pensigi pri Georges Marchais. Tamen, ellasas li samspire, estas ja la “tutmondiĝinta kapitalismo kiu eniris krizon”* kaj “la memregulado de la merkatoj estas mito”*. Tamen: “La liberalismo estas la rimedo kontraŭ la krizo.”* Nu, kio estas la liberalismo alia ol la ekonomia organizado deduktita el la postulato de la memregulado de la merkatoj? Eble, sed Baverez decidas ke li ne cedos plu eĉ colon pri tio kaj ke necesos adaptiĝi al la komplikeco de lia pensado: “La liberalismo do ne estas la kaŭzo de la krizo”, kvankam per intermetita memregulado ĝi estas la problemo... de kiu ĝi estas tamen “la solvo”* — komprenu tion kiu volas.

* Marianne, Parizo, 4-a ĝis 10-a de oktobro 2008.
* Saml.
* Le Monde, 15-a de oktobro 2008.
* Saml.
* Saml.

Aliaj estas malpli konfuzitaj kaj sciigas pli facile ke, se la tempoj ŝanĝiĝis, ankaŭ ili pretas tion. “Tiu ideologia veziko, la religio de la ĉiopova merkato, havas grandajn similojn kun tio kio estis la ideologio de komunismo (...). La liberala ideologia cunamo forbalais ĉion sur sia vojo. Granda nombro da entrepren-ĉefoj, da universitatanoj, da ĉefartikolistoj, da politikaj respondeculoj fanatike admiris la suverenon merkato.”*

* Les Echos, Parizo, 7-a de oktobro 2008.

Tiu kiu, kiel la Dormanta Belulino, estus endormiĝinta antaŭ la somero kaj nun vekiĝus kaj legus tiujn ĉi liniojn, certe kredus ke temas ree pri la kutimaj teduloj de ATTAC aŭ pri L’Humanité. Tamen estas Favilla, la maskita ĉefartikolisto de Les Echos, kiu fine liberigas sian tutan koleron retenitan dum tiom da jaroj. Ĉar oni ne sufiĉe scias, Les Echos estas en batalo: tro da maljustaĵoj, tro da cenzuro, tro da intelektaj hipokriteco. Ĉu oni ne sufokis la “veron” mem: “Ĉia malsamopinia voĉo, eĉ se timeme socialdemokrata, kiu memorigis pri la virtoj de minimuma publika regulado, estis konsiderata kiel eskapintoj el Jurassic Park. Kaj jen subite aperas la vero. La memregulado de la merkatoj estas ideologia mito.” Se daŭras tiuj tendencoj, oni povas jam nun antaŭvidi ke tondra “Tio eksplodu!” fariĝos la titolo de venonta ĉefartikolo de furioza Favilla.

Diplomitaj profetoj

ESTAS KLARE ke Neĝulino malfacile rekonus siajn nanojn. Laurent Joffrin, kiu antaŭ nur kelkaj monatoj helpis al Bertrand Delanoë elkrii sian amon por la liberalismo kaj draŝi la “stultul-maldekstron”*, tiun kiu ne komprenis la bonfarojn de la merkato, videble manĝis malbonan pomon — faras same kiel Favilla: “De pli ol jardeko, la talibanoj de la dia financmerkato rifuzis ĉiajn avertojn, malestimis ĉiujn kontraŭdirantojn kaj malakceptis ĉiajn provojn de regulado.”* Ni pensis ke la talibanoj dividis la kritikon al la tutmondigo. Ĉu eblas ke tiuj turbanuloj tiel brutale ŝanĝis la tendaron, kaj fakte jam delonge, kaj sen ke ni rimarkis tion?

* Laurent Joffrin, [La Gauche Bécassine [La stultulmaldekstro], Robert Laffont, Parizo, 2007.
* Libération, Parizo, 24-a de septembro 2008.

Je ilia senkulpigo, tiuj kompatindaj ĉefartikolistoj nur azene ripetis tion kion dum tiom da jaroj iliaj fakulaj lernhelpantoj enkapigis al ili. Nu, ankaŭ tiuflanke la amasbuĉado estas impresa. Elie Cohen, kiu ege klopodis por averti kontraŭ la terura absurdaĵo en kiu konsistas la publika interveno kaj subtenis la privatigon de ĉio privatigebla, nun opinias ke necesas ŝtatigi — imagu lian mienon se oni proponintus tion antaŭ du monatoj. Kiom fora ŝajnas la epoko en kiu li konsilis ankoraŭ al la socialistoj rompi kun la “diskurso de ultramaldekstro bazita sur neado de la realo”* kaj ege bedaŭris ke ili “fariĝis alimondistoj pro timo antaŭ tutmondiĝo kiun ili ne komprenis kaj en kiu ili vidis nur la manifestiĝojn de profitavidaj multnaciaj konzernoj, la devojiĝojn de senbrida financo kaj la malegalecojn de regulado en la servo de la plej potencaj”.

* “Lettre ouverte aux socialistes [Malferma letero al la socialistoj]”, L’Hebdo des socialistes, Parizo, 12-a de septembro 2007; http://hebdo.parti-socialiste.fr/20....

Estas ne unu vorto de tiu adreso kiu ne impresas per sia klarvido ĉar, kiel ĉiu scias, la Socialista Partio estas ne nur bastiono de la alimondistoj, sed oni devas efektive nenion kompreni pri ĝi por doni tian portreton kiun la realo malvalidigas ĉiutage pli. Estas vere ke pri “realo” Cohen estas fakulo: “En kelkaj semajnoj la merkato re-formiĝos kaj la aferoj rekomencos kiel antaŭe”, skribis li la 17-an de aŭgusto 2007*, antaŭ ol liveri sian (preskaŭ) definitivan filozofion pri financaj krizoj: “Necesas kutimiĝi al la ideo ke ili ne estas katastrofoj sed metodoj de regulado de monda ekonomio kiun oni ankoraŭ ne sukcesas vere enkadrigi per leĝoj aŭ per politikoj.”*

* Le Monde, 17-a de aŭgusto 2007.
* Nouvelobs.com, 13-a de aŭgusto 2007.

Maliculoj sendube proponus la ideon ke Cohen ne estas vere la tipo de akademia ekonomikisto kaj ke, kun la tempo kiun li pasas en televido, oni demandas sin ĉu li iam povis fari eĉ la plej etan progreson en scienco alia ol en tiu de sia propra konateco. Sen eĉ esplori detale tiun tiklan demandon, ni diru tuj ke estas io tre maljusta en tiu duondiraĵo: la plej bone diplomitaj ekonomikistoj estas siavice en precize la sama situacio kiel li en la temo kiu interesas nin. David Thesmar kaj Augustin Landier estis sen dubo, jam en aŭgusto 2007: sub la profeta titolo “La bankrotego ne okazos”*, la plej bona juna ekonomikisto de Francio (Premio 2007 de la Rondo de Ekonomikistoj, kiu scias rekoni la siajn) kaj lia helpanto estas sen dubo: “Ni diru tion tute klare: [la korekto] estos limigita kaj antaŭ ĉio sen efiko por la reala ekonomio.” Fakte tio estas dirita sufiĉe “klare” kaj, cetere, same konkludita: “La danĝero de financa eksplodo, kaj do la bezono de regulado, estas eble ne tiom granda kiom oni pensas.”

* Les Echos, 27-a de julio 2007.

Ekzistas tamen io pli bona ol la klarvidantoj; ekzistas la profetoj. “En sia raporto mendita de la prezidantejo, la ekonomikisto avertis jam pri la danĝeroj de la financa spekulado.” Per tiu omaĝo al la ekster-klarvidaj kapabloj de Jacques Attali kaj de ties fama raporto komencas la duobla paĝo subskribita de Renaud Dély kaj transdonita (ĉu erare?) de la gazeto Marianne al unu el la plej famaj komunikiloj de Francio. Sed ĉu Dély, kiu kolektas la orakolojn de Attali, legis eĉ nur unu linion de la raporto kiun li laŭdegas? La demando stariĝas, ĉar — ĉu necesas diri tion? — la raporto Attali ne enhavas eĉ nur la plej etan seriozan rimarkon pri la danĝeroj de la financa malregulado, sed ĝi estas nur longa odo al la heroaĵoj de la kapitalmerkato — kaj admono ankoraŭ pli komplete aliĝi al ĝi.

En la sepa paĝo oni indikas la sukcesan modelon kiun Francio sekvu: estas Britio kiu “aliris por la daŭro la valorigon de sia financa industrio” — ĉu tie ne estas ideo kiun lia moŝto klasas evidente en la kategorion de profetado? Estas do “revolucioj ne maltrafendaj”, tiuj de la “portantaj sektoroj” (p. 54); inter ili, “la financo” (saml.). Pro tio, “fari Parizon grava financejo” estas la celo kiu ĉefas ĉe la traktado de la proponoj 96 ĝis 104.

Decido 97: “Harmoniigi la financajn kaj borsajn reguladojn kun tiuj aplikendaj en Britio por ne handikapigi la eŭropajn agantojn rilate iliajn internaciajn konkurantojn.” Decido 101: “Multigi la komunajn iniciatojn inter la superaj instrusistemoj kaj la financaj institucioj por la financado de la katedroj pri esploradoj de financa modeligo”, ĉar se la universitato estas paralizota pro la mizerigo de la publikaj buĝetoj, nenio estas tro bela por la grupoj de estontaj elitoj de la parazita klaso. Por la fino, la plej bona, la decido 103: “Modifi la konsiston de la komisionoj kaj de la kolegioj de reguligantoj, por ke la ĉampionoj de la financo povu esprimiĝi kaj influi la pozicion de la alta komitato de la financejo.”

En la nuna stadio, oni revus intervjui la intervjuinton: “La 10-an de oktobro 2008, kian efikon faras al vi la esprimo “ĉampionoj de la financo” kaj eĉ pli la ideo konfidi al ili la reguladon de la merkatoj? Ĉu vi pensas ke la aŭtoro de tiaj proponoj, tamen formulitaj post pli ol ses monatoj da malferma financa krizo*, apartenas pli al la kategorio de la profetoj aŭ en tiu de la pretendemaj ĉiosciuloj? Ĉu vi intencas daŭrigi kiel ĵurnalisto aŭ ĉu vi konsideras transiri al la mikrokredito?”

* La krizo estas malferma ekde aprilo 2007, kaj la raporto Attali estis publikigita en januaro 2008.

Necesas sendube lasi al Dély iom da tempo por maturigi lian respondon kaj ankaŭ por ĝui la finon de la raporto, kiu ne estas malpli suka ol la komenco, ĉar la decido 305 fine ellasas la konfeson proponante “masive aliorienti la impostreĝimon de la viv-asekuro kaj de la ŝparado per akcioj al la longa ŝparado investita en akcioj (kuplenda kun la pensi-fondusoj)”.

Jen. Oni ja ne scias ĉu Attali antaŭvidis ĉion de la krizo alie ol laŭ la maniero de retrovida halucinado, sed, en januaro 2008 ĉiukaze, li proponas direkti la tutan ŝparaĵon de la francoj al la financmerkatoj — ĉu tiuj estas eble la samaj merkatoj kiujn li tiel bone nomas “cunamo” en la televido?

La raporto Attali pledas do malkaŝe por la transiro al kapitaligo — “la granda evoluo de la individua aŭ kolektiva ŝpar-pensio estas do necesa” (p. 213) — en precize la sama momento kiam la usonaj familioj, pro la krizo, vidas siajn pensiojn dissolviĝi en fumon kaj kiam la ekstrema urĝo, en kiu ili troviĝas, ne jam devigis ilin ĉerpi el siaj pensio-kontoj. Kia bela sento pri la historio, instigi al kapitaligo en periodo kie oni baldaŭ vidos aperi la unuajn maljunajn mizerulojn sur la trotuaroj de la usonaj urboj!

Kaj, ĉar la mesaĝo de tiu raporto estas submeti la tutan francan socion al la logiko de la financo, kiu tiel imprese montras siajn virtojn, oni ne forgesu mencii la decidon 22, kiu celas ege kreskigi la rolon de la privataj fondusoj en la financado de la universitatoj kun, kompreneble, ekvivalenta retiro de la publikaj financadoj. Sed kiel do funkcias tiuj fondaĵoj? Ili metas sian kapitalon sur la merkatoj kaj vivas dum la jaro per “la idoj” (la interezoj). En la kondiĉoj de kolapso de ĉiuj sektoroj de la financo, kiun la profeto anticipis de longa tempo, eblus do ke la usonaj universitatoj preparas sin al kelkaj jaroj da seka pano kaj akvo. Ĉu ne jen la modelo kiun ni devas absolute imiti?

Sed kiu atentas pri ĉio ĉi? La ŝanĝemuloj turniĝas amase sed malhelpate de nenio. Kun maloftegaj esceptoj, ĉiuj kiujn Favilla, en sia strange klarvida ĉefartikolo, nomas “entrepren-ĉefoj, universitatanoj, ĉefartikolistoj, politikaj respondeculoj” organizis siajn debatojn inter si kaj sen ke enmiksiĝu la plej eta serioza kontraŭdiro. Oni bezonas multe da naiveco, en tiuj kondiĉoj, por miri ke nenie en la sistemo aperas eĉ la plej eta forto de reprudentigo, eĉ nur komenco de regulado de la deco, la plej eta ebleco de sankcio por tiom eksterordinaraj kontraŭdiroj, aŭ ridigo pri tiom gigantaj burleskaĵoj, ekkiam ĉiuj estas konvinkitaj pri ili kaj logike decidas kolektive absolvi sin.

Kaj tamen kontraŭdire, dirinte tion kion la klarvido ĉiumaniere trudas, oni bezonas grandan moderecon por ne mirstultiĝi pri la stato de tiu afero tiom ruinigita kiun ili persistas, per certe kontraŭvola ironio, nomi “la demokratio”, kaj por rezisti al la forta impulso postuli de ili tion kion la digno ordonus al ili, se ili havus nur iomete da ĝi: ekferii. Kaj eble eĉ malaperi.

Frédéric LORDON.

Sur la remparoj de la fortreso Europo

“Guantanamo” en Mauritanio

Post la puĉo, kiu renversis la prezidanton Sidi Ould Cheikh Abdallahi, la 6-an de aŭgusto 2008, la Eŭropa Komisiono suspendis internacian sanitaran monhelpon je 156 milionoj da eŭroj. Kontraŭe, rilate la batalon kontraŭ kontraŭleĝa enmigrado, kunlaborado pluiras. Ĉar Ceŭto kaj Melilo estas ekde nun tro malfacile alireblaj, la maŭritania marbordo, de kie oni povas esperi atingi la Kanariajn Insulojn, iĝis privilegiita elirpunkto por la migruloj de Okcidenta Afriko.

PRO DAŬRA emo al nigra humuro, la loĝantoj de Nouadhibou, havenurbo situanta je 470 km de Nuakŝoto, ĉefurbo de Maŭritanio, kromnomis siajn kvartalojn de modestaj cement-brikaj domoj laŭ eksterlandaj ĉefurboj: Akro, Bagdado, Dubajo... Kiam en 2006 la hispana registaro, interkonsente kun la maŭritania registaro, instalis en Nouadhibou malliberejon por kontraŭleĝaj enmigrantoj, ĝia kromnomo tuj estis trovita: “Guantanamo”.

Domego de malnova lernejo, rande de la urbo, ĉe la limo de Okcidenta Saharo: tie estas enfermitaj tiuj, kiuj provas atingi Hispanion, tra Kanariaj insuloj, je ĉirkaŭ 800 km norde de ĉi tie. Foje ili ankoraŭ ne forlasis la marbordon, en longaj fiŝistaj tradiciaj pirogoj, kiam ilin kaptas la maŭritaniaj gardistoj, helpataj de la hispana “Civila Gvardio”.

Malantaŭ la altaj betonaj muroj plialtigitaj per kradoj oni povas vidi, tra la malferma lada pordego, vastan malplenan sablan korton. Post la korto, longa rozkolora konstruaĵo kiu enhavis klasĉambrojn kaj, flanke, du akvujo-blokoj. La loĝantoj de la najbara kvartalaĉo eniras kaj eliras, ŝajne libere, por plenigi ujojn ĉe la krano de la malliberejo. Du junaj maŭritaniaj policistoj mole gardostaras. En tiuj lastaj tagoj de junio, unu ĉelo estas okupata. Ĝi estas malnova klasĉambro, 8 m X 5 metrojn granda, meblita per duetaĝaj litoj. Deko da konfuzitaj viroj elvidiĝas tra la mallumo. Preskaŭ ĉiuj estas malianoj, laŭ propra diro. Unu el ili alparolas la policiston: “Kiam la ellandiĝo? Ni ne povas plu atendi!” Alia plendas “Jam dek tagojn ni atendas!”“Unu semajnon”, ĝustigas la gardisto. Laŭ la prezidanto de la loka komitato de la Ruĝa Lunarko, s-ro Mohamed Ould Hamada, la malliberuloj ne devas restadi en la malnova lernejo pli ol 72 horojn.

Malliberulo, per klara gesto de sia buŝo al sia ventro, signifas, ke li malsatas. La plej juna, 18-jara, iras pene, ĉar liaj du kruroj estas vunditaj. Videblas la vundoj tra la bandaĝo metita antaŭ kelkaj horoj de kuracisto el la hispana Ruĝa Kruco. La policisto klarigas, ke pirogo transportanta 76 homojn grundis pasintan semajnon: “Tridek homoj mortis. Oni venigis ĉi tien la aliajn. Nun restas nur deko da ili, ĉar la ceteraj estis buse veturigitaj al la malia limo. Tiujn tro malsanajn por elporti la 1.500-kilometran vojaĝon, oni lasas ĉi tie por ke ili refortiĝu.”

La maŭritaniaj aŭtoritatuloj organizas la prizonan vivon kaj la veturadon al la limo. Sed la Centro provizas nek kuracon, nek manĝojn, lasante tion al la hispana Ruĝa Kruco kaj la maŭritania Ruĝa Lunarko, kiuj disdonas ankaŭ poŝtelefonojn. Fojfoje okazas, ke bonfarulo alportas manĝaĵon al la prizonpordego. “La hispanoj starigis tiun centron, sed ili nenion donis al Maŭritanio por ĝia funkciado. La problemo estas, ke al ni mankas financo”, diras kadrulo respondeca pri la rifuĝintoj en la ministrejo pri internaj aferoj.

En raporto de julio 2008, Amnestio Internacia kritikis la traktadon de kontraŭleĝa enmigrado en Maŭritanio, emfazante la arbitrajn kolektivajn ellandiĝojn kaj la vivkondiĉojn en “Guantanamo”*. En Nouadhibou la asocioj por subteno al migruloj indigniĝas. Por s-ro Ahmed Ould Kleibp, prezidanto de la asocio por mediprotektado kaj homhelpa agado (Apeah), la centro “estas vera prizono, kaj la vivkondiĉoj estas teruraj”. La reprezentanto de la Ruĝa Lunarko kontestas tiujn alarmajn asertojn, sed li ankaŭ konfidas, ke la tro kritikaj komentoj de lia antaŭulo kaŭzis lian eksigon. S-ron Ould Hamada zorgigas precipe la kondiĉoj de rekonduko al la limo: “Survoje, de Nouadhibou al la senegala aŭ malia landlimo, neniu prizorgas la migrulojn.” La hispana ministro pri Eksteraj aferoj, s-ro Miguel Angel Moratinos, dum oficiala vizito en Nuakŝoto la 8-an de julio 2008, promesis, ke delegitaro de lia ministrejo, kun kadruloj el la ministrejo pri internaj aferoj, vizitos la centron de Nouadhibou “por atente pristudi la demandon pri homrajtoj”.

* Amnesty International, “Mauritanie. “Personne ne veut de nous”. Arrestations et expulsions collectives de migrants interdits d’Europe” Rapport AFR 38/001/2008, Londono, 1-a de julio 2008.

De oktobro 2006 ĝis junio 2008, 6.745 homoj trapasis la prizoncentron, tio estas averaĝe 300 monate, laŭ la statistiko de la hispana ruĝa kruco. Lastjunie (2008), la nombro de malliberuloj fariĝis 500. De 2005, kiam intensiĝis la subpremado, la vojo al Eŭropo estas pli severe kontrolata ĉe la Ĝibraltara markolo, kie nur 15 km kuŝas inter Maroko kaj Hispanujo. La hispanaj enklavoj en Maroko, Ceŭto kaj Melilo, iĝis kvazaŭ nealireblaj, kaj preskaŭ ĉiuj neformalaj migrul-tendaroj instalitaj rande de tiuj urboj malaperis.

Ekde nun la pirogoj forlasas la marbordojn en suda Maroko, ĉe Tarfaya, El-Ayoun kaj Dakhla. La kontraŭleĝaj ekiroj okazas foje eĉ pli sude, ĝis Saint-Louis kaj Dakaro, en Senegalo, por atingi la hispanan teron de la Kanariaj insuloj post 1.500-kilometra navigado. La vojaĝo estas tiam des pli danĝera, ke boatistoj plilongigas ĝin, irante unue rekte antaŭen, por eviti la bordgardistojn, kaj turnante nur ĉe la fino de la vojaĝo direkten al la plej okcidentaj insuloj de la kanaria insularo.

Meze inter Okcidenta Afriko kaj Magrebo, Nouadhibou estas konsiderata kiel unu el la privilegiitaj ekirpunktoj. La maŭritania parto Nuakŝot-Nouadhibou de la transsahara vojo liganta Senegalon al Maroko, finita en 2004, ankoraŭ pliintensigas la migradmovojn al la haveno, kie la minaj kaj fiŝistaj industrioj allogas, de la komenco de la 1950-aj jaroj, subsaharan laboristaron.

Reagante kontraŭ la plimultiĝo de kontraŭleĝaj albordiĝoj, Hispanio en 2006 reaktivigis reakcepto-interkonsenton subskribitan kun Maŭritanio tri jarojn antaŭe: ĉiu migranto suspektata veni tra Maŭritanio por kontraŭleĝe atingi Kanariajn Insulojn estos devige resendita al Nuakŝoto aŭ Nouadhibou.

Ĉiusemajne ekiras pirogo

“GUANTANAMO” fakte estas nur parto de la minacmalhelpa aranĝo. Kontrolsistemo stariĝis en Nouadhibou jam en aprilo 2006 fare de la eŭropa agentejo Frontex, taskita zorgi pri la eksteraj landlimoj de Eŭropunio. En tiu kadro du patrolŝipoj, unu kontrol-aviadilo kaj unu helikoptero estas disponigitaj al la maŭritaniaj instancoj. Kunlaborado kun la devenlandoj aŭ transitlandoj de la kontraŭleĝaj migrantoj estas kerno de la eŭropaj politikoj antaŭenigitaj aparte de Francujo kaj Hispanujo. La “Eŭropa interkonsento pri enmigrado” submetita la 7-an de julio de la franca ministro pri migrado kaj nacia identeco Brice Hortefeux, al siaj kolegoj taskitaj pri Justico kaj Internaj Aferoj de la EU, same kiel la projekto de Unio por Mediteraneo, impulsita de s-ro Nicolas Sarkozy, inkluzivas la plifortigon de tiuj interkonsentoj, kaj plifortigon de Frontex.

Responde al antaŭnelongaj kritikoj de Amnestio Internacia, la hispana ŝtatsekretario pri Sekureco Antonio Camacho Vizcaino rimarkigis, ke “Hispanujo neniam ajn premis al Maŭritanio aŭ al iu ajn alia suverena ŝtato por ke ili plifortigu sian migrado-politikon”. Tamen, laŭ la taggazeto El Païs* lia registaro vendis, kontraŭ la simbola sumo 100 €, tri kontrol-aviadilojn C-212 al Senegalo, Maŭritanio kaj Kabo-Verdo...

* Tomàs Bàrbulo, “Espana despliega en Africa una armada contra los cayucos”, El Païs, Madrido, 17-a de julio 2008.

En Maŭritanio tiu sekurec-obsedo indignigas la lokajn asociojn sed ne malhelpas la kontraŭleĝajn migrantojn. “Estas minimume unu ekiro de boato ĉiusemajne. Estas nenies sekreto”, deklaras Ba Djibril, ĵurnalisto en Nouadhibou kaj ĝenerala sekretario de la APEAH. “La migruloj instaliĝas ĉi tie por labori, foje longtempe, sed por ili la vojaĝo al Eŭropo estas certeco.” Geografiistino, docento ĉe la pariza universitato en Marnes-la-Vallée, Armelle Choplin substrekas, ke, “inter la 20.000 eksterlandanoj vivantaj en Nouadhibou, ne ĉiuj volas foriri al Eŭropo.”. “Tamen, ŝi klarigas, malfacilas dividi la migrulojn en kategorioj. Tiu, kiu planas nur trairi Nouadhibou, povas esti devigita restadi tie tre longe, dum eksterlandano, kiu ne celis vojaĝi al Eŭropo povas subite decidi provi, ĉar prezentiĝas favora okazo.” En 2008, ne plu estas la kvin ekiroj ĉiunokte, kiujn notis la geografiistino du jarojn antaŭe. Sed, laŭ ŝi, “La tuta kontrola aranĝo starigita de la EU funkcias pli kiel kribrilo ol kiel baro.”

En Nouadhibou neniam ĉesas rakontoj pri kontraŭleĝaj trairoj. Kompreneble, estas kelkaj, kiuj ne plu volas aŭdi pri Eŭropo. Salimata faras komercon de sekigita fiŝo inter Nouadhibou kaj Dakaro. Kiel aliaj senegalanoj, malianoj aŭ gvineanoj vivantaj en Nouadhibou de jaroj ŝi ne intencas foriri el Maŭritanio. “Mia edzo kun mia naŭjara filo mortis enmare, kiel mi ankoraŭ povus deziri foriri? Li laboris en la haveno. Iam viro venis kaj proponis al li esti pirog-kapitano kun li, kaj konduki pirogon al Hispanio. Oni diris al li, ke hispanoj bezonas laboristojn por rikolti fruktojn... Mi provis persvadi lin ne iri, sed li foriris kun nia ununura filo. Li pensis, ke la Ruĝa Kruco prizorgos lin, ke li povos studi...”

Sed, por la plejmulto, la subpremo kaj la kadavroj trovitaj sur la marbordo ne malbriligas la revon. Estas tiuj, kiuj plurfoje malsukcesis, trompitaj de la pasigistoj aŭ kaptitaj de la polico. Nur la tempo necesa por kunmeti la necesan sumon por la vojaĝo — kiu povas kosti ĝis mil eŭrojn — kaj iuj jam ekiras denove. “Mi provis la trairon dufoje, kun mia bebo de du jaroj kaj duono. La unuan fojon ni perdiĝis surmare. Ni navigis kvin tagojn kaj revenis. La duan fojon, la marokaj marbord-gardistoj kaptis nin”, rakontas Aissata, 27-jara gvineanino. Demandite pri sia decidemo, ŝi ridante respondas: “Nu ja, ni havas elekton inter sufero kaj morto.”

Ne eblas ricevi ekzaktan nombron de enmaraj mortoj. La hispana registaro supozas nombron de 67 kadavroj trovitaj laŭlonge de la iberiaj kaj kanariaj marbordoj, en 2007. Sed oni taksas multe pli granda la nombron da mortintoj. Malgraŭ la tragedioj, kelkaj belaj historioj sufiĉas por fortikigi la miton de facila foriro. “Tiuj, kiuj volas foriri fokusiĝas al la spertoj de tiuj kiuj atingis Hispanion, ne al la sinkoj kaj arestoj”, diras Djibril. Kaj aliaj migruloj alvenas en Nouadhibou allogitaj de revo, kies forto estas nerezistebla, kiel atestas Salimata: “Oni diras al ili, ke de ĉi tie oni povas vidi la lumojn de Eŭropo speguliĝi en la maro.”

Zoé LAMAZOU

La veraj vetaĵoj de la usona elekto

Ĉu lasta kampanjo-filmo aŭ unuaj laborejoj de la prezidonto?

LA 29-AN DE OKTOBRO 2008, fine de longa tridekminuta reklamaĵo kiu alvokis voĉdoni por li, s-ro Barack Obama eldiris: “Usono, la tempo por ŝanĝi venis. [...] Ni povas elekti investi en la sanon de niaj familioj, en la edukadon de niaj infanoj kaj en la renovigeblan energion de nia estonteco. Ni povas elekti la esperon prefere ol la timon, la kuniĝon prefere ol la dividiĝon, la promeson de ŝanĝo prefere ol la ĝisnunan staton. [...] Jen la vetaĵo, jen por kio ni batalas. [...] Kaj se vi voĉdonos por mi, ni gajnos ne nur tiun elekton, sed kune ni ŝanĝos tiun ĉi landon kaj ni ŝanĝos la mondon.”

Paroloj, jes kompreneble. Sed aŭdi ilin post vidi la ceteran filmon ebligis mezuri samtempe la urĝan neceson de la ŝanĝo kaj ties naturon. Urĝo kaj naturo estas ekonomiaj kaj sociaj. La internacia dimensio de la elekta “vetaĵo” estis traktita, aŭ pli ĝuste evakuita, per kelkaj vortoj same militemaj kiel ĝeneralaj. Malfacilas do kompreni kiel la usonanoj ŝanĝos “la mondon” kaj per kiaj helpoj. En neniu momento temis pri la simboleco de la eventuala elekto al la Blanka Domo de la unua afrikdevena usonano. Oni kontraŭargumentus ke estus senutile memorigi tion se ĝi tiom saltas en la okulojn. Tiom ke aliaj nigrulaj kandidatoj, kiel s-ro Jesse Jackson, sen kiuj multaj aferoj ne eblintus, ankaŭ por s-ro Obama*, faris el tiu dimensio kaj el la historio de la nigrula movado, en kies kadro ĝi okazis, grava elemento de iliaj kampanjoj.

* S-ro Jesse Jackson estis dufoje kandidato por la demokrata kandidatigo al la prezidantelekto. En 1984 li atingis la duan lokon (malantaŭ s-ro [Michael Dukakis]. Dum ambaŭ liaj kampanjoj li akiris plurajn milionojn da voĉoj, ankaŭ en la ŝtatoj kun tre forta blankula plimulto. Vd ĉi-teme la artikolon de Cornel West, “En 1984, Jesse Jackson prokuroro de la ‘reaganismo’”, en la ĉapitro de Manière de Voir n-ro 101, “Demain l’Amérique”, dediĉita “Al la lando de Barack Obama”.

La esenco de la kelkaj vortoj dediĉitaj, la 29-an de oktobro 2008, al la internacia situacio, resumeblas tiel: “Miaj geavoj instruis al mi kiam mi estis tre juna, kiom gravas defendi la liberecon, kaj kiel armeĉefo mi neniam hezitos protekti nian landon. Kiel prezidanto mi rekonstruos nian militan potencialon por alfronti la defiojn de la 21-a jarcento. Mi renovigos la firman, rektan diplomation kiu malebligos Iranon akiri atomarmilon kaj kiu ĉirkaŭbaros la agresemajn kondutojn de Rusio. Kaj mi aliorientos niajn klopodojn por fini la laboron komencitan kontraŭ Al-Kaido kaj la talibanoj en Afganio.

Tamen mi neniam forgesos ke, kiam mi sendas soldatojn al batalo, estas filoj kaj filinoj, patroj kaj patrinoj kiuj foriras.” Jen kio estas apenaŭ preciza, kio povas ŝajni stranga (la urĝeco “rekonstrui” la militan potencialon de Usono estas relativa kiam tiu lando dediĉas jam al sia armeo preskaŭ tiom kiom ĉiuj aliaj ŝtatoj de la mondo kune), kaj lasas flanke la esencan aferon.

Ekzemple Irakon. En sia (longa) reklamaĵo, kies dissendo kostis pli ol 3 miliardojn da dolaroj, s-ro Obama parolas pri la lando kiun Usono invadis kaj detruis, sed preskaŭ nur el vidpunkto de kuŝejo de ŝparaĵoj dediĉenda al aliaj prioritatoj, ekonomiaj kaj sociaj: “Unu el la plej grandaj ŝparadoj kiun mi povas fari estos ŝanĝi nian politikon en Irako. Ni elspezas tie 10 miliardojn da dolaroj monate. Se ni volas esti same fortaj interne kiom ni estas ekstere, ni devas rigardi kiel fini tiun militon. [...] Kiom da lernejoj ni povus konstrui per tia sumo? Kiom da malsanulejoj? Kiom da homoj ricevus malsan-asekuron? Kiom da stipendioj ni povus doni al niaj junuloj? Estas urĝa tempo ke ni investu parton de tiu mono ĉi tie en Usono mem.” Nenia preciza dato por hejmenigi la usonajn trupojn estis indikita en la reklamaĵo, nenia promeso pri la retiro de la militbazoj en Irako. Kiam li komencis sian kampanjon, antaŭ proksimume du jaroj, la senatoro de Ilinojso tamen riproĉis al s-ino Hillary Clinton ne fiksi “precizan daton” por la reveno al Usono de ĉiuj usonaj trupoj. Jen ŝajnas ke, se s-ro Obama estos elektita, tiuj kiuj forlasos Irakon (kiom kaj kiam?) estos sufiĉe rapide senditaj al Afganio.

Restas do la esenco de la mesaĝo, kiu okupas preskaŭ la tutajn tridek minutojn: Usono unue. Kaj kurso al la “mezaj klasoj”* — blankulojn, nigrulojn, hispandevenulojn — viktimoj de la krizo. Ĉar unuavice ties sorto interesas s-ron Obama, al ĝi li ŝuldas la esencan parton de sia venko, kaj al ĝi necesos morgaŭ respondi unuavice. La “historioj” kiujn rakontis al ni la demokrata kandidato, per kiuj li reprenis malnovan trukon de la usona politika retoriko, uzata sinsekve de Ronald Reagan, William Clinton, George W. Bush*, estis tiuj de “Rebecca”, de “Brian”, de “Dave”, de “Juanita”, de “Larry”, de “Eric”, de “Mark”, de “Juliana”. “Iliaj historioj estas usonaj historioj. Historioj kiuj spegulas la staton de nia Unio kaj mi ŝatus prezenti ilin al vi.” Ĉiuj, aŭ preskaŭ ĉiuj, nekonatoj; fakuloj, ĵurnalistoj, intelektuloj, socisciencistoj, Nobel-premiitoj, kantistoj, sportistoj, estis efektive evititaj de la reklamaĵo, kio montras la mezuron de ilia supozata pezo en la elekto... Tamen jen escepto, tiu de “Eric”. Temas pri s-ro Eric Schmiet, ĝeneraldirektoro de Google, sendube taskita simboli la aliĝon de multaj ekonomiaj gvidantoj al la demokrata kandidato samtempe kun la intereso de s-ro Obama por la sektoroj de la pinto, de la estonteco, de la espero (Interreto, sed ankaŭ la novaj energioj, la malmulte poluaj veturiloj).

* Termino kiu, en la usonaj politikaj esprimmanieroj, entenas preskaŭ ĉiujn — laboristojn, dungitojn, mezajn kaj superajn kadrulojn — kaj ekskludas nur la malriĉegulojn kaj riĉegulojn.
* Vd la artikolon de Christian Salmon, “Shéhérazade à la Maison Blanche”, en Manière de Voir “Demain l’Amérique...”, verko cit.

Espero, jen kio necesas! “Rebecca”, ekzemple (s-ino Rebecca Johnson), “aĉetis domon ekstere de la urbo por povi sendi siajn infanojn al bona lernejo”, kio sugestas samtempe la kvaliton de la instruado en certaj malriĉaj urbocentroj kaj, sendube, la volon de “Rebecca”, kiu estas blankulino, ne meti siajn idojn en publikajn lernejojn kun tre alta nigrula aŭ hispanlingva plimulto. Sed, por ŝi, “kun la kreskantaj vivkostoj, tio estas pli kaj pli malfacila.” Ŝia edzo, kiu devas vivteni sin la tutan tagon en la fabriko de renovigo de pneŭmatikoj, ricevis muskolmalsanon, li devus esti operaciita. Malfeliĉe por la familio, “ni ne povas permesi al ni ke li prenu malsan-ferion.” La senatoro Obama klarigas tiam: “Ili prokrastis la operacion por zorgi pri siaj aliaj aferoj”. La familio Johnson pli modestiĝas: en la fridujo, po unu etaĝo estas rezervita por ĉiu infano por ke ĝi ne ataku la porciojn destinitajn por la gefratoj. Reveno al la demokrata kandidato: “De unu flanko al alia de la lando mi renkontis familiojn kiaj tiu de Rebecca kiuj akompanas siajn infanojn al la lernejo, kiuj repagas siajn hipotekajn pruntojn, kiuj luktas por siaj familioj. Ni ne mezuru la potencon de ekonomio laŭ la nombro da miliarduloj kiujn ĝi produktas aŭ laŭ la profitoj de la 500 plej gravaj entreprenoj. Kio gravas, estas ke iu, kiu havas bonan ideon, povu riski ion kaj lanĉi aferon aŭ ke la servistino kiu vivas per sia trinkmono povu preni ferian tagon por okupiĝi pri unu el siaj malsanaj infanoj sen tamen perdi sian laboron. Ekonomio kiu honoras la dignon de la laboro.”

La historio de Dave estas apenaŭ pli gaja ol la vivo de Rebecca. “La entrepreno, por kiu mi laboris, bankrotis. Antaŭ ol ĝi pereis, ĝi uzis la 19 milionojn da dolaroj de la pensifonduso kiun ĝi mastrumis. Kaj kiam ĝi fermiĝis, dum mi devintus ricevi 1.500 dolarojn monate kiel pensio, mi ricevis nur 379 dolarojn monate.” S-ro Obama: “Vian pension vi ja meritis! Vi meritis ĝin! Tio ne estis donaco. Vi rezignis parton de via salajro por ke sumo estu flanken metita por via pensio. Nu, oni ne ĉesas vidi entreprenojn kiuj ŝuldas al siaj laboristoj pensiojn kaj asekurojn kaj forlasas siajn devojn. Se vi engaĝiĝas rilate al viaj laboristoj, tio ne estas promesoj en la aeron. Tio estas promesoj kiuj devus havi forton de leĝo.”

En la kampanjo-filmo de la demokrata kandidato estas pliaj “historioj” tiaj: tiu de “Juanita” frapita de malsano kaj malbone asekurita, kiu devas hipoteki sian domon; tiu de “Larry”, 72-jara, kiu devis relabori; tiu de “Mark”, laboristo ĉe Ford, metita en teĥnika senlaboreco je unu semajno el du, dum lia edzino siavice simple perdis sian laboron. Ĉiuj “subskribas la verdikton de ok jaroj da erara ekonomia politiko”. Estas ankaŭ kelkaj moralaj admonoj — “Nenia publika politiko, rimarkigas s-ro Obama, povas turni la butonon de televidilo, ordometi la videoludilojn de la infanoj aŭ postuli al iliaj gepatroj ke ili instigu siajn infanojn al legado.” Fine, la kandidato eldiras promesojn. Tiun “rekruti armeon de novaj instruistoj kaj pagi ilin bone”, tiun, ĉefe, reformi malindan sansistemon: “Mi estas kandidato ĉar mi estas laca ripetadi kiom estas malinde havi 47 milionojn da homoj sen malsan-asekuro. Mi volas fari ion.”

Se li ricevas la okazon, la defio de s-ro Obama estos laŭ la esperoj de la dekoj da milionoj da usonanoj kiuj volas, vere, turni la paĝon de la “reagan-ismo”. Tiu promesis, antaŭ dudek-kvin jaroj, “Morning in America”. Nu, kun la helpo de multaj demokratoj, inter kiuj la prezidinto Clinton, tiu liberalismo lasis nur dezertan, maltrankvilan, noktiĝan pejzaĝon. Tiun de disrompita socio. La filmo de la kandidato atestis tion. Ĉu lia eventuala prezidanteco riparos tion?

Serge HALIMI.

La priparolata reklamaĵo: “American Stories, American Solutions

Malantaŭ la dekoracio

Protokoloj de ellandigo

DE JAROJ oni nutris nin per trompaj konstatoj kaj falsaj debatoj celantaj difini kiel probleman la ĉeeston de enmigrintoj en Francio. Dume televidaj ĵurnaloj ilustris la temon per virinoj tradicie vestitaj (bubu-vestitaj) kun grapoloj da infanoj, nigrulaj kaj magrebaj adoleskoj ĉe la piedo de altaj loĝdomoj, ruinigitaj tendaroj de la vojaĝ-homoj (romaoj). Oni trudis al ni tiun enmigradon, nun venis la tempo elekti kun kiu ni volas vivi. Jes ja, ni estis bone preparitaj al la nuna politiko de enmigradregado. Tiel, “la senlegitimilaj eksterlandanoj estas vokataj reiri en sian landon”. Kaj, vere ni faras karitatan agon forprenante tiujn homojn el la manoj de iliaj ekspluatantoj por elĵeti ilin. Tiel dece kiel eble, laŭ la franca maniero, kun multe da administrado. Kaj ni devus eĉ senti nin honorataj aparteni al tiu lando, kiu, en Eŭropo, malplej malalte taksas la homajn valorojn.

Hodiaŭ aperis en nia morala kaj politika pejzaĝo dekoracioj ĝis nun ne imageblaj: centroj, ejoj, kie estas enfermitaj homoj, familioj. Ekzilitoj, rifuĝintoj, kiuj, en la prefektejo juĝitaj kulpaj ne plu plenumi la pli kaj pli multnombrajn kriteriojn de nia gastamo, estas elŝiritaj el sia vivo kaj el la niaj, atendante la ellandiĝon korpe, psikologie kaj morale trudatan. Kaj nova eŭropa leĝo ĵus permesis daŭrigi ilian enfermon maksimume dek ok monatojn.

Niaj samcivitanoj rakontas kion ili vidis kaj travivis surstrate, en metroo, aŭ aviadilo. Tiujn konsternajn aresto- aŭ forkonduko-scenojn , faritajn el la samaj elementoj: kaptado kaj malmildo. Kaj tiuj apenaŭ ekviditaj vizaĝoj, misformitaj pro angoro aŭ honto — ĉu kontraŭleĝaj?

Ellandigo havas siajn apartajn protokolojn, procedurojn, ellaboritajn laŭ la lingvo kaj la logiko de nura teknika racieco. La streĉo de la sekurecprofesiuloj, la ambaŭflankaj emocioj, krioj, kraĉoj, ploroj, insultoj, timo, kompato, estas transformitaj en bremso-faktorojn, riskojn de malbona rezulto. Ĉar se la tasko malsukcesas, la “kontraŭleĝulo” eliras la aviadilon, reiras nian grundon. Kaj ĉio estas refarota. Oni povas facile imagi la streĉostaton de la profesiuloj, kiuj estas taskitaj pri la DEPA (Deported Accompanied) (akompanata forkondukato), la premojn praktikatajn sur ilin, por ke la nombroj atingitaj respondu al tiuj de la anoncataj celoj, konstante altiĝantaj.

Tial oni pli bone ekipas niajn eskortantojn kaj oni prikonsideras ĉiujn praktikajn aspektojn. Dikaj gantoj protektas kontraŭ mordoj kaj infektiĝoj. Brakoj de policanino estas pli efikaj por somalia bebo ol tiuj de mankatenita patrino, kiu lasas sin fali teren, rifuzante foriri. Oni antaŭmalhelpas la plej danĝeran riskon, tiun de kunsentemo, kiu minacas ĉiun policiston, ĉiun gepatro-civitano-policiston, sed precipe la spektantojn, kiuj troviĝas sur la vojo de la forkondukato — juĝistojn, kuracistojn, flegistojn, homhelpajn aktivulojn.

Ja por personoj malbonfartaj aŭ mistraktitaj, pli taŭgas trapasi la antaŭ-enaviadiliĝan tempon en la policveturilo, sur la flug-tereno, ol en la kuracoservo de la flughaveno, kie laboras eblaj nedeziratoj. Oni observis, ke malespero dekobligas la homan forton, kaj ankaŭ kiel tiuj homoj scias deturni objekton de ĝia funkcio por vundi sin, provi sinmortigi, por malhelpi la ellandiĝon. Oni eltiris lecionojn. Oni scias bridi la vanan kreskon de espero, proporcia al la risko ke la policistoj transiros la limojn de profesia moralo. Oni kompilis utilajn sciojn pri la sinteno de DEPA (niĝerianino estas perfortema, ĉino estas danĝera nervozulo). Necesas atente sekvi ilian psikan evoluon ĝis la momento de ekflugo, prizorgi ŝajnan dialogon, eviti reziston per firma kaj trankvila tono: Restu kvieta, kaj vi povos reveni laŭleĝe, se vi ribelas, vi neniam plu povos reeniri Francion.

Oni pripensis ilian enaviadiliĝon: ĝi okazas antaŭ tiu de aliaj pasaĝeroj, tra malantaŭa pordo. Tie estas kupeo kun seĝoj. Unu el la profesiuloj estas taskita intertrakti kun la aviadilestro eventuale ofendota ne plu esti la sola aviadilmastro. Alia estas taskita paroli al la pasaĝeroj, mirantaj aŭ ŝokitaj, eblaj ribelontoj. Oni nun pli bone taksas la streĉajn situaciojn: laŭ la profilo de la vojaĝanto-civitano kiu venas informiĝi ĉe la eskortantoj, la respondoj laŭgrade varias. De informado:“Ni aplikas leĝon” ĝis timigo kaj minaco. Se kreskas la nombro de la ĝenantoj, oni uzas la fortorilaton, kun elaviadiligo de la perturbintoj, gardado ĉe la policejo kaj jura persekuto pro malhelpo al aviadilflugo aŭ instigo al ribelo.

De kvin jaroj oni donis al la sekurecdungitaro specifan formadon bazitan sur fakto-observado. Danke al kameraoj oni povas senfine revidi rekondukon. Oni rimarkigas sur la bildo la evitendajn erarojn. Kvazaŭ reale, jen tiu nigra viro, kiu kriis, alvokis sian patrinon kaj la Bonan Dion. Kiel enirigi lin en aviadilon? La instruanto montras la precizajn korpopunktojn, la teknikajn profesiajn gestojn rekomendatajn. Jen kiel senmovigi brakojn, krurojn, per tiuj alteniĝaj bendoj. En du minutoj, oni tiel havas transporteblan mumion.

Ja ne plu estas permesita haste faldi la ribelantojn sur la aviadilseĝo por kaŝi ilin de la aliaj pasaĝeroj, mantenate la buŝon fermita, ankaŭ ne sidiĝi sur la dorso de la ellandigito ĝis la ekflugo de la aviadilo. Du viroj pro tio mortis, ilia koro ĉesis bati, sur nia teritorio. Ili nomiĝis Ricardo Barrientos kaj Mariame Getu Hagos.

SED RESTAS problemo: tiu de “sonor-ĝenado”. Kiel eviti, ke la rekondukato, per siaj krioj helpvoku la aviadilstabon, la vojaĝantojn? Solvon oni trovis ĉe la batal-artoj: oni instruas premi sur precizan lokon de la kolo. Tio haltigas la spiron, la cerbo ne plu ricevas sangon, la rekondukato ne plu havas voĉon. La nomo estas iom poezia: “son-modulado”, aŭ kiel malhelpi malfeliĉegan homon alvoki helpon. De la prefekteja faksletero ĝis la aviadilseĝo, de la administra decido ĝis la korpoligado, la nehoma logiko de la ellandigo disvolviĝas, ĝis la fina indignindaĵo, kiun oni taskigas al policistoj. La esenca perforto de la ellandigo estis ekde la komenco enskribita: la persono pezas neniom. Kaj, ĉe la fino, oni ŝarĝas senmovajn homojn, horizontale, kiel aĵojn.

Ŝtata kulturo de mensogo, de embusko, de konscia ĉirkaŭiro de la leĝoj kaj helpproceduroj ekzistantaj en niaj demokratiaj landoj por la plej malfortaj... Kaj jen, nun la Intermovada Komitato ĉe la Delokitoj (CIMADE en la franca), engaĝita je la servo de la migruloj, azilpetantoj kaj ellandigitoj, estas minacata sur sia tereno*. Ĝiaj volontuloj vidas alveni en la malliberejaj centroj homojn, kies vivo ŝanĝiĝis en kelkaj horoj, trenantajn la kelkajn aĵojn, kiujn ili povis kunporti, lernejajn tekojn, kaj foje bebon en korbo.

* Nur la CIMADE havas rajton, de 1985, interveni ĉe la ellandigotaj eksterlandanoj, ene de la administraj malliberejaj centroj. La ministrejo pri enmigrado intencis pecigi tiun mision per konkurenco. Post la suspendo de la adjudiko decidita de la pariza administra tribunalo, la decido estis prokrastita ĝis maksimume la 31-a de oktobro 2008.

Ĉeesto de la CIMADE en tiuj lokoj, estas kio restas el nia ĉeesto, el nia rigardo. Homhelpa organizaĵo foje devas indiki al la administracio, al la polico, al la politikaj respondeculoj, al la civitanoj, pere de siaj publikigitaj raportoj, la neakcepteblajn pekojn. Ankaŭ tiun voĉon oni ŝatus “moduli”.

La registaro volas malfermi al konkurenco la homhelpan agadon, por rompi la akumulitan spertiĝon, pecigi la teritorion en “pecoj” por malhelpi la tutecan panoraman vidon . Ĝi postulas neŭtralecon kaj sekreton. La homhelpa agado ne estus sufiĉe neŭtrala; kun homeco, ankaŭ ja venas rajtoj, kaj digno de homoj. Kiel sekreto kaj arbitro bone taŭgas al fermitaj ejoj... tiu favora grundo por misuzo kaj perforto en niaj prizonoj. Nu, kion ni diru nun? Ĉu ni ankoraŭ apartenas al tiuj, kiuj volas plu paroli nian lingvon: “rajto”, “libereco”, “digno” de la homo? Al tiuj, kiuj pensas, ke “por ili” validas niaj tekstoj kaj nia kredo pri la ĉiama universaleco de valoroj? Ĉar la maniero laŭ kiu estas traktataj hodiaŭ ĉe ni tiuj eksterlandanoj, la plej malfortaj kaj vundeblaj, diras ion gravan pri Francio kaj eksterlandanoj, kaj pri Eŭropo, al la cetera mondo. Pri tio, kio ni estis, kaj pri tio, kio ni riskas esti morgaŭ. Ĉu fremdiĝantaj al ni mem?

Tassadit IMACHE.

DEBATO

La forgesitaj virtoj de nemerkata aktivado

Kun granda unuapaĝa titolo “La kapitalismo en senespera situacio” The Economist(18-21 oktobro 2008) maltrankviliĝas pro la reveno de “ŝtatigoj” en la banka sektoro de la kapitalisma evoluinta mondo. La fama brita semajngazeto kaptas la okazon memorigi, ke de ĝia naskiĝo, lukto kontraŭ tiaj devojiĝoj estas ĝia ekzistokialo. En aparte longa ĉefartikolo, ĝi provas demonstri, ke tiu publika alproprigo, “por prava celo” (eligi la bankistojn el la vojsulkoj, kien ili falis) ne povos daŭri. Kun certa angoro, ĝi alvokas al subteno de la “grava intelekta batalo” por defendo de liberalismo kaj kontraŭ la “plebismaj argumentoj” ĉe la ĝusta nivelo. Kaj The Economist lanĉas tiun ideologian helpvokon: “La argumentoj favoraj al privatigoj en sansektoro, edukado, ekzemple, povas esti prezentataj kun malpli da konvinko, kaj ne akceptotaj”. Realisma diagnozo. En tiu ekonomi-konfuza epoko, maloftas voĉoj, kiuj konsilas ligi la pensifondusojn al la borso. La sistema krizo, kiu ŝancelas la mondan ekonomion, montras, ke revenigi publikajn servojn en la sinon de la privata sfero povas esti danĝere. Kontraŭe, la plivastigo de la nemerkata sfero refariĝas aktuala. En tia kunteksto, renovigi la konceptajn ilojn estas des pli urĝe. Revizitante John Maynard Keynes kaj Karl Marx, Jean-Marie Harribey provas malkonstrui la banaligitajn ideojn de liberalismo, kiajn “la merkata aktivado pagas la nemerkatan”, aŭ “la konsumanto kreas la valoron”. Renversante tiujn donitaĵojn (alidirite, restarigante ilin surpiede) li montras, ekzemple, ke “la laboristoj de nemerkataj servoj produktas servojn, kiuj pagas ilin.” Ekonomio ne estas ludo kun nula sumo, kie tio, kion produktas unu estas prenita de alia. Kaj la sociigita riĉaĵo ne estas malpli riĉaĵo ol la privata, tute male.

Fone de financa krizo escepte profunda, ŝajnigante, ke nenio okazis, atako pluiras kontraŭ la publikaj servoj, la sociala protekto, la labor-juro, tio estas kontraŭ ĉiuj spacoj ĝis nun protektitaj kontraŭ la rentabilitato-devigo kaj profitobsedo, kaj kontraŭ ĉiu regulado generanta socian ligon kaj kolektivan solidarecon*. Bedaŭrinde socia ligilo kaj solidareco havas koston. Kiel do lukti kontraŭ la ideologia aserto laŭ kiu la “devigaj deprenoj” estus tro altaj (krom por rekapitalizi bankojn) kaj la publikaj aktivaĵoj laŭdifine parazitaj (krom kiam ili okupiĝas pri savado de financoj)?

* “Ni des pli daŭrigu la reformojn” ripetis la franca registaro post la parolado de s-ro Nicolas Sarkozy en Tulono la 25-an de septembro 2008.

Duobla senapelacia kondamno de la nemerkata sfero — tiu, kiu produktas servojn ne vendatajn merkate, sed kies pago estas kolektiva, danke al impostoj kaj socialaj kotizoj — destinita malaperi aŭ ŝrumpi pro privatigoj, malpliigo de la ŝtatfunkciuloj kaj malaltigo de riĉulaj impostoj, tiu malaltigo oportune kreskigas la deficiton de la publikaj buĝetoj, por tiel pli bone malpravigi ilian celon. Por hundon dronigi oni nomas ĝin rabia: la nemerkata ekonomio estas prezentata kiel netolerebla ŝarĝo de la flatantoj de la neproduktiva, kaj eĉ kontraŭproduktiva, monda financo . Kaj la liberalismaj ekonomikistoj, voĉoj de siaj mastroj, ĉie ripetadas, ke 40,9% averaĝa depreno en Eŭropunio estas tro, kaj ke 44% en Francio estas pli ol tro*.

* Kritikon de tiu pozicio vidu: Syndicat national unifié des impôts (SNUI), Quels impôts demain? Etat de l’impôt et réformes fiscales (Kiujn impostojn morgaŭ? Impost-stato kaj reformoj), Syllepse, Parizo, 2007; kaj “Les prélèvements obligatoires”, Les chroniques fiscales, n-ro 1, Parizo, januaro 2008.

Necesas do refuti la kredon, tiom absurdan kiom kvazaŭuniversale disvastigitan, laŭ kiu la nemerkatan aktivadon financas depreno el la merkata aktivado, kaj ke tiu lasta iĝas limigita, pro la tiel nomata forpelo-efiko (la publika investado pelas la privatan), kaj pro la altiĝo de la interezprocentoj. La normiga konsekvenco de tiu vidmaniero estas riglado de la monpolitiko, aparte malpermesante la ‘monigon’ de la publikaj deficitoj — tio estas per kreado de mono — do devigante la ŝtatojn prunti ĉe la financaj merkatoj. Tiaj estas la normoj deciditaj en Eŭropunio, de la traktato de Mastriĥto ĝis la traktato de Lisbono, kaj la ĵus adoptitaj decidoj por fronti la financan krizon ne ŝanĝis aŭ rekonsideris ilin.

La unua moto de la alimondisma movado estis, antaŭ dek jaroj: “La mondo ne estas varo”. Subkomprenate “ĝi devas ne esti varo”, dum ĉiuj nemerkataj servoj, aparte la publika edukado kaj la universala aliro al sanservoj, estas minacataj de kiam kapitalismo klopodas redukti ilian kampon por plivastigi tiun de la privata akumulado. Bedaŭrinde, hodiaŭ ekzistas neniu teoria tekstaro, kiu kapablus ŝiri la ideologian vualon de la liberalisma ekonomika retoriko.

Eĉ la tradicia marksisma teorio, kiu ne estas suspektinda kunlabori kun ties rivalo, malsukcesas, ĉar ĝi plejofte restas alkroĉita al dogmo: la nemerkataj servoj estas financataj per depreno el la plusvaloro produktita en la kapitalisma sektoro. Sekve la laboristojn de tiuj servoj oni deklaras neproduktivaj*. Pensi en tiuj kondiĉoj la “malmerkatigon” estas neeble, ĉar la ‘ne-varo’ dependas de ekzisto de varo. Kaj solidareco inter la laboristoj de ambaŭ sferoj, tiel kontraŭmetitaj, estas treege neverŝajna.

*André Gorz, kvankam kritikema rilate al tradicia marksismo, aliĝis al tiu vidmaniero; vd Ecologica, Galilée, Parizo, 2008, p. 127.
Retrovi ligon kun malnovaj sed daŭre trafaj konceptoj, venantaj el Aristotelo, Markso kaj J.M.Keynes

Unu el la dezirindaĵoj estas konstrui alternativan konceptan ilon. Por tio necesas sisteme malkonstrui la kutiman starpunkton, finfine kundividitan de tiom da liberalistoj, kiom de granda parto el la marksismaj pensuloj. Ĉar, malgraŭ ke la analizo de la varo-koncepto en la komenco de “La Kapitalo” donas ilaron por kritiki la merkatigon de la mondo, la tradicia marksismo lasis nezorgite tion, kio povus konsistigi remparon kontraŭ ĝi. Necesas do ellabori kritikan politikan ekonomikon, kiu celu teoriumi la nemerkatan sferon, vokatan etendiĝi iompostiome, kiam la fortorilatoj turniĝus favore al laboro kontraŭ kapitalo.

La unua etapo konsistas el montri, ke anstataŭ malfortigi ekonomion, nemerkata produktado aldonas al la merkata produktado. La Keynes-teorio jam montris, ke en situacio de senlaboreco, per la nura efiko de marĝena inklino konsumi* malpli granda ol unu, la ŝtatinterveno ekigas obligan efikon des pli fortan, ke la enspezoj estas malaltaj. Ju pli malaltaj la enspezoj, des pli granda la proporcio elspezota kaj do des pli favora al aktivado. Trygve Haavelmo* aldonis, ke tiu ŝtatinterveno estas favora, eĉ se la kroma publika elspezo estas farata kun ekvilibra buĝeto*. Ĝis nun, ni ankoraŭ ne forigis la ideon, ke la financado de nemerkata aktivado devenas el depreno el frukto de merkata aktivado.

* Estas la konsumota parto de aldona enspezo.
* Norvega ekonomikisto, ricevis Nobel-premion pri ekonomiko en 1989.
* Trygve Haavelmo, “Multipliers effects of a balanced budget”, Econometrica, vol; 13, Nov-Jorko, oktobro 1945, p.311-318.

Por tion sukcesi, ni metu hipotezon, hodiaŭ nerealisman, sed kiu valoras por “ĉelima” rezonado, en dinamika perspektivo. Ni supozu, ke la nemerkata sfero iom post iom plivastiĝas, kaj ke oni pagas ĝiajn produktojn kaj servojn per impostoj. Se la proporcio de tiu sfero kreskus ĝis maksimumo, 100%, ne eblus konsideri ke oni financas ĝin per depreno el merkata sfero, tiam malaperinta.

Logike refutinte la tezon, laŭ kiu kreskanta aktivado estas financata de alia, relative regresanta aktivado, oni ĝeneraligu tiun rezulton kaj konkludu la nevalidon de ĉiuj tezoj, kiuj konsideras la merkatan produktadon fonto, en donita momento kaj laŭ la tempo, de la nemerkata produktado. Sammaniere oni mezuras la malfortecon de la ekonomika kompreno en Sovetunio, kiu inkluzivis en la produktiva aktivado nur la materialan produkton, konsiderante, ke servoj ne partoprenas la produktadon.

Ja ne ekzistas en si mem produktiva eco de la laboro. Tiu eco estas difinita nur laŭ la ekzistantaj sociaj rilatoj. Necesas do retrovi malnovajn sed daŭre trafajn konceptojn, bazitajn sur duobla distingo. Unue tiu difinita de Aristotelo inter uzvaloro (kapablo kontentigi bezonon) kaj interŝanĝvaloro (kapablo ebligi akumuladon): la unua estas riĉaĵo ne reduktebla al la dua*. Poste la distingo farita de Markso inter ĝenerala laborprocezo kaj kapitalista laborprocezo; tio estas inter laboro produktanta uzvaloron kaj laboro produktanta negoceblan valoron, kaj plusvaloron por kapitalo.

* Aristotelo, Les Politiques vol. 1, Flammarion, Parizo, 1993. Por prilumado de tiuj demandoj, vd ATTAC Le Petit Alter Dictionnaire altermondialiste, Mille et une nuits, Parizo, 2006.

Ja en ĉiuj nuntempaj kapitalismaj socioj kombiniĝas tri formoj de ekfunkciigo de la produktivaj kapabloj. La unua, la ĉefa, koncernas la salajratan laboron, kiu rezultigas produkton de interŝanĝvaloro (merkatvaloro) destinita pligrandigi la kapitalon. La dua koncernas la salajritan laboron en la administracioj kiuj produktas uzvalorojn monajn kvankam ne merkatajn (edukado kaj publika sano). Ekzistas tria kategorio de homa aktivado, tiu de la endoma sfero aŭ la asocia kampo, kies produktoj estas nemonaj. Nia ĉi-tiea tezo estas, ke la du lastaj ne naskiĝis per subtraho de la produkto de la unua, nek de tiu de la sendependaj laboruloj*.

* La fakto, ke la gajno de produktiveco estas ĝenerale pli malforta en la servoj, ĉu merkataj, ĉu nemerkataj, — aparte la servoj ĉe personoj — ol en industrio, ne devas esti konfuzita kun la eco mem de produktiveco. Tiun konfuzon implice faras, laŭ ni, A. Gorz, verko cit. p. 149.

Ni revenu al Markso, sed ankaŭ al John Maynard Keynes, ĝeneraligante lian anticipo-koncepton. La privataj entreprenoj decidas produkti kiam ili ektrovas por siaj varoj vendeblecon respondantan al pagokapablaj bezonoj. Ili tiam investas kaj cirkuligas salajrojn. Surmerkata vendo validigas tiun anticipon, dum misvendo negative sankcius ĝin. La publikaj administracioj, siaflanke, antaŭvidante kolektivajn bezonojn, faras publikajn investojn kaj ankaŭ disdonas salajrojn. La validigo tiam okazas “antaŭfakte” per kolektiva decido, kaj ne plu distingeblas de la anticipado.

En ambaŭ kazoj enmeto de mono, en formo de salajroj kaj privataj kaj publikaj investoj, lanĉas la ekonomian maŝinon kaj generas produktadon de privataj merkataj varoj kaj de publikaj nemerkataj produktoj. Same kiel la salajroj estos poste elspezitaj por aĉeti la merkatajn produktojn, la impostpagado venas, post produktado de la kolektivaj servoj, esprimi la konsenton de la loĝantaro, por ke la edukado, sekureco, justico kaj la administraj taskoj estu daŭre produktataj. Anticipado de nemerkataj servoj kaj ilia produktado fare de la laboristoj de la publikaj administrejoj venas do logike antaŭ ties kolektiva “pago” fare de la servo-uzantoj.

Kerna argumento por resendi la liberalisman diskurson al la muzeo de ideologioj

Trompa estas la esprimo “la impostoj financas la publikajn elspezojn”. Ambigueco venas de la konfuzo inter financado kaj pago. La kapitalista produktado estas financata per antaŭpago de kapitaloj en investado kaj salajroj, antaŭpago, kies kreskon ekonomie ebligas monkreado; kaj la konsumantoj pagas ĝin. Kiel rolas imposto rilate la nemerkatan produktadon? Ĝi estas ĝia sociigita pagado. La impostpaganto ne “financas” lernejojn aŭ hospitalojn, same kiel la aŭto-aĉetanto ne “financas” la aŭtomobilajn muntadĉenojn. Ĉar financado venas antaŭ la produktado, ĉu ĝi estas merkata aŭ nemerkata. Kaj la pagado, privata aŭ sociigita, venas poste. Finfine, la kroma produktiva aktivado generas enspezojn, kaj sekve kroman ŝparadon, kiu venas alĝustiĝi al la ĝin ekiginta investado, same privata kiel publika.

Necesas do alporti logikan respondon al problemo de logiko: ĉar la kapitalisma ekonomio estas mona ekonomio, ĉu eblus depreni el bazo ankoraŭ ne produktita kaj kiu eĉ devus esti la rezulto de tiuj deprenoj? Ĉar tio estas logike ne ebla, ni devas renversi la rezonadon: la nemerkata produktado kaj la monaj enspezoj, kiuj ĝin respondas, antaŭas la deprenojn. Alidirite, kaj tio estas kerna argumento por resendi al la muzeo de la ideologioj la liberalisman retorikon, la laboristoj de la nemerkataj servoj produktas la enspezojn, kiuj pagas ilin.

Ja, la impostpagado ebligas — same kiel la privataj aĉetoj de la konsumantoj — ke la produktad-ciklo reproduktiĝas de periodo al alia. Sed du aferoj estas mispensitaj en la liberalisma ideologio. Unue, la laboristoj de la kapitalisma sektoro — kaj ne la konsumantoj — ja kreas la monan valoron, el kiu parton akaparos la kapitalistoj, kaj la laboristoj de la nemerkata sektoro — kaj ne la impostpagntoj — kreas la monan valoron de la nemerkataj servoj. Due, laŭ propra senco, ne figure, financado signifas la necesan monan impulson por la kapitalisma produktado kaj la nemerkata produktado; la monan impulson oni do devas distingi de la pagado.

Ekonomia analizo havas sencon nur se oni konsideras ĝin en la kapitalismaj sociaj rilatoj

Male al dominanta opinio, la publikaj servoj do ne estas provizitaj el subtraho el io jam ekzistanta. Ilia mona sed nemerkata valoro ne estas eltirita kaj deturnita, ĝi estas produktita. Tiam, diri ke la publika investo pelas la privatan investon estas same kiel diri, ke investo de Renault-firmao pelas la investon de PSA-Peugeot-Citroen aŭ de Veolia. Aserti, ke la salajroj de ŝtatfunkciuloj estas pagataj danke al depreno el enspezoj venantaj de la nura privata aktivado ne pli signifas ol diri, ke la salajroj de la privata sektoro estas pagataj danke al depreno el la konsumantoj. Tio estus ignori ke la kapitalisma ekonomio estas cirkvito, kies du fondaj agoj estas la privata investdecido por produkti merkatajn varojn kaj servojn, kaj la publika investdecido por disponigi nemerkatajn servojn. Alidirite, la “devigaj deprenoj” estas farataj el malneta interna produkto (MIP) jam enhavanta la rezulton de la nemerkata aktivado.

Nu, ĉar la imposto ne estas depreno el jam ekzistanta riĉaĵo, sed la sociigita prezo de kroma riĉaĵo, ne plu eblas kontentiĝi per la banala nocio de “depreno” el la merkata produkto (en la liberalisma lingvaĵo) aŭ el la kapitalista plusvaloro (en marksismaj terminoj). Jes ja la laboro kaj resursoj asignitaj por tiu aktivado ne plu disponeblas por alia. Sed estas neniu kialo supozi, ke la laboro asignita por unu vivigas la alian. La homaj bezonoj estas kontentigataj de materiaj aŭ nemateriaj uzvaloroj, produktitaj sub aŭtoritato de la kapitalo aŭ de kolektivaĵo. La fakto, ke iujn uzvalorojn oni ricevas nur pere de la kapitalo, kiu tiuokaze valoriĝas, ne implicas ke la merkata aktivado naskas la nemerkatan. Ankaŭ ne, ke la nemerkata mona valoro estas inkluzivita en la merkata mona valoro, kio estas nepra en la tradicia vidmaniero.

Ĉi-rilate, la fakto, ke la kontistoj de la Landa Librotenado registras la publikajn elspezojn kiel konsumaĵojn ne devas trompi nin. Unuflanke, oni ĉi tie analizas la netan publikan elspezon de infrastrukturoj, ekipaĵoj kaj peraj konsumaĵoj, elspezon mezuratan laŭ la pagitaj salajroj, kiu do konsistigas la kompensaĵon de nova produktado de uzvaloro. Aliflanke, estas neniu kialo trakti malsame la antaŭpagon por la salajroj fare de la privataj entreprenoj kaj tiun faritan de la publikaj administracioj, ĉar ambaŭkaze temas pri “elspezo” de la dunganto. Ĉiu produktado havas kostojn — estas evidentaĵo — kaj tiu diskurso, kiu forgesus ĝin, estus senlogika. Gravas distingi inter tiuj kiuj ebligas laboron produktantan plusvaloron por la kapitalo, validigitan de la merkato, kaj tiuj, kiuj ebligas laboron produktantan uzvalorojn, kies validigo dependas de kolektiva demokratia decido.

Ĉe tiu stadio, la ekonomia analizo havas senson nur se ĝi estas konsiderata ene de la sociaj rilatoj, kerno de la kompreno de kapitalismo. La riĉuloj volas malpli da impostoj, ĉar ili ne volas pagi por la malriĉuloj. La mona politiko estas riglita de la Eŭropa Centra Banko (ECB) kaj de la eŭropaj traktatoj, kiuj malpermesas al la ŝtatoj deprunti ĉe ĝi por financi*la publikajn elspezojn, tio estas antaŭpagi ilin. La rolo de “lastinstanca pruntisto” de la ECB estas ŝlosita, por ke la rolo de “lastinstanca aĉetanto” (de ekipaĵo kaj de laboro) plenumata de la ŝtatoj estu limigita. La liberalisma ideologio malŝategas ke monkreado financas produktadon, kiu ne donas profiton. Krom se la ŝtato kompensas sian deficiton depruntante ĉe la kapitalistoj, kiuj mem disponas pri facila banka kredito, por poste alprunti. Tiel en Francio, sumo egala al pli ol 80% de la imposto pri enspezaro estas uzata por pagi interezojn al pruntistoj. Oni do facile komprenas, kial la mona politiko, kiu estas ekster publika regado, konsistas nur el kontroli la inflacio-ritmon: ne nur protekti la financan renton gravas por la posedantoj de financaj valorpaperoj, sed oni ankaŭ evitu favorigi nemerkatan produktadon de uzvaloroj ne alireblaj por la kapitalo*.

* Ĉi tie ni plu tenas la distingon inter financi kaj pagi.
* Por pli kompleta informado, vd “Les chemins tortueux de l’orthodoxie économique”.

La nemerkata riĉaĵo sekve ne estas depreno el la merkata aktivado, ĝi estas “pluso” devenanta de publika decido uzi laborfortojn kaj ekipaĵojn, disponeblajn aŭ prenitajn el lukro. Tiu riĉaĵo estas duoble sociigita: per la decido kolektive uzi produktokapablojn kaj per la decido socie dismeti la pagoŝarĝon. Netolereble por la burĝa imago, aparte por la novliberalisma doktrino.

Klarigo de la enigmo de la nemerkata produktado partoprenas en la redifino de riĉo kaj valoro, nepre necesa por endigi la merkatigo-procezon de nia socio. La liberalisma teorio konfuzas riĉon kaj valoron, kaj la teorioj malamikaj al kapitalismo ne restu obseditaj de la fakto, ke tiu sistemo tendencas redukti valoron je tiu asignita al kapitalo. Sur tiu ĉi kampo, kritika reekzameno de la kategorioj tradicie uzataj de politika ekonomiko kaj de marksismo estas nemalhavebla por proponi politikan ekonomikon de “senmerkatigo”. Resume, forigi ekonomian liberalismon kaj certan marksismon, por reveni al tiu Markso, kiu difinis valoron kiel “la socian karakteron de laboro, se ja laboro ekzistas kiel elspezo de laborforto ‘socia’*”. La rekono de la laboro farita por kontentigi sociajn bezonojn ekster la merkata kampo, partoprenas en la socia mastriĝo pri tio, kio estas la bonfarto, la “vera” riĉaĵo*. Kaj la sociigita riĉaĵo ne estas malpli riĉaĵo ol la privata, male...

* Karl Marx, “Notes critiques sur le Traité d’Economie Politique d’Adolf Wagner”, 1880, en Oeuvres, Gallimard, kol. “Bibliothèque de la Pléiade”, vol. 2, Parizo, 1968, p.1550.
* El tiu vidpunkto, ni plene konsentas kun la titolo de la lasta ĉapitro de la libro citita de A. Gorz, “Richesse sans valeur, valeur sans richesse”. Vd ankaŭ L’Economie économe (la ŝparema ekonomio), L’Harmattan, Parizo, 2000, kaj “Quand le sage montre la lune, le fou regarde le doigt. Quelques propositions pour contribuer au débat sur la richesse”, 2008.

Jean-Marie HARRIBEY

Ĉu G-20 servas por nenio?

INAŬGURITA ANTAŬ tridek-kvar jaroj, la jara kunveno de la klubo de riĉaj landoj maljuniĝis. La rondo fariĝis tro strikta, tro okcidenta, tro riĉa. Komence, Azio estis reprezentata nur de Japanio, ĝenerale muta; Latinameriko kaj Afriko ne troviĝis en ĝi. Falo de la muroj, skuiĝo de la mondo, tutmonda vilaĝo, dialogo de kulturoj: la Grupo de la 5 (G-5) de 1975, fariĝinte G-7 en la sekva jaro (kun la alveno de Italio kaj Kanado), poste G-8 en 1997 (post la eniro de Rusio transformiĝis al G-20 en 1999, do multe antaŭ ol s-ro Nicolas Sarkozy atribuas al si la meriton de ĉiuj planedaj ennovigoj.

Kun la eniro de Brazilo, Argentino, Sud-Afriko, Barato, Ĉinio, la G-20 neeviteble skuos kadukan internacian ordon, donos la parolon al la Sudaj landoj, enterigos la “Vaŝingtonan interkonsenton”. En novembro 2008, tiu okazo ŝajnis reve trafa. Ĉu la financa bankroto kaj la ekonomia urĝo ne donis la okazon por ĉion detale ekzameni, ĉion “refondi” en la polifonio de la nova mondo?

Ŝajnas ke tiu diverseco fartas kiel kelkaj aliaj... Sen kontakto kun socia movado, ĝi ŝminkas la malnovajn potencrilatojn, ĝi anstataŭigas eluzitajn afergvidantojn per pli viglaj societanoj. Pri la irota vojo... “Ni estos gvidataj, en niaj laboroj, anoncas la ŝtatoj de la G-20, de la komuna konvinko ke la principoj de merkato, de malfermitaj ekonomioj kaj de financmerkatoj ĝuste reguligitaj favoras la viglecon, la ennovigon kaj la entrepren-spiriton kiuj estas nemalhaveblaj por ekonomia kresko, por dungo kaj por reduktado de la malriĉeco.” Ne sen aplombo, la komunikaĵo insistas: “Tiaj principoj eligis milionojn da homoj el malriĉeco kaj ebligis gravan altigon de la monda vivnivelo.” Alivorte, ke la strategio sekvata de tridek jaroj estis la ĝusta kaj ke la nuna krizo — ĉu banala trafikakcidento? — estas solvota per pli “ĝusta” regulado de la financmerkatoj. Ni salutu ĉi tie la abnegacion de Argentino, tiu lando kies ankoraŭ freŝaj vundoj montras la malutilon de la liberala preĝaro kiun ĝi ĵus subskribis.

Du monatojn post la bankroto de Wall Street, oni serĉus vane en tiu teksto de la G-20, miksaĵo de banalaĵoj kaj de ĵargono, sed ankaŭ de ripetadoj de la dogmo, ian kritikon de la malegalec-politikoj — kaj de la financaj institucioj — kiuj ekzemple instigis dekojn da milionoj da homoj enŝuldiĝi por kompensi la konstantan erozion de siaj enspezoj. Ankaŭ nenia vorto pri la impostparadizoj, almenaŭ se tiuj ne devas timi kvazaŭ tranĉilegon de gilotino sur sia nuko la anoncon ke disponoj estas esplorotaj por “protekti la mondan financsistemon kontraŭ ne kunlaboraj kaj ne travideblaj jursistemoj, kiuj prezentas riskon de kontraŭleĝa financ-agado”*... Koncerne la spekulajn fondusojn, iliaj ŝatantoj ne bezonas tremi, ĉar la landoj de la G-20 promesis al si “altigi siajn postulojn pri travideblo de la kompleksaj financaj produktoj”. Sed kiel la G-20 povintus nomi la kulpulojn, se la ĉefaj de ili daŭre redaktas siajn komunikaĵojn?

* Franclingva traduko [ĉi tie elfrancigita] de la deklaro de la pintkunveno de Vaŝingtono, la 15-an de novembro 2008. La franclingva versio disponeblas en la retejo de la prezidanteco de la Franca Respubliko; tiu teksto estas akompanata de tiu stranga precizigo: “Nur la angla versio estas aŭtenta”.

Klaras, ke “nova Bretton Woods ne fareblas en kelkaj semajnoj; la origina traktato, en 1944, estis preparata dum pli ol du jaroj. Sed la improvizado de la kunveno, kune kun stiristo-ŝanĝo en Vaŝingtono, ne klarigas ĉion. Ĉar la “20” kelkfoje ja sciis paroli nete: “Ni substrekas kiom vivnecese estas rifuzi protektismon [...] En la venontaj du monatoj, ni rezignos pri novaj baroj al investo kaj al komerco de varoj kaj servoj [...] Ni klopodos por atingi ĉi-jare interkonsenton pri la manieroj kiuj konduku al la finaranĝo de la agendo por la disvolvado de Doho de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) kun ambicia kaj ekvilibra rezulto.” Ke la liberkomerco kaj la financa tutmondigo povas pretendi la konsenton de registaroj kiuj reprezentas 65% de la monda loĝantaro, jen tamen sufiĉe stranga — kaj certe provizora... — konkludo el la nuna ekonomia ŝtormego.

Serge HALIMI.

Armil-vendistoj, militsinjoroj, plurnaciaj firmaoj...

Kinŝaso minacata de eksplodemo de Kivu-provinco

Dekmiloj da mortintoj, vunditoj kaj rifuĝintoj: la oriento de la [Demokratia Respubliko Kongo] de aŭgusto 2008, denove suferas militon. La ribelantoj eĉ alvokas renversi la Kinŝaso-registaron. Malantaŭ la hom-dramo, la Kivu-provinco prezentiĝas kiel koncentraĵo de la regiona geopolitiko, fone de minejaj vetaĵoj.

LA REVIGLIĜO, de aŭgusto 2008, de la bataloj en Norda Kivu minacas denove malstabiligi la Demokratian Respublikon Kongo (DRK) kaj la regionon de la afrikaj grandaj lagoj. La soldatoj de la Nacia Kongreso por Defendo de la Popolo (NKDP) de la generalo Laurent Nkunda kaj la Kongaj Armitaj Fortoj (KAF) tie militas de la somero 2007, kun nekutima perforto: dek miloj da rifuĝintoj estis ĵetitaj sur vojojn, seksperforto estas uzata kiel teruriga armilo, kaj rabado estas sisteme uzata.

Landlime de Ruando, Burundo kaj Ugando, la orienta parto de la DRK konsistigas la ĉefan regionan streĉofokuson de post la fino de Mobutu-regado en 1997. En Kivu-n ja rifuĝis en 1994 la ruandaj gentekstermintoj kiuj hodiaŭ grupiĝis en la Demokratiaj Fortoj por Liberigo de Ruando (DFLR). En Kivu ankaŭ komenciĝis, en oktobro 1996, la “longa marŝo” de la Alianco de la Demokratiaj Fortoj por Liberigo de Kongo-Zairo (ADFL) de Laurent-Désiré Kabila, subgvidita de Ruando kaj Ugando, kun aprobo de Usono.

Tiu “unua Kongo-milito” (1996-98) anoncis la finon de la Mobutu-reĝimo, tridek-du-jara. Membro de la “Konga Kuniĝo por Demokratio” (KKD) subtenata de Kigalo, la generalo Nkunda partoprenis en la “2-a Kongo-milito” en 1998, kiam Laurent-Désiré Kabila, ekreginte, malamikiĝis kun siaj ruandaj aliancanoj*. Integrita mallongan tempon en la nacia armeo de Kongo, sekve de la pacinterkonsentoj de 20002-2003*, li reekmilitis en 2004 kun siaj propraj soldatoj (laŭdire ĉirkaŭ kvin mil), denuncante la nekapablon de Kinŝaso kaj de la Misio de Unuiĝintaj Nacioj en Kongo (france: Monuc).

* Vd Catherine Coquery-Vidrovitch, “Au Congo, de la rébellion à l’insurrection”, Le Monde diplomatique, januaro 1999.
* En 2002 kaj 2003, pluraj traktatoj subskribitaj inter la regionaj potencaj landoj kaj inter la kongaj politikaj partioj rezultigis la interkonsenton de Sun City (Sud-Afriko), kiu starigis transiran reĝimon.
Etnoj uzataj kiel politikaj iloj

ESTANTE TUCIO, li opinias, ke la DFLR preparas novan gentekstermon. Laŭ la linio de la KKD, s-ro Nkunda aparte defendas la Banyamulenge, la kongajn tuciojn maljuste traktitajn de Mobutu kaj ekribelintajn ĉe la fino de la 1990-aj jaroj. Li postulas, ke la tuciaj konganoj rifuĝintaj en Ugando, Burundo kaj Ruando pro la ripetitaj perfortaĵoj suferitaj en Kongo, havu eblecon reveni en DRK kaj rehavi siajn ŝtelitajn posedaĵojn. S-ro Nkunda ŝajne estas plu subtenata de Ruando, lando kie li estis formita en la 1990-aj jaroj.

La etna referencaro de la generalo estas tamen verŝajne nur trompilo por kaŝi regad-ambiciojn en parto de Kongo ege dezirata de la najbaroj. La problemo de la ŝtataneco de la Banyamulenge ja ne plu estas sur la tagordo: ĝi estis jure solvita pere de la leĝo pri konga ŝtataneco de 2004 kaj de la konstitucio de la 18-a de februaro 2006, kies deka artikolo precizigas: “Estas origine kongano, ĉiu homo apartenanta al etnaj grupoj, kies homoj kaj teritorioj konsistigis tion, kio fariĝis Kongo je la sendependiĝo*. La parlamentaj kaj prezidantaj elektoj de 2006 cetere disvolviĝis sen perfortaj incidentoj en la tuta Kivu, kaj la kongaj tucioj ilin partoprenis, ĉu kiel elektantoj, ĉu kiel kandidatoj, sur la tuta landa teritorio*. Tamen ja jura regulado ne sufiĉas. Necesas ankaŭ nacia repaciĝo kiu kapablu plifirmigi la volon vivi kune, detruitan de ksenofobio aŭ malamo al “aliulo”, frapanta sendistinge la kongajn tuciojn kaj la aliajn etnojn.

* Tiu leĝo enkadriĝas en la spirito de la konstitucio de 1964, kiu precizigas: “ekzistas ununura konga ŝtataneco. Ĝi estas atribuata, je la 30-a de junio 1960, al ĉiu homo kies unu el la prapatroj estas aŭ estis ano de tribo aŭ triboparto, instalita sur la konga teritorio antaŭ la 18-a de oktobro 1908”.
* Vd Prosper Nobirabo, “Fragile gestation de la démocratie en République Démocratique du Congo”, Le Monde diplomatique, junio 2007. Deklarinte, ke li respektos la rezulton de la ĝeneralaj elektoj de 2006, la generalo Nkunda lanĉis mortigan militatakon kontraŭ la nacia armeo kaj la Monuc, unu tagon antaŭ la proklamo de la balotrezulto.

Uzo de etnoj kiel politikaj iloj konsistigas ja gravan riskon por Kongo, kie la politika vivo ne estas plene matura. Tiel pri la prava postulo de rajto je ŝtataneco de la Banyamulenge. Prezentata kiel “rajto de malplimulto” — koncepto ŝatata en Okcidento — , ĝi troviĝas nekongrua kun la socia kaj kultura realo de la DRK, ŝtato kie ne ekzistas “plimulta” etno. La amasmurdado de konganoj devenantaj el Kasaio-provinco, elpelitaj el Katango sekve de elektiĝo de s-ro Etienne Tshisekedi (mem devenanta de Kasaio) kiel ĉefministro (15-an de aŭgusto 1992) fare de la suverena nacia Konferenco, anstataŭ s-ro Nguz Karl I Bond, devenanta de Katango, konfirmas la politikcelan manipuladon. Same kiel la amasmurdado de Hema-anoj kaj Lendu-anoj en Ituri (orienta provinco), aŭ la elpremoj de la religi-politika movado Mbundu dia Kongo, en provinco Malalta Kongo (2007-2008), kontraŭ la alidevenaj homoj. Se oni preteratentas, la “indiĝenujo” riskas ŝanceli la respublikajn kaj demokratiajn bazojn de la konstitucio de 2006, referendume akceptita, deturnante la malcentralizajn principojn de libera administrado kaj aŭtonomia mastrumado.

Minacante invadi la ĉefurbon, la generalo Nkunda provas egaligi la kontojn inter la gajnintoj kaj la perdintoj de la ADFL-regado, en kiu li partoprenis kiel membro de KKD. Kiam la aliancanoj de Laurent-Désiré Kabila (Ruando kaj Ugando) decidis defii lin per armiloj en aŭgusto 1998, mobilizante la miliciojn de la Konga Kuniĝo por Demokratio (KKD) kaj de la Movado por Liberigo de Kongo (MLK), ja rezultiĝis nek venkinto nek venkito. La pac-interkonsento de Lusako subskribita la 10-an de julio 1999 por fini la militon, engaĝas la partiojn trovi solvojn por la sekurec-zorgoj de la najbaraj landoj (art. 2, punkto 4) aparte per malarmigo de la batalantaj grupoj, inkluzive la gentekstermajn taĉmentojn (art. 3, punkto 22), per starigo de UN-soldataro (art. 3, punkto 11) kaj per interkonsento pri la ŝtataneco-problemoj (art. 3, punkto 16).

De tiam, malgraŭ la stabiliĝo de provizora transira registaro en 2003 kaj la plurpartiaj elektoj de 2006, nenio vere solviĝis. La interkonsento de Goma (januaro 2008) subskribita de lanKinŝasa registaro, la NKDP kaj la Mai Mai (movado de popola rezisto kontraŭ okupado de Ruando ) ne estis subskribita de la DFLR. Krome, ĉeestis neniu reprezentanto de Ruando*. Sub premo de internacia arest-ordono pro militkrimoj kaj krimoj kontraŭ la homaro*, s-ro Nkunda akuzas la Monuc kaj Kinŝason pri hipokriteco favore al liaj malamikoj, kaj preferas reekmiliti. Al la postuloj favore al la tuciaj loĝantoj, li aldonas nun naciisman argumentaron, kiu konfuzas la observantojn.

* La interkonsento de Goma — kiu enhavis foriron de la DFLR, senarmigon de la milicioj (inkluzive la NKDP) kaj revenon de la tutsi-rifuĝintoj — ne estis aplikata, kio nutris suspektojn de s-ro Nkunda.
* Subskribante la Goma-interkonsenton li ricevis amnestian leĝon, sed ĝi koncernas nek militkrimojn, nek krimojn kontraŭ la homaro.

La ribelo de s-ro Nkunda okazas dum la rilatoj de DRK kun la najbaraj landoj restas malfortaj. Sekureco estas la ĉefa disputotemo inter tiuj kaj Kinŝaso, kiu denuncas la agadon de la “negativaj aŭ gentekstermaj fortoj”, tio estas la eksaj Armitaj Fortoj de Ruando (AFR) kaj la Interhamwe-milicioj vagantaj en orienta DRK de 2004. La respondeco “identigi, lokalizi, kungrupigi, senarmigi kaj rehejmenigi la genocidajn fortojn” apartenas al la Unuiĝintaj Nacioj (UN) (pacinterkonsento de Lusako), kiuj nenion ekigis ĝis hodiaŭ, kaj s-ro Nkunda facile kaj prave povas denunci la miliciojn, kiuj plu vagadas en Kivu. Sed kiel klarigi la sintenon de Ruando, kiu okupis la DRK-orienton du jarojn, sed neniam okupiĝis pri iuj ajn gentekstermaj fortoj?

Konflikto riskas tutregioniĝi

TIU KONFLIKTO efektive utilas al la interesoj de la generalo prezidanto de Ruando, Paul Kagame. Lia ekmilitado en DRK en 1997 havis ja kvar celojn, kiujn li plu sekvas: malhelpi rearmiĝon kaj revenon kiel regantojn en Kigalo de la eksaj RAF kaj interhamwe; loki en Kinŝaso fidelulon, aŭ prefere aliancanon; pagigi siajn militelspezojn per rabado de la kongaj riĉaĵoj (Vd art.); elpeli el la politika kampo ĉian ajn kredindan opozicion. Kigalo suspektas, ke Kinŝaso uzas la gentekstermajn soldatarojn de la DFLR kiel help-armeon kaj minacas denove uzi perforton, tiel malobeante la interkonsenton pri neagreso kaj interhelpa reciproka defendo en la regiono de la grandaj lagoj, subskribita en Najrobo la 14-15-ajn de decembro 2006.

Ankaŭ Ugando povus trovi intereson enmiksiĝi. En 1997, ĝi pravigis sian partoprenon en milito kontraŭ la Mobutu-reĝimo, per ekzisto en zaira teritorio de ribelaj movadoj, aparte la Rezisto-Armeo de la Sinjoro (RAS)* kaj la Defendo-fortoj de Uganda Popolo (UPDF en la angla). Malgraŭ ĝia okupado dum pluraj jaroj de norda DRK, Ugando ne venkis la LRA de s-ro Joseph Kony, sed tamen sukcesis subskribi pac-interkonsenton kun la UPDF. Kampalo ŝajnas resti nun eksterkonflikte. La landon kondamnis la Internacia Kortumo (IK) pro enmiksiĝo en internaj aferoj de DRK, nerespekto de homrajtoj kaj rabado de naturaj riĉaĵoj*. Ĝi krome estas politike kaj militiste malfortigita pro sia malpaciĝo kun Kigalo en printempo 2000, Ruando eĉ akuzas ĝin toleri la trejnadon de la interhamwe-milicioj en la rifuĝ-tendaroj troviĝantaj sur ĝia teritorio. Nekapabla elpeli la ribelantojn de la LRA, Kampalo tamen hezitas pri interveno, kiu necesigus la konsenton de la DRK-registaro. Internaciiĝo de la konflikto minacas, des pli, ke angolaj soldatoj laŭdire jam estis vokitaj de Kinŝaso.

* Vd André-Michel Essoungou, “Le plus vieux conflit africain” Le Monde diplomatique, aprilo 2007.
* IK, 19-a de decembro 2005.

En tiu “afrika mondmilito”, kiu rezultigis kvar milionojn da mortintoj de 1997, Kinŝaso restas politike malforta. De sia sendependiĝo (30-a de junio 1960) ĝis hodiaŭ, Kongolando estas nur lama subjekto de internacia juro, konfuziĝante kun anonimeco de la regado, de la teritorio kaj de la loĝantaro. Tial, ke samaj kaŭzoj produktas samajn efikojn, fremdaj armeoj ja savis la Mobutu-reĝimon (unua kaj dua milito de Shaba, 1977-1978), kaj portis la Aliancon de la Demokratiaj Fortoj por Liberigo (ADFL) kaj Laurent-Désiré Kabila en la reg-pozicion (1997-2001). Survoje, oni povas timi, ke manko de politika kulturo pri paca solvado de konfliktoj, kaj de sufiĉe forta milit-potenco pelos Kinŝason peti militan intervenon de amika ŝtato. Sed, kiam povo apogas sin sur aliaj potenculoj por defendi la patrujon en danĝero, ĝi fariĝas ties ŝuldanto.

Krome, la nova Kivu-milito kaj ties ĥaosa gvidado riskas, en longa periodo, subfosi la balotan bazon de la unua reĝimo de la 3-a Respubliko, naskita de la konstitucia referendumo kaj de la baloto de 2006. Du fundamentaj postuloj restas ne kontentigitaj, je la duono de la mandat-periodo: tiu de civila paco por la enloĝantoj de oriento, ekzemple Kivu; postulo de aĉetpovo, de ĉiuj civitanoj, aparte de la ruiniĝanta meza klaso.

Memorkrizo: multaj konganoj ne scias, ke la DRK ŝuldas sian unuecon al la UN, kiuj, laŭ klara mandato, gvidis militon kontraŭ la secesio de Katango (1961-63)*. Sed la Monuc, starigita en novembro 1999 (rezolucio 1279 de la Sekurec-konsilio) por apliki la pacinterkonsenton de Lusako, restas senpova, fronte al la amasbuĉado, rikoltante tial koleron de la loĝantaro. Ĝia mandato tamen dependas de la ĉapitro 7, kiu permesas uzi forton por protekti civilan loĝantaron. Ĝi krome estas la plej granda internacia armeo por pac-protekto (17.000 homoj). Sed ĝi estas malfortigita de sia malsamdeveno kaj de internaj malakordoj: la plej multaj taĉmentoj estas barataj (4.400 homoj) kaj pakistanaj (3.500 homoj).

* Katango estas sudorienta provinco de la DRK. Post sendependiĝo de Kongolando en 1960, Katango deklaris sin sendependa. La UN milite intervenis: Katango estis “reintegrita” en Kongo en 1963.

La Monuc ankaŭ suferas pro manko de profesieco, pro malmoderna ekipaĵo kaj troa dismetado de la soldatoj sur vasta teritorio sen infrastrukturoj. Ĝiaj financaj rimedoj ŝajne estas nesufiĉaj — unu miliardo da dolaroj jare (789 milionoj da eŭroj). Fine, la konata implikiĝo de iuj blukaskuloj en kontraŭleĝa erco-komerco, kaj eĉ en seksperfortoj, senkreditigis ĝin. La demisio — oficiale pro personaj kialoj — de la hispana generalo Vicente Diaz de Villegas, ĉefo de la Monuc, la 27-an de oktobro 2008, ilustras tiujn malfacilaĵojn. Li restis en sia posteno nur sep semajnojn.

Finfine, la malordo kaj manko de travideblo estigitaj de la ribeloj en Kivu, rezultigas neatenditajn aliancojn inter armilvendistoj, militsinjoroj kaj plurnaciaj firmaoj, kiel atestas la UN-raporto pri la rabado de la DRK-riĉaĵoj*. Laŭ tiu dokumento, la antaŭaj militoj prilumis la interes-komunecon inter, unuflanke, la usonaj, kanadaj, eŭropaj firmaoj, sed ankaŭ la ĉinaj, israelaj, afrikaj (ugandaj, ruandaj, burundaj, angolaj, zimbabvaj), kaj aliflanke, la perforto-profesiuloj, kiuj prirabas la nordajn kaj orientajn regionojn de la DRK.

* Raporto de grupo de UN-fakuloj pri kontraŭleĝa ekspluatado de naturaj riĉaĵoj kaj aliaj riĉaĵoj en la Demokratia Respubliko Kongo, n-ro S 2003/1027, Nov-jorko, 23-a de oktobro 2003.

La interesfokuso de tiu nova perforto-komerco estas rabado de la riĉaĵoj, aparte de oro, diamanto, stano-erco, koltano, brutaro, kafo, ktp.. Tiu malluma implikiĝo pluvivas, dum, de post la falo de la Mobutu-reĝimo, garantiinto de la franca influo, malfermiĝis konkurso por regiona estrado. Kaj povas esti, ke la pulpaj retoj de kaperantoj kaj aliaj trompo-profesiuloj, kiuj antaŭe kunlaboris kun la ADFL, trovas sian profiton en la nova Kivu-milito.

Mwayila Tshiyembe

“Balkaniĝo” kaj rabado en orienta Kongolando

MISKONGRUE kun sia retoriko, kutime etnisma, la ribelanta generalo de Nord-Kivu, Laurent Nkunda postulis lastmonate (novembro 2008) la revizion de ĉiuj kontraktoj subskribitaj de la Kongo-registaro kun ĉinaj entreprenoj. Oni ja ne trompiĝu. La milito, kiu ruinigas la regionon, same kiel la du antaŭaj en 1996-97 kaj 1998-2003, ne estas etna, sed celas rabadi la grandegajn riĉaĵojn de la lando, fare de privataj interesoj. La subgrundo de Kongo plenplenas je raraj materialoj. Ĝi entenas laŭdire 60% el la konataj mondrezervoj de tantalo, 10% de kupro, 30 ĝis 40% de kobalto, 10% de niobio, 30% de diamantoj (en la nura regiono Kasaio) kaj ankaŭ orakuŝejojn inter la plej promesplenaj el la tuta planedo.

Ĉar la internacia primedia regularo favoras anstataŭadon de plumbo per stano por lutado de la presitaj cirkvitoj en elektroniko, tiu metalo superas nun koltanon en norda kaj suda Kivu. Ankaŭ oro estas tie akre pridisputata, same kiel metano, kiu troviĝas abunde sub la Kivu-lago, ĉe landlimo de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) kaj de Ruando.

La ercojn en la regiono ekspluatas malindustrie etaj produktantoj, kaj poste tio profitas al tuta ĉeno da agantoj. Pluraj lokaj negocistoj, improvizitaj solduloj, transportistoj kaj doganistoj, senhonte riĉiĝas pere de tiu kontraŭleĝa ekonomio, sed la okcidentaj makleristoj, al kiuj iras fine tiuj akiraĵoj, ja elprofitas plej. Armilkomerco en tiu kunteksto povas nur disvolviĝi, uzante la samajn kanalojn kiel la ercoj, sed en inversa direkto.

Malfacilas determini kiujn el la eksterlandaj firmaoj de la regiono finfine profitas el tiu armita rabado de Kongo. La plej multaj agas pere de filioj kaj partoprenas en muntaĵoj en “impost-paradizoj”, kie banka sekreto malhelpas ĉiun enketoprovon. La sudafrika Metal Processing Congo (MPC) longtempe tenis la ĉefajn kontorojn de tiu kontrabando*. Tiu situacio ne malfavoris konkurencon inter eksterlandaj firmaoj, kiu povas pliakrigi la konfliktojn inter la diversaj surlokaj partioj.

* “La paix sous tension. Dangereux et illicite commerce de la cassitérite dans l’est de la RDC”, Global Witness, Vaŝingtono, 2005.

DUM LA DUA konga milito (1998-2003) la MPC postulis kontraŭ la kanada Banrola oro- kaj stano-kuŝejojn de la Mineja kaj Industria Societo de Kivu (Sominki)*, kiu mem disputis pri la samo kun la armeo de la prezidanto Laurent-Désiré Kabila. “Almenaŭ tri partioj postulantaj la samajn minejajn riĉofontojn, ĉiu kalkulante kun propra politika aliancano: jen la rezulto de ĉiuj tiuj decidoj de la transira registaro de Kinŝaso en 2003. Du jarojn poste, estas neniu signo de pliklareciĝo. Male, milito ĉirkaŭ la mineja regiono pludaŭras*.”

* Plimultaj akciuloj, la Kongoŝtato kaj Banro posedas respektive 28 kaj 36% de la Sominki-akcioj.
* Dominique Johnson kaj Aloys Tegera, “Les ressources minées. La faillite de la politique minière de la RDC”, Pole Institute, Goma, DRK, 2005.

Iom pli norde, en la orienta provinco, Ugando kontraktis multajn kontraŭdirajn surlokajn aliancojn. Kampala tiel multe kontribuis al politika malstabiliĝo de nordorienta Kongo dum la du antaŭaj militoj, profitante la naturajn riĉaĵojn* de la regiono. Tie troviĝas la eksterordinara orkuŝejo de Kilomoto. La kanada Barrick Gold, anstataŭita de la sudafrika AngloGold Ashanti konkeris la ĉefajn minejajn koncesiojn dum la “unua Kongo-milito”. En Ituri-provinco la kanada firmao Heritage Oil posedas petrol-koncesion, kiu etendiĝas ankaŭ en Ugando. De unu monato (novembro 2008) ribelantoj grupigitaj en la “Rezisto-Armeo de la Sinjoro” (RAS) militas kontraŭ la konga armeo, tiomgrade, ke devigas la homhelpajn laboristojn foriri.

* International Crisis Group, “Congo Crisis: military intervention en Ituri”, Africa report n-ro 64, Najrobo, Nov-Jorko kaj Bruselo, junion 2003, p. 3.

La ĉinaj firmaoj China Railway Group, SinohydroExim Bank ankaŭ konfuzigas la situacion en sudoriento, en Katango. En aprilo 2008, ĉinaj investantoj akiris, kontraŭ 9 miliardaj da dolaroj (7 miliardoj da eŭroj) partoprenrajton en tuta vico da minejaj projektoj, avide pridisputataj, de la Gecamines (konga mineja ŝtat-firmao), projektoj, kiujn oni taksas je 80 miliardoj da dolaroj (63 miliardoj da eŭroj). Tiu interkonsento estas kontestata. Oni diras, ke ĝi estas kontraŭkonstitucia, ege avantaĝa por la ĉina partio, kun gravaj riskoj el la vidpukto de la publika ŝuldo, kaj manko de travideblo. Malgraŭ ĉio, la direktoro de Gecamines, kiu estas kanadano, forte defendas la interkonsenton.

Tiu rekta aŭ nerekta rego fare de eksterlandaj interesoj de naturaj riĉaĵoj — per koncesioj aŭ malfermo de kontoroj — ofte klarigas la pozicion de la militantaj partioj aŭ de la najbaraj ŝtatoj: ili permesas aliron al la riĉofontoj, aŭ sekurigas certajn koncesiojn profite al ĉeestantaj eksterlandaj firmaoj. Malgraŭ tio multaj ĵurnalistoj pluparolas pri “etnaj militoj” en la regiono, sen eĉ esplori la ekonomiajn pridisputaĵojn.

Se ili ne povas ekspluati siajn koncesiojn dum milito, la minejaj firmaoj apogas sin sur la konfliktoj por favorigi spekuladon pri siaj akcioj sur la financaj merkatoj. De la komenco de la malcerteca periodo en Kongo, en 1996, la kurzoj de tiuj firmaoj, aparte tiuj plej koncernataj en minesplorado, forte reagas je ĉiu publika anonco. First Quantum Minerals, Katanga Mining (eksa Balloch) aŭ Lundin Group tiel enkasigis egajn profitojn ĉe la borso, subskribinte malsimetriajn (tro favorajn) kontraktojn en la 1990-aj jaroj. “Okazas kvazaŭ Kongolando estus pentraĵo malmultekoste trovita en pulbazaro, por esti revendita en art-galerio je sia vera majstroverka valoro”, skribis la ekonomia ĵurnalisto Nestor Kisenga*.

* “Mines: des milliards de boni pour le “quatrième pillage””, http://www.congolite.com/economy61.htm 25-a de julio 2006.

LA ĈEFA EJO de tiu spekula aktivado troviĝas en la Toronto-Borso, en Kanado. Ĉirkaŭ 60% de la tutmondaj minejaj societoj estas tie komercataj, kvankam iliaj kapitaloj ne nepre estas kanadaj. La kanada juro tre favore enkadrigas tiun industrion. Estas grandaj impostaj avantaĝoj, kaj aliaj instigiloj kondukas investantojn investi sian monon en la minejan industrion; la netrudaj devigoj rilate disdonon de informoj profitas al la spekulaj valorpaperoj, kaj estas neniu serioza devigo por tiuj societoj klarigi la kialojn de sia pliriĉiĝo. Inter 2001 kaj septembro 2004, la TSX Venture-indikilo de la Toronto-Borso — kiu favoras la minejajn esplorsocietojn — montras, ke la kvanto de akcio-transakcioj pasis de 800 milionoj da dolaroj (888 milionoj da eŭroj) al 4,4 miliardoj da dolaroj (3,6 miliardoj da eŭroj)*.

* Fode-Mousssa Keita, “Les sociétés minières canadiennes d’exploration et de développement du secteur de l’or: les impacts de leurs activités en Afrique de l’Ouest”, magistriĝa disertacio, Universitato de Kebekio, Montrealo, 2007, p. 147.

OTAVO SUBTENAS je ia ajn kosto siajn eksterlande laborantajn minejajn firmaojn, pretekste ke ĝi tiel defendas publikan posedaĵon: la ŝparaĵo de la kanadanoj (pensifondusoj kaj aliaj...) estas ligita al la kurzoj de tiu industrio. Malgraŭ tre multaj seriozaj plendoj pri elpremoj kaj krimoj en la regiono de la Grandaj Lagoj*, neniam en la frua pasinteco mineja societo estis persekutata en Kanado, nek jure, nek sur politika tereno. Tiu lando similas jen al “jurisdikcia paradizo” por minejaj societoj.

* Vd, ekz. “Observations sur la situation en République Démocratique du Congo (RDC)”, UN-komitato de la homrajtoj, 27-a de marto 2006.

Iniciate de la Monda Banko, la produkto-ŝtatoj en la lastaj jaroj enkondukis minejajn kodojn avantaĝajn por la privataj societoj. Oficiala celo: blovigi sur tiujn ŝuldantajn ekonomiojn venton de internacia konkurenco. La tro abunda konsumado de la nordaj landoj estas motivo de tiuj politikoj de sinĵetego al la riĉofontoj, kun la rezultantaj militoj. En tiuj cirkonstancoj, la bombastaj konceptoj “bona mastrumado” aŭ “socia respondeco de entreprenoj”, plej ofte konstruitaj de la semantikistoj de la internaciaj institucioj, aspektas tute neadaptitaj.

Delphine ABADIE, Alain DENEAULT, William SACHER

Trompaj promesoj, malmilda realaĵo

Ĉinaj laboristinoj por japana industrio

La duan fojon ene de 28 jaroj, Japanujo havis komercan deficiton en oktobro 2008. Tre dependa de siaj eksportaĵoj, la lando rekte suferas pro la ekonomia krizo de Usono kaj Eŭropo. Inter la plej tuŝitaj: la nestabilaj laboristoj de industrio, aparte en la aŭtomobila industrio. Same kiel la eksterlandaj “staĝantoj”. Unue allogitaj en la insulon por profesie trejniĝi, ili ofte estas uzataj kiel malmultekosta laboristaro. Historio pri tiaj seniluziiĝoj.

PLENFIDE ili iris labori en Japanujon. Ili pensis pri Japanujo ĉefe kiel “lando de modo , konata pro la kvalito kaj diverseco de siaj vestaĵoj, kaj sia fama fortika ekonomio”. S-inoj Hu Hua-ju kaj Duan Yan-hong, du kudristinoj kaj patrinoj, eĉ ne pensis aliri la salajro-demandon kun sia dunganto, kiam li venis dungi ilin en Huangshi, en Hubei-provinco; estis vera bonŝanco, kaj ili ne parolis sufiĉe la japanan por ekparoli temon, kiu ne aperis en la intervjuo.

En decembro 2005, ili kun kvar koleginoj alvenis en konfekcio-fabrikon en Showa, eta urbo en la Yamanashi-gubernio, du horojn okcidente de Tokio, por labori kiel staĝantoj. Ĉefe destinita por ebligi al homoj el nedisvolvitaj landoj trejniĝi en entreprenoj, laborante la unuan jaron kun duonsalajro plus loĝado, kaj du pliajn jarojn kiel “internuloj” kun pli alta salajro (sed ofte malpliigita de la luprezo), speciala vizo estis kreita je la komenco de la 1990-aj jaroj. Tiu statuso montriĝis ĉefe fortuno por etaj kaj mezgrandaj entreprenoj, kiuj malkovris ĝin dum la kriza jardeko fine de 1990-aj kaj komence de la 2000-aj jaroj.

Ekde tiam, s-inoj Hu kaj Duan akumulis seniluziiĝojn: 6 labortagojn semajne, 12 horojn tage, lavante tukojn, kvankam ili estis dungitaj kiel kudristinoj; la kromaj horoj estis pagataj je triono de la minimumo... “Fine de aŭgusto 2008, ni iris al nia dunginto postuli la pagon de niaj kromaj laborhoroj; li venigis siajn amikojn, kaj ili frapis nin. Li eble pensis timigi nin, kaj tiel devigi nin reiri al Ĉinujo. Li ne antaŭvidis, ke tiu historio fariĝus konata kaj publikiĝus en gazetaro.”

Same kiel kvar koleginoj, la kudristinoj jure persekutis sian dunginton pro frapoj kaj vundoj. Helpe de fotoj kaj gazetartikoloj, ili rakontas sian historion en la oficejo de sindikato Zentoitsu, en Tokio. Ĝia organizita “Reto por defendo de eksterlandaj staĝanoj” renkontas multajn pli aŭ malpli dramecajn situaciojn. Du staĝantoj laborantaj en farmo por rikoltado, rakontas kiel ili esti forpelitaj, postulinte pli da liberaj semajnfinoj, ĉar iliaj semajnfinoj ne estis laŭleĝe pagataj. “Nia dunginto respondis: “Se vi volas liberan tempon, mi ja donos al vi; vi nur foriru”.” Venintaj de Ĉinujo, ili perdis samtempe sian enspezfonton, sian loĝejon kaj la pravigon de sia vizo, kiu povas ne esti plilongigita por la lasta jaro de la trijara restado.

Antaŭ la ministra dekreto de 1993, kiu oficialigis la programon tra la Japana Internacia Organizaĵo por Trejnada Kunlaborado (JITCO)*, ĉinoj kaj filipinanoj foje plenumis staĝon en iuj plurnaciaj firmaoj, kiel ekz. ToyotaPanasonic, en kunlaborad-kadro. “Sed ne amase, kaj la daŭro estis unu aŭ du monatoj”, precizigas la esploristo Sun Won-suk, fakulo pri migraj demandoj. Li memorigas, ke kiam tiu programo ekfunkciis, Japanujo suferis mankon de laborfortoj, kaj ankaŭ multiĝon de kontraŭleĝaj laboristoj venintaj de aziaj kaj mezorientaj landoj.

* Japan International Training Cooperation Organization (JITCO).
Solidareco de sindikatoj

“EN TIU LANDO malema al enmigrado, se la registaro estus parolinta pri laborpermesoj por senkvalifikaj postenoj, tio estus kaŭzinta skandalon”, analizas la esploristo, laŭ kiu tiu ŝanĝo respondis al la deziroj de Keidanren, la ĉefa japana dunganto-organizaĵo. Tiu organizaĵo daŭre postulas, ke la registaro malfermu la labormerkaton al eksterlandanoj, en kunteksto de demografia malkresko kaj maljuniĝo de la enlandanoj.

Malgranda parto de la reganta Liberal-Demokrata Partio (LDP) iniciatis leĝprojekton, nun portempe haltigitan, subtenatan de la eksa ĉefministro Yasuo Fukuda, kiu planis akceptigi, antaŭ la jaro 2050, dek milionojn da kromaj eksterlandaj laboristoj. “Projekto, kiu ne konvenas al la plej konservativa parto de la LDP, kiu rezignaciis pri veno de eksterlandaj laboristoj, sed nur por limigita daŭro de kelkaj jaroj”, diras Sun.

La ĝenerala sekretario de sindikato Zentoitsu, s-ro Ippei Torii, helpe de nombroj kaj tabeloj, montras, ke, laŭlonge de la kriza jardeko, la nombro de laborvizoj malrapide malkreskis, dum tiu de la staĝovizoj kreskis, tiel ke ĝi nun koncernas almenaŭ cent kvindek mil homojn*, inkluzive de la staĝ- kaj internul-periodoj. Alivorte, la staĝo-permesoj iom post iom superis la ordinarajn laborpermesojn.

* La sindikatoj Airoren kaj Zenkoitsu ellaboris taksojn por la periodo 2005-2007, el statistiko provizita de la JITCO: 57.050 en 2005, 68.304 en 2006 kaj 71.762 en 2007. Principe la staĝantoj restas 3 jarojn, sed kelkaj foriras antaŭe.

67% de la staĝantoj venas de Ĉinujo, kaj kvazaŭ ekskluzive de aliaj aziaj landoj kiel Indonezio, Vjetnamujo, Tajlando kaj Filipinoj. Ili laboras sur tre diversaj kampoj, kiel agrokulturo, fiŝkaptado, teksaĵ- kaj aŭtomobil-industrioj. Inter 1997 kaj 2006, la proporcio de virinoj pasis de 33% al 55%*. “Voyaĝoj estas organizataj por la ĉefoj de kooperativoj, kiuj estas preskaŭ ĉiuj viroj, por ke ili varbu siajn staĝontojn; ili elektas unue virinojn”, klarigas s-ro Torii, kiu parolas pri seksaj premoj, inter la mistraktadoj raportitaj de staĝantoj en lia oficejo. Pagoj de la ofte devigaj kromaj laborhoroj, (malmulte aŭ ne pagataj), estas foje retenataj kaj donitaj al la staĝanto nur ĉe la fino de la kontrakto por malhelpi ke laboristo anticipe forlasu sian postenon. Iuj entreprenoj foje konfiskis pasportojn, kiel garantiaĵojn.

*Migrant workers, we are partners and work together”, broŝuro de sindikato Zentoitsu, 26-a de majo 2008.

La dungantoj ne hezitas profiti la malfortecon de tiuj staĝantoj. Kaj foje puŝas la malplej obeemajn al la elirejo: filmita en Naritaa-flughaveno (apud Tokio) fare de membroj de la Reto por Defendo de Eksterlandaj Staĝantoj, mallonga filmo montras anojn de privata sekurservo provantajn perforte enaviadiligi staĝanton al lia lando.

Plej ofte la staĝantoj silentas, aŭ timeme petas helpon de asocioj kaj sindikatoj, kies telefonnumeroj cirkulas inter ili. Kiel la telefonnumero de s-ro Saichi Kurematsu, ĝenerala sekretario de Airoren, sekcio de la sindikato Zenroren en la Aichi-gubernio, en regiono dominata de la plej brila japana industria firmao, Toyota, kiu de la lastaj jaroj havas, egale kun la Hiroŝimo-gubernio la plej altan proporcion de staĝantoj. “Kresko, kiu koincidas kun la oficiala anonco de Toyota en 2002, pri plano por 30-elcenta redukto de siaj produktokostoj.”, substrekas la sindikatisto, kiu ĝuste nun akceptas en sia oficejo du vjetnamojn, 25- kaj 21-jarajn: Anh kaj Tam, dungitaj en fabriko subkontraktanta kun pluraj multnaciaj aŭtomobilfirmaoj.

De unu jaro, Tam laboras por 65.000 enoj monate (600 eŭroj), ses tagojn semajne, sen pago por la kromaj horoj kiujn li laboras ĉiusabate, dum la minimuma salajro estas inter 731 kaj 820 enoj (por la normalaj 40 horoj semajne) . “Kiam mi petis la pagon, mia dunganto diris, ke li ne havas monon por tio”, klarigas la junulo.

“La problemo, klarigas s-ro Kurematsu, estas ke ili subskribis kontrakton kun peranta societo bazita en Vjetnamujo. La hornombro estas ja klare indikita, sed ĝi respondas al la vjetnama leĝo, ne al la japana laborjuro. Kelkaj kontraktoj tiel anoncas pagon de 300 enoj (2,50 eŭroj) por ĉiu kroma horo.” Tiu societo ankaŭ postulis pagon por dosierkosto, kaj pagon de garanti-sumo, kiun pagi la trijara laboro ne sufiĉus: 10.000 dolaroj. Tam pruntis tiun monon. La 10.000 dolaroj estos redonitaj al li nur kiam li revenos al sia lando post fino de sia vizo, se li finis la mision sen malobei la societo-regulojn. “La kontrakto eĉ precizigas, ke li ne rajtas partopreni strikojn” aldonas la ĝenerala sekretario de Airoren.

“Mi timas ke mi ne ricevos mian garantimonon, diras la junulo, al kiu konatoj prezentis tre favore la staĝon, antaŭ lia ekiro. Li imagis ke li povos sekvi perfektigajn ĵudokursojn dum sia libera tempo. “Nenio estis tia, kian oni diris al mi. En Vjetnamujo la societo asertis, ke la laboro estos facila, ke mi povos ŝpari monon, kaj eĉ ke mi havos kurson pri la japana. Nenio el tio estas vera. Eĉ ne unu enon mi povis ŝpari, kaj antaŭ nelonge mia brako estis vundita dum lutado.” La junulo ĵuras, ke li al neniu rekomendos tian sperton.

“Mi ricevis telefonan alvolkon de staĝintoj, kiuj rericevis sian monon revenintaj en Vjetnamujo”, provas trankviligi lin la sindikatisto. Tiu garantisumo tamen estas konstanta minaco por tiuj laboristoj. Ili tial evitas plendi pri la ne normalaj salajroj. Antaŭ jaro kaj duono, s-ro Kurematsu helpis centon da vjetnamoj kaj jure persekutis firmaon, kiu pagis salajron sub la minimumo. Ili sukcesis trovi aliajn dungantajn firmaojn; se tio ne okazus, perdinte sian vizon, ili estus devintaj reiri en sian landon.

Ek de tiam, la sindikatisto ĉiudimanĉe respondas helpopetojn. “Mi komencis kiel liveristo de tagmanĝaj pletoj en hejmoj, antaŭ ol plentempe labori por la sindikato, kaj jen mi nun verkis mian unuan libron priteman, kiu ĵus eldoniĝis”, li diras, mirigante sin mem.*

* Saichi Kurematsu, Toyota no, Ashi-moto de, (Ĉe la piedo de Toyota, Fugaisha, Nagojo, 2008.

Tamen, de post tiu tribunala afero, antaŭ jaro kaj duono, la situacio ŝanĝiĝis. Nuna tempo fariĝis malcerta, kaj li hezitas jure persekuti la entreprenon de Anh kaj Tam. “Se mi faros tion, ne estas certe, ke ni trovos alian entreprenon por dungi ilin, li klarigas. Ili eble perdos sian vizon kaj devos forlasi la landon.” En la 1990-aj jaroj, la aŭtomobila industrio bone rezistis la ekonomian krizon, rezultigante amasan alvenon de laboristoj en Aichi, el aliaj gubernioj. “Ĉi-jare la situacio estas malsama, Toyota ne anstataŭas la forirantajn laboristojn, la portempaj kontraktoj ne estas renovigataj, homoj estas elĵetitaj. Dum la plej malbonaj jaroj de tiu “perdita jardeko” la hejmoj por senhejmuloj estis 80% plenaj. Hodiaŭ ili estas plenplenaj. Kaj, dum japano fariĝinta senlaborulo iĝas senhejmulo, eksterlanda staĝanto estas resendata al hejmlando.”

La merkato de “studentoj”

JEN ALIA simptomo: la mezgrandaj entreprenoj, kiuj ĝis nun malmulte dungis staĝantojn, komencas uzi ilin por postenoj antaŭe okupitaj de laboristoj kun portempaj kontraktoj. Tio tamen ne garantios pli bonan estonton al la eksterlandaj staĝantoj.

En sia 2007-jarraporto pri homrajtoj, en la ĉapitro dediĉita al la hom-komerco, la usona ministro pri eksteraj aferoj kritikis Japanion, notante ke “certaj eksterlandaj laboristoj estas submetataj al kondiĉoj similaj al tiuj de trudlaboro en la kadro de la programo por eksterlandaj staĝantoj”*. Post tiam, japanaj amaskomunikiloj komencis enketi; la plej ŝokaj praktikoj, kiel la konfisko de pasporto, fariĝis esceptaj. La JITCO ekfunkciigis ĉiusemajnajn konsultejojn kaj interpretistojn por la staĝantoj. La registaro preparas reformon, kiu eble pretos en 2009. “Sed la ĉefaj eroj de la reformo koncernas la kontrolon kaj daŭron de la staĝoj, dum necesus revizii la koncepton mem de la programo..”, bedaŭras Sun, kiu partoprenas en la ministrejaj kunvenoj, kaj kiu memorigis, ke Koreujo, stariginte similan programon, anstataŭis ĝin en 2004 per sistemo de laborpermesoj.

* “Japan Country reports on Human Rights practices 2007”, Bureau de la démocratie, des droits de l’Homme et du travail, 11-a de marto 2008, legebla ĉe www.state.gov.

“Teorie, tiuj staĝantoj ne estas eksterlandaj laboristoj. Ili estas jure konsiderataj studentoj; sekve nek la societoj de ilia lando, nek la japanaj firmaoj, kiuj akceptas ilin, devas respekti la laborleĝaron.”, atentigis la ĵurnalisto Satoshi Kamata*. En 1973, li famiĝis pro sia publika rakonto pri la laborkondiĉoj de la Toyota-dungitoj kaj iliaj seniluziiĝoj, en libro antaŭ nelonge reeldonita kun la titolo: Toyota. La fabriko de malespero*. Nun la japanaj sezonlaboristoj de Toyota ne plu estas la plej senprotektaj.

* “Programme japonais de stage et d’internat pour les étrangers, éducation ou exploitation?” Shukan Kinyobi, Tokio, 25-a de aprilo 2008.
* Jidösha Zetsubö Kojyo, Kodansha, Tokio, 1983, unua publikigo en 1973. Franca traduko: Toyota, l’usine du désespoir, Demopolis, Parizo, 2008 (reeldono).

Anne ROY

Kubo serĉanta novigitan modelon de socialismo

La 1-an de januaro 1959, la ribel-armeo eniris Havanon kaj ĉesigis la diktatorecon de Fulgenio Batista. Kvindek jarojn poste, s-ro Fidel Castro oficiale forlasis la povon, sed lia frato Raúl anstataŭis lin. Tiu ĉarnira periodo, tute ne stampita de senmoviĝo, aperigas fortan debaton pri la estonteco de la socialismo, ĉe ties kontraŭuloj same kiel ĉe tiuj kiuj defendas ĝin kaj samtempe deziras ĝian evoluon.

“ELIRI EL LA ĥaoso sen fali sub la jugon de la leĝo de la ĝangalo.” Jene resumas la socisciencisto Aurelio Alonso la kuban dilemon. Duonjarcenton post la enpotenciĝo de la ribel-armeo, la insulo troviĝas ree en ĉarnira momento de sia historio. “Provizore” malĉeesta ekde julio 2006 pro sanaj kialoj, s-ro Fidel Castro ne estas plu prezidanto ekde kiam li rezignis siajn respondecojn en 2008. Sed li restas la unua sekretario de la Kuba Komunista Partio (KKP) ĝis la venonta kongreso planita de lia frato Raúl Castro por la aŭtuno de 2009.

La politika scenaro estas senprecedenca. “Mi ne foriras. Mi deziras nur batali kiel soldato de la ideoj. Mi daŭre verkos sub la titolo de “pensadoj de kamarado Fidel”. Eble oni aŭdos min. Mi estos prudenta”*, precizigis la ĉefkomandanto, la 19-an de februaro 2008, anoncante ke li retiriĝos el la antaŭscenejo. Dum sia enoficiĝo, kvin tagojn poste, s-ro Raúl Castro petis al la Nacia Asembleo la permeson konsulti sian fraton pri la grandaj strategiaj demandoj: defendo, internacia politiko, soci-ekonomia disvolvado. La deputitoj konsentis la proponon unuanime per voĉdono per levita mano.

* “Mesaĝo de la ĉefkomandanto”, Granma, Havano, 19-a de februaro 2008.

Por iuj observantoj, tiu voĉdono donis al s-ro Fidel Castro ian vetorajton, kio klarigus la malrapidecon de la reformoj. De tiam, la prezidinto multigas siajn “pensadojn” en la komunikiloj. Por lia frato Raúl la heredaĵo estas delikata.

Apenaŭ komencita, lia regado stumblas sur neantaŭvidita interago de konjunkturaj malfacilaĵoj (prezaltiĝo de la terkulturaj krudmaterialoj, katastrofoj kaŭzitaj de tri sinsekvaj uraganoj*, monda financkrizo, malaltiĝo de la kuba kresko) kaj strukturaj obstakloj (forta dependo de importoj, malforta produktiveco, mona dueco*, burokrata hiperkoncentriĝeco). La financaj agospacoj por realigi la ŝanĝojn anoncitajn en 2007 por modernigi la produkt-aparaton estas limigitaj. En 2008, la terkulturaj kaj petrol-importoj ekvivalentas certe al almenaŭ 5 miliardoj da dolaroj (3,6 miliardoj da eŭroj), do la duono de la nuna eksportkapablo de Kubo, inkluzive de la vendoj de servoj al Venezuelo.

* En 2008, la uraganoj Gustav, Ike kaj Paloma damaĝis pli ol kvarcent mil loĝejojn, senhejmigis ducent mil homojn dum certa tempo kaj komplete detruis pli ol kvindek-kvin mil hektarojn de kultivaĵoj.
* La ordinara peso servas ĉefe por pagi salajrojn kaj aĉetojn de unua bezono. La konvertebla peso (kiu anstataŭis la dolaron en 2004) estas uzata de turistoj kaj necesa por akiro de multaj havaĵoj.

La malkoncentrado de la terkulturaj produktcirkvitoj, la uzrajton de teroj atribuitan al etaj terkulturistoj (pli ol 50% da ili ne estas kulturitaj), la politiko de substituado al importaĵoj bazita sur la privataj terkulturistoj, la nova salajropolitiko* estas parto de la gravaj disponoj jam faritaj de la nova registaro. Por iuj ekonomikistoj, necesas “liberigi ĉiujn produktivfortojn”, kiel Vjetnamio faris sukcese. La nuna sistemo ne povas, laŭ ili, esti elirpunkto por la disvolvado. La ekonomikisto Pedro Monreal elvokas la neceson de “ekonomia, socia kaj politika refondiĝo”*

* Ekde nun, la laboristoj estos pagataj laŭ siaj rezultoj; ilia baza salajro estos fiksita sen konsultado de la naciaj salajrotabeloj, kaj diversaj kompensosistemoj povos kunekzisti en la entreprenoj.
* Espacio Laical, Havano, februaro 2008.

Tamen, al subteno al privata aktiveco kaj la sekvoj de etendiĝo de la merkatekonomio povus akrigi la sociajn malegalecojn, jam tre kritikatajn, dum la salajroj estas nesufiĉaj, kiel publike rekonis s-ro Raúl Castro, kaj prosperas la neformala ekonomio kaj la nigra merkato.

Neniam la diferenco inter juna kaj maljuna revolucia generacio estis tiom granda

LA VAR-EKONOMIAJ reformoj de la 1990-aj jaroj malstabiligis la loĝantaron kaj kaŭzis novan socian tavoliĝon. La kuba socisciencistino Mayra Espina konstatas ke “La urba loĝantaro en situacio de malriĉeco kies bazaj bezonoj ne estas kontentigataj pasis de 6,3% en 1988 al 20% en 2000”.* “La urba kaj kampara etburĝaro restariĝis el la neformala ekonomio, la sendependa laboro kaj la etendiĝo de la merkatmeĥanismoj en la distribuado. En la neformala ekonomio observeblas certaj aktivecoj kiuj funkcias kiel malgrandaj entreprenoj, kie eblas klare distingi la ĉefon aŭ dunganton, la salajrulojn, la familiajn helpantojn kaj eĉ metilernantojn.”*

* Mayra Espina, Políticas de antención a la pobreza y la desigualdad, Clacso, Bonaero, 2008.
* Mayra Espina, “Viejas y nuevas desigualdades en Cuba”, Nueva Sociedad, n-ro 216, Havano, julio-aŭgusto 2008.

La socia homogeneco kaj egaleco konkeritaj komence de la revolucio recedis, dum ili restas valoroj enradikiĝintaj en la socio. Antaŭ la krizo, la universaligo de la sociaj rajtoj garantiis la bazan nutriĝon, la edukadon, la sanon, la socian sekurecon, la dungon kaj la aliron al la kulturaj havaĵoj. La socio atingis relative altajn nivelojn de egaleco, kaj la rasa integriĝo progresis.* La krizo subfosis tiujn atingojn, kaj la tensioj altiĝis.

* Alejandro de la Fuente, A Notion for All. Race, Inequality, and Politics in Twentieth-Century Cuba, The University of North Carolina Press, Chapel Hill, 2001.

Neniam la diferenco inter la junaj kaj maljunaj revoluciaj generacioj estis tiom granda. La novaj generacioj spertis nur la striktecon de la “speciala periodo” (kaŭzita, ekde 1991, de la disfalo de la sovetia bloko) kaj socion kiu havas nenion por fari kun tiu de iliaj antaŭuloj. Ili konsideras la diktatorecon de Fulgencio Batista malproksima historio instruata en la lernolibroj. La prospera periodo de la 1980-aj jaroj, kiu ofte ebligis al iliaj gepatroj socian altiĝon, estas kvazaŭ memoraĵo.

Dum la eduksistemo malboniĝis, la instruistoj forlasis sian postenon profite al privataj aktivecoj kun pli bona enspezo. Oni anstataŭigas ilin kelkfoje per maestros emergentes, instruistoj sen veraj spertoj, kiuj ricevis mallongan formadon. “La eduksistemo estas katastrofo” krias membro de la publiko dum debato organizita de la revuo Temas en la kadro de la kongreso de la Nacia Unuiĝo de Kubaj Verkistoj kaj Artistoj (UNEAC)*, kiel eĥo al la rimarkita interveno de la direktoro de la Festivalo de Latinamerika Kinarto Alfredo Guevara, kiu denuncis “la absurdajn kriteriojn kaj praktikojn kiuj regas la eduksistemon”.

* Sepa kongreso de la UNEAC, 1-an de aprilo 2008.

De kie venas la indiferenteco de multaj junuloj por la politiko? Ĉar “ĝi malsanigas min”, respondas unu el ili, naŭzita de la “admonoj” kaj la “orientadoj” esprimataj ĉiutage de la gvidantoj. La sento, ke ili ne havas profesian estontecon kiu respondu al la akirita kvalifikito, disvastiĝis, kaj multaj deziras forlasi la insulon. En februaro 2008, dum rekta interparolado tre disvastigita de la komunikiloj, studento sciigis siajn problemojn al la prezidanto de la Nacia Asembleo Ricardo Alarcon. Kial necesas permeson por vojaĝi? Kial la aliro al Interreto estas limigita?

Du demandoj okupas la debatojn: ekonomio kaj popola partopreno

EN ENKETO farita dum pluraj monatoj, Michelle Chase, usona historiistino, substrekas ke la ĉefaj kriterioj temas pri la manko de debatoj kaj la kadukiĝo de la institucioj.* Kelkaj junaj studentoj kaj esploristoj substrekas la neceson “socialigi la povon”* Ili organizis en 2007 en la universitato de Havano publikan kunvenon de informado pri la oktobra revolucio 1917, en kiu partoprenis sescent personoj. Ili difinas sin kiel subtenantoj de socialismo, relegas la “klasikulojn” de la marksismo. Sed, signo de la tempo, neniu el ili difinas sin kiel “fidelisto”.

* Michelle Chase, “Cuba’s generation gap”, Nacla Report, Novjorko, novembro-decembro 2008.
* Julio César Guanche, “Todo lo que existe merece perecer”, Kaosenlared.net, 12-a de septembro 2008.

S-ro Raúl Castro, kiu publike rekonis ke la sistemo ne funkcias bone, ke la salajroj ne sufiĉas, ke necesas “strukturaj ŝanĝoj”, vekis multajn esperojn. Alvokante siajn samlandanojn partopreni en granda nacia debato, la nova prezidanto malfermis spacon por esprimiĝo de malsamaj opinioj. Kvankam neniu sintezo de la diskuto estis publikigita, oni scias ke la aktivuloj esprimis sin favore al pli partopreniga kaj pli demokratia socialismo. La loĝantaro siavice — kaj, unuavice la oponantoj-, postulas unue plibonigon de la ĉiutaga vivo. Necesas ŝanĝi. Sed kion, kiam, kiel?

“Kubo komencas moviĝi, la nuna modelo estas en krizo”, komentas la juna esploristo Ariel Dacal. De du jaroj, la kolektiva esprimiĝo de kritikoj al la nunaj misfunkcioj aŭ pri la antaŭaj bilancoj estas videbla. En januaro 2007, dum la resaniĝo de s-ro Fidel Castro, televid-elsendo kompleza pri iamaj cenzuristoj de la 1970-aj jaroj kaŭzis kolektivan peticion kaj “retmesaĝ-militon” kiu esprimiĝis unuafoje per interreto. Subskribita de multaj eminentuloj kulturaj aŭ politikaj (Alfredo Guevara, s-ino Mariela Castro, filino de Raúl Castro) kaj religiaj (s-ro Carlos Manuel de Céspedes), la teksto estis sekvata de ciklo de konferencoj kaj de libro kun kritika bilanco de la “plumbaj jaroj”*.

* La Política cultural del período revolucionario, memoria y reflexion, aktoj de la ciklo de konferencoj organizitaj de la Centro teoria-kultura Criterios, Havano, 2007.

Senprecedence, notas Desiderio Navarro, direktoro de la revuo Criterios, “publika spaco kreiĝis, kiu kompensas la mankojn de la grandaj komunikiloj”. La debatoj daŭris en aprilo 2008, dum la kongreso de la UNEAC, en la Libro-Foiro, en la kunvenoj organizitaj de la revuo Temas, aŭ en la formado-centroj kiel la Centro Martin Luther King. La ekzisto de la interretejo Kaosenlared kiu disvastigas kubajn tekstojn ebligas sekvi kaj plivastigi la interŝanĝojn kaj diskutojn je ĝis tiam nekonata skalo.

Pri kio oni diskutas? En kio konsistas la diferencoj? Aktivuloj, esploristoj, intelektuloj aŭ iaj studentaj rondoj serĉas alternativan socialismon. Tiu esplorado estas akompanata de kritika reveno al la “reala socialismo” kaj la bilanco de la falo de Sovetio, kies analizo, kiel memorigas la verkisto Ambrosio Fornet, estis ĉiam prokrastita “por ne endanĝerigi la unuecon kaj ne doni armilojn al la kontraŭulo”. Sed temas tie pri “ŝajnigo de unuanimeco”*. Alfredo Guevara denuncas “la transformadon de la ideoj en riton, en malplenajn vortojn, en ceremonion, io ofta en la historio de la burokratoj kaj oportunistoj”.

*El quinquenio gris: revisitando el término”, en La Política cultural..., verko cit.

Du grandaj demandoj okupas la koron de la debatoj. Unue la ekonomio. Poste la manko de popola partopreno.

Kial la ekonomio ne funkcias? Kiuj estas la rilatoj inter ŝtato kaj merkato en ekonomio de transiro al socialismo? Kiajn instruojn Kubo povas tiri el la ĉina kaj ĉefe vjetnamia eksperimentoj? Inter “raúlistas” kaj “fidelistas”, la respondoj malsamas. Kvankam nek la unuaj nek la duaj devigas nepre siaj respektivan mentoron, tio tamen montras opini-diferencojn ĉe la pinto de la ŝtato.

Ĝis kien povas kaj volas iri s-ro Raúl Castro? Pragmatike li metas la akcenton sur la neceso eligi la ekonomion el la vojsulkoj, plibonigi la rezultojn de la terkulturado, kaj samtempe li rekomendas pli organizitan kaj pli respekteman funkciadon de la institucia ordo kaj regule konsultas sian pli aĝan fraton. Per tiuj ekonomiaj reformoj li volas daŭrigi la politikan sistemon, sed sen malstabiligi ĝin, por prepari la postkastrismon. Pro tio la intereso pri la vjetnamia eksperimento, kiu ŝajnas konfirmi ke eblas prunti el la kapitalismo la merkatekonomion, sen pridubigi la politikan sistemon kaj la unusolan partion.

Sed ĉu tia eksperimento transpreneblas al Kubo? Kaj ĉu la kubanoj eltenus la socian koston post tiom da malfacilaj jaroj? Post ekskludi ĉian tenton de ŝok-terapio, la ideo de malrapida kaj laŭgrada estas la solvo. Tamen, s-ro Raúl Castro havas 77 jarojn; la tempo estas limigita.

“Por progresi, la revolucio devas proponi la neeblon”

INVERSE, TIUJ kiuj kontraŭas la merkatigajn reformojn, denuncas ke ili endanĝerigas la sistemon. S-ro Fidel Castro neniam kaŝis siajn rezervojn pri tiuj “kapitalismaj meĥanismoj” kies politikajn sekvojn li timas. Li ĉiam emfazis la volontismon kaj la sociajn mobiliziĝojn. La politiksciencisto Juan Valdés Paz resumas la diferencojn tiel: “Por iuj, la revolucio estas historia procezo kiu antaŭeniras per saltoj kaj kiu, por progresi, devas proponi la neeblon. Tio estas tre forta tendenco, eble la plej forta en la revolucio. Aliaj revoluciuloj montriĝas pli realismaj: ili komprenas ke ekzistas situacioj kiujn superi la revolucio ne havas la rimedojn. Jen interesa debato inter utopiistoj, ni nomu ilin tiel, subjektivaj marksistoj, kaj pli realismaj aktivuloj, zorgantaj pri konkretaj celoj, kiuj konsideras la cirkonstancojn.”

En signifa maniero, la teoria kaj politika revuo de la centra komitato de la KKP, Cuba Socialista, reaperigis du iamajn paroladojn de s-ro Fidel Castro. La unua*, farita en 1988 kaj “daŭre same aktuala” laŭ la eldonisto, emfazas la gravedon de la defendo de la lando kaj de la ideologia batalo: “Iuj kelkfoje demandas sin ĉu ne prefere dediĉi ĉiujn energiojn, ĉiujn klopodojn, ĉiujn resursojn al la konstruado de la socialismo, al la disvolvado de la lando... Sed tio estus grava iluzio, iluzio krima [ne fari ĝin], ĉar tio estas la prezo kiun nia popolo devas pagi por sia revolucio, por sia libereco, por sia sendependeco.” Tio estis antaŭ la krizo; la kuba ekonomio jam spertis malfacilaĵojn.

* “Defendernos en el terreno militar y en el terreno ideológico” (1988), Cuba Socialista, n-ro 47, Havano, aprilo-junio 2008.

Kiu gvidas en Kubo? Tiu provoka demando estas formulata duonvoĉe. S-ro Fidel Castro asertis ke li ne estas nek estos la ĉefo de ia ajn “frakcio”. Tamen, la elĉifrado de Granma, la 19-an de novembro, estas rivela. Alte en la ĉefpaĝo, ĉeftitolo en grandaj ruĝaj literoj proklamas “Fidel akceptas Hu Jintao”. Nur piede de la paĝo, en pli malgrandaj nigraj literoj, anonciĝis la interparolado inter la oficanta kuba prezidanto kaj la ĉina prezidanto: “Oficialaj konversacioj inter Raúl kaj Hu Jintao”. Malfacile penseblas ke temas pri simpla eraro de enpaĝigo se oni konas la kontroladon fare de la centra komitato de la KKP.

La riskoj de la ĉina modelo: malegala distribuado de la enspezoj

MALFACILAS IDENTIGI homogenajn sektorojn en la ŝtataparato. La Revoluciaj Armitaj Fortoj (FAR laŭ la hispana) restas neeviteblaj. S-ro Raúl Castro estis ilia ministro dum preskaŭ duonjarcento, kaj ili regas rekte aŭ nerekte du trionojn de la ekonomio. Iliaj entreprenoj estas la vektoro de multaj fransformadoj, kaj la militistoj kiuj gvidas ilin, eksperimentis metodojn de kapitalisma mastrumado. Penseblas ke ili pezos favore al reformoj, eĉ se necesas gardi sin kontraŭ ĉia ĝeneraligo. Iuj kadruloj de la partio, de la sindikato aŭ de la popolaj organizaĵoj esprimas siajn rezervojn. Iu sindikata gvidanto emfazas antaŭ ni la riskojn esence propraj de la fenomena disvolvado de Ĉinio, alfrontita al “malegala distribuado de la enspezoj, al mizero, al akra diferenco inter urboj kaj kamparoj, kaj al la malboniĝo de la medio”. Celia Hart, de politika tendenco favora al s-ro Fidel Castro, deklaris en aŭgusto 2008 ke ŝi timas ke “Kubo sekvos la direkton de Ĉinio”* Alta kuba oficisto citas la iaman polan ĉefministron Tadeusz Mazowiecki: “Neniu havis la sperton de transiro inter socialismo kaj kapitalismo. Se mi sciintus ke estos 18% da senlaboruloj, eble mi irintus malpli rapide.”

* Pagina 12, Bonaero, 25-a de aŭgusto 2008. Filino de du historiaj gvidantoj de la kuba revolucio, Armando Hart kaj Haydee Santamaria, Celia Hart estis suspendita de la KKP. Ŝi mortis en aŭtoakcidento la 9-an de septembro 2008.

Kvankam neniu el la gvidantoj proponas politikajn ŝanĝojn, la aspiro al partopreniga demokratio, al memmastruma socialismo senteblas, sub la influo de la latinamerika maldekstro. “La loĝantaro kritikas la tro burokratecajn instituciojn, ĝi postulas pli grandan partoprenon de la socia bazo”, komentas Valdés Paz. Tiu postulo, teoriumita de la intelektuloj, estas akompanata de kritiko al la rolo de la KKP. “La partio ne povas gvidi la ŝtaton, estas la popolo kiu devas fari tion”, deklaras unu el la membroj de la partio. “Mi kredas ke ni devas rekoni ke ni konstruis tro ŝtatecan projekton, tre burokratecan, kun tre limigita nivelo de popola partopreno en la decidsistemo”, precizigas Alonso.

Por la unua fojo, “program-proponoj” destinitaj al la 6-a kongreso de la KKP planita por fine de 2009, estis publikigitaj en la retejo Kaosenlared. Titolita “Kubo bezonas partoprenigan kaj demokratian socialismon”, tiu platformo estas prezentata de “kubaj komunistoj kaj revoluciuloj” kaj impulsata de s-ro Pedro Campos, eksa diplomato kiu, pasintece, servis en la ministrejo pri internaj aferoj. S-ro Campos vivas malriĉe kaj rifuzas intervjuojn, sed li akceptis renkonti nin. Tiuj kiuj ne havas aliron al Interreto povas akiri ĉe li la tekston de la dek-tri “proponoj” kiuj kondamnas ordoneman “ŝtatan socialismon”. Laŭ ĝiaj aŭtoroj, necesas krei laboristajn konsilantarojn kiuj kontrolas la decidojn en la laborcentroj, modifi la elektosistemon en la sencon de pli partopreniga demokratio, revizii la dispoziciojn de la punleĝo kiuj motivas kondamnojn pro politikaj kialoj, deklari kontraŭleĝa la “helpon” al eksterlandaj registaroj kun subfosaj celoj kaj samtempe leĝe proklami la liberecon de asociiĝo kaj de esprimiĝo.

La teksto esprimas sin fine favore al komunista partio kiu permesas la ekziston de tendencoj en si. Kelkaj tre popularaj postuloj kompletigas la tutaĵon, nome la forigo de la permeso eliri el la lando kaj la senliman aliron al Interreto. Kubaj eminentuloj esprimas sin en tiu debatejo, diskutante pri la rilatoj inter ŝtato kaj proprieto, memmastrumado kaj merkato, socialismo kaj demokratio, en momento en kiu la fino historia ciklo estas proksima.

Fronte al la epokŝanĝiĝo kiu skiziĝas — inkluzive de la alveno de s-ro Barack Obama en la Blanka Domo-, la kondutoj evoluas apenaŭ rimarkeble progresantaj, kaj politikaj diferencoj esprimiĝas. Rafael Hernández, direktoro de la revuo Temas, demandas sin: kiel “rekonstrui la interkonsenton?” Ĉia rompo ĉe la pinto endanĝerigus la tutan sistemon. Kiel anstataŭigi la arbitraciojn kiujn donis ĝis nun s-ro Fidel Castro, karisma gvidanto (“neanstataŭigebla”, laŭ sia frato Raúl)? Per pli kolegeca gvidado, respondas la nova prezidanto insistante pri la reguleco de la funkciado de la institucioj. Li jam flanken ŝovis la “talibanojn”, kromnomo donita al junaj obeemuloj per kiuj la prezidinto ĉirkaŭigis sin en la lastaj jaro.

Oni ne scias ĉu la historia generacio kiu okupas ankoraŭ la ŝlosilajn postenojn povas reformi tion kion ĝi mem konstruis aŭ ĉu, timigite de la ŝanĝoj, preferos ne moviĝi. Fakte, la nuna gvidantaro ne estas pli juna ol la antaŭa, ĝi estas eĉ... pli aĝa. Iuj pensas ke necesas novaj agantoj por ke la transformadoj estu kredindaj. Inter tiuj por kiuj la tempo jam malmultas kaj tiuj por kiuj la tempo urĝas, la historio ankoraŭ ne decidis.

Janette HABEL.

Mono

EN LA MOMENTO, en kiu la temo “reveno al la ŝtato” regas la diskutojn preskaŭ ĉie, indus demandi, kies interesojn tiu servas. La politika korupto alprenas ankaŭ formojn, kiujn la leĝo ne punas.

Antaŭ jaro, en januaro 2008, la brita eksa ĉefministro Anthony Blair estis rekrutita de la usona banko JPMorgan Chase kiel partotempa konsilisto. Partotempo bone pagata: 1 miliono da sterlingaj pundoj jare (1,06 milionoj da eŭroj). Ĉu imageblas ke JPMorgan donintus tian orpluvon al s-ro Blair, se tiu, kiam li oficis en 10 Downing Street*, farintus disponojn kiujn la bankoj abomenas, por, ekzemple, antaŭmalhelpi financan kolapson? Kaj ĉu estas tute hazarde ke s-ro Gerhard Schröder fariĝis en marto 2006, pagata je 250.000 eŭroj jare, konsilisto de gasodukta entrepreno, filio de Gasprom, kiun li mem kunfondis kiam li estis ĉefministro de Germanio? Iu el liaj socialdemokrataj kamaradoj juĝis acide: “Mi ne povas min malhelpi trovi iom malinde ke ŝtatisto estas tiom obsedata de mono.”

* Do, kiel ĉefministro. -vl

Estas nun la vico de s-ro George W. Bush prepari sian venontan karieron. Oni povas havi etan ideon pri kia ĝi estos: “Mi faros kelkajn paroladojn, nur por plenigi miajn malnovajn monkestojn. Mi ne scias kiom postulas mia patro — estas de 50.000 ĝis 70.000 [dolaroj por ĉiu prelego] —, kaj ankaŭ Clinton gajnas multan monon.”* Tiom cetere, ke la demokrata prezidinto devos submeti al etika komitato de la ŝtatdepartemento* la liston de tiuj kiuj pagas liajn prelegojn. Tiel, neniu povas suspekti ke s-ino Hillary Clinton kondukos la eksterlandan politikon de Usono tiel ke ĝi riĉigas la klientojn de ŝia edzo...

* Jim Rutenberg, “In book, Bush peeks ahead to his legacy”, New York Times, 2-a de septembro 2007.
* Usona ministrejo pri eksterlandaj aferoj. -vl

En julio 2008, la magazino Le Point, kiu vere ne elstaras per malamikeco kontraŭ s-ro Nicolas Sarkozy, aperigis certan nombron da ties ŝtatpintaj eldiroj. Laŭ ĝi, la franca prezidanto detaligis siajn projektojn jene: “Do mi, en 2012, mi estos 57-jara, mi ne rekandidatiĝos. Kaj kiam mi vidas la miliardojn kiujn gajnas Clinton, mi plenŝtopos miajn poŝojn! Mi faros tion* dum kvin jaroj, kaj poste mi iros fari monon, kiel Clinton. Po cent kvindek mil eŭrojn por ĉiu prelego!”* Post la vetaĵo “prezidanto”, la vetaĵo “prelegoj”.

* do, nun, kiel prezidanto de Francio. -vl
* “Sarko off”, Le Point, Parizo, 3-a de julio 2008. Laŭ ĵurnalisto de Le Monde, s-ro Sarkozy anoncis tri jarojn antaŭe: “Mi povas fariĝi advokato, mi povas gajni monon. (...) Unue mi laboros kiel prezidanto, poste mi laboros kiel advokato.” (Philippe Ridet, Le Président et moi, Albin Michel, Parizo, 2008, p. 149.)

ĈU VENDI KONSILOJN, monigi prelegojn? Oni povas ankaŭ fariĝi ĉefo de entreprenego. Estinte ministro pri financo ne estas la plej malbona rimedo por atingi tion. Kaj poste suĉi la mamon de la “ŝtata mamma” kiam tiu sensoifigas per publika mono la bankrotajn privatajn bankojn. Influhava ekonomia konsilisto de s-ro Barack Obama, s-ro Robert Rubin scias tion tre bone. ĉar li pasis de la prezidanteco de Goldman Sachs al la financministrejo, poste de la financministrejo al la direktejo de Citygroup.

La franca ministro pri ekonomio, financo kaj industrio de 2005 ĝis 2007, s-ro Thierry Breton, tiam klopodegis por ke la imposto pri altaj enspezoj fariĝu pli “alloga”. La avantaĝojn de tio li povas rekte aprezi, ĉar nun kiel prezidanto de la societo pri informadikaj servoj Atos, post jaro pasigita en la servoj de la banko Rothschild — kie li retrovis s-ron Schröder ... — li ricevos laŭ sia propra konfeso “fiksan jarsalajron de 1,2 milionoj da eŭroj, kaj varian parton kiu povas atingi ĝis 120% de la fikso por atingitaj celoj, kiun mi deziris limigi al 100%. Al tio aldoniĝas la atribuado de ducent tridek-tri mil akci-opcioj fine de 2009, fine de 2010 kaj fine de 2011”. S-ro Breton precizigas: mi petis ne profiti oran paraŝuton en kazo de ĉesigo de miaj funkcioj.”* Al ĉiuj, la krizo trudas oferojn.

* Les Echos, Parizo, 16-a de decembro 2008.

Kiam la potenco estas aŭ necesa etapo de profitiga kariero en la aferoj, aŭ rifuĝejo de monuloj serĉantaj duan spiron, ĉu eblas ankoraŭ esperi ke la ĉefaj respondeculoj de la krizo faros tion kion ili devas en la regulado de ĝiaj detruoj?

Serge HALIMI.

Ĉu André Glucksmann legis tion?

“PROTOKOLOJ, antaŭ nelonge alireblaj, de sendependaj internaciaj militistaj observistoj pri la komenco de la ĉi-somera milito inter Georgio kaj Rusio pridubigas la aserton de la georgianoj laŭ kiu ilia lando agis defende kontraŭ agreso de la separatistoj kaj Rusio. Anstataŭ tio, tiuj raportoj prezentas ke la sensperta armeo de Georgio atakis la separatistan ĉefurbon [de Sud-Osetio ] Cĥinvali, la 7-an de aŭgusto, per sendistingaj pafoj de la artilerio kaj de raketoj, riske de tuŝi civilulojn, la rusajn fortojn de packonservo kaj la ne armitajn observistojn. (...) La observistoj diris ankaŭ ke ili ne kapablis konfirmi ke vilaĝoj kun georgia loĝantaro estis peze bombitaj tiun tagon, kaj tiel kontestis la ĉefajn pravigojn [de la prezidanto Miĥail] Saakaŝvili por lia atako.”

Tiuj rivelaĵoj ne pretervideblis por la ĵurnalistoj specialiĝintaj pri la kaŭkazaj aferoj. Ili aperis efektive en la New York Times, reprenitaj de la International Herald Tribune, eĉ titolpaĝe, tri monatojn ĉiutage post la komenco de la lastsomera milito, la 7-an de novembro. Krome, ili devenis de sendependa internacia militista komisiono kiu dufoje restis surloke kaj pridemandis ĉiujn partioj. Kaj krome, la enketistoj agis laŭ mandato de la Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaborado en Eŭropo (OSKE, angle OSCE), kiu normale ne karakteriziĝas per kritika distanco al Usono kaj ties aliancanoj.

Nu, la francaj taggazetoj dediĉis eĉ ne unu linion — nek sekvatage ne en la postaj tagoj* — al tiu “bombo”. Estas vere ke kun ĝi eksplodis la tezo kiun defendis dum tri monatoj la plej multaj de ili. Strange, la deklaro de Human Rights Watch kiu akuzis la georgianojn, sed ankaŭ la rusojn, ke ili amase uzis fragmentigajn armilojn, kiujn la “internacia komunumo” estis ĵus kondamninta per traktato, estas ankaŭ neglektita*...

* Le Figaro atendis dek-unu tagojn por aludi ĝin, en artikolo titolita “Georgio en zorgo pro la malbonaj komentoj pri ĝi”, sed sen detale informi siajn legantojn pri la enhavo de la raporto de la OSKE.
* Vd www.hrw.org/en/node/73998.

Ĉu tiu brutala cenzuro estas ia misago? Pli ĝuste ĝi spegulas sintenon de la komunikiloj: de la Golf-milito (1991) ĝis tiu de Georgio (2008), tra tiu de Kosovo (1999), la franca ĵurnalismo kaj ĝiaj ĉefaj intelektuloj malhonoris sin per tio ke ili sisteme kaŝadis la veran naturon de tiuj konfliktoj. Post ĉiu operacio ili bezonis ses monatojn, eĉ jaron, por koncedi kelkajn erojn da vero, akompanate de ŝajna memkritiko. Tio ne malhelpis ilin krude mensogi denove pri la sekva. Kiel kantis la israelaj pacistoj en la epoko de la Intifado pri la israelaj soldatoj: “Ili pafas kaj ili ploras”...

Pri la OSKE: ĝia raporto venis tro frue. En tri monatoj eble, certe en ses, la majstroj pri manipulado estos maturaj por konfesi parton de la respondecoj de ilia kara amiko de Tbiliso en la alfrontiĝo de aŭgusto 2008. Bernard-Herni Lévy kaj André Glucksmann, siavice, anticipis tion. Jam la 14-an de aŭgusto, en Libération, ili skribis: “Kiu pafis unue? La demando estas malaktuala.”

Dominique VIDAL.

La subpremata memoro de la Okcidento

EN 1927, HENRI Massis, abundeca influhava verkisto, krozmilitas kontraŭ la danĝeroj kiuj amasiĝas sur la eŭropaj valoroj kaj spirito — kiujn li larĝe identigas kun tiuj de Francio: “La destino de la civilizacio de la Okcidento, la destino de la homo ĝenerale estas hodiaŭ minacataj. (...) Ĉiuj vojaĝantoj, ĉiuj eksterlandanoj kiuj vivas delonge en la Ekstrem-Oriento asertas al ni: en dek jaroj, la spiritoj estos pli profunde ŝanĝiĝintaj ol en dek jarcentoj. Al la malnova kaj facila submetiĝo sekvis surda malamikeco, kaj kelkfoje ĝis ago. De Kalkato ĝis Ŝanhajo, de la mongolaj stepoj ĝis la anatoliaj ebenaĵoj, la tuta Azio estas movata de surda deziro je liberiĝo. La supereco kiun kutimis la Okcidento ekde la tago en kiu Johano Sobieski definitive haltigis la sturmon de la turkoj kaj tataroj kontraŭ la muroj de Vieno*, tiu supereco jam ne estas rekonata de la azianoj. Tiuj popoloj aspiras refari sian unuecon kontraŭ la blankulo kies katastrofon ili proklamas.”* Envere, Massis ne tute malpravis: ĉie konturiĝis la ribelado de la koloniitaj popoloj.

* Aludo al la batalo de la 12-a de septembro 1683, dum kiu la Otomanoj estis venkitaj de la Sankta Ligo konsistanta el la poloj, germanoj kaj aŭstroj.
* Défense de l’Occident [Defendo de la Okcidento], Plon, Parizo, 1927.

En tre malsama kunteksto ol tiu de la tempo post la unua mondmilito, stampita ankaŭ de sinsekvaj tertremoj — fino de la malvarma milito, atencoj de la 11-a de septembro, militoj kontraŭ Irako kaj Afganio ktp — kaj, ĉefe, de la reorganizado de la mondo profite al novaj potencoj kiel Ĉinio aŭ Barato, reaperas la samaj timoj. Pruntante al maniĥea koncepto de la historio kiel senĉesa alfrontiĝo inter civilizacio kaj barbareco, multaj aŭtoroj, ofte prestiĝaj, enirigas nin en tempomaŝinon por trovi la radikojn de tiu “milito de du mil kvincent jaroj”, laŭ la subtitolo de verko de Anthony Pagden, Worlds at War, kiu ŝprucigas nian planedon hodiaŭ per sango.

Tiu profesoro instruis en la plej prestiĝaj universitatoj — Oksfordo, Kambriĝo kaj Harvardo. Ili pentras, sur proksimume kvincent paĝoj, krudan bildon de la mondhistorio. “Flamo estis fajrigita en Trojo kiu devis bruli konstante tra la jarcentoj, dum al la trojanoj postsekvis la persoj, al la persoj la fenicoj, al la fenicoj la parteroj, al la parteroj la sasanidoj, al la sasanidoj la araboj, al la araboj la turkoj. (...) La linioj de alfrontiĝoj modifiĝis, la identeco de la kontraŭuloj ankaŭ. Sed la maniero, en kiu la du partioj komprenis kio disigis ilin, restis stabila, apogante sin kiel ĉiam sur perceptoj, sur akumulitaj historiaj memoraĵoj, iuj sufiĉe ĝustaj kaj aliaj komplete malĝustaj.”

Malgraŭ tiu malgranda rezervo pri la memoraĵoj “komplete malĝustaj”, la aŭtoro reprenas, laŭlonge de sia argumentado, duecan vizion kies fonda epizodo estis, laŭ li, la alfrontiĝo inter la grekoj kaj la persoj, raportita de la greka historiisto Herodoto.

Herodoto montras, laŭ Pagden, ke “kio disigas la persojn de la gregoj aŭ la azianojn de la eŭropanoj, estis pli profunda ol malgrandaj politikaj konfliktoj. Tio estis mondpercepto, kompreno de kio signifis esti kaj vivi kiel homa estulo. Kaj dum la grekaj urboj, kaj pli larĝe tiuj de “Eŭropo”, havis tre diversajn personecojn, diversajn tipojn de socioj kaj estis tro kontentaj perfidi reciproke unu la alian kiam tio utilis, ili tamen posedis komunajn elementojn de tiu mondpercepto. Ili povis ĉiuj distingi sklavecon kaj liberecon, kaj ili dividis ĉiuj tion kion ni hodiaŭ konsideras kiel individuisman percepton de la homaro.”

Paul Cartledge, profesoro pri greka historio ĉe la universitato de Kambriĝo, ne diras alion en sia libro pri la Termopiloj, tiu “batalo kiu ŝanĝis la mondon”. “Tiu alfrontiĝo, skribas li en la enkonduko, la alfrontiĝo inter la spartanoj kaj la ceteraj grekoj unuflanke kaj la persa hordo (kiu inkludis grekojn), estis alfrontiĝo inter libereco kaj sklaveco kaj estis perceptata kiel tia, en tiu epoko same kiel poste. (...) La batalo de la Termopiloj, resume, estis turnopunkto ne nur de la historio de la klasika Grekujo, sed en la mondhistorio.” Ĉu ne estas la ekonomikisto Stuart Mill, meze de la 19-a jarcento, kiu asertis ke la batalo de Maratono estis “pli grava ol la batalo de Hastings*, eĉ por la brita historio”?

* La batalo de Maratono okazis en 490 a.n.e. Ĝi ebligis al la atenaj trupoj forpuŝi persan ofensivon. La batalo de Hastings okazis en 1066 kaj alfrontigis la lastan angla-saksan reĝon al Vilhelmo la Konkeranto. Ties venko signifis la komencon de lia konkero de Anglio.
Por puni nigrulan tribon, necesas bruligi ĝiajn vilaĝojn

EN SIA ANTAŭPAROLO, Cartledge ne kaŝas sian ideologian perspektivon: “La eventoj de la 11-a de septembro en Novjorko kaj de la 7-a de julio en Londono donis al tiu projekto [kompreni la sencon de la batalo de la Termopiloj] novajn urĝecon kaj gravecon en la kadro de la kultura renkontiĝo inter Oriento kaj Okcidento.” “Renkontiĝo” kiu estas nenio alia ol la kolizio inter “despotismo” kaj “libereco”...

Tiu universitata reprezentiĝo estis popularigita en la filmo pri la batalo de la Termopiloj aperinta en 2007, 300, de Zack Snyder, reprenita de samnoma bildstrio de Frank Miller kaj Lynn Varley. La filmo, sukceso ĉe la usona box-office, daŭras du horojn kaj similas al video-ludo dominata de belaj muskolecaj viroj, dopitaj de amfetaminoj, alfrontantaj barbarojn (nigrajn aŭ de la tipo “proksim-orienta” ineciĝintaj kiujn oni povas mortigi sen konsciencriproĉoj. “Ne faru kaptitojn”, lanĉas la heroo, la reĝo Leonido, tiu sama kiu, komence de la filmo, mortigas la persan ambasadoron: la sovaĝuloj ne meritas ke oni apliku al ili la plej sanktajn leĝojn de la homaro.

La civilizacio, tio estas do la ekstermado de la barbaroj! Jam en 1898, Heinrich von Treitschke, germana spertulo pri politika scienco, asertis tion kio, por multaj liaj samtempuloj, ŝajnis esti banalaĵo: “La internacia juro fariĝas nuraj frazoj se oni volas ankaŭ apliki ĝiajn principojn al la barbaraj popoloj. Por puni nigrulan tribon, necesas bruligi ĝiajn vilaĝojn; oni atingos nenion sen fari tiajn ekzemplojn. Se, en similaj okazoj, la germana imperio aplikus la internacian juron, tio ne estus humaneco aŭ justeco, sed honta malforteco.”

Kaj la germanoj ne montris “malfortecon” kiam ili ekstermis la hererojn, en la afrika Sud-Okcidento (la nuna Namibio, inter 1904 kaj 1907, farante la unuan gentekstermon de la 20-a jarcento kiu, kun multaj aliaj, servis kiel modelo kaj antaŭaĵo al la gentekstermo de la judoj fare de la nazia Germanio.

Nia historio komenciĝas ĉe la grekoj, kiuj inventis la liberecon kaj la demokration

ONI POVAS ANKAŭ la spartanojn de 300 ne akuzo pri “malforteco”. Ili mortigas la infanojn tuŝitajn de misformiĝoj kaj malpermesas al la virinoj partopreni en la Senato. La milito siavice estas la pinto de atingoj de la viroj. Miller, la konceptinto de la bildstrio, ne kaŝas siajn ideologiajn elektojn: “Nia lando [Usono] kiel la tuta okcidenta mondo estas nun alfrontita al ekzistograva malamiko kiu siavice scias precize tion kion li volas.”

Cartledge asertas ke ne ekzistas persa rakonto pri la Medaj Militoj, nenia indiĝena Herodoto. Tamen, multaj konoj estis akumulitaj pri la persaj imperioj, kiuj modifas la perspektivojn. Touraj Daryaee, profesoro pri malnova historio ĉe la ŝtata universitato de Kalifornio (Fullerton)*, memorigas nome ke la sklaveco estis malmulte praktikata, dum ĝi ekzistis grandskale en Grekujo; ke la statuso de la virino estis tie ne “malsupra” al tiu kiun ĝi havis en Grekujo; ke la unua konata ĉarto pri la rajtoj de la persono estis donita de Kiro la Granda en teksto kiun la Unuiĝintaj Nacioj 1971 decidis traduki al ĉiuj lingvoj kaj kiu entenas nome la religian toleremon, la abolon de sklaveco, la liberecon de elekto de profesio ktp.

* “Go tell the Spartan”, 14-a de majo 2007, www.iranian.com/Daryaee/2007/March/....

Ke la grekoj prezentis — nome tra Herodoto, tamen malpli karikatureca ol liaj heredantoj — sian venkon kiel venkon super la barbareco, kio estus pli normala? Ekde kiam la miltoj ekzistas, la protagonistoj vestas sin per grandiozaj principoj. Ĉu la militoj farataj de Usono en Irako aŭ Afganio ne estas, almenaŭ por la gvidantoj, tiuj de la Bono kontraŭ la Malbono? Tamen leviĝas demando: kial ni estas, du mil kvincent jarojn poste, tiom obsedataj de la grekoj?

Marcel Detienne, profesoro ĉe la Johns Hopkins (Baltimoro) kaj docento ĉe la Praktika Lernejo de Altaj Studoj, alportas ironian respondon: “Ke “nia historio komenciĝas ĉe la grekoj”, jen, skribis Lavisse en siaj Instruoj*,[ tio kion necesas instrui al la lernantoj de la mezlernejoj, kaj sen ke ili rimarku tion. Nia historio komenciĝas ĉe la grekoj, kiuj inventis la liberecon kaj la demokration, kiuj alportis al ni la belon kaj la guston de la universalo. Ni estas la heredantoj de la sola civilizacio kiu donis al la mondo la “perfektan kaj kiel idealan esprimon de la libereco”. Jen kial nia historio devas komenciĝi ĉe la grekoj. Al tiu unua kredo aldoniĝis alia, same forta kiel la unua: “La grekoj ne estas kiaj la aliaj”. Kiel cetere povintus ili tiaj se ili estas ĉe la komenco de nia historio? Du esencaj frazoj por nacia mitaro kiu plenigas la tradiciajn humanistojn kaj la historiistojn pasiajn pri nacio.”*

* Naskita en 1842, Ernest Lavisse ludis gravan rolon en la konceptiĝo de la programoj pri historio dum la 3-a Respubliko en Francio.
* Les Grecs et nous [La grekoj kaj ni], Perrin, Parizo, 2005, p. 16-17.

Kaj la aŭtoro konkludas ke oni emas kredi “ne nur ke politikisto aŭ politiko falis el la ĉielo, iun belan tagon, kaj do, en la “klasika” Ateno, en la mirakla kaj aŭtenta formo de la demokratio, sed ke estas memkompreneble ke historio diece lineeca kondukas nin ĉe la mano ekde la usona revolucio tra la “Franca Revolucio” ĝis niaj okcidentaj socioj, tiom feliĉe konvinkitaj ke ilia misio estas konverti ĉiujn popolojn al la vera religio de la demokratio”.

Estas tiu koncepto de “escepta” Eŭropo, de rekta genealogio inter la klasika antikveco kaj la nuna Eŭropo, tra la Renaskiĝo — termino cetere inventita de la historiisto Jules Michelet en la 19-a jarcento-, kiun pluraj usonaj verkoj ŝancelis, sen ke, plej ofte, ilia mesaĝo atingis Francion.*

* Vd, ekzemple, Janet L. Abu-Lughod, Before European Hegemony: The World System A.D. 1250-1350, Oxford University Press, 1991; Andre Gunder Frank, Reorient: Global Economy in the Asian Age, University of California Press, Berkeley, 1998; Kenneth Pomeranz, The Great Divergence: China, Europe and the Making of the Modern World Economy, Princeton Univeristy Press, 2000; Jack Goody, The Theft of History, Cambridge University Press, 2006.

En sia libro titolita The Eastern Origins of Western Civilization, John M.Hobson montras ke maleblas kompreni la mondhistorion se oni forgesas la Orienton. Tiu “forgeso” spegulas tri gravajn preterlasojn. “Unue, la Oriento spertis sian propran ekonomian evoluon post la jaro 500. Poste ĝi kreis kaj konservis mondan ekonomion. Fie kaj ĉefe, la Oriento kontribuis aktive kaj grave al la apero de la Okcidento inventante kaj eksportante al Eŭropo siajn teĥnologiojn, siajn instituciojn, siajn ideojn.”

Kiu scias, ke la unua industria revolucio komencis en la 11-a jarcento, en la Ĉinio de la Song? La reĝlando produktis cent dudek-kvin tunojn da fero en 1078, dum necesi atendi ĝis 1788 por ke Britio atingu sepdek-ses mil tunojn. La ĉinoj mastris altajn teĥnikojn, kiel la produktadon de giso, kaj ili jam anstataŭigis la lignokarbon per koakso por solvi la problemojn de senarbarigo. Okazis dum tiu periodo ankaŭ revolucio en la transportsistemo, en energio (per akvomueliloj), en la disvolvado de imposto kaj de komerca ekonomio, en la etendo de la grandaj urboj, verda revolucio kun terkultura produktado kian Eŭropo atingis nur en la 20-a jarcento. Inter la grandaj potencoj, Ĉinio restis primus inter pares (“la unua inter siaj egaluloj”) ĝis en 1800, kaj la monda ekonomio estis priskribata de iuj kiel ĉin-centrita. Multaj ĉinaj teĥnikoj, ideoj kaj institucioj atingis Eŭropon kaj helpis ĉe la apero de la moderna kapitalismo. la brita industria revolucio ne eblintus sen la kontribuaĵo de Ĉinio. Oni povus diri samon pri la loko de la grandaj islamaj imperioj vidu John M.Hobson: “Islamo kaj kapitalismo”.

Timi la barbarojn estas tio kio povas barbarigi nin

POR HOBSON, la “eŭropcentrismaj” esploristoj starigas du specojn de demandoj: “Kio ebligis al la Okcidento la transiron al la kapitalisma moderneco? Kio malhelpis la Orienton fari tiun transiron?” Nu, tiuj demandoj supozas ke la dominado, fare de la Okcidento, estis neevitebla; ili kondukas la historiiston serĉi ĉion kio en la pasinteco klarigas tiun dominadon. “La kreskado de la Okcidento estas tiel komprenata en logiko de imanento kiu analizeblas nur per faktoroj endogenaj de Eŭropo”, kio kondukas al la konsidero ke la Oriento kaj la Okcidento estas du entoj disigitaj de kultura ĉina murego, kiu protektas nin kontraŭ barbaraj invadoj.

Sed kiuj estas tiuj “barbaroj”? Kritikante al Claude Lévy-Strauss, por kiu estas barbaro tiu kiu kredas je barbareco, Tzvetan Todorov rebatas: “Tiu kiu kredas ke loĝantaro aŭ estulo kiu ne plene apartenas al la homaro kaj ke ili meritas traktadojn kiujn li rezolute rifuzus apliki al si mem.” En sia nova libro, La peur des barbares [La timo de barbaroj], Todorov sekvas pensadon komencitan de longa tempo, nome en Ni kaj la aliaj. La franca pensado pri la homa diverseco*, fruktodona verko metinda en ĉies manojn. “La timo de la barbaroj, skribas li enkonduke, estas tio kio povas barbarigi nin. Kaj malbono kiun ni faros estos pli granda ol tiu kiun ni timis komence.”

* Seuil, kol. “Points Essais”, Parizo, 2001 (unua eldono: 1989).

“Se oni disponas, klarigas li, terminon kun absoluta enhavo, “barbaro”, tiam estas same pri ties malo. Estas civilizita, ĉiam kaj ĉie, tiu kiu scias plene rekoni la homecon de la aliaj.” Tio okazas en du etapoj: malkovri ke la aliaj havas aliajn vivmanierojn ol ni; akcepti vidi ilin kiel portantojn de la sama homeco kiel nin, kio ne signifas akcepti ĉion kio venas de aliie nek fali en relativismon. Jen kompleksa aliro kiun malmultaj okcidentaj intelektuloj akceptas transpreni.

“Dum longa tempo, notas li, la pensado de la klerismo servis kiel inspir-fonto al reformisma kaj liberala pensofluo, kiu kontraŭbatalis la konservatismon nome de la universaleco kaj de la respekto egala por ĉiuj. Oni scias ke hodiaŭ la aferoj ŝanĝiĝis kaj ke atribuas al si tiun pensadon la konservativaj defendantoj de la supera okcidenta pensado, kiuj kredas sin engaĝitaj en batalo kontraŭ la “relativismo”, kiu, laŭ ili, devenas el la romantika reago, komence de la 19-a jarcento. Ili povas tion fari nur je la prezo de amputado de la vera tradicio de la klerismo, kiu sciis artikuli universalecon de la valoroj kaj plurecon de la kulturoj. Necesas eliri el la kliŝoj: tiu pensado konfuziĝis nek kun dogmatismo (mia kulturo devas trudiĝi al ĉiuj) nek kun nihilismo (ĉiuj kulturoj samas); uzi ĝin por nigrigi la aliajn por permesi al si submeti ilin aŭ detrui ilin signifas veran kidnapadon de la klerismo.”

Ĉu temas pri “kidnapado” aŭ ĉu iuj elementoj de la klerisma pensado favoris tiun misuzadon? Por Hobson, la konstruado de la eŭropa identeco de la 18-a kaj 19-a jarcentoj ebligis aserti ian “esceptecon” kiun nenia alia civilizacio atribuis al si. “La eŭropanoj ne strebis alifari la mondon ĉar ili povis tion (kiel diras la materiismaj klarigoj), sed ĉar ili kredis ke ili devas fari tion. Iliaj agadoj estis diktataj de ilia identeco kaj ili juĝis la imperiismon politiko morale akceptebla.” Tamen, multaj eŭropanoj, solidaraj kun la kontraŭkoliniismaj bataloj aŭ kun la popoloj de la Sudo, rifuzis tiun vidmanieron, ofte en la nomo de la klerismo. Kiel ajn, la debato meritas esti sekvata...

Alain GRESH.

Kion NATO ne komprenis

Afganio, Pakistano kaj la ekapero de la “novtalibanoj”

Ĉirkaŭ sesdek homoj mortis en la atenco kontraŭ la Hotelo Marriott en Islamabado je la 20-a de septembro 2008. Komparate de pakistanaj respondeculoj kun la atencoj de la 11-a de septembro 2001, ĝi povus signifi turnopunkton en la historio de la konflikto en la regiono. La prezidanto Bush estas sankciinta teroperacojn kontraŭ talibanaj bazoj en Pakistano, kiu fariĝis la ĉeftereno de la “milito kontraŭ terorismo.” Sed ĉi tiu etendiĝo de la konflikto, kiu rememorigas la usonan decidon etendi la vjetnaman militon en Kamboĝon en la 1970-aj jaroj, verŝajne ne kondukos al venko. Ĝi ne nur vekas la kontraŭstaron de la plejmulto de pakistananoj, sed ĝi alfrontas aparte aŭdacan strategion de la “novtalibanoj.”

EKDE 2003, batalantoj bazitaj en pakistana Kaŝmiro estis devigitaj evakui siajn tendarojn pro la milito kondukata de la pakistana registaro kontraŭ organizaĵoj kiuj aktivas sur la teritorio de barata Kaŝmiro. La elpelitaj batalantoj laŭpaŝe migris al la tribaj distriktoj de Norda kaj Suda Vaziristano, apud la afgana landlimo. En la 1990-aj jaroj, ili estis trejnitaj en la lastaj teknikoj de la urba gerilo fare de la ĉelo “Barato” de Inter-Services Intelligence (ISI), la pakistanaj sekretaj servoj. Ilin kontrolis areto da oficiroj kiuj demisiis de la armeo post kiam la prezidanto Pervez Musharraf ŝanĝis sian politikon kaj aliancis sin kun Vaŝingtono sekve de la atencoj de septembro 2001. Ĉi tiu migrado estigis gravan ŝanĝon en la gerilo de la afganaj triboj luktantaj kontraŭ la okupado de sia lando. Ĝi estis transformita en altnivelan operacon inspiratan de la strategio de la “tri paŝoj” de la vjetnama generalo Vo Nguyen Giap, la venkinto de la batalo de Dien Bien Phu kontraŭ la francoj (1954) kaj de la milito kontraŭ Usono. En printempo 2008, masiva atako estis sekvata de sinsekvo de izolitaj atakoj celantaj postenojn de la sekurecofortoj kaj malamikajn personarojn; post tio venis la tria kaj fina fazo: etendi la insurekcion al urbaj centroj kaj al la ĉefurbo. Ĉi tiun strategian ŝanĝiĝon akompanis la ekapero de alianco inter batalantoj el arabaj landoj kaj Centra Azio, la pakistana organizaĵo Tehrik-e-Taliban gvidata de Baitullah Mehsud (akuzita pri la atenco kontraŭ la Hotelo Marriott en Islamabado kiu postlasis sesdek mortigitojn je la fino de septembro 2008) kaj Maulana Ilyas Kashmiri*, veterano de la lukto kontraŭ barataj fortoj. Kune, ili evoluigis militan strategion por la tuta afgana-pakistana regiono kiu ankaŭ estis destinita etendiĝi al Barato.

* Maulana: titolo donita al respektata religia figuro en Centra Azio kaj la hinda subkontinento.

Post la atencoj de septembro 2001, ĉiuj islamistaj grupoj en Suda Azio spertis malfacilaĵojn, precipe pro pliigita subpremado fare de iliaj registaroj pro postuloj de Vaŝingtono. Sekve, la batalantoj koncentriĝis sur la afgana fronto por kontraŭbatali la okcidentan okupadon. Kelkaj jaroj pasis antaŭ ol ĉi tiu strategio maturiĝis. Tiam, la batalantoj komencis paroli pri la “batalo je la fino de la tempoj”, aludo al hadito* de la profeto Mohamedo kiu anoncis militon en Khorasan (teritorio kiu hodiaŭ ampleksas Afganion, la tribajn distriktojn de Pakistano kaj parton de Irano). En eskatologia vizio pri la fino de la mondo, volontuloj ekiros de tie al Mezoriento por subteni la lukton de la Mahdio (la sendito de Dio kiu venos je la fino de la tempoj) kontraŭ la “fortoj de la Antikristo” en Palestino. Ĉi tio instigis al islamanoj tutmonde — sed precipe en Turkio kaj Centra Azio — kolektiĝi en la tribaj distriktoj por partopreni batalon en Afganio kiun ili opiniis antaŭludo al la liberigo de Palestino kaj la triumfo de islamo kaj justeco sur la tero. Kelkaj eventoj en Suda Azio helpis prepari la terenon por la talibana ofensivo en printempo 2008. Parte koincide, iuj eminentaj personoj el diversaj fonoj renkontiĝis ĉe la pakistana-afgana landlimo. Ilia strategio transformos insurekcion de malalta intenso en veran militon, tute malsaman laŭskale al tio, kio okazis antaŭe.

* La haditoj, aŭ diraĵoj de la Profeto, estas grava elemento de islamo.
Nova speco de batalanto en la tribaj distriktoj, bone trejnita kaj ekstreme radikala

UNUE VENIS Maulana Kashmiri, gvidanto de Harakat ul-Jihad-e-Islami. Heroo de la armita lukto en Kaŝmiro, li pasigis du jarojn en barata malliberejo. Dum la ondo da subpremo en januaro 2004, li estis arestita de pakistanaj sekurecfortoj pro akuzo, ke li havas ligojn kun la memmortigaj atenculoj kiuj lanĉis veturilojn plenajn de eksplodaĵoj kontraŭ la aŭtovicon de la prezidanto Pervez Musharraf en decembro 2003. Senkulpigite pri ĉiuj akuzoj, li estis liberigita post tridek tagoj, sed restis profunde dolorigita. Forlasinte la lukton por la liberigo de Kaŝmiro, li kaj lia familio translokiĝis al Norda Vaziristano. En la tendaroj de la kaŝmiraj batalantoj, oni rigardis lian foriron kiel fatŭaon kiu instigas al ili forlasi la provincon kaj alfronti la soldatojn de NATO. Sekve, centoj da pakistanaj ĝihadistoj establis malgrandajn trejnejon en la regiono Razmak. Kun Maulana Kashmiri sin aliancis Abdul Jabbar, komandanto de la proskribita organizajo Jaish-i-Muhammad, kiu ankaŭ batalis en Kaŝmiro. Multfoje arestita post la atencoj de septembro 2001, li fine establis sin ĉe la landlimo kun Afganio por partopreni la bataladon. Fine, venis armeaj oficiroj kiuj estis alkomanditaj disde la pakistana armeo por trejni kaŝmirajn batalantojn en la malfruaj 1990-aj jaroj kaj ĝis 2001. Kelkaj demisiis por aliĝi al la batalantoj en Norda Vaziristano. En 2005, ĉi tiu migrado el Kaŝmiro al la afgana landlimo akceliĝis. Jam en la mezo de 2007, ĉi tiuj “delokitaj ĝihadistoj” el Kaŝmiro estis formintaj vastan reton en Norda Vaziristano. Ĉi tiuj novaj tendaroj rapide populariĝis ĉe eksterlandaj batalantoj (interalie ĉeĉenoj, uzbekoj kaj turkmenoj) kaj ĉe la militsinjoroj de lokaj triboj. Arabaj ideologoj kolektiĝis en ili, ĉar plejmulto de la trejnataj ĝihadistoj ne nur estis piaj islamanoj, sed havis tre fortajn opiniojn pri islamo, la islama revolucio kaj restarigo de la kalifeco*. Formiĝis ideologiaj studrondoj direktataj je la komenco de arabaj pensuloj kiel ŝejko Essa kaj Abu Yahya Al-Libbi *. Baldaŭ, militĉefoj komencis partopreni diskutsesiojn, kaj laŭpaŝe aperis rondo en kiu membris komandantoj kiel Baitullah Mehsud kaj Sirrajudin Haqqani
‣ la filo de unu el la gvidantoj de la muĝahidoj dum la kontraŭsovetia lukto — arabaj ideologoj de al-Kaeda kaj veteranoj el Kaŝmiro. Tiel, en malpli ol du jaroj, naskiĝis potenca pakistana filio kiu pretendis reprezenti al-Kaeda-n kaj kiu sukcesis radikale transformi la strategion de la afgana rezistado sub la gvidanteco de la talibanoj. Rezulte de ĉi tiu eklektika miksaĵo, la ideologio de al-Kaido estis enradikigita en dizertintojn de la kaŝmira movado de liberiĝo, dum militista kompetenteco akirita en la pakistana armeo estis pludonita al la talibanoj. Ekde tiu momento, la afgana operacejo estis regata de tiuj, kiujn oni povas nomi “la novtalibanoj”.

* Vd Jean-Pierre Filiu, “Le spectre du califat hante les Etats-Unis”, Le Monde diplomatique, majo 2008.
* Radikalaj teologiistoj, respektive egipta kaj libia.

Inter 2006 kaj 2007, nova speco de batalanto, bone trejnita kaj ekstreme radikala, disvastiĝis tra ĉiuj tribaj distriktoj. Norda kaj Suda Vaziristano ĉiam estis la ĉefaj bastionoj de batalantoj; sed en la triba distrikto Mohmand, kie talibanoj preskaŭ tute mankis antaŭ 2006, iliaj nombroj jam atingis dek ok mil ĝis la fino de 2007. En la najbara distrikto Bajaur, estas pli ol dudek kvin mil. Ŝajne, la komandejo de NATO en Afganio ne komprenis la signifon de ĉi tiuj ŝanĝoj. La 14-an de januaro 2008, tamen, la novtalibanoj donis unuan elmontron de siaj novaj kapabloj. Membroj de la reto de Haqqani sturmis la hotelon Serena en Kabulo. Kiel la kaŝmiraj batalantoj, kiuj kutimis enŝteliĝi en la sekureco-sistemon de Barato por fari siajn atencojn, afganaj gerilanoj vestitaj kiel policistoj organizis sian atakon en koluzio kun lokaj agentoj de la sekureca servo, mortigante kelkajn okcidentanojn. La sama skemo ripetigiĝis tra la tuta jaro, precipe dum la malsukcesa atenco kontraŭ la prezidanto Hamid Karzai en aprilo 2008. La aŭdaca eskapo en junio de pli ol kvarcent talibanoj el la malliberejo en Kandaharo estis alia rezulto de la novaj metodoj de trejnado kaj gerilado pludonitaj de instruistoj el Kaŝmiro kaj la pakistana armeo. Sed tiuj estis nur duarangaj operacoj. La ĉefa strategio estis aplikita aliloke, en la afgana provinco Nangarhar kaj la kajbara distrikto en Pakistano, transitejo de 80% de la provizoj de NATO. Tie, la talibanoj instalis sin tre diskrete. De februaro 2008, aŭtovicoj de okcidentaj fortoj estas celumitaj de lerte organizitaj atakoj. Ili estis tiel bone planitaj kaj tiel efikaj, ke en aprilo 2008 NATO estis devigita subskribi interkonsenton kun Rusio kiu permesis la transiton de nemilitaj materialoj trans rusa teritorio. Sed ĉi tiu vojo riskas grave streĉi la buĝeton de NATO. “Tranĉi la provizliniojn de NATO el Pakistano estas grava elemento de nia strategio. Se ni ĝin ĝuste aplikos en 2008, tio estigos la retiron de NATO-soldatoj en 2009, sed ni eble bezonos pluan jaron,” diris altrangaj talibanoj sub kondiĉo de anonimeco. La strategio devigas ilin operacii malproksime de siaj bazejoj en la havenurbo Karaĉio kaj de la longaj provizlinioj kiuj konektas tiun urbon al Kandaharo kaj Kabulo. Je la 9-a de majo 2008, la pakistana respondeculo pri la transportado de petrolo inter Karaĉio kaj Afganio estis forkaptita kaj lia sorto restas nesciata. En aŭgusto, tridek-kvin talibanoj atakis autovicon de armiloj ĝuste kiam ĝi eliris el Karaĉio, kio pruvas la kvaliton de iliaj strategiaj informoj. Okcidenta fakulo pri sekurecaj aferoj rivelis, ke iuj militbazoj en suda Afganio estis tute elĉerpintaj siajn provizojn, kaj ili devis “haltigi ĉiujn movadojn kaj ofensivojn ĉar ilia bruligaĵo ne sufiĉas.”*

* The Financial Times, Londono, la 12-an de aŭgusto 2008.
En junio 2007, ĉio estis preta por grandskala alfrontiĝo

VAŜINGTONO KAJ la NATO ĝenerale subtaksis kaj ĉi tiun novan politikon kaj la ideologiajn kaj strategiajn aliancojn kiuj naskis la novtalibanon. La okcidenta koalicio tamen rimarkis la renovigitan agadon en la tendaroj de al-Kaida en la tribaj distriktoj de Pakistano. Ekde januaro 2007, usonaj respondeculoj postulis, ke la pakistana gvidantaro ne nur persekutu la talibanojn per armita forto, sed ankaŭ detruu ilian loĝistikan subtenon, kiel la Ruĝan Moskeon (Lal Masjid) en Islamabado, en kiu studis sep mil viroj kaj virinoj, kaj kies gvidantoj ĵuris aliĝon al la Talibano kaj al-Kaida. Ankaŭ en la listo de celobjektoj estis la Tehrik-e-Nifaz-e-Shariat-e-Mohammadi (TNSM, Movado por la Efektivigo de Ŝario), kiu aktivas en la valo Svat [Swat] kaj la apudaj tribaj distriktoj en la provinco de la Nord-Okcidenta Landlimo, kaj ankaŭ la pakistanaj talibanoj en Bajuar, en norda kaj suda Vaziristano, kaj Zhob kaj Ŝaman [Shaman] en la sudokcidenta pakistana provinco Baluĉio *. Dum siaj vizitoj — estis almenaŭ sep inter januaro kaj junio 2007 — la senditoj de Vaŝingtono insistis, ke Islamabado efektivigu rimedaron por varbi la popolan subtenon por ilia “milito kontraŭ terorismo” kaj por faciligi operacojn kontraŭ la talibanoj. Ili persvadis generalon Pervez Musharraf forcedi siajn respondecojn kiel ĉefo de la armitaj fortoj kaj fariĝi civila ŝtatestro. Usono postulis, ke li kunlaboru kun liberalaj grupoj kaj nereligiaj partioj en sia lando, kaj instigis al li formi koalician registaron post la parlamentaj balotadoj okazontaj en januaro 2008 (sed prokrastitaj kelkajn semajnojn pro la mortigo de Benazir Bhutto). Sub ĉi tiu nova sistemo, la pakistana militistaro fine povis konduki efikajn operacojn kontraŭ la radikalaj batalantoj. Laŭ ĉi tiu nova interkonsento, Usono kaj Britio peris repacigon inter la eksa ĉefministro Bhutto kaj la prezidanto Musharraf. Similaj interkonsentoj estis faritaj kun diversaj malgrandaj naciistaj partioj kiel la Awami National Party kaj la Muttahida Qaumi Movement (MQM), kaj kun konservativa religia partio, la Jamiat Ulemo (JUI) de Fazlur Rahman. Jam en junio 2007, ĉio estis preta por grandskala alfrontiĝo kun la talibanoj. Ĉi tiu politika kaj milita strategio celis antaŭmalhelpi ilian ofensivon, kiun oni atendis okazi en printempo 2008. La unua stadio de ĉi tiu repuŝatako estis la sturmo en julio 2007 de la Ruĝa Moskeo, kiu kaŭzis multajn viktimojn sur ambaŭ flankoj. Ĝin devus sekvi komuna usona-pakistana operaco lanĉita de bazo en Peŝavaro kontraŭ la tendaroj en la tribaj distriktoj. La usona gazetaro publikigis detalan planon pri kunordigo inter usonaj kaj pakistanaj fortoj kiu antaŭvidis asigni cent usonajn trejnistojn al unuoj de la okdek kvin mil pakistanaj miliciaj soldatoj kiuj konsistigos la avangardon de la ofensivo. Sed post la sturmo de la Ruĝa Moskero, la batalantoj rapide turnis siajn pafilojn kontraŭ la prezidanto Musharraf kaj koncentris siajn atakojn sur la pakistanan armeon. Inter julio 2007 kaj januaro 2008, sinsekvaj ondoj da perforto kaŭzis severan socian, politikan kaj ekonomian perturbon tra la tuta lando.

* Vd Syed Saleem Shahzad, ‘Al-Kajdo kontraŭ la talibanoĵ, eo.mondediplo.com/article1242.html.

La unua respondo de la novtalibanoj al la usonaj planoj estis la atenco kontraŭ la aŭtovico de Benazir Bhutto en Karaĉio post kiam ŝi revenis de ekzilo je la 18-a de oktobro 2007. Estis nenio malpli ol mirakle ke la eksĉefministrino supervivis ĉi tiun amasatencon kiu mortigis pli ol ducent viktimojn kaj vundis kvincent. Ŝi estis la sola politika gvidanto de la lando kiu aprobis la operacon kontraŭ la Ruĝa Moskeo kaj kiu publike aprobis la “militon kontraŭ terorismo”.

Pliiĝas usona premado sur la novan pakistanan registaron

ŜI ESTIS MURDITA je la 27-a de decembro 2007 laŭ la ordonoj de talibanaj komandantoj bazitaj en Vaziristano, evento kiu haltigis la usonajn planojn en Pakistano. Ĉiuj konas la sekvaĵojn: prokrastita balotado kaj interrompo de operacoj kontraŭ la talibanoj, kiuj lanĉis furiozajn atakojn laŭ zorgeme ellaborita plano kaj kaŭzis tiom da ĥaoso, ke la registaro jam ne povis regi la situacion.

Tiam intervenis la parlamenta balotado de februaro 2008, en kiu la Pakistan Muslim League — Nawaz (PML-N), gvidata de la konservativa eksĉefministro Nawaz Sharif, gajnis neatendite altan nombron da seĝoj. Komence, oni ĝin inkluzivis en la registaran koalicion*. Kvazaŭ turni la tranĉilon en la vundo, unu semajnon post la balotado la generalo Mushtaq Beg estis mortigita en memmortiga atenco kontraŭ la garnizonurbo Ravalpindo.

* Vd Jean-Luc Racine, ‘Pakistan, le plus dur reste à faire’, Le Monde diplomatique, februaro 2008.

Sukcese malhelpinte la usonajn planojn por komuna agado kun la pakistana armeo, la novtalibanoj celis gajni al si tempon por finpretigi sian printempan ofensivon. Ili profitis de la partopreno de la Muslim League en la registaro por iniciati intertraktadojn kun la pakistanaj sekurecofortoj. La NATO mistaksis la signifon de ĉi tiu taktiko, kiun ĝi interpretis kiel ĉesigon de operacoj kontraŭ ĝi. Sekve, ĝi estis surprizita de la ofensivo lanĉita en majo 2008. Unuafoje, la nombro de okcidentaj soldatoj mortigitaj en Afganio en majo-junio (sepdek) superis tiun de Irako (kvindek du). La memmortiga atenco je la 7-a de julio 2008 kontraŭ la barata misiejo en Kabulo, kiu mortigis kvardek viktimojn, ilustras la ŝanĝon de prioritato en la strategio de la talibanoj, nome malinstigi ke la landoj de la regiono, antaŭ ĉio Barato kaj Pakistano, subtenu la “militon kontraŭ terorismo” gvidatan de Usono. La ideologoj de la milito en Vaziristano ankaŭ konsideras pli larĝan strategion, kun atencoj kontraŭ usonaj interesoj en Eŭropo. Observantoj konsentas, ke Pakistano estas kerna al la strategio de al-Kaido kaj la talibanoj. Ĉi tiu sinsekvo de sukcesoj en orienta Afganio ebligas al ili plani la sekvontan paŝon. Pro tio, ke la nombro de araboj en la tribaj distriktoj malpliiĝis pro migrado al Irako, mortoj kaj arestoj, novaj etnoj anstataŭis ilin. Ilia deklarita celo estas forpeli la okcidentan koalicion el Afganio kaj Irako kaj meti la fundamenton por nova fronto por la liberigo de Palestino. Tio devus esti sufiĉa, ili kredas, por certigi la lanĉon de la novaj bataloj aŭgurita en eskatologia vizio kiu avide atendas la venon de la “Mahdio de la fino de la tempoj.”

Syed SALEEM SHAHZAD.

Post la atencoj en Mumbajo

Enrigardo en la islaman Baraton

Malpli ol monato post la atakoj de la 26-a de novembro 2008, la luksaj hoteloj de Mumbajo, Taj Mahal kaj Oberoi-Trident, denove malfermiĝis. Sed en la tuta lando la traŭmo restas viva. Unue, la barata ĉefministro Manmohan Singh tuj esprimis opinion, ke la kulpuloj estis en Pakistano kaj en la islamaj movadoj tie bone establitaj. De tiam la premo super Islamabado pliiĝis, ne sen geopolitikaj sub-intencoj. Tamen, fingromontrante eksteran malamikon, s-ro Singh volis ankaŭ eviti alfrontiĝon inter hinduisman kaj islaman komunumojn. La ĉefa naciisma hinduisma partio, la Bharatiya Janata Partio (BJP), provis uzi la popoltimon. Sen sukceso. Kvazaŭ tuto de la islamaj movadoj ja kondamnis la atencojn — tiujn de Mumbajo, sed ankaŭ tiujn, kiuj funebrigis Baraton dum la tuta jaro 2008. Iuj organizaĵoj tamen timas radikaliĝon de la islama junularo, kiu grandparte vivas en mizero.

SURPRIZO EN NOV-DELHIO... Apenaŭ pli ol unu semajnon post la atencoj en Mumbajo, la Partio de la Kongreso, kiu gvidas la registaran koalicion plifortiĝis en tri el la kvin ŝtatoj, kie okazis partaj elektoj — interalie en tiu de la ĉefurbo. Venko, kiun neniu atendis, tiom tiu partio ŝajnis eluzita pro jaroj da regado, malfortigita pro la ekonomia kaj financa krizo, ŝancelita de la novembraj sangaj eventoj. Kaj tamen, tiun 8-an de decembro, ĝi venkis en unu el la plej turismaj ŝtatoj de Barato, Raĝasthano, kontraŭ la hinduisma naciisma partio, Bharatiya Janata Partio (BJP), kiu kampanjis pri la malforteco de la centra potenco fronte al terorismo ĝenerale kaj al islamanoj aparte.

“La BJP aĉetis tutan reklampaĝon en ĵurnaloj kun la vorto “terorismo” diklitere presita, ĉirkaŭita de sango-makuloj, kaj unu frapfrazo: “Voĉdoni por BJP estas voĉdoni por sekureco”, diras Javed Anand, verkisto, islama kaj laika aktivulo. Tio tamen ne funkciis. Multaj homoj, inter kiuj ni, la islamanoj, estas maltrankvilaj. Sed la elektantoj voĉdonis por efikeco — pano kaj butero.”

Estas ja la lokaj kaj sociaj demandoj (prezo de nutraĵoj, akvoprovizado, dungeblecoj...) kiuj determinis la voĉdonadon. Tio ankaŭ klarigas la sukceson de la Bahujan Samaj Partio (BSP), partio de la dalit (kasto de netuŝebluloj), kiu en Nov-Delhio kreskis de 5% en 2003 ĝis 14% la 15-an de decembro 2008. La BSP-on fondis s-ino Kumari Mayawati, kiu fariĝis ĉefministro de ŝtato Utar-Pradeŝo (170 milionoj da loĝantoj), ellaborinte novan aliancon inter netuŝebluloj (dalitoj), altklasaj hinduistoj kaj islamanoj — tiu asociiĝo povus etendiĝi plie...

Neniu scias, ĉu tiuj rezultoj daŭre efikos ĉe la ĝeneralaj elektoj en venonta printempo. Oni nur povas konstati, ke la manovroj de la BJP malsukcesis. Kaj la afrontiĝo inter komunumoj, esperata de iuj — la plej naciismaj el inter la hinduismaj naciistoj — kaj timata de aliaj — aparte la islamaj komunumoj — ne okazis. Sed tiuj lastaj plu estas maltrankvilaj kaj mobiliziĝas.

La 7-an de decembro, tio estas 10 tagoj post la Mumbajaj atencoj, mulaoj, muftioj kaj ordinaraj islamanoj partoprenis en la urbo silentan manifestacion memore al la viktimoj, organizita de la verkisto Javed Anand kaj lia grupo Muslims for Secular Democracy. Ili ankaŭ esprimis sian indignon kontraŭ “la disfalo de la tuta regado-sistemo, kaj kondamnis ĉiujn organizaĵojn implikitajn en amasmurdado”, nome Al-Kaidon, la Talibanojn, la pakistanajn movadojn, aparte Lashkar-e-Taiba, kaj certajn lokajn baratajn grupojn. “Ne en nia nomo* ili kriis. Aliaj manifestacioj estis organizitaj en Bangaloro, Ahmadabado, Indoro, Hajderabado kaj Nov-Delhio. Siaflanke la religiaj aŭtoritatuloj rifuzis enterigi la 9 kamikazojn en islaman tombejon, argumentante, ke ili ne estis veraj kredantoj.

* Muslims for Secular Democracy, www.mfsd.org.

Lastaj en longa vico, la Mumbajaj atencoj impresis la tutan mondon ĉar ili mortigis okcidentanojn, kvankam granda plimulto el la 163 viktimoj estis baratanoj (Vd art.). Dum la nura jaro 2008, eksplodoj mortigis pli ol 200 homojn kaj vundis ĉirkaŭ mil, aparte en Assam, kerno de potenca movado por sendependiĝo, kie pli ol 64 homoj mortis kaj centoj vundiĝis la 30-an de oktobro. Estis ankaŭ trafita Nov-Delhio (la 13-an kaj 30-an de septembro 2008, 19 mortintoj), Malegaon*, (29-an de septembro, 5 mortintoj), Ahmadabado (26-an de julio, 49 mortintoj), Bangaloro (2-an de julio, 2 mortintoj), kaj Jaipur (13-an de majo, 63 mortintoj). Suspektoj tiam direktiĝis al lokaj grupoj, la Indian Mujahideen kaj la Students Islamic Movement of India (SIMI), hodiaŭ malpermesataj, prefere ol al Pakistano, la tradicia suspektato.

* Pri la atenco de Malegaon, oni suspektas hinduistajn ekstremistojn, inkluzive sadhuon kaj sadhvion (religiuloj, kiuj rezignis pri laika vivo) kaj ankaŭ leŭtenanto-kolonelon el la barataj sekretaj servoj, plus emeritan militiston.

Amaskomunikiloj pligrandigis la histerian klimaton: pro foresto de pruvoj, ĉiu “konfidenca informo” venanta el polico aŭ de sekretaj servoj estis tuj akceptata. Islamaj famuloj kaj anoj de la laika intelektularo, tradicie maldekstraj, konfesis sian maltrankvilon fronte al la multego da malkovritaj “cerboj” de la terorismo, al arestado de centoj da islamanoj, al raportoj pri pertorture ricevitaj konfesoj. Kio estas plej maltrankviliga por la islama komunumo: la ĉefaj suspektatoj ne estas barbuloj el la koranaj lernejoj, sed homoj, kiuj ricevis laikan modernan edukadon.

“Niaj politikaj gvidantoj estas malhonestaj: estas legitimec-krizo, klarigas Obaid Siddiqui, islamano, fakulo pri amaskomunikiloj instruanta en Jamia-Millia-Islamia-universitato de Nov-Delhio. Krome, en Barato ne estas politika interkonsento pri la kernaj demandoj, kiaj terorismo.”

Sed oni sentas ke iom post iom instaliĝas danĝera islam-malamo. Tial la islama Stud-Centro Darul Uloom de Deoband (Utar Pradeŝo) publikigis jam en februaro 2008 fatwa (religian opinion)* kontraŭ terorismo, kaj organizis la 31-an de majo en Nov-Delhio konferencon kunigantan la ĉefajn islamajn organizaĵojn favorajn al la fatwa de la granda muftio Habibur Rehman, direktoro de la Darul Uloom, kaj de liaj tri vicmuftioj.

* Eltiraĵoj disponeblas ĉi tie.
Pli malriĉaj ol la “netuŝebluloj”

EN LA ISLAMA komunumo, la nura nomo de Deoband inspiras timon kaj respekton. Plej multaj barataj sunaistoj (kiuj estas la plimulto en la lando) sekvas ĝian instruon, (vidu ĉi sube). Tiu islama lernejo situas en la eta urbo Deoband, aŭte ses horojn for de Nov-Delhio, meze de cereal- kaj sukerkan-kampoj.

La seminario Darul Uloom havas ĉirkaŭ tri mil studentojn, kiuj restadas 13 jarojn, ĝis ili ricevas la diplomon. Ĉiujare okcent studentoj estas selektitaj inter dekmil kandidatoj. Instruado estas senpaga. S-ro Adil Siddiqui, direktoro de la publikaj rilatoj, gvidas nin de konstruaĵo al alia, ĝis la kuirejo, malferma, kie oni muelas tritikon. “La lokaj agrolaboristoj tre ŝatas nin kaj donas tritikon al la junuloj.” li asertas.

Laŭ s-ro Siddiqui, ja malprave la seminario estis akuzita havi rilatojn kun s-ro Usama Bin Laden kaj la Talibanoj post la 11-a de septembro 2001. Fondita en 1866, la lernejo male estas respektata pro siaj moderaj pozicioj. Ĝiaj fondintoj ludis kernan rolon dum la ribelo de Sipajoj, en 1857, kontraŭ la brita imperio*.

* Vd William Dalrymple The last Mughal, Bloomsbury, Londono kaj Nov-jorko, 2006, kaj “Antaŭ 150 jaroj, la ribelo de la Sipajoj”, Le Monde diplomatique, aŭg. 2007.

La muftioj havis aliajn iniciatojn por aserti sian rifuzon de perforto. Instige de Jamiat Ulema-e-Hind (JUH), organizaĵo ligita al Deoband kun dekmilionoj da membroj, “pac-trajno kondukis, la 2-an de novembro 2008 pli ol ses mil muftiojn al Hajderabado, kie estis organizita konferenco kontraŭ terorismo. Nova fatwa (inspirita de tiu de Darul Uloom) malpermesanta perforton nome de islamo, estis tie ratifita kaj cent mil homoj ĉeestis la ferman solenaĵon. Maulana Mahmood Madani, ĉefo de la JUH kaj membro de la alta ĉambro de la barata parlamento (Rajya Sabba) atentigis pri la rolo de “la nacia integrado, necesa kadro de ĉiuj debatoj.” Pli frue, li rekonis, ke la JUH devas multigi strebojn por trafi la malkontentan junularon kaj komprenigi al ĝi, ke “terorismo ne povas esti la ĝihado.”

Se la influo de la mulaoj de Deoband estas grava en la religiaj medioj kaj la malriĉaj tavoloj, ĝi estas kvazaŭ nula en la junularo. Multaj islamanoj bedaŭras, ke la muftioj ne sufiĉe agis por favori la reformadon de la “Persona Leĝo” — kodo de la persona statuso — kiu permesas, ke la islama leĝo aplikiĝu por ĉiuj demandoj ligitaj al la familio (divorco, geedziĝo, heredo...)*. Multaj virinoj postulas ŝanĝojn, ĉar la divorcproceduroj, ekzemple, estas ofte iniciatitaj unuflanke de viroj.

* La Personal Law estis starigita de la britoj kaj konfirmita en 1947.

Ekzistas ankaŭ du aliaj movadoj, ofte ligitaj al la ekstremismo: la Tablighi Jamaat kaj la Jamaat-e-Islami Hind (JIH). De eksterlando foje suspektata pri fundamentismo, la unua prezentiĝas en Barato kiel pure religia movado, ne interesiĝanta pri politiko. La dua, kiu estas barata branĉo de la radikala islamisma movado fondita de Abul Ala Maududi la 26-an de aŭgusto 1941 en Pakistano, havas nur 25.000 membrojn en la tuta lando, sed estas tre ofte aŭdata en la ĉefaj amaskomunikiloj kaj havas grandan famon inter islamistoj. Ĝi lastatempe moderigis sian retorikon, kaj tamen la moderaj islamanoj (kiel tiuj de Deoband) konsideras ĉiun formon de politika islamismo minaco.

Tial la JIH estis ekskluzivita de la komunaj islamaj iniciatoj de 2008 kontraŭ terorismo. En oktobro 2008 ĝi redaktis sian propran deklaron kontraŭ perforto kaj, unu monaton poste, ĝi sendis du packaravanojn en la tuta lando por “lukti kontraŭ terorismo”. En Kerala, ankoraŭ pli radikala, eĉ ekstremisma movado, naskiĝis el la JIH: la Nacia Demokratia Fronto. Ĝi rekomendas lukti per armiloj kontraŭ la hinduistaj naciistoj.

La vera danĝero venas de mizero kaj de la sento pri maljusteco, tre larĝe kundividita en la komunumo. Ja plej granda parto de la 154 milionoj da islamanoj — 13,4% de la tuta loĝantaro, kaj sekve la ĉefa malplimulto en Barato — restis ekster la “barata ekonomia miraklo”, tiom ofte laŭdata. Laŭ raporto de la komitato kiun prezidas la ministro pri jurisdikcio Rajendra Sachar*, la islama loĝantaro “postrestas rilate al plej multaj homdisvolvadaj indikiloj.” Mendita de la registaro, la raporto publikiĝis en 2006. Sed neniu el ĝiaj rekomendoj estis aplikitaj.

* Social, Economic and Educational Status of the Muslims of India, barata registaro, nov. 2006.

Laŭ tiuj oficialaj datumoj, la tre malriĉaj islamanoj estas do multe pli malriĉaj ol la malriĉaj hinduistoj. Ili estas eĉ foje sub la nivelo de la malaltaj hinduistaj kastoj aŭ “dalitoj”. Tiu mizero estas evidenta en la islama ladurbo Golibar, oriente de Mumbajo, kie loĝantoj vivas en tre malgrandaj loĝejoj, kun ŝtupetaroj por aliri la etaĝon. Malgraŭ tio troviĝas tie asocioj de luprenantoj, improvizitaj sanigejoj, kiuj proponas vakcinojn (inkluzive kontraŭ tifoido kaj B-hepatito), kaj oni eĉ povas partopreni surstratajn kursojn pri angla lingvo (“apartajn por viroj kaj virinoj”). La loĝantoj aspektas akceptemaj, male al tiuj de Mahim West, proksime, apud la sanktejo Baba Makhdoom. Tie malriĉo ŝajnas konstanta, la junularo malafabla, kaj, kvankam tiu kvartalo ne povas esti konsiderata ladurbo, ĝi montriĝas pli malpura ol Golibar.

La islamaj loĝantoj estas ankaŭ la malplej edukitaj, laŭ la konkludoj de la Sachar-komitato. Kvarono de la 6-14-jaraj infanoj neniam vizitis lernejon, aŭ forlasis ĝin. En la komunumo la legpovuloj estas 59% (kontraŭ 65% je la landa nivelo). Nur 4% de la studentoj en la plej famaj universitatoj kaj 5% de la registaraj postenuloj estas Islamanoj.

Multaj estas metiistoj (hinduistoj prefere estas komercistoj), sed la tutmondiĝo ofte frakasis iliajn aktivaĵojn. Kiam ili sukcesas supreniri la socian ŝtuparon, estas precipe danke al apartaj “talentoj”, tiel kiel s-ro Yusuf Pathan, kriket-ludisto en la landa teamo, filo de mulao, aŭ f-ino Sania Mirza, nura barata tenisistino, kiu partoprenis Grand Chelem-turniron. Tamen, eĉ al la tre fama aktorino Shabana Azmi, aktivulino por la loĝ-rajto, oni malpermesis aĉeti la domon, kiun ŝi deziris, en mumbaja kvartalo.

Tion konfirma s-ino Humera Ahmed, direktorino de la urbaj poŝtaj servoj, islamanino sufiĉe kritika al siaj samreligianoj: ŝi trovas la hinduistojn toleremaj kaj islamanojn ekskluzivemaj, “ne nur en ilia religio, sed ankaŭ en ilia vivmaniero”. Ŝi tamen agnoskas, ke ili suferas diskriminacion: “Hodiaŭ mi ne plu povus enloĝi en la domkonstruaĵo, kie mi vivis pli ol dudek kvin jarojn, kiu apartenas al hinduistoj. Tamen mia socia statuso, kaj la fakto, ke mi loĝas en kosmopolita urbo permesas al mi ne resti kaptita de la komunuma “skatolo””.

Hinduista ĵurnalistino en Nov-Delhio, Shoma Chaudhury perfekte resumas la problemon: “niaj komunumoj de ĉiam vivis apartigitaj, sed ili renkontiĝas en ĉiuj sferoj de la publika vivo. Homoj interrilatas. Ili vivas aparte, sed unu apud la aliaj. Tiu ekvilibro estas hodiaŭ minacata.” La familio Siddiqui ilustras tiun evoluon. Ĝi loĝis en la plej konata islama kvartalo de Delhio, Jamia Nagar, kie kunestas ĉiuj sociaj tavoloj. Tio, kio estis nur vilaĝo, disvolviĝis post malfermo de la fama universitato Jamia Millia en la 1930-aj jaroj. Apud belaj kolonistilaj vilaoj kun ĝardenoj kaj komfortaj apartamentoj, etendiĝas implikaĵo de malpuraj stratetoj loĝataj de amaso da malriĉuloj. S-ro Obaid Siddiqui dum longe sentis sin hejme tie. Sed ĉio fariĝis pli komplika kun lia edzino, praktikanta sikismon, kaj precipe de post la naskiĝo de ilia filino, edukita laŭ tiuj principoj.

Tial, malgraŭ la du ĉiutagaj horoj en trafikdensejo, kaj severa polucio, la familio transloĝiĝis en satelita urbo, kie eblas resti nerimarkata. “Ni havas ŝoforon, kaj ni kutimiĝis al la ĉiutaga vojaĝo”, ili klarigas. En Vaishali, proksime de Ghaziabad, je kelkaj kilometroj de la Uttar-Pradeŝo-landlimo, estas multaj Pizza Hut kaj MacDonald’s, kaj dum la barata novjarfesto, Diwali, en la urbo dekoraciita per girlandoj, lumoj kaj muzikoj, svarmas aĉetantoj. Tamen homoj zorge pripensas kaj hezitas antaŭ ol aĉeti tie, tiom forta kaj viva estas la memoro de la atencoj, kiuj skuis la landon en la jaro 2008. Zorge gardita malantaŭ bariloj, la domkonstruaĵo de la Siddiqui estas eleganta, kvankam la lifto ŝajnas nefidinda, kaj enhavas naĝejon kaj ĝimnastikejon. Nur du familioj el 75 estas islamaj.

Kiel klarigi la nunan maltrankvilon? Kompreneble profunda malamo pluekzistas ĉe tiuj, kiuj travivis, en 1947, la traŭmon de lando-disigo, sendependiĝo kaj translokigo de tutaj loĝantaroj*. Jam ekde la 1920-aj jaroj, kun la rapida kresko de la Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS)*, la hinduisma dekstrularo komencis antaŭenpuŝi la hinduisman nocion rashtra (nacio), kies glora pasinteco laŭdire estis haltigita dum la mogola imperio. Sed ekde la 1980-aj jaroj, ja la naciisma politiko de la Bharatiya Janata Partio (BJP) kaj de ĝiaj aliancanoj strebis marĝenigi la islaman komunumon. Ĉiu scias, ke la hinduisma diasporo en Usono kaj aliloke malavare kontribuas anaŭenigi tiujn celojn.

* La disigo de la teritorio okupata de la britoj inter Pakistano kaj Hindujo, la 15-an de aŭgusto 1947, rezultigis amasan migradon. Dek kvin milionoj da homoj transpasis la limon, ambaŭdirekten, kaj pli ol tri milionoj mortis. Vd Kuldip Nayar kaj Asif Noorani, Tales of Two Cities, Roli Books, Nov-Delhio, 2008, kaj Salman Rushdie, Les enfants de minuit, Parizo, 1989.
* La RSS estis malpermesita post la murdo de Mohandas Karamchand Gandhi, fare de unu ĝia ano.

Laŭ Shoma Chaudhury “homoj rigardas la apartecon inter hinduistoj kaj islamanoj kiel civilizacian fendlinion. Dum tempo, la fondintoj prapatroj (Mohandas Karamchand Gandhi kaj Jawarlal Nehru) endigis ĝin uzante sian noblan demokratio-retorikon”. Sed la 34 jaroj, kiuj sekvis la sendependiĝon estis karakterizitaj de “perfortaj epizodoj”. Ŝi citas la murdon de la Mahatmo Gandhi la 30-an de januaro 1948 far hinduista aktivulo. Kaj poste en la 1980-aj jaroj, la hinduisma dekstrularo “akiris certan gloron ĝuste kiam la partio de la kongreso [tiam reganta] perdis sian. En 1992, la malkonstruo de la moskeo Babri en Ayodhya traŭmigis la loĝantaron kaj kaŭzis ondon de perforto en la tuta lando*. Dek jarojn poste popolribelo eksplodis en Gujarat. La konflikto pri Kaŝmiro plifortigis la suspektojn: la BJP akuzis la islamanojn subteni la partion de Pakistano. Kaj la tuta Barato samopiniis.”

* La moskeo de Ayodhya estis detruita la 6-an de decembro 1992 de naciismaj hinduistoj, kiuj volis konstrui tie templon por marki la naskiĝlokon de la hindua reĝo Ram. Tiu detruo estigis senprecedencan ondon de perforto inter la diversaj komunumoj.

Pro siaj ĉirkaŭ du mil mortintoj*, la popolribeloj de 2002 markis la memorojn. Tiuj perfortaĵoj estis kunordigitaj de la hinduistaj naciistoj, ĝis la plej altaj ŝtataj aŭtoritatuloj — aparte la ĉefministro de Gujarat-ŝtato, Narendra Modi, daŭre reganta-, en kunkulpeco kun la polico. Pluraj raportaĵoj montris, ke tiu ĉasado de islamanoj estis antaŭpreparita. La kulpantoj ne estis punitaj, kaj multaj familioj ne ricevis permeson reiri siajn proprajn domojn. S-ino Sophie Khan, fondinto de neregistara organizaĵo Safar, precizigas, ke ankoraŭ hodiaŭ, nur ĉe virinoj, oni nombras cent kvindek mil translokitojn, pro la diskriminacia politiko de la polico.

* Laŭ taksoj de neregistaraj organizaĵoj, kiaj Citizen for Justicekaj Peace.www.cjponline.org.

La urbo Ahmedabad, kun siaj kvar milionoj da loĝantoj (nombrado de 2001) spertas ekonomian kreskegon. Sed hinduistoj kaj islamanoj malfacile kunvivas tie. Tiuj lastaj grupiĝas en kvartaloj kiel Jahapura, okcidente de la urbo, kiu fariĝis vasta apartaĵo de 350.000 loĝantoj, plejmulte malriĉaj aŭ tre malriĉaj.

Oni nun timas, ke tia fendlinio inter komunumoj etendiĝos al la tuta lando. Ja la BJP antaŭenmetas la nocion soft Hindutva (modera hindueco), kontraste al la ekstremisma movado RSS de kiu ĝi venas, kaj tio ebligis ĝian kreskon. Sed en la realo “la gvidantoj de tiu partio iom post iom kreis timoetoson, daŭrigas Chaudhury. Kaj la problemo venas de la hinduistaj mezklasoj kaj intelektuloj; ni ĉiuj parolas, sed ni ne voĉdonas.” En Barato ja la malriĉuloj amase voĉdonas, dum la superaj klasoj estas apatiaj.

Por kiuj ili voĉdonos?

POR PRAVIGI sian malamon al islamanoj, la BJP falsas historion kaj “forgesas”, ke la arabaj komercistoj alvenis jam en la 7-a jarcento sur la Malabar-marbordo (Kerala); tiel Islamo enradikiĝis en la lando. La sufiismaj pilgrimejoj kundividis sanktulojn kaj sanktejojn, kiuj konsistigas la riĉan sinkretisman kulturon de Barato, kiu ĝis nun pluvivas. Tiel ekzemple ĉe Mehrauli, sude de Delhio, la sanktejo Hazrat Khwaja Qutbuddin Bakhtiyar, ornamita per girlandoj el flavaj floroj, kutimaj dum festperiodo. S-ro Dhasamuiv Verma, hinduista maljunulo el la meza klaso, bone konas la lokon: li ĉiutage ĝin vizitis dum 26 jaroj, kaj nun venas tien kvarfoje semajne. Laŭ li, kelkaj el la malriĉuloj grupigitaj en la sanktejo de ĉiam estis “plimalpli” islamanoj...

Ekstere, viroj kun tradicia sufia ĉapelo sidas surplanke kaj kantas hipnozajn qawwali (religia muziko) akompanatajn de muzikistoj ludantaj tabla kaj dholak (tamburon). Aero estas incensosaturita. La mulao poste certigis al mi, ke ĉiuj malriĉuloj de Mehrauli — el ĉiuj religioj — venas tien por la nutraĵo. Li cetere kvietigas komenciĝantan kverelon inter du viroj, kiuj ambaŭ pretendas la monon de la gardado de la pilgrimŝuoj, laŭtradicie demetitaj ĉe la enirejo.

Plurcent kilometrojn for de tie, Dharavi, la plej vasta ladurbo de Mumbajo (iuj diras de Azio) havas almenaŭ unu milionon da loĝantoj. En kelkaj ĝiaj kvartaloj, la islamanoj vivas apud la hinduistoj. Interne de tiu aŭtonoma “urbo” konsistanta el labirintaj stratetoj kaj etaj butikoj, homoj el malsamaj religioj posedas kaj laboras en la samaj etaj entreprenoj. Tio ne malhelpis la mortigajn popolribelojn de 1993. De tiam, akordo ŝajnas regi. Ankaŭ en Kerala ambaŭ komunumoj kunloĝas ŝajne sen problemo. (Vd art.).

De nun, multaj islamanoj deziras influi la aferojn de la lando. Kelkajn monatojn antaŭ la tutlandaj elektoj, ili rekonsideras siajn proprajn elektojn. Se la kongres-partio ne plenumis sian sindevigon, ĉu ili konstruu novajn aliancojn kun lokaj partioj? Ekzistas regionaj islamaj partioj en Kerala, Jammu-et-Kaŝmiro, kaj en Andra-Pradeŝo, kie ili estas regantaj en ĝia ĉefurbo Hajderabado (40% islamanoj). En ŝtato Utar-Pradeŝo ili sukcese alianciĝis kun la partio de “dalitoj” de la BSP. Ĉu ili pli antaŭeniros?

Wendy KRISTIANASEN

Kiam televido elektas la viktimojn

Kelkajn horojn post la atencoj de la 18-a de novembro 2008, la tamula verkisto Gnani Sankaran skribis longan tekston, indigniĝante pro la maniero laŭ kiu la televidoj raportis la eventojn, aparte la anglalingvaj kanaloj. Jen kelkaj eltiraĵoj:

Mia spirito kaj koro estas agresitaj kaj min terurigas la kameraoj, la retorikaĵoj de politikistoj laŭdire trafaj, kaj la senĉesa babilado. Tiuj televidkanaloj provis konsentigi min kun ega mensogo, tiu de Taj-hotelo, sankta bildo de Barato.

Ili ignoris — vere hontinde-, la alian trafitan celon: la stacidomo Chhatrapathi Shivaji Terminus (SCT). Oni ankaŭ nomas ĝin “VT” (Victoria Terminus). Jen la vera sankta bildo de Mumbajo. En tiu stacidomo miloj da baratanoj — de Utar Pradeŝo, de Biharo, Raĝastano, Okcidenta Bengalo kaj de Tamil Nadu — envenis jarojn post jaroj; ili fariĝis mumbajanoj (“Mumbajkar”), kaj konstruis la hodiaŭan urbon kun la Marathis kaj la Koli*.

* Respektive, loĝantaro de Maharaŝtro-ŝtato, de kiu Mumbajo estas la ĉefurbo, kaj triboj vivantaj apud Mumbajo.

Sed la amaskumunikiloj rifuzas agnoski tion kaj rekoni la tridekon da kadavroj disigitaj en la stacidomo. Barkha Dutt (unu el la plej famaj ĵurnalistinoj de la lando) ne iris ĝis tie. Sed male ŝi konstante troviĝis ĉe Taj Mahal-hotelo; ŝi montradis la frakasitajn meblojn kaj la dungitaron de la akceptejo. La televid-kameraoj ankaŭ ne iris al la publika hospitalo JJ por scii la nomojn de la 26 ne identigitaj viktimoj. Ili reesploris en Taj-hotelo por serĉi — vane — foton de kadavro, kiu povus publikiĝi en la rubriko “famuloj”.

La ne-identigitaj kadavroj verŝajne estis tiuj de laboristoj el Biharo kaj Utar-Pradeŝo, migrantaj al Mumbajo, kiuj alvenis al la stacidomo sen poŝtelefonoj nek legitimiloj. Sesdek horojn post la amasmurdoj de la stacidomo, la televidkanaloj ankoraŭ ne zorgis detale raporti pri la okazintaĵoj.

La televidkanaloj ne opiniis necese memorigi, ke la aam aadmi (ordinaraj homoj en la hindia lingvo), kiuj pretervivas en Mumbajo, ne estis ĝenataj de la fermo de la kvinstelaj hoteloj Taj, Oberoi kaj Trident. Ili certe pli suferis pro la halto de busoj kaj trajnoj, eĉ dum unu horo. En la plej bonaj kazoj, tiaj informoj aperis kiel pasantaj bendoj malsupre de la tv-ekranoj, dum la kameraoj nur filmis la okazantajn ekscitajn eventojn en la Taj-hotelo aŭ konstruaĵo Narinam Bhavan.

(...) La Taj Mahal-hotelo, kiu kunigas riĉulojn kaj potenculojn de Barato kaj de la planedo ja estas simbolo: tiu de potenco, mono kaj politiko, ne tiu de Barato. La simbolo de financistoj kaj friponoj de Barato.

(...) Ja tial ĝi estis la celo de la teroristoj. Ili scias, ke ordinaruloj ne kolapsas, eĉ kiam bomboj eksplodas en iliaj trajnoj aŭ bazaroj. Ili ĉiam rebonfartas post elprovaĵoj. Estas por ili la nura maniero pretervivi. (...) Tiu fama eltenemo, pri kiu ni ofte aŭdas. Ĉi-foje tiu esprimo incitis la fakulojn de la inform-televidkanaloj kaj ties direktorojn. (...) Ili tamen laŭdis la kapablon rezisti sortobaton de la baratanoj post la eksplodoj en trajnoj kaj bazaroj, kiuj mortigis kaj kripligis tiom da aam aadmi. La eltenemo de la ordinara laboristo ne ĝenis la riĉan negoc-klason en Mumbajo dum estis laboro, produktado kaj filmadoj. Sed kiam venis ilia vico, la riĉuloj senhonte montris sian nervozecon kaj rifuzis esti mem eltenemaj. Hodiaŭ ili petegas la registaron protekti ilian vivon, iliajn naĝejojn, drinkejojn kaj restoraciojn, same kiel la Citibank, General Motors kaj similaj, kiuj almozpetas publikajn helpojn ĉar iliajn monujojn malplenigis ilia propra ideologio. (...)

Gnani SANKARAN

Malstabila kunvivado en Keralo

DOMOJ ORNAMITAJ per pentritaj hinduismaj difiguroj, aliaj ornamitaj per islama lunarko kaj stelo. Unu apud la alia. Serene. Tion oni povas vidi en Keralo, en la Koĉi-regiono. La kamparanaj familioj regule vizitadas unu la alian, kaj prizorgas infanojn reciproke. Kristanoj, videble pli riĉaj, vivas en belaj vilaoj, kiuj aspektas strange inter tiuj malgrandegaj domaĉoj, kiujn oni ĉi tie nomas “domoj”. Tamen, ĉiu posedas ĝardenon kaj kultivas spicaĵojn por propra uzo — cinamon, muskaton, ktp — kaj ankaŭ kafon, tapiokon, citronojn, grapfruktojn kaj rizon. La viroj laboras en la urbo kaj revenas vespere motorcikle, kiam suno malaperas malantaŭ arboj. Eĉ la plej etaj konstruaĵoj el cementbrikoj kaj lado disponas pri elektro kaj kuranta akvo; ilin protektas tegmentoj el tegoloj.

Jes ja Keralao havas apartan situacion. Ĝi profitas el la mono sendita de la elmigrintoj en la landoj de la Persa Golfo, el turismo, el alta proporcio de legopovuloj, kaj el progresema registaro, gvidata de komunistoj. Male al aliaj regionoj de Barato, ĝi havas prosperan islaman mezklason; 25% de la loĝantoj apartenas al tiu komunumo, kies granda parto vivas en Kalikuto, kun duonmiliono da loĝantoj, 3-a plej granda urbo de la ŝtato. Ĝi havas vastan modernegan komercan centron, islamajn preĝejojn, bonstatajn trotuarojn, tri islamajn gazetojn kaj religiajn instituciojn. Du islamaj politikaj partioj (Muslim League kaj Indian National League) nun partoprenas la koalicion gvidatan de la komunistoj. “La islamanoj posedas preskaŭ ĉiujn nemoveblaĵojn de Kalikuto, klarigas la negocisto E.O. Mirshad, du hotelojn, la komercan centron, kaj baldaŭ aliajn; kaj ĉirkaŭ cent islamajn preĝejojn, ĉiujn konstruitajn danke al mono de la Golfo. Araboj ne havas sufiĉe da malriĉuloj por disdoni sian almozon (zekaat) , tial ili konstruas preĝejojn ĉi tie.”

Ĉu ĉi tiu bonfarto estas minacata? “Safranaj manifestacioj” (= hinduismaj) okazas nun regule, kaj timo kreskas. S-ro M.T. Kapur, kristana taksiisto, kiu voĉdonas por la Partio de la Kongreso, opinias, ke la islamanoj estas danĝeraj: “ili provas konverti hinduistojn kaj varbas krimulojn, kiujn ili transformas en ĝihadistojn.” En 2008 la unuan fojon, la loĝantaro maltrankviliĝis pro partopreno de islamanoj en perfortaj agoj. Komence de novembro 2008, la diversaj lokaj islamaj organizaĵoj publikigis komunan komunikaĵon, kiu kondamnas terorismon.

Wendy KRISTIANASEN

EN LA SUDO, LA MALDEKSTRO EN DEBATO

Renegatoj kaj ribeluloj

LA UNUA, ERNESTO OTTONE, estis direktoro pri strategiaj analizoj de la ĉilia prezidanto Ricardo Lagos, de 2000 ĝis 2006; la alia, Sergio Muñoz Riveros, estas konsilisto de la registaro de s-ino Michelle Bachelet. Ambaŭ estis parto de la centra komitato de la Komunista Junularo kiam la generalo Augusto Pinochet dispremis la registaron de Salvador Allende. La tempo faris sian efikon. “Ni ne timas rekoni ke ni trompiĝis”, skribas ili.* Memkritiko (ĉiam bonfara) de la Popola Unueco kaj konstato: la hororoj de la diktatoreco rehonorigis la “formalan demokration” kaj la homrajtojn. Tio, kontraŭ kio ribelendas, esta la malriĉeco, la marĝeneco, la maljustaĵoj, la malegaleco de ŝancoj, la diskriminacioj.

* Ernesto Ottone kaj Sergio Muñoz Riveros, Après la révolution. Rêver en gardant les pieds sur terre. [Post la revolucio. Revi kun la piedoj surtere.], L’Atalante, Nanto, 2008, 221 paĝoj, 12 eŭroj.

Daŭre “maldekstraj”, niaj du aŭtoroj montriĝas plenaj de bona volo: “Ni atribuas al ni la deziron lerni el niaj eraroj.” Nur, ili etendas la lernemon iom malproksimen: “Kiel la franca ĵurnalisto Laurent Joffrin, ni venis al la konkludo ke la socialista revolucio [...] estas danĝera mito kiu liberigas la totalisman Leviatanon kiam ĝi sukcesas, la terorismon kiam ĝi fiaskas.” En tiuj konkludoj, la “socialismo de la 21-a jarcento”, kiun atribuas al si pluraj landoj de Latinameriko, estas “nova vojeraro”. Sekvas, aparte, vera malkonstruo de la venezuela prezidanto Hugo Chávez, apogate de citaĵoj de la franca “filozofo” Bernard-Henri Lévy aŭ de Jean-François Revel.

Oni povus kontraŭmeti al niaj du renegatoj la “rimarkindan daŭrigon de la popola subteno al la projektoj “naciismaj”, “disvolvismaj” aŭ “bolivaraj” portataj de Rafael Correa [Ekvadoro], Evo Morales [Bolivio], Hugo Chávez kaj eĉ Lula [Brazilo] [...]. Popolaj sukcesoj kiuj, estas vere, ŝuldas multon al la starigo de ampleksaj socialaj programoj”.* Tio estus sendube senutila. Ilia (nova) religio ŝajnas preta. “Pro la stumbladoj sur la realo, [la maldekstro] komprenis ke ĝi devis forlasi siajn antaŭajn kredojn pri la maliceco de la kapitalisma sistemo.”

* Etat des résistances dans le Sud — 2008 [Stato de la rezistadoj en la Sudo — 2008], Centre tricontinental — Syllepse, — Loveno-la Nova — Parizo, 2007, 240 paĝoj, 18 eŭroj.

Jen aserto iom hazardema. Ne la tuta maldekstro renegatis. La kialoj de tio troviĝas en la lastaj verkoj de Jean Ziegler.* Daŭre emociplena kaj engaĝita, li parolas pri io kion li konas: speciala raportisto de la Unuiĝintaj Nacioj pri la rajto je nutraĵo de 2001 ĝis 2008, li estas hodiaŭ membro de la Konsulta Komitato pri Homrajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj. Pasante de Niĝerio ĝis Bolivio, de la salonegoj de internaciaj konferencoj ĝis la plej malfavorataj vilaĝoj de la planedo, li ilustras, en viva stilo, per kiu li restarigas siajn surlokajn spertojn, la perforton kiun praktikas la Okcidento kaj la kapitalismo kontraŭ la popoloj de la Sudo. Ekzemple priskribante la detruadon de la afrika kotonmerkato kaj la novan interkonsenton pri ekonomia partnereco ĉantaĝe truditan de la Eŭropa Unio al la AKP-landoj (Afriko, Karibio, Pacifiko). Aŭ, esplorante la simptoman sorton de Niĝerio, la lando kun la plej granda loĝantaro de Afriko kaj unu el la plej riĉaj de la mondo, “regule monelpremata de la okcidentaj sinjoroj de la ekonomia mondmilito”.

* Jean Ziegler, La Haine de l’Occident [Malamo al la Okcidento], Albin Michel, Parizo, 2008, 299 paĝoj, 20 eŭroj.

La abrupta reapero de la vundita memoro de la Sudo (sklaveco kaj koloniismo), tre larĝe pritraktata, kiu aldoniĝas al la konstanta skandalo de la divido de la petrolaj kaj gasaj profitejoj, de la kompliceco de la oligarĥioj de la Sudo kaj de la hipokriteco de la Monda Banko (por ne paroli nur pri ĝi), klarigas, laŭ la aŭtoro, “malamon al la Okcidento” hodiaŭ larĝe disvastiĝintan. Tie, kie Ottone kaj Muñoz perdiĝas en vanaj konsideroj — “La progresemaj fortoj devas levi la defion kiu konsistas el difini novajn formojn de morala kaj kultura konduto de la socio, bazitajn sur la batalo kontraŭ la malnovaj kaj novaj maljustaĵoj”-, Ziegler konstatas ke, en 2007, la mortoj kaŭzitaj de la subevoluo en la Sudaj landoj plimultiĝis al pli ol kvindek-naŭ milionoj da homoj. Kaj li donas la parolon al la bolivia prezidanto Morales: “Unuece kaj organizite, ni ŝanĝos la ekonomiajn politikojn kiuj ne kontribuas al plibonigo de la situacio de la naciaj plimultoj. [...] Ni havas la devon solvi tiujn problemojn generitajn de la privatigo kaj aŭkcia vendo de niaj naturriĉaĵoj. [...] La sociaj movadoj volas daŭre antaŭeniĝi por liberigi nian Bolivion, liberigi nian Amerikon.”

Maurice LEMOINE.

Carine Clément agresita en Rusio

FRANCA SOCISCIENCISTINO vivanta de dek-kvin jaroj en Rusio, esploristo kaj instruisto ĉe la Instituto pri Socisciencoj de la Akademio de Sciencoj, fondinto de la Instituto de Kolektiva Agado*, regula kunlaboranto de Le Monde diplomatique, Carine Clément suferis tri agresojn ene de du semajnoj, la lastan la 13-an de novembro. Dum ŝi iris al publika kunveno pri la ekonomia krizo en Rusio, du individuoj injektis en ŝian femuron per injektilo ne identigitan likvaĵon. Trans la impresa karaktero de tiu evento, necesas demandi sin pri la signifo de tiuj atakoj.

* Movado de subteno al kolektivaj iniciatoj kaj ĉefa informejo pri ili. Oni trovas en la retejo www.ikd.ru peticion koncerne la agresojn kontraŭ la membroj.

Carine Clément, aktivulino pri sociaj rajtoj, travojaĝas la landon de jaroj por defendi la rajton je loĝejo de la loĝantoj, la strikantajn laboristojn de Ford aŭ la migrajn laboristojn alfrontitajn al rasismo kaj al ekspluatado, pozicio pro kiu ŝi estis multfoje atakita de la ekstremdekstro. Fine de oktobro, La Unio de la Konsilantaroj de Kunordigado de Rusio, al kies fondado ŝi kontribuis por federigi la sindikatajn kaj civitanajn iniciatojn, partoprenis en Tago de la Kolero. Clément cetere ĵus finis programon de kolektiva esplorado pri la agantoj de la mobilizadoj kaj partoprenis en multaj internaciaj projektoj kiuj kondukis al publikaĵoj. Kun aliaj socisciencistoj kaj juristoj ŝi klopodas nun por enkonduki ŝanĝojn en la laborleĝaro en Rusio. Fine, ŝia longdata partnereco kun la asocio de solidareco kun Ĉeĉenio Sindikata ĉarvico ilustras tiun kapablon ligi la sociajn problemojn kun la ĉeĉena konflikto.

Tiu afero troviĝas en kunteksto de timigado kontraŭ aktivuloj kaj ĵurnalistoj. En la nokto de la 13-a al la 14-a de novembro, s-ro Aleksej Etmanov, prezidanto de sendependa sindikato de la fabriko Ford de la regiono de Sankt-Peterburgo, estis ene de semajno dufoje atakita, dum la juna ĉefredaktisto de la Ĥimkinskaja Pravda (de la nomo de urbo en la antaŭurbaro de Moskvo), aktivulo por konservado de la arbaro kaj kontraŭ la spekulaj konstruadoj, estis trovita la saman matenon severe batita en la korto de lia multloĝeja domo.

Le Monde diplomatique aliĝas al tiuj kiuj postulas ke kiom eble plej kompleta enketo estu farata por identigi la agresintojn.

Anne LE HUÉROU.

Citaĵoj de anarĥiistoj

Maurice Lucas (1905)

“La universala voĉdonrajto estas la rajto por la civitano posedi 1/1460-on aŭ 1/1461-on (por la superjaroj) de la povo kiun li devus havi: do voĉdonilo ĉiuj kvar jaroj. La aŭtoritato siavice plenumiĝas ĉiutage.”

En la gazeto Germinal

James Guillaume (1876)

“La demando de la disdivido (de la havaĵoj) fariĝas tute duaranga, ekde kiam tiu de la proprieto estas solvita, kaj kiam jam ne ekzistas kapitalistoj kiuj deprenas ion el la laboro de la amasoj. Tamen, ni pensas ke la principo al kiu oni devas proksimiĝi kiom eble plej estas jena: “De ĉiu laŭ liaj fortoj, al ĉiu laŭ liaj bezonoj”.”*

* Guillaume citas tion el la Manifesto de la Komunista Partio, de Karlo Markso kaj Frederiko Engelso, el la jaro 1848. -vl

L’Organisation sociale.

Prudono (1865)

“Kio estas la interhelpo? Formulo per kiu la membroj de la socio, korporacio aŭ individuo, industriistoj, kampkulturistoj, promesas al si kaj garantias al si reciproke servon kontraŭ servo, krediton kontraŭ kredito, valoron kontraŭ valoro, informon kontraŭ informo, proprieton kontraŭ proprieto. Jen per kia radikala formulo la demokratio volas fondi la ekonomian juron.”

De la capacité politique des classes ouvrières [Pri la politika kapablo de la laboristaj klasoj]

Bakunin (1869)

“Evidentas ke la diferenco de la klasoj konserviĝas nur per la rajto je heredo. Per ĝi, la portempaj aŭ naturaj diferencoj de riĉaĵo aŭ de feliĉo eterniĝas, rigidiĝas por tiel diri kaj, fariĝante tradiciaj, kreas la privilegiojn de naskiĝo, fondas la klasojn kaj fariĝas konstanta fonto de ekspluatado de milionoj da laboristoj fare de miloj da homoj feliĉe naskitaj.”

En L’Egalité, en Ĝenevo.

Louise Michel (1883)

“La popolo mortas pro malsato, kaj ĝi havas eĉ ne la rajton diri ke ĝi mortas pro malsato. Nu, mi miavice prenis la nigran flagon kaj diris ke la popolo estas sen laboro kaj sen pano. Jen mia krimo. Vi juĝu tion kiel vi volas. Vi diras ke ni volas la revolucion. Sed estas la aferoj kiuj faras la revoluciojn.”

Deklaro antaŭ la asiza tribunalo de Sejno.

Laborista Federacio de la distrikto Courtelary (1880)

“Ĉar la principo de aŭtoritato estis ĉiam parto de la historia instruado, la popoloj nature nutris sin de ĝi; la principo mem ne estis kritikita, nur la formoj de aŭtoritato estis diskutataj laŭ la reguloj de la demokratio.”

Raporto prezentita al la Ĵurasa Kongreso.

Petro Aleksejeviĉ Kropotkin (1883)

“La burĝa gazetaro laŭdas al ni ĉiutage, ĉiutone, la valoron kaj la atingopovon de la politikaj liberecoj, de la “politikaj rajtoj de la civitano”: universala voĉdonrajto, libereco de elektoj, gazetara libereco, libereco kunveni ktp. Jen al kio reduktiĝas tiuj laŭdiraj politikaj liberecoj: gazetara libereco kaj la libereco kunveni, netuŝebleco de hejmo kaj de ĉio restanta estas respektataj nur se la popolo ne uzas ilin kontraŭ la privilegiitaj klasoj. Sed la tagon kiam ĝi ekuzas ilin por subfosi la privilegiojn, ĉiuj ĉi laŭdiraj liberecoj estas forĵetitaj.”

Parole d’un révolté.

Bakunin (1870)

“Estas per serĉado de la neeblo ke la homo ĉiam realigis la eblon. Tiuj, kiuj saĝe limigis sin al tio kio ŝajnis al ili la eblo, neniam antaŭiris eĉ unu solan paŝon.”

“Filozofiaj konsideradoj pri la reala mondo”, en Œuvres [Verkoj].

Max Stirner (1848)

“Se la homoj sukcesas perdi la respekton al proprieto, ĉiu havos proprieton, same kiel ĉiuj sklavoj fariĝas liberaj homoj ekde kiam ili ĉesas respekti en sia mastro mastron.”

L’Unique et sa propriété.

Sébastien Faure (1896)

“La hipotezo “Dio” estas senutila.”

La krimoj de Dio.

Fernand Pelloutier (1888)

“Nur per universala striko la laboristo kreos novan socion en kiu li jam ne trovos tiranojn.”

Eltiraĵo el polica raporto.

Louis Lecoin (1917)

“Mi pensas firme ke homo povas kaj devas rifuzi murdi aliajn. Per neobeo al la ordonoj de la militistaro, per rifuzo lasi min militistigi, mi agas konforme al mia anarĥiisma idealo. Mi estas logika kun miaj ideoj kaj restas konsenta kun mia koro, kiu suferas ĉe la spektaklo de tiuj malnoblaĵoj, kaj kun mia konscienco kiu indigniĝas pri tio ke la individuoj akumulas tiom da mizeroj.”

Letero al la armea registaro de Parizo.

Citaĵoj tiritaj el Ni Dieu ni maître. Les Anarchistes [Nek Dio nek mastro. La anarĥiistoj], kolektitaj kaj prezentitaj de Bernard Thomas, Tchou, Parizo, 1969, reeldono 2007.

Forlaso de popolo

LA 14-AN DE JANUARO, post kiam pli ol mil palestinanoj enfermitaj en mallarĝa terstrio kaj submetitaj al pafado — tera, mara, aera — de unu el la plej potencaj armeoj de la mondo estis mortigitaj de la israelaj trupoj, post kiam palestina lernejo transformita en ŝirmejon de la Unuiĝintaj Nacioj estis bombita*, post kiam rezolucio de la sola organizaĵo kiu vere reprezentas tiun “internacian komunumon” senĉese alvokatan postulis, vane, la ĉesigon de la militaj operacioj en Gazo, la 14-an de januaro do, la Eŭropa Unio montris kun kiom da decidemo ĝi povis reagi al tiu furiozaĵo miksita kun perforto kaj arogo. Ĝi decidis ... fari paŭzon en sia procezo de proksimiĝo kun Israelo! Tamen, por mildigi la efikon de tio kio ja povintus kompreniĝi kiel malaprobeto adresita al Tel-Avivo, ĝi sciigis ke temas pri dispono “teĥnika”, ne “politika”. Kaj ke la decido estis farita de “ambaŭ partoj”.

* “Bone, okazis kelkaj misoj”, koncedis s-ro Avi Pazner, proparolanto de la israela registaro. (France-Inter, 8-a de januaro 2009).

Israelo havas liberan manon. Ĝia armeo antaŭe detruis la plej grandan parton de la palestinaj infrastrukturoj financitaj de la Eŭropa Unio. Apenaŭ ia reago, nenia jura akuzo, nenia postulo pri riparo.* Poste Israelo trudis blokadon al malriĉa loĝantaro senigita je akvo, nutraĵo, medikamentoj. Daŭre nenio, se ne la eterna riproĉadmono kiu kulpigas ambaŭ protagonistojn same kun la preteksto ke la perforto de la pli forta ne estas ĉiam akompanata de submetiĝo de la pli malforta. Kial do Israelo povus imagi ke ĝia senpuneco ĉesos? Antaŭ dudek jaroj, la hebrea ŝtato jam antaŭzorgis subtenante, kontraŭ la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP), la eblan supreniron de reve perfekta kontraŭulo, la Hamaso, kun mezepoka ĉarto, kun malcerta milit-efikeco, kaj kiu ne celas “komuniki” ĉe la okcidentaj opinioj. Nu, se oni deziras bombi kaj kolonii senobstakle, nenio pli bonas ol la preteksto ke oni ne havas “partneron por paco”.

* Pierre Avril, “L’Europe paie, Israël détruit [Eŭropo pagas, Israelo detruas]”, Le Figaro, Parizo, 16-a de januaro 2009.

Ankaŭ en Usono nenio obstaklas la intencojn de la israela registaro. La 9-an de januaro, rezolucio de la Ĉambro de Reprezentantoj rekonis al ĝi la “rajton defendi sin kontraŭ la atakoj venantaj de Gazo”. La Senato kelkajn horojn antaŭe “reasertis la decidan subtenon de Usono al Israelo en ties batalo kontraŭ la Hamaso”. Sendube pro zorgo de “ekvilibro”, la unua rezolucio prezentis ankaŭ “sian kondolencon al la senkulpaj palestinaj viktimoj kaj al iliaj familioj”. Ĝi estis adoptita per tricent okdek voĉoj kontraŭ kvin. La dua, unuanime. La fronto de la usona ekzekutivo ankaŭ ne estas malbone tenata. Kelkajn horojn post anonci unuflankan batalhalton, s-ro Ehud Olmert telefonis cetere al la prezidanto de Usono por danki pro ties subteno. Tiu esprimiĝas ankaŭ per jara financhelpo, ne repagenda, de 3 miliardoj da dolaroj. De longa tempo neniu, ankaŭ ne s-ro Barack Obama, pensis pri kritiki ĝin.

Kun tiaj apogoj, la projekto de la grandaj israelaj partioj ŝajnas esti klara: detrui la perspektivon de vera palestina ŝtato kies starigo estas internacie rekonata celo. Trastriita de muregoj kaj barejoj, tratruata de kolonioj, Cisjordanio restus konglomeraĵo de bantustanoj transfuzata de la Eŭropa Unio. Kaj Gazo estos bombata ĉiufoje kiam plaĉas al ĝia najbaro “rebati”, malproporcie, al atencoj aŭ al raketpafoj. Envere, post sesdek-unu jaroj da malvenkoj, da humiligoj, da ekziloj, da rompado de subskribitaj interkonsentoj, da koloniigo, da fratomurdaj militoj, dum la registaroj de la tuta mondo lasis ilin al ilia sorto kaj permesis ke la internacia juro, inkluzive humanitara, estu premata per piedoj, estas preskaŭ mirakle ke la palestinanoj konservas la decidemon konkretigi iun tagon sian nacian identecon.

Se ili sukcesos tion, ili ŝuldos tion nek al la eŭropanoj nek al la usonanoj nek al la plejparto de la arabaj registaroj. En Gazo, refoje, ĉiuj kondutis kiel komplicoj de la senĉesa senposedigo de popolo.

Serge HALIMI.

Kontaĝa malobeemo

Malofte la anarĥiismo ne partoprenas, kun aliaj, en la sociaj bataloj. Sed, de la laborborsoj ĝis la libera amo kaj de la revolucia sindikatismo ĝis la ribelo, ili estas ankaŭ la fontoj de novaj formoj de subfosado de la establita ordo.

NE ESTAS LA plej eta el la paradoksoj de la anarĥiismo ke ĝi estas samtempe modesta socia movado kaj neordinara vektor de imago. Ĉiu, almenaŭ en Francio, konas tiun kanton de Léo Ferré kiu diras pri la anarĥiistoj: “Ili estas eĉ ne unu el cent, kaj tamen ili ekzistas.”*

* Originale: “Y en a pas un sur cent et, pourtant, ils existent.” -vl

Surstrate, unue, ĉar ili ne ofte maltrafas okazon de bataloj. Pli malrekte poste, per tio kion la socisciencisto Alain Pessin kvalifikas “imaga potenco de la anarĥiismo”*, kiu helpas ĝian socian forton.

* Alain Pessin, L’Imaginaire utopique aujourd’hui [La utopia imago hodiaŭ], Presses universitaires de France, Parizo, 2001.

La anarĥiismo estas kritika analizo formulita unuafoje en 1793 de la brita pensisto William Godwin en sia eseo pri la politika justeco*, konstante riĉigata dum la tuta 19-a jarcento per diversaj pensistoj, kiel Charles Fourier, Pierre-Joseph Proudhon (vidu Edward Castleton: La nefrekventebla Pierre-Joseph Proudhon) aŭ Miĥail Aleksandroviĉ Bakunin.

* William Godwin, Enquête sur la justice politique. Et son influence sur la morale et le bonheur d’aujourd’hui [Enketo pri la politika justeco. Kaj (pri) ĝia influo al la moralo kaj la feliĉo de hodiaŭ], tradukita de Denise Berthaud kaj Alain Thévenet, Atelier de création libertaire, Liono, 2005.

La ekzemplo de Godwin sufiĉe klare montras la manieron per kiu la liberecana pensado etendiĝas en la socio de lia epoko. Eziĝinta kun la inisma verkistino Mary Wollstonecraft — de kiu li havis filinon, Mary Wollstonecraft Godwin, pli konata sub la nomo de Mary Shelley (aŭtorino de Frankenstein)-, proksima de Lord Byron kaj de liaj amikoj, kiel de la romantika poeto Percy Bysshe Shelley, li inventis kaj dividis kun ili subfosan aventuron, ene de kaj ekster la kadroj politika, sociala kaj privata.* Tiu kolektiva sperto stampis la anglan socian pensadon de sia tempo kaj donis konsiderindan disradiadon al la anarĥiisma pensado.

* Percy Bysse Shelley, Lyrics and Shorter Poems, J.M.Dent — E.P. Dutton, Londono — Novjorko, 1935.

Sed oni datigas ĝenerale ĝian kreadon, kiel organizitan politikan movadon, kun la internacia kontraŭaŭtoritata kongreso de Saint-Imier, en Svislando, kiu kunigis, la 15-an kaj 16-an de septembro 1872, italajn, francajn, hispanajn, usonajn kaj jurasajn federacioj kaj sekciojn kiuj malkonsentis kun la orientiĝoj de la ĝenerala konsilantaro de Londono de la Internacia Asocio de Laboristoj (IAL). Tiu kongreso deklaras, interalie: “Detruado de ĉia politika potenco estas la unua devo de la proletaro.”

En Francio evoluis sur tiu tereno la influo de Proudhon, kiu aperas kiel unu el la fondintoj de la mutualismo, teorie kiel politike. Tiu movado havis ĝis du mil kasojn de mutuala helpo en 1848 kaj spertis fervoron kiu ne malvigliĝis ĝis ĝia instituciiĝo kun la Socia Sekureco aŭ la Mutualeco.*

* La forgeso de la anarĥiismaj devenoj de tiuj institucioj ŝuldiĝas grandparte al la fakto ke la sistemo de ekonomia analizo de Proudhon troviĝis en la ombro de la marksismo post la dua mondmilito.

La anarĥiistoj okupas ankaŭ gravan lokon en la sindikatismo, kun la kreado de laborborsoj kaj de la Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT laŭ la franca mallongigo) en 1895. Animataj de Fernand Pelloutier (1867-1901), la unuaj donas subtenon al malsanaj aŭ senlaboraj laboristoj; al tiuj kiuj estas batalantaj (speciale per la organizado de strikkasoj); ili partoprenas ankaŭ en la laborista edukado, per profesiaj aŭ ĝeneralaj kursoj kaj disvolvado de bibliotekoj.* La rolo de la anarĥiistoj en la CGT montriĝas ĉefe per la alpreno, en 1906, de la ĉarto de Amieno asertante ke la “sindikatismo sufiĉas al si mem” kaj organizante funkciajn principojn kiel la laŭvicigo de taskoj kaj la rifuzo de sindikataj salajrataj deĵorantoj. Tiu demando de sendependeco fronte al la politikaj organizaĵoj estis unu el la gravaj romplinioj inter komunistoj kaj anarĥiistoj en la tuta 20-a jarcento.

* Fernand Pelloutier, Histoire des Bourses du travail [Historio de la laborborsoj], Phénix, Villiers-sur-Marne, 2001.

Sed tiu movado subtenas ankaŭ sociajn mobiliziĝojn kiel la ribelon de la silklaboristoj de Liono en 1831. Oni longtempe serĉis inspirinton de la insurekto, ĥarisman ĉefon, antaŭ ol konstati ke ĝi baziĝis praktike sur la mutualismaj strukturoj kiujn estis kreintaj la ĉeflaboristoj kaj iliaj teksistoj.* Same okazis ĉe la Pariza Komunumo en 1871, en kiu partoprenis multaj heredantoj de Proudhon, de kiuj Eugène Varlin kaj Elisée Reclus estis la plej konataj reprezentantoj.

* Fernand Rude, Les Révoltes des canuts (1831-1834)[La ribeloj de la silkteksistoj (1831-1834)], La Découverte, Parizo, 2007.
De la Pariza Komunumo (1871) ĝis tiu de Oaŝako en Meksikio (en 2006)

EN TIU REGISTRO la ekzemploj multas: la anarĥiistoj estas malofte solaj ĉe la estiĝo de socia movado, sed ili kontribuas al radikaligo de la bataloj kaj de la instrukcioj. Tiel oni facile trovas en la diversaj formoj de sovaĝaj strikoj, de nekontrolataj ekstrikoj de laboristaj sektoroj, la ombron de anarĥiismo kiu donas la superrangecon al la produktisto, senpere, inkluzive pri la senco de lia batalo kaj ĝiaj orientiĝoj. Ekde la dua duono de la 20-a jarcento kaj ĉefe la 1970-aj jaroj, ne nombreblas tiuj agoj kiuj eskapas la kontroladon de la sindikataj respondeculoj, kiel la striko de la liverpulaj dokistoj, filmita de Ken Loach.* Sed oni devas honeste koncedi ke multaj protestantoj ne volas aŭdi pri anarĥiismo nek pri ajna alia estiĝinta ideologio kiu memorigas al ili, de proksime aŭ male, devigon ekster alia atingeblo.

* Ken Loach, Les Dockers de Liverpool [La liverpulaj dokistoj], AMIP, Parallax Pictures, BBC, La Sept-Arte, 1996.

“Komandi obeante!” Tiu instrukcio de la subkomandanto Markos, ribelulo en Ĉiapo ekde 1994 kun la zapatistaj indianoj, resonas en la koro de la solidarec-movadoj en kiuj la liberecanoj sufiĉe amplekse engaĝiĝas. En Meksiko mem, kun iom da distanciĝo disde la subkomandanto, kiu el ilia vidpunkto estas ankoraŭ tro trempita en la perspektivo de Ĉe Gevaro kaj de Lenino, la anarĥiistoj kontribuis silente ekde deko da jaroj al la ribelado ĉe la fronto de la ŝtatoj Gerero kaj Oaŝako. Ĝis la tago dum kiu floris la barikadoj en ĝojplena urbo, dum la “Komunumo” de Oaŝako, en oktobro kaj novembro 2006! Kun tri- ĝis kvar-cent grupoj, kiuj ĉiutage reinventis la radikalan demokration, la Popola Asembleo de la Popoloj de Oaŝako (PAPO) ribelis kontraŭ la guberniestro Ulises Ruiz, starigis barikadojn, proklamis sin sola plenrajta potenco, sed kovris la murojn per la belega slogano: “Ili volas nin devigi regi, ni ne cedu al la provoko.”

Tamen, pleje percepteblas la influo de la anarĥiisto en la kampo de la moroj, kie ili estis antaŭuloj. La anarĥiisma individuismo*, eĉ pli ol la liberecana komunismo, antaŭrangigas la integrecon de la individuo en ĝiaj sociaj rilatoj, ĝiaj personaj elektoj kaj ĝiaj politikaj decidoj. La individuo estas necedebla.

* Kiun oni ne konfuzu kun la dekstra aŭ maldekstra kontraŭkonformismo, aŭ kun la liberecana movado, proksima de la ekstremdekstro kaj kiu rekomendas en Usono la forigon de la ŝtato. Kiel indikis Errico Malatesta: “Ĉiuj anarĥiistoj, egale al kiu tendenco ili apartenas, estas iel individuistoj. Sed la reciproko estas neniel vera: ĉiuj individuistoj tute ne estas anarĥiistoj” (deklaro en la anarĥiista kongreso de Amsterdamo, aŭgusto 1907).

El tiuj konceptoj naskiĝis la precipaj bataloj por subfosi la sociajn rilatojn: edukado en liberecanaj lernejoj, virina kontraŭkoncipo, vira steriligo, abortigo, libera amo kaj ama kamaradeco, kritiko de la pareco, de la familio kaj de senigaj spacoj, vegetaranismo, naturismo, komunumoj, neperforto, ekologio kun Henry David Thoreau kaj lia Walden aŭ la arbara vivo*: ĉio destinita ŝanĝi la vivon tuj, sen atendi la “grandan tagon”, kaj kio spertis gravan sukceson en la okcidentaj socioj de la 20-a jarcento.

* Originale: Walden ou La Vie dans les bois. -vl

La anarĥiisma individuismo tiel rezistis pli bone ol aliaj al la tempa eluziĝo kaj al la historiaj malsukcesoj. Ĉar ĝi ne metis la ekonomion en la centron de ĉia analizo, ĝi ne spertis la saman pridubadon de siaj principoj kiel la komunistaj pensofluoj.

Ŝanĝi la vivon tuj sen atendi la “grandan tagon”

LA ANARĤIISTO NE estas funkciulo de la spririto, asertas li, kaj Alberto Kamus, mokante la membrojn de la Franca Komunista Partio kiu “ĉiam pravas”, vidis sin prefere kiel duba akompananto* de la anarĥiistoj. Ilia respekto al la individuo kaj al la libereco ŝajnas tiel malfacile kongruebla kun la obeado, ĉefe kiam la trudata ordo estas neakceptebla. En tiu registro necesas elvoki la statuson de rifuzanto de militservo. Tiu rifuzo de militservo (en Francio deviga ĝis 2001) estis elluktita en decembro 1963 de Louis Lecoin ĉe Charles de Gaulle, tiam prezidanto de la Franca Respubliko, fine de batalo komencita en 1958 kaj malsatstriko kiun li faris 74-jara. Lecoin cetere insistis pri la fakto ke la plej multaj rifuzantoj de militservo, kiujn li tiam defendis, ne estis liberecanoj sed Atestantoj de Jehovo.

* Vortludo en la franca: “compagnon de route” (vojaĝakompananto) de la komunista partio, kontraŭ “compagnon de doute” (akompananto de dubo). -vl. Albert Camus et les libertaires (1948-1960) [Alberto Kamus kaj la liberecanoj (1948-1960), skribaĵoj kolektitaj kaj prezentataj de Lou Marin, Egrégores, Marsejlo, 2008.

Kiel movado de batalo, la anarĥiismo ĉeestas hodiaŭ kiel hieraŭ ĉe multaj frontoj, de la kontraŭtutmondigo ĝis la batalo de la “senpaperuloj”*, de la kontraŭpintkunvenoj, dum la kunvenoj de la reprezentantoj de la plej riĉaj landoj de la planedo, ĝis la ekologia kaj la kontraŭatoma movado, sen forgesi la sindikatajn batalojn, ĉu en organizaĵoj kiel la CGT, Force ouvrière (FO), Solidaraj, Unuecaj, Demokratiaj (SUD) — aŭ en la Nacia Konfederacio de Laboro (CNT laŭ la franca mallongigo).

* Kontraŭleĝe enmigrintaj loĝantoj sen restadpermeso kaj konstante minacataj de malliberejo kaj de elpelo el la lando. -vl

Claire AUZIAS.

La nefrekventebla Pierre-Joseph Proudhon

KION ONI SCIAS pri la pensado de Prudono (Pierre-Joseph Proudhon), ducent jarojn post lia naskiĝo, la 15-an de januaro 1809? Formulon: “Proprieto estas ŝtelo!”*, sed apenaŭ pli. Tiu kiun [?Augustin Sainte-Beuve priskribis kiel la plej grandan prozo-verkiston de lia epoko, aŭ Georges Sorel kiel la plej eminentan francan filozofon de la 19-a jarcento, trovas azilon jam nur en liberecanaj librejoj kaj sur la bretoj de kleruloj. Malsame ol aliajn pensistojn kaj verkistojn de la sama epoko — Karlo Markso, Auguste Comte, Jules Michelet, Viktoro Hugo aŭ Alexis de Tocqueville-, la grandaj eldonejoj malestimas lin.

* Originale: “La propriété, c’est le vol!”. -vl

La centjariĝo de lia naskiĝo, en 1909, tamen ne pasis nerimarkite. La prezidanto de la Franca Respubliko, Armand Fallières, vojaĝis al Bezancono, naskiĝurbo de Prudono, por inaŭguri bronzan statuon de la “patro de l’ anarĥiismo”. La durkhejmismaj socisciencistoj*, la juristoj, la respublikanaj advokatoj de laikeco, la teoriistoj de la revolucia sindikatismo kaj eĉ kontraŭparlamentaj monarĥistoj tiam interesiĝis pri li.

* Disvolvante sciencon de sociaj faktoj, Emile Durkheim (1858-1917) inventis novan fakon: la socisciencon.

Sed la anarĥi-sindikatisma ondo rapide malaltiĝis. La intelektuloj kaj laboristoj kiuj alte taksis Prudonon antaŭ la unua mondmilito emis post la rusa revolucio transformi lin en kontraŭ-Markson. La pacistoj favoraj al starigo de la Societo de la Nacioj alvokas liajn federismajn ideojn. La defendantoj de la Vichy-reĝimo* siavice uzas certajn korporaciajn aspektojn de lia pensado por doni pravecon al sia reĝimo. Tio ne sufiĉis por savi la statuon de Prudono, kiun la nazioj dum la okupado fandas, sed ĝi daŭreme difektis la krediton de la pensisto ĉe la progresemuloj.

* Faŝisma registaro de Francio sub la okupado de la germanaj nazioj, sub la generalo Pétain. -vl

Des pli ke post la milito en Francio, en la maldekstraj rondoj, intelekte superregis la marksismo kiu metis en la duan vicon aliajn fontojn tamen tre riĉajn de la socia pensado de la 19-a jarcento. Do, foriĝis Prudono, kiu serĉis mezan formon inter la privata proprieto (ekskluziva alproprigo de la havaĵoj fare de privatuloj)* kaj la komunismo (egaleca alproprigo kaj distribuado de la havaĵo de la privatuloj fare de la ŝtato)*.

* Ni notu tamen ke tiu difino de kapitalismo ne montras ties apartecon; ĝenerale la kapitalismo, kompare kun aliaj sociaj sistemoj, difineblas per la privata proprieto de la produktiloj (produktrimedoj). -vl
* Ankaŭ tiu supraĵa difino ne trafas la esencon de komunismo, sed eble tiun de socialisma revolucio. -vl

De kie venas tiu antaŭulo de anarĥiisma “tria vojo”? Naskita de patro barilfaristo kaj bierfaristo kaj de patrino kuiristino, Prudono montriĝas tre talenta pri klasika literaturo antaŭ ol devi, pro financaj problemoj de sia familio, forlasi siajn studojn por labori kiel presisto. Danke al la helpoj de certaj samregionanoj, li akiras trijaran stipendion de la Akademio de Bezancono por daŭrigi siajn lingvosciencajn kaj filologiajn esploradojn. Prudono tiam rimarkis la diferencojn de klaso kaj de sperto inter li kaj la membroj de tiu instituto kiuj devis daŭrigi siajn studojn en Parizo. Li rimarkas ankaŭ la limojn de la klopodoj de liberalaj teoriistoj de la Restaŭrado kaj de la Julia Monarĥio pravigi la suverenecon surbate de la superaj kapabloj de la posedantoj.

Estis la epoko de la censa voĉdonado: tiu, kiu posedas, voĉdonas por elekti iun kiu posedas ankoraŭ pli ol li. Fronte al la necedebla kaj sankta rajto je proprieto, la realeco de la mizero, tiu de la paŭperismo, kontraŭdiras la esperojn de la liberaluloj kiam tiuj provas en la sama momento enradikigi la socian ordon en la civilan juron de la privatuloj.

Post la tagoj de junio 1848, li fariĝas la plej diabligita homo de sia tempo

KONVINKITA KE LA distribuado de la riĉaĵoj ene de la socio gravas pli ol la politika reprezentado, Prudono ne vidas en la etendiĝo de la voĉdonado rekomendata de la respublikanoj sufiĉan solvon por la problemo de la sociaj malegalecoj. Tiu konstato kondukas lin al la politika ekonomio.

Li pensas ke la valoro de io taksendas laŭ ĝia “utilo”, do ĝiaj soaciaj, realaj kaj materiaj efikoj. Liaj ekonomikistaj samtempuloj, zorgaj pri la cirkulado de la riĉaĵoj tra interŝanĝoj, difinas ĝin sendepende de la ekzistobezonoj de la produktantoj. “La produktoj interŝanĝiĝas kontraŭ produktoj”, diris tiam Jean-Baptiste Say (1767-1832). Tio signifas ke la vendo de la varoj estas favorata de la komerco per aliaj varoj kaj ke, lastinstance, la produktoj valoras tiom kiom ili kostas. Bazitaj sur konvencioj, la valoro ne havas fiksan bazon.

Laŭ Prudono, ĝi do difiniĝas laŭ ĝia utilo. Kompreneble, la idealo de ekvilibro inter produktado kaj konsumado restas dezirinda, sed, pro atingi ĝin, la vendata produkto kaj la laboro kiun tiu produkto entenas devas troviĝi en konstanta akekvateco. Nu, la jura naturo de proprieto obstaklas egalecajn interŝanĝojn, ĉar la riĉaĵo restas koncentrita en la manoj de la proprietuloj, rentuloj kaj kapitalistoj. Konvenus do legi la merkato-leĝon de Say (la oferto kreas sian postulon) multe pli revolucie.

Strange, tiuj tezoj altiris tiutempajn liberalajn ekonomikistojn, kiel Adolphe Blanqui, fraton de Louis Auguste Blanqui la revoluciulo. Ilia ikonrompa karaktero ŝajnis kapabla fari ponton inter la kritiko de la socialistoj (kiujn Prudono riproĉas verki novkristanajn konfuzaĵojn kiuj esprimas malprecizajn kaj penstradiciajn sentojn, kiel fratecon) kaj tiun de la ekonomikistoj, juristoj kaj filozofoj de la reganta ordo.

Tiuterene Markso mem alte taksis la teorion de plusvaloro kiun Prudono formulis en Kio estas la proprieto?* (1840): “La kapitalisto, laŭdire, pagis la taglaborojn de la laboristoj; por esti preciza, necesas diri ke la kapitalisto pagis tiom da fojoj unu taglaboron kiom li dungis da laboristoj ĉiutage, kio tute ne estas la samo. Ĉar, tiun grandegan forton kiu rezultiĝas el la unuiĝo kaj de la harmonio de la laboristoj, de la kunverĝo kaj de la samtempeco de iliaj klopodoj, tiun li tute ne pagis. Ducent soldatoj starigis en kelkaj horoj la obeliskon de Luksoro sur sian bazon; ĉu supozeblus ke unu sola homo, en ducent tagoj, sukcesus tion? Tamen, laŭ kalkulo de la kapitalisto, la sumo de la salajroj estis la sama. Nu, kulturenda dezerto, konstruenda domo, ekspluatenda manufakturo, tio estas la starigenda obelisko, tio estas delokenda monto. La plej malgranda riĉaĵo, le plej eta entrepreno, la ekfunkciigo de la plej malgranda industrio, postulas kunagadon de tiom diversaj laboroj kaj talentoj, ke unu sama homo por tio neniam sufiĉus.”*

* Originale: Qu’est-ce que la propriété?. -vl
* Aldonindas, ke kvankam tiu aspekto de la industria laboro, per kiu Prudono provas kompreni la plusvaloron, estas eco de grandskala laboro, kiu estas ĝenerale uzata en kapitalismo, ĝi ne estas ties propraĵo (la ekzemplo de Prudono mem ne estas industria, kaj ĝi aplikeblus same al la origina starigo de la sama obelisko en la egipta Luksoro mem en la antikveco, same kiel al la konstruado de la piramidoj). Tiu aspekto de laboro kiu laborigas diversajn homojn samtempe, tute ne estas la esenco de la plusvaloro kiun priskribas Markso kaj kiu estas ankaŭ nuntempe la bazo de moderna ekonomiko kaj kiu estas la baza principo laŭ kiu la kapitalisma sistemo funkcias. Cetere Markso mem konvinke analizis kritike tiun teorion de Prudono, ne nur en sia “Kapitalo”, sed ankaŭ en sia prelego Salajro, prezo kaj profito, elŝutebla en Esperanto ĉe http://vlutermano.free.fr/... kaj aĉetebla libroforme ĉe la Esperantaj librovendejoj. Estas mirige ke la aŭtoro de tiu ĉi artikolo evidente ne konas la kritikon de tiu Prudona tezo, sed tiu fenomeno de ekonomika analfabetismo ŝajnas esti sufiĉe kutima ĉe multaj anarĥiistoj, bedaŭrinde.-vl

Markso sendube ankaŭ dividis la kritikon kiun Prudono faris pri tio kion li, en siaj manuskriptoj de 1844, nomus la “kruda komunismo”. La rompo inter la du homoj, kiuj frekventiĝis en Parizo, okazis en 1846. Markso ne hezitis esprimi siajn sarkasmojn kontraŭ aŭtoro kiu preferis, kiel li skribis al li en sia rompa letero, bruligi la proprieton “per milda fajro”. Li konsideris la deziron de Prudono repacigi la proletaron kaj la mezan klason, por renversi la kapitalismon, kiel la emon de “etburĝo konstante balanciĝanta inter kapitalo kaj laboro, intr politika ekonomio kaj komunismo”.

Post la revolucio de 1848 kaj la instalo de la 2-a Respubliko, Prudono elektiĝis deputito kaj sidis en la komisiono pri financoj de la Ĉambro. Li postulis tie la starigon de nacia banko, kapabla centrigi la financon; la mono, garantiata de la produktado, havus tie nur pure konfidan valoron (la franko estis tiam garantiata de oro). Li postulis ankaŭ la reduktadon de la kvotoj de interezo, de diskonto kaj de la luprezoj kaj de la fermadpagoj. Post la tagoj de Junio*, tiuj proponoj kaŭzis al li la statuson de la plej karikaturata kaj diabligata homo de sia epoko en la burĝa gazetaro.

* La Nacia Asembleo, superregata post la elektoj de la 23-a de aprilo 1948 de la konservativuloj, fermis la Naciajn Laborejojn [Ateliers nationaux] — institucion destinitan doni laboron al la parizaj senlaboruloj-, kaj per tio kaŭzas perfortan ribelon en la ĉefurbo. Inter la 22-a kaj la 26-a de junio, proksimume kvar mil ribelantoj estis mortigitaj. Same multaj estis deportitaj en Alĝerion.

Ĉar la Prudonaj reformprojektoj fiaskis, ilia aŭtoro komencis pensadon pri la seneliraj kontraŭdiroj de la politika reprezenteco. Laŭ li, la sperto de la 2-a Respubliko prezentis la aperon de elekt-oligarĥio en kiu la deputitoj ne estas realaj mandatuloj, ĉar la konsento de la civitanoj kun la leĝoj estas nur malrekte esprimata dum la leĝdonaj elektoj.

Plej ofte la popolo restas do senpova fronte al siaj delegitoj, kiujn ĝi povas sankcii nur per rifuzo reelekti ilin. Fakte, la rompo inter elektitoj kaj elektintoj grandiĝas rapide. Kaj Prudono atestas: “Necesas esti vivinta en tiu izolĉelo kiun oni nomas la Nacia Asembleo por kompreni kiel la homoj kiuj tute ne konas la staton de lando estas preskaŭ ĉiam tiuj kiu reprezentas ĝin.” (La konfesoj de revoluciulo*, 1849.)

* Originale: Les Confessions d’un révolutionnaiere. -vl
La proletaro devus krei asociojn bazitajn sur la principo de interhelpo

SED LIA ANALIZO transiras tiun simplan konstaton: li pensas ke la Konstitucio de 1848 donas tro da ekzekutiva potenco al la prezidanto de la Respubliko kaj ke la evoluo al diktatoreco estas neevitebla. Malliberigite pro esti denuncinta la malfortiĝon de la Asembleo kaj la intrigojn de Louis Napoléon Bonaparte*, poste elreviĝinte same de la malkuraĝo de la burĝaro fronte al la ŝtatrenverso de la 2-a de decembro 1851 kiel de la populareco de la imperia reĝimo ĉe la popolaj klasoj, Prudono observas amare, en sia ĉelo, la instaliĝon de la Dua Imperio (vidu ĉi-sube la eltiraĵojn el liaj nepublikigitaj taglibroj).

* Tiu estis elektita, triumfe, prezidanto de la Respubliko en decembro 1848.

Post sia liberigo, en 1852, li leviĝas kontraŭ la koncentriĝo de la riĉaĵoj — ligita kun la koncesioj de fervojo kaj kun la sekretaj interkonsentoj de la Borsaj spekulistoj — en la manoj de nur kelkaj. Prudono devas, en 1858, ekziliĝi en Belgion por eviti novan malliberiĝon post publikado de lia kontraŭklerika verko Pri justeco en la revolucio kaj en la eklezio* Li revenas Parizon nur fine de sia vivo, pli pesimisma ol iam ajn pri la “demokratieco” de la universala voĉdonado.

* Originale: De la justice dans la Révolution et dans l’Eglise. -vl

En siaj lastaj skribaĵoj antaŭ sia morto, la 19-an de januaro 1865, li denuncas eĉ la senutilecon de laboristaj kandidatiĝoj. La proletaro devus rompi kun la “burĝaj” institucioj, krei asociojn bazitajn sur la principo de interhelpo* kaj instituciigi la reciprokecon. Mallonge, inventi “laboristan demokration”.

* Ni uzas tiun esprimon samsence kiel “reciproka helpo” kaj “mutualeco”. -vl

Se lasi flanke certajn aspektojn de la konceptoj de Prudono (kontraŭinismo, mizogineco, eĉ iom da kontraŭjudismo), oftaj ĉe la socialistoj de la 19-a jarcento, lia pensado restas aktuala. Speciale se konsideri la etoson de skeptiko al la funkciado de la demokratia sistemo en la evoluintaj kapitalismaj landoj. Ĉar ne certas ke la interesoj de la popolaj kaj laborantaj klasoj estas hodiaŭ pli bone “reprezentataj” de la politikaj partioj ol en la epoko de Prudono...

Ĉu en ĉiuj nunaj klopodoj por “modernigi” la socialismon ekzistas spaco por ideologio kiu rekomendas radikalan sed pacan klasan rompon; kiu postulas la organizadon de la socio laŭ interhelpa labordivido kaj celas plej malgrandan diferenciĝon de la salajroj; kiu alstrebas justecon zorgante pri la ekonomio; kiu preferas la soci-profesian reprezentiĝon al universala voĉdonado ĉiam suspektinda degeneri en cezarismon; kiu deklaras la militon al la spekulistoj kaj grandaj riĉaĵoj; kiu predikas federismon radikale malcentrigan kaj ne liberkomercan? Aŭ ĉu Prudono estas ĉefe destinita al tiuj kiuj, pli marĝenaj kaj malpli aperantaj ĉe la komunikiloj, kiuj preferas la liberecanajn rondojn al la televidan scenejon?

Atende la malverŝajnan venon de la prezidanto de la Respubliko al Bezancono por celebri, la 15-an de januaro 2009, la ducentjariĝon de la naskiĝo de Prudono, oni povas simple esperi ke tiu pensisto kaj tiu aktivulo retrovu parton de la famo kiun li havis antaŭ cent jaroj.

Edward CASTLETON.

Nepublikigitaj paĝoj el la taglibro de PRUDONO

Honto al la universala voĉdonado

De la 7-a de junio 2849 ĝis la 4-a de junio 1852, Prudono estis malliberigita, en la prizono Sainte-Pélagie pro la delikto de “ofenda al la prezidanto de la Respubliko”. Li travivis tie la ŝtatrenverson de la 2-a de decembro 1851 kiu triumfigis la imperiestron Louis Napoléon Bonaparte. La taglibrojn kiujn li konscience plenigis en tiu epoko — kaj el kiuj ni aperigas ĉi tie du eltiraĵojn — atestas pri la profunda elreviĝo pri la rekta universala voĉdonado, konsiderata respondeca pri la instaliĝo de la Dua Imperio. Kun fortego same granda kiel sia malpardonemo, Prudono akuzas ambaŭ, “stultan” proletaron kaj “malkuraĝan” kaj “monavidan” burĝaron, kiujn li tamen strebis pacigi.

4-a de decembro 1851

Mi leviĝas je la 5:30 h. Mia dormo estis febra, inflameca, kun neelteneblaj batadoj de arterioj. La krizo estas terura. (...) Fripona aventuristo, elektita de popola iluzio por prezidi al la destinoj de la Respubliko, profitas niajn civilajn malkonsentojn por disŝiri la Konstitucion, suspendi la leĝojn, ĉasi, malliberigi la reprezentantojn, murdi per siaj satelitoj tiujn kiuj, rezistante, plenumas la plej sanktan el la devoj, li kuraĝas, la tranĉilon ĉe la gorĝo, postuli de ni la tiranion. Parizo similas en tiu ĉi momento al virino ligita, buŝoŝtopita kaj perfortita fare de rabisto. Se mi estus libera, mi enfosus min sub la ruinoj de la Respubliko kun la fidelaj civitanoj, aŭ mi forirus por vivi malproksime de patrujo malinda je la libereco.

9-a de decembro 1851

Mi pasigis malbonan nokton. La ĉagreno persekutas min. (...) La progreso de la sciencoj kaj de la filozofio subite [alten] puŝis la eliton de la spiritoj en Eŭropo al eksterordinaran gradon; la amasoj estas malmulte aliaj oli ili estis en la mezepoko. Ni kredis povi kapti ilin per la racio, la interesoj, la nacia digno, la amo al libereco. Tute vane. Du trionoj de la kamparanoj kredas pli sian pastron ol sian advokaton; la fascino de la imperiestro Napoleono estas ankoraŭ tia ke nenia rezonado povas forblovi ĝin. La Popolo estas monstro kiu forvoras ĉiujn siajn bonfarantojn kaj siajn liberigantojn. Ne ekzistas, kiel ni kredis, revolucia popolo; ekzistas nur elito de homoj kiuj kredis povi, pasiigante la popolon, aplikigi siajn ideojn pri publika bonfarto. (...) Ĉio bone pruvas ke, ekde nun, preni la popolon kiel arbitron de ĝia propra bonfarto signifas profesiigi samtempe trompeblulon kaj ĉarlatanon.

15-a de decembro 1851

(...) Francio estas jam nenio: Louis ‘Bonaparte estas la subparoĥestro de la jesuitoj, la brako de la eklezio, la tre humila servanto de la servanto de la servantoj de Dio. (...) Honto al tiu nacio malkuraĝa, putra de merkantilismo, al ĝiaj absurdaj monarĥistoj, al ĝiaj fanfaronaj jakobenoj, al ĝia egoisma, materialisma burĝaro sen fido nek publika spirito, al ĝia stulta proletaro ĉiam avida je ekscitiĝoj kaj ĉiam preta al ĉiaj prostituciiĝoj. (...) Honto al la klerikaro hipokrita, ĵurrompa, fabrikanto de ĉiaj fiaĵoj kaj perfidoj; honto al tiu armeo sen ajna publika spirito, konsistanta el sovaĝaj bestoj, al kiuj de dudek jaroj la militoj de Afriko servas kiel lernejo por mortigi la homojn senkompate kaj sen konsciencriproĉoj. (...) Ho! tiu reakciularo malmeritas la providencon* kaj humanecon*: nur ĝia disigo en ĉiujn ventojn povas kompensi ĝian krimon. (...) Junio kaj decembro 1848; junio 1849, majo 1850, decembro 1851: ĉiaj fiaĵoj faritaj, ĉiaj ofendoj suferitaj akuzas ĝin por eterne. La elito de tiu ĉi lando, tiu kies pensado, la konscienco vivigis la nacion, estas morta, ekzilita aŭ buŝŝtopita. Restas nur la cindro!...

* Originale: providence, kiu signifas (dian) providencon, sed ankaŭ, en la kunteksto de ŝtato, “antaŭzorga” ŝtato kaj bonfarto-ŝtato. -vl
* Originale: humanité, kiu signifas kaj kumaneco kaj homaro. -vl

21-a de decembro 1851

Kultado de la patrujo! ree abomeninda superstiĉo elradikigenda el la koro de la homoj, kun tiu de la katolikismo kaj de la justecoficistoj. Honoro, Vero, Egaleco, Libereco, Perfektigo de la homo kaj de la homaro: jen la dioj! jen la patrujo! Ekster tio, samcivitanoj, sampatrujanoj, samreligianoj, komplotantaj estas por mi nur kruelegaj kaj venenaj bestoj. Pro tio do patrujo, religio, ĉiuj ĉi vortoj estas nur mensogoj, kiuj stumbligas la konsciencon kaj fuĝigas la virton.

11-a de januaro 1852

Certe, ni provis grandan aferon kiam ni alvokis dek milionojn da civitanoj partopreni en la publikan aferon; kiam ni provis tiun grandan iniciaton, kiu devis ĉesigi la skandalojn de ĉiuj malnovaj potencoj. La amasoj ofendmokis siajn iniciatintojn: la kruda proleto voĉdonis, ne sen sendankemo, ne sen malico, kontraŭ tiuj kiuj donis al li tiun etendon de la libereco. Kia honto povas ŝpruciĝi sur nin? Kial la apostolo estu malhonorata ĉar, uzante nur persuadon kaj liberecon, oni kontraŭmetas al li ofendon, persekutadon kaj perforton? La popola franco deklaras sin malinda je politika libereco; li revenas al sia servuto kaj al sia humileco; li deklaras publikaj malamikoj tiujn kiuj kredis emancipi lin siamaniero! (...)

1-a de marto 1852

Mi povas diri kion mi pensas pri la hipotezo kiu konsistas en konsideri kiel suverenajn juĝistojn, leĝdonantojn kaj inspirantojn tiujn samajn kiujn la socio devas klerigi, eduki, vivigi, konduki ktp, kiu metas en la inertan kaj pasivan amason la inteligenton kaj la aŭtoritaton; kiu rekonas kiel posedanton de ĉia virto, ĉia racio, ĉia boneco, la plej multnombran parton kaj pla plej malriĉan de la nacioj, do la plej postrestintan, la plej nescian, la plej malvirtan, la plej sendankan. [(...) Estas la universala kaj rekta voĉdonado kiu mortigis la Respublikon, estas la amaso kiu, post forlasi, perfidi siajn reprezentantojn, donis al si mastron; se la sperto de 1799 kaj 1804 ne sufiĉis, ne dependas de mi ke tiu de 1852, kun ĉiuj antaŭaj de jarcentoj, ne sufiĉas. (...) Estas pruvite ke la popolo havas inklinon favoran al despotismo, malamikan al la libereco: do, ĉiuj tiranecoj kondutas same, kaj havas nur unu politikon: detrui la mezajn klasojn, nomatajn burĝaj, kaj lasi nur unu klason nescian, mallaboreman kaj almozpetantan*, kun nobelaro kun robo kaj spado, kaj klerikaron kiel kontraŭpezon. (...) Jen la plano elkovita de la jezuitismo en 1852; jen la komploto kie plenumanto estas Louis Bonaparte.

* Originale: lazzaronique, por kiu iuj proponis la neologismon lazarona. -vl

15-a de majo 1853

La verko de la 19-a jarcento estos senkompare pli granda ol tiu de 1789*, ĉiakonsidere, pli granda ol la tuta diferenco kiu ekzistas inter neo kaj jeso, detruado kaj konstruado. Ĉu vi do, burĝo, rapidas por finfari vian industrian verkon, kaj ke la homa spirito, kiu tute ne estas komplete en viaj maŝinoj kaj viaj kontoroj, reprenu siajn rajtojn? Ĉu vi kredas ke vi povas vivi longan tempon de viaj interezoj, de viaj asekuroj, de viaj diskontoj, de viaj hipotekoj? Ĉu vi kredas, malgraŭ ĉiuj iliaj mirindaĵoj, ke la homa pensado povu kontentiĝi je la tuta ĉi maŝinismo? Ke ni estus kontentigitaj kiam ni havus amase da minejkompanioj, kanaloj, fervojoj, bankoj de kredito, de depono, de ŝparo, asekuro, cirkulado, diskonto, kompenso; kaj garantiitan laboron, kaj malmultekostan vivtenadon? (...) Ĉio ĉi estas materia; tio estas la socia korpo: la animo ne estas tie. Animo estas tio kion ni bezonas. Nu bone! rigardu tiun kiun vi faras al vi!...

* La franca revolucio. -vl

2-a de aprilo 1854

La ŝtatrenverso de la 2-a de decembro definitive malfermis por Francio novan eraon; ĝi signifas tiun duan decidan paŝon en la kariero de indiferenteco. Post 1814, Francio rimarkis ke ĝi indiferentiĝis pri religio; kaj vane la Restaŭro, kiel hodiaŭ la Imperio, provis vigligi la kadavron de la kristanismo. (...) Nun, post serio da politikaj provoj (dek-kvar ŝanĝoj de registaro en sesdek-kvin jaroj), ĝi alvenis al politika indiferento, aŭ dinastia, kiel ĝi estis alveninta al la religia indiferento. Tio signifas ke en Francio oni komprenas ke la formo de registaro estas nenio, ke tio estas duaranga demando, ke la registaro estas io subalterna, ke la ĉefa afero ne estas la ordo en la ŝtato, sed la ordo en la interesoj*. La leĝo estas sendia kaj anarĥia: jen la vera Francio ekde 1852. Estas kontraŭ tiu neceso ke la amaso da verkistoj de ĉiuj partioj freneze streĉiĝas.

* Originale intérêts, kio signifas samtempe interesoj kaj interezoj! -vl

9-a de julio 1858

Francio senelira. Ĝi estas tia ĉiamaniere. Fronte al eksterlando reformiĝas la izoliteco: Anglio, Aŭstrio, Prusio, Germanio, Belgio, Svislando kaj Piemonto, eĉ la papo, ĉiuj estas al ni malamikaj! Restas al ni nur la dubinda kaj tre danĝera alianco kun Rusio. (...) Interne: financo, komerco, industrio, kampkulturo, ni povas fari jam ne unu paŝon antaŭen. La populareco estas elĉerpita; la burĝaro malestimigis sin; la plebo malamata kaj malestimata; la partioj eluzitaj. Ni tumultas. Oni parolas pri orleanisma restaŭrado. Tiel ke, ekde 89, ni havintus kvar dinastiojn, se konsideri la Respublikon kiel tia, laŭvice instalitaj, renversitaj kaj restaŭritaj: ok entute! (...) Kiu produktis tion? La korupto de la burĝa Francio; la ekscitego de la apetitoj; la eraro de la registaroj kiuj ĉiuj uzis jen perforton aŭ makiavelismon, jen la pasiojn kaj la interesojn; neniam la rajton. (...) Kompatinda burĝaro! Obeante nur la monavidon ĝi fosis sian tombon, kiel la trapisto fastante kaj mortiĝante. Ĝi perdis honoron kaj monon. Ĝia misio estis bela, tamen, eĉ profitiga. Servi kiel instruanto al la plebo; prezidi la edukadon de la industria kaj terkultura laboristo; iniciati ilin al scienco, al la politika kaj socia vivo; elekti el iliaj vicoj belajn kaj honestajn knabojn, belajn kaj saĝajn knabinojn kiel edzojn kaj edzinojn al iliaj heredantoj, kaj freŝigi la sangon de iliaj idoj; ĉesigi la malnovan barbarecon, forigi tiun ruston kiu malhonoras nin. (...) Sed ne: necesas ekspluatado, servutoj por tiuj manĝantoj. Ho! ĝi meritas esti punata, senposedigita. (...) En 1852, ĉiuj aplaŭdis tiun nekompareblan registaron, kiu kreis kvazaŭ sorĉe la trezorojn, faris oran ponton al la burĝoj, igis gajni ĉiun ajn kiu volis spekuli, duobligis la kapitalojn, ktp. (...) Nun la riĉuloj lamentas; ili akuzas, ili senbridas kontraŭ la imperiestro, kiu nur tro bone obeis ilin.

Ankaŭ en Orient-Azio

FINE DE LA 19-a jarcento, la anarĥiismo aperas en orienta Azio. Unue ĝi miksiĝas kun la rusa nihilismo, sed ekokupas rapide specifan lokon sine de la socialista movado kiu evoluas en tiu epoko. Kvankam la azianoj alte taksas la novecon de ideologio disvolvita en Eŭropo, ili klopodas por enigi ĝin en siajn proprajn naciajn tradiciojn.

La liberecana komunismo de Petro Aleksejeviĉ Kropotkin fariĝis la ĉefa referenco same kiel la principo de ĝenerala striko, kiu evoluas ekde 1907, speciale en Japanio. Ĉiuj reprezentaj figuroj de la anarĥiismo en orienta Azio apartenas al tiu tendenco: Kotoku Shusui (1871-1911), Osugi Sakae (1885-1923) kaj Ishikawa Sanshiro (1876-1956) en Japanio; Li Shizeng (1881-1973), Liu Shifu (1884-1915 kaj Pa Kin (1904-2005) en Ĉinio; Shin Chae-ho (1880-1936) kaj Ryu Cha-myong (1891-1985) en Koreio. La kropotkina teorio de reciproka helpo havas efektive komunajn punktojn kun la orient-azia kulturo: ĝia morala filozofio estas proksima de konfuceismo, kaj ĝiaj principoj de internacia solidareco ebligas kontraŭi imperiismon kaj militismon.

Malpli tradukitaj, la skribaĵoj de Pierre-Joseph Proudhon, de Miĥail Aleksandroviĉ Bakunin aŭ de Errico Malatesta havas pli malgrandan influon. La anarĥiismo evoluis en la sindikata mondo ekde la 1920-aj jaroj, kun la formiĝo de industria laborista klaso en Ĉinio kaj Japanio. Simbolizante formon de moderneco, ĝi eniras multajn kampojn: arton (ĉefe poezio, literaturo, teatro), inismon, liberigon de la parioj (la burakumin en Japanio), pacismon, instigo al Esperanto aŭ kampkultura scienco.

Ĝi alprenas malsamajn formojn en la diversaj landoj. En Japanio la anarĥiismo evoluas kun rapideco kaj maniero tre proksimaj de okcidenta Eŭropo. La japana socio pasas rapide de feŭdismo al kapitalismo, kio favorigas la aperon de konfliktoj kaj konsciiĝon kiu kunigas kontraŭimperiismon kaj kontraŭkapitalismon. La revoluciuloj rekomendas ne nur la faligon de la monarĥio sed ankaŭ tiun de la burĝaro. En 1911, pretekstante projekton de komploto kontraŭ la imperiestro, la registaro lanĉas ciklon da subpremoj kontraŭ la anarĥiistoj.

En Ĉinio, la socia batalo kuniĝas kun tiu kontraŭ la imperia sistemo. Kvankam la revolucio de 1911 faligas ĝin, la sekvanta militisma politiko elrevigas la anarĥiistojn. Tiuj turnas sin tiam al kultura revolucio partoprenante aktive en la Movado de la Nova Kulturo.

En Koreio, pro la brutala japana koloniigo, la anarĥiismo agas en la perspektivo de nacia liberigo. Pro tio, ekde la komenco, tiu movado estas dense ligita kun la naciismaj pensofluoj. En Tajvano la situacio estas senteble sama, ĉar la lando estas ankaŭ koloniita de Japanio, sed la tajvanaj anarĥiistoj preferas kulturajn movadojn sen uzado de perforto.

KVANKAM LA ANARĤIISMO havas ligojn kun la naciismo en certaj landoj de orienta Azio, ĝi baze strebis ĉie al internaciismo. Tio aperas en Ĉinio kun la Asocio de Azia Interkompreniĝo aŭ la Instituto de Socialismo. En Japanio, ekde 1907, Kotoku Shusui havas kontaktojn en Ĉinio kaj en Hindio, kaj la eksterlandaj anarĥiistoj loĝantaj en Tokio agas kun li. Unu el la rezultoj estis la kreado de la Asocio de Azia Interkompreniĝo, kiu akceptas ankaŭ koreiajn, vjetnamajn, filipinajn kaj malajajn revoluciulojn. En Ĉinio, la movado de Liu Shifu taksas tiam ligojn kun multaj anarĥiismaj organizaĵoj en Japanio, Usono, en diversaj landaj de Eŭropo kaj en Rusio.

La rusa revolucio kaŭzas kontraŭstarojn kaj dividojn ene de la socialismaj movadoj de Azio, kaj vekas debatojn inter anarĥiismo kaj bolŝevismo. En Japanio, la anarĥi-tendenca sindikato (la Zenjiren) atingas dek-kvin mil membrojn en 1927, dum la bolŝevist-tendenca sindikato (la Hyogikai) ne sukcesas pli bone, kun dek-du mil kvincent membroj. Malfacilas imputi perdon de anarĥiisma influo al la disputoj ene de la socialismo, sed konstateblas ke ekde la fino de la 1920-aj jaroj ilia movado malfortiĝas.

TAMEN, KOMENCE DE la 1920-aj jaroj, la internaciaj agadoj de la japanaj kaj ĉinaj anarĥiistoj disvolviĝas. En oktobro, Osugi Sakae vojaĝas sekrete al Ŝanhajo por diskuti pri starigo de Unio de Anarĥiistoj de Orienta Azio kaj partopreni en la Konferenco de la Socialistoj de Ekstrem-Oriento. Li vojaĝas poste al Eŭropo, tra Ĉinio, por partopreni en la Internacia Anarĥiista Konferenco planita en Berlino en 1923. Sed, en 1923, Osugi Sakae estas murdita de la militaj instancoj, kaj ankaŭ lia anarĥiista kaj inista kunulino Ito Noe. La projekto de la Unio ne realiĝis.

La agadoj de la anarĥiistoj tamen persistis. Nur en Sanhajo, dum la dua duono de la 1920-aj jaroj, citeblas, interalie, la organizado de la Universitato de Laboristoj, la Instituto de Trejnado de la Popolaj Grupoj de Quanzhou kaj la Orienta Federacio de la Kontraŭŝtatuloj.

La invado de Ĉinio fare de la japanoj ekde 1931 ĉesigas la evoluon de la anarĥiisma movado. La fortiĝo de la imperia reĝimo kaj de la militismo en Japanio estas unue akompanata de sistema subpremado de la kontestaj movadoj, en la metropolo (likvidado de la ribela kaj liberecana movado de la Kampara Junularo en la Nagano, en 1934-1935, kaj de la Anarĥi-komunista Partio en 1935) kiel en la dominata lando. Koreio kaj Tajvano spertas ankaŭ akran truddevigadon, kaj ĉiaj ribeladoj estis tie senkompate sufokitaj.

En Ĉinio, du partioj, la Guomindango kaj la Komunista Partio, alfrontas malfacile la japanan invadon, kio lasas apenaŭ spacon al la anarĥiisma movado. Tamen, en 1931, aperas komuna ligo inter koreaj kaj ĉinaj anarĥiistoj: la Konfederacio de Savado de la Lando kontraŭ la Japanoj. Japanoj kaj tajvananoj partoprenis ankaŭ en ĝi. La tensioj inter naciismo kaj internaciismo estis tiam tre viglaj. En tiu momento, la ĉinaj kaj koreaj anarĥiistoj havis la plej grandajn malfacilojn pacigi sian idealon kaj sian implikiĝon en la bataloj de liberigo, dum la komunistoj regis la laboristan movadon per fera mano.

Cho SE-HYUN.

La sturmtaĉmento de la CIA

Se oni memoras la amasan partoprenon de ekzilkubanoj en la provita invado ĉe la Porkogolfo en 1961, oni konas malpli ilian rolon en la postaj operacioj de la Central Intelligence Agency (CIA). De Ĉilio ĝis Nikaragvo tra Vjetnamio, en puĉoj, murdoj de gvidantoj, kontraŭleĝa komerco de armiloj kaj de fidrogoj, ili estis unu el la plej sekretaj kaj plej mortigaj instrumentoj de la usona eksterlanda politiko.

“NIA SOLA DELIKTO estis doni al ni niajn proprajn leĝojn, nia krimo estis apliki ilin al la United Fruit.” Elektita prezidanto de Guatemalo en 1951, Jacobo Arbenz, inter aliaj progresaj disponoj, promulgas kamparreformon. La 4-an de marto 1953, li parte eksproprietigas la usonan banan-kompanion United Fruit, kiu tiel perdis 84.000 hektarojn el 234.000. La 17-an kaj la 18-an de junio 1954, armeo de dungosoldatoj el Nikaragvo kaj Honduro penetras en Guatemalon kaj, la 27-an de junio, renversas Arbenz-on. La usona ŝtatsekretario John Foster Dulles kaj lia frato Allen, direktoro de la Central Intelligence Agency (CIA), estas tiam ambaŭ akciuloj de la United Fruit! La operacio — kun la kodnomo PB/Success — ĝuis la aktivan partoprenon de “sturmtaĉmento” de la CIA kiu poste persistis jardekojn.

Veninte post la renverso en Irano de la naciisma gvidanto Mohammed Mossadegh, la 19-an de aŭgusto 1953, PB/Success akiris ĉe la CIA reputacion de nevenkeblo kaj fariĝis modelo por ĝiaj sekretaj operacioj en la tuta mondo. En marto 1960, la prezidanto Dwight Eisenhower donis verdan lumon al nova agado destinita, ĉi-foje, malstabiligi Kubon, kie la revolucio triumfis la 1-an de januaro 1959. La plej multaj agentoj partoprenintaj en la renverso de Arbenz respondecas pri la “projekto Kubo”. Temas nome, kaj ĉe ilia kapo, pri Richard Bissell, la numero du de la CIA; pri Tracy Barnes, kiu respondecas pri la konsistigo de la Cuban Task Force; pri David Atlee Phillips, respondeca pri la psiĥologia milito; pri Howard Hunt, taskita formi la “provizoran kuban registaron”. Du junuloj aliĝas al la grupo: s-ro Peter Goss, oficiro de kontraŭspionado de la armeo, kaj s-ro George Herbert Walker Bush*. Tiu helpas “rekruti ekzilkubanojn por la invad-armeo de la CIA”*.

* En tiu ĉi artikolo temas nur pri s-ro George Bush patro.
* Common Cause, Vaŝingtono, DC, 4-a de marto 1990.

La 17-an de aprilo 1961, la proksimume mil kvincento homoj de tiu armeo, la brigado 2506, elŝipiĝas en la Porkogolfo. Post ilia malvenko, en malpli ol sepdek horoj, la numeroj unu kaj du de la CIA, Dulles kaj Bissell, devas demisii.

Forte indignante pro tiu malvenko, la prezidanto John F. Kennedy donas eksterordinaran povon al la Agentejo, decido kiu tuŝis la aferojn de la mondo dum longa tempo.* Robert Kennedy, ministro pri justeco kaj frato de la prezidanto, superrigardas novan agreson kontraŭ Kubo. Miamo fariĝas la epicentro de la plej granda kvazaŭarmea operacio — JM/WAVE — iam ajn starigita en Usono; kun ĉekape Theodore “Ted” Shackley kaj s-ro Thomas “Tom” Clines. La grupon aliĝas nome la generalo Edward Lansdale, veninte de Hindoĉinio, kie li laboris kun la francaj sekretaj servoj implikitaj en la kolonia milito; s-ro Richard Secord, oficiro de la US Air Force; kaj David Sánchez Morales, oficiro de kontraŭspionado de la armeo.

* William Colby, Trente Ans de CIA [Tridek jaroj da CIA], Presses de la Renaissance, Parizo, 1978.
Formitaj kiel kontraŭgerilanoj

KIAM, LA 14-AN de oktobro 1962, eksplodas la “raketo-krizo”, Vaŝingtono postulas ke la balistikaj raketoj instalitaj de Sovetio en Kubo estu retirotaj. Moskvo cedas, kondiĉe ke Usono promesu ne invadi la insulon (kaj rezigni pri siaj propraj raketoj en Turkio. Kennedy akceptas kaj ordonas malmunti la JM/WAVE.

La kuba revolucio tamen igas Vaŝingtonon radikale modifi sian strategion de regiona sekureco. La alistrukturado de la latinamerikaj armeoj komenciĝas, kaj estiĝas centro de trejnado kaj de fivarbado — la Lernejo de Ameriko — en la usona zono de la panama kanalo. Kiam Kennedy estas murdita, la 22-an de novembro 1963 en Dalaso (Teksaso), lia doktrino de nacia sekureco funkcias jam. La renverso de la brazila prezidanto João Goulart, la 31-an de marto 1964, donas la signalon de serio da ŝtatrenversoj kaj signas la komencon de la amasa kaj rafinitaj malaperigoj kaj torturoj de politikaj kontraŭuloj.

Tiu nova strategio ne povas neglekti la sperton de la kubaj agentoj de la JM/WAVE nek tiun de certaj el la mil cent okdek-naŭ homoj kaptitaj dum la provo de invado ĉe la Porkogolfo kaj revenintaj en Usono en decembro 1962.* Proksimume tricent da ili, preskaŭ ĉiuj kubanoj (kaj poste, plejparte, kubdevenaj usonanoj pro ricevo de la civitaneco de la akceptolando), ricevas oficiran formadon en la akademioj de specialaj operacioj de Fort Benning (Georgio), Fort Mayers (Florido), Fort Peary (Virĝinio), ktp. Aliaj estas senditaj al Fort Gulick (Lernejo de Ameriko), por formiĝi kiel kontraŭgerilanoj. Ili nomiĝas José Basulto, Jorge Mas Canosa*, Francisco “Pepe” Hernández*, Luis Posada Carriles, Felix Rodríguez Mendigutía ktp. Kvankam ili estis supozataj neniam forlasi la anonimecon, iliaj nomoj baldaŭ aperis regule en la novaĵoj. “Sudameriko estos la “Far West” kie ili ludos pioniran rolon”*; kaj, per siaj sekretaj agadoj, ili “brilis” eĉ multe pli vaste.

* Ili estis interŝanĝitaj de Kubo kontraŭ nutraĵo kaj medikamentoj en valoro de 54 milionoj da dolaroj.
* Prezidonto de la Kub-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF, laŭ la hispana FNCA), ĉefa kontraŭkastrisma organizaĵo bazita en Miamo, kiun li gvidis ĝis sia morto en novembro 1997. La KUNF estis implikita, interalie, en la ondo da atencoj kiuj tuŝis Havanon en 1997.
* Nuna prezidanto de la KUNF.
* Jean-Pierre Gillet, Les Bérets verts. Les commandos de la CIA [La verdĉapuloj. La taĉmentoj de la CIA], Albin Michel, Parizo, 1981.

Ekzemple, en la eksa belga kolonio Kongo. Tie ili elŝipiĝis fine de 1962 por liveri, interalie, aeran subtenon al la fortoj de la posta diktatoro Joseph-Désiré Mobutu. La aviadiloj apartenas al Air America, kompanio ĵus starigita kaj proprieto de la CIA. Surtere, la homoj konsistigas la kompanion 58, taskita laŭspuri kaj persekuti, sensukcese, Ernesto Che Guevara kaj malgrandan grupon de kubaj revoluciuloj. Laŭ peto de Laurent-Désiré Kabila, la Che efektive alvenis fine de aprilo por konsili pri gerilaj teĥnikoj tiujn kiuj kontraŭbatalis Mobutu.*

* La Che kaj liaj homoj retiriĝas en novembro 1965.

Tiu sturmtaĉmento definitive fortiĝas en Vjetnamio. Ĝi alprenas kaj disvolvas la metodojn de la venkitaj francaj specialaj fortoj, financante fioperaciojn per la mono de la laosa kaj birmania opio-komerco (ankaŭ tie per la aviadiloj de Air America). Oni retrovas la homoj de la JM/WAVE: Shackley, Clines, Sánchez Morales, Secord, “Ed” Dearborn, Rodríguez Mendigutía, akompanate de s-ro Donald Gregg, inspektisto de la CIA-agentoj; de s-ro John Dimitri Negroponte, “politika konsilisto” de ĉiu operacio; de la generalo John Singlaub, eksĉefo de la CIA en Koreio; de Lansdale, taskita pri la operacioj el la Pentagono; kaj de s-ro Oliver North, de la informservo de la US Navy. En 1968, William “Bill” Colby estas sendita surloken por gvidi la Accelerated Pacification Campaign (kodnomo: Phoenix). Celo: terorigi la civilan loĝantaron por neŭtraligi la vjetnaman rezistadon. En preskaŭ kvar jaroj estas mortigitaj proksimume kvardek mil suspektatoj.

Tamen, sian plej impresan sukceson ĝi spertis sur alia kontinento. En marto 1967, inter la dudeko da homoj de la usonaj specialaj fortoj kiuj alteriĝas en Bolivio por persekuti Che Guevara, troviĝas la kubano Rodríguez Mendigutía. Kiam la Che, vundita, estas kaptita la 8-an de oktibro 1967, estas li kiu transdonas la ordonon mortigi lin.

Tamen tri jarojn poste, la CIA ne povas eviti la elekton de la socialisto Salvador Allende kiel prezidanto de Ĉilio. Richard Nixon ordonas al la Agentejo malebligi lian enoficiĝon. La taĉmento sendita surloken malsukcesas, sed sukcesas murdi la ĉefkomandanton de la armitaj fortoj, la generalon René Schneider, kiu estis lojala al Allende. Lia posteulo nomiĝas Augusto Pinochet. Denove, Phillips kaj Sánchez Morales troviĝas inter la respondeculoj de la surlokaj operacioj. Fariĝinte ĉefo de la direkcio de la Okcidenta Hemisfero de la CIA danke al sia laboro pri Kubo kaj pri Vjetnamio, Shackley estas taskita pri la malstabiligo de la registaro. Li nomumas Clines por ke tiu koncentriĝu sur la “kazo Allende”.* Colby, subdirektoro de la specialaj operacioj, estras la tuton. Pri la organizado de la internacia kampanjo de fifamigo kontraŭ la registaro Allende estas taskita la usona ambasadoro ĉe la Unuiĝintaj Nacioj (UN): s-ro Bush.

* David Corn, Blond Ghoste: Ted Shackley and the CIA’s Crusades, Simon & Schuster, Novjorko, 1994.

Kun Allende eliminita en septembro 1973, kun Pinochet ĉe la povo, ĉio irus bone en la plej bona de la mondoj, se ... La CIA fariĝas temo de skandalo kaj spertas malfacilaĵojn, granda parto de ĝiaj krimoj estas malkaŝitaj de la gazetaro kaj de la parlamentaj enket-komisionoj Church* kaj Rockefeller*. Ne gravas. La Agentejo “delegas” bonan parton de siaj agadoj al la servoj kun kiuj ĝi kunlaboras en la kadro de la operacio “Condor”* kaj al siaj kubaj agentoj de la Komando de Unuiĝintaj Revoluciaj Organizaĵoj (KURO). Tiu fondiĝis en Domingo en majo 1976, laŭ instrukcio de la CIA, gvidata de la 30-a de januaro 1976 ĝis la 20-a de januaro 1977 de s-ro Bush.

* Usona Kongreso, “Select committee to study governmental operations with respect to intelligence activities”, 1976.
* Publikigita la 10-an de junio 1975, sub la prezidanteco de Gerald Ford (1974-1977), la raporto Rockefeller akuzas la CIA pri kontraŭleĝaj agadoj “ekde dudek jaroj”. La prezidintoj Lyndon Johnson (1963-1969) kaj Nixon (1969-1974) estas implikitaj.
* Kunlaborado de la sekretaj servoj de la diktatoroj de la sudo de la kontinento por subpremo kaj murdo de politikaj kontraŭuloj.

Ĉekape de la KURO, kies financado venas ĉefe el la fidrog-komerco* troviĝas s-roj Orlando Bosch kaj Posada Carriles. Ekde Karakaso (Venezuelo) ili organizas la atencon kiu, la 6-an de oktobro 1976, detruas flugantan aviadilon de Cubana de Aviación (sepdek-tri mortigitoj). Sed, eble ĉar ĝi fariĝis meze de Vaŝingtono, la krimo de la dunomo Condor-KURO kiu vekas la plej grandan emocion, estas, la 21-an de septembro, la murdo al la eksministro pri eksterlandaj aferoj de Allende, Orlando Letelier.

* Peter Dale Scott kaj Jonathan Marshall, Cocaine Politics. Drugs, Armies, and the CIA in Central America, University of California Press, Los-Anĝeleso, 1991.

Inter la kvin homoj lastatempe arestitaj troviĝas tri veteranoj de la “projekto Kubo”. La CIA kaj s-ro Bush faras ĉion eblan por malhelpi la enketon kaj kaŝi la pruvojn. Fariĝinte prezidanto, la sama Bush amnistias la kulpulojn, kiuj pasigis nur kelkajn jarojn en malliberejo. Unu el ili, s-ro Guillermo Novo Sampol, estis arestita en Panamo, la 17-an de novembro 2000, akompanate de s-ro Posada Carriles, kiam ili preparis bombatencon kontraŭ s-ro Fidel Castro vizitanta tiun landon. Kondamnitaj je ok jaroj da malliberejo la 20-an de aprilo 2004, ili estas amnistiataj samjare la 25-an de aŭgusto de la panama prezidantino Mireya Moscoso, granda amikino de Usono.

Fidrogoj kontraŭ armiloj

INTERTEMPE, LA ne intensa milito de Vaŝingtono kontraŭ Nikaragvo kunigis la plejparton de tiuj agentoj. La vicprezidanto Bush superrigardas la operaciojn, dum s-ro Gregg kaj North, veterano de Vjetnamio, gvidas la komploton. S-ro Negroponte, ambasadoro de Usono en Honduro — oni nomas lin tie “la prokonsulon”-, transformas tiun landon en platformon de milita agreso, dum la morttaĉmentoj de la hondura armeo — la bataliono 3-16 — subpremas la opozicion. S-ro Rodríguez Mendigutía, pasinta de Bolivio al la aziaj rizejoj kaj poste al Salvadoro, proviantas la nikaragvajn kontraŭrevoluciulojn (la contra) — helpate de s-ro Posada Carriles (kaj de s-ro Basulto en nikaragva teritorio). Por konfidi tiun mision al li, la CIA kaj la kontraŭkastrismaj rondoj de Miamo organizis la eskapon (aŭgusto 1985) de s-ro Posada Carriles el la venezuela malliberejo, kien li estis metita post la atenco kontraŭ la flugmaŝino de Cubana de Aviación.

Ĉar ĉia financa subteno al la contras estis malpermesita de la usona Kongreso, la vicprezidanto Bush rikoltas monon ĉiadevene kaj ĉiarimede. La kontraŭleĝa vendo de armiloj al Irano, perate de Israelo, kondukis en 1986 al la skandalo de la “Iran-contragate”. Post kiam s-ro Bush fariĝis prezidanto, la komisiono de la Senato gvidata de s-ro John Kerry pruvis la ekzistadon de alianco inter la CIA kaj la kolombia mafio.* En Kostariko, en julio 1989, s-roj North kaj Secord, inter aliaj membroj de la usona potencularo, estas formale akuzitaj pro respondeci pri la reto “fidrogoj kontraŭ armiloj” organizita en tiu lando dum la kontraŭsandinisma milito ...

* Saml.

Purigita de la prezidanto James Carter meze de aŭgusto 1978, regule kritikata de la oficialaj enekt-komisionoj aŭ pro la sensekretigo de ĝiaj arĥivoj (speciale sub la prezidanteco de s-ro William Clinton), la CIA, ekde sia naskiĝo en julio 1947, ja spertis bonajn kaj malbonajn periodojn. Tamen, ĉiuj kiuj partoprenis en la sekretaj agoj de la sturmtaĉmento starigita en 1954 kaj ampleksigita dum la jaroj ĝuis ion konstantan: senpunecon. Por citi nur kelkajn, s-roj Posada Carriles kaj Bosch vivas en libereco en Miamo. S-ro Rodríguez Mendigutía, kiu ekzekutigis la Che, loĝas en tiu sama urbo, kie li gvidas entreprenon de sekurec-konsilo. Post esti la unua usona ambasadoro en la “liberigita Irako”, kaj pasigi dudek monatojn kiel superĉefo de la usonaj informservoj, s-ro Negroponte fariĝis la numero unu de la ŝtatdepartemento en januaro 2007. Kaj s-ro Porter Goss, partopreninta en la “projekto Kubo” ekde 1960, estis direktoro de la CIA se septembro 2004 ĝis majo 2006.

Hernando CALVO OSPINA.

LA ANARĤIISTOJ

Nomoj ne bone kontrolataj

Ĉu la anarĥiismo estas laŭmoda? Oni povus kredi tion se oni observas la obsedon de la polico kaj de la komunikiloj pri la “aŭtonomaj anarĥiuloj”, aŭ la multajn ruĝajn-nigrajn flagojn en la ribelado de la greka junularo. Sed kio envere estas anarĥiismo? Ĉu temas pri teoria kadro, kiel tiu ellaborita de Pierre-Joseph Proudhon, kies ducentjariĝon oni festas ĉi-monate (vidu Edward Castleton: La nefrekventebla Pierre-Joseph Proudhon)? Ĉu prefere konsideri la ideologion de organizaĵoj kiel la hispana Nacia Konfederacio de Laboro (CNT) aŭ la japanan Zenjiren, engaĝitaj en la bataloj de sia epoko? Aŭ ĉu oni parolas pri pli malklara pensofluo kiu nutras sociajn kaj kulturajn luktojn implusante al ili jen iom da radikaleco, jen iom da kontraŭaŭtoritatismo (vidu Claire Auzias: Kontaĝa malobeo)? Cetere eĉ tiom ke multaj maldekstraj gvidantoj uzas ĝin por oportune nomi sin “liberecaj” (vidu la ĉi-suban artikolon). Envere ĉiuj ĉi dimensioj kombiniĝas. Jen kio eble klarigas la okulfrapan kontraston inter la numera malmulteco de la anarĥiistoj en la plej multaj de niaj socioj kaj la persista bela muziko de iliaj ideoj.

DUM LONGA TEMPO, la terminoj “anarĥiisto” kaj “liberecana” estis nedisigeblaj laŭ la aktivuloj kiuj uzis ilin por difini sian pozicion en la politika kampo, aŭ, pli precize, ekster kaj rompinte kun ĝi kiam ĝi estis konfuzata kun la partipolitika sceno. Same estis por tiuj kiuj kontraŭbatalis aŭ malaprobis ilin: krom la oficialaj gardistoj de la burĝa ordo, la membroj de la aliaj partioj, ĉu maldekstraj aŭ dekstraj, la ĵurnalistoj de ia ajn tendenco kaj la “publika opinio”, formata de ili, unuanime metis anarĥiistojn kaj liberecanojn en la saman sakon.

Nuntempe tiu asociado de vortoj perdis neniom da ĝia efiko por la koncernatoj, eĉ se ili insistas precizigi, kiel ili faris ĉiam, kiel kaj kial tiuj nomoj tamen ne estas sinomimaj. La anarĥiismo, memorigas ili, havas kiel dinamikon kaj horizonton la kolektivan mememancipiĝon de la laboristoj fronte al la potencoj kiuj subpremas kaj ekspluatas ilin, kiu implicas la memliberiĝon de la individuoj — jen la liberecana flanko — fronte al la institucioj, normoj kaj kredoj kiuj fremdigas ilin. Sed la tiel esprimita distingado inter la du nocioj nur pli bone reliefigas ties semantikan kaj politikan komplementecon. Jen pro kio la franca semajngazeto de la Anarĥiista Federacio konservis sian titolon: La liberecana mondo*.

* En la originalo: Le Monde libertaire. -vl

Aliflanke, ekster tiuj malgrandaj rondoj por kiuj la ekzisto de la ŝtato restas pli ol iam ajn atenca al la liberecoj kiujn ĝi devus garantii, ŝajnas ke, jam de kelka tempo, la kuplaĵo anarĥiista-liberecana ne estas plu memkomprenebla. Eĉ pli: se legi aŭ aŭdi tion kio ordinare skribiĝas kaj diriĝas pri la temo, temas pri aliancado de strangaj vortoj. Fariĝis kutima, inter la politikistoj, la pagataj intelektuloj aŭ en la merkata gazetaro, kontraŭmeti dupoluse la nociojn anarĥiisto kaj liberecano. Unuflanke, la anarĥiismo tendencas nuntempe anstataŭi , kun helpo de la “batalo kontraŭ la terorismo”, la pereintan komunismon — aŭ pli ĝuste tion kion oni komprenis kaj komprenigis tia — kiel figuron de la Malbono apud la islama integrismo; aliflanke, la epiteto “liberecana” fariĝis tre alte taksata kultura kaj komunikila kvalitomarko por ĉiaspecaj kaviarribeluloj* por farbi pr kontraŭkonformisma verniso sian defendon de la establita ordo.*

* Esprimo, paralele al “kaviarkomunisto”, “kaviarrevoluciulo” por signi homon kiu vivas komforte en la aktuala soci-politika sistemo kaj nur ŝajne aŭ ne serioze kontraŭbatalas ĝin. -vl
* Ni memorigu ke la neologismo “liberecana” [france: libertaire] aperis fine de la 1850-aj jaroj el la plumo de la anarĥiisto Joseph Déjacque, kiu ne ĉesis denunci la kompromisojn kaj la kompromitiĝojn de la tiutempa respublikana etburĝaro.
“Nihilisma ĥaoso”, asertas la kontraŭuloj, “ordo sen potenco” respondas la partizanoj

TIU DUOBLA PROCEZO de diabligo kaj de neŭtraligo ne estas tute nova. Komence de la 20-a jarcento, la anarĥiismo estis tiom pli facile identigita al terorismo, ĉar la “propagando per faktoj”, farata ĝianome, kondukis, en Rusio, Francio kaj aliie, al atencoj same impresaj kiel mortigaj. Pli ĝenerale, la anarĥiismo elvokis longtempe — ĝis en la laborista movado, el kiu ĝi naskiĝis — nihilisman socian ĥaoson ege malproksiman de la koncepto pri socia vivo kiun la geografiisto Elisée Reclus resumis en la formulo: “Ordo sen potenco”*

* France: “L’ordre sans le pouvoir”.Tio neniel signifas ke oni povas “ŝanĝi la mondon sen preni la potencon”, kiel pretendas certaj ĉefpensistoj de la alimondismo. Unue, ĉar ja necesas forigi ĝin de la burĝaro por ŝanĝi la mondon; poste ĉar la povo ŝanĝi ĝin ekskludas, por la anarĥiistoj, ke ĝi povu funkcii “sur la popolo” ĉar estas ĝuste tiu kiu, memorganizite, tenas la potencon anstataŭ delegi ĝin.

Paradokse, la anarĥiismo suferis flanke de la monduma kritiko, alian lingvan kripligon, sed en inversa direkto, por valorigi artistojn kaj verkistojn kiuj opiniis sin kapablaj “skui la burĝajn estetikajn kodojn”. Tiel okazis kun la protagonistoj de la movado Dada kaj poste kun la “surrealisma revolucio” ĝis la “malkvieta” kinartistoj de la Nova Ondo* kaj certaj postmilitaj reakciaj romanverkistoj aŭ eseistoj kiuj pretendis esti “dekstraj anarĥiistoj”. Poste, la kvalifiko “liberecana” anstataŭis ĝis, speciale en la kampo de kanto (Georges Brassens, Jacques Higelin, Renaud ...) aŭ kun la alveno de la “demonecaj” verkistoj de la franca nova krimhistorio (Jean-Patrick Manchette, Frédéric Fajardie, [Jean-Bernard Pouy] ...). Disigita de anarĥiismo forpuŝita al la pereintaj doktrinoj de socia transformado* (Robert Laffot, Parizo, 1997) kiu ŝajnis rekte devena el usona novkonservativa “pensfabriko”., la nomo “liberecana” poste akompanis liberigon de moroj kaj spiritoj kiu bone kunvivis kun la liberaligon de la ekonomio, tiom ke ĝi naskis tiun oksimoran mutaciulon: la “liberal-liberecanon”.

* Originale: la Nouvelle Vague. -vl
* La malnovaj anarĥiistaj eminentuloj kelkfoje donas facilan okazon al tiu forpuŝo. Enŝlimiĝintaj en kultado de la grandaj antaŭuloj kaj de pasintecaj polemikoj — Proudhon-Bakunin kontraŭ Markso-Engelso-, reduktante la marksan pensadon al la aparata marksismo (partieca aŭ ŝtateca), ignorante la elstarajn pensulojn de la liberecana komunismo (Anton Pannekoek, Otto Rühl, Paul Mattick ...), ili, per ĝisosta kontraŭmarksismo, alvenas al tio ke ili delasas la materiisman analizon de transformadoj de kapitalismo kun la risko jam nenion kompreni pri tio kaj kelkfoje ke ili donas krediton al la konjektoj de iuj siaj fipartianoj. Ekzemple Stéphane Courtois, invitita diskuti pri la malsukceso de la revolucioj en la librejo de la Anarĥiista Federacio, surbaze de Nigra Libro de la komunismoOriginale: Libre noir du communisme. -vl

Antaŭ ol fariĝi koncepto, en la reklama senco de la vorto, tiu formulo estis akuzo lanĉita de sociscienculo de la Franca Komunista Partio (FKP) por draŝi la alvenon de “delogo-kapitalismo” samtempe socie subprema kaj societe permesema — tiu neologismo estis metita en la ideologian cirkviton iom poste-, kaj la dekstriĝo de la gvidantoj de la ribelo de majo 1968 kiuj konservis el la revolucio nur tiun de la subjektivecoj.* Ilia plej videbla reprezentanto estis nenia alia ol s-ro Daniel Cohn-Bendit. Pretendante la sigelon de “liberal-libereca”, li transformiĝis al la valoriga varinsigno de ekologia-socia reformismo kiu ebligas al li plentempe ofici en la sino de la politika-komunikila potencularo kiel maltipa profesiulo de la reprezentantaro.

* Michel Clouscard, Neo-fascisme et idéologie du désir [Novfaŝismo kaj la ideologio de la deziro], Denoël, Parizo, 1973, kaj Le Capitalisme de la séduction [La delogo-kapitalismo], Editions sociales, Parizo, 1981.

Li estas en bona kompanio. Ĉar ankaŭ sub la liberal-libereca ŝildo alia elsaviĝinto de la “klasmilito”, Serge July, lanĉis en majo 1981 la novan koncepton de la gazeto Libération. Kun nova aspekto por esti “senhezite moderna”, la taggazeto sekvas linion inspiritan, laŭ sia direktoro, de duobla heredaĵo: tiu, liberala, de la filozofoj de la klerec-jarcento; kaj tiu, liberecana, de la kontraŭaŭtoritataj studentoj de Majo 68. Inter tiuj du periodoj de intelekta dismoviĝo, malluma malpleno, por ne diri nigra truo, laŭ la memortruoj de la Orvela 1984: jarcento kaj duono dum kiu impetis la laborista movado kaj, kun ĝi, la ideoj kaj idealoj kiuj helpis ĝin disvolviĝi. Alivorte, la antikapitalismo, kiu efektive ne estis laŭmoda en la momento kiam la reganta maldekstro pretiĝis rehonorigi la merkaton, la entreprenon kaj la profiton.

Fakte, ene de la “dua maldekstro”, kiu fine sukcesis trudi siajn vidpunktojn al la Socialista Partio (PS laŭ la franca mallongigo), oni konkursis pri kiu plej alte hisas la liberal-liberecan flagon. Dum la 1980-aj jaroj, la homoj ĉirkaŭ Laurent Fabius kaj tiuj ĉirkaŭ Rocard, grupiĝintaj en la asocio Rouleau de printemps, interkonsentis, spite al siaj ceteraj disopinioj, forviŝi la ĝenan socialisman pasintecon profite al “modernigo” de la ekonomio, kun la “rigoro”* kiun ĝi trudis, kompensata de la “libereca ekflorado de kreemaj kaj novigaj vivmanieroj” siavice ankaŭ “liberigitaj el la arĥaismoj kaj malviglecoj de pasinta epoko”.

* En la senco de rigora ŝparo kaj restrikto de ŝtataj servoj kaj helpoj. -vl

Tio estis ankaŭ la opinio de Alain Minc, kiu, inter sesio en la estraro de la entrepreno Saint-Gobin kaj alia de la Fondaĵo Saint-Simon, uzis kaj misuzis en siaj komunikilaj prezentadoj la nomon liberal-libereca por priskribi la plezurojn de “sesdek-oka kapitalismo”*.

* Laŭ la maldekstra student-ribelo de majo 1968 en Parizo, Berlino kaj aliaj landoj. -vl

Kun la fluo de la jaroj, stampitaj ĝuste per la akriĝo de malegalecoj, de malstabileco kaj malriĉeco, la kunmetaĵo liberal-liberecana iom post iom perdis kredindecon, tamen sen ke revigliĝis la kuplado de “liberecaneco” kaj “anarĥiismo”. Male, la diseco de tiuj du nur grandiĝis. Dum tiu lasta estis pli kaj pli krimigata, kun la reapero de bataloj bazitaj sur la rekta ago kiel reago al la akriĝo de amasa marĝeniĝo kaj al la akriĝo de la subpremo, la liberecana pozicio — por ne diri pozo — ĝuis grandan furoron en la politika-komunikila komplekso. Pri tio atestas la grandiĝanta aŭreolo de la filozofo Michel Onfray, kies “hedonisma kaj ateisma individuismo” povis kaŭzi iluziojn inter la anarĥiistoj, malgraŭ lia publike deklarita deziro je “liberecana mastrumado de la kapitalismo”.

La indiferento de la anarĥiistoj pri la pli aŭ malpli malĝustaj alproprigoj de la kvalitomarko “liberecana” povus mirigi. Estas vere ke ili mem ne estas la lastaj kiuj donas ĝin al artistoj aŭ al verkoj kiuj “ĝenas” jam apenaŭ nur la verajn reakciulojn. Sed ili respondas ke estus kontraŭ la principoj kiujn entenas tiu kvalitmarko se oni volus transformi ĝin en patentitan markon. Kaj, aldonas ili, ĉu la alproprigoj kaj deturnadoj, kiujn ĝi suferas, ne pruvas fine ke la liberecana batalo gajnas popularecon? Sen vidi ke ĝi multe perdas de ĝia kritika radikaleco kiam ĝi estas akaparita kaj sorbita de individuisma kaj depolitikigita kulturismo.

En tiu registro, pere de la socisciencisto Philippe Corcuff, irinta de la PS al la Ligo Komunista Revolucia (LCR laŭ la franca mallongigo] post ĉirkaŭvojo ĉe la Verduloj, la liberecana referenco estis nun kuplita al sia malo, la socialdemokratio, unu el la plej solidaj pilieroj de la kapitalisma ŝtato.* S-ro Olivier Besancenot, proparolanto de la [Nova Partio Kontraŭkapitalisma] (NPA laŭ la mallongigo en la franca] siavice referencas al Roza Luksemburgo, sed ankaŭ al Louise Michel kaj al la “revolucia anarĥiisto” Reclus, pri kies reeldono de prelego li antaŭparolis. Cetere li ne hezitis alglui la kvalifikon “liberecana” al iu alia, malpli kompromitita kiel “socialdemokrata”, sed ankaŭ same opona, per tio ke li reklamas sin samtempe “gevarista kaj liberecana”. Nu, se oni povas danki al la “Ĉe” ke li faris la kontraŭimperiisman batalon riske de sia vivo, oni vane serĉus en lia personeco kaj lia agado ian ajn spuron da kontraŭaŭtoritatismo.

* Philippe Corcuff, “Pour une social-démocratie libertaire [Por liberecana socialdemokratio]”, Le Monde, 18-a de oktobro 2000.
Restriktita al la vivmaniero, la “malobeo” partoprenas en la renovigo de la sistemo

TIU “LIBERECANA” ONDO, okazinta antaŭ nelonge en Francio, eĉ en la rondoj ne tre akceptemaj pri formoj de rifuzo kaj de rezistado kiujn tiu vorto signifas ordinare, kontrastas strange kun la duobla punpostulo kontraŭ la anarĥiismo, miksita kun vorto supozata emfazi la danĝerecon en formo de zorgiga “anarĥiisma-aŭtonoma” movado aperinta antaŭ nelonge en la policaj raportoj. Unuflanke ĉiaspeca kulturismado, aliflanke sistema krimigo. Tamen, se atente rigardi, estas nenio miriga, ĉar la du procezoj estas ligitaj.

En kunteksto de politika kaj ideologia restaŭrado ili konkure kontraŭmetas la “socialon”, asimilitan al varbado kaj unuformigo, al la “societalo”, loko de ĉiaj “liberiĝoj”, por bone montri ke la submetiĝo al la “ekonomiaj trudoj” implicas nenian rezignon pri la iamaj kontestaj valoroj. Zorgante nun ĉefe pri sia tuja persona disvolviĝo, la “liberecana” nov-etburĝulo forrifuzas ĉian perspektivon de kolektiva mememancipiĝo, perceptata kiel minaco kontraŭ la demokratio kaj al la jurŝtato.

Restriktita al la vivmaniero komprenata kiel vivstilo, la nekonformeco havas do jam nenian kialon kritiki la normojn kaj oficialajn kodojn ĉar ilia individua “malobeo”, instituciigita, subvenciata kaj enigita en la profitsistemon, partoprenas nun en la renovigo de la kapitalisma regado. Kompense, kun la aprobo, ĉu brua aŭ silenta, aŭ almenaŭ kun la silento de la profitantoj de tiuj liberalecoj, la registaroj povas malpermesi kaj subpremi ĉian batalon, ĉian konduton, eĉ ĉian parolon kiuj povus ĝeni tiun regadon. Alivorte, la novliberecanoj aldonas nur la nemalhaveblan noton “nov” al firmiĝinta konservativismo.

Jean-Pierre GARNIER.

Gazao — neatenditaj kontraŭbatoj de la milito kontraŭ la palestinanoj

Per sia atako al Gazao, la israela registaro ne nur provadis regajni bonan lokon en sia konkuro kontraŭ la dekstrularo por la baloto de la 10-a de februaro. Ĝi ankaŭ volis venĝi la malvenkon de sia armeo en Libano en 2006, fronte al la Hizbolaho. La rezulto tamen malproksimas de la esperoj. La opinienketoj indikas ke venkonto estas la Likud-partio de s-ro Benjamin Netanjahu: La Hamaso rezistis; la bildo de Israelo makuliĝis pro la grandaj amasbuĉado kaj detruoj.

[TIUJ MILITISTOJ] VIVAS ankoraŭ en la epoko de la sendependec-milito [1948] aŭ de la Sinaja kampanjo [1956]. Kun ili, ĉio resumiĝas per tankoj, per kontrolado de la teritorioj aŭ per scii kiuj teritorioj estas kontrolataj, tiu aŭ tiu monteto tenenda. Sed ĉiuj ĉi aferoj estas senvaloraj. La Liban-milito [2006] eniros la historion kiel la unua milito dum kiu la milita komando komprenis ke la klasika milito malaktualiĝis. ”*

* “The times has come to Say These Things [Venis la tempo por diri tiajn aferojn]”, The New York Review of Books, 4-a ĝis 17-a de decembro 2008.

Tiuj vortoj de septembro 2008 ne venas de iu israela pacisto, sed de s-ro Ehud Olmert. Necesus ian Jacques Lacan por deĉifri la subkonscion de tiu ĉefministro kulpa pro katastrofa milito en Libano en 2006 kaj kiu refaras tion en Gazo pretekstante ke lia lando devas rezigni pri tro malvasta koncepto de sekureco.

Sendube li dividas kun la plej multaj israelaj registaro tiun penson malkaŝe eldiritan en 2002 de la tiama ĉefo de la ĉefstabo, la generalo Moŝe Ajalon: “Oni devas komprenigi al la palestinanoj, en ilia plej profunda konscio, ke ili estas popolo venkita”.* Kiel ĉe ĉiu nova milito, tiuj gvidantoj gurdas la saman rekantaĵon: la araboj komprenas nur la forton; ni donu al ili “ bonan lecionon ” kaj la paco estos fine ebla. “ Ni konservos la fingron sur la ĉanblokilo ”*, proklamis s-ino Cipi Livni, la israela ministrino pri eksterlandaj aferoj. S-ro Olmert kaj lia registaro estas favoraj al la paco — de la speco de paco trudita, en la 19-a jarcento, de la usona registaro al la indianaj triboj.

* Citita de Rashid Khalidi, “What you don’t know about Gaza [Kion vi ne scias pri Gazo]”, The New York Times, 7-a de januaro 2009.
* Interparolado kun Le Monde, 18-an kaj 19-an de januaro 2009.

Provizore la kanonoj eksilentis la 18-an de januaro. La israela registaro volis ke ĝia armeo forlasu Gazon antaŭ la enpotenciĝo de s-ro Barack Obama. Kaj la Hamaso donis semajnon al Israelo retiri siajn soldatojn kaj remalfermi la pasejojn kun Gazo. Transe de ĉiaj infrastrukturoj detruitaj -de la ministrejoj ĝis la fajrobrigadejoj tra la parlamento kaj la universitato-, la prezo pagata de la loĝantaro superŝutas la ekranojn de la televidĉenoj de la tuta mondo, eĉ la francaj komunikiloj, ĝis tiam tre timemaj, jam ne povas kaŝi la amplekson de la katastrofo. Transe de la faritaj krimoj kaj kiuj kaŭzos eble ke iun tagon la israelaj gvidantoj estos prezentataj antaŭ internacia tribunalo, ekster ĉia morala konsidero, kia loka kaj regiona pejzaĝo aperas post la batalo?

La antaŭranga celo de la israela registaro estis malfortigi daŭreme la Hamason sur milita kaj politika ebenoj — ĝi asertas esti ĝin atinginta kaj doninta al la “teroristoj” “bonan lecionon”. Ĉu tio estas tiel klara? La taktiko de amasaj bombadoj kaj de evito de rektaj bataloj — la tria fazo de la operacio, neniam realigita, konsistanta interalie el sturmo de piedsoldatoj interne de la urboj — limigis la perdojn de la armeo, sed ĝi ne ebligis detrui la armean kernon de la Hamaso, inter tri mil kaj kvin mil milittrejnitaj batalantoj. Kiel la Hizbolaho en 2006, la organizaĵo kapablis, ĝis la lasta momento, pafi raketojn, kaj konservi la fluadon, certe reduktitan, de siaj armil-provizadoj.

Kiaj ajn estas la kritikoj formulitaj pri la strategio de la islamisma organizaĵo, inkluzive de raketpafoj kontraŭ civiluloj, la grandega plimulto de la palestina loĝantaro respondecigas la israelan registaron pri la detruadoj. Kiel atestas s-ino Elena Qleibo, eksa ambasadorino de Kostariko en Israelo, nun humanitara laboristino en Gazo: “La homoj koleras. Neniam de jaroj la nivelo de malamo kontraŭ Israelo estis tiom forta. Kaj la homoj ridas kiam Israelo asertas ke tio estis milito kontraŭ la Hamaso, ne kontraŭ la civiluloj.”*

* Mel Frykberg, “Garan Do Not Blame Hamas”, IPS, 20-a de januaro 2009.

La palestinanoj riproĉas ankaŭ al la Palestina Aŭtoritato ties pasivecon dum la milito. Jam dividita, la Fatah spertis profundiĝon de sia interna krizo, malgraŭ la alvoko al unueco kaj al rezistado lanĉita el sia malliberejo de s-ro Marwan Barghouti.* Malfortigita kaj marĝenigita, la prezidanto Mahmud Abbas devis alvoki al starigo de registaro de nacia unueco. Gazo, morgaŭ, restos sub regado de la Hamaso aŭ de registaro de Nacia Aŭtoritato en kiu la Hamaso ludos centran rolon. Ĉu tio estis la celo de Israelo? La venonta etapo havos kiel ĉefan problemon la rekonstruadon de Gazo, kiun la israela registaro volas detale kontroli: nenia projekto akceptiĝos, nenia dolaro eniros Gazon sen nia konsento, asertas la israelaj respondeculoj, kiuj aldonas ke necesas eviti ke la Hamaso povu profiti tiun helpon. Israelo ricevis la subtenon pri tiu punkto de la komisarino pri eksterlandaj aferoj de la Eŭropa Unio, s-ino Benito Ferrero-Waldner.* Sed, ĉar ekzistas nenia alia aŭtoritato en Gazo, la rekonstruado povas limiĝi al humanitara helpo. Ĉiuj kondiĉoj por repafado de raketoj kontraŭ Israelo estos tiam donitaj: la blokado trudita al Gazo estis unu el al esencaj kaŭzoj de la lasta akrigo.

* Citita de la retejo de L’Humanité, http://www.humanite.fr/.
* Deklaro de la 19-a de januaro 2009.

Tiu milito profunde modifis la regionan donitaĵon, sed ne en la senco dezirata de la israelaj gvidantoj. Unue ĝi konfirmis la marĝeniĝon de la Palestina Aŭtoritato. Ĝi favoris la solidiĝon de rezisto-fronto ĉirkaŭ Kataro — lando kiu gastigas la plej grandan usonan bazon en la regiono! — kaj Sirio. Tiu alianco konkretiĝis kun la kunveno de Doho, en kiu partoprenis dek-du arabaj landoj (interalie Alĝerio, Maroko, Libano kaj Irako, supozata aliancano de Usono), al kiuj aliĝis Senegalo, prezidanto de la Organizaĵo de Islama Konferenco (OIK), Turkio, Indonezio, Venezuelo kaj Irano. Maŭritanio kaj Kataro decidis suspendi siajn rilatojn — diplomatiajn por la unua (kiel faris Venezuelo kaj Bolivio), ekonomiajn por la dua — kun Israelo.

Kelkajn tagojn poste, la 19-an kaj la 20-an de januaro, en la araba pintkunveno de Kuvajto okazis iometa repaciĝo, eĉ se ĝi ne malaperigis la malkonsentojn. Ĝi estis faciligita de la israela rifuzo intertrakti pri la batalhalto proponita de ĝia partnero en Proksim-Oriento, la egipto Hosni Mubarak. Ege ofendita de tiu vangofrapo, kaj de la subskribo de duflanka usona-israela interkonsento pri la batalo kontraŭ importado de armiloj al Gazo (kaj do pri la kontrolado de la landlimo kun Egiptio), la prezidanto Mubarak akrigis sian retorikon.

Estas lando kiu konfirmis sian grandiĝantan rolon sur la regiona scenejo: Turkio, tradicia aliancano de Israelo. La ĉefministro Recip Erdogan, kiel s-ro Mubarak, sentis sin humiligita de s-ro Olmert. Tiu, vizite en Ankaro, la 22-an kaj 23-an de decembro, ne informis sian partneron pri siaj intencoj en Gazo. Jam tagon post la atako de la 27-a de decembro, s-ro Erdogan deklaris antaŭ la kadruloj de sia partio: “Tiu atako, dum ni faris tiom da klopodoj por la paco, estas bato kontraŭ la paco.”* Ne kontenta suspendi sian peradon inter Israelo kaj Sirio, kiu ebligis atingi la sojlon de restarigo de rektaj intertraktadoj inter la du landoj, li petis, la tagon post la bombadoj kontraŭ konstruaĵoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) en Gazo, la suspendon de Israelo de la UN.

* Today’s Zaman, Ankaro, 29-a de decembro 2008.

Dum la krizo, Turkio fortigis siajn rilatojn kun la Hamaso kaj esperas ludi rolon de peranto inter ĝi kaj la Palestina Aŭtoritato. La nacia unuanimeco montriĝis per manifestacioj kiuj kunigis plurmilojn da homoj en la turkaj urboj kaj vilaĝoj.

Irano, ampleksante siajn aliancojn en la araba kaj islama mondo, spertis ankaŭ kreskon de sia pezo. Ĝia radikala retoriko ricevas fortiĝantan eĥon en la regiono kaj ĝi estas en forta pozicio fronte al la nova usona administracio. Tamen, Teherano monris certan reteniĝemon en la krizo, la Gvidanto de la revolucio, la ajatolo Ali Ĥamenei deklaris eĉ ke “niaj manoj estas ligitaj sur tiu tereno.”* Pafado de kelkaj raketoj kontraŭ Israelo el Libano povis timigi la malfermiĝon de dua fronto. Tio ne okazis, sed oni povas vidi en tiuj incidentoj averton: tra diplomatiaj kanaloj, Irano laŭdire sciigis al la egipta registaro ke ĝi ne lasus la Hamason dispremiĝi.

* Citita de Trista Parsi, “Israel, Gaza and Iran: Trapping Obama in Imagined Fault Lines”, The Huffington Post, 13-a de januaro 2009.

La okcidentaj registaroj havas nur malestimon por la “araba strato”. Ili montris tion per malagnosko de la demokratiaj elektoj de januaro 2006 en Palestino kaj la venkon de la Hamaso. Ili levas la ŝultrojn kiam la saud-araba registaro, en komunikaĵo de la 12-a de januaro, kondamnas “ la rasistan gentekstermon ” en Gazo. Ili ignoras la amplekson de la protestoj en la araba kaj islama mondo, speciale en Egiptio (malgraŭ la kvazaŭ sieĝostato en Kairo) aŭ en Afganio. Tamen, kiu araba registaro povos, morgaŭ, paroli pri paco kun Israelo? La saud-araba reĝo anoncis ke la iniciato de 2002, kiu planas ĝeneralan pacon inter la araba mondo kaj Israelo interŝanĝe kun la starigo de sendependa palestina ŝtato en la teritorioj okupataj de Israelo en 1967, ne restos longan tempon sur la tablo.

La koincido estis impresa. La 18-an de januaro, dum la unuaj okcidentaj ĵurnalistoj transsendis la bildojn de luneca Gazo, oni vidis sur la televidekranoj la ĉefministron Olmert gratuli sin, antaŭ ses eŭropaj gvidantoj, inter kiuj s-ro Nicolas Sarkozy, pro ilia “eksterordinara subteno al la ŝtato Israelo kaj pro ilia zorgo pri ĝia sekureco”. Pli ol en ĉiu alia konflikto ekde 1967, la eŭropa pozicio, ĉefe tiu de Francio, aperis kiel viciĝinta laŭ tiu de la israela registaro (vidu la ĉefartikolon). Retrorigarde, la fortigo de la rilatoj inter la Eŭropa Unio kaj Israelo decidita komence de decembro 2008 ŝajnas kiel verda lumo por la operacio de Gazo: kiaj ajn estas la israelaj agresoj, la Unio (kaj Francio) profundigos siajn duflankajn rilatojn kun Tel-Avivo.*

* La Unio decidis, interkonsente kun Israelo, suspendi por la momento la realigon de tiu altigo. La Unio por Mediteraneo siavice fariĝis ankaŭ viktimo de la milito, ĉar ĉiuj kunvenoj planitaj en ĝia kadro estis portempe suspenditaj laŭ peto de Egiptio.

La milito kontraŭ “la islama terorismo” fondas tiun okcidentan aliancon kun la haladzo de krucmilito. Sen atingi la delirojn de s-ro Silvio Berlusconi kiu klarigis, en Jerusalemo, “ Kiam mi aŭdas diri ke raketoj estas pafitaj al Israelo, mi sentas tion kvazaŭ danĝeron por Italio, kaj por la tuta Okcidento ”*, nek tiujn de la direktoro de la franca Express kiu skribis ke la israela armeo batalas “ por nia trankvilo ”* — parto de la maldekstro klarigis jam, en la 1980-aj jaroj, ke la registaro de la rasdisigo* batalas “ por ni ” en la suda Afriko, kontraŭ la komunismo, Sovetunio kaj Kubo-, la prezidanto Nocolas Sarkozy klarigis, plurfoje, ke la Hamaso havas gravan respondecon en tiu milito, ĉar ĝi rompis la batalhalton, kio estas malvero (vidu Dominique Vidal: Ju pli kruda la mensogo...).

* Haaretz.com, 19-a de januaro 2009.
* Christophe Barbier, “Une guerre juste, juste une guerre [Milito justa, ĝuste milito]”, L’Express, 14-a de januaro 2009.
* En la tiama Sud-Afriko, -vl

Malgraŭ la multaj vojaĝoj de sia senripoza prezidanto, Francio perdis multon da sia kredito, kion atestas la senprecedencaj atakoj kontraŭ ĝi de la araba gazetaro, inkluzive en moderaj landoj, kie ĝi esta nun asociita kun la Usono de s-ro George W. Bush. Por la saud-araba taggazeto Al-Vatan de la 11-a de januaro, “ĉiuj grandaj potencoj subtenis la israelan pozicion, inkluzive de Francio kiu estis ĝis tiam la simbolo de ekvilibro en la regionaj problemoj”. Kaj la decido de Parizo partopreni en la batalo kontraŭ la kontrabando de armiloj en Gazo povas aperi nur kiel operacio de protekto al okupanta potenco: neniu postulis ke ankaŭ Israelo ĉesu rearmi.

“Sencela milito kondukis al morala malvenko de Israelo”, tiel titolis la brita semajngazeto The Observer, la 18-an de januaro. La ofensivo kontraŭ Gazo efektive faligis la plej multajn moralajn barojn en tiu lando. Unu frazo resumas tion: “ baal habayit histhtageya ” (la ĉefo freneziĝis), kies spirito estas resumita de iama nacia konsilito pri israela sekureco Giora Eiland: “ Se niaj civiluloj estas atakitaj, ni ne respondos proporcie, sed per ĉiuj rimedoj kiujn ni disponas por kaŭzi tiajn detruojn ke vi pripensos dufoje antaŭ ol ataki nin. ”*

* Citita de la International Herald Tribune, Parizo, 20-a de januaro 2009.

Tiu taktiko estis realigita en Libano en 2006, sub la nomo de “doktrino Dahiya”, laŭ la nomo de la suda kvartalo de Bejruto en kiu troviĝis la oficejoj de la Hizbolaho. Ĝi konsistas en detrui tutan kvartalon aŭ vilaĝon ekde kiam ĝi gastigas “ teroristojn ” kiuj pafas sur Israelo.

Ripetita en Gazo en 2008-2009, ĝi respondas al tio kion la internacia juro nomas “militkrimo”. Ĝi estas nun malkaŝe postulata en Israelo. En letero al la ĉefministro Olmert, la eksa sefarda rabeno Mordeĥaj Elijahu [Mordechai Eliyahu], klarigis en 2007 “ ke estas nenia morala malpermeso mortigi sendistinge civilulojn dum eventuala ofensivo kontraŭ Gazo kun la celo ĉesigi la lanĉadon de raketoj ”.* Ju pli longas la okupado, des pli ĝi senmoraligas la okupanton. Oni povas imagi kiaj estus la liberecoj kaj la moralaj reguloj en Francio se la milito de Alĝerio daŭrintus kvardek jarojn.

* Citita de The Jerusalem Post, 30-a de majo 2007.

Kun pli da decidemo ol multaj aliaj, la registaro de Sud-Afriko kondamnis la israelan agreson kontraŭ Gazo. La longa sperto de la batalo kontraŭ la rasdisiga reĝimo instruis al la gvidantoj de la Afrika Nacia Kongreso (ANK) la hipokritecon de la okcidenta retoriko pri perforto kaj terorismo. Elvokante siajn intertraktadojn kun la blanka sudafrika registaro kaj ties postulojn ĉesigi la perforton, Nelson Mandela skribis: “Mi respondis ke la ŝtato respondecas pri la perforto kaj ke estas ĉiam la subpremanto, ne la subpremato, kiu determinas la formon de la batalo. Se la subpremanto uzas perforton, la subpremato ne havas alian elekton ol respondi perforte. En nia kazo, tio estis nur formo de prava defendo.”*

* Nelson Mandela, Un long chemin vers la liberté [Longa vojo al libereco], Livre de Poche, Parizo, p. 647.

Alain GRESH.

En Gazo, Goljato parolas hebree

Granda plimulto da judaj israelanoj aprobis la militon kontraŭ Gazo kaj esprimas malmulte da kompato por la sorto de la miloj da viktimoj. Ekde la fiasko de la procezo de Oslo kaj la granda kresko de la Hamaso, ili ne kredas plu je paco.

GOLDA MEIR, la iama israela ĉefministrino, deklaris siatempe ke ŝi abomenas la arabojn. Kial? Ĉar ili devigas la israelanojn trakti ilin... kiel ili traktas ilin. La lasta israela atako kontraŭ Gazo memorigas la hipokritecon de tiu respondeculino, sed ankaŭ ŝian malaman pesimismon. Meir neniam kredis je paco kun la araboj. La plej multaj israelanoj jam ne kredas je ĝi.

Atendita kaj praktike neevitebla, la operacio “Hardita Plumbo” estis lanĉita en la ideala momento: la raketoj de la Hamaso pafitaj de Gazo trafis la urbojn de la sudo de Israelo, kaj la premo de la publika opinio sur la registaro kreskis laŭ la alveno de la elektoj de la 10-a de februaro. Aliflanke, la registaro profitis la regofinon en Vaŝingtono kaj la fakton ke la jarfinaj ferioj deturnis la atenton de la “internacia komunumo”. Fine, la vetero ebligis seninterrompajn frapojn el la aero.

La precizajn celojn de la operacio oni lasis malprecizaj, sed ĉiukaze oni supozas ke la palestinanoj devis “lerni lecionon”, kiel tiom ofte en la pasinteco. Ekde sia fondiĝo, la cionisma movado ĉiam konsideris sin kiel reprezentanto de la justo, progreso kaj racio fronte al primitiva kaj perforta araba popolaĉo. Necesis do “komprenigi” al la araboj la veran naturon de la cionista revo kaj aparte ties decidemon realiĝi ĉiakoste.

Heroa mito de rezistado

TIUJ KIUJN ONI nomis “arabistoj” de la monda cionismo kaj, poste, de la israela registaro, senĉese instigis la “moderajn” fortojn en la arabaj landoj, kaj speciale la palestinanojn, rezigni pri siaj naciaj aspiroj. Oni kvalifikis tiun strategion kiu uzas promesojn kaj minacojn, trudakiron kaj korupton, “politiko de karoto kaj bastono”.

Multfoje Israelo agis kontraŭ palestinaj civiluloj, esperante ke tiuj turnos sin kontraŭ siaj gvidantoj kaj anstataŭigos ilin per “moderaj” gvidantoj. Tiu politiko donis neniam fruktojn. Ĝi fiaskis refoje en Gazo.

Kiam la Hamaso ekregis la Gazo-strion en junio 2007, post mallonga kaj akra batalo kontraŭ siaj konkurantoj de la Fataĥo, Israelo faris blokadon kiu kaŭzis humanitaran katastrofon por miliono kaj duono da palestinanoj. Ĝi detruis ĉian ŝancon de vivinda vivo por tuta generacio de gazanoj. Kaj tio nur fortigis la Hamason.

Ataki israelajn urbojn per raketopafoj estas evidente same kruela kiel ataki la Gazostrion, kaj Israelo havas, kiel ĉiu alia lando, la devon defendi siajn civitanojn. Egiptio havas pezan respondecon pri la lastaj eventoj, ĉar per ĝia korupto kaj ĝia nekompetento la Hamaso povis kaŝe enigi sian armilaron en la Gazostrion.

Tamen, la Hamaso ne estas nur, kiel asertas Israelo, Usono kaj la Eŭropa Unio, “terorisma” organizaĵo: temas ankaŭ pri aŭtenta religia nacia movado subtenata de la plej multaj gazanoj. La israela provo forbalai la movadon per bombado de ties bastiono ne havis multan ŝancon sukcesi.

Malgraŭ la gigantajn homajn perdojn, inkluzive de la malapero de tutaj familioj kaj de centoj da infanoj, la Hamaso rifuzis kapitulaci, kio evidente altigis la nombron da viktimoj, sed ankaŭ naskis heroan miton de rezistado. Efektive, la Hamaso povas uzi siaflanke multajn elementojn de la israela mitaro, ekzemple la batalon inter la malgranda nombro kaj la multeco, la fortulo kaj la malfortulo, Davido kaj Goljato. En Gazo, en la lastaj tagoj, Davido parolas arabe.

Tiu milito ree kondukis ĵurnalistojn el la tuta mondo en tiun regionon. Multaj demandas sin kial la israelanoj kaj la palestinanoj ne simple interkonsentas por kundividi tiun teron. La israelaj gvidantoj asertas ke ili subtenas la duŝtatan solvon, iam postulatan nur de la radikala maldekstro. La palestinaj gvidantoj, kun la escepto de la ĉefoj de la Hamaso, ankaŭ aliĝis al tiu solvo. Ŝajne restas nur fintrakti nur la detalojn de tiu interkonsento. La problemo estas tamen senfine pli komplika.

La konflikto temas ne nur pri la tero, la akvo kaj la reciproka agnosko, sed ankaŭ pri la nacia identeco. La israela kaj palestina popoloj difinas sin ambaŭ laŭ la tuta Sankta Lando. Ĉia teritoria kompromiso devigus ambaŭ partojn forlasi parton de sia identeco.

Tiu ĉi lasta perfortaĵo restos verŝajne en la spiritoj kiel nova etapo en la longa marŝo de la absurdo komencita en 1967. Tuj post la sestaga milito, la israela registaro intencis deloki centmilojn da palestinanoj el Gazo por reinstali ilin en Cisjordanio, je malpli ol tri horoj da aŭtoveturado. Tio farintus la nunan situacion malpli eksplodema. Sed tiu projekto restis en la tirkestoj: la plej influaj membroj de la israela registaro, nome Menahem Begin kaj Moŝe Dajan, pensis rezervi Cisjordanion al kolonioj de juda priloĝado.

Tiu eraro estas verŝajne la plej grava kiun Israelo faris. Kun proksimume tricent mil israelanoj en Cisjordanio kaj ducent mil kromaj en la iamaj arabaj kvartaloj de Jerusalemo, fariĝas kvazaŭ neeble difini senchavajn limojn kaj starigi la pacon. Ĉar, krom la nesupereblaj malfacilaĵoj kaŭzitaj de retiriĝo el Cisjordanio kaj divido de Jerusalemo, la palestinanoj postulas ankaŭ “rajton reveni” en Israelon por la rifuĝintoj kiuj fuĝis aŭ kiuj estis elpelitaj el siaj domoj dum la bataloj de 1947-1949. Multaj de tiuj vivas en Gazo kun siaj idoj.

Pozicioj tro malproksimaj unuj de la aliaj

KUN LA SUPRENIRO de la Hamaso kaj la kreskanta radikalismo de certaj judaj kolonianoj en la lastaj jaroj, tiu malracia konflikto ricevis religian dimension, kiu igas ĝian solvadon ankoraŭ pli malfacila. La islamaj kaj judaj fundamentistoj transformis la regadon de la tero en integran parton de sia kredo, kiu estas al ili pli valora ol la homa vivo.

Tiel, dum multaj israelanoj, eŭropanoj kaj aliaj partoprenas en bagatelaj moralaj debatoj pri la respondeco de la unuaj kaj de la aliaj, pli kaj pli da israelanoj jam ne kredas je paco. Ili scias ke, sen paco, Israelo riskas ne supervivi, sed, de milito al milito, ili perdis sian optimismon. Tute kiel mi.

Mi apartenas al generacio kiu ĉiam nutris la esperon je paco. En 1967, fine de la milito, mi estis 23-jara kaj mi ne dubis ke, kvardek jarojn poste, la israela-araba milito estos finita. Hodiaŭ mi jam ne kredas je solvo de la konflikto. En tiu ĉi momento, la pozicioj estas simple multe tro malproksimaj unuj disde la aliaj.

Mi kredas aliflanke je pli bona mastrumado de la konflikto, inkluzive pri intertraktadoj kun la Hamaso. La plej multaj registaroj deklaras ke ili ne volas intertrakti kun teroristaj organizaĵoj, sed ĉiuj fine faras tion. Ni jam faris tiun sperton. Antaŭ longa jaroj Israelo rifuzis paroli kun la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP) de Jasir Arafat — oni eĉ malliberigis israelajn pacistajn aktivulojn ĉar ili faris tion. Fine, en 1993, Arafat, Ichak Rabin, ĉefministro de Israelo, kaj s-ro Ŝimon Peres, ministro pri eksterlandaj aferoj, interŝanĝis manpremojn en Vaŝingtono, antaŭ la Blanka Domo.

La israelanoj atendas multe de la nova administracio de s-ro Barack Obama, kiu diras esti amiko de Israelo. Tiu registaro povus esti pli efika ol la antaŭa se ĝi simple klopodus atingi limigitan celon, sed premante: igi la vivon pli eltenebla por la israelanoj kaj la palestinanoj.

Tom SEGEV.

Enkonduko de genetike modifita kotono kolerigas afrikajn kamparanojn

Monsanto konkeranta Burkinon

LA NUTRAĴKRIZO de 2008 relanĉis la debaton pri bioteknologio, supozata kreskigi la produktivecon de afrika agrokulturo. Sed, same kiel aliaj “alimondistoj” en okcidento, la kamparanoj de la nigra kontinento suspektas prisanajn kaj sociajn konsekvencojn de la genetike modifitaj organismoj. La usona semproduktanto MONSANTO decidis do uzi taŭgajn rimedojn por trudi ilin, kun helpo de la prezidanto de Burkino Blaise Compaoré. Rezisto organiziĝas.

ETA LANDO, inter la plej malriĉaj de la mondo, Burkino diskrete ekis kultivadon de genetike modifitaj organismoj (GMO), en tiu kazo kotono Bt*. Diskonigita al la publiko en 2003, la partnereco de Ŭagaduguo kun la usona semproduktisto Monsanto igas des pli da reagoj inter kamparanoj kaj asocioj, ke ĝi reprezentas teston por disvolvado de GMO en tuta okcidenta Afriko. Kiel Burkino eklaboris kun firmao konata pro sia herbicido Roundup kaj sia “[?agent orange](oranĝkolora agilo)*? La sankta “batalo kontraŭ malriĉo” al kiu la GMO estas supozata kontribui per plibonigado de burkina agrokulturo, ŝajnas esti antaŭen metita, dum la veraj motivoj de la partneroj nur nun komencas esti konataj, pro la premo de la asocioj ...

* Bt-kotono estas loka subspeco, al kiu oni aldonis genon el bakterio troviĝanta en grundo, bacillus thuringiensis, mortiga al iuj kotono-damaĝantoj.
* kromnomo de herbicido ege toksa por homo, kiun la usona armeo plej uzis en Vjetnamujo por detrui rikoltojn kaj senfoliigi arbarojn. Vd Francis Gendreau, “Au Vietnam, l’agent orange tue encore”, Le Monde diplomatique, januaro 2006.

Tute sekrete ja komenciĝis en Burkino la unuaj provoj de Bt-kotono, en 2001, en kontraŭo al la konvencio pri biologia diverseco de 1992 kaj la protokolo de Kartageno pri la biosekureco de jaro 2000. Tiuj internaciaj traktatoj disponas, ke la koncernaj landoj devas akiri taŭgan leĝan kadron kaj zorge pripensi ĉion antaŭ ol komenci kultivi GMO-n. La subskribantoj de la traktato krome sin devigas informi la loĝantaron pri la danĝero kaj nenion decidi sen antaŭa publika diskutado.

Tamen, nur en 2003, okaze de laborgrupo pri biosekureco en Ŭagaduguo, la Ligo de konsumantoj eksciis pri tiuj provoj, kaj diskonigis tion, kion la Instituto pri Hommedio kaj Agrokultura Esplorado (france: INERA) estis kaŝinta. Monsanto tiam asertis, ke la provaĵoj estis faritaj ene de “fermitaj lokoj”. Reale, temis pri kampoj ekipitaj per ŝiritaj retoj.

Nur poste Burkino laŭleĝiĝis, igante la parlamenton ratifi en aprilo 2006, la sekurec-regularon pri bioteknologio. La 75 artikoloj de tiu leĝo estus povintaj trankviligi la oponantojn al GMO, se ne estus precizigite, ke ĝia celo estas “garantii la homan, bestan kaj plantan sekurecon, kaj protekton de la biologia diverseco kaj hommedio” (art. 22), dum la Agentejo Nacia por Biosekureco (ANB) estas taskita taksi la riskojn. Sed laŭ la oponantoj, ĝuste ĉar la riskoj estas ja netakseblaj, oni kontestas la GMO-kultivadon*.

* Vd Aurélien Bernier,“Trompa taksado de la genetike modifitaj organismoj”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2006.

Monsanto elektis Burkinon, unue ĉar ĝi estas la plej granda kotonproduktanto en Okcidenta Afriko, antaŭ Malio, Benino kaj Eburbordo. Krome ĝia geografia situo igas ĝin “Troja ĉevalo” de la bioteknologioj en la regiono.

Landlimoj havas truojn: oni scias, ke la elgrajnigaj uzinoj faciligas ne intencajn interŝanĝojn. La okcidenta infektiĝo de plantoj fare de GMOj profitas al la konkerantaj firmaoj, ĉar infektita planto ne povos reveni al la antaŭa stato, kaj nenio videbla distingas GMOn, de alia planto.

Krome, teknikaj kontroloj estas tre multekostaj, kaj tial ne fareblaj de kamparaj komunumoj. Iom post iom, la GMOj estas nun sin trudantaj, sen kontrolo de la civitanoj. Benino ĵus plilongigis por 5 jaroj moratorion pri GMOj, sed Malio cedis al premoj kaj ĵus permesis la provojn pri Bt-kotono.

Burkino estis la malforta ĉenero en la regiono: ĝia prezidanto Blaise Compaoré estis strebanta reakceptiĝi en la “internacia komunumo”, aktive subteninte la antaŭan prezidanton de Liberio, s-ron Charles Taylor* dum la tre mortiga interna milito en la 1990-aj jaroj. Li estis suspektata pri kontraŭleĝa armil- kaj diamant-komerco en la subregiono. Ene de kelkaj jaroj, lia lando fariĝis modela lernanto de la internaciaj financaj institucioj kaj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK). Tiu partnereco kun Monsanto estis ja politika gesto al Usono, kiun tre malkontentigis la antaŭa sinteno de s-ro Compaoré. Ekde 2003, la ministro pri agrokulturo Salif Diallo igis la GMO-kotonon lia batalcelo. La Nacia Unio de Kotonproduktistoj en Burkino (UNPCB), gvidata de s-ro François TRAORE, espriminte sian maltrankvilon, ŝanĝis sian opinion kontraŭ 30% el la akcioj de la Societo de teksaj fibroj (Sofitex), ĉefa burkina koton-societo, privatigita laŭ postulo de la Monda Banko. Oponantaj kamparanoj tiam fondis en 2003 la nacian sindikaton de la laboristoj agrokulturistoj kaj bredantoj (Syntap), kiu firme kontraŭstaras la GMO-n. Kamparana gvidanto, s-ro Ousman Tiendrebeogo diras: “Ĉe ni, estas nur agrokulturo; oni ne rajtas ludi hazardludojn kun nia estonteco.”

* S-ro Taylor estas nun juĝata de la Speciala Tribunalo por Siera-Leono, ĉar li subtenis, en tiu lando, la Unuiĝintan Revolucian Fronton (RUF), ribelan movadon respondecan pri krimoj kontraŭ la homaro.

Fronte al la UNPCB troviĝas tri koton-societoj: Sofitex en la okcidenta regiono, la koton-societo de Gourma (Socoma, eksa Dagris) en la orienta regiono, kaj Faso Coton en la centra regiono. Ili fiksas, kun la UNPCB, la 2008-jaran prezon: 165 XOF (afrika franko), (0,25 €) por unu kilogramo da kotono “unuaklasa”. Ili provizas — kredite — la kultivnecesaĵojn, insekticidojn kaj herbicidojn, kaj kiam rikolto finiĝis, ili venas kolekti ĝin en la kampoj kaj porti ĝin al la disgrajniga fabriko.

Tiu “prizorgado” heredita de la koloniisma sistemo, havas du flankojn, ĉar ĝi ne ebligas aŭtonomecon al la produktisto. Posedanto de sia kampo, li teorie povas forlasi kotonon, se li taksas la profiton nesufiĉa, kaj adopti alian komercan kultivobjekton, kiel ekzemple sezamon*. Sed, reale, la ŝuldopezo, la malalta instrunivelo kaj la produktoj provizitaj de la koton-societoj igas la kultiviston tre dependa de la sistemo. S-ro Yezuma Do, kultivisto, rakontas: “Ili venis kun aŭtoritatuloj kaj ĝendarmoj por diri al ni, ke la venontan jaron ni ĉiuj kultivos Bt-kotonon, ĉar estas pli bone por ni. Sed ili ne diras la prezon de semoj. Kaj se ni rifuzas, la UNPCB avertas, ke ni ne povos disgrajnigi nian ordinaran kotonon en la regiono.” Senkuraĝigita, s-ro Do konsideras, kun multaj najbaroj, ĉu forlasi kultivadon de kotono?

* Itala asocio lanĉis eksportan programon, tre profitigan por la produktistoj. Timante konkurencon por kotono, la aŭtoritatuloj fiaskigis ĝin.

La UNPCB kaj la koton-societoj kuniĝis en Asocio Interprofesia de Kotono en Burkino (AIKB). Interkonsente kun la esploristoj de INERA kaj Monsanto, la AIKB superkontrolas la instruadon de teknikistoj kaj kultivistoj. Ĝi fiksos prezon de la Bt-semoj por 2009 ... La buklo estas buklita. En 2008, 12.000 hektaroj (ha) da BT-kotono, de tipo Bollgard2, estis kultivataj cele produkti semojn por tricent ĝis kvarcent mil ha, ĉar la ANB donis permeson komerce produkti Bt-kotonon en 2009.

Kio okazos reale? Ja ordinara kotonsemo prenita el la rikolto kostas nur 900 XOF (1,37 €) por 1 ha, sed la pago por la intelekta posedrajto (IPR) al Monsanto verŝajne preterpasos 30.000 XOF (45 €) por unu ha*. Oni trankviligas la kamparanojn per nura promeso, ke la prezo ne estos trans iliaj pagkapabloj.

* Vd Asocio Grain retejo kun tre kompleta dokumentado.
Kontraŭ-GMO-fronto

KONTRAŬ-GMO-FRONTO stariĝis, kuniganta asociojn: la Koalicio por Konservado de Afrika Genetika Heredaĵo (france: Copagen). Grupoj de najbaraj landoj partoprenis en ĝi (Benino, Malio, Eburbordo, Niĝerlando, Togo kaj Senegalo). Kvankam ĝiaj financaj rimedoj malgrandas, la Copagen organizis en februaro 2007 karavanon tra la subregiono, por konsciigi kaj informi la loĝantarojn pri la danĝero, kiu ilin minacas. Tiu manifestacio finiĝis per protestmarŝo, en la stratoj de Uagaduguo. Sur la banderoloj legeblis: “Ne al la submetiĝo al la transnaciaj firmaoj”; “Biologie kultivi estas vere protekti nian hommedion”; “La Ekonomiaj Interkonsentoj pri Partnereco* kaj la GMOj ne estas solvoj por Afriko, ili estas kontraŭ ni: haltu, pripensu, rezistu.”.

* La Ekonomiaj Interkonsentoj pri Partnereco (EIP) estas komercaj interkonsentoj per kiuj Eŭropunio provas disvolvi libermerkaton al la sudaj landoj. Pro kontraŭstaro manifestata de loĝantaro kaj multaj asocioj, la intertraktoj, komencitaj en 2000, ne finrealiĝis kun ĉiuj koncernaj landoj. Vd paĝon “Stop APE” sur la retejo de la Asocio por impostado de financaj transakcioj kaj por helpo al civitanoj (france: ATTAC) www.france.attac.org/spip.php?rubri....

Partoprenanto tiel resumis la problemon: “Se tiel estas la GMOj, ni ne volas ilin! Ĉu niaj respondeculoj vere volas nian bonon? Necesas jam nun enkonduki ĉien informadon kaj konsciigon pri GMOj; ili neniam venu en Afrikon.” kaj li ekzorgas pri la efiko de la “propagando” por la genetike modifita kotono.

Veras, ke la por-GMO-fronto ne ŝparas elspezojn, profitante el registara subteno: gazetarkonferencoj, studvojaĝoj tute pagitaj, ekskursoj surlokaj, “informaj” filmoj... la luksaj faldfolioj de Monsanto priskribas feliĉegan mondon helpe de INERA-statistikoj. Ili asertas, ke la GMO-semoj de tipo Bollgard2 kreskigos rendimenton je meze 45%, reduktos pesticidojn de 6 al nur 2 disŝutoj jare, reduktos kostojn je 62%, el kio rezultos ŝparo de 12.525 XOF (20 €) por unu hektaro, kaj sekve bono por la sano de kultivistoj kaj hommedio.

Sed nenio estas pli hazarda ol “meza rendimento” en lando submetata al kaprica pluvreĝimo. Se ne pluvas, povas okazi, ke kamparanoj devas du- aŭ tri-foje semi. Kiam la semoprezo estas neglektebla, estas “nur” kroma laboro. Sed, se oni devas pagi por la IPR, kiom kostos unu hektaro da kotono? Krome, montriĝis, ke la mirakla geno restas vundebla de sekeco, kaj ĝi degeneras kiam planto kreskas. Lasta seniluziiĝo: dum laborgrupo organizita de Eŭropunio, kiun partoprenis s-ro Traoré, estis konsilata al la produktistoj konservi rezervon de pesticidoj, “por la okazo ke oni bezonus”. Kio signifas, ke la malpliiĝo de ĥemiaj aldonaĵoj ne certas.

Du fenomenoj ja povas okazi: ekesto de raŭpoj rezistantaj al la geno (ene de kvar, kvin jaroj), kaj de flankaj parazitoj, kiujn la geno ne forigas. Tio okazis en Usono kaj en Barato. Strange, ke la Internacia konsulta koton-komitato (CCIC)*, kunveninta en Uagaduguo de la 17-a ĝis 21-a de novembro 2008, laŭdante la grandegan rimarkindan sukceson de la Bt-kotono en Barato (ses jarojn sinsekve kun kreskantaj rendimentoj), ne menciis la ondon de sinmortigoj ĉe etaj produktistoj, ruinigitaj pro produktado tre malplimulta ol tio, kion oni esperigis al ili.

* La CCIC ĉiujare kunvenigas la ĉefajn produktantojn de la mondo kaj iliajn partnerojn. Ĝiaj prognozoj por 2009 estas pesimismaj.

Pri la kosto-redukto, estas ja tre malfacile antaŭdiri ciferon, dum Monsanto tenas sekreta la prezon de la IPR, kiu aldoniĝos al la kosto de herbicidoj. Se la rendimento estos pli alta*, la diferenco certe ne ebligos pli ol kovri la kromkoston de la IPR.

* S-ro Diallo, ministro pri agrikulturo, promesis rendimenton de 3 ĝis 3,5 tunojn por unu hektaro... La plej bonaj GMO-provoj rezultigis meze nur unu tunon kaj tricent kilogramojn (1.300 kg) por unu hektaro.

La argumento kiu plej tuŝas la kultivistojn estas la malpliiĝo de pesticidoj, kiun Monsanto promesas. Dum la disŝuto-periodo, kultivistoj ofte dormas surkampe, kun sia tuta familio, tiel sin elmetante al la alta tokseco de tiuj produktoj. Sed eblas uzi naturan insekticidon eltiratan el nimo, ofte trovebla arbo en okcidenta Afriko. Teknika enkadrigo sufiĉas, kiel montras la eksperimentoj faritaj en Malio sur 10% de la kotonaj terenoj de la Malia Kompanio por Disvolvado de Teksaĵo (MKDT). En 2001 la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo (ONA) de UN siaflanke lanĉis projekton “Integrita Mastrumado de Produktado kaj Damaĝuloj (IMPD), kiu celas redukti, eble eĉ forigi la uzon de pesticidoj. Tamen neniu klopodo okazas, por ke tiu programo IMPD eliru el tiu statuso de “avangarda projekto”. Krome “La UNPCB kondutas kiel milico en la kamparana mondo, plifortigante la politikon de la Sofitex, kiu trudas al ni kemiaĵojn kaj insekticidojn, sen permesi al ni rifuzi ilin”, protestas s-ro Do.

Inter la eblaj GMO-anstataŭaĵoj, troviĝas biologia kaj justa kotono, kiun la asocio Helvetas lanĉis en Malio en 2002, en Burkino en 2004: neniu ĥemia aldonaĵo, organika sterko (senpaga), altkvalita rikolto... La grundo regeneriĝas anstataŭ difektiĝi. Unu kilogramo da kotono estas pagata al la produktisto 328 XOF (0,50 €) anstataŭ 165 XOF (0,25 €) por ordinara kotono. Tiu justa koton-sektoro jam grupigas ĉirkaŭ kvin mil etajn produktistojn, en areo de sep mil hektaroj, en la tri regionoj, okcidenta, centra kaj orienta, de Burkino. Sed pluraj faktoroj ŝajne bremsas ĝian kreskon: unue la monaj intervenoj de Monsanto, aliancita al la internaciaj financaj institucioj; due transporti organikan sterkon necesigas azenon kaj ĉareton. Malmultaj kamparanoj disponas pri tiuj rimedoj.

Laŭ s-ro Abdoulaye Ouédraogo, respondeculo pri la koton-operacioj en Helvetas en Burkino, “ĉi tie ne estas estonteco por la GMOj. Unue pro klimataj kialoj. Due, ĉar la etaj produktistoj neniam aplikos la regulojn. Ili unue zorgas plenigi la grenejojn por nutri sian familion; kotono estas duaranga. Ne estas kiel en Usono, kie oni praktikas monokulturon tra vastegaj areoj...”

La persisteman obstinon por la GMOj povas klarigi ne nur la volo de transnaciaj firmaoj, sed ankaŭ la profito, kiun privilegiita klaso eltiras el ĝi, malprofite al la landa intereso.

Françoise GÉRARD

LA PROKSIM-ORIENTO SKUATA DE LA MILITO EN GAZO

Kiam Israelo kaj Irano sekrete alianciĝis

“Milito kontraŭ Irano”: tiel certaj israelaj respondeculoj karakterizis la invadon al Gazo kaj la batalojn kiuj daŭris dudek-du tagojn. La ideo de akso inter Sirio, Irano, la Hizbolaho kaj la Hamaso, bazita sur la politikaj radikalismo kaj islamismo, estis la kredo sur kiu baziĝis la registaro Bush en la regiono. Sed la prezidanto Barack Obama ŝajnas defendi alian vizion. En sia enpotenciĝa parolado li deklaris ke Usono “komencos respondece lasi Irakon kaj ĝian popolon kaj forĝi pacon malfacile gajnitan en Afganio”. Li intencas cetere serĉi “novan aliron, bazitan sur reciproka respekto” kun la islama mondo. Ĉu tiuj vortoj transformiĝos al realo, kaj unue en Palestino, kie la okupado daŭras pli ol kvardek jarojn? Kun Teherano, s-ro Obama ŝajnas ankaŭ serĉi novan vojon, kiu turnus la dorson al la paskviloj de sia antaŭulo. Fine, Irano estis, inter 1950 kaj 1979, grava aliancano de Usono kaj de Israelo, alianco kiu, strange, daŭris kelkajn jarojn post la islama revolucio.

“NIAJ RILATOUJ KUN Irano estis tre densaj kaj bone ankritaj en la socia teksaĵo de ambaŭ popoloj”, notis alta israela respondeculo pri eksterlandaj aferoj post la reveno de la ajatolo Rhollah Ĥomejni [R. Khomeiny] en sia lando en 1979. Tiam, Teherano ŝajnis kvazaŭ natura interparolanto, same al Tel-Avivo kiel al Vaŝingtono. Tridek jarojn poste, la okcidentaj politikaj deciduloj, ĉefe la israelanoj, konsideras Iranon kiel minacon. Ĉu ilia ŝanĝo ne baziĝas sur malbona interpreto de la islama revolucio?

Por David Ben Gurion, ĝia fondinto, la ŝtato Israelo estis parto de Eŭropo kaj ne de Proksim-Oriento, kie ĝi troviĝas pro “geografia akcidento. (...) Ni ne havas ligojn kun la araboj. Nia politika sistemo, nia kulturo, niaj rilatoj ne estas la fruktoj de tiu regiono. Ne ekzistas politikaj aferoj inter ni, nek de internacia solidareco.”*

* Citita de Avi Shlaïm, “Israel, the great powers, and the Meddle East crisis of 1958”, Journal of Imperial and Commonwealth History, Londono, majo 1999.

Cetere, Ben Gurion volis konvinki Vaŝingtonon ke lia lando estas strategia atuto en Proksim-Oriento. Sed la usona prezidanto Dwight Eisenhower (1953-1961) preferis ignori tiujn pretendojn, konvinkite ke Usono estas pli bone kapabla defendi siajn interesojn sen israela helpo.

Responde al tiuj forregaloj, la israela numero unu ellaboris la koncepton de “periferiaj aliancoj”. Tiuj celis kontraŭbalanci la pezon de la arabaj ŝtatoj per proksimiĝo al Irano, Turkio kaj Etiopio. Tiel li volis fortigi la malinstigan kapablon de sia lando, redukti ĝian izolitecon kaj instigi la usonan diplomation percepti ĝin kiel “atuton”.

Paralele al tiu doktrino, Ben Gurion disvolvis alian ideon: tiun de “alianco de malplimultoj”. Pensante ne nur pri turkoj kaj persoj, sed ankaŭ pri judoj, kurdoj, druzoj, maronitaj kristanoj de Libano ktp, li asertis ke la plimulto de la loĝantaro en Proksim-Oriento ne estas araba. Necesis do subteni la deziron de nacia aŭtonomeco kaj krei insuletojn de aliancanoj en oceano de araba naciismo.

En tiu kunteksto kreiĝis la “natura” alianco kun Irano. En sia libro Treacherous Alliance*, la universitatanino Trita Parsi ekzamenas la konkretajn aspektojn de la kunlaborado de Israelo kun la Ŝah-reĝimo, aparte la militan helpon por la kurdaj ribelantoj en Irako inter 1970 kaj 1975 kun la celo malfortigi tiun landon. Israelo kaj Irano kundividis senton de kultura supereco fronte al la arabaj nacioj, eĉ se tiu sekreta interkonsento havis siajn limojn: la ŝaho, suvereno de islama lando, insistis por ke tiuj rilatoj restu diskretaj, kaj per tio agacis Tel-Avivon.

* Trita Parsi, Treacherous Alliance. The Secret Dealings of Israel, Iran, and the US, Yale University Press, New Haven, 2007.

Eĉ se tio povas ŝajni surpriza, tiuj komunaj interesoj daŭris post la irana revolucio kaj instigis eĉ dekstrajn israelajn respondeculojn — nome la ĉefministron Menahem Begin — streĉi la manon al la novaj gvidantoj de Teherano. La pragmateco de la ajatolo Ĥomejni koncerne eksteran politikon pravigis ilian pozicion: agresata de malamikaj araboj — la milito kun Irako komenciĝis en septembro 1980-, la irananoj komprenis tre bone la neceson de amikeca rilato kun Israelo kaj la teĥnoligiajn avantaĝojn kiujn ili povis atendi de ĝi, nome pri armado.

Por la eksa respondeculo pri la israela sekreta servo Mossad Josi Alpher [Yossi A.], la logiko de la periferio estis tiom “profunde ankrita” en la israela pensmaniero ke ĝi fariĝis “instinkta”.* Tiom ke Israelo persvadis Usonon liveri armilojn al Teherano meze de la 1980-aj jaroj, antaŭludo de la skandalo de “Irangate”.*

* Trita Parsi, verko cit., p. 91.
* Tiu skandalo skuis la registaron Reagan meze de la 1980-aj jaroj. Ĝi malkaŝis la usonajn armilvendon al Irano kaj la financadon de la nikaragva Contra, ambaŭ malpermesitaj de la Kongreso.

La elektovenko de Begin kaj de la dekstro, en 1977, havis pli radikalan vizion ol tiu de la laboristpartio: la konceptoj de la reviziisma cionista gvidanto Vladimir Zeev Jabotinski trudiĝis. Tiu, en sia fama artikolo de 1923 pri la “fer-muro”*, asertis ke interkompreniĝo kun la araboj ne eblas: “Nur kiam ili jam ne havas esperon senigi sin je ni (...), nur en tiu momento (...) ili lasos fali siajn ekstremismajn gvidantojn. [Kaj aperos moderaj kiuj] akceptos reciprokajn koncedojn.” Kiel Jabotinski, Begin pensis ke Israelo ne havas alian elekton ol trudi sian militan hegemonion — kun usona subteno, kompreneble.

* Oni povas legi la tutan tekston en Sionismes. Textes fondamentaux, kolektitaj kaj prezentitaj de Denis Charbit, Albin Michel, Parizo, 1998.

Samtempe, la dekstro provis realigi la strategion de la “alianco de malplimultoj” en la regiono. En 1982, s-ro Ariel Ŝaron lanĉis la invadon de Libano kun la celo elpeli de tie la Organizaĵon de Liberigo de Palestino (OLP) kaj instali moronitan povon en Bejruto — kaj tiel doni al Sirio preman malvenkon. Strategio danĝera kaj malbone kalkulita, ĉar ĝi rapidigis la malfortiĝon de la maronitoj kaj ege instigis la mobiliziĝon de la ŝijaistoj en la sudo kaj en la Bekaa-ebenaĵo, el kiu aperis la Hizbolaho. La vekado de la malplimultoj turniĝis kontraŭ Israelo...

Kia koncepto de moderneco?

PARALELE AL LA fiasko de la libana aventuro, la rilatoj de Israelo kun la periferio — almenaŭ kun Irano — malfortiĝis. Tiu ŝanĝiĝo rezultis el malbona interpreto, cetere dividita kun Usono: la islama revolucio, perceptata kiel rompo en la okcidenta rakonto de historia progresado de postrestinteco al laika moderneco, estis konsiderata kiel devojiĝo, kiun la tempo iam korektos. Oni pensis ke la ideologia fundamento de la islama revolucio estas “kava” kaj ke la “pragmatistoj” baldaŭ remetos ĝis sur la rektan vojon de la materia progreso — la sola prikonsiderinda opcio por la okcidentanoj. Tel-Avivo kaj Vaŝingtono do febre serĉis “moderulojn” kaj signojn de pragmateco en Teherano.... Tiuj kiujn sendis la iranaj gvidantoj pri eksterlanda politiko nur fortigis la ideon laŭ kiu la “pragmateco” kondukus fine al alianco kun Israelo.

En realo, la postulo de okcidenteca materiisma “moderneco” estis tio kion la iranaj gvidantoj pleje rifuzis, kiuj klopodis triumfigi alian koncepton de moderneco per kiu la islamanoj difinus sian politikan kaj socian estontecon. Sed, kvankam la respondeculoj en la potenco en Teherano totale kontraŭis la vizion de socio kiun disvastigis la Okcidentanoj kaj ties klopodojn por disvastigi en la regiono laikan, materiisman kaj ekonomie liberalan kulturon — multaj irananoj juĝis tiun vojon arĥaika kaj plena de koloniismaj fiodoroj-, tio neniel signifis ke ili volis neniigi Israelon. La revolucio ne havis agreseman regionan ambicion. Ĝi ne minacis Israelon aŭ Usonon sur konvencia milita nivelo.

En 1988, fine de la ĥaosa kaj absurda okjara milito, Irano subskribis batalhalton kun Irako. En la jaroj 1990-1992, du eventoj havis gravajn sekvojn en la tuta regiono: la disfalo de Sovetio kaj la malvenko de Saddam Hussein dum la unua golfmilito (1990-1991). Tiel malaperis samtempe la rusa minaco al Irano kaj la iraka minaco al Israelo. Teherano kaj Tel-Avivo estis nun konkuranton en la regiono, en momento en kiu Usono fariĝis la sola kaj nekontestebla superpotenco.

Israelo timis antaŭ ĉio esti de Usono perceptata kiel handikapo — dum la golfmilito de 1990-1991, Vaŝingtono premis sur s-ro Ichak Ŝamir por ke la armeo ne rebatu al irakaj raketpafoj. Aliflanke, la perspektivo de irana regiona hegemonio povis ne esti alia ol minaco por la israela milita supereco; ĝi malfermis krome la eblecon de danĝera proksimiĝo inter Teherano kaj Vaŝingtono.

En 1992, kiam la laboristpartia registaro gvidata de Ichak Rabin, aperinta el la novaj elektoj, decidis forlasi la strategion de la “periferio” kaj fari pacon kun la araboj, tio estis radikala ŝanĝo.

“Irano estas identigota kiel malamiko numero unu”, deklaris al la New York Times s-ro Alpher, tiam konsilisto de Rabin. Ekde tiam, Israelo kaj ĝiaj aliancanoj en Usono ne ĉesis akuzi Teheranon pri klopodoj por akiri atomarmilon. S-ro Ŝimon Perez avertis la “internacian komunumon” ke Irano posedos atombombon en 1999.

Tamen, pluraj membroj de la Clinton-registaro kaj certa nombro da eminentuloj de la israela potencularo restis skeptikaj. S-ro Ŝlomo Brom, eksa oficiro de la israelaj sekretaj servoj, klarigis al Parsi, ironie: “Ĉu vi memoras ke la irananoj estas daŭre je kvin aŭ sep jaroj ĝis la bombo. La tempo pasas, sed ili restas daŭre kvin aŭ sep jaroj ĝis la bombo.”* En 2009, la irananoj estas ankoraŭ, laŭ la usonaj informservoj, “je kvin aŭ sep karoj ĝis la bombo”...

* Trita Parsi, verko cit., p. 167.

Israelo decidis do intertrakti kun Jaser Arafat, kiu estis tre malfortiĝinta pro la golfmilito de 1990-1991. Rabin kaj s-ro Peres uzis la diabligon de Irano por deturni la energion de la usona juda premgrupo: tiu koncentriĝis al la vivdanĝera minaco kiun prezentis Teherano, anstataŭ kritiki la israelajn gvidantojn kiuj “manĝis kun la malamiko” (la OLP) kaj perfidis Jabotinski-on.

Usono disvolvis paralelan strategion: instigi al porokcidenta viciĝo de certaj arabaj ŝtatoj mobilizitaj kontraŭ la malamikoj de la “periferio” — barbaroj atakantaj la valorojn, instituciojn kaj liberecojn de la okcidenta civilizacio, unuavice Irano. Tiu strategio spertis akceliĝon kun la venko de s-ro George W. Bush en novembro 2000.

“Ĝenerala interkonsento” inter Teherano kaj Vaŝingtono

LA USONA POTENCO estos la instrumento kiu “sonorigos la morttintilon de la irana revolucio”, laŭ la formulo uzata de William Kristol, eminenta konservativa komentisto, en majo 2003. La irana malvenko ebligus fari du trafojn unufrape: ĝi malfortigus la energion de la araboj kaj de la islamanoj, kaj samtempe la fortojn de la islama rezistado. La araboj fariĝus obeemaj, kaj la tuta Proksimoriento ŝanceliĝus, kvazaŭ vico de domenoŝtonoj.

Malgraŭ la kunlaborado de Teherano kun Vaŝingtono dum la militoj en Afganio (2002) kaj en Irako (2003), ne estas surprize ke la iranaj provoj atingi “ĝeneralan interkonsenton” kun Usono estis ĉiuj rifuzitaj de eminentaj membroj de la Bush-registaro. La irana propono de 2003 komenci intertraktadon inter la du landoj pri ĉiuj temoj — atomprogramo, subteno al la Hamaso kaj al la Hizbolaho, agnosko de Israelo, usonaj enmiksiĝoj ktp — estis nuancita reformulado de antaŭa propono starigi partnerecon kaj komenci diskuton pri ĉiuj demandoj pri kiuj ekzistas malkonsentoj.

Interpretante la epizodon de 2003 kiel signon ke la “premo funkcias” kontraŭ Irano, ke la okupado de Afganio kaj de Irako devigis Teheranon malfortigi siajn ligojn kun la rezistado kaj akcepti Israelon, Vaŝingtono faris eraron kaj enfermis sin en duisman vizion: la “moderuloj” de la regiono kontraŭ la islamisma “ekstremismo”. Tiu skemo sekvigis la polusiĝon en du blokoj. Provante rompi la rezistadon de la islama mondo al ĝia liberala vizio de la estonteco, Usono kaj ĝiaj eŭropaj aliancanoj vekis amasajn mobiliziĝojn kontraŭ iliaj projektoj. Ili ankaŭ radikaligis la malamikecon kontraŭ la Okcidento. La imagaj malsimpatioj povus ja vere realiĝi.

Alastair CROOKE.

Ju pli grandas la mensogo...

LA OFENSIVO kontraŭ Gazo multrilate memorigas la militon kontraŭ Libano de somero 2006, el kiu la israelaj gvidantoj videble tiris certajn instruojn. Ne strategiajn, ĉar tiam ili devintus fine fari tiujn famajn “dolorajn decidojn” — fakte la simplan aplikon de la internacia juro — kiuj fondus daŭreman pacon kun iliaj najbaroj. Sed ili evitis refari la samajn erarojn sur milita kampo, sed ankaŭ pri komunikado. Al la rigora interna ĉirkaŭbarado, la malpermeso aliri la Gazo-strion, kio ŝparis al la televidantoj la bildojn de la turmentata Gazo, aldoniĝis ĉiudirekta propagando ekstere.

“Nova Informdirekcio estis starigita por influi la komunikilojn, kun certa sukceso, rivelas la brita semajnulo The Observer. Kaj, kiam la atako komencis (...) amaso da diplomatoj, da premgrupaj blogoj kaj de aliaj partizanoj de Israelo komencis marteladi serion da mesaĝoj zorge ellaboritaj.”* Ĉefa aganto de tiu maŝinaro, la eksa ambasadoro ĉe la Unuiĝintaj Nacioj, atestas: “ Neniam mi vidis (...) la ministrejon pri eksterlandaj aferoj, la ministrejon pri defendo, la oficejon de la ĉefministro, la policon kaj la armeon labori kun tiom da kunordigado, da efikeco. ”

* The Observer, Londono, 4-a de januaro.

Memdefendo. Jen la ŝlosilvorto. Neniu ŝtato, ripetas la blindobeemuloj de Israelo, akceptus senreage lasi sian loĝantaron vivi en la teroro de eksterlandaj raketoj. Nediskuteble, ĉiu registaro, alfrontita al tia situacio, reagus, sed kiel? Ĉu per milito multe pli mortiga aŭ per intertraktado por ĉesigi la batalojn? De sesdek jaroj, Tel-Avivo eniras militon asertante “ne havi alian elekton” — en la hebrea “ ein brera ”. Temas tie, pli ol iam ajn, pri malvero: ĉu la palestinanoj ne agnoskis sian najbaron kaj okupanton ekde 1988 kaj ĉu la araba mondo ne streĉis al ĝi la manon ekde 2002, proponante al Israelo kompletan normaligon interŝanĝe kun ĝia retiriĝo el la okupataj teritorioj? Sen forgesi ke, se la israelanoj havas la rajton pri memdefendo, la palestinanoj ankaŭ ...

Rompo. Sed, ripetis la proparolantoj, diplomataj kaj ĵurnalistaj, de Tel-Avivo, estas la Hamaso kiu rompis la militpaŭzon — forgesante ke “Hardita plumbo”, laŭ la konfeso de s-ro Ehud Barak, prepariĝis de ses monatoj. Neniu neas ke, ĝis fine de oktobro, la islamismaj batalantoj ĉesis pafi — eĉ la israela ministro pri eksterlandaj aferoj rekonas tion en sia retejo. La pafoj, tamen, rekomencis en novembro. Kaj ne senkiale: detalo ofte “ forgesita ”, la israela armeo faris, la 4-an de novembro 2008, operacion kiu kostis la vivon al ses batalantoj de la Hamaso. Tiu rebatis... Alia punkto tre malofte elvokita: la batalhalto devis esti akompanata kun la fino de la blokado de la Gazo-strio kaj kun la malfermo de ties limoj kion Israelo neniam akceptis. Pli malbone: la embargo fariĝis kvazaŭ totala en la lastaj monatoj, tiom ke eĉ antaŭ la ofensivo, kvar kvinonoj de la loĝantaro dependis rekte de la helpo de la Unuiĝintaj Nacioj. Kun la israela ofensivo, eĉ akvo, bruligaĵo, elektro kaj bazaj nutraĵoj fariĝis maloftaj.

Blokado. Fakte, necesas retroiri ĝis januaro 2006. Ĉar la leĝdonaj elektoj, postulitaj de la Kvaropo pri Proksim-Oriento kaj kontrolataj de pli ol naŭcent observantoj, donis tiam la plimulton al la Hamaso. La logiko postulus ke Tel-Avivo notu tion kaj konsideru la novan ĉefministron kiel interparolanton. Nu, ĝi ne nur bojkotis la registaron, sed akiris de Usono kaj poste de la Eŭropa Unio ke ili faru same, pretekstante la rifuzon de la Hamaso agnoski Israelon. Kaj tiu blokado ne ĉesis kiam la registaro de nacia unueco Hamaso-Fataĥo, formita en marto 2007, donis al si la programon krei palestinan ŝtaton sur la teritorioj okupataj de 1967 — kion la islamisma movado plurfoje reasertis.*

* Vd la intervjuon donitan fine de decembro de Khaled Machaal: http://blog.mondediplo.net/2008-12-....

Misproporcio. En la retejo de la israela ministrejo pri eksterlandaj aferoj, Ben Dror Yemini skribas: “Iuj el la plej fiaj mallaŭdantoj de Israelo skribis ke por ĉiu israela mortigito oni kalkulas centon da palestinaj mortigitoj. Oni diras ke duonvero estas pli malbona ol mensogo. Sed ĉi tie, tio estas eĉ ne duonvero: estas trompo. Efektive, monatoj kaj jaroj da pafoj de raketoj al civila loĝantaro, tio ne estas demando de kalkulado de perdoj.” Ĉar li ne sentas la plej etan kompaton, tiu israela André Glucksmann* povus almenaŭ konscii tiujn nombrojn: en tri jaroj, de la retiriĝo de Israelo el la Gazo-strio ĝis la ekfaro de tiu ĉi milito, la raketoj Kassam mortigis dek-unu israelanojn, dum la israela armeo mortigis mil sepcent palestinanojn; plus la mil ducent viktimoj de “ Hardita Plumbo ”. Kiel skribis la israela historiisto Avi Ŝlaim, “ la biblia ordono okulon pro okulo estas jam sufiĉe sovaĝa. Sed la freneza ofensivo de Israelo kontraŭ Gazo ŝajnas obei al la logiko de okulo pro okulharo. ”* Bernard-Henri Lévy, feliĉe, trankviligas nin: Gazo ne estas “ neniigita ”, sed “ forte batita ”...

* Vd “Gaza, une riposte excessive? [Gazo, ĉu ekscesa rebato?]”, Le Monde, 6-a de januaro 2009.
* Kp Avi Shlaïm, “How Israël brought Gaza to the brink of humanitarian catastrophe”, The Guardian, Londono, 7-a de januaro 2009.

Ekvilibro. La plej multaj francaj televidkanaloj, zorgantaj skrupule respekti ĝin en sia kovrado de la konflikto, kaj eble ankaŭ por ne kolerigi la prezidanton, alternigis bildojn de israelaj civiluloj fuĝantaj en ŝirmejojn de Sderot kaj palestinajn civilulojn sub la fajro de la aviadiloj F16 aŭ de la tankoj. Celi al civiluloj konsistigas, estas vere, la econ mem de terorismo, aŭ almenaŭ de rompo de la Ĝenevaj Konvencioj. Sed ĉu oni povas meti sur la saman nivelon, unuflanke kelkajn domojn damaĝitajn de hejmfaritaj raketoj, kaj aliflanke detruitajn lernejojn, bombitajn malsanulejojn, nutraĵrezervejojn cindrigitajn de la plej modernaj bomboj kaj obusoj? ...

Civiluloj. Konscia pri la emocio vekita de tiuj hororoj, la proparolantino de la ambasadejo de Israelo en Francio Nina Ben Ami certigas: “La Hamaso celas civilulojn, ni faras ĉion por domaĝi ilin.”* La argumento ŝajnas surrealisma. La Gazo-strio estas la plej dense loĝata teritorio de la mondo: 1,5 milionoj da homoj sur 370 km2. Nur tiu kiu neniam estis tie povas imagi ke la batalantoj povus esti aliie ol inter civiluloj. Kaj aserti ke la bomboj distingas inter lolo kaj tritiko estas freneza ŝerco: du trionoj de la viktimoj de la israela ofensivo ne estas batalantoj; triono ne havas 18 jarojn. Kaj ne senkiale: aviadiloj kaj tankoj celis, kiel oni vidis, publikajn lokojn kaj loĝejojn. Mildiga cirkonstanco, pledas s-ino Ben Ami, “ ni faligis flugfoliojn por anonci la bombadojn kaj alvoki la loĝantojn fuĝi. ” Sed kien? Neniu povas forlasi la teritorion, nek tere nek mare.

* Dum debato ĉe France O, la 12-an de januaro je 22:30 h.

Cetere, se Israelo dezirintus vere protekti tiun enkaptitan loĝantaron, la minimumo estintus faciligi la laboron de la Ruĝa Kruco: nu, asertas Antoine Grand, ĝia respondeculo en Gazo, “ni havas la plej grandan malfacilon akiri rapide verdan lumon de la israelanoj por interveni post bombado. Tio daŭras ofte inter ses kaj dek-du horoj, kaj akrigas humanitaran situacion jam katastrofan”.* Eĉ pli malbone: ĉu armeo zorgema pri la milita juro uzintus — jen pruvita fakto — fosforbombojn?* Tiu milito, skribas la historiisto Zeev Sternhell, estas “ la plej perforta kaj la plej brutala de nia historio ”.*

* Libération, 6-a de januaro 2009.
* Kp The Times, Londono, 8-a de januaro 2009. Laŭ la specialistoj, la blanka fosforo estas venena aganto kiu povas kaŭzi haŭtbruliĝojn kaj difekti la hepaton, la koron kaj la renojn. Kvankam ĝi ne estas malpermesata de internacia konvencio, la protokolo III de la Konvencio de 1980 pri la konvenciaj armiloj malpermesas ĝian uzon kontraŭ civilaj loĝantaroj aŭ kontraŭ militfortoj lokitaj meze de civilaj loĝantaroj.
* Haarec, Tel-Avivo, 18-a de januaro 2009.

Malamo. La israela ministrino pri eksterlandaj aferoj Tsipi Livni ofte emociiĝis, ne sen cinikeco, pri la kreskanta “malamo kontraŭ Israelo”. Sed kiu semis ĝin? Ĉu oni miras ke la spektaklo de dispecigitaj korpoj de virinoj, de infanoj kaj de maljunuloj kaŭzas koleron kontraŭ la israelaj gvidantoj, eĉ, konsidere al la subteno de la granda plimulto al la operacioj, kontraŭ la israelanoj ĝenerale? Kaj, sen aprobi tiun gliton — bazitan sur la principo de kolektiva respondeco, kiu ne estis aplikita, eĉ al la germanoj-, kiel oni povas ne kompreni ĝian kaŭzon? Uri Avnery, la plej aĝa el ĉiuj israelaj pacistoj, bone mezuras tion: “ Kio estos brulmarkita en la monda konscio, tio estas la bildo de Israelo, sanga monstro, ĉiumomente preta fari militkrimojn kaj nekapabla obei al ia ajn morala devigo. Jen kio havos gravajn konsekvencojn por nia estonteco je longa perspektivo, nia bildo en la mondo, niaj ŝancoj atingi pacon kaj trankvilon. milito estas finfine ankaŭ krimo kontraŭ la israelanoj, kontraŭ la ŝtato Israelo. ”*

* [-http://zope.gush-shalom.org/home/en...].

Komunumismo. La emocio antaŭ la hororo refalas ankaŭ, krom sur la israelanojn, sur la judojn. Kompreneble, nenio pravigas tian flankengliton: la francoj de juda religio aŭ kulturo ne havas pli da respondeco pri la krimoj de la israela armeo ol la francoj de islama religio aŭ aparteno pri tiuj de Al-Kajdo. Cetere, kiu redukteblas al nur unu dimensio, religia aŭ kultura, de sia identeco? Almenaŭ necesus ke la respondeculoj nomataj “komunumaj” ne nutru mem la komunumismon. Ĉu ne estas miriga kontraŭdiro la alvoko de la prezidanto de la Reprezenta Konsilantaro de la Judaj Institucioj de Francio, s-ro Richard Prasquier, “ ne importi la konflikton en Francio ” kaj samtempe lia deklaro de sia “ senkondiĉa solidareco ” kun Israelo, post aserti ke “ 95% de la juda komunumo de Francio konsentas kun la politiko de Israelo kaj kun tio kion entreprenas ĝia armeo ”?

Kontraŭjudismo. La eventoj de Gazo servis kiel preteksto al certa nombro da kontraŭjudaj agoj. Kvankam efektive okazis gravaj perfortaĵoj kontraŭ judaj preĝejoj aŭ homoj identigitaj kiel judoj, la listo de faroj entenas ankaŭ insultojn kaj murskribaĵojn, same neakcepteblajn, sed evidente malpli gravajn. La sperto de la dua intifado devis instigi la komunikilojn al viglecatento kaj ... al prudento: la ondo de kontraŭjuda perforto de la jaroj 2001, 2002 kaj 2003, malprave atribuita al junuloj devenaj de enmigrintoj*, estis baldaŭ akompanata de kontraŭaraba kaj kontraŭislama ondo; poste ambaŭ malaltiĝis pro la efiko de la disponoj de la instancoj kaj ankaŭ danke al la kontraŭrasista mobiliziĝo. Kontraste al la kliŝo, la manifestacioj de solidareco, kiuj celas serĉadon de justa paco, ne nur instigas neniun al rasmalamo, sed ili ebligas al ĉiuj esprimi emocion kiu, alie, povus inciti iun aŭ alian al senrespondecaj agoj.

* Laŭ la lastaj raportoj de la Konsulta Nacia Komisiono pri Homrajtoj, du trionoj de la kontraŭjudaj perfortaĵoj ne estis faritaj de francoj de nordafrika aŭ afrika deveno.

Paco. Estas en ties nomo ke Israelo asertas agi: farante severajn batojn al la Hamaso, ĝi faciligus la pacon kun la “moderuloj”. Tiu analizo ne estas tre konvinka. Eĉ se la operacio “ Hardita Plumbo ” malfortigas milite la islamisman movadon, ĝi fortigas ĝin politike, en Palestino, sed ankaŭ en la regiono. Kiel la Hizbolaho en 2006, la rezistado de la Hamaso suprenlevos ĝin sendube al rango de heroo de la araba-islama mondo. Aliflanke, se s-ro Ehud Olmert kaj liaj ministroj, s-ino Livni kiel s-ro Barak, volus sincere intertrakti kun la Palestina Aŭtoritato, kial ili ne plenumis la promesojn faritajn en Annapolis, en novembro 2007? Oni ne aŭdis ke la kontrolpunktoj estas forigitaj, nek la koloniado haltigita, nek la celatajn ekzekutojn suspenditaj...

Hamaso fortigita, Palestina Aŭtoritato diskreditita: tiu rezulto de la Gazo-milito estis sendube la celo de la israelaj strategiistoj. Por prokrasti, refoje, la naskiĝon de palestina ŝtato, kaj eĉ por fari ĝin definitive neebla.

Dominique VIDAL.

MALRESPEKTE AL LA JURO

Rezolucioj de la UN ne respektataj de Israelo

1947-2009: DAŬRA SENPUNECO

Rezolucioj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) ne respektataj de Israelo

Ĝenerala Asembleo (kiu tiam havis la funkcion de decidorgano)

Rezolucio 181 (29-a de novembro 1947)

Adopto de la dividoplano:

Palestino estas dividita en du sendependajn ŝtatojn, unu araba, la alia juda, kaj Jerusalemo estas metita sub administrado de la Unuiĝintaj Nacioj.

Rezolucio 194 (11-a de decembro 1948)

La rifuĝintoj kiuj deziras tion devas povi “reveni en siajn hejmojn kiom eble plej baldaŭ kaj vivi en paco kun siaj najbaroj”; la aliaj devas esti sendamaĝigitaj je siaj havaĵoj “per kompensado”. Starigo de la komisiono pri repacigo de la Unuiĝintaj Nacioj por Palestino.

Rezolucio 302 ( 8-a de decembro 1949)

Starigo de la Oficejo de Helpo kaj de Laboroj de la Unuiĝintaj Nacioj por la rifuĝintoj de Palestino (UNRWA).

Konsilantaro pri Sekureco

Rezolucio 236 (11-a de junio 1967)

Post la milito de junio 1967, la Konsilio pri Sekureco postulas batalhalton kaj tujan ĉesigon de ĉiaj militaj agoj en la konflikto inter Egiptio, Jordanio kaj Sirio unuflanke kaj Israelo aliflanke.

Rezolucio 237 (14-a de junio 1967)

La Konsilantaro pri Sekureco postulas de Israelo certigi “protekton, bonfarton kaj sekurecon de la loĝantoj de la zonoj kie okazis militaj operacioj” kaj faciligi la revenon de la rifuĝintoj.

Rezolucio 242 (22-a de novembro 1967)

La Konsilantaro pri Sekureco kondamnas la “almilitadon de teritorio” kaj postulas la “retiron de la israelaj armitaj fortoj el la okupataj teritorioj”. Ĝi firmigas “la teritorian netuŝeblecon kaj la politikan sendependecon” de ĉiu ŝtato de la regiono.

Rezolucio 250 (27-a de aprilo 1968)

Israelo estas petata ne organizi la armean paradon planitan en Jerusalemo por la 2-a de majo 1968 konsiderante ke tio gravigus la “streĉecojn en la regiono”.

Rezolucio 251 (2-a de majo 1968)

La Konsilantaro pri Sekureco bedaŭras la okazigon de la armea parado en Jerusalemo “je malrespekto” de la rezolucio 250.

Rezolucio 252 (21-a de majo 1968)

La Konsilantaro pri Sekureco deklaras “ne validaj” la disponojn faritajn de Israelo, inkluzive de la “eksproprietigo de teroj kaj de nemoveblaj havaĵoj”, kiuj celas “modifi la statuson de Jerusalemo” kaj postulas al tiu rezigni pri tiaj disponoj.

Rezolucio 267 (3-a de julio 1969)

La Konsilantaro pri Sekureco malvalidigas “ĉiajn disponojn faritajn [de Israelo] por modifi la statuson de Jerusalemo”.

Rezolucio 340 (25-a de oktobro 1973)

Sekve al la milito de Ramadano aŭ de Kippur, starigo de la dua Urĝo-Forto de la Unuiĝintaj Nacioj (FUNU-II) kiu celas “superrigardi la batalhalton inter la egiptaj kaj israelaj fortoj” kaj certigi la [“aligrupigon” de tiuj samaj fortoj.

Rezolucio 446 (22-a de marto 1979)

La Konsilantaro pri Sekureco postulas la ĉesigon de la “israelaj praktikoj celantaj starigi koloniojn de loĝigado en la palestinaj teritorioj kaj aliaj arabaj teritorioj okupataj de 1967”, kaj postulas de Israelo respekti la konvencion de Ĝenevo pri la protekto de civiluloj en tempo de milito.

Rezolucio 468 (8-a de majo 1980)

La Konsilantaro pri Sekureco deklaras “kontraŭleĝaj” la elpelojn al eksterlando de palestinaj eminentuloj de Hebrono kaj de Halhulo fare de israelaj militaj instancoj kaj postulas de Israelo nuligi ilin.

Rezolucio 592 (8-a de decembro 1986)

La Konsilantaro pri Sekureco memorigas ke la konvencio de Ĝenevo pri protekto de civiluloj en tempo de milito “aplikendas al la palestinaj teritorioj kaj aliaj arabaj teritorioj okupataj de Israelo de 1967”. Ĝi kondamnas “la israelan armeon kiu, post ekpafi, mortigis aŭ vundis studentojn” de la universitato Bir Zeit.

Rezolucio 605 (22-a de decembro 1987)

Post komenco de la unua Intifado, la Konsilantaro pri Sekureco kondamnas la praktikojn de Israelo “kiuj rompas la homrajtojn de la palestina popolo en la okupataj teritorioj, speciale la fakton ke la israela armeo pafis, mortigante aŭ vundante palestinajn civilulojn.”

Rezolucio 607 (5-a de januaro 1988)

Israelo devas “rezigni pri elpelado de palestinaj civiluloj kaj certigi la tujan revenon kaj en tuta sekureco” de ĉiuj jam elpelitaj.

Rezolucio 608 (14-a de januaro 1988)

La Konsilantaro pri Sekureco postulas de Israelo “nuligi la ordonon elpeli palestinajn civilulojn kaj certigi la tujan revenon kaj en tuta sekureco” de ĉiuj jam elpelitaj.

Rezolucio 636 (6-a de julio 1988)

La Konsilantaro pri Sekureco postulas de Israelo, konforme al siaj antaŭaj rezolucioj kaj kun la konvencio de Ĝenevo, “ĉesigi tuj la elpelon de kromaj palestinaj civiluloj” kaj certigi la revenon en tuta sekureco de tiuj jam elpelitaj.

Rezolucio 641 (30-a de aŭgusto 1989)

La Konsilantaro pri Sekureco “bedaŭras ke Israelo, okupanta potenco, daŭre elpelas palestinajn civilulojn” kaj postulas de ĝi certigi la revenon de ĉiuj elpelitaj.

Rezolucio 672 (12-a de oktobro 1990)

Post la perfortaĵoj de la placego de la Moskeoj — la monto de la Templo, la Konsilantaro pri Sekureco kondamnas la “perfortaĵojn faritajn de la israelaj sekureco-fortoj” al Al-Haram Al-Ŝarif kaj en aliaj sanktaj lokoj de Jerusalemo. kaj postulas de Israelo “plenumi skrupule la jurajn devojn kaj la respondecojn kiujn ĝi havas” pri la civiluloj de la okupataj teritorioj.

Rezolucio 673 (24-a de oktobro 1990)

La Konsilantaro pri Sekureco kondamnas la rifuzon de Israelo apliki la konvencion de Ĝenevo.

Rezolucio 681 (20-a de decembro 1990)

Al Israelo estas postulate apliki la konvencion de Ĝenevo.

Rezolucio 694 (24-a de majo 1991)

La Konsilantaro pri Sekureco deklaras ke la elpelado de kvar kromaj palestinaj civiluloj en majo 1991 fare de la israelaj fortoj konsistigas rompon de la konvencio de Ĝenevo.

Rezolucio 799 (18-a de decembro 1992)

La Konsilantaro pri Sekureco kondamnas la kvarcent elpelojn de decembro 1992, emfazante ke ĝi estas kontraŭa al la internaciaj devoj truditaj al Israelo per la konvencio de Ĝenevo. La Konsilantaro reasertas la sendependecon kaj la teritorian integrecon de Libano.

Rezolucio 904 (18-a de marto 1994)

Post la masakro de la moskeo de Hebrono, la Konsilantaro pri Sekureco postulas al Israelo fari la necesajn disponojn “por antaŭmalhelpi kontraŭleĝajn perfortaĵojn flanke de israelaj kolonianoj” kontraŭ palestinaj civiluloj.

Rezolucio 1322 (7-a de oktobro 2000)

Post la komenco de la dua Intifado, la Konsilantaro pri Sekureco bedaŭras la perfortaĵojn kaj kondamnas la “uzadon de ekscesa forto kontraŭ la palestinanoj”. Ĝi postulas al Israelo respekti siajn devojn koncerne la konvencion de Ĝenevo.

Rezolucio 1397 (12-a de marto 2002)

La Konsilantaro pri Sekureco postulas la “tujan ĉesigon de ĉiuj perfortaĵoj, inkluzive de ĉiuj teroraĵoj kaj de ĉiaj provokoj, incitoj kaj detruadoj”, kaj postulas la kunlaboradon de israelanoj kaj palestinanoj cela al rekomenco de intertraktadoj.

Rezolucio 1402 (30-a de marto 2002)

Post la totala reokupado de Cisjordanio, la Konsilantaro pri Sekureco deklaras ke “urĝas ke la medicinaj kaj homhelpaj organismoj havu aliron al la palestina civila loĝantaro”.

Rezolucio 1435 (24-a de septembro 2002)

La Konsilantaro pri Sekureco postulas “la rapidan retiriĝon de la israelaj okupadfortoj el la palestinaj urboj”.

Rezolucio 1515 (19-a de novembro 2003)

La Konsilantaro pri Sekureco deklaras sin “korligita kun la ideo de regiono en kiu du ŝtatoj, Israelo kaj Palestino, vivas unu apud la alia, interne de sekuraj kaj agnoskitaj limoj”, kaj sekve postulas de la konfliktpartioj plenumi la devojn koncerne la “irleteron” de la Kvaropo.

Rezolucio 1544 (19-a de majo 2004)

La Konsilantaro pri Sekureco postulas ke Israelo respektu “la devojn kiujn trudas al ĝi la internacia humanitara juro” kaj “la devon kiu estas farita al ĝi ne fordoni sin al detruado de loĝejoj”.

Rezolucio 1850 (16-a de decembro 2008)

La Konsilantaro pri Sekureco subtenas la procezon de Anapolo, kaj postulas de la partioj “rezigni ĉian disponon kiu povus damaĝi la konfidon” kaj ne “endanĝerigi la finon de la intertraktadoj”.

Rezolucio 1860 (8-a de januaro 2009)

Post la atako de la israela armeo en la Gazo-strio, la Konsilantaro pri Sekureco postulas “tujan okazigon de daŭrema kaj plene respektata batalhalto kiu kondukos al la totala retiro de la israelaj fortoj el la Gazostrio”. Ĝi postulas ne malhelpi la eniron de la kuracistaj organizaĵoj en Gazo kaj malhelpi la kontraŭleĝan komercon de armiloj.

Tridek-naŭ fojojn ekde 1947, Vaŝingtono kontraŭmetis sian vetoon al aplikado de rezolucioj de la Ĝenerala Konsilantaro de la Unuiĝintaj Nacioj.

Fenomeno sistemece subtaksata

La glacio de Antarkto degelas

La UN-pintokunveno pri klimata ŝanĝiĝo okazis en Poznano, Pollando, de la 1-a ĝis la 12-a de decembro 2008. Samtempe, la Monda Meteorologia Organizaĵo alarmas: la ĉefa forceja gaso, la fonto de tutmonda varmiĝo, atingis novan rekordon de koncentriĝo en 2007. Tiu ne estas averto teoria, kiel atestas la zorgo de sciencistoj pri eventuala disfalo de la antarkta glacio.

“Dinamikaj procezoj ligitaj al glacifluo, ne inkluzivitaj en aktualaj modeloj sed sugestitaj de lastatempaj observoj, povus pliigi la senŝirmecon de la glacikovraĵoj je varmiĝo, kaj tiel pliigi estontan altiĝon de la marnivelo”*. Eltiraĵo el la kvara raporto de la Interregistara Spertularo pri Klimata Ŝanĝiĝo (IPCC), eldonita je la 2-a de februaro 2007, ĉi tiu linio ricevis multe malpli da atento ol tio, kion ĝi meritas. Kvankam la amaskomunikiloj menciis projektitan pli grandan altiĝon de la marnivelo de inter 18 ĝis 59 centimetroj ne pli malfrue ol la fino de la jarcento, ili tamen ne ekzamenis la limojn de la klimataj modeloj.

* ’The Physical Science Basis, contribution of Working Group 1 (WG1) in the fourth assessment report of the IPCC (2007), Summary for Policymakers; www.ipcc.ch/pdf/assessment-r... .

Sed multaj klimatologoj timas, ke laŭpaŝan degelon de la glacio anstataŭas grandskala disfalo kiu kaŭzos rapidan kaj multe pli gravan altiĝon de la marnivelo. Zorgiga scenaro, kiu profundigas la disiĝon inter la urĝa bezono “savi” la klimaton kaj la intertraktadoj por nova “post-kiota” traktato por esti proponita al la UN-konferenco en Poznano, Pollando, en decembro 2008, kaj en Kopenhago en decembro 2009. Temas pri la vivo de milionoj da homoj, plejparte en la landoj de la Sudo.

En la polusa somero, sur la surfaco de la glacikovraĵo formiĝas vastaj rezervujoj da degelakvo kiuj elfosas dolinojn* malsupren tra la glacio. En Groenlando, lastatempe, unu tia “lago”, kun larĝo de tri kilometroj, malpleniĝis kiel banujo en nur naŭdek minutoj. Kiam tiom da akvo impetas malsupren ĝis la roka fundo de la glaciejoj, ĝi povus kontribui al la derompiĝo de masivaj glacimontoj kiuj, glitante en la maron, povus kaŭzi subitan ekaltiĝon de la marnivelo. Jen la koŝmaro de la glacisciencistoj.

* “Dolino” estas elfosaĵo en kiu rivereto malaperas subteren.
Ne unu momento por malŝpari

Oni observas ĉi tiujn “dinamikajn procezojn” jam de kelkaj jaroj en la nordaj polusaj regionoj kie la groenlanda glacikovraĵo enhavas sufiĉe da akvo por altigi la oceanojn je ses metroj. Sed hodiaŭ la suda regiono — Antarkto — laŭvice fariĝis zorgo. Ĝiaj glacikampoj konsistas el kvar elementoj: la orienta kaj okcidenta glacikovraĵoj, la glaciejoj de la duoninsulo, kaj la bankizoj kiuj flosas sur la oceano.

Se la orienta glacikovraĵo malaperus, la oceanoj leviĝus je kvindek metroj*. Intertempe, bonŝance, ili restas stabilaj. Aliflanke, glacio estas rapide degelanta sur la okcidenta marbordo de la duoninsulo kie la altiĝo de la temperaturo — 3 gradoj C en kvindek jaroj — estas pli granda ol aliloke sur la planedo. En la nordoriento, kie la mezuma somera temperaturo atingas 2,2 gradojn C, oni atendas ke ĝi altiĝos je 0,5 grado C ĉiujardeke.

* Raporto de laborgrupo 1, IPCC, 2007, ĉapitro II, p. 18.

Kaj la antarkta duoninsulo kaj la okcidenta antarkta glacikovraĵo enhavas sufiĉe da akvo por altigi la marnivelon je kvin metroj. Du faktoroj pliigas la danĝeron. Unue, la montvaloj de la duoninsulo estas malpli mallarĝaj kaj serpentumaj ol tiuj de Groenlando tiel, ke glaciejoj povus gliti pli rapide en la maron*. Efektive, la rapido de iuj glacifluoj triobliĝis en lastaj jaroj. Due, la roka fundo sub la okcidenta glacikovraĵo plejparte situas sub la marnivelo kaj, en multaj lokoj, ĝi deklivas malsupren al la libera maro*. Fakuloj estas en zorgo pro tio, ke la ĉirkaŭpolusa marfluo, kiu pli kaj pli varmiĝas kaj prokisimiĝas al la marbordo, povus degeligi la submaran ankron de la glacikovraĵo.

* ’Escalating ice loss found in Antarctica’, The Washington Post, la 14-an de januaro 2008.
* United Nations Environment Program (UNEP), ‘New concerns on the stability of the west Atlantic ice sheet’, Environment Times, 2004; www.grida.no/publications/et.... aspx

La danĝero estas pli proksima ol ni kredas, laŭ James Hansen, direktoro de la Goddard Institute for Space Studies ĉe NASA, la usona kosma agentejo, kaj ok aliaj fakuloj kiuj subskribis artikolon en la revuo Science*.

* ’Target atmospheric CO2: Where should humanity aim?’ Www.arxiv.org/abs/0804.1126

Tion ili konkludis per studado pri paleoklimatoj. Antaŭ sesdek kvin milionoj da jaroj, la Tero havis preskaŭ neniun glacion. Antarkto glacikovriĝis antaŭ proksimume tridek kvin milionoj da jaroj kiam kombinaĵo de sunradiado, la albedo* kaj la atmosfera koncentriĝo de forcejaj gasoj atingis punkton de nereiro, kreante la kondiĉojn por malvarmiĝo. Marniveloj falis, kaj pluvokvantoj en la formo de neĝo pliiĝis ĉe la polusoj. La aŭtoroj diras, ke ni baldaŭ atingos tiun saman punkton de nereiro, sed retroe.

* La albedo de la sistemo tero-atmosfero estas tiu frakcio de la sunenergio kiu estas reflektata reen en la kosmon. Ĝia valoro estas inter 0 kaj 1. Ju pli reflekta estas surfaco, des pli alta ĝia albedo.

Ĉi tiun averton oni devas taksi tre serioza. La ciferoj pri la eventuala altiĝo de la marniveloj estas, efektive, la malplej precizaj el la prognozoj de la IPCC: inter 1990 kaj 2006, la pliiĝo estis 3,3 milimetroj ĉiujare, kontraste kun la antaŭviditaj 2 milimetroj*. La diferenco — 60% — eble rezultas el tio, ke estas malfacile modeli la konduton de glaciejoj.

* Artikolo en Science, citita en Le Monde la 2-an de februaro 2007.

Se la temperatura altiĝo stabiliĝus je 2° C super tiu de la jaro 1780 (fine de la antaŭindustria epoko), la modeloj prognozas marnivelan altiĝon de inter 0,4 kaj 1,4 metroj post kelkaj jarcentoj. Sed la diferenco de 60% estus sufiĉa por levi ĝin ĝis inter 0,6 kaj 2,2 metroj (verŝajne subtakso, ĉar la glacikovraĵoj ne disrompiĝas laŭ regula maniero). Tio tute ŝanĝas la tempodaŭron. Se Hansen kaj kolegoj pravas, jam absolute ne estas unu momento por malŝpari se ni volas eviti nehaltigeblan katastrofon, eble post nur kelkaj jardekoj.

Altiĝo je unu metro de la marnivelo endanĝerigus dekojn de milionoj da homoj. Dek milionoj da egiptoj, tridek milionoj da bangladeŝanoj kaj kvarono de la loĝantaro de Vjetnamio devos forlasi siajn hejmojn*; Londono kaj Nov-Jorko estus minacataj. Nomante la situacion “alarma”, la prezidanto de la IPCC, Rajendra Pachauri, lastatempe esprimis la esperon ke “la sekvonta raporto povos doni pli bonajn informojn pri la ebla degelo de ĉi tiuj du gravaj glacimasoj [Groenlando kaj okcidenta Antarkto]”*. Bedaŭrinde, ĉi tiu raporto ne aperos ĝis 2013, kio estos tro malfrua por influi la internaciajn konferencojn en decembro 2008 kaj 2009 pri postkiota strategio.

* Norman Myers, ‘Environmental refugees in a globally warmed world’, BioScience, Vol.43, No. 11, Vaŝingtono, D.K., decembro 1993.
* ’UN climate chief to visit Antarctica’, ABC News, la 8-an de januaro 2008.

Estas des pli bedaŭrinde ke la IPCC subtaksis la altiĝon de la marnivelo ĉar ĝiaj aktualaj prognozoj, aprobitaj de registaroj, servis kiel la bazo de la klimatoŝanĝa interkonsento en Balio en decembro 2007. Eĉ pli malbone, politikistoj ĉiam malgravigas ĉi tiajn prognozojn.

Laŭ la IPCC, limigi la temperaturan altiĝon al inter 2 kaj 2,4° C kompare kun la antaŭindustria epoko implicus komenci redukti tutmondajn emanaĵojn de forcejaj gasoj ne pli malfrue ol en 2015, por redukti ilin inter nun kaj 2050 je inter 50% kaj 85% kompare kun 2000. Tiuokaze, la observo de la principo “poluanto, paganto” necesigus treege gravan specifan penadon fare de la evoluintaj landoj, nome redukti siajn emanaĵojn de 80% al 95% ĝis 2050 pere de meztempa redukto de inter 25% kaj 40% ĝis 2020. Samtempe, kaj denove laŭ la IPCC, emanaĵoj de evolulandoj devus multe devojiĝi disde la etalona scenaro, tio estas, ili malpliiĝu. Malpli rigoraj ol tiuj de Hansen kaj liaj kolegoj, ĉi tiuj rekomendoj estas tutsame ignoritaj de la politikaj respondeculoj. Jean-Pascal Van Ypersele, profesoro pri klimatologio ĉe la Katolika Universitato de Loveno, kaj membro de la estraro de la IPCC, regule rimarkas ke la G8 alvokas al redukto de emanaĵoj je 50% ... dum ĝi silentas pri la 85% kiuj konsistigas la supran parton de la tutmonda gamo*. La G8 estas egale silenta pri la specifaj celoj por evoluintaj landoj kiuj devenas de ilia grava respondeco pri klimata ŝanĝiĝo. La tendenco aktivas ĉie.

* Kp. www.climate.be/vanyp

La klimata-energia rimedaro proponita de la Eŭropa Komisiono por la periodo 2013-2020, ekzemple, estas neakordigebla kun la decido, farita de la Konsilio en 1996, limigi la altiĝon de la temperaturo al maksimumo 2°C kompare kun 1780. Se temas pri Barack Obama, kvankam lia energia-klimata plano inkluzivas redukton de usonaj emanaĵoj je 80% en 2050, lia celo por 2020 nur konsistas el reveno al la nivelo de emanaĵoj en ... 1990*.

*Barack Obama’s plan to make America a global energy leader”, elŝutebla ĉe: www.barackobama.com

Resume, dum sciencistoj pli kaj pli maltrankviliĝas, registaroj pliigas sian retorikon sed limigas siajn celojn al la plej konservativaj prognozoj kaj dependas de “flekseblaj mekanismoj” por ke la evoluintaj landoj povu limigi siajn penojn al “libervolaj” reduktoj. La logiko de tiu elekto estis klarigita de la eksa ĉef-ekonomikisto de la Monda Banko, Nicholas Stern. En lia raporto al la brita registaro en oktobro 2006, li rekomendis “eviti fari tro multe, tro rapide”, ĉar “konsiderinda necerteco restas pri la kosto de reduktoj de inter 60% kaj 80% ĉe industriaj procezoj, aviado kaj kelkaj aliaj kampoj*. Oni timas, ke klimataj intertraktadoj — se ili sukcesos — starigos celojn determinitajn de zorgoj pri profitoj kaj ne de la bezono protekti homojn kaj savi la klimaton.

* Nicholas Stern, ‘Stern review on the economics of climate change’ (raporto preparita laŭ la peto de Gordon Brown, la tiama ministro pri financo ), 2006, p.247; www.hm-treasury.gov.uk/stern...

Daniel TANURO.

Al kio servas la NATO?

S-RO SARKOZY VOLIS ke lia prezidanteco rimarkiĝu per sia rompo de la “franca socia modelo” al kiu la bankroto de la usoneca financkapitalismo ĵus redonis viglajn kolorojn. Ĉu li tiam decidis ĉesigi alian francan tradicion, tiun de nacia sendependeco? Kvankam li neniam elvokis tian “rompon” dum sia elektokampanjo, kaj li poste kondiĉis revenon de Francio en la integritan komandon de la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) al fortigo de la eŭropa defendo, s-ro Sarkozy tamen anoncis ke la decido de la generalo de Gaulle jam ne aktualas.

Antaŭ kvardek-tri jaroj la fondinto de la 5-a Respubliko forlasis la integritan komandon de tiu organizaĵo en epoko kiam tamen Sovetunio tenis sub sia aŭtoritato plurajn landojn de Eŭropo. Oni rajtas do demandi sin pro kiu motivo — aŭ kun la perspektivo de kiuj militoj — Francio devus hodiaŭ retropaŝi kiam la varsovia traktato jam ne ekzistas kaj multaj el ĝiaj iamaj membroj (Pollando, Hungario, Rumanio ktp aliĝis al la Eŭropa Unio kaj al tiu atlantika alianco.

Ĉu temas pri lokado de okcent francaj oficiroj en Norfolk, Virĝinio, en la ĉefstabon de la NATO? Ĉu komplezi armil-industriistojn, amikojn de s-ro Sarkozy, kiuj kalkulas ke reenviciĝo de Francio ebligus al ili vendi pli da arme-ekipaĵoj? Ĉu konvinki la usonanojn ke, kiam Parizo ĉesis apartiĝi, ili povus permesi al s-ro Sarkozy fariĝi unu el la mentoroj de iliaj influ-rondoj? Pli verŝajne la franca prezidanto esperas profiti la simpation kiun inspiras la nova usona prezidanto por tordi la kolon al nepardonebla franca escepto. Tiu kiu, en la momento de la Irak-milito, kontraŭstarigis Parizon al ĉiuj fuŝkleruloj de la “kolizio de la civilizacioj”; je granda bedaŭro de multaj nunaj partizanoj de s-ro Sarkozy — interalie s-ro Bernard Kouchner, lia ministro pri eksterlandaj aferoj.

La plej multaj membroŝtatoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) ne apartenas al la NATO nek al la Eŭropa Unio; ses de la membroŝtatoj de la Unio ankaŭ ne membras en la NATO (Aŭstrio, Finnlando, Irlando, Kipro, Malto kaj Svedio). Tamen, inter la tri strukturoj tendencas instaliĝi ia konfuzo. Ĝi celas etendi la geografian perimetron de la milita organizaĵo kaj doni al ĝi taskojn de “stabiligo” kiuj estas ege trans ĝiaj talentoj kaj ĝiaj juraj bazoj.

ATENTIGANTE PRI la transformiĝo de la planedo en “teron sen limoj”, eta plimulto de eŭropaj deputitoj (ducent naŭdek tri voĉoj kontraŭ ducent okdek tri) tiel ĵus postulis, la 19-an de februaro, ke en “la kampoj kiaj internacia terorismo (...) organizita krimo, interretaj minacoj, malboniĝo de la medio, naturaj kaj aliaj katastrofoj”*, “ankoraŭ pli densa partnereco” fariĝu inter la Eŭropa Unio kaj la NATO. En formo de eleganta metaforo, la argumentado por la rezolucio precizigas ke “sen armea dimensio, la Unio estas nur hundo kiu blekas sed ne mordas”.

* Rezolucio de la Eŭropa Parlamento pri la rolo de la NATO en la sekurec-strukturo de la Unio (19-a de februaro 2009).

Tre zorgante ŝpari al ni nenian trukon, la usonemaj deputitoj apogas sian proponon al memorigo de la “malhelaj horoj de nia historio”, de Hitlero, de Munkeno, sen forgesi citi kelkajn liniojn de Elie Wiesel, postvivanto de la juda popolekstermo”. “Ĉu ni ne ŝatus ke iu venu helpi nin kiam ni ploras?” pledas ili tiam. Sekigi la larmojn de civiluloj estis neniam la ĉefa talento de la usonaj oficiroj. Nek dum la Kosovo-milito nek dum tiu de Irako, faritaj rompante la Ĉarton de la Unuiĝintaj Nacioj*. Sed estas vere ke, por tiaj eŭropaj parlamentanoj, multaj membroŝtatoj de la UN malpravas aliĝi al la “doktrino de nealianceco, heredita de la malvarma milito, [kio] malfortigas la aliancon de la demokratioj” ...

* La Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj aperos, en aprilo 2009, en Esperanto en: Unuiĝintaj Nacioj: “Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj; Universala Deklaro de Homrajtoj; Konsilantaro pri Homrajtoj; Internacia Traktato pri Ekonomiaj, Sociaj kaj Kulturaj Rajtoj; Internacia Traktato pri la Civilaj kaj Politikaj Rajtoj;Konvencio pri la Rajtoj de la Infano; Konvencio pri la Rajtoj de Handikapitoj; Protokolo pri abolo de mortpuno; Konvencio pri Indiĝenaj kaj Tribaj Popoloj” Tekstoj Esperantigitaj de Vilhelmo Lutermano, ISBN 978-2-9529537-9-5, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2009. -vl

Ni bone komprenis: la “estonta kolektiva defendo de Eŭropo” al kiu aliĝis la franca ŝtatestro, organiziĝos ekskluzive en la sino de la NATO. Intermiksante civilajn kaj militajn taskojn, ĝi ne hezitos agi tre malproksime de la iama “ferkurteno”, ĝis la limregionoj de Pakistano. Eĉ interne de la partio de s-ro Sarkozy, du eksaj ĉefministroj, s-roj Alain Juppé kaj Dominique de Villepin, maltrankviliĝis pri tia orientiĝo. Jen kio montras la danĝeron de la turno kiun ĝi indikas.

Serge HALIMI.

Fone de politika paralizo

Alĝerio ne plu kredas je promesoj

S-ro Abdelaziz Bouteflika ĵus reformis la alĝerian konstitucion por forigi limigojn de la prezidanta mandato. Li intencas la trian fojon kandidatiĝi en aprilo 2009, malgraŭ la konfesita “malsukceso” de lia politiko.

La loĝantaro, zorgigita kaj senespera pro la malboniĝo de sia ĉiutaga vivo, tute ne interesiĝas pri la venonta baloto. Popolribeloj multiĝis en la lastaj jaroj, simptomoj de la malkontenteca etoso.

“POR IRI en Larbaa Nath Irathen (en Kabilujo), ĉiuj vojoj supreniras*, sinsekvo da vojkurboj ĉe mallarĝaj vojoj. Malkovriĝas kaskadoj de montetoj. Sub vigla lumo verdas fraksenoj, olivarboj kaj aliaj fruktarboj. Rubujoj hazarde dismetitaj, ve, malbeligas la pejzaĝon: boteloj, sakoj kaj aliaj rubaĵoj kuŝadas surgrunde. Ĉu enurbe aŭ surkampare, ĉie sur la alĝeria teritorio, detruo de pejzaĝo respegulas la mensostaton de la loĝantaro.

* Kabila proverbo, kiu inspiris la romanon Les Chemins qui montent de Mouloud Feraoun (Seuil, Parizo, 1957).

Antaŭe nomata de la francoj Fort National, la eta urbo Larbaa Nath Irathen ne evitas la konstruadan febron. Ĉie kreskas konstruaĵoj. Kutime riĉuloj kaj altaj ŝtatfunkciuloj arogas al si plurajn apartamentojn, tiel plu daŭrigante la loĝkrizon kaj devigante la aliajn civitanojn perforte manifestacii sian indignon.

Sur la trotuaroj de tiu urbo, kiu aspektas alitempa pro la ruiniĝantaj koloniaj domoj, amasiĝas senokupaj junuloj — hitistoj*. Tamen la sinsekvaj registaroj fanfarone asertas, de dek jaroj, ke la senlaboreco estas sub 12%.

* hitisto (el hitt, muro en araba lingvo): senlaborulo sin apoganta kontraŭ muro la tutan tagon.

“Veras, ke plinombriĝis dungofertoj de post alveno de Bouteflika”, asertas s-ro Omar Achour, 23-jara kaj senlabora. Sidante ŝirmita de suno, li tuttage prizorgas “tavla”, malnovan vitran prezentilon, kiu enhavas cigaredojn, flartabakon kaj dolĉaĵojn. Tio estas improvizita solvo por gajni iom da mono. Du viroj aĉetas 2 cigaredojn. S-ro Achour ekstaras por enkasigi la monerojn en verdan rustiĝintan kesteton. “Mia idealo?, li diras revenante, trovi laboron. Se ne, mi konsideros forlasi la landon”. Kiel plejmultaj junaj alĝerianoj, lia vizpeto al Francio estis rifuzita. Tial, ekestis nova fenomeno, “harragas”, tiuj “vojbrulantoj”, kiuj endanĝerigas sian vivon sur improvizitaj boatoj por iri en Eŭropon.

“Por foriri el Alĝerio, virinoj petas studvizon aŭ provas edziniĝi al “elmigrinto”.”, rakontas Sofia. Tiu 27-jarulino ne kredas je malkresko de senlaboreco. “Tute male, mi vidas pli kaj pli da senokupaj homoj. Vidu ĉiujn tiujn vagantajn junulojn. Eĉ la diplomitoj estas senlaboraj”. Laborante en “telefon-kiosko”, ŝi ne taksas sin bonŝanca. “Por virino, gravas ne resti fermita endome. Mi laboras de la 8-a ĝis la 16-a sen manĝopaŭzo, por gajni 5 000 dinarojn (50 €) monate*”.

* Meza salajro en Alĝerio estas 15.000 dinaroj.

Tia estas la kondiĉo de alĝeria virino, ekspluatata, kiel cetere la afrikaj migrintaj nigruloj. “Virino ne intertraktas sian salajron. La dungantoj preferas dunĝi ŝin, ol viron, kiu rifuzos labori samkondiĉe”. Sekretariino en sociala asocio, tiu tridekjarulino perlaboras 3 000 dinarojn monate. “Mia salajro nenion utilas al mi. Miaj gepatroj pagas miajn transportkostojn por iri labori”. Mirige, kvankam ŝi akuzas la regantojn “malŝpari la petrolan renton”, ŝi taksas pozitiva la prezidantecon de s-ro Abdelaziz Bouteflika. “Nenio ŝanĝiĝis por mi, sed mi aŭdis multajn homojn laŭdi lin. Li aparte estigis helpon por la senlaboraj junuloj kaj por ebligi al malriĉaj familioj akiri loĝejon...”

“La socia reto? Nur trompo!” Laŭ s-ro Hocine Lounis, urbestro de Labaa Nath Irathen, apartenanta al la Kunveniĝo por Kulturo kaj Demokratio (KKD), la Kompensaĵo por laboro de ĝenerala intereso (KLĜI), kiu ekzistas de 1994, kaj la Subvencio por aktivado kaj ensociiĝo (SAE), respektive 3 000 kaj 2 700 dinaroj dum ses monatoj, similas al “ekspluatado”. “Junan diplomiton aŭ kadrulon mi devas pagi 3 000 dinarojn monate! Estas kvazaŭ nenion fari kontraŭ senlaboreco... En mia urbodomo, 80% de la dungitoj estas sub reĝimo de la KLĜI. Tio signifas, ke ni devas ĉiun sesan monaton ŝanĝi ilin, dungi novajn!” Tio devigas la urbestrojn superruzi la leĝon: “Mi kompreneble nepre devas redungi la samajn. Kiel mi povus maldungi la vidvinojn, kiuj laboras en la lernejaj kuirejoj? Ili havas nur tiun ridindan salajron por vivteni siajn infanojn.”

“Rigardu tiujn vagantajn junulojn. Eĉ la diplomitoj estas senlaboraj”

SINJORO Lounis estis urbestro de 1997 ĝis 2002, kaj reelektiĝis en 2007. Li opinias, ke li ne plu povas plenumi siajn taskojn ĉar “Bouteflika reduktis la kampon de liberecoj. Li ne volas, ke urbestroj agu favore al loĝantaro. La projektoj pri konstruado, aŭ pri impostreformo, estas ekster lia agkampo... Urbestro fariĝis apendico de la centra administracio. Ĉio dependas de la kuratoroj.” La kuratorejo: la ministrejoj kaj prefektejoj, kiuj decidas pri la projektoj kaj ilia aplikado en lokoj pri kies bezonoj ili nenion scias. “Tio estas problemo, kiun denuncas ĉiuj urbestroj de Alĝerio, de ĉiuj partioj, diras la estro de Larbaa Nath Irathen. La registaro pravigas la rigidecon de la povcentrigo pro la urĝeco.”.

Efektive ne nur la registaro kulpas pri la malboniĝo de la urba administrado. Ankaŭ la urbestroj kaj iliaj helpantoj respondecas. En ĉiu administra servo regas korupto kaj “protektado”. La ordinara civitano daŭre suferas maljustajn trudpostulojn. Se iu urĝe bezonas administran dokumenton, aŭ se li estas kontrolata de tro insista ŝtatfunkciulo, li devas mobilizi siajn “konatojn” — siajn amikojn en altaj postenoj-, aŭ malfermi sian monujon. Dda Idir* ekssoldato, kiu “batalis por alia Alĝerio ol ĉi tiu”, konfesas, ke “maljusteco regas. Se vi konas neniun por protekti vin, vi ne ricevos viajn rajtojn. Se vi konas funkciulon en la urbodomo, vi povas alveni kiam ajn kaj akceptiĝos la unua. Kun la “konatoj” vi povas ĉion akiri. Mi vidas, ekzemple, homojn, kiuj ne eliris sian vilaĝon dum la milito, sed ricevas pension kiel eksmilitistoj.”

* Dda: respekta esprimo por pliaĝulo.

Tiu praktiko ege kostas al la ŝtatbuĝeto, aparte dum balotperiodo. La agnosko kiel eksmilitisto aŭ “filo de martiro”* valoras kvazaŭ privilegian karton de komerca centro: dumviva pensio, kelkaj senimpostigoj, rabatoj ĉe vojaĝagentejoj... La regantaj partioj — Nacia Liberiga Fronto (NLF) kaj la Demokratia Nacia Kunveniĝo (DNK) — disdonas ilin por gajni voĉdonantojn kaj fideligi ilin. Oni tiel povas renkonti “eksmilitistojn” kiuj ne estis sufiĉe aĝaj por militi inter 1954 kaj 1962. La nuna prezidanto, tra voĉo de la ministro pri eksmilitistoj, mem denuncis tiujn trompantojn. “Bouteflika diras multajn bonajn parolojn, komentas Dda Idir. Problemo estas, ke li ne plenumas siajn promesojn.” Oni divenas la malesperon de tiu maljunulo, kiu “preĝas Dion por ke la lando ŝanĝiĝu, almenaŭ por helpi ĉiujn tiujn deprimitajn junulojn, kiuj ne havas alian solvon ol drogkonsumadon.”

* Tiu esprimo, “martiroj”, estas uzata por la batalmortintoj. Oni taksas je du milionoj kaj duono la nombron de agnoskitaj batalintoj (eksaj “muĝahid”) aŭ ties rajtigitoj.

Alvenante al la registaro en aprilo 1999, s-ro Bouteflika levis esperon per siaj paroladoj. Parolante en alĝeria arabdialekto* kaj en la franca, referante malkaŝe al amaziga origino* de Nordafriko, listigante la sociajn ĉiutagajn malfacilaĵojn de simplaj civitanoj, skoldante siajn ne sufiĉe aktivajn ministrojn, li aperis antaŭ la popolo kiel providenca homo*.

* Liaj antaŭuloj uzis nur la literaturan araban: eĉ la arab-parolantaj alĝerianoj ne komprenas ĝin.
* El la nomo Amazigh, prapatro de la berbera popolo, laŭ la tradicio.
* Mohamed Benchicou faris ne allogan portreton de la prezidanto en Bouteflika: une imposture algérienne (Bouteflika, alĝeria trompado) (eld. Le Matin, Alĝero, 2003 kaj J.Picollec, Parizo, 2004). La ĵurnalisto kaj direktoro de ĵurnalo Le Matin estis kondamnita pro tio je du jaroj da malliberejo. Lia ĵurnalo estis malpermesita.
Politiko ne interesas min, nur pano zorgigas min

LA POPOLO tamen rapide seniluziiĝis, malkovrante, ke la ĉefo pasigis sian plejan tempon eksterlande. La protestmovado de la “nigra printempo” (aprilo-majo 2001) en Kabilujo, estis sange subpremata, kaŭzante 126 mortintojn per eksplodaj kugloj — el kiuj 5 en Larbaa Nath Irathen — kaj milojn da vunditoj*. Nuntempe popolribeloj ĉiutage eksplodas sur la tuta teritorio. Oni ne plu fidas la promesojn de la prezidanto; oni ne aŭskultas liajn paroladojn, nek tiujn de la aliaj politikaj reprezentantoj. “Politiko ne interesas min, nur pano nin zorgigas”, diras emerito ĉe tablo en kafejo de la urbocentro, kie 30-jaruloj kartludas kun 70-jaruloj. “Mia pensio ne sufiĉas por manĝigi miajn 5 senlaborajn filinojn, konfesas la viro. Foje ni manĝas, foje ni paciencas.”

* Vd Farid Alilat kaj Sheherazade Hadid Vous ne pouvez pas nous tuer, nous sommes déjà morts. L’Algérie embrasée, Edition 1, Parizo, 2002.

Paciencon ja devas havi plej granda parto de la loĝantaro. Prezaltiĝo estas senprecedenca. 800 dinaroj por 25 kg da semolo, 650 dinaroj por 5 litroj da oleo, 130 dinaroj por unu kg da laktuko, la bazaj nutraĵoj estas tro kostaj por aĉetpovo de meza salajrulo, precipe dum Ramadan-monato, kiam manĝaĵ-prezoj senhonte duobliĝas, foje eĉ triobliĝas. “En Alĝerio ĉio ŝanĝiĝas senaverte, krom nia mizero!”, plendas la pensiulo, kiu ne scias, ke reformo de la konstitucio estas planita delonge.

Alia emerito, ekslaboristo en Francio, trinkanta limonadon ĉe verŝtablo. Hezitinte, li ekparolas: “Mi havas nenion por diri al niaj regantoj, kiuj scias ĉion sed faras nenion por plibonigi niajn vivkondiĉojn. Sed mi volas demandi al la franca ŝtato, kial ĝi reduktis [en certaj kazoj] la krompension por la kunulo, kio malpliigas nian aĉetpovon.” Stranga situacio, kiam oni pensas esti aŭskultata de fremda ŝtato, sed ne de la propra. Nia kunparolanto rekonas tamen, ke la prisekureca situacio ŝanĝiĝis en dek jaroj. “Ni pli timas banditojn ol teroristojn. Ĉi tie oni povas mortigi vin por 10 dinaroj. El kio venas ĉio ĉi? Ni ne scias... Sed eble tio estas intenca?”

“Tio estas intenca!” Tiu esprimo, en la franca, aperis ĉi-lastajn jarojn ĉe la Kabiloj. Ili akuzas la ŝtaton, ke ĝi favorigis banditadon, drogvendadon, prostituon — tute subite aperintajn fenomenojn — kaj allogis la grupojn de Al-kajda en Magrebon por trudi al la loĝantaro la revenon de la Ĝendarmoj, kiuj retiriĝis de post la “nigra printempo” de 2001. Ĉu vero aŭ deliro? Malfacilas respondi, ĉar oni ne povas kontroli la cititajn bazojn de tiuj akuzoj.

Sed timo ja estas ĉie. Dum la 1990-aj jaroj eblis eliri kiam ajn en Kabilujo. “Nun, vintre mi ĉesas la laboron je la 18-a, por eviti la falsajn haltigejojn de banditoj, kiuj senigas preterpasantojn je aŭto aŭ riĉaĵo”, konfesas Karim. Krom banditadon*, kiu etendiĝis en la aliaj regionoj, tiu kondukisto de transport-kamioneto riskas ĉiutage sian vivon. Laŭ polickomisaro, “vojoj en Alĝerio kondukas rekte al tombejo.” Laŭ Karim la alta procentaĵo de la trafikakcidentoj devenas de “la malbona stato de la tro mallarĝaj vojoj, manko de signalaro kaj malobeo al la trafikkodo. Sed la ĉefa kialo estas, ke homoj ne timas morton. Ili atendas nenion de la vivo!” De 10 jaroj la alĝeria gazetaro preskaŭ ĉiutage raportas pri sinmortigoj. Ĝenerale estas junuloj, viroj aŭ inoj.

* Tiuj banditoj ŝtelas kaj malliberigas ankaŭ entreprenestrojn kaj komercistojn, kiujn ili liberigas kontraŭ pago.

Ne plu simpla kanalo disigas la alĝerian ŝtaton de la popolo, sed ja sekega dezerto. Neniu volas trairi ĝin por renkonti la alian. Dum la 10 jaroj de la Bouteflika-prezidanteco, burĝa elito, proksima de la ŝtat-mekanismo, fortikiĝis kiam malriĉeco etendiĝis en la loĝantaro. Je unua rigardo, islamistoj estas pli potencaj ol en la 1990-aj jaroj. La teroristoj, “pentintaj” aŭ elirintaj el malliberejo, ricevas postenojn aŭ kompensaĵon, dum neniu zorgas pri la viktimoj de la integrisma barbareco.

Tragiko rezultigis senraciecon: multaj junuloj kapitulacis, sin deklarinte “teroristoj”, nur por profiti helpon de la ŝtato post starigo de la “civila konkordo”*, poste fariĝinta “projekto por nacia repaciĝo”. Oni povas kompreni, ke la konstitucia reformo, kiu anoncas alian balotan farson en lando, kie estonto estos eble pli malbona ol la pasinto, neniel interesas la alĝerianojn. “Kion mi plej volus, tio estas paco, konkludas s-ro Achour. “Ĉe ni proverbo diras: paco valoras pli ol ĉiujn satojn.” Sed li ne havas iluziojn.

* La leĝo voĉdonita en 1999 planas ĉesigon de la juraj persekutoj kontraŭ teroristoj “pentintaj”, kiuj ne kulpas sangokrimon. Ili ricevas postenon kaj monkompenson. La ŝtato eĉ provizas al la eksemiroj, la regionaj ĉefoj de la islamistaj armitaj grupoj, polican eskorton por certigi ilian sekurecon. Vd Lahouari Addi, “En Algérie, du conflit armé à la violence sociale”, Le Monde diplomatique aprilo 2006.

Ali CHIBANI

BANKROTO DE LA MASTRUMAD-SCIENCO

S-ro George W. Bush, prezidanto MBA

Google donas jam pli ol dudek mil respondojn al tiu kiu serĉas en la angla pri la kombino de “George Bush” kaj “plej malbona prezidanto de la historio”. Jen io por malcertigi ĉiujn kiuj asertas ke la politiko fartus pli bone se la respondeculoj regus la mastrumadajn teĥnikojn. Ĉar s-ro Bush posedis Master of Business Administration (MBA). Oni nun komprenas ke la usonaj aferrondoj preferas kiom eble plej rapide turni la paĝon kaj saluti la “stilon Barack Obama” ...

LA UNUA PREZIDANTO de la usona historio kiu posedas la titolon de Master of Business Administration (MBA) — akiritan ĉe la prestiĝa Harvard Business School-, s-ro George W. Bush estis metinta sian prezidantecon sub la signon de efika mastrumado. Dudekon da jaroj post la revolucio de Reagan kaj Thatcher, la aliro al la potenco de “mastra prezidanto” signifis plian etapon en la malmuntado de la prizorgoŝtato. Oni revenis al la tempo dum kiu la aferrondoj estis ĉiopovaj — tiu kiam la prezidantoj William McKinley (1897-1901) aŭ Calvin Coolidge (1923-1929) deklaris respektive ke necesas “malpli da ŝtato” kaj ke “la granda afero de Usono estas la aferoj”.

Komence de la 1980-aj jaroj ekfloris pliaj formuloj. Tiu de Ronald Reagan, “la ŝtato ne estas la solvo; ĝi estas la problemo” trovis sian kompletigaĵon en la formulo ke la “magio de la merkato” solvus ĉiujn ekonomiajn kaj sociajn problemojn. Tiu de s-ino Margaret Thatcher, “la socio ne ekzistas”, politika versio de la “nevidebla mano” de Adam Smith, asimilis la kolektivan bonfarton al sumo de egoismaj interesoj; kaj eĉ al fientrepreno manipulata de politikaj respondeculoj ĉar, laŭ la Reagan-a ekonomikisto Milton Friedman, “tio kion oni nomas kompato estas nur la preteksto uzata de la politikistoj por elspezi nian monon”.*

* Kp Richard Farnetti kaj Ibrahim Warde, Le Modèle anglo-saxon en question, Economica, Parizo, 1997.

Paradokse estas la demokrato William Clinton (1993-2001) kiu submetis la ŝtaton al la plej rigora malgrasig-kuraco. Unu el liaj grandaj iniciatoj estis “reinventi la registaron” per tio ke li enkondukis en ĝin la metodojn de la privata sektoro. Lia strategio de “triangulado”, nome tenis sin je egala distanco de la respublikanaj ultradekstro (kiu triumfis dum la duonmandataj elektoj en 1994) kaj de la demokratoj, konkretiĝis per konservativaj politikoj (familio, polico, malliberejoj) akompanataj de rigora impost-disciplino. Lia registaro tamen prezidis la kompletigon de la financa malregulado.* Fine de lia dua mandato, la perspektivo de rapida elimino de la tuta publika ŝuldo ŝajnis atendebla ...

* Notindas aparte la Gramm-Leach-Bliley Financial Services Modernization Act de 1999 kaj la Commodity futures Modernization Act de 2000.

Dum la prezidant-elekto de 2000, gajnita elŝire de s-ro Bush, la ideologio de la “fino de la historio” estis ankrita. La komuna retoriko pri la bonvena tutmondiĝo kaj la “nova ekonomio” certigis ke la prezidanto de la sola superpotenco povas kontentiĝi esti bona mastrumanto de la prospero. La diplomo MBA estis tiam talismano. Lernejoj pri mastrumado svarmis en la tuta mondo; multaj institucioj de supera instruado (aparte en la kampo de publika administrado) inspiriĝis de tiu modelo por rejuniĝi.

En la epoko de financigo de la ekonomio, regimentoj da inĝenieroj iris tien por kompletigi sian formiĝon. La “financ-teĥniko” promesis orvaloran rekrutiĝon. Wall Street signifis la netransireblan horizonton, kaj same manpleno da entreprenoj ĉe la pinto de la financa ennoviĝo. Ĉu unu el ili, Enron, teksasa energi-giganto kiu, pro sia inventemo, ŝovis ĉiam pli antaŭen la limojn de la virtuala ekonomio, ne estis ankaŭ investinta en la politikan karieron de s-ro Bush? Post sia elekto, tiu ĉirkaŭigis sin per kelkaj iliaj gvidantoj, interalie s-ro Thomas White, nomumita en la postenon de ŝtatsekretario pri armitaj fortoj. Li promesis “apliki la metodojn de la privata sektoro al la publika sektoro”.

Blindulo en salonego plena de surduloj”

ENRON KOLAPSIS malpli ol jaron poste, sed, en aktualeco superregata de la atencoj de la 11-a de septembro 2001, la politika-financa skandalo estis rapide forgesita. S-ro Bush, kiu estis promesinta “humilan eksteran politikon”, spertis “epifanion”: li estos militĉefo. Tiu dimensio eklipsis aliajn aspektojn de lia prezidanteco, nome la fortigon de lia ekzekutivo kaj la radikaligon de la ekonomia politiko. La novaj imperiaj ambicioj lanĉiĝis eĉ kontraŭflue al la principo de realeco. Kiel rakontis unu el la “precipaj konsilistoj” de la prezidanto (kiun oni divenas esti lia strategiisto Karl Rove) al la ĵurnalisto Ron Suskind: “La ludreguloj ŝanĝiĝis. Ni estas hodiaŭ imperio, kaj kiam ni agas, ni kreas nian propran realecon.”*

* Ron Suskind, “Without a doubt”, The New York Times Magazine, 17-a de oktobro 2004.

S-ro Bush, kiu ŝatis memorigi ke la “decidulo” estas li, konservis tamen la kredojn kaj la stilon de mastra prezidanto. La malaltigo de impostoj estis por li panaceo kaj la konsumado la sola motoro de la ekonomio. Post sia deklaro de la “milito al terorismo”, anstataŭ pensi pri la rimedoj por financi ĝin aŭ pri la oferoj kiuj ĝi trudos al liaj samcivitanoj, li kontentiĝis admoni tiujn daŭrigi siajn aĉetojn.* Kaj, kiam necesis dum la somero 2002 lanĉi propagand-kampanjon por konvinki la publikon pri la neceso ataki Irakon, la kabinet-ĉefo de la Blanka Domo Andrew Card, kiel sperta vendisto, klarigis ke estus pli bone atendi la komencon de septembro: “El merkatscienca vidpunkto oni ne enkondukas novan produkton en aŭgusto.” Cetere, la kunvenoj de la prezidanto kaj de la registaro similis al estraroj en kiuj oni aprobas jam faritajn decidojn. Kvankam, kontraste al sia antaŭulo, s-ro Bush montriĝis al siaj subuloj tre strikta pri akurateco aŭ pri vesta etiketo, li ŝajnis senhelpa ekde kiam oni diskutis pri konkretaj temoj. S-ro Paul O’Neill, lia ĉefsekretario pri Trezoro, raportis ke oni havis la senton pri “blindulo en salono plena de surduloj”.*

* Frank Pellegrini, “The Bush speech: How to rally a nation”, Time, Novjorko, 21-a de septembro 2001.
* Ron Suskind, The Price of Loyalty: George W. Bush, the White House, and the Education of Paul O’Neill, Simon & Schuster, Novjorko, 2004.

Ankaŭ la registaron akompanis la nekompetento. La kriterio por elekti la precipajn respondeculojn estis la ideologia kongrueco. La paroladoj kiujn tiuj faris povis esti tre malproksimaj de la realo, sed ili havis la meriton de certa kohero — la talking points (“parol-elementoj”) ellaboritaj de la politikistoj estis ĉianuance gurdataj kaj kun aŭtoritateco trudataj. En la momento de la fulma milita venko de la usonaj trupoj, s-ro Paul Bremer, ankaŭ diplomito de la Harvard Business School, estis nomumita, kvankam li neniam metis piedon en Irakon, kiel ĉefo de giganta paciga entrepreno, pri rekonstruado kaj demokratiigo.

Du semajnoj da intensaj kunvenoj en Vaŝingtono sufiĉis por eduki lin. Kiel studento de la business school kiu kredas scii ĉion ĉar li ĵus legis dudekpaĝan studaĵon pri la afero, li flugis al la komplika Oriento kun simplaj ideoj.* La vigla prokonsulo komencis tuj sturme neniigi la instituciojn (forpurigo de la baasistoj, malmuntado de la armeo ktp) antaŭ ol starigi — kun la konataj rezultoj — novan politikan sistemon.

* L. Paul Bremer III kaj Malcolm McConnell, My Year in Iraq: The Struggle to Build a Future of Hope, Threshold Editions, Novjorko, 2006.

Kvankam la bankroto de la ekstera politiko de la Bush-registaro estis antaŭvidebla, oni povus miri pri la ripetaj fiaskoj de MBA-prezidanto en la kampoj kiuj koncernas ekonomian mastrumadon, eĉ simplan loĝistikon. Nu, estas lia nekapablo mastrumi la sekvojn de la uragano Katrina en septembro 2005 kiu vekis la unuajn dubojn en la publika opinio pri lia kompetento. Malgraŭ la amplekso de la katastrofo la prezidanto trovis kialon por eldiri antaŭ la televid-filmiloj siajn varmajn gratulojn (“Heckuva job, Brownie!” — “Bonega laboro, Brownie!”) al s-ro Michael Brown, direktoro de la Federal Emergency Management Agency (FEMA) kaj ĉefa respondeculo de la katastrofo.

Kulmina punkto de la Bush-erao, la lasta jaro de la dua mandato de la kvardek-tria prezidanto estis stampita samtempe de ekonomia malkresko kaj disfalo de la financsistemo, kiu bezonis masivan intervenon de la registaro. Tamen, sed ne temas pri la sola kontraŭdiro, la elekto de s-ro Barack Obama kiel prezidanto vekis ĉe la fanatikuloj de la “ĉio-merkato” frenezan aktivecon — kun la tiel nomataj “noktomezaj dekretoj” — destinitan konservi, ofte neinversigeble, la stampon de la “buŝisma” ideologio en la kampoj kiel medio aŭ laborregulado, en momento en kiu tiu sama ideologio montris plej imprese siajn limojn.*

* Rosa Brooks, “Bush’s land mines for Obama: Last-minute rules and regulations by the Bush administration could take years to undo”, The Los Angeles Times, 20-a de novembro 2008.

Kiel eblis alveni tien? Du lastatempaj verkoj alportas komencon de klarigo. En la unua, la ekonomikisto James Galbraith priskribas la supreniron de la “Predoŝtato”* Ni estas malproksimaj de la “nova industri-ŝtato” analizita en la 1960-aj jaroj de John Kenneth Galbraith (patro de la aŭtoro), kiam la aferrondoj, certe potencaj, devis kompromisi kun kontraŭpotencoj kiel sindikatoj aŭ relative aŭtonomaj publikaj povoj. Ties malfortiĝo produktis perversajn efikojn; la retoriko de la Respublikana Partio pri impost-disciplino, merkato kaj malpli da ŝtato perdis ĉian substancon.*

* James K. Galbraith, The Predator State: How Conservatives Abandoned the Free Market and Why Liberals Should Too, Free Press, Novjorko, 2008.
* La prezidinto Bush heredigas al sia posteulo deficiton anoncitan por 2008-2009 de 1.200 miliardoj da dolaroj kaj ŝuldon kiu certe superos 10.000 miliardojn da dolaroj.

Eĉ antaŭ la savado de la tuta financsistemo de la publika potenco, la konturoj de laktbovina ŝtato kiu ebligas al la entreprenoj plej proksimaj de la politikaj rondoj grasiĝi, estis klare skizitaj. La nombro da funkciuloj malkreskis, sed la viclaboro de la ŝtataj funkcioj por privataj entreprenoj kiel Blackwater, proksima de la Blanka Domo, spertis konsiderindan kreskon, ĉefe en la kampoj de interna sekureco kaj de nacia defendo.* Koncerne la prezidinton mem, prezidintido kaj nepo de senatoro, senprofila ido de familio en kiu politiko kaj aferoj ĉiam intermiksiĝis* ĉu li ne dankis ĉion — sian akcepton en la grandaj universitatoj, sian MBA, sian riĉiĝon malgraŭ sinsekvaj malsukcesoj en la afermondo, kaj kompreneble sian politikan karieron — al siaj familiaj rilatoj?*

* Jeremy Scahill, Blackwater: The Rise of the World’s Most Powerful Mercenary Army, Nation Books, Novjorko, 2007.
* Kevin Phillips, American Dynasty: Aristocracy, Fortune, and the Politics of Deceit in the House of Bush, Penguin Books, Novjorko, 2004.
* Molly Ivins kaj Lou Dubose, Shrub: The Short But Happy Political Life of George W. Bush, Vintage, Novjorko, 2000.

La alia libro, tiu de la historiisto Thomas Frank titolita La detru-skipo, priskribas detale la sabotadon de la publika povo kaj de ĝia administracio fare de la radikalaj konservativuloj por kiuj la liberala ŝtato (en la progresema usona senco), starigita de la New Deal de Franklin Roosevelt kaj de la Great Society de Lyndon Johnson, signifis perversigon de la demokratia idealo.* En la centro de la verko troviĝas krucitaj biografioj de kelkaj “revoluciuloj” de la 1980-aj jaroj, motivataj de kontraŭregistara ideologio kaj kiuj ennestiĝis en Vaŝingtono. Unu el ili, s-ro Grover Norquist, prezidanto de la asocio Americans for Tax Reform (ankaŭ diplomito de MBA de Harvard), diras ke li volas redukti la amplekson de la socia ŝtato ĝis povi ĝin “dronigi en bankuvo”.

* Thomas Frank, The Wrecking Crew: Hob Conservatives Rule, Metropolitan Books, Novjorko, 2008.

Sekve al la “purigoj” faritaj sub diversaj pretekstoj, nova generacio de funkciuloj aperis, kun komplezemo al la entreprenoj kiujn ili devus reglamenti — kaj kun la deziro ke tiuj poste dungos ilin. Do, ekde kiam la nocio de publika intereso jam ne ekzistas, kial fari karieron en Vaŝingtono alie ol por melki la laktbovinon? Alia centra eminentulo, s-ro Jack Abramoff, gvidinto de la junaj respublikanoj (larĝanime financataj de la aferrondoj), fariĝinte koruptanto kaj koruptato, estas hodiaŭ malantaŭ la kradoj sekve al giganta politika kaj financa skandalo.

Frank elterigas citaĵoj el tempo dum kiu la aferrondoj ne embarasiĝis pro ĉirkaŭfrazoj por celebri la virtojn de la mezkvalito en politiko. Li citas la prezidinton de la usona komerca ĉambro Homer Ferguson, kiu deklaris en 1928: “La plej bona servisto de la ŝtato estas la plej malbona. Homo de plej unua klaso en publika servo estas acerba. Li detruas niajn liberecojn. Ju pli bona li estas kaj ju pli longe li restas en la potenco, des pli danĝera li estas.”* Laŭ tiu mastra mezuro de la lasta jarcento, Bush estis escepta prezidanto.

* Saml., p. 129.

Ibrahim WARDE.

Prelego pri liberkomerco

Eltiraĵo el parolado antaŭ la Demokratia Asocio de Bruselo, la 7-an de januaro 1848

*

* La kompleta teksto de lia prelego kun ampleksa antaŭparolo de Frederiko Engelso estas nun havebla libroforme kaj mendebla ĉe la kutimaj libroservoj en Esperantujo, precipe ĉe tiuj de UEA kaj Flandra Esperanto-Ligo (FEL): Karlo Markso: Parolado pri la demando de liberkomerco, kun antaŭparolo de Frederiko Engelso, tradukitaj de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2009, 52 paghoj, 7,50 euroj. -vl

La nuligo de la leĝoj [pri la) cerealoj en Anglio estas la plej granda triumfo kiun la liberkomerco rikoltis en la 19-a jarcento. En ĉiuj landoj kie la fabrikistoj parolas pri liberkomerco, ili celas ĉefe la liberkomercon de grenoj kaj de krudmaterialoj ĝenerale. Frapi per protektaj doganaĵoj la eksterlandajn grenojn, tio estas fia, tio estas spekuli pri la malsato de la popoloj. (...) Malmulte kosta pano, altaj salajroj, cheap food, high wages, jen la sola celo por kiu la free-traders, en Anglio, elspezis milionojn, kaj ilia entuziasmo infektis jam al iliaj fratoj de la kontinento.

Sed, strange! la popolo al kiu oni volas ĉiapreze havigi bonprezan panon, estas tre maldankema. (...) La popolo vidas en la sindediĉaj homoj, en [John] Bowring, [John] Bright kaj similaj, siajn plej grandajn malamikojn kaj la plej impertinentajn hipokritulojn. (...)

Por resumi: en la nuna stato de la socio, kio estas do la liberkomerco? Ĝi estas la libereco de la kapitalo. Kiam vi faligis la kelkajn naciajn haltigilojn kiuj ankoraŭ limigas la kapitalmerkaton, vi faris nenion alian ol komplete deĉenigi ties agadon. (...) Sinjoroj, ne lasu vin imponi per la abstrakta vorto libereco. Kies libereco? Tio ne estas la libereco de simpla individuo fronte al alia individuo. Tio estas la libereco kiun havas la kapitalo dispremi la laboriston. (...)

Ne kredu ke, kritikante la komercan liberecon, ni intencas defendi la protektisman sistemon. Oni povas kontraŭbatali la konstitucian reĝimon, sen pro tio esti amiko de la absolutismo*. (...)

* Absolutismo, la lasta fazo de la franca feŭdisma reĝimo). -vl

Sed ĝenerale, niatempe, la protektisma sistemo estas konservativa, dum la liberkomerca sistemo efikas detrue. Ĝi dissolvas la ĝisnunajn naciecojn kaj kulminigas la kontraŭdiron inter burĝaro kaj proletaro. Unuvorte, la sistemo de komerca libereco urĝas la socian revolucion. Kaj nur en tiu revolucia senco, sinjoroj, mi voĉdonas favore al la liberkomerco.

Kie interveni kaj kial?

EN LA MODERNAJ malsimetriaj konfliktoj, la stragegio de la “malfortulo” igas lin pli kaj pli ofte batali en urboj. Urba batalo ebligas al li restarigi ekvilibron fronte al la taktikaj avantaĝoj kiujn la novaj teĥnologioj povas doni al moderna armeo. Tio pro pluraj kialoj. La defendantoj, devenaj el la loĝantaro, profitas multajn informojn, dum la atakanto moviĝas en nebulo. Tiu cetere alfrontiĝas dilemon. Aŭ, por eviti la “flankajn damaĝojn” li nuancigas sian forton akceptante pli da perdoj en siaj vicoj, aŭ li uzas siajn tutajn fortojn — kanonojn, tankojn, aviadilojn — riskante masakrojn de civiluloj. Ambaŭkaze li donas al la komunikila scenejo spektaklon malfacile subteneblan en demokratia socio.* Malgraŭ la disponoj por teni la gazetaron malproksima, la multiĝo de televidĉenoj — vidu la lastatempan ekzemplon de Al-Ĵazira en la Gaza-strio — malfaciligas kaŝi al la publika opinio faktojn kio poste vovas turniĝi kontraŭ ĝiaj gvidantoj. Pro ĉiuj ĉi kialoj, la militistoj — tiuj kies funkcio estas tio — pripensas kaj treniĝas pri la “kielo” de tia operacio.

* Pri ĉiuj ĉi operaciaj aspektoj, kp “Le combat urbain. Analyses et perspectives [Urba batalo. Analizoj kaj perspektivoj], Raids, eksterseria n-ro 11, Parizo, 2008.

Restas centra demando kiu siavice temas pri politiko: interveni kie kaj kial? Eĉ se la franca ministro pri defendo Hervé Morin asertis, la 28-an de januaro 2009, ke la nombro da francaj soldatoj engaĝitaj en eksteraj operacioj — la OPEX — devos pasi de dek-tri mil al dek mil homoj, tia anonco estis ĝis nun sisteme malkonfirmita de la faktoj. Inter la planitaj reduktoj, la ministro citas Bosnion, Kosovon, Eburbordon kaj Ĉadion. Tamen, la afgana batalejo, kie la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo troviĝas unuavice kaj konstante postulas plifortigojn, pligraviĝas. Ĉu la reintegriĝo de Francio en tiu organizaĵo (vidu la ĉefartikolon->art1465]) igos la “bonan lernanton” Nicolas Sarkozy sendi kromajn francajn trupojn en tiun landon?

La ĵusa Blanka Libro pri Defendo kaj Nacia Sekureco* indikas tre klare ke “interveno, aparte ekster la nacia teritorio, restos esenca agadmaniero de niaj armitaj fortoj”. Ne ĉia uzo de la armeo estas apriore kondamninda. Se ĝi agas laŭ la rajto je prava defendo individua aŭ kolektiva formulita de la artikolo 51 de la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj; se ĝi celas stabiligon kaj subtenon de paco, la mastradon aŭ antaŭmalhelpon de krizoj. Sed kion pri engaĝiĝoj pro defend-traktatoj faritaj kun koruptaj aŭ malpopularaj reĝimoj, kiel tiuj kiuj regas la rilatojn de la “Franca Afriko”? Kia praveco, se eksplodus konflikto ligita kun la konkuro pri aliro al resursoj kaj al merkatoj, kun akriĝinta streĉiĝo pri la strategiaj provizoj? Kaj tio en momento en kiu, mencias la Blanka Libro, “la kontestado de la okcidentaj ambicioj nutras novajn streĉiĝojn kaj perfortojn”. Trans la ellaboritaj kaj realigitaj “militaj teĥnikoj”, la praveco de intervenoj dependas pli ol iam ajn de la juro sur kiu ili baziĝas.

* Odile Jacob — La Documentation française, Parizo, 2008.

Fine, oni povas nur maltrankivliĝi kiam, en sia antaŭparolo al la Blanka Libro, s-ro Sarkozy skribas: “La tradicia diseco inter interna sekureco kaj ekstera sekureco ankoraŭ pli estingiĝis.” Se temas pri urba batalo, ne necesas esti paranojulo aŭ imputi ion ajn por memorigi tion kio okazis, en aprilo 1992, en Los-Anĝeleso. Post dissendo de amatora filmeto kiu montras kvar blankajn policanojn batantaj s-ron Rodney King, nigrulan aŭtostiranton, pluraj tagoj da ribelo kaŭzis la dismeton de dek mil homoj de la nacia gvardio, de bataiono de marsoldatoj kaj de du mil soldatoj de la 7-a divizio de malpeza infanterio.

Maurice LEMOINE.

La soleca batalo de “Haarec”

NI DEVAS ESTI ankoraŭ pli agresemaj [kontraŭ la Hamaso ... Necesas faligi ilian registaron.” Tiuj vortoj de la 14-a de majo 2008 estis diritaj ne de israela generalo nek politika respondeculo, sed de korespondanto pri militaferoj de la dua nacia televidkanalo, Roni Daniel. Ekde kiam temas pri la arabaj najbaroj, la israelaj ĵurnalistoj transformiĝas tro ofte en simplaj proparolantoj de la argumentoj de la armea potencularo.

De monatoj, la gvidantoj de la lando, s-ino Cipi Livni (Kadima) kaj s-ro Ehud Barak (la falsa laboristo), anoncis sian celon en Gazao: neniigi la Hamason kaj doni al la kontraŭulo “neforgeseblan lecionon”, eĉ se koste de amasaj detruoj kaj gravaj homaj perdoj. La komunikiloj daŭrigis subteni tiun strategion post la ekatako, eĉ dum la teruraj bildoj de detruado aperis sur la ekraneto tra la tuta mondo — sed ne sur tiuj de la israela televido. Ĉiu pravigo de la proparolantoj de la armeo estis senkritike sendata, kiel kiam ili asertis ke la bombadoj de islamaj preĝejoj, de lernejoj kaj de malsanulejoj okazis pro la ekzisto de armiloj en ili aŭ pro pafoj de palestinaj liberpafistoj...

Tiu sinteno de la israelaj komunikiloj ne estas nova. Kiam traktato estas rompita, estas ĉiam la araba kontraŭulo kiu kulpas pri tio. Tiel, dum la nerektaj interparoladoj organizitaj de Egiptio inter la Hamaso kaj Israelo por starigi “kalmiĝon” (tahdia, en la araba — kiun oni tradukas ĝenerale per batalhalto aŭ armistico)-, la ĵurnalistoj vigle kritikis tiujn kontaktojn, proklamante ke la “teroristoj rompas [-us] ĉian interkonsenton” kaj ke la sola rimedo ĉesigi iliajn agadojn estas milita. Tamen, la komuna saĝo triumfis kaj la batalhalto estis starigita la 19-an de junio 2008.

KVIN TAGOJN poste, la islama Ĝihad pafis du raketojn Kassam sur la urbon Sderot (sen kaŭzi viktimojn). La israelaj komunikiloj tuj denuncis unusone la Ĝihadon, dum komunikaĵo de tiu organizaĵo klarigis ke temas pri ago de reprezalio pro la eksterleĝa ekzekutado, en Nabluso, fare de speciala unuo de la armeo, de du el iliaj aktivuloj, de kiuj alta komandanto, Tarek Abu Ghali. La taggazeto Haarec, kiu dediĉis nur kelkajn liniojn al la israela operacio, klarigis, la 25-an de junio, ke “la armea potencularo antaŭvidis tiun palestinan venĝon”. Tamen, tiu gazeto, konsiderata serioza kaj kiu provas, ofte sola, doni kompletan kaj ekvilibran bildon pri la konflikto, titolis tute kiel la ceteraj gazetoj: “La Ĝihado rompis la batalhalton en Gazao”. Fine, la batalhalto tenis, ĉar la Hamaso respektis ĝian enhavon kaj trudis ĝin al la aliaj palestinaj organizaĵoj; estas israela armea operacio en Gazao, la 4-an de novembro, kiu signifis la komencon de la reciproka akriĝo kaj malfermis la vojon al la milito.

La eldonkvanto de Haarec, “gazeto de la homoj kiuj pripensas” laŭ la formulo de ĝiaj proprietuloj, estas la plej malalta el la naciaj taggazetoj (70.000 ekzempleroj dum la semajno). Malgraŭ kelkaj “glitoj”, ĝi povis konservi sian klarvidon kaj sian kuraĝon.*

* Haarec estas ankaŭ rekonata pro siaj multaj aldonaĵoj: The Marker estas kun distanco la plej bona ekonomia taggazeto de la lando; la literatura semajnmagazino (sola en la hebrea gazetaro), eldonata de Saguy Green, dediĉas sin samtempe al la israelaj literaturo kaj socio.

Tiel, dum la debato en la parlamento pri la daŭrigo de la honta leĝo (adoptita en 2003) kiu malpermesas doni loĝadon kaj ŝtatanecon al la palestinanoj de la okupataj teritorioj edziĝintaj al israelanoj, la proprietulo de la gazeto, s-ro Amos Schocken, publikigis artikolon titolitan “Por ke ni ne estu ŝtato de rasdisigo”.* Neniu el la ĝeneralaj direktoroj de la tri aliaj hebrelingvaj taggazetoj* kuraĝintus uzi tiajn terminojn. S-ro Schocken publikigas regule artikolojn kiuj denuncas la politikon de la registaro en la okupataj palestinaj teritorioj.

* La 27-an de junio 2008.
* La aliaj taggazetoj estas Maariv kaj Jediot Aharonot, al kiu aldonendas la senpaga Israel Hajom. Ni pritraktas nur la hebrelingvan nacian gazetaron. The Jerusalem Post (en la angla), de dekstra kaj tre naciisma tendenco, estas destinita esence al eksterlandanoj kiuj loĝas en Israelo. Ekzistas ankaŭ ruslingva gazetaro; ĝi estas ultranaciisma kaj malkaŝe malamika al la araboj, kaj destinita al miliono da enmigrintoj el la eksa USSR. Fine arablingva gazetaro (inter kiu nur unu taggazeto, la organo de la Komunista Partio, kiu aperas seninterrompe ekde 1944); ĝi kritikas severe la senposedigojn de la palestinanoj de Israelo kaj de la okupataj teritorioj fare de la potenco.

TRI TAGOJN ANTAŬ la parlament-elektoj, li klare poziciiĝis en artikolo titolita: “Mi voĉdonas por Merec” (la plej maldekstra partio en la cionista tendaro de la lando): “La voĉdonado devas konsideri ankaŭ la diplomatian horizonton, la rajtojn de la persono, la edukadon, la medion kaj la strukturojn de la konstitucia reĝimo. En ĉiuj ĉi sferoj, Merec estas sendube la sola eble elekto.”*

* La 6-an de februaro 2009.

En la redaktejo de Haarec troviĝas Gideon Levi, sen ajna dubo, kun Amira Hass, la plej bona specialisto pri la okupataj teritorioj. Li publikigas, preskaŭ sola en la israelaj komunikiloj, almenaŭ unu longan artikolon ĉiusemajne pri la malfeliĉoj kaj la mizero de la palestina popolo sub la okupado. Ankaŭ preskaŭ sola li kondamnis la israelan militon kontraŭ Gazao kaj respondis seke al letero de la verkisto Abraham B. Jehoŝua*, kaj tra li al la “pactendaro” kiu aprobis la operacion en Gazao: “Vi, tre estimata aŭtoro, estas viktimo de la sovaĝa ondo kiu inundis, paralizis kaj lavis nian cerbon. vi pravigas la plej brutalan militon kiun Israelo iam ajn entreprenis kaj, tiel, vi akceptas nerekte la ideon ke la okupado de Gazao estas finita. (...) Vi juĝas sendefendan popolon, al kiu oni rifuzas registaron kaj armeon — kiu entenas movadon kiu uzas maltaŭgajn rimedojn por justa kaŭzo, la fino de la okupado-, per la samaj kriterioj per kiuj vi juĝas regionan potencon kiu konsideras sin kiel humana kaj demokratia sed kiu montriĝis brutala kaj kruela konkeranto. Kiel israelano, mi ne povas moraladmoni la palestinajn gvidantojn dum niaj manoj estas kovritaj de sango ...”

* La 16-an kaj 18-an de januaro 2009.

Amnon KAPELIUK.

Juĝi la krimulojn

Militkrimoj. La statutoj de la internaciaj milittribunaloj de Nurnbergo kaj de Tokio difinas por la unua fojo en 1945 kaj en 1946 la militkrimojn kiel “rompoj de la militaj leĝoj kaj kutimoj” kaj nombras ilin jene: “Tiuj rompoj entenas, sen esti al tio limigitaj, murdon, malbonan traktadon kaj deportadon, por trudlaboroj aŭ por ĉia alia celo, de civilaj loĝantaroj en la okupataj teritorioj, murdon aŭ malbonan traktadon de militkaptitoj aŭ de homoj en maro, ekzekutadon de ostaĝoj, rabadon de publikaj aŭ privataj havaĵoj, senmotivan detruadon de urboj kaj de vilaĝoj aŭ ruinigon kiun la militaj postuloj ne pravigas.”

La konvencioj de Ĝenevo, kiuj kodigas ekde 1949 la internacian homhelpan juron (IHJ), entenas la devon de la ŝtatoj persekuti la akuzatojn pro gravaj malobeoj aŭ liveri ilin al ŝtato kiu deziras fari tion. La aldona protokolo I de 1977 etendas la protekton de la Ĝenevaj Konvencioj al internaciaj konfliktoj, aldonante nome al la listo de “gravaj leĝrompoj” la fakton transformi civilulojn kaj ne defendatajn lokojn en celojn aŭ antaŭvideblajn viktimojn de atakoj, transigon fare de okupanta potenco de parto de ĝia loĝantaro en la teritorio kiun ĝi okupas, la rasdisigon aŭ ankaŭ la rifuzon de justa proceso al protektataj personoj. La statutoj de la Internacia Pun-Kortumo, deciditaj en julio 1998, donas la plej kompletan liston de punendaj krimoj en la internacia ordo.

Krimoj kontraŭ la homaro. La kvalifiko de krimo kontraŭ la homaro kovras ĉian agon faritan, kun scio pri la afero, grandskale kontraŭ civila loĝantaro. Ĝi aplikiĝas same en tempo de milito kiel en tempo de paco.

Universala kompetento. Principo de la internacia juro kiu ebligas al ŝtato persekuti la farintojn de certaj krimoj, kiu ajn estas la loko en kiu la krimo fariĝis, kaj senkonsidere la ŝtatanecon de la farintoj aŭ de la viktimoj. La Ĝenevaj Konvencioj de 1949 disponis ke certaj krimoj estas tiom gravaj ke ili tuŝas la tutan homaron kaj ke, sekve, ĉiuj ŝtatoj havas la rajton, se ne la devon, “serĉi la personojn avizitajn esti farintaj, aŭ esti ordonintaj fari, unu aŭ alian de tiuj gravaj leĝrompoj, kaj ĝi devas prezentigi ilin al siaj propraj tribunaloj, kia ajn estas ilia ŝtataneco”. (Vd la artikolojn 49, 50, 129 kaj 146 de la Ĝenevaj Konvencioj, kompletigitaj de la artikolo 85 de la protokolo I.)

Françoise FEUGAS.

(Pli ampleksa versio de tiu ĉi artikolo legeblas, en la franca, en la retejo de Le Monde diplomatique: www.monde-diplomatique.fr/2009/03/F...)

Nepra kulpigo de la respondeculoj de la agreso kontrau Gazao

Israelo perdis la militon pri praveco

La venko de la dekstro kaj de la ekstremdekstro ĉe la parlament-elektoj en Israelo surprizis neniun. La Laboristpartio de s-ro Ehud Barak, la ministro pri defendo, pagis la prezon de sia malcedema politiko koncerne la palestinanojn kaj de sia viciĝo laŭ la plej naciismaj rondoj. La verŝajna elekto de s-ro Benjamin Netanjahu kiel ĉefministro emfazos la moralan malvenkon de Israelo kaj la premojn por kulpigi la respondeculojn de la agreso kontraŭ Gazao.

POR LA UNUA fojo ekde sia kreiĝo en 1948, la ŝtato Israelo troviĝas frontita al gravaj akuzoj pri militkrimoj, formulitaj de mondvaste respektataj eminentuloj. La Ĝenerala Sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) mem, s-ro Ban Ki-moon, tamen ĉiam prudenta pri agadoj de suverenaj ŝtatoj, antaŭ ĉio kiam tiuj estas viciĝintaj laŭ la politiko de la plej influa membro de la UN, Usono, aliĝis al la postulo pri enketo kaj eventualaj persekutoj. Estas vere ke la atako lanĉita de Tel-Avivo la 27-an de decembro 2008 kontraŭ la Gaza-strio malsamas disde ĉiuj antaŭaj uzadoj de forto, samtempe laŭ la uzitaj armiloj kiel laŭ la realigo de mortiga taktiko kontraŭ sendefenda loĝantaro.

Mil tricent tridek palestinanoj estis mortigitaj kontraŭ dek-tri israelanoj (el kiuj pluraj per “amikaj pafoj”), do proporcio de pli ol cent ja unu. La malekvilibro de la perdoj estas tia ke, kiam la israela registaro kaj ĝiaj aliancanoj parolas pri “reprezalioj” kaj pri la “rajto de Israelo defendi sin”, la plej multaj komentistoj malemas eĉ uzi la terminon “milito”. La kritikaj voĉoj siavice denuncas laŭte “masakron”, “militkrimojn” kaj “kromojn kontraŭ la homaro” (vidu Françoise Feugas: Juĝi la krimulojn).

En la pasinteco, la israelaj militaj agoj, akuzitaj rompi la Ĉarton de la Unuiĝintaj Nacioj*, estis ofte larĝe kondamnitaj, aparte de la arabaj registaroj; sed multaj landoj rekonis almenaŭ ke la hebrea ŝtato uzis la forton en kunteksto de milito. La akuzoj pri militkrimoj venis nur de radikalaj registaroj kaj movadoj. Tiuj unuaj armitaj konfliktoj estis efektive faritaj kontraŭ arabaj najbaroj kiuj rifuzis al Israelo la ekzistorajton. Ili kontraŭstarigis ŝtatojn, kaj eĉ la milito de 1967, dum kiu Israelo montris sian militan superecon, okazis ankoraŭ en la kadro de internacia politiko. Oni povis argumenti ke ĝi estis kontraŭleĝa, sed certe ne krima.

* Vd ties tekston en Esperanto: Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj; Universala Deklaro de Homrajtoj; Konsilantaro pri Homrajtoj; Internacia Traktato pri Ekonomiaj, Sociaj kaj Kulturaj Rajtoj; Internacia Traktato pri la Civilaj kaj Politikaj Rajtoj; Konvencio pri la Rajtoj de la Infano; Konvencio pri la Rajtoj de Handikapitoj; Protokolo pri Abolo de Mortpuno; Konvencio pri Indiĝenaj kaj Tribaj Popoloj, tradukitaj de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009. La libro haveblas en la libroservoj ekde aprilo 2009. La teksto estas ankaŭ elŝutebla jene: http://vlutermano.free.fr/UDH.pdf. -vl
Ŝtato kontraŭ armita rezistad-movado

KUN LA LIBAN-MILITO, en 1982, la aferoj komencis ŝanĝiĝi. La militkialo estis tiam la enradikiĝo en Sud-Libano de la Organizaĵo pri Liberigo de Palestino (OLP); oni memoras ĉefe la finon de tiu konflikto, kun la masakro de centoj da senarmaj palestinanoj en la rifuĝint-tendaroj de Sabra kaj Ŝatila. Kvankam tiuj fiaĵoj estis la faro de la libanaj kristanaj milicoj, la israela kompliceco estis pruvita. Sed, kvankam zorgiga, tiu krimo konsidereblis kiel “malglataĵo” en la kadro de milita ago kiun Israelo pravigis per la nekapablo de la libana registaro malhelpi ke malamikaj grupoj uzis ĝian teritorion. La sekvoj de la milito de 1982 estis la okupado de Sud-Libano kaj, reage, la naskiĝo de la Hizbolaho kaj de la armita rezistado, kiu fine kondukis al honta retiriĝo en 2000.

La israela invado de 1982 kaj la okupado de Sud-Libano preparis la konflikton de 2006; la Hizbolaho anstataŭis la OLP en la rolo de deklarita malamiko. La militkampanjo por detrui tiun ŝijaisman organizaĵon neeviteble tuŝis la civilajn loĝantarojn, ĉar Israelo uzis sian altan militteĥnologion por kontraŭbatali ne malamikan ŝtaton, sed socion sen ekvivalentaj rimedoj por defendi sin, kio kaŭzis al ĝi multajn kritikojn.

Oni povis ankaŭ pridubi la elekton de la milita opcio por servi politikajn celojn, en la mezuro laŭ kiu la Hizbolaho eliris fortigita el la milito kaj laŭ kiu la solaj palpeblaj rezultoj estis la misfamiĝo de la israela armeo kaj la ruinigo de la suda Libano.

La ofensivo kontraŭ Gazao reaktualigis tiujn demandojn. Ĝi konfirmis tiun ŝanĝon de interŝtata milito al alfrontiĝo inter ŝtato kaj armita rezistad-movado, kaj substituis la vorton “milito” per “krimo”. Israelo faris ĉion por deŝovi tiun percepton per tio ke ĝi atingis de la komunikiloj kaj de la diplomatoj ke ili koncentriĝu sur unu sola demando de internacia juro: ĉu ĝia uzado de forto estis aŭ ne “misproporcia”? Nu, tiu maniero formuli la problemon kaŝas la fundamentan demandon: ĉu tiuj atakoj havis, en jura senco, karakteron “defendan”.

Ekzameni la cirkonstancojn en kiuj ili okazis, devigas respondi nee. Portempa batalhalto inter Israelo kaj la Hamaso, efektiva de la 19-a de junio 2008, ebligis redukti praktike al nulo la perfortaĵojn ĉe la “limo”; la islamisma movado proponis plurfoje daŭrigi la batalhalton, ĝis periodo de dek jaroj; ties rompo ne estis kaŭzita ĉefe al raketpafo, sed al israela aeratako kiu mortigis ses palestinajn batalantojn, la 4-an de novembro 2008.

Alivorte, ne ekzistis ajna akceptebla motivo por argumenti pri rajta defendo, en la mezuro laŭ kiu Israelo ne estis atakita kaj laŭ kiu uzado de diplomatio ekzistis, ŝajnis kredinda kaj devintus esti esplorinta (kiel preskribas la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj). La prileĝa debato devintus do ne koncentriĝi sur la “malproporciecon” de la atako kontraŭ Gazao — evidente ĝi estis tia-, sed sur la demando ĉu ĝi estis malpermesata de la Ĉarto kiel nedefenda ago. Tio konsistigas krimon kontraŭ la paco, priskribitan de la Nurnberga Tribunalo kiel la “plej grava krimo”, kiu entenas ĉiujn aliajn.

La gazaa kunteksto malfaciligas distingon inter milito kaj krimo, ĉar temas pri barita zono dense priloĝata, en kiu la rezistantaj miksiĝas neeviteble kun la civila loĝantaro (vidu Philippe Leymarie: Survoje al nova doktrino — Kiel la armeoj preparas sin al urba batalo). Sed kvankam la israelaj atakoj al Gazao kaj la rebato de la Hamaso — nome la pafado de raketoj — transiris la limojn de regula batalo, la du partioj ne konsidereblas kiel same respondecaj. Israelo lanĉis la operacion al Gazao sen serioza leĝa bazo, kaj kaŭzis la ĉefan parton de la detruoj kaj ĉiujn suferojn truditajn al la civiluloj. La milita metodo celanta “puni” Gazaon estis per si mem krima: ĝi rompis la milit-leĝojn kaj kondukis al krimoj kontraŭ la homaro.

Kroma elemento pledas por akuzo pro agreso. La blokado kiun suferis jam de dek-ok monatoj la loĝantaro de Gazao en la momento kiam Israelo lanĉis siajn atakojn ekvivalentas al kolektiva puno, rompante la artikolojn 33 kaj 55 de la kvara konvencio de Ĝenevo* kiuj reguligas la konduton de okupanta potenco rilate civilajn loĝantarojn. Tiu politiko estis larĝe kondamnita kiel krimo kontraŭ la homaro kaj grava malobeo al la internacia homhelpa juro. Ĝi kaŭzis seriozajn nutraĵ-mankojn kaj psiĥajn perturbojn en la loĝantaro, kiuj igis ĝin aparte vundebla ĉe la operacio “Hardita Plumbo”.

* La artikolo 33 pritraktas la personan respondecon, kolektivajn punojn, rabadon kaj reprezaliojn; la artikolo 55 la provizadon de la loĝantaro de okupata teritorio ([>-www.icrc.org]).

Vundeblo cinike fortigita de la malpermeso fuĝi por la civiluloj dum la mallarĝa Gaza-strio suferis tiujn fortegajn atakojn. Nur ducent edzino de eksterlanda deveno estis rajtigitaj forlasi la teritorion, kio nur evidentigis la krimecon de la enfermado de infanoj, de virinoj, de malsanuloj, de maljunuloj kaj de handikapitoj en la bombata zono — sen eĉ paroli pri la nerekta etna diskriminacio, ĉar nur nepalestinaj virinoj havis la rajton foriri. Tio estas la unua fojo ke, en tempo de milito, oni rifuzas al la loĝantaro eĉ le eblecon fuĝi.

Aliaj militkrimoj, pli punktecaj, ŝajnas esti faritaj surloke. La atestoj kolektitaj de la defendantoj de homrajtoj mencias la pafojn kontraŭ civilaj celoj, la rifuzon lasi pasi kuracan helpon por helpi vunditajn palestinanojn kaj la blokado de ambulancoj. Bone dokumentitaj plendoj nombras dudek kazojn en kiu israelaj soldatoj pafis sur virinoj kaj infanoj kiuj svingis blankajn flagojn. Aliaj akuzoj koncernas la uzadon de fosforaj bomboj en priloĝataj zonoj, kaj la uzadon de nova aparte kruela armilo, konata sub la nomo DIME (Dense Inert Metal Explosive), kiu eksplodas kun tia forto ke ĝi dispecigas la korpojn.

Tiuj supozataj militkrimoj klarigeblas nur surbaze de pli detalaj enketoj kiuj ebligos scii ĉu eblas jure persekuti iliajn farintojn, iliajn ordonintojn kaj la israelajn politikajn gvidantojn. Laŭ tio necesas ekzameni la plendojn de la hebrea ŝtato pri la raketpafoj al civilaj celoj, kaj kontraŭ la aktivuloj de la Hamaso kiuj uzis “homajn ŝildojn”.

Sed eĉ sen kroma enketo, la akuzo de militkrimoj staras sur solidaj bazoj. La plej gravaj punktoj koncernas la blokadon de Gazao, la krimecon kaj ne defendecon de la atako mem kaj la oficialajn politikojn (la enbaradon de la civila loĝantaro en militzono, ekzemple). La akuzoj kontraŭ la Hamaso postulas pli da esplorado kaj da jura ekspertizo antaŭ ol eblas diskuti pri proceduroj uzeblaj por trudi ke ĝi pravigu sin.

Pluraj demandoj leviĝas tuj: ĉu la debato pri la israelaj militkrimoj estos pure formala? Ĉu ekzistas ŝanco por ke la akuzoj estu sekvataj de procesoj por klarigi la respondecojn? Kiuj, inter la aplikeblaj juraj meĥanismoj, povus esti uzataj? La timoj de la israela registaro estas ĉiukaze sufiĉe fortaj por ke ĝi faris la oficialan engaĝiĝon protekti siajn respondeculojn kontraŭ ĉia akuzo pri militkrimo.

Blokado en la Konsilantaro pri Sekureco

APRIORE, PLEJ LOGIKE estus alvoki la Internacian Pun-Kortumon (IPK) starigitan en 2002, sekve al la traktato de Romo de 1998.* Kvankam la prokuratoro estis petita ekzameni tian eventualecon, ŝajnas malfacile ke tia peto sukcesos: Israelo ne subskribis la traktaton [pri la IPK] kaj ankaŭ ne Palestino — aŭ ankoraŭ ne: malfrue, kaj iom surprize, post la batalhalto de la 19-a de januaro, la Palestina Aŭtonomec-Instanco provis aliĝi al la traktato.

* La Kortumo estis kreita la 17-an de julio 1998, sub alta protekto de la UN. Ĝi havas leĝan ekzistadon ekde la 11-a de aprilo 2002.

Tamen, eĉ se ĝia kandidateco estos akceptita — kio ŝajnas ne tre verŝajna-, la aliĝdato certe ne ebligos juran agon pri antaŭaj faroj. Cetere, oni povas esti certa ke Israelo ne kunlaboros kun la IPK, ĉu por doni pruvojn aŭ por liveri atestantojn aŭ suspektatojn; kio, eĉ se la aliaj obstakloj estus levitaj, sufiĉus por malhelpi la proceson.

La dua ebleco estus esplori la vojon elektitan en la 1990-aj jaroj de la Konsilantaro pri Sekureco de la UN: starigo de laŭokazaj internaciaj puntribunaloj, kiel tiu por pritrakti la militkrimojn ligitajn kun la eksplodo de la eksa Jugoslavio kaj kun la popolekstermo en Ruando en 1994.* Tiu perspektivo ŝajnas esti blokita de Usono kaj verŝajne de kromaj eŭropaj konstantaj membroj kun vetorajto.

* La Internacia Pun-Tribunalo por la eksa Jugoslavio (TPIY laŭ la siglo en la angla) stariĝis la 25-an de majo 1993 per la rezolucio 827 de la Konsilantaro pri Sekureco de la UN; ĝia sidejo estas Hago (Nederlando). La Internacia Puntribunalo pri Ruando (TPIR) stariĝis per la rezolucio 955 de la 8-a de novembro 1994; ĝia sidejo: Aruŝo (Tanzanio).

Teorie, la Ĝenerala Asembleo povas uzi paralelan aŭtoritaton, en la mezuro laŭ kiu ĝi kompetentas pri homrajtoj kaj ĝi jam kreis, en la pasinteco, subsidiarajn organojn (artikolo 22 de la Ĉarto). Sed, ankaŭ tie, la fortrilatoj sine de la UN malfaciligos tian scenaron, eĉ se ĝi estas ekzamenata. La premo de la asocioj povus ege helpi, nome se Israelo persistas en konservi sian blokadon kontraŭ Gazao kaj rifuzas respondi al la multaj alvokoj, interalie tiu de la usona prezidanto Barack Obama, malfermi la pasejojn.

Necesas tamen diri ke tia tribunalo ne povas funkcii sen alta grado da kunlaborado kun la registaro kies gvidantoj kaj soldatoj estas akuzataj, kiel okazis pri la eksa Jugoslavio kaj Ruando. Nu, la israela registaro certe obstaklus la aktivecojn de internacia instanco taskita ekzameni ĝiajn militkrimojn.

Malgraŭ la emocio levita en la mondo, la politika volo mankas, sur internacia nivelo, ĉu en la Unuiĝintaj Nacioj aŭ ekster ili, por persekuti Israelon. La geopolitikaj realecoj estas konstruitaj laŭ la logiko de malsama mezuro. Estas unu afero persekuti Saddam Hussein aŭ Slobodan Milosevic, kaj estas alia kulpigi s-rojn George W. Bush aŭ Ehud Olmert. Depost la proceso de Nurenbergo, la senpuneco de tiuj kiuj agas en la nomo de potencaj kaj nevenkitaj ŝtatoj estas evidenta. Kaj nenio ŝajnas kapabli ŝanceli tiun faktan staton en proksima estonteco, kio konsiderinde malfortigas la atingopovon de la internacia juro kiel instrumento de monda justeco.

En tiuj kondiĉoj, la plej taŭga metodo estus baziĝi sur la principo de “universala kompetento” (vidu Françoise Feugas: Juĝi la krimulojn) asociita kun la aŭtoritato de la naciaj tribunaloj jure persekuti certajn kategoriojn de militkrimoj. Tia leĝaro ekzistas diversforme — kaj kun varia efikeco — en pli ol dek-du landoj, interalie Hispanio, Belgio*, Francio, Germanio, Britio kaj Usono. Hispanio, spite al la politikaj premoj sur la registaro por ke ĝi modifu sian punjuron por malpermesi tian aferon sen korpa ĉeesto de la akuzatoj, ja juĝis plendon akceptebla deponitan kontraŭ pluraj superaj oficiroj de la israela armeo.*

* Voĉdonita unuanime en 1993, la leĝo pri universala kompetento faris Belgion modelo en la batalo por internacia justeco. Sub la premo de Usono, ĝi poste forlasis ĝin fakte.
* La plendo, deponita de la Palestina Centro pri Homrajtoj (PCHR), celas la eksministron pri defendo Benjamin Ben Eliezer kaj ses altajn armeajn respondeculojn. Ĝi koncernas la faligon, la 22-an de julio 2002, de bombo sur la kvartalon Al-Daraj, en la urbo Gazao, kiu kaŭzis la morton de supozita ĉefo de la Hamaso kaj de dek-kvar civiluloj, kaj vundis pli ol cent kvindek homojn.

Tiu metodo estas tiu kiu ebligis al hispana tribunalo kulpigi en 1998 la iaman ĉilian diktatoron Augusto Pinochet. Tiu estis arestita en Britio, kie la devo de transdono estis fine konfirmita de plimulto de juĝistoj de la Chamber of Lords, la plej alta kortumo de la lando. Tamen, Pinochet estis neniam transdonita kaj povis reveni al Ĉilio kun la motivo ke lia sanstato ne ebligas al li elteni la proceson. Li mortis en decembro 2006, dum la punproceso komencita kontraŭ li en lia lando estis jam forlasita.*

* Ĉar la apelacia kortumo de Santiago konsideris lin nekapabla, pro sankialoj, alfronti punproceson, li estis persekutata nur pro imposta fraŭdo.

Resume, oni povas dubi ke la internaciaj juristoj donas rimedon por enketi pri la militkrimoj en Gazao; koncerne la naciajn procesojn, ili riskas cedi sub la eksteraj premoj, kiel oni vidis antaŭ jaro kiam la germanaj tribunaloj, malgraŭ evidentaj pruvoj kaj la kvazaŭa certeco ke li ne estos persekutata en Usono, rifuzis komenci persekuton kontraŭ la eksa usona sekretario pri defendo Donald Rumsfeld, pro ago de torturo.

Krome, la uzado de la universala kompetento estas komplete hazarda, ĉar ĝi dependas aŭ de la kunlaborado de aliaj registaroj kiam ĝi postulas transdonojn, aŭ de la ebleco aresti suspektaton sur la teritorio de la ŝtato kiu persekutas lin. Sed, malgraŭ tiuj egaj obstakloj, la universala kompetento restas la plej promesdona metodo. Eĉ sen kulpigo, la sola minaco sufiĉas por malfaciligi la vojaĝon de suspektatoj pri internaciaj krimoj kaj do ege malutilas la politikan bonfamon de la koncernata lando.

Kompreneble, persekutoj teorie fareblas de israelaj puntribunaloj, almenaŭ pri io kio koncernas individuajn agojn faritajn sur la batalkampo, kiel pafi sur civiluloj kiuj kapitulacas. Organizaĵoj pri defendo de la homrajtoj, kiel Betselem, kunigas pruvojn por tio kaj argumentas ke israela iniciato havus la avantaĝon antaŭmalhelpi internaciajn alvokojn favore al jura ago. Tiu iniciato, eĉ se ĝi ne estas sekvata de procesoj, subtenas la ideon ke necesas persekuti tiajn krimojn antaŭ aliaj instancoj.

Cetere, iniciatoj de la civila socio povas konduki al starigo de unu aŭ pluraj tribunaloj kun pure simbola, sed ne neglektinda rolo. Tiaj instancoj aperis dum la Vjetnami-milito, kiam la matematikisto kaj filozofo Bertrand Russel starigis la “Russel-tribunalon”. De tiam, la Konstanta Tribunalo de la Popoloj, bazita en Romo, organizis pli ol dudek sesiojn pri diversaj aferoj. Sesio pri Palestino estos lanĉita la 4-an de marto en Bruselo.*

* Retpoŝta adreso: trp﹍int@yahoo.com.
Militaj venkoj, politikaj malvenkoj

EN 2005, LA “monda tribunalo pri Irako”, kiu sieĝis en Istanbulo, aŭskultis kvindek-kvar atestantojn kaj faris impresan akuz-dosieron. Ĝia ĵurio, prezidata de la barata romanverkistino Arundhati Roy, produktis “konscienc-deklaron” kiu kondamnis Usonon kaj Brition pro la indado kaj okupado de Irako, kaj nomis la gvidantojn kiuj, en tiuj du landoj, devas esti konsiderata punleĝe respondecaj. Ĝia ago ricevis konsiderindan eĥon, aparte en Proksim-Oriento. Tiaj entreprenoj estas atakataj aŭ ignorataj de la okcidentaj komunikiloj, ĉar juĝataj partiecaj kaj sen jura pezo; sed, foreste de oficiala proceso, ili ebligas plenigi malplenaĵon kaj estas interesa formo de neperforta kontraŭmilita agado.

Fine leviĝas le obseda demando ĉu la zorgoj kiujn levis la militkrimoj kiujn Israelo kulpiĝis en Gazao estas gravaj, kaj, se jes, kial. Temas pri tio kio nomeblas la “dua milito”: la milito pri praveco, tiu kiu, pli ol la rezultoj sur la batalkampo, dividas la batalantojn. Usono gajnis multajn batalojn de la Vjetnami-milito kaj, tamen, ĝi perdis ĝin. Francio spertis la saman?Sud-Afriko], ĉar ili ankaŭ perdis tiun militon pri praveco.

Israelo estas sendube ŝirmata kontraŭ formalaj juraj iniciatoj. Ĝi devos tamen alfronti la sekvojn de la akuzoj kontraŭ ĝi fare de larĝaj partoj de la monda publika opinio, sekvoj kiuj jam nun komencas remodli la israela-palestinan konflikton. La larĝe dividata percepto de la krimeco de ĝiaj agoj instigis civitanojn de la tuta mondo proponi kampanjojn de bojkotado, de malinvestoj kaj de sankcioj. Tiu mobiliziĝo faras premon sur la registaroj kaj entreprenoj por ke ili malengaĝiĝu rilate Israelon. Ĝi ebligas memorigi la pravecon de la palestina kaŭzo, kaj memorigas la internacian kampanjon kiu faris tiom multe por nuligo de la rasdisigo en Sud-Afriko. Ke la palestinanoj gajnas la militon pri praveco ne garantias ke ili atingos sian sendependecon en la venontaj jaroj; sed tio ŝanĝas kun certeco, iel aŭ alie, la politikan ekvacion.

Richard FALK.

Vidu pri la ebleco de akuzo ĉe la Internacia Pun-Tribunalo (IPT) artikolon “Enketi pri Israelo” de la 9-a de marto 2009, kiu raportas, ke la prokuroro de la IPT certigas ke li analizas la eblecon enketi pri la registaro de Tel-Avivo pro militkrimoj.

Je la feliĉo de la akciuloj

La religio de la dek-kvin elcento

La forigo de dungoj multiĝas kaj la akciuloj de la kvardek plej grandaj francaj entreprenoj notataj en la borso (CAC 40) ricevis 54,2 miliardojn da eŭroj da dividendoj en 2008. Antaŭ tia riĉaĵo disdonita en plena krizo, la prezidanto de la Franca Respubliko ŝajnigas eventualan dividon de la profitoj. Tiuj estas des pli abundaj ju pli la salajroj estas malaltigitaj kaj la dungoj forigitaj.

ĈE LA FINO de la 1980-aj jaroj komencis trudiĝi la diktato de la kreado de valoro por la akciulo , aŭ shareholder value (komence shareholder value creation). Tiu koncepto ne nur komplete ŝanĝis la tradiciajn organiziĝon kaj funkciadon de la entreprenoj, sed ankaŭ la socian kunteniĝon de preskaŭ ĉiuj industrilandoj. Devenaj el la departementoj “kunfandiĝoj kaj akiroj” de la anglaj kaj usonaj aferbankoj, la shareholder value celis komence determini por la akciulo la gajnon de operacio de kunfandiĝo kaj aĉeto inter du entreprenoj. Iom post iom ĝi fariĝis la mezurilo por la financaj sukcesoj de la entreprenoj, koste de ĉia ekonomia kaj industria logiko.

La entreprenoj, ĝis tiam devigataj grandiĝi, kunfandiĝi, forvori aŭ malaperi nome de ŝparado per pli alta produktiveco kaj de vetkurado al la kriza grandeco, nun faris tion nur por servi maksimuman profiton al siaj akciuloj. Tiu profito cetere jam ne dependis nur de distribuado de dividendoj (ĝenerala kalkulataj surbaze de la profito), sed pli kaj pli de la alteco de la kurzo de la akcio de la societo.

Kun la tutmondiĝo, danke al la evoluo de la novaj teĥnologioj de informado kaj de komunikado, al ĉiam pli granda movkapablo de la kapitaloj kaj al ĝeneraligitaj normoj de la informad-sistemoj, la internaciaj strategi-kabinetoj levis la shareholder value el ties origina lulilo — la aferbankoj — por disvastigi ĝin, tra la ĝeneralaj direktorejoj, al ĉiuj decidniveloj de la societoj borse notataj.*

* Kabinetoj kiaj McKinsey, Boston Consulting Group (BCG), Arthur D. Little kaj la forpasinta Andersen Consulting kontribuis disvastigi la instrumentojn (programojn, kriteriojn de strategia analizo ...) ene de la entreprenoj.

“Ekde nun vi laboros nur por la akciulo!” Tiu komerca kadrulino de multnacia entrepreno de la farmacia industrio memoras kiel siaj gvidantoj prezentis la koncepton de valorkreado al ĉiuj kunvenigitaj salajruloj por tiu okazo: “Tio donis al mi ŝokon! Poste oni klarigis al ni ke ankaŭ ni profitos de tio ĉar, se oni riĉigas la akciulon, oni havos premiojn, salajraltigojn...” Charles C., siaflanke vicprezidanto de unu el la konsili-kabinetoj kiuj kontribuis disvastigi la ideon, memoras: “Mi emis daŭrigi labori pri la ligo inter strategio kaj nova financteorio, kion oni nomis tiam la akcia valoro de la entrepreno. Temis pri tre mikroekonomia kaj financa metodo de la strategio de entrepreno; konvenis elekti strategiojn laŭ ilia povo krei valoron por la akciulo.”

Ekde la mezo de la 1990-aj jaroj, la shareholder value servis do kiel unuigilo, eĉ “raciigilo”, ĉar ĝi aplikiĝas nun al ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj sektoroj. Entrepreno kvotata en borso devas kiom eble plej bone servi siajn akciulojn per rendimentoj, do per gajnoj laŭ la investo, kiuj povas atingi — kaj kelkfoje transiri — 15% jare. En jardeko, tiu koncepto fariĝis funkcipova kaj eĉ centra por la societoj enskribitaj ĉe la borso. “La eniro [de la franca aŭtomobil-ekipisto ] Valeo en la CAC-40-indekson* en 1997-1998 kreis novan ritmon: avertojn pri rezultoj (profit warning), reporting, oni sentis pli grandan streĉitecon pri la trimonataj rezultoj”, memoras Didier C., ĝenerala direktoro de societo de aŭtomobila viclaboro aĉetita en 2005 de japana grupo.

* La akci-indekso ĉe la pariza borso de la 40 plej grandaj francaj entreprenoj. -vl
Kribrilo kun akvo ene

LA DEVO SERVI la intereson de la akciulo estis nun ankaŭ normita per la esprimo corporate governance, la (bona) entrepren-regado, kies natura kaj implicita principo estas respondi al unu sola kaj sama demando, antaŭ ĉia decido: ĉu tio kreos riĉaĵon por la akciulo? Por Didier C., la ĉeborsa entrepreno “devas realigi borsajn efikojn, sed tiu metodo malutilas ennoviĝon kies gajno por investo okazos nur post mezlonga aŭ longa tempo. Ni jam tute ne troviĝas en la industria strategio: le entrepreno ekzistas por “elkraĉi” rezultojn en la servo de la financ-institucioj”. Ĉar, paralele, “en dudek jaroj, la financa perado eksplodis”.

Gvidaj kadruloj, kies kompensaĵo per akcioj [stock options] (kiuj dependas do de la akci-kurzoj) vicigis iliajn interesojn laŭ tiuj de la akciuloj) ne havas alian elekton ol elekti la scenaron pri kiu ili pensas ke ĝi pleje kapablas altigi plej rapide kaj plej alten la borsan kurzon. Ekzistanta agado supozata generi “nur” 6%, 7% aŭ 8% de jara gajno por investita kapitalo — do apriore rentiga — estas forlasita aŭ forvendata favore al tiu kiu generas kvoton superan al 10%, eĉ al 15%. Por preni la ekzemplon de la farmacia industrio — kie la esploradaj cikloj estas tre longaj-, tiu financa logiko sekvigas ke oni antaŭe identigas la plej promesplenajn klientojn por ĉia invest-decido koncernanta la aplikad-esploradon pri nova molekulo. Inter paludismo (malario), kiu tuŝas milionojn da homoj en malriĉaj landoj, kaj trodikeco, kiu tuŝas riĉajn landojn, la elekto de esplorado fariĝas por la dua, juĝata pli favora al la evoluo de la borsa kurzo.

Laŭ Didier C., la neceso produkti rapidajn profitojn, multe pli prema ol antaŭe, kreas ekstreme malfacilan ritmon por la entreprenoj. La tutmondiĝo kaj la delokado venas de tio. Por la aŭtomobil-ekipistoj, la devo esti ĉiam pli profitigaj je mallonga tempo montriĝas per reduktado de la laborkostoj. “En nia sektoro, se oni devigas min altigi miajn rezultojn je 10% aŭ je 15%, mi maldungas ankoraŭ personaron kaj mi dungas en miaj fabrikoj en Ĉinio aŭ Barato. Sed farante tion, mi mortigas la entreprenon, ĉar mia far-scio estas ankoraŭ ĉi tie [en Francio]; kaj necesas batali por konservi ĝin.” Por Gérard S., mastrumanto de pensi-fondusoj post esti analizisto kaj poste strategi-konsilisto en granda banko, “en naŭ kazoj el dek, entrepreno kiu anoncas ke ĝi delokas 10% da siaj produktadcentroj el Francio al Azio vidos ke ĝia borsa kurzo altiĝas samtage”.

El tio naskiĝas la kontraŭdiro, por ne diri la perverseco, de la valorkreado: ĉar ĝi baziĝas sur mallonga tempo, ĝi kontraŭas la nocion mem de entrepreno, kiu estas dinamika kaj mezurita veto pri la estonteco. Tiu kontraŭdiro akriĝas per la kredo, lerte flegata, ke la batalo pri la mallonga tempo samrangas kun senbrida kaj konstanta konkurenco. “Necesas senti sin en danĝero, adaptiĝi, investi”, pensas Jean-Marc P., kapital-riskisto. La konsilisto Charles C. siaflanke koncedas tiun surprizan konfeson: “Mi laboras por la malhumanigo de la organizaĵo kaj de la entreprenregado, en la senco de forigi ĉion kio estas ene de la homo.” Kaj Jean-Michel L., rekrutisto, pensas ke la entreprenestroj aparte deturnis faman eldiron de la ekonomikisto de Kejnzo (John Maynard Keynes): “‘Je longa tempo, ni estos ĉiuj mortintaj’, do gravas nur la ĉiutagaĵo.”

Alia el la fremdiĝoj kaŭzitaj de la valorkreado estas ke ĝi profitigas unue akciulojn kiuj ne similas al la tradicia akciulo. Efektive la borsa societo estas antaŭ ĉio ŝulda al instituciaj investistoj (pensifondusoj, bankoj, asekuroj) aŭ al privataj fondusoj. Kiel klarigas Didier C.: “Tiu perado, ĉe kiu la akciulo estas fonduso kiu siavice estas la produkto de miloj da homoj, kreas kurtenon inter la ekonomia realeco de entrepreno kaj la baza akciulo. Ni jam ne troviĝas en kapitalismo de proksimeco, kie la homoj scias kien ili metas sian monon; ni troviĝas en perado kiu kreas atendojn ĉar tiuj fondusoj havas mem produkton por vendi. Ni estas malproksimaj de la kapitalisma skemo ĉe kiu individuo kun ideo povas alvoki akciulojn por realigi projekton.” Charles C. asertas siaflanke: “Mi ne vidas kiel eblas reteni la valoron en Francio, kiam ĝi kreiĝas aliie. Estas kvazaŭ kribrilo kun akvo ene.”

Pro tio, la disfalo de la daŭremaj dungoj en la “riĉaj” socioj generas por la mezaj kaj popolaj klasoj konstantan socialan kaj ekonomian malsekurecon. Laŭ Aline T., financa analizistino en ĉeborsa societo, “estas la ĝenerala organiziĝo de la kapitalisma sistemo tra la borso kiu kreas la senlaborecon”. Tio ĝustas ankaŭ kiam la entrepreno ne estas ĉeborsa kaj kiam parto de ĝia kapitalo troviĝas en la manoj de privataj investfondusoj (private equity). “Tiuj fondusoj aĉetas grandajn entreprenojn kun la celo revendi ilin post tri aŭ kvar jaroj, avertas Gérard S. Ilia celo estas realigi kiom eble plej altajn plusvalorojn. Necesas “kraĉigi” la entreprenon. En la plej malbona kazo ili haltigas la esploradon, nuligi la longtempajn investojn, maldungi kiom eble plej da homoj por atingi ke la profitoj estu rapide la plej altaj kaj por poste revendi.”

La devo krei valoron kondukis do al enpotenciĝo kaj kontrolado de la akciuloj kaj de la gvidaj kadruloj de la entrepreno — pagataj per akcioj (stock options) — super la bazaj salajruloj, sed tiu procezo tute ne finiĝis. Fronte al la premoj de la unuaj, la duaj disvolvis individuajn strategiojn de “transvivado” kiuj inkludas novajn praktikojn de deturnado de materialo aŭ de varoj, de retenado de informoj, de neoficialaj interkonsentoj kiuj kontraŭas la strategion de la unua grupo kaj de la maksimuma pago al la akciulo. Sisteme kaj antaŭece, la propagando, la preterlaso, la mensogo fariĝis kutimaj metodoj de entreprena regado; oni parolas eĉ pri “mastrumado per teroro” (vidu la artikolon [Noëlle Burgi: Akrobataj salajruloj por laboro sen reto [p. 26-27]->art])

Metioj kun aŭtoritatecaj ĝermoj

SE ONI VIVAS en medio de intence akrigita konkurenco, tiu kiu ne sufiĉe rapide adoptas la normon estas ekskludita. Laŭ Didier C., “la sindikato ludis, antaŭe, peran rolon inter la individuaj sortoj kaj la politiko de la entrepreno, sed jen oni sentas ke, eĉ se neniam estis kriterio konservi aŭ ne la homojn, tiuj kiuj restas estas tiuj kies individuaj aspiroj fine kuniĝas kun la bezonoj de la entrepreno, sen bezono de kies ajn perado.” Samtempe la integradon de la normo sekvigas alĝustigojn per anticipado aŭ per adaptiĝo, kiel emfazas la analizistoj de la kvotadagentejo Fitch: “Transloki la produktadon al landoj de malaltaj salajroj ne donas nepre konkurencan avantaĝon, sed ĝi estas verŝajne nova normo.” S-ro Rémi Skoutelsky, historiisto laŭ formiĝo, konsultisto por la kabineto Syndex — kiu laboras por la sindikataj entrepren-konsilantaroj-, konstatas evoluon en la kolektivaj maldungoj: “Tio estas ĉapitro kiel alia, perioda praktiko de la CAC-40-entreprenoj. Por subteni la kurzon de la akcio, necesas montri ke oni alikonstruas.”

Kaj ĝuste en tiu devojiĝo kuŝas la danĝero por la demokratioj, en kiuj evoluas du specoj de dungoj kun aŭtoritatecaj ĝermoj. La unu koncernas la propagandan komunikadon, praktikatan interne aŭ ekstere de la entrepreno. La dua, siavice, temas pri kontrolado kaj pri sekureco ene de la entrepreno, sed ankaŭ ekstere. Kontraste al la publikaj liberecoj, la kreskado de tiuj metioj partoprenas en la sama neado de la realeco, bazita sur la nekapablo de la plej multaj nunaj politikaj respondeculoj kritiki amasan kredon je kapitalismo fundamente bona (la novliberaluloj) aŭ fine bona (la socialdemokratoj). Eĉ se la financa kapitalismo estas hodiaŭ konkrete kaj imprese tuŝita ĉe la koro, kiom multas tiuj kiuj alvokas pie (kaj envere honte) al ĝia “moraligo”?

Isabelle PIVERT.

Polemiko pri jurisprudenco tro favora al la entreprenoj

Kaj la socia krizo fine ĝisatingis la Eŭropan Parlamenton

En momento, kiam la politikaj partioj estas starigantaj siajn listojn cele al la juniaj elektoj, la Eŭropa Parlamento restas miskonata institucio. Tamen, jurisprudenco de la Kortumo de la Eŭropaj Komunumoj, kiu pravigas la socian dumpadon[1] , kaŭzis ĉe deputitoj riveligan debaton fine de 2008. Dum pliintensiĝas ekonomia krizo, la voĉdonitaj tekstoj montras la kontraŭdirojn kaj limojn de asembleo, kiu pretendas esti esprimiĝo de la popoloj de la Unio.

PLURAJN semajnojn post la okazaĵo, konsterniĝo daŭre vidiĝas sur la vizaĝo de s-ro Jan Andersson, prezidanto de la komisiono pri laboro kaj sociaj aferoj de la Eŭropa Parlamento. Ene de kelkaj monatoj, de novembro 2007 ĝis junio 2008, la Kortumo de la Eŭropaj Komunumoj (KEK) eldiris tri juĝojn asertantajn superecon de firmao-rajtoj kontraŭ tiuj de dungitoj.

En la Viking-afero, finna ŝipekipisto volis ŝanĝi ŝtatanecon de sia pramo al la estona por eviti aplikon de kolektiva interkonsento. En la Laval-afero, sveda sindikato provis, blokante konstrulaborojn de konstruentrepreno, devigi latvan servovendiston subskribi kolektivan interkonsenton. En la Rüffert-afero, pola firmao, instalita en Malsupra Saksio, pagis salajrojn malpli altajn ol la loka minimumo. Fine, la 18-an de junio, la KEK estis alvokita de la Eŭropa Komisiono, kiu taksis tro altaj la kondiĉojn truditajn de Luksemburgo al eksterlanda servovendisto (vd art. Ĉi-sube).

En ĉiuj tiuj kazoj, la KEK kondamnis la sindikatajn agojn kaj postulis, ke la aŭtoritatuloj limigu la sociajn normojn truditajn al la delokitaj entreprenoj. Laŭ la KEK, la laborjuro kaj la salajrulo-movadoj ne devas “misproporcie” malhelpi la establo-liberecon de la firmaoj (art. 43 de la Romo-traktato) kaj la liberan servovendadon (art. 49) en la Komuna Merkato.

Sveda socialisto, s-ro Andersson ne atendis tian interpreton de la eŭropaj tekstoj. Lin zorgigas tiu pravigo de la socia dumpado kaj li timas, ke aliaj similaj juĝdecidoj okazos. Sekve la 22-an de oktobro 2008, la Eŭropa Parlamento aprobis, surbaze de “iniciato-raporto” de tiu deputito, prileĝan rezolucion, kiu rekte kontraŭdiras la KEK-jurisprudencon. Tio estas tre malofta okazaĵo en la kviete milda mondo de tiu institucio, apenaŭ ĝenata de la turistaj grupoj aŭ infanklasoj en lernejaj vojaĝoj.

Akceptata jura vakuo

LAŬ la deputitoj, la “ekonomiaj liberecoj” ne povas esti interpretitaj kiel rajto por la entreprenoj malobei aŭ ĉirkaŭiri la naciajn leĝojn kaj praktikojn sur la socia kampo*. Ili precizigas, ke, male al la limiga interpretado de la juĝistoj, la direktivo de la 16-a de decembro 1996 pri delokigo de laboristoj*, kiu reguligas la rajtojn de la laboristoj dungitaj de firmaoj sin translokantaj en la Komuna Merkato, fiksas minimumojn, kiujn la registaroj kaj la sociaj partneroj povas kompletigi per normoj “pli favoraj” al la dungitoj.

* Prileĝa rezolucio de la Eŭropa Parlamento pri la defioj al la “kolektivaj interkonsentoj” en la Eŭropa Unio (2008-2085[INI]), P6﹍TA (2008) 0513, Strasburgo, 22 oktobro 2008.
* Direktivo 96/71/CE de la Parlamento kaj de la Konsilio de la 16-a de decembro 1996, Journal Officiel de l’Union Européenne, serio L, Luksemburgo, 18-21 januaro 1997.

Tiu rezolucio, kiu ne havas devigan karakteron, tamen konsistigas politikan premon al la membro-ŝtatoj kaj al la Komisiono, al kiuj la deputitoj petas fari necesajn paŝojn por pliklarigo de la komunuma juro. Ĝi eldiras la opinion de la asembleo pri principa demando — la rajtoj de entreprenoj ne superas tiujn de la sociaj partneroj — kaj antaŭdiras pri ĝia pozicio pri estontaj direktivoj. Akceptita de larĝa plimulto (474 voĉoj kontraŭ 106, kaj 93 sindetenoj), ĝi donis al la Parlamento bildon de defendanto de “Socia Eŭropo”, plifortigitan la 6-an de novembro 2008, de ĝia kontraŭado al la plilongigo de la labordaŭro de 48 h ĝis 70 h. semajne*. Sindikatoj kaj asocioj gratulis pro la “tre firma mesaĝo”* adresita de la deputitoj al la membro-ŝtatoj kaj al la Komisiono.

* Vd “Révision de la directive temps de travail: état des lieux” sur la retejo de la Europa Parlamento, 8 decembro 2008.
* Ekzemple la komunikaĵo de la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj, “L’Europe sociale se porte bien”, 17 decembro 2008, www.etuc.org, aŭ la studaĵo de la Asocio por Impostado de la Financaj Transakcioj kaj por Helpo al civitanoj (france: ATTAC) “Directive sur le temps de travail: le Parlement Européen réagit”, 22 decembro 2008, www.france-attac.org.

La socia dimensio de la tekstoj voĉdonitaj de la Parlamento estas senduba, sed la debatoj kaj reagoj al la KEK-juĝdecidoj malkaŝas pli kontrastan realaĵon. Apogante sin al “historiaj” artikoloj — la artikoloj 43 kaj 49 de la Romo-traktato, kiuj estas bazo de la libera konkurenco en la Komuna Merkato, ekzistas de la komenco, dum la sociaj reguloj, multe malpli precizaj, venis nur malfrue por iom modifeti ilin* — , la KEK nevole elmetis la demandon pri la eco de la eŭropa konstruaĵo, aŭ almenaŭ de ĝia logiko. Ĝi samtempe rivelis la malfirmecon de la institucia pozicio de la Parlamento, same kiel ankaŭ ties politikan nematurecon.

* Vd Corinne Gobin, “Une Europe sociale en trompe-l’oeil”, Le Monde diplomatique, nov. 1997.

La KEK ja uzis la mankojn de la unia leĝaro por doni el ĝi interpretadon kontraŭan al la deziro de la parlamentanoj. La franca socialistino Françoise Castex ja memorigas, ke, kiam ĝi estis akceptita en 1996, la direktivo pri delokigo de laboristoj estis prezentita kiel paŝo antaŭen (progreso) por la salajruloj. Sed la juĝistoj igis ĝin ilo je la servo de la entreprena establo-libereco.

Laŭ s-ro Andersson, “La Kortumo ne sekvas la parlamentajn diskutojn. Ĝi devus inspiriĝi el la politikaj debatoj por determini la intencon de la leĝfaranto”. S-ino Castex montriĝas pli realisma, elvokante la“politikon de akceptita jura vakuo” de la deputitoj, kiu lasas al la juĝistoj grandan liberecon en la kadro de eŭropaj traktatoj strukture liberalismaj. Kaj ŝi memorigas, ke, sekve de la disputo okazinta pro la Bolkestein-direktivo*, la eŭropaj deputitoj detranĉis el la teksto la principon de la origina lando, sed ne precizigis kiu juro estas aplikenda...

* La direktivo koncernanta la establo-liberecon de la servovendistoj kaj la liberan cirkuladon de la servoj en la interna merkato, kromnomata “servo-direktivo” aŭ “Bolkestein-direktivo” — el la nomo de la komisionano Frederik Bolkestein — estigis fortan kontraŭstaron de la socia movado en 2003 kaj 2005. Tiu direktivo pravigis la aplikon de la juro de origina lando de la firmao, al la dungitoj en la akcepto-lando. Post ĝia amendo, ĝi fine estis voĉdonita la 15-an de nov. 2006.

Ĝis nun, la potenco de la KEK ŝajne ne tro ĝenis la deputitojn. “Kiam leĝo estas nepreciza, la deputitoj, aparte la germanoj kaj la britoj, fidis la juĝistojn por interpreti ĝin.”, rakontas s-ino Castex. La skandinavoj kaj la germanoj estas des pli “ŝokitaj” de la juĝdecidoj de la KEK, ke ili samtempe malkovras la malfirmecon de siaj sistemoj pri kolektiva intertraktado en la interna Granda Merkato, ĉar du decidoj rekte koncernas ilin (vidu art. ). Krome, tiu jurisprudenco okazas kiam la kolektivaj maldungoj multiĝas en la Unio, kaj kiam la ekonomia krizo antaŭanoncas novajn konfliktojn inter sindikatoj kaj entreprenoj.

La timema sinteno de la deputitoj estas des pli surpriza, ke la altaj magistratoj plenumas en la Unio mision — krei juron — kiu normale apartenas al instancoj balote elektitaj, aŭ demokrate kontrolataj. Neniu el ili ŝajnas kontesti tiun eksternorman povon, kiu lokas Eŭropon sub la reĝimo de jurisprudenco, kaj ne de romia juro*.

* VdCe juge méconnu de Luxembourg”, Le Monde diplomatique, majo 1999.

La Parlamento estas la malforta institucio de la unia sistemo. Ĝi ne havas rajton proponi direktivojn, aŭ regularojn: ĝi povas nur peti la Komisionon fari tion. Sed la Komisiono estas libera sekvi aŭ ne la peton de la deputitoj. Tiel la 21-an de januaro 2009, la eŭropa registaro ne akceptis ilian alvokon fari jurajn regulojn, por kontraŭi la decidojn de la KEK, ĉar ili “ne vidis, je tiu stadio, neceson tion fari*.

* Tiu dokumento, transdonita al la Parlamento kiel provizora “antaŭ-projekto” ankoraŭ ne estis publikigita.
Ne ekzisto de dekstra/maldekstra fendo

ĈE LA ALIA FINO de la decid-ĉeno, la Parlamento devas intertrakti la finan voĉdonadon de la tekstoj kun la Konsilio de la Eŭropa Unio (la 27 ministroj) kadre de la kundecida proceduro. Se ne eblas interkonsento inter ambaŭ institucioj, la deputitoj povas nur rifuzi la tekston, sed ne postuli alian. La Komisiono ne nur proponas “leĝojn” ege liberalismajn, sed “kiam la Parlamento rifuzas ilin aŭ proponas amendojn tro enhavajn, ĝi revenas kelkajn monatojn poste kun alia samsignifa teksto,”. Koncerne la kontestatajn juĝdecidojn de la KEK, la ministroj sciigis jam la 18-an de decembro 2008, ke ŝanĝo en la leĝaro ne ŝajnas al ili “celkonforma”*.

* Luksemburgo tamen proponis akcepti, antaŭ la juniaj elektoj, interinstitucian deklaron precizigantan, ke la eŭropa konstruo celas tiom la ekonomian progreson, kiom la socian, www.epha.org/a/3084.

Laŭ s-ro Andersson, oni ne subtaksu tamen la intertrakto-kapablon akiritan de la Parlamento. “Ĉio estas politika”, li diras, memorigante, ke la asembleo decidos pri la enhavo de la Komisiono, kiun proponos la membro-ŝtatoj post la juniaj elektoj. “Tio estas reala premrimedo”, kiun, laŭ li, oni subtenu per agado al la registaroj en ĉiuj landoj. Li esperas estontan plifortiĝon de la Parlamento.

Tamen, por esti vere pravigita, tia plifortiĝo implicas realan volon de tiu institucio, esprimi fortorilatojn pri fundamentaj demandoj. Sed la kontraŭdiroj, kiuj tie manifestiĝas, ŝajnas efemeraj. Tiel, okaze de la debatoj pri la KEK-juĝdecidoj, la Parlamento pli esprimis sian interkonsentan spiriton ol sian volon funkcii kiel politikan reprezentan instancon. La fendo deksto/maldekstro praktike ne ludis rolon. Plej granda parto de partioj, inkluzive de la Eŭropa Popola Partio (EPP, kristandemokrata) kontribuis al la akcepto de la rezolucio de la 22-a de oktobro 2008 kontraŭdiranta la Kortumon. La prezidanto de la EPP-grupo s-ro Joseph Daul, tiel deklaris sin “por libera cirkulado de servoj, sen socia dumpado”. Same ĉe la Alianco de Demokratoj kaj Liberalistoj por Eŭropo (ADLE), kristandemokrata).

Praktike, la EPP (286 elektitoj) kaj la Eŭropa Socialista partio (ESP, 217 elektitoj) alterne dominas la asembleon (785 membroj) kaj estas kutimo, ke ili miksas siajn voĉojn. Oni eĉ akuzas ilin kundividi la povon, inkluzive la postenojn de prezidanto kaj de estraranoj, malfavore al la aliaj partioj. S-ino Hélène Flautre, verdula deputito, (Eŭropa Libera Alianco — ELA) tiel denuncas “la kreskantan tendencon de la Eŭropa Parlamento lasi sin esti englutita de la du grandaj partioj*.

* Vidpunkto esprimita dum la akcepto de la “servo-direktivo” ĉe la Eŭropa Parlamento la 15-an de novembro 2006.

S-ino Pervenche Bérès, franca socialista deputito, ne neas tion: “la fendolinio ŝanĝiĝas laŭ la traktataj temoj. Pri soci-temoj oftas aliancoj kun la Eŭropa Unuiga Maldekstro — Norda Verda Maldekstro (EUM — NVM), kiu grupigas maldekstrajn partiojn plej multe komunistajn aŭ ekskomunistajn, kaj kun la grupo de verduloj (ELA), sed ankaŭ kun la liberalula grupo (ADLE). Kun ili, la ESP plene ludas sian rolon de oponanto fronte al la dekstra plimulto. Tamen tiuj aliancoj ne ĉiam ebligas formi plimulton; kiam ĝi laboras pri malmola leĝaro, la ESP provas ofte trovi interkonsenton kun la EPP”*.

* Intervjuo donita al ties propra retpaĝaro http://pervenche-beres.fr.

La kompreno laŭ dekstra/maldekstra fendo de la decidoj de la Eŭropa Parlamento ŝajnas do iluzia, kaj la konstanta rekomponado de la grupoj okaze de ĉiu elekto, ĉiun 5-an jaron, montras, ke la ideologiaj kuniĝoj ne estas klare establitaj.

Tipa rilate tiun “kompromiso-spiriton” la rezolucio kontraŭ socia dumpado de la 22-a de oktobro “kontentas pro la Lisbono-traktato”, kiu tamen enhavas la artikolojn 43 kaj 49 de la Romo-traktato, sur kiuj la KEK bazis sin por establi hierarkion inter la firmao-rajtoj kaj tiuj de la salajruloj. Same ĝi “aktive instigas al konkurencpovo bazita sur konoj kaj novigo, kiel instrukcias la strategio de Lisbono” de marto 2000, tutmoderna ilaro de novliberalismo por uzado de la membroŝtatoj*. La pozicio de la Parlamento kiel “remparo” de la sociaj rajtoj troviĝas tiel almenaŭ nuancita.

* Vd Bernard Cassen, “Petits arrangements sur le dos des salariés”, Le Monde diplomatique, novembro 2005.

La entuziasmo de la deputitoj por la Lisbono-traktato estas tia, ke ili igas ĝin unu el la bazoj de sia rezolucio, dum la traktato ankoraŭ ne validas. Tordo de juro kaj demokratio, kiun la Brusela Komisiono kaj la KEK mem kutimas praktiki.

Netuŝeblaj traktatoj

LA EŬROPA socialdemokrateco restas penetritaj de ekonomia liberalismo. En sia brusela oficejo, s-ro Andersson estis klariginta al ni sian ŝaton de merkatekonomio, “kiu kreas laborpostenojn”, antaŭ ol admoni nin pri la fremdul-malama karaktero, laŭ li, de la franca debato pri la “polaj tubistoj”. Sed tio ne malhelpas lin klarigi la KEK-sintenon per alveno en 2004 de juĝistoj el landoj de orienta kaj centra Eŭropo. En tiuj landoj, elitoj ofte opinias, ke la socia juro estas kaŝita maniero de la malnovaj membroŝtatoj protekti siajn merkatojn (vd art. p. 18 ĝis 22). Estas iel la kulpo de la polaj juĝistoj!

Fakte, kiel indikas la politik-sciencistino Gersende Majo “la logiko de voĉdonoj povas respondi al diversaj fendoj, foje malmulte kompreneblaj, eŭroŝatantoj kontraŭ malŝatantoj, naciaj preferoj, etaj grupoj kontraŭ EPP-ESP, kaj, laste, la dekstra/maldekstra fendo”*. Elvokante la eŭropajn debatojn, Gaël Brustier, esploristo pri politika scienco, esprimas dubojn: “ŝajnas, ke estas ritoj, oni agas ‘kvazaŭ’, kvazaŭ Eŭropo estus politika, kvazaŭ ĝi povus esti socia...”.

* Gersende Majo, “La dimension européenne des groupes politiques du Parlement européen”, Universitato Paris 1, 4 novembro 2005.

Laŭ s-ino Castex tamen, eĉ se la Parlamento estas “ne jam matura institucio” — opinio ankaŭ de s-ro Daul — la nunaj eventoj (juĝoj de la KEK, soci-krizo) povus kontribui al ĝia firmigo kiel reprezenta institucio, tio estas des pli necesa, ke ĝia elekto, ĉiun kvinan jaron, okazas kun kreskanta procentaĵo da sindetenoj*. Kaj li rakontas, ke dum la voĉdonado por la rezolucio kontraŭ la KEK-juĝoj, sindikataj manifestacioj estis okazantaj en la bruselaj stratoj, montrante, ke la asembleo povas esti “deekstere influita”. Sed ĝis kioma grado? Ĝiaj “progresismaj” principo-deklaroj okazas en kunteksto aparte malfavora al la socia bonfarto. Ni estas en mondo, kie la ideo de 70-hora laborsemajno diskutiĝas, kaj kie la normo restas 48 horoj. Kion sindikatisto resumis per militista metaforo: “oni ĝojas pro unu metro gajnita, dum oni perdis cent.”

* Dum la lastaj eŭropaj elektoj en 2004, la suma partopreno estis 44,6%, tio estas retroiro de 5 poentoj kompare kun 1999. Estas la plej malbona rezulto de 1979, dato de la unua elekto de la Eŭropa Parlamento per rekta universala voĉdonado.

Estas vera simptomo, ke dum la debato pri la KEK-juĝoj, la Parlamento ne volis postuli pliklarigon de la traktatoj, tiel ke oni enkonduku en ilin egalecon de ekonomiaj kaj sociaj rajtoj. La EUM petis aparte, ke frazo pri socia progreso estu aldonita al la Lisbono-traktato. Tiu propono estis rifuzita, kolerigante s-inon Mary Lou McDonald, irlanda deputitino (EUM). Ŝi sin deklaras “ege seniluziigita”de la raporto de la komisiono pri dungo kaj sociaj aferoj, kiu konsistigis bazon de la parlamenta rezolucio. Ja tiu dokumento “ne postulas la necesajn ŝanĝojn de la fundamenta juro por la protekto de laboristoj. La unua versio de la teksto agnoskis, ke amendi la Lisbono-traktaton estas taŭga elekto. Sed tiu ideo estis poste intence kaj cinike forigita”. La fina rezolucio, akceptita de la Parlamento, postulas pliklarigon de la “primara rajto” sen plia precizigo.

Klara en siaj principoj, la rezolucio koncentras sin al la direktivoj kaj ilia interpretado, aparte la direktivo pri alilokigo de laboristoj de 1996, petante la Bruselan Komisionon proponi modifojn de tiu teksto, kaj al la membroŝtatoj precizigi sian pozicion. Estas sciate kion oni respondis. Laŭ s-ino Marian Harkin (ADLE), revizii la traktatojn por respondi al la KEK-juĝdecidoj estus same kiel “preni martelon por mortigi muŝon”. La Lisbono-traktato sufiĉas por reekvilibrigi la aferon.

Laŭ s-ino Séverine Picard, respondeculo de la jura servo ĉe la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj (EKS), kiu subtenas ratifon de tiu teksto, “estas dubinde, ke tiu teksto sola povos kaŭzi inversigon de jurisprudenco”, eĉ se la Ĉarto de Fundamentaj Rajtoj, kiu fariĝos deviga, mencios la “rajton je kolektiva intertraktado”. Laŭ ŝi, la KEK jam montris sian interpretpovon, kun multaj referencoj al la traktatoj, kaze de konflikto inter la rajto je kolektiva agado de laboristoj, kiun ĝi agnoskas, kaj la aglibereco de la entreprenoj.

La KEK favoras tiun entreprenan agliberecon, kiun ĝi logike konsideras “apogilo” de la Komuna Merkato. Atakante la leĝaron sen inkluzivi la traktatojn, la Parlamento fine provas fari sian lokon en la eŭropa kuirejo, zorgante ne rompi la liberalisman manĝilaron hereditan de la EU-fondintoj.

La ĵusaj sociaj principodeklaroj de la deputitoj havas ankaŭ konjunkturajn kialojn. Post la referenduma “NE” de nederlandanoj kaj francoj en 2005, kaj de la irlandanoj en 2008, la EU troviĝas fronte al legitimeco-krizo. Necesas ripari ĝian bildon, sen ŝanĝi la politikajn ekvilibrojn konstruitajn de 50 jaroj. Cetere, unu el la argumentoj uzataj por voĉdonigi la rezolucion kontraŭ socia dumpado estis ke la KEK-juĝoj estis uzataj por malkreditigi la Lisbono-traktaton.

“Ekzistas, laŭ Brustier, intereskonverĝo por ke la registaroj, la Parlamento kaj la Komisiono konceptu projektojn celantajn valorigi la EU-agadon fronte al la sociaj krizo kaj malfacilaĵoj. Eŭropo estas nedisigeble ligita al ekonomia liberalismo. Ĝi estas rezulto de aŭtonomiiĝo de elitoj, sed la universala voĉdonrajto ankoraŭ esprimiĝas, do la eŭropaj gvidantoj estas devigataj ŝajnigi “socian Eŭropon” por pravigi sin... Estas konstanta streĉo inter la “mito Eŭropo” kaj ĝia realeco...”

Veras, ke la registaroj konstante subtenis kreskon de la parlamentaj povoj*. Dum la intertraktado pri la “konstitucia traktato” de la Asembleo prezidata de s-ro Valery Giscard d’Estaing en 2004, la deputitoj laboris kune kun la membroŝtatoj — kun konata rezulto — kaj ili subtenis ĝis la fino la tekston, eĉ post ĝia rifuzo fare de la franca kaj nederlanda popoloj. Kvankam ili sidas laŭ politikaj grupoj, la deputitoj daŭre kunvenas laŭ ŝtataneco, kaj ne malofte, antaŭ ĉiu sesio, la registaroj venas prezenti al la samlandaj deputitoj la politikon sekvotan*.

* Vd “Une Europe des élites? Réflexions sur la fracture démocratique de l’Union européenne”, sub gvido de Paul Magnette kaj Olivier Costa, Université de Bruxelles, 2007.
* Notindas ankaŭ, de la traktato de Amsterdamo en 1997, agnosko de la naciaj parlamentoj, kiuj estas reprezentitaj en la Konferenco de organoj fakiĝintaj pri eŭropaj aferoj. Ili ne havas decidpovon, sed la Lisbono-trakato ebligas al ili, laŭ tre komplika proceduro, kontesti eŭropan decidon nome de la subsidiareca principo. Ĉu konkurenco por la Eŭropa Parlamento?

Oni povas pravigi tion, konsiderante la gravecon de la ŝtata kadro en Eŭropo — kiel la financa krizo bone montris — , sed tio relativigas la ideon, ke la Parlamento enkorpigus la ekekziston de “eŭropa popolo” nome de kiu ĝi povus fariĝi la “federacia leĝfaranto” de la Unio.

Anne-Cécile ROBERT

Englutitaj sindikatoj?

EN KVAR juĝdecidoj la Kortumo de la Eŭropaj Komunumoj (KEK) pravigis socian dumpingon en la Komuna Merkato*. En la Viking-afero, juĝita la 11-an de decembro 2003, finna firmao ŝanĝis ŝtatecon de sia pramo al estona, por eviti aplikon de finna kolektiva konvencio, kiu fiksas salajrojn de la maristoj. La KEK malpravigis la sindikatojn, kiuj oponis manovron celantan malaltigi la salajrojn.

* Internacia juĝo Transport Workers’ Federation kontraŭ Viking Line de la 11-a de decembro 2007, nomata “Viking-juĝo”; juĝo Laval un Partneri Ltd kontraŭ Svenska Byggnadsarbetare Förbundet de la 18-a de decembro 2007, nomata “Laval-juĝo”; juĝo Dirk Rüffert kontraŭ Land Niedersachsen de la 3-a de aprilo 2008, nomata “Rüffert-juĝo”; juĝo Komisiono kontraŭ Luksemburgio de la 19-a de junio 2008. Tiuj juĝoj disponeblas sur la retejo de KEK.

En la Laval-afero, juĝita la 18-an de decembro 2007, sveda sindikato provis, organizante blokadon de ĝiaj konstruejoj en Svedujo, devigi latvian serv-entreprenon subskribi kolektivan konvencion, kiel oni kutimas fari en Finnlando. Temis pri fiksado de salajroj. La KEK pravigis la entreprenojn, kiuj plendis pri malrespekto de la establo-libereco, kaj de la libero vendi servojn, kiuj estas rajtoj agnoskitaj de artikoloj 43 kaj 49 de la Roma Traktato.

En la Rüffert-afero, juĝita la 3-an de aprilo 2008, la KEK kondamnis la landon Malsupra Saksio pro malhelpo al la establo-libereco de pola entrepreno. Tiu entrepreno pagis salajrojn malpli altajn ol la minimumo deviga en ĉiu konstru-kompanio subskribinta publikan kontrakton. La KEK juĝis, ke tiu regularo estas tro truda. Ĝi konsideras, ke la direktivo 96/71 pri la delokado de laboristoj starigas nur minimumojn, kiujn la membroŝtatoj ne devas transpasi por ne malhelpi la liberan konkurencon.

En la afero “Komisiono kontraŭ Luksemburgio, juĝita la 19-an de junio 2008, la KEK pravigis la Eŭropan Komisionon, kiu plendis ke Luksemburgio transskribis tro limige la direktivon de 1996 en la lokan leĝaron. La kortumo, al kiu la Eŭropa Komisiono, ĝendarmo de la Komuna Merkato, submetis la aferon, kvalifikis “superfluaj” la kondiĉojn truditajn de Luksemburgio por la aktivaĵoj de eksterlanda serv-entrepreno en la lando. Temis interalie pri ligado de salajroj al ĝenerala preznivelo, kaj pri informoj provizendaj al la laborinspektejo, kiujn la kortumo ne opiniis utilaj.

La altaj magistratoj plurfoje kvalifikis la establo-liberecon kaj la liberan servovendon “fundamentaj liberecoj” agnoskitaj de la Roma Traktato, klare indikante hierarkion inter la rajtoj de entreprenoj kaj la sociaj normoj, la unuaj superante la duajn. Kiam la KEK koncedas, ke sindikata agado konsistigas “fundamentan rajton” — kio estas ja progreso en la eŭropa socia dezerto — ĝi tuj senigas ĝin je signifo, submetante ĝin al devigo ne “malhelpi” la establo-liberecon (art. 43 de la Roma Traktato kaj la liberan servovendadon (art. 49) de entreprenoj en la Komuna Merkato.

En la bombasta lingvaĵo de la Luksemburgiaj juĝistoj, defendo de minimuma salajro estas ja ne kongrua kun la eŭropa juro, se ĝi “povas igi malpli allogaj, eble eĉ pli malfacilaj”, la kondiĉojn metitajn al entreprenoj de alia membroŝtato. Ĝi krome maltrankviliĝas, ke la kolektiva intertraktado estigas troan “juran malcertecon”(Laval-juĝo). En la Viking-juĝo, ĝi konsideras kiel “eksterproporcian” la strikon de salajruloj, kiuj rifuzis la flago-ŝanĝon de sia ŝipo de Finnlando al Estonio, lando kie salajroj malpli altas.

Tiuj juĝoj estos eble la unuaj de longa serio*...

* Vd, ekzemple, la paroladon de la deputito Francis Wurtz (EUM) en la debato pri la Viking-, Laval- kaj Rüffert-juĝoj en la Parlamento la 22-an de aprilo 2008.

Anne-Cécile ROBERT

Paranojo

En interna noto rivelita de la germana ĵurnalo Frankfurter Allgemeine Zeitung (1-a de februaro 2008), la eŭropaj regantoj asimilas ĵurnalistojn al spionoj: “Antaŭnelongaj kazoj montras, ke la spion-minaco kontraŭ la Komisiono kreskas de tago al tago, ĉar iuj landoj, premgrupoj, ĵurnalistoj kaj privataj agentejoj provas ricevi sekretajn kaj protektitajn informojn.” Nevole konfirmante la jam malnovan paranojon de la Komisiono, s-ino Valérie Rampi, proparolanto de la vicprezidanto Siim Kallas, deklaris: “ne estas ĝenerala suspekto al ĵurnalistoj (...), povas ankaŭ temi pri juna kaj beleta longkrura staĝantino”... Tiel Bruselo praktikas inform-retenon kondamnitan de pluraj ĵurnalist-sindikatoj.

Anne-Cécile ROBERT

Ŝtatigi la bankojn

LA MALBONO KIU ronĝas la financon voras nun la mondan ekonomion de kiu ĝi tiris sian substancon. Kiam banko disfalas, alia aĉetas ĝin kaj ĝi tiel garantias ke la ŝtato devas savi tiun, ĉar ĝi fariĝas tro granda por bankroti (“too big to fail”). Ie ĉie, en la urĝo kaj kun la tranĉilo ĉe la kolo, la impostpaganto pagas milojn da miliardoj da dolaroj por helpi la grandajn financ-instituciojn. Nu, neniu scias kiom da “ venenaj aktivaĵoj ” restas en iliaj intestoj, nek kiom necesos ankoraŭ pagi por akiri la kreskantan stakon da iliaj putraj kreditoj.

Iam, la laboro de bankisto ŝajnis facila. Oni elvokis la usonan regulon de “3-6-3”. Deprunti je 3%, alprunti je 6%, foriri por ludi golfon je la 3-a horo. Mastri tian programon ne postulis batalionon da matematikistoj armitaj per ekonomimezuraj modeloj. Poste venis la turniĝo de la 1980-aj jaroj. La “ diversiĝo ” trudiĝis, la “ riskemo ”, ankaŭ la “ malfakigo ”*. Usona leĝo de 1933 malpermesis al la bankoj investi en borso. Tia praaĵo heredita de la New Deal estas nuligita en la ĝuado de la nova ekonomio. Obee al moderneco, la bankoj ĉesas dependi de la konfido de siaj ŝparantoj.*

* “Malfakigo”: agado transiĝanta la limojn de sia propra fako, aŭ foriganta la limojn de sia propra fako. -vl
* Vd Ibrahim Warde, “Les assises du système bancaire détruites par la déréglementation”, Le Monde diplomatique , januaro 1991.

Ili senprokraste investas en novaj produktoj — “derivaĵoj” de produktoj miksitaj el kreditoraĵoj kiujn ili mem iun tagon “ valorpaperigis ”... Alivorte, la bankistoj mem apenaŭ komprenas pri kio temas (kelkfoje necesas 150-paĝa manlibro por tia kompreno), kvankam ili alte taksas la profiton kiun donas al ili tia ennoviĝo. Alprunti ĉiam pli, en la malklareco kaj kun ĉiam malpli da propra mono, jen la risko. Sed oni vivis tiam en la tempo de la vezikoj, de la senfinaj ekspancioj, de la finacaj piramidoj, de faraonecaj salajroj, kio instigis al novaj fuĝoj antaŭen.* Fine de 2007, bankoj alpruntis ĝis tridekoble la sumon kiun ili posedis en siaj keloj. Asekuristoj kiel American International Group (AIG) protektis ilian ŝnurdancadon...

* En 2008, Goldman Sachs, Merril Lynch, Lehman Brothers kaj Bear Stearns distribuis 20 miliardojn da dolaroj de plusoj al siaj dungitoj, dum ili estis perdintaj 26 miliardojn da dolaroj kaj alvokis la ŝtaton por savi ilin. Ĉe Goldman Sachs, ĉiu dungita ricevis mezumon de 362.000 dolaroj, inkluzive de salajro (The Wall Street Journal, Novjorko, 20-22-a de marto 2009.)

Iun tagon, do hieraŭ, la ŝnuro rompiĝis; iuj ŝuldantoj de bankoj, ruiniĝintaj kaj ne povantaj enŝuldiĝi pli, ĉesis repagi. Nu, tiuj bankoj estis vundeblaj, ĉar sufiĉis ke nur eta parto de la donitaj pruntaĵoj fariĝis nerepageblaj por ke ili siavice ankaŭ bankrotiĝis. Kaj iliaj asekuristoj kun ili. Disfalo de la nemoveblaĵ-komerco, falo de la ekonomia aktiveco, altiĝo de senlaboreco: kiel la financ-institucioj povas nun imagi ke ili restariĝu? Respondo: la ŝtato — kies stiriloj estis ofte transdonitaj al geniuloj survojaj de unu banko al alia — zorgas pri ilia sorto.

Estas urĝa tempo ke ĝi transprenu rekte la gvidadon de la operacioj. Ĉiel ajn, la bonfarto de la financo jam ne dependas de privataj akciuloj, kiuj revigliĝas nur kiam registaro anoncas al ili novan injektadon de mono. Hereza hieraŭ, kiam eĉ la francaj socialistoj malreguligis la financon (vidu ...), la solvo ŝtatigi la bankojn fariĝas tiom evidenta — aŭ la tiom minaca katastrofo kiun ĝi malhelpus — ke respublikanaj parlamentanoj postulas ĝin en Usono. Gazetoj tiom liberalaj kiel The Economist ankaŭ aliĝis al tio.*

* Ĉefartikolo “In knots over nationalisation”, The Economist, 28-a de februaro 2009.

Ŝajnas tamen ke, ekde kiam la bankoj estos savitaj per la mono de la impostpagantoj, necesas redoni ilin al iliaj akciuloj. Resume, rekonstrui la loĝejon kaj poste redoni ĝin al tiuj kiuj detruis ĝin. Sed kial? Ŝtataj banksistemoj sukcese pozitive impulsis ekspansion dum jardekoj. Kian similan bilancon la privataj bankoj povus prave pretendi?

Serge HALIMI.

Akrobataj salajruloj por laboro sen reto

“MI ŜATAS LA PREDISTOJN. Mi ŝatas ilin ĉar ili vivas per elturniĝoj.” Ni estas en aŭgusto 1994. La homo kiu esprimiĝas, Albert J. Dunlap, estas granda spertulo pri industriaj restrukturadoj. En lia laborspaco kelkaj bronzaj objektoj vekas la sciemon: du ŝarkoj kiuj desegnas rondon, metitaj sur lia skribtablo; alsaltanta leono, sur la konferenctablo; aglo atakanta sian predon, en la akceptoĉambro. Dunlap havas 52 jarojn. Kelkajn monatojn antaŭe li komforte pensiiĝis kaj iomete enuas sur la agadterenoj kaj la tenisejoj, kiam Scott Paper, la usona entrepreno kiu inventis la rulaĵojn de necespapero en 1907, alvokas lin.

En la semajnoj post sia rekrutiĝo li anoncas la tujan nuligon de dek-unu mil dungoj, do la triono de la personaro. “Malgrasigo” ĉe ĉiuj niveloj de la hierarĥio, sed ankaŭ “senpolvigo”: “Necesas, pensas li, seniĝi je homoj kiuj reprezentas la malnovan kulturon [de entrepreno], alie ili kontraŭbatalas vin.”* Dunlap havas la famon ke li ne havas diplomatian senson. Li faras ekstremajn disponojn. Parolante pri li, la franca-brita ultrakonservativa miliardulo James Goldsmith konfesis: “Neniam mi renkontis iun kiu pli bone ol li sciis restarigi entreprenon kaj fari maldelikatajn disponojn kiuj trudiĝas. Li estas ĥirurgiisto en la senco laŭ kiu li devas elverŝi sangon por solvi la problemon de la paciento.”*

* Glenn Collins, “Tough leader wields the ax at Scott”, The New York Times, 15-a de aŭgusto 1994. Kp ankaŭ Steven Greenhouse, The Big Squeeze, p. 83-85.
* Saml.

Hieraŭ glorataj, la predistoj komencas tamen esti denuncataj kiel tiaj en Usono, la lando kiu, ekde la komenco de la 1980-aj jaroj, fariĝis la modelo de sistema malkonstruado de la socia ĉarto.

Kion pri la Reagan-a “revolucio” kaj ĝiaj sekvoj? En la esenco, “trompaĵo altorganizita de predista ŝtato”, akuzas James K. Galbraith, ekonomikisto ĉe la universitato de Teksaso.* Kaj la entreprenestra perfekteco? Fakte ĝeneraligita ekspluatado, senkompata kaj despota, de la dungitaro, “granda trudakiro”, kiel demonstras en sia verko — The Big Squeeze — la korespondanto de The New York Times Steven Greenhouse. Kaj kion pri la promeso de prospero por ĉiuj, laŭ logiko de “gajnanto-gajnanto”, kondiĉe ke ĉiu “respondeciĝu” kaj donu la plej bonan de sia memo? Pli ĝuste troa elmetado de la individuoj kaj familioj al sociaj riskoj — riskoj ekster ilia kontrolo kaj iliaj financaj rimedoj, kies okaziĝo kreskas kaj kiuj estas jam ne aŭ preskaŭ ne kovritaj. Tio estas la centra argumento disvolvita de Los Angeles Times en High Wire.

* James K. Galbraith, The Predator State. How Conservatives Abandoned the Free Market and Why Liberals Should Too, The Free Press, Novjorko, 2008.

Tiu perfortaĵo estas nuntempe ekstrema en Usono. Kontraste al sufiĉe disvastiĝinta ideo en Eŭropo, tio ne estis ĉiam tia. La kunefiko de la malprogreso de la sociala protekto kaj de la ĝeneraliĝo de la agresema entrepren-mastrumado iom post iom atingis ĉiujn sociajn tavolojn, escepte la etan parton de la plej bonstataj. Eŭropo, ankoraŭ fascinata de usona “modelo” tre diskreditita de la nuna financkrizo, iris en la saman direkton, kiel montras aliaj verkoj ĉi tie prezentataj. Ĝenerale ili montras ke la civitanoj de la riĉaj landoj estas ĉiam pli multnombre lasitaj al si mem, al sia propra persona respondeco aŭ al siaj psiĥaj malfacilaĵoj kiam ili estas frontitaj al la maljusteco de la sistemo.

La usona sistemo de sociala protekto kuŝas sur tri tutaĵoj de monhelpo. La unua funkcias per publikaj institucioj, minimumismaj, lastinstancaj kaj kun limigita aliro. La dua tutaĵo, kun distanco la plej grava, konsistas el la monhelpoj de entreprenoj al siaj dungitoj, ĉefe pri malsano, handikapo kaj pensio. La tria, pagenda de la individuoj, dependas de ilia kapablo mem financi privatajn asekurkontraktojn. Tiu sistemo tre senteble malsamas disde la eŭropaj socialaj “modeloj”, sed ĝiaj fondaj principoj ne estas de ili ne tiom malproksimaj kiom ŝajnas.

Dum la kvar jardekoj kiuj sekvis al la starigo de la Social Security de Franklin Roosevelt, en 1935, ĝia ekzistokialo estis la zorgo konservi la esencajn sociajn ekvilibrojn, fari tiel ke tutaĵo de reciprokaj devoj ekvilibrigu la valorojn de la merkato kaj la principon de la individua libereco. Oni rekonis eksplicite kaj oni de tempo al tempo reasertis ke la individuoj ne kapablas sole preni sur sin la riskojn de la ekzistado; kaj ke la socia solidareco “kunhelpas al la stabileco, la sano, la justeco kaj la humaneco de nia sistemo de privataj entreprenoj”.*

* Kiel povis diri en la 1970-aj jaroj la prezidanto Richard Nixon, citita de Gosselin.
Logiko de “gajnanto-gajnanto” kondiĉe ke ĉiu respondeciĝu

MALTRAŬ LA MALPERFEKTAĴOJ de la sistemo, tiu filozofio estis la bazo de la socia ĉarto. Tiu disfalis. Forbalaita de la doktrino de libera merkato, ĝi estis antastataŭigita de retoriko kiu rekomendas la virtojn de la empowerment[povigo]* kaj de la individua “respondeco”. La reaktivigo de tiuj dusencaj nocioj (respondantaj al la “usona revo” ankoraŭ tre tipa por la self-made-man [“memfarita homo”]) kaj la samtempaj kampanjoj kiuj nigrigis la big government larĝe kontribuis deturni la atenton de la publiko kaj igi la amplekson de la malkonstrua laboro nevidebla.

* La vorto empowerment, tre laŭmoda, ne havas francan tradukon; ĝi estas plursenca kaj resendas al la ideo ke oni donu al la individuon la rimedojn, la “povon” zorgi pri si mem.

Kiel notas Gosselin en sia enkonduko, la debatoj de la tiutempa periodo fokusiĝis sur la plej malforta branĉo de protekto, la publikaj instrumentoj. Tiuj koncernas la socialan helpon, la senlaborecon, la malsanecon, la pension kaj aliajn helpojn, kiuj estis ĉiuj atribuataj sub (tre restriktaj) kondiĉoj de resursoj. Eĉ la malriĉa, eĉ tre malriĉa frakcio de la loĝantaro ne havas nepre aliron al ĝi (nome en la kazo de malsano).

Atakataj ripete, ankaŭ de s-ro William Clinton (1993-2001), ilia malaltigo larĝe pravigis fortajn protestojn, tiom ĝi kreskigis la jam grandan maljustecon de la socio kontraŭ la plej bezonantaj homoj. Sed, dum tiu tempo, en la privata sektoro, la koro de la sistemo (dungistoj kaj asekur-kompanioj) estis ankaŭ profunde modifita. Kaj tio okazis en sia esenco nerimarkite: ne okazis, krom punktece, malkaŝa kaj kolektiva reago kontraŭ la malbonigo, eĉ nuligo, de tiuj helpoj.

Informi la asekuritojn en lingvaĵo praktike nekomprenebla kaj intence dusenca

TIUJ KOVRAS VASTAN gamon de vivdecidaj sociaj riskoj. Ili prezentas la ekvivalenton de prokrastita salajro — termino kiu estas apenaŭ plu uzata, ĉar la eŭropaj elitoj preferas la nocion de “socialaj ŝarĝoj”. En la pasinteco ili garantiis substancan protekton al la salajruloj, antaŭ ĉio al tiuj de la granda industrio, eĉ se ili estis perceptataj kiel marĝenaj avantaĝoj (pro tio la esprimo fringe benefits): tiom longe kiom daŭris la ekonomia stabileco, eblis konsideri ilin kun certa senzorgemo.

Ilia kontestado estis faciligita de la fakto ke ne temis precize pri sociaj rajtoj leĝe garantiitaj. La entreprenoj estis instigitaj, per reduktado de impostoj, proponi socialan kovradon al siaj dungitoj kaj havis dum longa tempo, eventuale, nur moralan devon plenumi siajn promesojn. Tiu fariĝis leĝa dekon da jaroj post la ŝoko kaŭzita en 1963 de la nekapablo de la aŭtomobilfabriko Studebaker pagi pli ol 15% de la valoro de la pensioj promesitaj al siaj sep mil dungitoj maldungitaj post fermo de sia fabriko de South Bend (Indiano).

Do, leĝo de 1974 devigis la entreprenojn starigi rezervfonduson por eviti ke io tia reokazu. Sed en 1985 la unua el serio da juĝoj ĉe la Plejsupera Kortumo interpretis tiun leĝon favore al la entreprenoj kaj al la asekurkompanioj: kontraste al la intencoj de la leĝdoninto, estus protektataj ne la individuoj, sed la saneco de la fondusoj.

La leĝo tiel transformiĝis en instrumenton por mildigi, se ne komplete forigi, la devojn de la dungistoj kaj de la asekurkompanioj al siaj asekuritoj. La krucmilito kontraŭ la “socialaj ŝarĝoj” fariĝis des pli facila. Oni tiel inventis kromajn instrumentojn por returni kontraŭ la individuoj la respondecon pri la sociaj riskoj. La asekurkompanioj disvolvis do tre ruzajn teĥnikojn por ne devi kovri, parte aŭ tute, la riskojn kiujn ili pretendas preni sur sin — kaj por misinformi la asekuratojn per teĥnika lingvaĵo praktike nekomprenebla kaj intence ambigua.

Tiel, en 2005, spite al la ventego Katrina kaj al kelkaj kromaj grandaj ventegoj, la profitoj de la asekurindustrio atingis rekordon de 45 miliardoj da dolaroj. Alia ekzemplo, la planoj 401 (k), enkondukitaj ekde 1976: sistemoj de ŝpar-pensioj malpli kostaj por la entreprenoj ol la antaŭaj pensi-planoj oferitaj al la salajruloj. Tiuj ĉiam pli multnombre anstataŭigis la unuajn per la duaj. La 401 (k) tiel fariĝis “strategia instrumento” por altigi la konkurencivon*; kaj transigi la riskojn de nepageblo al la akekuritoj, ĉar la ŝpar-pensio estas negocata en la financmerkato, kelkfoje eĉ en la sama dungant-firmao (tio estis la kazo de Enron).

* Tiu sistemŝanĝo ebligis al la grupo Caterpillar, ekzemple, altigi siajn profitojn je 75 milionoj da dolaroj en unu jaro.

Fine, en okazo de maldungiĝo, socialaj servoj kiel malsan-asekuro, kiam ili ekzistas, estas interrompitaj aŭ perditaj, escepte se la senlaborulo aŭ persono “transiĝanta” al nova dungo, ĝenerale malpli salajrata, havas la rimedojn financi mem la asekurpagojn (altigitajn per administradkostoj).*

* Inter 2000 kaj 2006, la nombro da homoj sen malsan-asekuro en Usono pasis de ok milionoj sescent mil al kvardek sep milionoj. Samtempe, pro la altigoj truditaj de la entreprenĉefoj, la sumo de la financa partopreno de la salajruloj en malsanasekuro konsentita de la dungisto altiĝis je 83%.

Du ekonomikistoj (cititaj de Gosselin) Richard Burkhauser kaj Greg Duncan, analizante la krizon de 1929, montris ke la disfalo de la borso kaj la senlaboreco ne estis la solaj kaŭzoj kiuj klarigas la malfacilaĵojn de la tiamaj usonanoj. Tiutempe malmultaj estis koncernataj de la financmerkato kaj 75% de la salajruloj konservis sian laboron. Por ke la ekzistado de familio ŝanceliĝu, sufiĉis kelkaj ordinaraj eventoj: malsano, akcidento, eksedziĝo, neplanita naskiĝo de infano, malaltiĝo de salajro aŭ de laborhoroj.

Daŭrigante laŭ tio sian esploradon, ĉi-foje pri la favoran periodon de la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, la samaj esploristoj trovis la saman fenomenon. Kaj, kiel montras Gosselin per vivraportoj kaj multaj aliaj fontoj, la “ekonomia ĥaoso” nur akrigis tiun tendencon. Pro la detruadoj de entreprenoj preskaŭ same multaj kiel en la sama jaro la starigoj, aŭ alistrukturado kaj konstantaj aliorganizadoj, la situacioj oftiĝis en kiuj la individuoj, alfrontitaj al brutalaj malaltiĝoj de enspezoj, malkovras ke ili iras sur streĉita ŝnuro, sed sen protekta reto, kontraste al kion ili povintus atendi se ili estus asekuritaj.

Ĝuste antaŭ tiu fono de sociala malsekureco prosperas la agresema entreprengvidado. “Se vi volas esti amata, akiru hundon. Ĉe la aferoj, respektigu vin!”, klarigas Dunlap. Por atingi ke la salajruloj laboru streĉe, estas nur du metodoj: ilin rekompenci aŭ puni, asertas la profesoro Jerry Newman, demandite de Greenhouse.

Se oni volas teni la kostojn malaltaj per konstante reduktataj buĝetoj, tiam necesas do puni ilin. Senkompate premi ilin, trakti ilin krude, timigi ilin, humiligi, ĉikani ilin, ĉiam pli postuli de ili kaj ne heziti malobservi la leĝon. La regulado en Usono, jam malforta, estas facile ĉirkaŭata por eltrudi ĉion kio eblas de la “timigita laboristo”, tre konkurencata de la kontraŭleĝa laboristaro*, kaj eĉ, en certaj kazoj, de infanlaboro. La “ekstremaj dungoj” de sesdek ĝis okdek horoj semajne fariĝis kutima afero. Sed la pago ne sekvas nepre, ĉar estas ankaŭ kutime ne pagi la kromajn horojn per la leĝa tarifo kaj eĉ tute ne pagi ilin.

* Oni taksas je sep milionoj la enmigrintojn kiuj laboras kontraŭleĝe en Usono.

Tio okazas ĉar la “manaĝeroj” devas respekti la buĝet-liniojn kaj la kvotojn kiuj estas truditaj al ili. Ili estas do instigataj “ĝustigi” la nombron da tralaboritaj horoj ĉe la komputiloj, malhelpi ke la salajruloj prenu siajn paŭzojn, dekalkuli la neutiligitajn tempojn, laborigi siajn subulojn senspure, per tio ke oni malhelpas la kontrolmarkadon. Kaj ili pretas minaci je maldungo tiun kiu kuraĝus plendi aŭ kiu ne komprenus ke “la kromhoroj estas malpermesataj!”

Ili estas ankaŭ instigataj anstataŭigi laŭ sia bontrovo parton de siaj skipoj per “ĝustatempaj laboristoj”, per la amaso da kromlaboristoj (contingent workers), kiu parte estas alvokataj telefono por okazaj taskoj. Inter ili troviĝas la portempaj (aŭ “konsultaj”) laboristoj, “sendependuloj”, (free-lances) kaj kelkaj aliaj, sume proksimume dek-ok milionoj da homoj en 2005, sen enkalkuli la partotempajn laboristojn — precipe laboristinojn — (kies nombro estas sama). Oni laborigas ankaŭ kvalifikitajn laboristojn importitajn de aliie, el Barato ekzemple, kaj samtempe submetas la pagon de senlaborulaj kompensaĵoj por la anstataŭigatoj al la kondiĉo ke tiuj certigu mem dum monato la formadon de la nove venintoj.

Meze de plano forigi laborpostenojn, tiuj entreprenestroj kapablas diri: “Ridetu pli ofte por montri kiom dankema vi estas havi ankoraŭ laboron!” Okazas ke ili enŝlosas la noktoskipojn kaj kelkfoje eĉ ŝlosas per pendseruro la sav-elirejojn. La “kontraŭleĝaj” enmigrintoj estas la unuaj viktimoj de tiu lasta metodo praktikata de la granda distribuisto Valmarto (Wal-Mart) (aŭ per ties vicentreprenoj), sed ankaŭ de aliaj, interalie de kelkaj “etnaj” superbazaroj de Novjorko.

“Ridetu pli ofte por montri kiom dankema vi estas havi ankoraŭ laboron”

MISTRAKTADO ĈE LABORO estas fenomeno ne izolita. Ĝi estas naciskala en Usono kaj disvastiĝas tie en ekstremaj proporcioj — kiel en certaj aliaj landoj, kiel Japanio, priskribita de Satoshi Kamata en Toyota. La fabriko de la malespero*: “Mi ofte aŭdis rakonti la historion de laboristoj kiuj memmortigis sin faligante sin el alta maŝino aŭ el la tegmento de la domo. Tiuj kiuj rakontis tion diris al mi ke, strange, tiuj faktoj ne estis raportitaj en la gazeto.”

* Franclingve: Toyota. L’usine du désespoir. -vl

Okcidenta Eŭropo, ĝenerale pli bone protektata, kvankam kun dissemitaj nigraj truoj kaj zonoj de senrajteco, estas ŝirmata kontraŭ la disvastiĝo de la vundebleco nek de la praktikoj kaj la konsekvencoj de la agresema entrepren-mastrumado. Kiel fariĝas ke la civitanoj akceptas kaj eltenas tion?

Unuavide oni vidas tie la efikon de la akra kontraŭsindikata ofensivo de la lastaj tridek jaroj, kiel substrekas, por Eŭropo, ĉapitro de la kolektiva libro titolita La evitita socia konflikto*. Des pli grave, tiun de la malregulado kaj de la grandega devigtrudado per la novaj formoj de labororganizado. Ili havas la apartecon ke ili provas trudi al la socio “raciigan” projekton kiu estas komplete indiferenta al kritikoj kontraŭ ĝi kaj kiu samtempe ekspluatas la imagaĵojn kaj plej intimajn dezirojn de la civitanoj-konsumantoj. En La idealo ĉe laboro kaj La laboro de la konsumanto*, Marie-Anne Dujarier profundigas tiun analizon kaj proponas, en viva stilo, esploradon de la meĥanismoj per kiuj la subjektiveco de la konsumantoj estas alvokataj, kaptataj kaj instrumentataj en konstanta serĉado de la “elstare bonega”*, de la “ĉiam pli” (rentiga, heroa, disponebla, efika).

* Franclingve: Le Conflit social éludé. -vl
* Franclingve respektive L’Idéal au travail kaj Le Travail du consommateur. -vl
* Kp Nicole Aubert kaj Vincent de Gaulejac, Le Coŭt de l’excellence, Seuil, Parizo, 1991.

Neatingebla en la konkreta vivo, tiu neebla idealo estas tamen postulata de la salajruloj. La gvidantoj de la grandaj entreprenoj ordonas al ili plenumi siajn “respondecojn” kaj mobilizi siajn “iniciatkapablojn” por ebligi tiun idealon kaj solvi, sub minaco de sankcioj, la kontraŭdirojn kaj konfliktojn esence proprajn de la praktikaj kondiĉoj de realigo de la agado. Alivorte, la malfaciloj de la reala laboro estas neataj de la hierarĥioj. Aŭ pli ĝuste “pluŝovataj” al la baza salajrulo en speco de “preskribita falado”.

Tamen necesas iri pli antaŭen ol al nur simpla montrado de la ekspluatado, de la trudado aŭ de la superregado, se oni volas ĝuste mezuri iliajn efikojn. Kiel fariĝas, demandas al si Emmanuel Renault (Sociaj suferoj. Filozofio, psiĥologio kaj politiko)*, ke la sociaj subjektoj fine faras tion kion ili konsideras eksplicite kiel maljusta aŭ malinda, malmorala aŭ perversa? Ekzemple, efektivigi la maldungon de la kolegoj; akcepti la malbonigadon de la labor-kondiĉoj kaj -pagoj; fermi la okulojn pri la ĉikanado kies viktimoj estas la aliaj aŭ, alternative, senti sin kulpa kiam oni mem estas mistraktata?

* Franclingve: Souffrances sociales. Philosophie, psychologie et politique. -vl

Tiu, kiu tiel “sensentigas sin” por elteni “normale” neelteneblajn sociajn situaciojn, pagas la prezon per suferado kies deveno kaj sociaj kaj politikaj konsekvencoj estas facile neataj. Variaj laŭ la individuoj, la multaj diversaj esprimoj de tiu sufero (alkoholismo, deprimo, memmortigo ĉe la laborloko...) estas resendataj al la angoroj de la individua psiĥologio, misuzataj por igi la sociajn problemojn nevideblaj kaj senigi la individuojn je sia povo postuli. Kaj por fiksbloki ankoraŭ pli ekonomian kaj politikan ordon kiu “evitas” la konflikton kaj ne rekonas ĝian pravecon.

Noëlle BURGI.

Kontentigi la klienton

“La kliento estas antaû ĉio fikciulo, argumento svingata de la entrepren-gvidantoj por ke oni obeu ilin, per ideo same simpla kiel efika: la subuloj akceptas pli la lingvaĵon de aganto kies identecon ili kundividas (en la urbo) ol tiun de ĉefo kontraûa al iliaj interesoj. (...)

Ĉar malfacilas kontesti la ideon ke necesas kontentigi la klienton (kun kiu, en la amas-entreprenoj, ĉiu laboristo povas identigi sin), la argumento de la “reĝo kliento” efikas ankaû kiel fonto de legitimeco por la reformoj aplikataj al la laboro, al ties organizado kaj al ĝiaj kondiĉoj. Kiam ili estas farataj en lia nomo, estas pli malfacile klarigi la eventualajn interes-konfliktojn inter organizaj agantoj. La celoj de kvalito, produktivo kaj kostmalaltigo estus sendube pli kontesteblaj kaj pridiskuteblaj se ili etus eldiritaj en la nomo de la intereso de la akciuloj. La samaj postuloj metitaj al la profito de la klientoj pasas senbrue: ritmoj, horaroj, komputiligo, privatigo, kontroloj, fleksiĝigo, kvalita kaj kvanta premo pri la taskoj... La konsumanto ludas tiam la rolon de “fina ĉefo”.

Tiu fenomeno estas aparte klara en la agadoj de “modernigo” de la publika servo farataj sub la flago de kontentigo de la uzanto (...). La neceso, fama pro esti absoluta, “kontentigi” lin, estas argumente regule uzata aparte dum sociaj konfliktoj por ĉesigi tiujn kiom eble plej rapide. La konsumanto kontribuas tiam al la laboro de perado en konfliktoj aû, ĉiukaze, al mildigo de iliaj esprimiĝoj (...).

La liveranto promesas al la konsumanto “kompletan kontentigon”, “senriproĉan kvaliton” kaj “absolutan sekurecon” (...). Nu, tiuj promesoj, kiom ajn sorĉaj, evidente ne plenumeblas. Aparte, la kliento ne estas vere traktata kiel reĝo; la kvalito de la servo povas eĉ videble malboniĝi en la momento en kiu li estas kvalifikita tia.”

Le Travail du consommateur [La laboro de la konsumanto], p. 168-169.

Steven Greenhouse: The Big Squeeze. Tough Times for the American Worker, Knopf, Novjorko, 2008, 384 paĝoj, 25,95 dolaroj;

Peter Gosselin: High Wire. The Precarious Financial Lives of American Families, Basic Books, Novjorko, 2008, 272 paĝoj, 28,95 dolaroj;

Satoshi Kamata: Toyota. L’usine du désespoir, Demopolis, Parizo, 2008, 264 paĝoj, 21 eûroj;

Roser Cussó, Anne Duresne, Corinne Gobin, Geoffroy Matagne kaj Jean-Louis Siroux (sub la dir. de): Le Conflit social éludé, Academia-Bruyland, Louvain-la-Neuve, 2008, 234 paĝoj, 28 eûroj;

Marie-Anne Dujarier: L’Idéal au travail, Presses universitaires de France, Parizo, 2006, 237 paĝoj, 25 eûroj;

Marie-Anne Dujarier: Le Travail du consommateur. De McDo à eBay: comment nous coproduisons ce que nous achetons, La Découverte, Parizo, 2008, 246 paĝoj, 18 eûroj;

Emmanuel Renault: Souffrances sociales. Philosophie, psychologie et politique, La Découverte, Parizo, 2008, 405 paĝoj, 26,50 eûroj.

Malsupreniro en la inferon

“Mi puŝas la pezan ferpordon kaj eniras en la laborejon. Ĝi similas al la enirpordo de mineja lifto. Kaj kvazaŭ oni pasus de normala vivo al malnormala, ia malsupreniro en la inferon... (...) Samtempe laborante, mi pensas pri io kio ŝajnas al mi angoriga: tio, kion ni plenumas, ne estas laboro, tio estas puno. Do, kial suferi sen diri ion? (...) Kian pekon ni faris por esti kondamnitaj al tia laboraĉo? Ĉu ni estas eble punitaj, ni laboristoj, pro la simpla fakto ke ni volas vivi normalan vivon?

Kiam oni parolas pri raciigo, tio pensigas tuj pri io tre racia, teorie, sed (...) por la laboristo, tio estas nur malracia trudo (...). Oni povus kompari tion al imperia sistemo, karakterizita per senrespondeco. Estas la skipestro kiu diras: “Tio kion mi diras, estas ordono kiu venas desupre” La submastro: “Estas ordono kiu venas desupre kiun mi transdonas al vi.” La vicmajstro diras same, la sekciestro ankaŭ. Kaj la laboristoj, neniigitaj de la sistemo, forlasas ĉian batalon. (...)

Kudo, lasaspekta, plendas, apenaŭ hejme, ke lia laboro ree ŝanĝiĝis. (...) La laboro kiun oni nun farigas al li estas laboro ĉe kiu laboristo mortis antaŭ tri jaroj, kaj kroma lastan jaron, portempa laboristo. “Mi estos eble la tria, sed mi fajfas pri tio, mi povas ja aĉeti malmultekostan altaron”, diras li duonŝerce. (...) Mi aŭdis diri ke okazis akcidento en la matena grupo. Ĝuste oni aŭdas nur paroli pri sekureco. Tio estas nur rekantaĵo... Unue oni devas alveni dek minutojn antaŭ la horo (tio estas fine nepagata kromlaboro) kaj oni devas nur ripeti ĥore la sloganojn pri sekureco kiujn la skipestro legas al ni.

Tojota. La fabriko de malespero.

Ĉu nesciuloj aŭ falsistoj?

POR DISKREDITI LA tezojn de siaj kontraŭuloj, la partizanoj de liberkomerco falsas la historion, kredigante ke la protektismaj disponoj faritaj post la Granda Depresio de 1929 gravigis la krizon. Fakte, la falo de la internacia komerco havas aliajn kaŭzojn ol la protektismon.

Tutunue oni konstatas ke la interna produktado de la grandaj industrilandoj malprogresas tiam pli rapide ol la internacia komerco malgrandiĝis. Se tiu malaltiĝo estintus la kaŭzo de la depresio kiun spertis la landoj, oni devintus vidi la inverson. Necesas krome indiki ke, se la parto de la eksportado de varoj en la Malneta Enlanda Produkto (MEP) pasas de 9,8% al 6,2% por la grandaj okcidentaj industrilandoj de 1929 ĝis 1938, ĝi tute ne estis, tuj antaŭ la krizo, je sia plej alta nivelo, do je 12,9% de 1913.* Fine, la tempa sinsekvo de la faktoj ne kongruas kun la tezo de la liberkomercistoj.

* Paul Bairoch kaj Richard Kozul-Wright, “Globalization myths: some historical reflections on integration, industrialization and growth in the world economy”, labordokumento de la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD), n-ro 113, Ĝenevo, marto 1996.

La esenca parto de la malpliiĝo de la komerco okazas inter januaro 1930 kaj julio 1932, do antaŭ la starigo de la protektismaj, eĉ aŭtarciaj disponoj en certaj landoj, escepte de tiuj aplikataj en Usono ekde somero 1930, sed kun tre limigitaj efikoj. Fakte estas la internaciaj disponeblaj monoj kiuj estas la kaŭzo de la malpliiĝo de la komerco. Tiuj disponeblaj monsumoj disfalas en 1930 (- 35,7%) kaj 1931 (- 26,7%). Nu, la proporcio de la senokupa mar-tonelaro rapide altiĝis ĝis la fino de la unua trimonato de 1932, poste malaltiĝis kaj stabiliĝis.

Dinamiko de la malaltiĝo de la internacia komerco tra la martransportado

Parto de senokupa mar-tonelaro

30-a de junio 1930: 8,6%

31-a de decembro 1930: 13,5%

30-a de junio 1931: 16%

31-a de decembro 1931: 18%

30-a de junio 1932: 20,8%

31-a de decembro 1932: 18,9%

Fonto: Donitaĵoj de la Societo de Nacioj (SDN), “Bulletin économique [Ekonomia bulteno]”, 1933, Ĝenevo.

NENIO MIRIGA PRI tio, ĉar la disponebla mono determinas la komercon ĉu rekte (la kapablo pagi), ĉu malrekte (la kapablo de la komercantoj lui transportilojn).

La malaltiĝo de la kreditoj estas grava kialo por la malaltiĝo de la komerco. La demando de disponebla mono estas do ja centra.* Lastatempa usona studaĵo de la National Bureau of Economic Research (NBER) montras cetere ke estas la mona malstabileco (kiu generas la krizon de internacie disponebla mono) sed ankaŭ la ega altiĝo de la transportkostoj kiuj kondukas al malpliiĝo de la komerco dum la 1930-aj jaroj.

* James Foreman-Peck, A History of the World Economy: International Economic Relations Since 1850, Harvester Wheatsheaf, Novjorko, 1995, p. 197.

Sen la protektismaj disponoj (kiujn necesas distingi disde aŭtarciaj disponoj de Germanio kaj Italio), la relanĉigaj politikoj ne povintus realiĝi, kaj la krizo fariĝintus pli profunda. Ili ebligis ankaŭ al certaj landoj eviti brutalajn krizojn de pagbilanco, kiu devigintus ilin elekti la aŭtarcion. La protektismo estas fakte garantio kontraŭ tiu, ĉar ĝi ebligas garantii la pagivon de la ŝtatoj kaj evitigas al ili la devon limiĝi al si mem kaj enkonduki pure administratan komercon (kiel oni vidis ekde la vintro 1933-1934 ĉe Germanio).

Por pretendi ke la protektismo estis la kaŭzo de la dua mondmilito, oni bezonas profundan nescion pro la naziismo kaj faŝismo, aŭ egan malsinceron.

Jacques SAPIR.

Vidu ankau Karlo Markso: Parolado pri la demando de liberkomerco, kun antauparolo de Frederiko Engelso, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, ISBN 978-2-918300-02-1

Totemoj kaj tabuoj

La reveno de la protektismo kaj la furiozo de ties malamikoj

Masivaj helpoj al la aŭtomobilindustrioj, altigo de doganaĵoj... Je la favoro de la ekonomia krizo, la demando de protektismo revenas al la antaŭo de la scenejo. Kompreneble, la partizanoj de liberkomerco ne malarmas. Sed, por multaj ĝiaj kritikantoj, starigi importkvotojn kaj altigi la dogantarifojn por produktoj el sojlolandoj (ĉefe Ĉinio kaj ĝiaj najbaroj) ŝajnas esti la plej bona rimedo por protekti la internan merkaton de la eŭropanoj kaj por alitigi la salajrojn.

LA AMPLEKSO KAJ la profundeco de la krizo relanĉis la debaton pri protektismo. Debato tikla se juĝi pri la vigleco de la defendantoj de liberkomerco, transformita en fetiĉon. Per prezentado de la faktoj kiu nescie aŭ intence maskas la veron, la protektismo aperas kiel vera tabuo.* La rifuzo identigi la liberkomercon kiel kaŭzon de la aktuala ŝtormego montras ke ĝiaj partizanoj forlasis la universon de racia pensado por eniri tiun de la magia pensado.

* Vd J. Sapir, “Ĉu nesciantoj aŭ falsistoj?”.

La liberkomerco sekvigas duoblan efikon de depresio, rektan sur la salajroj kaj malrektan tra la impost-konkurenco kiun ĝi ebligas. Efektive, por konservi la laborlokojn, la registaroj de la landoj kies entreprenoj estas rekte submetitaj al la konkurenco de produktado je malaltaj kostoj kaj je malforta sociala protekto provas konservi la profitnivelon sur sia teritorio (necesa kondiĉo por eviti delokadojn) per tio ke ili transigas la socialajn kotizojn de la entreprenoj al la salajruloj. Al la premo sur la salajro aldoniĝas do pli maljusta impostpolitiko kaj reduktado de la socialaj servoj (la malrekta salajro). Tio kontribuas malaltigi la enspezon de la plej multaj mastrumejoj, kiuj povas konservi sian konsumnivelon nur per kreskanta enŝuldiĝo, en momento en kiu iliaj financaj resursoj fariĝas pli vundeblaj.

En la koro de la krizo troviĝas do tute ne la bankoj, kies malordoj estas ĉi tie nur simptomo, sed ja la liberkomerco, kies efikoj kombiniĝis kun tiuj de la liberaligita financo.

En Usono, la parto de laborkompenso en la nacia enspezo falis al 51,6% en 2006 — ĝia historie plej malalta punkto depost 1929-, kontraŭ 54,9% en 2000.* Por la periodo 2000-2007, la kresko de la mezuma reala salajro* estis nur 0,1%, dum la enspezo de la mezuma mastrumejo malaltiĝis je 0,3% jare laŭ reala valoro. La malkresko estis pli forta por la plej malriĉaj mastrumejoj. Dum la sama periodo, la enspezo de la unua kvinono malaltiĝis je 0,7% jare.* Ekde 2000, la progreso de la pohora salajro jam ne kongruas kun tiu de la gajno je produktiveco.

* Nombroj de la US Departmento of Commerce. Kp cetere Aviva Aon-Dine kaj Isaac Shapiro, “Share of national income going to wages and salaries at record low in 2006”, Center on Budget and Policy Priorities, Vaŝingtono, DC, 29-a de marto 2007.
* Salajro tia ke la duono de la salajruloj gajnas malpli kaj la duono gajnas pli. US Congress, Joint Economic Committee, Vaŝingtono, DC, 26-a de aŭgusto 2008.
* Census Bureau, US Department of Commerce. La unua kvinono prezentas la 20% plej malriĉajn el la nombro da mastrumejoj.

La liberkomerco instigas ankaŭ la registarojn transŝovi la financadon de la socialaj servoj de la entreprenoj al la salajruloj. De 2000 ĝis 2007, la kostoj de sanasekuroj en Usono (+ 68%) kaj de elspezoj por edukado (+46%)* forte altiĝis, dum la proporcio de loĝantoj sen sociala kovro pasis de 13,9% al 15,6%.* Eĉ la unsonano Paul Krugman, kiu longtempe asertis ke “la tutmondiĝo ne kulpas”, devis rekoni ke la salajra deflacio importita tra la liberkomerco ludis gravan rolon en tiu procezo.* Estas do ne mirige, en tiuj kondiĉoj, ke la enŝuldiĝo de la usonaj mastrumejoj eksplodis. Ĝi reprezentis 63% de la malneta enlanda produkto (PEB) de Usono en 1998 kaj 100% en 2007.

* US Congress, “Joint economic committee Memo”, Vaŝingtono, DC, junio 2008.
* US Congress, Joint Economic Committee , 26-a de aŭgusto 2008.
* Paul Krugman, “Trade and inequality, revisited”, Vox, 15-a de junio 2007, www.voxeu.org.

Tiu fenomeno ekzistas ankaŭ en Eŭropo, kie ĝi kombiniĝas, en la eŭrozono, kun la politiko de la Eŭropa Centra Banko (ECB) — kiu aldonas sian pezon al la importitaj depresiaj fortoj. Iuj landoj sekvis la usonan modelon, kiel Hispanio, Irlando kaj Britio, kie okazas relativa kaj kelkfoje ankaŭ absoluta malriĉiĝo de la loĝantaro.* La importita salajra deflacio kreas tie eksplodan kreskon de la enŝuldiĝo de la mastrumejoj kiuj, atingante en 2007 pli ol 100% de la MEP, produktis fenomenon de nepagivo kompareblan al tiu de Usono.

* Mike Brewer, Alissa Goodman, Jonathan Shaw kaj Luke Sibieta, “Powerty and inequality in Britain 2006”, Institute for Fiscal Studies, Londono, 2005.
De “made in Germany” al “made by Germany”

EĈ EN LANDOJ relative malproksimaj de la usona modelo, la salajra deflacio estas evidenta. Germanio faris politikon de amasa delokado de viclaboro. Tiel oni pasis, danke al la malermiĝo de la Eŭropa Unio al la landoj de centra kaj orienta Eŭropo, de la logiko de made in Germany al tiu de made by Germany. Samtempe la germana registaro transigis (per imposto pri aldonvaloro, IAV) parton de la kotizoj por socialaj prestaĵoj, pagendaj de la entreprenoj, al la mastrumejoj. Tiu strategio ebligis fortan komercan pluson, malprofite al ĝiaj partneroj de la eŭro-zono al kiuj Germanio reeksportas salajran deflacion; sed je la prezo de malkreskinta interna postulo malgraŭ zorgiga kresko de enŝuldiĝo de la mastrumejoj (68% de la MEP).

En Francio, la registaroj de ĉi lastaj jaroj provis reagi al la tutmondiĝo per politikoj nomataj “de strukturaj reformoj”. Tiuj longigis la ĝeneralan labortempon kaj atakis la socialajn prestaĵojn, kaj per tio nur finakceptis la efikojn de la importita salajra deflacio. Kiel konstatas la Centro de Esplorado por Studado kaj Observado de la Vivkondiĉoj* (Credoc): “La situacio de la “mezaj klasoj” similas pli al tiu de la malaltenspezaj tavoloj ol al tiu de la altenspezaj tavoloj.”*

* En la franca: Centre de recherche pour l’étude et l’observation des conditions de vie (Credoc). -vl
* Régis Bigot, “Hauts revenus, bas revenus et “classes moyennes”. Une approche de l’évolution des conditions de vie en France depuis vingt-cinq ans [Altenspezaj, malaltenzepaj tavoloj kaj “mezaj klasoj”. Alprokismiĝo de la evoluo de la vivkondiĉoj en Francio ekde antaŭ dudek-kvin jaroj]”, kolokvo de la Centre d’analyse stratégique, Parizo, 10-a de decembro 2007.

La plej impresa formo de tiu politiko troviĝas en la delokadoj al landoj de malaltaj salajrokostoj kaj malfortaj sociaj aŭ ekologiaj reguladoj. Sed la ĉantaĝo pri dungo kontraŭ la laboristoj kaj iliaj sindikatoj por ke ili rezignu pri socialaj atingoj kaj al salajro-altiĝo estas ĝia plej grava formo.

La entreprenĉefoj uzas la minacon de delokado por ataki antaŭajn interkonsentojn kaj socialajn reguladojn. Tio havas gravajn sekvojn por la san-situacio de la salajruloj, kiel kresko de malsanoj kaŭzitaj de laborstreso kiu rezultiĝas el tiu premo.* Se tiuj malsanoj havas medicinan koston de 3% de la MEP, kiel indikas la ĝeneralaj epidemiaj studaĵoj*, la ligo inter la logikoj de salajra deflacio kaj la malboniĝo de la socialaj buĝetoj en Francio kaj en la precipaj eŭropaj landoj estus bone fundita. Nu, tiu malboniĝo (aŭ kio ŝajnas tia) de la socialbuĝetoj servis kiel preteksto al la diversaj registaroj, kaj laste al tiu de s-ro François Fillon [Francio], por ataki certan nombron da rajtoj kaj tiel transigi la kostojn al la salajruloj.

* Kp Direction de l’animation de la recherche, des études et des statitstiques (Dares), “Efforts, risques et charge mentale au travail. Résultats des enquêtes conditions de travail 1984, 1991 et 1998”, Les Dossiers de la Dares, n-ro 99, La Documentation Française, Parizo, 2000; Patrick Légeron, Le Stress au travail, Odile Jacob, Parizo, 2001.
* Nombro por Svedio kaj Svislando, kp Isabelle Niedhammer kaj Marcel Goldberg (sub dir. de), “Psychological factors at work and subsequent depressive symptoms in the Gazel cohort”, Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, vol. 24, n-ro 3, Helsinko, 1998. Por Francio, kp Sophie Béjean, Hélène Sultan-Taïeb kaj Christian Trontin, “Conditions de travail et coût du stress: une évaluation économique”, Revue française des affaires sociales, n-ro 2, Parizo, 2004.

La “strukturreformoj” kontribuas do, rekte aŭ malrekte, krei la kondiĉojn de nepagivo de la granda plimulto de la mastrumejoj. Tiu troviĝas en la centro de la krizo de hipoteka enŝuldiĝo kiun spertis Usono, Britio kaj Hispanio. En aliaj landoj ĝi montriĝas per kreskanta vundeblo de la familioj kaj per la fortiĝo de la demando de “aĉetpovo”. Eĉ en Francio, kie la bankoj estis multe pli prudentaj, la enŝuldiĝo de la mastrumejoj, stabila ĝis en 2000, progresas tiam abrupte de 34% de la MEP al 47% en 2007. La apero, de antaŭ deko da jaroj, de la fenomeno de “malriĉaj laboristoj” ambaŭflanke de la Rejno* estas rekte ligita kun tiuj politikoj.

* Do, en Francio kaj Germanio. -vl

La salajra deflacio originas en la predaj politikoj praktikataj en internacia komerco de la landoj de Ekstremoriento ekde 1998-2000, per la ĝeneraligita liberkomerco impulsita de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK). Tamen, tiuj politikoj venas antaŭ ĉio el la reagoj al la ŝoko kiun prezentis la financa krizo de 1997-1999. Tio veras por Ĉinio, kiu devis sorbi, pro la malzorgemo kaj nekompetento de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) grandan parton de la frapo de la azia krizo lasante al siaj najbaroj la restarigon de komercaj kaj financaj plusoj malprofite al ĝi.

Ĉinio kaj ĝiaj najbaroj kaŭzantoj de la salajra deflacio

SEKVE, ĈINIO KAJ ĝiaj najbaroj konsideris ke la ebla ripetiĝo de tia krizo trudas la starigon de grandaj interŝanĝ-rezervoj. Ili estis devigitaj disvolvi agresajn politikojn en la internacia komerco, realigitaj per tre fortaj devalutoj, politikoj de konkurenca deflacio kaj limigante sian internan konsumadon. Tiuj disponoj kondukis al malaltigo de la parto de salajro en la evoluintaj landoj. Ili montriĝis ankaŭ terure efikaj, se juĝi per la eksterordinara akumulado de interŝanĝrezervoj realigita de la ekstremorientaj sojlolandoj (de kiuj 1.884 miliardoj da dolaroj por Ĉinio.*

* Rezervoj de interŝanĝvaloroj la 31-an de aŭgusto 2008, laŭ la IMF. Japanio havas 1.200 miliardojn da dolaroj da ili, la eŭro-zono 555 miliardojn.

La ĉina ekonomio entreprenas de tridek jaroj rapidan teĥnikan post-atingon. Samtempe la salajra kosto, rekta aŭ nerekta, tie ne evoluas. La kvalita altiĝo de ĝiaj eksportadoj minacas antaŭvideble ĉiujn industriajn laborlokojn. La similec-indico, kiu mezuras la similecon de la eksportadoj de lando kun tiuj de la landoj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) kreskas konstante por Ĉinio, sed ankaŭ por aliaj sojlolandoj.* La mito de internacia specialiĝo, kie tiuj landoj koncentriĝus sur simplaj produktoj dum la evoluintaj landoj konservus la regadon pri la altteĥnologiaj produktoj, disfalas.

* La similecindico pri eksporto kun la OEKD pasis por Ĉinio de 0,05 en 1972 al 0,21 en 2005: por Koreio, de 0,011 al 0,33; por Meksikio de 0,18 al 0,33; por Brazilo de 0,15 al 0,20. Vd Peter K. Schott, “The relative sophistication of Chinese exports”, Economic Policy, n-ro 53, Londono, 20-a de decembro 2007.

La importita salajra deflacio instaliĝis ankaŭ en la Eŭropa Unio favore al la ampleksiĝo, kun la strategioj de la “novaj enirintoj”. Landoj kiel Ĉeĥio, Slovakio, Rumanio, sed ankaŭ en malpli granda mezuro Hungario kaj Pollando, uzis intence socialan dumpingon, avantaĝajn interŝanĝkvotojn, reduktitajn socialajn kotizojn kaj sendevigojn pri aplikado de ekologiaj regularoj por altiri investojn de delokado. Se konsideri la grandecon de tiuj landoj evidentas ke la investistoj venas tien ne por la interna merkato sed por uzi ilin kiel platformon de reeksportado al la landoj de la historia koro de la Eŭropa Unio.*

* En Rusio la investoj celas esence la internan merkaton; la lando protektis sin per ne neglektindaj dogantarifoj.

Kaj kion pri la ideo ke tiu salajra deflacio estas la prezo pagenda por ke aliaj landoj evoluu? Nenio pli malĝusta. La efiko de la liberkomerco realigita de la MOK por la plej malriĉaj landoj estis senteble negativa. Se la unuaj rezultoj publikigitaj en 2003 distrumpetas gajnojn je grandeco de 800 miliardoj da dolaroj, ĉiu revizio kondukis al disfalo de tiuj taksadoj.* Nu, la uzataj modeloj estas en realo konceptitaj, ĉu vole aŭ ne, por maksimumigi la pozitivajn efikojn de la liberaligo de la interŝanĝoj. Ili karakteriziĝas per foresto de enkalkulado de la perdoj de enspezoj kaŭzitaj de la fino de la dogantarifaj baroj* — ili estas tute ne neglekteblaj. Ni aldonu ke la Monda Banko kaj la MOK listigas Ĉinion en la landoj nomataj “malriĉaj”. Se oni retiras ĝin el la studaĵo, la rezulto estas negativa, per kia ajn aplikita metodo.*

* Frank Ackermann, “The shrinking gains from trade: A critical assessment of Doha round projections”, Global Development and Environment Institute, Working Paper, n-ro 05-01, Tufts University, Medford (Masaĉuseco), oktobro 2005.
* Drusilla K. Brown, Alan V. Deardorff kaj Robert M.Stern, “Computational analysis of multilateral trade liberalization in the Uruguay round and Doha development round”, RSIE Discussion Paper, n-ro 489, University of Michigan, Ann Arbor, 2002.
* “Libre-échange, croissance et développement. Quelques mythes de l’économie vulgaire [Liberkomerco, kresko kaj evoluo. Kelkaj mitoj de la vulgar-ekonomio]”, Revue du Mauss, n-ro 30, 2-a semestro 2007, La Découverte, Parizo.

Tio, kion la laboristoj de la evoluintaj landoj perdas je enspezo ne iras al tiuj de la sojlolandoj, sed servas por ankoraŭ pli riĉigi etan eliton kies riĉaĵo eksplode kreskis en la lastaj dek jaroj. En Usono, la 0,1% plej riĉaj akumulas 7,5% de la nacia enspezo en 2005, kontraŭ 5% en 1995 kaj 2,9% en 1985. La nivelo de 2005 kongruis kun tiu de 1929 (7,6%). La samaj kaŭzoj faras la samajn efikojn. Se, en unua tempo, la landoj kiuj profitas de la delokad-investoj spertas akceliĝon de sia kresko, ili segas la branĉon sur kiu ili sidas kun la helpo de la grandaj eŭropaj kaj usonaj entreprenoj. Tiel, la relativa kaj eĉ absoluta malriĉiĝo de la laboristoj de la evoluintaj landoj kaŭzis la nunan krizon, kun brutala malaltiĝo de la konsumado, kiu punas la eksportlandojn. Ĉe la ludo de liberkomerco, delokadoj kaj salajra deflacio, neniu gajnas, se ne tiuj kiuj enpoŝigis la profitojn kaj sciis meti ilin en antaŭŝirmitajn lokojn.

Dispono necesa sed ne sufiĉa

TAMEN EKZISTAS DUA mito, uzata por provi diskrediti la protektismon: la disponoj faritaj post la krizo de 1929 gravigis ĝin per disfaligo de la internacia komerco.* Envere, la determinantaj faktoroj estis la mona malstabileco, la kresko de la transportkostoj kaj la malkresko de la internacia pagkapablo (vidu Nesciuloj aŭ falsistoj). La partizanoj de liberkomerco forgesas ĉiam mencii la konvertiĝon de Kejnzo*, kiu estis komence de la 1920-aj jaroj decida partizano de liberkomerco, poste de protektismo ekde 1933.* Li ne ŝanĝis tiun pozicion ĝis sia morto en 1946, kaj liaj projektoj de reorganizado de la internacia mona kaj komerca sistemo dediĉis grandan parton al protektismo, kvankam samtempe kondamnis aŭtarcion.

* Charles P. Kindleberger, “Commercial policy between the wars”, en Peter Mathias kaj Sidney Pollard (sub la dir. de), The Cambridge Economic Histgory of Europe, vol. 8, Cambridge University Press, 1989.
* John Maynard Keynes. -vl
* John Maynard Keynes, “National self-sufficiency”, The Yale Review, vol. 22, n-ro 4, New Haven (Konektikuto), 1933.

Necesas do protektismaj disponoj, kiuj ebligas moduli la interŝanĝojn kun la ekstero, kontraste al aŭtarcio, kiu celas memsufiĉon. Tio estas eĉ la nepra kondiĉo de ĉia politiko de salajra revalorigo, kiu pagipovigas la mastrumejojn kaj ebligas kreskigi la postulon. Altigi la salajrojn sen tuŝi la liberkomercon estas aŭ hipokritaĵo aŭ stultaĵo. Cetere, nur protektismo povas haltigi la spiralon de kiom eble plej malalta imposto kaj de la kiom eble plej malalta socialservo, kiu hodiaŭ instaliĝis en Eŭropo.

Oni povas certe kontraŭdiri ke starigo de protektismo ne aŭtomate modifus la konduton de la entreprenoj. La mastraro, post kiam ĝi estas pli bone protektata kontraŭ la ekstera konkurenco, povas provi konservi sian avantaĝon. Ĝi tamen estus perdinta sian ĉefan pretekston. Estas ĝuste ke hodiaŭ en Francio, kiel en la ĉefaj evoluintaj landoj, pro la premo de produktado je malaltaj kostoj, elekteblas nur inter salajra deflacio (rekta kaj malrekta, tra la transigoj de socialaj kotizadoj al la salajruloj) aŭ delokado kaj senlaboreco. Per tio, ke oni fortiras el la manoj de la mastraro tian argumenton, oni redonas al la salajruloj eblecon trudi per siaj bataloj pli bonan dividon de la produktita riĉaĵo. La protektismo ne estas panacio — io tia ne ekzistas en ekonomio-, sed necesa kondiĉo.

Ĝia celo estas klare precizigenda. Ne temas pri ankoraŭ plikreskigi la profitojn, sed pri konservado kaj etendado de la socialaj kaj ekologiaj atingoj. Temas do pri puni ne ĉiujn landojn kiuj praktikas malaltajn salajrojn, sed tiujn kies produktado konverĝas kun niaj niveloj kaj kiuj ne starigas socialajn kaj ekologiajn politikojn same konverĝajn. Mallonge, malhelpi la mondan komercon tiri ĉiujn malalten.

La kadro de la Eŭropa Unio estas malperfekta por tia reveno. Se trudiĝas restarigo de grava komunuma dogantarifo, estas klare ke la nuna eŭropa ekonomia spaco estas tiom malegala ke ĝi ebligas prosperadon al politikoj de imposta, sociala kaj ekologia dumpingo. Krom komunuma dogantarifo necesas do plani revenon al monaj kompensaĵoj* kiuj validis en la 1960-aj jaroj. Tiuj impostoj, provizoraj, celos kompensi la diferencojn de interŝanĝkvotoj, sed ankaŭ de socialaj kaj ekologiaj normoj, inter la landoj de la eŭro-zono kaj la aliaj membroj de la Unio. Tia ŝanĝo implicas konflikton ene de ĝi. Kvankam la starigo de kunordigitaj disponoj estas, je meza tempospaco, la plej bona solvo, nur la minaco de unuflankaj disponoj fare de Francio povas trudi la komencon de tia debato — kiu kondukos al starigo de samcentraj cirkloj kiuj ebligos, ene de la Unio, respekti la strukturajn diferencojn kiuj ekzistas inter la membroŝtatoj.

* En la 1960-aj jaroj, oni starigis impostojn aŭ subvenciojn eŭropnivele por konverĝigi la naciajn prezojn.

La sumoj ricevitaj el tiu komunuma tarifo dividendus inter la provizado de eŭropa sociala fonduso kaj helpoj por la eksteraj landoj kiuj, en la kadro de interkonsentoj je mezlonga daŭro, promesas altigi siajn socialajn kaj ekologiajn protektojn. La enspezo de la kompensaj sumoj devus provizi fonduson de sociala kaj ekologia konverĝo* profite al la landoj de la Eŭropa Unio kiuj tiel estus instigataj realigi iom post iom tiun konverĝon. La alternativo al protektismo kaj al kompensaĵoj estas simpla: aŭ sperti ke iuj aliaj trudos al ni siajn socialajn kaj ekologiajn decidojn, aŭ trudi la niajn. La liberkomerco signifas do la morton de la elektlibereco pri la sociaj kaj ekonomiaj sistemoj.

* Vd Bernard Cassen, “Inventer sensemble un “protectionnisme altruiste” [Kune inventi “altruisman protektismon”]”, Le Monde diplomatique, februaro 2000.
Rekonstrui internan merkaton sur stabilaj fundamentoj

TION MONTRAS LA ripetaj fiaskoj de ĉiaj provoj konstrui “socialan Eŭropon”, la granda iluzio de la socialistoj kaj ekologiistoj, aŭ tutsimple por atingi impostan harmoniigon. Sen disponoj kapablaj puni la strategiojn de sociala, imposta kaj ekologia dumpingo, la leĝo de la plej malalta propono trudiĝas. La kombino de liberkomerco kaj de mona rigideco de la eŭro necesigas, el vidpunkto de la entreprenistoj, la kontraŭleĝan enmigradon. La “senpaperulo” ne estas kovrita de la ekzistanta sociala juro. La enmigrado fariĝas tiam ekvivalento de fakta devaluto de malmuntado de la socialaj rajtoj pro la premo de la importita konkurenco.

Kion ajn diras la registaroj, la reveno al protektismo fariĝas neevitebla.* Ĝi tute ne estas negativa faktoro kaj povus ebligi rekonstruadon de la interna merkato sur stabilaj fundamentoj, kun forta plibonigo de la pagpoveco de la mastrumejoj kaj de la entreprenoj.* Pro tio ĝi estos grava elemento por daŭrema eliro el la nuna krizo, kaj devas esti kiom eble plej rapide centra punkto de publika debato sen totemoj nek tabuoj.

* Vd Frédéric Lordon, “La ‘menace protectionniste’, ce concept vide de sens [La “protektisma minaco”, tiu koncepto sensenca”], (“La pompe à phynance”, retejo de Le Monde diplomatique).
* Vd pri tio Karlo Markso: “Parolado pri la demando de liberkomerco”, kun antauparolo de Frederiko Engelso, trad. de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia, Embres-et-Castelmaure, 2009, 7,50 €. -vl

Jacques SAPIR.

Mil kaj unu manieroj...

Protekstismo ne signifas nur dogantarifojn, ĝi havas ankaŭ aliajn formojn:

Kvotojn. Importadoj estas limigitaj. La plej konata kazo estas tiu de la teksaĵoj kun la Diversfibra Interkonsento [Accord multifibre en la franca] (valida ĝis 2005) kiu difinis plafonon de importado al Eŭropo por ĉiu unuopa produkto kaj por ĉiu unuopa lando. Ĝia malapero montriĝis per ega altiĝo de la ĉinaj importoj — malprofite al tiuj el Tunizio kaj Maroko... Ĝis majo 2008, la Eŭropa Unio trudis kvotojn por ukraina ŝtalo.

Leĝoj limigantaj la investojn de eksterlandaj entreprenoj. La plej multaj landoj posedas leĝaron kiu protektas la sektorojn ligitajn kun nacia defendo, kies kampo etendiĝis, ekde la mezo de la 2000-aj jaroj. Vaŝingtono malpermesis, en 2005, la aĉeton de la usona petrolkompanio Unocal fare de la ĉina grupo Cnook, kaj en 2006, tiun de P & O (kiu posedis la havenojn de Novjorko, Baltimoro, Filadelfio) fare de societo de Dubajo.

Sanaj aŭ teĥnikaj normoj. Temas kelkfoje pro protektado de la konsumanto (malpermeso de hormonigita bovviando en Eŭropo). Ofte la ŝtatoj defendas siajn proprajn merkatojn, en formo de sannormoj (en Japanio la maniero konservi nutraĵojn blokas la eniron de tri el kvar kampkulturaj produktoj), de teĥnikaj normoj (telekomunikadaj normoj en Ĉinio aŭ elektronikaj materialoj en Usono ktp).

Savklaŭzoj en urĝo-situacioj. Lando, kiu konsideras iun el siaj produktadoj minacata, povas fari, por donita periodo, disponojn de limigo de importadoj per tio ke ĝi ĉu malpermesas ilin ĉu impostante ilin per fortaj doganaĵoj, kiel Barato decidis pri ŝtalo, fine de 2008.

Eldoganigo. Devo montri komplikajn administraciajn dokumentojn. La proceduroj estas pezaj kaj la blokado de la varoj ĉe la dogano longa.

En Francio, tiu sistemo estis starigita por redukti la importadojn de japanaj vidbendiloj, eldoganigataj en Potevo* en 1982.

* France: Poitiers [elparolu: pŭatje’], urbo malproksima de la grandaj havenoj. -vl

Subvencioj por produktistoj. La terkulturistoj de la riĉaj landoj estas tre larĝe subvenciataj, ankaŭ certaj industrioj: Vaŝingtono kaj Parizo helpas al siaj aŭtomobilkonstruistoj instalitaj sur ilia teritorio. Boeing kaj Airbus akuzas sin reciproke pro ricevo de publikaj sumoj (de 10 ĝis 20 miliardoj da eŭroj inter 2000 kaj 2006).

subvencio al aĉetantoj. Oni donas financajn faciligojn (pli facilajn kreditojn, ekzemple) al la klientoj. Komence de 2009, Francio disponigis 5 miliardojn da eŭroj por la aĉetontoj de la aviadiloj Airbus.

Devaluto de la mono. Ĝi ebligas vendi varojn je malpli alta prezo (do pli konkurencive), dum la importataj produktoj fariĝas pli multekostaj (kaj do malpli konkurencivaj). Ĉinio estas akuzata — prave — manipuli sian monon, tre nete subtaksatan. Ankaŭ Vaŝingtono lasis sian monon malaltiĝi, malprofite al la eŭro.

Imposta dumpingo. La registaroj reduktas la impostojn pagendajn de la entreprenoj. Tio povas iri de kvoto nulo en Estonio ĝis 12% en Irlando, kontraŭ mezuma kvoto de 28,6% (en 2006) en la landoj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD). Sen forgesi la impostparadizojn tra kiuj trairas la kontoj de multaj multnaciaj konzernoj.

Sociala dumpingo. La registaroj de la riĉaj landoj reduktas aŭ nuligas socialajn kotizojn: tiuj de la malriĉaj aŭ sojlaj landoj konservas tre malaltajn socialajn normojn (en la ĉinaj minejoj, ekzemple).

Revoj pri nutraĵ-memsufiĉo en Saŭda Arabujo

S-ro Lennart Bage, ĵusa prezidinto de la Internacia Fonduso de Agrokultura disvolvo (IFAD), UN-institucio, deklaris la 18-an de februaro, ke la nutraĵoferto en longa periodo ne kapablas kontentigi la postulon, kaj ke, en 2008, “pliaj cent milionoj da homoj aliĝis al la vicoj de la plej malsatuloj”. En tiuj kondiĉoj, agrokulturo iĝis strategia afero, kaj lando kiel Tajlando provas plej taŭge uzi sian “blankan oron”, rizon. La importantaj landoj, ekzemple Saŭda Arabujo, pripensas kiel certigi sian nutrosekurecon, kaj hezitas inter pluraj vojoj.

LAŬLONGE de la dezerta vojo, kiu kondukas de Rijado al Kharj sin sekvas fabrikoj por daktilo-transformado; tio memorigas, ke Saŭda Arabujo estas la plej granda tutmonda produktanto. Ĉe la enirejo de la urbo, granda panelo anoncas aviadil-bazon “Princo Sultano”, konatan pro tio, ke ĝi enhavis ĝis 2003 usonajn soldatojn. Kelkajn kilometrojn poste, vojo kondukas al gardita pordo super kiu legiĝas surskribo: “Al-Safi, la plej granda integrita farmo pri prilakta bredado en la mondo”. Nian veturilon oni seninfektigas antaŭ ol permesi daŭrigi la veturon. En la akceptejo estas ekspoziciata fotokopie paĝon de Guiness-libro pri rekordoj de 1998 pri la farmodomo kaj ĝiaj 3 500 hektaroj (ha) kaj 24 000 bovinoj — hodiaŭ 37 000. Origine importitaj el Kanado, la dukoloraj holstein-rasaj bovinoj estas artefare fekundigitaj. Masklaj bovidoj estas buĉitaj por viando, kaj la bovidinoj iĝos laktoprovizantoj.

Adaptiĝo al la klimato ne estis facila. Malvarmigiloj tenas temperaturon sub 27° C en la bovinejoj; moveblaj paneloj protektas la bruton kontraŭ tro varma suno; melkado estas aŭtomata, kontrolata de komputilo. En la sama loko troviĝas la fabriko de laktaĵoj, ankaŭ aŭtomata, gvidata de la franca firmao Danone, partnero de la projekto de januaro 2001. La farmo produktas jare 220 milionojn da litroj kaj kovras ĉirkaŭ trionon de la tutlanda konsumo.

La kompanio Al-Safi naskiĝis el cerbo de viziulo, mortinta antaŭ du jaroj, Princo Abdallah Al-Fayçal, pliaĝa frato de la nuna ministro pri eksteraj aferoj. Tiu, kiu revis altiri glacimontojn el la Norda poluso por certigi la akvo-provizadon de sia lando, donacis al la reĝlando ties lakto-memsufiĉon. “Ni atingas tre bonajn rendimentojn: meze 33 litrojn tage por unu bovino, super la internaciaj niveloj, klarigas s-ro Karim Manssour, juna ĝenerala direktoro de Al-Safi-Danone. Ni havas 30 000 vendopunktojn, 25 deponejojn en Arabujo, 5 en la Golfo, branĉon en Jordanio, alian en Jemeno, kaj ni havas projektojn en Libano kaj Sirio. La kompanio havas 2 500 laboristojn [al kiuj aldoniĝas 1 000 laboristoj en la farmodomo, de kiu Danone ne estas partnero]. Kvarono de la dungitaro estas barata, kvarono saŭdaraba. Arabigo de la dungitaro estas defio: malfacilas trovi nacianojn por manlaboroj; sed ni strebas venigi ilin el la malriĉaj regionoj, ĉefe sudo kaj oriento.”

El ligna kabano leviĝas vapornubo. Ĉar la pumpita akvo eliras 70-grade varma. En la komenco, oni trovis akvon je nur 200 metroj. Nun oni devas fosi ĝis 2 000 metroj! S-ro Manssour diras: “Antaŭe ni surloke kultivis furaĝon, sed ni delokis la kampojn je 200 km for, por ne elĉerpi la akvotavolon. Ni ankaŭ havas akvoreciklan politikon.” Bredado, li asertas, konsumas nur 3 aŭ 4% de la akvo, dum agrokulturo konsumas 80%.

Malmultaj homoj scias tion: Saŭda Arabujo aliformiĝis en la 1980-aj jaroj en gravan tritikproduktanton. La respondeculoj garantiis al la agrokulturistoj prezon pli altan ol tiun de la monda merkato, kaj memsufiĉo estis atingita jam en 1984. La prisemitaj areoj pasis de 67 000 ha en 1980 al 907 000 en 1992. Rendimento pliboniĝis: 2,12 tunoj hektare en 1980, 4,7 tunoj en 1988, kaj 5,19 tunoj en 2005 (kompare kun 6,98 en Francujo, 5,3 en Aŭstrujo aŭ 4,22 en Ĉinujo). Privataj kompanioj kreiĝis kaj gajnas gravajn profitojn. En 1993 la produktado atingis sian maksimumon: 5,3 milionojn da tunoj, kaj la eksportaĵoj preterpasis 2 milionojn da tunoj. Tiam la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo (ONA) gratulis tiujn rezultojn.

“Ni fariĝis la unua akvo-eksportanto de la regiono”

TRITIKO meze de dezerto? Kvankam la reĝlando ne konsistas nur el dezertaj teroj kaj havas, aparte en la nordo kaj en la sudo, verdajn regionojn, tamen dekmiloj da hektaroj produktantaj tritikon estis vere konkeritaj el sablo... Por kompreni, necesas reiri al la 1970-aj jaroj — al la nafto-prezaltiĝo post 1973. La Tria Mondo tiam revas pri “Nova Internacia Ekonomia Ordo”; Okcidento minacas uzi la “nutraĵarmilo”: ĉesi eksportadon de tritiko aŭ lakto al landoj “malamikaj”. . Multaj registaroj, eĉ tute ne progresismaj, asertas sian volon certigi sian aŭtonomion. Inter ili, Saŭda Arabujo. Tiamaj oficialaj broŝuroj esprimas tiun volon per vortoj ne tre malsamaj de tiuj de landoj kiel la “socialista” Alĝerio*. La mono de nafto ŝajnas malfermi ĉiujn pordojn, inkluzive tiun de amasproduktado de tritiko kaj lakto...

* Vd ekzemple: Historio de saŭda tritiko (en araba lingvo), Societo de la informa centro, Rijado, 1988.

“Ni fariĝis la ĉefa eksportanto de akvo en la regiono klarigas ironie agrokultura inĝeniero, kiu ne volas diri sian nomon. Ni produktas tritikon kaj legomojn, kiujn ni vendas al niaj najbaroj kaj kiuj elĉerpas niajn akvorezervojn”. De jaroj, kun aliaj kadruloj, li provas atentigi la regantojn. Vigla debato okazis inter tiuj, kiuj favoras la nutraĵsekurecon kaj tiuj, kiuj deziras unue protekti la akvorezervojn de la lando. Fine, koncerne tritikon, la duaj venkis. Rijado decidis malpliigi iompostiome la subvenciojn al la loka produktado, ĝis ilia plena forigo en 2016. Ĉi-jare, la unuan fojon de 25 jaroj, Saŭda Arabujo aĉetos 300 000 tunojn da tritiko sur la monda merkato.

Vicministro pri agrokulturo, D-ro Abdullah Al-Obeid ne parolas ŝablone, male al aliaj politikuloj. Tiu eksmembro de la delegacio por intertrakti aliĝon — efektivan jam de 2005 — de lia lando al la Monda Organizo pri Komerco (MOK), volonte rekonas: “En la ministrejo, ni opiniis, ke prefere ni tenu tritik-produkton. Ni estis atingintaj altajn rendimentojn, ĉefe en la nordo: 80 ĝis 100 kvintalojn hektare; en tiu regiono ekzistas malpli da problemoj pri akvo. Ni volis konservi tie produktadon”.

S-ro Turki Fayçal Al-Rasheed gvidas gravan agrokulturan kompanion, Golden Grass inc. Dum li plenumas unu el siaj kvin ĉiutagaj preĝoj, ni konsultas lian sinprezentan libron kaj legas liajn artikolojn kaj deklaraciojn. Li ĉeestis kiel observanto la lastajn parlamentajn elektojn en Kuvajto kaj estas favora al starigo de parlamenta sistemo en Saŭda Arabujo.

Li dividas kun s-ro Al-Obeid rezervojn: “ĉiuj, eĉ Usono, havas problemojn pri akvo. Tamen ni devas plu kultivi. Tio ebligas helpi la malriĉajn kamparajn zonojn kaj helpas nin mastri la agrokulturajn modernajn teknologiojn akvoŝparigajn. Estintus pli bone ligi la subvenciojn al dungo de loka saŭda laboristaro.” Ĉefaj perdantoj de la ĉesigo de tritiksubvencioj, multaj negocantoj ne partoprenis la Agrikulturan Foiron en novembro 2008.

La strebo al memsufiĉo daŭre maltrankviligas la saŭdajn respondeculojn. “La nutraĵkrizo de la printempo 2008, klarigas s-ro Al-Obeid, estis alarmilo. Saŭda Arabujo estas neta importanto de agrokulturaj produktoj, aparte rizo, maizo, sojo... Tio instigas la reĝlandon investi eksterlande. Ni sendis delegaciojn formitajn el oficialuloj kaj respondeculoj de la privata sektoro en Turkujo, Ukrainujo, Egiptujo, Sudano, Tajlando, Filipinoj, Vjetnamo, Etiopio, Uzbekistano. Tiuj vizitoj estis tre favore akceptitaj surloke.” Li neas ĉian koloniigan volon kaj bedaŭras la imagojn de la internacia gazetaro: “Ni volas investi eksterlande en agrokulturo, sed ni ne deziras akapari la tutan produkton, tute male. Ni intencas plivastigi la kulturitajn areojn kaj ni garantios, ke parto de la produkto restos en la akceptolando.”

La timo de amasa investado de la Golfolandoj en agrokulturo de la Sudo estis, en la pasintaj monatoj, sur la ĉefpaĝo de ĵurnaloj. “La ruée vers les terres arables” (Sinĵetego al la kultureblaj teroj) estis titolo de artikolo en Le Monde (13 decembro 2008), kiu enhavis mapon de la Neregistara Organizaĵo (NRO) Grain kaj asertis, ke Saŭda Arabujo estis aĉetinta 1 610 117 hektarojn (kia precizeco!). Alia artikolo “Ces Etats qui accaparent les terres agricoles en Afrique” (Tiuj ŝtatoj, kiuj akaparas la agrokulturajn terojn en Afriko), denuncis la retejon Afrik.com la 12-an de decembro. “Main-basse sur les Terres agricoles” (Rabado de la agrokulturaj teroj) estas klarigo fare de mezlerneja instruisto al siaj lernantoj, sur sia blogo*.

* http://tribouilloyterminales.over-b....

Kiel kutime, kiam ideo fariĝas banalaĵo en la amaskomunikiloj, oni povas esti certa, ke ĝi estas malĝusta, aŭ almenaŭ troiga. Por tion mezuri, sufiĉas pridemandi saŭdajn negocistojn koncernatajn pri agrokulturo.

Ĉu Sudano estos la tritik-grenejo de la araba mondo?

“ONI MULTE elvokas investojn en Sudano, konfesas s-ro Al-Rasheed, kiu verkis plurajn tiutemajn artikolojn en la loka gazetaro. Tiu lando disponas multajn atutojn: vastegan kultureblan areon, el kiu nur 20% estas uzata; abundan akvon — pluvo kaj Nil-rivero; favoran klimaton.” Jam en la 1970-aj jaroj Sudano estis prezentata kiel la “grenejo de la araba mondo”... “Tamen, daŭrigas s-ro Al-Rasheed, multaj estas la malhelpaĵoj: krom la malriĉeco de la sudana agrokulturo, ĝia manlabora karaktero, ĝia teknika postrestado, ne ekzistas klara reĝimo pri proprieto; la proponataj teroj troviĝas en naftozaj regionoj — do estas ebleco de baldaŭa eksproprietiĝo -; infrastrukturoj estas tute ne disvolvitaj, ktp... Kiam ĉio tio estos solvita — tio estas respondeco de Ĥartumo-, ni povos investi. Ne estos morgaŭ...” En februaro la saŭda privata firmao Hadco anoncis aĉeton de teroj en Sudano, sed por konduki testojn pri tritik- kaj maiz-kulturado. La alia ofte elvokita “eldorado”, Egiptujo, estigas en s-ro Al-Rasheed la samajn rezervojn. Kaj koncerne Azion, ĝi ŝajnas vere tre malproksima.

La privataj investaĵoj de eksterlandanoj en la agrokultura sektoro havas longan historion. Jam de pluraj jarcentoj la okcidentaj landoj ĉeestas en siaj ekskolonioj kaj la sendependiĝoj ne vere ŝanĝis la aferon. La prezkresko de agrokulturaj produktaĵoj fine de 2007 kaj komence de 2008, kvankam ne longtempa, certe akrigis enviojn. Sed ideo kaj realigo estas malproksimaj, kaj estas troigo denunci la kolonian mastriĝon de la Golfo-landoj al la agrokulturaj teroj de la mondo.* Des pli ĉar temas pri privataj investantoj, kiuj, se ili kultivos tritikon aŭ rizon, vendos ĝin sur la monda merkato por plej bone profiti. Estas dubinde, ĉu ili rezervos la produktaĵon por sia originlando.

* En deklaroj publikigitaj de la Wall Street Journal(“UN food chief warns on buying farms”), 10 sept. 2008, s-ro Jacques Diouf, ĝenerala direktoro de NAO, avertis la Golfo-ŝtatojn kontraŭ senpera aĉeto de eksterlandaj teroj: “Investoj en agrokulturo estas la sola rimedo por malaperigi malriĉecon (...) Sed mi ekmaltrankviliĝas kiam oni komencas aĉeti terojn tra la mondo”.

La NRO Grain listigis la agrokulturajn investo-projektojn de diversaj landoj en 2008. Por Saŭda Arabujo kaj la Golfo-landoj, temas preskaŭ nur pri intencoj, vizitoj, deklaroj, pli ol subskribitaj kontraktoj. Eĉ la interkonsento, prezentita kiel subskribita de la saŭda grupo Ben Laden kun Indonezio (4,3 miliardoj da dolaroj por disvolvi 500 000 ha de basmati-rizo, aparte ŝatata de la saŭdaj konsumantoj) ŝajnas esti nur projekto. Kaj la financa krizo, kune kun la retroiro — eĉ se provizora — de la prezoj de agrikulturaj produktoj, ankaŭ limigos multajn apetitojn.

Kun rapide kreskanta loĝantaro, akvotavoloj poluciiĝantaj aŭ elĉerpiĝantaj — ankoraŭ farenda estas la detala tabelo de la reĝlanda tiukampa riĉaĵo — , la projektoj por raciigi la konsumon, kaj la konstruo de novaj uzinoj por sensaligo de mara akvo ne sufiĉas por sekurigi akvoprovizon de la lando*. Ĉar neniu plu parolas pri transporti glacimontojn el la Norda poluso, la reĝlando devos trovi novajn rimedojn por certigi sian nutrosekurecon.

* Vd “Le secteur de l’eau en Arabie saoudite”, ambasadejo de Francujo en Saŭda Arabujo, Ekonomia misio, 22 novembro 2008. La datumoj estas tiuj de 2006.

Alain GRESH

Vivi por kompreni

Oni konas Germaine Tillion (1907-2008) pro ŝia agado de rezistado kaj kiel deportito dum la dua mondmilito. Oni ne forgesas ŝiajn intervenojn dum la milito de Alĝerio: ŝi denuncis torturon, klopodis por malhelpi ekzekutojn kaj la blindajn atencojn kontraŭ la civila loĝantaro. Oni konas ankaŭ ŝiajn grandajn librojn pri nordafrika etnologio (“La haremo kaj la kuzoj”[1], “Iam ekzistis etnografio”[2]) kaj pri moderna historio, pri la naziaj koncentrejoj (“Ravensbrück”) aŭ pri la milito de Alĝerio (“La kompletigaj malamikoj”[3]). La malfermo de ŝiaj arĥivoj, post ŝia forpaso en aprilo 2008, ebligis malkovri ankoraŭ alian vizaĝon de Tillion: tiun de teoriisto pri prihomaj sciencoj. Plurfoje ŝi estis planinta verki pri la maniero laŭ kiu oni progresas dum ilia lernado. Ŝi eliris el konstato simpla kaj persona: ŝia kompreno de la loĝantaro ŝaŭia[4], en la Aŭreso de Alĝerio, ĉe kiu ŝi vivis inter 1934 kaj 1940, dependis same de la observoj kiujn ŝi povis fari surloke kiel de ŝia sperto, unuavide tute malsama, de deportito en koncentrejo. Ŝi tiris el tio la konkludon ke en prihomaj sciencoj la identeco de la klerulo estas ne malpli decida ol la scio kiun li akumulis: la persona travivaĵo estas tio kio determinas la kvaliton de la studaĵo. Tiu malkovro, formulita komence de la 1960-aj jaroj, ne bone kongruis kun la spirito de la tempo: oni revis tiam pri prihomaj sciencoj same objektivaj kaj senpersonaj kiel la natursciencoj. Ni publikigas ĉi tie eltiraĵon el tiuj nepublikigitaj tekstoj. Ili ĉiuj estas kolektitaj en volumo (“Fragments de vie”, Le Seuil, Parizo, 2009, 21 eŭroj) kiu rakontas kiel vivsperto orientas sciencan praktikon.

Tzvetan TODOROV.

EN 1934 MI havis nenian sperton kaj mi sciis tion. Por akiri tiun sperton, por deĉifri la novajn faktojn kiujn mi havis sub la okuloj, mi devis unue kolekti multegajn donitaĵojn. Ĉar por kompreni oni devas unue lerni, kaj se eblas, lerni laŭorde. La socisciencistoj kaj la historiistoj troviĝas en la sama situacio: ili disponas pri faktoj, do pri efikoj. Sed kio gravas, tio estas la kaŭzoj. Kiam oni devas elekti aŭ inventi kaŭzojn por la efikoj longe kolektitaj, necesas kribri. Kaj kiu gvidas tiun kribradon (ĝi nomiĝas kompreni)? Nenio alia ol la spertoj propre akiritaj.

Mi devis poste lerni ke ekzistas nur unu valora sperto por ĉiu el ni, tiu kiun ni sentis en niaj propraj nervoj kaj en niaj propraj ostoj. De la plej banala sperto kiun ĉiu homa estulo konas aŭ kredas koni — malsato — ĝis la plej alta sperto — tiu de la disŝiraj konfliktoj en kiuj personeco firmiĝas aŭ detruiĝas-, nenio, absolute nenio inventiĝas. Kompreni, imagi, diveni, tio estas asocii laŭ la neelĉerpeble diversaj modalecoj sentojn akiritajn per la sperto, kaj akiritajn nur per la sperto... La tuta meĥaniko de nia klereco similas al la skribitaj notoj de muzika particio, kaj nia sperto de homa estulo estas la sona gamo sen kiu la particio restas morta. Kiom ekzistas da historiistoj, da psiĥologoj, da etnologoj — la specialistoj pri la homo — kiuj, kiam ili kunigas siajn slipojn, similas al denaska surdulo kiu kopias la diesojn kaj bemolojn de sonato?

Ni havas aliron nur al unu homa estulo — ni mem — kaj ne eblas inventari la aliajn, se ne per rilato al tiu unua inventaro kiun ni povas trovi nur en ni. Se oni ne konas sin mem, oni neniam konos iun ajn. Kaj ĉu mi kuraĝu diri ke oni konas sin nur per uzado? Uzado de ni mem, estas vere, kiu komencis ĉe nia naskiĝo kaj kiu povas, pro tio, simili al la intuicio por la maloftaj estuloj kiujn ĉiu sperto instruas.

Post dek-kvar monatoj da ĉelo mi estis deportita al koncentrejo Ravensbrück, mardon la 19-an de oktobro 1943, kun ĉiuj miaj manuskriptoj. Tiam, kaj nur tiam, mi refaris miajn lecionojn pri “humanismo”, kaj mi lernis pri krimo kaj krimuloj, sufero kaj suferantoj, malkuraĝo kaj malkuraĝuloj, pri timo, malsato, paniko, malamo, aferoj sen kiuj oni ne havas la ŝlosilon por la homeco, ĉar ĉio ĉi, en larva stadio, rampas en ĉia ajn socio, sed oni lernas identigi ĝin nur kiam oni longan tempon rigardis la plenkreskan beston, feliĉan en sia haŭto.

Doni detalojn pri tiu sperto prezentas aflikton pri kiu la nura penso premegas min, sed mi ne povas konsideri tiun sperton neglektebla, mi ne povas preterlasi mencii ĝin kaj konfesi ke ekzistas du specoj de malvenko — tiu de la aliaj kaj tiu kiu dispremas nin-, du specoj de humiligo, du specoj de fremdigo, du specoj de torturo — tiu kiun ni suferas kaj tiu kiun ni trudas-, du specoj de venĝemo — tiu kiun ni sentas kaj tiu kiun ni inspiras.

Certe, mi estis instinkte sentinta la pudorojn kiuj ĉirkaŭis ĉiujn ritojn de nutriĝo en tiuj landoj kie malsato konstantas. Mi estis sentinta ilin instinkte, kaj eĉ, tre nature, adoptinta, sed mi vere komprenis ilin nur kiam, en la glacie malvarma matena krepusko, mi vidis ŝanceliĝantajn fantomojn deturni sin, ĉiuj, per sola moviĝo, por ne renkonti la rigardon de alia fantomo kiu — abrupte izolita de la aliaj — ronĝis en la duonmallumo, dum, en la silento fariĝinta totala, oni aŭdis jam nur la eksterordinaran bruon de dentoj grincantaj sur io, de lipoj suĉantaj ion, de salivo malsekiganta ion, kaj de la gloto kiu streĉiĝis kaj malstreĉiĝis por gluti ion.

Inter tiuj du periodoj mi akumulis tutan serion da konoj pri kiuj mi asertas ke ili helpis min finfari mian sciencan lernadon en proporcio almenaŭ egala al ĉiuj jaroj kiujn mi estis dediĉinta al propradira studado.

Mi insistas indiki ke la “sciencaj” rilatoj — do bazitaj sur observado de la aliaj — estas falsaj kaj neaŭtentaj: por ekkoni loĝantaron necesas samtempe “travivi” ĝin kaj “rigardi” ĝin. Pro tio, tiuj kiuj vivas devas lerni rigardi, aŭ tiuj kiuj rigardas devas lerni vivi — laŭ la elekto.

En 1946, en la periode de ekstrema elĉerpiteco kiu sekvis al mia kaptiteco en Germanio, internacia instituto petis min pri raporto de la sciencaj enketoj kiujn mi estis farinta en Alĝerio inter 1934 kaj 1940. Miaj tri ĉefaj manuskriptoj estis for kaj mia dokumentaro estis tro detalega por esti restarigebla el la memoro. Mi komencis trafoliumi la kelkajn slipojn kaj malnetaĵojn kiuj eskapis la katastrofon — kaj kiuj datis ekskluzive el la unua serio de misioj — sed sen sukcesi eviti kompari ilin mense kun la nivelo atingita per mia enketo ĉe la fino de mia dua “restado”.

Mi rimarkis jam nur la nesufiĉecon de tiuj dokumentoj — de tiuj dokumenteroj — retrovitaj en la malordo de la ruinigita kaj malplena domo, sed mi sentis min morale ŝuldanta rilate la sciencajn servojn kiuj konfidis min kaj, pro tiu ŝuldo, mi komencis restarigi la inventaron de la verkoj kiujn mi estis perdinta.

Samtempe mi restis obsedata de la zorgo pri la “publika havaĵo”: nur la sento de objektiva utilo povis ebligi al mi reagi kontraŭ konstanta korpa elĉerpiteco kaj kontraŭ tre granda manko de intereso pri la ago vivi. Nu, trans la pure formala pravigo kiu estis de mi petita, por kio tiu inventaro povus servi praktike?

Por doni al la sperto, kiun mi estis akirinta, ŝancon servi al io, mi do decidis titoli la noton kiun mi komencis skribi Metodoj de socia enketo en berbera lando*, por direkti ĝin nete al tio kion mi volis por ĝi — direkton praktikan. Kiel oni faras, fakte, kiam oni venas rekte de Parizo en la mezon de la afrikaj triboj kiujn oni estas taskita pristudi?

* Originale: Méthodes d’enquête sociale en pays berbère. -vl

MI AMBICIIS FARI seriozan raporton kompetentan kaj sekan — unuvorte sciencan — pri la materiaj kaj intelektaj problemoj kiuj troviĝis sur mia vojo, pri la solvoj kiujn mi estis elektinta, kaj pri la modifoj kiujn mi estis farinta al tiuj solvoj. Sed por retrovi tiujn memorojn pri Afriko (tiam nur kvin jarojn pasintajn), mi devis unue kun peno forigi la brulantan muron de la proksima pasinteco. Kiam mi atingis la alian flankon de la vando, tiam, apenaŭ tuŝante ĝin, ekŝprucis viglaj fontoj, torentaj, nerezisteblaj...

Dum kelkaj tagoj tiu reaperinta pasinteco intermetiĝis kiel ŝirmilo antaŭ la nespirebla nuno: en tiu ŝirmo mi reakiris spiron. Sed kiam mi volis resumi la enketon en ĝia unua fazo, la fadenoj denove implikiĝis: en unu mano, la fadeno de la scienca observado kiu kredas sin objektiva; en la alia, la kono travivita kaj pasia de la estuloj kaj de la situacioj.

Pro skolastika konformismo, pro deziro kontentigi la homojn al kiuj mi sendis tiun tekston, mi klopodis por lukti kontraŭ tiuj interferencoj — sed sen tamen sukcesi konvinki min pri la neceso forigi ilin komplete. Ŝajnis al mi (ŝajnas al mi pli kaj pli) ke, por diri ion pri la prihomaj sciencoj, la pura klereco ne povas sufiĉi, kaj ke sperto travivita, profunda kaj diversa konsistigas la nepran subtavolon de la aŭtenta kono de nia specio: oni bezonas nur vivi por konvinkiĝi ke la travivitaj eventoj estas la ŝlosilo de la observitaj eventoj... Al kelkaj turmentataj kaj maloftaj animoj estas kelkfoje donite kompreni tuj la sperton de la aliaj, sed la plej multaj homoj konas kaj komprenas nur tion kion ili persone kaj tre detale lernis. La reciproko ankaŭ veras, kaj por ĉiu, por bone koni sin, necesas lerni konsideri sian propran sperton per fremdaj okuloj. Kruelaj eraroj eviteblus se oni sukcesis larĝigi iomete tiun sistemon de duobla referenco.

Mallonge, kiam mi estis finskribinta la lastan paĝon de mia eseo, mi rimarkis, ne sen ia ĝeno, ke ĝi ŝajnis konforma, iusence, kun tio kion mi volis fari (transdoni al aliuloj manieron lerni metion), sed ne kongrua kun tio kion oni estis de mi petinta: raporto por internacia scienca revuo. Post fortranĉi la teksterojn kiuj ŝajnis al mi tro vivantaj, mi tamen alpoŝtigis kopion de ĝi-, kaj la reston de la manuskripto mi ŝovis en tirkeston kie ĝi restis.

Kiam mi komencis konfronti tiujn du vidmanierojn de unu sama pasinteco, mia celo estis restarigi lernadon en la tiel nomataj prihomaj sciencoj. Tiun lernadon mi faris unue en serio da observitaj eventoj, poste en serio da travivitaj eventoj — la unuaj observitaj kun la plej konstanta atento kaj kun skrupula indiferenteco; la duaj travivitaj pasie kaj sen domaĝi ion ajn.

Observi civilizacion, kaj observi sin mem dum oni observas ĝin, estas du aferoj tre malsamaj; inter 1934 kaj 1940, mi pensis ankoraŭ nur pri kion mi vidis, kaj pri la plej bona maniero priskribi ĝin, sed kelkajn jarojn poste, mi estis kondukita al tiu reveno al si sen kiu ne ekzistas vera observado, kaj kiun ĉiu socisciencisto devas iam fari. Kio estas la sociologio? Tio estas unue la kompleta pridubigo de tiu kiu dediĉas sin al ĝi. Nur poste li povas rigardi funkcii civilizacion, kaj li povas distingi kio, en ĝi, rezistos al la skuoj de la fluanta vivo — distingi, en la fluo, la herbojn kiun la kurento inklinas kaj tiujn kiujn ĝi elradikigos.

Kiam oni serĉas la transirojn inter la “sovaĝa pensado” (tian kian priskribas Claude Lévi-Strauss) kaj la “moderna pensado”, oni konstatas ke la sciencoj nomataj ekzaktaj kaj la sciencoj nomataj prihomaj evoluis en precize inversa direkto.

LA SOVAĜULO KREDIS ke li “partoprenas” en la universo, ke tiu aŭ tiu astro, animalo, direkto, tago de la semajno ne estas fremdaj al lia vivo, al lia esto, tiom ke li hezitis dislimi sin kun certeco disde ili (ni notu preterpase ke la sovaĝulo estas ankoraŭ amase reprezentita nuntempe, en niaj ĉefurboj — eĉ se nur per la sennombraj legantoj de horoskopoj). Aliflanke, tiu sama homo (tiom malmulte certa pri siaj limoj rilate al la planedo Marso) konsideris sin senhezite kiel alia esenco ol ĉiuj individuoj kiuj ne estis strikte parto de lia tendaro.

Hodiaŭ, la fizikistoj, la ĥemiistoj kaj la astronomoj distingas sin senhezite disde la objekto de siaj esploradoj, kaj nun estas la humansciencistoj kiuj “partoprenas”: ni diru ke, en la sciencoj nomataj ekzaktaj, kiam esploristo observas fenomenon per mikroskopo, oni distingas: la okulon kiu rigardas, la instrumenton kiun li uzas, la objekton kiun li esploras — dum nobla malvarmeco (nomata scienca) prezidas la sesion... En la prihomaj sciencoj, male, la observanto, la grandiganta lupeo kaj la mikrobo kiu baraktas sur la vitra plako estas disigitaj nur per malcertaj vandoj, dum la “eksperimento” (ofte farita tuj) kovras la mikroskopojn per humidaĵo kaj komunikas al la preparistoj la nervoziĝon de la bakterioj.

Tiu fundamenta solidareco de la observanto kaj de la observato kaj tiu malrapido percepti ĝin klarigas al ni kial, multe pli ol ĉiuj aliaj sciencoj, la prihomaj sciencoj havis grandan penon konkeri precizan terminaron liberigitan de la pezaj hipotekoj de la pasinteco: oni povas longe paroli pri ĥemio aŭ astronomio sen scii ion ajn pri la alĥemiistoj kaj astrologoj — sed antaŭ ol skribi la vorton “etnologo” kiel subtitolon de studaĵo, necesas tre bone atenti kaj tre atente difini kion oni komprenas per ĝi.

Germaine TILLION.

Negoco, amaskomunikiloj kaj homhelpo

La afrikaj militoj de Vincent Bolloré

“Se mi estas amiko de iu, tio ne signifas foreston de etiko en nia rilato”, sobre komentis s-ro Vincent Bolloré pridemandate pri la luksaj ferioj donacitaj al la prezidanto Nicolas Sarkozy en 2007. Fakte la grupo gvidata de tiu franca industriisto okupas apartan lokon en la nacia ekonomio: koncernata de la plastaj filmoj, transportrimedoj kaj energio, li disponas pri pluraj filioj, kiuj foje kontraktas kun la ŝtato. Fondita en 1822, ĉiam posedata plimulte de la Bolloré-familio, la grupo situas inter la 500 plej grandaj konzernoj de la mondo. Ĝi havas kontorojn dise sur ĉiuj kontinentoj, sed Afriko ŝajnas esti preferata. Tie tempestas industri-milito, aparte por la koncesio de havenoj, antaŭ nelonge privatigitaj. La rilatoj de la gupo kun lokaj senskrupulaj registaroj — kiel tiu de s-ro Charles Taylor en Liberio aŭ tiu de la “Francafrikano” Paul Biya, en Kameruno — ja multigis kritikojn kontraŭ li. Sed s-ro Bolloré povas kalkuli, por sin defendi, kun fortika reto de politikaj amikoj kaj kun la amaskomunikiloj, kiujn li regas.

Enketo de Thomas DELTOMBE

“Por ni, la amaskomunikiloj, li prezentas perfektan bildon de hodiaŭa heroo. Lia ligo kun la “Industri-Kavaliroj” povus forgesigi la krizon”.

Televida raportaĵo pri Vincent Bolloré, 1986*.

* “Un héritage à la Corbeille: Bolloré”, TF1, 4 februaro 1986.

LONGTEMPE la francaj amaskomunikiloj tenere konsideris la infanecan vizaĝon de s-ro Vincent Bolloré. La “Eta princo de la monfluo”, kiel oni nomis lin en la 80-aj jaroj, reprezentis la “novan kapitalismon”, la etikan entrepreniston, kiu sukcesis kunvivigi socian pacon kaj financan profitecon. Ĵurnalistaj kameraoj kaj mikrofonoj kunpuŝiĝis ĉe la respondeculo de la Ĝenerala Konfederacio de la Laboro (ĜKL) de lia paperfabriko en Odet, Bretonujo, kiu asertis ke li volas “ludi la profit-ludon” kaj preferas la “modernecon pli ol klasbatalon”.

Sed la portreto de la bretona “ora knabo” (golden boy) de la riĉaj jaroj, poste kadukiĝis. Unue, en la 90-aj jaroj, estis tiuj borso-operacioj aparte kontraŭ la Bouygues-grupo, kiuj famigis lin kiel rabeman negociston, gajnante grandajn dividendojn kontraŭ amikec-perfido. Estis ankaŭ tiu impertinente afiŝita familiareco, sur lia luksa jaĥto kaj privata jetaviadilo, kun la tiam ĵus instalita prezidanto Nicolas Sarkozy. Suspektoj, koluzioj, la miliardula anĝelo laŭ parto de la gazetaro iĝis demono*.

* Vd Nathalie Raulin kaj Renaud Lecadre, Vincent Bolloré, enquête sur un capitaliste au-dessus de tout soupçon, Denoël, Parizo, 2000; kaj Nicolas Cori kaj Muriel Grémillet, Vincent Bolloré, ange ou démon?, Hugo doc, Parizo, 2008.

Kaj nun revenas al la surfaco alia faceto de s-ro Bolloré: liaj entreprenoj en Afriko. Ene de dudek jaroj, tiu kontinento fariĝis unu el la apogiloj de grupo, de kiu ĝi longe estis la “kaŝita flanko”. Afriko reprezentas ja nur kvarono de ĝia oficiala vendosumo (1,4 miliardoj da eŭroj, el 6,4 entute en 2007). Sed, kun siaj 19 mil dungitoj, siaj 200 agentejoj dismetitaj en 43 landoj kaj la tre strategiaj instalaĵoj kiujn li regas (havenoj, transportrimedoj, plantejoj), s-ro Bolloré agas tie kiel konkeranta imperiestro, kies preferataj armiloj estas politikaj kaj amaskomunikilaj retoj.

La plej diseĥata batalo en la amaskomunikiloj estas tiu por la afrikaj havenoj, kiuj konsistigas ĉefelementon de lia loka reto de transporto kaj loĝistiko. La Bolloré-grupo ja posedas plurajn kompaniojn, kiuj prosperis dum la koloniepoko en la transport-sektoro, la transito kaj ŝarĝo-manipulado de la import-eksportaĵoj de la kontinento. La du ĉefaj estas la Société commerciale d’affrètement et de combustible(komerca societo de kargado kaj brulaĵo) (SCAC), aĉetita en 1986 kaj poste kunfandita kun aliaj branĉoj de la grupo por naski SDV-Logistique internationale; kaj SAGA, ĝemela entrepreno de la unua, aĉetita post multaj intrigoj en 1997. Krome, Bolloré kaptis la okazon de la privatig-ondo trudita al la afrikaj landoj de la internaciaj financaj institucioj (IFI), ricevante koncesion pri strategiaj infrastrukturoj ankaŭ hereditaj de la koloniepoko — kiel, en 1995, la Societo internacia pri perrejla afrika transporto (Sitarail), kiu ligas Burkinon al Ebur-Bordo, kaj, en 1999, la Camrail, fervoja kameruna kompanio, kiu ludas ĉefan rolon por malenklavigo de Ĉado kaj Centrafrika Respubliko.

Koncerne la havenajn instalaĵojn, ene de nur kvin jaroj s-ro Bolloré havigis al si tra siaj diversaj filioj, kaj foje partnere kun aliaj negocistoj, mastrumon de pluraj kontener-terminaloj ofertitaj koncesie: Dualao (Kameruno), Abiĝano (Eburbordo), Kotonuo (Benino), Tema (Ganao), Tincan (Lagos, Niĝerio), kaj antaŭ nelonge, Pointe Noire (Respubliko Kongo).

Konekte kun la ducent agentejoj de la grupo en 40 afrikaj landoj, kaj kun siaj fervojoj, kaj miloj da kamionoj, siaj milionoj da kvadratmetroj por stokigi, la havenmastrumado certigas fakte al la Bolloré-grupo timendan povon super la kontinento. Sub la pluvombrela marko “Bolloré Africa Logistics” kreita en septembro 2008, ĝi fariĝis la “unua integrita loĝistikreto en Afriko”*. Sed malantaŭ la triumfaj komunikaĵoj, estas vera milito, tiom politika kiom ekonomia, kiu okazas ĉirkaŭ la afrikaj havenoj.

* www.bollore-africa-logistics.com.

Tiel, por akiri la koncesion de Dakar-haveno, en 2007, s-ro Bolloré uzis ĉiujn siajn disponeblajn influilojn. Krom sian afiŝitan proksimecon al s-ro Sarkozy, li mobilizis s-rojn Alain Madellin kaj François Léotard por apogi sian dosieron, kaj taskis s-ron Arnaud Lagardère senkuraĝigi lian ĉefan konkuranton, la giganton de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj (UAE), Dubai Ports World(DPW)*. Li ankaŭ produktigis specialan TV-elsendon de kanalo Direct 8 apartenanta al lia grupo, pri la senegala prezidanto, kaj duoblan ĉefpaĝon en siaj tiel nomataj senpagaj gazetoj, Matin plus[fariĝinte, komence de 2008, Direct matin plus] kaj Direct soir. Kun titolo kortuŝe sobra: “Abdoulaye Wade, un grand d’Afrique” (A. Wade, afrika grandulo), (Direct soir, 20 marto 2007).

* Antoine Glaser kaj Stephen Smith, Sarko en Afrique, Plon, Parizo, 2008, pp. 96-97.

Tiuj klopodoj tamen ne rezultigis sukceson. La mastrumadon de la dakara haveno fine ricevis DPW en oktobro 2007. Kvankam li sekrete kontestas tiun atribuon, s-ro Bolloré konservas antaŭ ĵurnalistoj sian afablan mienon. Kaj ekkantas la liberalan rekantaĵon: ĉu lia malsukceso en Senegalo ne demonstras, ke, tute ne fuĝante liberan konkurencon, kiel iuj ĉiam akuzis ĝin, lia grupo plene akceptas tiun ludon? Ĉu ne estas pruvo, ke, en Senegalo kiel aliloke, ne ekzistas “gardita ĉastereno” por la francaj multnaciaj kompanioj?*. “Se oni gajnas, oni gajnas, se oni perdas, oni perdas, tia estas la negoco-vivo”, li filozofe konkludas*.

* “Planète entreprises”, Radio-France Internationale (RFI), 25 novembro 2007.
* “Bolloré répond à tout” Jeune Afrique , Parizo, 30 marto 2008.

Bela maniero silentigi la polemikojn ĉirkaŭ la atribuoj de haven-koncesioj, kiujn li mem ricevis, kiel en Dualao (Kameruno) aŭ en Abiĝano, kie la eburborda ŝtato faris la kontrakton per komuna akordiĝo (kaj en plena milito...) en 2004.

La trudita rideto de s-ro Bolloré post la ofenda malsukceso en Dakaro klariĝas ankaŭ pro alia milito, pli obtuza, sed ankoraŭ pli perforta: tiu, kiu starigas lin kontraŭ alia konkuranto, Progosa. La “interfrata” alfrontiĝo daŭras jam plurajn jarojn, fone de batalo de politik-negocistaj retoj. La ĉefo de Progosa, s-ro Jacques Dupuydauby, estas ja eksgvidanto de la SCAC, forigita kiam Bolloré reprenis la entreprenon en 1986. Laborinte ĉe Bouygues, kaj portempe relaborinte kun s-ro Bolloré, s-ro Dupuydauby denove iĝis kontraŭulo, pri la mastrumado de afrikaj havenoj, aparte en Togo.

La obstina konkurenco inter la du homoj rapide transformiĝis en jura gerilo, en Eŭropo kaj Afriko, antaŭ ol fariĝi konflikto inter klanoj: dum Bolloré estas konate proksimulo de prezidanto Sarkozy, la Progosa-grupo estas loĝata de “Chirac-anoj”*, kaj nun, inter amaskomunikila milito kaj politik-ekonomia spionaĵo, jen eksĝendarmo asertas, ke li enketis pri kunlaboranto de s-ro Dupuydauby laŭpete de la societo pri ekonomia spionado GEOS mandatita de s-ro Bolloré*. “Mensogoj, kalumnioj, trompoj!”, oni krias ĉe Bolloré. Videble, la “negoco-vivo” ne estas nur afero de ĝentlemanoj.

* Michel Dupuch, eksa priafrika konsilanto de Jacques Chirac, estas administranto de Progosa; s-ro Rémy Chardon, eksa stabodirektoro de la Parizo-urbestro, estas la plenum-vicprezidanto; s-ino Brigitte Girardin, eksa ministro pri eksterlanda kunlaborado, estas prezidanto de la Progosa-fondaĵo — kiu subtenas la Chirac-fondaĵon, fokusitan sur la daurigebla disvolvado kaj dialogo de kulturoj.
* Patrick Baptendier, “Allez-y, on vous couvre!”, Edition du Panama, Parizo, 2008.8

La afrikaj havenoj estas tiom dezirataj, ĉar ili ja konsistigas valoregajn politikajn kaj ekonomiajn povofontojn: danke al ili — doganoj devigas — multaj ŝtatoj enspezas; oni ankaŭ povas kontroli la en- kaj el-fluoj, kio estas utilega datumo. “Afriko estas kvazaŭ insulo, ligita al la cetera mondo per maroj klarigis kunlaborinto de Bolloré-grupo en 2006. Do kiu tenas la gruojn ankaŭ tenas la kontinenton*!”. Tiu tenado estas des pli grava, ke la alveno en Afriko de novaj landoj, kiel ekzemple Ĉinujo, donas profitesperon al tiuj, kiuj regos loĝistikon, transiton kaj varotransporton.

* Vd Anne Valérie Hoh kaj Barbara Vignaux, “L’Afrique n’est plus l’eldorado des entreprises françaises”, Le Monde diplomatique, februaro 2006.

Tre bone instalita en tiu sektoro, la Bolloré-grupo regule publikigas rekordajn rezultojn. “En Okcidenta Afriko, niaj merkat-partoj estas ĉirkaŭ 50 ĝis 70% koncerne kakaon kaj kotonon, ĝoje klarigas s-ro Dominique Lafont, ĝenerala direktoro pri Afriko de la grupo. En Orienta Afriko, ili estas pli proksimaj al 15 ĝis 30%. Sed ĉie ni estas la ĉefa operacianto.” La konzerno ankaŭ subskribas multajn kontraktojn en la sektoroj nafto-, minej- aŭ industri-loĝistiko kun Total en Angolo, Kameruno kaj Kongo, kun Areva pri uranio en Niĝero; por orminejoj en Burkino aŭ elektrofabriko en Ganao, ktp...

Same kiel por ĉiuj siaj afrikaj aktivaĵoj, s-ro Bolloré uzas siajn retojn por akiri kontraktojn. “Oni konas ĉiujn ministrojn tie, diras la ĝenerala direktoro de la grupo Gilles Alix. Ili estas amikoj. Tial kelkfoje — mi parolu klare — oni proponas al ili, kiam ili ne plu estas ministroj, eblecon fariĝi administrantoj en unu el niaj filioj. Estas por “savi al ili la vizaĝon”. Kaj oni scias, ke ili povas iam denove esti ministroj*”. En Gabono la grupo, kiu deziregas la gigantan minejon Belinga, baldaŭ ekspluatota de la ĉinoj, starigis la filinon de la prezidanto Omar Bongo, Pascaline, kiel ĉefon de la filio Gabon Mining Logistics. Forta pro tiuj multaj subtenoj, Bolloré laboras harmonie kun la amikaj registaroj, laŭ la pura tradicio de “Francafriko”*

* “Le groupe français, refuge des ministres retraités”, Libération, Parizo, 17 oktobro 2008.
* Francafriko: Reto de ekonomiaj, politikaj kaj militistaj interesoj, premgrupe agantaj en Francio kaj Afriko por akapari la krudmaterialojn kaj la Publikan Helpon por Disvolvado. Vd François-Xavier Verschave, La Françafrique: Le plus long scandale de la République, Stock, 1999 (jmc).

Ankaŭ en Francujo la grupo varbas delonge influajn homojn. Unu el la plej konataj estas verŝajne s-ro Michel Roussin, unu el la “s-roj Afriko” de la grupo de pli ol dek jaroj. Li estis rimarkita pro sia libro pri Afriko publikigita en 1997, en kolekto gvidata de la bofrato de s-ro Bolloré, la eksministro Gérard Longuet*. Sed precipe kiel eksa altkadrulo de la franca spionservo, eksa fidindulo de s-ro Jacques Chirac kaj eksministro pri eksterlanda kunlaborado, s-ro Roussin, cetere vicprezidanto de la Internacia fako de la Entrepreno-movado de Francio (MEDEF), ja interesas s-ron Bolloré.

* Michel Roussin, Afrique majeure, Editions France-Empire, Parizo, 1997.

Malfacilas malimpliki la multajn konektojn ekzistantajn inter la grupo, heredanto de la koloniepokaj trustoj kaj de la “francafrikaj” retoj, kaj la francajn politikajn respondeculojn. Same kiel aliaj konzernoj, ĝi ricevas apogon de la regantoj por sia merkatkonkero de la kontinento, la prezidanto de la Respubliko aŭ la ministroj ja volonte vojaĝas al Afriko por apogi francajn industriĉefojn ĉe siaj samranguloj. Oni konas la dekstrulajn amikojn de s-ro Bolloré, sed oni notu ke la socialista deputito Jean Glavany estas, apud Alain Minc, en la strategia komitato de la grupo.

Krome, la afrikaj aktivaĵoj de la Bolloré-grupo profitas, nerekte, el certaj publikaj disvolvo-helpaj programoj por infrastrukturo, kaj rekte el publikaj kontraktoj. Tiuj lastaj koncernas “etajn sumojn”, proteste diras s-ro Bolloré al sia oficiala biografiisto, kaj nur en la sektoroj, kie neniu volas iri; ekzemple en afrika transport-sektoro, kie ni estas solaj. Ĉio tio reprezentas kelkajn dekojn da milionoj da eŭroj, t.e. malpli ol 1% de nia vendosumo*. Kvankam etaj, tiuj publikaj kontraktoj — aparte kun la ministrejoj pri eksterlandaj aferoj aŭ pri defendo — ĝenerale dependas de strategiaj interesoj. Kiam Francujo sendas — aŭ rehejmenigas — soldataron en Afriko, kiel en operacio “Licorne” en Eburbordo*, la multaj filioj de la Bolloré-grupo aspektas ofte nemalhaveblaj. “Ĉiuj operacioj estas realigataj en plej granda sekureco kaj sekreteco.” oni povas legi presite super bildo de kirasveturiloj, sur reklamfolio de la “defendo”-branĉo de SDV...“Referenca aganto en la tuta afrika transport-reto”, kiel ĝi ŝatas prezentiĝi, la grupo do povas prosperi same milittempe kiel pactempe. La Unuiĝintaj Nacioj (UN) ofte uzas ĝiajn servojn kiam estas sendataj “blukaskuloj”. Kaj Bolloré intervenis kadre de la Eŭropunia armeo (Eufor) sendita en Ĉadon. En Sudano, naftoza lando, ruinigita de dumjaraj perfortoj, Bolloré-filioj, laŭ siaj respondeculoj mem, fruktodone negocas samtempe en la homhelpaj... kaj naftoindustriaj loĝistikaĵoj*.

* Jean Bothorel, Vincent Bolloré, une histoire de famille, Jean Picollec, Parizo, 2007, pp. 12-13.
* Vd Leon Koungou, “L’Union européenne s’engage à reculons, Le Monde diplomatique, februaro 2008.
* “Les bonnes affaires de Bolloré”, Marchés tropicaux et méditerranéens, Parizo, 25 januaro 2008.

La grupo tre malkaŝe informas pri siaj homhelpaj aktivaĵoj (“tre alte profitdonaj” laŭ SDV-respondeculo), sed ne ĉiam montras saman “travideblecon”. Oni ja povas miri pri ĝiaj tre bonaj rilatoj kun s-ro Denis Sassou Ngesso, kiam en fino de la 1990-aj jaroj, li revenis al la regejo de “Kongo-Brazzaville” per puĉo kaj post tre sanga interna milito*. Ankaŭ malklaraj estas la ligoj inter la grupo kaj s-ro Charles Taylor, dum la sama tempo. Kiel eblas, oni demandis sin en 1998, ke la belga societo Socfinal, de kiu Bolloré estas unu el la ĉefaj akciuloj, ricevis koncesion de vastega heveo-plantejo, en la momento kiam s-ro Taylor estis sange kaptante la regadon en Liberio?

* Vd François-Xavier Verschave, Noir silence. Qui arrêtera la Françafrique?, Les Arènes, Parizo, 2000.
Danĝeraj ligoj en Siera-Leono

SEN PRECIZE citi la nomon Bolloré, s-ro Taylor eldiris signifoplenan frazon pri siaj rilatoj, kiam li batalis antaŭ la puĉo kiu donis al li la povon: “Ne ekzistas privilegioj. Nur estas, ke la francaj negocistoj vizitis nin antaŭ la aliaj. Ili agis en danĝero. Tio klarigas, ke ili nun estas antaŭ la aliaj (...). Tio estas “kutima negoco”. Ĉar fundamente negocistoj ne havas naciecon. Ĉu ili venas de Francio aŭ de aliloke, ili interesiĝas — kaj estas tute normale — pri ligno, fer-erco, oro kaj diamantoj de Liberio*

* “Liberia: les métamorphoses d’un seigneur de la guerre”, Politique internationale n-ro 82, Parizo, vintro 1998-99, pp. 354-355.

“Ĉu vi renkontis s-ron Charles Taylor?”, demandis ĵurnalisto de Jeune Afrique en 1999 al ridetanta Bolloré. “Mi ne, mi nenion faras mem[ridetas], gvidantoj de la grupo faras la necesaĵojn por mi*. La proksimeco inter la Bolloré-grupo kaj la Liberio-registaro estis ankaŭ elvokita en 2001, kiam pluraj asocioj akuzis la konzernon partopreni en la kontraŭleĝa lignokomerco organizata de la reĝimo por financi sian malstabiligan militon en la najbara Siera-Leono. Sed la rakonto ne diras, ĉu s-ro Bolloré ankoraŭ “ridetas”, nun kiam s-ro Taylor estas persekutata de la Speciala Tribunalo por Siera-Leono en Freetown, pro militkrimoj kaj krimoj kontraŭ la homaro.

* “Nous nous conduisons en Afrique comme au Japon ou aux Etats-Unis”, Jeune Afrique, 16 februaro 1999.

S-ro Lafont firme neas ĉian ligon inter la Bollogé-grupo kaj la reĝimo de s-ro Taylor, sed aspektas malpli certa kiam oni elvokas la akuzojn kontraŭ la filioj instalitaj oriente de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK), ruinigata de translima milito. Ĉi-foje, akuzoj ne plu venas de ordinaraj asocioj, sed de fakulgrupo, kiu enketis laŭ peto de la UN-sekurec-konsilio, pri la “kontraŭleĝa ekspluatado” de la naturaj riĉaĵoj en la regiono. La UN-n ja maltrankviligas la fakto, ke la komerco de krudmaterialoj en tiu regiono “nutras” armilkomercon. Aparte temas pri koltano uzata por fabrikado de poŝtelefonoj kaj komputil-ludoj. La monda prezo de tiu erco kreskegis komence de la 2000-aj jaroj.

Sub la titolo “Faciligantoj aŭ pasivaj komplicoj?” oni legas en la unua raporto publikigita en 2001, ke SDV, 100% filio de la Bolloré-grupo, troviĝas “inter la ĉefaj maŝoj de tiu ekspluatreto de la milito. Miloj da tunoj da koltano estis ja ŝarĝitaj el Kigali, aŭ transitis tra la marhaveno Daresalamo*.” La UN-fakuloj ripetis siajn akuzojn en novembro 2001, antaŭ ol nova raporto en 2002 lokis SDV en la liston de entreprenoj, kiuj “perfortas la ĉefprincipojn de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE) eldiritajn por la plurnaciaj firmaoj.”*; kaj plia raporto, en 2003, metis SDV en la liston de entreprenoj, kiuj “ne respondis” la demandojn de la fakuloj, “kvankam ili havis sufiĉe da tempo por respondi*.”

* “Rapport du groupe d’experts sur l’exploitation illégale des ressources naturelles et autres richesses de la République démocratique du Congo” (Raporto de fakul-grupo pri kontraŭleĝa ekspluatado de naturaj kaj aliaj riĉaĵoj de la Demokratia Respubliko Kongo), 12 aprilo 2001, www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.ns....
* http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/....
* Leteroj de la 8-a de oktobro 2002 kaj de la 15-a de oktobro 2003 adresitaj al la ĝenerala sekretario fare de la prezidanto de la fakulgrupo pri kontraŭleĝa ekspluatado de la naturaj kaj aliaj riĉofontoj de la Demokratia Respubliko Kongo, http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/....

Necesis atendi ĝis la fino de 2008, kiam la konfliktoj oriente de la DRK revenis sur la tagordon, por aŭdi ion de la konzerno-respondeculoj pri la temo. Pridemanditaj de la semajngazeto Marianne (kiu, apogante sin sur la raporto de 2003, forgesis la antaŭajn, multe pli riveligajn...)*, ili finfine konsentis... nei, elstarigante la “senriproĉan” vivresumon de la nuna zono-respondeculo por la konzerno, kiu enposteniĝis antaŭ malpli ol du jaroj. Ja la seriozaj neoj ŝajnas iom superfluaj: la 25-an de januaro 2009, la eduka TV-kanalo France 5 elsendis 52-minutan dokumentan filmon “La minejoj de infero” temante nur pri koltano-ekspluatado, kaj sukcesis citi la UN-raportojn, sen mencii eĉ unu fojon la Bolloré-grupon, nek ajnan alian okcidentan plurnacian firmaon.

*Des entreprises occidentales responsables de la guerre en RDC?”, Marianne2.fr, 12 novembro 2008.

Profitante el la malatento de plej multaj ĵurnalistoj, la grupo prenis pozicion sur alia militkampo, tiu de komunikado, kie ĝi amase investis de la komenco de la 2000-aj jaroj. Regante vastan arsenalon, de la reklamindustrio (Havas) ĝis la televido (Direct 8), sed ankaŭ opinisondado (CSA) kaj la senpaga gazetaro (Matin plus, Direct soir)ĝi povas disvastigi mesaĝojn ĉion mastrante, de la koncepto ĝis la disaŭdigo. Akompanante la afrikan merkatkonkeron, la amaskomunikila “poluso” multobligas la ĉarmigajn provojn al ĉiuj gravaj decidpovantoj en la kontinento.

Tiel estas sur la TV-kanalo Direct 8, kies program-direktoro estas la filo de s-ro Bolloré, Yannick, kaj kie spekteblas ĉiumonata elsendo prezentata de s-ro Roussin mem (vidu ...). Tiel ankaŭ en la senpagaj gazetoj, kiujn la grupo disdonas, kvazaŭ flugfoliojn, al milionoj da bus- kaj metro-uzantoj. Profitante el kvazaŭ ĝenerala nescio kaj seninteresiĝo al la afrikaj landoj, Matin plus kaj Direct soir flegas la bildon de la amikaj ŝtatestroj, kiuj, plejmulte sen balota legitimeco, tenas sin ĉe la regado nur danke al subpremo interne kaj al propagando eksterlande. Per sia reklama amaskomunikila poluso, Bolloré donacas al ili, por tiu silenta milito, efikan armilon.

Tiel do Matin plus, ĵurnalo partnere farata kun fama ĵurnalo Le Monde, publikigas flatan bilancon de la 25-jara regado de la kameruna ŝtatestro Paul Biya. La Jaundeo-registaro, oni surprize ekscias, baraktas por “kreskigi la aĉetpovon” de kamerunanoj kaj “plifortigi la instituciojn por antaŭenigo de hom-rajtoj”. (Matin plus, 26 oktobro 2007). La “senpaga gazeto” ne ĝustigis sian diron en februaro 2008, kiam la “malsato-ribeloj” en tiu lando estis perforte subpremataj kaj rezultigis centon da mortigitoj.

Aparte firme enradikigita en Kameruno, sed maltrankviligata de tribunala plendo pro “korupto kaj favorismo” metita de lia konkurenculo Progosa pri la afero de la koncesio de kontener-terminalo en Duala-haveno, la Bolloré-grupo vigle flegas la internacian bildon de la prezidanto Biya. Tute senpage per siaj senpagaj gazetoj, kaj verŝajne “amik-preze” per sia reklam-filio Eŭro-RSCG, kies prezidanto Stéphane Fouks faris “fruktodonan” viziton al la kameruna prezidejo en februaro 2009.

Politik-filantropia sinteno

SED LA “komunikado” de la Bolloré-grupo en tiu lando ne haltas tie. Por sekurigi siajn poziciojn, ĝi ankaŭ flegas la lokajn ĵurnalistojn. Ses kamerunaj ĉefredaktoroj ja estis invititaj en majo 2007 al unusemajna vojaĝo en Francion, tute senpage. Kun simila malavareco, s-ro Roussin en februaro 2008 iris al Jaundeo por subskribi partnerecan kontrakton kun la Fondaĵo Chantal Biya, netravidebla strukturo pri “batalo kontraŭ aidoso” kaj karitata“valorigilo” de la tre influhava prezidant-edzino...

Direndas, ke s-ro Bolloré, en sia politik-filantropia sinteno, ofte donacas por siaj karitataj organizaĵoj, kiel ekzemple la Reto “Edukado por ĉiuj” en Afriko (Repta), gvidata de s-ro Gabriel Cohn-Bendit; li longtempe subtenis la societon de riskokapitalo por sociaj projektoj de s-ro Michel Rocard, Afrique Initiatives, hodiaŭ malaperintan. Li ankaŭ kontribuas unuopajn operaciojn, kiel sendadon en 2005 de la homhelpa misio al Niĝero, de asocio Réunir, tiam prezidita de s-ro Bernard Kouchner.

Samfonte konsidereblas la obsedo de s-ro Bolloré por la fondaĵo de s-ro Nelson Mandela. Liaj senpagaj gazetoj jam dediĉis kvar frontpaĝojn al la heroo de la kontraŭapartisma batalo, el kiuj unu “komuna ĉefpaĝo” de Matin plus-Direct soir, en septembro 2007, okaze de la pariza vizito de la sudafrika Prezidinto. “Bolloré, kiu strebas [ekonomie] disvolvi sin en Sudafriko kaj Okcident-Afriko, mem organizis la eventon, por kiu li disponigis propran aviadilon”, tiam rivelis la kulturgazeto Telerama.“Konigante la operacion per amaskomunikiloj, li flegas siajn rilatojn afrikajn... kaj franc-prezidantejajn: s-ro Sarkozy estis tre kontenta havi eblecon manpremi al la heroa simbolulo*.” Kiel atestas foto publikigita en Matin plus, la franca prezidanto plene ridetanta kontribuas, sur la pariza flughaveno, al la ĉarmiga operacio de sia amiko Vincent. Kaj por neniun malkontentigi, oni elektis la foton de s-ro Kouchner por ilustri, la 3-an de septembro 2007, la pri-Mandela-artikolon de Direct soir...

* “Le raz de marée Vincent Bolloré”, Télérama, Parizo, 6 novembro 2007.

Thomas DELTOMBE

La profetoj trompiĝas neniam

En Lake City (en la usona ŝtato Minnesota), iam septembre en la 1950-aj jaroj, la Lake City Herald publikigis artikolon pri profetaĵo de Maria Keech: la urbo, same kiel aliaj usonaj lokoj, estus detruota per ondego, sed la kredantoj estus savotaj de eksteruloj venantaj en fluganta telero el la planedo Klariono. La mondfino estis prognozita por la 21-a de la sekvanta decembro. Tiu miljarisma atendego partikulariĝis pro tio, ke ĝi estis kontrolita de skipo de socio-psikologoj, kiuj, el samtempa observado de la malvarma milito, intencis klarigi la universalajn mekanismojn de profetaĵoj, ekde la kristanismo ĝis nun.

La atendego estis vana, kaj la disĉiploj trovis bonajn kialojn por la malsukceso de la profetaĵo. La observantoj identigis samajn reagojn kiel tiujn malkovritajn ĉe malnovaj miljarismaj sektoj, pri kiuj la informoj estis malabundaj.

La millerismanoj, disĉiploj de William Miller, farmulo de Nova Anglio kiu kredis je la laŭlitera plenumiĝo de la biblia profetaĵo, atendadis tute tra la jaro 1843, sen rezigni ĝin: “Finiĝis la jaro de la mondfino. La millerismo pluis. La hezituloj senkuraĝiĝis, sed ili malmultis; tiuj estis multaj, male, kiuj plu tenis sian fidon kaj fervoron. Ili atribuis sian disreviĝon al ajna kalkula eraro. Malgraŭ la malsukceso de la profetaĵo, la fajro de fanatikeco intensiĝis. Flamoj de tiuspeca emocio ne estingiĝas pro ordono. (...) Anstataŭ malkreski sub sprono de malsukceso, la eksterigoj de lojaleco iĝis ankoraŭ pli rezolutaj ĉe la atendo de la tute baldaŭa lasta juĝo*.

* Leon Festinger, Hank Riecken kaj Stanley Schachter, L’échec d’une prophétie[Malsukceso de profetaĵo], Presses universitaires de France, Parizo, 1993, (unua eldono en 1956), p. 16.

Kiel verkintoj de Malsukceso de profetaĵo, Leon Festinger kaj liaj kolegoj evidente pensis pri la precipa peco en la originoj de la katolika eklezio, organizita el frustrata atendego de la glora kaj rapida reveno de Kristo por la lasta juĝo.

Kiam la profetaĵo malsukcesas, la kredantoj, do, ne nepre forlasas siajn senvalidigitajn kredojn: tial, ĉar la formetado de sia fido tro multekostas, ili reagas, male, kun ekstra engaĝiĝo. Ili povas tiam elpensi ĉiajn artifikojn koncerne la eventodaton — iliaj taksadoj estis eraraj — , persvadi sin pri tio, kaj intensigi sian piecon klopodante pli ol iam ajn konvinki la aliajn. Laŭ Festinger, tiu konduto paradoksa, se ne diri neracia, klarigeblas per “kogna disonanco”, morala kaj intelekta malkomforto tiel doloriga, ke la realo devas cedi antaŭ la kredo.

Ekzistas tamen aliaj konvinko-kampoj, kiel la politiko, al kiu la franca antaŭparolinto sin turnas anoncante, ke la libro prilumas “niajn reagojn al laikaj kaj politikaj profetaĵoj okupantaj plurajn generaciojn ekde 1917*. La dato de la sovetia revolucio subparolas pri kiom da atento la liberala pensulo Serge Moscovici dediĉis en sia menso al la tezoj de Raymond Aron pri “sekularaj religioj”, formulitaj sammomente kiel la verkoj pri kogna disonanco. En La opio de la intelektuloj, Aron atakis la komunismon, politikan ideologion, kiu, laŭ li, konsistigas, sub sciencaj ŝajnoj, religian kredon tute sorbiĝintan de sav-esperoj. Ĝiaj adeptoj, li substrekis, manifestas obstinan rifuzon pri la plej kulpatestaj veroj, kiel la diktatoreca naturo de la stalinismo aŭ la malriĉeco de la sovetia socio.

* Leon Festinger..., citita verko, p. 10.

La sociologo, profesoro kaj ĉefartikolisto ĉe Le Figaro, tiel atingis du celojn per sola frapo: li reguligis siajn kontojn kun siaj eksaj kamaradoj, simpatiantoj de la komunista partio, kaj, meze de la malvarma milito, li utiligis la kontraŭkomunismon de sia politika familio. Sed, kial la komunistoj estintus solaj iluziiĝi? Kiam Aron asertas, ke “la senklasiĝinta socio enhavanta socialan progreson sen politika revolucio samvaloras kiel la miljara regno revata de miljarismanoj* , kiel ne vidi, ke la religia difino de la komunismo aplikeblas al aliaj ideologioj? Tamen, la akuzanto tuj ekskluzivis tiun eblon: li elvokis siajn rilatulojn, la liberalistojn, kiel tiujn, kiuj dubas kaj havas nenian dogmon.

* Raymond Aron, L’Opium des intellectuels [La opio de la intelektularo], Hachette, kolekto “Pluriel”, Parizo, 2000 (1955), p. 276.

La analizo pri sekularaj religioj estus tamen gajninta universalecon se ĝi estus aplikita al aliaj; sed necesintus tiukaze kritiki la propran kampon, en la momento kiam ties ideologoj ne multe briladis. Tiu malforto rekte devenis de la tiam ĵusa malprospero kaŭzita de la krizo de 1929 kaj de la Granda Depresio de la 1930-aj jaroj. Kia estis la reago de la liberalistoj al tia malsukceso de la memreguliga merkato? Ili montris, rifuzante la realon, sektanajn sintenojn, ilustritajn per la fama deklaracio de la usona prezidanto Herbert Hoover, kiu spite la evidentaĵojn certigis, ĝuste meze de la depresio, ke “la prospero estas tute baldaŭa”.

Estis ankaŭ kredantoj, kiel Claude Gignoux, direktoro de La Industria Tago, en 1936, kiu asertis, ke ne kulpas la merkatoj sed la ŝtato, tro intervenisma. “Tio, kion oni nomas kapitalisma ĥaoso estas nenio alia ol malbona funkciado de organizo distordata de dudek jaroj kaŭze de senkoheraj ŝtataj intervenoj*.

* Citita de Richard T. Kuizel, La kapitalismo kaj la ŝtato en Francio. Modernigo kaj intervenismo en la 20-a jarcento, Gallimard, Parizo, 1984, p. 174.

Antaŭ la rigora malkonfirmo liverata de la realo, la liberala miljarisma obstino nutris do revigliĝon de varbado kaj la kredantoj atakadis la Novan Interkonsenton [New Deal] kaj ĉiajn socialajn politikojn. La Dua Mondmilito, kvankam naskita de la krizo, donis al ili kromajn kialojn por malaprobi la ŝtatan intervenon, oportune similigante naziismon kaj komunismon. La milito ankoraŭ ne estis finita kiam Frederiko Hajeko [ Friedrich Hayek ] ekignoris la unuan por dediĉi sin al la kritiko de la socialema ŝtato, en kiu li vidis — alia eraro — ne malpli ol la fantomon de komunismo. En 1946, li starigis la Societon Mont-Pèlerin por kunigi la klopodojn de la venkitoj. Sed kiu konis tiun diskretan klubon kiu kunigis la malmultajn ekonomikistojn rezistantajn al la dominanta kejnzismo?

Necesis pluraj jardekoj por triumfigi denove la liberalan fidon, interalie danke al la ekonomia premio, falsa Nobelo kaj vera premio, iniciatita en 1968 de la Banko de Svedio kaj donacata honore al Alfredo Nobelo: ĝi ebligis kroni ekde 1974, sinsekve de Hajeko, la liberalajn ekonomikistojn. “Ni finvenkis”* , triumfadis afekte milde la heredantoj, al kiuj la sperto ne instruis modestecon. Antaŭ ilia ĵusa kaj fine mallonga triumfo, estis malfacile vidi kiom la liberalaj kantoroj nutradis fanatikan kredon, al kiu tute ne mankis radiaj estontecoj kiel tiuj de la marksistoj. La antaŭzorgeco de la merkato estas sendube malforta substituaĵo de tera paradizo, kaj des pli ankoraŭ de ĉiela paradizo; sed ĝi sufiĉas por profetaj deliraĵoj. Ĝi taŭgas ja por klarigi tiun kuriozan konservativisman interligon inter kristanaj fundamentistoj kaj evangeliistoj de la merkato, kiu dominis la usonan politikon ĝis la fino de la prezidanteco de s-ro George W. Bush*, kaj kiu servis kiel modelo, en Francio, al la interligo de tradiciismaj katolikoj kaj liberalistoj ĉirkaŭ s-ro Nikolas Sarkozy. Kiel kompreni, ke la adeptoj de la profito estas konkordintaj tiel bone kun la adeptoj de l’ elaĉeto, alie ol per la kuniĝemo de kredantoj, kiuj, krome, havis la bonguston ne translimiĝi sur siajn respektivajn regnojn?

* Jean-Claude Casanova, Le Point, Parizo, 26-an de junio 1989.
* Vd Thomas Frank, Kial la malriĉuloj voĉdonas dekstre Kiel la konservativuloj gajnis la koron de Usono, Agone, kolekto “Contre-Feux”, Marsejlo, 2008.

Alain GARRIGOU.

KIEL NASKIĜAS REVOLUCIOJ

Ĉu la ĉina meza klaso estas revolucia?

ĈIUJ ŜAJNAS ESPERI la alvenon de la ĉina meza klaso. La okcidentaj komunikiloj, ĉar ĝi estus la “naskonto” de la civila socio, de la demokratio kaj... de novaj merkatoj; la ĉinoj, ĉar ili esperas partopreni en ĝi, kio estus promeso de moderneco kaj de persona plenumiĝo; la lokaj intelektuloj kaj ĵurnalistoj, ĉar ili vidas en ĝi la fermentadon de “ politika konsciiĝo ”; la registaro fine, ĉar ĝi signifas por ĝi sinonimon de stabileco, de laborforto kvalifikita, racia, kun reklamita konsumado.

Tiu nova socia tavolo aperis en la 1990-aj jaroj. Edukita, urbana, ĝi karakteriziĝas per aliro al la “prospereto” (xiaokang), kiu ebligas profiti la bonfarojn de la konsumsocio: tegmenton kaj sufiĉan nutraĵon — kio estis jam la situacio de la plej multaj urbanoj en la socialisma Ĉinio-, sed ankaŭ apartamenton kaj aŭton, eblecon manĝi en restoracio, ferii, ktp.

Kiom ili estas? Laŭ la elektitaj kriterioj, la taksoj povas enorme varii. Se oni limiĝas al la sola normo de enspezo kaj se oni inkludas la neoficialajn resursojn (premiojn en kontanta mono, komisiojn, nigra laboro), la nombro povas atingi inter 300 kaj 350 milionoj. Tiu grupo inkludas ankaŭ malbone pagatajn oficistojn, kun diskreta vivstilo sed kun ofte bone provizitaj bankkontoj, same kiel etentreprenistojn kaj komercistojn riĉajn — sed malbone edukitajn kaj tre dependajn de la lokaj potencoj-, terkulturistojn kaj riĉiĝintajn migrulojn — sed malestimatajn de la urbanoj-, instruistojn, kuracistojn, dungitojn de grandaj entreprenoj, inĝenierojn ktp. Se oni supermetas la kriteriojn, kiel eduknivelon, vivmanieron aŭ “politikan agemon”, la nombro malpliiĝas, kaj la nombro da elektitoj ne superas kelkdek milionojn.

Paralele kun la apero de tiu tavolo de “prospereto” evoluis retoriko kiu faras ĝin la ideala kaj dominanta socia grupo de la estonta ĉina socio. La sukceso de la “prosperetoj” estas supozata baziĝi sur la talentoj, la laboro, la edukiteco kaj konstanta zorgo progresi; ili estas konsumantoj konvinkitaj kaj postulemaj, sed saĝaj, de varoj kun alta aldonita valoro. Ili estas alvokitaj formi la soklon de tiu interna postulo kiu devas nun tiri la ĉinan kreskon. Kiel portantoj de markiloj de moderneco, “civilizitaj” en siaj manieroj kaj sia konduto, ili ludas krome la rolon de “intera grupo” por la socie suprenirantaj popolaj klasoj.

Ŝajnas ke la meza klaso plene identigas sin kun tiu imago. Ĝi flegas moralan vizion de la ekonomio kaj de la socio ĝenerale. Kontraste al la “novriĉuloj” (baofahu), ĝiaj membroj ne uzas nepotismon nek kontraŭleĝajn metodojn por sukcesi: ili estas nur honestaj salajruloj kun travideblaj enspezoj. Laŭ ili, la riĉeco estas suspektinda, ĉar oni ne povas aliri ĝin per nur siaj personaj kvalitoj.

Ilia juĝo pri malriĉuloj kaj migruloj ŝajnas esti nuancita. Laŭ ili, la ŝtato devas okupiĝi pri ili. La migruloj, kun kiuj ili havas komune ke ili vivas de sia laboro kaj esti viktimoj de la favorataj klasoj, estas perceptataj kiel homoj kiuj meritas estimon kaj atenton de la tuta socio. Tamen, certa patrismo igas, unuavice, distingi du specojn de malriĉuloj: la “verajn”, kiuj meritas atenton — maljunuloj, kripluloj ktp — kaj la aliajn, tiujn kiuj faras nenion por “elturniĝi” kaj do ne indas je publika helpo.

Duavice, la migruloj estas helpendaj ĉar ili konsistigas la esencan parton de la loĝantaro kapabla ampleksigi la vicojn de la meza klaso. Ĉar la plej multaj urbanoj jam atingis tiun sojlon, temas pri integri iom post iom parton de tiuj (eks)kamparanoj. Sed sub unu kondiĉo: ke ili akceptu ludi la ludon de la “civilizacio” kaj faru la necesajn klopodojn por fariĝi “veraj” urbanoj, edukitaj, ĝentilaj, bone regantaj la nacian lingvon, dece laborantaj kaj konsumantaj. Per memedukado ili devas pruvi sian volon kaj sian kapablon integriĝi en la meza klaso.

La demando de integriĝo de novaj tavoloj en la sferon de la prospereto havas tre politikan aspekton. Kontraste al tio kion ili asertas, la “mezuloj” estas privilegiitoj. Tiun identecon ili akiris danke al sia monopolo pri la du fundamentaj fontoj de sukceso, la supera edukado kaj la retoj de rilatoj. Kio ili fariĝos post kiam tiu monopolo estos malaperinta per la alveno de la migruloj?

La juĝo de la plej “avancintaj” partoj — dungitoj de la komunikiloj, de la reklamo, de la pintaj entreprenoj aŭ de la sektoro de arto kaj spektaklo — estas pragmatika: kion povas alporti al ili la partopreniga demokratio? Certe ne pli bonajn gvidantojn, pli honestajn kaj pli kompetentajn, sed la risko estas reala ke aperos nove venintaj elektitoj kun malmulta intereso pri la aferoj, ligitaj kun potencaj premgrupoj aŭ ekskluzive serĉantaj plifortigi sian povon. Tiu “partopreniga demokratio” ne alportus pli da kromaj kapabloj por lukti kontraŭ la malegalecoj, kiel montras la ekzemploj de la grandaj demokratioj kiel Barato aŭ Usono. Resume, la demando stariĝas en formo tre simila al tiu de la eŭropa 19-a jarcento: la demokratio estas io bona, sed oni devas enkonduki ĝin laŭgrade, laŭ pliboniĝo de la kvalito de la loĝantaro. Ni atendu ke la kampuloj fariĝu demos, do... meza klaso.

La politika debato do ne turniĝas ĉirkaŭ la kvalito de la farataj politikoj; la ĉinaj gvidantoj estas alte konsiderataj en la komunikiloj. La diagnozo temas pli ĝuste pri la nuna nekapablo apliki tiujn politikojn vide al administra sistemo kiu ankoraŭ ne estas leĝe reguligata. Estas la foresto de jurŝtato kiu malhelpas la socion esti justa kaj efike regata, kaj ne la foresto de elektoj. Pretaj defendi siajn interesojn, la mezaj tavoloj konsideras la juron kiel la plej altan ŝtupon de socia regulado, kaj samtempe rifuzas uzi perfortajn rimedojn por kontraŭstari la pretendojn de la aliaj sociaj grupoj kaj al la publikaj politikoj kiuj malplaĉas al ili. Grava postulo temas pri starigo de leĝaj kanaloj de protestado, por krei formon de socia reprezentado de la interesoj; la bataloj de la mezaj klasoj por defendi la rajtojn (weiquan), tiujn de la proprietuloj, tiujn de la mediprotektantoj, nome, estas sekvendaj modeloj.

La kapablo indigniĝi konsistigas la ĉefan motoron de la plej multaj movadoj: indigniĝo pro malrespektataj rajtoj kaj la rifuzo sekvi la leĝajn procedurojn; indigniĝo rezultanta el persona sperto de maljusteco. Ne ekzistas kolektiva memoro de protestado; estas do la hazarda malkovro de poluado, aŭ konflikto kun konstruigisto aŭ administranto, aŭ tutsimple akra disputo kun noktogardisto kio malkovras al la mezaj klasoj ke ilia privilegia statuso ne ŝirmas ilin kontraŭ arbitreco. Tamen, tiu evento ne tuŝas ilian ĝeneralan konfidon en la reĝimo. Ĝi estas pli ĝuste la okazo por mezuri la limojn de aplikado de la juraj kaj moralaj principoj kiuj nun estas ĝia oficiala soklo.

La postuloj povas esti universalaj en la retoriko — respekto de la leĝo, libereco de protestado-, ili estas ĉiam lokaj kaj precizaj en la praktikoj. Temas pri fermo de poluanta fabriko, rezignigi pri nemoveblaĵ-projekto, elŝiri de administranto la mastrumadon de la komunaj partoj. En tiu ĉi lasta kazo, la zorgo montriĝas rekte financa. La parkejoj kaj la magazenoj estas tiam luataj, la subteraĵoj koncesiitaj al mastroj kiuj loĝigas tie siajn laboristojn, la sportaj ekipaĵoj de la klubo malfermitaj al pagantaj gastoj. Ĉiakaze temas ja pri defendo de apartaj interesoj.

La uzataj agmanieroj kongruas kun tio. Oni subskribas peticiojn, oni starigas asociojn, oni uzas la oficialajn tekstojn kaj oni denuncas tiujn kiuj ne aplikas ilin, oni uzas la komunikilojn, oni provas trovi apogon de politikistoj, oni uzas la projekton de integriĝo en la internacian komunumon por konvinki la instancojn modernigi ankaŭ la vojojn de protestado. La celo estas neniam la aserto de politika reprezentiĝo, sed de socia aŭ publika reprezentado de la interesoj de la “popolo”.

La bildo kongruas neniel kun tiu kiun donas la teorio de transiro, laŭ kiu la demokratio estus la neevitebla produkto de la ekonomia kresko. Sed ĝi kongruas sufiĉe bone kun tio kion oni scias pri la okcidentaj mezaj klasoj. “La etika submetiĝo al la dominanta klaso kaj al la “valoroj” kiujn ĝi enkarniĝas” esprimiĝas nome en ilia “favorata strategio, kiu konsistas en kontraŭmeti al la dominanta ordo la principojn mem kiujn ĝi proklamas”. La postuloj temas pri la “respekto de la persono” kaj de ties rajtoj — nome kiel proprietulo. Al striko kaj manifestacio oni preferas pedagogion, informadon kaj asociadon — “serian grupiĝon de individuoj kolektitaj nur per la sama “kaŭzo””* — la etikan minacaverton.

* Pierre Bourdieu, La distinction. Critique sociale du jugement, Parizo, Minuit, 1979, p. 532.

Ĉu la krizo ŝanĝos la situacion? Ĝia efiko sur la dungo estas reala, kvankam limigita. Oni parolas pri dudek milionoj da senlaboraj migruloj — sed el tuta grupo antaŭ nelonge taksita je ducent milionoj. Estas ankaŭ ĉefe la junuloj kiuj estas tuŝitaj, inter kiuj ses milionoj estas senlaboraj. La kontraktoj de junaj dungitoj ne estas daŭrigataj, la salajro de aliaj malaltiĝas ĝis 50% aŭ eĉ je 70% interŝanĝe kun konservado de sia laborloko. Oni faris tuj disponojn por limigi sekajn maldungojn. Ekzistas vera mobiliziĝo por la dungo, kiel montris la lasta kunveno de la Popola Nacia Asembleo, lastan marton. La instancoj forte “konsilas” al la entreprenoj ne surstratigi la homojn kaj dungi junajn diplomitojn, eĉ se por postenoj de gardistoj aŭ meĥanikistoj.* La lokaj instancoj kaj la sindikatoj estas mobilizitaj por helpi la migrulojn, serĉante dungon por ili kaj per financaj helpoj.

* En la numero de la 19-a de marto 2009 de la Nanfang zhoumo (La semajnfino de la sudo) ne malpli ol kvin artikoloj estis dediĉitaj al la dungproblemoj de diplomitoj, unu el ili temis pri memmortigo ...

Tiu zorgo pri dungo montras ke la aktualaj politikoj respondas al la bezonoj kaj la problemoj de la nuna meza klaso (diplomitaj urbanoj) kaj supreniranta (tiu malplimulta parto de urbanoj kiuj ankoraŭ ne aliris la prospereton): oni tute ne rezignas pri la projekto de “mezklasigo” de la socio. La riskoj ke la reĝimo estas kontestota estas do malgrandaj. Des pli ke la registaro imputas la krizon al sovaĝa kapitalismo kiun ĝi ĉiam kritikis — eĉ se ĝi kontraŭbatalis ĝin kun multe malpli da konvinko kaj efikeco. En Pekino cirkulas ŝerco: antaŭ kelkaj jaroj, la kapitalismo savis Ĉinion; hodiaŭ Ĉinio savos la kapitalismon ...

En tiu ĉi fazo de “postulo de ŝtato”, kie la protektbezono konkuras kun la angoro pri malstabileco, estas malverŝajne ke socia grupo tiom ŝatanta la ordon povus brutale subfosi la fundamentojn de sia (eta) prospero — kompreneble se la krizo ne daŭros, pligraviĝos kaj profunde malbonigos la vivnivelon. La malordo estas fifama en Ĉinio, ne nur ĉar ĝi povus endanĝerigi la ĵusajn atingojn, sed ankaŭ ĉar ĝi elvokas dolorajn memorojn (granda salto antaŭen, kulturrevolucio, Tienanmen-placo). Tamen la socia kontestado povas daŭrigi kaj eĉ ampleksiĝi, laŭ la ritmo perceptata inter la interkonsentitaj valoroj kaj la realo. Kiel ni vidis, kontesti ne signifas revolucii ...

Jean-Louis ROCCA.

Tio tute ne estas ceremonia festeno

Claude Tillier “Kiu ajn semis privilegiojn, tiu devas rikolti revoluciojn.” En Mon oncle Benjamin, 1843.

Jules Guesde “La revolucio plenumenda de vi eblas nur en la mezuro laû kiu vi restas klaso kontraû klaso. (...) Se la kapitalista klaso formus nur unu solan politikan partion, ĝi estus definitve dispremita ĉe la unua malvenko en siaj konfliktoj kun la proleta klaso. Sed oni dividis sin en progreseman burĝaron kaj en respublikanan burĝaron, en klerikan burĝaron kaj en liberpensan burĝaron, tiel ke venkita frakcio ĉe la potenco daûre anstataûeblas de alia frakcio de la sama klaso same malamika. Estas la ŝipo kun hermetikaj vandoj kiu povas ie pleniĝi je akvo kaj tamen resti nedronebla. Kaj tiu ŝipo, tio estas la galeroj de la proletaro sur kiuj vi remadas kaj penadas kaj penados kaj kiuj remados ĉiam, tiom longe kiom, senkonsidere la piloton, ne estos sinkigita la ŝipo kiu portas la kapitalistan klason kaj ties riĉaĵon, do la profitojn realigitajn sur via mizero kaj sur via servuteco.” Lilo, la 26-an de novembro 1900.

Mao Zedong “La revolucio tute ne estas ceremonia festeno, ĝi ne estas kvazaû oni verkus eseon, pentrus bildon aû brodus floron. Ĝi ne povas plenumiĝi kun tiom da rafiniteco, facileco kaj eleganteco, kun tiom da mildo, kalmo, respekto, modesto kaj konsidero. Revolucio estas ribelo, la ago de perforto per kiu unu klaso renversas la povon de alia klaso.” Raporto pri la enketo farita en la Hunan-regiono pri la kamparana movado, marto 1927.

Vd ankaŭ la artikolojn de

‣ Li Bingyan: “Ĉinio sub influo de novliberalismo”;

‣ Ingo Nentwig: Naciaj malplimultoj kaj politiko pri naciaj malplimultoj en la PR Ĉinio;

‣ Enfu CHENG: Fundamentaj trajtoj de la socialisma merkatekonomio;

‣ Jian XINHUA: Harmonia socio, salajrolaboro kaj klasbataloj;

‣ Theodor BERGMANN: La socialisma disvolvo-strategio de la PR Ĉinio;

‣ Rolf BERTHOLD: Pri la interna kaj ekstera politiko de la KP de Ĉinio;

‣ Manfred SZAMEITAT: Sukcesa, sed ne socialisma

kaj aliajn, troveblajn en la akceptopaĝo de MAS (http://mas-eo.org) alklakinte la butonon “Temoj” kaj tie “Ĉinio” (atentu: Ĉinio troviĝas eksteralfabete ĉe la fino de la listo!).

Laŭdo de la revolucioj

DUCENT DUDEK JAROJ post 1789, la korpo de la Revolucio moviĝas ankoraŭ. François Mitterrand tamen venigis s-inon Margaret Thatcher kaj Joseph Mobutu por konstati ĝian enĉerkigon dum la ceremonioj de ĝia ducentjariĝo. Kiam montriĝis ke la jaro de tiu datreveno estis ankaŭ tiu de la falo de la berlina muro, Francis Fukuyama anoncis la “finon de la historio”, do la eternecon de la liberala dominado super la mondo kaj la fermo, laŭ li definitiva, de la revolucia hipoteko. Sed la krizo de la kapitalismo ŝancelas denove la legitimecon de la regantaj oligarĥioj. La melodio estas pli aŭ malpli peza, laŭ la preferoj. Elvokante “tiujn intelektulojn kaj artistojn kiuj alvokas al ribelo”, la franca taggazeto Le Figaro jam afliktiĝas: “Ŝajnas ke François Furet trompiĝis: la Franca Revolucio ne finiĝis.”*

* Le Figaro, Parizo, 9-a de aprilo 2009.

Kiel multaj aliaj, tiu historiisto tamen ne malŝparis penon por forŝovi ĝian memoron kaj malproksimigi ĝian allogon. Iam konsiderata kiel esprimiĝo de historia neceso (Karlo Markso, de “nova erao de la historio” (Johano Goeto), de epopeo kiun malfermis tiuj soldatoj de la jaro II prikantataj de Viktoro Hugo — “Kaj oni vidis marŝi tiujn rave belajn nudpiedulojn sur la mirigita mondo”-, oni montris jam nur la sangon sur ĝiaj manoj. De Rusoo ĝis Mao, utopio egaleca, terorisma kaj virta laŭdire tretis la individuajn liberecojn, naskis la fridan monstron de la totalisma ŝtato. Poste, la “demokratio” revigliĝis kaj venkis, gajeta, paca, merkata. Ĝi estis siavice ankaŭ heredinto de revolucio, nur de alia ordo, angleca aŭ usoneca, pli politika ol socia, “senkafeinigita”.*

* “Unuvorte, la postulo de la liberala sento estas revolucio senkafeinigita, revolucio kiu ne havus la guston de revolucio”, resumas Slavoj Zizek, en Robespierre: entre vertu et terreur [Robespierre: inter virto kaj teroro], Stock, Parizo, 2008, p. 10.

Ankaŭ en Anglio oni estis senkapiginta reĝon. Sed ĉar la rezistado de la nobelaro tie estis malpli vigla ol en Francio, la burĝaro ne vidis la neceson alianciĝi kun la popolo por trudi sian dominadon. En la riĉaj rondoj tia modelo, sen nudpieduloj nek pantalonuloj, ŝajnis pli malvulgara kaj malpli danĝera ol la alia. S-ino Laurence Parisot, prezidanto de la franca mastraro, do ne perfidis la senton de siaj klientoj konfidante al ĵurnalisto de la Financial Times: “Mi ŝategas la historion de Francio, sed mi ne tre ŝatas la Revolucion. Tiu estis ago de ekstrema perforto kiun ni suferas ankoraŭ. Ĝi devigis ĉiun el ni esti en unu tendaro.” Kaj ŝi aldonis: “Ni ne praktikas la demokration kun tiom da sukceso kiel Anglio.”*

* Financial Times Magazine, Londono, 7-8-aj de oktobro 2006.

“Esti en unu tendaro”: tiu speco de socia polusigo estas malagrabla kiam necesus, male, ĉefe dum tempo de krizo, montri sin solidara kun sia entrepreno, kun sia mastro, kun sia marko — sed kun ĉiu restanta en sia loko. Ĉar, laŭ tiuj kiuj vere ne aprezas ĝin, la ĉefa malpravo de la revolucio ne estas la perforto, fenomeno plorinde banala en la historio, sed , afero senfine pli malofta, la renverso de la socia ordo kiu okazas okaze de milito inter riĉuloj kaj proletoj.

En 1988, serĉante senreplikan argumenton, la usona prezidanto George Herbert Bush skoldis sian demokratan kontraŭulon s-ron Michael Dukakis, perfekte senofensivan teĥnokraton: “li volas dividi nin en klasojn. Tio estas bona por Eŭropo, sed tio ne estas Usono.” Klasoj, en Usono, oni mezuras la hororon de tia akuzo! Tiom ke dudek jarojn poste, en momento dum kiu la stato de la usona ekonomio ŝajne trudas oferojn same malegalece dividitaj kiel la profitoj kiuj antaŭis ĝin — verso de la Internacio postulas ke “la ŝtelisto trudredonu”...-, la nuna loĝanto en la Blanka Domo juĝis urĝa senprajmigi la popolan koleron: “Unu el la plej gravaj instruoj tirendaj el tiu ĉi krizo estas ke nia ekonomio funkcias nur se ni estas ĉiuj kune. (...) Ni ne havas la rimedojn vidi demonon en ĉiu investisto aŭ entreprenisto kiu provas realigi profiton.”* Male al la aserto de certaj liaj respublikanaj kontraŭuloj, s-ro Barack Obama ne estas revoluciulo ...

* Gazetara konferenco de la 24-a de marto 2009.

“La revolucio, tio estas unue rompo. Tiu kiu ne akceptas tiun rompon kun la establita ordo, kun la kapitalisma socio, tiu ne povas esti membro de la Socialista Partio.” Tiel parolis Mitterrand en 1971. Poste, la aliĝkondiĉoj de la Socialista Partio (PS) fariĝis malpli severegaj, ĉar ili ne malkuraĝigas la ĝeneralan direktoron de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), s-ron Dominique Strauss-Kahn, nek tiun de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), s-ron Pascal Lamy. La ideo de revolucio ankaŭ aliie retrofluis, inkluzive en la plej radikalaj grupoj. La dekstro do akaparis tiun vorton, kiu ŝajne ankoraŭ portas esperon, por fari de ĝi sinonimo de restaŭrado, de detruado de la atingitaj socialaj protektoj kiuj estis eĉ elŝiritaj kontraŭ la “establita ordo” (vidu Laurent Bonelli: Malgraŭvolaj subfosuloj)

Oni riproĉas al la grandaj revolucioj ilian perforton. Oni ŝokiĝas ekzemple pro la masakro de la svisaj gvardioj okaze de la preno de la Tuileries en aŭgusto1792, aŭ pri tiu de la rusa imperia familio en julio 1918 en Jekaterinburgo, aŭ pri la likvidado de la oficiroj de la armeo de Ĉang Kai-ŝek post la enpotenciĝo de la ĉinaj komunistoj en 1949. Sed tiam oni prefere ne prisilentus antaŭe la malsategojn de la Malnova Reĝimo surfone de baloj en Versajlo kaj de dekona imposto elpremitaj de la pastroj; la centojn da pacaj manifestaciantoj de Sankt-Peterburgo mortigitaj iun “ruĝan dimanĉon” de januaro 1905 fare de la soldatoj de Nikolao II; la revoluciulojn de Kantono kaj Ŝanhajo ĵetitaj vivaj, en 1927, en la fajrejojn de lokomotivoj. Sen diri ion pri la ĉiutagaj perfortaĵoj de la socia ordo kiun oni tiam volis faligi.

La epizodo de la vive bruligitaj revoluciuloj impresis ne nur tiujn kiuj interesiĝas pri la historio de Ĉinio, ĝi estas konata de la milionoj da legantoj de La homa kondiĉo*. Ĉar, dum jardekoj, la plej grandaj verkistoj, la plej grandaj artistoj unuiĝis kun la laborista movado por celebri la revoluciojn, la “kantantan estontecon”. Ĉe tio, estas vere, ili ankaŭ minimumigis la elreviĝojn, la tragediojn, la palajn matenkrepuskojn (politikan policon, personkulton, laborkoncentrejojn, ekzekutojn).

* La Condition humaine.

De tridek jaroj, aliflanke, oni parolas jam nur pri tio; tio estas eĉ konsilinda por sukcesi ĉe universitato, ĉe gazetaro, kaj por brili ĉe la Akademio. “Kiu diras revolucio, diras ekperforto, tiel klarigas la sukcesa historiisto Max Gallo. Niaj socioj estas ekstreme difektiĝemaj. La plej granda respondeco de tiu kiu havas aliron al la publika parolo estas averti kontraŭ tiu ekperforto.”* Furet juĝis siavice ke ĉia provo de radikala transformado estas totalisma aŭ terorisma. Li konkludis ke “la ideo pri alia socio fariĝis preskaŭ nepensebla”.* Oni komprenas ke tia malebleco ne ĉagrenus la plej multajn el liaj legantoj, protektataj kontraŭ la fulmotondroj per agrabla ekzistado de festenoj kaj de debatoj.

* Le Point, Parizo, 25-a de februaro 2009.
* François Furet, Le Passé d’une illusion. Essai sur l’idée communiste au XXe siècle [La pasinteco de iluzio. Eseo pri la komunista ideo en la 20-a jarcento], Robert Laffont — Calmann-Lévy, 1995, p. 572.
... sed la plej belajn kantojn havis ni”

LA FOBIO de revolucioj kaj ĝia korolario, la pravigo de la reganta ordo, estigis multajn pliajn referencojn ol tiujn de Gallo kaj Furet. Pensu nur pri la elekto de la komunikiloj, inkluzive de kinarto. De tridek jaroj ili volis pruvi ke ekster la liberala demokratio oni trovas nur tiranecajn reĝimojn kaj kaŝan interkonsenton inter ili. La loko dediĉita al la germana-sovetia traktato do larĝe superis tiun de la aliaj kontraŭnaturaj aliancoj, kiel la interkonsentoj de Munkeno kaj la manpremo inter Adolfo Hitlero kaj Neville Chamberlain. La nazio kaj la konservativulo interkonsentis almenaŭ en la malamo de popolaj frontoj. Kaj tiu sama timo de klaso inspiris la nobelojn de Ferrari kaj la ŝtalmastrojn de la Rurregiono kiam ili favoris la enpotencigon de Benito Mussolini kaj de la Tria Regno.* Ĉu estas ankoraŭ permesate memorigi tion?

* En 1970, la reĝisoroj Vittorio de Sica, en La ĝardeno de la Finzi Contini kaj Luchino Visconti, en La damnitoj, pritraktis tiun temon.

Tiukaze ni daŭrigu ... Kvankam li faris skandalon teoriumante sian rifuzon de sovetispeca revolucio, kvalifikita de unu liaj amikoj kiel “blankiismo kun tartara saŭco”, figuro tiom respektata de la instruistoj pri virto kiel Léon Blum pensis pri la limoj de socia transformado kies sola talismano estus la universala voĉdonrajto. “Ni ne estas tre certaj, avertis li en 1924, ke la reprezentantoj kaj gvidantoj de la nuna socio, en la momento en kiu iliaj esencaj principoj ŝajnus al ili grave minacataj, ne forlasas mem la leĝecon.” Tiaj leĝrompoj efektive ne mankis poste, de la pronunciamiento de Francisco Franco en 1936, ĝis la ŝtatrenverso de Augusto Pinochet en 1973, sen forgesi la renverson de Mohammad Mossadegh en Irano en 1953. La socialista ĉefo* emfazis cetere ke “neniam la respubliko estis proklamita, en Francio, kaŭze de laŭleĝa voĉdonado farita laŭ konstituciaj formoj. Ĝi estis instalita per la volo de la popolo ribelanta kontraŭ la ekzistanta leĝeco.”*

* Léon Blum, en Francio. -vl
* Léon Blum, “L’idéal socialiste [La socialista idealo]”, La Revue de Paris, majo 1924. Citita de Jean Lacouture, Léon Blum, Seuil, Parizo, 1977, p. 201.

Nuntempe uzata por senrajtigi aliajn formojn de kolektiva interveno (ekzemple strikojn en la publikaj servoj, konsideratajn kiel ostaĝprenojn), la universala voĉdonado fariĝintus la nepro de ĉia politika ago. La demandoj kiujn Léon Blum starigis pri tio tamen ne vere maljuniĝis: “Ĉu ĝi estas hodiaŭ plena realaĵo? Ĉu la influo de la mastro kaj de la proprietulo ne pezas sur la elektantoj, kun la premo de la monpotencoj kaj de la granda gazetaro? Ĉu ĉiu elektanto estas libera pri la voĉo kiun li donas, libera per la kulturo de sia penso, libera per la sendependeco de sia persono? Kaj, por liberigi lin, ne necesus ĝuste revolucio?”* Oni murmuras ke la verdikto de la urnoj tamen en tri eŭropaj landoj — Nederlando, Francio, Irlando — fiaskigis la kunajn premojn de la mastraro, de la monpotencoj kaj de la gazetaro. Ĝuste pro tio, oni tute ne respektis ilin ...

* Saml.

“Ni perdis ĉiujn batalojn, sed ni havis la plej belajn kantojn.” Tiuj vortoj, kies aŭtoro estas laŭdire hispana respublikana batalinto serĉanta rifuĝon en Francio post la venko de Franko, resumas siamaniere la problemon de la konservativuloj kaj de ilia obseda pedagogio de submetiĝo. Simple dirite, la revolucioj postlasas en la historio kaj en la homa konscio neestingeblan spuron, ankaŭ kiam ili fiaskis, ankaŭ kiam ili estis malhonorataj. Ili enkarnigas efektive tiun momenton tiel maloftan en kiu la fataleco leviĝas, kie la popolo alprenas la avantaĝon. Pro tio ilia universala resonado. Ĉar, ĉiu siamaniere, la ribeluloj de la Potjomkin, la postvivantoj de la Longa Marŝo, la barbudos [barbuloj] de la Sierra Maestra revekas tiun geston de la soldatoj de la jaro II* kiu sugestis al la brita historiisto Eric Hobsbawm ke “la Franca Revolucio montris la potencon de la popolo en maniero kiun neniu registaro iam ajn permesis al si forgesi — eĉ se nur per la memoro pri improvizita armeo de rekrutoj ne trejnitaj, sed venkaj kontraŭ la potenca koalicio formita el la plej spertaj elitaj trupoj de la eŭropaj monarĥioj”.*

* ... de la Franca Revolucio. -vl
* Eric Hobsbawm, Aux armes, historiens. Deux siècles d’histoire de la Révolution française [Armiĝu, historiistoj. Du jarcentoj da historio pri la Franca Revolucio], La Découverte, Parizo, 2007, p. 123.
Antaŭmalhelpi la konservativajn restaŭradojn naskitajn el la scio

TEMAS NE NUR pro “memoro”: la moderna politika vortaro kaj la duono de la jursistemoj de la mondo inspiriĝas el la kodo kiun inventis la Revolucio. Kaj kiu pensas pri la triamondismo de la 1960-aj jaroj (vidu la artikolon de Alain Gresh: Nedetruebla revo pri pli bona mondo) povas demandi sin ĉu parto de ĝia populareco en Eŭropo ne venas el la sento de rekono (en la duobla senco de la vorto) kiun ĝi naskis. La idealo revolucia, egaleca, emancipa de la klerismo ŝajnis tiam renaskiĝi en la Sudo, parte danke al la vjetnamoj, alĝerianoj, ĉinoj, ĉilianoj kiuj estis studintaj sur la Malnova Kontinento.

La Imperio grasiĝis, iamaj kolonioj ekmoviĝis, la revolucio daŭris. La nuna situacio estas malsama. La emancipiĝo de Ĉinio aŭ de Barato, ilia rolo sur la internacia scenejo vekas ie kaj tie sciemon kaj simpation, sed ili referencas nenian “universalan” esperon ligitan ekzemple al egaleco, al la rajto de la subprematoj, al alia evolumodelo, al antaŭmalhelpo de konservativaj restaŭradoj naskitaj el la scio kaj el distingiĝo.

La entuziasmo kiun vekas Latinameriko estas pli granda ĉar la politika orientiĝo estas tie samtempe demokratia kaj sociala (vidu la artikolon de Maurice Lemoine: Tiu Latinameriko kiu akceptas la alfrontiĝon). Certa eŭropa maldekstro pravigis de dudek jaroj la prioritaton kiun ĝi donis al la postuloj de la mezaj klasoj, teoriumante la finon de la “revolucia parentezo”, la politikan estingiĝon de la popolaj kategorioj. La registaroj de Venezuelo aŭ de Bolivio male remobilizas tiujn pruvante al ili ke ilia sorto estas konsiderata, ke ilia historia destino ne estas sigelita, resume ke la batalo daŭras.

Kiom ajn dezirindaj ili restas, la revolucioj estas maloftaj. Ili bezonas samtempe amason da malkontentuloj pretaj agi; ŝtaton kies legitimeco kaj aŭtoritateco estas kontestataj de parto de ĝiaj kutimaj partizanoj (pro ĝia ekonomia malkapablo aŭ ĝia milita malzorgo aŭ internaj dividoj kiuj paralizas kaj disigas ĝin); fine, la antaŭekzisto de radikalaj ideoj de pridubigo de la socia ordo, komence ekstreme minoritataj (vidu la artikolon de Laurent Bonelli: ...), sed al kiuj povas kroĉiĝi ĉiuj kies antaŭaj kredoj aŭ lojalecoj dissolviĝis.*

* Vd Jack Goldstone, Revolution, Wadsworth Publishing, Belmont (Kalifornio, Usono), 2002, kaj Theda Skocpol, Etats et révolutions sociales, Fayard, Parizo, 1985.

La usona historiistino Victoria Bonnell pristudis la laboristojn de Moskvo kaj de Sankt-Peterburgo antaŭ la unua mondmilito. Ĉar temas pri la sola kazo ĉe kiu tiu socia grupo estis la ĉefaganto de “sukcesinta” revolucio, ŝia konkludo meritas esti raportita: “Kio karakterizas la revolucian konscion estas la konvinko ke la plendmotivoj solveblas nur per transformado de la ekzistantaj institucioj kaj per starigo de alia socia organizo.”* Alivorte, tiu konscio ne aperas sponte, sen antaŭaj politika mobiliziĝo kaj intelekta “bolado”.

* Victoria Bonnell, The Roots of Rebellion. Worker’s Politics and Organizations in St. Petersburg and Moscow, 1900-1914, University of California Press, Berkelejo, 1984, p. 7.

Des pli ke ĝenerale, kaj tion ni vidas en la nuna momento (vidu la artikolon de Michael Klare: ...), la postulo de la sociaj movadoj estas unue defenda. Ili volas restarigi socian kontrakton kiun ili juĝas rompita de la mastroj, la ter-proprietuloj, la bankistoj, la regantoj. Pano, laboro, loĝejo, lernado, vivprojekto. Ne (ankoraŭ) “brila estonto”, sed la “imago de nuno sen ĝiaj plej doloraj aspektoj”* Nur poste, kiam la nekapablo de la dominantoj plenumi la devojn kiuj legitimas ilian potencon kaj iliajn privilegiojn fariĝas evidenta, la demando estas kelkfoje levita, trans la rondoj de la aktivuloj, nome “ĉu la reĝoj, la kapitalistoj, la pastroj, la generaloj, la burokratoj, daŭre estas socie utilaj”.* Tiam oni povas paroli pri revolucio. La transiro de unu etapo al alia povas interveni rapide — du jaroj en 1789, kelkaj monatoj en 1917 — aŭ okazi neniam.

* Barrington Moore, Injustice. The Social Bases of Obedience and Revolt, Sharpe, White Plains (Novjorko) 1978, p. 209.
* Saml., p. 84.
Demando starigita en 1977: Kial la USSR estas tiom stabila?

DE PRESKAŬ DU jarcentoj, milionoj da politikaj aŭ sindikataj aktivuloj, da historiistoj, da socisciencistoj esploris la variablojn kiuj determinas la rezulton: ĉu la reganta klaso estas dividita kaj demoralizita? ĉu ĝia subprem-aparato sendifekta? ĉu la sociaj fortoj kiuj aspiras la ŝanĝon estas organizitaj kaj kapablaj interkompreniĝi? Nenie tiaj studaĵoj estas pli ampleksaj ol en Usono, kie oni volis ofte kompreni la revoluciojn, koncedi ĉion kion ili alportis, sed por forŝovi la teruran perspektivon.

La fidindeco de tiuj laboraĵoj montriĝis ... duba. En 1977 ekzemple oni maltrankviliĝis ĉefe pri la “neregeblo” de la kapitalismaj socioj. Kaj pro kontrasto oni demandis sin: kial la USSR estas tiom stabila? En tiu kazo, la klarigoj multegis: prefero de la gvidantoj kaj de la sovetia loĝantaro por ordo kaj stabileco; kolektiva sociiĝo kiu favoras la valorojn de la reĝimo; nekumuleco de la solvendaj problemoj, kio ebligas al la sola partio manovradon; bonaj ekonomiaj rezultoj kiuj kontribuas al la celata stabileco; progreso de la vivnivelo; statuso de grandpotenco ktp.* La tiam jam famega politikscienculo de la universitato Yale, Samuel Huntington, povis nur konkludi el tiu rikolto de interkonsentaj indicoj: “Neniu el la defioj antaŭvidataj en la venontaj jaroj ŝajnas esti kvalite malsama ol tiuj al kiuj la sovetia sistemo jam sukcese respondis.”*

* Kp Seweryn Bialer, Stalin’s Successors. Leadership, Stability, and Change in the Soviet Union, Cambridge University Press, 1977.
* Samuel Huntington, “Remarks on the meaning of stability in the modern era”, en Seweryn Bialer kaj Sophia Sluzar (sub la gvid. de), Radicalism in the Contemporary Age, vol. 3, Strategies and Impact of Contemporary Radicalism, Westview Press, Boulder (Koloradio), 1977, p. 277.

Ĉiu konas la sekvon ...

Serge HALIMI.

Nedetruebla revo pri pli bona mondo

LA ETOSO ESTIS ruĝa.* Dum du jardekoj, de la montaroj de Latinameriko tra la nordafrikaj montoj ĝis la rizkampoj de Azio, unu sama uragano ŝajnis forblovi la malnovan kolonian ordon kaj la ekonomian superregadon de la Nordo. En 1956, kun homereca ridego, la egipta prezidanto Gamal Abdel Nasser anoncis la ŝtatigon de la Kompanio de la Suezkanalo. En Alĝerio, la felagoj leviĝis por ĉesigi la statuson de “franca departemento” trudita al la lando. Post sia triumfo en Havano, Ernesto Che Guevara, la “heroa gerilano”, iris al aliaj kontraŭimperiismaj bataloj, de Kongo ĝis Bolivio. En Hindoĉinio, la vjetnamia popolo rezistis al la masivaj bombadoj farataj de la “bastiono de la libera mondo”. En la malproksimaj montaroj de Dhofar de la araba duoninsulo, ribeluloj, sub la flago de marksismo-leninismo, liberigis la tribojn kaj la virinojn el miljara subpremo.

* Chris Marker, Le fond de l’air est rouge, dokumentfilmo, 240 min., 1977.

Eĉ en la koro de Eŭropo kaj de Usono, studentoj kaj laboristoj ribelis kontraŭ la malnova mondo nome de novigita socialismo. Ĉe sia kunveno en Alĝero en 1973, la gvidantoj de la nealiancitaj landoj anoncis sian volon starigi “novan internacian ekonomian ordon” bazitan sur la rehavigo de siaj naturriĉaĵoj, kaj la petrolŝtatoj donis la ekzemplon per ŝtatigo de la nafto. “La tempoj estas ŝanĝiĝantaj” (The times they are a-changin’), kantis Bob Dylan ...

Elektoj perceptataj kiel instrumento de superregado

APOGANTE SIN SUR la helpo de la USSR, tiuj movadoj ankaŭ forte diferenciĝis de ĝi, denuncante la burokratigon de la potenco en Moskvo, ĝian malmultan aktivismon, ĝian decidon pri “paca kunekzistado” kun Vaŝingtono, konsiderata kiel defendo de la tiama stato. Tamen, trans sia diverseco, ĉiuj deklaris sin revoluciaj. Ili volis renversi la malnovan socian ordon, internan kaj internacian, per ĉiaj rimedoj, inkluzive de armita forto aŭ per ŝtatrenverso. Pri la “burĝaj demokratioj” oni parolis fie, la elektoj estis perceptataj kiel instrumento de superregado por la subpremantoj.

La esencon de tiu epoko esprimis neniu pli bone ol Jean-Paul Sartre. En sia fama antaŭparolo de 1961* de la libro de Frantz Fanon La damnitoj de la tero*, li skribis ke la perforto de la koloniito “ne estas absurda ŝtormo nek la reviviĝo de sovaĝaj instinktoj, nek eĉ efiko de venĝemo: ĝi estas la homo mem kiu rekomponas sin. (...) La koloniito kuracas sin je la kolonia neŭrozo per tio ke li forpelas la kolonianton per armiloj”. Kaj la filozofo aldonas ke tiu “filo de perforto” ĉerpas “en ĝi ĉiumomente sian humanecon: ni estis homoj je liaj kostoj, li faras sin homo je la niaj. Alia homo: de pli bona kvalito”.

* Represita en Jean-Paul Sartre, Situations V. Colonialisme et néo-colonialisme, Gallimard, Parizo, 1964.
* Originale: Les Damnés de la Terre. -vl

Dudek jarojn, tridek jarojn poste, tiu retoriko fariĝis neaŭdebla, la plej eta espero de ŝanĝo de la socia ordo reduktita al totalismemo, la idealo de egaleco identigita kun la arĥipelago gulago. Oni vidis ĉie la triumfon de la mono kaj de la individuismo. Ni estis “kondamnitaj vivi, laŭ la formulo de la historiisto François Furet, en la mondo kie ni vivas, ne revi plu pri “rava estonteco”. Kaj, se ni konservis malbonan konsciencon pro la persistanta mizero, ni povis engaĝi nin ĉe la ĉampionoj de la homhelpo pretaj helpi la viktimojn de katastrofoj, de militoj, de diktatorecoj, kiel hieraŭ la patronaj sinjorinoj konsolis la malriĉulojn kaj samtempe tenis ilin ŝirmataj kontraŭ la propagando de la “ruĝuloj”. La French doctors anstataŭis la Internaciajn Brigadojn, la karitato anstataŭis la solidarecon. Uzado de perforto, siavice estis komplete diskreditita, asociita al terorismo; nur la ŝtata perforto de la Okcidento konservis sian pravecon.

Kiel tia revolucio — ĉu prefere diri kontraŭrevolucio? — estis ebla en tiom mallonga tempo? Pluraj faktoroj kontribuis al tio. Anstataŭ esti por longa daŭro malfortigita pro sia malvenko en Hindoĉinio, Usono sukcesis releviĝon des pli impresan ke Sovetunio dronis en senfina politika, kultura kaj ideologia stagnado, kiun atestis, en 1968, la dispremo de la “Praga printempo kaj de la espero je “socialismo kun homa vizaĝo”. Vaŝingtono, batalante ĉe ĉiaj frontoj, sukcesis trudi ekonomian ordon subtenatan de la mondaj financ-institucioj, fifamigi la “socialisman modelon”, elĉerpigi ikon en dubaj bataloj en Afganio aŭ en la vetarmado, certigi al si la kunlaboradon de la novaj elitoj devenaj el la kontraŭkolonia batalo.

Ĉar tiu kontraŭrevolucio estis ankaŭ naskita de elreviĝo same granda kiel la mesiaj atendoj je naskiĝo de “nova homo” kiun Sartre estis esperinta. Certe, Fanon, inter aliaj, estis avertinta kontraŭ la risko de “konfiskado” de la revolucio kaj estis denuncinta tiujn kiuj, sur sia nigra haŭto, portas blankan maskon. Sed la realo preterpasis liajn plej aĉajn premsonĝojn. La elitoj kiuj deklaris sin adeptoj de la “scienca socialismo”, de Etiopio tra Kongo-Brazavilo ĝis Angolo, senprobleme reklasis sin flanke de la liberala “burĝa demokratio” kondukis al demokratio kiu estis popola nur laŭ la nomo kaj kies sola “pravigo” estis la firma diktatoreco de la landoj aliancitaj kun la Okcidento, de Indonezio ĝis Zairio. La longa armita batalo estis kondukinta ne nur al la malvenko de la malamiko — kaj de ties multaj aliancanoj de la kleraj koloniaj tavoloj. Ĝi kontribuis ankaŭ silentigi ĉian disidentan voĉon: ĉia kritiko estis asimilita al perfido en tempo de milito.

En Alĝerio, la Fronto de Nacia Liberigo (FLN) komencis elimini ne nur la fortojn kiuj estis eksteraj de ĝi, sed ankaŭ ĉiujn oponantojn interne de la organizaĵo mem. Tiuj aŭtoritatecaj metodoj daŭris ankoraŭ longan tempon post la sendependiĝo. En Latinameriko, la starigo de sovaĝaj arme-diktatorecoj en la 1970-aj jaroj montris ke la “burĝa demokratio”, la “formalaj liberecoj” havis ankaŭ kelkajn avantaĝojn, kion la popoloj de Orienta Eŭropo jam suspektis.

La malapero de la USSR kaj de la “socialisma tendaro”, la triumfo de la liberalismo, la sendivida superregado de la Nordo super la internacia ordo, la uzado de elektoj pli aŭ malpli liberaj, de orienta Eŭropo tra Afriko ĝis Latinameriko, ŝajnis enkonduki novan eraon. La Celoj de la Miljariĝo por la Disvolvado, deciditaj de la Unuiĝintaj Nacioj en 2000, promesis reduktadon de la malriĉeco, pli larĝan aliron al edukado kaj al sano, egalecon de la seksoj.

En tiu nova kunteksto, la revoluciaj fortoj devis revizii sian retorikon, sian strategion, sian praktikon. Des pli ke la mitaro de la armita batalo (“Krei du, tri ... multajn Vjetnamiojn”, lanĉis Che Guevara) enhavis ankaŭ abstraktan romantikismon. Nur post multaj debatoj interne de la Partio de la Vjetnamiaj Laboristoj, en Hanojo, decidis fine de 1963 respondi per la armita vojo, en la sudo de la lando, al la usona akrigo, konscia pri la prezo kiun ĝia popolo devos pagi post tia decido.*

* Vd William J. Duiker, Ho Chi Minh. A Life, Hyperion, Novjorko, 2001, aparte p. 534 kaj sekvaj.

Ĉar li pripensis la pasintan sperton, s-ro Nelson Mandela akceptis komenci dialogon kun la potenco en Sud-Afriko kaj favoris kompromison kiu garantiis sufiĉajn rajtojn por la blankuloj por eviti ilian eliron kiel okazis en Angolo, Mozambiko kaj ankaŭ, en tre malsamaj kondiĉoj, Alĝerio — kaj, ankaŭ, por respondi al la postuloj de la okcidentaj potencaj ŝtatoj, kiuj okupis komplete la ekonomian scenejon komence de la 1990-aj jaroj. Tiu interkonsento havis prezon: la batalo kontraŭ la profundaj sociaj malegalecoj kiuj frapis precipe la nigrulojn, pasis al la dua vico.

La subkomandanto Markos, en Ĉiapo, kritikis la apologion de la “revolucia perforto” kiu superregis en la 1970-aj jaroj: “Ni ne volas trudi niajn solvojn perforte, ni volas la kreadon de demokratia spaco. Ni vidas la armitajn batalojn ne en la klasika senco de la antaŭaj gerilanoj, do kiel solan vojon kaj solan ĉiopovan veron ĉirkaŭ kiu ĉio organiziĝas. Kio estas decida en milito, tio estas la armea alfrontiĝo, sed la politiko pri kiu temas en tiu alfrontiĝo. Ni ne eniris militon por mortigi aŭ por esti mortigotaj. Ni eniris la militon por ke oni aŭskultu nin.”* Sed la zapatista revolucio restis pli en la stato de ebleco ol de realo.

* www.mediatheque-noisylesec.org/femm....

Cetere, la armitaj bataloj estingiĝis kun la fino de la malvarma milito, ĉu en Centrameriko aŭ en Nord-Irlando. Eĉ en Palestino, la Interkonsentoj de Oslo de 1993 ŝajnis fine malfermi la vojon al paco. Restis kelkaj reziduoj, en Srilanko aŭ la ibera parto de Eŭskio, “modeloj” ege malmulte altiraj por la plej multaj revoluciaj fortoj.

Tamen, ĉiuj iluzioj pri la “fino de la historio”, pri estingo de la malegalecoj kaj de la mizero, pri la nova internacia mondordo, forviŝiĝis vide al la fiasko de la liberalaj politikoj kaj aventurismaj strategioj de Usono. La certiĝo de Ĉinio kiel de Barato sur la internacia scenejo malfermis manovrospacojn por la landoj de la Sudo. Denove leviĝis la problemo de “ŝanĝo” de la interna socia ordo kaj de la internacia politika ordo, eĉ se tio jam ne okazis nome de la “scienca socialismo”, sed de eksplodema miksaĵo de jarmilaj esperoj, de certiĝoj de kultura kaj politika naciismo, de egalismo bazita sur la indiĝenaj aŭ religiaj tradicioj.

Kiam la armita perforto estas frapita de fifamo

LATINAMERIKO, KIU dum longaj jaroj suferis la liberalan “medicinon”, komencis tiun novan etapon kun la enpotenciĝo de movadoj deciditaj transformi profunde la situacion kaj doni panon al la plej malriĉaj kaj al la ekskluditoj, unuavice al la indianoj. Kaj la rekta alfrontiĝo kun la regantaj potencoj fariĝas per la respekto de la verdikto de la balot-urnoj. La armita perforto jam ne troviĝas sur la tagordo.

En Proksim-Oriento oni kontestas malpli la socian ordon ol la eksterlandan militan intervenon, unuavice tiun de Vaŝingtono. La armita batalo, ofte farata nome de islamo, ĉu fare de la Hamaso ĉu de la Hizbolaho, kaj larĝe subtenata de la publikaj opinioj, havas sukcesojn. Aliflanke, Al-Kajda, transnacia reto sen loka enradikiĝo, ŝuldas sian tute relativan popularecon al sia kapablo “fari frapojn” al Usono. En Azio, fine, la kontestado de la malegalecoj kombiniĝas, kelkfoje kontraŭdire, kun kapablo de la registaroj mobilizi siajn publikajn opiniojn ĉirkaŭ la defendo de suvereneco tro longe ofendmokita kaj ĉirkaŭ la kritiko al la internacia ordo.

Trans la diverseco de situacioj, en la 1990-aj jaroj kaj komence de la 2000-aj jaroj ja superregis la periodo de “stabileco”, kiu nun finiĝas. Malfacilas scii al kiaj ŝanĝegoj ni iras; tamen, la revo pri pli bona mondo, revo same malnova kiel la homaro, sed kies konturoj estas profunde malsamaj ol tiuj de la 1960-aj jaroj, nun revenis ...

Alain GRESH.

“Direct 8”, tv-kanalo de la industria afrik-optimismo

“PAROLES D’AFRIQUE” (Paroloj el Afriko) , ĉiumonate elsendita de la tv-kanalo Direct-8, estas verŝajne la elsendo, kiu plej bone ilustras la kunfluon de la amaskomunikaj kaj afrikaj aktivaĵoj de s-ro Vincent Bolloré. Lanĉita en marto 2006, tiu elsendo estas prezentata de la eksa ministro pri internacia kunlaboro Michel Roussin mem, el la grup-sidejo — la Bolloré-turo — en Puteaux (Parizo) Ĝi enhavas du partojn. La unua estas dediĉita al la “seriozaj” temoj, monigeblaj: ekonomiko, geopolitiko, millitistaferoj, ktp. S-ro Roussin tiam estas helpata de Guilllaume Zeller, eksa konsultisto pri publikaj rilatoj, nun ĉefredaktoro de Direct soir.

La dua parto temas pri la “kulturaj demandoj” — libroj, spektakloj, kino — kaj donas pli brilbuntan aspekton al iom sengusta elsendo. S-ro Roussin estas helpata por tio de komerca prezentistino, Véronique Forge, nun kune kun afrikaj rubrikistoj. La anoncita celo de la programo estas montri “bonan bildon” de la nigra kontinento “donante la parolon al afrikanoj”. Prezentiĝas efektive imagita Afriko, kiu sekvas tre intime la ekonomiajn interesojn de la Bolloré-grupo. Kio estas bona por Bolloré en Afriko fariĝas, en la tv-elsendo de s-ro Roussin, bona por ĉiuj afrikanoj. La konzerno montras tiel plaĉan bildon pri si.

En “Paroloj el Afriko”, oni ekzemple laŭdas “tre interesan” libron de la senegala prezidanto Abdoulaye Wade. Oni plenrespekte aŭskultas la gabonan prezidanton Omar Bongo. Oni invitas la ambasadoron de la Konga Respubliko en Parizo, proksimulon de s-ro Denis Sassou Ngesso; aŭ la ĉefon de la kameruna dungist-sindikato, kiu estas politika subtenanto de la prezidanto Paul Biya. Kaj ne forgesas dissendi buntajn raportaĵojn pri la havenoj Dualao kaj Pointe-Noire; pri la mara transportado en Senegalo aŭ fervoja en Madagaskaro.

Neniam nomata, la Bolloré-grupo tamen estas ĉie ĉeestanta. La elsendejo eĉ similas al administra konsilantaro, kiam la vicprezidanto de tiu grupo dediĉas la elesendon al la “infrastrukturoj en Afriko”. La “invititoj”: la prezidanto-ĝenerala direktoro (PĜD) de la internacia Societo de afrika perrela transporto (Sitarail), kiu fariĝis kelkajn semajnojn poste ministro pri transporto en Ebur-Bordo, kaj la PĜD de Antaŭenigo kaj partopreno por la ekonomia kunlaborado (Proparto), filio de la Agentejo Franca por disvolvado (AFD) specialigita pri subteno al privata sektoro.

La elsendo, kiu invitas nur riĉajn kaj bone lokitajn afrikanojn, kelkfoje donas la parolon al ankoraŭ pli specifaj “afrikanoj”. La invitito , la 25-an de septembro 2008, ja estis la generalo Emmanuel Beth, komandinto de la “Licorne”-operacio en Ebur-Bordo*, fariĝinte direktoro de militista kaj pridefenda kunlaborad-fako en la ministrejo de eksterlandaj aferoj.

* “Licorne”-operacio estas la nomo de la misio de la franca “intermetiĝa armeo” en Ebur-Bordo, post la komenco de la interna milito en septembro 2002.

Oni estus povinta indiki, ke la homo kelkajn monatojn antaŭe deponis florojn sur la tombo de la togolanda eksdiktatoro Gnassingbé Eyadéma*. S-ro Roussin elektis alian vojon: “Vi jam scias tion delonge, ni estas tiuj, kiuj anoncas bonajn novaĵojn. En nia elsendo kaj nia kanalo, oni ĉiam batalas kontraŭ antaŭjuĝojn. Tial hodiaŭ, por tiu batalo, ni ne povis pli bone fari, ol peti generalon veni al nia elsendo: francan generalon, sed tute mergitan en la afrikaj aferoj...” Kaj ekas amika diskuto inter la paraŝutista oficiro de la Légion Etrangère kaj lia invitinto, eksa oficiro de la Servo por eksterlanda dokumentado kaj kontraŭspionado (Sdece). Ĉe s-ro Bolloré, la “paroloj el Afriko” estas kalibritaj.

* Laŭ la retejo de la togolanda televido TVT.

Thomas DELTOMBE

Tiu Latinameriko kiu akceptas la alfrontiĝon

REVOLUCIÓN O MUERTE!* La batalo estis terura, por forpeli el Nikaragvo, kiun mastrumis kvazaŭ propran bienegon diktatoreco pli ol kvardekjara. La milito estis senkompata sur tiu tero de violkoloraj lagoj, de okraj vulkanoj. Do, la popola ĝojego eksplodas kiam, la 19-an de julio 1979, voĉdonante per la armiloj, la muchachos [knaboj] de la Sandinista Fronto de Nacia Liberigo (FSLN) eltiris el lian bunkron la generalon Anastasio “Tachito” Somoza.

* “Revolucion aŭ morton!”. -vl

La ruĝa kaj nigra flago flirtas super Managŭo. Jen embarasa ekzemplo. Ĉefe por la najbaraj Salvadoro kaj Gvatemalo. La respublikano Ronald Reagan, elektita prezidanto de Usono en novembro 1980, atakas tion: per intermetitaj nikaragvaj kontraŭrevoluciuloj — la Contra-, la agreso kontraŭ la sandinista potenco daŭris pli ol dek jarojn. Bruligitaj kaj rebruligitaj de la montara sunego, la cachorros* batalas: “No pasarán!”* En 1991 tamen, en lando ruinigita, venkita de malsato kaj de milito, ili devas demeti la armilojn. Fine de la prezidant-elekto, ili redonas la potencon. Demokratie.

* Junaj volontulaj soldatoj de la Sandinista Popola Armeo (EPS).
* “Ili ne pasos” [Ili ne venkos].

Kaj poste ... Kaj poste komencas la longa malsupreniro al la infero.

Du jarojn antaŭe, en 1989, en Venezuelo, la prezo de petrolo falegis. Ĝi vendiĝis laŭ la tarifo de akvo. Por “savi” la enŝuldiĝintan landon, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) trudas strukturan alĝustigon. La popolo havas nek farunon nek sukeron nek kafon nek oleon nek rizon. Altaj prezoj kaj tarifoj sufokas ĝin; tiuj de la publikaj transportoj altiĝis je 100% de unu tago al alia.

La 27-an de februaro, sen gvidantoj, sen organizaĵoj, sen instrukcioj, sen flago, la popolo invadas la stratojn de Karakaso. “Ni havas la rajton vivi! Ankaŭ ni estas venezuelanoj!” Ĥaosa ribelo, kampulribelado, laŭ la mezuro de la suferoj: bruligitaj aŭtoj, superbazaroj kaj komercejoj prirabitaj ... La socialdemokrata prezidanto Carlos Andrés Pérez ordonas al la nacia gvardio kaj al la armeo restarigi la ordon, je kia ajn prezo. Ĝi fariĝis terura. Proksimume tri mil mortintoj — la caracazo.

Kaj poste ... Kaj poste jam nenio (por ahora — por la momento).

Ekvadoro, 1990. Ĉefŝoseoj blokitaj, bienegoj ekokupataj, preĝejoj okupataj ... La indiĝenoj, aktualigante longan historion de leviĝoj kontraŭ la kolonianto kaj la terproprietuloj, ribelas kaj tremigas la potencon.

Kaj poste ... Kaj poste venas la forgeso.

En Bolivio okazas ankoraŭ pli frue, en 1985, ke sovaĝa privatigo de la stanminejoj ĵetis, de unu tago al alia, dudek-kvar mil indiĝenajn laboristojn sur la straton. Forlasitaj en la malvarmaj ventoj de la Altiplano, sen ia ajn havaĵo, ili iras al la regiono de Chapare, kie ili komencas kultivi la solan profitigan kultivaĵon por malriĉa terkulturisto: kokaon. El vidpunkto de Vaŝingtono, kokao egalas al kokaino. La subpremo.

Kaj poste ... Ŝajne, ĉio ree enordiĝas.

En 1978-1979 jam, en Brazilo, dum plena diktatoreco, la metallaboristoj de la ABC de San-Paŭlo* ekstrikas — malgraŭ ke striko estas kontraŭleĝa — kaj alfrontas la senbridajn ordofortojn. En la sama momento en kiu, en Nikaragvo — ni revenas al nia elirpunkto — la sandinistoj renversas Somoza-n.

* Santo André, São Bernardo, São Caetano: industriaj antaŭurboj de la “Granda San-Paŭlo”.

Komence de la 1990-aj jaroj. La demokratio reprenis siajn rajtojn. Latinameriko, eksparadizo de la diktatoroj, fariĝas la laboratorio de la plej senbrida liberalismo. Ĝi nombris cent dudek milionojn da malriĉuloj en 1980; dudek jarojn poste, oni nombras ducent dudek-kvin milionojn. Vaŝingtono, la IMF, la Monda Banko kaj la naciaj burĝaroj (tre malmultaj) trudas sian feran leĝon.

Ne ĉar la sociaj movadoj farintus nenion. Ili ĉie provas rezisti. Kaj ĉie ili rezistas. De la brazilaj (kaj paragvajaj) senteruloj ĝis la bolivianoj kiuj faras, kontraŭ la multnaciaj konzernoj, militojn “de akvo” kaj “de gaso”, oni ne povus nombri ilin. Sed tiuj leviĝoj kelkfoje perfortaj, estas punktecaj, kun tujan kaj limigitaj celoj.

“Ni faris la batalon kiun ni devis fari por atingi tion kion la meksika ŝtato neniam volis doni al ni: laboron, teron, tegmenton, nutraĵon, sanon, edukadon, sendependecon, liberecon, demokration, justecon kaj pacon”*, elkrias la Zapatista Armeo de Nacia Liberigo (EZLN), en la montaroj de Ĉiapo, kiam ĝi transiras, la 1-an de januaro 1994, mallonge, al armita batalo.

*Organe d’information de l’EZLN”, n-ro 1, Meksiko, decembro 1993, en Ya Basta!, Dagorno, Parizo, 1994.

La agado de la EZLN kaj de la subkomandanto Markos ludis decidan rolon en la falo, en 2000, de la Institucia Revolucia Partio (PRI), absoluta mastro de Meksikio ekde 1929. Sed, manke de klara strategio pri “potencopreno”, kiu ŝajnas al ili duaranga, la ribeluloj ne povis malhelpi la alvenon al la prezidanteco de la tre dekstra Partio de Nacia Ago (PAN). Kaj ili devas kontentiĝi mastrumi la lokan aŭtonomecon pri kiu ili disponas, kontraŭ ĉiaj atakoj, en siaj komunumoj de Ĉiapo.

Certe, pli sude falas prezidantoj, kiuj nomiĝas Jamil Mahuad aŭ [Lucio Gutiérrez] (Ekvadoro), Alberto Fujimori (?Peruo]), Gonzalo Sánchez de Lozada aŭ Carlos Mesa Bolivio), Fernando de la Rúa (Argentino), forpelita sub la kriegoj de “Ne al tutmondigo!”, “For la IMF!”, “Ili foriru ĉiuj!”.* De komence de la 1980-aj jaroj, dek-kvar prezidantoj ne povis fini sian mandaton.

* “Que se vayan todos!”.

Sed anstataŭitaj de kio, de kiu? Antaŭ la elektoj, en etoso de kermeso, la kandidatoj konkuris por la prezidanteco sub inundo da gaĝetoj kaj da flagrubandoj kiuj lasis apenaŭ spacon por debato pri ideoj. Eĉ pli grave: en demokratioj akaparitaj de la merkatoj, en plena ekonomia kaj socia krizo, ĉiuj tradiciaj partioj — dekstraj kiel maldekstraj — praktikis pli aŭ malpli la saman mastrumadon. Tiel ke ili troviĝis en senproviza stato kiam venis la krizo*.

* La franca originalo se trouvèrent fort dépourvus quand la bise fut venue aludas faman verson de la franca fablisto Lafontaine: Elle se trouva fort dépourvue / quand la bise fut venue [Ŝi (la cigalo) troviĝas tre senhava kiam venis la vintraj ventegoj] -vl.

Ĉar, transe de tiuj sortoŝanĝoj, en la plej multaj kazoj la popoloj posedis latentan kolektivan konscion. Pulvobareloj pretaj eksplodiĝi. Mankis al ili nur la “fajrero”. Nek tiu de la sponta kolero nek tiu de la popolaj mobilizoj povis fajrigi la meĉon. Tiu tasko estis tiu de gvidanto. La nekapablo de la tradicia politika klaso kanaligi la ribelon de la malfavorigatoj malfermis la vojon al gvidantoj de sindikata, partia, armea aŭ ribela deveno.

La konstato povas ĝeni, en alimondismaj, kontraŭkapitalismaj movadoj aŭ ĉe tiuj kiuj, kiuj kantas “nek Di’ nek mastro nek tribunul’”* kaj insistas pri kolektiva gvidado aŭ pri popola sponteco. Tamen, la centra rolo de la “ĥarisma gvidanto” okulfrapas — sen pridubigi, sed deobligante, tiun de la miloj da sennomaj civitanoj kiuj partoprenas iel aŭ alie en la “procezoj”.

* Aludo al verso de la Internacio. -vl

Kubo ne rezistintus kvindek jarojn al la usona agresado sen s-ro Fidel Castro. En Venezuelo, la bolivara revolucio ne estus tia kia ĝi estas (ĉu entute estus?) sen la prezidanto Hugo Chávez. La socia transformado de Bolivio portas hodiaŭ nomon: Evo Morales.

“En la kariero de ĉia granda gvidanto, fundamenta simbola ago, historia gesto montras la politikan naskiĝon.”* La defendo de la laboristoj de la bananplantejoj, por [Èliécer Gaitán], en la 1940-aj jaroj, en Kolombio.* La sturmo de la kazerno Moncada, en Santiago de Kubo, fare de “Fidel”, la 26-an de julio 1953, poste la epopeo de la Sierra Maestra. La provo de ŝtatrenverso de la subkolonelo Chávez, la 4-an de februaro 1992 por, tri jarojn post la traŭmato de la caracazo, renversi, laŭ liaj vortoj, “tiun demokration maljustan kaj koruptan”.

* Vd la analizon — el kiu ni prenas la argumentadon — de Diane Raby: “Le leadership charismatique dans les mouvements populaires et révolutionnaires [La ĥarisma gvidanteco en la popolaj kaj revoluciaj movadoj]”, Cuadernos del Cendes, Karakaso, aŭgusto 2006, publikigita en la franca en julio 2007 de la Réseau d’information et de solidarité avec l’Amérique latine (Risal), http://risal.collectifs.net.
* Konsciiĝinte pri la danĝero kiun li prezentis, la kolombia oligarĥio murdis lin en 1948 antaŭ ol li enpotenciĝis; lia morto ĵetis Kolombion en la konflikton kiu daŭras eĉ hodiaŭ.

“La historio absolvos min!”, lanĉas la juna Castro, dum sia juĝo, post la Moncada; “Ni ne atingis niajn celojnpor nun, anoncas s-ro Chávez, dum sia kapitulaco, antaŭ la filmiloj, post la malsukceso de la ŝtatrenverso. Du frazoj kiuj havis eksterordinaran efikon kaj donis al siaj aŭtoroj simbolan statuson ĉe la senheredigitoj.

Dek-kvar prezidantoj ne povis fini sian mandaton

MALPLI “EKSTERNORME”, sed tute same modelo de identiĝo kun la popola kaŭzo: siatempe kiel politika parolanto, sed ankaŭ kiel politikisto forĝita en la ĉiutagaj bataloj — kiel ministro pri sano en 1940, li faris viglan agadon favore al centroj de publika higieno-, Salvador Allende mobilizas siajn partizanojn. Gvidante la kvardek-unu tagojn da striko de la ABC de San-Paŭlo, en 1979, suferante batojn per gumbastono kaj malliberigon, la prezidanto de la Sindikato de la metalproduktaj laboristoj de San-Bernardo, s-ro Luiz Inácio Lula da Silva, akiris nacian konatecon. Lia rezistado al la perforta subpremo kontraŭ la cocaleros de Chapare, kies sindikaton li gvidas, kaj, en 2002, lia kontraŭleĝa elpelo el la parlamento, al kiu li estis elektita, faras de s-ro Morales unu el la plej gravaj agantoj de la bolivia politika vivo. Lia engaĝiĝo sine de la “eklezio de la malriĉuloj”, sub la ŝirmo de la teologio de liberigo, kondukas la episkopon Fernando Lugo al la prezidanteco de Paragvajo.

La escepte grava rilato inter la gvidanto kaj la popolo — oni pensas tie, aparte, pri s-roj Chávez kaj Morales kaj, iom malpli, pri la ekvatora prezidanto Rafael Correa — kaŭzas ĝenon kaj eĉ panikon ĉe la “bone pensantoj”. Lia retoriko radikale kontraŭsistema, kontraŭoligarĥia, kontraŭ la potenculoj konsistigas la ĉefan elementon de tiu rilato.

Popolismo! Demagogia kaj supraĵa respondo al la krizo! Teatreca parolanto kiu ekscitas senscian popolaĉon!

En realo, en sia praktiko de dialogo, tiuj gvidantoj asimilas la popolan senton kaj tradukas ĝin pli kohere, kun pli da forto, kaj tiel kontribuas al la formado de strukturita kolektiva identeco. “Sendube, dialektika rilato funkcias inter li [Chávez] kaj la popolo, osmozo kies du elementoj estas nemalhaveblaj kaj nutras sin reciproke. La venezuela popolo (...) konsistigis sin kiel politika subjekto tra la agadoj de Hugo Chávez kaj de la Bolivara Movado; paroli pri unu sen la alia ne havas sencon en la nuna historia fazo.”*

* Diane Raby, l.c..

La paroladoj de siaj prezidantoj ne estas, por iliaj partizanoj, spektakloj kiujn ili ĉeestas; ili estas, esenca aspekto de la dinamiko de la popolmovadoj, agoj kiujn ili partoprenas kaj el kiuj ili nutras sin por enmiksiĝi en la okazantaj ŝanĝoj, en la kadro de la demokratioj kiuj volas esti partoprenigaj. Unu kaj la aliaj fortigas sin reciproke.

Dialektika rilato funkcias inter la gvidanto kaj la popolo

TAMEN, KONDIĈO nepra sed ne sufiĉa, tio kion oni nomas ĥarismo ne baziĝas nur sur delogo nek nur sur la kapablo levi la amasojn per flamaj vortoj. Des pli ke oni povas esti konservativulo, eĉ reakcia aŭ faŝismema kaj havi tiun talenton. La gvidanto estas ĉefe juĝata, kun la daŭro, per sia agado.

Elektita kiel ĉampiono de la malriĉuloj en 2002, la prezidanto Lula komencas sian mandaton irante al la Monda Socia Forumo de Portalegro kaj ... al la Forumo de Davoso. Provante ĉiam kontentigi la diablon kaj la bonan dion, li lanĉis serion da publikaj politikoj de helpo favore al la plej malriĉaj homoj, sed sen iam ajn kritiki la ekonomiajn strukturojn kaj favorante profundiĝon de la novliberala modelo.* Tiu konstato validas, diversgrade, por la “maldekstraj” ŝtatestroj Tabaré Vásquez (Urugvajo), Néstor kaj poste Cristina Kirchner (Argentino), Michelle Bachelet (Ĉilio). Reprezentantaj la progresismon kontraŭ la oligarĥia dekstro — kaj tio estas progreso-, ĉiuj, rezignante pri enkondukado de profundaj sociaj reformoj, subiĝis al la postuloj de la privata kapitalo.

* Li estis reelektita en 2006, pro sia “persona” kaj ne “politika” populareco, konsiderata kiel malpli granda malbono fronte al la dekstrularo.

La “radikaluloj” siavice donas al si verajn armilojn por sukcesi profundan transformadon de la socio. Ili komencas per elektado de Konstituciiga Asembleo kaj per reformo — aprobita per referendumo — de la konstitucio (Venezuelo, Ekvadoro, Bolivio). Modo, sterila agitado, gestumado... grimacas multaj observantoj. Nu. Enpotenciĝinta danke al ideologie tre larĝa alianco kaj sen plimulto en la Kongreso, la paragvaja prezidanto Lugo starigas la problemon en sia tuta akreco, pri la terreformo postulata de tiuj kiuj elektis lin: “Ni devas akcepti la fakton ke la fino de la latifundio [bienego], la ĉefpostulo de la terkulturistaj movadoj, stumblas super konstitucia limigo. Se oni ne ŝanĝas aŭ se oni ne modifas la konstitucion, maleblos fari integran terreformon.”*

* El País, Madrido, 26-a de marto 2009.

Ĉu en Latinameriko ĉu en Eŭropo, la plej granda parto de la maldekstraj fortoj kutimiĝis forigi ĉian referencon al socialismo. Jen kie situas ekde nun la divid-linio. La 30-an de januaro 2005, dum la kvina Monda Socia Forumo, s-ro Chávez parolis por la unua fojo pri la “socialismo de la 21-a jarcento”. De tiam s-roj Morales kaj Correa ankaŭ transiris la Rubikonon.* Ĉe tiuj tri, nenia malfervoreco. Ŝtatigo de la strategiaj resursoj, masivaj sociaj programoj, redistribuado de teroj, disvolvado, en Venezuelo, de neprivataj formoj de proprieto kaj de kontrolado (kooperativoj, entreprenoj en kunmastrumado, komunumaj konsilantaro) ktp.

* Kompreneble tiuj prezidantoj submetas sin al demokratia elekto, en plurisma politika kadro, ĉeeste de internaciaj observantoj, kaj ili enkondukis en siajn konstituciojn la revokan referendumon — bariloj kontraŭ la tento de “dumviva” potenco pri kiu oni suspektas ilin, malprave, tro ofte.

Kun konsekvenco scie surprenita kaj kiu, fakte, konsistigas kroman grandan diferencon — eble eĉ la solan — disde la “moderuloj”: tiaj disponoj implicas fortoprovon kaj eĉ alfrontiĝon, ĉar la dominanta ordo neniam delasas ion ajn.

Kiam, en decembro 2001, la opozicio (malplimulta) maltrankviliĝas pri serio de reformoj kiujn ĝi juĝis tro radikalaj, komencas montri sian rifuzon, s-ro Chávez, antaŭ la homamaso, sur la avenuo Bolívar, respondas: “Ni ne venis ĉi tien por fari kelkajn supraĵajn ŝanĝojn, ni ne venis ĉi tien por mensogi al la suverena popolo. Ne! (...) Eĉ se ili volus nek vidi nek aŭdi, tiuj privilegiitaj malplimultoj, ne estas retroiro survoje de tiu ĉi revolucio!” Kvar monatojn poste, en aprilo 2002, li alfrontis provon de ŝtatrenverso. Popola subteno, kiu poste ne malkonfirmiĝis, ebligis al li rezisti. Kaj poste akceli kaj profundigi la bolivaran revolucion.

Sabotadoj de la Konstituciiga Asembleo, mastrostrikoj, minacoj de detranĉo de la provinco Santa Cruz: s-ro Morales devis siavice alfronti provon de malstabiligo, en septembro 2008. Subtenata de tre granda plimulto — kiun li reprezentas-, ankaŭ li ne retroiras.

Tiuj rompoj metas gravajn problemojn al la teoriistoj. Sen kopii la skemojn eksperimentitajn en aliaj latitudoj kaj sen deklami la dekalogon de la revolucia partio, ili obeas al siaj propraj logikoj, avancas, retropaŝas, trompiĝas, ree antaŭeniras, esploras novajn vojojn. Al la politiko de skeptikismo — profunde konservativa ĉar supozanta ke la liberala demokratio estas la sola ebla kaj akceptebla modelo-, ili kontraŭmetas la politikon de konvinko. Ili memorigas ke kelkfoje, en certaj historiaj momentoj, la popoloj ekkoleras kaj rompas la “fatalecon”.

Maurice LEMOINE.

La palestinanoj de Israelo — ostaĝoj de la ekstremdekstro

Fine de marto, la gvidanto de la ekstremdekstro Avigdor Lieberman akiris la postenojn de vica ĉefministro kaj de ministro pri eksterlandaj aferoj de Israelo. Kiam Jörg Haider kaj liaj amikoj de la Liberala Partio (FPÖ) eniris, en 2000, la aŭstrian registaron, Eŭropo protestis kvazaŭ unuanime. Tio, strange, ne okazis ĉi-foje. Tamen, konforme al la linio de sia partio, Israel Beitenu (“Israelo, nia domo”), la rusdevena gvidanto multigis dum sia elektokampanjo la rasistajn deklarojn kontraŭ la palestinanoj de Israelo. Oni rimarkis ĉefe, en Okcidento, la unuajn deklarojn de la nova ĉefo de la diplomatio kiu ĵetis rubujen la interkonsentojn antaŭe subskribitajn de lia lando, inkluzive de la pure komunikcela konferenco de Anapolo. Fakte, ili kaŭzis kolizion kun la registaro de s-ro Barack Obama kiu serĉas malstreĉiĝon en Proksim-Oriento. Sed, pri interna politiko, la pridubigon, fare de s-ro Lieberman, de la civitaneco de la palestinanoj de Israelo kaj lia propono “transigi” ilin en antaŭvidebla tempo, riskas nutri aliajn koliziojn, ĉi-foje sangajn, inter judaj kaj arabaj civitanoj.

LIA GVIDLINIO: lojaleco al la ŝtato. Sed li neniam detaligas ĝin. Tiel ke antaŭ forlasi lin ni demandas lin: “Ni imagu ke vi troviĝas en Germanio tempe de la naziismo. Kien irus via lojaleco?”“Al la ŝtato”, respondas li senhezite. Tiu respondo, formulita en la parlamento, en Jerusalemo, mirkonsternigas. Des pli ke nia interparolanto rakontis al ni kiel lia patro forlasis la Germanan Regnon ekde kiam Adolfo Hitlero enpotenciĝis. Komprenu tio kiu povas...

La advokaton David Rotem, vicprezidinto de la parlamento, antaŭsondita por gvidi la novan leĝkomisionon, oni konsideras proksimulo de s-ro Avigdor Lieberman, la gvidanto de la partio Israel Beitenu, kies lastajn elekto-paroladojn li regurdas. “Ĉu li estas judo, islamano aŭ kristano, civitano devas montri sin lojala al la ŝtato. Alie li ne estas civitano.” Kaj li atakas, en la sama deklamo, la rabenon Meyer Hirsch, kulpa esti renkontinta la iranan prezidanton Maĥmud Aĥmadineĵad* kaj al la arabaj deputitoj kiuj kuraĝis manifestacii kontraŭ la masakro farita en Gazo.

* Kp www.protection-palestine.org.

Pro tio la propono de la partio: ke ĉiu israelano ĵuru pri la flago (kiu enhavas la ŝildon de Davido, simbolon de judismo), kantu la nacian himnon (kiu elvokas la “judan animon” kaj plenumu, eventuale en civila formo, sian militservon (kiu ne estas deviga por la araboj, escepte de la druzoj kaj de certaj beduenoj, sed ankaŭ la ultraortodoksuloj).

Lia slogano de la elektokampanjo estas rivela: “Nur Lieberman parolas arabe”. Komento de la historiisto Ŝlomo Sand: “En sia naskiĝlando Moldavio lia metio estis elĵetisto ĉe noktokluboj. Nun li volas elĵeti la arabojn.” Tiu spritaĵo tamen neglektas specifecon de la rusa partio*: la oficiala projekto de tiu movado konsistas ne en elpelado de la palestinanoj* — kiel en 1948-, sed en aldono al la estonta palestina ŝtato la teritoriojn kie ili koncentriĝas, precipe la nordan parton de la Triangulo, Um Al-Fahm kaj ties ĉirkaŭaĵon. Interŝanĝe, Israelo aneksus la blokojn de kolonioj de Cisjordanio, unuavice tiujn kiuj ĉirkaŭbaras Orient-Jerusalemon.

* Israel Beitenu estas grandparte la partio de la rusa enmigrintaro.
* Eĉ s-ino Cipi Livni, la tagon antaŭ ol retiriĝi, deklaris ke, post starigo de la palestina ŝtato “ni povos diri al la palestinaj civitanoj de Israelo, tiuj kiujn ni nomas la araboj de Israelo: “La solvo de viaj naciaj aspiroj troviĝas aliloke”” (Agence France-Presse, 11-a de decembro 2008).

Ĉar, kontraste al la Likud, Israel Beitenu planas, kompreneble formale, la perspektivon de la du ŝtatoj. “Ni akceptas, martelas s-ro Rotem, la principon de la divido de 1947. Sed la palestinanoj volas ŝtaton “judenrein”*, la israelanoj centelcente judan ŝtaton — kaj ne “ŝtaton de ĉiuj siaj civitanoj”. Sufiĉas ke internacia traktato redesegnu la landlimojn laŭ tiu spirito.”

* Adjektivo [“senjuda”, laŭvorte “pura je judoj”] uzata de la nazioj, dum la juda gentekstermo, por kvalifiki la teritoriojn kies judoj estis ĉiuj ekstermitaj.

Kial tiom furioza insisto kontraŭ la miliono kaj duono da palestinanoj de Israelo? Se la respondoj de la tri arabaj partioj reprezentataj en la israela parlamento unuanimas, ili havas tamen certajn nuancojn.

La tridekjarulino Hanin Zoabi estas la unua virino de araba partio kaj kiu sidas en la parlamento. Per sia ĥarismo ŝi kontribuis “savi” ĉe la elektoj la partion de la Demokratia Nacia Asembleo (Balad), kies fondinto Azmi Bishara, pro persekutoj pro “perfido” devis ekziliĝi. Strange, ŝi vidas en la pozicio de s-ro Lieberman ian “donanton-donanton”: “Mi retiras min el la okupataj teritorioj, do mi certigas min je via lojaleco.” Necesas do “memorigi al la palestinanoj de Israelo ke ili vivas en juda ŝtato kaj devas akcepti ĝin tia”. S-ro Benjamin Netanjahu “ne esprimas sin por du ŝtatoj, li ne bezonas insisti pri la judeco de Israelo”.

En sia oficejo de Nazareto, la araba ĉefurbo de Galileo, la advokato Taŭfik Abu Ahmad deklaras sin membro de la islamisma movado, kiu ĉeestas en la Unuiĝinta Araba Listo (TAAL). Laŭ li, la dekstro kaj la ekstremdekstro parolas kontraŭarabe por “montri al la israelaj judoj ke ili protektas iliajn interesojn”; ili kreas “internan malamikon por kontraŭbatali ĝin kaj tiel plifortigi sian popularecon”. Anstataŭ starigi la lojalecon de la israelaj araboj kiel kondiĉon de ilia civitaneco, konkludas la juristo, “la regantoj devus kompreni ke estas inverse: vera civitaneco, do la rajtegaleco, garantias ilian lojalecon. Nur la justeco, diras unu el niaj proverboj, cikatrigas la vundojn” ...

Normaligo de la rasismo

“ĈIO DEVENAS EL la fiasko de la disig-politiko inventita de la eksa ĉefministro Ariel Ŝaron, pensas siavice la juristo Hassan Jabareen, ĝenerala direktoro de Adalah, la Jura Centro por la Rajtoj de la Araba Malplimulto en Israelo, kiu akceptas nin en sia oficejo de [?Hajfo. Nek la muro nek la retiriĝo el Gazo nek la militaventurojn de somero 2006 kaj vintro 2009 sukcesis. “Estas ĝuste, daŭrigas la advokato, la neeblo trudi unuflankan solvon, kiu instigas la israelajn regantojn ataki la palestinanojn de Israelo.” Ĉar la “demografia minaco”, kiu pravigis la intereson de Israelo krei palestinan ŝtaton, koncernas nun la judan ŝtaton mem. “Neniu kredas plu je la du ŝtatoj, la konflikto evoluas denove ĉiufronte, kiel en 1948: jam ne estas granda diferenco inter Hajfo, Nabluso kaj Orient-Jerusalemo. Escepte ke “militi” kontraŭ la palestinanoj de Hajfo ŝajnas pli facile...”

Per tio lia klarigo estas tiu de... s-ro Lieberman. Kiam tiu demisiis en januaro 2008 el la antaŭa registaro, kie li estis ministro pri “strategiaj aferoj”, li deklaris senorname: [“Nia problemo ne estas Judeo kaj Samario, sed la ekstremisma fundamentisma gvidado en la parlamento. (...) Nia problemo estas [la israelaj arabaj gvidantoj] Ahmed Tibi kaj Barakeh — ili estas pli danĝeraj ol [la gvidanto de la Hamaso en Damasko ] Khaled Mechaal kaj [la ĉefo de la libana Hizbolaho ] Hassan Nasrallah. Ili laboras deinterne kaj agas metode por la detruado de la ŝtato Israelo kiel ŝtato juda.”.*

* Kp “The Palestinian Arab minority and the 2009 Israeli elections”, www.mossawacenter.org.

Envere, la mobilizado kontraŭ tiu “kvina kolono” — esprimo kutime uzata — komencis antaŭ longa tempo, en la mensoj, ene de la institucioj kaj surloke.

Unue per la normaligo de la rasismaj diroj. Kiel tiuj de la eksa deputito de la Likud Jehiel Hazan kiu komparis, en 2004, la israelajn arabojn kun “vermoj” kiuj agas “subtere” por “fari malbonon al la juda popolo de cent jaroj”.* Alia Likud-ano konkuranto por la Guinness Book pri arabofobio, s-ro Moŝe Feiglin: “Vi ne povas instrui paroli al simio, kaj vi ne povas instrui al arabo esti demokrato. Temas pri kulturo de ŝtelistoj kaj banditoj. Mahomedo, ilia profeto, estis bandito, mortigisto kaj mensogulo.”* En 1985, leĝo senigis la partion Kach, de la rabeno Meir Kahane, je elektokampanjo pro samspecaj deklaroj... La reciproka akriĝo komence de 2009 igis la prezidanton Ŝimon Peres deklari, ĵus antaŭ la elektoj: “Kiel ŝtatestro mi maltrankviliĝas pro la instigoj al perforto kontraŭ parto de la opinio. La araboj, kiel ĉiuj civitanoj de la landoj, havas egalajn rajtojn kaj devojn.”

* Tiu parolado estis eĉ denuncita de ... la Anti-Defamation League, www.adl.org/.
* The New Yorker, 31-a de majo 2004.

La malbono, ve, estis farita: laŭ la enketoj en 2006 kaj 2007, 78% de la israelaj judoj estas kontraŭ la ĉeesto de arabaj partioj en la registaro; 75% ne volus vivi en la sama konstruaĵo en kiu vivas ankaŭ araboj; 75% juĝas ilin perfortemaj (54% de la araboj pensas la samon pri la judoj); 68% timas novan intifadon; 64% timegas la araban demografion; 56% pensas ke “la araboj ne povas atingi la judan nivelon de kultura disvolviĝo”. Pri “solvoj”, 55% de la israelaj judoj kredas ke la registaro devus instigi al elmigrado de la araboj, 50% rekomendas ilian “transigon” kaj 42% proponas ke oni forprenu de ili la voĉdonrajton* ...

* www.dayan.org.

Ĉu sciencfikcio? La historio instruas ke tia etoso ebligas, aŭ eĉ probabligas, gravajn malprogresojn. Ekzemplo: la decido, en 2003, de leĝo kiu malpermesas al palestina edz(in)o de Cisjordanio aŭ de Gazo veni al sia edzo aŭ sia edzino en Israelo.* Certe, la nova registaro ne transformos jam morgaŭ la projektojn de sia ministro pri eksterlandaj rilatoj en leĝon. Sed postmorgaŭ, kiu scias?

* Vd Meron Rapoport, “Les libertés menacées des citoyens d’Israel [La liberecoj de la civitanoj de Israel en danĝero]”, Le Monde diplomatique, februaro 2004. La judoj kaj araboj kiuj kontestis tiun leĝon antaŭ la Plej supera Kortumo ĉar ĝi rompas la fundamentajn leĝojn kun valoro de konstitucio, ricevis la rebaton de la juristoj de la justec-ministrejo: “La ŝtato Israelo estas en milito kontraŭ la palestina popolo, popolo kontraŭ popolo, grupo kontraŭ grupo” (http://zope.gush-shalom.org/).

“Plej gravaj ne estas Lieberman sed la etaj Lieberman-oj kiuj svarmas kaj kreas etoson de teroro kie la plej eta okazaĵo povas graviĝi” La bakisto Ahmad Udeh scias pri kio li parolas: li loĝas en Sankta-Johano-de-Akro (kvindek-tri milionoj da loĝantoj) kaj sidas en la urba konsilantaro de tiu urbo ankoraŭ vundita de la alfrontiĝoj de oktobro 2008. Plurcentoj da judaj ribeluloj tiam detruis aŭ damaĝis tridek domojn, okdek magazenojn kaj cent aŭtomobilojn.* Jen ni faris urbopromenadon ne tre turisman: ĉi tie, la kvin malnovaj domoj de la iama urbocentro restaŭritaj kaj ceditaj al judaj studentoj fare de la kompanio Amidar, “proprietulo” de la arabaj havaĵoj “forlasitaj” en 1948; tie, la nove konstruata bloko kun la milda nomo “Norda Pugno” kaj destinita aparte por koloniintoj de Gazo; ne malproksime, la konstruejo de la plej granda jeŝiva (religia lernejo) de la nordo de la lando; en la suk [bazaro], deko da judaj lernantoj promenantaj akompanataj de gardistoj armitaj de fusiloj; sen forgesi la islaman preĝejon Al-Labadidi, daŭre fermita, kvankam la kvartalo estas plimulte loĝata de islamanoj ...

* Centro Mossawa, Akka, City on the Front, Hajfo, 2008.
Ni elektu mem la plej bonan solvon

“LA FIANĈINO DE la maro”: tiu estis iam la kromnomo de Jafo, aneksita al Tel-Avivo post la Nakba (“katastrofo” de 1948), kaj kies loĝantaro estus nuntempe je 40% da palestinanoj. Jen pro kio, ankaŭ tie, entrepreno de rejudigo, kiu ludas per ... la malriĉeco. En la oficejo de la komuna listo Hadaŝ-Balad, la kunordiganton de la helpprogramo por virinoj Judit Ilani resumas: “Vidu la familion F., sola virino kun tri infanojn. Atendante, sen granda espero, socialan loĝejon, ŝi luis privatan apartamenton por 2.000 ŝekeloj [357 eŭroj], du trionoj de siaj enspezoj. Ŝia proprietulo elpelis ŝin, kaj ŝi devis subskribi novan lukontrakton pri 4.000 ŝekeloj ... kiujn ŝi kompreneble ne povis pagi longan tempon. Enŝuldiĝinte, ŝi suferis duan elpelon. Certe, ŝi povus atingi impost-redukton, kondiĉe ke ŝi plenigu ampleksan dosieron en la hebrea, lingvo kiun ŝi ne parolas. Kaj tio ne sufiĉus por eskapi al la granda brako de la privata entrepreno taskita de la urbestraro kapti la luantojn kiuj ne pagas sian luprezon.” Pli ol kvincent elpel-ordonoj, bazitaj sur foresto de konstrupermeso* ŝvebas super Jafo kiel Damokla spado. Ankaŭ en la Negevo oni detruas domojn, sed vilaĝope (vidu la artikolon de [J. Algazy: Beduenoj forgesitaj de la Nakab [p. 9/10]->art]).

* Tiuj konstrupermesoj estis rifuzitaj de la instancoj! Jen la sama metodo kiel en Orient-Jerusalemo: kp “Kiel Israelo konfiskas Orient-Jerusalemon”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2007.

Direktorino de la asocio Women Against Violence [Virinoj kontraŭ perforto], la komunista gvidantino Aida Tuma-Sliman fondis — ŝi fieras pri tio — la unuan araban rifuĝejon de batitaj virinoj de la mondo. Kiel surloka aktivulo ŝi observas tie, pli ol en la baloturnoj, ian “faŝismemon”. Iuj pensis ke tiu formulo estas troigita. La faktoj, ve, pravigas nin: kontestado de nia legitimeco, ofte perforta ĉikanado, provoj judigi niajn urbojn... La malhumanigo de la palestinanoj de Gazo pasis tra la landlimo. Kaj ni scias per sperto ĝis kien tio povas iri.” Certe, Nazareto sentas sin forta: ne nur la ĉefurbo de Galileo restas preskaŭ ekskluzive araba, sed, manke de loĝejoj, ĝiaj loĝantoj luas aŭ eĉ aĉetas iujn en ĝia “fratino” Nazaret-Illit, konceptita unue kiel juda kontraŭpezo. Restas ke, por la aktivulino, “eĉ tie, la retoriko de Lieberman resonas kiel alvoko al sturmo kontraŭ ni”.

Kvankam en angoro, la palestina komunumo de Israelo ne volas lasi sin mistrakti. La tragedio de Gazo kaj la rasismeco de la elektokampanjo jam kaŭzis ke la anoncita bojkoto ne okazis: 52% de la israelaj araboj iris voĉdoni, kaj ilia voĉo radikaliĝis. Nur 12% de la arabaj elektantoj elektis unu el la cionistaj partioj (kontraŭ pli ol 30% antaŭ tri jaroj), la aliaj preferis la tri movadojn kiuj reprezentas ilian kaŭzon, kaj nome la Hadaŝ-on. Tiun mobiliziĝon atestis ankaŭ, la 30-an de marto, la amasa partopreno en la Tago de la Tero.

Kiel ampleksigi tiun rebaton kaj haltigi tion kion s-ro Hassan Jabareen kvalifikis kiel “rampantan rasdisigon”? Ducent araboj kaj judoj, spegulo de la diversaj tendencoj kaj generacioj, debatas pri tio, dum sunplena sabato, okaze de konferenco kontraŭ la organizita rasismo en Sankta-Johano-de-Akro. Surda kolero inspiras multajn intervenojn: la islamisma urba konsilisto Adham Jamal, aliancano de la urbestro, pagas pro esti teoriuminta pri sia senpoveco. Akuzita de unu el la familioj senigitaj je domo ekde oktobro, li forlasas la salonegon sub la mokaĵoj de la aliaj ...

Centra temo de la interŝanĝoj estis la demando de alianco. “Ni estas la viktimoj, do estas nia tasko difini ĝian bazon”, asertis al ni la juna deputito de la Balad. “Mi komprenas ke la araboj de Israelo estas disŝiritaj inter sia ŝtato kaj sia popolo, sed ili devas, en sia intereso, kompreni la frustrecojn de la judoj. Babiladi dum hurlas la sireno kiu celebras la judan gentekstermon aŭ rompi la kalmon de Kipur ne akcepteblas”, rebatas s-ino Miriam Darmoni-Ŝarbit, kiu, en la plej granda eduka neregistara organizaĵo de Israelo, formas judajn kaj arabajn instruistojn. Ŝi pensas pri “ĉiuj ĉi elektantoj de la Likud kiuj, pri socialaj demandoj, povas engaĝiĝi en la batalo por egaleco”.

Ĉu dialogo de surduloj? La 11-an de novembro 2008, en la urbaj elektoj de Tel-Avivo, la komunista deputito Dov Ĥenin rompis ĉiujn rekordojn per tio ke li akiris pli ol 30% de la voĉoj (kaj preskaŭ 75% ĉe la homoj malpli ol 35-jaraj). Sed lia ĉielarka listo “Urbo por ĉiuj” ne entenis ... palestinanojn de Jafo.

La alianco, do jes, sed por kiu celo: du ŝtatoj aŭ unu dunacia ŝtato? “Certaj solidarec-movado forgesas ke ili ne reprezentas la palestinan popolon. Nia rajto je memdeterminado konsistas ankaŭ en elekti mem la solvon kiu ŝajnas al ni plej bona”, tuj insistas s-ino Tuma-Sliman. Poste ŝi svingas ĉiujn enketojn — “sen escepto” — faritajn en Cisjordanio kaj Gazo: “Se naŭ dekonoj de la judaj israelanoj volas ŝtaton por si, ankaŭ du trionoj de la palestinanoj de la okupataj teritorioj volas tion.” Kaj ne senkiale: “En dunacia ŝtato, kio fariĝus la kolonioj?” Kaj, krome, kiu garantius niajn rajtojn? Por la aktivulino, oni ne forgesu la fortrilatojn: “Nur la internacia komunumo povas trudi solvon al Israelo: jen por kio necesas labori. Ĉi tie kaj ĉe vi!”

Joseph ALGAZY kaj

Dominique VIDAL.

Kelkaj datoj

1947-1949. Dum la milito, de 700.000 ĝis 800.000 palestinanoj devis forlasi siajn hejmojn. Nur 160.000 restas en Israelo.

21-a de oktobro 1948. La instancoj trudas al ili armean registaron, bazitan sur la britaj esceptoleĝoj (kiuj restas validaj eĉ hodiaŭ).

1948-2008. Amasa eksproprietigo de la palestinaj teroj kaj perforta proletigo de la israelaj araboj.

Fine de 1966. Nuligo de la arme-reĝimo, akompanata de starigo de “nigra listo” de aktivuloj devigataj resti hejme aŭ alie limigitaj en sia moviĝo.

Junio 1967. La okupado de Gazo, de Cisjordanio kaj de la Golano ebligas al la palestinanoj de Israelo rekontaktiĝi kun siaj elpelitaj proksimuloj.

30-a de marto 1976. La subpremo de la manifestacioj kontraŭ la konfiskado de la teroj kaŭzas ses mortviktimojn kaj dekojn da vunditoj. Poste, tiu dato estas tiu de la Tago de la Tero.

Oktobro 2000. Manifestacioj de solidareco kun la dua Intifado. La reprezalioj de la potenco kaŭzas dek-tri mortviktimojn.

Kelkaj nombroj

‣ La meza salajro de la arabaj laboristoj atingas en 2007 nur 67% de tiu de la orientaj judoj kaj 52% de tiu de la okcidentaj judoj.

‣ La pokapa meza enspezo de la israelaj araboj estas je 7.700 dolaroj, tiu de ĉiuj israelanoj je 19.000 dolaroj.

‣ En 2007, 51,4% de la arabaj familioj vivas sub la sojlo de malriĉeco, kontraŭ 19,9% de la israelaj familioj.

‣ Nur 5,86% de ĉiuj dungitoj de la registaro estas arabaj.

‣ Nur 18% de la palestinaj virinoj de Israelo havas aliron al laboro, kontraŭ 56% de la judaj virinoj (kaj 59% de la arabaj viroj).

‣ Ekde la starigo de la ŝtato Israelo en 1948, neniu araba loĝloko estis kreita, dum pli ol 600 judaj loĝlokoj aperis.

‣ La palestinanoj de Israelo posedas nur 3,5% de la tero de sia lando.

‣ La arabaj loĝlokoj ricevis malpli ol 5% el la mono de la disvolvo-buĝeto kaj 3% de tiuj de la registara buĝeto, dum la palestinanoj de Israelo estas 20% de la loĝantaro.

Fontoj: diversaj raportoj de la Oficejo de helpoj kaj laboroj de la Unuiĝintaj Nacioj por la Rifuĝintoj de Palestino en Proksim-Oriento (UNRWA); Centro Mossawa, The Human Rights Status of the Palestinian Arab Minority, Citizens of Israel, Hajfo, oktobro 2008; Centro Adva, Israel: Social Report 1998-2007, Tel-Avivo, 2008. Sen alia indiko, la statistikoj datas de 2006.

J. A.

Atentigo:

Ĵus aperis la libro de Dominique Vidal kaj Sébastien Boussois: Kiel Israelo ELPELIS la palestinanojn (1947-1949). Elfrancigita de Vilhelmo Lutermano. Monda Asembleo Socia (MAS), 360 paĝoj, 21 €

Beduenoj forgesitaj de la Nakabo

ĴAŬDON, LA 20-AN de marto 2008, je la 21-a horo, la ĝardenisto Sabri Al-Jarjaŭi, 25-jara, loĝanto de la beduena komunumo de la Negevo Ŝkejb Al-Salam, veturas, kun sia amiko Ismail Abu Muhareb, de Lakija, al la plej proksima plaĝo: tiu de Aŝkelon. Sur la parkejo, du civile vestitaj policistoj kontrolas iliajn identec-paperojn. “Kion vi faras ĉi tie, arabaĉoj? Forpafu vin. Vi ne havas la rajton esti ĉi tie!”, krias ili al la du junaj beduenoj.

Sabri, ŝokita, protestas. Unu el la policanoj vangofrapas lin, poste frapas lin per sia poŝlampo, dum la alia policisto metas mankatenon al Ismailo. La du policistoj tiam ĵetas Sabri-on teren, antaŭ ol doni al li piedbatojn ĝis kiam li perdas la konscion.

La membroj de polica patrolo kiu alvenas surloken konstatas la krizan staton de Sabri kaj alvokas ambulancon. La kuracista skipo, malkovrante ke la junulo jam ne spiras kaj ne havas pulson, provas, dum dudek minutoj, respirigi lin. Post tio li estas kondukata al la plej proksima malsanulejo: Varzilai en Aŝkelono. Tie, la kuracistoj notas ke lia korpo havas kontuzojn ĉe la kapo, sur la frunto, la vizaĝo, la brusto, la gamboj, ostorompiĝojn de la frunto kaj de la vizaĝo kaj duoblan hemoragion: cerebran kaj pulman.

Sekvatage, la polico telefonas al onklo de Sabri por informi lin ke tiu estas vundita kaj en malsanulejo. Ismail siaflanke estas liberigita post du tagoj da aresto sen esti kulpigita. Sed la stato de Sabri kriziĝas, tiom ke la kuracistoj de Aŝkelono transigas lin al Berŝevo, kies malsanulejo Soroka estas pli bone ekipita. Tie li forpasas post sepdek tagoj da komato, la 2-an de julio 2008. Konforme al la leĝo oni faras aŭtopsion kaj la polico de la polico komencas enketon.

Tamen, tri monatojn poste, la polico de la polico informas la familion de Sabri ke ĝi ne sukcesis trovi la kaŭzojn de la morto: la aŭtopsio pruvas ke li estis batita, sed la fakuloj asertas ne scii ĉu la batoj kaŭzis la forpason. Doktoro Mansur Al-Jarjaŭi, kuracisto kaj frato de Sabri, tamen parolas pri “frida murdo, mortigo sen ia ajn kialo”. La gepatroj de Sabri, pli ol 70-jaraj, restos senkonsolaj. La familio engaĝis patologiiston kaj privatan detektivon por ke tiuj liveru al la advokato la necesajn elementojn por lanĉi proceson.

Ke tia historio okazis al arabo de la Negevo (en la hebrea) estas neniel hazarda. Ĉar la beduenoj de la Nakab (en la araba) estas — kun la judoj devenaj el Etiopio — la plej malfavorata socia tavolo de la israela socio*, kaj ili estas proksimume 12% de la arabaj civitanoj de la ŝtato.

* Inter la fontoj de tiu ĉi artikoloj: Emanuel Marx, Bedouin of the Negev, Manchester University Press, 1967; Sabri Jiryis, La araboj en Israelo (en la hebrea), Hajfo, 1966; Ghazi Falah, The Forgotten Palestinians, Arab An-Naqab 1906-1986 (en la araba), Tayiba, Arab Heritage Center, 1989; Statistical Yearbook of the Negev Bedouin 2004, Center for Bedouin Studies and Development, universitato Ben-Gurion, Berŝevo; The Bulletin of the Negev Coexistence Forum for Civil Equality (www.dukium.org).

EN 1948, KUN sepdek mil homoj, ili estis ankoraŭ preskaŭ la tuta loĝantaro de la dezerto, vivantaj de terkulturado kaj de bredado. Tero kaj akvo, antaŭe kolektiva proprieto, fariĝis iom post iom privata proprieto, ofte sen katastro — la najbareco validis anstataŭe. Post la Nakba (“katastrofo” de 1948) restis da ili nur dek-unu mil: la aliaj fuĝis aŭ estis elpelitaj. Tiuj armitaj elpeloj daŭris ĝis 1959.

Tiuj kiuj restis perdis 90% da sia origina teritorio, estis ĉirkaŭbaritaj de sajag (“barilo”) kaj submetitaj al la sama arme-reĝimo kiel ĉiuj arabaj civitanoj (ĝis 1966). Tiel ĉia moviĝo bezonis permeson kiu dependis de la bona plezuro de la guberniestroj. El la 1.260.000 hektaroj da teroj de la Negevo kiuj apartenis, laŭ la oficialaj dokumentoj de la brita mandato, al la beduenoj, ili konservas nur 24.000, kaj ili devas nun senĉese batali por konservi ilin. Ĉar la ŝtato daŭre avidas tiujn terojn kaj uzas senliman arsenalon da leĝoj, da reguladoj kaj da formoj de arbitra ĉikanado.

En la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, Israelo klopodis por devigi la beduenojn instaliĝi en sep komunumoj (Rahat, Hura, Tel Al-Saba, Lakija, Ŝkejb Al-Salam, Kseifa, Ararat Al-Nakab) sen konsideri iliajn kutimojn de vilaĝa vivo. Pro tio nur 56% el la cent dudek mil da ili akceptis fari tion. Tiuj, kiuj rifuzis, spertis ke iliaj deven-vilaĝoj estis “ne rekonataj”: konsiderataj kontraŭleĝaj, ili eĉ ne aperas sur la oficialaj mapoj.

Certe, la sep “rekonataj” komunumoj restas subevoluintaj: ili ne havas fabrikojn, tie furiozas amasa senlaboreco, kaj iliaj infrastrukturoj kaj publikaj servoj estas supraĵaj. Laŭ la oficialaj statistikoj ili troviĝas sur la plej malalta nivelo de la soci-ekonomia skalo de la lando. Sed la situacio de la “ne rekonataj” vilaĝoj montriĝas eĉ pli malbona, aparte pri sano kaj edukado. La plej multaj ne estas konektitaj al la naciaj retoj de akvo, elektro kaj telefono.

La plej dolora problemo estas tiu de loĝado. Malgraŭ la rapida kresko de la loka loĝantaro, kiu montriĝas kiel la plej forta demografio de la lando, la instancoj malpermesas ĉian konstruadon, eĉ supraĵan. La beduenoj estas do devigataj konstrui sen permeso. Kaj la reprezalioj pluvas: pezaj monpunoj, sed ĉefe la sistema detruado de la vilaĝoj. La “detruistoj” estas akompanataj de granda nombro da policistoj, kies agresemo kaŭzas perfortajn alfrontiĝojn, kiuj finiĝas per arestoj. Laŭ esploradoj de la universitato Ben-Gurion de Berŝevo, la nombro da detru-ordonoj en la “ne rekonataj” vilaĝoj atingis dek-ses mil.

EKZEMPLO: DE MAJO 2006 ĝis marto 2009, la israelaj instancoj, por devigi la centojn da beduenoj de la vilaĝo Tuajel Al-Jerual forlasi ĝin, detruis iliajn domojn ... dudek-du fojojn! Vane: decidemaj, la loĝantoj, jam sekvatage, rekonstruas siajn lad-barakojn, eĉ restarigas siajn tendojn ...

Por fari tiun geril-militon, la ŝtato Israelo kontestas la rajton je proprieto de la beduenoj sur la plej multaj teroj kie ili vivas. Tio ebligas al ĝi, per sia subprem-aparato, konfiski la terojn, malpermesi konstruadon de loĝejoj kaj de konstruaĵoj por terkultura ekspluatado kaj bredado, igi la akvoputojn neuzeblaj, limigi la zonojn de paŝtado. En la periodo 2002-2004, ekzemple, ĝi detruis la kulturojn sur 24.500 dunum (2.450 hektaroj), ĉu per ilia plugado ĉu per priŝprucado de venenaj ĥemiaĵoj ...

“Tiom longe kiom la murdintoj de mia frato ne estos juĝitaj kaj kondamnitaj, ni ne ĉesos insisti”, ripetas d-ro Al-Jarjaŭi ...

J. ALGAZY.

Atentigo: Ĵus aperis la libro

Dominique Vidal kun S.B.: Kiel Israelo ELPELIS la palestinanojn. Elfrancigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 360 paĝoj, 21 €.

En la jaro 2005, Interreto refaris Eŭropon

FINE DE 2004, oni vidis ankoraŭ nenion veni. Ŝajnis klare ke la referendumo de la 29-a de majo 2005 pri la projekto de eŭropa konstitucio reduktiĝos al formalaĵo. Oni diras al ni ke la francoj devas legi la konstitucion. Imagu, tio estas teksto de tricent paĝoj! Mi mem ne legis ĝin”, trumpetis s-ro Malek Boutih* Kelkajn monatojn poste, la nacia sekretario de la Socialista Partio taskita pri sociaj demandoj estis sendube unue el la lastaj personoj en Francio kiuj ne legis la konstitucion.

* L’Humanité, Parizo, 29-a de septembro 2004.

Kun prema plimulto de la komunikiloj en la tendaro de la “jes”, la kontestado de la teksto submetita al voĉdonado trovis rifuĝejon en Interreto. Malpravigante la ideon laŭ kiu la retaj interŝanĝoj strangolas la “veran vivon”, la reto funkciis, male, kiel resonanca kesto de movado kiu havis ankaŭ superplenajn publikajn kunvenojn kaj entuziasmajn amaskunvenojn. Ĝi havis krome la avantaĝon ke ĝi igis ĉiujn oficialajn dokumentojn alireblaj per klako. Tiu alirfacilo ebligas, pri politiko, ŝanĝon kiun unu el la unuaj aktivuloj de la franca interreto, Laurent Chemla, komparis kun tiu enkondukita en la religia kampo per la protestanta reformo: de tiam oni postulas povi legi mem la tekstojn por fari al si opinion, anstataŭ lasi al si trudi interpreton — ĝenerale interesitan — de ia ajn instanco.

Dum kelkaj semajnoj, la tuta simbola ordo estis renversita. Ĉar li produktis efikan kaj sintezan argumentaron favore al la “ne”, kiu disvastiĝis retpoŝte kvazaŭ pulvofadeno, kompleta nekonatulo, Étienne Chouard, superis ĉiujn oficialajn komentistojn. Konsternita de la amasaj venĝ-mesaĝoj kiujn la kronikisto de la ŝtata radio France Inter, Bernard Guetta, ricevis pro sia kampanjo favore al la “jes”, li esprimis sian malesperon en la svisa taggazeto Le Temps (la 16-an de aprilo 2005): “La mobiliziĝo, la opiniŝanĝoj fariĝas de buŝo al orelo, plivastigataj per Interreto, ties “babilejoj”, ties blogoj kaj ties diligentegaj kaj falsaj analizoj de la projekto kiuj tie svarmas.”

Tiu periodo malkaŝis en aparte kruela maniero la malriĉecon, eĉ la ŝajnigon de la “normala” demokratia vivo, kaj la ĝisfundan malestimon de multaj politikaj kaj komunikilaj eminentuloj al siaj elektantoj aŭ sia publiko. Tio klarigas eble kial ĝi poste estis tiom diligente subpremata, inkluzive de tiuj al kiuj ĝi lasis bonegan memoron. Sed kiu scias per kiaj subteraj vojoj la pasintaj spertoj povas reaperi?

Mona CHOLLET.

KIEL NASKIĜAS REVOLUCIOJ

En 1789, ribeluloj kontraŭvole

EN 1902, LENINO skribas Kion fari?. Li pensas tiam ke ne povas okazi grava socia transformiĝo sen organizaĵo konsistanta “precipe el homoj kiuj havas kiel profesion la revolucian agadon”, do agitantoj, organizantoj, specialiĝintaj propagandistoj. La bolŝevistoj rapide adoptas tiun modelon kaj tiel malfermas vojon sekvatan de multaj aliaj, inkluzive de malsamaj ideologiaj tendencoj. La rolo de tiuj harditaj aktivuloj — ekzemple Jan Valtin, aŭ Max Hölz — en la ekfunkciado de striko aŭ de ribeloj, kiel en la disvolvado kaj cirkulado de ideoj, faris ilin deviga referenco de la progresema imagaro.*

* Kp la membiografion de la unua: Jan Valtin, Sans patrie ni frontières [Sen patrujo nek landlimoj], Actes Sud, Arlezo, 1999, kaj, por la dua, Paco Ignacio Taibo II, Archanges. Douze histoires de révolutionnaires sans révolution possible [Ĉefanĝeloj. Dek-du historioj de revoluciuloj sen ebla revolucio], Métailié, Parizo, 2001.

Tiuj agantaj malplimultoj vekas ankaŭ la intereson de la politikaj policoj: ili fortigas senĉese sian kunlaboradon — ilia internaciismo antaŭas ofte la proletaran internaciismon — kaj serĉas senlace malantaŭ ĉia socia mobiliziĝo la kaŝitajn agadojn de subfosaj organizaĵoj kiuj havas aliajn celojn.

Kvankam tiuj du vidmanieroj estas kontraŭaj praktike pri ĉio, ili same opinias ke la revoluciaj dinamikoj naskiĝas el konscia, planita ago organizita de certaj agantoj.

La Franca Revolucio montris la nesufiĉon de tia analizo. Efektive, se oni esploras, kiel la usona historiisto Timothy Tackett*, la membrojn de la tri ordoj — klerikaro, nobelaro kaj tria stato — kunvokitaj en majo 1789 por la Ĝeneralaj Statoj, oni penas trovi la kutimajn suspektatojn je ribelo: princoj, dukoj, markizoj, grafoj, baronoj, ĉefepiskopoj, juĝistoj, advokatoj, kuracistoj, universitataj profesoroj, bankistoj ... Kun la escepto de cento da deputitoj de la tria stato kaj de parto de la klerikaro, nome pastroj de paroĥo, la grandega plimulto de la milo da delegitoj kiuj kunvenas en Versajlo apartenas al la plej privilegiitaj kategorioj de la feŭda reĝimo.

* Timothy Tackett, Par la volonté du peuple. Comment les députés de 1789 sont devenus révolutionnaires [Per la volo de la popolo. Kiel la deputitoj de 1789 fariĝis revoluciuloj], Albin Michel, Parizo, 1997.

Tamen estas ili kiuj, ene de kelkaj semajnoj, detruis la fundamentojn mem de la monarĥia sistemo. Jarojn post la faroj, la konstituciiginto Malouet miris ankoraŭ pri la verko farita en 1789: Oni ne scias kiel, sen plano, sen determinita celo, homoj dividitaj en siaj intencoj, siaj moroj, siaj interesoj, povis sekvi la saman vojon kaj alveni kune al la totala renversemo.”*

* Saml., p. 113.

Por klarigi tiun fenomenon, historiistoj kiel Albert Soboul aŭ Michel Vovelle emfazis, en kunteksto de profunda financa krizo de la feŭda reĝimo, la antagonismon inter la ekonomia burĝaro kaj la terposeda nobelaro. La unua financas efektive la senĉese kreskantajn ŝuldojn de la monarĥio, sen tamen aliri al la politika potenco akaparita de la dua kaŭze de sia naskiteco.

BAZE ĜUSTA, tiu analizo tamen tro neglektas la sinsekvoj per kiuj la delegitoj de la Ĝeneralaj Statoj fariĝis revoluciuloj kaj, kolektive, konkludis ke la politika kaj institucia mondo, kiujn ili ĉiam konis, estas renversenda.

La Revolucio okazas intermite, sen ke iu ajn kapablis komplete mastri ĝin. Ĝi pasas unue tra la fortigo de la unueco de la tria stato, kiu paradokse estis favorigata de la sinteno de la klerikaro kaj de la nobelaro. Efektive, per tio ke ili rifuzis renkonti la reprezentantojn de la tria stato kaj devigante ilin kunveni aparte, la privilegiitaj ordoj kontribuis disvolvi ĉe la unuaj kunteniĝon kiun iliaj malsamaj devenoj kaj aspiroj igis malverŝajna. La malfleksiĝemo de la nobeloj, kiuj sekvis sian plej konservativan frakcion, provokas viglan malamikecon kontraŭ ili. Iliaj aroganteco kaj malestimo kolerigas la delegitojn de la tria stato ĝis la plej moderajn, tiom ke ili konstituigas sin la 17-an de junio kiel Nacia Asembleo, sen reprezentantoj de la du aliaj ordoj.

LA FONDA DEKRETO de tiu asembleo indikas ke ĝi regas la tutan impostpagadon. Tiu dispono, rimarkinde revolucia, tuj sekvigas la malamikecon de la reĝo. Tiu aŭdigas ke li dissolvos la asembleon kaj dismetas trupojn ĉirkaŭ la salonego de la konsilantaro. Sed la fortoprovo estas komencita: la deputitoj prenas sian novan funkcion serioza kaj, kuraĝigite de la entuziasma subteno de la centoj da versajlanoj kaj parizanoj kiuj ĉeestas la seancojn, deklaras ke kiu ajn provus disigi ilin aŭ aresti ilin estus “kulpa je plej alta krimo”. La aŭdaco de tiu kolektiva ago akcelas la ritmon de la mobiliziĝo: bona parto de la klerikaro kaj poste kvardek-sep nobeloj aliĝas al la Nacia Asembleo. La reĝo tiam returniĝas. Li ordonas al la tutaj klerikaro kaj nobelaro sesii kune en tio kion li ankoraŭ nomas la Ĝeneralaj Statoj. La deputitoj de la tri ordoj eklaboras en multaj sekcioj kaj komisionoj, kaj iom post iom forfajlas la antagonismojn kiuj kelkajn tagojn antaŭe kontraŭstarigis ilin.

La malrapida paciĝo de la rilatoj en Versajlo tamen kontrastas kun la malboniĝo de la ĝenerala situacio de la lando. Perforta popola insurekto eksplodas la 12-an de julio en Parizo. La Bastilo estas prenita la 14-an, kaj la scenoj de linĉado (ankaŭ tiu de la intendanto de Parizo kaj de lia bofilo, akuzitaj respondeci pri la provizaj malfacilaĵoj) multiĝas. La rabadoj kaj ribeloj etendiĝas al la provinco kaj kaŭzas tion kion oni poste nomis la Grandan Timon. La reĝa administracio ŝajnas proksima de kolapso kaj ĉiukaze nekapabla revenigi la kalmon. La deputitoj, maltrankvilaj — kaj kelkfoje hororigitaj — pri la situacio, komencas serion da debatoj pri la farendaj disponoj por ĉesigi tiujn malordojn. Kaj la historia sesio de la 4-a de aŭgusto 1789 komencas en realo per dekreto celanta restarigi ordon kaj leĝon...

Meze de la debatoj, du reprezentantoj de la alta nobelaro, la vicgrafo de Noailles kaj la duko de Aiguillon — respondante al la plendoj de la ribelantoj-, proponas tiam, je la surprizo de siaj kolegoj, ĉesigi la sinjorajn rajtojn kaj starigi imposton proporcian al la enspezoj. La duko de la Châtelet, kortegano kaj pajro de la reĝlando, ĉefkomandanto de la trupoj kiuj subpremis la parizajn ribelojn meze de julio kaj konsiderata kiel malfleksiĝema, siavice intervenas kaj deklaras oficiale rezigni pri la rajtoj je siaj teroj, sub rezervo de “justa kompenso”. Ia eŭforio kaptas la asembleon kaj, unu post la alia, la deputitoj faras siajn proprajn oferdonojn: starigo de senpaga jursistemo, nuligo de la aldonprofitaj rajtoj de la klerikaro, de la ĉasrajto, reformo de la salimposto kaj de la tratoj, nuligo de certaj provincaj aŭ urbaj privilegioj... Je la 2-a horo matene, ŝajnis ke restas jam nenio por oferdoni. Dum mallonga momento, stranga miksaĵo de idealismo, de maltrankvilo kaj de frateco kunigis la deputitojn de ĉiuj ordoj. Momento kiun la deputito Pellerin, malfrue en la nokto, priskribis en sia taglibro jene: “La posteularo neniam kredos kion la Nacia Asembleo faris en la daŭro de kvin horoj. [Ĝi] neniigis la misuzojn kiuj ekzistis de naŭcent jaroj kaj kiun jarcento da filozofio kontraŭbatalis vane.”*

* Saml., p. 168.

KOMPRENEBLE, la antagonismoj reaperis poste, dum debatoj pri ŝtatigo de la havaĵoj de la klerikaro aŭ kiam, la 19-an de junio 1790, la asembleo voĉdonas por nuligo de la hereda nobelaro, provokante la foriron de granda parto de la nobeloj al la armeoj de elmigrintoj kiuj batalas kontraŭ la Revolucio. Sed la nokto de la 4-a de aŭgusto 1789, dum kiu oni decidis la nuligon de la privilegioj, restas tamen instrua ilustraĵo de la maniero en kiu, en situacio de krizo, la propraj dinamikoj de la asembleo povis instigi deputitojn adopti revoluciajn poziciojn kiuj, kelkajn semajnojn antaŭe, estus por ili komplete neimageblaj.

Laurent BONELLI.

KIEL NASKIĜAS REVOLUCIOJ

Konsumebla kontestado por la mezaj klasoj

LA EKONOMIA HORORO, de Viviane Forrester*: miliono da ekzempleroj venditaj de 1996; No Logo, de Naomi Klein (2000): libro tradukita al pli ol dudek-kvin lingvoj. Planedvasta sukceso de la dokumentfilmoj de Michael Moore, “alimondismaj” manifestacioj, ĝermado de “alternativaj” eldonoj, plenaj salonegoj por miloj da publikaj kunvenoj: se konsideri la publikon de analizoj kiuj kritikas la ekonomian reĝimon, oni facile kredus ke kontest-vento trabalaas la Teron; ke la aliĝo de la kulturitaj klasoj al la “spirito de kapitalismo”, ofte priskribita kiel kondiĉo por ties eterniĝo, ŝancelas. Kaj ke publiko de intelektaj profesioj (aŭ aspiranta fariĝi tia), kiu apogas la popolajn klasojn en malfacila situacio, fendas la murojn de la liberala Babilono.

* L’Horreur économique.

Sed de la sparkanta meĉo ĝis la pulvobarelo okazis ... ia problemo. Tekstoj, kunvenoj, diskutoj, manifestacioj, agadoj: la radikala kritiko avancas sen ke la individuaj praktikoj registras notindan ŝanĝiĝon, nek la aktivaj organizaĵoj alfluon de anoj deciditaj renversi la socian ordon. Kvazaŭ la kritiko de tiu ĉi mondo ne povus preterpasi la stadion de bona ideo el kiu oni tiras nenian praktikan konsekvencon. Kvazaŭ ĝi devenus de la misfamiĝo de la politika agado (vidu la artikolon de Anne-Cécile Robert: Kiam la politika ludo strangolas la socian movadonp. 18/19) aŭ de la foresto de anstataŭa modelo, tiu kuplo-paneo klariĝas ankaŭ per la ambigua rilato de la kleraj mezaj klasoj kun la kritika scio.

La marksismo kiel la revolucia sindikatismo postulis la neceson por la laboristo akiri “la sciencon de sia malfeliĉo”, laŭ la famaj vortoj de Fernand Pelloutier, organizinto de la Laborborsoj fine de la 19-a jarcento. Nur je tia prezo la proletoj kapablus disŝiri la vualon de fataleco, kompreni la meĥanikon de ekspluatado kaj, fine, unuiĝi por rompi ĝin. “La materia forto detrueblas nur per la materia forto, notas Karlo Markso en 1843; sed la teorio siavice ankaŭ ŝanĝiĝas en materian forton ekde kiam ĝi enpenetras la amasojn.”* Ĉu tiu rolo de popola memedukado estu memmastrumata (revolucia sindikatismo) aŭ taskita al la politika partio (leninismo), unu sama kredo cimentas la argumentadon: la kritika scio emancipas tiujn kiuj aliĝas al ĝi.

* Karl Marx, Contribution à la critique de la philosophie du droit de Hegel, Allia, Parizo, 1998, p. 25.

Sed kiun uzon faras de ĝi tiuj kiuj jam posedas ĝin? La amasaj kolektiĝoj de Millau (junio 2000), de la Larzac (2003) [ambaŭ en Francio] aŭ de Portalegro kontribuis unue al politika edukado de la mezaj klasoj. En januaro 2009, la profesiaj alimondistoj alfluis el la tuta mondo al la Monda Socia Forumo de Belemo, en Brazilo. Kvankam la riĉeco de la interŝanĝoj mirigis multajn de ili, aliaj bedaŭris ke la manifestacio alprenis kelkfoje la sintenon de internacia foirfesto de kontestado. Sur la terenoj de du universitatoj, la laborejoj de pripensado kaj konferencoj estis sekvataj de brazila publiko kun forta komponanto de studentoj kaj instruistoj najbaris kun multaj standoj kie asociaj aktivuloj , gazetvendistoj kaj marksistaj librovendistoj konkurencis pri la atento de la klientoj kun la defendantoj de tutkorpa tatuado, vendistoj de mateteo-tasoj, distilantoj de alkoholo el akacioj, fabrikantoj de kolĉenoj el semoj kaj partizanoj de laŭleĝigo de mariĥuano ... Antaŭ ol ĉiu fermis sian butikon por profiti la senpagajn koncertojn kaj la festojn proponitajn de la delegacioj.

Scio kaj plezuro, tiu recepto estas ankaŭ tiu de la lokaj sociaj forumoj, foiroj de la engaĝita libro, renkontiĝoj kaj debatoj en kafejoj de aktivuloj, asociaj librovendejoj, memmastrumataj kinejoj. Komence destinitaj por rompi la izolitecon, nutri la flamon kaj la memoron de la bataloj aŭ rekruti trupojn, tiuj eventoj altiras kreskantan publikon. La urbaj instancoj toleras kaj kelkfoje subtenas ilin, ravitaj ke tiaj “kontribuoj al la kultura diverseco” per malmultaj elspezoj plenumas la taskojn kiuj tiukampe estus iliaj.

KUN LA KRESKO de la mezaj klasoj, la politika edukado tiel translokiĝis de la laborloko al la lokoj de libertempo. La lecionon pri la aferoj kiun donis la striko anstataŭis la rekta leciono: sur la podio, la personoj elektitaj pro sia kapablo venigi multajn homojn vicigas la intervenojn — ne tro longajn, por ne “lacigi la salonegon”. Tiam, anstataŭ ŝanĝiĝi en materian forton, la kontestado transformiĝas en kulturan kreadon kun politika akcento.

En sia eldono de la 9-a de aprilo 2009, la Wall Street Journal portretis malice “unu el la plej bonaj francaj konsilistoj pri protestado”, s-ron Xavier Renou, proparolanto de la Malobeemuloj. “Li fakturas al la studentoj 50 eŭrojn pokape por staĝo de malobeo, verkas librojn, produktis ludojn kun maldekstraj temoj”, sed zorgas ankaŭ pri “diversigi sian klientaron, ĉefe direkte al areoj de kresko, kiel la por-Tibetaj movadoj”. Oni ne reduktu, kiel la strikta ekonomismo de tiu gazeto instigas nin fari, la aktivan universon de la mezaj klasoj al merkato kie la liverantoj de kontestaj servoj plenumas la postulojn de publiko avida je subfosado interŝanĝe de gratifikoj ne ĉiam simbolaj. Tamen, la markoj de tiu konsumata kontestado* estas facile troveblaj. La postulo de rapidaj rezultoj estas unu el ili.

* Por parafrazi la titolon de la libro de Joseph Heath kaj Andrew Potter, Révolte consommée. Le mythe de la contre-culture [Konsumata ribelo. La mito de la kontraŭkulturo], Naïve, Parizo, 2006.

“Kia infana naiveco levi sian propran malpaciencon al teoria argumento!”* La senornama kritiko de Frederiko Engelso direktita al la anoj de la Pariza Komunumo de 1871 ekzilitaj en Londono celis tiujn, kiel Edouard Vaillant, juĝis la laboristan Internacion nesufiĉe revolucia; ili volis tujan venĝon kontraŭ la versajlanoj. Imagu la perpleksecon de Engelso se li malkovrus la dekojn da mikromovadoj aperintaj en la lastaj jaroj: Kunordigado de Senkravatuloj, Clandestine Insurgent Rebel Clown Army (“Eksterleĝa Armeo de Insurektaj Ribelaj Klaŭnoj”), nudaj biciklantoj, priŝprucado de reklamafiŝoj kaj similaj festecaj realproprigoj de la urba spaco.

* “Le programme des communards blanquistes [La programo de la blankiistaj komunumanoj]”, 1874, citita de Lenino, La Maladie infantile du communisme [La infanmalsano de la komunismo] (1920), ĉap. 8.

ĈIU KARAKTERIZIĜAS malpli per politika celo ol per interven-metodo. Ĉi tie, blanka masko, tie, piknikoj en superbazaroj kun produktoj rekviziciitaj en la bretaroj. Kiel bombonpotojn ĉe la panvendejo, ili ofertas al juna publiko koloran gamon el kiu oni prenas laŭplaĉe. Nenia organiziteco, nek longtempa perspektivo: por la “agulo” la engaĝiĝo limiĝas al “agoj”. Anoncitaj per SMS aŭ en interretaj paĝoj, ili produktas tujan rezulton pritaksatan laŭ sia komunikila efikeco.

De la honorinda televidĉeno TF1 ĝis la laŭmoda monatgazeto Teknikart*, la ĵurnalistoj pasiiĝas pri tiuj okazaĵoj kiuj facile enmeteblas en la dosieron “60 ruzaĵoj kontraŭ la krizo” de la gazeto Nouvel Observateur (19-a de marto 2009) inter reklamaĵo por la ŝuoj Hogan Rebel kaj la portreto de helpanto kontraŭ streso je 50 eŭroj poseance. Heroo de dokumentfilmo de la televidĉeno Canal+ pri “La novaj kontestuloj” (16-a de januaro 2008), “Julien, 27-jara, kun sep staĝoj, abiturienta diplomo plus kvin semestroj, respondeculo en NRO”, klarigas ke li “ne estas ĉi tie por disdoni flugfoliojn sub la neĝo ĉe la metrostacio Kremlin-Bicêtre dum tri horoj”. Kun “sia” kolektivo li altiras la atenton de la gazetaro pri la loĝproblemo per improvizado de festoj en luotaj loĝejoj. La ĵurnalistoj, antaŭe informitaj, sin trovas tie same multnombraj kiel la aktivuloj fronte al la ĉagrenita proprietulo kaj al la aŭtentaj lu-kandidatoj.

* Raportaĵo pri civila malobeo, “20 horoj” de TF1, 1-a de aprilo 2009; “Les néo-activistes”, Technikart, Parizo, februaro 2009.

IRONIA KAJ DEŜOVITA, la bildo de la tiel produktita protesto kontrastas kun tiu, peza kaj griza, kiun la komunikiloj jam delonge donis al la amasaj manifestacioj kies rekantaĵoj, estas vere, ŝajnas kelkfoje veni el 78-turna disko. Sed ĝi forigas la longan tempon de organizado, de daŭrema fortrilato. La konsumebla kontesto ĉerpas el la ekonomiaj strukturoj — enradikiĝintaj ĝis en niaj cerboj — la logikon de tujeco: tuja efiko de engaĝiĝo!

Sed, ĉi-rilate, ĉu la ribelo estus tiom avide konsumata se ekologia sistemo de doktoriĝantoj, esploristoj, ĵurnalistoj, eseistoj komence movataj de la volo ŝanĝi la mondon ne fine difinis sian engaĝiĝon mem kiel esplortemon kaj asimilis siajn studaĵojn al formo de engaĝiĝo? En gaja ekzerco de “(mem)ridigo”, la socisciencisto Alain Accardo surscenigis la figuron de la “Kritika Pensanto”: gluita al sia labortablo, li kaptas el dekstra stako libron pri la fifaroj de la kapitalismo kaj la neceso ĉesigi ĝin, prinotas ĝin, metas ĝin sur la maldekstran stakon. Poste li rekomencas. “Kiam la Kritika Pensanto ne estis okupata per legado, li estis siavice verkanta libron plenŝtopitan de faktoj kaj de nombroj kiuj konfirmas siajn antaŭajn legadojn.” Verko por klerigi liajn samtempulojn pri la fifaroj de la kapitalismo kaj pri la neceso ĉesigi ĝin. Sed, “kun kelkaj esceptoj, la verkoj de kritikaj pensantoj estis legataj de aliaj kritikaj pensantoj kiuj senlace metis de la dekstra stako al la maldekstra stako montojn da libroj”.*

* Alain Accardo, “(Auto-)dérision [(Mem-)ridigo]”, La Décroissance, n-ro 40, Liono, junio 2007.

LA AMASIĜO DE ĉiuspecaj raportoj de aktivuloj, de disidentaj revuoj, de resumoj de kolokvoj pri renversoj aŭ de artikoloj kiel tiu ĉi supozigas ke tiu fablo entenas parton de realismo. Kaj Accardo ironias sur la vojo retroe al la famaj Tezoj pri Feuerbach verkitaj de Markso en 1842: “La filozofoj nur interpretis la mondon diversmaniere; kio gravas, estas transformi ĝin.” Victor Serge, Georges Politzer, Simone Weil, Aimé Césaire... Kun sinofero kaj modesteco, ili estis multaj kiuj provis tion dum la 20-a jarcento.

La konsumebla kontestado karakteriziĝas ankaŭ per la rifuzo “partopreni” ofte observata ene de la intelektaj profesioj interesataj de radikalaj ideoj. Post prezentado de dokumentfilmo kiu volis montri la maleblon kritiki la televidon ĉe la televido, spektinto deklaris sin “tute konsenta” kun la reĝisoro kaj, samtempe, “tute konsenta” kun la animanto de televidelsendo kritika al la televido. Du politike malkongruaj pozicioj. Sed “tute” kongruaj se oni konsiderus la filmon kiel agrablan rimedon informiĝi rigardante la protagonistojn de disputo kaj iliajn argumentojn dealte kiel kolektito de papilioj.

Kiel signo de intelekta distingiĝo, la kapablo supermeti la poron kaj kontraŭon, kontraŭmeti kleran bibliografion (prefere la sian) al politika argumento, eĉ “pensi kontraŭ sin mem”, montras la malemon de parto de la mezaj klasoj partopreni en la tranĉeoj de la socia milito se ne temas pri iliaj propraj interesoj. Tiu sinteno, samtempe kun la emo engaĝiĝi por malproksimaj kaj malavaraj aferoj, troviĝas aparte enradikiĝinta ĉe la artistoj aŭ ĉe la universitatanoj, kiujn Paul Nizan denuncis en 1932 en La gardhundoj*.

* Originale: Les Chiens de garde. -vl

“Ĉu vi estas komplika?” demandis la gazeto Le Parisien (la 3-an de januaro 2003) al la kantistino Zazie, tiama idolo de la “bohemia” burĝaro. “Mi pensas ke mi estas paradoksulo, multfacete. Mi ŝatas kritiki la televidon kaj ŝategas iri tien. Mi ne ŝatas la vesperojn de la spektaklo-industrio, kaj mi ja ŝatas la “Venkojn de la muziko”... Oni petas ofte la homojn elekti sian tendaron. Mi ne emas tion.” Ĉu la spektinto de la dokumentfilmo ĉe la televido, supre menciita, farus kiel la kantistoj kiuj subite desupras de sia nubo por protesti kontraŭ la pirata kopiado kiu minacas iliajn aŭtorrajtojn, aŭ ĉu li respondus samtempe jes kaj ne, se la demando temus pri la neceso forigi lian laborlokon?

ĜUSTE TIE NI estas. La malstabiligo de la intelektaj profesioj, atakitaj en la publikaj servoj per la liberalaj politikoj kaj en la privataj per la ekonomia krizo, organizas la kunigon de la ideoj kaj interesoj. Instruistoj-esploristoj, doktoriĝantoj, ĵurnalistoj troviĝas nun ne nur antaŭ la klavaro, sed ankaŭ sur la strato. Ŝajnas denove ebla organiziĝi, partopreni en la klasbatalo, kaj ne nur por altaj kaj noblaj celoj. Ili certe daŭre interpretos la mondon diversmaniere. Ĉu ĉi-foje kun la volo ŝanĝi ĝin?

Pierre RIMBERT.

Kion fari?

Strikteca striko.* Strikta aŭ ekscesa aplikado de la instrukcioj, de la regularoj kaj de la hierarĥiaj vojoj, tiel malhelpante la bonan funkciadon de la produktado aŭ servo.

* France: grève du zèle. -vl

Momenta striko.* Ĉesigo de la aktiveco dum maksimume kelkaj horoj. Ofte la komenco de pli grava batalo, per kiu oni malkaŝas la problemojn kiujn la salajruloj ankoraŭ ne scias.

* France: debrayage. -vl

Laŭvica striko.* Momenta striko de parto de la personaro, poste rekomencata de alia parto kaj tiel plu. Avantaĝo: minimuma perdo de salajro po individuo, dum la koncerna entrepreno aŭ institucio estas praktike paralizita.

* France: grève perlée. -vl

Striko. Ĉesigo de la laboro fare de la salajruloj. Avantaĝo: ĝi esprimas certan radikalecon, partoprenon en la batalo, blokas parton aŭ la tutaĵon de la produktado. Malavantaĝo: perdo de salajro.

Manifestacio urba, nacia aŭ internacia. Ĝi malkovrigas la konflikton, popularigas la batalon, konservas la premon, ebligas pritaksi la fortrilaton.

Strikposteno. Starigo de bariloj por malebligi la nestrikantojn eniri la entreprenon aŭ institucion por labori kaj/aŭ por malebligi la liveradon de krudmaterialo.

Striko kun okupado. La strikantoj ekokupas la celatan sektoron, eligas la nestrikantojn, transformas la logistikon al sia profito: salonegoj por kunveni, manĝejoj, dormejoj, fotokopiiloj, telefonoj kaj veturiloj.

Realproprigo. Repreno sub la regadon de la salajruloj de la havaĵoj produktitaj de la entrepreno, do de ili mem.

Sovaĝa produktado, sovaĝa vendo. La strikantoj uzas la maŝinaron de la entrepreno por produkti havaĵojn kiujn ili vendas rekte al la loĝantaro.

Ĝenerala striko. Striko interkategoria, intersektora sur donita tereno: regiono, lando, internacia.

Ribela ĝenerala striko. La strikantoj, pro diversaj kialoj, fariĝas ribeluloj, barikadistoj. La popolo leviĝas, malfermante la perspektivon de ebla eksproprietigo de la kapitalistoj: por tion fari, la strikantoj akaparas la rimedojn de produktado, de interŝanĝo, de komunikado.

(listo ne kompleta ...)

Adaptita de: Sous-comité décentralisé des gardes-barrières en alternance, Ne sauvons pas le système qui nous broie! Manifestons pour une désobéissance générale [Ni ne savu la sistemon kiu dispremas nin! Ni manifestaciu por ĝenerala malobeo], Le Passager clandestin, Parizo, 2009, 45 paĝoj, 1 eŭro.

La voĉoj de tiuj kiujn oni ne aŭdas

Zapatista armeo de nacia liberigo “Iom post iom, la bezono kunigis nin kaj ni diris: sufiĉas! Ni jam ne havas la tempon nek emon atendi ke aliaj venu por solvi niajn problemojn. Ni organiziĝis kiaj ni decidis postuli tion kion oni ŝuldas al ni kun la armiloj en la manoj, tiel kiel faris la plej bonaj idoj de la meksika popolo laŭlonge de la historio.” “Deklaro de la lakandona arbaro”, 31-a de decembro 1993.

Viktoro Hugo “Ha! jen vi! 93! Mi atendis tiun vorton. Nubo formiĝis dum dek-kvin jarcentoj. Fine de dek-kvin jarcentoj ĝi eksplodis. Vi procesas kontraŭ la fulmotondro.” Les Misérables [La mizeruloj], 1862.

Vilhelmo Ŝekspiro “Se ni vivas, ni vivas por marŝi sur la kapo de la potenculoj... Ĉar la potenculoj laboras nur por marŝi sur niaj vivoj.” Henry IV (inter 1596 kaj 1598).

Louise Michel “Mi ne scias kie fariĝos la batalo inter la malnova mondo kaj la nova, sed ne gravas: mi estos tie. Ĉu tio estos en Romo, en Berlino, en Moskvo, mi ne scias, mi iros tien kaj sendube multaj aliaj ankaŭ. Kaj kie ajn tio okazos, la sparko gajnos la mondon; la amasoj stariĝos, pretaj skui la parazitojn el siaj lionaj kolhararoj.” Mémoires [Memoraĵoj], 1886.

Martin Luther King “La barikadoj estas la voĉoj de tiuj kiujn oni ne aŭdas.” Eltiraĵo el The Words of Martin Luther King, 1984.

DEBATO

Kiel povus aspekti “Verda “New Deal””

Kaj se la kriz-solvo havus la nomon “ekologio”? Aperinta en la financmondo, la nuntempa “granda malordo” aliformiĝis al ekonomia marasmo, kies konsekvencoj estas dramecaj por la socio, aparte en la malriĉaj landoj. Engluitaj, la regantoj preparas siajn kanonojn. Alŝuti miliardojn al siaj bankistoj-amikoj, fari planojn por la aŭtomobilindustrio, grandegajn konstru-programojn ...

Ekde la asembleo, kiu elektis s-ron Barack Obama demokratpartia kandidato por la prezidant-elekto, elvokiĝis neceso de nova [?New Deal] (Nova Interkonsento) — nomo donita al la ekonomiaj kaj sociaj decidaroj de la usona prezidanto Franklin Roosevelt dum la Granda Depresio de la 1930-aj jaroj. Poste la koncepto pliriĉiĝis per adjektivo “verda” — koloro ja tre laŭmoda, per kiu estu refarbitaj la relanĉoplanoj. Mobilizo de la tutmonda ekonomio favore al la t.n. “puraj” teknologioj estus la plej bona veto por kontraŭbatali la klimatŝanĝon, solvi la problemon de la nerenovigeblaj riĉofontoj kaj krei dungeblecojn. La ideo plaĉas des pli, ĉar urĝas respondi al la tujaj minacoj rilate poluon, prienergian nesekurecon, kreskontan mankon da sensala akvo, difekton de ekosistemoj, ktp ... kondiĉe tamen, ke ne temos pri ideologia survestaĵo ebliganta al la regantoj aĉeti al si puran konsciencon, redoni virgecon al kapitalismo, kiu, eĉ verda, restas kapitalismo, dum la vera defio estas distranĉi sin de la merkatmekanismoj.

DE KELKAJ monatoj la ideo de “Verda Nova Interkonsento” tre plaĉas al kreskanta nombro de politikaj gvidantoj en la tuta mondo. Reage al la financa krizo, la registaroj de la grandaj kapitalismaj landoj kaj de la sojlolandoj en Azio uzas ĉiuspecajn rimedojn por provi haltigi la depresion kaj forŝovi siajn ekonomiojn de marasmo. La usonaj kaj ĉinaj regantoj tiel ja decidis investi por plibonigo de publikaj infrastrukturoj kaj por la produktado de renovigeblaj energifontoj. Tamen, la sociaj kaj ekologiaj virtoj, kiujn oni supozas ĉe tiutipaj agadoj devas esti konsiderataj prudente.

Eĉ se oni konstatas nekontesteblan ŝanĝiĝon de la novliberalismaj politikoj komencitan antaŭ kelkaj jardekoj, restas ne respondita la demando, ĉu la nocio “verda Nova Interkonsento” estas vere taŭga por kvalifiki tiun novan orientiĝon. Des pli, ĉar la esprimo entrudiĝis en la vortaron de la decidantoj jam antaŭ ol ĝi havis klaran difinon*. Urĝas do submeti ĝin al kritika ekzameno.

* Antoine Reverchon, “Le pari mondial de la croissance verte”, Le Monde, Parizo, 3-a de februaro 2009.

“Verda Nova Interkonsento” konsistus el aro da registaraj iniciatoj celantaj stimuli la ekonomian aktivecon de lando per impostaj reduktoj kaj plifaciligon de la merkataliro. Historie la koncepto “Nova Interkonsento” ekzistis antaŭ ol John Maynard Keynes elstariĝis inter la ekonomikaj teoriistoj de la kapitalismaj landoj. La koncernaj decidoj ja povas analiziĝi tra la skemo de Keynes. Sed, male al la ŝatataj teorioj de la ekonomikisto, la decidoj faritaj kadre de la Verda Nova Interkonsento havas sencon nur se ili samtempe respondas al kriterioj sociaj kaj hommediaj. Unuflanke, ili celas limigi la plej malutilajn sociajn konsekvencojn de la aktuala krizo, kiel ekzemple la subitan kreskon de senlaboreco. Aliflanke, ili devas speguli ĝeneralan reorientiĝon de la politiko direkte al ekonomio pli zorganta la hommedion, kio aparte implicas transiron al ekonomio sendependa de la fosiliaj energioj. Nur se tiuj du kondiĉoj plenumiĝas, oni povas reale paroli pri “Verda Nova Interkonsento”.

La Nova Interkonsento de Franklin D. Roosevelt laŭfame ne estis granda sukceso koncerne la ŝtatan intervenon en ekonomio. Laŭ la ekonomikistoj Paul Baran kaj Paul Sweezy, ekzemple, ĝia kerna malforto sidis en tio, ke la Keynes-aj sociecaj iniciatoj restis tre limigitaj.

Oni rakontas, ke en la 1930-aj jaroj Keynes decidis aliri la Blankan Domon. Dum vigla diskuto kun Roosevelt, la ekonomikisto arde pledis la neceson lasi la publikan deficiton amplekse kreski. Sed la prezidanto ne konsentis igi pli fleksebla sian ekvilibran buĝetan politikon. Mezuritaj laŭ la aktuala dolaro, la registaraj elspezoj pasis de 10,2 miliardoj da dolaroj en 1929 ĝis 17,5 miliardoj en 1939, tio estas kresko de nur 70%, dum samtempe la malneta enlanda produkto (MEP) falis de 104,4 miliardoj da dolaroj ĝis 91,1 miliardoj*. Tial la “Nova Interkonsento” de Roosevelt ricevis severajn kritikojn: la sociaj eroj de la nova politiko ne estis adaptitaj al la krizo.

* Paul A. Baran kaj Paul M.Sweezy, Monopoly Capital. An Essay on the American Economic and Social Order, Monthly Review Press, Nov-Jorko, 1966, p. 159-160.

Laŭ posta rigardo, la Nova Interkonsento tamen aperas kiel fruktodona fekunda sperto. Ĉar la amaskomunikiloj volonte kvalifikas la programon de la prezidanto Barack Obama kiel “Verdan Novan Interkonsenton”, gravas substreki ke la Nova Interkonsento de Roosevelt estis esence civila programo. La armeaj elspezoj de la Roosevelt-registaro ja progresis inter 1929 kaj 1939, sed nur modere. En 1929 tiuj elspezoj estis 0,7% de la MEP. Dek jarojn poste la procento estis 1,4%*. Kvankam la investoj faritaj de la Roosevelt-registaro ne povas esti nomataj verdaj, ili havis ĉiujn ecojn de plano por civilaj elspezoj celantaj restartigi la ekonomian maŝinon.

* Samal, p. 160.
La klopodoj havas sencon nur se ili respondas al sociaj kaj mediaj kriterioj

Tiu historia rememorigo ebligas trovi unuan kriterion por taksi la programojn ekfunciantajn tie kaj ĉi tie en 2008 kaj 2009. Ĝi montras, ke la etikedo “Nova Interkonsento” neniel povas taŭgi por politiko de kreskigo de armeaj kreditoj. La nomo Nova Interkonsento male implicas, ke oni forigu la programojn por akiro de novaj armilsistemoj*. Sub la registaro de s-ro George Bush, la armeaj elspezoj estis pli ol mil miliardoj da dolaroj jare, tio estas 8% de la MEP*! Nur forta volo redukti la usonan armean buĝeton pravigus komparon kun la Roosevelt-a politiko. Nova “Nova Interkonsento”, des pli se ĝi meritu la kvalifikon “verda”, havas sencon nur se ĝi impulsas ampleksan programon de civilaj investoj.

* Por aktuala analizo de militisma Keynes-ismo, vdMilitary Keynesianism today. An innovative discourse”, Leiden, decembro 2008, konsultebla en la retejo de la “Deklaro de Tilburg”.
* Tiu nombro estas takso, kiu enkonsideras kaj la registaran buĝeton (512 miliardoj da dolaroj en 2009, kaj la aneksajn elspezojn. Vd Chalmers Johnson, “The economic disaster that is military Keynesianism. Why the US has really gone broke”.

La dua kriterio koncernas la pli kreivan parton de la publikaj politikoj, tie, kie la registaroj proklamas sian intencon igi ekonomion malpli detrua por hommedio. Pri kio temas precize, kiam ni uzas esprimojn kiajn “verdaj investoj” aŭ “verdaj elspezoj”?

Principo ŝajne sufiĉe teoria, sed tamen esenca, estas kondiĉigi tiujn elspezojn je ilia mema interna produktiveco, tio estas ne ilia kapablo alporti profiton, sed je ilia konkreta kontribuo al la protektado de vivo kaj de biodiverseco sur la Tero*. Tio implicas ne nur, ke oni forlasu la produktadon de grandegaj armilsistemoj, sed ankaŭ ke oni ĉesigu ĉiujn investojn, kiuj havus “paradoksan” econ. Mi celas per tio elspezojn, kiuj ja kontribuas plibonigon de la vivnivelo, sed kiuj samtempe havas malbonan efikon al la sano de homoj kaj al ilia natura medio.

* Por kritika aliro al la nocioj “produktiveco” kaj “neproduktiveco” en ekonomiko, vd Questioning Globalized Militarism, Nuclear and Military Production and Critical Economic Theory, Tulika Publishers-Merlin Presse, Nov-Delhio — Londono, 2007, ĉapitro 6.

Trie, vera “Verda Nova Interkensento” postulas radikalan forlason de novliberalisma politiko. En la nuna depresi-kunteksto, oni ja povas timi, ke la registaroj kontraŭvole akceptos iom da Keynes-ismo, sen funde pripensi ŝanĝon de la fundamentoj de sia ekonomia strategio. Se tio ja okazos, iliaj investoj havos nur tre limigitan efikon. Ni pensas ekzemple pri la emo de la publikaj instancoj dediĉi la plej grandan parton de siaj financaj rezervoj por savi privatajn bankojn kaj asekurkompaniojn.

Unu el la kernaj problemoj de la tutmondigita ekonomio estas, ke la financa sektoro tenas la “kranon” de la reala ekonomio — evoluo, kiun timis Keynes, kiu provis siatempe malhelpi ĝin. Tiom longe, kiom daŭros financa sistemo, kies sola celo estas akumuli maksimumon da profitoj en minimuma tempo, starigo de ekonomio respektema al hommedio restos ĥimero.

Ĉar, kaj tio estas nia kvara kriterio, oni parolu pri Verda Nova Interkonsento nur se ĝi preparas transiron al ekonomia sistemo kongrua kun protekto de la hommedio. Ĉu la makroekonomio nuntempa restartigu la ekonomian kreskon, aŭ male, stabiligu la postulon? Se estu nur unu ekzemplo: la kapitalismaj ekonomioj ĉiam pretendis senfinan kreskon de la energikonsumo. Sed, ni devas esplori, ĉu tiu eksponenciala superkonsumado kapablas pludaŭri kadre de anstataŭigo de la fosiliaj energifontoj per renovigeblaj.

Registaroj kontraŭvole akceptas iom da Keynes-ismo

NUR STABILIGITA (senkreska) aŭ “cirklo-flua” ekonomio ebligus, laŭ ekologia vidpunkto, solvi la problemon de elĉerpiĝo de la naturaj planedaj riĉofontoj*. Tiusence, la nuntempa krizo prezentas historian ŝancon. Ĉar estas neprobable, ke la tutmonda ekonomio spontane konsentos malrapidigi sian frenezan kuradon al kreskado, la traŭmato, kiun ni estas travivantaj, estas eble neceso, por konduki ĝin al pli bonaj intencoj.

* Pri nocio “stabiligita ekonomio” vd ekzemple Herman E. Daly kaj Kenneth N. Townsend, Valuing the Earth, Economics, Ecology, Ethics, MIT Press, Cambridge, Masaĉuseco, 1993, aparte la ĉapitroj 13, 15 kaj 19; aŭ John Stuart Mill, Principles of Political Economy, Books 4 and 5, Penguin Books, Londono, 1988, ĉapitro 6. Koncerne la ideon de stabiligita financo, elvokitan dum la depresio de la 1930-aj jaroj, vd “Recent trends in business cycle literature”, en Alvin H. Hansen, Full Recovery or Stagnation?, Adam and Charles Black, Londono, 1938, p. 111.

Por ilustri la eblecojn de la “Verda Nova Interkonsento”, tia kia ĉi-supre difinita, ni nur montru konkretan ekzemplon. Unu el la landoj, kiuj en Eŭropo estigis konkretan signifoplenajn rezultojn estas Germanujo. Ĝia ekonomio estas pasanta de plena dependeco de fosiliaj energioj al kreskanta uzo de sun-, vent-, geoterm-energioj k.a. Por favorigi tiun evoluon la germana registaro antaŭ kelkaj jaroj adoptis instigpolitikon, kiu iel meritas la nomon “verda” kaj “Keynes-a”*.

* Bona resumo de la germana sistemo en “Succes Story: Feed-in-tariffs support renewable energy in Germany”.

Konsekvence, la konsumado de renovigeblaj energioj spertis en Germanujo daŭran kreskon je 1% jare. En 2007 ĝi estis 14,2% de la tuta elektro-konsumado en Germanujo. Ĉar la uzo de fosiliaj energioj malkreskis samproporcie, Germanujo povas fieri ke ĝi konsiderinde malkreskigis siajn eligojn de forcejefikaj gasoj. Laŭ la germana fakulo pri energio Herman Scheer, Berlino plenumis ĉi-terene siajn celojn tre trans la celojn preskribitajn en la Kioto-protokolo.

Estas do utile detale observi la germanan sistemon kaj konsideri ĝis kiu grado ĝi povas esti ekzemplo. Tiu sistemo havas tri bazajn karakterizojn. Unue la energio-provizantoj laŭlege devas aĉeti ankaŭ ĉe la “puraj” elektro-produktantoj, kio malpliigas ilian dependecon rilate la atomajn kaj naftajn multnaciajn kompaniojn. Due, la registaro fiksas la prezojn pagotajn al la produktantoj de renovigeblaj energioj, zorgante kompreneble, ke tiuj prezoj kovras la produktokostojn. Tiuj prezoj estas flekseblaj, ĉar ili varias laŭ la ekspluatita energifonto. Ilia ĝenerala nivelo restas tamen garantiata, sufiĉe longdaŭre — meze 20 jarojn.

Fine la kromkostoj estigataj de produktado de nefosiliaj energioj estas transŝovataj, do surprenataj de ĉiuj konsumantoj — inkluzive entreprenojn — pere de speciala imposto bazita sur konsumkvanto. Temas do pri distribueca sistemo, en kiu la tuta loĝantaro devas subteni la elektitan disvolvadon de renovigeblaj energioj.

Per tiu sistemo, Germanujo ŝajnas sufiĉe bone ekipita por efektivigi tiun historian transiron, kiu anstataŭigus la poluantajn materialojn per energifontoj ne eligantaj CO²-gason. La “verda” ekonomio de tiu programo ne povas esti kontestata. Ĝiaj subtenantoj cetere rimarkigas, ke la sistemo ankaŭ havas socian dimension, tiomgrade kiom ĝi kreas dungeblecojn. Laŭ diversaj raportoj, 60% de la industriaj dungofertoj ligitaj al la novaj energioj (konstruo de sunkaptiloj, konstruo de ventgeneratoroj, ktp...) venas rekte de la instigaj registaraj klopodoj*.

* Samal.
Pretervivo de nia Tero estas celo interesanta ĉiun individuon

JEN RESUME kiel povus aspekti “verda Nova Interkonsento”: amasaj publikaj investoj, kiuj instigu al ekspluatado de “puraj” energifontoj, kontribuante samtempe al la batalo kontraŭ senlaboreco en kriza kunteksto. La germana ekzemplo amplekse montras la funkcieblecon de tiu skemo.

Sed ni atentu: tia transiro povas finplenumiĝi nur se ĝi estas kondukata draste, tio estas, radikale ŝanĝanta praktikojn enradikiĝintajn en la okcidentaj socioj de post la industria revolucio de la 18-a jarcento*. Kiel substrekas iuj fakuloj, tia renversiĝo povus, inter aliaj konsekvencoj, igi la kapitalismajn landojn sendependaj de la landoj produktantaj fosilian energion. Tio signifus finon de la aktuala skemo, bazita sur ekstraktado kaj import-eksporto de gaso kaj nafto. Ni tamen ne forgesu, ke la teknologioj uzataj por produkti purajn energiojn postulas krudmaterialojn — ekzemple la konsistaĵojn de sunpaneloj — kiuj eble elĉerpiĝos, ankaŭ ili, en proksima estonto. Alivorte, por certigi la vivteneblon de la sistemo, la transiro al ne poluantaj energifontoj devas esti akompanata de transiro al nekreska, aŭ eble malkreska, ekonomio.

* Pri la transiro al la fosiliaj energifontoj, kiu akompanis la industrian revolucion, vd ekzemple: Clive Ponting, A New Green History of the World. The Environment and the Collapse of Great Civilizations, Penguin Books, Londono, 2007.

Registaro pretendanta al “Verda Nova Interkonsento” devas forlasi la militistan Keynes-ismon. Akceptataj estos nur la investoj kaj iniciatoj klare destinitaj por protektado de la vivo sur la Tero. Tio signifas, ekzemple, ke produktado de atomenergio devas ĉesi, same kiel ĉiu investo kondukanta al pligravigo de la rubaĵ-problemo aŭ de eligo de forcejefikaj gasoj.

Cetere, la specifaj elspezoj necesaj por produktado de “puraj” energioj devos esti subtenataj de la tuta socio, ĉar la pretervivo de la Tero estas celo, kiu interesas ĉiun. Uzo de renovigeblaj energioj ankaŭ ebligus krei novajn dungofertojn kaj plibonigi la publikan bonfarton, ĉar “verda Nova Interkonsento” ne estas imagebla sen “socia Nova Interkonsento”.

Finfine, plano konceptita laŭ nuraj Keynes-aj principoj ne alportus daŭrigeblan solvon, ĝuste tial, ke la Keynes-aj teorioj naskiĝis kiam la periodo de “freneza kresko” apenaŭ komenciĝis. La kapitalisma ekonomio, kiel sistemo de riĉaĵ-akumulado kaj malŝparo de riĉofontoj, estas destinita malaperi, kaj anstataŭiĝi de stabila senkreska ekonomio, kiu protektu, ne elĉerpu, la planedon. Tiu transiro devas kompreneble okazi mondskale kaj en tia maniero, ke ĝi respektu la interesojn de la sudaj landoj. Nuntempe ĝi ankoraŭ aspektas tre utopia — same kiel la koncepto “Verda Nova Interkonsento” antaŭ kelkaj jaroj.

Peter CUSTERS

La senklinga tranĉilo de la socialliberalismo

LA DEMANDO NE estas nova, sed ĝi fariĝas pli kaj pli brulanta: ĉar la franca Respubliko ne plenumis ĉiujn siajn promesojn, “liberecon, egalecon, fratecon”, tiujn bonegajn engaĝiĝojn kiuj skizas pli ian horizonton ol kundividitan realecon, kiel fari por ke ili estu ne plu nur rajtoj, sed donitaĵoj konkretaj, efektivaj?

Evidente, la plej videbla neplenumo troviĝas en la kampo de egaleco: ĝi montriĝas same en la impresa malsameco de enspezo kiel en la fama “paneo” de la socia “lifto”, aŭ en la grandiĝanta vundebleco de la plej malriĉaj koncerne tion kion oni kutime nomas la akcidentojn de la vivo, senlaboreco aŭ malsano, ekzemple kaj interalie... Ŝajne, la “libereco” alprenas sian plenan sencon nur kiam oni estas libera, vere, elekti sian metion aŭ sian loĝlokon. Ĉiuj liberaj kaj egalaj, kompreneble, sed iuj estas tiaj pli ol aliaj...

Multaj atendas hodiaŭ analizojn kaj proponojn por, almenaŭ, mildigi la malegalecojn. Tio estas la tradicia misio de la “maldekstro”. Sed, ekde tio kion oni nomis la “falo de la komunismo”, la orientiloj estas iom misordigitaj. Laŭdire ni eniris tiam en eraon radikale novan, stampitan per la fama fino de la ideologioj, kiu povis signi tute klare eĉ la finon de la historio*, kio povis ŝajni iomete pretenda, almenaŭ la morton de la komunisma “utopio” kaj la triumfon de la homa saĝo: ĉiu devis tiam agnoski kun pli aŭ malpli da entuziasmo la veron laŭ kiu merkatekonomio kaj demokratio estas esence kunligitaj.

* Francis Fukuyama, La Fin de l’histoire et le Dernier Homme [La fino de la historio kaj la lasta homo], Flammarion, Parizo, 1992.

Ĉio tiam samtempe simpliĝis kaj komplikiĝis. Simpliĝis, ĉar kliŝo sanktigas la “merkaton” kiel naturan donitaĵon kaj faras el ĉia “revolucio” destinita inventi alian ekonomion eraro, same pri liberecoj kiel pri efikeco — kaj montris kiel amasan pruvon tion kion oni nomis la “orientajn landojn”. Komplikiĝis, ĉar post kiam la “ekstremoj” estis bone elkonkursigitaj, post kiam la maldekstro, de s-ro Antony Blair ĝis s-ro Linonel Jospin, fariĝinte “realisma”, kaj s-ro Pascal Lamy, membro de la Socialista Partio (PS) avancita respondeculo pri la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), la realeco restas obstina, la malegalecoj kreskas; kaj la demandoj fariĝas ĉiam pli urĝaj, kelkfoje senesperaj. Kun la ekskludo de revolucio kaj akcepto de la “moderneco”, kiel fari por ke la demokratio, la regado de la popolo fare de la popolo realiĝu sub regado de la merkato? Kiel, ĉar ĝi montriĝas nesufiĉa, korekti kaj reformi ĝin? Certe, la valoroj de la maldekstro alias ol tiuj de la dekstro, sed kia idealo, kia tutaĵa projekto povas firmiĝi kun realismo? Ĉu tie ne estas, laŭdifine, por tiel diri, kontraŭdiroj nomendaj kaj solvendaj?

Adiaŭ do al la utopio: la homoj ne povas esti vere egalaj

VASTA PROBLEMO, VASTA atendo kiu koncernas ne nur la elektantojn de sentemo, kiel oni diras nun, socialista, sed verŝajne ĉiujn maltrankvilajn civitanojn kiuj deziras kompreni ĉu la socia malfeliĉo estas neevitebla, ĉu la estonteco havas nur unu vizaĝon, sub diversaj ŝminkoj. Aŭ ĉu vera ŝanĝo eblas... Mallonge, gravas pridemandi la pensadon de la maldekstro fariĝinta liberala.

Diversaj laboraĵoj kiuj, kvankam ne tute samspecaj, ne evitas tiun kampon de modernigita socialismo, respondas: estas la konkreta enskribo de etikaj valoroj kiujn oni faras agantaj, kiu, por la esenco, ebligus pli efektivigi la promesojn de demokratio. Tio ja ŝajnas implici apartan koncepton de egaleco kaj de la rimedoj por atingi ĝin. Alivorte, ĉi tie estas proponata vizio pri la homo.

Eble ne tute senutilas provi difini pli precize la “liberalan maldekstron”, des pli ke tiu ŝajnas kelkfoje suferi je certa manko de unueco. La filozofo Serge Audier, konata ĉefe pro siaj eseoj dediĉitaj al Raymond Aron, memorigas, en maldika volumo* kiu laŭspuras la genealogion de la liberala socialismo, ke ĝi baziĝis sur duobla rifuzo, tiu de la “burĝa” liberalismo kaj tiu de la “komunisma totalismo”. Se tiu de la komunista totalismo estas senambigua, tiu de la burĝa liberalismo estas senteble pli malklara. Sed kia ajn estas la diferencoj inter “moderna” maldekstra centro, la tria vojo de la New Labour kaj liberala socialismo kiu ne estus “simpla adaptiĝo de la socialdemokratio al kapitalismo”, tamen restas ke tiu novigita socialismo volas esti “egaleca” kaj ne “egalisma: ke ĝi ne pretendas elradikigi ĉiujn malegalecojn, nek naturajn nek eĉ sociajn; kaj “postulas la agnoskon de la neelimineblo kaj potenciale bonfara de merkato enkadrita kaj reguligita”. Alivorte, oni devus strebi realigi, tiom kiom eblas, en la kadro de ekonomia efikeco, “strebon al egaleco”, kiu montriĝus antaŭ ĉio per la postulo de “solidareco”.

* La citaĵoj en la sekva paragrafo estas tiritaj de ĝi.

Tio estas tre certe tio kio karakterizas la pensadon de la liberala socialismo, kiaj ajn estas la nuancoj kaj diverĝoj kiuj percepteblaj inter la diversaj tendencoj. Gravas por ĝi samtempe rezigini pri egalismo kiu celus civilan, politikan kaj socialan egalecon, kaj agi por “filozofio de homrajtoj” kompletigota de sociaj rajtoj kiuj agnoskas “al ĉiuj individuoj la minimumon da socia justeco, kondiĉo por efektiva politika libereco”. Adiaŭ do al la utopio, cedu la lokon al klarvido: la homoj ne estas, ne povas esti reale egalaj. Tamen necesas krei la instrumentojn kiuj malhelpas ke la malegalecoj fariĝu tro akraj, kio povus nur malutili al la demokratio kaj... al la merkato. Solidareco troviĝas tiam en la centro de la instrumentoj.

Tio fariĝis belege banala termino kaj kies emocia ŝarĝo kredigas ke ĝi estas vigla. Tio eble ne estas la kazo. En realo, tiu nocio kiu aperas en la kampo de politika kaj morala filozofio estis, en sia nun kutima akcepto, enkondukita en 1840 de Pierre Leroux, unu el la fondintoj de la respublika socialismo. Li klarigas tion kun bela klareco: “Mi estis la unua kiu pruntis de la leĝistoj la terminon solidareco por enkonduki ĝin en la filozofion, do laŭ mi en la religion: mi volis anstataŭigi la kristanan karitaton per homa solidareco.”* Léon Bourgeois, kiu havis belan politikan karieron sub la Tria Respubliko — li estis ankaŭ unu el la iniciatintoj de la forpasinta Ligo de la Nacioj-, pluigis fine de la 19-a jarcento tiun pensadon pri la “morala neceso” de solidareco kiel devo.* Jen nocio kiu, emante anstataŭi tiun de socia justeco, posedas la ĉarmon de malklara virto, des pli ke pri ĝi kompetentas ĉiu, anime kaj konscience, multe pli ol la aŭtoritato de la leĝoj.

* Pierre Leroux, De l’humanité, de son principe et de son avenir, Perrotin, Parizo, 1840.
* Léon Bourgeois, Essai d’une philosophie de la solidarité, Félix Alcan, Parizo, 1902.

La “solidareco” permesis la moraligon de la kruda kapitalismo, uzante, eĉ interne de ties kadro, la aspiron al mildigo de ĝiaj trudoj. Estas la dolora konsciiĝo de la neevitebla malegaleco inter individuoj kiu igas serĉi pacigon inter ekonomia efikeco kaj subteno al la “malfavorigatoj”. Kompreneble, tiu koncepto de neevitebla kaj evidenta malegaleco, kiel simpla evidentaĵo, estas centra. Kaj ĝi harmonias plej bone kun la ideologio mem de tiu kapitalismo kiu kondiĉas ke la plej bona gajnas; ke la plej laborema, aŭ la plej inteligenta, scios distingiĝi kaj trabati al si la vojon, kun helpo de la demokratio. La sukceso venas al tiuj kiuj ĝin meritas, kaj la plej belaj egalismaj paroladoj neniam malhelpos ke iu estas pli talenta ol la alia por suprengrimpi la socian ŝtupetaron.

De la suverena popolo al la civitan uzanto de demokratio

KIEL SUBSTREKAS LA filozofino Monique Canto-Sperber, direktoro pri esplorado ĉe la Ŝtata Centro pri Scienca Esplorado (CNRS), se, en nia tempo de transformiĝoj, la malstabileco kreskis, same kreskis la “ŝancoj por talentoj kaj iniciatoj”: inter tiuj kiuj scias kapti tiujn ŝancojn kaj tiuj kiuj tion ne scias, la diseco tre logike kreskas. Estas tiel, ĉiuj ne havas la samajn kapablojn. Necesus do ĉesigi tiujn “mitojn”, kiuj kondukis nur al tiu “aĉa spektaklo” de la “reala” socialismo. Prefere oni rekonu ke se “eblas influi la homon, oni ne povas ŝanĝi la homon”. For la naivan anĝelismon laŭ Jean-Jacques Rousseau kiu antaŭsupozas ke la homo estas laŭnature bona; la malbono ekzistas, kaj ĝuste “en la rekono de la malbono kaj de la konflikto” evoluis — la liberalismo — ankaŭ la maldekstra liberalismo devus konsideri tion.

La diferencoj de apetito, de volo, de kompetentoj kreas konflikton, batalon, hierarĥion. Pro tio “estas malprave uzi moralajn kategoriojn, ekzemple la predikaton “justa” por kvalifiki fenomenojn tiom kompleksajn kiel la disdividon de la havaĵoj, havaĵoj kies produktado rezultas el multeco da kruciĝintaj volaj agoj”. La maldekstra liberalismo agas do por liberalismo solidara kaj tragika”, fine disigita de ĉia idealismo — la “tragiko” tie resendas al la atenta akcepto de la konstato de la malbono potenciale enskribita en la naturo de la homo.

Oni ne trompiĝu: ĉio nodiĝas ja ĉirkaŭ tiu ĉi difino. La merkato estas nedisigebla de la homo, rifuzi tion signifus nei “la kompleksecon, eĉ plurvalidecon de la realo”, kiu estas fundamente malegaleca. Solidara socio devas do doni al si la taskon redukti la “situaciojn de dominado” kaj zorgi pri “la riĉeco de la homa vivo — la zorgo pri la komuna havaĵo, la familio, la kredo, la scio, la kreado, la tradicio, la nereduktebla forto de la malbono kaj pri humanisma vizio”. Por atingi tion, necesas ellabori “socialajn akompanadojn”, “reguladojn”, danke al konstruado de interkonsento kiu superas la “neredukteblan plurismon de interesoj kaj de opinioj”: “La homoj tuŝitaj de rompiĝo de dungo” povus tiel havi la “certecon esti protektataj kontraŭ senhaveco kaj trovi solvojn por reveni al laboro” sen ke maldungoj estu malebligataj, kio konservas la kreskon por longa tempo.

Efektive, gravus konservi samtempe la merkaton kaj daŭre ebligi al ĉiu partopreni en ĝi, ĉar ĝi estas “la kondiĉo ne nur de riĉiĝo, sed ankaŭ de memkritiko kaj do de memperfektiĝo”. Kun merkato enkadrita, instrumento de libereco kaj ne instrumento de dominado, ĉiu devas povi strebi al aŭtonomeco, kaj “forĝi vivprojekton”: la maldekstra liberalismo, prezentata malprave kiel tre malsama de la novliberalismo, certigas la “bazajn protekt-funkciojn” kaj ebligas “al la homoj repreni la iniciaton aŭ almenaŭ kompreni la sencon de sia vivo”. Sendube laŭ la mezuro en kiu ĉies respektiva inteligent-kvociento ebligas tion al li ...

Tiu norma liberalismo, tiuj socialliberalaj ideoj, kiel evidentas kaj kiel Canto-Sperber rimarkigas*, povas “servi al la maldekstro kiel al la dekstro”. Ni memorigu cetere ke Raymond Aron, kies pensado estas neniam malproksima de Audier nek de Canto-Sperber, konsideris jam repaciĝon inter socialismo kaj liberala tradicio “sen iluzio, sed ne sen volo”.* Tiu proksimiĝo ŝajnas montriĝi brilege ĉe la formiĝo de la registaro de s-ro Nicolas Sarkozy. Sed, eble ankoraŭ pli subfosa, oni perceptas ĝin en la dekstre kiel maldekstre komuna uzado de nocioj malklare moralaj por pritrakti politikajn kaj sociajn demandojn. Krom la nepra solidareco, estas nun la respekto, la travideblo aŭ, kune kun negativaj vibradoj, la ekskludo, la [socia] disiĝo; kaj ĉio ĉi kune estas ofte svingata anstataŭ la arĥaisma justeco. Sed, dum la sociala demando troviĝas ja diluita, kiu forlasas la kampon de politika decidado por pasi en tiun de la kundividata bona konscienco, pli larĝe la ideo mem de “popolo” kaŝe ŝanĝas sian difinon.

* Vd Monique Canto-Sperber: Solidareco aŭ justeco.
* Citita de Serge Audier, en Raymond Aron, philosophe dans l’histoire [Raymond Aron, filozofo en la historio]. Kolektiva verko sub la direkto de Serge Audier, Marc-Olivier Baruch kaj Perrine Simon-Nahum, Editions de Fallois, Parizo, 2008.

Kiam Audier precizigas ke la realistaj socisciencistoj juĝas la “oligarĥian fakton neevitebla”, kiam Canto-Sperber parolas pri “malkvalifikado de la popola voĉdono kiam ĝi tendencas al ekstremismo” kaj pri “tiraneco de la plimulto”, tio ne estas stranga deliro, sed logika konsekvenco de la postulato sur kiu la socialliberalismo estas konstruita: la malegaleco de la individuoj inter si estas socia fakto, sed antaŭ natura donitaĵo. Kio pasas ĉi tie kiel nekontestebla evidentaĵo estas nenio alia ol la koncepto de valorskalo kiu retroviĝas en la ekonomia liberalismo. Ĝi postulas ke la leĝo de la plej granda nombro ne povas esti aŭtomate justa, ĉar nenio garantias ke la plej granda nombro scias pensi saĝe. Alivorte, necesas rekonsideri la nocion de “popolo” kaj ĝian uzadon.

Kiam, en La demokratia legitimeco*, la historiisto [Pierre Rosanvallon] pridemandas la validecon de la universala voĉdonrajto kiel sola fonto de demokratia potenco, li tute ne apogas sin sur la malegaleco de la naturaj kapabloj, sed sur la diferencoj inter individuoj. Tamen, lia penso kondukas al dissolvado de la principo de popola suvereneco (ankaŭ konata kiel “potenco de la balot-urnoj”) por difekti la civitanon kiel uzanton de demokratiaj praktikoj. Laŭ li, “la praktika asimilado de la ĝenerala volo kun la esprimiĝo de la plimulto” povas nur ŝajni kiel “neeltenebla malvero”. Fari kvazaŭ la plej granda nombro validas vere por la tutaĵo estus nur “fonda fikcio”, en kiu la popolo estas supozata reprezenti la tutaĵon de la socio.

* La Légitimité démocratique. Tiu verko sekvas al La Contre-Démocratie. La politique à l’âge de la défiance, Le Seuil, Parizo, 2006.

Rosanvallon pristudas ĉi tie, tre detale, la historion de la iom-post-ioma malcentrado de la demokratioj, portata de la konvinko ke la civitanoj pli kaj pli konscias esti nesufiĉe reprezentataj, kion pruvus nome alta kvoto de sindeteno. “La nocio de plimulto havas aritmetikan sencon, sed ĝi kongruas neniel kun la antropologia ordo.” Por ke la demokratio refondiĝu, recentriĝu, necesas redoni al ĝi legitimecon: la popolo jam ne povus kompreni sin kiel unuforman amason, sed “kiel sinsekvo de apartaj historioj”. Ĝi estas nun la “pluralo de “malplimultoj””, kaj la “stariĝo de potenco de la socia ĝeneraleco” povos realiĝi per la zorgado de la konkretaj individuoj.

Kontraŭ la malprofanigo de la elektoj, kontraŭ parlamento supozata esti “parolilo de la publika saĝo” kie difiniĝas la ĝenerala intereso, sed transformita en marĉandejon, por provizore respondi al esence “malperfekta legitimeco” kaj kiun apenaŭ ankoraŭ subtenas administracio kiu estas ankaŭ mallegitimata, por akompani la “novan mondon” en kiun ni eniris, necesas do, laŭ Rosanvallon, konsideri la novajn valorojn kiuj donas sencon al la demokratia idealo, kaj elpensi la rimedojn kiuj efektivigos ilin.

La justeco trudas “oferi neniun al abstrakta principo” aŭ al partiaj interesoj. Tio bezonas instituciojn kiujn neniu povas alproprigi al si, la plurecon de la esprimiĝoj de la socia suvereneco, la aktivan aŭskultadon de la multeco de situacioj per rekono de la apartecoj. Estas do “sendependaj institucioj”, konsistantaj el fakuloj legitimitaj per siaj kompetentoj, perfekte aŭtonomaj, kaj ne el elektitoj emaj al antaŭjuĝoj, sed ankaŭ la organizado de la “pensado”, tia kia ĝi estis enkondukita de la proceduroj de la konstitucia juro, kiuj havas tiam la taskon “denunci la disecon de la realo kun la fondaj principoj de la demokratio”. En ambaŭ kazoj, “la postuloj pri niveloj de informado, pri rimedoj de konfrontado aŭ de maturigi la pensadon, kiujn implicas “vera” diskuto, estas tre altaj”. Estas do nepra ne anstataŭigi ilin per la “simpleco de partiecaj alfrontiĝoj” nek per la “missonado de opini-esprimado”. Al la popolo, en sia rekta aŭ pera esprimiĝo de siaj reprezentantoj, decide mankas juĝpovo ...

Tio, kio tiel povus fariĝi, por Rosanvallon, “socio de radikala senpartieco”, disvolvos la novajn valorojn karajn al la nova civitano: kompaton, proksimecon, travideblon ktp, ĉar la institucioj estas taksataj de civitanaj agentejoj — la popolo povus havi siajn “estrarojn” taskitajn orienti ĝin. Kaj tiu popolo estos tiam ne nur la voĉdon-popolo, reduktita al plimulto, nek nur la sociala popolo, “sumo de protestoj kaj iniciatoj”, sed ankaŭ la princip-popolo, en kiu “ĉiu volas esti konsiderata en sia ekzistado kaj sia digno”.

En tiu kadro la demokratio estas fine morala: la plimulto jam ne ordonas, oni pasas de la meĥanika aplikado de la statuto al aŭskultado de la individuo, “la uzado de la rajtoj fariĝas nedisigebla de la prijuĝado de la kondutoj”, la aplikado de la malhoma, ĉar meĥanika regulo estas malaktuala, la nocio de popolo larĝiĝas al tiu de popolo-homaro por ke alvenu, danke al la instancoj de “racia diskutado” konfidataj al la konantoj kaj al la kleraj civitanoj, la ebleco de “pozitiva memcertiĝo”.

Tia politika idealo ne estas tre malproksima de tiu kiun proponas la Eŭropa Konstitucia Traktato kaj kiun akompanas tre fajne certa malklara retoriko, propra al liberalismo zorganta pri sia humaniĝo kaj kiu volas esti la heroldo kaj la defendanto de “socio de aparteco” tute same kiel de “ekonomio de aparteco”. Sed ĉu la ideo, en sia celo mem kaj kun ĉiaj sekurec-bariloj kiujn la aŭtoro skizas, ne havas kelkajn tendencojn ... aristokratajn? Ho certe, tiu aristokrateco pravigus sin nur per sia klereco kaj sia merito, kaj ĝi estus supozata interveni nur en la kadro de la reprezenta demokratio. Tamen, kaj sen eĉ heziti pri certaj asertoj surprizaj — oni determinus sian voĉdonadon laŭ “allogoj kaj malalogoj”, ekzemple-, oni devas rimarkigi ke tiuj diversaj kontraŭpovoj, por “profundigi” la demokration, celas ankaŭ tutsimple limigi la universalan voĉdonrajton, la pezon de la voĉo de ĉiu voĉdonanto, ĉu klera aŭ ne ...

Tiu pia mensogo kiun oni nomas reprezenta sistemo”

EN LA SAMA SPIRITOSTATO, kaj en La reĝino de la mondo*, la historiisto-ĵurnalisto Jacques Julliard, redakteja direktoro de la Nouvel Observateur kaj studdirektoro ĉe la Sociscienca Altlernejo*, esploras, post la emocio estigita de la rezulto de la eŭropa referendumo, kiel kontraŭi “tiun pian mensogon kiun oni nomas reprezenta sistemo” kaj la “ŝtelludon” de la universala voĉdonado. Li pridemandas do la potencon de la opinio kiu ebligus ne lasi nur al la parlamento la leĝdonan funkcion kaj rompi la monopolon de la “totalisma” ĝenerala volo: la opinio estas la voĉo de la popolo, kaj ofte ĝi estas morala potenco, kiu ebligas ekzemple sukcesi la starigon de Internacia Pun-Tribunalo, unu el la sendependaj instancoj karaj al Rosanvallon. Sed opinio kaj universala voĉdonrajto ne estas kontraŭaj unu al la alia. “Enketoj, elektoj, referendumoj, kolektivaj debatoj estas fine nur diversaj metodoj de esprimiĝo de sama fenomeno: la publika opinio.” La estonteco de la demokratio kuŝus do sur kunlaborado inter la parlamenta sistemo kaj la sistemo de publika opinio — kondiĉe ke oni eduku tiun lastan. Nu, “ne ekzistas alia edukanto de la popolo ol la popolo mem, konscie pri la racio kaj la historia sperto, laŭ instigo de ĝiaj ĉefoj. La saĝo de la popolo devenas do unue el la kuraĝo de la politikistoj”. La popolo, tiu Kalibano, do bezonas “demokratian gvidanton” kiu “igas [ĝin] (...) voli tion kio estas ĝia supera intereso”. Oni ne povas esti pli klara.

* La Reine du monde. Tiu libro ricevis la Prix du livre politique [Premion de la politika libro] 2008.
* École des hautes études en sciences sociales (EHESS).

Tiel, pli aŭ malpli precize, la volo demokratiigi la demokration, kio implicas trakti la egalecon, en ĝiaj diversaj akceptoj, kondukas la socialliberalan pensadon, tian kia ĝi estas ĉi tie reprezentita, ŝovi la politikon al la nura moralo. Kaj substitui pli aŭ malpli parte elitojn al la “popolo” — eĉ se, kompreneble, travideblo necesas, oni submetas ilin al kontrolado. De la leĝo al kontrakto, de la kolektivo al privatulo, de la voĉdonita elekto al interkonsento, de la voĉdonado al dialogo, jen kion postulas la “nova demokratia individuo”. Povas nur esti zorgiga rimarki kiom tiuj modifoj de la “civitana” idealo kongruas ne nur kun la nova aspekto de kapitalismo kun homa vizaĝo, ĝis kaj inkluzive de ĝia pretendo reprezentigi nur per la figuro de la “bona mastro” la bonfarton de la entrepreno. Oni povas do demandi sin ĉu temas tie pri moderneco, aŭ pri malprogreso inteligente maskita kiel progreso survoje al la virto.

Evelyne PIELLER.

KIEL NASKIĜAS REVOLUCIOJ

Geopolitiko de agitado

Fantomo tiom ofte ekzorcitaj, perspektivo barita de siaj propraj devojiĝoj, la revolucio ŝajnis kuŝi en la tombejo de la historio. Tamen, spite al la ekzorcadoj, la grandega espero ke iun tagon ĉio povus ŝanĝiĝi filtriĝas tra la kolektiva konscio kaj naskiĝas el la interplektiĝo de la eventoj. Tiu ruĝa fadeno kiu serpentumas tra la jarcentoj kaj la kontinentoj estis cetere neniam rompita. Laborista movado, emancipiĝo de la virinoj kaj de ĉiuj subprematoj, naciaj liberiĝoj: ĉu nova ĉapitro atendas sian verkiĝon en tiu ĉi momento mem? La koleroj kaŭzitaj de la ekonomia krizo maltrankviligas la konservativajn komentistojn. Konsciaj ke ilia ideologia modelo diseriĝas, ili serĉas kun zorgo la signojn de la apero, aŭskultante francajn laboristojn, ĉinajn senlaborulojn, latvajn manifestaciantojn... Ĉu alia mondo? La senbrideco de la kapitalismo ĉiukaze fendis tiun kiun ni konas.

KIEL LA ETAJ terskuoj kiuj anoncas grandskalan tertremon, la kontestmovadoj kiuj agitis la planedon en 2008 estis antaŭavertaj signoj de la nuna ekonomia tertremo. Ĉu pri sociaj, etnaj aŭ lingvaj demandoj, la konfliktoj kiuj dividas la homajn sociojn alprenas diversajn formojn laŭ la landoj. Multaj tiaj popolaj leviĝoj havas tamen klare identigeblajn kaŭzojn.

Apud la riĉaĵoj kreitaj, ekde la komenco de la 1990-aj jaroj, de la tutmondiĝo kaj ekspansio de kredito, la malriĉeco instaliĝis kaj transformis tutajn naciojn kaj loĝantarojn en nevendeblan varon. Pro la sekvoj por la vivo kaj la ekzistrimedoj de milionoj da individuoj, la krizo pligrandigis la sociajn, politikajn aŭ ekonomiajn rompliniojn antaŭe percepteblajn.

En la printempo de 2008, “malsatribeloj” eksplodas tiel en Bangladeŝo, en Kamerunio, en Eburbordo, en Egiptio, en Etiopio, en Barato, en Indonezio, en Jordanio, en Maroko kaj en Senegalio. Kelkaj el la plej emblemecaj alfrontiĝoj okazas en Haitio. En Portoprinco, la ekokupo de la prezidantpalaco fare de miloj da manifestaciantoj postulantaj disdonadon de nutraĵo kaŭzas la intervenon de la armeo kaj de la fortoj de la Misio de la Unuiĝintaj Nacioj por la Stabileco en Haitio (MUNSTAH). En Cayes, en la sudo de la insulo, kvar homoj estas mortigitaj dum interŝanĝo de pafoj kun la blukaskuloj*. Tiuj eventoj kaŭzis la demision de la ĉefministro Jacques-Edouard Alexis.

* Kutima nomo de la soldatoj de la Unuiĝintaj Nacioj. -vl
“Urĝas revizii vian pensmanieron”

DE 2007 ĜIS 2008, la meza prezo de nutraĵoj duobliĝis en la tuta mondo, kaŭzante la malboniĝon de la vivnivelo de centoj da milionoj de individuoj kiuj, vivantaj jam en malriĉeco, dediĉas grandan parton de siaj enspezoj por aĉeti nutraĵojn. Laŭ la Monda Banko, tiun impresan prezaltiĝon kaŭzis ĉefe du faktoroj: unuflanke la grava altiĝo de la prezoj de petrolo kaj naturgaso, larĝe uzataj en terkulturado kaj en fabrikado de ĥemiaj sterkaĵoj; aliflanke la granda proporcio de kulturoj dediĉitaj al brulaĵoj.*

* Monda Banko, “Perspectives pour l’économie mondiale 2009. Marché des produits de base [Perspektivoj por la monda ekonomio 2009. Merkato de la bazaj produktoj]”, Vaŝingtono, marto 2009. Vd ankaŭ Philippe Revelli, “Quand le Brésil joue le “pétrole vert” contre la réforme agraire [Kiam Brazilo triumfigas la “verdan petrolon” kontraŭ la terreformo]”, Le Monde diplomatique, aprilo 2009.

El certaj aspektoj, tiu fenomeno kompareblas kun tiu de la kolapso de la merkato de nemoveblaĵoj en Usono. En ambaŭ kazoj temas pri freneza altiĝo de la prezoj bazita sur spekulado kaj la promeso de senfina kresko. Koncerne la agrobrulaĵojn, la destinŝanĝo de la grundoj ŝajnis esti efika pri la senĉese kreskanta transportbezono, sed kaŭzis kvazaŭ aŭtomatan altiĝon de la nutraĵprezoj. Tiam estis kelkfoje tenta organizi malabundecon por enpoŝigi pli bonajn profitojn.

La “malsatribeloj” maltrankviligis multajn observantojn kiuj ĉeestis surloke. Ili eble memorigis ilin pri aliaj paĝoj de nia historio, tiuj kiuj rakontas kiel amasaj leviĝoj sukcesis renversi reĝimojn. Tion la eksa ĉefministro de Jamajko, Percival James Patterson, havis certe en la menso kiam li elvokis, en aprilo 2008, la verŝajneco de novaj incidentoj. Sur la tribuno de la G77*, en Antigvo, li deklaris: “Se vi pensas esti ŝirmataj, se vi pensas ke la ribeloj ne povas transformiĝi en revoluciojn, estas urĝa tempo por revizii vian pensmanieron.”* Neniu povas diri kio fariĝintus lia antaŭdiro se, kiam la krizo kulminis, la prezoj de la petrolo ne ekfalintus, tuj sekvataj de tiuj de la bazaj nutraĵoj, kio mildigis la streĉitecojn.

* La grupo de la Sepdek-sep (G77) kreiĝis la 15-an de junio 1964 el koalicio de sepdek-sep evolulandoj por certiĝi pri pli alta intertraktad-kapablo ĉe la Unuiĝintaj Nacioj. Cent tridek landoj intertempe aliĝis, sed la organizaĵo konservis sian originan nomon pro ĝia historia signifo.
* www.bbc.co.uk; 5-a de aprilo 2009.

Tamen, la malsatribeloj estas nur unu el la sekvoj de la ekonomiaj malordoj aperintaj en 2008. Ĉar la amasa senlaboreco komencas fariĝi realo, la registaroj, la entreprenoj aŭ ĉia ento juĝata respondeca estas akuzataj. En Barato, kie en pluraj regionoj agas movadoj de perfortaj kontestadoj, ofte prezentataj kiel etnaj, religiaj aŭ ligitaj al la kasto-sistemo, tiuj eksplodoj rezultas ankaŭ el zorgo pri la ekonomio kaj el malklara sento de maljusteco.

En majo 2008, miloj da nomadaj paŝtistoj — la [guĝarato]j — kolektiĝas, kun ekonomiaj postuloj, por bloki la alirvojojn al Agro, la urbo de Taĝ-Mahalo. Tridek el ili pereas dum la bataletoj kun la polico. En oktobro eksplodas tumultoj en Asamio, en la nordorienta parto de la lando, dum loĝantoj apartenantaj al la plej senhavaj tavoloj provas haltigi la inundon de eksterleĝaj enmigrantoj venantaj el la najbara Bangladeŝo.*

* Heather Timmons, “Protesters sweep India in a season of unrest”, The New York Times, 29-a de junio 2008; “Assam’s largest tribe goes to war with its muslims”, The Economist, Londono, 9-a de oktobro 2008.

En Ĉinio oni kutime nomas “amas-incidentoj” la ekscesojn en kiuj partoprenas laboristoj aŭ terkulturistoj en kolero post fermo de fabrikoj, perdoj de enspezoj aŭ kontraŭleĝaj eksproprietigoj. Tiel Pekino kvalifikis ekzemple la disputojn kun la policaj fortoj okazintaj en la oriento de la lando kiam migraj laboristoj senigitaj je siaj salajroj prirabis plurajn fabrikojn.

Tiu akriĝo kaŭzita de la malrapidiĝo de la aktiveco spegulas antaŭajn zorgojn. La plej videbla rompolinio estas tiu de la riĉec-diferenco inter la mezaj klasoj de la urboj kaj la kamparaj loĝantaroj. En floranta periodo la laboristoj havis la eblecon forlasi la kamparojn por trovi laboron en la urbaj zonoj kiuj fabrikas produktojn destinitajn al eksportado. Fabrikoj fermis siajn pordojn. En tro multaj kazoj la gvidantoj proponis nenian kompenson.*

* Ian Johnson kaj Andrew Batson, “China’s migrants see jobless ranks soar”, The Washington Post, 3-a de februaro 2009.

En decembro 2008, meze de la ŝtormego, oni spertis transglitadon de la streĉitecoj al okcidenta Eŭropo kaj al la landoj de la eksa Sovetunio. La manifestacioj estas motivitaj de la timo de longdaŭra senlaboreco, perdo de konfido — kiu iras kelkfoje ĝis malfido kaj naŭzo — en la kapablo de la gvidantoj solvi la problemojn kaj, ĉie, de la sento ke la “sistemo” ne respondas plu al la bezonoj nek al la aspiroj de la plej granda nombro.

Grekio estis inter la unuaj landoj tuŝitaj de tiu nova ondo de tumultoj. Tiel Ateno spertis ses tagojn da manifestacioj kaj da perfortaĵoj, post la morto de 15-jara lernejano falinta sub la kugloj de la ordo-fortoj.* Malgraŭ la senkulpigoj de la registaro kaj la juraj persekutoj kontraŭ la miskondutinta policano, la ribeloj disvastiĝis tra la tuta lando.

* Vd Valia Kaimaki, “Aux banques ils donnes de l’argent, aux jeunes ils offrent... des balles [Al la bankoj ili donas monon, al la junuloj ... kuglojn]”, Le Monde diplomatique, januaro 2009.

La streĉitecoj apenaŭ malakriĝis en Grekio, kiam la rusoj esprimis siavice sian malkontenton. Komenca kaŭzo de la ribelo estis ke la ĉefministro Vladimir Putin instalis imposton pri importitaj japanaj veturiloj cele protekti la nacian aŭtomobilindustrion. Unue la koncesiuloj de japanaj duamanaj aŭtomobiloj alfrontiĝas por alarmi pri la malboniĝo de siaj vivkondiĉoj. Tiuj de la aŭtomobilistoj kiuj preferas aĉeti eksterlandajn veturilojn ĉar ili estas malpli kostaj, tuj aliĝas al la ribelo. Gigantaj “limakaj” operacioj organiziĝas en Vladivostoko kaj en tridek urboj tra la lando.

De Portoprinco ĝis Vladivostoko, unu sama kolero

LA JARO 2009 KOMENCIS en orienta Eŭropo per aliaj samspecaj movadoj. De la 13-a ĝis la 16-a de januaro, manifestacioj okazigas disputojn kun la polico en Rigo, Sofio kaj Vilno, ĉefurboj respektive de Latvio, de Bulgario kaj de Litovio. Tiuj incidentoj eksplodis pro fermo de fabriko, la anonco de disponoj de malabundeco aŭ pro prezaltiĝo. Tamen, pluraj sistemaj faktoroj estas ankaŭ la kaŭzo kaj, finfine, ĉiuj ĉi manifestacioj — kiel tiuj kiuj skuas Irlandon en februaro — esprimas unu saman koleron, malfidon al la regantoj.

Pakistano, siavice ankaŭ plenfrape tuĉita de la krizo, spertas gravegajn sociajn malordojn. Kvankam Vaŝingtono daŭre atentas ĉefe Al-Kajdon kaj la talibanojn, aliaj observantoj provas averti pri la malboniĝo de la ekonomia teksaĵo. “La pakistana meza klaso, kvankam malgranda, havas konsiderindan politikan influon, klarigas Niall Ferguson, historiisto ĉe la universitato Harvard. Ĝi estis laŭvorte dispremita de la kolapso de la interŝanĝ-merkatoj.” Kaj li aldonas: “Kreskanta proporcio de junaj viroj estas alfrontitaj al senlaboreco. Oni konis pli bonan garantion de politika stabileco.”*

* Niall Ferguson, “The axis of upheaval”, Foreign Policy, Vaŝingtono, DC, marto-aprilo 2009.

Similaj danĝeroj embuskas la petrolproduktajn landojn. Ili registras substancan falon de siaj enspezoj. Kiam la prezoj estis plej altaj, certaj de iliaj gvidantoj uzis la ŝtatan monon por financi socialajn programojn (Venezuelo, Bolivio per gaso), rekompenci la lojalecon de partoj de la loĝantaro kiuj apogas iliajn programojn kaj, en certaj kazoj, subteni la sekurecajn fortojn taskitajn reteni alipensantojn. Ĉar la enspezoj de la tutaj loĝantaroj malaltiĝas, la evoluo de sociaj movadoj estas timinda ĉe certaj el ili.*

* Ĉefaj petroleksportaj landoj: Alĝerio, Angolo, Barejno, Brunejo, Gabono, Indonezio, Irako, Irano, Jemeno, Kataro, Kongo, Kuvajto, Libio, Nederlandaj Antiloj, Niĝerio, Omano, Saud-Arabio, Sirio, Trinidado-kaj-Tobago, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Venezuelo.

De post la fino de la dua mondmilito, la mondo spertis plurajn periodojn de recesio. La nuna situacio ŝajnas esti tre malsama. Ĉiu demandas sin kiam aperos la revigliĝo. Tiurilate, la raporto de la Monda Banko por la financministroj de la G20 montriĝas tre alarma. Ĝi antaŭvidas ke kvardek-ses milionoj da kromaj homoj estos tuŝitaj de malriĉeco kaj elmetitaj al nesufiĉa nutrado.* La nutraĵ-rezervoj malpliiĝos pro rekordaj sekecoj atendataj en Argentino, en Aŭstralio, en nordokcidenta Ĉinio, en okcidenta Usono kaj en parto de Proksim-Oriento. La raporto asertas ankaŭ ke, en tiaj cirkonstancoj, oni ne povas ekskludi spontajn movadojn de kolero. La agadoj de francaj salajruloj (Caterpillar, Molex, Continental), ĉi-foje, pravigas ĝin.

* Monda Banko, “Comment les pays en développement font face à la crise globale [Kiel la evolulandoj alfrontas la tutmondan krizon[“, Vaŝingtono, DC, raporto preparita por la kunveno de la G20 (13-14-aj de marto 2009) en Horsham (Britio).

Daŭra malfortiĝo de la ekonomio, akriĝo de la ekzistantaj malegalecoj kaj persisto de malfido al la aktualaj institucioj konsistigas la ingrediencojn de eksploda koktelo.

Michael KLARE.

Granda defio por Barack Obama

La koro de la usona aŭto-industrio ĉesis bati

Ĉie, la aŭto-industrio limigadas produktadon, maldungadas laboristojn kaj ricevadas publikan monon. En Eŭropo, vendoj de novaj aŭtoj falis je 7,8%, kun sensacia plonĝo en Hispanio, Britio kaj Italio. En Japanio, vendoj falis je 6,5%, revenante al la nivelo de 1974. Por la Numero Unu de la mondo, Toyota, la falo estis 4% tutmonde. En Usono, la disfalo estas ruiniga, kaj la ekzisto mem de la tri grandaj aŭtofabrikistoj estas minacata.

IAM, General Motors (GM), Ford kaj Chrysler — la Granda Triopo — estis simboloj de la triumfa postmilita Usono kaj la usona vivmaniero. “Kio bonas por Usono, tio bonas por General Motors, kaj inverse” deklaris Charles Wilson, prezidanto kaj ĝenerala direktoro de GM, en 1953. Sed hodiaŭ la Granda Triopo estas bankrotinta kaj minacas malaperi.

Kvankam brutala, la aktuala krizo estas nur la kulmino de longa malprogresado ĉe entreprenoj gvidataj de arogantaj administrantaroj kiuj perdis kontakton kun la realo kaj estas obsedataj sole de profitado kaj la akiro de ekscesaj salajroj, same kiel granda parto de la usona manaĝera elito. Ekzemploj estas la estro de Ford, Alan Mulally, kiu ricevis 21 milionojn da dolaroj en 2007; kaj la familiaj heredantoj de la fondinto, Henry Ford, al kiuj oni donis 40% de la balotrajtoj en la direktoraro, kvankam ili posedas nur 6% de la akcia kapitalo.

Fronte al konkurenco, iliaj estraroj montriĝis nekapablaj moderniĝi, altgradigi siajn varseriojn, redukti la nombron de siaj markoj kaj enkonduki novajn praktikojn. Ili tiras la plejparton de siaj profitoj el industriaj veturiloj kaj grandaj benzin-glutemaj ĉiuterenaj veturiloj kiuj konsistigis 60% de iliaj vendoj en 2006 kaj por Chrysler eĉ 90%. Ĉi tio klarigas ilian intensan premgrupumadon en la usona Kongreso por eviti la altrudon de rigoraj ekologiaj normoj.

Inter 1990 kaj 2007, la produktado en Usono falis je 26% al 3,9 milionoj da aŭtoj, dum la deficito de la komerca saldo en ĉi tiu sektoro altiĝis de 46 al 125 miliardoj da dolaroj. La malkapablo de fabrikistoj plenumi la novajn postulojn de konsumantoj estas reflektata en la konstanta erozio de la pozicio de la Granda Triopo en ties hejma merkato, kiu falis al 46,5% en decembro 2008, kontraŭ 51,3% en 2007 kaj 65% en 2000* — kaj tio malgraŭ reklamkampanjoj kaj foje ruinigaj rabatoj. La multiĝo de fermiĝoj de fabrikoj, filioj (Delphi en 1999, Visteon en 2000), kaj de maldungoj, rezultigis ekstreman erozion de laborpostenoj. Inter 2000 kaj 2007, dungateco en la tuta industrio falis de 1,16 milionoj al 869.000, por finiĝi je 732.000 en septembro 2008, el kiuj 239.000 ĉe la Granda Triopo mem, 113.000 ĉe eksterlandaj fabrikistoj kaj 380.000 ĉe rektaj provizantoj kaj subkontraktistoj.

* Federal Reserve Bank of Chicago, Who really made your car? Chicago Fed Letter, No. 255, Oktobro 2008.
Tri milionoj da laborpostenoj minacataj

KONTRASTE, japanaj firmaoj, precipe Toyota, kaptis 45% de la usona merkato en 2008 — kompare kun 9% por eŭropaj firmaoj — pere de diversigita kaj bone celata gamo de veturiloj kiuj havas altan rendimenton de benzinkonsumo kaj estas konataj pro siaj kvalito kaj konkurencivaj prezoj. Ĉi tiuj japanaj firmaoj multege reduktis siajn importaĵojn kaj nun havas 17 fabrikojn kun 65.000 dungitoj. Ilia produktado en Usono leviĝis de 296.000 veturiloj en 1985 al 3,3 milionoj en 2007. Hodiaŭ, 63% de japanaj aŭtoj vendataj en Usono estas produktitaj loke.

Ĉi tiuj pliiĝoj rezultis el geografia translokiĝo de novaj produktadejoj al la sudorienta regiono de Usono (Tenesio, Kentukio, Alabamo, Norda kaj Suda Karolino, Georgio ...) kies proporcio de la nacia produktado duobliĝis al 15% dum la sama periodo. Ĉi tiuj ŝtatoj estas allogaj pro siaj malaltaj nombroj de laborsindikatanoj kaj malaltaj salajroj, kaj pro impostorabatoj proponataj de magistratoj kaj la diversaj federaciaj ŝtatoj. Estas notinde, ke — krom Norda Karolino (kie Barack Obama gajnis per mikroskopa marĝeno)-, ĉi tiuj ŝtatoj voĉdonis favore al John McCain en la prezidantelekto de 2008.

Post unu jaro, la strukturaj problemoj amasiĝintaj ĉe de la Granda Triopo jam fariĝis cunamo. La ekonomia kaj financa krizo kaŭzis senprecedencan disfalon de jaraj vendoj en Usono (- 18% en 2008) en sektoro kiu estas tre sentema pri ŝanĝiĝoj je aĉetpovo kaj altiĝoj je la prezo de benzino, pri ŝuldeco kaj kreditaj kondiĉoj, kaj ankaŭ pri la memfido de familioj rilate al la estonteco*. La falo de vendoj (- 30%) estas drameca ĉe Chrysler kiu estas elĉerpinta siajn rimedojn: tion atestas la malsukceso de ĝiaj edziĝproponoj al Nissan kaj General Motors faritaj en novembro 2008 de la investfonduso Cerberus Capital Management kiu posedas 80% de ĝia akcia kapitalo post la retiro de la germana Daimler-Benz.

* La crise des subprimes: enjeux géopolitiques et territoriaŭ de l’entrée dans le XXIe siècle, Café Géographique. Vd ankaŭ: Frédéric Lordon, Kiam la financo ostaĝigas la mondon, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2008 http://eo.mondediplo.com/article129....

La situacio estas tre malfacila ankaŭ ĉe General Motors (- 23%), kiu, la 7-an de januaro 2009, anoncis redukton je 53% de sia produktado por la sekvontaj tri monatoj; kaj la stato de Ford estas apenaŭ pli bona (- 21% ). Jam superŝuldiĝinte kaj kun ŝrumpintaj borsaj valoroj, la du firmaoj akumulis perdojn de 42 miliardoj da dolaroj nur dum la unuaj naŭ monatoj de 2008. Finance sufokite, ili estas preskaŭ bankrotintaj kaj havas nenian elirejon krom peti intervenon de la registaro por savi sin de kreviĝo.

La Center for Automotive Research taksas, ke la malapero de la Granda Triopo estus sisma evento* industrie kaj socie, kun la perdo — rekte aŭ nerekte — de preskaŭ 3 milionoj da laborpostenoj (en la industrioj ŝtala, mekanika, plasta kaj elektronika, kaj ankaŭ servoj); kaj ankaŭ ekonomie kaj fiske, kun la perdo por la usona ekonomio de 150,7 miliardoj da dolaroj el salajroj kaj socialaj kotizoj, kaj 60,1 miliardoj da dolaroj el impostaj enspezoj por la registaro. Aldone, la ĉefa ŝoko de ĉi tiu tertremo koncentriĝus en la Zono de Fabrikado en la Nordoriento de Usono — kiu voĉdonis plejparte por Barack Obama. Efektive, la zono de la Grandaj Lagoj — kun Miĉigano, Ohio kaj Indianao — enfermas duonon de la aŭtomobilaj laborpostenojn en Usono, kaj 80% de la fabrikoj de la tri fabrikistoj.

* Center for Automotive Research, The impact on the U.S. economy of a major contraction of the Detroit Three Automakers, CAR Research Memorandum, Ann Arbor (Miĉigano), 4-a de novembro 2008.

Efektive, kiel emfazite de la Economic Policy Institute en Vaŝingtono*, la brulego jam disvastiĝis al granda parto de la lando ĉar la aŭto-industrio malsuprentrenas la fundamentan industrian strukturon de la lando — Barack Obama nomis ĝin la vertebraro de la usona industrio — kaj la tutan ekonomion de Usono. Entute, dek ŝtatoj enhavas du trionojn de la 3 milionoj da minacataj laborpostenoj (precipe Kalifornio, Teksaso, NovJorkio kaj Florido). Ĉi tiuj dek ŝtatoj konsistigas la ekonomian kaj politikan dinamon de Usono kaj jam estas severe trafitaj de la krizo de altriskaj kreditoj*. Klare, la demando jam ne estas nur kiel savi Detrojton, sed kiel savi grandan porcion de la kerna agado de la ekonomio de Usono. Tial la furiozaj politikaj debatoj pri ĉu, aŭ ĉu ne, adopti savplanon aprobitan de la federacia registaro kaj pri la reguloj kiuj regos ĝian efektivigon.

* Economic Policy Institute, When giants fall, EPI Briefing Paper, N-ro 227, Vaŝingtono, la 3-a de decembro 2008.
* Crise des subprimes, un nouveau foyer de guerre économique, Actes du Festival international de géographie de Saint-Dié, oktobro 2008.

Kontraste kun la rapideco je kiu la respublikana registaro, la Fisko kaj la usona centra banko estis mobilizitaj por savi la financan sistemon dum la somero kaj aŭtuno de 2008, disponigante pli ol 700 miliardoj da dolaroj, la proponata savo de la aŭtofirmaoj renkontas kontraŭstaron kaj malfacilaĵojn. Frue en novembro, la Fisko rifuzis helpi financi eventualan fuzion inter General Motors kaj Chrysler ĉar oni konsideris ĝin riska kun tuja kosto de 10 miliardoj da dolaroj.

Elĉerpiĝinte pro la akcelo de siaj financaj perdoj en la tria trimestro de 2008, la tri fabrikistoj tiam petis monhelpon de 25 miliardoj da dolaroj, el kiuj duono estis por rekapitaligo kaj la alia duono por financi san-asekuron por la 780.000 emeritoj de siaj firmaoj, eĉ sen mencii la krediton de $ 25 miliardoj aprobitaj en aŭtuno fare de la Kongreso por la disvolvo de aŭtoj de pli alta rendimento kaj kiu ankoraŭ ne estis pagita je la komenco de 2009. Kompreneble, la nove elektitaj demokratoj, kun la subteno de Barack Obama, skribis al la Sekretario de la Fisko Henry Paulson por peti, ke ankaŭ la Granda Triopo ricevu monhelpon pere de la akto de stabiligo por savi Wall Street. Paulson aprobis la disdonon de 700 miliardoj da dolaroj kaj ne ekskludis, interŝanĝe, partan ŝtatigon de ilia kapitalo. Komence, la registaro de George W. Bush rifuzis pro skeptiko ĉe granda parto de la popola opinio kaj furioza kritikado de respublikanaj kongresanoj kiel Richard M.Selby, senatano de Alabamo, kie koncentriĝas multaj fabrikoj de aziaj kaj eŭropaj aŭtofabrikistoj. Je la 2-a de decembro, la ĝeneralaj direktoroj de la tri fabrikistoj denove petis savpakaĵon de la Kongreso, ĉi-foje ne el 25 miliardoj da dolaroj sed 34 miliardoj. Ili emfazis, ke ili intencas radikale redukti produktadon, forigi inter duonon kaj trionon el ĉiuj laborpostenoj, revizii la komercajn retojn de 14.000 aŭtokoncesiuloj, duonigi ŝuldojn kaj lanĉi post tri jaroj novajn modelojn malpli poluajn kaj kun pli altaj rendimentoj. Malgraŭ la subteno de la Ĉambro de Reprezentantoj, kun grandega plimulto de demokratoj, la Senato malakceptis la savpakaĵon per 52 voĉdonoj kontraŭ 35. Tiu rifuzo minacis rekte bankrotigi la fabrikistojn.

La prezidanto Bush tial devis inversigi la kurson. La 12-an de decembro, li kontraŭvole konsentis asigni monprunton de 13,4 miliardoj da dolaroj ĉerpintaj el la mono rezervita por savi la bankan sistemon (nomata TARP) al General Motors kaj al Chrysler, kun severegaj kaj nerealismaj kondiĉoj kiel, ekzemple, ke la bilancoj ekvilibriĝu ne pli malfrue ol je la 31-a de marto 2009. Ĉi tiu stimulo helpis al la firmaoj supervivi kaj ebligis, ke la tikla afero pasu al la demokrata registaro. Aldone, je la 31-a de decembro, la General Motors Acceptance Corporation (GMAC) ŝanĝis sian statuson — de entrepreno de aŭtomobilaj financo kaj monpruntoj al financa holdingo — , kio rajtigis la Fiskon injekti 6 miliardojn da dolaroj en ĝin. GMAC havas 26.700 dungitojn kaj servas al 15 milionoj da klientoj sed perdis $ 8 miliardojn en du jaroj, precipe per spekulado pri altriskaj hipotekoj.

Dungitoj estas la unuaj kaj ĉefaj viktimoj de la strategia malzorgemo de siaj manaĝeroj. Kaj iliaj salajroj kaj socialaj kondiĉoj estas submetitaj al premado en ĉi tiu krizo. Unue, krom la reduktegoj ĉe laborantaroj, reliefiĝas la redukto ĝenerala de salajroj kiuj ĝis nun restis relative altaj danke al la potenco de la United Auto Workers (UAW), la laborsindikato de aŭtolaboristoj fondita en 1935. Ekde nun povus esti, ke la laborkondiĉoj estos konformigitaj al la multe malpli favoraj normoj de fabrikoj en la Sudoriento. Ĉi tiu brutala konkurenco surbaze de malaltaj salajroj, en la korlando mem de Usono, fine signifos gravan malaltiĝon de enspezo por ĉiuj dungitoj en la industrio ĉar la kontraktoj ĉe la Granda Triopo ofte fiksas la normon tutlande.

Due, kvankam — kiel ĉe ĉiuj grandaj usonaj entreprenoj — la tri grandaj aŭtofabrikistoj rekte provizas socialajn subvenciojn (sanajn, emeritiĝajn) al 2 milionoj da dungitoj kaj emeritoj, tiuj riskas perdi siajn subvenciojn. En la nomo de konkurencivo, ĉi tiu sistemo estas atakata dum multaj jaroj de la propagandantoj de la minimumigo de subvencioj ĉar ili puŝas prezojn tro alten. Fakte, laŭ la Boston Consulting Group, produkti unu veturilon ĉe General Motors kostas 1.500 dolarojn kompare kun $ 400 ĉe Toyota kaj Honda kie dungitoj estas pli novaj kaj la pensiaj sistemoj estas malpli favoraj*. Grava kialo estas tio, ke fortranĉoj de laborpostenoj estigis ĉiam pli grandan misekvilibron inter la nombro de laboristoj kaj la nombro de pensiuloj: General Motors kaj Ford pagas pensiojn al proksimume 750.000 siatempaj dungitoj sed havas nur 160.000 dungitojn en Usono. En 2007, akordo inter la firmaoj kaj la laborsindikato UAW ekigis la starigon de specifa fonduso por subteni pensiojn kaj sanasekuron por emeritoj ekde 2010. Tial, oni devas enkalkuli la efikon de la manko de universala sistemo de sociala asekuro tia, kia ekzistas en Eŭropo.

* Nathalie Brafman, Detroit. Laissez-nous notre gagne-pain quotidien, Le Monde, 4-a de decembro 2008.
Tutmonda ĉenreago

BARACK OBAMA ankoraŭ ne eldiris la ĵuron de enoficiĝo kiam, la 6-an de januaro 2009, li anoncis ampleksan planon de revigliĝo kun 825 miliardoj da dolaroj por krei preskaŭ 3 milionojn da laborpostenoj en du jaroj, inkluzive de 300 miliardoj da dolaroj de impostoreduktoj por subteni la aĉetpovon de familioj, 300 miliardoj por la rekonstruo de infrastrukturo kaj 200 miliardoj por helpi la ŝtatojn financi la deficiton de la sanprogramoj (Medicaid) por la malriĉuloj.

En la unua kvarono de 2009, la usona centra banko, siaflanke, anoncis novan provon revivigi la kreditan merkaton (kreditoj por hipotekoj, aŭtoj, al studentoj kaj al malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj) per elspezo de 900 miliardoj da dolaroj por aĉeti la valorpaperojn de Fannie Mae, Freddie Mac kaj dek du regionaj bankoj. Kvankam tiaj apogaj aranĝoj povas stimuli novan mendadon, ili ne rebonigas la strukturajn problemojn. La estonteco de la usona aŭto-industrio restas necerta. La falo de la Granda Triopo ankaŭ alportas internaciajn sekvaĵojn. Laŭ tre mallonga perspektivo, la ekstrema malaltiĝo en la plej granda merkato de la mondo havas tre larĝan efikon pro nesimetriaj interdependecoj teksitaj en la internaciigitajn sistemojn de produktado kaj komerco de internaciaj firmaoj. La japanaj kompanioj Toyota, Honda kaj Nissan tiras inter 60% kaj 70% de siaj tutmondaj profitoj el Usono, kaj la usona merkato sorbas respektive unu trionon kaj unu duonon de eŭropaj kaj japanaj eksportoj.

Laŭ la Akordo pri Liberkomerco de Nordameriko (NAFTA), produktejoj en Meksikio kaj — precipe — en Kanado estas en danĝero pro minacoj al dungado kaj fabrikoj: ilia granda najbaro sorbas inter 80% kaj 95% de iliaj eksportoj, dum la Granda Triopo ludas centran rolon en ĉi tiu superrega sektoro de ilia hejma industrio. En Kanado, ĝi reprezentas 12% de la malneta enlanda produkto (MEP), 150.000 laborpostenojn disvastigitajn tra pli ol 416 fabrikoj kiuj troviĝas plejparte en Ontario; en Meksikio, ĝi konsistigas totalon de 15% de la MEP kaj 14% de la laborantaro en 673 fabrikoj. Ĉi tiu dependeco klarigas kial, je la 20-a de decembro 2008 — tuj post la savpakaĵo de George Bush-, la kanada registaro anoncis savpakaĵon de $ 2,3 miliardoj por la tri fabrikistoj kun la kondiĉo ke ili konservos laborpostenojn.

Sed la forta industria ĉeesto de usonaj filioj en la EU — kie la aŭto-industrio okupas 2,25 milionojn da laboristoj rekte, kaj 10,3 milionojn nerekte — ankaŭ prezentas tre gravan minacon al entreprenoj en iuj landoj, kiel Vauxhall (GM) en Britio, Opel (GM) en Germanio kaj, en Svedio, Volvo (akirita de Ford en 1999) kaj Saab (filio de GM ekde 1989). En ĉi tiuj landoj, politika batalo ankaŭ furiozis pri la formo kiun prenu registara interveno.

Ĉu ili estos savitaj aŭ ne, la Granda Triopo devos multe malgrandigi siajn tutmondajn sistemojn de produktado, precipe en Eŭropo kaj Azio. En marto 2008, Ford vendis la britajn firmaojn Jaguar kaj Land Rover al la barata grupo Tata, kiu profitis de la krizo per peto al la brita registaro en decembro de la sama jaro por helpo de 1 miliardo da pundoj (preskaŭ 1,1 miliardoj da eŭroj). Nun, Ford proponas vendi Volvo-on, decido kiu venas post la vendo de la 33,4% intereso kiun ĝi tenis en Mazda de Japanio kontraŭ 538 milionoj da dolaroj*. Siaflanke, General Motors volas vendi Saab-on, finfine seniginte sin je sia tuta intereso en la japana firmao Suzuki.

* Ford considers sale of Volvo, International Herald Tribune, Parizo, la 1-a de decembro 2008.

En ses monatoj, la krizo en la aŭto-industrio disvastiĝis tutmonde tra la tuta sektoro. Tion elmontras la dismultiĝo de maldungoj, la fermiĝoj de fabrikoj, la sendungeco pro teknologiaj ŝanĝoj en Eŭropo kaj Azio, kaj la urĝa savplano de $ 2,3 miliardoj adoptita de Brazilo en decembro 2008 por apogi la tutlandajn vendojn de veturiloj. Ĉi tiu falo ne povas kaŝi la profundajn geoekonomiajn konvulsiojn spertitajn de la industrio dum la lastaj dek jaroj.

Fakte, laŭ donitaĵoj de la Internacia Organizaĵo de Aŭto-fabrikistoj, la monda produktado pliiĝis de 53,1 al 73,1 milionoj da veturiloj inter 1997 kaj 2007 ( 37.7%). Ĝi falis al 67,9 milionoj en 2008 (- 7%), tiel signante la finiĝon de ciklo de escepta kresko kiu estas akompanita de brutala restrukturado de la saldo de eksterlanda komerco tutmonde. Efektive, en la lastaj dek jaroj, la produktado estis relativa stabila en la zono de NAFTA ĉar la usona malprogreso estis kompensita de la pliiĝo en Meksikio kaj ankaŭ en Okcidenta Eŭropo malgraŭ tio, ke la diferencoj inter diversaj landoj estas profundaj. Sed, ĝuste kiam la monda produktado raketis, ilia parto falis de 60% al 44%.

Dum la sama periodo, kontraste, Azio — altiĝinte de 33% al 40,5% de la monda produktado — realigis du trionojn de la tutmonda kresko, dum Latinameriko, la eksa Orienta Eŭropo — kiu fariĝis produktadejo de la meznivelaj kaj malkaraj modeloj de Okcidenta Eŭropo — kaj eks-Sovetunio, spertas novan viglecon. Dum la merkatoj en la tri ĉefaj aŭto-produktantaj regionoj (Usono, EU, Japanio) estas relative saturitaj kaj havas altan nivelon de neutiligata produktadkapablo, la sojlaj ekonomioj male spertas tre fortan kreskon kiu respondas al grandegaj sociekonomiaj bezonoj: kvankam la nombro de posedantoj de aŭtomobiloj el ĉiu milo da homoj atingas 824 en Usono kaj 593 en la Eŭropa Unio, ĝi estas nur 127 en Brazilo, 28 en Ĉinio kaj 13 en Barato.

Intertempe, la tutmondaj merkatoj restas superregataj de kelkaj grandaj firmaoj en la tri grandaj fabrikantaj landoj. El la kvindek ĉefaj firmaoj, la kvin plej grandaj (Toyota, General Motors, Volkswagen, Ford, Hyundai) realigas 48% de la monda produktado, kaj la dek plej grandaj — interalie Fiat, Renault kaj Peugeot — 70%. Sed laŭ la ekzemplo de Japanio kaj Sud-Koreio, la registaroj de la plej grandaj sojlolandoj provas laŭstadie evoluigi siajn proprajn teknologiajn kaj industriajn bazojn kaj siajn proprajn entreprenojn internacinivele*. Iuj, kiel Tata de Barato, komencas internaciiĝi kaj integriĝi en retojn de industriaj kaj teknologiaj aliancoj.

* Vd: Odaira Namihei, Carambolage asiatique pour l’automobile japonaise, Le Monde diplomatique, oktobro 2008.

Simptoma pri la ŝanĝiĝoj okazantaj en la geoekonomia kaj geopolitika ekvilibro tutmonde, la disfalo de la Granda Triopo prezentas por la nova usona registaro tute senprecedencajn defiojn de publika kaj industria politiko. Reordigi la aŭtomobilan sektoron en koheran, dinamikan kaj ennovigan industrion, jen la defio kiu alfrontendas por ke Usono restu monda potenco.

Laurent CARROUÉ.

Eŭropaj ŝajnigoj

“IMAGU, SKRIBAS s-ro Vaclav Havel, elektojn kies rezultoj estas larĝe konataj antaŭe kaj ĉe kiuj prezentiĝas tuta serio da kandidatoj kun konata nekompetento. Ĉia voĉdonado pretende demokratia, organizita tiel, estos tutcerte kvalifikita kiel farso.”* La ĉeĥa prezidinto ne pensis pri la Eŭropa Parlamento, sed pri la Konsilantaro pri Homrajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj* Kaj tamen ...

* Vaclav Havel, “A Table for Tyrants”, The New York Times, 11-a de majo 2009.
* Vd la Esperantan version de la traktato stariganta tiun konsilantaron, en: Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj, Universala Deklaro de Homrajtoj, Konsilantaro pri Homrajtoj, Internacia Traktato pri Ekonomiaj, Sociaj kaj Kulturaj Rajtoj, Internacia Traktatoj pri la Civilaj kaj Politikaj Rajtoj, Konvencio pri la Rajtoj de la Infano, Konvencio pri la Rajtoj de Handikapitoj, Protokolo pri abolo de mortpuno, Konvencio pri Indiĝenaj kaj Tribaj Popoloj — Tekstoj Esperantigitaj de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 230 p., 18,00 eŭroj.

Post la unua elekto de la eŭropaj deputitoj per universala voĉdonado, en 1979, la kvoto de sindeteno kreskis de 37% al 54%. La povoj de la Eŭropa Parlamento estis tamen etenditaj kaj ĝia agadkampo koncernas 495 milionojn da loĝantoj (kontraŭ 184 milionojn antaŭ tridek jaroj). Eŭropo okupas la scenejon, sed ne atingas la publikon. Kial?

Certe ĉar neniu kontinenta politika komunumo ekzistas en realo. La espero ke la samtempeco de dudek-sep naciaj voĉdonadoj, kies kampanjoj koncernis preskaŭ ĉiam internajn temojn, iun tagon kondukos al naskiĝo de eŭropa identeco, apartenas daŭre al la magia pensado.

Kiu sloveno havas eĉ nur proksimuman scion pri la svedaj elekto-debatoj, kiu germano informiĝas pri la bulgara politika vivo? Tuj post la eŭropa voĉdonado, iu aŭ la alia malkovras tamen ke en Stokholmo aŭ Sofio la rezulto de la urnoj eble malkonfirmis la rezulton de la sola elekto kiun ili atentis, kaj ke iliaj voĉoj elektis en realo nur 1% (Slovenio) aŭ 13,5% (Germanio) el ĉiuj parlamentanoj de la Unio.* Kiel ono povas pensi ke tia informo ne kaŭzas ĉe la elektanto senton de lia relativa senutileco. Impreso, kiun la eŭropaj gvidantoj ne kontraŭdiris kiam ili ignoris la decidon de tri sinsekvaj popoloj pri la konstitucia traktato, post kampanjo kiu siavice estis plena de intereso kaj pasio.

* La slovenoj elektas sep delegitojn al la Eŭropa Parlamento el 736, la germanoj naŭdek.

En Francio, sep el la ok elekto-distriktoj estis ŝanĝitoj nur por favorigi la grandajn partiojn; ili respondas al nenia historia, politika aŭ teritoria realo. Tiu de la Sudoriento cetere akceptas kiel gvidanton socialiston kiu estis antaŭe elektita en la Nordokcidento kaj kiu kvalifikis sian propran “paraŝutigon” kiel “korfendan okazaĵon”. Li estas tamen antaŭe elektita, kiel la franca ministrino pri justeco, kiun tiu voĉdonado interesas tiom malmulte ke ŝi kredas ke la Justickortumo de la eŭropaj komunumoj havas sian sidejon en Hago, ne en Luksemburgo. En Italio s-ro Silvio Berlusconi rekte konsideris prezenti ok manekenojn kaj aktorinojn de sap-operoj kiel kandidatinojn.

Kaj tio ne estas ĉio. La politikaj fortoj kiuj de tridek jaroj transformis la tutan Malnovan Kontinenton en grandan merkaton senfine etenditan al novaj landoj proponas subite “Eŭropon kiu protektas”, “humanisman”, “socialan”. Nu, kvankam socialistoj, liberaluloj kaj konservativuloj alfrontiĝas en la elektokampanjoj, ili voĉdonas kune ĉe la plej multaj okazoj de voĉdonado en la Eŭropa Parlamento. Kaj ili dividas inter si la postenojn de komisaroj — el kiuj ses estas atribuitaj al la socialdemokratoj, kun la taskoj nome de imposto, industrio, ekonomiaj kaj monaj aferoj, dungo kaj komerco. La timo alfrontiĝi kaj la senpolitikigo de la temoj favoras la senfinan daŭrigon de tiu reganta bloko kiu etendiĝas “de spongeca dekstra centro ĝis moliĝinta maldekstra centro, tra kotoneca liberala koalicio.”*

*An Unloved Parliament”, The Economist, Londono, 9-a de majo 2009.

Ĉu tia foresto de alternado garantios la lokon de s-ro José Manuel Barroso ĉekape de tiu skipo kun eĉ ne mezkvalita bilanco? “Li faras bonegan laboron, mi volas tre klare diri ke ni subtenos lin”, indikis la brita laboristpartia ĉefministro Gordon Brown. La hispana socialisto José Luis Rodríguez Zapatero tute ne kontraŭdiris: “Mi subtenas la prezidanton Barroso”. Estas vere ke s-roj Brown kaj Zapatero havas la saman programon, tiun de la Eŭropa Socialista Partio (ESP). Al tiu apartenas ankaŭ s-ino Martine Aubry, la Unua Sekretario de la Socialista Partio de Francio. “La Eŭropo kiun mi volas, avertis la franca gvidantino, tiu ne estas Eŭropo gvidata de s-ro Barroso kun liaj amikoj Sarkozy kaj Berlusconi.”

Estas la vico de la elektantoj orientiĝi.

Serge HALIMI.

Investo de Barato en Suda Afriko

Ĉu ĉesigi la suferojn de zambiaj ministoj?

De jardekoj, la kuprominejoj de Zambio allogas entreprenojn el la tuta mondo. En la 1990-aj jaroj pro stimulado kaŭzita de la prezaltiĝoj oni eĉ vidis reveni ĉinajn industriistojn, kiuj en la pasinto konstruis la fervojon al Tanzanio. Inter malbonegaj laborkondiĉoj kaj hommedia detruo, la zambianoj estis pacience atendantaj ... disvolvadon. Abrupta kaj neantaŭvidita, la krizo estigas utilajn rekonsiderojn.

PETER KAJ IRENE* estas 30-jaraj. Inĝenieroj diplomitaj de Lusako-universitato, ili laboras de 2006 en Chingola, urbeto de la Copperbelt-regiono (“kupro-zono”) en Zambio. La paro estas dungita de Konkola Copper Mines (KCM), ĉefa minekspluatanta kompanio de tiu lando en suda Afriko, kiu ricevas pli ol duonon de sia malneta enlanda produkto (MEP) el minekspluatado. Provizanta 70% de la tutlanda kupro, KCM ofertas tute taŭgajn vivkondiĉojn al tiuj idoj de novliberalismo. Kvin milionoj da kwacha (700 €) kiel neta monata salajro, kaj kapital-partoj, kiujn ili povos vendi ekde 2010. Kadrula statuso en tiu lando, kie la meza averaĝa monata enspezo de la 400.000 dungitoj en la formala sektoro estas ĉirkaŭ du milionoj da kwacha (281 €), dum 68% de la dek unu milionoj da zambianoj vivas per malpli ol 1,40 € tage

* La personaj nomoj estis ŝanĝitaj.

Kompreneble, Peter kaj Irene devis oferi iomete. En 2007, la juna virino, laboranta por la prizorgado de la kemiaĵoj uzataj por tranformiĝo de kuproerco, devis forlasi sian edzon kaj tre junan infanon por sekvi kurson en ... Barato, aliflanke de oceano. Kial? Ĉar de 2004 la barata transnacia kompanio Vedanta estas ĉefa akciulo de KCM.Tio estas nur la lasta avataro de la privatig-ondo de la fino de la 1990-aj jaroj, dum kiam 257 el la 280 zambiaj entreprenoj ĉesis esti publikaj. Preskaŭ 100.000 dungitoj estis maldungitaj en tiu periodo, inter kiuj 40.000 el la nacia modela kompanio, Zambia Consolidated Copper Mines (ZCCM), iom post iom dispecigita en tiom da minejsektoroj, kiom da privataj investantoj. Vedanta fine akaparis la plej grandan parton, aĉetante la Chingola-instalaĵon.

Pri sia restado en Barato Irene havas ne nur agrablajn rememorojn. Ankaŭ ne pri sia rehejmeniĝo. Ĉe KSM ŝi trovis, anstataŭ malnovajn zambiajn kolegojn — intertempe maldungitajn — junajn baratanojn, “pli multe pagitajn ol ni je sama kompetento, loĝantajn en domaro aparte por ili konstruita, kaj disponantajn entreprenveturilon”. Dum ŝia foresto, Peter devis fronti la prezaltiĝon: ĉiutagaj necesaĵoj, benzino, sed ankaŭ luprezoj: du milionoj da kwacha por triĉambra apartamento kun kuirejo, kun blatoj kaj regulaj interrompoj de elektroprovizo.

Je tiu findecembra tago de 2008, la luprezo de lia apartamento refalis je 1,7 milionoj da kwacha, same rapide kiel tuno da kupro falis de pli ol 8.675 dolaroj (6.700 €) en julio ĝis 2.817 dolaroj (2.206 €), kiel plejparto de la krudmaterialoj sur la tutmondaj merkatoj. Rekorde. Reaperas la fantomo de minejfermiĝoj. La festo de Kristnasko estos malgaja por la ĉirkaŭ 20.000 konstantaj salajruloj de la minejsektoro, trione malpli nombraj ol la dungitoj de la publika mineja entrepreno ĉe la fino de la 1970-aj jaroj. Dungintoj kaj dungitoj, ĉiuj zorgas pri ŝparo por alfronti la anoncitan tempeston. Laboristoj, por pagi la lernejajn elspezojn de la lernejmalferma dato, la 12-an de januaro, en kunteksto de prezaltiĝo; entreprenoj, cele al pluteni siajn komercajn marĝenojn.

En la zambia filio de Vedanta — preskaŭ 122 milionoj da dolaroj, enspezo deklarita por la lasta trimestro de 2008, kontraŭ preskaŭ la duoblo antaŭe — oni unue reduktis la kontraktojn kun la societoj de portempa laboro, ĉefe sudafrikaj, enŝteliĝintaj en la fendojn malfermitajn de la privatigoj. Miloj da laboristoj, malbone pagitaj, sensindikataj kaj dediĉataj al la plej danĝeraj taskoj, estis maldungitaj. Por certigi maksimuman rendimenton, kiel estas skribite ĉe la enirejo de la zambia entrepreno, Vedanta poste faris aliajn “oferojn”. La provizantoj atendis pli longe siajn pagojn; kelkaj bankrotis. La laborhoraroj intensiĝis: “kvar 12-horaj tagoj, sekvataj de du ripoztagoj”, precizigas sindikatulo de la loka branĉo de la Minista Sindikato de Zambio (MSZ), ĉefa sindikato de tiu sektoro.

Plenplena de toksaj forĵetaĵoj, la rivero iĝis verdblua

“ILI igas nin frenezaj, diras Peter, kiu tamen estas modela dungito. Ni devas reagi 24 horojn el 24, je nura telefonalvoko. Se tio daŭros, estos denove akcidentoj.” Instruisto en la Copperbelt-universitato, en Kitwe, la ekonomikisto James Lungu demandas sin: “Kiu profitis el la prezaltiĝoj de krudmaterialoj ĉi-lastajn jarojn? La minejaj kompanioj kaj iliaj akciuloj. Kaj kiu suferos pro la prezfalo? La ministoj, iliaj familioj kaj la hommedio. Ni estas travivontaj socian katastrofon.”

Necesas cent tunoj da erco por produkti unu tunon da kupro. La 6-an de novembro 2006, la bordloĝantoj de Kafue-rivero, kiu fluas al Lusaka antaŭ ol kunflui pli sude en Zambez-riveregon, malkovris mirigan spektaklon. La rivero estis iĝinta verdblua. Vedanta akcidente verŝis en ĝin siajn toksajn elĵetaĵojn. Dum almenaŭ du tagoj, du milionoj da loĝantoj en la Chingola-distrikto, inter kiuj preskaŭ cent mil rekte ĉerpas el la riverego, restis sen trinkebla akvo. Centoj da homoj konsultis la hospitalon, manĝinte fiŝaĵon el Kafue-rivero. Analizoj montris, ke unu litro enhavis 38,5 mg da mangano, 10 mg da kupro kaj 1 mg da kobalto, tio estas koncentriĝoj respektive 1,7- , 10- kaj 10,7-oble pli altaj ol la limoj fiksitaj de la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS). Kun sia pH* je 1,5 , Kafue-rivero estis fariĝinta acido-rivero.

* La pH (hidrogeno-potencialo) mezuras acidecon aŭ alkalecon de solvaĵo. PH de acida solvaĵo estas malpli ol 7.

La Vedanta-dungito, kiu agnoskis la respondecon de sia entrepreno, estis tuj maldungita. La multnacia entrepreno minacis la registaran ĵurnalon Times of Zambia, ke ĝi ne plu mendos reklamon se la afero estas malkaŝita. La redakcio ne cedis. Skandalo eksplodis. Laŭ decido de la Hommedio-Konsilio de Zambio, publika organismo taskita respektigi normojn, Vedanta haltigis portempe siajn minejajn aktivaĵojn en Chingola. Kaj poste la negoco rekomenciĝis. La kuproprezo plu altis. Kaj polucio plu kreskis.

Ĉe la pluvsezono, vizito — senpermesa — de la giganta Vedanta entreprenejo malkaŝis inferan spektaklon. Tri kilometrojn for de la minejoj, la kontrol-baraĵo elverŝiĝas, kraĉanta siajn kuprajn akvojn tre acid-odorajn en rivereton fluantan al Kafue. “Ni ja poluas, sed ĉiuj minejoj poluas, komentas, surprizite, la zambia dungito. Estis pli malbone en la ZCCM-epoko. Sufiĉas la akuzoj! Oni ne povas ekspluati minejon sen polui”, koleras s-ino Sampa Chita, direktorino de la programo “Socia respondeco de entrepreno” de la KCM.

La oficejo malplenas, ne estas komputilo. Vedanta estas la sola mineja kompanio en Zambio disponanta pri departemento — kun buĝeto taksata iom hezite de s-ino Chita “12, 13 milionoj da dolaroj” — dediĉita al la komunumo: batalo kontraŭ malario, aidoso-antaŭmalhelpo, orfejoj, studstipendioj, puto-fosado. Kaj subteno “al kriketklubo prefere al tiu de futbalo”.

“Ĉu ĉar baratanoj pli multe ludas kriketon ol futbalon?”, ni demandis ŝin. S-ino Chita por eviti respondon ŝanĝas la temon. La unuan fojon en sia 60-jara vivo, la Nchanga Rangers, la teamo de la kupraj minejoj de Chingola retroiris en duan kategorion ... S-ino Chita asertas ne koni la precizan profiton de sia entrepreno. Post niaj insistaj demandoj, ŝi nur konfesas, ke ŝia oficejo administras buĝeton malgrandan kompare kun la bezonoj. “La ZCCM havis socian politikon. Eble eĉ tro socian, ŝi klarigas. Ni mem privilegias la financajn rezultojn. Sed ĉu malprave voli profiton? Investante, kaj minejo postulas multan investon, oni ĉiam deziras profiton. Ni estu realismaj.” Tri monatojn post kiam ĝi reprenis 51% de la KCM-kapitalo en 2004, Vedanta jam realigis plivaloron je 19,5 milionoj da eŭroj...

Konfuza diagnozo de la Internaciaj Financaj Institucioj

LUNGU ESTAS kunaŭtoro de miriga raporto pri la cirkonstancoj de privatigo de la zambiaj kuprominejoj*. Decidita de la Internaciaj Financaj Institucioj (IFI), la Monda Banko kaj la Internacia Mon-Fonduso (IMF), ĝi estis efektivigata de la registaro de la prezidanto Frederick Chiluba*. “La ZCCM-privatigo estis kondukata en plena mallumo, sen parlamenta debato, laŭ malekvilibraj kontraktoj, kiujn malmultaj deputitoj sukcesis eĉ vidi. Ĝi neniam profitis al la loĝantaro de la Copperbelt-regiono. Ankaŭ ne al la hommedio.”

* Alastair Fraser kaj John Lungu, “For whom the windfalls? Winners and losers in the privatisation of Zambia’s copper mines”, januaro 2007, www.minewatchzambia.com.
* Dua ŝtatestro de Zambio, de 1991 ĝis 2001, s-ro Chiluba estas akuzita pri ŝtelo de 500.000 dolaroj da publika mono. Lia proceso devus pluokazi en 2009.

Tiun konstaton konfirmas s-ino Edith Nawakwi, eksministro pri financoj en Zambio, taskita kontroli la privatigojn. Ŝia atestaĵo malkaŝas la sintenon de la IFI: “La Monda Banko kaj la IMF diris al ni, ke neniam ni revidos altiĝon de kuproprezoj. Ĉiuj raportoj montris, ke ni povas nenion elprofiti dum la dudek venontaj jaroj. Male, se ni privatigos, nia ŝuldo malpeziĝos. Estis bela allogilo por ni, kvazaŭ oni montrus kuracilon al mortanto. Ni ne havis alian eblecon ol jesi*.

* “Undermining development? Copper mining in Zambia”, oktobro 2007, www.sciaf.org.uk.

Ĉi-lastajn jarojn, la atento de la internaciaj amaskomunikiloj fokusiĝis al la socia respondeco de la ĉinaj entreprenoj establitaj en la Copperbelt-regiono. Konstruinte Tanzam, la fervojon ligantan Zambion al la Daresalamo-haveno en Tanzanio, pli ol 40 jarojn antaŭe, Pekino revenis en la landon, rimarkite. La ideologian kredon — naciisma triamondismo* — anstataŭis pli pragmata sinteno. Pekino estas nun la tria plej grava komerca partnero de Subsahara Afriko.

* Ĉe la fino de la 1960-aj jaroj, la prezidanto Kenneth Kaunda subtenis la naciisman gerilon, financatan aparte de Ĉinujo kaj Sovetunio, kontraŭ la blankula rego de Suda Rodezio (nun Zimbabvo), sed ĉiam tenis bonajn rilatojn kun la okcidentaj landoj.

Sed la simpatio estigita de la diskurso “ĉiu gajnas” jam malaperis en aprilo 2005, kiam akcidente eksplodis ĉina dinamitfabriko de Beijing General Research Institute of Mining and Metallurgy (BGRIMM), subkontraktita al Chambishi de la NFC Africa, mem filio de la China Non-Ferrous Metal Industry’s Foreign Engineering and Construction (NFC). Bilanco: 52 mortintoj kaj forta kresko de kontraŭĉina sento. En februaro 2007, la prezidanto Hu Jintao, oficiale vizitante la landon, devis rezigni sian viziton en la mineja nordo.

Ŝankro meze de fruktiva tero

LA SALAJROJ, la neado de sindikataj rajtoj, kaj laborkondiĉoj de zambianoj dungitaj en ĉinaj entreprenoj estas verŝajne malpli bonaj ol tiuj en la aliaj transnaciaj minejaj entreprenoj, el Kanado, Svislando aŭ Sudafriko. Laŭ s-ro Samuel Mulafulafu, direktoro de la zambia branĉo de la katolika reto Caritas, “Ni ne forgesu tamen, ke ne la ĉinoj ja privatigis la kupran industrion”. De post tiam, en tutmondigita Zambio, avide rigardata de minejaj kompanioj el ĉiuj anguloj de nia planedo, la Bench Marks Foundation, sudafrika asocio, rimarkas, ke nombro da minejaj filioj laboras laŭ normoj multe malpli postulemaj pri sano, sekureco kaj hommedio, ol tiuj postulataj de siaj sidejoj en la disvolvitaj landoj*.

* “Mining Companies neglecting social responsability”, 22-a de septembro 2008, www.bench-marks.org.za.

En januaro 2006, la mineja polucio frapis la akvotavolojn de Mufulira, 40 kilometrojn for de Chingola, kaŭzante denovan elverŝiĝon de acidaj elĵetaĵoj. Pli ol 800 homoj el la laborista kvartalo ĉe la Mopani Copper Mines (MCM), kunposedata de la svisa grupo Glencore kaj de la kanada First Quantum suferis pro lakso, ventrodoloroj kaj vomado. La kuninvestado (joint-venture) ja tamen ricevis por ĝia muntado, financon el la Eŭropa Invest-Banko. Tiaj ripetiĝantaj akcidentoj kreskigas la “ekologian ŝuldon” denuncatan de du junaj zambiaj esploristoj, la ekonomikistino Nachilala Nkombo kaj la juristino Brenda Mofya. Laŭ ili, la hommediaj demandoj estis oferitaj favore al la privatigoj: “Male kiel ĉe la publika ŝuldo, la zambia popolo estas tie rekte trafita. Sed tiu ekologia ŝuldo estas multe pli granda ol la 5,4 miliardoj da eŭroj, kiujn la zambia ŝtato ŝuldis al la IFI kiam ĝi estis devigita eki la privatigojn*.

* “Ecological debt owed to African countries, a case of the Zambian mineral extraction industry”, septembro 2008. Tiu raporto baldaŭ estos disponebla ĉe www.afrodad.org.

Vizitante la laboristajn kvartalojn de la mineja urbo Mufulira, oni pli bone komprenas la signifon de tiu ekologia ŝuldo. Aparte Kankoyo, kiu havas 30.000 loĝantojn. Ĝi estas ŝankro meze de la malhel-verdo de riĉa tero, tre humida dum la pluvsezono. Nur du plantoj kreskas tie: avokadoj kaj kaktoj. Subĉielaj kloakoj, malbonstataj dometoj kun tegmentoj rustiĝintaj pro acidaj pluvoj; forlasitaj sanigejoj, nutraĵvendejoj kun rompitaj fenestroj... La konstruaj kaj sociaj ruinaĵoj de la ZCCM, kiu povis esti komparita al la franca mineja publika entrepreno Charbonnages de France, estas pli malpli bone prizorgataj de la loĝantaro. Kankoyo estas sub vento; tiu de la fornegoj de la MCM, kiuj kraĉas sian fumon. Iujn tagojn, la kvartalo vivas en densa nebulo nespirebla. Abstrakto de nombro tie montras sian realecon. Ĉirkaŭ 700.000 tunoj da sulfura dioksido estas ĉiujare elĵetataj al la ĉielo. Ĥolero regule aperas. Kaj malsekureco kreskas samritme kiel senlaboreco. Ĉe la pinto de minejaj teramasoj, sidantaj sur plastaj seĝoj, armitaj gardistoj malhelpas eventualan entrudiĝon de ministoj, kiuj senpermese traserĉus la rubaĵojn.

Peza kaj malpura aero ĉirkaŭas la eksan malsanulejon, kie la honorinda Percy Chanda, deputito de la Mafulira-distrikto, ano de la Patriota Fronto, ĉefa opozicia partio, instalis sian oficejon. “Mi ne estas kontraŭ la eksterlandaj entreprenoj, ni bezonas ilin. Sed la maniero laŭ kiu ili agadis en Copperbelt-regiono estas aparte bedaŭrinda. Ili ne aŭskultas nin. Imagu: vi venas ĉe mi, mi kuiras. Vi verŝajne proponus helpi min per telerlavado. Sed tie, la situacio estas, ke vi restas ĉetable sen moviĝi, atendante la sekvan pladon.” Eksministo, s-ro Chanda memoras la “belan epokon” de la ZCCM, kiam tiu “ŝtato en la ŝtato” zorgis de leviĝo ĝis endormiĝo, de naskiĝo ĝis morto, pri la ministoj kaj iliaj familioj: prizorgado de la loĝejaro, edukado, flegado, vesperkursoj, sportaj kluboj, futbalo, kriketo, naĝado, ktp... ĉio estis administrata de la ZCCM, kiu eĉ ...“ŝanĝis la difektitajn ampolojn en la hejmoj”, ŝercas la maljunuloj.

Sesdek policistoj por gardi la minejan enirejon

S-RO CHANDA ankoraŭ estis ministo kiam Zambio, premata inter la martelo de la ŝuldo-malpezigo kaj la amboso de la ZCCM perdanta 550.000 eŭrojn tage, aplikis la sagacajn konsilojn de la IFI. Unu tuno da kupro kostis ĉirkaŭ 2.500 dolarojn. Poste, kiel aktivulo de la sindikato, s-ro Chanda travivis la maldungojn truditajn de la privatigo. Ĝis li fariĝis deputito en 2006. “Mi neniam ricevis iun ajn informon pri la farita interkonsento de privatigo, li konfesas. Nek pri la postaj profitoj. Ni cetere neniam renkontis la membrojn de la administra konsilio, kiam ili vizitis la ejon. Mi havas la senton, ke mi krias en mallumo.”

Kiam la kuproprezoj komencis flami, s-ro Chanda provis intertrakti salajro-altigon por la ministoj. “Ili respondis, ke ni ne povas profiti el la altiĝo, ĉar ilia kupro estis antaŭe vendita, je prezoj fiksitaj unu jaron antaŭe. Nun, ili diras ke ili estas devigitaj maldungi pro la prezofalo. Tamen ili vendas ankoraŭ je la prezoj de lasta septembro. Plej altaj! Sed, vi scias, estas danĝere vivi en malamika teritorio, meze de siaj malamikoj. Iam ili bedaŭros tion, kion ili faris al ni.”

Ŝtormo trafis Luanshya. La Luanshya Copper Mines (LCM), kuninvestaĵo israelo-svisa registrita en Nederlando, ĵus maldungis siajn 1.300 konstantajn laboristojn. “Aktivaĵoj rekomenciĝos nur kiam la kuproprezo realtiĝos”, komentas la ĝenerala direktoro de LCM, s-ro Derek Webbstock. En la mineja urbo, la etoso malgajas. Sesdeko da policistoj estis senditaj por gardi la minejenirejon. Laŭdire la LCM jam eksportis per kamionoj minejmaterialon — postamentoj kaj tubaroj en pecoj — al Sudafriko. Nenio perdiĝas, ĉio transformiĝas. Kaj vendiĝas.

Oni aŭdas, ke la ĉinoj povus reaĉeti la minejon. En la ĉiovendejo homoj kalkulas sian monon. “Des pli malbone por la kristnaska festo.” Loka reprezentanto de la minista sindikato, s-ro Boniface Kabwe havas kvar infanojn. La abrupta fermo skuis lin: “En oktobro, ministoj iris al banko por peti prunton. Oni respondis al ili, ke ili ne havas sufiĉe da garantioj. Ŝajnas, ke la banko jam sciis pri la mineja fermo, antaŭ ol la registaro! La registaro cetere estis informita la lasta!”

Ni ne mortigu la kokinon, kiu metas orajn ovojn

INTER la LCM kaj la popolo la rilatoj estis ĝis nun sufiĉe bonaj. Male kiel ĉe aliaj minejaj urboj, la vojo kondukanta al Luanshya estas bone prizorgata. En 2008 la urbo estis elektita “plej pura urbo el la Copperbelt-regiono, okaze de konkurso organizita en la ZCCM-epoko. Du trionoj de la impostaj enspezoj de la urbo — tio estas pli ol 1,2 miliardo da kwacha (168.000 €) por la 6 lastaj monatoj de la jaro — devenis de la impostoj pagitaj de la LCM.“Antaŭ nelonge, ili ankoraŭ diris, ke malgraŭ la krizo ili havas sufiĉe da mono por ne fermi, memoras s-ro Mutakela Kayonde, respondeculo pri la urba planado en Luanshya. Ne nur la ministoj estas trafitaj de tiu fermo. Kun 8 personoj en ĉiu familio la tuta urbo estas tuŝita.” Same kiel pli kaj pli da loĝantoj de la Copperbelt-regiono, unuavice la lokaj korespondantoj de la nacia gazetaro, s-ro Kayonde pripensas. Kun la falo de la kuproprezoj, ĉu la entreprenoj ne trovis novan pretekston por ĉantaĝi la zambian ŝtaton?

Printempe de 2008, multe tro malfrue laŭ iuj, la registaro fine decidis revizii siajn minejajn kontraktojn. La imposto pri la kompanioj pasis de 25 al 30%*. La impostoj pri la profitoj, de ridinda 0,6% al 3%. Eĉ la Monda Banko subtenis la iniciaton, ĝi ja devis rekoni la etecon de la ĝis nun ricevitaj sumoj de la zambia ŝtato. La kuprominejoj lasis nenion por la lando... dum ili havigis komfortajn dividendojn al la multnaciaj kompanioj, kiuj ilin ekspluatas. Veraj impostaj sifonoj, la minejaj kompanioj organizis, per filioj establitaj eksterlande, i.a. en Maŭricio, komplikan sistemon celantan protekti siajn profitojn kontraŭ impostado. En 2006, kupro enspezigis 103 milionojn da eŭroj al Zambio... el eksportaĵoj taksitaj je 2,3 miliardoj da eŭroj.

* Vd Raf Custers, “L’Afrique révise les contrats miniers”, Le Monde diplomatique, julio 2008.

En 2008, kuproekspluatado ebligis al la minkompanjoj amasigi pli ol 2,34 miliardojn da eŭroj. Sed, el la 225 milionoj da eŭroj, kiuj devus reveni en la zambian ŝtatkason, nur 200 verŝajne estis fine enspezitaj. Malgraŭ imposta premo, kiu plu estas unu el la plej malfortaj el tuta suda Afriko, la ĉefaj minkompanioj ne ĉesis kontesti ĝin, eĉ minacante porti la konflikton antaŭ komerctribunalo... de sia originlando. Kaj tiel, ĝis la maldunga minaco, fone de prezfalo, prezentis al ili novan pretekston por premi al la zambia registaro. La celo ŝajnas atingita.

Elektita kun apenaŭa plimulto fine de oktobro 2008, post forpaso de sia antaŭulo*, kaj tuj enoficiĝinta, la prezidanto Rupiah Banda anoncis, ke lia registaro diskutas kun la minejkompanioj... malpezigon de la imposta regularo: “Ni ne mortigu la kokinon, kiu metas orajn ovojn. Kiel helpus enspezi kelkajn milionojn da dolaroj da kromaj impostoj, se ni perdos milojn da dungebloj*?”.

* Reelektita en 2006, la zambia prezidanto Levy Mwanawasa forpasis la 19-an de aŭgusto 2008 en franca malsanulejo. La opozicia kandidato s-ro Michael Sata, aparte ŝatata en la Copperbelt-regiono, ankoraŭfoje malvenkis en la prezidanta baloto de oktobro 2008. Multe malpli kritikema al la ĉinaj entreprenoj ol en 2006, li diris al ni, ke li konsideras kandidatiĝi kvaran fojon en 2011.
* “Zambia may cut mining taxes, president says”, Reuters, 16-an de januaro 2009.

S-ro Fred M’membe estas direktoro de The Post, ĉefa opozicia ĵurnalo en Zambio, naskita dum la Chiluba-jaroj. Kun kaskedo de la sudafrika komunista partio kaj volonte sin montranta en Hummer-terena aŭtomobilo, li hodiaŭ estas unu el la plej riĉaj kaj influaj homoj de la lando, tiom pro siaj ĉefartikoloj kiom pro siaj monpartoprenoj en la nova zambia ekonomio. “Nia registaro larĝe malfermis pordon al eksterlandaj entreprenoj, kaj neniam povis refermi ĝin. La ekonomia politiko de lando ne povas esti decidita surbaze de interkonsentoj faritaj kun privataj kompanioj.” Kaj la magnato aldonas: “Ja veras, ke la privatigoj estigis iun formon de espero. Nun la holliwood-filmo finiĝis. Kun la internacia krizo, ni remalkovras la realan mondon. Ne estas alia ebleco ol konsideri revenon de la ŝtato en la kapitalon de la minejoj. Ĉu kooperativoj aŭ ŝtatigo, ne gravas. La minejoj devas el la generitaj profitoj unue profitigi la popolon.”

La zinko- kaj plumbo-tavoloj de Kabwe estis la plej riĉaj el Afriko. Meze de la 1990-aj jaroj, ekspluatinte ilin dum preskaŭ jarcento, la sudafrika mineja giganto Anglo American finfine forlasis ilin, preskaŭ elĉerpitajn. De tiam, malgraŭ la purigado de la loko financita de la Monda Banko, la urbo, loĝata de 3.000 homoj, estas enkalkulata inter la dek plej poluciitaj industriaj urboj de la mondo, laŭ raporto de la Blacksmith Instituto*. La meza proporcio de plumbo en sango de la infanoj estas dekoblo de la limo fiksita de la usona Protekt-Agentejo por Hommedio (Environmental Protection Agency EPA).

* www.blacksmithinstitute.org.

Sur kavo de la rubejo, riske de forfaloj, kontraŭleĝaj ministoj venintaj el la ĉirkaŭaj laboristkvartaloj trovas kaj ŝovelas pecojn da mangano-, kupro-, kobalto-ercoj, kiuj vendiĝos en 100-kilogramaj sakoj al peranto. Iliaj patroj estis minejdungitoj. La metio estas danĝera: tri junuloj mortis en 2007, pro terfalo. Sed ĉu estas alia ebleco postvivi?

“Iam restos nur polucio”

JE DISTANCO de 20 km ĉirkaŭ Kabwe troviĝas maltrankviligaj koncentriĝoj de plumbopolvoj en grundo kaj de metaloj en akvo, kiuj damaĝas agrokulturon. Laŭlonge de la vojo kondukanta al Lusako, maizkampoj kaj vendotabloj de kamparaninoj kun grandegaj fungoj tamen memorigas, ke Zambio same riĉas je kultiveblaj teroj, kiel je minejaj riĉaĵoj. Multaj eksministoj cetere revenis al la kamparo, al siaj familiaj teroj.

Por atingi la domon de s-ro Peter Kapumba, ekslaboristo de la ZCCM, aspektanta kiel boksisto kun okuloj heligitaj pro acidoj, oni devas trairi ĉarman kamparan pejzaĝon, kiu preskaŭ forgesigus, ke 80% de la neurba loĝantaro vivas sub la malriĉeco-sojlo. Alkroĉita al sia rent-ekonomio bazita sur minejoj, Zambio forlasis sian agrokulturon. 35% de la loĝantaro nun suferas pro malsato. Necesas 1,2 miliono da kwacha (168 €) monate por vivigi sespersonan familion. En la malnova kolonitempa farmdomo kunvivas tri generacioj. “La vivo estas malfacila, konfesas s-ro Kapumba. Sed prefere esti ĉi tie ol enurbe. Mi kredas, ke agrokulturo estas la estonto de tiu lando. Kondiĉe, ke la registaro finfine zorgos pri diversigo de ekonomio. Ja necesos. Iam, ne plu estos kupro. Restos nur polucio.”

Dum vintro 2008-2009, pli ol 8.000 zambiaj ministoj estis maldungitaj ...

Jean-Christophe SERVANT

La krizo vidata de Ĉinujo

La fabrikoj de Chenghai plu funkcias

Manlaboraj industrioj en malbona situacio, miloj da fermitaj fabrikoj, dekoj da milionoj da migraj laboristoj senlaboraj: tagon post tago alvenas alarmaj informoj pri Ĉinujo. En Chenghai (Guangdong]-provinco), unu el la produktocentroj de ludiloj en Ĉinujo, observado de la realo montras pli nuancajn konstatojn.

EN TIU APRILA matenmezo, la stratoj de Chenghai zumas. Tuk tuk (motorciklaj taksioj) zigzagantaj kontraŭ la trafikfluo, pezaj motorcikloj defiantaj la gravitleĝojn kun siaj pakaĵstakoj, kamionetoj plenplenaj je videblaj ludil-montoj, foje tenataj per retoj, kamionegoj ŝarĝitaj je kartonskatoloj destinitaj por livero al najbara haveno aŭ por vojaĝi en la lando: tiu administra distrikto de urbo Shantou, situanta ĉe la ekstremoriento de Guangdong-provinco, bolas de sunleviĝo. Escepte de la tagmanĝa paŭzo, ĉiam inter 11.30 h kaj 13.30 h, ofte uzata por dormeto, la intenseco de la loka aktivado ne malfortiĝos antaŭ la sunsubiro, ĉirkaŭ la 18-a horo.

Dum tiuj senlaboraj momentoj, miloj da laboristoj aperas en la urbo, ofte du- aŭ triope, ili distriĝas meze de la komercaj centroj, tagmanĝas sidante sur benkoj aŭ skatoloj, endormiĝas ĉe ombro de arboj, ludas kartojn aŭ ĵetkubojn. Male, kiam la fabrikoj funkcias, fariĝas malfacile renkonti iun. Videblas neniu spuro de laboristo serĉanta dungiĝon, portanta ĉe la kolo aŭ ĉe sia biciklo ŝildon kun sia fako surskribita, laŭ la ĉina kutimo. Chenghai estas tamen specialigita pri ludilfabrikado, la plej trafita industrio pro la krizo, laŭ la registaraj ekonomikistoj. Oficiale tri mil fabrikoj produktas ludilojn; neoficiale, tri- aŭ kvar-oble pli.

“Ni serĉas laboristojn por eklabori hodiaŭ”

JUNA VIRINO aperas sur strateto, kun bebo sur la brakoj. Ŝiaj vestaĵoj — eluzita ĵinzo, malbonkvalita jaketo, kotona T-ĉemizo kaj ordinaraj sportŝuoj — ne lasas dubon pri ŝia deveno kaj metio. “Nun mi ne laboras ĉar mi vartas mian sesmonatan filinon, klarigas Mei Lan, migrullaboristino [mingong] el la provinco Guanĝi. Mia edzo laboras kompreneble en uzino. Mi sen problemo povos denove trovi laboron. La entreprenoj de la regiono tiom bezonas laboristojn, ke ili akceptas ke patrinoj iru al sia laboro kun sia infano. Mi preferas nun varti ŝin, mi rekonsideros, kiam ŝi estos sufiĉe aĝa por iri al vartejo.”

Kartonaj paneloj, foje ruĝaj tolaj banderoloj afiŝiĝas fronte de multaj fabrikoj de Chenghai. “Ni serĉas gelaboristojn el ĉiuj metioj”, legiĝas sur blanka nova fabriko. “Ni serĉas virojn aŭ virinojn por eklabori jam hodiaŭ”, precizigas la anonco sur pli malgranda fabriko.

En la oficejoj de la urba registaro en Chenghai, grandega malgaja konstruaĵo, la funkciuloj ne estas mirigitaj: “Tiuj anoncoj ne estas novaj, iuj estis metitaj eĉ antaŭ pluraj jaroj, asertas unu el ili, kiu ne volas malkaŝi sian nomon. Escepte en Dongguan (vidu Tristan de Bourbon, Ni riparu la domon antaŭ ol pluvos, junio, 2009) la laboro de la ludilfabrikoj en Guangdong-provinco ne estis tiom trafita de la krizo, kiom foje rakontas la oficiala aŭ fremda gazetaro. Ĉi tie kelkaj fabrikoj plenintense funkcias de pluraj monatoj, tiomgrade, ke iliaj laboristoj ne povis reiri al siaj familioj okaze de la novjaro [26-a de januaro]. La urba doganservo sciigis, ke dum januaro kaj februaro eksportado progresis je 18% en 2009, kompare kun la sama periodo en 2008. Cetere neniu ludilfabriko fermiĝis en Chenghai de la komenco de la krizo.”

Tiun lastan aserton konfirmis ĉiuj fabrikdirektoroj kaj migruloj renkontitaj. Tamen, la tre pozitiva rigardo al la situacio de la loka funkciulo estas moderigata de ĉiuj fabrikposedantoj. “Chenghai estis severe frapita de la internacia krizo, tiuj, kiuj diras la malon mensogas”, asertas s-ro Wang, estro de eta fabriko aranĝita en eksa deponejo kun gipsaj muroj, kiu rifuzas doni sian tutan nomon, same kiel la aliaj. “Oni sciu, ke 80% de la ludiloj produktitaj en la urbo estis, ĝis ĉi tiu jaro, destinitaj por eksporto. Granda plimulto de la fabrikoj perdis eksterlandajn kontraktojn, kaj do ilia aktivado reduktiĝis. Por kompensi, ili provas recentri sin sur la ĉina merkato. Malgraŭ ĉio la ludilindustrio ankoraŭ funkcias relative kontentige. Jen pruvo: mi malfermis mian fabrikon antaŭ nur unu monato; mi ne farus tion se ne estus novaj mendoj.”

La estro kaj fondinto de la fabriko kaj eksportimporta kompanio You yi toys atestas: “en 2008 mi vendis dudek milionojn da ekzempleroj de kelkaj ludiloj. Por alfronti tian mendo-kvanton, mi devis dungi multajn laboristojn, sed mi ne diros kiom. De la fino de la pasinta jaro la situacio fariĝis tre tre malfacila. Hodiaŭ mi havas do nur tricent dungitojn.” Malantaŭ li, farbistoj ekipitaj per ŝmiriloj novfarbas la murojn de lia unua fabriko. Li kaptis la okazon de tiu mendo-malkresko por renovigi ĝin, sendinte ĉiujn siajn laboristojn en sian novan fabrikon, konstruitan je distanco de du kilometroj, danke al la profitoj de la lastaj jaroj.

Malgraŭ tiu mendomalkresko la hora salajro de la laboristoj de la ludilindustrio ne malkreskis. “Ili varias inter 14 kaj 15 juanoj[1,5 kaj 1,66 €] por unu skip-rotacio de kvar laborhoroj, al kiu povas aldoniĝi premio por la plej produktivaj laboristoj, informas la direktorino de Mei Hua, societo kiu zorgas provizi dungotojn. La fabrikĉefoj ofte provizas senpagan loĝadon kaj proponas restoraciservon, kiun la dungitoj devas pagi inter 100 kaj 120 juanojn [1,1 kaj 3,3 €] monate. Tiuj prezoj kaj servoj apenaŭ ŝanĝiĝis de unu jaro — maksimume 1 aŭ 2 juanoj. Tio tamen ne signifas, ke la krizo ne tuŝas la laborist-enspezojn. La fabrikoj, kies mendoj malkreskis, laborigas ilin nur dum du rotacioj tage, anstataŭ tri. Iliaj salajroj do estas proporcie malpliigitaj.” Ĉiuj fabrikoj funkcias 7 tagojn semajne; la fiksa parto de la salajro de la laboristoj trafitaj de tiu malpliiĝo estas meze 900 juanoj [100 €] kontraŭ 1.350 juanoj [150 €] antaŭ kelkaj monatoj. La premioj donataj al la plej produktivaj restas malgrandaj.

S-ro Xu Hong estas ĝuste en tiu situacio. Alveninte el vilaĝo de Henan-provinco en Chenghai antaŭ 5 monatoj, li perlaboris ĝis nun inter 1.399 kaj 1.400 juanojn monate. “Mia ĉefo ĵus anoncis, ke pro la gravaj mendomalkreskoj, li postulas, ke ni ripozu 4 aŭ 5 tagojn, kompreneble sen salajro. Mi do ripozos kaj promenos enurbe la venontajn tagojn. Mi ne intencas serĉi alian laboron, ĉar mi certas, ke mi relaboros rapide. Kaj ĉar miaj laborkondiĉoj estas tre kontentigaj: tio ebligas al mi sendi ĉiumonate inter 700 kaj 800 juanojn al mia familio en la vilaĝo.” Lia dunganto ja provizas manĝaĵon kaj loĝadon — 8 laboristoj en naŭ-kvadratmetra ĉambro.

La dimensio de la loĝejoj ne ĉiam estas tiom malgranda. “Por allogi kaj konservi laboristojn ni devas oferti pli bonajn laborkondiĉojn ol aliloke, asertas en bona angla s-ro John X, unu el la respondeculoj de Haipengda Plastic Toys, kiu, same kiel la aliaj, parolas anonime. “Ni do konstruis novan dormejon, kie ili povas loĝi senpage du- aŭ tri-ope en ĉambro.” Malantaŭ li, kvindeko da laboristoj aktivas ĉirkaŭ 15 vicoj da maŝinoj. La unuaj ŝutas la plastajn konsistaĵojn el grandaj jutaj sakoj en funelon sur la maŝino. Plasto tiam fandiĝas, kaj, kelkajn sekundojn poste, post kelkaj metalaj grincoj, plasta pistolo, verda, flava aŭ ruĝa aperas ĉe la fino de tubo. Tiuj laboristoj havas nek kaskon nek protektajn vestaĵojn kontraŭ ĥemiaĵoj. Same ne iliaj kolegoj, kiuj sidantaj sur tabureto kontrolas la kvaliton. “Por trovi novajn laboristojn, precizigas John, ni petas tiujn, kiuj laboras ĉi tie informiĝi ĉe siaj migrul-amikoj, aŭ ni metas anoncon super la pordon. Se tio ne sufiĉas, ni iras al la dungocentro, en la urbocentro.”

La municipaj ĉefoj de pluraj jaroj ja disvolvis centron por dungoserĉantoj. Kiel al ni montras unu el la sep oficistoj de la centro, senlaboruloj povas plenigi slipojn por esti en la listo destinita al la entreprenoj. Ili skribas sian nomon, telefonnumeron, profesian sperton, la serĉatan postenon kaj postulatan salajron. “Maldungoj estis malmultaj: la fabrikoj volas gardi siajn laboristojn je dispono, por la kazo de neatendita mendo. La salajroj ne altiĝis kaj eĉ iomete malaltiĝis por la oficistoj dum la lastaj monatoj, sed ne la salajroj de la ludilfabrikoj. Neniu volas labori tie ĉar la laboro estas peniga kaj la salajroj malaltaj, ĉar la laboro ne postulas teknikan kompetenton aŭ apartan forton. Vidu: dum la tri unuaj monatoj de la jaro, estis 253 dungofertoj, kaj neniu kandidato!” Vizitoj en la fabriko konfirmas liajn dirojn: la muntadotabloj kaj kontroltabloj estas okupataj de gejunuloj kaj de 40-jaraj virinoj. Samaĝaj viroj elektas la konstrulaboron aŭ iujn laborojn en teksa industrio. Ili povas ricevi salajron de proksimume 3.000 juanojn (333 €). Tio estas du- aŭ tri-oblo de tiu en la ludilfabrikoj.

Sabate, la centro fariĝas dungomerkato. La entreprenoj pagas 100 juanojn por disponi pri unu el la 22 standoj, kie ili povas renkonti la senlaborulojn, kiuj senpage venas informiĝi kaj dungiĝi. Ĉiuj entreprenoj ĉeestantaj la 4-an de aprilo laboris en ludilindustrio. En la stando n-ro 12 estis entrepreno Yuike Electronics Limited, kiu metis jenan anoncon: “Ni serĉas multajn laboristojn, virojn aŭ virinojn, bonfartajn, respondecajn, aĝajn inter 18 kaj 40 jaroj, por labori kontraŭ salajro inter 700 kaj 2.500 juanoj [78 kaj 178 €]; manĝaĵo kaj loĝado senpaga, ebleco de paroĉambro. Nia entrepreno havas interretan kafejon, librejon kaj sportejon: ni deziras, ke niaj laboristoj havu tempon por distriĝi. Telefon-numero: 855 18 888.”

Unu el la respondeculoj de la centro konfesas tamen, ke escepte dum la merkattago, malmultaj migruloj uzas ilian servon. “Ni vidas ĉi tie precipe loĝantojn de Chenghai aŭ de aliaj kvartaloj de Shantou. La migruloj prefere iras rekte al la fabrikoj, kiuj afiŝas siajn dungofertojn, aŭ pridemandas siajn amikajn retojn”

S-ro Feng Xu alvenis en Chenghai tiel. Du samvilaĝanoj, hejmen venintaj por la novjaraj festoj konsilis al li veni labori en ilia ludilfabriko, kies laborkondiĉojn ili taksas konvenaj. “Mi alvenis hieraŭ en Shenghai. Ĝis nun mi estis kamparano sed mia familio bezonas monon. Mi volas gajni 1.300 juanojn monate [145 €]. Mi havas sufiĉe da mono por vivi 3 aŭ 5 tagojn, mi do kaptos la okazon ripozi kaj viziti la urbon.” Dume li kunloĝas en eta ĉambro kun siaj amikoj.

Parolante pri la hejmo, pri sia vilaĝo, tiu 22-jara migrulo precizigas, ke plimulto de la gejunuloj forlasis sian teron kaj familion por labori en fabrikoj aŭ konstru-entreprenoj. Ĉu inter ili iuj revenas hejmen? “Mi ja aŭdis, ke multaj migrul-laboristoj revenis hejmen por la novjaraj festoj kaj ne reiris, ĉar ne estis laboro en la fabrikoj de la lando. Sed mi povas aserti, ke nek ĉe ni, nek en iu ajn vilaĝo de mia regiono tio okazis. Neniu estas sufiĉe stulta por atendi hejme.”

Tiu diro estas ripetata tute same de ĉiuj renkontitaj homoj. “Migruloj revenis pli frue en siajn familiojn ĉar il ne povis reveni de du aŭ tri jaroj, pro la prema laboro en iliaj fabrikoj, rakontas Cui Jian, 24-jara laboristo el Henan. Sciante, ke la mendoj estas malpliaj ĉi-jare, aliaj revenis hejmen post la fino de la oficialaj novjaraj ferioj. Estas nur tio, sed neniu migrulo atendas hejme, ĉar estas nenio por fari, dum li povas trovi laboron preskaŭ ĉie.” Cui Jian firme asertas: “Mi parolas same por Chenghai kiel por la cetero de Guangdong-provinco, la Oriento aŭ la Nordo de Ĉinujo. Mi havas amikojn migrulojn ĉie en la lando, kaj ni regule interŝanĝas novaĵojn por koni niajn respektivajn situaciojn kaj “senti” la ĝeneralan etoson.”

Neniu venos kontroli kion faras la ĉefoj

KROM PRI la granda redukto de ilia monata enspezo, la plimultaj laboristoj de la ludilfabrikoj povas tiel telefone diskuti pri la ĝeneraligita neapliko de la leĝo pri laborkontrakto. Ekfunkcianta de aŭgusto 2008, tiu leĝo devus ebligi al la laboristoj ĝui tra sia entrepreno malsan-asekuron kaj socian asekuron, rajton pri subvencio por senlaboruloj kaj pensio por emeritoj. “En Chenghai neniu entrepreno respektas la leĝon, klarigas Cao Yanfang, 25-jara migrulino veninta el Hunan-provinco. La centra registaro de Pekino ne povas aplikigi sian politikon ĉi tie. La ĉefoj prifajfas ĝin, ĉar neniu venos kontroli kion ili faras. Tial, se mi estos malsana, mi devos ĉion mem pagi.” S-ro Xie, ĉefo de malgranda laborproviza entrepreno, mildigas la diron: “Jes ja, la kompanioj timas nenion ĉi tie; ili estas protektataj de la loka kaj provinca registaroj, do ne respektas la leĝon. Nur unu obeas la leĝon: Audley, la plej granda ludilentrepreno de la urbo. Kial? Ĉar ĝi produktas ludilojn por famaj eksterlandaj markoj kiel Disney aŭ Bandai. Tial ĝia socia politiko estas zorge kontrolata de ĝiaj klientoj.”

La direktoro de eta entrepreno siavice konfesas, ke li ne obeas la leĝon kaj ne pagas la sociasekurajn kotizojn por siaj dungitoj. Li ekstaras, iras al la muntadĉambro kaj perfingre montras al la laboristoj: “Mi ne povas doni la salajrojn kaj avantaĝojn de kompanioj kiel Audley, kun liaj tri mil dungitoj. Kun 12 laboristoj, mi estas nano kompare kun ili. Mia marĝeno estas nur 10%, dum niaj okcidentaj klientoj gajnas almenaŭ 25%. Kaj krome, ili ja scias, ke ĉiu havas nun malpli da mendoj, sekve ili intertraktas ankoraŭ pli malmilde la prezojn.” Li spiras. “Kaj ne forgesu, ke, se la kostoj de etaj fabrikoj kiel la mia estus pli altaj, la vendotarifoj al okcidentaj importantoj ankaŭ estus pli altaj. Sekve, vi neniam havus tiel malmultekostajn ludilojn. Sed ĉu ĉiuj gepatroj de via lando povas aĉeti ludilojn de grandaj markoj?” Kun kontenta rideto li reiras al sia skribotablo kaj hejtas akvon por sia verda teo.

Tristan DE BOURBON

Apero de la pirata povo

KUN 7,1% DE LA voĉoj, la tutjuna Pirata Partio de Svedio ricevis rimarkitan eniron en la Eŭropan Parlamenton, la 7-an de junio 2009. Ĝi sendas al Strasburgo deputiton, s-ron Lars Christian Engström, 49-jara entreprenisto pri komputiko. Dua kandidato de la piratlisto, s-ino Amelia Andersdotter, 21-jara, studento pri ekonomio ĉe la universitato de Lundo, povus kun la tempo akiri seĝon vidu ĉi-sube “21-jara fantom-diputitino”*

* La Lisbona Traktato donas 20 seĝojn al Svedio, sed atende ĝian eventualan ratifikon, Stokholmo disponas nur pri 18 seĝoj. La du “mankantaj” deputitoj estis tamen nomumitaj dum la voĉdonado de la 7-a de junio kaj jam nun disponas pri statuso de observanto.

Necesas konsideri serioze la aperon de tiu nova politika propono. Post nur tri jaroj da ekzisto, la Piratpartiet fariĝis, kun 49.000 membroj, la tria forto laŭ membroj de la sveda politiko.* (Ĝiaj kontraŭuloj emfazas ke la aliĝo estas senpaga.) Kun programo bazita sur laŭleĝigo de kundividado de dosieroj, la junuloj de 18 ĝis 30 jaroj, precipe la viraj, amase aliĝis en 2009, sekve al la proceso de The Pirate Bay, sveda interretejo kiu proponas serĉilon specialiĝinta pri la “torentoj”, tiuj dosieroj kiuj ebligas al unuopuloj inter si el- kaj al-ŝuti filmojn, muzikon, programojn ktp.

* La historio de la partio, kiel de la retejo The Pirate Bay, estas detale prezentita de Anders Rydell kaj Sam Subdberg en Piraterna, Ordfront, 2009, kiu disponeblas ankoraŭ nur en la sveda.

Kondamnitaj al jaro da malliberejo kaj monpuno je 30 milionoj da kronoj (2,8 milionoj da eŭroj), la animantoj de la retejo tamen argumentis ke ilia serĉilo ne donas aliron al la filmoj mem kaj ke esplorado per Guglo donas precize la samajn informojn. Envere, la diferenco kuŝas en la sinteno: en unu kazo (Guglo) oni ŝajnigas ja voli respekti la aŭtorajn rajtojn, eĉ se la eksterordinara kresko de la filmetejo Jutubo YouTube, filio de Guglo, fariĝis grandparte per “piratita” katalogo; en la alia (Pirate Bay), oni primokas la leterojn senditajn de la advokatejoj kaj filmproduktistoj de Holivudo, kaj oni montras flagon: la nigran flirtantan.

La kondamno de The Pirate Bay kaj la provo subpremi la kundividadon de dosieroj tuŝas rekte la ĉiutagan vivon de preskaŭ la tuta junularo sveda — kaj eŭropa. Ĉu laŭleĝa aŭ ne, la elŝutado de individuo al individuo estas praktikata same amase kiel en alia epoko la kopiado de sonkasedoj aŭ de disketoj. La “kulturindustrio” havas grandan penon respektigi sian vidpunkton, laŭ kiu la kulturo estas havaĵo kiu konsumiĝas. Kaj la grandaj partioj, ĝis nun, ne proponis kontentigan solvon al la demando de la aŭtorrajto fronte al la kundividado de dosieroj.

Pli ĝenerale, la politikigo de tiu demando malkaŝas mankon de perspektivo antaŭ la transformiĝo de industria mondo al reta funkciado. Maloftas la registaraj respondeculoj kun minimumo da teĥnika kompetento.* La fuŝoj de la franca ministro pri kulturo, s-ino Christine Albanel, atestas tion abunde.

* Ni tamen indiku ke s-ro Jeff Moss, fondinto de DefCon, konferenco de hackers, estas ĵus nomumita de la registaro de s-ro Barack Obama en la konsultan konsilantaron pri usona interna sekureco. “La registaro de Obama alvokas faman hacker por protekti Usonon”, 20minutes.fr, 8-a de junio 2009.

Tamen, oni ja ne kreas partion ĉiam kiam oni volas defendi ian vidpunkton. Estas ekstreme malofta ke specifa temo kondukas al aparta politika propono. La politika ekologio, kiu levis pli fundamentajn demandojn ol la Pirata Partio, bezonis plurajn jardekojn antaŭ ol elmarĝeniĝi kaj ricevi elektitojn. La listoj “por Palestino” aŭ por permeso de kanabo neniam superis la stadion de opiniatesto. La movadoj de ĉasistoj, siavice, estas pli kolektiĝejo por protestvoĉo ol konstruita politika propono.

La ekzistantaj partioj havas vere intereson ĝisdatigi sian “programaron” kaj revizii sian retorikon pri la komputika revolucio. La ŝanceliĝoj kaj dividoj de la maldekstraj partioj pri la intelekta proprieto montris la nescion pri la temo de la granda plimulto de la politika reprezentularo. La sinsekvaj raportoj pri la “cifereca socio” montras mirfrapan intelektan naivecon kiu plej ofte reduktas tiun profundan ŝanĝon de sociaj rilatoj al simplaj “afer-eblecoj”.* La “subteno al la artistoj” — pri kiu multaj artistoj, kontraŭflue, bedaŭras ke ĝi alprenis la formon de milito de la rajtuloj kontraŭ la publiko — mutigis la politikan diskuton. Tiu aliflanke evoluis en Interreto, kie ekzistas multaj proponoj por revigligi la kulturon kun partopreno de publiko malpli konsumisma kaj pli kaj pli “aktora”.*

* Vd pri tio la kontribuaĵon de Bernard Stiegler en Pour en finir avec la mécroissance. Quelques réflexions d’Ars industrialis, Flammarion, 2009. http://arsindustrialis.org/publications
* Vd Philippe Aigrain, Internet & Création, InLibroVeritas, 2008. Libro libere elŝutebla [en la franca] ĉe la adreso http://paigrain.debatpublic.net/?pa....

En Francio, la debatoj pri la leĝo “Interreto kaj kreado”* ebligis tamen al kelkaj deputitoj — precipe verduloj kaj socialistoj — iom rerespektigi la politikon ĉe la retanoj. Sen tio, oni povus veti ke franca Pirata Partio povintus nutri sin el la ŝoko kaŭzita de leĝo kiu disponas la tranĉon de la interretkonekto por la retanoj kiuj ne sekurigis sian lineon. La leĝpropono Hadopi estis tamen rifuzita, la 10-an de junio, de la Konstitucia Konsilantaro, pro, inter aliaj konsideroj, rompo de “komponanto de la esprim- kaj konsum-libereco”, kiu per tio konfirmis la analizon de la Eŭropa Parlamento, por kiu la aliro al Interreto ebligas al la civitano uzi siajn fundamentajn liberecojn de esprimiĝo kaj informiĝo.*

* Vd “Hadopi ou la déconnexion”, La Valise diplomatique, 6-a de majo 2009.
* Kp Guillaume Champeau, “Bruxelles se félicite de la sacralisation de l’amendement Bono”, Numerama, http://www.numerama.com/magazine/13....

La demando koncernas ne nur la maldekstron, ĉu laboristan aŭ ekologiistan. Parto de la dekstro kontraŭbatalas, sur “liberalaj” teoriaj bazoj, la big-brother-igon de la ŝtato kiu volas instali “spionojn” en la personaj komputiloj, aŭ la jurajn kaj komercajn trudojn je intelekta proprieto kiuj kondukas al monopoloj kiaj tiu kiun ĝuas Mikrosofto aŭ la farmaciaj firmaoj.

Kvankam malmulte reprezentata en Eŭropo, ankaŭ la liberecana folkloro estas parto de la retoriko de la “piratoj”. Tiel, la ĉefo de la Piratpartiet, s-ro Richard Falkvinge, prezentas sin kiel “ultrakapitaliston”. “La konservativuloj ne estas por la pura kapitalismo, klarigas li en interparolado kun la magazino Fokus. “Ili estas speco de socialliberaluloj duone tedaj. (...) Mi difinas min kiel ultrakapitaliston, kaj ekde tiu poziciiĝi mi engaĝiĝis politike. (...) La batalo koncernas nun la rajtojn de la civitanoj, kio estas la plej grava temo. Pli grava ol la san- aŭ la eduk-sistemo, la atomdemando, la defendo kaj tiun tutan koton pri kio oni debatas de kvardek jaroj.” La Pirata Partio, emfazas s-ro Falkvinge, “defendas eĉ formon de cifereca komunismo, en kiu ĉiu kontribuas laŭ siaj kapabloj kaj kie la produkto estas distribuata laŭ la bezonoj.”*

* Claes Lönegård, “Hjärnan bakom piraterna” (La cerbo de la Piratoj), Fokus, Stokholmo, 5-a de junio 2009. http://www.fokus.se/2009/06/hjarnan.... — La frazo estas citaĵo el Karlo Markso kaj Frederiko Engelso: Manifesto de la Komunista Partio. Tradukita de Detlev Blanke, Moskvo, 1990, 82 paĝoj, ISBN 5010023415, 3,60 €. -vl

La juna deputitino Amelia Andersdotter, siaflanke, volas transdoni parton de sia eŭropa salajro al organizaĵoj kiel Amnestio Internacia, Attac-Svedio, Ordfront (en Svedio tre grava alternativa eldonejo kaj etikedita “maldekstra”), aŭ al la Disvolvo-Fonduso de la Unuiĝintaj Nacioj por la Virino (Unifem).*

* “Amelia 2.0”, Lundagård (studenta gazeto), Lundo, junio 2009, http://www.lundagard.se/2009/06/01/....

Malfacilas do eltrovi kiel la Partio povos difini sin ekster la kampo de ciferecaj liberecoj. Ĝi ja iomete eniras la kampon de la sano, publikigante pozicion pri la farmaciaj patentoj kiu proponas aliajn modelojn por financi la esploradon de novaj utilaj medikamentoj.* Sed krome?

* VdAn alternative to pharmaceutical patents”, www.piratpartiet.se/an﹍alternativ﹍e....

“La Piratpartio ne havas fortan opinion pri io ajn alia ol la liberecoj en Interreto; pri la aliaj temoj ĝi voĉdonos kun la aliaj partioj.”*.” La respondeculoj de la Piratpartio ripetas ke, ĉar la tranĉlinio dekstra-maldekstra perdis ĉian trafecon, estos nenia malfacilo apliki tiun regulon. Kiel ĝia retejo anoncas*, ĝia strategio konsistas en alpreni la rolon de ŝlosilŝtono de la plimulto en la Riksdag, la sveda parlamento. Kun 7% da voĉoj, tio povos eble funkcii ... almenaŭ se tio ne kondukas al ĝia eksplodo.

* Vegard Andreas Larsen, “Svenske Piratpartiet ble i går stemt inn i EU-parlamentet” (La sveda Piratpartio eniris hieraŭ la Eŭropan Parlamenton), Hardware.no, 8-a de junio 2009, www.hardware.no/artikler/piratparti....
* www.piratpartiet.se/international/.

Philippe RIVIÈRE.

21-jara fantom-diputitino

21-jara, s-ino Amelia Andersdotter dividas la sorton de 17 aliaj kandidatoj falintaj en senprecendencan jurpolitikan truon. La Lisbona Traktato donas efektive al Svedio 20 seĝojn. Sed atende ĝian eventualan ratifikon, Stokholmo disponas nur pri 18 seĝoj. Du svedoj estas do nomumitaj esti, kvazaŭ la Ŝredingera kato, neelektitaj elektitoj.

La problemo samas en pluraj aliaj landoj. La parlamento havas, laŭ la Nica Traktato kiu aplikendas aktuale, 736 seĝojn. Laŭ Lisbono ĝi havos 751, do 15 pliajn. Hispanio havas do kvar fantomdiputitojn, Francio, Aŭstrio kaj Svedio po du, Italio, Britio, Pollando, Nederlando, Bulgario, Latvio, Slovenio kaj Malto po unu. Germanio siavice devus perdi 3 seĝojn kiam (kaj se) Lisbono ekvalidas.

Plej mirige en tiu afero estas ke la necesaj “transigaj disponoj” ne estis deciditaj antaŭ la voĉdonado. La temo estis priparolata en la Eŭropa Konsilantaro de la 11-a kaj 12-a de decembro 2008, sed la registaroj decidis nenion pri la fantomoj. Ili tamen trovis saĝe redoni diskrete al Berlino ties tri seĝojn. Oni havus do 754 deputitojn, kio konformas nek al Nico nek al Lisbono ...

Ĉiu lando fiksas la elektajn regulojn por sia loĝantaro; truka aranĝo povus ebligi al la fantomaj elektitoj kunsidi provizore kiel observantoj sen voĉdonrajto — sed kun sekretariejo, oficejo, salajro kaj kovrado de funkcielspezoj. Por Svedio, la temo kuŝas en la manoj de la registaro, kiu ... atendas la rezulton de la venonta irlanda referendumo, kiu devus okazi en oktobro 2009, por decidi*. Jen cimo en la sistemo, kio devus ĝojigi la junan piratinon. Ŝi memorigas ke la Lisbona Traktato “ne estas tre populara en Eŭropo. Mi ne certas ĉu estus bona afero por la EU se ĝi estus aprobita. Oni devintus retroiri en 2005 [pot la referendumoj en Francio kaj Nederlando] por komenci novan procezon”*.

* Kp “les Irlandais rejettent le traité de Lisbonne”, La Valise diplomatique, 13-a de junio 2008.
* “Sergio y Amelia, europdiputados “fantasma””, El Mundo,, 14juin 2009. http://www.elmundo.es/elmundo/2009/....

Ph. R.

Parolado al la reprezentantoj de la internaciaj eldonoj de “Le Monde diplomatique” dum ties kunveno la 5-an kaj 6-an de junio en Ljubljano (Slovenio)

La Direktoro de la DIPLO analizas la aktualan internacian situacion, aparte la “fenomenon Obama”, kaj tiras el tio la konkludojn por la ĵurnalisma agado.

La grava krizo de la kapitalismo kiun ni spertas ŝajnas konduki al nenia alternativa perspektivo. Por la momento. Unu el ĝiaj precipaj antaŭvideblaj konsekvencoj estos ŝovi iom pli rapide la akson de la monda kapitalismo al Ĉinio kaj Barato. Tio ne estas nenio, sed ĝi ne estas pli ol tio. Por la momento.

Trans la solenaj paroladoj pri la nova mondo, ni estas do tre malproksimaj de la kritikoj de la 1930-aj jaroj. Ankoraŭ nenia refondado komparebla kun tiu de Kejnzo montriĝas en la publikaj politikoj.

Kaj tamen, estas tuta sistemo kiu falis teren. Sed estas ofte ĝuste la samaj kiuj ebligis al la financa kapitalismo agi senkontrole, kiuj ŝajnigas esti la plej surprizitaj aŭ la plej indignintaj pro la konsekvencoj de la liberalismo. Ili devus esti eksigitaj. Ili ne estas.

Ili pretendas male ke ili volas “refondi la kapitalismon” ... Ilia fanfaronado funkcias, por la momento. Oni konstatos tion sendube ankoraŭ morgaŭ vespere fine de la eŭropaj elektoj kiuj povas fortigi la dekstron kaj la ekstremdekstron. La fanfaronado funkcias ĉar la naturo abomenas la malplenon kaj ĉar la maldekstro forestas.

Necesas koncedi: la maldekstro kiu forestas ne estas nur la oficiala, la socialliberala maldekstro kiun ni multe kritikis en Le Monde diplomatique. Ankaŭ la alia forestas. Tiu je kiu ni estas pli proksimaj, eĉ se ni kompreneble ne havas — kaj ne havos — politikan ligon kun kandidato aŭ kun partio.

Do, oni diras al ni: la situacio estas senkuraĝiga, ankaŭ vi estas iomete senkuraĝigaj. Necesas fari proponojn, ne kontentiĝi formuli kritikojn. Kompreneble, necesas fari proponojn. Kaj ni ja faras. Sed ne per elmeti unu proponon post la alia, ekzemple, la Tobin-imposton, altigon de la minimuma salajro, “novan Bretton Woods”, la rajton je abortigo, la samseksamulan edziĝon, la parecon en politiko, ventgeneratorojn, verdan energion, maksimuman salajron, la demokration en entreprenoj, palestinan ŝtaton, eŭropan protektismon, malfermiĝon al la Sudaj landoj, disigon de eklezio kaj ŝtato, por citi pelmele certan nombron da ideoj kun kiuj mi estus mem pli-malpli konsenta — ne per elmeti tiajn proponojn unu post la alia oni sukcesas ion alian ol liston de proponoj sen ligo inter ili. Do, “inventaro” laŭ Preverto.

Ne sufiĉas do diri: necesas prezenti pozitivajn spertojn. Necesas ankaŭ analizi iliajn realigkondiĉojn, sociajn kaj politikajn. Necesas ankaŭ demandi sin kiel fari? Kun kiaj apogoj? Alivorte, oni ne povas nur fari katalogon de ĉio kio plaĉus al ni. Necesas diri kiu estas nia analizo de la mondo kaj de la socio, de la fortrilatoj, de la relativa pezo de la sociaj grupoj, de la perspektivo de la aliancoj inter tiuj grupoj. Kaj, surbaze de tiu analizo, indiki kiuj povus esti niaj antaŭrangaj, ĉefaj proponoj. Tiuj kiuj havos plej grandan efikon sur la realigo de la aliaj. Kaj kiu strategio ebligus eble sukcesigi ilin. Nia kapablo proponi komparajn analizojn, en la tempo kaj en la spaco, estas el tiu vidpunkto atuto.

Supermeti postulojn por ŝajnigi fari proponojn, esti pozitivaj sen analizi la obstaklojn super kiuj stumblas tiuj postuloj, povas, entute, esti ankoraŭ pli malmobiliza, malkuraĝiga maniero fari ĵurnalismon. La obstaklojn, la problemojn necesas levi. Ankaŭ kiam ili leviĝas ĉe ni. Tiujn malfacilaĵojn ni devas pli ataki. Oni devus neniam pensi ke se oni ne parolas pri ili, ke ili malaperos aŭ ke neniu ekscios ilin.

La laboristoj povas voĉdoni dekstre, la intelektuloj povas malestimi la popolajn kategoriojn, la enmigrintoj povas esti rasistaj, la landoj de la Sudo povas esti same kontraŭfremdulaj kiel tiuj de la Nordo, la feministoj povas esti kontraŭislamaj, kontraŭfeministoj kontraŭstari la grundreformon, la OLP povas esti korupta, la Hamaso povas esti samtempe reakcia kaj teokratia, certaj latinamerikaj progresemuloj povas montriĝi nekapablaj delasi la povon kaj rezisti al certa personkulto.

Ĉio ĉi eblas, ni scias tion bone. Ĉion ĉi ni ne sufiĉe memorigis, analizis. Inter ĉiuj ĉi grupoj kiuj kelkfoje faras batalojn kun kiuj ni estas solidaraj, ne estas komuna revo, utopio, projekto. Kaj la sumo de niaj preferoj ne estas kontraŭprogramo. La ĉielarkaj koalicioj estas ofte pli virtualaj ol realaj. La subprematoj ne perceptas sin nepre tiaj — kaj ofte ili ne amas sin inter si.

Sume, la progresema idealo ne multe ekzistas ekster niaj kolumnoj. Ankaŭ pro tio, imagi ke la perdo de potenco de la Nordaj landoj kaj de Usono kondukos al progresemaj avancoj en la resto de la mondo estas miaopinie iluzio. La multpolusa universo pli reprezentos la diversecon de la monda loĝantaro, sed ne estos nepre pli bona.

Tre bone. Sed, fine, oni povas ja bone defendi la rajton je emancipiĝo de socia klaso aŭ la memdeterminadon de popolo sen pro tio idealigi ilin. Ili emancipiĝas, ili determinas sin mem — kaj ili faras stultaĵojn, ili faras ankaŭ kelkfoje krimojn. Tiukaze, nia pozicio de principo estus defendi ilian rajton fari stultaĵojn, sed ne la stultaĵojn mem. Eĉ malpli la krimojn, kompreneble.

La malo de blindigo estas defendi kaŭzojn kun malfermitaj okuloj. Ni povas tion. Ĉar ni estas gazeto, ne partio. La fakto ke Usono ŝajnas rezigni pri kelkaj siaj maniĥeaj retorikoj eĉ pli necesigas ke ni ne ŝajnu esti dogmemaj, sektemaj.

Mi venas tute nature al Usono kie la situacio malfermas en tiu ĉi momento progresemajn perspektivojn. Tie la aferoj evoluas pli en la ĝusta direkto. Ĝi estas paradoksa, kaj ne nepre daŭrema. Sed mi kredas ke ĝi estas nediskutebla. Tio signifas ke Usono — kiu en niaj okuloj estis neniam vere la Imperio de Malbono, ĉar konas ĝiajn riĉaĵojn kaj batalojn — estas tia eĉ malpli ol iam ajn. Kaj tio devigas nin pripensi, ĉu? Kaj eĉ pensi iomete pli ol kutime.

Kvar monatojn post la eniro de Barack Obama en la Blankan Domon, Usono ŝanĝiĝis. La nova prezidanto estas samtempe demokrato, kio okazis nur dufoje antaŭ li, de kvardek jaroj (Carter elektita en 1976 kaj Clinton elektita en 1992I, kaj demokrato kiu prezentas sin ne per defendo de konservativa programo. Li komencis sian kampanjon deklarante sian kontraŭon al la Irakmilito, kaj samtempe precizigante ke li ne estas pacisto: “Mi ne estas kontraŭ ĉiuj militoj, sed kontraŭ la stultaj militoj.”

Dekomence Obama volas restarigi la dialogon inter Usono kaj “la islama mondo”, rompi la “meĥanismon de suspekto kaj malakordo”; instali sistemon de universala malsan-asekuro; restarigi la rajton de la sindikatoj; kondiĉi la daŭrigon de liberkomerco al ĉesigo de la sociala dumpingo; nomumi al la Plejsupera Kortumo juĝistojn progresemajn, aŭ ĉiukaze ŝatantajn la publikajn liberecojn. Senutile, laŭ mi, emfazi ĉe ĉiu el tiuj punktoj la kontraston kun George W. Bush.

Sed la kontrasto kun siaj demokrataj antaŭuloj ne estas malpli reala. La prezidanteco de Carter, tio estis la reduktado de la publikaj elspezoj, la komenco de la malreguladoj, la akra monismo kun interezkvotoj kiuj atingis 21% jare, la moralismo kaj religieco en la Blanka Domo, la vigligo de la malvarma milito (nome tra la subteno de Usono al la islamaj fundamentistoj en la milito kontraŭ Sovetio).

Kun Clinton, estis eĉ pli malbone. La ĝeneraligo de la mortpuno, la nuligo de la federacia helpo al malriĉuloj, la akcelo de la financa malregulado, sen forgesi la diplomatian unuflankismon: bombadoj de Irako, de Afganio, de Sudano, milito de la NATO en Kosovo sen UN-mandato (milito en Kosovo tute same kontraŭleĝa laŭ la internacia juro kiel la invado de Irako).

Dum Carter kaj Clinton faris siajn kampanjojn dekstre kontraŭ tio kion ili nomis la malnovan demokratan partion, do en realo la ideoj de imposta kaj sociala alidistribuado hereditaj de la New Deal, Obama siavice rompis kun la demokrata ortodokseco heredita de Clinton, do ultraliberala favora al la Irakmilito.

Kompreneble, la grandaj homoj ne faras la historion kaj la usonaj strategiaj interesoj estas eksterordinare trudaj por kiu ajn usona prezidanto, kiu devas, vole aŭ nevole, plenumi sian rolon de mastro de la imperio. Sed, en la kazo de Obama, oni ne povas dekomence dekreti ke lia pasinteco kiel aktivulo en la sudaj kvartaloj de Ĉikago, preskaŭ ĉiuj ekskluzive nigrulaj kaj malriĉaj, lia politika pensado esprimita en tre altkvalitaj verkoj, ke ĉio ĉi ne gravas. Kaj oni ne povas dekomence dekreti ke ĉio ĉi ne pezos dum lia prezidanteco; inkluzive sur nia propra mondpercepto.

Oni devas des malpli dekreti lin tia ĉar tie ekzistas la homo. Sed estas ankaŭ la cirkonstancoj. Ambaŭ kuniĝas: se la cirkonstancoj ne estus tiom senkreditigintaj la respublikanan partion kaj tiujn demokratojn kiuj, kiel Hillary Clinton, estis timintaj kontraŭstari la respublikanojn post la 11-a de septembro, la elekto de progresema demokrato, krome nigrulo, estus nepensebla.

Nu, la cirkonstancoj. Vi konas ilin. Unue kaj ĉefe la financkrizo. La elekto de Barack Obama ŝuldiĝas multe al la bankrotoj de Bear Stearns, de AIG, de Merry Lynch, al la paniko de Wall Street, al la intelekta ruino de la politikoj de financa malregulado.

Tiuj politikoj estis ne nur tiuj de George W. Bush. Ili estis ankaŭ kaj precipe tiuj de Alan Greenspan, nomumita prezidanto de la Federacia Rezervo fare de Ronald Reagan, poste konfirmita en tiu posteno de Bush patro, sed ankaŭ de Bill Clinton, fine de George W. Bush. Alan Greenspan, sed ankaŭ Robert Rubin, arĥitekto de la ekonomiaj politikoj de Clinton, de la financvezikoj, kaj preterpase eksĉefo de la Goldman Sachs, unu el la financinstitucioj kiuj pleje profitis la spekuladojn subtenatajn de Greenspan kaj de Rubin.

Tiu kraŝo de Wall Street kreis eksterordinaran trablovon en Usono. Ĝi montris la perplekson de la respublikanoj kies malamo al la reguliganta ŝtato estis brutale kontraŭata kiam ili devis urĝe, kaj pro nekredeblaj sumoj, savi la bankojn. Ĝi montris ankaŭ la falon de la “novaj demokratoj” kiel s-ino Clinton.

Ne eblas trotaksi la gravecon de tiu financa kolapso kaj ĝian efikon sur la usona politiko. Sen tiu financkrizo, kiel imagi ke Newsweek iun tago titolus pri Usono: “We are all socialist now” (16-an de februaro 2009). Kaj ĉiutage oni ŝajnas remalkovri Karlon Markson kaj lian analizon de la krizoj de la kapitalismo.* Oni demandas sin ĝis kiom la ŝtatoj povas enŝuldiĝi, kiom longe Ĉinio financos la usonajn deficitojn.

* Cetere ekzistas nun nialingve pluraj verkoj de Markso:

Ni scias ankaŭ ke tiu financa katastrofo el kiu ni tute ne eliris, okazas fone de diplomatia fiasko. Sub la prezidanteco de Bush, Usono engaĝiĝis en du militojn samtempe. Ili kostegas al Usono (almenaŭ 130 miliardojn da dolaroj jare), ili makulas grave ĝian internacian bildon, ili malkontentigas multajn landojn de la mondo kaj ĉefe ili kondukas al nenia kontentiga solvo.

Cetere, en Proksimoriento, la senkondiĉa subteno de la Bush-registaro al Israelo kondukis al kampo de ruinoj: alfrontiĝo inter palestinanoj unuflanke, supreniro de la ekstremdekstro en Israelo aliflanke. Kaj nenia perspektivo de regulado inter israelanoj kaj palestinanoj.

Financa katastrofo, diplomatiaj fiaskoj: la kapablo de la usona superpotenco determini sola aŭ kun siaj aliancanoj kaj satelitoj la kuron de la eventoj estas tre grave difektita. Kiel antaŭ kelkaj tagoj la brita historiisto Eric Hobsbawm memorigis, la bankroto de George Bush kaj de la novkonservativuloj montris la bankroton de la provo starigi mondan imperion, unuflankan hegemonion, bazitan nur sur potenco, influo, riĉaĵo de Usono kaj kiu konsideras neniun.

Ĝi estas la fiasko de ia militista orgojlo kiu kaptis la usonan registaron post la elimino de Sovetio kaj la fulmvenko en la militoj de la Golfo kaj de Kosovo. Sen konkurantoj Usono imagis ke tio sufiĉas por starigi totalan kaj akceptitan dominadon.

En sia lasta parolado kiel prezidanto de Usono, Bush memorigis sian religian mesianismon, proksiman de la islama fundamentismo, la kontraŭpartnero de la milito de la civilizacioj: “Ekzistas en la mondo, klarigis Bush, batalo inter la bono kaj la malbono kaj, kun la malbono ne eblas kompromiso”. Kiel emfazis la franca eksministro pri eksterlandaj aferoj Hubert Védrine, “tiu frazo resumas la malon de ĉio farita ekde la pratempo pri ekstera politiko kaj diplomatio. Tio estis forta intelekta malprogreso.”

Cetere, per sia persona vivovojo (asocia aktivulo, dum lia antaŭulo estis posedanto de basbalklubo), per sia inteligento, sia kulturo, ĉar li vivis ekster Usono, “renkontis la islamon sur tri kontinentoj”, inkluzive de kvar jaroj en islama lando, Indonezio, Barack Obama enkarnigas dekomence gravan simbolan rompon kun la dogmemo de Bush. Kaj ŝajnas ke li estas tre populara ĉie en la mondo.

Barack Obama havas tutcerte mondrigardon tre malsaman ol tiu de siaj antaŭuloj. Li konas ion alian ol Usono, lia konduto rilate la aliajn religiojn kaj aliajn popolojn estos malsama, estas jam malsama ol tiu de Bush — pli nescia kaj mensbarita.

Tamen oni ne kalkulu kun Obama por submeti la usonan politikon al kolektiva diskutado. Prezidanto de Usono povas pensi kion li volas, sed kiel prezidanto li estas nepre la ĉefo de la imperio, la defendanto de la interesoj de Wal-Mart kaj de General Electric. Eĉ se, kontraste kun sia antaŭulo, Obama volas esti la defendanto ankaŭ de la interesoj de la salajruloj de Wal-Mart kaj de General Electric ...

Li provos do restarigi la usonan gvidantecon, sed alie. Unue ĉar li komprenis ke la gvidanteco povas esti nur relativa, inteligenta, dependa, ke la erao de la “Kion ni diras, tio trudiĝas al la alia” (What we say goes) estas longe pasinta. Sed gvidanteco tamen. “Ni pretas gvidi denove” (“We are ready to lead once more”), anoncis Obama cetere en sia unua parolado kiel prezidanto, la 20-an de januaro 2009.

Restarigi la usonan gvidantecon, sed alie, tio signifas ĉesi montriĝi “stupida”, ĉesi malkontentigi, fremdigi la tutan mondon: Rusion per subteno al la provokoj de Georgio kaj la instalado de raketoj en Pollando; Ĉinion per neglektado de ties strategiaj kaj financaj interesoj; Latinamerikon per konservado de kontraŭleĝa embargo kontraŭ Kubo kaj subteno de ŝtatrenverso kontraŭ la venezuela reĝimo; Iranon per uzado nur de la lingvo de ultimato; la tutan araban kaj islaman mondon fine per subteno al la netrakteblaj politikoj de la israela registaro kontraŭ la palestinanoj. Nu, Vaŝingtono jam ne havas la rimedon por neglekti la helpon kiun iuj landoj povas eventuale doni al la usonaj celoj.

Irano, tio ne estas nur Irano. Tio estas ankaŭ grava aganto en Irako, en Libano (rilatoj kun la Hizbolaho) kaj en Palestino (rilatoj kun la Hamaso). Sen forgesi la rolon de Irano en Afganio. La malbonaj rilatoj de Usono kun Sirio tuŝas la situacion en Irako, Libano kaj Palestino. La stato de la rilatoj kun Rusio favorigos aŭ ne la okcidentan premon al Teherano pri la irana atomprogramo.

Sendube Obama jam komprenis ke servas al nenio ampleksigi la NATO-n, dismeti kontraŭraketan ŝildon en Pollando, minaci Pakistanon je unuflanka milita interveno, bojkoti Iranon kaj Sirion, daŭrigi la embargon kontraŭ Kubo, provoki Ĉinion pri Tibeto ... Verdire, antaŭ la fino de sia dua mandato, eĉ George Bush koncedis la esencon de ĉio ĉi, kun escepto de la embargo kontraŭ Kubo.

Mi tamen ne forgesas ke ĉio ne decidiĝas en Vaŝingtono. La usona ludo dependas ankaŭ de la eventualaj provokoj de ĝiaj kontraŭuloj, Irano aŭ Nord-Koreujo ekzemple, kiuj fortigas la pozicion de la falkoj en Vaŝingtono.

La bilanco de tiuj ĉi unuaj kvar monatoj de Obama ne taŭgas por tro klara resumo. Kaj certe ne por frazoj kiel: tio ŝanĝas nenion, la usona imperiismo restas usona imperiismo. Konsidere la bankroton de la ekonomia politiko kaj de la antaŭa ekstera politiko, oni povis certe esperi ankoraŭ pli netan rompon.

Sed kie estas politike la alternativo. Maldekstre ĝi ne ekzistas. Barack Obama estas sendube tion kion la usona sistemo povas produkti kiel plej progreseman. Ĉiukaze en Usono ne ekzistas sociaj fortoj kapablaj trudi al la prezidanto iri pli antaŭen ol li pretas iri. Li manovras do kun certa libereco, sur la interna kampo: respublikana partio kompromitita, maldekstro kiu provas premi lin sed kiu, lastanalize, relativigas siajn decidojn ĉar ĝi imagas ke la malsukceso de Obama estus katastrofa por ĝi.

Jen Obama favoras la bankojn kaj elektas ministrojn (T. Geithner) tro ligitajn al la financsistemo por reformi ĝin, jen li favoras la sindikatan movadon blokante traktaton pri liberkomerco kun Panamo. Jen li decidas la fermon de Guantanamo, jen li anoncas ke la usonaj torturintoj ne estu persekutataj. Tio povas ŝajni elreviga al iuj inter ni, sed ree: tiuj hezitoj, tiuj stagnadoj kaj tiuj paŝetoj prezentas tamen egan progreson kompare kun la lastaj tridek jaroj. Tempe de Reagan, de Bush kaj de Clinton, la novaĵoj estis neniam bonaj.

Kaj krome, kun la escepto de Latinameriko, ĉu oni povas ĉe ni en Eŭropo identigi multajn ŝtatojn kie en la kampo de publikaj liberecoj, de socialaj protektoj, de diplomatio, de medio, ankaŭ de la politika mobilizado de la civitanoj, la ĉioma tendenco ŝajnas hodiaŭ pli bona ol tiu de hieraŭ?

La aferoj ege ŝanĝiĝis de la lasta jaro. Okazas eĉ ke ni konsentas kun certaj eroj de la paroladoj de la prezidanto de Usono ... Tia ŝanĝo malhelpos nin ree skribi la samajn artikolojn.*

* Vd kiel Fidel Castro prezentas kaj analizas la “fenomenon Obama” okaze de ties parolado en la universitato de Kairo: http://mas-eo.org/article358.html, kaj ankaŭ la reagon de la kubaj revoluciuloj al tiu fenomeno, de Jorge Gómez Barata: Fidel, Obama kaj ni http://mas-eo.org/article355.html.

Des pli bone por ni — kaj des pli bone por niaj legantoj.

Serge HALIMI.

Kiam la financa krizo montras tiun de la komunuma projekto

Fino de la tutmondigo, ĉu komenco de Eŭropo?

La elekto de la Eŭropa Parlamento okazas, dum la juraj pilieroj de la Unio, unu post la alia, ŝanceliĝas sub la trafo de la ekonomia krizo. En aprilo, la Eŭropa Centra Banko eĉ cedis al la plej alta herezo: adopti politikon kiu signifas turni la monpresilon. Ĉu tiuj malreguladoj ne estas la okazo por radikale repensi la eŭropan projekton? Promeneto tra la historio instigas al tio.

LA PARTIZANOJ de la ekonomia tutmondigo, kiu nenion tiom abomenas kiom la politikon, perfekte komprenis ke alvoki la mondan registaron estas la plej certa rimedo por havi pacon — komprenu: nenian registaron. Sama melodio, kvankam iomete malpli laŭta, sonas flanke de la ekonomistoj subite indignitaj de la “eksceso” de la liberalismo kaj kiuj nun ĵuras jam nur je tutmonda kunordigado. Jes! ni kunordigu planedskale — kompreneble tio postulas iom da tempo ... Tiel la alvoko de la grandaj mondaj horizontoj servas senŝanĝe kiel preteksto por ĉiaj hipokritecoj de la senfine prokrastita ago kaj por ĉiuj strategioj de eterna bedaŭro.

Sekvi la revon de politika tutmondigo, kiu fine kompletigus kaj stabiligus la ekonomian tutmondigon, ĉefe per tio ke oni donus al ĝi ĝiajn “bonajn” reguligajn instituciojn, tio signifas ne vidi la kondiĉojn de ilia starigo kaj ankaŭ ilian “efikecon”, ne en la senco de ekonomia efikeco, sed en la senco de la politika kapablo de tiuj institucioj trudi vere siajn normojn. Ne superfluas observi ke la kapitalismoj historie evoluis interne de naciaj kadroj. Ne povis esti alie: ekzistas procedo de iom grava instituciigo nur se ĝi estas apogata de adekvata forto, do sur la bazo de aŭtenta komunumo politike konstituita. Sed kie estas la monda ŝtato kiu povus pretendi disponi je tia forto? Nenie, pro la simpla kialo ke ne ekzistas aŭtenta monda politika komunumo, do soci-monda korpo kiu estus lastanalize depozici-instanco de la forto kiun la ŝtatoj alproprigas al si per kaptado.

Se la instituciigo de regulado de la kapitalismo supozigas ke oni renkontigas la ekonomian nivelon de la merkatoj kaj tiun, politikan, de la instituciaj konstruadoj, tiam temas do pri “malsuprigo” de la unua, sed tamen sen ke estu malpermesite “suprigi” la duan. El tiu vidpunkto, la regiona skalo forte trudiĝas kiel la nova teritoria nivelo sur kiu eblas intensigi politikaj eksperimentoj okazantaj kvankam ankoraŭ ne tre disvolvitaj.

Eŭropo troviĝas paradokse en la plej bona kaj la plej malbona stato inter ĉiuj mondregionoj. Ne estas diskuteble ke ĝi estas la plej avancinta en la procedo de institucia integrado. Sed la nuna skuo, kiel ofte la krizoj, ĝuas senkompatajn rivelajn ecojn, en preskaŭ fotografa senco de la vorto, kaj pretiĝas grandskale elmontri la misojn de la eŭropa konstruado. De longa tempo — fakte ekde la komenco — bone videblaj ... por tiuj kiuj volis vidi ilin (vidu François Denord kaj Antoine Schwartz: “Ekde la 1950-aj jaroj, odoro de reakcio”, Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2009), tiuj misoj estis fine ĉiam kovritaj de la kutimaj neadoj, ebligitaj de la “malalta” intenseco de la socialaj detruadoj kiuj fariĝis ia “konstanta dieto” kaj por tiel diri kunfanditaj en la ĉiutagan ordinaran pejzaĝon. Sed la eksterordinareco kaj la perforto de la krizopinto ridindigas la kutimajn strategiojn prezenti ilin minimumaj, alvoki al necesaj “klopodoj” kaj al pacienco, “kio pagos ĉion”. Jen prezentiĝas politika okazo kian la historio tre malofte servas. Ĉar tio, kio estis nepensebla en trankvila tempo, jen fariĝas ebla en la ŝtormo: detrui tiun Eŭropon. Por refari alian.

Nepraj necesoj rande de la abismo

ĈU VERE NECESOS detrui ĝin? Plurrilate oni povus esti tentata pensi ke ĝi estas jam mortinta. Ĝi simple ankoraŭ ne scias tion. Ŝajnas tamen ke ĝia enkarniĝo, la Eŭropa Komisiono, faras mem ĉion por ĝi eblan por urĝi tiun finan rivelon. En ia apoteozo de doktrina stulteco kaj kun nesuperebla sento de la historia momento, s-ino Neelie Kroes, komisara gardisto de la reguloj de konkurenco, ne hezitis en aŭtuno 2008 interveni en la grandan debaton pri la financkrizo por indiki ke la injektoj de sume 10,5 miliardoj da eŭroj deciditaj de la franca ŝtato por rekapitaligi ses bankojn (BNP Paribas, Crédit agricole, Banques populaires, Crédit mutuel, Société générale, Dexia) estas kontraŭleĝaj laŭ la sanktaj leĝoj de la libera kaj sendifekta konkurenco.*

* Temis tiam pri la unua parto de plano de “rekapitaligo” de totala sumo de 21 miliardoj da eŭroj. Kp ekzemple “Brussels blocks French bank bail-out”, Financial Times, Londono, 28-a de novembro 2008.

Oni devas ja koncedi al ŝi ke, sur la papero kaj el tute formala vidpunkto, ŝi ne tute malpravis. Ekzistas ja fakte en tiu adorinda Lisbona Traktato artikolo 107 kiu malpermesas la helpojn de ŝtato. Envere, tiu artikolo ne estas la sola spertanta la plej akrajn ofendojn en tiu epoko de ĉiu-saviĝu-ĉio-disfalos. Estas fakto ke la nepraj necesoj rande de la abismo ne lasis al la eŭropaj registaroj alian elekton ol piedpremi la dogmojn. Estis do pli bone ne tro etendiĝi pri tiuj malregulecoj kaj esperi ke, kun la fino de la plej granda parto de la krizo, kaj helpe de kelkaj efikoj de memorperdo, ĉio revenos en la ordon de la eŭropaj leĝoj dum kelkaj momentoj suspenditaj.

Tamen oni rigardu ne tro precize, ĉar, el vidpunkto de ĝiaj plej fundamentaj dispozicioj pri ekonomio, la traktato ektroviĝas en stato simila al tiu de kuraĝa urba herba ludejo iun pluveman dimanĉon post rugbi-ludo. La artikolo 123, kiu malpermesas al la Eŭropa Centra Banko prunti “al centraj administrejoj, al regionaj aŭ lokaj institucioj, al alij publikaj institucioj de la membroŝtatoj”, ne retenis ĝin malfermi krediton de 5 miliardoj da eŭroj al registaro, hungara en tiu kazo, kiu krome estas eĉ ne membro de la eŭrozono!

Estas ankaŭ la artikoloj 101 kaj 102, kiuj, jen ree la konkurenco, malpermesas la formiĝon de dominantaj pozicioj kaj servas pli ĝenerale por malinstigi operaciojn de koncentrado, videble ne faris la plej etan obstaklon al la moviĝoj de banka restrukturado, cetere subtenataj de la ŝtatoj kiuj vidis en tio nur la okazon por iomete ŝpari la publikajn financojn per tio ke ili organizis la aĉetojn de la bankoj plej malfortaj fare de tiuj kiuj estis iom malpli tiaj. Aĉeto, en ŝtorma disputo, de Fortis fare de BNP Paribas, de Halifax — Bank of Scotland (HBOS) fare de Lloyds TSB, de Landesbank Baden-Württemberg (LBBW) fare de la regiona banko de Baviero, de la Dresdner Banke fare de la Commerzbank, la “solidigo” de la sektoro spertis malavaran akceliĝon kiu videble rezignis ĉian eŭropan aprobon; oni ne dubu pri tio ke tiuj dosieroj en normalaj tempoj estus longe rigardataj per lupeo kaj, iuj el ili eble eĉ rifuzitaj.

Rimarkita sursceniĝo

JE IU MOMENTO, tro estas tro. S-ino Kroes volas ja silenti kiam la bankoj ludas Monopoly sub ŝiaj fenestroj, sed oni ne povas postuli ke ŝi neu sin senfine; alie, kian sencon havus, kaj al kio servas esti komisaro pri konkurenco? Notindas la okazon elektitan por elpaŝi: la artikolo 107, la helpoj de ŝtato. Ĉar, en la hierarĥio de abomenoj estas ĉiam la ŝtato kiu aperas unue. Oni piedpremas la artikolojn kontraŭ koncentriĝo, tiu estas certe tre malbona, sed, esceptokaze, s-ino Kroes povas argumenti ke temas pri tiu de la kapitalo: la privata sektoro scias kion ĝi faras, eĉ se kelkfoje necesas iom admoni ĝin.

Sed la ŝtato! Estas logike ke, inter ĉiuj fortaj rompoj de la eŭropa traktato, estas la helpoj de ŝtato kiuj puŝas la komisariinon al kolero — kaj al ŝia unua ribelo. Ve, la mondo estas malica, kaj la membroŝtatoj sendankaj. Ĉar la kontraŭatako ne atendis. Landoj ne aparte konataj pro amuziĝo per la konstruado de Eŭropo, kiel Germanio, Svedio, Belgio, sciigis al s-ino Kroes ke ŝi prefere silentu.

Sed, kvazaŭ por konfirmi tiun ideon de alvokiteco al la plej granda malbono, jen s-ro Joaquín Almunia, komisaro pri ekonomiaj kaj monaj aferoj, suriras la scenejon tre remarkite por memorigi ke, laŭ la artikolo 126 kaj de la stabilec-traktato, la publikaj deficitoj devas resti sub la limo de 3%. Ĉio ĉi meze de la recesio de la jarcento. Oni serĉas konvinkajn bildojn kiuj helpus doni al si ideon pri la grado de deliro en kiun falas la Komisiono en tiu periodo: ĉu ambulanco haltigita de la polico ĉar ĝi ĵus pasis tra oranĝa lumo survoje al loko de akcidento? Ĉu aviadilo mankanta kerozenon al kiu oni malpermesas alteriĝi ĉar ĝi transportas iun jogurton kun pasinta konsumlimdato?

Kompreneble eblas kalkuli kun la senkondiĉaj kredantoj kiuj ripetas la gospelon, fidelaj al la marko “La voĉo de ĝia mastro”: la deficitoj kreskas, la publikaj ŝuldoj akumuliĝas. Ĉu ili kredas esti la solaj rimarkintaj tion? Pri tio ke la movo de astronomiaj sumoj el la registaraj buĝetoj havas la econ prepari salitan krizon de la publikaj financoj, ĉiuj maltrankviliĝas. Sed eĉ per plej simpla racieco oni normale preferas eblan postan krizon al tujan certan morton. Gajni tempon: jen certe la lasta ag-marĝeno kiu restas al la ŝtatoj por provi ĉirkaŭbari la katastrofon, kaj tio ne estas nenio: kelkfoje gajni tempon savas! En la sama momento, Usono, kiu scias videble pli bone ol la eŭropanoj kion signifas stari ĉerande de abismo, preparas stimulus package de 13% de la malneta enlanda produkto. Serĉu la eraron ...

Oni devas ja koncedi, je malŝarĝo de tiuj kompatindaj komisaroj, ke tiu situacio ege malekvilibrigas la juran aspekton de la eŭropa konstruado. Artikoloj 101, 102, 107, 123, 126, tio komencas multi. Nu, se la ideologiistoj de tiu Eŭropo fajfas pri la intelekta kohero, la situacio de la juristoj estas alia, ĉar ili rilatas kun la kohero de la juro. Necesas tre rapide diri kio povas okazi kun la eŭropa juro en momento kiam la vivnepraj necesoj kondukas al tio ke oni gaje rompas ĝin. Ni povas diri tuj ke la ideo de “intermita juro” ne apartenas al tiuj kiuj vekas spontan prefereon de la juristoj ...

Post kiam la krizo estos digestita post certa nombro da jaroj kaj kiam la aferoj reaktiviĝas, kiujn argumentojn la Komisiono kaj ĉefe la Justec-Kortumo de la Eŭropaj Komunumoj uzos por kontraŭi malbonŝancajn kandidatojn al banka kunfandiĝo en pli trankvila tempo, kiam tiuj memorigas la antaŭaĵojn de Fortis — BNP Paribas aŭ de HBOS — Lloyds TSB? Ĉar la tro forte “jurigitaj” instituciaj kontruaĵoj, kiel la Eŭropa Unio, estas tro malfortaj, ili permesas nur tre malgrandan fleksiĝemon kaj ĉiu provo fari paŝon ekster la markita vojo, eĉ pro urĝo en kriza situacio, kreas eblan juran problemon. Oni povus kontraŭdiri ke la juro ĝustigas la juron kaj ke novaj gvidlinioj fakte efikas por adaptado de la malnovaj. Tamen necesas submeti al pli kvalifikitaj juristoj la validecon, ne de la apero de novaj gvidlinioj, sed de portempaj kaj revokeblaj gvidlinioj, do porokazaj.

Sed, envere, kion diri pri artikoloj, kiuj estis tiom malbone elpensitaj kaj malagnoskendas ĉe la unua serioza krizo, alian ol ke necesas komplete reskribi ilin — kaj fakte multajn aliajn kun ili — ... kaj ke la nuna periodo donas por tio la eksterordinaran okazon? La franca registaro, se ĝi havus du groŝojn da historia sento, kaptus tiun senegalan eblecon por malfermi pozitivan politikan krizon, same brutalan kiel necesan, sed tolereblan kaj eĉ dezirindan, ĝuste ĉar ĝi ebligas refari en la “varmego” tion kio tiel longe montriĝis neebla en la “malvarmo” — eĉ ne per kelkaj tre laŭtaj “ne” ĉe ĉiuj referendumoj ... — do fine relanĉi la eŭropan konstruadon sur novaj bazoj.

Ke dekstra franca registaro retroviĝas kiel ebla protagonisto de tiu fortoprovo altigus la ĉarmon de la periodo. La ĉeesto de s-ro Nicolas Sarkozy ĉe la ŝtatpinto instigas evidente al moderigo de la anticipoj, ĉar oni konas la disojn inter liaj deklaroj kaj realigoj. Jen la politika dramo: se li havus la plej etan esperon, li metiĝus ĉi-flanken. Ĉar oni neniel iluziu pri la kapablo de la socialdemokratoj aperigi tian kontestadon. Ili rapidus por bari per siaj korpoj tian infamaĵon, ĉar en iliaj mensoj estas neinversigeble enskribita ke ataki tiun Eŭropon signifas ataki Eŭropon.

En sia nuna formo, la Unio aparte zorgas por kiom eble plej naŭzi, kelkfoje eĉ, sed en la silento de iliaj turmentitaj animoj, ĝis ĝiaj plej sinceraj defendantoj. Se ĝi volus akceli la tendencojn de naciaj fermiĝoj, ĝi ne kondutus alie. Se tio estas la ĉiutage pli verŝajna produkto de tiu delira aventuro, oni preskaŭ demandus sin ĉu, por la eŭropa ideo mem, ne dezirindus ke iun belan tagon la kampuloj — mi volas diri la “eŭropaj civitanoj” — iru surloken por diri vorton rekte al la grandaj malsanuloj kiuj faris tiun ĉi Eŭropon neriparebla.

Frédéric LORDON.

Ekde la 1950-aj jaroj, odoro de reakcio

“VI REVAS PRI unuiĝinta Eŭropo, aŭtonoma, socialisma. Sed se ĝi rifuzas la protekton de Usono, ĝi falos fatale en la manojn de Stalino.”* Tiuj vortoj de unu el la protagonistoj de Mandarins, la romano de Simone de Beauvoir, havas la meriton memorigi esencan fakton: post la dua mondkonflikto, estas la milito, restanta “malvarma”, inter la du granduloj kiu enblovas la dinamikon al la eŭropa projekto.

* Simone de Beauvoir, Les Mandarins, Gallimard, Parizo, 1954, p. 111.

Dum la Malnova Kontinento vidas sian okcidentan parton metitan sub usona kuratoreco kaj Sovetunio etendas sian dominadon al la orienta, la interregistara kunlaborado havas la venton en la dorso. Sub la tre granda mantelo de paco kaj libereco, la eŭropa kaŭzo kunigas grandan miksaĵon el katolikaj konservativuloj kaj reformistaj socialistoj, de moderaj sindikatistoj kaj grandaj mastroj, de ŝtatservistoj kaj de liberalaj intelektuloj. Ne ĉiuj interkonsentas pri la preciza naturo de la unio kaj pri la manieroj realigi ĝin. Tamen ili kunvenas dum granda “kongreso de Eŭropo” en Hago en 1948.

Ĉu la projekto de eŭropa unio superas la politikajn diferencojn? En realo, la eŭropistoj stiras ŝipon kiu tendencas nete dekstren. Ekde la komenco la konservativuloj tie gajnas la plimulton. Tiel ke iliaj komunistaj kontraŭuloj, tre potencaj en Francio kaj Italio, povas facile denunci la “vatikanan Eŭropon” kiun ŝajnas promesi la baronoj de la kristandemokratio. Eĉ la katolika revuo Esprit montriĝas malfidema: “Atentu, skribas Jean-Marie Domenach en 1948, ĉar la federacio de la popoloj de Eŭropo, la forlaso de naciaj suverenecoj estis ĝis nun la plej aŭdaca revo de la maldekstruloj. (...) Hodiaŭ, la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Eŭropo havas por si la tutan reakciularon.”*

* Jean-Marie Domenach, “Quelle Eŭrope? [Kian Eŭropon?]”, Esprit, novembro 1948, p. 652.

La komuna pasio por Eŭropo estas efektive ne la sola motivo de kelkfoje surprizaj ideologiaj proksimiĝoj. La aktivuloj de la poreŭropa movado “havas ĉiuj komune unue la malamon al komunismo, kio estas intelekta malamo al marksismo ĉe iuj kaj simpla klasmalamo ĉe la aliaj”, daŭrigas Domenach.

En la etoso de tensioj, la usona registaro pruviĝas kiel esenca — kaj decida — subteno al la unuiĝo de Eŭropo. Dum deko da jaroj, organismo nomita American Committee on United Europe (ACUE) kontribuas al ĝi.* Por Usono temas tiam pri “ĉirkaŭbari” la sovetian potencon kaj limigi la elektajn sukcesojn de la komunismo. Tiu celado kondukas al tio ke oni inkludas la okcidenteŭropajn landojn en militaliancon gvidatan de Vaŝingtono kies Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO), starigita la 4-an de aprilo 1949, estas la ĉefpeco. Sed la geostrategiaj ambicioj havas ankaŭ kroman dimension. La usona registaro postulas la realigon de doganunio inter siaj eŭropaj partneroj kaj deziras malfermon de ties merkatoj, kun la celo tien venigi varojn kaj kapitalojn.

* Richard J. Aldrich, The Hidden Hand. Britain, America and Cold War Secret Intelligence, John Murray, Londono, 2001.

TIA PERSPEKTIVO ne maltrafas delogi la novliberalajn rondojn* kiu, ekde la 1930-aj jaroj, vidas la eŭropan integriĝon kiel unu el la precipaj rimedoj por forigi la naciajn direktismajn strukturojn. En la erao de la prizorgoŝtato, ekonomia kaj mona unio ebligus ĉirkaŭiri la suverenecon de la ŝtatoj kaj servus kiel barilo al protektismaj, eĉ socialismaj tentoj de la registaroj.

* La ekonomia doktrino nomata “novliberala” disvolviĝis en Francio meze de la 1930-aj jaroj kiel reago al la fiasko de la tradicia liberalismo (krizo de 1929) kaj al la soveta kolektivismo. Vd Néolibéralisme, version française, Demopolis, Parizo, 2007.

Nenio surpriza do ke oni trovas konvinkitajn novliberalulojn ĉe la ŝlosiloj: la ekonomikisto René Courtin, ekzemple, prezidas la francan [plenumkomitato]n de la Eŭropa Movado, starigitan sekve al la Haga Kongreso, dum la “modernigisto” Robert Marjolin gvidas la Eŭropan Organizaĵon de Ekonomia Kunlaborado (OECE laŭ ĝiaj sigloj en la franca). La Eŭropa Ligo de Ekonomia Kunlaborado (LECE laŭ la franca), animata, interalie, de Edmond Giscard d’Estaing — financinspektisto ŝanĝiĝinta en mastran gvidiston — siavice ĝuas la bonvoleman subtenon de Georges Villiers, prezidanto de la Nacia Konsilantaro de la Franca Mastraro (CNPF laŭ la franca).

TRE ĈEESTAJ SINE de la Ekonomia kaj Sociala Komisiono de la Haga Kongreso, la novliberalistoj fiksis la kurson por la estonteco sukcesante adoptigi finan rezolucion kiu zorge evitas ĉian klaran referencon al planado, sed devigas la estontan union starigi “en sia tuta amplekso” liberan cirkuladon de varoj kaj kapitaloj.* Tiel la integriĝo estus la portanto de restarigo de la liberkomerco sur la kontinento.

* Rezolucio de la Haga Kongreso, majo 1948, disponebla sur www.ena.lu.

Tiu reakcia odoro klarigas la kritikan sintenon de la britaj laboristpartianoj. Kvankam ili montriĝas favoraj al diversaj formoj de interregistara kunlaborado, la ĉefministro Clement Attlee (1945-1951) kaj lia sekretario pri eksterlandaj aferoj, Ernest Bevin, faras ĉion por bremsi la iniciatojn de la eŭropaj federaciistoj. La registaro Attlee kondukas programon de ambiciaj socialaj reformoj (stampitaj interalie de la fondo de la sistemo de publika sano — la National Health Service — kaj de serio da ŝtatigoj) kaj rifuzas koncedi malpliigojn de suvereneco profite al institucioj tenataj de la konservativuloj.

Antaŭulo de la teoriigo de la novliberalismo, la usona ĵurnalisto Walter Lippmann, volonte pravigas lin: “Oni ne luliĝu en iluzioj: la politika unio de la liberaj nacioj de Eŭropo malkongruas kun la ŝtatsocialismo de brita speco” asertas li al la Gazette de Lausanne de la 9-a de majo 1948.

La imperiaj interesoj de Britio certe fortigas la malamikecon de ĝiaj regantoj al la integriĝaj projektoj. Ili tamen ne povas resumi ĉiujn el iliaj motivoj. Konsiderate realisme, la perdo de kontrolo de la registaroj super iliaj ekonomioj kondukus efektive konfidi esencajn kampojn de la nacia politiko al supranaciaj instancoj samtempe malmulte legitimaj el demokratia vidpunkto kaj ofte dominataj de la konservativuloj. “La sole akceptebla bazo por ekonomia integriĝo, asertas la Laboristpartio, estus la strebo al plendungeco kaj al sociala justeco fare de ĉiuj koncernataj registaroj.”*

* Labour Party, “European unity: A statement by the National Executive Committee of the British Labour Party”, Labour Party, Londono, majo 1950.

NU, LA PARTIZANOJ de sociala progreso estas klare malplimultaj. En la plej multaj eŭropaj landoj la socialistoj ne subskribas la laboristpartian vidpunkton kaj montriĝas eĉ “malfermitaj” al la dekstro. La etikedo povas efektive montriĝi trompa. Kvankam laŭnome socialisto, la belgo Paul-Henri Spaak distingiĝas ĉefe per sia proksimeco al la gvidaj rondoj kaj sia sindonemo al la usonaj interesoj. Maldekstre kiel dekstre, la kontraŭkomunismo solvas multajn kontraŭdirojn. En la faktoj, doni antaŭrangecon al la eŭropa batalo signifas malaltigi la socialismon al la dua rango.* La Eŭropo de la liberaluloj hodiaŭ; tiu de la socialistoj morgaŭ — eble. “Ni ne konsentas kun ĉiuj punktoj, tiel klarigas la deputito André Philip (Franca Sekcio de la Laborista Internacio, SFIO laŭ la franca). Sed mi, socialisto, preferas liberalan Eŭropon ol nenian Eŭropon, kaj mi pensas ke niaj liberalaj amikoj preferus socialisman Eŭropon ol nenian Eŭropon.”*

* Vd Anne-Cécile Robert, “La maldekstro en sia labirinto”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2005.
* Kolektivo, André Philip, socialiste, patriote, chrétien, Comité pour l’histoire économique et financière de la France (Cheff), Parizo, 2005, p. 409.

Se temas pri Jean Monnet, tiu supozo ŝajnas iom riska. Efektive nenio pruvas ke la tre potenca komisaro de la Franca Plano subtenintus Eŭropon regatan de socialismaj principoj prefere ol “nenian Eŭropon”. Heredanto de familio de konjakkomercistoj, plenuminte antaŭ la milito esceptan karieron de altranga diplomato kaj financisto, Monnet frekventas pli volonte la riĉajn salonojn de la potenco ol la laboristajn kongresojn. Estas li la ĉefa instiginto de la fama deklaro de la franca ministro pri eksterlandaj aferoj Robert Schuman, de la 9-a de majo 1950, kiu kondukis al la starigo de la Eŭropa Komunumo de Karbo kaj Ŝtalo (EKKŜ) en aprilo 1951. Tiu, starigita inter Belgio, Francio, Okcidenta Germanio, Italio, Luksemburgio kaj Nederlando, konsistigas la unuan etapon de la hodiaŭa komunuma konstruado.

Kiel garantianto de paco, tiu iniciato ambicias ankaŭ “modernigi” kaj “raciigi” ŝlosilan sektoron de la ekonomio. Ĉu vidi en tio skiziĝon de kolektivismo? Tia sensencaĵo kolerigus Monnet-on: “Legu la tekston de la traktato kaj montru al mi kie troviĝas la direktismo pri kiu oni akuzas ĝin.” Merkato kaj planado ne estas malakordigeblaj, se la interveno de la ŝtato favoras la liberan kaj sendifektan konkurencon. Regata de la Alta Aŭtoritato (estonta Eŭropa Komisiono), sendependa, la komunigo de la franca kaj germana produktado montriĝas pli kritikebla el demokratia vidpunkto: efektive ĝi konfidas al fakuloj sen politika respondeco administri la interesojn de la laboristoj kaj de la ŝtatoj. Ĝuste pro tio la liberala ekonomikisto Daniel Villey montriĝas ravita de la “metodo” Monnet, kiu “ne nur defendas Francion kaj Italion kontraŭ la interna komunista danĝero, sed ankaŭ devigas ilin, sub la premo de la konkurenco, igi sian ekonomion pli efika kaj pli liberala”.*

* Travaux du Colloque international du libéralisme économique, Editions du Centre Paul-Hymans, Bruselo, 1958, p. 341.

EKDE SIA KOMENCO, la eŭropa integriĝo tiel iras la vojon de la merkato. Subskribita en 1957 inter la membroŝtatoj de la EKKŜ (france CECA), la Traktato de Romo komfortigas tiun orientiĝon. La germanaj novliberaluloj, precipe la ĉefministro Ludwig Erhard kaj lia konsilisto Alfred Müller-Armack, troviĝas inter ĝiaj esencaj inspirantoj. Tio signifas ke la socialismo tre malmulte ĉeestas en la fonda teksto de la Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK). Kun foresto de sociala harmoniigo “dealte”, la libera cirkulado de homoj, de varoj, de servoj kaj de kapitaloj malfortigas la publikan intervenon kaj trudas la sistemojn de sociala protekto konformiĝi al la reguloj de konkurenca merkatekonomio. “Oni alvokos la akrajn leĝojn de internacia konkurenco por pruvi ke alta nivelo de dungo certigeblas nur se la laboristoj montriĝas “saĝaj””, rimarkigas, antaŭdire, Jean Duret, direktoro de la Centro de Ekonomiaj Studoj de la Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT laŭ la franca).*

* Jean Duret, “Que signifie le Marché commun dans une Europe capitaliste?”, Cahiers internationaux, n-ro 78, Parizo, julio 1956, p. 19-30.

Jam en 1957, la radikala deputito Pierre Mendès France emfazis ke la sola solvo “ĝusta kaj logika” por starigi la Komunan Merkaton estintus postuli “la egaligon de la ŝarĝoj kaj la rapidan ĝeneraligon de la socialaj avantaĝoj ene de ĉiuj landoj de la Komuna Merkato”.* La ministrejo pri eksterlandaj aferoj cetere estis farinta tiajn proponojn. Tiuj deziroj ne rezistas longan tempon al la decidemo de la germanaj intertraktistoj. “La listo de francaj postuloj kaj rezervoj estis senfina, memorigas malestime Marjolin, tiama membro de la kabineto de la ministro pri eksterlandaj aferoj Christian Pineau. La intertraktado pri la Roma Traktato konsistis en faligi kiom eble plej multajn da ili kaj akcepti nur la petojn konformojn al la spirito de la Komuna Merkato.”*

* Journal officiel de la République française, Parizo, 19-a de januaro 1957, p. 159-166.
* Robert Marjolin, Le Travail d’une vie. Mémoires (1911-1986), Robert Laffont, Parizo, 1986, p. 286.

La Komuna Merkato sendube produktas plene siajn efikojn nur kun la decido de la Unueca Akto de 1986. Tamen, dum la subskribo de la Roma Traktato, la plej klarvidaj observantoj komprenas ke kun la tempo ĝi senposedigos la ŝtatojn je aprezinda parto de ilia regpovo super la ekonomio. Mendès France vidas en ĝi eĉ la “abdikon de la demokratio”. Sistemo, kiu baziĝas ĉefe sur la supoze bonfara ago de la libera konkurenco, ŝajnas efektive malfacile kongruebla kun politiko de kuraĝa socia transformado. Sed ĝi ne malpermesas promesi, ĉe ĉiu voĉdonado, la venontan realigon de “sociala Eŭropo”.

François DENORD

kaj Antoine SCHWARTZ.

LA FONO DE INTERTRAKTADO Franca sendito en Kolombio

EKSA KONSULO DE Francio en Bogoto, Noël Saez estis, sub la prezidantoj s-roj Jacques Chirac kaj Nicolas Sarkozy, la speciala sendito de la franca registaro por provi liberigi s-inon Ingrid Betancourt, forkondukita de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC) la 23-an de februaro 2002. En la parto de lia verko* dediĉita al tiuj intertraktadoj — kiun li faris kune kun la sendito nomumita de Svislando, s-ro Jean-Pierre Gontard-, Saez, sen montri ian ajn komplezon al la FARC, fingromontras la trompemon de kolombia registaro. “Ni havas la malagrablan impreson ke [la prezidanto Alvaro] Uribe utiligas nin (...). Ni povas perdi la konfidon de la FARC, kiu observas kun skeptiko ke post ĉiu nia enveno en iliajn zonojn iliaj tendaroj estas bombataj de la regulaj fortoj.” Aŭ jene: “Malgraŭ ĉiuj niaj antaŭzorgoj, la armeo utiligas nin por alveni ĝis la FARC.”

* Noël Saez, L’Emissaire, Robert Laffont, Parizo, 2009, 246 paĝoj, 19 eŭroj.

Post ses jaroj da intertraktadoj, kaj kiam skiziĝas favora solvo, ĉar la gerilo malstriktigas siajn poziciojn, “la prezidanto Uribe petas nin kun multe da insisto repreni la kontakton kun la FARC” kaj reaktivigi la procezon de liberigo de la ostaĝoj. La numero du de la armita opozicio kiu gvidis por ĝi la intertraktadojn, la comandante Raúl Reyes, starigas tendaron proksime de la kolombia landlimo, sur ekvadora teritorio. “Ingrid [devus esti] liberigita en la venontaj tagoj”, taksas Saez. Sed, daŭrigas li, “la celo de Uribe — lerte subtenata de lia alta komisaro por la paco — estis utiligi nin kroman fojon, por lokalizi la ejon kie Raúl Reyes renkontos nin, alveni antaŭ ni kaj mortigi lin.” Jen kio estis farita de komando de la kolombia armeo, la 1-an de marto 2008.

Malgraŭ la bombado kaj la sekvanta buĉado, la kolombiaj militistoj laŭdire trovis “sendifektaj” la personajn komputilojn de Reyes. La disvastigo de iliaj supozitaj enhavoj okazigis akran kampanjon kontraŭ (interalie) la ekvadora kaj venezuela prezidantoj Rafael Correa kaj Hugo Chávez, akuzataj de “koluzio” kun la gerilo.* Saez siaflanke atestas: “Ekzamenante detale la retpoŝtajn mesaĝojn kiujn mi laŭsupoze estis sendinta al Reyes [kaj kiujn Bogoto retransdonis al li], miaj brakoj falis: mi neniam estis dirinta tion! Kaj krome, mi ne skribas tiel bone la hispanan. Estas nenia dubo, tiu paragrafo estis aldonita. Jen pri la fidindeco de la sliparoj retrovitaj en la komputilo aŭ komputiloj de Raúl Reyes.”

* Vd Salim Lamrani, “Usona provo malstabiligi la Ando-regionon — George W. Bush kaj Alvaro Uribe kontraŭ la paco en Kolombio”, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2008.

Ĉar la intertraktado — kaj tiuj kiuj sekvis — estis torpeditaj, la vojo estas libera por la falsa “homama operacio”* de la kolombia armeo (helpate kaŝe de Israelo kaj Usono) kiu liberigis s-inon Betancourt kaj dek-kvar kromajn ostaĝojn, la 2-an de julio 2008. La operacio estis preparita kun la helpo (nevola aŭ vola) de la kolombiaj komunikiloj kiuj, en la antaŭaj tagoj, elvokis la ĉeeston de “homhelpa organizaĵo” cele al transigo de la ostaĝoj al nova tendaro, “tion por ke la ribeluloj, kiuj legas la gazetaron kiel ĉiuj aliaj, ne miru kiam ili vidas surteriĝi la famajn blankajn helikopterojn”.

* Kontraŭ la internacia juro, la komando kiu faras tiun operacion uzas la emblemojn de la Internacia Ruĝa Kruco.

Kvalifikita de multaj kiel “perfekta”, la operacio Ŝako (“Jaque”) skeptikigas Saez-on. Por li, la komandanto de la gerilo — César — kiu estis taskita pri gardado de la kaptitoj, kaj kies edzino estis kaptita kelkajn monatojn antaŭe, “ne estis trompita: li estis aĉetita. Jen mia intima konvinko (...). Uribe volis ŝajnigi militan heroaĵon kio estis perfido de komandanto de la FARC”.

Maurice LEMOINE.

Nedezirata pasaĝero — La homo kiu minacis Usonon

Sabato, la 18-a de aprilo 2009. En kvin horoj, la flugo Air France 438, el Parizo, alteriĝos en Meksiko. Subite, la voĉo de la flugkomandanto anoncas ke la usonaj instancoj malpermesas al la flugmaŝino la superflugadon de ilia teritorio — kie tute ne estis planite alteriĝi. Inter la vojaĝantoj troviĝas homo kiu faras problemon “pro kialoj de nacia sekureco”. La Boeing 747 estas do devojigata. Ĝia nova itinero estas multe pli longa, la aviadilo devas alteriĝi en Fort-de-France por preni karburaĵon.

Post tiu etapo en Martiniko, la kunpiloto alparolas diskrete pasaĝeron. Ĉu vi estas s-ro Hernando Calvo Ospina?” Ricevinte pozitivan respondon, li trenas li en la malantaŭan parton de la aparato kaj anoncas al li ke li estas “respondeca” pri la “deturno”. Calvo Ospina, kolombiano ekzilita en Francio, ĵurnalisto, verkisto, kunlaboranto de Le Monde diplomatique, flugas al Nikaragvo por tiu monatgazeto. Li publikigis multajn verkojn kaj artikolojn kiuj denuncas la politikon de la prezidanto Alvaro Uribe, la kvazaŭmilitismon, la rolon de Usono en Latinameriko. Kiel ĉiu ĵurnalisto kiu laboras serioze pri Kolombio, li havis la okazon intervjui membrojn de la ĉefstabo de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC laŭ la hispana). “Mia unua reago, atestas li, estis demandi la kunpiloton: “Ĉu vi kredas ke mi estas teroristo?” Li diris al mi: “Ne, kaj pro tio mi informas vin.” Li petis min diri nenion al iu ajn, inkluzive al la resto de la skipo.”

Ĉe la alveno en la flughaveno de Meksiko, kun ses horoj da malfruo, Calvo Ospina estas arestita, laŭ peto de la usonaj instancoj, de meksikaj policaj funkciuloj. Kun deko da folioj elprenitaj el bazo de donitaĵoj en siaj manoj, ili pridemandas lin ĝentile, klarigas al li ke, depost la 11-a de septembro Usono multigis ĉi-rilate siajn petojn pri “kunlaborado”.

La ĵurnalisto devas, inter aliaj aferoj, precizigi ĉu li estas ... katolika. “Mi respondis ke ne, sed ke mi ankaŭ ne estas islamano, sciante pri la “danĝera dimensio” kiun tiu religia kredo alprenis en la okuloj de certaj policoj.” Ĉu li scias uzi armilojn? “Mi eĉ ne faris militservon. Mia sola armilo estas verkado.” Delasita dimanĉon, je la dua matene, li povis senprobleme pluflugi al Managŭo.

Tiu paranoja deturno, en plena ĉielo, de fluglinia aviadilo, kun la preteksto de ĉeesto de pasaĝero kiu prezentas nenian danĝeron — kun ega kosto por Air France (karburaĵo, kromhoroj de la skipo kaj loĝigo en Meksikurbo de multaj pasaĝeroj kiuj maltrafis sian pluflugon) — denove atentigas pri la interkonsento de Bruselo kun Vaŝingtono kiu devigas la flugkompaniojn permesi al la usona Departemento pri Interna Sekureco elektronikan aliron al la donitaĵoj de iliaj pasaĝeroj (Passenger Name Records; PNR). Multaj pensas ke tiu superrigardo koncernas nur la flugojn al Usono. Tute ne. La usonaj “servoj” interesiĝas ankaŭ pri la vojaĝantoj, sen ke tiuj scias tion, de ĉia aviadilo kiu superflugas — eĉ se ĝi ne alteriĝas ĉe ili — usonajn teritoriajn akvojn kaj teritoriojn. Big Brother is, pli ol iam ajn, watching you!

Maurice LEMOINE.

Ĉu regulado de la krizo aŭ preterpaso de kapitalismo? — Markso kontraŭatakas

Malŝatataj de la eŭropaj socialistaj partioj kiel “simplismaj malnovaĵoj” kun kiuj oni devas urĝe rompi, senkreditigitaj en la universitato kie ili estis longtempe instruataj kiel bazo de ekonomia analizo, la verkoj de Karlo Markso vekas denove intereson. Ĉu la germana filozofo ne sekcis la meĥanismon de la kapitalismo kies skuiĝoj igas la fakulojn senkonsilaj? Dum la iluziistoj pretendas “moraligi” la financon, Markso klopodis por nudigi la sociajn rilatojn.

Oni preskaŭ sukcesis persvadi nin ke la historio estas finita, la kapitalismo, je ĝenerala kontentiĝo, konsistigas la definitivan formon de la socia organizo, la “ideologia venko de la dekstro”, laŭ la ĉefministro, estas atingita, kaj ke nur kelkaj nekuraceblaj kavkapuloj svingas ankoraŭ la flagon de nekonata alia estonteco.

La eksterordinara financa tertremo de oktobro 2008 subite forbalais tiuj mensan konstruaĵon. En Londono, la Daily Telegraph skribas: “La 13-a de oktobro 2008 restos en la historio kiel la tago en kiu la brita kapitalisma sistemo rekonis esti fiaskinta.”* En Novjorko, manifestaciantoj svingas antaŭ Wall Street ŝildojn “Markso pravis!”. En Frankfurto, eldonisto anoncas ke lia vendo de la Kapitalo triobliĝis. En Parizo, konata revuo, en tridekpaĝa dosiero, ekzamenas, pri tiu kiun oni diris definitive morta, “la kaŭzojn de renaskiĝo”.* La historio remalfermiĝas ...

* The Daily Telegraph, Londono, 14-a de oktobro 2008.
* Le Magazine littéraire, n-ro 479, Parizo, oktobro 2008.

Legi Markson signifas pli ol fari malkovrojn. Linioj verkitaj antaŭ jarcento kaj duono ŝajnas tie paroli pri ni kun spirhaltiga trafeco. Ekzemplo: “Pro tio ke la financa aristokrataro diktis la leĝojn, gvidis la mastrumadon de la ŝtato, disponi pri ĉiuj organizitaj publikaj potencoj, dominis la publikan opinion en la faktoj kaj per la gazetaro, reproduktiĝis en ĉiuj sferoj, de la kortego ĝis la fifama kafejo, la sama prostituado, la sama senhonta trompado, la sama soifo riĉiĝi, tute ne per produktado, sed per forĵonglado de jam ekzistanta riĉaĵo de aliuloj.”* Markso priskribis tie la staton de la aferoj en Francio antaŭ la revolucio de 1948 ... Jen io por mediti.

* Karl Marx, Les Luttes de classes en France, Editions sociales, Parizo, 1984, p. 84-85; citita en Manière de voir, n-ro 99, “L’Internationale des riches”, junio-julio 2008. — En la Esperanta versio citita laŭ la germana originalo, Karl Marx — Friedrich Engels — Werke, Band 7, “Die Klassenkämpfe in Frankreich 1848-1850”, S. 12-34, Dietz Verlag Berlin/DDR 1960, p. 14.

Sed, transe de la impresaj similaĵoj, la epokdiferencoj misgvidas ĉian rektan transponadon. Multe pli funda troviĝas la denove flamanta aktualece de tiu bonega Kritiko de la politika ekonomio, kiu daŭre estas La Kapitalo de Markso.

De kie venas efektive la amplekso de la nuna krizo? Laŭ tio kio skribiĝas pri tio en la dominanta maniero, oni devus kulpigi la malfirmecon de la altevoluintaj financaj produktoj, la senpovecon de la kapitalmerkatoj reguligi sin mem, la tro malgranda moralon ĉe la monuloj ... Mallonge, la mankojn nur de la sistemo kiu regas tion kion, fronte al la “reala ekonomio” oni nomas “virtualan ekonomion” — kvazaŭ oni ne ĵus rimarkis kiom tiu estas ankaŭ reala.

Tamen, la komenca krizo de la subprimes ja naskiĝis el la kreskanta nepagipovo de milionoj da usonaj mastrumejoj fronte al ilia enŝuldiĝo kiel kandidatoj je proprieto. Kio devigas koncedi ke finfine la dramo de la “virtualo” havas siajn radikojn en la “realo”. Kaj la “realo”, ĉi-rilate, estas la tutmondigita tutaĵo de la popolaj aĉetpovoj. Sub la kreviĝo de la spekulveziko formita de la pufiĝo de la financo, troviĝas la universala akaparo, fare de la kapitalo, de la riĉaĵo kreita de la laboro, kaj, sub tiu distordo kie la parto de la salajruloj malaltiĝis je pli ol dek poentoj, kio estas kolosa malaltiĝo, ni havas kvaronan jarcenton de malabundo por la laboristoj nome de la novliberala dogmo.

La trumpetoj de la moraligo

Ĉu manko de financa regulado, de mastruma respondeco, de borsa moralo? Certe. Sed pripensi sentabue devigas iri pli antaŭen: kritiki la ĵaluze konservatan dogmon de sistemo kiu mem estas super ĉia suspekto, mediti pri tiu lasta kaŭzo de la aferoj kiun Markso nomas “ĝenerala leĝo de kapitalisma akumulado”. Tie kie la sociaj kondiĉoj de la produktado estas privata proprieto de la kapitalista klaso, pruvas li, “ĉiuj rimedoj kiuj celas disvolvi la produktadon transformiĝas en rimedojn de dominado kaj ekspluatado de la produktanto”, oferata al la akaparo de riĉaĵo fare de la posedantoj, akumulado kiu nutras sin el si mem kaj tendencas do freneziĝi. “La akumulado de riĉaĵo ĉe unu poluso” havas kiel nepran kontraŭflankon “proporcian akumuladon de mizero” ĉe la alia poluso, de kie renaskiĝas senkompate la antaŭkondiĉoj de la fortegaj komercaj kaj bankaj krizoj.* Ĉi tie temas ja pri ni.

* Karl Marx, Le Capital, livre I, Editions sociales, 1983, aŭ Presses universitaires de France, Parizo, 1993, p. 724.

La krizo eksplodis en la sfero de kredito, sed ĝia detruforto formiĝis en tiu de la produktado, kun la senĉese pli malegaleca disdivido de la aldonita valoro inter laboro kaj kapitalo, detruego kiun ne povis malhelpi la malaltnivela sindikatismo kaj kiun eĉ akompanis socialdemokrata maldekstro kie oni traktas Markson kiel mortan hundon. Oni komprenas do kion valoras la krizosolvoj — “moraligo” de la kapitalo, “regulado” de la financo — trumpetataj de politikistoj, mastrumantoj, ideologoj kiuj hieraŭ ankoraŭ vipis la simplan dubon pri la ĝusteco de la “ĉio liberala”.

Ĉu “moraligo” de la kapitalo? Slogano kiu meritas premion de nigra humuro. Efektive, se ekzistas ordo de konsideroj kiun forblovas ĉia reĝimo de la sankta libera konkurenco, tio ja estas la morala konsidero: la cinika efikeco gajnas ĉe tio ĉiufoje kun la sama certeco kiel la malbona mono forpelas la bonan. La “etika” zorgo estas reklama. Markso fintraktis la demandon per kelkaj linioj en sia antaŭparolo al la Kapitalo: “La figurojn de kapitalisto kaj terposedanto mi tute ne pentras roze”, sed “Malpli ol ĉiu alia, mia vidpunkto, kiu komprenas la evoluon de la ekonomia socisistemo kiel naturhistorian procezon, povas respondecigi la unuopulon pri kondiĉoj kies kreitaĵo li socie restas, kiom ajn li subjektive povas leviĝi super ili.”*... Jen pro kio certe ne sufiĉos distribui kelkajn trulojn por “refondi” sistemon kie la profito restas la sola kriterio.

* Le Capital, livre I, p. 6 — Citita ĉi tie el Karlo Markso: La Kapitalo, vol. 1, tradukita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS) [aperonta], (p. 11)

Ne ke oni estu indiferenta pri la morala aspekto de la aferoj. Eĉ male. Sed, se preni ĝin serioze, la problemo estas de tute alia speco ol la deliktemo de fimastroj, senkonscio de frenezaj makleristoj aŭ eĉ la maldeco de oraj paraŝutoj. Tio kio estas nedefendebla ĉe la kapitalismo tiurilate, trans ĉia individua konduto, estas ĝia principo mem: la homa agado kiu kreas la riĉaĵojn havas tie la statuson de varo, kaj estas tie do traktata ne kiel celo en si, sed kiel simpla rimedo. Ne necesas esti leginta Kanton por vidi en tio la konstantan fonton de senmoraleco de la sistemo.

Se oni volas vere moraligi la ekonomian vivon, necesas vere ataki tion kio malmoraligas ĝin. Tio pasas certe — plezura remalkovro de multaj liberaluloj — tra la rekonstruado de ŝtataj reguladon. Sed tiucele baziĝi sur ŝtato laŭ la Sarkozy-sistemo, do de impostŝildo por riĉuloj kaj privatigo de la poŝto, tio transas la limojn de naiveco — aŭ de hipokrito. Ekde kiam oni pretendas ataki la demandon de regulado, nepras reveni al la fundamentaj sociaj rilatoj — kaj ĉi tie, denove, Markso donas al ni analizon de nepreterirebla aktualeco: tiun de la fremdigo.

En sia unua signifo, ellaborita en famaj tekstoj de junulo*, la koncepto signas tiun malbenon kiu trudas al la salajrulo de la kapitalo produkti la riĉaĵon de aliaj nur per produktado de sia propra materia kaj morala senhaveco: li devas perdi sian vivon por gajni [perlabori] ĝin. La multforma malhumaneco kies viktimoj estas amase la salajruloj de hodiaŭ*, de la eksplodo de labormalsanoj tra tiu de la malaltaj salajroj ĝis tiu de la borsaj maldungoj, ilustras tre kruele la trafecon kiun tia analizo konservas.

*Le travail aliéné”, Manuscrits de 1844, Flammarion, Parizo, 1999.
* Vd Christophe Dejours, Travail, usure mentale, Bayard, Parizo, 2000; “Aliénation et clinique du travail”, Actuel Marx, n-ro 39, “Nouvelles aliénations”, Parizo, 2006.

Sed, en siaj laboraĵoj de matureco, Markso donas al la fremdigo ankoraŭ multe pli vastan sencon: ĉar la kapitalo reproduktas senĉese la radikalan disigon inter produktadrimedoj kaj produktantoj — fabrikoj, oficejoj, laboratorioj ne apartenas al tiuj kiuj tie laboras-, iliaj produktaj kaj konaj agadoj, ne kolektive mastrataj ĉe la bazo, estas liverataj al la anarĥieco de la konkurencsistemo, kie ili transformiĝas en nekontroleblajn teĥnologiajn, ekonomiajn, politikajn, ideologiajn procezojn, gigantajn blindajn fortojn kiuj subigas kaj dispremas ilin.

La homoj ne faras sian historion, sed ilia historio faras ilin. La financkrizo ilustras terure tiun fremdigon, tute kiel la ekologia krizo kaj tiu kiun oni devas nomi antropologia, tiu de la homaj vivoj: neniu volis tiujn krizojn, sed ĉiuj suferas ilin.

El tiu “ĝenerala senposedigo” ĝisekstreme pelata de la kapitalismo reaperas nehaltigeble la ruinigaj forestoj de interkonsentita regulado. Do, tiu kiu pretendas “reguligi la kapitalismon” estas tutcerte politika ĉarlatano. Vere reguligi bezonas multe pli ol ŝtatan intervenon, kiom ajn necesa tiu povas esti, ĉar kiu reguligos la ŝtaton? Necesas la rekaptado de la produktadrimedoj fare de la materiaj-intelektaj produktantoj fine rekonataj tiaj kiaj ili estas, kaj kiaj ne estas la akciuloj: la kreantoj de la socia riĉaĵo, kiuj havas kiel tiaj nerifuzeblan rajton partopreni en la decidoj de mastrumado kie temas pri ilia vivo mem.

Fronte al sistemo kies evidenta malkapablo reguligi sin kostas al ni eksterordinaran prezon, necesas, sekve al Markso, komenci tuj la preterpasadon de la kapitalismo, la longan marŝon al alia socia organizo kie la homoj, en novaj formoj de asociiĝo, kontrolos kune siajn sociajn potencojn kiuj freneziĝis. La tuta resto estas polvo en la okulojn, do kun nepra seniluziiĝo.

Oni certe ripetos ke Markso, forta en kritiko, estus sen kredindo pri la solvoj, ĉar lia komunismo, “provita” en la Oriento, radikale fiaskis. Kvazaŭ la forpasinta stalineca-breĵneva socialismo havintus ion vere komunan kun la komunisma vizio de Markso, kies realan sencon cetere preskaŭ neniu provas kompreni, je la antipodoj de tio kion la kuranta opinio metas sub la nomon “komunismo”. Fakte skiziĝas tute alie sub niaj okuloj tio kio povos esti, en la aŭtente marksa senco, la “preterpasado” de la kapitalismo en la 21-a jarcento.*

* En Un futur présent, l’après-capitalisme, La Dispute, Parizo, 2006, Jean Sève skizas impresan bildon pri tiuj komencoj de preterpasado observeblaj en tre diversaj kampoj.

Sed ĉi tie oni haltigas nin: voli alian socion estus mortiga utopio, ĉar oni ne ŝanĝas la homon. Kaj la “homo”, la liberala pensado scias kio li estas: animalo kiu havas esence tion kio li estas ne de la homa mondo sed de siaj genoj, kalkulanto movata de sia sola intereso kiel individuo — Homo oeconomicus*—, kun kiu eblas do nur socio de privataj proprietuloj en “libera kaj sendifekta” konkurenco.

* Vd interalie Tony Andréani, Un être de raison. Critique de l’Homo oeconomicus, Syllepse, Parizo, 2000.

Nu, tiu pensado bankrotis ankaŭ. Sub la impresa katastrofo de la praktika liberalismo okazas kun malpli da bruo la fiasko de la teoria liberalismo kaj de ĝia Homo oeconomicus. Fiasko duobla. Unue scienca. En la momento kiam la biologio distanciĝas de simplisma “ĉio genetika”, la naivecoj de la ideo de “homa naturo” estas okulfrapaj. Kie estas la genoj, anoncitaj trumpete, de inteligento, de fidelo aŭ de samseksamo? Kiu klera spirito povas kredi ke la pedofilio, ekzemple, estas gene kaŭzita?

Kaj etika fiasko. Ĉar tio, kio de longa tempo patronas la ideologion de la konkurenca individuo, estas malhumaniga pedagogio de la “fariĝu mortiganto”, programita likvidado de la sociaj solidarecoj kiu estas ne malpli drameca kiel la fondiĝo de la polusaj glacioj, ĉiuflanka malcivilizaciado per la frenezo de la facila mono kiu devus ruĝigi tiun kiu kuraĝas anonci “moraligon de la kapitalismo”. Sub la historia ŝiprompo en kiu dronas kaj nin dronigas la diktatoreco de la financo, estas tiu de la liberala retoriko pri la “homo”.

Kaj jen la plej neatendita el la aktualecoj de Markso. Ĉar tiu senkompara kritikisto de la ekonomio estas ankaŭ, samtempe, la iniciatinto de vera revolucio en la antropologio. Dimensio nekredeble nekonata de lia pensado kiu ne klarigeblas per dudek linioj. Sed lia sesa tezo pri Fojerbaĥo* diras ĝian spiriton per du frazoj: “la homa estulo ne estas abstraktaĵo ene de la unuopa individuo. En sia realo ĝi estas la tutaĵo de la sociaj kondiĉoj.” Kontraste al tio kion imagas la liberala individuismo, la “homo” historie evoluinta estas la mondo de la homo. Tie, ekzemple, ne en sia genaro, troviĝas la lingvo. Tie fontas niaj superaj psiĥaj funkcioj, kiel montris bonege tiu marksisto longe nekonata kiu estis unu el la grandaj psiĥologoj de la 20-a jarcento: Lev Vigocki, kiu tiel malfermis la vojon al tute alia vido al la homa individueco.

* Originale: Feuerbach [elpar.: fojerbaĥ], germana filozofo en la sekvo de Hegelo. -vl

Ĉu Markso estas aktuala kaj eĉ pli ol oni pensas? Jes, se oni pretas ĝisdatigi la tradician bildon kiun oni tro ofte faras al si pri li.

Lucien SÈVE.

Verkoj de Karlo Markso en Esperanto

— Karl Marx, Friedrich Engels: Manifesto de la Komunista Partio, trad. de Detlev Blanke, Progreso

— Karlo Markso: La interna milito en Francio (La Pariza Komunumo 1872), Mondial, trad. de Vilhelmo Lutermano, Mondial;

— Karlo Markso: Salajro, prezo kaj profito (prelego pri bazaj ekonomiaj fenomenoj antaŭ internaciaj delegitoj de la laborista movado), en traduko de V. Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2007;

— Karlo Markso hodiaŭ — Nerefuteblaj citaĵoj, trad. V. Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2008;

— Karlo Markso: Dunglaboro kaj kapitalo, trad. V. Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009;

— Karlo Markso: Pri liberkomerco, kun antaŭparolo de Frederiko Engelso, trad. V. Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009;

— Karlo Markso: Kritiko de la Gotaa Programo, kun antaŭparolo de Frederiko Engelso, trad. V. Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009.

Ĉiuj ĉi verkoj haveblas ĉe la libroservoj de Flandra Esperanto-Ligo (FEL) kaj de la Universala Esperanto-Asocio (UEA).

“Ni riparu la domon antaŭ ol pluvos”

La ĉinaj ludilfabrikoj kaj la produktoj destinitaj al eksporto ja suferas, sed la internacia krizo ne estas la ĉefa respondeculo. Tamen la laboristoj de urboj kiaj Dongguan ricevas pro ĝi severajn batojn.

KERNE DE GUANGDONG-PROVINCO, Dongguan, unu el la ĉinaj produktocentroj kaj eksportejoj de ludiloj, mebloj, ŝuoj kaj teksaĵoj, sinkis. “Multaj fabrikoj fermiĝis tie”, rakontas s-ino Mei Hua, 26-jara laboristino devenanta de Jianĝi-provinco, nun instalita en Chenghai. “Miaj gepatroj ankoraŭ vivas tie. Ili diras, ke la salajroj ankoraŭ malaltiĝis, kvankam ili jam estis pli malaltaj ol ĉi tie, kaj ke estas malpli facile trovi laboron en fabrikoj.” Por laborigi la migrulojn (mingong), la urbo lanĉis vastan programon por renovigi siajn infrastrukturojn, danke al la mono de la registara tutlanda vigliga plano. Dongguan nun transformiĝis en granda “fromaĝo”, en kies truoj aktivas miloj da laboristoj.

Tiuj malfacilaĵoj ne tute devenas de la internacia krizo. La sinko de Dongguan ja jam komenciĝis antaŭ ol malkreskis la eksterlanda postulo dum la 2008-a jaro. “De mezo de 2007 malaperis la eksterlandaj respondeculoj, aparte el Honkongo, Tajvano kaj Sud-Koreujo, kiuj luprenis ĉi tie, sekve miloj da loghejoj malplenas”, atestas s-ro Cheng Wanhang, respondeculo pri industriaj ejoj en Dongguan-filio de la grupo de agentejoj por nemoveblaĵoj Century 21. “Estis tuja kaj rekta rilato kun la malpliiĝo de fabrik-luoj kaj -aĉetoj.”

En siaj oficejoj en Shenzhen, s-ro Liu Kaiming, prezidanto kaj fondinto de la neregistara organizaĵo Instituto pri Nuntempa Observejo, klarigas; “De la komenco de 2007, la produktkostoj kreskis je 20 aŭ 30% [pro prezaltiĝo de la krudmaterialoj], kostoj de laboro, je 10%, kaj valoro de juano altiĝis 20% kompare kun dolaro kaj eŭro; kio signifas entutan kostokreskon je 50%”. Ĉi-lastajn jarojn, salajroj altiĝis pro konstanta manko de laborfortoj, kiun s-ro Liu taksas je 4 milionoj da laboristoj en la nura Guangdong-provinco, komence de 2008. Produktistoj kaj aĉetistoj, establitaj en Ĉinujo, kies marĝenoj estis malgrandaj, ne povis, pro tiu altiĝo, daŭrigi sian komercon, ĉar ne eblis altigi la vendoprezojn, pro la longdaŭra troproduktado de tiuspecaj ĉinaj industrioj.

Sed, kiel konfirmis la juna migrulino, Dongguan ĉefe famas pro sia senkvalifika laboristaro kaj do siaj malbonkvalitaj produktaĵoj. La “skandalo de ludiloj” nur konfirmis tiun bildon. En la semajnoj, kiuj sekvis aŭguston 2007, milionoj da produktoj de kelkaj tiuj entreprenoj estis rifuzitaj de internaciaj aĉetantoj, inter kiuj la usonanoj Mattel kaj RC2, pro tro alta nivelo de plumbo en la farbo, aŭ pro malfortikeco de la plastaj elementoj.

Alia specifeco de la Dongguan-fabrikoj povas klarigi la altan proporcion de fabrikfermoj: la nacieco de iliaj ĉefoj. “Ĉi tie, ĉiuj entreprenoj estas posedaĵo de lokuloj, konfirmas unu el la respondeculoj de la Asocio de Chenghai-ludiloj. Tiuj fabrikoj estas la rezulto de ilia tuta vivo. Ili reduktas la laboristaron por teni ĝis kiam aktivado reekos. Male, en Dongguan la plej multaj fabrikoj estis luprenitaj de Honkonganoj, Taivananoj, kaj sud-koreoj. Ekde kiam marĝenoj reduktiĝis, kiam bankoj komencis fermi la depruntofluojn, aŭ kiam ilia ĉefsidejo decidis redukti la eksterlandajn elspezojn, ili ne plu povis teni, kaj do foriris. Ili povis tion fari ĉar ili malmulte investis.”

Tiu koncepto, “seninvesta entrepreno” estis lanĉita en Guangdong, antaŭ 20 jaroj, de Honkongaj entreprenistoj. “Ili iris al vilaĝoj kaj proponis kontrakton: ni provizos la maŝinojn kaj mendos materialon, vi kontribuu provizante ejojn kaj laboristojn”, rakontas s-ro Fabrice Turries, kunfondinto de la konsilentrepreno Palazzari & Turries, establita de pli ol 12 jaroj en Ĉinujo kaj Honkongo. La procedo estis unue subtenata de la centra registaro, antaŭ ol ĝi ekkonsciis, ke tiu sistemo donas tre fortan povon al la lokaj estraroj, kiuj malmulte respektas la sociajn kaj hommediajn normojn. “Pekino do lanĉis en 2006 grandan purig-agadon tra pli striktaj regularoj kaj por limigi la damaĝojn kaj forci la kvalit-altiĝon de la ĉina industrio”, daŭrigas s-ro Turries. Kio provokis amasajn forirojn de la honkongaj investintoj, aparte al Vjetnamujo, kie kostoj malpli altas.

EN NOVEMBRO, LA EKFUNKCIIGO de regularo pri la “nenormalaj foriroj de eksterlandaj investoj” konfirmas tiun klarigon. “Manke de laŭleĝa entrepren-likvido, la akciuloj povas esti deklaritaj respondecaj solidare kun sia kompanio, pri la damaĝoj suferitaj de iliaj komercaj partneroj”, analizas s-ro Bruno Grangier, advokato en Ŝanĥaja advokatejo de Gide-Loyrette-Nouel. Tiuj reguloj celas ankaŭ la ĉinajn entreprenistojn, kies entreprenoj estas registritaj en impost-paradizoj. Multaj el ili, kiuj havas duoblan ŝtatanecon, fuĝis metinte sian tutan havaĵon eskterlanden.

La ĉina registaro provas, de la somero 2008, atribui la respondecon de la tuta malbonfarto de siaj industrioj al la internacia krizo. S-ro Chen Xiwen, kiu zorgas pri la kampara planado ene de la registaro, anoncis en januaro, ke “20 milionoj da migrullaboristoj perdis sian laboron, ne trovis dungiĝon aŭ rehejmeniris” pro la redukto de manlabora kaj industria aktivado.

TIUN ANONCON oni prenu prudente kaj kritikeme. Unue, tiu nombro venas de “enketoj faritaj en 150 vilaĝoj de la lando”, kiel klarigas la oficiala gazetar-agentejo Xinhua; due, milionoj da migraj laboristoj rehejmeniras ĉiujare dum la ĉina novjaro. Fine, la landa statistik-centro precizigis fine de marto, ke, krom la 11 milionoj da migraj laboristoj en la urboj, 14 milionoj restis en siaj hejmaj vilaĝoj post la novjaro — informo tamen kontraŭdirita de ĉiuj migruloj renkontitaj de tiam.

Dum la nacia popola asembleo, en marto, la urbestro de Dongguan, s-ro Li Yuquan, avertis “Ni devus ripari la domon antaŭ ol pluvos...” Li timis disvolviĝon de sociaj movadoj, ĉar lia urbo ricevis severan baton pro malapero de 66.000 dungeblecoj, inter januaro kaj februaro 2009, kaj 440 fabrikoj enhavantaj 48.000 laboristojn troviĝas en “nestabila” situacio. Fakte, la gazetaro lastsomere publikigis multajn raportaĵojn pri la manifestacioj de maldungitaj laboristoj. Ĝi tamen forgesis mencii, kiel indikas eŭropa industriisto establita en Dongguan, ke la “fenomeno ne estas nova”. Kaj ke “plej ofte la migruloj ne kunvenis por kontraŭstari perdon de sia laboro sed por postuli la pagon de nepagitaj salajroj. Ricevinte siajn postulojn, ili malaperas por serĉi novan laboron, ĉar la fabrikoj de la provinco plu dungas”. Li tamen indikas, ke 30 laboristoj prezentiĝas al lia fabriko tuj kiam afiŝiĝas dungoferto, sed antaŭ unu jaro tiu nombro estis kvarono.

Ĉu estas koincido aŭ ne, tiu propagando estis lanĉita ĝuste en la momento, kiam la okcidentaj gvidantoj laŭte petis ke Ĉinujo, malpli trafita de la financa katastrofo kaj fortika pro kolosaj devizo-rezervoj, partoprenu finance al la savo de la internacia financa sistemo. Eble estas bona rimedo ĝentile rifuzi tion al tiuj, kiujn la ĉinaj gvidantoj konsideras ĉefaj respondeculoj pri la krizo.

Tristan de BOURBON

Kapitalismo de monopoloj — Irano sub influo de la mono

Kiel la prezidantelekto de 2005, tiu de junio 2009 temos larĝe pri internaj problemoj. La “reformismaj” kandidatoj estis batitaj, antaŭ kvar jaroj, ĉar ili montriĝis nekapablaj proponi solvon al la sociaj problemoj, dum s-ro Mahmud Ahmadinejad proponis “alporti la monon de la petrolo sur la tablon de la popolo”. Hodiaŭ, la irana prezidanto estas siavice demandata pri sia ekonomia bilanco.

EKDE LA FINO de la milito kun Irako (1988), la rilato de la iranaj socio kaj politika klaso spertis radikalan transformiĝon, la moralaj valoroj, speciale religiaj, ĝis tiam dominantaj, spertas netan malprogreson. En verko aperinta en 1998, la socisciencisto Faramarz Rafipur*, imputas tiun evoluon ĉefe al la apero de malplimulto kiu jam ne hezitas “elmontri sian riĉaĵon”. Sinteno kiun la registaro de s-ro Hachemi Rafsandĵani nur fortigis instigante, komence de la 1990-aj jaroj, la entreprenistojn kaj la diasporo “reveni la landon” por kontribui al ties rekonstruado.

* Faramarz Rafipur, Disvolvado kaj kontrasto. Eseo de analizo de la islama revolucio kaj de la sociaj problemoj de Irano, Entechar, Teherano, 1998 (en la persa).

Ĉe la alia ekstremaĵo de la socia skalo, loĝantara plimulto estis frapita de jardeko de krizoj kiuj kaŭzis erozion de ĝia aĉetpovo kaj pligraviĝon de ĝiaj financaj problemoj. La deziro “surscenigi” sian riĉaĵon, por la unuaj, kaj la kresko de malriĉeco por la aliaj, estas la bazo por la konkludo de la aŭtoro: “La materiaj valoroj kaj la valoro riĉeco triumfis.”

La deziro je riĉego povis esprimiĝi pro ekonomiaj reformoj — privatigo de la publikaj entreprenoj , liberaligo de la ekstera komerco — realigitaj, ekde januaro 1990, de la registaro de la prezidanto Rafsandĵani.

De dudek jaroj, la gazetaro, sed ankaŭ la oficialaj raportoj, ne ĉesis denunci la “netravideblon” kaj la “malregulaĵojn” kiuj ĉirkaŭis tiujn privatigojn. Parto de la profitantoj de tiuj “propriet-transigoj” estas la gvidantoj de tiuj societoj antaŭe publikaj — nova ekonomia elito. Tiel, raporto de la parlamento indikas ke, en 1994, la proprietoj de pli ol kvindek industri-entreprenoj estis ceditaj al siaj direktoroj je “prezoj komplezaj” kontraŭ “kondiĉoj postulataj de la leĝo”. Tiuj proprietoj estis pagitaj danke al pruntoj de la Societo de Investo de Ŝtataj Industrioj, do per publika mono, praktiko kiu daŭris sub la registaroj de s-roj Mohamad Ĥatami kaj Maĥmud Aĥmadineĵad.

La liberaligo de la ekstera komerco konsistigas la alian profitejon. Ĝi okazigas konsiderindajn rentojn, ne nur en la oficiala ekonomio, sed ankaŭ en la paralelaj cirkvitoj dominataj de la kontrabando. Tio estas, interalie, la profitantoj de tiu fenomeno kiujn, de pluraj jaroj, la gazetaro kvalifikas kiel “mafioj”. Tiu termino signas la ekonomiajn grupojn kiuj kontrolas la importadon kaj la redistribuadon de nutraĵaj produktoj, de fabrikaĵoj kaj de drogo, kaj dediĉas sin al deturnado kaj eksportado de parto de la energi-produktoj, kiuj tamen apartenas al la monopolo de la Ŝtata Irana Petrol-Kompanio (National Iranian Oil Company, NIOC).

Kiel indikas la esploristino Fariba Adelĥah, “la grandaj komercistoj de la bazaro”, tute same kiel la politika personaro kaj la institucioj de la reĝimo, “partoprenas rekte kaj amase en tiu dua ekonomio, eventuale por riĉiĝi, sed ankaŭ por memfinanci sin.”* Tiel la komerca elito, tre influa dum la 1980-aj jaroj, devas nun kalkuli kun novaj ekonomiaj agantoj serĉantaj riĉecon.

* En sia raporto pri la verko de Arang Keshavarzian, Bazar and State in Iran. The Politics of the Tehran Marketplace (2007), en Sociétés politiques comparées, n-ro 2, Parizo, februaro 2008.

La dominantaj grupoj de la kapitalismo ne restas malantaŭe. Ili formis grandajn industriajn, financajn kaj komercajn holdingojn, kiuj plej ofte internigas siajn financado-fontojn, sen tamen rezigni pri la monaj privilegioj kiujn diversaj publikoj aŭ kvazaŭpublikaj institucioj daŭre donas al ili. Ili akaparas publikajn mendojn, do preskaŭ garantiitan merkaton, kaj, tie kie tio montriĝas ebla, provas eviti la repagon de siaj ŝuldoj.

De karitato al profito

TEMAS NEK PRI ŝtatkapitalismo — tiu retiriĝis el multaj ekonomiaj branĉoj — nek pri merkatkapitalismo, tiuj grupoj kiuj ĉirkaŭiras la impostajn, komercajn kaj financajn devigojn, kaj samtempe malhelpas la alvenon de novaj konkurantoj. Eblas paroli pri kapitalismo de monopoloj.

Du ekzemploj ilustras tiun ŝanĝon. Unuflanke la grandaj fondaĵoj, el kiuj parto estas konstruitaj post la revolucio de 1979, kaj kiuj dediĉas sin oficiale pri karitata agado, kiel la Fondaĵo de senhavuloj kaj vunditoj de la Iran-Irak-milito. Tre aktiva en komercaj rondoj (speciale en tiu de armiloj), dum la konflikto inter la du landoj, ĝi poste diversigis profunde sian agadon. Ĝi entenas milojn da entreprenoj en industrio, komerco, terkulturado, turismo, kaj eĉ en la aviadil-sektoro. Krome ĝi konstruis siajn proprajn instituciojn, solidigitajn en grandega konglomeraĵo, la Financ- kaj Kredit-Organismo de la fondaĵo, kies povo estas kolosa. Tamen, rifuzante la terminon “banko”, tiu institucio evitas la reguligajn trudojn starigitajn de la centra banko. Samtempe ĝi rifuzas pagi siajn impostŝuldojn. La prezidanto Ĥatami, ĉefo de la registaro de 1997 ĝis 2005, kiu provis, vane, trudi tiun devon, devis lerni tion siakoste.

La dua ekzemplo de supreniro de la ekonomiaj povoj estas la industri-firmao Iran Khodro, la plej granda aŭtomobil-entrepreno de la Proksim-Oriento, de kiu 40% apartenas al la ŝtato. Ĝi ĝuas, kun la firmao Saipa, faktan monopolon en tiu merkato — tiu kontrolas 35% de merkatpartoj, dum Iran Khodro posedas pli ol 55% da ili. Post malfermo de la sektoro al la importoj, Iran Khodro faris kontraktojn pri partnereco kun eksterlandaj societoj kiuj estis des pli interesitaj de la irana merkato ĉar tiu estas en plena ekspansio: sepcent mil veturiloj venditaj en 2004, miliono cent mil en 2006, miliono ducent mil en 2008.

Por Iran Khodo la celo estas konservi, eĉ kreskigi, sian hegemonion, kaj samtempe favori la akiradon de novaj teĥnologioj kiuj garantias plibonigon de la kvalito de ĝiaj produktoj kaj ilian vendon internaciskale. PSA Peugeot Citroën, kiu komencis, ekde 1992, industrian kunlaboradon kun Iran Khodro por fabriki la modelon 405 (kun pli ol 60% da loka integrado), komencis novan etapon per interkonsento pri kunmetado kaj muntado de la modeloj 206 kaj 307 (kies parto de loka integrado estas ankoraŭ sufiĉe malgranda).

Renault, siavice, fondis, por kunmetado kaj muntado de la modelo Logan (en la persa ĝi nomiĝas Tondar), komunan societon kun la du iranaj gigantoj. Temas pri Renault Pars, de kiu ĝi tenas 51% da partoj, dum Iran Khodro kaj Saipa, tiucelaj aliancanoj, posedas kune 49%.

Iran Khodro poziciiĝas ankaŭ kiel estonta aganto sur la mondmerkato. Pri tio atestas la interkonsento kiun la societo ĵus subskribis kun la alĝeria societo Famoval por muntado de buso en Alĝerio, kaj ankaŭ la produktad-unuoj kiujn ĝi instalis, por la fabrikado de la Samande (modifita versio de la modelo 405), en Venezuelo, Senegalio, Sirio kaj Belorusio. Tio estas aŭtomobilo kiun ĝi eksportas jam, interalie, al Alĝerio, Egiptio, Saud-Arabio, Turkio, Armenio, aŭ ankaŭ al Bulgario, Rumanio, Ukrainio kaj Rusio.

Krome, por reagi al la akriĝo de la kondiĉoj de financado kaj por kontanta mono, Iran Khodro profitis la aperon, ekde 2000, de privataj bankoj, por starigi, en 2000-2001 (kun aliaj institucioj), sian propran financinstituton, Pârsian, de kiu ĝi posedas 30%. Tiu, fariĝinte la plej grava privata banko de Irano, havas 60% de la deponaĵoj kaj kreditoj de tiu sektoro.

La prezidanto Ahmadinejad, ekde sia aliro al la pinto de la ekzekutivo, en junio-julio 2005, denuncis parton de la privataj bankoj esti respondecaj pri pruntoj “dubindaj kaj diskuteblaj”. Li minacis eĉ malkaŝi la liston de tiuj kiuj profitis iliajn larĝanimaĵojn — promeso kiu restis, ĝis hodiaŭ, sen sekvo. La banko Pârsian estis la ĉefa celo de tiu kampanjo. La vera disputobjekto de la konflikto kuŝas en la rifuzo de tiuj institucioj redukti la nivelon de siaj interezokvotoj kaj, per tio, tiun de siaj profitoj. La alfrontiĝo atingis sian plej altan pinton en oktobro 2006, kiam la registaro kaj la centra banko decidis eksigi la prezidanton de Pârsian. La tuta privata bankaro leviĝis kontraŭ tiu dispono kaj atingis ke tiu decido estis kasaciita, kaj per tio alportis nediskuteblan malsukceson al la prezidanto Ahmadinejad.

Poste, la grandiĝanta logo de certaj centroj de spekulado (speciale la nemoveblaĵo) instigis la privatajn — kaj ankaŭ publikajn — bankojn deturni sin de financado de la industriaj entreprenoj. Ili ekokupiĝis pri konsiderindaj hipotekaj pruntoj, sed ankaŭ pri amasaj nemoveblaĵaj investoj. Ili tiel kontribuis al la senprecedenca pufiĝo de la nemoveblaĵ-veziko kiu aperis en 2005*, kiu favoris la naskiĝon de tio kion monatgazeto kvalifikis “nemoveblaĵ-burĝaro”.*

* Ĝi esprimiĝis, dum la du lastaj jaroj, per la altiĝo je 200% de la prezoj de nemoveblaĵ-aktivoj en la urbo Teherano, kie, en nur dek-ok monatoj, la valoro de la nemoveblaĵaj transakcioj atingis 600 miliardojn da dolaroj (kp la monatgazeton Gozareŝ, n-ro 204, Teherano, januaro 2009, p. 27.
* Kamal At-Hari, “La nemoveblaĵ-burĝaro”, Cheshmeh Andaz-e Iran, n-ro 47, Teherano, januaro-februaro 2008.

Tiu veziko krevis ekde majo-junio 2008, sub la efiko de registara decido kiu devigis al la tuta banksistemo interrompi siajn kreditofertojn (inkluzive de la nemoveblaĵ-kreditoj jam promesitaj al depruntontoj kaj do atendantaj sian malblokiĝon). Poste oni spertis drastan falon de la postulo je loĝejoj, disfalon de la prezoj kaj malplivaloriĝon, almenaŭ partan, de la nemoveblaĵ-aktivoj kiujn la publikaj kaj privataj bankoj ĵus akiris. Tiuj perdoj ampleksiĝis pro la akumulado de dubindaj pruntoj en parto de la publikaj institucioj kaj en la ŝtato mem, kiel ĉe privataj agentoj.

La krizo kiu rezultas el tio havas du konsekvencojn. Unuavice, la bankoj jam ne kapablas doni novajn subtenojn al la ekonomio, kion atestas la disfalo de 67% de la banka kredito inter decembro 2007 kaj decembro 2008.* Jen ŝrumpo kiu siavice nutras la malkreskon de la postulo de konsum- kaj invest-havaĵoj, la erozion de la industriproduktado kaj de la profito de la entreprenoj kaj la amasan subuzadon de iliaj produktadrimedoj.

* Kp la taggazeton Sarmajeh, Teherano, 23-a de aprilo 2009.
Socio enŝuldiĝinta

DUAVICE, LA FAKTO de valorperdo de siaj aktivoj, la bankoj jam ne povas, aŭ jam ne volas, repagi siajn ŝuldojn al la centra banko: inter septembro 2007 kaj septembro 2008, ties kreditoj (do de la ŝtato) altiĝis je 106%!* La produktada ekonomio estis frapita per la disvastiĝo de la nepagoj al la societoj kaj ... al la salajruloj.

* Sarmajeh, 10-a de januaro 2009.

La privatigo riĉigis iujn. Ĝi aliflanke elmetis grandan parton de la laboristoj al senlaboreco* kaj al pli kaj pli malforta financa situacio, ĉar la proprietuloj de privatigitaj entreprenoj estis intence vendintaj la ekipaĵojn de siaj societoj antaŭ deklari ilin bankrotaj, aŭ ili ne estis pagintaj la salajrulojn aŭ simple maldungintaj ilin. La inflacio siavice, kiel en la 1990-aj jaroj, ree altiĝis kaj situas, oficiale, je 25% por 2008 — laŭ aliaj taksoj je almenaŭ 50% — kaj je pli ol 60% por la unuaj kvar monatoj de 2009.

* Laŭ la oficialaj publikigaĵoj, en 2008, proksimume 15% de la aktiva loĝantaro troviĝis senlabora.

Ekde septembro 2005, fronte al la grandiĝanta perdo de reala salajro de la malfavorigataj tavoloj de la loĝantaro kaj de la meza klaso, la registaro centris sian ekonomian programon sur alidistribuado de kredito, por subteni la konsumadon same kiel la vendojn de la entreprenoj. La listo de la diversaj formoj de prunto proponataj kaj oficiala garantiataj de la instancoj sufiĉas por atesti pri la amplekso de tiu politiko: ili koncernas la pensiulojn, la geedziĝon de junuloj, la studentojn, la aliron al loĝejo, la terkulturistojn ktp.

Nu, de pli ol dudek jaroj, pro la erozio de siaj enspezoj en reala valoro, granda parto de la socio estas jam profunde enŝuldiĝinta. Pri tio atestas la sentebla kresko de la nombro de “malliberuloj pro ŝuldoj”: dek-du mil (dudek mil kromaj pasis tra malliberejo dum la lastaj dek jaroj!).* En kontraŭdiro al la egalecaj idealoj de la revolucio de 1979, tiuj sankcioj truditaj al la plej modestaj homoj, estas akompanataj de la nekapablo, aŭ de la manko de volo, de la publikaj potencoj rehavigi al si siajn kreditojn de la plej granda parto de la ekonomiaj grupoj.

* Jam-e jam, Teherano, 20-a de decembro 2008.

Ramine MOTAMED-NEJAD.

Tiu ĉi artikolo prezentas gravan parton de la fono sur kiu okazis la junia prezidantelekto, eble helpa por kompreni la kuntekston. Pri la postelektaj tumultoj kaj akuzoj pri elektofraûdego, vd la raporton pri opinienketo farita antaû la elekto, de Ken Ballen kaj Patrick Duharty: “La irana popolo esprimiĝas” (Washington Post), kiu nete kontrastas kun la ĝenerala tendenco de la informoj, supozoj kaj agadoj — enket-rezultoj kiuj estas elemento malfacile kongruebla kun multaj aliaj informoj. http://mas-eo.org/article360.html. 2009-06-24 -vl

Fone de sociaj malegalecoj kaj rasa demagogio, heredaĵo de apartismo

La “mizerul-radikalismo” de la prezidanto Jakobo Zuma

“Unu registaro por ĉiuj sudafrikanoj”, tio estas la promeso de la prezidanto Jakobo Zuma post lia balota venko de la 22-a de aprilo 2009. Tiom karisma kiom enigma, tiu, kiu gvidas nun la ĉefan ekonomie potencan landon de la nigra kontinento, devos alfronti socion venenigatan de malegalecoj kaj krimeco. Li ankaŭ devos fronti la krizon de sia propra partio, la Afrika Nacia Kongreso (ANK) (African National Congress), kies prestiĝo disfadeniĝas.

LA 6-AN DE MAJO 2009 Sudafriko elektis kiel gvidanton la politikulon verŝajne plej ruzan kaj plej enigman el la tuta lando. Epopea personeco, popola heroo kaj romaneca figuro, la nova prezidanto de la unua ekonomipotenca sudsahara lando, s-ro Jakobo Zuma vekas fortajn sentojn de post kiam li estis eksigita en 2005 de la ŝtatestro Thabo Mbeki el sia vicprezidanteco. Li interalie estis akuzita de la unua registaro demokratie elektita en 1994 pri korupto, dum prikontestata aĉeto de armilaro (vidu Jacqueline Dérens, ->art... )*.

* Tiu afero ankaŭ koncernis la francan entreprenon Thalès.

Energie defendita de la plej bonaj sudafrikaj advokatoj, s-ro Zuma sukcese uzis ĉiujn leĝajn kaj preterleĝajn rimedojn* cele neniam repondeci pri la akuzaĵoj antaŭ la tribunaloj. Gvidanto de la movado tiel nomata “por la morala regenero” en unu el la landoj plej endanĝerigata de la tutmonda aidoso-epidemio, li poste estis senkulpigita en dubinda afero pri seksperforto de junulino.

* En julio 2008, s-roj Zwelinzima Vavi, ĉefo de la Kongreso de Sudafrikaj Sindikatoj (Cosatu), Julius Lalema, prezidanto de la Junulara Ligo de la partio, Buti Manamela, ĝenerala sekretario de la Komunista Junularo, kaj la ĉefaj respondeculoj de la asocio de militistaj veteranoj deklaris, ke ili estas “pretaj mortigi por li kaj morti”.

Naskita en malriĉa kaj konservativa familio de Kwazulu-Natal, s-ro Zuma frue forlasis lernadon por engaĝiĝi en liberig-batalon. Same kiel plej granda parto de la ANK-kadruloj de sia generacio, li restadis jarojn en malliberejo sur insulo Robben Island, preter Kaburbo. Liberigite, li rekomencis sian agadon ekzillande, en la kaŝita movado. Malmulte klera sed ruza kaj pragmata, li altiĝis en la partio kaj okupiĝis, ĵus antaŭ la falo de la apartismo-reĝimo, pri la retoj de sekretaj servoj.

Lia supreniro al la povo estas unu el la plej komplike ruzega el la historio de moderna Sudafriko. Ĝi estas rezulto de streĉaj luktoj ene de ANK: lia kandidateco kiel prezidanto kaŭzis en decembro 2008 displitiĝon de la partio kaj formadon de la Kongreso de la Popolo (COPE), gvidata de malnovaj famuloj en opozicio al la Mbeki-registaro*. En la tiama batalo inter fideluloj de s-ro Zuma kaj tiuj de s-ro Mbeki, ĉiu partio akuzis la alian uzi la sekretajn servojn kaj ŝtatajn sekurecorganojn por sia privata celo. El tiuj bataloj preskaŭ neniu publika institucio eliris morale sendifekta. Kaj Sudafriko forlasis la idealismon, kiu markis la dek-unuajn jarojn de la demokratia erao.

* La COPE ricevis iom pli ol unu milionon tricent mil voĉojn (7,42% de la esprimitaj voĉdonoj) kaj tridek sidlokojn dum la ĝeneralaj elektoj de la 22-a de aprilo 2009.

Krom la persistemo de la homo, multaj faktoroj klarigas la liafavoran ŝanĝiĝon de la nigrula publika opinio, unue hezitema, kaj, malgraŭ evidentaj mankoj kaj malfortaj punktoj, kiuj aliloke estus formintaj nevenkeblan handikapon, lian elektiĝon fare de la parlamento*. En socio, kiu donas privilegian statuson al la viktimoj de Historio, eĉ kultas ilin, kaj predikas vastan pekopardonemon kaj repaciĝon, s-ro Zuma prezentiĝis tia, kia malriĉa, ordinara homo, persekutata de malbona kaj neatingebla potenco, poste krucumita de krima justico obeanta al malbona princo, kia estis prezentita la prezidanto Mbeki.

* En Sudafriko la prezidanton elektas la parlamento. La venko de ANK (65,9%) dum la parlamentaj elektoj ebligis do la elekton de s-ro Zuma kiel ŝtatestro, per 277 voĉoj kontraŭ 47.

Uzante siaprofite la mallertaĵojn de sia ĉefa kontraŭulo, li sukcesis pli izoli lin, uzante ĉi-cele la malnovan kulturon de “mizerul-radikalismo”, kiu tiel ofte karakterizis la historion de la luktoj kaj popolajorganizaĵoj en Sudafriko. Li samtempe prezentiĝis kiel probatalanto de la forgesitoj de la ekonomia kresko, sen dungeblecoj, de la Mbeki-periodo, kaj kiel tiu, kiu remetos la revolucion sur ĝiajn relojn kaj disdonos la dividendojn de la liberiĝo al ĉiuj.

Fakte, dum lia lasta mandatperiodo, la malpopulareco de s-ro Mbeki ne ĉesis kreski ene de la malriĉaj marĝenaj klasoj. La senkapablo de la registaro fronti la du plagojn, kiuj plej grave tuŝas la ŝancon pluvivi de la mizeraj klasoj — krimeco kaj aidoso — ne nur kontribuis malproksimigi burokrataron kaj popolon. Ĝi ankaŭ malfermis vojon al malutila pridubo pri la demando de rajto-ŝtato, ĉar plej multaj malriĉuloj sentis sin “perfiditaj” de demokratio mem.

Aliflanke, por aliri al la parti-regado, kaj aliri al la plej alta povo, s-ro Zuma ricevis apogon de heterogena koalicio de sindikatistoj kaj komunistoj — kiuj kontraŭas la novliberalan ekonomian politikon kondukitan de s-ro Mbeki de la mezo de la 1990-aj jaroj — kaj de la “indiĝenistoj”*. S-ro Zuma ankaŭ sukcesis alligi al si la junularajn organizaĵojn de ANK kaj de la komunista partio, kiuj iom post iom transformiĝis al milicoj, kies unu el la funkcioj estas timigi la civitanojn kaj ataki la legitimecon de institucioj, aparte justicon. Ili reaktualigis tiun retorikon de lukto kontraŭ apartismo, nomante kontraŭrevolucia ĉiun, kiu esprimas dubon pri la moralaj kvalitoj de s-ro Zuma.

* Indiĝenismo estas ideologio, kiu gloras diferencon kaj diversecon, kaj luktas por savado de kutimoj kaj identecoj konsiderataj minacataj. Laŭ indiĝenisma logiko, la identecoj kaj politikaj bataloj ekzistas surbaze de distingo inter “tiuj, kiuj estas de ĉi tie” (indiĝenoj) kaj “tiuj, kiuj venis de aliloke” (aligentanoj). La indiĝenistoj forgesas, ke, en siaj stereotipaj formoj, la kutimoj kaj tradicioj, kiujn ili gloras, ofte estis inventitaj ne de la indiĝenoj mem, sed de la misiistoj kaj koloniantoj.
Amaso da aventuristoj kaj profitemuloj

ILI ANKAŬ REUZIS la lingvaĵon de komploto kaj perfido, ne hezitante proklami sian intencon “mortigi” aŭ “likvidi” la malamikojn de revolucio, kiu pli kaj pli malfacile kaŝas sian naciecan devojiĝon etburĝan — tiun saman, kiun Franz Fanon kredis trovi en preskaŭ ĉiuj afrikaj kontraŭkoloniismaj movadoj, ekde kiam ili aliras la povon kaj anstataŭas la hieraŭajn blankulajn mastrojn.

Al tiuj strukturitaj fortoj aldoniĝas aro da aventuristoj, komercistoj kaj politikistoj, kiuj serĉas rentojn kaj deziras blankigi “malpuran” monon. Multaj el ili estis akuzitaj pri korupto, fraŭdo aŭ aliaj priŝteloj. Plej multaj precipe provas establiĝi en la influaj retoj de la privata riĉiĝo, malfermitaj de la tiel nomataj “pozitiv-diskriminaciaj” politikoj (Black Economic Empowerment)*.

* Vd Johann Rossouw, “Embauche équitable pour les Sudafricains”, Le Monde diplomatique, majo 2007.

Kvankam la ANK tre iomete malprogresis kompare kun la rezultoj de la 2004-baloto, la rezulto de s-ro Zuma en la april-maja baloto konfirmas la dominan pozicion de la partio en la politikludejo. Ripetitaj skandaloj, daŭraj misspezoj, evidentaj mankoj de kompetento kaj progresanta koruptado ne sufiĉis por forpreni de li la subtenon de la malriĉulaj kaj nigrulaj amasoj de la kamparo, de la ladurboj kaj provizoraj tendaroj, kiuj zonas nun la grandajn urbojn.

Finfine, dum la dek kvin lastaj jaroj kelkaj milionoj da loĝejoj estis konstruitaj. Preskaŭ 22 milionoj da homoj rekte aŭ nerekte profitas el la diversaj sociaj programoj por la malriĉuloj. Aliro al trinkebla akvo estas realaĵo por la plimulto. Por tiu popolamaso, la ANK restas la sola espero por eliri el mizero.

Amasa senlaboreco tamen daŭras: oficiale ĝi koncernas 34% de la laborkapabla loĝantaro. Ekonomio ja transformiĝis en tia grado, ke pro manko de taŭga metia edukado, milionoj da homoj estas strukture nedungeblaj. La malegaleco inter la malriĉuloj (ĉefe nigruloj) kaj la riĉuloj estas inter la plej granda en la mondo; 60% de la loĝantaro — ĝenerale nigra kaj seneduka — perlaboras malpli ol 42.000 randojn (5000 €) jare, dum 2,2% ricevas jaran enspezon pli ol 360.000 randojn (37.000 €) kaj vivas kiel okcidentanoj.

Ĉiujare, la suma nombro de mortintoj, ĉu viktimoj de trafikakcidentoj aŭ de krimoj ĉiuspecaj, de aidoso aŭ tuberkulozo estas pli ol 100.000. Krimeco estas tiom ĉiutage peze ĉeestanta, ke iu ajn povas perdi sian vivon kiam ajn, kie ajn kaj kial ajn. Pluraj miloj da virinoj kaj junulinoj ankaŭ suferas ĉiujare seksajn perfortojn.

Pro la multaj perarmilaj ŝteloj, seksperfortoj kaj aliaj krimoj, parto de la loĝantaro (inkluzive malriĉulojn) estas superarmita, aŭ, por tiuj, kiuj povas pagi tian protekton, enfermiĝas en urbaj sekurigitaj kvartaloj*. Nuntempe tiuj malordoj ne estas politikaj, sed ili grande kontribuas al kristaligo, kaj poste al relativa ĝeneraligo, de moneltrudo- kaj predado-kulturo.

* Vd Philippe Rivière, “Kiam la sudafrikanoj volas tegmenton”, le Monde diplomatique, aprilo 2008.

Inter 1994 kaj 2009, la tavoliĝo de la nigrula komunumo kompleksiĝis. Apero de meza klaso kaj de modesta burĝaro estas ĉefa socia fakto de la dek kvin lastaj jaroj. Tiu nigra burĝaro, devenanta de la pozitiv-diskriminaciaj politikoj, montriĝas parte parazita.

Danke al diversaj konstruejoj malfermitaj de la registaro kaj al favorigaj mekanismoj, reto de nigrulaj entreprenoj estas formiĝanta. La sistemo de adjudikoj ankaŭ ebligas al ANK financi “klientarajn” retojn, samtempe lubrikante koruptomaŝinon, kiu, jen ironio, superas la rasajn fendojn. La sociaj antagonismoj ne plu alfrontigas nur la blankulojn al la nigruloj. La socia fendo trairas en la kernon mem de la malnovaj grupoj viktimoj de la apartisma sistemo, ĉar la klasaj faktoroj de nun aldoniĝas al la rasaj fendoj de la pasinteco.

En tiuj kondiĉoj, la strategio de la ANK konsistas el konservi je kiu ajn kosto monopolon de morala dominado, kiun ĝi delonge ĝuis laŭ la plimulto. Ne povante elradikigi malriĉecon nek ĉesigi rapide la amasan senlaborecon, la partio reganta de 1994 strebas ĝeneraligi asisto-programojn al la plej malriĉaj. Ĝi krome strebas akceli la “klientigadon” de la novaj nigrulaj mezaj klasoj.

Retiriĝo de la blankuloj ĉe la marbordoj

DAŬRIGO de mizero, kresko de malegalecoj kaj pluekzisto de rasa demando konsistigas tamen potencialajn minacojn por tiu dominado, kies klasa karakterizo estas pli kaj pli malfacile kaŝebla. Cele malhelpi, ke tiuj temaroj fariĝu bazoj de eventuala opozicio, la gvidantaj elitoj anticipe alproprigas ilin al si: ili uzas ilin por samtempe fervorigi la partian bazon, silentigi la kritikon kaj eviti la devigon respondeci al la popolo. Tiu strategio ebligas al la partio kombini la mastrumado-funkciojn (sed sen respondeco) kaj la funkciojn demagogi-oratorajn. Tiam, la reganto aspiras iĝi sia propra opozicio.

Utila dum la jaroj de la batalo kontraŭ apartismo, la tradicio de la “mizerul-radikalismo” reaperas en la kunteksto de la ekregado de s-ro Zuma, kaj kadre de la ĵusa balotkampanjo. Simile okazas pri la retoriko de revolucia perforto aplikebla al perfiduloj kaj aliaj klasmalamikoj. Tiun tradicion de nun prizorgas la ĉefa sindikata organizaĵo, la Kongreso de Sudafrikaj Sindikatoj Congress of South African Trade-Unions (Cosatu), la Junulara Ligo de la ANK kaj la komunista partio. Iliaj celtabuloj estas ne nur la opoziciaj politikaj partioj, sed ankaŭ certaj branĉoj de la konstitucia povo, kiel la jurisdikciaj institucioj.

Ankaŭ koncernataj estas la sendependaj konataj figuroj, kiuj pridubas la moralajn kvalitojn de s-ro Zuma (ekz la ĉefepiskopo Desmond Tutu, la prezidanto de la sudafrika universitato Barney Pityama, aŭ la karikaturisto Jonathan Shapiro) eĉ eventuale asocioj kaj la gazetara mondo.

La lastaj elektoj fine rivelas tri longdaŭrajn tendencojn, kiuj verŝajne grave influos la estonton de la sudafrika eksperimento. La unua estas la foriro el la ANK de la progresemaj blankuloj, tiuj, kiuj superis la rasajn antaŭjuĝojn kaj voĉdonis kun la nigrula plimulto. La dua estas la disfadeniĝo de la etaj regionaj partioj, la kristaliĝo kaj poste koncentriĝo de la balotantaro ĉirkaŭ du apartaj blokoj, rase markitaj: unuflanke, nigrula plimulto, kies bazon formas ĉefe la malriĉula amaso; aliflanke, alianco de malplimultoj, blankuloj, miksrasuloj kaj hindoj, relative riĉaj.

Al tio aldoniĝas la malrapida disigo de la lando. Nova migrada epizodo, interna kaj ekstera, disvolviĝas. Ĝia konsekvenco estas spaca redistribuo de la blankula loĝantaro kaj apero de malekvilibroj inter la marbordo (la “nova lando” de blankuloj) kaj la interno (la “nigrula lando”). Al la urboj sieĝataj de la nigraj malriĉulaj amasoj, respondas du formoj de blankula elmigrado. Unue la retiriĝo al la marbordoj, aparte en la provincon Okcidenta Kablando, kaj due la elmigrado al Aŭstralio, Nov-Zelando, Irlando aŭ Kanado.

La retiriĝo de la blankuloj al la marbordoj kaj la politika alianco kun la miksrasuloj tiel ebligis, ke la “Demokrata Alianco” (restaĵo de la malnovaj blankulaj rasismaj kaj liberalaj partioj) konkeris la Okcidentan Kablandon dum la lastaj elektoj, igante ĝin la sola provinco de la lando ne dominata de ANK.

Sed anstataŭ transformi la provincon en laboratorion de postrasisma demokratio aŭ elprovejo por eventuala politika alterno, la Demokrata Alianco kaj ĝia gvidantino, s-ino Helen Zille, strebas fari el ĝi la lasta blankula kolonio en la kontinento. Evidente ne temas pri forpreni la civitanecon de la nigruloj, sed provi enkonduki, sub vestaĵoj de liberalismo kaj defendo de teknokrata racio, version de la kolonia reformismo, kiun la apartismo-reĝimo ne kapablis establi, tiom grandaj kaj malhelpaj estis la antaŭjuĝoj.

La prezidanto Zuma heredas rompeblan landon. La internacia kunteksto ne permesas profundajn ekonomiajn reformojn, kiuj tamen necesas por alfronti la amasan malriĉecon kaj la malegalecojn. La plej granda defio estas redoni kvalifikon al la “nedungebluloj”, kiuj nutras la fluon de marĝenigitoj.

Pli ol kiu ajn alia faktoro, la eksplodo de krimeco — oni povas paroli pri iom-post-ioma banaligo de krimo en la socia ordo — aldonita al plenplena korupto, estas la plej rekta minaco kontraŭ la konstitucia politika ordo. La fakto, ke la demokratia transiro estas plejparte blokita, nur plipezigas la minacon. De 1994 la politika sistemo ne ricevis traktadon por “malrasecigo”.Estas neniu perspektivo por politika alterno. Kvankam disŝirata de internaj luktoj, la ANK fakte estas hegemonia partio. Iom post iom, la objektivaj interesoj de la nova gvidanta klaso kaj de la nigrulaj mezaj klasoj distingiĝas de tiuj de la malsuperaj klasoj — vera provizejo je dispono de la demagogiaj fortoj, allogataj de la miraĝo de la “potenca homo”.

La dominado de ANK super la politika institucia vivo, eble eĉ la konfuzo kreita inter partio kaj ŝtato, ne estanta fonto de stabileco, konsistigas potencialan minacon por la demokratio kaj estonto de rajto-ŝtato. Pli bona ekvilibro inter reganta partio kaj opoziciaj fortoj ŝajnas dezirinda. Tiu reekvilibrigo eblas nur se la opozicio ĉesas fragmentiĝi. Vojo estus tiam malferma por ĝia rekomponado ĉirkaŭ partio, kiu, por trudi la alternon (siavican regadon), estu nepre pluretna kaj plurrasa alianco. Sed tia evoluo ne estas ebla sen profundaj transformiĝoj kulturaj kaj rilataj al la rasismema etoso, kiu plu infuas la politikan vivon de la lando, en ĉiuj partioj.

Ĝi aliflanke postulas reformon de la balota regularo, kiu favoru la prezidant-elektojn rekte de la popolo, kaj la elekton de la parlamentanoj ene de difinitaj distriktoj, al kiuj ili respondecu.

Sen tiaj transformiĝoj, Sudafriko verŝajne estas en danĝero neniel progresi survoje al la idealo de postrasisma demokratio.

Achille MBEMBE

Legitimeco religia, legitimeco demokratia- En la kaldrono de la irana potenco

Post pli ol kvarjara foresto, usona ambasadoro revenis Sirion. Paralele, Vaŝingtono intensigis siajn premojn sur la israela registaro por atingi la kompletan haltigon de la koloniado de la okupataj teritorioj, inkluzive de Jerusalemo — io senprecedenca —, la agnoskon de la rajto de la palestinanoj je vivkapabla ŝtato kaj la rapidan relanĉon de la intertraktadoj pri paco. Fine, s-ro Barack Obama diris esti preta pri dialogo kun Teherano pri ĉiuj temoj de komuna intereso, pri Irako ĝis Afganio tra la atomdemando kaj la israela-palestina konflikto. Sed la irana prezidantelekto de la 12-a de junio, kun la fraŭdoj, la manifestacioj, la mortintoj kaj la perforta subpremo de la kontraŭuloj, igas tiun malfermiĝon pli riska. Kaj la krizo, kiu montras la profundajn dividojn sine de la reganta elitularo mem, povus konduki al naciismaj superpromesoj kontraŭ la Okcidento, destinitaj reunuigi la loĝantaron ĉirkaŭ la potenco.

“NE KONDUTU kiel homoj en fino de mandato kiuj havas nur kelkajn monatojn antaŭ si, sed prepariĝu por ankoraŭ kvin jaroj da regado.” Adresante sin al la membroj de la registaro, naŭ monatojn antaŭ la prezidantelekto de la 12-a de junio 2009, la ajatolo Mahmud Ahmadineĵad ne hezitis afiŝi sian preferon por daŭrigo de la mandato de sia protektato. Tio signifas la respondecon de la Gvidanto de la Revolucio pri la nuna krizo: li decidis firmigi sian aŭtoritaton, senigi sin je ĉiuj siaj kontraŭuloj sine de la potenco mem kaj kontraŭstari ĉian movoforton de reformo.

La prezidantelekto de 2005 malfermis al li la vojon. Post du mandatoj de la prezidanto Mohamad Ĥatami, la elreviĝo de la popolo estis granda: la reformistoj ja larĝigis la kampon de liberecoj, sed ili montriĝis nekapablaj pritrakti la ekonomiajn kaj sociajn problemojn de la lando.* Ok kandidantoj ricevis la permeson kandidatiĝi kaj, malgraŭ relative granda partopreno (62,8%), neniu el ili ricevis plimulton. S-ro Ahmadineĵad, tiam urbestro de Teherano, ricevis nur 5,7 milionoj da voĉoj el 29,4 milionoj. Por la unua fojo necesis dua baloto.

* Vd Manière de voir, n-ro 93, “Tempêtes sur l’Iran”, junio-julio 2007.

Vide al la dividoj de la kandidatoj de la reformkampo kaj la malpopulareco de alia kandidato devena el la potenco, s-ro Haŝemi Rafsandĵani, s-ro Ahmadinaĵad fine gajnis. Kvankam li ĝuis la subtenon de la militistaj, sekurecaj kaj propagandaj organoj, same kiel de la riĉaj karitataj fondusoj dependaj de la Gvidanto, li prezentiĝis kiel homo de la rompo. Li konstruis popolisman retorikon centritan sur la vorto “justeco”, kiu estis des pli efika ĉar la usona interveno, ĉefe la milito kontraŭ Irako en 2003, nutris la naciismon, eĉ la fremdulmalamon, en la regiono.

Kvar jarojn poste, s-ro Ahmadineĵad bone plenumis sian planon: bari la vojon al reformo kaj marĝenigi la iaman aliancanon de la Gvidanto kiu fariĝis ĝena, s-ron Rafsandĵani. Sed lia militema retoriko kaj lia katastrofa ekonomia mastrumado kunigis vastan koalicioj, kiu etendiĝas de la pinto de la potenco ĝis la bazo de la socio, malamika al daŭrigo de lia mandato. Eĉ la grupo Osul Garajan (kiu grupigas la fundamentistojn), kiu subtenis s-ron Ahmadineĵad por la dua baloto en 2005, esprimas siajn rezervojn. Tamen, la deziroj de du proksimuloj de s-ro Ĥamenej, s-ro Ali Larijani, prezidanto de la parlamento, kaj s-ro Mohamad Galibaf, urbestro de Teherano, kandidatiĝi por la prezidantelekto de 2009 (kiel ili faris por la unua baloto de 2005), esperante savi sian tendaron el elekta katastrofo, stumblis super la rektaj intervenoj de la Gvidanto.

En tiuj kondiĉoj, la nova kandidatiĝo de s-ro Ĥatami vekis grandan entuziasmon kiun montras lia mallonga kampanjo dum marto 2009 en la sudaj provincoj. Li ricevis tiam fortajn atakojn de la registara gazetaro. La gazeto Kajhan, sub la plumo de sia direktoro, cetere persona reprezentanto de la Gvidanto, ne hezitis antaŭdiri al li la sorton de Benazir Bhuttto, la pakistana kandidatino murdita eĉ antaŭ la elekto. Sekve al tiuj minacoj kaj al la rifuzo de la Gvidanto kondamni ilin, s-ro Ĥatami decidis, por eviti frontan atakon, retiriĝi el la konkurso.

En tiu momento s-ro Hosejn Musavi finis sian dezert-trairon — li estis ĉefministro inter 1981 kaj 1989, dato je kiu tiu posteno estis forigita —, prezentante sin kiel kandidato de kompromiso, kiel “la reformisto kiu apogas sin sur la fundamentoj [de la islama revolucio]. Li volas esti la ariganto ne nur de la reformistoj, sed ankaŭ de parto de la Osul Garajan kiuj rifuzas agnoski duan mandaton de s-ro Ahmadineĵad.

Gvidinte la registaron dum la longa milito kontraŭ Irako kaj partopreninte en la precipaj decidoj de la nova revolucia potenco, s-ro Musavi estas ĉio alia ol “okcidenta liberalulo”; Usono eĉ akuzis lin esti mendinta la atencon kontraŭ la ĉefstabo de la usonaj marsoldatoj en Bejruto en 2003, kiu kaŭzis pli ol 240 mortviktimojn. Tamen, la homo maturiĝis, kaj, kiel multaj agintoj de la revolucio de 1978-1979, pensas ke la reĝimo devas adaptiĝi. La Gvidanto siavice ne dividas tiun opinion.

La Konsilantaro de Gardistoj de la Konstitucio, taskita elekti la “akcepteblajn” kandidatojn por la prezidantelekto kaj de kiu ok membroj el dek proklamis sian subtenonnn por s-ro Ahmadineĵad, provas gajni tempon. Ĝi eluzas ĉiajn templimojn por konservi la malcertecon kaj kiom eble plej limigi la kampanjotempon de la pretendantoj, dum la ĝistiama prezidanto trairas la landon jam de monatoj kaj ĝuas la subtenon de la gazetaroj kaj de la fondaĵoj dependantoj de la Gvidanto, krome la ŝtatajn rimedojn. Nur en la lasta tago de la leĝa templimo la Konsilantaro validigas kvar virajn pretendantojn (el sume 475, el kiuj 42 virinoj).

La arĥitektoj de tiu skemo kredis esti ĉion antaŭvidintaj. Ili lasis en la batalo du reformistajn kandidatojn, s-rojn Musavi kaj Mehdi Karubi — prezidinto de la parlamento —, kiuj, en principo, devas neŭtraligi sin, kaj konservativulon, s-ron Mohsen Rezaj, iama ĉefo de la Gardistoj de la Revolucio, kiu prezentiĝas kiel kandidato sendependa.

Tiel Irano iras sturme al mallonga elektokampanjo de dudek-du tagoj kiu renversis la planojn de ĝiaj organizintoj kaj kaŭzis tertremon interne mem de la reĝimo. Antaŭ la oficiala malfermo de la kampanjo, la ŝtataj radio kaj televido donis nenian sendotempon al la reformistaj kandidatoj. Tamen ili kritikis ilin ĉiutage, raportante iliajn internajn kverelojn, ĉu verajn aŭ imagitajn, kaj sen iam ajn doni al ili la rajton je respondo. Esperante eviti tro larĝan debaton, la ŝtata televido decidis fine okazigi alfrontajn debatojn.

Laŭ lotada hazardo kiu atribuas koloron al la televid-emblemoj de ĉiu kandidato, la verda koloro estas atribuita al la kandidato Musavi. Tiu fariĝis poste tiu de la “verda revolucio”.

Dum tiuj elsendoj, la meĥanismo elbridiĝas. Ekde la unuaj debatoj, s-ro Ahmadineĵad elektas la atakon kiel defendmanieron. La senprecedenca vigleco de la polemikoj rompas la striktan kadron de la ruĝaj linioj de la Islama Respubliko. Dekoj da milionoj da televidantoj restas ĝis malfrue en la nokto antaŭ sia televidilo. La plej eminentaj aŭtoritatuloj estas akuzataj je korupto, kaj la prezidanto mem estas traktata kiel mensogulo. S-ro Rafsandĵani estas publike denuncata de s-ro Ahmadinaĵad, tiom ke li skribas publikan protestleteron al la Gvidanto.

La debatoj montras la deziron je libereco de la irananoj. Ĉio okazas kvazaŭ la socio agas por sia transformiĝo en demokration. La militemaj temoj kaj la kutimaj dogmoj de la oficiala retoriko sonas subite falsaj. Devigita eliri el sia retoriko, s-ro Ahmadineĵad uzas ekonomiajn nombrojn kaj indikilojn, tuj denuncitajn falsitaj de liaj kontraŭuloj. Tiuj sukcesas levi la temon de la inflacio, de la senlaboreco, de la katastrofa bilanco de la ekonomio.* La vigleco de la debatoj ebligis tiam antaŭvidi fortan partoprenon en la elektoj. Tiu povas nudigi fundamentan kontraŭdiron de la islama reĝimo: ĝian duoblan legitimecon, kiun ilustris desegnaĵo publikigita de la International Herald Tribune la 24-an de junio 2009, kiu montras la ajatolon Ĥamenej antaŭ du elektantoj, kun tiu klarigo: “La teokratio klarigita. Vi voĉdonas kaj Dio decidas.”

* Vd Ramine Motamed-Nejad, “Irano sub influo de la mono”, Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2009.

Efektive, la antaŭprojekto submetita al la unua Konstitucianta Asembleo en 1979 disponis starigon de prezidanta potenco elirinta el la popola suvereneco (artikolo 6). Nome de la dia suvereneco, tiu asembleo konsistanta plejmulte el religiuloj, trudis religian kuratorecon (velajat-e fakih) (artikolo 5). La esenca parto de la decid-atributoj de la prezidanto de la respubliko estis tiel konfiskitaj de religia Gvidanto dotita je absoluta kontrolo de la tri potencoj leĝdona, plenuma kaj jura (artikolo 57).

La sufoka kuratoreco de la Gvidanto

ESTAS LA GVIDANTO kiu difinas la ĝeneralan kadron de la politikoj de la respubliko (vidu Olivier Pironet: La strukturoj de la reĝimo.). Li estas la ĉefkomandanto de la armitaj fortoj, deklaras militon kaj pacon, dekretas ĝeneralan mobilizon, decidas okazigon de referendumoj, nomumas la religiajn membrojn de la Konsilantaro de Gardistoj de la Konstitucio, li estas la respondeculo pri la jura potenco, la direktoro de la organizaĵo kiu havas la monopolon de radio kaj televido, la ĉefo de la ĉefstabo de la armeoj, la komandanto de la Gardistoj de la Revolucio, la militaj kaj sekurecfortaj komandoj. Estas li kiu kunordigas la tri konstituciajn potencojn kaj kiu arbitracias iliajn konfliktojn. Li povas eĉ, en certaj kondiĉoj, transpaŝi la regulojn de la konstitucio aŭ eĉ ... tiujn de la ŝario.* Kiel reprezentanto de la kaŝita imamo* sur tero, la Gvidanto disponas pri preskaŭ senlimaj povoj.

* Pri tiu interesa aspekto, vd “L’imam Khomeiny se retourne contre les conservateurs [La imamo Ĥomejni turnas sin kontraŭ la konservativuloj]”, Le Monde diplomatique, junio 1988.
* Laŭ la ŝijaisma teorio, la dekdua imamo malaperis en 874. Por Ruhollah Ĥomejni, la Gvidanto estas lia reprezentanto sur tero kaj disponas pri senlima aŭtoritato. Tiu teorio de la velajat-e fakih estas kontestata de aliaj ajatoloj.

La prezidanto de la respubliko, dua eminentulo de la ŝtato, estas taskita nur pri mastrumado, pri administrado de la kurantaj aferoj en la ekonomiaj kaj sociaj kampoj — kaj tio sub la sufoka kuratoreco de la Gvidanto kaj de la ne elektitaj organoj kiujn tiu dominas ekster ĉia popola kontrolo.

Tamen, la rekta universala voĉdonado donas al la prezidanto demokratian legitimecon. Pro tio, lia elekto superas sian celon kaj fariĝas, unufoje ĉiujn kvar jarojn, la okazo por esprimi la popolan volon — eĉ bridite kaj enkadrite. La legitimeckonflikto inter la elektito de la universala voĉdonado kaj la politikaj-religiaj institucioj de la ŝtato estas la precipa dinamiko de la historio kiu okazas en la pinto de la povo.

En januaro 1980, kelkajn monatojn post la revolucio, s-ro Abolhasan Bani Sadr estis la unua elektita prezidanto de la respubliko. Tiam estis 95 kandidatoj. Konflikto kun la imamo Ruholah Ĥomejni kondukas al lia eksigo en junio 1981 en cirkonstancoj kiuj memorigas tiujn kiujn Irano spertas aktuale. La du prezidant-mandatoj de la nuna Gvidanto, s-ro Ĥamejni, elektita inter 1981 kaj 1989 dum la milito inter Irano kaj Irako, estis ankaŭ stampitaj de tiu streĉiteco en la koro de la reĝimo. Efektive, Ĥomejni trudis s-ron Musavi kiel ĉefministron kaj limigis s-ron Ĥamenej al tio kion la generalo Charles de Gaulle nomis la “solena malfermo de la krizantemoj”.

Post la morto, en 1989, de Ĥomejni, kies religia aŭtoritato estis senkontesta, la nomumado de nova Gvidanto estis problema. S-ro Ĥamenej, kiu anstataŭas lin, estas simpla hadjatoleslam, avancita granda ajatolo de unu tago al alia, iomete kvazaŭ pastro fariĝus papo en unu sama tago. Parte, s-ro Ĥamenej dankas sian avancon al s-ro Rafsandĵani, kiu tiam plenumis la funkcion de prezidanto.

La du mandatoj de s-ro Rafsandĵani kiel prezidanto (1989-1997) ne eskapis la legitimeckonflikton, sed sen konduki al gravaj krizoj. La restrikto de la nombro da kandidatoj permesataj kandidatiĝi — kaj kiuj plenumis verdire nur rolojn de statistoj — sekvigis malaltan partoprenon en la elektoj.

En 1997, kun partopreno kiu realtiĝis al 79,9%, s-ro Ĥatami venkis kiel homo de la reformo, ĉar li superis la kandidaton subtenatan de la Gvidanto. Tiu venko, nepensebla en la plej multaj aliaj landoj de Proksimoriento, kie nur la oficiala kandidato povas venki, plene prilumis la konflikton inter la du legitimecoj. La du sinsekvaj mandatoj de s-ro Ĥatami kaj liaj reformprovoj estis stampitaj de konstanta blokado fare de la Gvidanto. Tiu komencis percepti la evoluon de kontestado kiel minacon kontraŭ lia propra potenco. En 2005, s-ro Ĥamenaj provis trudi sian kandidaton: tiu estis s-ro Aĥmadineĵad.

Kvar jarojn poste, kontraŭ la konsiloj de multaj liaj proksimuloj, s-ro Ĥamenej decidis subteni lin denove, je kia ajn prezo. La 12-an de junio, la elektantoj premiĝas antaŭ la voĉdon-oficejoj. Ĉio okazas en kalmo. Sed, ekde la 17-a horo, eĉ antaŭ la fino de la voĉdonado, la komandanto de la sekurecfortoj de Teherano anoncas televide ke liaj fortoj dismetiĝos surloken. Poste oni komencas forpeli la reprezentantoj de la kandidatoj el la voĉdonoficejoj kaj el la lokoj kie tiuj estas centrigitaj. La komunaj protestoj de la tri kontraŭuloj neniel efikas. Plumba silento falas sur la elektosalono de la ministrejo pri internaj aferoj kie la rezultoj estis proklamotaj, dum la gazetaraj agentejoj de la partizanoj de s-ro Aĥmadineĵad, kiel la agentejo Fars aŭ ties kampanja retejo Rajanews, komencas publikigi fantaziajn nombrojn.

Amasa fraŭdo

LA KONSTERNIĜO estas ankoraŭ pli granda kiam, en la sekvantaj horoj, la ministro pri internaj aferoj konfirmas tiujn indikojn kaj deklaras ilin definitivaj. La nombroj estas publikigitaj unue je pakaĵoj de 2 milionoj sen ajna referenco al la voĉdon-oficejo kaj la loko de la voĉoj. Poste, post kelkaj horoj da silento kaj frumatene de la 13-a de junio, oni denove anoncas la rezultojn laŭ blokoj de 5 milionoj da voĉoj en la samaj kondiĉoj: estas ĉiam la komunikiloj favoraj al la prezidinto kiuj publikigas ilin unue, sekvataj de la ministro pri internaj aferoj ...

Krome, kvankam la nombro da voĉdoniloj nombritaj progresas ĝis 39 milionoj — do partoprenkvoto de 85% —, la elcentaĵo atribuita al ĉiu kandidato restas la sama dum la tuta nokto, kvazaŭ, en ĉiuj urboj kaj regionoj, kaj sendepende de la lokaj kondiĉoj, la elektantoj voĉdonintus en la samaj proporcioj por la samaj kandidatoj. Necesis atendi dek tagojn por disponi pri rezultoj laŭ la provincoj.

Laŭ la oficialaj donitaĵoj, s-ro Aĥmadineĵad ricevis 62,63% de la voĉoj, do 24.527.516 voĉojn. Tiel, post kvar jaroj da potencmisuzo kaj ekonomia bilanco tute ne flata, li kvinobligintus la 5.751.000 voĉojn ricevitajn ĉe la unua baloto de la elekto de 2005. Ĉe la kontraŭa flanko, kun nur 333.635 voĉoj, unu el liaj kontraŭuloj, s-ro Karubi, rikoltintus dekkvinoble malpli da voĉoj ol en 2005.

Diversaj laboraĵoj alportas kredindon al tiuj kiuj supozas amasan fraŭdon — kaj eĉ la potenco elvokis malregulaĵojn kiuj koncernas ... 3 milionojn da voĉoj. Laŭ studaĵo de Chatham House (Londono)*, en du provincoj estis pli ol 100% de voĉdonintoj. Por atingi la rezultojn kiuj estas al li atribuitaj, s-ro Aĥmadineĵad devintus rikolti ne nur la konservativajn kaj centrismajn voĉojn, sed preskaŭ duonon de la reformismaj voĉoj en triono de la provincoj. Fine, kaj kontraste al kliŝa opinio, la konservativaj kandidatoj estis ĉiam iom malpopularaj en la kamparoj, kiel pruvis la elektoj de 1997, 2001 kaj 2005. Laŭ la studaĵo de Chatham House, estas eĉ tie kie la konservativuloj ofte ricevas siajn plej malbonajn rezultojn, precipe ĉar en tiuj regionoj loĝas naciaj malplimultoj kiuj estas pli hezitemaj pri la centra potenco. Per kia miraklo s-ro Aĥmadineĵad estus ricevinta plimulton en 2009?

* www.chathamhouse.org.uk/files/14234... Kp ankaŭ la rimarkojn kaj analizojn de la demografiistino Marie Ladier-Fouladi, “Le dessous des cartes électorales”, La Vie des idées, 23-a de junio 2009, www.laviedesidees.fr/Iran-le-dessou....

Krome, la popolaj tavoloj, speciale la laborista klaso, troviĝas inter la unuaj viktimoj de ekonomia politiko stampita de inflacio supera al 20% kaj de amasa senlaboreco kiu frapas unuavice la junulojn. Kiel s-ro Aĥmadineĵad estus tiujn konvinkinta?

Tagon post la “venkofesto” de s-ro Aĥmadineĵad, gratulita de la Gvidanto, milionoj da manifestaciantoj en Teherano kaj en la provinco elkriis sian indignon fronte al tio kion ili konsideris deturnadon de iliaj voĉoj. Tiu mobiliziĝo, kiu limiĝis esence al la mezaj tavoloj, estintus sendube pli problemeca se la Bush-registaro daŭre ekzistus, kun sia militisma retoriko kaj sia senkondiĉa apogo al sia israela aliancano. La dialogemo de la prezidanto Barack Obama parte liberigis la irananojn el sia timo kontraŭ Usono kaj la eksterlandaj enmiksiĝoj. Kontraste al siaj eŭropaj kaj franca kolegoj, la usona prezidanto efektive sciis teni la ekvilibron inter la rifuzo de enmiksiĝo en la internajn aferojn de suverena lando kaj la kondamno de la subpremo.

De la sorto de la bataloj kaj de la alfrontiĝoj en Teherano dependas ne nur la estonteco de la Islama Respubliko, kiu trairas la plej gravan krizon de sia historio. Interna akriĝo povus montriĝi ankaŭ per superpromesoj kontraŭ la Okcidento, kiu farus dialogon inter Vaŝingtono kaj Teherano pli malfacila.

Ahmad SALAMTIAN.

Irano — la strukturoj de la reĝimo

DIFINITAJ de la konstitucio decidita post referendumo en 1979 kaj reviziita, same per referendumo, en 1989, la politikaj institucioj de Irano kuŝas sur du fundamentaj pilieroj, islamisma kaj respublika, kiuj respondas al duobla fonto de legitimeco de la potenco: la dia suvereneco (art. 2) kaj la popola volo (art. 1 kaj 6).

La principo de velajat-e fakih (“registaro de la klerulo”) estas la angulŝtono de la institucia konstruaĵo. La plej alta aŭtoritato de la ŝtato estas la Gvidanto de la Revolucio — s-ro Ali Ĥamenej ekde 1989 —, kiu superrigardas la potencojn plenuman, leĝdonan kaj juran, certiĝas pri la bona funkciado de la institucioj kaj difinas la grandajn orientiĝojn de la reĝimo. La armeo, la ordofortoj kaj la justeco estas metitaj rekte sub lian regadon. Ekde la forpaso de la imamo Ruholah Ĥomejni kaj la konstitucia revizio, la Gvidanto estas nomumata — kaj povas esti revokata en certaj kazoj — de la Asembleo de la fakuloj, kies okdek-ses membroj, religiuloj, estas elektataj laŭ universala voĉdonado ĉiujn ok jarojn kaj kiu estas prezidata de s-ro Haŝemi Rafsandĵani.

La ĉefo de la plenuma potenco estas la prezidanto de la respubliko. Li estas elektata rekte de la popolo por kvarjara mandato, renovigebla unufoje, prezidas la ministro-konsilantaron kaj gvidas la registaron (jam ne ekzistas posteno de ĉefministro post la revizio de 1989). Li estas respondeca antaŭ la parlamento kaj la Gvidanto.

La leĝdona potenco estas praktikata de la parlamento, nomata Islama Konsulta Asembleo, kies ducent naŭdek reprezentantoj estas elektataj per rekta universala voĉdonado por daŭro de kvar jaroj. Ĝi estas aktuale prezidata de s-ro Ali Larijani. Ĉiuj ĝiaj decidoj estas ekzamenataj de la Konsilantaro de la gardistoj de la konstitucio, prezidata de la ajatolo Aĥmad Ĵanati, kiu havas kiel ĉefan funkcion atenti pri la konformeco de la leĝoj kun la konstitucio kaj kun la islamo. Dotita je vetorajto, tiu konsilantaro konsistas el ses religiuloj nomumataj de la Gvidanto kaj el ses juristoj elektataj de la parlamento.

Starigita en 1988, la Konsilantaro de Kompreno de la Superaj Interesoj de la Reĝimo (tridek-kvar membroj) estas taskita solvi la konfliktojn inter la parlamento kaj la Konsilantaro de la Gardistoj; ĝi estas aktuale prezidata de s-ro Rafsandĵani. Nomumata de la Gvidanto, ĝi havas eksterordinaran leĝdonan kompetenton — li povas eĉ, esceptokaze, proponi disponojn nekonformajn al la ŝario. Ĝi estas parto de la duarangaj institucioj, kiel la Plej supera Konsilantaro de Nacia Sekureco (dek konstantaj membroj), starigita por valorigi la interesojn de la revolucio, la suverenecon de la lando kaj la teritorian integrecon, kiu kontrolas nome la atomdosieron.

La jura potenco siavice apartenas al jurista teologo nomumata de la Gvidanto por kvinjara mandato, kiu elektas la juĝistojn, interalie la ĉefon de la plej supera kortumo. Li estas sendependa de la plenuma kaj leĝdona potencoj. La reĝimo entenas fine organizaĵojn kaj instituciojn devenajn el la revolucio kiuj funkcias kiel strukturoj de duobligo de la ŝtataparato kaj dependas komplete de la Gvidanto: la Gardistoj de la Revolucio (pasdaran), konstanta korpo kreita por kontraŭpezi la regulan armeon, la bassidji, popola milico (taksata je pluraj milionoj da homoj), la revoluciaj tribunaloj kaj komitatoj ktp. La Gvidanto posedas ankaŭ reprezentanton en ĉiu provinco kaj en ĉiu ministrejo.

Olivier PIRONET.

La unuaj paŝoj de s-ro Obama

POR ALFRONTI la heredaĵon de siaj antaŭuloj, la nova prezidanto de Usono rifuzis multajn iliajn ideojn. Certe, s-ro Barack Obama ne akcelis la retiron el Irako de la usonaj trupoj, kaj li sendis kromajn soldatojn al Afganio en mortigan militon seneliran. Interne, lia politiko pri la aŭtomobilindustrio, bankoj, pago al gvidantoj ne rompas kun la nekrevema “liberalismo”, kiu socialigas nur la perdojn de la entreprenoj. Tamen, s-ro Obama reprezentas sendube tion kion la usona sistemo povas produkti kiel plej progreseman en la nuna momento. Tiom ke la decidoj de la vaŝingtonaj gvidantoj ŝajnas kelkfoje preferindaj al tiuj de iliaj kolegoj de Parizo, Bruselo, Moskvo, Pekino aŭ ... Teherano. Se la decidemo de la Blanka Domo ne fleksiĝas kaj se iuj premgrupoj kiuj influas la Kongreson estas tenataj en senefika pozicio, tiam Usono disponos baldaŭ pri leĝaro kiu protektas la sindikatan rajton kaj kiu zorgas pri elspezo por sano por la kvardek-ses milionoj da usonanoj sen ia ajn asekuro. Tio ne estas nenio.

Eblaj kontraŭargumenti ke s-ro Obama estas demokrato, finfine. Tio signifus ignori kvardek jarojn da historio. Ĉar ekde la alveno de la respublikano Richard Nixon en la Blankan Domon, en 1969, la du demokrataj prezidantoj kiuj sekvis ja bone parolis pri rompo, sed ... kun la ortodokseco, iliaopinie tro progresema, de sia partio. Ambaŭ tiel preparis la terenon por la respublikanoj kiuj sekvis al ili (Ronald Reagan kaj s-ro George W. Bush). S-ro James Carter malfermis la balon de malreguladoj, subtenis politikon ultramonisman kaj, sub kovro de “defendo de la homrajtoj”, relanĉis la malvarman militon. Kun s-ro William Clinton tio estis ankoraŭ pli malbona: akrigo de la punoj, ĝeneraligo de la mortpuno, nuligo de la federacia helpo al malriĉuloj, lanĉo de militoperacioj en Afganio, en Irako, en Sudano, en Kosovo, sen mandato de la Unuiĝintaj Nacioj. Oni devas aprezi la komencan bilancon de s-ro Obama ankaŭ laŭ tiu mezurilo.

Lia parolado en Kairo, la 4-an de junio 2009, alportas nenion vere novan, koncerne la esencon: s-ro George W. Bush jam koncedis la ideon de palestina ŝtato kaj, post s-ro Carter, ĉiuj prezidantoj de Usono postulis — kun la konata rezulto — la haltigon de la israela koloniado. La tono tamen ŝanĝiĝis komplete. Deziranta “rompi la ciklon de suspekto kaj de malakordo” inter Usono kaj la popoloj de Proksimoriento, s-ro Obama zorge evitis la uzadon de la adjektivo “terorista”, tiom kara al lia antaŭulo. Parolante pri la Hamaso, la usona prezidanto eĉ koncedis ke tiu organizaĵo “disponas pri apogo ĉe certaj palestinanoj”. Fine, proponante al tiuj inspiriĝi el la bataloj (ne perfortaj) de la usonaj nigruloj, li implicite asimilis la israelan koloniadon al la “humiligo de rasdisigo” antaŭe spertita de la nigruloj de Usono.

TAMEN, ALDONIS li, “Usono ne pretendas scii kio estas plej bona por ĉiuj”. Tiom saĝa principo estis tuj aplikita al Irano. En sia parolado de Kairo, s-ro Obama bedaŭris la ŝtatrenverson aranĝitan kontraŭ Mohamad Mosadeg fare de la usonaj sekretaj servoj en 1953: “Meze de la malvarma milito, Usono ludis rolon en la renverso de la irana registaro demokratie elektita.” Tio jam esprimis ke ĝi ne estas en ideala situacio por riproĉi la urno-manipulistojn, ĉefe se tiuj atendas nur tion por povi atribui al siaj malbonŝancaj konkurantoj, hieraŭ pilieroj de la teokratia reĝimo, esti transformiĝintaj al dungosoldatoj de la Granda Diablo. Sed ju pli la irana situacio akriĝas, des pli la komenca preteco de la Blanka Domo intertrakti kun Teherano elmetos ĝin al la mokoj de novkonservativa dekstro, kiu siavice neniam senarmiĝos.

La usonaj strategiaj interesoj restas ekstraordinare trudaj por ia ajn prezidanto de Usono, kiu devas, vole aŭ ne, ludi la rolon de imperiestro. La unuaj paŝoj de s-ro Obama tamen supozigas ke li ankoraŭ ne tute forgesis sian progreseman pasintecon en la malriĉaj kvartaloj de Ĉikago.

Serge HALIMI.

Daniel Ortega — Prezidanto pridisputata

La nuna ŝtatestro, tiu kiun la nikaragvanoj nomas familiare “Danielo” — s-ro Daniel Ortega —, ne havas plu multon por fari kun la juna gerilano kiu, akompanate de ok pliaj gvidaj ribeluloj, estis parto de la unua sandinista ara registaro, post la fino de la Somoza-tiraneco.

Dum la agresmilito de Usono, la vertikala aŭtoritatismo trudiĝis ene de la Sandinisma Fronto de Nacia Liberigo (FSLN). Ĉia diseco fariĝintus memmortiga por la revolucio. La elektomalvenko de 1990 modifis la situacion. Aŭ devintus modifi ĝin. Ene de la partio aperis la demando de interna demokratio. Delonge la krizo koviĝis inter la “reformistoj” grupitaj ĉirkaŭ la vicprezidinto Sergio Ramírez kaj la “radikaluloj” de s-ro Ortega. Ĝi eksplodis dum la eksterordinara kongreso de majo 1994. Ĝi kulminis la 9-an de majo kun la simpla elpelo de la tendenco de Ramírez. Ekde tiu momento, la akuzoj de “persona ambicio”, de “gvidistismo”, de “aŭtoritatismo” kaj de “privatigo de la partio” ne ĉesis esti lanĉataj kontraŭ s-ro Ortega fare de liaj kontraŭuloj ene de la Fronto, aŭ de liaj eksaj kamaradoj kiuj forlasis lin.

En marto 1998, lia adoptofilino Zoilamérica Narváez (naskita el unua edzineco de lia edzino Rosario Murillo) akuzas lin esti sekse misuzinta ŝin dum dek jaroj — ekde kiam ŝi estis 11-jara. Maltrankviliga cirkonstanco: tiuj malfruaj riveloj — ŝi havis tiam 31 jarojn — intervenas ĵus antaŭ la 3-a kongreso de la FSLN, okazonta de la 15-a ĝis la 18-a de majo, kaj ardigas la internajn batalojn kiuj ne ĉesis. Multaj pensis ke la skandalo tro precize en la ĝusta momento por esti tute hazarda. Defendantoj aŭ kontraŭuloj de Zoilamérica kaj, siavice, de s-ro Ortega, ĉiuj agantoj pri la afero okupas gvidajn postenojn — tre disputatajn — en la partio. Ŝi mem estis unu el la precipaj gvidantoj de la Sandinista Junularo. Ĉu akuzo fundita? Ĉu manipulado? Kiel ĉiu ajn, s-ro Ortega profitas la antaŭsupozon de senkulpeco. Ekde la komenco de la afero, lia edzino, s-ino Murillo, cetere helpas lin denuncante tiujn “kiuj lavis la cerbon” de ŝia filino.* Sed lia imuneco kiel ĉefo de la sandinista grupo en la Nacia Asembleo estis neniam nuligita — interŝanĝo de bonaj procedoj kun la Liberal-konstituciisma Partio (PLC) de s-ro Arnoldo Alemán —, s-ro Ortega estis neniam juĝita kaj do lia akuzo neniam forigita.

* Kp Amérique centrale. Les naufragés d’Esquipulas, L’Atalante, Nanto, 2002.

Estas ankaŭ la traktato de “regebleco” farita fine de la 1990-aj jaroj inter s-roj Ortega kaj Alemán kiu ebligis kolekti la necesan nombron da voĉoj, en la Nacia Asembleo, por ŝanĝi la elektoleĝon. Ĝia reformo reduktas al 35% la elcentaĵon necesan por esti elektita prezidanto ĉe la unua baloto (kondiĉe de 5% da voĉoj pli ol la dua). Kaj ĝi ebligis la venkon de s-ro Ortega, per 38% da voĉoj, la 5-an de novembro 2006. Siatempe, la revuo de la Centramerika Universitato akre kritikis la novajn ludregulojn starigitajn de tiu traktato: “Fari la elekto-organojn dupartiaj kaj enkanaligi perforte la volon de la voĉdonantoj al la dupartiismo. [Kun] jena filozofio: La plimultoj trudiĝas, la malplimultoj ne estas respektataj.”*

* Envio, Managŭo, januaro-februaro 2000.

Antaŭ la elektoj de 2006, la 26-an de oktobro, kun la celo komplezi la katolikan eklezion, la sandinistaj deputitoj aligis siajn voĉojn al tiuj de la PLC por aprobi leĝon kiu malpermesas terapian abortigon, inkluzive por virinoj viktimaj de seksperforto aŭ kies nasko prezentas mortoriskon. Ĉiu kuracisto kiu helpas iun de ili riskas nun, nome de elekta oportunismo, kvar ĝis ok jarojn da malliberejo.

Maurice LEMOINE.

Kelkaj datoj

19-a de julio 1979. La gerilo de la Sandinista Fronto de Nacia Liberigo (FSLN) renversas la diktatorecon de la generalo Anastasio Somoza.

1981. Komenco de la milito de la “contras”.

4-a de novembro 1984. Unuaj plurismaj ĝeneralaj elektoj. La FSLN venkas per 66% de la voĉoj. S-ro Daniel Ortega estas elektita prezidanto.

25-a de februaro 1990. Elektovenko (55% de la voĉoj) de la Nacia Unuiĝo de Opozicio (UNO), koalicio gvidata de s-ino Violetta Chamorro, kontraû la FSLN (43%). La interna milito fakte finiĝas.

3-a de marto 1991. Nova ekonomia plano, devaluto, enkonduko de nova mono (la ora córdoba) kaj programo de privatigoj.

Januaro 1993. La modera parto de la UNO formas novan parlamentan plimulton kun la sandinistaj reprezentantoj.

Aprilo 1994. Unuaj interkonsentoj kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko, kiuj submetas estontajn financadojn al politiko de severa alĝustigo.

20-a de oktobro 1996. Prezidantelekto. Venko de s-ro Arnoldo Alemán, kandidato de la Liberal-Konstituciisma Partio (PLC, novliberala dekstro) per 51% de la voĉoj kontraû 38% por s-ro Ortega.

Aprilo 2000. Alemán kaj Ortega subskribas “traktaton FSLN-PLC” kiu dividas la potencon inter la partio de la prezidanto kaj la sandinista opozicio. La elektoleĝo estas modifita.

Novembro 2001. S-ro Enrique Bolaños (PLC) gajnas la prezidantelekton fronte al s-ro Ortega. S-ro Alemán postlasas ekonomian situacion katastrofan.

Decembro 2002. S-ro Alemán estas kondamnita je dudek jaroj da malliberejo pro korupto.

Januaro 2004. La Monda Banko nuligas 80% de la ŝuldo de Nikaragvo.

5-a de novembro 2006. Venko de s-ro Ortega ekde la unua baloto de la prezidantelekto (38% de la voĉoj) antaû la kandidato de la Nikaragva Liberala Alianco (ALN) Eduardo Montealegre (28%).

16-a de novembro 2006. Promulgo de la leĝo kiu malpermesas abortigon. Subskribita de la prezidinto, s-ro Bolaños, ĝi estas subtenata de s-ro Ortega.

Januaro 2007. Nikaragvo aliĝas al Venezuelo, Kubo kaj Bolivio en la Alternativo Bolivara de Ameriko (ALBA, kreita en 2004).

9-a de novembro 2008. Komunumaj elektoj. La FSLN gajnas cent kvin el la cent kvardek-ses komunumoj. La incidentoj en kiuj alfrontiĝas partizanoj de la registaro kun tiuj de la opozicio kaûzas plurajn vunditojn.

16-a de januaro 2009. La Plejsupera Justec-Kortumo dekretas la liberigon de s-ro Alemán.

17-a de aprilo 2009. La Banko de la ALBA decidas doni 50 milionojn da dolaroj al Nikaragvo. Celoj: ĉirkaûiri la bojkoton de Usono kaj financi la projektojn de terkultura disvolvado kaj de malanalfabetigo.

En Nikaragvo, dua vivo de sandinismo

Dum la vorto “revolucio” reaperas en Latinameriko, Managŭo festas la tridekjariĝon de la renverso de la diktatoreco de Anastasio Somoza. Venkinte per la armiloj en 1979, viktimo de la usona agreso, kondamnita al longa kuracado de opozicio, la Sandinista Fronto de Nacia Liberigo (FSLN) reakiris la potencon en 2006. Kvankam ĝi enkarnigas daŭre la maldekstron, ĝia kelkfoje evidenta “pragmatismo” iom makulas ĝian bildon.

“MI NE KAPITULACOS. Mi atendas vin ĉi tie. Mi volas patrujon liberan aŭ la morton.” La respondo de César Augusto Sandino (1895-1934) al la letero de usona militĉefo, kiu minacis persekuti lin senĉese se li ne demetus la armilojn, ne estis sen aŭdaco. En tiu momento, Nikaragvo suferis jam plurajn invadojn fare de Usono. La unua, inter 1854 kaj 1856. Ankaŭ Britio provas ekregi ĝian atlantikan marbordon. La du potencoj konsideras tiun teritorion de Centrameriko esenca por la konstruado de estonta interoceana kanalo — kiu fine estiĝis en Panamo en 1914.

Sub la preteksto helpi elimini la politikajn kaj armeajn streĉiĝojn inter liberaluloj kaj konservativuloj, la ŝtatsekretario* Philander C. Knox resendas trupojn al Nikaragvo en septembro 1909. Sekvajare pli ol kvin mil marsoldatoj elŝipiĝas denove. Ili restas ĝis 1933. Kialo nomita ĉifoje: la ĉeesto de “meksikaj bolŝevistaj agentoj” kiuj volas akapari la nacion.

* En Usono, ministro pri eksterlandaj aferoj. -vl

Sandino estas unu el tiuj “agentoj”. Eĉ se li diras ke li estas liberala, li prenis la armilojn en 1927 por kontraŭbatali ne nur la eksterlandan okupanton, kvalifikatan kiel “imperiista” aŭ eĉ kiel “bando de kokainmaniuloj”, sed ankaŭ la liberal-konservativan eliton, kiun li difinas kiel subpreman, ekspluatantan, rasistan kaj pretan vendi sian patrujon. “Sandino, rakontas la socisciencisto Orlando Nuñez, alprenis la ideojn kiel la ruĝan kaj nigran flagon de la meksikaj anarĥi-sindikatistoj, la klasanalizon de la salvadorano Farabundo Martí.* En siaj skribaĵoj li esprimis la neceson de latinamerika integriĝo, kian revisSimón Bolívar, sed ankaŭ la neceson integrigi la indianojn en la politikajn batalojn, sen ekskludi aliancon kun naciismaj entreprenoj por alfronti la usonan imperiismon.”

* Fondinto de la Komunista Partio de Salvadoro, Farabundo Martí estis mortpafita post la dispremo de la popolribelo de 1932 kiu kaŭzis pli ol dudek mil mortintojn.

Ĝenataj de la tamen modestaj gerilanoj kiujn gvidas Sandino, la “generalo de la liberaj homoj”, kaj dum Usono enŝlimiĝas en la Granda Depresio, la invadotrupoj, konsiderataj tro kostaj, retiriĝas en 1933. Ili postlasas nacian gvardion kiun gvidas militisto formita en la usonaj akademioj, Anastasio Somoza. La 21-an de februaro 1934, Sandino, kiu akceptis intertraktadon kun la nacia registaro, estas murdita dum eliro el akcepto ĉe la prezidanto Juan Bautista. Kelkajn jarojn poste, Somoza rekonis ke la ordono mortigi lin estis donita de la usona ambasadoro Arthur Bliss Lane.

Sub la kuratoreco de Vaŝingtono, la dinastieca diktatoreco de la sinsekvaj Somoza instaliĝas kaj daŭras pli ol kvar jardekojn — Anastasio (1936-1956), Luis (1956-1963), Anastasio plijuna (1967-1979). Tamen, la antaŭaj bataloj ne estis vanaj. En 1960, inspiritaj de la triumfo de la kuba revolucio kaj gvidataj de la ideoj de Sandino, Carlos Fonseca Amador, Tomás Borge kaj pliaj intelektuloj naskigas la Sandinistan Fronton de Nacia Liberigo (FSLN). Dum multaj jaroj, la sukcesoj de tiu gerilo restas limigitaj, pro sia manko de sperto en la rilatoj kun la kampara loĝantaro. Tamen, la ekscesoj de la familio Somoza, komplete submetitaj al la usonaj interesoj, kaj la koncentriĝo de la potenco en ĝiaj manoj ŝanĝas la situacion kaj kaŭzas la malkontenton de parto de la burĝaro.

Tiu pensas ke alianco kun la FSLN ebligus al ĝi senigi sin de la diktatoro kaj ekokupi la politikan spacon kiu estas al ĝi rifuzita. La Fronto siavice vidas en tiu proksimiĝo la eblecon atingi siajn celojn pli rapide. La kuniĝo kun la kristanoj adeptoj de la teologio de liberigo — la eklezio de malriĉuloj — estis decida. Dum la subpremo kreskas, la impresaj militagoj de la FSLN, en 1978, vekas tra la mondo ondon de simpatio. Eĉ la usona registaro de la prezidanto James Carter (1977-1981) ne povas daŭre subteni Somoza-n. La armea ribelo triumfas la 19-an de julio 1979.

En 1979, la revolucio entuziasmigas la mondon kaj fariĝas la premsonĝo de Ronald Reagan

LA SANDINISMA REVOLUCIO vekas internacian furoron kaj ne lasas la registarojn indiferentaj, speciale la eŭropajn socialdemokratajn. La ĉeesto de junuloj devenantaj el la grandburĝaro en la plej altaj ŝtatinstancoj kontentigas ilin koncerne la specon de la trudiĝonta politika sistemo. Aliflanke, en Nikaragvo, estas la revoluciuloj, devenaj el la popolaj kaj kontraŭkapitalismaj rondoj, kiuj estas plej bone akceptataj de la loĝantaro. Portanto de la sama antaŭnomo kiel lia patro, fondinto de la FSLN, s-ro Carlos Fonseca plijuna memoras: “Ĉar ĝi kreis grandan agitadon kaj motiviĝon, la revolucio stampis la vivon de preskaŭ ĉiuj nikaragvanoj kiuj ĵus adoleskiĝis. Oni povis esti optimisma kaj revi.”

En malpli ol dek jaroj, la nacia krucmilito kontraŭ analfabetismo, de la registaro kiun prezidas la juna Daniel Ortega, malkreskigas la analfabetismon de 54% al 12%. La modesta loĝantaro povas fine aliri superajn studojn. La kuracoservoj ĉesas esti la privilegio de malplimulto. La kamparanoj ĝuas terreformon. Ŝtatigo de la strategiaj naturriĉaĵoj, instigo al sindikataniĝo kaj al organiziĝo en kooperativoj de etaj kaj mezaj produktistoj ... tio estis, laŭ Nuñez, “procezo de socia justeco kaj de rekta organiziĝo de la popolo, senprecedenca en la historio de Nikaragvo kaj de Latinameriko, kun la escepto de Kubo”.

Sed, por realigi tiujn disponojn, la politika kaj ekonomia sistemo devis esti alistrukturita ... Fundamentaj disopinioj aperas rapide en la reganta alianco. La sektoro de la burĝaro aliancita kun la FSLN volis renversi la diktatorecon, sed neniakaze ŝanĝi la strukturojn de la ŝtato: ĝi estus per tio perdinta. La revoluciuloj siaflanke vidis en siaj aliancanoj rimedon legitimigi sian registaron eksterlande, pensante ke ili tiel evitus kondamnon aŭ agreson. “La revolucio devis demonstri, daŭrigas Nuñez, ke ĝi estis demokratia kaj katolika, do sen risko por la interesoj de Usono kaj de Eŭropo.”

Malbona pritakso. Se, en la epoko de la prezidanto Carter, Usono jam helpis eksajn gvardiojn de Somoza formi kontraŭrevoluciajn grupojn, la situacio akriĝas: fariĝinte prezidanto en januaro 1981, Ronald Reagan iras eĉ ĝis deklari ke Nikaragvo estas lia “unua problemo” de nacia sekureco ... Kelkajn monatojn antaŭe, en aprilo 1980, preskaŭ ĉiuj membroj de la oligarĥio estis forlasintaj la Fronton. Unuiĝintaj kun la elito de Somoza, ili apogas la vaŝingtonajn planojn de malstabiligo. En Honduro, en Salvadoro kaj en Kostariko, militistoj kaj dungosoldatoj usonaj kaj kub-usonaj* trejnas la kontraŭrevoluciajn fortojn: la Contra. Tra la landlimoj de tiuj najbaraj landoj, tiu faras mortigajn ekspediciojn. “Oni devigis mian generacion militi, atestas s-ro Fonseca plijuna. Mi havis 15 jarojn apenaŭ kiam mi devis foriri al batalo, kiel miloj da aliaj nikaragvanoj. Kaj tio pro kulpo de Usono kaj de la nacia oligarĥio.”

* Vd “La sturmtaĉmento de la CIA“ Le Monde diplomatiqueIALe Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2009.

“Ateistoj”, “militemuloj”, “komunistoj”, “totalisma reĝimo eksportisto de revolucio”, “fidrogkomercistoj” ... Ne nur la kugloj faras malbonon. Kun kiel fonto la taggazeto La Prensa kaj la komunikiloj de Nikaragvo disvolviĝas internacia kampanjo de fifamigo.

La militekonomio sekvigas nutraĵajn mankojn, malrapidigon de la programoj de socia disvolvado kaj, ĝuste per tio, la malbonsento de parto de la loĝantaro. La sandinistoj siaflanke portas ankaŭ parton da respondeco en la fortiĝo de la Contra. Ĉar frakcio de la kamparanoj aliĝis al ĝi. Ĝi eltenas malfacile la antaŭrangecon donitan al la formado de ŝtataj farmbienoj; la apogo al kooperativoj perceptata kiel mallojala konkurenco; la limigoj al merkato kaj komerco; la administrataj prezoj. Al tio aldoniĝas, ekde septembro 1983 — pro la persisto de la minaco —, la deviga militservo. La batalinto Jacinto Suárez, nun deputito ĉe la FSLN en la centramerika parlamento, koncedas: “Ni ne sciis mastrumi la rilaton kun la kamparo, ekzemple, kaj kiam, hodiaŭ, ni parolas kun la gvidintoj de la Contra, ni rimarkas ke ni faris grandajn erarojn. Ni atakis kamparanajn kaj indianajn sektorojn*; iuj el ni pensis ke la armiloj donas rajton trudi sian volon.”

* Referenco al la konflikto de la revolucia potenco kun la miskitos de la atlantika marbordo.

Malgraŭ la detruojn kiujn ĝi kaŭzas — oni nombras dudek-naŭ mil mortintojn fine de la konflikto —, la kontraŭrevolucio fiaska milite, ĉar ĝi estas barita en limigita kampara perimetro, la “koridoro de la Contra”. La sandinistoj gajnas larĝe la prezidantajn kaj parlamentajn elektojn de 1984 kaj Vaŝingtono, kiu daŭrigas sian perfuzadon, enŝlimiĝas en skandaloj: malkaŝo en 1986 de la armilvendoj al Irano (“Irangate”) aŭ de la fikomerco de kokaino instituciigita de la Central Intelligence Agency (CIA) elde Kolombio por financi la Contra; kondamno de Usono en junio 1986 fare de la Internacia Justec-Kortumo pro la minado de la havenoj de Nikaragvo. Sed Managŭo estas en tiu momento ekonomie kaj home elĉerpita. Tiam venas la tempo de la intertraktadoj inter sandinistoj kaj la Contra, poste tiu de novaj elektoj.

Kandidatino de Vaŝingtono kaj de la kontraŭsandinistaj fortoj grupitaj laŭokaze en koalicion, la Nacia Unuiĝo de Opozicio (UNO laŭ la hispana), s-ino Violeta Chamorro triumfas la 25-an de februaro 1990. Dum la elektokampanjo, la sandinistoj havis ankoraŭ, laŭ la enketoj, la subtenon de 53% de la loĝantaro. Sed neatendita kaj malbone mastrumata evento renversis la situacion. “La intenseco de la milito malaltiĝis danke al la intertraktadoj kun la Contra kaj, sekve, la nombro da mortintoj malpliiĝis, rakontas s-ro Suárez. Oni fine vidis la finon de la tunelo. Sed, kiam Panamo estis invadita*, la usona ambasadejo en Managŭo estis ĉirkaŭita de tankoj. La armitaj sandinistoj eliris sur la stratojn, kiel signo de solidareco kun tiu lando. Du tagojn poste, oni enketis la opinion. Ni falis al 34%. Kaj jen, ne eblis inversigi la tendencon: la ideo de reveno de la milito timigis la homojn.”

* La 20-an de decembro 1989, Usono lanĉas la operacion “Justa kaŭzo” por renversi kaj aresti la fortulon de la lando, la generalon Manuel Noriega, tre malmulte demokratia, fidrogkomercanto kaj ... kunlaborinto de la CIA.
“Neniu inter ni gajnis, nek vi, nek ni, la “contras”. Triumfis la oligarĥio”

ANKORAŭEN LA potenco por kelkaj semajnoj, la sandinistoj subskribas protokolon de transigo kun ino Chamorro. Kvankam Usono kontraŭas, la nova registaro akceptas ke ili konservu la komandon de la armitaj fortoj, de la polico kaj de la sekurecservoj. Tiuj estas poste iom post iom malmuntitaj. Laŭ s-ro Lenin Cerna, tiama inspektisto de la armeo, estas la eŭropanoj kiuj plenumas tiun taskon, per intermetitaj armemisioj, kadre de la “pacprocezo”. S-ro Felipo González, tiam prezidanto de la hispana registaro, “ludis la rolon kiun la gringos* ne povis plenumi rekte, asertas s-ro Cerna. Tiel, fine, niaj informservoj troviĝis preskaŭ komplete en la manoj de Usono”. Tamen, konservante la regadon de la armeo kaj de la polico, la sandinistoj malebligis ke tiuj fariĝu instrumentoj de subpremo. Tiel, la lasta altgradito kun kariero de sandinista gerilano pensiiĝos en 2010.

* Latinamerika esprimo por usonanoj. -vl

Post la malfondita Contra, ties membroj integriĝas kun pli aŭ malpli da malfacilaĵoj en la nikaragvan socian teksaĵon. La novaj regantoj kaj la oligarĥio komencas ataki la interkonsentojn kaj senigi la nikaragvanojn je la atingoj de la revolucio. Tiuj kiuj ne apartenas “al la eta grupo ekskluziva de plej eminentaj homoj, rapide komprenas la realon”. S-ro Israel Galeano, unu el la ĉefoj de la Contra, konstatis: “La oligarĥio forpelis Somoza-n kun via helpo, vi sandinistoj. Ĝi forpelis vin kun nia helpo. Neniu inter ni gajnis, nek vi, nek ni, la ‘contras’. Triumfis la oligarĥio.”*

* Citita en Orlando Nuñez, La Oligarquía en Nicaragua, Cipres, Managŭo, 2006.

S-ino Elena Aguiler, eksa sandinista batalinto kiu kunlaboras kun la Laborista-Kamparana Lernejo Francisco-Morazán, en la ĉirkaŭaĵoj de Managŭo, klarigas kiel oni priŝtelis la ŝtaton kaj trompis la terkulturistojn kiuj ĝuis la milionon da hektaroj distribuitaj en la 1980-aj jaroj. “Oni unue diris al ili ke la proprietuloj postulos siajn terojn, sed ke la registaro monkompensos al ili. Tion ĝi faris, kaj je bona prezo. Malgraŭ tio, tiuj proprietuloj adresis postulojn pro “ŝtelo” de iliaj proprietaĵoj. La procesoj eterniĝis. Nek la terkulturistoj nek la kooperativoj havis monon por defendi sin. Tiam alvenis “konsilistoj” kaj rekomendis al ili vendi siajn terojn al la plendantoj, do al tiuj kiujn la registaro jam estis monkompensinta. Kvazaŭ hazarde, tiuj havis densajn familiajn aŭ amikajn rilatojn kun la homoj alte lokitaj en la registaro ...”

“Iun tagon kun tiu, sekvatage kun la alia. Oni dividis ilin, oni malfortigis ilin”

SINJORINO CHAMORRO metas Nikaragvon al la novliberala reĝimo. Profitante la transnaciajn entreprenojn, precipe usonajn, sed ankaŭ eŭropajn kaj aziajn. La financa oligarĥio dediĉas sin al malŝparego de la ŝtataj havaĵoj kaj al la ekonomia spekulado. “En tre malmultaj jaroj, rakontas Nuñez, ili preskaŭ likvidis la nacian burĝaron, jam malfortan, ne solidan, kaj fermas la horizonton de la etaj kaj mezaj produktistoj de la kamparo kaj de la urbo. Ili dronigis Nikaragvon en la plej gravan ekonomian, socian kaj financan krizon de ĝia historio.” Ekde 1990, tri prezidantoj — s-ino Chamorro, s-roj Arnoldo Alemán kaj Enrique Bolaños — praktike neniigis tion kion la revolucio estis konstruinta. La salajroj perdas ĝis trionon de sia valoro, la subdungeco proksimas al 45%, kaj la mizero tuŝas multajn nikaragvanojn.

Tiu dolora retroiro okazas preskaŭ sen bremso. “La revolucio ne daŭris sufiĉe longe por krei novan sistemon, analizas s-ro Fonseca plijuna. Tio ŝuldiĝas al politikaj kaj ekonomiaj realaĵoj kaj al la milito kiu estis al ĝi trudita. La instituciigo de la popola partopreno en plenumado de la potenco ne okazis. Se tio estintus la kazo, la novliberalismo ne povintus tiom facile malmunti la socialajn konkerojn.”

Tiu movado estas des pli detrua ĉar la rezistado estas malfortiĝinta pro la akraj internaj bataloj kiuj disŝiras la sandinistojn.

En 1994, dum la kongreso de la FSLN, alfrontiĝas du tendencoj. Laŭ s-ro Fonseca plijuna, “la unuaj predikis la rezignon pri kontraŭimperiismo, socialismo, avangardeco de la partio. La alia tendenco, gvidata de Daniel Ortega, montris la neceson rearanĝi la programon, sen malproksimiĝi de la ideologiaj principoj de la sandinismo”. Tiu tendenco akiras dek-du el la dek-kvin postenojn de la direkcio. Denuncante ĝian “aŭtoritatismon”, la plej multaj naciaj gvidantoj, la grandega plimulto de tiuj kiuj estis ministroj kaj la plej granda parto de la deputitoj forlasas la Fronton, por fondi la Movadon de Sandinista Renovado (MRS).*

* Sen granda sukceso: la disidentoj ricevas nur 1% de la voĉoj ĉe la elektoj de 1996 (7% en 2006).

Estas tamen tiu sama FSLN kiu revenas en la potencon kun la venko ĉe la prezidantelekto, la 5-an de novembro 2006, de s-ro Ortega (kun 38% de la voĉoj). Por atingi tion, li faris serion da politikaj interkonsentoj, per kiuj li vekis demandojn, kritikojn kaj viglajn reagojn, en la lando kaj ĉe multaj siaj simpatiantoj kaj amikoj, eksterlande (vidu Maurice Lemoine: Prezidanto disputata->art])

En la pasinteco, la sandinistoj alianciĝis kun la konservativuloj por juĝi kaj malliberigi la prezidinton Alemán pro korupto. Ĉi-foje ili proponas al tiu, kondamnita al dudek jaroj da malliberejo, liberigi lin el la malliberejo — anstataŭigote per hejma mallibereco — interŝanĝe kun la “neŭtraleco” de la Konstituciisma Liberala Partio (PLC). Ili kaŭzas ankaŭ la konsterniĝon per tio ke ili subskribas interkonsentojn de “neagreso” kun tiu kiu estis unu el iliaj plej sovaĝaj malamikoj en la 1980-aj jaroj: la kardinalo Miguel Obando y Bravo. Alfrontita al la progresado de la evangeliaj religioj, la Katolika Eklezio profitas tion kaj ludas la ludon.*

* La nikaragva elito kaj Vaŝingtono faris tuj premon sur la Vatikano por ke s-ro Obando y Bravo estu anstataŭigota.

“Oni realigis aŭdacan kaj avantaĝan politikon de aliancoj kun la partioj de la oligarĥio, pravigas s-ro Eden Pastora, la mita “komandanto nulo”.* Iun tagon kun la unua, la sekvan kun la alia. Kaj, dum oni avancis, sen vendi sin, oni dividis ilin, oni malfortigis ilin. Komence mi akceptis tion malfacile, sed mi komprenis. Se ili kondukas nin al la potenco, se ili ebligas al ni relanĉi socialajn programojn, tiuj interkonsentoj havu mian benon.” S-ro Cerna siavice aldonas: “La aliancoj kiujn ni faris kiam ni ne estis en la registaro estis manovroj. Ni spertas pri taktikoj kaj strategioj. Ni estis gerilanoj, militistoj, politikistoj!” Tamen ... Por multaj, tiu pragmatismo estas malfacile digestebla.

* La 22-an de aŭgusto 1978, ĉekape de taĉmento, s-ro Pastora konkeris la Nacian Palacon, kiel antaŭludo al la ribelo lanĉita en septembro. Fariĝinte vicministro pri defendo, li pasis al la Contra en 1982 kaj aliĝis al la fronto kiu disvolviĝis ĉe la landlimo kun Kostariko. La ĉeesto de lia grupo havis la ĉefan efikon semi la malakordon sine de la kontraŭrevoluciaj grupoj kiuj troviĝas tie kaj “neŭtraligi” tiun sudan fronton, por la plej granda profito ... de la sandinistoj.

Instalita oficiale en la prezidanteco la 10-an de januaro 2007, la FSLN gajnas en cent kvin el la cent kvardek-ses komunumoj ekzistantaj dum la komunumaj elektoj de la 9-a de novembro 2008. Tio signifas ke, trans la misokazaĵoj kaj ofendaĵoj, sano kaj edukado refariĝis senpagaj. Miloj da infanoj revenis al lernejo. Plano “Malsato Nulo” realiĝis: miliono da ĉiutagaj manĝoj estas distribuataj en la edukaj centroj.

La nova ambasadoro de Vaŝingtono apogas malkaŝe la opozicion

POR CERTIGI la suverenecon kaj la nutraĵan sekurecon de la lando, teroj kaj pruntoj je tre malalta interezo estas atribuataj al la etaj kaj mezaj produktistoj. Proksimume cent mil terkulturistaj familioj ĝuas tiun projekton mastrumatan de la virinoj, organizitaj en kooperativoj. “Ili [la virinoj] estas la plej stabilaj kaj preskaŭ ĉiam taskitaj pri la transvivado de la familio, observas s-ino Aguilar. Ankoraŭ pli nun ĉar la viroj devas foriri al migradlaboro [ofte eksterlande] por serĉi laboron.”* Tiuj virinoj ricevas formadon, kaj oni donas al ili bovinojn, porkojn, grenon. Ili repagos 20% de la prunto, la resto devas ebligi al ili sendependiĝi kaj produkti nutraĵojn.

* Vd Raphaële Bail, “Pour les Nicaraguayens, la survie s’appelle Costa Rica”, Le Monde diplomatique, decembro 2006.

La programo “Uzuro Nulo” financas (je interezokvoto de 5%, dum ĝi estas ĝenerale je 25%) parton de la 45% da nikaragvanoj kiuj laboras memstare. Se la bankoj perceptis tion kiel militdeklaron, la komercoj de ŝuoj, de mebloj kaj de vestaĵoj profitis tion kaj povas oferti pli avantaĝajn produktojn al la konsumanto. “Se la usona ambasadejo kaj la oligarĥio furiozas pro la perdo de politika influo, notas Nuñez, ili furiozas ankaŭ pro la proksimiĝo de multaj naciaj entreprenistoj kun la Fronto.”

La regiona dinamiko faras la reston ... Sine de la Bolivara Alternativo por Ameriko (ALBA)*, Nikaragvo interŝanĝas fazeolojn, viandon, bovinetojn kontraŭ venezuela petrolo.* La ALBA financas ankaŭ bonan parton de la sociaj programoj. Kubaj kuracistoj operaciasiasias senpage la okulojn de miloj da homoj, per modernaj ekipaĵoj senditaj de Venezuelo; malanalfabetiga kampanjo estis lanĉita helpe de programo, ankaŭ kuba, “Yo sí puedo” (“Jes, mi povas tion”).

* Impulsite de Karakaso, ĝi konsistas el Bolivio, Dominiko, Ekvadoro, Honduro, Kubo, Nikaragvo, Sankt-Vincento-kaj-la-Grenadenoj kaj Venezuelo.
* Kadre de la traktato Petrocaribe, kiu koncernas dudekon da landoj, tiu petrolo liverata de Venezuelo estas pagata je 50% kaj la resto post dudek jaroj, kun interezokvoto de 1%. La ne tuj pagita duono uzendas por financi sociajn programojn.

“Ni avancas bonritme, kun la malmulto kion ni havas kaj la helpo de amikaj landoj de Latinameriko kaj de Karibio, analizas s-ino Aguilar. Sed oni deklaris al ni komunikilan militon. Oni anoncas al ni nur problemojn! Sendube oni volas malhelpi ke la Fronto gajnos denove en 1012.” En majo 2008, la nova ambasadoro de Vaŝingtono, s-ro Robert Callahan, venis al Managŭo. Lia ĉeesto remalfermis la vundojn. En la 1980-aj jaroj, tiu viro estis gazetara ataŝeo ĉe la usona ambasadejo de Honduro, kun sia ĉefo s-ro John Negroponte. Tiam, la CIA gvidis elde tiu lando la plej sangavidan frakcion de la Contra. Hodiaŭ, en zorgo pro la avancoj de la sandinistoj, li apogas malkaŝe la nikaragvan opozicion. Enmiksiĝo kiu kondukis la prezidanton Ortega minaci lin per elpelo, en februaro 2009. La reprezentantoj de la elito kaj la kontraŭsandinistoj tiam rebatis ke la ŝtatestro “mordas la manon de tiu kiu donas al li por manĝi”. Jen io por igi en sia tombo la generalon Sandino returniĝi.

Hernando CALVO OSPINA.

Kelkaj datoj

19-a de julio 1979. La gerilo de la Sandinista Fronto de Nacia Liberigo (FSLN) renversas la diktatorecon de la generalo Anastasio Somoza.

1981. Komenco de la milito de la “contras”.

4-a de novembro 1984. Unuaj plurismaj ĝeneralaj elektoj. La FSLN venkas per 66% de la voĉoj. S-ro Daniel Ortega estas elektita prezidanto.

25-a de februaro 1990. Elektovenko (55% de la voĉoj) de la Nacia Unuiĝo de Opozicio (UNO), koalicio gvidata de s-ino Violetta Chamorro, kontraû la FSLN (43%). La interna milito fakte finiĝas.

3-a de marto 1991. Nova ekonomia plano, devaluto, enkonduko de nova mono (la ora córdoba) kaj programo de privatigoj.

Januaro 1993. La modera parto de la UNO formas novan parlamentan plimulton kun la sandinistaj reprezentantoj.

Aprilo 1994. Unuaj interkonsentoj kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko, kiuj submetas estontajn financadojn al politiko de severa alĝustigo.

20-a de oktobro 1996. Prezidantelekto. Venko de s-ro Arnoldo Alemán, kandidato de la Liberal-Konstituciisma Partio (PLC, novliberala dekstro) per 51% de la voĉoj kontraû 38% por s-ro Ortega.

Aprilo 2000. Alemán kaj Ortega subskribas “traktaton FSLN-PLC” kiu dividas la potencon inter la partio de la prezidanto kaj la sandinista opozicio. La elektoleĝo estas modifita.

Novembro 2001. S-ro Enrique Bolaños (PLC) gajnas la prezidantelekton fronte al s-ro Ortega. S-ro Alemán postlasas ekonomian situacion katastrofan.

Decembro 2002. S-ro Alemán estas kondamnita je dudek jaroj da malliberejo pro korupto.

Januaro 2004. La Monda Banko nuligas 80% de la ŝuldo de Nikaragvo.

5-a de novembro 2006. Venko de s-ro Ortega ekde la unua baloto de la prezidantelekto (38% de la voĉoj) antaû la kandidato de la Nikaragva Liberala Alianco (ALN) Eduardo Montealegre (28%).

16-a de novembro 2006. Promulgo de la leĝo kiu malpermesas abortigon. Subskribita de la prezidinto, s-ro Bolaños, ĝi estas subtenata de s-ro Ortega.

Januaro 2007. Nikaragvo aliĝas al Venezuelo, Kubo kaj Bolivio en la Alternativo Bolivara de Ameriko (ALBA, kreita en 2004).

9-a de novembro 2008. Komunumaj elektoj. La FSLN gajnas cent kvin el la cent kvardek-ses komunumoj. La incidentoj en kiuj alfrontiĝas partizanoj de la registaro kun tiuj de la opozicio kaûzas plurajn vunditojn.

16-a de januaro 2009. La Plejsupera Justec-Kortumo dekretas la liberigon de s-ro Alemán.

17-a de aprilo 2009. La Banko de la ALBA decidas doni 50 milionojn da dolaroj al Nikaragvo. Celoj: ĉirkaûiri la bojkoton de Usono kaj financi la projektojn de terkultura disvolvado kaj de malanalfabetigo.

Irano — Naciismo nutrata de la eksterlandaj intervenoj

LAŬ LA ŜTATA televido, pluraj manifestaciantoj arestitaj en junio 2009 estus konfesintaj agi “sub influo de la BBC kaj de La Voĉo de Usono”. La oficialaj komunikiloj denuncas ĝissate la okcidentajn enmiksiĝojn kaj unuavice tiujn de Britio, de kiu du diplomatoj estas elpelitaj el Teherano. Oni povus vidi en tio nur propagandon de ŝtato kiu almontras propekan kapron por popola kondamno. Tamen, en la kolektiva memoro de la irana popolo, la moderna historio estis stampita per ruĝa fero de la eksterlandaj intervenoj kaj de la provoj de dispecigo, unuavice tiuj farita de la “perfida Albiono”, nomata hodiaŭ kiel malamiko, eĉ antaŭ Usono.

Post longaj krizoj la moderna persa ŝtato renaskiĝas, en la 16-a jarcento, kun la instaliĝo de la dinastio de la Safavidoj. La ŝaho Ismail, volante certigi la aŭtonomecon de sia lando fronte al la potenca Otomana Imperio, turka kaj sunaisma, decidas konverti ĝin al ŝijaismo, ankaŭ per devigo. Ĉar mankas al li teologiistoj por trudi la novan kredon, li “importas” el la Jabal Amil (nun la suda parto de Libano) kaj per tio komencas rilatojn kiuj neniam ĉesis inter la ŝijaistoj de Libano kaj tiuj de Persio. Malgraŭ sia unuiĝo, la lando restas celo de konkuroj inter la otomana imperio, la rusa imperio kaj la brita imperio kiu regas Hindion. La krizoj sekvas unu la alian kaj, fine de la 18-a jarcento, alvenas la dinastio de la Kadjar. Tiu faris plurajn malbonŝancajn militojn kontraŭ la caroj — kaj per tio perdis la regadon de la suda parto de Kaŭkazio — kaj kontraŭ Londono — ĝi devas tiam rezigni sian influon en Afganio. La provoj de modernigo abortas pro la eksterlandaj enmiksiĝoj kaj, en 1906, eksplodas konstitucia revolucio kiu kunigas, unufrape, la postulon de demokratiaj liberecoj kaj denuncon de la enmiksiĝoj de Rusujo kaj Britujo. Tamen, en 1907, tiuj du monarĥioj subskribas interkonsenton kiu dividas Persujon en influzonojn.

Kiel tereno de alfrontiĝo dum la unua mondmilito, la lando malfortiĝis. Ŝtatrenverso alportas Reza Ĥan al la potenco: en 1925 li deklaras sin imperiestro sub la nomo Reza Ŝah Pahlavi. Dum la bolŝevisma revolucio malaperigis momente Rusujon el la geopolitika ludo, Britujo konservas dominantan influon, speciale tra la Anglo-Persian Oil Company, kiu ekspluatas la nove malkovritajn petrolriĉaĵojn.

Neŭtrala komence de la dua mondmilito, Irano (la nova nomo de Persujo ekde 1934) estas invadita en aŭgusto 1941 de la sovetiaj trupoj, kiuj instaliĝas en la nordo, kaj britaj en la sudo. La ŝaho estas devigita abdiki profite al sia filo, Mohamad Reza, kiu regas ĝis 1979. En 1945-1946, la sovetianoj provas instali sur la irana teritorio du aŭtonomajn respublikojn — unu kurdan* kaj la alian azeran*—, sed devas cedi antaŭ la usonaj kaj britaj premoj kaj forlasi siajn aliancanojn.

* Vd Jan Piruz, “La mémoire meurtrie de Mahabad”, Le Monde diplomatique, januaro 1997.
* Azero estas kaj ano de la plimulta gento de Azerbajĝano kaj samgentano en aliaj najbaraj landoj. Mi nomas Azerujo aŭ Azerio la loĝregionon de la azeroj, inkluzive de Azerbajĝano. -vl

ĈIUJ ĈI PROVOJ de dismembrigo flamigas la naciismon, kiu montriĝas en la volo rehavigi petrolon ekspluatatan de la eksterlandanoj. La rifuzo de la Anglo-Persian Oil Company diskuti kun la ŝtato pri nova disdivido de la enspezoj radikaligas la opinion. “La petrolo estas nia sango, la petrolo estas nia libereco”, sloganas la manifestaciantoj. La 29-an de aprilo 1951, Mohamad Mosadeg, modera naciisto elektita de la parlamento fariĝas ĉefministro kaj decidas ŝtatigon de la petrolo. En aŭgusto 1953, ŝtatrenverso, organizita de la Central Intelligence Agency (CIA)*, kiel ĵus rekonis la prezidanto Barack Obama en sia parolado en Kairo (vidu la ĉefartikolon de Serge Halimi), kunlabore kun Londono, remetas la ŝahon en la potencon. Kiel rekompenco por ĝiaj servoj, Usono ekregas 40% de la irana petrolo. Je la prezo de kelkmiloj da ekzekutitoj kaj de la elimino de la demokratia opozicio, la ordo regas en Teherano. Sed Mosadeg restas la simbolo de la abortigita revo de vera sendependeco.

* Vd Mark Gasiorowski, “Quand la CIA complotait en Iran [Kiam la CIA komplotis en Irano]”, Le Monde diplomatique, oktobro 2000.

EN LA 1960-AJ KAJ 1970-aj jaroj konfirmiĝas samtempe la diktatoreco de la ŝah-reĝimo kaj la ekiro de Irano sur la vojo de fasada okcidenta moderniĝo. La instalo de tridek mil usonaj konsilitoj kaj multaj eksterlandaj bazoj vundas la popolajn sentojn. La ekonomia kaj socia krizo kiu fontas el la prezmalaltiĝo de petrolo en 1975-1976, la ĉiuflanka subpremo kaj la ĉie sentebla ĉeesto de Usono kreas eksplodeman miksaĵon kiu ekflamiĝas okaze de iu banala evento.

La 7-an de januaro 1978, registara gazeto aperigas artikolon insultan kontraŭ la ajatolo Ruholah Ĥomejni, unu el la plej altaj aŭtoritatoj de la ŝijaismo, ekzilita en Irako. Dum pluraj tagoj, miloj da teologi-studentoj protestas en la stratoj de Komo. La polico pafas; pluraj homoj estas mortigitaj. Kelkajn semajnojn poste, la 18-an kaj 19-an de februaro, ribelo flamigas la urbon Tabrizo, ĉefurbon de la irana Azerio: la bilanco estas grava, pli ol cent mortintoj. La cirklo de manifestacio, subpremo, ceremonioj de la kvardeka tago (post la morto) estas lanĉita. Ĝi iom post iom akceliĝas, akrigita de miloj da mortintoj. “Magbar Ŝah, magbar Amerika” (“Morton al la ŝaho, morton al Usono”) krias la amasoj, kiuj kunigas la rifuzon de la diktatoreco kaj tiun de la granda potenco kiu subtenas ĝin.

EN OKTOBRO 1978, la raportoj de la usonaj informservoj antaŭdiras la konserviĝon de la reĝomo por ankoraŭ multaj jaroj. Sed nek la subteno de la prezidanto James Carter al la ŝaho nek la amasa engaĝiĝo de la armeo povas malhelpi ke fine de tio kio estis sendube la plej ampleksa popola revolucio de la dua duono de la 20-a jarcento, la reĝimo de la ŝaho estas renversita kaj la Islama Respubliko Irano proklamita en la nokto de la 1-a al la 2-a de aprilo 1979. La okupado de la usona ambasadejo en Teherano, la 4-an de novembro de la sama jaro, signas radikaliĝon de la revolucio kaj la amasan rifuzon, fare de la loĝantaro, de la okcidenta politiko de enmiksiĝo kiu bridis la landon dum la tuta nuntempa erao.

Alain GRESH.

Irano — en tridek jaroj ...
1979

1-a de februaro. Reveno de la imamo Ruholah Ĥomejni en Irano, post dek-kvin jaroj da ekzilo.

31-a de marto. Referendumo aprobas je 98% la instituciigon de la Islama Respubliko.

4-a de novembro. “Islamaj studentoj” invadas la usonan ambasadejon en Teherano kaj ostaĝigas kvindek-du usonanojn.

1980

22-a de septembro. Irako atakas Iranon. La milito daŭras ok jarojn kaj kaŭzas pli ol miliono da mortintoj.

1981

2-a de oktobro. S-ro Ali Ĥamenej estas elektita kiel prezidanto de la respubliko. Li estos reelektita en 1985.

1986

4-a de novembro. Komenco de la skandalo Irangate. La prezidanto de la parlamento, s-ro Haŝemi Rafsandĵani malkaŝas la sekretan vendon de armiloj al lia lando fare de Usono.

1988

Julio. Fino de la milito kun Irako.

1989

14-a de februaro. Fatvo de la imamo Ĥomejni kontraŭ la verkisto Salman Rushdie.

3-a de junio. Forpaso de la imamo Ĥomejni. S-ro Ĥamenej sekvas lin kiel Gvidanto.

28-a de julio. S-ro Rafsandĵani fariĝas ŝtatestro kun 94,5% de la voĉoj. Li estos reelektita en 1992 kun 63% de la voĉoj.

1997

23-a de majo. Elekto kiel prezidanto, kun preskaŭ 70% de la voĉoj, de la “reformisto” Mohamad Ĥatami. Li estos reelektita por dua mandato en 2001.

2002

29-a de januaro. S-ro George W. Bush nomas Iranon kiel apartenantan al la “akso de la malbono”, apud Irako kaj Nord-Koreujo.

2003

Aŭgusto. La Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE) asertas esti malkovringa en Natanzo kvotojn de riĉigita uranio nenormale altajn.

23-a de oktobro. La eŭropa “triopo” (Britujo, Francujo, Germanujo) akiras iranan permeson suspendi la riĉigadon de uranio.

2005

17-a de januaro. S-ro Bush elvokas armitan intervenon por haltigi la iranan atomprogramon.

24-a de junio. S-ro Mahmud Aĥmadineĵad estas elektita prezidanto de la respubliko kun 62% de la voĉoj.

Aŭgusto. Irano reaktivigas sian programon de riĉigado de uranio.

2006

11-a de aprilo. Laŭ s-ro Aĥmadineĵad, Irano “aliĝis al la klubo de la landoj kiuj disponas pri la atomteĥnologio”.

15-a de decembro. La Konsilantaro pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) trudas sankciojn pri la irana atomprogramo, sed ne permesas uzadon de forto.

2007

24-a de marto. La UN akrigas la ekonomiajn sankciojn kontraŭ Teherano.

2008

Aprilo. La konservativuloj gajnas la parlamentelektojn.

2009

20-a de marto. S-ro Barack Obama proponas “novan komencon” en la usonaj-iranaj rilatoj.

12-a de junio. Kontestataj prezidantelekto. S-ro Aĥmadineĵad estas proklamita venkinto.

Malrapida agonio de demokratio

Baloto sen voĉdonantoj

Kvankam intence malgravigita, sindeteno tamen aperas kiel plej grava donitaĵo rilate al elektoj en la demokratiaj landoj. Ĉiutage kreskanta, ĝi aparte koncernas la popolajn mediojn. Kvankam je kelkaj kilometroj unu de la alia, la 6-a kvartalo de Parizo kaj la pariza antaŭurbo Stain (Departemento Seine Saint-Denis), havis 33-poentan diferencon de partopreno dum la eŭropa junia voĉdonado. Evoluo, kiu grave pridubigas la fundamenton mem de universala voĉdonrajto.

DIMANĈON la 7-an de junio 2009. Estas la 14-a horo en la voĉdonejo . Nur tri voĉdonantoj ĉeestas: maljunulo surhavanta kostumon kaj kravaton, kaj du blankharaj sinjorinoj. Unu el ili estas embarasita antaŭ la tablo ŝarĝita per balotiloj. En tiu regiono de Francujo estas 24 kandidat-listoj. Helpeme, la voĉdoneja prezidanto klarigas, ke sufiĉas preni du balotilojn por eniri la voĉdonĉelon. Ŝi prenas tri. Aspektas kvazaŭ oni spektus riton, iom eksmodan, kiun ankoraŭ pluvivigas kelkaj adeptoj: la universalan voĉdonadon.

Tiu institucio denove fariĝas necerta, same kiel en sia komenco en 1848, kiam, adoptita por ĉesigi la parizan popolribelon de februaro, ĝiaj iniciatintoj demandis sin, ĉu la viroj — ja temis nur pri viroj — voĉdonos, kaj ĉu ili tion faros bonorde*. Kiujn kialojn ili ja havis por eliri siajn laboron kaj vilaĝojn, por elekti reprezentantojn en malproksiman parlamenton? Kiel reagos tiu popolo, kiu ĵus popolribelis, kaj kies homamasoj estas baldaŭ reformiĝontaj ĉirkaŭ la voĉdonejoj? Kun nur kelkmiloj da voĉdonantoj, la censaj elektoj ne multe mobilizis sed kaŭzis foje batalojn. La ekrego de universala voĉdonrajto aspektis do minacoplena ... Kun pli ol 80-elcenta partopreno kaj malpli da malordoj ol antaŭvidite, tiu elekto estis sukceso, kiu entuziasmigis la tiamajn civitanojn.

* Vd “Le sufffrage universel, “invention” française”, Le Monde diplomatique, aprilo 1998.

Kvankam ili ne realiĝis, la tiamaj timoj ne estis absurdaj, ĉar ja preskaŭ neniu voĉdonis ĉe la partaj elektoj por deputitoj en junio 1848*. Necesis pluraj jardekoj por establi regulecon de voĉdonontoj, movataj de propra sento pri civitana devo kaj ne de aŭtoritatuloj, por porti al la regado programojn kaj politikajn partiojn prefere ol aprobi altrangulon aŭ imperiestron.

* La kandidatoj povis prezentiĝi en pluraj lokoj samtempe. Se ili estis elektitaj en pli ol unu loko, ili devis elekti, kaj tiel estigis alian baloton, tiel nomatan “parta” por la lokoj sen deputito.

La Respubliko establis universalan voĉdonrajton ja tiom bazitan sur relative alta kaj konstanta partopreno, ke tiu ĉi prenis aspekton de evidento. Estas tiu partopreno, kiu, de kvaronjarcento, disfalas malrapide, kiel atestas la eŭropaj elektoj de la 7-a de junio 2009. Vasta plimulto en Francujo kun 59,5% de la enskribitoj, 56,7% en Germanujo, sindeteno estas eĉ pli granda en Rumanujo (72,6%), en Pollando (75,5%) kaj eĉ 80,4% en Slovakujo. Belgujo ja amase voĉdonis, sed voĉdono tie estas deviga*. Tiu movado al indiferenteco estas daŭra: en 1979, ĝi koncernis 38% de la eŭropaj voĉdonantoj, 41% en 1984, 41,5% en 1989, 43,3% en 1994, 50,5% en 1999, 54,6% en 2004 kaj 56,8 en 2009*.

* Starigita en 1894, tiu sistemo punas la nevoĉdonantojn per monpunoj kaj, kaze de rekulpiĝo, forigo el la balotlistoj kaj ekskludo de publikaj nomumado, promocioj aŭ distingoj. Praktike maloftaj estas persekutoj, pro la tropleneco de tribunaloj, sed restas efikeco de la socia hontosigno.
* Vd Guillaume Courty kaj Guillaume Devin, La Construction européenne, La Découverte, Parizo, 2009.
Kion valoras la balotrezultoj?

ĈIUJ BALOTOJ estas koncernataj, krom eble, en Francujo, la prezidanta elekto. La voĉdonantoj fariĝas intermituloj*. La opinienketoj, dum la tago de la voĉdonado, konfirmas tion, kion oni vidas en la voĉdonejoj: maljunuloj voĉdonas, sed junuloj tre malpli. Pro la nura demografia evoluo sindeteno verŝajne plu kreskos. Skiziĝas estonteco de demokratiaj reĝimoj sen voĉdonantoj, aŭ tiom malmulte, ke oni eble atingos la proporcion de la censaj reĝimoj.

* Vd Céline Braconnier kaj Jean-Yves Dormagen, La Démocratie de l’abstention, Gallimard, Parizo, 2008.

En Francio en junio 2009 la kandidatlistoj ricevis la voĉojn de nur 36% de la enskribitoj (ni aldonis la 4% de blankaj aŭ nulaj balotiloj al la 59,5% de sindetenuloj — kiuj ne voĉdonis), aŭ 25% de la loĝantaro voĉdon-aĝa (la proporcio de neenskribitoj sur la balotlistoj estas 11,5%). Kiel klarigi tiun rekordon? Ĉu la francoj indiferentas pri Eŭropo? Tamen en Francio 70% voĉdonis en la referendumo pri la Eŭropa Traktato en 2005. Tia partopreno esperigis, ke tiu longa malfluso eble ne estas fatalo. Preskaŭ 30% de perditaj voĉdonantoj en 4 jaroj, tiu eskapado memorigas, ke civitanoj voĉdonas kiam ili sentas, ke ilia voĉo efikas.

Universala voĉdonrajto longe restis institucio mobilizanta la civitanojn, ĉar ili kredis je ĝia morala kaj praktika valoro. Ili verŝajne elektis reprezentantojn kiuj respondecis antaŭ ili, kaj do ili esperis influi la grandajn politikajn decidojn. Tiu espero svenas ĝis tiu grado, ke ĝi ŝajnas nura iluzio al multaj el ili. Kiel povas esti alie en Eŭropo, dum prezidanto, kiu interpretas sian mandaton kiel blanketon, ŝajnigis ke li ŝanĝis la tekston de la eŭropa traktato por adoptigi ĝin tra la parlamento? Vi ne volas ĝin, ne gravas, oni trudos ĝin alimaniere. En aliaj landoj la popolo estis invitita revoĉdoni. Vi ne volas ĝin, ne gravas, vi revoĉdonos. Tiom da fojoj, kiom necesos. Kaj oni miras, ke iuj civitanoj ne plu venis esprimi opinion, kiu ŝajnis tiom malmulte konsiderata...

Malfortiĝo de la civitaneca sento, oni diras. Tio estas malĝusta takso, ebliganta senkulpigi la politikajn profesiulojn. Kvankam estas ĉiam malfacile, eĉ foje trompe, interpreti la sindetenojn, ĉi-foje la opinienketoj — malgraŭvole — faciligas nian taskon. La opinienketaj institutoj ja anoncis, sen granda erar-risko, la novan rekordon. Ĉu oni do povas aserti, ke la sindetenuloj forgesis voĉdoni, facilanime kaj senzorge? Ili eĉ ne sentis bezonon — kiel tiuj, kiuj voĉdonis blanke aŭ nule — voĉdoni por voĉdoni. Ĉu indiferenteco? Eble jes, sed decidita. Ĉu pasiveco? Eble jes, sed ribelanta. Kiom ili estis? Verŝajne ne tiom kiom la 30%, kiuj forlasis la voĉdonejojn de 2005, sed ja multaj. Multaj civitanoj nun eĉ ne sentas bezonon ŝajnigi, kiel tiuj paroĥanoj, kiuj ĉeestas meson por ne esti rimarkitaj.

La 7-an de junio vespere, la franca ĉefministro s-ro François Fillon celebris la venkon sen eĉ aludi la rekordan sindetenon. La reprezentantoj de la aliaj listoj ne ŝajnis ĉagrenitaj de tio. Iuj estis tute absorbitaj de sia malvenko, la aliaj, de sia venko, venko de sia partio aŭ de sia propra persono. Konsiderante la konstantan kreskon de sindetenado, je kiu nivelo ili ekmaltrankviliĝos? Ĉu 70%? Ĉu 80%? 90%? Eŭropaj landoj jam atingis tiujn pintojn, kaj tamen elektis sian kontingenton da reprezentantoj, kies parlamentaj salajroj estis ĵus pligrandigitaj. Neniu protestis. Plej ekstreme, tio povos daŭre funkcii, dum estos kandidatoj, kiuj voĉdonos por si mem ...

Tiu kolektiva malvenko estus devinta scivoligi ĉiujn kaj malpermesi la orgojlon de la venkintoj. Ili allogis iom pli da voĉdonantoj ol iliaj kontraŭuloj, sed ili ankaŭ ŝuldis sian sukceson al la balota dizertado. Kvankam, koncerne la rangojn, la elcentaĵojn kaj la sidlokojn, estas ja venkintoj kaj venkitoj, necesis ankoraŭ demandi sin kion valoras la rezultoj 27,8%, de la Unuiĝo por la prezidanta plimulto (UMP) kaj 16,2% de la Eŭropo-Ekologio. Reale, unu voĉdonaĝa homo el dek (9,58%) voĉdonis por la UMP-listoj, kaj unu el dudek (5,6%) por tiuj de Eŭropo-Ekologio*.

* Temas pri la mobilizo-kvanto, tio estas proporcio de voĉdonantoj rilate al la tuta voĉdonaĝa loĝantaro.

La UMP estis fokuso de la komentoj ĉar ĝiaj kandidatoj estis la unuaj kaj ĉar ili estis tiuj de la prezidanto. Oni tamen malkovris, ke la plimulta partio estis tre malplimulta. Kiel ajn oni konsideru la baloton, 27,8% de la esprimitaj voĉoj estas retroiro kompare kun la rezulto 31,18% de ties kandidato ĉe la unua baloto de la prezidant-elekto de 2007. Eĉ pli maltrankvilige por ĝi, la prezidanta partio estas sola. La aliaj dekstraj voĉoj malfacile povas baskuli al ĝiaj kandidatoj. Nek tiuj de la Mo-Dem, kies kampanjo baziĝis sur “kontraŭ-Sarkozismo”, nek tiuj de la ekstremdekstro, kiuj jam estis elsuĉitaj en 2007.

Aldoniĝas, por nigrigi la bildon, la konsisto de la voĉdonantaro. Same kiel en 2007 la UMP gajnis danke al la amasa voĉdono de maljunularo. La franca demografio neniam havis tiom da maljunuloj. Kaj neniam partio tiomgrade identiĝis je maljuneco. Laŭ enketo farita la tagon de la baloto, la UMP ricevis 61% de la voĉoj esprimitaj inter la pli-ol-65-jaruloj*. Sed la maljunuloj estas ankaŭ la plej fidelaj al voĉdonado, dum la junuloj amase ne voĉdonis. Simpla natura sinsekvo de generacioj signifas, ke la UMP perdas siajn voĉdonantojn pli rapide ol ĝiaj konkurantoj. Sed kresko de la meza vivdaŭro estas hodiaŭ tre malgranda, kaj la generacio de la “naskopinto” (baby boom), atingante emeritecon, voĉdonas pli maldekstre ol la aliaj aĝklasoj. Por tiuj, kiuj profitis la malpli ol 10-elcentan partoprenon en la voĉdonejoj de la antaŭurbaj malriĉaj kvartaloj, tio estas tamen kialo de kontento ...

* Opinienketo de TNS Sofres-Logica, 7 junio 2009.

Principe, politikaj ĵurnalistoj ne devas defendi partiinteresojn, sed proponi analizojn. Malgraŭ tio, la komentoj aspektis kiel nura akompana babilado de la politikaj ludoj, ĉar ili diris nenion pli ol tion, kio gravas por la politik-profesiuloj. La registara gazetaro admiris la sukceson de la UMP kaj de ties grandulo; la alia gazetaro, tiel nomata opozicia, celebris la sukceson de ekologio kaj de ties grandulo. Kaj la rekorda sindeteno estis forviŝita per silento kaj manipulado de nombroj: oni nur citis elcentaĵojn, ne verajn nombrojn.

Ne sufiĉas diri, ke la politikaj ĵurnalistoj ne mastras la metodojn por analizi la balotojn, ke ili estas koncernataj nur de la ludoj de la politika klaso kaj kundividas ties vidpunktojn kaj celojn. Ili ankaŭ scias, ke venko aŭ malvenko ne estas nur afero de ciferoj, sed de interpretado. En politiko, “diri estas fari”, laŭ formulo de la filozofo Johano Langshaw Austin*, kaj gravas kredigi je venko aŭ malvenko, por ke ĝi ekzistu. Kiom da fojoj ili ripetadis, dum la balota semajno, same kiel antikva ĥoro, “la sukceso de Nicolas Sarkozy?

* John Langshaw Austin, How to do Things with Words, 1962, Harvard university press; traduko en la franca:Quand dire, c’est faire (1970), Seuil, kolekto “Points Essais”, Parizo, 1991.

Por ĝin establi, ili ne ŝparis siajn kontraŭdirojn, klarigante en sama movo, ke la elekto favorigis tiujn, kiuj kampanjis pri Eŭropo, sed ke ĝi permesos al s-ro Sarkozy akceli la reformojn en Francio; aŭ ke “kontraŭ-Sarkozismo” estas forigita, sed ke, laŭ la opinienketoj, malamikeco al s-ro Sarkozy ludis unuarangan rolon kiel voĉdonmotivo. Oni ankoraŭ ne mezuris la damaĝojn kaŭzatajn al demokratio de la nekoheraj kaj partiecaj komentoj, prezentataj kvazaŭ analizoj. Je ĉiu elekto, kiom da voĉdonantoj sentas sin perfiditaj de trompaj interpretoj?

Civitanoj necesas, sed ne tro

KAŜE politikumante, la komento partoprenas konstruon de la konsento. Tiu konstruo baziĝas sur saturado de la publika spaco: princo ĉiea, kiu facile povas multigi politikajn iniciatojn, konkretajn agojn kaj anoncefektojn; kiu elmontras sian privatan vivon; kiu estas laŭdata de korteganoj-ministroj, kiuj ne scias paroli sen nomi lin. Prezidanto flatata ankaŭ de la gazetaro, regata de posedantoj, kiuj estas liaj amikoj, aŭ de gvidantoj de li nomumitaj; de ĵurnalistoj, kiuj ne havas la impreson obei, tiom ili kundividas la vidpunktojn de la potenculoj; de opinienketoj, kiuj organizas la politikan vivon kiel personajn konkurojn kaj paroligas la popolon “taŭge”.

Antaŭ la referendumo de 2005, la ĉefartikolistoj unuvoĉe martelis, ke ne ekzisas alia ebleco ol voĉdoni “jes”. Cetere, oni fine kredis, ke ĉiuj estis voĉdonontaj “jes”, krom kelkaj nekuraceblaj kontraŭeŭropaj kaj kontraŭdemokratiaj uloj. Kaj, kiam ekaperis, ke oni ja povas voĉdoni “ne” pro aliaj kialoj, la opinifarantoj ektondradis. Certe, devas esti stultuloj, aŭ trompitoj. Poste, kiu ne aŭdis la refrenon, eĉ ĉe la malamikoj de s-ro Sarkozy: “Estas neniu ĉe la alia flanko”? Tiu saturado de la publika spaco malpermesas estonton al la civitanoj. Civitanoj necesas, sed ne tro, kaj nur por aprobi. Sen tion rimarki, Francujo retrovis grandan principon de la bonaparta diktatoreco: referendumon. Por ricevi konsenton, oni kreu la konfuzon, kiun denuncis Flaubert post la katastrofo de Sedan*: “Ĉio estis falsa, falsa realismo, falsa kredito kaj eĉ falsaj prostituitinoj ( ... ). Kaj tiu falseco aplikiĝis ĉefe en la ĵuĝmaniero*.

* Fina malvenko de la franca armeo en la milito kiun Francio deklaris al Prusujo, kaj ĉe kiu la franca imperiestro estis kaptita de la prusoj. -jmc
* Gustave Flaubert, Lettre à George Sand, 29-a de aprilo 1871, en Correspondance complète, L. Conard, Parizo, 1926-1954, 6-a serio (1869-1871), p. 229-230.

Alain GARRIGOU

Ŝtatrenverso

DE LA ORGANIZAĴO de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ), tra la Eŭropa Unio kaj la prezidanto de Usono Barack Obama ĝis la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la reago estis unuanima: klara kondamno de la puĉo kiu, la 28-an de junio, renversis la honduran ŝtatestron Manuel Zelaya, elpelita perforte al Kostariko. Elvokante “la tujan revenon de la prezidanto Zelaya al la posteno kaj al la funkcioj kiujn la popola suvereneco atribuis al li”, la prezidanto de la Ĝenerala Asembleo de la UN, s-ro Miguel d’Escoto, asertis tuj: “Nenia alia opcio akcepteblos por la internacia komunumo”.*

* BBC Mundo, 29-an de junio 2009.

Iuj tamen demandis sin pri la legitimeco “de la eksprezidanto (!)” kiu “rompis la konstitucion” pretendante modifi ĝin “por povi postuli novan mandaton” (dum ĝi malpermesas tion) dum la prezidantelekto de la 29-a de novembro 2009.* Eraro (aŭ mensogo). Apogate de kvarcent mil subskriboj, la ŝtatestro planis simple organizi, en la tago de la voĉdonado, ĉe kiu li ne povis prezentiĝi — ĉar la konstitucio de 1982 restas valida ĝis ĝia ŝanĝo —, “konsultadon” kun ne deviga karaktero kiu demandas al la honduranoj ĉu ili deziras aŭ ne, ĉe normala templimo, la kunvokadon de Konstituciiga Nacia Asembleo.*

* Tezo elvokita de LeMonde.FR (29-a de junio) kaj senrezerve subtenata, interalie, de El País (Madrido, 29-a de junio), Libération (Parizo, 30-a de junio), The Economist (Londono, 2-a de julio).
* Proceduro kiu rekte kongruas kun la artikolo 5 de la leĝo pri civitana partopreno de 2006.

La nuna konstitucio havas la apartecon enteni plurajn artikolojn — artículos pétréos — el kiuj unu traktas pri la ne-reelekto de la prezidanto (art. 4) — kiun ĝi “malpermesas” reformi iel ajn. Jen stranga frenezjako trudita al la popolo al kiu, principe, apartenas “la suvereneco el kiu devenas ĉiuj potencoj de la ŝtato”.* Oni diras ke ĉar li “planis” refondadon de la baza leĝo — multe trans la temo de reelekto! — Zelaya estis eksigita.

* Artikolo 2 de la konstitucio.

En realo, li faris tri ĉefpekojn: devena el la dekstra centro (Liberala Partio), li rompis kun la politikaj-ekonomiaj elitoj kiuj ĉiam regis super la lando; altigis la minimuman salajron je 60%; aliĝis al la Bolivara Alternativo por la popoloj de Ameriko (ALBA) kaj tiel aliĝante al la tendaro — Bolivio, Ekvadoro, Kubo, Venezuelo ktp — kiu rekomendas rompon kun la novliberalismo. Jen la “malforta ĉenero” de tiu organizaĵo kiun la kontinenta maldekstro atakis.

En aprilo 2002, la prezidanto George W. Bush apogis la provon renversi s-ron Hugo Chávez, en Venezuelo. S-ro Barack Obama siavice aliĝis al la ĝenerala kondamno de la puĉisto Roberto Micheletti. Sed, dum li deklaris ke “la sola prezidanto de Honduro estas Manuel Zelaya”, la ŝtatsekretariino Hillary Clinton siavice donacis oksigen-balonon al la puĉistoj proponante peradon de la kostarika prezidanto Oscar Arias kaj per tio metis fakte la OAŜ, plimulte maldekstraj kaj maldekstre centraj, ekster la ludon.

En Vaŝingtono fortaj premoj efikas kontraŭ s-ro Zelaya. La Pentagono posedas en Honduro, en Palmerola, militbazon konsideratan strategia. Nu, ĝi ĵus perdis jam tiun de Manta (Ekvadoro, membro de la ALBA), fermitan laŭ postulo de la prezidanto Rafael Correa. Nomumita de s-ro Bush en septembro 2008, la usona ambasadoro Hugo Llorens estis, en 2002 kaj 2003, direktoro pri Andaj Aferoj (koncernantaj Venezuelon, en la momento de la ŝtatrenverso tie) de la Nacia Konsilantaro pri Sekureco (NSC laŭ la angla). En la tagoj antaŭ la 28-a de junio, li partoprenis en multaj kunvenoj kun la [“armeaj respondeculoj kaj gvidantoj de la opozicio”.*

* The New York Times, 30-a de junio 2009.

La ĉefa propono farita de s-ro Arias — registaro de nacia repaciĝo (do, reveno de s-ro Zelaya al la prezidanteco, sed sen reala povo) — estis rifuzita de tiu. Ĝi estis ankaŭ rifuzita de s-ro Micheletti, je la granda kolero de s-ino Clinton kiu donacis, sur pleto, eliron el la krizo parte venkan.

Ĉu duobla ludo de Vaŝingtono? Ĉu malkonsentoj inter la Blanka Domo kaj la duopo Ŝtatdepartemento/Pentagono? Se la jurŝtato ne estas restarigita kaj/aŭ se Honduro dronas en perforto, la kredito de s-ro Obama estos serioze makulita ĉe [?Latinameriko kiu akceptis lin kun espero kaj simpatio.

Maurice LEMOINE.

De la laboristaj kooperativoj ĝis la bankoj, tra la asocioj de legomproduktistoj

Ĉu la sociala ekonomio kiel respondo al la financkapitalismo?

“Repacigi ekonomion kaj socion” ... Tiu principo enskribita en la ŝildo de la sociala ekonomio remodiĝas. Kun la fiasko de la financkapitalismo kaj la pridubigo de la politikoj kiuj rekomendas individuismon kaj tujecon, la asocia, mutuala kaj kooperativa spirito estas pli kaj pli elvokata. Ĝia konkretigo fare de miloj da entreprenoj prilumas la paradoksojn de modelo kie kunekzistas solidaraj legomproduktistoj kaj aferbankoj, eksperimentado kaj refondado de la kapitalismo.

SOCIALA BANKO, la Shore Bank, kiu volas ŝanĝi la mondon ebligante la aliron al kredito por malfavorigataj loĝantaroj de kvartaloj de Ĉikago, Detrojto aŭ Klevlando; kooperativa societo, Autocool, kiu proponas servon de kundivido de veturiloj, alireblan la tutan tagnokton kaj tutan semajnon, danke al reto de urbaj stacioj de proksimeco. Loka kolektivaĵo kiu lanĉas kooperativon por akompani la projektojn de kreado de solidaraj nutraĵvendejoj en tri komunumoj de la perigorda urbaro ... Sendube. La socialaj kaj solidaraj entreprenoj vekas alvokitecojn.

La politikaj respondeculoj, kiuj longtempe ignoris, malestimis aŭ minimumigis ilian rolon, metante ilin en la rubrikon “akcidentoj de la historio”, vokas ilin nun por helpo, speciale sur la kampo de daŭrigebla disvolvado kaj solidareco. Jen signo: la solena malfermo, la 12-an de marto, de Lernejo de Entreprenistoj pri Sociala Ekonomio, en Marsejlo, estas la unua tia en Francio. Eĉ se la nombroj restas modestaj, la evoluo en Francio de la nombro de societoj de produktad-kooperativoj (SCOP) indikas viglecon: ĝi triobliĝis en ok jaroj (mil naŭcent kvindek SCOP en 2009).

Je alia skalo, la agadplano de la usona prezidanto Barack Obama, prezentita la 9-an de februaro, planas gravajn investojn por favori la starigon de tiaj entreprenoj. La 19-an de februaro, la Eŭropa Parlamento adoptis, per kvincent okdek voĉoj por (dudek-sep kontraŭ kaj kvardek-kvar sindetenoj), rezolucion kiu montras la gravan rolon de la sociala ekonomio fronte al la krizo. Ĝi konstatas ke “la rekono de la eŭropaj statutoj por la asocioj, la mutualaj organizaĵoj kaj la fondaĵoj estas necesa por garantii la egalecon de traktado de la entreprenoj de la sociala ekonomio en la reguloj de la interna merkato”.

Ĉeesto sur ĉiuj mondpartoj

SED KIO ĜUSTE estas la sociala ekonomio? La Eŭropa Komisiono parolas pri “tria sistemo”. Iuj uzas la terminon “neprofitcela sektoro”. Ĝi inkludas ĉiukaze multajn de agantojn: asocioj, fondaĵoj, kooperativoj ... La projekto, kolektiva, ne alvokas al akumulado de kapitalo, ĉar ĝi distingiĝas teorie de la kapitalisma logiko laŭ kiu tiu, kiu financas, decidas. “Profito do ne estas la celo de tiuj entoj, klarigas s-ino Antonella Noya, analizisto de la politikoj en la programo OEKD-EDLK (angle: OCDE-LEED)*. Tio ne signifas ke ili ne rajtas fari profitojn, kiuj estas esencaj por certigi la financan stabilecon kaj do daŭrigeblon de la strukturo.”

* Organizaĵoj de Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado — Ekonomia Disvolvado kaj Loknivela Kreado de Dungoj.

Por s-ro Thierry Jeantet, ĝenerala direktoro de Euresa, eŭropa reto de grupigo de mutualaj kaj kooperativaj asekuroj, “la sociala ekonomio estis ĉiam sur la merkato, sed ne en la mona. Tiuj kiuj volas ĝin distranĉi en komercan kaj nekomercan parton ne komprenis ĝian naturon”.

Ĉu temas pri charities — organismoj de bonfarado en la angla —, germanaj memmastrumataj organizaĵoj (Netz), “komunumoj” en Brazilo aŭ pri francaj SCOP*, la sociala ekonomio estas animata de la demokratiaj principoj kiuj formas linion de rompo kun la kapitalismo, emfazas s-ro Jeantet. “Tiuj reguloj implicas la plenan disvolviĝon de la persono, la liberan aliĝon, la ĝustan disdividon de la kreita riĉaĵo, la sendependecon vidalvide al la ŝtatoj, la kolektivajn valorojn de solidareco, la justan mastrumadon.” Ĉi tie, unu persono havas unu voĉon, male al la societoj kie unu akcio rajtigas al unu voĉo. En la SCOP, la salajruloj havas minimume 51% de la kapitalo kaj reprezentas almenaŭ 65% de la voĉdonrajtoj kaj tiel mutualigas la riskojn kaj la grandajn decidojn.

* Vd Cécile Raimbeau, “LABORISTOJ PRENAS SIAJN ENTREPRENOJN EN LA PROPRAJN MANOJN — Alia Eŭropo, tiu de la ”havigitaj“ entreprenoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2007.

Du tendencoj trairas la socialan ekonomion. Unuflanke, la “eŭropa”, kiu disvolvas la vizion de kolektiva entreprenistaro. Aliflanke, la “usona”, pli ligita kun la servoj kaj kun individua reĝimo. “La fondaĵoj, la karitataj organizaĵoj kaj la trustoj troviĝas plej ofte en Usono, Britio kaj Aŭstralio, konfirmas Ermanno Tortia kaj Carlo Boragaza, de la itala universitato de Trento, dum la kooperativoj, organizaĵoj kaj societoj mutualaj havas pli fortan tradicion en la kontinenteŭropaj landoj.”

Oni trovas pli da kooperativojn de konsumantoj kaj de loĝado en Britio kaj Svedio, kie la strukturoj de parencoj kaj de laboristoj ludas gravan rolon — je 12% — de la sistemo de infangardejoj. En Germanio la tria sektoro estas bone reprezentata de la mutualaj asekuroj. La kooperativoj, malgrandaj, ofte specialiĝintaj kaj limigitaj al teritorioj, trovis fekundan terenon en Hispanio kaj en la itala duoninsulo. La mutualaj sanasekuroj estas aparte fortaj en Belgio, Irlando kaj Nederlando kiel en Francio, kie la terkultura sektoro estas ankaŭ tre kooperativa (naŭ ekspluatejoj el dek): 60% de la mondeponoj de la francoj fariĝas en tiaj institucioj — popolaj bankoj, ŝparkasoj, kampara kredito (“Crédit agricole”), mutuala kredito (“Crédit mutuel”) ... —, kiuj laborigas kvincent mil homojn.jn.jn.jn. Sed oni trovas ankaŭ kooperativojn en la agronutraĵa sektoro (Yoplait), en la granda distribuado (Sistemo U, Centroj Leclerc) aŭ pri optiko (Krys aŭ Optique 2000). Konataj nomoj, kiuj surprizas kaj instigas al la demando: por la okaza kliento, ĉu estas diferenco inter kooperativa kaj klasika nomŝildo? En la kazo de la Crédit agricole, ekzemple, ĝi ne estas okulfrapa ...

Elvokante la ekzemplon de du optikistoj, la eksulo de Lissac kiu decidis aliĝi al la kooperativo Atol per aĉeto de parto de ties societa kapitalo, konstatas: “La du similas; ili profitigas al ni landvastan reton. Sed, en la kooperativoj estas krome elasteco kaj demokratio. Oni havas rajton enrigardi la funkciadon.” Ĉiu membro, kia ajn estas la grandeco de la entrepreno, partoprenas en la elekto de la estraro, kio rajtigas lin je voĉo ĉe la decidoj, ekzemple, pri la elekto ... de la reklamkampanjoj.

Tiuj entreprenoj “apartenas kolektive al siaj societanoj kaj ne estas submeteblaj al publika aĉetpropono nek cedeblaj, ĉar iliaj propraj fondusoj estas nedivideblaj, oni emfazas ĉe la Nacia Federacio de Konsumkooperativoj (FNCC). Tiu sendependeco ebligas al ili engaĝiĝi je longa tempo kiel agantoj de longdaŭra disvolvado”. La kliento de unu el tiuj entreprenoj kiu deziras partopreni en la difinado de la proponataj produktoj aŭ devontigi sin pri ĝia funkciado povas fari tion — sed ĉu li scias tion? — pagante la akiron de societa parto. Lia voĉo dum la ĝenerala asembleo estos sama kiel tiu de la ceteraj kooperativanoj.

La programita malfortiĝo de la prizorgoŝtato kondukas al transigo al la sociala ekonomio de certaj taskoj nuntempe ne aŭ malbone plenumataj. Kebekio do starigis, ekde 2004, politikon favoran al virinaj grupoj, mediprotektaj asocioj kaj san-kooperativoj. En Usono la Community Development Financial Institutions (CDFI) ludas gravan rolon en la revigligado de la kvartaloj.

En Francio kaj en la mediteraneaj landoj, la asocia teksaĵo ĵus urĝe kaj provizore solvis la mankojn de la publikaj servoj, nome kontraŭ la akriĝo de la krizo de senlaboreco. “La nekapablo de la formala ekonomio krei dungojn en sufiĉe granda nombro malfermis la pordon al organizaĵoj kiuj zorgas pri kreado de reensociigaj dungoj, de mallongtempaj dungoj kutime financataj de la ŝtato”, substrekas s-ro Peter Lloyd, direktoro de la brita studkabineto Ecotec Research and Consulting.

La ekzemplo de Noncello la plej granda sociala kooperativo de Italio, kun mil salajruloj, montriĝas aparte interesa. Ĝi estis kreita antaŭ dudek jaroj de la Centro pri mensa sano de la provinco Pordenone, laŭ iniciato de tri psiĥiatroj kaj ses pacientoj kiuj ĵus forlasis la malsanulejon post ties fermo decidita de la leĝo por tia establo.* Ĝi formas siajn salajrulojn — longtempajn senlaborulojn, psiĥajn malsanulojn, eksdrogemulojn ... — en reutiligo de elektraj mastrumaparatoj. Ĝi ebligas al ili akiri ankaŭ specialiĝon pri zorgado pri maljunuloj, pri infanoj, pri Alzheimer-malsanuloj ktp. Danke al la aĉeto de lastgeneracia lasero, la kooperativo okupiĝas ankaŭ pri detranĉado de komponantoj (ĝi priliveras la fabrikiston de elektromastrumaj aparatoj Zanussi). Ĝi fine partoprenis en la restaŭrado de la teatro de la Fenice en Venecio kaj de la planko de la Kremlo en Moskvo. Kvarcent mil dungitoj por dek-ok mil sescent kooperativoj: oni havas tie, en Italio, unu el la plej dungokreaj institucioj. Multaj tiaj kooperativoj investas en la sektorojn de la “verda ekonomio”.

* Kadra leĝo, voĉdonita en 1991, donas al la kooperativoj mandato kiu rajtigas ilin okupiĝi pri reensociigo.

En Eŭropo, la kooperativa movado difinis specifajn statutojn kiuj ebligas partnerecon inter uzantoj, libervoluloj kaj salajruloj, sed ankaŭ inter kolektivaĵoj kaj entreprenoj. La hispana movado de societoj de asociitaj laboristoj (sociedades laborales) povis vigle evolui danke al la starigo de tiucela leĝa sistemo kaj al la apogo de politikaj fortoj kaj de publikaj povoj. Ĝi ebligis krei pli ol dek-sep mil societojn kaj cent mil dungojn en kelkaj jaroj. dum la laboristoj estas la plimulto en la societa kapitalo de la entrepreno, neniu akciulo, escepte de la publikaj organismoj, povas havi pli ol trionon.

En Francio, la kooperativa societo de kolektiva intereso (SCIC), kiu ebligas asocii ĉirkaŭ unu sama projekto multajn agantojn — salajrulojn, libervolulojn, uzantojn, publikajn kolektivaĵojn, entreprenojn, asociojn, privatulojn ... (oni parolas pri multistakeholders*) —, estas simbolo de tiu malfermiĝo. Oni nombras nun cent tridek-kvar SCIC en Francio, kiel Metiistoj de la Mondo*Enercoop. Ili respondas al postuloj antaŭe ne plenumataj kaj nun profitigaj. Tiel, Enercoop okupiĝas pri kunigo de elektro-produktantoj, konsumantoj kaj agantoj de la kampo de renovigeblaj energioj. “La profitoj de la kooperativo estas reinvestataj en la mastrado de energio kaj en novaj produktadrimedoj de renovigebla elektro”, klarigas la gvidantoj de la societo.* Iu ajn povas fariĝi societano per akiro de minimume unu parto de kapitalo, kiu donas la rajton je impost-redukto de 25% de tiu sumo.

* La manaĝera terminaro faras la diferencon inter shareholders (akciuloj) kaj stakeholders (laŭvorte “deponantoj de celoj” aŭ “partoprenantoj”).
* Artisans du monde.
* www.enercoop.fr.
Kapitalo blokita, dividendoj limigitaj

LA NOVAJ LEĜOJ instigas inkludi la kooperativojn en tutaĵon pli larĝan sed malpli diversan de la dominanta ekonomio: tiun de la “socialaj entreprenoj”. “La diferenco estas ke tiuj estas profitcelaj, atentigas s-ino Noya. Sed ili inspiriĝas el la samaj valoroj. En iuj landoj ili ĝuas tiun statuson kondiĉe ke ili sekvas celojn de ĝenerala intereso kaj la plibonigon de la individua kaj kolektiva bonstato.” En Britio, ekzemple, la Community Interest Companies (CIC) celas la kontentigon de la bezonoj sur loka novelo. Ilia kapitalo estas blokita kaj la dividendoj estas limigitaj.

Tiuj entreprenoj havas ofte la projekton malcentri la povon, inventi novajn laborformojn kaj preferi socian kapitalon ol financkapitalon. Tion montras la usona Better World Telecom (BWT), liveranto de interretaliro. BWT dediĉas 1 milionon da dolaroj jare al financado de sia fondaĵo ĝis 2010 kaj 3% da siaj enspezoj estas pagataj por helpo al infanoj, al edukado kaj al la medio, en formo de donacoj.* Kvankam ĝiaj interret-serviloj uzas energion ventdevenan, la entrepreno volas proponi al siaj klientoj multe pli malaltajn tarifojn ol tiuj de la grandaj telekomunikilaj entreprenoj.

* Aldonindas ke BWT partoprenas en la plantado de po mil arboj monate “por savi la planedon” kaj tamen precizigas ke tia operacio fariĝis la kremtorto de la “ekologia konsciiĝo”.

En tiu movado, la reto Ashoka, internacia asocio novhomama naskita 1980 en Barato, elektas kaj subtenas ennovigantojn kies aktiveco povas ŝanĝi la vivon de la loĝantaroj en diversaj kampoj. Ashoka havas hodiaŭ pli ol du mil entreprenistojn en la mondo, kiuj interŝanĝas siajn ideojn, spertojn kaj “bonajn praktikojn”.

Se kelkaj el tiuj “ennovigantaj” entreprenoj agas en natura evoluo de la sociala ekonomio, la funkciado de aliaj havas nenion demokratian, ĉar la kapitalo restas centra. “Tiu intera sistemo de “sociala kapitalismo” ebligas al la kapitalismo ŝajni pli morala”, opinias s-ro Jeantet.

Ĉu ekzistas do, unuflanke, la “puruloj” de la sociala ekonomio kaj, aliflanke, logaj trompoj? Cetere, ĉu la kooperativoj kaj aliaj mutualaj organizaĵoj estas vere tiom virtaj? La evoluo de iuj el ili montras ke ne. Kelkfoje malfacilas distingi inter granda kooperativo kaj multnacia societo. En la banka mondo, elmetiĝo al venenaj produktoj ligitaj al la financa tumulto, sed ankaŭ la kompensopagoj al la gvidantoj bone ilustris tion. Certaj kooperativoj kiuj fariĝis imponaj “maŝinoj” gvidataj de salajrataj deĵorantoj, eskapis la kontroladon de siaj membroj. Malmulte skrupulaj gvidantoj estis nomumitaj pro zorgo pri “efikeco”, kun la ĉefa celo ludi “en la korto de la granduloj”, per kunfandiĝoj, filiigoj kaj sorbadoj. Mutualaj organizaĵoj, kiel la Crédit agricole, venigis riskajn financrimedojn por disvolviĝi. Dum la ĝenerala asembleo de la akciuloj de la Crédit agricole SA, la 19-an de majo 2009, akciuloj tiel montris sian malkontenton pri la malaltigo de la dividendo, kaj sian “naŭzon” pri la naturecaj avantaĝoj de la gvidantoj. La Popolaj Bankoj, kiujn oni ne suspektis je aferismo, pro sia historio — ili estis kreitaj de metiistoj —, sed al kiuj oni prefere atribuis mastrumadon “de bona familiestro” komence de sia sukceso, estis entrenitaj en la spiralon de la “senkompleksa” mono. Tute kiel la ŝparkasoj, kiuj lanĉis sin en la vetkuradon al gigantismo kaŝante sian kooperativan statuson kaj sian celon de proksimeco. La du kooperativoj naskis la Natixis, de kiu ili kontrolas, egalparte, 71,5% de la akcioj. Tiu novnaskito montriĝis frandema je “venenaj” financproduktoj.*

* Natixis estis la franca establo plej tuŝita de la subprime-krizo, kun deklarita perdo de nete 2,8 miliardoj da eŭroj en 2008 kaj de 1,8 miliardoj da eŭroj en la unuaj tri monatoj de 2009. Etakciuloj faris plendon.
Oni riskas perdi sian animon ĉe tio

TIUJ TENTOJ NE estas la solaj en la mondo de la sociala ekonomio: ne ĉio estas oro kiu brilas sub la ĉielo de la justa komerco. La komenca principo, celanta strukturi ekvilibrajn rilatojn inter konsumantoj kaj produktantoj, kaj kiu baziĝas sur justa kompensado de la laboro de la terkulturistoj en evolulandoj, estis iom mistraktita, almenaŭ se kredi la ĵurnaliston Frédéric Karpyta. En La kaŝita flanko de la justa komerco*, li demandas sin: ĉu la justa komerco povas resti virta se, por certigi vendeblecojn al la etproduktistoj de kafo, rizo aŭ kotono, ĝi decidas rilati kun la gigantoj de la distribuado?*

* “La Face cachée du commerce équitable”, Bourin Editeur, 2009.
* Vd Christian Jacquiau, “Max Havelaar aŭ la ambiguecoj de la justa komerco”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2007.

Kiel respondo, la respondeculoj de Max Havelaar pravigas sian strategion per la demokratiigo de la etikaj produktoj. La vendoj de la justa komerco progresis mezume je 20% jare de 2000. Oni trovas tiajn produktojn en pli ol kvindek mil superbazaroj kaj pli ol du mil okcent specialaj vendejoj. “Oni riskas perdi sian animon ĉe tio kaj dependigi la etproduktistojn, sub la preteksto ke oni malfermas al ili pli grandajn merkatojn”, asertas Karpyta. Agantoj kiel Metiistoj de la Mondo preferas resti marĝenaj.

En sia libro Repripensi la solidarecon*, la socisciencisto Serge Paugam invitas revizii tiun nocion. Pluraj retoj ilustras tiun volon valorigi la sistemojn de interhelpo. Inter ili, la Interkontinenta Reto de Stimulado de Sociala kaj Solidara Ekonomio* (Ripess). Ĝiaj iniciatintoj animas naciajn strukturojn, nome la Grupo Red d’Economía Solidaria de Peruo, la Groupe d’économie solidaire du Québec (Kebekio) kaj la Groupe sénégalais d’économie sociale et solidaire de Senegalio.

* “Repenser la solidarité”, Presses universitaires de France, 2007.
* Réseau international de promotion de l’économie sociale et solidaire.

Por s-ino Noya, ekzistas “grandega spaco por kreemo en la kampo de financa ennovigo. La Konfido de la Konstruejo de la Sociala Ekonomio* en Kanado [Kebekio], ofertas pruntojn sen repago de kapitalo antaŭ dek-kvin jaroj”. Solidaraj Financoj, Socialaj Stipendioj, pacienca kapitalo, social banking, samtavola komunikado en la reto* pri bankado: jen novaj manieroj de investado por kiuj la investantoj ne atendas rapidan financan rezulton. Danke al Interreto, tiuj retoj retumas per la multiĝo de la interŝanĝeblecoj.

* Fiducie du Chantier de l’économie sociale.
* Pair à pair (france), peer to peer (angle); la E-a ekvivalento el Yves Nevelsteen: Komputeko, prikomputila terminokolekto, E@I kaj Espero, 2008. -vl

Ĉu la sociala ekonomio restas marĝena aŭ ĉu ĝi estas destinita fariĝi la soklo de daŭrigebla ekonomio? Laŭ la organizaĵoj de internacia solidareco devenaj el migrado (OSIM), la migraj fluoj ŝanĝos en la venontaj jaroj la situacion favore al kuna disvolvado. La sojlolandoj siavice ne atendas. En Brazilo, bona parto de la nesufiĉa terreformo pasas tra la sociala ekonomio, en kiu dudek mil kooperativoj estas tre aktivaj. La elekto de la ekssindikatisto Luis Inácio Lula da Silva al la pinto de la lando, sed ĉefe la agado de la Senterula Movado (MST) helpis multe por tio.

La organiziĝo de la terkulturistoj tra la MST ebligis pli bone mastrumi la produktadon, la transformadon kaj la surmerkatigon de la produktoj. Ĝi faciligis ankaŭ la starigon de bazaj servoj en kampara medio (sano, edukado ktp), la kulturan revalorigon de la kamparoj suferantaj pro la koncentriĝo al la urboj, la biologian terkulturon, la protektadon de semoj kaj de lokaj variaĵoj. Sen paroli pri la kreskanta partopreno de la terkulturistoj kaj kamparanoj en la decidoj.

En la landoj de orienta Eŭropo, kie la transira periodo donis al la sociala ekonomio orientiĝon al “civila socio”, la evoluo de tiu sektoro ne estis simpla, ĉar la ideo de kooperativo estis rifuzita pro ĝia uzado dum la komunista erao. Tamen, mutualaj sanorganizaĵoj estas kreataj en Pollando kaj Slovenio.

En la landoj de la Organizaĵo de Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD), la reekvilibrado de la sociala kaj ekonomia sektoroj estas esenca celo. La “ekologia disvolvado”, teoriumata de la ekonomikisto Ignacy Sachs fariĝas tie rekonata celo. Sed necesas gajni kredindon sen perdi el la vido la celon de la modelo. Tiu ekonomio “bezonas konstante bilanci sin mem por pli precize difini siajn celojn por la estonto kaj klare refirmigi sian rolon de ĝenerala alternativo, insistas s-ro Jeantet. Ĝia vera libereco estas esti projekto politika. Tio ne estas nur miriado da entreprenoj en la mondo, sed strukturmodelo de la socio”.

Oni organizas dialogojn inter internaciaj agantoj por ebligi al ĝi akiri politikan agnoskon. Kunvenintaj okaze de la lasta pintkunveno de la Renkontiĝoj de la Blanka Monto, en 2007, la gvidantoj elvokis “planedvastan new deal” kaj alvokis al vera sociala dialogo en la grandaj instancoj de monda regulado.* Dekoj da horizontalaj kaj ĝemeliĝaj projektoj ekzistas jam, ekzemple, inter gvineaj kaj nepalaj virinoj por trovi novajn energiformojn. Asocioj de Latinameriko kaj Sud-Afriko laboras kune. Viglaj kooperativoj naskiĝas en Kolombio kun la subteno de la konsorcio de italaj socialaj kooperativoj CGM.

* La 4-aj Renkontiĝoj de la Blanka Monto okazos la 9-an kaj 10-an de novembro, en Chamonix-Mont-Blanc, ĉirkaŭ la temo: “Kiel nutri la planedon? Kiun rolon por la sociala ekonomio?”.

La sociala ekonomio laboregas. Ĉu ĝi estas alternativo al kapitalismo? Kiel subkomprenas s-ro Jeantet, “ĝi ne aranĝos la problemon de la ŝtatŝuldoj. Ĝi ne solvos la ripetajn krizojn de la internaciaj rezervoj ... Estus ridinde pensi ke ĝi estos mirakla monda aganto.” Estas ĝia vico pruvi ke ĝi povas ludi originalan rolon.

Yan DE KERORGUEN.

Nombroj

En la mondo

Sepcent kvindek mil kooperativoj — terkulturaj, fiŝkaptaj, industriaj, konsumaj, kreditaj — kun 100 milionoj da salajruloj; ili havas 775 milionojn da membroj.

En Eŭropo

En 2008, oni nombris 248 milionojn da eŭropanoj membroj de kooperativo, de asocio aŭ de mutuala organizaĵo. La 288.000 kooperativoj de ĉiaj kategorioj dungas 5 milionojn da homoj. Mutualaj organizaĵoj kaj kooperativoj havas 30% de la asekur-merkato (8,5 milionojn da dungitoj). La bankaj kooperativoj nombras 36 milionojn da membroj kaj 91 milionojn da klientoj.

En Francio

Proksimume 15 milionoj da francoj estas membroj — ofte sen scii tion! — de banko mutuala. Nur la ŝparkasoj nombras proksimume 4 milionojn da societanoj posedantoj de societaj partoj. Tridek milionoj da homoj estas asekurataj de la Mutualité française, por sia komplemento de malsan-asekuro, por kovri la “akcidentojn de la vivo” (invalideco, forpaso), sed ankaŭ sian komplementan pension; 22 milionoj estas membroj de mutualaj asekuroj. La sociala ekonomio havas en Francio proksimume 2,1 milionojn da salajruloj (januaro 2009), el kiuj 90% en asocioj (20 milionoj da francoj estis membroj de iu el ili, kaj la duono dediĉas al ĝi parton de sia tempo).

Y. DE K.

Alfronti al-Kaidon kaj la Talibanojn

La strategio de Pakistano ĉe turnopunkto

Demisiigi generalon kiu deĵoras en milita zono — la ĉefkomandanto de la usonaj soldatoj en Afganio — estas preskaŭ senprecedence en la historio de Usono. Tio konfirmas kiom da graveco la registaro de prezidanto Obama atribuas al tio, kion Vaŝingtono nun nomas “Afpak”, Afganio kaj Pakistano. En tiu lasta lando, la armeo lanĉis ofensivon kontraŭ la talibanoj kiu ŝajne aŭguras strategian turnopunkton kun multaj sekvoj.

Dum la ofensivo daŭras kontraŭ la talibanaj bastionoj de la Provinco de la Nord-Okcidenta Landlimo, la enloĝantoj de la Valo de Swat kaj najbaraj distriktoj ankoraŭ fuĝas el la militaj zonoj. Post la lanĉo de operacioj je la 26-a de aprilo, la armeo kaj miliciaj fortoj deplojis masive — kun tankoj, peza artilerio, mortaraj bomboj, aviadiloj kaj teratakaj helikopteroj — por elspuri kaj elradikigi la insurekcianojn. Kaj dum la armea komandantaro gratulas sin ĉiutage pro la mortoj de dekoj da talibanoj — dum ĝi malgravigas la nombron de militistaj kaj nemilitistaj viktimoj-, internaciaj neregistaraj organizaĵoj provas averti pri grava humanitara krizo baldaŭ okazonta. Pli ol unu miliono da homoj jam fuĝis el la Valo. Ĉi tiu amas- elirado estas la plej granda delokiĝo de loĝantaro en la historio de la lando.

Semante teroron ĉe lokaj loĝantaroj kaj spitante la aŭtoritaton de Islamabado, la talibanoj konstante kreskigis kaj firmigis sian potencon dum la lastaj du jaroj en la Provinco de la Nordokcidenta Landlimo kaj en la tribaj lokoj administrataj de la federacia ŝtato (FATA). Per la subskribo de “pacakordo” je la 28-a de februaro 2009, kiu rajtigis ilin establi ŝarion — la koranan leĝaron — Prezidanto Asif Zardari kaj lia registaro intencis aĉeti civilan pacon. Rigardita kiel riska de multaj observantoj, ĉi tiu pakto estigis efikojn malajn ol la atenditajn*.

* Vidu Jean-Luc Racine, “Au Pakistan, un président sous influences”, Le Monde diplomatique, novembro 2008; kaj Jean-Luc Racine: Vaŝingtono kaj la talibanoj, la ambigueco de Pakistano, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2007 kaj Syed Saleem Chahzad: Afganio, Pakistano kaj la apero de la “novtalibanoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2009.

Tuj post kiam la batalhalto efektiviĝis, la talibanoj sentis sin rajtigitaj avidi novan teritorion; ili rekrutis kaj kaptis la najbarajn distriktojn Buner kaj Lower Dir. Ili antaŭeniris ĝis ne malpli ol cent kilometroj de la ĉefurbo kaj la strategia aŭtovojo de Karakoram kiu kuras laŭ la antikva Silka Vojo al Ĉinio. Tiel fulma estis la antaŭeniro ke ĝi ŝokis la popolan opinion en Pakistano kaj tutmonde. En sia entuziasmo difini novan strategion por la regiono, la usonanoj dum kelkaj monatoj alvokis Islamabadon solvi la situacion perforte. Nun, Vaŝingtono estis publike kolera. Kelkaj gravaj fremdaj ĉefurboj timis, ke eventuala ŝtatrenverso plonĝigos la landon en internan militon kaj kuntrenos — inter aliaj malbonaj sekvoj — perdon de la regado de la strategiaj atomarmiloj kaj ties instalaĵoj.

En ĉi tiu kunteksto, cinikuloj ne povos ne rimarki, ke la malfrua ofensivo de la armeo estis lanĉita dum prezidanto Zardari estis faranta oficialan viziton al Vaŝingtono por intertrakti akordon pri la kondiĉoj de ekonomia helpo kaj por peti la renovigon de subteno fare de Usono. Je la fino de tiu vizito, Usono promesis kontribui 1,9 miliardojn da dolaroj dum la venontaj du jaroj por la milito kontraŭ teroro, por humanitara helpo kaj por ekonomia evoluo, kaj ankaŭ suplementajn 600 milionojn da dolaroj por militistaj elspezoj.

Jam delonge pasis la tempo kiam generalo Pervez Muŝarraf, kiu gvidis Pakistanon de 1999 ĝis 2008, povis iri al Vaŝingtono kaj, interŝanĝe kontraŭ granda dono de monhelpo, ekipaĵoj kaj provizaĵoj, povis proponi nur kelkajn cedojn: ĵus kaptita gvidanto de Al-Kaido, aŭ negrava operaco kontraŭ kelkaj insurekcianoj en iuj el la pli izolitaj tribaj lokoj.

“Ordigu viajn aferojn”

Fronte al la antaŭeniro de la talibanoj en Pakistano kaj Afganio, la usona prezidanto Barack Obama, la ŝtatsekretario Hillary Clinton, la ĉefo de la armea ĉefstabo, admiralo Michael (Mike) Mullen, la estro de la Centra Komandantaro (CENTCOM), generalo David Petraeus, la sekretario de defendo, Robert Gates, la direktoro de la CIA, Leon Panetta, kaj kelkaj deputitoj de la Kongreso, klare komprenigis al la prezidantoj de Pakistano kaj Afganio, dum ilia vizito al Usono, ke la reguloj de la ludo ŝanĝiĝis.

Interŝanĝe por sia subteno, Vaŝingtono atendas ke Islamabado kaj Kabulo donos de nun plenan raporton pri la progreso farata en la milito kiun ili kondukas kontraŭ al-Kaido kaj la talibanoj. Usonaj respondeculoj informis, ke la du landoj devas formuli liston de komunaj celoj kaj prepari progresraportojn. Ili ankaŭ alvokis al la prudento de la du gvidantoj, kiuj ambaŭ suferas de lamentinda reputacio pri korupto kaj mallerta administrado*. Ordigu viajn aferojn, oni ordonis. Donu al viaj popoloj la bonan ŝtatregadon kiun ili atendas kaj, pli grave, formu unuiĝintan fronton kun la opoziciaj partioj kontraŭ al-Kaido kaj la talibanoj kiuj estas niaj komunaj malamikoj kaj minacas plonĝigi vian regionon en frenezecon kaj militon.

* Pri la rolo de la pakistana armeo en la ekonomio, vidu Ayesha Siddiqa, ‘Mainmise des militaires sur les richesses du Pakistan’, Le Monde diplomatique, januaro 2008, kaj Ayesha Siddiqa: La novaj feŭduloj en Pakistano, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2007.

La malfrua ekkonsciiĝo en Pakistano pri la danĝeroj prezentataj de radikalaj islamistoj estas parte atribuebla al la kampanjoj de islamecigo faritaj en la jaroj 1980 kaj 1990 kiuj forĝis ŝtatan doktrinon el kombinaĵo de religio kaj naciismo en la mensojn de tuta generacio. Sekve, du bazaj konceptoj kiuj troviĝas en lernolibroj kaj aŭdiĝas en la ĉiutaga diskurso estas “la islama ĝihado en Kaŝmiro okupata de Barato” kaj “la teorio de la du nacioj” bazita sur la malamo inter hinduoj kaj islamanoj.

Kiam temas pri kontraŭ-usonismo, ĝin rekte nutris politikoj kiujn oni juĝis maljustaj al islamanoj ĝenerale kaj aparte al pakistananoj. Estinte la privilegia partnero de Vaŝingtono en ĝia strategio por venki Sovetunion en Afganio, Islamabado poste sentis sin forlasita en 1989 kiam, atinginte sian celon, Usono tuj retiris sin el la regiono, lasante sian alianculon elporti la dramecajn sekvojn de la konflikto.

La lando ne plu akceptis la pezan internacian embargon truditan sur sin pro la disvolvado de sia atoma programo. Kaj fine, en Pakistano kiel aliloke, danke al Cable News Network (CNN) kaj satelita televido, la du irakaj militoj kaj la palestina intifado eniris ĉiun hejmon, pliigante la popolan koleron kaj pli difektante la bildon de Vaŝingtono.

Jam en 2007, kiam armitaj islamistoj barikadis sin en la Ruĝa Moskeo en la koro de Islamabado, iuj amaskomunikiloj adoptis la aferon de la teroristoj kaj instigis ondon da kunsento ĉe la publika opinio, portretante ilin kiel mezepokajn heroojn kiuj spitas Usonon kaj la militistaron. Per sia insisto, ke la batalo kontraŭ islamismo kaj terorismo “estas la milito de Vaŝingtono”, ĉi tiuj amaskomunikiloj disvastigis la miskompreniĝon ke se Usono foriros el la regiono, la talibanoj kaj al-Kaido malaperos.

Kelkaj lastatempaj eventoj klarigas la retroirigon de ĉi tiu tendenco. Unue, en marto, la publika vergado de knabino en Swat, raportita de ĉiuj televidoĉenoj kaj kvalifikita de la talibanoj kiel “islama ago”, provokis sentojn de abomeno tra la tuta lando, interalie ĉe ulemoj, la religiaj gvidantoj. Tielan interpreton de ŝario oni rigardas kiel distordon de islamo pro pravigi tribajn praktikojn. Aliflanke, la proparolanto de la talibanoj deklaris kontraŭislamaj iujn instituciojn kaj valorojn kiuj, en la okuloj de la plimulto de pakistananoj, estas netuŝeblaj, kiel la konstitucio, la principo de la jurŝtato, la civila socio, demokratio, kaj eĉ instituciaj kaj individuaj liberoj. Minacoj kontraŭ la amaskomunikiloj ankaŭ igis pli ol unu ĵurnaliston ŝanĝi sian vidpunkton. Pasintjare, dek el ili estis mortigitaj en la tribaj distriktoj, iuj fare de la talibanoj, iuj de krucpafado de la armeo.

Fina elemento eble kompletigis la ŝanĝiĝon ĉe la publika opinio: la atestoj de tiuj kiuj fuĝis el la lokoj sub talibana rego estas plenaj de kolero kiun la gazetaro ne povis facile ignori. Teruritaj rifuĝintoj furioze akuzis, ke la registaro kaj la armeo forlasis ilin dum kelkaj monatoj kaj faris nenion por ilin protekti ĝis la lanĉo de la ofensivo.

Pakistano ŝajne alvenis al unu el la plej decidaj turnopunktoj de sia historio. La elektoj kiujn ĝi faros, kaj interne kaj pri sia sekureco en la regiono, decidos la estontecon de la lando kaj eble eĉ ĉu aŭ ne ĝi povos supervivi. Tiom privetata, kio povus esti la plej bona vojmapo?

Serve al la nacia intereso, la unua celo atingota estus formi komunan fronton kiu unuigas la tutan politikan klason, la registaron, la armitajn fortojn kaj la amaskomunikilojn. Tio ebliĝos nur se la plej granda opozicia partio, Pakistan Muslim League gvidata de la siatempa ĉefministro Nawaz Sharif, konsentos preni sur sin parton de la respondeco kune kun la federaciaj aŭtoritatuloj pri la daŭrigo de la milito kontraŭ al-Kaido kaj la talibanoj.

Ĉi tiun solvon subtenas ankaŭ Usono, kiu alvokas s-ron Sharif helpi la formadon de registaro de nacia unueco. Intertempe, li ankoraŭ ne estas persvadita kaj anticipe postulas iujn konstituciajn ŝanĝojn por malfortigi la potencojn de prezidanto Zardari kaj prokrasti la okazigon de mezmandata balotado. Dume, li proponis ke ĉi tiuj aferoj estu debatitaj en ĉiupartia konferenco. Ĉi tiu iniciato probable ne tamen estigos interkonsentiĝon ĉar kelkaj malgrandaj partioj de la religia movado oponas ĉian militan operacon kontraŭ la talibanoj.

Ankaŭ estas gravege, ke la usona registaro komprenigu al la afgana prezidanto Hamid Karzai, ke inkluzivi moderajn kaj pakistanamikajn paŝtunojn en sia politika alianco servas al lia intereso, kiel ankaŭ haltigi la movadon de ribeluloj trans la landlimo.

Por ke Islamabado povu koncentri siajn penojn sur la internan malamikon, ĝia timo pri najbara Barato ankaŭ devas forvelki. Barato kaj Pakistano tial nepre kunlaboru tutkore por solvi la konfliktojn kiuj malpacigas ilin jam dum jardekoj. Tiu kunlaboro kredeble estos aparte delikata ĉar Nov-Delhio postulas, kiel antaŭkondiĉon de eventuala pacakordo, la ĉesigon de la eksporto de terorismo el pakistana teritorio, garantio kiun Islamabado ne povas proponi ĉar ĝi mem estas viktimo de la sama plago. En ĉi tiuj cirkonstancoj, la pakistana armeo intertempe ne volas transloki soldatojn postenigitajn sur sia orienta landlimo kun Barato al la nova militejo kontraŭ la talibanoj sur la afgana landlimo. Oni esperas, ke la venko de la Partio de la Kongreso en balotadoj en aprilo-majo ankaŭ estigos ŝanĝiĝon de pozicioj en Nov-Delhio favore al alianco por paco kun Islamabado.

Fine, la prizorgo de internaj rifuĝintoj devus esti konsiderata nacia prioritato. Kiam la civilaj respondeculoj konsentis evakui la lokojn regatajn de la talibanoj por lasi la kampon malferma al la armeo, kiel petite de la provinca registaro, ili ne anticipis la traŭmaton kiu fariĝos kiam la rifuĝintoj alvenos en improvizitaj tendaroj haste instalitaj aŭ siatempe okupataj de afganaj rifuĝintoj.

Frapanta estas la manko de organiziteco, kaj la unuaj rakontoj el la tendaroj de Swabi kaj Madan estas instruaj. Ĉiutage, centoj da familioj atendas paspermesojn necesajn por eniri la tendokampojn lokitajn subĉiele sen ia ajn ŝirmo kontraŭ la suno, sen trinkakvo kaj sen kuracaj ekipaĵoj. Vivkondiĉoj estas des pli malfacilaj ĉar ĉi tiuj homoj venas el malvarmaj regionoj kaj multe suferas pro la varmo. Infanoj estas plej trafitaj tiel, ke jam estas zorgoj pri sanitara krizo. Du cent mil rifuĝintoj estis registritaj nur meze de majo. Ĉio ĉi estis evitebla.

La militistan intervenon devus akompani humanitara agoplano, sed neniu tia plano estas proponita, kaj la unu miliardo da rupioj (10 milionoj da eŭroj) transdonita al la provinca registaro por pritrakti la situacion ŝajnas ridinde malmulta. Eĉ pli ol mono, estas kompetenteco kiu mankas. Neniu leciono estas lernita el la tertremo de 2005 kiu ruinigis parton de Azad Kaŝmiro kaj de la Provinco de la Nord-Okcidenta Landlimo, nek el tridek jaroj da sperto pri la gastigo de afganaj rifuĝintoj.

Islamabado antaŭvidas ke iam estonte la milito en Swat, karakterizita de ĉefministro Jusuf Raza Gillani kiel lukto “por la supervivo de Pakistano”, delokos unu milionon kaj duonon da homoj. Kvankam ŝajnas ke la politikistoj firme intencas formi unuiĝintan fronton kontraŭ la talibanoj, la aŭtoritatuloj tamen devus zorgi, ke ili ne preteratentu la malfeliĉan staton de la rifuĝintoj, aŭ perdu en iliaj koroj kaj mensoj la batalon gajnitan en la militejo, kaj tiel frakasu la delikatan nacian interkonsentiĝon kiu laŭpaŝe emerĝas.

Politikaj partioj, la civila socio kaj la internacia komunumo nur komencas konscii la gravecon de la politika situacio kaj la skalon de la homa tragedio. La sekvontaj tri monatoj estos decidaj, laŭ la komandanto de la pakistana armeo, generalo Ashfaq Kayani, dum kunsido meze de majo kun la ĉefaj politikaj gvidantoj de la lando. Ili adoptis deklaron de subteno por agado kontraŭ la ribeluloj, sed sen mencii la talibanojn ...

Najam SETHI.

Nifoj kaj teorio de la komploto

La sukceso de la romano “Da Vinci Code” de Dan Brown, aŭ de la televid-serio “X-files”, la populareco de la konspiro-asertoj pri la atencoj de la 11-a de septembro 2001 aŭ pri la realeco de la homaj paŝoj sur la luno, instigas demandi sin pri la rolo de komploto-teorioj en la politika imago. Sed la temo, kiu estis konstante miksita al tiu pensmaniero, ja estas tiu de la NeIdentigitaj Flugantaj Objektoj — Nifoj.

TEORIUMADO pri ekzisto de eksterteranoj devenas de la plej antikva pratempo. Sed oni devis atendi Herbert George Wells kaj lian Milito de la mondoj en 1898 por imagi la unuan invadon de eksterteranoj. Kaj nur en 1947 aperis la debato pri la ebleco de tiaj vizitoj — precize merkredon la 25-an de junio, en la nordokcidenta Pacifiko. Tiun tagon la gazetaro raportas observadon faritan apud la monto Rainier. La antaŭan tagon, piloto de privata aviadilo, Kenneth Arnold ekvidis naŭ strangformajn veturilojn, kurbformajn antaŭe, triangulajn malantaŭe. Li parolis pri tio al kolegoj kaj al ĵurnalistoj de East Oregonian en Pendleton (Oregono). Tiel naskiĝis la esprimoj tiaj kiaj flying disk kaj flying saucer, (“fluganta disko” kaj “fluganta subtaso”). En la sekvaj semajnoj kaj monatoj centoj da aliaj observoj estas raportitaj de la gazetaro. Estas la unua granda ondo de apero de tio, kion oni nomis, kelkajn jarojn poste, NeIdentigitaj Flugantaj Objektoj (NIFOj)*.

* Unidentified Flying Object (UFO), en esperanto: Ne identigita Fluganta Objekto NIFO. En la franca: Objet volant non identifié OVNI. La franca esprimo populariĝis nur dum la 1970-aj jaroj.

Jam en tiu periodo ĝermas ideo, laŭ kiu oni kaŝas al la publiko la veron rilate la flugantajn objektojn. La dominanta diro atribuas tiun fenomenon al “popola kredemo”, sed kelkaj voĉoj elvokas ligojn inter la nifoj kaj bone gardataj sekretoj. En septembro 1947 la Federal Bureau of Investigation (FBI) ricevis leteron de usonano, alvokanta al J. Edgar Hoover, postulanta scii, ĉu li partoprenas kamufladon de donitaĵoj pri tiuj misteraj flugantaj objektoj.

Iuj sciencfikciaj magazinoj, kiel Amazing Stories, publikigis la unuajn onidirojn alportitajn de la legantoj pri flugantaj objektoj kraŝitaj sur teron, kiujn armeanoj trovis kaj tuj kaŝis. Sed tiuj rakontoj koncernas nur limigitan publikon. Necesis atendi ĝis 1950, kaj publikigon de Behind the Flying Saucers (La mistero de la flugantaj teleroj), plej vendata libro de Franck Scully, kronikisto de Variety, por ke tiu tezo gajnu vastan popularecon. En tiu epoko ja aperis la unuaj amatoraj enketistoj, ofte nomataj “subtasistoj”; ili organiziĝas laŭ grupoj kaj publikigas bultenojn. Du tendencoj aperas: iuj insistas pri neceso kolekti atestaĵojn pri la flugantaĵoj por pruvi ilian ekziston; aliaj suspektas la usonan armeon jam teni pruvojn, aŭ almenaŭ seriozajn indikilojn. La Aerial Phenomena Research Organization (APRO), fondita en 1952, prezentas la unuan tendencon. La National Investigation Committee on Aerial Phenomena (NICAP), kreita kvar jarojn poste, subtenas la alian vidpunkton, kaj iĝis premgrupo por postuli malkaŝon de la informoj supoze tenataj de la armeo. Ekssoldato de la Mararmeo, aŭtoro de sukcesaj libroj pri la flugantaj objektoj kaj prezidanto de la NICAP ekde 1957, la majoro Donald Keyhoe altiris en la komitaton famulojn el ĵurnalisma, armea kaj politika medioj, kiel ekzemple la generalon Roscoe Hillenkoetter, kiu estis la unua direktoro de la Central Intelligence Agency (CIA) en 1947. Tamen, kiam li akuzas la usonan armeon kaŝi faktojn, Keyhoe samtempe forĵetas la rivelaĵojn de Scully pri la kraŝoj de flugantaj subtasoj; cetere, enketo de kalifornia ĵurnalisto pravigis lin, montrante ke la informantoj de Scully estas trompistoj ja konataj de la FBI.

Apud la NICAP, APRO kaj aliaj asocioj kreitaj dise-ĉie en la mondo — la tuto el ili formas tion, kion oni nomas “nifologio” — elvolviĝis aro de etaj neoficialaj grupoj, kiu produktas folkloron rilatan al la flugantaj objektoj: onidiroj pri bazoj en Antarkto, pri misteraj “nigraj homoj” Men in black, pri akcidentoj de flugantaj objektoj, pri sekreta renkontiĝo inter la prezidanto Dwight Eisenhower kaj la eksterteranoj, ktp. En ankoraŭ pli marĝena pozicio, la tre popularaj “kontaktitoj”, kiuj havis bonŝancon renkonti pilotojn el ekstertero, transdonas dum publikaj prelegoj la paco- kaj averto-mesaĝojn, al ili konfiditajn. Tiujn grupojn la historiistoj pri esoterismo konsideras origino de la Nov-Epoka (New Age) tendenco , kun ties praekologia retoriko. La plej fama el ili, George Adamski, estis eĉ akceptita de la nederlanda reĝino Juliana en 1959.

Dum la 1960-aj jaroj, la publika disputo pri nifoj ja evoluis. En la juna generacio de sciencistoj, esploristoj volas serioze pritrakti tiun demandon; iuj kundividas la scivolemon de la “nifologoj”. Tiu movado samtempas kun la akuzoj al la respondeculoj de la aerarmea studprogramo pri nifoj. La aerarmeo ja petis sian sciencan konsiliston, la astronomon Allen Hynek, elpensi klarigon por kvietigi la publikan opinion, sekve de fama serio de observaĵoj en ŝtato Miĉigano, en marto 1966: homoj asertis, ke ili vidis aron de flugantaj subtasoj surteriĝi en marĉa regiono. Hynek havis bedaŭrindan ideon paroli pri vaglumoj (en la angla swamp gas, marĉa gaso) por klarigi tiujn vidaĵojn. La gazetaro furioze kampanjis kontraŭ li, kaj eĉ politikaj famuloj reagis, kiel ekzemple Gerald Ford, tiama reprezentanto de Miĉigano.

Iom post iom, la scienca disputo kuniĝas kun la suspekto, ke oni kaŝas informojn. La registaro forigas sian studprogramon pri nifoj, la Project Blue Book kaj taskigas sciencan komisionon de la Colorado-universitato analizi tiun malfacilan demandon. La komisionon estras Edouard Condon, fizikisto fama pro sia sendependo — li estis tre kritikata de senatano Joseph McCarthy dum la tiama “sorĉistinĉasado”, pro siaj progresemaj ideoj. Unue malferma al ĉiuj hipotezoj, Condon faras en 1968 negativajn konkludojn: li ne asertas ke nifoj ne ekzistas (ja lia raporto enhavas kelkajn ne klarigitajn kazojn), sed konsideras, ke la temo havas nenian sciencan intereson. La socio, laŭ li, ne financu tiajn esplorojn. Tiu konkludo kontribuis al la fendo inter “nifologia kulturo” kaj scienca kulturo kaj al plidistancigo de la scienca kulturo, disde la komuna kulturo. Kelkaj nifologoj provis kompreni, kial la sciencistoj ne sukcesas pristudi tiun temon, kaj foje suspektas ilin partopreni “silento-konspiron”.

Kaŝitaj pruvoj kaj flugantaj objektoj, sekretaj bazoj kaj anonimaj leteroj...

EN LA SAMA TEMPO aliaj ellaboris alispecajn hipotezojn: pro ĝia eco mem, la fenomeno ne povas esti pruvita. La astronomo kaj informadikisto Jacques Vallée, kies libro Passport to Magonia, 1969), komparas la rakontojn pri renkontoj kun pilotoj de flugantaj objektoj kun la rakontoj de la fantasta folkloro pri la etul-popolo (gnomoj, koboldoj ...), imagas, ke la fenomeno mem organizas sian propran kamufladon kaj funkcias kiel kontrolsistemo al la homa specio*. Siaflanke, la verkisto Joseph Keel opinias, ke nifoj — ofte aperintaj en formo de lumaj fenomenoj — estas ne veturiloj sed formo laŭ kiu Tero, konsiderata viva estaĵo, montras sian ĉeeston*. Laŭ tiuj teorioj, pruvoj mankas ne ĉar sekretaj servoj kaŝas ilin, sed ĉar la fenomeno mem ne povas esti pruvita.

* Jacques Vallée, Le Collège invisible, Albin Michel, Parizo, 1975.
* John Keel, La Prophétie des ombres, Presses du Châtelet, Parizo, 2002.

La komploto-hipotezo havas diversajn formojn, sed ĝia influo restas limigita. Nur en la 1970-aj jaroj, kaj post la faciligado de aliro al la administraj dokumentoj en Usono, sekve de la Watergate-skandalo, la tezo pri “silento-konspiro” signife kreskis. Superŝutitaj per informpetoj, la FBI, la CIA kaj eĉ poste la Nacia Sekurec-Agentejo (NSA) publikigis dokumentojn, ... tiel montrante, ke ili mensogis kiam ili asertis, ke ne enketis pri la temo.

La sekreto-tezo disvastiĝas ĉe la ordinara publiko, aparte pro la filmo de Steven Spielberg Renkontiĝoj de la Tria Tipo eldonita en 1977, kiu la unua enscenigas kaj popularigas la “subgrundan” kulturon de la nifologoj. Kion ĝi rakontas? Historion de sekreta programo, celanta ekkontakti la eksterteranojn. Scenaro, en kiu la publikaj aŭtoritatuloj ne hezitas mensogi al la popolo, dum ĉie-dise sur la tero, atestantoj estas manipulataj de eksterteraj estaĵoj. Tri jarojn poste, la unua libro pri la Roswell-incidento (nomo ĝis tiam nekonata) eldoniĝis. Sukcese. Ĝi rakontas la supozitan kraŝojn de fluganta objekto en Roswell (Nov-Meksiko) en julio 1947; la militistoj laŭ ĝi konservis la flugantaĵon kaj kadavrojn de eksterteranoj. Tamen, kvankam la historio kaj la multaj aliaj rakontoj (disvastigitaj de la nifologo Leonard Stringfield) pri flugveturiloj konservitaj de la usona aerarmeo, estigas kreskantan intereson, la nomo Roswell trudiĝas en la kolektivan memoron nur meze de la 1990-aj jaroj, post sinsekvo de eventoj.

La unua okazis en 1987: nifologia kongreso en Vaŝingtono rivelis ekziston de ege sekretaj dokumentoj, el organismo MJ-12, kreita en 1947 de la prezidanto Harry S. Truman por mastrumi la tiaman Roswell-incidenton. Polemiko ekestas pri la aŭtenteco de tiuj dokumentoj, senditaj en anonima poŝtaĵo. Aliaj nifologoj fine akiris pruvon, ke la dokumentoj estis falsitaj. Sed unu el la celoj de la “falsisto” — paroligi pri la Roswell-incidento — estis ja atingita. Nifologoj ekis laboron ĉe iuj membroj de la usona parlamento (Congress), veran premgrup-laboron, kiu fine frukton donis. La usona Konto-Kortumo (General Accounting Office), fariĝinta en 2004 Government Accountability Office — GAO, ekenketis pri mastrumado de la Roswell-incidento, fare de la aerarmeo. Kaj en 1994 la aerarmeo igis publika dikan raporton, kiu klarigas la aferon per sekreta programo de spionbalonoj, esperante tiel ĉesigi la polemikon. Samepoke la televid-serio “X-files” disvolvis la komploto-temaron rilate al nifoj, kaj vidbendo montranta enscenigatan nekropsion de eksterterano tre rapide disvastiĝis.

Kvankam konsiderata de nifologoj falsaĵo, la MJ-12-afero ekvivas novan nivon, senkontrolan, greftiĝinte al pli malnovaj rakontoj. Komence de la 1970-aj jaroj tv-produktisto ricevis proponon uzi supozatajn sekretajn filmojn montrantajn kontakton inter la usona armeo kaj eksterteranoj sur la arme-bazo Holloman (Nov-Meksiko). Tiu ĉi rakonto, kaj ankaŭ aro de aferoj ligitaj al strangaj agoj de agento de la Oficejo de specialaj enketoj de la usona aerarmeo (Air Force Office of Special Investigations, AFOSI) el la Kirkland-bazo, naskis riĉan folkloron enhavantan subterajn bazojn de la eksterteranoj, intertraktitajn kontraktojn inter la usona armeo kaj spaco-estaĵoj, kaptadojn de homoj cele al genetikaj manipuladoj kaj kreado de hibridoj, ktp...

En 1990, uloj tute fremdaj al la nifologia medio ekdisvastigas rivelaĵojn en la naskiĝanta Interreto. Ligitaj al la usona ekstremdekstro, kelkfoje eksmilitistoj, ili pretendas posedi informojn pri supozata kosma Watergate. Tiaj tezoj favorigas publikigadon de pli kaj pli deliraj libroj pri la “granda komploto”. S-ro John Lear, ekspiloto de la CIA kaj filo de aviadkonstruisto, kaj William Cooper, ekssoldato ligita al la ekstremdekstraj milicoj, tre aktivas por tiu transformado de la nifologiaj mitoj. Kun s-ro Robert Lazare, kiu pretende laboris kiel inĝeniero kaj fizikisto pri flugantaj objektoj en la tre sekreta “zono 51” (Nevado), ili disvolvas komplotisman rakonton, kiun la aŭtoroj de “X-files” uzis plensukcese. La ega sukceso de tiu televid-serio donis al iliaj teorioj statuson de popola mitologio. Tamen, escepte de la sciencfikcia verkisto Jimmy Guieu, aŭtoro en Francio de serio de tiutemaj “vero-romanoj”, la plejmultaj nifologoj restas ekster tiu literaturo kaj publike malaprobas firme tiujn “rivelaĵojn”.

Oni povas pretervidi tiujn nuancojn, kaj sendistinge konsideri ĉiujn nifologojn kiel ŝatantojn de la komploto-teorio, kaj elvoki “kreskadon de malraciemo”. Tion fari por distingi tion, kio dependas de vera scienca kulturo, de tio, kio estas nur ĝia pala popola prezentado, iom same kiel, iam, oni distingis inter la vera religio kaj la superstiĉoj. Ĉu temas pri politika aŭ scienca kulturo, la nifologoj estas ĉiukaze ekskluditaj. Sed kiu ekzamenas la fundamentojn de la scienca kulturo, tiu malkovras, ke ankaŭ ĝi baziĝas sur “origina” komploto-teorio: scienco, por elmergiĝi, devis alfronti kontraŭklerismajn fortojn, tiujn de la plenpotenca Eklezio, en kruela batalo. Galileo kontraŭ la Inkvizicio. La scienca popularigo kutimigis nin al la ideo, ke la objektiva kono penas elmergiĝi, ke plej diversaj interesoj ligiĝas kontraŭ ĝi. La diroj pri la “nifo-komplotoj” rekte referencas al tiu aliro, tre populara, de sciencoj: la regantoj ne ŝatas ke la popolo estu instruata, kaj tenas ĝin ekster scioj. Nia bildigo de la scienco-historio estas intime ligita al tiu ideo de “kontraŭklerisma komploto kontraŭ Racio”, tiel nomita de la aŭstra filozofo Karl Popper, kiu ĝin kontestis en sia libro Conjectures et Réfutations (1953).

Sciencistoj kaj nesciencistoj kundividas saman koncepton de kono kontraŭbatalata de la regantoj

LA PUBLIKO, kiu “kredas” je komplotoj pri nifoj tion faras ne pro manko de scienca kulturo, sed male ĉar ĝi tro bone asimilis la dirojn pri bataloj de scienco kontraŭ la Inkvizicio. Kiel sugestas la rekordajn vendojn de la libro de la Nobelpremiita fizikisto Georges Charpak, Devenez sorciers, devenez savants (Odile Jacob, 2003), la sciencisto kaj la nesciencisto kundividas saman koncepton de kono kontraŭbatalata de la povuloj. “La reveno de magiaj, kaŝecaj aŭ eksternormaj praktikoj estis strange rapida, skribis Charpak. Eĉ tiom rapida, ke oni rajtas sin demandi: kiuj kontribuis krei tiun bezonon, kaj favorigis, eble nekonscie, ĝian kreskon?”. Li citas la genetikiston Albert Jacquard, laŭ kiu “transformi la civitanaron en submetitan ŝafaron estas revo de multaj regantoj. Por tion sukcesi estas multaj rimedoj; trompi ilin per kvazaŭscienco povas esti tre efika.”Se oni volas teni apartaj la raciisman kulturon kaj la “preternorman kulturon”, la populareco de la Charpak-libro estas nekomprenebla. Fakte, por multaj legantoj, ne estas diferenco inter la ideo de milito de la Eklezio kontraŭ la scienca scio en la tempo de Galileo, kaj tiu de moderna konspiro kontraŭ la vero pri nifoj. Scienco aperas kiel plenpotenca, ĝi estas perceptata same malfideme kiel antaŭe la Eklezio, kiam ĝi submetis la sciencistojn al la Inkvizicio.

La historiisto Stillman Drake, rekonata specialisto pri Galileo, demandas sin, ĉu tiu lasta “ne nur ne estis defendanto de la scienca vero kontraŭ la religia kontraŭklerismo, sed eĉ estus provinta protekti la kredon*?” Kaj ĉu, anstataŭ klarigi pri la galilea agado per konspiro de la Eklezio, do prezentante Galileon kiel oponanton al la Eklezio, konvenus konsideri la historion de la fizikisto kiel tiun de homo provanta protekti la Eklezion kontraŭ la sciencistaj kritikoj? Sen forgesi la respekton, ĉu la historio de la komploto-teorioj pri nifoj ne interpreteblus sammaniere? Anstataŭ esplori pri la rolo de la kredo je komploto, ĉu ne prefere sin demandi, ĉu la publiko, kies komploto-teorioj estas tiom proksimaj de tiuj imagitaj de la raciistoj, ne manifestas, per tio, sian aliĝon al la raciisma “heroeca” mondkoncepto de scienco? ...

* Galilée, Actes Sud, Arles, 1986.

Pierre LAGRANGE

La diktatoreco de la premgrupoj

En Usono, programo de sociala helpo rezervita al malriĉuloj estis nuligita en 1996 fare de la respublikana Kongreso kaj de la prezidanto William Clinton kun la motivo (larĝe trompa) ke ĝi subtenus “fraŭdojn, malŝparojn kaj misuzojn”. Dek-tri jarojn poste, la reformo kiun defendas s-ro Barack Obama ne ŝanĝos funde sansistemonlamentindan ĉar tiuj, kiuj profitas ĝin, aĉetis la protekton de la parlamentanoj. La programo de sociala helpo nuligita en 1996 altis je proksimume 1% de la usona buĝeto; la bone protektataj privataj asekuroj forvoras la ĉefan parton de la 17% de la nacia riĉaĵo dediĉitaj al medicin-elspezoj.

La usona prezidanto estas tamen unu el la plej bonaj prokuroroj de la ordo kun kiu li elektis labori. Ĉiuvespere li rakontas “la historion de homoj kiuj streĉe laboras kaj estas ostaĝitaj de la asekurkompanioj kiuj rifuzas kovri ilin, aŭ kiuj nuligas ilian kontrakton kiam ili pleje bezonas ĝin, aŭ kiuj postulas de ili asekurpagojn kiujn ili ne povas pagi interŝanĝe kun kuracaj traktadoj malespere necesaj. Ni havas sansistemon kiu funkcias pli bone por la asekuristoj ol por la usona popolo.”.*

* Publika kunveno en Montano, la 14-an de aŭgusto 2009.

La projekto defendata de s-ro Obama entenis komence du realajn avancojn. Unuflanke ĝi planis devigan sankovron de la 46 milionoj da usonanoj kiuj ne disponas pri ĝi, per subvenciado de la plej malriĉaj inter ili. Aliflanke, ĝi planis la starigon de publika asekursistemo kapabla proponi malpli ekskludajn tarifojn ol tiuj de la privataj trustoj.* Tiu dediĉas efektive eksterordinarajn rimedojn por trovi la juran trukon kiu ebligas al ili ne pagi la kuracadojn de siaj asekuratoj kiam tiuj malsaniĝas. Nu, pri kiu la dekstruloj maltrankviliĝas? “Se “publika opcio” realiĝas, koleras la respublikana registaro de Luiziano, ĝi trudos al la privataj asekuristoj mallojalan konkurencon kiu kondukos ilin al bankroto.”* Aliaj bankrotoj, multe pli korpremaj, povintus atentigi ilin. Speciale en Luiziano, unu el la plej malriĉaj ŝtatoj de la lando.

* En 15 el la 50 ŝtatoj, pli ol la duono de la “merkato” estas tenata de unu sola privata kompanio. En: “The Tight Grip of Health Insurers”, Business Week, 3-a de aŭgusto 2009.
* Bobby Jindall, “How to Make Health-Care Reform Bipartisan?”, The Wall Street Journal, Novjorko, 22-a de julio 2009.

La usona politiko estas tiom gangrenita de la mono de la industriaj kaj financaj premgrupoj, ke nur impostreduktoj senpene trairas la baron de la Kongreso. Trudi ion ajn al la bankoj, al la asekurkompanioj, al la farmacia industrio estas do tikla afero. En la nuna kazo, la prezidanto (demokrata) de la financkomisiono de la Senato, s-ro Max Baucus, kies helpo necesas por adopti la reformon, estas ankaŭ la parlamentano kiu ricevas plej multan monon de privataj malsanulejoj, asekuristoj kaj kuracistoj. Nu, liaj precipaj mondonantoj ne multe zorgas pri la problemoj de lia kampara ŝtateto, Montano, ĉar 90% de la donacoj kiujn li ricevas, tamen laŭleĝaj kaj registrataj, venas de aliloke. Ĉu oni jam divenis ke s-ro Baucus kontraŭas ŝanĝon de la nuna sansistemo?

Unu jaron post la bankroto de la liberalismo, la (eta) paniko de la oligarĥioj forvaporiĝis; la politika sistemo ŝajnas esti solidigita iliaprofite. De tempo al tempo, pli fripona — aŭ pli malbonŝanca — ol alia malaperas malantaŭ la kradoj; oni tiam gurdas la magiajn vortojn: moraligo, etiko, regulado, G20. Poste ĉio rekomenciĝas. Demandite pri la kolosaj logdonacoj por la traders [komercistoj] de la BNP-Paribas, s-ino Christine Lagarde, franca ministrino pri ekonomio kaj eksa afer-advokato en Ĉikago, ĵus rifuzis kondamni ilin: “Se oni diras “ni malpermesu la plusojn”, kio okazos: la plej bonaj skipoj de traders simple foriras por instaliĝi aliie.”

Nestante en politika sistemo kiu protektas ilin — kaj kiun ili protektas —, profitante la ĝeneralan cinikecon kaj la popolan senkuraĝiĝon, la traders kaj la sanasekuristoj povas nur persisti en sia funkcio de parazitoj. La “misuzo” ne estas devojiĝo de ilia komerco, sed ĝia esenco. Do, necesas ne “reformo” al kiu ili povus konsenti, sed ilia malapero.

Serge HALIMI.

Averto nomata Honduro

Armeo da mizeraj laboristoj, kun tranĉilego en la mano; gigantaj plantejoj; fervojoj kiuj kondukas al tri havenoj — Cortes, Tela, La Ceiba — de kie foriras eksterlanden la banano, la ĉefa riĉaĵo de Honduro. Februaro 1974: la usona kompanio Standard Fruit maldungas sepcent laboristojn kiel reprezalio al la starigo de 1-dolara imposto por ĉiu eksportata kesto de 40 pundoj. Aprilo: la imposto estas reduktita al 50 centonoj, poste al 25 centonoj. La dudek-duan de aprilo 1975: la ŝtatestro, generalo Oswaldo López Arellano, estas destituita; li ricevis 1.250.000 dolarojn de multnacia konzerno, la United Brands — nova nomo de la fifama United Fruit* — por redukti la imposton.

* La usona banankompanio United Fruit, starigita en 1899, restis la simbolo de regula monelpremado de Centrameriko. Ĝi rekte partoprenis en la ŝtatrenverso de la prezidanto Jacobo Arbenz, en 1954, en Gŭatemalo.

Aliaj tempoj. Ĉu aliaj moroj? En decembro 2008, la prezidanto Manuel Zelaya altigas la minimuman salajron de 126 eŭroj al 202 eŭroj. Batalalarmo ĉe la estraro de la firmao Chiquita — la eksa United Brands! La kompanio produktas proksimume 8 milionojn da ananaskestoj kaj 22 milionojn da banankestojn jare. Ĝi funkciigas siajn rilatojn en Vaŝingtono, pere de Covington and Burling — potenca jura kabineto kiu konsilas la multnaciajn konzernojn* — kaj unuiĝas kun la Hondura Konsilantaro de la Privata Entrepreno (COHEP), kiu siavice estas ankaŭ ege malkontenta.

* S-ro Eric Holder, nuna justecministro de Usono, kunprezidanto de la elektokampanjo de s-ro Barack Obama kaj eksministro pri justeco sub la registaro de s-ro William Clinton, ekde 2001 kaj ĝis antaŭ nelonge laboris en tiu kabineto. Li estis la advokato de Chiquita kiam, en 2007, ĝi estis kondamnita je 25 milionoj da dolaroj da monpuno, en Usono, pro siaj ligoj kun la kvazaŭarmeanoj en Kolombio. Vd Nikolas Kozloff, “From Arbenz to Zelaya: Chiquita in Latin America”, Counterpunch, 17-19-a de julio 2009.

En oktobro 2006, rakontas s-ro Rafael Murillo Selva, konsilisto de s-ro Zelaya kaj nuna ambasadoro de Honduro en Ekvadoro, jam okazis unua alfrontiĝo. Pere de adjudikado, la registaro tiam endanĝerigas la monopolon de la kompanioj Chevron, Exxon Mobil, Shell kaj la loka entrepreno Dippsa pri vendo kaj distribuado de brulaĵoj. “Kutimante ke neniu enmiksiĝas en iliajn privilegiojn, la transnaciaj konzernoj deklaris ke ‘per tiu permeso, la ludreguloj ŝanĝiĝis’. Alianco el sektoro de la hondura mastraro, la Supera Kortumo kaj la ambasadoro de Usono, s-ro Charles Ford, sukcesis parte ke tiu iniciato, kiu respektis la regulojn de libera merkato, ne atingu siajn celojn.” Jen kialo pro kiu s-ro Zelaya turnas sin poste al Karakaso kaj aliĝas al la interkonsento de Petrocaribe kiu en la sekvo ebligis al lia lando ricevi venezuelan petrolon en avantaĝaj financaj kondiĉoj.

Kio estas neeltenebla pri “banano” aŭ pri “petrolo”, fariĝas ankaŭ neeltenebla pri sano. Kiam Tegucigalpo subskribas interkonsento kun la kuba registaro pri liverado de tre malmultekostaj kopiaj medikamentoj, la honduraj import-entreprenoj kaj la multnaciaj konzernoj de la sektoro aliĝas al la rifuz-fronto. Sciante, precizigas s-ro Murillo, ke la plej grava el la lokaj firmaoj, Laboratorios Finlay, “apartenas al la familio Canahuati Larach, proprietulo de du grandaj gazetoj de tutlanda cirkulado, El Heraldo kaj La Prensa.”

Estas klare: male al tio kion la uzurpa prezidanto Roberto Micheletti asertas, la renverso de s-ro Zelaya kaj lia perforta elpelo al Kostariko, la 28-an de junio 2009, havas nenion por fari kun ia ajn provo organizi kontraŭleĝan referendumon kiu ebligus al li reelektiĝi sekvan novembron. La konsultiĝo, sen deviga karaktero, kiun li volis organizi pri pri ebla kunvoko de Konstitucianta Nacia Asembleo*, apogis sin sur la Leĝo de Civitana Partopreno de la 27-a de januaro 2006 kiu, en sia artikolo 2, garantias “la rajton de la civitanoj proponi kaj decidi [pri] publikaj aferoj”.

* Vd “Ŝtatrenverso”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2009 kaj “Reveno de la “goriloj” en Honduro”, en la franca ĉe www.monde-diplomatique.fr/ca...

Poste, malgraŭ la unuanima kondamno fare de la “internacia komunumo”, la ekskludo de Honduro el la Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ) kaj popola rezistado kiu, en la lando mem, kreskas ĉiutage spite al la subpremado, s-ro Zelaya ne povis reveni en Honduron. Liaj du provoj — aviadile, en Tegucigalpo, la 5-an de julio, kaj tra la nikaragva landlimo, la 25-an de la sama monato — fiaskis. Ili eĉ kaŭzis kritikojn de la proparolanto de la usona ŝtatdepartemento, s-ro Robert Wood: “Tiu iniciato endanĝerigas la klopodojn de perado gvidataj de [la kostarika prezidanto Oscar] Arias.” La ŝtatsekretario Hillary Clinton kiu siavice insistas pri tio ke la venezuela prezidanto Hugo Chávez ne intervenu en la aferojn de Honduro.

Obama or not Obama? Tio ne estas la demando. Oni povas tre bone okupi la ovalan oficejon* kaj ne tute regi la dependaĵojn, kaj ankoraŭ malpli la porkejojn. Tiu krizo evidentigas la diferfencojn inter respublikanoj kaj demokratoj, sed ankaŭ inter la demokratoj mem. S-ro Barack Obama komence poziciiĝis klare favore al s-ro Zelaya. Sed estas iniciato de s-ino Clinton kiu, de la OAŜ, kie troviĝas pluraj registaroj firme ankritaj maldekstre, pasigis la mastrumadon de la krizo al la ŝirmata salono de s-ro Arias. El ties intertraktadoj rezultis propono kiu havas la avantaĝon viciĝi laŭ la ĝenerala kondamno de la ŝtatrenverso kaj samtempe fari tiel ke s-ro Zelaya revenu al la prezidanteco, en la kadro de registaro de nacia repaciĝo, nur kun limigitaj prerogativoj.

* Esprimo por la “Blanka Domo”, la sidejo de la prezidanto de Usono. -vl

Dum la renkontiĝoj de San-Joseo (Kostariko), komencitaj sub la alta protektado de s-ro Arias, la 9-an de julio, la delegacio de s-ro Micheletti povis kalkuli kun la helpo de du usonaj konsilitoj. S-ro Bennet Ratcliff — al kiu oni atribuas la redaktadon de la proponoj de la kontraŭleĝa registaro —, specialisto pri publikaj rilatoj, laboris por la prezidanto William Clinton (1993–2001). S-ro Lanny J. Davis, konsilinto de la sama Clinton de 1996 ĝis 1998 — li estis ties proparolanto dum la enketo pri la financado de lia elektokampanjo kaj la proceduro de impeachment* ligita kun la afero Monica Lewinsky — estis poste en la centro de la elekta batalmaŝino de s-ino Clinton destinita kontraŭbatali s-ron Obama dum la primaraj elektoj.*

* Angle por “destituado”. -vl
* Vd Ginger Thompson, “Honduran Rivals See U.S. Intervention as Crucial in Resolving Political Crisis”, The New York Times, 13-a de julio 2009. Kaj Mark Weisbrot, “Who’s in charge of US foreign policy?”, guardian.co.uk, 16-a de julio 1999. Aldonindas ke s-ro Davis estas konsilisto kaj proparolanto de The Israel Project (TIP), organizaĵo destinita plibonigi la bildon de Israelo en Usono.

Dum aktiviĝas la oficejoj de publikaj rilatoj — Orrick, Herrington & Sutcliffe LLP, Vision Americas, Cormac Group — por popularigi ĉe la usona Kongreso, la Konsilantaro pri Nacia Sekureco kaj aliaj decidaj strukturoj, la pozicion de la honduraj “elitoj”, la retojn devenajn el la registaroj Reagan, Bush patro, Bush filo — s-ro Otto Reich, Roger Noriega* ktp — agas kulise. La ŝtatdepartemento siavice ankoraŭ deklaris, la 6-an de aŭgusto, tra la voĉo de s-ro Wood, en gazetara konferenco: “Laŭleĝe ni ne povas diri ke temas pri armea ŝtatrenverso [military coup]. Tio estas ankoraŭ analizata ...” Jen pro kio la foresto de vere trudaj sankcioj kontraŭ Tegucigalpo.

* Ambaŭ estis vicaj ŝtatsekretarioj pri la okcidenta hemisfero (Latinameriko) sub la mandato de s-ro George W. Bush.

La 5-an de aŭgusto, antaŭ la filmiloj de Canal 5 de la hondura televido, la ĉefkomandanto de la armeo, la generalo Miguel Angel García, sen mencii la prezidanton Chávez, deklaris: “Honduro kaj ĝiaj armitaj fortoj haltigis la ekspansian planon de sudamerika gvidanto trudi, ĝis en la koron de Usono (tiel!), socialismon maskitan sub la demokratio.”* Ĉu temis pri antaŭmalhelpa milito? La hispana taggazeto * (1-a de aŭgusto 2009) — kun evidenta jubilado.

* El Nuevo Herald, Miamo, 6-a de aŭgusto 2009.
* Ĉavismo, esprimo por la movado de la venezuela prezidanto Hugo Chávez. -vl

Unu el la grandaj pekoj de s-ro Zelaya estas ke li aliĝis, la 26-an de aŭgusto 2008, al la Alianco Bolivara por la Popoloj de nia Ameriko (ALBA), kio vekis la fantasmagorion de “Chávez” kiu etendas siajn tentaklojn por trudi totalisman projekton en la tradicia “postkorto” de Usono.* Ĉar ĝi aldoniĝis al la reveno de la sandinistoj en Nikaragvo en novembro 2006, kaj al la fakto de s-ro Mauricio Funes estis elektita, la 15-an de marto 2009, sub la flago de la Fronto Farabundo de Nacia Liberigo (FMLN) — la eksgerilo de la 1980-aj jaroj — en Salvadoro. La mesaĝo estas klara: politiko kiu devojiĝas “tro maldekstren” povus montriĝi danĝera.

* José de Cordoba, “Behind the Honduran crisis, the long arm of Hugo Chavez”, The Wall Street Journal, Novjorko, 27-a de julio 2009.

Senkonteste komencis nova fazo de la batalo por la regado de Latinameriko. Ene de la nacioj kiuj aktive subtenas s-ron Zelaya, la membroj de la ALBA kaj aparte ties gravaj landoj — Bolivio, Ekvadoro, Kubo, Nikaragvo, Venezuelo — montriĝas plej decidemaj. Necesas do cedigi ilin ĉe ĉiuj eblaj flankoj. Kaj ne nur pri tiu punkto.

En 1983, en la epoko kiam la kontraŭrevoluciuloj — la contra — elsputis la morton kontraŭ la sandinista Nikaragvo ekde Honduro, tiam Usono malfermis la Regionan Centron de Armeaj Studoj (RCAS) en Puerto Castilla. De tie oni armis kaj provizis la contra. Tie oni trejnis la hondurajn soldatojn kaj du mil kvarcent homojn de la salvadoraj elitaj unuoj. De tiam, Usono konservis bazon en Palmerola — la Soto Cano Air Force Base — kie aktivas sescent homoj.* Estis klara minaco por la “trankvilo” de ĝiaj agadoj, kiam s-ro Zelaya anoncis ke tiu flughaveno baldaŭ akceptos komercajn flugojn; en la sama tempo kiam en Ekvadoro, la prezidanto Rafael Correa ne renovigis la koncesion de la Avanca Operaci-Posteno — Forward Operation Location de Manta, fermita en julio 2009.

* La hondura konstitucio de 1982, kiun la puĉistoj pretendas defendi, malpermesas la konstantan ĉeeston de eksterlandaj trupoj en la lando!

La Pentagono redistribuas la kartojn. Finiĝanta interkonsento cedas al Usono la uzadon de sep militbazoj en Kolombio: Laranda kaj [Apiay] (oriente), Tolemaida kaj Palenquero (centro), Malambo kaj Cartagena (kariba marbordo), Málaga (pacifika marbordo). Jen iniciato almenaŭ stranga, flanke de la registaro de Bogoto: la prezidanto Álvaro Uribe ne ĉesas anonci ke la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC) estas malfortigitaj, ne operacikapablaj, kaj eĉ malaperantaj. Aŭ li mensogas pri tiu punkto, aŭ la usona-kolombia projekto estas multe pli ampleksa — la du hipotezoj perfekte kompletigas sin reciproke.

Kiu difinas la teroriston? La fidrogkomercanton? En la momento, helpate de komunikila makartismo kiun favoris la tutmondiĝo de la komerco kaj la eksplodo de la reciprokaj interesoj inter ekonomiaj grupoj kaj komunikad-entreprenoj, Vaŝingtono kaj Bogoto.* Raporto de la usona Kongreso “al kiu havis aliron” El País (16-a de julio 2009) priskribas Venezuelon kiel novan “fidrog-ŝtaton”. Elektita eltiraĵo: “La usonaj sekurec-agentejoj detektis, en 2007, cent sepdek ok flugojn el flughavenoj de Venezuelo kiujn oni suspektas [oni admiru la trafecon de la pruvo] esti transportintaj fidrogon ...”

* Komence de la 1970-aj jaroj, en Ĉilio, la taggazeto El Mercurio aktive preparis, per sia redakta gvidlinio, la renverson de Salvador Allende. La El Mercurio de hieraŭ nomiĝas daŭre El Mercurio (Ĉilio), sed ankaŭ El Heraldo kaj La Prensa (Honduro), El NacionalEl Universal (Venezuelo), La Razón (Bolivio), El Tiempo kaj Semana (Kolombio), sen forgesi The Wall Street Journal, The Miami Herald (Usono), El País (Hispanio), Libération kaj multaj aliaj (Francio) ...

Nova skandalo, en aŭgusto, larĝe aperinta en la komunikiloj, kiam la kolombia registaro denuncas: tri misil-lanĉiloj apartenantaj al la venezuela armeo estis trovitaj inter la manoj de la FARC. Chávez kaj drogterorismo, sama batalo! En la faktoj, tiu materialo apartenas al stoko da AT4 venditaj en 1988 al Karakaso de la sveda firmao Saab Bofors Dynamics, kaj el kiu kvin estis ŝtelitaj fare de grupo de kolombia gerilo dum la atako al la armea posteno ĉe la venezuela limo de Carabobo, ĉe la rivero Meta, en februaro 1995 (tri jaroj antaŭ la enpotenciĝo de s-ro Chávez). Informo kiun Bogoto perfekte konas.

Samtempe, la “magiaj komputiloj” de Raúl Reyes* daŭre elŝvitas rivelojn: laŭ tio, la FARC financis — 400.000 dolarojn — la elektokampanjo de la nuna ekvadora ŝtatestro Rafael Correa (El País, 2-a de aŭgusto). La Wall Street Journal siavice asertas “posedi” dokumentojn kiuj pruvas la ligojn inter la FARC kaj la partizanoj de la hondurano Zelaya.

* Numero unu de la FARC, mortigita en marto 2008 en ekvatora teritorio kaj ĉe kiu la kolombia armeo laŭdire trovis tri komputilojn kiuj senĉese malkaŝas “sekretojn” kiuj implikas la komplicojn de la fidrog-gerilo. Pri la fidindeco de tiuj informoj vd: “La Colombie, Interpol et le cyberguérillero” kaj “Emissaire français en Colombie”, Le Monde diplomatique, respektive julio 2008 kaj majo 2009.

Tiu konstanta fluo de “informoj” ĉiutage iomete pli malkreditigas la registarojn de la ALBA en la okuloj de la “internacia opinio”. En kazo de provo de ŝtatrenverso aŭ de malstabiligo kiuj tuŝas ilin (Venezuelon en aprilo kaj decembro 2002; Bolivion en septembro 2008), estos des pli facile konfuzigi agresantojn kaj viktimojn, laŭ tiu perlo — “Manuel Zelaya, puĉo al krimo” — legita en la tago post la ŝtatrenverso en Honduro.* Kaj eĉ pravigi la renverson de tiuj prezidantoj kiuj ĝenas.

* Libération, “Le putch au crime”, 30-a de junio 2009.

Dume, kaj malantaŭ tiu fumkurteno, la najbaroj de Kolombio, kiuj ne ĉiuj estas radikalaj, tute ne, maltrankviliĝas pro la ĉeesto de eksterlandaj bazoj destinitaj batali “kontraŭ la fidrogkomerco, la terorismo kaj aliaj deliktoj de transnacia karaktero” [emfazoj de ni].

Dum la pintkunveno de la Unio de la Sudamerikaj Nacioj (UNASUR), la10-an de aŭgusto 2009, en Kito (Ekvadoro), s-ro Chávez, aprobita de s-ro Correa kaj la bolivia ŝtatestro Evo Morales, asertis ke la fortigo de la usona militaparato en Kolombio “blovas militajn ventojn” sur la regiono.* Jam sentema pri la reaktivado de la 4-a usona marŝiparo, kiu krozas ĉe la gravaj kuŝejoj de hidrokarbaĵoj off shore antaŭ nelonge malkovritaj de Brazilo, la ministro pri eksterlandaj aferoj de tiu lando, s-ro Celso Amorim, esprimiĝas klare: “Tio kio zorgigas nin, estas forta armea ĉeesto, kies celo kaj kapabloj ŝajnas iri multe trans la internaj necesoj de Kolombio”.*

* La membroj de UNASUR ankaŭ precizigis ke ili ne agnoskos la rezultojn de la elektoj farotaj en Honduro, se tiuj estas organizitaj de la fakta registaro.
* La Folha de Sao Paulo, 2-a de aŭgusto 2009.

La brazila prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva kiel liaj kolegoj deziras diskuti pri tiu dosiero kun s-ro Obama. La proparolanto de la ŝtatdepartemento, Philip Crowley, jam klare montris la limojn de eventuala dialogo: la interkonsento estas “strikte duflanka” kaj ne koncernas la regionon.*

* LatinReporters.com, 15 août 2009.

Maurice LEMOINE.

La enigmo de la relikvoj en Kompostelo

Prisciliano kaj sufiĉe, Hispanujo

Scivola pro frazo de Miguel de Unamuno — “Mi ne kredas ke iu modere klera katolikulo povus pensi ke la relikvoj en Kompostelo[1] estas de Sankta Jakobo” — , la aŭtoro de ĉi tiu raporto decidas preni sian Vespa[2], iri sub la Lakta Vojo ekde Parizo, kaj alveni en Kompostelo. Li ne intencis deĉifri la enigmon (jam ĝin solvis Unamuno: “Ili estas de Prisciliano!”); kio movis lin, tio estas malobea volo, laca pro la “Sankta Jakobo kaj ataku, Hispanujo” kiun oni al li pafadis, en la 1960-aj jaroj, en lia lernejo en Madrido, nomata cetere... “Apostolo Sankta Jakobo”!

La rapidega skotero sulkas la kultivkampojn de la Beauce*; meze de la kamparo kaj inter la ventoj, oni distingas subtilan, rozkoloran turon, grataĵon sur la ĉielo. Kaj baldaŭ afiŝon: “Combray de Marcel Proust”. Mi forlasas mian humilan Vespa antaŭ kuk-vendejo kie oni vendas la “aŭtentajn madelenojn por reakiri la perditan tempon”*. El la interno de trinkejo mi povos kontroli tion; mi foliumas la lokan ĵurnalon kaj trovas bildostrion dediĉitan al Prisciliano. Subskribas iu Pierre Yves Proust. Mi telefonas la redaktejon de la ĵurnalo. Proust-on surprizas mia voko. Ne temas pri ŝerco, mi diras al li, montrante konon multe pli grandan pri la herezulo ol kiom havas la ordinaraj homoj, danke al la legadoj de Unamuno kaj de lia TBO. Tute neniom plaĉas al li ke mi nomas lin herezulo.

* Elparolu Boos, regiono en centra Francio. -cca
* Aludo al la titolo de romanaro de la franca verkisto Marcel Proust “Serĉante la tempon perditan” [“A la recherche du temps perdu”], kaj la kuketoj nomataj madelenoj ludas simbolan rolon de memorado en lia romano. -cca

Li estas herezulo, li respondas, laŭ liaj malamikoj. Li estis la unua ekleziulo ekzekutita de la sekulara brako, li vivis en la 4-a jarcento, li estis episkopo de Ávila kaj oni senkapigis lin en Trevero, la urbo kie naskiĝis Karlo Markso. Kion pli mi diru al vi?

— En libro de Alphonse Dupront mi legis ke li estis pioniro de la albigensoj.

Nu, jes; oni povas konsideri ke li pli fruis ol la kataroj, ol Savonarolo kaj ol Lutero, sed reale oni malmulte scias pri lia vivo.

Oni malmulte scias ankaŭ pri Sankta Jakobo. Nur ke li estis filo de Zebedeo, frato de Johano kaj unu el la disĉiploj de Jesuo. Oni apenaŭ trovas referencojn liajn en la evangeliaj rakontoj; nur unu, kaj esenca: li estis senkapigita ĉirkaŭ la jaroj 42-43 pro ordono de Herodo Agrippa, reĝo de Jerusalemo. La plej antikvaj tekstoj ebligas nur konjektojn kaj nenion diras pri lia vivo. La plej okulfrapa estas la totala foresto de referencoj en verkoj de praekleziaj aŭtoroj hispanaj, kiuj ne mencias la predikadon de Sankta Jakobo en Hispanujo kvankam ĝi devus esti plej grava. Mallumo ankaŭ pri lia enterigo. Tamen, ekde la 8-a jarcento oni komencis pilgrimi de ĉie en Okcidento ĝis Galegujo por kulti la “restaĵojn de Apostolo Sankta Jakobo”, nomata ankaŭ Filo de la Tondro, Patrono de Hispanujo kaj simbolo de la kristanoj kontraŭ la islamanoj. El tiu amasmovado daŭranta ĝis nuntempe, naskiĝis unu el la plej grandaj turismaj industrioj. Kiu kuraĝas fosi la fundamentojn subtenantajn tiun ekonomian kaj kelkafoje spiritan strukturon?

La senlaca Vespa impetas kontraŭ montojn da kreto kaj amasojn da ŝafoj. Malmultaj homoj, malmultaj domoj, neniu vilaĝo meritanta haltadon. Mi intencas alveni al la katedralo de Angély, kie oni adoras unu el la kapoj de Johano la Baptisto (alia estas en Amieno). Min magnetas liaj okuloj larĝigitaj de la ventro-danco kiun Salomeo celis al li. Nun, mi ekpensas ke la afero de la du kapoj de la Baptisto ripetiĝas, plibonigita, pri la restaĵoj de Sankta Jakobo. En la 9-a jarcento oni kultis ilin en Jerusalemo, kiam la kono de tiuj el Kompostelo jam devus esti disvastigita. Kaj en 1165, Johano el Würzburg, germana pilgrimanto, trovas en Jerusalemo la kapon de la apostolo en la oratorio de la armenoj.

El ĉiuj tiuj dissemitaj restaĵoj, la plej teda estis la korpo gardata en Tuluzo. Ĉirkaŭ 1460, la ĉefepiskopo Bernard du Rosier, serĉante dokumentojn pri sia katedralo de Tuluzo, trovas unu pruvantan ke ĝi estis fondita de Karolo la Granda kaj ĝi montras la situon de la korpo de Sankta Jakobo. Pli ol unu pilgrimulo miris pro la duobla apostola ĉeesto je ambaŭ ekstremoj de la vojo.

Kontraŭe, al la pilgrimantoj alvenintaj al Kompostelo en la Malalta Mezepoko oni ne permesis viziti la korpon de la apostolo, do, ĉar estis duboj ke la vera estus en Tuluzo, kelkaj vizitantoj manifestis sian suspektemon, ĉefe Andrew Boorde, estonta anglikana episkopo kiu alvenis al Santiago en 1530. Ankaŭ Arnold von Harff provis vidi la relikvon oferante monon kaj “ili respondis ke tiu kiu ne estas konvinkita pri ke la sankta korpo de la apostolo Sankta Jakobo estas en la ĉefaltaro kaj dubas tion [...], se poste oni montras al li la korpon li tuj freneziĝas”.

Pri Prisciliano ja estas atestoj. Advokato en la 4-a jarcento, Sulpicio Severo parolas pri li, pri lia aspekto, pri lia martirigo en Trevero, kaj informas ke liaj akolitoj portis lian korpon “al loko de Hispanujo”.

Dume, ĉi tiu skoter-frenezulo alvenas al Jaca. Oni diras ke tiu nomo, Iak (Jacques, Jakobo en la franca), devenas de la Compagnons Constructeurs Enfants de Maître Jacques, kaj ke tiu Maître Jacques estis kelta arkitekto partopreninta la konstruadon de la Templo de Jerusalemo. Li neniel rilatas kun Sankta Jakobo, sed la Katolika Eklezio uzis la homonimecon por krei la hagiografion de la islaman-mortiganto*. Mi iris rekte al la Poŝt-Administracio, kie min atendis letero de Higinio, episkopo de Kordovo, sendita al Hidacio*, metropolito* de Emerita Augusta, pri la disĉiploj de Prisciliano. Mia riverencinda frato Xosé galegigis ĝin kaj jen mia resumo en la hispana:

* En la hispana: matamoros (laŭlitere: mortiganto de maŭroj), kutima kromnomo en Hispanujo por Sankta Jakobo. -cca
* En la hispana originalo: “Hydacio”; ŝajnas ke hispane ĝi estu “Hidacio” kaj latine “Hydatius”. -cca
* En la hispana, “metropolitano”; sugestas la vortaro H-E de Fernando de Diego: “metropolito (ĉefepiskopo)”. -cca

“De la gracaj jaroj* 370, estas predikanta en nia lando paro da akvitanoj nomataj Elpidio li kaj ŝi Eucrocia. Ilia intenco estas elpurigi la kristanismon, kies dekadenco komenciĝis, laŭ ili, en tempoj de la apostoloj ĝis alveni al la degenero kun ni, la heredintoj de Petro.

* En la hispana, año de gracia = “jaro de graco” = “jaro post nasko de Kristo”. -cca

Tiu paro asertas ke la Malnova Testamento ne estas dia, pro kio ĝin oni rifuzu, kaj estas iliaj armiloj la Kvar Evangelioj, kiujn ili portas konstante en la mano kaj scias parkere, pro kio ili rezultas tiel timindaj. Ili interpretas ilin laŭ maniero kontraŭa al la reguloj de la Eklezio kaj ili enigas trompintence multon da apokrifaj tekstoj en siajn predikojn, farante impreson sur kiuj ne scias la aŭtentan Skribon. Ili defendas tre striktajn teniĝojn koncerne al la militado, kiun ili konsideras ĉiam malmorala kaj neniam bela, justa aŭ bona. Tial ili abomenas la maksimon “okulon pro okulo, denton pro dento” de Moseo, kaj speciale ili malamas la viron savitan elde la akvoj, ĉar li kreis la riĉulon kaj la malriĉulon ŝtelante arĝenton kaj oron al la egiptoj kiam la eliro de la judoj. Ili kaj iliaj disĉiploj sekvas la ?[apostato]n Juliano kiam li esprimas: “niaj pastroj pruvu sian amon al la proksimulo, volonte metante je la dispono de la malriĉuloj la malmulton kiun ili posedas”. Tial ili forlasas riĉaĵojn kaj hejmojn, iras nudpiedaj kaj fanfaronas pri tia nutrado sia, abstinante je ĉio kio estas animita kaj trinkante nur akvon. La membroj de tiu sekto forvendas siajn posedaĵojn kaj bienojn por grandigi la komunan propraĵon. Je ĉiu tago ili iras al la preĝejo, rompas la panon en la hejmoj kaj manĝas kun granda ĝojo kaj elkore sen afekto, laŭdante Dion en mezo de la ĝenerala fervoro popola. Ili montras ke tiam la amaso de la homoj kredantaj, havas unu solan koron kaj unu solan animon, kaj ĉiu havas nenion propran, ili havas ĉion komune. Tial inter ili estas neniu malriĉulo, ĉar ĉiu kiu estis mastro de domo aŭ bieno, vendis ĝin kaj portis la prezon de la venditaĵo ĉe la piedojn de siaj apostoloj; kaj tiuj disdonas al ĉiu laŭ lia bezono. Tio estas, ili prenas serioze tion kion Jesuo Kristo predikas al la juna riĉulo: Vendu ĉion kion vi havas kaj donu ĝin al la malriĉuloj kaj vi havos trezoron en la ĉielo; venu kaj sekvu min.

Plej asketa estas ankaŭ ilia moralo, kiu malpermesas al ili, eĉ estante geedzoj, la uzadon de la karno, kaj ankaŭ trudas al ili grandan malabundon en la aliaj cirkonstancoj de la vivo. Ĝenerale, ili kondamnas la malsobrecon kaj la vantecon de la pastraro, ĝian ŝaton pri la riĉojn de ĉi tiu mondo, kaj ĝian malatenton kaj senzorgon por observi la interesojn de la animo. Ili intencas protekti siajn animojn kontraŭ ĉio kio rilatas al la materio kaj la iluzio, kio inklinas al dissolvado de la spirito; ili abomenas mensogon, luktas kontraŭ dormemo, forgeso kaj moleco de la korpo; en ĉio tio ili similas pli la cinikistojn ol la kristanojn.

Ili negas la ekzistadon de la infero: la sola infero estas tiu kiun ni suferas en la tero, ili juĝas. Ili ne eltenas la vivon de la riĉuloj kaj malestimas la varojn, kiujn oni nur akiru, ili asertas, per helpo de nia Sankta Eklezio. Ili donas al Dio tion kio estas de Dio; tamen, ili rifuzas doni al Cezaro* tion kio apartenas al li. Eĉ pli, ili instigas la sklavojn malobei siajn mastrojn, ili pledas por la abolo de la sklaveco kaj atakas ĉian povon, asertante ke kiu respektas kaj gloras princon, tiu faras kulton al Satano.

* Biblia nomsimbolo por ŝtato. -cca

Ili konvinkas la katekumenojn* ke en la preĝejoj loĝas demonaj pastroj instalitaj per influo aŭ forto. La materia preĝejo ne estas bona, ili aldonas, ĉar en ĝi oni ne povas preĝi. Ili kontraŭstaras la konstruadon de preĝejoj kaj de monaĥejoj kiuj aldonas al si posedaĵojn, landojn kaj ĉi-mondajn riĉojn, tiel ke baldaŭ ĉio estos de la Eklezio. Ili nomas la ermitojn ruzaj dikventruloj ebriemaj kaj diboĉemaj en iliaj kaŝejoj. La aŭtenta kristano, laŭ ili, praktiku la multenombrecon de la amasoj kaj partoprenu en la samaj senhaveco kaj mizero kun la modestuloj. Ili celebras la meson sur kampara ŝtono aŭ en la merkatoj. En la malproksima Gallaecia, en la milda Akvitanujo, en la montoriĉa Avilo, la arbaroj estas preĝejoj kaj la ŝtonoj altaroj, estante forlasitaj la kapeloj, iliaj ruinoj dissemitaj sur la tero kaj la boato de la Eklezio je danĝero de totala drono.”

* Kateĥumenoj, en la praeklezio: disĉiplo, kiu estis instruata por ricevi la bapton; nun en la evangelia eklezio: konfirmacioto, kiu lernas precipe kateĥismon. -cca

En la jaro 382, Teodozio publikigis leĝon kiu kondamnas la priscilianistojn al la turmento kaj la morto, konfiskas iliajn posedaĵojn profite de la Ŝtato, kaj komisias al la pretora prefekto la kreadon de inkvizitoroj kaj denuncistoj por malkovri ilin kaj persekuti ilin. Post malmulta tempo, la prelatoj de Hispania postulis la turmentadon de la priscilianistoj per tiel arda karitato ke Maksimo ne povis rifuzi, kaj petis ke oni punu ankaŭ Sanktan Martenon el Tours, kiu aŭdacis peti ke oni ŝanĝu la mortpunon al ekzilo.

Laŭ oni legas en la Kroniko de Sankta Prospero de Akvitanujo: “En la Sinjora jaro 385, en Trevero, oni senkapigis Priscilianon, kune kun Eucrocia, edzino de la poeto Elpidio, kun Latroniano kaj aliaj komplicoj de lia herezo”. Post la juĝo en Trevero, Maksimo sendas du komisarojn al Hispania por elpurigi la episkopajn seĝojn je ĉiu spuro de priscilianismo, kaj komenciĝis ĉeno de ekzekutoj kaj ekziloj kiuj fine vekis la koleron de sektoroj de la oficiala Eklezio.

En la jaro 388, Maksimo estas venkita kaj senkapigita de Teodozio; la situacio renversiĝas. Tiun jaron, laŭ Sulpicio Severo, pluraj disĉiploj vojaĝis ĝis Trevero kun la permeso de Romo por eltombigi la kadavron de ilia martiro kaj porti ĝin al Gallaecia. Se ne, kien? Kvar el la kvin episkopoj de Gallaecia estis priscilianistoj kaj en Iria Flavia ekzistis compost stelle, putrejo kie oni enterigis la pastrojn druidojn. Subtenata ĉefe de la modestuloj, kaj speciale de la kampularo, la priscilianismo sekrete plu vibris ĝis pasis bona parto de la 6-a jarcento, precipe en la nordo de Hispania.

La ŝlosilo de la ploblemo konsistas en klarigi kiel venis la korpo de Sankta Jakobo al Galegujo post kiam li mortis en Jerusalemo antaŭ preskaŭ ok jarcentoj kaj klarigi kiel oni trovis ĝin post tiom da jarcentoj. La legendo pri la transigo per ŝipo el la Sankta Lando* al Iria estis facile pravigita: en boato el ŝtono, kiel en multaj keltaj legendoj, kiel venis al Irlando Sankta Patrick. Ankoraŭ mankis la vosto por senfeligi: ke aperus lia kadavro. Fabelo pri sorĉistoj: en malluma loko de Galegujo, la ermito Pelayo vidas “iluminaĵojn” kaj aŭdas kantikojn kiuj ŝajne montras la ekziston de io supernatura. Li informas Teodomiron, episkopon de Iria, kiu alvenas kaj kaŝas sin inter la veproj: dia revelacio certigas lin ke ĝi estas la tombo de Sankta Jakobo, do ne necesas fari pliajn enketojn. Poste, la nomata Filo de la Tondro aperos en Clavijo, en 844, batalante kontraŭ la islamanoj.

* Kristana esprimo por Palestino, pro la naskiĝo tie de la kristanismo kun Jesuo Nazaretano = “Jesuo Kristo”. -cca

Fine la gravuloj sendis la rumanon Marteno el Dumio, episkopo de Braga, kiu skribas De correctione rusticorum (’rustica’ ne signifas barbara, sed kampareca), en kiu li insistas episkopojn kaj pastraron evangelizi kaj senpekigi la kamparanan religiecon. La traktato elmetas la ĉefajn superstiĉojn de la ŝvaba popolo kaj ilian originon: ĝi kondamnas la idol-adoron, la divenadon, la aŭgurojn kaj la sorĉadon; ĝi insistas ankaŭ ke la semajnaj tagoj ne estu plu dediĉitaj al la romiaj dioj — tago de Marso, tago de Merkuro, de Jupitero, de Venuso kaj de Saturno — kaj eknomiĝu laŭ la liturgia nomenklaturo kristana (tiu kutimo plu daŭras en la portugala lingvo kie la semajntagoj nomiĝas per la liturgia vorto ferio).

Ĉion tion mi malkovradis en la etapoj de la vojaĝo: Jaca, Zaragozo kaj Sigüenza, kie min atendis mia filo Manu kun sia tute nova motorrado Yamaha 500. Kune ni daŭrigis en neegala kurado ĝis Finistero. Ni spektis sunsubiron eĉ kun verda radio. Poste, ni malsupreniris la vojon kiu kondukas al Corcubión kaj ni vidis ke grupo de italoj eniris aŭtobuson el Castromil nomatan, vi ne kredos, Prisciliano!

Ramón CHAO.

Pri la titolo: Tradicia hispana militkrio estas “Santiago y cierra, España” — laŭvorte: “Sankta Jakobo kaj fermu (= ataku), Hispanujo”. Do, la titolo estas vortludo. -cca

Tiu ĉi teksto estas elhispanigita el la hispana eldono de “Le Monde diplomatique”.

La etnaj konfliktoj malfortigas Pekinon

Kiam altiĝas febro en la ĉina “Far West”

Ĉu, dum ĝia ekonomio strebas al nova komenco, Ĉinujo estas endanĝerigata en siaj marĝenoj, sude, de Tibeto, norde de Interna Mongolujo, kaj de Ŝinĝjango ĉe ekstremokcidento? Aŭ pro unu el la 52 aliaj malplimultoj oficiale agnoskitaj? Ĉiuokaze la Mezo-regno eniris fazon de ripetataj eksplodoj. Tiu, kiu alfrontigis turkparolantan islaman komunumon al la han-plimulto en Urumĉio, en julio 2009, estis tre perforta. La registaro vidas en tio signon de internacia komploto por malstabiligi la landon: post tiu de s-ro Tenzin Gyatso, 14-a Dalai Lamao ekzilita en Barato, jen la mano de s-ino Rebija Kadeer, prezidantino de la Ujgura Monda Kongreso, ekzilita en Vaŝingtono. Tiuj gvidantoj verŝajne ne havus tiom da influo se la regantoj sekvus alian politikon. La ujguroj suferas “han-igon” ne tute organizitan de Pekino, sed kiu fakte marĝenigas ilin, kaj rapidan modernigon, kiu ekskluzivas ilin, kaj turismo-disvolviĝon, kiu reduktas ilian kulturon je “kutimoj”.

TIU VOJAĜO al la plej okcidentaj partoj de Ĉinujo komenciĝas ... ĉe antaŭurbo de Parizo, en diskreta salono de banala restoracio. Kun timo en la okuloj, tremantaj manoj, ujguro flankata de franca policano zorganta pri lia protektado, rigardas la intervjuonton, kiun li suspektas aparteni al la ĉina politika polico, sub masko de ĵurnalisto. La viro, kiu apartenas al la Ujgura Monda Kongreso — movado de opoziciuloj en eksterlando* — ĵus ricevis la statuson de politika rifuĝinto en Francujo. Lia historio estas klasika: protesto kontraŭ maljustaĵo ĉe la laborloko en Ŝinĝjiango, aresto, malliberejo, fuĝo. Ni ne scios multe pli. Lia timo, en tiu trankvila loko, povus aspekti ridinda. Sed ĝi montras la moralan kaj fizikan premon metitan sur la turkparolantaj islamaj opoziciuloj en Ĉinujo.

* De 2004 la Ujgura Monda Kongreso strebas grupigi la diversajn eksterlandajn opozici-organizaĵojn. Ĝia sidejo estas en Munkeno kaj ĝia prezidantino, s-ino Rebiya Kadeer, reelektita la 15-an de majo 2009, loĝas en Vaŝingtono.

Kelkajn tagojn poste, en Urumĉio, ĉefurbo de la Ujgura Aŭtonoma Regiono Ŝinĝjiango, preskaŭ kvar mil kilometrojn for de Pekino, nenio povas suspektigi eĉ etan streĉiĝon, en tiu majo 2009. Eĉ en la ujgura kvartalo. Ĉi tie kune vivas uzbekoj, kazaĥoj aŭ kirgizoj — islamaj malplimultoj — kaj han-familioj (plimulta etno en Ĉinujo kaj en Urumĉio, sed malplimulta en la provinco) instalitaj kelkfoje de pluraj generacioj. La eta kvartala moskeo estas malferma al la vizitantoj. En la bruaj stratetoj borditaj per butikoj, apud la granda bazaro antaŭnelonge refarbita, la komercistoj vendas la plej neverŝajnajn objektojn (kombilojn, kolorigilojn, kuracherbojn, telefonkartojn, kaptukojn, ...) sed ankaŭ kokinaĵ- aŭ ŝafaĵ-stangetojn kun bovloj da nudeloj. La ujguroj ja manĝas nek porkaĵon nek rizon, kiuj estas la nutrobazo de la hanoj, kaj tio ne estas la plej malgranda el diferencoj inter ambaŭ etnoj.

Tamen, en tiu kvartalo kiel en aliaj tute proksimaj, aparte antaŭ la Ŝinĝjang-universitato, nekredebla perforto eksplodis inter la 5-a kaj la 8-a de julio 2009. Dum pluraj horoj, ujguraj manifestaciantoj ekipitaj per klaboj, tranĉiloj kaj aliaj improvizitaj armiloj, bruligis busojn, taksiojn, policbusojn, rabadis magazenojn, bastonbatis kaj mortigis hanojn. Tiuj jam la morgaŭon ekvenĝis sin, mortigante kaj vundante ujgurojn. Fine de julio la oficiala bilanco estis 197 mortintoj kaj 1684 vunditoj, sed oni ne povis starigi listojn de viktimoj laŭ komunumoj.

Kvankam du monatojn antaŭe neniu povis imagi tian interetnan alfrontiĝon, oni tamen jam povis percepti koler-akumuladon en humiligita kaj ofte incitadita komunumo. Ja fiksi simplan rendevuon kun ujguroj, aktivuloj aŭ ne, ne apartenas al ordinaraj agoj. Necesas plurfoje telefoni, plani renkontojn en publikaj lokoj, kie oni komencas konversaciojn, kiuj finiĝas surstrate sen atestantoj; foje oni eĉ prezentas la invititon al la sekretario de la Partio (hano), por montri ke oni havas nenion por kaŝi, eĉ se oni estas laŭŝajne tute integrita. Kiu akceptas eksterlandanon povas esti tuj suspektata pri “naciismaj aktivaĵoj”, la plej grava akuzo (post tiu pri terorismo), kiu povas perdigi ies laboron, aŭ kaŭzi degradigon, kunvokadon ĉe la polico, areston, eĉ malliberigon.

Laŭ Abderrahman*, ujguro kaj inĝeniero pri konstruado, “suspektado kaj subpremo estas kutimaj por ujguroj, sed ankaŭ hanoj povas esti subpremataj se ili politike aktivas”. Li decidis inviti nin en unu el la plej famaj restoracioj de la ĉefurbo, frekventata de hanoj, islamaj familioj — vualitaj virinoj, junulinoj kun ĝinzoj, ŝminkitaj-, eksterlandaj turistoj. Abderraman ne multon timas, kiu starigis etan entreprenon kun kvin dungitoj diversetnaj. Tamen, kiam li parolas pri la diskriminacioj kontraŭ lia komunumo, li mallaŭtigas voĉon. Por mallaŭdi la instru-enhavon sen ebleco esti aŭdata, li preferas skribi sur sian manon: “estas cerbo-lavado”.

* Ĉiuj nomoj de renkontitaj personoj estas ŝanĝitaj, pro sekureco, escepte kiam temas pri oficialuloj.

Ĉie estas kontrolado. Ĉefe proskime de moskeoj. Tiu de Kashgar (Kashi laŭ oficiala nomo), sude de la provinco, ne estas escepto. La vendreda preĝo, kiu povas kunvenigi ĝis 20.000 homojn, estas zorge kontrolata de civilvestitaj policistoj, tre maldiskretaj. Ĉiuokaze la imamo estas nomumita kun aprobo de la prefekto, kaj la predikoj enkadrigitaj. Kun ŝajna naiveco, tre proksima al cinikeco, la oficiala retejo de la Ŝinĝjiang-registaro, kiu publikigis “Historio de islamo en Ĉinujo”, raportas, ke la religiaj aŭtoritatuloj, zorge elektitaj, kune kun la estraro de la ĉina komunista partio (ĈKP) ellaboris serion de predikoj, dudek- aŭ tridek-minutaj, (templima normo), kunigitaj en 4 volumoj, en kiuj imamoj nur ĉerpu ...

Ne ĉiam estis tiel. Religia libereco estas enskribita en la ĉina konstitucio de 1954. Ĝis la mezo de la 1960-aj jaroj la islamanoj povis praktiki sian religion sen tro multe da malhelpo. Aĥmed, ĉicerono en Kashgar, bone memoras pri sia avino kun kaptuko, kiam li estis infano, pri najbarinoj kun vualo kovranta la tutan vizaĝon krom okulojn. Dum la nigraj jaroj de la Kultura Revolucio, ekde 1966, moskeoj estis ĉu fermitaj, ĉu malkonstruitaj. Eĉ en la hejma intimeco, estis neeble afiŝi plej etan religian signon. Subpremo finiĝis kun la komenco de la ekonomia malfermiĝo lanĉita de Deng Xiaoping en 1978. La principo de religia libereco retrovis sian lokon en la konstitucio de 1982.

Post la kultura Revolucio, nur 392 kultejoj estis ankoraŭ uzeblaj en Kashgar-prefektejo, unu el la plej gravaj religiaj centroj. Fine de 1981 ilia nombro estis 4.700, kaj 9.600 en 1995. Ĉe la ĉarnira jaro 2000, precizigas unu el la francaj fakuloj pri la ujguraj movadoj, Rémi Castets*, “Ŝinĝjango nombras 24.000 moskeojn, tio estas du trionoj en tuta Ĉinujo.” Koranaj lernejo melfermiĝas, oni retrovas verkojn de islamaj sciencistoj, privataj eldonejoj kreiĝas ... La religio disvolviĝas dum la ujguraj kulturo kaj identeco revigliĝas.

* Vd Rémi Castets, “Les mutations de l’islam chez les Uyghur du Xinjiang”, Etudes orientales, n-ro 25, Parizo, unua semestro 2008.
La “bingtuan”, ŝtato en la ŝtato

SED LA AFEROJ malboniĝas jam meze de la 1990-aj jaroj. Unuflanke islamo iĝas politika: multiĝas la meschrep, speco de religiaj kvartalkomitatoj, kiuj foje aperas kiel protestemaj, dum kreiĝas organizaĵoj kiaj la Islama Movado de Orienta Turkestano, suspektata havi ligojn kun Al-kaido. Aliflanke, la sendependiĝo de la Centraziaj ekssovetiaj Respublikoj, trans la landlimo, kaŭzas esperon, ĝis nun nekonatan, de emancipiĝo. Iuj eĉ parolas pri “Ujgurujo”, kiu ligu komunumojn ambaŭflanke de la limo, simile kiel francaj kaj hispanaj eŭskoj revas pri sendependa Eŭskujo ...

Saniya, instruistino pri antikva literaturo en Urumĉio, ankoraŭ memoras pri la familia rekunveniĝo komence de jaro 1992, kiam la fratino de ŝia patrino, kiu fuĝis en Uzbekujon dum la Kultura Revolucio, sukcesis reveni en Urumĉion. “Kaj poste ni iris viziti Taŝkenton. Estis ŝoko. Ni eksciis, ke la Uzbekoj vivas pli bone ol ni, kaj ke ili pli bone konservis la turk-islaman tradicion. Samtempe, ankoraŭ ne estis, tiam, la peza religia flanko.” Ekde tiam, ŝi daŭrigas “la demando pri sendependo fariĝis prema. Ekzistas neniu kultura, religia, lingva baro inter Ŝinĝjango kaj Uzbekujo. En Taŝkento, ni ofte aŭdis:“Kion vi atendas do? Ni ja sukcesis. Kaj vi?” La ujgura fiereco estis alvokita. Estis kvazaŭ konkurado.”

Tiu sento verŝajne kontribuis je naskiĝo de ujguraj movadoj, ĉu sendependemaj aŭ ne, foje kun relajsoj eksterlandaj, en Pakistano aŭ en Turkujo. Kvankam sen forta eĥo en la loĝantaro, la manifestacioj kaj incidentoj regule sin sekvis dum la jaroj 1990-2000. La Pekina registaro reagis per tri manieroj: diplomatio por lukti kontraŭ la “tri fortoj” (ekstremismo, sendependismo, terorismo), tranĉante ĉiun ligon inter la Centraziaj Respublikoj aŭ Pakistano kaj la ujguraj aktivistoj, danke aparte al la Ŝanhaja Organizo por Kunlaboro (vd Kompliceco kun la Centraziaj Respublikoj); disvolvado kaj modernigo, metante publikan financadon kaj apogante sin sur la Ŝinĝjanga Produktado- kaj Konstruado-Korpuso (ŜPKK), dependanta de la armeo) kaj allogante hanojn en la provincon; fine firma kontrolado kaj subpremo.

“La ĉefa celo de la centra registaro, precizigas Castets, ne estas ataki islamon. Temas precipe eviti, ke islamo pravigas sendependismajn kaj kontraŭregistarajn dirojn. La ĈKP havas enkape la relative modelan sintenon de la hui-popolo.” La rilatoj kun la hui-gento — la ĉefa ĉina islama komunumo (dek milionoj da homoj), ja estas pacaj*. La registaro strebas ligi kun la ujguroj samtipan interkonsenton.

* Ili estas disaj sur la tuta teritorio, kvankam multaj loĝas en Ninĝia-regiono. Vd L’Atlas du Monde diplomatique, 2009.

Ĝi taksas siajn investojn en Ŝinĝjango je 870 miliardoj da juanoj (pli ol 90 miliardoj da eŭroj), de 2000. Vigleco videblas ĉie: ekspluatado de riĉaj tavoloj de krudmaterialoj (karbo, nafto, gaso ...); antaŭenpuŝo de renovigeblaj energifontoj (sur la aŭtoŝoseo de Urumĉio al Turfano, ripozareo estas aranĝita, por ebligi fotadon de vasta kampo de ventgeneratoroj*, kiuj etendiĝas ĝis la horizonto); disvolvado de gigantaj novaj urboj (kiaj Korla, sinsekvo de subĉielaj komercaj centroj, kie la nafto-kompanioj establis sian sidejon); konstruado de aŭtoŝoseoj, flughavenoj. Konstruejoj ekkreskas ĉie, eĉ tie, kie ili ne devus troviĝi, kiel en Kashgar, kie la malnova ujgura kvartalo estas detruota (vd “Menace sur Kashgar”sur la retejo de Le Monde diplomatique).

* Ventenergio nun estas 8% de la produktita energio en Ĉinujo, kaj atingos 15% en 2020, el kiu duono en Ŝinĝjango.

Bazitaj sur la krudmaterialoj, la agronutraĵ-industrio kaj, iom malpli, turismo, almenaŭ la duono de la ekonomiaj “leviloj” apartenas al la supre cititaj ŜPKK, la bingtuan (armeaj brigadoj), kiel oni nomas ilin. Ŝtato en la ŝtato, kiun oni nepre devas koni, por koni eĉ iom tiun ekstreman ĉinan provincon. Kreitaj en 1954, tiuj bingtuan arigas fortojn kapablajn sekurigi landlimojn kaj kulturebligi la terojn: eksmilitistoj maldungitaj post la fino de la interna milito, fervoraj komunistoj portantaj civilizon al la kamparanoj, hanoj (komunistoj aŭ ne) senditaj en reedukajn labortendarojn aŭ ekzilitaj, kiel Wang Meng, fama komunista verkisto ekzilita pro “dekstra devojiĝo”*. Dek du bingtuan tiam stariĝis en Ĉinujo (en Heilongjiang, en Tibeto, kaj Interna Mongolujo ...) Ĉiuj malaperis post la morto de Mao Zedong (1976), escepte tiujn, kiuj troviĝas en Ŝinĝjango, pli viglaj ol iam ajn.

* Wang Meng, ekzilita de decembro 1963 ĝis junio 1979, estis rerajtigita kaj iĝis ministro pri kulturo de 1986 ĝis 1989, ĝis la tiamaj eventoj de placo Tian an men. Pri tiu ekzilo kaj la ujguroj, vdDes yeux gris clair kaj Contes de l’Ouest lointain. Nouvelles du Xinjiang, ambaŭ publikigitaj de Bleu de Chine, Parizo, 2002.

La muzeo de Shilezi rakontas ilian epopeon laŭ la socialisma-realisma stilo: dekoj da flaviĝintaj fotografaĵoj pri malriĉaj kamparano-militistoj aŭ infanoj en improvizitaj lernejoj, montrantaj pioniran spiriton de la epoko, kaj, pinto de la ekspozicio, granda mapo etendita tra tuta ĉambro, montranta la aktualan potencon de bingtuan — multe pli grandan ol tiun de la provinca registaro. Daŭre regataj de la Popol-liberiga Armeo, tiuj “armeaj brigadoj” arigas naŭ milionojn da loĝantoj; kolektas imposton en la distriktoj kiujn ili regas; posedas 1.500 industriajn komercajn aŭ konstruajn grupojn, el kiuj pluraj estas borse aĉeteblaj, du universitatoj; regas trionon de la kultivataj agroj en Ŝinĝjango, kvaronon de la industria produktado, inter duonon kaj du trionojn de la eksportoj. Ĉefa produktanto de keĉapo en la mondo, la bing tuan eĉ aĉetis, en Francio, en 2004, la firmaon Conserves de Provence, tra sia filio Xinjiang Chalkis Co. Jen tre signifa fakto: dum historia kunveno dediĉita al rimedoj por teni la stabilecon en Ŝinĝjango, en 1996, la Politika Estraro de la ĈKP invitis la komunistojn “instigi junulojn el interna Ĉinujo instaliĝi en la ŜPKK*.”

* Citita de Remi Castets, “Les mutations de l’islam ...”, cit.

Tio ne estas la nura kanalo de enmigrado, kaŭzanta la demografian malekvilibron, pasiganta la han-proporcion en la tuta loĝantaro de 6% en 1949 al 40,6% en 2006. Ĉar nun cirkulado estas tute libera, hanoj instaliĝas tie serĉante fortunon en loko, kiun ili konsideras “nova esplorlimo”. Ilin imitas malriĉaj kamparanoj (mingong) el Sichuan, Shaanxi aŭ Gansu, kie salajroj estas eĉ malpli altaj ol en Ŝinĝjang. Nomi tiujn virojn kaj virinojn, kiuj faras etajn laborojn kaj apenaŭ vivtenas sin, “koloniantoj”, kiel faras foje la okcidenta gazetaro, estas vere nekongrua reduktaĵo.

Inter la novalvenintoj estas ankaŭ kadruloj de publikaj entreprenoj kun tre komfortaj salajroj, sed kies vivkondiĉoj estas malpli agrablaj. S-ro Liu Wang, inĝeniero laboranta ĉe la nova fervoja linio, kiu ligos Urumĉion al Hotano, unu el la esencaj etapoj por alfronti la Taklamakan-dezerton, estas unu el ili. Veninta el Shaanxi, li vidas siajn edzinon kaj infanojn nur dum la novjaraj festoj. Li ne vidas diferencon inter hanoj, ujguroj kaj kazaĥoj. Laŭ li, la tutan Ŝinĝjangon necesas skue veki: “Ĉi tie, li diras, estas ankoraŭ socialismo” — kio en lia buŝo ne estas komplimento. Tre entreprenema, s-ro Liu ĉagreniĝas pro la administracia malrapideco. “Ĉiam necesas peti aprobon de superuloj, malfermi la “ombrelon” ...”, li plendas. Konklude: malŝparita publika mono. Oni konstruas aŭtoŝoseojn, flughavenojn, hotelojn, sed la formado de dungotaro ne sekvas. Tial, sur lia konstruejo, la kvalifikaj postenoj estas atribuitaj al hanoj, aliaj postenoj al ujguroj. Tiun argumenton ni aŭdis milfoje, ankaŭ de ujgura taksiisto, dum ni veturis laŭlonge de la konstrulaboroj de la ŝoseo de Kashgar al Hotan. Li tuj aldonis: “Estas kompreneble ujguraj inĝenieroj, sed ili ne povas iri studi eksterlanden, dum hodiaŭ la teknikoj estas importataj el Germanujo aŭ Japanujo. Oni ne donas al ili pasporton.”. Ja en Ĉinujo ricevi pasporton ne estas rajto. Ĝi estas nura decido de la distriktaj gvidantoj. Ĉu vi estas inĝeniero, esploristo aŭ simpla civitano, ĉiuokaze estas tre malfacile por membro de etna malplimulto. Des pli malfacile, ke necesas poste flugi al Pekino por ricevi vizon en la konsulejo de la koncerna lando, kio estas neebla por ordinara ujguro.

Ĉu alia kialo citita por klarigi la dungo-malhelpojn? La lingvo. Plejmulto de ujguroj ne parolas — aŭ tre malbone — la han-lingvon, uzatan en la entreprenoj funkciantaj kun plimulto da hanoj. Vere, korektas Wang Jian-min, profesoro ĉe la antropologia fako de la Centra Universitato de la Malplimultoj, en Pekino, “estas ofte konfuzo inter lingvo kaj etno. Oni povas kompreni, ke entrepreno postulas, ke dungoto bone parolu la hanlingvon (mandarenan), sed ne estas normale, ke ĝi postulas han-etnecon.” Ne normale, sed “pli facile, klarigas juna entrepren-gvidanto en Shilezi-antaŭurbo. Kun uloj de malplimulto, necesas havi halalo-restoracion, aŭ almenaŭ specifajn manĝaĵojn, ĉar la manĝkutimoj ne estas samaj.” Kaj, ĝenerale, “en kazo de problemo, la ujguroj estas malpli akordemaj” ol la mingong, kiujn oni povas ĉiam resendi al sia provinco. Tiel, eĉ tre diplomitaj, la junaj ujguroj penas havigi al si laboron, kio nutras frustrosentojn, eĉ se la situacio ne estas multe pli bona en tuta Ĉinujo: unu diplomito el tri elirantaj el universitato, estas senlabora.

Kulturo reduktita je kutimoj

SED LA LINGVA BARO ne estas imago. Antaŭe, plej multaj familioj enskribis siajn infanojn en lernejoj por malplimultoj, kie la mandarena estis unu studobjekto inter aliaj; en la kamparo, ne estis elektebleco. El tio fontas la nuna handikapo, kaj neeblo por junuloj eliri el la provinco, la nura loko kie ilia lingvo estas parolata. Por la urbaj elitoj, ne estis problemo, ĉar la gepatroj elektis ĉinan lernejon (kun ujgura elektebleco).

De 2003, instruado en la ĉina estas deviga ekde la unua lernjaro, krom por literaturo. Ujgura lingvo do havas duarangan statuson. Tiu decido estas kerna punkto rilate la antagonismon, kiu dividas hanojn kaj ujgurojn. Multaj konsideras ĝin kiel “kulturan genocidon”, aŭ “cerbolavadon”, laŭ esprimo de Abderrahman, la inĝeniero pri konstruado. Sur la kamparo, situacio estas foje absurda, kiel rakontas Nadira, juna instruistino formita en la Porinstruista Supera Lernejo de Urumĉio, kiun ni renkontis en vilaĝo sufiĉe for de Kashgar. Sola por instrui la mandarenan, ŝi ne povas akcepti ĉiujn infanojn. Do “La politikaj gvidantoj elektas la infanojn, kiuj iru al la dulingva lernejo.” Tiu arbitra selektado ankoraŭ pli kreskigas la amaran senton de la familioj, plejmulte kontraŭantaj la devigan mandarenan.

Nazim, ujgura gvidanto de fako de la Urumĉi-universitato, male konsideras tiun decidon bonŝanco por sia komunumo. “Tio ebligas proprigi al si sian gepatran lingvon — necesas ja scii skribi ĝin por konservi la propran kulturon — kaj lerni la ĉinan por aliro al scioj, interŝanĝo kaj laboro.” Kiel multaj familioj de la mez-klasoj, Nazim timas ĉefe iom-post-ioman forlason de la ujgurlingva lernado en la pli riĉaj sociaj tavoloj, kiuj elektas ĉinajn lernejojn por doni pli bonan estonton al siaj idoj. La gepatroj malpli kaj malpli parolas la ujguran, kaj la skrib-mastreco malaperas — “Tiel lingvo mortas.”

La junuloj, ili estas multe pli akraj, agresemaj. Assiane, kiu sekvis kursojn en la ĉina de siaj unuaj lernjaroj, atendas foriron de pli aĝa kolego por esprimi opinion: “Oni unue reduktas la terenon de la ujgura instruado, kaj finfine ĝi malaperos.” En Yunnan, kie ŝi studis, la malplimultaj lingvoj ne plu estas lernataj. Assiane vidas en tio longan vojadon al la identec-perdo, des pli ke “la instruado reduktas nian kulturon je kutimoj.” Temas ja pri realo, kiun tre malmultaj hanoj agnoskas. Multaj el ili eĉ kolere reagas al tiuj konstantaj plendoj, kiel Zhang Wi, fotisto aventurist-aspekta: “Anoj de malplimultoj estas favorataj por la ekzameno por eniri universitaton, danke al bonus-sistemo. Ili havas rezervitajn postenojn en la direktantaroj de publikaj organismoj. Iliaj verkistoj estas pli facile publikigitaj ol la hanoj.” Kaj li citas ekzemplon de ujguro senkompetenta, elektita anstataŭ reale kompetenta hano.

Instrumentata historio

DE 2003, LEĜO devigas administraciojn havi dukapan gvidantaron, hanan kaj malplimultan. Sed, plejofte, aŭtoritato restas en la manoj de la han-gvidanto. Tiel estas ĉe la pinta nivelo de la provinco. S-ro Nur Bekri, ujguro, estas la prezidanto, sed s-ro Wang Lequan, hano, sekretario de la ĈPK, estas la vera mastro. Estas li kiu, de 1994, tenas la regionon per fera mano. “Li ne havas kapon por kompreni la situacion, ne havas koron por ami; li ne eniras en la animon de homoj”, klarigas s-ro Ya Fong, maljuna pekina komunisto, kiu konsideras la juliajn perfortajn alfrontiĝojn kiel “honton por Ĉinujo”.S-ro Wang uzas “liberalismon kaj subpremon”, sen respekto por homoj kaj ties kulturo. Sinteno, kiu malmulte rilatas al koloniismo, sed multe al aŭtoritatismo. Por s-ro Yi, Ŝinĝjango estas ja parto de Ĉinujo, kies landlimoj, li memorigas, estas agnoskataj de la Unuiĝintaj Nacioj.

Kiel ĉiam, historio iĝas politika celataĵo, kie faktoj estas tre cititaj, kaj eĉ foje falsitaj. En la polva muzeo de Kashgar, malmulte frekventata laŭ aspekto de la fera kurteno, kies seruron oni malŝlosis por la okazo, legiĝas ĉe la enirejo: “En la jaro 60 antaŭ Kristo ( ... ), loka registaro estis establita, sub la han-dinastio. De tiam, Ŝinĝjango estas parto de la ĉina ŝtato.” Dum longa tempo tio estis la oficiala versio, nun forlasita. Same kiel la ideo, ke ĉinoj estis la unuaj loĝantoj en la regiono. La belegaj mumioj trovitaj en la Taklamakan-dezerto* kontraŭdiras tiun tezon. Pasejo sur la silkovojo, kun dismetitaj oazoj, Ŝinĝjango miksis etnojn, kulturojn kaj militestrojn. Ĝin redukti je ununura influo estas absurde.

* Vd Corinne Debaine-Francfort kaj Abduressul Idriss, Keriya, mémoire d’un fleuve. Archéologie et civilisation des oasis du Taklamakan, Findakly, Sully-la-Tour, 2001, kaj vd la dokumenta filmo de Olivier Horn, Les Momies du Taklamakan, Gédéon Programmes, 2003.

Inverse, aserti ke la koloniado de la provinco ekis en 1949, kun la alveno de la komunistoj, kiel klarigas la Ujgura Monda Kongreso de s-ino Rebiya Kadeer — tezo ripetata de multaj francaj gazetoj — ne kongruas kun la realo. La unua ĉina politika instaliĝo en Ŝinĝjango datiĝas de la manĉu-dinastio, en la 1750-aj jaroj. Sekve de ribeloj, Daoguang, la 8-a imperiestro, starigis “oficejojn de rekonstruado”, kadre de asimila politiko (jam), en kiu la regantoj hezitis apogi sin sur lokaj kadruloj, ĉar, “koruptitaj, ili malutilas al la politiko de la centra ŝtato*”. En 1884, la provinco estis parto de la ĉina teritorio. Se kompari, la ŝtatoj Nov-Meksiko kaj Kalifornio estis integritaj al Usono malmultan tempon antaŭe (respektive 1846 kaj 1850).

* Vd C. Patterson Giersch, “Le deuil du Tibet”, Perspectives chinoises, n-ro 104, Honkongo, 2008.

Historio ja ne estas linia , kaj Ŝinĝjango travivis plurajn sendependismajn aventurojn. Emirlando Kashgaro ekzistis de 1864 ĝis 1877, danke al la agnosko de la otomana imperio, de Britujo kaj de Rusujo. Efemera turka islama Respubliko de Orienta Turkestano vivis inter novembro 1933 kaj februaro 1934. Fine, Respubliko de Orienta Turkestano, pli malpli satelito de la Unio de Socialistaj Sovetaj Respublikoj USSR, etendiĝis en la tri nordaj distriktoj, de 1944 ĝis 1949. Kiel substrekas Castets, “la sento esti heredanto de potencaj imperioj aŭ reĝlandoj foje konkurantoj de Ĉinujo” markas la mensojn.

Fakte, plimulto de la ujguroj ne postulas sendependiĝon, sed respekton, prikonsideron de sia identeco, kaj pli da justeco. “Ni vivas pli bone ol antaŭ dek jaroj, diras Abderrahman, sed ni postrestas.” La Malneta Enlanda Produkto (MEP) por unu loĝanto estas 15.016 juanoj en Shihezi (90% de loĝantoj estas hanoj); 6.771 juanoj en Aksu (30%); 3.497 juanoj en Kashgar (8,5%) kaj 2.445 juanoj* en Hotan (3,2%).

* En eŭroj, respektive 1575, 710, 367 kaj 256.

Tiuj grandegaj malegalecoj sur etnaj bazoj pelas la Ujgurojn en la brakojn de islamo, sola kanalo por opozicio kaj identec-aserto. Estas vera danĝero, ke la plej fundamentismaj aktivistoj gajnos la vetmonon. Jam ne maloftas renkonti virinojn surhavantajn “burĥon”, vestaĵon kovrantan la tutan korpon kaj enkradigantan la rigardon. Kaj, kvankam la ekstremismaj movadoj kiuj predikas ĝihadon restas marĝenaj, la rifuzo de ĉia dialogo povus ŝanĝi la situacion.

La ujguroj, kiel aliaj malplimultoj, suferas multajn premojn, inter modernigo, kiu dispremas ilian kulturon, diskriminacioj, kiuj forigas ilin de la ekonomia kresko, kaj aŭtoritarismo, kiu frakasas la specifecojn. Pli ol religia, la fendo estas socia kaj kultura. Ĉu Ŝinĝjango estus en tiu stato, se Pekino vivigus la aŭtonomec-statuson, kiu restis je etapo de projekto?

MARTINE BULARD

Kompliceco kun la Centraziaj Respublikoj

INTERNA SEKURECO kaj sekureco de energi-provizado kondukis Ĉinujon starigi, jam en 1996, la Ŝanhajan grupon, kun la Rusa Federacio, Kazaĥujo, Kirgizujo kaj Taĝikujo. La celitaĵo tiam estis klara: intertrakti la latentajn problemojn de limoj*, pritrakti la demandojn pri sekureco (lukto kontraŭ sendependismaj movadoj) kaj plistreĉigi la ekonomiajn ligojn.

* Ĉiuj teritoriaj konfliktoj estis solvitaj, kun Rusujo en 2004, kun Taĝikujo kaj Kazaĥujo en 2002.

En la 1990-aj jaroj, Pekino timis ja postulokreskon de la kazaĥa malplimulto, multnombra en Ŝinĝjango, kaj la agitadon de la ujguraj partioj, kiuj disfloradis en la novaj ĉelimaj sendependaj ŝtatoj... En 1992, ekzemple, la Internacia Unio Ujgura kreiĝis en Almaty (Kazaĥujo); ĝi arigas tri cent kvindek delegitojn venantajn de la centraziaj Respublikoj, kaj ilia celo estas “antaŭenpuŝi memdecidon de orienta Turkestano [Ŝinĝjango]*”. Ujguraj partioj naskiĝis en Kirgizujo. La oficiala kirgiza televido disaŭdigas programojn ujgurlingvajn, kiuj povas esti aŭdataj en Ŝinĝjango, same kiel tiuj venantaj el Kazaĥujo, Uzbekujo... Speco de etna spaco formiĝis en la preciza momento, kiam, en la ĉina provinco, disvolviĝis postuloj (sociaj kaj religiaj).

* Vd Tierry Kellner, L’Occident de la Chine. Pékin et la nouvelle Asie centrale (1991-2001), Presses universitaires de France, Parizo, 2008.

La ĉinaj regantoj intencis subpremi tion. La landoj de la Ŝanhaja Grupo kontribuis al la subpremo, limigante la retroiron sur siajn teritoriojn de la postĉasataj ujguraj aktivuloj. Kelkajn jarojn poste, ili eĉ resendas al Ŝinĝjango la batalantojn — kiuj tie estis enprizonigitaj, ofte torturitaj, kaj foje eĉ ekzekutitaj. Pekino tiel sukcesis sian sekurec-veton.

En 2001, la Ŝanhaja Grupo fariĝis la Ŝanhaja Organizaĵo por Kunlaboro (ŜOK), post eniro de Uzbekujo. Mongolujo, Pakistano kaj Irano poste eniris ĝin, kiel observantoj. La prioritata celo estas lukto kontraŭ la “tri fortoj” (ekstremismo, sendependismo kaj terorismo). Pakistano, kiu en la antaŭa jardeko estis akceptinta multajn junajn ujgurojn dezirantajn studi en madrasa (islamlernejo), kvazaŭ fermis la limon. Dudek du ujguroj estis enprizonigigaj en Guantanamo, sed neniu sajnas ligita kun Al-kaido: kvin estis liberigitaj en 2006 kaj rifuĝis en Birmanujo, dek sep estis liberigitaj en 2009 kaj senditaj en la Palaŭo-insulon.

Kiel ofte okazas kun Pekino, la sekurecaj kaj ekonomiaj interesoj ne estas malproksimaj. Ŝinĝjango situas ĉe vojkruco de naft- kaj gas-vojoj, aparte venantaj el Rusujo, Turkmenujo kaj Kazaĵujo. La komercaj interŝanĝoj inter tiuj limlandoj de Centrazio kaj la provinco preskaŭ sesobliĝis inter 1992 kaj 2006. Tio montras la strategian gravecon de la provinco. La ĉinaj regantoj cetere donis prioritaton al la cirkulvojoj (aŭtovojoj, fervojoj, flughavenoj ...), ankaŭ helpante la ĵus naskiĝintajn Respublikojn.

“Ŝinĝjango estas centro de regiono kun 2,8 miliardoj da loĝantoj. Ĝi devas profiti el tiu situacio”, klarigas Tang Lijiu, sendependa ekonomikisto kaj konsilanto de la provinca registaro, kunaŭtoro de Faxian Xinjiang* (La malkovro de Ŝinĝjiango). Li inkluzivas en ĝi Rusujon kaj ĉefe Baraton. Grandegaj merkatoj konkerotaj, kaj, por granda parto de la limlandoj, valoriginda kultura proksimeco. Antaŭ la eventoj de julio 2009, Urumĉio kalkulis je disvolviĝo de turismo.

* Tang Lijiu kaj Cuil Baoxin, Faxian Xinjiang, Xingjiang Renmin Chubanshe (Eldonejo de Ŝinĝjanga popolo), Urumĉio, 2009.

Martine BULARD

Amnon Kapeliuk (1930-2009) — La israela amiko

LI ESTIS LA honoro de la israela gazetaro. Kun eksterordinara kuraĝo, kiel atestas ĉiu el liaj rimarkindaj artikoloj kiujn li verkis por Le Monde diplomatique ekde 1969. Li estis rigora akuzisto de la publikaj instancoj de sia lando, speciale de la militistoj, kies ekscesojn li pruvis per nerefuteblaj malkaŝoj*. Li pruvis ankaŭ per sia ekzemplo mem, ke en certaj komunikiloj de Israelo la kritikaj spacoj povas havi tre malaproban sintenon al la potenco.

* Vd ekzemple liajn verkojn Sabra et Chatila, enquête sur un massacre [Sabro kaj Ŝatilo, enketo pri masakro], Seuil, Parizo, 1982; Hébron, Cronique d’un massacre annoncé [Hebrono, kroniko de antaŭsignita masakro], Arléa, Parizo, 1994; kaj Rabin, un assassinat politique [Rabin, politika murdo], Le Monde éditions, Parizo,1996.

Amnon Kapeliuk estis ĵurnalisto de tiu raso kia restas malmultaj, ĝisoste trempita de sia metio, senĉese pridemandanta, notante ĉian detalon, traserĉema, ĉarmulo, maldiskreta, mallonge, senlaca esploristo. Li estis konvinkita ke la funkcio — socia, civitana, demokratia — de ĵurnalisto konsistas ĉiam, per senvualigo de kaŝitaj informoj, aperigi la veron. Tiun kiu estis tro ofte kaŝita, vualita, maskita de la dominantaj potencoj.

Li estis ankaŭ ekstreme klera homo, sciema pri ĉio, kolektisto, muzikema, pasia je pentrarto, kiu ne hezitis iri ĝis la fino de la mondo se necese por eltrovi ian nekonatan bildkolekton kaj fine admiri iun precizan pentraĵon. Li ŝategis Parizon. Olga, lia edzino, tre granda lingvisto monde rekonata, rakontis ke, kiam li la unuan fojon venis en la francan ĉefurbon, komence de la 1960-aj jaroj, li elektis ĉiutage iun distrikton kaj, vagante tra ĉiuj ties stratoj, esploris ĉiujn ĝiajn vidindaĵojn, vizitis ĉiujn ĝiajn muzeojn; metode, de la unua ĝis la dudeka distrikto ...

Amnon naskiĝis en Jerusalemo en 1930 sine de juda familio, cionista, laika kaj progresema, veninta el Ukrainio. Sur lia unua pasporto, ĉe “naskiĝlando”, oni povis legi: “Palestino”, tiu de la Mandato kiun la Societo de la Nacioj estis konfidita, en 1922, al la brita imperio. Tio jam montras ĉu Amnon spertis tragediojn, dum siaj 78 jaroj, en tiu regiono, unu el la plej tragikaj de la mondo.

Li elkreskis en urbo kie la araba-palestina komunumo estis tiam tre grava, kaj li do kompreneble lernis la araban, subtenate de sia patro, Menahem Kapeliuk, granda arabscienculo. Li ŝategis tiun lingvon, aprezis ĝin ĝue, laŭdis ĝian muzikecon, ĝian riĉecon, ĝian fajnecon. Li legis, skribis kaj parolis ĝin, kiel li tute fiere asertis, “senakĉente”. Tio cetere ebligis al li — danke ankaŭ al lia franca pasporto — fari raportaĵojn por la plej grava taggazeto de Israelo, Jediot Aharonot, en preskaŭ ĉiuj arabaj ŝtatoj, io kion neniu alia israela ĵurnalisto iam ajn faris.

Tiu familiareco kun la araba kulturo sentemigis lin pri la granda palestina malfeliĉo. Dum li samtempe kondamnis la uzadon de terorismo, li fariĝis senlaca defendanto de la rajtoj de tiu popolo. Li renkontis tre frue gvidantojn de la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP) kaj starigis densajn rilatojn kun ties gvidantoj, speciale kun ĝia historia ĉefo Jaser Arafat, kiun li intervjuis, spite al la mortdanĝero, en 1982, en Bejruto tiam encirkligita kaj bombata de la israela armeo, kaj pri kiu li verkis eksterordinaran biografion.*

* Arafat l’irréductible [Arafat la nesubmetebla], Fayard, Parizo, 2004.

Li ŝatis la “Oldulon”. Tio evidentis. Sufiĉis vidi ilin kune. Foje, iom antaŭ la forpaso de la palestina gvidanto, en 2004, Amnon insistis prezenti lin al mi. Ni alvenis frue, proksimume je la sepa matene, en la Mugataa, la rezidenco situata en Ramalaho en Cisjordanio, kie la palestina prezidanto troviĝis de tri jaroj en “ domaresto ” decidita de la tiama israela ĉefministroAriel Ŝaron. Oni atendigis nin en saloneto kun aĉa dekoro, kaj kie atendis jam kelkaj maljunaj kunbatalintoj. Vivantaj mitoj por la palestina junularo, pluraj de tiuj veteranoj estis partoprenintaj ĉiujn militojn: 1948, 1967, 1970, 1973, 1982 ... Kaj estis ĉiujn perdintaj. Sed ili estis tie, revenintaj fine en sian teron de Palestino; kaj ĉiuj akceptis Amnon-on, la israelan amikon, kun fortaj kaj sinceraj brakumoj de amikeco.

Arafat eniris baldaŭ poste. Elĉerpita kaj kvazaŭ halucinata. Oni havis la impreson ke li jam de longa tempo ne estis dorminta. Li estis tiam tuŝita de malsano kiu kaŭzis konstantan tremon de lia malsupra lipo kaj donis la malagrablan impreson de konstanta balbutado. Amnon pensis ke Ariel Ŝaron testis ĉe li novtipan venenon.

Sen ajna protokolo, Arafat iris rekte al Amnon kaj premis lin kun respekto kaj korinklino en siajn brakojn. Ili izoliĝis en angulo de la ĉambro kaj tuj komencis longan konversacion en la araba. Kapeliuk parolis, klarigis. Arafat aŭskultis, demandis. “Pri kio vi konversaciis tiom longe?” demandis mi Amnon-on, tuj ĉe nia eliro. — “Oni havis la impreson ke vi faris al li raporton pri la planeda geopolitiko.” “Tute ne!” respondis li rideksplode, “Li volis nur scii ĉu la piedpilka skipo de Saĥnin havis ŝancojn gajni la Pokalon de Israelo!”*

* La klubo Hapoel Bnej Saĥmin, bazita en Saĥnin, araba urbo de Galileo, efektive gajnis la Pokalon de Israelo de Piedpilko en majo 2004. Tio estis la unua fojo ke klubo de araba urbo de Israelo — kies ludantoj estas de juda, kristana kaj islama kredo — gajnis la Pokalon.

Tia estis Amnon Kapeliuk, maldekstra intelektulo malfermita al ĉiuj temoj, aminda kaj varmkora, plena de humuro, senlaca rakontisto de anekdotoj ĉerpitaj el siaj mil kaj unu spertoj de tutmonda raportisto, amanta sian landon Israelo, sed severa kritikanto de ĉiaj ĝiaj dekstraj ekstremdekstruloj. Le Monde diplomatique perdas ĵurnaliston ne anstataŭigeblan. Kaj grandan amikon. Niaj plej solidaraj pensoj iras al lia edzino Olga, al liaj du filinoj kaj al liaj nepoj, sen forgesi la fidelan Ponĉo-on.

Ignacio RAMONET.

Afriko moviĝas

Rajtoj de la homo kaj ... de la popoloj

KIAM ĜI NASKIĜIS en 1963, la forpasinta Organizaĵo de Afrika Unueco (OAU) afiŝis tri centrajn ambiciojn: certigi la suverenecon de la ŝtatoj, defendi ilian teritorian integrecon kaj labori favore al malkoloniado kaj liberigo de tiuj kiuj estis ankoraŭ sub ekstera dominado. Tiam temis ankoraŭ tre malmulte pri ]?homrajtoj]. Ĝis komence de la 1980-aj jaroj la organizaĵo silentis pri la gravaj ekscesoj faritaj en Ugando de Idi Amin Dada, en Zairio de Joseph Mobutu aŭ en Gvineo de Ahmed Sekou Touré.

Obsedata de la ekstera minaco, la kontraŭimperialisma retoriko, kiu antaŭregis en la koridoroj de la OAU, suspektis tiun de la homrajtoj esti la Troja ĉevalo de la antaŭaj okcidentaj koloniistoj. En la pintkunvenoj kaj konferencoj la provoj starigi kontinentajn protekt-meĥanismojn, el kiuj kelkaj okazis antaŭ la fino de la kolonia periodo, estis vigle kontraŭbatalataj ene de la organizaĵo.*

* Vd Keba Mbaye, Les Droits de l’homme en Afrique [La homrajtoj en Afriko], A. Pedone, Parizo, 2002.

Sed la konstantaj rompoj de la rajtoj de la afrikaj civitanoj estis tiaj ke, fine de la 1970-aj jaroj, la afrikaj instancoj devis reagi. En 1981, en Banĵulo (en Gambio, la [?Afrika Ĉarto de la Hom- kaj Popol-Rajtoj estis do decidita. Ĝi ekvalidis kvin jarojn poste. Kun la Afrika Konvencio pri Rifuĝintoj ĝi estas la piliero de la kontinenta strukturo de protekto de fundamentaj rajtoj.

Kvankam ĝi heredis multaspekte siajn grandajn internaciajn antaŭulojn*, la Arika Ĉarto distingiĝas signife. La plej okulfrapa diferenco kuŝas en la ambicio defendi samtempe la homrajtojn kaj la popolrajtojn. Neniam antaŭe tia traktato konsideris defendi tiujn lastajn. Tiu ambicio kongruus kun la afrika koncepto laŭ kiu “la ĉefa temo de la rajto estas la komunumo”, kvankam “la individuo konservas sian liberecon kaj la specifecojn de siaj rajtoj”.*

* La Universala Deklaro de Homrajtoj de 1948, la Eŭropa Konvencio de Homrajtoj de 1950 kaj la Amerika Konvencio pri Homrajtoj de 1969.
* Keba Mbaye, l.c., p. 187.

Krome, stampita de la dominantaj debatoj en la kontinento en la 1980-aj jaroj — ekzemple tiuj pri la urĝeco de ekonomia sendependeco kiuj estigis la alvokojn al nova internacia ekonomia ordo —, kaj malsame ol la Eŭropa Konvencioj pri Homrajtoj, la Afrika Ĉarto donas centran spacon al la defendo de la ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj, klasitaj al la sama rango kiel la civilaj kaj politikaj rajtoj. Ĝi estas ankoraŭ la sola kiu eldiras, krom la rajtojn agnoskitajn al la civitanoj, ties devojn rilate la familion, la komunumon kaj la kontinenton.

Tamen notendas ke, en la epoko kiam tiu ĉarto naskiĝis, armeaj aŭ civilaj diktatorecoj, same kiel enpotenciĝoj per puĉoj, restis la regulo kaj la demokratio kaj paca alternado en la potenco la escepto. Multaj pagis per sia vivo la oponadon al la reganta potenco. Transe de filozofiaj argumentoj, tio povas klarigi relativigon de la protekto al la individuo kontraŭ la ŝtato.*

* Vd David P. Torsythe, Human Rights in International Relations [Homrajtoj en internaciaj rilatoj], Cambridge University Press, 2003.

PARALELE AL TIO, la starigo de Kortumo pri Homrajtoj, konceptita ekde 1980, devis atendi ĝis 2004 por konkretiĝi. Iuj kontraŭargumentis ke tia tribunalo ne vere spegulus la afrikan ideon pri justeco, bazitan sur la pacigo kaj ne sur akuzo. Oni preferis do instali, en 1987, Afrikan Komisionon pri Homrajtoj. Sed, silentigata de metodoj pli zorgemaj pri protekto de la bonfamo de la ŝtatoj ol pri la civitanaj liberecoj, ĝi montris ĉiujn siajn mankojn: ĝi trairis la du lastajn jardekojn kvazaŭ ŝnurdancisto, dum la popolekstermo de la tucioj en Rŭando en 1994 kaj la senĉesa milito en la Demokratia Respubliko Kongo ekde 1996. Sume, proksimume kvar milionoj da homoj, plimulte civiluloj, perdis la vivon, ofte malpli dum bataloj ol sekve al ripetaj rompoj de siaj rajtoj.

La eksplicita engaĝiĝo de la Afrika Unio, ekde ties starigo en 2001, pli bone protekti la fundamentajn rajtojn, estas do avanco, se oni pensas pri la silento de la OAU pri tiu temo. Tiuj meĥanismoj povas tamen nur malfacile konkretigi siajn ideojn pro la malfacila transiro de la plej multaj ŝtatoj al politika liberaligo.

La leĝaj dispozicioj kaj la proceduroj multiĝas: protokolo pri la rajtoj de la virinoj (2003), Afrika Ĉarto pri la Junuloj kaj la Disvolvado (2006). La internacia kunteksto post la malvarma milito premas al tio: la ŝtatoj kaj la individuoj konsiderataj rompi la fundamentajn liberecojn estas nun sub premo. En 2006, per kuraĝa decido, la Unio decidis ke la ĉadia prezidinto Hissène Habré estu juĝota en Afriko prefere ole en Belgio, kie jura ago jam estis okazanta pro krimoj kontraŭ la homaro, militkrimoj kaj torturo.* Aliflanke, ĝis nun mankas ankoraŭ la mono por la proceso. Tiu devus okazi en Senegalio, kien la diktatoro estis fuĝinta.

* Agence France-Presse, “Procès Habré: Wade menace de remettre à l’Union africaine l’ancien dictateur tchadien [Proceso Habré: Wade minacas transdoni al la Afrika Unio la ĉadian eksdiktatoron]”, 3-a de februaro 2009.

La progresoj de demokratiiĝo sur la kontinento ebligas nutri la esperon ke la regionaj meĥanismoj de protekto de la homrajtoj estos pli efikaj. Fronte al ŝtatoj kun longa tradicio de malrespekto al tiuj rajtoj kaj zorgemaj ne plenumi siajn proprajn engaĝiĝojn, pli granda enmiksiĝo de tio kion oni nomas en la ĵargono de la Afrika Unio la “organizaĵoj de la civila socio” (OCS) povus helpi en tio.*

* Vd Chidi Odinkalu kaj Nobuntu Mbelle, “Africa: Continent needs effective human rights court [Afriko: La kontinento bezonas efektivan homrajtan kortumon]”, Allafrica.com, 24-a de junio 2008; Coalition for an Effective African Court on Human and Peoples Rights [Koalicio por efektiva afrika kortumo pri hom- kaj popol-rajtoj]: www.africancourtcoalition.org.

André-Michel ESSOUNGOU.

Disvolvado de infrastrukturoj, minejaj kontraktoj kaj ŝuldopezo

Kongolando kaj ties ĉinaj amikoj

“Ni laboros por pligrandigi la politikajn legitimecon kaj kredindecon” de la registaro de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK), deklaris surloke s-ino Hillary Clinton, la 11-an de aŭgusto 2009. La usona ministrino parolis pri la milito en Kiwu-regiono, sed aŭtoritato de Kongo estas malfortigita ankaŭ de la ordonoj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF). Tiu ĉi kontestas ekonomian interŝanĝo-interkonsenton inter Ĉinujo kaj la DRK, strangolata per sia ŝuldo.

STARANTAJ sur la ŝoseo super Matadi, ĉefurbo de regiono Malalta Kongo, s-roj You kaj Jeng, junaj ĉinaj inĝenieroj, estas senemociaj. Malgraŭ iliaj pajloĉapeloj, la suno ruĝigas ilin. Kelkfoje ili trovas, matene, serpentojn en la profunda fosaĵo laŭlonge de la vojo. Ofte ili devas ĉirkaŭiri rokojn, trairi riveretojn, kaj precipe venki la obstaklojn de la loka burokrataro. Sed nenio malhelpos antaŭenigon de ilia misio: etendi tra la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) lumfibran kablon venantan el Sudafriko (West Africa Cable System), kiu laŭiros de Moanda, ĉe la Atlantika Oceano, ĝis Kinŝaso, de kie ĝi plonĝos en la riveregon ĝis Kisangani, kaj fine kuniĝos, oriente de la lando, kun alia kablo, venanta de la Hinda Oceano — tio estas sume kvin mil ses cent kvindek kilometroj. Ankaŭ ilia ĉefo, s-ro Xie “Hunter”, loka respondeculo de la China Intertelecom Constructions, filio de China Telecom, montras skrapmaŝinan obstinon: instalita en la DRK por daŭro de tri jaroj, li ferios nur entute sep tagojn. Per sia 1.050-dolara monata salajro, li intencas pagi la studojn de sia ununura filo, en Ĉinujo.

En Kongolando same vasta kiel okcidenta Eŭropo, sen vojoj kaj komunikrimedoj, sed anten-kovrita de la privataj telefon-kompanioj, almetado de la lumfibro, transsendonta sonojn kaj bildojn lumrapide, estos grava teknologia salto: ne nur la kosto de poŝtelefon-alvokoj malpliiĝos, sed la nova kablo, ligita al la komputiloj, ebligos financajn transakciojn, sendadon de medicinaj bildaroj, distancan instruadon ...

Sed, ankoraŭ ne povante cirkuli sur la “aŭtoŝoseoj de informado”, la vilaĝanoj nur postulas aliron al trinkebla akvo kaj esperas, ke ili ne plu devos uzi kandelojn, dum la energio produktata de la Inga-baraĵo estas vendata al la najbaraj landoj.

Vojaĝo, kiu efikas kvazaŭ bombo

TIU PROJEKTO, gvidata de la Office Congolais des Postes et Télécommunications (OCPT) (Konga Oficejo de Poŝto kaj Telekomunikado), fontas el investo de 60 milionoj da eŭroj, farita de la Kinŝaso-registaro; la unua parto, 22 milionoj, venas de kredito donita de la ĉina registaro, kadre de helpo al disvolvado. Ĝi devigos la privatajn poŝtelefonajn kompaniojn pagi al la ŝtato por esti ligitaj al la kablo (la enspezoj povus esti ĝis 71 milionoj da eŭroj jare), tiel forte markante revenon de la publika servo, ofte kritikata. Tio ne iras sen peno: la kompanio Vodaphone (kapitalo brita kaj sudafrika) laŭte postulas “alterigan rajton” (france: droit d’atterrage), tio estas la regadon de la enirpunkto de la kablo en Moanda, argumentante, ke ĝi la unua investis en tiu sektoro, poŝtelefonado, kaj havas jam kvar milionojn da abonantoj. La kompanio timas, ke la konganoj ne kapablos mastrumi solaj la perspektivojn malfermatajn de la lumkablo.

Tiun vidpunkton kontraŭas s-ro Xie: la kontrakto ja laborigas du mil kvincent kongajn laboristojn enkadrigitajn de okdek ĉinoj. Sed dudek kongaj inĝenieroj, senditaj por studi en Ĉinujon, kapablos anstaŭi la ĉinojn jam dum la dua fazo.

Dum iuj fosadas en Matadi, aliaj en Kinŝaso funkciigas egajn ŝtonrompajn maŝinojn, kiuj elsputas ŝtonetojn destinitajn por la subkonstruaĵo de la ĉefurbaj vojoj, kaj centoj da aliaj maŝinoj atendas sian ekfunkciigon. Mandatitaj de la registaro, la ĉinoj transformis la bulvardon 30-a de junio en kvartrakan aŭtoŝoseon, kiun piedirantoj plej danĝere trairas. Dum la okcidentanoj ankoraŭ pridiskutas la detalojn de la kontraktoj ligantaj nun la DRK al Ĉinujo, surloke la laboro ekis. Ĉiusemajne la prezidanto Joseph Kabila solene malfermas novan konstruejon.

Dum la somero de 2007 la ministro pri infrastrukturoj Pierre Lumbi — fondinto en la 1980-aj jaroj de la asocio Kamparana Solidareco, subtenkolono de la konga socia movado — iris al Pekino plej diskrete. La rezulto de lia vojaĝo efikis kvazaŭ bombo: kontrakto subskribita kun Ĉinujo planas investadon de 6,3 miliardoj da eŭroj, el kiuj 4,2 estas destinitaj por disvolvado de infrastrukturoj, kaj 2,1 por relanĉi la minejan sektoron. La tutan projekton mastros duonŝtata-duonprivata kompanio Sicomines, kies akciojn posedos 32-procente la DRK. La konstruejojn mastrumos du gigantaj entreprenoj, la China Railway Engineering Corporation (CREC) kaj Synohydro Corporation, kiuj promesis ripari aŭ konstrui tri mil kilometrojn da vojoj kaj fervojoj, tridek unu 150-litajn hospitalojn, dissemitajn en la lando, cent kvardek kvin sanigcentrojn, kvar universitatojn, kvindek mil malmultekostajn loĝejojn. Krome, tiuj komercaj pruntoj donos aliron al financrimedoj kadre de la ĉina internacia kunlaborado, kun tre longa daŭro kaj tre etaj procentaĵoj.

Interŝanĝe kontraŭ tiuj laboregoj, kiuj kontribuu relanĉi ekonomion en tiu lando ruinigita de tri jardekoj da diktatoreco kaj dek jaroj da milito kaj rabado, la ĉinoj ricevis promeson pri atingorajto je 10 milionoj da tunoj da kupro, kio egalas al 6,5 milionoj da tunoj da rafinita kupro, 200.000 tunoj da kobalto, 360 tunoj da oro.

S-ro Lumbi insistas: tiu interkonsento pri moderna “senmona varinterŝanĝo” profitas al ĉiuj partioj. Sed la ĉinoj, por granda parto de la laboroj, prenos sian profiton el la rezultoj, ĉar ja la profitoj de la minejoj financos la infrastrukturajn konstruojn, kaj ĉar la rendimento estis aŭdace planita je 19%, laŭ takso de la nuraj ĉinoj ... Se tiu nivelo ne estos atingita, kromaj koncedoj povos esti postulataj.

Ne sen maliceto, iuj konganoj rimarkigas, ke tiuj varinterŝanĝo-interkonsentoj, erco kontraŭ infrastrukturoj, igas pli malfacila koruptadon, forvaporiĝon de mono... Ĵus antaŭ la financa krizo, prezaltiĝo de kupro kaŭzis alkuro de la plej grandaj minejaj societoj de la mondo al Katango. Malgraŭ tio, kontribuado de tiuj kompaniegoj al la ŝtata buĝeto ne estis pli ol 6%, dum grandaj monsumoj, ja pagitaj, estis deturnitaj survoje, fare de malbone pagitaj kaj koruptitaj ŝtatfunkciuloj. Produktado ankoraŭ ne vere komenciĝis, ĉar la kompanioj plejparte estas en la investa fazo.

Seniluziigitaj de la malfortaj rendimentoj de la okcidentaj entreprenoj, Kinŝaso decidis tiam “reviziti”, t.e. revizii, la minejajn kontraktojn, samtempe sin turnante al Ĉinujo*. “Estas loko por ĉiuj” anoncis la konganoj. Sed la tradiciaj “amikoj” de la DRK — kiuj, kiel Belgujo kaj Francujo, forte engaĝiĝis por ĉesigi la militon kaj konvinki la “internacian komunumon” finance subteni la baloto-organizadon — ekhavis klaran senton, iomete amaran, ke la rezervoj de krudmaterialoj estis trovontaj novan direkton, por servi la ekonomian disvolvadon de Ĉinujo kaj aliaj sojlolandoj, kiaj Barato, Sudkoreujo aŭ Brazilo, koncernata de naftoesplorado. Inter la koncernataj resursoj troviĝas maloftaj aŭ strategiaj ercoj, kiaj uranio, niobio, koltano kaj kobalto, sen forgesi la laste malkovritan nafton.

* Vd Raf Custers, “Afriko revizias la minejajn kontraktojn”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2008 http://eo.mondediplo.com/article139....

La revizio de la minejaj kontraktoj estis sekve interpretita kiel manovro celante krei spacon por la novalvenantoj. La usona societo Tenke Fungurume, kiu investis 1,2 miliardojn da eŭroj en Katango, estis aparte celata, ĉar Kinŝaso deziras, ke la partopreno de la ŝtato en la kapitalo fariĝu 45% anstataŭ 17%.

Estas tiam malfacile ne trovi ligojn inter la reviziado de la kontraktoj kaj la disputoj, kiuj de jaroj kontraŭstarigas Kinŝason al la Internacia Mon-Fonduso (IMF). Tuj post sia ekregado en 2002, la prezidanto Kabila provis plibonigi katastrofan situacion: Ĉar ĝi estis ĉesinta repagi ŝuldointerezojn, ŝvelantajn jam de jaroj, la DRK ŝuldis al la Pariza Klubo 7 miliardojn da eŭroj, el kiuj preskaŭ 90% estis akumulitaj nepagitaĵoj de la lasta interkonsento kun Zairo (tiama nomo de DRK) en 1989. Programoj sin sekvis unu la aliajn, ankaŭ vizitoj de IMF-fakuloj, kaj Kinŝaso-registaro esperis, ke en 2006 ĝi atingos la de nun mitan “finpunkton”*, kiu permesas nuligi ĉirkaŭ 80% de la ŝuldo.

* La “finpunkto” povas esti difinita kiel la dato, kiam lando, kiu jam ricevis favoran decidon pri tio, povas reale profiti redukton de sia ekstera ŝuldo. -jmc

La engaĝita vetmono estas granda: dum la registara buĝeto ne superas 3,5 miliardojn da eŭroj, el kiuj malpli ol unu miliardo estas el propraj fontoj, la ŝtato devas forlasi ĉiumonate 28,4 ĝis 35,5 milionojn da eŭroj, t.e. proksimume 400 milionojn jare, pro ŝuldo-repago. Se la intertraktado malsukcesos, la tuta ŝuldo restos ŝuldata. Kaj tio, dum la salajroj de instruistoj ne estas pagitaj, kiam fleg-kuracadon oni devas pagi, kiam mankas mono por pagi la soldatojn taskitajn pacigi la orientan parton de la lando, aŭ por pagi ŝtatfunkciulojn kaj magistratojn; unuvorte, por rekonstrui la ŝtaton.

Tiu ekstera ŝuldo, kiu malhelpas restarigon de la DRK, meritas esti kvalifikata “abomena”*: ne nur ĉar ĝi ege ŝveliĝis pro akumulado de interezoj, sed ĉefe ĉar la internaciaj kreditoj estis donitaj al la Zairo de Joseph Mobutu, por subteni, sen tro da kontroloj, landon konsideratan “amiko de Okcidento”.

* Oni uzas la esprimon “abomena ŝuldo” kiam ŝuldo estis farita dum diktatoreco, kaj devas esti repagata, post reveno de demokratio.

Plurfoje, la kongaj regantoj pensis atingi la finon de la malluma periodo. Sed la malbona administrado de la publikaj financoj, kaj nun la interkonsentoj ĵus faritaj kun Ĉinujo, estas nun cititaj de la IMF kiel obstakloj. Sekvatage de la subskribo de tiu “jarcenta kontrakto” kun Pekino*, la IMF tuj deklaris, ke ĝi kontraŭas la ŝuldonuligon, se la lando kontraktis novajn pruntojn ekvivalentajn, kaj donis ŝtatgarantion al komercaj interkonsentoj kun ĉinaj entreprenoj. Krome, la institucio IMF estrata de s-ro Dominique Strauss-Kahn ŝajne ne ŝatas la varinterŝanĝon, ne ortodoksan komercilon.

* Vd “Spekulaj manovroj en rekonstruata Katango”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2008 http://eo.mondediplo.com/article138....
“Se la minejoj ne sufiĉos ...”

SINJORO WU ZEXIAN, ĉina ambasadoro en Kinŝaso, eksstudento de la Ecole Nationale d’Administration (ENA), ne hezitas eniri la batalon: “Ni petis ununuran garantion: ke la ŝtato, en la kazo, se la ekzistantaj tavoloj ne ebligus plenumi la promesojn, rajtigu nin fari novajn esploradojn, li klarigas en perfekta franca lingvo. La riskoj estos portataj de la ŝtata banko China Exim Bank, kaj nur de ĝi.” Kaj li aldonis, lasante per tio eble vidiĝi siajn intencojn: “Ĉiuokaze, eĉ se la minejoj ne sufiĉus, Kongo havas aliajn riĉofontojn ofertindajn en tiuj interŝanĝo-interkonsentoj, ekzemple grundon ...” La ŝtatgarantio, prezentata kiel nova enŝuldiĝo, ekfunkcius laŭ li nur kiel tria vico. “La IMF estas ne honesta. Ĝiaj reprezentantoj eĉ iris al Pekino por deadmoni nin fari interkonsenton kun la DRK. Kaj tio, dum oni petas Ĉinujon engaĝi sin per miliardoj da dolaroj por refinanci la IMF* ...”

* Ni tamen rimarku, ke, ĉar la voĉdonrajtojn oni kalkulas laŭ la deponita kapitalo, Usono havas 17% de la voĉoj, kaj Ĉinujo 2% — same kiel Brazilo aŭ ... Belgujo.

Dum la vizito de s-ro Strauss-Kahn en Kinŝaso, en majo 2009, oni sugestis kompromisojn: ke la DRK rezignu, almenaŭ dum kelkaj jaroj, pri du el la ses miliardoj da eŭroj, kiuj estis destinitaj por financi la duan parton de infrastrukturoj: kiuj devis esti pagitaj per la profitoj de la mineja projekto. La ĉinoj jam malantaŭeniris, kaj la francaj entreprenoj eniris la breĉon: Aéroports de Paris renovigos la N’Djili-flughavenon, uzata de Kinŝaso, dum la ĉinoj rekonstruos nur la alteriĝ-trakon; Areva ricevis esplor- kaj ekspluat-rajton de ĉiuj urani-minejoj ...

Por la DRK, repaciĝo kun la IMF kaj kun la pruntedonintoj membroj de la Pariza Klubo estas vivgrava afero: en 2009, la ekonomia kresko estis nur 2,7%, kontraŭ 8,2% en 2008, kaj la eksterlandaj investoj estis nur 570 milionoj anstataŭ la atenditaj 1,7 miliardoj da eŭroj. S-ro Strauss-Kahn rekonis, ke Kongo estas unu el la landoj plej trafitaj de la financa krizo, kaj li memorigis, ke la IMF aprobis en marto 2009 urĝan alspezon de 138,5 milionoj da eŭroj, cele kontentigi bezonon de kontanta mono.

Ŝuldonuligo fariĝis pli politika ol ekonomia, tial multaj dubas, ke solvo rapide troviĝos. Tio des pli, ke Usono, ĉagrenita pro la reviziado de la kontrakto de la mineja societo Tenke Fungurume, kaŝas sian postulemon malantaŭ la ordonojn de la IMF.

Colette BRAEKMAN

En la internacia celilo — Israelo minacata de la kampanjo “bojkoto, malinvesto, punoj”

La enketkomisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri la krimoj faritaj en Gazo dum la israela interveno de decembro 2008 — januaro 2009 devus prezenti siajn konkludojn en septembro. Sed estas dubinde ke ili kondukas al juraj paŝoj. Pro tio multiĝas, en la tuta mondo, la alvokoj al bojkoto, al punoj kaj al malinvesto, por devigi Tel-Avivon respekti la internacian juron.

POST KVAR JAROJ da kvazaŭdormo, la kampanjo je bojkoto, malinvesto kaj punoj (BMP) kontraŭ Israelo* spertas notindan kreskon. Ĝi estis lanĉita la 9-an de julio 2005 de kolektivo de palestinaj asocioj, jaron post kiam la Internacia Justec-Tribunalo (IJT), per konsulta opinio, deklaris kontraŭleĝa la muregon konstruatan en la Okupataj Palestinaj Teritorioj.* La celo de tiu iniciato estis protesti kontraŭ la malrespekto de Tel-Avivo de siaj internaciaj devoj.

* Konsultebla ĉe www.protection-palestine.org.
* Vd Willy Jackson, “Détruire ce mur illégal en Cisjordanie [Detrui tiun kontraŭleĝan muron]”, Le Monde diplomatique, novembro 2004.

La lasta milito farita de la israela armeo en la Gazostrio, de la 27-a de decembro 2008 ĝis la 18-a de januaro 2009, kun la proklamita celo neniigi la armean potencon de la islamisma movado Hamaso kaj tiel ĉesigi ĝiajn pafojn de raketoj sur la israelaj loĝantaroj, kontribuis multe al tio. La bildoj disvastigitaj de la komunikiloj kontribuis firmigi la ideon ke tiu milito celis en realo la dispremon kaj neniigon de popolo. La asocioj de solidareco kun Palestino kaj, krome multaj aliaj organizaĵoj tra la mondo, de tiam sentis sin en la morala devo agi kaj anstataŭi la mankojn de la “internacia komunumo”. Tiel naskiĝis vasta civitkonscia movado ĉirkaŭ la palestina kaŭzo, uzanta la armilon de bojkoto kiu siatempe kontribuis al la malkonstruo de la rasaj diskriminacioj en Sud-Afriko.*

* Vd, en kompara perspektivo de la sudafrika kaj israela kazoj: Omar Barghouti, “Apartheid israélien: la solution sud-africaine [Israela rasdisigo: la sudafrika solvo]”, Bds-info.ch, 18-a de junio 2006; Virginia Tilley, “Cessons de tergiverser: il faut boycotter Israël tout de suite! [Ni ĉesu diskutaĉi: necesas bojkoti Israelon tuj!]”, Bds-info.ch, 27-a de aŭgusto 2006; Uri Avnery: “Le lit de Sodome [La lito de Sodomo]”, France-Palestine.org, 24-a de aprilo 2007. Vd ankaŭ Alain Gresh, “Regards sud-africains sur la Palestine [Sudafrikaj rigardo al Palestino]”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2009.

Politikaj eminentuloj kaj opini-gvidantoj, laŭ la ekzemplo de s-ro Nelson Mandela, s-ro Desmond Tutu, s-ro James Carter, elpaŝis, kelkaj el ili jam delonge, kaj ne hezitis kompari la situacion faratan al la palestinanoj kun tiu suferata de la nigruloj tempe de la rasdisigo.

La 30-an de marto 2009, la BMP organizis mondan agotagon, deciditan kelkajn semajnojn antaŭe dum la Monda Socia Forumo en Belemo, Brazilo. En Israelo mem kaj en la judaj komunumoj, voĉoj leviĝas por apogi tiun movadon.

En sia bojkota parto, tiu strategio de neperforta rezistado instigas la konsumantojn ne aĉeti produktojn fabrikitajn en Israelo (de lokaj aŭ eksterlandaj entreprenoj) kaj en la okupataj palestinaj teritorioj. Listo de artikloj (fruktoj, legomoj, fruktosukoj, tranĉitaj floroj, konservoj, vino, biskvitoj, kopiaj medikamentoj, kosmetikaĵoj ktp) kaj iliaj strekokodoj estas publikigitaj, precipe en Eŭropo. Informkampanjoj, demarŝoj ĉe la respondeculoj de magazenoj por forigi el la bretaroj la koncernajn produktojn, agadoj de interesigo de la importaj aĉetcentraloj, taĉmentaj operacioj en superbazaroj, jen kelkaj el la uzataj rimedoj.

Samtempe pluraj asocioj kampanjas* por atingi la suspendon de la interkonsento pri asociado inter Israelo kaj la Eŭropa Unio, por malrespekto al ĝia artikolo 2, kiu devigas al “respekto de la homrajtoj* kaj de la demokratiaj principoj”.* Subskribita en 1995 kaj ekvalida en 2000, tiu teksto donas liberigon el doganaĵoj por israelaj varoj. En tio stariĝas problemo de laŭspureblo, ĉar multaj produktoj deklaritaj de Tel-Avivo venas fakte el la kolonioj instalitaj en la okupataj teritorioj.

* Vd ekzemple la peticion de The Peace Cycle (www.thepeacecycle.com).
* Vd “Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj; Universala Deklaro de Homrajtoj; Konsilantaro pri Homrajtoj; Internacia Traktato pri Ekonomiaj, Sociaj kaj Kulturaj Rajtoj; Internacia Traktato pri la Civilaj kaj Politikaj Rajtoj; Konvencio pri la Rajtoj de la Infano; Konvencio pri la Rajtoj de Handikapitoj; Protokolo pri abolo de mortpuno; Konvencio pri Indiĝenaj kaj Tribaj Popoloj; Tekstoj Esperantigitaj de Vilhelmo Lutermano; ISBN 978-2-9529537-9-5; Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2009. -vl
* Pri la pli ol ambigua sinteno de la Eŭropa Unio, vd Alain Gresh, “Palestine: contradictions et hypocrisie de l’Union européenne [Palestino: kontraŭdiroj kaj hipokriteco de la Eŭropa Unio]”, Nouvelles d’Orient, Les blogs du Diplo, 30-a de aprilo 2009.

Enketo montras ke 21% de la israelaj eksportistoj devis malaltigi siajn prezojn pro la bojkoto, ĉar ili perdis signifajn partojn de la merkato, precipe en Jordanio, Britio kaj en la skandinavaj landoj.*

* Maan News Agency, 31-a de marto 2009.

Kvankam la bojkoto alvokas la liberecon de ĉiu, konsumi aŭ ne konsumi, ĝi povas stumbli super certaj leĝaj dispozicioj, kiam ĝi transformiĝas en instigon al kolektiva ago. En Francio ekzemple, la artikolo 225 alineo 2 de la punleĝaro modifita de la leĝo n-ro 2004-204 de la 9-a de marto 2004 pri adaptado de la jursistemo al la evoluoj de krimeco dispozicias ke ĉia diskriminacio kiu konsistas “en malhelpi la normalan plenumadon de ajna ekonomia aktiveco” estas punata je tri jaroj da malliberejo kaj je 45.000 eŭroj da punmono. Tiel, kvankam ĉiu povas libere elekti tion kion li aĉetas kaj publike afiŝi tion kiel individua sinteno, la fakto alvoki al bojkoto povus esti trafita de la artikolo de tiu leĝo.

La franca jursistemo je sia plej alta nivelo — Ŝtata Konsilantaro, Kasacia Kortumo — konstante kondamnis tiajn agojn, precipe koncerne la komercajn rilatojn kun Israelo.* Tia estas ankaŭ la pozicio de la Eŭropa Kortumo pri Homrajtoj (EKHR) en ĝia decido de la 16-a de julio 2009 pri la afero Willem kontraŭ Francio. Pro esti instiginta al bojkoto de israelaj produktoj fare de la restoraciaj servoj de sia urbo dum sesio de la urba konsilantaro de Seclin, proksima de Lilo, la 3-an de oktobro 2002, kaj en la retejo de la komunumo, la urbestro Jean-Claude Willem estis jure akuzita, deklarita kulpa de la apelacia kortumo la 11-an de septembro 2003 kaj kondamnita al punpago de mil eŭroj. La EKHR, al kiu tiu afero estis submetita nome de la esprimlibereco, konkludis ke la apelacio lanĉita de la loka elektito “konsistigis diskriminacian agon, kaj pro tio estis kondamninda”.

* Decido de la Ŝtat-Konsilantaro, Asembleo, 18-a de aprilo 1980, Societo Maxi-Librati Création, n-ro 09643 09644; Decido de Kasacia Kortumo, Ĉambro pri krimoj, 18-a de decembro 2007, n-ro 06-82.845.

Tiuj juĝoj havas la meriton memorigi la jurajn limojn de la uzado de bojkoto: tiu lanĉeblas de la registaraj instancoj, ĉu en aplikado de decido de la Konsilantaro pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj, ĉu proprainiciate en la kadro de truddevigaj disponoj.*

* Kvankam ĝi ne volas fari embargon pri armiloj vendataj al Israelo, Britio ekzemple decidis restrikti siajn eksportadojn de milita materialo por montri sian malaprobon koncerne la malproporcian uzadon de la forto dum la atakoj kontraŭ Gazo; vd The Washington Post, 14-a de julio 2009.

Kvankam la bojkoto de varoj estas la formo de kampanjo kiu aperas pleje en la komunikiloj, aliaj agadoj estas faratoj por premi Israelon kaj izoli ĝin sur la internacia scenejo. Tiel oni vidis iniciatojn realiĝi en la kampo de kultura, akademia, diplomatia kaj eĉ sporta bojkoto*: prokrasto de la israela turisma ekspozicio kiu devis okazi en Parizo la 15-an de januaro; forpreno en majo 2009 de la turismaj afiŝoj el la metroo de Londono; rifuzo de Hertz — plej sukcesa pri aŭtomobil-luado — esti asociita kun vendstimula oferto de la flugkompanio El Al; ricevrifuzo, fare de Svedio, al propono aliĝi al internaciaj aer-manovroj, pro la partopreno de Israelo, ktp.

* Al ĝi aliĝis la muzikisto Roger Waters, kiu rifuzis ludi en Tel-Avivo, la verkistoj Eduardo Galeano, [Naomi Klein], Arundhati Roy, la kinartaj reĝisoroj Ken Loach kaj Jean-Luc Godard.

La parto “malinvesto” de la kampanjo, direktita al entreprenoj kaj al societoj kiuj laboras en Proksim-Oriento, komencas doni kelkajn rezultojn. En Belgio ekzemple okazas operacio “Dexia for de Israelo” kiu igis dek-kvar komunumojn retiri siajn investojn el tiu franca-belga banko kiu partoprenas, per sia israela filio, en la financado de lokaj kolektivaĵoj situantaj en la okupataj palestinaj teritorioj.

La samo estis farita al Alstom, franca transportgrupo, kio kondukis al tio ke ĝi estis en 2009 ekskludita el la buĝeto de la sveda pensi-fonduso AP7. Tiu sekvis en tio la decidon faritan en 2006 de la Dutch ASN Bank, nederlanda financinstituto, kontraŭ alia franca instituto, Veolia Transport. La partopreno de tiuj du multnaciuloj en la disputata konstruado de tramo en Jerusalemo kaŭzis ke ili ne rajtis partopreni en aliaj adjudikadoj al kiuj ili submetiĝis: neatribuo por Veolia de la urbo Bordozo de kontrakto de 750 milionoj da eŭroj por mastrumado de la urbaj ruboj; ekskludo de tiu sama societo fare de la Konsilantaro Sandwell, en Britio, koncerne kontrakton pri kolektado kaj reciklado de ruboj; neatribuo de la urba konsilantaro de Stokholmo koncerne kontrakton de 3,5 miliardoj de eŭroj kiel mastrumanto de la metroo de tiu urbo.

Iuj entreprenoj jam per si mem konformiĝis kun la postuloj de investo “socie respondeca”. Tiel la nederlanda entrepreno Heineken, kies filio Tempo Drinks devis translokiĝi el Cisjordanio en la internon de la landlimoj de Israelo. Ankaŭ la sveda Assa Abloy, pinta entrepreno pri sistemoj de elektrameĥanika sekureco, decidis transloki unu el siaj fabrikoj situanta en kolonio de Cisjordanio.

Kion pri la sankcioj kontraŭ la israela ŝtato mem? La Unuiĝintaj Nacioj, embarasata de senfinaj kontraŭdiroj, penas trudiĝi kiel institucio garantianta la internacian leĝecon. Ĝis nun, nenia sankcio estas aplikata kontraŭ tiu ŝtato, kvankam multaj aliaj estas submetitaj al drasta reĝimo de reprezalioj, kaj la efikeco de tiuj trudataj al Sud-Afriko kadre de la batalo kontraŭ la rasdisigo estis pruvita.

La deziro je justeco pasas do nun tra aliaj kanaloj kaj relajsoj, nome jursistemaj. Tiurilate emblemas la juĝafero kiun, ekde 2007, la Asocio Solidareco Francio-Palestino (ASFP)*, al kiu aldonis la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP), lanĉis kontraŭ la francaj societoj Alstom, Alstom Transport kaj Veolia Transport antaŭ francaj tribunaloj.

* Originale: Association France Palestine solidarité (AFPS).

En 2004 subskribiĝis kontrakto de koncesio por konstruado kaj ekspluatado de tramo kiu devos komunikigi la teritorion de Jerusalemo kaj parton de Cisjordanio, inter, unuflanke, la israela societo CityPass Limited (de kiu Veolia Transport kaj Alstom Transport estis malplimultaj akciuloj je alteco de respektive 5% kaj 20%) kaj, aliflanke, la israela registaro. La proceso tendencas agnoskigi la kontraŭleĝecon de la kontrakto.

La akuzitaj societoj kontestis la akuzon per pluraj argumentoj: materia kaj teritoria nekompetento de la tribunalo de granda instanco TGI) de Nantero okupata de la afero, neakcepteblo de la postuloj de la plendantoj pro manko de kvalito kaj de intereso por agi. La TGI ignoris tiujn argumentojn kaj rekonis, en sia juĝo de la 15-a de aprilo 2009, ke la AFPS povas valide procesi kontraŭ la akuzataj tri francaj societoj, ĉar la plenumado de la koncerna traktato atencas la kolektivajn interesojn kiujn ĝi defendas. Ankaŭ la argumento de la jursistema imuneco de Israelo estas forigita, ĉar, kvankam tiu ŝtato ne partoprenas en la proceduro, sed estas konsiderata kiel “potenco okupanta la parton de Cisjordanio kie la disputata tramo estas konstruata kaj ekspluatota”. Alstom decidis apelacii, kion Veolia ne faris.

Aliaj sankcioj minacas trafi Israelon tra diversaj akuzoj ĉe internaciaj kaj naciaj jursistemoj. Sed estas ege duba ke tiuj proceduroj iam sukcesos, se konsideri la misuzadon de la punjura sistemo fare de la grandaj potencoj kaj la retroiron de la ŝtatoj koncerne la universalan kompetenton (vidu pri tio la artikolon de Sharon Weill: De Gazo ĝis Madrido — la celmurdo de Salah Ŝehadeh)

Rebato kontraŭ la BMP, kiu baziĝas sur persistema premgrupado provas agi kontraŭ ĉiuj ĉi iniciatoj. Tiel klarigeblas la aktiviĝo de diversaj organizaĵoj* por eviti “ke la israelaj produktoj malaperu aŭ estu metitaj en la fonon de la vendobretoj”. La BMP-kampanjo estas nur sekvo de la malsukceso de la konvenciaj meĥanismoj solvi internaciajn malkonsentojn.

* Vd la retojnwww.desinfos.com kaj www.crif.org.

Willy JACKSON.

De Gazo ĝis Madrido — la celmurdo de Salah Ŝehadeh

LA 22-AN DE JULIO 2002, antaŭ noktomezo, flugmaŝino de la israela aerarmeo faligis unutunan bombon sur la kvartalo Al-Daraj de Gazo, unu el la plej dense priloĝataj loĝzonoj de la mondo. La operacio celis la iaman ĉefon de la armea parto de la Hamaso, en la Gazostrio, Salaĥ Ŝehadeh, kiu troviĝis tiunokte hejme kun sia familio. Ŝehadeh kaj dek-kvar civiluloj, plejparte infanoj, estis mortigitaj, kaj cent kvindek aliaj personoj vunditaj, el kiuj la duono grave. Najbaraj loĝejoj estis parte aŭ komplete detruitaj.

Pli ol ses jarojn poste, la 20-an de januaro 2009, en Madrido, la juĝisto Fernando Andreu Merelles decidis, nome de la principo de kompetento pri universala jurrajto*, lanĉi enketon kontraŭ sep israelaj politikaj kaj armeaj respondeculoj pro militkrimo.* La hispana tribunalo juĝis ke la faktoj povas temi pri eĉ pli grava delikto, nome la krimo kontraŭ la homaro. Por subteni tiun interpreton, la advokatoj klopodas por pruvi ke la bombado de Al-Daraj estis parto de ĝenerala kaj sistema atakpolitiko kontraŭ la civila loĝantaro.

* Kompetento uzata de ŝtato kiu persekutas la farintojn de certaj krimoj, kie ajn la loko de la farita krimo, kaj senkonsidere la ŝtatanecon de la farintoj aŭ de la viktimoj.
* S-ro Dan Haluc, tiutempe ĉefo de la ĉefstabo de la aerarmeo; s-ro Benjamin Ben-Eliezer, eksa ministro pri defendo; s-ro Moŝe Jaalon, eksa ĉefo de la ĉefstabo; s-ro Doron Almog, ekskomandanto de la regiono Sudo; s-ro Giora Eiland, eksa ĉefo de la Nacia Konsilantaro pri Sekureco, s-ro Michael Herzog, tiam arme-sekretario de la defend-ministrejo; s-ro Abraham Dichter, iama respondeculo pri la informservoj. — La nomoj en franca skribo: respektive: Dan Halutz, Benjamin Ben-Eliezer, Moshe Yaalon, Doron Almog, Giora Eiland, Michael Herzog, Abraham Dichter.

Plia plendo estis deponita sep monatojn antaŭe de ses palestinaj viktimoj “pro la fakto ke maleblis lanĉi punproceson ĉe la israelaj instancoj”. En aŭgusto 2008, la hispana kortumo demandis la israelajn instancojn, ĉu proceso estis okazanta. Ĝi deklaris kvin monatojn poste ke “la faktoj povas kaj devas esti enketataj de la hispana kortumo, des pli ke nenia respondo estis donita de la ŝtato Israelo kaj ke nenia pruvo estis liverita pri la komenco de enketo pri tiuj faktoj.”*

* Dokumentoj disponeblaj ĉe la Akademio pri homhelpa internacia juro de Ĝenevo: www.adh-geneve.ch.

Tamen, dum la kortumo faris tiun decidon, Tel-Avivo sendis 400-paĝan dosieron asertantan ke proceso estas okazanta kaj ke, sekve, la hispana jursistemo devas rezigni. Nu, kvankam, ekde 2002, la afero Ŝehadeh estis esplorita de pluraj israelaj instancoj, interalie de la Supera Kortumo, la decido komenci proceson estis daŭre ne farita. En septembro 2002, kelkajn monatojn post la faktoj, la israela pacisma movado Jeŝ Gvul sendis postulon al la armea ĝenerala advokato, poste al la ĝenerala advokato de la ŝtato, komenci enketon kontraŭ la planintoj kaj la farintoj de tiu operacio.

Interna enketo de la armeo rezultigis ke la “flankaj damaĝoj”, pro misfunkcio de la informservoj, ne estis antaŭvideblaj por la respondeculoj de la operacio. La ĝenerala prokuroro konsentis kun tiu versio de la faktoj kiu estingis ĉian iniciaton de puno

La movado Jeŝ Gvul kaj kvin famaj israelaj verkistoj plendis tiam ĉe la Supera Kortumo. Ilia postulo, deponita la 30-an de septembro 2003, finiĝas jene: “Estas nenia intenco maski la fakton ke la aŭtoroj de la postulo estas ankaŭ motivataj de la deziro ke la enketo kaj la kulpigoj (se pruvoj estas konstatitaj) okazu en Israelo. La Supera Kortumo estas la lasta haltejo de la justectrajno antaŭ ol ĝi pasos la limojn de la ŝtato, per kio ni troviĝus en la situacio doni al la nacioj de la mondo kialojn lanĉi proceson konforman al la internacia juro interne de iliaj limoj.”

La Supera Kortumo debatis ankaŭ pri la laŭleĝeco de la politiko de celmurdoj ekde januaro 2002; tiu decidis do suspendi la esploradon de la kazo Ŝehadeh. La 14-an de decembro 2006 ĝi decidis ke tiu politiko ne kategorie difineblas kiel laŭleĝa aŭ kontraŭleĝa kaj ke ĝi devas esti esplorata en ĉiu unuopa kazo, laŭ la principo de proporcieco. La juĝisto Aharon Barak, ĝia tiama prezidanto, emfazis la malfacilon de tia aliro: “Ni prenu la ekzemplo de la kazo de simpla batalanto, aŭ de terorista kaŝpafisto kiu pafas sur soldatojn aŭ sur civilulojn el antaŭpordo. Pafi al li estus ago proporcia eĉ se, fine, najbaro aŭ senkulpa pasanto estus vundita. Sed la afero estus alia se oni bombus la konstruaĵon kaj dekoj da loĝantoj de tiu konstruaĵo kaj pasantoj estus tuŝitaj.”

Prenante kiel ekzemplon faktojn kompareblajn al la eliminado de Ŝehadeh por ilustri la kontraŭleĝecon de celmurdo, ĝi subkomprenis implicite ke ĉi-kaze militkrimo estis farita.

Post tiu decido, la Supera Kortumo realprenis la aferon Ŝehadeh. Sed, anstataŭ decidi mem ĉu necesas malfermi enketon, ĝi rekomendis la intervenon de “objektiva kaj sendependa” organo. Tiel, la 23-an de januaro 2008, la israela ĉefministro Ehud Olmert nomumis enketkomisionon konsistantan el tri membroj, el kiuj du eksgeneraloj de la armitaj fortoj kaj unu respondeculo de la sekurecaj servoj. La strukturo, la naturo kaj la misio de tiu instanco devis esti komplete difinitaj de la ŝtato — de tiu kies agoj estis juĝendaj.

La komisiono devis funkcii laŭ la armeaj principoj: la tuta proceso, la atestoj kaj la fina raporto devis resti konfidencaj kaj neakcepteblaj ĉe justec-kortumo; la komisiono povis doni nur sendevigajn rekomendojn. En aŭgusto 2009 ĝi ankoraŭ ne finis sian laboron.

La 2-an de aprilo 2009, sekve al la sendo de la dokumentoj fare de Tel-Avivo, la hispana prokuroro petis ke la kortumo rezignu sian kompetenton, tamen emfazante ke Israelo povas esti antaŭranga por juĝi la faktojn nur en la kazo ke ĝi havas la volon kaj kapablon komenci persekutojn.

La 4-an de majo, la hispana kortumo kuraĝe rifuzis tiun peton. Ĝi argumentis ke la decidoj de instancoj kiuj oficialigas supraĵan internan armean enketon kaj la nomumadon de komisiono fare de la ĉefministro ne konsidereblas sendependaj kaj senpartiaj.

La reagoj en Israelo, alte politikaj, montras la manieron kiel la ŝtato vidas la principon de diseco de la potencoj koncerne la respondecon pri internaciaj krimoj. La proceso komencita en Madrido estis prezentata en la komunikiloj kiel “cinika provo de la palestinaj plendantoj ekspluati la hispanan jursistemon por antaŭenigi siajn politikajn celojn”, kiuj estas afero de diplomatiaj kanaloj. S-ro Ehud Barak, gvidanto de la laboristpartio, klarigis siavice ke li havas “la intencon alpaŝi la ministron pri eksterlandaj aferoj kaj la hispanan ministron pri defendo kaj, se necese, la ĉefministron mem, kiu estas unu el miaj kolegoj ene de la Socialista Internacio, por nuligi tiun decidon”.*

* Haarec, Tel-Avivo, 4-a de majo 2009.

La premoj fare de la israela, ĉina kaj usona registaroj*, instigis la hispanan Senaton limigi, la 19-an de majo 2009, la leĝon pri la universala kompetento al kazoj en kiuj hispanoj aŭ suspektatoj vivantaj sur hispana teritorio estas implikitaj. La 30-an de junio, la apelacia kortumo ordonis ĉesigi la enketon. La Supera Kortumo de Madrido estas alvokita.

* Pro enketo okazanta kontraŭ la ĉina eksministro pri eksterlandaj aferoj akuzita je popolekstermo en Tibeto, kaj du enketoj kontraŭ usonaj reprezentantoj pro torturo.

En 2003, Belgio, alfrontita al la samaj premoj koncerne plendojn deponitajn kontraŭ la iama israela ĉefministro Ariel Ŝaron kaj la tiama usona sekretario pri defendo Donald Rumsfeld, estis devigita modifi sian leĝaron. Vaŝingtono tiam minacis deloki la ĉefstabon de la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) ekster Bruselon. Ekde tiam, la viktimoj ne povas plu procesi. Tio grave malhelpas la devon starigitan de la internacia juro (Ĝenevaj konvencioj de 1949) uzi la universalan kompetenton, ĉar la prokuroro — nun la sola kiu rajtas interveni — spegulas la politikon de la registaro.

La praktikoj de Israelo atestas pri la ekzisto en la lando de kulturo de senpuneco. Laŭ la asocio Jeŝ Din, punprocesoj estas nur lanĉataj en esceptaj kazoj — soldatoj kiuj agas malbone kaj meminiciate —, kaj la armeaj enketoj estas uzataj kiel instrumento kiuj ebligas eskapi al la komuna juro.* En 2003, B’tselem deponis plendon kontraŭ la politiko de la armeo starigita ekde la komenco de la dua Intifado (2000): sisteme ne komenci punenketojn en kazoj de forpaso de palestinaj civiluloj mortigitaj de la israela armeo. Ĝis nun ĝi ricevis nenian respondon.

* Vd la raporton de Human Rights Watch, “Promoting Impunity”, http://hrw.org, 21-a de junio 2005.

La israela ŝtato scias ke ĝi povas esti devigita respondeco pri siaj agoj ekster siaj limoj; pro tio ĝi ne permesis la publikigon de fotoj aŭ de nomoj de la soldatoj kiuj partoprenis en la operacio “Hardita Plumbo”. Krome, la oficiroj kiuj deziras vojaĝi eksterlanden devas peti permeson. La registaro de Tel-Avivo deklaris eĉ ke ĝi pagus ĉiajn jursistemajn kostojn ligitajn kun eksterlandaj juraj agoj kontraŭ ili. Ĉar, se Israelo montriĝas nekapabla juĝi siajn proprajn supozatajn militkrimojn, kaj se la Internacia Pun-Kortumo (IPK) ne kompetentas pri tio*, la sola solvo troviĝas efektive en la uzado de la universala jurrajto.

* La 22-an de januaro 2009, la Palestina Aŭtoritato deklaris — male al Israelo — ke ĝi agnoskas la kompetenton de la Internacia Pun-Kortumo (IPK), tiel ke ĝi permesas al ĝi procesi kontraŭ militkrimoj faritaj sur la palestina teritorio. Kvankam tia agnosko ne fareblas nur de ŝtatoj, la ĝenerala prokuroro de la Kortumo akceptis tiun deklaron kaj la IPK povus procesi kontraŭ ĉiuj krimoj faritaj sur la palestina teritorio ekde julio 2002, dato de ĝia ekfunkcio.

Sharon WEILL.

La Afrika Unio marŝas — Ambicio por la kontinento

La Afrika Unio, posteulo de la Organizaĵo de Afrika Unueco (OAU), estas, ekde sia ekvalido en 2002, la referenca tutafrika institucio. Ĝia ambicio estas fortigi la politikan kaj ekonomian integrecon de la kontinento. Ĝia fonda akto kaj ĝiaj institucioj provas do tiri la instruojn el la malfaciloj de la pasintenco, aparte en la ŝlosilaj sektoroj de sekureco, de homrajtoj kaj de disvolvado. Tiel la Konsilantaro pri Paco kaj Sekureco multigas la eblecojn de interveno de la Unio pri antaŭmalhelpo de konfliktoj kaj pri packonservado. Oni faris ankaŭ iniciatojn por batali kontraŭ puĉoj, ĉe kiuj la membreco de kulpaj landoj suspendeblas.

La Afrika Unio havas ankaŭ la taskon certigi unuecan afrikan voĉon sur la internacia scenejo. Altnivela delegacio, gvidata de la etiopia ĉefministro, s-ro Meles Zenawi, kun la prezidanto de la Komisiono de la Unio, s-ro Jean Ping, partoprenis en la G20 de Londono en aprilo 2009. Sed, fronte al la konfliktoj kaj la malriĉeco kiuj persistas sur la kontinento, la organizaĵo estas sendube alvokita fari novajn iniciatojn. Ĝiaj membroj planas nun starigi la Unuiĝintajn Ŝtatojn de Afriko.

LA 9-AN DE SEPTEMBRO naskiĝis la Afrika Unio (AU) kaj ĝia plenuma organo, la Komisiono, por anstataŭi la Organizaĵon de Afrika Unueco (OAU) kaj ties Sekretariejon. Tiu evento spegulas la ŝanĝojn sur la kontinento, kie aperas novaj gvidantaroj, novaj aspiroj kaj novaj voloj. Nun komenciĝis neinversigebla procezo de integriĝo kaj de disvolvado survoje al la naskiĝo de la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Afriko, surbaze de komuna identeco kaj de neta konsciiĝo pri la neceso de kunteniĝo por pli bone respondi la defiojn al kiuj Afriko estas frontita.

Tiu evento donas ankaŭ la mezuron de la matureco de Afriko deziranta progresi solidare kaj en densaj vicoj por realigi la pli bonan estontecon pri kiuj revis, por la kontinentoj, la fondopatroj de la OAU. Ĝi fine esperimas la volon kaj la deziron antaŭeniri en la tasko forŝovi ĉiajn fatalecojn, realajn aŭ inventitajn, kiuj estas nur la reflekto de imagaro nutrata de la pesimistoj pri Afriko.

Ekde tiu 9-a de septembro 1999, longa vojo estis irita de la Unio kaj de la Komisiono kiun mi havas la privilegion nun prezidi. Miaj antaŭuloj deziris ke la disvolviĝo de la kontinento estu akompanata de pli granda ĉeesto sur la internacia scenejo, ne kiel statisto sed kial aganto kiu parolas kaj sciigas sian pozicion por defendo de la intersoj de la regionaj popoloj. Al la plenumado de tiu celo kaj de tiu peza kaj ekzaltiga tasko mi dediĉas min rezolute. Mia kredo estas fari el tiu disvolvado, el la sekureco kaj la bona regado ne simplajn teoriajn konceptojn, sed palpeblajn kaj mezureblajn realaĵojn en la ĉiutaga vivo de ĉiu afrikano, por ke la Komisiono kaj la Afrika Unio ne restu por li entoj malproksimaj kaj nebulaj.

Kvar strategiaj pilieroj

EN TIU PERSPEKTIVO, mi difinis kun mia skipo kvar strategiajn pilierojn: paco kaj ekureco; disvolvado, integriĝo, kunlaborado; valoroj dividitaj; fortigo de la instituciaj kapabloj, por ebligi al ni kontentige realigi la Strategian Planon, irletero de la Komisiono por la periodo 2009 – 2012. Tiuj kvar punktoj gvidos nin por atingi nian ĉefan celon: favorigi la aperon de Afriko sen timo kaj malsato, de Afriko prospera, bone regata, en paco, kiu estu efike gvidata kaj mastrumata de siaj propraj civitanoj kaj kiu estus kreiva kaj vigla forto sur la internacia scenejo.

La Strategia Plano estas vera laborilo kaj decida avanco en la labormaniero de la Komisiono kaj en ties kapablo mobilizi ĉiujn rimedojn necesajn por daŭrigi la procezon de kontinenta integrado. Ĝi kontribuas ankaŭ helpi la kvindek-tri membrojn de la AU* kiom eble plej proksimiĝi al la Jarmilaj Celoj por Disvolvado (JCD) deciditaj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), tamen kun la scio ke verŝajne multaj landoj ne atingos ilin ĉiujn, aŭ realigos ilin nur parte. Ĝi estas ankaŭ nia instrumento por fortigi la kunteniĝon, de la solidareco kaj de la unueco de Afriko. Mi restas efektive fundamente konvinkita ke tiu povas rezisti al la defioj de la tutmondigo nur unuece kaj solidare. La tiel difinitaj kvar pilieroj estas por la Unio la mezurilo por pritaksi la faritajn progresojn, speciale en la sektoroj kie estus por ni malfacile doni taŭgajn solvojn. Certe, la vojo estas prisemita de embuskoj kaj kelkfoje tre malfacila, sed la eblecoj de Afriko kaj ĝia riĉeco je ĉiaj kompetentoj esperigas promesriĉan estontecon.

* Ndlr: Nur Maroko provizore rifuzis aliĝi al la Afrika Unio pro la ĉeesto en la organizaĵo de la Demokratia Sahara Araba Respubliko (DSAR), “memproklamita de la Fronto Polisario”.

Unu el la gravaj celoj de la Komisiono estas pacigi la konfliktregionojn, per tio ke ĝi atakas iliajn profundajn kaŭzojn por elimini ilin definitive kaj firmigi integran, efektivan kaj daŭreman disvolvadon. Tio necesas des pli ke ĉia ago estus vana kaj sensenca, se ĝi okazas en malstabila medio kiu favorigas, per difine, multigon de militoj kaj kreskon de mizero. En tiu ĉi jaro 2009, la stato de paco kaj sekureco sur tiu ĉi mondparto zorgigas nin pri niaj engaĝiĝoj, speciale okaze de kontraŭkonstituciaj ŝanĝoj kiuj donas krudan baton al la radikoj de la demokratio.

En Maŭritanio kaj en Gvineo la puĉoj konfirmas ke la deklaro de Alĝero ŝajnas ne sufiĉe efika por haltigi tiun neakcepteblan fenomenon malindan je la afrikaj loĝantaroj. Ondo de politikaj murdoj trairis Gvineo-Bisaŭon, post la murdo de la prezidanto Nino Vieira kaj de la ĉefo de la ĉefstabo de la armeo, en marto de tiu ĉi jaro. Nuakŝoto kaj Bisaŭo bonŝance nun trovis interkonsentan solvon, sed la eventoj kiuj okazis en tiuj du landoj endanĝerigis la atingojn pri demokratio.

Stabileco kaj kresko

LA SITUACIO EN Somalio bezonas ankaŭ nian apartan atenton. Kvankam okazis senkontestaj progresoj kadre de la procezo de Ĝibutio subtenata de la tuta “internacia komunumo”, la delikataj atingoj pri paco kaj nacia repacigo restas alfrontitaj al danĝera situacio: la sekreta interkonsento de ĉiuj fortoj kiuj celas la plej grandan malbonon, la revenon al situacio sen ŝtato, kaj de senĉesa fratomurdaj disŝiroj.* Somalio, kies privilegia geostrategia pozicio akrigas la vundeblecon, estus daŭreme transformita al apogejo de la internacia terorismo kaj de la marpiratado. Ĝi estas ankaŭ moderiga fenomeno en la Afrika Korno kaj senjura spaco kiu generas grandskale malstabilecon kaj malsekurecon. Afriko kaj la “internacia komunumo” ne povas lasi okazi tian fatalan sorton por Somalio, dum la vojo al savo estas perfekte signalizita kaj kuraĝe irata de la Federacia Registaro de Transiro (FRT).

* Ndlr: Alfrontita al secesio (Somalilando, Puntlando), Somalio suferas krome la atakojn de islamismaj milicioj kaj de la Alianco por Reliberigo de Somalio (ARS).

Tiu bildo tamen ne devas eklipsi la kuraĝigajn progresojn faritajn de la afrikanoj mem, kiuj honoras la kontinenton kaj malfermas la pordon al ĉiuj esperoj. Mi ĝojas, tiurilate, pro la demokratia alternado en Ganao, kun la elekto, en januaro 2009, de la profesoro John Atta-Mills, pro la reveno al la konstitucia ordo en Maŭritanio*; pro la realigo de la ĉioma interkonsento pri batalhalto en Burundio intr la Partio por la Liberigo de la Popolo Hutuo — Naciaj Fortoj de Liberigo (Palipehutu-FNL) kaj la registaro*; pro la stabileco kaj la kresko por landoj kiel Liberio; pro la daŭrigo de la klopodoj de solidigo de la paco kaj de la postkonflikta rekonstruado en Burundio, en la Komoroj, en Liberio, en Sieraleono, en la Centrafrika Respubliko (CAR) kaj en suda Sudano; pro la formado de unio en Zimbabvo, ekde la unua kvaronjaro 2009, en la spirito de la ĉioma pac-interkonsento de la 15-a de septembro 2008 kaj de la komunikaĵo de la Eksterordinara Pintkunveno de la 27-a de januaro de la Komunumo pri Disvolvado de Suda Afriko (KDSA), por citi nur tiujn ekzemplojn. Madagaskaro spertis ankaŭ notindajn avancojn kiuj ebligis al ĝi turni tumultan paĝon de sia historio kaj urĝi la revenon al la konstitucia ordo.*

* Ndlr: La 6-an de aŭgusto 2008, puĉo renversis la unuan prezidanton demokratie elektitan, s-ron Sidi Ould Cheikh Abdallahi. La 18-an de julio 2009 okazis prezidantelekto.
* Ndlr: Burundio, lando najbara de Rŭando, suferis internan militon ekde 1994. Dum la pac-intertraktadoj komencitaj en 2001 fine ebligis elektojn kaj dividon de la potenco inter hutuoj kaj tucioj en 2003, la palipehutu-FNL restis la sola movado en ribelo.
* Ndlr: En januaro 2009, la madagaskara prezidanto [?Marc Ravalomanana estis forpelita de manifestacioj kiuj prezidantigis s-ron Andry Rajoelina. En Maputo (Mozambiko), en aŭgusto 2009, intertraktadoj organizis demokratian transiron. Vd Rémi Carayol, “Duel d’hommes d’affaires à Madagascar [Duelo de aferistoj en Madagaskaro]”, Le Monde diplomatique, marto 2009.

Ekde la fino de 2008, la mondo alfrontas senprecedencan ekonomian krizon kaj oni vidas ankaŭ multiĝon, iom ĉie, de ĉiaj plagoj kaj minacoj, la aperon de novaj pandemioj, la persiston de sociaj malegalecoj, de gravaj malegalecoj kaj netolereblaj strukturaj maljustaĵoj en la internaciaj rilatoj, gravajn politikajn streĉiĝojn kaj eksplodintajn aŭ latentajn konfliktojn. Ĉio ĉi subfosas la iniciatojn por paco kaj la stabilecon en la mondo kaj daŭre skuas multajn regionojn, speciale tiujn de la evolulandoj, kun alarmaj reefikoj en Afriko.

Forigi la malcertecojn

EN LA MOMENTO kiam la Komisiono fariĝas la Instanco de la Afrika Unio*, Afriko devas pli ol iam ajn doni konkretajn respondojn al siaj civitanoj kaj forigi la malcertecojn kiuj pezas sur ilia estonteco, pere de la politika kaj ekonomia integriĝo de la kontinento. Mi restas konvinkita ke Afriko havas ĉiujn rimedojn por respondi la atendojn de siaj civitanoj, solvi siajn problemojn kaj solidigi sian legitimecon sur la internacia scenejo per ĉiunivela realigado de siaj promesoj, farante tion travideble kaj demokratie kaj kun respekto al la fundamentaj liberecoj kaj de la jurŝtato.

* Ndlr: En Sirto (Libio), la 3-an de julio 2009, la membroŝtatoj de la Afrika Unio decidis instituciajn reformojn kies detaloj estas ankoraŭ difinotaj.

Jean PING.

La malriĉaj peruanoj ĉesu almozpeti!

EN FEBRUARO 2008, du terkulturistoj estis ekzekutitaj de membroj de la polico kiuj subpremis la blokadon de vojoj dum terkultura nacia striko en la regiono de Ajakuĉo*. Kelkajn tagojn poste, la perua prezidanto Alan García deklaris: “La polico agis kun multe da konvinko kaj decidemo, kaj mi gratulas ĝin, estas tre bone ke ĝi defendas Peruon (...). Tio servu kiel instruo al tiuj kiuj publike instigas al striko kaj agitado; ili sciu kien tio kondukas.”*

* Originale (hispane): Ayacucho. -vl
* La República, Limo, 21-a de februaro 2008.

Tiuj minacoj apogas sin sur leĝaro kreita sub la registaro de s-ro Alberto Fujimori, poste akrigita de tiu de s-ro García. Ĝi permesas la krimigon de la sociaj movadoj kaj senpunecon de la armitaj fortoj en ĝiaj subprem-agadoj. Kiel la polico, ili vidas sin rajtigitaj uzi libere siajn armilojn kontraŭ la protestantoj, sed devi respondeci antaŭ tribunalo pro la kaŭzitaj vundoj aŭ mortoj. Kvalifikitaj kiel “eltrudistoj”, la manifestaciantoj riskas ĝis dudek-kvin jarojn da malliberejo. La lokaj instancoj kiuj subtenas la strikojn estas siavice ankaŭ kondamnataj pro “eltrudado”. Ĉiu homo aresteblas sen mandato kaj povas resti sen kontakto kun la ekstera mondo dum dek tagoj. La polico povas fari enketojn sen permeso de la prokuratoro ...

La registaro de s-ro Fujimori uzis kvazaŭarmeajn grupojn; s-ro García starigis laŭleĝan korpuson kiu igas iliajn agadojn laŭleĝaj.

Naskita en la 1920-aj jaroj, la Amerika Revolucia Popola Alianco (APRA en la hispana), la partio de ŝtatestro, spertis en la kuro de la tempo gravajn ideologiajn transformiĝojn. Al la kontraŭimperiisma koncepto de ĝia fondinto Víctor Raúl Haya de la Torre sekvis la doktrino de s-ro García, nomata de la “hundo de la fruktoĝardenisto”: “tiu kiu nek manĝas nek lasas la aliajn manĝi”* Ekde 2007, li admonas la malriĉulojn: “Ili ĉesu almozi; tio faras el ili parazitojn.”* Per tio ke li konsideras la sociajn movadojn, la indiĝenojn, la mediprotektantojn kaj la maldekstron similaj al tiu “ĝardenista hundo”, la prezidanto García difinas ilin kiel malamikojn de lia “moderniga” politiko.

* Alain García, “El sindrome del perro del hortelano”, El Comercio, Limo, 28-a de oktobro 2007.
* “Perú: El presidente Alan García pide a los pobres “ke ili ĉesu peti”, www.eldiarioexterior.com, 25-a de februaro 2007.

TIU “MODERNIGO” ESTIS grandparte ellaborita en la kadro de la duflankaj intertraktadoj por la Traktato de Liberkomerco (TLC) subskribita kun Usono la 4-an de decembro 2007. En tiu troviĝas la klasikajn elementojn de la novliberalismo: privatigon de la natur- kaj energi-resursoj; koncesioj meze de la amazonia arbaro por altiri privatan kapitalon; vendo de teroj de la kamparanaj kaj indiĝenaj komunumoj; intensigo de la minejindustrio danke al la malaltigo de impostoj pri tiu agado; privatigo de la akvo destinita al kampkultura akvumado ... Eĉ la maro estas porcie cedata al grandaj entreprenoj.

En Peruo, la privatigo de teroj de indiĝenoj starigas ne nur ekonomian problemon — kio, per si mem, estus jam sufiĉe grava. Ĝi atakas certan manieron vidi la mondon. Por la indianoj, la tero estas ne nur produktadrimedo je kiu ili estas eksproprietigitaj ekde la komenco de la eŭropa koloniado, sed ankaŭ spaco kie, kiel ili diras, “niaj infanoj povas vivi” kaj “esti feliĉaj”. Filozofio por kiu konservi la medion signifas tutsimple defendi la vivon.

PRO TIO ILI batalas kontraŭ la dekretoj 1090 (leĝo de arbaroj kaj arbara bestaro) kaj 1064 (jura reĝimo por ekspluati kampkulturajn terojn) kiuj ratifas la varigon de Amazonio kaj de la teroj de la komunumoj. Dek-du monatoj da popolaj protestoj, gvidataj de la Interetna Asocio de Disvolvado de la Perua Arbaro (AIDESEP) kun la postulo retiri tiujn leĝojn okazis antaŭ regiona striko de preskaŭ sesdek tagoj. Al la propono de ronda tablo, farita de la Aidesep por komenci intertraktadojn, la registaro respondis per deklaro de urĝostato.

La 5-an de junio, en Bagua, interveno de la ordofortoj cele al deloki plurmil indiĝenojn kiuj blokis gravajn vojojn kondukis al dramo: dudek-kvar policanoj kaj dek civiluloj estis mortigitaj (nekonata nombro da homoj malaperis). S-ro García publike denuncis la “subfosajn” elementojn, elvokis “zorge preparitan agreson kontraŭ Peruo” kaj implicite kulpigis la bolivian prezidanton Evo Morales kaj la venezuelan Hugo Chávez, kiujn li akuzis esti ekscitinta la indiĝenan ribelon. Sed la registaro rifuzis la starigon de enketkomisiono postulata de la indiĝena movado. Kaj ne senkiale ... La 7-an de aŭgusto, kuraĝe, kaj proprainiciate, la prokurorino Luz Marleny Rojas Méndez malfermas enketon kontraŭ dek-ses oficiroj, inter ili du generaloj, ĉiuj membroj de la nacia polico, kiujn ŝi akuzis je misproporcia uzado de la forto, kiam la indiĝenoj “uzis por sia defendo nur rudimentajn armilojn (lancojn), de komuna uzado, kontuzantajn objektojn kiel ŝtonojn kaj bastonojn”.*

* http://peru.indymedia.org/news/2009...

Sur geopolitika nivelo, Peruo havas strategian gravecon por la dekstruloj, en Usono kiel en Latinameriko. Ili povas tie libere agadi kontraŭ la maldekstraj registaroj kiuj minacas iliajn interesojn. Tiel oni donis politikan azilon al s-ro Manuel Rosales, eksa kandidato de la opozicio ĉe la venezuelaj prezidantelektoj, en fuĝo ekde la malfermo de punproceso pro kontraŭleĝa riĉiĝo. Aŭ ekzemple al s-ro Jorge Torres Obleas, bolivia eksministro, serĉata de la jursistemo de sia lando pro sia supozata implikiĝo en la morto de sesdek-tri homoj dum manifestacioj kontraŭ la prezidanto Gonzalo Sánchez de Lozada, en El Alto, en 2003.

LA PERUA TERITORIO fariĝis ankaŭ operacia centro por la usonaj armitaj fortoj. Atenta observado de moviĝo de iliaj trupoj montris ke, de 2004 ĝis 2009, almenaŭ kvincent-kvin mil tricent kvindek usonaj armeanoj eniris la peruan teritorion.* Kaj ke la daŭro de la restado longiĝas ekde 2006: de cent al ducent sepdek sep tagoj por ĉiu eniro. Agadoj de informservo, “informa apogo”, “trejnado kontraŭ la drogterorismo” ktp, la agadoj de tiuj patroloj koncentriĝas en la zonoj de forta socia konflikto — la ĝangalo kaj ties periferio.

* Tiu nombro entenas la planitajn enirojn ĝis fine de 2009. Tiuj statistikoj estis ellaboritaj surbaze de leĝaj rezolucioj de enirpermeso de eksterlandaj armea personaro kaj marunuoj sur la peruan teritorion aprobitaj de la Kongreso: la kalkuloj estis faritaj kun ĉiuj registroj disponeblaj en la datumbazo. Tamen, la reala nombro povas esti pli alta: iuj permesoj indikas nek la nombron da homoj nek la armean ekipaĵon kiuj eniras la landon. Por la jaro 2005 speciale, elektojaro, oni ne disponas pri tiuj aneksoj.

La marbordo siavice estas nun la operacia centro de la 4-a ŝiparo de Usono en la Pacifika Oceano. Ĝiaj raketlanĉaj fregatoj kaj aliaj marunuoj faras trejnadojn por surfaca, submara kaj aera milito kunlabore kun siaj kolegoj de Peruo. La havenoj estas uzataj por reprovianti la militŝipojn kaj ripozado de la ŝipanaro.

AL TIU SITUACIO de strategia submetiĝo al Vaŝingtono aldoniĝas la kreskanta armea integriĝo inter Peruo kaj Kolombio. Ĝi konkretiĝas per komunaj manovroj en la limzonoj, manovroj kiuj inkludas aeroperaciojn, starigon de komunikaj kanaloj kaj de kunordigaj proceduroj kaj de trejnado de la ĉefstaboj. Dum la unua duonjaro 2009, kvar komunaj ekzercoj estis realigitaj, ĝuste en la regiono kie operas patroloj de la usona armeo.

La absoluta subteno de la perua registaro al malfermo de la usonaj militbazoj en Kolombio kaj la konstanta densigo de la ligoj kun la prezidanto Alvaro Uribe enigas Limon en la kontinenta instrumentaro por ĉirkaŭbari la avancon de la maldekstro en Ekvadoro, en Bolivio kaj en Venezuelo.

Historie, la peruaj sociaj movadoj disponas pri eksterordinara kapablo mobilizi kaj protesti. En 1978 ili kaŭzis la falon de la armea diktatoreco de Francisco Morales Bermúdez; en 2000, tiun de la reĝimo de Fujimori. Ili nur apenaŭ maltrafis la enpotenciĝon en 1985, kun Alfonso Barrantes, kandidato de la Unuiĝinta Maldekstro (Izquierda Unida, IU). Subtenante la elektokampanjon de s-ro Ollanta Humala dum la lastaj elektoj de 2006, ili ebligis al la Naciisma Partio fariĝi la dua forto de la lando. Per la polusigo kiun ĝi kaŭzas, la brutala politiko de s-ro García kreas la kondiĉojn de ofensivo de tiuj progresemaj politikaj organizaĵoj. Subpremado estas potenca armilo, sed ankaŭ tre danĝera: ĝi povas returniĝi kontraŭ tiu kiu uzas ĝin.

Monica BRUCKMAN.

Ĉu eblas kontraŭstari la plej bruajn premgrupojn?

Usonaj judoj kontraŭ la israela dekstro

La klopodoj de la prezidanto Barack Obama por relanĉi la pacprocezon en Proksim-Oriento stumblas super la rifuzo de la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu ĉesigi la koloniadon. Tamen, solvi la israelan-palestinan konflikton restas en la centro de la strategio de la usona registaro en la regiono. Ĝia sukceso povus dependi, almenaŭ parte, de la influo de nova juda premgrupo, kontraŭa al la politiko de la israela dekstro, kies unua konvencio okazos ekde la 25-a de oktobro.

KIAM LA USONA prezidanto Barack Obama akceptis dek-ses gvidantojn de judaj organizaĵoj en la Blanka Domo, en julio 2009, la listo de la gastoj entenis kutimajn nomojn — la geprezidantojn de malnovaj konservativaj strukturoj kiaj la Conference of Presidents of Major American Jewish Organizations, la Anti-Defamation League (ADL), la American Jewish Committee kaj, kompreneble, la animo de la porisraela premgrupo, la American Israel Public Affairs Committee (AIPAC). Sed oni renkontis ankaŭ novveninton: s-ron Jeremy Ben-Ami, la plenumdirektoron de la nova pacisma juda premgrupo J Street*.

* En Vaŝingtono, la stratoj estas nomitaj laŭ la aboco. Sed ne ekzistas ia J Street. La fondintoj de la organizaĵo volis tiel montri ke ili donas voĉon al tiuj kiuj estis ĝis nun senvoĉaj.

Tiu ĉeesto estis certe ne laŭ la gusto de ĉiuj. En la publikigaĵoj favoraj al la dominanta kaj novkonservativa opinifluo de la judaj organizaĵoj, J Street vekas same malmultan simpation kiel la Hamaso. Tiel, en la kolumnoj de Commentary, Noah Pollak juĝis la asocion “malestiminda”, “malhonesta” kaj “kontraŭisraela”; James Kirchick, de la New Republic, kvalifikis ĝin “premgrupo de la kapitulaco”*; Michael Goldfarb, de la Weekly Standard, akuzis ĝin esti “malamika” al Israelo kaj “leki la botojn” de la teroristoj. Tiu lingvaĵo malkaŝas la panikon kiu regas ĉe tiuj kiuj timas ke la apero de J Street, samtempa kun la elekto de s-ro Obama, povus signifi la komencon de la fino de tio kio iam estis ilia dominado de la formulado de la usona politiko en Proksimoriento.

* Surrender lobby.

Kiam temas pri la israela-araba konflikto, unu demando trudiĝas tuj: kial la usona politiko estas tiom malsama ol tiu de la aliaj nacioj, kaj speciale de ĝiaj eŭropaj aliancanoj? La strategia rilato de Usono kun Israelo estas pli multekosta ol ia ajn alia por la usona nacio, tiom pri humanaj kiom pri financaj konsideroj. Ĝi ne nur kostas al la impostpagantoj tri miliardojn da dolaroj je helpo jare, sed ĝi instigas malamon en la plej multaj islamaj landoj kaj nutras la kontraŭusonajn perfortaĵojn tra la mondo. Neniu alia ĉefurbo, escepte de Tel-Avivo kompreneble, vidas la Proksimorienton per la samaj difinoj kiel Usono: Israelo estas “agresanto agresita” kaj la palestinanoj “agresantoj malraciaj”. Tamen, kiom ajn kontestata ĝi estas, tiu politiko daŭras, senmove, de unu registaro al la alia, de unu Kongreso al la alia.

Estas la resto de la mondo kiu trompiĝas

LA USONAJ PARTIZANOJ de la akra israela linio — grandparte evangeliaj kristanoj, krome novkonservativa juda bazo — vidas nenian problemon en tiu soleco de la vaŝingtona politiko. Laŭ ili, la eŭropa konduto estas diktata de tradicia (kristana) kontraŭjudismo miksita kun deziro trankviligi la arabajn petrolproduktajn reĝimojn. Aldonu al tio la fakton ke la eŭropaj komunikiloj, prezentataj kiel kontraŭjudaj, staras ĉiam ĉe la flanko de la subprematoj — la palestinanoj estas erare konsiderataj tiaj — kaj vi povas klarigi tiun porpalestinan tendencon. La usona pozicio estas do evidenta: estas la resto de la mondo kiu trompiĝas.

Tiaj argumentoj estas nur unu el la kialoj, tamen malgrava, pro tiu Israelo ĉiam gajnas en la Kongreso. La alia venas de la forto de la AIPAC — kun siaj helpaj organizaĵoj —, kies influo kaj povo havas simple nenion kompareblan kun ia ajn alia premgrupo de internacia politiko (nek cetere kun la plej multaj aliaj premgrupoj).

Malgraŭ la lastatempaj batoj kiujn la AIPAC ricevis — la juraj persekutoj, lanĉitaj en 2005 (nun forlasitaj) pro spionado kontraŭ du el ĝiaj iamaj altaj respondeculoj, s-roj Steve Rosen kaj Keith Weissman*; la apero de la libro de John Mearsheimer kaj Stephen Walt, La proisraela premgrupo kaj la usona ekstera politiko (tradukita al la franca de La Découverte)* —, oni povas trovi pruvon de la potenco de la AIPAC en la trudita rezigno de s-ro Charles Freeman, tipa “arabisto”, kandidato por la prezidanteco de la Nacia Konsilantaro de Informo (National Intelligence Council, NIC de la registaro Obama. Kvankam viglega kampanjo estis organizita kontraŭ li — ĵurnalisto akuzis lin eĉ pri ligoj kun pedofiliuloj —, la AIPAC asertis ke ĝi neniel subtenis tiun agadon de malstabiligo. Eble, sed ĝia potenco estas tia ke la premgrupo povas kontraŭi la dezirojn de la prezidanto sen eĉ devi kampanji. Kiel skribis Jonathan Freedland en The Guardian, eĉ se oni “neas la miton de la “israela premgrupo”, tio kio realas sufiĉas por maltrankviligi.”*

* Pro esti transdonintaj sekretajn informojn al Israelo.
* La franclingva titolo: “Le Lobby pro-israélien et la politique étrangère américaine”. -vl
* Jonathan Freedland, “Discard the mythology of “the Israel Lobby”, the reality is bad enough”, The Guardian, Londono, 18-a de marto 2009.

Se iuj volis absolute saboti tiun kandidatiĝon, tiam pro du kialoj kiuj ne ekskludas unu la alian. Aŭ ili estas profunde kaj sincere zorgemaj scii kiu analizas la usonajn informojn, ĉar ili timas ke s-ro Freeman pli malfaciligus usonan aŭ israelan atakon kontraŭ Irano (kiel faris la raporto publikigita de la National Intelligence Estimates en 2006*, kiu asertis ke Teherano jam ne havas armean atomprogramon). Aŭ ili deziras averti ĉian eblan funkciulon pri la riskoj por lia kariero kaze de opono al ilia interpreto de politiko favora al Israelo — eĉ se tiu funkciulo ne havas rolon por ludi en la ellaborad de tiu politiko. La porisraela komunumo volis la kapon de s-ro Freeman; ĝi ricevis ĝin.

* National Intelligence Estimates estas oficialaj taksadoj de la tuta komunumo de la informservoj de Usono.

Kvankam multaj usonaj judoj konfidas la juĝojn de siaj oficialaj reprezentantoj, ili pro tio ne aliĝas al la akra linio de la organizaĵo. Laŭ lastatempaj enketoj faritaj de J Street, la usonaj judoj favoras (en proporcio de 76% kontraŭ 24%) la duŝtatan solvon kaj al fina interkonsento inter israelanoj kaj palestinanoj konforma al la intertraktadoj kiuj preskaŭ sukcesis antaŭ ok jaroj en Camp David kaj en Taba* —, aliro sisteme kondamnata de la AIPAC. Kaj dum la premgrupo silentis pri la nomumado de la israela ministro pri eksterlandaj aferoj, rasisto kaj venĝisto, Avigdor Lieberman, la plej multaj usonaj judoj, laŭ J Street, rifuzis (69% kontraŭ 31%) liajn poziciojn, kiam li volis trudi al la israelaj arabaj judoj juron de lojaleco al la juda ŝtato kaj kiam li eldiris minacojn kontraŭ israelaj arabaj deputitoj.

* La pintkunveno de Camp David okazis en julio 2000. En ĝi kunvenis la prezidanto William Clinton, la israela ĉefministro Ehud Barak kaj la gvidanto de la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (OLP) Jaser Arafat. La israelaj-palestinaj intertraktadoj de Taba okazis en januaro 2001.

Krome, la usonaj judoj restas progresemaj dum la AIPAC estas regata de novkonservativuloj. Dum la prezidantelekto de novembro 2008, la judoj subtenis lojale la demokratojn kaj voĉdonis por s-ro Obama en proporcio de kvar kontraŭ unu. Pro tio jena paradokso: organizaĵoj kiel la AIPAC, financataj de progresemaj judoj, interkompreniĝas nun kun respublikanaj konservativuloj por nigrigi tiujn samajn progresemajn demokratojn ...

Ankaŭ koncerne la generaciojn, la nova aliro de J Street venas en la ĝusta momento. Kiel klarigas s-ro J. Rosenberg, kiu lastatempe forlasis la pacisman asocion Israel Policy Forum, la AIPAC estas dominata de “homoj multe pli aĝas”, sed “iliaj infanoj kaj infanidoj ne dividas [iliajn] ideojn. Ju pli ni malproksimiĝas de la dua mondmilito, des pli malfacilas veki timon ĉe la judoj por instigi ilin subteni Israelon. Ili subtenas Israelon, se ili kredas en ĝi kaj se Israelo admonas ilin al tio. Sed ĉiuj ĉi strategioj bazitaj sur timo, kiaj “necesas subskribi ĉekojn ĉar okazos nova popolekstermo”, ne funkcias kun la malpli ol 60-jaruloj. La homoj kiuj manifestaciis kontraŭ la Vjetnami-milito en la 1960-aj jaroj ne falos en la kaptilon “reveno de Hitlero””.

Kaj li aldonas: “La populareco de Israelo ĉe la usonaj judoj malkreskis ekde 1977, sekve al la nomumado de [Menahem] Begin kiel ĉefministro. Oni vendis al ili certan bildon pri Israelo, la Israelon de Leon Uris*, de kibucoj kaj de la socialisma paradizo. Tio hodiaŭ komplete ŝanĝiĝis.”

* Aŭtoro de la libro Exodus, de kiu Otto Preminger faris filmon en 1960, kun la ĉefrolulo Paul Newman.

Krome, kvankam la israelanoj restas multe pli popularaj ol la palestinanoj — laŭ enketo farita dum la Gazo-milito, 49% de la usonanoj havis pli da simpatio por Israelo ol por la palestinanoj (11% nur preferis tiujn) —, tiu simpatio estas multe pli forta ĉe la konservativuloj (kun proporcio de sep kontraŭ unu) ol ĉe tiuj kiuj nomas sin progresemaj (kie la proporcio falas al tri kontraŭ du).

J Street provas uzi parton de la teĥnikoj de buzz marketing* de la progresema premgrupo MoveOn.org kaj de la kampanjo de s-ro Obama, por ke la juda politika influo en Vaŝingtono estu kongrua kun la unuaj pozicioj de la usonaj judoj. Kvankam estas ankoraŭ tro frue por juĝi pri ĝia efikeco, la organizaĵo evoluas tre rapide. Ekde sia stariĝo antaŭ dek-ok monatoj, ĝi donis al si buĝeton de tri milionoj da dolaroj kaj havas dudek-du dungitojn. Neniel komparebla kun la AIPAC kaj ties buĝeto de 70,6 milionoj da dolaroj, sed la starto estas promesplena. Unu miliono da dolaroj estis jam kolektita por la estontaj elektokampanjoj de la kandidatoj al la Kongreso kiuj celas justan pacon en Proksimoriento.

* Disvastigo multobligata de mesaĝoj, je alta aperritmo kaj malmultekosta, ebligitaj de la novaj komunikadaj teĥnikoj.
Voĉoj leviĝas kune

J STREET KUNMETIS siajn klopodojn kun pli malgrandaj strukturoj — el kiuj multaj estis akre frapitaj de la malkresko de donacoj de multaj organizaĵoj de centra maldekstro ekde la ekonomia krizo kaj la foriro de la respublikanoj el Vaŝingtono (la malamikeco al s-ro George W. Bush antaŭe malfermis multajn ĉekujojn). Ĝi ankaŭ sorbis plurajn el ili kaj, pro tio, raciigis la komunajn klopodojn. Ĝia unua nacia konvencio, kiu okazos de la 25-a ĝis la 28-a de oktobro 2009, kunigos dek-unu pacismajn grupojn, inter ili pli establitajn asociojn kiajn Americans for Peace Now, Israel Policy Forum kaj la New Israel Fund. J Street sorbis la Union of Progressive Zionists en oktobro 2008 kaj tiel aliris reton, malgrandan sed ageman, de pacismaj judaj studentoj.

laŭ lastatempaj informoj, ĝi pretigas sin ankaŭ ekregi la Brit Tzedek v’Shalom, organizaĵon de progresemaj judoj de loka strukturo kiu deklaras havi kvardek-ok mil libervolajn aktivulojn en la lando. En Vaŝingtono ĝi faris ĝravan paŝon antaŭen kaj kreskigis sian bonfamon per tio ke ĝi dungis s-ron Hadar Susskind, veteranon de la israela armeo, longtempe vicprezidanto kaj direktoro de la Jewish Council for Public Affairs, konsistanta el usonaj judoj kiuj dediĉas sin al internaj problemoj.

Multo dependos de la maniero en kiu la komunikiloj, judaj kaj laikaj, decidos kovri la venontan konvencion de J Street. S-ro Ben-Ami klarigas ke unu el liaj unuaj celoj estas demonstri unu fojon por ĉiam ke la juda pactendaro “ne resumiĝas al dek homoj kiuj kunvenas en kelo”. Mallonge antaŭ ol demisii de sia posteno (kaj esti kulpigita), la eksa israela ĉefministro Ehud Olmert avertis: “Se la duŝtata solvo fiaskas, Israelo estos alfrontita al batalo por la civilaj rajtoj kiel en Sud-Afriko.” Se tio okazus, avertis li, “la ŝtato Israelo ĉesos ekzisti”.*

* Vd Willy Jackson, “Ĉu Israelo estas minacata de kampanjo de malinvesto?”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2009.

La kapablo de s-ro Obama ŝpari al Israelo tiun sorton — kaj doni al la palestinanoj signifohavan nacian memdeterminadon, trudante la necesajn teritoriajn koncedojn, dependas eble de la sukceso de tiuj voĉiaj antaŭe solecaj.

Eric ALTERMAN.

Identecaj kontraŭdiroj de Eŭropo

De Mozarto ĝis Hitlero, kio okazis?

ĈU LA OKCIDENTO ekzistas? Almenaŭ tia kian vidas ĝin la precipaj eŭropaj kaj usonaj retorikoj? En la daŭrigo de la laboroj kiuj kondukis lin okupiĝi pri la religia demando de la 21-a jarcento, la libana ekonomikisto kaj historiisto Georges Corm malmuntas tiun nocion kiu servas tro ofte por difini hermetikan disig-linion inter tio kio estus “referenca” civilizacio kaj la aliaj, juĝataj laŭ senĉese postulata ekzempleco.* Ekzempleco kiu, cetere, nutras pseŭdan “konflikton de civilizacioj” inter “mita Okcidento nomata “juda-kristana” kaj Oriento, ne malpli mita, nomata “araba-islama”. Por la aŭtoro, “la nocio Okcidento estas tamen ne pli ol kava koncepto, ekskluzive geopolitika”, kies graveco estas, interalie, ĉefe la rezulto de la intensa uzado de tiu termino fare de Usono dum la malvarma milito.

* Georges Corm, L’Europe et le mythe de l’Occident. La construction d’une histoire [Eŭropo kaj la mito de Okcidento. La konstruado de historio], La Découverte, Parizo, 2009, 320 paĝoj, 23 eŭroj.

Elirante el tiu konstato, facilas konscii pri tio kion oni povus kvalifiki kiel identecan kontraŭdiron de Eŭropo. Tiu ĉi, laŭ Corm, havas nenian parencecon kun la nuna nocio de Okcidento, laŭ sia kulturo, sia kreemo, sia inventemo, sia arto, sia rafinemo, sia sciemo pri la mondo kaj sia filozofia pensado. Estas cetere la granda merito de tiu verko ke ĝi revenas al la impresa produktado, dum la jarcentoj, de la filozofiaj kaj metafizikaj ideoj kaj retorikoj sur la Malnova Kontinento. Produktado kiu, kompreneble, ne estis ĉiam je la alteco de la idealoj defendataj de la eŭropanoj — la aŭtoro prave emfazas la “paralelismon inter la perfortoj kiujn la eŭropanoj faris al si kaj kiujn ili faris al la aliaj popoloj”.

Tamen, la reinterpretado de la eŭropa historio fare de Corm havas nenion por fari kun iu plia pamfleto. Nek eŭropama nek eŭropmalama, tiu libro estas antaŭ ĉio enketo kiu demonstras kiel la mito de Okcidento naskiĝis, kaj tio ne estas la malplej granda paradokso, dum la 19-a jarcento romantika. Jarcento kontraŭ la klerismo, kiu kondukis al la plej granda fio kun la akriĝo de la kontraŭjudismo, antaŭludo al la gentekstermo de la judoj fare de la nazioj de la 20-a jarcento. Tion memorigas tri ĉapitroj, de kiuj unu, kiu titoliĝas “De Mozarto ĝis Hitlero, kio okazis?”, memorigas ke Eŭropo estis ofte kapabla je la plej granda bono antaŭ ol droni en la turmento.

KAJ LA PLEJ granda danĝero de nia epoko konsistas en la fakto ke tiu sama Eŭropo, tentata de dogma okcidentismo, refalas en siajn pasintajn erarojn, tiujn samajn kiuj kondukis ĝin fajfi pri la universalismo kiun ĝi ĉiam deklaris sia. Kaj ĝuste en tiu senco la verko de Amin Maaluf* eĥas al tiu de Corm. Tiu libana romanverkisto kaj eseisto ankaŭ adiaŭas la “konflikton de la civilizacioj” kaj liveras klarvidan kaj zorgigan analizon pri la realeco de la mondo. Monde malreguligita, morale elĉerpita, kie la Okcidento, komprenata en la larĝa senco, forgesis siajn valorojn kaj reduktis la universalismon al simpla slogano, dum la araba mondo ne sukcesas eliri el la sakstrato ĉefe ideologia. La tezo de “malregulado de la mondo”, pro elĉerpiĝo, interalie morala, de la civilizacioj, montras la urĝecon de refondado kie Eŭropo repacigita kun siaj propraj valoroj kaj liberigita de la okcidentisma trudiĝo povus denove ludi antaŭmovan rolon, kiel iam en la jarcento de klereco.

* Amin Maalouf, Le Dérèglement du monde [La deregulado de la mondo], Grasset, Parizo, 2009, 315 paĝoj, 18 eŭroj.

Akram BELKAID.

Duelo ĉe la pintkunveno inter Pekino kaj Vaŝingtono

Dum la lasta G20, la 2-an de aprilo 2009 en Londono, Ĉinio stampis sian revenon sur la monda scenejo per akra deklaro kontraŭ la dolaro kaj por reale internacia mono, “malkonektita de la individuaj nacioj” (vidu “Pékin dollar et le G20”, 31-an de marto 2009). Ĉi-foje, dum okazas la pinto de Picburgo*, la 24-an kaj 25-an de septembro, estas Usono kiu fingromontras Ĉinion akuzatan je mallojalaj komercaj praktikoj. S-ro Barack Obama akuzante la ĉinajn firmaojn je dumpingo, decidis eĉ meti doganaĵojn por 35% de la pneŭmatikoj el Ĉinio. La sindikatoj de la usonaj grupoj konkurencataj de la ĉinaj produktoj postulas tion laŭte kaj brue.

* Kutime skribita “Pitsburgo”. -vl

La pneŭmatika milito estas do deklarita, kaj tuj etendita al ĉio kio koncernas aŭtomobilon. Pekino argumentas ke, koncerne subvenciojn, Vaŝingtono montriĝis aparte malŝparema por sia propra aŭtomobilindustrio. La ĉinaj gvidantoj minacas do siaflanke meti doganaĵojn por usonaj veturiloj, dum iliaj propraj fabrikistoj spertas problemojn pri eksportado (— 22% de januaro ĝis aŭgusto 2009). La afero decidiĝos antaŭ la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) ...

Sed dum la bataletoj, la afero daŭras: Vaŝingtono presas monbiletojn por financi siajn eksterordinarajn deficitojn, dum Pekino aĉetas dolarojn, kio estas malinstiga armilo kiun la gvidantoj volas konservi ... kun la espero ke ĝi ne eksplodu al ili en la mano. La verda bileto povas efektive kolapsi. Ĝi cetere (re)komencis fali, sed, en la momento, la juano estas kun ĝi kuplita. Pro tio, estas la aliaj monoj (eŭro, jeno ...) kiuj altiĝas; tio malfaciligas ilian eksportadon kaj ilian kreskon. Kiel oni jam diris plurfoje, la du gigantoj tenas sin reciproke ĉe la barbo; sed ĉiu kondukas sian ŝipon laŭ siaj interesoj kaj laŭ sia mondrigardo. Tiel, Pekino multobligas siajn financajn interkonsentojn evitante la dolaron kaj altigas siajn orrezervojn, kiuj atingas nun 1.054 tunojn kontraŭ 400 en la jaro 2003.

Resume, la esprimo “ĥimera” inventita de la historiisto Niall Ferguson estas certe pli taŭga por priskribi la rilatojn inter la du granduloj ol la formulo “Ĉinameriko”, laŭmoda en la redaktejoj, kaj supozata montri komunan volon gvidi la mondon (vidu “Le fantasme de la “Chinamérique””, 29-a de julio 2009).

Ĉiukaze, Pekino venas al la G20 kun ekonomiaj rezultoj kiuj povas nur revigi la Okcidentanojn. Spite al malkreskanta usona kaj eŭropa postulo, la imperio de la Mezo spertas kreskon proksiman al 8,5%, laŭ la Azia Banko pri Disvolvado (ABD). Ĝi estas la sola lando kun tiaj rezultoj, eĉ se ankaŭ Barato havas pozitivan kreskon (+ 6%), kaj ankaŭ Indonezio (+ 4,3%).

Certe, oni devas ĉiam prudenti pri ŝtataj statistikoj. Tamen, la giganta plano de relanĉo (4.000 miliardoj da juanoj — 465 miliardoj da eŭroj) decidita en novembro 2008 montriĝis efika. “Neniu ĉi tie parolas pri “reveno al la normaleco sen dungo”, ironias Keith Bradsher, kiu komparas la ĉinan salton kun la “usonaj ŝanceliĝoj”.* Laŭ li, komence de la jaro, “la firmaoj reduktis de 20 ĝis 30 elcentoj la nombron de siaj salajruloj, nun ili redungas 10 elcentojn”. Fakte, la plej granda parto de la mingong tuŝitaj de la krizo spertis malaltiĝon de sia salajro anstataŭ forigon de sia laborloko (Vidu Tristan de Bourbon, “La krizo vidata de Ĉinio”, Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2009).

* “China speeds to recovery as US lurches”, International Herlad Tribune, 19a — 20-a de septembro 2009.

Estas tute klare ke parto de la disponoj faritaj por altigi la konsumadon de mastrumadaj ekipaĵoj (aŭtomobiloj, fridujoj ktp), speciale en la kamparo, estis fruktodona. Substrekindas ankaŭ la unuaj klopodoj por konstrui sistemon de sociala protekto: senlaborulaj kompensaĵoj por la mingong-oj en certaj provincoj, pensiula salajro de 55 juanoj monate (5,3 eŭroj) por la kamparanoj, plibonigo de la publika sansistemo ...

Tamen, la motoro de la kresko restas la investo (45% de la malneta enlanda produkto). La gvidantaro ne ŝparis sian penon por puraj energioj, novaj teĥnologioj, esplorado ktp. Tamen la risko grandas ke formiĝos novaj nemoveblaĵ-vezikoj aŭ ke multiĝos projektoj dubaj kaj ne utilaj. Maltrankvila pro ebla superhejtado de la kreditsistemo, la registaro iomete malfermis la kranon de la pruntoj post la ferioj. Sed dum la lasta kunveno de la Centra Komitato de la Ĉina Komunista Partio, okazinta de la 15-a ĝis la 18-a de septembro, la registaro certigis ke ĝi “daŭrigos fleksiĝeman politikon” por ne rompi la kreskon. “La komunista partio, rekonis la ĉina prezidanto, estas alfrontita al malfacila tasko kiu konsistas en konservi kaj plibonigi la vivnivelon de la loĝantaro kaj konservi la socian stabilecon.”

Je kelkaj tago antaŭ la festaĵoj de la sesdeka datreveno de la proklamo de la Popola Respubliko Ĉinio (vidu, en la numero de oktobro 2009 de Le Monde diplomatique, en la kioskoj ekde la 30-a de septembro, “Repenso pri la Ĉinio de la kulturrevolucio”, de Solange Brand), la potenco timas daŭre la kreskon de socia malkontento. Ĝi lanĉis grandan kampanjon kontraŭ la koruptiteco de lokaj gvidantoj, ofta kaŭzo de popolaj manifestacioj.

Signifoplena fakto, laŭ la South China Morning Post*, direktivo estis sendita al la provincaj instancoj por instigi ilin, “konsidere la krizon, montri reteniĝon” en la elspezoj por la okazigo de la sesdeka datreveno, eviti “larĝanimajn elspezojn kaj malŝparadon”. En Pekino la registaro transformis la ĉefurbon en sieĝatan fortreson, dum ĝi kvazaŭ malpermesis al eksterlandanoj eniri Tibeton aŭ Ŝinjiangon.

* “Beijing rains on provinces’ parades with ban on marking anniversary”, 17-a de septembro 2009.
Ĉu survoje al “orientazia komunumo”?

La nova japana ĉefministro Hatojama Jukio* volas redifini siajn internaciajn rilatojn (vidu la artikolon de Odaira Namihei en Le Monde diplomatique de oktobro) por ke Japanio estu malpli dependa de Usono kaj pli serena en siaj rilatoj kun Ĉinio. Dum sia renkontiĝo kun s-ro Hu Jintao, la du gvidantoj interkonsentis “transformi la malklarajn akvojn de la Ĉina Maro en maron de frateco”.* Kompreneble inter pokalo kaj lipoj povas multe okazi ... Sed la intenco meritas notiĝi.

* En la franca transskribo: Hatoyama Yukio. -vl
* The Japan Times, “Hatoyama Proposes creating an Asian EU”, 23-a de septembro 2009.

Krome, la japana gvidanto proponis ke la du aziaj gigantoj estu la instigantoj de “Orientazia Komunumo laŭ la modelo de la Eŭropa Unio”. La vigleco de la ĉina ekonomio, kiu antaŭen tiras la azian kreskon kaj tiun de Japanio, klarigas, almenaŭ parte, tiun novan orientiĝon de Tokio.

Martine BULARD.

Kiel eviti militon, tiun plagon?

Kiam Freŭdo kaj Ejnŝtejno imagis la UN

La vojado kondukinta al kreado de la Unuiĝintaj Nacioj en 1945 estis malrapida kaj plena je malhelpoj, memorigas libro publikigota en septembro, el kiu ni ĉi tie publikigas kelkajn interesajn paĝojn, “UN-planedo. La Unuiĝintaj Nacioj fronte al la defioj de la 21-a jarcento”[1]. Sed multaj estas la saĝaj viroj kaj virinoj, kiuj ĉiuepoke kundividis la penson, ke nur kolektiva organizado povos konduki al akordigita mondo.

“ĈU ekzistas rimedo por liberigi la homaron el militminaco?” Tiamaniere tiu demando estis metita, en 1932, al Sigmund Freŭdo kaj Alberto Ejnŝtejno , de la Ligo de Nacioj (LDN), kreita 12 jarojn antaŭe, kaj de ĝia Internacia Instituto por Intelekta Kunlaboro en Parizo. Demando, kiun Ejnŝtejno kvalifikis “la plej grava en la sfero de civilizo”, ĉar li, same kiel Freŭdo, trovis neakcepteblaj la perfortojn kaj suferojn kaŭzatajn de milito.

Dum la koresponda interŝanĝo, kiu sekvis inter la du pensistoj kaj esploristoj, Freŭdo unue esprimis miron, ke “unuanima interkonsento de la homaro ankoraŭ ne forigis militon.” Kaj li skribis: “Ebleco eviti ĉiukaze militon ekzistas, nur se la homoj akordiĝas por krei centran potencon, al kies arbitracio oni obeos kaze de ĉiuj intereskonfliktoj.”, tiel implice rekonante la legitimecon de la Ligo de Nacioj. Sed ĉi tiu jam montris sian malperfektaĵojn, kio igis la aŭstran neŭrologiiston kaj psikiatron kun bedaŭro konstati, ke “La Ligo de Nacioj ne disponas pri propra forto kaj tiun povas akiri nur se la membroj de la nova asocio — la diversaj ŝtatoj — ĝin koncedas al ĝi.”

Aparte antaŭsenta rimarko, kiu eĥas la ĉefan riproĉon, ankoraŭ hodiaŭ adresitan al la Unuiĝintaj Nacioj, kies agkapableco daŭre dependas de la bonvolo de ĝiaj membroŝtatoj.

Kiel do eviti militplagon, kiu frapas la homaron de plej antikva tempo, kaŭzata, kiel skribis Ejnŝtejno la 30-an de julio 1932 dum la korespond-interŝanĝo, de tiu nemezurebla “povo-avido manifestata de la reganta klaso de ŝtato”, tio estas de “malplimulto”, juganta “la popolan amason, kiu rikoltas el milito nur suferojn kaj malriĉiĝon?”

Kaj Ejnŝtejno siavice sugestis respondo-skizon: “La vojo kondukanta al internacia sekureco devigas la ŝtatojn senkondiĉe fordoni parton de sia aglibereco, alivorte de sia suvereneco, kaj estas neniu dubo, ke ne ekzistas alia vojo al tiu sekureco.” Ja aŭdaca deklaro, kaj surprize moderna, tiom tiu demando estas ankoraŭ hodiaŭ debatata.

Konklude de tiu dialogo inter tiuj du intelektaj figuroj, Freŭdo eldiris hipotezon: “Ĉio, kio kontribuas al disvolvado de kulturo ankaŭ efikas kontraŭ milito”

Kulturo, ĉu lasta kuracrimedo? Tiu rimarko memorigas alian, faritan en 1889 de Bertha von Suttner, unu el la plej ardaj pacismaj aktivulinoj: se “milito estas neado de kulturo”, ĉi-lasta estas ankaŭ rimedo por ĉesigi militon. Kulturo, sed ankaŭ eduko, kaj simpla komuna saĝo; kiel tiu, kiu gvidis la penson kaj serĉadon de la aŭstra baronino, kiam ŝi deklaris, uzante tute ne ofte uzatan esprimon en la sfero de internacia diplomatio: “La estonteco apartenas al afableco”. Tiu baronino poste ne ĉesis instigi sian amikon Alfred Nobel, kiam tiu ĉi ekkonsideris dediĉi grandan heredaĵon por paco, sed ankoraŭ ne findecidis. “Ne daŭre kvalifiku nian pac-planon revo”, ŝi skribis al li ardatone la 15-an de februaro 1893, kolerigita pro lia hezitemo. “Progreso al justeco certe ne estas revo, estas leĝo de civilizo.”

Bertha von Suttner, kiu konvinkis Alfred Nobel krei sian faman Pacpremion, estis la unua virino, kiu, naŭ jarojn post la forpaso de sia amiko, ricevis ĝin en 1905 — la unuaj kunricevintoj estis en 1901 Henry Dunant kaj Frederic Passy*; ŝi esprimadis dubojn pri tio, ke nacioj povas mem honeste labori por paco. “Nacioj? Aŭ prefere diplomatoj kaj iliaj ambasadoraj moŝtoj” diras Frederic, unu el la roluloj de ŝia romano For la batalilojn!, (kies disvendado estis vastega en Eŭropo, kaj kiu enhavis tiom akran kondamnon de militismo, ke ĝi havis profundan efikon al la legantoj kaj estis konsiderata kiel unu el la plej trafaj argumentaroj por pacedukado). “Demandu homojn kaj vi ricevos alian respondon! Ĉe ili la pacdeziro estas aŭtenta kaj elkore sentata.” Kaj tamen, ankaŭ ŝi rekonis, ke la nura vera rimedo por eviti konfliktojn kaj suferojn, estus kuna, reala, solida strebo inter la nacioj, konfirmata de dokumento, al kiu ĉiuj aliĝus, kaj konkretigita en internacia strukturo; “Kial ĉiuj civilizitaj landoj de Eŭropo ne partoprenu, ĉiuj kune, interkonsenton, komunumon? Ĉu tio ne estus la plej facila rimedo?”

* Respektive, fondinto de la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco (1876) kaj franca deputito, pacisto kaj kontraŭkoloniisto.

En sia parolado dum la ricev-ceremonio de sia Nobel-Pacpremio, la 18-an de aprilo 1906, Bertha von Suttner, nigre vestita, kun senesprima vizaĝo sed voĉo streĉita pro emocio, memorigis, ke kiam Theodore Roosevelt, la 26-a prezidanto de Usono, akceptis ŝin en la Blanka Domo la 17-an de oktobro 1904, li diris al ŝi: “Paco venas, ĝi certe alvenas, sed paŝon post paŝo.” Kaj li konfirmis al ŝi, ke lia registaro kaj tiuj de la aliaj ŝtatoj de la mondo agnoskis sian devon, la devon “alproksimigi la tempon, kiam spado ne plu arbitracios inter nacioj”*. ( ... )

* En tiu sama jaro 1914 la korolario de la Monroe-doktrino, decidita de Roosevelt, precizigis ke la defendo de la usona supereco implicas ties rolon kaj devon esti “internacia polico”, per “antaŭmalhelpaj intermetiĝoj” kaze de “malbonfaro aŭ misfunkciado” de regionaj agantoj en Latinameriko.

La ideo grupiĝi en ligoj aŭ asembleoj de nacioj aŭ ŝtatoj por strebi per dialogo eviti neripareblaĵojn jam ekzistis je la mateniĝo de nia historio. Tiam, tiaj unioj estis eĉ, por multaj triboj aŭ socioj, la sola espero pluvivi, kaj rezisti al minacanta agresanto. Laŭ la jarcentoj estis tiel iniciatitaj alianc-formoj, internaciaj aŭ regionaj, kiaj la traktato de Vestfalio, subskribita en 1648 dum la unua moderna diplomatia kongreso, kiu ĉesigis la Tridekjaran Militon (kiu koncernis plurajn teritoriojn de tio, kion oni nun nomas “Eŭropo”) samtempe konfirmante, la unuan fojon, naskiĝon de teritoriaj ŝtatoj kiel veraj plenrajtaj politikaj entoj.

SED la Kongreso de Vieno, okazinta pro la deziro de la landoj venkintaj Napoleonon* protekti sin kontraŭ ĉiu alia invadprovo de Francujo, kaj redoni al la landoj iliajn limojn de antaŭ la Franca Revolucio de 1789, ja vere konsistigis la unuan gravan etapon por konstruo de interŝtata organizaĵo kaj de la koncepto “internacia kunlaborado” ( ... )

* Aŭstrujo, Britujo, Prusujo, Rusujo.

Tuj post tiu kongreso ekfunkciis la unua internacia organizaĵo iam ajn kreita, la Centra Komisiono por Navigado sur Rejno, oficiale establita en 1816 sed komenciĝinta jam en 1804 per interkonsento inter Germanujo kaj Francujo. Institucio ja kun tre limigita celo, celante pace reguligi ĉiujn aspektojn de la riverega kaj ĉirkaŭaĵa cirkulado, sed ankoraŭ nun funkcianta kaj lokita en Strasburgo. Sekvis kreado en 1865, de la Internacia Unio de Telegrafo, kiu fariĝis en 1932 la Internacia Telekomunika Unio (ITU) lokita en Ĝenevo, kaj tiu en 1874 de la Universala Poŝta Unio (UPU), kies sidejo estas en Berno, Svisujo. Ambaŭ estis alligitaj al la Unuiĝintaj Nacioj, kiam ili kreiĝis (ITU en 1947, UPU en 1948), kaj estas ankoraŭ funkciantaj.

Jen alia iniciato de organizaĵo konsiderata kiel antaŭpreparo de la Ligo de Nacioj kaj daŭre aktiva (hodiaŭ en Ĝeveno, antaŭe en Berno kaj Bruselo): La Internacia Parlamenta Unio (IPU) kreita en 1889 de William Randal Cremer, brita pacisto, ano de la deputitaro kaj Frederic Passy, fondinto de la Internacia Konstanta Ligo por Paco, kaj franca parlamentano. Generante novtipan pacismon, bazitan sur la parlamenta subteno, ĝi estis la unua politika organizaĵo vere universala, kun celoj antaŭenigi internacian arbitracion kaj mondan pacon. Institucio, kies povo estas kompreneble limigita, ĉar ĝi ja koncernas la parlamentojn kaj ne la registarojn, sed kiu ludas tamen gravan utilan rolon, kontribuante al dialogo kaj internacia ekkonsciiĝo.

Iom poste, en 1892, kreiĝis en Berno la Konstanta Internacia Packomitato (KIP), kiu ricevis la Nobel-Pacpremion en 1910, kaj de kiu Bertha von Suttner estis vicprezidantino ĝis sia morto en 1914. Hodiaŭ tiu neregistara organizaĵo, lokita en Ĝenevo de 1924, estas tutmonda porpaca reto, ariganta dudek internaciajn organizaĵojn kaj pli ol 300 organizaĵojn naciajn kaj lokajn, aŭ individuajn membrojn loĝantajn en 70 landoj, aganta ĉefe kiel pripenso-klubo. Ĝi daŭre estas tre aktiva premorgano, kiu agas favore al senarmigo kaj strebas kundividigi sian vizion pri senmilita mondo.

La paco-streboj, rektaj konsekvencoj de la Viena Kongreso, rimarkiĝis precipe dum la internacia Packonferenco kunveniginta 26 naciojn en Hago en 1899, vokate de la caro Nikolao la 2-a de Rusujo kaj la reĝino Vilhelmina de Nederlando. La konferenco, kiun ĉeestis Bertha von Suttner kaj aliaj pacistoj, rezultigis kreadon de la Internacia Arbitracia Kortumo de Hago, mekanismo celanta faciligi pacan solvadon de internaciaj konfliktoj, nun ankoraŭ funkcianta.

Tamen iom seniluziiga rezulto por la baronino von Suttner. Ŝi aparte bedaŭris, ke tiu renkonto pli koncentriĝis pri juraj aspektoj, ol pri principoj. La unuan konferencon sekvis dua, en 1907, kiu konfirmis la principon de suverena egaleco inter ŝtatoj, malfermiĝante al sume 44 landoj. Du konferencoj, ankaŭ nomataj konvencioj, kiujn oni konsideras kiel ia avangardo de la Ĝenevaj Konvencioj de 1949. Sed tiuj streboj por paco estis provizore frakasitaj de tio, kion tiuj internaciaj renkontiĝoj volis nepre eviti: milito. ( ... )

LA Traktato de Vestfalio kaj la Viena Kongreso okazis sekve de militoj, kaj laŭ strebado al repaciĝo, sed la “kongres-sistemo”, kiel oni ĝin nomis, kiu rezultis el la Viena Kongreso, havis kiel precizan celon antaŭmalhelpi ekeston de milito, instigante la militontojn kunveni por diskuti vizaĝ-al-vizaĝe pri siaj diferencoj.

Tiuj kongresoj estas tamen plene regataj de neoficialaj akordiĝoj, kaj ekzistas neniu oficiala dokumento aŭ konstitucio, kiu ebligus alproksimigi unu la alian, aŭ fidi la organizaĵon, ĝiajn agojn kaj decidojn.

La 8-an de januaro 1918 Thomas Woodrow Wilson, 28-a prezidanto de Usono, faris faman paroladon antaŭ la usona parlamento: “Paco en la mondo por starigo de demokratio”, en kiu li listigis 14 punktojn, laŭ li necesajn por ricevi pacon. Parolado, kies ĉefa celo estis pruvi al la usonaj parlamento kaj popolo, ke eniro de Usono en la militon estis plene pravigita, el morala vidpunkto. La 14-a punkto proponis kreadon de tio, kio poste fariĝis la Ligo de Nacioj: “Ĝenerala asocio de la nacioj devas esti konstruata laŭ specifaj aliancoj, kies objekto estas doni reciprokajn garantiojn pri politika sendependo kaj teritoria integreco por la etaj same kiel la grandaj ŝtatoj.”

Dek unu monatojn poste, la 11-an de novembro 1918, estis finfine subskribita armistico kun la germanoj, unue interkonsentita por 36 tagoj, sed regule daŭrigata ĝis la fina akcepto de la pactraktato.

Necesis tamen atendi ĝis januaro 1919 por komenci en Parizo la Pac-konferencon prezidatan de la prezidanto Wilson. La konferenc-laboroj estis dominataj de kvar ĉefaj membroj: la usona prezidanto, David Lloyd George por la brita imperio, Vittorio Emanuele Orlando por Italujo, kaj la franca registarestro Georges Clemenceau. La konferenco kunvenigis 27 ŝtatojn (el kiuj la venkitoj estis ekskluzivitaj); ĝi ne nur rezultigis gravajn traktatojn, sed ankaŭ akceptis principan interkonsenton pri Ligo de Nacioj (LDN), kion konfirmis la Pakto de la Ligo de Nacioj la 28-an de aprilo 1919. La 28-an de junio, precize 5 jarojn post la atenco en Sarajevo*, estis subskribita en salonego de la Versajla kastelo pac-traktato inter Germanujo kaj la aliancanoj, la Versajla Traktato, inspirita de la 14 punktoj de la prezidanto Wilson, kiu en sia unua parto konfirmis la kreadon de la LDN.

* Konsiderata kiel la ekesto de la Unua Mondmilito. En tiu tago la aŭstra tronheredonto estis, dum vizito en Sarajevo, murdita, fakto kiu sekve kaŭzis la Unuan Mondmiliton. -jmc

Romuald Sciora kaj Annick Stevenson (sub direkto de ...), Planète ONU. Les Nations Unies face aux défis du 21-ème siècle (UN-planedo. La Unuiĝintaj Nacioj fronte al la defioj de la 21-a jarcento). Antaŭparolo de David B. Roosevelt, postparoloj de Ignacio Ramonet kaj Noam Chomsky, Editions du Tricorne, Ĝenevo, 2009, 360 p. + KD-Romo, 32 eŭroj.

Nia batalo

DE DUDEK JAROJ, Le Monde diplomatique anoncis la formiĝon de la ekonomia ŝtormego kiu, hodiaŭ, malplenigas la redaktejojn kaj solecigas la gazet-kioskojn. Ĉar la analizado de la kaŭzoj ne ŝirmas kontraŭ la efikoj, ankaŭ nia gazeto suferas la sekvojn de la malbona vetero. Malpli ol aliaj gazetoj, kaj alimaniere: nek ĝia supervivado nek ĝia sendependeco estas minacataj, sed la rimedoj por ĝia disvolvado mankas. Por klarvidi la estontecon, por plene partopreni en la batalo de la ideoj, por transdoni al novaj legantoj nian manieron vidi kaj malkodi la mondon, ni alvokas vin.

Post la teksaĵoj, la metalurgio, la aŭtomobiloj, jen la gazetaro. La laboristoj de la Nordaj landoj pagis alte la delokadon de la produktado al la Sudo; kun la migrado de iliaj legantoj al Interreto, estas nun la ĵurnalistoj kiuj perdas siajn dungojn. Oni povus konkludi ke unu ekonomia modelo forpelas la alian, suspiri ĉar la rado turniĝas, ĉar tia estas la vivo. Sed tuj temas pri demokratio. La aŭtomobilo, diras oni al ni, ne estas nepra publika havaĵo, sed nur varo. Oni povas fabriki ĝin aliloke, alie, anstataŭigi ĝin per alia transportilo. Envere nenio grava. Dum la gazetaro ...

Tiu disponas pri grava atuto en la publika debato. Kiam ĝi opinias sian ekziston minacata, ĝi alarmas pli facile ol laboristo kies fabriko pretas ĉesi. Kaj por ariĝi ĉiujn al sia flago, ĝi bezonas nur eldiri la ritan formulon: “Gazeto kiu malaperas estas iomete da demokratio kiu mortas.” Tiu eldiro estas tamen absurda, eĉ burleska. Sufiĉas iri al kiosko por konstati ke dekoj da titoloj povus foresti sen ke la demokratio suferus pro tio. La “ideologia polico” perdus ĉe tio eĉ kelkajn el siaj “policejoj”. Tio ne malpravigas la zorgojn de la koncernataj ĵurnalistoj. Sed miliardoj da homoj sur la tero ne bezonas, por defendi sian dungon, inventi por ĝi alian virton ol tiun ke ĝi donas al ili salajron.

De kelkaj jaroj, la gazetara industrio malkreskas. La ĵurnalismo siavice suferas jam multe pli longe. Ĉu la redaktaj enhavoj estis antaŭ dudek jaroj bonegaj, kiam la plej multaj gazetoj estis reklamsakoj kaj monaŭtomatoj? Kaj kiam, en Usono, la gigantoj New York Times Co., Washington Post Co., Gannett, Knight Ridder, Dow Jones, Times Mirror amasigis profitojn dudekoble pli altajn ol en la epoko de la Watergate-skandalo, la apogeo de la “kontraŭpotenco”* Ĉu per tiaj rimedoj, pro jaraj profitkvotoj kiuj atingis 30%, eĉ 35%, ilia ĵurnalismo montriĝis tiam aŭdaca, kreema, sendependa?

* La malkaŝo, fare de la Washington Post, ekde 1972, de la kondiĉoj de la enrompo en la domon de la Demokrata Partio (la Watergate-skandalo) en la federacia ĉefurbo kaŭzis, en 1974, la demision de la respublikana prezidanto Richard Nixon. Inter 1975 kaj 1989, la jaraj profitoj de The New York Times Co. kreskis de 13 milionoj da dolaroj al 266 milionoj da dolaroj. Tiuj de The Washington Post Co. kreskis de 12 milionoj da dolaroj al 197 milionoj da dolaroj en la sama periodo. Kp. Howard Kurtz, Stop the Presses”, The Washington Post National Weekly Edition, 3-a de majo 1993.

Kaj, ĉu en Francio la kritika informado estis vere unuaranga kiam, kun miliardoj en la mano, la grupoj Lagardère kaj Bouygues konkurencis pri la regado de la televidkanalo TF1? Aŭ kiam, konkure je vulgareco, la privataj televidkanaloj multiĝis kiel la panoj en la Nova Testamento kaj pagis princajn salajrojn al manpleno da ĵurnalistoj kiuj jam pruvis la efikecon de sia dresado? En tiu ĉi momento, multaj gazetdirektoroj faras komunan fronton antaŭ la fulmotondro kaj petegas financan helpon de tiu kiun ili en aliaj cirkonstancoj nomas malestime la “ŝtatan mamon”. Le Monde diplomatique, kiu deziras al ili bonan ŝancon, ne forgesas ilian partoprenon en la kaŭzoj de ilia nuna malfeliĉo. Sed, por daŭre defendi koncepton de ĵurnalismo alian ol ilian, ĝi direktas sin “esprimlibereco” servas ofte kiel ŝirmo por la interesoj de la proprietuloj de la komunikiloj. “Jam dum pluraj jardekoj, opinias la kunfondinto de la maloficiala retejo la dominantaj gazetoj pli malhelpis aŭ sabotis la klopodojn por plibonigi nian socian kaj politikan situacion.”[2]

McChesney daŭrigas sian gimnastikon de mensa ekologio per starigo de jena demando: ĉar oni senĉese elvokas la demokration, kiam precize ni kolektive decidis — ĉe kia okazo? dum kiu grava voĉdonado? — ke manpleno da grandegaj entreprenoj, financataj per vendo de reklamo kaj unuavice zorganta pri akiro de maksimuma profito, estu la precipaj metiistoj de nia informado?

Interreto ne pereigis la ĵurnalismon, ĝi estis jam agonianta

EN 1934, LA franca radikala gvidanto Edouard Daladier draŝis la “ducent familiojn” kiuj “metas siajn delegitojn en la potencon” kaj kiuj “intervenas en la publikan opinion, ĉar ili regas la gazetaron”. Trikvaronan jarcenton poste, malpli ol dudeko da dinastioj havas influon kompareblan, sed planedvaste. La povo de tiuj novaj heredaj feŭdaĵoj — Murdoch, Bolloré, Bertelsmann, Lagardière, Slim, Bouygues, Berlusconi, Cisneros, Arnault* estas ofte pli granda ol tiu de la registaroj. Se Le Monde diplomatique dependus de unu el ili, ĉu ĝi kritikus la regadon de la eldonaĵoj de Lagardère? ĉu la sorton kiun Arnault trudas al siaj laboristinoj? ĉu la plantejojn de Bolloré en Afriko?

* En majo 2008, s-ro Bernard Arnault, dua plej granda riĉaĵo de Francio, prezidanto-ĝeneraldirektoro de LVMH kaj proprietulo de la ekonomia taggazeto Les Echos, nomunis sian filon Antoine membro de la “komitato pri eldona sendependeco” de la grupo Les Echos. antaŭe, s-ro Antoine Arnault okupis la postenon de komunikado de Louis Vuitton ...

Reparolante pri la kondiĉoj de sia foriro el la taggazeto Libération, la ĵurnalo kiun li estis fondinta, post kiam Edouard de Rothschild eniris en la kapitalon de la gazeto, Serge July precizigass: “Edouard de Rothschild (...) akceptis finance engaĝiĝi, tamen kondiĉe ke mi forlasu ne nur miajn funkciojn, sed la gazeton. Mi ne havis elekton, mi akceptis tuj.”* Estas sufiĉe spica ke lia posteulo, trudita de la akciulo, pretendas hodiaŭ montriĝi kiel oratoro por la gazetara libereco.

* Serge July, Jean-François Kahn kaj Edwy Plenel, Faut-il croire les journalistes [Ĉu kredi la ĵurnalistojn?], Mordicus, Parizo, 2009, p. 67.

Oni aŭdas ofte ke la tuta nuna malbono venas de tiu malinda, fia interreto. Sed la reto ne pereigis la ĵurnalismon; tiu ŝanceliĝis jam longan tempon sub la pezo de la restrukturadoj, de la redakta komercigo, de la malestimo koncerne la popolajn kategoriojn, sub la influo de la miliarduloj kaj de la reklamuloj. Ne estas Interreto kiu servis kiel reklamilo por la mensogoj de la “aliancitaj” armeoj dum la Golfmilito (1991) aŭ por tiuj de la Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo (NATO) dum la Kosovokonflikto (1999). Ankaŭ ne eblas atribui al Interreto la nekapablon de la grandaj komunikiloj anonci la disfalon de la ŝparkasoj en Usono (1989), poste imagi la fiaskon de la sojlolandoj ok jarojn poste, kaj fine averti kontraŭ tiu nemoveblaĵ-veziko kies prezon la mondo daŭre pagas. La teruraj akuzoj je pedofilio de la afero Outreau aŭ je kontraŭjudismo de la RER D ankaŭ ne venis el la reto. Do, se necesas vere “savi la gazetaron”, la publika mono estu prefere por tiuj kiuj plenumas mision de fidinda kaj sendependa informado, ne por la kolportistoj de klaĉoj. La servo al akciulo kaj la komerco de “disponeblaj cerboj” trovos siajn resursojn aliloke.*

* Jam en oktobro 1984, Claude Julien (direktoro de la Monde diplomatique de 1973 ĝis 1991) proponis ke la helpoj de la ŝtato al la gazetaro, kiuj estis en Francio 10% de la spezoj de la sektoro, estu por neprofitcelaj societoj. Tiuj “ne povus havi la celon gajni monon kaj distribui dividendojn”. Liaj profitoj estus “reinvestitaj en projekton de publika utileco. La gazetoj kiuj elektus tian statuson do ne havus verajn ŝancojn veki la avidon de la aferistoj”.

En la riproĉoj kontraŭ Interreto oni ofte trovas ion alian ol pravan zorgon pro la metodoj de akiro de scio kaj de transdonado de informoj: nome la timegon ke la majstra aŭtoritateco de kelkaj komentad-baronoj proksimiĝas al sia fino. Tiuj, disponante pri feŭda privilegio, konstruis al si posedaĵojn, mastrumis siajn sinekurojn; ili povis fortigi aŭ malfortigi ministrojn kaj famojn. Koncerto da laŭdegoj akceptis kun la sama febro ĉiun ilian rapidfaritan verkaĉon kaj bombastan komenton.* Kelkaj malrespektemaj gazetoj figuris kiel sieĝataj fortikaĵoj. Sed iun tagon alvenis revoluciuloj kun siaj klavaroj ...

* Kp la dosieron “L’imposture Bernard-Henri Lévy”, http://www.monde-diplomatique.fr/do... (en la franca).

Ni rekonu, la tuta kunteksto de informado taŭzita de brutala reordiĝo* ankaŭ nin ne ŝparis. Post seninterrompa supreniro inter 1996 kaj 2003, la disvendado en kioskoj de la Monde diplomatique spertis tre fortan malkreskon ĝis la lasta jaro; la nombro da abonintoj siavice daŭre progresis. Tamen, la nombro da venditaj ekzempleroj signifas realan malkreskon kaj similas al tiu de 1995, ĝuste antaŭ la filiiĝo de la gazeto. Tutcerte la ĝenerala pritakso pliboniĝas senteble se oni aldonas la sepdek-tri internaciajn eldonojn de la monatulo (la unua, en Italio komencis en 1994), la proksimume du milionojn da ekzempleroj kiujn ili disvendas kaj la centojn da miloj da retaj legantoj de nia retejo.

* Vd Halimi, “Recomposition brutale, raccolages à tous les rayons” http://www.monde-diplomatique.fr/20... (en la franca).

Sed legateco kaj enspezoj estas aferoj tute malsamaj. La vendoj kaj abonoj estas niaj du precipaj financaj pilieroj, kun granda distanco antaŭ aliaj.* La interretaj legantoj kontribuas al la influo de la gazeto, sed ne al ĝia ekzistado. Kaj tiuj inter ili kiuj neniam partoprenas en niaj enspezoj agas kiel la kaŝpasaĝeroj kies kompleta transporto estas pagata de tiuj vojaĝantoj kiuj aĉetis bileton“Recomposistion brutale, racolages à tous les rayons” http://www.monde-diplomatique.fr/20... la detalojn de niaj enspezoj..

* En 2008, la internaciaj eldonoj pagis 350.000 eŭrojn da honorarioj al la Monde diplomatique, do proksimume 3% de ĝiaj spezoj.

Por travivi, multaj gazetoj decidis pli adapti ilian enhavon al la supozataj gustoj de siaj legantoj. Oni jam scias al kio tio kondukas: “Ili preferas mallongajn artikolojn kaj novaĵojn kiuj koncernas ilin rekte. En Interreto ili serĉas prefere tion kio faciligos ilian vivon. La longaj tekstoj pri eksterlandaj politiko estas des malpli ŝatataj ĉar la interret-krozantoj kontentiĝas superflugi la titolojn. Ĉe Zero Hora, brazila taggazeto kiu apartenas al la grupo RBS, la departemento pri disvendo demandas cent dudek legantojn pri ilia opinio pri la gazeto de tiu tago. La direktoro Marcelino Reich ricevas raporton je la 13-a horo: “Ĝenerale ili postulas pli da suplementoj pri kuirado kaj nemoveblaĵoj kaj malpli da artikoloj pri la Hizbolaho kaj tertremoj.”* Ni konfesu ke Le Monde diplomatique estas verŝajne ne la titolo kiun ili serĉas ...

* “More media, less news”, The Economist, Londono, 26-a de aŭgusto 2006.

La perdo de ŝatateco de nia gazeto certe kontribuas al la senkuraĝiĝo de tiuj kiu observas ke, pro manko de sufiĉa eĥo kaj de politikaj transprenadoj, la senmaskigo de la ĉefaj rimedoj de la socia kaj internacia ordo malmulte efikas sur la daŭrigo de la sistemo. La laciĝo de la “al kio ĝi servas?” do iom post iom anstataŭis la antaŭan “kion vi proponas?” kiu, en nia kazo, jam apenaŭ praviĝis, ĉar dum la tutaj jaroj la vojoj kaj proponoj sin sekvis en ĉi paĝoj (nuligo de la triamonda ŝuldo, reformo de la internaciaj institucioj, Tobin-imposto, ŝtatigo de la bankoj, eŭropa protektismo, “imposta gilotino” por certaj kapitalenspezoj, disvolvado de la solidara ekonomio kaj de la nevara sfero, ktp).

Monatulo ne tre rekomendebla ...

EVIDENTE, LA MALFORTIĜO de la alimondismo trafis nin pli akre ol aliajn. La intelekta hegemonio de la liberalismo estis kritikita, sed la argilo rapidege malmoliĝis. Ĉar se la kritiko ne sufiĉas, tiam ankaŭ ne la propono: la socia ordo ne estas teksto kiun sufiĉas “vorte malkonstrui” por ke ĝi tute sole rekomponiĝu; multaj ideoj fendas la realan mondon sen ke la muroj disfalas. Tamen, oni atendas kelkfoje de ni ke la eventoj adaptiĝu al niaj komunaj esperoj. Kaj kiam tio ne okazas, oni juĝas nin iomete deprimantaj ...

Ĉiukaze, se temas pri la estonteco de tiu ĉi gazeto, ni bazas nian optimismon sur certecon, tiun ke ni povas kalkuli kun via helpo. Ni do en la momento ne altigos niajn tarifojn. Ni tenos ilin pli malaltaj en la malriĉaj landoj. Ni daŭre helpos novajn internaciajn eldonojn per tio ke ni akceptas ke ili pagu komence nur limigitajn kopirajtojn. Ni restos ĉe la pinto de la komunikilaj teĥnikoj, nome por atingi la junajn generaciojn kaj tiel certigi la transdonado de la intelektaj kaj politikaj valoroj de nia gazeto (vidu “Transdoni” (en la franca)). Ni daŭre mendos pli da grandaj raportaĵoj kaj da enketoj de ĵurnalistoj, de esploristoj, ankaŭ de aktivuloj, pri la okazantaj konfliktoj, krizoj, la alternativoj, la eksperimentoj.

Sed la daŭrigo de nia disvolviĝo dependas grandparte de via financa mobiliziĝo ĉe nia flanko. Pli regula aĉetado de la gezeto en kioskoj, abonoj, donaco de abono al eblaj legontoj, aliĝo al la asocio “Amikoj de la Monde diplomatique”: viaj eblecoj interveni multas. Kaj, antaŭ nelonge, nova rimedo naskiĝis. Ĝi ebligas dekalkuli de la sumo de via imposto 66% de la donacoj faritaj al nia gazeto. Tiel la publika mono, post helpi la bankojn, povus fine servi por enketi pri iliaj stultaĵoj ...

Kompare kun tiuj de aliaj gazetoj, niaj perdoj povas ŝajni modestaj (330.000 eŭroj en 2007, 215.000 eŭroj lastan jaron). Sed nenia senlabora bankisto arde avida ludi mecenaton pretus ŝtopi tiun breĉon. Gazeto kiel nia, kies tuta personaro estas ĝiaj akciuloj, kies legantoj, kiuj havas ankaŭ parton de la kapitalo, donacas solidarajn abonojn al bibliotekoj kaj al senrimedaj malliberejoj, kaj kies direktoro estas elektita, tia gazeto ŝajnas efektive ne tre rekomendebla.

La demando, kiu leviĝas kolektive al ni, estas simpla: kiu alia ol ni financos daŭre ĵurnalismon de ĝenerala intereso malfermita al la mondo, dediĉi du paĝojn al la ministoj de Zambio, al la ĉina ŝiparo, al la latva socio? Tiu monatulo ne estas senmanka, sed ĝi subtenas la aŭtorojn kiuj vojaĝas, enketas, eliras el sia kunteksto, aŭskultas, observas. La ĵurnalistoj kiuj konceptas ĝin estas neniam invitataj al la luksaj manĝoj, ili ne manipulas por la farmaciaj premgrupoj aŭ la pakaĵfirmaoj, ili ne estas kutimgastoj de la grandaj komunikiloj. Tiuj ĉi, kiuj cetere raportas pri ĉiu “nova formulo” de alia gazeto kaj kiuj transformas siajn “gazetaran kribradon” en gastejon rezervitan al kvin aŭ ses gazetoj, ĉiuj la samaj, zorgeme kaŝas Le Monde diplomatique spite al ties senegala monda efiko. Nu, tio estas la kosto de nia unikeco.

Sed ni havas multajn komplicojn aliloke: la asocion de la “Amikoj de la Monde diplomatique”, kies ekzisto fortigas la sendependecon de nia redaktejo kaj kiu, ĉiumonate, organizas dekojn da debatoj pri temoj kiujn ni disvolvas; la kioskuloj kiuj atentas ke nia gazeto restu bone videbla, kaj kiuj kelkfoje eĉ rekomendas ĝin; la instruistoj kiuj konatigas ĝin al siaj lernantoj; la alternativa gazetaro kiu profitas de niaj informoj kaj el kiu certaj aŭtoroj gape vagadas en niaj kolumnoj; multaj sciemuloj, liberaj ĵurnalistoj, kelkaj aĉaj karakteroj ...

Kaj vi ĉiuj, sen kiuj nenio eblas.

Serge HALIMI.

Nia batalo estas ankaŭ la via.
Ni bezonas vin.
Helpu nin, faru donacon.

Paroloj de salajruloj

Ĉe la publika servo

Ĉe la Poŝto, en 1998, antaŭ la ŝanĝo de la jura statuso:*

* Isabelle Bertaux-Wiame, Aurélie Jeantet, Danièle Linhart: “Les temps modernes de La Poste [La modernaj tempoj de la Poŝto]”, raporto Mission de la recherche, La Poste, 2000.

“La publika servo, klarigas tiu sekciestro, tio ekzistas, en disordigejo. La homoj tre ŝatas sian laboron kaj ili scias kial ili estas tie. Tio povis ankaŭ esti fonto de konfliktoj: okazis ke ni havis poŝtkestojn de entreprenoj kaj tiujn de uzantoj kiel vi kaj mi, kaj ke oni sisteme postulis de ni privilegii la entreprenojn. La homoj ne komprenis kial. Ekde la momento en kiu vi metis poŝtmarkon sur koverto, vi havas la samajn rajtojn kiel la aliaj. La oficistoj ribelis. Ekzistas forta sento de plenumenda devo. Oni estas tie por certigi servon, kaj por ke homoj kiuj loĝas en plena montaro havu siajn leterojn kiel la aliaj. La servo povas ankaŭ rezigni pri iom da manko de profito. Tiu spirito daŭras, almenaŭ ĉe la titolaj oficistoj kaj eĉ la plej junaj.”

Ankaŭ ĉe la distribuado oni estas en zorgo: “Mi vidas tion lige kun mia rondiro, tio ŝanĝiĝos ĉe la homoj, la uzuloj. Jen ili volas jam forigi la mandatojn, kiujn oni ne distribuu ĉe ilia hejmo, ke la homoj estu nur simple informotaj ... La nova publika servo, tio estas jam ne servi la homojn, fakte.”

Kiel ĉe la giĉeto: “Nun, se maŝino paneas, oni jam ne scias fari mane. Kiam estas homo socie helpata* al kiu oni ne povas pagi, tio ne estas justa. Antaŭe oni sciis labori kaj la klientoj estis servataj: tio estis la publika servo.”

* Originale: RMiste, ricevanto de la RMI, t.e. Revenu minimum d’insertion, minimuma enspezo de reintegriĝo. -vl

Tamen estas multaj kiuj atendas seriozan “senpolvigon de la Poŝto”, kiu volas ĉesigi tiun imagon de la Poŝto — “eta laboro trankvila”* —, tiun kliŝon de oficisto kiu “vivas sate kaj glate” kaj kiu senĉese nombras siajn horojn. Sed ili insistas pri la kvalito de la publika servo kiu konservas la socian ligon: “Oni devas evolui kun sia tempo, sed oni povas konservi publikan servon (...). Estas tuta malnobligo de la laboro farata nome de la profito.” La individuigo de la taskoj, kiu faras el la ago vendi individuan aktivecon, zorgigas ilin: “Pro la vendoj, nun, ĉiu estas por si mem. Oni havas celojn. Oni devas servi la klientojn tre rapide, vendi maksimume, kaj se la paperoj estas malbone plenigitaj, nu, domaĝe!”

* La Poŝto nomiĝas en Francujo “PTT”, kaj la atributo en la franca tekstas “petit travail tranquille” (eta laboro trankvila). -vl

La rilato al la uzanto ŝajnas ŝanĝiĝi. “Ni estas formitaj por plenumi servon kaj ke tio estu bone farita!” Aŭ jene: “Mi havas ideon tre klaran pri la publika servo. Mi ne estas por la “konfekcia poŝto”. Se mi volintus esti vendisto, mi irintus ĉe la Galeries Lafayette!*

* Luksa pariza ĉiovendejo (kun filioj en kelkaj ĉefurboj) -vl
Ĉe la privata sektoro

En biskvitfabriko apartenanta al granda agronutraĵa societo:

“Antaŭe, la knedisto faris bonan paston por la muldisto, por ke tiu ne tro laciĝu; estis multe da solidareco, kaj nun tio perdiĝas.” Iuj konsideras tiun laborkarton*, kiun ili devas nun plenigi kiel klientoj kaj liverantoj de siaj kolegoj, kiel veran “denuncanton” kontraŭ la aliaj. “Se vi ne faras vian raporton, se vi ne sciigas la mankojn ĉe la produktoj kiuj venas al vi, do la mankojn de la aliaj, vi riskas vian lokon. Tio estas parto de nia laboro. Do, oni devas kelkfoje kritiki la aliajn.”

* Originale: carnet de bord. -vl

“Per plibonigo de la laborkondiĉoj ni perdis la tutan flankon de interhelpo kiun ni havis antaŭe, suspiras maŝinistino kiu laboras pri la regulado de la biskvitejo. La laboro ja estis peniga, sed kiam iu finis, li helpis la aliajn. Eĉ la uloj de la funkci-teno iom helpis nin, kiam ili havis tempon ... Ni havis pli da konfido inter ni, spite al la ordonbleka hierarĥio.”

“La homoj estas tro malproksimaj unu de la aliaj por povi paroli inter si, klarigas kondukisto de maŝinvico. Ĉiu estas ĉe sia posteno, jen ĉio. Antaŭe, ĉiuj estis kunpremitaj. Ili komunikis multe. Ili konis sin pli bone. Nun ili laboras ĉiu en sia angulo. Nur mi povas moviĝi. Ĉiujn dek, dek-kvin minutojn mi faras rondiron, mi rondiras, mi faras la rondon, jen mia laboro.”

“Tio malboniĝas, bedaŭras alia virino, la homoj ne estas plu solidaraj.” Antaŭe, kun tiu solidareco, ili sentis sin pli stimulataj labori: “Ni estis inter laboristoj. La sindikatoj estis tre povaj. Ni helpis unu la alian. Ni estis ĉiuj iom kamaradoj. Se estis problemo, ĉiuj intervenis.”

Aŭ jene: “La homoj sentas sin malpli utilaj ol antaŭe. Estas la maŝino kiu laboras. Nun la homoj venas por fari siajn ok horojn.” Iu alia aldonas: “Kion oni devas ankaŭ scii estas ke la homoj sentis sin pli utilaj, ĉar ili “faris” ion mem, dum nun, por multaj el ili, ili prigardas maŝinojn.”

En entrepreno pri mineralakvo, la malnovuloj plendas esti senposedigitaj je sia rolo: “La malnovulinoj volas nur paroli, murmuras respondeculo pri la servo. Ili diras al mi ke ili penas por transdoni siajn sciojn.”

La nova manaĝera ideologio penas trudiĝi: “La individuigo de la salajroj, plimulto de ni estis kontraŭ ĝi, konfidas subkadrulo. Ni volis identan parton por ĉiuj kaj malgrandan parton individuan. Tio estis neniam decidita. La personigo de la salajroj, tio ne funkcias. Tio kreas mankon de kolektiva dinamiko. Tio puŝas la homojn al individuismo. Mi vidas tion. Antaŭe ekzistis pli da kunteniĝo.” Unu el liaj kolegoj aldonas: “La individuigita salajro ne proksimigas la homojn, kaj krome oni ne povas malhelpi parton da subjektiveco en la juĝado pri la altigoj. Estas vere ke tio naskas sentojn de maljusteco. Kaj krome kiel mi diris al vi, tio iras kontraŭ la skiplaboro. Tio ne ebligas kunteniĝon.”

La postulo de interkonsento stumblas sur rezistema sentivo: “Kio ĝenas min, tio estas la ciumado de la kadruloj, konfirmas subkadrulo. Inĝeniero diris al mi “ci”. Mi diris al li ke mi ne povas elteni tion; ili kredas ke la ciumado aspektas pli familie, sed min tio ŝokas; la direktoro ciumas facile, sed la homoj penas adaptiĝi al tio.”

Danièle LINHART.

Dediĉemo malpermesata por iuj, deviga por aliaj

Stranga interkruciĝo inter la publika kaj privata sektoroj

Dum la oficistoj de publika servo estas pli kaj pli devigataj forgesi siajn taskojn por cinike rikolti profitojn, la manaĝeroj de la privata sektoro gurdas al siaj salajruloj pri la valoroj de elstareco kaj de dediĉemo. Al tiuj, kiuj estas en la servo de la kolektivo, estas tiel malpermesate plenumi sian rolon, dum tiuj, kiuj laboras por privataj interesoj, devas dediĉi sin kvazaŭ al nobla celo. Ĉu miri pri la suferoj kiujn tiaj situacioj generas?

LA REARANĜOJ FARATAJ en la labora mondo de pli ol dudek jaroj produktas surprizajn fenomenojn. Ekzemple tiun strangan interkruciĝon: la manaĝeroj strebas enkonduki en la privatan sektoron profesiajn valorojn tipajn por la publika sektoro, en la sama momento kiam tiuj suferas la atakojn de la privata mastruma logiko.

Post la grandaj strikoj de majo 1968, la entreprenĉefoj faris ĉion por certiĝi pri laboristaro malpli ribelema, pli kapabla adaptiĝi al la produktadaj postuloj. Ili bezonis dungitojn komplete konvinkitajn pri sia tasko, fidindajn kaj disponeblajn, kiuj tuj komprenas kion oni atendas de ili kaj pretaj fari el sia persono la kiom eble plej efikan kaj profitigan uzadon.

Ĝis tiam, la francaj salajruloj estis larĝe animitaj de la konvinko je nereduktebla antagonismo inter ili mem kaj ilia mastro. Ili emis ne nur al ideologio de produktistoj — kun la volo realigi siajn taskojn samtempe laŭ la metiaj reguloj kaj tiuj formulitaj de la laborkolektivoj —, sed ankaŭ laŭ klasa identeco, movforto por komunaj agadoj por ŝanĝi la ordon de la aferoj. Nun oni postulas de ili ke ili identiĝu kun sia dunglaboro tia kia difinas ĝin ilia mastrejo, ke ili defendu la mastrajn celojn kaj ke ili pretu, en rilato de ekstrema lojaleco, dediĉi sin al sia servo.

La manaĝeroj realigis tiun transformadon sen dubi pri sia kapablo elradikigi la ideologion de klasbatalo. La historio de la kapitalismo instruas nin ke la gravaj noviĝoj koncerne labororganizadon estis ĉiam akompanataj de provoj modifi la valorojn kaj vivmanierojn. Henry Ford estis impresa ekzemplo pri tio: li starigis korpuson de laborinspektistoj kiuj iris al la hejmoj de la laboristoj por kontroli ĉu ili bone aplikas liajn preskribojn de viv-higieno — esti edziĝinta, ne tro elspezi, nutri sin ĝuste (li proponis eĉ tipajn pladojn) — kaj de konsumado (necesis scii ŝpari por akiri la veturilojn produktatajn en liaj fabrikoj). La paternalismo, kiu celis respondeci pri la laboristo de la lulilo ĝis la tombo, sekvis la saman logikon.

Garantii la ĝeneralan intereson

POR TRUDI TIUN politikon forviŝi kaj forgesi ĉion, oni faris lingvan revolucion, kiu malaperigas la nocion de laboristo — anstataŭigita de la terminoj “operatoro”, “piloto” aŭ “kondukisto de instalaĵoj” —, sed ankaŭ tiun de konflikto: la “socialpartneroj” ekzistas por trovi solvojn ... Nova ideologio naskiĝis, en kiu jam ne ekzistas nereduktebla malsameco de interesoj, nek kolektivo — nur individuoj kiuj engaĝiĝa por la celoj de sia entrepreno. La stato de la labormerkato, larĝe malfavora al la salajruloj, la ĉantaĝo per “ekonomia milito” kontraŭ la resto de la mondo, kaj la disfalo de la alternativaj ideologioj favoris tiun aŭdacan provon trudi novajn sociajn rilatojn kaj ankaŭ alian rilaton de ĉiu al sia laboro kaj al sia dungisto.

La manaĝeroj grandparte gajnis, per tio ke ili sukcesis trudi kaj organizi la dediĉemon de la salajruloj. La malfacilo plani taskojn, kunigi la celojn de produktiveco kaj de kvalito, estis transdonita al tiuj. La laboro intensiĝis imprese. Ĉiu strebas atingi la celojn kaj ĉerpas en si mem, sen ies ajn helpo, la necesajn resursojn. Certe, oni parolas pli kaj pli pri suferoj, pri soci-psiĥaj riskoj, pri streso kaj memmortigoj ĉe la laboro, sed la manaĝeroj ŝajnas esti sukcese importintaj en la privatan sektoron profesiajn sintenon kaj etikon kiujn oni ofte renkontas ĉe la oficistoj de la publika sektoro. Jen grandfaro, kiu konsistas en tio ke ili hejmigis en siaj entreprenoj valorojn kaj laborrilaton kiujn ilia propra mastruma logiko konstanta atakas.

Efektive, kiel montras ĉiuj enketoj*, estas en la publika sektoro kie engaĝiĝo, lojaleco, dediĉemo aperas kiel kvalitoj disvastiĝintaj. La oficistoj estas ofte tre dediĉitaj al sia laboro, identigas sin kun sia institucio kaj kun siaj misioj, kapablas elspezi sin altruisme, sen ĉiam peti rekonon. Kompreneble, tiuj kondutoj ne ekzistas ĉie. Ekzistas — ĉiu povis fari tiun malfeliĉan sperton — oficistoj laborevitemaj, malracie bagatelemaj, aŭtoritatecaj aŭ ne tre skrupulaj. Sed ili ne estas la plimulto. Kiam la kondiĉoj ebligas tion, videblas profesia konscienco adaptita al la specifeco de la publika servo.

* Vd nome Danièle Linhart (sub la dir. de), Isabelle Bertaux-Wiame, Michèle Descolonges, Nicolas Divert, Sacha Leduc kaj Nelly Mauchamp, Les Différents Visages de la modernisation du service public [La diversaj vizaĝoj de la modernigo de la publika servo], La Documentation française, Parizo, 2006.

Kvankam burokrateca logiko kaj respekto al la regularo ekzistas ĉie, ili limigeblas per la metio kaj la sento pri publikeco. Tio tre dependas de la institucioj: sine de diversaj entreprenoj kaj administracioj, ni havis la ŝancon vidi kiel diversaj formoj de labordivido determinas la diversajn profesiajn identecojn, kaj, fine, manieron tute same malsaman manieron plenumi la publikan servon (vidu D. L.: Paroloj de salajruloj.)

Eĉ kiam la laboro estas malmulte aŭtonoma kaj malmulte valoriga, la plej multaj oficistoj alte taksas la nociojn de sekureco kaj de egaleco. Kiam la hierarĥio lasas ilin fari, iuj prave interpretas la regularon, ĉar ili sentas sin taskita pri sia misio, kiun ili personigas tiom ke ili adaptas ĝin laŭ la situacioj. Ili faras tion ĉiam kiel defendantoj de la rolo de la ŝtato, por apliki ties federajn principojn.

Tiel ili sukcesas mildigi la negativajn efikojn de la burokrata rigoro, kiu povas, en aliaj situacioj, fariĝi neeltenebla tiom ke ĝi mortigas ĉian spiriton de publika servo — kaj tiam oni vidas sisteman forsvenon de ĉia identiĝo kun tiuj valoroj, se la ĉiutaga laboro estas enfiksita en sistemo de trudoj, de truditaj tempolimoj, de senrespondeciĝo, kiu sufokas ĉian iniciatemon kaj infanigas la oficistojn. Tie kie la burokrata sistemo ne trudas sin kaj kie la hierarĥio ne emas kontroli la oficistojn en peza maniero, oni vidas evolui profesiajn praktikojn kiuj tre similas al tiuj kiujn la privataj manaĝeroj tiom avidas. Sed ili naskiĝas sur tre specifa grundo ...

La oficistoj diras tion: ili tiras fierecon, kaj ĉefe serenecon, el la fakto aparteni al la publika servo. Eĉ se ilia laboro per si mem ŝajnas malmulte kvalifikita, eĉ se ili okupas subordigitan pozicion, ili konsideras ke ilia tasko havas gravecon kaj noblecon kiu implicas ĉe ilia flanko “nature” engaĝiĝon kaj volon plenumi ĝin bone en ĉiaj cirkonstancoj. Ili montras sin “en la servo de la publika servo”, konscias enkorpigi la respublikan spiriton kaj garantii la ĝeneralan intereson. Ne nur la celo de ilia laboro estas en ligo kun la socio kaj ties fundamentoj, sed ankaŭ ĝiaj kondiĉoj, ĉar ili fieras pri triobla egaleco*: uzuloj inter si, oficistoj inter si kaj oficistoj kun la uzuloj.

* Vd Aurélie Jeantet, “A votre service, la relation de service comme rapport social [Je via servo, la rilato de servo kiel socia rilato]”, Sociologie du travail, n-ro 45, Parizo, 2003.

Ĉiu sektoro havas sian fieron: en la publika konstruado oni kontribuas al la daŭremeco de la teritorio per konstruado kaj flegado de vojoj, de pontoj, kaj per enkadrigo de konstruado de loĝejoj; ĉe la Poŝto aŭ ĉe la ŝtata fervoj-societo* oni flegas socian ligon; ĉe la impostoficejo oni zorgas pri justa kontribuado de ĉiuj, ekzemple per impostpagado; ktp.

* En Francio: Société nationale des chemins de fer français (SNCF). -vl

Kompreneble ĉio ĉi revigis la gvidantojn de la privata sektoro. Ili sukcesis krei monstran variaĵon de tiu modelo. Ilia strategio importi etikon de dediĉemo realiĝis en tre apartaj kondiĉoj: oni tute ne lasas tiun engaĝiĝon fariĝi nome de universalaj valoroj, nome de neprofitcela kontribuado al la bona funkciado de la socio. Oni enkadrigas ĝin tre precize, enfermas ĝin en la restriktan perimetron de la entrepreno. Tiu engaĝiĝo, tiu dediĉemo estas bonvenaj nur se la salajruloj fariĝas senkondiĉaj aktivuloj de sia entrepreno, en la servo de nur ties interesoj. Kompense oni promesas al ili — krom la kontentiĝon kongrui kun la modelo priskribita en la etikaj ĉartoj aŭ aliaj etikaj kodeksoj — rekonon, aŭtonomecon, kaj senegalajn eblecojn de memmalkovro, de persona realiĝo laŭ narcisisma maniero.

La salajruloj estas instigataj strebi al elstareco en la kadro de sia laboro, mezuri sin kun la aliaj, kompari sin kaj tiel malkovri kion ili vere kapablas, levante la multajn defiojn kiujn la laboro nun entenas.* Kiel Marie-Anne Dujarier* analizas, oni proponas al ili sekvi en la entrepreno idealon tra kiu ili feliĉiĝu, kaj kaŝas la fakton ke, anstataŭ gajni en tiu moderniĝo, ili povas en ĝi multon perdi.

* Vd Vincent de Gaulejac, La Société malade de la gestion, Seuil, Parizo, 2005, kaj Eugène Enriquez, Les Jeux du pouvoir et du désir dans l’entreprise, Desclée de Brouwer, Parizo, 2003.
* Vd Marie-Anne Dujarier, L’Idéal au travail, Le Monde — Presses universitaires de France, Parizo, 2006.

Kvankam la subjektiveco de la salajruloj estis dubite “malkovrita” de manaĝeroj strebantaj uzi ĝin efike kaj profitige, ĝi pasintece ne estis dormanta. Ĝi ĉiam aktive ĉeestis, eĉ ĉe la plej subkvalifikitaj laboristoj, por doni sencon al preskriboj, trovi agmanierojn adaptitajn al la multaj sortoj aŭ ellabori valorojn dividitajn kun la kolegoj. Ĝi montriĝis, en la profesiaj praktikoj kiel en la kolektiva vivo, en la formo de moralo, per kiu perceptiĝis io kiel justa kaj maljusta, en la projektoj kaj esperoj de ŝanĝo, en la sento de komuna destino; ĝi esprimis la ligon inter la travivaĵoj ĉe la laboro kaj la tuta socio.

Je malprofito de la klientoj kaj de la socio

EN LA PLEJ tajlorismaj situacioj, kvankam supozataj elradikiganta la homan dimension kaj ribeliganta la laboristojn, tiu kolektiva subjektiveco konservis, ene de la privata kontrakto kiu enfermas la salajrulojn en rilaton de subordigo, umbilikan ŝnuron kun la socio kaj ties fundamentaj demandoj. Ĝi perceptigis la laboron kiel komunan kaj necesan klopodon kaj tiel donis al ĝi universalan dimension. Ĝi naskis ankaŭ tutan laborkulturon, solidarecon kaj kontestadon. La individuaj malfacilaĵoj, la sentoj de senpoveco kaj de maljusteco estis reinterpretataj laŭ la mezuro de tiu kolektiva sento.

Anstataŭ tiu duobla kolektiva kaj subjektiva dimensio, la salajruloj estas nun limigitaj en la perimetron de rentabilitato de ilia entrepreno kaj de sia narcisisma kontentiĝo. Jen kuŝas la sola senco kiun ili povas esperi trovi por sia kondiĉo. Jen la “kontrakto” per kiu la modernaj entreprenoj provas pravigi la novajn organizajn formojn. Tiuj, ĉar ili ne donas al la salajruloj la rimedojn necesajn por atingi la fiksitajn celojn, devigas ilin ĉerpi el siaj plej personaj resursoj — konaj, korinklinaj, emociaj — por trovi la solvojn por la postuloj malfacile adapteblaj al produktivo, kvalito kaj reagivo. Ili penas realigi laboron kiu kontentigu ilin, kiu ebligu al ili atingi la idealon sprone proponitan de la manaĝeraro. En konstanta konkurenco inter si, ili elĉerpiĝas en la freneza strebado al tiu elstareco kiun oni postulas de ili, al tiu ĉiopoveco kiun oni logproponas al ili.

La postulataj dediĉemo kaj disponeblo similas nur tre malproksime al tiuj de la oficistoj en la publika servo. Tiuj estas animataj de la sento labori por la aliaj, ludi partituron kiu kontribuas al tutaĵa logiko; ili permesas al si antaŭenigi siajn laborkondiĉojn, ne kiel demandon strikte korporacian, sed kiel socian problemon: la instruistoj, kiel la fervojistoj aŭ la personaro de malsanulejo, ekzemple, ligas siajn laborkondiĉojn kun la kvalito de la plenumata servo, kun la konservado de egaleco kaj de la komuna havaĵo.

La salajruloj de la privata sektoro, male, devas ĉiam ĉefigi la intereson de sia entrepreno, eĉ se tio okazas malprofite al la intereso de la kliento aŭ de la socio ĝenerale. Turmentataj de valorkonfliktoj (la intereso de ilia entrepreno kontraŭ tiu de la socio, ilia propra intereso kontraŭ tiu de la aliaj), ili emas al malplivaloriĝo. Ĉar ili ne tre kapablas percepti la kolektivan dimension de tio kion ili suferas, kaj tre ofte pensas ke ili estas persone viktimoj de maljustaĵoj aŭ de ekspluatado, ili sentas sin izolitaj, forlasitaj — des pli ĉar la hierarĥio, sorbita de siaj propraj malfacilaĵoj, estas tro moviva por kompreni tion kion ili travivas, sen ke tio malhelpas ke ili taksas ilin dum individuaj interparoladoj.

La profunda senco de la laboro, ĝia ligo kun la socio, estis profunde ŝanĝitaj. Jen la kialo pro kiu la sufero, inspirante nun verkistojn kaj filmistojn, estas tiom elvokata por priskribi la labormondon. Tiu fariĝas loko de tragedio, ne nur por tiuj kiuj estas ekskluditaj de ĝi, sed ankaŭ por tiuj kiuj tie senapelacie kaj senapoge suferas la elproviĝojn.

La laboristoj ne lasas sin trompi. Ili scias ke la fakto, ke la engaĝiĝo kiun oni postulas de ili kaj kiun ili en sia izoliteco ofte pretas akcepti, ne havas multon por fari kun tiu de la oficistoj. Eble pro tio ili eltenas malfacile ke la ŝtatoficistoj rezistas kaj strebas ĉiapreze konservi tiun universalan valoron de la laboro, kiun ili siavice malhavas. Eble pro tio ili sentas sin ĝenataj de la bataloj de la ŝtatoficistoj por konservi tion kion la laboristoj en la privata sektoro jam perdis nome de la modernigo kaj de la ekonomia milito.

Ĉar estas multaj skuiĝoj ĉe tiuj oficistoj kiuj rifuzas lasi ilian mondon kaj ties valorojn foriri, kiam la gvidantoj montras sian volon enkonduki mastrumajn metodojn inspiritajn el la privata sektoro. Tiuj novigoj difektas la delikatan etoson de la respublika etiko. La nura enkonduko de la nocio de kliento signifas veran disŝiron, ĉar ĝi malfermas la pordon al malsamaj traktadoj kaj diserigas la trioblan egalecon; la mono estas destinita al servo de klientoj kiuj ne estas ĉiuj egalaj*, ĉar oni distingas nun la “grandajn kontojn” (grandajn klientojn). La eksterstatuta rekrutado de salajruloj, ĉiaspecaj kontraktuloj, la individuigo de la premioj, de la karieroj, rompas la principon de egaleco de la oficistoj inter ili.

* La Robin Hood-uloj de la franca ŝtata elektrokompanio (Électricité de France, EDF) decidis la konstantecon de la publika servo, rifuzante interrompi la elektron al tiuj kiuj ne povas pagi.

La Organa Leĝo pri Financaj Leĝoj (LOLF)* trudas sistemajn celojn de rentabilitato, devigas ĉion kvantigi, por ĉia unuopa agado, je la malespero de la malsanulejaj kuracistoj, kiel oni vidis ĉi-jare, sed ankaŭ, pli ĝenerale, de ĉiuj oficistoj kiuj investas en la taskojn de siaj institucioj pli ol strebadon al rentabilitato.

* Originale: Loi organique relative aux lois de finances (LOLF). -vl

Danièle LINHART.

Nobel-premio pri maljusteco — Tri kubanoj rejuĝataj en Miamo

Ekde la 13-a de oktobro, tri el la kvin kubaj kontraŭteroristaj agentoj malliberigitaj en Usono de dek-unu jaroj kaj kondamnitaj, sen ajna pruvo, pro “spionado” je absurdaj punoj partoprenos en la tribunal-sesio en kiu iliaj punoj modifeblas.

La agresoj, atakoj kaj atencoj, organizitaj de la kub-usonaj ekstremdekstraj retoj ekde Miamo, ofte en ligo kun la Central Intelligence Agency (CIA), kaŭzis tri mil kvarcent mortviktimojn dum la lastaj kvindek jaroj. La plej impresa el tiuj agoj, gvidata de s-roj Orlando Bosch kaj Luis Posada Carriles, okazis la 6-an de oktobro 1976, kiam du bomboj eksplodigis, super Barbado, la flugon CU 455 de la Cubana de Aviación, kaŭzante la morton de sepdek tri pasaĝeroj.

Ĉar ili enŝovis sin en la kub-usonaj retoj, kiuj de tiu epoko daŭre ekzistas, kvin kubanoj, arestitaj en Miamo la 12-an de septembro 1998, estis kondamnitaj, inter la 12-a kaj la 27-a de decembro 2001, ankaŭ en Miamo, je severegaj punoj — René González: dek-kvin jaroj da malliberejo; Fernando González: dek-naŭ jaroj da malliberejo; [?Ramón Labañino: vivlonga plus dek-ok jaroj da malliberejo; [?Antonio Guerrero: vivlonga plus dek jaroj; Gerardo Hernández: duoble vivlonga plus dek-kvin jaroj.*

* Pri la proceso kontraŭ la Kuba Kvinopo kaj pri la historio kaj aktualeco de la terorismo el Usono kontraŭ Kubo vd Salim Lamrani [komp.]: La terorismo de Usono kontraŭ Kubo. La Kuba Kvinopo, El la franca kaj la hispana Esperantigitaj de diversaj MAS-anoj, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres, 2009, 237 p., ISBN 978-2-928300-10-6, 18 eŭroj. -vl

Tiuj kvin homoj estis senditaj komence de la 1990-aj jaroj de la kuba registaro por kolekti informojn pri la mortigaj planoj de tuta amaso da organizaĵoj — Alpha 66, Brigado 2506, Kubo sendependa kaj demokratia, Comandos F4, Comandos L, Kub-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF), Kub-usona Armea Konsilantaro (Camco), Ex-Club, Partio de Demkoratia Nacia Unueco (PUND), Unuiĝinta Komando por la Liberigo (CLU), Hermanos Al Rescate (HAR) ktp.

En 1997, post ondo da bombatencoj en hoteloj de Havano, la kuba registaro, surbaze de informoj transdonitaj de “la kvinopo”, komunikis al la registaro de Usono, kaj speciale al la [Federal Bureau of Investigation] (FBI), detalan kaj precizan dosieron pri la ordonintoj de tiuj operacioj loĝantaj en usona teritorio. Kaj ankaŭ pri la rolo kiun ludis, en Centrameriko, s-ro Posada Carriles en la organizado de tiuj agoj.

Tiu informo likiĝis. La kuba ekstremdekstro kaj iuj devojiĝintaj elementoj de la FBI-oficejo de Miamo haste kontraŭbatalis. La 12-an de septembro, la FBI arestas ... la kvin kubanojn.

Laŭ la usona leĝo, se evidentas ke la malamika kaj partieca etoso de loko povas iel influi la justan evoluon de proceso, la juĝisto devas konsideri tion kaj transigi la proceson al alia loko. La etoso de konstanta timigo farita de la kub-usona ekstremdekstro en Miamo malebligis nepartiecan juĝadon de la “kvin” en tiu urbo. Tamen, kaj spite al la postuloj de iliaj advokatoj, kiuj prezentis komunan proponon de delokado de la sidejo, la juĝistino Joan Lenard rifuzis la ŝanĝon de la juĝloko.

La akuzitoj, tenataj en sekretejo dum dek-sep monatoj, ne povis ĝuste prepari sian defendon.

Post konfiski pli ol dudek mil paĝoj da dokumentoj apartenantaj al la kulpigitoj, la akuzantostaro de Usono) klasis ĉiun el tiuj paĝoj sub la sigelon “sekreta”, referencante la dispoziciojn de la Classified Information Procedures Act (CIPA) — regularo destinita malhelpi ke akuzitoj povu publikigi informon kiu, iel aŭ alie, povas tuŝi la nacian sekurecon de Usono. Tiuj dokumentoj prezentis, pri tio, nenian danĝeron: ili temis pri la agadoj de la kub-usonaj ekstremdekstraj grupoj. Ĉiel, ili ne povis esti disponigitaj kaj uzataj de la defendo dum la proceso, kvankam ili konsistigis precize la ekzistkialon de la agado de la “kvinopo”.

Ĉar la akuzoj montriĝis evidente nesufiĉaj por atingi verdikton de kulpeco, la registaro de Usono devis uzi leĝan elturniĝon: la delikton de “konspiro”. Konspiro estas, en juro, kontraŭleĝa interkonsento por fari delikton. Tute ne necesas ke la delikto estu farita. Ĉio, kion la akuzanto devas fari, estas demonstri, surbaze de cirkonstanca pruvo, ke interkonsento “devas” aŭ “povas” esti ekzistinta.

Laŭ la peto de la defendo, pluraj altrangaj usonaj armeanoj estis alvokitaj por atesti: la pensiiĝinta subadmiralo Eugene Carroll, eksa vicĉefo de la maraj operacioj; la divizia generalo Edward Breed Atkinson, instrukciisto* de la Lernejo pri Informado por la Defendo dum dek jaroj; la generalo Charles Elliott Wilhelm, eksĉefo de la Southern Command (la suda komando de la usona armeo); la generalo James Clapper, eksdirektoro de la Defense Intelligence Agency — la sekretaj servoj de la Pentagono. Ĉiuj asertis antaŭ la juĝistoj ke neniu el la kulpigitoj akiris aŭ serĉis informojn kiuj povintus malutili la nacian sekurecon de Usono. Tiel la subadmiralo Carroll deklaris: “Multe pli da informoj ol tiuj menciitaj de la publika ministrejo akireblas per simpla legado de specialaj revuoj kiaj Jane’s Defense Weekly.”

* Aliaj terminoj: instrukcianto; instruktoro. -vl

La fiasko de la akuzo estis tia ke, la 5-an de majo 2001, la registaro prezentis eksterordinaran apelacion (Emergency petition for write prohibition) antaŭ supera kortumo, rekonante ke ĝi malsukcesis pruvi la ĉefajn akuzojn de “konspiro” por spionado kaj pretekstante ke ĝi renkontas “nesupereblan obstaklon” por atingi la gajnon de la proceso. Tiu apelacio estis rifuzita. La kondamnoj tamen okazis. Senmezuraj.

La plej severa koncernas s-ron Gerardo Hernández (du punoj de vivlonga malliberejo plus dek-kvin jaroj) pro “konspiro por murdo”. Tiu referencas la operacion dum kiu, la 24-an de februaro 1996, du aviadiloj de la organizaĵo Hermanos Al Rescate (fratoj de savo: HAR) estis depafitaj de la kuba ĉasaviado, en la aerspaco de la Insulo kiun ili estis enrompintaj. Oficiale, la HAR havis la celon helpi la “balseros” — kubanoj provantaj atingi Floridon en netaŭgaj boatoj. Paralele al tiu humana agadogado, la HAR kaj ĝia fondinto, s-ro José Basulto (kiu estis piloto en la nikaragva Contra, trejniĝis faligi eksplodaĵojn (speciale super la marakvoj de la Bahamoj, cela al refari la operacion en kuba teritorio kiun ili regule kaj kontraŭleĝe superflugis. Kubo, apogante sin sur la internacia juro, plurfoje oficiale protestis ĉe la registaro de Usono. Oficialaj reprezentantoj de la Federal Aviation Agency (FAA) konfirmis dum la proceso ke ili sep fojojn avertis s-ron Basulto kaj lian organizaĵon pri la grava danĝero kiun prezentas la flugoj kiujn ili organizis al Havano. La akuzo ne povis pruvi ke s-ro Hernández, kiu loĝis tiam en Miamo, iel ajn povis transdoni aŭ plenumi la ordonon depafi la aviadilojn.

En 2005, la Laborgrupo pri Arbitraj Malliberigoj de la Unuiĝintaj Nacioj kvalifikis la malliberigon de la “kvinopo” “arbitra”. La 9-an de aŭgusto de la sama jaro, apogante sian decidon per naŭdek-tri-paĝa argumentado, kiu faris ĝin la plej ellaborita decido iam ajn farita pri “la influo de la loko kie okazas proceso”, tri juĝistoj de la apelacia kortumo de Atlanto nuligis la proceson kaj konsentis al nova juĝado de la “kvin”. Sed, per decido eksterordinaremalofta, la ĝenerala prokuroro de Usono, s-ro Alberto González, siavice apelaciis kaj gajnis: la 9-an de aŭgusto 2006, la plena kortumo de Atlanto rifuzis la juĝon de aŭgusto 2005 kaj, per dek voĉoj kontraŭ du, ratifis la juĝon de Miamo. Ĝi tamen resendis la “kvin” denove antaŭ la apelacian kortumon por decidi pri certa nombro da kunligaj punktoj.

La 4-an de junio 2008, konstanta samplo de tri juĝistoj de la 11-a distrikto de la apelacia kortumo de Atlanto, per du voĉoj kontraŭ unu, rifuzis la apelacion prezentitan de la “kvin” koncerne ilian kulpecon kaj la okazigon de nova proceso ekster Miamo. Tamen ĝi rekonis oficiale ke ne okazis spionado kaj ke nenia sekreta informo estis akirita kaj transdonita de la kvin kubanoj. Konstatante ke, dum la proceso de Miamo, multnombraj eraroj estis faritaj de la juĝistino Joan Lenard koncerne s-rojn Ramon Labañino, Fernando Gonzalez kaj Antonio Guerrero, ĝi nuligis la verdiktojn kaj decidis ke ili devas denove aperi antaŭ tiu sama jura kompetento — kaj do antaŭ la sama juĝistino — por ke iliaj kondamnoj estus malaltigotaj.

Ĉar s-ro René González ne estis juĝita kulpa pri spionado, sed pri “malpli gravaj” deliktoj, li ne estas koncernata de la reviziado de la verdiktoj. S-ro Gerardo Hernández siavice estas sub la jugo de duobla vivlonga malliberejo. Eĉ se la unua, tiu pri “spionado”, estus nuligita, restus la dua pro “konspiro cela al murdo”. La juĝistoj decidis ke lia kazo ne meritas esti reekzamenota, kaj tiel kaŭzis grandan zorgon pri lia sorto.

En Miamo ŝajnas ke la juĝistino Lenard persistas kaj subskribas. Dum juĝisto de tiu juĝdistrikto ordonis ke la usona registaro faru precizan taksadon de la endanĝerigo de la nacia sekureco fare de la akuzitoj, s-ino Lenard kontraŭis tion. Krome ŝi konsentis al prokrasto petita de la federaciaj prokuroroj kiuj deziris pli da tempo por apelacii kontraŭ la decido de la 11-a distrikto, opiniante ke tiu “postulas la sciigon de sekretaj informoj de la registaro”.

Pro tio, nur s-ro Antonio Guerrero aperos la 13-an de oktobro.

Dume ...

... s-ro Posada Carriles malfermis, la 8-an de oktobro, ekspozicion de siaj pentraĵoj en la CubaOcho Art and Research Center, en Miamo.

Maurice LEMOINE.

La kaptiloj de la profesiiĝo — Fari politikon aŭ vivi per politiko?

La partioj de la eksa “plureca maldekstro”, ekskluditaj por la daŭro el la nacia potenco de Francio, rekoncentriĝis sur siaj lokaj bazoj kaj sur siaj retoj de elektitoj, kaj tiel adaptiĝis al situacio kiu certigas al ili multajn disdonotajn postenojn. La Socialista Partio, la Franca Komunista Partio kaj la Verduloj tiel fariĝis elektomaŝinoj, relative efikaj sur urba, departementa aŭ regiona niveloj, sur kiuj la interesoj de miloj da politikaj profesiuloj ŝajnas nun antaŭrangi. La tempo ŝajnas jam malproksima, kiam la maldekstro kontraŭbatalis la politikan profesiiĝon de siaj elektitoj. La seĝbatalo emas anstataŭi la klasbatalon, kio fortranĉas la maldekstrajn partiojn for de la postuloj kaj de la ĉiutagaj travivaĵoj de la sociaj grupoj kiuj tradicie subtenis ilin (laboristoj, dungitoj, instruistoj). Kaj eĉ dum la fleksebligo kaj la malregulaj laboroj akre frapas tiujn sektorojn, kaj kiam la krizo breĉis la liberalajn dogmojn, estas la kvereloj inter ĉefoj kaj la sagacaj kalkuloj por la konsisto de la elektolistoj kiuj antaŭrangas en la debatoj.

POST LA ELEKTOJ por la Eŭropa Unio, la partioj de la iama plurisma maldekstro zorgas, en tiu ĉi aŭtuno, ne pri la ekonomia kaj socia krizo, sed pri la preparoj de la regionaj elektoj de 2010 kaj pri la dorna demando pri la konsisto de la listoj. La proporcia elektosistemo donas al la politikaj partioj esencan rolon kiu ebligas al ili konfirmi aŭ ŝanĝi tutan aron da respondeculoj (iamajn batitojn, aspirantojn al politika kariero sen esti loke ankritaj, kunlaborantoj aŭ proksimuloj de elektitoj, vicurbestroj de grandaj urboj, respondeculoj de enpartiaj tendencoj ...).

La socialistaj, ekologiistaj kaj komunistaj asociuloj-konkurantoj havas multon por perdi aŭ gajni en tiu batalo. La Socialista Partio (PS) do provas konservi preskaŭ la tutajn regionojn (dudek el dudek-du) kiujn ĝi regas ekde sia grandega venko de 2004. Ĝia ĉefsekretario, s-ino Martine Aubry, jam donis al la ĝisnunaj prezidantoj grandan liberecon pri la strategioj de alianco kaj konsistigo de la listoj por ebligi konservi maksimumon de la regionoj. La elekta pragmatismo estas nun ĉefa regulo.

La Verduloj, kies loka strukturiĝo dependas de siaj cent sepdek regionaj elektitoj, volas kapitaligi sian sukceson kiun ili havis lastan junion ĉe la eŭropaj elektoj kaj konstrui novan fortrilaton kun la PS por la leĝdonaj elektoj.* La Franca Komunista Partio (PCF), fine, hezitas inter daŭrigo de la Maldekstra Fronto* kaj klasikan aliancon kun la PS, malpli aventureca, kiu havus la avantaĝon certigi al ĝi tuj minimumon da mandatoj. La intereso de la politikaj aparatoj rangas ĉi tie antaŭ ĉia alia konsidero: la internaj problemoj de la maldekstro gravas pli ol la eksteraj interesoj kiujn ĝi estas supozata defendi.

* En junio 2009, la listo Eŭropo-Ekologio ricevis 16,3% da esprimitaj voĉoj, kontraŭ 16,5% por la Socialista Partio.
* Dum la eŭropaj elektoj, la Maldekstra Fronto entenis la PCF, la Parti de gauche [Partio de la Maldekstro], la Gauche unitaire [Unueca Maldekstro] — devenan el la Nouveau Parti Anticapitaliste [Nova Kontraŭkapitalista Partio] —, République et Socialisme [Respubliko kaj Socialismo], la Convention pour une alternative progressiste [Konvencio por Progresema Alternativo] kaj kelkajn lokajn politikajn grupojn aŭ asociojn.

Ekde 2002, la maldekstro troviĝas en paradoksa situacio. Malfortiĝinta sur nacia nivelo, forigita el la sfero de la ŝtatpotenco, ideologie dominata, sen ajna strukturiga perspektivo, ĝi tamen neniam antaŭe tiom prosperis loke. La PS kaj la Verduloj notinde altigis sian nombron da elektitoj, kies povoj fortiĝis pro la malcentrado. La PCF, kies rezultoj ĉe la prezidantelektoj estis katastrofaj, sukcesas konservi ĉeeston en la parlamento danke al siaj urbestroj kaj supervivas danke al sia reto da elektitoj. La “logiko de interaj elektoj” punas hodiaŭ la regantajn dekstrajn registarojn. Ĝi reekvilibrigas loke la dividon de la potenco kaj per tio certigas komfortan renton al miloj da profesiaj politikistoj kies karier-interesoj siavice pezas sur la partiaj strategioj.

La disvolvado de la interkomuneco ekde 1999 (komunumoj de komunumoj kaj de urbaroj, urba komunumo) kontribuis forte altigi la salajrojn de elektitoj kaj profesiigi kreskantan nombron da elektitoj kiuj vivas de kaj por la politiko.* La tikla demando de la kompensaĵoj kaj de la metio, kaŝita kaj neata antaŭ la publiko, ludas en la kulisoj gravan rolon kaj superdeterminas tutan aron da poziciiĝoj kaj strategioj.

* La kompensaĵoj de la lokaj elektitoj estis grave altigitaj en la lastaj jaroj: plus 50,5% inter 2000 kaj 2001, plus 37,1% en 2002 kaj plus 13,4% en 2003. La plenumorganoj de la interkomunumoj estas troabundaj, kiel regule denuncas la financkontrolejo.

La PS ekzemple ne kapablas difini komunan pozicion pri la reformo de la teritoriaj kolektivaĵoj, tiom disas la departementismaj kaj regionismaj interesoj de ĝiaj reprezentantoj.

La maldekstro do pli kaj pli strukturiĝas laŭ franca institucia aparteco: la grava multeco de elektaj mandatoj ligitaj kun amasiĝo de lokaj institucioj. Estas cetere tiu merkato de elekto-postenoj kiun la prezidanto Nicolas Sarkozy strebas ĉesigi en la reformprojekto pri la lokaj kolektivaĵoj anoncita kiel grava punkto de la fino de lia kvinjara mandato. La starigo de la mandato “teritoria konsilisto” devas efektive ebligi redukti la nombron de la ses mil postenoj de regionaj kaj kantonaj konsilistoj al tri mil.

De kelkaj jaroj oni parolas pri la “krizo” de la PS, alfrontita al problemoj de gvidado, de konstantaj dividoj kaj al malmobiliziĝo de siaj membroj ... Sed tiu krizo restas tute relativa. Multaj socialistoj retiriĝis en la komforton de siaj bastionoj, kaj la partio travivas pli ĝuste krizon de loka kresko, kiu vampirumis la partian centron. Neniam ĝi havis tiom da elektitoj. La socialistaj prezidantecoj de la ĝeneralaj konsilantaroj multiĝas konstante: dudek tri en 1994, tridek kvin en 1998, kvardek unu en 2001, kvindek unu en 2004. Kaj, rezulte de la tiujaraj venkoj, ĝi ekhavis sescent naŭdek kvar ĝeneralajn konsilantojn kaj sescent kvardek regionajn konsilantojn.

La PS havas krome konsiderindan nombron da urbestroj (du mil naŭcent dek tri en 2005), al kiuj aldonendas urbajn konsilantojn, vicurbestrojn kaj komunumajn elektitojn. Ĝi atingis historian sukceson en la lastaj komunumaj elektoj, kiu ankoraŭ pli grandigis aprezinde ĝiajn instituciajn resursojn. Ĝi estas eĉ fariĝanta plimulto en la Senato por la unua fojo en sia historio.

Malpolitikigo de la loka retoriko

TIUJ KONKEROJ DE novaj postenoj ne malhelpas tre malgrandan renoviĝon de la elitoj, kiuj pli kaj pli maljuniĝas. La ŝanco fari karieron ene de la PS ŝajnas ekstreme limigitaj por tiuj kiuj aliĝis al la partio post 1981. Multaj junaj urbestroj aŭ ĝeneralaj konsilistoj elektitaj fine de la 1970-aj jaroj, aŭ junaj deputitoj sen antaŭa mandato, alportitaj de la rozkolora* ondo de 1981, estas daŭre tie, kvankam ili dume ŝanĝis siajn mandatojn. Triono de la deputitoj elektitaj en 1978 kaj 1981 estis malpli ol 40-jaraj dum sia elekto. Tiu elcentaĵo regule malkreskis, ĝis 9,9% en 1997 (riĉega jaro kun ducent kvindek kvar elektitoj) kaj nur 4,2% en 2002. La mezuma aĝo de la deputitoj estas, en 2006, 54 jaroj, do proksimume kiel antaŭ 1971.

* Aludo al la rozkolora rozo kiel simbolo de la Socialista Partio (PS), distinge de la ruĝa koloro de la komunistoj. -vl

En tiu kunteksto reaperas, ĉe multaj socialistaj gvidantoj, la malnovaj “mollet-istaj”* refleksoj: “Ni lasu la potencon al la dekstro, estas tro da batoj riceveblaj en ekonomia medio malamika al la socialdemokratio, ni koncentriĝu al niaj lokaj pozicioj kiuj vivigas la PS.” La elektitoj en mandato bone scias ke supozata socialista venko ĉe la prezidantelekto havus meĥanike, per la logiko de la “interaj elektoj”, negativajn efikojn sur ilia loka ankriĝo. Ili do malsolidariĝas kun la nacinivela estonteco de sia organizaĵo kaj kultivas siajn [lokajn] bastionojn.

* Guy Mollet (1905-1975), homo kontestata en la maldekstro, estis la ĝenerala sekretario de la Franca Sekcio de la Laborista Internacio (SFIO) de 1946 ĝis 1949. Post esti ministro (1946-1947), li fariĝis prezidanto de la Konsilantaro (1956-1957). Li adoptigis la trian semajnon de pagataj ferioj, sed li estis ankaŭ tiu kiu bataligis la armeon en Alĝerio, ricevis tie la specialajn povojn por la armeo, kaj lanĉis la ekspedicion al Suezo en 1956.

Sed al kio servas nun la loka potenco? La konturoj de la “komunuma socialismo” restas aparte malklaraj, kaj ĝia praktikado ŝajnas ne favori la politikigon. La loka dimensio, tamen kun realaj agospacoj pro la malcentrado, malgraŭ la retiriĝo de la ŝtato — kaj la forta malkresko de la rimedoj en la laboristaj urboj —, ŝajnas ne plu esti levilo por socia transformado (kiel ĝi estis en la 1970-aj jaroj). Ili diras ke ili “faras politikon” sur tiu nivelo, kiun ili pensas ĉefe kiel administradon.

La socialista komunuma programo de 2007 estis nur malklara principdeklaro kiu inspiris la kandidatojn nur duavice. La regionoj kiujn la socialistoj prenis de la dekstro en 2004 devis transformiĝi en “montrofenestrojn” de la socialismo. Okazis nenio tia. Kio fariĝis, ekzemple, la “salttabulaj dungoj”? La senpolitikeco ofte anstataŭas projekton por elektitoj kiuj ĉefe zorgas pri sia loka akcepteco kaj malŝatas tro klaran partiecon de sia agado. La malpolitikigo de la loka retoriko estas entute nur la alia flanko de la “eminentiĝo” de la partio.

La “proksimeco” sufiĉas por fari programon. Tiu politika eŭfemismigo kontribuas certe malprioritatigi la malpli politikigitajn grupojn kaj la popolajn kategoriojn, kiuj larĝe sindetenis ĉe la komunumaj elektoj de 2007. Nenia nacinivela regulo vere efikis en la konsistigo de la lokaj aliancoj por tiuj elektoj. La PS lasas al siaj eminentuloj grandan aŭtonomecon ĉe la difinado de la strategioj kaj de la amplekso de la permesataj aliancoj. Tiel eblis fari, jam por la unua [el la du] balotoj, interkonsentojnnnnn kun la Demokrata Movado (Modem)*, laŭ “lokaj kuntekstoj”, kiel certe okazos ankaŭ por la venontaj regionaj elektoj.

* Mouvement démocratique (Modem). -vl

La parto de elektitoj en la totala nombro de membroj altiĝis, fortigita ankoraŭ per la vera amasforiro de membroj kiun spertas la PS de kelkaj monatoj. Tiuj, kiuj havas mandatojn, fakte regas la sekciojn kaj oscilas inter “maltusismo” kaj “klientismo”*. Aŭ ili ne volas pliigi la membrojn por solidigi siajn personajn retojn kaj eviti ke novvenintoj kritiku la starigitajn ekvilibrojn, aŭ ili rekrutas homojn “sekurajn” kaj dependajn (salajruloj de la lokaj kolektivaĵoj, parlamentaj kunlaborantoj ...). La kongresoj konstruiĝas ĉefe ĉirkaŭ grupiĝoj de grandaj elektitoj kaj federiĝo kun tia aŭ alia ĉeestanta tendenco. S-ino Martine Aubry tre amplekse konstruis sian bazon en Remso, en novembro 2008, sur la potenca federacio de Nordo, dum s-ino Ségolène Royal apogis sin sur tiu de la departementoj Bouches-du-Rhône kaj Hérault. La tendencoj, senideologiitaj, estas jam nur malcertaj koalicioj de kontraŭdiraj interesoj kaj miksaĵoj de lokaj eminentuloj. Pri tio ili montriĝas nekapablaj strukturi fortrilatojn por la daŭro.

* Ni uzas ĉi tie la vortojn de la senatoro Henri Weber.

La profesiigo de la PS tuŝas ankaŭ la membran aktivecon. La profesiaj kaj la aktivulaj interesoj ofte miksiĝas. Multaj tre rekte dependas de la elektitoj, pro la transformiĝo de la lokaj publikaj servoj, la multiĝo de la registaraj strukturoj sur ĉiuj niveloj de la teritoriaj kolektivaĵoj kaj la strukturoj ligitaj kun la partio. La spaco, laŭ nombro kaj strategio, okupata de la politikaj profesiuloj, kreskanta de dudeko da jaroj, iom post iom renversis la internan ekonomion kaj la moralan ekonomion. La elektaj interesoj fariĝis ĉiunivele unuarangaj, kio ŝovas la taskojn ellabori programojn kaj la plej ĉiutagan membrolaboron (ekster la fazoj de elektokampanjoj) al la plej malalta ŝtupo de la praktikoj.

“La elektitoj kaj tiuj kiuj volas ilian lokon”

DUM DISERIĜAS ĜIAJ ligoj kun la labormondo, la popolaj kategorioj, la instruistoj, la intelektuloj, la asocioj, la sindikatoj ... la PS retiriĝas sur siaj retoj de elektitoj. Pli kaj pli retirita sur siaj propraj ludoj kaj problemoj, ĝi enmemiĝis kun socia senpezeco. La socialistaj gvidantoj jam eĉ ne provas kaŝi tiun realon, la plej kritikemaj inter ili akuzas post la malvenko ĉe la lastaj eŭropaj elektoj “partion de eminentuloj” sen tamen proponi alternativon al ilia povo. Tiu pezo de la elektitoj igas eksplodon aŭ skismon de la partio malverŝajna, kio povus aperi kiel solvo por la nuna situacio: tro da profesiaj interesoj estas en la ludo. La elektitoj estas ligitaj, en ĉiuj sencoj de la vorto, al elektomaŝino kiu vivigas ilin kaj kiu restas aparte efika je loka nivelo. Malmultaj el ili, eĉ inter la proksimuloj de s-ro Jean-Luc Mélenchon, sekvis lin en la starigo de la Partio de Maldekstro*.

* Originale: Parti de gauche. -vl

Kvankam la ekologiistoj siavice vidis la PS longan tempon kiel kontraŭmodelon, la sama procezo de profesiiĝo tuŝas ĝin. La tempo ŝajnas malproksima, en kiu ili defendis la “politikon alie” kaj provis renversi tiun logikon. La Verduloj ofte kultivis fortan malfidon kontraŭ praktikoj de politika delegado (logiko de kariero, centrado de potenco, personigo, gvidanteco ...). Ili dum certa tempo eĉ eksperimentis novajn formojn de mandato — rifuzo de akumuliĝo de mandatoj, laŭvica okupado de seĝoj (sistemo nomata “turnporda”) —, iomete kiel la laboristaj partioj provis fari fine de la 19-a jarcento.

Tiaj impulsoj jam ne ekzistas. Konvertitaj al la elekta “realismo”, la verduloj normaliĝis kaj plene enigis la ludregulojn de la reprezenta demokratio tia kia ĝi estas.* La alternado de mandato jam ne estas aplikata. Ilia akumulado estas tolerata kaj larĝe praktikata, kvankam la statuto de la partio ĝin daŭre reguligas.* S-ro Noël Mamère estas deputito kaj urbestro de Beglo* jam dum tri mandatperiodoj; kaj s-ino Dominique Voynet, post promesi konservi nur unu solan postenon, fariĝis post la lastaj komunumaj elektoj, senatorino kaj urbestrino de Montreuil.

* Vd pri tiu demando Willy Pelletier, “Positions sociales des élus et procès d’institutionnalisation des Verts [Sociaj pozicioj de la elektitoj kaj procezo de instituciiĝo de la Verduloj]”, Contretemps, n-ro 4, Nantero, majo 2002. Kelkaj reguloj tamen daŭre ekzistas.
* La akumulado de mandato estas vera vivasekuro kaj reduktas la elektan malcertecon. Ĝi helpas konstrui neforigeblon per tio ke ĝi fortigas la lokan ankriĝon, neŭtraligas la konkurencon aŭ ebligas resti en la ludo en kazo de perde de unu el la mandatoj. Ĝi estas struktura donitaĵo de la politika ludo.
* Originale: Bègles. Urbo apud Bordozo kaj apartenanta al la bordoza urbaro. -vl

Tiu evoluo estas pravigata per argumentoj nun klasikaj: necesus prezenti homojn konatajn, agnoskatajn kaj kompetentajn. La politika kapitalo iras fine al la politika kapitalo, tio estas konsistiga regulo de la politika ludo. S-ro Mamère deklaris tiel: “Ni konsidereblas ĉe niaj partneroj nur se ni havas elektitojn. Se ni perdas nian ankriĝon, ni estas mortaj”.* S-ino Voynet argumentis siavice ke se ŝi rezignus pri sia senata mandato, ŝi perdigus seĝon de sia partio, sed ankaŭ ke la akumuliĝo estus favora al la interesoj de ŝia komunumo ...

* Le Monde, 14-a de junio 2003.

La Verduloj ne ĝuas, kiel la PS aŭ la PCF, komunumajn bastionojn aŭ bazojn, kio estas malfortaĵo en la kadro de ununomaj elektoj (kiel kantonaj kaj leĝdonaj elektoj), kie ekzistas maldekstra konkurado. Sed ilia pragmateco estas pagenda. La verda partio atingas pli kaj pli da elektitoj kaj larĝe profesiiĝas. Ĝi havas kvardek unu verdulaj urbestroj — tri virinojn kaj tridek ok virojn — post la elektoj de 2008 (ĉiuj en urboj de malpli ol dek mil loĝantoj, kun la escepto de Montreuil, Bègles, la 2-a distrikto de Parizo kaj Mèze), el kiuj dek ok havas sian unuan mandaton.

Post lastaj kantonaj elektoj, la Verduloj havas dek unu elektitojn — tri virinoj kaj ok virojn —, el kiuj kvar por dua mandato. Post la regionaj elektoj de 2004, ili havis cent sesdek ok regionajn konsilantojn. Fine ili havas kvin senatorojn kaj kvar deputitojn. Tiuj nombroj estas konsiderindaj se oni aldonas la salajrulojn de la partio kaj se oni komparas ilin kun la nombro da membroj.

S-ino Martine Billard, verdula deputito en Parizo, transirinta al la Partio de Maldekstro, analizas tiun kreskantan pezon de la politikaj profesiuloj kaj ties efikon sur la partio: “Mi taksas la nombron de elektitoj kaj de politikaj salajruloj je du mil, per kvin mil realaj membroj. Tio fine pezas tre forte. La elektitoj estas sorbitaj de siaj mastruma tasko; ili dronas en sia laboro, antaŭ ĉio kiam ili estas en la plenumaj organoj, kaj neglektas loke disvolvi la partion kaj la membraron. Oni kutimas ironii ĉe la Verduloj dirante ke, en la partio, ekzistas la elektitoj, la salajruloj de la elektitoj kaj tiuj kiuj volas preni ilian lokon.* La kunlaborantoj estas rekrutataj en la aktivulaj retoj. Por la membroj, la komunuma elekto estas la plej grava, estas tiu kiu plej motivas ilin. La komunaj listoj kun la socialistoj jam por la unua baloto, kiuj estas tre multnombraj, ebligas certigi la lokajn mandatojn. La politiko estas pli kaj pli vidata el profesia angulo. La membroj, plej ofte tridekjaraj, kiuj venas en la partion, volas esti elektitaj. Por ili, fari politikon signifas esti elektita. La asocia medio, kiu siavice mem multe profesiiĝis, vivas de subvencioj de la kolektivaĵoj mastrumataj aŭ kunmastrumataj de la elektitoj.”

* La sama ŝerco cirkulas en la PS.

La elekto de dek kvar eŭropaj verduloj en 2009 signifis certan renoviĝon de la verdulaj elitoj. Sed la novaj reprezentantoj ne estas novuloj. S-ro Daniel Cohn-Bendit prezentiĝis en Francio, ĉar en Germanio li estis submetiĝinta al limigo de mandat-daŭro. S-ro Gérard Onesta forlasis la Parlamenton de Strasburgo, kiel li estis promesinta, sed li certe estos la pinto de la listo por la regionaj elektoj de 2010. S-ino Karima Delli, 29-jara, laboris por senatoro; s-ino Hélène Flautre komencas sian tria mandaton; s-ino Michèle Rivasi estis ĝis tiam vicurbestro kaj vicprezidanto de la ĝenerala konsilantaro de la departemento Drôme; s-ro François Alfonsi, urbestro ...

Timo reveni al la profesia vivo

LA PROBLEMECA PCF estas iom alia. Oni vidas, certe, fortiĝon de la potenco de la elektitoj en partio kiu historie strebis kontroli ilin por eviti ĉian devojiĝon de eminentula personiĝo (mandat-akumuliĝo estis ĝenerale malpermesata ĝis en la 1970-aj jaroj). La PCF retrovas sian “arĥipelan ankriĝon” el la jaroj inter la du militoj: ĝiaj elektantoj troviĝas malpli sur nacia nivelo kaj pli kaj pli sur loka. La partio apogas sin sur siaj elektitoj kaj per tio sekvas strategion por amortizi la ŝrumpiĝon, sed ties prezo estas ilia forta aŭtonomeco. Tiu sinteno de supervivado bone klarigas la grandan streĉiĝon de la PCF, inter sia ideologia proksimeco kun la ekstremdekstro kaj la volo konservi lokajn poziciojn kiujn certigas (por kiom da tempo?) la alianco kun la PS.

La komunista historiisto Roger Martelli analizas la rifojn de tiu orientiĝo: “Ni estas en situacion de inter du seĝoj. Temas pri konservi la kapitalon de elektitoj por savi la aparaton, gluiĝi al la PS por konservi la lokajn poziciojn. Sed limigi la ŝrumpiĝon anstataŭ disvolvi novajn dinamikojn estas defenda metodo. La pezo de la elekta demando kaj de la lokaj interesoj konstateble fortiĝis, sed ili estas perceptataj kiel kondiĉo por konservi la aparaton, kiu restas la kerno konsiderata necesa por la komunista organizaĵo. La partio strebas havi elektitojn, ilia pezo kreskis, sed, en la gvidaj organismoj ĝi ne kreskis. La partia strukturo, vertikala kaj hierarĥia, restas enradikiĝinta kulturo. Samtempe la partiaj respondeculoj fariĝis elektitaj, kio havas tutan serion da efikoj. La regionaj elektoj de 1998 estis el tiu vidpunkto turnopunkto. La instrukcio estis meti sisteme la federaciajn sekretariojn sur la elektolistojn. Ili alprenis respondecojn en la plenumaj organoj. Tio estas rompo. Tio estas maniero salajrigi deĵorantojn per elektaj funkcioj. Ĝis tiam, la federaciaj sekretarioj restis malantaŭ administraj respondecoj por dediĉi sin al la partio. Tiam oni ofte aŭdis: “Se mi ne estas elektita, mi jam ne havos postenon de salajrata deĵoranto, sed mia federacio dissplitiĝas aŭ diseriĝas.”” Multaj elektitoj de laborista deveno, kiuj vivas delonge de la politiko, timas revenon al la profesia vivo kio farus al ili terurajn problemojn de readaptiĝo.

Fakte la funkciado kaj vivebleco de la PCF dependas grandparte de la kontribuado de la elektitoj. En 2007, proksimume dek mil lokaj elektitoj alportis al ĝi pli ol la duono de la rimedoj. La PCF estas la partio kie tiu fenomeno estas kun distanco la plej forta.*

* Iomete pli ol 17 milionoj da eŭroj el 32 milionoj; la membrokotizoj estas 3 milionoj da eŭroj, kaj la publika financado 3,7 milionoj. La partopreno de la elektitoj atingas 1,8 milionoj da eŭroj al la Unio por la Prezidanta Plimulto [originale: Union pour la majorité présidentielle] (UMP) kaj 12 milionoj por la PS en 2007.

Sume, la lokaj institucioj tenas la maldekstrajn partiojn multe pli ol inverse. La pago al “kompetento” teĥnikigas la problemojn kaj malpolitikigas ilin — inkluzive en la spiritoj de la profanuloj kiuj internigis la dividon de la roloj kiel funkcian neceson. La politika spaco, kiel bone montris Pierre Bourdieu, estas aŭtonoma kampo, pli kaj pli koncentrita sur siaj propraj ludoj kaj problemoj, nealireblaj al nove enirantoj.* La personaro kiu dediĉas sin al tio, restas pli kaj pli longan tempon en ĝi kaj similiĝas al nemovebla kasto. En 1958, unu deputito el tri havis malpli ol 40 jarojn. Tiu proporcio falis en 2002 al unu el dek tri. En 2008, la deputitoj en aĝo de pli ol 55 jaroj estis unuafoje la absoluta plimulto. La regulo de premio por la deputitoj ĉe fino de sia mandato trudiĝis en preskaŭ ĉiuj partioj.

* Kp Pierre Bourdieu, Propos sur le champ politike [Vortoj pri la politika kampo], Presses universitaires de Lyon, 2000.

Anstataŭ kontraŭagi tiun evoluon, la institucia maldekstro apogis ĝin. La profesiigo, kiu tuŝas ĝin, tiel kontribuas malproksimigi ĝin socie kaj praktike de la sociaj grupoj kiujn ĝi devus defendi. Eniri politikon, tio signifas dediĉi sin plentempe al nova aktiveco, kaj ofte forlasi sian originan medion por engaĝi sin en nova socia mondo kiu havas siajn regulojn kaj kodojn. Kun la fluo de la tempo, fariĝas malfacile voli fari ion alian. La foresto de statuso de elektito, se ĝi fariĝas reala problemo, servas kiel preteksta argumento por pravigi tiun fermon de la ludo.

Nun la profesiiĝo mezureblas laŭ la malgranda socia reprezenteco de la elektitoj kaj laŭ la ekskludo de la popolaj kategorioj. La socialistaj instruistoj elektitaj kiel deputitoj komence de la 1980-aj jaroj tiel tre larĝe fortranĉis sin de medio kie la PS disponis pri forta ankriĝo. La fontoj de rekrutiĝo el sindikatoj aŭ asocioj sekiĝis. En la lasta Nacia Asembleo, jam neniu deputito estis laboristdevena. Tiuj evoluoj estas ankaŭ malhelpo por la rekomponiĝo de la maldekstro. La fideleco al partio mezuriĝas laŭ la karier-interesoj. La individuaj decidoj pri elektaj pozicioj rangas antaŭ ĉio kaj firmigas la aparatajn strategiojn.

Rémi LEFEBVRE.

Ĉe la lito de mortanto — La granda kompato kun la israela maldekstro

La provoj de la prezidanto Barack Obama relanĉi la pacprocezon en la Proksimoriento implikiĝas, malgraŭ la diplomatiaj vojaĝoj de la usona speciala sendito George Mitchell. La rifuzo de s-ro Benjamin Netanjahu haltigi la koloniadon malhelpas la rekomencon de seriozaj intertraktadoj kun Palestina Aŭtoritato malfortiĝinta pro la dividoj. La longa agonio de la Laborista Partio, kiu aliĝis al la novliberalismo kaj al la politiko de “terkonkero”, kontribuas al tiu blokiĝo.

LA VERA DRAMO de la laborista maldekstro — kaj, krome, de la tuta israela socio — kuŝas en sia senpoveco. La kialoj de tio estas enskribitaj en la elekta katastrofo de februaro 2009, sed ne fundamente malsamas ol tiuj de la historia malvenko de 1977, kiam la dekstro unuafoje aliris la potencon. Ili kuŝas antaŭ ĉio en la ideologiaj strukturoj de movado nekapabla doni perspektivon de estonteco por eliri el la duobla enŝlimiĝo — en la novkoloniismo kaj la novliberalismo. Multaj israelanoj ekkonscias ke ili troviĝas ĉe la lito de malsanulo grave vundita, se ne mortanta.

Tiu longa subeniro al la infero ne venas tiom de la eluziĝo de povo aŭ de la ĝenerala evoluo de la socio ol de la senpoveco de la maldekstro mastrumi unue la venkon de junio 1967 kontraŭ Egiptio, Sirio kaj Jordanio, poste la historian sukceson de la Osloaj Interkonsentoj de 1993. Alfrontita al tiu giganta tasko, ĝi montris nen nur sian konformismon kaj sian konservativismon, sed ankaŭ sian intelektan kaj moralan malfortecon.

La juda naciisma movado dekomence metis al si la celon malfermi Palestinon al senlima enmigrado, kolonii ĝin kaj fine forigi ties sendependecon. “La cionista entrepreno estas entrepreno de konkero, asertis en 1929 Berl Katznelson, la ideologo de la laborista movado. Kaj mi volas ke oni bone komprenu ke, por mi, la difino de tiu entrepreno en militistaj terminoj ne estas formulo retorika.”

Por pravigi tiun konkeron, la movado alvokis la historiajn rajtojn de la judoj pri la lando de siaj antaŭuloj. Ekde la fino de la 19-a jarcento, ĉiuj tendencoj de cionismo pensis ke la judoj de Eŭropo troviĝas ĉerande de la katastrofo. La dua mondmilito pravigis ilin. La venko de 1948-1949 triumfigis duonjarcenton da obstinaj preparoj, gvidataj de la laboristpartianoj en la potenco ekde la komenco de la 1930-aj jaroj.

Venis la fulmotondro de junio 1967: kiel interpreti ĝin kaj kion fari el ĝi? Ĉu ĝi estis la frukto de malbona kalkulo de la egiptoj, kiujn oni devis ekspluati por fari la pacon uzante la konkeritajn teritoriojn kiel interŝanĝmonon, aŭ ĉu temis pri logika sekvo de la sendependecmilitoP Ĉu vidi en ĝi okazon por daŭrigi la faron en 1949 ne finfaritan, aŭ male, anonci al la vizaĝo de la araba mondo ke, ĉar la cionismo atingis siajn celojn en la linioj de la armistico de 1949, la konkerado de teroj kaj ilia koloniado, nepraj por la ekzisto ĝis la starigo de la ŝtato, poste ĉesis esti tiaj? La judoj disponis pri tegmento kaj povis fariĝi popolo kiel la aliaj.

Por eldiri tiun principon vere revolucia kaj agnoski la “verdan linion” de 1967 kiel definitivan limon de la nacia teritorio, necesintus ke la maldekstro estu nutrita de universalaj valoroj, kaj ne nur de la kultura kaj politika partikularismo de la naciismo. Kaj por deklari tiun universalan principon la laboristpartiaj politikaj elitoj, kun kelkaj maloftegaj esceptoj, ne estis armitaj.

La kelkaj intelektuloj kiuj provis politike engaĝiĝi post 1977, por rekonstrui la partion sur novajn bazojn, estis premitaj demisii aŭ rezignis sekve al la unua Liban-milito (1982). En la retoriko de la movadi ili inventis nenion, ili kontentiĝis sekvi la vojon iritan de la du maldekstraj ideologoj de la unua duono de la 20-a jarcento, Aharon David Gordon kaj Katznelson.

La debato kiu trairis la laboristpartiajn registarojn, intr 1967 kaj 1977, poste en la 1990-aj jaroj, neniam celis reviziadon de la malnova doktrino de terkonkero nek la neceson fondi fine la estonton de la lando, nek diskuti pri la historiaj rajtoj de la judo je la tero de Israelo, sed pri la naturaj rajtoj de ĉiuj popoloj mastri sian sorton. La sola diskuto koncernis — kaj koncernas ankoraŭ — la plej bonan manieron ekspluati la situacion naskitan el la araba malforteco.

La principo laŭ kiu oni ne forlasas teritorion, se oni ne estas devigata al tio de supera forto, restas daŭre valida. La koloniado komencis sub la sinsekvaj laboristpartiaj registaroj, inter 1967 kaj 1977, kun metodoj ankoraŭ uzataj: oni konfiskas terojn sub ia ajn preteksto, oni turnas kaj returnas la leĝon, oni normigas la malegalecon inter judoj kaj araboj. Spite al la Osloaj Interkonsentoj, nenio esenca ŝanĝiĝis surloke kiam la laborista partio revenis en la potencon de 1992 ĝis 1996 kaj de 1999 ĝis 2001. Male: ili faras ĉion por ne kolerigi la kolonianojn kaj la tutan maldekstrularon kontraŭ tiu “perfido”, kiu estus, laŭ ili, la agnosko de la rajtoj de la araboj je parto de Palestino okcidente de la Jordano. Nu, la sola maniero limigi ilian ribelon estas faciligi la daŭrigon de la terkonkero.

Obama, turniĝu al la Biblio

MORALE KAJ INTELEKTE malkapablaj bremsi la koloniadon, la laboristpartianoj tamen komencis turnopunkton kun la Osloaj Interkonsentoj. Ilia israela subskribinto, la ĉefministro Ichak Rabin, venkinto de la milito de junio 1967, murdita en 1995 de religia naciisto, restis, en duonjarcento, la sola politika gvidanto kiu transiris la siatempajn kliŝojn. Sed li bezonis dudek jarojn kaj la aventuron de 1982 en Libano por kompreni ke la israela-palestina milito finiĝos nur se la du popoloj akceptas agnoski reciproke siajn naciajn rajtojn.

Tiun ekkonsciiĝon Rabin pagis per sia vivo. La Osloaj Interkonsentoj, malbone pensitaj kaj malbone aplikitaj, povintus eble esti savitaj per lia ĉeesto: li estis tro inteligenta kaj tro pragmata por akcepti senfine alvoki la klaban argumenton: rajto je proprieto trioble miljara, gravurita en unu el la plej grandaj libroj de la homa specio.

Obama, turniĝu al la Biblio”, krias refoje la veterano de la israela ĵurnalismo, Joel Markus, de duonjarcento proksima al la Laborista Partio.* Alfrontitaj al usona politiko malpli indulga vide al la katastrofo de koloniado, la nuna defendministro Ehud Barak kaj liaj proksimuloj daŭre ne trovas principon kontraŭ la koloniantoj — kvankam ili provas kaj kelkfoje sukcesas malmunti kelkajn etajn konstruaĵojn nomatajn “sovaĝaj”. Ili rapide cedas antaŭ la minacoj de interna milito kiujn la kolonianoj ĉiufoje svingas kiam oni kuraĝas paroli pri teritoria cedo. Ili povas nur argumenti per la necesoj de la internacia politiko, alivorte la usonaj premoj.

* Haarec, Tel-Avivo, 17-a de julio 2009.

La israelaj laboristpartianoj ŝatis la prezidanton George W. Bush kaj liajn novkonservativajn ideologojn same kiel la evangeliistojn de Alabamo kaj la kolonianojn de Cisjordanio. Pro tio la elekta malvenko de la laboristpartio de 2009 ne estas politika, sed morala kaj intelekta. Kaj la maldekstraj elektantoj bone sentis ke, manke de nova ideo, la partio perdis sian ekzistkialon. Ĉar se ĉio, kion la laborista partio povis proponi, restis la uzo de la forto kaj la alvoko de la historio, tiam oni ne bezonis palan kopion se oni disponis pri la originalo en la persono de s-ro Benjamin Netanjahu. S-ro Barak, kiu pensis rikolti la fruktojn de sia “venko” post la operacio de Gazo de la lasta vintro, suferis tiun elekton.

Same okazas koncerne la alian flankon de la ideologia malpleno: la ekonomia kaj sociala politiko. En realo, la Laborista Partio, kiel la malnova Mapaj starigita en 1930*, estis neniam socialista partio komparebla kun siaj eŭropaj “fratoj”. La antaŭrangeco de la naciaj prioritatoj faris ĝin, ekde sia fondiĝo, sufiĉe specifa grupo, malproksima ne nur de la partioj de Léon Blum, Rudolf Hilferding* kaj de la aŭstromarksistoj* kiel Otto Bauer, sed eĉ de la Brita Laborista Partio kiu, en 1931, komencis turniĝon al socialismo.

* Fondita de David Ben Gurion kaj Golda Meir, la Mapaj — Partio de la laboristoj Granda Israelo — estis en la potenco ĝis 1977 sub diversaj nomoj.
* Germana socialisto aŭstrodevena.
* La aŭstromarksismo estis influhava pensofluo de la socialdemokratio antaŭ la unua mondmilito. Ĝi planis la nacian kulturan aŭtonomecon por la malplimultoj. Ĝi havis influon sur la Bund kaj sur parto de la cionista ekstremmaldekstro.

La Mapaj ĉiam fortenis la marksismon, eĉ la plej mildan, kaj juĝis la kapitalismon kaj la privatan proprieton nur laŭ la postuloj de la nacia konstruado. La granda modelo de s-ro Barak, kiel tiu de lia antaŭulo Ŝimon Peres, restas s-ro Anthony Blair, kiun la usonaj novkonservativuloj konsideras iun el la siaj.* Kaj la laboristpartiaj gvidantoj glitis kun surpriza facileco al la novliberalismo, bazita sur la ideo laŭ kiu la merkata libereco garantias la individuan liberecon. Lia baza motivo estas liberigi la kapitalon el la devigoj de la ŝtato.

* Kp lian kontribuaĵon en The Neocon Reader, sub la direkto de Irwin Stelzer, Grove Press, Novjorko, 2004.

Certe, ne ĉiuj laboristpartianoj akceptas la teoriajn principojn de la novliberalismo. Sed la plejparto aprobas ĝian praktikon. Kun escepto de malplimulto, ili ne konsideras la socian justecon kiel parton de la fundamentaj konsistigantoj de la libereco. En la realo, la tuta maldekstro partoprenas en la rikoltado de la putraj fruktoj de la absoluta antaŭrangeco de la naciaj valoroj kiuj estas de ĉiam gravuritaj en ilia politika kulturo: ĉiuj israelanoj lernis de tri generacioj ke la nacia kaj kultura identeco rangas ĉiam antaŭ la materiaj interesoj.

La israela socio ne estas la unua kiu spertas tiun fenomenon, kies gravecon oni ne povas troigi en la nuntempa historio: la diversaj sociaj grupoj voĉdonas kontraŭ siaj ekonomiaj kaj klasaj interesoj nome de naciaj, kulturaj aŭ religiaj valoroj.* Ĉi-kaze, temas pri normo dekretita de la fondintoj mem surbaze de la denominatoro komuna al ĉiuj konkerantoj de la tero de Israelo, kia ajn estas ilia socia statuso, ilia historio, ilia religio kaj ili supera politika celo: la juda naciŝtato.

* Vd, pri la usona kazo, Thomas Frank, Pourquoi les pauvres votent à droite? [Kial la malriĉuloj voĉdonas dekstre?], Agone, kol. “Contre-feux”, Marsejlo, 2008.

Post kiam la klasaj interesoj estas rifuzitaj nome de la nacia unueco, ne malfacilis konvinki tiujn, kiuj troviĝas malsupre en la socia skalo, ke ĉia plibonigo iras nepre tra la libereco de la merkatoj, la privatigo kaj la malregulado, sen forgesi la malaltigon de la imposto pri enspezo. Oni sukcesas persvadi la plej multajn israelanojn ke la laboro estas varo kiel alia kaj la “fleksiĝemo” la sekreto de sukceso.

Fronte al tiuj klasikaj ideoj de la novliberalismo, la laborismo montras sian senpovecon. Nekapabla fari ĝeneralan kritikon de la merkata kapitalismo, li direktiĝas al elektantaro maljuna kaj senkuraĝigita, kiu daŭre voĉdonas por ĝi malpli pro konvinko ol pro kutimo. Kun la tempo kiu pasas, tiu klientaro ŝrumpegas: en februaro 2009, ĝi estis reduktita al 10% de la voĉoj, reprezentitaj de dek tri deputitoj. La junuloj fuĝas el la partio. Palestinanoj, poste ĉinoj aŭ tajlandanoj jam delonge anstataŭas la manlaboristojn kiujn iam la sindikato (Histadrut) kaj la Mapaj enkadrigis. En la universitatoj la laboristpartia ĉeesto estas sensignifa.

La iama gvidanto Peres, batita ĉe la una baloto de 2005 de la sindikatisto Amir Perec, forlasis la partion kaj aliĝis al la Kadima, la partio starigita de s-ro Ariel Ŝaron. Multaj laboristpartiaj elektantoj konkludis ke, se post duonjarcento en la partio, iama ĉefministro povis de unu tago al alia aliĝi al la kontraŭa tendaro, tiu partio tute klare ne havas ideojn nek strategiajn celojn por kiuj valoras la penon voĉdoni, eĉ malpli batali. Tamen, en marto 2006, 15% de la voĉoj iris ankoraŭ al la Laborista Partio, kaj la dek naŭ seĝoj tiel akiritaj ebligis al s-ro Perec akiri la denfendministrejon en la registaro de s-ro Ehud Olmert, centrista transfuĝinto de la Likud kaj posteulo de s-ro Ŝaron, viktimo de cerebra hemoragio.

Proparolanto de la etaj kaj mezaj salajruloj, proksima de tio kio iam estis la movado Pacon Nun, loĝanta en la urbeto Sderot, fronte al Gazo, devena el tiu periferio kiun la laborismo neniam povis enpenetri, s-ro Perec enkarnigis la esperon de socialdemokrata noviĝo.En li povis renkontiĝi la migruloj venintaj el Nordafriko komence de la 1950-aj jaroj kaj iliaj idoj, longtempe fascinitaj de la grandaj figuroj de la naciisma dekstro, de Menahem Begin ĝis s-ro Ŝaron.

Post la rifuzo de la ĉefministro Olmert doni al lia la financministrejon, ŝlosilan postenon por ekonomia politiko iom pli maldekstre ekvilibrigita, s-ro Perec akceptis la defendon. Kelkajn semajnojn poste, la dua Libanmilito forbalais lin. Anstataŭis lin s-ro Barak, kiu intertempe fariĝis prospera aferisto kaj sentis sin nete pli komforta en la salono de la nordo de Tel-Avivo ol en la malriĉaj kvartaloj de la sudo de tiu urbo, sen paroli pri la urbetoj de la provinco.

La falo de la Laborista Partio en la elektoj de 2009 havas tamen pozitivan elementon por la estonteco. Ĉu temas pri la malvenko de partio gvidata de riĉiĝinta militisto — post “venko” en Gazo pri kiu multaj israelanoj sentas honton — aŭ pri la sukceso de Kadima, partio gvidata de virino, s-ino Cipi Livni (kaj ne de ŝia obstina konkuranto, la eksgeneralo Ŝaŭl Mofas) la indikoj multiĝas pri certa maturiĝo de la elektantaro: la fortikuloj ne aŭtomate venkas ĉe politika konfrontiĝo.

Restas alia problemo, kiu ronĝas ankaŭ la eŭropajn socialdemokratajn partiojn: la manko de grandeco ĉe la gvidantoj. La foresto samtempe de ideoj kaj de ŝtatistoj ne vere anoncas helan estontecon. La israelanoj ne estas la sole koncernataj; sed, por ili, la tempo urĝas, kiel nenie aliie.

Zeev STERNHELL.

Salajro-konflikto ĉe la ĉefa mondskala importanto de baŭksito

La rusoj kaj la “eta juvelo” de Gvineo

“Estas kontraŭleĝa eksproprietigo!”, kolere deklaris la rusa ministro pri eksteraj aferoj, Serguei Lavrov. La 10-an de septembro, la gvinea jursistemo ja nuligis la vendon de la baŭksita fabriko Friguia al la moskva Rusal, pro tro malalta aĉetprezo. Jen la lasta epizodo de la batalo de la dungitaro kontraŭ la entrepreno, kiun ĝi akuzas lasi sen prizorgado la lokon, la plej brilan de la landa ekonomio, kaj samtempe akrigi la laborkondiĉojn pretekste de la krizo.

CENTJARAJ arboj, kolonistilaj konstruaĵoj, densarbara kaj verdroka pejzaĝo, kaj subite, jen, en vera dimensio, la bildo, kiu ornamas la gvineajn bankbiletojn: la baŭksitaj minejoj de Fria, je du horoj aŭte norde de Konakrio. Tri konstruaĵoj el betono, ornamitaj per miloj da balkonoj kaj preskaŭ same multe da parabol-antenoj: jen la loĝejoj konstruitaj de Péchiney por siaj elpatrujigitaj laboristoj, tiel teninte ĉeeston de Francio, kiam la Generalo De Gaulle, ofendiĝinta pro la rifuzo de la lokuloj*, subite distanciĝis de Gvineo, en 1958. Fiere afiŝita, legeblas la frapfrazo de Russki Alumini (Rusal), la rusa firmao, kiu aĉetis la privatigitan “etan juvelon” de Gvineo: “Respondeco, fidindeco, kompetento.”

* En 1958, laŭ impulso de Ahmed Sékou Touré (1922-1984) la gvineanoj per referendumo rifuzis ke ilia lando partoprenu en la “Franca Komunumo” proponita de la Generalo De Gaulle.

En la oka etaĝo, s-ro Bakary Kourouma demetas de muro pentraĵon. Eta donaco de la firmao, donita okaze de la Festo de la Metalistoj, tiu “honordiplomo” gratulas la laboriston “pro la faritaj servoj al la departemento kaj pro kontribuo al la disvolvo de la fabriko”. Li perlaboras ĉirkaŭ 900.000 gvineajn frankojn (120 €) por mastrumi la elektran centralon kaj la akvoprovizadon de la urbo, kiuj tute dependas de la firmao. Sed, li korektas, se oni bone kalkulas — “por panjo 200.000 frankoj, por paĉjo 100.000 frankoj; 100.000 por mia fratino kaj mia frato, 50.000 por telefoni, 50.000 por la taksimotorciklo, por veni al la laborejo ...”-, li ricevas nur 15 € monate ... S-ro Kourouma laboras sub ordonoj de kadruloj, kiuj loĝas en vasta vilao videbla de la balkono. La ĉirkaŭantaj pikdratoj ŝirmas, krom 40 rusparolantajn elpatrujigitojn, ankaŭ naĝejon.

Antaŭ apenaŭ 60 jaroj, ĉi tie staris nur kelkaj dometoj de vilaĝo hodiaŭ malaperinta, Kimbo. Ĝin anstataŭis urbo de 60.000 loĝantoj organizita ĉirkaŭ la “unua aluminifabriko de Afriko.”

Eŭropstila fabrikurbo

KOMENCE de la jaro 1957, la Fria-kompanio fondiĝis kun partopreno de firmaoj usonaj, francaj, britaj, svisaj kaj germanaj*. Tamen la respondeco pri konstruo kaj ekspluatado estis tute atribuata al Péchiney-firmao. En 1973, Fria fariĝis la miks-ekonomia societo Friguia, kun la gvinea ŝtato kiel plimulta akciulo (51%). Péchiney tute forlasis la entreprenon en 1997, lasante ĝin al la ŝtato por simbola prezo de unu dolaro. Antaŭ ses jaroj, la fabriko, privatigita, estis vendita al Rusal.

* La usona Olin Mathieson Chemical Corporation (48,5%), la francaj Péchiney kaj Ugine (26,5%), The British Aluminium Company Ldt (10%), Aluminium Suisse S.A. (10%), kaj la germana grupo Vereinigte Aluminium-Werke AG (5%).

Sub kvazaŭnebula baŭksit-pulvoro, Fria aspektas eŭropa fabrik-urbo, kun siaj hierarkiaj laboristaj kvartaloj, laŭ la kvalifikaj niveloj, siaj fornegoj kaj siaj “sociaj konstruaĵoj” — stadionoj, junulardomoj, naĝejoj — esprimoj de “patroneco” elmontrata de la plej fama franca alumini-firmao Péchiney*. Gvineo laŭdire posedas ĉirkaŭ 16 miliardojn da tunoj da baŭksito, tio estas triono de la konataj rezervoj de tiu erco. Sufiĉe por certigi, laŭ la aktuala ritmo, 16 jarcentojn da produktado ... Tio estas, en 2009, kun fero, diamantoj kaj oro, 20% de la malneta enlanda produkto (MEP) de la lando, kaj 80% de la eksportaĵoj.

* Pri la “patroneco” de Péchiney, vd Céline Pauthier, “Fria, une ville-usine en Guinée”, Université Paris 7 (Denis-Diderot), 2001-2002, p. 17.

De la prezfalego en aŭtuno 2008* la 1.200 laboristoj — kaj la 1.600 dungitoj de la subkontraktaj firmaoj — frontas rifuzon de la direktoraro anstataŭigi iujn maŝinojn. “Oni funkciigas la fabrikon elturniĝante, interŝanĝante erojn de maŝino per tiuj de alia, diras laboristo. La provizantoj akumulis tiom da nepagitaj fakturoj, ke ili suspendis ĉiun varliveradon.” La estraro, prektekste la krizon, ankaŭ rifuzas salajroaltiĝon, kaj ĝi estas unu el la lastaj minejaj entreprenoj en Gvineo, kiuj ne aplikas la nacian salajro-minimumon (330 €).

* Fine de la 4-a trimestro 2008, tuno da aluminio vendiĝis je malpli ol 1.500 usonaj dolaroj (1.000 €), kontraŭ 2.450 dolaroj (1.700 €) dum la 3-a trimestro.

La dungitoj estas instigataj “iĝi respondecaj”, oni povas legi en la semajnbulteno de la firmao, La Rusal-voĉo, (majo 2008): “Se ĉiu akceptus siajn respondecojn, nia firmao pli bone fartus kaj perfekte funkcius”. Anstataŭ plendi pri la malboniĝo de la industria ilo kaj pri aŭtismo de la rusoj, kiuj vivas inter si kaj “forigis la gvineanojn el ĉiu estrar-posteno”, la laboristoj devus, laŭ la gazeto, demandi sin: “Kion mi povas fari por helpi la fabrikon en tiu malfacila situacio? Kion mi persone faris por la kostoreduktado, por plibonigo de produktiveco?”

Unu jaron antaŭe, por kontraŭstari la protestantojn, kiuj riproĉis al la firmao la ripetitajn malŝaltojn de kurento en la urbo, Rusal eĉ organizis porinfanan desegnokonkurson, pri temo: “Mi scipovas ŝpari elektron” ... Neniu trompiĝas. S-ro Ibrahima Diallo Taribe, maljuna laboristo formita de Pechiney, kaj hodiaŭ fervoja staciestro, diras, ke, kvamkam li ne konas la tutmondajn aluminiajn mekanismojn, li ne pretervidis, ke en 2008 Rusal fariĝis la 2-a tutmonda entrepreno de la sektoro. Lia dunganto, s-ro Oleg Deripaska, deka plejriĉulo en Rusujo, estas proksimulo de s-ro Vladimir Putin.

Sub sia oranĝa sekurec-vestaĵo, s-ro Gennadij Uljanich, taskita pri komunikado, portas ĉemizon de la etnoPeŭl. Ja necesas iom da “folkloraĵo” por faciligi glutadon de amara pilolo de la “krizo”. En sia oficejo, fronte al foto de siaj infanoj restintaj en Ukrainujo, li finpretigas La voĉo de Rusal, dignan heredanton de la Bulletin Péchiney.

Inter du kontrollegadoj de artikoloj, kiujn li sisteme devas sendi al Moskvo por validigo, li konfesas sian malkomforton: “En Moskvo, ili ne konscias, ke ĉi tie estas familiestroj en granda malfacilaĵo, ke ĉiu laboristo devas manĝigi dekojn da buŝoj”. Li konfidas, duonfiere duonmaltrankvile: “La gvineanoj diris al mi, ke kiam ili forpelos nin, mi estas la nura, kiun ili kompatos.” Kaj la ukraina kadrulo supozas, ke “la ĉinoj” anstataŭos Rusal-on.

Komence de aprilo 2009, la laboristoj de Friguia decidis reagi per striko. Ili apelaciis al kapitano Moussa Dadis Camara, kiu anstataŭis la mortintan prezidanton Lansana Conté* sekve de puĉo en decembro 2008. La laboristoj forpelis el Fria la Rusal-estraron. Kapitano Camara admonis la firmaon, tamen postulante, ke la laboristoj relaboru. Komence de junio, la plej malaltajn salajrojn Rusal altigis je 40 eŭroj, sed la firmao daŭre rifuzis apliki la minimuman salajron.

* Vd Odile Goerg “Fin de règne sans fin en Guinée”, Le Monde diplomatique, aprilo 2006.

En korto de la “porfraŭla loĝejaro”, kvartalo el konstruaĵoj kun etaj malbonstataj ĉambroj ekipitaj per lavujo, deko da dungitoj malobeas la ordonon de la estraro ne paroli al ĵurnalistoj. Manlaboristoj aŭ dungitoj de subkontraktaj firmaoj, inĝenieroj aŭ agentoj de prizorgado, ili ne trompiĝas pri la “streboj”, kiujn oni volas trudi al ili, pretekste de la tutmonda krizo: “La rusoj postulas, ke ni malbone vivu, por ke la firmao restu. Tio estas ĉantaĝo!”

“Alvenante, ili promesis al la loĝantaro, ke konserviĝos ĉiuj avantaĝoj, memoras s-ro Mamadi Lourouma, membro de la Gvinea Konfederacio de Liberaj Sindikatoj (GKLS), plimulta en la fabriko. Sed oni aŭdas nur paroladojn pri redukto de kostoj. Antaŭe niaj loĝejoj estis prizorgataj de la firmao, ne estis kurentomalŝaltoj kaj ni povis aĉeti manĝaĵojn malmultekoste ĉe la laborista manĝaĵvendejo.” Tiu 29-jara dungito, kvankam li konis nur la finon de la Pechiney-epoko, esprimas la idealigon de la franca entrepreno, pluvivantan en la loĝantaro, kaj la rifuzon de la rusoj, kiu animas ĝin.

La multnombraj “avantaĝoj” kiujn heredis la loĝantoj, estas ja diversstata: ili disponas pri tute nova lernocentro, sed la sportaj ekipaĵoj (stadionoj, naĝejo, atletikejo) estas malnovaj; akvo kaj elektro, antaŭe senpagaj, estas kontingentataj; la infanĝardeno fermiĝis; la transportservo de la misiistoj kaj de la familioj al Konakrio estis donita al subkontraktaj firmaoj; la “Pechiney-hospitalo”, kiel nomas ĝin la loĝantoj, longtempe rekonata la plej bona el Gvineo, nun havas reduktitan buĝeton kaj ne plu estas sisteme provizata per medikamentoj. Male, loĝejoj plu estas senpagaj.

Fronte al la prezaltiĝo de benzino kaj manĝaĵoj, la loĝantaro de Fria organizis, komence de marto 2009, subtenan marŝon por la puĉa reĝimo, kiu promesas “lukti kontraŭ korupto” kaj “Reintertrakti ĉiujn minejajn kontraktojn.”. La ombro de la eksprezidanto, entombigisto de la landa ekonomio — liaj filoj estis estroj de vastaj drog-, prostituci- kaj korupto-retoj, flugas super tio, kion oni nomas “la Fria-afero”, bona ekzemplo de la “forvendo” de la naciaj riĉofontoj al eksterlandaj grupoj, kiuj prosperas en lando kvalifikata de siaj loĝantoj “geologia skandalo”.

Kerne de la popola riproĉado: la aĉetprezo de la fabriko (ĉirkaŭ 14 milionoj da eŭroj) fare de Rusal, en 2003, dum iuj kontrolprocedur-entreprenoj taksis ĝin je 175 milionoj da eŭroj. La 10-an de septembro, la tribunalo de unua instanco en Konakrio senvalidigis la vendon, sed Rusal povas apelacii, subtenata de Moskvo, aŭ provi reintertraktadi.

Nostalgio de pasinta epoko

SINJORO Pavel Ovchinnikov, la direktoro, neas, ke li volas fermi la fabrikon, tamen substrekante, ke “la alumini-konsumo en la mondo atingis sian plaj malaltan nivelon de dudek jaroj.” Li memorigas, ke “Rusujo ĉiam kondutis kiel fidinda partnero por la ekonomia evoluado de la afrikaj landoj.” Kaj li volonte rakontas kiel, en la postsendependiĝaj jaroj, Moskvo kaj Pekino esploris la subgrundon de la gvinea frato, kunlaborante sur la terenoj universitata aŭ komerca, eĉ donacante al la lando ... neĝoplugilojn, kiel atestaĵon de la rusa-gvinea amikeco, dum Sekou Touré, kiu ricevis la Lenin-pac-premion en 1961, sendis al Moskvo la artistojn de la Afrikaj Baletoj. Kvardek jarojn poste, la rusoj estas ankaŭ taskitaj pri ekspluatado de vastaj baŭksitaj tavoloj ĉe Kindia, en Malalta Gvineo, tra la Baŭksito-Kompanio de Kindia (BKK).

En la “Pechiney-hospitalo”, s-ro Alpha Hassimiou Diallo, ĉefkuracisto, kontraŭpledas. “Necesas ja ŝpari, opinias tiu kuracisto, kiu, pro sia sperto en parizaj hospitaloj, kutimiĝis pri paroladoj pri kostreduktoj. “Ankaŭ ĉe vi, oni komencas ne plu repagi certajn medikamentojn, ĉu ne?” Laŭ li la esprimo “mortejo-hospitalo” estas senbaza kaj nur esprimas nostalgion de pasinta epoko. “Ĉi tie, 100% de la kostoj pagas Rusal. Estas hospitalo por la laboristoj kaj iliaj familioj, sed la cetera loĝantaro plu venadas, ĉar la sanigejo laŭfame estas la plej bona en Gvineo.” Tamen, la rusa grupo ne renovigis la hospitalan aparataron de 2007.

Ĉu krizo aŭ ne, en Fria la baŭksito-trajnoj plu ekiras ĉiutage al Konakrio. Kiam la vagonaro fajfas en la ĉefurbo, la maljunuloj, starantaj, admire spektas la nurajn fervojojn ankoraŭ funkciantajn, antaŭ ol saluti la landajn riĉaĵojn, kiuj forveturas sub iliaj nazoj. La junaj gvineanoj (60% de la loĝantaro) fermas siajn orelojn kaj defie rigardas la vagonojn — kiuj dronigas ilin en nebulojn de blanka pulvoro. Laŭlonge de la vojo, en Konakrio, alumino algluiĝas al la haŭto de loĝantoj. Ĝi sigelas 51 jarojn da sendependo de la nura lando, kiu aŭdacis diri “ne” al Francujo*, kaj pri kiu oni asertas, ke ĝi la sola sukcesis resti ekster la retoj de la Francafriko*. Laŭlonge de la vojoj, gigantaj reklamoj simple memorigas la frapfrazojn de la pasinteco: “Rusal: por Gvineo, kun Gvineo.”

* Vd Michel Galy, “Le Vol suspendu de la Guinée”, Le Monde diplomatique, decembro 2003.
* Francafriko: Reto de ekonomiaj, politikaj kaj militistaj interesoj, premgrupe agantaj en Francio kaj Afriko por akapari la krudmaterialojn kaj la Publikan Helpon por Disvolvado. Vd François-Xavier Verschave, “La Françafrique: Le plus long scandale de la République”, Stock, 1999 -jmc.

Julien BRYGO.

Ĉu morti por Hamid Karzaj?

LA PREZIDANTO Barack Obama, post prezenti la batalojn en Afganio kiel “militon necesan”, estas urĝata de la generalo Stanley McChrystal, kiun li mem nomumis ĉekapen de la usonaj fortoj en tiu lando, sendi tien pliajn kvardek mil soldatojn. La milito daŭras jam ok jarojn.

En Hindoĉinio, Usono apogis amason da koruptaj registaroj, ne legitimaj, kiujn la loĝantaro perceptis kiel marionetajn. Sensukcese. En Afganio, nek la britoj nek la sovetianoj povis trudi sin spite al la rimedoj kiujn ili tie uzis. Hodiaŭ, kvankam la usonaj perdoj restas relative modestaj (880 mortintoj ekde 2001, kontraŭ du mil ducent monate en Vjetnamio en 1969), kaj la kontraŭmilita movado senvoĉa, kian perspektivon de “venko” povas esperi la okcidentaj armeoj perditaj en la afganaj montaroj, en la komerco de fidrogoj* kaj suspektataj militi kontraŭ la islamo?

* Afganio produktas verŝajne 93% de la monda heroino. Vd Ahmed Rashid, “The Afghanistan Impasse”, The New York Review of Books, 8-a de oktobro 2009. Vd ankaŭ en nia retejo la karton “L’opium, principale production afghane [Opio, ĉefa afgana produkto]”, http://www.monde-diplomatique.fr/ca... (en la franca).

S-ro Bernard Kouchner, franca ministro pri eksterlandaj aferoj, tamen esperas “gajni la korojn kun kontraŭkugla veŝto”.* La generalo McChrystal siavice asertas: “Nia afero, tio estas ne mortigi kiom eble plej da talibanoj, sed protekti la loĝantaron”.* Komuna ideo trairas tiajn deklarojn, transe de la cinikeco: tiu ke la socia disvolvado kaj la militaj operacioj fareblas fronte en teritorio kie tamen maleblas distingi la ribelulojn disde la civiluloj. En Vjetnamio, la usona ĵurnalisto Andrew Kopkind resumis acide tiun specon de “kontraŭribela” agado: “bombonojn matene, napalmon posttagmeze”.

* Canal+, 18-a de oktobro 2009.
* Le Figaro, Parizo, 29-a de septembro 2009.

Pro manko de espero iun tagon venki la naciistajn kaj religiajn batalantojn, kies batalemon Vaŝingtono povis aprezi kiam, kun ĝi helpo, ili elsangigis Sovetunion, Usono ŝatus ke maldensiĝu la ligoj, jam malfirmaj, inter la talibanoj kaj la batalantoj de Al-Kajdo.* Ĝuste por neniigi tiujn lastajn, post la atencoj de la 11-a de septembro 2001, Vaŝingtono sendis al Centra Azio siajn soldatojn kaj siajn aŭtomatajn sistemojn, ne por sendi la afganinetojn al lernejo aŭ por defendi la homrajtojn.

* Vd Syed Saleem Shahzad, “Al-Kajdo kontraŭ la talibanoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, julio 2007http://eo.mondediplo.com/article124....

Se li rifuzas la reciprokan akriĝon de la milito, kion postulas la novkonservativuloj, la nova Nobel-premiito pri paco devos do baldaŭ klarigi al sia publika opinio, ke oni malofte realigas la feliĉon de la popoloj per tio ke oni bombas ilin kaj submetas ilin al armita okupado; ke la disĉiploj de s-ro Usama Ben Laden havas jam nur manplenon da supervivantoj en Afganio; fine, ke eventuala kompromiso kun la talibanoj pretaj kompromisi kun sia iama fanatikeco vidu la artikolon de Patrick Porter, paĝoj 8 kaj 9) ne minacas la nacian sekurecon de Usono. Rusio, Ĉinio, Barato, Pakistano, kiu ja ne havas intereson ke tiu regiona infektejo restu tiom pusa, povus helpi en la direkto de intertraktita solvo. Engaĝi sian vivon por la “demokratio” en fremda lando estas jam stranga veto; ĉu vere necesas morti por s-ro Hamid Karzaj? Kaj decidi tion, dum laŭ la konfeso de la generalo McChrystal mem, la “urbestro de Kabulo”, tenata kiel reganto per elekta fraŭdo, sukcesis la heroaĵon igi parton de la afgana popolo “nostalgia pri la sekureco kaj la justeco de la talibana reĝimo” ...

Kvankam proksimume tridek unu mil soldatoj britaj, germanaj francaj, italaj ktp. kontraŭbatalas la ribelulojn ĉe la flanko de la usonaj militistoj, ĉiuj ĉi demandoj ŝajnas ne koncerni la eŭropajn gvidantojn. Pli ol iam ajn, la decidoj de la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) estas farataj en Vaŝingtono. En Parizo, la prezidanto Nicolas Sarkozy ĵus anoncis ke li ne sendos “eĉ unu soldaton pli” por batali kontraŭ la talibanoj. Sed li aldonis: “Ĉu necesas resti en Afganio? Mi respondas jes. Kaj resti por gajni.”* Droninta en dupaĝa interparolado, lia deklaro vekis nenian komenton. Tio estis la plej nobla maniero reagi ...

* Le Figaro, Parizo, 16-a de oktobro 2009. S-ino Ségolène Royal [la socialista kandidatino ĉe la lastaj prezidant-elektoj en Francio. -vl] konsentis: “La milito en Afganio gajnendas kaj gajnotas.”

Serge HALIMI.

Ĉu la Germana Demokratia Respubliko ekzistis?

LASTAN MAJON FINIĜIS nacia konkurso, organizita laŭ decido de la germana parlamento, malfermita al ĉiuj artistoj kaj arĥitektoj. La alvoko al la projekto koncernis la realigon de nacia monumento kiu simbolu “la unuecon kaj la liberecon”. Totala fiasko: el pli ol kvincent prezentitaj dosieroj, neniu konvinkis. “Tiu malfacilo trovi unuigan simbolon estas la historia problemo de Germanio”, opinias Enzo Traverso, renkontita en Berlino kie li instruas dum unu semestro en la Libera Universitato. La historiisto parolas pri “granda lando, de granda kulturo, kiu ludis grandan rolon en la historio, sed kiu ne havas pozitivan miton kaj devis ĉiam difini sin negative. Kiam Germanio difinis sin pozitive, ĝi faris tion en supernacia spaco. Oni retrovas tiun serĉadon de identeca poziciiĝo kiu ne estu etnakultura en la nocio de konstitucia patriotismo*”.

* Esprimo disvolvita de Jürgen Habermas. Sen alia indiko, la citaĵoj estas tiritaj el interparoladoj kun la aŭtoro.

Traverso diras esti frapita de “la kontrasto, tre perceptebla en Berlino, inter obsedo revivigi la judan pasintecon de Germanio kaj, paralele, tiu volo tute same persista, estingi la orientgermanan pasintecon, tiun de la GDR”. Tiu disfendo en la memoro de la germana socio, aldonas li, “esprimiĝas videble en la koro de Berlino, en tiuj du spacoj: unuflanke la memorejo de la juda Holokaŭsto, enorma, masiva, kiu indikas ke Germanio ne volas forgesi la popolekstermon; kaj, aliflanke, la grandega malplena spaco de la iama Palaco de la Respubliko de la [Germana Demokratia Respubliko] GDR”. Unuflanke oni plenigas memortruon — la rifuzon de la Holokaŭsto; aliflanke kreiĝas nova memortruo, ĉu per forviŝo aŭ tutsimpla malmuntado, ĉu per tio kion Régine Robin nomas la “muzeigo”.*

* Aŭtorino de Berlin Chantiers (Stock, Parizo), Régine Robin estas ankaŭ kunkomisiito de la ekspozicio “Berlin. L’effacement des traces [Berlino. La estingo de la spuroj]”, kiu okazos en la Muzeo pri nuntempa historio, en la Hôtel des Invalides, en Parizo, de la 21-a de oktobro ĝis la 31-a de decembro 2009.

Ĉu okazis, en tiuj ĉi lastaj dudek jaroj, ia “malvarma milito de la memoro”? Aŭ ĉu tio ne pli ĝuste troviĝas en pli ampleksa movado kaj tradicio, multe pli malnova en Germanio, de estingado de antaŭaj epokoj? Por Robin ja ekzistas en tiu lando tradicio de “damnatio memoriæ”*, sed ĝia efiko varias laŭ la kampoj. “En la momento en kiu Germanio furiozas kontraŭ la Palaco de la Respubliko, ĝi restaŭras la nazian stadion de la Olimpiaj Ludoj por la pilkluda pokalo. Tio ne ĝenas, observas la kebekia aŭtorino. Ĝi flegas la stratlampojn de Speer — la arĥitekto de Adolfo Hitlero — en la urbo, same kiel la plej multajn konstruaĵojn ne tuŝitajn de la bomboj, dum ĝi malkonstruas preskaŭ sisteme tiujn konstruitajn de la GDR, eĉ sur al Aleksandroplaco*. Ekzistas totala mallegitimigo de la GDR. Oni volas ke tiu estu parentezo en la historio de Germanio, honto same kiel tiu de la Tria Regno. Nenio devas resti: himno, flago, emblemoj, herooj, stratnomoj, konstruaĵoj, lernejaj libroj, universitataj kursoj, ĉio devas malaperi.”

* Damnatio memoriæ: ((latine) postmorta verdikto en la roma senato por estingi ĉian publikan spuron de politikisto.
* Germane: Alexanderplatz, unu el la centraj placoj de Berlino, en Esperanto fama ankaŭ pro la romano “Metroo”, de Varankin. -vl

Malfacile. Se la partetoj kiuj restas de la Muro estis lakpentritaj por memorigi ĝian malaperon, kiel forigi samtempe tion kio estis malantaŭ ĝi? Oni fine demandus sin kial ĝi estis konstruita. Kaj forgesus ke la popolo kiu ribelis, antaŭ dudek jaroj, revis pri io alia ol pri Coca-Cola kaj superbazaroj.

Malantaŭ la Muro ... Por dek sep milionoj da loĝantoj, tie okazis ilia vivo. Tio ne estingiĝas per fingroklako, antaŭ ĉio se tio, kion oni prezentis al ili kiel alternativon, fiaskas sub iliaj okuloj. Neniu aspiras revenon de la GDR; sed plimulto havas daŭre, dudek jarojn poste, pozitivan juĝon pri ĝi, kiel atestas la enketoj pri la persisto de la “ostalgio”*; 63% de la orientgermanoj* opinias ke la diferencoj estas daŭre pli gravaj ol la komunaĵoj inter orienta kaj okcidenta Germanio.*

* Germane: Ostalgie, kunmetaĵo el parto de Nostalgie (nostalgio) kaj Ost (oriento), kun la signifo: “nostalgio pri la oriento”, do pri la iama GDR. -vl
* Do, germanoj de la eksa GDR. -vl
* Laŭ Renate Köcher, direktorino de la Instituto Allensbach. Deutsche Presse-Agentur, 28-a de septembro 2009.

Flanke de la arĥitektoj oni komencas protesti kontraŭ tiu observebla perdo de la substanco en la teritorioj de la eksa Demokratia Respubliko. Ekzemple Philipp Oswald, direktoro de la Fondaĵo Bauhaus de Dessau, kiu ribelis kontraŭ la projekto de rekonstruado — en mezepoka stilo — de la centro de Berlino, inter la rivero Spree kaj la Aleksandroplaco. Necesas diri ke la loko entenas ankoraŭ la faman statuon de Karlo Markso kaj Frederiko Engelso*, heredaĵo neeltenebla por certaj mensbaritaj spiritoj.

* Cetere, en Esperanto haveblas jenaj verkoj de ili: Karl Marx, Friedrich Engels: Manifesto de la Komunista Partio, tradukita de Detlev Blanke, Progress, Moskvo, 1991; Karlo Markso: La interna milito en Francio (1871). (La Pariza Komunumo), elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Mondial, Novjorko, 2005, ISBN 1-59569-025-5; Karlo Markso: Salajro, prezo kaj profito, trad. Vilhelmo Lutermano, MAS, Embres-et-Castelmaure, 2007, ISBN 978-2-9529537-1-9; Markso hodiaŭ. Nerefuteblaj citaĵoj, elgerm. Vilhelmo Lutermano, MAS, Embres-et-Castelmaure, 2008, ISBN 978-2-9529537-8-8; Karlo Markso: Dunglaboro kaj kapitalo, elgerm. Vilhelmo Lutermano, MAS, Embres-et-Castelmaure, 2009, ISBN 978-2-918300-00-7; Karlo Markso: Pri liberkomerco, trad. Vilhelmo Lutermano, MAS, Embres-et-Castelmaure, 2009, ISBN 978-2-918300-02-1; Karlo Markso: Kritiko de la Gotaa Programo, elgerm. Vilhelmo Lutermano, MAS, Embres-et-Castelmaure, 2009, ISBN 978-2-918300-03-8; Karlo Markso: La mizero de la filozofio. Respondo al Prudono: “Filozofio de la mizero”. Pri J.P. Prudono”, trad. Vilhelmo Lutermano, MAS, Embres-et-Castelmaure, 2009, ISBN 978-2-918300-08-3. -vl

Okaze de la datreveno de la akcepto de la Konstitucio de Federacia Germanio en 1949, ekspozicio prezentita en majo kaj junio 2009 en la Martin-Gropius-Bau, la muzeo de ornamaj artoj, sub la titolo “60 jaroj — 60 verkoj”, estis kvalifikita de parto de la specialiĝinta gazetaro kiel “arto de la venkintoj”*: ĉia bilda aŭ skulpta kreitaĵo el la iama GDR estis simple forigita. La revizio atingis pinton kun la elekto de la verkoj de la pentristo Wolfgang Mattheuer: allasante nur liajn verkojn post 1989, la komisaroj de la ekspozicio celis ilustraĵon de la artikolo 5.3 de la konstitucio laŭ kiu “la arto estas libera”. La moralinstruo estis komprenita: sub diktatoreco ne eblas arta kreado.

* Ekzemple la semajngazeto Die Zeit (Hamburgo) de la 30-a de aprilo 2009 titolis tiel: “Jen al kio similas la venkintoj”.

Por la verkisto Christoph Hein, kiu publike rifuzis la inviton al la ekspozicia malfermo, tiu ekspozicio simbolas la realan staton de la “intergermana pseŭdo-unuiĝo”. Oni trompiĝas, klarigas li, pri la demando de la unuiĝo: “Nur la orientanoj volis ĝin. Por la okcidentanoj, Germanio ĉesas ĉe [la rivero] Elbo, kiu en iliaj mensoj estis la limo kun Rusio, kaj ne kun alia parto de Germanio. La okcidentgermanoj revintus prefere kun unuuiĝo kun Toskano aŭ kun la Balearoj, sed ne kun la GDR, lando pri kiu ili komprenis nenion.” Demandite pri la malfacilo kiun havas la germanoj por trovi simbolon de unueco, Christoph Hein ekflamiĝas: “Unuecsimboloj, estas tro da ili! Tiu ekspozicio estas unu el ili. La raporto pri malriĉeco en Germanio estas kroma, grandioza! La malegaleco de la salajroj, de la dungoj, de la pensioj, jen grandiozaj simboloj!” Oni povus senprobleme longigi tiun liston kaj ilustri tre konkrete — sen forgesi la ĉeeston de la mafio, kies kalabria branĉo etendis sian terenon ĝis Erfurto, Lepcigo, Eisenach.*

* Die Zeit, “Die Mafia ist da [Jen la mafio]”, 13-a de aŭgusto 2009.

La nova filmo de Thomas Heise, Material*, kunigas bildojn filmitajn ekde la fino de la 1980-aj jaroj en la GDR ĝis meze de la jaro 2008 en Germanio. Ĝi povus ankaŭ nomiĝi Tio kio restas. “Tio kio restas okupas mian kapon. Tiuj bildoj eniras senĉese novajn rilatojn. Ili restas moviĝantaj. La materialo estas nekompleta. Ĝi konsistas el tio kion mi konservis. Mia bildo.” Ĝi estas ankaŭ provo bilanci tiujn lastajn dudek jarojn.

* La filmo, kiu ĵus ricevis la grandan premion de la Internacia Konkuro ĉe la Internacia Festivalo de Dokumentfilmo de Marsejlo, videblos kadre de Berlin, Berlin(s). Monato de la dokumentfilmo 2009, 26-an de novembro 2009, je la 18-a horo, en la Nacia Biblioteko de Francio (malgranda aŭditorio), 11, quai François Mauriac, 75013 Parizo.

Ĉerande Heise enskribis la jenan frazon: “Oni povas pensi la historion longforme. Sed ĝi formas amason.” Maniero komprenigi ke la historio ne estas farita nur el antaŭo kaj posto, sed ke ĝi entenas ankaŭ ion space antaŭan kaj ion malantaŭan, bonajn kaj malbonajn spertojn, ion videblan kaj ion kaŝitan. Riĉa je originalaj dokumentoj, tiu verko ne estas konstruita, kiel dokumentfilmo akompanata de klariga komento. La reĝisoro igas la bildojn interpuŝiĝi en fragmenteca muntado. Estas tasko de la spektanto legi inter la linioj, aŭdi inter la vortoj, vidi inter la bildoj, kiel tuta loĝantaro lernis fari. Preskaŭ ĉiuj fragmentoj elvokas momentojn de rekta parolo, momentojn forgesitajn, ekzemple la vortinterŝanĝojn inter malliberuloj kaj gardistoj koncerne amnistion, aŭ inter membroj de la orientgermana komunista partio kaj iliaj gvidantoj.

Heise volas kontesti “tion kio putras en la raporto” de la eventoj. Li memorigas ekzemple ke kiam la manifestaciantoj, super kiuj ŝvebis la ombro de Tien’anmen, kriis “Ni estas popolo”, ili direktis sin ne al la okcidentgermanoj, kiel oni poste provis kredigi, sed al la policanoj kiuj enkadrigis la manifestacion. “Estas tiu realo kiun oni volas estingi, diras li; tiun momenton kiam la civitanoj venis en la unuan vicon por paroli pri si mem. Tiun memoron, tiun oni ne volas. Ni festas la falon de la Muro, sed ne la fakton ke popolo deklaris sin suverena fronte al manko de potenco, nek kiel, post tio, ne okazis reunuiĝo, sed anekso, la restarigo de la ordo per detruo de la utopioj. La Federacia Respubliko ne povis permesi al si la ekzistadon de suverena popolo en parto de Germanio; ĝi ne supervivintus al tio. La Muro estis malfermita por malhelpi ke la revolucio okazu.”

Sed la estingado koncernas ne nur la politikon, la kulturon, la simbolojn: estas la tuta industria, teĥnika kaj scienca infrastrukturo de tiu parto de Germanio kiu estis detruita. La ekonomikisto Edgar Most ne ĉesas koleri pri tio, kaj li riproĉas ankoraŭ hodiaŭ al la ĉefministro Helmut Kohl* ke li konscie decidis tion pro elektaj konsideroj. “Decidi interŝanĝkvoton de 1 okcidenta marko por 2 orientaj markoj trans 4.000 markoj estis decido ekonomie absurda kiu ruinigis la fundamentojn de la ekonomio en tiu parto de Germanio. Kiam mi eksciis tion, mi kredis min ĉe Günter Mittag*.” Tute kiel tiu estis provinta — sed estis jam tro malfrue —, Kohl estis postulinta la kapon de Most, sen pli da sukceso.

* Laŭ la konstitucio de la Federa Respubliko Germanio, la ĉefministro difinas la politikon, ne la prezidanto de la respubliko. -vl
* Respondeculo pri ekonomio ĉe la Politika Buroo de la orientgermana komunista partio.

S-ro Most montras fiere sian devenon kaj fortan akĉeton de Turingio. Lia maldelikata parolmaniero ne estas nova. Por li, kaj por kelkaj aliaj, la GDR estis loko por eksternormaj agadoj se oni sciis ludi kun la limoj. Li ĵus publikigis membiogarfion titolitan Kvindek jaroj en la servo de la kapitalo. “Sed en du malsamaj mondoj”, precizigas li. Efektive, s-ro Most estis vicprezidanto de la ŝtata banko de la GDR antaŭ ol fondi la unuan orientgermanan privatan bankon kaj fine troviĝi en la plej altaj etaĝoj de la Deutsche Bank en Berlino. “En la periodo de la ŝtatbanko mi praktikis mon- kaj kredit-politikon per la mono kiu apartenis al la ŝtato. En la centro de la decidoj kiujn mi devis fari, estis laŭvice, jenaj demandoj: en kio ili servas la ŝtaton, la socion? Ĉu ili estas utilaj al la entreprenoj, al la laboro? Kaj, nur en la tria loko, en kio ili servas al la banko? Kun la privata kapitalo estas kompleta inversigo de la valoroj: la unua demando estas en kio tio servas al la banko.”

En 1990 li preferintus ke oni unue iom pripensu: “Ĉio kio estis kreita en la GDR estis flanken metita. La administradon transprenis la Okcidento. Kaj la personaro sendita orienten estis ne vere altkvalita. En la universitatoj, la okcidentaj profesoroj okupis ĉiujn lokojn*, La Akademio de Sciencoj estis malfondita. Ĉiuj sciencaj kompetentoj de la eksa GDR, kiuj estis perfekte kapablaj konkurenci kun tiuj de la Okcidento, estis eliminitaj. Neniam okazis la provo pritaksi ĉion ĉi, bilanci tion.” Tiuj de la Okcidento okupis la terenon. Estas sufiĉe facile kompreni kial la loĝantoj sentis sin traktataj kiel civitanoj de dua zono.

* En certaj institucioj, precizigas Christoph Hein, restas el la iama GDR nur la personaro de prizorgado.

Kvankam li pensas ke la GDR fine vivis super siaj rimedoj, nia bankisto kontraŭdiras la ideon ke ĝi estis nepagipova fine de la 1980-aj jaroj. Francio, asertas li, pretis doni al ĝi krediton. Neniom nostalgia, Most havas la impreson, dividitan de multaj aliaj agantoj de la ekonomia universo, revivi malrealaĵojn kiujn li jam konis. Ĉiuj komencis en 1972, la komenco de la fino de la GDR, kun la enposteniĝo de Erich Honecker. Tiu ŝtatigis ĉiujn etajn kaj mezajn entreprenojn kaj la etkomercon kaj volis forĝi “unuecon de la ekonomia kaj socia politiko”, malkonektita de la realaĵoj. Lia plenumanto, Günter Mittag, agis, nome de la Partio, pri la orientgermanaj entreprenoj kun la samaj senrespondecaj postuloj kiel la akciuloj pri la kapitalismaj entreprenoj.

S-ro Christan Wegerdt ne verkis membiografion; sed, se oni aŭdas lin, oni emus diri ke ankaŭ li devus fari tion. Inĝeniero specialiĝinta pri fiziko de materialoj, li rakontas sian transformiĝon de gvidanto de socialisma entrepreno en kapitalisman “entrepreniston”, kio estis por li nekonata teritorio. Ni renkontis lin en Dresdeno, en la sidejo de lia entrepreno, IMA Dresden, specialiĝinta pri materialanalizo. Liaj cent sesdek salajruloj, plejparte inĝenieroj, laboras por klientoj de aviadilkonstruado (Airbus), sed ankaŭ por la aŭtomobilindustrio, fervoja, ventgeneratora, medicina industrioj. La ekonomia medio de Saksujo estas tamen ne la plej favora. Tiu regiono, unu el la plej industriaj de Germanio, ankaŭ tre eksportorientita, suferas pli akre ol aliaj la kontraŭbatojn de la krizo. Post siaj studoj en la kampo de metalurgio, nia interparolanto rapide fariĝis scienca kaj teĥnika direktoro, poste direktoro de esplorado, en kombinato (granda ŝtatentrepreno) de la mineja kaj metalurgia industrio rekte sub la protekto de la ministrejo pri ekonomio.

En la GDR oni povis, se nepre necese, unu fojon rifuzi esti vicministro, sed ne dufoje. Wegerdt spertis tion siakoste. Li perceptis kiel punon sian transigon, fine de la 1980-aj jaroj, en sciencan kaj teĥnikan instituton de naŭcent personoj specialiĝintaj pri esplorado de la fenomenoj de korodo — la entrepreno kiun li nun gvidas. Venis la falo de la Muro. Kion fari? “Mi traveturis la tutan Germanion: neniu volis nin. En 1990-1991 ni havis kvarcent maldungojn. La Treuhand* decidis: aŭ privatigo, aŭ likvidado ĝis 1992. Kvarope ni decidis aĉeti la entreprenon.” Sukcese.

* La Treuhand-Anstalt, publika konfida institucio taskita gvidi la transigon de proprietoj dum la malfondo de la GDR.

La aroganteco de la okcidentaj germanoj, “kiuj kredis ke ni ne scias kalkuli nek manĝi per forko kaj tranĉilo”, impresis lin. Por li, la mallonga periodo dum kiu la demando de la civitanaj rajtoj estis en la centro de la debatoj “estis perturbita de la decidoj el ekstere, portataj de la ideologio de konkurenco, la vetkuro al elpuŝado, parte kun la pensmaniero de okupanto, parte kun bonaj intencoj, sed kun senfine da fanfaronado kaj da stulta arogo”. La mastrumado de la tuta orientgermana ekonomio fare de la Treuhand “estis nur la daŭrigo de la centralizita ekonomio kun inversigitaj frontoj”

En 2001, en prelego kies manuskripton li donis al ni, la entreprenĉefo taksis “tutsimple senmorala, ke iom post iom la enspezoj de la kapitalo fariĝis pli gravaj ol tiuj de la laboro. (...) Kiam la socialismo estis ankoraŭ en konkurenco kun tiu ĉi mondo, oni timis, kaj tiu timo estis bremso. Nun, kun la timo, malaperis ankaŭ la bremsoj.”

Kompreneble, ne ĉiuj tiaj provoj estis sukcesaj, tute ne. Sed la vido de tiuj kiuj relative bone elturniĝis estas des pli interesa, ĉar ĝi ne estas vualita de la ĉagreno pro malsukceso.

S-ro Elmar Faber, helpata de sia filo kiu intertempe fariĝis vicurbestro de la urbo, instalis en Lepsiko la eldonejon Faber kaj Faber. Li edukiĝis en feliĉa periodo, tiu dum kiu spiritoj tiom brilaj kiel Ernst Bloch kaj Hans Meyer, por citi nur la plej konatajn, instruis en la Universitato de Lepsigo, kaj li ne akceptas ke oni forprenu de li tiun heredaĵon. Antaŭe, s-ro Faber estis eldonisto en la plej prestiĝa eldonejo de la GDR, tiu de Berto Breĥto* kaj de Thomas Mann: Aufbau-Verlag. Kiel tia, li gvidis ties transiron en la privatan sektoron.

* Originala nomo: Bertolt Brecht, ankaŭ: Bert Brecht. -vl

Privatigo aŭ malapero, tiu estis efektive la sola alternativo kiun la reunuiĝo metis al la ŝtataj entreprenoj. La procedo estis metita sub la kontrolon de la Treuhand, ĉe kiu, post kiam la transigo estis finita, oni devis ankoraŭ montri la pasvorton. S-ro Faber ne eskapis tion. “Mi estis alvokita al la Treuhand. Mankis papero en mia dosiero. En la personar-direktejo oni prezentis al mi dokumenton titolitan “Deklaro”. Mi devis subskribi jenan tekston: “Mi deklaras ke mi neniam laboris por la Stasi*”. Mi respondis ke mi ne subskribos tion, sed ke mi povas fari deklaron. Mi subskribis jenan tekston: “Mi deklaras ke mi neniam subskribis ion por konservi mian postenon, nek en la malnova reĝimo, nek en la nova.” Tio okazis matene, je la 10-a horo 30. Je la 13-a 30 mi estis surstratigita.”

* Politika polico de la GDR.

S-ro Faber spertis momentojn de kolero en tiu turbulenta periodo kiu sekvis al la falo de la Muro: “Tio ne estis epoko poezia. La libroj de la plej bonaj aŭtoroj de la GDR, sed ankaŭ eldonaĵoj de Heinrich Mann, Leon Feuchtwanger, Arnold Zweig, Anna Seghers, tunoj da libroj iris al la rubejo. Oni devis fari spacon en la bretoj por la kuirlibroj, libroj de ĉiaspecaj konsiloj kaj turistaj gvidiloj”. La murdo de la unua gvidanto de la Treuhand-Anstalt en 1991 fariĝis turnopunkto. Detlev Rohwedder taksis ebla konservi parton de la industri-potencialo de la eksa GDR, kaj speciale la eldonejon Aufbau-Verlag. Tiu estis unue aĉetita de nemoveblaĵ-konstruigisto, kaj post sia bankrotigo, de berlina aferisto, Matthias Koch. “Post la tragika morto de Detlev Rohwedder”, daŭrigis Faber, “ni vidis la triumfon de la stulteco. Ekzemple, iun tagon, la personar-ĉefo de la Treuhand konkludis el siaj brilaj meditaĵoj ke nia eldonejo envere neniam eldonis ion alian ol Markson kaj Engelson”.* “Jen la speco de stultaĵoj de nekredebla aroganteco al kiuj ni estis alfrontitaj.”

* Tio estas cetere komplete malĝusta. La eldonadon de la verkoj de Markso kaj Engelso faris la eldonejo de la orientgermana Komunista Partio, la Dietz-Verlag.

Laŭ la eldonisto de Lepsigo okazis procezo de “senhistoriigo”: “Oni volis forgesi kial ni volis alian Germanion.” Tio klarigus kial nenia lumo aperas el la nunaj debatoj, kiuj reverkas la historion komencante per la fino. “Se la gvidantoj fariĝas pli stultaj ol la gvidatoj, tiom oni iras al la katastrofo, konkludas li kun Gramsci. Jen kio okazis en la GDR. Hodiaŭ la aferoj ripetiĝas, kun la diferenco tamen ke la stultiĝo de la politika klaso estas akompanata de tiu de la loĝantaro.”

La Germana Muzeo pri Higieno* ne estas apriore la loko kie oni atendas trovi ekspozicion pri la laboro, kvankam ĝi volas ankaŭ esti Muzeo de la Homo.* La nocio de laboro ne estas facile difinebla, antaŭ ĉio se oni konsideras ke ĝi entenas, sed ne komplete kovras tiun de dungo. La ekspozicio, kiu hipoteze difinas la laboron kiel transformado de la mondo home motivata, malfermas novajn vojojn, ĉar ĝi lasas al la vizitanto eksterordinaran liberecon kritiki la proponojn mem kiujn oni faras al li. Kun la titolo “Arbeit, Sinn und Sorge” [Laboro, senco kaj zorgo], la ekspozicio rilatigas la laboron kun la nocio de senco kaj de zorgo, kiu lasta signifas krom maltrankvilo ankaŭ flegado en la maniero en kiu Bernard Stiegler uzas tiun vorton en la katalogo de la ekspozicio.* En la germana Sorge la dimensio de maltrankvilo, de timo (“mi maltrankvilas por vi”) enkondukas kromsignifon iom negativan. Sed alia dimensio de zorgo, ligita kun la ideo de atento pri si kaj pri la aliaj (“atenti”), ĉeestas ankaŭ. “Por ni, klarigas Daniel Tyradellis, filozofo kaj komisiito pri la ekspozicio, gravis doni en la titolo de la ekspozicio pozitivan dimension. La demando estas tiu de la objekto de la zorgo. Kian amplekson oni povas doni al tiu objekto? Ĉu strikte individuan dimension, aŭ ĉu eblas iri pli antaŭen? Kiom oni povas disvolvi sentojn por io kiu transiras la individuan dimension?”

* Originale: Deutsches Hygiene-Museum. -vl
* Se oni volus trovi komparon, oni povus pensi pri la Palais de la Découverte en Parizo.
* La teksto de la ekspozicia katalogo estas entenata en la lasta eseo de Bernard Stiegler, Pour une nouvelle critique de l’économie politique [Por nova kritiko de la politika ekonomio], Galilée, Parizo, 2009.

Kio okazis al la laboro post la falo de la Muro? Laŭ statistika nivelo, la kvoto de senlaboreco ekgrimpis, dum disvolviĝis formoj de parta laboro. Samtempe, la sento de kontentiĝo ĉe la laboro kreskis en la orienta parto, dum, kontraŭdire, la psiĥaj suferoj intensiĝis.* Por la socisciencisto Wolfgang Engler, rektoro de la Teatra Altlernejo Ernst Busch de Berlino, “tio estas nur ŝajna paradokso se oni diras ke en la Okcidento la laboro estis antaŭ la salajro, dum en la Oriento la salajro estis antaŭ la laboro”. Li pensas ke la homoj ankaŭ “rifuzis de la GDR sistemon pri kiu ili pensis ke, pretekste pro plendungo, ĝi malestimis ilian deziron realigi ion”.

* La laborpasio de la orientgermanoj tamen komencas malnetiĝi.

Je kelkcent metroj de la muzeo, tute nova konstruaĵo komplete travidebla, pro tio ĝia nomo “Vitromanufakturo”, entenas la lastmodan modelon de la entrepreno Volkswagen. Katedralo je la gloro de la Dio aŭtomobilo. Ĉiu aĉetanto de iu Phaeton povas rekte rigardi la muntadon kaj finlaboradon de sia propra veturilo. En la filmo de prezentado, Volkswagen montras la ambicion egaliĝi al la barokaj konstruaĵoj de Dresdeno, kaj celebras la aŭtomobilon kiel verkon de Richard Wagner! La loko prezentiĝas kiel kultura spaco, de ekzspozicioj de pentraĵoj, de modo-prezentadoj; oni prezentas tie operojn. Kaj tamen tie laboras laboristoj. Eĉ se oni vidas ilin moviĝi ĉe la aŭtomata muntadĉeno kvazaŭ ili servus la teon, la termino manufakturo estas misuza.

Tute kiel Porsche, Opel, Mercedes, Volkswagen, de kiu la emirlando Kataro aĉetis 17 elcentojn, estas parto de tiuj okcidentaj “utopioj” aparte germanaj kiuj disfalas. “La malnova Federacia Germanio ligis ĉiam dense demokration kaj ekonomian progreson ĉirkaŭ grandaj entreprenoj. Oni pensis ke tio estas eterne nedisigebla, analizas Engler. La ekonomia defio, al kiu ni estas alfrontitaj, kaj la malapero de tiuj kelkaj lumturoj de la kolektiva konscio testas nian demokration.”

Ĉu tiu rezistos? Tiu maltrankvilo pri la estonteco de la demokratio animas plurajn el niaj interparolantoj. Demandite pri tio kio plej mankas al li kiam li pensas pri la malaperinta GDR, la dresdena verkisto Ingo Schulze deklaras: “Estas la evidento per kiu oni kritikis la aktualan staton. Oni difinis sin mem pere de la demando pri nia reprezentiĝo en la estonteco [...]. Kiam oni parolas hodiaŭ pri estonteco, tio estas plej ofte kun la timo de malboniĝo de nia nuna situacio. Ni devas relerni ke ni povas ŝanĝi la aferojn. “*

* Ingo Schulze: “La politikistoj estas jam nur manaĝeroj”, Cicero, Berlino, majo 2009. Libro aperintaj en Francio: Vies nouvelles [Novaj vivoj] (2008), 33 moments de bonheur [33 momentoj da feliĉo] (2001), Histoires sans gravité [Historioj negravaj] (1999), ĉiuj ĉe Fayard, Parizo.

Bernard UMBRECHT.

Programita konverĝo de novaj teknologioj

Bitoj, atomoj, neŭronoj kaj genoj fariĝas “BANG”

La 15-an de oktobro 2009, iniciate de la ministro pri hommedio okazis en Strasburgo la unua kunveno de la Nacia Publika Debato pri nanoteknologioj. Unuigitaj de tiuj, ĥemio, biologio, fiziko, komputiko, robotiko, ktp... interplektiĝas por malfermi vertiĝodonajn novig-perspektivojn: iuj el tiuj donas ne probablajn esperojn pri miraklaj kuraciloj kontraŭ kancero, dum aliaj povas timtremigi: miniaturaj bomboj, papilioj transformitaj en vivantajn gvidatajn misilojn...

KIAM la esploristo Eric Drexler popularigis la esprimon “nanoteknologioj” en 1986, li difinis ilin kiel aron da teknikoj ebligantaj kreadon kaj manipuladon de objektoj kies dimensioj estas inter unu kaj cent nanometroj*. Tiu difino vere estis tre larĝa, ĉar preskaŭ ĉiuj ekzistantaj substancoj estas strukturitaj tiuskale. Fakoj tiel diversaj kiel ĥemio, materialoscienco, fiziko de la solidoj, farmacio, ĥemia kaj molekula biologio, elektronika inĝenierarto, tiel aperis unuigitaj, tiom kiel konceptoj, kiom sur la praktika tereno.

* Eric Drexler, Engines of Creation: The Coming Era of Nanotechnology, Anchor Books, Nov-jorko, 1986. Unu nanometro = unu milionono da milimetro. Por atingi grandon de 20 nanometroj necesas dividi per mil la dikecon de cigaredpapero. Vd ankaŭ Dorothée Benoît-Browaeys, “Nanoteĥnologioj: la vertiĝo de la senfine eta”, marto, 2006,.

Preskaŭ kvaronjarcenton poste, manipulado de materio je atomskalo ebligas konstruon de “nanostrukturoj”, kies ecoj estas radikale novaj. Vasta aro de sciencoj kaj aplikoj — bioteknologioj, teknologioj de informado, prikonaj sciencoj — ekinteragadas. Mirinda “konverĝo” de fakoj ĝis tiam relative hermetikaj unu de la aliaj, okazis, miksante bitojn, atomojn, neŭronojn kaj genojn en mallongigo — ja elvokiva — B.A.N.G.!

En la programo: malpoluado de grundoj kaj subteraj akvoj, produktado de plataj ekranoj el [?karbonaj nanotuboj, malpezaj baterioj kun altdensa energio, bio-nanoteknologioj (observado de sinteno de individuaj molekuloj ene de biologiaj sistemoj), medicinaj laboratorioj miniaturigitaj sur ico (lab-on-a-chip). Oni jam anoncas poŝkomputilon plenumantan unu miliardon da operacioj en sekundo*, fotovoltan farbon je kosto de kelkaj cendoj por unu kvadratmetro, kiun oni povos apliki sur konstruaĵoj kaj ŝoseoj, suncentralojn kun potenco de unu teravato (= mil gigavatoj), kaj kvantan fabrikadon de iu ajn nanoteknologia produkto je unu dolaro kilograme!

* 1018 operacioj en unu sekundo. Vd raporton “Productive Nanosystems. A Technology Roadmap”, Battelle Memorial Institute kaj Foresight Nanotech Institute, Palo Alto — Columbus, 2007, p. 61, www.internano.org.

Preterpasante la industriistojn, armeoj rapidas konkeri tiun “malsupran mondon”, kie, kiel antaŭvidis la fizikisto Richard Feynman, “estas multe da loko*. En Usono la armeaj aplikoj estas de jaroj la plejmultaj en la buĝeto de la Nacia Nanoteknologio-Iniciato (National Nanotechnology Initiative). La usona ministerio pri Defendo subtenas nanoskalajn esplorojn en ĥemio, biologio, elektroniko kaj en la sfero de energifontoj. La Armea Agentejo de Progresintaj Esplorprojektoj de Usono (Defense Advanced Research Projects Agency -DARPA), kiu estas je origino de la Interreto, mem produktas programojn pri matematika modeligo de biologiaj leĝoj, pri evoluado de protezoj regataj de cerbo, kaj ankaŭ konstruado de insekto-maŝinaj interfacoj, kiuj ebligas pensi pri transformiĝo de noktaj papilioj en vivajn misilojn regatajn kaj gvidatajn el distanco.

*There’s plenty of room at the bottom”, prelego de Richard Feynman en la American Physical Society, 1959.

Inter tiuj projektoj trovigas ankaŭ konstruado de atomaj horloĝoj grandaj kiel ico, produktado de novaj kuracaj proteinoj (antikorpoj, vakcinoj...) nur 24 horojn post trovo de nova infekta agento, kaj ankaŭ aro de materialoj: kvantumaj komputiloj (= kalkulilo, kies principo baziĝas sur la kvantumaj ecoj de materio)*, kvantuma kriptografio, optikaj transport- kaj komutado-sistemoj kun tre alta flurapideco.

* Kvantuma mekaniko estas subtenkolono de aro de fizikaj teorioj, kiujn oni grupigas sub ĝenerala nomo kvantuma fiziko. Tiu ĉi nomo kontrastas al tiu de klasika fiziko, kiu malsukcesas priskribi la mikroskopan mondon — atomoj kaj partikloj — kaj iujn ecojn de la elektromagneta radiado (www.techni-science.net).

Se ili realiĝos, tiuj aplikoj evidente havos civilajn uzojn. Tio ne validas pri la “nanoarmiloj”, kies esploro kaj fabrikado estis deklaritaj prioritato en Barato kaj Rusujo, en 2004 kaj 2007. Al la mikromisiloj, mikrosatelitoj, toksaj aŭ malsanigaj nanosubstancoj, kiuj fontas el miniaturigo de ekzistantaj sistemoj, aldoniĝas tute novaj armiltipoj. Oni tiel prikonsideras etetajn kaptilojn el kontraŭmaterio (unu mikrogramo egalas potencon de 44 kilogramoj da TNT), kio ebligos miniaturigi atombombojn*. Tiuj amasdetruaj armiloj estos, laŭ fakuloj, pli kaj pli facile konstrueblaj kaj transporteblaj, sed tre malfacile detekteblaj kaj detrueblaj.

* Jürgen Altmann, Military Nanotechnology Potential Application and Preventive Arms Control, Routledge, Londono, 2006.

La vizia informadikisto Raymond Kurzweil, membro de la Army Science Advisory Board — komitato taskita konsili usonan armeon pri sciencaj kaj teknikaj temoj — vidas en la interplektiĝo de la nanoteknologioj, genetiko kaj robotiko grandegan danĝeron por la homaro. Terorisma aŭ milita atako de nanorobotoj, aŭ de malsanigaj molekulaj strukturoj, nomitaj “griza ŝlimo” (grey goo), povus laŭ li detrui la civilizon en kelkaj tagoj. Kurzweil rekomendas konstrui nanoteknologian sistemon imundefendan. Sed, samtempe, li entuziasmiĝas pri la ideo, ke tiuj teknikoj “kapablos solvi multjarcentajn problemojn, kiel tiujn kaŭzatajn de maljuniĝo kaj malsano*.

* Raymond Kurzweil, “Nanotechnology dangers and defenses”, www.kurzweilai.net.
Al homo sapiens 2.0

JAM NUN nanomedicino favoras plibonigon de la diagnozaj teknikoj, aparte pri bildado. S-inoj Naomi Halas kaj Jennifer West, de la Rice University (Teksaso), ekzemple evoluigis nanokapsulojn de koloida oro. Estas partikloj formitaj el kelkaj milionoj da oro-atomoj, kies diametro estas inter kelkaj dekoj kaj kelkaj centoj da nanometroj, kaj kies optikaj ecoj varias laŭ dikeco. Tiuj nano-kapsuloj estas ligitaj al eroj de desoksiribonuklea acido (ADN), kiuj nature fiksiĝas sur kanceraj tumoroj. Ili tiam havas duoblan efikon, diagnozan kaj kuracan. Agante kvazaŭ lupeoj, ili sorbas proksimajn infraruĝajn ondojn, kiuj subhaŭtiĝas, kaj formas tre precizan bildon de la tumoro. Se oni pligrandigas la dozon de infraruĝaj radioj, oni “kuiras” kaj detruas la tumoron.

Kontraŭmikroba efiko de arĝento estas konata de jarmiloj: ĝiaj atomoj mortigas virusojn kaj bakteriojn. Je nanometra skalo, la efikeco de tiuj partikloj plimultiĝas. Oni jam vendas bandaĝojn kun arĝentaj nanopartikloj, kiuj kapablas detrui pli ol 150 infekto-agentojn, inkluzive de bakterioj rezistantaj al antibiotikoj. Por lukti kontraŭ la enhospitalricevitajn malsanojn (ili estas la 5-a kialo de morto en Usono), oni konsideras uzi arĝentajn partiklojn sur la kirurgaj iloj, sed ankaŭ sur littukoj kaj kurtenoj. De 2006 la korea firmao Samsung vendas lavmaŝinon, kiu uzas arĝentajn jonojn (reuzeblajn) por forigi mikrobojn, lavante vestaĵojn per malvarma akvo.

La perspektivoj de nanomedicino revigas; ili ankaŭ povas fariĝi inkubo. Raporto de UN-organizaĵo por Edukado, Scienco kaj Kulturo (UNESKO) alarmas: ““En la longdaŭro, nanomedicino povus konduki al radikala transformado de la homa specio. La streboj de la homaro modifi sin mem, kiel kaj kiam ĝi volas, povus rezultigi situacion, kie ne plu eblus paroli pri “homaj estaĵoj*.” Transhomaro, konsistanta el [?homo sapiens]2.0 (homo racia 2.0) malfermus novan eraon, en kiu posthomoj, kun pliigitaj korpaj kaj intelektaj kapabloj apudos duarangajn homojn, marĝenigitajn en sia homeco mem*.

* Bert Gordijn, “Les questions éthiques en nanomédecine”, en Nanotechnologies, éthique et politique, Editions Unesco, Parizo, 2008.
* “Nanotech Rx. Medical applications of nanoscale technologies. What impact on marginalized communities?”, Agadgrupo pri Erozio, Teknologio kaj Koncentrado (Action Group on Erosion, Technology and Concentration — ETC Group), 2006, www.etcgroup.org.

Jam nun, oni povas timi, ke porriĉula nanomedicino mobilizos la publikajn financojn kaj esploradon, dum kreskos la plej urĝaj sanproblemoj mondskale, estigitaj de malriĉeco kaj sociaj malegalecoj. Pli ol nanopartiklojn el oro, la evoluantaj landoj bezonas antaŭmalhelpajn politikojn pri sano, pri nutrado kaj loĝado, universalan aliron al trinkebla akvo kaj al edukado, kaj ankaŭ al la “fundamentaj medikamentoj*.

* Vd German Velasquez, “Hold-up sur le médicament”, Le Monde diplomatique, julio 2003.

La revolucia potenco de la nanosciencoj konsistas do el konverĝo de tre malsamaj teknologioj (biologio, informadiko, konosciencoj, robotiko), federitaj de la nanoteknologioj, kiuj ebligas ilian integriĝon. La nano-bioteknologioj ebligas regi la memkopiadon de vivaj sistemoj, cele plenumi precizajn taskojn, nanoskale, por industrio. Ekzemple, esploristoj uzas spinac-proteinojn agantajn en fotosintezo, cele krei elektronikajn cirkvitojn kaj produkti fotosintezajn sunbateriojn, tute transistorizitajn*.

* Alexandra Goho, “Protein power: solar cell produces electricity from spinach and bacterial proteins”, Science News Online, vol. 165, n-ro 2, 5 junio 2004, citita en “Un infiniment petit guide d’introduction aux technologies à l’échelle nanométrique et à la théorie du petit BANG”, ETC Group, junio 2005.

La inĝeniero Carlo Montemagno kombinis korĉelojn de rato kun silicio, tiel kreante mekanismon, kiu memkuniĝas kaj povas movi sin mem*. Helpe de financado de la Departemento pri energio de Usono, la genetikisto kaj negocisto John Craig Venter konstruis, en la instituto samnoma, artefaritan etan viruson, danke al kiu eblas konsideri kreadon de bakterioj kapablaj produkti hidrogenon aŭ kapti karbondioksidon. La entrepreno nun laboras pri sekvenci (determini la primaran strukturon) la H1N1-viruson de la “porka gripo”, kaj disvolvas interfakan fakulecon, kiu kombinas biologion, genetikon, bio-informadikon, informadikon aplikatan al rapida sekvencado de ADN, genar-sciencon kaj esplorojn pri primediaj politikoj.

* Roland Pease, “’Living’ robots powered by muscle”, BBC-news, 17-a de januaro 2005, www.news.bbc.co.uk.

La BANG-konverĝo aplikiĝas ankaŭ al naturo kaj hommedio. La ĉefa scienca konsilisto de la usona registaro, s-ro John Holdren, rekomendas, por lukti kontraŭ varmigo de la planedo, studi geo-inĝenierarton — aparte radikalajn projektojn, kiel disŝutado en la atmosfero de nanopartikloj de sulfatoj, por vuali la sunon. Male kiel la prudenta aliro de la Interregistara Grupo de Fakuloj pri evoluo de klimato (GIEC) de la Unuiĝintaj Nacioj, laŭ kiuj geo-inĝenierarto estas “grandskale abstrakta kaj sendemonstra, kun nekonataj riskoj de flankaj damaĝoj*.

* Vd 4-a Raporto de la GIEC, “Climate change 2007”, novembro 2007.

Tiuj rezervoj ne senkuraĝigas la geo-inĝenierojn, kiuj intencas manipuladi la ekosistemojn por ŝanĝi la klimaton, ĝeneraligante genetike modifitajn arbojn, aŭ disvolvante mar-farmojn, kiuj kultivu plantoplanktonon, por kapti kaj enfermi karbondioksidon (CO²). Laŭ Viktor Smetacek, de la Alfred Wegener Institute for Polar and Marine Research (Germanujo) kaj Wajih Naqvi, de la Oceanografia Nacia Instituto de Barato, la diatomeoj (mikroskopaj unuĉelaj algoj) flosantaj sur la oceanoj povus grandskale sorbi la karbonan dioksikon, kaj enfermi ĝin “por jarcentoj” sur la ocean-planko, post sia morto.

Ili lanĉis la barata-germanan projekton Lohafex, kiu konsistis el “fekundigi” larĝan zonon de la atlantika oceano, inter januaro kaj marto 2009, verŝante en ĝin plurajn tunojn da fera sulfato por stimuli kreskon de tiuj algoj. Tiu tre kontestata projekto estis rekte kontraŭa al la decido de la UN-konferenco pri biodiverseco, kiu en Bonn en 2008, establis moratorion pri artefaritaj fekundigoj en oceanoj. La eksperimento cetere ŝajnas ĝis nun malsukceso, ĉar, kvankam algoj ja multobliĝis, etaj krustacoj (bestoplanktono) ja simple manĝis ilin. Tamen, ankaŭ privataj firmaoj kiel Climos Inc kaj Planktos Science ekkaptis la temon, kaj disvolvas projektojn tiel nomatajn “ripar-ekologiaj”; ili el tio atendas komfortajn financajn rezultojn. (Vd art. “Nanoteknologioj”)

La geo-inĝenieroj ankaŭ opinias, ke ili kapablos solvi la tutmondajn nutroproblemojn. De nun ĝis 2017, oni prognozas, ke malsato trafos ĝis 1,2 miliardojn da loĝantoj en sepdek el la plej malriĉaj landoj*. La evolulandoj, kiuj disponis komence de la 1960-aj jaroj pri grava agrokultura komerca pluso, hodiaŭ estas netaj importantoj de nutraĵproduktoj. Tutplanede, dek firmaoj monopoligas 90% de la tutmonda produktado de agroĥemiaj produktoj, kaj pli ol du trionojn de la ekskluzivaj semoj. Ilia forto devenas de plena regado de la bazo mem de la nutraĵ-produkto-ĉeno, inkluzive de semoj kaj iliaj genoj. Tial, se profunda reformo de la patento-reĝimo kaj de la internacia juro pri intelekta proprieto ne okazos, sesopo da plurnaciaj firmaoj eble alproprigos al si la tutmondan vegetaĵan heredaĵon, patentante ĝian manipuladon, molekulskale kaj nanoskale*.

* Stacey Rosen (sub direkto de), “Food security assessment 2007”, United States Department of Agriculture, julio 2008.
* “Patenting the “Climate genes” ... and capturing the climate agenda”, ETC Group, junio 2008.

Ĝis tiam, privatigo de la genaraj datumoj kaj plimultigo de la patentoj pri nanobioteknologioj certigas al ili plenan regon de siaj nanomanipulaĵoj. En 2007 la ekskluzivaj semoj (submetitaj al monopolo pri intelekta posedrajto) estis 82% de la tuta merkato de komercaj semoj. La gigantoj de agroĥemio alianciĝas, malgraŭ la kontraŭtrustaj reguloj. Unuigante siajn fakojn pri esploroj kaj disvolvado, ili starigas interplektiĝantajn interkonsentojn, por ĉesigi la multkostajn procesojn ligitajn al la protekto de intelekta proprieto.

Tiel, Monsanto kaj Dow Agrosciences asociiĝis por produkti, jam en 2010, maizsemojn enhavantajn ok genetikajn trajtojn (du, kontraŭ herbicidoj kaj ses, kontraŭ insektoj); 87% de la tuta surfaco de genetike modifitaj kulturoj estas markitaj Monsanto*.Tiu industrio havas en sia mano ĉion, kio necesas por profiti, per prezaltigoj, el tutmonda nutraĵ-krizo, kiu mem rezultas el deturnado de parto de la kultivataj areoj al produktado de agrobruligaĵoj. En julio 2008, Monsanto tiel altigis je 35% la prezon de iuj maizsemoj genetike modifitaj.

* “A qui appartient la nature? Pouvoir des grandes sociétés et ultime frontière de la marchandisation du vivant”, ETC Group, novembro 2008.

La bioekonomio, kiu ekaperas nun, pliintensigas do la konverĝon de la bio-, nano- kaj informad-teknologioj, samtempe plirapidigante la koncentriĝon de kapitalo ĉirkaŭ kelkaj firmaoj, kiuj posedas kaj arton kaj intelektajn posedrajtojn. La gigantoj de energio, ĥemio kaj agronutraĵ-industrio, kiel DuPont, BP, Shell, Chevron aŭ Cargill, estas partoprenantoj. La postpetrola epoko estos dominata de tio, kion oni nomis: “ekonomio de sukero”.* La industria produktado estos bazita sur la “sukeroj”, ekstraktitaj el biologiaj krudmaterialoj (agrokulturaĵoj, arbaroj, algoj, ktp.) kaj sur ilia transformado en ĥemiajn produktojn kaj nanoproduktojn, kun alta aldonvaloro. La ĥemia industrio ligita al petrolo tiam povos esti adaptata al vegetaĵa karbono*.

* L. c.
* DuPont jam fabrikas biomaterialon el sintezaj mikroboj kaj sukero, cele produkti la bazan ingrediencon de sia fibro Sorona, kiu povas esti uzata por fabriki kiun ajn teksaĵon, de plej fajnaj sub-vestaĵoj ĝis tapiŝoj. Vd Bio-era, “Genome synthesis and design futures: Implications for the US economy”, 2007, www.bio-era.net.

Pro la petrolkrizo, oni rajtas timi kreskantan akaparon, privatigon kaj surmerkatigon de la biologiaj riĉofontoj kaj de la genaro-heredaĵo de la tuta planedo, kaj ankaŭ amasan postulon de agrokulturaj krudmaterialoj. Tio malprofite al la nutraĵprioritatoj de la evolulandoj, pri kiuj oni scias, ke iuj, kiel Madagaskaro aŭ Angolo, jam pretas cedi grandajn partojn de sia teritorio al eksterlandaj firmaoj.

La gigantoj de genetika industrio ankaŭ asertas, ke kultivado de genetike modifitaj organismoj povos provizi solvon rilate la klimatŝanĝon. Monsanto, BASF, DuPont, Syngenta, Bayer kaj Dow deponis pli ol 500 patentojn pri genoj “adaptigaj al klimatŝanĝoj.”*. Jen kiel profiti el la kresko de klimataj problemoj.

* “Patenting the ‘climate genes’ ... and capturing the climate agenda”, l.c., p. 18

Mateo CUEVA.

Nanoteknologioj

EN 2007 la tutan merkaton de nanoteknologioj oni taksis je 135 miliardoj da dolaroj. Multaj promesplenaj aplikaĵoj estas en eksperimenta stadio kaj la streboj por esploro kaj disvolvo daŭre ampleksiĝas. En Usono, la buĝeto dediĉita al la Nacia Nanoteknologio-Iniciato (National Nanotechnology Initiative), kreita en 2001 de la ŝtata administracio de s-ro William Clinton, estas en 2009 1,5 miliardo da dolaroj; la esploroj temas pri lando-defendo, fundamentaj sciencoj, energio kaj sano.

En Eŭropo, buĝeto de 1,3 miliardoj da eŭroj estis dediĉita al esploroj en la sfero de nanoteknologioj tra la sesa esplor-kadroprogramo de la Eŭropa Komisiono (2002-2006). Tiu buĝeto fariĝis 3,5 miliardoj da eŭroj por la periodo 2007-2013 (sepa kadroprogramo), kun prioritato al nanosciencoj, nanomaterialoj, nanomedicino, nanometrologio, kaj al studado de sociecaj efikoj.

La Nacia Fondaĵo por Sciencoj (National Science Foundation) de Usono opiniis en 2000, ke la tutmonda merkato de la produktoj de nanoteknologioj estos mil miliardoj da dolaroj en 2015, kaj necesigos ducent milionojn da dungitoj tra la mondo. Sed, en 2007 sendependa studaĵo* prognozis merkaton de 1.500 miliardoj da dolaroj en 2015, tio estas tiom, kiom la elektroniko-merkato.

*Half way to the trillion dollar market? A critical review of the diffusion of nanotechnologies”, aprilo 2007, www.cientifica.eu.

Mateo Cueva

Vd la artikolon “Bitoj, atomoj, neŭronoj kaj genoj fariĝas “BANG””, de Mateo CUEVA

Ĥemiaj suĉboteloj

JAM EN la 1930-aj jaroj komenciĝis la historio de la bisfenolo A (BPA), kiam malkovriĝis, ke tiu organika kombinaĵo, sintezigita de la rusa ĥemiisto Alexandro Dianin fine de la 19-a jarcento, havas estrogenajn ecojn (ligitajn al la ina seksa hormono). Sed ĝi estis rapide anstataŭigita, por ĝiaj medicinaj aplikoj, de alia komponaĵo, la dietilstilbestrolo (DES). Tiu produkto, preskibita tre multe, sen taksokapablo, al virinoj kiuj suferis naturan aborton, kondukis al sanitara katastrofo en la 1970-aj jaroj: multaj inaj beboj naskiĝis misformitaj. Sed nenio perdiĝas. Malakceptita en medicino, la BPA ekis novan inĝenieran karieron en fabrikado de polikarbonatoj. Ĝi havas utilajn ecojn: ĝi ebligas fleksebligi plaston, kio estas tre taŭga por pilkoj, anasetoj kaj aliaj infanaj banludiloj. Oni produktas jare tri milionojn da tunoj da ĝi. La BPA havas naturan tendencon “migri”, eĉ pli kiam oni hejtas ĝin, tial oni trovas ĝin en la korpoj de 94% de usonanoj. Tra kiu malrekta vojo tiu defalinta medikamento, kiu trafas rekte la endokrinan sistemon — ankoraŭ formiĝantan ĉe beboj —, povis troviĝi en la plasto de ... suĉboteloj?

En sfero de ĥemio, pruvoj malfacile establiĝas, kaj kanceroj ofte havas plurkialan originon. Rilate al la BPA, spite al la kutima malhelpo fare de la “fakuloj” financitaj de la industriistoj, Kanado tamen taksis, ke la indicoj estis sufiĉaj por malpermesi, fine de 2008, la vendadon de suĉboteloj ĝin entenantaj. En Francujo, kelkaj bebvartejoj decidis forigi ilin. La svisa societo SIGG, kaŝinte tion dum du jaroj, devis agnoski, ke ĝiaj aluminiaj boteloj entenis “spurojn” da ĝi. En Kalifornio, la ŝtatasembleo tamen rifuzis, la 11-an de septembro 2009, la leĝprojekton SB 797, celantan malpermesi la BPA-n en la porbebaj suĉboteloj kaj tasoj. En Koreujo, la agronutraĵa societo Samyang ĵus anoncis kun-entreprenadon kun la japana ĥemia firmao Mitsubishi, por konstrui fabrikon, kiu jare produktos 15.000 tunojn da bisfenol A.

La BPA estas nur unu produkto inter aliaj. Post jarcento da senkontrola disvolvado de la industria ĥemio, neniu tago pasas, sen ke unu el ĝiaj ĉirkaŭ 50.000 produktoj de ĉiutaga uzo estas agnoskita toksa.

Philippe RIVIÈRE.

Du miliardoj da viktimoj sur la tuta planedo

Por agrokultura modelo en la Sudo-landoj

“la problemo pri malsato jam estis maltrankviliga kiam nutraĵprezoj estis moderaj kaj la mondo travivis prosperan periodon. Sed la tutmonda nutraĵa krizo (2006-2008), sekvata de la ekonomia krizo, kreis katastrofan situacion”, konstatas s-ro Daniel Gustafson, estro de la UN-Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo (ONA). Sed la Tutmonda Nutraĵprogramo (TNP) reduktis sian buĝeton de 6 ĝis 3 miliardoj da dolaroj inter 2007 kaj 2008. Laŭ la ONA 39 miliardoj da dolaroj jare sufiĉus por duonigi la nombron de malsatantoj en 2015. Tio estas malpli ol dekono de la subvencioj donitaj al agrokulturo en la riĉaj landoj. En la momento de la Tutmonda Pintkunveno pri nutraĵa sekureco, kiu okazas la 16- kaj 18-ajn de novembro en Romo, fundamenta problemo staras: Kia agrokultura modelo permesos nutri la naŭ miliardojn da homoj, kiuj vivos sur la planedo en 2050?

PLENUMI la nutraĵajn bezonojn de la naŭ miliardoj tricent milionoj da homoj vivontaj en 2050 sur la Tero, estas veto apriore ne evidenta; sed por la plej malriĉaj landoj, kie estas atendata forta demografia kresko, la defio estas aparte timinda. Ĉar tie ja vivas la plejmulto de la kronikaj subnutratoj, kaj eksplodis en 2007 kaj 2008 la “malsato-popolribeloj” rilataj al la rapida kresko de la agrokulturaj prezoj. Tie, la plej bonaj teroj, nun ne sufiĉe ekspluatataj manke de sufiĉaj financoj, estas pli kaj pli akaparataj de okcidentaj landoj, kiuj zorgas pri sia importado de agro-brulaĵoj, aŭ de aziaj kaj arabgolfaj landoj, kiuj deziras certigi al si longdaŭran nutraĵprovizadon, prognozante ĝeneralan altiĝon de agrokulturaj prezoj. Kaj finfine, ĉar tie ja la klimata varmiĝo plej multe reduktos la potencialajn agrokulturajn rendimentojn — de 15 ĝis 30% en subsahara Afriko, laŭ la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo (ONA).

La subita altiĝo de agrokulturaj prezoj en 2007 kaj 2008 elstarigis ilian grandan variemon kaj detruis la dogmon pri “memregulado de merkatoj”. Fronte al varpostulo stabila en mallonga daŭro, produktado varias laŭ la klimathazardoj, kio estigas grandan prezo- kaj enspezo-varion — tial precize la ŝtatoj, jam de la egiptaj faraonoj, ĉiam reguladis la importadon kaj funkciigis stoko-politikojn.

Malgraŭ tio, en la agrokultura sektoro, liberaligo de interŝanĝoj estis trudata al la ŝuldantaj landoj, komence de la 1980-aj jaroj, de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la Monda Banko; en 1994, premoj de la agronutraĵaj firmaoj por malaltigi prezojn de agrokulturaĵoj rezultigis, ene de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), la Interkonsenton pri Agrokulturo (IPA). Tiu kompromiso, kiu havis kiel “longdaŭran celon (...) iom-post-iomajn kaj gravajn reduktojn de la monsubtenoj kaj protektoj al agrokulturo”, rompis la GATT-interkonsentojn de 1947, kiuj ja ne malhelpis la protekton kontraŭ importoj, kvankam ĝi permesis subvenciojn al eksportaĵoj.

Intertraktitaj inter la Eŭropa Unio kaj Usono, antaŭ ol esti vastigitaj al ĉiuj MOK-membroj, la IPA-reguloj estas aparte maljustaj al evolulandoj. Tio ĉefe veras kiam temas pri la difino de vorto “dumpado”*. Laŭ MOK, povas esti akuzata pri dumpado lando, kiu subvencias eksportanton, sed ne lando, kiu eksportas je la prezo de la interna merkato — eĉ se tiu prezo estas sub la reala kosto, pro internaj subvencioj. Ekde 1992, La EU kaj Usono do grave malkreskigis siajn internajn prezojn, por daŭre eksporti sen esti akuzataj pri dumpado.

* Dumpado estas vendo de komercaĵoj je prezo pli malalta ol la produkt- aŭ akir-kosto por ruinigi konkura(j)n kompanio(j)n aŭ simple vendi pli por akiri valuton. Ni preferas tiun formon proponitan de F. Munniksma en sia Internacia komerca-ekonomika vortaro en 9 lingvoj, Kluwe-Deventer, 1974, al la kutima “dumpingo”, ĉar ĝi kongruas kun la esperanta vortfarada sistemo: dumpi, dumpado. Laŭ Munniksma, dumpado estas: “ofertado de varoj aŭ servoj al la eksterlanda merkato kontraŭ prezoj sub la normala valoro por vendi pluson da varoj aŭ subfosi la normalan prezonivelon de la konkurencaj firmaoj” -jmc
Kreskigi la nutraĵproduktadon

KROME, La distingo, kiun faras la MOK inter la subtenoj permesataj (“verda skatolo”) kaj tiuj, kiuj devos reduktiĝi ĉar “distordas komercon” (“bluaj” kaj “oranĝaj” skatoloj)* estas mistifikado; la sinsekvaj reformoj de la komuna agrikultura politiko (KAP) en EU kaj de la Farm Bill en Usono de 1990, tamen esence baziĝas sur tiu trompaĵo. Dum la intertraktado de la Doha-rondo*, Usono kaj la EU konsentis redukti siajn “distordajn” subtenojn de respektive 80% kaj 70% kompare kun ilia nivelo permesata dum la periodo 1995-2000, kondiĉe ke la evolulandoj malfermos sufiĉe por iliaj eksportaĵoj siajn neagrikulturajn merkatojn kaj servo-merkatojn; sed ili poste ne ĉesis friponi pri tiuj “distordaj” subtenoj. Usono taksis siajn je 8,5 miliardoj da dolaroj en 2007, dum ili vere atingis 28,2 miliardojn da dolaroj; same, la EU anoncis 43,1 miliardojn da eŭroj por 2005-2006 (lasta jaro kalkulita), kontraŭ reala valoro de 72,9 miliardoj da eŭroj*! Konklude, ilia redukto-propono ne konvinkas.

* La MOK klasifikas subvenciojn laŭ kategorioj, en “skatoloj” diverskoloraj: verda por senlime permesitaj helpoj; blua por la nur tolerataj helpoj; oranĝa por la evitendaj aŭ reduktendaj helpoj.
* La Doha-rondo estas trijara ciklo de intertraktado, sub egido de la MOK. Ĝi temis precipe pri “liberaligo de la internacia komerco”, kaj eksplicite celis disvolvadon de tio, kion oni antaŭe nomis “La Tria Mondo”. La interministra konferenco de Doho (Kataro) okazis de la 9-a ĝis 13-a de novembro 2001 -jmc.
* “Usono ne povas redukti siajn agrokulturajn subvenciojn en la Doha-rondo”, “La Eŭropa Unio ne povas redukti siajn internajn agrokulturajn subvenciojn en la Doha-rondo”, respektive la 2-an de aŭgusto kaj 2-an de septembro 2009, www.solidarité.asso.fr.

Tiuj du grandaj eksportantoj havas kiel kunkulpulon la sekretariaton de la MOK kaj la prezidanton de ĝia komitato pri agrokultura intertraktado. Krome, malgraŭ ke la apelacia organo*de la MOK decidis, la 3-an de decembro 2001 — kun la afero de la kanadaj lakto-produktoj — , ke dumpado signifas ankaŭ la internajn subvenciojn al eksportataj produktoj kaj, la 3-an de marto 2005 — kun la afero de la usona kotono — , ke la usonaj rektaj fiksaj monhelpoj ne apartenas al la “verda skatolo”, tiuj decidoj estas tamen konsiderataj tempe limigitaj, kaj ne enkondukos veran ŝanĝon de la regularoj.

* Nomo ofte donita al la Organo por Solvado de Konfliktoj (OSK) de la MOK. Vd Monique Chemillier-Gendreau, “Ĉu ilo por mastrata tutmondiĝo”, Le Monde diplomatique, nov. 2007

Sciante, ke unu miliardo da homoj suferas pri kronika subnutrado kaj ke du aliaj miliardoj estas viktimoj de mankoj pri proteinoj aŭ oligoelementoj, la ONA taksas, ke necesas kreskigi la mondan nutraĵan produktadon je 70% antaŭ 2050. Dum la tutmonda pintkunveno pri nutrado, en 1996, du ĉefaj decidoj estis tiucele proponitaj: unuflanke, jaraj alŝutoj de publika mono, de la nordaj landoj al la sudaj landoj, por ilia agrokulturo — unue taksitaj je 25 miliardoj da dolaroj, poste je 44 miliardoj, tiuj alŝutoj nun estas nur 7,9 miliardoj da dolaroj; aliflanke, liberaligo de la komercaj interŝanĝoj. Sed, kvankam tiom gravaj monaj alŝutoj estus ja bonvenaj, ili ŝajnas ne kredindaj en la aktuala situacio; kaj pri la liberaligo de interŝanĝoj, ĝi rezultigus samtempe grandan redukton de la buĝetaj enspezoj kaj ruiniĝon de la kamparanoj en la evolulandoj.

Ja, vera disvolviĝo de la plej malriĉaj landoj, kiaj tiuj de subsahara Afriko, ne povas ekzisti sen starigo iliaprofite de tiu protektodona agrokulturo, kiu tiel bone sukcesis por la Eŭropa Unio kaj por Usono. Estas cetere rimarkinde, ke ju pli disvolvitaj la landoj, des pli ili protektas sin kontraŭ importado de bazaj nutraĵproduktoj, kaj tio spite al averaĝa agrokultura doganimposto malpli alta ol tiu de la evolulandoj. Verdire tiu averaĝa doganimposto signifas nenion. Juĝu mem: kvankam ĝi atingas 22,9% sur la 2.202 agrokulturaj tarif-linioj de Bruselo (EU) (kaj 10,5% se oni enkonsideras la importaĵojn je favora tarifo) la averaĝa doganimposto sur cerealoj restas 50% en la EU, kontraŭ 5% en la Ekonomia kaj Mona Okcidentafrika Unio (UEMOA); se temas pri laktopulvoro: 87% kontraŭ 5%; pri sukeraj produktoj: 59% kontraŭ 20%; pri frostigitaj viandoj (bovaĵo, porkaĵo kaj kokaĵo): 66% kontraŭ 20%.

Cetere, ju pli disvolvitaj estas landoj, des malpli granda estas la proporcio de importitaj bazaj nutraĵproduktoj. Koncerne la periodon 2001-2004, ekzemple, tiu proporcio, ĉe cerealoj, kiu estas 1,4% en Usono kaj 5,9% en EU, estas 12,6% en la evolulandoj, 19,3% en subsahara Afriko kaj 18,9% en Okcidenta Afriko. Ĉe laktaj produktoj, ĝi estas 2% en Usono kaj 2,7% en EU, kontraŭ 10,3% en evolulandoj kaj 39% en Okcidenta Afriko.

La efikeco de la protekto al agrokultura produktado bone elstaras se oni komparas Kenjon kaj la UEMOA-n: doganimposto sur laktopulvoro en la unua pasis de 25% en 1999 al 35% en 2002 kaj al 60% de 2004, dum ĝi restis 5% en la dua. Kenjo estas kreskanta neta eksportanto de laktoproduktoj, kun interna konsumado de 112 litroj por ĉiu loĝanto; inverse, la importado de la lakto-ekvivalento estas 64% de la laktoprodukto de Okcidenta Afriko, kaj la loĝanta konsumado estas nur tridek kvin litroj.

Tiuj faktoj montras, ke oni devas reorganizi ĉiujn agrokulturajn politikojn, naciskale same kiel en la IPA, laŭ la principo de nutraĵa suvereneco*: ĉiu lando (aŭ grupo de landoj) devus havi rajton difini sian agrokulturan kaj nutraĵan politikon laŭplaĉe, se ĝi nur ne malutilas al la aliaj, uzante ekzemple dumpadon — kaj en tiu praktiko oni inkluzivu la internajn nerektajn helpojn, kiajn la subvenciojn al la brutaro-nutraĵo.

* Gérard Choplin, Alexandra Strickner kaj Aurélie Trouvé, Souveraineté alimentaire. Que fait l’Europe?, Syllepse, Parizo, 2009.

Konsideri ke la EU ne plu bezonas protekti sian agrokulturan merkaton, krom kontraŭ la importaĵoj devenantaj de landoj, kiuj ne respektas hommedion kaj la minimumajn socialajn normojn — , kiel opinias la verduloj kaj la socialistoj en la eŭropa parlamento, kaj ankaŭ multaj NeRegistaraj Organizaĵoj (NRO) — ŝajnas tre danĝere. La altaj doganimpostoj trudataj de Bruselo por la fundamentaj nutraĵoj malaltiĝus se interkonsento estus farita en la kadro de la Doha-rondo kaj eĉ pli, se la interkonsento pri libermerkato kun la komuna merkato de la Sudo (Mercosur)* sukcese finintertraktiĝus, kiel deziras Hispanujo — prezidonta la EU en la unua semestro 2010. Sed la pluvivo de la eŭropaj agrokulturistoj estas ligita al ilia regado de la interna merkato, sur kiu ili vendis 77,5% de siaj produktoj inter 2005 kaj 2007.

* Argentino, Brazilo, Paragvajo kaj Urugvajo. Venezuelo estas aliĝanta, kaj Bolivio, Kolombio, Ĉilio, Ekvadoro kaj Peruo havas statuson de “asociiĝintaj landoj”.
Rezigni pri la ĝeneraligita dumpado

ESTAS DO en la intereso de la EU refondi la KAP kaj la IPA surbaze de nutraĵa suvereneco, kaj produkti siajn nutraĵojn por brutaro, rezignante pri la ĝeneraligita dumpado*. Tio ne malhelpos ilin eksporti, kiam la mondaj agrokulturaj prezoj estos pli altaj ol la internaj prezoj sen subvencioj. Konkrete, eblas fiksi profitdonajn prezojn, garantiitajn per varieblaj impostoj sur importaĵoj, por ke la agrokulturistoj, kiuj estas proksimaj de la Eŭropunia meza produktokosto, ne bezonu subvenciojn por vivi. Subvencioj, limigitaj kaj varieblaj laŭ la membro-ŝtatoj, estu nur por la kamparanoj, kies kostoj estas pli altaj, aŭ kiuj, kvankam ili tre malmulte produktas, bezonas subtenon pro sociaj aŭ mediaj kialoj (multfunkcieco)*.

* Vd 2.
* Koncepto aperinta fine de la 1990-aj jaroj. Krom ĝia klasika produkto-funkcio, “multfunkcia” agrokulturo devus havi ekologian kaj socian dimension.

Koncerne kvantojn, kial ne fiksi “plafonojn” laŭ produkto kaj disdoni ilin inter la Dudek sep Landoj*, strebante al justa ekvilibro inter la avantaĝoj ricevitaj de ĉiu lando kaj la neceso antaŭenigi multfunkcian agrikulturon, samtempe minimumigante la transportkostojn? Tia reformo estus inverso de la absurda malregulado nun farata de la Eŭropa Komisiono.

* La EU -jmc.

Sed la neceso refondi siajn agrokulturajn politikojn eĉ pli trudiĝas al la evolulandoj, se oni konsideras ilian kreskantan nutraĵan deficiton — kiu atingis, sen konsideri fiŝaĵon, 13,3 miliardojn da dolaroj en 2007. Konsiderante, ke la reduktado de la protekto kontraŭ importado kaj de la distordaj agrokulturaj subvencioj estas la interŝanĝ-mono de la Unio kaj de Usono, en la intertraktadoj de la Doha-rondo, kontraŭ malfermiĝo de la merkatoj de neagrokulturaj produktoj kaj de servoj de la evolulandoj, tiuj ĉi havas gravan atuton enmane: ili povas misfamigi la difektan interpretadon de la IPA-reguloj fare de la EU kaj Usono, kaj ankaŭ iliajn grandkvantajn subtaksadojn, kaj persekuti ilin ĉe la MOK. Se ili sukcesos klare pruvi, ke iliaj redukt-ofertoj estas nur iluzioj, la evolulandoj ne plu estos devigataj malfermi siajn neagrokulturajn kaj priservajn merkatojn, kaj spaco aperos por refondi la agrokulturajn politikojn kaj la IPA surbaze de nutraĵa suvereneco.

Jacques BERTHELOT

Du miliardoj da viktimoj sur la tuta planedo

Kaj subite reaperas malsato

“la problemo pri malsato jam estis maltrankviliga kiam nutraĵprezoj estis moderaj kaj la mondo travivis prosperan periodon. Sed la tutmonda nutraĵa krizo (2006-2008), sekvata de la ekonomia krizo, kreis katastrofan situacion”, konstatas s-ro Daniel Gustafson, estro de la UN-Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo (ONA). Sed la Tutmonda Nutraĵprogramo (TNP) reduktis sian buĝeton de 6 ĝis 3 miliardoj da dolaroj inter 2007 kaj 2008. Laŭ la ONA 39 miliardoj da dolaroj jare sufiĉus por duonigi la nombron de malsatantoj en 2015. Tio estas malpli ol dekono de la subvencioj donitaj al agrokulturo en la riĉaj landoj. En la momento de la Tutmonda Pintkunveno pri nutraĵa sekureco, kiu okazas la 16- kaj 18-ajn de novembro en Romo, fundamenta problemo staras: Kia agrokultura modelo ebligos nutri la naŭ miliardojn da homoj, kiuj vivos sur la planedo en 2050?

“MALSATO ne estas natura plago”, substrekas s-ro Olivier De Schutter, speciala raportisto de Unuiĝintaj Nacioj (UN) pri rajto je nutraĵo*. Ĝi esence estas rezulto de neadaptitaj politikaj decidoj. Tiu konstato estas samtempe terura kaj saviga. Terura pro ĝia amplekso: unu miliardo da homoj estas ne sufiĉe nutrataj en 2009 laŭ la UN-Organizaĵo por Nutrado kaj Agrokulturo (ONA)*, du miliardoj da homoj estas misnutrataj; naŭ milionoj mortas pro tio ĉiujare*.

* T. Nagant, “’La faim n’est pas une fatalité’, pour Olivier De Schutter”, Monda Nutraĵ-Programo, http://one.wfp.org.
* “L’état de l’insécuritéalimentaire dans le monde 2008”, ONA, Romo, 2009.
* “L’origine de la crise alimentaire mondiale”, Science Actualités, printempo 2008, www.cite-sciences.fr.

Saviga, ĉar ĝi implicas, ke oni povus eviti nutraĵkrizon per aliaj sociaj decidoj. Ne mankas anstataŭaj solvoj, teknike realismaj kaj efikaj, kiuj konsistigas alian disvolvo-modelon. Tamen, ilia identigo implicas tiun de la kaŭzoj de hodiaŭa marasmo.

Unue, la ĵusa pliintensigo de la krizo: cent milionoj da kromaj viktimoj de malsato en unu jaro. Tiun katastrofon provokis la subita altigo de internaciaj agrokulturaj prezoj en 2007 kaj 2008, diverse reeĥataj sur la internaj merkatoj de la koncernaj landoj*. La nivelo escepte malalta de stokoj ludis esencan strukturan rolon en tiu altiĝo. Laŭ la agronomiisto inĝeniero Marcel Mazoyer: “Kialo de la stoko-malkresko estas la prezmalaltiĝo dum la 25 antaŭaj jaroj. Tiel okazas ĉiun 25-an aŭ 30-an jaron, de ducent jaroj. De 1975 ĝis 2005-2006, prezoj de la agrokulturaj krudmaterialoj sur la internacia merkato estis proksimume sesonigitaj. Stokejoj iom post iom malpleniĝis. Koncerne cerealojn, la stokoj estis falintaj je malpli ol 16% de la monda jara produktado kaj konsumado. Je tiu nivelo, sufiĉas incidenteto por eksplodigi la prezojn”.

* Vd Dominique Baillard, “Kiel la tutmonda cereal-merkato elbridiĝis”, Le Monde diplomatique, majo 2008.
Amasa kampara senlaboreco

FACILAS identigi la fajreron, kiu flamigis la krizon: rapida kresko de postulo de agrobrulaĵoj en Usono (2004-2005) kaj en Eŭropo, premanta sur jam tre malaltaj stokoj, tiu premo de la postulo estigis senteblan tutmondan prezaltiĝon de multaj bazaj produktoj, inter kiuj maizo kaj vegetaĵaj oleoj (palmo, sojo, kolzo) respektive uzataj por produktado de etanolo kaj biodizelo. Sur la templimaj merkatoj de Ĉikago, Nov-jorko, Kansas City kaj Minneapolis, amasa enmiksiĝo de spekulaj fondusoj* rapidigas kaj pliigas la altiĝon de kurzoj, kaj poste de prezoj. Pliintensiga faktoro estas la kreskanta prezo de petrolo, kiu alten tiras tiun de agrokulturaj ĥemiaj aldonaĵoj, de transporto kaj energio.

* Daniel G. de La Torre Ugarte kaj Sophia Murphy, “The global food crisis: Creating an opportunity for fairer and more sustainable food and agriculture systems worldwide”, Heinrich Böll Foundation, Berlino, 2008.

Sed la kreskanta nombro de malsatviktimoj ne havas nur tiujn kialojn. Ĝi unue estas rezulto de ilia ega malriĉeco, kiu estas ĉiutaga realaĵo, sed des pli kiam la nutraĵprezoj “ekflamiĝas”. Sed 80% de homoj trafitaj per malriĉo estas kamparanoj: 50% etaj kultivistoj, 10% bredistoj kaj 20% “senteraj” kamparanoj*; kaj la 20% urbaj viktimoj de malsato, ili estas parte ekskamparanoj migrintaj en urbojn pro espero de pli bona vivo. Estiĝas do la demando: kial tiom da kamparanoj vivas en malriĉeco?

* Paula Cusi Echaniz, “Risques alimentaires et économiques en Méditerranée”, Centre international de hautes études agronomiques méditerranéennes (Ciheam) (Internacia Centro de mediteraneaj agronomiaj altaj studoj), Parizo, 2009

La respondo ŝajnas malĝoje simpla: en la internaciaj, naciaj kaj regionaj kompetentaj instancoj, kiuj decidas la agronomiajn, komercajn kaj aliajn politikojn, decidoj estas ĝenerale farataj sen konsideri kamparanojn. Atestas tion la decidoj preskribataj kadre de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), de la struktur-adaptaj politikoj de la Monda Banko (MB) kaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), de la libermerkataj interkonsentoj kaj de la agro-eksportaj politikoj de iuj ŝtatoj aŭ regionoj, kiel Usono, EU, Brazilo ...

Tiuj decidoj inkluzivas malfermiĝon de limoj, forlason de la ofertmastrumo (ĝia adaptado al postulo), detruon de la stokig-mekanismoj por rikoltplusoj, kaj de la reguligaj komercaj oficejoj. Plenumo de tiuj decidoj rekte kontraŭas la interesojn kaj fundamentajn rajtojn de kamparanoj. Egaligante, iom post iom, la internajn prezojn kun la internaciaj prezoj, ĝi igas nestabilaj kaj necertaj la enspezojn de kamparanoj. Abrupte ekmetante en konkurenco agrokulturojn, kies rendimentaj diferencoj estas grandegaj, ĝi favorigas ĝeneraligon de nedaŭraj interŝanĝoj de agrokulturaj produktoj, de kio subitaj ekflamoj de importado estas tipaj ekzemploj.

Landskale tia kresko signifas nekutiman kvantokreskon de la koncernaj produktoj, kombinitan kun forta prezmalaltiĝo. Estigante neelteneblan konkurencon al la lokaj produktoj, ĝi provokas disfalon de la internaj prezoj kaj agrokulturaj enspezoj. Tiele, ĝi malriĉigas kamparanojn, detruas la tradiciajn vivmodelojn de la etaj produktistoj kaj rezultigas amasan kamparan senlaborecon. Tiu fenomeno tute ne estas marĝena. Inter 1984 kaj 2000, sepcent sesdek sep subitaj ekflamiĝoj de importado estis registritaj en deksep evolulandoj. Kondukante al falo de la produktado en la koncernaj landoj, tiuj importadoj ankaŭ pliigas ilian nutraĵ-deficiton. Rezultas el tio kreskinta dependeco de importaĵoj kaj de evoluo de la internaciaj prezoj, por certigi sekurecon de loĝantaroj*. Oni do povas percepti, kiom la ĵusa prez-ekflamiĝo estis katastrofa en landoj, kiuj estas netaj importantoj de nutraĵoj.

* La MOK portempe permesas al la ŝtatoj, kiuj suferis subitan ekflamiĝon de importado altigi doganimpostojn aŭ trudi kontingentojn. Sed la metitaj kondiĉoj igas tiujn protektilojn neuzeblaj, aŭ neefikaj.

La malekvilibro de la frontantaj fortoj en la agronutraĵ-produktoĉeno ankaŭ kontribuas al kampara malriĉo. Kapableco de intertraktantoj pezi sur la intertraktado de la provizkondiĉoj varias laŭ la grado de koncentriteco de la sektoro. Sed tiu de la agrokultura produktado estas ege malpli koncentrita ol la aliaj. Oni taksas je du miliardoj sescent milionoj da homoj la koncernatan loĝantaron, kaj je kvarcent kvindek milionoj la nombron de agrokulturaj laboristoj. Samtempe, dek firmaoj regas duonon de la semo-oferto kaj tri aŭ kvar firmaoj la plimulton de la mondaj interŝanĝoj de ĉiu produkto. Komerc-distribuado, ja, estas lasita al kvar aŭ kvin kompanioj de superbazaroj, kiuj dividas inter si la merkaton en ĉiu disvolvita lando; kaj kiuj kreskas kaj iĝas potencaj en la sudaj landoj.

Alfrontitaj almonte kaj alvale al veraj “botelkoloj” (trafikŝtopejoj), kamparanoj havas ununuran vojon: akcepti la postulojn de la aliaj ĉeneroj. Ankaŭ tie, malekvilibro de fortoj havos gravajn konsekvencojn: ĝi ebligas al distribuantoj aĉeti malmultekoste, trudas al kamparanoj prezojn konstante sub iliaj produktokostoj, kaj tiras malsupren la salajrojn, jam malaltajn, de la laboristoj de grandaj industriaj plantejoj.

Malriĉiĝo-faktoroj estas multaj: nealiro al tero, historie tre malegala disdivido de la produktiveco-kresko estigita de la “verda revolucio”*, kaj ankoraŭ redukto de la publika disvolvohelpo. Tiuj faktoroj tamen havas ion komunan: rezigno fare de la “politikpovo” garantii la disvolvon de daŭrema kamparana agrokulturo.

* En la 1969- kaj 1970-aj jaroj, “verda revolucio” transformis la agrikulturon de la sudaj landoj, aparte en Latinameriko kaj en Azio, per intensigo de teknikoj kaj uzo de altrendimentaj cerealoj.
Agro-ekologiaj solvoj

ĈESIGI malsaton implicus radikalan direktoŝanĝon, cele garantii tiun disvolvon kadre de nutraĵ-suvereneco (vd “Por agrokultura modelo de la sudaj landoj”). Tia vojo necesigas stabilajn kaj profitdonajn prezojn por ĉiuj kamparanoj en la mondo. Necesas por tio efikaj ofertomastrumaj sistemoj je internacia, nacia kaj regiona niveloj, bazitaj sur konstanta alĝustigo de produktado, kaj variebla protekto ĉe la landlimoj. Konsekvence, ekvilibrigi la interajn rilatojn ŝajnas plej grave, tiom plifortigante la povon de la kamparanaj organizaĵoj, kiom reduktante tiun de la agronutraĵa industrio kaj de la grandaj distribuaj komercistoj. Pli multe investi estas fundamente, sed ne en ajnaj kondiĉoj. La jardekoj da subteno al modelo de industria intensa agrokulturo montris siajn limojn. Agro-ekologio montras solvojn, kiuj ebligas kreskigi produktivecon, respektante la planedon, kaj limigante la efikon al klimatŝanĝo.

En aprilo 2008, preskaŭ sesdek registaroj subskribis raporton pri “Internacia pritaksado de agrokulturaj scioj, sciencoj, kaj teknologioj por disvolvado (IAASTD)”*. Ellaborita de kvarcent fakuloj el la tuta mondo, tiu plurfaka raporto alvokas reorienti kaj pliigi la financadon de ekologia agrokultura revolucio. Ĝi postulas aplikon de politikoj, kiuj garantios aliron al tero, al semoj kaj al trinkebla akvo. La neatendita nombrokresko de viktimoj de malsato en 2009 instigas ja meti fundamentan demandon: kiun agrokulturan kaj nutraĵan modelon ni volas?

* Publikigita la 15-an de aprilo 2008, tiu pritaksado estis kondukita sub aŭspicioj de tridek registaroj kaj tridek asocioj de la “civila socio”. Kvin UN-agentejoj kunlaboris: la Organizaĵo pri Nutraĵo kaj Agrikulturo (ONA), la UN-Programo por Disvolvado (UNPD), la UN-Programo por Hommedio, la UN-organizaĵo por edukado, scienco kaj kulturo (Unesko) kaj la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS). Raporto-sintezo estas ĉe: www.agassessment.org.

Stephane PARMENTIER

Kulpa blindeco aŭ aktiva kompliceco?

Madoff, sub la nazoj de la financaj reguligistoj

Oni ofte imputas la nunan ekonomian krizon al la riskoj devenintaj de “financaj ennovaĵoj” (altriskaj kreditoj, valorpaperigo, ktp.). Preteratentata estas la fakto, ke grandegajn sumojn pulvorigis la mekanismoj de klasika kapitalismo. Tiel estis kun “la kazo Madoff”, kies ĉefa arkitekto estas kondamnita al cent kvindek jaroj da enprizonigo. Ĉi tiu fraŭdo utiligis la malnovan teknikon de “Ponzi-piramidoj” pri kiuj la trokredemaj viktimoj konvinkiĝis, ke ili povas atingi la ĉielon...

La ekonomia krizo malkovris vastan gamon de financaj fraŭdoj. Post produktoj de ekstrema komplekseco kiuj promesis orajn montojn kaj poste disfaligis la tutan financan sektoron, ni nun havas ion, kio ŝajnas esti la plej primitiva formo de fraŭdo: la piramida. Por eviti la riskon fari malprofitajn investojn, la varbantoj de tiaj transakcioj ne klopodigas sin por investi la monon de siaj deponantoj; ili nur ĝin prirabas aŭ, pli ĝuste, ili uzas la monon deponitan de la plej lastaj investantoj por repagi la pli fruajn kaj enpoŝigas la restaĵon.

Ni kredis, ke ni scias ĉion scieblan pri Ponzi-fraŭdoj, kiuj ŝajnis limigitaj al la pli rudimentaj financaj medioj kaj komunumoj kiuj ankoraŭ ne spertis modernajn bankajn praktikojn*. Kutime, iliaj elpensintoj estis krimuloj kiuj aperis kvazaŭ el nenie kaj senigis al trokredemaj klientoj la monon pere de brilaj promesoj. Sed ĉi tiuj piramidoj tre rapide disfalas, ĉar ju pli ili kreskas, des pli da mono necesas por ilin daŭrigi. Fine, la nombro de naivuloj fariĝas nesufiĉa kaj la fraŭdo riveliĝas.

* Vid “De la Russie à l’Albanie, le vertige de l’argent facile”, Manière de voir, n-ro 102, “Le krach du libéralisme”, decembro 2008 — januaro 2009, aĉetebla sur nia retejo: http://boutique.monde-diplomatique.fr

Sed kun la afero Bernard Madoff, ofte nomata “la plej granda fraŭdo de ĉiuj tempoj”, ĉio, kion ni kredis pri piramidaj fraŭdoj estas pridubigita. Ĝuste en la koro de la monda financa sistemo, respektata membro de ĝia elito sukcesis dum almenaŭ dudek jaroj fraŭdi nekalkuleblajn nombrojn de viktimoj, inter ili la kremo de la tutmonda ekonomio. Grandaj internaciaj bankoj — UBS, Banco Santander, HSBC, BNP Paribas, Union Bancaire Privée (UBP), Royal Bank of Scotland (RBS), Nomura — falis en la kaptilon, kune kun instituciaj investantoj, prestiĝaj spekulfondusoj (hedge funds) kaj bone konataj miliarduloj*.

* Henry Bladget, “Bernie Madoff’s victims: The list”, The Business Insider, la 23-a de decembro 2008.
“Mi estas finita, mi perdis 50 miliardojn”

La afero eksplodis sur la mondon je la 11-a de decembro 2008 kiam la novjorka financisto konfesis, ke li neniam investis eĉ unu groŝon el la sumoj konfiditaj al lia firmao, Bernard L. Madoff Investment Securities (BMIS). Se la aktoj de la tribunalo estas kredindaj, la antaŭan tagon li diris al sia edzino, sia frato kaj siaj du filoj (ĉiuj estis dungitoj de lia entrepreno) ke lia investofirmao estas nura Ponzi-fraŭdo. “Mi estas ruinigita”, li supoze diris. “Mi perdis 50 miliardojn da dolaroj. Ĉio estis nur grandega fraŭdo.” Laŭ li, liaj filoj kontaktis siajn advokatojn kiuj konsilis, ke ili informu la Federal Bureau of Investigation (FBI). La sekvan tagon, la Securities and Exchange Commission (SEC), la kontrolorganizo de la borsoj, prezentis denuncojn al la tribunalo kaj Madoff estis arestita. Li estis liberigita kontraŭ kaŭcio de $10 milionoj por loĝi en sia luksa apartamento en Manhattan.

Je la 12-a de marto 2009, Madoff deklaris sin kulpa pri dek unu denuncoj — inter ili fraŭdo, ĵurrompo, monpurigo kaj ŝtelo — kaj estis malliberigita. Je la 29-a de junio, en la aĝo de 71 jaroj, li estis kondamnita al la maksimuma puno preskribita de la leĝo kiel postulis la publika prokuroro: 150 jaroj da enprizonigo. En la vortoj de la prokuroro Lev Dassin, “La amplekso, tempodaŭro kaj naturo de la krimoj de Madoff faras lin aparte inda je la maksimuma puno permesata de la leĝo.” Laŭvice, juĝisto Denny Chin parolis pri “la nekredeble malbonegaj” krimoj de Bernard Madoff kiu “kaŭzis mirigajn homajn perdojn” kaj pri “fraŭdo kiu estis, laŭ objektiva vidpunkto, miregiga, farita de aparte malvirta krimulo kaj kiu daŭris dum pli ol 20 jaroj”*.

* Tom McElroy, “Madoff ordered to forfeit over $170 billion”, The Boston Globe, la 26-a de junio 2009; kaj Diana B. Henriques, “Madoff is sentenced to 150 years for Ponzi scheme”, The New York Times, la 29-a de junio 2009.

Antaŭ sia falo, Madoff estis modelo de la usona revo: junulo el la laborista kvartalo Queens, siatempa savnaĝisto sur Long Island, kiu establis sian propran firmaon en la aĝo de 22 jaroj kun 5.000 dolaroj; fidela edzo, neapartigebla de sia edzino Ruth, la karulino de sia junaĝo; la estro de familia entrepreno ĉe kiu estis dungataj — krom lia edzino — lia frato, ambaŭ filoj kaj lia nevino.

Post preskaŭ duonjarcento da penlaboro, li sin trovis la ĉefo de malgranda imperio kaj ĉe la pinto de financa respektindeco. Prezidanto ekde 1990 ĝis 1993 de la Nasdaq, la borso de teknologiaj akcioj, Bernard Madoff estis la premgrupisto por ĉiuj asocioj kaj profesiaj organizaĵoj de la valorpapera industrio, laboranta senlace por la demokratiigo kaj modernigo de la valorpapera merkato.

Ĉi tiu nesuspektebla viro estis la ĉampiono de etikaj koncernoj, de la protekto de malgrandaj akciuloj kaj de la neceso malaltigi la koston de financaj investoj. Ekster la rondo de la borsoj, Madoff estis plej konata kiel filantropo kiu monkontribuis malavare al gravaj humanitaraj aferoj, kaj kiu nature sidis en la administraciaj konsilantaroj de prestiĝaj bonfaraj kaj kulturaj organizaĵoj*.

* Julie Creswell kaj Landon Thomas Jr., “The talented Mr.Madoff ”, The New York Times, la 24-a de januaro 2009.

Resume, Madoff inspiris konfidon. “Kredito”, “kredo”, “kredemo”, ĉiuj ĉi vortoj havas komunan latinan devenon: “credere” (kredi). Bonfaraj societoj precipe estis liaj preferataj celobjektoj*. Elie Wiesel perdis 22 milionojn da dolaroj el sia propra monhavo kaj ankaŭ 15 milionojn da dolaroj kiuj apartenis al la Fonduso Elie Wiesel por la Homaro. Li lamentas: “Ni donis ĉion al li, ni kredis ke li estas Dio”*. La nobelpremiito pri paco renkontis la financiston nur du fojojn, kaj dum ĉi tiuj renkontiĝoj ili diskutis nur edukadon kaj etikon.

* Ross Kerber kaj Hinda Mandell, “Trust was the undoing of many charities: A wide swath of philanthropies entrusted significant portions of their portfolios to Bernard Madoff”, The Boston Globe, la 21-a de decembro 2008.
* “Wiesel lost “everything” to Madoff”, Portfolio.com, la 26-a de februaro 2009.

Flankenmetante ĉian nekredemon, multaj filantropoj (interalie la filmreĝisoro Steven Spielberg kaj la miliarduloj Mortimer Zuckerman kaj Carl Shapiro) juĝis la “metodon Madoff”, kun ĝiaj alta kaj stabila rentumo, perfekte konvena por bonfaraj societoj. Kiel Wiesel klarigis, “ĉiu en la mondo de financo diris al ni: ‘Vi povas mondonaci multe pli al indaj aferoj danke al Bernie Madoff la Savinto’”*.

* Saml.

La financisto efektive konstruis al si la reputacion de financa geniulo kiu kapablas generi profitojn de inter 10% kaj 15% en tempoj malbonaj kaj bonaj, kaj eĉ pli alte por iuj privilegiaj investantoj serĉantaj pli bonan rentumon interŝanĝe por pli grandaj deponoj.

Madoff emis impresi kiel modestulo: li klare komprenigis, ke li preferas rentumon el investoj kiuj ne provas atingi la altojn de iuj spekulfondusoj kaj investoj kiujn li juĝis tro riskaj. Male, li fanfaronis pri la stabileco de la rentumo kaj la sekureco de la investo. Spite ĉiaj malfaciloj, malgraŭ la fluktuado de la merkatoj, profitoj ene de mallarĝa gamo aperis kvazaŭ metronome. Investantoj ne nur riĉiĝis sed povis dormi pace. Al vidvino, kiu konfidis al li sian tutan ŝparmonon, la financisto certigis: “Via mono estas sekura kun mi”*.

* Robert Frank kaj Amir Efrati, “‘Evil’ Madoff gets 150 years in epic fraud”, The Wall Street Journal, Nov-Jorko, la 30-a de junio 2009.

Kerna elemento de iu piramida sistemo estas la “sekreta formulo” kiu supoze klarigas la sukceson de la investo. En la kazo de Charles Ponzi, estis internaciaj respondkuponoj kiuj, almenaŭ teorie, ebligis ke li faru profitajn arbitraĝojn. Por Madoff, la sekreta armilo estis la tekniko nomata “split-strike conversion”* kiu ebligis, ke liaj fondusoj daŭre liveru skandalan rentumon eĉ kiam merkatoj estis en recesio aŭ kraŝintaj. Se iu havis dubojn, ilin plejparte subpremis la rentumo, kaj kiam oni pridemandis la financiston pli detale, li rifuĝis malantaŭ muro de profesia sekreteco.

* Per ĉi tiu tekniko, oni akiras la akciojn de grandaj firmaoj — tiuj de la indekso S & P 100 — kaj samtempe aĉetas vendopcion (“a put” ) pri tiuj akcioj kaj vendas aĉetopcion (“a call”), por limigi la fluktuadon de la akciaro.

Harry Markopolos, konkurencanto de la firmao de Madoff, provis akiri similajn rezultojn per la sama tekniko, sed vane. Konvinkiĝinte ke la financa geniulo estas fraŭdanto, li lanĉis solulan kampanjon por averti la SEC-on pri siaj suspektoj. Inter 1999 kaj 2005, li sendis tri raportojn (el kiuj la fina titoliĝis “la plej granda spekulfonduso de la mondo estas fraŭdo”) en kiuj li detalis la “alarmsignalojn” kiuj devus atentigi investantojn kaj reguligistojn. Markopolos havis du hipotezojn: unue, kaj pli probable, la sistemo de Madoff estas giganta Ponzi-fraŭdo; due, la profitoj estis la rezultoj de masiva misuzo de privilegia informo (“insider trading”).

La viktimoj sin kredis privilegiitoj

Efektive, Madoff kondukis du entreprenojn: laŭleĝan maklerejon, kaj entreprenno fraŭdan kiu administris investaĵarojn. La unua, delonge establita kaj leĝobeema, servis por maski la duan. Ĉi tiu kombinaĵo ankaŭ klarigas la volontecon de iuj por investi kun Madoff. Laŭ onidiro ĉe financaj profesiuloj, la vera sekreto de lia neerarema intuicio kaj perfekta altempiĝo troviĝis en lia rego de “front running”, kontraŭleĝa praktiko per kiu li uzis sian maklerejon por certigi, ke estis li kiu unue sciiĝis pri mendoj kaj vendoj de financaj instrumentoj kiuj probable havos fluktuigan efikon sur la merkatojn. Li investis konforme.

Estas kompreneble kial iuj klientoj, kiuj suspektis grandskalan misuzon de privilegiaj informoj sed kredis ke ili nerekte profitas de tio, elektis pridemandi nek sin nek aliulojn pri la mirakla metodo kiu garantias tian malavaran rentumon.

Ponzi-fraŭdoj bezonas influajn konatojn. Tiaj sistemoj ofte viglas ene de iuj komunumoj etnaj, religiaj, aŭ geografiaj, en tiel nomitaj “grupoj de afineco”. Tio estis la kazo ekde la komenco kiam Madoff celis varbi sian propran socian rondon kaj la judan komunumon en Nov-Jorko. La sistemo poste disvastiĝis al Palm Beach (Florido) kaj Bostono antaŭ ol ĝi etendiĝis al ĉiaj komunumoj, komence en Usono kaj poste aliloke en la mondo. Kontraste kun la kutima laŭta reklamado fare de varbistoj pri piramidoj, Madoff dependis de buŝa informado kaj subtilaj artifikoj de merkatumado ĉar li konis la allogon de rareco kaj ekskludo. Kiel Groucho Marx, kiu deklaris ke li ne volus membriĝi en klubo kiu akceptus lin kiel membron, por multaj ne rezisteblis la logo de aprezindaĵo el kiu oni estas apriore ekskludita.

La varbantoj de Madoff ĉasis sian predon en la privataj eksterurbaj kluboj kaj golfkluboj de la elito. Komence, ili informis al potencialaj klientoj ke la famaj fondusoj de Bernie Madoff estas fermitaj kaj jam ne akceptas novajn investantojn. Tiam, post kelkaj tagoj, tiuj samaj varbantoj ilin tentis per nebula ebleco de akcepto aŭ eĉ renkontiĝo kun Madoff, sed samtempe emfazis ke nenio estas certa.

Pri tio, kio sekvis, ĉiuj atestantoj akordas: dirante malmulton, Madoff komence estis neentuziasma antaŭ ol konsenti fari iom da spaco por la nova investanto. Ĝoja esti membro de ĉi tiu ekskluziva klubo, la kliento malstreĉis la singardon, apenaŭ demandis pri la detaloj kaj akceptis la regulon resti absolute silenta aŭ esti elpelita. “Se vi investos kun mi”, Madoff kutimis diri “vi devas neniam sciigi tion al aliulo. Tio, kio okazas ĉi tie koncernas neniun alian personon”*. Plejparto de la investantoj kredis, ke ili estas anoj de privilegia rondeto kaj ne sciis pri la vasta etendiĝo de la sistemo Madoff.

* Erin E. Arvedlund, “Don’t ask, don’t tell: Bernie Madoff is so secretive, he even asks investors to keep mum”, Barron’s, Nov-Jorko, la 7-a de majo 2001.

Kutime, kiel ni vidis, Ponzi-fraŭdoj rapide disfalas. La longan vivdaŭron de la sistemo Madoff klarigas ĝia laŭpaŝa geografia vastiĝo kaj, aldone al la varbantoj supre menciitaj, precipe la sistemeca utiligo de tutmonda reto de “nutranto-fondusoj” (“feeder funds”)* kaj grandaj bankoj kiuj promesis profitegajn investojn, sed ofte sen mencii Madoff.

* Nutranto-fonduso estas investfonduso kiu faras preskaŭ ĉiujn siajn investojn pere de alia, multe pli granda, mastro-fonduso — ml

Ĉi tiel, kun la plejebla diskreteco, li povis rikolti ŝparmonojn el la tuta mondo por generi la necesan spezon por daŭrigi la fraŭdon. Praktike, la plimulto de investantoj ne deponis sian monon rekte kun la financisto sed pere de fondusoj kiel Fairfield Greenwich Advisors ($7,5 miliardoj), Tremont Group Holdings (3,3 miliardoj), Ascot Partners ($1,8 miliardo) kaj Access International Advisors ($1,5 miliardo).

Same, multaj bankoj merkatumis al siaj klientoj fondusojn investitajn ĉefe aŭ eĉ tute kun Madoff: Banco Santander (2,87 miliardoj da dolaroj), Banko Medici (2,1 miliardoj), Fortis (1.35 miliardo), HSBC ( 1 miliardo), UBP (700 milionoj), Natixis (554 milionoj) kaj RBS (493 milionoj)*.

* “Madoff’s victims”, The Wall Street Journal, la 6-a de marto 2009.

Laŭ la unuaj taksoj de la Autorité des marchés financiers (AMF), la kvanto de franca ŝparmono englutita de la afero Madoff sume estas ĉirkaŭ 500 milionoj da eŭroj kaj koncernas inter tri kaj kvin mil investantojn. Kelkaj havis rektan kontakton kun Madoff, kiu posedis vilaon en Antibes kaj regule vizitis Francion, sed la plejparto de la investoj estis farita de la nutro-fonduso Access International Advisors estrata de Thierry Magon de La Villehuchet.

Hekatombo ĉe la riĉuloj kaj famuloj

Siatempa altranga kadrulo de Paribas kaj Crédit Lyonnais, iun tagon, malfeliĉe por li, li estis ensorĉita de Madoff kaj deponis ĉe li la tuton de la mono de siaj klientoj. El ili, la ĉefo estis la luksemburga fonduso LuxAlpha kun vendistaro kiu inkluzivis princon Miĥaelon de Jugoslavio, kaj Philippe Junot, eksedzo de princino Caroline de Monako. La modisto Daniel Hechter perdis la plimulton de sia riĉaĵo; Liliane Bettencourt, la heredantino de la grupo L’Oréal, perdis ĉirkaŭ 30 milionojn da eŭroj, dum la industriisto Bernard Arnault apenaŭ eskapis, likvidinte la plimulton de siaj akcioj en la somero de 2008.

Kial grandaj financaj institucioj vole investis ĉe Madoff, ofte sen informi siajn klientojn? La kialoj estis la alta rentumo kaj la tre alloga sistemo de makleraĵoj kaj rabatoj. Trafa ekzemplo estas Ezra Merkin, siatempa estro de GMAC, la financa filio de General Motors, kaj fakulo pri neprofitocelaj organizaĵoj. Li rikoltis por si mem 470 milionojn da dolaroj el entute 2,4 miliardoj deponitaj ĉe Madoff dum la pasintaj jaroj pere de lia spekulfonduso Ascot Partners.

La financa krizo de 2008 sonorigis la mortsonorilon de la sukcesa formulo de Madoff. Unuavide, investaĵoj ĉe Bernard L Madoff Investment Securities estis pli profitaj ol iam ajn antaŭe, rifuĝejo en la ŝtormo. Ju pli disfalis merkatoj, des pli ŝajnis elstari la fikciaj profitoj de Madoff .

Sed tro da investantoj estis trafitaj de malfacileco dum la krizo pliintensiĝis, kaj ili kontraŭvole decidis retrati siajn investojn. Madoff tiam faris unu finan klopodon por savi sian entreprenon: la viro, kiu estis ĝis nun tiel diskreta kaj nealirebla, persone iris al la bankoj kaj instituciaj investantoj por peti ke ili disponigu al li suplementan financon. Li provis, sen sukceso, lanĉi eĉ pli profitajn produktojn kaj postulis ke liaj nutro-fondusoj limigu siajn retratojn. Je la komenco de decembro li alfrontis retratojn de 7 miliardoj da dolaroj, dum li havis malpli ol 1 miliardon da dolaroj en la banko.

Pro tio, ke Madoff deklaris sin kulpa, ne estis proceso kaj sekve neniuj gravaj riveloj kiuj povus prilumi la fraŭdon. Kiel juĝisto Chin notis kiam li anoncis sian verdikton, la fraŭdisto rivelis preskaŭ nenion pri siaj maĥinacioj. Oni ankoraŭ ne scias kiam kaj kial li komencis sian vastegan operacion. “Frue en la 1990-aj jaroj”, diris Madoff kripte, kvankam enketistoj suspektas ke la fraŭdo komencis 10 jarojn pli frue, eble pli.

Oni scias nenion pri liaj motivoj. Ĉu li provis kovri perdojn suferitajn en laŭleĝaj aktivaĵoj aŭ el malprofitaj investoj, aŭ ĉu li planis grandegan fraŭdon jam de la komenco? Kiuj estis liaj kunkrimuloj? Madoff asertis, ke li agis sola, aserto apenaŭ kredebla. Ĝis nun, nur unu aliulo estas akuzita: lia financa konsilisto David Friehling, delonge la kontrevizoro de BMSIS. Kion pri la rolo de lia edzino kiu, antaŭ lia aresto, retratis 15 milionojn da dolaroj el la konto de la firmao, kaj tiu de lia frato, lia filo kaj lia nevino, ĉiuj el ili dungitoj de la firmao?

Spuri la monon estos premsonĝo kontada kaj jura. Pro tio, ke mankas klaraj respondoj, onidiroj kaj konjektoj abundas. Unue, kiom estis la totala fraŭdo? La kalkulo estas malfacila, ĉar ĝi koncernas realajn perdojn kaj fikciajn profitojn. La tribunalo menciis 65 miliardojn da dolaroj, la financisto diris 50 miliardojn, sed enketistoj ne povis konfirmi tiujn sumojn. La viktimoj volas scii kiom restas. Intertempe, tamen, la enketistoj retrovis nur $ 1,2 miliardon.

Kompreneble, en tia komplika sistemo de nutro-fondusoj nenombreblas ombraj zonoj. Ne ĉiuj viktimoj sin anoncis, precipe tiuj, kiuj, pro embaraso aŭ diskreteco, preferas eviti asociiĝi kun la nomo Madoff. Ankoraŭ aliaj aferoj komplikas la enketon: ĉu la fraŭdo servis kiel kanalo aŭ kovraĵo por imposta fraŭdo kaj kapitalfuĝo? Tra kiuj impostoazoj la mono pasis?

Ne malpli ol 15.400 procesoj estas iniciatitaj kontraŭ Madoff*. Nenombreblaj plendoj nomas la multajn fondusojn kaj instituciojn rekte aŭ nerekte implikitajn en la kazo. Kompreneble, niveloj de respondeco varias, de aktiva kompliceco ĝis ekstrema malzorgemo. Malpleje, la perantoj malobservis siajn fiduciarajn devojn: iliaj salajroj estis kaj troaj kaj nepravigeblaj, ili ne plenumis sian devon de kontrolado kaj konfirmado (“due diligence”) kaj ignoris la multajn avertosignojn*.

* Larry Neumeister, “Madoff won’t appeal 150-year sentence”, The Boston Globe, la 10-a de julio 2009.
* Ekzemplo de dubinda praktiko: BMIS sendis al siaj klientoj fikciajn kontresumojn, sed ĝi tion faris nur telefakse aŭ poŝte. Kial firmao, kiu fanfaronis pri la supera kvalito de sia teknologio, rifuzis enretigi la kontresumojn de siaj klientoj?

Plia kaprompaĵo estas problemoj pri la kalkulado de repagoj kaj kompensaĵoj. El la “tri milionoj” da viktimoj de la fraŭdo* ĉiuj tute ne dividas la saman sorton. Estas miliarduloj kaj malgrandskalaj investantoj, spekulfondusoj kiuj apenaŭ estas tuŝitaj kaj familioj kiuj perdis ĉion, eĉ sen mencii bonfarajn organizaĵojn kun iliaj vicoj de nevideblaj viktimoj. Distingo jam estas farita inter rektaj investantoj ĉe la firmao de Madoff — kiuj povus esti kompensitaj per maksimume $500.000 fare de la Securities Investor Protection Corporation (SIPC), la instanco kiu respondecas pri la protekto de investoj — kaj nerektaj investantoj kiuj ne rajtas fari tiajn depostulojn.

* Kp. Peter Sander, Bernard Madoff, l’escroc du siècle: 50 milliards de dollars détournés, 3 millions de victimes, Music & Entertainment Books, Marne-la-Vallée, 2009.

Irving Picard, la fideikomisulo de la valoraĵoj de Madoff konfiskitaj fare de la tribunalo, ankoraŭ ne adoptis iun pozicion pri la demando de investantoj kiuj faris profiton (tiuj, kiuj retratis pli da mono ol ili investis kaj tiel fariĝis nevolaj kunkrimuloj), nek pri la demando de privilegiaj investantoj kiuj rajtis pli altajn intereznivelojn ol la aliaj pro specialaj interkonsentoj kun Madoff.

De malzorgemo ĝis malkompetenteco

Post la skandalo Madoff, estas rivelita epidemio de Ponzi-fraŭdoj kaj similaj ĉarlatanaĵoj*. La plej konata kazo estas tiu de la teksasa miliardulo Allen Stanford, kiu ŝtelis ĉirkaŭ 9 miliardojn da dolaroj de klientoj de sia Stanford International Bank en Antigvo. Kiam la limo inter la virtuala kaj la vera estas malklara, kredi je la realeco de fikciaj profitoj fariĝas relative facile, precipe ĉar la politika, ideologia kaj reguliga kadro de financa malreguligo kreis novan potencrilaton inter la privata kaj publika sektoroj.

* Kp. Jeremy Grant, “Ponzi schemes seek mercy after Madoff case prompts confessions”, Financial Times, Londono, la 19-a de januaro 2009; kaj Joanna Chung, “Tough times bring ‘Ponzimonium’”, Financial Times, la 29-a de junio 2009.

Nenio estis pli simpla ol trompi la publikajn kontrolorganizaĵojn. Evidentaj estas la malkompetenteco kaj nekapableco de la SEC, kiu faris tri enketojn pri la aktivaĵoj de Madoff sen ion ajn eltrovi. La “milito kontraŭ terorismo” kaj la ideologio de sinreguligo de merkatoj sendube flankenpuŝis la batalon kontraŭ krimado fare de blankkolumuloj*. Fine, investantojn kvietigis trankviligaj vortoj pri la “paradizo” de financa tutmondiĝo kaj la preskaŭ pura perfekteco de la reguliga reĝimo*. En la vortoj de Madoff mem en oktobro 2007: “En la reguliga medio de hodiaŭ, estas preskaŭ neeble eviti la regulojn kaj malobei la leĝon”*.

* Kp. The Price of Fear: The Truth Behind the Financial War on Terror, University of California Press, Berkeley, 2007, p. 82-85; kaj Propagande impériale & guerre financière contre le terrorisme, Agone — Le Monde diplomatique, Marsejlo-Parizo, 2007, p. 174-178.
* Eric Briys kaj François de Varenne, La Mondialisation financière. Enfer ou paradis?, Economica, Parizo, 1999.
* “Roundtable discussion with Bernard Madoff”, spekteblas en YouTube.

Ibrahim WARDE.

Ŝuldo providenca ...

DANKE AL abundaj injektoj de publika mono, la bankoj rekoloriĝis. Ili reaperas el la financkrizo eĉ pli grandaj kaj pli potencaj ol antaŭe. Kaj do ankaŭ pli kapablaj “ostaĝi” la ŝtatojn ĉe la venonta ŝtormo. Jen la momento kiun la okcidentaj registaroj kaj la centraj bankoj elektis por denove alarmi kontraŭ la ŝuldo.

Ruze metita inter parentezojn dum necesis elpoŝigi sumojn ekster ĉia komprenpovo por savi Goldman Sachs, la Deutsche Bank aŭ BNP Paribas, la fantomo de bankroto reaperas por ĉi-foje urĝi la invadon de la komerca profitlogiko en agadoj kiuj ĝis nun estis ŝirmataj kontraŭ ĝi (Vidu la dosieron (p. 19-23) ...art). La pezo de la ŝuldo, ankoraŭ pli peza pro la ekonomia paneo, servas refoje kiel preteksto por malmunti la socialan protekton kaj la publikajn servojn. Oni antaŭdiris antaŭ jaro la komaon de la liberaluloj; ili trovas en la ada anonco ke “la kasoj estas malplenaj” la instrumenton por sia politika renaskiĝo.

Ili ne malrapidos. La nova koalicio reganta en Berlino promesis 24 miliardojn da kromaj eŭroj por malaltigi la impostojn, dum la germana deficito atingos venontjare jam preskaŭ 6,5% de la malneta enlanda produkto (li ol la duoblon de la maksimuma kvoto permesata de la interkonsento pri stabileco kaj kresko de la Eŭropa Unio. La britaj konservativuloj promesis malpliigi la impostojn por societoj. Kaj en Francio, ekde la elekto de s-ro Nicolas Sarkozy, la dekstro iom post iom forigis la impostadon de la laboraj kromhoroj, starigis “impost-ŝildon” ĉirkaŭ la enspezoj de la kapitalo, reduktis la hered-impostojn kaj decidis forigi la profesian imposton por entreprenoj.

Iam la konservativuloj montriĝis zorgemaj pri ekvilibraj kontoj, tiom ke ili konsentis impost-altigojn. De proksimume tridek jaroj, male, la publikaj deficitoj estas ilia konscia kreaĵo, destinita paralizi la emojn interveni de la kolektivumo. Malstrikta praktiko kiu amputas la ŝtatajn enspezojn estas akompanata de katastrofisma retoriko kiu ebligas rifuzi la elspezojn de la prizorgoŝtato.

“Reagan pruvis ke la deficitoj ne gravas”, rebatis en 2002 la usona vicprezidanto Richard Cheney al sia financministro kiu maltrankviliĝis pri nova malaltigo de rektaj impostoj. s-ro Cheney celis per tio ke la deficitoj ne nepre malutilas tiun kiu decidas ilin, ĉar Ronald Reagan estis larĝe reelektita en 1984 post triobligi ilin dum sia unua mandato. Sed la buĝeta ŝuldo pezas pli sur la posteuloj, ĉefe se oni suspektigas tiujn ke ili malŝparas ĉar ili ne estas dekstruloj ... Tiel, por havi la plej etan ŝancon ke lia sanreformo estu decidota, s-ro Barack Obama devis antaŭe promesi ke ĝi neniom altigus la publikan ŝuldon. Kiam oni metas tian kondiĉon al la militaj aventuroj?

PER TRIONIGO de la aldonvalora imposto (AVI) por la mastroj de kafejoj kaj restoracioj, la franca registaro antaŭ nelonge oferis 2,4 miliardojn da eŭroj de siaj enspezoj. Kelkajn semajnojn poste, sub preteksto de “justeco”, ĝi reakiris 150 milionojn da eŭroj per tio ke ĝi impostis la ĉiutagajn kompensaĵojn por viktimoj de laborakcidento. Kvankam li montras elstarajn talentojn por tio, li havas ankoraŭ longan vojon antaŭ si ĝis atingi Reagan. Ĉar tiu usona prezidanto multe pli mildigis la impostojn de la plejriĉuloj, poste, ĉar necesis redukti la deficitojn (kiujn li estis kreintaj), li postulis de la lernejaj manĝejoj, ĉe indiko de la nutraj valoroj de la manĝaĵoj kiujn ili servas al la lernantoj, ke ili kalkulu keĉupon kiel legomon ...

En Kalifornio, la ŝtato kie Reagan estis guberniestro, komenciĝis en 1978 tiu imposta kontraŭrevolucio kiu poste plagis la mondon. Tie la kasoj estas hodiaŭ tute malplenaj (la deficito, kronika jam dum jardeko, atingas tie 26 miliardojn da dolaroj). Ĵaûdon, la 19-an de novembro 2009, la publika universitato altigis do siajn enskribkotizojn je 32%. Antaŭ ol fari tioni, ĝi forigis du mil dungojn.

Serge HALIMI.

Ĉu la porprezidanta baloto okazos?

Generacio impete atakanta Eburbordon

Jam plurfoje prokrastita de 2005, la prezidanta elektado en Eburbordo estas fiksita je la 29-a de novembro 2009. Tamen, malfruiĝo por identigo de la voĉdonantoj eble provokos denovan prokraston de la baloto. Malgraŭ reveno de paco en 2007 post 5 jaroj da armita konflikto kaj perfortoj, la landon daŭre trairas fortaj sociaj streĉoj. En necerta stato, sed kun forta volo, balancanta inter lukto por travivo kaj por povoakiro, la junularo estas samtempe la vetmono kaj la ŝlosilo de la krizo.

LA STUDENTA kaj Lerneja Federacio de Eburbordo (Fesci) “kapablas paralizi la elektoprocezon. Oni parolas pri malmobilizi la miliciojn, sed necesas komenci ĉe la Fesci”, opinias s-ro Patrick Ngouan, prezidanto de la Eburborda Ligo por Homrajtoj (ELPHR) (en la franca Lidho*). Planata por la 29-a de novembro, la prezidanto-elekto ja povus — se ĝi ja okazos* — okazigi novajn perfortaĵojn fare de la Fesci.

* Jeune Afrique, Parizo, 2-a de februaro 2009.
* La procedoj por identigo de voĉdonontoj (disdonado de identigiloj) kaj la starigo de balotaj listoj malfruiĝis.

De preskaŭ 20 jaroj tiu sindikato ludas centran rolon en la politika kaj socia vivo de Eburbordo. Gvidanto de la Junaj patriotoj, subtenanto de prezidanto Laurent Gbagbo, s-ro Charles Blé Goudé — morale kondamnita de la Unuiĝintaj Nacioj (UN)* pro sia respondeco en la “perfortaĵoj plenumitaj de stratmilicioj” de la komenco de la konflikto en 2002 (Vd kronologion) — estis ĝia ĝenerala sekretario inter 1998 kaj 2000. Lia antaŭulo ĉe la kapo de la studenta federacio (1995-1998) estas s-ro Guillaume Soro, la estro de la armita ribelantaro, kiu fariĝis ĉefministro sekve de la pac-interkonsento de Uagaduguo en marto 2007. La eksaj “fesci-istoj” Navigué Konaté kaj Yayoro Karamoko, estras respektive la junularojn de la Eburborda Popola Fronto (EPF), partio de la prezidanto, kaj tiun de la “Kuniĝo de la Respublikanoj” (KDR) de la opoziciulo Alassane Dramane Ouattara, kiu estis ekskludita de la prezidanta elekto en 2000 pro sia ne eburbordeco*.

* De februaro 2007 s-ro Blé Goudé estas malpermesata vojaĝi; liaj bonhavoj estas frostigitaj.
* Redukteca difino de la nacia identeco, laŭ kiu devas pruvi sian eburbordan originon, tiu, kiu deziras partopreni la balotan konkuradon — por kandidatoj — aŭ eĉ nur voĉdoni — por simplaj civitanoj.

La Fesci fondiĝis en 1990, okaze de la demokratiigo decidita de la prezidanto Felix Houphouët-Boigny, por kontraŭstari la movadon de la lernantoj kaj studentoj de Eburbordo, kiu estis proksima de la reganta partio, la Demokratia Partio de Eburbordo (DPE). En tiu lando, kruele frapita de la prez-malaltiĝo de kakao, kies ĉefa produktanto en la mondo ĝi estas, la junularo kun malcerta sorto fariĝas la avangarda taĉmento de la komenciĝanta opozicio. Houphouët-Boigny tion bone komprenis, ĉar li ja apogas sin sur la “fiknaboj” — senlernejaj junuloj, kiuj aperis en la 1980-aj jaroj. Liberaj je ĉiuj devoj, ili akiras famon kaj teritorion per siaj muskoloj aŭ siaj tranĉiloj. La maljuna prezidanto proponas al la plej fama el tiuj bandoj, tiu de John Pololo, fariĝi siaj dungitoj. La Volontuloj por Sekureco (VS), kiujn la ĉefaj koncernatoj renomis “Vaguloj Salajritaj”, konsistigis tute novan sekurecservon, zorgantan pri la subtenmarŝoj de la DPE, kaj implikantan kverelojn en tiujn de la opoziciuloj. Tiu alianco de la “la reĝo kaj la strato” estis promesplena je sukceso.

La “fiknaboj” havas propran lingvon: la noushi. Bazita sur la popola franca lingvo, tiu lingvaĵo pruntas vortojn al la lokaj lingvoj kaj al la angla, deturnas la aktualecajn vortojn, transformas proprajn nomojn en verbojn kaj verbojn en komunajn nomojn... La studentoj adoptas tiun lingvon, kiu portos la zouglou-muzikon* inventitan por rakonti ilian kompatindan ĉiutagaĵon kaj ilian socian defalon. Ĝis la 1980-aj jaroj ja, studentoj, kiuj sukcesis abiturientan ekzamenon aŭtomate ricevis stipendion por daŭrigi studadon (plej ofte en Francio). Sed dum la sekva jardeko, pro la kakao-krizo kaj la plano de strukturaj alĝustigoj, la mono de stipendioj alvenas ne regule. En la studentaj loĝejoj, homoj dormas foje ok-ope en duopa ĉambro. Ili nomas sin “kamboĝanoj”. Inter 1980 kaj 2009 la malriĉo-proporcio pasis de 17% al 50%.

* Zouglou signifas “rubaĵo, elĵetaĵo, balaaĵo”. Vd Yacouba Konaté, “Génération Zouglou”, Cahiers d’études africaines, vol. XLII, p. 772-796, Parizo, 2002.
Militarto kontraŭ pafiloj

DEFENDANTE la “kamboĝanojn”, la Fesci frate rilatas al la ĉefaj opozicipartioj, ĉiuj fonditaj de universitataj profesoroj, inter kiuj la plej fama, s-ro Gbagbo, fondinto de la EPF, estas la aktuala prezidanto de la Respubliko*. Ili kundividas “la esperon de lukto” (moto de la Fesci) por vivkondiĉoj kaj demokratio. Kune, ili elpaŝis kontraŭ la reĝimo de Houphouët-Boigny kaj suferis pro ĝiaj rebatoj. Perforto tiam instaliĝas en la universitato; la Fesci “fiknab-iĝas”, alprenante la perfortajn metodojn de siaj kontraŭuloj. Thierry Zébié — fiknabo-studento-, kiu perforte regis, timigante la studentan loĝejon, estas murdita per ŝtonĵetado, fare de Fesci-studentoj, la 13-an de junio 1991. Li estis suspektata servi la DPE

* Profesoro pri historio, li tiam estis membro de Synares, ĉefa sindikato de universitataj profesoroj kaj esploristoj.

La studenta sindikato estas tiam malfondita. Denove laŭleĝa en 1997, la Fesci havas kiel ĝeneralan sekretarion s-ro Soro, studento el la nordo de la lando. Serĉata de la polico, li aŭdacas animi publikajn kunvenojn, malaperante tuj poste: la organizaĵo fortikiĝis dum ĝi estis eksterleĝa kaj kaŝita. Unu el ĝiaj naciaj sekretarioj, s-ro Blé Goudé, nelacigeble trairas la landon por fondi lokajn sekciojn. Danke al la regado de la universitataj loĝejoj, la Fesci povas, en kelkaj horoj, mobilizi milojn da studentoj por ampleksigi manifestaciojn de la Respublika Fronto, ene de kiu alianciĝis la EPF de s-ro Gbagbo kaj la KDR de s-ro Ouattara. Ade ĝenata, la reĝimo de la prezidanto Henri Konan Bédié (1993-1999), kiu postsekvis Houphouët-Boigny, fermas ĉiujn studentajn loĝejojn.

En 1998, dum kongreso de la Fesci, en kiu partoprenas interalie s-ro Gbagbo, dividoj subite aperas, antaŭanoncantaj malsukceson de la demokratia transiro. La kunveno fariĝas vera batalo per maĉetoj inter subtenantoj de s-roj Gbagbo kaj Ouattara, kiuj prepariĝas por la prezidanta elekto de oktobro 2000. Fine la kongreso elektis s-ron Blé Goudé kiel ĝeneralan sekretarion. Sed perforto fariĝis la komuna politika lingvaĵo. La Fesci ne ĉesos ĝin uzi, profite al la kandidato, kiu kapablos ligi ĝin al si.

Post la puĉo de la 24-a de decembro 1999, la generalo Robert Gueï formas registaron de nacia unuiĝo, en kiu partoprenas s-roj Ouattara kaj Gbagbo. Tamen konfirmiĝas ekmalakordo inter la du viroj, ĉar la dua alprenis kiel sian la koncepton “eburbordeco”, kies viktimo fariĝas la unua. Permaĉetaj bataloj fariĝas pli multaj sur la universitataj kampusoj. S-ro Blé Goudé ricevas rajton mastrumi la studentajn loĝejojn. La Fesci eltiris el tio gravajn enspezojn, pligrandigitajn per ricevo de procentaĵo el stipendioj, aŭ eĉ per deviga pagigo de la etaj komercistoj instalitaj rande de la studentaj loĝejoj. La amasa alveno de pafiloj, el la apuda Liberio, daŭre militanta, pliigas streĉojn. Multiĝas atakoj. La “historiaj” fiknaboj, formitaj je militaj artoj, sed ne je pafarmiloj, estis forpelataj. Pololo estas ekzekutita surstrate.

Je la porprezidanta baloto en oktobro 2000, la lim-aĝo por voĉdoni estas malaltigita ĝis 18 jaroj, do 400.000 junuloj aldoniĝas al la vicoj de voĉdonantoj*. Konvinkita, ke li estas perdanta la baloton, la generalo Guei kuras al la televiddomo kaj memdeklaras sin gajninto. La Fesci, kiu subtenas s-ron Gbagbo, sian historian patronon, manifestacias. Ankaŭ la aktivuloj de la KDR, kies gvidanto, s-ro Ouattara, estas ekskluzivita el la elekto pro “ne-eburbordeco”. La povo estas prenebla ... surstrate. La subtenantoj de s-ro Gbagbo “simpatias” kun la ĝendarmoj, kiuj ekzekutas dekojn da aktivuloj de la KDR. La 27-an de oktobro 2000, kvindek sep kadavroj estas trovitaj sur kampo en Yopougon, nordokcidente de Abiĝano.

* Christian Bouquet, Géopolitique de la Côte d’Ivoire, Armand Colin, Parizo, 2006.

Tiuj perfortaĵoj lasos daŭrajn spurojn. Des pli ke s-ro Gbagbo, gajninto de la prezidanta elekto, faras nenion por haltigi la “infero-maŝinon” de “eburbordeco”. Sur la vojoj, ĝendarmoj kaj policistoj perforte pagigas la nordajn aŭ eksterlandajn loĝantojn, de nun egale traktataj. En julio 2001, la senkulpiga ordono de la tribunalo en la proceso pri la kadavrejo en Yopougon, konfirmas la senpunecon de la novaj fiknaboj de la Respubliko. La forumo por nacia repaciĝo organizita ĉe la fino de la jaro ne efikis.

Frustriĝo eksplodas en formo de armita ribelo en septembro 2002. Norde de la lando staras la Novaj Fortoj. Ilia ĉefo estas s-ro Soro. Sude, la normala armeo, baldaŭ helpata de la Alianco de la junaj patriotoj por la nacia releviĝo, kiu firme subtenas la prezidanton Gbagbo. Ilia ĉefo estas Blé Goudé. En la eburbordaWestern-filmo, la duarangaj roluloj — junaj aktoroj — ĵus ŝtelprenis famecon de la steluloj. La “milito de maĉetoj” veninta de la kampusoj, fariĝis nacia afero.

En januaro 2003, la interkonsento de Marcoussis (apud Parizo) trudas al s-ro Gbagbo dividi la regadon kun la Novaj Fortoj. La prezidanto kontraŭvole subskribas ĝin kaj atendas dek kvin tagojn por paroladi al la lando, lasante liberan terenon al siaj subtenantoj. La patriotoj trarompas la francajn lernejojn kaj Kulturan Centron. Tiu subteno ebligos al la prezidanto miskreditigi la interkonsenton, kaj iom post iom malplenigi ĝin el ĉia enhavo. “Se mi ne estus prezidanto de Respubliko, li diris, mi estus manifestacianta surstrate kun vi*. Jen apenaŭ vualita kuraĝigo. S-ro Blé Goudé, la “generalo de la junularo”, fariĝas la ŝlosila homo de tiuj mobilizoj, kiuj ebligas neglekti la rezoluciojn de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) kaj paneigi la pacprocezon.

* Radiodifffusion télévision ivoirienne — RTI (Eburborda Radio-televido), 7 februaro 2003.

Raporto de la asocio Human Rights Watch* publike malgloras la ege perfortajn devojiĝojn de la Fesci kaj kondamnas ĝian senpunecon, kiu daŭras de la prezidantiĝo de s-ro Gbagbo. “La strukturo”, (kiel nomas ĝin siaj membroj) formas fiknabaĉan ŝtaton ene de la ŝtato. Cetere, polico nur malofte eniras en la kampusojn. Ekstere, ĝi ne enmiksiĝas kaj malkonsilas al civitanoj meti juran plendon. La junaj patriotoj de s-ro Blé Goudé, sekvantoj de la Fesci, estas armitaj, vestitaj kaj formitaj per prezidantaj fondusoj. Ili formas milicion: la Grupo de Patriotoj por Paco (GPP). Ankaŭ ili devige elprenas monon de homoj. En kelkaj jaroj, la perforto-kulturo disvastigis tra tuta Eburbordo sian kontraŭ-modelon, laŭgrade kiom kreskis malriĉeco.

* Human Rights Watch, “La meilleure école. La violence estudiantine, l’impunité et la crise en Côte d’Ivoire”, Nov-jorko, majo 2008.

Post kiam la regantoj neniigis la interkonsenton de Marcoussis kun apogo de la strato, nova intertraktado ekis en Uagaduguo (sen Francujo, rifuzita de s-ro Gbagbo), sub patronado de la prezidanto de Burkino, s-ro Blaise Compaoré. En marto 2007, la partioj interkonsentas pri kalendaro por malarmigo de la ribelantoj kaj de milicioj, kaj pri daŭrigo de la elekto-procezo. S-ro Soro tiam fariĝas ĉefministro de s-ro Gbagbo. S-ro Blé Goudé ankaŭ ricevas belan kostumon, kaj anstataŭas sian kromnomon “generalo de la junularo” per tiu: “prezidanto” de la Panafrika Kongreso de Junuloj kaj Patriotoj (Cojep). Ili ambaŭ havas povon, monon, kaj veturas per 4X4-veturiloj. Unuvorte ili “sukcesis”. Iliaj luktokamaradoj ankaŭ ofte trovis laboreblecojn. Tiel s-ro Kakou Brou, alinomite “Marŝalo KB”, tre influa konsilanto de la Fesci — laŭ iuj, ĝia “militista ĉefo”-, kiu, diplomita de la eburborda Nacia Altlernejo por Administrado (NAA) — kie nun oni ne plu eniras laŭmerite — estis nomumita ĉe la direkcio de la maraj kaj havenaj aferoj, kun grado de majoro.

Kun s-roj Soro kaj Blé Goudé, la Fesci-generacio, generacio “sen kredo nek leĝo”, atingis la lokon, kiun ĝi volis*. Kiel oni diras en noushi, tiuj junuloj “kreis situacion” de kiu ili tiras sian vivopanon. Tio estas plia kialo por pluigi ĝin kaj prokrasti la elektojn, unue planitajn en 2005. Ironio de sorto, la universitato de Abiĝano, kiun oni kromnomis “Sorbono”, fariĝis podio de la ekstremnaciistoj, kiuj skurĝas Francujon. Kvazaŭ la juna generacio volus deturni la simbolojn, kiuj revigis la pliaĝan generacion. Kaj treti tion, kio prosperigis la Eburbordon de Houphouët-Boigny, fidela aliancano de Francujo, prospero, el kiu ili ne profitis.

* Vd Richard Banégas, “Côte d’Ivoire: les jeunes ‘se lèvent en hommes’. Anticolonialisme et ultranationalisme chez les jeunes patriotes d’Abidjan”, Les Etudes du Centre d’études et de recherches internationales (CERI), n-ro 137, Parizo, julio 2007.

Vladimir CAGNOLARI

Inter sudafrika dominado kaj tutmonda konkurenco

Avido ĉirkaŭ Mozambiko

Dek sep jarojn post la longa kaj ruiniga interna milito (1975 – 1992) Mozambiko estas konsiderata kiel ekzemplo de sukcesa rekonstruo. Tamen, la lando devas alfronti la mankojn de sia ekonomio, konceptita de la portugala koloniado, por kontentigi unue la bezonojn de la najbaraj landoj, aparte Sudafrikon. La alveno de novaj partneroj (Aŭstralujo, Brazilo, Barato, ktp.) povus ŝanĝi la donitaĵojn en la ŝlosilaj sektoroj de energio, infrastrukturoj kaj minejoj.

ĈE CAIA, en Sofala-provinco, meze de Mozambiko, la prezidanto Armando Guebuza solene inaŭguris ponton trans Zambezo-riveron, laŭvice la kvara plej longa riverego en Afriko, la 1-an de aŭgusto 2009. Tiu solenaĵo havis apartan politikan gravecon. Zambezo-regiono, kie finiĝas la ponto, ja estas unu el la regionoj, kiuj plej suferis el la interna milito, kiuj de 1977 ĝis 1992 alfrontigis la Fronton por Liberigo de Mozambiko (Frelimo), tiam marksisman*, kontraŭ la Nacia Rezistado de Mozambiko (Renamo), subtenata de la sudafrika apartismo-reĝimo. De jardekoj, ne nur ĝiaj estraroj, sed ankaŭ tiuj de la norda parto de la lando, postulis konstruadon de ponto, kiu ligu ilin al la sudo, pli riĉa kaj sidejo de la politika povo.

* La Frelimo poste konvertiĝis al merkat-ekonomio.

La prezidanto Guebuza plene kontentiĝis: dum la ĝeneralaj elektoj de la 28-a de oktobro, la Zambeza-regiono, same kiel la aliaj ribelemaj regionoj de Sofala kaj Nampula, la unuan fojon voĉdonis plejmulte por la reganta partio Frelimo. La “ponto de unuiĝo” tutcerte kontribuis al tio...

Mozambiko estas ekzemplo de sukcesinta postkonflikta rekonstruo. En sia jarraporto 2009 pri Afriko, la Afrika Banko de Disvolvado (ABD) kaj la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE) tiel substrekas la “makroekonomian kaj politikan stabilecon” de la lando, “imponan 8% mezan kreskon inter 2000 kaj 2006”*. Krome, tiu ŝtato dediĉas grandan parton de sia buĝeto por edukado (22%). Malgraŭ tio, kun 230 eŭroj da meza persona enspezo, Mozambiko restas inter la plej malriĉaj landoj de la mondo, kun kreskantaj malegalecoj inter regionoj, el kiuj kelkaj ofte suferas naturajn katastrofojn — inundojn kaj sekecon. Maputo tial estas unu el la ĉefaj ricevantoj de la publika helpo por disvolvado en subsahara Afriko*.

* “Perspectives économiques en Afrique”, 2009, www.oecd.org/bookshop.
* La tuta neta helpo estis 873 milionoj da eŭroj en 2008, el kiu triono destinita por la ŝtata buĝet-deficito.

De la lasta periodo de la portugala koloniado (1895-1975) Mozambiko estas fortike konektata kun la dinamikaj zonoj de la eksa Rodezio (nun Zimbabvo kaj Zambio) kaj de Sudafriko, kies natura merkato ĝi estas. La enspezo de la “koridoroj” (fervojo kaj aŭtovojo) de Maputo kaj de Beira, en la centro de la lando, kiuj komunikigas tiujn ŝtatojn — al kiu aldoniĝas la fervojo de Nacala, en la nordo, celita por malenklavigi Malavion — estis longtempe unu el la ĉefaj enspezfontoj de Mozambiko (kun la monsendado de la migruloj laborantaj en la sudafrikaj minejoj). Tiuj enspezoj malkreskis dum la interna milito ĉar Sudafriko estis reduktinta siajn investojn kaj privilegiinta ligojn kun Durbano-haveno.

Ĉar la konflikto finiĝis, Mozambiko provas diversigi sian ekonomion. Ne mankas al ĝi atutoj: energio (gaso, akvoenergia elektro, kaj verŝajne submara nafto), minejoj (karbo, titano, oro, gemoj), turismo — senteble kreskanta-, kaj kompreneble agrokulturo kaj fiŝado, kiuj estas daŭre 27% de la malneta enlanda produkto (MEP).

Aro de “projektegoj” naskiĝis dum la 2000-aj jaroj en la sektoro de peza mineja industrio. Ili ilustras la kontraŭdirojn, en kiuj baraktas la mozambika ekonomio. Inter tiuj, mobilizante miliardojn da dolaroj por investado, troviĝas disvolvado de gas-ekstrakto — el kiu 95% eksportiĝas tra gasodukto ĝis Sudafriko-, en la provinco Inhambane, de la sudafrika firmao Sasol, kaj la alumini-metalfabriko Mozal. Fondita de konzerno estrata de la brita-aŭstralia giganto BHP Billiton*, Mozal duobligis sian kapaciton inter 2000 kaj 2002.

* Kun la japana Mitsubishi, la Industrial Development Corporation of South Africa kaj la registaro de Mozambiko, kiu posedas 3,9% de la kapitalo.
Eksportanto kaj ... importanto de elektro

TAMEN, plej granda parto de tiuj operacioj okazis kadre de “liberaj zonoj” instigitaj de la internaciaj financaj institucioj, kaj enspezigas nur tre malmulte al la ŝtato. Ne estas do mirige, ke, malgraŭ la eksponenciala kreskado de la eksportaĵoj, la fina deficito de la pagobilanco estis, en 2008, 800 milionoj da dolaroj. Onidire la imposta enspezminuso estas preskaŭ egala al la deficito de la ŝtatbuĝeto, nune financata de la donacantoj.

Laŭ la ekonomikisto Carlos Nuno Castel Branco, instaliĝo de Mozal en Mozambiko ne vere estas rezulto de la ricevitaj impostreduktoj. Ĝi precipe rezultas el la reĝimo de ekonomia disvolviĝo en Sudafriko, ĉefa lando de la regiono kaj partoprenanta dukiale tiujn projektojn: kiel akciulo de la konzerno kaj kiel elektroprovizanto.La investado de BHP Billiton estis ja ligita al la kontrakto subskribita kun la elektrofirmaoj de Mozambiko (EDM), de Svazilando (SEB) kaj de Sudafriko (Eskom), kiuj fondis la sendependan transport-kompanion Mozambique Transmission Company (Motraco) cele alprovizi la metalfabrikon. “Eskom kondiĉigis sian longdaŭran kontrakton kun Mozal je lokado de la metalfabriko en Mozambiko, klarigas s-ro Castel Branco, por vivebligi sian regionan elektroreton.”

Suferante pri grava manko de energio, kaj de kelkaj jaroj alfrontita al manko de elektro, Sudafriko pli ol iam ajn konsideras strategie grava la valorigon de la akvoelektra potencialo de sia najbaro, Mozambiko*. La nacia sudafrika kompanio, kiu provizas 95% de la elektro de tiu plene kreskanta “bunta nacio” estas la ĉefa aĉetanto de la elektro produktita de la Cahora Bassa-baraĵo (Hidroelectrica de Cahora Bassa, HCB).

* La kontraktoj subskribitaj de Eskom kun Mozal kaj aliaj multnaciaj firmaoj, je prezoj sub tiuj de merkato, parte respondecas pri la grava financa krizo de la sudafrika firmao, kies direktoro ĵus eksiĝis.

Konstruita en 1974 en la norda provinco Tete de portugala konzerno, HCB estis celita por provizi prioritate Sudafrikon, ĉar Mozambiko tiam ne disponis pri industria fabrikaro sufiĉa por igi profitdona tian investon. La altatensia elektra linio eliranta el la baraĵo trairas la proksiman landlimon zimbabvan kaj pluiras ĝis Sudafriko, ekster la mozambika teritorio.

Mozambiko aĉetas al Eskom la bezonatan elektron, aparte por la suda parto, la plej disvolvita de la lando, je streĉe intertraktitaj prezoj. Pro neekzisto de nordsuda ligo interne de Mozambiko — kies koston oni taksis je 2,3 miliardoj da dolaroj-, tiu dependeco pluestos. El la 2.000 megavatoj, kiujn povas produkti HCB, nur 400 estas destinitaj por Mozambiko, 200 por la najbara Zimbabvo — kiu havas multajn ŝuldojn! — kaj 1.400 por Sudafriko, konforme al la kontrakto, kiu validas ĝis 2029!

Strebante konkeri prienergian sendependecon, la mozambika registaro celis do akiri la regadon de HCB, nun posedata je 82% de Portugalujo. Longtempe paralizita de la sabotado de la Renamo, HCB akumulis ŝuldojn je preskaŭ 2 miliardoj da eŭroj.

Finfine la ŝuldo estis reduktita je 700 milionoj da dolaroj (470 milionoj da eŭroj). La ministerio pri energio sindevigis repagi ĝin en dek du jaroj, el la enspezoj de HCB, al banka konzerno, kiu, estrata de la franco Calyon, alpruntis la sumon. En novembro 2007 Mozambiko finfine estis posedanta 85% de HCB, vera juvelo de la ŝtato: “Tio estis por ni kvazaŭ dua sendependeco”, konfidas la direktoro de la ministerio pri energio, s-ro Pascoal Bacela. Sur lia tablo, sep novaj projektoj celas produkti pli ol 6.000 megavatojn da elektro kaj transformi la landon en gravan regionan eksportanton.

La sudafrikaj kapitaloj estas 35% de la eksterlandaj rektaj investoj en Mozambiko. Ducent kvindek sudafrikaj kompanioj estas tie instalitaj. La sudafrikaj eksportaĵoj al tiu lando estas dudekoblo de la mozambikaj eksportaĵoj al Sudafriko.

Konsiderata kiel lando kun meza enspezaro, komparebla al Brazilo, Sudafriko, kies ekonomia potenco estis parte konstruita danke al sia longtempa dominado al la suda parto de Afriko — kun konsento de la portugalaj kaj britaj koloniigintoj-, ludas kernan rolon en la loka disvolvado, kie ĝia ekspansio travivis fulman progreson post la fino de la apartisma reĝimo. Tamen, enveno de aliaj mondaj agantoj, motivitaj de la subgrundaj riĉaĵoj, iom eklipsis ĝin en Mozambiko. De 2007, la sumo de la investoj de Brazilo kaj Aŭstralio preterpasas tiun de Sudafriko. Karbo — kaj, iom malpli, titano — troviĝas en la centro de tiu furoro.

Longe perceptata kiel malgrava riĉofonto, karbo subite allogis la minejajn gigantojn. Unue la brazila Vale (eksa Vale do Rio Doce, dua tutmonda entrepreno) gajnis la unuan adjudikaĵon por la loko Moatize. Poste, la aŭstralia Riversdale, asociita kun la barata Tata Steele, ricevis duan koncesion en loko proksime de tiu de Vale. Kaj, surprizo, la unuaj esploroj rivelis ekziston de unu el la plej vastaj kuŝejoj de terkarbo en la mondo. Ĉiu el la du kompanioj planas atingi, en kelkaj jaroj, produktadon — ja grandegan — de 20 ĝis 25 milionoj da tunoj jare. De tiam, aliaj priŝtalaj industriistoj, kiel Arcelor-Mittal, estas kandidatoj.

La problemo de transporto tamen ne estas solvita, ĉar la infrastrukturoj estas subevoluintaj aŭ misorientitaj. La fervoja linio tiel nomata “de Sena” (650 km ligantaj Moatize al Beira-haveno), kaj tiu tiel nomata “de Beira” (de la hinda oceano al Zimbabvo kaj pli fore, al la angola haveno de Lobito, ĉe la atlantika marbordo), datumas de la komenco de la antaŭa jarcento. La Sena-linio ne atingos la postulatan kapaciton, malgraŭ renovigo lanĉita en 2002. La prilaboro, finota komence de 2010, estis konfidita al konzerno Rites & Ircon, filio de la nacia fervoja kompanio de Barato (Indian Railways), kiu mastrumos la linion kaj tiel plenumos sian unuan ekonomian enpenetron en afrika tero. Riversdale, siaflanke, prikonsideras transporti parton de la karbo surboate, laŭlonge de la riverego, trans Zambezon, centojn da kilometroj oriente.

Ambaŭ kompanioj planis konstruadon de elektra centralo sur siaj respektivaj lokoj (1.800 megavatoj) por energi-provizi la minejojn kaj la landan reton. Vale kaj Riversdale konkuras je promesoj pri uzo de modernegaj senpoluaj procedoj — la mozambikaj ekologiistoj ja atentas ĉiujn tiujn projektojn.

Inter dependeco rilate al Sudafriko, neevitebla partnero, ne ĉiam facile traktebla, kaj dependeco de la internacia helpo, la vojo de Mozambiko estas mallarĝa. Sed eble ne plu longe.

Aŭgusta CONCHIGLIA.

La uzantoj pagas la enborsigon de la berlinaj transportiloj

POR LA AMASO da vizitantoj kaj eksterlandaj ĵurnalistoj kiuj interpuŝiĝis en Berlino por la dudeka datreveno de la falo de la Muro, la miraklo pasis nerimarkite: la S-Bahn, la rapid-metroo, germana ekvivalento de la pariza Regiona Rapidreto (RER), ne paneis. Multaj berlinanoj atendis — ne kun iomete da malico — ke la nigra serio de la kvar antaŭaj monatoj revenu okaze de la memoraj festoj. “Ni ŝvitis, suspiras kelnerino de la kafejo Liebling, en la ŝika kvartalo de Prenzlauer Berg. Ĉu vi imagas? Nur je kelkaj semajnoj, kaj la festaĵoj okazus en urbo ĉerande de la nervokrizo, kun S-Bahn-kajoj nigraj de homoj kaj turistoj blokitaj ĉe la flughaveno. La aliancanoj povas danki al la orient-berlinanoj ke ili detruis la Muron iun 9-an de novembro kaj ne iun 9-an de septembro ...”

Efektive mankis malmulte ke la jubileo de la disfalo de la komunismo koincidu kun edifa leciono de aferoj pri la triumfo de la kapitalismo. De meze de junio ĝis komence de oktobro, la S-Bahn estis parte aŭ komplete blokita per ĉiam denovaj paneoj, kiuj kaŭzis la plej grandan krizon de publika transporto iam ajn spertita post la dua mondmilito. La kaŭzo: la malpliigo de la kostoj por funkciteno destinita plibeligi la bilancon kiun la Deutsche Bahn (DB), proprietulo de la S-Bahn, prezentos al siaj estontaj akciuloj. La fervojkompanio tiel preparas sian privatiĝon ...

La 1-an de majo 2009, unue rado disiĝis kaj kaŭzis elreliĝon ĉe la eniro en la berlinan stacidomon Kaulsdorf. La akcidento, kiu ne kaŭzis vunditojn, estus katastrofo se la difekto okazintus ĉe la antaŭa parto de la trajno kaj se tiu ne estus tie veturinta malrapide. La direktejo de la S-Bahn parolas pri difekto. Sed la Federacia Oficejo de la Fervojo (EBA) ne estas konvinkita. Komence de junio, tiu ministreja kontrolagentejo ordonas la halton de la plej multaj trajnoj en la riparejon por kontrolado. Tiam aperas evidentaj rompoj de la reguloj de funkciteno kaj sekureco.

“Ne ekzistis skribaj instrukcioj, sed la oficistoj taskitaj pri funkciteno estis klare devigitaj rapidfaraĉi sian laboron”, konfirmas s-ro Hans-Joachim Kernchen, la respondeculo de la Sindikato de Trajnkondukistoj (GDL) por la sektoro Berlino- Saksujo-Brandenburgo. “Nova direktoro pri produktado estis rekrutita speciale por tiu celo. Sub lia gvido, la direktejo de la S-Bahn forigis kvaronon de sia personaro en kvar jaroj, fermis laborejon en Lichtenberg, reduktis la nombron da trajnoj, ĵetis rubejen la rezervotrajnojn, limigis la materialon kaj la personaron al la strikta minimumo. En kelkaj jaroj ili sukcesis fuŝi nian laborinstrumenton.”

La trafiko, unue komplete haltigita, restis forte perturbita dum la tuta somero. La 7-an de septembro, dum la situacio ŝajnis fine pliboniĝi, jen la refalo: rutina inspektado pri vagono montris ke kvar bremscilindroj el ok estas difektaj. Denove la trajnoj iras en la riparejon, dum la tempo kiun la trostreĉitaj teĥnikistoj bezonis por kontroli la bremsojn kaj anstataŭigigi la difektajn. La trafiko rekomencis pogute dum monato kaj duono. Nur unu trajno el kvar veturas.

Kiam tri kvaronoj da trajnoj ne veturas, tio ŝokigas

KVANKAM LA BERLINANOJ povas daŭre uzi la urbajn transportilojn (tramon, metroon, buson), la aĉa situacio krude tuŝas la loĝantojn de la antaŭurboj, kiuj havas ofte nur la S-Bahn-on kiel transportilon. “Dum bona parto de la somero, mi devis foriri al mia laboro unu horon kaj duonon pli frue kaj aranĝi por ke miaj infanoj estu gardataj dum la tagfino, atestas vendistino de la magazenego KaDeWe. Tio kostis al mi multan monon, sen kalkuli la streson, la laciĝon kaj la riproĉojn de mia dungisto.”

Por kalmigi la kolerajn uzantojn, la direktejo de la S-Bahn sendas en la stacidomojn superplenajn de homoj trajnkondukistojn senlaborajn pro teĥnikaj kialoj kun la peto ke ili improvizu tie kriz-komunikaĵon. “Okazis insultoj, perdoj de sinrego, estis vere honta, memoras s-ro Kernchen. Se oni dirintus al mi ke tia fuŝego iam okazos, mi ridegus. De la 1920-aj jaroj, la S-Bahn de Berlino estis la plej sekura transportilo de la urbo kaj eble de la lando. Do, se de unu tago al alia tri kvaronoj de la trajnoj ne funkcias, tio ŝokas.”

La fiasko estas tiom ega ke la politikaj gvidantoj perdas sian kalmon. La federacia transportministro, s-ro Achim Großmann, obsedata de la vizio de germana ĉefurbo transformita en plenan ĥaoson , furiozas: “Kiam Berlino fine retrovas transportkondiĉojn indajn je okcidenta civilizacio?”* “Ni vidos ĉu la direktejo de la DB montriĝos kapabla purigi tiun porkejon!”, elkrias siavice la porparolanto de la urbodomo de Berlino, s-ro Richard Meng.*

* Citita de Financial Times Deutschland, Hamburgo, 9-a de septembro 2009.
* Citita de la reta eldono de la Spiegel, www.spiegel.de, 10-a de septembro 2009.

La “porkejo” devenas tamen de politika procezo sufiĉe pripensita. “Ĉio komencis en 1994, kiam la federacia registaro fransformis la DB en societon de privata juro”, memorigas s-ro Carl Waßmuth, la berlina porparolanto de la federacia asocio “Fervojo por ĉiuj”. “Tiam, la gvidantoj ĵuris ke ne temas pri privatigi la kompanion, sed nur fari ĝin pli efika.” En 1999, la ĉefministro Gerhard Schröder instalas sian amikon Hartmut Mehdorn ĉe la kapon de la DB. Tiu iama inĝeniero de la firmao Airbus devas ŝovi la germanan fervojon sur la rapidvojon de la reformo. En deko da jaroj li nuligas la duonon de la personaro, kiu pasas de tricent okdek mil al cent okdek mil salajruloj, kaj regalas tiujn kiuj restas per mastrumado furioze moderna.

Ministro fariĝas direktoro de la Deutsche Bahn

EN ĈAPITRO DE sia lasta libro, la germana ĵurnalisto Günter Wallraff* raportas plurajn atestojn de kadruloj ĉikanitaj, metitaj en marĝenan postenon aŭ devigitaj demisii pro sia manko de entuziasmo por la projekto de sia ĉefo. Filio servis speciale por elpeli la rezistemulojn: DB JobService Gmbh, interne nomata “la oficejo de la elpatrujigitoj kaj senrajtuloj”. Samtempe la salajruloj de la gvida skipo avancegas. Elŝovita kadrulo rakontas al Wallraff ke, fine de ĉiu grava kunveno kun sia pretoria gvardio de blankkolumuloj, s-ro Mehdorn igas ilin per feltkrajono subskribi grandan afiŝon kun jena enskribo: “Ni aprobas la celojn de la entrepreno”.

* Günter Wallraff, Aus der schönen neuen Welt [El la bela nova mondo], Kiepenheuer & Witsch, Kolonjo, 2009.

Tiel reorientita, la entrepreno pretiĝas por sia enborsigo. La politika potenco ĝojas pri tio. En 2005, la Kristdemokrata Unio (CDU) kaj la Socialdemokrata Partio (SPD) subskribas la projekton de privatigo de la fervojo en sia interkonsento de registara koalicio. Estas s-ro Otto Wiesheu, la bavara ministro pri ekonomio kaj transporto, kiu intertraktis tiun decidan etapon en la nomo de s-ro Mehdorn. Lia dediĉemo donis al li cetere ĝustan kompensaĵon. La inko sub la interkonsento estis apenaŭ seka kiam s-ro Wiesheu forlasis sian seĝon de ministro por fariĝi unu el la gvidantoj de la Deutsche Bahn, sur la tiklega posteno de direktoro de “publikaj rilatoj”.

En la sindikata “kontraŭpotenco”, la du precipaj organizaĵoj de fervojistoj, Transnet kaj DGBA, subtenas la privatigon de la entrepreno. La ĝenerala sekretario de Transnet, s-ro Norbert Jansen, konstante ripetas ke “la kontraŭeco de afabla ŝtato kaj malica kapitalo ne havas ekzistokialon”.* La skipo de s-ro Mahdorn donas al li adekvatan postenŝanĝon: en majo 2008, s-ro Jansen demisias de sia sindikato por aniĝi al la stabo de la DB, sur la posteno de ... direktoro de la personaro. Jara salajro: 1,4 milionoj da eŭroj. “Gvidi grandan sindikaton aŭ partopreni en la mastrumado de granda entrepreno, tio estas proksimume la sama laboro”, konfidas li al la Bild-Zeitung (la 16-an de majo 2008). Tasko kiu konsistas ekzemple en persvadi la trajnkondukiston ke li devas ne nur fari sian laboron, sed “fari ankaŭ iom da ordigado en la vagonoj kaj iom helpi en la malgrandaj stacidomoj. Pri tio ni estas nun pensantaj”.

* Die Zeit, Hamburgo, 18-a de septembro 2008.
Nenia diskuto, nek en la komunikiloj nek aliie

ĈIO DO PLEJ bone funkcias. Kial do maltrankviligi la loĝantaron per publika debato pri la estonteco de la fervojo? “Ĝis la jaro 2005, nur la profesiaj politikistoj sciis pri tio kio estis preparata, rimarkigas s-ro Waßmuth. Eĉ en 2006, kiam la planoj de la federacia registaro jam ne ignoreblis, nenia diskuto okazis, nek en la komunikiloj nek aliie.” Eĉ en la SPD, nur en oktobro 2007, okaze de la kongreso de la partio, la aktivaj membroj rajtis esprimi sian opinion. Dum malkvieta voĉdonado, 70 elcentoj da ili rifuzis la privatigon. Tio apenaŭ pensigis la gvidantojn de la partio. La 30-an de majo 2008, la deputitoj de la SPD de la germana parlamento (Bundestag) voĉdonas kiel unu sola homo por la transformado de la Deutsche Bahn en holdingon. La transportado de la vojaĝantoj estas konfidata al nova strukturo, la DB Mobility Logistics anglalingva nomo supozata altiri investistojn. La dato por enborsigo estis fiksita je la 27-a de oktobro 2008.

Ve! La ĉampano estis jam malvarmigita, kiam la bankroto de Lehman Brothers ĝenas la feston. Du semajnojn antaŭ la tago T, dum la merkatoj hurlas terure, la registaro urĝe decidas prokrasti la enborsigon. En komuna deklaro, la SPD-ministro pri financo, s-ro Peer Steinbrück, kaj la ĉefo de la DB, s-ro Mehdorn, atendas pli bonajn tagojn: “Ekde kiam la konjunkturo permesos sukcesan enigon en la borson, ni ekagos. La reloj estas metitaj.”

Intertempe la reloj montriĝas ĉiam malpli sekuraj por la vojaĝantoj. En julio 2008, trajno de Inter-City Express (ICE, la germana ekvivalento de la franca TGV) elreliĝas en la stacidomo de Kolonjo. La akcidento, kaŭzita de rompiĝo de malbone prizorgita akso, kaŭzas la haltigon de ĉiuj ICE-trajnoj. La EBA, furioza, ordonas al la Deutsche Bahn fari disponojn por eviti neglektaĵojn. S-ro Mehdorn koleriĝas kaj akuzas: la tro pendantaj oficistoj de la EBA volas nur “grandtitole aperi en la gazetaro”* La konflikto veneniĝas kaj kondukas antaŭ la tribunaloj, kiuj pravigas la kontrolorganismon kaj devigas la DB mallongigi la tempospacojn inter ĉiu inspektado de la ICE-trajnoj.

* Süddeutsche Zeitung, Munkeno, 15-a de aŭgusto 2008.

Sed la EBA, kiu dependas de la federacia ministro pri transporto, ne havas la rimedojn haltigi la inferan rapidecon de la DB. Nek la rapidan malboniĝon de ties filioj, pri kio atestas la ruiniĝo de la berlina S-Bahn. “Jam de du aŭ tri jaroj, oni konstatis netan malboniĝon de la serv-kvalito, rimarkigas s-ro Hans-Werner Franz, la ĝenerala direktoro de la Reto de Urbaj Transportoj de Berlino-Brandenburgio (VBB). Tiu urba organismo, taskita organizi la publikan transporton kaj zorgi pri la akurateco de la trajnoj kaj pri la sekureco de la vojaĝantoj, tiuokaze mezuras la amplekson de sia senpoveco. “Oni vidis la malfruiĝojn akumuliĝi, trajnojn senkiale nuliĝi kvankam ili estis programitaj, longajn trajnojn el kiuj oni diskrete forprenis unu aŭ du vagonojn. En la printempo de 2007, brems-incidento preskaŭ elreligis trajnon en la stacidomo de Anhalt: la sablo-distribuilo ne funkciis. Pro tio, la S-Bahn reduktis la rapidon de la trajnoj de 100 al 80 km/h. Sed ĝi sisteme rifuzis komuniki al ni siajn teĥnikajn problemojn, kvankam ili devis fari tion.”

Estas vere ke samtempe la profitoj de la S-Bahn pasis de 9 milionoj da eŭroj en 2004 al 56 milionoj en 2008. S-ro Franz turnas la okulojn ĉielen, konsternite. “Tiu mono, diras li, la S-Bahn evidente ne investis por plibonigi la kvaliton de la servo, aŭ almenaŭ por mildigi la malboniĝon: ĝi sendis ĉiun centonon da eŭro en la kasojn de sia patrina organizaĵo, kiu volis ĉiam pli da mono. Por 2010, la direktejo de la DB planis ĉantaĝi la S-Bahn je alteco de 126 milionoj da eŭroj!” Ni miras: ĉu la urbo Berlino ne pagas ĉiujare 250 milionojn da eŭroj al la S-Bahn kiel helpon al la regiona transporto? “Efektive. Tio meritas substrekon: iel la berlinanoj malgraŭvole subvencias la enborsigon de la Deutsche Bahn ...”

Ni ree intertraktos pri la kontrakto kiu ligas nin al la entrepreno

KAJ NUN? “Ni reintertraktos pri la kontrakto kiu ligas nin al la S-Bahn, la ĉefo de la VBB volas kredi. Kompreneble, ĝi ĵuras al ni ke ĝi solvos ĉiujn problemojn kaj ke oni ne bezonas ŝanĝi eĉ komon de nia kontrakto, kiu bedaŭrinde finiĝas nur en decembro 2017. Afero atentenda.” Por la momento, la federacia registaro gardis sin fiksi novan daton por enborsigo de la DB, por kies popularigo la berlina ĥaoso ne kontribuis. S-ro Mehdorn jam ne zorgas pri tio: la moderniginto de la DB, foririnta lastan marton kun adiaŭa ĉeko de 4,9 milionoj de eŭroj, laboras nun por la banko Morgan Stanley. Lia posteulo, s-ro Rüdiger Grube, subskribis lastan julion interkonsenton kun la rusa fervojkompanio pri interŝanĝo de krucaj partoprenoj kiuj anoncas eble pli belajn tagojn.

La direktejo de la S-Bajn siavice ne deziris komenti siajn heroaĵojn. “Ni estas ĉi-momente tro okupataj por kontroli la staton de la trajnoj”, senkulpigis sin respondeculo de la komunikad-servo. Ĉu gazetara ataŝeo kiu riparas la trajnojn? La berlinanoj ne estas ĉe la fino de siaj zorgoj.

Olivier CYRAN.

Opinioj

Alain Juppé, franca ĉefministro:

“Mi preferas publikan servon mapli multnombran, pli efikan kaj pli kontentan kun siaj taskoj, ol publikan servon kiu grasiĝas.”

Nacia Asembleo, 14-a de majo 1996.

Jean-Louis Caccomo, ekonomikisto:

“La totalismaj ŝtatoj detruas la individuan liberecon per tio ke ili simple forigas ĝin, ĉar la ŝtato volas administri la tutan ekonomion de la lando. La prizorgoŝtatoj agas pli inside, donante al la popolo “socialan sekurecon” interŝanĝe kun ilia libereco, per tio ke ili substituas la kolektivan respondecon al la individua respondeco. En la unua kazo, la individuoj jam ne povas agi; en la dua kazo, la individuoj jam ne scias agi.”

La Troisième Voie [La tria vojo], Les Presses littéraires, Parizo, 2007.

Ronald Reagan, prezidanto de Usono:

“Mi ĉiam trovis ke la plej teruraj vortoj de la angla lingvo estas: “Mi estas de la registaro kaj mi estas ĉi tie por helpi vin”.”

Gazetara konferenco, 12-a de aŭgusto 1986.

Nicolas Sarkozy, ministro pri internaj aferoj:

“Kiom ofte oni diris al ni, surloke: “Kiel okazas ke tiu sinjoro, tie, kiu neniam laboris dum sia vivo, kiu estas ĉiam senlabora aŭ kiu ricevas la RMI*, povas pagi aŭton kiun lia najbaro kiu siavice leviĝas frumatene por labori, ne povas pagi?”

* RMI, Revenu minimum d’insertion, minimuma enspezo por (re-)integriĝo. -vl

“100 minutes pour convaincre”, France2, 9-a de decembro 2002.

Laurent Joffrin, nuna direktoro de la taggazeto Libération:

“Ili diris: unu sola savanto, la ŝtato; la publika servo estas absoluta principo, danke al kiu ĉio iros pli bone. Oni malkovras nun ke tiu pufiĝinta ŝtato sufokas kaj premas la civilan socion. La publika servo pli kaj pli ofendas la publikon.”

La Gauche en voie de disparition [La malaperanta maldekstro], Seuil, Parizo, 1984.

Ezra Suleiman, profesoro pri politika scienco ĉe la universitato de Princeton:

“La taksado estas neakceptebla en multaj institucioj, ĉar ĝi povas endanĝerigi la atingojn. Nu, la demokratio kaj la moderneco trudas la principojn (...) de objektiva taksado de la kompetentoj kaj de la rezultoj. Oni tiom kaj pli denuncas la tentaklajn povojn de la ŝtato — kaj ĝian neefikecon. Sed neniu pensas riproĉi al ĝi ke ĝi konservis kaj eĉ subtenis morojn kaj kondutojn hodiaŭ komplete maladaptitaj al demokratia socio. Tio estas tute klare “franca escepto”, de kiu Francio nepre bezonas seniĝi ...”

Schizophrénies françaises [Francaj skizofreniaĵoj], Grasset, Parizo, 2008.

Alain Minc, eseisto:

“Okazas ke la merkatoj abomenas la kejnzismon. Ekde kiam ŝtato uzas ĝin, ili punas ĝin. La merkatoj ne ŝatas Kejnzon, mi ne kulpas pri tio.”

Capital [Kapitalo], novembro 1997.

Patrick Artus, membro de la franca Konsilantaro pri Ekonomia Analizo (CAE), prezidata de la ĉefministro François Fillon:

“La decidoj de la ĉefministro pri mastrumado de la publikaj personaroj estas tro prudentaj. (...) Kio necesas hodiaŭ, tio estas rompo, ŝoko. Tio pasos tra la ĝenerala malpravigo de la ŝtatfunkcio kaj la malapero de la metiuloj laŭ ministrejo: oni kreus ekzemple la metion de ŝtata informadikisto, tiuj personoj uzeblas tie kie oni bezonas ilin. Laŭ la sveda modelo, aŭtonomaj agentejoj, liberaj pri sia rekrutpolitiko, estus taskitaj mastrumi la diversajn publikajn servojn.”

Challenges.fr, 3-a de novembro 2005.

François de Closets, eseisto:

“Ke bonuloj iras sur la straton por defendi la rajton de vojaĝantaj fervojistoj pensiiĝi je sia 50-a jaro kaj ne la 53-a, tio ne klarigeblas. (...) Tio montras la konfuzegon de loĝantaro al kiu oni ĉiam diris ke oni povas elturniĝi sen klopodi.”

Le Point, 16-a de majo 1998.

De la prizorgoŝtato al la manaĝera ŝtato

Trukoj por vendi popece la publikan havaĵon

“Dikventra” kaj “senefika” por la liberaluloj, la ŝtato bezonas novajn sangeltirojn. “Subprema” kaj “libermortiga” en la okuloj de multaj progresemuloj, ĝi devus malaperi por ke la individuo disvolviĝu. Fine, tiuj kiuj sopiras ĝian “socialan” kaj “protektan” mision pensas ke ĝi jam mortis, sub la atakoj de la “ultraliberaluloj”. En Usono, en la Eŭropa Unio kiel en Ruslando, la ŝtato ne malaperis: ĝi konstante reordiĝas. La postmilita egalisma vizio ricevis fortajn atakojn nome de la “efikeco” aŭ de la “justeco” (vidu pri tio la artikolon de Jérôme Tournade-Plancq). Reformoj forigis oficistojn, transdonis kompetentojn al lokaj kolektivaĵoj aŭ al la privata sektoro, privatigas tutajn sektorojn de transportoj (vidu la artikolon de Olivier Cyran) kaj de telekomunikadoj; aliaj transprenas por la mastrumado de la administracioj la modelon de la entreprenoj. Tamen, tiu ĝenerala fenomeno ŝajnas esti malfacile komprenebla. La “modernigo” estas teĥnika, sektora, malofte samforma. El tiu perturbado venas same ĝia forto (vidu Jérôme Tournade-Plancq: Brita invento) kiel la malforto de la rezistadoj kontraŭ ĝi. En la sekvo de la financkrizo, la publikaj potencoj servis kiel lastinstanca fajrobrigado. Ili fakte ŝtatigis General Motors, perfuzis Wall Street, helpis la pezan industrion, subvenciis la ennovigojn. Ĉu tiu mobilizado, kiu ŝajnas montri la revenon de la ŝtato en la centron de la ekonomio, ne anoncas pli ĝuste la rapidigon de la ŝanĝoj al manaĝera ŝtato, en pli restriktaj kampoj, sed ankaŭ pli aŭtoritateca?

“NI VIVAS EN stranga epoko ... Oni havas la impreson de ia ondego kiu surfalas nin, dispremas nin kaj kiu disŝpruciĝas.” La politikisto Bernard Lacroix povus tiel resumi la konfuziĝon de sindikatistoj, de intelektuloj, de elektitoj aŭ de civitanoj alfrontitaj al la restrukturiĝoj de la ŝtato.*

* Tiu ĉi artikolo aperigas esence la kolokvon titolitan “La malmuntata ŝtato”, organizita de Le Monde diplomatique kaj la Fondaĵo Copernic en la Nacia Asembleo en junio 2009. La kontribuaĵoj pri kiuj temas estos publikigitaj en verko aperonta ĉe la eldonejo La Découverte en printempo 2010.

La reformoj sinsekvas ŝajne en disa ordo; la teĥnikeco faras ilin netravideblaj; iliaj efikoj estas rimarkataj nur poste, kiam, post la deciditaj aplikad-dekretoj, venas ilia realigo. Kaj tamen, malantaŭ tiu nebulo, okazas mobiliziĝo sen antaŭeco por fabriki ŝtaton reduktitan en sia surfaco kaj fortigita en siaj komando-strukturoj.

La kunpremado de la formato de la ŝtato esprimiĝas aparte radikale en la ĝenerala reviziado de la publikaj politikoj (ĜRPP). Tiu, lanĉita en la ministro-konsilantaro, la 20-an de junio 2007, akcelas (kaj koherigas) la antaŭajn entreprenojn enfermante la publikan aktivecon en la buĝetajn nepraĵojn apriore fiksitajn. Nur ses monatojn poste, naŭdek ses disponoj programas kunfandiĝojn, regrupadojn kaj nuligojn de ŝtataj servoj. Ekde oktobro 2007, la altaj oficistoj de la justecministrejo, malgraŭ sia hezitemo, modernigas rapidmarŝe la justecan sistemon kaj projektas ke , la 1-an de januaro 2011, cent sepdek tribunaloj de unua [loka] instanco kaj dudek tri distriktaj [superaj] tribunaloj estos nuligitaj, nome de la “efikeco”. La ŝtata eduksistemo fermas la mezlernejojn kun malpli ol ducent lernejanoj, ĉar ili estas juĝataj tro multekostaj. Konforme al la deziroj de lia antaŭa ministro, s-ro [Claude Allègre], ĝi “malgrasigas la mamuton” kaj eliminas pli ol dek kvin mil postenojn de instruistoj jare.*

* Liginta kun tio estas la malpliigo de la instruhoroj por la lernantoj, grandigo de la klasoj, la neanstataŭigo de forestantaj instruistoj kaj la instigo ne enskribi la infanojn en la infanvartejojn antaŭ ilia 3-a jaro.
Rifuzo en etapoj aŭ per ĉirkaŭiro

NENIU MINISTREJO cetere riskas resti ekster la ludo. Ĉiu strebas male disponi pri iom da antaŭeco pri “redono de laborlokoj”, la nova kategoria imperativo de ŝtato kiun la ĉefministro François Fillon proklamis “bankrota” en septembro 2007. En la ministrejo pri internaj aferoj, prefektejoj kaj subprefektejoj suferas kuracadon de sengrasigo. La konkursoj de la ŝtata polico planitaj por septembro 2009 estis nuligitaj, kaj ok mil buĝetaj postenoj forigotaj ĝis 2012.* La najbara, sed konkurenca ministrejo, la defendo, faris tiun paŝon jam antaŭe: fermado de kazernoj kaj likvidado de kvardek kvin mil dungoj antaŭ 2014. La san-ministrejo forigas la naskejojn de la publikaj malsanulejoj, konsiderataj tro multekostaj kun malpli ol tricent akuŝoj jare, kaj trudas sojlon de mil kvincent operaciojn jare por la ĥirurgiaj servoj. En la ministrejo de eksterlandaj aferoj malaperas dekoj da konsulejoj, kaj tiu de la kulturo alistrukturigas la ŝtatajn arĥivojn. La financministrejo “raciigas” siajn servojn ĉiunivele.

* Le Figaro, Parizo, 17-a de aŭgusto 2009.

La kunpremado de la ŝtato estas akompanata de transigo de publikaj aktivecoj al la privata sektoro, ia popeca vendo de la publikaj entreprenoj. Tiuj privatigoj okazas per rifuzado, per etapoj aŭ per ĉirkaŭiro. Ĉe ili, la aĉetantoj anticipas la financan rentabilitaton, sed ankaŭ konsideras la historion de tiuj sektoroj, kun siaj pasintaj bataloj kaj la specifa statuso de iliaj salajruloj. La malsamaj rapidoj de la reformoj de France Télécom kaj de la Poŝto montras tion. Proksimaj meĥanismoj de Gaz de France (la franca ŝtata gas-entrepreno GDF) kaj la ŝtata elektro-entrepreno EDF, aŭ de la franca ŝtata fervojo SNCF determinas iliajn vojliniojn.

La retiriĝo de la ŝtato kondukas ĉiufoje al la struktura disigo de la branĉoj de la publika entrepreno. Tiel, la disigo de la poŝtaj kaj telekomunikaj servoj en 1990 estis la elirpunkto por “malfermi” la segmenton de aktiveco “al la konkurenco”. Jam tiam la telekomunika sektoro aperis efektive kiel aktiveco kun alta rentabilitato, male al la poŝta sektoro, kiu bezonas grandan kvanton da homoj*, krome konata pro sia sindikata batalemo. La transigo al la privata sektoro fariĝas malofte fronte, prefere per glitado. Kio kontribuas al ĝia efikeco estas ke ĉiu etapo estas spertata kiel daŭrigo de la antaŭa. La unua malfermo de la kapitalo de France Télécom okazis en 1997, la dua en 2000. Kaj, malgraŭ la investo de 78 miliardoj da eŭroj por kovri la deficiton de la entrepreno (pro la kreviĝo de la spekula veziko pri Interreto kaj la poŝtelefonoj), la ŝtato pasas en 2004 sub la sojlo de 50 elcentoj de la kapitalo, poste sub triono — kio estas la blokadkapabla malplimulto — en 2005.

* La Poŝto havis tricent mil oficistojn, preskaŭ ĉiuj ŝtataj funkciuloj en 1991.

La amas-striko de la personaroj en 1994 ebligis formale konservi ilian statuson de ŝtatoficistoj. Tio ne malhelpis ke iom post iom, sed konstante, la publika entrepreno fariĝas privata firmao en sia organiziteco: deviga moviĝemo, manaĝerado laŭ celoj kaj ĉikanadoj kune kun senĉesaj alistrukturadoj de la servoj, de malpliigo de la personaro (dudek du mil laborlokoj malpli de 2005 ĝis 2008), intensigo de la laboro ktp. La teĥnikistoj pri elektroniko devas fariĝi vendistoj de servoj. Metita en konkurencon kun Bouygues, SFR, CegetelFree, la entrepreno kiu hieraŭ havis la mision provizi la landon per retoj de telekomunikadoj kaj tiel prizorgi la teritorion, havas jam nur celojn de profito kaj gajnojn por investoj.

Ĉe la Poŝto aŭ ĉe la fervojo, la distranĉado de la publika servo alprenas malsamajn formojn. La transigo de la agado al la privata sektoro, pli malrapida, pli nerimarkebla, estas farata per diserigo (filiigo kaj delegado al la privata sektoro) laŭ la specoj de la taskoj. S-ino Hélène Adam, de la sindikato SUD-PTT, priskribas la meĥanikon: “La malfermo al la konkurenco okazas unue laŭ la pezo de la distribuendaj objektoj. La pakaĵo estas unue malfermita al la konkurenco, kaj FedEx aŭ DHL penetras en la enlandajn merkatojn trudante sian pure komercan stilon. La garantio, la rapideco, ĉio pagendas kontante. La Poŝto kreas sian filion Geopost por adaptiĝi kaj mastrumi laŭ la samaj kriterioj de pura rentabilitato. La decidita jura formo estas tiu de holdingo gvidata de unu el la direktoroj de La Poŝto [la direktoro de la branĉo pakaĵoj kaj logistiko]. La holdingo “tegmentas” sub si plurajn filiojn, inter ili Chronopost; dek naŭ mil oficistoj estas dungitaj de la filioj de la holdingo Geopost, dum sep mil restis ĉe la gepatra domo en la respektiva branĉo. La dua profitiga sektoro, la financaj servoj, estas ankaŭ filiigita per la kreado de holdingo, la Poŝtbanko, kiu viciĝas laŭ la agadoj de kia ajn banko.”

Ĉe la laboragentejo Pôle emploi la procedo estas simila. Manke de publikajjj oficistoj, la prizorgado de ltricent dudek mil l l laborpetantoj estis delegita al rekrutkabinetoj (Sodie) aŭ al interaj agentejoj (Manpower). ankaŭ per organizado de miksaĵo inter salajruloj kun diversaj statusoj (publikaj kaj privataj) la privatigoj fariĝas nepercepteble. “La personaro de La Poŝto, memorigas s-ino Adam, estas pli kaj pli provizorigita kaj dividita inter publikaj oficistoj kaj salajruloj sub privataj kontraktoj de la multaj filioj tre disigitaj pere de la holdingoj. La rekrutado de ŝtataj oficistoj ĉesis en 2002. Ne tiu de salajruloj de privata juro [en kontrakto de ne determinita aŭ determinita daŭro]. La tondil-efiko, kun la maljuniĝo de la oficistoj kaj ilia pensiiĝo, plene efikas. En 2003, La Poŝto havis 315.364 dungitojn: 200.852 ŝtatoficistojn, 114.512 privatjurajn dungitojn. En 2008, el 295.742 dungitoj ĝi havas 152.287 ŝtatoficistojn kaj 143.455 privatajn salajrulojn. Ĉi-jare la du statutoj estos samnombraj.” La privatigo de La Poŝto estas jam komencita. Ĝi okazas multe antaŭ ol la leĝo malfermos ĝian kapitalon — kaj kiu, per sinsekvaj grandiĝoj, fine transformos ĝin oficiale en akci-societon.

La dediĉitaj rimedoj ne kovras la transigitajn taskojn

FINE, ONI NE forgesu la transigon de taskoj al teritoriaj kolektivaĵoj. La malcentrigo de 1982, kaj ĝia akto II, impulsita ekde 2002 de la ĉefministro Jean-Pierre Raffarin — kiu kvalifikis ĝin “patrino de ĉiuj reformoj” —, donis al la lokaj elektitoj multajn novajn kompetentojn: profesian formadon, transporton, mastrumadon de la konstruaĵoj kaj de la teĥnikaj, laboristaj kaj servaj personaroj (TOS) de la mezlernejoj (liceoj kaj kolegioj), sociala agado, ĉio ĉi estas nun grandparte tasko de la ĝeneralaj kaj regionaj konsilantaroj. Sen ke, tre ofte, la rimedoj dediĉitaj de la ŝtato por ili kovras ĉiujn ĉi taskojn. Kiel indikas s-ro Gilles Garnier, prezidanto de la komunista grupo de la ĝenerala konsilantaro de la departemento Seine-Saint-Denis, “oni konsideris ke, pri certa nombro de rajtoj, kiel la minimuma enspezo por integriĝo [RMI], la nombrado haltas ekde la tago de la transigo. La 1-an de januaro 2004, ĉiuj rajtigitoj de la RMI estis pagendaj de la teritoria kolektivaĵo, kompreneble kun la dediĉitaj sumoj, sed ĉiu nova rajtigito fariĝas departementa rajtigito, kiun necesas financi”.

La vicprezidantino de la Verduloj de la regiona konsilantaro de la departemento Ile-de-France, s-ino Francine Bavay, faras la saman observon por la sana kaj sociala formado: “Dek milionoj da eŭroj el buĝeto de 160 milionoj ne estis kovritaj. Kaj ni estas tie post tri jaroj da diskutado pri ĉiu ero, kun retaksadon de la transigitaj kvantoj kaj kun kvar apelacioj. Fakte ni atingis nur la konservadon de kio ekzistis.” Kaj la elektitino daŭrigas ke la motivo de la reformo “ne estas provi fari la instituciojn pli ennovigaj aŭ pli proksimaj de la rajtigitoj. Temas pri limigi la publikan engaĝiĝon de la ŝtato”.

Densigi la komando-ĉenojn

TIU MULTFORMA ŝrumpigo de la ŝtata surfaco estas akompanata de malpli videbla moviĝo de “kaporaligo” de la publika sfero: fortigo de la hierarĥioj kaj de la kontrolado kiu pezas sur la dungitoj de la publika servo, kaj densigo de la komandoĉenoj. Trudi politike novajn prioritatojn al la institucioj tute ne facilas. Oni povas nomumi homojn de konfidenco al la pinto de la administracioj — la registaroj ja faras tion — sed sen garantio de efikeco de la faritaj disponoj. Ĉar la oficistoj taskitaj realigi ilin retradukas ilin, aranĝas ilin, adaptas ilin al la profesiaj rutinoj.* Certaj sektoraj elitoj eĉ rezistas. Kuracistoj, universitatanoj, juĝistoj aŭ inĝenieroj argumentas ekzemple ke ili konas eble pli bone ol ilia ministro la prioritatojn de ilia agadkampo. Same okazas ĉe parto de la ĝeneralaj inspektistoj. Devenaj el la administracioj en la tumulton kaj, laŭ funkcio advokatoj de la reformoj, ili enkondukas en ilin tamen nuancojn, peraĵojn kiuj mildigas la radikalecon de la komencaj projektoj.

* Kp precipe Vincent Dubois, La Vie au guichet. Relation administrative et traitement de la misère, Economica, Parizo, 2003.

Jen netolerebla situacio por la politikaj respondeculoj kiuj konceptis ilin. Sed ankaŭ por la altaj oficistoj de la financministrejo kiuj, de jaroj, provas trudi novan difinon de la ĝenerala intereso reduktita al konservado de la “financaj ekvilibroj” fronte al postuloj de tiuj kiujn ili malestime nomas la “elspezo”-ministrejojn.* Ĝis nun, ilia strebado estis parte malhelpata de la funkci-reguloj de la administracio kiuj protektis certajn spacojn de aŭtonomeco. Ili do entuziasme akceptis la politikajn projektojn kiuj obeigas la iamajn kolegiajn decidstrukturojn, kaj nomumas por tio mastrumantojn dotitajn de pli larĝaj povoj.

* Pri la volismaj politikoj de sekigo de la ŝtataj enspezoj kiel reform-levilo, kp Sébastien Guex, “La politiko de malplenaj kasoj. Ŝtato, publikaj financoj kaj tutmondigo”, Actes de la recherche en sciences sociales, n-ro 146-147, Parizo, marto 2003.

Tio okazas ĉe la malsanulejo. Ĉe la pinto de la novaj Regionaj Agentejoj pri Sano (RAS) troviĝas nun vera “sanprefekto”, nomumita de la ministro-konsilantaro, respondeca pri la tuta prizorgo-ĉeno sur regiona nivelo. En la unua versio de la leĝo “Malsanulejo, pacientoj, sano kaj teritorio”, voĉdonita en julio 2009, li povis eĉ elekti la direktorojn de malsanulejoj kaj ĉiumomente revoki ilin. Tiuj mobiliziĝis sukcese por amendigi la tekston pri tiu punkto, kaj samtempe zorgis pri fortigi sian propran aŭtoritaton sine de la malsanulejoj ... La leĝo etendas do ilian povon fiksi celojn kaj mastrumi la personaron, konforme al la deziroj de s-ro Nicolas Sarkozy kiu volis doni “ĉefon, unu solan, al la malsanulejo”. Tio ne faciligas la dialogon. Kiel indikis la profesoro André Grimaldi, ĉefo de la servo de diabetologio en la malsanulejo Pitié-Salpêtrière: “Antaŭe, ni estis en logiko de kuna mastrumado. La direktoro devis konvinki la kuracistojn por siaj decidoj. Nun, tio ĉesis, ili havas jam nenion por diri”.

Repreno de sektoroj kiuj ĝuas relativan aŭtonomecon

EN LA SUPERA instrusistemo, la fenomeno estas mirige simila. La leĝo pri la liberecoj kaj respondecoj de la universitatoj (LRU), kiu instalas la “aŭtonomecon”, malfortigas ĉian kolegian povon. “Kun la reformoj — tiu abortigita de 2003 kaj tiu de 2007 —. ni estas en la kadro de aŭtoritata manaĝereca mastrumado”, klarigas la socisciencisto Frédéric Neyrat. La leĝo donas al la prezidantoj, kiuj ĝenerale favoras ĝin, konsiderindajn povojn fronte al siaj universitataj kolegoj. Ili povas ekzemple rekruti oficistojn aŭ kontraktajn dungitojn aŭ nuligi la kolektivajn decidojn de la komisionoj kaj de la konsilantaroj de la universitato.

Sama dinamiko okazas en la jursistemo. Unue en la prokurorejo, kun la leĝo de la 9-a de marto 2004, kiu metas la prokurorojn sub la hierarĥia aŭtoritato de ilia ministro kaj kiu donas al tiu povon interveni kaj orienti la proceson en ĉiu afero. Ĉe la juĝistoj de la sidejo poste, kies sendependecon necesas limigi per “moviĝemo”. Se ili ne povas esti geografie translokeblaj, ili povas ricevi diversajn funkciojn laŭ la necesoj de la mastrumado de la tribunalo. Kiel memorigas la juĝisto Gilles Sainati: “Juĝisto pri libereco aŭ malliberejo, kies juĝado ŝajnas tro “malrigora” koncerne la prefektajn normojn de rekondukado de eksterlandanoj al la landlimo senprobleme sendeblas al familiaj aferoj aŭ al la kuratorecaj” ... Por kroni la tuton, ekde 2009, la juĝistoj estas malplimultaj en la Supera Konsilantaro de la Juĝistoj (CSM), taskita pri ilia nomumado kaj pri ilia fako, fronte al eksteraj personoj nomumitaj de la ŝtatprezidanto kaj de la prezidantoj de la Nacia Asembleo kaj de la Senato.

Tiu fortigo de kontrolo pasas ankaŭ tra la akaparo de sektoroj kiuj ĝuis relativan aŭtonomecon. Tion montras s-ro Noël Daucé, ĝenerala sekretario de la Unueca Nacia Sindikato de Pôle emploi, kiu parolas pri “ŝtatigo” por priskribi la kunfandadon de la Nacia Agentejo por Dungo (ANPE) kaj de la Asocioj por Dungo en Industrio kaj Komerco (Assédic) en la novan tutaĵon Pôle emploi, en januaro 2009. La ANPE estis publika establo de administra karaktero, la Unedic — kiu tegmentas la Assédic — asocio de privata juro, mastrumata parece de la mastraj kaj sindikataj organizaĵoj. La regrupado sur loka nivelo de la du strukturoj larĝe fortigas la pezon de la ŝtataj agantoj.

La estraro de Pôle emploi konsistas el kvin reprezentantoj de la ŝtato kaj du kvalifikitaj personoj elektitaj de la ministro, apud la kvin membroj reprezentantaj la dungistojn kaj la kvin delegitoj de la salajruloj.* La ĝenerala delegito — aktuale s-ro Christian Charpy, membro de la registaro de la ĉefministro de 2003 ĝis 2005, poste direktoro de la ANPE —, li estas nomumata rekte de la registaro, ĉe kio la opinio de la konsilantaro restas konsulta. Citeblus ankaŭ la kazo de la mastrumado de la fonduso de 1% da rimedoj por loĝado — kies netravideblo certe kritikindis —, sed kiu hodiaŭ grandparte eskapas al la sociaj partneroj por pasi sub la kuratoreco de la administracio.

* Leĝo n-ro 2008-126 de la 13-a de februaro 2008 pri la reformo de la organizado de la publika servo de dungo. La konsilantaro entenas ankaŭ reprezentanton de la teritoriaj kolektivaĵoj.

La kandidatoj por tiuj novaj postenoj de publikaj manaĝeroj ne mankas. Por akiri ilin, estas decidaj la personaj ligoj kun la princo aŭ liaj konsilistoj — kiuj per tio konsistigas al si klientaron de ŝuldantoj. Tiuj nomumoj estas ne nur simbolaj rekompencoj: premioj, salajroj indicitaj laŭ la “celoj” kompletigas aŭ anstataŭigas la indicitajn salajroskalojn de la publika servo.

Sub variaj formoj kaj tempaj evoluoj, tiu duobla reformmovado de la ŝtato (kunpremado, privatigo, delegado kaj transigo de kompetentoj unuflanke; ŝtatigo kaj fortigo de kontrolo aliflanke) tuŝas de unu aŭ alia maniero ĉiujn publikajn servojn. Nome de la “efikeco”, starigita kiel nova fetiĉo de la publika agado.

“Oni forgesis ke la malsanulejo kuracis la malriĉulojn”

TIA VOLO KONTROLI la administraciojn ne estas nova. La parlamento, la kalkulejo, la financ-inspektejo jam delonge okupiĝas pri tio. Sed nur lastatempe “efikec-indikiloj” superis ĉiajn aliajn konsiderojn. Tiurilate, la organa leĝo pri financaj leĝoj (LOLF), voĉdonita en 2001, montras pli ol ĉiu alia la triumfon de la konceptoj de la altaj oficistoj en la finacministrejo, konvertitaj al la manaĝeraj ideoj.* La LOLF trudas strategian gvidadon de la administracioj, kun atingendaj celoj kaj sciigendaj indikiloj. La oficistoj taskitaj pri la publika funkcio devas prezenti jaran efikecprojekton (PAP) pri kiu ili respondecas.*

* Philippe Bezes, Réinventer l’Etat. Les réformes de l’administration française (1962-2008) [Reinventi la ŝtaton. La reformoj de la franca administracio (1962-2008)], Presses Universitaires de France, Parizo, 2009, p. 451-455.
* Ĉiuj PAP alireblas sur www.performance-publique.gouv.fr/fa....

Fakte, la tuta aktiveco estas reduktita al librotena logiko, simile al la financa bilanco de entreprenoj. La profesoro Grimaldi resumas tion por la malsanulejo: “Oni artefarite kreis la ideon ke ekzistas profitigaj kaj neprofitigaj pacientoj. Kio estas profitiga? Fakte, tio kio estas facile kvantigebla, nombrebla, vendebla. Estas la teĥnikaj proceduroj, de meza graveco, programeblaj, ĉe homoj kiuj ne havas psiĥajn kaj sociajn problemojn. La karaktero simpla, en serio. Kaj kio estas ne profitiga? Ĉio kio estas kompleksa: kronika patologio, la maljunulo, la psiĥologiaj kaj sociaj faktoroj. (...) Oni simple forgesis ke la malsanulejo kuracis malriĉulojn kaj kazojn gravajn. ...”

La adaptigoj al tiu mastruma idealo esta konataj. Se la kadrulaj personaroj konsumas tro da siaj tempo kaj energio por plenumi la indikilojn, ili lernas ankaŭ pritrakti ilin. Kiel indikis tiu alta polica respondeculo dum la 32-a kongreso de la Sindikato de Komisaroj de la Nacia Polico (SCHFPN) en Montluçon en 2003: La evidenta risko estas prezenti kopion “puran”. Oni ne trompas pri la nombroj, sed oni ruziĝas.” Ekzemple, por malaltigi la registritajn deliktojn kaj altigi la kvoton de klarigoj, kiuj estas la prioritatoj de la PAP de la nacia polico, la imagpovo de la policanoj estas grandega: rifuzo akcepti plendojn, sendado de plendanto de unu policejo al alia, grupigo aŭ alikvalifikado de konstatitaj faktoj, koncentrado de la agado de la servoj sur la statistike plej “profitigaj” deliktoj (fidrogoj aŭ eksterlandanoj)*. La devo produkti “bonajn” nombrojn troviĝas ne nur en la polico. Ĝi trudiĝis al ĉiuj niveloj de la hierarĥio de la publika servo.

* Troviĝas abunda listo de tiaj praktikoj en la verko de Jean-Hugues Matelly kaj Christian Mouhanna, Police. Des chiffres et des doutes [Polico. Pri nombroj kaj duboj], Eldonejo Minuit, Parizo, 1989, p. 544.
En la ĉiutaga laboro, la metio fariĝas neebla

REVENI AL LA historio signifas kompreni la amplekson de tiu manaĝera modernigo. En okcidenta Eŭropo, la evoluo de la administracio estis la naskokondiĉo de ŝtata racio malsama ol tiu de monarĥo. Ekzemple oni pasis de privata kaj persona mastrumado de la publikaj aferoj (la reĝa Domo) al tiu, kolektiva kaj nepersona, de la administracioj. La konstruado de la moderna ŝtato apogis sin sur la apero de koncepto de la publika servo kiel “ne interesita” aktiveco, orientita al universalaj celoj.* Nu, ĝuste tiu kompreno de la ŝtatfunkcio estas la centro de la celtabulo. Kun la redifinado de la metioj — ĉu ĉe la impostoj, ĉe la konsilistoj de la dung-agentejoj, ĉe la instruistoj aŭ aliie — malaperas la rilato al profesioj hieraŭ spertataj kiel “servoj”. Multaj oficistoj spertas sian funkcion nun dolore, en malstabila situacio de sia tuta profesia agado. La senco de ĝia tasko (kaj de si mem kiel plenumanta ĝin) eniras en kontraŭdiron kun la novaj taksad-kriterioj. Ĉiutage la metio fariĝas neebla en la rilatoj kun la uzantoj. La profesia elĉerpiĝo kiu sekvas estas malkongrua kun la diversaj formoj de “mastrumado laŭ celoj”.

* Pierre Bourdieu, La Noblesse d’Etat. Grandes écoles et esprit de corps [La ŝtata nobelaro. Grandlernejoj kaj meti-solidareco], Michalon, Parizo, 2007.

Restas la fuĝo: memmortigoj, provoj de memmortigo, malsan-forpermeso, psiĥotropaj substancoj ĉe la policanoj submetitaj al la “kulpeco pri la nombro”. “Oni venas ĉiumatene maleme al la laboro. La diskutoj inter kolegoj koncernas la pensiiĝon, kiom da tempo restas ankoraŭ por elteni?” konfidas s-ro Pierre Le Goas, de la servo de la imposto de privatuloj de Lannion.* Restas la senfortiĝo. “La etoso estas tiom streĉa, kun la pliigo de la laborkvanto, ke policistoj ploras surloke”, atestas s-ino Delphine Cara, respondeculo de la departemento Vendeo de la SNU-Pôle emploi.*

* L’Humanité, Parizo, 21-a de oktobro 2009.
* Le Monde, 22-a de oktobro 2009.

Sed la “modernigo” de la ŝtato fariĝas fakto, ĉar ĝi enmiksiĝas en la plej malgravajn agojn de la dungitoj de la publika servo. Ĉar sendepende de la oferoj, suferoj, konfuziĝo kaj streĉiĝoj, la salajruloj kiuj suferas ilin ne havas alian elekton ol partopreni en ĝi kaj realigi ĝin ĉiumomente. Siamaniere. Adaptiĝante. Pli bone: ili trovas mem la plej bonajn farmanierojn, ĝis krei neelteneblajn situaciojn, malgraŭ la troa laborŝarĝo. Interalie, ĉar ekzistas el la antaŭa stato de la ŝtatmetioj ia dediĉemo, kiu estis hieraŭ la baza sinteno de la “misio de publika servo”. Tio igas, jen kazo inter aliaj, Marie-Jo, de la Pôle emploi de Nico, konservi siajn profesiajn slipojn sur sia usb-memoro, por prilabori ilin hejme. Ankoraŭ transvivas la antaŭe lernitajn manierojn plenumi sian devon, “kiam ni havis homojn, [oni prilaboru] neniajn dosierojn”, komentas Françoise, de la Pôle emploi de Grasse.*

* L’Humanité, 20-a de oktobro 2009.
Plaĉi al la ministro, al la ĉefministro, al la prezidanto

KONCERNE LA malmuntadon de la ŝtato, la efikeco ŝuldiĝas al jena paradokso: la antaŭa situacio de la publika servo — rilato al la metio, socialaj dispozicioj (de dediĉemo, de propra iniciato) konsistigaj de ĝi — ebligas apliki la reformojn kiuj detruas la kutimajn formojn de ĝia plenumado kaj la kialojn dediĉi sin en ĝi.

Tiu transformado do ne redukteblas al la mobiliziĝo de la ŝtat-nobelaroj kiuj disvolvas ĝin kaj sin gloras per ĝi, de instrukci-tabuloj ĝis kontentiga bilanco. Kompreneble, la konkuroj “por plaĉi” — al la ministro, al la ĉefministro, al la prezidanto de la respubliko — kaj la rivalecoj kiuj trairas ilin, kontribuas al tio same kiel la senĉesa cirkulado de tiuj rivalecoj de la publika al la privata parto kaj inverse.

Sed la alveno de manaĝera ŝtato rezultas ankaŭ, ĉiutage, el la senĉesa kaj akumulita agade de la miloj da publikaj oficistoj kiuj eble ne volas tion, sed kiuj, farante sian laboron, eĉ se malfacile, adaptiĝas, kaj integras ĝin kiom ili povas en la farendaĵojn.

Certe, protestoj abundas. Juristoj, advokatoj, juĝregistristoj mobiliziĝis kontraŭ la regularo de la jursistemo. Proksimume kvardek ses mil salajruloj de Pôle emploi strikis en oktobro 2009. La instruistoj de la altlernejoj longe rifuzis la reformon de sia metio. La malsanulejajn kuracistojn marŝis en la printempo por savi la publikan malsanulejon. La instruistoj de la primara kaj sekundara niveloj faras pli da protestaj tagoj. Sed, en siaj profesiaj zorgoj, en siaj heredaĵoj (ekonomiaj kaj kulturaj), en siaj sociaj devenoj kaj siaj agmanieroj (eĉ por mobiliziĝi), la profesoroj pri medicinoj ne estas poŝtistoj, dungokonsilistoj, tribunalaj raportistoj aŭ policanoj. Kiel la unuaj zorgu pri la aliaj, sponte, kaj des pli praktike?

Neniu ŝajnas do subteni iun ajn, kio nutras la ĝeneralan senton de dispremiĝo. Estas ĝuste el tiu fakto ke ĝi instalas novajn alfrontiĝojn (inter uzantoj kaj publikaj agantoj, inter publikaj agantoj de diversaj niveloj kaj de diversaj servoj), tiu ondo de transformadoj tiras sian forton. Kaj el ilia prisilentado. Montri la meĥanismojn en ilia tuteco, estas jam agi kontraŭ ili kaj rimarkigi ke temas pri defendi modelon de civilizacio.

Laurent BONELLI kaj

Willy PELLETIER.

Paroloj de fakuloj

David D. Friedman, ekonomikisto

“Ĉio kion la registaroj faras, dividiĝas en du kategorioj: taskoj kiujn ni povas jam nun forpreni de ili, kaj taskoj kiujn ni esperas forpreni de ili morgaŭ.”

The Machinery of Freedom: Guide to a Radical Capitalism, Open Court Publishing Company, Ĉikago, 1989.

Philippe Manière, direktoro de la Instituto Montaigne, Parizo:

“La ŝtatoj estas kvazaŭ fajrobrigadistoj kiu devas estingi fajregojn kaj poste reiri en siajn kazernojn.”

Citita de Eric Dupin en Le Monde diplomatique, februaro 2009.

Milton Friedman, ekonomikisto

“Maloftas la reguloj kiuj ebligas renversi tiun tiranecon de neprogresemo. Ekzistas unu, almenaŭ klara: se necesas privatigi aŭ pritondi publikan aktivecon, faru tion komplete. Ne serĉu kompromison per privatigo parta aŭ per redukto parta de la ŝtata kontrolo. Tia strategio signifas simple ke oni lasas surloke grupeton da decidemaj kontraŭuloj kiuj laboros diligente (kaj ofte sukcese) inversigi la energion.”

Le Monde, 20-a de julio 1999.

James Carter, prezidanto de Usono

“Estas limoj por tio kion la ŝtato povas fari. Ĝi ne povas solvi niajn problemojn. Ĝi ne povas difini niajn celojn. Ĝi ne povas difini nian vizion. Ĝi ne povas elimini la malriĉecon aŭ certigi la abundecon aŭ redukti la inflacion. Ĝi ne povas savi niajn urbojn, batali kontraŭ la analfabeteco aŭ havigi al ni energion.”

Parolado pri la stato de la Unio, la 19-an de januaro 1978.

Roger Douglas, ĉefministro de Nov-Zelando:

“Ne provu antaŭeniri paŝon post paŝo. Difinu klare viajn celojn kaj proksimiĝu al ili per grandaj kvalitecaj saltoj. (...) Ekde kiam la reformprogramo realiĝas, ne haltu ĝi vi finis ĝin: la pafoj de viaj kontraŭuloj estas malpli precizaj se ili devas celi ion kiu senĉese moviĝas.”

Citita de Serge Halimi, Le Grand Bond en arrière, Fayard, Parizo, 2006.

Olivier Mazerolle, direktoro de informado ĉe RTL, pri la malbonaj rezultoj de la francaj atletoj dum la Olimpiaj Ludoj

“La francoj ne estas sportemaj, ĉar ni havas la kutimon de la prizorgoŝtato1.”

France 2, la 26-an de februaro 1994.

Denis Kessler, vicprezidanto de la Movado de Entreprenoj de Francio (Medef)

“La franca socia modelo estas la pura produkto de la Nacia Konsilantaro de la Rezistado. (...) Urĝas reformi ĝin, kaj la registaro laboras por tio. La sinsekvaj anoncoj de la diversaj reformoj fare de la registaro povas doni impreson de fliktapiŝo, tiom ili ŝajnas variaj, malsame gravaj kaj je diversa atingopovo: statuso de la publika funkcio, specialaj pensi-reĝimoj, egaleco [de mastroj kaj dungitoj en certaj kuntekstoj -vl] ... Se rigardi pli proksime, oni konstatas ke ekzistas profunda unueco en tiu ambicia programo. La listo de la reformoj? Estas simple, prenu ĉion kio estis starigita inter 1944 kaj 1952, senescepte. Jen. Necesas hodiaŭ eliri el 1945, kaj metode malmunti la programon de la Nacia Konsilantaro de la Rezistado!”

Challenge, 4-a de oktobro 2007.

Henri Dorgères, deputito de la departemento Ille-et-Vilaine de 1956 ĝis 1958, fondinto de la faŝista movado de la Verdaj Ĉemizoj

“La ŝtatoficisto, jen la malamiko!”

Révolution paysanne, eldonejo Jean-Renard, Parizo, 1943.

Vincent Bénard, prezidanto de la Instituto Hayek, Bruselo

“Estas la ŝtato jen kiel reguligisto, jen kiel leĝdonanto, per tio ke ĝi volis artefarite akceli tion kion la libera ekonomio plenumis siaritme, instigis la agantojn de la kreditĉeno al senrespondeco, kaŭzis gravan financkrizon kaj premis al bankroto multajn familiojn kiujn ĝi pretendis helpi.”

Le Figaro, 9-a de septembro 2008.

Pliriĉigita uranio: kaŝitaj intencoj

La kaŝitaj aspektoj de la intertraktado kun Irano

La intertraktado inter la grandaj okcidentaj landoj kaj Irano pri la atom-dosiero estas blokita. La esperoj, kiujn naskis la oktobraj renkontiĝoj forviŝiĝis kaj lasis timon pri pliseverigo de konflikto, des pli danĝera, ke ĝi okazas en Proksimoriento minita de militoj kaj de la senelira situacio israela-palestina. La elekto de la prezidanto Barack Obama kaj la intertraktadoj inter Vaŝingtono kaj Tehrano tamen kreis esperon de gravaj diplomatiaj paŝoj.

DUM la intertraktado inter Tehrano kaj la okcidentanoj stumbladis de monatoj pro la demando pri pliriĉigo de uranio — pri kiu Irano rajtas laŭ la Traktato pri nedisvastigo de atomarmiloj (TNA), sed kiun diversaj rezolucioj de la Sekureckonsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) malpermesis al ĝi-, solvo-ideo venis de tie, kie neniu atendis ĝin. Antaŭ pli ol kvardek jaroj Usono konstruis en Tehrano atomreaktoron destinitan por medicina esplorado. Post la revolucio de 1979 kaj rompo de la diplomatiaj rilatoj kun Vaŝingtono, Irano devis trovi aliloke la uranion pliriĉigitan je 20% necesan por ĝia funkciado. Danke al interkonsento kun Argentino, subskribita en 1988, ĝi havigis al si dudek tri kilogramojn da tiu brulaĵo, kvanton sufiĉan por nutri la reaktoron ĝis la fino de 2010.

Ĉar la dato alproksimiĝis, la ministro pri eksterlandaj aferoj, Manouchehr Mottaki skribis en junio 2009 al la Internacia Atomenergi-Agentejo (IAEA), ke ĝi helpu lian landon havigi al si la necesan brulaĵon, kio estis konforma al la TNT-decidoj, sed signifus ĉesigon de la internaciaj sankcioj kontraŭ la irana atom-programo.

Informita pri tiu letero, la administracio de la prezidanto Barack Obama tuj kaptis la okazon por provi novan strategion, kiu devigus Tehranon ellasi sian stokon de malriĉa uranio, tiam taksata je mil kvincent kilogramoj. Okaze de vizito en Moskvo en julio, s-ro Gary Samore, konsilanto de la prezidanto Obama pri la irana dosiero, metis proponon, kiun li jam formulis en artikolo verkita kun Bruce Riedel, por la Brookings Institution, en decembro 2008*: Irano sendu en Rusujon sian kvazaŭ tutan uranio-stokon por ke ĝi estu pliriĉigita je 20%, kio ebligus bremsadon dum almenaŭ unu jaro de la atomprogramo de Tehrano.

* “Managing nuclear proliferation in the Middle East”, Brookings Institution, Vaŝingtono.
Bombado-minacoj

SAMTEMPE, kaj unu semajnon post ĝia akcepto partopreni renkontiĝon kun la grupo tiel nomata G5 +1 (Usono, Francujo, Britujo, Rusujo kaj Ĉinujo, kaj aldone Germanujo), Irano informis la IAEA ke ĝi konstruas duan ejon por pliriĉigo de uranio en Ĥomo, post tiu jam ekzistanta en Natanz. Vaŝingtono, Londono kaj Parizo publike mallaŭdis tiun konstruon, asertante, ke la islama respubliko informis la IAEA nur ĉar ĝi eksciis, ke la okcidentaj sekretaj servoj pretiĝis malkaŝi ĝian ekziston.

Asertante, ke ĝi agis konforme al la TNA informante la IAEA, Tehrano insistis pri tio: tiu sekurigita ejo celis kontraŭi la israelajn bombado-minacojn kontraŭ la Natanz-fabriko, minacojn ja regule ripetitajn de Tel-Avivo, kaj kiujn Vaŝingtono uzas kiel premrimedon (S-ro Samore plurfoje rekomendis uzon de la israelaj avertoj en ties lukto kontraŭ Irano). Kaj la 6-an de julio 2009, en intervjuo ĉe tv-kanalo BC, la vicprezidanto Joseph Biden deklaris: “Israelo — ĝi ja estas suverena ŝtato — povas mem decidi tion, kio estas ĝia intereso, kaj kion fari koncerne Iranon.” Tiu eta frazo estis tiam perceptita de multaj komentistoj kiel aproba signalo.

Kiel ajn, la rivelaĵoj pri la Ĥom-pliriĉigejo — kiun Irano permesis viziti al la IAEA-inspektoroj — kuraĝigis la Obama-registaron adopti “malmolan” strategion dum la intertraktaĵoj en Ĝenevo, de la G5 + 1 kun Irano, la 1-an de oktobro 2009. Pro tio estis la propono farita al la islama Respubliko ke ĝi sendu 80% el sia stoko de malriĉa uranio en Rusujon, kaj poste en Francujon, por transformi ĝin en brulaĵo-stangojn destinitajn por sia esplor-reaktoro en Tehrano. Prezentita kiel “decido kiu konstruu konfidon”, tiu propono celis, en unua etapo, senigi Iranon tuje kaj dum ĉirkaŭ unu jaro je ĝiaj urani-rezervoj, kio tiel prokrastigus eventualan teknologian progreson. Tia interkonsento povus esti prezentita de s-ro Obama kiel diplomatia sukceso.

Vaŝingtono asertis, ke tiu prokrasto ebligus al la du partoj gajni tempon por finatingi ĝeneralan interkonsenton, kiu tute forigus la eblecon de irana atomarmilo. Sed la logiko de tiu propono estas lama; Usono plu rifuzas ke Irano pliriĉigu uranion ĉar tio ebligus al la lando posedi atomarmilon, dum tiu punkto ne estas intertraktebla laŭ Tehrano. Kaj, post unu jaro, la problemo denove metiĝus, ĉar Irano denove estos amasiginta kvanton da malriĉa uranio.

Malgraŭ ĉio, tiu propono ne estis simple forĵetita de la iranaj intertraktantoj: ili estis instrukciitaj resti komprenemaj kaj eviti abruptan rifuzon, kiu rezultigus novajn sankciojn. La usona vicministro ĉeestanta en Ĝenevo, s-ro William Burns, eĉ deklaris al la gazetaro, ke s-ro Saïd Jalili, sekretario de la nacia irana sekureckonsilio, konsentis sendi eksterlanden mil ducent kilogramojn da malriĉa uranio.

Nura iluzio ... Kiel anonime klarigis irana intertraktanto al la novaĵagentejo Reuters la 16-an de oktobro, ne nur lia lando konsentis neniun okcidentan planon — eĉ ne pri ĝia premiso — sed ĝiaj reprezentantoj ne estis rajtigitaj por akcepti tian planon, dum la dua sesio de la intertraktado, planata de la 19-a ĝis la 21-a de oktobro 2009 en Vieno, kadre de IAEA-kunveno.

Tiu diskuto turnis ĉirkaŭ la projekto de interkonsento ellaborita de s-ro Mohamed El-Baradei, ties ĝenerala direktoro, baldaŭ forironta, kiu planis eksportadon de la irana uranio en Rusujon por ĝin pliriĉigi. Franca diplomato konfidis al la gazeto Washington Post , ke tiu propono estis “proksima” de la laŭ okcidentanoj plej bona solvo. La lastan tagon de la intertraktado, la 21-an de oktobro, la gazetaragentejo asertis, ke Tehrano konsentis pri tiu plano. La irana reprezentanto ĉe IAEA, s-ro Ali Asghar Soltanieh, ja diris, ke oni estas “sur la bona vojo”, sed li nuancigis per la diro, ke lia lando devas “atente trastudi la tekston”. Kaj s-ro El-Baradei mem rekonis, ke necesas atendi respondon de Tehrano, kie rapide ekestis publika debato.

S-ro Ali Larijani, nuna prezidanto de la parlamento kaj eksa intertraktanto pri la atoma dosiero, kaj s-ro Allaeddin Borudjerdi, prezidanto de la komisiono por nacia sekureco kaj eksterlanda politiko de la parlamento, ambaŭ insistis: prefere aĉeti pliriĉigitan uranion eksterlande; tio kostus malpli. Aliflanke ili klarigis, ke, por produkti la cent dekses kilogramojn necesajn por la medicina reaktoro, sufiĉas trakti sepcent kvindek kilogramojn da malriĉa uranio — ne la mil kvincent kilogramojn planatajn en la teksto.

Aliaj, pli fundamentaj kritikoj esprimiĝis. S-ro Mir Hossein Musavi, konkuranto de la prezidanto Mahmoud Ahmadinejad dum la junia prezidanta elekto, kaj unu el liaj ĉefaj kontraŭantoj de tiam, diris, ke “ĉiuj streboj de miloj da fakuloj disbloviĝus kvazaŭ fumo” se la kondiĉoj truditaj de la El-Baradei-plano estus akceptitaj. Laŭ la konservativa deputito Hesmatollah Falahatpisheh, eventuala interkonsento devus dependi de la forigo de la ekonomiaj sankcioj, aparte de tiuj rilataj al importado de kruda uranio. Siaflanke, la sekretario de la konsilio de juĝkapablo*, s-ro Mohsen Rezai, deklaris, ke lia lando devas reteni mil cent, el la mil kvincent kilogramoj da uranio.

* Fondita en 1988, la konsilio de juĝkapablo pri la superaj interesoj de la reĝimo (tridek kvar membroj) estas taskita solvi la konfliktojn inter la parlamento kaj la konsilio de la gardistoj de la konstitucio (kiu devas zorgi pri leĝokonformeco al islamo); ĝi estas nun prezidata de s-ro Hachemi Rafsandjani. Nomumita de la Gvidanto, ĝi havas eksterordinaran leĝfaran kompetenton. Ĝi eĉ povas, esceptokaze, proponi decidojn nekonformajn al la “ŝarja”, la islama leĝo.

Tiel, trans la ofte perfortaj antagonismoj, kiuj starigas ilin unu kontraŭ la aliaj, la diversaj iranaj partioj kontraŭas la okcidentan projekton. Por ĉiuj, la propono de s-ro El-Baradei senigus ilian landon je iloj por intertraktado kaj je la premrimedoj, kiujn ĝi amasigis en la lastaj jaroj.

Altaj respondeculoj de nacia sekureco sub la sinsekvaj prezidantecoj de s-roj Hachemi Rafsandjani (1989-1997), Mohammad Khatami (1997-2005) kaj Ahmadinejad malkaŝe rekonas tion: la celo de la uranio-pliriĉigo ĉiam estis devigi Usonon intertrakti serioze kaj ĝenerale pri ĉiuj komuninteresaj temoj. Ili rimarkigas, ke Vaŝingtono montris neniun emon por intertraktado antaŭ la komenco de tiu programo. Danke al amasigo de malriĉa uranio, Irano troviĝas en pli bona pozicio por diskuti. Tiam, kial rezigni pri tiu “karto” sen seriozaj kompensaĵoj?

Ĝenerala Interkonsento en Tehrano

LA POZICIOJ de s-ro Larijani kaj Boroudjerdi estas perceptitaj malprave, kiel signoj de fendolinioj en la regantaro. LaNew-York Times eĉ klarigis, ke la Obama-registaro gajnis sukceson , dividante profunde la iranan politikularon. Tiu analizo baziĝas sur la kredo, ke la prezidanto Ahmadinejad iam akceptis la El-Baradei-planon, dum li reale precipe strebis antaŭmalhelpi abruptan rompon de la intertraktado.

Fakte, en la kulisoj nova interkonsento ellaboriĝas inter la prezidanto kaj la opoziciantaro. La publika mallaŭdo de la El-Baradei-plano fare de s-ro Moussavi okazis la 29-an de oktobro, la tagon kiam Irano publike proponis sian kontraŭplanon: uranio estu sendita eksterlanden en pluraj partoj, la dua senditu nur kiam la unua jam revenis pliriĉigita je 20%. La oficiala gazetaragentejo IRNA kvalifikis la punkton pri la “samtempa interŝanĝo” ruĝa linio, — ĉar la lando timis, ke la uranio eksportita neniam revenos — kio konformas al la deklaro de la 26-a de oktobro de s-ro Boroudjerdi: tiu ĉi volis, ke la malriĉa uranio sendiĝu pluretape en Rusujon, kaj postulis “garantiojn”, ke la lando rericevos ĝin.

S-ro Soltanieh konfirmis la 18-an de novembro ĉe kanalo Presse TV, ke lia lando postulas centelcentajn garantiojn, ke ĝi rericevos la pliriĉigitan uranion, memorigante, ke Irano pagis por tiu brulaĵo. Sed, post la revolucio de 1979, “ni ricevis nek la brulaĵon, nek la monon”*. Aliflanke, la islama respubliko postulis, ke parto de la uranio destinita por la medicina reaktoro estu akirata per rektaj komercaj interkonsentoj. Potenca figuro kaj oponanto kontraŭ s-ro Ahmadinejad, s-ro Rafsandjani sugestis, ke Irano povus mem plenumi la 20-elcentan riĉigon de uranio, en kazo se oni rifuzus liveri ĝin.

* Aludo al la malfacilaĵoj kun Usono, kiu ĉesis provizi la atomcentralon de Tehrano, kaj kun Francujo (afero Eurodif).

Kvankam la kontraŭpropono de laŭetapa livero forviŝas ĉion, kio igis la projekton alloga por la Obama-registaro kaj ties okcidentaj aliancanoj, la iranaj intertraktantoj zorge evitis unubloke forĵeti la IAEA-projekton. Ili montris “pozitivan sintenon” kaj deziron pludaŭrigi la diskuton. Por eviti diskutĉesigon, la prezidanto Ahmadinejad formulis plian proponon: sigeligi kaj meti sub kontrolon de IAEA kvaronon de la irana uranio, ĝis la pliriĉigita brulaĵo estos reveninta. La deklaro de la prezidanto Obama la 15-an de novembro, asertante, ke “restas malmulte da tempo” ebligas prognozi la finon de la intertraktado kaj novan sankcio-ciklon.

Malsukceso, se ĝi konfirmiĝos, ŝuldiĝos al la logiko mem de la usonaj proponoj, ja apogitaj de Moskvo kaj Pekino, sed en dubsenca maniero. Kiel sugestas s-ro Samore en sia artikolo, Vaŝingtono deziras interkonsenton, kiun oni povos priskribi kiel diplomatian venkon kontraŭ Irano. S-ro Samore mem rekomendis prefere strebi al ĝenerala dialogo enplektanta la ekonomiajn kaj politikajn interesojn de Irano. Finfine la Obama-registaro ŝajne privilegiis proponon, kiu malebligas ĉiun interkonsenton akcepteblan de Tehrano, malfermantan vojon al ĝenerala solvo. Se tiel estas, la prezidanto de Usono malfermis pordon al malhela koridoro, kiu nomiĝas “alfrontiĝo”.

Gareth PORTER

Kulpas la britoj

MALGRASIGI LA ŜTATON, redukti la ŝtatajn intervenojn, batali kontraŭ la pezeco de la burokrataj funkciadoj, tia estas la alvokiĝo de la New Public Management (NPM) [Nova Publika Administrado (NPA)], tendenco, kiu trapenetras la plimulton de la “reformoj” entreprenitaj en la okcidentaj landoj ekde la komenco de la 1980-aj jaroj. Ĝia doktrina kerno restas vera “puzlo”* en kiu interkruciĝas teorioj pri la individuo — racia aganto klopodanta maksimumigi sian intereson-, administraj ekspertizadoj kaj “bonaj praktikadoj” listigataj de la Organizaĵo por Ekonomia Kunlaboro kaj Disvolvado (OEKD) [France OCDE, angle OECD] aŭ de la Monda Banko. La NPA certe trovis siajn plej fervorajn heroldojn en la Britujo de Margaret Thatcher. Ĉar ĝi estis antaŭen portita de certaj politikistoj, inter kiuj s-ro Keith Joseph, ministro pri industrio en la unua registaro de la “Fera Damo”, kaj de manpleno da privataj esploradinstitucioj (think tanks), kiel la Instituto pri Ekonomiaj Aferoj kaj la Centro pri Politikaj Studadoj — el kiuj kelkaj esploristoj poste okupis ministrejajn instancojn post la konservativa venko en 1979-, tie prosperis al tiu “nova publika administrado” kelkaj el ĝiaj plej sukcesaj realigoj*

* Philippe Bezes, Réinventer l’État. Les réformes de l’administration française (1962-2008) [Reinventado de la ŝtato. Reformoj je la franca administrejo], Presses universitaires de France, Parizo, 2009, paĝo 3.
* Antaŭsciigaj signoj estas troveblaj. Por ekzemplo, jam en 1968, raporto ordonita de laborisma registaro lamentis pri la “malforta produktiveco” ĉe la ŝtatservoj.

Kontraktumado kaj taksado en la ŝtato, engutado de konkurenceco kaj de iloj de entreprena administrado en la ŝtatservoj*, “raciigado” de la elspezoj aŭ, ankoraŭ, revalorigado de la centra politika povo, malprofite al la publika funkcio, reduktita al rolo de simpla plenumanto... Ĝiaj rekomendoj profunde gvidis la reformojn kaj administrajn eksperimentojn irigitajn dum la registaroj de s-ino Thatcher (1979-1990) kaj ]?John Major] (1990-1997).

* Vidu Denis Saint-Martin, Building the New Managerialist State [Konstruado de la Nova Administrisma Ŝtato], Oxforf University Press, 2000.

Ni rememorigu interalie la kreadon de la National Audit Office [Nacia Oficejo pri kontrevizorado], taskita kontroli, ke ĉiu publika pagata elspezo pagiĝu konforme al la sanktega rilato kosto/efikeco; la starigon de la Financial Management Iniciative [Iniciato pri Financa Administrado], celanta ĝeneraligi la indikilojn pri efikeco ĉe la ŝtatservoj; aŭ la programon Next Steps [Sekvontaj Ŝtupoj], kiu organizis la anstataŭigon de tutaj partoj de la administrejo per centoj da oficejoj relative aŭtonomaj kaj malrigidaj, atakante tiel la povon de la alta publika funkciado, akuzita je arkaismemo kaj nekompetenteco fare de la standardistoj de la taĉerismo [thatcherism]*.

* Certaj altaj ŝtatfunkciuloj aktivis en la irigado de tiuj reformoj. Vidu Jack Hayward kaj Rudolf Klein, “Grande-Bretagne: de la gestion publique à la gestion privée du déclin économique” [Britujo: de la publika administrado al la privata administrado de la ekonomia kadukiĝo], ĉe Le tournant néo-libéral en Europe [Novliberala turnopunkto en Eŭropo], Bruno Jobert (sub lia direk.), L’Harmattan, Parizo, 1994.

Tiu kontestado de la publika potenco kaj ĝiaj limoj estis akompanata, samtempe, de la fortikigo de la centra povo, cele, ĉefe, al malo de la interaj niveloj (la sindikatoj, precipe) kaj de la lokalaj povoj, bastionoj de la laboristoj.

La enpoviĝo de la novlaboristaj regantoj ne modifis, unuavide, ĉi starpunkton pri la publikaj aferoj. Atestas tion la preskaŭ fetiĉigo de la revizorado, de la efikec-kontrolo kaj de la sankcio de la “malbonaj lernantoj” ĉe la registaraj praktikado kaj diskursoj post 1997. En 2003, s-ro Anthony Giddens, kiu delonge estis montrata kiel la “preferata sociologo” de s-ro Anthony Blair, agnoskis, cetere, ke “la ideoj de la ‘tria vojo’ koncernantaj la reformon de la ŝtato estis forte influencitaj de la NPA”*.

* “Neoprogressivism”, en The Progressive Manifesto [Progresema Manifesto], Anthony Giddens (sub lia direk.), Polity Press, Kambriĝo, 2003, p. 14.

Certe, sub la laboristaj mandatoj la efikec-taksado surmetis pli demokratiajn vestojn tra la obligo de boards, tiuj instancoj ebligantaj asocii la civitanojn kun la kontrolo de la “publika kvalito”. Tiu ĉi ricevis kriteriojn (socialajn, mediajn, kvalitkoncernajn) aliajn ol la sola koncentriĝo sur la kosto de la servo. La blairisma kredo je la ĉiopoveco de la merkato — “Se vi kontraŭstaras la merkaton, ĝi sankcios vin” — cetere ne ĉiam kapablas atingi senoponecon inter la “modernigantoj” mem. Ĝi estis objekto de multnombraj ĉirkaŭiroj, kion atestas la ŝtata savo (se ne diri reŝtatigo), en 2002, de la fervojaj instalaĵoj, ĝis tiam konfidataj al privata entrepreno pli ol stumblanta.

Malgraŭ tio, la principoj mem de la NPA ne malaperis sekve de la balota disvenkiĝo de la konservativuloj. Ilia ĝeneraligata disvastiĝo komence de la 2000-aj jaroj kontribuis, male, ankoraŭ pli al ilia banaliĝo. Ekzemple, ne estas malgrave, ke la terminoj “ĉefoj” (leaders), “strategiistoj” [strategists), “entreprenistoj” (contractors), “komercaj estroj” (business managers) aŭ “aĉetistoj” (purchasers) anstataŭis ĉe la plej kuranta laborista esprimado la terminojn “ŝtataj servistoj” (public servants), “administrantoj” (administrators) kaj “praktikistoj” (practicioners) por nomi la ŝtatajn agentojn*. Plie ankoraŭ, la precipaj porparolantoj de la “registara maldekstrularo”, tre inspirataj de la instruoj propraj al la business schools, videble fortigis tiun enklasig-, travideblec- kaj kontrol-filozofion.

* John Clarke kaj Janet Newman, The Managerial State [La administra ŝtato], Sage, Londono, 1997, p. 92.

El tiu agmaniero rezultis, ekzemple, ke la agentoj de lokaj kaj naciaj administrejoj troviĝas en situacio de preskaŭ konstanta praviĝado pri siaj plenumadoj kaj rezultoj. Tiel, la obligo de la indicoj kaj efikoceloj kaj ilia apliko al la plej malgranda decido nutris, ironio de la sorto, tiun ŝvelon mem de la burokratiaj aktivecoj, kiujn la aplikado de la NPA estas supozata, tamen, elimini.

La registaroj Blair iufoje ŝajnis eĉ voli iri pli antaŭen en la logiko de la NPA ol iliaj antaŭantoj, transpasante tiel la esperojn de la OEKE [France OCDE, angle OECD]. Transe de la administra aŭtonomeco promesita al la plej bonaj malsanulejoj aŭ lernejaj institucioj, ili, ekzemple, larĝe insistis pri la graveco de la “elekto” en la ŝtatservoj. Ĉar la civitanoj agus de nun kiel “konsumantoj” — se transpreni la terminon uzitan de la Estraro pri la Reformo de la Ŝtatservoj apud la Ĉefministro-, kaj ĉar la ŝtatfunkciuloj estas supozataj tradicie favori la “paternalismon” kaj la tutaĵan ofertadon de servoj por pli bone utili iliajn interesojn, la pluvivo de la ŝtato kuntrenus de nun la diversigadon de la servoj kaj de la ofertistoj (publikaj aŭ privataj).

S-ro Blair ne diris alion kiam, prezentante la reformojn plenumotajn en 2002, li asertis, ke la ŝtatservoj estas recentrendaj sur “la bezonoj de la kuracatoj, de la instruatoj, de la pasaĝeroj kaj de la ĝenerala publiko prefere ol sur tiuj de kiuj liveras la servojn”. La elekto, tiel etendita al la sektoroj de sano aŭ instruado, devas ebligi, se kredi pri tio ĝiajn partizanojn, respondecigi la uzantojn, de nun rajtigitaj elekti la lernejon de siaj infanoj aŭ la strukturon en kiu ili deziras esti flegataj (se ne paroli pri la naturo de la kuracado, kiu estas ankaŭ submetita al ilia elekto!). Ĝi devus egale estigi superemon en la sino de administrejo metita en situacio de ena konkurenco kaj ankaŭ de konkurenco kun la privata ofertado.

Oni povas, pli sobre, demandi sin ĉu tia tendenco, ŝajnigante plibonigi la kvaliton de la servo, ne klopodas por individuigi la rilaton ŝtato-civitano kaj por akceli la transigon de la administrado pri la risko de la unua al la dua.

Jérôme TOURNADRE-PLANCQ.

Ĉu Usono reformeblas?

LA POLITIKA BATALO servas ofte al personaj kontraŭecoj, al obsedaj rifuzoj. La necesoj de fronta batalo naskas tiam plej diversajn grupiĝojn motivatajn nur de la deziro detrui la saman celon. Ekde kiam la malamiko kuŝas tere, la problemoj komencas. Kaj kun ili la demando: kion fari nun? En la sinsekvo de la politikaj decidoj, la miskomprenoj kiuj favoris la iaman kartelon de kontraŭuloj forigendas; venas la elreviĝo. Antaŭ ne longa tempo la abomena malamiko revenas en la potencon. Lia tempo pasigita en la opozicio ne igis lin pli aminda.

Tia skemo jam aplikiĝis en la Italio de s-ro Silvio Berlusconi. Venkita en 1995 de maldekstro samtempe pala, bunte miksita kaj senprojekta, li ree triumfis ses jarojn poste. Nuntempe, ankaŭ en la Francio de s-ro Nicolas Sarkozy, la cirkonstancaj aliancoj multiĝas, jen inter partioj (ekologiistoj, centristoj, socialistoj), jen inter eminentuloj (s-ro Dominique de Villepin, dum la tempo de alvoko kontraŭ la registara, apudis s-ron Olivier Besancenot, de kiu preskaŭ ĉio disigas lin). Unu sola celtabulo, la ŝtatestro. Bone, sed kion poste?

La triopo renkontiĝo, malcerta politiko, programita elreviĝo troviĝas ankaŭ en la usona aktualeco. Antaŭ jaro, la respublikana malvenko kaj la fino de la prezidanteco de s-ro George W. Bush kaŭzis momenton de ĝojego. Eĉ se parto de la elektantaro, kies sorto ne pliboniĝis, daŭre kredas je s-ro Obama (vidu nian enketon pri Detrojto), tiu entuziasmo ŝajnas esti pasinta. La intensigo de la milito en Afganio malesperigas la pacistojn, la reformo de la sansistemo troviĝas sub moderaj esperoj, same kiel la politiko pri medio. La juĝo “malpli ol bona, sed pli bona ol nenio” disvastiĝas kaj kreas malagrablan etoson. La politika pasio denove ŝanĝas la tendaron. Tia spiralo de enŝlimiĝo faciligas la influon de la premgrupoj kaj samtempe devigas demandi sin pri la reala potenco de la usona prezidanto. Li ne estas s-ro Bush, konsentite; s-ro Romano Prodi ankaŭ ne estis s-ro Berlusconi. Sed tio ne sufiĉas por scii kien s-ro Obama iras kaj por emigi sekvi lin. Nu, la lando suferas: la kvoto de senlaboreco fariĝis altega, en kompletaj kvartaloj apudas domoj konfiskitaj de siaj kreditoroj. La prezidanto ne laciĝas paroli, klarigi, provi konvinki; liaj paroladoj sinsekvas, ofte elokventaj. Kio restas de ili? Li kondamnas, en Kairo, la israelajn koloniojn; novaj stariĝas, li rezignacias. Li promesas ambician reformon de la sansistemo; la parlamentanoj mildigas ĝin, li kontentiĝas.

Iun tagon, li anoncas al la kadetoj de West Point ke li sendos novajn fortojn al Afganio; mallonge post tio li ricevas la Nobelpremion pri Paco. Tiu praktiko povus fariĝi skizofrenia. Sed la misharmonio de la situacioj trovas sian ŝajnkuracilon en nova ondo da vortoj kiu ekvilibrigas ĉiun eldiron per kontraŭa sugesto. Fine venkas preskaŭ ĉiam la rekantaĵo de “miaj progresemaj amikoj proklamas ĉi tion, miaj respublikanaj amikoj rebatas jenon; la unuaj postulas tro, la duaj ne konsentas sufiĉe. Mi elektas la mezan vojon”.

S-ro Obama do kuraĝigis la kadetojn de West Point “reteni sin en la uzado de la armita forto”; li alvokis la ĵurianojn de Oslo mezuri “ la neceson de la forto pro la malperfekteco de la homo kaj la limoj de la racio ”. Tiuj devis ankaŭ mediti pri la ekzemplo de la prezidanto Richard Nixon kiu, spite al la “hororoj de la kulturrevolucio” akceptis renkonti Maon en Pekino en 1972. Senindulga pri la demando de homrajtoj, kia la iama respublikana ŝtatestro estis, tiu lia renkonto kostis al li tiom ke li devis mallonge poste konsoliĝi per la ordono bombi la grandajn vjetnamiajn urbojn kaj per helpo al la puĉo de la generalo Augusto Pinochet ... Pri tio, tamen, s-ro Obama diras nenion al la oslaj ĵurianoj. Senmanke “centrista”, li preferas saluti samtempe Martin Luther King kaj Ronald Reagan.

Turno

ĈIO TAMEN BONE komencis. En novembro 2008, preskaŭ du usonanoj en voĉdona aĝo el tri (kaj 89,7 elcentoj de la enskribitaj elektantoj) arbitraciis la prezidantelekton. Ili portas al la Blanka Domo maltipan kandidaton kies vivvojo mem montras la amplekson de la estonta ŝanĝo: “Mi ne havas la kutiman genealogion kaj mi ne pasigis mian karieron en la koridoroj de Vaŝingtono.” Ĝuste pro tio li sciis mobilizi la junulojn, la nigrulojn, la hispanlingvanojn, kaj samtempe ne esperitan frakcion (43%) de la blankulaj elektantoj. Kun elcentaĵo de voĉoj supera la tiu de Reagan dum ties elekto en 1980 (52,9% kontraŭ 50,7%), s-ro Obama povas pretendi kaj fiero je “mandato”. Cetere neniu kontestas ĝin. La malvenko de la respublikanoj estas kompleta. Ilia liberala filozofio, kiun la nova prezidanto resumis koncize kaj pedagogie — “doni pli al tiuj kiuj havas plej multe, kaj antaŭkalkuli ke ilia prospero reŝprucos sur ĉiujn” —, estas jam nenio ol amaso da ĉifonoj. Kaj la demokratoj disponas pri larĝa plimulto en ĉiu el la du ĉambroj de la Kongreso.

Tri monatojn antaŭ sia elekto, s-ro Obama avertis: “La plej granda risko kiun ni povus preni estas uzi la samajn politikajn teĥnikojn kun la samaj ludantoj, kaj atendi de tio malsaman rezulton. En tiaj momentoj, la historio instruas nin ke la ŝanĝo ne venas de Vaŝingtono, ĝi venas al Vaŝingtono ĉar la usona popolo leviĝas kaj postulas ĝin.” La agado de la lokaj aktivuloj devas do ebligi skui la konservativajn pezojn de la ĉefurbo, la oficiala sidejo de ĉiuj premgrupoj de la lando. Jaron poste, dum oni perceptas nenian spuron de popola movado, oni jam ne nombras la leĝprojektojn blokitajn, mildigitajn, amputitajn de la “samaj politikaj teĥnikoj kaj la samaj ludantoj”.

Koncerne la genealogion, tiu de la nuna prezidanto tamen malharmonias kun tiuj de liaj antaŭuloj. Pro la videbla kialo kiun oni konas, sed ankaŭ ĉar estas malkutime ke la loĝanto de la Blanka Domo en sia junaĝo oferis la eblecon gajni multegan monon per praktikado de juro en Novjorko al la deziro helpi la loĝantojn de la malriĉaj kvartaloj de Ĉikago. Tamen, se oni ekzamenas kiujn membrojn de sia registaro s-ro Obama elektis, la noveco ŝajnas tuj malpli miriga. Por ministrino pri laboro proksima de la sindikatoj, s-ino Hilda Solis, kiu promesas rompon kun la antaŭaj politikoj, oni trovas ministrinon pri eksterlandaj aferoj, s-ino Hillary Clinton, kies diplomatiaj orientiĝoj malmulte disas de la pasinteco, sed ankaŭ ministron pri defendo, s-ro Robert Gates, rekte heredita de la Bush-administracio. Aŭ financministron, s-ro Timothy Geithner, tro ligitan kun Wall Street por povi aŭ voli reformi, kaj konsilanton pri ekonomio, Lawrence Summers, arĥitekto de la politikoj de financa malregulado kiu kaŭzis ke la lando tuŝas apopleksion. Koncerne la “diversecon” de la skipo, ĝi ne estas sociologia. Dudek du el la tridek kvin unuaj nomumitoj de s-ro Obama estas diplomitoj de usona elita universitato aŭ de altranga brita kolegio.

Ekde la komenco de la 20-a jarcento, la demokratoj cedas, aparte inklinaj, al la teĥnokrata iluzio de kompetento, de pragmatismo, de regado de la plej bonaj (“the best and the brightest), de elstareco, de fakuleco kiu devas trudi siajn volojn al politika mondo suspekta je konstanta demagogio. Tia filozofio al kiu, paradokse se konsideri lian vivvojon, aliĝas la prezidanto de Usono (ĉu por ne esti konfuzata kun nigrula aktivisto?) vidas la amasajn mobiliziĝojn, la “popolismon”, kun malfido. S-ro Obama esperis do dekomence ke la plej saĝa frakcio de la respublikanoj konsentos kun li por tiri la landon el la rutino. Kaj li streĉis al ĝi la manon. Vane. Li antaŭ nelonge komentis tiun akran rifuzon: “Ni devis fari serion da malfacilaj decidoj sen ricevi la helpon de la opozicia partio, kiu, malfeliĉe, post direkti la politikojn kiuj kondukis al la krizo, decidis ŝarĝi ĝin sur la aliajn.” Stranga formulo, sed rivela: ĝi prisilentas la prezidantelekton de 2008, ĉe kiu la respublikanoj ne “decidis” forlasi la regadon de la lando al aliaj; ili estis forpelitaj el la potenco fare de la elektantoj.

Ili ne eltenas lin. Pro tio ilia perforteco. En junio 1951 jam, demokrato, Harry Truman, okupas la Blankan Domon. Senhezite li dediĉas sin al batalo kontraŭ la komunismo kaj Sovetunio, al la defendo de la imperio kaj al la profitoj de General Electric. Tamen, el vidpunkto de grava parto de la respublikanaj voĉdonantoj, li estas perfidulo. La senatoro Macartio* elkrias jene: “Oni komprenas jam nenion pri la nuna situacio se oni ne komprenas ke homoj en la plej altaj funkcioj de la ŝtato interkonsentas por konduki nin al la katastrofo? Tio estas tiom grandega konspiro ke ĝi polvigas ĉion kio estis antaŭe en la historio. Konspiro tiom fia ke, kiam oni senvualigis ĝin, ĝia respondeculo meritas esti por ĉiam malbenita de ĉiuj honestuloj.” Dum kvar jaroj, tiu senatoro de Viskonsio terorigis ĉiujn en la lando kiuj estis progresemuloj, artistoj aŭ sindikatistoj, sed ankaŭ la ĉefajn respondeculojn de la ŝtato, inkluzive de militistoj.

* Joseph McCarthy -vl

Ni ankoraŭ ne estas tie. Tamen, la aero estas denove poluita de la paranojo de la membroj de la dekstrularo, ardigita de la talk shows en la radio, la seninterrompa “informado” de Fox News, la ĉefartikoloj de la Wall Street Journal, la fundamentismaj eklezioj, la deliraj onidiroj tra Interreto. Tia bruego invadas la spiriton kaj malebligas pensi pri io alia. Tiel, milionoj da usonanoj interesiĝantaj pri politiko estas konvinkitaj ke ilia prezidanto mensogis pri sia civila stato, ke li, ĉar naskita eksterlande, ne estis elektebla. Ili ĵuras ke lia venko, tamen akirita per ok milionoj kvincent mil voĉoj pli ol lia kontraŭulo, estas la rezulto de fraŭdo, de “grandega konspiro ...”.

La ideo havi kiel gvidanton homon kiu pasigis du jarojn en Indonezio en islama lernejo, iaman membron de la maldekstro, mondcivitanon, intelektulon, naŭzas ilin.* Ili kredas rokfirme ke la reformo de la sansistemo servas kiel antaŭludo por krei “morttribunalojn” taskitajn elekti tiujn malsanulojn kiuj rajtos je kuracado. Tiuj supertensiaj batalionoj estas la malmola kerno de la Respublikana Partio. Ili tenas en sia mano la elektitojn kun kiuj la bona centristo Obama esperis intertrakti pri sia relanĉa politiko, sia reformo de la malsan-asekuro, la regulado de la financo.

* Vd “Stratagème de la droite américaine, mobiliser le peuple contre les intellectuels [Strategiero de la usona dekstrularo, mobilizi la popolon kontraŭ la intelektuloj]”, Le Monde diplomatique, majo 2006.

La vaneco de tia espero montriĝis tuj. Malpli ol monaton post la enposteniĝo de la nova prezidanto, lia plano altigi la publikajn elspezojn ricevis la subtenon de neniu el la sepdek sep respublikanaj parlamentanoj en la Ĉambro de Reprezentantoj. En novembro estis la vico de la sansistema reformo: ĉi-foje, unu sola deputito de la opozicio aliĝis al la demokrata plimulto. En decembro, fine, la leĝaro destinita protekti la konsumantojn kontraŭ la misuzaj praktikoj de la kreditorganismoj estas decidita de la Ĉambro de Reprezentantoj sen eĉ unu respublikana voĉo. Ĉiufoje la prezentitaj tekstoj estis tamen amenditaj kun la espero ke la prezidanto povu prezenti ilin kiel “dupartiaj” ...

En la kazo de la financo, ankoraŭ neniu scias al kio similos la leĝo sub kiu li metos sian parafon. Efektive sufiĉus ke kvardek el la cent senatoroj kontraŭu por ke la diskuto daŭru senfine. Ĉar la respublikanoj estas kvardek, ĉiu el ili kaj ĉiu perfida demokrato povas altpreze pagigi sian subtenon. Unu el tiuj lastaj, s-ro Joseph Lieberman, kiu jam alvokis voĉdoni por s-ro John McCain en 2008, tiel obstrukcis la starigon de “publika opcio” destinita por la usonanoj sen medicina kovro. La privataj asekurkompanioj troviĝas inter la precipaj pagantoj de la senatoro Lieberman ...

La 28-an de septembro 2008, dum savplano por la bankoj konsentita de la kandidato Obama ebligis al ili urĝan helpon de 700 miliardoj da dolaroj, maldekstra parlamentano, s-ro Dennis Kucinich, alparolis siajn kolegojn: “Ĉu ni estas la Kongreso de Usono aŭ la estraro de Goldman Sachs?” La demando restas sufiĉe trafa por ke la usona prezidanto lastatempe juĝis utile precizigi: “Mi ne faris la kampanjon por helpi la grandulojn de Wall Street.” Tamen, en 2008, Goldman Sachs, Citygroup, JPMorgan, UBS kaj Morgan Stanley troviĝis inter la dudek precipaj pagantoj por lia kampanjo.* Frazo de la ĵurnalisto William Greider resumas la situacion: “La demokratoj troviĝas antaŭ dilemo: ĉu ili povas servi la publikan intereson sen malkontentigi la bankistojn kiuj financas iliajn kampanjojn?”*

* Laŭ la listo starigita de la “Centro por Respondeca Politiko” (Center for Responsive Politics). http://www.opensecrets.org/pres08/c....
* William Greider, “The Money Man’s Best Friend”, The Nation, Novjorko, 30-a de novembro 2009.

Ĉu Usono reformeblas? Oni asertas ke ĝia sistemo karakteriziĝas per “ekvilibro de la potencoj”. Ĝi konsistas reale en multegaj ŝtupoj kie regas la dolaro. En 2008, milionoj da junuloj lanĉis sin en la politikan batalon esperante ke kun tiu prezidanto jam nenio estos kiel antaŭe. Sed jen, ankaŭ li kondutas kiel fimakleristo, aĉetas voĉon kiu alie mankus al li, flirtas kun elektito kiun li malestimas. Ĉu li povus fari alie? La personeco de homo neniam pezas multe fronte al la tiraneco de la strukturoj, precipe kiam la opozicio montriĝas histeria kaj kiam la “popola movado” resumiĝas je dispecigitaj sindikatoj, nigrulaj aktivuloj alelektitaj de la registaro kaj je memadmiraj blogistoj kiuj kredas ke la batalado okazas malantaŭ la klavaro. Nu, en Usono, ŝanĝeto en progresema direkto de la aferoj postulas preskaŭ perfektan viciĝon de la planedo. Male, por redukti la impostojn de la riĉuloj, Reagan eĉ ne bezonis plimulton de la respublikanaj parlamentanoj ...

La biografio de s-ro Obama naskis miskomprenon. Unuflanke, ĉar ĝi koncentris sur lin ĉiujn pafojn kaj ĉiujn atendojn. Aliflanke, ĉar tiu prezidanto de Usono jam delonge ne similas al la radikala adoleskanto kiun li priskribas en siaj Memoraĵoj. Tiu kiu partoprenis en la socialistaj konferencoj, indigniĝis pro la kontraŭkomunista ŝtatrenverso de 1965 en Indonezio, agis en Harlemo por asocio proksima de s-ro Ralph Nader. Li ankaŭ havas jam nenion komunan kun la nigrula aktivulo kiu “por eviti esti konsiderata perfidulo, zorge elektis siajn amikojn. La plej aktivajn nigrulajn studentojn. La eksterlandajn studentojn. La chicanos. La marksistajn profesorojn, la strukturec-feministojn kaj la poetojn de punk-rock. Ni fumis cigaredojn kaj portis ledajn bluzojn. Nokte, en la dormejoj, ni diskutis pri la novkoloniismo, pri Frantz Fanon, pri eŭropa etnocentrismo kaj pri patriarĥeco.”*

* Barack Obama, Dreams from My Father, Three Rivers Press, Novjorko, 2004, p. 100.

Por la respublikanoj, tiu pasinteco pruvas ke la homo estas danĝera, fremda al la individuisma kulturo de la lando, komplezema al “la malamikoj de libereco” kaj preta, por komenci, “socialigi la usonan sansistemon”. Parto de la membroj de la demokrata partio siavice esperas ke ilia prezidanto, kiu en la momento elrevigas ilin, ne hezitos, ekde kiam li povos, realigi pli progreseman politikon; kaj ke tia estas lia volo. La antaŭtimo de la unuaj nutras la esperon de la aliaj. Tamen, por parafrazi la esprimon de la ĵurnalisto Alexander Cockburn, la maldekstro kiu inspektas la intestojn de la tekstoj prezentitaj en la Kongreso por malkovri en ili la plej etan spuron de venko, scias ke la tempo estas kalkulita: la parlamentaj elektoj de venonta novembro, kiuj povas okazi en malgaja ekonomia etoso, malpliigos la vicojn de demokrataj elektitoj.

Oni decide tro parolas pri s-ro Obama. Tiu homo ricevis la trajtojn de demiurgo kiun oni kredas kapabla malsovaĝigi la sociajn fortojn, la instituciojn, la interesojn. Tiu malmatura personigo de la potenco karakterizas ankaŭ Francion kaj Italion, sed tie la diablo troviĝas aliflanke; li nur falu kaj la maldekstro estos savita ... Antaŭ proksimume duona jarcento, la usona historiisto Richard Hofstadter popularigis la esprimon “paranoja stilo” por celi tian politikan humoron. Tiam li pensis ĉefe pri la makartista dekstro kaj iliaj tujaj sekvantoj, sed li opiniis ankaŭ ke lia pratipo trovos dum la jaroj multajn aliajn aplikojn.

Ĝuste tie ni estas. La florado de individuismo, la intelekta pigreco, la histeria devojiĝo de la debatoj, la detrua rolo de la komunikiloj, ankaŭ la malfortiĝo de la marksismo, ĝeneraligis la iluzion kiu, laŭ la klarigo de Hofstadter en 1963, “la malamiko ne estas, male al la opinio de ni ĉiuj, submetita al la granda meĥaniko de la historio, viktimo de sia pasinteco, de siaj deziroj, de siaj limoj.* Ĝi estas granda libera aganto, aktiva, diableca. (...) Ĝi fabrikas krizojn, lanĉas bankajn bankrotojn, kaŭzas depresiojn, faras katastrofojn kaj sekve ĝuas kaj poste profitas de la mizero kiun ĝi kaŭzis.”* Animanto de ultrakonservativa radio, Rush Limbaugh, rebatas ke certaj defendantoj de s-ro Obama vidas lin kiel la mesion. Li ne malpravas. Sed kial li persistas denunci ĉiutage la antikriston?

* Ĝuste pri tiu eraro de la “oficiala marksismo”, reginta en la pereintaj ŝtatoj de la sovetia tendaro, traktas libroj ĵus aperintaj en Esperanto: “Oktobra Revolucio kaj la sekvo”, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, ISBN 978-2-918300-07-6; “La bildo de la homo en kapitalismaj socioj kaj en marksismaj sciencoj”, Monda Asembleo Socia (MAS), ISBN 978-2-918300-15-1, 2009; kaj nerekte ankaŭ Ekonomia krizo — Analizoj n-ro 1, Monda Asembleo Socia (MAS) ISBN 987-2-918300-09-0, 2009; kaj Ekonomia krizo — analizoj n-ro 2,, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, ISBN 978-2-918300-12-0 -vl
* Richard Hofstadter, The Paranoid Style in American Politics, Alfred Knopf, Novjorko, 1966, p. 32.)

Envere, la “miraklo” de la elekto de novembro 2008 povus esti ke ĝi memorigis al ni ke mirakloj ne ekzistas. Kaj ke la sorto de Usono ne konfuzendas kun la personeco de homo nek kun la volo de prezidanto.

Serge HALIMI.

Tutmonda reorganizo de ekonomio kaj kono

Interreto naskas la gigantojn de la postkrizo

Ĉar iliaj negocoj, de nun tutmondaj, postulis ke interŝanĝoj estu tiom tujaj kaj fluaj kiom eble, bankoj kaj firmaoj ludvetis tute sur informadikigo kaj senmateriigo. Tiel, la negocisto (angle trader), okulfiksita sur siaj interkonektitaj ekranoj, anstataŭis la makleriston kriantan aĉetordonojn ĉe la borso-kambiistejo. Sed tiuj teknologioj de informado kaj komunikado (TIK) ankaŭ estas la kreskopoluso sur kiu kapitalismo vetas por sia renoviĝo. En la lastaj jaroj tiu dinamiko tre akceliĝis. Novalvenintoj — Cisco, Amazon, Google, sed ankaŭ China Mobile — renversas la ekonomian ordon. Dum la kulturmerkato alfrontas la konsekvencojn de la informadik-ondego, la poŝtelefon-industrio aŭ interret-telefontekniko estas minacoj por la tradiciaj “telekomunikadoj”; kaj la sukceso de la miniaturaj personaj komputiloj povos eksmodigi televidilojn kaj komputilojn. Tiu transformado sorbas grandegajn investojn. Dum oni multe aŭdas pri usona kadukiĝo, tio memorigas la centran rolon, kiun Usono plu ludas en la industria pejzaĝo de nia planedo.

EN 2008, ĵus antaŭ ol akcepti de la usona registaro esceptan helpon de 45 miliardoj da dolaroj, la Citigroup-banko havis kiel dungitojn dudek kvin mil programistojn kaj anoncis investadon de 4,9 miliardoj da dolaroj en la informadikaj teknologioj — ne enkalkulante la funkci-elspezojn. Antaŭ ol falegi en septembro 2008, la banko Lehman Brothers siaflanke ekspluatis tri mil programojn lokitajn sur dudek kvin mil serviloj en pluraj kontinentoj. Kiam la financa krizo eksplodis en malluma angulo de la merkatsistemoj, la reto ekzistis, kiu pretas disvastigi ĝiajn mortigajn efikojn al la ĉirkaŭaĵo*.

* Fontoj: Financial Times, Londono, 22 majo 2009 kaj 28 januaro 2009; Internacia MonFonduso, “Rapport sur les perspectives de l’économie mondiale”, aprilo 2009, ĉapitro 4: “La transmission des tensions financières des pays avancés aux pays émergents: comment les liens financiers et commerciaux enveniment la situation”.

Ĝis nun, tamen, la rolo de la informadika industrio en la naskiĝo de la katastrofo de 2008 restas tute ne konata. Same kiel la origino de la ligo inter la komunikad- kaj la financo-sferoj.

Estis por lukti kontraŭ alia ekonomia krizo, tiu de la komenco de la 1970-aj jaroj, ke la gvidantaj klasoj ekprenis la novajn kalkul- kaj komunik-sistemojn kiel ilon por “spaco-tempa riparado”*, laŭ la esprimo de David Harvey. Antaŭ ĉio necesis rehavi profitojn, kanaligante kapitalojn al sektoro kapabla krei fortan kreskon. Amasaj investoj tiam iras al la teknologioj de informado kaj komunikado (konataj sub nomo TIK), enprofundigantaj en la komunan racion la ideon de feliĉa transiro al nova ora epoko, nomata “socio de informado”.

* David Harvey, The New Imperialism, Oxford University Press, 2003.

Financo normale ne celas investi en informadiko. Sed tiu ĉi sektoro ekhavis strategian investvaloron por la intensa kresko de la transnaciaj kapitalfluoj: la grandaj firmaoj ekinvestis sian monon ekster siajn internajn merkatojn, aĉetante fabrikojn, oficejojn, minejojn kaj plantejojn kie ajn sur la planedo*. Tiu alekstera konkermovado ja donis unuarangan rolon al la informad- kaj komunikad-industrio.

* En 2007, la proporcio de eksterlandaj investoj estis ĉirkaŭ 25% de la profitoj deklaritaj de la usonaj entreprenoj, kontraŭ 5% en la 1960-aj jaroj (The Wall Street Journal, Nov-Jorko, 9 aŭgusto 2007).

Por restrukturigi la produktadon kaj faciligi la funkciadon de iliaj negocoj, de nun tutmondaj, la plurnaciaj firmaoj informadikiĝis (ekipiĝis per informadiko), senĉese reorganizante siajn retsistemojn por adapti ilin al evoluo de sia srategio, de sia komerca politiko kaj de sia aliro al merkatoj. De la fino de la 1980-aj jaroj, la TIK kaj la informadik-programoj egalas la duonon de tuta investado de la plurnaciaj firmaoj. La koncernaj sumoj estas egaj: dum la nura jaro 2008, la privata sektoro kaj la registaro kune elspezis 1750 miliardojn da dolaroj por informadiko ĝenerale*.

* The New York Times, 15 novembro 2008.

Dum informado kaj komunikado fariĝis la du mamoj de la kapitalisma kresko, samtempe iuj teknologioj preskaŭ sukcesis malaperigi grandajn partojn de aktivado. Skype, programo kiu ebligas senpagajn telefonkontaktojn tra la Interreto, anoncas ja kvarcent milionojn da uzantoj en 2009*. En apenaŭ kvin jaroj tiu novalveninto entrudiĝis ĉe la “granduloj”, kiel la tutmonda plej granda provizanto de translima komunikado. Same kiel aliaj funkciigantoj de “voĉo en Interreto” (VIR), skype alportas konkurencan premon, kiu modifas la praktikojn de la uzantoj — kiuj ne plu havas kialon uzi sian fiksan telefonon. Ĝia sukcesa disvastiĝo akcelis la nombrokreskon de rapidaj-interretaj aliroj (ADSL) kaj de la poŝtelefonado, samtempe pligrandigante la interretajn serv-ofertojn al la firmaoj.

* The Wall Street Journal, 23 marto 2009.

La malmultekostaj konektoj estigas partan recentrigon de informadiko kaj de la programoj. La modelo, kiu dominis de la 1980-aj jaroj, de persona komputilo jam ekipita kaj funkcianta aŭtonome, eksterkonekte, estas nun eksmoda. La datumoj (elektronikaj mesaĝoj, personaj fotoj, entrepreno-datumoj, ktp.) pli kaj pli stokiĝas en servilo-farmoj apartenantaj al grandaj firmaoj: oni nomas tion “nuboforma informadiko”*.

* Vd Hervé Le crosnier, “A l’ère de l’informatique en nuages”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2008.

La poŝtelefon-industrio mem minacas la merkatojn de komputilo kaj televido. Sur la planedo estas ĉirkaŭ kvar miliardoj kaj duono da poŝtelefonoj, kies lastaj generacioj jam funkcias kvazaŭ multfunkciaj ekranoj. En la naŭ monatoj, kiuj sekvis la surmerkatigon de la unua Apple-telefono, ĉirkaŭ dudek kvin mil programoj estis jam disvolvitaj por tiu aparato (cent mil ĝis hodiaŭ, ĉar la nova Apple-produkto konkeris Ĉinujon kaj Sudkoreujon), rezultigante okcent milionojn da elŝutoj.

Arde disputata regado de la Tut-Tera Teksaĵo

EN LA SAMA TEMPO, Amazon, Apple kaj Google forbalais la barilojn, kiuj protektis la kartelon de muziko, libro, ekranludoj kaj kino*. Ciferecaj tekstoj, laŭmendaj aŭdvidaj servoj kaj teknologiaj novaĵoj sinsekve markas tiun batalkampon. Dum la kompaktdisko-merkato disfalas (vd nian enketon pri FNAC), la kvar ĉefaj diskofirmaoj, kiuj ricevis la plej grandan parton de la diskindustrio, estas truditaj lasi parton de sia profito al Apple. Same, la ses plurnaciaj kinofirmaoj malgajnas poentojn en sia lukto kontraŭ You Tube, la “filmofunelo” de Google. Kaj televido, malbone traktita pro malpliiĝo de siaj reklamenspezoj, ĝi fragmentiĝas laŭ centoj da kablo- aŭ satelito-kanaloj, programoj por poŝtelefonoj kaj elsendportaloj en Interreto, laŭ la maniero de Hulu, BBC, iPlayerYou Tube.

* Vd Robert Darnton, “La bibliothèque universelle, de Voltaire à Google”, Le Monde diplomatique, marto 2009.

Ĉu tio ŝajnas ĥaosa? Ja ĝi estas. Grandskala mutacio okazas antaŭ niaj okuloj. Ĉu per sia enhavo, ĉu per sia frapforto, novtipa industrio elmergiĝos el tiu tempesto, en kondiĉoj, kiuj tute ne similos al la malnova skemo de kultura renovigo pro aŭ danke al aŭdaco de avangardo. Dum la revolucioj de 1789, 1917 kaj 1949, potencaj sociaj fortoj estis agantaj por transformi la manierojn de la kulturo. De nun, ja sub la respondeco de la kapitalo, kaj nur de ĝi, la kulturaj praktikoj formiĝas mondskale. La streboj kontraŭi tiun hegemonion restis ĝis nun politike seninfluaj.

Dum la komunikad-teknologioj ŝajne koncentras ĉiujn atendojn de ŝangoj, la salajra laboro kaj la merkat-leĝo penetras ĉiam pli profunden en la reton de socio kaj kulturo. La Interreto estas la plej vigla rimedo, kiun kapitalismo disponas, por disvastigi siajn modelojn de sociaj rilatoj . Tial la TTT-regado estas tiom arde disputata.

Usono okupas ĉefan lokon en tiu organizado. La registaro de s-ro Obama ja antaŭ nelonge koncedis starigon de internacia kontrolkomitato, kun rajto kontroli la Internet Corporation For Assigned Names and Numbers (Ican), la usonan mastruman organismon de la nomoj de retregionoj*. Sed estus naive el tio konkludi, ke Usono rezignis sian povon super tiu kerna ilo. La lastaj usonaj decidoj rilate al mastrumado de la retregionaj nomoj estis faritaj de kurioza asembleo kuniganta la armeon, federaciajn usonajn agentejojn, unu neregistaran organizaĵon kaj plurajn privatajn firmaojn.

* Vd Bobbie Johnson, “US relinquishes control of the Internet”, www.guardian.co.uk, 1 oktobro 2009, kaj Ignacio Ramonet, “Contrôler Internet”, Le Monde diplomatique, novembro 2005.

Klaras, ke la aŭtoritato de tiuj ĉi ne estas nur simbola: Cisco provizas la tutan mondon per ret-interkonektiloj (aparatoj por interkonektigi informadikajn retojn); Google regas pri la esplormotoroj kaj la enretaj filmoj; Facebook asertas havi tricent milionojn da aktivaj membroj; Apple produktas programojn la plej ŝatatajn de la elitoj. Por ne paroli pri Microsoft, la imperiestro de la ekspluatsistemoj aŭ de Intel, la tutmonda ĉefa produktanto de duonkonduktaĵoj.

Inter la dudek kvin firmaoj, kiuj dominis la merkaton de programoj kaj de Interreto en 2005, dek naŭ estis usonaj*. Kiam temas pri akapari armilojn por la Interret-milito, la tutmonda plej potenca lando ne hezitas uzi grandajn rimedojn: pli ol duono de la funkciantaj satelitoj estas usonaj*. Sed la usonaj kompanioj ne nur regas la ofertadon: ili ankaŭ kadrigas la postul-merkaton. Potencaj firmaoj kiel Wal-Mart kaj General Electric estas grandegaj konsumantoj de interretaj sistemoj aŭ aplikaĵoj: iliaj bezonoj estas kvazaŭ ordonoj, kaj determinas la normojn, kiuj aplikiĝos poste al la cetera mondo.

* Vd Catherine L. Mann kaj Jacob Funk Kirkegaard, Accelerating the Globalization of America: The role for Information Technology, Institute for International Economics, Vaŝingtono DC, 2006.
* Demetri Sevastopulo kaj Charles Clover, “Satellite collision raises fears over debris”, Financial Times, Londono, 13 februaro 2009.

Estas do ne verŝajne, ke Usono malstreĉos sian regadon en sektoro tiom vivgrava por ĝia ekonomia potenco. Tamen, la movado favora al pli multpolusa ekonomia politiko koncernas ankaŭ la komunikad-industrion. Usono devas de nun kakuli kun pli gravaj konkurantoj. Se oni rigardas, ekzemple, liston de la ducent kvindek firmaoj plej alte taksitaj sur la tutmonda TIK-merkato, oni konstatas, ke “la usonaj entreprenoj estas malpli multnombraj en 2006 ol kelkajn jarojn antaŭe”, dum Ĉinujo, Barato, Tajvano, Sudkoreujo kaj Singapuro, sed ankaŭ Brazilo, Sudafriko, Rusujo, aŭ Egiptujo, okupas en ĝi pli kaj pli gravan lokon*. Grandegaj kvantoj de neusonaj kapitaloj amasiĝis en la lastaj jaroj en Eŭropo, Azio kaj aliloke: Samsung, Nokia, Nintendo, Huawei, Tata, SAP, Telefonica, DoCoMo, América Movil, VodafoneChina Mobile. Samtempe, la investofluo, kiu ŝutiĝas sur la Teksaĵo devenas pli kaj pli ofte de sojlolandoj, kiel Barato, Ĉinujo aŭ Meksiko.

* “Perspectives des technologies de l’information de l’OCDE 2008”, www.sourceoecd.org.

La usonaj regantoj tamen ne lasis la batalon. Anstataŭ malkreski, la influo de la komunikindustrio pli kaj pli pezas sur la usona politiko. Ne hazarde s-ro Obama, la “silikon-prezidanto”*, kiel nomas lin la sociologo Mike Davis*, ricevis eĉ antaŭ sia elekto, plenan subtenon de la gvidantoj de Google, IBM kaj de la Konsilio de la Industrio de Komunikad-Teknologioj (Information Technology Industry Council — ITIC), la dunganto-asocio, kiu kunigas ĉiujn potenculojn de la sektoro. La rekomendoj de tiu premgrupo larĝskale inspiris la ekonomian savplanon de la nova registaro: amasaj subvencioj por disvolvado de ADSL, informadikigo de la sanprogramoj, pli larĝigitaj rajtoj por la komunikad-industriistoj ... Post adopto de tiu plano en februaro 2009, s-ro Dean Garfield, prezidanto de la ITIC, apenaŭ povis kaŝi sian kontenton“Agrablas esti aŭdata”.*.

* Alude al la tiel nomata Silicon Valley (Silicia valo en esperanto), en norda Kalifornio, kie estas granda denseco de alt-teknika industrio -jmc
* Mike Davis, “Obama at Manassas”, New Left Review, n-ro 56, Londono, marto-aprilo 2009.
* Charlie Savage kaj David D. Kirkpatrick, “Technology’s fingerprints on the stimulus package”, The New York Times, 11 februaro 2009.

Ne certas, tamen, ĉu tio sufiĉos por satigi la mecenatojn de s-ro Obama. “Kio estos la venonta motoro de la tutmonda ekonomia kresko?”, demandis sin s-ro Dominique Strauss-Kahn, la prezidanto de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) en septembro 2009, antaŭ ol rekoni, ke la respondo al tiu demando estas “ne facila”. Ĉu infomadiko kaj komunikado daŭre enhavas same multe da reaktivad-potencialo por kapitalismo, kiel antaŭ tridek jaroj?

Spite al tamburado anoncantaj rapidan ekonomian rekreskon, granda parto de la financaj kompanioj daŭre vivas per ŝtata financado. La usona registaro posedas “blokkapablan malplimulton” en du trionoj de la aŭtomobila industrio, dum dungeco kaj konsumado malkreskas. La krizo ronĝas ekonomion profunde, kvankam ne en egalmaniero. Kvankam la profitoj de la plurnaciaj firmaoj denove kreskas*, la sektoroj de aŭtomobilo, financo, agrokulturo, metalurgio kaj elektroniko, restas malfortaj.

* Hal Weitzman, Jonathan Birchall kaj Michael Mackenzie, “Upbeat start to earnings season”, Financial Times, 21 oktobro 2009.
Profit-fonto, modelo de dominado

KIO PRI la informad- kaj komunikad-teknologioj? Fariĝinte centra pivoto de la kapitalisma sistemo, tiu sektoro iĝis krizo-sentema. Dum la unua duono de 2009, la tutmondaj reklamelspezoj — ĉirkaŭ 600 miliardoj da dolaroj — malaltiĝis je pli ol 10% en multaj disvolvitaj landoj*. Dum la semajnoj de oktobro ĝis decembro 2008, la falego de merkatoj ankaŭ koncernis la TIK, kvankam la efikoj de la krizo estis tre diverse sentataj. Iuj kompanioj restis spite prosperaj, kiel Cisco, kies rezervoj estis 20 miliardoj da dolaroj komence de 2009, aŭ Microsoft (19 miliardoj), Google (16 miliardoj), Intel (10 miliardoj), Dell (6 miliardoj) kaj precipe Apple (26 miliardoj).

* The New York Times, 2 septembro 2009.

Tiuj entreprenoj estas inter la ĉefaj plej riĉaj plurnaciaj firmaoj de Usono, kvankam veras, ke nuntempe la nura poŝtelefon-industriisto amasiganta grandegajn profitojn (18 miliardojn da dolaroj komence de 2009) estas China Mobile. Tiom da disponebla mono implicas manovrospacojn, al kiuj la kapitaloj investitaj sur malpli profitdonaj merkatoj aŭ en aktivadsektoroj malpli dezirataj ne povas aliri. Fine de 2009 la gigantoj de la komunikad-teknologioj estis bonfartaj. La prognozoj laŭ kiuj “parto de iliaj profitoj estos uzata por aĉeti konkurantojn* jam nun plenumiĝas.

* Steve Lohr, “The tech sector trumpets signs of a real rebound”, The New York Times, 16 oktobro 2009.

Ja la sektoro ankoraŭ ne elĉerpis sian potencialon de investado kaj profitoj. Dum la 2008-a jaro, tamen krizo-jaro, la elspezoj pri komunikad-teknologioj kreskis je 2,3% en Usono (ĝis 882,6 miliardoj da dolaroj). Laŭ iuj ekonomikistoj la TIK-industrio estos unu el la tri ekonomiaj sektoroj kiuj plej kreskos en la kvin venontaj jaroj*.

* The New York Times, 4 aŭgusto 2009.

La krizo ankaŭ ne reduktis la ardon de la interretantoj. Eble ĝi eĉ stimulis ilin, ĉar oni konstatas, ke la TTT-trafiko rapide kreskadas: 55% kresko en 2008 kaj ankoraŭ 74% en 2009, laŭ lastaj taksoj*. La teknologiaj novaĵoj koncerne programojn kaj mastrumajn sistemojn donas al la multnaciaj firmaoj eblecon konfirmi sian regadon sur larĝa gamo de socikulturaj praktikoj (de edukado ĝis agrokulturaj bioteknologioj), kaj impulsi novan profitkonkuradon en aliaj sektoroj, kiel medicino aŭ energio.

* “What recession? Internet traffic surges in 2009”, TeleGeography Feed, Vaŝingtono DC, 15 septembro 2009.

Ĉu ni ĝoju, ke la informad- kaj komunikad-teknologioj restas kreskopoluso? Esence, la informadika kapitalismo disvolviĝas — same kiel siaj antaŭuloj — tra siaj krizoperiodoj. Kiuj produktas samtempe socian pezegon neegale dismetitan, novajn dominado-modelojn kaj, tre feliĉe, novajn eblecojn por rezisto kaj rekonstruado.

DAN SCHILLER

En ekstera politiko, Vaŝingtono volas fari pli per malpli

Etapa bilanco por s-ro Obama

Tuj post sia reveno el Kopenhago, la prezidanto Barack Obama salutis la rezultojn de pintkunveno pri la medio, kiuj ĉiu aŭ preskaŭ ĉiuj tamen juĝis elreviga. Ankaŭ pri aliaj gravaj dosieroj — la milito en Afganio, la israelaj kolonioj en palestina teritorio, la situacio en Honduro —, la Blanka Domo ŝajnas esti pli malkonciza, kiam ĝi parolas pri nova ekstera politiko, ol konvinka, kiam ĝi pasas de vortoj al agoj. “Ni devas lerni gvidi en horizontala kaj ne hierarĥia mondo”, tiel oni klarigis antaŭ kelkaj monatoj en la usona ŝtatdepartemento. Vide al la unua jaro de s-ro Obama en la potenco, ŝajnas ke daŭre necesas kelkaj kromlecionoj ...

TRE MALOFTE OKAZIS ke prezidanto de Usono entpotenciĝis kun tiom ambiciaj celoj de ekstera politiko kiel tiuj de s-ro Barack Obama. Li enoficiĝis en januaro 2009, en momento kiam la internacia reputacio de Usono estis serioze tuŝita, kaj volis ripari la prestiĝon de sia lando traktante vastan gamon da problemoj: la atom-malarmadon, la pacon inter Israelo kaj la palestinanoj, la plibonogon de la rilatoj kun Rusio, la repaciĝon inter la “Okcidento” kaj la islama mondo. Kvazaŭ tio ne sufiĉus, li deziris ankaŭ atenti la problemojn larĝe ignoritajn de la registaro de s-ro George W. Bush, kiel la malriĉecon en la mondo kaj la klimatŝanĝiĝon.

Multaj el tiuj kiuj subtenis s-ro Obama kredis ke li sukcesos realigi gravan progresojn en tiuj demandoj dum la unua jaro de sia mandato. Ili estis sufiĉe elrevigitaj. Tio spegulas la atendojn — eble iom tro ekscesajn — kiujn ili havis pri li, sed ankaŭ malbonan komprenon de lia temperamento kaj de la medio en kiu li devas agi (vidu la artikolon de Serge Halimi). Li estas gvidanto metoda, pragmata, malmulte ema al sensaciaj agoj. Tre konscia pri la limoj de la usona potenco — pli gravaj ol tiuj kiujn ĉiuj usonaj prezidintoj de la lasta periodo renkontis —, li evitas fari iniciatojn kiuj ankoraŭ pli ŝarĝus la rimedojn de lando kun jam abismaj deficitoj.

Se oni bilancas lian unuan jaron de regado, gravas memori ke neniu usona ŝtatestro estis tuj alfrontita al tia kadukiĝo. Antaŭ ok jaroj, kiam s-ro Bush fariĝis prezidanto, Usono disponis pri solida ekonomio, pri armeo ŝajne ĉiopova kaj ne havis seriozajn kontraŭulojn.

Tiuj enviindaj kondiĉoj malaperis. La invado de Afganio, poste de Irako, fare de s-ro Bush, forvaporigis la elanon de simpatio kiun la lando ĝuis post la atencoj de la 11-a de septembro 2001. La daŭrigo de tiuj intervenoj transformis ilin krome en kostegaj fiaskoj kiuj subfosas la energion de la usona armeo. Samtempe la registaro liberiĝis el la financaj pagodevoj pro malkonsekvencaj alpruntoj, kio fine kondukis al ekonomia ruiniĝo.

Provi limigi la kadukiĝon estis la devizo de la ekstera politiko de la Obana-registaro. Kiel la prezidanto kaj lia skipo ripetas, temas pri “plenumi pli per malpli”. Por atingi tion, ili kredas pli je persvado ol je trudo, je diskuto pli ol je antagonismo, je kompromiso pli ol je rigideco, je malgrandaj paŝoj pli ol je grandaj rapidmarŝoj.

Tio videblas ekzemple en la klopodoj por gajni la subtenon de Moskvo en la reduktado de la stokoj de atomarmiloj en Usono kaj Rusio, kaj por esprimo de pli radikala pozicio pri la agado de Irano pri uranriĉigo. Sciante ke li ne povis akiri la aprobon de la Kremlo per kolero kaj timigo — la metodo uzata de s-ro Bush —, la prezidanto Obama akceptis nuligi la planojn starigi kontraŭraketajn misilbazon en Pollando, gesto longe postulata de Moskvo. Same rivela estis ankaŭ lia kampanjo por revigligi la diplomatiajn rilatojn kun Sirio, kun la espero malfortigi la aliancon inter Damasko kaj Tehrano kaj ebligi la komencon de regionaj interparoladoj pri paco kun Israelo.

Tamen, s-ro Obama klare komprenigis en Oslo, en sia parolado de akcepto de la Nobelpremio pri paco, ke li tute pretas — kiel ĉiuj lastaj usonaj prezidintoj — uzi la militforton kiam li pensas ke la fundamentaj interesoj de Usono estas en danĝero. Tio aperas tre nete en lia decido sendi — portempe, diras li — pliajn soldatojn al Afganio, kaj etendi la uzadon de senplilotaj aviadiloj por trovi kaj mortigi talibanajn gvidantojn en Pakistano.

Samtempe s-ro Obama precizigas: “Ni ne povas kalkuli ekskluzive sur la militforto. Usono devos montri sian forton per sia kapablo ĉesigi konflikton, malebligi ĝin — kaj ne nur deklari la militon.” Tiu perspektivo respegulas prudentan metodon de strategia planado komencitan antaŭ ol li venis en la Blankan Domon kaj kiun li sekvis dum la unuaj monatoj de sia regado. Por sekvi tiun procedon kaj por konsili lin en demandoj de ekstera politiko, s-ro Obama elektis eminentulojn pli konatajn pro sia “pragmatismo” kaj sia “fleksiĝemo” ol pro sia ideologia pozicio.* Aliflanke, tiuj konsilistoj subtenis la prezidanton per tio ke ili disvolvis strategiojn kiuj spegulas la limojn de la usona povo kaj samtempe celas plej bonan uzadon de ĝiaj naturaj avantaĝoj.

* Tamen, s-ino Hillary Clinton havas kiel konsilanton pri “Latinameriko” s-ron John Negroponte, ambasadoron en Honduro dum la agresmilito kontraŭ Nikaragvo, en Irako post la morto de Sadam Husein, poste direktoro de la nacia informservo (DNI) post la 11-a de septembro 2001; li ludis rolon en la ĵusa ŝtatrenverso en Honduro, poste en la agnosko de la kontraŭleĝa registaro kiu estiĝis el la postaj elektoj (vd la artikolon de Anne Vigna: Kiel “blankigi” ŝtatrenverson — Kontraŭdemokratia povtransigo en Honduro”).

La ĉefaj trajtoj de tiu metodo estis plene disvolvitaj en aprilo 2009 en Vaŝingtono dum eksterordinara dutaga simpozio pri la novaj strategiaj perspektivoj de Usono. Dum tiu renkontiĝo, organizita de la Instituto pri naciaj strategiaj studoj (INSS) de la Universitato de Nacia Defendo, parolis eminentuloj kiel s-ino Michèle Flournoy, subsekretario pri defendo, s-ro James Steinberg, vic-ŝtatsekretario, kaj s-ino Anne-Marie Slaughter, direktoro de politika planado en la ŝtatdepartemento.*

* La simpozio, kiu okazis la 7-an kaj 8-an de aprilo, estis destinita al konatigo de la publikigo, fare de la INSS, de la raporto “Global strategic assessment 2009”.

El ĝi venis baza ideo: Usono devas adaptiĝi al mondo en kiu ĝi jam ne ludas senkontestan superecon. “Pro la radikalaj ŝanĝoj, ni devas distingi la aferojn pri kiuj ni povas agi kaj tiujn al kiuj ni devas adaptiĝi”, klarigis sperta funkciulo. Pri la supreniro de Ĉinio kaj Barato, ekzemple, li konfidis: “Ni ne povas ŝanĝi la iradon de la aferoj — ekzistas nenia klarigebla recepto kiu ebligus malfruigi [ilian] kreskadon.” Anstataŭ tion, Vaŝingtono devas strebi kunigi tiujn landojn en la batalo kontraŭ mondaj problemoj kiaj la subevoluo, la klimatŝanĝo kaj la ekonomia malordo.

Ne necesas diri ke tio implicas forlasi ĉion kio similas al la aroganteco aŭ al la paternalismo. “Ni devas lerni gvidi en mondo horizontala kaj ne hierarĥia, opiniis funkciulo de la ŝtatdepartemento. Ni ne povas dikti iliajn konduton al aliaj landoj, ni devas uzi persvadon.” Tio povus signifi, en kelkaj kazoj, labori ekster la kutimaj diplomatiaj vojoj, por atingi la loĝantaron de certaj ŝtatoj danke al neformalaj komunikad-rimedoj.

Por la ministro pri eksteraj aferoj, s-ino Hillary Clinton, tiu metodo priskribeblas kiel la “inteligenta potenco”, do “saĝan uzadon de ĉiuj rimedoj pri kiuj ni disponas, inkluzive (...) nian ekonomian kaj militan potencon, nian kapablon entrepreni kaj ennovigi, kaj la kapablojn kaj la kredindecon de nia nova prezidanto kaj de lia skipo”.*

* Hillary Clinton, “Foreign policy address at the Council on foreign relations”, Vŝaingtono, DC, 15-a de julio 2009; www.state.gov.

S-ro Obama estas tamen tro pragmata por kredi ke la avancoj en la kampoj kiuj zorgigas lin — atommalarmado, paco en Proksimoriento, elradikigo de la malriĉeco ktp — povas okazi se li neglektas la esencajn “naciajn interesojn” de Usono aŭ se li fremdiĝas al la ŝlosilaj elektantoj.

En certa momento eblis elvoki la restarigon de la demokratio en Afganio kaj la plibonigon de la vivkondiĉoj de ĝiaj loĝantoj. Tio ŝajnas jam ne troviĝi en la atingopovo de Vaŝingtono — ĉiukaze ne je prezo kiun Usono povus elteni. La decido — s-ro Obama certe rimarkis tion — estis do inter ebla venko de la talibanoj kaj operacio kun la celo doni al la prezidanto Hamid Karzai ŝanĉon de stabiliĝi. Alia zorgo estis ke la venko de la talibanoj en Afganio povus aŭdacigi la talibanajn fortojn en Pakistano.

La situacio en Irano levas tute same dornan defion. La preferoj de s-ro Obama estas klaraj: koncepti intertraktitan solvon de la konflikto pri la uran-riĉigo, kiu konfirmus lian kredon je la efikeco de diskuto anstataŭ alfrontiĝo. Por atingi tion, li provis venigi la irananojn al la tablo de intertraktado kaj samtempe konvinki la rusojn pri la neceso de punoj en kazo de malsukceso. Same grave, li persvadis la israelanojn sin deteni je ĉia milita ago tiom longe kiom la interparoladoj ŝajnas progresi. Tamen ŝajnas ke provo de fortrilatoj estas verŝajna.[Vd Gareth Porter, “La kaŝitaj aspektoj de la intertraktado kun Irano”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2009. Kaj, ĉar estas malmulte verŝajne ke novaj sankcioj cedigos la irananojn, s-ro Obama devos ree pensi pri eventuala uzado de milita forto.

Koncerne Rusion, la prezidanto provas starigi rilatojn favorajn al atommalarmado kaj al alfrontiĝo kun Irano. Por atingi tiujn celojn, li klopodis por gajni la konfidon de la prezidanto Dmitri Medvedev kaj gratulis lin esti rompinta la kutimojn de la malvarma milito kaj samtempe kondamnis lian antaŭulon Vladimir Putin, adepton de la “malnova maniero mastrumi la aferojn”* Dum serio da interparoladoj inter la du, s-ro Obama akiris la subtenon de s-ro Medvedev por grava ambaŭflanka reduktado de la provizoj je atomarmiloj kaj promeson apliki sankciojn kontraŭ Irano, se tiuj montriĝos necesaj. Tamen, la malboniĝo de la rilatoj inter Moskvo kaj Ukrainio (vidu la artikolon p. 5) aŭ kun aliaj ekssovetiaj respublikoj povus konduki al trotiĝoj kun Vaŝingtono.

* The New York Times, 3-a de julio, 2009.

Fine, pri Pekino, s-ro Obama provis starigi novan kadron de rilatoj kiu konsideru la statuson de naskiĝanta superpotenco de Ĉinio, kaj samtempe konservi la agliberecon de Usono. Tia kadro necesas, laŭ li, se oni volas eviti krizon pri Tajvano kaj certiĝi pri la kunlaborado de Pekino pri demandoj kiaj la klimata varmiĝo kaj la atomdisvastigo en Irano kaj Nordkoreio. Sed temas pri ambicia projekto se konsideri la maltrankvilon — sufiĉe disvastiĝintan en Usono — kiun vekas la kreskanta ekonomia pezo de Ĉinio.

Tiu maniero de s-ro Obama estis aparte klara dum sia vizito en Pekino en novembro 2009. Multaj usonanoj bedaŭris ke li ne esprimis sin pri la rompoj de homrajtoj en Tibeto kaj pri la artefarita devaluto de la ĉina mono. Tamen, la prezidanto Hu Jintao kaj li subskribis, la 17-an de novembro, principdeklaron pri la estontaj rilatoj inter siaj du landoj kiu povus servi kiel kadro por longtempa kunlaborado dezirata de s-ro Obama: “Usono kaj Ĉinio havas pli kaj pli grandan bazon por kunlaborado kaj dividas pli kaj pli gravajn komunajn respondecojn pri multaj esencaj demandoj koncerne la mondajn stabilecon kaj prosperon.”

Ĉie kie eblis, s-ro Obama provis dividigi sian vizion de internaciaj rilatoj, sed li ne hezitis rezigni pri projekto kiam tiu vekis fortan kontraŭstaron eksterlande aŭ en lia lando. En Latinameriko, lia politiko apenaŭ distingiĝas de tiu de s-ro Bush. Kaj, ekde kiam lia volo devigi Israelon haltigi la konstruadojn de novaj kolonioj en Cisjordanio trafis sur nefleksebla rezistado, li tutsimple forlasis tiun provon.

Michael KLARE.

Grandaj manovroj kaj malgrandaj kalkuloj — Wall Street savita

ANDREW ROSS SORKIN, respondeca pri la rubriko “kunfandiĝoj kaj akiroj” de la New York Times dum dek jaroj, longtempe flegis kiel bona praktikisto de “alir-ĵurnalismo” siajn fontojn ĉe Wall Street kaj en Vaŝingtono. Li publikigas nun detalan kronikon de la financa krizo de 2007-2008 surbaze de proksimume ducent interparoladoj kun ĝiaj ĉefaj protagonistoj, sen nombri la aliron al iliaj retmesaĝoj, notoj kaj aliaj personaj dokumentoj.*

* Andrew Ross Sorkin, Too Big to Fail: The Inside Story of How Wall Street and Washington Fought to Save the Financial System — and Themselves, Viking, Novjorko, 2009, 660 paĝoj, 32,95 dolaroj.

La aŭtoro sukcesas la veton konstrui krimromanon surbaze de historio sufiĉe komentita kaj kies epilogo estas konata. La verko enhavas, certe, malkaŝojn: la fakton ke la programo Troubled Asset Relief Program (TARP) de rekapitaligo de la bankoj, konsiderata kiel improvizita, en realo troviĝis jam dum kvin monatoj en la tirkestoj de la departemento pri Trezoro, aŭ la rakonto pri surpriza (kaj tenata sekreta) en Moskvo, en la somero de 2008, inter la estraranoj de Goldman Sachs kaj la financministro Henry Paulson, kiu estis antaŭe ĝia ĉefo. Sed la ĉefa intereso de la libro de Sorkin kuŝas en la priskribo, per detalega restarigo de la grandaj manovroj kaj la kalkuloj, de la “kulturo” de Wall Street.

La ideologio, la valoroj kaj la spirito de sekreta interkonsento kiu karakterizas la reprezentantojn de la financaj institucioj same kiel tiujn de la publika potenco klarigas multon de certaj decidoj, ekzemple tiu komplete pagi al la bankoj ties perdojn ĉe iliaj operacioj je kreditderivaĵoj* en la kadro de la savo de la American International Group (AIG). Ĉiuj krome alprenis stilon — facila fivorto, paroloj de normala interrilato sed elpafitaj aŭtoritate, en konstanta moviĝo kvazaŭ necesa por ekvilibro, kun la Black-Berry ĉiam mane atingebla — kiu ne kondukas al serena pripensado.

* Kreditderivaĵoj estas instrumentoj kiuj ebligas transigi ĉion aŭ parton de la risko koncerne krediton. Ili troviĝas en la kerno de la krizo de la subprime.

En la koro de la sistemo, la obsedo de labor-kompensaĵo kaj la tabuo de la logdonacoj. Dum decida kunveno en Vaŝingtono, dum kiu la naŭ ĉefgvidantoj de financaj institucioj estis kunvenigitaj por ke oni komuniku al ili la decidon de parta ŝtatigo interŝanĝe kun rekapitaligo, s-ro John Thain, la ĉefo de Merrill Lynch, kiu kondukis sian kompanion al rando de abismo, abrupte alparolis la oficialulojn: “Kiajn garantiojn vi donos pri honorarioj?”

Por Sorkin, la krizo “enterigis la ideon ke la financgenioj kreis novan eraon de profitoj kun limigita risko kaj ke la usontipa financ-arto estas tutmonda ora normo”. Oni povas tamen pridubi tion: ni daŭre atendas la restarigon de la reguladsistemo; la frenezaj vetoj akompanataj de eksterordinaraj logdonacoj rekomenciĝas; kaj tiuj kiuj kaŭzis la katastrofon estas daŭre sur la komandaj postenoj. Eble ĉio okazis tutsimple, kiel diris Tancrédi en Le Guépard, ke ĉio ŝanĝiĝis por ke nenio ŝanĝiĝu.

Ibrahim WARDE.

Kiel blankigi ŝtatrenverson

Kontraŭdemokratia potenctransigo en Honduro

La elektoj de la 29-a de novembro 2009, ekster la konstitucia kadro okazigitaj de la instancoj estiĝintaj el la ŝtatrenverso de la 28-a de junio 2009 kontraŭ la prezidanto Manuel Zelaya, la elektoj de la 29-a de novembro 2009 metis la kandidaton de la Nacia Partio, s-ron Porfirio Lobo, en la potencon. Tuj poste, ignorante la violenton de la subpremado kontraŭ la opozicio, Usono urĝe agnoskis la validecon de la voĉdonado.

LA POLICISTOJ kolektas la nigrajn krucojn, forlasitajn en la paniko de la manifestaciantoj. Ĉiu de ili portas nomon de persono mortigita dum la kunvenoj organizitaj kontraŭ la ŝtatrenverso (golpe) kiu, la 28-an de junio 2009, renversis la prezidanton Manuel Zelaya. Kelkajn minutojn antaŭe, dum tiu 29-a de novembro, tago de la prezidantelekto, la amaso avancis pace ĝis la centro de San Pedro Sula, due plej granda urbo de la lando. La ĉeesto de la internacia gazetaro neniel malhelpis la perfortan disigon de la manifestacio. La policistoj arestis kvardek ses homojn, batis ĉiujn kiuj troviĝis je atingopovo de iliaj gumklaboj kaj detruis la krucojn, kiuj estis fariĝintaj simboloj de la Fronto de Rezistado kontraŭ la ŝtatrenverso (FRCG).

La sceno havis neniom da eksterordinara. Tagon antaŭ la elekto, la bilanco de la subpremado altiĝis al tridek mortintoj, kvar mil ducent arestoj kaj sennombraj vunditoj. Poste, trideko da aktivuloj de la FRCG estis mortigitaj en la kadro de “ondo da planita teroro”, laŭ la Komitato de Defendo de la Homrajtoj en Honduro (CODEH).* Aldoniĝas la multaj atestoj pri perfortitaj virinoj, de respondeculoj konstante minacataj je morto kaj de loĝantaro terorizata de armea violento. La subpremado venkis la grandajn manifestaciojn kiuj paralizis la landon dum kvin monatoj. “Por la momento jam ne necesas esprimiĝi en la strato, ĉar tio estas tre danĝera, klarigas s-ro Rafael Alegría, reprezentanto de Via Campesina en Honduro. Ni eniris novan etapon de la batalo.”

* Le Courrier, Ĝenevo, 16-a de decembro 2009.

Tiu nova etapo komenciĝis kun la prezidantelekto, supozita ĉesigi la politikan krizon. Tiu elekto, en kiu venkis per 56% de la voĉoj s-ro Porfirio Lobo, de la Nacia Partio, estis organizita de la kontraŭleĝaj instancoj, sen la antaŭa restarigo de la prezidanto Zelaya, kiel planis la interkonsento Tegucigalpo-San-Joseo subskribita la 30-an de oktobro, sub la protekto de s-ro Thomas Shannon, usona ŝtat-subsekretario por la okcidenta hemisfero (Latinameriko).

La elektokampanjo okazis dum, ekde oktobro, du dekretoj malpermesis al la civitanoj “partopreni en publika kunveno” kaj al la komunikiloj “instigi al socia anarĥio”. Ĉar ne okazis reveno al la konstitucia ordo, la FRCG alvokis al bojkotado de la voĉdonado kaj al “popola elirmalpermeso” anstataŭ al manifestado de forto. “Ni decidis por prudento. Manifestacii ĉe tridek mil armitoj kiuj patroladis dum tiu tago estus frenezaĵo”, opinias s-ro Juan Barahona, unu el la kunordigantoj de la FRCG.

Tio ebligis al la plej multaj reprezentantoj de la internacia gazetaro skribi ke la rezistado kalmiĝis kaj ke ĝi reprezentas jam nur etan parton de la loĝantaro. “La Fronto neniel adaptiĝis, klarigas s-ro Gustavo Irías, politika analizisto en la Centro de Studoj por la Demokratio. Ni pensas ke minimume la duono de la loĝantaro partoprenas en la rezistado. Zelaya estis populara prezidanto, eĉ se nur pro tio ke li duobligis la minimuman salajron. Aliflanke la metodoj de la faktaj instancoj eksterordinare ŝokis la loĝantaron.”

“Amasa partopreno” ne tiom amasa

TIU ANALIZO DE la FRCG baziĝas sur la nombro da organizaĵoj el kiuj ĝi konsistas: sindikataj, feministaj, ekologiistaj, studentaj, indiĝenaj kaj terkulturistaj ktp. La movado iusence profitis tion kion oni nomas en Honduro la “efikon Miĉ”. Post la samnoma detrua uragano, en 1998, la popolaj organizaĵoj devis anstataŭi la instancojn kaj realigi la rekonstruadon. Tiam ili ricevis senprecedencajn fontojn kaj de tiam ludas rolon en la socio, eĉ se ilia politika reprezentiĝo ankoraŭ ne ekzistas.

La ŝtatrenverso estis la eksplodilo de nacia movado kiu nun federas tiujn organizaĵojn. “Sed la granda surprizo estis la forta partopreno de la plejmalriĉuloj, rakontas la socisciencistino María Elena Méndez. Speciale de tiuj kiuj vivtenas sin per eksterregula ekonomio, la moviĝantaj komercistoj, la etmetiistoj, la patrinoj de familioj ...” Same analizas s-ino Gilda Rivera, direktoro de la Centro de la Rajtoj de la Virino (CDM): “La movado nur grandiĝis ekde la 28-a de junio. Ĝi estas pulvo kiu fariĝos vera forto de opozicio kontraŭ la venonta registaro.”

Sen reala politika programo, la FRCG organiziĝas en la momento ĉirkaŭ kelkaj ŝlosilvortoj. La devizo restas la kontestado de la prezidantelekto kaj, speciale, de la partoprenkvoto de 61% anoncita de la plej supera elektotribunalo, vespere de la rezultoj. Tiu nombro efektive ebligis al la puĉistoj paroli pri “amasa partopreno” kaj tuj postuli la agnoskon de s-ro Lobo kiel nova ŝtatestro.

Prudenta, kaj sendinte neniun observanton, la “internacia komunumo” — escepte de Usono kaj de ties proksimaj regionaj aliancanoj, Kolombio, Peruo kaj Panamo — ne agnoskis tiun rezulton, je dek poentoj super tiu de la prezidantelekto de 2006. Fakte la voĉnombrado faris kelkajn surprizojn, kiel montris la usona ĵurnalisto Jesse Freeston, de la usona televidĉeno The Real News.* Li eniris la salonon de voĉnombrado de la elektotribunalo, li filmis la rezultojn afiŝitajn sur ekrano: 49% de partopreno. En la sama momento, la prezidanto de la tribunalo anoncas 61%, “ciferon kiun li mem inventis”, laŭ la ĵurnalisto, kiu pridemandis plurajn membrojn de la institucio.

* Jesse Freeston, “Honduran elections exposed”, 8-a de decembro 2009, http://therealnews.com.

Financata de Vaŝingtono tra la Nacia Fondaĵo por Demokratio (NED en la angla), Hagamos Demoracia realigas siavice rapidan nombradon kaj anoncas 47% da partopreno. Dek tagojn post la elekto, la tribunalo devis adaptiĝi kaj rekonis ke ĝi estis nur 49%. La partizanoj de s-ro Zelaya siavice taksas, sur la bazo de siaj nombradoj ĉe la elveno el mil kvarcent voĉdonejoj, je 25%. “Oni neniam scios la veron, ĉar la voĉdoniloj estas en la manoj de la instancoj, kiuj jam manipulis la rezultojn, opinias s-ino Laura Carlsen, direktoro de la programo America’s policy Program de la Center for International Policy.* Sed la internacia komunumo ne povas agnoski elekton kiu okazigis gravajn rompojn de homrajtoj.”

* http://www.americaspolicy.org.

Igi la Internacian Pun-Kortumon (IPK) de Hago rekoni tiujn ekscesojn estas nun dua batalo de la FRCG por mallegitimigi la elekton sur la monda scenejo. “Honduro subskribis la traktaton de Romo kaj, sekve, ĉiuj civitanoj, inkluzive de armeanoj, akuzeblas de ĝia jursistemo”, memorigis la prezidanto Zelaya dum interparolado ĉe loka radio.* La Internacia Misio de Observado de Homrajtoj denuncis antaŭ la Kortumo speciale la fakton ke la ĉefa instiganto de la subpremado estas neniu alia ol s-ro Billy Joya, respondeculo pri la malapero de centoj da aktivuloj en la 1980-aj jaroj.* Longan tempon fuĝinte, poste juĝita en Honduro pro la malapero de dek ses aktivuloj, li estis nomumita speciala konsilisto pri sekureco de la puĉista registaro de s-ro Roberto Micheletti.

* Tia postulo havas malmultan ŝancon esti konsiderata, ĉar la IPK kompetentas pri la plej gravaj krimoj kun internacia efikeco, kiel gentekstermo, krimoj kontraŭ la homaro kaj militkrimoj.
* Misión internacional de observación sobre la situación de los derechos humanos en Honduras, “Gobierno de facto viola derechos humanos en Honduras”, Vaŝingtono, DC, 7-a de aŭgusto 2009.

“La rezistado estas en tre vundebla pozicio. La faktaj instancoj faras la filaboron por la venonta registaro per eliminado de la opozicio. La malaltiĝo de la internacia atento por la lando estas granda danĝero por la gvidantoj de la movado”, aldonas s-ino Carlsen, mem agresita en Honduro ĉar ŝi kritikis la elektojn en la televidkanalo Al-Ĵazira.

La rezistad-movado, jam malmulte atentata de la eksterlanda gazetaro, estas ankaŭ fortenata de la hondura pejzaĝo. Ĉar la aliro al Interreto estas tre malmulte evoluinta kaj la komunikiloj en la manoj de la ekonomiaj grupoj favoraj al la ŝtatrenverso, la registaro bezonis nur neŭtraligi dek-kvin* por regi la informadon. En la mateno de la puĉo, la armeanoj invadis plurajn instalaĵojn por kapti la aŭdvidan materialon, la telefonojn, la komputilojn kaj tranĉi la komunikadon. La signalo de la ĉefaj internaciaj televidoj alireblaj per kablo — Telesur (Venezuelo), Cubavisión (Kubo), Guatevisión (Gvatemalo), Teletica (Kostariko) kaj CNN en la hispana (Usono) — estis ankaŭ blokitaj. Dum la elektokampanjo, la televido Canal 36 ne havis la rajton elsendi. La instancoj, tamen subtenataj de la katolika eklezio, trude dissendas pere de ĝi ... erotikajn filmojn, anstataŭ la planitaj programoj.

* La televidoj Canal 36, Canal 11, Canal 8 de Juticalpa kaj Canal 6; la radioj Globo, Cadena Voces, Progreso, America, Gualcho kaj Libertad; la gazetoj El Libertador kaj Diario Tiempo; la agentejo Prensa Latina.

S-ro Esdras Amado López, direktoro de la televido, estas videble elĉerpita. Li montras la grafikon de lia frekvenco, konstante perturbata per satelitaj interferencoj kiuj limigas ĝian elsendadon nur al la ĉefurbo. “Kaj eĉ tie, diras li, la sono fariĝas tro malklara, kaj jen, denove, la ekrano nigriĝas, ofte por kelkaj minutoj. Ili ludas per niaj nervoj ĉe ĉiu elŝalto.” La elektoj de la cenzuro ŝajnas hazarda: jen raportaĵo pri la misio de Amnestio Internacia, jen rekte sendata komento de televidanto, jen anonco de manifestacio kiun faras ĵurnalisto, kiuj estas tuŝitaj. Esplorado de ilia konduto lasas nenian dubon pri la strategio de la instancoj: la organizaĵoj de defendo de la gazetaro nombris “ok komunikilojn fermitajn kaj dudek al kiuj oni malebligis funkcii; tridek vunditojn, dek kvar arestitojn kaj unu mortinton inter la ĵurnalistoj”.* Kiel multaj kolegoj, s-ro Amado López ne ŝatas paroli pri la mortminacoj kiujn li ricevas. Sed, la tagon antaŭe, li rakontis al la televido ke nekonataj kapuĉitoj estis mitralintaj la domon de lia patrino.

*Primer informe: Estado de situación de la libertad de expresión en Honduras en el contexto de la ruptura del orden constitucional”, Komitato por la libera esprimiĝo — Fondación democracia sin fronteras, Tegucigalpo, novembro 2009.

La timo kaj la tensio palpeblas. Pensi pri estonteco malfacilas or aktivuloj ĉefe en zorgo pro la armea ĉeesto ĉe la pordoj de sia domo. “La batalo estis ĉiam riska en tiu ĉi lando, memorigas la sindikatisto Carlos Reyes. Sed la puĉo nur fortigis niajn demokratiajn aspirojn.”

La alibio de la ŝtatrenverso — la organizado, fare de la prezidanto Zelaya, de popola konsultado pri ebla reformo de la Konstitucio decidita en 1982, sub la prezidanteco de s-ro Roberto Suazo Córdova, kiam la armeo havis la veran potencon — fariĝis la standardo de la FRCG.* “Se la Konstituciiganta Asembleo estis jam postulo antaŭ la ŝtatrenverso, ĝi estas hodiaŭ neceso. Tiu krizo evidentigis politikan sistemon kiu rifuzas dividi la potencon”, analizas s-ro Juan Almendares, iama rektoro de la universitato de Tegucigalpo.

* Vd, en la papera eldono de Le Monde diplomatique en Esperanto, julio 2009, Maurice Lemoine, “Reveno de la “goriloj” en Honduro”, p. 4 [mendebla ĉe la libroservo de UEA aŭ elŝutebla, alklakante “Paperaj eldonoj de la DIPLO” en la retejo de la Monda Asembleo Socia (MAS), http://mas-eo.org.

Kvankam la unueco estas akirita pri tiu ĉi punkto, ĝi ne nepre ekzistas pri la rimedoj kiujn la rezistad-movado devas uzi. Ĉu ĝi devas transformiĝi en politikan partion kaj gajni sian reprezentecon per la urnoj? La Demokratia Unio (UD), konata kiel maldekstra, preferas tiun opcion: “Nia partio ekzistas, ni disponigas ĝin al la Fronto”, insistas la deputito Marvin Ponce. Sed la UD perdis parton de sia bazo kiu partoprenis en la prezidantelekto — do legitimigante ĝin. Fortigi la partion de la prezidanto Zelaya, la Liberalan Partion, ankaŭ ne estas la celo. “Tiu partio estas ankaŭ tiu de Roberto Micheletti, ni devas jam nun forlasi ĝin”, opinias s-ro Nelson Avila, la iama ekonomia konsilisto de s-ro Zelaya.

La plej granda timo, sine de la rezistado, estas ĝuste ke ĝi devas konformiĝi al la hondura politika ludo. “La politikaj partioj havas tiom malbonan famon ke la homoj asimilas ilin aŭtomate kun korupto, komentas s-ro Alegria. Tiu movado kiu batalas por demokratio devas inventi ion alian.”

Se la sango fluos, ĝi fluu por Konstituciiga Asembleo

Dum unu el la asembleoj de la Nacia Fronto de Popola Rezistado (nova nomo de la FRCG), la postuloj svarmas. Ĉeestas la Komitato de Virinoj de la maquiladoras (viclaboraj fabrikoj) kaj la Ĝenerala Konfederacio de Laboristoj (CGT). La du organizaĵoj kontraŭas la reformon de la laborleĝo sub la prezidanteco de s-ro Zelaya. La virinoj postulas specifajn disponojn por la sano en tiuj fabrikoj, la CGT preferus insisti pri la salajroj. Hodiaŭ, dum la virinoj deklaras sin pretaj batali por Konstituciiga Asembleo kune kun la plimultaj sindikatoj, se iliaj postuloj estas konsiderataj, unu el ili ekparolas: “La lernado de demokratio devas komenci ĉi tie, en niaj kvartaloj, sine de la familioj. Ĉar la sango ankoraŭ fluos, ĝi fluu por Konstituciiga Asembleo kiu ekskludas neniun!”

Anne VIGNA.

Kompara organizado de la laboro ĉe Renault Trucks kaj Dongfeng

Roboto en Francujo, laboristo en Ĉinujo

Oni ofte kontrastigas la industrian produktadon en Francujo kaj tiun en Ĉinujo: kvazaŭ estus unuflanke, “ĉina modelo”, kies ecoj estas imitado, kopiado de teknikoj, malmulte kvalifikita laboristaro, kaj malaltkvalitaj produktoj; aliflanke la “franca modelo”, pli noviganta, kun pli alta mastreco de fabrikado, kaj pli bonkvalitaj produktoj. La kompara pristudo de la labor-organizado ĉe Renault Trucks kaj ĉe lia partnero Dongfeng rompas tiujn antaŭjuĝojn.

Alfrontita al gravaj teknikaj problemoj en la motoroj de siaj plej altkvalitaj kamionoj, Renault donis prioritaton, inter 1990 kaj 2000, al kvalito, por konservi bonan bildon de sia marko*. Ĝi sekve enkondukis aŭtomatigon de la produktado kaj kontrol-ekipaĵoj, kaj ankaŭ formaligon de la proceduroj. La gvidantoj estis ja samtempe konvinkitaj — same kiel tiuj de aeronaŭtiko en la 1990-aj jaroj* — pri la supereco de maŝinlaboro kontraŭ tiu de homoj, kaj malfidemaj rilate laboristojn. “Tiam [en 2000], konfesas inĝeniero, estis ankoraŭ grandaj strikoj, eĉ sabotadoj, kaj oni ne tro sciis, ĉu oni fidu aŭ ne la laboristojn (... ). Kaj ilia eduknivelo ne estis sama kiel hodiaŭ, estis multaj eraroj.”

* Tiu ĉi artikolo estas bazita sur pristudoj realigitaj sur dek “terenoj” (fakoj pri esploro kaj disvolvado, vendejoj kaj riparejoj, firmaoj pri kamiontransportado, en ambaŭ landoj); 232 intervjuoj kaj 107 plentagoj da observado estis plenumataj inter 2005 kaj 2008.
* Vd Victor Scardigli, “Les producteurs de sens. Le cas de l’Airbus 320”, Culture et technologie, n-ro 24, Editions de l’Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Parizo, 1992.

Tamen, pro la alta kosto de tute aŭtomatigita produktoĉeno, la firmao preferis aŭtomatigi nur la postenojn, kiuj prezentis riskon por la motor-kvalito, kaj, por la manfarataj agoj, instali “sentrompilojn”. Tiuj aŭtomataj kontrolaparatoj estis ĉu detektiloj lokitaj antaŭ la stoko de kelkaj pecoj, por vidigi la laboron de alproksimiĝanta mano, ĉu ŝraŭbmaŝinoj nombrante la ŝraŭbadojn faritajn kaj la turnonombron, por certiĝi ke la ĝustaj ŝraŭboj estis uzataj. La laboranto estas retroirinta al rolo de plenumanto, kaj ĝia laboro estas kontrolata de maŝinoj.

Tiu volo plej multe enkadrigi la fabrikadon tamen renkontis alian logikon: submetiĝon de la “ne motortrenataj” muntadĉenoj al la homa ritmo. “Ili ne antaŭeniras ĝis kiam la laboranto finis sian laboron kaj ĉion validigis (...). En la komenco ni multe malfruigis la produktadon”, bedaŭras direktoro. Por atingi sian produktokvanton la laboristoj tial devis modifi la procedurojn ... kun silenta konsento de siaj plej proksimaj ĉefoj. Oni devis “trompi la sentrompilojn”, laŭ la esprimo de produkto-ĉenestro.

Tuj antaŭ la ĉeno-fermo en Francujo (en 2006), dum multajn maŝinojn oni ne plu prizorgadis, kaj la provizado de apartaj pecoj fariĝis malfacila, la laborantoj uzis sian riĉan imagpovon cele “konvinki” tiujn aparatojn, ke la muntado okazas laŭnorme — prezentante manon antaŭ tiu detektilo por ŝajnigi prenon de ne ekzistanta peco, metante rapide ion en keston por trompi alian detektilon pri pezo. Ili eĉ, samcele, konstruis objektojn, kiel ekzemple metalplaton, prezentotan antaŭ la magneton taskitan kontroli la enmetadon de iuj pecoj — kaj tiel fariĝis fakuloj pri la funkciado de tiuj ekipaĵoj, pli ol pri la muntata motoro!

En 2005, post aĉeto de ĝia kamion-sektoro fare de Volvo, Renault decidis ne plu fabriki tiun motoron por la eŭropa merkato, kaj vendis sian patenton. Dongfeng aĉetis ĝin por malpliigi sian teknikan malfruon kaj anticipi la evoluon de la kontraŭpolucia ĉina leĝo, sed ankaŭ kaj precipe por elmontri, ke ĝi kapablas mastri tian produktadon.

Kreita en 1969 en Shiyan en Hubei-provinco, dua plej granda produktanto de aŭtomobiloj en Ĉinujo, Dongfeng disponas pri tri industriaj bazoj en la provinco, kaj pri aliaj instalaĵoj en la Oriento kaj en la Sudo; ĝi posedas komunajn entreprenojn kun Nissan, Citroën kaj Peugeot. La aĉeto de la patento respondis al ofta okazaĵo en Ĉinujo — tio, kion la esploristo François Gipouloux nomas “sindromo de la filio*; oni havigas al si teknikon ne por ĝi mem, sed kiel disvolvigilon. Inĝeniero de la fako “Esploroj kaj disvolvado” ĉe Dongfeng resumas tiele: “La produktoj de la eŭropaj konstruistoj estas pli bonkvalitaj (... ) kaj teknike pli modernaj. Se ni sukcesos nuligi nian malfruon kompare kun ili, ni kapablos eksporti kamionojn ĉien en la mondo.”

* François Gipouloux, “Un transfert de technologie dans les télécommunications en Chine”, Sociologie du travail, n-ro 34, Parizo, aprilo-junio1992.

Nune, la kosto de la priparolita motoro, trioble pli alta ol la enlandaj prezoj, ne ebligas pliigi la vendojn ... Sed, akirinte la planojn kaj fabrikmetodojn de la Renault-motoro, Dongfeng mendis novan produktoĉenon. Kaj enkondukis multajn modifojn, tiom de la produkto, kiom de la fabrikprocezo. Teknikotransdono estas do multe pli ol nura kopio (vd artikoleto “Adaptiĝi aŭ kopii?”).

Unue, la produktoĉeno estis malpli aŭtomatigita ol tiu de la franca konstruisto — la nombro de robotoj iĝis minimuma, pro ilia grandkosteco kaj ĉar ilian uzon oni taksis tro truda. Nur konstatinte malsukceson de permanaj operacioj, oni komencis robotigon.

Poste, estis decidite ne instali “sentrompilojn”, kvankam la instalitaj ekipaĵoj ebligis tion. Elekto, kiun pravigas unu el la ilin konceptintaj inĝenieroj: “La aparatoj de aŭtomata kontrolo havas avantaĝojn, sed ankaŭ multe da malavantaĝoj; ili povas malrapidigi la produktadon, blokante la antaŭenigon de la ĉeno.” Samspecaj kontroloj estas do plenumataj de laboristoj en pli posta pozicio — solvo, kiu estis rifuzita en Francio, pro timo ke la solidareco inter laboristoj povus instigi ilin kaŝi la erarojn de kamaradoj.

Fine, la ellaboritaj proceduroj, same precizaj kiel tiuj de Renault, estas malpli striktaj, ĉar, rimarkas la direktoro de la fabriko, “En Ĉinujo ne estas kiel en Eŭropo, oni ne povas ĉion antaŭvidi, multaj okazoj estas neantaŭvideblaj”. Ĉefo de unu el la muntad-linioj aldonas: “La reguloj estas gvidiloj, kiujn oni uzas, sed oni neniam povas sekvi ilin laŭlitere.” La laboristoj de lia linio estas liberaj ne sekvi regulon de granda parto de la proceduroj, interkonsente kun siaj estroj — libereco, kiun ebligas ilia strikta kontroliteco. Por ricevi sian postenon, ili ja devis plenumi postulojn de speciala selektado, kiu aldoniĝis al la en Ĉinujo kutimaj kontrolrimedoj: ununura sindikato, kies respondeculoj ofte estas en la estraro de la fabriko, ne skribitaj laborkontraktoj, kio malhelpas grandan parton de la dungitaro aplikigi siajn rajtojn, aparteno al ŝtata entrepreno, kiu dungas plurajn membrojn de familio kaj administras ankoraŭ multajn sociajn servojn, ktp. “Dongfeng estas nia familio”, diras laboristo.

Dum Renault Trucks provis anticipi misfunkciadojn tra starigo kaj respekto de proceduroj, Dongfeng privilegiis flekseblecon kaj reag-rapidecon, fronte al la produkt-cirkonstancoj — same kiel aliloke en Ĉinujo, kie la establitaj reguloj, ĝenerale pli malprecizaj kaj fleksiĝemaj ol en Francujo, estas konceptitaj por evolui, laŭlonge de procezo de provoj kaj erarkorektado.

Tiuj elektoj ja respondas al la kulturaj diferencoj inter ambaŭ landoj, bone montritaj de kelkaj ĉinologoj*. Tamen, oni ne konkludu el tio, ke ekzistas netrapasebla limo inter “anticipado laŭ la franca maniero” kaj “reageco laŭ la ĉina”: prefere ni konsideru ilin kiel tendencojn, ĉar la ĉinaj laboristoj ankaŭ praktikas la antaŭvidadon kaj planadon, kaj la francaj ne ĉion antaŭvidas. Krome, la produktad-organizado estas ankaŭ ligita al la specifa historio de ambaŭ konstruistoj, al la manieroj elektitaj por renovigi sian produktojn, aŭ al la kompara kosto de kapitalo kaj laboro en Francujo kaj Ĉinujo.

* Vd Joseph Needham, La science chinoise et l’Occident, Seuil, Parizo, 1973; Anne Cheng, Histoire de la pensée chinoise, Seuil, 1997;François Jullien, La pensée chinoise. Dans le miroir de la philosophie, Seuil, 2007.

Ekzemple, Renault kapablas anstataŭigi tutan produkto-generacion per alia, tuj kiam okazas nova regularo pri poluado — ĉar ĝia kvalitostrebo baziĝas parte, kiel oni diris, sur ĝia volo anticipi la devigojn. Ĉe Dongfeng, male, la motor-generacioj ne sekvas unu la alian, sed superŝutiĝas; kaj, ĉar la unua komercofazo povas esti uzata kiel testo por plibonigi produkton, konsiderante la malgrandan vendokvanton, ne necesas esti tiom rigora kiom ĉe la konkurantoj, almenaŭ komence.

Simile, konsiderante la komparajn kostojn de kapitalo kaj laboro, pli malalta en Ĉinujo ol en Francujo, oni ne miru, ke Dongfeng elektis manlaboron prefere al instalado de aŭtomato-stacioj en siaj linioj. Des pli, ke aŭtomatigo ĉe Renault rezultigis kelkajn perversajn efikojn: la robotoj, kiuj tute ne estis same fidindaj, kiel supozis la ĉeno-konceptintoj, respondecis pri multaj eraroj sur la aŭtomataj stacioj kaj sur la sentrompiloj. “Mi fine pasigis pli da tempo riparante tiun maŝinon, ol muntante platojn [lia tasko sur la ĉeno]”, konstatas laboristo.

Krome, la emfazo al la respekto de la proceduroj igis nelegitimaj kaj nepre neformalaj la modifojn, tamen neprajn, faritajn de la laboristoj kaze de robota eraro. Limigo de ilia ago-libereco kreis por ili la suferon esti reduktitaj je simplaj plenumantoj enkadrigitaj de maŝinoj: ili sentis sin subjugigitaj de tiuj maŝinoj, laŭ esprimo de unu el ili. Du konsekvencoj rezultis el tio.

Unuflanke, la francaj laboristoj faris malpli da ŝanĝoj ol iliaj ĉinaj samuloj por plibonigi la kvaliton de la produkto, kaj, kiam estis tre malfacile ĉirkaŭiri la proceduron, ili tendencis konformiĝi al ĝi, eĉ sciante, ke ĝi povas krei difekton. Tiel, kiam ĉe enmeto de la kamŝafto, la sentrompilo, kiu kontrolis la flankan ludon de tiu peco, regule anoncis nenormalaĵon, la laboristoj frapis ĝin per martelo por ke ĝi malgraŭ ĉio validigu la operacion. Kaj tio spite al la malpermeso uzi tian ilon, precizigita en la muntad-libreto ...

Aliflanke, nesciante pri la produkto-rutinaĵoj Renault Trucks tre penis kompreni la problemojn kaŭzitajn de la malbonaj praktikoj. Male, kvankam la unuaj motoroj produktitaj de Dongfeng estas malpli bonkvalitaj, ĝia pli kompleta scio de la reala laboro ebligas al ĝi trovi solvojn por tiaj problemoj — senecese per tre mirigaj metodoj.

Juĝu mem, laŭ la enkonduko-maniero de valvo en la kulaso, inventita de laboristino. Ĉar la pecokapo povus esti difektita pro kolizio dum tiu delikata operacio, oni ĉirkaŭvolvas ĝin per ĉifonpeco — kiun oni uzas por senpolvigi ĝin — antaŭ ol enŝovi ĝin en la kulason. La tolaĵo mildigas la falon de la valvo, kiu milde trovas sian finan pozicion kiam oni ĝin forigas. Ĉifono prefere ol roboto ...

CLÉMENT RUFFIER

Kaj la distrikto fariĝis demokrata

KIAM, MALLONGE antaŭ la reelekto de s-ro [George W. Bush] kiel prezidanto de Usono en 2004, la usona ĵurnalisto Thomas Frank demandis sin Kial la malriĉuloj voĉdonas dekstre*, li levas demandon kiu ŝajnas aktuala ekde 1980. Tiun jaron, la venko de Ronald Reagan (kvar jarojn poste reelektita) okazis per transiro de parto de la voĉoj de blanka laboristdevena voĉdonantaro aŭ de (eta) mezklaso de la Demokrata Partio al la Respublikana Partio. Tia transiro ŝajnis des pli surpriza ĉar tiuj elektantoj, plejparte sindikatanoj, ofte loĝis en teritorioj tuŝitaj de la recesio.

* Thomas Frank, Pourquoi les pauvres votent à droite. Comment les conservateurs ont gagné le cœur des Etats-Unis (et celui des autres pays riches) [Kial la malriĉuloj voĉdonas dekstre. Kiel la konservativuloj gajnis la koron de Usono (kaj tiun de la aliaj riĉaj landoj)], Agone, Marsejlo, 2008.

Ĝuste tiun evoluon Stanley Greenberg, demokrata konsultdonisto, provis klarigi surbaze de politika kaj sociologia analizo de la distrikto Macomb, situanta norde de Detrojto. Plimulte priloĝata de blankulaj mezaj kaj laboristaj klasoj, tiu distrikto voĉdonis, en 1960, je 63% por John F. Kennedy kontraŭ Richard Nixon. En 1984, du trionoj de tiuj voĉoj iris al Reagan. Por Greenberg, la defendo de la “tradiciaj valoroj” fine venkis super la klasa intereso.

Nu, en 2008, la distrikto Macomb esprimis sin je 53% favore al s-ro Barack Obama. En artikolo titolita “Adiaŭ, Reagan-aj demokratoj”* publikigita en la New York Times semajnon post la prezidantelekto, Greenberg montris la rezultojn de studaĵo kiun li faris vespere de la elektotago: 60% el la sepcent kvindek personoj pridemanditaj en la distrikto Macomb sentis sin “komfortaj” kun s-ro Obama kaj deklaris “dividi liajn valorojn”. Ĉu reveno al la normalo?

* Originale: “Goodbye, Reagan democrats”. -vl

Por s-ro Greenberg, la surprizo ne venis de Macomb, sed pli de la najbara distrikto, Oakland, unu el la plej riĉaj de Usono. Tiu distrikto de la ŝtato Miĉigano, kie demokratoj kaj respublikanoj estis samnivelaj, voĉdonis je 57% por s-ro Obama. La amasa alveno de edukitaj mezaj klasoj — inter ili grava nombro da elektantoj apartenantaj al rasaj malplimultoj — sed ankaŭ la violento de la ekonomia krizo ebligis la venkon al la demokrata kandidato.

“Feliĉan foriron, mia barometro Macomb, konkludas Greenberg. Post kvar jaroj, nenia dubo ke ni vidos la kandidatojn klopodi por organizi siajn konvenciojn en la distrikto Oakland, por vidi la novan Usonon.”

“Nova Usono”, eble. Sed la evoluo de la elektaj sintenoj dum la lasta prezidantelekto devas ne kaŝi la determinantojn kiuj persistas ĉe la lokaj elektoj. Je nacia nivelo la voĉdono restas gvidata de timo, de rasismo kaj de kondutoj NIMBY (not in my backyard — ne en mia ĝardeno”). La respublikanaj elektitoj (sed ankaŭ demokrataj) de Macomb kaj Oakland restas plene kontraŭaj al divido de la riĉaĵoj de sia teritorio kun la loĝantoj de Detrojto.

Allan POPELARD kaj Paul VANNIER.

Ĉu adaptiĝi aŭ kopii?

INVERSE de la francaj entreprenoj, kiuj ellaboras novaĵojn almonte de la fabrikadprocezo, la ĉinaj ilin realigas precipe dum tiu periodo — la produktolinio estas ĉe ili la loko, kie ekvilibriĝas du malaj logikoj: ĉu ni kopiu aŭ adaptu? La deziro kopii instigas atingi tion, kio estas konsiderata la internacia kvalitnivelo, kaj sekve konservi la teknikajn normojn de la okcidentaj konstruistoj, sendepende de ilia efikeco; la deziro adapti devenas de la neceso konformiĝi al la specifecoj de la ĉina merkato, unue per malaltigo de la produktoprezoj.

Ĉe Dongfeng, la fako Esploro kaj disvolvado, tiuj pri metodo kaj kvalito, sed ankaŭ respondeculoj de produktado, linioĉefoj ... kaj laboristoj mobilizis sin por trovi solvojn al la teknikaj problemoj, — surbaze de du kriterioj: ebleco de tuja praktikado kaj plej malmulta kosto. Dum fabrikado, oni ŝanĝis ĉi tie pecon, tie farmanieron, kio rezultigis gravan evoluon de la produkto. La deziro ŝpari tamen povas malutili al la kvalito. Ekzemple, la muntad-sinsekvon oni modifis cele malpliigi la nombron de motorrenversoj, ĉar la aŭtomatoj por tiu operacio estas tre multekostaj — kaj tio spite al la fakto, ke se la motoro estas en renversita pozicio ekde la komenco de la linio, la cilindroj estas elmetitaj je polvo ĝis ili estos kovritaj ...

Clément RUFFIER

Tutmonda spekulacia movado

Impetego al la afrikaj teroj

Post erco kaj nafto, la afrikaj teroj logas eksterlandan avidon. Milionoj da kultiveblaj hektaroj jam estis ceditaj, en granda mallumo, de la kontinentaj aŭtoritatuloj. Iniciate de multnaciaj agronutraĵaj kompanioj kaj de ŝtatoj, aparte de Proksima Oriento kaj de Azio, multaj projektoj estas en studfazo, kiuj, se finrealigotaj, endanĝerigos la sociojn, la naturajn ekvilibrojn kaj la lokan agrokulturon.

LA 18-an kaj 19-an de novembro 2009, la Konferenc-centro Elisabeth 2 de Londono akceptas la Forumon de la pruntodonantoj de Siera-Leono. Ĉe la podio, la eksa ĉefministro Anthony Blair, kies asocio Africa Governance Initiative patronas la eventon, vigle invitas la partoprenantojn akiri agrokulturajn terojn en lando, kiu, laŭ liaj vortoj, “disponas milionojn da hektaroj da kultiveblaj teroj*. Portata de sia entuziasmo, s-ro Blair ŝajne forgesas la milionojn da sieraleonanoj, kiuj dependas de la rikoltoj produktitaj sur tiuj teroj.

* “Sierra Leone open for business”, Awoko, Freetown (Sierra Leone), 23 novembro 2009.

Konvinkitaj eltiri el tio grandajn profitojn, multaj bankoj, investfondusoj, industriaj grandaj grupoj, ŝtatoj kaj miliarduloj havas projektojn instali en Afriko gigantajn industriajn farmojn, por produkti nutraĵojn kaj agrobrulaĵojn destinitajn tute al eksportado. Tiuj “laŭtranĉaĵaj” vendoj aŭ longdaŭraj luprenoj de agrokulturaj teroj estas ofte prezentataj kvazaŭ disvolvoprogramoj gvidataj laŭ reciproka profito de la financantoj kaj de la koncernaj landoj. Inter la portantoj de tiu aliro troviĝas la Internacia Financa Korporacio (IFK) de la Monda Banko* kaj la Internacia Fonduso por Agrokultura Disvolvo (IFAD), faka institucio de la UN-sistemo. Spite al ĝia ĝenerala direktoro Jacques Diouf, kiu kvalifikis ĝin “formo de novkoloniismo”, la UN-Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrokulturo (ONA) fine aprobis tiun praktikon.

* Laŭ raporto de la IFK, publikigita en julio 2009, la rekorda sumo de 2 miliardoj da dolaroj estis investita en 2009 en nutraĵindustrio, tio estas 42% pli ol la antaŭan jaron.
Kunkulpeco de la tradiciaj ĉefoj

MULTAS ekzemploj de la granda forvendado, kiu nuntempe okazas en Afriko. Ĉinujo laŭdire ricevis en la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) koncesion je 2,8 milionoj da hektaroj por tie planti la plej grandan palmarbejon en la mondo*. S-ro Philippe Heilberg, direktor-prezidanto de la nov-jorka investfonduso Jarch Capital, kaj eksa reprezentanto de la granda asekuristo American International Group (AIG), luprenis inter 400.000 kaj 1 miliono da hektaroj en la suda Sudano, al la militĉefo Paulino Matip*. La Respubliko Kongo (Kongo-Brazavila) antaŭ nelonge proponis al pluraj sudafrikaj agronutraĵ-industriistoj 10 milionojn da hektaroj da la sialanda pluvarbaro, malgraŭ ke tiu estas en danĝero.

* Olivier De Schutter, “Large-scale land acquisitions and leases; A set of core principles and measures to address the human rights challenge”, Haut-Commissariat aux droits de l’homme (UN-Alta Komisaro pri Homrajtoj), www2.ohchr.org.
* Daniel Shepard kaj Anuradha Mittal, “The great land grab: Rush for world’s farmland threatens food security for the poor”, The Oakland Institute, Oakland (Kalifornio), 2009.

Lastnovembre, laŭ impulso de la etiop-devena sauda negocisto Mohammed Ali Al-Amudi, kvindek el la plej gravaj saudaj kompanioj organizis forumon en Etiopio, cele lokigi agrokulturajn ekspluatejojn ekskluzive destinitajn por eksportado*. En sama tempo, la baratano Sai Ramakrishna Karuturi, konkurence kun la giganta agronutraĵ-industria kompanio Cargill, laŭte anoncis, ke li posedas la plej grandan “ter-bankon” de la nigra kontinento, teroj situantaj precipe en Etiopio*. Ĝuste kiam tiu lando, frapita de sekeco, alvokas por nutrad-helpo, ties registaro, kiu jam cedis 600.000 hektarojn, pretiĝas por meti tri pliajn milionojn sur la merkaton*.

* Wudineh Zenebe, “Al-Amoudi’s efforts to initiate Saudi agro investment”, Addis Fortune, Addis-Abeba, 29 novembro 2009.
* Asha Rai, “The constant gardener”, The Times of India, Mumbajo, 26 septembro 2009¨.
*Ethiopia is giving away 2,7 million hectares”, Daily Nation, Addis-Abeba, 15 septembro 2009.

Multaj afrikaj ŝtatestroj ŝajnas esti logataj de la ideo, laŭ kiu eksportado de agronutraĵaj produktoj estas solvo por la malabundeco kaj endemia senlaboreco. Ilin subtenas la IFS. Zorganta krei etoson favoran al negoco, ĝi starigis en la koncernaj landoj agentejojn por antaŭenigo de investado. Ilia tasko estas helpi la investantojn fronte al la malhelpoj kontraŭ libereco entrepreni, kiaj impostoj kaj lokaj leĝaroj (laborjuro, homrajtoj, mediprotektado) kaj eĉ la nacia suvereneco.

La plej ofta argumento estas la sub-ekspluatado de la grundoj. Tamen la senkultivejoj kaj la novaloj (kampoj provizore nekultivataj) ebligas la regeneron de grundoj kaj riveroj. Krome, la indiĝenaj loĝantaroj eltiras el tiuj arbarzonoj kaj “neuzataj” teroj tre multe da riĉofontoj (nutraĵoj, teksaj fibroj, spicoj, oleoplantoj kaj medicinplantoj).

La Internacia Esplor-Instituto pri la Nutradpolitikoj (angle IFPRI) de Vaŝingtono opinias, ke dum la du lastaj jaroj, 20 milionoj da hektaroj da teroj, plejparte en Afriko*, estis venditaj aŭ luitaj por daŭroj de 30 ĝis 100 jaroj, en almenaŭ tridek landoj. La neregistara organizaĵo (NRO) Grain, kiu strebas nombri tiujn transakciojn, substrekas, ke ili estas ofte tiom mallumaj kaj rapidaj, ke malfacilas koni ties ekzaktan nombron*.

* Joachim von Braun kaj Ruth Suseela Meinzen-Dick, “‘Land grabbing’ by foreign investors in developing countries: Risks and opportunities”, International Food Policy Research Institute, Vaŝingtono, DC, aprilo 2009.
* “Il faut mettre fin à l’accaparement mondial des terres!”, deklaro de Grain dum la monda pintkunveno pri nutrad-sekureco de Romo, 16 novembro 2009.

Iuj kontraktoj, intertraktitaj plej altnivele, estas akiritaj diskrete malantaŭ fermitaj pordoj, ofte kun kunkulpeco de tradiciaj ĉefoj. Kvankam konsiderataj gardistoj de la teroj, ŝajnas, ke tiuj ĉi ofte lasas sin konvinki, kontraŭ dungado, kun malalta salajro, en la plantejo de la investonto. Zorgante pri sia nutrad-sekureco, la riĉaj ŝtatoj de la Persa Golfo, al kiuj mankas kultureblaj teroj, kaj pluraj aziaj ŝtatoj, estas inter la unuaj sur tiu merkato. Por la financistoj kaj la grandaj industriaj grupoj, temas ĉefe pri produkti agrobrulaĵojn surbaze de agronutraĵoj (sukerkano, palmoleo, manioko, maizo) aŭ de jatrofo, planto konsiderata de iuj “verda oro”, ĉar ĝi produktas oleon, kies ecoj proksimas de dizelo. Tio okazas en afrikaj landoj konstante luktantaj por sia propra nutradsekureco pro malpliiĝo de la akvorezervoj kaj pro klimatŝanĝiĝo, pri kiu ili neniel respondecas.

Akaparado de la teroj ja povas detrui la naturajn ekvilibrojn. La etaj agrokulturistoj, kiuj produktas la plej grandan parton de la nutraĵoj de la kontinento (pornutraj kultivaĵoj), plantas grandan variecon de plantoj, kaj tiel kontribuas al protektado de la biodiverseco*. Ili estas ĉiutage pli kaj pli endanĝerigitaj de la agronutraĵ-industriistoj kaj de la monokulturo, kiun tiuj industriistoj praktikas. (Vd artikolon ... )

* Miguel A. Altieri “Agroecology, small farms, and food sovereignty”, Monthly Review, Nov-Jorko, julio-aŭg. 2009.

La tutmonda nutraĵkrizo akcelis la impetegon al la afrikaj kultiveblaj teroj. Tamen, la miliardo da malbone nutrataj homoj sur la planedo ne estas viktimoj de tutmonda manko de nutraĵoj, sed ja de neebleco aliri al la manĝaĵoj, kies prezoj daŭre kreskegis en 2008. Tiuj eksterordinaraj kreskoj ŝuldiĝas parte al la spekula vento, kiu sekvis la decidon de la eŭropaj landoj kaj Usono turniĝi al la agrobrulaĵoj. Estas paradokse konstati, ke tiuj agrobrulaĵoj, kiuj tute ne certe ebligos lukti kontraŭ la klimatŝanĝo, estas parte respondecaj pri aneksado de agrokulturaj teroj. Ankaŭ la financa krizo ludis rolon en tiu movado, ĉar post la bankroto de septembro 2008, la financistaj medioj ekserĉis novajn investeblecojn, sekurajn kaj tre profitdonajn. Por ili, “Tero estas investado tiom sekura, eĉ pli sekura ol oro*

* Chris Mayer, “This asset is like gold, only better”, Daily Wealth, Vancouver, 4 oktobro 2009.

La speciala UN-raportisto pri rajto je nutraĵoj, s-ro Olivier De Schutter, bedaŭras, ke la afrikaj gvidantoj, kiuj subskribas tiujn interkonsentojn sen konsulti siajn parlamentojn, konkurencas unu la alian, anstataŭ kune agi por trudi taŭgajn kondiĉojn al la eksterlandaj investantoj (disvolvi infrastrukturojn aŭ rezervi almenaŭ la duonon de la rikoltoj al la lokaj merkatoj). “Kiam mankas nutraĵoj, la investanto serĉas malfortan ŝtaton, kiu ne trudos siajn regulojn”, cinikece komentas s-ro Heilberg*.

* Horand Knaup kaj Juliane von Mittelstaedt, “Foreign investors snap up African farmland”, Der Spiegel, Hamburgo, 31-a de julio 2009.

Pluraj afrikaj asocioj tamen provas aŭdigi sian voĉon. Unu el ili estas Copagen, panafrika koalicio kuniganta scienculojn kaj asociojn de agrokulturistoj, kiuj laboras por defendo de suvereneco pri semoj kaj nutraĵoj. La 17-an de oktobro 2009, 27 lokaj asocioj subskribis leteron alvokante la gvidantojn de la kontinento ĉesi subteni la industrian agrokulturon. Ĝis hodiaŭ ili ne ricevis respondon.

Vere malfortaj engaĝiĝoj

VERAS, ke multaj planoj celantaj akapari agrokulturajn terojn estas ankoraŭ nur projektoj. Sed, krom se akcidento okazos, projekto estas destinita realiĝi. Sed amasa aĉeto de tiaj teroj por nura financa spekulado enhavas en si mem ĝermon de konflikto, de media katastrofo, de politika ĥaoso kaj de malsatego, je grado ĝis nun ankoraŭ ne konata. Kadre de la monda pintkunveno pri nutraĵsekureco en Romo en novembro 2009, la ONA anoncis, ke ĝi laboras, kun la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD), la FIDA kaj la Monda Banko, por ellabori “kodon de bonkonduto” de la eksterlandaj investantoj. Krome, internaciaj regularoj povos, laŭ ĝi, favorigi “respondecajn” agrokulturajn investojn. Jen vere malfortaj engaĝiĝoj.

Kaj tamen ekzistas solvoj. Disdono de mikrokreditoj, konstruado de vojoj por faciligi vendon de la agrokulturaj produktoj sur lokaj merkatoj, profesiaj formadoj ebligantaj al farmistoj perfektigi la agrokulturajn teknikojn jam turnitajn al biodiverseco kaj pli bone transformi kaj stokigi siajn rikoltojn, kaj redukto de importadoj, kiuj senvalorigas la laboron de la lokaj agrokulturistoj, estus ĉiuj konstruaj investoj por la homa kaj agrokultura kapitalo de Afriko.

JOAN BAXTER

Vaŝingtono reaktivigas la Monroe-doktrinon — “Militkazo” en Kolombio

Maurice Lemoine:

Bogoto kaj Vaŝingtono asertas ke la sep militbazoj disponigitaj al Usono sur la kolombia teritorio, laŭ la interkonsento subskribita la 30-an de oktobro 2009, celas fortigi la batalon kontraŭ la drogkomerco. Multaj latinamerikaj landoj — ekz-e Brazilo kaj ĉefe Venezuelo — opinias siavice ke temas pri preteksto destinita kaŝi la verajn intencojn de la Pentagono en la regiono.

“LA PROBLEMOJ de Kolombio etendiĝas multe trans ĝiaj landlimoj kaj havas sekvojn por la regionaj sekureco kaj stabileco”, deklaris en aŭgusto 1990 la usona ŝtatsekretario s-ino Madeleine Albright.* La 13-an de julio de la sekva jaro, la prezidanto William Clinton kaj lia kolombia kolego Andrés Pastrana interkonsentas por subskribi la Planon Kolombio, destinita ĉesigi la drogkomercon kaj la gerilojn. Kiel formo de partopreno, la Kongreso, en Bogoto havis la eblecon konsulti nur partan tekston kaj ... en la angla.

* The New York Times, 10-a de aŭgusto 1999.

Jardekon poste, Kolombio estis ricevinta 5 miliardojn da dolaroj de usona helpo, ĉefe armea. Kaj, ekde la prezidantiĝo de s-ro Alvaro Uribe, en 2002, multe da sango fluis sub la pontoj. La prezidanto estis promesinta “rapide venki” la ribelulojn de la Armeo de Nacia Liberigo (ELN) kaj ĉefe de la Armitaj Revoluciaj Fortoj de Kolombio (FARC): se kredi la bilancojn de la kolombia armeo, li larĝe sukcesis. Ekzemple, en 2007, tiu asertis esti kaptinta pli ol ses mil kvincent gerilanojn kaj mortiginta pli ol tri mil — la nombroj, jaron post jaro, similas. Daŭre laŭ Bogoto, la programo de malmobilizo, de 2002 ĝis majo 2008, koncernis jam proksimume dek kvin mil homojn, el kiuj naŭ mil estis membroj de la FARC. Ĉar ili estis ĉiam taksataj je proksimume dek kvin mil batalantoj, ili do logike malaperis!

Trovu la eraron ...

La 30-an de oktobro 2009, la ministro pri eksterlandaj aferoj Jaime Bermúdez kaj la usona ambasadoro William Brownfield subskribis novan interkonsenton elkovitan sekrete, kiu donas al Usono, por periodo de dek jaroj, renovigeble, sep militbazojn sur la novgranada teritorio*, kun la samaj celoj afiŝitaj en la Plano Kolombio.* Fakte, kvankam ili suferis seriozajn malsukcesojn en la lastaj du jaroj, la ribeluloj de la FARC estas daŭre aktivaj. La anonco de ilia malvenko venas nur de la stranga maniero de la kolombia armeo pufigi siajn bilancojn. La tribunaloj enketas nun pri mil tricent kazoj — la videbla parto de la glacimonto — kontraŭ membroj de la armitaj fortoj, en la kadro de tio kion oni nomas la skandalon de “falsaj pozitivoj”: la murdo de civiluloj prezentita poste kiel gerilanoj mortigitaj dum batalo.

* De Nov-Grenado (Nueva Granada), iama nomo de Kolombio.
* La konstitucio (art. 173 kaj 237) permesas nur la “transiron” — do portempan pasadon — de eksterlandaj trupoj sur la teritorio de la respubliko, post konsento de la senato kaj favora opinio de la Ŝtat-Konsilistaro, formalaĵoj kiujn la registaro ne plenumis. Cetere, sen internacia traktato aprobita de la Kongreso kaj submetita al la kontrolo de laŭleĝeco fare de la Konstitucia Kortumo, tiu interkonsento rompas la artikolojn 150-16 kaj 241-10 de la konstitucio.

Tamen, fronte al kontraŭulo kiu konsistas el “malregululoj” kaj por detrui per ŝprucado de ĥemiaĵoj plantejojn de kontraŭleĝaj kulturoj, la fortoj dismetitaj de Usono en la sep novaj militbazoj — Palanquero, Malambo, Apiay, Cartagena, Málaga, Larandia, Tolemaída — ŝajnas almenaŭ misproporcia.* Ekzemple, la Pentagono investos 31,6 milionojn da eŭroj por aranĝi la bazon Palanquero, ĉe la bordo de la rivero Magdalena. La bazo disponos pri trako de tri mil kvincent metroj kiu povas akcepti aviadilojn C-17 (Galaxy) kapablaj transporti sepdek tunojn kaj kiuj havas atingopovon de pli ol ok mil kilometrojn sen repreni brulaĵon. De Apiay operos skolt-aviadiloj kaj Awacs (longdistancaj flugantaj radarmaŝinoj).

* En la kadro de la Plano Kolombio, usonaj armeanoj kaj trejnistoj jam ĉeestas en la bazoj de Tres Esquinas, Larandia kaj Puerto Leguizamo.

Eĉ antaŭ la oficiala anonco de la interkonsento, la venezuela prezidanto Hugo Chávez avertis, la 10-an de aŭgusto 2009, dum la pintkunveno de la Unio de Sudamerikaj Nacioj (UNASUR), en Kito: “Ventoj de milito komencas blovi en Sudameriko”.* Multaj atribuis tiujn vortojn al paranoja deliro — kroma elcentriĝo! Tamen, liaj kolegoj Evo Morales (Bolivio), Rafael Correa (Ekvadoro), Luiz Inácio Lula da Silva (Brazilo), Tabaré Vázquez (Urugvajo) kaj Cristina Fernández de Kirchner (Argentino) esprimis ankaŭ sian maltrankvilon. Al iliaj voĉoj aliĝis tiu de la kolombia prezidinto Ernesto Samper: “Ni pruntos la landon por ke ĝi fariĝu aviadilŝipo por fari operaciojn de elektronika superrigardo de la tuta sudamerika regiono. (...) Tio estas kvazaŭ prunti balkonon al homo kiu ne loĝas en la domo por ke li instalu tie antenojn kaj filmilojn direkte al la najbaroj.”*

* TeleSur, Karakaso, 10-a de aŭgusto 2009.
* TeleSur, 8-a de novembro 2009.

Estas evidenta tendenco de la tempo post la malvarma milito ke Usono pasis de strategio de containment (“ĉirkaŭbaro” de la sovetia konkuranto al strebo je tutplaneda geostrategio. La novaj militaj taktikoj jam ne postulas gigantajn bazojn, sed densan reton de antaŭe situantaj apogpunktoj kiuj ebligas dismeti rapide fortojn en kazo de bezono.

Reciproka respekto kaj sinceraj klarigoj ...

ĜIS LA FINO de 1999, danke al dek kvar bazoj — kaj ĉefe tiu de Howard — situanta en la usona zono de la panama kanalo, kie troviĝis la suda komando de la usona armeo (US Southcom), Vaŝingtono kontrolis Centramerikon kaj Sudamerikon. Post sia retiriĝo el la terkolo, laŭ la traktato Carter-Torrijos*, la Pentagono certigis al si, kun nomoj kiuj evitas kvalifiki ilin kiel “bazojn”, antaŭajn operaci-postenojn (Forward Operating Location, FOL) kaj kunlaborajn sekurec-postenojn (Cooperative Security Location, CSL), en Comalapa, (Salvadoro), Soto Cano Honduro), Guantánamo (Kubo), Roosevelt Roads (Portoriko), Reina Beatriz (Arubo) kaj Hato Rey Kurasao — la lastaj du sub jursistemo de Nederlando —, Iquitos kaj Nanay (Peruo), Liberia (Kostariko) kaj Manta (Ekvadoro).

* Subskribita inter la prezidantoj James Carter kaj Omar Torrijos en 1977, ĝi fiksis la 31-an de decembro 1999 kiel limdaton por reveno de la kanalo kaj de ĉiuj instalaĵoj de la kanalzono (CZ laŭ la angla) sub panaman suverenecon, kaj ankaŭ por fermo de la usonaj bazoj.

Sed en la momento kiam, laŭ la principo de la Monroe-doktrino*, la “malobeema” Latinameriko refariĝis prioritato, Roosevelt Roads estis fermita en majo 2003, post fortaj manifestacioj de la loĝantoj de la insulo Vieques (Portoriko). Brazilo, de longa tempo petita, rifuzis cedi al la usonanoj la bazon de Alcantara, strategie situanta sur ĝia teritorio. Kun la enoficiĝo de la prezidanto Fernando Lugo, en Paragvajo, la projekto okupi la flughavenon de Mariscal Estigarribia, situanta malpli ol cent kilometrojn de la bolivia limo, malaktualiĝas — kio ne estas tute senkulpa por la nunaj malfacilaĵoj de s-ro Lugo kun sia opozicio. Lasta maloportunaĵo, la ekvadora ŝtatestro, s-ro Rafael Correa, ne renovigis la koncesion de Manta, kiu finiĝis la 18-an de septembro 2009 kaj de kie startis la spion-aviadiloj Orion C-130 kaj Awacs.

* Principoj nomitaj de la prezidanto James Monroe en sia mesaĝo de la 2-a de decembro 1823 al la Kongreso, kiu starigis, fakte, la dominadon de Usono super la tuta mondparto.

Dum mallonga momento oni povis kredi ke la Blanka Domo forlasis la militan retorikon de s-ro George W. Bush. Tio signifas forgesi ke la planado de la Pentagono okazas sendepende de kiu estos, en antaŭvidebla tempo, la prezidanto. Kvankam li estas “ĉefkomandanto”, tiu — kaj ŝajnas ke s-ro Barack Obama ne estas escepto — plej ofte ratifas la rekomendojn kaj decidojn de la ĉefstabo kaj de la defend-ministrejo.

Vaŝingtono same kiel Bogoto asertas ke ne temas pri starigo de “usonaj bazoj”, sed nur pri uzado de la “kolombiaj instalaĵoj”. “Ni povas superi niajn malkonsentojn surbaze de reciproka respekto kaj [de la aserto] ke la interkonsento kun Usono estos neniam uzata por ago kontraŭ ia ajn lando de la kontinento”, deklaras la kolombia vicprezidanto Francisco Santos, dum la pintkunveno de la Komuna Merkato de la Sudo (Mercosur) de Montevideo, la 8-an de decembro 2009. Li ne konvinkas pli ol s-ro Uribe, akceptata malvarme — escepte en Limo — dum sia rondvojaĝo de “sincera klarigo”, de la 4-a ĝis 7-a de aŭgusto, en Peruo, en Bolivio, en Ĉilio, en Paragvajo, en Urugvajo, en Argentino kaj en Brazilo. Kaj ne senkiale ...

En majo 2009, por akiri la financadon de la aranĝlaboroj de la bazo de Palanquero, dokumento de la departemento pri defendo submetita al la usona Kongreso precizigis: “La disvolvado de tiu CSL donas unikan eblecon por kompleta gamo de operacioj en kriza subregiono de nia hemisfero kie la sekureco kaj la stabileco estas sub konstanta minaco de fidrogaj ribeloj, de kontraŭusonaj registaroj [emfazo de la aŭtoro], de endemia malriĉeco kaj de konstantaj naturkatastrofoj.”* Ne eblas diri pli bone ke la bazoj havas la celon fari misiojn de armea skoltado sur tuta Sudameriko, kaj ke la lokado de usonaj trupoj ebligas eventualajn malkaŝajn kaj/aŭ sekretajn operaciojn, en Kolombio kaj en la regiono. Kiel la Plano Kolombio, la interkonsento permesas la ĉeeston de okcent usonaj armeanoj kaj de sescent contractors kiuj apartenas al la plej potencaj entreprenoj de la arme-industria komplekso — interalie DynCorp, Bechtel, Lockheed Martin, Rendon Group kaj Raytheon vidu la artikolon p.10.

* Department of the Air Force, “Military construction program. Fiscal Year (FY) 2010. Budget estimates. Justification data submitted to Congress”, majo 2009.

Kompreneble, la plej viglaj reagoj venas de la nacioj kiuj troviĝas en la celilo de Vaŝingtono: Ekvadoro kaj la Bolivara Respubliko Venezuelo. La usona tradicio uzi triajn landojn por spioni, malstabiligi aŭ lanĉi militajn atakojn kontraŭ “ĝenaj” registaroj estas konata. En 1954, la operacio destinita renversi la prezidanton de Gvatemalo Jacobo Arbenz estis lanĉita el bazoj (tiuj estis kaŝitaj) instalitaj en Nikaragvo kaj en Honduro. Same okazis dum la provo invadi Kubon en la Porkogolfo, organizita en aprilo 1961 el Gvatemalo kaj Nikaragvo. Honduro estis ankaŭ grava lando de la vaŝingtona strategio en la milito trudita al la sandinista Nikaragvo, en la 1980-aj jaroj, kun sia ĉefa apogo la usona bazo de Palmerola (Soto Cano).

Bogoto anoncas la starigon de nova divizio — dek du mil homoj, ses batalionoj, el kiuj du ĉe la landlimo de Venezuelo — kaj de bazo en la duoninsulo de La Guajira, ankaŭ ĉelima. La panama registaro siavice informis ke Usono starigos du (kaj eble eĉ kvar) marbazojn en la lando, en Bahia Piña kaj Punta Coa. Intertempe la provokoj multiĝas — kontraŭleĝa superflugo de venezuela teritorio fare de senpilota aviadilo el Kolombio (20-an de decembro) kaj de du usonaj ĉasaviadiloj (17-an de majo kaj 7-an de januaro) startintaj en Kurasao —, kolombiaj kvazaŭarmeanoj kiuj enŝoviĝas, kaj la psiĥa milito furiozas.

Venezuelo ekzemple aperas (kun Bolivio kaj ... Birmanio!) en grupo de tri landoj kiuj, laŭ Vaŝingtono, ne faras sufiĉe da klopodoj por lukti kontraŭ la fidrogan komercon.* La 25-an de majo 2009, El Tiempo (de Bogoto) publikigis informojn de la kolombia informservo laŭ kiuj dekduo da geril-ĉefoj vivas en Kubo, en Ekvadoro kaj en Venezuelo. Jam en marto, la kolombiaj generaloj diris esti en zorgo ke ili ne povas agi “kontraŭ la dek tendaroj de la FARC-ribeluloj en Venezuelo kaj en Ekvadoro”.*

* La 13-an de aŭgusto 2009, post kapto de pli ol tri tunoj da drogo (mariĥuano) fare de la nacia gvardio, en la venezuela ŝtato Taĉiro [etnolingve Táchira], la venezuela ministro pri internaj aferoj Tareck El Aissami notis ke la kamiono estis pasinta senĝene tri kontrolpostenojn, de tri sekurec-organismoj, de la kolombia flanko de la limo, en Kukuto [etnolingve: Cúcuta].
* Noticias24, Karakaso, 6-a de marto 2009.

Nome de la batalo kontraŭ la “droggerilo” aperas la elementoj de katastrofa scenaro. La 28-an de decembro, supozante ke Bogoto preparas surscenigon de “falsaj pozitivoj” por pravigi ekspedicion aŭ atakon en lian landon, s-ro Chávez deklaris: “Ne estus surprize se ili, kiuj mortigas tiom da homoj en Kolombio, mortigas kromajn, kiu scias kiom, transportas iliajn korpojn en venezuelan teritorion (...), konstruas improvizitan tendaron, demetas tie armilojn kaj propagandon (...) kaj diras: jen la bazo de gerilanoj.”*

* Venezolana de Televisión, Karakaso, 28-a de decembro 2009.

Rekta agreso de Venezuelo fare de Usono estas en la momento nek intencebla nek intencata. Sed la plej eta incidento ĉe la limo pro alfrontiĝo inter venezuelaj kaj kolombiaj fortoj, aŭ eĉ simple fabrikita, povas servi kiel preteksto al lanĉado de konflikto dum kiu Vaŝingtono helpus sian aliancanon. Ne senkiale la multaj bazoj kaj la 4-a usona ŝiparo, reaktivigita en 2008, tenas Venezuelon ĉirkaŭata.

Maurice LEMOINE.

Daniel Mermet: Daniel Bensaïd forlasis nin mardon, la 12-an de januaro

Ĝirafo en kampo de musoj. Jen kiel oni povus prezenti Daniel Bensaïd en la nuntempa intelekta pejzaĝo.

Kion mi diras, tio ne estas tre afabla por la musoj, estas vere. Sed, jam inter la musoj, vi rekonis BHL aŭ Finkielkraut aŭ Cohn Bendit, ... Nu, al ĉiu sian muson.

Miavice mi parolas pri Télérama. Je la morto de Daniel Bensaïd, Télérama titolis: “Pensado estingiĝis”. Sekvatage sur ilia retejo, ili korektis, ĝi fariĝis: “Pensisto estingiĝis”.

Sed trankviliĝu, kara Télérama, la pensisto kaj la pensado restas viglaj. Vi konfuzis viajn revojn kun la realo. Sciu ke la batalo daŭras!

Ho, kompreneble, la maljunaj sesdekokuloj* en rulseĝo ankoraŭ longe daŭrigos interbatali per lambastonoj pri Kronstadt kaj la amoj de Frida kaj Leo en la blua domo ĉe la monteto. Sed la batalo daŭras, ĝi mobiliziĝas por la Conti aŭ la Goodyear, ĝi batalas kontraŭ la privatigo de la Poŝto kaj kontraŭ la Profitigo, ĝi batalas por tio, kion li nomis “la eko-komunismo”. Bensaïd volis certigi la daŭrigon de la historio, li ne estis tia ulo kiu metas ambosojn en la poŝojn de la infanoj.

* Sesdekokuloj (68-uloj), la homoj kiuj partoprenis en la studentaj ribeloj de la jaro 1968. -vl

Kaj pro tio, mi konfesas ke mi uzis lin iomete, invitante lin al la radio.* Por diri: vidu, nia generacio, tio estas ne nur renegatoj, ne nur liberecanaj reklamistoj, ne nur socialdemokrataj ruinoj... Ne nur tiuj kiuj disvastigis la teologion de la senpoveco* kaj de rezignacio kaj kiuj instalis la timon en la koron de la socia sistemo. Tiuj kiuj persvadis nin ke ni povas nenion fari por nia estonteco, kaj — eĉ pli bone — kiuj kredigis al ni ke ĉiuj bataloj estis vanaj, se ili ne kondukis al gulago.

* Daniel Mermet respondecas pri la fama rubriko “Là-bas si j’y suis” de la franca ŝtata radio France Inter. -vl
* Sed aliflanke vd la artikolon de Otto Meyer pri la teologio de liberigo.

Jen la nerezisteblo pri kiu parolis Bensaïd. Rezisti al la nerezisteblo, tio estas rezisti al tiu rezignacio, tio estas rezisti al tiu cinika indiferento kiu pravigas la malegalecojn, la privatan alproprigon, la sovaĝecon de la sociaj rilatoj.

Fakte, Bensaïd neniam perdis la kompason de sia junaĝo. La vorton komunismo ekzemple. Li penis por liberigi tiun vorton el ĉiuj rubaĵoj kiujn la historio alkroĉis al ĝi. Kaj Markso? Markso uzata de Jacques Attali, Alain Minc kaj Jozefo Stalino ... Kiel liberigi Markson el lia plumbmantelo? Bensaïd pasigis sian vivon dirante al ni ke ĝuste tie troviĝas la instrumentoj, la leviloj kaj la municioj por ĉiuj kiuj ne rezignis pri la homa emancipiĝo.

Por Bensaïd, tiu emancipiĝo ne estas veto, ĝi estas evidento. Tiu emancipiĝo venas de malsupre. Oni ne faras la feliĉon de la popoloj kontraŭ ilia volo. Eĉ se oni estas ĉe la flanko de la subpremato, kaj ĉefe se oni estas ĉe la flanko de la subpremato ... Li ofte reparolis pri la “mememancipiĝo”.

Lia kompason li ricevis el la tuluza kafejo kie lia patrino kantis “La tempo de la ĉerizoj” kaj, kie lia patro, en la tirkesto de la verŝotablo, havis sian flavan stelon, memoraĵo de Drancy. Lia akra deziro de egaleco venis de tie.

Nur, la egalecon, tiun ni deziras kun niaj mastroj. Evidente, la mastroj kaj la dominantoj multe malpli emas al egaleco kaj disdivido. Necesas kelkfoje tiri al ili la orelon, aŭ eĉ iom pafi al ili.

Ĉar, kiel diris les Motivés “Ne eblas interkonsenti”

Aŭ vi batalas kontraŭ la misuzoj de la kapitalismo dirante “alia kapitalismo eblas”, aŭ vi serĉas la vojojn kaj la rimedojn por renversi ĝin ...

Ne, la pensado ne estingiĝis, kaj ankaŭ ne la pensisto.

Kiel diris Bensaïd, “Almenaŭ por ŝpari al si la honton ne esti provinta”,

La batalo daŭras!

Daniel MERMET.

La “pekina modelo”

REPRENANTE PROKLAMON de Mao Zedong de la 1-a de oktobro 1949, s-ro Hu Jintao, lia tempe kaj enhave malproksima posteulo, taksis sesdek jarojn poste: “Hodiaŭ Ĉinio staras, danke al la atingoj de la socialismo.” La restariĝo estas okulfrapa; la lando estas jam delonge ne plu humiligata nek diserigita de Eŭropo kaj Japanio. Pli bone, parto de ĝia loĝantaro prosperiĝas. Sed la socialismo, tio estas alia afero ... Tiom fremda al la realeco ke oni povus eĉ diri ke la ĉina kresko (de 9,6% en 2008, de 8,7% en 2009) parte anstataŭis paneantan usonan lokomotivon. Kaj tiel kontribuis al resaniĝo de kapitalisma sistemo kiu ĵus suferis sian ĉefan skuon post 1929. La tutmondigo, vundita en Wall Street, releviĝis en Ŝanhajo.

Kiam la etoso estis ruĝa, la formulo “La orienta vento venkos super la okcidenta vento” anoncis ion alian ol la supreniron de Ĉinio al rango de la monde unua eksportanto kaj la eldoradon de la ĉenoj de hiperbazaroj: Carrefour posedas tie cent kvindek ses magazenojn; la brita Tesco sepdek du; la usona giganto Wal-Mart estus malpli potenca sen la superekspluatado de la ĉinaj laboristoj kiu ebligas al ĝi faligi la prezojn (kaj siajn konkurantojn).

Se mezuri la ŝanĝegon de la mondo laŭ tiuj transformadoj, tiam estas nenia kialo maltrankviligi certajn okcidentajn aferrondojn. La Wall Street Journal cetere frotas al si la manojn: “Ĉinio restas merkato ekstreme loga por la okcidentaj entreprenoj serĉantaj kreskon. Ĉiu rekonas ke estas la sojlolandaj merkatoj kiuj tiras la mondon el la recesio.”* Strange malpli entuziasma, la usona sindikato de metallaboristoj postulis de Vaŝingtono ke ĝi jure persekutu Ĉinion pro dumpingo ...

* Patience Wheatcroft, “Don’t begrudge China’s exports coup”, The Wall Street Journal, Novjorko, 12-a de januaro 2010.

Sed la “ĉina modelo” jam ne resumeblas je eksport-platformo funkcianta per malaltaj salajroj; la lando strebas direkti sian evoluon pli al la interna merkato kaj fortigi ligojn kun la regionaj ekonomioj: komerca zono komparebla kun la Nordamerika Interkonsento pri Liberkomerco (NILK) aŭ kun la Eŭropa Unio estas sur la tagordo. Kaj favori, kiel estas preskaŭ ĉiam la regulo, la plej potencajn sektorojn de la dominanta lando. Nu preterpasante Japanion, kun certe multe malpli da loĝantaro, Ĉinio devus ĉi-jare fariĝi la dua plej granda ekonomio de la mondo. Ĝi estus, laŭ la usona banko Goldman Sachs, eĉ la unua en la jaro 2026.

Por kio ĝi uzos sian potencon? Nek la pintkunvenoj de la G20 nek tiu de Kopenhago ebligis trovi en ĝi la advokaton de la malriĉuloj aŭ de la Sudaj Landoj. Ĝia evolumaniero delogas, sed ĉefe tiujn kiuj ŝatus harmoniigi ekonomian kreskon, komercan liberalismon kaj stabilecon en la potenco de oligarĥio duone politika, duone industria.* Oni trovas pli kaj pli da advokatoj de la “pekina modelo” en la vicoj de la okcidenta mastraro* ...

* En 2005, pli ol triono de la mastroj de la privata sektoro estis membroj de la Ĉina Komunista Partio.
* Interesa materialo pri la temo troviĝas en la libreto “Kien Ĉinio? Dek du analizoj el diversaj landoj kaj vidpunktoj”, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, ISBN 978-2-918300-06-9. -vl

Serge HALIMI.

Fantomo premokupas Eŭropon

Renaskiĝanta mito pri konkeravida islamo

La “ne” al konstruado de minaretoj, kiu larĝe venkis en Svislando en la popola voĉdonado de la pasinta 29-a de novembro, metis en staton de ŝoko la landon kaj samtempe estigis konsternon kaj koleron tiom en Eŭropo, kiom en la islama mondo. Nek la ksenofobio nek la kresko de la ekstrema maldekstrularo klarigas tian rezulton (la 57% de la kontraŭ-minaretaj voĉdonantoj larĝe superas la tradician klientaron de la severa maldekstrularo favora al la referenduma iniciato). Ili ne pli ebligas kompreni la aktualajn incitadojn organizatajn de la franca registaro rilate la nacian identecon aŭ la senfinajn polemikojn pri la burkuo. Transe de ĝia internacia dimensio, kun la ripetiĝema temo de la “islama terorismo” kaj la nova “verda danĝero”, kiu estus anstataŭinta la “komunisman danĝeron”, la debato temas ankaŭ pri la loko en Eŭropo de la islama religio — temo ĉiam pli apartigata disde la temo de la enmigrado. Ĝi baziĝas sur neracia timo pri konkerema islamo, kiu apogus sin sur agresema projekto, sur la progresado de la kredo kaj de la demografio.

DEMANDO MALTRANKVILIGAS Eŭropon: ĉu la Islamo estas esence ekspansiisma kaj konkeravida? Jes, kriegas, en Svislando, la iniciatintoj de la referendumo kontraŭ la konstruo de minaretoj, sin apogante sur la skriboj de nova kuranto kritika je la islamo*. Tiu ekspansiismo baziĝus sur volo je politika hegemonio alkalkulata jen al la naturo mem de la “islama ideologio” (naskokreskiga, prozelitisma kaj invadema), jen al la strategioj de kelkaj el ĝiaj aktivuloj (la “islamistoj” kaj iliaj “projektoj”*. S-ro Jusufo al-Karadavijo, la plej populara el la moderaj sunaismaj ŝejkoj ŝajnas pravigi ilin, kiam, en lia gvida elsendo ĉe Al-Ĝazirato [Al-Jazira], “La ŝario kaj la vivo”, dediĉita, la 6-an de decembro 2009, al la svislanda voĉdonado, li certigas, ke la konkero okazos, kaj ke ĉiuj homaj estuloj troviĝos unuiĝintaj per la parolo de Dio.

* Tiurilate, legu Olivier Moos, “Du minaret à la question musulmane: la nouvelle critique de l’islam” [De la minareto al la demando pri la Islamo: la nova kritiko je la Islamo], ĉe Patrick Haenni kaj Stéphane Lathion (sub la dir. de), Les Minarets de la discorde. Eclairage sur un débat suisse et européen [minaretoj de malkonkordo. Klarigo pri eŭropa kaj svislanda debato], Infolio, Parizo, 2009.
* Vidu interalie Sylvain Besson, La conquête de l’Occident. Le projet secret des islamistes [La konkero je Okcidento. La sekreta projekto de la islamistoj], Seuil, Parizo, 2005.

La demandoj pri la islamo parte praviĝas: fundamente ĝi — kiel la kristanismo — disfamigas sin kiel savon por la homaro kaj mesaĝon finsigelan de la profetaĵoj. Sed, ĉion funde konsiderante, kion signifas konkrete religia ekspansiismo? El sociologia vidpunkto, ĝi povas apogi sin aŭ sur aktivula agado (politika, propaganda aŭ milita), aŭ sur la disvolviĝo de religieco (reveno al la kredo aŭ konvertado), aŭ sur la demografio.

En Eŭropo subtenas politikan projekton la Islamaj Fratoj kaj la turka organizaĵo Milli Görüs* Estiel deponprenantoj de imagaĵaro ne nur universalisma sed krome superregisma (Hassano al-Banna, la fondinto de la Islamaj Fratoj, atribuis al ĝi kiel celon “gvidi la mondon”, ili volas la kreadon de islama ŝtato. Tamen, ili ne rifuĝis en Eŭropo, ekde la 1950-aj jaroj, por tia celo, sed pro tio, ke ĝi disponigis al ili malantaŭan bazon, netrafeblejon, kadre de la bataloj, kiujn ili kondukadis en Nord-Afriko kaj en la Proksima Oriento. Kaj la daŭra enloĝiĝo de islamaj loĝantaroj en tiu kontinento trafis ilin surprize, samtempe, ke ĝi metas problemon al ili. La fakto, ke ili estas malplimulto en Eŭropo senvalidigas la strategiajn perspektivojn de la aktivuloj de politika islamo, enfermante ilin en dilemo: ĉu predikado aŭ kampanjado? La unua elekto lokas ilin sur tereno jam larĝe okupita de la salafisma tendenco aŭ de la organizaĵo Tabligo*, de la grupoj montritaj de la politikologo Olivier Roy* kiel novfundamentismaj.

* Tiu movado, fondita en 1970 de s-ro Necmettin Erbakan, turka eksa ĉefministro, estas bone enradikiĝinta ĉe la turkaj loĝantaroj en Eŭropo.
* La salafismo estas reformisma movado estiĝinta en la 19-a jarcento kaj koncernanta la instruojn de la profeto Muhamado kaj la unuan islamanan generacion — el kio, salaf, “praulo”, derivas ĝia nomo; legu Wendy Kristianasen, “Qu’est-ce que le salafisme [Kio estas la salafismo]?”, Le Monde diplomatique, februaro 2008. La Tabligo estas organizaĵo kreita en la 1920-aj jaroj en Barato, kiu dissvarmis tra la mondo kaj difinis al si kiel precipan celon liveri la mesaĝon de Islamo.
* Vd Olivier Roy, L’Islam mondialisé [Islamo tutmondigita], Parizo, Seuil, 2004.

La dua elekto baraktigas ilin kontraŭ la malfacilo havigi al si sufiĉan nombron da partizanoj en la eŭropa kunteksto; plie, instigante ilin transformiĝi al eminentuloj, ĝi havas la duoblan malavantaĝon limigi ilian influon al lokala nivelo kaj elmeti ilin al suspekto pri kompromitiĝoj kun la povo.

La situacio de la Islamaj Fratoj bone montras tion: kunagante kun la institucioj ili perdis tra la tempo parton de sia revolucia vervo, forlasis grandajn kaŭzojn kiel Palestinon, rezignis mobilizi sin por tiklaj aferoj — por ekzemplo, en Francujo, la koltuko; kaj ili suferas la kritikon de junaj islamanoj, kiuj iufoje eĉ ne plu solidariĝas kun ili pro ilia “burĝiĝo” aŭ iliaj akordiĝoj kun la aŭtoritatoj. Tariko Ramadano mem estis mallaŭdita de kelkaj el siaj eksaj partizanoj kiam li aliĝis, en 2005, al skipo taskita elpensi, por la brita registaro de s-ro Anthony Blair, rimedojn por haltigi la religian ekstremismon.

La malfacilaĵoj, por la reprezentantoj de politika islamo, koncerne la ellaboradon de kredinda strategio, profitigas la novfundamentismajn movadojn, kiuj malakceptas siavice la klasikajn politikajn engaĝiĝojn. En la nebulozo formata de tiuj grupoj precipas la “scienca” vahabija salafismo (ilmijja salafismo) naskiĝinta en Saŭd-Arabio. Tiu salafismo, karakterizata de netolerema rigorismo kaj de dogmema radikalismo, altiras grandnombre la disreviĝintojn de politika islamo aŭ de novfundamentismaj grupoj hejmantaj de pli longe en la eŭropa kontinento, kiel Tabligo. Sed anstataŭ proponi rebakadon de programo celanta politikan hegemonion, ĝi ofertas la amaran frukton de senpolitikigita islamo kaj ideologiajn instrukciojn kiuj rekomendas retiriĝi el la okcidentaj socioj kaj eviti ilin, rezulte de kio la komunumo de kredo anstataŭas la kulturan komunumon (tunizian, marokan). Tiel la salafismo metiĝas en sektecan logikon. Ĝiaj partizanoj estas silentaj pri la koltukdemando kaj organizas neniun apogon kiam iliaj imamoj estas elĵetitaj kaj ankaŭ ne partoprenas manifestaciojn de solidareco kun la palestinanoj.

Tiu rekomendita retiriĝo efektiviĝas malpli en la familia kaj komunuma rondo ol en la bando de reislamigitaj junuloj, rigardata kiel “savita grupo”(firkatu naĝijatu). La salafismo, kritikanta la familiojn kaj kontestanta la imamojn, malakceptas la realan islaman mondon kaj akiras kelkan sukceson nur ĉe plene oponaj individuoj kiuj rompis kun la socio, aparte en la junularo. Ĝi do varbas malmulte tie, kie la komunumaj solidarecoj fortas, kiel ĉe la komoranoj aŭ la turkoj.

Elmigrado al islama mondo

Ĉar ĝia idealo estas nek konkero je Okcidento, nek estigo de islamigitaj getoj, sed la hiĝratu, la elmigrado, al islamaj teroj — aŭ, limokaze, al landoj rigardataj kiel pli akceptemaj, tiaj, kiaj Britujo aŭ Kanado-, la junuloj, malplimultaj, kiujn ĝi varbas, troviĝas lokitaj en la sama situacio je malmobiliza atendumeco, rilate eblajn engaĝiĝojn en la okcidentaj socioj, kiel la generacio de iliaj gepatroj. Se tiuj lastaj vivis en la mito reveni al sia devenlando, tiuj aliaj vivas kun la deziro forlasi sian hejmolandon ...

La konceptado de kredinda politika projekto, blokata pro malplimulta kunteksto, kaj la misiistaj impetoj sekvantaj sektecajn dekliniĝojn, ne estas subtenataj de strebado al “islamisma rekonkero”. Ankaŭ ne la armita ĝihado*. Ĉar en Eŭropo la ĝihadismo estas travivata kiel serĉado al sinofero, ne kiel politiko per aliaj rimedoj. Ĝiaj batalantaj grupoj (Al-Kaidatu aŭ la movado de s-ro Metin Kaplan*, same kiel la nebatalantaj salafistoj, karakteriziĝas per sekteca sinteno. La ĝihadismo senpravigas per la takfir — akuzo pri senkredeco — ĉiujn kontraŭulojn, kiujn ĝi intencas kontraŭbatali: la judojn kaj la kristanojn, la islamanojn, kiujn ĝi ne sufiĉe ŝatas, kaj... la Islamajn Fratojn. Ĝi ne klopodas, do, por krei en Okcidento getajn kontestkulturojn. Male, ĝia radikaleco kondukas ĝin al rompo kun la komunumo kaj la kvartalo* — same, kiel kun la preĝejo, tro facile kontrolebla de sekretaj servoj kaj kondamnenda pro kompromitiĝo, ĉar ĝi nepre estas loko por traktado kun la ĉirkaŭanta socio. La ĝihadisma varbado sekve efektiviĝas en aliaj lokoj: de la retkafejoj ĝis la sportkluboj, sen forgesi la malliberejojn.

* Sankta milito kontraŭ la alireligianoj, sed ankaŭ alvoko al la veraj fido, klopodo kaj diligenteco. -jh.
* Radikala grupo fondita en 1984 en Germanio kaj partopreninta plurajn terorajn faraĵojn.
* Olivier Roy, saml.

Tamen, pro tio, ke ili pelis la anatemon ĝis ĝiaj ekstremaj limoj, la novaj ĝihadistoj ne havas plu popolojn por liberigi. Ili ne strebas al preciza celo (teritorio aŭ ŝtato sieĝotaj, politikaj forto-rilatoj modifotaj, reĝimoj faligotaj), sed al armita alfrontado kaj al ĝia amaskomunikila efekto same, kiel al detruo de la simboloj de la politika imperiismo (tio estas, de Usono aŭ ties aliancanoj).

Ĉar la impeto de la aktivula islamismo ankaŭ ne strebas al konkerado, ĉu ĝi povas efektiviĝi “el la bazo”, pere de religia renoviĝo kapabla pezi sur la politikajn ekvilibrojn de la eŭropaj socioj, aŭ almenaŭ krei islamigitajn teritoriojn ene de ili?

Ofte oni fakte intermiksas la pli grandan videblecon de islamo en Okcidento kun la amasa reveno al pieco ĉe la islamaj komunumoj: en Francujo, de dekdukelke da jaroj, la religia praktikado stagnas, eĉ milde malprogresas*. Ĝia reapero (eĉ se ĝi rezultas el deziro de komunuma solidareco) plenumiĝas unue ĉe la individuo kaj ne el kolektiva projekto kaj, antaŭ ĉio, respondas al aspiro retrovi “identecajn” radikojn.

* “Décriptage: l’islam en France et en chiffres [Malĉifrite: la Islamo en Francujo kaj en nombroj], 1989-2009”, http://religion.info.

Du grandaj tendencoj distingiĝas en la aktuala religia revigliĝo. Unuflanke, la merkata islamo*, religieco liberiĝinta el la islamista obsedo pri politiko, kaj stampita per strebo al kultura “normaligo” de la islama identeco. Islama streetwear [stratvestmaniero]*, laŭmoda koltuko, halal[permesata]-a popmuziko kaj Muslim Up (franca marko de trinkaĵo el kolanukso) spegulas la aplombon de islamo surbaze de amaskulturo. La religio ne plu prezentas ĉioman solvon, sed etikan zorgon ene de la okcidenta kulturo akceptata en sia tuteco. Aliflanke, la novfundamentismo, kiu, oni tion jam vidis, rigardas sin en rompo kun la okcidenta ordo, sed ene de atendad-sinteno rilate la eliron.

* Patrick Haenni, L’Islam de marché, l’autre révolution conservatrice [Merkata islamo, alia konservativa revolucio], Seuil, Parizo, 2005.
* Vestmaniero, kiu devenas el la strato, kaj kiu, ekzemple, kombinas ĝinzon kaj basketbalŝuojn kun religiaj simboloj, kiel la koltuko.

Koncerne la konvertadojn, ili ja ekzistas, sed etnombre kaj dusence, eĉ se la pesilo kliniĝas favore al islamo: en Francujo, laŭ la Ministrejo pri Internaj Aferoj, proksimume kvar mil personoj turnas sin al tiu lasta, kontraŭ okcentaj islamanoj, kiuj adoptas la kristanismon, precipe la evangelismon*

* Linda Caille kaj Marie Caleb, “France: qui sont les musulmans convertis au christianisme [Francujo: kiuj estas la islamanoj konvertiĝintaj al kristanismo ]?”, http://religion.info.

La reveno al religieco aperas certe okulfrape, interalie pro la korpa kaj vesta aspekto de kiuj reeltrovas la kredon born again [renaskiĝintoj] kaj de la konvertiĝintoj — barbo kaj kamis [ĝispieda ĉemizo, albo -jh.] por viroj, kompleta vualo [burku’] por virinoj... — sed ĝi estas apenaŭ direktata (la iniciatoj ekas ĉe la individuoj kaj malmultee dependas de organizaĵaj engaĝiĝoj).

Tiu nova religieco aperas do samtempe pli publika kaj malpli politika. Ĝi metas ideologian problemon en landoj, kiel Francujo, kun forta laikeco, sed ĝi ne konsistigas, ĝustadire, minacon politikan, eĉ ne malsekurecan — escepte ja de la ĝihadistoj.

Apartenas egale al fantazio retoriko pri getoj — komprenataj kiel islamaj enklavoj tuj falontaj sub kuratoreco de islamismaj agentoj efektivigantaj projekton de kolektiva rompo kun la socio. Eĉ se la koncentriĝo de loĝantaroj en certaj kvartaloj povas kuntreni la aperon de socia kontrolo, tiu ĉi ne rilatas al politika strategio de komunumigo, sed pluas kiel konsekvenco de malsimplaj sociaj, ekonomiaj kaj politikaj procezoj, same kiel... de la sinteno de la povo — ne nur en landoj kun komunumeca ideologio (kiel Nederlando kaj Britujo) sed ankaŭ en Francujo, spite ĝian laikan kredadon. La varbado por la “islama voĉo”, la iufoja atribuado de sociala loĝejo surbaze de gentaj kriterioj, la serĉado de “komunumaj” perantoj por “administri” la ĉirkaŭurbojn, kaj la volo kontroli la islamon desupre — la Franca Konsilistaro pri Islama Kulto (CFCM, france), kreita en 2003, estas tute subtenata de la ŝtato — povas naski komunumajn kondutojn.

Tamen, la Islamaj Fratoj, kiuj troviĝas iom pli ĉe la mezaj klasoj, apenaŭ regas la ĉirkaŭurbojn — la ĉioma senefikeco de la fatva [jura avizo aŭ anonco — jh.] alvokanta kvietecon, eldirita de la Unuiĝo de Islamaj Organizaĵoj de Francujo (UOIF, france), dum la tumultoj en 2005, atestas pri tio. Kaj kvankam ili tie ĉeestas, la salafistoj ilin ne plu kontrolas. Unue, tial, ĉar ilia influo restas limigata; due, pro tio, ke ili havas nenian sperton pri strukturado de forta socia movado ebliganta al ili plenumi tiun rolon; fine, pro tio, ke ilia daŭra celo, oni ĝin jam konsideris, konsistas ne en la starigo de islamigitaj aŭ ribelantaj urbaj spacoj, sed en la reveno al la Dar al-Islam (“la tero de islamo”).

En la kvartaloj, kie loĝas plimulto da islamanoj, aperas hodiaŭ amase kaj eksterordinare, paralele kun la konsumado, individuismaj valoroj. Pri tio atestas la multiĝo de miksedziĝoj, inkluzive de enmigrintaj virinoj*, sed ankaŭ la malfacileco de la kungrupiĝa religia vivo aŭ la ekstrema malmulteco de la religiaj lernejoj — se ne paroli pri la sensacia fiasko de kelkaj komunumecaj listoj, kiuj provis stariĝi okaze de lokaj balotelektoj.

* Emmanuel Todd montras tiusence, en Le Destin des immigrés [La sorto de la enmigrintoj], (Seuil, 1997), ke la elcento de miksedziĝoj de alĝerianinoj pasas de 6,2 al 27,5% de 1975 ĝis 1990. Koncerne la marokaninojn, tiu elcento progresas de 4% al 13%.
En la foraj spacoj de la mileniismo

PARADOKSE ANTAŬ dek jaroj, kiam la “islama kvartalo” ne ekzistis, la reveno al la religio ĉiam okazis memvole kaj sub gvidado; dum, niatempe, la islama medio, kun ĝiaj sociaj normoj kaj ĝiaj praktikoj — kiel la ramadano (granda fasto) — same kiel ĝiaj librejoj, ĝiaj kultejoj, ĝiaj kulturcentrejoj kaj ĝiaj lokaj komercejoj, favoras la reislamigadon sur individua bazo, eĉ koncerne la unuajn migrintojn.

La eŭropa kunteksto — aŭ, pli precize, la malplimulteca situacio de Islamo en Eŭropo — forte reliefigas ĝian malfacilon pripensi laŭ programaj kriterioj la kunfunkciadon de religio kun politiko kadre de moderneco fondita sur la ŝtat-nacio kaj demokratio, el kiu ĝi ne povas eskapi. El kio la tendenco, ĉe la permesitaj islamismaj rondoj, partopreni en la politika ludado, voli apartigi la davuatu (predikon)* disde la politiko — kaj la estiĝo, antaŭ ilia nekapablo formuli bone aranĝitan projekton, de aliaj formoj de novfundamentismo, kiuj, kiel la salafismo serĉanta “puran religiecon” kaj priskribita de Roy, forpuŝas la politikecon en la forajn spacojn de mileniismo.

* kredadon, kredkonfeson, preĝadon -jh.

Kiuj strategie strebas al publika agnosko, tiuj, male, vidas sian estontecon en la “pura politikeco”, laŭ esprimo de s-ro Yamin (Jamino) Makri, eksa reganto de la Unuiĝo de Junaj Islamanoj: kelkaj Fratoj turnas sin al aktivado en klasikaj politikaj partioj, dekstraj aŭ maldekstraj; kaj la postulo de rajtoj por la loĝantaroj devenintaj de la enmigrado manifestiĝas, ankaŭ ĝi, surbaze de laikigitaj kulturaj identecoj (la Landidoj de la Respubliko, en la 2000-aj jaroj, post la Islamaj Fratoj, kiuj superregis la islaman scenejon en la jaroj 1990-aj) ...

Ĉiel, tiuj diversaj itineroj pri intenca rompo de la religieco kun la politiko spegulas la implican agnoskon, ke la ideo de konkero estas iluzia. Tute ne gravas, do, ke oni sciiĝu ĉu ekzistas ekspansiismaj emoj; oni precipe rimarku ilian nevalidigon fare de sociologiaj transformadoj.

Patrick HAENNI kaj Samir AMGHAR.

Sociologia aborto de “baby-boom”

Paroli pri ekspansiismo signifas paroli pri nombroj, pri senbrida demografio. La islamanoj disponus fortan fekundecon rezultantan de la naturo mem, esence konkeravida, de ilia religio. La timoj naskitaj de tiaj kredoj, fortikigataj de la iufojaj naskoinstigaj eldiroj de certaj islamismaj predikantoj, estas malkonfirmataj de la faktoj.

Unue, observeblas fekundeca malaltiĝo en la tuto de islamaj landoj*. De po 6,8 infanoj je virino en 1975, la fekundec-meznombro falis ĝis 3,7 en 2005. Jen kelkaj ekzemploj koncerne tiujn tri jardekojn: en Maroko, la fekundec-elcento pasis de 7,3 al 2,4; en Alĝerio, de 8,4 al 2,6; en Saŭd-Arabio, de 8,5 al 3,6. Tunizio, same kiel Irano, ne plu atingas la elcenton reproduktiĝan de sia loĝantaro; ambaŭ spertas falon de fekundeco, de 7,3 ĝis 2, kio metas ilin sur la nivelon de... Francujo.

* Youssef Courbage (Jusifo Kurbage) kaj Emmanuel Todd, Le Rendez-vous des civilisations [Rendevuo de civilizacioj], Seuil, Parizo, 2007.

Nur tribaj socioj rezistas (iom) pli bone: Libio malaltiĝas “nur” de 7,6 ĝis 2,8; Jordanio, de 8 ĝis 3,5; Omano, de 8,6 ĝis 3,6. Se la malaltiĝo de la demografio naskata de la moderneco efektiviĝis ja en rekorda limtempo kaj pluas en sia impeto.

Poste, tiu malaltiĝo konstateblas eĉ en landoj, kie plenumiĝas reislamiga procezo kaj kie estiĝas islama ŝtato: nek unu nek la alia kompensis la aliĝon de la islamaj loĝantaroj al modernecaj kanonoj rilate la demografion. En Irano, ĉirkaŭ 1985, ĝuste en la mezo de la islamisma revolucia elano, falegis la fekundec-procento (po 6,8 infanoj virine en 1985 kontraŭ 2,1 aktuale). Kaj, en Lubnano [Libano], la rezistad-spirito, kiu animas la ŝijatistojn [ŝijaistojn], ne malhelpis falon de ilia fekundeco ankoraŭ pli rapidan ol tiu de la maronitoj.

Dum en la kristana mondo la senkristanismiĝo plenumis centran rolon (per la senanalfabetigo) en la evoluo al malaltiĝo de la demografia kresko sekve de tiu moderneco mem, en la islama mondo ia senislamiĝado ne estis necesa por ĝin akiri. Probable, pro tio, ke la nova islama religieco inspiriĝas de individuecaj kaj ne komunumecaj valoroj.

P. H. kaj S. A.

La krizo vidata de Aŭstralio

Ordo regas en Gladstone

“La mondo elmergiĝas el la krizo” diras Dominique Strauss-Kahn, la direktoro de la Internacia Mon-Fonduso...“escepte de senlaboreco.” Nura detalo, alivorte. En Aŭstralio, la estonto de dungiteco restas ĉefa zorgo tiom, ke ĝi foje puŝas la batalon por la naturmedio kaj sano en duan lokon. Kiel en Gladstone, ekzemple....

Por europano, la ideo de “industria centro” pensigas pri fermitaj minoj kaj la grizaj urboj de la Nordo. Hodiaŭ, oni ankaŭ bildigas al si la nebulajn urbegojn de Ĉinio, senhomajn kamparajn vilaĝojn, riverojn superfluantajn de ĥemiaj forĵetaĵoj. Oni do spertas ŝokon kiam oni alvenas en Gladstone, bonorda urbeto en la nordorienta aŭstralia ŝtato Kvinslando, banata de la lumo de flamanta suno, kun haveno kaj marbordo interpunktitaj de gigantaj industriaj kompleksoj.

Rapida rondvizito: en la mezo, la urbo kaj la haveno; norde, montoj da karbo el la interno de la lando; sude, grensiloj kaj la cementfabriko. Ankoraŭ pli norden, la tri kolosaj fumtuboj de la elektrocentralo, kiu ĉiujare ellasas la fumon el kvar milionoj da tunoj da karbo. Malantaŭ la elektrocentralo, je dudek minutoj aŭtomobile de la urbo, la zono de Yarwun kie troviĝas Orica (produktado de amonia nitrato kaj natria cianido) kaj nova rafinejo de aluminia oksido. Dek minutojn sude, apud la maro, estas la ega rafinejo de Queensland Alumina Limited (QAL). Pluen, sur la insulo Boyne, estas la fandejo Boyne Smelters Limited kiu produktas 20% de la aluminio de Aŭstralio. La rondvizito finiĝas.

La produktiva lokomotivo de Aŭstralio

Ĉu la tutmonda malpliiĝo de mendado de agrikulturaĵoj kaj minaĵoj efikos sur Gladstone, granda profitanto el la ekonomia ekprosperiĝo de Aŭstralio sur bazo de la ekspluato de mineralaj rimedoj? Iuj ekonomikistoj kredas ke 12.500 laborpostenoj perdiĝos en ĉi tiu sektoro, el ili kvin mil en Kvinslando. Kaj la minejoj de la Bowen Basin, la karborezervujo de Aŭstralio, fermiĝas unu post unu. En Gladstone, tamen, ĉio trankvilas. Estas tiel multe da minoj, kaj la ŝtalfabrikoj de Ĉinio havas nesatigeblan apetiton por energio: malgraŭ la krizo, karbo daŭre alvenos, aluminio produktiĝos, ŝipoj ĝisrande ŝarĝitaj forveturos, kaj ĉio daŭros kiel antaŭe. Anna Bligh, la ĉefministro de Kvinslando, kaj Kevin Rudd, la federacia ĉefministro, ambaŭ de la Laborista Partio, rondveturas anoncante ekonomiajn stimulplanojn kaj urĝajn rimedojn; la tutlanda senlaboreco superas 5 elcentojn (la plej alta nivelo en kvar jaroj). Sed nenio fareblas pri tio, kaj la Gladstone-anoj ankoraŭ alfrontas la estontecon kun konfido.

Ĉar, fakte, la loko havas naturan havenon de granda profundo protektatan kontraŭ la oceano de insulo, varman sekan klimaton, kaj bonan pozicion sur la fervojaro. Krom ĉi tiuj avantaĝoj, gravaj konstruprojektoj estas aŭ komencitaj — kiel la vastigo de la rafinejo de aluminia oksido ĉe Yarwun — aŭ estas tuj komencotaj, kiel la nova karboterminalo sur Wiggins Island kaj eksportejo de likva tergaso. Kiel signo de kroma sekureco, Gladstone estas dotita de la ŝtataj kaj federaciaj respondeculoj per speciala instanco, la Gladstone Economic and Industry Development Board (GEIDB), por gvidi la evoluadon de la regiono. Laŭ Gary Scanlan, ĝia administra direktoro, la urbo ĝuas diversecon de aktivaĵoj kiu estas unika en Aŭstralio krom en la nordokcidenta angulo de la ŝtato Okcidenta Aŭstralio, “Kaj tie, tamen, ili disvastiĝas trans tri aŭ kvar regionaj lokoj, dum ĉi tie, ĉiuj estas en unu regiono.

La industria famo de Gladstone eĉ fariĝis turisma vidindaĵo: ĝi allogas la “grizajn nomadojn” — tiujn emeritojn kies hejmoj estas loĝaŭtoj kaj kiuj transloĝiĝas laŭ la sezonoj — por kiuj oni organizas ĉiĉeronatajn vizitojn. Tony Beers, la loka reprezentanto de la Australian Workers Union (AWU), la plej granda laborsindikato de Kvinslando, karakterizis la urbon kiel la dinamon de Aŭstralio, veran “industrian Mekkon”. Danke al “ĝia kapablo adaptiĝi al ŝanĝiĝoj, la urbo ankoraŭ kreskas kaj produktas por Kvinslando kaj por la lando.

Kaj tamen, malgraŭ la paroladoj laŭdantaj ĝian industrian diversecon, ekde la 1960-aj jaroj la riĉaĵoj de ĉi tiu urbo de 50.000 enloĝantoj ŝajne estas nemalimplikeble ligitaj al unu metalo, aluminio, kaj al la firmao kiu produktas ĝin, Rio Tinto. Transportata el la minejo de Weipa en norda Kvinslando en karbobruligaj ŝipoj, la baŭksito estas transformata en aluminian oksidon en la rafinejo de QAL. Ĉi tiu giganta rustoruĝa miksamaso da konstruaĵoj, tuboj kaj piedpontoj, kiu ellasas fluojn da blanka fumo, proponas scenon elvokivan de la ‘Inferno’ de Danto kaj estas, laŭ ĝiaj proprietuloj, la “plej granda rafinejo de aluminia oksido en la mondo”.

Poste, la aluminia oksido estas rafinita en aluminion ĉe la fandejo de Boyne kiu konsumas duonon de la energio produktita de la elektrocentralo. La gravecon de ĉi tiu industrio konfirmas la anonco en julio 2007, ke komenciĝos konstruado por duobligi la kapaciton de la nova rafinejo de Yarwun. Estis do konsterniĝo en aprilo 2009 kiam Rio Tinto sciigis, ke preskaŭ sescent laborpostenoj estas eliminotaj ĉe Yarwun kaj Boyne.

Plimulto de la viroj en Gladstone portas helbluajn ĉemizojn. La ĉemizoj de la laboristoj havas striojn el fluoreska lapfermilo pro motivoj de sekureco; tiuj de la administracia personaro elmontras la logotipon de ilia dunganto. Cale Dendle, respondeculo pri komunikado de la magistrato, kaj — kompreneble — en blua ĉemizo, diras: “Ĝis la anonco de la maldungoj, multaj kredis ke nur estos tremeto kaj ne granda ŝoko. Multaj surpriziĝis. Ĉi tio havos sekvojn.” La detaloj restas neklaraj. La unua anonco diris ke maldungotas 570 kontraktistoj kaj 15 konstantaj dungitoj ĉe Yarwun, plus pli ol 20 ĉe la fandejo de Boyne. La definitiva cifero povus atingi 800, aŭ eĉ mil cent, dungitojn.

“Ni kutimiĝis al flugoj kaj faloj” diras magistratano Maxine Brush. Efektive, la urbo konstruiĝis laŭ la ritmo de konstruprojektoj: la rafinejo QAL en la malfruaj 1960-aj jaroj, la fandejo frue en la 1980-aj; poste Orica, la renovigado de la elektrocentralo, la etendado de la haveno, Cement Australia, kaj fine Rio Tinto Yarwun. “Ĉiam, kiam unu el ĉi tiuj grandaj industriaj projektoj realiĝis, ĝi kreis ciklon de “haŭso kaj malhaŭso””, klarigas Gary Scanlan.

Kutime, agado komenciĝas, laŭpaŝe akceliĝas, atingas la apogeon, kaj tiam malakceliĝas iom post iom ĝis la fino de konstruado. “Ĉi-kaze, diras Scanlan, anstataŭ laŭpaŝa malakceliĝo, jen: bum!” La ŝoko venas el la subiteco de la decido, sed ankaŭ el la nombro de koncernataj dungitoj: “Kvincent estas multo ... Ĉi tio rekte efikas sur du mil homojn kaj pri la nerektaj efikoj, kiu scias?” Gary Thompson, raportisto ĉe la ĵurnalo The Gladstone Observer, kredas ke “eĉ se iuj kontraktistoj foriros, la restantoj estos subdungitaj. La problemo estas tio, ke tuta generacio neniam havis tian sperton ĉar ne estis krizo dum dek kvin jaroj.”

Ĉe la komunuma servocentro, antaŭrimedoj jam estas iniciatitaj kun, komence, publika informkunsido. Virino montras dikan stakon da broŝuroj distribuotaj al partoprenantoj (financa kaj jura konsilo, informoj por paroj, luantoj, ktp.) kaj faras la kutiman paroladon: “Ni kutimiĝis al tio.” La samon oni diras ĉe la Turisma Oficejo. “Ni bone konas flugojn kaj falojn ĉi tie!” klarigas Sandra Wiseman, la direktoro. “Iuj perdos siajn laborpostenojn ... sed ili estas plejparte kontraktistoj kiuj ne estas el nia urbo. Ili kutimiĝis al tio.”

Kion pri tiuj plej rekte koncernataj? Kompreneble, ili rigardas la situacion malpli filozofe. Drinkejistino ĉe la vel-klubo diras: “Mia edzo povis teni sian postenon, sed multaj aliaj ne estis tiel bonsortaj. Ĉiuj timas.” Kaj ne ĉiuj kontraktistoj estas eksteruloj. Laŭ Bob, kiu estas dungito de loka subkontraktisto, “80% de la loĝantaro sidas sur pingloj, ne sciante kion la estonto alportos.” Li diras ke la plimulto de la laboro farata de kontraktistoj dependas de Rio Tinto: “Ni havas laboristojn kiuj faras bontenadon al iliaj maŝinoj. Kiam la agado ĉe Rio malrapidiĝas, tiel estas ankaŭ ĉe ni: la efiko estas sentota de unu ekstremo de la urbo ĝis la alia.”

Se ili provos starigi sindikaton, la laboristoj perdos siajn postenojn

La manaĝeraro de Rio Tinto asertas, ke ili havis neniun alternativon pro la 60-elcenta malpliiĝo de la monda prezo por aluminia oksido. La maldungoj celas redukti la ŝuldon surprenitan pro la akiro de la kanada firmao Alcan en novembro 2007, negoco kun prezetikedo de 38 miliardoj da usonaj dolaroj kiu faris Rio Tinto la plej grandan aluminian produktiston de la mondo. Por provi kolekti la financojn, la konzerno permesis al la ĉina konsorcio Chinalco akiri partoprenon en ĝia kapitalo. Laŭ laborsindikatano Tony Beers, Rio Tinto diris en decembro 2008 ke “se la akordo kun Chinalco ne estos ratifita de la registaro, Rio devos fortranĉi du mil kvin cent laborpostenojn en Kvinslando... senhonta ĉantaĝo!”

Fine, la estroj de Rio Tinto alianciĝis kun la aŭstralia minadkonzerno BHP Billiton, kaj tiel eltiris dornon en la karno de la federacia registaro de Kevin Rudd. S-ro Rudd, ĝisosta admiranto de ĉio ĉinia, baraktas inter zorgo ke Aŭstralio restu la “zhengyou” (vera amiko) de Ĉinio kaj timego pri la perspektivo ke Chinalco sidos ĉe ambaŭ ekstremoj de la tablo de intertraktado, kiel kaj aĉetanto kaj vendanto de agrikulturaĵoj kaj minaĵoj*. La anonco de ĉi tiu akordo estis bonvenigita kun korfaciliĝo ankaŭ en Gladstone, ĉar onidiro disvastiĝis, ke la rafinejo de Yarwun estas fermota. Gary Thompson klarigas ke la situacio eble ne estas tiel katastrofa kiel oni komence kredis post la unua anonco: “Kvankam kelkaj perdis siajn laborpostenojn, la urbo ne estas pelita al la rando de ruiniĝo.” La ĉefa sekvo de la krizo: la rivelo ke Gladstone ekstreme dependas de Rio Tinto.

* En marto 2009, la federacia registaro malhelpis ke China Minmetals akiru Oz Minerals. Chinalco serĉas piedtenejon en Vjetnamio, kiu havas la trian plej grandan rezervon de baŭksito en la mondo. Vd Jean-Claude Pomonti, ‘Le Vietnam, la Chine et la baŭite’, Les blogs du “Diplo”, la 3-an de julio 2009.

Laŭ Tony Beers, The Gladstone Observer ne volas aperigi artikolojn kiuj kritikas la konsorcion. Rio Tinto regas tute aŭ parte la tiel nomitan “Grandan Kvinopon” en Gladstone: la fandejon de Boyne, la du rafinejojn de aluminia oksido, la elektrocentralon kaj kelkajn karbominejojn. La konzerno rekte dungas la plimulton de la laboristoj de la urbo; nerekte, ĉiuj lokaj entreprenoj estas ligitaj al Rio. Lokuloj esperas ke la konstruado de terminalo por la eksportado de likva tergaso provizos diversiĝon, kvankam tiu projekto ne komenciĝos antaŭ 2010*. Dume, la potenco de Rio amarigas. “Estas multe da malamikeco nun, diras Gary Thompson, verŝajne pro tio, ke multaj kredas ke Rio Tinto ne plenumis siajn moralajn devojn al la komunumo ... Rio nur zorgas pri Rio”.

* En majo 2009, la aŭstralia firmao BG anoncis, ke ĝi subskribis kontrakton pri disvolvado kun China National Offshore Oil Corporation (CNOOC).

Tio, kion oni nomas en Gladstone “la modelo de Rio” — rektaj intertraktoj inter dungitoj kaj dungantoj sen partopreno de laborsindikatoj — efektive reprezentas la kulminon de procezo kiu komenciĝis en 1993. Paul Keating, la laboristpartia ĉefministro, reduktis la kapablon de laborsindikatoj intertrakti kaj je la nivelo de industriaj sektoroj (“industry bargaining”) kaj je la nivelo de la laborejo (“enterprise bargaining”). Post tri jaroj, nova ĉefministro, la ekstreme konservativa John Howard, daŭre laŭiris tiun ĉi saman vojon: oni ne plu parolis pri “industrial relations” (rilatoj inter organizaĵoj de dungantoj kaj dungitoj) sed pri “workplace relations” (laborejaj rilatoj).

Estonte, por ke laborsindikato estu allasita en la firmaon, estos necese ke plimulto de dungitoj petu tion. La enkondukon de Australian Workplace Agreements (individuaj laborkontraktoj) akompanis tre avantaĝaj salajraj ofertoj al tiuj, kiuj konsentos forlasi kolektivan traktadon; sekve, la sindikatoj estis preskaŭ ekstermitaj.

Gajninte plimulton en la Supera Ĉambro en 2004, la konservativuloj fine povis plene efektivigi sian programon pri laborrilatoj nomatan ’Work Choices’. La rajto de laborsindikatoj eniri laborejojn estis limigita; leĝoj protektantaj dungitojn kontraŭ maljusta maldungo estonte validos nur por firmaoj kun pli ol cent dungitoj. Laboristoj kiuj rifuzos subskribi individuan laborkontrakton poste povos esti maldungitaj pro “operaciaj kialoj”.

Tony Beers asertas, ke en la tuta Gladstone estas nur unu kolektiva akordo, ĉe QAL. “Ĉe Boyne kaj Yarwun, oni pli-malpli publike komprenigas al la laboristoj, ke se ili provos starigi sindikaton, ili perdos siajn postenojn.” Li emfazis, tamen, ke Gladstone estis unu el la centroj de vigla rezisto kontraŭ ’Work Choices’; ses mil urbanoj manifestaciis kontraŭ tiu reformo. La malakcepto de ĝi kontribuis al la defalo de la registaro de John Howard en 2007.

Ankaŭ la universitato estas influata

Nova laborkodo nomata Fair Work estis enkondukita de la Ministro de Edukado kaj Dungiteco Julia Gillard kiu estas la vic-ĉefministro en la aktuala registaro. Nun, nur necesas peto fare de unu dungito por ke laborsindikatoj povu aliri laborejon, kaj protekto kontraŭ nejusta maldungo validas por firmaoj kun pli ol dek kvin dungitoj.

Rio Tinto, tamen, plene ekspluatis ‘Work Choices’. “Ĝis lastatempe”, diras Thompson, “la sindikatoj ne povis eniri laborejojn por vidi, kio okazas, kaj intertrakti kun la manaĝeraro. Ili devis paroli al la laboristoj ekstere ... Unuafoje en kvin jaroj ili rajtas eniri la fandejon de Boyne, preter la ‘fera kurteno’.

Jim, kiun mi renkontis en la aviadilo, estas kontraktisto kiu venis al Gladstone el Tasmanio por fari bontenadon dum kelkaj tagoj ĉe la fandejo. Li diras, ke li kaj liaj kolegoj devas porti la saman ĉemizon kiel la personaro kiam ili piediras en la urbon. “Kial? Mi ne scias. Eble ili ne volas ke la publiko sciu kiom da sendependaj kontraktistoj laboras tie.” Efektive, multaj dungitoj, kiuj rifuzis individuajn laborkontraktojn, estas devigitaj fariĝi kontraktistoj. Tiujn Rio Tinto preferis varbi en Gladstone, kiel ankaŭ subkontraktistojn, ĉar tiel la firmao ne plu respondecas pri iliaj forpermesoj kaj san-asekuro, nek pri kostoj kiuj rezultos se ili estos maldungitaj.

Eĉ la universitato ŝajnas esti sub la influo de la firmao. Central Queensland University havas centron por esploroj pri la inĝenierado de malpezaj metaloj, la Process Engineering and Light Metal Center (PELM), kies programoj estas disvolvataj partnere kun entreprenoj kun la celo “konkrete plibonigi ilian funkciadon”*. Sed la engaĝiĝo de la manufaktura industrio ne ĉesas tie. Ekzemple, la Leo Zussino Building* entenas konferencejon, la oficejon de la ĉefo de la universitatejo ... kaj “Rio Tinto — People & Organisation Support; Capability Development”. En la konstruaĵo ankaŭ troviĝas la Centro por Pura Karbo (Gladstone Center for Clean Coal). En la vestiblo, laŭskala modelo kun mirigaj sonefektoj prezentas tri-partan historion pri karbo, ekde la prahistorio ĝis hodiaŭ. Oni trovas tie portreton de haveno kiu aspektas frapante simila al Gladstone, kaj vizitantoj estas informataj ke la uzo de karbo por produkti elektron fariĝas “ĉiam pli efika, kun malpli da danĝeraj eligaĵoj.”

* Richard Clegg, estro de PELM, http://pelm.cqu.edu.au
* Leo Zussino estas la estro de la Havena Instanco — organizaĵo ĉe la koro de la evoluado de Gladstone — kaj prezidanto de la Gladstone Economic and Industry Development Board.

La konservativa urbestro de Gladstone, George Creed, publike deklaris sin kontraŭ la plano de la federacia registaro krei jam en 2010 merkaton de karbono, la Emissions Trading Scheme (ETS). Liaopinie, ĝi endanĝerigus la estonton de la urbo je aparte neoportuna momento: “Oni perdos nenion ajn se oni atendos unu-du jarojn, sed tuja funkciigo reprezentus grandan malavantaĝon por ni”*. Ĉe la magistratanoj estas diversaj opinioj. Por Cale Dendl, “la merkato estas pruvita mekanismo de regado.” Ĉu, tamen, ĝi solvos problemon pri kiu estas duboj, laŭ li, ke ĝin kaŭzas homa agado? Kaj ĉu Aŭstralio povas ion fari pri ĝi? “Por mi, la debato ankoraŭ restas je tiu punkto”, li finas. Magistratano Maxine Brush, aliflanke, subtenas la merkaton de karbono, sed havas dubojn pri la efikeco de la proponitaj mekanismoj.

* Matthew Franklin kaj Lenore Taylor, Labor heartland turns on ETS, The Australian, Sidnejo, 17-an de marto 2009.

La plano faras gravajn cedojn al produktistoj de karbo*. Kaj tio ne estas la sola kontraŭdiro en la ekologia politiko de la registaro Rudd*. Proporcie al sia loĝantaro, Aŭstralio estas inter la plej malbonaj poluantoj de la mondo*. Malgraŭ tio, la registaro intencas grandege pliigi eksportojn de karbo. En 2008, Peter Garrett, la Federacia Ministro pri la Medio, pravigis la decidon pliigi la kapaciton de la haveno de Gladstone: “Ni havas karboindustrion kiu estas tre grava por nia ekonomio, precipe kiam temas pri laborpostenoj.” Li emfazis, ke ekologiaj efikoj estis enkalkulitaj, kaj ke la registaro fidas al programoj pri karbopurigo, kaj eĉ pli al teknologioj por kapti kaj izoli karbonon*. Sed pro tio, ke ĉi tiuj teknologioj povos ekfunkcii ne pli frue ol 2015-2020, ili neniel povas kompensi la masivan pliigon de eligaĵoj de karbona dioksido kiun Aŭstralio dume volas eksporti.

* Rosslyn Beeby, Green paper gives coal power free pass, The Canberra Times, 17-an de julio 2008.
* Vd Laurence Mazure, Une “mafio de l’effet de serre” pollue l’Australie, Le Monde diplomatique, majo 2009.
* Anne Davies kaj Brian Robins, Greenhouse gases: we are among worst polluters, The Sydney Morning Herald, 15-an de novembro 2007.
* Petrina Berry kaj Evan Schwarten, Garrett defends increased coal exports, The Australian, Sidnejo, 28-an de julio 2008.

Kontentaj pri la nombro da reciklitaj bierboteloj kaj la instalaĵo de sunenergiaj paneloj sur siaj domoj, aŭstralianoj trovas nenion por priplendi ... ĝis la sekvonta senpluveco. Kiel Tony Beers de la AWU diras: “Mi venis al Gladstone en 1967-1968, kiam la rafinejo de aluminia oksido ĵus estis konstruita sur la ejo de la antaŭa buĉejo. La universitato estis konstruita fare de la haveno. Sen karbo, ni ne estus tie ĉi ... Kian motivon oni do povus havi por plendi?”

Nekutime alta nombro de kazoj de leŭkemio

Gary Thompson diras ke la karbopolvo efektive estas “tre videbla ĝenaĵo: oni ne povas ne rimarki tiujn grandajn altaĵetojn trans la rivero. Sed estas multe da blanka polvo ŝvebanta en la aero kiun la loĝantoj ne vidas” .... Li emfazas, ke “se la rafinejo de QAL estus konstruota hodiaŭ, ĝi ne troviĝus en la havenkvartalo, sed en fora sovaĝejo.” Lillian de Torres, esploristo ĉe PELM, faras esplorprojekton pri la “organikaj komponaĵoj” en eligaĵoj el la rafinejoj de aluminia oksido en Gladstone. Ĝis nun, ŝi elnombris pli ol okdek, kiel acetono kaj tolueno, sed ŝi ne volas komenti pri iliaj danĝeraj efikoj antaŭ la kompletiĝo de siaj testoj en 2010.

En marto 2009, la Clean Air Society, neregistara organizaĵo, okazigis informkunsidon pri la aera kvalito de Gladstone. Efektive, estis la Mediprotekta Agentejo (Environment Protection Agency, aŭ EPA) de Kvinslando kiu financis la eventon, sed laŭ profesoro Doley de la Universitato de Kvinslando, membro de la Societo, la EPA “ne volis ĉeesti” kaj volis ke “la afero restu neformala.” Kial? Ĉar la Gladstone-anoj, eĉ se ili estas “multe pli bone informitaj ol aliloke”, devas esti protektataj kontraŭ la danĝeraj efikoj de tro kompletaj informoj pri ĉi tiu “socio de risko” de kiu ili estas modelaj civitanoj.

Inter 1996 kaj 2004, estis dudek du kazoj de kronika limfocita leŭkemio en Gladstone, dum kontraste, por urbo de ĉi tia grandeco en Kvinslando, la cifero devus esti dek kvar*. La EPA intencas publikigi la konkludojn de sia studo en 2010. Demandite, ĉu la eligaĵoj el rafinejoj de aluminia oksido povas efiki sur la sanon de la enloĝantoj, d-ro Doley respondas, ke “zorgoj” estis levitaj en la urbo Wagerup en Okcidenta Aŭstralio pri “organikaj komponaĵoj” ligitaj al la rafinado. Samtempe, li diras, ĉiam estas malfacile identigi la kaŭzojn de kanceroj.

* Melanie Petrinec, Study of “chronic” disease numbers, The Gladstone Observer, 6-an de februaro 2009.

La AWU-ano Tony Beers agnoskas ke “estas vere, ke kaŭstikaj demetaĵoj kaj problemoj pri eligaĵoj estas en Gladstone. Sed, li plu diras, firmaoj forte strebas por ĝustigi tion, kaj ataki nur unu industrion estas erare laŭ mia opinio ... Jes, estas premgrupoj de malplimultoj kiuj instigas debaton. Sed mi ion diros al vi: se vi iros al Brisbano kaj staros ĉe angulo de la ĉefstrato, kion vi enspiros?.”

Antaŭ kelkaj jaroj, la ĵurnalisto John Pilger skribis: “La suno estas la glazuro de Aŭstralio.”*. Tiuj vortoj devus esti skribitaj elstare en la kunvenejo de la magistrato de Gladstone. En ĉi tiu bildkarte bela urbo, la financa krizo verŝajne ne subfosos la akordon inter industrio kaj laboro por produkti pli kaj pli. Por ke la aviadiloj de la mondo povu daŭre flugi, ĉiam pli alten, ĉiam pli foren, la Golfo havas siajn petrolajn monarĥiojn kaj Gladstone, eble, siajn kancerojn. Sed ĝis kiam?

* John Pilger, Distant Voices, Vintage, Londono, 1994.

Mathieu O’NEIL.

Ekblovas reformemo al la socia protektado

Kiel la sansistemoj funkcias tra la mondo?

Malgraŭ la medicinprogresoj, malgraŭ ripetataj reformoj, la malegalecoj fronte al malsano restas grandaj. Inter la landoj kaj interne de ĉiuj ŝtatoj. Multaj faktoroj ja rolas (medio, nutraĵo, laboro ...). Sed ankaŭ la sansistemoj kaj la financad-manieroj havas konsekvencojn. Kelkaj registaroj (re)malkovras la bonefikon de publika sanservo, la privata entrepreno disetendas siajn polpobrakojn. Ĉie okazas reorganizadoj.

DE AMERIKO ĝis Azio, de Afriko ĝis Eŭropo, eĉ ne unu lando evitas la ventegon de la reformado de sansistemoj. Apriore, ŝajnas esti kialoj ĝoji pro tio. Rigardante la bezonojn ankoraŭ ne plenumitajn kaj la ĉiam aktivajn pandemiojn, ja ne eblas lasi la antaŭstaton.

Dum Usono, ĉiampiono de la privata sistemo, aŭ Ĉinujo, kiu ĝin eksperimentis kun la entuziasmo de novkonvertito, provas limigi la merkat-logikon por starigi universalan san-protektilon, la riĉaj landoj havas kiel celon redukti la ŝtatan rolon kaj la komune mastrumatajn elspezojn. Miriga historia kontraŭdiro. Ĝuste kiam la usona modelo, kiu estas la plej perfekta ekzemplo de merkat-sansistemo, pruvas sian malefikecon, la merkato restas la “kompaso” — eĉ se tie aŭ tie ĉi aŭdiĝas admonoj por ke revenu ŝtato en ekonomiaj aferoj.

Estante je la dua rango tutmonda rilate siajn sanelspezojn (15,3% de la malneta enlanda produkto — MEP en 2007), Usono estas je la ... trideka rango pri la “bonfarta” vivdaŭro (69 jaroj)*. Kun tiaj rezultoj, kompreneblas ke la prezidanto Barack Obama volis energie trakti la problemon por strebi etendigi la protektadon al la plej granda nombro, eĉ se la problemoj ne reduktiĝas je la socia protektilo. Malgraŭ tio, neniu scias, ĉu li kapablos teni siajn promesojn kaj ricevi la necesan plimulton da deputitoj*.

* “Rapport sur la santé 2009”, Monda Organizaĵo pri Sano, Ĝenevo. La statistikoj de la artikolo provizas la mezan “bonfartan” vivdaŭron (= sen grava handikapo), kiu estas pli mallonga ol la meza vivdaŭro.
* VdObama ou l’impasse des petits pas”, La Valise diplomatique, 20 januaro 2010.

La ideo de socia protektado aperis en la 19-a jarcento, kun la ĝeneraligo de la industria revolucio kaj la naskiĝo de la grandaj laboristar-koncentriĝoj. Unue tra la mutualaj helpsocietoj, kaj ilia etendiĝo per sistemoj de sociala sekureco — la unua estis kreita de la germana kanceliero Otto von Bismarck en 1883 —, la politikaj kaj ekonomiaj gvidantoj celas provizi bonfartajn laboristojn, kapablajn rezisti la ŝokon de tre lacigaj laborkondiĉoj. Ili des pli devos strebi al ĝi, ke disvolviĝas sociaj luktoj por la plibonigo de laborkondiĉoj.

Tiel, post la dua mondmilito naskiĝas pluraj sistemoj, kies celo estas garantii socian koheremon. Iamaniere kontraŭ-klasbatalaj ilaroj. En Francio la provizora konsulta asembleo precizigas la 5-an de julio 1945, ke la Socia Asekuro “respondas la zorgon senŝarĝigi la laboristojn je necerteco pri morgaŭo, ( ... ) kiu donas al ili malsuperecan senton, kiu estas bazo de la klasdistingo inter posedantoj certaj pri sia estonto, kaj la laboristoj, sur kiuj ĉiumomente pezas mizerminaco.*. Je la planedo-skalo, la “rajto pri sano por ĉiuj” estas agnoskata, kio kondukis al starigo de la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS) en 1948. Sesdekon da jaroj poste, malgraŭ la renovigitaj engaĝiĝoj de la cent naŭdek kvar landoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) en Alma Ata en 1978, oni estas tre malproksima de la celo.

* Alain Barjot (sub direktado de ) La Sécurité sociale, son histoire à travers les textes, vol. 3, 1945-1981, Asocio por studado de historio de la Sociala Sekureco, ministerio de Laboro kaj socialaj aferoj, Parizo, 1997.
Nek fatalo, nek mistero

LA UNUA konstato estas nemezureble grandaj malegalecoj, aparte inter landoj. Dum medicino nekontesteble progresis, tridek unu landoj (inter kiuj Sudafriko, Bocvano, Gabono, sed ankaŭ Rusujo kaj Ukrainujo) spertis malkreskon de sia “bonfarta” vivdaŭro (tio estas: sen grava handikapo) inter 1990 kaj 2006. Afriko aperas fine de la listo: vivdaŭro de 29 jaroj en Siera-Leono, 33 en Angolo; 37 en Demokratia Respubliko Kongo (DRK) ... Ĉe la alia fino, Japanujo estas la unua (75 jaroj).

Jes ja, la landoj kie oni mortas tiel frue estas ankaŭ tiuj, kie internaj aŭ eksteraj militoj mortigas sennombre. Sed tiuj loĝantoj, manke de flegado kvante kaj kvalite, mortas ĉefe pro infektaj malsanoj (malario, tuberkulozo, diareaj malsanoj, aidoso ...), kiuj prosperas pro mizero kaj manko de sanekipaĵoj*. Nek fatalo nek mistero. Tiuspecaj malsanoj koncentritaj en la sudaj landoj (Afriko, iuj aziaj landoj kiel Orienta Timoro, Laoso, Bangladeŝo, Birmo ...), ŝrumpas kun la ekonomia disvolvado, tiu fenomeno estas nomata de la fakuloj “epidemiologia transiro”. En la riĉaj landoj aŭ sojlolandoj ĉefas la kronikaj malsanoj (kor- kaj spir-malsanoj, diabeto, kanceroj ...).

* Vd Maggie Black, “Le tabou des excréments, péril sanitaire et écologique”, Le Monde diplomatique, januaro 2010.

Kompreneble, tiuj lastaj malsanoj ne forestas en la evolu-landoj, kie ili kreskas samtempe kiel kreskas la mezklasoj (Ganao, Gabono, Sudafriko, Pakistano ...). Aliflanke, malsanoj kiuj malaperis el la disvolvitaj landoj — kia tuberkulozo — nun revenis surscenejen. Tamen, la fundamenta konstato, laŭ kiu riĉeco de lando kaj la nivelo de la prisanaj elspezoj determinas la vivplilongigon, restas konforma.

La tridek landoj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Disvolvado (OEKD), kiuj havas la plej longan vivdaŭron, havas 90% de la tutmondaj sanelspezoj, dum ĝi havas nur 20% de la monda loĝantaro. La Subsahara Afriko, kiu havas 12% de la monda loĝantaro, havas malpli ol 1% de la sanelspezoj*. Do neniu miraklo. La enspezoj dediĉitaj al sano estas 3,5% de la MEP en Siera-Leono kaj 2,1% en Kongo, dum ili estas pli ol 8% en Japanujo kaj 11% en Francujo. Se la usona ekzemplo ja pruvas, ke ili ne ĉiam estas taŭge uzataj, ili tamen devas atingi sufiĉan nivelon por eliri el tiu “fataleco”, kiu ŝuldas nenion al naturo, sed multon al la riĉodistribuo. Kiel diras la ekonomikisto Amartya Sen: “ni ĉiuj devus interkonsenti, ke maljustaĵoj, kiaj senkuracado kaj foresto de medikamentoj povus esti eliminataj, sen atendi interkonsenton pri la sociovizio, kiun oni deziras antaŭenigi. ( ... ) Simile kiel Condorcet, kiu siatempe metis principon pri fino de sklaveco, necesas meti tiun demandon pri maljusteco*.”

* Datumoj 2006 de la Monda Banko.
* Intervjuo ĉe radio France Inter, 13 januaro 2010. Vd L’Idée de justice, Flammarion, Paris, 2010.

Se mono estas la ŝlosilo de la ‘milito kontraŭ malsano’, necesas ankaŭ trejnita armeo (kuracistoj kaj flegistoj) kaj efikaj armiloj (medikamentoj, ekipaĵoj, edukado). Aliro al kuraco dependas ankaŭ de la sanorganizado kaj financad-maniero. Eblas distingi tri ĉefajn sistemojn: tiu de la koloniado, tiu de la ekskomunismaj landoj kaj tiu funkcianta en la disvolvitaj landoj, ofte adoptita, kun variaĵoj, de la sojlolandoj.

Kiel heredaĵon de la kolonia spuro, la sepdek naŭ landoj de Afriko, Karibio kaj Pacifiko (AKP-ŝtatoj) disvolvis piramidan strukturon. Tie estas unua nivelo kun lokaj kuracejoj, foje migraj (ne fiksaj) teamoj, la dua nivelo kun ĝeneralaj malsanulejoj, fine la tria nivelo, enhavanta specialigitajn unuojn (klinikojn) kaj universitatajn malsanulejojn.

Sed, MOS skribas en sia raporto 2008, “la politikoj de struktura alĝustiĝo [intertraktitaj de la Internacia Mon-Fonduso IMF kaj la Monda Banko, grave ŝancelis la sistemon de publika sano; la fendo inter privata kaj publika kuracofertoj plilarĝiĝis.” Ĝi aldonas: “la senreguligita ‘varigo’ de la sansistemoj igas ilin senefikaj kaj tre kostaj; ĝi pliigas la malegalecojn kaj kondukas al malbonkvalitaj kuracagoj, foje eĉ danĝeraj.” Kaj la raporto citas ekzemplon de la Demokrata Respubliko Kongo, kie “oni uzas la esprimon ‘safari-ĥirurgio’ por nomi praktikon de kelkaj kuracistoj, kiuj nigramerkate faras ĥirurgiajn operaciojn kiel apendic-fortranĉon en la domo mem de malsanuloj, ofte kontraŭ eksterordinaraj prezoj”. El tio oni povas vidi, ke grava manko ĉiam estas akompanata de korupto.

La internaciaj helpoj (de MOS, Unicef, UN-programoj, programoj dulandaj aŭ de la grandaj fondaĵoj), ja nemalhaveblaj, tiom dependas de tro multaj mecenatoj, ke estas kelkfoje malfacile havi koheron en iliaj laboroj. Reformoj, kiam ili ekzistas, temas pri konstruado aŭ renovigo de la lokaj kuracejoj kaj malsanulejoj.

Jen ŝoka anekdoto: estas sciate, ke de la komenco de 2010 pluraj eŭropaj landoj volas senigi sin je siaj troaj H1N1-vakcinoj. Laŭ la MOS, “95 malriĉaj landoj ilin bezonus.” Tamen, pro manko de ekipaĵo por sekurigi la produktojn, kaj de homaj rimedoj por taŭge uzi ilin, “nur du landoj fine ricevis ilin* en la komenco de januaro. Oni rajtas sin demandi pri la MOS-prognozoj rilate la pandemion de gripo A, verŝajne pli dependaj de la laboratori-premoj ol de la medicina realaĵo. La konstato tamen estas instrua.

* Donald G. McNeil Jr. “Poor nations still getting little flu vaccine” International Herald Tribune, Parizo, 19 januaro 2010.

Konstrui kurac-retojn estas ja necese. Sed ne sufiĉas. “Instalaĵoj kaj servoj povas esti disponeblaj kaj alireblaj, kvankam nesentemaj rilate kulturon”, skribas esploristoj, kiuj bilancas 60 jarojn da “rajto je sano” en The Lancet*. Ili citas la ekzemplon de Peruo, kie la programoj celantaj malpliigi la patrinan mortkvanton malsukcesis, ĝis kiam ili enkonsideris la virinan kutimon akuŝi kaŭrante, kaj provizis adaptitajn ekipaĵojn. Simpla komuna saĝo. Estas signifoplena, ke en Afriko, kiel en Barato, la koloniaj sistemoj importis la okcidentajn metodojn, ignorante la lokajn praktikojn kaj teknikojn (kaj eĉ kontraŭbatalis ilin). La Ĉinujo de Mao Zedong agis male, sin apogante sur la tradicia medicino, kiu, parigita kun la okcidentaj kuracartoj, tiam kontribuis redukti iujn infektajn malsanojn.

*Health system and the right to health: An assessment of 194 countries” (La sansistemoj kaj la rajto je sano: taksado en cent naŭdek kvar landoj) The Lancet, Londono, 13-a de decembro 2008.
En Rusujo, oni nun vivas malpli longe ol en 1990

LA ALIA granda sansistemo estas tiu de la ekskomunistaj landoj de la soveta bloko. Ĝi baziĝis sur grandaj malsanulejoj kaj sanigejoj. Praktike ne ekzistis proksimecaj kuraceblecoj. Jam malmulte efika je la fino de la malnova reĝimo, tiu modelo eksplodis kiam neniiĝis la publikaj subvencioj, pro la konvertiĝo de tiuj landoj al la liberalismaj dogmoj, kaj pro la ekonomia disfalo. Malfacilaĵoj de la vivo, perdo de kolektivaj markosistemoj, kondukis al riskaj sintenoj (perfortemo, plia alkoholismo ...), ĝuste en tiu momento, kiam malpliiĝis la mono por kuraco (forigo de senpagaj medikamentoj, privatigo de malsanulejoj, malnoveco de ekipaĵoj ...). Rezulte la “bonfarta” vivdaŭro, kiu estis en Rusujo 69 jaroj en 1990, falis al 66 en 2006; de 70 al 67 en Ukrainujo, de 65 al 64 en Kazaĥujo ... Malbona akompanado de la kuracado eĉ rezultigis alvenon de “mutaciaj” malsanoj, kiel la multrezista tuberkulozo, aparte ofta en la troloĝataj malliberejoj de Rusujo, kie la misapudeco kaj nekonvena flegado kaŭzis ties disvolvadon. Hodiaŭ oni ĉefe strebas por konstrui bazan reton de unuagradaj kuracejoj kaj plifortigi sistemon de sociala sekureco. Sed la rezultoj ne estas je la nivelo de esperoj.

Restas la sistemo de la riĉaj landoj, kie la amasa aliro al kuraco okazas tra la proksimec-kuracistoj, la fakulaj kuracistoj, la ĝeneralaj malsanulejoj, kaj tre specialigitaj institucioj. Interne de tiu modelo, oni distingas la sistemojn, kie senpageco estas garantiata kaj la kuracoferto financata de ŝtato (Svedujo, Britujo); la sistemojn kun malsan-asekuro (Germanujo, Francujo, Japanujo ...) kie kuracoferto povas esti publika aŭ privata, kaj pago estas mutualigita (tio estas, solidare disdividita inter ĉiuj); fine, la sistemojn ĉefe privatajn (Usono, centreŭropaj landoj).

Kvankam ĉiuj konsentas pri la neceso protekti la loĝantaron kontraŭ la hazardojn de la vivo, la unua elekto — publika aŭ privata — ne estas sen konsekvenco. En Eŭropo, post la dua mondmilito, dominas la ideo, ke “ĉiu kontribuu la sistemon laŭ siaj enspezoj — ne laŭ sia sanstato — kaj estu kuracata laŭ sia sanstato — sendepende de siaj enspezoj”, memorigas la esploristo Bruno Palier*. La principo estas malavara. Sed ĝi baldaŭ ricevis seriozajn batojn.

* Bruno Palier, La Réforme des systèmes de santé, Presse Universitaire de France, coll. Que sais-je?, Parizo, nov. eldono 2009.

En tiu aro da landoj, tio povas aspekti stranga, la sumo de sanelspezoj ne estas ligita al la ĝenerala sanstato nek al la meza vivdaŭro. Ja ne sufiĉas elspezi pli por vivi pli longe. Tiel, Japanujo, kie la “bonfarta” vivdaŭro estas 75 jaroj, dediĉas nur 8,1% de sia MEP al sano, malpli ol Francujo (11,4% kaj 72 jaroj), Svedujo (9,1% kaj 73 jaroj), aŭ Britujo (8,4% kaj 71 jaroj). Tiu ŝajna paradokso povas esti klarigita per konsidero, ke ankaŭ la vivkutimoj, la laborkondiĉoj kaj manĝkutimoj influas vivdaŭron.

Male, organizado de rilatoj inter malsanuloj kaj kuracistoj, kontrolo de la medikament-prezoj, starigo de antaŭmalhelpaj programoj, rekte influas la elspezojn. En Usono ja la farmacia fakturo estas la plej peza (duoble pli ol en la OEKE-landoj), pli ol en Kanado, Grekujo kaj Francujo — tiu lasta havas kaj altan konsum-kvanton, kaj altajn prezojn. Alia ĉiampiono de la tropreskribo de medikamentoj estas Ĉinujo, la dua merkato de farmaciaj produktoj en la mondo: malmulte pagataj, la kuracistoj, kiuj havas rajton vendi la preskribitajn medikamentojn, ne hezitas plilongigi la liston por gajni pli ...

En Svedujo, Norvegujo kaj Britujo, la baza kuracado estas senpaga. Publikaj estas la ekipaĵoj kaj la kuracistoj ricevas pagon de la ŝtato aŭ de lokaj kolektivoj, en formo de salajro (kaj ne pago laŭ nombro de agoj, kiel en Francujo). Kompreneble, kiam la publika financado reduktiĝas, la servoj transformiĝas al atendolistoj. Estis unu el la konsekvencoj de la regado de s-ino Margaret Thatcher. En 2001, 22% de la britaj pacientoj devis atendi pli ol tri monatojn (13 semajnojn) por havi rendevuon en malsanulejo; 27% atendis 6 monatojn por operacio*.

* Laŭ ekzemplo citita de Bruno Palier, saml.
La OEKE malkovras la lunon

MALGRAŬ multa hezitado, la laborpartia registaro en Britujo pligrandigis la financajn rimedojn de la sansistemo (pliigis la nombron de kuracistoj kaj flegistoj, kaj iliajn salajrojn, faris aldonajn investojn). La rezultoj estas konataj, eĉ se ili restas sub tiuj de Svedujo kaj Norvegujo, kie kvalitaj kuracebloj ekzistas por ĉiuj. Male al tio, kion ripetas la fanatikuloj de la “nurmerkato”, ne estas la publika sistemo, kiu kondukas al katastrofo, sed ja la malengaĝiĝo de la ŝtatoj. Oni ankaŭ povas rimarki, ke la suma fakturo de sanelspezoj montriĝas ofte malpli peza kiam la protektado estas kolektiva, kaj la privata parto — pagota de la familio aŭ de asekurkompanio — plej malgranda, kiel en Japanujo (17,7% de la elspezoj) aŭ en Svedujo (16,1%) kompare kun 20,2% en Francujo kaj preskaŭ la duono en Usono.

Por konvinkiĝi pri tio sufiĉas rigardi la plej liberalan sistemon, tiun de Usono, fama pro siaj sinsekvaj misoj, tiom ke iuj parolas pri “nesistemo”. Por la aktiva loĝantaro: ĝia financado baziĝas sur la entrepreno, kiu kunfinancas sekurkontrakton kontraŭ malsano ĉe privataj kompanioj. Du trionoj de la salajruloj estas tiel protektataj. La laboristoj memdungitaj, partatempaj, aŭ laborantaj en etaj entreprenoj devas kontrakti individuajn asekurojn, multe pli kostajn, kaj tial ofte ne havas asekuron. La sankcio estas tuja: ekster firmaoj, ne estas rajto je sano. La demando estas des pli kerna, ke la senlaborec-elcento daŭre kreskas, atinganta preskaŭ 10%. La pensiuloj pli ol 65-jaraj rajtas je Medicare, programo, kiu certigas minimuman prizorgadon, kaj la plej malriĉaj havas la programon Medicaid. Sed por tiuj, kiuj ne estas en tiuj kategorioj, estas nenio. En la lando citita kiel sukcesmodelo, sesono de la loĝantaro havas neniun protekton. Ja tiun truon Obama volas ŝtipi kaj ties koston redukti.

Fakte, eĉ en la landoj, disponantaj pri la plej evoluintaj sansistemoj, malegalecoj ja ekzistas. La prisana ekonomikisto Richard Wilkinson substrekas, ke en Usono “la blankaj virinoj de la plej riĉaj kvartaloj havas mezan vivdaŭron je 86 jaroj, kontraŭ 70 jaroj por la nigraj virinoj de la plej malriĉaj kvartaloj*. 16-jara diferenco, tio ne estas nenio ...

* Richard Wilkinson, L’Egalité c’est la santé, Demopollis, Parizo, 2010.

Siaflanke, la MOS opinias eĉ, ke “886.202 mortoj povintus esti evititaj inter 1991 kaj 2000, se oni sukcesus egaligi la mortonombrojn inter blankaj kaj nigraj usonanoj*.” Ni komparu tion, diras la MOS, “kun la 176.633 vivoj savitaj danke al la medicinaj progresoj”. Alia ekzemplo citita en tiu studaĵo: en la malriĉaj kvartaloj de Glasgovo, en Skotlando, la meza vivdaŭro je naskiĝo estas 54 jaroj, malpli ol tiu ... de Barato.

* OMS (MOS), “Combler le fossé en une génération. Instaurer l’équité en santé en agissant sur les déterminants sociaux de la santé” raporto 2008.

Tiu ĉi situacio ne havas nur prisanajn kaj financajn kialojn. Kiel rimarkigas ankoraŭ la MOS, la malfavorataj loĝantaroj akumulas handikapojn: “malbonkvalita edukado, nesufiĉe da socialaj ekipaĵoj, senlaboreco kaj nestabilaj dungoj, malbonaj laborkondiĉoj kaj danĝeraj kvartaloj, krom ties reefikoj al la familia vivo.” Tiuj social-psikologiaj faktoroj, al kiuj Wilkinson aldonas la memestimon kaj la timon al morgaŭo, plene rolas. En la riĉaj landoj, esti malriĉa grave malutilas al la sano.

Tre surprizitaj de siaj propraj konstatoj, la MOS-fakuloj, kiuj pli kutimas al diplomatia lingvaĵo, parolas malkaŝe: “Tiu diferenco neniel estas “natura” fenomeno, ĝi estas rezulto de politikoj, kiuj superigas la interesojn de iuj kontraŭ tiuj de aliaj, plej ofte la interesojn de riĉa kaj potenca malplimulto, kontraŭ la interesoj de plimulto senhava.”

Eĉ la tre liberala OEKD, kiu instigis al ĝenerala malregularigo, devas nun agnoski, ke privatigi pligrandigus la malfacilaĵojn: “Nur malmultaj konvinkitoj aliĝas nun al la ideo, ke konkurenco estas la taŭga solvo. ( ...) La bonefikoj de la merkato fariĝas multe malpli evidentaj* .” Ĝiaj fakuloj eĉ skribas, ke “La socio foje bezonas ekfunkciigi tiajn decidojn, kiajn merkat-reguligojn, por korekti ties misfunkciaĵojn kaj, en ekstremaj kazoj, forlasi la merkaton, kaj alimaniere atribui la rimedojn.” Ĉu la OEKD finfine malkovris la lunon?

* OEKD, “Achieving better value for money in heath care, Parizo, 2009.

Sed ni ne revu. En Usono, la premgrupoj de asekuristoj havas sufiĉe da politikaj relajsoj ĉe la demokratoj por esperi savi siajn privilegiojn. En Francujo, privatigo en publikaj malsanulejoj akceliĝas — anoncata estas forigo de 4.000 postenoj ĉe la Assistance Publique en pariza regiono antaŭ 2012. La Sociala Secureco ricevas similan traktadon. Dum ĝi repagis 76,5% de la sanelspezoj en 1980, ĝi nun kovras nur 73,9%*. Kaj tio estas nur meznombro. La longaj malsanoj (kancero, ktp.) estas kvazaŭ plene repagataj sed la kuracado de ordinaraj malsanoj, kiuj koncernas la plimulton, estas nun repagataj je meze 55%*. La profesoro Tabuteau alarmas: “Okazas privatigo de la sociala protektado*.” Ĉu ni atendu, ke la vivdaŭro en certaj kvartaloj falos je nivelo de Bangladeŝo, por mezuri la minacon al nia socio? Jam nun, je 60-jaraĝo, la vivdaŭro de laboristoj estas 7 jarojn malpli alta ol tiu de kadruloj. Kiel estos post kelkaj jardekoj, se ni plu turnigas retroe la radon de la progreso?

* Tiu proporcio estis 44% en 1966, altiĝis ĝis 1980, sed malaltiĝis poste.
* La mutualaj kaj aliaj komplementaj asekurkompanioj povas pagi la diferencon, sed ili pli kaj pli nevolonte faras tion kaj altigas la kotizojn, aparte por la pensiuloj. Krome, 8% de la francoj ne havas komplementan sanasekuron.
* Intervjuo en Le Monde, 13 januaro 2010.

Ja plej multaj francoj havas impreson, ke ili pagas pli kaj pli da kotizoj (al la Sociala Sekureco, kaj al la komplementaj asekurkompanioj), por servo ŝrumpanta. “Krom la konsekvencoj al la sanstato de la plej malriĉaj, substrekas Palier, tiu malkongruo povas igi dubojn pri la efikeco kaj legitimeco de la sansistemo*.” Ĉu tio povus esti unu el la nediritaj celoj?

* Bruno Palier, jam citita.

MARTINE BULARD kun

Olivier Lappaix kaj

Ilka Vari-Lavoisier

Strasburgo

La Eŭropa Parlamento montras siajn novajn dentojn, rifuzante la transonadon de personaj datumoj al Usono.

La Eŭropa Parlamento rifuzis hodiaŭ la interkonsenton “Swift” pri la transdonado al Usono de donitaĵoj pri la interbankaj transakcioj en Eŭropo. Tio estas “malsukceso por la kontraŭterorista kunlaborado”, plendis la usona misio ĉe la Eŭropa Unio (EU).

Post la atakoj de la 11-a de septembro 2001, Usono efektive akiris rektan aliron al la sistemo de la eŭropa societo Swift, kiu mastrumas, por la bankoj, milionojn da ĉiutagaj internaciaj financaj transigoj. La malkaŝo en la gazetaro, en junio 2006, de tiuj operacioj de sekreta piratado de personaj kaj financaj donitaĵoj de la eŭropanoj, kun la malkovro de la usona programo kiu persekutas la financadon de terorismo (Terrorist Finance Tracking Program), kaŭzis skandalon, kiu kondukis la EU kaj Usonon formaligi interkonsenton de “kunlaborado”.

Oni nomumis “eŭropan eminentulon” por kontroli ties aplikadon. La elektito estis ... la franca “kontraŭterorista” juĝisto Jean-Louis Brughière. Ĉio okazis do plej bone por Usono, de kiu oni postulis nenian kontraŭparton — la eŭropaj instancoj ne havis aliron al la financaj transakcioj de la usonaj civitanoj.

Ve! la malfermo, fine de 2009, de nova Swift-centro en Svislando devigis al ĝisdatigo de tiu interkonsento. La eŭropaj ministroj pri eŭropaj aferoj urĝe subskribis novan version ... la 30-an de novembro 2009, ĵus antaŭ ekvalido de la Lisbona Traktato kiu fortigis la povojn de la Eŭropa Parlamento. Tio estis rimarkita kiel provo trudi la interkonsenton kaj kaŭzis novan skandalon kiu relanĉis la debatojn.

La voĉdonado okazis, ĝojas la deputitino de la Unuiĝinta Eŭropa Maldekstro/Norda Marie-Christine Vergiat, “pro la sennombraj rompoj, en la kadre de tiu interkonsento, de la dispozicioj kaj principoj de la komunumaj kaj naciaj leĝoj, de la Ĉarto de la fundamentaj rajtoj kaj de la Konvencioj de la Konsilantaro de Eŭropo”.*

* Marie-Christine Vergiat, Komunikaĵo de la 11-a de februaro.

Dum la Nacia Asembleo, la franca parlamento, debatas pri disponoj de filtrado kaj de kontrolado de Interreto kaj pri etendo de la superrigardado per filmiloj en la kadro de orientado kaj programado por la interna sekureco (Loppsi 2)*, tiu voĉdono de la Eŭropa Parlamento, per granda plimulto (378 voĉoj kontraŭ 196), indikas ke la defendo de la privata vivo ne estas nepre afero perdita, eĉ fronte al la “kontraŭterorismo”.

* Vd ekz-e [Sandrine Bélier, “Hadopi. Loppsi: les censeurs du Net s’organisent [Hadopi, Loppsi: la cenzuristoj de la Reto organiziĝas]”, Slate.fr, 29-a de januaro 2010->http://www.slate.fr/story/16479/had...].

Philippe RIVIÈRE.

Popolaj mobilizoj, diktatoraj emoj kaj ekonomia dependeco

De Konakrio ĝis Nairobo, Afrikanoj voĉdonas sed ne decidas

La 18-an de februaro togolandanoj elektis sian prezidanton malgraŭ timoj al friponaĵoj. Kvankam demokrateco ja disvolviĝis en la nigra kontinento, ĝi tamen restas malforta: puĉo en Gvineo, multegaj prokrastoj de la prezidanta elekto en Eburbordo. La jaro 2010, kiu markas la kvindekan datrevenon pri sendependeco de dek ses afrikaj landoj, estas okazo skizi bilancon de la demokratiigo komencita dum la 1990-aj jaroj.

“MI ESTIS NERVOZA. Mi pafis al la prezidanto, la kuglo trafis lin dekstre ĉe nuko. Li falis. Lia operaciestro alvenis kun peza armilo. Oni ekbatalis. Mi eskapis dum oni elportis la vunditon*.” La “prezidanto” estas la kapitano Moussa Dadis Camara, kiu ekregis Gvineon la 23-an de decembro 2008, danke al puĉo*. La pafinto estas lia adjutanto Tumba Diakite, ankoraŭ fuĝanto de post tiuj eventoj de la 3-a de decembro 2009. La 22-an de januaro, la generalo Sekuba Konate — provizora prezidanto — nomumis ‘transiran’ ĉefministron venantan de la opozicio, s-ron Jean-Marie Doré, dum s-ro Camara kuraciĝas en Burkino.

* Radio France Internationale, 16-a de decembro 2009, www.rfi.fr.
* Vd Gilles Nivet, “La Guinée, d’un putch à l’autre”, Le Monde diplomatique, novembro 2009.

En Gvineo troviĝas ĉiuj ingrediencoj de la politika afrika premsonĝo: puĉo (jam antaŭ la nuna militista konsilio, la prezidanto Lansana Conté mem akiris la regadon pere de puĉo en 1984); la punanto-militisto, pli malpli mense sana — la mortiga megalomanio de Camara estis konata de la sanga subpremado de manifestacioj la 28-an de septembro 2009 en Konakrio; perfortemo kaj malriĉeco kun fono de gravaj mankoj ĉe respondeculoj.

Post demokratecfeliĉa periodo en la komenco de la 1990-aj jaroj, kiam okazis malapero de la ununurapartiaj reĝimoj kaj adopto de konstitucioj instalantaj liberalan demokration, la jarojn 2000 karakterizas multaj politikaj malprogresoj (vidu la artikoleton “Malfortikaj elektoj”).

La minaco de interna milito, kiu ŝvebas en multaj landoj de post la kolonia periodo, ne malaperis. Ĝi eĉ enkorpiĝis en 2002 en lando konata pro sia stabileco, Eburbordo. Nekapabla difini balotantaron akcepteblan de ĉiuj partioj pro neprecizeco de la identeco, la lando ne povas, de 2005, organizi voĉdonadon. Oni ĝin prokrastis jam plurfoje kun la konsento de la “internacia komunumo”, tiel igante la prezidanton Laurent Gbagbo speco de efektiva monarĥo*.

* Vd Vladimir Cagnolari, “Une génération à l’assaut de la Côte d’Ivoire”, Le Monde diplomatique, novembro 2009, kaj en tiu ĉi numero, februaro 2010, Laurent Bazin, “La pandémie de ‘identité nationale’”.

Al tio aldoniĝas nova maniero ĉirkaŭiri demokration: manipulado, aŭ trudita modifo de la konstitucio fare de ŝtatestro, por certigi sian reelekton. Tio okazis en Gvineo en 2001 kaj en Kameruno en 2008, kie oni forigis la limigon de la nombro de prezidantaj mandatoj, en Togo en 2002 kun adopto de unuvica baloto, tre favora al la instalita registaro. En Niĝero en 2009, la prezidanto Mamadu Tandja nuligis la Nacian Asembleon kaj organizis referendumon (kiun la opozicio bojkotis) cele konfirmi konstitucio-revizion, kiu ebligas al la prezidanto senfine rekandidatiĝi.

Kvankam perforto ofte aperas ĉe la novaĵoj sur la nigra kontinento, tamen la faritaj progresoj de dudek jaroj estas realaj, kaj neniu plu kuraĝus diri, kiel la prezidanto Jacques Chirac en 1990, ke “Afriko ne estas matura por demokratio*. Sed, la konkeritaj liberecoj funkcias en fasko de devigoj, kiuj daŭre malfortigas la akiritajn rajtojn.

* Eĉ se, laŭ la prezidanto Nicolas Sarkozy, “La afrikanoj ne sufiĉe eniris la historion” (Parolado de Dakaro de la 26-a de julio 2007).
“Ĉantaĝo je kuirpotoj”

ORGANIZI elektojn estas konsiderata en tuta Afriko kiel normala rajto de civitanoj kaj nemalhavebla elemento por ĉiu “moderna” socio. Nur Eritreo, unupartia reĝimo, ne ĝenas sin per prezidanta aŭ deputita balotoj, dum Somalujo, nur-teoria ŝtato, ne havas kapablon organizi ilin*. Eĉ se mistraktikaj, la balotoj ĉie okazas. La Demokratia Respubliko Kongo (DRK) tiel organizis en julio 2006 la unuajn ĝeneralajn liberajn elektojn el sia historio.

* Svazilando havas elektojn, sed partioj estas tie malpermesataj.

La Afrika Unio igis demokration kaj homrajtojn ĉefaj celo de sia agado. Ĝi kondamnas la puĉojn kaj, male al la institucio, kiu ĝin antaŭis, la Organizaĵo por Afrika Unueco (OAU), havas sankciojn okaze de nekonformiĝo. Tiel, la Gvineo de la kapitano Camara havis siajn rajtojn en la Unio suspenditaj. Ankaŭ la alpruntantoj kondiĉigas siajn “helpojn” je politikaj reguloj. Eĉ la puĉo-maniero moderniĝis: en 2003, la militistoj de Gvineo-bisaŭa afable avertis telefone la prezidanton de la Ekonomia Komunumo de Okcidentafriko (Cedeao), ke ili nun faras puĉon, sed baldaŭ organizos elektojn (kion ili ja faris en 2004 kaj 2005). Oni ankaŭ povas vidi “demokratiajn” puĉojn, celantajn faligi diktatoron por transdoni la povon al civiluloj (en Malio en 1991, en Maŭritanio en 2005).

La loĝantaro, kiu ekkonsciis pri sia nova povo, ne hezitas premi la kandidatojn per siaj postuloj. La balotaj debatoj estas viglaj kaj la balotantoj mobilizitaj. “En vilaĝoj, rakontas la franca politikisto Richard Banégas, la loĝantaro starigis akcepto- kaj anim-komitatojn. Kiam deputito-kandidato aŭ partiestro anonciĝas, oni afiŝas liajn fotojn kaj bultenojn ( ...). Apenaŭ kelkajn horojn post lia foriro, alia grupo purigas la scenejon kaj jen tiu sama ejo preta por akcepti alian kandidaton*.” Gazetarlibereco ĝeneraliĝis, kaj la blogantoj aktive, dube aŭ akre komentadas.

* Richard Banégas, La Démocratie à pas de caméléon, Karthala, Parizo, 2003.

Male al la periodo de unupartieco, la oponantaro fariĝis akceptita figuro de la socia funkciado, same kiel la “vivaj fortoj de la lando”, tio estas la sindikatoj kaj precipe la asocioj. Tiuj ĉi, evoluintaj helpe de internacia helpo, ebligis provizore kontraŭefiki la foreston de politika plurpartieco dum la 1970-aj jaroj. Demokratiigo komenciĝis danke al tiuj aktivuloj kaj tiuj kadruloj dum “naciaj konferencoj” en la komenco de la 1990-aj jaroj.

Ilia impeto surprizis, kaj la benina diktatoro Mathieu Kerekou, forpelita de sia propra popolo en 1990, mallaŭdis, kun nevola humuro, “civilan puĉon”. Kiam la politika vivo blokiĝas, la loĝantaro ne hezitas manifestacii. Tio foje kondukas al konfuza situacio, kiam ĉiuj tendencoj sammaniere mobilizas. En Madagaskaro, la oponanto Andry Rajoelina kaj la prezidanto Marc Ravalomanana konkuris per grandaj manifestacioj, kun fono de kontestataj elektoj, en decembro 2008. La ŝtatestro devis forlasi la regadon, sed lia anstataŭanto penas esti agnoskata. Registaro por nacia unuiĝo, sub patroneco de la Afrika Unio, instaliĝas en plej granda streĉo*.

* Vd Rémi Carayol, “Duel d’hommes d’affaires à Madagascar”, Le Monde diplomatique, marto 2009.

Malgraŭ tiuj progresoj pri la principoj, etikaj elektoj ne estas garantiataj, kaj la gvidantoj strebas formale respekti la regulojn, orientante la balotrezultojn. Friponaĵoj estas oftaj. (La malprecizeco en la voĉdonlistoj, kaj tiuj balotiloj dormantaj en remizoj antaŭ ol esti kalkulitaj!) kaj la “internacia komunumo” ne ĉiam estas tre zorgema. Ĝi ja estas severa — prave — rilate al s-ro Robert Mugabe en Zimbabvo, sed ĝi ŝajne tre indulgemas al s-roj Ali Bongo (Gabono) kaj Paul Biya (Kameruno), grandaj amikoj de Francujo*. Rilate la prezidantan elekton de 2009 en Gabono, la eburborda bloganto Théophile Kouamouo tiel laŭte kritikas la “aprobajn maltroigojn de Parizo” kaj “la silentojn de Vaŝingtono kaj Londono, kiuj vidas demokration nur ĉe la pordoj de Irano”.*

* Vd Bruno Jaffré, “Le Burkina Faso, pilier de la ‘Françafrique’”, Le Monde diplomatique, januaro 2010.
* http://kouamouo.ivoire-blog.com.

La diktatorec-tentiĝo sentiĝas, eĉ en landoj antaŭe ekzemplaj, kiel Senegalo, kie la ĵurnalisto Mamadou Coulibaly — aŭtoro de libro pri la prezidanto Abdoulaye Wade — estis minacata. Pli simple, la regantoj ne hezitas uzi la ŝtatan monon por gajni la elektojn, per multekostaj kampanjoj, helpe de “komunikantoj” aŭ eŭropaj juraj konsilistoj. La opozicipartioj ne ĉiam havas subtenantojn sufiĉe prosperajn por financi ilin.

Por resti la regantoj, la gvidantoj ankaŭ instigas starigon de etaj opozicipartioj, por dispartigi la opozici-voĉojn (Gabono, Kameruno, Burkino, ktp.) En iuj landoj, ekzistas pli ol cent politikaj strukturoj povantaj allogi voĉojn de voĉdonantoj. Cetere, la demokratiigo ne ĉesigis la “ventro-politikon” priskribitan de la franca politikisto Jean-François Bayart*. Kiam klientismo regas, kandidatoj neniam alvenas sen donacoj: disdonado de bankbiletoj aŭ aliaj favoraĵoj. Alfrontitaj al malriĉeco kaj dispartigo de riĉaĵo tiom malegala kiom impertinenta, la voĉdonantoj konsideras tiun ludon (funkciadon) kiel legitiman kompensaĵon: “Oni rehavas tion, kion ili ŝtelis de ni, ni ofte aŭdas. Ili igis nin mizeraj kaj priŝtelas la ŝtaton por enviigi nin. Ni devas pagigi niajn voĉojn.”

* Jean-François Bayart, L’Etat en Afrique. La politique du ventre, Fayard, Parizo, 1989.

Oni ne plu batas la oponantojn kiel antaŭe — la vundita vizaĝo de s-ro Morgan Tsvangirai, oponanto de s-ro Mugabe, post pridemandado en 2008, montras kiom malcerta estas tiu tendenco — sed ekzistas multaj rimedoj por silentigi kontraŭdiranton. “Se li estas ŝtatfunkciulo, rakontas la kameruna ĵurnalisto Etienne de Tayo, prezidanto de la reto ‘Honesta Afriko’, oni faras ĉion por ke li demisiu. Se li laboras ĉe privata entrepreno, oni premos al la dunganto, por ke li maldungu lin. Se li havas propran entreprenon, la regantoj zorgos malhelpi, ke li ricevu iun ajn merkatparton por siaj produktoj. Premoj ankaŭ estos farataj al lia ĉirkaŭaĵo, ke ili ne plu frekventu lin. Foje, eĉ al la edzino, ke ŝi forlasu lin.*.” Senvalorigi kaj izoli la oponanton: tiu praktiko nomiĝas “Ĉantaĝo je kuirpoto”.

* ttp://edetayo.blogspot.com.

Iuj gvidantoj deturnas la “batalon kontraŭ korupto” — kiu ja progresas de kelkaj jaroj responde al la postulo de loĝantaroj kaj financantoj* — por elimini politikajn oponantojn, kiuj tiam estas persekutataj de tribunaloj, pro malklaraj akuzoj. Tiel okazas en Niĝerio por s-ro Atiku Abubakar, en 2007, en Senegalo por s-ro Idrissa Seck. Finfine, ĉar la friponado estas ĝenerala, parto de la oponantoj preferas ekziliĝi ol travivi tiun senĉesan defendbatalon, meze de ĉies indiferento. Notinde estas, ke subteno de la “internacia komunumo” ne estas ĉiam avantaĝa. Povas eĉ esti kaptilo, laŭ Tayo, kiam oponantoj, same kiel s-ro Tsvangirai, aperas kiel defendantoj de la okcidentaj interesoj kaj fortranĉas sin iom post iom de sia popolo.

* Niĝerio kreis specialan komisionon pri ekonomiaj kaj financaj krimoj, kiu eldiris kvindek ses kondamnojn koncerne 3 milliardojn da eŭroj.

Rilate la gvinean militistan konsilion kaj la konstituciajn manipuladojn en Niĝero, la eburborda verkisto Venance Konan ironias: “Kiu, inter niaj ŝtatestroj, vere povas sen ridigi doni lecionon pri demokratio kaj respekto al homrajtoj al Tandja kaj al Dadis Camara*?”

* L’Inter, Abiĝano, 22 oktobro 2009.

En Afriko demokratiigo okazas kadre de ŝtatoj senkredititaj pro la malsukceso de iliaj evolustrategioj de post la sendependiĝoj. Alveno de politika plurpartieco samtempas kun la plistreĉiĝo de la internacia financpremado, post eksplodo de la ŝuldo en la 1980-aj jaroj*. Kondiĉigante sian “helpon” je starigo de plurpartieco kaj respekto al la homrajtoj, la alpruntantoj — internaciaj financaj institucioj (IFI), Eŭropunio, ktp. — trudis ankaŭ ekonomiajn regulojn. La rezulto estas senspica politika vivo, kie la multaj partioj disponas pri ununura makroekonomia ebleco, tiu de la strukturaj alĝustigaj planoj (SAP) kaj aliaj “gvid-skemoj por redukto de malriĉeco”. Neniu kandidato povas aspekti kredinda se li ne disponas pri apogo de la IFI, kaj la politikistaro ŝajnas ofte pli zorgema pri opinio de la alpruntantoj ol pri tiu de la popoloj. Sen sufiĉaj rimedoj, infanigita kaj suferanta premojn de la eksterlando, ĉu la afrika ŝtato kapablas funkcii kiel kadro de demokratio?

* Vd Damien Millet kaj Eric Toussaint, 50 questions, 50 réponses sur la dette, Syllepse, Parizo, 2003.

La elitojn ofte senprofitemajn de la 1960-aj jaroj — pensu pri la Federacio de la Studentoj de Nigra Afriko en Francujo (FSNAF) — anstataŭis koruptitaj klasoj. Rabantaj plurnaciaj firmaoj, eksterlandaj registaroj (Francujo, Britujo, Ĉinujo, ktp.) kaj koruptitaj elitoj disdonas inter si la rolojn en malbonaŭgura teatraĵo, kie la civitanoj estas nur spektantoj. “En mia lando, rakontas alimondisto de Kongo-Brazavilo, kie Elf longe ludis dominan rolon, subtenante eĉ puĉon, estas la legitimeco de demokratio kaj la legitimeco de nafto. Kvankam progresistaj famuloj estis murdataj kun apogo de okcidentaj landoj (Patrice Lumumba en Kongo kaj Thomas Sankara en Burkino*, tamen multaj afrikaj observantoj ankaŭ emfazas je la respondecoj surlokaj. La ganaa ekonomikisto George Ayittey tiel akuzas la “mallaboremajn hipopotamojn, kiuj ruinigis la postkolonian Afrikon”, kaj kiuj perfidas sian popolon (Joseph Mobutu, ekzemple, estis la armita brako de la belgaj sekretaj servoj por la murdo de Lumumba). Li protestas kontraŭ la “vampiro-registaroj*”, kiuj rabas la lokajn riĉaĵojn sed pri la malfeliĉoj de la loĝantaro respondecigas la koloniadon.

* Patrice Lumumba (1925-1961), unua ĉefministro de la sendependa Kongo, estis murdita de la belgaj sekretaj servoj. Thomas Sankara (1949-1987), prezidanto de Burkino de 1983 ĝis 1987, estis faligita kun verŝajna apogo de la retoj de ‘Francafriko’.
* George Ayittey, Ted Conference, Aruŝo (Tanzanio), 10-a de junio 2007, www.ted.com.
Perversaj efikoj de la “bona mastrumado”

FAKTORO pliseveriga, la politikoj preskribitaj de la IFI englutigis al la afrikaj landoj “medikamentojn kiuj mortigas”: libermerkaton kaj konkurencon “liberan kaj sendifektan”. Fatala paradokso estas, ke tiuj liberecoj kongruas kun malriĉiĝo. Kiel tion substrekas Francis Akindes, profesoro pri sociologio en Bouaké (Eburbordo), “La esprimlibereco kunloĝas kun la ekonomia senpuniteco”. Kaj li aldonas “Jen metita la demando pri la grava kontraŭdiro inter la logiko de efikeco de la strukturalĝustigaj politikoj, kun iliaj severaj rigoraĵoj, kaj la justeco, esenca por konstrui demokration*.” La loĝantoj perdas sian fidon al la partioj kaj, fronte al la maljustaĵoj, kiuj senkreditigas la demokration, la militistoj poziciiĝas kiel necesaj punantoj , dum la armita ribelado fariĝas logika solvo kiam reĝimoj estas blokitaj, kiel en Ĉado. Krome, la perforto de la socialaj malegalecoj provizas favoran grundon por konfliktoj, kiuj ĉiam pretas degeneri, kiel nun en la DRK.

* Francis Akindes, “Les transitions démocratiques à l’épreuve des faits. Réflexions à partir des expériences des pays d’Afrique noire francophones”, en “Bilan des conférences nationales et autres processus de transition démocratique”, Internacia Organizaĵo de Francparolantoj-Pedone, Parizo, 2000.

Farante bilancon pri la demokratiigo, la togolanda eksministro Atsusté Kokouvi Agbobli ĝuste sin demandis; “Ĉu eblas demokratiigi landojn dominatajn de ekstere*?” Por ke estu demokratio, necesas ke suvereneco de ŝtato kaj popolo estu senchava. Sed hodiaŭ, al la ekonomia kuratoreco aldoniĝas la ĉiea ĉeesto de la “internacia komunumo”.

* Vd Atsutse Kokouvi Agbobli, Le Monde et le destin des Africains, L’Harmattan, Parizo, 2002.

La Unuiĝintaj Nacioj (kaj iliaj agentejoj), la Eŭropa Unio kaj la internacia jursistemo ja intervenas en la interna vivo de multaj afrikaj landoj. Tiu agado montriĝas plej ofte necesa por savi homvivojn (homhelpa agado aŭ interveno en armitaj konfliktoj), sed la loĝantaroj notis, ke, malgraŭ la gravaj krimoj faritaj de iuj ŝtatoj en Mezoriento, tamen afrikaj akuzitoj estis la unuaj juĝataj en la Internacia Pun-Kortumo (IPK)*. Tiuspecaj rilatoj fine turniĝas al absurdeco kiam, ekzemple, la UN finfine donas sian konsenton al la prokrasto de la elektoj en Eburbordo. La kontinento ŝajnas pli kaj pli administrata de ekstere, sed oni neniam ekatakas unu el la ĉefaj fontoj de ĝia malstabileco: perforto kaj maljusteco de la tutmondaj rilatoj*.

* La konganoj Thomas Lubanga Dyilo, Germain Katanga kaj Mathieu Ngudjolo Chui estas enkarcerigitaj de la Kortumo. Arestordonoj estas ankaŭ senditaj kontraŭ ugandanoj.
* Vd Manière de voir n-ro 108, “Indispensable Afrique”, dec. 2009-jan 2010.

Englutita, marĉandigita, eksteren turnita, la tuta afrika politika spaco ja estas rekonstruota. Ne ekzistas postkolonia nocio pri “ĝenerala intereso”. Temas ankaŭ pri unu el la perversaj efikoj de la “bona mastrumado”; laŭ la librotena logiko de la alpruntantoj, nenio montriĝas pli malproksima de la “bona registaro” (je la servo de la popoloj) ol la “bona mastrumado”. La debato kaj la publikaj rilatoj estas perversigitaj de utilismo, kaj la mezaj klasoj, kiuj de kelkaj jaroj renaskiĝas, post ilia subpremado fare de la strukturĝustigaj planoj, ŝajnas animataj ĉefe de ĝuadospirito — kio maltrankviligas la historiiston Achille Mbembe, de la universitato de Johanesburgo, koncerne la grandan Sudafrikon*.

* Vd Achille Mbembe, “Le lumpen-radicalisme du président Jacob Zuma”, Le Monde diplomatique, junio 2009.

Al tio aldoniĝas la dornhava demando pri komunumeco. Eĉ se la nacia sento ŝajnas vigla en landoj kiel la DRK, la plurpartieco montriĝas ofte, en Afriko, samtempe regionisma kaj etnisma, kio kreas solidarecojn ekster la politikaj kategorioj. Laŭ la konga juristo Mwayila Tshiyembe, eblas pensi pri mekanismoj de reprezentiĝo, kiuj konsideras tiujn fenomenojn, tamen respektante la normalan funkciadon de elektoj*. Tio krome ebligus kontraŭefiki la manipuladojn de la “etnaj identecoj”, kiujn foje uzas la politikaj kontraŭbatalantoj, kiel en Kenjo.

* Mwayila Tshiyembe, Etat multinational et démocratie africaine. Sociologie de la renaissance politique, L’Harmattan, 2002

Estas metita la demando pri afrika modelo de demokratio, kiu redesegnus la limojn de la okcidenta individuismo*. Ekzemple, la institucioj estis ofte inspiritaj de Eŭropo, kaj la konstitucio de la franca 5-a Respubliko estis modelo por multaj francparolantaj landoj. Ĉu ĝi estas adaptita? Laŭ la kamerunanino Marie-Louise Eteki Otabela, kiu rakontas kiel ŝi estis malhelpata kandidatiĝi por prezidanteco en sia lando, pro “administraj kialoj”, necesas alvoki konstitucian asembleon, por adopti novan Fundamentan Leĝon, kiu pli konformas al iliaj aspiroj.

* La Ĉarto pri Homrajtoj de la Afrika Unio estas unu el la maloftaj tiuspecaj tekstoj, kiuj substrekas la devojn de civitanoj al la kolektivo.

La kameruna verkisto Celestin Monga substrekas, kiom profunda estas la malsano: “La afrikaj civilizacioj multe retroiris dum pluraj jarcentoj.” Laŭ li la kontinento “suferas pro kvar profundaj deficitoj, kiuj plifortigas unu la alian: deficito de memestimo kaj konfido; deficito de scio kaj kono, deficito de gvidkapablo, kaj deficito de komunikado*. Li sekve invitas konsideri radikalajn reformojn, aparte tiun de la eduksistemo, kies ĉefa funkcio estas produkti duonanalfabetajn ŝtatfunkciulojn (...), kiuj fariĝu helpantoj de la postkolonio.

* Le Messager, Dualao, 14 majo 2006.

En tiu sama spirito laboras la kenja verkisto Firoze Manji, kiu kreis la asocion Fahamu (“scio” en la svahila). La celo estas formi, de malproksime danke al la novaj teknologioj, novajn aktivulojn sur la tuta kontinento, rilate temojn tre variajn: defendo de homrajtoj, antaŭmalhelpo de konfliktoj, aŭ la rolo de amaskomunikiloj. Ĉiuj vetas je tiuj, kiujn Ayittey nomas la “cheetah”, la junaj generacioj, kiuj ne konis koloniadon, kiuj ne havas la kompleksojn ligitajn al ĝi, kaj kiuj ne estas naivaj aŭ kredemuloj. Jen longdaŭra aktivula laboro.

ANNE-CÉCILE ROBERT

Malfortikaj elektoj

PACA POLITIKA ALTERNO per baloto restas escepto en Afriko: Senegalo (2000), Malio (2002 kaj 2005), Benino (2006) Ganao (2008), Sudafriko (2009).

Ankoraŭ ekzistas dinastiaj heredantoj (Demokrata Respubliko Kongo [DRK], 2001), kelkfoje enpakitaj en dubindaj balotoj, kiel en Gabono (2009) kaj en Togo (2005). La senegala prezidanto Abdoulaye Wade malbone kaŝas sian deziron ke lia filo Karim heredu la prezidantecon.

La balotoj estas regule (tre ofte) bojkotataj de la oponantaro: Sudano (2000), Gvineo (2003), Ĝibutio (2005), Ĉado (2006), Senegalo (2007), Kongo Brazavila (2009).

Iliaj rezultoj estas ofte kontestataj: Togo (2007), Zimbabvo (2008), Gabono (2009).

La balotoj estas ofte sekvataj de mortigaj perfortaĵoj: Eburbordo (2000), Etiopujo (2005), Niĝerio (2007), Kenjo (2007-2008), Madagaskaro (2008).

Fine, kvankam malpli oftaj ol en la 1970-aj jaroj, puĉoj ne maloftas: Maŭritanio (2005 kaj 2008), Gvineo-bisaŭa (2003), Centr-Afrika Respubliko (2003). Eburbordo apenaŭ evitis ĝin en 2002, sed la lando fakte restas disigita laŭ du partoj.

Aldono al la artikolo de Anne-Cécile ROBERT

Malbone akirita havaĵo daŭre profitigas al Goldman Sachs

LA ŜTATOJ SAVIS la bankojn sed postuli ian kontraŭparton. La bankoj returnas sian regajnitan forton kontraŭ la ŝtatoj. Kaj ostaĝas ilin profitante la malkaŝojn de la fiaĵojn kiujn ili rekomendis al ili. Ĉar kiam la publika kredito malaltiĝas, la interezkvoto de la pruntaĵoj altiĝas ...

La usona banko Goldman Sachs helpis do Grekion sekrete prunti miliardojn da eŭroj. Poste, por ĉirkaŭiri la eŭropajn regulojn kiuj limigas la nivelon de la publika ŝuldo, la firmao de Wall Street konsilis al Ateno uzi geniajn librotenajn kaj financajn artifikojn. La fakturo de tiuj ennoviĝoj poste rondigis la abundan grekan ŝuldon.* Kiu gajnas, kiu pagas? S-ro Lloyd Crag Blankfein, prezidanta-ĝenerala direktoro de Goldman Sachs, ĵus enkasigis pluson de 9 milionoj da dolaroj; la grekaj ŝtatoficistoj perdos la jaran ekvivalenton de unu monato da salajro.

* La New York Times de la 13-a de februaro 2010 elvokas la nombron de 300 milionoj da dolaroj pagita al Goldman Sachs kiel honorariojn. Temis pri trovi trukon kiu ebligu al Grekio prunti miliardojn da dolaroj sekrete. Por ne endanĝerigi la eniron de la lando, jam tre enŝuldiĝinta, en la eŭropan mon-union.

Iom kiel banko, lando estas “tro granda por bankroti” (vidu la artikolon de Laurent Cordonnier). Oni do savas ĝin, sed ĝi pagos sian supervivadon multekoste. Jam, la prezidanto de la Eŭropa Centra Banko, Jean-Claude Trichet, montriĝas des pli severa al la registaro de Ateno ĉar lia institucio ŝajnigas malkovri la ruzaĵojn de Wall Street. S-ro Trichet avertis ke Grekio devos korekti kun la plej “ekstrema rigoro” sian “devojiĝan trajektorion”. Sub “intensa kaj kvazaŭ konstanta superrigardo” de la Eŭropa Unio, do rezignante pri sia ekonomia suvereneco, ĝi devos redukti sian deficiton de 12,7% de la malneta enlanda produkto (MEP) en 2009 al 3% en 2012. Regajni proksimume dek poentojn da MEP por la buĝeta bilanco, tio preskaŭ neeblas, speciale en zono de mizera kresko. Do ne temas pri “rigoro”, sed pri gravega ĥirurgio. La paradokso estas ke ĝi celas firmigi la eŭron en momento kiam Usono kaj Ĉinio klopodas por subvalorigi sian monon, kun la celo solidigi sian ekonomian reaktiviĝon* ...

* Vd Yves de Kerdrel, “Le problème ce n’est pas la Grèce, c’est l’euro [La problemo ne estas Grekio, sed la eŭro]”, Le Figaro, 16-a de februaro 2010.

S-ino Angela Merkel juĝis ke estas “hontinde” ke “la bankoj, kiuj kondukis nin jam al la rando de la abismo, partoprenis ankaŭ en la falsado de buĝetaj statistikoj de Grekio”. Tiaj parolaj gestoj tute ne povas impresi Goldman Sachs. Demandite pri la kromaĵo de s-ro Blankfein, la prezidanto Barack Obama cetere rezignis ĉian riproĉon: “Kiel la plimulto de la usonanoj, mi ne diras ion malbonan pri sukceso kaj riĉaĵo. Tio estas parto de la merkatekonomio.” Tiu riĉaĵo servas — kiel konate — al la tuta kolektivaĵo: ĉu Goldman Sachs lastan jaron ne pagis 0,6% da impostoj por siaj profitoj?*

* Citita de Harper’s, Novjorko, februaro 2010.

Serge HALIMI.

Por relanĉi la ekonomion — Prefere fermi la borson ...

Antaŭ iom pli ol jaro: la registaroj sekurigis la bankojn surkoste de la impostpaganto. Faro farita. Sed kiapreze? La Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) taksas je 11.400 miliardoj da dolaroj la sumon mobilizitan por tiu savado. Do, 1.676 dolaroj por ĉiu homo. Sed la financo estas afero ne nur de bankistoj. Ĝi estas ankaŭ tiu de la akciuloj. Estas propono kiu povus ne plaĉi al ili: fermi la borson.

PRESKAŬ LA spektaklo de la lastaj du jaroj preskaŭ forgesigus tion al ni: tie, kie la “merkata” financo* (la steletoj resendas al la glosaro, fine de tiu ĉi artikolo), iom idiota nomo, sed ja necesas iu por distingi, ŝajnas aktiviĝi en fermita universo, malproksime de ĉio kaj ĉefe de la resto de la ekonomio, la akcia financo*, tiu de la proprietuloj de la produktadrimedoj, sidas la tutan jaron sur la dorso de la entreprenoj — kaj, kiel lastanalize ĉiam — de la salajruloj. Oni devis atendi la “modon de memmortigo” tiom delikate diagnozitan de s-ro Didier Lombard, prezidanto-ĝenerala direktoro de France-Télécom, por la okazo, sed tiom malmulte kaptita en la publika debato, memori pri tiu ĉiutaga damaĝo de la akcia financo, kies ordonoj al financa rento estas de la organizaĵoj senkompate transformitaj en trudata minimumigo de salajraj kostoj, metoda detruado de ĉia ebleco de kolektiva postulado, elĉerpiga intensigo de la produktivo kaj senĉesa malbonigo de la materialaj, korpaj kaj psiĥaj laborkondiĉoj.

Kontraŭ ĉiuj provoj de neado, kies skandaliĝaj tonoj aŭdiĝas ĉi tie, necesas rediri la ligon de kaŭzo kaj efiko, kiu kondukas de akcia povo, de kiu nenio en la nunaj strukturoj de la kapitalismo retenas la ekstravagancajn postulojn, al ĉiuj formoj, kelkfoje plej ekstremaj, de la salajro-redukto. Kaj se la pacperadoj inter tiuj du finaj punktoj de la ĉeno ofte perdigas el la vido la ĉenon mem, kaj tion kion la suferoj ĉe unu flanko de la ĉeno ŝuldas al la premoj faritaj ĉe la alia flanko, se tiu distanco restas la sola fonto de neado, aŭ de la oportunaj malligoj kiujn la debato en la komunikiloj kutime faras, nenio povas komplete forviŝi la unuecon de “sistemkaŭzeco” kiun la analizo ja tre bone montras.*

* Frédéric Lordon: La Crise de trop. Reconstruction d’un monde failli [La krizo troa. Rekonstruado de mondo fiaskinta], Fayard, Parizo, 2009, ĉapitroj IV kaj V.

Se do la kompleta reformado de la tuta “merkata” financo, postulata kun des pli da minaca laŭteco de la registaroj ju malpli ili intencas plenumi ĝin, okupas la debaton de pli ol jaro, oni devus ne forgesi ke, almenaŭ same tiom, ankaŭ la akcia financo atendas la reagon ... Tiurilate, nur la prezidanto-ĝenerala direktoro de la gazeto Libération Laurent Joffrin, kun intelekta pigreco same granda kiel lia deziro renkonti nenion kio povus kontraŭdiri lian opinion ke maldekstre ne ekzistas ideoj* — efektive, certe ne en Libération nek en la Socialista Partio (sed li diris maldekstre). El la malpleno en la vido de Laurent Joffrin oni do ne konkludu ke ekzistas nenio. La SLAM (Shareholder Limited Authorized Margin aŭ permesata limo de akcia marĝeno) ja estas ideo.[Vd “Fine dispono kontraŭ la ekscesoj de la financo, la SLAM!”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2007] Forlaso de konstanta kvotigo kaj ĝia anstataŭigo per monata aŭ plurmonata fixing, estas plia.* Tamen venas momento kiam oni pritaksas la feron alie: ĉu fermi la borson?

* “La gauche ne dit rien sur la crise financière [La maldekstro diras nenion pri la financkrizo]”, li verdiktis ankoraŭ la 20-an de septembro 2008 sur France Inter.
* Vd “Instabilité boursière: le fléau de la cotation en continu [Borsa malstabileco: la plago de la konstanta kvotado]”, Les blogs du “Diplo”, 20-a de januaro 2010.

De la dolĉanimaj kronikoj de la bedaŭrata Jean-Pierre Gaillard, longtempe borsa ĵurnalisto ĉe France Info, tra la senĉesa ripetado de la “CAC 40 — Dow Jones — Nikkei” ĝis la apero de la borsaj ĉenoj, la borso baldaŭ forlasis la sferon de sociaj institucioj kaj fariĝis kvazaŭ parto de la naturo — io kies forigo estas simple nepensebla. Estas vere ke du jardekoj kaj duono da konstanta gurdado bone kontribuis al tia naturigo, kaj nome por klarigi ke “moderna” ekonomio ne povas koncepti sian financadon alie ol per merkatoj kaj, inter ili, de la akci-merkatoj* (la borso striktasenca).

Kompreneble, por ke tiu retoriko daŭre gurdiĝu, ĝi devas prisilentigi ĉiujn detruojn ligitajn kun la akcia povo; la simpla montro de ĝiaj supozataj ekonomiaj profitoj kaj de ĝiaj realaj sociaj kostoj sufiĉus por aperigi la bilancon de la institucio “Borso” tute alie. Tamen oni devus ankoraŭ pridemandi la dividon inter ekonomiaj profitoj kaj sociaj kostoj, ĉar la tendencoj al senfina malpliigo de salajro kiuj sekvas la devigon je akcia profito ne estas sen makroekonomiaj efikoj. La kronika subkonsumado kiu rezultas el tio devigis la geniajn strategiistojn de la financo proponi al la mastrumejoj “kompletigon” per kredito, kiu tiel fariĝis la konstanta apogo por mankanta postulo — la sekvo estas konata. Kompreneble la bilancoj estas ĉiam pli facilaj kun unu sola kolumno ol kun du, ĉefe, aldonus la humuristo Pierre Dac, kiam oni forigas la malbonan. Sed se eĉ la “bona” montriĝas mem mankhava, kio tiam povas resti por la tutaĵo?

Nu, diri ke la pozitivaj promesoj de la borso estas dubaj, tio ne signifas multon. Sen ĝi, ŝajnas, okazas nenia financado de la ekonomio, nenia propraj fondusoj por la entreprenoj kiuj tiam fariĝus nepagipovaj, ankoraŭ malpli da disvolviĝo de novaj entreprenoj de teĥnologiaj revolucioj, ĉu? Antaŭen do, laŭ ordo kaj metodo

La investistoj suĉis, suĉis!

SUR LA PAPERO, la plano de la tutaĵo ne estis malbela. Agentoj (la ŝparantoj) havas troajn financajn rimedojn por kiuj ili serĉas aplikon, aliaj (la entreprenoj) serĉas kapitalon: la borso estas tiu taŭga institucia formo kiu metas ĉiujn ĉi en kontakto kaj realigas la renkontiĝon reciproke avantaĝan de la financkapabloj de iuj kaj de la bezonoj de la aliaj. Ĝi farus, laŭ tio, eĉ pli bone: alportante konstantajn rimedojn (kontraste al enŝuldiĝo, la propraj kapitaloj, akiritaj per emisioj de akcioj, ne repagendas), ĝi stabiligus la financadon kaj minimumigus ties kostojn. Krakbum! Nenio de tio funkcias.

Ĉu la borso financas la entreprenojn? En la momento estas ĝuste la entreprenoj kiuj financas la borson! Por kompreni tiun neatenditan ŝanĝon, necesas ne perdi el la vido ke la financaj fluoj inter entreprenoj kaj “investistoj” estas dudirektaj kaj se la duaj subskribas emisiojn de la unuaj, ili ne hezitas, simetrie, elsuĉi regule dividendon el ili (en kreska kvanto) kaj ĉefe buy-back*, la “ennoviĝon” tipan de la akcia kapitalismo per kiu la entreprenoj devas reaĉeti siajn proprajn akciojn por aŭtomate altigi la profiton po akcio kaj, pere de tio, altigi la borsan kurzon (do la plusvaloron de la investistoj).

La kohero en la malkohereco de la akcikapitalo atingas cetere pintojn ĉar, trudante normojn de ektraordinara financa rentabilitato, ĝi trudas forlasi ne malmultajn industriprojektojn kiuj ne kapablas profitigi tiom, kaj lasas la entreprenojn kun ne uzataj financaj rimedoj ... tuj denuncitaj kiel “senokupa kapitalo” kun postulo tuj redoni ĝin al la “legitimaj proprietuloj”, la akciuloj — “ĉar ili ne scias uzi ĝin, ili redonu ĝin!”. Nuntempe, tio kio eliras el la entreprenoj al la investistoj superas tion kio iras inverse ... kaj donis al la borsa institucio ĝian sencon kaj pravecon. La kapitaloj kiujn la entreprenoj ricevas fariĝis malpli altaj ol la kontantaj sumoj kiujn la akciuloj elpumpas, kaj la neta kontribuaĵo de la akcimerkatoj al financado de la ekonomio fariĝis negativa (preskaŭ nula en Francio, sed kolose negativa en Usono, nia ĉies modelo*).

* Inteer 2003 kaj 2005 la neta kontribuaĵo de la akcimerkatoj al financado de la francaj entreprenoj estas je la nivelo de kelkaj miliardoj da eŭroj. En Usono ĝi pasas de — 40 miliardoj al — 600 miliardoj da eŭroj en la sama periodo! Nur la financkrizo interrompas (provizore) tiujn masivajn moviĝojn de buy-back (Jarraporto de la Institucio de la Financ-merkatoj [“Rapport annuel de l’Autorité des marchés financiers”], Parizo, 2007.

Tiu konstato estas harstariga, dum samtempe la financaj masoj kiuj investiĝas sur la borsaj merkatoj ne ĉesas kreski. La paradokso estas fakte sufiĉe simple klarigebla: manke de novaj emisioj de akcioj por sorbi ilin, tiuj masoj pufigas nur la spekuladon sur la tiel nomataj “sekundaraj” merkatoj* (la merkatoj de revendo de jam ekzistantaj akcioj). Do, ilia konstanta verŝado havas la efikon, ne financi novajn industriprojektojn, sed nutri nur la inflacion de la financaj aktivoj kiuj jam cirkulas. La kurzoj altiĝas kaj la borso fartas tre bone, dankon, sed la financado de la reala ekonomio fariĝas io pli kaj pli fremda: la fermita ludo per si mem de la spekulado pli ol sufiĉas por fari ĝian feliĉon kaj, fakte, la volumenoj de la aktiveco en la sekundaraj merkatoj ege superas kaj laŭvorte subpremas tiujn de la primaraj merkatoj’ (la emisiaj merkatoj).

Ke la borso kiel institucio de financado ŝanĝita de la borso kiel institucio de spekulado fariĝis senutila, pri tio la entreprenoj povus plej bone paroli. La problemo simple ne ekzistas por la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj ... kiuj ne estas negocataj ĉe la borso, sed ni memorigu tamen ke ili faras la ege plej grandan plimulton de la produktado kaj de la dungo — ni ripetu por bone montri tion: la ege plej granda plimulto de la produktado kaj de la dungo tute ne bezonas la borson. Pli mirigas ke la grandaj entreprenoj ankaŭ tre malmulte uzas ĝin — krom se ili kapricas amuziĝi per kunfandiĝoj kaj publikaj aĉetproponoj (OPA en la franca). Ĉar, kiam necesas trovi financadon, la paradokso volas ke la “kremo” de la CAC 40 [la listo de la 40 plej alte borse notataj francaj entreprenoj] kaj de la usona Dow Jones plej ofte iras aliien: sur la devigaj merkatoj, aŭ, per nekonfesebla persisto en arĥaismo ... al la banko! Suka ironio volas ke tio okazas malpli pro filozofia hezitemo ol kroma efiko de la akciula volo mem, kiu vidas en ĉia nova emisio la ĝenon de diluo, do de malaltiĝo de la profito po akcio. Resume, la triumfo de la akciula povo konsistas en malinstigi ĝuste tiun entreprenojn kiuj plej bone povus tion, financi sin ĉe la borso!

Kromaj promesoj, kromaj minacoj

ĈU TIO KIO restas da malneta financado pere de la borso fariĝas por la entreprenoj almenaŭ je avantaĝa kosto laŭ ĉiuj paroladoj de la malregulado? Oni scias senambigue kion kostas ŝuldo: la interezkvoton kiun oni devas pagi ĉiun jaron. La “kosto de kapitalo” (ĉi tie la kosto de la propraj fondusoj) estas afero malpli klare videbla. Laŭdifine la propraj kapitaloj (akiritaj per emisioj de akcioj) ne havas antaŭdifinitaj kvoton de kompenso kiel la ŝuldo. Tio ne signifas ke ili kostas neniom! Sed do kiom? Tre simptomece, la financteorio ne ĉesas interesiĝi pri la “kosto de la kapitalo” ... sed sub la ekskluziva vidpunkto de la akciulo (vidu sube: “La kosto de la kapitalo el la vidpunkto de la akciulo”)! Tio diras nenion pri tio kiom reale kostas al la entrepreno financi sin per akcioj anstataŭ per obligacioj*, aŭ per tio ke ĝi iras al la banko — kaj jen demando pri kiu la financteorio, kiu tiel montras siajn implicitajn vidpunktojn (por ne diri: por kiu ĝi laboras), preskaŭ komplete fajfas.

Nu, tio, kio kostas al la entrepreno havas tri elementojn: la dividendojn kaj la buy-backs estas la unuaj, al kiuj necesas aldoni ankaŭ la kostojn de oportuneco ligitajn kun la investprojektoj rezignitaj pro nesufiĉe alta rentabilitato, do, ĉiujn profitojn kiujn la entrepreno devis rezigni sub la akciula premo ... ne investi.

Ĉio ĉi, kio komenciĝas jam fariĝi multo, tamen ne facile submetiĝas al la formulo de “kvoto” kiu povus esti rekte alfrontita al la interezkvoto por havi rektan komparon inter la kostoj de la diversaj formoj de kapitalo (propraj fondusoj kontraŭ ŝuldo). La fakto ke la ŝuldo estas repagenda, sed ne la propraj fondusoj, estas unua ĝena diferenco; inverse, dividendo estas pagata eterne por akcioj multe post la fino de la vivciklo de la investo kiun ili financis; la akcioj donas en la ĝenerala asembleo povon kiun ne donas la ŝuldo (kaj al kiu oni povus atribui valoron), ktp. Manke de rekta komparo, oni povas almenaŭ fari diferencigitan komparon, kaj observi ke unu el la du kostoj, tiu de la propraj fondusoj, havis tre grandan kreskon: la buy-backs, kiuj estis nekonataj, evoluis en konsiderindaj proporcioj; la kreskon de la dividendoj oni povas mezuri per la parto kiun ili nun okupas en la interna malneta produkto, kie ili pasis de 3,2% al 8,7% inter 1982 kaj 2007, kaj tio, oni devas rediri tion, pro la fakto ke la efiko de la akciula povo, por kiu la borsa malregulado estis farita ... per la fido je malaltiĝo de la financkostoj de la entreprenoj!

Ni ripetu: neta kontribuaĵo negativa, kaj malneta kontribuaĵo nepagebla tie kie ĝi estis promesita je fordonaj kostoj ... Oni demandas sin kio restas al la borso por konservi sian ekzistadon — krom la apartaj interesoj de la financkapitalo, ja admirinde potenca. La respondo estas: kromaj minacoj kaj kromaj promesoj.

La minaco svingas la fantomon de “ekonomio sen propraj fondusoj”. Unuavide ĝi ne estas senpeza, speciale en periodo kie oni denuncas, ne senkiale, la kreskon ekster kontrolo de la privataj ŝuldoj. Nu, rifuzi al la entreprenoj la bonfarojn de la borso, ĉu tio ne signifas resendi ilin al la devigaj merkatoj aŭ al la bankkredito, do al ankoraŭ pli da ŝuldo — kaj ĉian povon al la bankistoj, specio kiun la krizo igis al ni tiom simpatiaj?* Sed ekonomio sen borso tute ne estas ekonomio senigita je propraj fondusoj. Tro okupata per laŭdado de siaj propraj ĉarmoj, la borso fine forgesis ke la esenca parto de la propraj fondusoj ne venas de ĝi ... sed de la entreprenoj mem, kiuj elŝvitas ilin per la simpla fakto de siaj profitoj, transformataj en kapitalon per la ludo de tiu operacio kiun la librotenistoj nomas la “denova remeto”: ĉiujare la fluo de profito perlaborita de la entrepreno grandigas la stokon de kapitalo enskribita en ĝia bilanco ... almenaŭ tiom kiom ĝi ne forlasas ĝin al la akciuloj en formo de dividendoj.

* Kiel ofte, estas la okazo konsciiĝi k la radikalaj transformoj fariĝas malpli “popece” ol per “koheraj blokoj”. Refari la financstrukturon necesigas ke oni ataku la merkatojn, sed ankaŭ la bankajn strukturojn. Kp pri tio La Crise de trop [La krizo troa], v. c., ĉapitro III.

Oni dirus tamen ke la alporto de eksteraj propraj fondusoj (do tiuj de akciuloj) havas apartan gravecon ĝuste kiam la entrepreno fartas malbone kaj, pro tio, ne donas plu sufiĉe da internaj propraj fondusoj pere de profito kaj “denova remeto”. Ĉu la savo de entreprenoj en malfacilo ne estas la lasta virto de la akcia interveno, kaj ĉu nur antaŭzorgaj injektoj de propraj kapitaloj ne povas certigi tion? La bela ideo: ĝenerale la akirantoj interkonsentiĝas por meti kiom eble plej malmulte en la poton kaj por certigi sian aferon ĉu per enpoŝigo de publikaj subvencioj, ĉu per revendo de kelkaj pecoj per komuna akordiĝo, ĉu profitante la juran reguladon por restrukturi la ŝuldojn kaj elĵeto de salajrata personaro; kaj plej ofte per gaja koktelo agrable miksanta ĉiujn ĉi bonajn ingrediencojn — tre malmulte akciajn.

Ĉar la cirklo malice ekfermiĝas kaj ĉar la listo de la supozataj bonfaroj aspektas jam mizera, oni baldaŭ aŭdas la malesperan kriegon: “Kaj la start-up[komencantoj]? La komencantoj, la funkcianta teĥnika revolucio, tiu kiu donis al ni la Interreton (ĝuste post kiam la armeo metis la tubojn kaj la esploristoj inventis la protokolojn ...), tiu kiu fine donos al ni baldaŭ nenovigitajn genojn, kiel oni florigu ilin ĉe la borso? Kompreneble oni povis iomete trompiĝi pri la realeco de ĝiaj bonfaroj, sed ĉio estos pardonita kiam oni estos malkovrinta ĝiajn verajn, ĝiajn nemalhaveblajn mirindaĵojn: promesoj de bela estonteco.

Eble en tiu profeta registro de teĥnologiaj estontecoj la borsa retoriko, cetere tre malbone konsiderata, trovas sian lastan bastionon — kun kelkfoje nekredebla helpo de maldekstraj teĥnologiistoj, ekologiistoj amikoj de la ĥimero kiu ricevis la nomon “verda kresko”, aŭ de entuziasmuloj pri la “kogna kapitalismo” (iuj, ne ĉiuj ...) kiuj vidas nin jam kleraj kaj emancipitaj per la simpla amasiĝo de komputiloj rete konektitaj.

Nu, ĝustas ke la financado de komencantoj ŝajnas ne trovi solvon en la klasika financsistemo, kaj speciale de la banka. La apartaĵo de tiuj naskiĝantaj entreprenoj venas efektive el la malfacilo de elektado por la eventualaj financistoj ĝuste pro la absoluta noveco de iliaj teĥnikaj promesoj kaj pro la tre granda malcerteco kiu venas el tio, ĉar mankas referencoj en la pasinteco por kompari ilin. Oni konas la argumenton: el dek komencantoj, naŭ montriĝos kiel teruraj fiaskoj, sed eble la deka kiel bonega juvelo kiu, ĝuste kondukita ĝis enkonduko en la borson, gajnos la trofeon — komprenu: riĉigos siajn komencajn akciulojn, kiujn oni nomas, tute serioze, business angels (“anĝeloj de la aferoj”), kaj kies efiko estus eĉ pli granda ol kompensi iliajn perdojn ĉe la naŭ aliaj.

Tiu tre aparta ekonomio de egaligo, propra al la naskiĝantaj teĥnologiaj entreprenoj, do farigus ilian eniron en la borson “nemalhavebla” kaj ilian financadon per kredito malebla: la bankisto kiu fakturas proksimume la saman interezkvoton al la dek perdus ĉion, interezon kaj kapitalon, ĉe la naŭ kaj gajnus nur siajn kelkajn procentaĵojn ĉe la deka; ege tro malmulton por ke la tuta operacio ne estus perda, kaj do definitive forlasita.

Oni devas rekoni ke al la argumento ne mankas senco. Mankas al ĝi nur ke ĝi estu nerezistebla. Ĉar oni ne bezonas multan imagpovon por koncepti interezkvoton kiu estu jam ne fiksa, sed difinita kiel certa parto de la profitoj, eventuale reviziebla (pli alten) post la unuaj etapoj de la vivciklo de la entrepreno. Se tiu montriĝas vere bonŝanco, ĝi pruvus tion per siaj profitoj, kaj tiu egaligo ĝojigus la bankiston same kiel la borsa egaligo ĝojigis la business angel. Se oni tamen iomete pli esploras, oni fine malkovras la malpli gloran realecon de la motivoj de tiuj ĝeneralaj paroladoj pri la financado de la komencantoj kaj de la teĥnologiaj herooj.

La enborsigon havas esence la celon ... riĉigi je milionoj la kreantojn de entreprenoj kaj iliajn akompanantajn “anĝelojn”. Oni kredis ke ili estas movata de la ĝenerala ideo je teĥnika progreso, la materia bonstato de la homaro kaj la pasio entrepreni: ili havas plej ofte nenian alian ideon ol kiom eble plej rapide riĉiĝi kaj antaŭtempe pensiiĝi — ne ekzistus pli terura testo ol tiu por vidi, post kiam la promesita borsa riĉaĵo estas prenita, kio restus de la trupoj de bravaj entreprenistoj. Kiom el la aknivizaĝaj kohortoj de la nova ekonomio ne havis nur la fiksan ideon kiom eble plej rapide brikoli etan aferon rapide revendeblan kaj per tio duobligi sian privatan havaĵon?

Oni rimarkigos ke estas la esenco mem de la kapitalismo ke la agantoj aktiviĝas ne por nenio. Certe, sed unue oni tiam povus ŝpari al ni la entreprenan litanion, kaj due necesas distingi inter unuflanke deziri riĉiĝi el sia kreado de entrepreno, kaj aliflanke dediĉi sin al tio nur sub la kondiĉo (eĉ se tiu estas nur en la stato de espero) riĉiĝi ekster proporcio, kiel fariĝis la implicita, sed nepra, kondiĉo de la komencantaj entreprenistoj. Estas vere: riĉigi tiuskale jam ne povas la simpla kompensaĵo de laboro, aŭ eĉ la enspezo tirita el profito de entrepreno, sed ja la borsa sukceso, kaj nur ĝi.

Kaj jen la finstacio de la borsa retoriko. La borso ne estas institucio de financado de la entreprenoj — ili jam ne iras al ĝi krom por ke oni prenu de ili la cash-flow*; ĝi ne estas la roko de “ekonomio de propraj fondusoj” — en la esenca parto tiuj venas de aliloke: el la entreprenoj mem; ĝi ne estas la providenco kiu savas la komencantojn el financa vundego — oni povus tre bone fari alie. Ĝi estas maŝino por fabriki riĉaĵojn. Kaj jen ĉio. Kompreneble, por tiuj kiuj riĉiĝas, tio ne estas neglektinda. Sed por ĉiuj aliaj, tio komencas sufiĉi.

Avido klara nomita

TIEL, KRITIKI LA borson senmanke malkovrigas la verajn movfortojn kiujn la entreprenisma galimatio provas kaŝi: fakte temas nur pri riĉiĝo. Ne ĉiuj entreprenistoj estas principe frapitaj de tiu klare nomita avido — tiuj kiuj vere deziras konstrui ion estas movataj de aliaj movfortoj kaj aktiviĝas ne por konsistigi privatan havaĵon (oni tamen ne faru sanktulojn el ili ...). Sed nur la borso povis instali en la socian korpon, aŭ pli ĝuste en ties plej koncernatajn partojn, tiun fantasmon kiu nun fariĝis pensmaniero, de fulma riĉiĝo, prava kompensaĵo por ekonomiaj elitoj, ŝuldata nur al ties krea genio kaj sen kiu oni deklarus ke oni volas forfuĝigi la salon de la tero, mortigi la entreprenan vivon, eble eĉ tutsimple la vivon.

Fermi la borson havas do ne nur la virton senigi nin je la akcia malutilo je plej malalta ekonomia kosto, sed ankaŭ la sencon forigi la ideon de la fulmriĉiĝo farinta referenco kaj movforto, “tio fariĝas per si mem por la bone naskitoj” kaj “normaleco por la “merito””, por memorigi ke la mono gajneblas je la alteco de la eblecoj de laborkompensaĵo, kio, en la kazo de la individuoj kiuj interesas nin, estas jam plej ofte dike sufiĉa. Tiam, la borso kiel spegulo de la riĉaĵo estos estinta la imaga aganto, kun ja realaj efikoj, de la deŝovado de la normoj de la mon-sukceso, kaj ne ekzistas ambiciulo kies vojo ne iras tra ĝi — por la aliaj estas la lotoludo, kaj ĉiukaze jam por neniu la referenco al tiu normo, la laboro.

Do, la borso havas tiun rimarkindan trajton koncentri en unu solan lokon la ekonomain malutilon kaj la simbolan malutilon, en kiu oni devus vidi jam sufiĉan kialon por doni al ĝi seriozajn batojn. Ni ne diras, ke la supraj argumentoj definitive fermas la diskuton pri la fermo de la borso, kaj estos certe ankoraŭ multaj kontraŭargumentoj rifutendaj por definitive konvinkiĝi ke necesas konkrete fari tion. Ni do ne diras tion, sed ni diras nur ke almenaŭ estas urĝa tempo por ĉesi malpermesi al si pensi tion.

Frédéric LORDON.

La kosto de la kapitalo el vidpunkto de la akciulo

TEMAS PRI LA pritaksado de kion kostas al aganto doni sian fonduson al entrepreno prefere ol fari ion alian per ĝi. Komprenata en inversa direkto, ĝi estas la nivelo laŭ kiu la akciulo postulas ke liaj kontribuaĵoj estus kompensotaj. Oni kalkulas ĝin kiel la sumon de la interezkvoto de la aktivo nomata “senriska” (ĝenerale trimonataj kuponoj de la ŝtata Trezoro) plus premio de risko kalkulata laŭ la malstabileco de la borsa kurzo de la konsiderata entrepreno. Alivorte, oni komprenu per kosto de la kapitalo la borsan rendimenton kiun la akciulo postulas por siaj kontribuaĵoj, kun konsidero de la specifaj riskoj de ilia investo en tia entrepreno, kiu decidigas la monulon por la entrepreno prefere ol por aĉeto de kuponoj de la ŝtata Trezoro.

Glosaro

“Merkata” financo: per tio oni komprenas ĉiajn spekulajn agadojn kiuj ne rilatas kun la kontrolado de la proprieto de la entreprenoj: markatoj kie interŝanĝiĝas ŝuldoj, devizoj, financaj produktoj kaj iliaj derivaĵoj.

Akcia financo: tutaĵo de la meĥanismoj kiuj celas eltiri financan rentabilitaton de la entreprenoj.

Akcio: titolo kiu donas rajton je proprieto de entrepreno. Ĉe la emisio, tiu titolo akiriĝas per transdono de fonduso nerepagebla (nomata “propraj fondusoj”). La posedo de akcio donas varian enspezon: la dividendon.

Obligacio: ŝuldtitolo kun interezkvoto kiu donas al sia posedanto fiksan enspezon.

Primara merkato: merkato de emisio de la titoloj.

Sekundara merkato: merkato de “duamanaj” aferoj, do de la revendo de titoloj jam cirkulantaj.

Buy-back: operacio per kiu entrepreno reaĉetas siajn proprajn akciojn sur la borsa merkato.

Cash-flow: financa fluo.

Registaroj subigitaj de bankoj

ĈU LANDO POVAS BANKROTI?

“Ni ne pagos vian krizon”. La banderoloj flirtigitaj fine de februaro en Ateno, kie sin sekvas strikoj kontraŭ planoj pri konsumbridado, ne estus malkongruaj en Islando, kies loĝantaro koleregas pro la perspektivo repagi grandegajn ŝuldojn hereditajn el la banka defalo. Nek en la manoj de hispanaj manifestaciantoj protestantaj kontraŭ la prokrasto de la emeritiĝa aĝo. Nek en tiuj de la milionoj da laboristoj senigitaj je sia laboro de la komenco de la ekonomia recesio. Laŭdegante “stabiligon” de la sociaj elspezoj, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) avertis: ekonomia sanigado en Eŭropo estos “treege dolora”.

MALE al familio aŭ entrepreno, ŝtato kiu estas en tuta nekapablo pagi siajn ŝuldojn ... ne plu pagas ilin, sen pro tio malaperi el la komerco-registrejo aŭ el la terglobo, tio estas, sen esti trude devigata likvidi sian heredaĵon por repagi siajn kreditorojn. En kazo de familio, bankroto finiĝas per likvidado: vendo de la familia mastrodomo kaj valoraj mebloj por laŭeble pagi la lastajn salajrojn al la servistaro, la ŝuldojn al la vendejoj, la notario kaj la banko — ni lasu vin, leganto, imagi kiel povas okazi se la familio vivas en malriĉo. En kazo de entrepreno, vendiĝas — laŭeble — la maŝinoj, la konstruaĵoj, la patentoj, la aŭtomobilaro, ktp., por pagi (pli malpli malbone), la provizantojn, bankistojn, la aliajn pruntintojn kaj la dungitojn, kiuj pacience devas atendi siajn prokrastitajn salajrojn.

Diference de bankrotanta firmao, kiu ne povas provi elŝuldiĝi per altigo de siaj prezoj, ĝuste kiam klientoj forlasas ĝin, kaj kiu ofte ne havas eblecon redukti siajn kostojn, la ŝtato disponas pri politikaj rimedoj por kontraŭi la katastrofan scenaron de nepagipovo, kreskigante siajn enspezojn aŭ reduktpremante siajn elspezojn. Flanke de la enspezoj, sufiĉas ke ĝi pliigu la impostojn, sed “trafe celante” (vd artikolon de Frédéric Lordon). Tio estas, celante la plej riĉajn sociajn tavolojn, kiuj plej multe ŝparas* — tiu operacio sekve havos ne grandan efikon al la konsum-elspezoj — kaj kiuj fakte estas la kreditoroj de la ŝtato.

* En Francujo en 2003, la 20% plej riĉaj familioj ŝparis trionon de sia enspezaro, kompare kun malpli ol 10% por la aliaj familioj (80%). Fonto: “Comptes Nationaux”, Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques (Insee), Parizo, 2009, .

Tiu monelpreno praktike egalus forigi tiun kvazaŭ “riĉul-rajton” de nia novliberalisma periodo, kiu implicas lasi la riĉajn klasojn elekti libere la destinon de sia kroma ne konsumebla enspezo: ĉu destini ĝin al impostpagado, ĉu investi ĝin en rentoj por tiel financi la publikan ŝuldon, kiun ilia rifuzo de la unua ebleco igas nepre necesa. Formulante la aferon tiamaniere, oni povas antaŭvidi, ke plialtigo de impostoj de la riĉaj klasoj ĉiam estos prokrastata ĝis la lastaj ekstremaĵoj, fare de la eŭropaj registaroj.

Se oni eksigas la flankon “enspezo” kaj oni rezignas altigi impostojn, restas al la ŝtato la ebleco krude fortranĉi en la publikaj elspezoj (kaj neeviteble en la produktado de kolektivaj servoj), reduktante la salajrojn, la pensiojn kaj la nombron de ŝtatfunkciuloj, aŭ la publikajn mendojn. Ni jam estas sur tiu vojo; sed tio ne sufiĉos. Ekzemple, la neanstataŭigo, en Francujo, de unu el du emeritiĝantaj ŝtatfunkciuloj ŝparigos al la ŝtato 500 milionojn da eŭroj jare ... komparu kun la 3 miliardoj da eŭroj, la kosto de AVI-malaltigo donacita al la restoracia sektoro ... aŭ kun la 25 miliardoj da eŭroj pro la senŝarĝigo de dungantoj pri asekurkotizoj, kiujn la ŝtato devas (teorie) kompense pagi al la Socia Sekureco.

LA HIPOTEZO DE NEPAGO DE PUBLIKAJ ŜULDOJ NE PLU ESTAS TUTE NEEBLA SCENARO

SE, aldone al tiuj impost-donacoj, la impostoprodukto plu stagnas pro tre malbona ekonomia kresko, situacio fortigata de financa reĝimo profunde depresiiga, la hipotezo de nepago de publikaj ŝuldoj — ne nur de Grekujo, sed ankaŭ tiuj de Hispanujo, Portugalujo, Italujo, de Francujo, Britujo, Japanujo aŭ Usono — ne plu estas tute neebla scenaro. Des pli ke, ĉi-teme, ne estos racia analizo de la financa situacio de ĉiu ŝtato kiu efikos, sed ja la imago, kiun la pruntantoj kaj spekulantoj havos pri tiu situacio. Sed ekde kiam tiuj agantoj konvinkiĝas pli la ebleco de katastrofo-scenaro (nenion pli ol tendencojn ebligantajn vetadi ili frandas), ili ekfunciigos la vendo- aŭ aĉeto-movojn, kiuj realigos la haŭsan aŭ malhaŭsan tendencon, sur kiu baziĝis iliaj vetoj. Tial, la troaltiĝo de interez-procentoj de la publikaj ŝuldoj (tiel nomata “obligacia kraŝo”) estas rezulto de mem realiga prognozo, kies videblaj konsekvencoj konfirmas iliajn originajn vetojn.

Koncerne ŝtatojn, la preciza momento, kiam la ŝuldo-sojlo kaj la sojla interezŝarĝo ŝajnos atingitaj — aŭ inverse ŝajnos evititaj — pro la akumulita efiko de la deficitoj kaj plialtigo de la postulataj interez-procentoj, evidente ne estas skribita en la ekonomiaj lernolibroj. Ĝi dependas de la socia kaj politika elteneblo-sojlo, kiu ebligas rigardi senreage detruadon de la produktokapablo de ŝtato, profite al la pagoj de la privataj interezoj de la ŝuldo. Antaŭ ol la pokalo tro plena elverŝiĝos, povus foje pasi “iom” da tempo. Sed kiom?

Kiam la sojlo estas atingita, la pagoĉeso estas proksima. Krom se estos urĝa alpruntado fare de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) — kio estus “humiligo”, laŭ s-ro Jean-Claude Trichet, prezidanto de la Eŭropa Centra Banko (ECB), elvokante la kazon de Grekujo-, restas nur ebleco de financado per monkreado. La postkeynesana usona ekonomikisto Thomas Palley sugestas, ke la ECB ekfunkciigu sistemon de rajtoj je mona financado de parto de la publikaj ŝuldoj. Tiuj rajtoj prunti ĉe la ECB — monon kreitan por tiu okazo — estu donataj al la landoj de la eŭrozono surbaze de jaraj kontingentoj, konsiderante la grandecon de ĉiu lando kaj gravecon de ĝia situacio*. Tio estiĝus speco de “aŭtomata stabilizilo”. Pruntante tiel malmultekostan monon, la ECB agus al ŝtatoj same kiel ĝi agis al bankoj en 2008 kaj 2009.

* “Euroland is being crucified upon its own cross of gold”, Financial Times Economists’Forum.

La malavantaĝo de tiu propono (tamen fundamente taŭga) estas ke la ECB-statutoj precize celas malpermesi al ĝi rekte financadi la membroŝtatojn, cele malebligi ĉiun buĝetan devojiĝon, taksatan “malrigorisma” — nu, ankaŭ tie, la metodo ŝajnas ne tro efika ...

Certe ekzistas alia vojo. Mi ja ne volas uzurpi la rolon de konsilanto de la granduloj, kiun profite tenas la Goldman Sachs-banko*; sed la eŭropaj ŝtatoj povus devigi la bankojn oficantajn sur ĝia teritorio refinanci la landojn en malfacila situacio. Kiam alvenas fikstempoj por repagi la ŝuldobilojn, ili estus devigitaj subskribi la nove emisiitajn bilojn. Substituante sin al tro avaraj rentuloj, ili kreditus tiujn ŝtatojn surbaze de limigita interezprocento. Tiu deviga prunto signifus nur trudi azenon trinki iom pli ol ĝi soifas — akvon iomete pli “salan”, ni ja konfesu.

* La banko laŭdire ludis tri rolojn: helpante la grekan ŝtaton vesti sian ŝuldon tiel ke ĝi kongruu kun la eŭropaj postuloj; konsilante la grekan registaron pri la financrimedoj de ĝia ŝuldo (esplorante la ĉinan vojon... bona maniero signifi, ke la situacio estas senespera); prenante samtempe poziciojn en haŭsa spekulado sur la asekurkontraktoj (CDS) de la greka ŝuldo. (Tiuflanke, mi gajnas, aliflanke, vi perdas!)

La financaj kaj monaj institucioj de la eŭrozono jam posedas 1.000 miliardojn da pruntitaj eŭroj, en formo de kreditoj donitaj al publikaj kolektivoj (ŝtatoj, regionoj, publikaj establoj, ktp.) kaj 1.500 miliardojn en formo de biloj. Tio estas ok- ĝis dek-oble la tuta sumo de la greka publika ŝuldo*. La financaj establoj, kutime avidaj je ŝtatobiloj antaŭe taksataj senriskaj — antaŭe, tio estas antaŭ ol la bankoj mem igis la ekonomiojn kaj la ŝtatojn riskoplenaj-, ricevus tiel sian “rekompencon”.

* ECB Monthly Bulletin, Eŭropa Centra Banko, Frankfurto ĉe Majno, januaro 2010.
TRE MODESTA KONTRIBUO DE LA FINANCO AL RIPARADO DE LA PROPRAJ DAMAĜOJ

Krom tiu utileco, tiu agmaniero havas plurajn avantaĝojn. Ĝi ebligus al la ECB respekti siajn statutojn, ĉar ĝi ne rekte pruntos, kvankam tiu solvo fine atingos la saman rezulton. Ĉar la bankoj, devigitaj aĉeti la grekan aŭ alian ŝuldon, devos parte refinanciĝi ĉe la ECB, liverante interŝange al ĝi taŭge notitajn bilojn ... inter kiuj la biloj de membroŝtatoj de la eŭrozono, kiujn ili posedas kaj kiuj estas regule akceptataj de la ECB por refinancado*. Nenio neebla do en tio ĉi.

* La ECB posedis 333 miliardojn da publikaj biloj en decembro 2009; ECB Monthly Bulletin, januaro 2010.

La dua avantaĝo de la propono estas ke ĝi starigus ian reciprokecon inter bankoj kaj ŝtatoj: tiuj ĉi intervenis larĝskale por savi tiujn, kiuj nun havas okazon montri sin dankemaj, siavice helpante la ŝtatojn (por tiuj, kiuj ŝatas moralecajn fablojn ...). Fine, tiu propono, ne senkosta por la bankoj, resendus parton de la fakturo de la financa krizo al ties komanditantoj. Ne tro multekoste, cetere. Ĉar se, kiel rekonas ĉiuj ekonomikistoj, la financa krizo respondecas pri la duono de la kromaj publikaj deficitoj (tra la malrapidiĝo de ekonomia aktivado kaj la sekva manko de imposta enspezo), la trudita limigo de la interezoj ricevotaj de la bankoj estus tre modesta kontribuo de la financo-medio al riparado de la propraj damaĝoj.

REZISTO DE LA RENTULOJ FRONTE AL PERSPEKTIVO DE LA PROPRA MILDA MORTO

SED tia decido (kiun oni povas prudente situigi ĉe la dekstra ekstremcentro de la politika pejzaĝo) finfine ne havus ŝancon efektiviĝi, pro multaj kialoj, sufiĉe malproksimaj de ekonomia racieco: proceduro konsiderata inflacia, do malkongrua kun la reganta primona teorio; rezisto de la rentuloj fronte al perspektivo de sia propra morto; interes-malkonverĝo inter la nordaj kaj sudaj landoj de Eŭropo, ktp ...

La lasta fazo povus do esti konsiderata: tiu de la rifuzo de la ŝuldo. Ŝtatoj troviĝantaj en neeblo financiĝi, eĉ laŭ nedecaj kondiĉoj, povas finfine decidi sin senŝarĝiĝi je parto de la ŝuldo, sen pro tio ĉesi esti ŝtatoj. La amplekso de la ŝuldoredukto povas esti intertraktita kun la pruntintoj (sed kiuj ili estas, kie ili estas?) aŭ trudita, ĉu en formo de redukto de la oficiala prezo de ĉiu bilo alveninta al sia fikstempo, ĉu per suspendo dum kelkaj semestroj de la interezpagoj (sen iu ajn espero de posta pago). Ni tamen volonte konsilas, se oni atingis tiun ekstreman punkton, ne ludi “etanime”, sed nuligi la tutan ŝuldon. Ĉar kia ajn estos la ŝuldoredukto, ĝi donos al ĝia aŭtoro same daŭran reputacion de “malbona paganto”. Kaj, ĉar la ludon oni ne povas ludi multfoje, prefere ĝi donu tuj maksimuman utilon.

Forigante en unu fojo sian ŝuldon, sufokiĝanta ŝtato rehavos subite kvanton da oksigeno, respondantan al la jaraj interezoj, kiujn ĝi ĉiujare pagas al siaj kreditoroj. Tio signifas, ke ĝi povas preskaŭ rehavi normalan vivon, se la ŝparaĵo estas je la nivelo de ĝia kuranta deficito*. Por la pruntintoj, estus ja malfacila momento; tio signifus pagi en unu fojo la sumon de ĉiuj akumulitaj nepagoj de impostoj de la 20 jaroj, dum kiuj ili preferis registarojn enŝuldiĝantajn ĉe ili, ol registarojn, kiuj elprenas impostojn de ili.

* Laŭ studaĵo citita de CFO-news de la 12-a de februaro 2010 se la interezprocento de la greka ŝuldo altiĝus ĝis 8% kaj la ŝuldo mem ĝis 140% de la Malneta Enlanda Produkto (MEP), la ŝarĝo de la interezpago fariĝus 9% de la MEP ... tio estas multe pli ol la jara deficito antaŭvidebla post forviŝo de la recesia periodo. Kia ŝtato konsentus rezigni je gajno de 9% de sia MEP en sia jara buĝeto, samtempe fariĝante subite modelo de buĝeta virto? Respondo: novliberalisma ŝtato.

Laurent CORDONNIER

Gene modifita melongeno ne troviĝos en bazaroj

Barato rezistas la logon de la usona agronutra industrio

En la pasinteco la usona kompanio Monsanto falsis datumojn prezentitajn por ricevi permeson produkti en Barato. Ĉu okazis same rilate la gene modifitan melongenon finpretigitan en ĝia barata filio? Ne eblas diri. Sed, en Nov-Delhio, la registaro ĵus suspendis surmerkatigon de tiu unua gene modifita legomo en la mondo.

ĈIO ŝajnis preta por surmerkatigo en Barato de gene modifita melongeno — tutmonda premiero. La 16-an de oktobro, la tre oficiala barata Permes-Komitato de Genetika Teĥnologio (GEAC) donis sian konsenton. Tamen, je ĉies surprizo, la ministro pri hommedio Jairam Ramesh finfine decidis, en februaro 2010, prokrasti la permeson. Ĉu tio signifas, ke Barato, unu el la ĉefaj produktantoj de gene modifita kotono , forturnos sin de la genetike modifitaj organismoj (GMO) kiam temas pri manĝaĵoj? Tio tute ne certas.

La moratorio tamen signifas venkon de la civila socio en Barato. La kampanjo kontraŭ la gene modifita melongeno ja elvokis similecon kun la mobilizado de la popolo fare de Mohandas Karamchand Gandhi kontraŭ la brita imperio, ĉirkaŭ la ideo de “nacia memsufiĉo” (swadeshi). Tiel, la enkonduko de tiu legomo estis perceptata kiel atako el eksterlando kontraŭ la genetika heredaĵo kaj nutro-suvereneco de la lando. Aliro kapabla ekkonsciigi la loĝantaron ... kaj kiu instigis dek ŝtatojn malpermesi tian kulturadon sur sia teritorio, kion ja ebligas la federacia reĝimo de Barato. Fronte al tiom da rezisto, s-ro Ramesh preferis malrapidigi la vojon al surmerkatigo.

Kvankam ne kompleta malvenko de la GMO-subtenantoj, tiu epizodo estas grava malsukceso samtempe por la kompanio Mahyco — kiu finpretigis tiun melongenon por sia usona partnero Monsanto — kaj por la usona registaro. Tiu ĉi ja delonge faris el akcepto de la GMO-j vendataj de Monsanto, kernon de sia ekstera ekonomia politiko.

Laŭ Vaŝingtono kaj la firmaoj de genaj bioteĥnologioj, nur la GMO-j kapablas pluvivi tra la manko de akvo, altiĝo de temperaturoj prognozata pro la klimatŝanĝoj, kaj sekve certigi la nutran sekurecon de la monda loĝantaro. Sed Barato estas unu el la landoj, kie ekzistas risko ke kreskos la nombro de malsatantoj. Sekve de malbona musono-sezono, la ŝtato planas importi 3 milionojn da tunoj da rizo, kies dua konsumanto — post Ĉinujo — ĝi estas, kaj 4 milionojn da sekaj legomoj en 2010.

Ironia koincido: la saman tagon kiam s-ro Ramesh decidis pri la novkreita melongeno, la demando pri maizo MON 810, ankaŭ produktita de Monsanto, estis prezentita antaŭ la Eŭropa Komisiono. Estas sciate, ke la prezidanto de tiu Komisiono, s-ro Manuel Barroso, intencas rapide trudi ĝian kulturadon en la Unio.

La fakto, ke Barato malplirapidigas la surmerkatigon de la nutraĵaj GMO-j, ne signifas, ke ĝi orientiĝas al alia vojo: male, ĉio pretas por ke ĝi fariĝu tutmonda centro ne nur de konsumado de tiuj plantoj, sed ankaŭ de ilia inventado kaj vendado. La melongeno tiel nomata “Bt” (ĉar ĝi enhavas bakterion bacillus thuringiensis supozatan enkonduki rezistkapablon kontraŭ insektoj), la unua tutmonda GMO-legomo destinata al homa nutrado, verŝajne ne estos la lasta.

Post la sukceso de ĝia kotono Bt, kies kulturo estas nun disvastigita tra la tuta lando danke al vasta merkatad-kampanjo, Mahyco pretiĝas por lanĉi multajn agrokulturajn GMO-jn, kun rekta apogo de la usona registaro, tra la Usona Agentejo por Internacia Disvolviĝo (United States Agency for International Development — USAID). Tiu organismo antaŭenpuŝas la disvastigon de GMO-j en la evolulandoj, konfidante la taskon — ĉu ni miru? — al la grandaj usonaj kompanioj de la agronutra industrio, kaj al iliaj filioj. Per sia Projekto de Subteno al Agrokultura Bioteĥnologio (Agricultural Biotechnology Support Project — ABSP), ĝi kontribuis al disvolvo de la melongeno Bt*; planate sekvos bananoj, arakidoj, papajoj, tomatoj kaj rizo.

* www.absp2.cornell.edu.

La strategio de la USAID neniam varias: en ĝia ideala modelo, ĝi celas asocii la esplorojn universitatajn kun rapida surmerkatigo konfidita al privata industrio — la fama publik-privata partnereco. Por la melongeno Bt, ekzemple, Mahyco ricevis la subtenon en Barato de la Tamil Nadu Agricultural University partoprenanta en la ABSP-projekto, kaj ankaŭ de la ĉefa universitata partnero de Monsanto en Usono, la Cornell University*. En la listo de la ABSP-partoprenantoj troviĝas kaj universitatoj usonaj kaj eksterlandaj, kompanioj pri genetika teĥnologio kiel Monsanto kaj Mahyco, Nunhems Seeds (Bayer) kaj la kompanio de konsilado pri agronutraĵoj Sathyuru — kaj tiu lasta afiŝas sur sia ttt-ejo surprizigajn “komercajn partnerojn”: la usonan ministrejon pri agrokulturo (USDA), la USAID, la Cornell University kaj la ABSP*. La limo inter privataj interesoj kaj publika havaĵo fariĝas malfacile situigebla.

* B. V. Mahalakshmi, “Cornell researchers get not for Bt brinjal trials”, Financial Express, Hajderabado, 25-a de sept. 2007.
* www.sathguru.com.
Jam en la 1960-aj jaroj ...

TIU MALPRECIZECO ne estas hazardo. Dum ĉies okuloj estis fiksitaj sur la atoma interkonsento intertraktita de 2005 inter Vaŝingtono kaj Nov-Delhio, tiuj lastaj preparis alian interkonsenton, kies tutmondaj konsekvencoj estas potenciale almenaŭ tiom gravaj: la Barat-Usona Iniciato pri la agrokulturaj instruado, esploro, servoj kaj komercaj ligoj (India-United States Agricultural Knowledge Initiative — AKI). Subskribita de la barata ĉefministro Manmohan Singh kaj la prezidanto Bush la 18-an de julio 2005, la AKI “planas aktivan partoprenon de usonaj universitatoj en la baza konstruado de instruad- kaj esplor-sistemo pri agrokulturo en Barato” kaj proponas “starigi novan partnerecon*.” En la administra konsilantaro ĉi-cele kreita, la usona parto estas reprezentata, en sia privata elemento, de du grandaj agronutraj-kompanioj, Monsanto kaj Archer Daniels Midland, kaj de la ĉampiono de grandbazaroj Wal Mart.

* www.fas.usda.gov.

La AKI plene kontentigas la dezirojn de Barato, kiu revas samtempe nutri sian kreskantan loĝantaron kaj transformi la landon en “sci-socio” por antaŭenpuŝi la baratajn ekonomion kaj entreprenojn al la unua rango tutmonde. Ĝi aplikas al la agrokultura sektoro la modelon de akceptado de la “delokado” de porentreprenaj servoj (librotenado, postvendaj servoj kun telefonalvok-servoj, informadiko ...), modelo, kiu konsistigis la motoron de la barata ekonomia kresko. Jes ja, laŭ la principoj de sia “laŭkaze varia” diplomatio, Nov-Delhio plu rifuzas en la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), kadre de la Doho-rondo, plenan liberaligon de sia agrokulturo. Sed la kontraŭdiro estas nur ŝajna. En ambaŭ kazoj, la regantoj strebas protekti la interesojn de siaj grandaj kompanioj.

La agrokultura demando havas apartan lokon en Barato. Tuj post ĝia sendependiĝo, la nutraĵ-manko metis ĝin en humiligan pozicion de petanto fronte al Usono, kiu havis troplenon da cerealoj. Por bari la vojon al komunismo en la ŝtatoj ĵus sendependiĝintaj, Hubert H. Humphrey, tiam senatano de Minesoto imagis transformi usonan agrokulturon en “diplomatian armilon”, anstataŭigante la tradiciajn nutraĵproduktojn de ĉiu lando per nutraĵo el produktoj devenantaj de Usono. La celo estis, li klarigis, formi la guston de la fremdaj infanoj aparte tra la lernejaj manĝejoj: la japanido adaptiĝus al pano, la Jugoslavidoj lernus preferi la usonan pulvorolakton kontraŭ la loka freŝa lakto. En Barato, “infano metus fingron en fandiĝintan buteron kaj gustumus, antaŭ ol deklari, per enamiĝinta voĉo: “Ameriko”*.”

* Hubert H. Humphrey, “Food and fiber as a force for freedom”, Raporto por la Senato, Vaŝingtono, 21-a de aprilo 1958.

Alfrontita al malsatego, Barato turniĝis al Usono — en 1960, 92% de ĝia helpo estis nutraĵa. La “Verda Revolucio” ekis tiam, helpe de Usono, tra la fondaĵoj Ford kaj Rockefeller. Ĝi savis la landon el malsatego, sed ne sukcesis tute liberaligi ĝian agrokulturan merkaton, nek post la malfermiĝo de la lando al la eksterlanda kapitalo en 1991, nek post la strategia alproksimiĝo kun Vaŝingtono sub la prezidanteco de s-ro Bush.

Tiu ĉi Verda Revolucio ja sukcesis konsiderinde kreskigi la cereal-produktadon (de 70 milionoj da tunoj en 1954 ĝis 202 milionoj hodiaŭ), sed tio havis prezon: sekiĝo de kanaloj kaj subteraj akvotavoloj, saliĝo de grundoj, enŝuldiĝo de agrokulturistoj (pli ol cent mil da ili sin mortigis en apenaŭ unu jardeko), rapide altiĝanta proporcio de kanceroj ĉe kamparanoj. Sen kalkuli la gravajn sociajn kaj politikajn konsekvencojn. Multaj ja konsideras, ke ĝi estas ĉefa faktoro de la sendependiĝa ribelo, kiu eksplodis en Panĝabo en la 1980-aj jaroj, movado dum kiu la ĉefministrino Indira Gandhi estis murdita de siaj sik-etnaj korpogardistoj en 1984, post kiam la barata armeo sturmis la Oran Templon, sanktan ejon de la sikoj, kie rifuĝis sendependistaj ribelantoj.

Hodiaŭ malsato denove minacas la landon — 40% de la misnutrataj infanoj de la mondo vivas tie. Ĝian agrokulturan produkton minacas la efikoj de la klimatŝanĝo al musono, alarmiga manko da akvo* kaj urba kaj industria ekspansio, kiu nuligas multajn kultureblajn terojn.

* Vd Bénédicte Manier, “L’Eau en Inde, un enjeu social et géopolitique”, la blogoj de la “Diplo”, 1-a de februaro 2010.

Se ĝi ne draste pliigas la kreskon de sia agrokultura sektoro — ĝi nun ĉirkaŭas 2%, dum la ĝenerala kresko atingas ĉi-jare, malgraŭ la financa krizo, 7% —, Barato ne sukcesos nutri sian loĝantaron kaj ne plunumos siajn disvolvo-celojn (8%, eble eĉ 9%).

Je la nomo de la lukto kontraŭ malsatego

LA AMASAJN investojn, teĥnologiajn transdonojn kaj agroindustriajn infrastrukturojn teorie alportas al la lando la AKI. Ne multekostaj donacoj, ĉar la rajto transformi tiun scikapablon en surmerkateblajn produktojn restos posedaĵo de la transnaciaj firmaoj.

Tia aspektas la dua “Verda Revolucio” proponata de Vaŝingtono: “Usono volas pliigi sian agrokulturan komercon kun Barato. Estas atendeblaj reciprokaj profitoj; sed ili dependas de la transformo de la agrokultura sektoro de Barato*.” Tiuj ŝanĝoj okazos unue en la barataj kaj usonaj universitatoj, kie estos invitataj barataj esploristoj. Tiuj iros poste de la universitato al la grandaj agronutraĵ-firmaoj kaj inverse, kiel kutime okazas en Usono de jardekoj: perlaborinte tre altajn salajrojn en la privata sektoro, ili fariĝos, ekzemple, altaj funkciuloj en la ministrejo pri agrokulturo, taskitaj mastrumi la konsekvencojn de la genetik-teĥnologiaj produktoj, grandskale produktitaj de iliaj eksdungintoj.

* David C. Mulford, ĉe la Konferenco “Indo-US economic cooperation: developing a strategy for closer partnership”, Nov-Delhio, 6-a de marto 2007.

La itinero de s-ro Michael Taylor bone ilustras tiun fenomenon, tiel nomatan “de turnpordo”: laborinte kiel kadrulo ĉe Monsanto, li eniris la ministrejon USDA, en momento kiam ĝi ĵus aprobis la surmerkatigon de la bovina kreskohormono rBGH, fabrikata de la transnacia firmao. De tie, li iris al la George-Washington-Universitato, kie li formas junajn kadrulojn, inkluzive baratanojn, kiuj poste revenos al sia lando. Eĉ se la novaĵo — antaŭ nelonge publikigita de la registaro — pri kultivado de biologia legomĝardeno en la ĝardeno de la Blanka Domo, havis gravan psikologian efikon, tamen la USDA kaj la agronutra industrio restas tre intime ligitaj; kaj s-r Taylor estas unu el la konsilantoj de la nova Administracio*.

* Jeffrey Smith, “Obama’s team includes dangerous biotech ‘Jes Men’”, Huffington Post, 30-a de novembro 2008.

La usona strategio sur tiu tereno konsistas do en Barato, el redukti la rolon de la publika sektoro. La lando havas unikajn avantaĝojn: malriĉaj kamparanoj, apenaŭ kapablaj meti embarasajn demandojn pri la vendataj semoj; vasta kulturebla surfaco; merkato, kies potencialo estas grandega; altfunkciuloj tiom entuziasmigitaj de la ĉiuspecaj teĥnologiaj solvoj, kiom timigitaj pro la perspektivo de malsato kaj ekstera dependeco. Sed la usonaj transnaciaj firmaoj ne estas la nuraj, kiuj imagas la perspektivojn ofertotajn de agrokulturo-privatigo. Ankaŭ la eŭropaj Syngenta, Bayer CropScience, Carrefour, Tesco, same kiel la barataj firmaoj Tata, Bharti, Reliance kaj Mahindra, kaj multaj aliaj ...

La malnova firmao Tata kreis laŭ usona modelo la Tata Educational and Development Trust, partnerece kun la Cornell University — kie s-ro Ratan Tata, la gvidanto de la grupo, studis. En 2008, li donacis al ĝi 50 milionojn da dolaroj — la duono de la sumo estas por la Tata-Cornell Initiative in Agriculture and Nutrition, kies esploroj temas pri Barato; la alia duono estas uzota por doni stipendiojn al junaj barataj esploristo-studentoj de tiu universitato. Samtempe, la firmao Rallis, unu el la ĉefaj agroĥemiaj en Barato, kiu dependas de la Tata-grupo, “decidis profunde envolviĝi en komerco de la hibridaj grajnoj” kaj de gene modifita kotono*.

* Yassir A. Pitalwalla, “Rallis plans foray into seeds business”, Financial Chronicle, Mumbajo, 16-a de marto 2009.

Barato “povas fariĝi memsufiĉa koncerne sian nutraĵproduktadon per aplikado de bioteĥnologio en sia nutraĵkulturado*, asertas la usonaj sirenoj. Ĉu la afero estas tiel simpla? Laŭ raporto — “La Internacia Taksado de Agrokulturaj Sciencoj kaj Teĥnologioj por Disvolvado” (IAASTD) — publikigita de la UN-agentejoj en aprilo 2008, almenaŭ 400 scienculoj dubas pri tio.

* Sourav Mishra kaj Abhishek Shankar, “GM Crops can meet India’s food, biofuel needs”, Reuters India, 25-a de feb 2008.

La IAASTD alarmas kontraŭ la nuna sistemo de industria agrokultura produktado: “dum jaroj, agronomio estis esence turnita al disvastigo de teĥnikoj por kreskigi produktivecon je la nivelo de ekspluatejo; la merkato kaj la instituciaj meĥanismoj, kiujn la ŝtato starigis, instigis adopti novajn teĥnologiojn. La ĝenerala modelo konsistis el konstantaj novaĵoj, redukto de la prezoj ĉe produktantoj kaj eksterigo de kostoj.”*

* IAASTD-raporto.

La imponaj rezultoj de produktado estis gajnitaj malfavore al la socia egaleco, al la kapablo de la lokaj kolektivoj mastri siajn teĥnikojn kaj siajn kulturojn, kaj al la medio, kiu atingis la limon de tio, kion ĝi povas elteni. La raporto esprimas rezervojn pri la solvoj pure teĥnologiaj kaj demandas sin pri utileco de la GMO-rikoltoj, subsktrekante ilian potencialan danĝeron. Oni ne miru, ke Usono esprimis sian malkonsenton pri tiuj konkludoj.

Oni povus pensi, ke la nuna monda krizo igus Nov-Delhion malpli akceptema al la usonaj argumentoj ... Sed, kiel atestas la regiona kunveno de la Davos-Forumo okazinta en Barato en novembro 2009, ĝiaj regantoj montriĝas pli entuziasmaj ol iam ajn rilate publikprivatajn partnerecojn; ili invitis la eksterlandajn investantojn intertrakti tiajn partnerecojn, kaj engaĝiĝas liberaligi ĉiam pli sian ekonomion.

Simile, oni povus esperi, ke la promeso de la prezidanto Barack Obama fari veran ŝanĝon en la eksterlanda politiko de Usono, aplikiĝus ankaŭ al la agrokultura parto. Sed la ŝtatsekretariino Hillary Clinton male plifortigis tiun, kaj la nomumo ĉe la gvidado de la USAID de s-ro Rajiv Shah — kiu servis en la USDA kaj en la fondaĵo Bill kaj Melinda Gates, kie li privilegiis GMO-jn — eĉ pligravigos la genetikan teĥnologion en la “disvolvo” de la malriĉaj landoj.

Tamen, la grandegaj agronutraj kompanioj, kaj ĉefe Monsanto, ne antaŭvidis la mobilizadon kontraŭ la GMO-melongeno. Antaŭ ol decidi pri moratorio, s-ro Ramesh okazigis multajn publikajn kunvenojn. Li aŭskultis ĉies argumentojn, inkluzive tiujn de la etaj produktantoj — la plej endanĝerigataj — kaj tiuj debatoj estis larĝskale disvastigitaj de la amaskomunikiloj. En sia gazetara komuniko de la 9-a de februaro 2010, li parolas pri travideblo, pripensado kaj, precipe, prudento en la farotaj decidoj. “Kiam ne estas klara interkonsento en la scienca komunumo mem, kiam ekzistas forta kontraŭstaro en la registaroj de diversaj ŝtatoj, kiam la gvidantoj de la civila socio metas pli kaj pli da seriozaj demandoj sen ricevi kontentigajn respondojn, kiam la publika opinio esprimas sian rifuzon pri la melongeno Bt ( ... ) kaj dum neniel urĝas ĝia surmerkatigo, estas mia devo apliki la prudento-principon kaj decidi moratorion”*.

* Jairam Ramesh, “Decision on Bt-Brinjal”, 9-a de februaro 2010 .

Mira KANDAR

Lernante lingvolecionojn

BRITAJ POLITIKISTOJ ŝajne enoficiĝas por ke ili lernu lecionojn. Post la listo de lecionoj lernataj de la ĉefministro Gordon Brown, kiun li antaŭ nelonge detaligis al la Enketo Chilcott, nun ŝajnas, ke plua brita politikisto estas lernonta lecionojn. Sed ĉi-foje ne estos je kosto de la brita impostopaganto, aŭ de la homoj de Irako; ĉion pagos la francoj.

Mallonge post la alveno en Bruselo de la nova EU-ministro pri eksteraj aferoj, Baronino Catharine Ashton, kun nur balbuto de la franca, la franca ministro pri eŭropaj aferoj Pierre Lellouche proponis sendi ŝin al la ekskluziva loĝlernejo de Millefeuille en Provenco, apud Avinjono — “loko mirinda por esti”, ŝi diras — kiel gasto de la Organisation Internationale de la Francophonie. “Dum semajno ĉe la 18a-jarcenta kastelo Correnson ŝi povos mergi sin en 50 horoj da lecionoj kaj aktivecoj — ne menciante la subĉielan naĝejon — en loĝkurso kiu kostas € 3.780”, raportis The Times la 23-an de marto 2010.*

* Vd http://www.timesonline.co.uk/tol/ne...].

Baronino Ashton diris, ke ŝi sin dediĉis mastri lingvon kiun laŭ ŝi ŝi bone komprenas, sed por kiu mankas al ŝi la vortprovizo por flue paroli. Ŝi promesis lerni ankaŭ la germanan, sed ne diris, ĉu ŝi ĉeestos ankaŭ somerlernejon en la Nigra Arbaro, laŭ la sama raporto.

La optimismo de Baronino Ashton pri sia kapablo mastri lingvon en unu semajno en mirinda loko estas en ekvilibro kun la altaj esperoj kiujn ŝi disradiis kiel prezidanto de la Languages Strategy Group (Strategia Grupo pri Lingvoj) de Tony Blair en 2002, kiam ŝi inĝenieris la registaran “Nacian Strategion por Lingvoj en Anglio”. Ĝi estis katastrofo.

En 2002 estis vokoj de politikistoj kaj diplomatoj de EU por ke la britoj fariĝu pli kapablaj rilate al fremdaj lingvoj. Tiutempe mi produktadis lingvorilatan novaĵleteron, kaj mi raportis pri tiuj plendoj*. Klare, io devis esti vidata kiel farita pri tio. Mi ankaŭ konstatis pri diskutado de la supera ĉambro de la parlamento, la lordoj, pri nova strategio por lingvolernado en la lernejoj, kaj do mi kontaktis malnovan amikon, kiu estis lernejestro kaj lingvoinstruisto, kiel ankaŭ prezidanto de Brita Esperanto-Asocio en la 1970-aj jaroj. Li verkis interesan pecon por mi, dirante “La plej lasta iniciato de la registaro rilate al lingvoinstruado similas al la plimulto de registaraj iniciatoj — parte bona”, kaj tiam pli poste li sugestis, “Kaj por certigi, ke nur tre malgranda nombro iam ajn atingos la stadion de flueco en alia lingvo, ili permesos al la plimulto ĉesi en aĝo 14”.*

* Vd http://www.esperanto.org/uk/eabnetn...].
* Vd [http://www.esperanto.org/uk/eabnetn...].

Iom da tempo poste mi povis raporti pri estonta nova lingvostrategia dokumento, aperonta pli poste en 2002.*. Tion anoncis en la Lordoj iu Baroness Ashton of Upholland. Mi ja scivolis tiutempe pri la ideo de Baroness Ashton, ke hispana instruisto en Hispanio povus instrui al klaso da lernejaj infanoj en Anglio pere de Interreto, sed mi pensis, ke ili devas scii kion ili faras. Poste en aprilo 2003 mi raportis pri takso de mia lingvoinstruista amiko, kiu jam nun estis realiĝinta al la asocio kaj fariĝinta ties porparolanto pri edukado. “Jam estas akuta manko de lingvoinstruistoj”, li skribis, “Se oni realigos tiun ĉi strategion, post kelkaj jaroj estos pli-malpli tute neniuj, tiel malebligante ke lernantoj atingu eĉ moderan fluecon en lingvo alia ol la propra”.

* Vd [http://www.esperanto.org/uk/eabnetn...].

La registaro antaŭeniris, daŭre ignorante avertojn. Ni ĉiuj sciis, ke lingvolernado en la lernejoj kolapsadas, kaj la registaro tutsimple lasis tion okazi. Ŝajnas al mi nun, ke mi pravis: ili ja sciis kion ili faras. La Nacia Strategio pri Lingvoj en Anglio nun ŝajnas unu el tiuj “projektoj destinitaj al malsukceso” pri kiuj Clare Short skribis en sia libro pri Irako. Ĉu estis regata malkonstruo? Nun Baronino Ashton parolas pri universala strategio por la Okcidentaj Balkanoj.* Mi scivolas kio estos la finrezulto de tio.

* Vd [http://euobserver.com/9/29646/?rk=1].

La Nacia Centro pri Lingvoj (CILT) faradis enketojn pri Lingvaj Trajtoj depost 2002, kaj en 2009 la enketo montris, ke la nombro de studentoj kiuj elektas lerni lingvon en aĝo de 14 ankoraŭ malpliiĝadas.* La recepto ŝajnas klara. Formortigu fremdlingvan lernadon en la lernejoj hejmlande, iru al EU, dirante al ili, ke ili ĉiuj parolu angle ĉar vi ne povas paroli fremde, akcepti francan kaj eventuale germanan gastemon ĉe iu mirinda loko, dirante, ke vi esperas mastri iliajn lingvojn en semajno, kaj daŭre ridetu, dum vi faras al lingvoj en EU ĝuste tion kion vi jam faris al lingvoj en la hejmlandaj lernejoj.

* Vd [http://www.cilt.org.uk/home/researc...].

Tiam, same kiel Gordon Brown, vi povos sidi antaŭ iu estonta enketo, kaj diri al ili pri la mirinda tempo kiun vi havis en lernado de lecionoj. Angle, kompreneble.

Ian FANTOM.

Babilado pri burĥo

VERŜAJNE ESTAS PLI da francoj kiuj konas la nombron da minaretoj en Svislando (kvar) kaj de la “burĥoj”* en Francio (tricent sesdek sep*) ol tiuj kiuj scias ke la publika trezorejo perdis 20 miliardojn da eŭroj post “teĥnika” decido de la registaro.

* Ankaŭ foje nomata burko (kvankam tiu estas esence alia vestaĵo); mantelo de islamaj virinoj en strikte kredaj (“fundamentismaj”) kondiĉoj, kiu kaŝas la inajn formojn de la korpo same kiel la kapon kaj ebligas al la portanto vidi nur tra trueto por ĉiu okulo. -vl
* Laŭ nombrado, strange preciza, de la Centra Direktejo de la Interna Informservo (DCRI).

Antaŭ dek ok monatoj, efektive, anstataŭ subordigi sian helpon al bankrotantaj bankoj al partopreno en ilia kapitalo, kiu poste povintus revendiĝi je bela profito, la franca registaro preferis doni al ili prunton kun ne esperitaj kondiĉoj... por ili. Dudek miliardoj da eŭroj gajnitaj por la akciuloj, tio estas preskaŭ sama sumo kiel la lastjara deficito de la socia sekureco (22 miliardoj da eŭroj). Kaj kvardekoble la sumo kiun la ŝtato ŝparas se ĝi anstataŭigas nur unu el du ekpensiiĝantaj oficistoj.

La rekresko de la Nacia Fronto ĉe la elektoj kaj pli ĝenerale de la ekstremdekstro en Eŭropo ne estas sen rilato al tiu distribuado de la publika atento inter la duarangaj polemikoj kiujn oni gurdadas kaj la ĉefaj temoj pri kiuj oni asertas ke ili estas tro komplikaj por la ordinaraj homoj. Post sia fiasko ĉe la regionaj elektoj, s-ro Nicolas Sarkozy aliros la “reformon de la pensioj”. Ĉar la sociaj kaj financaj sekvoj estos konsiderindaj, oni scias jam ke la franca registaro faros ĉion por distri la publikon per relanĉado de la “ debato pri la burĥo ”.

Rebati tiun manovron certe ne signifas ke oni devas enkaĉiĝi en ties ŝlimon per tio ke oni donas la senton defendi obskurantisman simbolon. Eĉ malpli taksi la feministojn — virojn kaj virinojn —, kiuj kritikas ĝin, kiel rasistojn. Sed kiel ne juĝi stranga ke dekstrularo kiu preskaŭ ĉie ligis sian sorton kun tiu de la eklezioj, de la patriarĥeco kaj de la morala ordo, subite malkovras ke ĝi favoregas laikecon, feminismon kaj pensliberecon? Ankaŭ por ĝi, la islamo faras miraklojn!

En la jaro 1988, s-ro George H. W. Bush postsekvas al Ronald Reagan post kampanjo de rimarkinda demagogio dum kiu li postulis ke la bruligado de stelflago — io kio okazas inter unu kaj sep fojojn jare — estu konsiderata krimo... Kun certe granda kuraĝo pli ol 90 elcentoj de la usonaj parlamentanoj decidis subpreman dispozicion en tiu senco — kiu estis poste nuligita de la Supera Kortumo. En la sama momento eksplodis unu el la plej grandaj skandaloj de la ekonomia historio de Usono, tiu de la ŝparkasoj malreguligitaj de la Kongreso, poste prirabitaj de friponoj kuraĝigitaj de la deputitoj kies kampanjojn ili estis financintaj. En la jaro 1988, neniu aŭ preskaŭ neniu elvokis la danĝeron de tia prirabado, kvankam ĝi estis jam konata. Tro komplika, kaj krome la defendo de la flago okupis la mensojn.

La skandalo de la ŝparkasoj kostis 500 miliardojn da dolaroj al la usona impostpaganto. Oni baldaŭ malkovros kion vere kaŝas la “burĥo”. Kaj kiom tio kostas.

Serge HALIMI.

Diskriminacio pliiĝas

Ĉu la papuoj de Indonezio neeviteble malaperos?

Kvankam prezidanto Susilo Bambang Yudhoyono elektiĝis per granda plimulto en junio 2009, tiel definitive ĉesigante diktatorecon, lia trakto de malplimultoj ankoraŭ estas markata de la malnovaj metodoj, precipe en Papulando (aŭ Okcidenta Nov-Gvineo): malakordigo de la popolo, fragmentigo de la teritorio, prirabado ...

SBY aŭ iu alia, vi scias ... La kuboj estis ĵetitaj antaŭlonge.” Kaj post mallonga silento: “Por ni, ĉiam estas iu generalo. Generalo bum-bum!”. Linus sin turnas al sia amiko Agus, tridek-iom-jara, papuo kiel li. Por ili, kiel por multaj aliaj, la reelektiĝo je la 8-a de junio 2009 de Susilo Bambang Yudhoyono — SBY — kiel prezidanto de la Respubliko Indonezio, estis antaŭvidebla. Ambaŭ estas el Ĝajapuro, la provinca ĉefurbo de Papulando, la okcidenta parto de la insulo Nov-Gvineo. Baldaŭ postenigotaj kiel oficistoj, ili trejnas en Surabajo, dissterniĝanta urbo de la provinco Orienta Javo, kun ĉirkaŭ dek kvin kolegoj, plejparte javanoj. Ekde januaro 2002, Papulando ĝuas la statuson de aŭtonomeco, sed multaj kondiĉoj de la leĝo restas malobservigataj.

Anstataŭ sendependeco”, diras Agus, “ni havas specialan aŭtonomecon — tiel speciala, ke ĉiuj malfidas ĝin. Koncerne min, mi nur scias ke mi fine min trovos en laborposteno en alia distrikto, en suda Papulando. Laŭ papuaj kampanjantoj por sendependeco, mi estas perfidulo. Por la plimulto de niaj instruistoj, kiuj estas javanoj, mi estas makako kiun ili provas tenti malsupreniri el la arboj. Por mi, mi nur volas nutri mian familion.” Li paŭzas dum grupo eliras el la hotelo. La temo estas ekstreme delikata ...

La centra registaro dividas la teritorion kaj ĝiajn popolojn

Antaŭ kelkaj monatoj, papuoj armitaj per arkoj kaj sagoj atakis policejon en la periferio de Ĝajapuro. La polico ekpafis, kaj mortigis unu ataktanton. La indonezia gazetaro kondamnis la papuajn sendependismajn movadojn pro tio, ke ili provis saboti liberan balotadon en jam demokratia lando. “Libera? Demokratia? Kial, do, Papulando ankoraŭ kalkulas siajn mortintojn?” postulas scii Agus kolere.

En 1998, post tridek jaroj, la absolutisma regado de la diktatoro generalo Suharto ĉesis, esperigante multajn homojn. Kvin mil kilometrojn longa, kun dek sep mil insuloj el kiuj ses mil estas loĝataj, Indonezio estas la plej granda insularo de la mondo. Ĝia rasa, etna kaj religia heterogeneco estis reguligata de reĝimo de centralizita absolutismo kiu sin apogis sur la armeo, sed ĉi tio nun diseriĝas; de Aceh al Papulando, centrifugaj fortoj ĉie agadas. Preter Ĝakarto, la ĉefurbo, multaj etnoj volas reakiri sian sendependecon kaj kun ĝi identecon sufokitan de la superrega javana kulturo komuna al la plejmulto de du cent kvardek milionoj da indonezianoj, 90% de ili islamanoj.

La popoloj de okcidento Nov-Gvineo* akceptis nek sian aneksadon fare de Indonezio en 1962 nek sian oficialan enkadrigon en la insularon en 1969 post maskerada referendumo* kiu nur rajtigis al ili statuson de speciala aŭtonomeco. Tion indoneziaj naciistoj kondamnis kiel “troan indulgon”. Ili argumentas, ke la konstitucio jam estas multfoje ŝanĝita por kontentigi la pretendojn ekflorantajn tra la tuta insularo: rekono de regionaj diferencoj, kreo de aŭtonomaj regionoj, malcentralizo de la povo determini impostojn ... tiel multe da juraj ennovaĵoj kiuj, iliaopinie, minacas la fundamenton de la naciŝtato. Laŭ ili, jam venis la tempo por fortigi la unuecon, kaj ne por asigni novan statuson de aŭtonomeco kiu ne nur havigos al Papulando certan travadŝtonon al sendependeco, sed ankaŭ instigos pluajn postulojn fare de sendependistoj.

* Okcidenta Nov-Gvineo, aŭ Irian Jaya, aŭ Papulando, kiel ĝi nun nomiĝas, konsistas el du provincoj: Okcidenta Papulando, kiu inkluzivas la plej okcidentan parton de Nov-Gvineo (efektive, duoninsulo nomata “Vogelkop”, t.e. “birda kapo”, kaj ĝiaj ĉirkaŭaj insuloj, naŭ distriktoj entute); kaj Papulando, al kiu estis asignita la restanta teritorio (tio estas, dudek sep distriktoj).
* Vd precipe ‘Les Papous dépossédés de l’Irian Jaya’, kaj Damien Faure, ‘La guérilla oubliée des Papous’, Le Monde diplomatique, oktobro 1996 kaj aŭgusto 2002 respektive.

Ekde la komenco, la Prezidantaro de la Konsilio de Papulando (Presidium Dewan Papua, PDP), la ĉefa sendependista grupo, malakceptis la Leĝon pri Aŭtonomeco aprobitan je la 21-a de novembron 2001 de la tiama prezidanto s-ino Megaŭati Sukarnoputri. Dek kvin tagojn poste, la senviva korpo de Ili Eluay, la karismeca prezidanto de la PDP, estis trovita en la ĉirkaŭaĵo de Ĝajapuro. Papulando ekflamiĝis. Kvankam tiu murdo apenaŭ havis efikon en la indonezia socio, ĝi kontentigis tiujn, kiuj kredis ke la nacia unueco estas minacata de la agoj de la kampanjantoj por sendependeco.

Naciismo estas tre forta. Indonezianoj rigardas ĉiun provon dividi sian landon kiel atakon kontraŭ la integreco de la ŝtato, ĝia teritorio kaj la nacia koncepto de Indonezio. Ĉi tiuj ideoj estas aprobitaj de la tuta politika retoriko, edukado kaj la reinterpreto de la indonezia historio. Aldone, Ĝakarto atingis internacian agnoskon pri la integrigo de Papulando en Indonezion — kaj tial pravecon derivitan de la internacia juro,” diras Jacques Bertrand, profesoro pri politika scienco ĉe la Universitato de Toronto, Kanado*.

* Jacques Bertrand, Papuan and Indonesian Nationalisms: Can they be reconciled?, Refugees Studies Center, Universitato de Oksfordo, 2007.

Dum la ŝtato mobiliziĝis por trovi la murdintojn de Eluay (armeanoj de la specialaj fortoj, la terura Kopassus), s-ino Megaŭati, konscia ke en malfacilaj tempoj la balotantaro povus sin turni al pli radikalaj gvidantoj, klopodis subfosi la Leĝon pri Aŭtonomeco. Dum tumultis la regiono, ŝi promulgis dekreton* kiu dividis Okcidentan Nov-Gvineon en tri provincojn. Tio estis sagaca manovro. “La papua identeco estas juna kaj malforta kompare al pli lokaj identecoj (inter unu miliono kvin cent mil kaj du milionoj da papuoj estas dividitaj en tri cent dek etnolingvajn grupojn). Per divido de la teritorio en provincojn, la registaro senigis al papuoj la eblecon paroli unuvoĉe ene de aŭtonoma (kaj riĉa) teritoria registaro kiu povos argumenti favore al siaj pretendoj pli konsekvence”, diras profesoro Bertrand. “Efektive, la indonezia registaro ekspluatas la malharmoniigan emon de la papuoj.”

* Dekreton n-ro 1/2003.

Por parto de la loka elito, kiu revas pri kiel plibonigi sian socian pozicion kaj pliigi sian riĉecon kaj prestiĝon, la kreo de novaj teritoriaj entoj estas donaco de la ĉielo. “Ju pli da provincoj kaj distriktoj, des pli da oficoj de guberniestro kaj de bupati (distriktestro) devas esti okupitaj kaj rimedoj asignitaj fare de la centra registaro”, klarigas la esploristo Richard Chauvel de la Universitato de Viktorio en Melburno, Aŭstralio. Ĉi tiu malutila politiko legitimas dividojn: la nova dismultiĝo de demokratiaj institucioj ebligas la elektadon per la universala balotrajto de lokaj reprezentantoj el ĉiu el la 33 provincoj kiuj hodiaŭ konsistigas la indonezian insularon. “Balotadoj en Papulando kreas novan sferon de konkuro inter papuaj respondeculoj, kio estas ofte malutila, komentas profesoro de la Universitato Cenderaŭasih en Ĝajapuro. La armeo helpas la kandidaton kiu promesas faciligi por ĝi la vivon. Sekve, ankaŭ estas furioza konkuro inter frakcioj ene de la militistaro kaj/aŭ la polico.” Fine, estis kreitaj nur du provincoj — Papulando kaj Okcidenta Papulando — el la proponitaj tri.

Sed, kun kompensaj transpagoj de 24.000 miliardoj da rupioj en 2009 (proksimume 1,7 miliardoj da eŭroj) asignitaj de la centra registaro al la du provincoj, estas multe da premgrupado por instigi la ŝtaton pliigi la nombron de regionaj dividoj kaj la akompanantaj administraciaj strukturoj kiuj estas fonto de laborpostenoj rezervitaj por la privilegiuloj: la indiĝenaj papuoj kiuj anstataŭis la originalajn javanajn migrintojn post la Leĝo pri Aŭtonomeco. “La ĉagreno estas direktata al la alia flanko, komentas unu observanto, sed la loka loĝantaro ankoraŭ suferas la nekompetentecon kaj korupton de siaj oficialuloj.”

En Ĝakarto, oni argumentas ke disdividi la teritorion tiel ĉi, kune kun gravaj fluoj de financo, estas signo de seriozeco kaj ankaŭ ilo por plibonigi aliron al sanprizorgo kaj edukado en regiono de malfacila tereno. “Ĉi tia teritorieco, rebatas papua aktivulo, plejparte estigas la kreon de ŝvelintaj registaroj, policejojn, kaj lernejojn kiuj instigas la uzon nur de bahasa indonesia [la oficiala lingvo de la respubliko] instruata de migrintoj, plejparte javanoj.”

Tiuj ĉi lastaj jam konsistigas 48% de la du milionoj kvar cent mil homoj loĝantaj en Papulando, laŭ la plej fidindaj taksoj. La plejmulto de indiĝenaj papuoj kredas ke ĉi tiu “javanigo” estas antaŭlonge planita de la registaro. Krom politikaj motivoj, estas ekonomia realaĵo kiu apenaŭ donas motivon por espero pri estonta sendependeco post la referendumo, malkiel la kazo de Orienta Timoro, plene sendependa ekde 2002. Papulando abundas je naturaj rimedoj: oro, kupro, uranio, nikelo, petrolo, tergaso, arbaroj (kun kvarono de la arbaroj de Indonezio). El ĝiaj kvardek du milionoj da hektaroj da tropikaj arboj, Ĝakarto juĝas pli ol duonon komerce ekspluatebla, sen enkalkuli ĉirkaŭ plian naŭ milionojn da hektaroj asignitajn al agrikultura ekspluato, interalie por olepalmoj. Sekve, ruiniginte la insulojn Sumatro kaj Kalimantano, la produktado de palmoleo — ege postulata de agrikulturaj entreprenoj kaj por biobruligaĵoj — invadis Papulandon, kiu, kun Malajzio, produktas 85% de la monda provizo. Sinar Mas, la plej granda rikoltisto de Indonezio, akiris preskaŭ tri milionojn da hektaroj.

Riĉaĵoj kiuj multe nutras monavidon

Nedisputeble la plej granda fremda investanto en Indonezio estas la minkompanio Freeport-McMoRan (Phoenix). Ĝi ankaŭ estas la plej disputiga pro siaj metodoj de ekspluato.

Ĝia enspezo estis proksimume 18 miliardoj da dolaroj en 2008 kiun ĝi parte akiris per la delokado de papua komunumo, la Amungme, kiu estis devigita foriri de la malvarmetaj montaroj de la regiono Tembagapura por reloĝiĝi en la marbordaj malsekejoj de la malariaj malaltebenaĵoj de Timika, pli suden. Tio estis ekologia katastrofo homa kaj socia, kondamnita eĉ de BP Indonezio kiu, en 2009, komencis eksporti sian unuan milionon da tunoj da likva tergaso el Golfeto Bintuni, kvincent kilometrojn for, plejparte al Ĉinio. La gaskampo estas vastega, laŭ grandeco la tria en Indonezio ...

La plejmulto de papuoj ne profitas de ĉi tiu riĉeco. La nivelo de malriĉeco estas duoble pli alta ol la nacia mezumo kaj infanmortado, laŭregione, inter du- kaj sesoble pli alta. La indico de aidoso-infektoj, kvardekoble pli alta, reflektas la facilan disvastiĝon de la malsano pro tio, ke la armeo apenaŭ faras al si skrupulon pri la sano de la prostituitinoj de kiuj ĝi estas granda provizanto.

For de la ĉefurbo geografie kaj finance (la ŝtato nun asignas al ĝi nur 30% de ĝiaj enspezoj), la armeo daŭrigas siajn operaciojn, eĉ semante malordon kaj morton por fortikigi sian legitimecon kaj certigi siajn fontojn de enspezo: prostituado, sed ankaŭ vetludado, ŝakrado de armiloj kaj alkoholaĵoj, kontraŭleĝa arbohakado, fiksado de prezoj kaj fientreprenoj en ĉiuj sektoroj (vojkonstruado, transportado, gardado ...). Sed ŝancoj malmultiĝis post la sendependiĝo de Orienta Timoro, la pacigo de la Molukoj kaj Sulaveso kaj la finiĝo de la interna milito en Aceh; sekve, pliintensiĝas la konkurenco inter trupunuoj en Papulando por alproprigi la plej profitigajn kontraktojn.

Malalte salajrata, la armeo ŝajnas esti la plej granda predanto

Devigata trovi grandan parton de siaj propraj rimedoj, la armeo kondutas kiel vera predanto. Inter 1963 kaj 1983, laŭ oficialaj fontoj, povus esti ke cent kvindek mil papuoj estis mortigitaj, cifero kiu estas konstante citata malgraŭ tio, ke militaj operacioj daŭris plenforte dum kvardek jaroj. Neniu monato pasas sen ke organizaĵoj kiel Human Rights Watch aŭ Survival International raportas novajn fitraktojn: persekutojn, seksperfortojn, torturadon, mortigojn, delokadojn, detruojn de vivejoj kaj brutoj* ... Fronte al ĉi tiu senfina listo, iuj diras ke gentekstermo okazas. Almenaŭ, verŝajne jam estos pli da enmigrintoj ol da papuoj en 2015.

* Vd, ekzemple, Human Rights Watch, “What did I do wrong?”: Papuans in Merauke facing abuses by Indonesian Special Forces, junio 2009, www.hrw.org

Eĉ se ĉi tiu demografia revolucio ne estas per si mem gentekstermo, ĝi estas potenca faktoro en la diseriĝo de la papua socio. Ekde 2001, pli ol dudek mil homoj jam estas delokitaj, kaj dek tri mil kvin cent rifuĝintoj vivas en ekzilo trans la landlimo en Papuo-Nov-Gvineo, ilia sendependa najbaro.

Ĉu la indonezia ŝtato intencas detrui la papuajn popolojn? Malfermi la regionon al la internacia gazetaro, Neregistaraj Organizoj kaj defendantoj de homaj rajtoj, helpus refuti la akuzon. Kiel ankaŭ reformi la justecsistemon. Sed dum la ŝtato restas neaktiva, ĉu pro senpoveco aŭ kiel intenca politiko, la konkludo estas klara: indonezia demokratio ne funkcias en Papulando. Kaj kie la zonoj de anarkio komenciĝas, neniu scias, ĝis kie ili povus etendiĝi. Indonezianoj, kaj ne nur papuoj, estas minacataj eltrovi tion je sia kosto.

Philippe Celerier PLOTKIN.

Troaj produktivismo kaj industriigo

Pli melki kaj malpli ricevi

Ĉi-jare la franca prezidanto Sarkozy preferis fermi la Agrokulturan Foiron, ol malfermi ĝin. Iuj vidas en tio simbolon de la forlaso de profesio, kiu suferas efikon de internacia malregulado de merkatoj kaj malkonstruadon de la komuna agrokultura politiko. Tamen, la Eŭropa Unio povus, se ĝi volus, savi la sektoron.

ESTIS escepta “laktostriko”, kiu okazis en Francujo, Germanujo kaj aliaj eŭropaj landoj dum aŭtuno 2009. La senliverada periodo daŭris 14 tagojn kaj mobilizis inter 7% de la produktantoj, laŭ la Nacia Federacio de Sindikatoj de Agrokulturistoj (NFSA), plimulta sindikato, kiu kontraŭis la movadon, kaj pli ol 50%, laŭ la Asocio de Sendependaj Laktoproduktantoj (ASLP). Fondita en 2009, tiu organizaĵo, kiu lanĉis la movadon, ŝajnas nun transformanta la profesio-pejzaĝon, organizante multajn agadojn: manifestaciojn, elverŝadon de lakto sur kampoj, senpagajn disdonojn al loĝantaro ...

La protestoj ekis pro la malmilda falo de la laktoprezo al la produktantoj: meze 300 eŭroj por unu tuno*. Kun prezo de fabrikado taksita ĉirkaŭ 260 €*, restas tre malmulte por pagi la laboron, tial plimulto de agrokulturistoj restas sub la sojlo de malriĉo.

* Vd Groupe économie du bétail (GEB) — Institut de l’élevage, “Marchés mondiaux des produits laitiers, de l’euphorie à la dépression”, Dossier économie de l’élevage, n-ro 386, Parizo, februaro 2009.
* Tiu prezo de f abrikado estas la kosto de ĉiuj elspezoj, krom laborprezo kaj propraj kapitaloj: ĝi konsideras nek la pagon de la laboro, nek la transdonon de la ekspluatejo. Ĉiuj sekvaj valoroj estas kalkulitaj por la norma lakto, escepte de la kontrolataj originoj (AOC), laŭ la donitaĵoj de la bredist-retoj.

La laktaj produktoj konsistigas tipan kazon de malkonstruo de la Komuna Agrokultura Politiko (KAP) decidita de la Eŭropa Unio sub influo de la Monda Organizo pri Komerco (MOK): protektataj ĝis 2003, la koncernaj merkatoj suferis en malmulte da tempo, subitan malreguligon. Unuflanke, la Unio draste limigis sian aĉeton de butero kaj laktopulvoro je garantiitaj minimumaj prezoj, — kio tamen ebligis starigi reguligajn stokojn kaj stabiligi la merkatojn (subvencio rekte donita al la bredistoj estas supozata parte kompensi tiun malpliigon). Aliflanke, ĝi decidis forlasi antaŭ 2015 la lakto-kontingentojn, danke al kiuj, de 1984, la produkto-kvantoj kaj eksportaĵoj estas mastrataj kaj la eŭropaj elspezoj larĝe malpliigataj.

Senigitaj je regulad-mekanismoj, la produktantoj troviĝas en situacio de granda ekonomia dependeco rilate la laktoindustrion kaj la grandajn komercistojn, kiuj ilin subpremas. Laŭ raporto de la Eŭropa Revizora Kortumo, “De 2000 ĝis la mezo de 2007, la prezoj por konsumantoj de laktoproduktoj kreskis je 17%, dum la prezoj pagitaj al la produktantoj malpliiĝis je 6%*.

* Cour des Comptes Européenne (Eŭropa Revizora Kortumo), “Les instruments de gestion du marché du lait et des produits laitiers ont-ils atteint leurs principaux objectifs?”, speciala raporto n-ro 14/2009, Luksemburgo, 2009.
Dungitaro elpremita kvazaŭ citrono

ĈEFA tutmonda laktoproduktanto, la EU senigas sin de la iloj, kiuj igis ĝin roli fakte kiel “publika stokigisto” de la planedo. Ĝi eĉ restas senpova por reguladi siajn prezojn kaj kvantojn fronte al la evoluo de la internaciaj merkatoj. En 2007, ekzemple, kiam prezoj subite altiĝis — sekve de daŭra postulo-kresko el la aziaj landoj, kaj de produkto-redukto en iuj eksportantaj landoj-, la EU fieris pro elĉerpiĝo de siaj stokoj, kiuj tamen estus tiam necesaj por restarigi la situacion. La produktantoj ja reagis per kreskigo de sia produktado — kion ebligas la malapero de kontingentoj-, kio generis abruptan prezfalon en merkatoj de nun neregulataj. Diabla cirklo: ĉar la produktolimigoj malaperis, troproduktado povas reveni kaj elverŝiĝas en malhonesta maniero en la Sudajn Landojn, danke al eksporto-subvencioj financataj de la eŭropaj impostpagantoj.

La Eŭropa Komisiono pretendis organizi “dolĉan surteriĝon” por nia adaptado al la “merkat-signaloj”. Sed temas pri dolora surteriĝo por ĉiuj profesiuloj alfrontataj al la reformo. Sub influo de landoj blindigitaj de la novliberalisma ideologio — ĉefe Britujo, Svedujo kaj Danujo — kaj implikata en sia politika senforteco, la EU plu liberaligas la merkatojn en delikata sektoro, kie politika interveno estas kutima. En Usono, rektaj subvencioj, protektoj ĉe landlimoj, fiksaj prezoj kaj kontingentoj ankoraŭ firme reguligas la lakto-produktadon.

Francujo siaflanke decidis fiksi kontingentojn laŭ departementoj, ligitajn al la tero, kio ebligis limigi la delokadon de la produktado. Ĉar tiuj kontingentoj iom post iom estos forigitaj, la nutro-industrioj de nun povos forlasi tutajn regionojn por malpliigi la kolektokostojn, kaj daŭrigi koncentri la produktadon en la okcidenta regiono de Francujo, malgraŭ la generataj mediaj riskoj. La NFSA forlasas defendon de la kontingentoj, pro iluzia kredo, ke malpli da trudoj plibonigos la konkurkapablon.

La malregulado de la eŭropa laktosektoro tiel konfirmas produktivismon kaj konkuradon al plietendiĝo. La nombro de laktoekspluatejoj en Francujo povus pasi de okdek ok mil ĝis sesdek mil en 2015 kaj ĝis dudek mil en 2030*. La meza grandeco de ekspluatejo tiam estus pli ol triobla. Se nenio estos farita por haltigi la novliberalisman maŝinon, en kiuj kondiĉoj tiuj ekspluatejoj funkcios? Per traktoroj, gigantaj konstruaĵoj kaj melkrobotoj? Danke al subkvalifikitaj kaj subpagataj laboristoj, anstataŭontaj familiajn laborfortojn, de nun tro kostajn?

* GEB-Institut de l’Elevage, “France laitière 2015: vers une accentuation des contrastes régionaux”, Dossier économie de l’élevage, n-ro 391, junio 2009.

En Britujo en 1974, la registaro de s-ino Margaret Thatcher forigis la Komisionojn por laktomerkato (Milk Marketing Boards) kreitajn por certigi al la produktantoj minimumajn prezojn intertraktitajn kun la transformantoj. La fortorilatoj tiam evoluis malfavore al la kamparanoj. La laktokontingentoj plu restas, sed ili iĝis merkataj kaj interŝanĝeblaj senkontrole inter produktantoj, kio kondukis al forta koncentriĝo de la produktado kaj al la fino de la familia modelo. La “agrokultura entreprenregado” reduktas la laborkoston, danke al laboristoj venantaj de orienteŭropaj landoj kaj laborantaj ofte pli ol kvindek horojn semajne en malfacilaj kondiĉoj*.

* Vincent Chatellier kaj Christophe Perrot, “Les exploitations laitières du nord de l’Union européenne: divergence des modèles”, Sciences sociales, n-ro 2-3, Institut national de la recherche agronomique (INRA), Parizo, septembro 2007.

En Usono, kiu aplikas saman modelon, meksikanoj laboras skipe tagnokton en la kaliforniaj laktofabrikoj. Produktokosto estas eĉ malpli alta en Argentino, kie gene modifita sojo provizas malmultekostan bestnutraĵon, dum la loka laboristaro estas elpremita kvazaŭ citrono. Inter la francaj aŭ bavaria regionoj — kie ĉefas la familia modelo — kaj Britujo, Danujo, Usono, Argentino kaj Oceanio, la kostoj de laboro, de materialo kaj konstruaĵoj estas duonigitaj, foje eĉ seponigitaj. Kadukaj, la konstruaĵoj por ŝirmi la bestojn tute ne respektas primediajn normojn. En Britujo junaj agrokulturistoj ne plu povas instaliĝi, pro tro altaj kostoj de la meĥanikaj investoj kaj pro la terprezo; laktoproduktado malkreskas kaj ne plu sufiĉas por la bezono de la lando.

Tiu tiel nomata modernigo kontraŭdiras la duoblan defion de agrokulturo: certigi nutradon de naŭ miliardoj da homoj en 2050, kaj samtempe protekti la naturajn riĉaĵojn*. Oni ja rimarkas, ke la plej grandaj ekspluatejoj forlasas la nutrosistemon bazitan sur herbo, preferante maizon — foje eĉ tute senpaŝtan nutradon. Tiam trudiĝas produktivisma modelo, kiu, kun pliigo de bestonombro en unu hektaro kaj redukto de vastaj paŝtejoj, multe pli konsumas energion kaj ĥemiajn aldonaĵojn, mem eligantojn de dinitrogenoksido (ĥemie N2O), tre potenca forcejefika gaso. Tiu modelo kreskigas la importadojn, el Usono, Brazilo kaj Argentino, de bestnutraĵoj konsistantaj el gene modifita sojo, kiu en tiuj landoj kaŭzas senarbarigon, poluon kaj senposedigon de etaj kamparanoj.

* Vd Stephane Parmentier: Kaj subite reaperas malsato, Le Monde diplomatique en Esperanto, novembro 2009.

Kiel solvon, la franca ministro pri agrokulturo proponas kontraktosistemon, kiu garantiu ekvilibran fortorilaton inter produktantoj kaj industriistoj. La celo ŝajnas laŭdinda, sed la formulado, nepreciza, lasas liberan vojon al preskaŭ kia ajn sistemo, de forta publika regulado ĝis “nur privata” sistemo. Sed pli bona distribuo de la profitoj ŝajnas necesa por ebligi al la produktantoj pli avantaĝan laktoprezon. En stabila medio, tia prezo krome faciligus eliron el la produktivisma modelo.

Rezistado de la fromaĝaj kooperativoj

KVANKAM ne tute ĝeneraligebla, la ekzemplo de la franca regiono Franche-Comté estas instruplena. Produktantoj de kruda lakto por fabrikado de comté-fromaĝo apudas produktantojn de ordinara norma lakto. La unuaj, societanoj de ĉirkaŭ 200 fromaĝkooperativoj havas interprofesian organizaĵon, en kiu membras tiuj kooperativoj, la fromaĝmaturigistoj, kaj la industriistoj de la sektoro. Tie decidiĝas, kaj estas reviziataj ĉiujare por pli bone adaptiĝi al la konsumado kaj eviti troproduktadon, la surmerkatigotaj kvantoj. Tiu loka planado, kontraŭa al la eŭropaj reguloj de libermerkato, restas ĝis nun tolerata, sub etikedo de kontrolita origino (en la franca: “appellation d’origine controlée — AOC”*.

* Vd la dokumentan filmon de Joël Santoni kaj Jean-Charles Deniau, Ces fromages qu’on assassine, Montparnasse, Parizo, 2009.

Precizaj produktopreskriboj donantaj garantiojn pri medi-respektado enkadrigas ankaŭ la produktadon: limigo de ĥemiaj sterkaĵoj kaj de aĉeto de eksteraj bestonutraĵoj, malpermeso uzi gene modifitan sojon ... La produktantoj de comté-fromaĝo tiel mastras grandan parton de la transformado. Laŭ pli ekvilibra fortrilato kun la agronutra industrio, ili ricevas 40% de la profito de la fina produkto, kontraŭ 20% por la ordinara lakto, kaj ricevas preskaŭ duoblan prezon. Ili tiel sukcesas perlabori pli bonan enspezon, kun pli malgrandaj strukturoj, malpli poluaj kaj kiuj kreas pli da dungofertoj.

Pli bona organizado de la bredistoj en la produktoregionoj ŝajnas necesa. Sed necesas ankaŭ, ke prezoj estu reguligitaj kaj diskutitaj, stabilaj, enspezigaj por produktantoj kaj akcepteblaj por la konsumantoj. Por mastri la kvantojn, dezirindaj produktoniveloj povus esti disdonitaj en ĉiu eŭropa teritorio, laŭ la nutrobezonoj kaj la agrokultura potencialo de ĉiu regiono.

Tiuj decidoj, kiuj ofte respegulas kion la KAP origine faris (prezostabiligon kaj protekton de la merkatoj por certigi justan enspezon de agrokulturistoj kaj eŭropan memsufiĉon, ne sufiĉas. Ja sistemo garantianta bonan prezon al agrokulturistoj ne nepre signifas socian kaj median progreson. Multe pli strikte aplikataj normoj devus akompani la anstataŭigon de krom-enigaĵoj per hominteligenta interveno. Subvencioj pagitaj por ĉiu laboranto, kaj ne plu laŭ hektaroj, favorigus laboron pli ol kapitalon, kaj povus esti reorientataj por antaŭenigi aŭtonomecon de ekspluatejoj, kaj mallongajn cirkvitojn. Nur relokado de la aktivaĵoj ŝajnas kapabla savi diversigitan agrokulturon, minimumigi la transportkostojn al la konsumregionoj kaj restarigi fidorilaton inter produktantoj, konsumantoj kaj teritorioj.

Tiu ĉi agrokultura kaj nutra politiko estas tamen neimagebla en tiu Eŭropo, kiu donis al si kiel ĉefan celon konkurkapablon sur la mondmerkatoj. Ĝi implicas reintertraktadon de la libermerkataj interkonsentoj kaj ellaboradon de regulado bazita sur solidareco kaj nutra suvereneco. Nur tia aliro povos provizi ekonomian medion sufiĉe stabilan por protekti produktilojn, certigi la nutran aŭtonomecon de grandaj regionoj kaj adopton de praktikoj protektantaj la naturajn riĉaĵojn, kaj samtempe ebligante justan pagon al agrokulturistoj.

Mathieu CASSEZ, Aurélie TROUVÉ

“Ni ne plu altiĝu unu super la aliajn”

Ilia ekologio kaj la nia

Viziulo, la filozofo André Gorz antaŭvidis, en tiu teksto publikigita en 1974, la reutiligadon de ekologio fare de industrio, financistaj grupoj ... unuvorte, kapitalismo.

ELVOKI ekologion, estas kvazaŭ paroli pri universala voĉdono kaj dimanĉa ripozo: en unua momento, ĉiuj burĝoj kaj ĉiuj subtenantoj de ordo diras, ke vi volas ilian ruinigon, triumfon de anarkio kaj obskurantismo. Poste, en dua momento, kiam forto de aĵoj kaj popola premo fariĝas nerezisteblaj, oni konsentas tion, kion oni rifuzis hieraŭ, kaj fundamente nenio ŝanĝiĝas.

Ekkonsidero de la ekologiaj postuloj havas multe da kontraŭuloj en la dungantaro. Sed ĝi havas jam sufiĉe da kapitalistaj subtenantoj, por ke ĝia akceptado de la potenculoj fariĝu serioze verŝajna. Do prefere ni ne kaŝu al ni la realon: la ekologia batalo ne estas celo en si mem, estas etapo. Ĝi povas kaŭzi malfacilaĵojn al kapitalismo kaj devigi ĝin ŝanĝiĝi; sed kiam, post longa rezisto per forto kaj ruzo, ĝi fine cedos ĉar la ekologia sakstrato estos fariĝinta neevitebla, ĝi integrigos tiun devigon, same kiel ĝi integrigis ĉiujn aliajn.

Tial necesas dekomence sincere meti la demandon: kion ni volas? Kapitalismon, kiu akceptas la ekologiajn devigojn, aŭ revolucion ekonomian, socian kaj kulturan, kiu nuligu la kapitalismajn devigojn kaj, tiel starigas novan rilaton de homoj al kolektivo, al ilia medio kaj al naturo? Reformon aŭ revolucion?

Nepre ne respondu ke tiu demando estas malĉefa kaj ke pleje gravas ne malpurigi la planedon, tiomgrade, ke ĝi fariĝos neloĝebla. Ĉar ankaŭ pluvivo ne estas celo en si mem: ĉu valoras la penon pluvivi, kiel sin demandas Ivan Illich, en “mondo transformita en planeda malsanulejo, en planeda lernejo, en planeda prizono, kaj kie la ĉefa tasko de la anim-inĝenieroj estos dizajni homojn adaptitajn al tiu kondiĉo”? ( ... )

Prefere difini de la komenco por kio oni batalas, kaj ne nur kontraŭ kio. Kaj prefere provi antaŭvidi kiel kapitalismon efikos kaj ŝanĝos la ekologiaj truddevigoj, ol kredi, ke tiuj kaŭzos ĝian malaperon, tutsimple.

Sed unue, kio estas, laŭ ekonomikaj terminoj, ekologia truddevigo? Konsideru ekzemple la gigantajn ĥemiajn kompleksojn de la Rejnvalo, ĉe Ludwigshafen (BASF), Leverkusen (Bayer) aŭ Roterdamo (Akzo). Ĉiu komplekso kombinas jenajn faktorojn:

naturaj riĉaĵoj (aero, akvo, mineraloj), kiujn ĝis nun oni konsideris senpagaj ĉar ne necesis ilin reprodukti (renovigi);

produkadtrimedoj (maŝinoj, konstruaĵoj), konstanta kapitalo*, kiu eluziĝas, kaj kiun oni sekve devas reprodukti, prefere pli potence kaj efike, por doni al la firmao avantaĝon kontraŭ konkurantoj;

* Konstanta kapitalo estas tiu parto de la kapitalo kiu investiĝas en produktadrimedoj kiuj ne iras al la laboristo en formo de salajro ktp (tiu estas “varia” kapitalo). Ĝi do ne kreas plusvaloron, male al la varia kapitalo, el kiu sole fontas la profito. Vd pri tio Karlo Markso: La kapitalo, Volumo 1, Kritiko de la politika ekonomio, Libro 1: La produktadprocezo de la kapitalo, Ĉapitroj unua ĝis naŭa, Elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, ISBN 978-2-918300-13-7 -jmc

homa laborforto, kiun ankaŭ necesas reprodukti (necesas nutri, flegi, loĝi, eduki la laboristojn).

En kapitalisma ekonomio, kombino de tiuj faktoroj ene de la produktadprocezo ĉefe celas kiel eble plej grandajn profitojn (kio signifas, por firmao zorganta pri estonteco, ankaŭ maksimumon da potenco, kaj do da investado kaj ĉeesto sur la monda merkato). La strebo al tiu celo profunde influas la manieron laŭ kiuj la faktoroj estas kombinataj kaj la relativan gravecon donitan al ĉiu. La firmao, ekzemple, neniam demandas sin kiel fari, por ke la laboro estu plej agrabla, por ke la fabriko plej bone prizorgu la naturajn ekvilibrojn kaj la vivspacon de homoj, por ke ĝiaj produktoj servu la celojn deciditajn de la homkomunumoj. ( ... )

Sed jen en la Rejnvalo ĉefe, la homamasiĝo, la poluado de aero kaj akvo atingis tian gradon, ke la ĥemia industrio, por plu kreski aŭ eĉ nur plu funkcii, estas devigata filtri siajn fumojn kaj siajn eligaĵojn, tio estas reprodukti kondiĉojn kaj riĉaĵojn kiuj, ĝis nun, estis konsiderataj “naturaj” kaj senpagaj. Tiu neceso reprodukti la hommedion havos evidentan reefikon: necesos investi pri malpoluado kaj do pliigi la kvanton de konstantaj kapitaloj; necesas ankaŭ certigi amortizon (renovigon) de la purig-instalaĵoj; kaj la produkto de tiuj (la relativa pureco de aero, akvo) ne povas esti profite vendata.

FINFINE, estas samtempa kresko de la investita kapitalkvanto (la organika konsisto*), de ĝia reproduktado-kosto, kaj de la produktokostoj, sen responda kresko de vendoj. Sekve, kaj nepre: aŭ la profitkvoto malaltiĝos, aŭ la varo-prezoj kreskos.* La firmao kompreneble provos altigi siajn vendoprezojn. Sed ne estos tiel facile: ĉiuj aliaj poluantaj entreprenoj (cementejoj, metalejoj, ferfabrikoj ...) provos altigi la prezojn de siaj produktoj al la konsumantoj. La enkonsidero de la ekologiaj postuloj fine havos tiun konsekvencon: prezoj tendencos altiĝi pli rapide ol la realaj salajroj, la popola aĉetpovo estos kunpremita, kaj ĉio okazos kvazaŭ la kosto de la malpoluado estus prenita el la riĉaĵoj disponeblaj de homoj por aĉeti varojn.

* La “organika konsisto de la kapitalo” signifas la parton de la kapitalo investitan kiel konstantan kompare kun tiu elspezita kiel varia kapitalo, vd Karlo Markso, v.c. — jmc
* Tiu fenomeno estas analizita de Karlo Markso, en “La kapitalo” kiel “la tendenco de falanta profitkvoto” kiel nepra sekvo de la evoluanta kapitalismo. Tamen tiu fenomeno per si mem ne povas konduki al altigo de la varprezoj nur per ekonomiaj leĝoj. -jmc

La produktado de tiuj varoj tendencos ne kreski aŭ malkreski; la recesiaj tendencoj estos do pliigitaj. Kaj tiu retroiro de la kresko kaj produktado, kiu, en alia sistemo, povus esti bonaĵo (malpli da veturiloj, malpli da bruo, pli freŝa aero, pli mallongaj labortagoj ...) efikos tie tute negative; la poluantaj produktoj iĝos luksaĵoj, nealireblaj de homamasoj, sed ja de la privilegiitoj; malegalecoj kreskos; malriĉuloj fariĝos relative pli malriĉaj, kaj riĉuloj pli riĉaj.

La enkalkulo de la ekologiaj kostoj produktos samajn efikojn sociajn kaj ekonomiajn kiel la petrola krizo. Kapitalismo, kiu ja ne mortos pro la krizo, mastrumos ĝin same kiel ĝi ĉiam faris: bone lokitaj financaj grupoj profitos el malfacilaĵoj de konkurencantoj por engluti ilin malmultekoste kaj pli etendi sian regadon de la ekonomio. La centra registaro plifortikigos sian regadon de la socio: teĥnokratoj kalkulos la “plej trafajn” normojn por malpoluigo kaj produktado, ellaboros reglamentojn, plivastigos la sferojn de “programita vivo” kaj la agadkampon de la subprem-aparatoj. ( ... )

Ĉu vi diras, ke nenio el ĉi tio estas neevitebla? Eble, sed tiel ja okazos se kapitalismo estas truddevigita enkalkuli la ekologiajn kostojn sen ke politika atako, plurnivele lanĉita, elŝiros de ĝi la regadon de la situacio kaj oponos al ĝi per tute alia socio- kaj civilizo-projekto.

Ĉar la kreskado-subtenantoj pravas almenaŭ pri tiu punkto: enkadre de la nuna socio kaj nuna konsummodelo, bazitaj sur malegaleco, privilegio kaj profitavido, la senkresko aŭ negativa kresko povas signifi nur stagnon, senlaborecon, pliigon de diferenco inter riĉuloj kaj malriĉuloj. Enkadre de la nuna produktadmaniero, ne eblas limigi aŭ blokadi kreskon kaj samtempe disdoni pli juste la disponeblajn aĵojn.

Rezonante en la limoj de tiu malegaleca civilizo, ekonomia kresko aperas al homamaso kvazaŭ promeso — tamen tute iluzia — ke ili iam ne plu estos “malprivilegiitoj”, kaj la nekresko kvazaŭ ilia kondamno al senespera malkontentigo. Tial oni ne ĉefe ataku kreskon, sed la mistifikadon, kiun ĝi nutras, la dinamikon de kreskantaj bezonoj, ĉiam frustritaj, sur kiu ĝi estas bazita, la konkuradon, kiun ĝi starigas, instigante individuojn al deziro altiĝi unu “super” la aliajn. La moton de tiu socio oni povas formuli tiel: Kio bonas por ĉiuj valoras nenion. Vi estos respektebla nur se vi posedas ion pli bonan ol la aliaj.

Sed la malon ni devas aserti, por disigi nin de la kresko-ideologio: Indas je vi nur tio, kio estas bona por ĉiuj. Estu produktata nur tio, kio nek privilegias, nek malaltigas iun ajn. Ni povas esti pli feliĉaj kun malpli da riĉaĵoj, ĉar en socio sen privilegioj, ne estas malriĉuloj.

André GORZ

Financa minaco, kiu ne timigas

Se Pekino ne plu aĉetus la usonan ŝuldon

Armilvendoj al Tajvano, akcepto de Dalai-lamao ĉe la Blanka Domo, eventualaj internaciaj sankcioj kontraŭ Irano ... Al tiuj konfliktofontoj inter Ĉinujo kaj Usono, aldoniĝas tiu de la valuta kurzo. La prezidanto Barack Obama akuzas Pekinon subtaksi sian valuton por pligrandigi siajn eksportojn. Sed Ĉinujo ankaŭ estas valora partnero, kiu financas la usonajn deficitojn. Geopolitike konkurantoj, ambaŭ landoj estas ligitaj per la valutoj. Se tio ĉesus, kio okazus?

DE UNU JARO en Usono, iuj ekscitiĝas imagante, ke Ĉinujo, malkontenta pri la eksterlanda politiko de Barack Obama, povus decidi reprezalie ne plu aĉeti la usonajn fiskajn promeskambiojn. Se kredi la malgajajn profetaĵojn de multaj ekonomikistoj, tia decido rezultigus financan apokalipson, kiu surgenuigus la usonan ekonomion*.

* Kun 889 miliardoj da dolaroj en januaro 2010, Ĉinujo estas la ĉefa kreditoro de la federacia ŝuldo de Usono. Poste venas Japanujo kun 765 miliardoj da dolaroj.

La ĉina minaco estas oportuna argumento por instigi la Blankan Domon agi pli ortodokse sur la imposta kaj mona terenoj. Ĝi ebligas instigi la Obama-registaron rezigni siajn strebojn por ke Pekino altigu la juanokurzon, kompare kun la dolaro. Ĝi ankaŭ utilas por postuli detranĉojn en la helpprogramoj al la plej malriĉaj, aparte en la reformprojekto de la pensisistemo. Se ja Ĉinujo ne reciklos parton de siaj gigantaj komercaj plusoj por sorbi la ŝuldon de Usono, ĉu la komuna prudento ne ordonos ŝtopi la buĝet-deficiton per ĉiuj disponeblaj rimedoj?

La timo de ĉina venĝminaco estas centra en la usona politika debato, same kiel la danĝero de atoma katastrofo dum la malvarma milito. En ambaŭ kazoj oni timigas por trudi la plej konservativajn politikajn poziciojn.

Estas tamen grandega diferenco inter tiuj du epizodoj. Se la timo de atommilito estis tre troigita (la malvarm-militantoj montriĝis fakte sufiĉe prudentaj en siaj minacoj uzi atomarmilon), ĝi tamen prezentis iagradan verŝajnecon. Sed estas tute alie, koncerne la eventualecon de ĉina venĝo, tute aŭ preskaŭ tute inventita tiucele. Vere, se la usonaj fiskaj promeskambioj ne plu estus aĉetataj en Pekino, Usono ne suferus pro tio. Oni eĉ povas veti, ke tia decido estus favora por ĝia ekonomio. Por konvinkiĝi pri tio, sufiĉas memorigi kelkajn bazajn ekonomiajn principojn.

La Usona Centra Banko (Federacia Rezerva Sistemo, angle Fed) kaj la ĉina Centra Banko estas la ŝlosilaj agantoj de la usona ekonomio. Ambaŭ ludas proksimume saman rolon: enigi parton de siaj grandegaj monrezervoj en la ekonomiajn cirkvitojn, aĉetante long- aŭ mallong-daŭrajn aktivojn. La Fed kutime intervenas sur la mallongdaŭraj merkatoj. De la [?subprime-krizo], ĝi tamen ŝanĝis tion kaj, malfermante la pordojn de kredito, investas sur longdaŭraj merkatoj. Tiu reorientiĝo manifestiĝis per amasa aĉeto de fiskaj promeskambioj kaj hipotekaj valorpaperoj ...

Timkrioj relajsataj de amaskomunikiloj

LA ĈINA Centra Banko siaflanke ankaŭ enigis egajn monkvantojn en la sistemon, vigle foraĉetante long- kaj mallong-daŭrajn aktivojn. Ĵus kiam la krizo “eksplodigis” la usonan buĝetdeficiton, ĝi montriĝis aparte frandema pri la dekjardaŭraj negoceblaj fiskaj promeskambioj emisiitaj de Usono*

* Vd Martine Bulard: Nova geopolitiko de la kapitaloj Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2008.

Ni nun supozu, ke la ĉina Centra Banko abrupte ĉesas investi en la usona ŝuldo, ĉu por sankcii la Obama-registaron, ĉu pro ia ajn kialo. Laŭ la timkrioj relajsataj de amaskomunikiloj, tio nepre kondukus al rapida altiĝo de interezkvotoj en Usono, kio ruinigus ĉiun esperon pri ekonomia rekresko. Sed tiu drama scenaro neglektas detalon, tamen simplan: la Fed tute egale povas anstataŭi sian ĉinan samrolulon, aĉetante la atendantajn bilojn.

Al tio la fakuloj pridemandataj volonte respondas, ke pliintensigita interveno de la Fed rezultigos grandan inflacion, revenon al la “monbilet-presado”. Tia timo esas senbaza. La sano de la usona ekonomio dependas de la kvanto de disponebla mono, ne de ĝia origino. Ne gravas, ĉu la Ĉina Centra Banko, aŭ la Fed, tenas la kranon, nur ke ĝi estas malferma. Kiam Ĉinujo aĉetas la usonajn promeskambiojn, ĝi tenas la usonajn interezkvotojn je malalta nivelo, sen tamen estigi inflacion. Ne estas do kialo timi inflacian spiralon, en kazo ke la Fed anstataŭus la mankantan ĉinan samrolulon.

La profetoj de la ĉina minaco asertas, ke Pekino plu aĉetos mallongdaŭrajn aktivojn en dolaroj por konservi prudentan kurzon de sia valuto. Oni emas respondi: Nu, kaj kio do? Se ilia prognozo realiĝos, okazos nur inversiĝo de taskoj: la ĉina Centra Banko tenus pli da mallongdaŭraj biloj kaj malpli da longdaŭraj obligacioj, dum la Fed evoluus inverse.

Sed nenio indikas, ke Ĉinujo agos tiel. Ĝi tute egale povus redukti siajn aĉetojn de dolar-aktivoj. Ĝis nun, la aĉetoj de fiskaj promeskambioj ebligis al ĝi teni je nivelo artefarite malalta la kurzon de juano. Se Pekino ĉesus aĉeti promeskambiojn kaj dolar-aktivojn danke al la amasoj da devizoj akumulitaj pro sia komerca pluso, konsekvenco estus altiĝo de la juan-kurzo kompare kun dolaro.

Finfine la ĉina minaco signifas nenion alian ol eblecon realtigi la juankurzon (revaluti). Tio estas ĝuste kion postulas Usono delonge. Sub la prezidanteco de s-ro Obama same kiel sub tiu de la antaŭulo George W. Bush, la usona registaro neniam ĉesis admoni Ĉinujon realtigi sian valuton. Pridemandita tiuteme, la ĉina ĉefministro Wen Jiabao ankoraŭ vigle reagis la 13-an de marto: “Mi povas kompreni la deziron de kelkaj landoj kreskigi siajn eksportaĵojn, sed mi ne komprenas, ke oni premas al aliaj por ke ili revalutu. Laŭ mia vidpunkto, tio estas protektismo.”*. Kiel do povus esti “minaco”, se Pekino finfine plenumus la deziron de Vaŝingtono?

* Gazetarkonferenco ĉe la fermo de la jara parlamenta sesio.

Pli kosta juano ja havus inflacian efikon en Usono, sed estas malgranda malavantaĝo, delonge antaŭvidita. La politiko de malforta juano estas por Ĉinujo rimedo por subvencii siajn eksportaĵojn sur la usona kaj tutmonda merkatoj, ĉar tiu monstrategio koncernas ĉiujn valutojn, ne nur dolaron. Se Pekino forlasas la fiskajn promeskambiojn kaj permesas, ke ĝia valuto plivaloriĝas, estos la fino de ĝia subvenci-sistemo al eksportaĵoj.

Laŭ tiu hipotezo (se tio okazos) la ĉinaj produktoj vendataj en Usono fariĝus pli kostaj, same kiel la varoj eksportitaj de landoj, kiuj ligis sian valuton al juano. Tiu plikosteco ja kaŭzus inflacion, sed en proporcioj kiuj ne ruinigus la ekonomion. Pli kostaj ĉinaj produktoj eĉ ebligus al Usono reekvilibrigi sian komercan bilancon, kies deficito estas malpli kaj malpli eltenebla.

La importaĵoj venantaj de Ĉinujo kaj de landoj, kiuj ligis sian monon al juano estas malpli ol 4% de la usona malneta enlanda produkto (MEP). 30-elcenta pliigo de tiuj produktoj signifus 1,2-elcentan inflacion. Tio ne estas nenio, sed estas tamen malproksima de la Zimbabvo-inflaciego*, kiun timtremante elvokas iuj komentistoj ... Kompare, la granda prezaltiĝo de petrolo, kiu pasis en 2008 de 70 ĝis 150 dolaroj por unu barelo ene de malpli ol jaro, kostis al Usono 2% de la MEP. Tamen, eĉ kiam la petrolprezo estis plej alta, neniu (aŭ preskaŭ) maltrankviliĝis pri risko de inflacio.

* Taksita je 231 milionoj% en 2008!
Utila reekvilibrado

PLI KOSTAJ ĉinaj produktoj igus la usonan industrion pli konkurkapabla en multaj sektoroj, favorigus relokadon de laborpostenoj kaj rezultigus senteblan malkreskon de importoj — se ne en absoluta kvanto, almenaŭ laŭ merkatpartoj. Okazus tiam utila reekvilibrado de la komerca bilanco, ĉar la kresko generata de la pliiĝo de usonaj eksportaĵoj pli ol kompensos la negativajn efikojn de kresko de la interezkvotoj.

Estas do neniu kialo maltrankviliĝi je perspektivo, ke Ĉinujo ne plu aĉetus la usonajn fiskajn promeskambiojn, tute male. Tiaj reprezalioj povus eĉ doni avantaĝon al la tiel nomata viktimo, Usono.

Dean BAKER

Ne menciu la militon

Britio estas meze de nacia balotkampanjo, kaj same kiel aliaj NATO-landoj estas jam dum pli ol ok jaroj meze de militado. Dum tiu periodo estis alportitaj hejmen 281 sakoj kun kadavroj, kaj la nomo de la urbo Wootton Bassett fariĝis sinonima kun paradoj kiuj markas la realvenon en Britio. Oni taksas, ke la milito kostis ĝis nun 12 miliardojn da sterlingaj pundoj[1]. Tamen ĉio kvietas ĉe la okcidenta fronto. Estas kvazaŭ ĉiuj el la ĉefaj partioj havas unu komunan strategion: Ne menciu la militon.

Kiel ni povas klarigi tiun konspiron de silento? Ĉu estas tiel, ke homoj tutsimple ne interesiĝas, aŭ ĉu ili povus esti intence manipulitaj per distraĵoj de relativaj bagateloj pro celoj de milita propagando? Ĉion konsiderinte, la afgana milito estas ege malpopulara, laŭ opinienketo farita en februaro raportante, ke 63% de britoj deziras ke la sekva registaro promesu forigi siajn armeojn de Afganio antaŭ la fino de la jaro [2].

Dum la lastaj monatoj la atenton de la lando kaptis la ankoraŭ okazanto Enketo Chilcott pri la iraka milito, kiu dum la balota kampanjo kviete studas la atestaĵojn. La publiko televide kaj interrete atestis vivan elsendadon de la pridemandado de altprofilaj homoj ligitaj kun la brita decido invadi Irakon, kaj la maniero en kiu tiun decidon influis “9-11” kaj la raportitaj amasdetruaj armiloj. Kaj Gordon Brown kaj Tony Blair devis alfronti pridemandadon, kaj iliaj respondoj estis foje ege polemikaj. La ideo, ke la publiko ne interesiĝis, estus absurda. Devas esti, ke okazis io por delogi la atenton de la voĉdonantoj for de tiaj aferoj.

La retejo wikileaks.org antaŭ nelonge publikigis konfidencan raporton de la CIA pri la apogado de la afgana milito en Okcidenta Eŭropo. Ĝi titoliĝis: “Afganio: Daŭrigante okcidenteŭropan subtenon por la NATO-gvidata misio — kial dependado de apatio eble ne sufiĉos”, kaj ĝin produktis “Ruĝa Ĉelo de CIA” — antaŭpensa strategigrupo de la CIA. Ĝi estis markita NOFORN — “Neniuj Fremdaj Ŝtatanoj”. [3]

“La falo de la nederlanda registaro pro ties sindevigo de trupoj por Afganio demonstras la disrompiĝemon de eŭropa subteno por la NATO-gvidata ISAF-misio”, la raporto komenciĝas. “Iuj NATO-ŝtatoj, plej notinde Francio kaj Germanio, dependis de publika apatio pri Afganio por pliigi siajn kontribuojn por la misio, sed indiferenteco eble fariĝos aktiva antagonismo se printempa kaj somera batalado rezultos en ondo da viktimoj en la militservoj aŭ de afganaj civitanoj, kaj se nederlandstila debatado superverŝiĝos al aliaj ŝtatoj kiuj kontribuas trupojn.” La Ruĝa Celo jam invitis CIA-fakulojn pri strategia komunikado kaj analizistojn kiuj sekvas publikan opinion en la Oficejo de Strategiaj Informoj kaj Esplorado (INR) de la Ministrejo de Eksterlandaj Aferoj, por konsideri informadajn alirojn kiuj “eble pli bone ligos la afganan mision al la prioritatoj de la franca, germana kaj aliaj okcidenteŭropaj publikoj.”

La unua sekcio de la raporto, titolita “Publika apatio ebligas la gvidantojn ignori voĉdonantojn ... “ asertas: “La malalta publika konscio pri la afgana misio permesis al la francaj kaj germanaj gvidantoj malatenti popularan opozicion, kaj konstante pliigi siajn trupokontribuojn al la Internacia SekurecHelpa Forto (ISAF). Berlino kaj Parizo nuntempe subtenas la trian kaj kvaran plej altajn nivelojn de trupoj al ISAF, malgraŭ la opozicio de 80 elcentoj de la respondantoj pri pligrandigitaj kontribuoj de ISAF, laŭ opinienketo de INR en aŭtuno de 2009.”

La dua sekcio titoliĝas “... sed viktimoj povus iniciati retrofrapon”, kaj ĝi sugestas, ke francaj kaj germanaj gvidantoj, timante retrofrapon antaŭ printempaj regionaj elektoj, povus fariĝi malemaj pagi politikan prezon por pliigo de trupniveloj aŭ vastigo de trupdismetoj. Ĝi plue sugestas, ke se hejmlanda politiko devigos la nederlandanojn foriri, politikistoj aliloke eble citos tion kiel precedencon por “aŭskultado al la voĉdonantoj”. Specife, la raporto esprimas maltrankvilon, ke la prezidanto Sarkozy de Francio eble estos atakebla pro ondo de viktimoj “ĉar lia partio alfrontas regionajn elektojn ĉi-marte, kaj ke la jam malalta subteno por ISAF jam falis per triono depost marto 2009.” En Germanio zorgo pri la eblaj efikoj de afganiaj aferoj rilate al la ŝtatnivelaj elektoj en Nordrejn-Vestfalio en majo 2010 povus igi la kancelieron Merkel pli hezitema pri pliigo aŭ eĉ konservado de la ISAF-kontribuoj de Germanio, laŭ la raporto.

La cetero de la raporto rilatas al “tajlorado de mesaĝoj” por preventi aŭ almenaŭ limigi retrofrapon, sugestante “konstantan kaj ripetan strategian komunikadan programon trans NATO-trupaj kontribuantoj”. Tio profitus de la kernaj zorgoj de okcidenteŭropaj publikoj kaj povus “provizi bufron se la hodiaŭa apatio iĝos la morgaŭa opozicio”. Tiaj tajloritaj mesaĝoj povus profiti de la akuta zorgo por la civitanoj kaj rifuĝintoj, per prilumado de la ĝenerala subteno de la afganoj por ISAF, kaj mesaĝado kiu dramigas la potenciale malfavorajn sekvojn por afganaj civitanoj de ISAF-malvenko, kiu povus ekspluati francan kaj alian eŭropan kulposenton pro rezigno pri ilia sorto. La germanaj zorgoj centriĝas sur la prezo kaj la principo de la ISAF-misio, kaj la percepto, ke Afganio ne estas problemo de Germanio. La lastan oni povus kontraŭagi per mesaĝoj kiuj dramigas la sekvojn de NATO-malvenko por specifaj germanaj interesoj, kiel la malfermeco al terorismo, opio kaj rifuĝintoj. Emfazo pri la multnaciaj kaj homecaj aspektoj de la misio povus helpi faciligi la germanajn zorgojn pri ajna militado, dum oni plenumas la deziron subteni multnaciajn strebojn, la raporto sugestas. Helpado al siaj aliancanoj estis citita kiel unu el la plej konvinkaj kialoj por germana subteno de ISAF. Afganaj virinoj povus servi kiel idealaj mesaĝantoj por homigo de la ISAF-rolo en kontraŭbatalado de Talibano, la raporto sugestas, pro la kapablo de virino paroli persone kaj kredeble pri siaj spertoj sub Talibano, siaj aspiroj por la estonteco kaj siaj timoj pri talibana venko. La raporto asertas, ke la konfido flanke de la francaj kaj germanaj publikoj al la kapablo de la prezidanto Obama pri eksterlandaj aferoj ĝenerale kaj aparte pri Afganio sugestas, ke ili estus akceptemaj al lia rekta konfirmo de ilia graveco por la ISAF-misio, kaj sentemaj pri rektaj esprimoj de bedaŭro al aliancanoj kiuj ne helpas.

Kurioze, Britio ne estas menciita en la raporto, malgraŭ tio, ke ĝi estas ĉefrolanto de la afgana misio, kaj atendas nacian balotadon ĉi-printempe. Tamen estus neimageble ke Britio estus ignorita en tia milit-propaganda strebo direktita al publika opinio en Okcidenta Eŭropo. Eble pro sia speciala rilato kun Usono, Britio meritus specialan atenton.

La baza mesaĝo, ke publika apatio ebligas al gvidantoj ignori voĉdonantojn, sed ke militviktimoj povus iniciati retrofrapon, egale validus por la brita publiko kiel por la franca kaj germanaj publikoj. La maniero en kiu mesaĝoj povus esti tajloritaj povus ankaŭ esti ĝenerale simila. Tra sia imperia kaj postkolonia pasinteco la britoj kutimis al militado, kaj tiuj kun kaŝaj planoj estus tre lertaj en la tenado de tiaj militoj ekster la publika konscio. Tamen kun la alveno de viva televidelsendado kaj ĝenerala aliro al la Interreto, subpremi tiajn aferojn sendube fariĝis daŭre pli malfacila tasko. La enketo Chilcott estis origine intencita por okazi nepublike, sed la registaro finfine cedis al publika premo, akceptante publikan pridemandadon de gvidantaj figuroj de la politika kaj militserva establaĵoj, kiuj estis tiam dissenditaj vive per diversaj interretaj kanaloj. La publiko fariĝis daŭre pli dubema pri la honesteco de politikistoj pri ĉefdemandoj de milito kaj paco. Disvastiĝis la ideo, ke la pravigo de la iraka milito estis falsita, kaj ke la brita registaro nur sekvadis instrukciojn el Vaŝingtono.

Publika debatado en Britio pri la afgana milito verŝajne kondukus al vokoj por plua enketo, por sekvi la nunan Chilcott-enketon. Tia enketo neeviteble surtretus danĝeran terenon pri la pravigo de la invado de Afganio, kaj la perceptitaj malveroj rilate al la amasdetruaj armiloj en Irako estos moliginta publikan opinion rilate al la ebleco, ke ankaŭ la afgana invado povus esti farita surbaze de falsaj pretendoj. Rapida rigardo al la retejo de la usona federacia polico FBI malkaŝus, ke Osama bin Laden ne estis bezonata specife rilate al la atakoj de 9-11 [4]. Ĵurnalistoj kiuj telefonis al la FBI por demandi pri tio ricevis respondon: “Mi bedaŭras, ke ni tutsimple ne havas la pruvaĵon” [5].

Sed kiel la politikistoj kaj nacia gazetaro de la lando povus esti manipulita al tia konspiro de silento? Kiel povas esti, ke ok kaj duonon da jaroj post la atakoj de 9-11 ni ne estas pli proksimaj al kompreno de tio kio okazis en tiu sortoturna tago ol ni estis kiam la prezidanto Bush deklaris, ke li deziras havi Osama bin Laden morta aŭ viva? Kiel estas, ke ne estis signifa pridemandado de la rolo de Osama bin Laden en la tradiciaj amaskomunikiloj? Kio ajn estas la meĥaniko de tio, ĝi estas fenomeno observita de George Orwell en 1945. En la antaŭparolo de la unua eldono de Besto-Farmo li skribis: “La malbonaŭgura fakto pri literatura cenzurado en Anglio estas, ke ĝi estas ĉefe volontula. Nepopularaj ideoj povas esti silentigataj, kaj neoportunaj faktoj tenataj en la mallumo, sen la bezono de oficiala malpermeso. ... En iu ajn momento estas ia ortodokseco, aro da ideoj kiujn laŭsupoze akceptus ĉiuj ĝuste pensantaj homoj sendemande. Ne estas ekzakte malpermesite diri tiel, aŭ jene, aŭ aliamaniere, sed ‘ne decas’ tiel diri, ĝuste kiel en mez-viktoriaj tempoj ‘ne decas’ mencii pantalonon en la ĉeesto de damo. Iu ajn kiu defias la laŭmodan ortodoksecon trovas sin silentigita per mirinda efikeco. Vere nelaŭmoda opinio preskaŭ neniam ricevas justan aŭdadon, ĉu en la populara gazetaro, ĉu en la altkulturaj periodaĵoj.” La antaŭparolo ne estis publikigita [6].

En 2007 la aŭstralia ĵurnalisto John Pilger alparolis la Socialisman Konferencon de Ĉikago per parolado titolita “Libero Venontfoje”, kiu estis la titolo de lia plej lastatempa libro, kaj la libro celis esti “antidoto al la propagando kiu tiom ofte estas kamuflita kiel ĵurnalismo.” [7] Li atentigis, ke la BBC donis ĝuste du elcentojn de sia kovrado de Irako al la kontraŭmilita malkonsento, kaj ke 90 elcentoj de la aludoj de la BBC al la amasdetruaj armiloj sugestis, ke Sadam Husejn fakte posedis ilin, kaj implice ke Bush kaj Blair pravis. “Nun ni scias”, li daŭrigis, “kela BBC kaj aliaj britaj amasinformiloj estis uzataj de la brita sekreta spionservo MI6. En tio kion oni nomas Operation Mass Appeal [Operacio Amasa Apelacio], agentoj de MI6 plantis raportojn pri amasdetruaj armiloj de Sadam, kiel armiloj kiuj kuŝas en liaj palacoj kaj en sekretaj subteraj bunkroj. Ĉiuj el tiuj raportoj estis falsaj”.

“Sed tio ne estas la afero”, li aldonis, “La afero estas, ke la laboro de MI6 estis nenecesa, ĉar profesia ĵurnalismo sola estus produktinta la saman rezulton.” Kiel George Orwell sesdek du jarojn pli frue, li atentigis, ke nepopularaj ideoj povas esti silentigataj, kaj neoportunaj faktoj tenataj en la mallumo, sen la bezono de ajna oficiala malpermeso.

Unu el liaj plejŝatataj rakontoj pri la Malvarma Milito, li diris, rilatis al grupo de rusaj ĵurnalistoj kiuj traveturadis Usonon. En la fina tago de ilia vizito ilia gastiganto demandis al ili pri iliaj impresoj. “Mi devas diri al vi”, diris la porparolanto, “ke ni miris trovi, post legado de ĉiuj el la gazetoj kaj spektinte televidon tagon post tago, ke ĉiuj el la opinioj pri ĉiuj el la kernaj aferoj estis samaj. Por atingi tiun rezulton en nia lando ni sendas ĵurnalistojn al la gulago. Ni eĉ elŝiras iliajn ungojn. Ĉi tie ne necesas fari ion ajn tian. Kio estas la sekreto?”.

Eble pli urĝa demando dum la brita nacia balotada kampanjo devus esti: “Kio estas la antidoto?”. La respondo eble kuŝas en la brita farsa komedio “Fawlty Towers”. Unu epizodo, “La Germanoj”, centriĝis sur la frapfrazo “Ne menciu la militon” [8]. Ju pli multe la hotelestro, rolata de komediulo John Cleese, provis ne mencii la militon dum ili gastigis grupon da vizitantoj el Germanio, des malpli ili sukcesis. La konspiro de silento konstante rompiĝis kiam ajn li ellasis la frazon “Ne menciu la militon”. Eble tiu, en Britio, devus esti ankaŭ la frapfrazo por tiuj kiuj provas alporti la aferon de la afgana milito al la atento de la publiko, kaj por gajni promeson pri publika enketo laŭ samaj gvidlinioj kiel la Chilcott-enketo pri la iraka milito. “Ne menciu la militon” ŝajne estus bona resumo de la raporto de la Ruĝa Ĉelo de la CIA de la 11-a de marto 2010. Tiun raporton ĝenerale ignoris la korporaciaj amaskomunikiloj.

Notoj

[1] “Revealed: £12bn hidden costs of Afghan war”, The Independent, Sunday, 26 July 2009, http://www.independent.co.uk/news/u...

[2] “Newsnight poll: Most think Afghan war ‘unwinnable’”, 23 February 2010, http://news.bbc.co.uk/1/hi/programm... .

[3] http://file.wikileaks.org/file/cia-...

[4] http://www.fbi.gov/wanted/terrorist...

[5] Orwell’s preface to Animal Farm, http://home.iprimus.com.au/korolo/O...

[6] “Zero: an investigation into 9/11”, a documentary film by Telemaco, http://zero911movie.com

[7] “Freedom Next Time — John Pilger’s Chicago Address”, http://throwawayyourtelescreen.word... (Teksto en Esperanto: ‘Libero venontfoje’, http://www.nodo50.org/esperanto/art... )

[8] http://www.fawltysite.net/the-germa... (elĉerpaĵo: “Fawlty Towers: Basil Fawlty waits on the Germans — Fawlty Towers — BBC”, http://www.youtube.com/watch?v=yfl6... )

Ian FANTOM.

Tiu ĉi artikolo aperas ekskluzive en la respondeco de “Le Monde diplomatique en Esperanto”. — La redaktejo

La Eŭropa Parlamento alfrontas Kubon

Rezolucio instigas Bruselon unuafoje al aktiva subteno de opoziciuloj en la karibia ŝtato

Ĉiam denove la eŭropa politiko pri Kubo kreas disputojn en la EU-parlamento, tiel ankaŭ en la lastaj tagoj. Post la morto de kuba malliberulo la frakcio de la Eŭropa Popolpartio (EPP) estigis debaton pri la situacio de homrajtoj en la socialisma karibia ŝtato. Ĝia bazo estis recolucio de la konservativuloj, al kiu ĉe la voĉdonado ĵaŭde aliĝis kromaj frakcioj — socialdemokratoj, dekstraj popolistoj, dekstraj konservativuloj, liberaluloj kaj verduloj. La kvinpaĝa dokumento estas eksterordinara.

Ĝi kondamnas per 509 voĉoj la morton de la malliberulo Orlando Zapata, kiu la 23-an de februaro mortis post plursemajna malsatstriko en la oriento de la karibia ŝtato malgraŭ medicina prizorgado. La rezolucio parolas pri “kruela morto” kaj “intenca ŝtatkrimo”, por tiri serion da konkludoj. La politikistoj pri eksterlanda politiko de la EU estas instigataj “senprokraste eniri strukturitan dialogon kun la kuba civila socio kaj kun tiuj, kiuj subtenas pacan transiron sur la insulo, kaj (...) uzi la komunajn meĥanismojn de la kunlaborado pri disvolvado, speciale la Eŭropan Iniciaton por Demokratio kaj Homrajton”.*

* Vd la plenan tekston de tiu rezolucio de la Eŭropa Parlamento (la dua dokumento en tiu teksto).

La kvalito de tiu deklaro estas nova. Kvankam ankaŭ la Komuna Starpunkto, decidita en 1996 laŭ iniciato de la tiama dekstra konservativa hispana registaro sub la ĉefministro José María Aznar, postulas politikan ŝanĝon en Kubo, nun unuafoje tia politiko politike apogendas. La meĥanismoj nomataj en la rezolucio unuafoje ebligas financadon de strukturoj kontraŭ la registaro en Kubo.

En Kubo la demarŝo trafis do sur decida kritiko. Malantaŭ la kondamno troviĝas “profunda cinikeco”, laŭ deklaro* de la kuba Nacia Asembleo. Nur pro la decido de la riĉaj landoj ne plenumi siajn devojn pri helpo al disvolvado multaj vivoj en la malriĉaj nacioj perdiĝis. La morto de la malliberulo estas, laŭ ĝi, nur preteksto por agi kontraŭ Kubo.

* Vd la deklaron de la Nacia Asembleo de Kubo.

La maldekstra frakcio GUE/NGL provis, laŭ propraj eldiroj, malakrigi la rezolucion kaj teni la eblecon de politika dialogo malfermita. Sed ĉiuj tri tiaj amendoproponoj de la hispana delegito Willy Meyer estis rifuzitaj. La frakcio GUE/NGL post tio prezentis propran proponon*, kiu ricevis tridek voĉojn.

* Vidu la rezoluci-proponon de la maldekstra frakcio de la Eŭropa Parlamento.

Meyer akre kritikis la komunan rezolucion. La dokumento adoptita de la ceteraj frakcioj estas “ekzemplo de la misuzado de la homrajtoj fare de dekstre orientitaj delegitoj”, diris li. Tiuj, kiuj nun aliĝis al la agresa deklaro kontraŭ Kubo “estas kelkfoje la samaj delegitoj, kiuj rifuzis kondamni la ŝtatrenverson en Honduro kaj kiuj rifuzis eĉ nur paroli pri la murdoj al sindikatistoj en Kolombio”, tiel Meyer. La maldekstro daŭre postulas ke la EU “traktu Kubon same kiel la ceterajn ŝtatojn, al kiuj ĝi mondvaste flegas kontaktojn”. En sia propono la maldekstruloj indikis ankaŭ “ke la kuba civitano Orlando Zapata Tamayo bedaŭrinde mortis, kvankam li ricevis adekvatan medicinan prizorgadon”.

Sed kial la ekscitiĝo pri la kazo? Okulfrapas, ke dekstraj frakcioj lanĉis iniciatojn kontraŭ Kubo en la pasintaj jaroj precipe tiam, kiam proksimiĝo al la EU fariĝis ebla. Tiaj situacioj ekzistis en 1996 dum la decido de la “Komuna Starpunkto” same kiel en 2003, kiam la EU decidis sankciojn kontraŭ Kubo pro la malliberigo de kontraŭantoj al la registaro.

Harald NEUBER

la 13-an de marto 2010.

Tiu ĉi artikolo aperas ekster la respondeco de la pariza eldono de “Le Monde diplomatique”. La redaktejo

Paĝo turniĝas en Britio

JEN NEATENDITA afiŝo de elektokampanjo. La laboristpartia ĉefministro Gordon Brown proklamas tie, gaje: “Mi grandigis la abismon inter riĉuloj kaj malriĉuloj. Lasu min daŭrigi.” La citaĵo estas apokrifa, sed ne la elvokita fakto. Fine de la jaroj de Thatcher kaj Major, la 1 elcento da plej riĉaj britoj posedis 17 elcentojn de la nacia enspezo; ekde kiam la s-roj Anthony Blair kaj Brown regis, tiu parto atingis 21 elcentojn.

La ironia afiŝo konkludas: “Voĉdonu por la konservativuloj”. Oni do preskaŭ imagus elektobatalon kun inversaj frontoj, kun laboristpartianoj kiel advokatoj de la golden boys de la City, dum iliaj kontraŭuloj zorgas ĉefe pri la simpla popolo. Sed okazas tute ne tiel, almenaŭ koncerne la duan kazon. Sed politika alĝustiĝo skiziĝas en la du grandaj partioj, kiu malproksimigas ilin de iliaj kuratoraj figuroj kaj de iliaj kutimaj praktikoj. Nek Thatcher nek Blair: kun la alveno de la parlament-elektoj de la 6-a de majo, Britio turnas la paĝon.

Ekzemple, temoj longtempe tabuaj reaperas en la politika retoriko: sociaj klasoj, interveno de la ŝtato, sindikatoj.* La konservativuloj unue preferis la temon de la ŝuldo, de la necesa malabundo. Ili devis korekti sian temaron, jam ne ekskludi ke parto de la financa resanigo venus el novaj impostoj, ne nur el buĝetaj forstrekoj. Ili nun celebras la National Health Service, tiun sociigitan sansistemon kiun s-ino Margaret Thatcher abomenis, kaj ili ĵuras ke ĝia buĝeto kreskos ĉiujare. Fine, ili bedaŭras sian iaman homofoban moralismon kaj refarbis sin verdaj. Kvankam ili insistas ankoraŭ pri sia sekurec-entrepreno, oni nur malfacile distingas ilin ĉi-punkte de iliaj konkurantoj. Ĉu la laboristpartio ne punigis mil tridek-ses kromajn deliktojn per malliberejo?*

* Kp Seumas Milne: “The real political battle will begin after the election”, The Guardian, Londono, 7-a de aprilo 2010.
* Kp Tony Wood: “Good riddance to New Labour”, [New Left Review, Londono, marto-aprilo 2010.

Tiuj ankaŭ vetis ĉion pri la malregulado kaj faris Londonon la nesto de la financaj stultaĵoj. Minacas bankroto. Abisma buĝeta deficito (11,9 elcentoj de la malneta interna produkto), komparebla kun tiu de Grekio (13,6 elcentoj), instigas la parlamenton fari trastrekojn en la socialaj elspezoj. Tio efikas plej malbone por deputitoj kiuj, antaŭ kelkaj monatoj, fosis en la kasoj de la ŝtato por renovigi la domojn de siaj duaj loĝadresoj, akiri naĝantajn kabanojn por tie protekti siajn anasojn. Nun, timeme, la laboristpartianoj rehonoras la industri-politikon. Kelkfoje ili eĉ ... ĝenas la bankistojn!

La liberaldemokratoj velas per facila vento: la politika sistemo estas makulita de la skandaloj en kiuj ili estas malpli implikitaj ol iliaj konkurantoj. Ilia prezidanto, s-ro Nick Clegg — filo de bankisto, edukita en Kembriĝo, edzo de afer-advokatino, konsilinto de s-ro Leon Brittan, la tre liberala eŭropa komisaro pri konkurenco —, siavice ne preterlasis maldekstrigi sian retorikon. Tiu pura produkto de la elito ĵus elvokis ekzemple ke la iama liberala paradizo de s-ino Thatcher kaj de s-ro Blair povus sperti “greksimilan socialan agitiĝon” ...

Serge HALIMI.

Enmigrintaj laboristoj sub minaco de ellandigo

La neverŝajna epopeo de la Afrikanoj en Ĉinujo

La unuan fojon de ses jaroj, Ĉinujo anoncis komercan deficiton en marto (2,74 miliardoj da dolaroj). Ekonomio restas orientita al eksportado, de kiu Kantono estas unu el la avangardaj taĉmentoj. En tiu urbo laboras internaj migrantoj (mingong) sed ankaŭ migrantoj venintaj el Afriko.

ĈI TIE oni alkutimiĝis al ilia ĉeesto. Ĉi tie ne estas vere Ĉinujo, ankaŭ ne Afriko, cetere. Estas en Kantono (ĉine Guangzhou), en sudo de Ĉinujo, je du horoj trajne de Hongkongo, kvartalo situanta inter la stratoj Xiaobei Lu kaj Guangyuan Xi Lu. Dudek mil Afrikanoj oficiale*, sed preskaŭ cent mil laŭ esploristo de la Hongkonga universitato*, loĝas aŭ portempe restadas en tiu ĉina “Africa kvartalo” enfermita inter rapidaj vojoj, pontaj aŭtoŝoseoj kaj fervojoj. Kromnomita de la ĉinoj “ĉokoladurbo” [chocolate city], tiu 10-kvadratkilometra zono estas tute dediĉita al komerco. La igba lingvo, aŭ la volofa aŭ la lingala respondas tie al la mandarena kaj la kantona lingvoj.

*Les immigrants africains, nouveau défi pour la Chine”, Chine Informations, 6-a de oktobro 2009.
* Adams Bodono, “The African trading community in Guangzhou: An emerging bridge for Africa-china relations”, publikigota en “The China Quarterly, Londono.

De ĝia apero sur la internacia komerco-scenejo, Ĉinujo havas logan povon en la ekskoloniaj landoj. Aŭ, kiel substrekas s-ro Mark Leonard, direktoro de la fakulejo (pensfabriko)Eŭropean Council on Foreign Relations, “Ĉinujo pruvas, ke verda teo, Konfuceo kaj Jackie Chan (Aktoro, filmreĝisoro kaj fakulo pri militartoj) povas konkuri kontraŭ McDonald, Holivudo kaj la Diskurso apud Gettysburg*. Sed afrikanoj multnombre venis tien, ja malpli pro ĝia kulturo ol pro ĝia freneze alta kresko, ĝiaj pograndaj merkatoj, kie akireblas malpezindustriaj produktoj.

* Mark Leonard, Que pense la Chine?, Plon, Parizo, 2008/

S-ro Abou Kabba, gvineano, doktoro pri organika kemio, kiu de 15 jaroj komercas tra tuta Azio, miras pri la amasa alveno de “junuloj, kiuj kredas, ke Kantono estas mezhaltejo survoje al Eŭropo, aŭ ebligas atingi Tokion tra nur kelkaj metrostacioj.”

Ĉe la kerno de tiu bruega urbo kun 18 milionoj da loĝantoj kaj dekmiloj da etaj fabrikoj, la komerca aktivaĵo kontrastas kun la amasinformila murmurego ĉirkaŭ petrolaj kontraktoj aŭ grandegaj laborejoj de publikaj konstruoj de ĉinoj en Afriko. La leono venas rajdi la drakon ja por profiti el la ŝanco de ĝia eksportada febro. “Ĉu ili estas nigruloj aŭ aliaj, ne gravas se estas bone por la negoco ...” laŭte asertas, inter du telefonalvokoj kaj gluteto da teo, estrino de elektronikaĵ-vendejo en negococentro de Dongfeng. Ĉar, en Guangdong-provinco, laborejo de la mondo, kies ĉefurbo, Kantono, estas la montrofenestro, mono ne havas koloron. La afrikaj “marŝsoldatoj de la tutmondiĝo”* nepre volas ricevi sian porcion de la “ĉina miraklo”. Iliaj eksportaĵoj al Afriko similas inventarion de la poeto Prévert: elektrogeneratoroj, ŝuoj, orelpurigiloj, motorbicikloj, konstrumaterialoj, homaj hararoj, ludiloj. “En Ĉinujo troveblas ĉio, kion oni deziras, oni ja eĉ trovas nigrulojn”, ŝercas Jozefo, kameruna vojaĝanta komercisto.

* Roland Marchal, “Hôtel Bangkok-Sahara”, en Fariba Adelkhak kaj Jean-François Bayart (sub dir.de) Voyages du développement. Emigration, commerce, exil, Khartala, Parizo 2007.
La unuaj kontaktoj okazis en Bandungo en ... 1955

Tiu kaŝita flanko de la ĉinafrikaj rilatoj disvolviĝas laŭ surpriza rapideco. Ĉiujare miloj da konteneroj estas sendataj al Dakaro, Mombasa, Abiĝano aŭ Dualao. Atestas la kresko de tiuj interŝanĝoj: + 294% inter 2003 kaj 2007*. La 8-an de novembro 2009, dum la 4-a Forumo pri ĉinafrika kunlaborado (Focac), la ĉefministro Wen Jiabao entuziasme taksis la produkton de la duflanka komerco je 106,8 miliardoj da dolaroj (78 miliardoj da eŭroj) en 2008, kvanto kreskinta je 45,1% en unu jaro*. Forlasante la tradiciajn komercajn platformojn de Azio kaj Dubajo, la afrikaj negocistoj rapide delokis sian aktivadon en Ĉinujon.

* Vd Jean-Christophe Servant, “Originalité du jeu chinois”, Manière de voir, n-ro 108, “Indispensable Afrique”, decembro 2009/januaro 2010.
* Hubert Escaith (sub dir. de), “Statistiques du Commerce International 2009, Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), Ĝenevo, 2009. Eksportado de Ĉinujo al Afriko atingis 50,84 miliardojn da dolaroj (+ 36,3% kompare kun jaro 2008); importado el Afriko sumiĝis je 56 miliardoj da dolaroj (+54%). Hidrokarbidoj estas 71,7% de la importaĵoj, metaloj estas 14,1%.

Eĉ se tiu interproksimiĝo ŝajnas subita, ĝi tamen devenas de la bazoj metitaj en aprilo 1955 dum la Bandunga Konferenco. La projekto kunigis la nealiancitajn landojn dezirantajn rezisti tiom al la soveta regemo, kiom al la okcidenta imperiismo kaj al ĝia kolonia tendenco. Pekino tiam provizis helpon al la sendependistoj de Alĝerio, Angolo aŭ Suda Rodezio — tiu subteno rezultigos por Ĉinujo en 1971 reakiron de la ĉina konstanta sidloko en la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), ĝis tiam okupata de Taivano. Sed nur en la jaroj 1980-aj la unuaj aventuremaj afrikaj komercistoj alvenis en Hongkongo, tiam sub brita regado. De la aliĝo de Pekino al la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) en septembro 2001, la negocistoj preferas iri rekte al la fonto de la malmultekostaj varoj.

“Preskaŭ 90% de la produktoj en la afrikaj merkatoj venas de Ĉinujo, Tajlando aŭ Indonezio, analizas s-ro Sultane Barry, prezidanto de la gvinea komunumo en Kantono. En Ĉinujo eblas miksi plurajn produktospecojn en unu kontenero. Estas pli flekseblaj reguloj.” Same kiel 90% de la afrikanoj en Kantono*, s-ro Barry estas negocisto. Lulita, kiel negocisto pri gemoj, en la “usona revo” li deklaras sin fiera partopreni naskiĝon de la “Flav-rivera kapitalismo”. El sia oficejo lokita inter preĝsalono kaj salono sen arbo sed dediĉita al palabro, li regas tutan etaĝon de Tianxiu Dasha, 35-etaĝa Babelturo, kie multaj aktivaĵoj kunmiksiĝas: butikoj plenplenaj je specimenoj venintaj el provincaj fabrikoj, reprezentaj oficejoj, transport-agentejoj, afrikaj restoracioj laŭleĝaj aŭ ne, frizistoj, meblitaj luapartamentoj, ...

* En Kantono 33% de la afrikanoj estas niĝerianoj, 10% malianoj, 8% ganaanoj, 6% gvineanoj, la cetero estas konganoj, senegalanoj, eburbordanoj, niĝeranoj, tanzanianoj, gambianoj kaj kamerunanoj. Adams Bodoma, cit.

Ĉiutaga vivo kaj profesia laboro kapablu kunfandiĝi por ĉiam pli da enspezoj. S-ro Ibrahim Kader Traoré, eburborda entreprenisto, asertas ĝin: “Ni ne estas ĉi tie por amuziĝi, oni negocas rapide kaj sukcese. En Abiĝano, homoj nur pensas pri Francujo, kie ili penas ŝpari 10.000 eŭrojn en 25 jaroj, dum en Ĉinujo eblas gajni 100.000 eŭrojn en 5 jaroj.” Do pli kaj pli multaj afrikanoj deturnas sin de la malnovaj vojoj de sklavoj, kaj de la fermitaj eŭropaj landlimoj, por serĉi aventuron orienten.

Inter 2003 kaj 2007 la nombro de migrantoj kreskis je 30 aŭ 40% jare*. “La intensigo de rilatoj inter iuj el la malplej evoluintaj landoj (MEL) kaj Ĉinujo nur povas plifortigi ĉeeston de afrikaj komercistoj ĉe la unua tutmonda eksportanto”, notas Barry Sautman, esploristo ĉe la Hongkonga universitato.

* Zhigang Li, Desheng Xue, Michal Lyons kaj Alison Brown, “Ethnic enclave of transnational migrants in Guangzhou: A case of study of Xiabei”, Acta Geographica Sinica, Pekino, 2008.

La amplekso de la enmigrado surprizas la ĉinan registaron, kiu neniam alfrontis tian “problemon”. Kvankam en 2006 la ĉina prezidanto Hu Jintao solene akceptis 48 afrikajn ŝtatestrojn en Pekino, emfazante la ĉinan amikecon, 2007 estis seniluziiga jaro por la kandidatoj al enmigrado. La ĉinaj regantoj eltiris el tirkesto malnovan diron de s-ro Hao Chiyong, proparolanto de la ministrejo pri enmigrado, la 20-an de aŭgusto 2004: “Ĉinujo ne estas migrocelo, kaj la nova leĝaro celadas allogi altkompetentajn eksterlandanojn*.” Jen klara maniero anonci malpliigon de la nombo de vizoj al afrikanoj; kiuj subite sentis sin nebonvenaj personoj.

* China issues “Green Card” to foreigners”, China Daily, Pekino, 21-an de aŭgusto 2004.
Maltrankvilo ĉe la ĉinoj de “Ĉokoladurbo”

“La afrikdevena loĝantaro malkreskis, bedaŭras s-ro Barry. Antaŭe, ili havis unujarajn vizojn, kun plurfoja eniro kaj nelimigitaj restaddaŭroj. En 2008, tuj antaŭ la Olimpikoj de Pekino, la regantoj decidis radikalan ŝanĝon. Ili ĉesis renovigi vizojn surloke. Necesis reiri al sia lando por renovigi komercan vizon.” De tiam, vizo fariĝis ia “sankta gralo ”, kies ĉiutaga serĉado foje turniĝas absurde. Ladji, eburbordano sen legitimilo, ne hezitas montri la dekojn da vizostampoj, kiujn li plejofte renovigas en Makao. “La vizoj estas validaj dum tridek-taga daŭro. Oni do estas devigata eliri kontinentan Ĉinujon unufoje monate.”

Dum la Olimpikoj, la regantoj pliintensigis la identec-kontroladon. Tial la Aziaj Ludoj, kiuj okazos en Kantono en novembro 2010 maltrankviligas same la ĉinojn kiel la afrikanojn de “ Ĉokoladurbo ”. “Mi vendas al afrikanoj pli ol 50% de la produktaĵo de la televidilfabriko de mia bofrato, kalkulas vendistino, oni bezonas ilin, kaj mi timas ilian foriron.”

En julio 2009, polica interveno preskaŭ turnis al tragikaĵo. Por eskapi policon, du niĝerianoj saltis tra fenestron. Unu vundiĝis ĉe ventro per vitraĵo, la alia pro kapobato restis en komato plurajn tagojn. Ili ambaŭ pluvivis. Sed la onidiro pri ilia morto rapide disvastiĝis, kaj rezultigis la unuan manifestacion de eksterlandaj enmigrintoj en Ĉinujo. Cento da homoj sturmis la ĉefan policejon de Kantono, kaj la grandaj internaciaj amasinformiloj, certaj pri la morto de la du homoj, ne preterlasis la okazon krii pri la ĉiama perforto de homrajtoj en Ĉinujo. “Homĉasado rekomenciĝis, rakontas s-ro Kabba. Mia edzino akceptis policanojn kontrolantajn vizojn, sed estas mi, kiu havis la legitimilojn. La policanoj ekkriadis al miaj infanoj, kiuj ploris. Oni diris al ili, ke ili iros en malliberejon, kvankam mia familio estas registrita ĉe la enmigradservo. Ili scias, ke ni estas laŭregulaj.”

En artikolo de la 6-a de oktobro 2009, s-ino Mo Lian, vicdirektorino de la fako identeckontrolo ĉe landlimoj, de la provinca departemento pri publika sekureco en Guangdong, diris al la nacia gazetar-agentejo Xinhua: “70% de la eksterlandanoj enfermitaj pasintjare pro neleĝa enmigrado aŭ senvalideco de sia vizo, estas afrikanoj. En la unua semestro 2009, la proporcio altiĝis ĝis 77%.” Fronte al tio, kion la afrikanoj konsideras “persekutado ” aŭ “komploto ”, paralela komerco organiziĝas. Laŭ Ladji, la certeco ne esti ĝenata pagiĝas je forta prezo, aĉetante “laŭregulan” vizon. “Iuj afrikanoj pagis ĝis 2.000 eŭrojn. Ili simple aĉetas servon de privataj agentejoj, kiuj koruptas la ĉinajn administrejojn.”

La serpento ja mordas sian voston. “Provante limigi enmigradon, la ĉina registaro puŝas la afrikanojn en la retojn de afrikaj krimaj bandoj kaj nur plifortigas ilin, protestas s-ro Ojukwu Emma, prezidanto de la niĝeriana komunumo kaj “S-ro Afriko ”por ĉiuj. Okazas absurdaj situacioj. Novalvenintoj eĉ revendas multekoste sian pasporton kaj, kiam estas ellandigitaj, hejme ŝanĝas sian identecon, kaj revenas. Aliaj fine fariĝas drogvendistoj aŭ eniras prostituo-retojn. Tiaj aferoj donas malbonan bildon pri tuta Afriko.”

Junula teamo kun maĉetoj

Tial s-ro Emma decidis alfronti la situacion kaj soldatdisciplini la tutan afrikan komunumon de Kantono, per metodoj indaj je armea registaro. “Nia komunumo batalas kontraŭ krimoj. Ni starigis “pacgardantaron ”, teamon de 50 junuloj kun maĉetoj, kiuj kaptas krimulojn, liveras ilin al polico, por protekti nian bildon.”

Danke al tiu iniciato, li en novembro 2009 ankaŭ sukcesis subskribi kun la lokaj regantoj, specon de “ amnestio ”, kiel li mem klarigas, por ĉiu afrikano sin deklaranta proprainiciate al la enmigradservo. “La 8-an de marto 2010, kvar cent niĝerianoj kies vizo ne plu validas jam forlasis Ĉinujon. Mi ankaŭ intertraktis duonigon de la monpuno, hodiaŭ fiksita je 360 dolaroj [221 eŭroj]. Tial mi vizitas ĉiutage la enmigradoficejon, same kiel faras multaj aliaj prezidantoj de afrikaj komunumoj.” Krome, “tuj kiam ilia financa situacio tion ebligos, tiuj afrikanoj povos laŭleĝe reveni”, li klarigas, forgesante elvoki la kazon de tiuj, kiuj povas pagi nek la monpunon nek aviadilbileton — ĉar la ĉina ellandiga sistemo ne enhavas senpagan transliman forkondukon. Tiuj malriĉuloj iras en malliberejon kaj, laŭ iuj, ili devas labori en ŝtataj fabrikoj. Kiom da afrikanoj estas en tiu situacio, tion kompreneble ne diskonigas la registaro.

Tiu streĉiĝo, estigita de draste subprema sistemo kondamnas la afrikanan komunumon, priskribitan de la amasinformiloj kiel homojn, kiuj ne respektas leĝojn; tio plifortigas jam ekzistantan rasismon. “Ĉinoj ĉiam sentas timon rilate afrikanojn. Por ŝirmi la socian harmonion, la regantoj opinias, ke necesas protekti la popolon de tro granda invado”, anonime deklaras profesoro de la Guangdong-universitato.

En sia aŭtobiografia libro, kiu fariĝis sukceslibro, Les Cygnes sauvages [la sovaĝaj cignoj]*, la ĉina verkistino Jung Chang priskribas tion, kion la ĉinaj lernejanoj en la 1970-aj jaroj lernis pri afrikanoj: “Ili estas malpli evoluintaj kaj ne regas siajn instinktojn.” Granda plimulto de ĉinoj — same kiel eŭropanoj cetere — konas Afrikon nur tra la prismo de amasinformiloj, ĝi do estas ĉiam reduktita je bildo de drivanta kontinento, suferanta pro aidoso, malsato, militoj kaj sekeco. Laŭŝajne senestonta mondoparto.

* Jung Chang, Les Cygnes sauvages, Pocket, Parizo, 2001.
“Surstrate, la infanoj forkuras de mi”

Kvankam ĉinoj ne estas pli rasismaj ol la aliaj popoloj, ili ja pli volonte manifestas tiun senton. Vincent, niĝeriano instalita de kvin jaroj en la lando atestas: “Eĉ se estas ankoraŭ pli malbone en Indonezio aŭ Malajzio, oni ja daŭre aŭdas insultojn kiel “ nigra diablo ”. En la publikaj transportiloj, homoj ŝtopas sian nazon kaj kelkfoje surstrate la infanoj forkuras de mi. Oni devas vivi kun tio.” Aliaj situacioj estas humiligaj, kiel klarigas Jean-Bedel, konga studento: “En malsanulejo, eĉ por eta banala febro, la kuracistoj elprenas nekutiman nombron de sangotubetoj kaj aŭtomate faras HIV-teston. Tiel ili ne agas kun siaj samlandanoj. Ili ankaŭ surmetas protekt-gantojn antaŭ ekzameno, nur koncerne nigrulojn.”

Taksiŝoforoj foje ignoras alvokon de afrikano. “La nigraj diabloj laboras pri drogo kaj prostituado, asertas unu el ili, ili eĉ provas marĉandi la prezon. Mi neniam haltas por ili. Krome, oni neniam komprenas kien ili deziras iri.” Tiu miskompreno devenas ankaŭ de tio, ke plimulto de la afrikanoj, nur trapasantaj, ne provas integriĝi. “Ili vivas marĝene de la ĉina socio, kaj provas starigi insuleton, negoc-establon, kie ili sin ŝirmas de malsama kulturo. Ĉinoj kaj afrikanoj malbone konas unu la alian”, raportas Brigitte Bertoncello, profesoro ĉe la Universitato de Aikso Provenca kaj Marsejlo, kaj Sylvie Bredeloup, esplordirektorino ĉe Instituto de Esploro pri Disvolvado*. Siaflanke, la afrikanoj respondas al la ĉinoj: “Pliproksimiĝo malfacilas, ĉar plimulto de ĉinoj kritikas nin kaj ne konsideras nin egalulojn” konkludas s-ro Barry. “ ”

* Brigitte Bertoncello kaj Sylvie Bredeloup, “De Hongkong à Guanzhou, de nouveau “comptoirs”africains s’organisent”, Perspectives chinoises n-ro 2007/1, HongKong.

La Granda Gvidanto tamen predikis tute alian rilaton al alieco, memorigas la historiisto Frank Dikötter. “En 1963 Mao asertis, ke “en Azio, en Afriko, ĉie en la mondo estas rasismo. Vere la rasaj problemoj estas klasaj problemoj ”.La oficiala propagando antaŭenigis la ideon, ke nur okcidentanoj povas agi rasisme, dum la ĉinoj alte levas la standardon de la “haŭtkoloraj viktimoj ” en la historia batalo kontraŭ la blanka imperiismo*.”

* Frank Dikötter, The Discourse of Race in Modern China, C. Hurst & Co, Londono, 1992.

Sufiĉas anstataŭi la nocion “klaso” per “ekonomia sukceso” por malkovri la vizaĝon de moderna Ĉinujo. “La ĉinaj antaŭjuĝoj kaj rasismo baziĝas sur la sociekonomia nivelo kaj la sukceso, ĉu individua ĉu komunuma”, notas Yan Sun, profesorino pri politikaj sciencoj en la City-University de Nov Jorko*. Same kiel politiko kaj juro, rasismo ofte finiĝas tie, kie negoco komenciĝas. En “Ĉokoladurbo”, la komercaj urboj kaj la frajto-zonoj, la ĉinoj komprenis ke la afrikanoj povas servi interesojn de la gastiglando. Sed aliloke afrikanoj daŭre povas renkonti malamikajn reagojn. Por uzi vortojn de Deng Xiao Ping, “unu lando, du sistemoj”.

* Yan Sun, “Millennia of multiethnic contradictions”, forumo “China’s Changing Views on Race”, blogo de New York Times, 13-an de decembro 2009.

Malgraŭ severigo de la enmigrad-reguloj fare de la kantonaj aŭtoritatuloj, kaj la ĉina ŝovinismo, la afrikanoj de Ĉinujo konstruis “ponton”* inter la du kontinentoj. Tiuj komercistoj utilas kiel kontaktiloj inter siaj gastigantoj kaj sia deven-lando. Ĉu ili trovis pordon por eniri la kvar murojn de la piktogramo, kiu signifas “lando” en la ĉina? Tiaj popolribeloj kontraŭ nigruloj, kiaj okazis en la Nanjing-universitato en 1988 ne plu aktualas. Tiam ĉinoj batis afrikajn studentojn, kaj miloj da manifestaciantoj surstrate kriadis “morton al nigraj diabloj”. La preteksto de la manifestaciantoj estis morto de ĉina studento, sed ili riproĉis precipe al la afrikanoj amindumi kun junaj ĉininoj.

* Adams Bodono, cit.

Nun, en la stratoj de Xiaobei Lu-kvartalo, la intergentaj geedziĝoj estas pli kaj pli videblaj, same kiel miksrasaj infanoj. “Danke al malfermo de Ĉinujo al la mondo, estas espero por la koloraj eksterlandanoj ĉi tie, insistas s-ro Yane Soufian. Ni adaptiĝas al ilia kulturo kaj respektas iliajn leĝojn.” Tiu juna niĝerano alvenis antaŭ 8 jaroj, “praktike senmona kaj konanta nur nigran teon ... ne verdan”. De kvin jaroj edzo de juna ĉinino Hanna, li havas dekmonatan filon, Arafat. “Mia bofamilio neniam malhelpis mian geedziĝon. Ili timas nur, ke ni iam foriros al Niĝero. Mia edzino ne timis min, ĉar ŝi komprenis, ke afrikanoj kiuj restas en Ĉinujo montris sian adaptiĝemon. Ili estas batalemaj kaj definitive modernaj. Ni tre respektas virinojn kaj ni helpas ilin en la ĉiutagaj taskoj.”

Parolante antaŭ la katedralo de la Sankta Koro en Shizi, s-ro Emma mencias inter tricent kaj kvarcent intergentajn geedziĝojn. “Kaj mi strebas starigi asocion, por eviti laŭeble eksedziĝojn!” Ĉar, preter la kultura diverseco, iuj afrikanoj edziĝas por ricevi restadpermeson. Tion inside konfirmas Ladji: “Necesas edziĝi al ĉinino por krei entreprenon . Tion faris mia frato, kaj ni ĉiuj revas pri tio.”

Transnacia afrika burĝaro

Pli kaj pli da afrikanoj lernas la ĉinan, surloke aŭ en unu el la multnombraj Konfuceo-Institutoj, kiuj malfermiĝas en Afriko*. Plie, ili asertas sian rolon kiel mentoroj kaj eĉ edukantoj*. S-ro Barry memoras, iom konsterne, la mankojn de siaj gastigantoj: “Alveno de afrikanoj ebligis al ĉinoj lerni kiel serĉi novajn merkatojn por siaj varoj. La ĉi-tieaj sekretariinoj eĉ ne unu vorton da angla parolis. Nia ĉeesto estigis emon al lingvolernado: la anglan kaj la francan. La ĉinoj tute ne konis la bazajn regulojn de internacia komerco. Helpon de kredito, dokumentitan krediton, ili ne konis. Ili kutimis esti pagataj “de mano al mano”. Tio ne estas komerco!”

* Laŭ Confucius Institute Online, en novembro 2009 oni nombris dudek unu Confucius Institute en dek ses landoj.
* Adams Bodomo, cit.

Tiaspecaj spontanaj interŝanĝoj, neinstituciaj, ebligis krei ligojn inter komunumoj. Vivigante la flamon de la sud-suda disvolviĝo, Ĉinujo ne forgesu, ke la ekkresko de unu el inter la “malplej evoluintaj landoj” (MEL) rezultigas ĝenerale pliigon de homaj interŝanĝoj inter tiu ĉi kaj la industria lando al kiu ĝi estas ligita*. Pekino devos mastrumi tiun fenomenon sen malbeligi sian bildon, des pli ke la kritikoj kontraŭ ĉina enmigrado en Afrikon ne permesas al ĝi severigi sian akcepto-politikon pri eksterlandanoj*.

* Roland Marchal, cit.
* Laŭ Jean-Raphaël Chaponnière, esploristo ĉe la Franca Agentejo por Disvolvado, oni nombris inter 480.000 kaj 750.000 ĉinojn en Afriko.

Ĉu ni travivas naskiĝon de “Transnacia afrika komerca burĝaro”*, kiu de Ĉinujo inundos la Saharo-sudajn landojn per malmultekostaj produktoj? Tia speco de evoluado eble trovos limojn. En unu el la kafejoj ĉirkaŭantaj ĉinan “konsumtemplon”, burundano diskrete eldiras: “Ĉinujo inundas Afrikon per varoj kvar- aŭ kvinoble malpli kostaj ol tiuj importitaj el Eŭropo. Tio ja kontribuas al kresko de aĉetpovo, sed ni nenion plu produktas surloke.” La afrikaj ekonomioj krome suferas pro malhonesta konkurenco (nepagitaj doganimpostoj, dumpado*). Tiaj interŝanĝoj, pli ol la kunlabor-interkonsentoj “infrastrukturoj kontraŭ krudmaterialaj fontoj”, ja kaŭzas en Afriko impreson pri ĉina novkoloniismo. Kun la preteksto de neinterveno en la aferoj de siaj ekonomiaj partneroj, ĉu Ĉinujo ne fakte provas favorigi antaŭ ĉio sian nacian intereson?

* Politique africaine n-ro 113, “Afrique, la globalisation par les Suds”, eldono kunordigita de Sandrine Perrot kaj Dominique Malaquais.
* Dumpado estas vendo de komercaĵoj je prezo pli malalta ol la produkt- aŭ akir-kosto por ruinigi konkurantojn. NPIV kaj Vikipedio uzas la formon “dumpingo”, sed F. Munniksma, en Internacia komerca-ekonomika vortaro en naŭ lingvoj, Kluwer-Deventer, 1974, uzas “dumpado”. -jmc

“Ĉinujo provas negoci kun registaroj, notas s-ro Barry. Sed la ĉinoj baldaŭ rimarkos, ke estas ekonomie pli interese intertrakti rekte kun afrikanoj.” Pekino deziras ja ke afrikanoj komercu kun ĉinoj, sed sen loĝi tie. Tamen, 90% de la afrikanoj de Guangzhou estas perantoj inter klientoj de la nigra kontinento kaj la ĉinaj fabrikoj. Sen ili, ne estus komerco: “La tuta allogeco de Ĉinujo devenas de ĝia ekonomia povo, sed tio ne povos daŭri, analizas la esploristo pri internaciaj rilatoj Yan Xuetong. La kulto de mono ne estas sufiĉe alloga, necesas ankaŭ disponi pri morala aŭtoritato*.” Estas do la intereso de Pekino flegi siajn afrikajn enmigrantojn.

* Citita de Mark Leonard, cit.

“La merkat-malfermo en Ĉinujo estas apenaŭ nur malfermeto kaj, precipe, la alirkondiĉoj al la legitimiloj estas tro malfacilaj, protestas Zango, malia komercisto. La estonteco estas aliloke ... Ekzemple en Barato.”

Tristan COLOMA

EU, Usono submetiĝas al rebatoj kaj humiligoj

Usono perdas tutmondan kredindecon

La malkaŝa kaj intenca rifuzo de Israelo fari tion, kion postulas Usono pri kolonioj en Orienta Jerusalemo reflektas la fundamentan kontraŭstaron de Netanjahu al du-ŝtata solvo.

Ĉe la Usona Kongreso, la intereso de la partio Likud de ĉefministro Binjamin Netanjahu — kiel ankaŭ tiu de la sanasekura industrio — havas fidelan reprezentanton en la persono de la senatano Joseph Lieberman el Konektikuto. Ĝenata pro la spektaklo de la registaro de la prezidanto Barack Obama en publika alfrontiĝo kun la registaro israela, la senatano Lieberman alvokis halton. “Sufiĉe kun la familia kverelado, la familia vendetto,” li diris. “Estas nenecese; estas detrue por nia komuna nacia intereso. Jam venis la tempo por mallaŭtigi voĉojn, formeti la familian vendetton inter Usono kaj Israelo. Ĝi servas nenies intereson krom tiun de niaj malamikoj.”

La ideo ke Usono kaj Israelo estas “familio” kun identaj naciaj interesoj estas oportuna fikcio kiun Lieberman kaj liaj kun-partizanoj de Israelo senĉese klopodis por popularigi — kaj observigi — en Vaŝingtono dum la lastaj du jardekoj. Se, tamen, la ligoj efektive estas familiaj, la lastatempa alfrontiĝo inter Vaŝingtono kaj la registaro de Netanjahu povas esti kalkulita kiel unu el tiuj vendettoj en kiuj veroj estas eldirataj en momento de pasio kiuj kontraŭdiras la fundamentajn kondiĉojn de la interrilato. Tiajn verojn oni malfacile balaas sub la tapiŝon post kiam la disputo estas solvita. Tio estas, la aktuala rompiĝo malebligas, ke aferoj simple revenu al la antaŭstato; male, retrakto de la kondiĉoj de la interrilato iel sin trovas en la tagordo.

Kompreneble, la registaroj de Obama kaj Netanjahu nun febre laboras por trovi formulon kiu ebligos ke ili pasu preter disputo kiu komenciĝis kiam la israelanoj embuskis vicprezidanton Joe Biden per la anonco de plano konstrui 1 600 novajn loĝejojn por kolonianoj en la okupata Orienta Jerusalemo. S-ro Biden iris al Israelo ĝuste por progresigi la ĝis tiam sensukcesajn penojn de la Obama-registaro por revigligi intertraktadojn cele al du-ŝtata pacakordo, celo regule malakceptita per la daŭra konstruado fare de Israelo sur tero okupita en 1967.

Kiel kiam en 2009 Obama postulis de la Netanjahu-registaro kompletan haltigon de la konstrudao de kolonioj, la israelanoj refoje rebatos ĉiun postulon ke ili tute retroirigu siajn lastajn konstruplanojn. Male, ili senhonte proponos daŭrigi sian kolonian agadon laŭ la principo “ne demandu, ne diru”, pacigante la usonanojn per retorika subteno por duŝtata solvo, dum samtempe ili sistemece erozias ĝiajn perspektivojn sur la tereno.

Kiel la siatempa ŝtatsekretario James Baker notis, aŭdaco abundas en la nuna israela registaro. “La impostpagantoj de Usono donas al Israelo proksimume 3 miliardojn da dolaroj ĉiujare, kiu sume estas proksimume mil dolaroj por ĉiu israela civitano, je tempo kiam nia propra ekonomio estas en malbona kondiĉo kaj multaj usonanoj danke akceptus tian helpan manon de sia registaro,” Baker diris en lastatempa intervjuo. “Konsiderante tiun fakton, ne estas tro postuleme peti al la israela gvidantaro respekti la politikon de Usono pri kolonioj”*.

* Jim Lobe, “Baker Accuses Obama of ‘Caving In’ on Israel-Palestine”, Lobelog, la 22-an de februaro 2010.

Pli-malpli baldaŭ, la nuna kaĉo probable estos malgravigita, sed nepre ne dubu: ĝi malfermis Vaŝingtonon al renovigita diskuto pri la ĝenerale akceptita kredo, ke oni devas subteni Israelon senkondiĉe. Ĝi ankaŭ publike atentigis pri la maniero laŭ kiu registaroj de Usono dum la lastaj du jardekoj ebligis, ke Israelo ĉiam pli vastigu sian reĝimon de okupado, kaj pri la demando, ĉu tia politiko kongruas kun la naciaj interesoj de Usono en Mezoriento.

Jam en 2006, la pensuloj pri eksterlanda politiko John Mearshimer kaj Stephen Walt provokis ŝtormon da mokado kaj insultado pro la sugesto en sia libro The Israel Lobby and US Foreign Policy*, ke efektive la celoj celataj de la du flankoj tute ne identas kaj ofte konfliktas, kaj ke partizanoj favorantaj la intereson de Israelo tutforte kampanjas por misinflui la eksterlandan politikon de Usono favore al tiu intereso. La subtenantoj de Israelo ankaŭ mokadis la aserton de la Iraq Study Group*, komisiita de la prezidanto George W. Bush, ke Usono ne povos atingi siajn celojn en Mezoriento sen unue solvi la israela-palestinan konflikton.

* The Israel Lobby and US Foreign Policy, Farrar, Straus kaj Giroŭ, 2008.
* The Iraq Study Group estis dekpersona du-partia komisiono nomumita en 2006 por taksi la situacion en Irako kaj fari rekomendojn pri politikoj tiurilate. — ml
Petraeus sin enmiksas

Male, tamen, la respondo estis frapante milda kiam ripetiĝis la ideo, ke la konduto de Israelo povus esti endanĝeriganta la intereson de Usono. Kial? Ĉar tion diris la generalo David Petraeus, la komandanto de Centcom, la centra komandejo kiu kontrolas la du militojn kiujn Usono kondukas nunmomente. Li estas la plej fame konata oficiro de sia generacio, kaj favorato de la plej ferocaj partizanoj de Israelo, la nov-konservativuloj.

Petraeus diris al senatanoj: “La daŭrantaj konfliktoj inter Israelo kaj iuj el ĝiaj najbaroj prezentas klarajn defiojn por nia kapablo progresigi nian intereson en la zono de respondeco de Centcom.” Li plu diris: “La konflikto incitas kontraŭ-usonan senton, pro percepto ke Usono favoras Israelon. La kolero de la araboj pri la palestina demando limigas la forton kaj profundon de la partnerecoj inter Usono kaj registaroj kaj popoloj en la zono de Centcom, kaj malfortigas la legitimecon de moderaj reĝimoj en la araba mondo. Dume, al-Kaido kaj aliaj radikalaj grupoj ekspluatas tiun koleron por mobilizi al si subtenon. La konflikto ankaŭ donas influon en la araba mondo al Irano, pere de ĝiaj klientoj la libana Hizbulaho kaj la palestina Hamaso.” Li ankaŭ emfazis ke “progreso al solvo de la politikaj disputoj en Levantenio, precipe la konflikto araba-israela, estas grava zorgo por Centcom.”

Normale, nov-konservativuloj kaj aliaj partizanoj de Israelo disdegnas ĉiujn asertitajn ligojn inter la israela-palestina konflikto kaj ia ondo da antiusonismo en la islama mondo. Tipe, ili moke sugestas ke tiuj, kiuj argumentas favore al la ligo asertita de Petraeus, naive kredas ke al-Kaido forlasus sian ĝihadon se Israelo kaj la palestinanoj nur paciĝus. Tiu, parenteze, estas tuta pajlohoma sofismo: Usono jam faris multon per si mem por malamikigi la islaman mondon, kaj ĉesigi la israelan-palestinan konflikton ne en si mem solvus tiun malamikecon. La punkto simple estas, ke justa solvo de la israela-palestina konflikto estas necesa — se ne sufiĉa — kondiĉo por ripari rilatojn inter Usono kaj la civitanaro de multaj islamaj landoj.

Abraham Foxman, la estro de la Anti-Defamation League*, sin dediĉas al provoj nei la diferencon inter kontraŭjudismo kaj kritikado pri (aŭ malamikeco al) Israelo. S-ro Foxman brave sugestis, ke “Generalo Petraeus tutsimple eraris kiam li ligis la defiojn alfrontatajn de Usono kaj koaliciaj fortoj en la regiono al solvo de la israela-araba konflikto, kaj [kiam li] ĵetis la kulpon pri ekstremistaj agoj sur la mankon de paco kaj la perceptatan trofavoremon de Usono rilate al Israelo”. Lia konkludo: “Ĉi tia ligo estas danĝera kaj malutila”*.

* The Anti-Defamation League kampanjas kontraŭ individuoj, grupoj kaj organizaĵoj kiuj malamikas al judoj aŭ Israelo. — ml
* Haaretz, Tel Aviv, la 22-an de marto 2010.

Oni aŭdas la doloron en la agnosko de Foxman, ke “estas des pli zorgige aŭdi tion de tia granda usona patrioto kaj heroo”. Kiel serioze la uniformaj militistoj estas faranta premon pri la afero on vidas en tio, ke Petraeus elektis publikigi siajn zorgojn je la pinto de publika alfrontiĝo inter Israelo kaj Usono, kaj ke li tion faris ĉe la Usona Kongreso, kie leĝdonantoj ŝajnis necertaj kiel respondi.

La plej potenca premgrupo

Mark Perry estas delonga analizisto pri militistaj aferoj kaj strategiaj informoj en Vaŝingtono. Li kaptis la specialan signifon de ĉi tiu iniciato en la retejo de la revuo Foreign Policy: “Estas gravaj kaj potencaj premgrupoj en Usono: la NRA*, la Medicina Asocio de Usono, la advokatoj, kaj la israela premgrupo. Sed neniu premgrupo tiom gravas aŭ potencas kiom la militistaro de Usono”*. Li ankaŭ notis, ke en januara informkunsido ĉe Centcom por la prezidanto de la Usona Stabestraro, la admiralo Michael Mullen, Petraeus ŝajne sugestis, ke la palestinaj teritorioj — super kiuj Israelo ankoraŭ praktikas suverenan militistan regadon — estu inkluzivitaj en la zono de respondeco de Centcom, perspektivo kiu furiozigus la gvidantaron de Israelo.

* NRA: National Rifle Association. La NRA kampanjas kontraŭ restriktoj de la rajto posedi pafilojn. — ml
* “The Petraeus briefing: Biden’s embarrassment is not the whole story”, Foreign Policy, la 13-an de marto 2010.

Laŭ nia scio, Petraeus ne tenas en si aŭ amikecon aŭ malamikecon al la juda ŝtato; sed, en lia institucia rolo kiel la komandanto de centmiloj da usonaj soldatoj postenigitaj trans tio, kion vaŝingtonaj strategiistoj emas nomi “la arkon de malstabileco”, lin zorgigas kreskado de malamikeco al Usono.

Por la malsentimentalaj uniformuloj usonaj, neniel orginala estas la ideo, ke Vaŝingtono devas bridi israelan ekspansiismon kaj truddevigi politikan solvon de la konflikto kun la palestinanoj. Kaj la siatempa ŝtatsekretario Colin Powell, kaj la siatempa usona ambasadoro pri Mezoriento generalo Anthony Zinni, havis la spertojn kiuj formis iliajn opiniojn pri la regiono dum masivaj alsendoj de usonaj militistoj tien, kaj ambaŭ samopiniis kiel Petraeus hodiaŭ.

General-Leŭtenanto Keith Dayton estas la usona oficiro kiu respondecas pri la kreo kaj trejnado de la sekurecforto de la Palestina Aŭtoritato kiu subpremis batalemulojn en Cisjordanio kaj malhelpis, ke ili ataku Israelon dum la lastaj jaroj. Li ne estis malpli bruska ol Petraeus en parolado en Vaŝingtono pasintjare. Li emfazis la premison sur kiu la forto estis konstruita, kaj sur kiu ĝi eltenis akuzojn el interne de sia propra komunumo ke ĝi nur estas ĝendarmaro por Israelo: ĝiaj soldatoj kredas, ke ili estas la kerno de la armeo de estonta palestina ŝtato. Kaj li avertis, ke oni ne antaŭsupozu la lojalecon de liaj trupanoj: “Oni povas kredigi al si dum du jaroj, eble, ke oni kreas ŝtaton, kiam efektive oni ne faras tion.”

Laŭ la israela gazetaro, ankaŭ la vicprezidanto Biden severe riproĉis Netanjahu-on — malpublike — pro lia plano vastigi koloniojn, avertante ke ĝi riskigus la vivojn de usonanoj deĵorantaj en Irako, Afganio kaj Pakistano.

Severa amo kiel solvo

Publike, kompreneble, Biden proponis la kutiman banalaĵon rekte el la “familia” albumo de Joe Lieberman: “Laŭ mia sperto, la sola antaŭkondiĉo por progreso [en Mezoriento] estas tio, ke la cetera mondo sciu ke estas neniu kaj nenia diverĝo inter Usono kaj Israelo kiam temas pri sekureco. Nur tiam oni faris progreson.”

Fakte, la historio de la israela-palestina konflikto sugestas ke la malo veras. La devenoj de la interpacigaj diskutoj, kiujn la registaro de la prezidanto Obama nun provas tiel urĝe revivigi, ne troviĝas en la senkondiĉa subteno al Israelo kiu fariĝis politike netuŝebla en Vaŝingtono dum la lastaj du jardekoj. Ili troviĝas en la praktiko de “severa amo”, bazita sur la nacia intereso, de la registaro de la prezidanto George H. W. Bush.

Surbaze de realisma interpreto de la nacia intereso de Usono tra Mezoriento — je momento kiam milita kampanjo por elĵeti la irakajn fortojn de Saddam Hussein el Kuvajto kondukis centmilojn da usonaj soldatoj al tiu regiono — la registaro de la unua prezidanto Bush agnoskis la neceson ekvilibrigi la akcepteblajn interesojn de Israelo kontraŭ tiuj de ĝiaj arabaj najbaroj. Tial, en 1991, Usono perforte trenis la malcedeman Likud-registaron de la ĉefministro Jicĥak Ŝamir al la Madrida Konferenco, kaj tiel rompis la israelan tabuon — pro “sekurecaj” motivoj” — kontraŭ rekta engaĝiĝo kun la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (PLO) de Jaser Arafat.

La usona registaro ankaŭ klare komprenigis, ke estos doloraj kaj tujaj sekvoj por Israelo se ĝi daŭrigos la konstruadon de kolonioj sur tero konkerita en la milito de 1967, konstruado kiun Usono tiutempe vole nomis ne nur “nehelpema” — la preferata eŭfemismo de prezidantoj Bill Clinton, George W. Bush kaj nun Barack Obama — sed “kontraŭleĝa”. Sub la direkto de James Baker, la ŝtatsekretario kaj la privata konsilisto de la familio Bush, Vaŝingtono minacis retiri USD 10 miliardojn da kreditaj garantioj se la israela koloniigo de palestina teritorio daŭros. En la rezultinta politika krizo, israelanoj — konsciaj pri sia dependeco je la subteno de Usono — voĉdone eloficigis Shamir kaj elektis Jicĥak Rabin kiel ĉefministron.

Oni prave laŭdis Rabin kiel gvidanton kiu faris kuraĝan decidon ŝanĝi la kurson spite al furioza kontraŭstaro en sia lando. Por kompreni kiel Israelo ekiris laŭ la vojo de paco, tamen, oni devas poluri la lenson de historio kaj kvietigi la violonojn.

Nur tri jarojn antaŭe, Rabin ordonis al siaj soldatoj uzi basbalbatilojn por rompi la brakojn kaj gambojn de ŝtonĵetantaj adoleskantoj, esperante haltigi la palestinan intifadon. Ja ne estis pro ia morala iluminiĝo ke li akceptis la interpacigajn diskutojn de Oslo kun la PLO. Li ŝanĝis la kurson danke al malsentimentala takso pri la strategia pozicio de Israelo tiutempe.

Usono tiam havis kreskantan intereson pri la kreo de regiona ‘Pax Americana’* kiu bezonis la subtenon de la araboj. La fino de la malvarma milito malpliigis la valoron de Israelo kiel alianculo, dum ĝia ekspansiisma politiko fariĝis ĉiam pli malavantaĝa por Vaŝingtono ĉar ĝi malamikigis la araban popolan opinion kaj pli malfaciligis, ke malfortaj regionaj registaroj sin aliancu kun la ebliganto de Israelo.

* La “Pax Americana” (“Usona Paco” latinlingve) indikas la tempon de relativa paco en la okcidenta mondo ekde la fino de la Dua Mondmilito en 1945, kiu koincidis kun la superrega militista kaj ekonomia pozicio de Usono. Laŭ ĉi tiu koncepto, Usono plenumis la rolon siatempe plenumitajn de la romia imperio (Pax Romana) kaj la brita imperio de la deknaŭa jarcento (Pax Britannica), nome tutmonda policisto. — ml

Rabin havis kialon por kredi, ke la subteno de Usono al Israelo malfavore al ĝiaj najbaroj montriĝos esti nek eterna nek senkondiĉa. Samtempe, la PLO estis malfortigita de jaroj da israelaj militaj atakoj kaj de katastrofa diplomatia fuŝo — ĝi viciĝis kun Saddam Hussein en la unua Golfa Milito. Estis bonŝanca momento, li konkludis, por postuli politikan solvon kun la palestinanoj sub favoraj kondiĉoj, per la redono de Cisjordanio kaj Gazao interŝanĝe por paco.

Kie estas la sekvaĵoj?

Rabin agis ĉar la sekvaĵoj de la daŭrigo de la aktuala aferstato ŝajnis ĉiam pli malagrablaj, kio deprenas nenion de la kuraĝo de lia ago. Oni povus diri la samon pri la fina blankula prezidanto de Sud-Afriko, F.W. de Klerk. Li elektis ĉesigi rasapartismon intertrakte kun la Afrika Nacia Kongreso de Nelson Mandela ĉar la disfalo de Sovetunio forigis la plej persvadan argumenton kiun Usono kaj aliaj okcidentaj potencoj havis por subteni lian reĝimon de blankula regado. Simile, la sovetia politika reĝimo probable ne estus enoficiginta Miĥail Gorbaĉov se la KGB ne estus konstatinta ke radikalaj ŝanĝoj necesas por malhelpi ke Moskvo estu eklipsita kiel superpotenco, danke al ekonomiaj kaj teknologiaj antaŭeniroj en la Okcidento.

Se premado fare de Usono, kaj la minaco de izoliĝo kaj malgloro, puŝis Israelon sur la vojon de duŝtata solvo, malstriktigo de tiu premado, kaj la kreo de la “familia” ideo de uson-israelaj ligoj, koincidas kun konstanta movado for de la kompletigo de la interpacigaj diskutoj. Eĉ je la pinto de la Oslo-epoko, la israelanoj — dorlotataj de Clinton — daŭre vastigis la koloniojn kiuj endanĝerigis geografiajn perspektivojn por palestina ŝtatiĝo.

La israela opozicio, gvidata de Ariel Ŝaron kaj Netanjahu, provis pruvi ke Rabin malpravas. Ili estis konvinkitaj ke la usona subteno povos esti daŭrigata, sen cedi palestinan ŝtatiĝon, se ili ignoros la prezidanton kaj rekte alvokos al la usona Kongreso kaj la usona publika opinio.

Ŝaron kaj Netanjahu estis abunde pravigitaj post kiam la memmortiga-terorisma strategio adoptita de la dua palestina intifado, kaj la atencoj de la 11-a de septembo 2001, igis la registaron de George W. Bush rekonceptigi la mondon surbaze de sia tutmonda milito kontraŭ terorismo. Tio, laŭvice, igis la politikan klason de Vaŝingtono akcepti Israelon ne kiel nuran plian alianculon en tiu milito, sed kiel modelon pri kiel konduki ĝin.

En la jaroj de Bush, la interpacigaj diskutoj kaj la duŝtata solvo fariĝis vana deklamado kiu povis esti recitaĉata de israelaj gvidantoj (kaj iliaj subtenantoj en Vaŝingtono), dum ili daŭrigis la taskon frakasi la palestinan nacian movadon kaj vastigi koloniojn. Efektive, la interpacigaj diskutoj — la sinsekvo de reciprokaj faroj destinitaj por konstrui konfidon cele al sukcesa finiĝo de la intertraktoj pri la fina statuso, kaj por efektivigi duŝtatan solvon — mortis, kiam Ariel Ŝaron enoficiĝis en februaro 2001.

Makabra melodramo

Eĉ lia retiro de judaj kolonioj el Gazao en 2005 neniam estis konceptita kiel parto de pacdiskutoj; ĝi eĉ ne estis intertraktita aŭ kunordigita kun la Palestina Aŭtoritato. Ŝaron, fakte, imagis sian unupartian retiron kiel anstataŭigon de pacakordo. Kiel neforgeseble klarigis Dov Weissglass, altranga asistanto de Ŝaron, ĝi celis esti dozo de “formaldehido kiu necesas por ke ne estu politika procezo kun la palestinanoj”.

Malgraŭ kreskanta ĉagreno ĉe la araboj, la registaro de prezidento Bush ne premis Israelon finaranĝi la interpacigajn diskutojn, sed limigis sin al la makabra melodramo de la “procezo de Annapolis”. Kun la forigo de ĉiu ekstera devigo finaranĝi pacakordon, ankaŭ en Israelo la interna politika premo kompreneble disfalis. La palestinanoj nun estis plejparte enŝlositaj malantaŭ la vasta apartiga muro kiu serpentumas tra Cisjordanio kaj la sieĝlinioj de Gazao. Ilia malfeliĉa stato estas denove nevidebla al israelanoj, el kiuj nur 40%, demandite de opinisondistoj, eĉ esprimas intereson vidi rekomencon de la interpacigaj diskutoj. Nur ĉirkaŭ 20% kredas ke tia faro alportus rezultojn.

“Israelo ne havas veran intencon foriri el la teritorioj aŭ permesi ke la palestina popolo uzu siajn rajtojn,” skribis la israela politika komentisto Gideon Levy en Haaretz la 18-an de marto. “Israelo ne vere intencas plutrakti pacon, ĉar eĉ sen tio la vivo tie ĉi ŝajnas bona. La daŭrigo de la okupado ne nur endanĝerigas la estonton de Israelo, ĝi ankaŭ prezentas la plej grandan riskon por monda paco ĉar ĝi servas kiel preteksto por la plej danĝeraj malamikoj de Israelo. Neniu ŝanĝiĝo okazos en la memkontenta, batalema kaj degnaĉa Israelo de hodiaŭ.”

La registaro de la prezidanto Obama ne povas fari al si iluziojn pri ĉi tiu punkto. Kaj ĝi estas devigataj ĝin alfronti per alia speco de premo. La kalkulo baldaŭ devas esti pagita por la aventurisma milito de la prezidanto Bush kontraŭ terorismo. Tiuj, kiuj respondecas pri la daŭrigo de la usona superrego en la islama mondo, nun avertas ke, se Usono ankoraŭ indulgas Israelon dum tiu evitas sian devon proponi justan akordon al la palestinanoj, la prezo pagota povus esti alta — kaj, pli malbone ol tio, nenecesa.

La gvidantoj de Israelo, kaj ĝiaj balotantoj, jam abunde montris ke ili ne libervole rezignos sian regon de la palestinaj teritorioj se la daŭrigo de la ĝisnuna aferstato ne estigos verajn sekvaĵojn. Certe, oni povas diri al ili ke la aktuala aferstato estas nedaŭrigebla, sed la tuta historio de Israelo, ekde la 1920-aj jaroj, koncernas la transformadon de malfareblaĵoj en neeviteblaĵojn en la formo de plenumitaj faktoj. En 1967, konstrui koloniojn sur okupata teritorio, tiel malobservante la internacian juron, ŝajnis nedaŭrigeble; hodiaŭ, male, la usona registaro diras, ke Israelo plu tenos la plimulton de la ĉefaj blokoj da kolonioj en eventuala duŝtata solvo. Konforme al ĝuste ĉi tia improviza logiko, Ŝaron kalkulis ke li povos plu teni la koloniojn de Cisjordanio se li forlasos tiujn de Gazao; la sama logiko permesas al Netanjahu diri la vortojn “du ŝtatoj por du popoloj” dum li ĉiam okulsignas al sia kernaj subtenantoj ke li ne intencas tion permesi.

Destinitaj fiaski estas interpacigaj diskutoj kiuj devigas Israelon kaj la palestinanojn atingi ambaŭpartian interkonsentiĝon pri la disdivido de tero kaj potenco sub la instigado de usonaj svatistoj; tiaj diskutoj tial verŝajne ne atingos celon kiu ĉiam pli urĝas por la nacia intereso de Usono. Oni povas argumenti ke ĝi estas ĉiam pli grava eĉ por israelanoj, ĉar la aktuala aferstato jam eroziis perspektivojn pri du-ŝtata solvo tiom, ke ambaŭ flankoj povus esti kondamnitaj al eĉ pli longa kaj amara konflikto.

Tial necesas korekti la vic-prezidanton Biden: progreso en Mezoriento ne venos ĝis kiam Usono ŝanĝos la kosto/utilo-analizon surbaze de kio Israelo daŭrigas la aktualan aferstaton. Oni jam bone konas la parametrojn de duŝtata paco kun la palestinanoj. Ilin kapablos akcepti sole tiu gvidanto kiu povos konvinke elmontri al la balotantaro ke la alternativoj estus pli malbonaj. Aktuale, sen vera premo, sen vera kosto, kun nenio krom vortoj, tute mankas malfavora flanko por Israelo en la aktuala aferstato. Kaj dum tio ne ŝanĝiĝos, nenio ŝanĝiĝos, kia ajn estu la danĝero por usonaj soldatoj tra la tuta Mezoriento.

Tony KARON.

Ĉi tiu artikolo estas eldonita enrete ĉe TomDispatch.com kaj ne en la respondeco de la pariza “Le Monde diplomatique”.

Gazo-Berlino

Doho, la 23-an de majo 2010

La kvina forumo de la televido Al-Ĵazira* malfermiĝis en Doho, Kataro. Ĉi tie, la ĉefaj novaĵoj koncernas la ekveturadon por Gazo de ŝiparo konsistanta el naŭ ŝipoj por rompi la blokadon kaj por alporti materialojn por helpi al la rekonstruado, kaj medicinan kaj lernejajn materialojn, al tiu malgranda teritorio kie amasiĝas 1,5 milionoj da palestinanoj, strangolataj de pluraj jaroj. La plej grandaj ŝipoj venas el Turkio, sed ili estos akompanataj de aliaj ŝipoj el Ateno kaj Kreto.*

* Vd http://forum.aljazeera.net/.
* “Aid convoy sets off for Gaza”, Al-Ĵazira, English, 23-a de majo http://english.aljazeera.net/news/m....

La operacio okazas sub la egido de “La eŭropa kampanjo por ĉesigi la sieĝon de Gazo”*, sur la retejo sur kiu oni trovos ĉiujn detalojn kaj la ĝisdatigojn de la okazanta agado.

* “The European Campaign to end The Siege on Gaza” http://savegaza.eu/eng/.

Unu el la gravaj elementoj estas evidente la partopreno de la turkaj instancoj en tiu operacio. La turka ĉefministro Recip Erdogan persone engaĝiĝis en tiu ago. La israela intenco malpermesi al la ŝiparo aliri Gazon riskas malbonigi ankoraŭ pli la rilatojn inter Israelo kaj islama lando kiu estis, ĝis la lastaj jaroj, unu el ĝiaj ĉefaj aliancanoj.

La blokado de Gazo daŭras de almenaŭ junio 2007, dato kiu montris la rompiĝon inter la Fataho kaj la Hamaso. Sendepende de kion oni pensas pri tiuj eventoj, kial la civila loĝantaro devas pagi la prezon? Temas, ne pli, ne malpli, pri ostaĝopreno fare de la israelaj instancoj. La detruadoj faritaj dum la israela agreso de decembro 2008 faris la situacion ankoraŭ pli neeltenebla kaj devigis eĉ la Eŭropan Union kaj Usonon postuli la ĉesigon de la blokado. Sed ĉar tiuj deklaroj estis sekvataj de nenia ago, de nenia sankcio, la israela registaro sekvas politikon kiu signifas militkrimon.*

* Vd “Militkrimoj, ofensivo kontraŭ la paco”, en Le Monde diplomatique en Esperanto, 2009 http://eo.mondediplo.com/article112....

La pruvoj estas multaj, speciale raporto, plia, de la Unuiĝintaj Nacioj*: “Laŭ raporto de la UN, la blokado, kiun Israelo trudas al la Gazo-strio daŭre malhelpas la rekonstruadon de la konstruaĵoj kaj infrastrukturoj detruitaj dum la israela ofensivo de decembro 2008 ĝis januaro 2009. Ĝis nun nur 25 elcentoj de la detruoj povis esti riparitaj, pli ol jaron kaj duono post la detruega ofensivo ‘hardita plumbo’.”

* “Un rapport de l’ONU dénonce le blocus israélien dans la bande de Gaza [Raporto de la UN denuncas la israelan blokadon en la Gazo-strio]”, LeMonde.fr, 23-a de majo).

Tiu provo rompi la blokadon okupas la titolpaĝon de Al-Ĵazeera, dum oni povas veti ke la francaj aŭ usonaj televidoj cedas nenian lokon al ĝi. Temas ne nur pri diferenco de perspektivo; ĉi tie oni vidas kroman pruvon de tio ke la retoriko de Eŭropo kaj de Usono pri la homrajtoj estas nur pura propagando.

Por reveni al la kvina forumo de Al-Ĵazira, ĝi estis malfermita de longa parolado de Robert Fisk, ĵurnalisto de la taggazeto The Independent (Londono), unu el la plej bonaj kaj plej kuraĝaj ĵurnalistoj kiuj raportas pri la Proksimoriento. Lia parolado disponeblas sur une el la televidkanaloj de Al-Ĵazira, sed mi ne kapablis retrovi ĝin, mi petas ke leganto faru tion kaj mi aldonos la ligilon.

Li parolis pri la ligoj inter komunikiloj kaj potenco kaj ĉefe disvolvis analizon de la terminoj kiujn la ĵurnalistoj uzas kaj kiuj estas envere jam poziciiĝo: “procedo de paco” por paroli pri la israelaj-palestinaj intertraktadoj; “eksterlandaj batalantoj” (en Afganio kaj en Irako), dum oni forgesas ke la ĉefaj eksterlandaj fortoj estas usonaj kaj okcidentaj; “konfliktpartioj”, por kaŝi ke temas pri okupanto kaj okupato.

Pri Gazo li faris interesan komparon. Iam estis tempo, diras oni, kiam ekzistis encirkligita teritorio, submetita al blokado, minacata de eksterlandaj trupoj kaj kie oni pretigis sin al konstruado de muro. Temis pri Berlino, en 1948-1949, kaj la blokado estis trudata de la sovetia armeo. Tiam la okcidentanoj intervenis nome de la demokratio, de la libera cirkulado de la homoj, de la rajto de la loĝantaroj vivi digne. Ili organizis eĉ aerponton ... Tiam oni devis defendi “la liberan mondon”. Sed la palestinanoj ne estas berlinanoj, ili eĉ ne estas “blankuloj”, do ilia sorto gravas por ni tre malmulte ...

PS: Laŭ la taggazeto Haarec, “Israelo al Eŭropo: Malebligu viajn civitanojn ŝipi al Gazo kun helpmaterialo”* , de Jack Khoury kaj Barak Ravid, la 17-an de majo, la israela registaro petis eŭropajn registarojn malhelpi siajn civitanojn partopreni en la provo rompi la blokadon de Gazo. Laŭ la gazeto, iuj el la diplomatoj diris ke ilia registaro klopodos por tio!

*Israel to Europe: Stop your citizens from sailing to Gaza with aidhttp://www.haaretz.com/news/diploma....

Alain GRESH.

Israelo — ĝis kiam senpuna?

Lundon, la 31-an de majo 2010

La atako, kiun la israela armeo faris dum la matena krepusko la 31-an de majo kontraŭ la ŝiparo transportanta internacian helpon al Gazo, kaŭzis dudekon da mortintoj. Tiu atako okazis en internaciaj akvoj. Ĝi vekis multnombrajn kondamnojn, inkluzive de eŭropaj landoj kaj de la franca registaro. Bernard Kouchner deklaris ke “nenio povas pravigi la uzadon de tia perforto, kiun ni kondamnas”. Pluraj landoj, inter ili Svedio, Hispanio, Turkio kaj Francio venigis la israelan ambasadoron. Grekio suspendis aermanovrojn kun Israelo kaj nuligis viziton de la ĉefo de la israela aerarmeo.*

* Kp la artikolon “Gazo-Berlino”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2010.

Kompreneble, tiuj kondamnoj estas bonvenaj. Eĉ se estas kelkaj personoj kiuj kuraĝas trovi pravigojn por la israela ago. Ekzemple la porparolanto de la franca partio UMP, Frédéric Lefebvre, sciigis, laŭ AFP, ke lia partio “bedaŭras” la mortintojn, sed denuncas la “provokojn” de “tiuj kiuj nomas sin amikoj de la palestinanoj”.

Ĵus antaŭ tiu armea ago, montrante antaŭscion kiu estas parto de liaj sennombraj kvalitoj, Bernard-Henri Lévy deklaris en Tel-Avivo: “Neniam mi vidis tiom demokratian armeon, kiu faras al si tiom da moralaj demandoj”*. Estas vere ke, dum la milito de Gazo, nia filozofo paradis sur israela tanko por eniri en la teritorion.* Kiel reago al la atako de hodiaŭ, Lévy kvalifikis ĝin, laŭ la AFP, “stulta”, ĉar ĝi riskas makuli la bildon de Israelo. Eĉ ne vorton de kondamno, nek vorton de bedaŭro pri la mortintoj ...

* Haarec.com, 31-a de majo http://www.haaretz.com/news/diploma....
* [2009-01-10-Liberer-les-Palestiniens-des-mensonges-de-Bernard].

La sola demando kiu nun stariĝas estas, kian prezon la israela registaro devos pagi por tiu krimo. Ĉar, de jaroj, la Unuiĝintaj Nacioj faris dekojn da rezolucioj [Vd Rezolucioj de la UN ne respektitaj de Israelo en: Le Monde diplomatique en Esperanto., la Eŭropa Unio voĉdone decidis sennombrajn tekstojn kiuj postulas de Israelo ke ĝi konformiĝu al la internacia juro aŭ tutsimple al la homrajtoj, ekzemple per ĉesigo de la blokado de Gazo. Tiuj tekstoj havis neniam eĉ plej etan efikon. Male, la Eŭropa Unio kaj Usono rekomencas Israelon.

Tion pruvis la akcepto de Israelo en la Organizaĵo por Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD), lastan semajnon, kaj la vizito en Francio de la israela ĉefministro Netanjahu por ĉeesti la akcepton de sia lando. Kiel komunikaĵo de la Asocio Francio-Palestino Solidareco (AFPS) de la 30-a de aprilo precizigis, “Ĉu Israelo en la OEKD? Jen bato kontraŭ la paco!”*, tiu aliĝo signifas la akcepton kaj inkludon de Cisjordanio kaj de la Golano en la israelan “perimetron”. La fakto ke Israelo permesas al si kelkajn tagojn poste ataki la ŝiparon de la paco konfirmas ke tiu ŝtato vidas en tiaj bonaj kondutoj verdan lumon por ĉiaj siaj agoj.

* http://www.palestine-solidarite.org....

Tio okazis jam en decembro 2008. Tiam estis la Eŭropa Unio kiu decidis la “altigon” de la duflankaj rilatoj kun Israelo, donante al tiu ŝtato privilegiojn kiujn ĝis tiam ĝuis nur kelkaj grandpotencoj. La israelaj tankoj povis kelkajn tagojn poste ataki la teritorion de Gazo kaj fari, tute senpune, “militkrimojn” kaj eĉ “krimojn kontraŭ la homaro”.

Richard Falk, speciala sendito de la Unuiĝintaj Nacioj pri la okupataj teritorioj, skribis, en Le Monde diplomatique (marto 2009) tekston titolitan “Necesa kulpigo de la respondeculoj de la agreso kontraŭ Gazo”. Kelkajn monatojn poste, la komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj prezidata de la sudafrika juĝisto Richard Goldstone deponis siajn konkludojn. Ili estis kondamnaj por Israelo, kvankam ili ne ekskludis la Hamason. La teksto konfirmis ke estis ja la israela armeo kiu rompis la batalhalton kaj ĝi prilumis la faritajn krimojn. Tiu teksto konfirmis multnombrajn raportojn jam publikigitajn de Amnestio Internacia kaj de Human Right’s Watch.

Tiuj tekstoj sekvigis nenian sankcion kontraŭ la israela registaro. Unu el la argumentoj por pravigi tiun pasivecon estas ke la kulpigitaj agoj estis en Israelo serioze enketataj, kion argumente malkonfirmas la juristo Ŝaron Weill, en septembro 2009 de Le Monde diplomatique en EsperantoDe Gazo ĝis Madrido — la celmurdo de Salah Ŝehadeh..

En Israelo okazas cetere senprecedenca ofensivo kontraŭ la organizaĵoj kiuj defendas la homrajtojn, ĉu internaciaj aŭ israelaj, kiuj estas nun konsiderataj kiel strategia minaco por la ŝtato, tuj post la minaco de Irano, de la Hamaso kaj de la Hizbolaho. Vera entrepreno de mallegitimado kiu fariĝas kontraŭ tiuj organizaĵoj pere de grupoj subtenataj de la registaro kaj de la ekstremdekstro kiel NGO Monitor, paralele kun propaganda milito por pravigi la nepravigeblon (vidu Dominique Vidal: “Ju pli grandas la mensogo ...”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2009 http://eo.mondediplo.com/article146.... Ĉu vere estas mirige ke israelaj soldatoj konsideras la aktivulojn, kiuj venis por porti vivrimedojn al Gazo, kiel “teroristojn” kaj traktas ilin kiel tiaj?

Ĉu la senpuneco daŭros, aŭ ĉu kelkaj registaroj kuraĝos fari konkretajn disponojn por sankcii Israelon, por komprenigi al ties registaro (kaj ankaŭ al ĝia popolo) ke tiu politiko havas prezon, ke la subpremado havas prezon, ke la okupado havas prezon?

En la kadro de la Eŭropa Unio Parizo povus proponi al siaj partneroj suspendi la interkonsenton pri asociado pro la artikolo 2, kiu asertas eksplicite ke Israelo devas protekti la homrajtojn (vidu Isabelle Avran: “Prokrastoj de la Eŭropa Unio pri Israelo”, en Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2009).

Francio povus jam, sole, sen atendi la konsenton de siaj eŭropaj partneroj, fari tri disponojn:

— Unue, kaj tio estus nur konformiĝi al la juro kaj al la decidoj de la Eŭropa Unio, lanĉi kampanjon por laŭspuri la devenon de la israelaj produktoj eksportataj en Francion kaj malpermesi (ne nur imposti) la produktojn de la kolonioj;

— poste, aserti ke la instalado de koloniantoj en la okupataj teritorioj ne estas akceptebla kaj ke tiuj devos do submetiĝi al neceso de vizo se ili deziras eniri Francion, dispono facile realigebla laŭ la adresoj de la individuoj kiuj deziras viziti Francion;

— fine, proklami ke francaj civitanoj kiuj faras sian militservon en Israelo ne rajtas servi en la okupataj teritorioj. Ilia partopreno en agoj de okupad-armeo povus sekvigi jurajn persekutojn.

Bernard Kouchner anoncis ke ne estas francaj civitanoj inter la mortigitoj sur la ŝipoj. Sed ĉu li scias ĉu estas francaj civitanoj inter la respondeculoj de tiu krimo?

Alain GRESH.

Pro teĥnikaj kialoj, tiu ĉi artikolo estas enretigita provizore en la kvalito de ĉefartikolo de junio 2010. -vl

Kvindek jaroj da sendependeco kaj krizoj

La senegalan modelon minacas dinastia regreso

La 4-an de aprilo 2010, la prezidanto Abdoulaye Wade anoncis, ke Senegalo restarigis “sian suverenecon” super la armeinstalaĵoj de la franca armeo. Verdire, li nur akceptis la de Parizo deciditan rearanĝadon de ties armeaj fortoj en Afriko. Tiu komunikad-ludo ilustras la kritikatan stilon de s-ro Wade, kritikata ankaŭ pro sia ordonemo kaj ekonomia mastrumado.

“LA NEREZISTEBLA politika altiĝo de Karim Wade”, “Ĝis kie Karim Wade?”“Se Karim volas esti prezidanto, li devas paroli la volofan”* ... Ne estas mirige, ke la filo de la senegala prezidanto Abdoulaye Wade sentas sin ĉiopova, legante la unuajn paĝojn de la taggazetaro. Persona konsilanto de sia patro kaj eksprezidanto de la kontrolkonsilio de la Nacia Agentejo de la Organizaĵo de la Islama Konferenco, kies dek unua pintkunveno okazis en Dakaro en marto 2008, ‘Karim’ estis nomumita ministro pri internacia kunlaborado, pri teritoria mastrumado kaj pri aviadtransporto kaj infrastrukturoj la 1-an de majo 2009. Multaj estas tiuj, kiuj vidas en tio dinastian projekton de la ŝatestro, celantan instali lian filmon en la prezidantan fotelon.

* Continentalmag.com, 6 decembro 2007;Jeune Afrique, Parizo, 21 januaro 2008; L’Idéal, n-ro 2, Dakaro, 17-24 januaro 2008.

Tio, kio povus esti nur flankfenomeno vere esprimas la profundan krizon de la senegala demokratio, kiu dumlonge estis referenco en Afriko. Post periodo de fakta unupartieco — de la sendependiĝo (1960) ĝis 1974 — la prezidanto Leopold Sedar Senghor permesis multpartiecon, sed limigitan je kvar politikaj tendencoj: unu socialista, kiu estis lia partio; unu liberala, kiu estis la Senegala Demokrata Partio (SDP), kiun la aktuala prezidanto Wade konsentis estri nur post lia forlaso de la “laborpartia socialismo” favore al la “demokrata liberalismo”; unu komunista, animata de la “Afrika partio de Sendependeco (APS); unu konservativa, la Senegala Respublika Movado (SRM).

En Afriko dominata de ordonemaj reĝimoj, tiu originala sistemo havis tamen kelkajn mankojn, ĉar certaj tendencoj estis ekskluditaj el la ludo. Tiel la Demokratia Nacia Kuniĝo (DNK) de la profesoro Cheikh Anta Diop — konata en la tuta mondo pro siaj panafrikaj esploroj* —, kiu rifuzis aliĝi al unu el la oficialaj tendencoj, dum senindulgaj oponantoj al la reĝimo restis en eksterleĝeco. En decembro 1980, Senghor demisiis, elektinte sian posteulon, la ĉefministron Abdou Diouf, kiu laŭkonstitucie ricevas la funkcion de ŝtatestro kiam tiu posteno vakas. La unua prezidanto de la sendependa Senegalo liveris du klarigojn de sia nekutima ago: lia kontraŭstaro al “dumviva prezidanteco” kaj la konvinko, ke “je 74-jaraĝo, necesas lasi la postenon al la juna generacio*.

* Vd Fabrice Hervieu Wané, “Cheikh Anta Diop, restaurateur de la conscience noire”, Manière de Voir, n-ro 51, “Afriques en renaissance”, majo-junio 2000.
* Le Soleil, Dakaro, 2 januaro 1981.

Tamen, laŭ opinioj de la senegalaj universitatanoj Momar Coumbo Diop kaj Mamadou Diouf, Senghor havis du aliajn zorgojn: unue “Eviti respondecon pri la kontraŭdiroj, kiujn la nova ekonomia politiko estis kuntrenonta en la ideologian sferon”, kaj due “la danĝero de sociala kaj politika eksplodo*. En tiu tempo ja Senegalo estis subskribonta kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF) struktur-alĝustigan planon, kies sociaj konsekvencoj estis dolorigaj*.

* Antoine Tine, “Léopold Senghor et Cheikh Anta Diop face au panafricanisme: deux intellectuels, même combat mais conflit des idéologies?”, Codesria, Dakaro, 2005.
* Vd Anne-Cécile Robert, “Le Sénégal attend le grand changement”, Le Monde diplomatique, februaro 2002.

Laŭ la eksĉefministro Mamdou Dia, subite forpelita en 1962 de Senghor, kiu akuzis lin pri “ŝtatperfido”, la sinteno de la ŝtatestro estis manipulado: “la prezidanto, kvazaŭ monarĥo decidis pri sia posteulo. Neniu el la politikistoj, kiuj regadis en Senegalo, perfidis la popolan suverenecon tiom, kiom Senghor faris, okazigante konstitucian reformon, kiu organizas la mastrumadon de nia lando, sen peti ĝian opinion*.” Dia aldonis: “Kiel do homo, kiu ne kapablas kunvenigi sur sian nomon honorindan voĉplimulton okaze de elektoj, kiujn lia partio kaj la tuta ŝtataparato organizis kaj regis, kiel tia homo povis ne nur konsenti regi malgraŭ tiu malfido, sed ankaŭ neglekti tiun malfidon kaj aŭdaci trudi al la senegalanoj sian posteulon?”

* Mamadou Dia, Lettres d’un vieux militant, memeldono, Dakaro, 1991.

Kundividante la komentojn kaj indignon de Dia, la oponanto Wade mallaŭdas la netravideblon de la institucia sistemo. “Se la demando [pri la prezidanto-ŝanĝiĝo] ne estos solvita, li tiam skribis, iu ajn povas uzi iun ajn rimedon por aliri kaj konservi regadpozicion*.” Subtaksinte la nomitan posteulon s-ro Diouf, s-ro Wade kaj liaj kunuloj estis kontentaj, ĉar ili certis gajni la venontan prezidantan elekton. Sed tio, kio devus esti laŭ ili politika parentezo daŭris preskaŭ dudek jarojn (fino de 1980 — komenco de 2000). S-ro Diouf estis elektita kaj reelektita dum la prezidantaj elektoj de 1983, 1988 kaj 1993, dum lia partio, la socialista partio, gajnis la deputitajn elektojn de 1983, 1988, 1993 kaj 1998.

* Abdoulaye Wade, Un destin pour l’Afrique, Michel Lafon, Parizo, 2005.

Malgraŭ ĉio, la batalemo de la oponantaro kaj malfermo-volo de la regantoj kondukis al instalo de pionira multpartieco sur la kontinento — en 1982 la leĝo pri 4 tendencoj estis forigita kaj tridek ok partioj dividis inter si la politikan ludon-, al interkonsenta elektokodo en 1992 kaj al starigo de la Nacia Observejo de elektoj (ONEL) kaj la politika alterno de marto 2000, kiu ne povus realiĝi sen aliancoj (tamen sendaŭraj) de oponantaj partioj — “Alterneco 2000”, “Kodo 2000” kaj la “Alianco por alterneco”.

La forto de la senegala demokratia modelo baziĝis sur relativa adaptiĝo de la institucioj al la nova politika situacio, fleksebleco de la okazaj aliancoj, paca finiĝo de la balota konkurado, respekto al plurismo — rilate disdonon de paroldaŭro kaj debat-raportadon fare de la publika aŭdvida servo-, la bona organizado de la balotoj kaj tuja diskonigo de ĉiuj misoj, pere de atentemaj privataj radioj kaj de organizaĵoj de la civila socio ... Tiel en februaro kaj marto 2000, la gazetaro konkrete ludis rolon de kontraŭpovo, kontrolante la balotajn aktivaĵojn kaj disvastigante avertojn al la elektontoj. La paca alterno inter la socialista partio de s-ro Diouf kaj la Senegala Demokratia Partio de s-ro Wade tiam tre impresis la “internacian komunumon”.

Paradokse, kvazaŭ en vasta malkonstrua movado, ĉio ekmisfunkciis tuj post la realigo de la registara alterno. Enskribitaj en la “programo de la transira registaro”, la balotpromesoj de la venkinta alianco — starigo de parlamenta reĝimo, plifortigo de la juĝistaro-sendependo kaj aplikado de urĝaj socialaj zorgaĵoj, post du jardekoj da strukturaj alĝustigoj-, ne estis plenumitaj. Same kiel agis pli poste propralande la franca prezidanto Nicolas Sarkozy, la nova prezidanto transformis la socialan postulon en pliprofundiĝon de la ekonomi-liberalaj politikoj, daŭrigante la privatigojn, laŭ patronado de la IMF.

Ordonemo de la ŝtatestro rapide aperis. Se la 7-an de januaro 2001 nova konstitucio, referendume adoptita, reduktis la prezidantan mandatdaŭron de 7 ĝis 5 jaroj, ĝi ankaŭ tre multigis liajn povojn, aparte permesante al li nuligi la parlamenton. Poste la maŝino akceliĝis: regata parlamento, juĝistaro sub kuratoreco, bagateligo de la enlanda fakularo favore al la internaciaj financaj institucioj, ktp ...

Inter lastatempaj ekzemploj de tiuj devojiĝoj, estas la granda kreskigo de la postulata garantimono por kandidatiĝi ĉe baloto, pretekste de lukto kontraŭ “fantaziaj kandidatoj”: de 6 milionoj da CFA-frankoj (9.000 €) por la prezidanta elekto en 2000, ĝis 25 milionoj da CFA-frankoj (38.000 eŭroj) en 2007; de 2 milionoj da CFA-frankoj (3.000 €)por la parlamenta elekto en 2001 ĝis 15 milionoj da CFA-frankoj (23.000 €) en 2007. Por deponi tian garantisumon, juna komencanta instruisto devus rezigni pri sia neta salajro dum almenaŭ tri jaroj. Iuj elvokis revenon al censa balotado, memorigante al la prezidanto Wade lian ŝanĝopromeson, kiu celtrafis pro la kreskanta malriĉiĝo de la mezaj klazoj de la grandaj urboj, kaj la grava krizo de kamparanaro.

Fulmotondro okazis en la ĉielo de la oponantaro, kiu pro tiu kunteksto pensis, ke ĝi facile venkos: la 25-an de februaro 2007, s-ro Wade estis reelektita ĉe la unua balotvico, fronte al 15 kandidatoj. Ĉar ja, inter februaro 2000 kaj februaro 2007, multo okazis. La prezidanto anstataŭigis la ONEL per la Nacia Aŭtonoma elekta komisiono (NAEK), la Altan Konsilantaron pri amaskomunikiloj per la Nacia Konsilantaro por reguligo de aŭdvidaj amaskomunikiloj, kaj faris unuflankan refondiĝon — tre multekostan — de la balota sliparo. Suspektante friponaĵojn ĉe la prezidanta elekto, la oponantaro bojkotis la parlamentan elekton en junio. La partoprenprocento fariĝis 25% laŭ la oponantoj (30% laŭ la oficialuloj), dum ĉe la prezidanta baloto estis 71%.

Nepotismo kaj “kulturo de kontrakto”

LA 22-an de marto 2009, pro la ĝenerala malkontenteco, ĉe la urbaj elektoj en Dakaro venkis la opozicia alianco Benoo Siggil Senegal (“Kune por restarigi Senegalon”), tiel donante fortan baton al s-ro Karim Wade, kiu estis kandidato en la ĉefurbo. Lia patro elektis tiun momenton por nomumi lin ŝtatministro. En sama movo, s-ro Abdoulaye Wade akiras de la parlamento kreadon de vicprezidanta posteno, kiu povos anstataŭi la prezidanton en kazo de vakeco. Iuj prezentas tiun novan postenon — vaka ĝis nun — kiel la ĉefan elementon de nova dinastia projekto.

Ŝokita de la baloto en 2007, sed revigligita de sia sukceso en Dakaro ĉe la lokaj elektoj de 2009, la oponantaro strebas organiziĝi por la prezidanta elekto en 2012. En junio 2009, dum sia nacia konferenco ĝi adoptis ĉarton de demokrata regado por nova Senegalo*.

* De junio 2008 ĝis junio 2009, prezidata de la eksa ĝenerala direktoro de Unesko s-ro Amadou-Mahtar Mbow, la nacia konferenco arigis opoziciajn politikajn partiojn, sindikatojn, la mastraron, gravulojn de la civila socio, intelektulojn, universitatanojn, religiajn gravulojn, ktp. S-ro Wade postulis ke ĝia partio kaj ties aliancanoj ne partoprenu.

Rezulto de unu jaro da komisionaj laboroj kaj da departementaj konsultadoj, tiu teksto aparte kritikas la “novkoloniisman prezidantismon”. Eksministro de la prezidanto Senghor, s-ro Abdoulaye Ly (91-jara) tiel nomas la specifan reĝimon de povo-konfuzo kaj politika kaj ekonomia dominado de Senegalo fare de aparte Francujo kaj la Internaciaj Financaj Institucioj*. Laŭ s-ro Ly, tiu dependeco “havas kiel ĉefan funkcion bloki la kontraŭdirojn generitajn de la kapitalisma ekspluatado”, konservante kaj garantiante formojn de proprieto, kiuj montras ĝian klasan karakteron.

* Abdoulaye Ly, D’où sort l’Etat présidentialiste du Sénégal?, Xamal, Saint Louis, 1997.

Tiu reĝimo, funkciigata de SDP — fariĝinte antaŭ nelonge pro la volo de ĝia ĉefo, Liberala Senegala Demokrata Partio (LSDP) — hodiaŭ ja ŝajnas portanto de dinastia projekto. La familio de la ŝtatestro estas envolvata en la publikaj aferoj pli ol iam ajn, transformante la liberalismon laŭdegatan de s-ro Wade en “libotismo” (de libota, “familio” en lingala lingvo).

Tiun en Senegalo novtipan nepotismon karakterizas, interalie, “misfunkciado” de la decidprocezo pri publikaj kontraktoj* kaj de “heredaĵa” rilato al kulturo mem, perceptebla tra la kritikata starigo de la statuo “Afrika Renaskiĝo” (23 milionoj da eŭroj)*.

* Diversaj raportoj de la Reguliga Instanco de la publikaj kontraktoj montris malrespekton, en formo de rektaj akordoj, intertraktadoj, ktp, de la nova kodo de publikaj kontraktoj.
* Abdoul Aziz Diop, “La statue aux pieds secs”, La Gazette, n-ro 38, Dakaro, 17-24 decembro 2009.

La eksterordinara post-alterna misfunkciado de demokratio devenas ankaŭ de “kulturo de kontrakto” enradikiĝinta en ĉiuj politikaj partioj de kiam la ondon de la naciaj konferencoj en Afriko, en la 1990-aj jaroj, akompanis forlaso de la maldekstraj ideoj favore al novliberalismaj. Tiu kulturo antaŭenigas marĉandadon enkadre de la limoj difinitaj de la internaciaj financaj institucioj. Rezultas el tio transformiĝo de la politikaj partioj en ribelajn partiojn; de la sindikatoj en sektecajn aparatojn, kiuj sonas politikaĉe; de la intelektula movado en konfuzan miksaĵon de individuecoj sen efiko al la realo; de la gazetaro en aviadistaron sen flugoplano nek celloko; de la politika povo en ilon por manipuli la leĝfaran kaj la juĝantaran povojn; de la merkato de varoj kaj servoj en fermitan sferon, nekapablan doni al civitanoj la financan aŭtonomecon, kiu necesas por praktiki la publikajn liberecojn.

El tio rezultas socio, kiu ne preparas la estontecon, kaj kie la loĝantaro, izolata ĉe la rando de la urbego Dakaro, vivas, flegiĝas, lernas, manĝas, trinkas, vestiĝas kaj moviĝas per kvazaŭ neekzistantaj rimedoj.

Abdoul Aziz DIOP

Kritikata helpo

La Kvara Forumo pri la ĉina-afrika kunlaborado (FOCAC) okazis en Charm El-Cheikh (Egiptujo), en novembro 2009. Cele tiun kunvenon, la prezidanto Hu Jintao faris naŭ monatojn antaŭe turneon tra Malio, Senegalo, Tanzanio kaj Maŭricio. Li tiam reasertis fidelecon al la rezolucioj de Pekino en 2006.

Tiun jaron, Ĉinujo tre zorge kaj solene preparis la 3-an FOCAC. La vojoj irantaj de la delegitaraj hoteloj al la kunvenejo kaj ekskursejoj estis eĉ malpermesitaj al la publiko. La evento plene similis familian feston kie la memdeklarita “patriarko” Hu Jintao pozigis siajn “afrikajn fratojn” — kiel li ŝatas nomi la 48 invititajn ŝtatestrojn — malantaŭ li por la memoriga foto. Sed, de post la Mao-epoko, la “ideologian fratecon” anstataŭis “ekonomia kunlaborado”. Tiel estas metitaj la bazoj: “ambaŭgajnantaj” partnerecoj kaj forviŝo de la afrika ŝuldo.

Ĉi-foje, en Egiptujo, la ĉina ĉefministro tuj volis silentigi kritikantojn: “La ĉina helpo al Afriko ne estis kaj ne estos ligita al politikaj kondiĉoj. ( ... ) Afriko kapablas mem alfronti siajn problemojn.” Kaj la ministro pri komerco Chen Deming emfazis: “La subteno de Pekino estas senprofitcela kaj senkondiĉa”. Multaj okcidentaj fakuloj ja riproĉas al la imperio de la Mezo predeman kaj novkoloniisman sintenon. Grandskala importado de naturaj riĉaĵoj kontraŭ “faraonaj” investoj pri infrastrukturoj estas praktikata sen konsideri la socian aŭ politikan disvolvon de ties partneroj. Ene de dek jaroj, Afriko fariĝis la tria ekonomia partnero de Ĉinujo, post Usono kaj EU . Sed tiu “helpo” kiel diras s-ro Wen Jiabao, apogas sin sur dumpado*, uzante ĉinan servutan kaj precipe malmultekostan dungitaron. Kaj ni ne parolis pri la prirabado de la kongaj minejoj aŭ la senarbarigo en Centra Afriko ...

* Dumpado estas vendo de komercaĵoj je prezo pli malalta ol la produkt- aŭ akir-kosto por ruinigi konkurantojn. NPIV kaj Vikipedio uzas la formon “dumpingo”, sed F. Munniksma, en Internacia komerca-ekonomika vortaro en naŭ lingvoj, Kluwer-Deventer, 1974, uzas “dumpado”. -jmc

Malgraŭ la domina pozicio de Ĉinujo en multaj afrikaj landoj, ĝia ĉefministro insistis: “Estas la afrika modelo, kiu efektivigos la evoluigon de Afriko.” Ĉu per ĉinaj kapitaloj? “Senprofitcele”, Ĉinujo promesis dek miliardojn da dolaroj en formo de favorprezaj pruntoj al la afrika kontinento. Sed la deklaracio de Charm el-Cheikh ne povas resumiĝi je tio. Por silentigi tiujn, kiuj akuzas Pekinon pri malhonesta konkurado, s-ro Chen Deming promesis malfermi pli larĝe la ĉinan merkaton al afrikaj eksportaĵoj kaj forigi la doganimpostojn por 95% el la produktoj de la malplej evoluintaj landoj de Afriko. Krome, interŝanĝo de teknologio kaj plibonigo de agrokultura kunlaborado estis diskutataj, same kiel la provizado de medicinaj ekipaĵoj je sumo de 700 milionoj da dolaroj, kaj la instalado de kvindek Confucius Institutes antaŭ 2012.

La lasta promeso de la ĉinoj estas simpligo de la proceduro por ricevi vizon. La afrikanoj de Kantono, nuraj spektantoj, atendas vidi tion por ĝin kredi.

Tristan COLOMA

Post la spekula orgio, la malabundo por (preskaŭ) ĉiuj

La registaro de la bankoj

La impertinento de la spekulistoj vekas viglan popolan kontraŭstaron kaj devigas la registarojn iomete distanciĝi disde la finano. La 20-an de majo la prezidanto Barack Obama kvalifikis kiel “hordojn de premgrupistoj” la bankistojn kiuj oponas lian projekton reguligi Wall Street. Ĉu tiuj, kiuj subskribas la ĉekojn, estos daŭre tiuj kiuj skribas la leĝojn?

LA 10-AN DE MAJO 2010, rekuraĝigitaj de nova injekto de 750 miliardoj da eŭroj en la fajron de la spekulado, la posedantoj de titoloj de la Société Générale gajnis 23,89%. La saman tagon la franca prezidanto Nicolas Sarkozy anoncis ke, pro zorgo pri la buĝeta rigoro, escepta helpo de 150 eŭroj al familioj en malfacilaĵoj ne estos daŭrigota. Tiel, spertante unu financan krizo post la alia, la konvinko kreskas ke la politika potenco vicigas sian konduton laŭ la voloj de la akciuloj. Periode, necesas ja demokratio, la elektitoj kunvokas la loĝantaron por privilegii partiojn kiujn la “merkatoj” antaŭelektis pro ilia sendanĝereco.

La suspekto de rompo de oficaj devoj iom post iom subfosas la krediton de la invoko de la publika havaĵo. Kiam s-ro Barack Obama skurĝas la bankon Goldman Sachs por pli bone pravigi siajn disponojn de financa regulado, la respublikanoj tuj dissendas anonceton*, kiu memorigas la donacojn kiujn la prezidanto kaj liaj amikoj ricevis de “La Firmao” dum la elektoj de 2008: “Demokratoj: 4,5 milionoj da dolaroj, respublikanoj: 1,5 milionoj da dolaroj. Politikistoj atakas la financan industrion, sed akceptas la milionojn kiujn Wall Street donas al ili.” Kiam la britaj konservativuloj, pretekstante sian zorgon ke la buĝeto de la malriĉaj familioj ne suferu, kontraŭas la starigon de minimuma prezo de alkoholo, la laboristpartianoj rebatas ke la konservativuloj vola pli ĝuste komplezi la posedantojn de superbazaroj, kiuj kontraŭas tian disponon, ĉar ili faris de la alkoholprezo logaĵon por la adoleskantoj ravitaj ke la biero povas kosti malpli ol akvo. Fine, kiam s-ro Sarkozy forigas la reklamon el la publikaj televidĉenoj, ĉiu flaras la profiton kiun la privataj televidoj regataj de liaj amikoj Vincent Bolloré, Martin Bouygues ktp tiros el situacio kiu liberigas ilin el ĉia konkurenco por dividi la predaĵon de la reklamistoj.

* Filmeto kaj transskribo en la franca videblaj ĉi tie: “Kiu estas la vera partio de Wall Street?”.

Tia suspekto havas longan historion. Nu, multaj realaĵoj kiuj devus skandali, sed al kiuj oni rezignacie adaptiĝas, ricevas la malgravigan komenton “Tio ekzistis ĉiam”. En 1887, la bofrato de la franca prezidanto Jules Grévy jes ja profitis sian parencecon kun la prezidanto por komerci per ordenoj; komence de la lasta jarcento, la Standard Oil diktis siajn volojn al multaj guberniestroj de Usono. Fine, koncerne diktatorecon de la financo, oni elvokis jam en 1924 la “ĉiutagan referendumon de la kuponuloj” — la tiamaj kreditoroj de la publika ŝuldo — kies alia nomo estis la “monmuro”. Tamen kun la paso de la tempo, leĝoj reguladis l” estis en Francio metita sub kuratorecon, post la Liberiĝo. Resume, tio ja “ekzistis ĉiam”, sed tio povis ankaŭ ŝanĝiĝi.

Kaj ŝanĝiĝi ankoraŭ ... sed en alia direkto. La 30-an de januaro 1976, la Supera Kortumo de Usono nuligis plurajn ŝlosilajn disponojn kiuj limigis la rolon de la mono en en la politiko, per voĉdonado de la Kongreso (decido Buckley kontraŭ Valeo). Argumento de la juĝistoj? La esprimlibereco “ne povas dependi de la financa kapablo de la individuo engaĝiĝi en la publika debato”. Jen formulo sufiĉe tordita por signifi ke regulado de la elspezo signifas sufoki la esprimiĝon ... Lastan januaron, tiu decido estis etendita tiel ke ĝi permesas al la firmaoj elspezi tiom kiom ili volas por helpi (aŭ kontraŭbatali) kandidaton. Aliloke, de dudeko da jaroj, inter la eksaj sovetiaj partimoŝtuloj transformitaj en industriaj oligarĥoj, la ĉinaj mastroj kiuj okupas elstaran lokon ene de la Komunista Partio, la eŭropaj registaraj ĉefoj, ministroj kaj deputitoj preparas laŭ la usona modelo sian aliposteniĝon en la “privata sektoro”, irana ekleziulo kaj pakistanaj militistoj, subaĉetitaj de la aferoj*, la tendenco al subaĉeteblo refariĝis sistema. Ĝi devojigas la politikan vivon de la planedo.

* Vd “L’Argent [La Mono]->http://www.monde-diplomatique.fr/20...], “L’empire économique des pasdarans->http://www.monde-diplomatique.fr/20...] kaj “La novaj feŭduloj en Pakistano — Akaparo de la riĉaĵoj de Pakistano, fare de la militistoj”, en Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2008->http://eo.mondediplo.com/article131...].

En la printempo de 1996, fine de unua tre mezkvalita mandato, la prezidanto William Clinton preparis sian reelektan kampanjon. Li bezonis monon. Por akiri tiun, li havis la ideon oferti al la plej larĝanimaj donacantoj de lia partio pasigi nokton en la Blanka Domo, ekzemple en la “dormĉambro de Lincoln”. Ĉar troviĝi implikita en la dormo de la “granda emancipisto” ne estis alirebla por la malgrandaj monujoj nek la deviga revo de la plej grandaj, oni aŭkciis aliajn frandaĵojn. Interalie tiun “kafumi” en la Blanka Domo kun la prezidanto de Usono. La eventualaj donacontoj de la Demokrata Partio renkontis do pogrupe membrojn de la registaro kun la tasko reguligi ties agadon. La porparolanto de la prezidanto Clinton, s-ro Lanny Davis, naive klarigis ke temas pri “ebligi al la membroj de la regulad-agentejoj pli bone koni la demandojn de la koncerna industrio”.* Unu el tiuj “laborkafumadoj” kostis al la monda ekonomio eble kelkajn miliardojn da miliardoj da dolaroj, favorigis la kreskegon de la usona ŝuldo kaj kaŭzis la perdon de dekoj da milionoj da dungoj.

* Tiu citaĵo kaj la du sekvaj estas prenitaj el “Guess Who’s Coming for Coffee?”, The Washington Post, National Weekly Edition, 3-a de februaro 1997.
En 1996, kiam la prezidanto Clinton bezonis monon por la elektoj, li invitis bankistojn al kafo en la Blanka Domo

La 13-an de majo 1996, do, kelkaj el la precipaj bankistoj de Usono estis akceptitaj dum okdek minutoj en la Blanka Domo fare de la precipaj membroj de la registaro. Apud la prezidanto Clinton, la financministro s-ro Robert Rubin, lia vicministro taskita pri monaferoj, s-ro John Hawke, kaj la respondeculo pri regulado de la bankoj, s-ro Eugene Ludwig. Laŭ hazardo certe providenca, la kasisto de la Demokrata Partio, s-ro Marvin Rosen, partoprenis ankaŭ en la kunveno. Laŭ la porparolanto de s-ro Ludwig, “la bankistoj diskutis pri la venontaj leĝoj, inkluzive de la ideoj kiuj ebligus rompi la baron kiu disigas la bankojn disde la aliaj financaj institucioj”.

Kiel instruo tirita el la borsa bankrotego de 1929, la politiko de New Deal malpermesis al la deponbankoj senkonsidere riski la monon de siaj klientoj, kio poste devigis la ŝtaton refunkciigi tiujn instituciojn pro timo ke ilia eventuala bankroto kaŭzus ruiniĝon de iliaj multaj ŝparantoj. Subskribita de la prezidanto Franklin Roosevelt en 1933, la regulado daŭre valida en 1996 (la leĝo Glass-Steagall), tre malplaĉis al la bankistoj, strebantaj ankaŭ profiti la miraklojn de la “nova ekonomio”. La “laborkafo” celis memorigi tiun malkonsenton al la usona prezidanto en momento dum kiu li klopodis por ke la bankoj financu lian reelekton.

Kelkajn semajnojn post la renkontiĝo, novaĵoj anoncis ke la financministro sendos al la Kongreso tutan gamon da leĝproponoj “kiu ŝanĝos la bankajn regulojn starigitajn antaŭ ses jardekoj, kio ebligus al la bankoj tre amplekse lanĉi sin en la asekuron kaj en la aferbankan kaj merkatbankan kampojn”. La sekvon ĉiu konas. La nuligo de la leĝo Glass-Steagall estis subskribita en 1999 de prezidanto Clinton reelektita tri jarojn antaŭe, parte danke al sia elektomilita kaso.* Ĝi incitis al la spekula orgio de la 2000-aj jaroj (kun ĉiam pli altaj ruzaĵoj de la financproduktoj, kiaj la hipotekaj kreditoj subprime ktp) kaj rapidigis la ekonomian bankrotegon de septembro 2008.

* Vd [Thomas Ferguson: “Le trésor de guerre du président Clinton [La militkaso de la prezidanto Clinton]”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 1996->http://www.monde-diplomatique.fr/19...].

Envere la “laborkafoj” de 1996 (okazis cent tri da tiaj en la sama periodo kaj samloke) nur konfirmis la fortajn tendencojn favorajn al la interesoj de la financo. Ĉar temas pri Kongreso kun respublikana plimulto kiu enterigis la leĝon Glass-Steagall, konforme al sia liberala ideologio kaj al la deziro de siaj “mecenatoj” — la respublikanaj parlamentanoj estas siavice ankaŭ priverŝataj per dolaroj de la bankoj. La registaro Clinton, kun aŭ sen “laborkafumadoj”, ĉiukaze ne estus longe rezistinta al la preferoj de Wall Street, dum ĝia financministro, s-ro Rubin, estis antaŭe la ĉefo de Goldman Sachs. Same kiel cetere s-ro Henry Paulson, usona financministro dum la bankroto de septembro 2008. Post lasi forpasi Bear Stearns kaj Merryl Lynch — du konkurantoj de Goldman Sachs —, tiu savis la American International Group (AIG), asekuriston kies bankroto tuŝintus ĝian plej grandan kreditoron ... Goldman Sachs.

Kial loĝantaro, kiu plejparte ne konsistas el riĉuloj, akceptas ke ĝiaj elektitoj kontentigas unuavice la postulojn de la industriistoj, de la aferistoj, de la bankistoj, tiom ke la politiko fine solidigas la ekonomiajn fortrilatojn anstataŭ kontraŭmeti al ili la demokratian legitimecon? Kial, kiam ili estas mem elektitaj, tiuj riĉuloj sentas sin kun permeso grandigi sian riĉaĵon? Kaj proklami ke la ĝenerala intereso devigas kontentigi la apartajn interesojn de la privilegiitaj klasoj, kiuj estas solaj dotitaj de la povo fari (investojn) aŭ malebligi (delokadojn), kaj kiun necesas do konstante logi (“trankviligi la merkatojn”) aŭ reteni (logiko de la “impostŝildo”)?

Tiuj demandoj pensigas pri la kazo de Italio*

* Vd “La grande désillusion des juges italiens [La granda elreviĝo de la italaj juĝistoj], Le Monde diplomatique, junio 2010.] En tiu lando, unu el la plej riĉaj homoj de la planedo ne aliĝis al partio kun la espero influi ĝin, sed kreis la sian, Forza Italia, por defendi siajn afer-interesojn. La 23-an de novembro 2009, La Repubblica cetere montris la liston de dek ok leĝoj kiuj favoris la komercan imperion de s-ro Silvio Berlusconi ekde 1994, aŭ kiuj ebligis al tiu eskapi el juraj persekutoj. La justecministro de Kostariko, s-ro Francisco Dall’Anase, siavice avertis kontraŭ posta etapo. Tiu dum kiu certaj ŝtatoj metas sin ne nur en la servon de la bankoj, sed de krimaj grupoj: “La karteloj de la drogo akaparos politikajn partiojn, financos elektokampanjojn kaj poste decidos en la registaroj”.Citita de London Review of Books, Londono, 25-a de februaro 2010.

Nu, kian efikon la (nova) senvualigo de La Repubblica havis sur la elekta sorto de la itala dekstrularo? Se juĝi laŭ la sukceso en la regionaj elektoj de marto 2010, neniun. Ĉio okazas kvazaŭ la ordinaraj malrigoriĝoj de la publika moralo “mitridatizis” loĝantarojn kiuj jam rezignacie akceptas la koruptecon de la politika vivo. Kial indigniĝi, dum la elektitoj klopodas por konstante kontentigi la novajn oligarĥojn — aŭ atingi ilin ĉe la pinto de la enspez-piramido? “La malriĉuloj ne faras politikajn donacojn”, observis sufiĉe ĝuste la eksa respublikana prezidant-kandidato John McCain. Post kiam li jam ne estas senatoro, li fariĝis premgrupisto de la financa industrio.

Tra la pensi-fondusoj multaj ordinaruloj senvole kuplis sian sorton al tiu de la financo

Monaton post sia foriro el la Blanka Domo, s-ro Clinton gajnis same multan monon kiel dum siaj antaŭaj kvindek-tri vivojaroj. Goldman Sachs pagis al li 650.000 dolarojn por kvar paroladoj. Alia parolado, farita en Francio, havigis al li 250.000 dolarojn; ĉi-foje pagis Citygroup. Por la lasta jaro de la mandato de s-ro Clinton, la geedza paro deklaris 257.000 dolarojn da enspezo; inter 2001 kaj 2007 ĝi enspezis sume 109 milionojn da dolaroj. Nuntempe, la fameco kaj la kontaktoj akiritaj dum politika kariero fariĝas mono antaŭ ĉio post la fino de tiu kariero. La postenoj de admnistranto en la privata sektoro aŭ kiel konsilisto de la bankoj anstataŭas avantaĝe mandaton de la popolo, kiu finiĝis. Nu, regi, estas antaŭzorgi ...

Sed tiu fenomeno klariĝas ne nur per la postulo resti dumviva membro de la oligarĥio. La privataj entreprenoj, la internaciaj financaj institucioj kaj la neregistaraj organizaĵoj konektitaj al la multnaciaj konzernoj fariĝis, kelkfoje pli ol la ŝtato, lokoj de potenco kaj de intelekta hegemonio. En Francio, la prestiĝo de la financo same multe kiel la deziro konstrui al si doran estontecon tiel deturnis multajn lernintojn de la elita “Ŝtata Lernejo de Administrado” por altaj ŝtatoficoj (ENA, laŭ la franca), de la elita altlernejo por formado de instruistoj por mezlernejoj “Ecole normale supérieure” aŭ de la Politeĥnika lernejo, el sia alvokiteco de servistoj de la publika bono. La lerninto de ENA, de ENS kaj eksa ĉefministro Alain Juppé konfesis ke li sentis similan tenton: “Ni estis ĉiuj fascinitaj, inkluzive, pardonu, la komunikiloj. La “golden boys”, tio estis bonega! Tiuj junuloj kiuj alvenis en Londono kaj kiuj sidis tie antaŭ siaj maŝinoj kaj kiuj transkontigis miliardojn da dolaroj en kelkaj momentoj, kiuj gajnis centojn da milionoj da eŭroj ĉiumonate, ĉiuj estis fascinitaj! (...) Mi ne estus tute sincera se mi neus ke mi mem, de tempo al tempo, diris al mi: Jen, se mi farintus tion, eble mi estus hodiaŭ en alia situacio.”*

* “Parlons Net”, France Info, 27-a de marto 2009.

“Nenia skrupulo”, male, por s-ro Yves Galland, eksa franca ministro pri komerco, kiu fariĝis prezidanto-ĝenerala direktoro de Boeing France, entrepreno konkurenca al Airbus. Nenia skrupulo ankaŭ por s-ino Clara Gaymard, edzino de s-ro Hervé Gaymard, eksa ministro pri ekonomio, financo kaj industrio: post esti oficisto en Bercy, poste vojaĝa ambasadoro pri internaciaj investoj, ŝi fariĝis prezidanto de General Electric France. Trakvila konscienco ankaŭ por s-ino Christine Albanel, kiu, dum tri jaroj, estis ministro pri kulturo kaj komunikado. Ekde aprilo 2010 ŝi direktas daŭre la komunikadon ... sed tiun de France Télécom.

Duono de la usonaj ekssenatoroj fariĝas premgrupistoj, ofte en la servo de entreprenoj kiujn ili reglamentis. Tio estis la kazo ankaŭ de ducent okdek tri eksmembroj de la registaro Clinton kaj de tricent dek eksmembroj de la registaro Bush. En Usono la jara spezo de la premgrupado proksimas al 8 miliardoj da dolaroj. Giganta sumo, sed kiu eksterordinare profitigas! En 2003 ekzemple, la impostkvoto de la eksterlandaj profitoj de Citigroup, JP Morgan Chase, Morgan Stanley kaj Merril Lynch estis malaltigita de 35% al 5,25%. Premgrupa fakturo: 8,5 milionoj da dolaroj. Imposta avantaĝo: 2 miliardoj da dolaroj. Nomo de la koncerna leĝo: “Leĝo por kreado de usonaj dungoj”* ... “En la modernaj socioj, resumas s-ro Alain Minc, iama ENA-ano, konsilisto (sen salajro) de s-ro Sarkozy kaj (stipendiata) de pluraj grandaj francaj mastroj, la ĝenerala intereso serveblas aliloke ol en la ŝtato, ĝi serveblas en la entreprenoj.”* La ĝenerala intereso, ĉio estas tie.

* Dan Eggen, “Lobbying pays”, The Washington Post, 12-a de aprilo 2009.
* France Inter, 14-a de aprilo 2010.

Tiu allogo de la “entreprenoj” (kaj ties pagoj) faris siajn detruojn inter la maldekstrularo. “Alta burĝaro renoviĝis, klarigis en 2006 s-ro François Hollande, tiam unua sekretario de la Franca Socialista Partio, en la momento kiam la maldekstro akiris la respondecojn, en 1981. (...) Estas la ŝtataparato kiu liveris al la kapitalismo ties novajn gvidantojn. (...) Venintaj el kulturo de la publika servo, ili akiris la statuson de novaj riĉuloj, parolantaj ordone al la politikistoj kiuj estis ilin nomumintaj.”* Kaj kiuj estis tentataj ilin sekvi.

* François Hollande, Devoirs de vérité, Stock, Parizo, 2006, p. 159-161.

La malbono ŝajnis al ili des pli malgranda ĉar tra la pensi-fondusoj aŭ tra ŝparlodado kreskanta parto de la loĝantaro kuplis, kelkfoje senvole, sian sorton al tiu de la financo. Nun oni povas do defendi la bankojn kaj la borson ŝajnigante zorgi por la senmona vidvino, pri la dungito kiu aĉetis akciojn por kompletigi sian salajron aŭ por garantii sian pension. En 2004, la prezidinto George W. Bush apogis sian reelekto-kampanjon sur tiu “klaso de investistoj”. La Wall Street Journal klarigis: “Ju pli la elektantoj estas akciuloj, des pli ili subtenas la liberalan ekonomian politikon kiun oni atribuas al la respublikanoj. (...) 58 elcentoj de la usonanoj havas rektan aŭ malrektan investon en la financmerkatoj, kontraŭ 44 elcentoj antaŭ ses jaroj. Nu, sur ĉiuj enspez-niveloj, la rektaj investistoj emas pli deklari sin respublikanoj ol la neinvestistoj.”* Kompreneblas ke s-ro Bush revis pri privatigo de la pensioj.

* Claudia Deane kaj Dan Balz, “‘Investor Class’ Gains Political Clout”, The Wall Street Journal Europe, 28-a de oktobro 2003.

“Submetitaj al la financo jam de du jardekoj, la registaroj returnos sin mem kontraŭ tiu nur se ĝi agresos ilin rekte tiom kiom ŝajnas al ili netolerebla”, anoncis lastan monaton la ekonomikisto Frédéric Lordon.* La atingopovo de la disponoj kiujn Germanio, Francio, Usono, la G20 faros kontraŭ la spekulado en la venontaj semajnoj diros al ni ĉu la ĉiutaga humiligo kiun “la merkatoj” trudas al la ŝtatoj kaj ĉu la popola kolero kiun ardigas la cinikeco de la bankoj vekis ĉe niaj regantoj, kiuj laciĝis esti konsiderataj lakeoj, la malmulton da digno kiu al ili restis.

* “La pompe à phynance”, http://blog.mondediplo.ne t, 7-a de majo 2010.

Serge HALIMI.

Financa Glosareto

ENŜUTO DE NOVA MONO (angle QUANTITATIVE EASING) — Kreado de mono, fare de centra banko. Aĉeto de akcioj aŭ obligacioj (suverenaj aŭ entreprenaj) fare de centra banko. De la 10-a de majo 2010, la Eŭropa Centra Banko (ECB) aĉetas dubemajn ŝuldobilojn kaj enŝutas kompense monon en la financan cirkviton. Tiu “monigo de ŝuldoj” (antaŭe esprimata per “funkciigi la mon-presilon”) estas teorie malpermesata de artikolo 123 de la Traktato pri Funkciado de la Eŭropa Unio.

INTERNA POSTULO — Kvanto de varoj kaj servoj akiritaj de la ekonomiaj unuoj, aparte la familioj. Kejnso- politiko estas politiko, kiu stimulas la postulon.

PAGMANKO — Nepago, je donita dato, de promesita mono. Ŝtato estas pagmankanto kiam ĝi anoncas al siaj kreditoroj, ke ĝi ne povas pagi sian ŝuldon.

PAGMANKA ASEKURO (angle CREDIT DEFAULT SWAPS — CDS) — Asekurkontrakto, kiu ebligas al sia posedanto esti protektata kontraŭ valorperdo de donita aktivo (ekzemple ŝtata obligacio) kontraŭ pago de kotizo. Male al normala asekuristo, tiu kiu vendas tiun kontrakton (CDS) ne havas devigon mobilizi monon por alfronti eventualan valorperdon de aktivo, kaj sekve repagpostulon.

SUVERENA ŜULDO — Publika ŝuldo, per emisio de obligacioj kaj similaĵoj fare de ŝtatoj. Tiuj biloj estas surmerkate interŝanĝataj, kaj ilia valoro varias inverse kiel la interezkvotoj (ju pli la interezkvotoj altiĝas des pli la obligaciaj valoroj malaltiĝas). La ĉefaj posedantoj de tiaj suverenaj ŝuldoj estas bankoj, internaciaj investantoj (pensifondusoj, asekurkompanioj), entreprenoj kaj simplaj civitanoj.

ŜULDO-RESTRUKTURADO — Tekniko konsistanta el reorganizi la repagojn de ŝuldanto, kiu havas malfacilaĵojn teni siajn promesojn. Tio povas konkretiĝi per atribuo de novaj kreditoj, aŭ per forlaso de kelkaj ŝuldoj.

Kia Eŭropo por regi la merkatojn?

La eŭropaj registaroj estas unuanimaj: por rezisti la alsturmon de la financistaro, buĝeta rigoro kaj malkresko de salajroj estos necesaj. Jen plej bona maniero konduki ekonomion al malinflacio kaj pliigi la socialan damaĝon. Sed ni povus imagi tute alian solvon ...

KOMENCE de januaro, la greka registaro urĝe kunvokis skipon de fakuloj pri ekonomiko. Inter ili, funkciulo de la Internacia MonFonduso (IMP) malafable klarigis al la ĉefministro, ke li devos malkonstrui la providenco-ŝtaton. Alia konsilanto, el la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE), diris bonhumore: “Decido, kiu malplaĉegas al ĉiuj, inkluzive viajn subtenantojn, povas esti nur bona decido.”

La teorio, sur kiu baziĝas tiuj fakuloj estas konata: la merkatoj ordonas al la ŝtatoj malgrandigi la buĝeton. La obligacio-aĉetantoj estas la nuraj juĝantoj pri la rigorplanoj konsentotaj de la registaroj. Nur ili decidas, ĉu oni povas fidi — aŭ ne — la kapablon de ŝtato repagi sian ŝuldon. Se ŝtato submetiĝas je strikta disciplino, tuj la interezkvotoj fariĝos denove elteneblaj — kaj la kreditpordoj denove malfermiĝos por ĝi.

Tiu ĉi teorio havas gravan mankon: promesoj nenion kostas. Eĉ se la ŝtatoj ja farus ĉion eblan por plaĉi al la merkatoj, necesos tempo antaŭ ol la rigor-reformoj ekfunkcios kaj atingos sian celon. La refinancado(Vd glosaron sube) de jam ekzistanta ŝuldo baziĝas sur anonco de reformoj ankoraŭ ne okazintaj, tio estas sur la fido, kiun la merkatoj havas pri la honesteco de la ŝuldanto. Sed kiel ŝtato taksata senrespondeca povus inspiri fidon? Grekujo ja povas ĵuri, ke ĝi plene decidis malpliigi la salajrojn kaj la pensiojn, ĝia ŝuldo tamen estos repagenda antaŭ ol tiuj promesoj realiĝos. El tio venas tiu paradokso: ju pli Grekujo promesas limigi la elspezojn, des pli la merkatoj, kiujn oni celis kontentigi, malfidas ...

Tiu fakto ruinigis la ideon, laŭ kiu rigor-programo sufiĉus por refunkciigi la kredit-merkaton je akcepteblaj kondiĉoj por la ŝtato. La sola rimedo por eviti la pagmankon estas do amasa monkreado el eŭropaj, ekstermerkataj fondusoj. Por la greka registaro la demando fariĝis: kiel persvadi la Eŭropan Union doni el sia poŝo?

Tiu defio ŝovis la ekonomi-krizon en politikan bilardon. Grekujo devas daŭrigi siajn anoncojn pri drastaj limigoj kaj “reformoj” — ne por trankviligi la merkatojn, sed por kontentigi s-inon Angela Merkel. Ĉar la elektintoj de la germana kanceliero (registarestro) laŭsupoze toleros la “savplanon” nur kondiĉe ke la greka popolo suferu rimarkindajn oferojn. Dume la registaro de s-ro Georgios Papandreu montris sian submetiĝon al eŭro kaj al siaj kreditoroj, memorigante tamen al Parizo kaj Berlino, ke, se ili rifuzos sian helpon, la disfalo de la greka domo kuntrenos en sian ruiniĝon Hispanujon kaj Portugalujon.

El ekonomika vidpunkto, tiu scenaro lasas dubojn. La promesitaj rigor-reformoj produktos pli da senlaboreco kaj malpli da impostrikolto; oni do ne povas atendi, ke ili senteble reduktos la buĝetdeficiton. Fortranĉi el la greka konsumado — tiel kiel admonas la programo de la IMF — rezultigus krome perdon de laborpostenoj en la germanaj kaj francaj industrioj, kiuj vendas parton de siaj varoj al Grekujo.

Ĉar eŭro malebligas devaluti, oni ankaŭ ne povas esperi progresigi konkurkapablon. La reformoj kapablaj alporti momentan savoksigenon — tio estas dietigi la salajrojn de la ŝtatfunkciuloj kaj impostaj reformoj — estus ankoraŭ pli malfacile aplikeblaj en etoso de sociala malsatego kaj de altaj interezkvotoj.

Dum la retronombrado baldaŭ atingos nulon, la eŭropaj regantoj ankoraŭ baraktas inter si pri komplikegaj Regularoj, sia kino-dekora Unio, siaj zorgoj pri interna politiko kaj sia limigita percepto de la problemo. Altrespondeculoj fanatike martelas la ideon, ke fortranĉoj el la publikaj elspezoj stimulos ekonomian kreskon. Ilia analizo produktas katastrofon. Kiam la germana kanceliero ŝajne rifuzis la eblecon de savplano, panikvento ekblovis sur la eŭrozono. La prezo de la asekurkontraktoj kontraŭ pagmanko (credit default swaps — CDS) tuj altiĝis por Hispanujo, Portugalujo kaj iliaj bankoj, simptomo de la malforteco de eŭropa financa sistemo en kiu ankoraŭ konstante mankas eŭropskalaj depongarantioj. S-ino Merkel malkontente grimacis, sed fine konsentis pri la savplano.

Parodio de aŭtoritato

LA EVENTOJ rapide kondukis la dramo-partoprenantojn al dua malkovro. La decido protekti Grekujon el bankroto plivigligis la streĉiĝojn, anstataŭ kvietigi ilin. Imagu ja ke vi posedas bilojn de la portugala ŝuldo. Vi deziras vendi ilin aŭ aĉeti asekurkontraktojn“CDS” ĉar ilia rendimento fariĝis necerta. La portugalaj obligacioj ankoraŭ pli malaltiĝas, igante pli malfacila por Portugalujo ricevon de novaj depruntoj. Por la financaj merkatoj, la plej bona rimedo por garantii la repagojn estus “rigli” la merkaton de la privataj obligacioj kaj — same kiel Grekujo — ĉantaĝi la Eŭropan Union. Savplano tiam kvazaŭcerte estus starigita, des pli facile ĉar Portugalujo havas famon malpli “senrespondecan” ol Grekujo. Post Portugalujo, estus la vico de Hispanujo.

Finfine, la spekulantaro havas povon trudi “eŭropigon” de la mediteraneaj ŝuldoj. Tiu povo aplikiĝis meze de majo. La maltrankviliĝo de la eŭropaj ĉefurboj obeas tiun saman mekanismon, kiu tremigis usonon en septembro 2008: la eksterordinara premo de la merkatoj sur hezitantaj elektitoj. Kiel ĉiuj ĉantaĝatoj, la prezidanto Nicolas Sarkozy ekkoleregis. En parodio de politika aŭtoritato, la kanceliero Merkel siaflanke anoncis malpermeson pri “blankaj” vendoj (tekniko, ebliganta al spekulantoj vendi bilojn, kiujn ili ne posedas) koncerne la ŝtatobligaciojn. Tiu reprezalia minaco estas malmulte deadmona. Sed kion pli ili povis fari? Vendoj de obligacioj aŭ CDS pri Grekujo, Portugalujo aŭ Hispanujo povas efektiviĝi ekster Eŭropo — ekzemple en Nov-Jorko aŭ Kajmana Insularo. Se okazos plej eta premo, la spekulantoj grupiĝos por lanĉi novan atakon.

La centoj da miliardoj da eŭroj mobilizitaj de la Eŭropa Unio momente kvietigis la aferon. Sed rapide aperis evidentaĵo: la membro-ŝtatoj de la Unio povas trovi monon nur pruntante unu de la alia. Ĉar estas al ili malpermesate krei novajn rezervojn, same kiel ne eblas al ili stimuli ekonomian kreskon kaj samtempe sorbi ŝuldojn. Nur la Eŭropa Centra Banko (ECB) tion povas fari. Komence de la krizo, ĝia rolo estis aparte malklara. Kontraŭstare al la propraj principoj, ĝi fine amase aĉetis bilojn de suverenaj ŝuldoj. Tion farante, ĝi ekregis la problemon de la ŝuldoj, sed la prezo estas “elasta” eŭro. Tiam okazis kio devis okazi: eŭro dekroĉiĝis de sia podio de “malmola” devizo, kaj komencis sian neeviteblan falon. La deklaroj de la ECB-prezidanto, s-ro Jean-Claude Trichet, ĵurante, ke li ne “funkciigis la monbilet-presilon”*(Vd glosaron) sed nur recikligis limtempajn deponojn, kreskigis la konfuzon; tiam instaliĝis suspekto, ke la gvidantoj de la Unio freneziĝis. Rezultis panik-vento.

* Radiokanalo Eŭropo 1, 12-an de majo 2010.

Tiu ruinaĵkampo almenaŭ utilis por elfosi unu el la tri apogkolonoj de la financa prudento. Bona funkciado de la sistemo implicas ekziston de ŝtato pli potenca ol iu ajn merkato. Ĝi kapablu agi por certigi pagon de la publikaj ŝuldoj — same kiel la usona federacia rezervo-, manke de kio la merkatoj venkas la publikajn povojn, laŭ la ludo “dividu por regi”. Eŭropo faris grandegajn strebojn por konstrui “ununuran merkaton”, sed ne donis al si rimedon ĝin regi, decidinte, ke la ECB ne “enŝutos” kroman monon en la sistemon. Tiel farante, ĝi kreis merkatojn pli potencajn ol la ŝtatoj, kaj ŝtatojn ŝuldantajn, ŝanceliĝantajn rande de bankroto. Nur la ECB povas rimedi al tiu blindiĝo, forlasante la ĉarton, kiu senpovigas ĝin.

Ĝis kiu grado ĝi kopios la monkrean politikon praktikatan de la usona federacia rezervo en aŭtuno 2008? Unu afero estas certa: eĉ se ĝi plenumos ĝis la fino sian mutacion kaj venkos la financan krizon, la ekonomia krizo tamen kreskos. Ĉiu “savita” ŝtato ricevos nur sufiĉe por pagi siajn ŝuldojn, interŝanĝe kun drasta redukto de siaj publikaj elspezoj. Bankoj el tio eliros gajnintaj, sed ne la loĝantaroj. La reprezentanto de la IMF konsultita de la greka registaro estos gajninta sian veton ... kaj Eŭropo enprofundiĝos en recesion.

Krom se ĝi ŝanĝas sian sintenon; se la sociaj fortoj, kiuj konstruis la providenco-ŝtaton leviĝos denove por ĝin defendi. Kaj se la Eŭropa Unio konsciiĝos pri amplekso de sia konstitucia misformado, kiu finfine devenas de la neekzisto de ilaro por stimuli ekonomion.

La Unio bezonas integritan impost-sistemon, centran bankon dediĉatan al la ekonomia prospero, kaj financan sektoron sen povo malutili. Antaŭ ĉio mankas aŭtomata buĝeta mekanismo turnata al plenlaboreco, kiu mastras la recesion kaj kompensas la malaltan postulon en siaj plej malriĉaj regionoj. Tia sistemo devus apogi sin ne nur sur la registara agado, sed ankaŭ sur la civitanoj.

El pure teknika vidpunkto, ekzistas sufiĉe simplaj rimedoj por atingi tiun celon. Starigo de eŭropa unio de la pensi-kasoj povus kontribui al harmoniigo de la pensiniveloj inter la membroŝtatoj, por ke la ekslaboristoj de Portugalujo, Grekujo aŭ Hispanujo profitu la normojn de la plej evoluintaj landoj. Sammaniere oni povas imagi integritan sistemon, kiu garantios minimuman salajron al ĉiuj laborantoj de la Unio. Eŭropa Investbanko povus financi kreadon de transnaciaj universitatoj kaj garantii kvalitan instruadon de nordo al sudo. Baza principo: la sola taŭga respondo al amasa senlaboreco kaj al la buĝetdeficitoj, kiuj el tio rezultas, estas kreskigi la publikajn elspezojn, ne malpliigi.

Iuj obĵetos, ke tia scenaro kondukas al pagigi la germanojn profite al la grekoj. Tiu argumento ne havas sencon, el ekonomika vidpunkto. Temas ja pri mobilizado de neŭzataj riĉofontoj tra tuta Eŭropo, kaj integri ilin en la produkto-cirkviton. Tia orientiĝo ne kreus kroman koston por tiuj, kiuj jam havas laborpostenon, ĉar la provizado de varoj kaj servoj por ĉiuj rapide kreskus. Integrita impost-sistemo male ebligus bremsi la impost-eskapon, kiu putrigas Grekujon kaj aliajn landojn de la eŭropa sudo. La reformoj ja implicas pli pezajn impostojn, sed tiuj trafos riĉulojn en malriĉaj landoj, ne malriĉulojn en riĉaj landoj.

La sperto el ĉi-lastaj monatoj sugestas, ke la tiom atendata rekresko ne povos okazi dum la merkatoj konservos sian frapkapablon. Ĝi do substrekas neceson malarmigi la financan sektoron, por ke ĝi ne plu minacu la Eŭropan Union. Denove, la tasko ne estas malebla. Ĝi implicas strebojn por regulado, impostado kaj restrukturado de la ŝuldoj de la mediteraneaj landoj. Ofensiva regulado konsistus el malpermesi al ĉiu eŭropa financa aganto spekuli pri la suverenaj ŝuldoj de la membro-ŝtatoj tra la CDS, kaj tiel devigi la plej fanatikajn spekulantojn ekziliĝi en fiskajn paradizojn. La bankoj bankrotintaj sekve de “blankaj” aŭ neblankaj vetoj estus eksproprietigitaj kaj ŝtatigitaj. Eŭropa imposto sur plivaloroj povus esti kreata sub protektado de la naciaj registaroj. Same okazu pri la imposto pri financaj transakcioj, kiu ja ne estas magia universala kuracilo, sed kies adopto tro prokrastiĝis. Kaj se necesas restarigi kapital-movkontroladon, por eviti financan kontaĝon, neniu mortos pro tio. La ŝtatoj ne povas toleri malvenkon en la batalo, kiu alfrontigas ilin al la financaj merkatoj: pretervivo de pli malpli civilizita sistemo dependas de tio.

Banka radikaleco, aŭ sociala radikaleco

KONCERNE la restrukturadon de la nepageblaj ŝuldoj, tio postulos ke Eŭropo starigu suverenan nepageblecan proceduron similan al tiu, kiu troviĝas en ĉapitro 9 de la usona leĝo pri la urbaj bankrotoj — estas tio, kion delonge proponas s-ro Kunibert Raffer, profesoro pri ekonomiko en la viena universitato. Tiu dispozicio ebligus al la registaroj pluteni la esencajn servojn, necesajn al siaj loĝantoj, liberigante sin samtempe el la neeltenebla parto de siaj ŝuldoj. Bankoj ja sendube estus trafitaj de tio, sed la publikaj aŭtoritatoj devus limigi la damaĝojn, per garantiado de deponoj kaj tenante sin pretaj preni regadon de la bankoj eventuale tro malfortigitaj pro la restrukturaj planoj. Ni gardu nin tro kompati pro la riskoj, al kiuj estas submetataj bankoj: ilia metio konsistas el gajni monon, sed ankaŭ fojfoje perdi ĝin. Cetere, la proporcio de senkulpuloj en banka stabo estas multe pli malgranda ol en kiu ajn lando.

Ĉu tiaj reformoj kondukas Eŭropon sur relojn de superŝtato kapabla financi siajn publikajn elspezojn per akceptebla interezkvoto kaj spiti la taksagentejojn kaj la CDS-merkatojn, ŝtato zorganta regi siajn bankojn anstataŭ esti regata de ili? Pri tio ja decidu la eŭropanoj.

Kompreneble, temus pri radikala evoluo. Sed ĉu ankoraŭ eblas esperi evoluon ne radikalan? Ĉu iu ankoraŭ povas dubi, ke la novliberalisma arkitekturo de Eŭropo estas disfalanta? Simplas la alternativo: aŭ katastrofa radikaleco de la buĝet-rigoro, aŭ konstruiva radikaleco de plenlaboreco. Banka radikaleco aŭ sociala radikaleco.

Laborante kiel junulo por la banka komisiono de la usona Domo de Reprezentantoj, mi partoprenis en 1975 starigon de savplano por la urbo Nov-Jorko, kiu tiam suferis gravan financan kaj ekonomian krizon. Nia programo celis protekti universitatojn kaj publikajn transportojn. Ĝi krome rekomendis restrukturi la urban ŝuldon kaj ne lamenti pri la rezultantaj perdoj de la posedantoj de novjorkaj obligacioj. Tiam mi ricevis telefonalvokon. Estis s-ro Averell Harriman, eksguberniestro de Nov-Jorko, kaj eksa ambasadoro de la prezidanto Roosevelt ĉe Stalino. Li petis min sintezigi por li la laboron de nia komisiono.

La 80-jara Harriman, apenaŭ resaniĝinta post kokso-rompiĝo, akceptis min en noktovestaĵo en sia domo en Georgetown. Sur la muro je lia dekstro pendis pentraĵkopio de La sunfloroj de Van Gogh. Sur meblo je lia maldekstro estis pentraĵo de dancistino de Degas. Antaŭ tiu eta privata muzeo mi strebis klarigi al la eksguberniestro kial la komisionanoj preferis postuli oferojn de la riĉuloj, anstataŭ de la malriĉuloj. Li balancis la kapon, klinis sin antaŭen super sia lambastono kaj diris kavovoĉe: “Mi komprenas. La kapitalo devas pagi, same kiel la laboro.”

Tiupunkte almenaŭ, nenio ŝanĝiĝis.

James K. Galbraith

La mondo rigardata el Japanujo

Diplomatia ekvilibro-ludo en la lando de la leviĝanta suno

En nestabila regiono, Japanujo deziras, ke ĝia rolo estu internacie agnoskita. Sed la registaro penas malligiĝi de Usono. Tio povos multe kosti al ĝi dum la senataj balotoj en julio.

NAJBAROJN oni ne elektas sed oni povas elekti siajn aliancanojn. Kiel lerta formulanto, la japana diplomato Masaki Yusuki tiel resumas la geopolitikajn elektojn de sia lando. Kiuj estas la tiom malmulte ŝatataj najbaroj? Rusujo, kiu denove fariĝas potenca; Ĉinujo, kiu firmigas sian pozicion; Nordkoreujo, kiu afiŝas atomarmilan ambicion. Ĉu Japanujo estas speco de El Alamo sieĝata kaj protektata de nura Usono? Kvankam karikatura, tiu bildigo havas grandan sukceson ĉe la tokiaj elitoj, ofte usonŝatantoj.

Tamen, okaze de la kvindeka datreveno de la revizio de la usonjapana Sekurec-Traktato (US-Japan Security Treaty*, kiu kodigas la interlandajn rilatojn kaj la ĉeeston de usonaj soldatoj sur la japana teritorio, la etoso ne estas serena. La alveno en septembro 2009 de la nova ĉefministro s-ro Hatoyama Yukio, de la Japana Demokratia Partio (JDP), post pli ol duonjarcento da absoluta regado de la liberaldemokrata partio (LDP) iom komplikas la aferon. Li ja ne manifestis iun ajn intencon rompi la aliancon; sed li asertis sian intencon “normaligi” la rilatojn kun Vaŝingtono, por ke lia lando estu traktata kiel iu ajn suverena ŝtato. Ĉu iom malpli okcidenten, iom pli orienten? Tio sufiĉas por maltrankviligi la negoc-mediojn kaj nutri malamikecon de la dekstrula oponantaro, kaj de malgranda parto de la — tre potenca — administracio, kaj eble eĉ de forta proporcio de demokratoj.

* La reviziita versio de tiu traktato de 1951 estis subskribita la 19-an de januaro 1960 kaj ratifita en junio de la sama jaro.

La debato fokusiĝis sur la usona armeinstalaĵo (armebazo) de Futenma, en la urbo Ginowan, 90.000-loĝanta urbo sur la insulo Okinavo. Laŭ interkonsento subskribita en 1996 kaj finiĝanta ĉe la fino de la pasinta jaro, la armetendaro devis esti translokita kelkdekojn da kilometroj, en Nago-urbo, kiu elektis en januaro 2010 urbestron kontraŭstarantan tiun decidon. Ke s-ro Hatoyama petis prokraston, por pripensi eventualan alian lokon, sufiĉis por ekmovigi la tradiciismajn fortojn, kiuj batalegis ... kaj gajnis!

En oktobro 2009 la usona Sekretario pri Defendo Robert Gates deklaris, ke “neniu alia loko estas intertraktebla”. Por montri sian malbonhumoron li rifuzis partopreni vespermanĝon je lia honoro. Eĉ en la ministrejo pri eksteraj aferoj (MEA) tre favora al la usonaj pozicioj, oni estas ŝokita: “Tamen ni havis elekton”, diris tiu alta ŝtatfunkciulo, kiu aliflanke listigas ĉiujn bonajn motivojn por “respekti la interkonsenton”. Ties ministro s-ro Okada Katsuya ja parolas pri “realisma politiko” por pravigi la pludaŭron de la armetendaro, male al la ĉefministro. Tiu misharmonio en la altaj sferoj igas la diplomatojn kaj altfunkciulojn paroli nur sub kondiĉo de anonimeco. La gazetaro mem troviĝas sur la pozicio de Okada. Eĉ Asahi Shimbun, la granda ĵurnalo de la maldekstra centro, kiu citas proverbon: “Imperiestra mandato, tio estas same kiel ŝvitaĵo: elirinte, ĝi neniam povas esti reprenita*.” Neniel do Japanujo liberiĝu de la usona vizio.

* Ĉefartikolo de Asahi Shinbum, Tokio, 2 aprilo 2010.

Profesoro Ishida Hidetaka, fakulo pri amaskomunikiloj kaj prezidanto de la Interfaculty Initiative in Information Studies (IIIS) ne tre miras pro tio: “Ekzistas intensa agado de usonaj premgrupoj (lobiado), kiu tuŝas ĉiujn, kia ajn estas la tendenco de la gazeto, aŭ la partia prefero de la diplomatoj kaj elektitoj. Ili estis edukitaj en usonaj universitatoj, ofte frekventas unu la alian, kaj kelkfoje estas amikoj. Por ili, la politika alterno devus okazi en kontinueco, sen ŝanĝo. Kvazaŭ ne estus alia ebleco. Ni devas liberigi nin el tiu pensmaniero, kiu ligas nin al Usono.”

Por kompreni tiun malfacilon imagi estonton sen la usona lambastono, necesas reveni ĝis la tuja postmilito. “Usono tiam prezentis politikan idealon. Por granda plimulto de la loĝantaro, tio estis demokratio”, asertas s-ro Nishitani Osamu, profesoro ĉe la Tokio-universitato pri fremdaj lingvoj kaj iniciatinto, kun 15 aliaj universitatanoj, de “manifesto” kontraŭ la pluesto de Futenma en Okinavo. Kaj li ekrakontas la longan historion de la LDP kaj ties multaj ligiloj kun Usono, — el kio originas la “reciklado” de ĝiaj militistaj elitoj kunkulpuloj pri militkrimoj.

Sed epoko ŝanĝiĝis. “Usono estas malfortigita de la ekonomia krizo, suferas konkurencon de la sojlolandoj, estas enŝlimigita en militoj, kiuj ne estas niaj, rimarkigas s-ro Masami Honto, juna kadrulo de telefon-kompanio, kaj pacismo-aktivulo. La malvarma milito finiĝis, tamen “ili” daŭre rezonas kvazaŭ ĝi plu minacus nin.”

Japana ekonomio estas sur la dua tutmonda vico. Sed ja kiel venkita nacio tiu lando akceptis, en 1946, sub aŭtoritato de la generalo Douglas MacArthur, pacisman konstitucion, kiu malpermesas al ĝi “militi” — kvankam iom post iom reformiĝis armeo, nomita “memdefenda forto”. La japanusona sekurec-traktato, reviziita en 1960, konfirmis la usonan armean ĉeeston (ĝis 260.000 homoj) kaj dependecon de Tokio rilate Usonon. Nevortigita interkonsento ekzistas de tiam inter ambaŭ landoj: Usono disponas pri “nedronigebla aviadilŝipo” kaj la insularo profitas el la kontraŭ-atomarmila ombrelo; adaptante sin al la protektisma politiko de Japanujo, Usono malfermas sian merkaton al la japanaj produktoj, kaj Tokio pagas la koston de la usonaj soldatoj sur la propra teritorio; Usono decidas la diplomation, Japanujo sekvas, dum la komuna malamiko estas komunismo. Nenio plu restas el tiu geopolitika pejzaĝo. Sed la neekvilibra kontrakto restas.

En sia parolado antaŭ la kadruloj de la Akademio pri Nacia Defendo, la 22-an de marto 2010, s-ro Hatoyama trankviligis siajn homojn: “La usona alianco konsistigas pivoton de la japana eksterlanda politiko*.” Sed, aldonas liaj proksimuloj, “ni deziras pli ekvilibrajn rilatojn.” Iuj memorigas pri la kosto de la usonaj trupoj (ĉirkaŭ 3 miliardoj da dolaroj jare) dum la buĝet-deficito rapide kreskas.

* Parolado kaj Deklaroj de la ĉefministro, www.kantei.go.jp.

Jen alia simbolo de aliepoka dominado: la escepta leĝaro aplikata al la usonaj soldatoj. “Kiam okazas trafikakcidento, rakontas loĝanto de Naha (Okinavo), alvenas blanka policaŭto, sekvata de nigra-blanka veturilo — tiu de la usona armepolico, sole rajtigita pritrakti aferon koncernantan soldaton.” La loka loĝantaro volonte listigas krimojn, kiuj ne havis tribunalan sekvon (seksperfortoj, trafikakcidentoj, ŝteloj) el kia ajn graveco.

“Ni estas la sola lando, kiu havas tian aliancon kun Usono”, substrekas la senatano Fujita Yukihisa, ĝenerala direktoro de la internacia fako de la Japana Demokratia Partio (JDP), unu el la malmultaj elektitoj, kiuj defendas la ideon de ŝanĝo, sed precizigante, ke li parolas “nur propranome”. “Origine, la celo estis certigi protektadon de Japanujo. De la fino de la malvarma milito, la traktato precipe kontribuas al la strategio de Usono” kun “ties militoj” en Irako kaj Afganujo. “Kompreneble ni devas kunlabori kun Usono, sed alimaniere.” Kaj en travidebla maniero, li aldonas — aludante la “sekretan interkonsenton” subskribitan de la usona prezidanto Richard Nixon kaj la japana ĉefministro Sato Eisaku en 1969, kaj kaŝita ĝis marto 2010, kiam la komisiono starigita de la nova registaro prezentis sian raporton.

Unuflanke, en tiu lando ŝokita de la Hiroŝimo- kaj Nagasako-bombado, s-ro Sato voĉdonigis tri grandajn principojn pri atomarmilo, ankoraŭ nun validajn: “Nek fabrikado, nek posedo, nek ĉeesto sur la teritorio.” Li eĉ ricevis pro tio Nobel-pacpremion en 1974. Aliflanke, la ĉefministro akceptis plenan manovro-liberecon de Usono: uzo de la militinstalaĵoj kaze de ekstera konflikto, sen peti permeson de la japanaj regantoj (kvankam la oficiala traktato tion postulas), depono de atomarmiloj ... Laŭ la plej granda parto de fakuloj kaj politikaj gvidantoj, la “sekreto” jam estis delonge konata. Tamen, escepte ĉe komunistoj kaj pacistoj, silento estis plena dum 40 jaroj.

Hodiaŭ ankoraŭ, malfacilas havi klaran bildon, tiom la pozicioj eskapas klasifikadon. Ja ne estas klara linio inter la sendependistoj kaj la uson-aliancistoj. Inter tiuj, kiuj volas liberiĝi el la usona kuratoreco troviĝas ankaŭ dekstrulaj naciistoj, konvinkitaj favorantoj de militismo, kaj foje eĉ nostalgiuloj de la antaŭmilita imperio. Laŭ ili, la reintertraktado de la traktato kun Usono estus maniero eskapi la japanan “escepton” kaj ties paceman konstitucion — la faman artikolon 9, kiu malpermesas konduki ofensivajn batalojn*. Strange, al ili kuniĝis favorantoj de fortikaj ligoj kun Usono, de kiam la usona administracio puŝis al rapida rearmado de Japanujo por malpezigi sian propran ŝarĝon. “Ni estas (preskaŭ) la sola lando, kiu havas pacisman konstitucion, sed ni estas ĉe la 5-a vico tutmonde koncerne la armeajn elspezojn”, rimarkigas s-ro Nishitani.

* Vd Emilie Guyonnet, “Les ambitions militaires du Japon passent par les Etats-Unis”, Le Monde diplomatique, aprilo 2006.

De 1990-1991, — jaro de la unua Golfo-milito, kie Japanujo ne povis sendi trupojn, malgraŭ la usona peto-, la registaroj plurfoje ŝanĝis la leĝon (en 1992, 1999, 2001) cele permesi eksterlandajn operaciojn. Tiuj tamen estas ankoraŭ sub kondiĉoj, kaj povas esti funkciigataj nur enkadre de misioj por pac-plutenado, homhelpaj programoj aŭ observado dum balotoj, kun mandato de la Unuiĝintaj Nacioj (UN). El tio rezultis ekvilibristaj cirkoprezentaĵoj celantaj pravigi ne pravigeblaĵon.

Soldat-sendado al Kamboĝo, Mozambiko aŭ Ruando estis nur malmulte kontestata, sed la partopreno en Irako perceptiĝis kiel vere decida ŝanĝo. Same kiel la interveno de provizŝipoj en la Hinda Oceano por helpi aviadilojn de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) en Afganujo. Plenumante sian promeson, s-ro Hatoyama ĉesigis ĝin en januaro 2010. Tamen, la evoluigo de kontraŭmisila ŝirmilo en Pacifiko, kunlabore kun Usono, restas sur la tagordo.

La ministro pri defendo, kun subteno de lia kolego ministro pri eksteraj aferoj, ne kaŝas sian intencon havi trupojn eksterlande kaj “purigi” iom post iom la konstitucion*. Male, la du etaj partioj de la nuna registara koalicio, la socialdemokrata partio (SDP) kaj la Nova Partio de la Popolo (NPP) oponas tion. Kaj la pacisma movado, kvankam malpli ampleksa ol en la pasinto, restas aktiva*. En tiu necerta kunteksto, s-ro Hatoyama multe hezitis antaŭ ol cedi je premo de la usonfavorantoj kaj apliki la planon de 1996 por Okinavo*.

* Vd Masami Ito, “Greater peacekeeping rôle OK, not true enforement”, The Japan Times, Tokio, 23 marto 2010.
* Vd Katsumata Mokoto, “Le mouvement pacifiste japonais depuis les années 1990, les débats en cours”, Recherches Internationales, Parizo, n-ro 86, aprilo-juio 2009.
* Vd Gavan McCormack, Client State: Japan in the American Embrace, Verso, Nov-jorko kaj Londono, 2007.
La pezo de la historio estas handikapo por la japanaj ambicioj

LAŬ la demokrata senatano Fujita, tamen necesus “rediskuti la statuson de la japanusona Sekurec-Traktato. La usona armeo devas resti, sed ties enhavo kaj lokado devas ŝanĝiĝi, la nombro de instalaĵoj devas malgrandiĝi.” Laŭ li estas almenaŭ “du kialoj por la ĉeesto de usona armeo. Unue, ni ne disponas pri sufiĉaj armeaj fortoj. Krom se ni rearmiĝus, kio ne estas sur la tagordo. Due, la najbaraj landoj estus maltrankvilaj se ni evoluigus propran armilaron. Trankviligas ilin konstati, ke ni kunlaboras kun Usono”.

Ĉu Vaŝingtono kiel garantiulo de sekureco kaj paco en Azio? Ne certas, ke ĉiuj najbaroj samopinias. Sed ĉiuj ja rigardus malbonaŭgura revenon de militistaj ambicioj. Jam, la sistemaj vizitoj de la ĉefministro Koizumi Junichiro al la Yasukuni-sanktejo, kie estas enterigitaj la militkrimuloj, estigis komence de la 2000-aj jaroj viglajn protestojn en Ĉinujo kaj Sudkoreujo. Nun tiuj provokaĵoj ĉesis. Tamen Japanujo “ankoraŭ ne solvis sian rilaton al historio”, precizigas Ishida. Tiu konstato, ofte ripetata dum diskutoj kun diplomatoj kaj fakuloj, handikapas la landon rilate ĝian azian ambicion, kiu tamen fariĝis unu el ĝiaj prioritatoj. S-ro Hatoyama ja deklaris sin favora al estiĝo de “Orient-Azia Komunumo” laŭ la modelo de la Eŭropa Unio.

La ĉefa koncernato estas kompreneble Ĉinujo, inter timoj kaj necesoj. Ĝia vastega merkato garantias la “estonton de Japanujo”, kiel oni ofte aŭdas en la ekonomiaj rondoj. Post pli ol dek jaroj da krizo, la japana ekonomio restas orientita al eksportado, kiu nun rapide malkreskas. Azio, kiu ŝajne pli bone eltenis la financan ŝtormon ol Okcidento, relajsis Okcidenton, kaj Ĉinujo anstataŭis Usonon kiel unuan komercan partneron de Japanujo. Tio kreas ligojn. En 2009 preskaŭ kvarono de la japanaj eksportaĵoj iris al la Imperio de la Mezo, kontraŭ 16% al Usono kaj 12% al Eŭropo. Tamen, komerco ne sufiĉas por dolĉigi la rilatojn.

Timo perdi la altvaloran apogon de Vaŝingtono

DE LA enkonduko de skribarto al tiu de konfuceismo aŭ de budhismo, ambaŭ landoj havas komunajn radikojn, kiuj devus favorigi kunlaboron. Sed la pasinto estas ankaŭ ŝarĝita je malkonsentoj. Iam la ĉinaj imperiestroj konsideris Japanujon kiel “landon de nanoj”, apenaŭ indan pagi tributon. Siaflanke la japanoj, en la komenco de la pasinta jarcento, kondukis sian kolonian konkeron ege kruele, de la okupado de Manĉurio ĝis la masakroj de Nankino. Solaj viktimoj en la mondo de la plej potenca armilo — atomarmilo — ili ne eltiris ĉiujn lecionojn el siaj propraj agresoj, kiel faris ekzemple Germanujo, ilia aliancito. Hodiaŭ ankoraŭ, la muzeo apud Yasukuni-sanktejo pravigas la “defendan militon” de Pacifiko.

La fortaj streĉoj, kiuj atingis pinton en 2005, malaperis. En Tajvano — unu el la malkonsento-objektoj inter Pekino kaj Tokio-, la elekto de la prezidanto Ma Ying-Jeou, favora al kunlaboro kun Ĉinujo, male al ties antaŭulo, ebligis retrovi fadenon de malpli konflikta kunlaborado. En Japanujo, foriro de s-ro Koizumi estis signalo por normaliĝo. S-ro Hatoyama proponis al la prezidanto Hu Jintao “transformi la kverelajn ondojn de la ĉina maro en maron de frateco”*, kio estas aludo al la teritoria konflikto pri la Senkaku-insuloj (ĉine: Diaoyu). En decembro 2009 la ĉina vicprezidanto Xi Jin Ping iris al Tokio kaj — tre malofta okazaĵo — akceligis la normalajn etapojn protokolajn por renkonti la imperiestron Akihito. De la 10-a ĝis la 14-a de decembro, la tre potenca ĉefo de la JDP, s-ro Ozawa Ichiro, siaflanke estris delegitaron de 600 gravaj personoj por eksterordinara turneo en Ĉinujo.

* Vortoj raportitaj en Japan Times Online, la 23-an de septembro 2009.

“La faritaj progresoj estas grandaj”, certigas la profesoro Kokubun Ryosei, el Keio-universitato en Tokio, atentigante tamen kontraŭ tro simplaj rigardoj. Ne estas japanĉina paro, kiu volas elpuŝi Usonon el Azio, sed triopa rilato (Usono, Ĉinujo, Japanujo). Tiu triopo laŭlonge de la 20-a jarcento havis diversajn formojn: uson-ĉina alianco kontraŭ Japanujo dum la 2-a mondmilito, poste uson-japana alianco kontraŭ Ĉinujo, almenaŭ “ĝis la 1970-aj jaroj, kiam Sovetunio iĝis konsiderata malamiko de la tri.” La subita turniĝo de Vaŝingtono rilate Pekinon tiam surprizis Tokion, tiel ke oni ankoraŭ hodiaŭ parolas pri la “Nixon-ŝoko” por priskribi la vojaĝon de la usona prezidanto al Pekino en 1972 kaj la agnoskon de Ĉinujo, ĝis tiam misfamigita. Simila ŝoko okazis en 1998. “La prezidanto Clinton tiam restadis pli ol semajnon en Ĉinujo sen viziti Tokion, klarigas Kokubun. Oni komencis ekzorgi pri tiu “preterpasata Japanujo” kaj timi, ke la nova usonĉina “strategia partnereco” konstruiĝos malavantaĝe al Japanujo.”

Reveno de la demokratoj en la Blanka Domo revigligis timojn. Oficiale, ĉiuj aprobas la paroladon de s-ro Barack Obama pri la atoma senarmigo, “kiun ni postulas delonge”, precizigas la MAE. Sed ĉiu notis la longan viziton de la usona prezidanto ĉe la granda najbaro, kun nur rapida survoja halto en Tokio, lastnovembre (2009).

La nova japana registaro volas eviti instaliĝon de Vaŝington-Pekina duopo, kiu ekskluzivus ĝin. Pro tio, ties firma alproksimiĝo de Ĉinujo, kaj ties volo fariĝi (finfine) politika gravulo en la regiono. Jes ja, la ideo pri “Orientazia Komunumo” ne estas ĝia. Ĝi aperis post la financa krizo de la 1990-aj jaroj, kaj estis tiam malaprobata de Vaŝingtono kaj Pekino. S-ro Hatoyama remetas la proponon “havi je longdaŭra perspektivo komunan [azian] monon.”, markante tiel la “novan rolon de Azio por la administrado de la mondaj aferoj*. Embrio de Mon-Fonduso celanta helpon al landoj ekonomie malbonfartaj, kun ankaŭ Sudkoreujo, jam estas starigita. Tamen kaj ĉiuokaze, konkurado restas malferma.

* Intervjuo de South China Morning Post, HongKongo, 25 oktobro 2009.
Azia konkurado inter Pekino kaj Tokio

ĈINUJO diplomatie ekiris la unua, subskribante kun la 10 landoj de la Asocio de Sud-Orient-Aziaj Nacioj (ASOAN) (angle: ASEAN)*, libermerkatan interkonsenton, kiu funkcias de la 1-a de januaro 2010. Strebante korekti sian malfruiĝon, Tokio vigle turniĝis al Barato, Aŭstralio kaj Nov-Zelando, por formi tion, kion oni nomas la “Arko de libereco”, kontraŭe al la ĉina regemo. Japanujo volas delogi ĉefe Baraton, idealan kontraŭpezon por Ĉinujo. “Strategia partnerec-interkonsento” estis subskribita en oktobro 2008; oni konsideras komunajn armeajn manovrojn laŭ la usona modelo. Promesplenaj, tiuj privilegiitaj rilatoj tamen restas marĝenaj: la interŝanĝoj kun Barato estas malpli ol 1% de la japana komerco.

* Birmo, Brunejo, Kamboĝo, Indonezio, Laoso, Malajzio, Filipinoj, Singarupo, Tajlando, Vjetnamujo. La ASOAN asociiĝas, dum renkontiĝoj, al Japanujo, al Ĉinujo kaj al Sudkoreujo, tiel formante la ASOAN + 3.

Iuj, en la Hatoyama administracio, metas pli da espero en projekto de japan-korea akso, sekvante la modelon de la franc-germana akso en Eŭropo. Fakulo pri aziaj aferoj en MAE diras: “Kun Ĉinujo, ni parolas saman lingvon rilate ekonomion, sed diferencoj grandas pri ĉio cetera. En Sudorienta Azio, nur du landoj havas samtempe libermerkatan ekonomion kaj demokratian reĝimon: Sudkoreujo kaj Japanujo. Tiuj povas esti motoro de regiona kunlaborado.” Estas tamen longa vojo de projekto al realigo, ĉar, same kiel Ĉinujo timigas, ankaŭ Japanujo ne trankviligas.

Ankaŭ ĉi-koncerne, historiaj malkonsentoj estas obstakloj por eventualaj diplomatiaj moviĝoj. Malgraŭ tri jaroj da komuna laboro, kiuj rezultigis 2.200-paĝan raporton publikigitan en marto 2010, la komisiono de historiistoj sudkoreaj kaj japanaj ne sukcesis interkonsenti pri ŝlosilaj punktoj, kiaj la deviga laboro trudata de la japana registaro dum la milito, aŭ la varbado de “konsol-virinoj”, specifa esprimo por paroli pri la forkondukitaj kaj prostituitaj koreinoj. “Necesos pacienco, rekonas la fakulo de la MAE.Jam la politikaj kaj komercaj intertraktadoj estas pli facilaj. Ĉar ili kuniĝis al la tendaro de la plievoluintaj landoj, koreoj havas pli da memfido. Ĉe la flanko de s-ro Hatoyama, oni pretas ekzameni pli trankvile la historion.”. Tamen, speco de triangulo — Japanujo, Ĉinujo, Sudkoreujo — naskiĝis diskrete. Fokusata sur la ekonomiaj demandoj, ĝi kutimis, de 1999, renkontiĝi okaze de la ASOAN-pintkunvenoj. La 13-an de decembro 2008, ĝi la unuan fojon kunvenis proprainiciate. “Finfine, notas Kokubun, la ideo de la orientazia komunumo vere formiĝas.”

Malgraŭ tio, la estonto estos nova “longa marŝo”, se taksi laŭ la trakto-diferencoj de la Nord-koreujo-kazo: premoj kaj intertraktado por Pekino; firmeco por Sudkoreujo, kiu reagis flegme al la provokado de Pjongjango; fermiĝo por Tokio. Misiloj pafutaj super la japanan teritorion kaj la atomaj minacoj maltrankviligas Japanujon, kvankam, private, neniu vere kredas je tiuj minacoj.

Alia konfliktopunkto, kiu malhelpas Japanujon strategie disvolviĝi estas Rusujo. Ankaŭ koncerne ĝin, la paĝo de la dua mondmilito ankoraŭ ne turniĝis. Neniu pactraktato estas subskribita inter Moskvo kaj Tokio, pro malkonsento pri la Kurilaj insuloj, kiujn Japanujo nomas “la nordaj insuloj”. Serĉante prienergiajn krudmaterialojn kaj konkurante kun sia ĉina malamika frato, s-ro Hatoyama provas intertrakti. Pli kaj pli da duflankaj renkontiĝoj okazadas. 60 jarojn post sia malvenko en Pacifiko kaj 20 jarojn post la diseriĝo de Sovetunio, Japanujo serĉas sian vojon por eniri la post-marvarm-militan epokon. S-ro Hatoyama parolas pri aŭtonomio rilate Usonon kaj esploras novtipan regionan kunlaboradon. Ĉu kun Ĉinujo, por triangula danco? Ĉu kontraŭ Pekino, kun daŭre forta usona kuratoreco? Sed ja la mutacio, pri kiu revas la nova registaro alvenas je plej malkonvena momento, kiam Ĉinujo sentas sin ekflugi dum Japanujo anhelas kaj senspiriĝas.

Martine BULARD

Pensioj kaj la nigra fluo

LA 20-AN DE APRILO ĉi-jara, nek la ĉinaj investistoj nek la britaj pensiuloj suspektis ke la nigra fluo ĉe la marbordoj de Luiziano atingos ilin tiom rapide. Surloke dek unu laboristoj de petrol-platformo perdis la vivon; la fiŝkaptistoj de la golfo Sankta Luizo, sian laborrimedon; la loĝantaro de la Meksika Golfo la kvaliton de sia medio kaj siajn brunajn pelikanojn. Siavice, multe pli malproksimaj de la damaĝitaj zonoj, la instancoj de Pekino kaj la pensiuloj britaj spertis alian specon de damaĝo: iliaj financaj plasoj, en formo de BP-akcioj, perdis en du monatoj 48 elcentojn. La ĉinaj “suverenaj fondusoj” — ankaŭ tiuj de Kuvajto kaj de Singapuro — certe montras nun malpli da pasio por la okcidentaj petrolkompanioj.*

* Laŭ la agentejo Bloomberg, Norvegio, Kuvajto, Ĉinio kaj Singapuro perdis 4,1 miliardojn da eŭroj ekde la komenco de la nigra fluo en Luiziano.

La kazo de la britaj pensioj havas apartan intereson en la momento dum kiu, sub la premo de la financmerkatoj, la eŭropaj ŝtatoj “reformas” la sistemojn de sociala protekto. Ĉar la konstanta reduktado de la pensioj aŭ de la repagoj de san-elspezoj pelis multajn salajrulojn — tio estis antaŭvidita kaj volita — en la brakojn de privataj asekuroj aŭ de pensi-fondusoj. En Britio, tiaj fondusoj povis ne alie ol esti ekscitlogataj de la ĉiujare 8,4 miliardoj da eŭroj da dividendoj de BP. Tiu petrolentrepreno, kiu tronas ĉe la pinto de la London Stock Exchange, tiel fine garantias sole sesonon de iliaj pensioj.

La rento pagata al la britaj pensiuloj estis des pli alta, ĉar BP pritranĉis siajn kostojn — ekzemple per neglektado de la sekurec-disponoj. Tamen, ĉar Usono ne estas senjura zono nek landeto kies prezidanto kondutas kvazaŭ marioneto antaŭ ol cedi antaŭ multnacia konzerno, ĝi ne hezitis defendi sin kontraŭ la detruado de ĝiaj flaŭro kaj marbordoj: ĉiu barelo da petrolo (159 litroj) verŝita en la maron faras 4.300 dolarojn da puno al la poluinto. Tio signifas, ke petroltavolo, kiu povus esti deksepoble tiu de la Exxon-Valdez en Alasko, povas konduki la akciulojn de BP bedaŭri la ŝparojn kiujn ilia kompanio faris por maksimumigi siajn profitojn.

Pro la principo de pensio per kapitaligo, la londonaj aŭ manĉestraj salajruloj subordigis la prosperon de sia maljunaĝo al la sorto de siaj pensi-fondusoj. Ili vidas kun amaro la usonajn rebat-disponojn kiuj malaltigas la borsan valoron de BP kaj senteble degradas ties kvoton ĉe la notad-agentejoj. Kiam la prezidanto Obama sciigis ke la petrol-entrepreno pagos la konsekvencojn de sia neglekto, la eksa laboristpartia ministro Tom Watson maltrankviliĝis pri “seria krizo por milionoj da pensiuloj en Britio”.

Preni “milionojn” da salajruloj serĉantaj sekurecon post labora vivo kaj transformi ilin en predo-aŭtomatojn kiuj agordas siajn esperojn laŭ la gvidantoj de BP prefere ol laŭ la fiŝkaptistoj de Luiziano, jen fakte la vero de tiu ĉi sistemo. Krizon post krizo ĝi senvualigas la devojigitajn solidarecojn danke al kiuj ĝi ankoraŭ daŭras.

Serge HALIMI.

Le Monde” kaj ni

PAĜO TURNIĜAS en la historio de unu el la lastaj francaj gazetoj ragataj de siaj ĵurnalistoj kaj de siaj salajruloj: Le Monde venas en aliajn manojn.

Dum deko da jaroj, sub la gvidado de Jean-Marie Colombani, Edwy Plenel kaj Alain Minc, tiu taggazeto provis trudi sian ideologian influon per starigo de giganta gazetara grupo. Por atingi tiun gigantomanian celon, nun forlasitan, ĝi aĉetis plej diversajn gazetojn kaj enŝuldiĝis trans ĉia saĝo: pro tio ĝiaj aktualaj malfacilaĵoj.

La stato de ĝiaj financoj igas ĝin hodiaŭ renversi la strukturon de sia kapitalo. La novaj akciuloj estos la proprietuloj de la gazeto. Al tiuj novaj investontoj oni petas nenion ol monon. Koncerne redaktan projekton, ili diras ke tion ili ne havas. Sed iliaj ideoj, kiam ili esprimas ilin, troviĝas ĉiuj en la strikta perimetro de liberala, NATO-eca, eŭropa kaj federaciisma centrismo. Antaŭ kelkaj tagoj la franca prezidanto Nicolas Sarkozy sciigis al la direktoro de Le Monde ke li kontraŭas la aĉeton de la gazeto fare de unu el la du kandidataj skipoj. La ŝtatestro provizis sian deklaron per financaj minacoj por la kazo ke lia averto estus neglektata. Tia situacio montras kiom granda estas la malforteco de la franca gazetaro fronte al la potencaj, politika sed ankaŭ industria.

Le Monde tenas 51 elcentojn de Le Monde diplomatique. Nia monatgazeto estas tamen eldonata de alia societo ol tiu de la taggazeto; ĝia direktoro estas elektata por ses jaroj laŭ propono de la tutaĵo de la salajruloj de la gazeto; la eldonaj orientiĝoj de la du gazetoj malsamas jam delonge. Fine, la personaro de la monatulo kaj ties legantoj, grupitaj en asocioj, disponas pri blokkapabla malplimulto en ĝia kapitalo.

Tia strukturo de proprieto donas al ni solidajn garantiojn kiuj aldoniĝas al tiuj kiujn donas al ni nia statuto. La rekapitaligo de Le Monde ŝanĝas neniom en tiu jura reĝimo, alia ol la ceteraj gazetoj de la grupo, nek en nia redakta sendependeco. Cetere nek la gvidantoj de Le Monde nek ties aĉet-kandidatoj kontaktis nin. Kaj nia monatulo ne havas ŝuldojn, ĝiaj perdoj en la lastaj jaroj estas pagitaj per la rezervoj el la antaŭaj jaroj, kaj ni planas retrovi la financan ekvilibron ekde la fino de tiu ĉi jaro.

Sed lastinstance la lasta defendlinio de la sendependeco de gazeto konsistas el la kolektivo de tiuj kiuj aĉetas ĝin regule ĉe la kioskoj, kiuj abonas ĝin, kiuj konatigas ĝin, kiuj subtenas ĝin per mondonacoj.

Tia apogo neniam mankis al ni. Ni povas kalkuli kun ĝi en la venontaj monatoj.

Serge HALIMI.

Reigi la ekonomion politika demando

La hipokriteco de la morala kapitalismo

Meze de la financkrizo, fronte al la impertinento de la grandaj bankoj, la gvidantoj de la kapitalismaj landoj pugnobatis sur la tablon. La plej aŭdacaj vokis al moraligo de la kapitalismo, pro timo de pli profunda pridubado de la sistemo. Poste, la promesoj malaperis. Restas nur la trompo.

ĈU LA TEMPO ne urĝas por moraligi la kapitalismon? Dum la plej akra momento de la krizo, tiu demando estis farita de niaj gvidantoj, kun s-ro Nicolas Sarkozy ĉe la pinto, do de tiuj mem kiuj antaŭe dediĉis sin al senpripensa apologio de la liberalismo supozata reprezenti la “finon (feliĉan) de la historio”. La demando, formulita tiel, estas trukita: se necesas moraligi ĝin, tio signifas ke la kapitalismo estas malmorala; se oni povas moraligi ĝin, tio signifas ke ĝi ne estas imanente malmorala en siaj strukturoj. Temas nur pri ĝiaj ekscesoj. Nu, la malmoraleco konsistigas esencon de kapitalismo, kontraste al la koncepto kiu pretendas, ke ekonomio estas realaĵo ekster la moralo.

La ultraliberala ekonomikisto Friedrich Hayek esprimis tiun obĵeton en la 20-a jarcento*: nur individua konduto estas, laŭ li, kvalifikebla kiel justa aŭ maljusta — tio ne povas koncerni socian sistemon kiu, kiel tia, estis volita de neniu. Tio kondukas Hayek-on malagnoski la koncepton de “socia justeco” mem, kiun li deklaris absurda, ĉar ĝi juĝas ion kio ne juĝeblas: “Ne ekzistas kriterio per kiu ni povus malkovri kio estas ‘socie maljusta’, ĉar ne ekzistas subjekto kiu tiun maljustaĵon povus fari”*, skribas li ekzemple. Li vidas en tio eĉ restaĵon de antropomorfismo kiu projekcias homajn intencojn sur nehoman realaĵon; tiu antropomorfismo animas, laŭ li, la socialisman tendencon kaj ties pretendon redistribui juste la riĉaĵon kaj la rimedojn produkti ĝin. La koncepto de Hayek kondukas do al kompleta senmoraleco en la kampo de la ekonomia organizo de la socio, eĉ al formo de cinikeco kiu donas al si apriore la rimedojn por maski la malbonon kiun ĝi nutras, ĉar ĝi teorie neas ĝin per tio ke ĝi deprenas de ĝi ĉian intelektan bazon.*

* Kp speciale Friedrich Hayek: Droit, législation et liberté [Juro, leĝo kaj libero], Presses universitaires de France (PUF), tri volumoj, Parizo, 1980-1983.
* Verko cit., vol. 2, p. 94.
* Demandite pri la homaj konsekvencoj de la liberalismo, Hayek kapablis diri, koncerne la eventualajn viktimojn, “Nu, domaĝe!”

Tiu tezo ĵus trovis novan junecon danke al André Comte-Sponville en lia libro Ĉu la kapitalismo estas morala?*, kies sukceso en la komunikiloj, eĉ kvankam ĝia enhavo estas taŭzita de la krizo, montras bone la forton de la liberala ideologio. Ĝi distingas, en la socia vivo, la sciencan-teĥnikan ordon, la juran-politikan ordon, la moralan ordon kaj la etikan ordon (kiun ĝi difinas per la amo), kaj metas la ekonomion en la unuan; “La moralo tute ne estas kriterio por priskribi aŭ por klarigi ian ajn procezon kiu okazas en tiu unua ordo. Tio koncernas speciale la ekonomion, kiu estas parto de ĝi”, asertas li.*

* Le Capitalisme est-il moral? Albin Michel, Parizo, 2004, reeldono en 2009.
* Saml., 2-a eld., p. 78.
Cinikeco koncerne politikon

LA MORALO aperas do en ekstera pozicio, ĉar la kapitalismo troviĝas ekster ties kampo: nek morala nek malmorala, sed senmorala. Ne ke la moralo tute ne povus interveni tie — jam neniu troveblas por subteni tiom radikalan pozicion. Sed ĝi povas tion nur marĝene, tra la politiko kaj la juro, por mildigi ĝiajn malbonfarojn, sen povi nek, ĉefe, devi forigi iliajn kaŭzojn. Krome, ĉar neniu subjekto agas en la ekonomiaj procezoj, oni ne rajtas juĝi ilin nome de normoj kiuj aplikeblas nur al subjektivaj agoj: adiaŭ la ideo ke ekzistus morala signifo de la sociaj justeco aŭ maljusteco, kaj devo modifi la ekonomion se ĝi ne respondas al la kriterioj de justeco. La kapitalismo povas esti maljusta, rekonas li tamen, kiel la naturo en la distribuado de la talentoj inter la homoj, sed certe ne malmorala, kaj do oni devas ne fundamente ŝanĝi ĝin.*

* Saml., p. 238-239.

Tia retoriko ne nur kontribuas senkulpigi la kapitalismon je la konsiderindaj detruoj kiujn ni havas antaŭ la okuloj — kaj do ideologie pravigi ĝin —, sed ĝi nutras ĝeneraligitan cinikecon koncerne la politikon, al kiu ĝi neas ĉian fortan moralan ambicion. Ĝia pravigo baziĝas sur grava eraro, perfekte videbla ĉe Comte-Sponville kaj kiu troviĝas ĉe ĉiuj apogantoj de la kapitalismo: la integradon de la kapitalismo en la ordon de scienco kaj teĥniko, kiuj efektive estas morale neŭtralaj. Tio signifas forgesi tion kio fundamente disigas ilin.

La scienco kaj la teĥniko (al kiuj la ekonomio estas evidente ligita) estas nur rimedoj kaj juĝebla estas nur ilia socia uzado. Ekzemple, nova teĥniko de produktado, kiu altigas la produktivon de la laboro, ne estas mem portanto de senlaboreco kaj do malbona; male, ĝi ebligas mallongigi la labortempon kaj do la penadon de la homoj: oni povas produkti la saman kvanton en malpli da horoj, kun la samaj laboristoj; aŭ ĝi donas la eblecon pli bone pagi la salajrulojn, danke al la gajno je produktivo. Ĝia valoro kuŝas do en la uzado kiun oni faras de ĝi.

Aliflanke — kaj tio estas la granda merito de Karlo Markso, tiu granda forgesito de la oficialaj ekonomiaj teorioj ĝis la lasta krizo —, la ekonomio konsistas el praktikoj per kiuj certaj homoj (la kapitalistoj) kondutas en certa maniero al aliaj homoj (la laboristoj kaj salajruloj ĝenerale) — ekspluatante ilin, trudante al ili inferajn laborritmojn, maldungante ilin sub preteksto de konkurencivo, aŭ kontraŭmetante ilin reciproke per kulturo de la rezulto aŭ de novaj reguloj de mastrumado pri kiuj oni scias kiom ili kreas ĉe la laboro suferon vere neelteneblan.*

* Kp speciale la artikolojn de Christophe Dejours kaj de Jean-Pierre Durand en Actuel Marx, n-ro 39, “Nouvelles aliénations [Novaj fremdigoj]”, Parizo, majo 2006.

Ĉio ĉi ne koncernas la teĥnikon aŭ la sciencon, sed socian praktikon kiu organizas la laboron, kiu estas volita tia surbaze de komercaj celoj (la profito) kaj kiu elmetiĝas do laŭdifine al la morala juĝo: praktiko humana aŭ praktika malhumana, praktiko morala aŭ praktiko malmorala. Markso klare komprenis tion kiam li asertis ke “la politika ekonomio ne estas la teĥnologio”.*

* Karl Marx: Contribution à la critique de l’économie politique [Kontribuaĵo al la politika ekonomio], Editions sociales, Parizo, 1966, p. 151.

Pli larĝe — ĉar ĉi tie temas pri la potenco de la politiko —, estas la speco de realeco ĝenerale atribuata al la ekonomio kiun oni devas malkonfesi: realeco objektiva kaj absoluta, dekretita sendependa de la homoj (dum faras ĝin ili mem) kaj submetita al severaj leĝoj kompareblaj al tiuj de la naturo, kiujn oni kompreneble ne povas prijuĝi. Oni ne kritikas la leĝon de falo de korpoj ... eĉ se ĝi okaze povas dolori! Tiu intelekta drivo havas nomon: ekonomiismo. Tiu konsistas ne nur en tio ke ĝi levas la ekonomian agadon al unuaranga valoro kiu subordigas al si ĉiujn aliajn, sed en tio ke ĝi konsideras ke la ekonomio konsistas el procezoj pri kies esenca parto la politiko ne respondecas.

Tamen necesas kompreni ke, kvankam ja ekzistas leĝoj de la kapitalisma ekonomio, ili estas strikte internaj de produktad-sistemo regata de la privata proprieto: ili estas flekseblaj kaj eĉ, en la principo, nuligeblaj se oni volas ŝanĝi la sistemon. Necesas do vidi en ili funkci-regulojn de certa speco de ekonomio (kiu ne estas la fino de la historio), kiu organizas specialan formon de praktikaj rilatoj inter la homoj kaj kiuj mem havas statuson praktikan. Ili estis starigitaj (ĝis monda nivelo nuntempe), kaj estas do modifeblaj. Tio signifas ke la tiel nomataj “ekonomiaj leĝoj” estas rekte submetitaj al la leĝaro de la moralo, kiel ĉio kio rilatas al la praktiko.

Pro tio la “ekonomia scienco” mem ne povas esti scienco pura, virga je valorjuĝoj: kiel la sociaj leĝoj ĝenerale kaj pro la naturo de ĝia objekto — temas ja ankaŭ pri homoj — ĝi uzas valorojn, almenaŭ implicite; ĝi perceptas la homan agadon kaj orientas la analizadon de la realo en tiu aŭ alia direkto, kiun oni povas aprobi aŭ ne.

La usona ekonomikisto Albert Otto Hirschman bone indikis tion emfazante la interplektiĝon, ofte senkonscian, de la ekonomia scienco kaj de la moralo. Li observis ke “la moraleco (...) havas sian lokon en la centro de nia laboro, kondiĉe ke la esploristoj pri sociaj sciencoj estu morale vivantaj”*; li formulas do la deziron ke la moralaj zorgoj estu malimplicite kaj konscie konsiderataj de la sociaj sciencoj — kaj per tio aliĝas al Markso, kiu en la Manuskriptoj de 1844 asertas ke la ekonomio estas reala morala scienco, la plej morala el la sciencoj”.*

* Albert O. Hirschman, L’Économie comm science morale et politique, Gallimard-Seuil, Parizo, 1984, p. 109.
* Markso, post sia junula periodo, ne teoriigis tiun interplektecon: jen malplena loko en lia verkaro.

Restas por scii, kia estas tiu moralo kiu postulas de ni zorgi pri la ekonomio sed ne konsideri ĝin realaĵo antaŭ kiu la politiko devas senpasie submetiĝi. Unue necesas forlasi moralan koncepton pri la homo reduktitan al la sfero de la interpersonaj rilatoj kaj kiu interesiĝas nur pri individuaj virtoj kaj malvirtoj. Necesas, male, agnoski ke, distingita disde la etiko kaj sekve tuŝanta la rilatojn kun aliuloj*, la moralo devas aplikiĝi al ĉiuj tiuj aliuloj kaj do al la sociaj rilatoj en ties tuteco, do al la vivo politika (en la strikta senco, la institucioj), socia (daŭre en strikta senco, la sociaj rajtoj) kaj ekonomia.

* En mia lingvouzo, la etiko koncernas nur la indivuduan vivon kaj povas prezentiĝi en la formo de saĝo, konsilata sed ne deviga.

Tamen, kvankam ĝi ja komencis eniri la du unuajn kampojn post la Deklaro de la rajtoj de la homo kaj de la civitano de 1789 ĝis tiu de 1948*, iuj ŝatus ke ĝi haltu antaŭ la pordo de la ekonomio. Ĝuste tiun malpermeson necesas forigi per konceptado de morala politiko kiu estu ankaŭ morala ekonomio, pli precize politiko kiu realigas la valorojn de la moralo ĝis en la ekonomia kampo.

* En Esperanto: Universala deklaro de homrajtoj, en: Unuiĝintaj Nacioj: Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj; Universala Deklaro de Homrajtoj; Konsilantaro pri Homrajtoj; Internacia Traktato pri Ekonomiaj, Sociaj kaj Kulturaj Rajtoj; Internacia Traktato pri la Civilaj kaj Politikaj Rajtoj; Konvencio pri la Rajtoj de la Infano; Konvencio pri la Rajtoj de Handikapitoj; Protokolo pri abolo de mortpuno; Konvencio pri Indiĝenaj kaj Tribaj Popoloj, Tekstoj Esperantigitaj de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2009, ISBN 978-2-9529537-9-5, p. 60-69.

Sed kiujn valorojn kaj do kian politikon? La respondo tireblas el la formulo kiun donis Kantio, kaj ĝi aliĝas al la ordinara morala sento: la kriterio de la universaleco kiu ordonas respekti la alian, ne instrumentigi lin, kaj kiu postulas subteni lian aŭtonomecon. Senigita je ĉia metafizika aŭ religia fono, ĝi postulas ke ni subpremu la politikan dominadon (tio estas parte realigita tra la demokratiaj institucioj), la socian subpremadon ( tio estas parte farita tra la rajtoj kiujn la laborista movado konkeris ekde la 19-a jarcento), sed tute same ankaŭ la ekonomian ekspluatadon: tio estas ankoraŭ larĝe gajnenda. Nur tiel oni povas protekti kaj profundigi per la politiko la moralajn atingojn akiritajn en la aliaj kampoj

Fakte, moraligi la kapitalismon, tio montriĝas, en sia tuta rigoro, malebla, ĉar tiu estas en si mem malmorala, ĉar metas sin en la servon de riĉa malplimulto, instrumentigante la grandan amason de la laboristoj, neante ilian aŭtonomecon. Postuli ĝian moraligon devus en la realo konduki al postulo de ĝia forigo, sendepende de la malfacilo de la tasko.

Yvon QUINIOU.

Meksika Golfo

Kiel BP spitas la leĝon

Ne certas ke BP sukcesos iun tagon purigi la nigran fluon kiun lanĉis la eksplodo de ĝia bor-platformo “Deepwater Horizon”, la 20-an de aprilo ĉi-jare, fronte al Nov-Orleano. Ĝis 40 elcentoj de la akvo de la Meksika Golfo estas minacataj. BP, sola sur la benko de akuzitoj, metis parton de siaj profitoj en blokitan konton. Ĉu ĝia procezo, kiu certe daŭros longe, prilumos la metodojn kiujn la petrolindustrio uzas de pli ol sesdek jaroj por eviti ĉian ajn reguladon?

EN LA SIDEJO de la petrol-borkompanio Transocean, en la kantono Zugo (Svislando), la eksplodo de Deepwater Horizon estis festata en luksa hotelo. La 14-an de majo, tri semajnojn post la eksplodo, la proprietulo de la platformo, taksita je 650 milionoj da dolaroj antaŭ la akcidento, atendis de sia asekuristo la transkontigon de unua partopago de 401 milionoj pro la okazinta perdo. Tuj poste, la ĉefo de la firmao, s-ro Steven Newman, decidis, dum kunveno malantaŭ fermitaj pordoj, doni al siaj akciuloj 1 miliardon da dolaroj de dividendoj. Bela optimismo ... bone pripensita. Efektive, la internacia marjuro konsideras la petrol-platformojn kiel ŝipojn, kaj la advokatoj de Transocean povas postuli limigi la financajn respondecojn de la societo pri la katastrofo je la alteco de la postakcidenta valoro de la platformo: apenaŭ 27 milionoj da dolaroj. Jen jura operacio bazita sur leĝo de ... 1851, la Limitation of Liability Act, kiu permesis al la proprietuloj de la Titanic, en 1912, pagi al la viktimoj nur 95.000 dolarojn — la valoron de la sav-ekipaĵoj kaj boatoj de la savitoj.

Dum la operacioj de ŝtopado de la truo daŭras, en 1.500 metroj da profundo, kaj de purigado de la marbordoj de Luiziano, la jura batalo jam komenciĝis por la familioj de la dek unu laboristoj mortigitaj la 20-an de aprilo kaj la miloj da ceteraj viktimoj de la nigra fluo, laboristoj de la marbordo aŭ reprezentantoj de naturprotektaj societoj. Transocean, kiel ni vidis, esperas elturniĝi per truko. La kritikoj koncentriĝas sur BP (la eksa British Petroleum), la uzanto de la platformo. La aliaj petrolĉefoj komencis malsolidariĝi disde la britdevena multnacia konzerno, indikante ke la elŝpruciĝo estis “evitebla” kaj ke siavice ili “ne estus komencintaj bori tiun puton”.* La Blanka Domo preparas interkonsenton laŭ kiu la dividendoj de BP estas suspendotaj ĉi-jare kaj plasotaj sur deponkonton, atende de la unuaj pritaksoj de la detruoj. La sesmonata moratorio pri maraj boroj, decidita de la prezidanto Barack Obama, maltrankviligas la petrolkompaniojn, kiuj esperas kiom eble plej rapide reveni al sia kutima reĝimo. Tiu reĝimo estis tamen tiu kiu preparis la katastrofon. Reston, en la ŝtato Virginio, antaŭurbo de Vaŝingtono, DC. Ni estas tie milojn da kilometroj for de la Meksika Golfo, de ties mazutaj bordoj kaj de la ekologia katastrofo kiu tie okazas. Tamen, ĉi tie ĉio ekis. La societo International Registries Inc. (IRI) havas tie siajn oficejojn.

* “Oil executives testify”, The Wall Street Journal, Novjorko, 16-a de junio 2010.

Oficejojn malgrandajn. La agado de IRI ne bezonas multajn homojn. La firmao proponas al sia entreprena klientaro ĉirkaŭiri la mar-regularon, per “hejmigado” de iliaj ŝipoj en lando kun plej mildaj leĝoj: la Respubliko de la Marŝal-Insuloj, insularo de 62.000 loĝantoj situanta meze de la Pacifika Oceano.

En sia kampo, IRI fanfaronas esti “la plej sperta” societo en la mondo; ĝiaj kompetentoj kovras same boradon kiel transporton. Inter ĝiaj klientoj troviĝas la societo Transocean, sed ankaŭ BP.

En la jaro 2009, la ŝipregistro de la Marŝal-Insuloj havis la plej fortan kreskon de ĉiuj ŝtatoj kun entute 221 petrolŝipoj, do kvaroble pli da registriĝoj ol Usono, la lando de la plej grandaj petrolsocietoj. Laŭ la modelo de Panamo kaj Liberio, la Marŝal-Insuloj proponas “jursistemon de sekreto”. Tiu respubliko estas ne nur lando de malmultekosta ŝipreĝimo, sed servas ankaŭ kiel impostparadizo kaj kiel eksterteritoria financcentro.*

* Ĝi servas krome por apogi la usonan politikon kontraŭ kvazaŭ la tuta mondo. Dum en la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj Usono estas ĉiujare severe kritikata pro sia ekonomia blokado de Kubo, nur Israelo, la Marŝal-Insuloj kaj Usono mem voĉdonis kontraŭ la kritiko. -vl

Por akiri ŝipregistriĝon en la Marŝal-Insuloj kaj krei tie “societon, limigitan partnerecon, societon kun limigita respondeco aŭ eksterlandan mar-enton”, oni ne bezonas veni surloken. Kelkaj interŝanĝoj de leteroj, de fakso aŭ de retmesaĝoj sufiĉas. Kiel ni povis konstati ...

Sub la preteksto agi por kliento “kiu deziras eviti la regularajn obstaklojn de sia hejmlando”, ni kontaktiĝis, en la tagoj post la eksplodo de Deepwater Horizon, kun la servoj de la IRI. Unua retmesaĝo sciigas nin ke la starigo de societo sub marŝalinsula juro bezonas nur unu tagon, per totala kosto de 650 dolaroj. “Plus 450 dolaroj por jara daŭrigo”, precizigas nia korespondanto. La statuto de nia societo estas publikigotaj “nur se la kliento petas tion eksplicite”, kaj ni povos tuj profiti la marŝalinsulan jursistemon: imposto nula kaj niveloj de komerca konfidenco senegalaj.

Nia kliento deziras enskribi ŝipon en la Marŝal-insuloj. Ŝipo en la grandeco de la BP-platformo, ekzemple. Per tuj responda retmesaĝo, IRI proponas al ni “pagkalendaron”, por sumo de 15.000 dolaroj, al kiu necesas aldoni malaltan sumon — 15 centonojn je tonelo* — da honorario jare. Kiel bona komercisto, nia interparolanto volonte koncedas je “50-elcenta redukto” por “samtempa registrado de dekopa ŝiparo (aŭ pliopa) kun aĝo de malpli ol 15 jaroj.” La oferto estas alloga: ĝi ebligas eviti la pagon de impostoj kaj tantiemoj, la laborjuron* kaj ĉian median regularon. Transocean, la plej granda vicentreprena societo pri petrolborado en la mondo, bone komprenis tion: 29 el 83 ŝipoj priskribitaj en ĝia retejo estas registritaj en la Marŝal-insuloj, la aliaj veturas ĉefe sub liberia aŭ panama flago.

* Unuo kiu servas por difini la kapaciton de akvodispremo [malneta tonelaro] de ŝipo: unu tonelo estas la ekvivalento de 2,83 m3.
* Vd François Ruffin: “Naufrage industriel pour la marine marchande [Industria ŝiprompiĝo por la komerca ŝiparo]”, Le Monde diplomatique, novembro 2005.

Sed nia fikcia komisianto maltrankviliĝas: “Kio okazus, demandas ni, en kazo de incidento ekzemple, se la instancoj enketus pri ĝia identeco?” Ene de horo, nia interparolanto trankviligas nin: “Se la instancoj devus kontroli nian registron aŭ nian juron por postuli la malkaŝon de kompletigaj informoj pri la akciuloj, pri la direktoroj de la societo, ktp, bonvole notu ke ni mem ne havas tiujn informojn, ĉar la tuta organizado de la afero kaj ĝia direktado estas farataj rekte de ĝiaj advokatoj kaj direktoroj. Escepte, kompreneble, se la nomoj de la direktoroj kaj de la akciuloj estas publikigitaj en la Marŝal-insuloj — kio ne estas deviga* —, ni do ne kapablus malkaŝi tian informon.” Tio trankviligas nin ... La societoj kiel IRI estas la rektaj heredantoj de la ekstera politiko de Usono. Tiu tradicio komenciĝis post la dua mondmilito. Tiam oni konsciiĝis, ĉar la postulo pli grandis ol la propono, ke la nigra oro fariĝos grava geostrategia resurso. Kun la subteno de la Standard Oil* kaj de eksa ŝtatsekretario de la prezidanto Roosevelt, s-ro Edward R. Stettinius, Liberio starigis en la jaro 1948 la unuan “malfermitan marregistron”. Ĝi estas mastrumata, el Novjorko, de la firmao Stettinius Associates-Liberia Inc.. Laŭ la historiisto Rodney Carlisle, la liberia markodo estis tiam “legita, amendita kaj aprobita de la Standard Oil”.*

* Estas nia interparolanto kiu emfazas tion.
* Standard Oil poste fariĝis Mobil Oil Corp., poste Exxon.
* Kp Andrew Leonard: “The gulf oil spill spreads to the South Pacific”, Salon.com, 13-a de majo 2010; kaj Rodney Carlisle: “The ‘American century’ implemented: Stettinius and the Liberian flag of convenience”, The Business History Review, vol. 54, n-ro 2, Bostono, 1980.

Ĝis la komenco de la 1990-aj jaroj, estas la IRI — la posteulo de Stettinius Inc. post serio da kunfandiĝoj kaj aĉetoj de bankoj kaj de entreprenoj — kiu faras Liberion rifuĝejo por ... la petrolŝipoj. Tamen, dum la interna milito kiu disŝiris la landon, la prezidanto Charles Taylor montriĝis tro manĝema por la societo. Tio lanĉas la rompon de rilato kiu donis, en la plej akra fazo de la milito, ĝis 70 elcentojn de la laŭleĝaj enspezoj de lia registaro. IRI tiam turnis sin al la Marŝal-insuloj — iama japana posedaĵo, ekde 1947 sub usona kuratoreco kaj sendependa ekde 1986* — por tie disvolvi novan programon de malmultekosta registrado. Ĝi aktive transigis siajn klientojn tien kaj, ene de dek kvin jaroj, faras la respublikon unuaranga rifuĝejo por regular- kaj impost-evitantoj (vidu la suban tabelon).

* Ĝia atolo Kwajalein [Kvajalejn] gastigas militbazon kaj, en la kadro de traktato de libera asociiĝo, la insularo ĝuas la usonan militan protekton kaj gravan financhelpon (proksimume 1 miliardo da dolaroj ekde 1990).
Lukso de la “memregulado”

TAMEN, signifa elcentaĵo de petrolŝipoj de la planedo restas registritaj en Liberio. Tiu flago jam ne estas mastrumata de la societo IRI sed de la “Liberia internacia registro de ŝipoj kaj entreprenoj (LISCR)”, kies oficejoj situas ankaŭ en la antaŭurbo de Vaŝingtono, en Vienna, dek tri kilometrojn de Reston. “Pli ol 3.100 ŝipoj de pli ol 96 milionoj da malneta tonelaro, do 10 elcentoj de la monda ŝiparo” estas registritaj en Liberio, gratulas sin la societo.*

* www.liser.com.

“Multaj homoj miras kiam ili ekscias ke la marregistroj de Liberio kaj de la Marŝal-insuloj troviĝas fakte je kelkaj kilometroj de Vaŝingtono.”, rimarkigas s-ro John Christensen, eksa supera kadrulo de la insulo Ĵerzejo (brita impostparadizo) kiu poste fondis la internacian asocion Tax Justice Network (TJN). Sed li vidas nenian paradokson en tio: “Envere tiuj du registroj estis kreitaj de usonaj interesoj por ĉirkaŭiri la regularojn destinitajn al protekto de la usonaj civitanoj, interalie, kontraŭ damaĝoj kiaj ĝuste nun produktiĝas en la Meksika Golfo.”

Ni revenu al nia interparolado kun IRI. Ĝia reprezentanto deziras subite enkonduki problemon en sian entuziasmigan retorikon: “Se movebla borplatformo en maro sub eksterlanda flago laboras en la teritoriaj akvoj de alia lando, la proprietulo devas konsenti ĉiujn postulojn formulitajn de tiu lando antaŭ ol ricevi la permeson labori.” Sekve, ĉu la registrado de la platformoj en la Marŝal-insuloj ne situigas ĝiajn funkciigantojn ekster atingopovo de la usona leĝaro? Tio eble ne maltrankviligas ilin tiom kiom oni povus imagi.

Dum la publika enketo pri la eksplodo de Deepwater Horizon, la usonanoj ŝokiĝis kiam ili eksciis ke “ekzistas nenia kontrolado” de la petrol-platformoj. Pli malbone, ili devis malkovri dum la aŭskultado de s-ro Mike Saucier, la regiona direktoro de la mastrumservo pri mineraloj (MMS)*: la funkciigantoj kaj la proprietuloj “donas la funkci-atestojn al si mem kaj starigas mem la kriteriojn de tio kion ili taksas adekvata”.* La kapitano de la marbordaj gardistoj Hung Nguyen provis resumi jene: la reguloj estas “konceptitaj laŭ la kriterioj de la industrio, fabrikitaj de la industrio, metitaj surloken de la industrio sen superrigardo de la registaro dum la konstruado aŭ funkcitenado. Ĉu ĝuste tiel?” S-ro Saucier ne havis alian elekton ol konsenti.

* Taskita, sine de la ministrejo pri internaj aferoj, superrigardi la ekspluatadon de la mineralaj resursoj kaj kolekti la koncernajn impostojn.
* David Hammer: “Kenner hearing: Some soast guard oil rig safety regulations outdated”, The Times-Picayune, Nov-Orleano, 12-a de majo 2010.

Kelkajn jarojn antaŭe, alia enketo evidentigis ke la MMS estis sendeviginta BP respekti sekurecregulojn. Tiuokaze s-ro Earl Devaney, eksa ĝenerala inspektisto de la ministrejo pri internaj aferoj, kvalifikis la servon “etike senrespondeca”. Ĉu oni tie ne regule akceptis “donacojn” kiuj devenis el la entreprenoj de la energi-sektoro?*

* Charlie Savage: “Sex, drug use and graft cited in Interior Department”, The New York Times, 10-a de septembro 2008.

Eĉ laŭ la hipotezo ke la regularo de la industrio pri sekureco estus aplikata, ĉu ĝi estus vera problemo por la grandaj entreprenoj? Tio ne certas: la difinoj de la kontrol-kriterioj, speciale de la ŝlosilaj instrumentoj, ekz-e la kontraŭeksplodaj sistemoj, estas konfidataj ... al la grandaj societoj mem kaj al profesiaj organismoj kiel la Usona Petrol-Instituto (API), kie sidas la reprezentantoj de 400 entreprenoj de la petrol- kaj gas-sektoro.

La unua profitanto de la sumoj pagitaj de BP al la prezidant-kandidatoj, s-ro Barack Obama heredis sistemon starigitan sub la regado de lia antaŭulo, s-ro George W. Bush, kaj sub la premo de la (tre diskreta) “Grupo por disvolvado de nacia energipolitiko” gvidata de la vicprezidanto, s-ro Richard Cheney.

Tiu laborgrupo, formita semajnon post la enoficiĝo de s-ro Bush, en januaro 2001, naskis en ok semajnoj la dekreton n-ro 13211 pri energio. La laboroj estis des pli rapidaj ĉar, laŭ la Nacia Konsilantaro pri Defendo de la Naciaj Resursoj (NRDC), la teksto uzis la “strukturon” kaj la “konkludojn” de dokumento de la API.* La laborkunsidoj havis cetere karakteron de privataj renkontiĝoj kun la grandaj mastroj de la petrolsektoro, ekz-e tiu de BP, s-ro John Browne*.

* NRDC: “The Cheney energy task force”, komunikita la 27-an de marto 2002.
* Lord Browne gvidis tiam BP. Hodiaŭ li estas antaŭsondata de brita konservativa koalicio por gvidi komitaton de “saĝuloj” (ĉefe devenaj el la mastraro) taskita validigi la buĝetojn de la ministrejoj en Britio.

En tiuj belaj jaroj, BP, ĉekape de 294 filioj registritaj en landoj kiuj proponas la certigon de “sekreto”, decidis altigi sian produktadon — kaj samtempe redukti sian elmetiĝon al riskoj — per uzado de viclaboro por borado. Tiel la societo luis Deepwater Horizon de Transocean per 1 miliono da dolaroj tage, ĝis 2013. Nun sub la direktoro s-ro Tony Hayward, ĝia antaŭa ĉefo de la departemento esplorado-produktado, ĝi konceptis sian agadon volisme en la maraj petrolkampoj.

La 20-an de aprilo 2010, la laboroj de starigo de la platformo estis antaŭ sia fino, kun la escepto de petrolputo kiu bezonis hermetikan fermadon. Fronte al la ĉiutagaj kostoj de tiu platformo, la afergvidantoj de BP decidis ignori la sekurec-procedurojn de Transocean. Kaj, kvankam sciante ke la kontraŭeksploda sistemo havas problemon, ili havis nur unu celon: bori, ĉiuokaze bori — “Drill, baby, drill”, laŭ la slogano de la elektokampanjo de la malbonŝanca kandidato por la vicprezidanteco, s-ino Sarah Palin.

La ekologia sistemo de la Meksika Golfo povas bezoni plurajn jarcentojn por resaniĝi. La direktoro pri komunikado de Transocean, pro “urĝa dentproblemo”, ne povis respondi al niaj demandoj. La direktoro de BP, s-ro Hayward, havos certe multan penon por forgesigi sian deklaron de la 1-a de majo: “La media sekvo de tiu katastrofo estos verŝajne tre modesta.”

Khadija SHARIFE.

“Se vi venas kun fusilo, ili venos per tanko”

Dialogo kun Noam Chomsky

Dum sia restado en Parizo, de la 27-a de majo ĝis la 1-a de junio, la usona lingvosciencisto kaj aktivulo Noam Chomsky faris plurajn prelegojn antaŭ plenŝtopitaj salonegoj, ĉefe en la teatro “de la Mutualité”, laŭ invito de “Le Monde diplomatique”, kaj en la “Collège de France”. Post liaj prelegoj, debatoj kun la ĉeestantaro okazigis riĉajn interŝanĝojn pri aktualaj demandoj. Jen kelkaj eltiraĵoj.

La situacio en Proksimoriento ŝajnas defii racian analizon de la politikoj, diras aŭskultanto. Li demandas, kio racia estas en la konduto de Israelo pri la okupataj teritorioj. Kio racia estas en la etendado de la kolonioj, inkluzive de Orienta Jerusalemo? Kio racia estas sekve en la fakta subteno de la usona registaro al okupado kiun ĝi kondamnas cetere per vortoj kaj kiu malutilas ĝiajn rilatojn kun la araba mondo?

La subteno de Vaŝingtono al Israelo estas ja racia. Ĝi datas de 1967, kiam Usono anstataŭis Francion. Tiam en la araba mondo du fortoj estis en konflikto: la islama fundamentismo kaj la laika naciismo, kiun la okcidentaj potencoj konsideris ĉefa malamiko. Pli-malpli: Saud-Arabio kontraŭ Naser. Nu, Israelo detruis la laikan naciismon, subtenis kaj fortigis la islaman fundamentismon aliancitan kun Usono. Vaŝingtono apogis Israelon milite; la hebrea ŝtato pli aŭ malpli sanktiĝis, kio antaŭe ne estis tiel.

En 1970, alia grava donaco. Konforme al la deziroj de Usono kaj de Israelo, Jordanio dispremas la palestinan rezistadon dum tio kion oni nomis la Nigra Septembro. Sirio sciigis ke ĝi povus interveni por defendi la palestinanojn. Nu, Usono estis ankoraŭ enkaĉigita en sudorienta Azio. Ĝi alvokis do Israelon mobilizi siajn trupojn por malebligi Sirion interveni flanke de la palestinanoj. Sirio rezignis. La reĝa reĝimo de Jordanio, aliancano de Usono, estis solidigita kaj Saud-Arabio ankaŭ. La usona helpo al Israelo estis tiam kvarobligita. Kaj ĉio daŭris tiel.

La usona strategia kadro, nomata “periferia alianco”, apogas sin sru arabaj gvidantoj, diktatoroj, kiuj regas sian landon kaj la petrolon. Ili devas esti protektataj kontraŭ sia propra loĝantaro. Por sukcesi tion, Vaŝingtono uzas “periferion de ĝendarmoj”, prefere ne arabaj ĉar pli efikaj kiam necesas mortigi arabojn. La periferio estis unue farita el Irano, tiam regata de la ŝaho, Turkio kaj Pakistano. Komence de la 1970-aj jaroj, Israelo aliĝis al tiu grupo, fariĝante tiel membro de la ĝendarmaro. Nixon nomis ilin la “patrol-policistoj” (“cops on the beat”). Lokaj komisaroj, sidejo de la polico en Vaŝingtono: jen la strukturo kiu devis kontroli la regionon.

En 1979 la ŝaho estas renversita; Irano estas “perdita”. La rolo de Israelo kreskas denove. En tiu epoko la hebrea ŝtato donis diversajn servojn tra la mondo. La usona Kongreso malebligis rektan subtenon de Vaŝingtono al ŝtatterorismo en la potenco en Gvatemalo, en Sud-Afriko kaj en aliaj lokoj. Usono uzis do reton de amikaj landoj, inter ili Tajvano, Israelo, Britio (kaj verŝajne Francio) por fari la aĉan laboron, por tiel diri.

Tiurilate Israelo estas tre efika. Riĉa industria socio, dotita de pinta teĥniko, de tre kvalifikita laboristaro, la hebrea ŝtato altiras la investojn de la altteĥnologiaj usonaj entreprenoj. Certaj israelaj militindustrioj faris densajn ligojn kun Usono, kien ili transigis parton de sia logistiko; la informservoj de la du landoj dense kunlaboras ekde la 1950-aj jaroj. Por la usona militindustrio Israelo signifas financan orpluvon: dum Usono elspezas miliardojn da dolaroj jare por helpi Tel-Avivon, Lockheed Martin enpoŝigas parton de tio. Kaj, kiam tiu entrepreno vendas plej modernajn miltaviadilojn al Israelo, Saud-Arabio venas por diri: “Ankaŭ ni volas tion!” Tiam Lockheed Martin vendas ekipaĵojn de malpli bona kvalito al Saud-Arabio, kiu ne ĉiam scias uzi ilin, sed kiu aĉetas tunojn da tio. Do, duobla profito.

Kaj kion la palestinanoj povas oferti al Usono? Ili estas malfortaj, diserigitaj, disponas pri nenia resurso kaj pri preskaŭ nenia subteno en la araba mondo. La rajtoj estas proporciaj al la povo. Israelo estas lando potenca, tio donas al ĝi avantaĝojn; do ĝi havas rajtojn. La palestinanoj estas malfortaj, havas neniun aliancanon; ili do ne havas rajtojn. Subteni la potencajn en sia propra intereso estas politiko perfekte racia. Oni povas obĵeti ke la subteno al Israelo kaŭzas oponojn, manifestaciojn en la arabaj landoj, sed tio estis neniam konsiderata kiel problemo. Ni kalkulas kun la diktatorecoj por dispremi la loĝantarojn kaj ni liveras al ili armilojn por realigi tiun celon. Vi povas argumenti ke tio ne estas la bona decido, sed vi ne povas diri ke ĝi estas malracia. Ĝi kongruas cetere perfekte kun la politikoj farataj [de Usono] aliloke, en Latinameriko, en sudorienta Azio kaj en aliaj partoj de la mondo. Kelkfoje tio malsukcesas, la imperiisma planado ne estas perfekta.

La aferoj statas hodiaŭ iom alie, ne pro Obama, sed ĉar Israelo tre dekstriĝis. Tie blovas vento de paranojo, de ultranaciismo, de histerio ktp, kiu kontribuas al banaligo de la detruaj, malraciaj agoj. Nu, Usono havas nun armeojn surloke, en Irako, en Afganio. Ili estas en danĝero pro la malracieco de la israelaj agoj. La generalo David Petraeus ĵus avertis kontraŭ la danĝero kiun la israela nefleksiĝemo kaŭzas por la usonaj trupoj. Oni jam ne povas ekskludi ŝanĝon de la usona politiko. Usono estas lando tre ŝovinisma, kie, se oni rimarkas ke iu faras ion malbonan al niaj bravaj soldatoj, oni estas sufiĉe preta seniĝi je li. Israelo ludas do tre danĝeran ludon.

Demandite pri la utilo de la perforto en la politika batalo, Chomsky respondas analizante la motivojn kiuj implicas tian agon.

Ni forgesu por momento la principojn kaj ni koncentriĝu sur la taktiko. Vi devas elekti taktikon kiu havas ŝancon sukcesi, alie, ĉio kion vi faras estas gestumi. Se vi serĉas taktikon kiu ebligas ricevi rezulton, vi devas ne akcepti la batalkampon kiun preferas la malamiko. La ŝtata potenco siavice adoras la perforton: ĝi havas la monopolon de ĝi. Ne gravas la grado de perforto de la manifestaciantoj, la ŝtato dismetos pli da ĝi. Pro tio, jam en la 1960-aj jaroj, kiam mi parolis al la studentoj pri batalado, mi konsilis ne porti kaskojn por la manifestacioj. Certe, la polico estas perforta, sed se vi montras kaskon, ĝi fariĝas ankoraŭ pli perforta. Se vi venas kun fusilo, ili venas per tanko; se vi venas per tanko, ili venas per B52: tio estas batalo kiun vi ĉiukaze perdos. Ĉiufoje kiam vi faras taktikajn decidojn, vi devas fari al vi la demandon: kiun mi provas helpi? Ĉu vi deziras doni al vi bonan konsciencon? Aŭ ĉu vi provas helpi la homojn fari ion por si?

La respondo kondukas al malsamaj taktikaj decidoj. Ni supozu ke la demando estas tiu de la bojkoto de la univeristato de Hajfo.* Per tia ago vi faras donacon al la ekstremistoj. Ili tuj diros, kaj prave, ke vi estas perfekta hipokritulo: “Kial vi ne bojkotas la Sorbonon, Harvardon aŭ Oksfordon? Iliaj landoj estas implikitaj en eĉ pli fiaj abomenindaĵoj! Do, kial bojkoti la universitaton de Hajfo?” Tio estas do donaco al la ekstremistoj, kiuj povos diskrediti la ideologian enhavon de la bojkoto. Ĝi povas doni bonan konsciencon al tiuj kiuj faras ĝin, sed, fine, ĝi malutilas al la palestinanoj.

* La demando de la eventuala utilo de protesto kontraŭ la politiko de Israelo en la okupataj teritorioj pere de bojkoto de la univeristato de Hajfo, akuzita de diskriminacioj kontraŭ palestinaj studentoj, estis elvokita dum la interŝanĝoj kun la publiko.

Dum la milito de Vjetnamio, mi miris ke la vjetnamoj ne ŝatis agojn kiel tiu de Weathermen* Temis pri simpatiaj junuloj, mi admiris ilin, mi sentis min proksima de ili. Ilia maniero agi kontraŭ la milito konsistis en surstratiĝi kaj rompi montrofenestrojn. La vjetnamoj tute kontraŭis ion tian. Ili volis supervivi: ili fajfis pri tio ke usonaj studentoj plezuriĝis tiamaniere. Ili komprenis sufiĉe rapide ke rompi montrofenestrojn fortigis la pozicion de tiuj kiuj deziris la militon. La taktiko kiu metas en la unuan rangon la bonan konsciencon de tiu kiu agas povas malutili al la viktimoj. La vjetnamoj, male, admiris la silentajn manifestaciojn de virinoj kiuj enpensiĝis antaŭ la tomboj. Por ili, jen la speco de agoj kiujn ni devis fari. Estas same nun: se vi volas helpi la palestinanojn, pensu pri la sekvoj de la taktiko kiun vi elektas.

* Organizaĵo de studentoj por “nova maldekstro” fondita en 1969 okaze de la milito de Vjetnamio.

Pri la malforteco de la popolaj mobiliziĝoj ĉirkaŭ maldekstra programo, Chomsky elvokas la radikalan dekstran movadon Tea Party* en Usono

* TEA por taxed enough already (jam sufiĉe impostitaj).

Oni emas ridindigi la movadon Tea Party. Kaj multaj aferoj pri ĝi estas ja ridindaj. Sed tiuj homoj levas verajn demandojn. Kondukas al nenio se oni kontentiĝas ironii pri ili. La gvidantoj, eble — oni povas moki pri Sarah Palin, ekzemple. Sed la homoj kiujn la movado altiras suferis dum la lastaj tridek jaroj. Se vi aŭskultas la radiprogramojn kie ili esprimiĝas, vi aŭdas ĝenerale jenon: “Mi faris ĉion kio necesis. Mi estas blanka laboristo, bona kristano. Mi servis mian landon sub la flago. Mi faris ĉion kion oni atendis de mi. Kial mia vivo kolapsas? Kial oni transformas mian landon? Kial oni lasas piedtreti la valorojn kiuj estas al mi karaj? Kaj kial mi ne havas laboron dum la bankistoj ĝemas sub la pezo de dolaroj? Tio estas aŭtentaj zorgoj. Ili estas eble malbone formulitaj, sed ili estas pravaj. Kaj servas al nenio primoki ilin. Tiuj homoj estas precize tiuj kiujn la maldekstro devus organizi. Ĝi ne faras tion.

Partoprenanto demandas sin pri la foresto de sociala parto en la nunaj eŭropaj ekonomiaj politikoj. Chomsky proponas al li alian analizon de la situacio

En la faktoj, la eŭropa ekonomia politiko sekvas socialan projekton. Kiel ĉiuj socialaj projektoj, tiu kiun Eŭropo adoptas estas konceptita por favori certajn personojn malfavore al la aliaj. Martin Wolf*, liberala ekonomikisto, observis tion mem: tiu programo servas la bankojn kaj malutilas al la loĝantaroj. Sur pure ekonomia nivelo, ĝi tamen vekas demandojn. Oni scias tre malmulte pri ekonomio, sed, almenaŭ, oni konas la instruon de Kejnso: kiam la postulo estas malforta kaj kiam la privata sektoro ne investas, la sola rimedo por stimuli la kreskon estas la publika elspezo. Necesas relanĉi la ekonomion, akcepti portempan deficiton por redoni laboron al la homoj. Tio estas bona por ili, bona por la ekonomio kaj, en fina kalkulo, tio ebligas kompensi la komencan deficiton. Evidente ekzistas risko de inflacio.

* Ĉefartikolisto ĉe la Financial Times, Londono.

Nu, la bankistoj ne ŝatas inflacion. Ili volas kiom eble plej redukti ĝin. Eĉ kiam ĝi estas malforta, kiel okazas hodiaŭ. Eĉ se tio implicas bremsi la ekonomion kaj suferigi la loĝantaron. Sed ĉio ĉi estas ja sociala programo. Por lando kiel Grekio, alia solvo estus rifuzi pagi la ŝuldon. Aliloke oni elvokas la terminon de “fia ŝuldo”, kiu signifas, ke ĝi havas nenian pravecon, ke ĝi ne estis farita de la loĝantaro, ke la mono estis pruntita de eta kliko profite al la plejriĉuloj: tiuj kiuj ne pagas siajn impostojn. Logike, la ŝuldon devas repagi ili.

Interrete

La transskriboj kaj la sonregistriĝoj de la kontribuaĵoj de Noam Chomsky troviĝas en la retejo Chomsky.fr kaj en tiu de la Monde diplomatique (www.monde-diplomatique.fr/19240).

Kontrolado de la migradoj subkontraktita al eksteraj landoj

Kiel Eŭropa Unio malliberigas siajn najbarojn

Lastmomente prokrastita, la inaŭguro de dua “malliberejo por eksterlandanoj” en Ménil-Amelot, proksime de la flughaveno Roissy, ilustras la daŭran disvolvadon de la ellandiga maŝino. Tamen, la migrad-kontrolado pli kaj pli estas intertraktata kun la najbaraj landoj de la Eŭropa Unio, delokante la landliman kontroladon al sudo kaj oriento. Tio inkluzivas la riskon kreskigi la nombron de viktimoj.

EŬROPO ŝanĝis siajn murojn . Antaŭ 20 jaroj en Berlino, la demokratiaj landoj unuanime akceptis la falon de la Muro kiel venkon de libereco. “Ĉiu rajtas forlasi iun ajn landon, inkluzive la sian.” La artikolo 13 de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj de 1948 estis finfine aplikota. En 1991, la Konsilio de Eŭropo en rezolucio bonvenigis la fakton, ke “politikaj ŝanĝoj ebligas nun liberan moviĝon tra Eŭropo, kiu estas esenca kondiĉo por daŭrado kaj disvolvado de socioj liberaj kaj kulture florantaj.” Sed la konsekvencojn de tiu libereco oni tuj komencis timi. Oni unue memorigis, ke “la rajto libere moviĝi menciata en la internaciaj interkonsentoj, ne implicas liberon instaliĝi en alia lando.” Zorgigis ankaŭ la “elstare kreskanta nombro de azilpetantoj, en okcidenta Eŭropo, kaj ankaŭ en kelkaj landoj de centra Eŭropo, kiuj estas tentitaj uzi la Ĝenevan Konvencion por ĉirkaŭiri la enmigrad-limigojn*.”

* Konkludoj de la 4-a konferenco de la eŭropaj ministroj taskitaj pri la migrad-aferoj, Luksemburgo, 1991.
La Muro de Mediteraneo

APERIS ĉe la fino de la malvarma milito novaj fronto-linioj, laŭlonge de kiuj aliaj remparoj, konkretaj aŭ virtualaj, sed pli hermetikaj kaj tre mortigaj, leviĝis surtere aŭ signaligis la marojn. Ĉe oriento, la Eŭropa Unio (EU) sukcesis marĉandi sian plivastiĝon kontraŭ promeso de la novaj membroj kontroli siajn landlimojn. Ĉiu devos konstrui sian Berlinan Muron. Ĉirkaŭ Mediteraneo, la Tampere-pintkunveno jam en 1999 rekomendis “regionan kunlaboradon inter la membro-ŝtatoj kaj la limaj landoj de la EU, koncerne lukton kontraŭ organizita krimeco”, kio inkluzivas “homkomercon”.

Kvalifikitaj foje “senpaperuloj”, foje “viktimoj”, punataj kiel internaciaj “pasistoj” kiam ili helpas unu la aliajn*, la migruloj ekde tiam estas celtabuloj de tezoj pravigantaj ke oni ilin kontraŭbatalu, por pli bone protekti ilin. La pintokunveno de la ŝtatestroj en Sevilo en junio 2002 decidis, ke lukto kontraŭ neleĝa enmigrado estu absoluta prioritato de la Unio dum intertraktado kun la najbaraj ŝtatoj.

* Vd La dosiero “Passeurs d’étrangers”, Plein Droit, n-ro 84, Parizo, marto 2010.

Tiel, la malnova kontinento, sin taksante nekapabla regi siajn landlimojn, sisteme komencas — senkonsidere al la internaciaj ekzistantaj interkonsentoj — senŝarĝigi sin pri tiu tasko je pli frua stadio, favore al la devenlandoj aŭ transitlandoj. Migreurop, reto de esploristoj (Vd “Kiel oni scias”) popularigis la koncepton “eksterigado”, devenantan de ekonomikistoj, por kvalifiki tiujn malhelpojn kontraŭ la cirkullibereco, kiu tamen estas entenata en la internaciaj tekstoj.

La limoj de la Schengen-zono estas ĉirkaŭataj de dua remparo, ekstera, kiu implicas kunlaboron de aliaj landoj. Eŭfemisme nomata “ekstera dimensio de la migrad- kaj azil-politiko”, de la programo de Hago en 2004*, la “eksterigado” kuntrenas aron da ideologiaj hipokritaĵoj. Temas fakte pri senŝarĝigi sin de la landlima kontrolo sur neeŭropaj landoj, kadre de partnereco tiom malklara kiom maljusta; sed la regantoj de la Unio devas prezenti la aferon kiel “kundeciditan mastrumadon de la migrad-fluoj”.

* Kvinjara plano difinanta la prioritatojn de la EU.

La eksterigado konsistas el starigo de fleksebla sistemo, pli kaj pli for de la landlimoj. Ties du ĉefaj formoj estas delokado de la kontroloj kaj subkontraktado de la “batalo kontraŭ neleĝa enmigrado”. La perdantoj estas la azilrajto, kiun ĉiuj landoj de la Eŭropa Unio ja tamen promesis respekti, ratifante la Ĝenevan Konvencion pri Rifuĝintoj, kaj la rajto forlasi “ĉiun landon, inkluzive la propran” proklamita en pluraj internaciaj tekstoj.

Ekde la 1990-aj jaroj, la EU sendis teknikajn konsilantojn aparte ĉe la estontaj membro-ŝtatoj, por endigigi la migradon proksime de sia fonto. Reto de “kunordigaj oficiroj pri migrado”estis formale starigita en 2004 kun celo “kontribui al antaŭmalhelpo de neleĝa enmigrado kaj lukto kontraŭ tiu fenomeno, al resendo de la kontraŭleĝaj enmigrintoj kaj mastrumado de la kontraŭleĝa enmigrado”. Tiel enmigrado estas kvalifikita “kontraŭleĝa” eĉ antaŭ ol ĝi okazas. Ĉefa tasko de tiuj “kunordigaj oficiroj” estas helpi la lokajn regantojn en la flughavenoj kontroli la validecon de la vojaĝdokumentoj, kio praktike povas konduki ilin malrespekti la suverenecon de la elir-lando.

En 2001, direktivo de la Unio starigis sistemon de monpunoj por la transportistoj, kiuj alvenigas homojn sen validaj pasportoj aŭ vizoj. Tre deadmone efikaj — tiuj monpunoj povas kosti ĝis 500.000 eŭrojn, kaj la revenvojaĝo estas je kosto de la transport-kompanio — ili devigas nekompetentajn dungitojn fari selektadon de la pasaĝeroj antaŭ enŝipiĝo. Tiu privatigo de la kontroloj malpliigas la filtrolaboron ĉe alveno. Sed ĝi havas gravajn konsekvencojn kiam tiujn vojaĝojn pravigas protekto-bezonon de azilpetantoj; ĉar, kvankam tiuj, atinginte la akceptolandon, ne povas principe esti rifuzataj surbaze de neleĝeco de ilia situacio aŭ vizo, tamen tio implicas ke ili jam sukcesis atingi akceptolandon! Tiel, en aŭgusto 2007, sep tuniziaj fiŝistoj estis akuzitaj kaj malliberigitaj de itala juĝisto, pro “helpo al kontraŭleĝa enmigrado”, kaj iliaj ŝipoj estis konfiskitaj, ĉar ili savis el sinkado boaton kaj alportis ties pasaĝerojn ĝis Lampeduso (Sicilio), plej proksima haveno, kiel cetere ordonas la mar-regularoj*.

* Vd Philippe Rekacewicz, “Migrations, sauvetage en mer et droits humains”, Visions cartographiques, 27 sept. 2009, http://blog.mondediplo.net.

De 2005 agentejo de la Eŭropa Unio nomata Frontex “kunordigas la operaciojn de surmara interkaptado inter la afrika marbordo kaj la kanariaj insuloj, kaj ankaŭ en la sicilia kanalo. S-ro Jose Luis Zapatero, la hispana ĉefministro, fieris anonci la duonigon fine de 2009 de la “neleĝaj” tramaraj alvenoj en Hispanujo. Tamen estas indikoj ke la nombro de migrant-mortintoj, surmare aŭ en dezerto, ne malpliiĝis, sed ja pliiĝis.

Ja la plifortigo de la obstakloj ne bremsas la forirojn, ĝi trudas vojojn pli longajn kaj danĝerajn. Neniu scias en kiuj kondiĉoj okazas (aŭ ne), dum la intervenoj de Frontex, la identigon de eventualaj azilpetantoj, klopodo principe deviga laŭ la eŭropaj normoj de aliro al teritorioj de la membro-ŝtatoj. Krom la fakto, ke ĝi okazas ekster ĉiu demokratia kontrolo, tiu delokado, kies simbolo fariĝis Frontex, ebligas al la eŭropaj landoj malrespekti siajn fundamentajn sindevigojn en la sfero de la fundamentaj rajtoj.

La eksterigado de la landlima kontrolado estas la ĉefa elemento de la “ĝenerala partnereco kun la deven- kaj transit-landoj” formulita en la eŭropa traktato pri azilo kaj enmigrado, subskribita inter la 27 landoj en 2008 laŭ la iniciato de Francujo, kiu tiam prezidis la Union kaj igis la lukton kontraŭ la “neelektita enmigrado” sia ĉefbatalo. Nome de la “sinergio inter migradoj kaj disvolvado”, tiu teksto metas la devenlandojn kaj la transitlandojn de la migrantoj al EU, en pozicio de devigaj limgardistoj. Ili estas tiel devigataj defore protekti la eŭropajn landlimojn, kontraŭ financaj aŭ politikaj kompensoj.

La “altrangigita statuso”, kiun Maroko ricevis de la Eŭropa Unio en 2008 rekompencas landon, kiu ne ŝparis siajn strebojn kaj penadon por ludi la atenditan rolon en mastrumado de migrado. Aŭtune 2005, dum la trairado de la “kradoj” fermantaj la hispan-marokan limon en Ceuta kaj Melilla*, dudeko da sudsaharaj homoj mortis, pro faloj, sufokado, aŭ pafitaj de la maroka armeo. Tiu amasmurdo kaj la mortigaj transportoj, kiuj sekvis, al dezerta zono laŭ la alĝeria landlimo (tamen fermita), estis vastskale diskonigitaj tra amaskomunikiloj, de la maroka registaro deziranta montri sian diligenton. Malpli komentita de la gazetaro estis la dramo, okazinta la 28-an de aprilo 2008 fronte al Al-Hoceima (nordoriente de Maroko): trideko da homoj, inter kiuj 4 infanoj, dronis post kiam ilia pneŭmatika boato estis, laŭ adordiĝantaj atestoj, intence truita de la polico*. Neniu sendependa enketo ebligis prilumi tiun eventon.

* Migreurop (libro kunordigita de Emmanuel Blanchard kaj Anne-Sophie Wender), Guerre aux migrants. Le livre noir de Ceuta et Melilla, Syllepse, Parizo, 2007.
* Loubna Bernichi, “La Marine royale enfoncée”, Maroc Hebdo international, Kazablanko, 16 majo 2008.

La interkonsentoj pri “reakcepto” subskribitaj kun la najbaraj landoj estas ŝlosila elemento de la aranĝaĵo. Por ebligi ellandigon de homo en neregula situacio sur la eŭropa teritorio, necesas ke ties originlando, aŭ, ekde nun, la lando kiun li laste trairis, agnosku lin. Konsciaj pri la fakto, ke la aliaj landoj ne havas intereson akcepti la revenon de siaj civitanoj — kaj des malpli la revenon de migrantoj, kiuj nur transitis ĉe ili-, la eŭropaj landoj engaĝiĝis en senfinan ciklon de intertraktadoj, kies logiko estigas kreskantan korupton kaj ĝeneralan malprogreson de la fundamentaj rajtoj, interalie en Senegalo, Ukrainujo kaj en kelkaj balkanaj landoj*.

* Claudia Charles, “Accords de réadmission et respect des droits de l’homme dans les pays tiers”, informa noto de la Eŭropa Parlamento, sept. 2007. Vd ankaŭ http://migreurop.org/article1348.html.

Rekta viktimo de tiu milito direktita de la Unio kaj ties membro-ŝtatoj kontraŭ la kandidatoj al ekzilo: la azilrajto. Repuŝataj aŭ retenataj en “bufro-landoj” kiuj estas taskitaj protekti la Eŭropo-fortikaĵon, tiuj kiuj rajtus ricevi statuson de rifuĝinto ne havas eblecon peti ĝin. Pretekste de “kundivido de la ŝarĝo”, Eŭropo ŝajnigas kredi, ke la azilpetantoj, kiujn ĝi ne plu volas akcepti, estos akceptitaj en bonaj kondiĉoj en aliancitaj landoj, kies kunlaboradon ĝi aĉetis. Ĝi tiel favorigas, en landoj, kiuj havas nek loĝistikan kapablon, nek politikan volon integrigi rifuĝintojn, ekzemple la landoj de Magrebo, malamikajn agojn kontraŭ loĝantaro ne akceptita kaj forlasita en tre malcertaj vivkondiĉoj*.

* pri Maroko, vd www.migreurop.org/article1395.html.

Ĝi ankaŭ instigas disvolvadon de multaj fermitaj tendaroj — kiujn ĝi financas-, kiel en Ukrainujo de 2004. Nu ja tiu lando subskribis la Ĝenevan Konvencion pri rifuĝintoj. Sed ne Libio, kie la malbonaj traktadoj de la migrantoj kaj rifuĝintoj estas bone dokumentitaj*. Malgraŭ tio, de majo 2009 Italujo repuŝas migrulboatojn kaj liveras ilin al la libiaj regantoj. Tion farante, ĝi malobeas samtempe kaj la internacian marjuron, kaj la principon pri nerepuŝo, kiu malpermesas resendi homojn kiuj povus bezoni protekton*.

* Vd Associazione per gli Studi Giuridici sull’Immigrazione (ASGI), Bolonjo, www.asgi.it.
* Raporto pri Italujo de la Komitato por antaŭmalhelpo de torturo kaj nehumanaj punoj aŭ traktadoj (CTP) de la Konsilio de Eŭropo, 28 apr. 2010.
Inversa blokado

TIUJ princip-perfortoj, pri kiuj respondecas Eŭropunio, estas farataj de membro-ŝtatoj sen provoki iun ajn reagon, krom serĉado de solvoj por ebligi daŭrigon de tiuj sintenoj. En julio 2009 la Eŭropa Komisiono proponis al Libio komenci “kunlaboradon cele al kuna kaj ekvilibra mastrumado de la migraj fluoj”, dum la Alta Komisaro pri Rifuĝintoj de la Unuiĝintaj Nacioj (AKRUN) (angle UNHCR) proponis siajn servojn por “humaneca administrado” de la malliberejoj.

Preter la demando pri malrespekto de la rajtoj de rifuĝintoj, la instrumentigo fare de Eŭropunio, de la partnereco kun la aliaj landoj danĝere minacas bazan liberecon: la liberon iri kaj veni. Ĝi ankaŭ influas la migrofluojn de tiuj, kiuj ne aparte deziris iri en Eŭropon... La koncepto pri “kundisvolvado”, kiu povas ŝajni malavare inspirita, asociante migradon kaj disvolvadon, reale servas tiun malprogreson. Ĉar, kvankam oficiale ili estas nur parto de partnereco, la demandoj pri la sekureco de landlimoj okupas ĉefan lokon en neekvilibra kontrakto: granda parto de la planataj agadoj kaj promesitaj financoj koncernas la “lukton kontraŭ neleĝa enmigrado” — tio estas, vidata de la elirlandoj, kontraŭ elmigrado. En aprilo 2010, la prezidanto de Malio, aŭskultinte sian diasporon, mallaŭdis la “sistemajn forkondukojn al la landlimo.”.

La tezo de la kundisvolvado ebligos akceptigi unuflankajn eŭropajn decidojn al loĝantaroj subite kvalifikitaj “agantoj de sia propra evoluo” kaj samtempe disvastigi la ideon, en Eŭropo kaj ankaŭ en la elirlokoj, ke la evoluado de la originlandoj ĉesigos la neleĝan enmigradon. Duobla trompo: la ekonomia “ekflugo” de lando pli favorigas “moveblon” de ties loĝantoj ol inverse; la “monhelpo” mem cetere estas ofte deturnita profite al kelkaj regantoj. Sed efika trompo, ĉar por plenumi sian filtrad-mision, la ŝtatoj riglas siajn limojn kaj fariĝas prizongardistoj de la propraj samlandanoj.

Tiaj estas la videblaj rezultoj de la kunlaboro starigita inter, ekzemple, Hispanujo kaj kelkaj el ĝiaj afrikaj najbaroj: en Alĝerio kaj Maroko, leĝo igas neleĝan enmigradon krimo, dum Senegalo nur fakte punas ĝin. La loĝantaroj ne estas trompitaj de tiu inversa blokado. Kiel koncize titolis la senegala ĵurnalo Le Soleil ĵus antaŭ la Eŭropafrika konferenco de Rabato en 2006: la “eksterigado” signifas “Eŭropo fermas niajn landlimojn”.

Alain MORICE kaj Claire RODIER

Malkovri la “resalto-efikon”

Kiam la “verdaj” teĥnologioj instigas konsumadon

Komence de junio, la Konsilantaro por la usona prienergia novigaĵo — cerbum-komitato fondita de s-ro Bill Gates kaj la ĉefo de General Electric, s-ro Jeff Immelt — petis la prezidanton Barack Obama triobligi la esplorelspezojn pri la “puraj” (nepoluaj) energifontoj. Precipe kun la celo ne postresti Ĉinujon. Sed la “verdaj” teĥnologioj ne ĉiam havas la esperatajn efikojn al la medio ...

JEN via akvo-provizanto proponas al vi adopti ekologian sintenon ekuzante elektronikajn fakturojn. Tiel ŝpariĝas papero, li argumentas. Kaj, ĉar la firmao tiel malpliigos siajn kostojn, ĝi malaltigos siajn tarifojn. Ekologio do kongruas kun ekonomio, por ĉies profito! Sed, tiuj pli malaltaj tarifoj, ĉu ili ne instigos vin akvumi vian herbejon? Aŭ bani vin plurfoje semajne? Ĉu ankaŭ tio estas ekologia? Tiun paradokson la fakuloj nomas “resalt-efiko”. Ĝi pli ol iom malheligas la perspektivojn de la “verda” ekonomio.

En Francujo 35 milionoj da malnovaj elektronombriloj estos baldaŭ anstataŭigitaj de tiel nomataj “inteligentaj” nombriloj. En Liono, kie oni testos tiun praktikon, la elektroprovizantoj baldaŭ instalos — kun permeso de klientoj — skatolojn ebligantajn neĉeestante kontroli la konsumadon, tre precize, kun espero, ke tiu kontrolado kondukos al redukto de la fakturoj*. La de la provizanto ŝparita mono — ĉar ne plu necesos kontrolantoj de nombriloj — devus krome rezultigi prez-malaltiĝon. Ne plu da konfliktoj ĉirkaŭ la radiatoro, kies termostato kaŝe altigis varmemula familiano!

* Pri Eŭropa eksperimento, vd Mari Martiskainen kaj Josie Ellis, “The role of smart meters in encouraging behavioural change. Prospects for the UK”, Sussex Energy Group, 2009.

Sed kiel oni uzos la realigitan ŝparaĵon? Nepublikigitaj studaĵoj de la esplorservo de Electricité de France (EDF) montras, ke kiam tarifo malaltiĝas, la malriĉaj familioj emas altigi la temperaturon de sia loĝejo. La pliriĉaj familioj ankaŭ pli konsumas, per freneze rapida renovigo de sia pint-teĥnologia ekipaĵo. Kiam varo aŭ servo fariĝas malpli kosta, oni emas senpripense konsumi pli da ĝi. Kiam estas atingita temperaturo konsiderata sufiĉe komforta, la ŝparita financo estos destinita por akiro de aliaj konsumaĵoj (plasmo-ekrano, aviadvojaĝo, “inteligenta” telefono, ktp.), kies “karbon-bilanco” estas verŝajne eĉ pli malfavora por la medio. Finfine la ekologia profito de la teĥnologio ŝrumpas — eĉ en iuj kazoj fariĝas negativa — tra individua alĝustigo de sintenoj. Sintenoj, kiuj tamen konsistigas la ĉefan celtabulon de la oficialaj propagand-kampanjoj pri “daŭrigebla disvolvado”, kiuj laŭdegas la modelon de “respondeca konsumanto”.

En tiu malfacila komenco de la 21-a jarcento, industriistoj kaj regantoj vidas en teĥnologio la miraklan katalizilon kapablan lanĉi novan kreskociklon, krei dungofertojn, malpliigi deficitojn, redukti malegalecon, kaj, kompreneble, ripari la naturajn ekosistemojn. Kiu ajn strategio estas konsiderata por malligi plibonigon de la vivkvalito kaj ekspluatadon de “naturaj servoj” — energio, krudmaterialoj, sorbado de forĵetaĵoj*-, la novaj teĥnologioj ĉiukaze havas decidan rolon. Informadiko, ekzemple, aparte ofertas esencan ilon por “akcepti la klimatan defion” per redukto de la energi-konsumado*.

* “Croissance verte” (Patricia Crifo, raporto al la ekonomia konsilio por daŭrigebla disvolvado, Parizo, 2009; “Capitalisme immatériel” (Maurice Levy kaj Jean-Pierre Jouyet, L’économie de l’immatériel. La croissance de demain, La documentation française, Parizo, 2006); “Découplage absolu” (Tim Jackson, Prospérité sans croissance. La transition vers une économie durable, De Boeck, Bruselo, 2010).
* Pri apliko de la komunikad-teĥnologioj al la daŭrigebla disvolvado, vd Gilles Berhaŭlt, Développement durable 2.0, Editions de l’Aube, La Tour-d’Aignes, 2010.

Danke al la ekologikonformaj teĥnologioj de informado kaj komunikado (en la angla: Green IT) kaj danke al la senĉesa kost-malaltiĝo de elektronikaj varoj, la “respondecaj produktantoj” surmerkatigas “verdajn” telefonojn kaj komputilojn konsistantajn el reciklita plasto, bambuo, ktp. Iuj eĉ financas eŭropnormajn laborejojn por pritrakti elektronikajn forĵetaĵojn, en landoj kiuj importas ilin pli malpli laŭleĝe*. Flanke de la distribuistoj, ofta praktiko estas repreni malnovajn aparatojn reciklendajn por aĉetigi novajn. Tiel ĉiu disponas pri telefono en ĉiu poŝo, televidilo en ĉiu ĉambro, portebla komputilo sur ĉiu genuo, kaj eĉ “muziko sur ĉiu etaĝo” (vd Le Monde magazine, 30 de aprilo 2010). Sed la lasta laŭmodaĵo estas la virtualaj funebroj (kiber-funebroj), kies ekologian econ laŭdas la gazetaro, tiom evidentas, ke ĝi “ebligas eviti foruzon de naturaj riĉaĵoj.” (Le Monde, 17 de aprilo 2010) — en tiu okazo almenaŭ, la resalt-efiko ne funkcias. Sed por la cetero, la ekkonsidero de tiu efiko ja povos transformi la miraklojn de tiuj “verdaj teĥnologioj” en ĥimerojn.

* Por preteriri la leĝajn limigojn pri internacia transporto de danĝeraj forĵetaĵoj (Interkonsento de Bazelo), la elektronikaj forĵetaĵoj estas kelkfoje eksportataj kvazaŭ uzitaj aparatoj. Vd “De l’exportation des maux écologiques à l’ère du numérique”, Mouvements, n-ro 60, Parizo, okt-decembro 2009.

La ekonomikistoj distingas tri specojn de resalt-efikoj. La unua, kvalifikita “rekta”, estas la plej intuicia: kiam reduktiĝas la energi-intenso de servo, ĝia kosto malaltiĝas; tiam la farita ŝparo ebligas konsumi pli da tiu servo. Klasika ekzemplo estas tiu de aŭtomobilisto, kiu anstataŭinte sian malnovan veturilon per pli efika, uzas la ŝparitan monon por vojaĝi pli ofte kaj pli malproksimen*. Alia tipa kazo koncernas hejtadon.

* Steve Sorrel, “Jevons’ Paradox revisited”, Energy Policy, vol. 3, n-ro 4, aprilo 2009.
Paradoksaj konsekvencoj

EN Francujo la loĝej-sektoro kaj servo-sektoro estas la unuaj konsumantoj de energio (43% el la tuto, pli ol transporto kaj industrio); du trionoj da ĝi estas uzataj por hejtado. Jen paradokso: unuflanke, danke al streboj por mastri energion, al la hejt-regularoj, ktp, la meza konsumado por hejti unu kvadratmetron evoluis, inter 1973 kaj 2005, de 365 kWh ĝis 215 kWh; aliflanke, la energikonsumo cele al hejtado kreskis je 30% de 1970. Ĉu parto de la ŝparaĵoj estis sorbita de resalt-efiko? Ĉio supozigas tion. Inter 1986 kaj 2003, malgraŭ la energiŝparaj politikoj, la meza temperaturo de la francaj loĝejoj pasis de 19°C ĝis 21°C (ĉiu aldona grado kreskigas la energikonsumon je 10%). Por multaj homoj, plibonigo de la komforto signifas superhejtadon kaj kromkonsumon, tio validas ankaŭ por administrantoj de domegoj, kiuj ofte reguligas tro alte la termostaton de kolektiva hejtado. Laŭ la Agentejo pri Medio kaj Energi-mastrado (AMEM), loĝeja temperaturo ne devas esti pli alta ol 19°C. Se ĝi transpasas tion, la komfortsento povas rezultigi efikojn malbonajn por la sano (akno, ŝvitado, troa ventolado).

Same okazis en Usono. Laŭ la jarraporto de 2010 de la usona agentejo pri energio, la energi-konsumado kaj la CO2-elsendoj por unu dolaro de malneta enlanda produkto (MEP) malkreskis je pli ol 80%, de 1980. Sed la tutaj energi-konsumado kaj CO2-elsendoj de la lando kreskis respektive je 25% kaj 165% en la sama periodo*. Tiel la bonefikoj de la publika kampanjo por instigi al energi-sobreco estis nuligitaj.

* US Energy Information Administration (EIA)Annual energy outlook, 2010”; US EIA, “Carbon dioxide (CO2) emissions”, www.eia.doe.gov.

Iuj politikoj povas rekte kaŭzi aperon de resalt-efiko. Tiel estas pri la normoj de prienergia rendimento, kiuj favorigas ekeston de teĥnologiaj novigaĵoj*. Oni ja konstatas temperaturojn meze pli altajn en la novaj loĝejoj, ol en la malnovaj. Danke al la teĥnikoj plibonigantaj la izoladon kaj ventoladon, teni altnivela la temperaturon en tuta loĝejo ne plu estas problemo. Tiel, politiko celanta redukti la energikonsumon kaŭzis inversan rezulton.

* Credoc, Consommation et modes de vie, n-ro 227, marto 2010.

Pluraj rimedoj estis uzataj por mezuri la resalt-efikon. Ekzemple la prezo-elasteco: se la energikonsumo kreskas je 2% sekve de malaltiĝo de la energi-tarifoj je 10%, la resalt-efiko estas 20%*. En la transport-sektoro, oni mezuras kreskon de la brulaĵo-konsumado kaŭzitan de pli granda efikeco de la veturiloj. En tiu kazo la teĥnika novigaĵo reduktas la transport-koston por unu kilometro; tio instigas plilongigi la vetur-distancojn kaj pliigi la suman brulaĵo-konsumon (20 ĝis 30% en Usono, laŭ takso).

* Vd Fabrice Flipo kaj Cédric Gossart, “Infrastructure numérique et environnement. L’impossible domestication de l’effet rebond”, Terminal, n-ro 103-104, Parizo, 2009.

En Britujo, studaĵo taksis je preskaŭ 30% la resalt-efikon kiu sekvis la energi-ŝparigajn politikojn inter 2000 kaj 2010*. Tial, la aldonita energi-efikeco rezultanta el tiuj politikoj povas esti konsiderataj profitdonaj nur se ili estas superaj al 30%.

* Terry Barker, Paul Ekins kaj Tim Foxon, “The macro-economic rebound effect and the UK economy”, Energy Policy, vol. 35, n-ro 10, oktobro 2007.

La dua speco de resalt-efiko estas nerekta. Male al la antaŭa kazo, la konsumanto opinias kontentiga sian konsumnivelon de la servo, kies prezo malaltiĝis. Sed li alimaniere elspezos la ŝparitan monon, kio signifas kreskigi la materialajn fluojn en la socio. Ekzemple, familio decidos investi la ŝparaĵojn faritajn dank al izolado de fenestroj en aĉeto de elektronika ludilo aŭ nova televidilo. Ĉu ni vidu en tio la efikon de la paradoksa ordono adopti sintenon “ekologie respondecan”, kaj, samtempe, ekposedi la lastan laŭmodaĵon? La sama letero, kiu konsilas al kliento, pro ekologia zorgo, adopti la interretajn fakturojn, samtempe memorigas al li la poentojn, kiujn li jam disponas por “senpage” interŝanĝi sian poŝtelefonon!

Malpli malŝpari por pli ekipiĝi

EKDE nun komforto implicas superekipadon per elektraj iloj, energi-voraj kaj poluantaj. La elektraj aparatoj, sen kalkuli la hejtilojn, uzas 20% de la elektra konsumado. Pro nerekta resalt-efiko, la faritaj hejto-ŝparoj povas esti uzataj por plia konsumado de la tiel nomataj brunaj produktoj ( stereo-iloj, televidiloj ...), kiu kreskis de 18 kWh en ĉiu loĝejo en 1973 ĝis 321 kWh dudek kvin jarojn poste*.

* Blanka libro pri energioj, 7 de novembro 2003. Vd ankaŭ INSEE Première n-ro 1121, Parizo, januaro 2007.

Multiĝo de elektronikaj ekipaĵoj malfermas alian tipon de resalt-efiko, kiu ĉi-foje povas modifi la strukturon de la homaj socioj. Kiam la ekspluat-efikeco de riĉofonto kreskas, la ekspluatkosto malpliiĝas, tiel favorante la soci-ekonomiajn aktivaĵojn, kiuj ĝin uzas intense. Tiuj aktivaĵoj tiam allogas financajn kapitalojn kaj kapablajn kunlaborantojn, kio plifortigas ilian pozicion kaj igas ilin dominantaj. Konsekvence, la tuta ekonomio turnas sin al tiu fariĝinta malmultekosta riĉofonto.

Petrolo estas perfekta ilustrado de tiu sinsekvo, se oni konsideras la efikon de ĝia ekspluatado kaj produktado al la meĥanikizitaj, industriigitaj, urbcivilizaj kaj motorigitaj socioj. Simile, nia ege kreskanta kapablo rapide transporti kaj stokigi unu informad-bitokon estas transformonta profunde la socion. Same kiel en la kazo de aŭtomobilo (vd Cedric Gossart: Ĉu nepoluantaj aŭtoj?), povas esti malfacile al la homoj eskapi la “civilizon de hidrokarbido”, en kiu ni estas, laŭlitere, engluitaj (vd Khadija Sharife: Kiel BP spitas la leĝon.).

Kvamkam ili ne estas novaj, tiuj fenomenoj restas malfacile kompreneblaj, ĉar oni devas koncepti, por ĉiu uzata teĥniko, ĉiujn strukturajn konsekvencojn, kiujn povas generi ĝia amasa uzo.

En 1865, en libro titolita Pri la karbo-demando, la angla ekonomikisto William Stanley Jevons sciigis siajn timojn, ke elĉerpiĝos fine de la 20-a jarcento tiu energi-fonto vivnecesa por la potenco de lia lando. Jes ja, karbo malaperos malpli rapide ol li prognozis — sed la teoria argumento de la “Jevons-paradokso” estas plu valida: ju pli efike oni uzas karbon, des pli multe oni da ĝi konsumas.

Ja, se necesas malpli da karbo por fabriki unu tunon da kruda gisfero, la profitoj de la fera industrio kreskas. Tio instigas la industriistojn investi por kreskigi sian produkt-kvanton kaj malpliigi siajn kostojn, tiel enkondukante kreskon de la karbo-konsumado kaj de la profitoj. Sekvas el tio kresko de la dividendoj kaj — teorie — de salajroj, kaj ankaŭ de la neta konsumado de la akciuloj kaj laboristoj. Ĉiu malaltiĝo de la energi-kosto tiel plenigas la “rezervujon de la nesatigitaj postuloj”; kaj kroma labortempo, elprenita de la libera tempo, provokas la buĝetkreskon necesan por satigi tiujn postulojn*. La konsumado de la pli efike uzata riĉofonto malkreskas ... sed por pli bone resalti.

* Blake Alcott, “Jevons’ paradox”, Ecological Economics, vol. 54, n-ro 1, julio 2005.

Same kiel la energidonaj brulaĵoj, la informad-teĥnologioj estas hodiaŭ nemalhaveblaj en ĉiuj ekonomiaj sektoroj. Same kiel aŭtomobilo, ili transformas la sociojn, favorigas pli rapidajn novigaĵojn, kreskigas la kvantoŝparojn*. Danke al ili pli granda nombro da produktistoj kapablas novigi kaj elmoderniĝo de objektoj kaj servoj akceliĝas. Ne nur ne plilongiĝas la vivdaŭro de la aparatoj, nek favoriĝas riparado, sed la vivciklo de tiuj produktoj mallongiĝas, kaŭzante kreskon de bezonoj pri krudmaterialoj por ilin fabriki.

* Michel Gensollen, “A quoi ressemblera le monde numérique en 2030?”, Annales des Mines-Réalités industrielles, Parizo, majo 2009.

Ekzistas aliaj kialoj de resalt-efiko: oni konsumas varon aŭ servon ĉar ĝi donas pli altan nivelon de komforto aŭ efikeco, sed ankaŭ ĉar ĝi ŝparigas tempon*; kaj tiu varo povas havi gravajn sekvojn se ĝi amase disvastiĝas en la socio.

* Horace Herring kaj Robin Roy, “Technological innovation, energy efficient design and the rebound effect”, Technovation, vol 27, n-ro 4, aprilo 2007.

Oni ekzemple privilegios la rapidajn transport-rimedojn, kaj la individuaj vojaĝoj superos la kolektivajn — kaj la atendovicoj en flughavenoj, aŭ trafikŝtopiĝo sur la ŝoseoj ampleksiĝos ...

Ankaŭ la Interret-uzantoj estas viktimoj de tia fenomeno. La tre rapida aliro al dokumentoj, kiujn antaŭe oni estus devintaj perletere mendi, aŭ konsulti en bibliotekoj, generas amasegon da informoj, rezultigas finfine situacion, kie oni dediĉas pli da horoj ol antaŭvidite por legi tiun dokumentaron surekrane. Kiel sugestas Hartmut Rosa*, ĉio okazas kvazaŭ akcelado postulus ... pli da tempo.

* Hartmut Rosa, Accélération. Une critique sociale du temps, La découverte, Parizo, 2010.

Cédric GOSSART

Kiel oni scias?

Kvankam la lukto kontraŭ neleĝa enmigrado estas oficiala prioritato de la Eŭropa Unio, apenaŭ ekzistas oficialaj datumoj pri ĝi. Por videblegi la aranĝon de polica mastrumado de la migrantoj, necesas apogi sin sur la statistikoj de la jenaj Neregistaraj Organizaĵoj:

United for Intercultural Action: bazita en Amsterdamo, tiu reto de kontraŭrasismaj organizaĵoj nombras ĉiujn mortojn de migrantoj provantaj trairi la limon de la Schengen-zono (www.unitedagainstracism.org);

Migreurop: tiu esplorgrupo pri la migropolitikoj en Eŭropo starigis liston de la migranto-malliberejoj (www.migreurop.org).

La mapojn konceptis la esploristo Olivier Clochard, kies libron Atlas des migrants en Europe. Géographie critique des politiques migratoires (Armand Colin, Parizo 2009) ni konsilas legi. Ilin pliriĉigis Philippe Rekacewicz.

Troviĝas komplementaj tekstoj kaj mapoj sur la retejo de Le Monde diplomatique.).

Alain MORICE kaj Claire RODIER

Ĉu nepoluantaj aŭtoj?

INTER 1975 kaj 2008, la meza konsumado de aŭto por 100 km pasis, en Francujo, de 8,6 litroj al 5,4 , tio estas 37 elcenta redukto. Novigaĵoj kiaj elektronika injekto, kun ĉiam pli da teĥnologio, ebligis pli efike ekspluati petrolon. Sed, se oni konsideras la efikon al la medio, kaj ne nur la rendimenton de motoro, la rezulto, el verda, fariĝas nigra.

Pro pliboniĝo de komforto kaj sekureco de la veturiloj, francaj familioj elspezas pli grandajn kvantojn da brulaĵo kaj aŭtoj. La parto de familia buĝeto dediĉita al aŭtomobilo preskaŭ duobliĝis de 1970, valore kaj kvante, kaj fariĝis egala al tiu de nutraĵo (14% en 2001). Krome, dum necesas malpli da benzino por movi aŭton, la nombro de aŭtoj duobliĝis. Estas nun pli ol 28 milionoj da veturiloj. Finfine, la nombrokresko de veturiloj, aparte kaŭzita de la teĥnologiaj plibonigoj, kiuj igas ilin pli allogaj, kreskigas la nombron de kilometroj laŭveturitaj (+23,6% inter 1990 kaj 2006), la brulaĵo-konsumon (+ 2,5%) kaj la elsendojn de forcejefikaj gasoj (+ 10%)*.

* “La consommation d’énergie et les émissions polluantes liées aux déplacements”, Retejo de la Ministrejo pri ekologio, energio, daŭrigebla disvolvado kaj maro. (Observado kaj statistikoj pri la medio).

Tiel, spite al la bona efikeco de motoroj, oni en Francujo bruligas 270.000 pliajn litrojn ĉiujare. Se li fidas teĥnologion, konsumanto esperas uzi malpli da brulaĵo, precipe en kunteksto de prez-altiĝo. Sed la ŝparoj faritaj danke al investado por pli “puraj” motoroj estas sorbitaj de la multobliĝo de veturiloj. Civilizo de aŭtomobiloj transformas niajn urbojn kaj favoras urbo-disetendiĝon kaj ekeston de vastaj komercaj centroj. Temas pri struktura efiko: aŭto transformas niajn sociojn; ĝian disvastigon akompanas kresko de individuismaj kaj konsumismaj sintenoj.

Alia (falsa) espero de plibonigo estas la inform-retoj celantaj plifluigi la trafikon. Redukti la trafikŝtopiĝojn rezultigas, por donita trafiko, redukton de tempo- kaj brulaĵo-malŝparo. Sed plibonigo de infrastrukturoj logas pli da veturiloj sur la vojojn, tiel kreskigante la suman benzin-konsumadon ... kaj restarigante trafikŝtopiĝojn. Aŭtomobilo estas unu el la malmultaj sektoroj, en kiuj la CO2-elsendoj neniam malaltiĝis de la mezo de la 20-a jarcento.

Cédric GOSSART

La Mondo Vidata de Aŭstralio

“Ĉi tie malsupre”, meze de la regiono Azio-Pacifiko

Petite pliigi la aŭstraliajn soldatojn en Afganujo, la laboristpartia ĉefministro Kevin Rudd rifuzis tiel fari, dum samtempe li bonvenigis la usonan engaĝiĝon. Ekde sia enoficiĝo en decembro 2007, li provas trankviligi rilatojn kun siaj aziaj najbaroj sen kompromiti la subtenon de Kanbero al Vaŝingtono.

Ĝi aspektas kvazaŭ piednoto ĉe la malsupro de mapoj merkatoraj. “Down under” (“Ĉi tie malsupre”): tiel aŭstralianoj ironie nomas sian landon rilate al ĝia pozicio sur mondmapoj. Ĉu, do, Aŭstralio ekzistas geopolitike? Oni povus tion dubi, konsidere ke “Ĉi tie malsupre” vekas apenaŭ pli ol ĝentilan intereson ĉe analizistoj pri internaciaj rilatoj. Nek nuklea nacio nek membro de ĉefaj internaciaj organizaĵoj kiel la Asocio de Sudorientaziaj Landoj (Asean*), ĉu povus esti, ke Aŭstralio estas negrava?

* Birmo, Brunejo, Kamboĝo, Indonezio, Laoso, Malajzio, Filipinoj, Singapuro, Tajlando, Vjetnamio.

Laŭgrande la sesa lando de la mondo, Aŭstralio firme enlistiĝas inter la dek kvin plej prosperaj landoj sur la planedo kun impona rangordo de la tria plej alta en la indico de homa disvolviĝo de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (UNDP). Dotita per kompleta kaj kredinda sistemo de defendo, kaj malgraŭ sia nura dudek-du-miliona loĝantaro, la lando havas kernan influon sur la pacifikan scenon. Sojle de la vizito de la usona prezidanto Barack Obama al Kanbero en marto por festi 70 jarojn da aŭstraliaj-usonaj rilatoj, internaj debatoj pri opcioj rilate al la nacia sekureco starigas multajn demandojn en la kunteksto de regiono Azio-Pacifiko tumultanta.

Frue en 2010, post iom pli ol du jaroj de lia mandato, la plej granda defio por la laboristpartia ĉefministro Kevin Rudd estas daŭre destarigi sin disde la malutilaj pozicioj de sia konservativa antaŭulo John Howard ekde 1996. La politiko de s-ro Howard estigis malboniĝon de la diplomatia statuso de Aŭstralio, enfermante ĝin pli videble kaj pli publike ol iam ajn en la rolon de nura peranto de usona influo. Dum la eŭforio pro la sukceso de la misio de internacia interveno en Orienta Timoro en 1999, operaco gvidita de Aŭstralio kaj bonvenigita de la Unuiĝintaj Nacioj, John Howard ŝokis siajn najbarojn per deklaro ke lia lando de nun pretas ludi la rolon de “vic-ŝerifo” en regiono de la Pacifiko kie Usono estas la laŭrajta konservanto de la publika ordo.

Ĉi tiun bildon plifortikigis la konformismo de la iraka aventuro de aŭstralio en 2003 kaj, post la bombatencoj de Balio en oktobro 2002*, ĝia aprobo de la doktrino de la “preventa atako” kontraŭ terorismo. Ĉi tiu fidkonfeso tuj instigis formalan proteston de Indonezio, Filipinoj, Malajzio kaj Tajlando, el kiuj ĉiuj havas akordon pri defendo kun Kanbero. Ne estas, ke la intervenismo de Aŭstralio en la zono de ĝia rekta intereso vere surprizis ĉi tiujn landojn: la sendo de 1500 soldatoj al la Salomon-insuloj en 2003*, kaj cent al la Reĝlando de Tongo en 2006, ĉio en la nomo de “regiona stabiligo”, nur estas la plej lastaj ekzemploj* .

* La atencoj mortigis 220, inter ili 88 aŭstraliaj turistoj.
* Kadre de la Regiona Helpo-Misio al la Salomon-Insuloj (Regional Assistance Mission to the Solomon Islands, Ramsi), kiu ankoraŭ daŭras: www.ramsi.org
* Vd Jean-Marc Regnault, Regiono de ignorata malstabileco, la insullandoj de la Pacifiko, http://eo.mondediplo.com/article102... , Le Monde Diplomatique, junio 2005.

Fabrice Argun estas specialisto pri la regiono kaj la aŭtoro de la sola franclingva lernolibro dediĉita al la geopolitiko de Aŭstralio*. Li prave notis, ke la bildo de “aroganta” Aŭstralio estis poste re-emfazita de la eksplodema mikso de ĝia struktura interveno kun diskurso akordigita al la usona semantiko laŭ kiu najbaraj landoj (interalie Papuo-Nov-Gvineo) estis arbitre etikeditaj “malsukcesintaj ŝtatoj”. Tiu ĉi tuta retoriko kaŭzis, milde dirite, multe da ĉagreno. En 2002, la ministro pri defendo de Filipinoj, Roilo Golez, opiniis ke “sincerdire, la pozicio alprenita de s-ro Howard estas aroganta.” En 2006, venis la vico de Manasseh Sogavare, la ĉefministro de la Salomon-Insuloj, por etikedi Kanberon “la teroro de la regiono kaj nacio aroganta.” Samjare lin sekvis Michael Somare, la ĉefministro de Papuo-Nov-Gvineo, kiu ne retenis sian koleron: “Mi opinias, ke ĉi tio estas tipa ekzemplo de la aroganteco de via popolo kaj de viaj gvidantoj, ĉi tiel trakti nian regionon”*. La pozicio de John Howard — subtenata en Aŭstralio de konservativaj “esplorinstitutoj” de rigorisma tendenco (the Institute of Public Affairs, the Centre for Independent Studies), kaj de la agresema bombasto de la ĵurnaloj posedataj de la aŭstralia gazetara magnato Rupert Murdoch, novkonservativulo — ŝajne revivigis, iome, la nacian politikon de “avana defendo” praktikata antaŭ la 1970-aj jaroj kaj bazita sur nura blinda konformeco al la politikoj de Usono.

* Fabrice Argun, Géopolitique de l’Australie, Complexe, Bruselo, 2006.
* Citaĵoj el Fabrice Argun, Une aroganteco australienne au miroir de son voisinage; referaĵo ĉe la konferenco en 2007 de la Association Française de Science Politique (AFSP).
Kiam geografio forte determinas la politikon

Hodiaŭ, ĉu ni povas konsideri tiun periodon kiel nuran paŭzon ligitan al kontraŭterorisma histerio kiu estis pli imitema ol struktura? Geografio forte influas la politikon, kaj neniu “preventa doktrino” povas forigi la ŝajnan geostrategian paradokson kiu plagas Kanberon. En la Suda Pacifiko, regiono de neindustriaj insuleto-ŝtatoj, Aŭstralio disponas superfortan ekonomian, kulturan kaj politikan potencon, sed en la Norda Pacifiko ĝi sin trovas nura kromrolanto en regiono superregata de gigantoj kiel Ĉinio, Japanio, Usono kaj Rusio.

Restartigante procezon kiu komenciĝis antaŭ pli ol kvardek jaroj, Kanbero devas disvolvi pli sendependan diplomation, enkalkulante pli subtile la longatempan ekvilibron de potenco en Azio: hodiaŭ, 60% de la komercado de Aŭstralio estas kun Azio; cetere, en 2007 Ĉinio anstataŭigis Japanion kiel ĝia plej granda komerca partnero.

Tio estas la realaĵo de la estonteco de Aŭstralio, sen konsidero de kiel proksima estu ĝia interrilato kun Usono. Cetere, John Howard mem konsciis tion. En 2004, ekzemple, li estis la unua aŭstralia ŝtatestro kiu ĉeestis kunsidon de ASEAN kunvokitan por meti la fundamenton de akordo pri libera komerco. En tiu sama jaro, Ĉinio kontente aŭdis lian ministron de eksterlandaj aferoj Alexander Downer diri — neprudente, konsidere de ĝiaj akordoj kun Vaŝingtono* — ke Aŭstralio ne “aŭtomate” zorgos pri eventuala konflikto en la Tajvana Markolo. Fine, en 2005, post multa debato kaj spite al la kontraŭstaro de iuj landoj, interalie Malajzio, Kanbero fariĝis membro de la ĵus-formita Pintokunveno de Orienta Azio (East Asia Summit, EAS), vastigita politika ido de Asean, kune kun Ĉinio, Sud-Koreio kaj Japanio.

* John Howard kaj lia Ministro alfrontis severan kritikon en Aŭstralio, kio maltrankviligis Usonon.

S-ro Rudd reasertis ĉi tiun azian strategion kun la rimarkinda diferenco, ke lia pli neŭtrala diplomatia lingvaĵo nun akordas kun plurflankismo. Kontraste kun s-ro Howard, kiu furioze kontraŭis al la teorio de tutmonda varmiĝo, la Protokolo de Kioto estis subskribita de Kanbero kun granda simboleco en la tago mem de la enoficiĝo de s-ro Rudd, la 3-an de decembro 2007. Li ankaŭ retiris la du mil aŭstraliajn soldatojn el Irako, aplaŭdate de la najbaraj islamaj landoj Malajzio kaj Indonezio. Simile, restriktoj de la enmigrado de azianoj estis mildigitaj en 2008, kaj en februaro de la sama jaro s-ro Rudd formale pardonpetis al la loĝantaro de indiĝenaj aŭstralianoj en la nomo de la tuta popolo. Ĉiuj ĉi tiuj decidoj estas unuanime aklamitaj en Azio.

Samtempe, en siaj rilatoj kun Ĉinio, Australio elmontris — almenaŭ ŝajne — deziron pri normaligo kaj dialogo. Estas signife ke la aŭstralia ĉefministro, siatempa diplomato, estas la sola okcidenta gvidanto kiu flue parolas la ĉinan lingvon (liaj diskutoj kun la prezidanto Hu Jintao okazis sen interpretisto). Alia forta signalo: tute neakceptebla hodiaŭ estas la ideo de “kvaropa dialogo”, ideo kiu estiĝis sub la influo de la registaro de George W. Bush kaj kiu celis unuigi Aŭstralion, Usonon, Baraton kaj Japanion en fronto kiu estis en la praktiko kontraŭ-ĉinia.

Laŭ pli longatempa perspektivo, Kanbero havas du-partan celon: firmigi la ĝeneralajn punktojn de la alianco kun Usono, sed “mildigi” ĝin per pli meminiciatema partopreno en la kreskanta nombro de regionaj forumoj en kiuj Aŭstralio reliefigos sian pivotan pozicion. Ĝuste kiel la malvarmiĝo rilate al Azio en la tempo de John Howard konvenis al la “neglekto” de la registaro de George Bush koncerne la pacifikan regionon, tiel la nova direkto adoptita de la registaro de Barack Obama trovas oportunan peranton en la politiko de Kevin Rudd. Ilia komuna takso estas tio, ke la regiono Azio-Pacifiko determinos la geopolitikan stabilecon de la dudekunua jarcento.

Por havi influon en la regiono, Usono devos “aziecigi” sin, kaj tiel respondi al petoj de iuj siaj alianculoj kiel Singapuro kaj Filipinoj, kiuj jam propre vidis la laŭpaŝan plifortiĝon de Pekino. Kanbero proponas utiligi sian sperton por faciligi ĉi tiun repoziciigon. La aŭstralia agentejo por humanitara helpo kaj evoluado (AusAid) delonge engaĝiĝas en la regiono per projektoj de plurjara daŭro kiel la aŭstralia subregiona strategio por la Grand-Mekongo de 2007-2011 kiu financas infrastrukturajn projektojn, edukadon kaj administradon de akvaj rimedoj en Kamboĝo, Vjetnamio kaj Laoso*.

* www.ausaid.gov.au/publicatio...

Ĉi tiu reekvilibriĝo estas, tamen, singardema. Iuj el la lastatempaj aŭstraliaj iniciatoj efektive konkurencas kun aziaj plurflankaj strukturoj kiuj funkcias pli kaj pli efike. Ekzemplo estas la “Komunumo Azio-Pacifiko 2020”, unue proponita de s-ro Rudd en junio 2008 dum parolado ĉe la Asia Society en Sidnejo, kaj inkluzivita en la Blanka Libro pri Defendo eldonita en majo 2009*: ĝi antaŭvidas regionan mekanismon kiu engaĝigos la tutan regionon Azio-Pacifikon en libera komerco, kontraŭterorismo, kaj kunlaboro pri energio kaj sekureco, kaj la pritrakto de kataklismoj kaj epidemioj. Ĝia celo restas relative neklara. Ĝis nun, neniu regiona partnero subtenis la proponon. La projekto efektive povus malhelpi la EAS, privarbata jam de la komenco de Malajzio kiu trovas, ke estas malfacile pardoni Aŭstralion kiu delonge ignoris ĝian projekton. Sed la malfacilaĵoj por Aŭstralio rilate al ĝia repoziciiĝo estas pli profundaj ol duflankaj kvereloj kun kelkaj ofendiĝemaj partneroj.

* Australian Government. Department of Defence. Defence White Paper 2009. Defending Australia in the Asia Pacific Century: Force 2030, Canberra, May 2, 2009; www.defence.gov.au
Ĉu kredindas la promesoj pri “Azieca Aŭstralio”?

De la vidpunkto de aziaj landoj, efektive estas du manieroj por kiel rigardi la neidentigitan geopolitikan objekton kiu estas ĉi tiu “peco de la okcidento” forgesita en la Pacifiko. Unuflanke, estas evidente ke iuj regionaj rolantoj bezonas Aŭstralion, eĉ se nur por kontraŭpezi la influon de Ĉinio. Inter ili estas Filipinoj, Tajvano kaj Vjetnamio kiuj estas fortigantaj ĉiujn siajn ligilojn kun Kanbero. Kontraste, iuj najbaraj ŝtatoj, kiel Papuo-Nov-Gvineo, emas kondamni la predikeman intervenismon de la aŭstralianoj. Indonezio, kiu ankoraŭ ne pardonis Kanberon pro ĝia superrega pozicio en Orienta Timoro sed bezonas alianculojn, okupas mezan pozicion. Sed senkonsidere pri tio, ĉu ili estas naturaj alianculoj aŭ kritikemaj najbaroj, estas preskaŭ certe ke neniu el ĉi tiuj landoj estas trompota de pozado pri ia “aziecigita Aŭstralio”. Apenaŭ gravas, ke la ideon formulis la diplomata Rudd kaj ne la bruska Howard.

Ĉu ĉi tiuj landoj vere malpravas se ili ne kredas je “azieca Aŭstralio”? La Blanka Libro pri Defendo reasertas, kiel ĉiuj antaŭ ĝi, ke la traktato pri sekureco Aŭstralio — Nov-Zelando — Usono de 1951 (ANZUS) — kaj ne regiona plurflankismo — restas la fundamento de la nacia sekurecopolitiko*: “La registraro juĝas, ke la strategia stabileco de la regiono estas plej bone garantiata de la daŭra ĉeesto de Usono pere de ĝia reto de aliancoj, interalie kun Japanio, la Respubliko de Koreio, Barato kaj Aŭstralio.” Ĉi tiu malkaŝa portreto de usonaj aliancoj en Orienta Azio estas ligita en la sama dokumento al la sekvaĵoj de la rapida rearmiĝo de granda parto de Orienta Azio, kaj precipe de Ĉinio.

* Kanbero citis la kondiĉojn de ĉi tiu traktato post la atakoj de la 11-a de septembro 2001 por proponi sian plenan kaj elkoran subtenon al Usono.

En oktobro 2009, la renkontiĝo inter s-ro Rudd kaj la nova stabestro de Ĉinio, la generalo Chen Bingde, sekve estigis raportojn pri kontentiga diplomatia progreso sen trakti la temon kiu hantas Aŭstralion: la militista leviĝo de Pekino, kies buĝeto, taksita je pli ol 60 mil milionoj da usonaj dolaroj ĉiujare, estas kvalifikita de Kanbero kiel “netravidebla”. La aŭstralia Blanka Libro pri Defendo singardeme sugestas ke “la rapideco, amplekso kaj strukturo de la militista modernigo de Ĉinio povus zorgigi ĝiajn najbarojn se ili ne estos pravigitaj kaj klarigitaj.”

Suda remparo, ĉiam je la servo de Usono

Al ĉio tio aldoniĝas la komerca “agreseco” de Ĉino kio estas kondamnata de aŭstraliaj ekonomikistoj. Malferminte minadon kaj energion en lastaj jaroj, la registaro nun klopodas protekti siajn mineralajn rimedojn (precipe tavolojn da raraj teroj) kaj atenteme kontroli la investojn kiujn Ĉinio faras en la sektoro. La plimalboniĝo de rilatoj inter Pekino kaj la aŭstralia giganto de minado Rio Tinto, kiu pasintjare fine rifuzis permesi al Chinalco altigi sian porcion de la akcia kapitalo de Rio de 9% al 20%, estas nur la lasta epizodo de ĉi tiu kreskanta streĉiteco. Krom adopti pli prudentan diplomatian pozicion rilate al la regiono, la registaro de s-ro Rudd neniel intencas malfortigi la reton de usonaj aliancoj kiuj “retenas” Ĉinion. Kompreneble, li konsentas kun Obama pri la redukto de atomarmiloj, aprobas la rekomendon de la Internacia Komisiono pri Atoma Senarmiĝo kaj Nedismultiĝo kiu alvokas al la usonanoj ne havi pli ol kvincent ŝargokapojn jam en 2025 kaj malakcepti la doktrinon de la preventa surprizatako. Sed li ŝajnas esti izolita rilate al la strategia penso en Aŭstralio. En decembro 2009, Andrew Shearer, influa kolumnisto kaj direktoro de studoj ĉe la Lowy Institute, aperigis averton en The Australian, la ĉefa ĵurnalo de la grupo Murdoch, ke “daŭre havi kredindan atoman fortimigilon estas eĉ pli grave por Usono nun kiam Azio kaj Ĉinio provas forigi la malegalecon je tradiciaj armiloj. Ĉi tio devas resti prioritato (...) de la registaro de la prezidanto Obama.”

Laŭ la vidpunkto de Vaŝingtono, oni eĉ pli atendas ke Aŭstralio restos la suda bastiono de linio kiu pasas de Kanbero tra Ĝakarto, Manilo, Tajvano kaj Tokio kaj kiu kontrolas la marajn impetojn tutmonden de ambicia Ĉinio*. Ĉi tiu linio fariĝas pli solida. La akso Tokio-Kanbero, iatempe neformala, nun plene aktivas, kiel montras la ‘Komuna deklaro pri sekureca kunlaboro’ subskribita de la eks-ĉefministro de Japanio Shinzo Abe kaj s-ro Howard en marto 2007, kaj precipe per la ‘Memorando pri defenda kunlaboro’ de 2008. Tiu ĉi lasta starigas realajn strukturojn de partnereco inter la sindefendaj fortoj de Japanio kaj la aŭstralia armeo, kiuj etendiĝas de ĉiujaraj kontraŭterorismaj ekzercoj al humanitara helpo, interpacigo kaj mara sekureco, ĉiuj eksplicite ligitaj al diskutoj pri kunfunkciebleco kun la fortoj de la Pacifika Komandejo de Usono (Uspacom). ‘Komuna deklaro pri sekureca kunlaboro’ estis subskribita en januaro 2009 de la aŭstralia stabestro kaj lia indonezia kolego sekve de la Traktato de Lombok (duflanka sekureca akordo ratifikita en 2008 de Ĝakarto kaj Kanbero). Ĉi tiu longe pridiskutita revivigo de tiaj interkonsentoj inter “ĉefaj naboj” de la usona alianco en la regiono Azio-Pacifiko preskaŭ forgesigas la longan historion de antaŭa militista kunlaboro en la regiono fare de la aŭstralia defendoforto (ADF).

* Vd Pekino asertas siajn ŝipajn ambiciojn http://eo.mondediplo.com/article140..., Le Monde Diplomatique, septembro 2008.

La vero estas, ke kion ajn diros la registaro de Kevin Rudd, la komuna interkonsento en Aŭstralio pri ĝia sekureco tre verŝajne ne ŝanĝiĝos. Certe, la debato pri la partopreno de la lando en afganiaj operacoj fariĝas pasia kaj la nova ministro de defendo, John Faulkner, oficiale deklaris sian esperon, ke la 1 500 soldatoj revenu hejmen kiel eble plej baldaŭ. Sed lia deklaro reflektas la humoron de la momento, kaj la retiro de la aŭstralia kontingento ne venos kiel fulmo el serena ĉielo ĉar Usono jam indikis ke ankaŭ ĝi intencas retiriĝi.

Ĉu Kanbero iam povos destarigi sin de Vaŝingtono? Je la 13a de februaro 2010, Greg Sheridan, konservativa kolumnisto de The Australian, resumis la dilemon de Kanbero: “Sole Usono povas havigi la kadron de sekureco kiu konservis la stabilecon de Azio kaj certigis la sekurecon de Aŭstralio dum la pasintaj kelkaj jardekoj. Neniu alia potenco povas fari tion, fizike, politike aŭ morale, kaj precipe ne Ĉinio”*. Kiel la radikala maldekstrularo en Aŭstralio atentigas bedaŭre* — kaj la konservativa opozicio kontente — krom delikata kultura kaj diplomatia reekvilibriĝo rilate al Azio, la laborista partio efektive havas neniun alternativan vizion pri sekurecaj aferoj. Malgraŭ la ŝanĝo de registaro ekde malfrue en 2007, la “komuna interkonsento” pri Usono estas gravurita en oceania marmoro “ĉi tie malsupre” en Pacifiko paralizita de la vekiĝo de la ĉinia giganto*.

* Greg Sheridan, U.S. Will not abdicate its global dominance, The Australian, Sidnejo, la 13an de februaro 2010.
* www.greenleft.org.au
* En junio 2010, la aŭstralia laborista partio anstataŭigis sian gvidanton Kevin Rudd per Julia Gillard, kiu aŭtomate fariĝis la ĉefministro de Aŭstralio. Je la 21a de aŭgusto 2010, aŭstralianoj decidos per nacia balotado ĉu anstataŭigi la laboristpartian registaron per registaro konservativa, gividota de Tony Abbott. — ml

Kvindek jarojn post la sendependiĝo de la “francparolanta” Afriko

La afrika franko, ĉu malaperonta?

16 afrikaj landoj ĉi-jare celebras 50-an datrevenon de sia sendependo. Soldatoj el ekskolonioj paradas en Parizo okaze de la nacia festotago la 14-an de julio. Sed pludaŭro de novkoloniismo dubigas pri la realeco de la aŭtonomio akirita en 1960. Kiel simbolo de dependeco, la afrika franko, hodiaŭ ligita kun la eŭro, estas pli kaj pli kontestata.

“MI OPINIAS, ke nun, post kvindek jaroj da sendependo, necesas reekzameni la valutan demandon. Se ni rehavas nian privalutan regon, ni pli bone mastrumos. Ganao havas propran monon, kaj bone mastrumas ĝin. Same pri Maŭritanio, Gambio, kiuj financas propran ekonomion”, deklaris la senegala prezidanto Abdoulaye Wade lastaprile*. Tiel kritikante la administradon de la afrika franko, li enmiksiĝis en debato pli kaj pli vigla en okcidenta Afriko, kie kelkaj ekonomikistoj eĉ senkaŝe postulas forigon de la valuto heredita de koloniado*.

* Radio France Internationale (RFI), 3-an de aprilo 2010.
* Kreita en 1945, la CFA-franko tiam signifis “franc des colonies françaises d’Afrique”. Post la sendependiĝoj ĝis estis renomita “franc de la Communauté financière africaine”.

Tiomgrade, ke la franca ministro pri ekonomio, s-ino Christine Lagarde, precizigis: “Ne estas tasko de Francujo decidi, ĉu la aktuala sistemo taŭgas aŭ ne, ĉu necesas aŭ ne forigi ĝin. Tia epoko finiĝis. Ja nur la koncernaj ŝtatoj povas decidi pri tio.” Sed, kvazaŭ ŝi volus malkuraĝigi ĉian sendependigan intencon, ŝi substrekas ke, fronte al la internacia financa krizo, “ne estis malutile por la landoj de la frankozono troviĝi en sistemo alkroĉita al la eŭro*. La afrika franko, mastrumata laŭ la mona ortodoksio de la Eŭropa Centra Banko (ECB) fare de ĝiaj lokaj samuloj, la Centra Banko de Okcident-Afrikaj Ŝtatoj (CBOAŜ) kaj la Banko de la CentrAfrikaj Ŝtatoj (BCAŜ) estas laŭ ĝiaj subtenantoj en Parizo kaj sur la afrika kontinento* stabilec-garantio por la 14 afrikaj landoj koncernataj.

* Agence de Presse Sénégalaise (APS) (Senegala gazetaragentejo), Dakaro, 4-an de majo 2010.
* Cheikh Amadou Tidiane Diagne, “Lettre à mon ancien professeur d’économie. Quel est le rôle d’une banque centrale?”, Le Quotidien, Dakaro, 9-an de aprilo 2010.

Aparte emfazata estas la konverteblo (libera interŝanĝeblo) al la devizoj de aliaj afrikaj landoj kaj kun la eŭro, certigita de Francujo. Sed tiu avantaĝo enhavas gravan malavantaĝon: ĝi faciligas impostan eskapon kaj kapital-eliron. Inter 1970 kaj 2008, Afriko laŭdire tiel perdis ĉirkaŭ 850 milliardojn da dolaroj, el kiuj la duono inter 2000 kaj 2008*. Jes ja, tiuj kontraŭleĝaj kapital-eliroj ne nur ŝuldiĝas al la valutkonverteblo, sed tiu ĉi emas faciligi la agojn de la financaj krimuloj. Laŭ s-ro Sanou Mbaye, eksa ekonomikisto ĉe la Afrika Banko por Evoluado, “en la nuna stato de ekonomia evoluo de la frankozonaj ŝtatoj, la normo de la valut-politiko devas esti nekonverteblo kaj netransporteblo de la afrika franko”.*. Krome, la devigo por la koncernaj ŝtatoj deponi 50% de siaj interŝanĝ-rezervoj ĉe la franca fisko, senhavigas la plej malriĉajn landojn en la mondo je siaj riĉaĵoj. Ili do devas prunti el la internaciaj financaj institucioj je la konataj severaj kondiĉoj.

* Stéphanie Plasse, “Transferts financiers illicites. L’Afrique paie la note”, Afrik.com, Dakaro, 30-an de marto 2010.
* Sanou Mbaye, L’Afrique au secours de l’Afrique, L’Atelier, Ivry-sur-Seine, 2009, p. 49.
“Trompa kontrakto”

ALIFLANKE, laŭ siaj subtenantoj, la afrika franko ebligas lukti kontraŭ inflacio. La funkci-reguloj de la frankozono ŝablone redaktitaj el tiuj de la eŭro, igas tre malfacila, preskaŭ neebla, la daŭrigon de “malseveraj” mon-politikoj: devigaj rezervoj ĉe la Banko de Francujo (Banque de France) kaj ĉeesto de ties reprezentantoj en la administraj konsilantaroj de la afrikaj centraj bankoj. Ĉi tiuj trudoj ja kontribuis teni la kvotojn relative malaltaj, kompare kun tiuj de la aliaj partoj de la kontinento. Tio estas unu el la malmultaj “pozitivaj rezultoj” de la frankozonaj landoj kompare kun la afrikaj landoj kun propra valuto*.

* Conférence des Nations Unies pour le Commerce et le Développement (CNUCED) [Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj por Komerco kaj Disvolviĝo — KUNKD], “Rapport sur le commerce et le développement 2007”, Nov-Jorko-Ĝenevo.

Tiu disciplino estas tamen tre multekosta por ekonomio. La supertaksado de la afrika franko kompare kun la aliaj valutoj de la kontinento aparte malhelpas eksportadon. Tio cetere estis unu el la kialoj prezentitaj de Francujo kaj la Internacia Mon-Fonduso (IMF) por trudi ĝian 50% devaluton en 1994, kun la konataj konsekvencoj ekonomiaj, sociaj kaj politikaj*. Sed la altiĝo de eŭro rilate al dolaro ekde 2001 rezultigis aŭtomatan realtiĝon de la afrika franko, frapante la eksportadon en dolaroj, aparte tiun de kotono.

* Vd “Mauvais comptes du franc CFA”, Le Monde diplomatique, junio 2004. Onidiroj pri devaluto — vigle neataj de la BCEAO — cirkulas de la komenco de la internacia financa krizo.

Kvankam foresto de risko ligita al valuta interŝanĝo faciligas la financajn transakciojn, la instituciaj kaj ekonomiaj privilegiaj ligoj kun Eŭropo estas obstaklo kontraŭ la subregiona integrado kaj diversigo de la partneroj. Tial, kvindek jarojn post la sendependiĝoj, la eŭropa kontinento ankoraŭ estas la ĉefa komerca partnero de plej multaj frankozonaj landoj, kvankam estis notinda komenco de diversigo, kun grandaj sudo-landoj (Ĉinujo, Barato, Brazilo, Irano) kaj la landoj de la Persa Golfo. Interne de la Okcidentafrika Mona kaj Ekonomia Unuiĝo (france Uemoa), la intermembra komerco estas nur iom pli ol 18% de la tuto. Cetere, la komerco inter la Uemoa kaj la Mona kaj Ekonomia Komunumo de Centra Afriko (france Cemac) estas kvazaŭ nula.

La supozataj avantaĝoj de la afrika franko estas do limigitaj, kompare kun ĝiaj malavantaĝoj. La valut-politiko, kiun ĝi trudas al la afrikaj landoj, ŝajne estas eĉ bremso por ties evoluado. La ĵurnalisto Alpha Barry asertas, ke la mon-interkonsentoj kun Francujo resumiĝas je “trompa kontrakto”*, ĉar ili senhavigas la landojn je sia suvereneco (kiel montris la humiligan devaluton truditan en 1994). Krome, la deviga unuanimeco por ĉiu grava decido de la BCEAO kaj BEAC donas al la reprezentantoj de Francujo, kiuj estas rajtigitaj membroj de la administraj konsilantaroj de tiuj bankoj, veto-rajton pri la valut-politikoj — kaj sekve ankaŭ pri ekonomiaj politikoj — de la frankozonaj ŝtatoj.

* Alpha Barry, “A qui profite le compte d’opérations? Un marché de dupes”, Jeune Afrique économie, Parizo, feb 1994.

Malgraŭ la nuntempaj malobeoj al la reguloj de la Eŭropa Centra Banko, pro ĝenerala etoso de buĝetkrizo ĉe la 27 eŭropaj ŝtatoj, ĝiaj samuloj de la frankozono tenas firme la direkton: “Same kiel ĉiuj modernaj centraj bankoj, memorigas la estro de la BCEAO, s-ro Philippe-Henry Dacoury-Tabley, la BCEAO prioritate celas prezostabilecon ene de la OkcidentAfrika Mona Unuiĝo. Kondiĉe ke tiu prioritato estu tenata, la centra banko alportas sian subtenon al la ekonomiaj politikoj de la Unuiĝo cele sanan kaj daŭrkapablan kreskon*. La lukto kontraŭ inflacio tiel restas la prioritato de la prioritatoj, malfavore al kresko, kaj do al kreado de laborofertoj.

* Intervjuo donita la 31-an de marto 2010.

En evolulandoj, la monpolitikoj de la BCEAO kaj de la BEAC tamen devus strebi favorigi la produktivajn investojn, eĉ akceptante nivelon de inflacio, kiu ne havos malstabiligan efikon al la ekonomio. Tiun opinion esprimis, sub kondiĉo de anonimeco, eksministro pri financoj de la frankozono, kiu konstatas, ke “mastri inflacion estas eŭropa celo. Sed por lukti kontraŭ malriĉo, afrikaj landoj antaŭ ĉio bezonas kreskon. La mona ilo devas esti uzata ĉi-cele, eĉ se allasante iom da inflacio*.”

* Philippe Perdrix, “Le CFA en dix questions”, Jeune Afrique, Parizo, 15-an de oktobro 2007.

La realo estas, ke la valutpolitikon de la BCEAO — same kiel tiun de la BEAC — diktas Francujo kaj la aliaj landoj de la eŭro-zono. Kiel konfirmas s-ro Serge Michaïlof, eksfunkciulo de la Monda Banko, “la afrika franko estas finfine mastrumata en Frankfurto, laŭ kriterioj senrilataj al la bezonoj de la afrikaj ekonomioj*.”

* Philippe Perdrix, cit.

La frankozonaj landoj ne estas pli bonŝancaj ol plej parto de la aliaj afrikaj landoj. Inter ili dek el dek kvar estas en la listo de la Malplej Evoluintaj Landoj (MEL), ĉe la malsupro de la skalo de la indico pri homa disvolvado de la Programo de Unuiĝintaj Nacioj por Disvolvado (PUND). Kameruno kaj Eburbordo, hieraŭ prezentitaj kiel “montrofenestroj” de la afrika kapitalismo, estas hodiaŭ inter la “malriĉaj landoj kun grandaj ŝuldoj”, same kiel Kongo-Brazavilo. Devigitaj akcepti la konsilojn de la IFM por ricevi “redukton” de sia ŝuldo, ili ne havas alian eblecon ol daŭrigi libermerkatajn politikojn, ofte malutilajn.

Kvankam ĝi prezentas avantaĝojn por la eŭropaj firmaoj, la afrika franko ne alportis la promesitan alfluon de rektaj eksterlandaj investoj (REI). Ilia nivelo dependas malpli de riskoj pri la valut-interŝanĝoj ol de la perspektivoj pri kresko kaj profitoj. Tial la eksterlandaj kapitaloj elverŝiĝas unue en la landoj havantaj abundajn naturajn riĉaĵojn: nafto (Eburbordo), oro (Malio), uranio (Niĝerlando). Krom en tiuj sektoroj, la investoj respondas al privatigoj aŭ al vendoj de patentoj en la telekomunik-sektoro, kiel en Burkino kaj Senegalo. Pluraj afrikaj landoj, kiuj disponas pri propra valuto, kiel Angolo, Mozambiko, Niĝerio, Tanzanio kaj la landoj de Nordafriko, cetere allogas pli da REI ol la landoj de la frankozono*.

* CNUCED, “Rapport sur l’investissement dans le monde, 2007. Sociétés transnationales, industries extractives et développement.”, p. 14-15.

Tia bilanco plifortigas la kontraŭulojn de tiu valuto, kiuj proponas meti ĝin en muzeo pri koloniado kaj krei subregionan, eble eĉ tutkontinentan valuton. En la Ekonomia Komunumo de Okcident-Afrikaj Ŝtatoj (EKOAŜ), el kiu iuj membroj konservis nacian valuton, debatoj okazas.

Unu el la etapoj de la procezo povus esti kreo de valut-zono inter la ŝtatoj kiuj ne uzas la afrikan frankon: Verda Kabo, Gambio, Ganao, Gvineo-konakrio, Liberio, Niĝerio, Siera Leono. Valut-zono de okcidenta Afriko (VZOA), grupiganta tiujn landojn jam estis starigita en 2000. Kaj la Mon-Instituto de Okcidenta Afriko, en Ganao, estas taskita difini konverĝo-kriteriojn inter la valutoj de la membroŝtatoj de la VZOA. Laŭ ĝia direktoro, la nova strukturo povus esti starigita antaŭ 2015*. En la Afrika Unuiĝo oni elvokas kreadon de Afrika Mon-Fonduso, de afrika centra banko kaj de afrika investo-banko.

* Sud Quotidien, Dakaro, 20-an de majo 2010.

Trans la debato pri estonto de la afrika franko, la metita demando estas tiu de la evoluigo de la afrika kontinento. S-ro Jean Ping, prezidanto de la Komisiono de la Afrika Unuiĝo, internacie respektata adepto de la “panafrikanismo”, asertas, ke: “oni nun scias, ke la kapitalisma merkato ne solvos ĉion, kaj ke nenio estas neŝanĝebla. Neniu plu diktos al ni kion ni faru ... Afriko unue kalkulu je si mem* ...”

* Jeune Afrique, 15-an de novembro 2009.

Demba Moussa DEMBÉLÉ

Mona mondo kaj reganta mondo

SERIO DA malkaŝoj kaŭzas konsterniĝon en Francio. Politikaj gvidantoj frekventas konstante — kaj tre amike — geaferistojn. La duaj financas la partiojn de la unuaj. Interŝanĝe ili ricevas aprezindan redukton de siaj impostkvotoj. Ankoraŭ pli mirigas, ke la malaltigo de la impostoj por la altaj enspezoj (proksimume 100 miliardoj da eŭroj en dek jaroj) favoris ĉefe ... la altajn enspezojn, protektatajn ekde 2006 per “ŝildo” konceptita ĝuste por tio. Fine, zorgante por sperti mem la rigoron de la nova komuna leĝo, la regantoj (kaj iliaj familioj) pli multnombre aliĝas al la mondo de la aferoj ol al tiu de sindikatismo.

Tiel, la “afero Bettencourt” videbligis tion kion oni jam sciis.* Do, ĉu en aprilo 2010, la esplor-ĵurnalistoj dormis, kaj la samspecaj profesoroj, kiam s-ino Florence Woerth akiris postenon de mastrumanto ĉe Hermès, ŝi kiu jam dediĉis sin — sen ke tio provokis la plej etan emocion — al la financoj de s-ino Liliane Bettencourt, la tria plej granda riĉaĵo de Francio? S-ro Eric Woerth reagis tiel: “Mi estas ministro pri vira-virina egaleco, mi tute malpravus se mi volus bremsi la karieron de mia edzino, (...) paralelan al la mia”.* Neniu vere suspektis lin ke li kontraŭus la profesian emancipiĝon de sia edzino, sed ankaŭ neniu alarmiĝis pri la “paraleleco”, kiu tiel estiĝis inter la kariero de mastrumantino pri granda riĉaĵo zorganta pri “imposta plibonigo” en la Sejŝeloj kaj tiu de ministro pri laboro kiu pretiĝas amputi la pension de la laboristoj. Ĉio ĉi okazis antaŭ la afero Bettencourt. La rilatoj inter mono kaj potenco estis precize tiaj kiaj ili malkaŝiĝas hodiaŭ. Sed tiam ĉio iris glate ...

* Vd nian okpaĝan dosieron pri mono kaj politiko, aperinta komence de junio.
* AFP, 21-a de aprilo 2010.

La efikeco de la nuna “skandalo” ŝuldiĝas eble al mortigaj detaloj: juna kaj ambicia ŝtatsekretario pri dungo, kiu profitas oficialan vojaĝon al Londono por petegi mastrumantojn de spekulfondusoj de la City financi lian grupeton, nomatan Nouvel Oxygène [Nova Oksigeno]; impostkvoto por la enspezoj estis inter 1 kaj 6 procentoj jare* en la kazo de s-ino Bettencourt (la ŝildo funkcias ...); konata ĵurnalistino, kiu akiras interparoladon en la televido TF1 kun la proprietulino de L’Oréal, klarigante: “Mi konis ŝin, ĉar mi vespermanĝis kun ŝi kaj ŝia edzo ĉe komunaj amikoj. Ni ankaŭ okaze renkontiĝis okaze de ekspozicioj.”

* Laŭ Thomas Peketty, en “Liliane Bettencourt paie-t-elle des impôts [Ĉu Liliane Bettencourt pagas impostojn?]”, Libération, 13-a de julio 2010.

Por ke tiu tentakla afero fariĝu decida skuo por la franca oligarĥio, tamen necesus ke ĝi almenaŭ konduku al ĉeso de la intimaĵoj inter la publika kaj la privata sferoj, sen forgesi la “indulgojn” de la ĵurnalistoj kiuj tiel kontraktis sian implikitecon kun la mono. Aliflanke, la bruo de la lasta monato servis al nenio, se la espero purigi tiun fietoson portas al la prezidanteco ĝemelon de s-ro Nicolas Sarkozy. Ekzemple la ĝeneralan direktoron de la Internacia Mon-Fonduso (IMF).* La riĉeguloj celebrus la venkon de afer-socialisto en luksa festejo. Kaj ĉio rekomenciĝus.

* Vd Olivier Toscer, “A gauche, mais proche des milieux d’affaires [Maldekstra, sed proksima al la afermondo]”, Le Monde diplomatique, decembro 2003.

Serge HALIMI.

Pri “dua komprengrado” en la nuntempa arto

Kreantoj avidaj je provokado

Ripetante abunde la faman geston de Marcel Duchamp eksponantan urinejon, kaj nerimarkante, ke ĝi elperdis sian subfosan kapablecon, la nuntempa komunikile plej tamtamata arto fondas sian rajtecon nur sur snobeco, kaj sur la merkata valoro estigata de ĉi tiu. Tia arto, konformisma en ĝia paroksimiĝanta kapitalisma individuismo, eklipsas per siaj brue montriĝemaj pretendoj la klopodon de pli diskretaj artistoj, kies verko konservas realan liberigan dimension.

LA NUNTEMPA ARTO estas revolucia; konsekvence, kiuj ĝin ne ŝatas, tiuj estas aŭ memdeklaritaj reakciuloj aŭ reakciuloj senkonsciaj, tio estas, novreakciuloj. Tiaj etikedoj estas hodiaŭ sisteme metitaj sur ĉiuj, kiuj ankoraŭ aŭdacas demandi sin pri certaj verkoj kaj praktikadoj de la nuntempa arto. Estas tute ne mirige se prefere ol riski esti taksata kiel populisma, nekapabla aŭ stulta, oni plej ofte elektas prisilenti siajn rezervojn. Ĉu vi preferas esti rigardata kiel revoluciulo aŭ kiel reakciulo? Ĉu kiel aprobanto de moderneco aŭ de akademiismo? Tiu agmaniero, kiu fermas ĉian debaton antaŭ ol ĝi komencu, havas rimarkindan efikecon, kies efikiloj kaj celoj klariĝindas: ĉar, se ĝi estas disvolvata tiom same ĉe certa speco de rezonado pri arto ol tiom ĉe certa speco de arto nedisigebla disde tia rezonado, ĝi ankaŭ efikas, laŭ maniero tute pli vasta, en la ampleksa kampo de la politika retoriko. La arta kampo ekzametata ĉi tie servas do kiel “modelo”, destinita por klarigi la tiurilatajn seriozaĵojn.

Por analizi ĝian efikadon, ne estas senutile preni kiel ekzemplon la eldiron fondintan la liberalan penson, proponitan de Bernard de Mandeville en la fama Fable des abeilles [Fablo de la abeloj] (1704]: “Privataj malvirtoj [egoismo, avideco...] konsistigas publikan virton.” Alidirite: “Kion vi prenas por malvirto, tio estas reale virto.” Aŭ ankoraŭ: “Se vi tenas vin je la unua kompren-grado, temas pri malvirto, sed se vi tion konsideras duagrade, temas pri virto.” Tiu rezonado estas perversa, ne moralsence sed propre klinik-sence, laŭmezure, kiel ĝi faras el la problemo (la violento, ofte ruiniga, de pasioj kaj impulsoj naskitaj de tiu memamo, kiun oni nomas egoismo) solvon. Perversa ĝi estas eĉ duoble, tial, ĉar ĝi konfuzas ĉiajn gvidsignojn, pretendante la povon diri ĉion kaj ties malon: malvirto estas virto, blanko estas nigro... Tiu retoriko agas do kiel maŝino de detruo de ĉia kritika argumentado, kiu apogas sin, male, sur la distingo inter vero kaj malvero.

Por atingi tiun “duan komprenagado”, sufiĉas, ke tiu, kiu parolas, elmontru kion neniu devas elmontri: li tiel fordonas sin al provokado, tio estas, laŭetimologie, al alvoko, kiu povas soni kvazaŭ defio. Per provokado, oni alvokas aliulon sekvi onin, elmetante al li defion fari samon. Provoki konsistas, do, en scii, ke oni diras... kion ne decas diri. Sed tial, ĉar mi bone scias, ke tiaĵon mi ne devus diri, ne nur oni ne kuraĝus tion riproĉi al mi, sed precipe mi venigas aliulon en mian nivelon, mi ĉirkaŭlimigas lokon, kie ni troviĝas inter ni, rondo alvasta de superaj sprituloj, senĝenatecaj, kie ĉio direblas, male de la publika spaco, stampita de multego da inhiboj.

Tiu retorika ruzaĵo celas kompromiti la interparolanton, estigante ties intereson kaj implikatecon, antaŭ ol akiri ties sekretan interkonsenton — “Vi ja kaptas kion mi volas diri...” Eĉ se li ne kaptas ajnon, estas grave por li, ke li jesu, se eviti eksteriĝi el tiuj, kiuj scias, kaj roli kiel stultulo, kiu ne meritas aliĝi al la ekskluziva klubo de ensekretigitoj.

Tia manipulad-arto, karakteriza je la reklamado, aplikiĝas hodiaŭ ankaŭ ĉe la nuntempa arto, kiam ĝi iĝas tereno, kie estas serĉataj ĉiuj eblaj rimedoj kompromiti la spektanton: intereso, implikateco, kompliceco.

La ekzemploj ne mankas. Sufiĉas pensi pri la verkoj de artistoj el inetr la pley famaj niaepoke. De la belgujano Jan Favre, kiu prezentis freŝdate en la Luvro diversajn ekskreciojn de la majto mem, ĝis Jef Koons, fama pro liaj gigantaj pudeloj, la bona malnova recepto kompromitado-kompliceco senmalfortiĝe deplojas en la postmoderna arto la strategion trafe profitan de la “dua komprengrado”: 1) sentabua provokado; 2) kiu naskas nenian kroman signifon; 3) el kio sekvas amaskomunikilara onidiro, kiu enklikos... 4) interesan spekulan spiralon.

Konfuzo inter novigamo kaj sencoserĉado

JAM DE 1996, Jean Baudrillard, en artikolo des pli kuraĝa, ke ties aŭtoro estis tiutempe ofte alvokita de la proparolantoj de tiu arto de la “dua komprengrado”, estis elmontrinta la lertaĵon: “Ĉia nesufiĉeco pretendas leviĝi suprenirante en la nivelon duan kaj ironian de la arto. Sed tio estas tiom senvalora kaj sensenca en la dua nivelo kiom en la unua. Altiĝo al estetika nivelo ne savas ajnon, tute male: temas pri nesufiĉeco potencita per du. Tiaĵo pretendas esti nulo. Tiaĵo diras ‘mi estas nulo!’ — kaj vere nula ĝi estas”*.

* Jean Baudrillard, “Le complot de l’art [La komploto de la arto]”, Libération, Parizo, 20-an de majo 1996.

Baudrillard rigardis tiun nulecon potencitan per du kiel veran misuzadon je la negativeco, kiun portas la arto. Ĝi estas gravega, kaj domaĝas sian kapablon malembarasi sin je la plej ankritaj certaĵoj, tute nur por revigligi la serĉadon de senco, tio estas la serĉado de novaj sencoj. La arto ne reduktiĝas al rezonado, al mesaĝo, ĝi diras tion, kion oni ne ankoraŭ scias, ĝi videbligas tion, kio ankoraŭ ne estis registrita, ĝi aldonas ajnon al la konata mondo.

Nu, tiu revolucia serĉado trovigas de nun, ĉe la nuntempa oficiala arto, reduktata al simpla novigamo, tiu karakterizaĵo de la kapitalisma produktado, tre logike postulata de la bezono krei novajn dezirojn. El tio sekvas grava konfuzo inter la simpla novigado kaj la serĉado de la senco. Jen tio, ĉe kio estas viktimo la nuntempa arto. Kio esprimeblas per leĝo: des pli la art-merkato estos potenca, ju pli la ĝeneralaj kondiĉoj de la merkato emos trudi sin al la arta produktado. La nuntempa arto limiĝos tiam al produktado de neantaŭviditaĵoj, de neatenditaĵoj, ja, seniĝintaj je ĉia potenciala signifo.

La arto vere revolucia, kiu malkunmetas la mondon por plibone ĝin rekunmeti, naskas ridon sanigan, tre precize liberigan. La nuntempa arto ridas per alispeca rido, la nihilisma rido, kiu asertas, ke ĝi senbride mokas ĉiun altan [aksiologian] valoron, kaj ke nenio serĉendas: la arto ekzistas nur danke al la potenco de la momento, kiu agnoskas ĝin kiel tia, kaj jen ĉio.

Tiu arto “narcinika”, tiom narcisisma, kiom cinika, estas malfacile senmaskigebla, ĉar ĝi apogas sin sur principo “ultrademokratisma”, tre furora: estus neeble distingi aĵon reale artan de aĵo ajna, pro tio, ke tiel necesus enkonduki hierarkion. Nu, ĉia hierarkio trudas valorojn, kio atestas inklinon pli-malpli konfesitan al ordo; kaj ĉia ordo latente portas totalismon: estas tiam svingite, sammaniere kiel banalaĵojn de stardrinkejo, la fantomon de faŝismo aŭ de stalinismo, en la politika kampo, dum minacas, en la filosofia kampo, la “totalismo” pere de la kritikismo heredita de kantio, por ekzemplo.

La “kritika” ago disigas la principon de vero disde tiu de iluzio, kiu fakte ĉiam implicas ian “tribunalon de la racio”*. Do, por eviti la tribunalon, la Teroron kaj aliajn diktatorecojn, oni malvolas ĉiun kritikan hierarkion, kio ebligas, ke oni donu al fek-amaso la dignon de artaĵo, laŭmezure, kiel ĝi estas supozata valori tiom, kiom ajna verkaĵo — eĉ pli, laŭmezure, kiel ĝi, tial, ĉar ĝi rezignis la prezentadon, kio implicas tranĉon netan intere de kio estas “prezentata” kaj la realo, prezentas rekte, sen simbola malproksimiĝo, la ekscitegan impulson, tiun de la artisto, aŭ tiun per kiu ĝi estis proklamita artaĵo, kio estas la funkcio de la kolektantoj, el kiuj unu el la plej emblemaj estas certe s-ro François Pinault*.

* Legu “Art moderne, art contemporain: l’impossible ‘débat’” [Moderna arto, nuntempa arto: neebla ‘debato’], Aude de Kerros, Le Débat, Parizo, n°150, majo 2008.
* Eksa prezidanto de la grupo Pinault-Printemps-Redoute, tria franca familia riĉaĵo en 2010 laŭ Forbes kaj granda amatoro de nuntempa arto.

La ironia kreaĵo de la belga artisto Wim Delvoye [ujm delvua] titolita Cloaca [kloako] (2000) prezentas homan nutrokanalon neriproĉeble funkcipretan, kaj kiu efektive funkcias sub komputila regado: la produktaĵo de digestoj, senaerigite pakita kaj stampita de markemblemo pastiĉanta tiujn de Ford aŭ Coca-Cola, vendeblas je ĉirkaŭ po 1000 euroj pece. Temas pri la plej bela metaforo de tia sistemo.

Videblas kiel la perversa retoriko alkondukas al maldeco: ĉe ĝi estas asertite, ke oni povas, ke oni devas povi trakti ĉion kiel vendeblaĵon. Se elmontri kion oni nur maldece montras, kion nur la impulso pravigas, konsistigas arton kaj donas monon, ĉiu estas do libera por agi en rilato al individua alpropiĝo de la merkata leĝo, tiu leĝo, kiu apogas sin sur la postulo de kontentigo de la impulsoj, kaj kiu nur zorgas pri la ĝuo, rekta, seninhibe elmontrata — ĝuo povanta esti, kompreneble, diverspeca, alia ol seksa. Jen ĉio, kio gravas en la arto ĉe la ultraliberala reĝimo.

Tiu toleremeco de la nuntempa arto koncerne la ajnecon ne estas malgrava. Tial, ĉar nome de la esprim-libero mem la plej netolereblaj proponoj devas esti tolerataj, kiel ne vidi, ke tia ultrademokrtismo estas ekzakte, politik-kampe, kio povas rekte alkonduki al tiranio — oni scias, cetere, ke tia konvertado estas ebla, de post La Respubliko de Platono.

Oni, konsekvence, spektis sakraligon de la ago... frivola, kiu dumlonge praviĝis per referenco al gesto de Marcel Duchamp elmontranta, en 1917, la ready-made-n Fontaine, laŭtipan urinejon tiel rebaptita. Sed la diferenco estas kruela. Tiu ago estis tiam alte subfosa, ĉar ĝi dubindigis ĉion: la statuson de la industria aĵo, tiun de la kreado, la arton en Usono*, la sekson de la aĵoj, la funkcio de ekspozicio... La multnombraj artistoj, kiuj, ekde la jaroj 60, agnoskis ĝian influon sur si, kontentiĝis per reproduktado de tiu gesto, duobligado vaka je ĉia seriozaĵo: ni estas enirintaj en la eraon de “kvazaŭo”, kiu povas alkonduki nur al la “komedio de la subfosado” (la spritaĵo apartenas al la verkisto kaj eseisto Philippe Muray).

* Béatrice Wood, amikino de Duchamp, skribis, ke la solaj artaĵoj, kiujn Usono realigis estas ĝiaj tubaroj kaj ĝiaj pontoj”; vid. “Marcel”, en Rudolf E. Kuenzli kaj Francis M. Naumann (sub la gvidado de), Marcel Duchamp: artist of the Century [Marcel Duchamp: artisto de la jarcento], MIT Press, Cambridge, 1990.

Tiu rabate sada memorigilo, kun kiu, pli kaj pli ofte, oni hodiaŭ pritraktas klasikajn verkojn, fieras, evidente, pri sia subfoseco: kio estas ĝia sola pravigo... Sed tiu subfoseco konsistas nur en tio, ke ĝi asertas la fundamentan liberalan principon: ne ekzistas realo alia ol tiu de la individuo; ĉiu socia aro estas rezultigo de individuaj agoj; fine, la homoj ĉiam celas, en siaj interŝanĝoj, maksimumigon de siaj gajnoj. La alter ego* ne estas, do, komprenata plu kiel kondiĉo de ĉies memiĝo*, sed kiel konstanta risko de malebligo: arto kaj civilizacio de “ĉio por la ego”, postulantaj surde, ke ne estu limo por tio, kion la individuo rajtas. Kia bela subfosado, kiu volas intermiksi la alienecon mem kaj la libereco!

* alia memo — jh.
* persona disvolviĝo — jh.

Malgraŭ ĉio, ekzistas tamen veraj artistoj, laborantaj laŭ aspiradoj aliaj ol apetenco al ĉiopovo, kara al la kapitalismo; ĉe la pentristoj, de Bram Van Velde al Zoran Music, de Jean Dubuffet al Palcal Rebeyrolle, se citi nur la plej antaŭajn, sed ankaŭ ĉe la teatro, por ekzemplo Michel Schweiser, kiu, en Bleib, apogas sin sur la rilato de la hundo-lupo al ĝia mastro por ironie esplori la ferocecon de la nuntempa mondo, aŭ Pierre Meunier, kiu, en Sex amor, esploras tion, kio cirkulas inter viro kaj virino. Pere de strangaj kaj delikataj maŝinoj, for de oficialaj tribunoj, ĉiuj kapablas, per imageca ludo kaj kritika enperspektivigo, metaforigi kaj pensebligi la homecon — kio estas la rolo de aŭtentike liberiga arto.

Dany-Robert DUFOUR.

Plena subpremado de la Tigroj, rigidiĝo de la regantoj

La granda konsterno de la tamiloj en Srilanko

La registaro de Srilanko blokis en junio 2010 enketistojn de la Unuiĝintaj Nacioj taskitajn enketi pri la perfortaĵoj kontraŭ homrajtoj dum la pasinta jaro, kiam la armeo finsubpremis la Tamilajn Tigrojn de Liberigo de Eelam. Dum la prezidanto Mahinda Rajapakse plifirmigis sian povon kaj rifuzas ĉian malfermecon al la tamiloj, tiuj lastaj ofte konsideras la malvenkon de la Tigroj kiel sian propran, kaj timas esti koloniitaj de la budhana sinhala plimulto.

Dum falis unu post la alia la bastionoj de la sendependistaj tamiloj, la Tamilaj Tigroj de Liberigo de Eelam (angle LTTE), ekde marto 2008, la srilanka registaro enfermis en koncentrejoj la tamilojn, kiuj vivis sub regado de la gerilo, tio estas preskaŭ 300.000 civiluloj. La tendaro-komplekso Menic Farm, en la Vavuniya-distrikto, norde de la lando, enhavis ĝis 228.000 homojn. Dek monatojn post la malvenko de la Tigroj, 70.000 rifuĝintoj ankoraŭ estas malantaŭ dratbariloj, atendantaj permeson rehejmeniĝi. La armeo lasas nin viziti unu el tiuj koncentrejoj, nomataj “transitaj vilaĝoj de bonfarto”.

Ĉe la enirejo, ses metrojn alta portreto de la prezidanto Mahinda Rajapakse, kun levita brako gestanta la venkon, dominas la barakvicojn. La tendarestro pravigas la amasan malliberigon de la tamiloj:“Necesis disigi la teroristojn disde la loĝantaro, kiun ili igis ostaĝo. La rehejmenigo estas ja malrapida, sed oni ne povas resendi ilin en la vilaĝojn antaŭ kontentiga senminado de la terenoj.” La malmultaj neregistaraj organizaĵoj (NRO) kiuj rajtas labori en la koncentrejoj tamen relativigas la malbonajn vivkondiĉojn: “La armeo estis superŝutita de laboro pro la granda nombro da civiluloj vivantaj ĉe la Tigroj: preskaŭ 300.000, dum ili imagis nur 100.000! atestas okcidenta homhelpa volontulo. Malgraŭ ĉio, dum la kunordigaj kunvenoj inter la UN-agentejoj, NRO kaj arme-oficiroj, evidentiĝis, ke la armeo plej bone zorgis. Mi vidis pli ĥaosajn rifuĝotendarojn de UN.” Restas tamen la diskriminacia principo de amasa malliberigo de civiluloj pro ilia etna deveno. La registaro neniam submetus sinhalojn al tia traktado.

Dekmiloj da homoj enfermitaj en koncentrejoj

Akompanataj de oficiro — kaj du tamiloj, evidente taskitaj raporti niajn interparolojn-, ni trairas la vastan tendaron: kuracejon, lernejojn, vendejetojn, bankojn kaj poŝtoficejojn, kies ĉeesto devas mildigi la mankon de libereco. La malliberuloj foje ricevas portempan forpermeson. Post monatoj da pretervivo meze de teruraj bataloj, niaj interparolantoj ŝajnas preskaŭ senpezigitaj: la plej malfacila momento jam pasis. Ili vivas, manĝas, estas flegataj, kaj baldaŭ rekonstruos sian vivon. La vizito tamen preskaŭ elvojiĝas kiam grupo kolere ekparolas — sub la malaproba rigardo de la du tamiloj: “Sufiĉas jam! Kiom da tempo ni ankoraŭ devos resti ĉi tie? Ĉe ni, niaj havaĵoj estis rabitaj. Kial ni ankoraŭ restas, dum aliaj estas liberigitaj? Laŭ kiuj kriterioj? Kion faras la UN?” Fine, dum la balota kampanjo por la deputitaj elektoj jam komenciĝis, ili bedaŭras la mankon de demokratieco en la koncentrejoj: “Nur la kandidatoj kiuj subtenas la prezidanton rajtas veni ĉi tien.”

Malmultas junaj homoj en Menic Farm: suspektataj aparteni al la LTTE, la plej multaj estas en karcero. La registaro de Kolombo ja tenas enfermitaj inter 11.000 kaj 13.000 supozatajn gerilanojn. “Oni klasifikis ilin laŭ ilia implikogrado, klarigas s-ro Rajiva Wijesinha, eksa ŝtat-sekretario kaj proksimulo de la prezidanto. Ĉirkaŭ milo estos jure persekutataj, ne pli”, li asertas. Plej granda parto de la Tigroj kapitulacis, sed aliaj estis denuncitaj de tamiloj ŝokitaj pro la fanatika sencedemo de la ribeluloj: dum la malvenko estis jam certa, “ili varbis ĝis du infanojn en ĉiu familio, atestas pretervivintoj. Ili eĉ pafis al homoj, kiuj provis fuĝi al zonoj regataj de la armeo.”

Ne malproksime de Menic Farm, ni vizitas centron por reedukado de eksaj soldatinfanoj. Gardataj de la armeo, kaj kun helpo ke kelkaj tamilaj instruistoj, knaboj kaj knabinoj lernas metion, post jaroj da soldatado. Shivanesh estis 13-jara kiam la LTTE perforte varbis lin: “Mi mortigis soldatojn, kaj mi estis vundita, rakontas tiu 17-jara adoleskanto kun malvigla rigardo, cikatroplena. En mia taĉmento estis preskaŭ nur infanoj. Kiam la armeo ĉirkaŭigis nin, kiam niaj ĉefoj estis mortigitaj, ni ĉiuj kapitulacis.” Shivanesh ne bedaŭras sian kapitulacon: “La Tigroj ŝtelis mian vivon. Ili min forigis de mia familio, malpermesis al mi lernejon, instruis al mi mortigi. La armeo instruas al mi metion kaj permesas vizitojn de miaj gepatroj. Nun, mi lernas komputikon. Mi baldaŭ revenos hejmen kaj rekuniĝos kun miaj parencoj.”

La streboj de Kolombo por reeduki kaj doni ŝancon al tiuj junuloj estas laŭdindaj, sed ili laŭdire koncernas nur malplimulton de la soldatinfanoj. Krome, sendependa fonto — al kiu estis permesite viziti la LTTE-malliberulojn — bedaŭras mankon de informoj: “La registaro provizas neniun nomliston. La familioj restas nesciantaj: neniu scias precize kiu estas enfermita, kie, kaj pro kiu motivo. En lando, kie senjuĝaj ekzekutoj oftas, tio tre maltrankviligas.” Des pli, ke la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco (CICR) ne rajtas aliri la malliberulojn.

Iom pli norde troviĝas la regiono Wanni, regata de la Tigroj dum du jardekoj kaj reprenita de la armeo komence de 2009. De tiam, la Wanni-regiono estas tute riglita de la armeo; eksterlandaj amaskomunikiloj estis ĝis nun tenataj for. La vojo A9, kiu trairas la landon, estas flankita de bunkro ĉiun centan metron. La cirkaŭaĵo estis malkonstruita kaj dezertigita por eviti eventualan embuskon. Jen kaj jen, ŝildo kun mortokapo indikas ĉeeston de minoj. Ĉie oni vidas armitajn soldatojn. Maloftaj civiluloj vivas sub tendoj, proksime de siaj ruiniĝintaj domoj.

Sur nia vojo, dekoj da busoj transportas sinhalajn turistojn, de sia registaro instigitaj viziti la nordon, tiom longe ne alireblan. Malnova “ĉefurbo” de la Tigroj, kie la gerilo starigis la “ministrejojn” de sia kvazaŭ-ŝtato*, Kilinochchi estas nerekonebla: neniu konstruaĵo restis staranta. Eĉ la akvorezervujo ne restis: kuŝanta, truita de obusosplitoj, la impona konstruaĵo hodiaŭ estas “mitralita” de turistaj fotiloj. Bonzoj kaj familioj fotiĝas antaŭ tiu malĝojega spektaĵo, kaj reiras al siaj busoj ornamitaj per srilankaj flagoj kaj afiŝoj celebrantaj la gloron de la prezidanto kaj ties “heroa armeo”. Krom la monumento honore al la mortintoj, la nura nova konstruaĵo en Kilinochchi estas budhana templo, kiun la armeo rapide konstruigis, je granda bedaŭro de la tamila loĝantaro, hinduisma aŭ kristana.

* Vd“Un Etat de facto pour les Tigres tamouls”, Le Monde diplomatique, feb.ŕuaro 2004.

Ĉi tiu aroganteco incitas la de Menic Farm ĵus liberigitajn tamilojn, kiuj, funebrantaj kaj sen novaĵoj de siaj parencoj, pluvivas per la internacia helpo: “Ni travivis inferon, kaj ili venas spiti nin”, plendas Nayan. Tiu proksimulo de la Tigroj estas pretervivinto de la fina atako, ĉirkaŭ Mullaitivu, kie la armeo senĉese bombadis la LTTE — kaj la milojn da civiluloj, kiujn ili pelis antaŭ si. “La Tigroj batalis ĝis siaj lastaj kartoĉoj, kaj ili glutis la cianido-pilolon, kiun ili portis ĉirkaŭ la kolo. Obusoj pluvegis. Mia patrino mortis apud mi, kaj mi estis vundita, li precizigas montrante siajn larĝajn cikatrojn ĉe brako kaj kruro. Mi konfesas, ke post la bombadoj, la armeo kondutis ne malbone al la civiluloj: ili volas gajni la korojn kaj spiritojn.”. Malgraŭ tio la konvinkoj de Nayan restas firmaj: “Mi vivis jarojn sub registaro de la Tigroj. Mi bonfartis. Estis ordo, laboro, socialaj servoj, kaj sociala justeco.” Same kiel multaj simpatiantoj de la LTTE, Nayan ne povas kredi pri la morto de ilia ĉefo, Velupillai Prabhakaran — konfirmita de genetikaj testoj: “Televido montris korpon de lipharulo, kiu similas al li.” Li opinias, ke la Tigroj “retretis”; ni havis kvin helikopterojn kaj 35 longtrafajn kanonojn. Kie ili estas? La LTTE kaŝas sin. Ili reaperos!”, li volas kredi.

Male, plimulto de la sinhaloj ĝojas pro la venko, senpezigitaj je la timo pri la sinmortigaj atencoj. Ofte havantaj bonajn rilatojn, profesiajn aŭ amikajn, kun siaj tamilaj samlandanoj, ili reduktas la militon je “milito kontraŭ terorismo”: influataj de la amaskomunikiloj, ili sincere pensas, ke ilia armeo liberigis la tamilojn el regado de krimula organizaĵo. La malvenko de la Tigroj fermas la diskuton: la insulo finfine vivos pace kaj harmonie, allogonte investantojn kaj turistojn, post kvaronjarcenta parentezo. Ĝi deziras venigi 2,5 milionojn da vizitantoj en 2016, tio estas kvinoble pli ol hodiaŭ. La hotelaj grupoj celas aparte la belegan golfeton Trincomalee, eksa posedaĵo de la LTTE*.

* “Thalassa”, France 3-tv-kanalo, 2-an de aprilo 2010.

Tio estas optimisma vizio, forgesanta ke la tamila iredentismo ne komencis kun la bomboj de la LTTE, sed tri jardekojn antaŭe, kiam Kolombo faris diskriminaciajn decidojn kontraŭ sia minoritato*. Kaj la pikdrat-bariloj de Menic Farm plifirmigas la tamilan senton, ke ili estas traktataj kiel “duaklasaj” civitanoj. Malgraŭ la totalismo de la Tigroj, la ekscesoj, la soldatinfanoj, multaj tamiloj ankoraŭ havas neklarajn dusensajn sentojn. “Homoj diras al mi: “Kun la Tigroj, ni almenaŭ havis voĉon”.”, raportas s-ino Shanti Satchithanandam, direktorino de la tamila NRO Viluthu (Antaŭen), kiu tamen estis mem viktimo de la Tigroj. “Ili havis la impreson, ke la LTTE, malgraŭ siaj malvirtoj, luktis ilianome. La malvenko lasis homojn ŝokitaj, kaj senvoĉaj.”

* Vd Eric Paul Meyer, “Ressorts du séparatisme tamoul au Sri Lanka”, Le Monde diplomatique, aprilo 2007; kaj Sri Lanka. Entre particularismes et mondialisation, La Documentation française, Parizo, 2001.

Ironio estas, ke la LTTE, sisteme mortiginte ĉiun tamilan politikiston, kiu povus konkurenci ilin, grandparte kontribuis al la nuntempa reprezenta malpleno. Politika partio proksima de la Tigroj, la Tamila nacia alianco (TNA) disrompiĝis. Estas klare, ke multaj gravuloj aliĝis al ĝi nur por eviti esti mortigitaj de la LTTE. Ili reprenis sian liberecon kaj kandidatiĝis sub diversaj etikedoj en la parlamentaj elektoj, foje eĉ kun subteno de Kolombo, kiu ŝatas dividi la tamilojn. Ne kapabla rekoni la novajn cirkonstancojn, la TNA ankoraŭ revas, en sia politika manifesto, pri “federacia strukturo en nordo kaj oriento”, kiun la venkintaj sinhaloj certe ne donos.

Jaffna falis antaŭ 20 jaroj, kaj same multe da soldatoj plupatrolas tra ĝiaj stratoj

“Nia ambicio estas modesta, konfesas s-ro Mavay Senathiraja, TNA-kandidato. Ni intertraktos kun Kolombo, ni provos akiri subtenon de la internacia komunumo tra mobilizado de nia diasporo*. Se niaj postuloj ne sukcesos, ni lanĉos kampanjon pri civila malobeo”, li diras kun implicita konfeso de senpoveco.

* Pli ol 1,5 milionoj da tamiloj vivas eksterlande, aparte en norda Eŭropo kaj en Kanado. Per siaj kontribuoj — volontaj aŭ truditaj — la diasporo certigis financan aŭtonomecon de la LTTE.

“La tamiloj ne plu esperas, analizas maljuna aktivulo. Se mi estus pli juna, mi elmigrus. Tridek jaroj da politika batalo [de la 1950-aj ĝis la komenco de la 1980-aj] malsukcesis. Tridek jaroj da armita batalo ĵus malsukcesis. La intertraktado neniel utilis, nek la armita alfrontiĝo. Ni devas rezigni kaj vivi en budhisma sinhala lando, sub armea okupado. Ĉar armeo instaliĝis en la nordo kaj oriento por longa tempo. Rigardu Jaffna: la urbo falis antaŭ pli ol dudek jaroj, kaj same multe da soldatoj plu patrolas tra ĝiaj stratoj.”

Ĉe la norda finaĵo de la insulo, la Jaffna-duoninsulo estas altsekurec-zono (ASZ) de 1996. Ĉe la enirejo de la historia tamila ĉefurbo, inter du bunkroj ĉirkaŭitaj de mitraloj, staras grandega panelo kun angla surskribo: “Unu lando, unu nacio”. Alproprigita kaj realproprigita de la LTTE, de tamilaj konkurencaj grupoj, de la hinda ekspedici-taĉmento (1987-1990), de la srilanka armeo, Jaffna estas ruino de la 1990-aj jaroj. Neniu konstruejo vidiĝas aŭ montras ian komencon de rekonstruo. “La situacio pliboniĝas, nuancigas funkciulo de la UN. Ne plu estas nokta elirmalpermeso, la fiŝistoj denove rajtas iri surmaren, kaj la identec-kontroloj estas malpli oftaj”. Sed la duoninsulo ankoraŭ vivas en timo: krom ĝia armea okupado, Jaffna estas sub jugo de la Demokrata Partio de la Eelam-Popolo (angle: EPDP), tamila milico, sumetiĝinta al Kolombo en 1987. Dum la fina fazo de la milito, iner 2006 kaj 2009, multaj homoj — pluraj centoj laŭ la defendantoj de homrajtoj — estis murditaj aŭ “malaperintaj”. “Ŝajnas, ke la EPDP provis venĝi sin kontraŭ la LTTE”, flustras registara fonto. La estro de la organizaĵo, la ministro Douglas Devenanda, havas kelkajn kialojn malami la Tigrojn: li pretervivis 13 atencojn. Sed maltrafinte lin, la LTTE mortigis lian kunulinon.

Kvankam la lasta murdo atribuita al porregistaraj milicanoj datumas je fino de 2008, neniu kuraĝis respondi niajn demandojn. Nur la katolika tamila episkopo, lia moŝto Thomas Sandernayan — evidente protektata de sia socia statuso — konsentis atesti: “En aŭgusto 2006, Patro Jim Brown malaperis kun sia ŝoforo, sur Kayts-insulo, antaŭ Jaffna.” Iom antaŭe oficiro mortminacis la tamilan pastron, lin akuzante pri kunkulpeco rilate la gerilon. “Ni postulis enketon. Sed la enketistoj senditaj de Kolombo ne komprenas la tamilan. Kaj la armeo rifuzas kunlabori.”

Ne malproksime de la Kayts-insulo, miloj da sinhalaj turistoj ariĝas sur insuleto Nainativu: ili pilgrimas al la Nagadipa-templo, loko kie Budho mem laŭdire venis. La marsoldatoj helpas al pilgrimoj grimpi sur ŝarĝitajn ŝipojn, kaj flegas tiujn, kiujn varmego malsanigis. Oficiro esprimas sian kontenton: “Hieraŭ ni akceptis 10.500 homojn.” Veninta de la sudo, honorinda bonzo kun oranĝkolora robo ĝojas: “la tamilaj teroristoj detruis ĉi tiun templon. La armeo ĵus rekonstruis ĝin. Post tiom da jaroj, budhismo finfine revenis sur tiujn terojn.” Oni sciu, ke multaj bonzoj en Srilanko politike situas ĉe l aekstremdekstro kaj opinias, ke la lando apartenas nur al la sinhalaj budhistoj. Monaĥoj kandidatoj por la parlamentaj elektoj fotiĝis por siaj afiŝoj kune kun soldatoj. En tia kunteksto la tamiloj, hinduistoj aŭ kristanoj, perceptas en la amasa alveno de budhistaj pilgrimoj en Nainativu “koloniigan” volon.

Tiu sento pri “rampanta koloniigo” estas ankaŭ perceptebla en la oriento de la lando, kie kunvivas — kaj foje alfrontiĝas — sinhaloj, tamiloj kaj islama malplimulto (7% de la insulloĝantoj). En la Ampara-distrikto, miloj da islamaj kamparanoj spertis konfiskon de siaj teroj, pro preteksto de “arkeologiaj esploroj”. Laŭ s-ro Miown Mustaffa, eksa ministro pri supera instruado, la terkonfiskado de siaj samreligianoj estas “organizita ĉe plej alta nivelo de ekstremismaj budhistoj influaj en la prezidanto-cirkaŭaĵo.” Farid, maljuna kamparano, rakontas: “Bonzoj plantis tomboŝtonon en mian kampon, poste ili diris ke estas historia loko, kaj mi ne plu rajtas tuŝi ĝin.” De post tiam la kampoj estas nekultivataj. Farid scias, ke la publika forto estas sur la flanko de la monaĥoj. Ĉi tie, same kiel en la nordo, “juro-ŝtato” estas abstraktaĵo: la publikan forton subtenas la milicanoj de la “Karuna-partio” — Vinayagamoorthy Muralitharan, alinome Karuna, estas eksa regiona ĉefo de la LTTE, kiu forlasis ilin en 2004, kaj rekompence ricevis ministran postenon, same kiel s-ro Devananda*.

* Vd Anuradha Herath, “The Saga of Colonel Karuna”, The Huffington Post, julio 2009.

En Kolombo ne estas tamilaj milicanoj por silentigi oponantojn, sed ekzistas blankaj kamionetoj (white vans) sen identecnumeroj, kiuj nokte forkaptas ĝenulojn kaj senĝene trapasas la polickontrolojn. La gazet-desegnisto Prageeth Eknaligoda tiel malaperis, elirante sian oficejon, la 24-an de januaro 2010. La 8-an de januaro de la antaŭa jaro, Lasantha Wickrematunge, ĉefredaktoro de Sunday Leader, kies ĉefartikoloj estis akraj, estis murdita surstrate. “Ili murdis Lasantha, kuzo de la eksa prezidantino Kumaratunga, dumtage, antaŭ atestantoj, veas tamila intelektulo. Nun ni scias, ke ili povas murdi iun ajn.” Homhelpaj funkciuloj, advokatoj, ĵurnalistoj, ricevas mortminacojn, kiuj kvalifikas ilin perfiduloj, subtenantoj de la Tigroj. “Ĉi tie la ĵurnalistoj estas liberaj fari sian laboron, ironias Thana Balasingam, direktoro de la tamila ĵurnalo Thinakkural (La ĉiutaga voĉo). Sed ankaŭ la murdistoj de ĵurnalistoj.”

De post sia reelektiĝo la 26-an de januaro 2010, s-ro Rajapakse plifirmigas sian aŭtoritaton super la oponantojn kaj la sendependajn amaskomunikilojn. Lia malsukcesa kontraŭulo ĉe la prezidanta baloto, la eksa arme-stabano Sarth Fonseka, estis enkarcerigita en februaro kaj juĝita en armea tribunalo. Jen obstinado, kiu mirigas la loĝantojn (tamen sen iluzioj pri la demokratiaj konvinkoj de s-ro Fonseka): “La prezidanto akuzis lin prepari puĉon, atestas defendanto de homrajtoj, mortminacata. Sed li mem faris la puĉon”, li akuzas, notante la ĉiean ĉeeston de la armeo kaj la plenpotencon de s-ro Gotabhaya Rajapakse, la timata ministro pri Defendo, kaj frato de la prezidanto.

La prezidanto sukesis tie, kie ĉiuj liaj antaŭuloj malsukcesis: li elradikigis la LTTE, unu el la plej timindaj geriloj en la mondo. Tiu sukceso ŝuldiĝas parte al la helpo de Ĉinujo, kiu strebas alianciĝi kun Srilanko, situanta survoje al ĝia nafto-provizejo, fronte al la granda rivalo, Barato. Iuj diras, ke Vaŝingtono, maltrankvila pro tiu alianco, sekrete subtenis la prezidant-kandidatecon de la generalo Fonseka.

Same kiel usonaj marsoldatoj plantantaj flagon ĉe Iwo Jima en 1945 ...

Laŭ multaj observantoj, nerespekto al la homrajtoj estis unu el la ŝlosiloj de la venko. Konvinkitaj, ke la LTTE intertraktos nur por gajni tempon, la registaro de Nov-Delhio finfine subtenis tiun ekstreman militon, kvankam diskrete, pro la multnombra tamila loĝantaro de Barato*. La “naxalit”-atakoj* intensiĝante en Barato (75 policistoj mortigitaj en embusko en la Chhattisgarh-regiono la 6-an de aprilo 2010, 148 civilaj viktimoj de trajnosabotado en Okcident-Bengalo la 28-an de majo ...), Kolombo nun proponas sian kontraŭpopolribelan ekspertizecon al sia granda najbaro.

* Vd “Lessons from the war in Sri Lanka”, Indian Defense Review, sept. 2009.
* Naskiĝinta el kamparana ribelo en 1967 en la bengala vilaĝo Naxalbari, la maoista gerilo, tiel nomata “naxalista”, refortiĝas de 2004 en la centraj ŝtatoj de Barato. Vd “En Inde, expansion de la guerilla naxalite”, Le Monde diplomatique, dec. 2007.

La reĝimo de s-ro Rajapakse kultivas arogantecon de venkinto ĝis karikatura grado. Ja la nova mil-rupia monbileto prezentas unuflanke la prezidanton, kaj aliflanke soldatojn hisantajn la nacian flagon, same kiel la usonaj marsoldatoj faris en Iwo Jima en 1945. Tia fervoro ne anoncas facilan repaciĝon: “La sinhaloj nun konsideras la Nordon kiel konkeritan teritorion, klarigas Jehan Rerrera, sinhala intelektulo. Dum la milito, ili timis la Tigrojn. Kiam okazis la batalĉeso, egalec-rilato establiĝis inter sinhaloj kaj tamiloj. Nun, oni vidas rilaton de venkinto al venkito.”

Oni konsideras neniun politikan cedaĵon: “La konsilio de la orienta provinco havas neniun povon, veas s-ro Somasundram Pushparajali, tamila elektito sendependa, ankaŭ mort-minacata. Se la registaro donus realajn povojn al la provincoj, la etna problemo estus solvita.” La prezidantejo opinias, ke la rekonstruado de la militzonoj sufiĉos por kontentigi la etnan malplimulton. Sed, konstatas la Jaffna-episkopo, “la tamiloj neniam akceptos ekonomian evoluadon centrigitan, gvidatan de Kolombo, kiun ili neniel povus influi.” Des malpli ĉar la homo taskita pri la rekonstru-programo estas s-ro Basil Rajapakse, alia frato de la prezidanto ...

La malvenko de la Tigroj “malfermis eblecon por plurpartia demokratio, respektanta ĉies rajtojn, konkludas Perera. Sed ni iras malan vojon: la malajzian vojon. Tiun de diktatora reĝimo, de limigita demokratio, kie la rajtoj estos subordigitaj al la ekonomia evoluado.”

Cédric Gouverneur

Kronologio — Tri jardekoj da enlanda milito

1815 La britoj finas koloniadon de Cejlono kaj unuecigas la insulon, antaŭe konsistantan el 3 reĝlandoj, du sinhalaj, unu tamila.

1948 Sendependiĝo. La tamila malplimulto (18%), dorlotita de la koloniintoj, devas subiĝi je la leĝo de la sinhala plimulto (74%), kiu trudas sian lingvon kaj donas avantaĝojn al sia religio, budhismo.

1956 Pro diskriminacioj, la tamiloj postulas aŭtonomecon de la Nordo kaj Oriento.

22 de majo 1972 Cejlono fariĝas la Socialista Demokratia Respubliko de Srilanko.

Julio 1983 Pogromoj kontraŭ tamiloj. Miloj da tamiloj aliĝas al la armitaj ribelgrupoj. Estrataj de Velupillai Prabhakaran, la Tamilaj Tigroj de Liberigo de la Eelam (LTTE) trudas sian dominadon, ekzekutante siajn rivalojn.

1987-1990 Interkonsento Barato-Sri Lanko: la barata armeo alfrontiĝas al la LTTE en Jaffna. Kolombo subpremas ekstrem-maldekstran popolribelon en la Sudo.

1991 Murdo de la barata ĉefministro, Rajiv Gandhi, fare de la LTTE.

1996 La armeo reprenas Jaffna-urbon.

1997-2001 Multaj venkoj de la LTTE, kiuj regas la Nordon kaj grandajn zonojn de la Oriento.

Februaro 2002 Batalĉeso dank’ al perado de Norvegujo.

Aprilo 2003 La LTTE retiriĝas el la pac-intertraktadoj.

Marto 2004 La “kolonelo Karuna”, estro de la Tigroj en la Oriento, forlasas la Tigrojn.

Novembro 2005 Balotelekto de la prezidanto Mahinda Rajapakse, kiu promesas venki la LTTE.

Aprilo 2006 La milito etendiĝas kaj ĝeneraliĝas.

Septembro 2007 Venkinte en la Oriento dank’ al Karuna, la armeo atakas en la Nordo.

2 januaro 2009 Repreno de Killinochchi, eksa ĉefurbo de la LTTE.

20 majo 2009 Oficiala fino de la milito, post morto de Prabhakaran kaj kompleta subpremo de la LTTE ĉirkaŭ Mullaittivu. La fina atako laŭdire kaŭzis inter 8.500 kaj 20.000 viktimojn. Ĉirkaŭ 300.000 tamilaj civiluloj estas enfermitaj en koncentrejoj regataj de la armeo.

Decembro 2009 La prezidanto Rajapakse kaj la eksa stabestro Sarath Fonseka disputas pri la venko.

26 januaro 2010 S-ro Rajapakse estas reelektita prezidanto. S-ro Fonseka estas persekutata de arme-tribunalo.

Novaj spertoj pri agro-forstado

Kiel Sahelo reverdiĝas

En Niĝero, duonon de la loĝantaro minacas malsatego; en Ĉado, la alarmo-sojlo estas transpasita. Eksplodo de prezoj, sekeco, malpliiĝo de la internacia helpo, parte klarigas la nunan katastrofon. Tamen novaj agrokulturaj teknikoj transformis kelkajn duondezertajn zonojn en pli produktivajn terojn. Spertoj limigitaj, sed atente observataj.

JEN Burkina Faso, en Okcidenta Afriko. Sunsubiro, ĉe la fino de nova premvarmega tago. Sed ĉi tie, en la ekspluatejo de s-ro Yacouba Sawadogo, aero estas pli malvarmeta. Kun hakilo surŝultre, tiu barbula agrokulturisto laŭiras siajn arbarojn kaj kampojn senĝene, kvazaŭ multe pli juna homo. S-ro Sawadogo, kiu scipovas nek legi nek skribi, tamen estas pioniro pri agroforstado, aliro bazita sur integrado de arboj en la agrikultura produkt-sistemo. Tiu ĉi tekniko, kiu transformis la okcidentan Sahelon ĉi-lastajn jarojn, estas unu el la plej promesplenaj ekzemploj de la maniero laŭ kiu malriĉaj loĝantaroj povas alfronti la klimatŝangon.

Vestita el bruna kotona robo kaj blanka ĉapo, s-ro Sawadogo sidiĝas apud akacioj kaj jujubarboj, kiuj donas ombron al birdokorto, kie vivas dudeko da numidoj. La ĉefa parto de lia dudek hektara ekspluatejo, sufiĉe granda laŭ la lokaj kriterioj, apartenas de pluraj generacioj al lia familio. Tiu ĉi forlasis ĝin post la terura sekeco de 1972-1984: 20% malkresko de la mezaj pluvkvantoj tiam nuligis la produktadon de nutraĵoj en Sahelo, transformis vastajn savanojn en dezertojn kaj kaŭzis centmilojn da mortoj pro malsatego.

“Homoj troviĝis en situacio tiom katastrofa, ke ili devis ŝanĝi sian pensmanieron”, rakontas s-ro Sawadogo. Li mem reprenis malnovan teknikon, uzitan de jarcentoj de la lokaj kamparanoj, la “zai”, kiu konsistas el fosi “semtruojn” alivorte neprofundajn truojn, kiuj koncentru la maloftajn pluvojn al la radikoj de plantoj. Por kapti pli grandan kvanton da akvo, li pligrandigis la truojn. Sed lia plej grava novigaĵo estas ke li aldonis sterkon dum la seka sezono, tekniko kiun la aliaj taksis malŝparo.

Koncentrante akvon kaj fekundon en la truoj, li pligrandigis la rendimenton de siaj agroj. Sed li ne antaŭvidis alian, plej gravan, rezulton: plantidoj de arboj, elkreskintaj el grajnoj kuŝantaj en la sterko, aperis meze de liaj milio- kaj sorgo-linioj. Post pluraj sezonoj, li malkovris, ke la arboj, nun plurfutajn altaj*, kontribuis kreskigi la rendimenton de la agroj, fekundigante la grundon. “De post kiam mi aplikas ĉi tiun teknikon por rebonigi damaĝitan teron, mia familio estas ŝirmata kontraŭ nutraĵmanko, en bona kiel en malbona jaro.”

* Unu futo estas ĉirkaŭ 30 centimetroj.
Ne temas pri “planti arbojn”

LA AGROFORSTADO enkondukita de s-ro Sawadogo jam disvastiĝis tra vastaj zonoj de Burkina Faso, Niĝero kaj Malio, kaj transformis centmilojn da hektaroj duondezertaj en pli produktivajn terojn. “Temas verŝajne pri la pozitiva ekologia ŝanĝo kun plej granda amplekso en Sahelo, kaj eble en tuta Afriko”, opinias s-ro Chris Reij, nederlanda geografo, kiu vivis 30 jarojn en la regiono.

Tiu metodo teknike nomiĝas “natura helpata regenero” (NHR). Sciencaj studaĵoj konfirmas la multajn avantaĝojn de la enkonduko de arboj ene de la nutraĵkultivejoj: ili protektas junajn plantidojn de vento, kontribuas teni humidecon en la grundo, dum ilia ombro ŝirmas la plantojn kontraŭ varmego. La falintaj folioj utilas kvazaŭ “pajlotavolo”, pliigas la fekundecon de grundo kaj provizas manĝaĵon por brutaro. En kazo de malsatego, homoj eĉ povos manĝi foliojn de kelkaj arboj. “Antaŭe, kamparanoj estis kelkfoje devigitaj semi 4- aŭ 5-foje siajn kampojn, ĉar vento forblovis la grajnojn, klarigas s-ro Reij, kiu rekomendas la NHR kun entuziasmo de misiisto.Arboj agas kiel ŝirmiloj kaj firmigas la grundon; necesas semi nur unufoje.”

La zai kaj aliaj teknikoj por rikolti pluvakvojn ankaŭ kontribuis reprovizi la subterajn akvo-rezervojn. “Dum la 1980-aj jaroj, la nivelo de la subteraj akvotavoloj malkreskis ĉiujare je ĉirkaŭ unu metro, diras s-ro Reij. De kiam la NHR kaj la akvokolektado-teknikoj disvolviĝis ĉi tie, kaj malgraŭ la demografia kresko, ĝi altiĝis kvin metrojn.” En kelkaj zonoj, oni mezuris ĝis 17-metrajn plialtiĝojn. Kaj studaĵoj parolas pri similaj efikoj de akvo-reprovizado en Niĝero.

Iom post iom, s-ro Sawadogo evoluigis veran pasion por arboj. Lia ekspluatejo nun pli similas arbaron ol agrojn.“En la komenco, mi miksis arbojn kaj kulturaĵojn. Sed mi nun preferas arbojn, ĉar ili havas aliajn avantaĝojn.” Ili povas esti ekspluatataj, iliaj branĉoj hakitaj kaj venditaj ĉiujare, kaj ilia bonefiko al la grundo faciligas kreskon de novaj arboj: “Ju pli da arboj, des pli da enspezoj”.

Kreskigante sian arbaron, s-ro Sawadogo povis vendi brul-lignon, servo-lignon kaj konstru-lignon. Arboj ankaŭ estas uzataj por la tradiciaj medikamentoj, kio estas vera avantaĝo en regiono, kie modernaj medicinaj flegoj estas maloftaj kaj multekostaj.

Ni precizigu, ke tiuj kamparanoj ne plantas arbojn, kiel la Nobel-premiita Wangari Maathai kaj ŝia movado “verda zono” instigis fari en Kenjo: tio estus por ili tro kosta kaj riska afero. Ili nur protektas kaj flegas tiujn, kiuj spontane kreskis. Raportoj pri okcidenta Sahelo rivelas, ke 80% de la plantitaj arboj mortas post unu aŭ du jaroj. Male, la arboj kiuj kreskas nature estas lokaj specioj, do pli rezistaj kaj, evidente, ili kostas nenion.

Ankaŭ en Malio, arboj kreskas ĉie meze de agroj. En la tre malriĉa vilaĝo Sokouma, domoj estas el branĉoj kovritaj de koto; estas nek akvo, nek elektro; infanoj havas malpurajn kaj ŝiritajn vestaĵojn, kaj multaj havas ŝvelintajn ventrojn pro misnutrado. Tamen, laŭ la loĝantoj, vivo pliboniĝas, danke al la arboj.

S-ro Oumar Guindo posedas 6 hektarojn sur kiuj li kultivas milion kaj sorgon. Antaŭ dek jaroj li komencis aŭskulti la konsilojn de Sahel Eco, angla-malia neregistara organizaĵo (NRO), kiu rekomendas agroforstadon. Lia tero estas hodiaŭ kovrita je arboj, preskaŭ unu ĉiun kvinan metron, kaj la akvo-rezervoj kreskis. En la vilaĝo, li montras la grenejojn rektangulajn, kiuj, same kiel la domoj, estas konstruitaj el lignaj kadroj kovritaj per koto. Ĉiuj entenas sufiĉajn milio-provizojn: la nutraĵsekureco estas certigita ĝis la venonta rikolto, eble eĉ pli longe. “Antaŭe, diras kamparano, multaj familioj disponis pri nur unu grenejo. Nun ili havas du aŭ tri, kvankam iliaj teroj ne estas pli grandaj. Ni havas ankaŭ pli da brutaro.”

Por atingi tiajn rezultojn, ankaŭ la registaroj faris gravajn decidojn. S-ro Salif Guindo (neniu rilato kun Oumar), agrokulturisto en la malia vilaĝo Ende, rakontas kiel la vilaĝanoj revivigis malnovan asocion de kamparanoj “Barahogon”, kiu progresigis dum multaj generacioj mastrumadon de arboj, ĝis oni forlasis ĝin kiam dehaki arbojn fariĝis kontraŭleĝe. La franca kolonia registaro deklaris, ke ĉiuj arboj estas ŝtato-posedaĵo, kio ebligis al ĝi vendi hakad-rajtojn al hakistoj. Samspecaj reguloj daŭris post la sendependiĝo: la kamparanoj, kiuj dehakis branĉojn aŭ arbojn, estis punataj. Tial, ili eltiris la plantidojn por eviti postajn malagrablaĵojn. Daŭrigado de tiuj praktikoj dum pluraj generacioj nudigis la grundon, kaj ĝin pli kaj pli sekigis.

Komence de la 1990-aj jaroj, la Malio-registaro, eble pro tio ke kamparanoj, koleraj pro la suferitaj mistraktadoj, mortigis forsto-agentojn, voĉdonigis leĝon, kiu donas al kamparanoj proprieton de la arboj kreskintaj sur siaj teroj. La koncernuloj eksciis pri la leĝo nur kiam Sahel Eco organizis informkampanjon. De post tiam, la NHR rapide disvolviĝis. En Niĝero, klarigas s-ro Toni Rinaudo, aŭstralia agronomo kaj misiisto, ĝi vere disvolviĝis nur post kiam la regantoj suspendis la regularojn malpermesantajn dehaki arbojn: por ke agrokulturistoj kreskigu arbojn, ankaŭ necesas ke ili rajtas dehaki ilin ...

Tre multekostaj “vilaĝoj de la jarmilo”

SAMA skemo validas en la tuta okcidenta Sahelo: la NHR disvastiĝis ĉefe “kontaĝe”, de agrokulturisto al agrokulturisto, kaj de vilaĝo al vilaĝo, kiam homoj konstatis propraokule la rezultojn. Danke al la agroforstado, oni povas nun ekvidi sur satelitaj fotoj, analizitaj de la usona geologia instituto (US Geological Survey), la landlimon inter Niĝero kaj Niĝerio. Ĉe la Niĝer-flanko, oni malkovras abundan arban kovraĵon; ĉe la Niĝerio-flanko, kie vastaj projektoj de arboplantado videble malsukcesis, la grundo aperas preskaŭ nuda.

Kiam ili vidis tiujn bildojn, en 2008, la aktivuloj de la NHR, kiel s-ro Reij kaj Rinaudo, ricevis ŝokon: ili ne imagis, ke tiom da kamparanoj kreskigis tiom da arboj. Kunmetante la faktojn montratajn de la satelitaj fotoj kaj la rezultojn de surlokaj enketoj, s-ro Reij taksas, ke, nur en Niĝero, la agrokulturistoj kreskigis 200 milionojn da arboj kaj rebonigis ĉirkaŭ 3.125 kvadratajn kilometrojn da damaĝitaj teroj.

Lastaj datumoj ŝajne indikas ke la regionoj, kiuj sude de la lando praktikas la agroforstadon, estas tiuj, kiuj plej efike rezistas la aktualan sekecon. S-ro Reij substrekas, ke la arboj ankaŭ provizas ekonomian armilon por alfronti ĝin: en 2005, dum antaŭa sekeco, la ligno dehakita kaj vendita ebligis al la kamparanoj havi monon por aĉeti cerealojn.

La NHR, bazita sur senpaga scio, implicas neniun dependecon de ekstera helpo. Tial, klarigas s-ro Reij, ĝi tre diferencas de la disvolvo-modelo de la “vilaĝoj de la jarmilo”, iniciatitaj de s-ro Jeffrey Sachs, la tre influa direktoro de la Tero-instituto de la Kolumbia Universitato(Columbia university). Tiu projekto provizas al la vilaĝoj tion, kion oni konsideras “pakaĵoj de integritaj servoj necesaj por evoluado: semoj kaj modernaj sterkoj, putoj por pura akvo, klinikoj. “Tiu vizio por solvi la problemon de malsato en Afriko estas alloga, diras s-ro Reij. Problemo estas, ke ĝi ne funkcias. La projekto “vilaĝoj de la jarmilo” necesigas grandan investon en ĉiu vilaĝo, kaj eksteran helpon dum pluraj jaroj, kio ne estas daŭrigebla solvo. Malfacilas kredi, ke la ekstera mondo provizos la necesajn miliardojn da dolaroj por krei dekojn da “vilaĝoj de la jarmilo” en Afriko.” La eksterlanda helpo efektive ĉesis post la financa krizo de 2008.

La eksteraj agantoj tamen povas ludi rolon: ili povas financi, tre malmultekoste, la diskonigon de la informoj, kiu origine ebligis, ke la NHR tiel efike disvastiĝis en la okcidenta Sahelo. Kvankam la kamparanoj estis la unuaj strebantoj diskonigi la avantaĝojn de la NHR ĉe siaj najbaroj-kamparanoj, ili tamen ricevis esencan helpon de manpleno da aktivuloj kaj NRO, kiel ekzemple s-roj Rinaudo kaj Reij, kaj Sahel Eco. Tiuj esperas diskonigi la NHR en aliaj afrikaj landoj danke al la “iniciatoj por reverdigi Afrikon”, asertas s-ro Reij, kiu transdonis la ideon al la etiopa prezidanto.

Sed ankaŭ aliaj decidoj nepras, por lukti kontraŭ la klimat-varmigo, kiu igas Sahelon tiom neakceptema loko. Ja ĉiu adaptiĝ-formo havas siajn limojn: se oni ne reduktas la kvanton de forcejefikaj gasoj elsenditaj en la atmosferon, la temperaturaltiĝo fine venkos eĉ la plej inĝeniajn barilojn.

Mark HERTSGAARD.

La racio kiel politika armilo

Noamo Ĉomski kaj liaj kalumniantoj

“New York Times”, kiu tamen ne multe ŝatas lin, eldiris pri Noamo Ĉomski, ke li estas “sendube la plej granda vivanta intelektulo”. Krom pro tio, ke li revoluciis sian fakon, Ĉomski estas pli vaste konata en la mondo pro sia kritiko de la povo, inspirita de la libertineca tradicio, pro sia inklino trempi sian plumon ne nur en aliulajn vundojnn kaj pro siaj timigaj kritikoj, ke li ĉiam estas adresinta al la “sekulara klerikaro” de la intelektuloj kaj ĵurnalistoj.

AL TIUJ, kiuj akuzis lin konduti kontraŭ sia lando kvazaŭ “la birdo, kiu malpurigas sian propran neston”, Karl Kraus respondis, ke oni povas ja, ĉe certaj cirkonstancoj, male senti sin malpurigata de sia propra nesto kaj senti komprenenblan bezonon laŭeble fari ĝin iom pli propra; kio naskis la konsekvencon, ke li “altiris la malamon de malpuraj homoj ĝis grado, kiu povus esti senegala en la historio de la intelektula vivo*.

* Karl Kraus, “Der Vogel, der sein eigenes Nest beschumtz”, Die Fackel [La birdo, kiu malpurigas sian propran neston — La Torĉo ], n°781-786, Vieno, junio 1928, p. 5 Koncerne la vienan satiriston (1874-1936), legu Alain Accardo, “Karl Kraus, contre l’empire de la bêtise” [Karl Kraus, kontraŭ la imperio de la stulteco], Le Monde diplomatique, aŭgusto 2005, tiel, kiel Jacques Bouveresse, Schmock ou le triomphe du journalisme. La grande bataille de Karl Kraus [Ŝmok aŭ la triumfo de la ĵurnalismo. La granda batalo de Karl Kraus], Seuil, Parizo, 2001, kaj Satire & prophétie: les voix de Karl Kraus [Satiro kaj profetismo: la voĉoj de Karl Kraus], Agone, Marsejlo, 2007.

Konsidere el multaj vidpunktoj, en situacio tute simila troviĝas hodiaŭ Noamo Ĉomski. Laŭ la opinio de granda parto de la intelektula mondo, kiu bone akordiĝas, ĉion konsiderante, kun la malpureco, kiun li publike malaprobas, ankaŭ li estas la birdo kies precipa agado konsistas en “malpurigado” de la nesto, aŭ de la nestoj, de kio li estas materie, kaj devas esti spirite, okupanto: unue, Usono, sed egale Eŭropo, la okcidentaj demokratioj ĝenerale, la israela ŝtato, la intelektaj elitoj, la scienca mondo, la universitato, la instrua sistemo, ktp.

Tiu, kiu, kiel jam kaze de Kraus, pensas kaj agas en rilato al la ideo, ke intelektulo devas unue balai antaŭ la pordo de sia propra lando, esperante, ke la aliaj faros same siaflanke, tiu povas preskaŭ certiĝi, ke li kolizios kun la fortega protestado de homoj reagantaj al tio, pli-malpli kvazaŭ tio samvalorus nepre kiel aserti, ke la vero, la rajteco kaj la justeco ĉiam troviĝas tute ĉe la malamiko.

Temas pri problemo, kiun Ĉomski konas certe pli bone ol iu ajn. Se li denuncas, elektante nomi ilin laŭnome, la povotroigojn, la maljustaĵojn, la perfortojn kaj la krimojn faritajn de sia propra lando kontraŭ aliaj, estas supozate, ke li trovas normalaj tiajn agojn kiam la malamikoj kulpas pri ili. Se li kvalifikas “internacia ŝtata terorismo”“propaganda terorismo” kion Usono aŭ la klientaj ŝtatoj, kiujn ĝi apogas, rigardas sin rajtigitaj fari, tute nepunate, en certaj landoj, tio implicas, oni asertas, ke li neas la realon, tamen malmulte kontesteblan kaj la kruelegon tute realan de la “podetala terorismo”, kiun prezentas la aktivecoj de islamaj kaj aliaj grupoj. Ktp.

Sammaniere, se, kiel Ĉomski faras, oni uzas la esprimon “propaganda modelo” por priskribi la funkciadon de la amaskominikilaro en demokratio kiel Usono, kie la gazetaro estas konsiderata totale libera kaj sendependa, tio povas nur esti kalumnio kaj insulto, dum estas tute normale kaj nature apliki tion al aliaj, sen meti al si la plej malgrandan demandon koncerne la gradon en kiu ĝia uzado povas praviĝi.

JAM DE KELKE da jaroj Ĉomski substrekis, ke la maldekstraj intelektuloj povas ja esti viktimoj, kompare kun la mezuloj, kiujn ili pretendas reprezenti aj defendi, de zorgiga malfruo, kiu plimalboniĝis ĵuse en tre perceptebla maniero. Bedaŭrante kion li nomas maldekstrulara tendenco al memdetruo, el kio la konvertado de granda parto de ties reprezentantoj al postmodernaj ideoj konstituas karakterizan simptomon, li konstatis, ke “ekzistas popola bazo por alfronti la homajn problemojn, kiuj delonge apartenas al la ‘projekto de la Lumoj’ . Unu el la elementoj, kiuj mankas al ĝi, estas la partoprenado de la maldekstraj intelektuloj. (...) Ties forlaso de tiu projekto estas la signo (...) de nova venko de la kulturo de la potenco kaj de la privilegioj, kaj ĝi tiusence kontribuas*.

* “Science et rationalité” [scienco kaj racieco], en Raison & Liberté, Agone, Marsejlo, 2010, p. 198.

Akuzi la amaskomunikilaron, kiel Ĉomski tion faras, pri tio, ke ĝi ne prezentas la realon tia, kia ĝi estas, aŭ deformas aŭ regule prisilentas certajn gravajn faktojn, estus evidente preskaŭ sensignife se oni devus akcepti la ideon, ke vere ne estas faktoj, sed nur diversspecaj prezentadoj. Tute kiel George Orwell, Ĉomski trovas malfacile komprenebla kaj zorgiga la apenaŭan diligentecon dediĉatan de la maldekstraj intelektuloj al la defendo de nocioj kiel tiuj de “vereco” kaj “objektiveco”, kiam ili ne proponas malkaŝe konsideri de nun tiujn reakciaj kaj eksmodaj.

Por pensmaniero, kiu jam inklinadis, el naturo aŭ el tradicio, procedi tiel, la anonco, farita de la teoriistoj pri la postmoderna revolucio, ke ne estas vere “faktoj” nek, sekve, “mondo de la faktoj”, pri kiuj ni eble devus zorgi serioze, evidente alvenis ĝustatempe kaj ne povus esti akceptita alie ol kiel filozofia pravigo kaj kuraĝiĝo plui samvoje.

Spertinte, dum la hispana interna milito kaj en la sekvantaj jaroj, la frapantan kaj apenaŭ imageblan frankisman propagandon, Orwell esprimis la timon vivi la koncepton mem de objektiva vero minacata de simpla malapero. “Timigas min tiuspecaj aferoj, skribis li, ĉar tio vekas ĉe mi la senton, ke la nocio mem de objektiva vero estas malaperanta el nia mondo. Malgraŭ ĉio, granda estas la risko, ke tiaj mensogoj, aŭ similaj mensogoj, fine povas anstataŭi historiajn verojn. Kiel estos skribita la hispania milito*?”

* George Orwell, Essais, articles et lettres[Eseoj, artikoloj kaj leteroj], Ivrea — Encyclopédie des Nuisances, Parizo, 1996, vol. 2, p. 323.

Oni povus, verŝajne, esperi, ke la sperto koncerne la gradon ĝis kiu la diktatorecoj de la 20-a jarcento estis kapablaj anstataŭigi la objektivajn verojn per veroj tute fabrikitaj favore al siaj propraj interesoj, kun la monstraj konsekvencoj, kiujn tio naskis, fortikigu la intelektulojn ĉe ilia konvinko, ke la vero, eĉ se ofte necesas inventi por havi ŝancon sukcesigi ĝian malkovron, ne povas ĝuste esti mem rezulto de kreado aŭ invento. Sed tute malsaman rezulton oni ŝajne finatingis, nome la ideon laŭ kiu la faktoj mem kaj la vero estas, ĉiel, ja fabrikataj laŭ ia aŭ alia maniero ĉiuokaze. Krom pri “fabrikado de konsento”, oni de nun povas do paroli pri “fabrikado de vero”, krom se ĝuste la produktado de vero estus konsiderenda kiel tute simple nedistingebla de la produktado de konsento pri tio, kio agnoskendas kiel vero.

Oni povas facile esti tentata kredi, se la scienculoj ne (aŭ ankoraŭ ne) povas rezigni la uzadon de koncepto kiel tiu de objektiva vero, ke la beletristoj povas, malgraŭ ĉio, tre bone intenci ĝin malhavi, se tio, kio sole gravas por ili, estas la libereco. Sed tio estas danĝera iluzio. Orwell asertas, ke se oni defendas la liberecon, oni ne povas ne konsideri sin samtempe devigata defendi la objektivan veron kaj, inverse, ke tiuj, por kiuj gravegas la objektiva vero, tiuj ne povas rigardi akcesora la defendon de la libereco.

Laŭ opinio de Ĉomski, la homaraj studoj kaj la sociaj fakoj ne povas permesi al si pli ignori aŭ facilanime trakti la koncepton de objektiva vero ol kiom faras la sciencoj ekzaktaj. Kaj ne ekzistas pravigo por kredi, ke la objektiveca instruado ne povas esti tiel subfosa, kiel la instruadoj supozataj laŭnature kaj oficiale “radikalaj”: “Oni komune konsentas, ke objektiva serĉado ofte kapablas dubindigi la regantan pens-kadron. Nur ĉe la sociaj fakoj tia vidpunkto estas rigardata kiel simptomo de malsana menso. (...) Sed la tasko disvolvi objektivan esploron, seniĝintan je la devigo trudataj de la usona politika konsento, estas tute reala, gravega; kaj ni persone pensas, ke ĝi alkondukos al radikalaj konkludoj*.”

* Noam Chomsky, “Pour la défense du mouvement étudiant” [Por defendi la studentan movadon], (1971), reproduktita en Raison & Liberté, citita verko, p. 339.

Konsiderante la gradon de rafiniteco de teorioj sociologiaj, politikaj, filozofiaj aŭ aliaj, kiujn oni kredas esti mem devigata proponi por la traktado de problemoj kiel tiuj, kiujn Ĉomski elektis alfronti, estas ja eble, ke granda parto de tio, kion li diras, estu rigardata kiel iom tro direkta kaj, el la vidpunkto de sciuloj, sufiĉe naiva. Se li bezonus esti defendata tiurilate, kion mi ne kredas, mi dirus, ke la mondskale fama scienculo, kiu li cetere estas, havas ĝuste la meriton sufiĉe neordinaran ne peni prezenti sin, koncerne tian demandon, alie ol kiel iun, kiu scias malmulte, sed kiu samtempe estas konvinkita, ke kredeble ne eblas, kaj feliĉe ankaŭ ne necesas, scii multe pli por kapabli agi kaj atingi rezultojn.

Respondinte al demando koncerne la kialojn de tio, ke la potenculoj estas devigataj sin helpi per falsa prezentado, misfamigo kaj per la diversaj meĥanismoj, kiujn la povo disponas por protekti sin, Ĉomski senhezite konkludas: “Tio ĉio povas ŝajni naiva, kaj tio estas ja tia; sed mi ankoraŭ ne aŭdis ajnan komenton pri la homa vivo kaj la socio, kiu ne estas tia, post ol ĝi estas senigita je la absurdeco kaj egoismo, kiujn ĝi enhavas*.

* Noam Chomsky, De l’espoir dans l’avenir. Propos sur l’anarchisme et le socialisme [Pri espero por la estonteco. Argumentoj pri la anarĥiismo kaj la socialismo], Agone, Marsejlo, 2001, p. 94.

LA NAIVECO, koncerne demandojn, kiel tiujn, pri kiuj temas, povas esti ankaŭ speco de intelekta honesteco. Mi delonge estas admirinta tiun, kiun Ĉomski elmontras tiurilate, kaj el kiu multaj filozofoj povus profite inspiriĝi, se ili estus iom pli sentemaj por la timo elmontri absurdecon kaj egoismon. Mi ne certas, ke mi povas sufiĉe konsenti kun lia optimismo kaj kun lia espero pri la estonteco. Sed la kaŭzo de tio estas mia sento, ke necesas esti tiel batalema, kiel li estas, por reale havi la rajton esti optimista.

Georg Henrik von Wright* respondis al la kritiko, laŭ kiu, esprimo de pesimismo naskas malkvieton kaj efektivigas paralizon de la agado: “Tio efikas ja tiel, je certa mezuro. Sed mi trovas multe pli malrespondeca kaj samtempe pli paraliziga por la agado la optimismon, kiu pensas, ke oni povas trankvile lasi plui la procezon, fundamente kiel antaŭe, ĉe la certeco, ke pli da esplorado, ia nova tekniko kaj la libera ludo de la merkataj fortoj finaranĝos ĉion laŭbonorde. Mi havas la senton, ke ĝuste en tia optimismo de senpoveco la registaroj dronis, kaj en la sama ili provas dormigi la homamasojn, super kiuj ili regas Georg Henrik von Wright, Le Mythe du Progrès[La mito de la progreso], elsvedigita de Philippe Quesne, L’Arche, Parizo, 2000, p.194.]. Ankaŭ en ian optimismon de la senpoveco dronis niatempe granda parto de la intelekta mondo.

* Georg Henrik von Wright (1916-2003), finnlanda filozofo, transpreninto de la kembriĝa katedro de Ludwig Wittgenstein, kiu alfrontis, dum la lasta parto de sia vivo, kion oni povas nomi la mitologio de la progreso.

Ĉomski, evidente, estas optimisto de tute alia speco. Lia optimismo estas optimismo de volo kaj ago. Ĝi apogas sin sur la ideo, ke se la estonteco povas pliboniĝi, tiaĵo rezultos el tio, ke ni estos farintaj, laŭ niaj ebloj, tion, kio estas eble kaj necese por ke ĝi efektiviĝu.

Jacques BOUVERESSE.

La “rompita socio” en Parkhead

62-jara Jim Doherty estas emerito eksterordinara. Li loĝas en Parkhead, kvartalo oriente de Glasgovo, kie la meza vivdaŭro de viroj ne estas pli ol 53,9 jaroj. Kiel supervivinto de laboreja akcidento, li ricevas handikapulan pension de 560 pundoj (660 eŭroj) ĉiun monaton kaj ĉenfumas. “Rigardu”, li diras, disŝovante la kurtenojn. “Tie, estis metalurgia fabriko. En ĝi dungiĝis ok mil homoj. Tuj malantaŭe, tri mil dungitoj laboris en la aŭtomobilera fabriko. Malantaŭ ĝi, alia ŝtalfabriko: sep mil laboristoj deklaritaj superfluaj. Ĉio translokiĝis al Azio kaj Orienta Eŭropo en 1970-1980.” S-ro Doherty mem laboris dum sia tuta vivo en okupo kiu ne suferis la efikon de la ekonomia krizo: malkonstruo. “Mi detruis tutajn kvartalojn, laboristajn gettojn kiuj estas transformitaj en novajn gettojn por iliaj senlaboraj filoj. Mi detruis tutajn ĉenstablojn en fabrikoj kiuj fermiĝis unu post la alia. Tio estis mia vivo.”

Lian domon ĉirkaŭas la ruinoj de la postindustria mondo, kvartaloj kie la fenestroj de la malmultaj butikoj estas baritaj kaj la pordoj estas ekipitaj per citofonoj, kie drogoj abundas kaj bandaĉoj multiĝas. En Glasgovo, la senindustriigo, elfarita de la registaro de Margaret Thatcher (1979-1990), sukcesis. Antaŭ kelkaj jaroj, s-ro Doherty fondis la asocion Gallowgate Family Support Group: tridek aktivuloj donas moralan kaj financan subtenon al la familioj de droguloj. “Dum la pasintaj dek jaroj, ni entombigis kvin mil el niaj knaboj.” Ĉiuj mortis aŭ pro superdozoj de drogoj aŭ perforte. Hodiaŭ, inter la sanzorga industrio kaj psikiatriaj servoj, programoj de metadono kaj interŝanĝo de injektiloj, kaj la salajroj de socialaj helpantoj, drogkonsilistoj, kaj dungitoj de asocioj, apotekoj, prizonoj kaj rifuĝejoj, eĉ sen mencii la monon gajnitan de la narkotistoj, la droga estas sendube la plej prospera industrio de Glasgovo. Jim konas pli bone ol iu ajn la sekvaĵojn de vasta senlaboreco. “Ambaŭ miaj filoj estas heroindependaj dum pli ol dudek kvin jaroj. Mi provas savi miajn genepojn” li klarigas, kun la manoj en la tabakujo, ĉi tiu viro kiu “kortuŝis” la eksan gvidanton de la konservativuloj, Iain Duncan Smith, kaj inspiris lin krei politikan sloganon: la rompita socio.

Cetere, la konservativa esplorinstituto Centre for Social Justice ĉerpis multe da siaj ideoj el diskutoj kun s-ro Doherty. En 2007, telefoninte lin, Iain Duncan Smith venis al lia kvartalo por ĉeesti la funebran solenon de junulo. Li ne informis la gazetaron, sed volis palpi la pulson de ruinigita regiono de Britio por ĉerpi el ĝi moralajn maksimojn* kaj instigi al ĉesigo de la “kulturo de helpismo”*. “Iun tagon”, memoras s-ro Doherty, “Duncan Smith demandas al mi kiel revivigi la voĉdonadon de la konservativa partio en kvartaloj kiel Parkhead. Mi respondis ke, dum Margaret Thatcher ankoraŭ vivas, la konservativa partio ne ricevos eĉ unu voĉdonon en ĉi tiuj kvartaloj. La tuta situacio estas la sekvo de ŝiaj agoj kiel estro de la brita registaro. Se ne estus eksterlandigoj, fermiĝoj de fabrikoj kaj grandskalaj maldungoj, ni ne estus en ĉi tiu situacio hodiaŭ. Mi estas damne ĝisosta maldekstrulo, eĉ se mi komunikiĝas kun Duncan Smith. Eble li estas honestulo, sed li neniam ricevos mian voĉdonon.”

* Vd Amelia Gentleman, ‘Is Britain broken?’ The Guardian, Londono, la 31-an de marto 2010.
* James Chapman, ‘Work or lose Your Benefits: Iain Duncan Smith Heralds biggest shake-up of Welfare State Since the War’, Daily Mail, Londono, la 28-an de majo 2010.

Julien BRYGO.

La entreprenistoj de la sinteza biologio

Kaj nun: konstrui vivan materialon

Duonjarcenton post la malkovro de desoksiribonuklea acido (DNA), esploristoj pri biologio taksas sin pretaj por transiri al la etapo kreado de artefaritaj vivaj organismoj. Ili — almenaŭ iuj el ili — decidis apliki al genetiko la metodojn de la informadik-inĝenieroj de la Silicon Valley. Subtenataj de la tre spekulaciaj merkatoj de bio-energio kaj de la “poluci-rajtoj”, ili perfektigas siajn teknikojn, esperante ricevi oron.

ĈU survoje al industriigo de la vivo? La anonco farita en majo 2010 de la usona esploristo Craig Venter, pri konstruo de bakterio kun artefarita genaro, povas pensigi, ke ni estas proksimaj de tio. La sinteza biologio estas jam granda merkato, kie oni trovas multajn “pecojn” ebligantajn konstrui virusojn, bakteriojn kaj gistojn. Jen nun la ondo de la genetike konstruitaj organismoj.

“Ni bezonas vin. La potenco de viaj iloj implicas respondecon.” Per tiuj vortoj s-ro Edward You, agento de la usona Federal Bureau of Investigation (FBI), alvokas la bunte vestitajn studentojn venintajn el la tuta planedo por la konkurso de sinteza biologio (angle: International Genetically Engineered Machine Competition IGEM). Ni estas en Bostono, en la Massachusetts Institute of Technology (MIT). En tiu fino de oktobro 2009, la FBI, partnero de tiu evento, deziras transdoni mesaĝon al la junaj konkurantoj: sen ili, ne povus ekzisti kontrolo super bio-terorismo! S-ro Piers Millett, de la Buroo pri bioarmiloj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) en Ĝenevo, elvokas starigon de konduto-kodo “por pli alta sekureco, kiu ebligos pli da agrablo”. Ĉar la ludeca esplorado restas motoro de tiu ĉiujara rendevuo.

La principo de la konkurso estas simpla: ĉiu el la 112 kandidat-teamoj (1.700 studentoj) de tiu 6-a IGEM venas prezenti sian “bakterian konstruaĵon”. Ĉiu tranĉis, greftis, ligis genojn ... por produkti ĉu medikamenton, ĉu odorojn aŭ blinkantan lumon, aŭ ankoraŭ detekti arsenikon. En tiu granda kuirejo de la vivo, dum la du tagoj da seninterrompa prezentado, la receptoj estas diskutataj, kontestataj, amendataj. La studentoj portas la kolorojn de sia teamo, same kiel por futbalmaĉo, jen demandante baratan konkuranton, jen respondante la prietikajn demandojn metitajn de la ĵurianoj. Estas forta intelekta aventuro, kun vespero ĉe la Jillian’s klubo de Bostono, kie la vizaĝoj de la partoprenantoj estas daŭre projekciataj sur du niveloj, inter bilardejo, bovlingejo kaj dancejo.

La sola regulo de tiu granda ludo estas kontribui al la komuna “kaso”; ĉiu deponas siajn rezultojn kun libera alireblo (open source) en la kolekto biobrikoj* — DNA-pecoj regantaj ŝlosilajn funkciojn (vd la glosaron). “Hodiaŭ oni nombras ĉirkaŭ 5.000 el ili”, ridetas Randy Rettberg, inĝeniero pri artefarita inteligento, unu el la fondinto de tiu ĵamboreo, malfermante la fridegujon, kie estas tenataj tiuj pecoj de sintezaj genoj mastrumataj de la fondaĵoBiobricks Foundation. “La celo estas disponi pri genetika konstruludo”, precizigas Tom Knight, kiu, ankaŭ li, transiris el informadiko (software) al la vivo-programado (wetware).

* http://bbf.openwetware.org/.

Kun la “biobrikoj”, la MIT kreis norman modelon de interŝanĝo , kiu ebligas mendi kongruajn pecojn de vivanto, same kiel okazas en informadiko per la font-kodo, kaj en elektroniko per la elektronikaj cirkvitoj. Tamen, la scienca komunumo ne sin provizumas ĉe la MIT. “Tiu IGEM-konkurso estas amuzaĵo por adoleskantoj, opinias Victor de Lorenzo, kunordiganto de la programo pri sintezaj bioteknologioj en la Nacia Centro pri Bioteknologioj en Madrido. Neniu laboro estas publikigebla, ĉar la pruvoj pri farebleco estas plej ofte ne sufiĉaj: kiel esploristoj, ni uzas niajn proprajn genetikajn sinsekvojn, produktitajn en la propraj laboratorioj.”

Temas pri turnopunkto en la historio de genetiko. En 1953, Francis Crick kaj James Watson publikigis en la revuo Nature priskribon de la duope-helica strukturo de la DNA, la portanto de la hereda informaĵo*. Duonjarcenton poste, la homaro kolektis imponan kvanton de informado pri la molekula konsisto de vivaĵo.

* Kun la valora kontribuo de la kristalografiistino Rosalind Franklin, kiu ricevis la unuan kliŝon de la desoksiribonuklea acido.
Abundaj investodeziroj

DE NUN sinteza biologio ne nur observas, sed aplikas inĝenierajn teknikojn. Ĝi konkretigas la saĝan vorton de la granda fizikisto Richard Feynman: “Oni konas nur tion, kion oni konstruas.” Praktikata de pli ol dek mil laboratorioj en la mondo, tiu fako fariĝis ebla, ĉar oni nun scipovas rapide sintezi, kaj dudekoble malpli koste ol en la jaro 2000 — tio estas 35 eŭrocendoj por unu bazoparo — kodantajn DNA-sinsekvojn, kaj ĉar la potenco de komputiko ebligas sekci kaj koncepti vivantajn sistemojn.

La sinteza biologio ankaŭ ne estas nura plibonigo de la molekula biologio, fako reganta la genetike modifitajn organismojn (GMO). Celo de tiuj inĝenieroj estas programi biologiajn sistemojn apogante sin sur la principoj de dizajno, de normaj moduloj kaj plejbonigado. Ĉiuj esploristoj parolas pri framo, referante al la baza tipo sur kiu oni greftas funkciojn. Ili prikonsideras konstrui novajn genarojn. Iuj rekomendas, por eviti ĉian infekton de la natura biologio — ne plu malkongrua esprimo-, igi “tiujn biologiajn kreaĵojn radikale diverĝaj de la konataj organismoj*. Ekzemple uzante malsimilan alfabeton de ATGC (vd la glosaron sube). Ne plu temas pri nur manipuli genojn kaj GMO-jn, sed konstrui de la komenco genarojn kaj produkti genetike konstruitajn organismojn (GKO). La horizonto ja estas “la industriigo de biologio”, substrekas Richard Kittney, direktoro de la Centro de biologiaj kaj medicinaj sistemoj de la Imperial College en Londono.

* Philippe Marlière, Université de tous les savoirs, 7 julio 2008.

La sektoro instigas abundajn investo-dezirojn, ĉar ĝin portas novaj merkatoj, tre spekulaciaj: tiu de energio, kun la produktado de biobrulaĵoj kaj la borso pri elsendoj de CO², decidita de la Kioto-interkonsento, tiu de farmacio, kun organismoj transformitaj en medikamento-fabrikojn; kaj pli ĝenerale tiu de ĥemio, kun sintezo de kompleksaj molekuloj aŭ biologiaj teksturoj; detektado de substancoj (“gardostarantaj” organismoj) aŭ seninfektado de la medio. Tiuj apliko-sektoroj cetere estas la konkurso-kategorioj de la IGEM, pruvo ke scienco kaj merkato, koncerne bioinĝenieradon, estas pli kaj pli nedisigeblaj.

La ĉiam agema stelulo de tiu aventuro, Craig Venter, estas unu el la pioniroj de la vicrivelado de la homa genaro en la 1990-aj jaroj[Vd John Sulston, “Publikigita artikolo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2002.. La 20-an de majo 2010 li anoncis en Science, ke li kreis “la unuan sintezan bakterion*.” La esploristo sukcesis konstrui, per kunmetado de sinsekvoj kopiitaj el tiuj de bakterio Mycoplasma mycides (kaŭzanta la peripneŭmonion de bovoj), “artefaritan” kromosomon, kaj reinjekti ĝin en alian bakterion (Mycoplasma capricolum, kiu infektas kaprinojn), senigitan de la propra genaro. La tiel produktita ĉelo funkciis, sin reproduktis kaj formis koloniojn ...

* Vd Hervé Le Crosnier, “La Boîte de Pandore de la biologie synthétique” kaj “Les prédicateurs de la génétique extrême”, Puces savantes, respektive 31 de majo kaj 17 de junio 2010.

La revuo Nature Biotechnology ilustras la svarmon de tiu tereno, publikigante la diversajn difinojn laŭ dudek fakuloj*. La teknologio fokusas al tri konkurencaj aliroj, je diversaj skaloj. La unua okupiĝas pri la genetikaj elementoj, la dua pri la tuta genaro, la tria pri la ĉelaj vandoj*.

* Nature Biotechnology, vol. 27, n-ro 12, Novjorko, decembro 2009.
* Maureen O’Malley, Alexander Powell, Jonathan F. Davies, Jane Calvert, “Knowledge-making distinctions in synthetic biology”, BioEssays, Cambridge, 2007.

En la unua kategorio oni trovas kunmetad-metodojn “de malsupro” (angle bottom-up) subtenatajn en la IGEM.La inĝeniero-kulturo de ĝia ĉefo Drew Enby valorigas la ideon pri molekulaj konstru-brikoj. Transformante mikro-organismojn en gvideblajn sistemojn, esploristoj kiel Tim Gardner, Jim Collins kaj Stanislas Leibler (California Institute of Technology) montris jam en 2000, ke eblas koncepti normajn modulojn, kapablajn programi sintenojn.

La dua aliro estas miniaturigo-metodo “malsuprenira” (top-down); temas pri krei la “minimuman vivkapablan genaron”, specon de “baza framo”, sur kiu eblas grefti iun ajn funkcian modulon, vivkapable. Unu el la teamoj de Craig Venter sukcesis redukti je 15% la genaron de bakterio Escherichia Coli, eliminante la partojn nekodigajn aŭ nevivgravajn.

Ricevinto de la Nobelpremio en 1978, Hamilton Smith anoncis en januaro 2008, ke li realigis tutan sintezon de la kromosomo (reduktita ĝis 386 genoj anstataŭ 517) de la bakterio Mycoplasma genitalium. Tamen li ne provizis pruvon de ĝia funkciado, post reinjektado en bakterion senhavigitan je propra heredo-materialo.

“Programi per DNA, kia plezuro”

LA TRIA aliro kuniĝas al la esploroj pri origino de vivo. Ĝi esploras pri la kapablo memkuniĝi de la mokekuloj troveblaj en la ĉelaj vandoj. Esploristoj kiel Jack W. Szostak, el la Harvard Medical School (Bostono), tiel provas konstrui “praĉelojn”, tio estas fermitajn biologiajn spacojn. Aŭtoro de la unua artefarita gisto-kromosomo, Szostak evidentigis la spontan kapablon de la dupolusaj grasacidoj (de kiuj unu ekstremaĵo, hidrofila, estas logata de akvo-molekuloj kaj la alia, hidrofoba, forpuŝas ilin), grupiĝi kaj formi sferon, reage al akvo*. La esploristo konfesas: “Ekzistas multaj rimedoj aperigi memorganizajn ecojn; la reprodukto, kiun ni ricevis, ankoraŭ ne estas tute aŭtonoma, sed ni neniam estis tiel proksimaj al transformado de molekuloj en vivajn organismojn.”

* Filmeto prezentita kun la artikolo de Alexis Madrigal “Biologists on the verge of creating new form of life”, 8 de septembro 2008.

Tiuj provoj elvokas la esplorojn pri morfogenezo (naskiĝo de la formoj), kondukataj antaŭ unu jarcento de la kuracisto Stephane Leduc*, imitante formojn , kolorojn, teksturojn kaj movojn de vivaj organismoj en “ĥemiaj ĝardenoj”. En sia libro La biologie synthétique (1912), Leduc evoluigas ambician fiziko-ĥemian teorion pri la vivo, apoge al siaj materiismaj kaj kontraŭvitalismaj konvinkoj*. Sesdek ses jarojn poste, kaj havanta la genetikan revolucion malantaŭ si, la pola genetikisto Waclaw Szybalski ne eraras kiam li prognozas, en 1978, la komencon de la sinteza biologio. “Ĝis nun ni laboras pri la priskriba fazo de la molekula biologio. Sed la vera defio estos la esplorado de sinteza biologio: ni konceptos la novajn reg-elementojn kaj aldonos tiujn novajn modulojn al la ekzistantaj genaroj, kaj entute konstruos novajn genarojn. Estos senlima ekspansi-ebleco por konstrui pli bone regatajn cirkvitojn kaj sintezajn organismojn. Mi ne dubas pri la ekscitiĝo kaj novaj ideoj, kiuj tiam ŝprucos*.”

* Vd la ekspozicion “Recréer la vie? Jardins chimiques et cellules osmotiques”, www.espci.fr, septembro 2007.
* Vitalismo estas filozofia tradicio, laŭ kiu la vivo ne estas reduktebla al la fiziko-ĥemiaj leĝoj.
* Waclaw Szybalski kaj Anna Skalka, “Nobel prizes and restriction enzymes”, Gene, vol. 4, n-ro 3, 1978.

Komprenebla estas la entuziasmo de Drew Endy, kiu opinias, ke “programi per DNA estas pli amuza, alloga kaj potenca ol per silicio”. Li tamen konfesas: “La sinteza biologio estas la plej ekscita platformo iam ajn produktita de scienco, sed la demandoj, kiujn ili metas, estas ankaŭ la plej malfacilaj. Timigaj kiel infero!”*

* Michael Specter, “A life of its own”, The New Yorker, sept. 2009.

La riskoj pri dissemiĝo, akcidenta aŭ intenca, de tiuj artefaritaj organismoj, timigas. Ekde kiam tiuj produktoj eliros la laboratoriojn — kio estas, por la malpoluciigaj projektoj, neceso —, kiel eviti ke ili miksiĝu kun aliaj organismoj? Tiucele iuj biologiistoj rekomendas ĉirkaŭfermi ilin per uzo de portantoj de la genetika informo tute fremdaj al la aktuala viva mondo kaj malkongruaj kun ĝi, kiujn oni nomas “fremd-nukleaj acidoj”. Tamen, eĉ se ni sukcesos malebligi ĉian biologian hibridiĝon, tiuj sintezaj organismoj povus konkurenci la naturon rilate aliron al nutraĵoj. Do, ni devas konsideri “nutran ĉirkaŭfermon”: la organismo uzata kiel “framo” estu konceptita por pluvivi nur en ĉeesto de maloftaj substancoj, aŭ neekzistantaj nature, kiel fluoro aŭ silico. Tiel eblos interrompi ilian reproduktadon.

Armeaj kaj industriaj uzoj

ALIA prizorgendaĵo estas la eksterordinara bredujo de novaj armilformoj. Ĵurnalisto raportas, ke en 2006 li povis mendi de privata firmao DNA-pecon de variolo-viruso*. La komunumo de la muntantoj-malmultantoj de biologio, kiu aĉetas DNA-sinsekvojn per Interreto, ankaŭ atestas pri la danĝeroj de tiu libera cirkulado de modifitaj aŭ konstruitaj genoj.

* James Randerson, “Lax, laws, virus DNA and potential for terror”, The Guardian, Londono, 14 de junio 2006.

Dum la genaroj de danĝeraj virusoj estas rekreitaj de Eckard Wimmer (la viruso de poliomjelito, en la universitato de la Novjorka ŝtato), kaj Jeffrey Taubenberger (tiu de la hispana gripo, en la Usona Instituto de la Armeo), konstateblas, ke malmulte da protektiloj estas konsiderataj. Imitinda, la usona firmao Blue Heron Biotechnology rifuzas plenumi la danĝerajn mendojn. Ĝi uzas programon por sisteme okulbalae detekti la sinsekvojn de agentoj klasifikitaj “bioterorismo”, kaj rifuzas la suspektindajn mendojn. Sed apenaŭ triono de la firmaoj montras tian prudenton.

“Ni devus maltrankviliĝi pro la nerealismo de la scienculoj koncerne la armeajn programojn”, opinias Alexander Kelly, esploristo ĉe la Esplorcentro pri Senarmado de Bradford, kiu faris enketon kadre de la projekto Synbiosafe*. Kolektivo konsistanta el sciencaj esploristoj, reprezentantoj de usonaj registaraj institucioj kaj industriistoj proponis planon por kontroli la konstruadon de DNA-sinsekvoj*. Iuj postulas leĝon, kiu devigos ĉiujn konstruantojn de sintezaj genaroj agi prudente*.

* Alexander Kelle, “Synthetic biology and biosecurity awareness in Europe”, Bradford Science and Technology Report, n-ro 9. www.brad.c.uk.
* “DNA synthesis and biological security”, Nature Biotechnology, vol. 25, n-ro 6, junio 2007.
* Raymond A. Zilinskas kaj Jonathan B. Tucker, “The promise and perils of synthetic biology”, The New Atlantis, Vaŝintono, 2006.

La aktuala regularo pri GMO aplikeblas al la sintezaj organismoj, sed ĝi ne antaŭvidas la kazon de la organismoj destinitaj al dissemo, kiuj devos esti taksataj en specifa maniero*. Internacie, viglaj diskutoj pri la difino de la GMO atestas fortan volon de iuj grupoj elpreni la “artefaritajn organismojn” el tiu grupnomo. Kun, kiel konsekvenco, liberiĝo el la laŭregularaj devigoj.

* Michael Rodemeyer, “New life, old bottles”, Woodrow Wilson International Center for Scholars, 25 de marto 2009.

Serĉado de biologiaj metodoj por produkti energion surbaze de agrokulturaj krudmaterialoj povus konduki al destini pli kaj pli da agrokulturaj produktoj por prienergiaj aŭ ĥemiaj uzoj, malfavore al la homa nutrado. Okaze de la tutmonda kongreso Synbio 4.0, kiu okazis en 2008 en Hongkongo, la kanada grupo ETC (Erozio, Teknologio kaj Koncentriĝo), taskita pri sesio pri la sociaj konsekvencoj de la sinteza biologio, publikigis maltrankviligan dosieron pri la kapto-risko de la nutraĵ-fontoj*, montrante kiel la suker-, petrol- kaj ĥemi-industrioj estas nun grupiĝantaj, por la plej bona prospero de la konstruantoj de artefarita vivo.

* “Commodifying nature’s last straw? Exreme genetic engineering and the post-petrolem sugar economy”, ETC Group.

Dorothee BENOIT BROWAEYS.

GLOSARO

Bakterio. Sennuklea ĉelo. En laboratorioj, la plej uzata estas la kojlobacilo Escherichia coli, kiu havas novan generacion ĉiun dudekan minuton.

Biobrikoj. Tiu projekto de 3 usonaj universitatoj proponas al studentoj, kiuj muntas-malmuntas novajn vivajn organismojn, allasi komunan aliron al siaj produktaĵoj. La komuna proprieto okazas sur juraj bazoj similaj al tiuj de la liberaj programoj (Open source): ĉiuj konservas siajn aŭtorrajtojn, sed donas rajton al ĉiu reuzi, adapti, kaj redistribui siajn “brikojn”.

DNA. Longa molekulo konsistante el du fadenoj volvitaj en formo de helico, la desoksiribonuklea acido (DNA) estas la portanto de genetika informo.

Framo. Minimuma bakterio, kies sola eco estas la kapablo sin reprodukti. La inĝenieroj deziras grefti sur ĝi specifajn genojn, kiuj atribuos al la organismo apartan funkcion.

Genoj. Ili estas la “vortoj” skribitaj en la DNA-sinsekvoj. Kiam la ribosomo — ĥemia maŝino de la ĉelo — ligas sin al geno, ĝi produktas molekulon nomatan proteino, kies ĥemia enhavo kaj formo estas determinita de la liter-sinsekvo, kiu konsistigas la genon.

Heredado kaj selektado. Se proteino necesas por vivo, ties geno estas nemalhavebla. Modifita geno (mutacia) povas konduki al difektita proteino, modifanta la vivoŝancojn de individuo. Se la mutacio estas misfunkciiga, la individuo ne estas vivkapabla; se, male, ĝi donas avantaĝon, estas pli granda probablo, ke ĝi disvolviĝos ene de la individuaro, ĉar la koncerna individuo reproduktiĝas pli sukcese ol ties kungeneritoj. Tio estas la mekanismo de natura selektado.

Molekula biologio. La vivo-sciencoj koncernas same la ĥemian funkciadon de ĉelo, kiel la fiziologion de organo. Molekula biologio esploras la plej malgrandan skalon de la vivo; tiun de la molekulo de DNA kaj proteinoj.

Nukleotidaj bazoj. Notitaj A, T, G aŭ C laŭ ilia ĥemia konsisto (adenino, guanino, timino kaj citozino) la bazoj (aŭ nukleotidoj) estas la kvar literoj de la genetika alfabeto. Ili sin sekvas laŭlonge de la DNA, formante unu sinsekvon. Oni ofte parolas pri “bazparo”, pro la du fadenoj, kiuj konsistigas la duopan helicon de la DNA.

Sinteza biologio. Tiu fako ne celas nur observi, sed konstrui vivajn formojn.

Postbalotaj hezitaj provoj

Pokerludo en Sudano

Unua ŝtatestro, kiu dum sia mandato estas celo de arest-ordono de la Internacia Puna Kortumo (IPK), la sudana prezidanto Omar al-Baŝir estis reelektita la 26-an de aprilo 2010. Kvankam fraŭdoj estis malkaŝaj, s-ro Al-Baŝir ŝajnas plu havi influon en sia lando kaj en la Afrika kontinento. La “Internacia Komunumo” kaj lokaj agantoj ludas strangan pokeron kun risko lasi la krizon sen solvo en Darfuro.

LA KAPITANO Zakaria Ad-Duŝ ne voĉdonis okaze de la ĝeneralaj elektoj la 11-an de aprilo en Sudano. Unu tagon antaŭ la baloto, tiu komandanto ribelulo en Darfuro estis en la bazaro de Birak, Ĉado, je apenaŭ kelkaj kilometroj de la landlimo. Antaŭ kelkaj monatoj, tiu ĉi oficiro kun siaj soldatoj ankoraŭ libere cirkulis en ĉada teritorio, en kamionetoj plenplenaj je armiloj*.

* Vd “La guerre par procuration entre le Tchad et le Soudan et la “darfourisation” du Tchad: mythes et réalités”, Small Arms Survey, Ĝenevo, aprilo 2008.

Sed hodiaŭ li devas peti permeson de la ĉada armeo por veni al Birak, civilvestita kaj kun nur unu revolvero kaŝita sub siaj vestaĵoj. Post 5 jaroj da bataloj tra gerilanoj, Nĵameno kaj Ĥartumo komencis ĉi-lastajn monatojn pliproksimiĝon, ŝajne pli sinceran ol la antaŭajn provojn*. Kadre de tiu freŝa repaciĝo, la prezidanto Idriss Déby Itno gestis al sia sudana samrangulo Omar Al-Baŝir belan donacon por lia balot-kampanjo: li petis la “Justic- kaj Egalec-Movadon” (JEM), al kiu s-ro Ad-Duŝ apartenas, kaj kiun la Ĉado-registaro dumlonge subtenis, forlasi lian teritorion.

* Vd Gérard Prunier “Comment le conflit au Darfour déstabilise le Tchad”, Le Monde diplomatique, marto 2008.

Instigataj, aparte de la nĵamena registaro, intertrakti kun la sudana reĝimo, la JEM provis gajni tempon, postulante prokraston de la baloto. Sed la ĥartuma registaro tute ne volis: 21 jarojn post la puĉo, kiu metis ĝin en la regantan postenon, s-ro Al-Baŝir kalkulis pri tiu unua nacia kaj plurpartia baloto por akiri novan legitimecon. Kiel antaŭvidite la prezidanto venkis en la konkurado (68% de la voĉoj). Ĝia partio, la nacia Kongreso, ankaŭ plifortigis sian superregon al la parlamento — gajninte 73% plimulton kaj elimininte tie preskaŭ ĉiujn tradiciajn partiojn — kaj super la “registaro por nacia unueco” proklamita la 15-an de junio. Kaj lin ne zorgigas fraŭdoj kaj bojkotado de la opozici-partioj, la ĉefa malamiko de s-ro Al-Baŝir ja ne estas tie, sed en la persono de s-ro Luis Moreno-Ocampo. Prokuroro de la Internacia Puna Kortumo (IPK), tiu argentina prokuroro ja sukcesis ricevi en marto 2009 arest-ordonon kontraŭ la sudana prezidanto, pro militkrimoj kaj krimoj kontraŭ la homaro en Darfuro.

Ja antaŭ la proklamado de la rezultoj, s-ro Nafi Ali Nafi — influa vicprezidanto de la partio de la nacia Kongreso (NCP), partio de s-ro Al-Baŝir — malkaŝis ilian veran signifon: la reelekto de la prezidanto “pruvos, ke la akuzoj kontraŭ li estas falsaj”, kaj “montros sen iu ajn dubo, ke la loĝantaro rifuzas la poziciojn de la IPK*.

* Agence France-Presse (AFP), 26 de aprilo 2010.

La rezulto de la baloto certe malutilas al la strategio de s-ro Moreno-Ocampo, kiu neniam kaŝis sian deziron “frapi plej alte”, sen malŝpari tro da tempo pri la janjawid, tiuj milicoj armitaj de la Ĥartumo-registaro ekde 2003 por subpremi la ribeladon de Darfuro*. La kapitano Ad-Duŝ partoprenis en ili, inter 2003 kaj 2005, kaj li estis unu el la komandantoj de la ŝejko Musa Hilal, kiu estras la araban tribon de la Mahamid-oj, kaj estas hodiaŭ la plej fama el la janjawid-ĉefoj. “Komence de 2004, li rakontas, mi ricevis de Ŝejko Musa ordonon mortigi ĉiujn loĝantojn de Sura, en okcidenta Darfuro. Iuj el ili havis armilojn, sed ne estis ribeluloj. Ni proponis al Musa intertrakti kun la vilaĝanoj, por ke ili elpelu la milicanojn. Li respondis “Ne utilas. Mortigu ĉiujn.” Ni havis 50 aŭ 60 veturilojn, ĉevalojn, kamelojn, kaj 600 aŭ 700 soldatojn. Ni ĉion mortigis: infanojn kaj patrinojn, junulojn kaj maljunulojn, civilulojn kaj milicanojn. 346 homojn.”

* Vd Julie Flint kaj Alex de Waal, “Case closed: a prosecutor without borders”, World Affairs, Vaŝingtono, printempo 2009.
“Ni estis solaj, kaj ni estis malgajnintoj”

EN 2003 kaj 2004 la registaro donis plenan liberecon al la janjawid por venki la popolribelojn. Varbitaj ĉefe inter nomadaj araboj, kiel la kapitano Ad-Duŝ, la milicanoj sisteme atakis la vilaĝojn de nearabaj etnoj (Furoj, Zaghavaoj, Masalitoj, ktp ...), kiujn ili akuzis subteni la ribelulojn. Sed la lojaleco de la araboj de Darfuro rilate al Ĥartumo iom post iom eroziiĝis. “Ni ekkonsciis, ke multaj el la niaj estis mortigitaj kaj ni fuĝigis ĉiujn niajn najbarojn, rifuĝintajn en homhelpaj koncentrejoj. Ni estis solaj, kaj ni estis malgajnintoj”, klarigas s-ro Ad-Duŝ. Pli kaj pli da milicanoj ĉesis batali por la registaro, iuj eĉ ribelis kontraŭ ĝi. S-ro Ad-Duŝ aliĝis al la JEM en 2009, kun plurcentoj da siaj soldatoj. En majo 2009 la D-ro Khalil Ibrahim, prezidanto de tiu movado, asertis, ke en ĝiaj vicoj estas pli ol 200 eksaj janjawid, kiuj pretas atesti ĉe la IPK. S-ro Ad-Duŝ estas ja preta atesti, kontraŭ promeso de amnestio: “Se la IPK venas al mi, mi diros al ili kion mi faris kaj de kiu venis la ordonoj. Ŝejko Musa faris krimojn kontraŭ homaro, kaj li estas membro de mia tribo. Estas por mi honto”, li klarigas. Li ne opinias, ke tiu aresto provokus koleron de la araboj de Darfuro.

La IPK havas konsiderindan efikon al la alfrontitaj partioj en Darfuro. Unuflanke, ĝi kontribuis forigi la arabajn grupojn de la registaro. Sed aliflanke, prezentante la konflikton kiel “genocidon” de la nearaba loĝantaro fare de la registaro kaj ĝiaj “arabaj” helpantoj, ĝi ne faciligas la interkomunuman paciĝon.

En la periodo kiam s-ro Ad-Duŝ komandis tri mil milicanojn en Misteriha, s-ro Hilal enkarcerigis tie la Omda*, Ali Khidir, unu el la ĉefoj de la ĉefa etna grupo de Darfuro, la furoj. Post unu jaro li eskapis kaj rifuĝis en la montoj de Ĝebel Marra, bastiono de la Sudana Liberiga Armeo (SLA), la unua ribelanta movado en Darfuro. Li estis elektita ĉefo de la komitato de la ĝebel-triboj, kiu strebas starigi rilatojn kun la araboj vivantaj ĉirkaŭ la zono regata de la ribeluloj.

* Komunuma ĉefo.

De 2006 la Omda multobligis malfermo-gestojn al tiuj loĝantaroj — kun ĵuroj super Korano, starigo de komunaj merkatoj kaj redono de ŝtelita brutaro. “De kiam la araboj eksciis, ke la IPK estas arestonta Al-Baŝir, ili ĉiuj volas intertrakti kun ni, asertas s-ro Mujib Ar-Rahman, la vicĉefo de la komitato de la triboj. Iuj inter ni plendas, ili ne volas interpaciĝi kun krimuloj. Ni respondas al ili: “Forgesu viajn personajn plendokialojn, pensu pri la ĝenerala intereso”.”

La ribeluloj de Ĝebel Marra alfrontas ja dilemon.“Kiam mi estis malliberulo, konfidencas la omda Khidir, la araboj traktis nin kvazaŭ sklavojn. Travivinte tion, estas malfacile intertrakti kun ili.” Kvankam s-ro Khidir preferus ke ĉiuj krimuloj estu punataj, li ne povas interkonsenti kun eksaj janjawid sen flanken-meti sian justicodeziron. Kiam ili intertraktas, liaj homoj do silentas pri la plenumitaj krimoj, estas la prezo pagenda por atingi malfirmajn interkonsentojn pri loĝantara kunekzistado.

La vera repaciĝo, ĝi ja ankoraŭ ne eblas, des pli ke la internacia justico senhavigas la lokulojn pri la tradiciaj rimedoj — pardono kontraŭ konfesoj kaj kompensaĵoj — kiuj ebligas ĝin atingi. Malproksime de la batalterenoj, la IPK estas nun ĉefe armilo en la propagand-milito inter la registaro kaj la ribeluloj de Darfuro. En ambaŭ tendaroj, oni interpretas la aresto-ordonon kontraŭ s-ro Al-Baŝir kiel subtenon de Okcidento al la ribeluloj; sed Ĥartumo-registaro tial alvokas naciisman resalton, dum la ribeluloj uzas la retorikon de s-ro Moreno-Ocampo por publike mallaŭdi kiel “genocidan” la reĝimon, kun kiu ili tamen devus intertrakti.

La prokuroro ne hezitis kompari la darfurajn tendarojn de delokitoj al la naziaj koncentrejoj — tiel implice almontrante la 80 neregistarajn organizaĵojn kaj 14 UN-agentejojn, kiuj tie laboras, kiel komplicojn de tio, kion li priskribis kiel planatan ekstermadon — , dum intervjuo en julio 2008: “Ili ne bezonas gasĉambrojn, ĉar la dezerto mortigos [la delokitojn].” Kiel do miri, ke s-ro Abdel Wahid Mohamed Ahmed Nur, unu el la ĉefaj ribelestroj en Darfuro, prenas el tio argumenton por rifuzi intertrakti kun Ĥartumo? La deklaracioj, pli politikaj ol juraj, de s-ro Moreno-Ocampo provizis argumentojn al la plej radikalaj. “Se Al-Baŝir estas kulpigita, li ne estas la homo kun kiu ni intertraktu, li asertis en februaro 2009. Mi opinias, ke intertraktantoj devas lerni adaptiĝi al la realo. La IPK estas realo.*?”

* Retejo Foreign Policy, 12 februaro 2009.

La prokuroro tamen perdis sian veton, ĉar lia “historia” arestordono kontraŭ s-ro Al-Baŝir, ne nur ne malstabiligis la reĝimon, sed kuraĝigis ĝin plifortigi sian regadon super la lando, inkluzive pere de balotado.

Freŝa raporto de la esplorgrupo Small Arms Survey bazita en Svislando, eĉ opinias, ke la IPK frostigis la eblecon de demokratigo de Sudano: “La celo de la Kongres-partio ŝanĝiĝis, de la plutenado de ĝia graveco en demokrata sistemo, al la konservado de regado je kiu ajn prezo. La balotado, kiu celis ebligi pli grandan komunecon de la povo, fariĝis ilo por legitimigi Al-Baŝir, konvinkita ke lia reelekto kaj loĝado en la prezidanta palaco estas lia plej bona protekto kontraŭ aresto*.” Iuj observantoj asertas, ke, sen la arestordono, la sudana prezidanto povintus lasi alian kandidaton reprezenti sian partion.

* Julie Flint, “Rethoric and reality: the failure to resolve the Darfur conflict”, Small Arms Survey, feb. 2010.

Plifortigita de sia reelektiĝo, ĉu s-ro Al-Baŝir povas esperi, ke la Sekurec-konsilantaro de la Unuiĝintaj Nacioj haltigu la juran persekuton lin koncernantan, kiel ĝi rajtas fari por unujara, renovigebla periodo? Estas neverŝajne, ke Usono aŭ Francujo, sub premo de aktivulaj asocioj, donos al ĝi tiun ŝancon. La subtenantoj de la sudana prezidanto troviĝas precipe en Afriko: la Afrika Unio anoncis en julio 2009, ke ĝiaj membroj ne kunlaboros kun la IPK; kaj en multaj afrikaj landoj, oni miras, ke la enketoj de s-ro Moreno-Ocampo koncernas nur tiun kontinenton — Darfuro, Ugando, Demokrata Respubliko Kongo, Centr-Afrika Respubliko.

Usonaj kontraŭdiroj

MANKE de nekontesteblaj donitaĵoj, la populareco de s-ro Al-Baŝir en Sudano estas objekto de tre kontrastaj opinioj. La oponantoj al la reĝimo kontraŭdiras tiujn, kiuj en aŭ ekster Sudano rapide forbalaas la fraŭdojn konstatitajn dum la balot-organizado, argumentante, ke la ŝtatestro estintus ĉiuokaze reelektata. Iuj el tiuj friponaĵoj estis tamen tre videblaj — filmeto montranta urnoŝtopadon eĉ disponeblis en la Interreto. Laŭ balot-observantoj, fraŭdoj estis aparte gravaj en Darfuro, kie nur la reganta partio povis vere kampanji. La popolnombrado de 2008 jam montris la volon de Ĥartumo ne lasi lokon al hazardo: plej granda parto de la ĉirkaŭ tri milionoj da delokitoj kaj rifuĝintoj de Darfuro ne estis registrataj en la voĉdon-listoj.

Kion ajn ili opinias pri s-ro Al-Baŝir, la sudananoj tamen miras pri la nekohereco de Okcidento, kiu, unuflanke subtenas la IPK, kaj aliflanke, akceptas la rezulton de la prezidant-elekto, formulante nur minimumajn kritikojn. La observantoj de la Eŭropa Unio kaj de la Carter-fondaĵo nur substrekis, ke la baloto “ne konformis al la internaciaj reguloj.” Kontraŭdiroj elstaras aparte en Usono, kie la subtenantoj de la “karoto”, gvidataj de la generalo Scott Gration, la usona speciala sendito por Sudano, kaj tiuj de la “bastono”, gvidataj de la ambasadorino ĉe UN, Susan Rice, ne sukcesas agordiĝi*.

* Retejo Foreign Folicy, 29 de januaro 2010.

Dum la semajnoj antaŭ la baloto, la “Internacia Komunumo”, metante fortan premon al la darfuraj ribeluloj, aparte la JEM, por ke ili atingu pac-interkonsenton, donis impreson, ke ĝi ludas favore al Ĥartumo. La intertraktado finfine estis prokrastita, sed restas risko, se la ribeluloj subskribas “rabatitan” interkonsenton kun registaro plifortigita pro sia balota venko, ke tiu interkonsento estos, same kiel tiu de Abuĝo en Niĝerio en majo 2006*, rifuzata sur la tereno.

* Intertraktita la 5-an de majo 2006, la pac-interkonsento de Abuĝo planis senarmigon, postenojn por la ribeluloj ene de la centra kaj regiona registaroj, monkompensojn por la viktimoj kaj por la ekonomia eevoluado, repaciĝan procezon ... Sed ĝi estis subskribita per nur unu el la ribelaj grupoj.

Unu semajnon antaŭ la baloto, mediaci-teamo de la Afrika Unio kaj de UN por Darfuro dialogis kun la darfuraj rifuĝintoj de Kounoungo-koncentrejo, en Ĉado, je 50 kilometroj oriente de Birak. La celo estis aŭskulti iliajn plendojn kaj ebligi al iliaj reprezentantoj partopreni la pac-procezon. Dum pluraj horoj, la debatoj estis dominataj de amaraj deklaracioj pri baloto, en kiu la rifuĝintoj ne povos partopreni: “Tri milionoj da homoj ne estis registritaj dum la popolnombrado. Ni estis forgesitaj por tiu baloto, konstatis instruisto. Ĉu la internacia komunumo ne kapablas haltigi ĝin? Ni ne plu atendas pacon de la Unuiĝintaj Nacioj. Nur Dio povas helpi nin.”

Jérôme TUBIANA

Fotoj sen “Lumoj”

LASTAN MONATON, s-ino Bibi Aiŝa estis sur la titolpaĝo de Time Magazine (la 9-an de aŭgusto 2010). Kripligita, oni asertas, fare de la afganiaj talibanoj, s-ino Aiŝa havas jam nek orelojn nek nazon.* En Irano, s-ino Sakineh Mohammadi-Aŝtiani, vipita pro adulto, estis krome kondamnita je puno de ŝtonumo. Ŝia ankoraŭ integra vizaĝo fariĝis signo de unuiĝo kontraŭ la reĝimo de Teherano. La du bildoj de virinoj pensigas, sed pri kio?

* En realo, precizigis usona ĵurnalistino kiu konas s-inon Ajŝa, kripligis ŝin ties bopatro, por venĝi sian “honoron”, kun antaŭa konsento de la ĉefoj de sia vilaĝo. Vidu Ann Jones, “Afganaj virinoj estas jam forlasitaj”Ann Jones, “Afghan Women Have Already Been Abandoned”, The Nation, 12-a de aŭgusto 2010.

Ne pri la sovaĝeco de la afganaj islamistoj: la sovetianoj spertis tion jam en epoko kiam, kun la beno de la komunikilaj intelektuloj, la okcidentanoj armis la fundamentistojn. La fotoj montras al ni ankaŭ nenion pri la reĝimo de la prezidanto Maĥmud Ahmadinejad: la elektaj fraŭdoj de liaj subtenantoj kaj la subpremado de liaj kontraŭuloj, inkluzive de pendumadoj, fariĝis la naturo de tiu reĝimo.

Anstataŭ veki pripensadon, ĉu tiuj bildoj eble ne malhelpas ĝin, per tio ke ili — intence aŭ ne — aldonas nerezisteblan simbolon (kripligon kiun oni emus puni, ekzekuton kiun oni volus forigi por ĉiam) al riska strategia projekto (daŭrigo de la milito en Afganio, akrigo de la sankcioj kontraŭ Irano)? Ju pli potenca estas la simbolo, des malpli la projekto bezonas argumentojn, ĉar la emocio allasas tion, kion la pripensado haltigus. Por doni sencon al sia raporto pri la sufero de s-ino Ajŝa, Time Magazine titolis: “Jen kio okazos se ni forlasus Afganion”. Kelkajn tagojn antaŭe, 77.000 dokumentoj publikigitaj de Wikileaks tamen konfirmis la moralan, politikan kaj militan fiaskon de la okcidenta milito (vd ...). Sed la ŝoko de bildo bezonas malpli da tempo ol la analizo de plurmil paĝoj. Foto kontraŭ la Lumoj*.

* Lumoj estas alia esprimo por klerigo, klereco, racio. -vl

Dum longa tempo la subtenanoj de la mortpuno pravigis tiun punon argumentante kontraŭ horora murdo, prefere de infano. Superrigardaj kameraoj, sistemigo de testoj por laŭspuri drogojn, ne mildigeblaj punoj je malliberejo, ĥemia kastrado de seksaj krimuloj: sufiĉaj disponoj kiuj atencas la publikajn liberecojn — inter ili iri kaj veni sen esti observata nek enslipigata — estis adoptitaj en la sekvo de ŝoka foto, de krimo kion la koncerna dispono eble malhelpintus. Tutcerte, “simbolo” povas ankaŭ emfazi ĝustajn batalojn — se oni pensas pri Gernika aŭ Abu Graib. Sed mobilizo impulsita de tiu sola tipo estos rapide anstataŭigota de aliaj emocioj, kontraŭaj, tiom ne elĉerpeblas la stoko da disponeblaj viktimoj.

Ĉu kripligoj okazos, “se ni forlasos Afganion”? Ĉiukaze, “nia” ĉeesto ne malhelpis tiujn kiuj estis tie faritaj ... Al la talibanoj ne mankas fotoj pri civiluloj amputitaj aŭ mortigitaj de okcidentaj misiloj. Ĉu iun tagon Time Magazine publikigos iun da ili? Ĉu tiu servos al ĝi kiel titolpaĝo? Kaj kia estos la komento?

Serge HALIMI.

SERĈANTE NOVAN MALAMIKON

Israelo kaj la tria minaco

LA STURMO DE la israela militŝiparo kontraŭ la homhelpa ŝipareto por Gazo kaj la morto de naŭ pasaĝeroj kaŭzis larĝan internacian malaprobon. Tiu atako, tute ne simpla mispaŝo, konfirmas la radikalan ŝanĝon de la sinteno de la israelaj instancoj koncerne la internacian homhelpan juron kaj la organizaĵojn kiuj defendas la personon.

NECESAS ankoraŭ klarigi multajn detalojn pri la maniero en kiu taĉmento de la israela militŝiparo akaparis, ĉe tagiĝo de la 31-a de majo 2010, la Mavi-Marmara, la ĉefŝipon de la homhelpa ŝipareto por Gazo. Kiaj ajn la enketo malkaŝos, tiu israela atako atestas pri du novaj evoluoj, samtempe paralelaj kaj kunligitaj: la kreskanta politikigo de la homhelpa helpo kaj la grandiĝanta malfido de la israelaj instancoj al organizaĵoj kiuj defendas la homrajtojn kaj la internacian juron.

Kun kelkaj tre maloftaj esceptoj, en la mondo ĝis nun, la programitaj atakoj kontraŭ homhelpaj helpantoj aŭ aktivuloj de personrajtoj (inkluzive de tiuj kiuj ne respektis la principon de neŭtraleco) estis ĉefe la faro de ribelaj milicoj, de krimaj bandoj kaj de policoŝtatoj. Inter ili troviĝis la talibanoj, la armeo de la serba respubliko de Bosnio, la irakaj ribeloj kaj la respondeculoj de la “fimilitoj” en Latinameriko. Ĉu kun la mortiga sturmo de la turka ŝipo, la israela registaro decidis sekvi iliajn spurojn?

Por respondi tiun demandon necesas iri malantaŭen. Tiu atako en Mediteraneo — sekvata, la 5-an de junio, de la neperforta traserĉado de la homhelpa ŝipo Rachel-Corrie — estas la sanga apogeo de procezo, dum kiu la israela registaro kaj la privataj organizaĵoj kiuj sekvas ties linion komencis konsideri homhelpajn kaj homrajt-defendajn organizaĵojn — same kiel la internacian juron — kiel “malamikojn” aŭ minacojn por la ekzistado de la ŝtato mem.

Antaŭ la ekveturo de la ŝipareto, la israela vicministro pri eksterlandaj aferoj, Dani Ajalon, deklaris: “En Gazo ne estas homhelpa krizo”, la ŝipareto do ne estis helpmisio, sed “provoko celanta malpravigi Israelon”. La registara gazetara servo eĉ sendis retpoŝte la menuon de gastronomia menuo de Gazo al ĵurnalistoj por montri al ili ke oni tie nutriĝas bone. Post la sturmo, la vortoj de s-ro Ajalon pri “la batalŝiparo de malamo kaj de perforto favore al la terorista organizaĵo Hamaso” konfirmis tiun oficialan percepton.*

* “Seizure of the Gaza flotilla: Press conference with Dep FM Ayalon”, 31-a de majo 2010, www.mfa.gov.il.

La kampanjo komenciĝis eksomere de 2009, post la publikigado de raportoj de homrajt-defendaj organizaĵoj kiuj kritikis la konduton de la armeo dum la operacio “Hardita Plumbo” en Gazo, de la 27-a de decembro 2008 ĝis la 18-a de januaro 2009.* La ĉefministro, s-ro Benjamin Netanjahu — kies famo de falko firmiĝis dum lia antaŭa mandato (1996-1999) — kaj lia tute nova registaro reagis tre akre al tiuj konkludoj, kaj grave pridubigis iliajn aŭtorojn kaj logikon.

* B’Tselem, “Operation Cast Lead, 27 Dec. 08 to 18 Jan. 09”, www.btselem.org; kp ankaŭ Breaking the Silence, “Soldier’s testimonies from operation Cast Lead, Gaza 2009”, 15-a de julio 2009, www.shovrimshtika.org.

“Ni dediĉos tempon kaj homojn por kontraŭbatali tiujn grupojn, ni ne restos farante nenion kaj lasante tiujn grupojn de defendo de homrajtoj tute senpune pafi al ni”, deklaris s-ro Ron Dermer, unu el la respondeculoj de la registaro de s-ro Netanjahu, al la Jerusalem Post. “Ĉiu NRO [neregistara organizaĵo] kiu partoprenas en tio, ĵetas oleon sur la fajron kaj servas la celojn de la Hamaso, aldonis li. Jen precize kion volas la Hamaso.”*

* Herb Keinon, “Diplomacy: Israel vs. Human Rights Watch”. The Jerusalem Post, 16-a de julio 2009.
La “viruso” Pacon nun

EN aŭgusto 2009, dum kunveno kun koloniantoj, s-ro Moŝe Jaalon, eksa ĉefo de la stabo de la armeo kaj ministro taskita pri strategiaj demandoj, kvalifikis je “viruso” la aktivecojn de la tamen tre modera movado “Pacon nun”: “Ni estas denove alfrontitaj al la problemo de la viruso ‘Pacon nun’ — la elitistoj, se vi preferas — kiuj kaŭzis multajn damaĝojn.”*

*Ya’alon calls Peace Now “a virus”, 19-a de aŭgusto 2009, www.netnews.com; Attila Somfalvi, “Netanyahu: Ya’alon remarks unacceptable”, 19-a de aŭgusto 2009, www.netnews.com.

Kvankam kondamnita de la ĉefministro, tiu deklaro, post la batalecaj vortoj de s-ro Dermer, donis la tonon al la kampanjo kiu tiam komencis disvolviĝi. Tiu ampleksiĝis post la apero, en septembro 2009, de la raporto pri la milito de Gazo, kiun la komisiono taskita de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) liveris kaj kiu estis prezidata de la sudafrika juĝisto Richard Goldstone. Tiu teksto akuzis Israelon (kaj la Hamason) je seriozaj rompoj de la personrajtoj kaj de la internacia homhelpa juro, je “agoj asimileblaj al militkrimoj, al krimoj kontraŭ la homaro”.

La israela registaro povintus ignori tiun raporton aŭ denunci ĝin per la kutima akuzo esti “kontraŭisraela”. Sed ĝi prenis la akuzojn tre serioze, tute ignorante la rekomendojn de la komisiono. Ĝi decidis kontraŭbatali la raporton en ĝia tuteco kaj la fenomenon kvalifikitan je “goldstonismo” aŭ “efekto Golstone” — kiu enkarnigas, laŭ ĝi, internacian tendencon malpravigi Israelon kaj nei ĝian ekzistorajton.*

* Alastair Macdonald, “After Goldstone, Israel seeks to sharpen PR weapon”, Reuters, 2-a de februaro 2010.

Dum konferenco, en novembro 2009, en la Saban Forum, unu el la plej gravaj strategiaj institutoj de la lando, s-ro Netanjahu persone identigis “tri defiojn por la sekureco de Israelo”* La unua, “atoma Irano” kiu minacas “forviŝi Israelon el la mapo”. La dua, la pafo de raketoj de la islamistaj organizaĵoj kiel la Hamaso aŭ la Hizbolaho. Kaj kiu estis la tria minaco, post tiuj gravaj, kvankam tradiciaj kontraŭuloj? “La tria defio por la paco estas la provo nei al Israelo ĝian rajton je memdefendo. Jen la celo de la raporto Goldstone de la UN pri Gazo.”

*PM Netanyahu addresses the Saban Forum”, 15-a de novembro 2009, www.nfa.gov.il.

Por la ĉefministro, la problemo ne limiĝas al la juĝisto Goldstone aŭ al homhelpaj organizaĵoj, kaj Israelo ne estis la sola lando en la celilo: “Estu certaj ke tiu raporto de la UN, daŭrigis li, ne estas la problemo nur de Israelo. Ĝi minacas ligi la manojn al ĉiuj ŝtatoj kiuj batalas kontraŭ la terorismo.” Tiel, la problemo troviĝas multe trans la simpla rompo de la internacia homhelpa juro (la leĝoj pri milito), motivita de ideologiaj aŭ politikaj kialoj. Ĝi konsistas en la difino mem de tiuj leĝoj kiuj, asertis li, atribuas malpravan protekton al teroristoj enŝovitaj en civilajn zonojn, kiuj intence lanĉas atakojn kontraŭ senkulpuloj”, kaj tiel subminas la moralan kaj juran pozicion de la ŝtatoj kiuj kontraŭbatalas ilin.

S-ro Netanjahu postulis radikalan reformuladon de la internacia juro por alfronti tiun “minacon”. “Paradokse, asertis li, eblas ke firma respondo de gvidantoj kaj de eminentaj internaciaj juristoj al tiu morale tordita raporto akcelas la reekzamenadon de la militleĝoj en la erao de terorismo.”

Unu afero estas kritiki la Ĝenevajn Konvenciojn kaj la internacian homhelpan juron, alia estas rompi aŭ ignori ilin. La ŝtataj kaj la neŝtataj agantoj faras tion senĉese. Sed estas ankoraŭ afero tria — tre malsama —, vidi en tiuj leĝoj mem kaj en iliaj defendantoj minacon por la ekzisto de ŝtato, kaj voli ilin sisteme kontraŭbatali. Tiu interpreto klarigas kial juraj dokumentoj kiaj la raporto Goldstone — kiu havas la kapablon limigi la kapablon de Israelo agi “en maniero malproporcia” — percepteblas kiel ekzistominaco.

Sur la fono de tiuj ĉi elementoj, la sturmo kontraŭ la Mavi-Marmara ilustras tion, kion la israela registaro komprenas per la fino de la senpuneco por la NRO kaj la internaciaj aktivuloj, akuzataj esti strategia minaco same kiel la irana atomarmilo aŭ la raketoj povantaj atingi la israelan teritorion.

En januaro 2010, la israela pensfabriko (think tank) Reut Institute maltrankviliĝis pro la “milito de malpravigo” lanĉita kontraŭ Israelo. Ĝia direktoro Gidi Grinstein deklaris en la kolumnoj de la taggazeto Haarec: “Nia politika kaj militista personaro estas minacata de juraj procesoj kaj de arestoj kiam ĝi iras eksterlanden; bojkotkampanjoj kontraŭ niaj produktoj multiĝas kaj nia ekzisto mem estas pridubata en akademiaj institucioj kaj intelektaj rondoj. La lando estas pli kaj pli izolita. Nun, Israelo ne sciis rekoni en tiuj evoluoj la strategian minacon, eble ekzistogravan, kiujn ili prezentas por la lando.”*

* Gidi Grinstein, “Israel delegitimizers threaten its existence”, Haarec, Tel-Avivo, 14-a de januaro 2010.

Tiu “rekono” estas nun atingita. La israela registaro kaj grupo de amikaj organizaĵoj lanĉis plurpartan projekton de “kontraŭ-ekzistmalpravigo”. Por uzi la vortojn de unu el ĝiaj membroj, oni devas “ĉesigi la praktikon de certaj NRO-j “pretende homhelpaj” celantaj ekspluati la etikedon de “universalaj valoroj de homrajtoj” por apogi postulojn malamikajn al Israelo, motivataj de politikaj kaj ideologiaj kialoj”.* Paralele al tio, israelaj grupoj komencis kampanjojn kontraŭ la New Israel Fund, organizaĵo bazita en Usono, kiu financas israelajn aktivulojn de la civila socio (kaj NRO-jn) akuzataj subfosi la fundamentojn de la ŝtato per siaj kontribuado al esploroj por la komisiono Goldstone.*

* Vd www.ngo-monitor.org.
* New Israel Fund, “NIF under attack”, www.nif.org.

Tiu etoso instigis al du disponoj. La parlamento, en februaro 2010, voĉdonis en unua legado, je grandega plimulto, leĝon kiu forigas al grupoj subtenataj de eksterlandaj registaroj (tio trafas la plej multajn organizaĵojn homhelpajn aŭ homrajt-defendajn) la rajton je sendevigo de impostoj. Aliflanke, leĝpropono estis deponita en aprilo 2010 celanta malpermesi NRO-jn implikitajn en eksterlandaj juraj procesoj kontraŭ altaj oficistoj aŭ oficiroj.

La armeo siavice komencis alfronti la internaciajn aktivulojn, unuavice eŭropajn, kun novaj vigleco kaj fervoro, invadante palestinajn vilaĝojn por aresti ilin. Aliaj estas elpelataj trans la landlimoj aŭ malliberigataj en la nova arestejo konstruita ĝuste por tio ĉe la flughaveno de Tel-Avivo.

En malfermita letero de januaro 2010, grupo de dek tri israelaj organizaĵoj de homrajt-defendo admonis la registaron “denunci la kreskantajn atakojn kontraŭ la organizaĵoj defendantaj la homrajtojn kaj la socian ŝanĝon en Israelo”, citante “serion da ofendaj komentoj de oficialaj reprezentantoj kiuj deziras mallegitimi la organizaĵojn de la civila socio”. Inter tiuj insultoj troviĝas la paroloj de s-ro Jaalon, kiu denuncas la “internajn malamikojn”. Laŭ tiu logiko, la internaciaj NRO-j estas siavice “eksteraj malamikoj”.* Tio ebligas kompreni la tiom malproporcian reagon de la soldatoj, eĉ se kelkaj pasaĝeroj de la ŝipo perforte rezistis al ĝia akaparo.

* The Association for Civil Rights in Israel, “Targeting of human rights organizations destroys Israeli democracy”, 2-a de februaro 2010, www.acri.org.il.

Se Israelo obstinas en sia volo reformuli la internacian homhelpan juron kaj reguligi la liveradon de helpo en la regiono, kaj se internaciaj organizaĵoj respondas per kreskantaj laŭleĝaj defioj per ada sendado de ŝipoj, la incidento de la Mavi-Marmara restos en la memoro kiel la unua pafo de tiu nova batalo de la homhelpado kaj de la internacia juro.

Thomas KEENAN kaj Eyal WEIZMAN.

La milito en Afganujo

De kie venas la mono de la talibanoj?

Dum la afganoj elektas sian parlamenton la 18-an de septembro 2010, analizo de la dokumentoj publikigitaj de Wikileaks-retejo konfirmas la enŝlimiĝon de Okcidento en Afganujo. Tamen, la usona parlamento voĉdonis 59 kromajn miliardojn da dolaroj por financi tiun militon. Mono, kiu povus nutri la milittrezoron de la talibanoj.

HAJJI MOHAMMAD SHAH ne estas bonŝanca. Pasintjare, li komencis konstrui vojon en la ĉirkaŭo de Kunduzo, norde de Afganujo: dudek kvin kilometroj, kiuj devis ebligi al la kamparanoj de Chakar Dara-distrikto iri vendi siajn produktojn sur la urba bazaro. Kosto de la projekto: 63.000 eŭroj, provizitaj de la Azia Banko por Evoluado. Je la komenco de la laboroj, talibano venis kaj petis de la Maljunul-konsilantaro de la distrikto, komanditanto de la konstruprojekto, pagi imposton. Ili pagis 13.000 eŭrojn, por ke la vojo ne estu malkonstruata antaŭ ĝia finkonstruo. Poste venis dua sendito; ili ankoraŭ pagis. Kiam venis la tria, ili klarigis, ke ili ne plu havas monon. Rezulte, iun tagon de marto 2010, reveninte de sia tagmanĝo, s-ro Shah trovis siajn laboristojn ostaĝoj de armitaj homoj, kiuj bruligis dek el liaj maŝinoj. Lia malprofito estas 176.000 eŭroj. Kaj li ne kalkulu pri asekuroj ...

S-ro Mohammad Omar, la guberniestro de Kunduz, hezitas pri la klarigo: li ne scias, ĉu la maljunuloj ne sufiĉe pagis, aŭ ĉu ili pagis la “imposton” al la malĝustaj personoj. Fatalista, li resumas: “la talibanoj ĉi tie faras kion ilin volas. Ili mortigas, torturas, rabas kiom ajn.” S-ro Omar scias la amplekson de la ŝtelsistemo starigita de lia talibana samrangulo, la “kaŝ-guberniestro” de Kunduz. Tiu ĉi prenas procentaĵon el preskaŭ ĉio, kio konstruiĝas en la regiono: vojoj, pontoj, lernejoj, malsanulejoj ... Ju pli oni rekonstruas Afganujon, des pli la talibanoj riĉiĝas.

Al la demando “Kio plenigas la poŝojn de la Mulao Omar?”, la respondo estas ofte: opio. Sed tiu negoco tamen estas, laŭ raporto publikigita fine de 2009 de la UN-agentejo kontraŭ drogoj kaj krimoj (angle UNODC)*, nur 10 aŭ 15% de la talibanaj enspezoj (impostoj kaj negocoj).

* UNODC, “Addiction, crime and insurgency: The transnational threat of Afghan opium”, oktobro 2010, www.unodc.org.

“La ĉefa parto de la mono estas loke elprenita, konfirmas s-ro Kirk Meyer, respondeculo de la Esplorgrupo pri financado de la afgana minaco (Afghan Threat Finance Cell) ĉe la usona ambasadejo en Kabulo. Ni ne scias kiun proporcion de la profitoj faritaj danke al opio de Helmand-provinco* estas redisdonata al la plej malriĉaj provincoj. Aliloke, la talibanoj vivas el donacoj transdonitaj de falsaj neregistaraj organizoj (NRO), homŝtelado, kontrabando pri cedro-ligno kaj kromo-erco ĉe la pakistana landlimo ...”

* Sudokcidenta provinco de Afganujo, kie estas kultivata papavo sur vastaj areoj.

S-ro Abdul Kader Modjaddedi, estas 32-jara inĝeniero. Li estas nevo de s-ro Sibghatullah Modjaddedi, nuna prezidanto de la senato kaj la unua prezidanto de Respubliko post la disfalo de la komunista reĝimo en 1992. Lastatempe, li konstruas 7 kilometrojn da vojoj sub la montoj de Laghman provinco. Ĉirkaŭ liaj konstrumaŝinoj, evidente estas dismetataj gardistoj. Miriga detalo: nur duono da ili surhavas uniformon. La aliaj portas tradiciajn tunikojn kaj barbojn. Kial? Ĉar la duaj estas senditaj de la lokaj talibanaj respondeculoj, kontraŭ pago de 52.000 eŭroj por la tuta daŭro de la laboroj. “Tio estas nenio, li diras, ridetanta. Se mi devus pagi 100 gardistojn, tio kostus al mi 16.000 € monate. Kun la talibanoj, mi pagas nur 8.000. Kaj la laborejo estas sekura.” S-ro Modjaddedi jam spertis 4 aŭ 5 atakojn, sed de 6 monatoj, ĉio estas trankvila. La guberniestro de la provinco estas tre kontenta. La usonanoj, kiuj financas la voj-konstruadon tra “Provincial Reconstruction Team”, armea programo kiu celas “gajni la korojn kaj la mensojn”, ne kontraŭas.

Tiu eta konstruejo de Laghman ne estas izola kazo. S-ro Walli Mohammad Rasuli, eksa vicministro pri publikaj konstrulaboroj, emerito de 4 monatoj, defendas tiun sistemon. “Mi dufoje parolis pri tio kun la prezidanto Hamid Karsai, dum pli ol 2 horoj. Se ni finkonstruas la vojojn, la trafiko kaj komerco aŭtomate plibonigos la sekurecon! Ni jam pagas la talibanojn. Ni ĉesu tiun hipokritecon!” Por la nuna ministro, same kiel por la internaciaj donacantoj, ne eblas eĉ elvoki la hipotezon de intertraktado kun talibanoj. La oficiala gvidlinio estas: ni pagas nenion al la ribeluloj.

La ĉefaj celtabuloj de tiu rabado estas la usonaj armeanoj, aŭ pli ĝuste iliaj sub-kontraktantoj. Ĉiumonate, 6 aŭ 8 mil karavanoj liveras al ĉirkaŭ 200 militbazoj la materialojn necesajn por la milito: municion, benzinon, oficejan materialon, necesejpaperon, televidilojn* ... Plej granda parto de tiuj transportoj estas farataj de privataj kompanioj, kadre de kontrakto je 2,16 miliardoj da dolaroj (1,6 miliardoj da eŭroj, tio estas 16,6% de la afgana malneta enlanda produkto (MEP) en 2009) nomata “Host Nation Trucking”, subskribita en marto 2009. Konstato de usona oficialulo de la Internacia Taĉmento por Sekurec-asisto en Afganujo (angle: ISAF): “Ni ne konas la subkontraktantajn ĉenojn. Ni ne scias, ĉu ili pagas la talibanojn por pasi sekure. (...) Ni injektas miliardojn, kaj eble milionoj iras en la manojn de ribeluloj.”

* Vd Syed Saleem Shahzad: “Afganio, Pakistano kaj la ekapero de la “novtalibanoj””, Le monde diplomatique, oktobro 2008.
Efikaj kaj diskretaj bankistoj

S-INO Zarghuna Walizada estas la nura virino, estro de transportkompanio en Afganujo. Ŝi akceptas nin sen kapvesto, en rozviola oficejo, meblita laŭ stilo de la 1970-aj jaroj. Ŝi scias, ke la usonanoj laboras subpreme kaj ne repagas la kamionojn atakitajn survoje. “Kiujn oni pagu? Policon, ribelulojn, talibanojn? Tio ne interesas min. Gravas nur ke la kamionoj trapasas.” En iuj kazoj transportoj okazas eĉ sen eskorto: “Kial ni bezonus ĝin? La talibanoj certigas nian sekurecon.”

“Kompreneble, ni pagas la talibanojn, konfesas s-ro Ghulam Abas Ayen, estro de la ĉefa sindikato de kamionistoj. Nome de Dio, vi povas kredi min, estas nura ŝtelado. Iuj sekurec-kompanioj postulas 2.000 dolarojn por unu kontenero, por kelkaj centoj da kilometroj. El tiu sumo, eble la duono iras en la manojn de la talibanoj.”

Kiel okazas la intertraktado? Evidente ne senpere. “Mia ĉefo ne ŝatus se mi diskutus kun la tribaj estroj de Helmand, diras s-ro Juan Diego Gonzalez, usona ekssoldato kaj estro de la privata afgana sekurec-kompanio White Eagle. Ni havas perantojn, kiuj loke varbas niajn gardistojn (... ). Kelkfoje la tribestro mem aŭ lia filo estras la transporton. Ni, ni nur esperas, ke ili ne havas tro rektajn ligojn al la talibanoj.” Li diras, ke li laboras sur vojoj, kie la povoekvilibro estas malstabila: neniu “militsinjoro” sola povas garantii la transporton. Tio donas al li pli da elektebleco pri partneroj. Sed estas aliaj vojoj, kie, kiel atentigas afgana respondeculo de la aŭstralia privata kompanio Tac Force, se vi iras sola, vi riskas gravajn problemojn. Se vi ne havas permeson de la loka militsinjoro, vi mortos.” Laŭ li, Tac Force sekvas la rekomendojn de la afgana ministrejo pri internaj aferoj, por scii kiuj estas la “bonaj” voj-regantoj.

La plej potenca el ili nun nomiĝas Ruhullah. Tiu komandanto, kiu neniam renkontis oficialulon de la usona armeo, estas proksimume 40-jara. Li portas Rolex-brakhorloĝon sub sia shalwar kamiz — tradicia vestaĵo-, parolas per strange akuta voĉo, kaj regas esencan parton de la aŭtoŝoseo n-ro 1, kiu ligas Kabulon kun la paŝtua Sudo, tra Kandaharo. Ruhullah laboras asocie kun la fratoj Popal, posedantoj de la Watan-grupo kaj kuzoj de la prezidanto Karzai. Sur ilia vojo, tipa karavano enhavas 300 kamionojn, akompanatajn de kvar- ĝis kvincent privataj gardistoj. Trapasigo de unu kontenero al Kandaharo povas esti fakturita ĝis 1.200 eŭrojn. Laŭ ĵusa raporto de la usona Domo de reprezentantoj*, la voj-sinjoro kaj liaj angleparolantaj asociiĝintoj enspezas “plurajn dekojn da milionoj da dolaroj jare” por eskorti la usonajn transportojn. Ruhullah, same kiel la fratoj Popal, firme neas pagi talibanojn tie, kie li ne povas pasi per propra forto. Li diras, ke pasintjare li perdis 450 homojn.

* “Warlord, Inc. :Extortion and corruption along the U.S. Supply chain in Afghanistan”, Domo de reprezentantoj, Vaŝingtono, 22 de junio 2010.4

Multaj sekurec- kaj transport-firmaoj plurfoje plendis ĉe la usona armeo pri la financaj malprofitoj rezultantaj el la sistema uzo de la milit-sinjoroj, sed la militistoj ne scias, kiel solvi la problemon.

Tamen, la talibanoj ne ĉiam per pafiloj gajnas sian monon. Mono venas ankaŭ tra efikaj kaj diskretaj bankistoj, kiuj traveturigas grandajn donacojn venantajn de la Golfo, tra Dubajo kaj Pakistano. La kerna loko estas la monŝanĝista bazaro Serai Shahzado en Kabulo: tri etaĝoj da galerioj malfermitaj al korto, lignaj tabloj kovritaj per faskoj da dolaroj, rupioj, juanoj, kaj nekredebla homamaso. 96% de afganoj preferas tiujn bazarojn ol la bankajn giĉetojn por transsendi monon, laŭ studaĵo de Afghan Threat Finance Cell. Ili bezonas nur puŝi, inter centoj, pordon de peranto-oficejo (hawala); mallarĝaj butiketoj, sen rilato kun la amplekso de ilia negoco, kie seso da dungitoj sidantaj sur varmaj kanapoj per maŝinoj kalkulas kaj registras ĉiuvespere la tagan enspezon. Tiuj retoj datumas de la 18-a jarcento. Ili ebligas sendi en kelkaj horoj centmilojn da eŭroj al la alia flanko de la tero, tra agento aliĝinta al la via, kontraŭ modesta makleraĵo. Laŭ s-ro Hajji Najeebullah Akhtari, ĉefo de la monŝanĝisto-sindikato de Kabulo, 4 milionoj da eŭroj transitas ĉi tie ĉiutage. La sistemo baziĝas sur fido: ĉiu konas sian klienton aŭ ties garantiulojn .

De 2004, la ŝtato provas registri tiujn agentojn kaj ricevi ĉiumonate la detalojn de iliaj transakcioj. S-ro Akhtary, sidanta sub televidilo elsendanta usonan animacian filmon Tom kaj Jerry, memorigas, ke “dekoj da inspekt-agentoj paŝas ĉi tie ĉiutage” kaj rigardas la kontlibrojn. Sed la bazaro de Kandaharo, ege aktiva, restas nealirebla por la inspektoroj, manke de sekureco. Tamen tra tiu hawala-sistemo, ja trapasas ne neglektebla parto de la talibanaj financoj.

La fako pri financa kontrolo de la centra banko registris en la lando transiton de 1,3 miliardoj da dolaroj en saudaj monbiletoj, de januaro 2007. Laŭ ĝia juna ĉefo, s-ro Mustafa Masudi, “la mono aperas en la pakistanaj tribaj zonoj. Kiu do bezonus saudan monon tie? De Peŝavaro (Peshawar, norde de Pakistano], ili estas senditaj per hawala en Kabulon, kie ili estas interŝanĝitaj kontraŭ dolaroj. La dolaroj tiam rapide foriras en la montetojn, kaj la saudaj rialoj foriras al Dubajo, tute laŭleĝe, tra flughaveno.”

Vi devas aŭdi la generalon Mohammad Asif Jabbar Kheel, taskita pri sekureco de la Kabula flughaveno, tondri kiel lignohakisto kontraŭ la leĝo, kiu permesas al kiu ajn elflugi kun kelkaj milionoj da kontanta mono, sub nura kondiĉo deklari ilin. En Dubajo, la regantoj estas eĉ malpli kontrolemaj pri la deveno de la mono ekde la komenco de la ekonomia krizo en 2009. Usona oficialulo raportis, ke pli ol 1,75 miliardo da eŭroj estis transigitaj al la Emirlandoj pasintjare, de la kabula flughaveno. Jen miriga detalo: laŭ s-ro Masudi apenaŭ deko da homoj, ĉefe hawala-agentoj, realigas plej parton de tiuj transigoj. La generalo Jabbar montras al ni liston. Nomoj estas kolere surkolorigitaj, la sumoj estas imponaj: 360 milionoj da eŭroj por unu en 2009, 69 por alia...

Ne la tuto de tiu mono estas ligita al la talibanoj. Iuj sumoj estas laŭleĝaj, aliaj estas parto de la internacia helpo deturnita fare de oficialuloj, aliaj estas ligitaj al drogo-komerco, kiu ne estas regata nur de la ribelantoj. Tiuj paledoj da monbiletoj volvitaj per plasto, ŝarĝitaj en la aviadiloj de Ariana Afghan Airlines, estas ankaŭ simptomo de la malfacilaĵoj, kiujn frontas la ŝtato por mastri siajn financojn. Nur 636 milionoj da dogano-enspezoj estis kolektataj pasintjare, dum oni povus kolekti la duoblon. La ĉefo de doganoj, s-ro Said Mubin Shah, juna bonvolema vicministro, ne povas viziti kelkajn landlimajn punktojn, kaj sin demandas, kiu protektus lin de ... polico. Multaj oficiroj ja prenas por si mem la doganimpostojn. Ĉe la doganpunkto Spin Boldak, s-ro Mubin Shah preferas la patrecan eskortadon de militsinjoro suspektata havi rilatojn kun talibanoj. Ĉu vi diras, ke oni nur rondiras?

Louis IMBERT

“LA SOVETIA JARCENTO”

La homo kiu volis reformi ikon

En “La sovetia jarcento”, kiun Le Monde diplomatique kaj Fayard ĵus kune editoris, Moshe Lewin proponas, apogante sin sur ĝis nun ne eldonitaj dokumentoj, larĝan vidon sur la historio de Sovetunio. La eltiraĵo kiun ni ĉi tie publikigas, koncernas unu el la lastaj grandaj provoj radikale reformi la sistemon: tiu farita de Andropo (Juri Andropov), kiu sekvas al Leonid Breĵnev, mortinta en novembro 1982. Sed lia morto, en februaro 1984, interrompas por iom da tempo tiun entreprenon, kiun Miĥail Gorbaĉov, post la interludo de Ĉernenko, rekomencas kiam li fariĝas ĝenerala sekretario de la Komunista Partio en marto 1985. Tro malfrue, multe tro malfrue ...

Juri Andropov*, kiu konis persone iujn el la disidentoj (interalie Roj Medvedev, estis studinta ilian personecon. Li estis leginta kaj ofte aprezinta iliajn verkojn. Sed lia tasko kiel ĉefo de la politika sekureco estis multe pli larĝa. Li taksis, ke la nombro da tiuj personoj, kiuj ĉe la unua okazo povus ekagi, estis 8,5 milionoj. Tiu kvanto ebligis al iuj el la eminentaj disistentoj ludi la rolon de katalizuloj kaj kunigistoj.

* En la sekvo: Andropo. -vl

Laŭ Andropo oni devis nepre uzi policajn metodojn fronte al tiaj fajrejoj, tiom pli ke ne neglektinda nombro da disidentoj deklaris sin malkaŝe “de la alia tendaro”. Tamen li estis konvinkita, ke lastanalize la decida elemento sidas en la kapablo de la sistemo montriĝi efika. Nu, la diferenco inter la kreskantaj bezonoj kaj la konstante malpliiĝantaj rimedoj (inkluzive de la intelektaj resursoj — tre limigitaj — de la gvidantoj) ne ĉesis grandiĝi. Tio koncernis ne nur la ekonomion, sed ankaŭ la politikajn fundamentojn de la sistemo.

En 1982 ĝis 1983, por havi ŝancon de sukceso, la gvidantoj devis, paradokse, agnoski ne nur ke la sistemo estis malsana — kion Juri Andropov kaj Aleksis Kosigin (mortinta en 1980) sciis jam de iom da tempo —, sed ke pluraj el ĝiaj vivnecesaj organoj estis jam mortaj.

La ekonomikisto Vasili S. Nemcinov antaŭvidis jam en la jaro 1965 ke la aferoj iros malbone kiam li atakis “ostiĝintan meĥanikan sistemon, kie ĉiuj esencaj parametroj estas antaŭe fiksitaj, tiel ke la sistemo estas paralizita de supre ĝis malsupre”. Kiam individuo mortis, neniu kredas je ebla reviviĝo. Sed, kiam temas pri regadmaniero, la ebleco rompi kaj rekonstrui ĝin restas alirebla.

Evidentas ke Kosigin kaj Andropov konis la situacion pli bone ol iu ajn okcidenta historiisto, ĉefe danke al la raportoj kiujn ni povas ekkoni nur dudek kvin jarojn poste. Inter ili estas ne publikigita, solida verko, mendita de Kosigin, tiam ĉefministro, al la ekonomia sekcio de la Akademio de Sciencoj. Tri jarojn post la avertoj de Nemcinov, la akademianoj faras sisteman komparon inter Usono kaj Sovetio, laŭ la ekonomiaj strukturoj, la vivnivelo, teĥnikaj progresoj, materiaj stimuloj, mastrumado kaj orientado de la investoj. La verdikto estas jena: Sovetio estas batita ĉiukampe, escepte en la sektoro karbo-ŝtalo. Tiu estas la fiero de la reĝimo, sed ĝi atestas la postrestintecon de la lando: ĝi estis referenca sektoro en la pasinta jarcento. La mesaĝo estis klara, simila al la antikva enskribo en aramea lingvo sur la muroj de la palaco de Baltazaro, en Babilono. Sed tiu jam ne diris mneh mneh thel ufarsin laŭvorte: Li pensis, pensis. Li decidis, li rompis), sed mneh rhnch... Usono (Li pensis, pensis ... kaj venkis Usono). La minaco do jam ne venas de Dio, sed de la potenca Usono. Ne restas eĉ minuto por perdi por radikale transformi la sistemon.

Komence de la stagnado, sed tio estis ankaŭ ĝia ĉefa simptomo, estis politburoo vere morta, kuniĝinta ĉirkaŭ Breĵnevo kun estingita cerbo, humiliga sakstrato montrata al la tuta planedo. Ne eblis forigi Breĵnevon, ĉar, male ol kio okazis al Ĥruŝĉovo, nenia plimulto formiĝis favore al nova ĉefo. Alia aspekto de la bildo: tentakla korupteco. Certaj membroj de la familio de Breĵnevo partoprenis en ĝi preskaŭ parademe. La florado de mafiaj retoj, kun kiuj multaj altaj respondeculoj de la Partio estis asociitaj, estis kroma fenomeno, pri kiu la lando, sed ne ĝiaj gvidantoj, konsciis. Ĝi neniam antaŭe estis tiom ampleksa.

Precize en la momento, kiam la lando komprenas ke la KGB pretiĝas forte ataki tiun plagon, kaj kiam la situacio fariĝas jam netenebla por la familio Breĵnevo kaj kelkaj aliaj potenculoj de la reĝimo, subite sonas pafo en la politika ĉielo: la 19-an de januaro 1982, la unua viculo de Andropo, Semen Cvigun, la ombro de Breĵnevo sur Andropo, memmortigas sin. Pliaj samtipaj pafoj sekvas. Kelkajn tagojn poste, la dua personeco de la politburoo, ĝisosta konservativulo, Miĥail Suslov, mortas per natura morto. Tiu forpaso estas la ŝlosilo por la ŝanĝo de la fortrilatoj ene de la politburoo, malfavore al la “marĉo”.

Kiam tiuj du viroj malaperis, Andropo okupiĝas pri la dosieroj de korupto kaj komencis esplori iom pli profunde. Tio forte ŝancelis la kapablon de la “marĉo” konservi siafavore la ekvilibron ene de la politburoo kaj de la Centra Komitato. Kaj jen kiel la maltipa ĉefo de la KGB, Andropo, povis fariĝi ĝenerala sekretario, preskaŭ hazarde. Li restis nur dek kvin monatojn en la potenco (kio estas ankaŭ hazarda), sed tiu mallonga periodo levas interesajn problemojn.

Tiu paralizo de la sistemo, dum neniu vere tenis la stirilon, ne malhelpis ke aperu en donita momento vera stiristo kapabla trudi kursoŝanĝon, komence per ŝanĝegoj ĉe la pinto. Senkonteste, la hazardo komence ludis rolon.

Sed notindas la rapideco per kiu la “marĉo” tiam sekigeblis per energia forpurigado de ĝiaj apogoj sine de la partia aparato. Novaj iniciatoj fariĝis eblaj, danke al la alveno de novaj gvidaj kadruloj. Kaj ĝuste tio okazis kun Andropo.

Unu el liaj proksimaj kunlaborantoj en la KGB, Vjaĉeslav Kevorkov, kiu havis altan rangon en la kontraŭspionado, liveras al ni kelkajn aliajn trajtojn de la personeco. Laŭ liaj diroj, Andropo pensis pri la ebleco fari interkonsenton kun la intelektularo por ke tiu helpu reformi la sistemon. Lia modelo estis videble Anatolo Lunaĉarsko*, kiu, sub Lenino, sciis komuniki kaj kunlabori kun tiu socia grupo. Andropo perfekte komprenis ke la ĉefa malfortaĵo de la Partio estis la intelekta malfortaĵo de ĝiaj kadruloj kaj de la altaj gvidantoj.

* Anatolo (Anatolij Vasilj’eviĉ) LUNAĈARSKIJ. -vl

Ĉio kion iuj povis skribi pri lia aliĝo al la “breĵnevismo” montras ilian malsincerecon. Unu afero klaras: lia posteno dependis de decido de Breĵnevo. Kevorkov citas la opinion de sia ĉefo: “Preskaŭ neniu el la nunaj gvidantoj de la Partio aŭ de la ŝtato apartenas al la klaso de talentaj politikistoj kiuj povus alfronti la malfacilaĵojn kiujn la lando havas.” Por li, Andropo ĉiukaze apartenas al tiu klaso, kaj li finas sian libron per tiu frazo: “Andropo estis sen ajna dubo la lasta ŝtatisto kiu kredis je la vigleco de la sovetia sistemo, sed ne je tiu kiun li heredis kiam li aliris la potencon: li kredis nur je tiu de la sistemo kiun li volis krei per radikalaj reformoj.”

Tiu atesto kaj aliaj ŝajnas pruvi ke inteligenta politikisto kiel Andropo komprenis ke la sistemo estis rekonstruenda, ĉar ĝiaj ekonomiaj kaj politikaj fundamentoj estis en mizera stato. Rekonstrui ĝin povis signifi nur anstataŭigi ĝin per io alia, kun transiraj fazoj. Ĉu li vere pensis tiel? Sendepende de la fakto ke liaj personaj arĥivoj restas nealireblaj, la decidoj kiujn li faris aŭ intencis fari ebligas respondi jese.

Li alprenas la potencon rapide kaj milde. Li komencas ago kun multa prudento, sed tre rapide la lando komprenas ke en la Kremlo preprariĝas aferoj seriozaj. La unuaj paŝoj estas tiuj kiujn ĉiuj atendas: Andropo volas restarigi la disciplinon en la laborlokoj. Krom la laboristoj estas koncernataj ankaŭ la reedukendaj elitoj, kiuj ne elstaras per sia laboretiko. Li kritikas ilian malmoderan guston por la luksaj somerdometoj (“daĉoj”) kaj por aliaj plezuroj de la vivo (pri li mem estas konate ke li vivas simple). Ekde kiam tio sciiĝas, lia populareco grandiĝas. La lando havas ĉefon, kaj tio estas videbla.

Reformo bezonas preparon kaj tempon: oni starigas grupojn de pripensado kaj komisionojn. Certaj disponoj estas provizoraj, aliaj iras pli malproksimen, eĉ estas neinversigeblaj. Tio koncernas la purigon, faratan publike kontraŭ tuta tavolo de respondeculoj de la aparato inter la plej rezistemaj, pilieroj de la antaŭa skipo.

Kroma granda kontentigo de la intelektularo: la eksigo de Sergej Trapeznikov, ankaŭ protektato de Breĵnevo, kiu konsideris sin ĉefideologiisto de la Partio. Kvazaŭ Granda Inkvizitoro de la reĝimo, ĝisosta stalinisto, li persekutis per sia venĝemo la verkistojn kaj universitatanojn kiuj diris ion kio malplaĉis al li.

Sub Andropo, la rolo de Gorbaĉovo ne ĉesas grandiĝi. Novaj homoj venas en ŝlosilajn postenojn en la aparato de la Partio. Andropo proponas al Vadim Medvedev gvidi la departementon “esplorado kaj universitatoj”. Nu, Medvedev estis akre kritikita pro “malobeemo”, kiam li provis fari la Akademion de Sociaj Sciencoj de la Partio, kies direktoro ili estis, veran esplor-instituton. Andropo informas lin ke novaj metodoj estas nepraj por akceli la teĥnikan kaj sciencan progreson kaj por plibonigi la situacion de la sociaj sciencoj, speciale mistraktitaj de Trapeznikov: la Akademio de Sociaj Sciencoj devas dediĉi sin al veraj laboroj, anstataŭ produkti totale senenhavajn ideologiajn tekstojn.

Vladimir I. Vorotnikov, vica ĉefministro de la Federacia Respubliko Rusio, nomumiĝas ĉefministro de tiu respubliko kaj membro de la politburoo en 1983. En sia taglibro li diras, ke li estis tre impresita de la inteligento kiun Andropo montris dum konversacioj kiujn ili havis kune. Liaj notoj, skribitaj dum kunvenoj de la politburoo, montras Andropon energian kaj drastan, kiu ne timas aliri problemojn ĉiam pli kompleksajn: disciplino en la laborlokoj, sed ankaŭ funkciado de la ekonomio kaj serĉado de nova modelo. Lia maniero aliri la ŝanĝon estas tre pragmata; li deziras procedi per iom-post-ioma larĝigo de la kampo de reformoj.

La unua grava paŝo en la ekonomia kampo konsistas en lasi la fabrikojn labori “surbaze de kompleta memfinancado” (polnij hozrascet), konsiderante la kostojn kaj gajnojn. Sed Vorotnikov, nove veninta, ankoraŭ ne tre informita pri la menuo de la politburoo, diras nenion pri la komisionoj kiuj kunvenigas altrangulojn por prepari tiujn ŝanĝojn. Li ankaŭ ne estis informita pri la projektoj de Andropo celantaj reformi la Partion.

Farante siajn unuajn iniciatojn, Andropo preparas jam aliajn, kaj li parolas pri tio: “Ni devas ŝanĝi la ekonomiajn meĥanismojn kaj la plansistemon.” Grupo de laŭtema pripensado, kiu eble ekzistis en alia formo antaŭ lia enpotenciĝo, eklaboras. Intertempe la privata parceleto, kiun Nikita Ĥruŝĉovo estis reduktinta aŭ malpermesinta, estas “rerajtigita”. Kaj la administracio ricevas severan averton: la ministraj servoj ne sciis esti la modelo de bona organiziĝo, kaj ili malsukcesis krei la kondiĉojn de “alte produktiva laboretoso”.

La faritaj ŝanĝoj estas gravaj, kaj kromaj, antaŭvideblaj, ŝajnas prepariĝi. Eltiraĵoj el la protokoloj de la kunvenoj de la politburoo (nun disponeblaj) igas la okazantan strategion de ellaborado ankoraŭ pli miriga. En la momento, kiam la kampanjo por reelekto de la grandaj organoj de la Partio proksimiĝas, akompanata de la kutimaj raportoj, Andropo deklaras subite en oficiala rezolucio, en aŭgusto 1983: “La elektitaj asembleoj de la Partio obeas scenaron starigitan antaŭe, sen serioza kaj sincera debato. La poziciiĝoj de la kandidatoj estas jam pretaj por publikado; ĉia iniciato aŭ kritiko estas sufokata. Nun, nenio tia povas esti tolerata.”

Jen vera bombo. Kritiki la ĉefojn de la Partio obsedataj de siaj interesoj kaj komprenigi ke ili elpostenigeblas, en la sama momento kiam komenciĝas la kampanjo por la reelektoj, tio kreas situacion absolute novan por la tuta gvidanta tavolo. La plej multaj el ili estis ĝis nun aŭtomate reelektitaj, sendepende de sia rango.

La preparata ŝanĝi estis do gravega. Se “elekto” jam ne signifis “nomumado”, la etoso de la kampanjo povis esti tute alia. Andropo deklaris publike, ke li volas verajn elektojn. Tio signifas ke li sciis, ke la pretendita “Partio” estis kadavro, ke estus vane esperi revivigi ĝin kaj ke la sola afero farenda estas detrui ĝin. Kaj ĝuste tion la gvidantoj komprenis. La fama “stabileco de la kadruloj” (la certeco konservi sian postenon, egale kion oni faras) estis malaperonta, kaj, kun ĝi, la senpuneco de la “bona malnova tempo”. La komforta kaj parazita potenco de la klaso de ĉefoj de la Parti-ŝtato estis finiĝonta. Veraj elektoj ene de la Partio signifis la reaperon de tendencoj kaj la aperon de novaj ĉefoj; el tio povus naskiĝi nova partio, kun kia ajn nomo. Tia partio en la potenco, programanta reformojn, povus servi kiel piloto de la lando en la malfacila transiro al nova modelo.

Ĉio ĉi, kompreneble, estas historio kun multaj “se ...”. Andropo, kiu suferis nekuraceblan renmalsanon, malaperis rapide, en 1984. Oni anstataŭigis lin per Konstantin Ĉernenko, senvizaĝa partimoŝtulo, ankaŭ grave malsana, kies regado daŭris nur dek tri monatojn. Post tio, la pretendita “Partio” spertis premieron: en 1985, ĝenerala sekretario juna, Miĥael Gorbaĉovo, heredanto de Andropo, kun ideoj ofte ĝustaj, estis alvokita por sperti falegon same lamentindan kiom lia enpotenciĝo estis impresa.

Moshe LEWIN.

Reformo de la banksistemo kiu ne maltrankviligas Wall Street

La usonaj prezidantoj pasas, Goldman Sachs restas

La 15-an de julio, la usona senato adoptis tion, kion oni nomas “la plej granda reformo de la financsektoro iam ajn farita post la Granda Depresio”. La leĝo, pli modesta ol la komenca projekto, estas politika sukceso por s-ro Barack Obama. Fronte al banka premgrupo malfortiĝinta de la krizo, li povis profiti la malkaŝojn pri la kutimoj de Goldman Sachs.

La saman tagon, en kiu la bankleĝo nomata “Dodd-Frank” (pro la nomo de la demokrataj deputitoj Christopher Dodd kaj Barney Frank) estis adoptita de la senato, okazis ankaŭ alia fakto kiu estis preskaŭ ne atentita: la interkonsento inter la federacia agentejo, kiu devus ĝendarmi la borson, la Securities and Exchange Commission (SEC), kaj Goldman Sachs. Kontraŭ monpuno de 550 milionoj da dolaroj, la investbanko seniĝis je plendo pro fraŭdo koncerne financan produkton, “Abacus”, kiu ebligis al ĝi ŝirmi sin kontraŭ la prezfalo de la obligacioj ligitaj kun la nemoveblaĵoj en la momento kiam ĝi instigis siajn klientojn investi en tiun merkaton ... La SEC, longajn tempon kritikata pro sia pasiveco, povis fanfaroni pri skandalo. Kaj Goldman Sachs demonstris la amplekson de sia politika kompetento: ĝi koncedis la “erarojn de la surmerkatigo de la produkto — sen ke tiuj eraroj iel tuŝis la gvidan skipon. Resume, la aferbanko povas turni la paĝon. La puno, ŝajne grava, estas nur la ekvivalento de du semajnoj da siaj profitoj. Aŭ, tri elcentoj de la kromdonacoj, kiujn ĉi distribuis en 2009.

Ŝminkado de la grekaj kontoj

Tiu kapablo ludi per la potenco — aŭ spiti ĝin — ne povas mirigi. Komence de la 1990-aj jaroj, unuaranga politika kariero kronis, logike, ĉiun ĉefon de Goldman Sachs (vidu la artikolon “Amikoj en altan ragon”). La samfamilieco kun la politika mondo klarigas la implikecon de la banko en la grandaj financ-manovroj: ĝi ludis same centran kiel dusencan rolon en la afero de la subprime kaj de la savado de la bankoj; ĝi helpis Grekion ŝminki siajn kontojn, kio akcelis la krizon de la eŭro; ŝajnas ke ĝi ankaŭ, spekulante per la krudmaterialoj, kaŭzis artefaritan prezaltigon de petrolo. Aliflanke, ĝi sciis fari, en bonaj kiel en malbonaj jaroj, konsiderindajn profitojn, ankaŭ post la kreviĝo de la veziko al kies pufiĝo ĝi larĝe kontribuis. La egaj enspezoj de la grasaj jaroj ne surprizas. Sed, post la disfalo de la kartodomo kaj la sekvanta purigo, tiuj de la malgrasaj jaroj ja ŝokis la publikan opinion, kiu demandis sin: ĉu la malfeliĉo de (tre multaj) viktimoj de la vezikkreviĝo estas la feliĉo de Goldman Sachs?

La entrepreno, fondita en 1869 de Marcus Goldman, enmigrinta bavara judo, al kiu baldaŭ aliĝis lia bofrato Samuel Sachs, estis komence specialisto pri maklerado [“kurtaĝo”] de “komercaj paperoj” (mallongtempaj pruntoj elmetitaj de entreprenoj), restis longtempe for de financa potencularo preskaŭ komplete wasp (white anglo-saxon protestant — blanka angladevena protestanto). Ĝi estis akre trafita de la krizo de 1929 kaj spertis veran sukceson nur post la dua mondmilito; en la jaro 1956 la investbanko ludis decidan rolon dum la enborsigo de la aŭtomobilfabriko Ford. Iom post iom ĝi akiris enviindan famon, pro sia profesia kompetento same kiel pro la laborkapablo de siaj skipoj kun tre unueca spirito kaj kun forta entrepren-kulturo. Dominata de malnovstilaj financistoj kiel Sidney Weinberg aŭ Gus Levy, ĝi iom post iom trudiĝas fronte al la tradicia potencularo, kun kiu ĝi fine eĉ kunfandiĝas.

Goldman Sachs restas tamen alia ol ĝiaj konkurantoj. La banko havas la famon esti metodeca kaj prudenta, kaj ke ĝi neniam partoprenis en operacioj de “malamikaj” trudiĝoj. Al unu el ĝiaj sloganoj — “Rapidu malrapide” — ĝi dankas la kromnomon “testudo”. Kontraste al iuj ĝiaj konkurantoj, ĝi evitas grandajn elspezojn. Por bone montri ke la mono devas ne esti la sola instigilo de la trupoj, ĝiaj kadruloj estas malpli alte pagataj ol tiuj de la konkurenco, de kio venas certa “simpleco”. Alia ĝia slogano, “Avida pri longa tempo” trudas al ĝi paciencan manieron de investado kaj implicas ke ĝi scias konsenti al financaj oferoj, kondiĉe ke tiuj certigu al ĝi la senmankan fidelon de ĝiaj klientoj. La kulturo de la firmao esprimiĝas en la famaj “dekkvar ordonoj”. La sepa prave asertas: “Ĉe ni ne estas loko por tiuj kiuj metas siajn proprajn interesojn antaŭ tiujn de la entrepreno kaj tiujn de la klientoj.” En la tre fermita klubo de la averbankoj, la kodoj de profesia moralo kaj la respekto de farita promeso estas ankoraŭ validaj.*

* Charls D. Ellis, The Partnership: The Making of Goldman Sachs, Penguin Books, Novjorko, 2009.

Ĉiuj ĉi belaj principoj estas pli kaj pli forgesitaj dum la financa malregulado de la 1980-aj jaroj. La plej supera kriterio fariĝis tiu de ĉiam pli granda profito, atingebla nur per dubindaj metodoj: levilefiko (spekula aĉeto financata per enŝuldiĝo) danĝere alta; ĉirkaŭirado de la kelkaj restantaj reguloj; ĉioriska ennovigo*. De tiu periodo datiĝas la samfamilieco kun la potenco (eĉ se la oficiala retoriko daŭre celebras la merkaton super ĉio), la internaciigo kaj la freneza vetkuro al profitoj.*

* Kp Suzanne McGee, Chasing Goldman Sachs: How the Masters of the Universe Melted Wall Street Down... And Why They’ll Take Us to the Brink Again, Crown Business, Novjorko, 2010.
* Vd “Les assises du système bancaire ébranlées par la dérégulation [La bazoj de la banksistemo ŝanceliĝas pro la malregulado]”, Le Monde diplomatique, januaro 1991.

Malrapide sed certe, la “testudo” fariĝas “polpo” kiu volas siaprofite reverki la regulojn de la financo — kiuj permesos kvazaŭ ĉion. Eksterlande ĝi rekrutas konsilistojn je altega prezo el la politika-financa elito por ke ili helpu ĝin tiri profiton el la ondo de malregulado kaj de privatigoj. En Francio ekzemple la banko elektas s-ron Jacques Mayoux, financ-inspektisto kaj antaŭe prezidanto de la Société générale, ĝenerala direktoro de la Caisse nationale de Crédit agricole kaj prezidanto de Sacilor. S-ro Charles de Croisset, financ-inspektisto, prezidinto de la Crédit commercial de France (CCF), administristo de Bouygues, de Renault, de LVMH kaj de Thales, anstataŭas lin.

Alia granda ŝanĝo okazas en 1999. Goldman Sachs akiras la statuson de entrepreno notata en la borso.* Hieraŭ societo de personoj, komandite — kies kapitalo kaj la profitoj apartenis al societanoj respondecaj, koncerne siajn proprajn havaĵojn, pri la riskoj kiujn la entrepreno faris, en kiun ili cetere devis reinvesti la esencan parton de siaj profitoj —, “la firmao” fariĝas “publika societo” (kies valoro “difinita de la merkato” estis 3,6 miliardoj da dolaroj), ĉe kiu la ducent dudek unu partneroj de Goldman Sachs, posedantoj de 48 elcentoj de la kapitalo, enpoŝigas ĉiu mezume po 63 milionojn da dolaroj.* ... Jen la fino de la financa disciplino kaj de la avido “pri la longa tempo”. En la horo de la finacismo, la sukceso mezuriĝas per la nombro da generitaj dolaroj en ĉiu bilanco. Goldman Sachs fariĝas la unua el la bankoj de Wall Street koncerne rentabilitaton (13,4 miliardoj da dolaroj de neta rezulto en 2009). Ĝi montras publike la krompagojn de siaj dungitoj.

* Lisa Endlich, Goldman Sachs: The Culture of Success, Simon and Schuster — Touchstone, Novjorko, 2000.
* Nomi Prins, It Takes a Pillage: Behind the Bailauts, Bonuses an Backroom Deals from Washington to Wall Street, Wiley, Hoboken, 2009.
La ludisto kiu konas ĉiujn kartojn

EN LA FINANCKAZINO la banko plenumas plurajn rolojn: tiun de krupiero, kiu enpoŝigas procentaĵon de ĉiuj transakcioj; tiu de konsilisto kiu, kontraŭ kontanta mono, ellaboras strategiojn kaj liveras konfidencajn informojn al siaj klientoj — registaroj, instituciaj investistoj aŭ ĝisostaj malŝparemuloj kiel la hedge funds (spekulaj fondusoj). Ĝiaj analizistoj kaj ĝiaj ekonomikistoj estas inter la plej aŭskultataj de la planedo, kaj iliaj deklaroj influas ofte la iradon de la aferoj. Sed, ĉe la ludtablo, Goldman Sachs aperas ĉefe kiel la ludisto kiu konas la kartojn de ĉiuj aliaj: iliajn vetojn metas li, krom la siajn ...

La plej granda parto de la profitoj de la firmao venas efektive el la komercado (trading) per propra mono. La banko investas siajn proprajn kapitalojn en ĉiuj financmerkatoj, en nemoveblaĵojn kaj en societojn kun grandaj perspektivoj. Cetere, per la akiro de J. Aron & Company en 1981 ĝi fariĝis grandulo en la merkato de krudmaterialoj kaj influas, ĉu scie aŭ ne, la ekonomian sanon de la produktistoj kaj de la konsumantoj de la tuta mondo. Nek la aferoj ligitaj kun la petrolmerkato nek tiuj ligitaj kun la klimatvarmigo (kun la orminejo de la “karbonkreditoj”) eskapas al ĝi.*

* Matt Taibbi, “The Great American Bubble Machine”, Rolling Stone, Novjorko, 5-a de aprilo 2010.

La intereskonfliktoj estas imanentaj al tiu superbazaro de financo kiu ofertas tutan gamon da servoj kaj strebas konstante maksimumigi sian profiton. La afero Abacus, lanĉita de la maldiskretaj retmesaĝoj de la franca makleristo Fabrice Tourre (vidu la artikolon “Tiuj matematikistoj kiuj faras oron el plumbo”) estas ekzemplo de tio. Goldman Sachs estis akuzita de la SEC esti trompinta siajn klientojn vendante al ili en 2007 collateralized debt obligations (CDO), kompleksajn derivitajn produktojn apogitaj sur riskaj nemoveblaĵ-kreditoj (subprime), sen informi ilin ke ĝi samtempe vetis sur ilia falo. Unuflanke, la banko estis mem likvidinta sian stokon da subprime, kion ĝi ja rajtis fari. Sed, ĉefe, ĝi kaŝis al siaj klientoj ke ĝi estis ricevinta el la spekulfonduso Paulson 15 milionojn da dolaroj por munti tiun aferon. Pli bone (aŭ pli malbone), s-ro Henry Paulson, la spekulisto mem, laŭ la akuzo estis partopreninta flanke de la spekulistoj de la banko en la elektado de tiuj kreditoj kiuj estis plej supozataj fali.

Alivorte, Goldman Sachs, konscia pri la tuj venonta krizo de la subprime, daŭre instigis siajn klientojn veti sur altiĝo de la senmoveblaĵoj, dum ĝi, kune kun spekulfonduso, vetis sur ilia malaltiĝo, kio havis la efikon akceli la falon de la titoloj. La investistoj, kiuj ne antaŭsupozis la duoblan ludon, perdis pli ol unu miliardon da dolaroj en la aventuro.* Antaŭ ol koncedi “erarojn” kaj pagi fortan punon, la banko neis, juĝante la plendon “senfonda”. La kazo de Grekio liveris alian ekzemplon: la novjorka establo pagigis al si kiel konsilbankisto de la registaro de tiu lando, kaj spekulante pri la ŝuldo.

* Vd “Des Français qui gagnent [Francoj kiuj gajnas]”, Le Monde diplomatique, julio 2010.

El leĝa vidpunkto, tamen, Goldman Sachs eble pravis. Kio estas malmorala, ne estas nepre kontraŭleĝa. Antaŭ malpli ol dudek jaroj, dum la skandalo de la ŝparkasoj. proksimume mil kvincent bankistoj sidis en malliberejo, punataj laŭ la leĝoj nomataj anti-racketeering, iam starigitaj por kontraŭbatali la mafion kaj la organizitan krimularon. Nuntempe la bankistoj ĝuas tute alian statuson: regas nova leĝa kaj ideologia kadro. Multaj praktikoj (kiel la asekuro de ŝuldoj konata sub la nomo de credit default swaps, aŭ CDS) eskapas al ĉia regulado. La principo de caveat emptor (“aĉetanto, atentu”) trudiĝas. Ek Goldman Sachs ripetadas ke ĝi nur respondis al la peto de siaj klientoj, kiuj cetere estis spertaj investistoj supozataj ke ili faras sisteman kontroladon (due diligence). Tiom pli ke ĉiuj laŭleĝaj dokumentoj entenis averton kaj uzrezervon.

En la mondo de alta financo, la netravideblo rezultas ofte el ekscesa travideblo. Ĉiu produkto estas akompanata de plurcentpaĝa dokumentaĵo ofte nelegeblaj, kiun oni estas supozata legi kaj kompreni — kio klarigas, kial certaj investistoj fidas la notojn de la notagentejoj, kiuj ofte trompiĝas. Kiel konstatas s-ro Rama Cont, direktoro de la Centre de Financa Teĥniko ĉe la universitato de Kolumbio, elvokante la riskojn de la titoloj eldonitaj de Goldman Sachs kaj notitaj AAA (la plej bona noto), “la informo disponeblas, sed ĉiu subprime-titolo estas redaktita sur kvindek ĝis sesdek paĝoj, kaj ofte malsame laŭ la juristoj. Oni devintus mobilizi taŭgan personaron por trakribri la kvin mil sepcent paĝoj de la ŝuldo-derivaĵo Abacus”*

* Sylvain Cypel, “Les ‘conflits d’intérêts’ d’Abacus [La “intereskonfliktoj” de Abacus]”, Le Monde, 4-a de majo 2010.

Post longan tempon veki admiron, la grupo suferas nun problemon de sia bildo. Meze de monda ekonomia krizo, al kies eksplodo ĝi larĝe kontribuis kun la ceteraj gigantoj de Wall Street, la banko permesis al si krompagojn, kiujn oni juĝas “maldecegaj”. Aperis aliaj skandaloj aŭ akuzoj, kiuj instigas demandi sin, ĉu por ĝi la relative feliĉa trairo trans la financa ŝtormo ne ŝuldiĝas al la fakto ke ĝiaj eksuloj troviĝas ĉie. Nun estas modo kritiki ĝin, ankaŭ por tiuj kiuj antaŭe ĝuis ĝian larĝanimecon. S-roj Barack Obama kaj Gordon Brown, s-ino Angela Merkel uzis vortojn relative akrajn kontraŭ entrepreno kiu iun tagon povus proponi al ili dungon.

La afero Goldman Sachs almenaŭ ebligis la reformon de la usona financsistemo. La leĝo Dodd-Frank estas tute klara pri la grandaj principoj: malhelpi la kolapson de la grandaj financaj institucioj, savi ilin pere de la impostpagantoj, minimumigi la spekuladon de la bankoj limigante ĝin al iliaj propraj fondusoj, trudi pli da travideblo en la merkato de derivitaj produktoj interŝanĝataj per komuna akordiĝo, kaj fine protekti la konsumantojn kontraŭ la predaj kaj uzuraj praktikoj. Aliflanke, ĝiaj du mil tricent paĝoj ŝajnas malpli kontentigaj pri la efektivigo de tia programo. Eĉ se la nombroj de la Komerca Ĉambro de Usono estas certe intence troigitaj, la leĝo Dodd-Frank implicus la redaktadon, fare de dek diversaj registaraj agentejoj, de kvincent tridek tri novaj reguladoj, de sesdek enketoj kaj de naŭdek kvar raportoj, en tempospaco de tri monatoj ĝis kvar jaroj ...

La banka premgrupo batalos sur ĉiuj ĉi terenoj. Ĝi kalkulas kun la iom-post-ioma malapero de la publika kolero kontraŭ la financaj institucioj por retrovi sian tutan iaman liberecon. Ankaŭ en tio, Goldman Sachs scias ludi sian ludon.

Ibrahim WARDE.

Amikoj metitaj en altan rangon

S-ro Robert Rubin, eksdirektoro de Goldman Sachs, direktis la Ŝtatan Ekonomian Konsilantaro kreitan de s-ro William Clinton (1993-1995), antaŭ ol fariĝi lia financministro (1995-1999). Li kontribuis al “trankviligo” de la financaj rondoj per tio ke li fariĝis la fervora apostolo de la malregulado. Sub la prezidanteco de s-ro George W. Bush, du aliaj eksĉefoj de la granda aferbanko ludis gravan politikan rolon, en diversaj branĉoj de la registaro kaj, pragmatismo ja necesas, ene de la du partioj. S-ro Henry Paulson estis de 2006 ĝis 2009 financministro (kaj ĉefarĥitekto de la savo de la banksistemo), dum s-ro Jon Corzine estis elektita senatoro (demokrata) de Nov-Ĵerzeo en 2000 — post elspezi 62 milionojn da dolaroj el sia propra poŝo en tio kio tiam fariĝis la plej multekosta senat-kampanjo de la usona historio —, poste fariĝis guberniestro de tiu ŝtato inter 2006 kaj 2010.

Aliaj altaj respondeculoj de Goldman Sachs, malpli vidataj, ludis ne malpli konsiderindan politikan rolon, ĉefe dum la lasta financ-katastrofo. S-ro Neel Kashkari estis unu el la protektatoj de s-ro Paulson ĉe Goldman Sachs antaŭ ol sekvi lin en la ministrejon, kie li fariĝis, 35-jara, la granda ordonanto de la programo TARP (Troubled Asset Relief Program), kiu ebligis al li distribui 700 miliardojn da dolaroj al la financ-institucioj kiuj serĉis rekapitaliĝon. S-ro Stephen Friedman, eksĉefo de la banko, havis en la momento de la financkrizo tri funkciojn: administristo de Goldman Sachs, prezidanto de la Prezidanta Komisiono pri Informado kaj prezidanto de la Federacia Rezervo de Novjorko, la kuratora organismo de Goldman Sachs.

Vide al tiu influ-sistemo, la komunikiloj ofte kromnomis la aferbankon “la Firmao”, eĉ “Government Sachs”. Tamen, la entrepreno ludas tiun rolon de antaŭĉambro de la potenco ne nur en Usono. La italoj Romano Prodi kaj Mario Draghi respektive ĉefministro kaj prezidanto de la Centra Banko, estis antaŭe konsilisto kaj vicprezidanto por Eŭropo de Goldman Sachs. La eksa ĝenerala direktoro de la banko en Londono, la niĝeriano Olusegun Aganga estas hodiaŭ “ekonomia caro” de sia lando. Kelkfoje belaj politikaj karieroj estas kronitaj de oraj postenoj. Ekzemple por s-ro Peter Sutherland, justecministro de Irlando, poste eŭropa komisaro pri konkurenco kaj ĝenerala direktoro de la Ĝenerala Akordo pri Dogantarifoj kaj Komerco (GATT), li prezidas nun en Londono Goldman Sachs International.

Ibrahim WARDE.

Tiuj matematikistoj kiuj faras oron el plumbo

FABRICE TOURRE estas unu el tiuj quants (“quantitative analysts” — kvantaj analizistoj), inĝenieroj kaj aliaj sciencistoj, kiujn la financaj institucioj akaparis per oraj prezoj por ke ili muntu “kompleksajn transakciojn, kun granda levil-efiko, ekzotaj, sen nepre koni la implicaĵojn de tiuj monstraĵoj”, laŭ la vortoj de unu el la privataj retmesaĝoj de tiu makleristo de Goldman Sachs, kies malkaŝiĝo faris skandalon.

“La tuta konstruaĵo riskas disfali”, notas li tuj komence. Poste li ironias: “Mi ne sentas min tro kulpa, la vera celo de mia laboro estas, igi la kapitalmerkatojn pli efikaj kaj liveri, ĉe la fino de la ĉeno, al la usona konsumanto pli efikajn rimedojn por pruntepreni kaj financiĝi, do mia laboro estas trempita per modesteco, de nobleco kaj de etiko. Mirige, kiom mi estas bona por konvinki min mem!!!”*

* Steve Eder kaj Karey Wutkowski, “Goldman’s “Fabulous” Fab’s conflicted love letters”, Reuters, 26-a de aprilo 2010.

Ĉio estas dirita: la laŭdo de la bonfaroj de la financa ennoviĝo, la cinikeco, la metodo Coué, kaj fine la bona konscienco de tiuj makleristoj, kreantoj de monstroj kiuj, kiel tiu de Frankenŝtejno, returnas sin kontraŭ sia inventinto.

LA TEORIA FINANCO naskiĝis en 1973 kun la laboraĵoj de Fischer Black kaj de Myron Scholes, kiuj rilatigis la implicitan prezon de opcio kaj la variaĵojn de la aktivo al kiu ĝi estas ligita. La matematikaj aspektoj de la modelo estis malmulte poste disvolvitaj de Robert Merton, kaj la formulo Black-Scholes — kelkfoje prezentita sub la nomo de Black-Scholes-Merton (BSM) — kaj ĝiaj diversaj variaĵoj servis kiel bazo por la kreado de sennombraj derivitaj produktoj.

Tiuj laboraĵon inspiriĝis mem el diplomlaboraĵo redaktita en 1900, sub la gvidado de Henri Poincaré, de la franca matematikisto Louis Bachelier. Du kromaj influoj meritas ankaŭ mencion. Milton Friedman unue. Tiu arda favoranto de la plej strikta liberalismo, prua figuro de la ĉikaga skolo, asertis ke ne necesas ke modelo estu bazita sur realismaj donitaĵoj: sufiĉas simple ke ĝiaj antaŭdiroj estu juĝataj ĝustaj. Eugene Fama, poste, ankaŭ de la universitato de Ĉikago, kaj kiu, ekde la 1960-aj jaroj, eldiris la hipotezon ke la merkatoj estas “efikaj”. La hipotezo, fariĝinta dogmo, trudis la taŭtologion kiel manieron de argumentado. Cetere, ĉia ŝtata interveno fariĝis, per difino, faktoro de malefikeco.

La teoria financo ricevis la plej superan konsekron en 1997, kiam Myron Scholes kaj Robert Merton ricevis ambaŭ la “Nobel-premion” pri ekonomio (Fischer Black, forpasinta du jarojn antaŭe kaj do neelektebla, estis citita pro lia kontribuaĵo. Ve! malpli ol jaron poste, la spekutfonduso Long Term Capital Management (LTCM), naskita de iliaj laboraĵoj kaj de kiu ili estis la plej famaj partneroj, kolapsis, minacante kuntreni en sia falo plurajn grandajn internaciajn financ-establojn. Nur kunordigita interveno de la Federacia Rezervo de Novjorko evitis la katastrofon. Kiam oni demandis al John Meriwether, legendeca makleristo kaj fondinto de la LTCM, ĉu li pensas ke la merkatoj estas efikaj, li respondis: “Mi igas ilin efikaj.”*

* “LTCM, un fonds au-dessus de tou soupçon”, Le Monde diplomatique, novembro 1998.

La merkatoj spertis multe pli da ektimoj pro la inventoj de la financaj “mirinduloj”*, sen ke tio malhelpis la “ennovigon” ĉiam pli entuziasme rekomenci. La dogmo estis tutsimple invadinta la financ-instituciojn, la mastrumad-lernejojn kaj la registarojn.* La genietoj kiuj, kun sia memfidoj kiel mondmastroj, pretendis mastrumi “science” la riskon, memorigas pri “la plej bonaj” kaj “la plej inteligentaj” kiuj, per sia mastrumado tute same scienca de la milito, kaŭzis la usonan enŝlimiĝon en Vjetnamio.

* Vd “La dérive des nouveaux produits financiers”, Le Monde diplomatique, julio 1994.
* Scott Patterson, The Quants: How a New Breed of Math Whizzes Conquered Wall Street and Nearly Destroyed it, Crown Business, Novjorko, 2010.

Necesas relegi kion la prezidinto de la Federacia Rezervo Alan Greenspan diris en majo 2000: “Signifaj evoluoj en la teĥnologio kaj en la determinado de la prezo de la aktivoj kondukis al financaj ennovigoj, kiuj ebligas disigi la riskojn por reatribui al tiuj kiuj plej deziras kaj plej kapablas preni ilin sur si (...) Tiu transigo de riskoj fortigas la financan sistemon kaj la ekonomion en sia tutaĵo. Ĉe la sojlo de la 21-a jarcento, la eblaj formoj de la produktoj kaj servoj oferataj de la financaj institucioj ŝajnas esti senlimaj. Sen ajna dubo tiuj okazantaj modifoj en la financa pejzaĝo ofertas netajn avantaĝojn por la granda plimulto de la usona popolo.”*

* Alan Greenspan, parolado farita en Ĉikago, Ilinojso, la 4-an de majo 2000.

NECESIS ATENDI la krizon por ke la aliaj voĉoj aŭdiĝu, kiel tiu de la granda matematikisto Benoît Mandelbrot: “La uloj prenis neaplikeblan teorion — tiun de Merton, Black kaj Scholes, devenaj el la laboraĵoj de Bachelier, kiuj datas de la jaro 1900 — kaj kiu havis nenian sencon. Mi proklamis tion jam en 1960. Tiu teorio ne konsideras la tujajn prezŝanĝojn, kiuj estas tamen la regulo en la ekonomio. Ĝi ŝovas esencajn informojn sub la tapiŝon. (...) Estis neeviteble ke okazos tre gravaj aferoj. La financaj katastrofoj estas ofte ŝuldataj al tre videblaj fenomenoj, sed kiujn la fakuloj ne volis vidi.”*

* “Benoît Mandelbrot: “Estis neeviteble ke tre gravaj aferoj okazos””, Le Monde, 18-a de oktobro 2009. Kp ankaŭ Benoît Mandelbrot kaj Richard L. Hudson, Une approche fractale des marchés. Risquer, perdre et gagner, Odile Jacob, Parizo, 2005.

La filozofo pri la sciencoj de la hazardo Nassim Nicholas Taleb, kiu longan tempon laboris kiel makleristo en Novjorko, siavice reagas energie kontraŭ “la maniero per kiu oni maskas la intelektan friponaĵon malantaŭ la matematiko”* Ĉar unu el la avantaĝoj de la malmodera uzado de la signoj kaj simboloj estas krei fumkurtenon kiu nebuligas la vojojn kaj disigas la inicitojn disde la ordinaraj mortemuloj. Kiel iam la latina, la matematiko fariĝis la rimedo certigi la aŭtoritaton de la novaj spertuloj, kiuj pretendas redukti la riskon dum ili ampleksigas ĝin.

* Nassim Nicholas Taleb, Le Cygne noir. La puissance de l’imprévisible, Les Belles Lettres, Parizo, 2008.

La malespera serĉado de leĝoj kiuj, kiel en la fizikaj sciencoj, povus klarigi la funkciadon de la mondo, estas vana. Andrew Lo, profesoro ĉe la Sloan School of Management de la Teĥnologia Instituto de Masaĉuseco (MIT) kaj disidento de la merkatfinanco, havas faman formulon: en la fizikaj sciencoj, tri leĝoj klarigas 99 elcentojn de la konduto, dum en la financo, 99 leĝoj klarigas en la plej bona kazo 3 elcentojn de la konduto*

* Pablo Triana, Lecturing Birds on Flying: Can Mathematical Theories Destroy the Financial Markets?, Wiley, Hoboken, 2009.

Tamen, la kontraŭrevolucio ne venos rapide. La sukceso de la quants ŝuldiĝas al la kuneco de du faktoroj: la interesoj de la financaj intervenantoj kaj la promesoj de la alĥemio. Mandelbrot, ree: “La financistoj tre ŝatas tiun teorion de mirinda simpleco, lernebla en kelkaj semajnoj kaj per kiu oni povas poste vivi sian tutan vivon.”“Benoît Mandelbrot: “Il était inévitable que des choses graves se produisent””, v.c.

LA ALĤEMIO SIAVICE delogis la spiritojn jam de pratempe. Pere de ekvacioj kaj algoritmoj ĝi transformas la plumbon de putrintaj kredoj en orajn titolojn notitajn AAA. Certaj fikcioj utilas: la financa ennovigo, kiel s-ro Greenspan klarigis, kreas valoron. Kaj la valoro pravigas la plusojn ...

Ibrahim WARDE.

La plendoj de la ĉina popolo

Submetataj al subigaj vivkondiĉoj kaj fera disciplino, la ĉinaj laboristoj multfoje strikis kaj sukcesis akiri gravajn salajro-altigojn. Sed ilia protestado uzas ankaŭ aliajn vojojn, malpli konatajn.

“MI laboras en ĉi tiu fabriko de la 5-a de junio 2006. Mia salajro estas ĉirkaŭ 1.400 juanoj *.” Tiel parolis laboristo de la aŭtopeco-fabriko de la japana aŭtokonstruisto Honda, en Foshan, en Guangdong-provinco, kies striko markis majon 2010.

* Intervjuo fare de He Meichuan, esploristo ĉe Universitato Zhongshan (Kantono), Foshan, 29 de majo 2010. Ni dankas lin ĉar li disponigis tiun dokumenton al ni.

Ĉio komenciĝis la 17an de majo, per laborĉeso de cento da laboristoj protestantaj kontraŭ laŭ ili maljusta decido de la estraro. En ĉi tiu fabriko salajro rezultas el adicio de pluraj eroj: por laboristoj malplej kvalifikitaj de la unua ŝtupo, ekzemple, al baza salajro je 675 juanoj (75 eŭroj) aldoniĝas salajro ligita al la funkcio, 340 juanoj (37 eŭroj) kaj diversaj krompagoj, por loĝado aŭ transporto, kiuj ebligas atingi sume 1510 juanojn (168 eŭroj)*. Sed fine de aprilo 2010, la Foshan-urbadministracio anoncis, ke, ekde la 1-a de majo, la minimuma loka salajro altiĝos de 770 ĝis 920 juanoj (de 85 ĝis 102 eŭroj). La fabrika estraro ja decidis apliki tiun altiĝon al la baza salajro, sed samtempe ĝi malaltigis la salajron ligitan al la funkcio, tiel nuligante gravan salajrokreskon. Pro tio okazis striko, kiu finiĝis la 4-an de junio, post interkonsento intertraktita kun la 16 reprezentantoj de la dungitoj, elektitaj ekster la oficialaj sindikatoj: la estraro devigis sin altigi ĉiujn salajrojn je 500 juanoj (55 eŭroj).

* Pluraj laboristoj taksis tiel siajn fiksajn kostojn: pensio-asekuro, 132 juanoj; kurac-asekuro, 41 juanoj; loĝado, 126 juanoj; sindikata (deviga) kotizo, 5 juanoj. Rezulte, la neta enspezo estas nur 1207 juanoj. La ĉiutagaj elspezoj estas meze 500 juanoj monate, al kiu aldoniĝu 250 juanoj se la laboristoj loĝas ekster la fabriko. La Monda Banko taksas je 1684 juanoj la mezan monatan salajron necesan por ĉino havanta infanojn, por siaj plej bazaj bezonoj.

Je tiu okazo la laboristoj redaktis malferman leteron, postulantan, ke iliaj dungantoj “havu sinceran sintenon, honeste intertraktadu kaj enkonsideru iliajn prudentajn petojn.” La letero precizigas, ke ilia lukto koncernas ne nur la laboristojn de la fabriko, sed la tutan ĉinan laboristaron. Ĝi ankaŭ enhavas liston de postuloj rilataj al la salajroŝtuparo, la reprezentado de la dungitoj, la maniero taksi la laboron kaj la promoci-kriterioj.

Kiam la striko finiĝis, la atento jam fokusiĝis de pluraj tagoj al la sinmortigoj de dungitoj ĉe Foxcom Technology en Shenzhen. Ene de 5 monatoj, 13 junaj laboristoj de tiu tajvana firmao, kiu fabrikas elektronikajn elementojn por eksterlandaj markoj, provis mortigi sin; dek sukcesis. La 20-an de julio en Foshan, dungito de partnera firmao de Foxconn, 18-jara, sin mortigis*. La kompanio tiam anoncis altigon de la baza salajro de siaj ĉinaj laboristoj kaj modifon de la truditaj reguloj.

* South China Morning Post, Hongkongo, 22 de julio 2010.
Ĉiopovaj sekurec-agentoj, rompitaj laboristoj

NI tamen ne tro haste similigu la du firmaojn. Ĉe Foxconn, la tre malalta baza salajro devigas la laboristojn plenumi pli da kromaj laborhoroj ol la leĝo permesas. Oni suferas tie gravan izoliĝon, tiom rilate al la kolegoj en la laborejo aŭ la dormejoj, kiom rilate al la ekstera mondo. Ĉe Honda, male, ligoj ŝajne kreiĝas inter dungitoj devenantaj de samaj regionoj, aŭ inter staĝantoj el sama altlernejo.

Cetere, de sia instaliĝo en Ĉinujo, Foxconn aplikigas, dum la laborhoroj same kiel la ripozhoroj, disciplinon ne nur “armean”; ĝi apogas sin je ĉiopoveco de la sekurec-agentoj, kiuj povas sankcii la dungitojn, inkluzive per perforto. La unua sinmortigo estis tiu de laboristo, kiu, akuzita pri ŝtelo, estis korpe priserĉita kaj enfermita ĝis li konfesis neplenumitan krimon. Sekve, la laboristoj de Honda kaj tiuj de Foxconn reagis al situacioj taksataj ne akcepteblaj, sed kiuj estis neakcepteblaj laŭ gradoj kaj manieroj tre malsamaj. La unuaj — jen novaĵo — havis rektan alfrontiĝon kontraŭ la oficiala sindikato: la 31-an de majo, ties reprezentantoj, rekoneblaj laŭ sia uniformo, deplojiĝis tra la tuta fabriko, ordonante la rekomencon de la laboro, kaj perforte devigante plurajn laboristojn. La strikantoj de tiam substrekis, ke oni neniam proponis al ili elekti siajn reprezentantojn; kaj ke tiuj tute ne plenumis la rolon, kiun ili devus, dum la striko.

Tiuj du movadoj klarigas, almenaŭ parte, la senprecedencan altiĝon de la minimuma salajro deciditan en multaj provincoj kaj municipoj (960 juanoj en Pekino, 1120 juanoj en Ŝanhajo). Ili verŝajne ne estas senrilataj al la enketo lanĉita en junio 2010 de la Shenzhen-regantoj ĉe kvin mil migruloj inter 18- kaj 25-jaraj: tiu enketo sciigas, ke tiuj migruloj perlaboras meze 1.800 juanojn monate, sendas kvinonon el tio al siaj familioj, kaj ke duono da ili laboras pli multajn aldonajn horojn ol leĝo permesas*.

* South China Morning Post, 16 de julio 2010.
Dek sep mil taksiistoj strikas en Changchun

TIUJ movadoj ankaŭ kondukis ĉinan gvidanton, s-ro Zhou Yongkang, peti la administracion de “letero kaj vizitoj” (vidu klarigon poste) maksimume klopodi por solvi la socialajn konfliktojn kaj respondi al la plendoj ligitaj al la laborejo*. S-ro Zhou Yongkang konfesas, ke, malgraŭ la malkresko de la nombro de plendoj (aparte kolektivaj), la socialaj streĉoj ligitaj al eksproprietigo de terenoj, malkonstruo de domoj, kaj al dungado, restas viglaj: li petas “la diversnivelajn registarojn pliintensigi siajn strebojn por solvi la laborkonfliktojn, enkonsiderante la prudentajn petojn de la dungitoj.”

* Xinhua News Agency, Pekino, 16 de julio 2010.

Tiuj ribeloj ne okazas nur en la aparte industria regiono de la delto de la perlo-rivero. Ek de la komenco de majo 2010, gravaj strikoj ja tuŝis la provincojn Shandong, Jiangsu kaj Yunnan, kaj la urbojn Nankino, Pekino, Chongqing kaj Lanzhou. La Toyota-grupo suferis dekon da strikoj inter la 1-a de majo kaj la 15-a de julio 2010. La 1-an de julio en Changchun, la 17.000 taksiistoj de la urbo ĉesis labori por protesti kontraŭ nova imposto. Ĉi tiuj eventoj enkadriĝas en pli larĝa movado de multiĝantaj strikoj, konstatita de du jaroj en la firmaoj, ĉu ĉinaj, ĉu eksterlandaj; pli ĝenerale, la sociala agitado kreskas de la mezo de la 1990-aj jaroj: laborĉesoj, kolektivaj leteroj adresitaj al la lokaj regantoj aŭ al la Popola Nacia Asembleo, vizitoj al la administraciaj instancoj, plendoj esprimitaj sur la Interreto.

Alivorte, la ĉinaj migraj laboristoj neniam estis obeemaj. Kvankam ilia grupo, tre diversa, arigas individuojn kun tre diversaj spertoj kaj projektoj, ili komune havas malsuperan situacion kompare kun la “lokuloj”. Ili neniam ĉesis kontesti la malegalecon de la loĝ-atestila sistemo (hukou), kaj protesti kontraŭ sia senpoveco en la entreprenoj. Eblas cetere montri rektan ligon inter la farataj agadoj kaj la antaŭeniroj de la juro pri socialaj aferoj, ilustrata ekzemple de la leĝo pri laborkontraktoj publikigita en 2008.

La situacio mem de la migrantoj instigas al tiuj luktoj. La plibonigo de enspezoj de kamparanoj ja reduktis la nombron de kandidatoj al migrado. Ili provas akiri formadon, kiu ebligos al ili aliri al pli akcepteblaj dungo- kaj viv-kondiĉoj ol tiuj de iliaj antaŭuloj. Krome, alveno sur la labormerkato de idoj de migruloj, kiuj ĉiam vivis enurbe, sed estas konsiderataj oficiale kiel “fremduloj”, kaj sekve ne ricevas saman traktadon kiel tiu kun kiuj ili kreskis, estigas pliajn sentojn pri maljusteco.

Ĝis nun iliaj plendoj ne estis rimarkitaj, ĉar ili esprimiĝis malpli per striko ol per konfidenca administracio tiel nomata “de la leteroj kaj vizitoj”. Starigita en 1951, tiu organismo konsistas el reto de oficejoj, kiuj, de kantono ĝis la superaj niveloj de la ŝtato, estas taskitaj akcepti kaj transsendi sugestojn, helpopetojn, petojn revizii politikajn aŭ administrajn sankciojn konsideratajn maljustaj, kritikojn kaj akuzojn. De 60 jaroj tiu institucio legitimas parolspacon, kiu senĉese estis transformata de tiuj, kamparanoj, urbanoj, soldatoj aŭ posedantoj de domoj kaj terenoj, kiuj uzis ĝin. Inter 1993 kaj 2005 la atestoj kreskis je 10% jare, kaj la vizitoj — ĉefe kolektivaj, vojaĝigantaj foje plurajn milojn da homoj — kreskis pli rapide ol la leteroj. Sed, precipe, tiuj kiuj kolektive apelacias al la estraroj levas pli kaj pli ofte problemojn, kiuj transiras la limojn de la loko, kie ili devus esti solvataj.

Juro, religio, organizo de grupaj agadoj ja ebligas esprimi maljustosentojn, sed la administracio de la “leteroj kaj vizitoj” restas spaco, kie ĉinoj delonge elprovas sian kompetenton iniciati, formuli juĝojn, rakonti tion, kio okazas al ili, kaj tio ne nur parolante propranome, sed ankaŭ nome de aliaj, travivantaj la saman situacion. Ĝi estas ejo por apelacii la reprezentantojn de la Komunista Partio kaj de la ŝtato, ejo, kie estas pridemandataj la povorilatoj kaj la formoj de legitimeco, ejo postulanta ateston de aliaj. Ekster ia ajn demokrata kadro, oni forte kaj persiste postulas egaligon de la kondiĉoj kaj vigle rifuzas la hierarkiajn diferencojn prezentitajn kiel naturajn.

Tion ja postulas, trans la salajropostuloj, la dungitoj de Honda kaj Foxconn. Tiurilate ili ja estas heredantoj de tiuj migruloj, kiuj, en 1996, skribis*: “Ni estas pagataj laŭ faritaj unuoj, sed, car de 4 monatoj ni ne konas la prezon de unuo, kiel ni sciu, ĉu nia salajro estas justa? Oni konsideras nin kiel bubalojn, sklavojn, maŝinojn. Ĉu estas juste, ke ni havas neniun liberecon, ĉu justas, ke ni tute ne havas sekurecon? Ĉu justas labori por nenio? Ni ne povas daŭre submetiĝi.”

* Isabelle Thireau, Les ruses de la démocratie. Protester en Chine, Seuil, Parizo, 2010, p. 267.
Returni al la registaro la argumenton pri la nacia intereso

ESTUS do eraro interpreti tro strikte ekonomie aŭ tro konjunkture tiujn movadojn. Ili enkadriĝas en longa procezo lerniga. Sed ili ankaŭ rivelas la novan lertecon de la protestantoj, kiuj ekuzas tre diversajn rimedojn por efiki al la centra registaro. La strikantoj, kiuj laboras por eksterlandaj firmaoj returnas la oficialan naciisman argumenton — la socialaj postuloj malutilas al la potenco de Ĉinujo kaj tial devas esti prokrastitaj — por plilarĝigi sian manovran spacon: kia estus legitimeco de fortoj subpremantaj tiujn, kiuj estas ekspluatataj de eksterlandaj industriĉefoj? En Changchun la taksiistoj pli emfazis la principon de sia necesa pluvivo. Ili ankaŭ inspiriĝis el modelo de la sukcesa striko de printempo 2010 en urbo de Sichuan-provinco (interŝanĝoj de spertoj multiĝas) por decidi tritagan strikon, kio estas la necesa tempo por ke la centraj regantoj estu informitaj pri la konflikto, kaj intervenu. Kaj ili organizis sian movadon laŭ tri principoj: neniu agnoskata gvidanto, neniu formala organizaĵo, neniu perforto.

Tiuj movadoj embarasas la registaron, ĉar ili ekigas procezon, kiu, nepercepteble sed persiste, modifas la povorilatojn inter regantoj kaj regatoj.

Isabelle THIREAU

Ŝajnvenko por la germana ekonomio

Kresko alta, senlaboreco en malkresko: la germana industrio restartas. Tiu rezulto ŝajnas konfirmi ekonomian modelon kiu baziĝas sur eksportoj, stagnado de salajroj kaj malregulado de la laboro. Sed kia fariĝos tio post iom pli longa tempo? La realigo de tiu strategio danĝere gravigas la eŭropajn malekvilibrojn.

LA GERMANAJ GVIDANTOJ montras neskueblan konfidon en la forteco de sia ekonomio. Socialdemokratoj aŭ konservativuloj, ili gratulas sin ke ili faris dum la lastaj dek jaroj la strukturreformojn kiuj, laŭ ili, kondukis la landon al la rango de “mondĉampiono de eksportado” — titolo kiun rabis al ĝi en 2009 Ĉinio, kiu estas nun la monde plej granda eksportisto laŭ la valoro.

Tamen, la germana ekonomio estis plenfrape trafita de la financa krizo de 2008 kaj de la sekvanta kolapso de la mondkomerco. La malneta enlanda produkto (MEP) falis je 5 elcentoj en 2009, dum tiu de la ceteraj eŭropaj landoj cedis “nur” je 3,7 elcentoj. Malgraŭ tio, Germanio estas daŭre konsiderata kiel modelo de stabileco sine de la Eŭropa Unio (EU), ĉefe kompare kun la periferiaj landoj (Portugalio, Italio, Grekio, Hispanio, Irlando). Oni citas kiel modelan la moderecon de ĝia buĝeta deficito, malpli ol 3 elcentoj de la MEP en 2009 (ĝi altiĝos je ĉirkaŭ 5 elcentoj en 2010), kontraŭ 8 elcentoj en Portugalio, preskaŭ 14 elcentoj en Grekio kaj 8 elcentoj en Francio. Laŭdire per siaj klopodoj kaj sia disciplino ĝi gajnis — kaj meritus — la “konfidon de la merkatoj”. La aliaj imitu ĝin.

Tiu interpreto de la krizo, dominanta en Germanio, ne rezistas al ekzameno. Se la plej granda eŭropa ekonomio (ĝi sola estas kvarono de la MEP de la eŭro-zono) daŭrigas sian kresko-strategion bazitan sur eksportado, la komercaj malekvilibroj graviĝos. Ili devigos la ceterajn membrolandojn de la EU al buĝeta kaj salajra malabundigo por atingi konkurencivon fronte al Germanio. Tiaj disponoj, farataj samtempe, riskas funkciigi negativan spiralon, kiu kombinas altiĝon de senlaboreco, deflacion* (la steletoj indikas ke la koncerna vorto estas klarigita en la glosaro sub tiu ĉi artikolo) kaj sociajn streĉitecojn. Tiu diagnozo kongruas precize kun tiu de Kejnzo (John Maynard Keynes) en lia kritiko de la merkantilismo, doktrino disvolvita en la 16-a jarcento laŭ kiu ĉiu nacio devas plibonigi sian komercan bilancon surkoste de siaj najbaroj, kio kondukas neeviteble al falo de la monda postulo al nivelo tro malalta por konservi la kunteniĝon de la tuta sistemo. La germana novmerkantilismo malstabiligas la eŭropan mon-union. Ĝi estis tamen interkonsentita, almenaŭ ĝis 2009.

Kaj ne senkiale: Germanion gvidis la Socialdemokrata Partio (SPD) de 1998 ĝis 2005, antaŭ ol la ĉefministro Gerhard Schröder devis cedi la lokon al s-ino Angela Merkel, kiu tiam ekregas per registaro de koalicio kun la socialdemokratoj, dominata de la konservativuloj. Malfacilas por la SPD koncedi ke la “strukturreformoj” komencitaj en 2002, en la kadro de vasta programo titolita “Agendo 2010”, kontribuis al malfortigo de la germana interna konsumado kaj al formiĝo de malekvilibroj. En sia “Plano por Germanio”, publikigita por la federaciaj elektoj de 2009, la SPD-kandidato, s-ro Frank-Walter Steinmeier, laŭdis la sukceson de la Agendo 2010 jene: “Ekde 1998, ni socialdemokratoj modernigis Germanion kaj restarigis la internacian konkurencivon. Kunlabore kun la socialpartneroj ni sciis, danke al la klopodoj de salajra modereco, revenigi niajn entreprenojn (kaj niajn produktojn) al la unua loko de la mondmerkato. La lando, kiun la internaciaj komunikilojn antaŭ dek jaroj nomis “la granda eŭropa malsanulo” fariĝis la lokomotivo de la Unio.”

La “modernigo”, eŭfemisma esprimo de la malregulado de la labormerkato, komenciĝas fakte en la 1990-aj jaroj kaj akceliĝas sub la efiko de la Agendo 2010. Ĝi konsistas en malaltigo de la parto de salajro en la nacia riĉaĵo kaj grandigo de la malegalecoj. En parolado ĉe la Monda Ekonomia Forumo de Davoso en 2005, la ĉefministro Schröder resumis: “Ni kreis tutan sektoron de la labormerkato kie la salajroj estas malaltaj kaj ni modifis la sistemon de senlaborula salajro por krei fortajn instigojn al laboro.” Konforme al la rekomendoj de la germana Konsilantaro de Ekonomia Analizo kaj de la plej multaj ekspertizistoj, la registaro daŭre rifuzas starigi leĝan minimuman salajron, pro timo ke la premo sur la salajroj malfortiĝus. Tiuj decidoj, kombinitaj kun la ripeta rifuzo etendi la entreprenajn interkonsentojn al la branĉoj celas malmunti la sistemon de salajra intertraktado starigitan post la dua mondmilito. Tiurilate la germana registaro ŝajnas dividi la konvinkon de s-ro Hans-Werner Sinn, tre influa konsilisto, kiu opiniis en 2009 ke “la disvolvado de sektoro de malaltaj kaj tre malaltaj salajroj ne estas pruvo de la malsukceso de la Agendo 2010, sed ja de ties sukceso”.*

* Hans-Werner Sinn, Nido Geis kaj Christian Holzner, “Die Agenda 2010 und die Armutsgefährdung”, Ifo Schnelldienst, n-ro 17, Munkeno, 2009.
Malegalecoj, malriĉeco, cedo de la prizorgoŝtato estas la dorsa flanko de la “rejna miraklo”

TIU, KIU studas la atingojn de la germana ekonomio dum la lastaj dek jaroj, rimarkas ke tiu optimista vizio baziĝas pli sur ideologiaj konvinkoj ol sur konkretaj donitaĵoj. Kun Italio, Germanio spertis la plej malfortan kreskon de la eŭro-zono inter 1999, dato de la lanĉo de la unusola mono, kaj 2007, la jaro antaŭ la nuna krizo. Ĝia ekonomio kreis malpli da laborpostenoj ol tiu de Francio, Hispanio aŭ Italio (kaj tiu postrestado daŭras, se oni konsideras la diferencojn de la MEP). Eĉ la periodo de prospero de 2005 ĝis 2008, kiun certaj politikaj respondeculoj ne hezitis kvalifiki kiel “novan germanan ekonomian miraklon”, generis malpli da laborlokoj ol en Francio dum la samaj jaroj aŭ komence de la nova jarmilo (sekve al la enkonduko de la tridekkvinhora laborsemajno).

En la sama tempo la diferenco inter riĉuloj kaj malriĉuloj tiom rapide grandiĝis ke la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) emociiĝas: inter 2000 kaj 2005, konstatas raporto, “la salajraj malegalecoj kaj la malriĉeco evoluis pli rapide en Germanio ol en iu ajn alia lando de la OEKD”.* Eĉ dum la revigliĝo de 2005-2008, la “Gini-koeficiento”, kiu kreskas kun la malegaleco, grimpas je kvar poentoj en Germanio. Tia situacio klariĝas parte per la malregulado de la labormerkato, kiu sekvigis la stagnadon kaj eĉ la malaltiĝon de la salajroj. Ĝi fontas ankaŭ en la malfortigo de la prizorgoŝtato kaj de la publikaj elspezoj ĝenerale. Tiel, laŭ la donitaĵoj de la Eŭropa Komisiono, Germanio estas la sola lando kun Japanio, kie la publika elspezo, korektita je inflacio, malkreskis inter 1998 kaj 2007; dum ĝi en la tuta eŭrozono kreskis je 14 elcentoj dum la sama periodo ... Tiu malprogreso de la prizorgoŝtato rezultas el la konsiderindaj malaltigoj de la impostoj favore al entreprenoj kaj riĉaj impostpagantoj, same kiel el la obstina volo “ekvilibrigi la buĝetojn” kaj malaltigi la publikan ŝuldon.

* OCDE, “Growing unequal? Income distribution and poverty in OECD countries. Country note: Germany”, Parizo, 2008.

La tre akra kontrasto inter malvigla interna ekonomio kaj tre vigla eksport-sektoro estas grandparte la rezulto de tiu politiko. Inter 1999 kaj 2007 Germanio estis la sola lando de la eŭrozono kie la eksportoj kontribuis pli al la kresko de la MEP ol la interna ekonomia aktiveco. La konsumado de la hejmaj mastrumejoj restas malforta pro la malaltiĝo de la realaj salajroj kaj pro la sento de malsekureco kreita de la reformoj de la labormerkato kaj de la sistemo de sociala protekto. Same la kontribuado de la publikaj elspezoj al la kresko estis la plej malforta de ĉiuj membroŝtatoj.

Certe, la “salajra moderigo” stimulas la konkurencivon de la germanaj eksportoj. Sed je kia prezo por Eŭropo? Kadre de monunio la malegalecoj de konkurencivo inter landoj jam ne kompenseblas per nominalaj devalutoj. Sekve, kiam la evoluo de la unueca kosto de laboro* (kiu forte interrilatas kun la nacia kvoto de inflacio) malsamas inter pluraj landoj, iuj el ili gajnas meĥanike konkurencivon kompare al la aliaj. Nu, en la periodo 1999-2007 la unueca laborkosto kreskis malpli ol je 2 elcentoj en Germani, dum ĝi kreskis de 28 ĝis 31 elcentoj en Grekio, en Irlando, en Portugalio kaj en Hispanio. Tio signifas ke ĉiuj aliaj landoj perdis konkurencivon kompare kun Germanio.

Kiam “la eksport-ĉampiono” prosperas, liaj komercaj partneroj altigas siajn deficitojn

Eĉ en Francio, kie la unueca laborkosto altiĝis nur 17 elcentojn inter 1999 kaj 2007 (kio egalas proksimume al la celo de inflacio determinita de la Eŭropa Centra Banko), la komerca bilanco, pozitiva de 1999 ĝis 2003, en la sekvo inkliniĝis — kaj poste falegis — al la deficita flanko.

Nu, la spekulaj atakoj de la lasta printempo estis multe pli ligitaj al la malekvilibroj de la komercaj bilancoj de la eŭropaj landoj en la celilo, ol al ilia buĝeta deficito. Inter 1999 kaj 2007, la publika deficito en Hispanio neniam superis la limon de 3 elcentoj truditan de la mastriĥta traktato kaj de la eŭropa traktato pri stabileco kaj kresko (por kompari, Germanio ne respektis tiun kriterion inter 2002 kaj 2005). Eĉ pli: dum tiu periodo, la publika ŝuldo, esprimita en elcento de la MEP, malaltiĝis de 62 al 36 elcentoj (dum ĝi altiĝis de 61 al 65 elcentoj en Germanio) kaj la ŝtato ricevis eĉ bilancajn plusojn inter 2005 kaj 2007. Aliflanke, en la privata sektoro (hejmaj mastrumejoj kaj entreprenoj) la elspezoj sisteme superis la enspezojn, ĉefe pro la veziko de nemoveblaĵoj, pro kio konstanta deficito atingis en certaj jaroj 12 elcentojn de la MEP. Ĉar la bilanco inter publika kaj privata sektoroj estis nete negativa, la entuta ŝuldo kreskis en gravaj proporcioj. Kaj kiam la veziko de la privata ŝuldo krevis kaj la senlaboreco ekgalopas, ekde 2008, la hispana ŝtato devas preni sur sin la jam ne repageblajn kreditojn, kio devigas ĝin masive deprunti. La merkatoj brutale pridubas la pagpovon de Hispanio.

La situacio en Irlando estas analoga, kie la publika ŝuldo malaltiĝis de 49 al 25 elcentoj inter 1999 kaj 2007, dum la privataj deficitoj altiĝis. (En Grekio kaj Portugalio ankaŭ la ŝtato estis longtempe deficita, sed en malpli altaj proporcioj ol tiuj de la privata sektoro.) Estas do la komercaj deficitoj, generante eksteran ŝuldon, multe pli ol la ŝtata buĝeta deficito, kiu atencas la pagpovon de lando kaj elmetas ĝin al la financa spekulado.

La germanaj gvidantoj do malprave celebras la “strukturreformojn” kiuj laŭdire faris la landon pli “solida” kaj pli “sekura” el la vidpunkto de la investistoj. La ŝajna forto de Germanio estas nur ŝajna venko. Se kredi Plutarĥon, kiam oni gratulis lin pri lia nova venko super la romanoj, la reĝo de Epiro deklaris: “Se ni havos denove venkon tian, tio estos nia fino”; ĉar li perdis en la batalo grandan parton de siaj fortoj, kaj ankaŭ la plejparton de siaj oficiroj kaj de siaj aliancanoj.

La situacio de Germanio estas apenaŭ alia. ĝia venko en la milito de tutmondigo okazis je alta prezo. Unue sur la sociala kampo, kun la kreskego de la malegalecoj kaj de la malriĉeco kaj kun la malaltigo de la realaj salajroj, eĉ por la meza klaso. Ankaŭ sur politika kampo, sur eŭropa nivelo, ĉar ĝiaj plej bonaj aliancanoj suferas la konsekvencojn de la germana novmerkantilismo kaj pli kaj pli malkaŝe pridubas la eŭropan solidarecon de s-ro Merkel. Efektive, la germana strategio, aksita nur sur la eksportado, povas funkcii nur se ĉiuj ĝiaj partneroj daŭrigas la kreskadon de siaj komercaj deficitoj. Sed ĝuste tiuj, kiel ni vidis, kaŭzis la nunan krizon. Eĉ el la vidpunkto de ilia strikta nacia intereso, estas absurde fariĝi “la mondĉampiono de eksporto” por poste plendi pri la kosto de la savdisponoj kiuj fariĝis necesaj pro la enŝuldiĝo de la importistoj (pli ol 40 elcentoj de la germanaj eksportoj iras en la eŭrozonon). La monunio ne povas funkcii longtempe se ĝia plej forta ekonomio tiom malmulte kontribuas al la ĝenerala postulo. Tio estas unu el la instruoj tirendaj el la analizo farita de Kejnzo de la komercaj militoj kiuj disŝiris Eŭropon dum la unua duono de la lasta jarcento.

Cetere, la socialdemokratoj komencis jam revizii sian doktrinon. En la Plano por Germanio de 2009, la SPD duonvorte rekonas ke “la alia flanko de la germana dominado sur la kampo de konkurencivo estas malforta konsumado. (...) Necesus fari la dispartigon de la enspezoj pli egaleca kaj disvolvi la publikajn investojn”. La konservativuloj siaflanke, gvidataj de s-ino Merkel, montras nenian intencon modifi la nunan politikon.

Till VAN TREECK.

Enterigo de la dosieroj pri la genocido survojas

Francujo — Ruando, la prezo de repaciĝo

Triumfe reelektita la 9-an de aŭgusto 2010, fone de perforto kaj atencoj kontraŭ liberecoj, la ruanda prezidanto severigas sian reĝimon. Sed, de februaro, lia rimarkinda repaciĝo kun Francujo ja nutras demandadon.

“NI volas, ke la respondeculoj de la genocido estu trovitaj kaj punataj. Neniu dubo pri tio”, deklaris la prezidanto Sarkozy dum sia vizito en Kigali — la unua de franca prezidanto de 1994 — la 25-an de februaro 2010. Ĉu tiu anonco markos finon de senpuneco en Francujo? “En 15 jaroj, la prokuroraro neniun jure persekutis. Se ne estus nia laboro, neniu dosiero estus en juĝista oficejo”, bedaŭras s-ro Alain Gauthier, prezidanto de la kolektivo de la viktimoj por Ruando (france CPCR). Li ne dubas, ke nur manko de volo ebligis al ruandaj suspektatoj vivantaj en Francujo eviti persekutojn. “La politika bremsado estis evidenta, li substrekas. Dekstro kaj maldekstro, kiuj kunregis en Francujo en la tempo de la genocido, havis ja intereson, ke nenio eliru el tiuj aferoj.” Tamen, la rimarkata repaciĝo de Francujo kaj Ruando tute ne forigas ĉiujn obstaklojn.

La du landoj ĉesigis siajn rilatojn fine de 2006, kiam la registaro de Kigali indigniĝis pro la arestordonoj deciditaj de la enketa juĝisto Jean-Louis Bruguière kontraŭ proksimuloj de la ruanda ŝtatestro, Paul Kagame. La franca juĝisto suspektis ilin esti iel ligitaj al la atenco de la 6-a de aprilo 1994 kontraŭ la aviadilo de la prezidanto Juvenal Habyarimana; tiu evento ja estas konsiderata kiel antaŭanonco de la genocido.

Post trijara malamikeco, tiu repaciĝo ŝajnas rapida, kaj ne estas unuanime akceptata*. Ĝi grandparte ŝuldiĝas al la laboro de la franca ministro pri eksterlandaj aferoj, Bernard Kouchner, kiu konis s-ron Kagame, la tiaman ribelestron, okaze de homelpa misio dum la genocido. Francujo devas reakiri krediton en grava strategia regiono, kie nenio povas realiĝi sen la “eta” Ruando, tre influa al la najbara Demokratia Respubliko Kongo (DRK), kiu enhavas egajn minejajn riĉaĵojn. Cetere, same kiel s-ro Sarkozy, s-ro Kagame sin montras senkondiĉa aliancano de Usono.

* Vd ekzemple reagon de la asocio France-Turquoise (www.france-turquoise.fr).
Interŝanĝo de servoj

OKAZE de la vizito de la franca prezidanto en Kigali, la ruanda prezidanto, kiu de sia ekregado ne ĉesis postuli per tre akraj vortoj pardonpeton de Francujo, montris sin pli humila: “Trans nia deziro kompreni kaj esplori la okazintaĵon, venis tempo starigi novan rilaton, novan partnerecon bazitan sur komprenemo kaj ĝusta mastrumado de vereco, li deklaris. Ni rifuzas esti ostaĝoj de pasinteco. Eraroj estis rekonataj, ni pri tio ja diskutis. Kaj dum ni laŭgrade aliras ĉi tiun realon, la esenca afero estas rigardi al estonteco.” Siaflanke, s-ro Sarkozy la unuan fojon konfesis “politikajn erarojn” de Francujo en Ruando, sen plia precizo.

La interŝanĝo de servoj aspektas klara: unuflanke, oni mallaŭtigas la akuzojn koncerne la rolon de Francujo en la genocido; aliflanke, antaŭeniro por la dosieroj de la ruandanoj rifuĝintaj en Francujo kaj paralizo de la enketo de la juĝisto Bruguière.

Jam, en 2008, la “intertraktita” arestado de s-ino Rose Kabuje, etiket-estrino de s-ro Kagame, unu el la celataj arestotoj de s-ro Bruguière, ebligis al Kigali-registraro aliri la dosieron. De tiam, pluraj ŝlosilaj atestantoj malatestis, kaj la tradukisto de la juĝisto Bruguière estis identigita kiel eksagento de la ruandaj sekretaj servoj, bofrato de unu el la fuĝintaj akuzatoj de la Internacia Puntribunalo pri Ruando (IPTR), s-ro Félicien Kabuga. Posteulo de s-ro Bruguière, la juĝisto Marc Trevidic do rekomencis la enketon sur bazoj apriore malpli favoraj por la genocida reĝimo.

Kvankam s-ro Sarkozy zorge memorigis, ke li estas “submetita al la sendependeco de justico”, tamen aperas pli kaj pli da signoj de juĝistara oportunismo. Aresto, kelkajn tagojn post la vizito de s-ro Sarkozy en Ruando, de s-ino Agathe Kauziga, vidvino de la eksprezidanto Habyarimana, estas unu el ili. Estas ja malfacile ne vidi la ligon: jura antaŭenketo estis ja ekigita de la komenco de 2008, sekve de plendo de CPCR kaj de la rifuzo de ŝia — malfrua — azilpetado*, sed la suspektato vivis malkaŝe en la pariza regiono. En 1994 ŝi estis “elŝtelita” el Ruando per francaj soldatoj, okaze de la Amarylis-operaco*.

* La franca Oficejo por protekto de rifuĝintoj kaj senpatrujuloj (france OFPRA) pravigis sian decidon per la ekzisto de “seriozaj indikoj”, ke ŝi estas ligita al krimoj kontraŭ la homaro.
* Same kiel multaj altranguloj de la ekstremista hutua reĝimo. Vd raporton de la informo-misio prezidatan de la deputito Paul Quilès, n-ro 1271, Assemblée Nationale, Parizo, 15-an de decembro 1998.

Ankaŭ rilatigendaj al tiu diplomatia repaciĝo estas la anonco, komence de januaro 2010, de starigo de faka centro “genocido kaj krimoj kontraŭ la homaro” ĉe la unua-instanca tribunalo de Parizo. Se oni konsideras la nombron de nejuĝitaj plendoj ligitaj al la genocido de 1994, tiu ĉi decido evidente favorigis reproksimiĝon kun Ruando. En la ministrejo pri eksterlandaj aferoj, oni nomas tion banala administra “raciigo”: “Feliĉe, ne ĉiutage okazas genocidoj, kaj hazarde tio ŝajne koncernas precipe ruandanojn.” S-ro Gauthier tamen skeptikas: “Ni atendas faktojn.” La CPCR, kiu iniciatis dek-kvinon da dosieroj, deponis sian unuan plendon en 1995 ... Rimarkinda estas la kontrasto kun Belgujo. La ekskolonianto jam finis kvar krimajn procesojn ligitajn al la genocido. La plentempa laboro de faka enketo-centro ja ebligis la fintraktadon de la dosieroj. Kio pravigas la utilon de tia strukturo ankaŭ en Francujo.

Sed la franca juĝistino Fabienne Pous, kiu aparte laboras pri tiuj demandoj, restas singarda;“Pri kiuj rimedoj [la faka centro] disponos? Kiel ĝi estos organizata? Ni ne scias, kaj ni esperas, ke ne temas pri “anonc-efekto”*.” Malriĉeco de Justico jam nun kruele sentiĝas: “Neniu propra faksilo, neniu faka asistanto, limigita ciferecigo de dokumentoj ...” Tamen, iom antaŭ la anonco pri la diplomatia repaciĝo, s-ino Pous fine sukcesis vojaĝi al Ruando kun sia kolegino Michèle Ganascia. Tio estas evento neokazinta de la genocido, s-ro Bruguière ja neniam iris surloken. Grandaj rimedoj necesus por kompreni Ruandon, aŭskulti dekojn da atestantoj ... Kiel esperi, en la fino, fidindajn procesojn? “Konsiderante la malfacilon por justico akiri minimuman kompetenton — mi pensas pri Belgujo-, mi demandas min kiel okazos kun la francoj, kiuj ne havas la rimedojn de sia aŭtonomeco? Ili estos superruzitaj!, maltrankviliĝas s-ro André Guichaoua*, fakulo pri la regiono de la Grandaj Lagoj kaj ekspertizisto ĉe la IPTR, aludante pri la falsaj atestoj, kiuj makulis similajn enketojn en Kanado kaj en Svislando.

* Agentejo France-Presse (AFP).
* André Guichaoua, Rwanda, de la guerre au génocide, La Découverte, Parizo, 2010.

Koncerne krimojn okazintajn en Ruando, leĝo jam permesas al Francujo plenumi “universalan kompetenton*”. Tamen, s-ro Kouchner kaj s-ino Michèle Alliot-Marie (du francaj ministroj) precizigis, ke la kreado de la faka centro “genocidoj kaj krimoj kontraŭ la homaro” ne celas instali tian proceduron*. Laŭ s-ro Patrick Beaudoin, honora prezidanto de la Internacia Federacio por Homaj Rajtoj (IFHR), tiu nekohereco konfirmas “la impreson, ke Parizo strebas pli restarigi siajn rilatojn kun Kigali, ol agi por justico.” Francujo neniam modifis sian leĝaron por igi aplikeblaj la de ĝi subskribitajn internaciajn konvenciojn, kiuj enhavas la universalan kompetenton, krom pri la internacia konvencio kontraŭ torturo de 1984*. La du nuraj procesoj okazintaj nome de tiu proceduro (tiu de maŭritania oficiro en 2005 kaj tiu de tunizia funkciulo en 2009) estis cetere bazitaj sur tiu konvencio.

* Leĝo de la 22-a de majo 1996 adaptinta la francan leĝaron al la rezolucio n-ro 955 de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kiu kreis la IPTR.
* Le Monde, Parizo, 6-an de januaro 2010.
* Transskribita en la artikolo 689-2 de la pun-procedura kodo. La artikolo 689 de la sama kodo planas ankaŭ universalan kompetenton en diversaj precizaj kazoj: terorismo, atomarmila komerco, pirateco, armil-komerco, sabotado. La 26-an de januaro 2010, la apelacia kortumo de Parizo sur tiu bazo relanĉis enketadon pri krimoj plenumitaj en Kamboĝo inter 1975 kaj 1979.

La 13-an de julio 2010, adopto, fare de la parlamento, de leĝo adaptanta la francan leĝaron al la statuto de la Internacia Puna Kortumo (IPK), — kiu devigas la ŝtatojn puni militkrimojn, krimojn kontraŭ la homaro kaj genocidon, kie ajn tiuj okazis kaj kiu ajn estas la ŝtataneco de la plenumintoj — konfirmas la hezitemon de Francujo rilate la internacian justicon. Tiu leĝo de la 13-a de julio ja igos kvazaŭ neebla la persekutadon: la suspektato devus havis sian “kutiman loĝlokon” en Francujo, kaj nur la prokuroraro rajtos iniciati persekuton. Viktim-kolektivoj, kiel ekzemple la CPCR, estos do forigitaj. Sed ni ja vidis kiel timema estas la prokurorejo koncerne Ruandon ... “Estas nur du eblecoj, aŭ oni subtenas la universalan kompetentecon, kaj oni do apliku ĝin al ĉiuj, ne nur Ruando kaj Kosovo. Aŭ oni favoras la “realpolitikon” kaj la “leĝon de la plej forta”, resumas s-ro Beaudoin.

Timemo de la gvidantoj

LA FRANCA justico jam tre malfruas koncerne la genocidon de 1994. “Oni iom lasis prokrastiĝi tiujn dosierojn”, konfesas la socialista deputito Paul Quilès*, kiu gvidis en 1998 la parlamentan enketo-mision pri la rolo de Francujo en Ruando. Laŭ s-ro Gauthier, okazis multaj ŝanĝoj de enketa juĝisto kaj necesis plurfoje rekomenci. Kazo resumas la senzorgemon de la justico kaj la timemon de la gvidantoj: tiu de s-ro Wenceslas Munyeshyaka, ruandana pastro, nun zorganta pri asocio “Skoltoj de Francujo” en Gisors (Francujo), de 2001.

* “Le Débat”, France 24, 25-an de februaro 2010.

Tiu eksparoĥestro de la paroĥo Sankta Familio en Kigali estas objekto de plendo de 1995, sed nur kiam la IPTR elsendis internacian arest-ordonon kontraŭ li, en 2007, li fine estis metita sub jurisdikcia kontrolo. La IPTR tiam delasis la dosieron, same kiel tiun de s-ro Laurent Bucyibaruta, eksprefekto de Gisonkoro), taksinte ke Francujo havas kompetenton kaj sufiĉajn rimedojn por juĝi la du homojn. Preskaŭ dek jarojn antaŭe, en 1998, la plej alta franca tribunalo atingis la saman konkludon, sen sekvo ... En 2004, la Eŭropa Kortumo pri Homrajtoj, petita de unu el la plendintoj, kondamnis Francujon pro la malrapideco de sia proceduro. Antaŭ s-inoj Pous kaj Ganascia en 2010, la dosiero pasis ĉe tri esplorjuĝistoj...

Ankaŭ la kazo de s-ro Augustin Ngirabatware, ministro pri planado en la provizora ruanda registaro en 1994, estas ekzempla. Instalita en Gabono, li ricevis de la franca servo pri imuneco kaj privilegioj, en 1998, specialan karton, kiu ebligas restadon en Francujo. La IPTR decidis arestordonon kontraŭ li en aŭgusto 1999. Sed, la planitan tagon, s-ro Ngirabatware jam forlasis sian parizan loĝejon por iri al Libreville ... Petitaj de la IPTR, la gabonaj regantoj lasis lin malaperi. Li fine estas arestita nur en 2007, en Frankfurto, kaj translokita al la IPTR en Arusha (Tanzanio), kie li estas nun juĝata. Laŭ s-ro Guichaoua, la subteno kiun profitis la suspektato klariĝas per la timo pri rivelo de liaj ligoj kun eksterlandaj gravuloj “ne profesiaj ligoj, sed ja politikaj ligoj kaj ankaŭ kelkaj negocaj ligoj*. Kaj la fakulo aldonas, ke dosieroj kiel tiu de la pastro Munyeshyaka — maldika laŭ li — kaŝus aliajn, pli enhavajn ...

* André Guichaoua, cit.

Ĉu finfine juraj proceduroj donos rezulton en Francujo? Tiu koncernanta s-ron Simbikangwa, eksa ĉefo de la sekretaj servoj, arestita en Majoto en 2008 (pro komerco de falsaj dokumentoj!) laŭdire disvolviĝas normale. Krome Francujo promesis al la IPTR okazigi la proceson de s-roj Munyeshyaka kaj Bucyibaruta. Tiuj aferoj estas malrapidigitaj, ĉar la francaj juĝistoj penas uzi la informojn provizitajn de la IPTR, kies normoj kaj proceduroj malsamas. Sed la vera problemo estas la fakto, ke la rolo de Francujo en Ruando en 1994 restas tre diskutebla. S-ro Gauthier substrekas ekzemple, ke s-ro Bucyibaruta“estis prefekto de Gikongoro, kie troviĝis francaj trupoj de la armea-homhelpa operaco “turquoise”. Lia proceso nepre esplorus pri ilia rolo.” Ĉiu proceso tiel povus havi kiel rezulton nerektan ekzamenadon de la franca tiama politiko*.

* Vd André-Michel Essoungou, “Aux racines du contentieux franco-rwandais”, Le Monde diplomatique, januaro 2009.

Benoît Francès

Penso-polico proponita por enŝoviĝi en “konspirteoriajn” grupojn

POR KOREKTI la malĝustan pensadon de civitanaj grupoj kiuj kredas je “konspirteorioj”, la brita registaro devus enkonduki “malkaŝan enŝoviĝadon” de tiuj grupoj, laŭ raporto ĵus publikigita de influhava brita pensokomisiono DEMOS*.

* “the power of unreason: conspiracy theories, extremism and counter-terrorism” [la potenco de malracio: konspirteorioj, ekstremismo kaj kontraŭterorismo], Jamie Bartlett kaj Carl Miller, DEMOS, 2010-08-29 ([>http://www.demos.co.uk/files/Conspi...])

Britaj pensokomisionoj, aŭ angle “think tanks” (pensujoj) estas laŭnome sendependaj institucioj kiuj evoluigas politikan strategion kaj ĝenerale estas influaj inter gvidantaj politikistoj. Ili estas konataj ankaŭ pro sia rolo sondi publikan opinion por politikistoj kiuj mem ne volas riski sian reputacion.

Pensokomisionoj povas esti uzataj ankaŭ por influi la registaran politikon. En marto ĉi-jare la sendependa televidkanalo Channel 4 kaŝe filmis kvar gvidantajn parlamentanojn dum ili konfidence proponis siajn servojn aranĝi kontaktojn kontraŭ pago. Unu el ili, Patricia Hewitt, esprimis sin preta akcepti monon por starigi kontakton pere de DEMOS “Politicians for Hire” [Politikistoj por luo], Dispatches, Channel 4, 2010-03-22, 20:00 (http://www.channel4.com/programmes/...).

DEMOS estis fondita en 1993 kiel sendependa kompanio registrita kiel bonfara organizaĵo. Ĝi estis intime ligita kun la nova grupo en la Laborpartio, konata kiel “New Labour” (Nova Laboro — prenita de “Nova Laborpartio”), nomo kiun ŝajne unue enkondukis unu membro de tiu grupo, Patricia Hewitt. Iuj membroj de la grupo estis eksaj komunistoj aŭ marksistoj*, sed la Komunista Partio de Granda Britio estis du-tri jarojn pli frue fine malmuntita pere de enŝoviĝado de la sekurecservo MI5*.

* “Alan Milburn, New Labour and the British coalition government” [Alan Milburn, “New Labour” kaj la brita koalicia registaro], Socialist Equality Party, 2010-09-03, http://www.socialequality.org.uk/co....
* “Defending the Realm: Inside MI5 and The War On Terrorism” [Defende de la regno: Ene de MI5 kaj la Milito kontraŭ Terorismon], Mark Hollingsworth kaj Nick Fielding, André Deutsch, 2003 (unua eldono 1999) 360 p, ISBN 0 233 00010 0; “Spies, Lies and Whistleblowers: MI5 and the David Shayler Affair” [Spionoj, Mensogoj kaj Senmaskigantoj: MI5 kaj la Afero David Shayler], Annie Machon, 420p, The Book Guild Ltd (2005-05, tole bindita), ISBN 185776952X.

La grupo “New Labour” tamen ne estis maldekstra. Laŭ iama laborpartia ministro Clare Short, kiu eksiĝis pro la invado de Irako, la grupo ne ŝajnis subteni la tradiciajn valorojn de la Laborpartio*. En Vikipedio ĝi estas priskribita kiel “Thatcher-isma”, kaj multaj opinias ĝin pli dekstra ol tio, pro la iniciatado de du militoj en la Mezoriento.

*An Honorable Deception? New Labour, Iraq, and the Misuse of Power” [Honorinda Verotrompo? “New Labour”, Irako kaj la Misuzo de la Potenco], Clare Short, The Free Press (Simon & Schuster UK Ltd), 2004, 293p, ISBN 0-7432-6392-8.

DEMOS estis vidata kiel kerna en la evoluo de politika strategio en “New Labour”, kiu regis la landon ekde 1997 dum la ĉefministreco de Tony Blair. Laŭ Clare Short, Britio ne havis kabinetan regado depost 1997*. Tiu estis periodo en kiu estis subpremataj civitanaj rajtoj pri laŭdira minaco de terorismo. Unu sekvo de tio estas la amaso da observkameraoj en publikaj lokoj tra la lando, tiel ke nun la britoj estas konataj kiel la plej observata popolo sur la tero.

* Vd la noton n-ro 5.

Nuntempe DEMOS havas ligojn kun ĉiuj el la ĉefaj politikaj partioj en Westminster, kaj kvar membroj de ilia Konsila Komisiono estas membroj de la nuntempa kabineto*. Iu ajn raporto aŭ rekomendo fare de DEMOS estas do grava, en tio ke ĝi povus esti influa en la registara pensado, aŭ ĝi povus esti uzata por sondi publikan opinion antaŭ ol realigi iun strategion. La ĵusfarita rekomendo pri “malkaŝa enŝoviĝado” do estu interpretita en kiu kunteksto. Kion do signifas ‘malkaŝa enŝoviĝado’? Tiu termino ne estis difinita en la raporto, kaj ĝi ŝajnas memkontraŭdira; enŝoviĝado ja estas kaŝa. Do mi petis al la aŭtoroj tion klarigi. Ne ricevinte reagon en la publika blogejo de unu el la aŭtoroj*, mi skribis private, kaj li respondis: “Malkaŝa enŝoviĝado estis simple ke se registaraj homoj eniras iujn el tiuj retejoj kaj prezentas alternativajn informojn ili faru malkaŝe. Alivorte, identigante sin. La tuto estas parto de nia voko por pli da malkaŝeco. Tiu estas la temo de la raporto, kio estas la kialo, ke mi surpriziĝas pri iuj el la reagoj al ĝi”. La alia aŭtoro respondis: “Rilate al paĝo 43 de la verko, mi opinias, ke kiam oni legas la tuton, malkaŝa enŝoviĝado estas klare la eksplicita kaj malkaŝe agnoskita ago enkonduki aliajn vidpunktojn, kaj alternativajn argumentojn en akutaj kuntekstoj kie, ni kredas, la manko de ajna malkonsento kaŭzas procedon kiun ni nomas la ‘grupekstremeca ŝovo’”. La strangaĵo pri tio estas, ke li skribas kvazaŭ li mem estas leganto anstataŭ kiel aŭtoro. Li daŭrigis komentante, ke temas pri nur la plej akutaj kazoj de ekstremistaj grupoj, kaj ke la raporto ne vokas por ajna disrompo aŭ cenzurado. Mi do plue demandis, ĉu ili deklarus siajn rolojn kiel registarajn agentojn, kaj al tio la aŭtoro skribis: “Jes, ili farus”. Kial do uzi la terminon ‘enŝoviĝado’ prefere ol tutsimple diri, ke agentoj malkaŝe ‘aliĝu’ al konspirteoriaj grupoj. La aŭtoro respondis, ke la preciza proceduro estas malferma demando. En la raporto ili agnoskas, ke kaŝaj metodoj ne funkcias: “Pro memevidentaj kialoj, estas ege malfacile por la registaro enŝoviĝi en [efike / virtuale] fermitajn retojn de falsa informado”. Tiel la aŭtoroj implice agnoskas la jaman ekziston de tiaspeca kaŝa enŝoviĝado, kvankam pli poste en la raporto ili priskribas ĝuste tiun ideon kiel konspirteorion. Ili sugestas: “malkaŝa enŝoviĝado eblas en iuj limigitaj okazoj”, kaj do rekomendas, ke la registaro “enkonduku ian limigitan malkaŝan enŝoviĝadon de la Interretaj kaj fizikaj ejoj fare de la registaro por enkonduki alternativajn informojn. Registaraj agentoj aŭ iliaj aliancanoj malkaŝe enŝoviĝu en la interretajn ejojn aŭ spacojn por planti dubojn pri konspirteorioj, enkondukante alternativajn informojn”.

* Retejo de DEMOS: http://www.demos.co.uk (vizitita 2010-09-17).
* Blogejo de Jamie Bartlett: http://www.demos.co.uk/blog/engaging-.

La raporto ne klarigas kion signifas “aŭ iliaj aliancanoj”. Se temus pri prezento de la vero oni parolus pri fakuloj; se oni parolas pri aliancanoj, temas pri politiko. Do la propono estas, ke la malkaŝa enŝoviĝado estu farita ne nur de la registaro, sed ankaŭ de aliaj grupoj kun la propraj motivoj subpremi konspirteoriojn. La malkaŝeco de tiu enŝoviĝado ne estus tiom facile regebla, ĉar la grupoj estus sendependaj de la registaro. Ĉu tiu “malferma enŝoviĝado” anstataŭu la nunan kaŝan enŝoviĝadon, aŭ ĉu ĝi estu aldona ili ne klarigas. En la naŭdekaj jaroj eksaj oficistoj de la enlanda spionservo MI5 publike sciigis pri amasa enŝoviĝado en politikajn partiojn kaj porpacajn grupojn, kie ili dissemis kvereladon kaj iom post iom malfortigis aŭ malmuntis la organizaĵojn*. En 2007 unu el ili, Annie Machon, klarigis pri la amasa privatigo de la ŝtata sekureco, per “multaj, multaj grandaj kompanioj” enplektitaj*. Dum la lastaj jaroj estis evidentaj signoj de incitita kverelado en ekzemple la Esperanto-movado kaj la ‘Veromovado 9-11’. La Laborpartio mem eniris similan fazon. Laŭ la raporto, ili entreprenis novan analizon de la literaturo, ideologio kaj propagando de pli ol kvindek ekstremistaj grupoj el ĉiuj partoj de la spektro: religiaj, ekstremdekstraj kaj — maldekstraj, ekologiaj, anarĥiaj kaj kult-bazitaj. Ili komencas per listigo de dek ses ekstremistaj grupoj, inkluzive de teroristaj grupoj, klarigante, ke tiujn ili ne inkluzivas, ĉar ili ne identigis signifajn ‘konspirteoriojn’. Ili tiam daŭrigas per tabelo de la ‘ekstremistaj grupoj’ kun la ‘konspiro’ de ĉiu grupo. Tamen en tiu listo estas nur tridek grupoj, kiuj plejparte ne estas britaj. Fakte nur ses estas britaj, inkluzive de unu (Islam4UK) jam malpermesita de la registaro, kaj alia (Angry Brigade) kiu ne estis aktiva dum preskaŭ kvardek jaroj. La aliaj estas obskuraj ekstremdekstraj organizaĵoj. En la ĉefa parto de la teksto ili denove mencias tridek konspirgrupojn, sed ne la samajn kiujn ili listigis; nur 12 estas samaj. La aldonaj estas ĉefe ekstremaj grupoj, kiaj Al Qaeda, Brita Nacia Partio, la germana bando Baader-Meinhof, la kamboĝa Khmer Rouge, kaj eĉ la Bolŝevisma Revolucio de 1917. Ili skribis: “Plej fifame kaj influe, la ‘Veromovado 9-11’ pridemandis la oficialan rakonton pri 9-11, kaj fariĝis granda kaj kreskanta politika forto”. Tiamaniere la aŭtoroj misgvide metas la veromovadon en terorisman kuntekston. La nekredo de tio kion diras politikistoj nek estas terorismo nek estas en si mem konspirteorio.

* Vd piednoton n-ro 4.
*What can we do to counter the spies” [Kion ni povas fari por kontraŭagi la spionojn?], Annie Machon, prelego ĉe “Chaos Communication Congress” en Berlino, 2007-12-29, http://www.anniemachon.com/annie﹍ma...

La manko de klara indiko, ĝuste kion ili studis kaj kiel ili tion studis, kune kun la manko de distingo inter grupoj kiuj rilatas al la nuntempa politika situacio en Britio kaj grupoj kiuj neniel rilatas al tio, signifas, ke la raporto ne povas esti prenita kiel rezulto de serioza scienca analizo. Aldone, la obskurigo de la diferenco inter motiviĝo malantaŭ teroristaj atencoj kaj tutsimpla pridemandado de tio kion diras regantaj politikistoj, devas kaŭzi maltrankvilon pri la motiviĝo malantaŭ la raporto mem.

La raporto agnoskas, ke iuj konspirteorioj evidentiĝas esti veraj, kiel ekzemple Operacio Northwoods en 1963 en kiu Usono planis falsflagan atakon kontraŭ Kubon cele al militado, kaj la implikiĝo de CIA en la renverso de ĉilia gvidanto Salvador Allende en 1973.Ili mencias ankaŭ la ĵus malkaŝitan konspiron de la brita registaro, la polico kaj la Romkatolika Eklezio teni sekreta la implikiĝon de pastro en la bombado de la nordirlanda urbo Claudy antaŭ kvardek jaroj. Ili tamen ne mencias konspirteorion pri la morto de la armilinspektisto d-ro David Kelly, kiu estis trovita morta post malkaŝo, ke li informis ĵurnalistojn antaŭ la invado de Irako, ke la pruvaĵo pri amasdetruaj armiloj estis “beligita”, do troigita. Estis denove furoro pri tio ĵus antaŭ la publikigo de la raporto de DEMOS, kiam grupo de medicinistoj atentigis pri nekongruaĵoj en la oficiala versio kaj petis mortenketon, kion la registaro pli frue nuligis. Oni povus do supozi, ke tiu estus unu el la ĉefaj konspirteorioj kiujn ili konsiderus. Tamen estus nun malfacile por la registaro interveni tiurilate per ‘malkaŝa enŝoviĝado’, ĉar unu kabineta ministro, d-ro Norman Baker, mem opinias, ke d-ro Kelly estis murdita*.

* “The Strange Death of David Kelly“ [La Stranga Morto de David Kelly], Norman Baker, Methuen Publishing Ltd; Represaĵo (2007-10-08), 400 p, ISBN-10: 1842752170, ISBN-13: 978-1842752173; “Murder of Dr David Kelly by Norman Baker MP Part 1&2of3” [Murdo de d-ro David Kelly de parlamentano Norman Baker Partoj 1 kaj 2 el 3], Intervjuo kun d-ro Norman Baker ĉe konferenco “Alternative View 3”, 2009-11, http://www.youtube.com/watch?v=q0Qb...

La raporto ne klarigas, kial la loĝantaro kredu la aserton de la ĉefministro al la parlamento en debato la kvaran de oktobro 2001, ke li havas “nekontraŭdireblan pruvaĵon”, ke Osama bin Laden respondecis pri la atakoj de 9-11, kiam la usona federacia polico, FBI, diras ke ĝi ne havas pruvaĵon pri tio*. Nek la raporto klarigas, kial la publiko kredu aserton, ke en la kazo de la londonaj teroristaj atakoj de la sepa de julio, 2005, la teroristoj alvenis en Londono per vagonaro kiu, laŭ posta sendependa esploro, estis tiutage nuligita. Eĉ la ministro devis tion fine konfesi al la parlamento, dirante ke la teroristoj venis per pli posta vagonaro. Se ili estus alvenintaj per iu ajn alia vagonaro, aŭ estis falsitaj la datostampoj sur la videokliŝoj, aŭ la teroristoj maltrafis la propran sinmortigon*.

* “FBI says, ‘No hard evidence connecting Bin Laden to 9/11’” [FBI diras: ‘Nenia konkreta pruvaĵo por ligi Bin Laden kun 9-11’], Ed Haas, Muckraker Report. Aperis origine ĉe http://www.teamliberty.net/id267.html, sed ŝajne ne estis konservita; The Muckraker Report publikigis sian plej lastan artikolon en 2008-05-09. Restas nur historia arĥivo de iliaj plej bona laboro. La sama artikolo estis afiŝita ankaŭ ĉe http://www.bibliotecapleyades.net/s..., (2006-06-06) kaj http://www.globalresearch.ca/index.... (2006-06-10).
*Terror on the Tube: Behind the Veil of 7/7, An Investigation” [Teroro en la Subtero: Malantaŭ la Vualo de 7-7: Priesploro], Nick Kollerstrom, Progressive Press (2009-07-07), 292 p, ISBN: 978-1615770076 (retejo: http://terroronthetube.co.uk/ (NB: ne *.com, kiu estis la origina versio, sed kiu estis akaparita).

La ĉefa celo de tiu raporto de DEMOS ne povus esti plej ekstremaj grupoj, en senco plej ekstreme perfortaj grupoj, en la listoj donitaj, ĉar tiuj ĉefe ne operacias en Britio aŭ ili ne plu eĉ ekzistas. Anstataŭe, ili montris la fingron al la nekredo de multaj homoj je la registara versio de eventoj rilate al 9-11, en kiu restas multaj kontraŭdiraĵoj kaj neklarigitaj cirkonstancoj.

La raporto ŝajnas esti reago al la sukceso de la Veromovado en atentigo de la publiko pri la neeblaĵoj en la registaraj versioj de 9-11 kaj 7-7. Laŭ la raporto mem: “Opiniesploroj montras, ke tre grandaj nombroj da homoj kredas konspirteoriojn. Rilate al lastatempaj teroristaj atakoj, ekzemple, laŭ diversaj opinienketoj, triono de ĉiuj usonanoj konsideras, ke estas ‘tre verŝajne’ aŭ ‘iom verŝajne’ ke registaraj oficialuloj aŭ permesis aŭ efektive faris la atakojn de 9-11. En la islama mondo eĉ pli granda proporcio — tiom alta kiom 80% — kredas, ke la usona kaj/aŭ la israela registaroj faris la atakojn. En Britio preskaŭ kvarono de britaj islamanoj demanditaj en opiniesploro de 2006 ne kredis, ke la kvar viroj identigitaj kiel la farintoj de la atakoj de 7-7 respondecis pri tio”.

Aldone, la raporto informis: “En la nun fifama opiniesploro de britaj islamanoj farita en 2006 de la Dispatches-teamo [televidserio de Channel 4], ĉirkaŭ duono kredis, ke 9-11 estis konspiro inter CIA kaj Israelo. Unu el ili vortumis jene: ‘ni ne scias, sed povus esti, ke Bush kaj Bin Laden estas nun kunsidantaj en ĉambro trinketante ĉampanon’”.

Plue ili atentigis: “La usona enlanda ministrejo konsiderinde klopodis refuti la konspirteoriojn pri 9-11, kun malmulte da rimarkebla efiko, kaj la priesploro de 7-7 ankaŭ ne sukcesis dampi la kreskantajn konspirteoriojn kiuj ĉirkaŭis la eventon”.

Tamen malkaŝa enŝoviĝado ne estas la sola rimedo kiun proponas DEMOS al la registaro. Ili proponas ankaŭ la starigon de civitanaj verogardaj grupoj kiuj penetros la konspirteoriajn grupojn por meti la registarajn “alternativajn informojn”. Necesus, ke tiuj grupoj estu sendependaj de la registaro, por esti kredeblaj, sed la raporto ne klarigas kiamaniere ekaperu tiaj sendependaj grupoj por defendi la registaron.

Vaste tra la veromovado la homoj dezirus, ke registaraj oficistoj venu por klarigi pri la kontraŭdiraĵoj en la oficialaj rakontoj. Eĉ pli bone, ili vokas por oficialaj enketoj pri tiuj eventoj. Eĉ ne necesus ke la registaro trudu tiujn registarajn enŝoviĝantojn al tiuj grupoj. La maltrankviliga implico de tiu raporto tamen estas, ke la registaro, aŭ pli verŝajne, la grandaj financaj potencoj kiuj povus esti malantaŭ kaj DEMOS kaj la grupo New Labour, kaj eble nun malantaŭ iuj en la nova koalicia kabineto, povus paniki, kaj puŝi la landon en novan stadion de ŝtata observado kaj intervenado en civitanaj grupoj. Tuj kiam oni havus la pensopolicon sekvus la pensokrimoj.

Konforme kun la spirito de tiu raporto, mi invitis la aŭtorojn mem veni por klarigi sian laboron al nia londona diskutgrupo “Keep Talking” (Restu parolantaj), kiu estas parto de la Veromovado 9-11 en Londono. Tiel ni provizis al DEMOS perfektan manieron elprovi la proprajn proponojn. Principe ili akceptis, sed ne povis veni por la septembra kunveno. Ni vidu kio okazos.

Se finfine la registaro agos laŭ tiu raporto, ĉiu ankoraŭ havos la rajton pensi kaj diri kion li volos, sed je kosto de vizito de la pensopolico.

Ian FANTOM.

DORNA DIVIDO DE PALESTINO

Unu sola ŝtato por du revoj

Komencitaj la 2-an de septembro sub la alta protektado de la prezidanto Barack Obama, la israelaj-palestinaj intertraktadoj kolizias ne nur kontraŭ la daŭrigo de la koloniado, sed ankaŭ kontraŭ la radikale malaj konceptoj de la du partioj pri Jerusalemo, la rifuĝintoj, la landlimoj, la akvo. Tiu sakstrato kondukas certan nombron da respondeculoj, inkluzive israelaj, rekomendi la starigon de unu sola ŝtato sur la tuta teritorio inter la Mediteraneo kaj la rivero Jordano.

LA PLEJ MALGRANDA danĝero, la plej malgranda malbono, estus la starigo de unu sola ŝtato por ĉiuj ĝiaj civitanoj”, anoncas la prezidanto de la parlamento. Iu alia, eksministro, figuro de la politika vivo, aldonas: jam ne ekzistas alia opcio ol la proklamo de unu sola ŝtato sur la tuta historia teritorio de Palestino, de Mediteraneo ĝis Jordano. Juna deputitino kun tre ankritaj religiaj konvinkoj defendas la samajn konkludojn. Ĉu tri palestinaj eminentuloj? Ĉu anoj de la islamisma organizaĵo Hamaso? Ĉu tri eŭropaj kontraŭcionistoj? Ne: tiu diagnozo estas formulita de tri eminentaj membroj de la israela dekstrularo.

La unua, s-ro Reuven Rivlin, refutas la ideon de araba demografia minaco kaj rimarkigas ke tiu pensmaniero kondukas al propono de transigo de la araboj aŭ mortigi ilin. Mi sentas hororon ĉe tiaj proponoj. Mi iras en la lernejojn, kie, dum ŝajnelektoj, Lieberman [la ministro pri eksterlandaj aferoj, gvidanto de la ekstremdekstra partio Israel Bejtenu] akiras 40 elcentojn da voĉoj kaj mi aŭdas infanojn diri ke necesas mortigi arabojn. (...) Tia sinteno estis kreita de la kompleza sinteno de la socialistoj [la laborista partio] kiuj asertas: “Ni [la judoj] ĉi tie kaj ili [la araboj] tie.” Mi neniam komprenis tion. Kia Jabotinski* diris: “Ciono apartenas al ni”, li volis diri juda ĉefministro kaj araba vicĉefministro”.*

* Vladimir Zeev Jabotinski (1880-1940), gvidanto de la cionista dekstrularo. Liaj tezoj inspiris la dekstrajn partiojn.
* Haarec, Tel-Avivo, 15-a de julio 2010.

La dua, s-ro Moŝe Arens, elstariĝis kiel ministro pri defendo kaj ministro pri eksterlandaj aferoj en la 1980-aj jaroj. Kiel politika baptopatro de s-ro Benjamin Netanjahu, konata kiel “falko”, li esprimiĝis en tribuno de la taggazeto Haarec: “Kio okazus, se la israela suvereneco aplikiĝus al Judeo kaj al Samario kaj se oni donus al la palestina loĝantaro la israelan civitanecon? Tiu, kiuj en Israelo kaj eksterlande konsideras la “okupadon” neeltenebla malbonaĵo, estus senpeziĝintaj per ŝanĝo kiu liberigus Israelon el tiu ŝarĝo.”*

* “Is there another option?”, Haarec, 2-a de junio 2010.

Sed kiel sorbi tiun loĝantaron? Israelo, respondas li, enhavas jam bone integritajn malplimultojn, kiel la druzojn kaj la ĉerkesojn. Koncerne la arabajn islamanojn, iliaj malfaciloj integriĝi “estas pro la sinsekvaj israelaj registaroj, kiuj ne faris efikajn disponojn”: por li, necesas aliri tiun unuavican taskon.

La tria eminentulo kiu pridubis la israelan unuecan pensadon estas s-ino Cipi Hotoveli, la plej juna membro de la parlamento, leviĝanta stelulo de la Likud-partio, al kiu ŝi aniĝis laŭ la persona konsilo de s-ro Netanjahu. Malamika al la forlaso de Gazo en 2005, ŝi asertas ke tiu pruvis la fiaskon de ĉia ideo de retiriĝo. Ŝi krome volas konservi la koloniojn: “La judoj vivis en Ĥebrono en Bejt El. Tiuj estas bibliaj lokoj. Davido komencis konstrui sian reĝlandon en Ĥebrono. Mi ne pensas ke ni povas forlasi ilin, alie kion signifus la cionismo? La cionismo estas la reveno al Ciono, reveni al Jerusalemo, reveni al ĉiuj ĉi bibliaj lokoj. Ni devas do komenci pacprocezon sen elradikigi la loĝantojn de la kolonioj.”* Do, sola ebleco: etendo de la israela leĝo al tuta Cisjordanio kaj doni la civitanecon kaj voĉdonrajton al la palestinanoj. Mallonge, unu sola ŝtato, kiu, por ŝi kiel por s-ro Rivlin aŭ s-ro Arens, povas esti nur “juda ŝtato”.

* TheJewishPress.com, 10-a de julio 2009.

Tiuj proponoj provas solvi unu el la fundamentaj kontraŭdiroj de la liberala alo — en politika senco — de la israela dekstrularo: kiel pacigi sian postulon de suvereneco super la tutaĵo de “Judeo kaj Samario” (Cisjordanio) kun demokratiaj principoj? Kiel eviti la instaliĝon de rasdisiga sistemo (apartheid) en kiu la palestinanoj estus senigitaj je siaj politikaj rajtoj?

Jam Menahem Begin, kiu kondukis por la unua fojo en 1977 la dekstrularon al la venko, provis solvi tiun dilemon. Post akcepti la egiptan prezidanton Anuar El-Sadat en Jerusalemo, en novembro 1977, li proponis planon kiu difinis lian koncepton de palestina aŭtonomeco kaj kiu proponis al la loĝantoj de Cisjordanio kaj de Gazo decidiĝi inter la israela aŭ jordania civitaneco, kaj do la voĉdonrajton en unu el la du parlamentoj.

Tiu ideo estis rapide forlasita, ĉar ĉi trafis sur obstaklo kiun ankoraŭ hodiaŭ neniu el la tri menciitaj eminentuloj sukcesas superi: kiel pacigi la postulon de “juda ŝtato” kun la koncedo de voĉdonrajto al la palestinanoj? S-ro Arens asertas, ke ili estos nur 30 elcentoj de la totala loĝantaro, sed li subtaksas la nombron de loĝantoj de Cisjordanio kaj “forgesas” Gazon. Kiel tia plano povus limigi la palestinan loĝantaron ĉe la fatala sojlo de 50 elcentoj? Eĉ kun 40 elcentoj nenia registaro povus konsistiĝi sen la apogo de partio de la palestinanoj, de kiu oni ne povus atendi ke ĝi apogu registaron de “juda ŝtato”.

Longtempa intera solvo

KIAJ AJN ESTAS ĝiaj limoj kaj kontraŭdiroj, tiuj ikonrompismaj tezoj respegulas la ĝeneralan pesimismon kiu akompanas la sakstraton de la “pacprocezo”, kiu estas de jaroj tenata en vivo per artefaritaj rimedoj. Malgraŭ la rekomenco de la israelaj-palestinaj intertraktadoj, la 2-an de septembro 2010, sub la alta protekto de la prezidanto Barack Obama, malmultaj komentistoj pensas ke eblas revivigi la mortanton. La malcerteco etendiĝis, kaj ĝi tuŝas unuavice la usonajn respondeculojn kiuj de jardekoj ludis rolon en tiu afero.

Inter 1988 kaj 2003, s-ro Aaron David Miller servis kiel konsilisto al ses sinsekvaj ŝtatsekretarioj, sub tri prezidantoj. Li partoprenis en ĉiuj intertraktadoj, publikaj kaj sekretaj. En artikolo kun granda eĥo, kies titolo resumas lian penson, “La falsa religio de paco en Proksimoriento kaj kiel mi fariĝis nekredanto”*, li klarigas ke la israela-palestina konflikto jam ne estas centra por Vaŝingtono: aliaj kiel Irako, Afganio aŭ Pakistano, kaj ĉefe la alfrontiĝo kun Irano, akaparas ĝian tutan atenton, kaj eĉ granda potenco kiel Usono ne povas ĉion fari samtempe, precipe en tiuj ĉi krizaj tempoj.

* “The false religion of Miedeast peace: And why I’m no longer a believer”, Foreign Policy, Vaŝingtono, majo-junio 2010.

“La kredantoj devas reekzameni sian kredon, dum la etendiĝo de ĝia potenco tra la mondo superas la kapablojn de Usono, skribas s-ro Miller. Usono devas fari kion ĝi povas, labori kun la israelanoj kaj la palestinanoj por intertrakti pri la centraj demandoj de la fina stato (...), helpi la palestinanojn disvolvi siajn instituciojn, instigi la israelanojn helpi la palestinanojn per tio ke ili permesas al ili ekonomie spiri, etendi sian aŭtoritaton kaj konservi la kalmon en Gazo. (...) Sed Usono devas konscii ke ĝi ne povas fari tiom kiom ĝi povas fari.”

Alia influhava aganto, s-ro Robert Malley, kiu partoprenis kiel konsilisto de la prezidanto William Clinton en la intertraktadoj de Camp David (julio 2000), tiras ankaŭ el siaj spertoj pesimismajn konkludojn kaj disvolvas radikalan kritikon al la solvo de palestina ŝtato apud Israelo: “Tiu ideo ne respondas al la problemoj kiuj ĝi pretendas solvi. Ĝi promesas fini konflikton kiu naskiĝis en 1948 kaj certe antaŭe, sed okupiĝas nur pri problemoj aperintaj en 1967. Ĉesigi la okupadon de la palestinaj teritorioj estas esenca (...), sed la radikoj de la konflikto estas multe pli profundaj: por la israelanoj temas pri la palestina rifuzo agnoski la legitimecon de juda ŝtato; por la palestinanoj, pri la israela respondeco en la senposedigo kaj dispelo kiuj akompanis la naskiĝon de Israelo.”* La starigo de palestina ŝtato, la debato pri la elcentaĵo de teritorio kiun ĉiu ricevos, ne pacigos “la plej profundajn kaj plej ĝisostajn emociojn, la nostalgiojn kaj la venĝemon”.

* Verkita kun Hussein Agha, “Israel and Palestine: Can they start over?”, The New York Review of Books, 3-a de decembro 2009.

Kion fari, dum s-ro Malley asertas samtempe kontraŭi la solvon de unu sola ŝtato? Kiel multaj usonaj komentistoj, li aliĝas al la ideo de “longtempa intera solvo”, kies konturaj varias, sed kiu ebligus prokrasti (ĝis kiam?) la plej tiklajn dosierojn, tiujn de Jerusalemo kaj tiun de la rifuĝintoj.

Roger Cohen, grava ĉefartikolisto ĉe la New York Times, resumis tiun vidpunkton jene:* Obama, kiu jam ricevis la Nobel-premion, devus malaltigi la atendojn, ĉesi paroli pri paco, forlasi tiun vorton, ekparoli pri malstreĉigo. Jen kion volas Lieberman, jen kion vola la Hamaso, jen la senco de la respondevitoj de Netanjahu. Tion ne volas Abbas, sed li estas senpova. Kiel diris al mi specialisto pri israela politiko, Ŝlomo Avineri, “stato tia, sed ne perforta, tute ne estas kontentiga, sed ĝi estas ankaŭ ne malbona. Kipro ne estas tiom malbona”. (...) Necesas anstataŭigi la pacon de la bravuloj per batalhalton de la malperfektuloj.”

* “A Mideast truce”, The New York Times, 16-a de novembro 2009.

Tiu pesimismo nutriĝas el la malĝusta simetrio kiu stampas ekde 1993 la agadon de la grandpotencoj: du popoloj vivas sur tiu teritorio, ili devas alveni al interkonsento, kio premisas la “bonan volon” kaj la izoladon de la ekstremistoj “de la du tendaroj”. Tiu pozicio kaŝas la apartajn respondecojn de la okupanto kaj metas lin sur la saman nivelon kiel la okupaton, kaj ĝi forgesas ke ĉiuj israelaj registaroj sekvis sian politikon de konkero de la tero eĉ post la Oslaj Interkonsentoj: inter la momento de ilia subskribo en 1993 kaj hodiaŭ, la nombro da koloniantoj pasis de cent mil al tricent mil, sen kalkuli la ducent mil instalitaj en Orient-Jerusalemon. Paralele al tio, “la aldono de la teroj situantaj okcidente de la disiga muro, de la teroj okupataj de la oficialaj kaj sovaĝaj kolonioj, de la spacoj uzataj de ĉirkaŭiraj vojoj kaj de la fermitaj militistaj zonoj de la Jordanvalo, kiujn la israelaj instancoj volas konservi ĉiel ajn”*, konsistas el 45 elcentoj de la teritorio de Cisjordanio. La israelaj politikaj partioj, dekstraj kiel maldekstraj, rifuzas senpune la rezoluciojn de la Unuiĝintaj Nacioj kaj la internacian leĝecon.

* Denis Bauchard, “L’Etat palestinien en question. La solution des deux Etats est-elle encore possible?”, noto de la Franca Instituto pri Internaciaj Rilatoj, Parizo, marto 2010.

En septembro 2000, la lanĉo de la dua Intifado ebligis al la tiama ĉefministro, s-ro Ehud Barak, konvinki la grandan plimulton de la israela juda opinio, ke ne ekzistas, ke eĉ neniam ekzistis, “palestina interparolanto”.* Eĉ la historia decido de la pintkunveno de la arabaj landoj de Bejruto en marto 2002 — akcepti ĝeneralan pacon kun Israelo interŝanĝe kun la starigo de palestina ŝtato en la landlimoj de 1967 — estis malestime rifuzita. Kaj tiun rifuzon la registaro pagas per nenia prezo, ĉar la precipaj mondpotencoj, Usono kiel la Eŭropa Unio, Ĉinio kiel Rusio, pritraktas ĝin kvazaŭ la okupado ne ekzistus — eĉ se la bildo de Israelo en la opinio senteble erozias.

* Vd “Le “véritable visage” de Ehud Barak, Le Monde diplomatique, julio 2002.
Egaleco aŭ nenio

PLI PROFUNDE, LA israela gvida grupo rifuzas fakte agnoski la palestinanojn kiel egalajn. La Oslaj Interkonsentoj ne malpliigis tiun arogon, nek la ideon ke la vivo de palestinanoj ne valoras la sekurecon de israelano. Argumentante per la malamikeco de siaj najbaroj, per la gentekstermo de la judoj dum la dua mondmilito, la israelaj gvidantoj konstruis koncepton de absoluta sekureco, neatingebla de ajna potenco, kaj kiu trenas la landon en senfinajn militojn. Ĉu eblas solvo, se la principo de egaleco inter ĉiuj homaj estuloj kiuj loĝas sur tiu teritorio ne estas agnoskata? “Egaleco aŭ nenio”, proklamis la usona-palestina intelektulo Edward Said*: ideo kiu de tiam estas portata de diversaj protagonistoj, kaj unue de la palestinanoj de Israelo, kiuj postulas ĝin pli kaj pli forte.

* Israël, Palestine, l’égalité ou rien, La Fabrique, Parizo, 1999.

Pro tio la maltrankvilo de israela ĵurnalisto, aŭtoro de unu el la unuaj libro dediĉitaj al la Fataho*, Ehud Jaari. En artikolo de la printempo 2010, li asertas ke, en kelkaj jaroj, la apogo al la duŝtata solvo malgrandiĝos, ke aliaj ideoj aperos, ke la malapero de la Palestina Aŭtoritato sekvigos la faktan aneksadon de okupataj teritorioj kaj ke la palestinanoj tiel sukcesos “per enrompiĝo la demografian dominadon, kiun la israelaj gvidantoj asertas timi de jardekoj kaj kiun ili provis eviti per okupado prefere ol per aneksado. Tiu kontraŭdirekta anekso lasos nenian alian elekton ol ekzisti kun araba plimulto”.* Por li do necesas batalhalto, kiu faciligeblus per retiriĝo de Israelo al la linio fiksita per la “muro de sekureco”, kio sekvigos la malmuntadon de sesdek kolonioj kaj la revenigon de kvindek mil koloniantoj (el kvincent mil ...).

* Strike Terror: The Story of Fatah, Sabra Books, Novjorko, 1970.
* “Armistice now”, Foreign Affairs, Novjorko, marto-aprilo 2010.

Ĉiuj projektoj de “intera solvo” en la realo, en la kadro de la aktualaj fortrilatoj, nur daŭrigus la okupadon en aliaj formoj, per kiu la palestinanoj estas enfermitaj en rezervejojn, sen teritoria unueco, se kontrolo de siaj landlimoj, sen ekonomia nek politika povo.

La minaco, svingata de la Palestina Aŭtoritato proklami la sendependecon de la palestina ŝtato, ŝajnas ridinda.* Unu kialo estas, ke tiu ŝtato estas jam proklamita de la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP) en 1988 kaj agnoskita de pli ol cento da ŝtatoj. Eĉ se ankaŭ la Eŭropa Unio agnoskus ĝin, ĉu ĝi pretus tiri el tio la konsekvencojn kaj trakti Israelon kiel okupantan potencon kiun necesas sankcii por devigi ĝin retiriĝi el ŝtato kiun ĝi okupas?

* La scenaroj estis tre inteligente ekzamenitaj de Jean-François Legrain en “Palestine: un Etat? Quel Etat? [Palestino: ĉu ŝtato? Kia ŝtato?]”, Gremmo.mom.fr, 11-a de decembro 2009.

La perspektivo de unu sola ŝtato sur la tuta historia teritorio de Palestino levas ne malpli da problemoj*, kiel montras la debato kaŭzita en la “porpalestina tendaro” de la proponoj de s-roj Rivlin aŭ Arens.

* Kp Dominique Vidal, “Palestine: à propos de l’Etat binational [Palestino: pri la dunacia ŝtato]”, France-Palestine.org, 23-a de novembro 2009.

S-ro Uri Avneri, veterano de la porpaca batalo, forte denuncas la mankojn de tiuj projektoj: ili ekskludas Gazon; la ŝtato estos juda; la anekso de Cisjordanio permesus la daŭrigon de la koloniado; la dono de la voĉdonrajto por la palestinanoj etendiĝos almenaŭ al jardekoj, eĉ generacio. Kaj li konkludas: “En la filmo de Roman Polanski Rosemary’s Baby, juna virino naskas belan bebon kiu montriĝas la filo de la Diablo. La tiom simpatia maldekstra vizio de unusola ŝtato fariĝas dekstra monstro.”*

* Uri Avnery, “Rosemary’s Baby”, Gush-Shalom.org, 24-a de julio 2010.

Tiu vidpunkto estas kontestata de Ali Ali Ali Ali Abunimah, usona-palestina intelektulo, mastrumanto de la retejo The Electronic Intifada kaj aŭtoro de argumentita libro kiu rekomendas unusolan ŝtaton.* Kvankam li montras, kiel Avneri, la limojn de la dekstrulaj projektoj, li daŭrigas: “Post kiam la israelaj judoj koncedas la neceson de egalrajteco por la palestinanoj, ili ne povos unuflanke trudi sistemon kiu konservas senrajtajn privilegiojn. Komuna ŝtato devos konsideri la pravajn kolektivajn rajtojn de la israelaj judoj, sed ĝi devos fari tion ankaŭ por ĉiuj aliaj.”

* Ali Abunimah, One Country, Metropolitan Books, Novjorko, 2006.

Kaj li faras paralelon kun tio kio okazis en Sud-Afriko: “Meze de la 1980-aj jaroj la granda plimulto de la blankuloj komprenis ke la stato de rasdisigo [apartheid] estas netenebla, kaj ke ili komencis pensi pri “reformoj” tre malproksimaj de la postuloj de la Afrika Nacia Kongreso (ANC) por universala egaleco. (...) Ĝis la fino la enketoj indikis ke la granda plimulto de la blankuloj rifuzus la universalan voĉdonrajton, sed akceptus ian potenc-dividon, se ili konservus vetorajton pri la strategiaj decidoj.”*

* “Israelis embrace one-state solution from unexpected direction”, Electronicintifada.net, 21-a de julio 2010.

La Hamaso siaflanke tenas sin ekster la debato, limigante sin al akcepto de starigo de palestina ŝtato en Cisjordanio kaj en Gazo kaj al promeso, en tiuj kondiĉoj, de pli aŭ malpli longa hudna (batalhalto) kun Israelo, sed sen tiun agnoski. Pri la demando, kion signifas la “liberigo de tuta Palestino” kaj kia estus la estonteco de la juda loĝantaro, la islamisma movado limigas sin al deklaroj ke la islamo akceptas religiajn malplimultojn.

Dum la du plej reprezentaj organizaĵoj de la palestinanoj, la Fataho kaj la Hamaso, restas ekster la debato tamen malnova pri la unueca ŝtato vidu la artikolon “La irado de ideo”, intelektuloj kiel Edward Said aŭ Tony Judt, parto de la movado de solidareco kun Palestino, signifa, sed malplimulta frakcio de la palestina opinio subtenis aŭ subtenas la utopion de unueca kaj demokratia ŝtato.* Tiu, kiel la propono de la Fataho fine de la 1960-aj jaroj, restas tamen en la malfacilo de siaj malprecizecoj: ĉu temas pri ŝtato de ĉiuj ĝiaj civitanoj, laŭ la sud-afrika modelo? ĉu pri dunacia ŝtato laŭ la modelo de la iama Ĉeĥoslovakio? Kia estus ĝia konstitucio kaj kiajn garantioj ĝi donus al la diversaj komunumoj, naciaj kaj religiaj? Kiel tiu ŝtato poziciiĝus al sia ĉirkaŭaĵo? Ĉu ĝi aliĝus al la Araba Ligo?

* Vd Leila Farsakh, “Ĉu venis la horo de dunacia ŝtato?”, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2007-art1206].

Tia projekto konstrueblas nur per komuna batalo de la palestinanoj kaj almenaŭ de signifa frakcio de la israela juda loĝantaro. La ekzemplo de Sud-Afriko estas ofte menciata. Sed, trans la demando, ĉu Israelo estas aŭ ne ŝtato de rasdisigo, la sud-afrika modelo de konfliktsolvo estis ebla, ĉar la ANC, pere de sia alianco kun la Komunista Partio, havis “blankan bazon”. Krome, ĝi adaptis sian retorikon kaj siajn batalmetodojn al sia volo konstrui “ĉielarkan” socion kaj eviti la eliron de la blanka loĝantaro, kion spertis ekzemple Angolo kaj Mozambiko. Ĝi estis uzinta la armilon de terorismo nur limigite, pro timo ke tio fremdigus al ĝi la subtenon de la opinio, ĉefe blankula.* La ANC, samtempe senkompromise batalante por la principo “unu persono, unu voĉo”, sciis konsideri la timon de la blanka komunumo.

* Kp Nelson Mandela, Un long chemin vers la liberté [Longa vojo al libereco], Le Livre de Poche, Parizo, 1996, p. 341.

Tia aliro en Proksimoriento premisus novajn formojn de organiziĝo, ĉe la palestina kiel de la israela flanko, por superi la timojn, la malamojn kaj la antaŭjuĝojn, kiuj disigas la du protagonistojn. Elvokante la malfacilan pilgrimadon en sia domo de Jerusalemo, la granda palestina poeto Mahmud Darviĉ skribis:

“Ĉu mi petus al nekonatoj kiuj dormas

en mia lito ... la permeson de vizito

de kvin minutoj al mi mem?

Ĉu mi respekte kliniĝus antaŭ la loĝantoj

de mia infanrevo?

Ĉu ili demandos: Kiu estas tiu stranga fremdulo

maldiskreta? Ĉu mi povus paroli

pri paco kaj milito inter viktimoj kaj viktimoj

de viktimoj, sen unu sola komento?

Ĉu ili diros: Ne estas spaco por du revoj

en la sama alkovo?”*]

* Comme des fleurs d’amandier ou plus loin [Kvazaŭ floroj de l’ migdalujo aŭ pli malproksime], Actes Sud, Arlezo, 2007.

Alain GRESH.

La irado de ideo

ILI ESTIS KONVINKITAJ cionistoj kaj “la demando, ĉu ekzistas juda nacio, eĉ ne leviĝis. Ĝi ne nur ekzistis, sed ĝi havis la rajton reveni al Palestino kaj fariĝi modelo de justeco por la mondo”.* Tamen por la filozofo Martin Buber (1878-1965) kiel por la rabeno Judah Magnes (1877-1948), unua prezidanto de la hebrea universitato de Jerusalemo, fariĝi “modelo de justeco” ne povas kongrui kun subpremado de la indiĝenoj. Kiel aliaj enmigrintoj, ili malkovris kun surprizo ke Palestino ne estis “senpopola tero” kaj ili devis do inventi formulon de kunekzistado inter judoj kaj araboj.

* Susan Lee Hattis, The Bi-National Idea in Palestine During Mandatory Times, Shikmona, Tel-Avivo, 1970, p. 25.

Pozicio esence morala, ilia dunaciismo trovis politikan apogon ĉe Haĥomer Hacair (la juna gvardio), potenca organizaĵo kiu integris ĝin en sian programon en la jaro 1929. Ĝi rifuzis la ideon starigi judan spiritan centron en Palestino kaj provis respondi al la “juda demando” per starigo de ŝtato. Ĝiaj gvidantoj, influataj de marksismo, estis konvinkitaj ke nur la ekspluatistoj kaj riĉaj araboj kontraŭas la cionistan projekton. La defendantoj de la dunaciismo, tute ne marĝenaj, ricevis 40 elcentojn de la judaj voĉoj en 1944. Sed Haĥomer Hacair, kiel la ceteraj maldekstraj cionismaj organizaĵoj, estis nekapabla solvi la kontraŭdiron inter sia retoriko kaj sia naciisma praktiko kiu kondukis al la slogano “juda laboro”, al la forpelado de la arabaj kampkulturistoj el siaj teroj. Ĝi do trovis inter la du mondmilitoj nenian influhavan araban interparolanton kiu akceptus la pravecon de la juda instaliĝo en Palestino.

Komence de la jaro 1947, Britio decidis forlasi la mandaton kiun ĝi estis ricevinta de la Socio de la Nacioj (SDN) pri Palestino, kaj la problemo estis metita antaŭ la tute juna organizaĵo Unuiĝintaj Nacioj. Oni starigis komisionon por ekzameni la diversajn opciojn. Bojkotita de la araboj, ĝi aŭskultis la cionistajn movadojn. Haĥomer Hacair kiel ankaŭ Buber respondis favore al dunacia ŝtato, sed la plimulto de la komisionanoj, kun la escepto de Hindio, Irano kaj Jugoslavio, rifuzis tiun opcion. La 29-an de novembro 1947, la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj voĉdonis por la divido de Palestino en du ŝtatojn kaj en zonon sub internacia kontrolado ĉirkaŭ Jerusalemo, ĉe kio ĉio estu integrita en ekonomian zonon kiu devus inkludi la monon, la transportojn, la doganojn ktp.

TIAM, LA PLIMULTO de la palestinaj organizaĵoj rifuzis ne nur la principon de divido, sed ankaŭ la transdonon de politikaj rajtoj al la enmigrintoj venintaj el Eŭropo. Nur la Ligo de Nacia Liberigo, komunista movado, rekomendis ŝtaton kiu garantiu la egalecon de ĉiuj siaj civitanoj, inkluzive de judoj. Tiu projekto, forgesita dum du jardekoj, renaskiĝis post la israela-araba milito de 1967, ĉi-foje portata de la Fatahode ser Arafat, apogata de la batalantoj kiuj agis ekde Jordanio. La 1-an de januaro 1969 ĝia centra komitato proklamis ke ĝi ne batalas “kontraŭ la judoj kiel etna kaj religia komunumo”, sed “kontraŭ Israelo, esprimo de koloniado bazita sur teokratia sistemo rasisma kaj ekspansiisma. (...) La Fataho solene proklamas ke la fina celo de sia batalo estas la restarigo de la sendependa kaj demokratia palestina ŝtato en kiu ĉiuj civitanoj, kia ajn estas ilia religia konfesio, ĝuos egalajn rajtojn”.*

* Citita enLes Palestiniens et la crise israélo-arabe [La palestinanoj kaj la israela-araba krizo], Editions sociales, Parizo, 1974.

Tio estis grava turnopunkto, kiu montras ke la palestinanoj akceptas, ne la legitimecon de la cionista projekto, sed la intertempe faritan fakton, nome la ĉeeston sur la teritorio de Palestino de pluraj milionoj de judoj, pri kiuj la Fataho konstatas ke estus absurde kaj maljuste pensi ke ili iru “hejmen” aŭ ke ili povus sperti la saman sorton kiel la francaj koloniintoj de Alĝerio.

La kvina sesio de la palestina Nacia Konsilantaro de la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP) okazis en januaro-februaro de 1969 kaj elektis Jasir Arafat prezidanto de sia plenumkomitato. Rezolucio konfirmas ke la celo de la OLP estas “konstrui liberan kaj demokratian socion en Palestino, por ĉiuj palestinanoj, ĉu islamanoj, kristanoj aŭ judoj”*

* Citita en International Documents for Palestine 1969], Institute of Palestine Studies, Bejruto, 1970.

EN 1970, LA eldonejo Editions de Minuit, en Parizo, publikigis certan nombron da tekstoj de la Fataho en verko titolita La palestina revolucio kaj la judoj*, kies eĥo faciligis en Eŭropo la agnoskon de la praveco de la palestinaj aspiroj: “La novaĵo, legeblas tie, estas ke la ekzilitaj nejudaj araboj, elpelitaj el siaj domoj kaj forigitaj el sia lando fare de la judoj instaliĝintaj en Palestinon povas ankoraŭ (...) alvoki al ŝtato kiu grupigu la eksviktimojn kaj iliajn agresintojn kaj persekutintojn. Tiu ideo estas revolucia ...”

* Originale: La Révolution palestinienne et les juifs.

Revolucia, tiu propono estas certe tia. Sed ĝi estis ankaŭ malpreciza: kia ŝtato estu kreota? Kia konstitucio garantius la rajtojn de ĉiuj ĝiaj civitanoj? Kian statuson havus la juda kulturo? Aliflanke, per akcepto de la neinversigeblo de la juda ĉeesto en Palestino, la Fataho starigis malfacilaĵon kiun ĝi neniam superi: la starigo de unueca ŝtato premisas la kunlaboradon de parto de la israelaj judoj. Nu, malgraŭ la komencitaj diskutoj kun malgrandaj kontraŭcionismaj grupoj, la Fataho ne sukcesis konstrui pontojn kun signifaj sektoroj de la israela loĝantaro.

Tiu grava manko kaŭzis la forlason de la projekto de demokratia ŝtato, kiu, paradokse, per agnosko de la neinversigebleco de la juda ĉeesto, preparis la palestinanojn al la ideo de divido. La internacia agnosko de la palestina aspiro, speciale post la milito de oktobro 1973, la pozicio de subteno al la OLP — speciale de Sovetio, kiu akceptis, kiel la grandega plimulto de la ŝtatoj, la legitimecon de Israelo —, la malmulta eĥo de la projekto de unueca ŝtato en la israela socio, kondukis iom post iom la organizaĵon de Arafat al akcepto de la ideo de du ŝtatoj unu apud la alia. La Oslaj Interkonsentoj, en 1993, aperis kiel vojo al tiu celo decidita de la okcidentaj landoj, unuavice de Eŭropo, poste de Usono. En 2003, rezolucio de la Konsilantaro pri Sekureco de la UN konfirmis tiun interkonsenton. Fine, eĉ se nur formale, la ĉefministro Benjamin Netanjahu aliĝis al ĝi la 14-an de junio 2009.

PIRUETO DE LA historio: ĝuste en la momento, en kiu, surloke, la divido en du ŝtatojn ŝajnas fariĝi praktike malebla, ĝi ricevas la unuaniman subtenon de la “internacia komunumo”.

Alain GRESH.

EKONOMIAJ REFORMOJ, MALFERMIĜO AL LA MERKATO KAJ SOCIA MALKONTENTO

Ĉu kursŝanĝo en Kubo?

Komence de septembro s-ro Fidel Castro deklaris, en interparolado kun la usona monatulo “The Atlantic”, ke la kuba modelo “jam ne funkcias”. Rapide multiĝis la interpretoj, ofte kontraŭecaj. La ĵusa anonco maldungi kvincent mil personojn sugestas ke s-ro Castro eble celis la ŝanĝon de modelo kiu perdis la spiron.

“GRAVAJ DECIDOJ, kiuj konsistigas strukturan kaj konceptan ŝanĝon.” Tiel, la 1-an de aŭgusto 2010, la kuba prezidanto, s-ro Raul Castro, prezentis antaŭ la Popola Nacia Asembleo (PNA) la disponojn deciditajn de la ministro-konsilantaro por malmultigi la personaron de la publika sektoro, juĝatan troa. Tiu aktualigo de la ekonomia modelo” trovis sian konkretigon la 14-an de septembro 2010 kun la anonco, fare de la Centralo de Kubaj Laboristoj (CKL) pri forigo de kvincent mil laborlokoj ĝis marto 2011. En sia deklaro la centralo pravigas tiun decidon per la neceso “altigi la produktadon kaj la kvaliton de la servoj, malaltigi enormajn socialajn elspezojn, elimini la malpravajn senpagecojn kaj la ekscesajn subvenciojn”. Okdek elcentoj de la aktiva loĝantaro estas pagataj de la ŝtato, do kvar milionoj kvarcent mil salajruloj. S-ro Raul Castro taksas ke unu el kvar estas troa en sia laboro. La alĝustigo anoncitala 14-an de septembro — kiu koncernas nur 12 elcentojn de la laboristoj en la ŝtata sektoro — estas do nur la unua etapo de reformo kiu koncernus 20 elcentojn de la aktiva loĝantaro: “terura nombro”, por la verkisto Leonardo Padura.

Trivoĉa diskuto

DUM INTERPAROLADO kun la usona monatulo The Atlantic — publikigita la 8-an de septembro —, s-ro Fidel Castro taksis ke la kuba modelo “jam ne funkcias”. Kvankam tiuj vortoj estis kontraŭece interpretataj, la komunikaĵo publikigita semajnon poste de la nacia sekretario de la CKL instigas tamen legi la deklaron en la senco de tiu radikala restrukturado de la kuba ekonomia kaj socia modelo.

Post pliboniĝo en la jardeko 2000, la lando spertas denove tre malfacilan situacion. “La personaj enspezoj ne sufiĉas por kovri la neprajn elspezojn de la meza kuba familio, pro la altaj prezoj de la nutraĵoj en la bazaroj, konstatas la ekonomikisto Omar Everleny Perez.* Pro tio, parto de la loĝantaro ne povas kontentigi siajn bazajn bezonojn.” La solvo? Fari etajn kromlaborojn por transvivi. Por la Centro de Studoj de la Kuba Ekonomio (CSKE), la graviĝo de la krizo ŝuldiĝas al pluraj faktoroj. Unue konjunkturaj: la malboniĝo de la interŝanĝkondiĉoj* (falo de la kurzo de nikelo kaj la plikostiĝo de energiaj kaj nutraĵaj importoj), la sekvoj de tri ciklonoj kiuj detruis la insulon en 2008 kaj la efiko de la internacia krizo. Poste strukturaj: krom la usonan embargon, la esploristoj substrekas la internajn malfortaĵojn kaj malekvilibrojn de la ekonomia organizado, kaj la detruajn efikojn de la paralela uzado de du monoj, unu malforta (la peso) kaj la alia forta (la konvertebla peso)*, en la ekonomio de la lando. Alia problemo: la tre malforta produktivo de la publika kampkultura sektoro — dum la privata sektoro certigas proksimume 70 elcentojn de la nacia produktado — , kio devigas la landon importi pli ol du trionojn de la nutraĵo kiun ĝi konsumas. Por s-ro Raul Castro temas tie pri temo rekte ligita kun la “nacia sekureco”. Koncerne la sukerrikolton (proksimume unu miliono da tunoj en 2010), malpliiĝanta de pluraj jaroj, ĝi estis juĝata “aflikta” de la gazeto de la Kuba Komunista Partio (KKP), Granma.

* “Notas recientes sobre la economía en Cuba”, Espacio Laical, Havano, julio-septembro 2010.
* Proporcio de la indico de prezoj de eksportaĵoj kaj de importaĵoj.
* Kun la oficialaj mallongigoj CUP (kuba peso), la dua CUC (kuba konvertebla peso, en Esperanto — ekz-e dum la lasta UK en Havano — ofte nomata kuko. -vl

Ekde sia enposteniĝo antaŭ kvar jaroj, s-ro Raul Castro ripetis ke necesas “strukturaj” reformoj. Sed, ĝis antaŭ nelonge, oni decidis nur limigitajn disponojn, en la kampkulturo (ĉefe la atribuadoj de grundoj al privatuloj* kaj en la servoj, por subteni la privatan iniciaton. En la oficiala retoriko, la ripeta denuncado de la “egalecismo” estis akompanata de iom-post-ioma eliminado de diversaj subvencioj: forigo de la manĝejoj en la ŝtataj entreprenoj, malaltigoj de la stipendioj kaj de la nombro da universitataj enskribiĝoj, kvinjara altigo de la pensiiĝo-aĝo kaj anonco de la ebla eliminado de la libreta (la porciuma karto). Do, multaj decidoj kiuj maltrankviligis la loĝantaron, ĉefe la plej malriĉan parton.

* En majo 2010, proksimume naŭcent dudek mil hektaroj estis distribuitaj al privatuloj, sed la duono el ili restas ne kulturataj aŭ subekspluatataj.

Oni taksas ke 20 elcentoj de la loĝantaro vivas sub la sojlo de malriĉeco.* Nu, la deklaro de la CKL precizigas ke “estonte ne eblos protekti la maldungitajn laboristojn aŭ garantii al ili senfinan salajron”. La procezo ricevos “la apogon” de la sindikataj gvidantoj, “sub la gvidado de la Partio”. La maldungitaj laboristoj devos do orientiĝi ĉu al postenoj en la ŝtata sektoroj, kie laborfortoj mankas (kampkulturo, konstruado, industrio), ĉu al la privata sektoro: la laboro je propra konto, la kooperativoj, la domluado, ekzemple. Oni planas, post mallonga tempo, novan leĝaron por etendi la eblecojn, ekz-e per la rajto dungi salajrulojn, kio povus krei embrion de labormerkato. Videblas do ke skiziĝas ekonomiaj reformoj kiuj donas multe pli gravan spacon al la merkato kaj kiuj diversigas la formojn de proprieto, dum la ŝtato sin taskas “reguligi” ilin kaj samtempe seniĝas je multaj socialaj ŝarĝoj.

* Kp Socialism and Democracy, n-ro 52, “Cuban Perspectives on Cuban Socialism”, Somerville (Usono), marto 2010.

Sed ĉu estas vere kredinde proponi al la maldungitaj personoj (dungitoj, oficistoj) transformiĝi en kampkulturistojn aŭ en laboristojn de la konstruado? Ĉu la privataj aktivecoj ebligos kompensi la forigitajn postenojn? Multaj dubas pri tio, kaj kritikas la decidojn faritajn en burokrateca maniero, dum la 6-a kongreso de la KKP estas prokrastita.* De jaroj la krizo kaŭzis debaton pri la evolustrategio kaj pri la rimedoj konservi la sociajn atingojn. Aparte de la pozicio de la disidentoj, eblas distingi tri orientiĝojn — fluktuajn — ene de la reĝimo mem.

* La antaŭa okazis antaŭ dek tri jaroj. La 6-a kongreso devus ratifi la anoncitajn reformojn.

Unuavice, tiun de la gvida grupo, subtenanto de la liberalaj reformoj. Tiu grupo estis larĝe renovigita fare de s-ro Raul Castro. La mastrumantoj el la armitaj fortoj okupas tie multajn postenojn. Por ili, la “egalecismo” kaj la “paternalismo” — komprenataj kiel ekscesa sociala protekto kaj ne kiel la konfiskado de la povo — estas la kaŭzo de ĉiuj malbonaĵoj. Ili ricevis la faktan apogon de s-ro Fidel Castro. Anstataŭ analizi la kaŭzojn de la malforta laborproduktivo kaj de la neefikeco de la sistemo, ili akuzas la mankon de motiviĝo de la laboristoj. Kiam li deklaris, la 1-an de aŭgusto 2010, ke “Kubo ne povas esti la sola lando en la mondo kie oni povas vivi sen labori”, s-ro Raul Castro tamen vekis profundan malkontenton: la foresto ĉe la laboro estas ofte ŝuldata al kontraŭleĝa kromlaboro, necesa por transvivi. Oni povas aŭdi armeajn direktorojn de entreprenoj aserti ke Kubo ne havas la elekton kaj devas, “simile kiel Vjetnamio aŭ Ĉinio”, adaptiĝi al la postuloj de la tutmondiĝo kaj samtempe konsideri siajn specifaĵojn. La nevidebla timo estas, ke tro densa dependeco de Venezuelo, la ĉefa partnero de Kubo, povus malfortigi la landon, kiel okazis pasinteco kun Sovetio. La interŝanĝoj inter la du landoj estas 18,5 elcentoj de la kubaj eksportoj, 29,2 elcentoj de ĝiaj importoj, sen kalkuli la ĉiutagan liveradon de naŭdek ses mil barelojn da petrolo.

La dua pozicio, ofte kvalifikita kiel konservativa, venas de la respondeculoj de la KKP kaj de certaj administraj kadruloj. Ŝokitaj de la sperto de la “sorĉistlernanto Gorbaĉovo”, ili volas nenion ŝanĝi, pro timo ke ili per tio lanĉus nekontroleblan procezon. Kvankam ili esprimiĝas malmulte, ili tamen reprezentas konsiderindan forton de inerto.

Tria tendenco, tre disversspeca, esprimas la vidpunkton de intelektuloj, studentoj, aktivuloj de la KKP, de artistoj, kiuj proponas profundigi la politikan kaj socian demokration, samtempe en la institucioj kaj en la produktejoj. Tiu “partopreniga” tendenco suferas tamen pro sia malhomogeneco.

Ni ne aspiras al fikcia unuanimeco

PEDRO CAMPOS, EKSA diplomato kiu, en la pasinteco, servis en la ministrejo pri internaj aferoj, formulis en 2008 “Programecajn proponojn por partopreniga kaj demokratia socialismo”.* Ili estis neniam submetitaj al publika debato. Tamen multaj estas tiuj kiuj tiras la alarmsonorilon kaj postulas ke oni diskutu la detalojn de partoprenigo kaj de memmastrumado, por modifi “‘modelon’ kiu jam elĉerpis siajn imanentajn kapablojn de rezistado”.* Leonardo Padura diras: La registaro ne volas reformi la politikan sistemon (...) Ĝi serĉas aliajn ekonomiajn solvojn kiuj kongruas kun ĝia politika pozicio.”*

* Vd “Kubo serĉanta novigitan modelon de socialismo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2009. 1436].
* Roberto Cobas Avivar, Kaosenlared], 13-a de septembro 2010.
* IPS, Havano, aŭgusto 2010.

La debato pri la strategiaj opcioj komenciĝis en diversaj universitataj centroj*, en agnoskataj revuoj kiel Temas aŭ en Interreto (en Kubo estas proksimume unu miliono sescent mil uzantoj de Interreto el dek unu milionoj da loĝantoj). Tamen ĝi ne okazas en la grandaj tutlandaj komunikiloj, kontrolataj de la KKP.* La kuba prezidanto mem tamen juĝis tion necesa, antaŭ du jaroj: “Ni ne aspiras al fikcia unuanimeco, ĉu pri tiu ĉi temo, ĉu pri alia”.*

* La katedro Haydée-Santamaria, Instituto Juan-Marinello, interalie.
* Tamen, la taggazeto Granma, aperigas ĉiun vendredon plurpaĝan diskutadon kun diversaj, ofte kontraŭaj opinioj pri ŝanĝendaj aferoj en la kuba ekonomio. -vl
* Parolado de la 26-a de julio 2008 en Santiago de Kubo.

La eklezio, post servi kiel peranto en la liberigo de la malliberuloj de 2003, mastrumas iujn el la malmultaj publikaj spacoj de debato. Kiel la 10-a Katolika Sociala Semajno, kiu kunigis en Havano usonajn kaj kubajn intelektulojn, kies kontribuaĵoj estas publikigitaj en la revuo Espacio Laical.* La kardinalo Ortega invitis la papon Benedikto la 16-a viziti Kubon en 1012, la jaro de la prezidantelekto.

* Publikigita de la Konsilantaro de Laikoj de la arĥiepiskopejo de Havano.

Cetere, la rilatoj inter Havano kaj Vaŝingtono evoluas malrapide. La embargo estas konservata, dum renkontiĝoj pri turismo kaj petrolindustrio okazis — diskrete. La ebleco de ekonomia malfermiĝo de la lando, dezirata de la usonaj entreprenoj, vekas paradokse la maltrankvilojn de la revuo Foreign Affairs, vere ne suspektata je komplezo al la insulo: tia evoluo “sen ajna dubo malfortigus la kuban sanindustrion. (...) Unuavice, ĝia publika sanreto estus verŝajne detruita de la eliro de miloj da kubaj bone formitaj kuracistoj kaj flegistinoj. Cetere, profitcelaj usonaj entreprenoj povus transformi tion kio restus de la sansistemo en unuarangan adreson por la medicina turismo-industrio”.*

* Laurie Garrett, “Castrocare in Crisis”, Foreign Affairs, Novjorko, julio-aŭgusto 2010.

Ĉu konkludi, kiel la Wall Street Journal, ke kun tiu “programo de amasaj maldungoj” Kubo “turniĝas al la kapitalismo”?* Kvankam tia opcio estas kategorie ekskludita de la kubaj instancoj, oni ne povas ignori ĝian eventualecon. La nova socia tavoligo devena el la komercaj reformoj de la 1990-aj jaroj efektive favoris la aperon de nova etburĝaro kaj la disvoviĝon de malegalecoj kiuj aparte frapas la nigran loĝantaron.* Por la esploristo Armando Chaguaceda, “se la rolo de la merkato kiel aganto-reguliganto de la nacia ekonomio kreskas eksponenciale, sen kontrolmeĥanismoj kaj sen laborista demokratio, ĝia ideologia efiko povus ebligi la restariĝon (en laŭleĝa formo, ĉar en la praktiko ĝi jam reformiĝas) de burĝaro kun ŝtataj kaj transnaciaj ligoj”.*

* The Wall Street Journal, Novjorko, 14-a de septembro 2010.
* Kp Mayra Espina, “Looking at Cuba today: Four assumptions and six interwined problems”, Socialism and Democracy, n-ro 52, v.c.
* Retmesaĝo sendita al la aŭtorino la 16-an de septembro 2010.

Tio estus la fino de la kuba “socia modelo”. Janette HABEL.

AL KIO SERVAS LA SEKUNDARA EDUKADO?

Opiniŝanĝo de usona ministrino

Dum longa tempo rezervita al la elitoj, la sekundara edukado demokratiiĝis en la okcidentaj landoj post 1945: la socia progreso estis tiam akompanata de altiĝo de la diplomniveloj. Poste la lerneja konkurenco akriĝis kun la apero de novaj hierarĥioj: inter studceloj, inter establoj, inter privata kaj publika sistemoj.

Kelkaj registaroj favoras la “liberan elekton” fare de la gepatroj, kun la risko ke la malegalecoj pligraviĝas. Tio okazas en Usono. Aliaj, kiel Japanio, fine decidas la senpagecon (vd Emilie Guyonnet). En Francio la registaro atakas la statuson de la instruistoj (vd Gilles Balbastre: Atako al la instruistoj).

La rolo de la sekundara instruado kaŭzas debaton. Ĉu ĝi devas liveri bazajn kompetentojn por la novaj nekvalifikitaj dungoj, kion proponas la Eŭropa Komisiono? (vd Nico Hirtt), aŭ ĉu ĝi estas vera defio por malgrandigi la sociajn kaj kulturajn malegalecojn? (vd Sandrine Garcia: article 1656).

KIAM MI ENIRIS la administracion de s-ro George H. W. Bush, en 1991, kiel vicministrino pri edukado, mi havis nenian firman opinion pri la demando de la “libera elekto” en edukado aŭ pri tiu de la respondeco de la instruistoj. Sed, kiam mi forlasis la registaron du jarojn poste, mi defendis la principon de salajro laŭ merito: mi pensis ke la instruistoj, kies lernintoj havas le plej bonajn rezultojn, devas ankaŭ esti pli bone pagataj ol la aliaj. Mi subtenis ankaŭ la ĝeneraligon de la testoj, kiuj ŝajnis al mi utilaj por precize determini kiuj lernejoj bezonas kroman helpon. Mi do laŭte aplaŭdis, kiam en 2001, la Kongreso voĉdonis tiusencan tekston, la leĝon NCLB (“No Child Left Behind”, neniu infano lasita ĉe la vojrando), kaj denove, en 2002, kiam la prezidanto George W. Bush subskribis ĝian ekvalidon.

Hodiaŭ, observante la konkretajn efikojn de tiu politiko, mi ŝanĝis mian opinion: mi pensas nun, ke la kvalito de la instruado, kiun la infanoj ricevas, rangas antaŭ la problemoj de mastrumado, de organizado aŭ de taksado de la establoj.

La leĝo NCLB postulas ke ĉiu ŝtato prijuĝu la kapablojn de legado kaj de kalkulado de ĉiuj lernantoj, de la klaso de 9-jaraj geknaboj ĝis tiu de 14-jaraj. Oni poste kribras la rezultojn de ĉiu lernejo laŭ etna deveno, laŭ la nivelo de regado de la angla, laŭ eventualaj handikapoj kaj laŭ la enspezo de la gepatroj. En ĉiu el la tiel konsistigitaj grupoj oni devas atingi centelcentan rezulton en la testoj antaŭ la jaro 2014. Se, en iu lernejo, unu sola el tiuj grupoj ne montras konstantan progreson al tiu celo, la establo estas submetota al sankcioj kun kreskanta severo. En la unua jaro, la lernejo ricevas averton. Poste ĉiuj lernantoj (eĉ tiuj kun bonaj rezultoj) ricevas la permeson ŝanĝi la establon. La trian jaron, la plej malriĉaj lernantoj rajtas ricevi senpagajn kromkursojn. Se la lernejo ne sukcesas atingi siajn celojn en kvinjara periodo, ĝi elmetiĝas al privatigo, al ŝanĝo en charter school (vidu sube), al kompleta restrukturado aŭ, tutsimple, al fermo. Tiam la dungitoj maldungeblas. Aktuale, proksimume triono de la publikaj lernejoj de la lando (do pli ol tridek mil) estas katalogitaj kiel ne plenumantaj “kontentigajn jarajn progresojn”.

Decida punkto, la leĝo NCLB lasis la ŝtatojn difini siajn proprajn manierojn de taksado. Tio kondukis kelkajn el ili al malaltigo de sia postulata nivelo ... tiel ke la lernantoj povu pli facile atingi la celojn. Sekve, la plibonigoj de la loke afiŝita lerneja nivelo ne ĉiam konfirmiĝas en la federaciaj testoj.

La Kongreso devigas la lernejojn submeti hazarde elektitajn lernejanojn al nacia testado, la National Assessment of Educational Progress (NAEP), por povi kompari la ricevitajn rezultojn kun tiuj kiujn la ŝtatoj liveris. Tiel, en Teksaso, kie oni fieris pro vera pedagogia miraklo, la rezultoj pri legado stagnas de dek jaroj. Simile en Tenesio, kiu afiŝis la parton de siaj lernejanoj kiuj atingis la celojn de la jaro 2007 je 90 elcentoj, la testado de la NAEP — 26 elcentoj — montriĝis malpli flata.

Miliardoj da dolaroj estis do elspezitaj por ellabori — kaj poste apliki — la necesajn testojn por tiuj diversaj testsistemoj. En multaj lernejoj la normala instruado interrompiĝas plurajn monatojn antaŭ la ekzamenoj por cedi al ties intensa preparado. Multaj specialistoj konkludis ke ĉiu ĉi laboro ne utilas al la infanoj, kiuj pli lernas sukcesi la testojn ol la koncernajn fakojn.

Malgraŭ la investitaj tempo kaj mono, la niveloj de la NAEP apenaŭ plialtiĝis. Kelkfoje ili tutsimple stagnis. En matematiko la progresoj estis eĉ pli gravaj antaŭ la decido de la leĝo NCLB ol poste. En legado, la nivelo pliboniĝis por la ekvivalento de la CM1. Por la ekvivalento de la kvara, la rezultoj de 2009 estas la samaj kiel tiuj de 1998.

Tamen, la ĉefa problemo ne estas la rezultoj mem nek la maniero laŭ kiu la ŝtatoj kaj la urboj manipulas la testojn. La vera viktimo de tiu fervoro estas la instruado. Ĉar legado kaj kalkulado fariĝis antaŭrangaj, la instruistoj, konsciaj ke tiuj du fakoj decidos pri la estonteco de ilia lernejo kaj ... de ilia dungo, neglektas la aliajn. Historio, literaturo, geografio, natursciencoj, arto, fremdaj lingvoj kaj civitana edukado fariĝis duarangaj fakoj.

DE DEKKVINO DA jaroj, alia propono spronis la imagon de potencaj fondaĵoj kaj de riĉaj reprezentantoj de la mastra sektoro: la “libera elekto”, kiu enkarniĝas speciale en la charter schools. La ideo pri ili ĝermis fine de la 1980-aj jaroj. Tiuj establoj formis de tiam vastan movadon, kiu grupigas milionon kaj duonon da lernantoj kaj pli ol kvin mil lernejojn. Financataj per publika mono, sed mastrumataj kiel privataj institucioj, ili povas seniĝi je la plej multaj validaj reguloj de la publika sistemo. Tiel, pli ol 95 elcentoj de ili rifuzas dungi instruistojn kiuj estas membroj de sindikatoj. Kaj, kiam la novjorka administrejo volis kontroli la charter schools kiujn ĝi estis permesintaj, tiuj uzis la tribunalon por malebligi tion: la ŝtato devas fidi ilin kaj lasi ilin fari tiun kontroladon mem.

La nivelo de tiuj lernejoj estas tre malegala. Iuj estas bonegaj, aliaj katastrofaj. La plej multaj situas inter la du. Unu sola taksado estis farita naciskale, tiu de Margaret Raymond, ekonomikisto ĉe la universitato de Stanfordo.* Tiu, kvankam financata de la Walton Family Foundation, ĝisosta defendanto de la charter schools, montras, ke nur 17 elcentoj de tiuj establoj afiŝas pli altan nivelon ol komparebla publika lernejo. La aliaj 83 elcentoj havas similajn aŭ malpli altajn rezultojn. En la ekzamenoj de la NAEP pri legado kaj matematiko, la infanoj kiuj frekventas la charter schools atingas la samajn rezultojn kiel la aliaj, egale ĉu temas pri nigruloj, hispanlingvanoj, malriĉuloj aŭ lernantoj kiuj loĝas en grandaj urboj. Tamen la modelo famas kiel mirakla rimedo kontraŭ ĉiaj problemoj de la usona eduksistemo. Por la maldekstrularo kompreneble, sed ankaŭ por multaj demokratoj. Tiuj lastaj eĉ formis premgrupon, kun la nomo Demokratoj por la reformo de la edukado.

* “Multiple choice: Charter school performance in 16 states”, Center for Research on Education Outcomes (Credo), Stanford University, junio 2009.

Iuj charter schools estas gvidataj de privataj interesoj, aliaj de neprofitcelaj asocioj. Ilia funkcimodelo baziĝas sur forta kvoto de ŝanĝo de la personaro, ĉar la instruistoj devas laboregi (kelkfoje sesdek aŭ sepdek horojn semajne) kaj lasi sian poŝtelefonon enŝaltita, por ke la lernejanoj povu ĉiumomente kontakti ilin. La foresto de sindikatoj faciligas tiajn laborkondiĉojn.

Kiam la komunikiloj interesiĝas pri la temo, ili tre ofte enfokusigas esceptajn establojn. Intence aŭ ne, ili donas tiam la bildon de veraj “paradizoj” loĝataj de junaj kaj viglaj instruistoj kaj lernantoj en uniformo kun senriproĉa konduto kaj ĉiuj kapablaj eniri la universitaton. Sed tiuj raportoj neglektas certajn decidajn faktorojn. Unue, la bonnivelaj establoj rekrutas siajn lernantojn en la familioj kiuj plej atentas la lernejon. Krome, ili akceptas malpli da lernantoj kun fremda gepatra lingvo, handikapulojn aŭ sen fiksa loĝejo, kio donas al ili avantaĝon kompare kun la publikaj lernejoj. Fine, ili havas la rajton sendi al la publikaj lernejoj la elementojn kiuj “makulas”.

KIAM LA MOVADO favore al charter schools ekviglis, ĝi baziĝis sur la certeco ke tiuj establoj estas fonditaj kaj animataj de kuraĝaj kaj malegoismaj instruistoj, kiuj iras al la lernantoj kiuj havas la plej grandajn malfacilojn. Liberaj por fari ennoviĝojn, ili povus lerni plej bone helpi tiujn lernantojn kaj igus la tutan komunumon profiti la akiritajn konojn kiam ili poste reiras en la publikan sistemon. Sed hodiaŭ tiuj establoj malkaŝe konkurencas kun la publikaj lernejoj. En Harlemo la publikaj lernejoj devas lanĉi varbkampanjojn por la gepatroj. La buĝetoj de 500 dolaroj (aŭ malpli), kiujn ili dediĉas al libretoj kaj rabatitaj broŝuroj ne estas multo kompare kun la 325.000 dolaroj disponigataj de la potenca grupo kiu provas forpeli la publikajn lernejojn el la sektoro.

En januaro 2009, kiam la registaro de s-ro Barack Obama enpotenciĝis, mi estis certa ke ĝi nuligos la leĝon NCLB kaj rekomencos sur sanaj bazoj. Okazis la malo: ĝi aliĝis al la plej danĝeraj ideoj kaj decidoj de la erao de George W. Bush. Nomata “Race to the top” (Konkurso al la pinto), ĝia programo logproponas subvenciojn de 4,3 miliardoj da dolaroj por ŝtatoj kiuj troviĝas en la kaĉo pro la ekonomia krizo. Por profiti tiun orpluvon, tiuj ŝtatoj devas nuligi ĉiajn leĝajn limojn al la starigo de la charter schools. Tiel, ilia ekspansio realigas la malnovan revon de la businessmen de la edukado kaj de tiuj, kiuj volas ĉion merkate varigi, kiuj aspiras al malmuntado de la publika sistemo.

Nu, estas absurde, taksi la instruistojn laŭ la rezultoj de iliaj lernantoj, ĉar tiuj dependas kompreneble de tio kio okazas dum la leciono, sed ankaŭ de eksteraj faktoroj, ekz-e la rimedoj, la motiveco de la lernantoj aŭ la subteno kiun la gepatroj povas doni al ili. Tamen oni respondecigas nur la instruistojn. La “transformado” de la lernejoj, kiuj troviĝas en malfacilo, estas eŭfemismo por maski la saman specon de disponoj kiel tiujn trudatan de la leĝo NCLB. Se la rezultoj ne pliboniĝas rapide, la establoj estas transigitaj al la koncerna ŝtato, fermitaj, privatigitaj aŭ transformitaj en charter schools. Kiam la instancoj de la ŝtato Rhode Island anoncis sian intencon maldungi la tutan instrupersonaron de la sola liceo de la urbo Central Falls, ilia decido estis aplaŭdita de la ministro pri edukado, s-ro Arne Duncan, kaj de la demokrata prezidanto mem. Antaŭ nelonge, la personaro estis redungita, kondiĉe ke ĝi akceptas labori pli longe kaj liveri pli da personigita helpo al la lernantoj.

La graveco, kiun la registaro de Obama donas al la pritaksado, kondukis la ŝtatojn al modifado de siaj leĝoj esperante ricevi federaciajn fondusojn kiujn ili bezonegas. Florido ĵus voĉdonis leĝon kiu malpermesas dungi instruistojn komencantajn, dependigas la duonon de la instruistaj salajro de la rezultoj de iliaj lernantoj, nuligas la buĝetojn por pluformado kaj financas la testadon de la lernantoj per depreno de 5 elcentoj el la lerneja buĝeto de ĉiu distrikto. Gepatroj kaj instruistoj kunigis siajn fortojn kaj sukcesis konvinki la guberniestron, s-ro Charlie Crist, ne subskribi la leĝon, kio verŝajne ĉesigis lian karieron en la Respublikana Partio. Sed similaj disponoj estas deciditaj iom ĉie en la lando.

Diane RAVITCH.

AL KIO SERVAS LA SEKUNDARA EDUKADO?

Atako al la instruistoj

Dum en Usono kelkaj gvidantoj — i.a. eksa usona vicministro pri edukado — kritikas la konkurencigon de la lernejoj kaj la taksadon de la lernantoj, tiu logiko inspiras la francajn reformojn. La registaro provas malfortigi la statuson de la instruistoj, grupo tradicie postulema, per tio ke ĝi individuigas la karierojn.

“VIGLA KAJ REAGEMA”, “disponebla”, “granda kompreno de natura aŭtoritato, ligante firmecon kun malrigideco”, “spirita malfermiteco”, “kapablo gvidi projektojn”, “kapablo ennovigi”. La postuloj de la dungistoj kiuj deponis antaŭ la somero 2010 siajn “rekrut-slipojn” sur Interreto apenaŭ mirigas. Malpli kutima estas tamen la profesia kategorio al kiu ili direktiĝas: la instruistoj. Ĉu profunda ŝanĝo? Ne vere.

De proksimume deko da jaro, diversaj ministroj klopodis por adapti la publikan servon de la nacia edukado al la principoj de la “moderna” entreprenregado. Kun la volo imiti la modelon de sociaj rilatoj de la privata sektoro, transformante ĉiun lernejon en malgrandan aŭtonoman entreprenon.

Anoncita kun malmute da bruo fare de la ministro pri edukado, s-ro Luc Chatel, dum la Ĝeneralaj Statoj de la Sekureco en Lernejo, en aprilo 2010, la programo Clair (Collèges et lycées pour l’ambition, l’innovation et la réussite [Kolegioj kaj liceoj por ambicio, ennovigo kaj sukceso]) estas la lasta formo de tiu “revolucio”. Ankoraŭ en eksperimenta fazo kaj limigita al cento da establoj kiuj “koncentras la plej multajn malfacilaĵojn koncerne lernejan etoson kaj perforton”*, tiu dispono donas la eblecon al la establestroj “rekruti instruistojn laŭ la profilo”.* Alivorte, la instruistoj, inkluzive de tiuj kiuj havas la diplomon Capes (Atesto de kapableco pri instruado en la sekundara nivelo*) aŭ agrégation (“agregacio”, kun kroma rajto prelegi en universitato), estas ekde nun nomumataj sen pasi tra la ŝtata organismo pri atribuado de instruistoj al lernejoj, kiu de jardekoj garantiis al ili sendependecon de siaj administraj ĉefoj.

* Bulletin officiel, cirkulero n-ro 2010-096 de la 7-a de julio 2010.
* Luc Chatel, Le Monde, 28-a de aŭgusto 2010.
* Originale: Certificat d’aptitude au professorat de l’enseignement du second degré.

Kroma grava dispono: “Studprefekto estas nomumita por ĉiu nivelo. Centra elemento de la kohereco de la praktikoj, de la respekto de la komunaj reguloj kaj de la partopreno de la familioj, ĝi praktikas respondecon sur la pedagogia kaj eduka nivelo.”* Kun la kreado de tiuj “prefektoj”, iaj submastroj, naskiĝas intera hierarĥio inter la instruistaro, kiu estis ĝis nun relative egaleca.

* Bulletin officiel, saml.

Malantaŭ la preteksto de interkonsenta batalo kontraŭ la perforto en lernejo, “la aferoj estas klaraj, se mi povas permesi al mi tiun vortludon [Clair (la programo), clair (en la franca: klara)], grimacas s-ro Willy Leroux, de dek ses jaroj instruisto pri teĥnologio en Grande-Synthe, proksime de Dunkerko. “Tiu ĉi reformo ekzistas por ataki nian statuson” — statuson hereditan el la 1950-aj jaroj.

Maŝinoj por fabriki projektojn

S-ro Leroux havas kialon por maltrankviliĝi, li laboras en lernejo de kvin jaroj klasita “RAR” (réseau ambition réussite [reto ambicio sukceso]). Li povis observi la realigon de tiu politiko de malreguligo — lanĉita de la registaroj de s-roj Jean-Pierre Raffarin, Dominique de Villepin kaj François Fillon — per etaj tuŝoj, per akumulado de sinsekvaj reformoj.

La starigo de la dispono RAR (fare de s-ro Gilles de Robien, tiama ministro pri edukado), sendube la plej emblemeca, okazis en septembro 2006. Ĝi estis jam reago al la urbaj perfortaĵoj larĝe traktataj en la komunikiloj: la ribelo de la antaŭurboj de aŭtuno 2005. Tiun jaron la ministrejo, inspirita de la komisiono de nacia debato pri la estonteco de la lernejo (2003-2004), prezidata de s-ro Claude Thélot, inventis “superinstruiston”, tiam nomatan “referenca instruisto”. Ties semajnaj instruhoroj estas, anstataŭ dek ok (por instruisto kun Capes) reduktitaj al naŭ, sed li devas interŝanĝe, laŭ la nova entreprenisma retoriko, “impulsi pedagogian dinamikon” kaj “favori la dinamikon de la reta projekto”.*

* “L’éducation prioritaire”, oktobro 2009, www.education.gouv.fr.

Tiuj “profil-postenoj” malfermis unuan breĉon en la statuson de oficisto. Tiuj instruistoj “referencaj”, rekrutitaj per letero de misio kaj jam ne laŭ administraj atribuadoj, dependas nun de sia lernejestro aŭ de sia inspektisto, kaj estas submetitaj al taksado laŭ celoj.

Simile kiel la subkadruloj en la entreprenoj, parto de la instruistoj RAR servis kiel transmisi-rimeno inter la direkcioj — zorgantaj por aplikado de la reformimpulsoj de la ministrejo — kaj la pedagogiaj skipoj. Ĝis tiam, “la ĝenerala ideo, ĉe la instruistoj, estas fakta egaleco: mi respektas viajn lecionojn, ĉar vi respektas miajn, rimarkigas s-ino Hélène Dooghe, instruisto pri modernaj lingvo kaj literaturo en Bubezo* Ni faras la saman laboron, kun la sama nombro da horoj, la samaj laborkondiĉoj. Tiu speco de instruistoj, kun malsama statuso, kun malpli da horoj antaŭ la lernantoj, kun aparta rilato kun la hierarĥio, kondukis al certa divido en la instruistaj salonoj. Tio povas esti malutila, ĉar, en la mezlernejoj (kolegioj) ni bezonas antaŭ ĉio solidarecon.”

* France: Roubaix. -vl — Ses publikaj mezlernejoj [collèges] el sep de la urbo Rubezo estas klasitaj “ambicio sukceso”. En 2009, tiu akademio [administracio respondeca pri la regiona eduksistemo] posedis la unuan reton “ambicio sukceso” de la teritorio, kun 28 lernejoj (el 254) tiel klasitaj.

“Mi volis la aŭtonomecon de la retoj ambicio sukceso kiel rimedon liberigi la energiojn, stimuli ennovigajn projektojn, pedagogian inventemon kaj ankaŭ la kreadon de partnerecoj kun la agantoj de la ekonomia vivo kaj de la civila socio”, ekzaltiĝis en januaro 2007 s-ro de Robien.* Ne estas surprizo, ke tiuj “superinstruistoj” tre ofte transformiĝis al veraj maŝinoj por fabrikado de “projekto”, kiel la sesaklasajn* “temarojn” (Egiptio, muziko, teatro ... astrologio ktp).

* “Séminaire des réseaux ambition réussite: l’excellence au service des élèves”, 16-a de januaro 2007.
* de la unua klaso de la kolegio

Sed la entuziasmo de s-ro de Robien ne estas unuanime dividata. En la realo, la projektoj respondas ĉefe al volo de la hierarĥio, kiu volas doni pozitivan bildon pri la malfacilaj lernejoj, speciale en periodo, en kiu la rimedoj draste malpliiĝis kaj en kiu la “lerneja karto”* estas nuligita, enŝovas s-ino Cécile Poullelaouen, instruisto pri la angla. “Neniu ŝajnas serioze zorgi pri la pedagogia efikeco de tiuj projektoj, speciale koncerne la lernprogreson de la lernantoj, konfirmas s-ino Dooghe. La projekt-koncepto tute sufiĉas al sia propra pravigo ...” (vd Sandrine Garcia: En la momento, en kiu la ŝtato postulas de la instruistoj fari pli bone per malpli da rimedoj, la debatoj intensiĝas pri la ideo de lernefikeco)

* En Francio, reĝimo laŭ kiu ĉiu infano frekventas la lernejon de sia najbareco, ktp. -vl
“Ni havas publikon konkerendan”

La agadraportoj en la RAR, redaktitaj de la referenc-instruistoj, ilustras, kelkfoje karikaturece, la antaŭrangecon de tiu nova pedagogia normo. Jen ekzemplo inter aliaj: “La starigo de transversaj projektoj al tutaĵo de lernejaj establoj de la reto respegulas la realecon de la mobilizado de la rimedoj kaj de la laboro en partnereco serve al la sukceso de la lernantoj en donita kampo”*, skribas la akademio de Klermonto en noto, en kiu la vorto “projekto” aperas dudek unu fojojn sur naŭ paĝoj.

* Réseau ambition réussite, “Contrats d’objectifs 2007-2010”, académie de Clermont-Ferrand; www.ac-clermont.fr.

Estas apenaŭ surprize, vidi ke la reformo “ambicio sukceso” de 2006 asocias disponojn, kiuj samtempe favoras la potencakiron de lernejestroj, la starigon de intera hierarĥio kaj la superabundan uzadon de kavaj projektoj. La socisciencistoj Luc Boltanski kaj Eve Chiapello montris jam en 1999 kiel, post dudeko da jaroj, la kapitalismo moderniĝis drapante sin per galanteriaĵoj kiel la konceptoj de “reto” kaj de “projekto”.*

* Le nouvel Esprit du capitalisme [La nova spirito de la kapitalismo], Gallimard, Parizo, 1999.

Franck Lepage, aktivulo de la popola edukado, atentigis pri la profitavidigaj efikoj de tiu retorika infektado en la soci-kultura sektoro: “Hodiaŭ, ni kunvenigas grupon da junuloj. Kun ili ni muntas “projekton”. Tiu projekto daŭras jaron. Ni defendas tiun projekton interŝanĝe kun subvencio, ĉi-foje kun aliaj portantoj de projektoj. Tiu ĉi projekto ankoraŭ ne finiĝis, kiam ni preparas jam la sekvan projekton por akiri la sekvan subvencion. Ekde la momento, kiam ni faras tion, gesinjoroj, ni eniras en la marksisman difinon de varo. La varo estas havaĵo aŭ servo farita en profesiaj kondiĉoj, kiu testas sian efikecon sur merkato en konkurenco kun aliaj ekvivalentaj havaĵoj aŭ servoj. Nu, gesinjoroj, la vorto “projekto” estas vorto kiu, inside, transformas nian vivon en procezon de varo.”*

* Franck Lepage, Inculture(s), vol. I: L’éducation populaire, Monsieur, ils n’en ont pas voulu ... ou Une autre histoire de la culture, Editions du Cérisier, Cuemes (Belgio), 2007.

Nun estas la vico de la ŝtata edukado: “La direktoro de nia kolegio [mezlernejo] anoncis al ni, post la ferioj, ke ni povas deponi projektojn, sed ke li ne povas igi la Departementan Konsilion subvencii pli ol kvin el ili, rakontas s-ino Dooghe. Evidentas ke tiu konkurencigo povas dividi la instruistojn kaj malfortigi tiujn kiuj ne partoprenas en la gajna projekto. Sen kalkuli ke ĝi kreskigas la povon de la lernejestro kaj malpliigas sammezure nian pedagogian liberecon.”

Cetere, tiuj “projektoj” fariĝas la argumentoj, sur kies bazo lernejestroj provas nun “vendi” sian lernejon al la gepatroj de la lernantoj. Do, ne mirigas aŭdi la respondeculon de kolegio de Rubezo deklari, post la ferioj: “Ni ne faris grandan reklam-kampanjon. Ni havas publikon konkerendan* Konkerenda per la kompleza kontribuado de la regiona gazetaro.

* Vortoj raportitaj de Marie-Claude Boidier, instruistino pri la angla.

Ekzemple, por la akademio de Lilo, la gazetoj La Voix du Nord kaj Nord Éclair regule laŭdas tiajn iniciatojn: “Butiko de la RC Lens [sportklubo] malfermiĝas en la kolegio Langevin d’Avion”, “Konkurso de parkera kalkulado en la kolegio Michel-de-Swaen”, “Muzik-edukado en la kolegio Camus: lasta jaro triumfa”, “En la kolegio Van-der-Meersch, oni parolas elstarecon kaj integriĝon”, “La edukado al ekologia civitaneco en la kolegio de Westhoek”, ktp.

Kaj tio des pli ke enketo de la ŝtata kalkulejo montris en 2009, ke 196 el la 254 kolegioj de la RAR estis perdintaj ĝis dek elcentojn de siaj lernantoj pro la malstriktigo de la “lerneja karto”. Estas vere ke la etikedo “ambicio sukceso” ŝajnas malmulte logi gepatrojn kiuj almenaŭ iomete konscias pri la akriĝo de la lernejaj konkuroj. Ĉiuj lernejoj, de nordo ĝis sudo, troviĝas tiel engaĝitaj en frenezan konkurencon.

S-ro Stéphane Rio, vicsekretario de la Nacia Sindikato de Dua Grado (SNES) en la akademio de Ajkso-Marsejlo, dum ok jaroj en posteno en la departemento Nordo, atestas pri tiu kursŝanĝo: “Multaj kolegoj raportis post tiuj ĉi ferioj pri entreprenestra retoriko ĉe la lernejĉefoj. Tiuj havas en la buŝo nur atingendajn celojn, konkurojn kaj agojn. Tio nete malproksimigas nin de la misio de publika servo de la nacia edukado.”

Vide al tiuj adaj atakoj kaj al tiuj minacoj, la profesio ŝajnas droni en dubo. “En tridek jaroj da profesia sperto, mi neniam vidis tian malordon, konfidas s-ro Michel Devred, licea instruisto pri historio-geografio kaj sindikatano. Ĉio fariĝas krome en hasto, kun drasta malpliiĝo de rimedoj. La reformo de la formado de staĝanoj, ekzemple, estas vera kaprompilo. La novaj instruistoj troviĝas dek ok horojn antaŭ la lernantoj sen ajna preparo.” Dek ses mil forigoj de postenoj aldoniĝas efektive ĉi-jare al la tridek kvar mil kvarcent registritaj de tri jaroj. La staĝaj instruistoj, kiuj ĝis tiam havis seshoran deĵoron por malkovri la metion kaj akiri pedagogiajn kaj didaktikajn metodojn, nun havas subite ŝarĝon de instruhoroj preskaŭ ekvivalentan al tiu de siaj pli aĝaj plenpostenaj kolegoj.

Tamen, la mobiliziĝo dum la striktago de la 6-a de septembro ne estis je la nivelo de la sindikataj esperoj. Estas vere ke ĝi okazis antaŭ la granda tago de la 7-a kontraŭ la reformo de pensioj, multe pli sekvata de la instruistoj. “Ni spertas veran laboron de subfosado, konstatas s-ro Devred. Ĉiujare, leĝoj, reformoj estas trudataj al la instruistoj. Jam en 1989, la starigo de intera hierarĥio, kun la kreado de superinstruisto, estis provata de certa Lionel Jospin, tiam ministro pri nacia edukado. Tio kaŭzis amasan strikon. Sed, kun la akumulado de reformoj, la defendoj malfortiĝas iom post iom. La kolegoj kaŝas sin, dirante al si: “Ho! fine, tiu estos forgesita.” Tio estas eraro: tiuj, vid-al-vide, gajnas terenon.”

Efektive, en Grande-Synthe, s-ro Leroux ne sentas ke liaj kolegoj pretas mobiliziĝi. Malplimulto kontraŭis la reformon “ambicio sukceso”, alia aliĝis al ĝi, sed, entute, la plimulto kondutis senenergie. Eble, efektive, pro la multiĝo de atakoj; eble ankaŭ pro la momenta malvigleco de la reformo. Kaj certe pro pli malfacila realeco.

“Neniam mi vidis tian malordon”

S-ino Martine Boidier, instruisto pri la angla en Lilo en kolegio samtempe RAR kaj Clair, emfazas la malfacilaĵojn de la metio en tia lernejo: “La kolegoj alkroĉiĝas kiom ili povas. Ili volas, almenaŭ parte, kredi je la anoncoj de tiuj reformoj, kaj ne nepre vidas tuj iliajn negativajn sekvojn. Ĉio bonas por esperi pli bonan labortagon.”

La socisciencisto Christophe Hélou, instruisto pri ekonomiaj kaj sociaj sciencoj en liceo de Anĝero, detektas ĉefe la signon de kreskanta sufero: “La morala eluziĝo, la sento de malsukceso kaj de socia senutilo karakterizas la profesian sperton de la instruistoj, kiuj sentas sin samtempe atakataj de la uzantoj kaj forlasitaj de la institucio.”*

* Françoise Lantehaume kaj Christophe Hélou, La Souffrance des enseignants. Une sociologie pragmatique du travail enseignant [La sufero de la instruistoj. Pragmata sociologio de la instrulaboro], Presses universitaires de France, Parizo, 2008.

Tiu politiko de malregulado de la publika servo, kiu, antaŭ ol ataki la edukadon, celis la salajrulojn de France Télécom, de la ŝtata elektromonopolo Electricité de France (EDF) aŭ de la fervojo Société nationale des chemins de fer (SNCF), atingas hodiaŭ senprecedencan intenson en tiu ĉi sektoro.

Ĝi ne povus realiĝi sen favora ideologia kunteksto. “Certaj intelektaj kaj politikaj rondoj, kiuj etendiĝas de la “dua maldekstro” ĝis la dekstro, kaj speciale eminentuloj kiel Richard Descoings, direktoro de Politikaj Sciencoj Parizo kaj konceptinto de la reformo de la liceoj, asertas, ke la instruistaro, kun sia statuso kaj sia faka elitismo, estas disvastiganto de konservativismo. Sed tiu aserto intence ignoras unuflanke la politikajn atakojn kontraŭ la instruistaro kaj kontraŭ la publika servo de la nacia edukado, kiuj estis neniam antaŭe tiom fortaj, kaj, aliflanke, la konsiderindajn detruojn de ultraliberala ekonomio kiujn la popolaj klasoj kaj iliaj infanoj suferas”, denuncas tiel s-ro Rio.

Provizorigi la statuson de instruisto por instrui loĝantarojn en provizora situacio. Ĉu ne estas tio, la “projekto”?

Gilles BALBASTRE.

Belaj modluroj kaj bona liceo

“En sektoro de Henri-IV* kaj proksima de la Jardin du Luxembourg, hela 5-ĉambra loĝejo de 125m2, 4-a etaĝo kun lifto, duobla vido al oriento kaj okcidento. Bela malnova klasika: pargeto, modluroj, kamenoj, 1.190.000 eŭroj”; “ideala situo proksime de Panthéon kaj en sektoro de Henri-IV, loĝejeto de 8,30 m2, 109.000 eŭroj”; “Duĉambra loĝejo de 57 m2. Granda salono, dormĉambro, ekipita kuirejo, banĉambro kun necesejo. Granda volbita kelo. En sektoro Henri-IV. 810.000 eŭroj”.

* Fama pariza liceo/gimnazio. -vl

Se juĝi per tiuj nemoveblaĵaj anoncetoj, la lerneja sektoro en Parizo funkcias kiel argumento de vendo, same kiel la modluroj, la heleco aŭ la proksimeco de la metroo. Tiu lerneja sektoreco, starigita en 1963, ligis — ĝis sia iom-post-ioma forigo ekde 2007 — la frekventendan publikan lernejon al la loĝloko.* En kunteksto de ĝenerala altiĝo de la diplomniveloj, kiu intensigas la konkurojn de la lernejoj en la sekundara nivelo, multaj bonstataj familioj ekzamenas per lupeo la lokan edukad-oferton kiam ili aĉetas loĝejon. Ekzemple, la ebleco sendi sian idon en “bonan” kolegion aŭ liceon, kiel Henri-IV aŭ Louis-le-Grand en Parizo, povas esti decida kriterio. Tiom ke ĝi altigas la prezojn de la loĝejoj ...

* Vd Jean-Christophe François kaj Franck Poupeau, “Carte scolaire, les enjeux d’un débat mal posé”, Le Monde diplomatique, marto 2007.

La ekonomikistoj Gabrielle Fack kaj Julien Grenet esploris ducent mil nemoveblaĵajn transakciojn faritajn en Parizo inter 1997 kaj 2004 kaj komparis ilin kun la “logeco” de la lernejo laŭ sektoroj, mezurata per ilia sukces-kvoto ĉe la lernejfinaj atestoj. Kaj la rezultoj diras multon: “Oni povas kalkuli, ke loĝejo situanta en la lerneja sektoro kies kolegio atingas la plej malbonajn rezultojn ĉe la finatesto havus proksimume 7-elcente pli altan prezon se ĝi situus en la sektoro de la kolegio kun la plej bonaj rezultoj.”* Tio reprezentas, proporcie kun la meza prezo de la pristuditaj loĝejoj, la belan sumeton de 13.000 eŭroj. Depreneblan el la postferia buĝeto ...

* Gabrielle Fack kaj Julien Grenet, “Sectorisation des collèges et prix des logements à Paris”, Actes de la recherche en sciences sociales, n-ro 180, Parizo, decembro 2009.

Laurent BONELLI.

Hispanio fartas malbone

FINIĜIS LA SOCIA paco. La ĝenerala striko okazinta la pasintan 29-an de septembro kontraŭ la labor-reformo de la registaro de José Luis Rodríguez Zapatero signifas la komencon de agitata periodo en la socio.

La registaro promesis prezenti al la parlamento, antaŭ la fino de la jaro, novan leĝo-projekton, kiu celas altigi de 65 al 67 jaroj la laŭleĝan aĝon de emeritiĝo kaj ankaŭ etendi la periodon, sur kiu baziĝas la kalkulo de la pensimono, de la lastaj 15 al la lastaj 20 laborjaroj... Ĉi tiu projekto — kune kun la labor-reformo kaj la pasintmaja haste aprobita dekreto, kiu malaltigis la salajron de la ŝtatoficistoj, frostigis la plialtigon de la pensimono kaj tranĉis la elspezojn por publikaj laboroj — pliigas la koleron de la sindikatoj kaj de granda parto de la salajruloj.

La prezidanto de la registaro anticipe prezentis siajn decidojn kiel nerevokeblajn: “Tuj post la ĝenerala striko — li fanfaronis en Tokio la 1-an de septembro — ni plu agos same”. Kaj tio spronas la sindikatojn antaŭvidi novajn protestagadojn.

En sia necedemo la hispanaj registoj sekvas la modelon de aliaj eŭropaj registaroj. En Francio, malgraŭ tri freŝaj amasmobilizadoj kontraŭ la reformo de la pensioj, prezidanto Nicolas Sarkozy insistis, ke li ne modifos la leĝon. En Grekio, ses ĝeneralaj strikoj en ses monatoj estis ignorataj de la ĉefministro Jorgos Papandreu.

Argumentante, ke en demokratia sistemo la politikon decidas la parlamento kaj ne la komunaj homoj, la estroj ignoras la misfarton de larĝaj sociaj tavoloj, kiuj devas turni sin al strikado aŭ al surstrata manifestacio — ja esprimoj de socia demokratio — por elmontri siajn specifajn zorgojn*. Tiel agante, tiaj registaroj eraras. Ili kondutas, kvazaŭ la prielekta legitimeco trudus sin super la aliajn formojn de legitimeco kaj reprezentado, kaj precipe super la legitimecon de la socia demokratio*. Kiel ajn, tiu nefleksebla sinteno povas, en posta fazo, inciti la malkontentajn amasojn al malakcepto de la socia dialogo kaj al rekta kontraŭstaro.

* La demokratia voĉdono, ĝuste por esti ĝenerala kaj universala, ne ĉiam permesas la esprimon de apartaj sentemoj.
* Legu Pierre Rosanvallon, “Le pouvoir contre l’intérêt général”, Le Monde, Parizo, 21 septembro 2010.

Precipe rimarkindas, ke, post la sciigo pasintan majon pri la brutale ekonomi-ĝustiga plano, la ĉagreno de granda parto de la hispana socio ne ĉesis akriĝi*. Ĉe la preskaŭ kvin milionoj da senlaboruloj, ĉe la laboristoj kun nestabilaj laborkontraktoj, la senpostenaj gejunuloj, la salajrataj virinoj, la malaltaj ŝtatoficistoj kaj ankaŭ ĉe la familioj de ili ĉiuj disvastiĝas la konvinko, ke la registaro ilin foroferis.

* Laŭ freŝa enketo de la Centro de Sociologiaj Esploroj la hispana socialisma laborista partio, PSOE, perdis 3,1 poentojn. Nur 2,5% de la enketitoj asertas, ke la ekonomia situacio estas bona aŭ tre bona, dum 22,6% ĝin konsideras mezbona kaj 74,4% ĝin difinas kiel malbonan aŭ tre malbonan.

Samtempe, tra la fonduso de resanigo de la banka sistemo, la registaro transpagis al bankoj kaj ŝparkasoj (respondecaj pri la hispana spekulad-periodo pri nemoveblaĵoj) ĉ. 90 miliardojn da eŭroj... La registaro ne konsideris signife plialtigi la impostojn super la plej altaj salajroj, nek krei imposton pri riĉaĵoj, nek redukti la buĝeton de la armeo (ĉ. 8 miliardoj da eŭroj jare), nek la financadon de la katolika eklezio (ĉirkaŭ 6 miliardoj da eŭroj), eĉ ne la buĝeton de la reĝa familio (preskaŭ 9 milionoj da eŭroj)...

Kio ĉagrenas multajn civitanojn, tio estas la certeco, ke la registaro alprenis tiujn malprogresigajn rimedojn kontraŭ la salajruloj ne pro konvinkiĝo pri ilia ĝusto, sed pro altrudo de la Eŭropa Unio kaj de la Internacia Mon-Fonduso. Kaj ankaŭ pro premo de la financaj merkatoj, kiuj, sub minaco de neinvestado, postulas malaltigon de salajroj kaj redukton de la vivnivelo. Fakte, tion agnoskis antaŭ grupo de japanaj investantoj prezidanto Zapatero mem: “Ni entreprenas — li konfesis — la reformojn plej maltrankviligantajn la internaciajn investantojn”*. Kaj antaŭ la ĉefaj gvidantoj de la plej gravaj bankoj kaj investo-fondusoj de Usono li ripetis, ke tiujn rimedojn li alprenis, “por ke la investantoj kaj la merkatoj pozitive taksu mian firman celon igi la hispanan ekonomion pli konkurenckapabla”.*

* El País, Madrido, 1 septembro 2010.
* El País, Madrido, 21 septembro 2010.

La labor-reformo ne havas rilaton kun la tranĉado de la publika deficito nek kun la redukto de la ŝtata buĝeto — ĉefaj postuloj de la financaj merkatoj. Sed la registaro, ne povanta devaluti sian monunuon por stimuli la eksportadon, decidis favori la falon de la salajroj por pliigi la konkur-kapablon.

Plej malbone estas, ke tiaj mallertaj rimedoj donas malgrandan garantion de sukceso. La datumoj pri senlaboreco registritaj pasintaŭguste, kiam la reformo jam validis, pruvas, ke 93,4% de la labor-kontraktoj tiam subskribitaj estis portempaj — t.e., nestabilaj postenoj plu regas la labormerkaton. La sola diferenco estas, ke nun, por entreprenistoj, maldungi estas malpli koste.

Post la krizo de la 1990-aj jaroj la senlaboreco bezonis dek tri jarojn por refali al la eŭropa mezumo; dum tiu epoko la kreskado estis tre forta kaj Hispanio ricevis amason da mono el la eŭropaj strukturfondusoj. Hodiaŭ, ĉe ĉi tiu labor-reformo kaj ĉe prognozo de nana long-daŭra kresko, “la dungiteco en Hispanio — laŭ la usona ekonomikisto Carmen Reinhart — ne reatingos la nivelon de 2007 ĝis... 2017”*.

* El País, Madrido, 12 septembro 2010.

Dume, repuŝita de siaj propraj voĉdonintoj, ĉi tiu registaro estos probable perdinta la povon kaj cedinta la gvidadon de la lando al la konservema kaj popol-flatema opozicio. Ĝenerale, ĝuste tio okazas — kiel oni konstatis en Germanio, Britio kaj ĵuse en Svedio —, kiam la maldekstraj partioj forneas sin mem kaj elektas politikojn senhonte dekstremajn.

Ignacio RAMONET

Aperinta en la hispania eldono de “Le Monde diplomatique”, oktobra numero 2010, el la reta eldono.

Nia batalo

ANTAŬ JARO ni alvokis niajn legantojn.* Ni sciigis ilin pri nia financa situacio kaj pri niaj projektoj, ni petis ilin fari al ni donacojn, aboni la paperan eldonon, abonigi siajn amikojn, aĉeti ankoraŭ pli regule Le Monde diplomatique ĉe la kiosko. La sendependa informado estas publika havaĵo, sed la esenco de ĝiaj kostoj restas ekskluzive je la ŝarĝo de la aĉetantoj kaj abonantoj de la gazeto. Sen ili, do sen vi, la ekzistado kaj la disvolvado de la Monde diplomatique ne estus certigitaj.

* Vd “Nia batalo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, oktobro 2009..

Tiu alvoko estis aŭdita. 1.648 legantoj pagis 164.321 eŭrojn en formo de donaco*, speciale en oktobro kaj decembro 2009. Post la komenco de tiu ĉi jaro, malgraŭ la altigo de la tarifo de niaj abonoj, nia nacia vendokvanto restis stabila (+ 0,4 elcentoj), sukceso sufiĉe malofta en la hodiaŭa franca gazetaro. Post pluraj bilancoj kun deficito, ni esperas cetere prezenti ekvilibran bilancon en 2010.

* La impostpagantoj en Francio, kiuj konsentas pri donacoj al la gazetaro pere de la asocio Presse et pluralisme bv. uzi la suban formularon ricevas malaltigon de sia imposto egalan al du trionoj de la sumo pagita al la gazeto.

La mobilizo de niaj legantoj ebligis do ke la financa sano de la Monde diplomatique jam ne estas en minaco. En la momento, kiam la situacio de la papera gazetaro kaŭzas zorgojn, kiam la nombro de gazetoj liberaj je ĉia influo de la industriaj, financaj aŭ reklamaj grupoj ŝrumpegas, kiam Le Monde siavice transiras en aliajn manojn, tiu atingo estas decida. Ĝi pravigas niajn decidojn kaj indikas al ni la kurson. Ĝi solidigas ankaŭ la statutajn garantiojn kiujn ni disponas: elekto de la direktoro fare de la tutaĵo de la personaro de la gazeto, posedo kun la asocio de la Amikoj de la Monde diplomatique preskaŭ la duonon de la kapitalo de la gazeto (49 elcentoj), jura reĝimo alia ol tiu de la aliaj titoloj de la grupo.

Antaŭ jaro ni precizigis, ke la sumoj ricevitaj danke al la donac-kampanjo estos uzataj ne por ŝtopi truojn ligitajn ekzemple kun la malmultiĝo de la reklam-enspezoj, sed por ankoraŭ pli larĝanime subteni celojn konformajn al niaj eldonaj valoroj: pli malalta prezo en malriĉaj landoj; akompanado de novaj internaciaj eldonoj, al kiuj ni proponas, en certaj kazoj, pagi al ni ĉe la komenco limigitajn aŭtorrajtojn (Hungario, kurda eldono) aŭ ĝui reduktitajn tarifojn (Peruo, Armenio, Sud-Koreio ktp); ciferecigo de ĉiuj eldonoj de la gazeto ekde ĝia starigo (1954), por ne rezervi niajn arĥivojn nur al kelkaj bibliotekoj, kies paperaj kolektoj komencas malboniĝi kaj por baldaŭ proponi tiujn arĥivojn al niaj legantoj. Fine, tiuj donacoj ebligis al ni mendi pli da grandaj enketoj kaj raportaĵoj, ofte multekostaj, pri la okazantaj konfliktoj, sed ankaŭ pri la solvoj, “realismaj” aŭ “utopiaj” por anstataŭigi ekonomian kaj socian sistemon, kiu ŝajnas profiti per la krizoj kiujn ĝi kaŭzas.

Ekzemple, en 2010 ni dediĉis 82.000 eŭrojn al la reduktado de niaj tarifoj en la Sudaj landoj, 83.000 eŭrojn por helpi niajn internaciajn eldonojn lanĉi aŭ konservi sian gazeton, 54.000 eŭrojn por ciferecigi kaj indeksigi malnovajn numerojn de la Monde diplomatique, 63.000 eŭrojn por financi esceptajn kostojn de enketo aŭ de raportaĵo. La totala sumo (282.000 eŭroj) superas la ricevitajn donacojn ekde oktobro 2009. Sed ni rezervis malgrandan buĝeton por elspezoj de solidareco kaj de disvolvado.

Ni ja bone scias: ni petas de niaj legantoj pli ol estas kutime en industrio, komerco, kie anstataŭe la donacoj (horloĝoj, televidiloj, aŭdvidaj aparatoj, rabatitaj abonoj) plenigas la leterkestojn de la klientoj kiujn oni volas logi. Sed ni ne estas revendistoj de horloĝaj stokekscesoj. Nia “donaco” estas nia sendependeco, nia unikeco, niaj redaktaj decidoj ekstera ĉiaj postuloj de reklamistoj kaj indiferentaj al la adaptiĝa furoro de la plej multaj ĵurnalistoj.

Plej simple estas cetere kompari la modestajn rimedojn de reklamado kaj de disvolvado kiujn ni uzas kun tiuj de aliaj titoloj kiuj neniam montris apartan persiston rezisti al la ĝenerala tendenco. La 17-an de marto ĉi-jare, ekzemple, kampanjo de 20 milionoj da eŭroj provis relanĉi France Soir, proprieto de rusa oligarko, s-ro Aleksandro Pugaĉev, kiu ludas per tiu titolo kiel infano per elektra trajno. Ses monatojn poste, la taggazeto Les Echos, proprieto de s-ro Bernard Arnault, plej granda riĉulo de Francio, dediĉis 6 milionojn da eŭroj al kampanjo de afiŝado kaj de radio-varbado por konatigi sian “novan formulon”, pli koloran ol la antaŭa. Mi volas diri, ke, kompare kun tio, kion oni vidas aliloke en la gazetara medio, ni uzas niajn rimedojn — tiujn kiujn vi havigas al ni — prudente ...

Ĉar la celojn atingitajn en 2010 necesas reatingi kaj superi, nia batalo daŭras. Ni petas do ree vian apogon por defendi kaj disvolvi ĵurnalismon de ĝenerala intereso, kritikan kaj scieman pri la mondo, sendependan de la politika potenco kaj de la monpotencoj. Refoje ni kuraĝigas vin reaboni la gazeton, abonigi viajn amikojn*, pagi al ni donacon antaŭ la fino de tiu ĉi jaro, aliĝi al la asocio de la Amikoj de la Monde diplomatique [Les Amis du Monde diplomatique].

* La abonoj subskribitaj tra triaj flankoj (proponoj sendataj de bankoj, Interretejoj aliaj ol http://Monde-diplomatique.fr) devigas nin pagi ekstreme altajn komisi-pagojn por novaj abonantoj, preskaŭ 75 elcentojn en certaj kazoj. Gravas do ke la legantoj, kiuj deziras subteni nin per nova abono, faru tion tra nia interretejo aŭ uzate la abonilon troviĝantan en ĉiu monata numero (en la oktobra nomero sur paĝo 13.

Serge HALIMI.

Subtenu ankaŭ vi “Le Monde diplomatique” [en Francio]

Je fais un don de ................ € au profit exclusif de Le Monde diplomatique

Et je libelle mon chèque à l’ordre de:

Presse et pluralisme / Opération Le Monde diplomatique

Je précise mes coordonnées

(afin que Presse et pluralisme puisse émettre le reçu fiscal qui me permettra de bénéficier de la réduction d’impôt sur le revenu 2010, acquitté en 2011)

Nom....................................................

Prénom......................................................

Adresse ......................................................................................................

Code postal ....................... Ville ..................................................................

Courriel .............................................................................................

Téléphone ....................................................................................................

Coupon à compléter et à retourner, accompagné

de votre chèque, exclusivement à: Presse et pluralitsme, TSA 32649,

91764 Palaiseau Cédex

Debato pri la suvereneco de Kosovo

Magio kaj kapturno de la serba diplomatio

La sendependeco de Kosovo, unuflanke proklamita en 2008 sed ne agnoskita de plej multaj ŝtatoj, estos diskutata dum la UN Ĝenerala Kunsido de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kiu malfermiĝas en septembro 2010 en Nov-jorko.De tri jaroj la serba diplomataro strebas deadmoni la aliajn landojn agnoski la apartiĝon de ĝia eksa provinco; ĝi trovis multnombrajn kaj neatenditajn aliancanojn.

Post la sendependiĝ-proklamo de Kosovo la 17-an de februaro 2008, la ĉefministro Hashim Thaçi certis ke li kolektos en kelkaj semajnoj “centon” da internaciaj agnoskoj. Ankaŭ la okcidentaj subtenantoj de la nova ŝtato estis konvinkitaj, ke la procezo estos relative rapida. Eĉ Serbujo mem ŝajne ne tro esperis: ĝi elektis tre moderan rebat-strategion, ĝi nur revokis, dum kelkaj monatoj, siajn ambasadorojn el la unuaj landoj, kiuj agnoskis Kosovon.

Tamen, komence de aŭgusto 2010, ĝin agnoskis ankoraŭ nur 69 ŝtatoj el la 192 membroj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN). Nombro, kiu blokas la registaron de Priŝtino ĉe la sojlo de multaj internaciaj organizaĵoj kaj institucioj, kaj kiu sonas kiel granda neatendita sukceso de Beogrado*. Serbujo ja sciis, ke ĝi povas kalkuli pri siaj du potencaj aliancanoj, konstantaj membroj de la UN-Sekurec-konsilantaro: Rusujo kaj Ĉinujo. Sed el Afriko kaj Azio ja venis la ĉefaj rezistoj kontraŭ agnosko de la nova ŝtato. Granda nombro da landoj ja alfrontas malfermajn aŭ latentajn apartigajn postulojn, kaj tre kritike rigardas la precedencon, kiun konsistigas Kosovo. La subteno donita al Serbujo de Maroko, Indonezio kaj, ene de la Eŭropa Unio (EU), de Hispanujo, do facile klariĝas.

* Kosovo povis aliĝi nur al la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko, en junio 2009. La voĉdonrajtoj de la membro-ŝtatoj de tiuj institucioj estas kalkulitaj laŭ ilia ekonomia graveco, kio donas avantaĝon al la grandaj okcidentaj landoj, favoraj al aliĝo de Kosovo.

La mapo de la ŝtatoj, kiuj ne respondis la alvokon de Priŝtino desegnas surprizan politikan geografion. Troviĝas tie la kvazaŭ tuteco de Latinameriko, tri kvaronoj de Afrika Unio, kaj eĉ la plimulto el la membroj de la Organizaĵo de la Islama Konferenco. En tiu lasta kazo, la kontraŭ-Usona sento ŝajne estis pli forta ol la solidareco kun islama lando, ĉar la sendependiĝo de Kosovo estis perceptata kiel rezultato de rekta elekto de Vaŝingtono. Nur ŝtatoj tre ligitaj al Usono agnoskis la novan ŝtaton: Afganujo, Saŭda Arabujo, Kuvajto kaj Barejno, same kiel Turkujo, kiu havas historie privilegiajn rilatojn kun Kosovo.

Male, la magrebaj landoj same kiel la konataj oponantoj al usona politiko, Sirio, Libio aŭ Irano, firme subtenis la tendaron de Serbujo. Tiu lasta do lasis sin porti de la ondo, farante nur kelkajn diplomatiajn gestojn, ekzemple dum la vizito en Beogrado de s-ro Maĥmud Abbas, en julio 2009. Flanke de la prezidanto de la Palestina Aŭtoritato, la ŝtatestro Boris Tadic denove asertis sian fidelon al la UN-rezolucioj: tiuj koncernantaj Palestinon same kiel la rezolucio n-ro 1244 de la 10-a de junio 1999, kiu memorigas la serban suverenecon super Kosovo.

La sukceso de Beogrado estis same notinda en Afriko, kie supozeble multaj ŝtatoj estus influataj de la “konsiloj” aŭ premoj de siaj ekskoloniaj mastroj, kiel Francujo aŭ Britujo. Dum la unua semestro de 2010, la rezultoj de Francujo estis malgrandaj: nur Ĝibutio konvinkiĝis agnoski la novan ŝtaton. Serbujo, kiu ankoraŭ havas larĝan reton en la nigra kontinento, tre aktivis diplomatie, ĉeestante ĉiun pintkunvenon de la Afrika Unio, kie ĝi havas statuson de observanto. La 22-an de julio 2010, kiam la Internacia Kortumo (IK) publikigis sian decidon agnoskantan la legitimecon de la sendependo-proklamo de Kosovo, la serba vicĉefministro Bozidar Djelic esprimiĝis ĉe la pintkunveno de la tutafrika organizo en Kampala (Ugando).

En tiu influ-milito, Beogrado origine havis pli da atutoj ol Priŝtino, novnaskita ĉefurbo, devige dependanta de siaj potencaj eŭropaj kaj usonaj aliancanoj kaj protektantoj. Multaj en Kosovo kritikis la supozatan pasivecon de la ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Skënder Hyseni. Dum preskaŭ 2 jaroj, por pli bone pruvi sian ligitecon al la okcidenta mondo, la ŝtato ne volis aktivigi la “islaman solidarecon”. Tiu politiko ŝanĝiĝis, kaj nun la granda muftio de Priŝtino, s-ro Naim Ternava, sukcese efektivigas lobiajn aktivaĵojn tra la mondo.

Reviviĝo de la “nealiancitaj landoj”

Serbujo aliflanke sukcesis uzi kadrojn kaj retojn de organizaĵo, kiun oni kredis mortanta: la Movado de Nealiancitaj Landoj (MNA), de kiu la Jugoslavujo de Marŝalo Tito estis unu kunfondinto. La militoj de la 1990-aj jaroj profunde dividis tiun movadon, ĉar iuj landoj kun islama plimulto subtenis Bosnio-Hercegovinon dum aliaj restis ligitaj kun Beogrado. La specifa situacio de Serbujo ebligis al ĝi religi rilatojn kun la MNA: bombardita en 1999, la lando restas armee neŭtrala, kaj ne estas kandidato al membreco de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO).

La decido de la IK, kiun multaj ŝtatoj atendis por decidi sian pozicion, povus ŝanĝi la situacion. Laŭ prognozoj de la serba ministro pri eksteraj aferoj Vuk Jeremic, cirkaŭ 50 ŝtatoj estas hodiaŭ “hezitantaj” — aparte en Afriko kaj Karibujo, influeblaj de la okcidentaj premoj. La registaro tamen ne intencas revizii sian strategion. Escepta kunveno de la registaro la 26-an de julio 2010 aprobis la daŭrigadon de ties kampanjo, kiun oni eĉ planis pliintensigi por prepari la UN-Ĝeneralan Kunsidon de septembro 2010. Kvindek kvin senditoj estis dissenditaj tra la mondo por deadmoni la “hezitantojn”.

Serbujo tamen estas alfrontata al seriozaj malfacilaĵoj. Heredita de eksJugoslavujo, ĝia reto de diplomatiaj reprezentejoj estas sendube eksterproporcia. En 20 jaroj, nur manpleno da ili estis fermitaj, dum la problemoj de heredo ne estas solvitaj: la proprieto de kelkaj konstruaĵoj estas ankoraŭ pridisputata, kaj Beogrado ofte devas pagi tre altajn luprezojn por pluuzi ejojn nun atribuitajn al aliaj respublikoj. Tial, la serba reprezentado limiĝas ofte je malgrandaj teamoj, kun ridindaj agadrimedoj, kaj foje ruiniĝantaj ejoj.

La situacio estas des pli malfacila, ke Serbujo subskribis printempe 2009 kadro-interkonsenton kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF): interŝanĝe kun tri-miliarda kredito por stabiliĝo, ĝi konsentis severan ŝpar-kuracadon, kiu aplikiĝas al ĉiuj ministrejoj, inkluzive tiun pri eksterlandaj aferoj. “Ĉiuj aliaj projektoj estas haltigitaj. Nur unu mision ni havas: deadmoni la landojn, kie ni estas, agnoski Kosovon”, bedaŭras, anonime, diplomato ĵus enpostenigita en Afriko.

Sed kun kiuj perspektivoj? En julio 2009 la prezidanto Tadic revenis tre kontenta el la pintkunveno de la Movado de Nealiancitaj Landoj en Charm-el-Cheikh (Egiptujo), konvinkita ke li povas kalkuli kun gravaj aliancanoj kaj retrovi gravajn kontraktojn. Missonantaj voĉoj ja leviĝis, kiel tiu de s-ino Tanja Miscevic, eksdirektorino de la serba oficejo pri eŭropa integrado, kiu memorigis, ke la subskribitaj kontraktoj tre verŝajne estos nuligitaj tiam, kiam Serbujo eniros la 27-ŝtatan Eŭropon. Tiu horizonto ankoraŭ malproksimas; sed Beogrado ankaŭ anoncis sian ideon organizi pintkunvenon en 2011, okaze de la 55-a datreveno de la deklaracio de Brijuni*, oficiala naskiĝ-akto de la MNA. Manke de rimedoj kaj politika volo, la projekto ŝajnas malsukcesonta.

* Restadejo tre ŝatata de Josip Broz Tito, la eta Brijuni-insulo troviĝas en Kroatujo. Tie kunvenis en julio 1956 la ŝtatestroj Gamal Abdel Nasser (Egiptujo), Tito (Jugoslavujo), Norodom Sihanuk (Kamboĝo) kaj Jawaharlal Nehru (Hindujo).

La celoj de la serba diplomatio limiĝas je du principoj: opono al ĉia agnosko de la Kosovo-sendependeco kaj integrado en la Eŭropa Unio — integrado, kiun Bruselo ne kondiĉigis ĝis nun je la normaligo de rilatoj kun Priŝtino. Tame, la aliĝo malfacile povos konkretiĝi se la landlimoj de la nova membro-ŝtato ne estas objekto de ĝenerala interkonsento*. La 27 eŭropaj landoj, malgraŭ siaj dividoj*, provas de nun difini minimuman komunan pozicion: tiu pozicio estas, ke la du landoj sukcesu establi “bonajn najbar-rilatojn”, eĉ se neniu esperas, ke Beogrado baldaŭ akceptos la detranĉadon de sia eksa provinco. Daŭrigante sian diplomatian atakon, la serboj riskas troviĝi en tikla pozicio kun Bruselo.

* Vd “Interminables fiançailles entre Bruxelles et les Balkans”, Le Monde diplomatique, novembre 2009
* Kvin membro-ŝtatoj de EU ankoraŭ ne rekonis la sendependecon de Kosovo: Hispanujo, Slovakujo, Rumanujo, Grekujo kaj Kipro. Nur Grekujo eble povus baldaŭ revizii sian pozicion.

Dum la UN-Ĝenerala Kunsido, du kontraŭdiraj rezolucioj, unu prezentata de Beogrado, alia de la Eŭropa Unio, estos eble voĉdonigataj. Serbujo, kun siaj multaj subtenantoj, havas kelkajn ŝancojn sukcesi. Sed ĝia sukceso estus danĝera, ĉar ĝi ŝajne ne havas alian strategion ol prokrasti, kiel eble plej, la internacian agnoskon de Kosovo. Ĝi afiŝas sian volon ekigi novan intertraktadon pri la statuso de la teritorio, kio estus eble konsiderebla, se la decido de la IK estintus favora.

Samtempe ĝi hezitas riski malkaŝan alfrontiĝon kun la okcidentaj ŝtatoj. La eŭropaj diplomatoj la tutan someron strebis deadmoni ĝin deponi tro postuleman rezolucion ĉe la UN-Ĝenerala Kunsido. Tiuj premoj povus cetere estigi krizon ene de registaro, en kiu kelkaj elementoj estas pli sentemaj ol aliaj je la logeco de Bruselo. La “eta miraklo” realigita dum la pasintaj jaroj de la serba diplomataro povus ja ne longe daŭri.

Jean-Arnault DERENS

En momento kiam la ŝtato postulas de la instruistoj fari pli bone per malpli da rimedoj, la debatoj intensiĝas pri la ideo de lerneja efikeco

EKDE 2002, LA Nacia Edukado estas la kampo de intensa leĝdona agado: forigo de la universitataj institucioj de formado de bazlernejaj instruistoj (IUFM) kaj de la reto de speciala helpo al lernantoj en malfacilo (Rased), ŝanĝo de la legmetodoj, anstataŭigo de la sabatmatenaj lecionoj per “subtenaj horoj”, malstriktigo de la “lerneja karto”, ktp.

La kvoto de malsukceso ĉe la universitato, kiel la rango atingita en la testoj pri kapabloj de la lernantoj de la bazlernejo*, estas brue citataj por pravigi reformojn destinitajn al plibonigo de la “efikeco” de la lernejo. La etendo de la disponoj celantaj ebligi al malfavorataj liceanoj aliron al la grandaj lernejoj kaj, antaŭ tio, en 2007, la sukcesplano pri la ŝtatekzameno (nomata licenco), impulsita de la ministro pri supera instruado kaj esplorado, s-ino Valérie Pécresse, estas la ekzemploj plej montrataj de la komunikiloj. Tiuj reformoj karakteriziĝas per la graveco atribuita al malhelpo de malsukceso ekde la beblernejo, kie oni instalis du horojn de subteno. En la bazlernejo oni ĝeneraligas la disponojn nomatajn “lerneja akompanado”, al kiuj oni aldonis la programojn de eduka sukceso.*

* Kp la informa noto de la direkcio de testado, prospektivo kaj efikeco (DEPP) de la ministrejo pri nacia edukado “Lire, écrire, compter: les performances des élèves de CM2 à vingt ans d’intervalle, 1987-2007”, n-ro 08.38, decembro 2008.
* La disponoj de eduka sukceso estas enskribitaj en la programojn 15 kaj 16 de la plano de socia kunteniĝo, publikigita la 30-an de julio 2004.

Se ĝi ne enhavus gravajn kontraŭdirojn, oni povus aprobi tian zorgadon pri efikeco. Oni scias, efektive, ke la pedagogiaj praktikoj en la beblernejo havas konsiderindajn efikojn al la diferencoj de atingitaj kapabloj kaj ke, ekde la prepara kurso (PK), eĉ antaŭ ĉia leglernado, la malegalecoj estas jam grandaj. La fakto, ke iuj lernantoj venas al la kolegio (mezlernejo) kun gravaj mankoj pri tio kaj pri ortografio, akumulas la mankojn en la lerneja procezo, ĉefe kiam iliaj gepatroj ne havas la sufiĉajn rimedojn por trovi aliloke la eblecojn kompensi tiajn malfacilaĵojn. La organizado de la tempo kaj de la diversaj lernejaj aktivecoj restas tiam unuaranga por malgrandigi tiujn malegalecojn kiuj tendencas poste kreski.*

* Vd Bruno Suchaut, “La gestion du tempos à l’école maternelle et primaire: diversité des pratiques et effets sur les acquisitions des élèves”, L’Année de la recherche en sciences de l’éducation, 1996, p. 123-153.

Nu, kun la iom-post-ioma preciziĝo de la lernejaj problemoj, la gepatroj de la “bonaj” lernantoj (tiuj kiuj regas la bazajn atingojn de legado, skribado kaj matematiko) faras ĉion por ke iliaj idoj estu apud lernantoj kiuj similas al ili. La eniro en la kolegion estas efektive momento dum kiu la strategioj de demeto kaj evito [en tiun aŭ alian mezlernejon] fariĝas pli ofensivaj (vidu Laurent Bonelli: Belaj modluroj kaj bona liceo).* Kio sur bazlerneja nivelo estas ankoraŭ pli aŭ malpli regebla, tio poste jam tute ne estas tia: la lernantoj tiam lernas novajn sciojn, sed malkovras ankaŭ malsamajn pedagogiajn metodojn. Ĉiuj kondiĉoj kuniĝas do por ke la situacioj de lernmanko graviĝas. De tiu fakto venas la danĝeroj por demokratio de lernejo centrita sur la efikeco de la pedagogiaj praktikoj.

* Kp Franck Poupeau kaj Jean-Christophe François, Le Sens du placement, Raisons d’agir, Parizo, 2009; Actes de la recherche en sciences sociales, n-ro 180, “École ségrégative, école reproductive”, Parizo, decembro 2009.
La tempo dediĉita al lernado restas decida por la sukceso en lernejo

Eĉ se bona bazlerneja periodo ne garantias la postan sukceson, ne eblas kaŝi la fakton ke temas pri esenca etapo.* La debato pri la metodoj*, pri la tempo dediĉita de la instruistoj al diversaj aktivecoj, pri la speco de pedagogia metodo, ŝajnas tute prava; sed la “efikeco”, tia kia ĝi estas komprenata de la registaraj tekstoj, restas plej ofte koncepto trompa.

* Vd Tristan Poullaouec, Le Diplôme des faibles, La Dispute, Parizo, 2009.
* Kp Jean-Pierre Terrail, “La syllabique est-elle réactionnaire?”, Revue du Mauss, n-ro 28, Parizo, 2006.

Ekzemple, la beblernejo, kritikata nome de la neceso pritaksi ĝiajn kontribuaĵojn al la lernejo, tamen perdis du horojn por ĉiuj infanoj kun la nuligo de la sabatmateno, sen vera pedagogia pravigo. La instruado pasis de 936 horoj jare al 864. Tiuj forstrekoj estis ja akompanataj de la instalo de subtenhoroj por iuj; sed kiun sencon ĝi havas, se la tempo dediĉita al lernado restas decida por la sukceso en lernejo?*

* Kp Denis Meuret, “L’efficacité de la politique des zones d’éducation prioritaire”, Revue française de pédagogie, n-ro 109, Liono, 1994, p. 41-64.

La sama logiko videblas en la sinsekvaj reformoj de la liceo* kaj speciale la plej lastatempaj: la forstreko de instruhoroj por ĉiuj kaj la ĝeneraligo de subteno en kaj ekster la lernejo por certaj lernantoj.

* Mezlernejo kondukanta al la abiturienta ekzameno kaj per tio al la universitato, iel simila al la germana gimnazio. -vl

Tiu duobla moviĝo montras gravan tendencon. Vera okupado de la ne-lerneja tempo de la infano kaj de la adoleskanto trudiĝas per disponoj kies pedagogia karaktero ŝajnas almenaŭ malcerta. Inter 1990 kaj 2007 dek cirkuleroj estis dediĉitaj al tio, kaj aldoniĝas la disponoj de la leĝo de la 18-a de januaro 2006 pri la socia kohereco. Oficiale ili ja celas la sukceson en la lernejo, tiuj disponoj por “akompani la lernejan agadon”, difinitaj kiel “la tutaĵo de la agoj celantaj doni apud la lernejo la apogon kaj la resursojn kiujn la infanoj bezonas por sia sukceso en la lernejo, apogon kiun ili ne trovas en sia familia kaj socia medio”* Same kiel por la malstriktigo de la “lerneja karto”, la registaro nur sekvas kaj fortigas politikon impulsitan ekde la 1980-aj jaroj, en kiu la teoria helpo apogas sin pli sur banalaĵoj (“lernemo”, “plezuro malkovri” ktp) ol sur pedagogia pripensado kiu pritaksas la efikecon de la lernadoj.

* Charte nationale de l’accompagnement à la scolarité, majo 2001.

La aranĝoj por akompani la lernejon estis tamen pritaksitaj kun la rezulto ke ne eblas kreditigi ilin je efikoj kiuj pravigas la kreskantan gravecon kiun la publikaj politikoj donas al ili. Kiel la socisciencisto Dominique Glasman observas, “ne ŝajnas ke oni povas atendi de la akompanado de la lerneja agado pli ol kion siatempe produktis la pedagogio de kompensado en Usono, do malmulte kaj ne la malgrandigon de la sukcesdiferencoj”. Li konsideras eĉ ke tiuj aranĝoj povas, “per ne volitaj procezoj, fine konduki eĉ al pligravigo de stigmatizo, kelkfoje al organizado de apartigo inter lernantoj, precipe se ilia helpo al la laboro estas malmulte efika”.*

* Dominique Glasman, “Le travail des élèves pour l’école en dehors de l’école”, Haut Conseil à l’évaluation de l’école, Parizo, 2005.

Malantaŭ tiuj kontraŭdiroj inter la afiŝita zorgo — plibonigi la efikecon — kaj la etendo de disponoj kies kontribuaĵo restas diskutinda, profiliĝas sociaj logikoj. Tiuj aranĝoj proponas liveri, tra la akompanado al la lerneja agado, la ekvivalenton de la kontribuaĵoj de la familia medio kiujn ĝuas la infanoj kiuj plej bone sukcesas. Implicite ili neas la ideon ke la klaso povus esti la loko kie la infanoj akiras la ŝlosilojn de la “sukceso” — logiko kiu implicas siavice doni la antaŭrangecon al lernado. Male, la ĉarto de akompanado de la lerneja agado baziĝas sur la familiaj praktikoj: reprodukti kaj imiti tion kio estos la eduka avantaĝo de la favorataj sociaj kategorioj.

Oni ŝovas la respondecon pri malsukcesoj sur la familiojn

Per tio oni donas al agantoj formitaj sur tre dubŝancaj bazoj la taskojn de egaligo kaj de demokratiigo, kiuj estis longtempe tiuj de la lernejo. Krome, oni ŝovas sur la familiojn la respondecon pri lerneja malsukceso. Tiu eksterigo montriĝas eble ekonomia, ĉar ĝi minimumigas por la ŝtato la kostojn de la akompanado. Tamen ĝi ne estas racia: la infanoj pasigas sian plej longan tempon en la lernejo kaj plej utila por ili estas la lerneja uzado de tiu tempo. Oni povus ankaŭ diri, ke la gepatroj havas la rajton atendi de la lernejo ke ĝi estu efika por ĉiuj lernantoj, kaj ke ĝi faru tion, por kion fari ili mem ne havas ĉiam la rimedojn (nek la tempon).

La enketoj pri la gepatraj praktikoj montras, ke la mezaj kaj superaj klasoj ne hezitas agi ankaŭ vere “ofensive” zorgi mem pri la lernado en certaj kazoj, inkluzive en siaj teĥnikaj dimension, kiam la malfacilaĵoj sentiĝas. Tiuj familioj ne nur posedas librojn kiujn iliaj idoj tuŝas ... sed ili aĉetas lernolibrojn kaj eĉ anticipas certajn lecionojn. Strebi al partopreno de la familioj*, kio okazas ofte en la apudlernejaj aranĝoj, signifas malgravigi tiun teĥnikan dimension, anstataŭ fari el ĝi esencan komponanton de la apudlerneja helpo, konforme al la atendoj de la popolaj klasoj. La principo de “edukado de la gepatroj”, speciale de “kulture mankhavaj” medioj, antaŭrangas ekzemple en aranĝo eksperimentita en tridek sep kolegioj* La skipo de la Ekonomia Lernejo de Parizo, direktata de s-ro Eric Maurin, kiu analizis ĝin, konkludas pri la efikeco de metodo kiu celas partoprenigi la gepatrojn kaj komprenigi al ili la pozitivan rolon kiun ili povas ludi en la lerneja agado de siaj idoj. Sed ankaŭ tie, sur kio baziĝas tia pritaksado? Esenca-parte sur la fakto ke la eksperimento aperigas plibonigon de la rilatoj inter la familioj kaj la kolegio, ke oni sukcesis partoprenigi la gepatrojn, kio signifas progreson koncerne la konduton de la lernantoj. Sed, krom tiuj bonaj rezultoj en la kampo de la lerneja vivo, la efiko sur la lernado estas juĝata “malforta”.*

* Oni povas nomi tion “pedocentrismo” aŭ “geknabocentrismo”. Kp Daniel Thin, Quartiers populaires. L’école et les familles, Presses universitaires de Lyon (PUL), 1998.
* Kolegio en Francio similas al la subaj klasoj de gimnazio. -vl.
* Citita de Le Monde, 12-a de januaro 2010.

Oni povas nur ĝoji pri la konstatita paciĝo de la konduto de la lernantoj, sed ĉu la ĉefa celo de la lerneja sistemo estas vere eduki la gepatrojn kaj disciplinigi “malfacilajn” lernantojn, dum aliaj lernas?

Pretekste pro agnosko de la gepatroj kaj de ilia eduka rolo profiliĝas duobla logiko de eksterigo de la taskoj de la lernejo kaj ke oni ŝovas al la familioj — kaj do al la malegalecoj de la kultura heredaĵo — la kaŭzojn de la lerneja malsukceso. Tiu rezigno fari la lernejon la esencan aganton de sukceso estas grava ŝanĝo, dum en la sama tempo la RASED estas nuligataj. La disvastigo de la aranĝoj de akompanado de la lerneja agado partoprenas en ia kompromiso kun la instruistoj, kiu celas pritrakti la lernproblemojn per viclaboro de agantoj ekster la lerneja klaso. Tiu kompromiso evitas streĉitajn rilatojn kun la instruistoj, sed ĉu ĝi estas vere pedagogia?

La demando de efikeco, malbone levita de la registaraj politikoj, restas tamen centra. Kaj ne certas ke la “alportaĵo” al la infano, ke la aranĝoj de akompanado de lerneja agado anstataŭas lernadon, sufiĉas por kompensi la malegalecojn de kultura heredaĵo. Male, ĝuste tiukampe oni devas decide defendi la publikan lernejon. Se efektive la “pedocentrismo”* valorigita en certaj lernejaj aranĝoj — atento al la infano, al ĝia disvolviĝo, al ĝia plezuro, al ĝia aktiveco ktp, sendepende de la efikeco de lernado — ne postulas specifajn kompetentojn, tute alie statas pri egaleca transdonado de scioj.

* Dominique Glasman, Pierre Blanc, Yves Bruchon, Georges Collonges kaj Paul Guyot, “Le soutien hors école”, Revue française de pédagogie, n-ro 95, 1991.

Sandrine GARCIA.

Malsato kaj rimedoj

“POR LA UNUA FOJO de la historio, pli ol miliardo da homoj enlitiĝas ĉiuvespere kun malplena ventro.” Neatendite, tiun konsternan konstaton faris s-ro Robert B. Zoellick, prizidanto de la Monda Banko. Li precizigas, ke la Jarmila Celo por Disvolvado — elradikigi la malsaton ĝis la jaro 2015 — “ne atingeblos”.* Post neta malpliiĝo en la lasta jardeko, la malriĉeco kaj subnutriĝo rekreskis ekde 2008. Por la sola jaro 2010 la fakuloj de la Monda Banko antaŭvidas ke sesdek kvar milionoj da kromaj homoj (la ekvivalento de la franca loĝantaro) falis en la ekstreman malriĉecon.

* Robert B. Zoellick, “C’est la croissance qui éradiquera la pauvreté [La malriĉecon elradikigos la kresko]”, LeMonde.fr, 16-a de septembro 2010.

Oni vidas ekzemple bildojn kiujn oni kredis por ĉiam metitaj en la formetejon de (malbonaj) memoroj, kiel la malsatribelojn en Mozambiko la 1-an kaj 2-an de septembro. La Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD) povas doni nur eŭfemisman bilancon: “La nutraĵa sekureco restas urĝa problemo en multaj evolulandoj.”*

* Tiu citaĵo kiel la sekva estas prenitaj el “Trade and development report 2010”, Ĝenevo, 14-a de septembro 2010.

Naturaj faktoroj akrigas tiujn malekvilibrojn. La fortega musono en Barato kaj la inundoj en Pakistano detruis la rikoltojn de rizo kaj de teo, kies kurzoj altiĝis je pli ol triono en kelkaj monatoj. Incendioj neniigis tritikokampojn en Rusio, per tio ke ili reduktis la rikoltojn kaj malhelpis semadon — kio havos konsekvencojn por la venonta sezono.

Sed la nuna prezaltiĝo havas ne multon komunan kun la naturo, sed multon kun la spekulado. La krudmaterialoj fariĝis ree ludo de la invest-organismoj, kiuj disponas pri eksterordinare multa disponebla mono, ofertata senpage (aŭ preskaŭ) de la centraj bankoj. Post spekuli pri la nemoveblaĵoj, la financaj sorĉistlernantoj turnas sin nun al la bazaj produktoj (neferaj metaloj) kaj kampkulturaj materialoj.

Ekzemple, meze de septembro, unu el la famaj hedge funds (spekul-fondusoj) de Londono, Armajaro, aĉetis la ekvivalenton de kvarono de la eŭropa kakao-provizo. Kelkajn tagojn poste, la kurzo de la tuno superis ĉiujn rekordojn. Tiu fenomeno tuŝas ankaŭ tritikon, rizon, sojaon ...

Eŭropaj gvidantoj emociiĝis pri tio. Iuj eĉ elvokis la bezonon de regulado. Tian muziketon ni aŭdis jam dum la krizo de la subprime, kaj nenio ŝanĝiĝis. La konsekvencoj estas des pli gravaj por la evolulandoj, ĉar la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko premis ilin direktiĝi al la eksteraj merkatoj kaj forlasi la lokajn kulturojn. Malvolonte la KUNKD rekonas nun ke “daŭrema kreskostrategio postulas pli grandan atenton pri la interna postulo” kaj lanĉas alvokon por “revizii la paradigmon de pereksporta disvolvado. Pli bone malfrue ol neniam. Domaĝe ke temas pri sorĉokantoj, kiuj povas nutri la iluziojn, sed certe ne la planedon.

Martine BULARD.

Pridemandi la historion por eliri sakstraton

La afgana-pakistana landlimo: fonto de milito, ŝlosilo de paco

Same kiel la prezidanta elekto la pasintan jaron, la parlamenta balotado de septembro 2010 en Afganujo estis karakterizita de malmulta partopreno kaj amasaj fraŭdoj. Multiĝo de atencoj ankaŭ atestas pri la sakstrata strategio de la NATO, kiu ignoras la pezon de la paŝtooj distirataj inter Afganujo kaj Pakistano pro landlimo heredita de la koloniado.

EN 2009, 2.412 civiluloj estis mortigitaj en Afganujo*; kaj la tuta nombro de mortintoj — civiluloj, soldatoj kaj ribeluloj — en la nura paŝtoa nordokcidento de Pakistano estas proksima de 12.000*. La konkludoj de la Internaciaj Konferencoj de Londono (28-a de januaro 2010) kaj de Kabulo (20-a de julio 2010) evidente ne sufiĉas por haltigi ĉi tiun mortigan spiralon kaj la dissplito-minaco de du landoj, kiuj kune enhavas 200 milionojn da loĝantoj. Ĉu estas aliaj eblaj aliroj ol etendita mano al la talibanoj? Serĉado de anstataŭa solvo kondukas al tiklaj terenoj, aparte tiu de la nesolvitaj koloniaj heredaĵoj, objekto de multaj kaŝitaj sentoj inter Kabulo kaj Islamabado — kaj nepre forigas de la kutimaj proksimumaĵoj. Ĉio, aŭ preskaŭ ĉio, estis dirita pri la strategiaj eraroj en Afganujo de 2001. Male, malmulte estis dirita pri granda komenca miskompreno.

* Asista Misio de la Unuiĝintaj Nacioj en Afganujo, jara raporto, januaro 2010.
* South Asia Terrorism Portal.

En 1986, s-ro Usama Bin Laden instaliĝis en orienta parto de Afganujo, apud Khost, je kelkaj kilometroj de la pakistanaj tribaj zonoj de Vaziristano. Sammomente, s-ro Jalaluddin Haqqani, devenanta de Khost kaj granda paŝtoa figuro de la movado Hezb-e-Islami Khales, strukturigis siajn fortojn en Miranshah, en la Norda Vaziristano, de kie li sukcese rezistis la kvardekan sovetan armeon. Nuntempe tiu Khost-Miranshah akso, kiu trairas la Durand-linion — definitan en 1893 de brita kolonelo tiunoma, por apartigi la Hindan Imperion de tro malkvieta Afganujo-, estas portanto de la vahabita “metalfande varmigita” terorismo. Nenio en tio estas hazardo. La radikalaj vahabitoj konsideras la umma (komunumon de kredantoj) samranga kiel nedividebla nacio kaj ilia sankta milito celas rompi la nacio-ŝtatojn, celante malfermi islaman nacian teritorion, la faman “grandan kaliflandon”. La strategio de la ĝenerala ĝihado konsistas el uzi la lokajn naciismojn por igi pli rompeblaj la landlimojn kaj malstabiligi la centran povon de la ŝtatoj.

Dividita paŝtoa komunumo

TIAL la Durand-linio ŝajnas vera bonŝanco por s-ro Bin Laden en la 1980-aj jaroj. Tiu linio ne agnoskita de la afgana ŝtato sed netuŝebla por la pakistana ŝtato ja dividas la paŝtoan komunumon, kiun animas potenca identec-sento, plivigligita de la rezisto al la sovetia okupado. Tiun senton nutras ankaŭ jarcenta frustriĝo venanta kaj de lingva miskompreno, kaj de demografia paradokso. Unuflanke, la termino “afgano” de ĉiam estis uzata de persoparolantoj por nomi la paŝtoojn, kie ajn ili loĝas — kaj tiuj de Pakistano plu prezentas sin kiel afganojn aŭ paŝtoojn, sendiference. Aliflanke, la dek du aŭ dek kvin milionoj da paŝtooj vivantaj en la afgana teritorio konsistigas duonon de la tuta loĝantaro, dum la paŝtooj de Pakistano, kvankam duoble pli nombraj, estas nur 15% de la tiea loĝantaro.

Ĉiuj kondiĉoj estis do kunigitaj por ke s-ro Bin Laden faru el la regiono sian bazon ([?Al-Kaida]) por malstabiligo de la du ŝtatoj. La ĝihado estis tiam malavare financata de Usono kaj Sauda Arabujo, kaj ĝia protektanto, s-ro Haqqani, ricevas plej multon de tiu mono. Nenie aliloke Al-Kaida povus trovi terenon same favoran por sia establo: Bin Laden oficiale proklamis tie, en aŭgusto 1996, tutmondan ĝihadon, publikigante sian “milit-deklaron kontraŭ Usono, kiu okupas la teron de du sanktaj lokoj” (Mekao kaj Medino).

Intertempe, en 1994, la talibanoj sursceniĝis. Ili ne devenas de Al-Kaida, sed ilia ĉefo, la mulao Omar, estas ligita al s-ro Haqqani, sub kies aŭtoritato li batalis. Denova bonŝanco: Al-Kaida nur eniru la vojspuron lasitan de la talibanoj kaj zorgu pri ilia strikta religia ortodokseco. La talibanoj kontribuis fini la internan militon, kiu sangigis Afganujon ekde la falo de la komunista reĝimo en 1992. Kvankam sub la standardo de la ŝario kaj ne sub tiu de sia etno, ili efektivigis paŝtoan rekonkeron de la lando ĝis la bordoj de la rivero Amou-Daria. Sed, tiel farante, ili servis tiom la usonajn interesojn, kiom la saudajn kaj pakistanajn: la kalifornia petrolkompanio Unocal, tiam reprezentata ĉe la talibanoj de la aktuala prezidanto Hamid Karzai, bezonis sekurigitan landon por sia projekto de transafgana gasodukto; Sauda Arabujo logike subtenis la naskiĝon de rigoreca sunaisma emirlando, ĉe la orienta flanko de ŝijaisma Irano. Tiu strategio de “ĉirkaŭfermado” konvenas same al Vaŝingtono kiel al Islamabado, kiun maltrankviligas la irana influo al la 20% da ŝijaistoj inter ĝia loĝantaro; fine, estas la demando pri tiu “strategia profundo”, kiu, en Pakistano ŝvebis en ĉies mensoj, eĉ tiu de Benazir Bhutto, la tiama ĉefministrino.

Oni ofte klarigis tiun obsedon per laŭdira bezono de la pakistana armeo retiriĝi en Afganujon kaze de hinda atako: absurda ideo, por kiu konas la topografion. Vere temas pri geopolitika zorgo, ligita al la neagnosko de la Durand-linio kiel landlimo fare de Afganujo.

La laika paŝtoa naciismo, subtenata de Sovetunio viglis dum la jaroj 1950-1970; la afgana prezidanto Mohamed Daoud (1973-1978) postulis, ke ĉiuj paŝtoaj zonoj de Pakistano estu integra parto de lia lando. Jam minacata en la oriento pro la daŭra disputado de Kaŝmiro*, Pakistano timas tiun alian danĝeron en la okcidento; ĝi do strebas favorigi instalon en Kabulo de islama reĝimo dominata de paŝtooj, pri kiu Pakistano mem garantius la longdaŭron, cele eviti ĉian naciisman provon ekspansii al “Granda Paŝtoujo”*. En 1994, Islamabado konsideris, ke la talibanoj estas tia reĝimo — islamoj, paŝtooj, eventuale naciistoj-, kondiĉe ke ili restu sub ĝia rego.

* Barato kaj Afganujo alfrontiĝas de 1947 por la regado de Kaŝmiro, hodiaŭ dividita en du partoj.
* Termino des pli ĝena, ke ĝi estas sinonimo de Afganujo. En 1948, la flago de sendependa Paŝtoujo, subtenata de la afgana reĝo Zaher Chah, flirtis sur Norda Vaziristano kaj la valo de Tirah. Tiu ribela ŝtato vivis 20 monatojn.

Tiuj kunigitaj interesoj rezultigis eksplodeman forton, mobilizante grandegajn rimedojn por ke la talibanoj venku. Kaj kvankam la Nordo-Alianco gvidata de la komandanto Ahmad Ŝah Masud ĝis lia murdo en septembro 2001, pluvivigis rezistocentron, nur naivuloj aŭ senmemoruloj povis kredi, post la 11-a de septembro 2001, ke tiu alianco de taĝika, hazara, kaj uzbeka partioj povus renversi la situacion. Grava elemento sur la ŝaktabulo, Masud sola tamen ne povis esti la ĉefelemento de la nacio: oni ne repacigas familion forigante duonon de ĝiaj membroj. Sed, la “internacia komunumo”, hororigita de la granda malklereco kaj malracieco de talibanoj, kaj konfuzante la parton kaj la tuton, kontribuis al tiu forigo. Rezulto de la Bonn-interkonsentoj de decembro 2001, la nova afgana registaro enhavis 23 ministrojn el la Nordo-Alianco kaj nur 7 paŝtoojn. Ja la prezidanto Karzai estas paŝtoa, sed li estas perceptata kiel peono de Vaŝingtono. Tiel, ke la paŝtoa civila socio ne sentas sin reprezentata kaj estis profunde malkontenta. Dum 8 jaroj ĝi “knedis” pastaĵon kun tri tavoloj: ordinara paŝtoismo, ne nepre naciisma sed kun forta identeca senco; la “talibanismo”, la armita brako de la interno; kaj Al-Kaida, ekstera helpforto instalita kvazaŭ viruso en malsana korpo.

Post sia grava malvenko en oktobro-novembro 2001, la talibana movado malaperus kvazaŭ sukero en teo se la paŝtoaj triboj estintus konsiderataj. Ni ne volas ĉi tie doni krediton al la ideo, ke Afganujo estus ĉefe la “lando de la paŝtooj”; sed la paŝtooj kredas tion, pro sia historio kaj pro sia nombro. Tio estas donitaĵo de politika antropologio — ĝena sed tamen nekontestebla-, kiun oni devintus kaj devos konsideri. La nacia repaciĝo en Afganujo estos kredinda kiam la nordaj etnoj estos ne nur “samlandanoj” flanke de la historiaj “afganoj”, sed plenrajtaj landanoj. Tio okazos, ĉar ne ekzistas afganaj taĝikoj kiuj deziras esti ligitaj al Duchanbe (ĉefurbo de Taĝikujo) nek uzbekoj kiuj deziras esti ligitaj al Taŝkento (Uzbekujo), aŭ ŝijaistaj Hazaroj, kiuj dezirus esti ligitaj al Tehrano (Irano)! Ĉiuj afganoj havas komunan senton pri akuta konscio — kvazaŭ sankta — pri nedividebla teritorio, kiun ili kune defendis dum du jarcentoj. La etnaj dividoj do ne estas nevenkeblaj.

Tiom da taks-eraroj daŭre profitis al Al-Kaida. Ĉar ĝi ne povas vivi ekster grundo, la organizaĵo devas senĉese evoluigi talibanan iredentismon, en kiu ĝi enradikiĝas, manke de kio la nacia ĝihado nepre turniĝos kontraŭ la ĝeneralan ĝihadon*. S-ro Bin Laden cetere ne trompiĝis: li timis, jam de 1996, ke la intertraktado inter la talibanoj kaj la kompanio Unocal finrezultigos normaligon de la reĝimo de la mulao Omar. Tiu risko tute malaperis en aŭgusto 1998 kiam, reprezalie pro la atencoj kontraŭ siaj ambasadejoj en Tanzanio kaj Kenjo, Usono atakis Al-Kaida-n bombardante la unuan fojon la afganan teritorion.

* Parolado de Jean-Pierre Filiu antaŭ la senato- komisiono pri eksterlandaj aferoj, 29-an de januaro 2010, www.senat.fr.

Ankoraŭ plia bonŝanco por s-ro Bin Laden, kiu sciis ekspluati la koleron de la mulao Omar: aŭgusto 1998 markas la ekeston de dukapa regado en Kandaharo, kaj la periodo post la 11-a de septembro ne ŝancelis tiun aliancon. Sed Al-Kaida retiriĝis al sia Khost-Miranshah-akso, kie s-ro Haqqani plu certigis kunligecon inter ĝenerala ĝihado kaj nacia ĝihado, dum la talibanoj de la mulao Omar regis la Kandahar-Quetta-akson, — kaj tio des pli facile, ke ili ĝenerale devenas de la Ghilzai-tribo, same kiel 85% de la loĝantaro de Norda Baluĉistano. Ĉu la fama “strategia profundeco” de Pakistano al Afganujo estis pro tio inversita? Ne vere, laŭ la pakistanaj strategiistoj: atendante denovan regadon de la situacio en Afganujo, fare de la talibanoj, ili ĉasis nur la eksterlandajn aktivulojn, malmuntante la eksterajn terorismajn retojn, dum la indiĝenaj talibanoj estis preskaŭ dorlotataj.

Al-Kaida tamen baldaŭ resaltis, danke al la operaco “Martelo kaj Amboso”, imagita en 2004 de la usona generalo David Barno, celanta “pluki” ĉe la landlimo la aktivulojn de la Islama Movado de Uzbekujo, kiujn Pakistano promesis deloki el la suda Vaziristano. Estas la unua milita frontatako. Sed la pakistana armeo perdis pli ol mil soldatojn en unu monato kaj devis intertrakti kun Nek Mohammad, juna vilaĝa ribelulo. Du monatojn poste, tiu estis mortpafita de usona senpilota aviadilo. Nu, la “nenies filo”, kiu rezistis fronte al 80.000 soldatoj, fariĝis epopea heroo, kiun la junularo pretas venĝi. Lia posteulo, la timinda Baitullah Mehsud, tiam asociiĝis kun Al-Kaida por incitadi la pakistanan ŝtaton, kiun ĝi terurigis: ili atakis armeajn transportojn, kazernojn, la grandan stabejon, tribunalojn; la prezidanto Pervez Musharraf sukcesis pretervivi tri atencojn, sed Benazir Bhutto estis murdita en decembro 2007. Tiam Mehsud fondis la Tehrik-e-Taliban Pakistan (TTP), kiu arigas dudekon da organizaĵoj kaj regas en la tuta nordokcidenta parto de la lando, kie li ekigis novan militon de religia purigado: 162 ŝijaistoj estis mortigitaj en unu operaco en Orakzai, la 10-an de oktobro 2008.

Hororo atingis sian pinton. Junaj murdistoj mastrumis la zonojn infestatajn de tiu lasta avataro de Al-Kaida. Pli ol 300 tribestroj, akuzataj pri spionado, estis gorĝtranĉitaj. Mehsud strukturigis siajn rilatojn kun la terorismaj retoj de Panĝabo, kiuj helpas lin: la vahabita Lashkar-e-Taiba, kaj nevahabitaj sed tre kontraŭ-ŝijaismaj grupoj, kiel Lashkar-e-JhangviJaish-e-Mohammad. Eĉ la mulao Omar maltrankvilis — li ja ne havis intereson en malstabiligo de Pakistano, de kie li organizas sian rezistadon . Tial, ĝis la somero 2009, la armeo povis apogi sin al la talibanoj, fidelaj, por kontraŭbatali la TTP, perceptatan kiel la ununuran minacon. La rezultoj ne estis tre bonaj, sed Mehsud estis fine mortigita en aŭgusto. Lia kuzo Hakimullah Mehsud fariĝis lia posteulo, kaj la mulao Omar provis rehavi aŭtoritaton danke al la Haqqani-reto. En oktobro la pakistana armeo lanĉis novan atakon en Vaziristano. La TTP rebatis: 81 sinmortig-atencoj mortigis 1680 homojn inter oktobro 2009 kaj septembro 2010.

Oni tiel povas mezuri kiom la konferencoj de Londono kaj de Kabulo nur rekuiris malnovajn receptojn. La armeoj de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) troviĝas nun en granda malfacilaĵo, la evoluad-ekonomio ne estas praktikebla en la ribel-zonoj, kaj la politika flanko simple ne taŭgas. Kiel helpo al la “bona mastrumado” al Kabulo kaj Islamabado povus sufiĉi por malimpliki tian implikaĵon?

Inter naciismo kaj tuttera ĝihado

RESTAS la solvo de la prezidanto Karzai: intertrakti kun la talibanoj. Lia usona samrangulo Barack Obama malvolonte konsentas, manke de pli bona solvo. Neniam la situacio estis tiom grava. La TTP intime kunigis la pakistanajn talibanojn kun Al-Kaida kaj la teroristaj grupoj de Panĝabo. Ĝi uzurpis la tradician talibanan povon kaj igis mizera la vivon de la civiluloj. Ĝi ne flankiĝante daŭrigas siajn terorismajn agojn. Kie trovi, en tiu kaĉo, la elaĉeteblajn talibanojn? Fine, se ankaŭ la internaciaj strategiistoj devos partopreni la intertraktadon, kiel ili certiĝos, ke ili ne estas trompitaj de parenc- kaj fidelec-sistemoj, kiujn ili ne mastras? Intertrakti kun talibanoj do ne estas la bona strategio; prefere preni la problemon almonte. Ni vidis, ke Al-Kaida ne povas vivi sen grundo, kaj ke paŝtoa socio, pacigita, ne plu bezonus sian armitan talibanan brakon. Ja al tiu loĝantaro do oni alparolu.

Oni eble rebatos, ke la triba sistemo estas detruita. Tio tute ne certas, ĉar la uzurpado de povoj ne nepre estas nerenversebla. Tradiciaj ĉefoj havis gorĝon tranĉitan, sed kion oni komprenas per “tradicia”? Etnocentra vizio de feŭdismo kondukas al konfuzo de tiu vorto kun “hereda”, ĉar en Eŭropo la feŭda povo estis disdonata fare de di-rajtigitaj reĝoj, kio implicis ekstertempan fidelecon al dio kaj transdonon de la sankta heredaĵo tra la familio. Sed en la orienta feŭdismo, kie la dieco ne investas la povon, anonimulo povas fariĝi ĉefo, se li pruvas sian potencon kaj montriĝas malavara rilate al tiuj, kiuj, sub tiu kondiĉo, ĵuras al li fidelecon. Ĉiu ajn influhava paŝtoo estas potenciala intertraktonto, senkonsidere ĉu li estas aŭ ne estas talibano, aŭ konvinkita aŭ oportunisma simpatianto. Oni eĉ povas diri, kaj tio eble ŝokos, ke la timinda Haqqani estas unue paŝtoa, nur poste talibano, kaj estas strategia aliancano de Bin Laden. Li defendas sian povon kaj la riĉaĵojn de la translima teritorio, kiun li akiris inter Khost kaj Miranshah, rompante la Durand-linion. Al-Kaida kaj la TTP estas por li ilojn por tiu rompo; sed la tuttera ĝihado ne estas vere lia afero.

Ja tiel oni devas kompreni la pakistanan stabestron Ashfaq Pervez Kayani kiam, la 2-an de februaro 2010, li proponis uzi sian influon ĉe s-ro Haqqani. Li oficialigas la nocion “strategia profundeco”, tamen precizigante, ke “ne temas regi Afganujon, sed nur sekurigi la okcidentan limon de Pakistano”. Li tiel mencias la Durand-linion sen nomi ĝin, sed li poste klarigas sian zorgon, kritikante la fortan ĉeeston de Barato en Afganujo, perceptata kiel malamika ĉirkaŭfermo. Tiu sindromo ŝajnas troigita, sed ne senbaza. Dum la malvarma milito, la diplomatia akso Vaŝingtono-Pekino iris tra Islamabado kaj interkrucis la akson Moskvo-Nov-Delhio. La paŝtoa naciismo estis subtenata de Sovetunio, sed ankaŭ de Barato.

Tie troviĝas la vera kaŝita sento, kiu venenas la pakistan-afganajn rilatojn. Por Pakistano, ekde ĝia naskiĝo en 1947, la Durand-linio estas laŭleĝa landlimo, nome de la “heredaĵo de traktatoj” garantiata de la internacia juro; Afganujo siaflanke rifuzas ĝin. Kiel laŭleĝigi tion, kio ne havas legitiman fundamenton? Unuvorte, la Durand-linio estas konstanta konfliktobjekto denove fariĝinta tikla pro la bumeranga efiko de la mistraktado de paŝtooj, kaj urĝe flegenda pro la viruso Al-Kaida.

Eĉ la maldekstraj laikaj naciistaj partioj, kiuj antaŭe estis proksimaj de Sovetunio, kiel la Awami National Party (AMP) nun reganta en Peŝavaro, estas embarasitaj. En aprilo 2007, grava evento restis nerimarkita. La prezidanto Karzai iris al Jalallabad, apud la pakistana limo, por inaŭguri kulturan centron nomatan laŭ la nomo de la fondinto de ANP, Khan Abdul Ghaffar Khan, alinome Bacha Khan — kiu elektis en 1948 forlasi Pakistanon kaj ekziliĝi en afgana teritorio, kie li estis enterigita en 1988. Lia nepo Asfandyar Wali Khan, prezidanto de la ANP, estis nature honorgasto. “Lar aw bar, ya o Afghan!” (“Ĉi tie aŭ aliflanke, mi estas afgano!”), li konkludis sian paroladon, entuziasme aplaŭdata de s-ro Karzai. Alia kultura centro Bacha Khan ekzistas en Peŝavaro, aliflanke de la pakistana limo.

La Durand-linio do metas problemojn same tiklajn kiel malklarajn kaj dubsencajn, kaj paco en la regiono restos ekster atingo ĝis kiam rezolucio donos al ĝi veran statuson. Paroli pri “linio” elvokas simplan batalĉeson, kaj sekve nesolvitan konflikton. Tiel estas pri la kontrol-linio, kiu dividas Kaŝmiron. Sed kiu ankoraŭ nomas la irano-pakistanan landlimon agnoskitan de ambaŭ ŝtatoj, la “Goldsmith-linio”?

Afganujo tiom longtempe draste rifuzis la ekziston de la Durand-linio, ke la prezidanto Karzai evidente ne povus retroiri sen esti forte kritikata, aŭ eĉ eble murdita. Tamen, se tiu ĉi landlimo estus agnoskata de Kabulo, la pakistana nocio “strategia profundo” fariĝus sen objekto, la kontraŭterorismaj aliancoj sekve pliefikiĝus kaj eĉ la sindromo de ĉirkaŭfermo fare de Barato iĝus malpli akuta. En aŭgusto 2009, Pakistano, nervozigita, minacis bari kaj mini la linion. Sed tio ne eblas: estus la plej efika rimedo por dekobligi la lokajn popolribelojn kaj helpopetojn al la batalrimedoj de Al-Kaida.

Por eviti regionan tertremon, necesas transformi tiun fendo-linion al paco-linio. Ĉar la du ŝtatoj malfacile penas iri unu al la alia pro tro malnovaj identecaj kaj landlimaj streĉoj, la“internacia komunumo” nun devas helpi ilin. Ĉeestinte ok jarojn en tiu zono, ĝi ja ŝuldas tiun servon. Sed tiu agnosko de komuna landlimo povas okazi nur intertraktante kun la tribaj ĉefoj ambaŭflankaj, kun la celo difini funkcimanieron, tiel ke unu popolo ne plu suferu disiĝon, kaj ke ĝi redisponu komunan spacon, sen kontesti la suverenecon de ambaŭ ŝtatoj. Kvazaŭ eta “Shengen-teritorio”, same kiel en Eŭropa Unio? Tio estus ejo de ĉiuj neleĝaj negocoj, iuj respondas ... Jes, sed jam estas tiel, kaj estus certe malpli da kontraŭleĝaĵoj en pacigita regiono, kaj tio estus samtempe favora al elenklavigo de Afganujo. Krome, intertrakti la “uzmanieron” de la landlimo ne estas principe ŝoka, ĉar ja la Durand-linio jam estis objekto de kvar traktatoj (en 1893, 1905, 1919 kaj 1921). Cetere, tiu redunda reskribado ja ekigis dubon pri ties longdaŭro, eble eĉ ties realeco.

Fine, multaj indikiloj montras, ke la paŝtooj de si mem turniĝos kontraŭ la terorismajn retojn kiam ili ne plu bezonos ilin. Tio donas seriozan bazon al la ideo, ke prefere vidi la du ŝtatojn repripensi la paŝtoan demandon kun la tribaj ĉefoj, kia ajn estis la simpatio en la pasinto, ol intertrakti neverŝajnan pacon kun la talibanoj mem. Des pli ke, se la intertraktado kun tiuj ne havus rezulton, ĉu oni tiam devus intertrakti kun Al-Kaida? S-ro Khaled Aziz, eksĝenerala sekretario de la Provinco de la Nordokcidenta landlimo, en Pakistano, prave skribis en The News: “La interesoj de Usono kaj Pakistano ne konverĝos, ĝis estos solvita la demando pri la Durand-linio kun Afganujo*.”

* “Aligning regional security policies”, The News, Islamabado, 25-an de nov. 2008.

Jen laŭte dirita tio, kion Islamabado kaj Kabulo scias, kaj kion la ĉefo de la pakistana armeo publike skizis. Estingi la incendiilon de la landlimo estas la unua kondiĉo por komenci nacian repaciĝon en Afganujo ... Tute ne estanta nur oportuna ilo en la manoj de Al-Kaida, la identeca sento de paŝtooj estas ankaŭ tre kara al la laikaj partioj, malamikemaj al la talibanoj! Tiel, kvankam celantaj malsamajn rezultojn, la maldekstraj naciistoj, la talibanoj kaj Al-Kaida ja tamen povus, en ununura provtubeto, esti la ingrediencoj de nekontrolebla ĥemia reago

Adapti la okcidentan diplomation al la komplekseco de la konfliktoj postulas transpasi la ordinarajn praktikojn. Finfine, redoni la parolon al forpelitaj popoloj estus spertata de ili, ne kiel trompebrila venko, sed kiel gajnita honoro. Kaj la plej potencaj armeoj en la mondo ne devus suferi la malagrablaĵon, ne de kruela malvenko, sed de senglora retiriĝo.

Kronologio

12-an de novembro 1893: starigo de la Durand-linio por apartigi la Hindan Imperion (kiu inkluzivis la aktualan Pakistanon) de Afganujo. “Landlimo” ne agnoskata de Kabulo.

1919: Tria afgana-angla milito. Afganujo fariĝas sendependa (traktato de Rawalpindi, 8-an de aŭgusto1919)

1933: Ekrego de la reĝo Zaher Chah.

1973: Zaher Chah estas renversita de Mohammed Daoud, kiu proklamas la Respublikon de Afganujo.

1978: Puĉo de la afgana Demokrata Partio de la Popolo, komunista.

1979: Vaŝingtono starigas sekretan helpprogramon al la kontraŭkomunisma gerilo. Invado fare de Sovetunio. Moskvo instalas s-ron Babrak Karmal kiel reganton.

14-an de aprilo 1988: Interkonsento en Ĝenevo inter Afganujo, Sovetunio, Usono kaj Pakistano pri la retiriĝo de la sovetaj armeoj, kiu estas efektiva la 15-an de feb. 1989.

16-an de apr. 1992: Fino de la komunisma reĝimo. La venkintaj muĝahedin disŝiras la landon, en senfina interna milito.

27-an de sept. 1996: la talibanoj ekregas Kabulon kaj du trionojn de Afganujo. Starigo de islamisma reĝimo bazita sur tre strikta apliko de la ŝario.

26-an de majo 1997: Pakistano agnoskas la reĝimon de la talibanoj. Septembro 2001: Ahmed Chah Massud estas mortigita en atenco.

7-an de okt. 2001: Milita interveno en Afganujo de internacia alianco, gvidata de Usono.

5-an de dec. 2001: La afganaj ribelaj grupoj prilaboras en Bonn, sub aŭspicio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), interkonsenton pri kreado de provizora registaro, gvidota de s-ro Hamid Karzai.

26-an de jan. 2004: La Islama Respubliko de Afganujo estas proklamita.

9-an de okt. 2004: S-ro Karzai estas balote elektita prezidanto.

18-an de sept. 2005: Unuaj elektoj de parlamento, kun 50% da sindetenoj.

20-an de aŭg. 2009: Prezidantaj kaj provincaj elektoj. S-ro Karzai kaj lia ĉefa rivalo havas egalajn voĉrezultojn. Tiu lasta retiriĝas.

3-an de nov. 2009: La ribelantoj rifuzas la repaciĝ-proponon faritan de s-ro Karzai.

1-a de decembro 2009: S-ro Barack Obama anoncas sendon de 30.000 kromaj usonaj soldatoj.

28-an de jan. 2010: La internacia konferenco de Londono postulas akceli la “transiron” kaj “reintegri” la talibanojn, kiuj certigis sian aliĝon al la registaro.

Georges Lefeuvre

La franca vekiĝo

DE KVARDEK JAROJ Francio ne spertis similajn manifestaciojn. La personeco de s-ro Nicolas Sarkozy, lia aroganteco, lia zorgemo dispremi la “kontraŭulon” ebligis ke larĝa fronto kolektiĝas kontraŭ li. Sed la ondego kaj la amasoj ne naskiĝis de la kapricoj de unu homo. Ili respondas al la decido pri maljusta civilizacio, kun la preteksto de la financa krizo, farita kaj realigata de eŭropaj registaroj, kies apogantoj iras de la senkompleksa dekstro ĝis la kapitulacanta maldekstro. En Italio, s-ro Silvio Berlusconi faras ne pli malbone nek malpli ol la socialistoj Georgo Papandreu en Grekio aŭ José Luís Zapatero en Hispanio. Ĉiuj endanĝerigas la publikajn servojn kaj la socialan sekurecon. Ĉiuj, por komplezi la notad-agentejojn, volas pagigi al la salajruloj tion, kion la prirabo farita de la bankoj kostis al la lando. Tiuj daŭre finutras sin, ŝirmataj kontraŭ ĉia devo montri sin “kuraĝaj” kaj solidaraj kun la estontaj generacioj.

Ne estas “la strato” kiu skuiĝas, estas la franca popolo kiu sursceniĝas. Nenia legitimeco de la regantoj povas kontraŭstari ĝian proteston. La Nacia Asembleo estis elektita sekve al prezidant-elekta kampanjo, dum kiu s-ro Sarkozy kaŝis siajn intencojn pri reformo de la pensioj, prezentita poste kiel “markilo” de lia mandato. “La rajto je pensio je la aĝo de 60 jaroj devas resti”, proklamis li kvar monatojn antaŭ sia elekto. Jaron poste, elvokante eventualan prokraston de tiu rajto, la nova prezidanto de la respubliko insistis: “Mi ne faros tion (...). Tio ne estas promeso kiun mi faris antaŭ la francoj. Do, mi ne havas mandaton por fari tion. Kaj tio gravas por mi, kredu min.” Jam regataj per eŭropa konstitucia traktato, kiun ili amase rifuzis per referendumo kaj kiun la dekstraj deputitoj (subtenataj de kelkaj socialistoj) poste trudis per la parlamento, la francoj manifestacias ankaŭ kontraŭ la malestima aŭtoritatismo de la potenco.

La junuloj komprenis tion, kio atendas ilin. Laŭ la mezuro, en kiu la kapitalismo sekvigas la krizojn, ĝi akrigas sian logikon. Por ke ĝi daŭrigu, la socio devas ĉiam pli rompiĝi: konstantaj pritaksadoj, konkurenco inter la salajruloj, laciĝo en la laboro (vidu Danièle Linhart: “Metroo, laboro, tombo”) La lasta versio de la raporto Attali rekomendas nun la blokadon de la salajroj de la oficistoj ĝis 1013, transigon sur la malsanuloj de parto de la financa ŝarĝo pri longdaŭraj malsanoj (kancero, diabeto), altigon de la aldonvalora imposto (AVI), kaj ĉion kompreneble kun konservado de la “imposta ŝildo”. “Ni havas antaŭ ni dek jarojn de rigora ŝparado”, promesis kun frandemo la iama speciala konsilisto de François Mitterrand, kiun la rigoro tutcerte ne trafos.

La 7-an de oktobro 2010, gimnazia manifestacianto klarigis la sencon de sia batalo: “Komence oni havas la instruadon: tio estas la lernejo. Poste oni laboras: tio estas plej malfacila. Kaj poste, la pensio: la rekompenco. Se oni forprenas nian rekompencon, kio do restas al ni?” La liberaluloj ironias pri tiuj junuloj strange zorgemaj pri sia pensio. Ili ne konscias, ke tia angoro egalas al severa akuzo kontraŭ la politiko, kiun ili faris um tridek jaroj, kaj kiuj kondukas al tiu senespera estonteco. la manifestacioj kaj la strikoj estas la plej bona rimedo por inversigi tian destinon.

Serge HALIMI.

Por eliri el la naso

En Madrido, Ateno, Bukaresto aŭ Parizo, la popola kolero atestas pri sociala incitegiĝo, pri profunda deziro de ŝanĝo. Mankas ankoraŭ la politika strategio, kiu ebligas realigi ĝin kaj la espero ke ĝi okazos. Ĉu riski lasi la okazon pasi ĉar la kondiĉoj de ĝia realigo ankoraŭ ne ekzistas? Aŭ ĉu veti ke kelkfoje “la maleblo okazas”?

KVANKAM TIUJ du perspektivoj entenas ĉiu kelkajn elementojn de vero, la unua kiel la alia estas fundamente eraraj. La defendo-strategio de la eŭropaj gvidantoj evidente ne konsideras la fakton ke la giganta deficito de la publikaj buĝetoj rezultas grandparte el la dekoj da miliardoj forglutitaj per la bank-savado, kaj ke la kredito por Ateno servos unuavice por repagi ĝian ŝuldon al la francaj kaj germanaj bankoj. La eŭropa helpo por Grekio ne havas alian funkcion ol helpi la privatan banksektoron. Fronte al tio, la argumentaro de la malkontentuloj montras denove la mizeron de la nuntempa maldekstro: ĝi havas nenion programecan, nur la principan rifuzon kontraŭ la malapero de la socialaj atingoj. La utopio de la socia movado jam ne konsistas el sistemŝanĝo, sed el la konvinkiĝo ke la sistemo povas adaptiĝi al la prizorgoŝtato. Tiu defenda pozicio provokas kontraŭargumenton malfacile refuteblan: se ni restas ene de la tutmondigita kapitalisma sistemo, ni ne havas alian opcion ol akcepti la oferojn trudatajn al la laboristoj, studentoj kaj pensiuloj.

Unu afero certas: post jardekoj da prizorgoŝtato dum kiuj la buĝetaj fortranĉoj estis limigitaj kaj ĉiam akompanataj de la promeso ke iun tagon la aferoj normaliĝos, ni eniras nun en konstantan ekonomian urĝostaton. Nova erao, kiu portas en si la promeson de ĉiam pli severaj planoj de malabundo, de ĉiam pli drastaj malaltigoj por sano, pensioj kaj edukado kaj krome kreskantan provizorecon de dungo. Kun la dorso kontraŭ la muro, la maldekstro devas levi la timigan defion kiu konsistas el klarigi ke la ekonomia krizo estas unuavice krizo politika — ke ĝi havas nenion naturan, ke la ekzistanta sistemo rezultas el serio da esence politikaj decidoj —, kaj samtempe resti konscia, ke tiu ĉi sistemo, tiom longe kiom oni restas en ĝia kadro, obeas al ŝajnnatura logiko, kies regulojn oni ne povas ofendmoki sen kaŭzi ekonomian katastrofon.

Estus iluzio esperi ke la daŭre okazanta krizo havos nur limigitajn konsekvencojn kaj ke la eŭropa kapitalismo daŭre garantios decan vivnivelon al plimulto de la loĝantaro. Kaj kia miriga koncepto de radikaleco, veti nur pri apero de cirkonstancoj por mildigi la detruojn de la krizo ... Certe ne mankas la kontraŭkapitalistoj. Ni laŭvorte dronas en akuzoj kontraŭ la hororoj de la kapitalismo: tagon post tago inundas la ĵurnalistaj enketoj, la televidaj raportoj kaj la furorlibroj dediĉitaj al la industriistoj kiuj ruinigas la medion, al koruptitaj bankistoj kiuj enpoŝigas fabelajn plusojn, dum iliaj monŝrankoj suĉas la publikan monon, al la liverantoj de la ĉenbutikoj de konfekciaj vestaĵoj kiuj dungas infanojn dek du horojn tage.

Tamen, kvankam tiuj kritikoj povas ŝajni tre akraj, ili tuj malakriĝas: neniam ili pridubigas la liberal-demokratian kadron, per kiu la kapitalismo faras siajn detruojn. La celo, ĉu eksplicite aŭ implicite, senŝanĝe konsistas en regulado de la kapitalismo — sub la premo de la komunikiloj, de la leĝdonanto aŭ de honestaj polic-enketoj — kaj ĉefe ne en kontestado de la instituciaj meĥanismoj de la burĝa jurŝtato.

Revolucioj ... jes, sed malproksime

JEN KIE LA marksisma analizo konservas sian tutan freŝecon, hodiaŭ eble pli ol iam ajn. Por Markso, la demando de libereco ne troviĝas unuavice ene de la politika sfero, kiun ĉiukaze la internaciaj institucioj referencas kiam ili prijuĝas landon: ĉu la elektoj estas tie liberaj, la juĝistoj sendependaj, la homrajtoj respektataj? La ŝlosilo al vera libereco serĉendas pli ĝuste en la “nepolitika” reto de la sociaj rilatoj, de la laboro ĝis la familio, kie ne la politika reformo alportas la necesan ŝanĝon, sed transformado de la sociaj rilatoj en la produktad-aparato.

Efektive, neniam oni demandas al la elektantoj, kiu devas posedi kion, aŭ petas ilin esprimiĝi pri la validaj normoj de mastrumado en ilia laborloko. Ne utilas esperi ke la politika sfero konsentas etendi la demokration al tiuj kampoj tenataj malproksimaj de ĝi, ekzemple per organizado de “demokratiaj” bankoj sub kontrolado de la civitanoj. Tiukampe la radikalaj transformoj situas trans la sfero de la leĝaj rajtoj.

Kompreneble okazas ke la demokratiaj proceduroj kondukas al sociaj konkeroj. Sed ili restas tamen radoj en la burĝa ŝtataparato, kies rolo konsistas en garantii la kiom eble plej bonan reproduktiĝon de la kapitalo. Necesas do renversi du fetiĉojn samtempe: tiun de la “demokratiaj institucioj”, unuflanke, sed ankaŭ tiun de ilia kontraŭparto, negativa, la perforto.

En la koro de la marksisma nocio de klasbatalo antaŭrangas la ideo ke la “paca” socia vivo montras la venkon (provizoran) de la dominanta klaso. El la vidpunkto de la subprematoj, la ekzisto mem de la ŝtato, kiel aparato de la dominanta klaso, konsistigas perfortaĵon. La kredo laŭ kiu la perforto neniam legitima, sed kelkfoje necesa, ŝajnas larĝe nesufiĉa. En radikala kaj emancipa perspektivo la esprimoj de la postulato devus inversiĝi: la perforto de la subprematoj estas ĉiam legitima — ĉar ilia statuso mem rezultas el perforto — sed neniam necesa: la decido uzi aŭ ne la forton kontraŭ malamiko estas strikte strategia konsidero.

En la ekonomia urĝostato, kiun ni spertas, okulfrapas ke temas ne pri blindaj financ-moviĝoj, sed pri strategiaj intervenoj mature pripensitaj kaj pesitaj fare de la publikaj potencoj kaj la financaj institucioj, kiuj volas solvi la krizon laŭ siaj propraj kriterioj kaj por sia propra avantaĝo. Kiel, en tiuj kondiĉoj, ne projekti kontraŭ-atakon?

Tiaj konsideroj ne povas ŝanceli la komforton de la radikalaj intelektuloj. Dum ili vivas ŝvelmolan kaj protektatan ekzistadon, ĉu ili ne estas tentataj konstrui katastrofajn scenarojn por pravigi la konservadon de sia vivnivelo? Por multaj inter ili, se revolucio devas okazi, ĝi estu malproksima de ilia hejmo — en Kubo, en Nikaragvo, en Venezuelo —, por ke ili varmigu ĉe tio sian koron kaj samtempe zorgu pri sia kariero. Tamen, kun la disfalo de la prizorgo-ŝtato en la progresintaj industriaj ekonomioj, la radikalaj intelektuloj povus trovi sian momenton de vero: ili volis veran ŝanĝon, nun ili povas havi ĝin.

Nenio pravigas ke la konstanta ekonomia urĝostato konduku la maldekstron forlasi la paciencan intelektan laboron, sen tuj praktika utilo. Tamen, iom post iom la vera funkcio de pensado malaperas. Ne tiu, proponi solvojn por la problemoj kiujn renkontas “la socio” — do la ŝtato kaj la kapitalo —, sed pripensi la manieron mem en kiu tiuj demandoj leviĝas. Tio signifas demandi pri la maniero en kiu ni perceptas donitan problemon.

Dum la lasta periodo de la kapitalismo post 1968, la ekonomio mem — la logiko de merkato kaj de konkurenco — trudiĝis kiel hegemonia ideologio. En la kampo de edukado, ekzemple, la lernejo estas ĉiam malpli publika servo sendependa de la merkato, dorlotata de la ŝtato kaj bastiono de kleraj valoroj — libereco, egaleco, frateco. Kaŭze de la liturgia formulo “plej malmultekoste, plej efike”, ĝi lasis sin invadi de diversaj formoj de publika-privata partnereco. En la politika kampo la elektosistemo, kiu organizas kaj legitimas la potencon, ŝajnas pli kaj pli formiĝi laŭ la libera entrepreno: la baloto estas konceptita kiel komerca transakcio dum kiu la elektantoj “aĉetas” la artiklon kiu povas kiom eble plej konservi la socian ordon, puni la krimulojn, ktp.

Pro la sama principo, funkcioj iam rezervitaj al la publika potenco, kiel la mastrumado de malliberejoj, estas nun privatigeblaj. La armeo jam ne baziĝas sur la ĝenerala militservo, sed sur la dungsoldateco. Eĉ la ŝtata burokratio perdis sian hegelan universalecon, kion ekzemple ĝissate montras la berlusconi-a aparato. En la hodiaŭa Italio, la burĝa bazo praktikas rekte la leĝan potencon, ekspluatante ĝin malkaŝe kaj senskrupule kun la sola celo protekti siajn interesojn. Eĉ la rilatoj de paro apogiĝas sur la merkatleĝoj: speed dating, renkontiĝoj en Interreto aŭ per renkontigaj agentejoj, la servoj proponataj al la estontaj partneroj instigas ilin konsideri sin kiel varojn, kies kvalitojn ili devas laŭdi kaj kies plej belajn fotojn ili devas elekti.

Ĉe la etendiĝo de tia situacio, la ideo mem de radikala transformado de la socio ŝajnas esti malebla revo. Sed ĝuste tiu maleblo devas igi nin halti kaj pripensi. Hodiaŭ la divido inter tio kio eblas kaj tio kio ne eblas, okazas en stranga maniero, kun sama eksceso en la difino de ĉiu kategorio. Unuflanke, en la kampo de libertempo kaj teĥnologioj, oni gurdas al ni ke “nenio maleblas”: ni povas ĝui vastan gamon de seksaj servoj, enciklopediaj arĥivoj de kanzonoj, de filmoj kaj de televid-serioj alireblas per deŝuto, ni povas eĉ vojaĝi en la spaco (se ni estas miliarduloj). Kaj oni promesas al ni ke, en proksima estonto, “eblos” plejbonigi niajn korpajn kaj psiĥajn kapablojn per manipulado de la homa genaro. Eĉ la teĥnognostika revo de senmorteco ŝajnas nun atingebla, per transformado de niaj identecoj en informajn aplikaĵojn elŝuteblajn sur diversajn aparatojn.

En la soci-ekonomia kampo, male, nia epoko karakteriziĝas per la kredo je homaro akirinta plenan maturecon, sciinte rezigni la jarmilajn tentojn kaj akcepti la trudojn de la realeco (komprenu: la kapitalisman realecon), kun ĉiuj malebloj kiuj armas ĝin. “Vi ne povas” estas ĝia slogano, ĝia unua ordono: vi ne povas engaĝiĝi en grandaj kolektivaj agadoj, kiuj nepre finiĝos en totalisma teroro; vi ne povas alkroĉiĝi al la prizorgo-ŝtato, se vi ne volas perdi vian konkurencivon kaj kaŭzi ekonomian krizon; vi ne povas fortranĉi vin de la mondmerkato, se vi ne volas sekvi Nord-Koreion. La ekologio, en sia ideologia versio, aldonas al tiu inventaro siajn proprajn malpermesojn, tiujn famajn plafonvalorojn — ne pli ol du gradoj de klimata varmiĝo — bazitajn sur la opinioj de fakuloj.

La maleblo alvenas

HODIAŬ LA dominanta ideologio klopodas por persvadi nin pri la maleblo de radikala ŝanĝo, pri la maleblo forlasi la kapitalismon, pri la maleblo krei demokration kiu ne reduktiĝas al korupta parlamenta ludo, kiu samtempe sukcesas igi nevidebla la antagonismon kiu trairas niajn sociojn. Pro tio Jacques Lacan, por superi tiujn ideologiajn barojn, anstataŭigis la formulon “ĉio eblas” per la pli sobra konstato ke “la maleblo alvenas”.

S-roj Evo Morales en Bolivio, Hugo Chávez en Venezuelo aŭ la maŭisma registaro en Nepalo enpotenciĝis per “justaj” demokratiaj elektoj, kaj ne per insurekto. Ilia situacio estas tamen “objektive” malespera: ili iras historie kontraŭflue kaj por tio povas apogi sin sur nenia “objektiva tendenco”. Ĉio kion ili povas fari estas improvizi en situacio ŝajne senelira. Sed ĉu tio ne donas al ili ankaŭ esceptokazan liberecon? Kaj ĉu ni ne estas ĉiuj, maldekstre, en la sama galero?

Nia nuna situacio troviĝas precize ĉe la kontraŭo de tiu kiu regis komence de la 20-a jarcento, kiam la maldekstro sciis kion ĝi devis fari, sed devis pacience atendi la taŭgan momenton por ekagi. Hodiaŭ ni ne scias kion ni devas fari, sed ni devas agi tuj, ĉar nia inerto povus baldaŭ havi katastrofajn sekvojn. Pli ol iam ajn, ni devas vivi kvazaŭ ni estus liberaj.

Slavoj ŽIŽEK.

Tiu ĉi teksto reaperigas analizon publikigitan de la New Left Review, n-ro 64, Londono, julio-aŭgusto 2010.

Socia eksplodo en Francio

Ne estas surprizo: de pli ol du jarcentoj la protestemo estas parto de la genetika politik-heredaĵo de la franca socio. Surstrataj manifestacioj kaj strikoj, krom konstituciaj rajtoj, estas ankaŭ natura maniero praktiki plenan civitanecon. Ĉiu nova generacio konsideras, ke partopreno en la ciklaj eksplodoj de socia kolero estas inica rito por atingi la demokratian plenaĝon.

Ĉi-foje la krizon eksplodigis la franca prezidanto. Senkreditigita kaj superŝutita de naŭzaj skandaloj, blindigita de la Internacia Mon-Fonduso kaj de financ-taksaj entreprenoj, Nicolas Sarkozy montras sin surda al la plendoj de la popolo kaj volas malkonstrui unu el la ĉefaj juveloj de la sociala ŝtato: la rajton je pensiiĝo je 60-jariĝo.

Konkerita post jardekoj da luktado, ĉi tiu socia atingo estas perceptata, en la kolektiva imagaro, kiel netuŝebla totemo. Sarkozy — kiu en 2008 promesis respekti ĝin — subtaksis la civitanan amon al tiu rajto. Kaj utiligante la ŝokon kaŭzitan de la krizo li deziras altrudi reformon prokrastantan la laŭleĝan aĝon de pensiiĝo de 60 al 62 jaroj, pligrandigantan la periodon de pensikotizado ĝis 41,5 jaroj kaj prokrastantan la aĝon por ricevi kompletan pensimonon de 65 al 67 jaroj.

Kelkaj kredas, ke Sarkozy fakte volas detrui la publikan disdividan pensisistemon, baziĝantan sur intergeneracia solidareco, kaj anstataŭigi ĝin per privata sistemo nutriĝanta el merkato de inter 40 kaj 100 miliardoj da eŭroj. Ili kritikas, ke tiu aserkurkompanio, kiu plej profitus, estus la grupo Malakoff Médéric, kies konsiliano estas — Guillaŭme Sarkozy, la frato de la prezidanto.

La reago de la ĉefaj sindikatoj estas unuanima. Ne rifuzante la tuton de la reformo, ili postulas ŝanĝojn kaj argumentas, ke la kosto falos ĉefe sur la salajrulojn, jam vipadatajn de la krizo, kaj ke tio pliakrigos la malegalecon. Antaŭ la somero ili organizis plurajn tagojn da mobilizado, sed la registaro arogante plu malakceptis intertraktadi.

Tio estis grava eraro. Je postsomera reveno al la laboro, en septembro, ĝeneralaj asembleoj kunvenis en centoj da entreprenoj kaj administrejoj. La salajruloj konfirmis sian decidon pri “eĉ ne unupaŝa” retroiro, konvinkitaj ke cedo ĉe tiel tabua temo kiel pensiiĝo je 60 jaroj venigus kun si tutan lavangon da novaj reduktoj ĉe socia asekuro, sanservoj, instruado kaj publikaj servoj.

Ĉi tiuj asembleoj pruvis, ke la sindikataj estraroj estis multe malpli radikalaj ol iliaj bazoj, furiozaj pro la konstantaj sociaj regresoj. Tuj poste, serio da kolektivaj agadoj disvastiĝis tra la tuta lando; milionoj da personoj ĵetis sin al la stratoj; la daŭra popol-strikado obstrukcis la transportojn; kelkaj urboj, kiel Marsejlo, paraliziĝis... Laŭlonge de la strikado novaj sociaj grupoj aldoniĝas al la protestado, kiu esprimiĝas en manieroj ĝis nun nekonataj.

Plej originale: la blokado de rafinejoj kaj tenejoj de karburaĵo. Plej atentinde: la amasa aliĝo de duagradaj studantoj. Kelkaj opiniis ĉi tiun “Facebook-generacion” enmemiĝinta kaj aŭtisma, sed ĝia kontestema energio malkaŝis ĝian angoron fronte al la disfalo de la estonteco — kaj ĝian timon, ke, por la unua fojo de post 1945, se nenio ŝanĝiĝos, ĝi vivos en pli malbonaj kondiĉoj ol tiuj de la gepatroj. La nova modelo novliberala frakasas la “socian lifton”...

La protesto kristaligas profundan socian misfarton kaj aron da nekontentigaĵoj: senlaboreco, nestabileco, malriĉo (estas ok milionoj da malriĉuloj), rigoraĵoj de la ĉiutaga vivo... Ne plu temas pri nura demando rilata al pensioj, sed pri lukto por alia socia modelo.

Plej signifa estas la popola apogo: inter 60% kaj 70% de la francoj aprobas la proteston. Neniu povas kompreni, kiel la ruinigita Francio de 1945 povis pagi la kostojn de la sociala ŝtato, dum la hodiaŭa Francio — kvina ekonomia potenco en la mondo — malkapablas fari la samon. Neniam estis tiom da riĉo. La kvin ĉefaj francaj bankoj gajnis en 2009 11 miliardojn da eŭroj. Kaj la kvardek ĉefaj entreprenoj trafis samjare profiton de 47 miliardoj da eŭroj... Kial ne imposti, favore al la pensiuloj, tiom enormajn sumojn? La Eŭropa Komisiono kalkulas, ke eta imposto super la financaj transpagoj alportus ĉiujare al la EU-landoj inter 145 kaj 372 miliardojn da eŭroj — pli ol sufiĉe por pagi la kreskon de la pensisistemoj.

Sed la novliberala dogmo postulas liberigon de la kapitalo kaj alĝustigon de la salajroj. De tie fontas la aktuala duelo en Francio. La ĝenerala sento estas, ke neniu el ambaŭ kontraŭuloj povas cedi. La sindikatoj, puŝataj de radikaliĝa tendenco, restas ŝultr-al-ŝultre post pluraj monatoj da ofensivo. Cedi signifus fiaskon similan al tiu de la britaj ministoj en 1985 fronte al Margaret Thatcher. Kaj tio signifis la finon de la laborista rezistemo en Britio kaj malfermis la pordon al ekstrem-liberalaj t.n. “ŝok-terapioj”.

Nicolas Sarkozy havas la apogon de la Eŭropa Unio*, de la Internacia Mon-Fonduso, de la bankoj kaj de la eŭropa entreprenistaro*, kiu timas, ke la “franca fajrero” ekbruligos la socian prerion de la kontinento. Forlasi sian reformon kondamnus lin al balot-malvenko en 2012.

* La Eŭropa Konsilio, en marto 2002 en Barcelono, rekomendis: “Ĝis 2010 oni devos klopodi progresive altigi je ĉ. kvin jaroj la mezuman aĝon, je kiu la laborprenantoj en la Eŭropa Unio definitive ĉesas labori”.
* La prezidanto de la Hispana Federacio de Dungistaj Organizoj (mallonge CEOE), Gerardo Díaz Ferrán, konsideras “nepra kaj konsilinda” la altigon de “la aĝo de pensiiĝo al 70 jaroj”. Li aldonas, ke “la salajruloj devas labori pli kaj, bedaŭrinde, perlabori malpli”. Li petas pligrandigi la periodon por kalkulado de la pensio al “la tuta laborjararo”, kaj ke la dungitoj kontraktu “privatan pensi-asekuron”. Eŭropa Press, 26 julio 2010, kaj ĵurnalo ABC, Madrido, 15-a de oktobro 2010.

La franca socia historio instruas, ke, kiam protesto tiom antaŭeniris kiom la nuna, neniam ĝi malŝvelis. Ĝi ĉiam venkis.

Ignacio RAMONET

Aperinta en la reta eldono de Le Monde diplomatique en español, novembro 2010.

La movado de sciencoj, ideoj kaj ekonomiko

De magia mondo al la kreiva kirliĝo

Kiam progresas scienco kaj laŭ ĝia ritmo, la homaro malkonstruas siajn hieraŭajn reprezentadojn por ellabori aliajn, kiuj pli harmonias kun la stato de ĝiaj konoj. Je ĉiu etapo, nur unu kampo rezistas la ideprogresadon — kaj tial akumulas grandan malfruon: tiu de ekonomiko, kie la teoriajn demandojn superas povo-bataloj. Nia epoko ne estas escepto.

NI ĈIUJ similas la nudan hometon de la desegnisto Jean-François Batellier, kiu, starante sur sia planedo, angore demandas la nigran fonon de la Universo: “ĉu estas iu?”. Li volas kompreni, ĉu tiu mondo havas signifon, kiel ĝi funkcias, kaj la lokon, kiun li mem okupas. Li konstruas al si diversajn reprezentaĵojn, laŭ la potencokresko de la observ-rimedoj, kiujn li disponas. Inter la organisma “granda ĉio”, plena je misteraj spiritoj, en kiu li unue situigas sin kaj la “kreiva kirliĝo”, en kiu li hodiaŭ vidas la originon de la kompleksiĝanta evoluo de la Universo kaj de la vivo sur la planedo, li iom post iom malkovras, ke la funkciadon de tiu Universo regas kialoj kaj leĝoj. Sekvante Isaac Newton*, li pensis, ke ĝi funkcias kiel horloĝo; kun Sadi Carnot*, ke ĝi estas animata de nemateria forto — energio — , kiu ĝin movas; kaj fine, ke tiu energio, disvastiĝante kaj elĉerpiĝante en la kosmo, estas ankaŭ kreiva: la suno, estingiĝante iomete ĉiutage, sendas tra la kosmo la radiadon, kiu ebligis naskiĝon kaj evoluon de vivo sur Tero.

* Isaac Newton (1642-1727), inventinto de la teorio pri universala gravito.
* Sadi Carnot (1796-1832), fondinto de termodinamiko-scienco.

Ne estas hazardo, ke al la gravito-ekvilibro de la Universo respondas, en ekonomiko, la gravitan ekvilibron de prezoj laŭ Adam Smith, aŭ la ĝeneralan ekvilibron de Léon Valras*. Ambaŭ el ili eksplicite referencas al ĝi. Kaj la unua — tion oni malmulte scias — eĉ verkis astronomian libron. Karl Marx kaj Friedrich Engels ofte referencas al la termodinamiko de Carnot, ĉar “la tuta energio nun aganta sur tero estas transformita sunenergio”. John Maynard Keynes integras la monon al la spaco de reala ekonomio, same kiel Albert Einstein integras spacon kaj tempon en ununuran unuon; krome, la Keynes-aj famaj “psikologiaj” variantoj (kiel ekzemple la “prefero por likideco”), estas rekte inspiritaj de la freŭda psikanalizo.

* Léon Valras (1834-1910), franca ekonomikisto.

Legante la pasintecon, ni ricevas lecionon pri relativeco. Ĉar la kono ne progresas per akumulado, sed per transformado de nia rigardo al la aĵoj: antaŭ kaj post Koperniko, la samaj sciencistoj, ekipitaj per samaj iloj, ne vidis la samajn objektojn en la ĉielo. Inter la meĥanikaj leĝoj, kiuj animas horloĝon, la leĝoj de energio, kiuj gvidas la moviĝon de ĉi-mondo, kaj la leĝoj de la kompleksiĝanta evoluo, la diferencoj estas kvalitaj. Estas same ĉe la ekonomikaj konceptoj, kiuj devenas de ili. La transiron de unu al la alia akompanas renversiĝo de la regulad- aŭ disvolvo-manieroj de la ekonomiaj sistemoj. Sekve, ne ekzistas eterna kaj universala vero ĉi-teme. La konceptoj ellaboritaj en rilato kun la realoj de epoko povas respondi al ĉi-lastaj, sed montriĝi tute ne adaptitaj al tiuj de alia epoko.

Tiel, la brita ekonomikisto David Ricardo (1772-1823), verkanta en la fruaj tempoj de kapitalismo, kies evoluo bezonis prioritate kapital-akumuladon, konsideras ŝparadon virto, kaj konsumad-elspezon malvirto. Unu jarcenton poste, en Britujo, kie la origina akumulado jam realiĝis, la movforto de ekonomio ne plu estas kapitalo, sed daŭra konsumado: kio tiras la disvolvon ne plu estas konstruo de fervojoj, sed la postulo de aŭtoj. Male de Ricardo, Keynes igas elspezon virto, kaj ŝparadon malvirto. Ĉiu pravas en sia epoko. Sed en la fama debato, kiu alfrontigis lin al Keynes, Friedrich Hayek* eraris pri la epoko, firme alkroĉita al la ricardo-aj konceptoj. Same kiel eraras la aktualaj novliberaluloj, kies “solvoj” (redukti la ŝarĝojn de ŝtato, la nombron kaj salajrojn de funkciuloj, fleksebleco de dungoj, malkreskigo de salajraro, rifuzo de ĉia ajn sociala programo ... ) nelacigeble ripetas tiujn, kiuj, dum la 1920 kaj 1930-aj jaroj, kontribuis al la ekonomia marasmo.

* Temas pri la debato, kiu de 1932 ĝis 1936 kontraŭmetis Keynes, subtenanton de relanĉo-politiko per salajroj kaj elspezoj, kaj la aŭstran Hayek, estontan ĉefon de novliberalismo, subtenanton de ŝparado, malfavore al konsumado kaj salajroj.
Ĉe la limoj de la reala ekonomio

LA nuntempa krizo de la nov-liberalisma sistemo estas nur tiu de paradigmo kontraŭflue reaganta al la necesoj respektive realeco de ĝia epoko. Ja en momento, kiam disvolvado de komputilo, faranta el la mondo “unuecon spertatan en reala tempo* akompanas malfermiĝ-neceson, la novliberalisma politiko retroiras al la nura horizonto de la rentumigo de la financaj heredaĵoj ...

* Tiu esprimo apartenas al Manuel Castells, analizisto de la informada socio, kies verkoj ĉi-temaj estas famaj kaj rekonataj.

Ĉiu signifo ŝanĝiĝas en la nemateria mondo. Spaco apenaŭ ankoraŭ rilatas al distanco. Organizita laŭ retoj, ĝi konsistas el nodoj senpere komunikantaj inter si: la valorborsoj restas en kontakto trans landlimoj 24 horojn el 24; la Silicon Valley kaj Sophia-Antipolis estas pli proksimaj unu de la alia, ol de siaj respektivaj ĉirkaŭantaj regionoj.

Tempo ne plu estas daŭro, en kiu la spuro de eventoj pludaŭras kaj transdoniĝas de periodo al periodo. Pasinto, estanto kaj estonto interplektiĝas. Spekulanto aĉetas hodiaŭ, por estonta dato, per mono, kiun li ne posedas, bilojn, kiujn li ne intencas enmanigi, el vendisto, kiu ne posedas ilin kaj ne intencas liveri ilin. Kaj ĉio tio solviĝos, fine de la transakcio, per ricevo de kurzo-diferenco, rekompenco al tiu, kiu sciis ĝuste anticipi la merkat-evoluon.

Fine, diference de materiaj posedaĵoj, kiujn oni ne povas transdoni sen senhaviĝi je ili, interŝanĝo de nemateriaj posedaĵoj estas adicia: komunikita informo iras en manojn de aliuloj, sed ĝia unua posedanto ne ĉesas posedi ĝin.

En interdependa sistemo, produktas ne plu individuaj produktantoj, sed integraj sistemoj inkluzivantaj ĉiujn faktorojn. La nocio “rendimento de faktoro” — kapitalo aŭ laboro — konsiderata sola, ne plu havas sencon. La produktaĵo ne kreskas per aldono de unu peco de laboro aŭ kapitalo al la produkt-sistemo, sed akcelante la ritmon de la tuto, per preskaŭ nula kroma elspezo. Kio kostas en fabrikado de lumdisko estas la programo; la cetero estas praktike la kvazaŭ-nula prezo de la materialo. Produktado havas do kostojn malkreskantajn, tio estas kreskantan rendimenton. Kaze de troproduktado, tio kondukas — por resti konkurenckapablaj — al redukto de prezoj per pligrandigo de kvantoj, do pligrandigante la troproduktadon. La merkato tiel fariĝas pligrandiganto de malekvilibroj.

Ni atingis la limojn de la reala ekonomio. Komenĉiĝis la tempo de la “finia mondo”. Unuflanke, la troekspluatata naturo ne plu povas esti konsiderata kiel la “libera riĉaĵo”, pri kiu parolis la fruaj klasikaj ekonomikistoj, nedifektebla kaj neelĉerpebla, vera dia donaco, ekster ekonomia kalkulo. La demando pri ĝia reprodukto nun entrudiĝas en la ekonomian kampon. Aliflanke, la produktado de riĉaĵoj nun ebligus ĝenerale kontentigi la bazajn bezonojn sur la planedo. Tial la ĉefa problemo de ekonomiko estas malpli lukti kontraŭ mankoj, ol disdividi la riĉaĵojn, kelkfoje eĉ administri troabundon.

Hieraŭ — same kiel nun en la plej malriĉaj landoj —, produkti pli da nutraĵoj en situacioj de kronika manko signifis samtempe produkti pli da bonfarto. Ĉu same estas koncerne aŭtojn, kies koncentrado en iuj punktoj foje eĉ malhelpas la cirkuladon, dum aliloke loĝantoj ankoraŭ ne havas la esencajn bezonaĵojn? Ĉiu ajn produkto-kresko levas do la malfacilan demandon de la kialo, tio estas de la fina celo, de etiko kaj valoroj.

Tiu “preterpaso ĉe la limoj” induktas delokadon de la ekonomia racieco. Hieraŭ la kvanta rezulto estis la fundamenta kriterio de bonfarto, kaj la efikeco de la produkt-aparato ĝin kondiĉis. Ekde nun, oni taksas raciecon sur la tereno de homaj konsekvencoj kaj celoj. Hieraŭ “instrumenta”, la ekonomia racieco iĝis “cela”. Sed iuj ne volas vidi tion.

Tiu delokado de la tereno de la racieco, ne havante nur teorian gravecon, implicas tutan returniĝon de la kriterioj por ekonomiaj elektoj kaj mastrumado. Reduktita je alĝustiga varianto, homo retrovas nun sian statuson de celo; la regulad-principoj de internacia interŝanĝo inversiĝas; el riĉaĵo ekspluatenda kaj difektenda, naturo nun regajnas sian rolon de utero, sen protektado de kiu neniu vivformo eblas sur nia planedo. Tiu necesa transformiĝo de la mastrum-kriterioj koncernas same la naciajn ekonomiojn kiel la internaciajn rilatojn.

Al biologia aliro

Koncerne landon, la fina raporto pri la “mezuro de la ekonomiaj atingoj kaj sociala progreso”, ellaborita de la profesoro Joseph Stiglitz, Amartya Sen kaj Jea -Paul Fitoussi, prezentas rekomendojn celantajn ellabori aron de indikiloj proksimiĝantaj al la reala vivo de familioj, enkalkulantaj aparte la enspezojn kaj konsumadon (prefere ol produktadon), la heredaĵon, la dispartigon — do la malegalecojn; tiuj kriterioj ankaŭ koncernas la ne aĉeteblajn aktivaĵojn, inter kiuj la familiajn servojn. Tiuj indikiloj estas kontraŭaj al tiuj de la nov-liberalisma ekonomiko.

Koncerne la internaciajn ekonomiajn rilatojn, la instrumenta efikeco gvidata de logiko de pura konkurenco finrezultigas eliminon de la malpliefika aganto, fare de la rendimente pli efika, kiuj ajn estos la homaj konsekvencoj. Tiel la rento-agrokulturo dispremis la vivigan agrokulturon de la sudaj landoj kaj igis tutajn loĝantarojn mizeraj. Ĉiuj ĉefaj principoj de internacia komerco (klaŭzo de la plej favorata ŝtato, doni al la eksterlandaj firmaoj la samajn avantaĝojn kiel al la enlandaj, specialiĝo laŭ la “naturaj” komparaj avantaĝoj, libera cirkulado de varoj, kaj precipe de kapitaloj, ...) devenas de tiu logiko. Al tiuj kriterioj, nia aliro laŭ “cela” racieco kontraŭmetos la rajton de malplej fortaj popoloj protekti sin por ellabori siajn komparajn avantaĝojn (kiuj ne estas naturaj sed konstruiĝas per investado), la rajton organizi sin en plurŝtataj komunumoj* por ekspluati siajn komplementecojn, la rajton memplenumi siajn esencajn bezonojn, ŝirmante sin de la konkurenco de la plej fortaj ŝtatoj, ktp ...

* Simile kiel la Eŭropa Komunumo, kreita de la Romo-Traktato en 1957, kaj kiu estis poste transformita.

Koncerne naturon, fizikaj indikiloj ebligu precizigi la medio-normojn, enkadre de kiuj teniĝu ĉiu ekonomia pliboniga politiko. Tiu “biologia” aliro alportas novajn organizajn principojn, el kiuj la ekonomiaj kaj politikaj sistemoj inspiriĝu. En ĉiuj tiuj temoj, solidareco anstataŭas konkuradon; ni substreku, ke estas racieco-postulo kaj neniel bonkoreco.

Ĉar ĉiu socia logiko — kaj ĉiu politiko — rezultas el arbitracio inter la dominantaj povoj aŭ regantoj de la tutmonda ekonomio, tia returniĝo implicus, ke oni sukcesis regi la financajn povulojn, kiuj prosperas en la liberalismaj politikoj. La politikaj respondeculoj diru, ĉu ili intencas tion fari, aŭ daŭrigi servi ilin.

René PASSET

USONO, ELEKTOJ ĈE DUONA MANDATO

Elekta malvenko de senprojekta prezidanto

Antaŭ du jaroj tre larĝe elektita en voĉdonado stampita de forta popola mobiliziĝo, kaj disponante pri komforta plimulto en la du ĉambroj de la parlamento, la prezidanto Barack Obama, ekde la 20-a de januaro 2009, lasis pasi la ŝancon profunde reformi sian landon donante al ĝi progresan direkton. Ĉu li ankoraŭ kapablas fari tion dum la du venontaj jaroj, dum la ĉambro de reprezentantoj transiris en la alian manon, okaze de senprecedenca elekta ŝanĝego post 1938 (tiam, la prezidanto Roosevelt kaj liaj demokratoj perdis 72 seĝojn en tiu kongreso, sed ... konservis tie la plimulton)? En 1994, nigra jaro por la demokratoj, ili perdis 52 seĝojn; nun, pli ol 60.

Ĉi-foje tamen la demokratoj konservas la plimulton en la Senato, pro la fakto ke, ĉar ties anoj estas elektataj por ses jaroj, nur triono de la seĝoj estis elektitaj (ĉiuj reprezentantoj, male, alfrontas la elektantojn ĉiujn du jarojn). Tiu situacio malfaciligas la respublikanan ĉikanadon, kiu konsistas en voĉdonado de provokaj leĝoj kaj poste plendi ke la prezidanto paralizas la landon per sia vetoo.* Ĉar ĉiu leĝo devas esti adoptita de ambaŭ ĉambroj, estas malverŝajne ke la Senato, kiu restas demokrata, akceptos la iniciatojn de la ĉambro de reprezentantoj kiu, ekde venonta januaro, fariĝos respublikana. Nu, la celo de la kontraŭuloj de s-ro Obama estas klara, cetere anoncita de la gvidanto de la respublikana parlamenta grupo en la Senato, s-ro Mitch McConnell: “La plej grava afero kiun ni provos atingi estas ke la prezidanto Obama faru nur unu mandaton.” La metodo de parlamenta enŝlimiĝo prezentiĝas do kiel la plej verŝajna opcio. La respublikanoj uzis ĝin multe dum la du unuaj jaroj de la mandato de s-ro Obama, rifuzante unuanime la plej grandan parton de liaj grandaj projektoj; ili nun siavice spertos la samon. Kaj, ĉar pri ekstera politiko kaj pri nomumado de altaj funkciuloj, ambasadoroj, juĝistoj (inkluzive tiuj de la Supera Kortumo) la decidojn de la prezidanto ratifas ne la ĉambro de reprezentantoj, sed la Senato, la hieraŭa voĉdonado estas ne ĉiusence katastrofa por la Blanka Domo.

* S-ro John Boehner, kiu prezidos la ĉambron de reprezentantoj ekde venonta januaro, ĵus sciigis ke li intencas nuligi la reformon de la sansistemo, kiun li kvalifikis kiel “monstraĵo”.

Kaj ĝi diras nenion pri la rezulto de 2010. Unuflanke, ĉar la du pasintaj jaroj facile memorigas pri tio, kiom facile ondo de entuziasmo povas transformiĝi en ĉagrenon, kiam la ekonomiaj rezultoj malbonas, kiam la komencitaj reformoj dronas en la parlamenta ĉikanado kaj en la kompromisoj truditaj de la premgrupoj, kiam la oficiala senlaboreco tuŝas la dek elcentojn kaj kiam, ĉefe, la bankoj, ĉefe respondecaj pri la krizo kun Usono spertas, estas la unuaj savitaj fare de la federacia ŝtato. “Miraklo” kiu multe kontribuis al la fifamigo de la publika agado, kiu estas la elstara punkto de la ideologio de la usona dekstrularo kaj de la Tea Party.

Cetere, la eventuala kampanjo de reelekto de s-ro Obama mobilizos en du jaroj pli multnombran kaj pli junan elektantaron kaj pli eman voĉdoni por la demokratoj ol la 42 elcentoj da usonanoj en voĉdon-aĝo, ofte konservativaj kaj tre aĝaj, kiuj voĉdonis la 2-an de novembro.* Sed la ŝatoperdo de la demokrataj elektantoj entenas politikan signifon: en du jaroj la politika energio kaj la entuziasmo iris en la alian tendaron. Konscia, ke liaj ekonomiaj realigoj estas seniluziigaj, lia tro granda preteco intertrakti kun respublikanaj deputitoj deciditaj detrui lin kaj lia propra distanco, lia flegmo povis simili al indiferento, al formo de teĥnokrata kaj fakula malproksimiĝo, s-ro Obama provis lastan semajnon jenan klarigon: “‘Jes, ni povas’, sed ... tio ne fariĝas tuj. [...] Tiuj ĉi du lastaj jaroj, fronte al kriza situacio, nia sinteno estis realigi aferojn rapide. Kaj tio kondukis nin al uzado de proceduroj ekzistantaj anstataŭ transformi ilin. Sen ajna dubo tio frustris la homojn. Tio frustris min mem.”

* Laŭ diversaj taksadoj, 25 elcentoj de la elektantoj de mardo, la 2-a de novembro havis pli ol 65 jarojn, kontraŭ 20 elcentoj en 2006. La parto de junuloj en la elektantaro estis, male, dividita per du inter 2008 kaj 2010.

En la realo, la usona popolo esprimis ĵus pli ol “frustriĝon” aŭ malkontenton pri mankhava “pedagogio”. Li sankciis ekonomian politikon de hezitado kaj de etanimeco kiam oni devis relanĉi la aktivecon: la ekonomikisto Paul Krugman ne ĉesis demonstri ke la altiĝnivelo de la federacia buĝeto estas nesufiĉa por certigi la relanĉon, pro la politiko de malabundo, kiun la ŝtatoj sur sia nivelo faras samtempe. La elektantoj ankaŭ malaprobis reformon de la sansistemo, kiu estas videbla rezulto de kompromisoj kaj miskompromisoj, inkluzive kun la ĉefaj respondeculoj (farmacia kaj asekurista premgrupoj) de maljustega kaj multekosta sistemo. Fine la junuloj, la aktivuloj, turnis la dorson al prezidanteco, kiu, kvankam kun gravaj subtenoj en la parlamento, ne sciis montri ian gvidantecon nek la volon rompi la politikon de milito en Irako kaj en Afganio, nek la decidemon fermi la malliberejon de Gvantanamo (promesita kaj senĉese prokrastita), nek pri la fronto de klimata ŝanĝiĝo, nek eĉ pri la postulo ĉesigi la diskriminacion kontraŭ la samseksamuloj en la armeo.

Tiuj malkontentoj ne esprimiĝis ĉiuj same: iuj progresemuloj, speciale la junaj, ne partoprenis en la voĉdonado, la aliaj voĉdonis por la respublikanoj.* Kaj tute klare estas io paradoksa en la elekto-konduto de tiuj, kiuj protestas kontraŭ la daŭrigo de la krizo per tio ke ili remetas en la povon la ĉefajn respondeculojn de la krizo. Sed tiu afero estas same malnova kiel la nunetempa historio de Usono kaj de ĝia dupartia sistemo regata de la mono:* kiam demokrata prezidanto malsukcesas aŭ seniluziigas, estas nepre la dekstro kiuj profitas el la malkontento. Tiam sufiĉas al ĝi kriegi por esti aŭdata, ĉefe kiam la usona prezidanto siavice parolas bone, sed aŭdas nenion. Ke la respublikanoj tiel revenas sur la antaŭon de la scenejo du jarojn post la fiasko de la Bush-prezidanteco, tio ĉiukaze montras la detruan potencon de la nacia malkontento.

* Post 2007, la kvoto de senlaboreco de junuloj de 16 ĝis 24 jaraĝaj preskaŭ duobliĝis, kreskante de 10,8 elcentoj al 19,1. Tio, kune kun la forta altigo de enskribokostoj en iuj grandaj publikaj universitatoj (+ 32% en Berkeley) estis malfavora al ilia mobiliziĝo por la demokratoj, dum en 2008 ilia kontribuaĵo al la elekto de Barack Obama estis signifa.
* Tiu ĉi elektokampanjo kostis 4 miliardojn da dolaroj, absoluta rekordo por voĉdonado de duonmandato.

Nun s-ro Obama povas, kiel s-ro Clinton faris inter 1994 kaj 1996, stiri dekstren pretekstante ke li tiel respondas al la postuloj de la lando. Tia malfermiĝo, kiun li promesis en gazetara konferenco post la elekto-fiasko, certe ne povas konvinki siajn kontraŭulojn, kiuj staras jam batalpretaj por la granda venĝo. La demokrata prezidanto povas fari kion ajn, la respublikanoj ne ĉesos kulpigi lin pri politiko de “socialisma” redistribuado kiu volas konfiski la riĉaĵojn de la “entreprenistoj” kaj kiu fine sufokas la kreskon. Ilia rimedo ne ŝanĝiĝis de tridek jaroj: novaj malaltigoj de impostoj, pli decidaj malaltigoj de tio, kio ankoraŭ ekzistas kiel socialaj programoj. Por iuj membroj de la Tea Party, tre inspiritaj de Ayn Rand, eĉ la fonduso de sendamaĝigo de BP por la viktimoj de la poluado en la Meksikia Golfo respondas al politiko de senposedigo de la riĉuloj profite al la malriĉuloj ... S-ro Obama, povas, per tio ke li ne atentas la advokatojn de tiaj tezoj, senkreditigi iln; kaj tiam pli faciligi sian eventualan reelekton.

La elekto de la 2-a de novembro povas ja daŭrigi la recesion, se ĝi trudas al la lando kuracadon de buĝeta kaj sociala malabundo, sed ĝi certe ne ŝanĝos multon en la kampo de ekstera politiko. Unuflanke, kiel ni vidis, ĉar la demokratoj konservas la regadon de la Senato, loko kie la internaciaj traktatoj ratifiĝas. Aliflanke, ĉar la respublikana partio ne havas eksteran politikon, ĉar ĝi estas dividita inter la favorantoj de kontraŭterorista kaj kontraŭislama krucmilito kaj la apostoloj de izolismo. Tiuj lastaj argumentas ke la militoj en Irako kaj en Afganio kostis 3.000 miliardojn da dolaroj al lando plena de ŝuldoj kaj ke ili povas konduki al enpotenciĝo en ambaŭ landoj de reĝimoj kiuj flirtas kun Irano ...

S-ro Obama ĉiam fidis sian inteligenton, sian senton de ekvilibro, de kompromiso, de distanco. En kriza periodo li devas trudi al si por mobilizi iom da empatio, da varmo, da decidemo. La usona popolo ŝategas pikparoli pri la aroganteco de intelektuloj kaj kontraŭmeti al ili la popolan saĝon; ĝi respektas la universitate edukitajn homojn, sed ĝi ne ŝatas ilin; ĝi abomenas la fakulojn. Nu, tiun kulturan kaj politikan tradicion, ege flegatan ĉe la dekstruloj, la usona prezidanto spitis ekde sia elekto. Ĉi tie ne gravas nur pli bone “komuniki”, sed havi ion por diri, kio instigas tiujn kiuj lasis la brakojn fali. Sed post la ĥaosa adopto de la sansistema reformo neniu scias vere kion Barack Obama volas fari el la resto de sia prezidanteco. Li devas respondi sciante, ke bataleto du du jaroj kontraŭ respublikanoj kiujn liaj hezitadoj kuraĝigis, ne anstataŭas programon.

Serge HALIMI.

Socia apartismo en Glasgovo

Vivi riĉule en urbo de malriĉuloj

En senindustriigita Skotlando, la riĉaj kvartaloj de Glasgovo spertas senhontan prosperon dum kvartaloj malriĉaj stagnas. La situacio rememorigas pri tiu de la deknaŭa jarcento, kiam la “danĝeraj klasoj” estis apartigitaj kaj la riĉuloj kredis, ke bonfarado kaj filantropio konstantigos la ordon de aferoj.

“Ĉu vi kredas ke privataj kluboj estas rezervitaj por la elito? Por riĉuloj? Parademuloj? Nu, vi tute pravas. Ĝuste tio estas la motivo de nia ekzisto”*. En la komerca kvartalo de la urbo, kunpremata inter butiko de vestoj por novedzinoj, drinkejoj por altrangaj kadroj kaj komercaj oficejoj, la Glasgow Art Club sin prezentas kiel “la plej zorge gardatan sekreton de Glasgovo”. En domego laŭ la viktoriana stilo, la pordo malfermiĝas por riveli ĉefserviston en tri-peca kompleto. Ĉiusemajne en ĉi tiu “elita klubo”, eminentuloj havas rendevuon kun bonfarado.

* Retejo de la Glasgow Art Club ( www.glasgowartclub.co.uk ).

Ĉi tie, la plej malnova klubo de Rotario Internacia en Skotlando, fondita en 1912, organizas ritan renkontiĝon interpunktitan de konversacioj pri sengravaĵoj, aranĝado de reciprokaj favoroj, kaj negocado, ĉio ĉi en loko por “amatoraj artistoj” kreita dum la industria revolucio (1867) de juna artisto, kaj dediĉita al la komercistoj pri katuno kaj sukero kiuj emis aĉeti liajn pentraĵojn. Ĝi proponas la okazon saluti onies kunmanĝantojn, malstreĉiĝi en aparte bona medio, aŭskulti paroladon pri iu inda afero kaj, kiam konvene, subskribi ĉekon.

La prezidanto, Michael Guy, ekstaras de sia komforta seĝo ĉe la tablo de honoro, mallerte rektigas siajn nigrajn ŝelkojn, kaj frapas arĝentan sonorilon per marteleto. Estas la 1-a ptm je mardo la 22-a de junio 2010. La manĝo estas solene malfermita. La kvardek kunmanĝantoj de hodiaŭ — bankistoj, asekuristoj, advokatoj kaj estroj de komercaj entreprenoj — leviĝas kiel unusola homo, tostas al la reĝino, kaj residiĝas. Ĉirkaŭ la kolo de 67-jaraĝa s-ro Guy pendas peza ĉeno kiu etendiĝas ĝis la talio; ĝi konsistas el cent etaj kvadratoj gravuritaj per la nomoj de liaj 98 antaŭuloj. “Ĉi tiu ceremonia ĉeno havas valoron de 38 000 pundoj [46 000 eŭroj]. Ĝi estas el oro! Jen io, kio ne perdis sian valoron lastatempe!” li diras ridante, antaŭ ol enŝovi sian tranĉilon en pecon de rostita bovaĵo. Kvankam ĝenata de sia juvelaĵo, kiun li fine enŝovas sub siajn ŝelkojn, s-ro Guy sukcesas skizi sian teorion pri la severa malriĉeco kiu plagas la urbon, plejparte en la orientaj kvartaloj: “Jes, mi scias: en Glasgovo estas iuj kvartaloj kie oni havas pli mallongan vivdaŭron ol en Irako! La vivstilo, la senhaveco ... mi scias. Glasgovo ĉiam estis urbo kie riĉuloj kaj malriĉuloj vivis najbare. Estis la irlandaj enmigrintoj kiuj precipe malaltigis la statistikon. Sed hej, ne estas tiel grave. Jes restas izolitaj areoj de malriĉeco, sed Glasgovo estas vere vigla urbo kun mirindaj muzeoj, eksterordinaraj koncertoj kaj aparte bonaj homoj!”

En aŭgusto 2008, la Monda Organizo pri Sano (MOS) eldonis esploron kiu malkaŝis, ke estas 28-jara diferenco inter la vivdaŭro de infano naskiĝinta en unu el la riĉaj distriktoj de Glasgovo — en la sudo kaj okcidento — kaj infano kiu naskiĝis en unu el la kvartaloj malriĉaj en la oriento*. Titolita “Fermi la fendon en la daŭro de generacio”, la raporto trovis, ke iuj lokoj de Glasgovo tenas la rekordon pri la plej malalta vivdaŭro en Eŭropo: 54 jaroj por viroj, 75 por virinoj kiuj spertas malpli malfacilajn vivkondiĉojn*. La rekomenditaj rimedoj — universala aliro al bazaj bezonoj (akvo, nutraĵo, loĝejoj, sanzorgo, energio), sed ankaŭ al edukado, kulturo, ekvilibra urboplanado kaj bonaj laborkondiĉoj — devus havi la efikon de bombo. Male, ili apenaŭ kaŭzis ondeton.

* Vidu Pierre Rimbert, “L’injustice sociale tue,” La valise diplomatique, www.monde-diplomatique.fr, la 2-an de septembro 2008.
* Monda Organizo pri Sano, “Commission on Social Determinants of Health, Final Report”, www.who.int, 2009.
La afiŝoj proklamas: “Glasgovo, Skotlando kun stilo”

Peter Steven, “unu el la plej riĉaj membroj de la klubo” laŭ Guy, klopodas por trovi siajn vortojn. Li balbutas, enpensiĝas momente dum li kontemplas la grandajn skulptitajn panelojn el raraj lignoj ambaŭflanke de la ĉambro, kaj tiam ekparolas: “Kial estas tia diferenco inter la vivdaŭro de riĉuloj kaj malriĉuloj en nia urbo? Estas pro tio, ke la malriĉuloj manĝas nebone, kaj ili heredas ĉi tiujn kutimaĉojn de siaj gepatroj. Edukado estas kerna. Ni en la Rotaria Klubo tre fieras pri la iniciatoj kiujn ni faris en lernejoj de la pli malriĉaj kvartaloj de la urbo, kiel ekzemple oratoraj konkursoj. Multe de tiuj, pri kiuj vi parolas, sin vivtenas per socialaj subvencioj kaj ne havas alian enspezon.” Kun tranĉilo en la mano, s-ro Guy ankaŭ imputas la eŭropan rekordon de Glasgovo al unu el la plej popularaj pladoj de Skotlando, la fama “fish supper”*.

* Populara plado el fritita fiŝaĵo, fritoj kaj viandsuko.

Kelkajn horojn antaŭ ĉi tiu rita manĝo, la brita ĉefministro David Cameron rivelis la plej severan planon por la redukto de elspezoj en Britio depost la Dua Mondmilito: ŝparoj de 110 mil milionoj da eŭroj ĝis 2015*. Por kompensi la anoncitan blokon de elspezado por lernejoj en malriĉaj lokoj — 4,1 mil milionoj da eŭroj — la ministro pri edukado, Michael Gove, diris ke 4,7 milionoj da eŭroj estas donotaj al la bonfara organizaĵo ‘Teach First’ kiu celas persvadi “la plej bonajn instruistojn” instrui en senhavaj kvartaloj*. Kion unu mano donas, la alia reprenas. Mallongirejo por la sociaj problemoj en Glasgovo?

* Forlasitaj estas socialaj projektoj, investoj je publikaj lernejoj kaj la konstruado de hospitaloj. Servoj al senlaboruloj estas limigitaj, eĉ sen mencii la leviĝon je vendoimposto (VAT) de 17,5% al 20%.
* Nicholas Watt, “Michael Gove freezes Rebuilding of Schools in £ 3.5bn savings”, The Guardian, Londono, la 4-an de julio 2010.

Vigligite de sia ĉokolada pudingo, George Russell staras ĉe la podio. Emerita altranga kadro de transnacia telekomunika firmao, li alvokas por “ondo da bonfarado” fronte al “la atako kontraŭ publikaj servoj de la reganta koalicio... Dum buĝetaj reduktoj minace alproksimiĝas, David Cameron dependas de bonfarado. Por atingi homogenan socion, ĉiu el ni devas plenumi sian rolon.” “Homoj kiel ni, kiuj havas monon, certe devos doni pli,” li diris post sia parolado, aludante sian “socialisman junaĝon”. Sed la prezidanto volas atentigi nin pri alia realaĵo, pli plaĉa al la oreloj. “Vi scias, Glasgovo allogas multajn entreprenojn. Telefonajn informejojn, asekurajn kompaniojn, centrojn de financaj servoj ... Estas aparte bona elekto el hoteloj. Efektive, nova kvinstela hotelo estas malfermiĝonta sur la bordo de la Rivero Clyde. Imponega hotelo ... ”

En la jaroj 1980-1990, la malpuraĵo el la altfornoj, kiu kovris Glasgovon per malluma vualo, estis forfrotita per la helpo de ŝtataj subvencioj. Ŝipkonstruejoj, karbominejoj kaj ŝtalfabrikoj fermiĝis. Skrapado, remodelado kaj farbado transformos la plej loĝatan urbon de Skotlando en urbon de arto kaj kulturo. “Glasgovo, Skotlando kun stilo” nun proklamis la afiŝojn tra kaj preter la komerca kvartalo. “Oni restriktis la malriĉulojn al la antaŭurboj kaj vendis la plej bonajn socialajn loĝdomojn al la privata sektoro laŭ la politiko de Margaret Thatcher. La ”kapuĉiniĝo“* de Glasgovo, procezo kiu akompanas la burĝiĝon de urbaj kvartaloj, tiam povos komenciĝi” klarigas Bridget Fowler, sociologo ĉe la Universitato de Glasgovo. En 1990, dudek jarojn post kiam ĝi gajnis la titolon “Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo”, la urbo de la arkitekto Charles Rennie Mackintosh estas unu el la tri eŭropaj ĉefurboj de nuntempa arto. Ĝi gajnas unuajn premiojn (“brita urbo de arkitekturo kaj dizajno” en 1999), allogas gravajn sportajn eventojn* kaj riĉajn turistojn, precipe danke al sep privataj golfejoj kaj kvin kvinstelaj hoteloj kun 1 358 luksoklasaj ĉambroj. Sekve, estas logike ke ĝi kolektas laŭdajn raportojn en la eŭropa gazetaro kiu rutine forgesas mencii la diferencojn de vivodaŭro inter glasgovanoj*.

* “kapuĉiniĝo” (cappuccinoisation): la transformado de industriaj kvartaloj en kvartalojn de hoteloj, butikoj kaj kafejoj -ml
* Atletiko Super 8 en 2010, la londonaj olimpikoj en 2012, la Ludoj de la Brita Komunumo de Nacioj en 2014 ...
* Ĝi eĉ estas “la leviĝanta urbo” laŭ Courrier International. Tiu semajnĵurnalo represis artikolon el The Independent kiu notas, ke Glasgovo “havas sufiĉe da arto, arkitekturo, muziko kaj kuirarto por proponi, kune kun la pragmata batalvolo kiu ĝin karakterizas” (la 15-an de oktobro 2009). Kaj la franca radiostacio ‘France Info’ informis ke “mezsemajne, la promenstratoj plenplenas kiel ankaŭ la butikoj kiuj estas ĝenerale bonegaj kun ĉiuj ĉefaj markoj!” (la 18-an de aprilo 2008).

Ĉe la supro de la tabelo de procentoj de senlaboreco, mortoj pro superdozoj de drogoj, pulma kancero kaj ponardaj murdoj, Glasgovo ankaŭ estas centro de grandaj riĉaĵoj. En 2007, la “mapo de britaj milionuloj”* rangigis la urbon en la sepa loko en Britio. Ekstreme mezklasula Edinburgo, kun “nur” 9 738 milionuloj, rangis kvin lokojn pli malalte.

* “Scottish Snippets” n-ro 539, www.rampantscotland.com, la 11-an de aŭgusto 2007.
“La malfavoratoj ĉi tie fartas multe pli bone ol en Barato”

Sed kiel oni povas vivi riĉule en urbo de la malriĉuloj? “Mi ĵus revenis de Barato, kaj mi povas diri al vi ke la loĝantoj de orienta Glasgovo fartas tre bone kompare kun baratanoj. Kaj la malriĉuloj de Glasgovo estas riĉaj kompare kun tiuj de Malavio!” Sur la kvara etaĝo de sia imperio, City Refrigeration Holdings — firmao kiu ekipas konstruaĵojn kaj havas pli ol dek du mil dungitojn tutmonde — William Haughey, 53, la multmilionula estro de la entrepreno, metas la konkludojn de la MOS-raporto en ĝian kuntekston. “Estas nek malsatego nek sanproblemoj en tiuj kvartaloj. La kaŭzo de ĉi tiuj malbonaj ciferoj ne estas malriĉeco, sed sociaj kialoj. Ni jam havis ĉi tiujn problemojn dum longa tempo.”

En la ĉambro kiu entenas kelkajn siajn trofeojn (“Komercisto de la Jaro”, “Premio de la Urbo Glasgovo”,“Entreprenisto de la Jaro” ...), inter vojaĝo al Barato, mallonga restado en Kataro kaj du-semajna ferio en Lasvegaso kie li partoprenis pokerajn turnirojn, s-ro Haughey parolas pri sia socia klaso. Pro sia aliĝo al la ekskluziva klubo de glasgovaj mongajnistoj, “la knabo el Gorbals”, naskiĝinta en familio de kvalifikitaj laboristoj kaj edukita en tiu laborista kvartalo, scias pli bone ol iu ajn kiel paroli al la riĉuloj. “Tiuj, kiuj havas multe da mono, ne ŝatas ke iu diru al ili kion fari per ĝi. Estas juste ilin imposti. Mi kredas ke entreprenistoj, sukcesuloj kun multe da mono kiel mi, devas esti persvaditaj. Jes, ni devas persvadi ilin doni pli al bonfarado, al bonfaroj.” Kun riĉaĵo taksita je almenaŭ 180 milionoj da eŭroj*, s-ro Haughey efektive ne atendas por ke iu diru al li, kion li faru per sia mono: li intencas konstrui en Glasgovo “la plej grandan domon en Skotlando” — kvankam oni jam rifuzis al li konstrupermesilon-, li estas organizanta la transformon de sia firmao en tutmondiĝintan transnacian entreprenon, kaj rezervas parton de sia monhavo — ĉirkaŭ 6% — por bonfarado.

* Laŭ la ĉiujara listo de britaj riĉuloj eldonita de The Times (Londono).

“Ni estas tre diskretaj pri niaj filantropia agado. Per mia fonduso, The City Charitable Trust, mi donacis preskaŭ 10 milionojn da pundoj [12 milionojn da eŭroj] al bonfaraj laboroj.” Helpo por handikapitaj infanoj, konstruoj de hospitaloj kaj putoj en Afriko, financa subteno por la plej malriĉaj lernejoj ... Por s-ro Haughey, “redoni al la komunumo” estas afero de honoro ĉu en Glasgovo ĉu en Malavio. Cetere, li atentigas, ĉiumonate lia lukso villo en Florido gastigas “la Dungiton de la Monato kaj ties familion.” En lastaj jaroj, li distingis sin per la savo de malvigliĝinta organizaĵo: la Laborista Partio. Pro donacoj de pli ol 1,3 milionoj da eŭroj, li estas efektive la plej granda skota donacanto de la partio kiu estis eloficigita en la lasta balotado. Cetere, siatempa ĉefministro Gordon Brown ĉeestis la inaŭguron de lia nova sidejo en 2009. “La fortuno de Glasgovo, kiel tiu de s-ro Haughey, konsiderinde progresis dum la lasta jardeko, parte danke al la donacemo de s-ro Brown el la publikaj financoj” laŭ la ĵurnalo “The Times” (la 14-an de marto 2010).

Trans la rivero Clyde, en strato Buchanan, lu-preze la sepa plej altekosta strato en la mondo, Kevin, Michael kaj William piediras sur la pavimŝtonoj kun karieroresumoj en sako kaj hamburgeroj en la mano. Naskiĝintaj en Castlemilk kaj Easterhouse — malriĉaj municipaj apartamentaroj en la periferio de la urbo — ili estas tiuj, kiujn la gazetaro nomas “gangsteroj.” Ili ne tion neas: “Mia bandaĉo nomiĝas ‘The Young Byre Fleeto’. Niaj simboloj estas YHF, YBF kaj HF” diras unu el ili, 18-jarulo kiu rakontas kun konfuza simpleco pri la interbatiĝoj kiujn li partoprenis kaj siaj paroksismoj de kolerego. Laŭ diversaj fontoj, estas inter 150 kaj 200 klare establitaj bandaĉoj en la malriĉaj kvartaloj de Glasgovo. “Mi plenkreskiĝis kun senlaboreco, mi neniam konis mian patron kaj mia patrino estas senlabora” diras William, kiu fine rezignas proponi sian karieroresumon ĉe la butikoj kaj akompanas Kevin, 18-jara patro de du infanoj, por tipa posttagmezo: du viskioj kun Koka-kolao kaj kvar glasegoj da biero, post kiuj la drinkejistoj rifuzas ilin servi; tiam kelkaj diazepamaj tablojdoj prenitaj kun glutoj da cidro aĉetita ĉe nutraĵvendejo. La cikatroj sur lia korpo? “Interbatiĝoj kun aliaj bandaĉoj. Ĉi tie en Glasgovo, ĉiu havas ponardon kaj militas.”

Ĉe tablo en la Crystal Palace, drinkejo tuj apud la rivero Clyde, Michael diras ke li “firme intencas forlasi la bandaĉan kulturon.” Lia patro alvenas. “Ankaŭ mi estis bandaĉano en mia junaĝo. Tio kondukis min al enprizoniĝo” li diras, amike frapetante la dorson de sia filo antaŭ ol gluti sian bieron kaj ekiri por sin prezenti al la loka policejo. Michael, ankaŭ kondiĉe liberigita post interbatiĝo, demandas, kun fiksa rigardo: “Ĉu vi kredas ke mi estas nebonulo? Ĉiuj mallaŭdas nin pro la maniero laŭ kiu ni parolas kaj nin vestas kaj amuzas ....” Je la mencio de s-ro Haughey, kies nomon li konas ĉar li estas eksprezidanto de la glasgova futbalklubo Celtic, Michael salte ekstaras: “Jen vera gangstero!”

Ĉe la placo Royal Exchange, en la restoracio Rogano, unu el la plej ekskluzivaj lokoj en la urbo, Sir Tom Hunter rakontas la historion de sia sukceso. “Mi gajnis multe da mono” li memoras. “Multe pli ol tiom, kiom mia familio kaj mi bezonas.” En 1998, li estris ĉenon da ŝubutikoj kiu komenciĝis “en la malantaŭo de furgono kun nur du ĉekoj por kvin mil britaj pundoj”*. En tiu jaro, ĉi tiu viro, kiu nomas sin “kapitalisma aventuristo” kaj firme kredas ke “la ŝtato devus havi rolon kiel eble plej malgrandan”, vendis sian entreprenon al sia konkurencanto JJB Sports. Li enpoŝigis 310 el la 345 milionoj da eŭroj el la transakcio. Dek jarojn poste, li fariĝis la unua miliardulo de Skotlando, kun riĉaĵo de proksimume 1,26 mil milionoj da eŭroj.

* Jenny Davey, “The humbling of Tom Hunter”, The Times, Londono, la 4-an de januaro 2009.

Tiam li decidis edukiĝi, kaj renkontis Vartan Gregoria, la direktoro de la Carnegie Corporation de Nov-Jorko. “Li enkondukis min al la devizo de Andrew Carnegie: ”kiu mortas riĉa, tiu mortas en honto“. Tio resonancis kun mi kaj mi diris al mi: Kial atendi la morton antaŭ ol meti mian monon al la servo de indaj aferoj? Filantropio estas tre kontentiga kaj tre amuza. Kial do lasi al aliuloj amuziĝi?”*. S-ro Hunter efektive havas iujn trajtojn komunajn kun la “rabista barono” Andrew Carnegie, usona fervoja magnato, kiu testamentis al la publiko 2 500 bibliotekojn kaj faman koncertejon en Usono. Fondinto de la investfonduso West Coast Capital, s-ro Hunter akiras malprosperajn firmaojn kiujn li restrukturas kaj forvendas. Ekde 2001, li gajnis preskaŭ 4 mil milionojn da plusvaloro per siaj operacioj: “Rekte aŭ nerekte, mi havas 10 500 dungitojn nunmomente.”

* La anonco mez-junie de Warren Buffett, ke li intencas donaci “99% de [sia] riĉaĵo” al bonfaroj kaj kunsidi kun la kvardek plej riĉaj miliarduloj por “persvadi” ilin fari same, resonancis tiom por Tom Hunter kiom por William Haughey kiel la plej alta alvoko. Kiel resurekto, dum la tuta planedo submetiĝas al kuracado per ŝparemeco, fare de bonfarema barono savanta la mondon per dolaroj kaj kulturo.

Sed la “kromdamaĝo” el siaj investoj — precipe rilate al laborpostenoj — flankenpuŝiĝas kiam tiu ĉi viro, kavalirigita de la reĝino en 2005, komencas priparoli siajn plej grandajn projektojn. “Pere de la Hunter Foundation, mi donacis preskaŭ 50 milionojn da pundoj al bonfarado, ĉiom al edukado kaj ekonomia evoluigo.” Hospitaloj kaj fabrikoj en Malavio kaj Ruando, monhelpo al malriĉaj skotaj lernejoj, la kreo de fonduso por entreprenemo ĉe glasgova universitato, kultura mecenateco al muzeoj en la urbo ... “Ĝuste kiel miaj fondusoj de privata kapitalo, mi atendas maksimuman efikon el miaj investoj en bonfarado.” S-ro Hunter estas ĝuste tia viro, kian s-ro Cameron serĉas: miliardula filantropo kiu, per siaj donacoj, kompensos la efikojn de buĝetaj reduktoj, precipe en edukado kaj sanzorgo. Tiuj kvindek milionoj donacitaj al “indaj aferoj” ankaŭ estas la prezo de lia domo en Cap-Ferrat en suda Francio, kiun li vendis al rusoj kelkajn monatojn antaŭ la financa disfalo de 2008*. “Ni ne estis imunaj” li diras, kaj alvokas por “plia reguligo de kapitalismo.” Pro la krizo, Sir Tom devis paŭzigi sian filantropion — kaj vendi sian jakton.

* Estis en la ĝardeno de tiu villo en julio 2007 ke li anoncis dum intervjuo en la BBC ke li intencas “donaci dum [sia] vivdaŭro mil milionojn da pundoj.”

La riĉuloj estas belaj, kompataj kaj donacemaj; la malriĉuloj estas mallaboremaj, droguloj kaj alkoholuloj: la kliŝoj de la viktoriana epoko persistas, sed kiu politika forto provas ilin forviŝi? La ideo, ke la riĉeco de iuj ligiĝas al la malriĉeco de aliuloj, ŝajnas neimagebla ĉi tie. Malriĉeco malĝojigas sed laŭ la kleraj klasoj, estas la malriĉuloj mem kiuj kaŭzas ĝin.

“Tiuj uloj neniam manĝas fruktojn kaj legomojn”

“Kion utilas relevi tiun bildon de urbo de senhaveco, urbo malriĉa kie homoj mortas junaj? Tio memorigas min pri la veterprognozo de la BBC kiu ĉiam komenciĝas per la informo, ke pluvas en Glasgovo!” Veninte el prezentado de ‘Tartuffe’ de Molière, profesiaj aktoroj Sean Scanlan kaj Barbara Rafferty sidas sub tolmarkezo sur la teraso de Oran Mor, siatempa integrista preĝejo transformita en teatron kaj ŝikan drinkejon kaj restoracion ĉe la ekstremo de strato Byres en la kvartalo West End. Portanta perlan kolĉenon kaj vesperan robon, la aktorino gustumas glasegon da oranĝsuko. Ŝia vivpartnero etendas la brakojn sur la brakapogiloj. Je la mencio de la esploro de MOS, la sesdekjaruloj ŝajnas ĉagreniĝi. Ili sin difinas kiel “etburĝaraj” kvankam Barbara grimacas je la termino. Kiel centmiloj da glasgovanoj, ŝia patro laboris en la ŝipkonstruejoj kiuj fermiĝis en la 1970-aj jaroj.

Per mano ornamita de rektangula safiro, ŝi mimas la motorajn forton de “senhaveco”: alkoholaĵoj, heroino kaj fiŝaĵo kaj fritoj — la ĉiea “fish and chips”. “Tiuj uloj”, ŝi diras, “neniam manĝas fruktojn kaj legomojn. Ili glutegas prilaboritajn manĝaĵojn de malalta nutra valoro. Estas senelira rondo. En la 1930-aj jaroj, la laboristoj vivis pli longe ĉar ili manĝis supon. Hodiaŭ, estas frititaj kolbasoj kaj pasteĉoj plenaj de graso!” Por eskapi el ĉi tiu grasmakulita kaldrono, Barbara kaj Sean ekzilas sin tri aŭ kvar fojojn ĉiujare al sia hejmo en Nico por, ili diras, “fari nenion, promeni laŭ la Promenade des Anglais kaj manĝi fruktojn.”

David Kelburn furioze deklamas en la kuirejo de sia kastelo. “En la moderna socio, ŝajnas ke riĉaj komercistoj fariĝas herooj dum nin, la aristokratojn, oni perceptas pli kiel malamikojn.” La 32-jara Vicgrafo de Glasgovo, filo de la Grafo, diras ke li “ne estas vere riĉa”. “Ne, ni ne matenmanĝas kun ĉampano, kaj ne estas ĉefkelneroj kaj ĉambristoj kiuj servas nin surgenue.!” Aliflanke, li posedas la prestiĝon de siaj titolo kaj heredaĵo: kastelo kun ĉirkaŭ 15 ĉambroj kaj valoro de proksimume kvar milionoj da pundoj sur pli ol tri hektaroj da tero. “Ĉiu tago rememorigas al mi kiel mi estas bonsorta” li diras, retpoŝtante per sia iPhone.

Spektante filantropiajn televido-spektaklojn kiel “Live 8”* kaj “The Secret Millionaire”, realec-televida ludspektaĵo en kiu oni igas riĉulojn provi vivi kiel senhejmulo, la vicgrafo de Glasgovo vidas la klaslukton sur sia sojlo. “Nova klaso bazita sur mono kaj famo” ŝajne superregas. “Certe, ni, la aristokratoj, heredas la riĉaĵon de niaj prauloj. Sed kiam komercistoj transdonas sian riĉaĵon al siaj infanoj, ili neniel malsamas ol la aristokrataro!” Filantropoj ne plaĉas al li. “Oni vidas ilin ĉie, kaj ili ŝajnigas, ke ili estas la savantoj de la mondo, dum iliaj pretenditaj bonfaroj reprezentas nur etan procenton de ilia riĉaĵo. Mi opinias, ke tio estas tre malmorala!”

* En julio 2005, sub la kolektiva titolo ‘Live 8’, muzikistoj en naŭ landoj prezentis samtagajn koncertojn subtene al la kampanjo kontraŭ tutmonda malriĉeco — ml.
La klasmalamo estas diskreta, preskaŭ nevidebla

S-ro Kelburn, kiu sin nomas liberala humanisto kaj subtenas la novan regantan koalicion, foje sentas momentojn de soluleco. “Kompreneble, la senheredigitoj de Glasgovo ne povas kompreni ke, por mi, ĉi tiu kastelo reprezentas ĉiutagan zorgon. Entute, la bontenado kostas al ni almenaŭ sesdek mil pundojn jare. Jes, mi povus vendi ĝin. Sed la familio loĝas ĉi tie ekde 1140!” En 2007, David decidis ke la kastelo bezonas renovigon. Iun tagon, tial, la vicgrafo de Glasgovo igis, ke la muroj estu ornamitaj per ... grafitio. Brazilaj artistoj faris la laboron por certigi miksaĵon de kulturaj referencoj. “Ili estas inspirataj de la socia atmosfero de la faveloj de Rio. Jes, ĉi tiuj estas sociaj pentraĵoj, iel.” Virinoj kun levitaj pugnoj, brazilanoj “piedirantaj” kun la gamboj ĉirkaŭ la kolo, strigoj surtronigitaj sur fumtuboj ... “Ĉi tiu ideo de klassistemo, la fakto, ke ĉi tiuj du grupoj neniam renkontiĝas, estas tre reala. Jes, ni estas parto de tio. Sed ĝi plimalboniĝas pro la nekono, kaj tial la malamo, inter la klasoj.”

En Glasgovo, tamen, ĉi tiu “klasmalamo” neniam antaŭe estis tiel diskreta, nevidebla. La 28-jara malegaleco de vivdaŭro inter malriĉaj kaj riĉaj kvartaloj estas deklarita sensignifa de la politikistoj, elpelita el la publika spaco kie geografia apartigo certigas, ke la du mondoj estas hermetikigitaj unu de la alia. Kiam ia socia apartismo povas esti konstantigata sen akra reago, tio ilustras kiel la klaslukto estas redifinita laŭ tradicia, preskaŭ trankviliga, maniero dum la lastaj 30 jaroj: ĝuste kiel la senhavaj malriĉuloj kunekzistis kun riĉaj filantropoj en la deknaŭa jarcento. “La rifuzo de la riĉuloj permesi ke ili estu studataj, kaj la neado pri la ideo de sociaj klasoj en la malfruaj 1980-aj jaroj, klarigas kial neniu sociologo faris esploron pri la riĉuloj de Glasgovo” diras Paul Littlewood, emerita sociologo de la Universitato de Glasgovo.

Senesperiga perspektivo por unu persono estas brila estonteco por aliulo. “La merkato de luksaj varoj kreskas sufiĉe rapide. Ĉiuj ĉefaj markoj havas siajn butikojn: Rolex, Ralph Lauren, Versace ... Glasgovo ankaŭ estas, post Londono, la dua urbo por butikumado en Britio” diras s-ino Summera Shaheen, proprietulo de Diamond Studio, juvelejo en la urbocentro. Frue en marto, s-ino Shaheen fondis ‘Love Luxury Glasgow’, asocio de entreprenoj prosperantaj en la kampo de luksaj varoj. Limuzinoj, banlokoj, golfejoj, butikoj de luksaj varoj ... “Kompreneble ni volas havi skotajn klientojn, sed ankaŭ la novriĉajn rusojn.” Je la mencio de la raporto de MOS, ŝi paŭtas. “Ĉiuokaze, apenaŭ estas ŝanco ke niaj klientoj renkontos la homojn pri kiuj vi parolas. Kaj ankaŭ, vi scias, glasgovanoj estas bonkoraj. Ĉi-semajne, tri kvestaj eventoj okazas en la urbo.” Por vivi riĉule en urbo de malriĉuloj, tial, sufiĉas fermi la okulojn kaj malfermi la koron, prefere antaŭ la fotiloj.

Ĉu ĉi tiu recepto aplikotas ĉe la pinto mem de la ŝtato? La koalicio inter la konservativuloj kaj la liberalaj demokratoj havas la plej grandan nombron de milionuloj iam ajn viditan en registaro de Britio. El la dudek tri membroj de la “kabineto de ŝparemeco”, dek ok havas bankokontojn de sep ciferoj. Laŭ la Sunday Times, ilia kolektiva riĉaĵo atingas la sumon de 50 milionoj da pundoj (59 milionoj da eŭroj)*. Sendube, post la anonco de la plej severa elspezredukta plano iam ajn trudita al la britoj, ili donacos iometon de sia riĉaĵo por kompensi la efikojn de siaj politikoj.

* Gabriel Milland kaj Georgia Warren, “Austerity Cabinet Has 18 millionaires”, The Sunday Times, Londono, la 23-an de majo 2010.

Julien BRYGO.

Survango por la nelongvizia ekonomia logiko

Kiel Ĉinujo gajnis la batalon de la strategiaj metaloj

Jen metaloj nemalhaveblaj por fabrikado de la alt-teknikaj aparatoj — la raraj teroj-, jen monda produktado dominata de Ĉinujo, kaj reduktado de eksportoj: komenciĝis la “granda ludo”. Por sekurigi sian regon de la strategiaj mineraloj, Ĉinujo funkciigis tion, kion la okcidenta kapitalismo rifuzas: longdaŭran industrian politikon.

ONI ATENDIS prefere la subĉielajn ekspluatejojn de Interna Mongolujo, aŭ la profundajn minejojn de la aŭstralia savano (bush).Sed ne, meze de la nebuloza orienta Ĉina Maro, ja la problemaro de la “raraj teroj”, tiuj metaloj kun alta teknika aldonvaloro, plian fojon elmergiĝis el la aktualaĵoj. La 7-an de septembro 2010, ĉina trolŝipo trenanta siajn retojn en la japanaj akvoj, estis ĉirkaŭita de la bordo-gardistoj. Provante fuĝi, ĝi koliziis kun japana armea ŝipo.La ŝippersonaro estas arestita. La incidento okazis ne malproksime de la insularo Senkaku (Diaoyu laŭ la ĉinoj). Dismetitaj je cent sesdek kilometroj nordoriente de Tajvano, tiuj 8 preskaŭ senhomaj insuloj apartenas al Japanujo, sed Pekino postulas suverenecon al ili de la 1970-aj jaroj. Postuloj antaŭe eldiritaj “unutone”, sed nun pli akre, spegulantaj la iom-post-ioman evoluon de la fortorilatoj inter kreskanta Ĉinujo, al kiu ne sufiĉas ties neprofundaj akvoj, kaj “sindefenda” Japanujo*.

* Barthélémy Cournont, Géopolitique du Japon, Artège, Perpignan, 2010. Vd ankaŭ “Pekino asertas siajn ŝipajn ambiciojn” Le Monde diplomatique, septembro 2008.

Pro la diplomatia konflikto, kiun ĝi estigis, la kolizio de la 7-a de septembro rivelas la vastecon de la truda ilaro, kiun posedas Ĉinujo por defendo de zono tre strategia por ĝi. La malliberigo de la ĉina ŝipkapitano, plilongigita de japana tribunala decido la 19-an de septembro, kondukis la ministron pri eksterlandaj aferoj minaci: “Se Japanujo pluiras sur tiu nesingarda vojo, ĝi gustumos propran amaran frukton.” De Pekino ĝis Ŝanhajo, spontanaj aŭ ne, “patriotaj” protestoj kaj brulado de japanaj flagoj multnombre okazis. Ĝis la “amara frukto” ĉirkaŭ la 20-a de septembro fine montris sian plenan signifon, en formo de liverĉeso de la ĉinaj “raraj teroj” al la japanaj havenoj. Nenio oficiala, sed de Honkongo ĝis Tokio, kaj eĉ Londono, la makleristoj pri krudmaterialoj ĝin ja konfirmas: la transportoj estas prokrastitaj, aŭ eĉ blokitaj*. La efiko estis tre rimarkata.

* Keith Bradshen, “Amid tensions, China blocks vital exports for Japan”, The New York Times, 23-an de sept. 2010.

Portante la lukton sur la terenon de prienergiaj riĉofontoj, Pekino prilumas gravegan malforton de Japanujo kaj multaj aliaj grandaj landoj dezirantaj akiri tiujn altvalorajn ercojn.

Strategio de strangolado

LA RARAJ TEROJ estas grupo de 17 metaloj kun unikaj ecoj*, uzataj pli kaj pli amase en noviga kaj alt-teknika industrio. Laseroj, poŝtelefonoj, likvokristalaj ekranoj enhavas ilin, kaj la novaj rezultoj de la lastaj generacioj de terminaloj por “amasa konekto” de la iPhone ĝis la tuŝekranoj, fontas parte el la ecoj de tiuj elementoj. Ankaŭ la novaj “verdaj” industrioj suferas tiun dependecon: baterio de hibridaj veturiloj, sunkaptaj paneloj, et-konsumantaj ampoloj kaj turbinoj de vent-generatoroj dependas de la “fortikigaj” metaloj, kiaj neodimo, lutecio, disprozio, eŭropio kaj terbio, ankaŭ promesplenaj rilate katalizon por la rafinado de petrolo. Fine, la defend-industrio uzas la rarajn terojn por gravaj sistemoj kiel longdistancaj misiloj, gvidataj municioj, reakciaj radaroj kaj blendoj.

* La grupo de raraj teroj inkluzivas la 15 elementojn nomatajn lantanoidoj, de la lantano (La, 57) ĝis lutecio (Lu, 71) al kiuj oni aldonas la itrion kaj la skandion.

La tutmonda postulo por raraj teroj kreskas pli ol 10% jare. En unu jardeko ĝi pasis de 40.000 al 120.000 tunoj jare. La usona, japana kaj eŭropa industrioj jam ne plu povas funkcii sen ili, kiel resumas la analizisto Cindy Hurst en nova Raporto por la usona ministrejo pri defendo: “Sen la raraj teroj, granda parto de la moderna tekniko estus profunde malsama, kaj multaj programoj eĉ estus tute ne eblaj. Ekzemple, ni ne ĝuus la avantaĝojn de la miniaturigo de poŝtelefonoj kaj teko-komputiloj.”* Ĝenerale, ju pli industria modelo estas noviga (fortika, malpeza, etdimensia, medi-akceptebla), des pli ĝia dependo al la raraj teroj kreskas. Japanujo estas tipa kazo: La baterioj de la hibridaj veturiloj Prius de Toyota bezonas dekmil tunojn da raraj teroj jare por esti muntitaj*. La alveno de “verda” industrio povus pli ĝenerale kreskigi la jaran tutmondan postulon ĝis 200.000 tunoj: granda turbino de ventoturbino enhavas plurcentojn da kilogramoj da raraj teroj.

* Cindy Hurst, “China’s rare Earth Elemens Industry: What can the West learn?”, Institute for the analysis of Global Security (IAGS), marto 2010.
* Makiko Kitamura kaj Jason Scott, “Toyota forms task force on rare earth metals amid China export ban reports”, 29-an de sept 2010.

“Raraj” tamen tiuj substancoj ne estas, strikte parolante. Laŭ US Geological Survey (USGS), Pekino havas nur 40 ou 50% de la tutmondaj rezervoj. Ekzistas kvantoj de tiuj ercoj en multaj landoj, Usono, Kanado, Aŭstralio, Kazaĥujo aŭ Vjetnamujo. Do kial la temo estas tiom tikla en Japanujo kaj aliloke? Ĉar en 2010, 97% de la 125.000 tunoj da oksidoj de raraj teroj eltiritaj el la planedo estas ĉinaj. Kvazaŭ monopolo. Kaj nur de antaŭnelonge.

Inter 1927, dato de malkovro de ilia grandega kuŝejo de raraj teroj en Bayan Obo, kaj la 1960-aj jaroj, la ĉinoj tre malmulte interesiĝis pri la kompara avantaĝo, kiun ili posedas. La tutmondan produktadon tiam dominis Usono. Sed sub?[Deng Xiaoping], kun la “programo 863”* en 1986, Pekino ja elektis longdaŭran strategion cele evoluigi daŭran mastradon de la ekspluatado de tiuj raraj teroj, de ekstraktado ĝis produktado de duonfinitaj produktoj, inkluzive de la disigado kaj transformado de la bazaj materialoj.

* Nomata “Programo por esploro kaj evoluado de la landa alt-teknologio”.

La agado de la profesoro Xu Guanĝian*, la “patro de la ĉinaj raraj teroj”, estis decidiga. Li starigis en 1987 la unuan ĉinan laboratorion nur dediĉitan al la aplikata ĥemio de la raraj teroj, kiu apoge plifortigis la malnovan esplorinstituton de Baotou, fonditan en 1963. Inter 1978 kaj 1987 la ĉina produktado kreskis je 40% jare* kaj ekde tiam preterpasis la usonan, kiu iom post iom malkreskis. Vetante je la alirfacileco kaj abundo de siaj propraj rezervoj en Interna Mongolio, kiuj ebligas vendi malmultekoste siajn rarajn terojn dum jaroj, la ĉinoj sufokis iom post iom la aliajn produktantojn. Tiuj preferis apliki la “leĝon” de komparaj avantaĝoj, forlasante la produktadon, tra “konkurenca” malinvestado kaj delokadoj al Ĉinujo.

* Formata en la usona Columbia-universitato inter 1946 kaj 1951, Xu estas konsiderata nacia heroo. Li ricevis en januaro 2009, el la manoj de la prezidanto Hu Jintao, la plej altan ŝtatpremion pri scienco kaj teknologio.
* Cindy Hurst, cit.

La malaperon de eksterlandaj konkurantoj dum la 20 lastaj jaroj klarigas ankaŭ la pezeco de tiu produktado: la disigado kaj valorigo de tiuj kunmetaĵoj postulas multe da kapitaloj kaj estas malutilaj al la medio. La disigo de la raraj teroj ja bezonas tre poluajn ĥemiajn substancojn, kaj ellasas radioaktivajn rubaĵojn. Oferante la sanon de la ministoj de Baotou kaj la najbaran medion, nur Ĉinujo intence elektis disvolvi amasan produktadon malgraŭ tiuj “negativaj eksteraj kromefikoj”. La elĵetaĵoj de la minejo de Baotou Steel en la flavan riveregon estas jam giganta problemo. La kancer-proporcio ĉe la laboristoj estas tute nenormala. Ekonomikisto ĉe la franca Buroo de Geologiaj kaj Minejaj Esploroj (BRGM) kaj rekonata fakulo de la temo, Christian Hocquard rimarkas, ke ekzistas “ia paradokso inter la uzo de la raraj teroj por renovigeblaj energifontoj kaj tiuj produkto-procezoj, tre poluaj.”*.

* Intervjuo kun Christian Hocquard publikigita sur Actu-Environnement.com, 2-an de junio 2010.

Tio certe ne sufiĉas por igi Ĉinujon forlasi tiun produktadon. Danke al tiuj 17 metaloj, kiujn Deng Xiaoping jam en la 1970-aj jaroj tre klarvide komparis al estonta “petrolo de Ĉinujo”, Pekino konstruas fortorilaton kun usonaj, japanaj kaj eŭropaj klientoj, kiuj dependas de tre mallongaj cikloj de novenkonduko, “stimulataj” per raraj teroj. Iom post iom, tiu supereco de la provizanto kompare kun la konsumanto instigas politikan instrumentigon, kiel okazis en la afero de la Senkaku-(Diaoyu)-insuloj.

Iuj konsideras, ke Ĉinujo povus iom post iom reorienti sian politikon pri la raraj teroj, kaj iri de dependiga politiko al tiu de sufoko. Se tiel, Pekino iompostiome reduktus sian eksportkvanton. Tio kun du celoj: unuflanke, kreskigi la prezojn, kaj tiel igi pli profita sian faktan monopolon (neodimo atingis prezon de 32.000 dolaroj tune en aŭgusto 2010, tio estas kresko de 60% en unu jaro); aliflanke, rezervi siajn rarajn terojn por la gam-plilarĝigo de la interna ĉina industria produktado. Ĉar, produktinte “krudajn” rarajn terojn kaj duonfinitajn produktojn, kaj kreinte sian monopolon, Ĉinujo nun celos fabrikadon de finitaj produktoj, kun pli alta aldonvaloro, kun tute integrita produktado, de ekstraktado ĝis fina produkto. Apogita sur kvazaŭ-ĉeso de erco-eksportado, tiu politiko donus al ĝi konsiderindan strategian atuton. La mediaj oferoj, kiujn Ĉinujo ne faras senpripense, kontraŭe al tio, kion iuj kredas, estus tiel pravigitaj per la longdaŭra rezulto, se tamen tia ekologia katastrofo entute povas esti pravigita de ekonomiaj kialoj.

Kontraŭe al iuj raportoj emfazantaj la industrian makiavelismon de Pekino, tiu movado ne estas detale kondukata de la altranguloj de la centra komitato. Ĉar la strategio de “gam-vastiĝo” akompanas eksplodan akcelon de la ĉinaj ekonomia kresko kaj konsumado, kiuj danĝere trorapidigas la procezojn kaj devigas Ĉinujon, pli rapide kaj verŝajne pli abrupte ol ĝi volus, provizi prefere siajn proprajn industriistojn por respondi iliajn postulojn. Sekve, pro aro de komplementaj kialoj, iuj intencaj (politik-influa strategio, industriaj ambicioj) kaj aliaj ne (pligraviĝo de la interna konsum-merkato), Ĉinujo ja reduktis je 40% siajn eksportaĵojn de raraj teroj, dum la sep lastaj jaroj, kaj anoncis en julio 2010, ke ili denove malkreskos je 70% en la dua semestro de 2010, nome ok mil tunoj kontraŭ dudek ok mil tunoj en la sama periodo de la pasinta jaro*. Eĉ se ili tion dezirus, la ĉinoj malfacile povus kreskigi la produktadon je la ritmo de la monda postulo. Pro tio okazas blokado de la provizado al ĝiaj eksterlandaj klientoj, kiu metas Pekinon en delikatan situacion rilate la regulojn de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) kaj estigas oficialajn protestojn kaj komplot-teoriojn en la cetera mondo.

* Ĉina ministrejo pri komerco kaj Bloomberg News, “China cuts rare earth export quota 72% may spark trade dispute with US”, 9-an de julio 2010.

Sed la maltrankvilo de la japanaj, eŭropaj kaj usonaj industriistoj baziĝas ankaŭ sur objektivaj elementoj. De aŭgusto 2010 la ĉina produktado reorganiziĝas ĉirkaŭ kelkaj grandaj ŝtataj kompanioj. Baotou Steel, kiu jam konsistigas 75% de la landa produktado, tiel ekregis la malgrandajn firmaojn de sud-Ĉinujo, kiel ekzemple Xinfeng Xinli Rare Earth. La celo estas pli bone mastrumi la mediajn problemojn, sed precipe ĉesigi la kontraŭleĝan komercon de raraj teroj, kiu pezas, laŭ ies taksoj, preskaŭ trionon de la tuta kvanto eliranta ĉiujare el Ĉinujo. Ligita avantaĝo: la monopola kovrilo eliminus vastan breĉon, ebligante al Baotou Steel vere forte influi la merkaton. La eksterlandaj fabrikantoj de alt-teknikaj produktoj estus tiel devigitaj deloki sin en Ĉinujon, por certigi al si daŭran aliron al la bazaj elementoj. Multaj jam faris tion. Laŭ iuj analizistoj, ekzistas eĉ pli granda minaco: celante nepre daŭrigi sian monopolon, Pekino laŭ ili instigas siajn industriistojn ekregi per kapitalaĉetoj la kelkajn eksterlandajn kompaniojn koncernatajn multe (aŭstraliajn ekstraktantojn, kanadajn metalistojn) aŭ iomete (eŭropajn transformistojn) de la produktado de raraj teroj.

En 2009, China Investment Corp akiris 17% de Teck ressources Ldt, tre grava mineja kompanio en Kanado. En Aŭstralio la agresemo de Ĉinujo, kiu provis akiri Lynas Corporation, okazigis reziston de la registaro en Canberra fine de 2009, kiu tamen ne malhelpis, la saman jaron, alian ĉinan firmaon akiri 25% de loka produktanto de raraj teroj, Arafura ressources Ldt*.

* Por Lynas, la ĉina aganto estas la China Non-Ferrous Metal Mining Company. En la kazo de Arafura, estas Jiangsu Eastern China Non-Ferrous Metals Investment Co. Vd www.australianrareearths.com.

Mountain Pass, la ĉefa “dormanta” kuŝejo de raraj teroj en Usono, ja preskaŭ pasis sub ĉina regado: en 2005, iom post la fermo de la kalifornia minejo, la China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) deponis oferton por akiri la usonan petrolkompanion Unocal. Apriore, neniu rekta ligo, ĉu? Krom ke Unocal, tra Molycorp, aĉetita en 1978, fakte kaj jure estis la posedanto de Mountain Pass. Fine Unocal restis usona, pro kolera reago de la parlamento kaj de la publika opinio koncerne la energi-aŭtonomecon de Usono, sed malmultaj observantoj tiam notis, ke Ĉinujo pasis tre proksime de “duobla sukceso” (petrolo kaj raraj teroj) per tiu oferto.

Pli ĝenerale, Pekino de kelkaj jaroj montras sian emon — kaj kapablon — fajne strukturi ĝeneralan strategion, bazitan sur ĝia “levila agado” al la merkatoj, ĝiaj minejaj riĉaĵoj, ĝia kapitala frapforto kaj la unueca decid-povo de ĝia registaro. Sed, krom tiuj gravaj ecoj, ĝia ĉefa atuto eble estas la nekunordigo de la politikoj por energi-aŭtonomeco de la okcidentaj agantoj.

La vekiĝo de “industriaj landoj” (kia malmoderna esprimo) estas des pli amara, ke gi elvokas ironian parabolon ilustrantan la absolutan kontraŭecon inter mallongvida kapitalisma logiko kaj longdaŭra strategio. La usona ekzemplo estas trafa: inter 1965 kaj 1985, Usono mastris la tutan produktoĉenon de raraj teroj. La “malsupro” (Mountain Pass en Kalifornio) provizis la “supron” (ekzemple la firmaon Magnequench en Indianao, filion de General Motors, produktantan konstantajn magnetojn el neodimo, fero, boro, kiuj hodiaŭ estas nemalhaveblaj por la tuta aŭtomobila industrio). Tiam venis la tempo de la ĉina kreskego kun ties premo al la prezoj.

En 1995, dum tiu dumpado* daŭre malfortigas la profitdonecon de Mountain Pass, cetere alfrontata al mediaj problemoj, du ĉinaj firmaoj, ĉi-okaze aliancitaj kun usona investanto, faras aĉetoferton al Magnequench. La usona registaro fine konsentas, kondiĉe ke la ĉinoj plutenos la firmaon sur la usona teritorio dum kvin jaroj. Post tiu templimo, la dungitoj estis maldungitaj kaj la entrepreno malmuntita kaj translokita al Tianjin en Ĉinujo*. Aliaj produktistoj, interalie germanaj kaj japanaj, tiam fermis siajn usonajn fabrikojn kaj delokis ilin en Ĉinujon. Hodiaŭ sur la usona teritorio restas praktike nenio el tiu sektoro.

* Dumpado estas vendo de komercaĵoj je prezo pli malalta ol la produkt- aŭ akir-kosto por ruinigi konkurantojn. PIV kaj Vikipedio uzas la formon“dumpingo”, sed F. Munniksma, en Internacia komerca-ekonomika vortaro en naŭ lingvoj, Kluwer-Deventer, 1974, uzas “dumpado”. -jmc.
* Jeffrey St. Clair, “The Saga of Magnequench”, The Bloomingston Alternative, 23-an de aprilo 2006. Vd ankaŭ www.magnequench.com pri la aktualaj paroladoj kaj produktoj de la firmao.

Nun, en 2010, la historio de Magnequench estas ja emfaze menciata en la alarmigaj raportoj de la usonaj “penso-rondoj” pri ĝiaj raraj teroj, kie oni oportune memorigas, ke tiu entrepreno estis parte financita el publika mono, kaj ke ĝi provizis la magnetojn ebligantajn funkciadon de la gvidata bombo Joint Direct Attack Munition (JDAM) de Boeing. Tamen, krom kelkaj sindikatistoj kaj lokaj elektitoj, tre malmultaj tiam levis la demandon pri la merkat-“logiko”, kiu ebligis tiun strategian eraron.

Nun en Usono oni parolas nur pri raraj teroj. Ĉar, ekde 1995, alia dimensio eniris la ekvacion: la armea potenc-kresko de Ĉinujo. Serio de raportoj kaj analizoj dediĉitaj al la raraj teroj do aperis en Vaŝingtono, kun akcelo de ofteco kaj graveco de alarmoj de ĉirkaŭ unu jaro, eĉ antaŭ la incidento de la Senkaku-insuloj. La armeara ĉefstabo, aparte koncernata, ellaboras prospektiv-ekzercojn destinitajn por informado al parlamentanoj kaj registaro. Sur la kampo de defendo, la National Defense Authorization Act por la jaro 2010, en sia sekcio 843, ordonas al la Government Accountability Office (GAO) — tio estas instanco por kontrolo de publikaj financoj-, precize esplori la lokon de la raraj teroj en la provizoĉeno de la ministrejo pri defendo.

La listo estas longa* — precize gviditaj municioj, laseroj, komunik-sistemoj, radar-sistemoj, aviadiko, ekipaĵoj por vidi nokte, kaj ankaŭ satelitoj — kaj povas nur plilongiĝi: la procezoj kaj materialoj evoluantaj en la defendo-industriaj laboratorioj* preskaŭ ĉiam enhavas rarajn terojn. La ministrejo pri defendo rivelis, ke kelkaj elementoj kies bazo estas raraj teroj (aparte lantano, cerio, eŭropio kaj gadolinio) mankis en la lastaj jaroj, rezultigante prokrastojn en iuj usonaj arme-programoj. La aerarmeo, tre koncernata de la sekretaj programoj kaj renversaj teknikoj* (komunikado, nevidebligo), alarmiĝis jam en 2003, en interna raporto, pri sia dependo de la potencaj magnetoj el neodimo. La industria kolegio de la armeoj esploris en sia “industri-raporto” de 2009 la menciojn pri raraj teroj sur la kampoj de ŝipkonstruado, armil-produktado* kaj en tiu de aeronaŭtiko. La esplorcentro pri armado de la ter-armeo kaj la Mara Centro pri surfaco-milito kondukis esplorojn pri tiu dependo, kaj pri la rimedoj por protekti sin. En iu momento, la usona mar-armeo laŭdire eĉ pripensis financi denovan funkciigon de la instalaĵoj de la Mountain Pass-minejo.

*Rare earth materials in the defense supply chain”, 14-an de aprilo 2010.
* Raporto de la National Defense Stockpile de 2009, menciita en la GAO-raporto, jam citita.
* Novigaĵo, kiu, prefere ol plibonigi la ekzistantajn teknikojn, enkondukas renversadojn, sufiĉajn por anstataŭigi ilin.
* www.ndu.edu/icaf/programq/academic/....
Forvaporiĝinta tekniko

GVIDATA de la Defendo-ministrejo, “granda ekzamenado”de usonaj dependecoj je raraj teroj — koncernanta 24 ĉefajn armilsistemojn — devis esti finita fine de septembro aŭ komence de oktobro 2010. Malfruas la klopodo. Kaj estas tute imageble, ke Ĉinujo lanĉis siaflanke similan “ekzamenadon”, por taksi la diskretajn premrimedojn, kiuj estas hodiaŭ je ĝia dispono por ĝeni la provizadon el tiu aŭ iu fundamenta elemento por la renvers-teknologioj, sur kiuj baziĝas la usona armea supereco. Tio estus lerta sed legitima, se referenci la principojn de Sun Tzu.

Por la decidantoj de la usona parlamento “la ĉina volo limigi siajn eksportadojn levos la demandon pri konkurenckapablo de Usono, kaj ni devos unuflanke certigi nian provizadon, kaj aliflanke ebligi disvolvon de minejoj de raraj teroj sur nia grundo. Usono ne plu devus dependi 100% de la ĉinaj importaĵoj.” En marto la respublikana reprezentanto de Kolorado, Michael Coffman, prezentis leĝprojekton postulantan la refunkciigon de la tuta usona produkto-sinsekvo de raraj teroj, kaj krome starigon de strategiaj stokoj.

Lia iniciato transformiĝis en leĝprojekto “Rare Earth and Critical Materials Revitalization Act”, nun ekzamenata de la parlamento. Sed, malgraŭ la nunaj amasaj esploroj kaj raportoj tiutemaj en Usono, kaj la multaj diskutoj pri la strategiaj stokoj aŭ la reciklado, la dependeco restos normo dum la venontaj jaroj. Oni ja taksas, ke rekonstruado de la usona ekspluatado de raraj teroj daŭrus 15 jarojn, necesiganta pezajn kaj kontinuajn investojn.

Teknika kompetento kaj industria kulturo perdiĝas en kelkaj jaroj, sed bezonatas pluraj jardekoj, por ke ili renaskiĝu, ofte ĉar la responda homa profesieco forvaporiĝis. Jes ja, Usono fine remalfermos Mountain Pass en 2011. Jes ja, Toyota nun aĉetas siajn rarajn terojn en Vjetnamujo kaj aliloke, pere de longdaŭraj partnerecoj, dum la japana ministro pri industrio investas monon en minejojn de Kazaĥujo aŭ Kanado. Jes ja, la franca Rhodia disvolvas ligojn al Aŭstralio, kiu aperas pli kaj pli kiel anstataŭa provizanto, fronte al la ĉina monopolo. Sed ĉu la ekonomia krizo lasos al tiuj landoj kaj privataj kompanioj eblecon fari longdaŭrajn investojn? Tio tute ne certas. Krom se okazos forta strategia volo, sendependa de la merkato, la realo plej verŝajna estos, ke la usonaj, eŭropaj kaj japanaj industriistoj pli kaj pli dependos de tiuj substancoj, kaj sekve de la ĉinaj bazaj elementoj, kiuj estas ilia ĉefa konsistaĵo.

Kaj kio pri Eŭropo? La 17-an de junio 2010, raporto de la Komisiono alarmigis pri la stato, tikla por ĝia ekonomio, de la provizado de 14 krudmaterialoj. Inter ili estas la raraj teroj. Kiel eviti ripeti la pasintajn erarojn, certigi relativan proviz-aŭtonomecon en Eŭropo, kaj eviti perdon de kompetentoj en tiuj strategiaj sektoroj? Malproksime de Senkaku (Diaoyu), la eksaj laboristoj de mortinta Magnequench, en Indianao, verŝajne havas interesan opinion pri la demando.

Olivier ZAYEK

Mirakla prezidant-elekto en lando plu ŝirita

Poker-ludo en Ebur-bordo

Multfoje prokrastita, la prezidant-elekto finfine okazos: la unua balotvico estas planata, se ne estos lastminuta evento, la 31-an de oktobro. Dum 5 jaroj, la interna milito kaj malkonsentoj pri la-listoj de balotantoj malhelpis ĝian okazigon. Tiu elekto ne signifas, ke ĉiuj problemoj estas solvitaj, sed ĝi malfermas vojon al plifortikigo de la reĝimo kaj demokratio.

“NEPRE la 31-an de oktobro”. Per tiuj vortoj, la 6-an de aŭgusto 2010, el la luksa kadro de la Fondaĵo Felix Houphouët-Boigny por esploro pri paco en Jamusukro, la eburborda prezidanto Laurent Gbagbo anoncis (finfine) la prezidant-elekton en la lando. De 2005, la baloto estis plurfoje prokrastita, pro manko de interkonsento pri la listoj de voĉdonantoj, pro la leĝo pri “ebureco”*, sed ankaŭ pro la postsekvoj de la interna milito (2002 ĝis 2007). La laste okazintan baloton en 2000 akompanis sangaj popolribeloj, kaj la mobilizado de la malriĉaj kvartaloj de Abiĝano fine trudis la venkon de s-ro Gbagbo kontraŭ ŝanceliĝanta armea povo*. Kvankam ŝajne subita, la balot-anonco vere markas la finan rezulton de longa procezo de interna kaj ekstera pacigado.

* Tre limiga difino de la nacia identeco, kiu devigas pruvi sian eburan devenon al kiu deziras partopreni elekton, kiel kandidato aŭ nur kiel voĉdonanto.
* Vd “Eburbordo provadas la repaciĝon”, Le Monde diplomatique, decembro 2007.

Kvankam la eburborda krizo parte fontas el la regiona malstabileco — puĉoj en Gvineo kaj Gvineo Bisaŭa, malstabiligaj migrad-movadoj, ktp-, ĝi ankaŭ klariĝas per la historio de tiu ekonomia giganto de okcidenta Afriko. Post la morto en 1993 de la “patro de la sendependiĝo”, Félix Houphouët-Boigny, kiu regis kiel ŝtatestro kum 40 jaroj, la katastrofa regado de lia “heredanto” Henry Konan Bédié kondukis la unuan fojon militistojn ĉe la reg-postenon en 1999. En septembro 2002 ribelado ekis en la nordo de la lando, la deven-regiono de s-ro Alassane Dramane Ouattara. Nu, tiu ĉi ĵus estis ekskluzivita de la balota konkurado pro la leĝo pri “ebureco”. Ĉu oni volis perforte preni tion, kion baloto rifuzis? La movado kondukis al fakta divido de la lando en du partoj. La ribelantaj trupoj ( eburbordaj ekssoldatoj, pormonaj soldatoj kaj junaj aventuruloj) videble venis de la najbara Burkina Faso, sed la komanditintoj kaj financintoj de la milito restas nekonataj, kvankam iuj eksterlandaj servoj, aparte la francaj, estis ofte akuzataj.

Nestabila ekvilibro

DETERMINA faktoro de malŝtopado de la politika situacio, la rilatoj kun Francujo ŝajne pliboniĝis, danke al reciprokaj koncedoj. La malpaco inter Parizo kaj Jamusukro parte devenis de la malakordiĝo inter la prezidantoj Chirac kaj Gbagbo*. Ĝi havis sian kulminon en novembro 2004 kiam okazis la bombardo de la franca armebazo en Bouaké (10 mortintoj, 30 vunditoj) fare de du eburbordaj aviadiloj, sekvata de la respondo de helikopteroj kaj tankoj de la “Licorne”, intermeta trupo sendita de la eksa metropolo, kiu kaŭzis 63 mortintojn kaj pli ol mil vunditojn. Sed, post la malbona etoso kreita de la akra kritiko de la franca ekonomia novkoloniismo fare de la prezidanto Gbagbo, la komercaj interŝanĝoj tamen refunkciis. Multaj el la 8.000 francaj rifuĝintoj, kiuj foriris en 2003, ja revenis. Signifoplene estas, ke la kadruloj de la grandaj firmaoj kiel Bolloré kaj Bouygues ja neniam foriris. Laŭdire protokolo por ĝenerala amnestio estas intertraktata inter la du landoj. Cetere Sagem, pariza entrepreno, mastrumas la balotan informadikon, dum la reklam-agentejo Eŭro RSCG prizorgas la prezidantan bildon. De la baloto-anonco, s-ro Gbagbo mendas opinienketojn de la agentejo Sofres (tiuj enketoj estas ĉiuj favoraj al li).

* Pri la eventa disvolvo de la krizo, vd Guy Labertit Adieu, Abidjan-sur-Seine! Les coulisses du conflit ivoirien, Autre Temps, Parizo, 2008.

La “kolonia pakto” tamen estas rompita. La 43-a bataljono de mararmea infanterio (france: BIMA), kaj la franca ekspedici-korpuso, ĉeestantaj de 1970, certe devos eliri la landon. Same kiel la soldatoj de la UN-operacio en Eburbordo (ONUCI), kies kuratoreco pli kaj pli pezas. Aliaj agantoj eniris la breĉon: siria-libanaj komercistoj, delonge instalitaj, sed ankaŭ aziaj investistoj. En la novaj ekstermarbordaj petrolaj koncesioj — danke al kiuj Eburbordo sukcesis vivteni sin kaj rearmiĝi malgraŭ la sankcioj truditaj de la internaciaj organizaĵoj-, troviĝas ĉiuj ekonomiaj grandaj landoj, krom Francujo ...

Preter la geopolitikaj faktoroj, la eburborda socio ankaŭ ŝajnas trovi malfortan ekvilibron. La pac-interkonsento de Uagaduguo (Burkina Faso) subskribita en 2007 ebligis longdaŭran funkciadon de registaro de nacia unueco, kiu enhavas anojn de la prezidanta plimulto, de la civila opoziciantaro, kaj de la ribelantaro, aliancita kun la reganta partio, la Eburborda Popola Fronto (EPF). Eksĉefo de la ribelantoj, s-ro Guillaume Soro ricevis la postenon de ĉefministro, kontraŭ promeso ke li ne kandidatos por la prezidant-elekto*. Iuj elvokas sekretan interkonsenton laŭ kiu s-ro Gbagbo devus transdoni la povon al sia “politika frateto” ĉe la fino de la propra mandato. Laŭ liaj mallaŭdantoj, tiu interkonsento kaŝas dividon de la lando-riĉaĵoj (enspezoj el kakao, petrolo, ...). Efektive, multiĝis korupto-skandaloj. En la vilaĝoj, tamen, la tro famaj “region-komandantoj” de la ribelantaro, kondutas kiel etaj ne regeblaj tiranoj kaj senhonte prirabas.

* Vd Vladimir Cagnolari, “Generacio impete atakanta Eburbordon”, Le Monde diplomatique, novembro 2009.

Signo de la epoko, loĝantaroj komencas ribeli kontraŭ tiuj praktikoj, fare ĉu de la ribelantaro, ĉu de regula administracio. Tiel, por oficiale senpagaj servoj, ŝtatagentoj kaj eĉ reprezentantoj de justico ofte elprenas 10.000 aŭ 50.000 afrikajn frankojn (15 aŭ 75 eŭrojn) el la kamparanoj petantaj naskiĝateston por enskribi siajn infanojn en lernejo. Hodiaŭ vilaĝanoj — edukitaj junuloj, emeritaj intelektuloj, senlaboruloj revenintaj en la vilaĝon — kontestas tiun korupton, simbolon de malegaleca socia modelo kaj de kontraŭleĝa riĉiĝo de la gvidantoj.

Cetere, la paciĝo de la regionaj rilatoj favorigas la intertraktadon por starigo de afrikokcidenta statuso de migrantoj kaj eksterlandanoj, ĉesigonte tiel la multajn konfliktojn estigitajn de la enskribiĝoj sur la voĉdonanto-listoj. Krome, la etnaj diferencoj eble ne plu ludos tiel gravan politikan rolon kiel en la pasinto. Kvankam ĉiu el la tri ĉefaj kandidatoj ja povas esti perceptata kiel reprezentanta unu etno-regionan blokon — krua por la prezidanto Gbagbo, akana por s-ro Bédié, diulaa (norda) por s-ro Ouattara-, tia analizo ne sufiĉas por kompreni la politikan ludon.

La franca politika kaj militista aparato ignoras tiun evoluon, kaj restas enfermita en la malnovaj skemoj, kiujn nutras tiel nomataj “afrikanistoj”, kiel Bernard Lugan*. Laŭ tiu, la subtenantoj al la prezidanto Gbagbo nombras nur 7% de la loĝantaro: lia devena etno kaj kelkaj “grupetoj” de “patriotoj”. Dubinda vidpunkto, kiu eble klarigas la surpriziĝon de la generalo Henri Poncet kaj la Licorne-taĉmento fronte al la popolaj manifestacioj de novembro 2004.

* Bernard Lugan, Histoire de l’Afrique. Des origines à nos jours, Ellipses, Parizo, 2009.

Al tio aldoniĝas la balota “pezo” de Abiĝano, urbego kun kvin milionoj da loĝantoj, kiu konfuzas la etnajn determinismojn kaj favorigas la vekiĝon de klasa voĉdono. Tiel, laŭ la sociologo Dédy Séry, triono de la geedziĝoj en la ekonomia ĉefurbo estas miksaj (inter du eburbordaj popoloj, aŭ inter eburbordano kaj eksterlandano)*. Kunvokante la voĉdonantojn, la prezidanto Gbagbo vetas je ekzisto de eburborda “Homo politicus*, kiu povas arigi larĝajn sociajn tavolojn, en la nordo kiel en la sudo. Li ankaŭ kalkulas je la legitimisma reflekso de la popolo, je la plen-akceptata deturno de la ŝtataparato, je la regado de amaskomunikiloj, je la divido de siaj oponantoj, eble eĉ je disdono de mono ...

* Dédy Séry, Mutations sociales en Côte d’Ivoire, L’Harmattan, kol “Bibliothèque du cinquantenaire des indépendances, Parizo, aperigota.
* Homo politicus: individuo, kiu supozeble interesiĝas kaj agas sur la kampo de publika bono.

La opoziciantaro siaflanke vetas inverse: vetas pri etnaj voĉdonoj, kiuj ebligos ricevi la voĉojn de la nordo kaj oriento, tio estas 60% de la voĉdonantaro. Ĝi ankaŭ revas pri partnereco inter la negocmedioj kaj parto de la franca dekstrularo, nostalgiuloj de strategia alianco, mistraktita de Gbagbo, sed tiom profitdona por Parizo ... Tio klarigus la kuriozan aliancon nomatan “Grupiĝo de la Houphouët-istoj por Demokratio kaj Paco (france: RHDP).

Prezentita al publiko dum tiel altklasa kiel karikatura ceremonio en Parizo en 2005, ĝi arigas la subtenantojn de s-roj Ouattara kaj Bédié — ni memoru, ke la dua inventis — kaj aplikis — la koncepton “ebureco” por malhelpi la unuan kandidatiĝi ĉe la elekto. Se s-ro Gbagbo ne estos elektita ĉe la unua balotvico, la transiro de la voĉoj inter liaj du oponantoj estos malfacila. Ankaŭ la sinteno de la burkina “patrono”, s-ro Blaise Compaoré, restas necerta: li eble donos konsilojn favore al “repaciga voĉdono” por s-ro Gbagbo, sed li ankaŭ povas elekti s-ron Ouattara, por kiu multaj sahelanoj kaj nordanoj (inter ili burkinaj migrintoj) havas evidentan simpation.

Oni do povas ekskluzivi neniun scenaron. Ankaŭ ne tiun de rekomenco de armitaj malordoj aŭ gravegaj urbaj popolribeloj. Kvincent-soldata nova trupo jam aliĝis al la internacia soldataro de ONUCI, dum la prezidanto Gbagbo ordonis “forte frapi” la eventualajn kulpulojn pri publika malordo. Laŭ multaj observantoj, la ribela armeo, kvankam oficiale senarmita, restas neregebla. Des pli, ke la socia reintegrado de ĝiaj ekssoldatoj ne progresis.

Gravaj internaciaj subtenoj

FORTA VOLO limigi la fraŭdojn koncerne naciecon kaj enskribiĝon sur la listoj de voĉdonontoj grandparte klarigas la malfruiĝon de la responsuloj establi la oficialajn listojn. Krome, en la de ĝi okupataj regionoj de la nordo, la ribelantaro sisteme detruis la naskiĝ-registraĵojn. Pro la jura konsilado kaj internaciaj loĝistikaj apogoj, la ebura prezidant-elekto fariĝis unu el la plej multekostaj en la mondo: preskaŭ 40 miliardoj da afrikaj frankoj (tio estas 60 milionoj da eŭroj)! Ja la sendependa balota komisiono (CEI), dominata de la opoziciantaro — unika kazo en Afriko — preferis plene rekonstrui la liston, ol ĝisdatigi la malnovan sliparon de la jaro 2000*. Do kontestado povus okazi post la baloto.

* Vd Augusta Conchiglia, “Rôle central de l’immigration”, Le Monde diplomatique, decembro 2007.

Jam onidiroj plej kontraŭdiraj cirkulas: la apogantoj de la regantoj estas etnombre enskribitaj kaj malmulte mobilizitaj, same kiel dum la lokaj elektoj de 2001. Inverse, oni diras, ke la subtenantoj de s-ro Ouattara pretiĝas por amase voĉdonigi eksterlandanojn*. La eksterlandaj militistoj ja havas diversajn devenojn, sed ne estas senpartiaj ...

* Kontraŭe al la tiel nomataj indiĝenaj loĝantoj.

La iom-post-ioma demokratiigo de post la morto de Houphouët-Boigny, la malfermiĝo al informada plurismo kaj la balota kunteksto liberigas la parolon, sed ankaŭ favoras interpretadojn foje delirajn. Same kiel antaŭe ekzistis “kremlinologoj” por pristudi la sovetian regantaron, ĵurnalistoj aŭ intelektuloj fariĝas nun “titolologoj”, analizante la ĉefpaĝojn de freneziĝanta gazetaro. Oni provas, aparte, eltrovi tra la elsendoj de Internacia Radio-Francujo (france: RFI), renomita Radio France Intoxication (Radio Francujo Mensogo), la insidajn komplotojn de la franca prezidantejo ... Jes ja, la reĝimo ne nur amikojn havas en Parizo, kaj ni memoru, ke s-ro Gbagbo volis malfermi al internacia konkurenco merkatojn antaŭe rezervitajn por la francaj entreprenoj.

Neniu atendas, ke “paco eksplodos” post senkontesta elekto, laŭ sudafrika post-Apartisma modelo, sed la laceco de la loĝantoj (“ni estas lacaj”, ili ripetadas) ja eble permesas esperi baloton, kiu relegitimos demokration en tiu okcidentafrika lando, motoro de la sub-regiona ekonomio.

Michel GALY

Kontraŭ justeco

NUN LA LIBERALULOJ zorgas pri la malriĉuloj. En Britio, ekzemple, la konservativa ĉefministro David Cameron, inspirite de sia laboristpartia antaŭulo Anthony Blair, volas grandkvante altigi la kostojn por enskribiĝi en universitato.* Temas, laŭ li, pri sociala dispono. Kun kia celo? Ne ŝarĝi ĉiujn impostpagantojn per la kostoj de superaj studoj, kies plej multaj “klientoj” venas el bonstataj familioj. La ŝtato ŝparas per tio; la malriĉuloj ricevas stipendiojn. Antaŭ tri jaroj, en Francio, la ĉefartikolisto Jacques Julliard taksis jam ke “la senpageco estas subvencio por riĉuloj kiuj sendas siajn infanojn al universitato”.* Pagigi altajn enskribaĵojn estas do reformo de justeco ...

* S-ro Cameron volas altigi la universitatajn enskribo-kostojn de 3.290 al 9.000 sterlingaj pundoj; s-ro Blair altigis ilin jam en 2004, de 1.125 al 3.000 pundoj.
* LCI, 7-a de julio 2007.

La amplekso de la publikaj deficitoj ebligas etendi tiun argumentadon al ĉiuj socialaj subvencioj, pridubigante ilian universalecon. La helpoj al familioj, por komenci: “Trans certa sojlo [de enspezoj], oni simple ne rimarkas ke oni ricevas helpojn. La mono de la ŝtato estas tie elspezata tute senefike”, aldonis la dekstrula eksa ministro Luc Ferry, kiun subtenis la socialista eksa ĉefministro Laurent Fabius.* Poste venas la malsan-asekuro: elvokante sian patron, “en malsanulejo dum du semajnoj en teĥnike pinta servo”, Alain Minc, konsilisto de s-ro Nicolas Sarkozy kaj tamen proksimulo de s-ino Martine Aubry, ŝajnigis protesti ke “la franca komunumo elspezis 100.000 eŭrojn por flegi 102-jaran viron. (...) Oni devas demandi sin, kiel rericevi la medicinajn elspezojn enkondukante devigan kontribuon el ilia riĉaĵo aŭ el tiu de iliaj rajtigitoj. Ja la socialista programo devus proponi tion.”* Fine, venas la vico de la pensioj: la liberala semajnulo The Economist bedaŭris, ke s-ro George Osborne, brita financministro, ne sistemigis sian atakon “kontraŭ la principo de universalismo propra al la sociala sistemo. Li povintus ekzemple celi la multekostajn avantaĝojn de la pensiuloj sendependajn de iliaj enspezoj.”*

* Respektive en Le Figaro de la 18-a de novembro 2010 kaj en Europe 1 la 4-an de novembro 2010.
* “Parlons net”, France Info, 7-a de majo 2010.
* The Economist, Londono, 23-a de oktobro 2010.

Tiel, reduktinte la progresivon de impostoj, la liberaluloj ŝajnas zorgi pri justeco de la redistribuado ... Ilia venonta etapo estas jam konata; Usono spertis ĝin: en la politikaj sistemoj dominataj de la mezaj kaj superaj klasoj, la amputado de la publikaj servoj kaj de la socialaj helpoj fariĝas infanludo, kiam la privilegiaj tavoloj ĉesas havi aliron al ili. Ili opinias tiam, ke tiuj avantaĝoj nutras kulturon de dependeco kaj de fraŭdo; la nombro de helpatoj reduktiĝas; oni trudas al ili severan kontrolon. Meti la socialajn helpojn sub kondiĉon de enspezoj, signifas do preskaŭ ĉiam programi ilian malaperon por ĉiuj.

Serge HALIMI.

Demokratio, kiu provadas sin

En Indonezio, islamanoj kontraŭ islamistoj

Komence de oktobro, la indonezia polico mortigis 5 supozatajn membrojn de terorista reto sur la insulo Sumatro. Tamen, ŝajne la terorisma minaco malkreskas — kio kontentigas la islamajn organizaĵojn, kiuj timas la konfuzon. Indonezio ja estas pli fama pro siaj atencoj ol pro sia demokrata prezidant-elekto.

“La islamanoj obeu la leĝojn de islamo.” Tiuj vortoj povintus fari el la juna indonezia ŝtato islamisman respublikon . Skribita en la antaŭparolo de la konstitucio, tiu artikolo estis lastminute forigita, la 18-an de aŭgusto 1945, kaj tiel Indonezio fariĝis la ŝtato de la Pancasila, tio estas ŝtato de la “5 principoj”: kredo je unu sola dio, humanismo, nacia unueco, demokratio kaj socia justeco. Historia kompromiso inter sekularismo kaj islamo.

“Indonezio estas tero de modera kaj ridetanta islamo”, asertas s-ro Syafii Anwar, direktoro de la Internacia Centro por Islamo kaj Plurismo en Ĝakarto (ICIP). “Estas vere, li aldonas, ke de la 11-a de septembro 2001, observeblas radikaliĝo kaj kresko de konservismo. Post la atencoj de 2002 en Balio, [kiuj kaŭzis almenaŭ 200 mortojn], ni eĉ estis publike akuzataj de la internacia komunumo. Tial, mia tasko estas klarigi, ke islamo kaj demokratio estas kongruaj.”

La demokratia transiro de la lando vere okazis en 1998, post du aŭtokratismaj longaj periodoj. La unua, sub aŭtoritato de la fondinto prezidanto Sukarno (1945-1967), kiu devis kunlabori kun tri ĉefaj fortoj: naciismo, islamo kaj komunismo. La dua sub diktatoreco de la generalo Suharto (1967-1998), pelita al la regado nome de lukto kontraŭ la komunista minaco. La lando restas markita de la traŭmoj kaŭzitaj de la Suharto-reĝimo, kiu rezultigis almenaŭ kvin cent mil mortintojn*.

* Adam Schwarz, A Nation in Waiting: Indonesia’s Search for Stability, Talisman, Singapuro, 2008 (1-a eld.1999); Benedict Anderson, “Exit Suharto: Obituary for a mediocre tyrant”, New Left Revue, Londono, vol.50, marto-aprilo 2008.
Post etno, religio determinas identecon

Hodiaŭ Indonezio estas la tria demokratia lando en la mondo, laŭ la nombro de loĝantoj. “Jen fakto, kiun la okcidentaj observantoj emas prisilenti, bedaŭras s-ro Anies Baswedan, rektoro de universitato Paramadina en Ĝakarto. “Ili ŝatas difini nin kiel la plej grandan islaman landon. Ni diras: “estas demokratio. Jen ĉio.” Ni havas liberan gazetaron, riĉan politikan vivon, tre dinamikan civilan socion. Jes ja, estas korupto. De ĉiam. Nia ekonomio rezistas kontraŭ la tutmonda krizo pli bone ol tiu de pluraj najbaroj, kaj nia lando estas pli prospera ol antaŭ dek jaroj [Indonezio estis aparte trafita de la azia krizo de la 1990-aj jaroj]”. Kompreneble, li rekonas, “ni havas niajn islamistojn kaj niajn integristojn, sed ili estis parte sorbitaj de la politika kaj demokratia procezo.”

La lando enhavas pli ol 240 milionojn da islamanoj, plejmultaj sunaistoj*. Du trionoj de la loĝantoj vivas sur la Javo-insulo, en la mezo de Indonezio. Du pens-tendencoj, tradiciisma kaj modernisma, arigas la plimulton de la kredantaro, kaj enkorpiĝas en du amas-organizaĵoj, kiuj naskiĝis en Javo longe antaŭ la foriro de la nederlandanoj kaj sendependiĝo de la lando.

* Laŭ la popolnombrado de 2000, 88,2% de la loĝantaro sin konsideris islamanoj, 5,9% protestantoj, 3,1% katolikoj, 1,8% hinduistoj; 0,2% sin situigis en kategorio “alia”, kiu inkluzivas la tradiciajn religiojn, la aliajn kristanajn grupojn kaj la judojn.

Naskita en 1926, la tradiciisma tendenco, ĉar ĝi konsideras la antaŭajn kredojn kaj kulturojn, estas ĉefe reprezentata de la Nahdlatul Ulama (NU). Ĝi arigas 40 milionojn da kredantoj, precipe el la kamparaj zonoj. “La NU ne parolas unuvoĉe, klarigas la verkisto Endy Bayumi, eksdirektoro de la Ĝakarta Post, La movado havas plurajn gvidantojn, karismajn kaj sendependajn, kiuj ofte kontraŭdiras unu la alian, eĉ kiam la prezidanto jam esprimiĝis pri la temo.”

La dua organizaĵo, tiel nomata “modernisma”, enhavas 30 milionojn da membroj. Fondita en 1912, la Muhammadiyah koncernas pli la edukitajn urbajn klasojn. Ĝi enhavas fondintojn de lernejoj, malsanulejoj kaj universitatoj. “Same kiel la salafistoj, ni precipe baziĝas sur la Korano, klarigas ĝia ĝenerala sekretario s-ro Abdul Muti, kvankam niaj konkludoj malsamas. Ni estas puritanoj sed toleremaj; nia referenco estas Muhammed Abduh, ne la Islamaj Fratoj aŭ Maududi*. Ni profunde kredas je interŝanĝeblo inter diversaj konfesioj. Tial ni estas pli proksimaj de la NU ol de la salafistoj. Indonezio ne estas islamisma ŝtato; ĝi estas sekulara ŝtato. Kaj ni ne estas Mez-Oriento.”

* Muhammed Abduh: egipta pensisto kaj juristo, kiu fine de la 19-a jarcento lanĉis reformon de la islamaj instruoj kaj institucioj. Abul Ala Maududi: subtenanto de strikta aplikado de la religia leĝo, fondinto en 1941 en Hindujo, de la Jamaat-e-Islami.

“La organizaĵo estas kvazaŭ familio”, komentas s-ino Arifah Rahmawati, esploristo ĉe universitato Gadjah Mada de Yogyakarta. Progresema en sia vivmaniero same kiel en siaj ideoj, ŝi longe vivis sola en domo, kiun ŝi posedas, ne kaŝas sian hararon, trinkas vinon — kun la risko, ŝi konfesas, “nervozigi sian najbararon”. “Kvankam mi ne kundividas ĝian puritanan filozofion, mi havas profundan aparteno-senton por la Muhammadiyah-familio”, ŝi asertas.

Ŝia kolego, la sociologo Eric Hiariej, aldonas: “Post etno, religio estas la plej forta identigo-faktoro. En Javo, kiam vi renkontas iun la unuan fojon, vi demandas lin, ĉu li estas santri, tio estas tre religiema, aŭ abangan, tio estas nepraktikanto. Se la homo difinis sin santri, la dua demando estas: NU aŭ Muhammadiyah?”

Centre de la insulo, la malnova urbo de la sultanoj de Yogyakarta estas, kun Solo (Surakarto), la lulilo de la abangan, kiuj referencas al sekularaj kaj sinkretismaj valoroj, propraj al la java kulturo. En aprilo 2010 la sultano Hamengkubuwono X celebris sian 64-an naskiĝtagon. 64 estas oblo de 8, magia nombro, kiu pravigis esceptajn festojn.

Guberniestro de la regiono, la sultano disponas pri reala povo, sed ĝuas ankaŭ spiritan nimbon. Pro lia mistika unuiĝo kun la serpento-spirito, reĝino de la Sudaj Maroj, li estas la “akso de la mondo.” La tradicioj de la regiono konverĝas en lian palacon, kiu estas, same kiel li, miksaĵo de hinduismaj, budhismaj, kristanaj kaj islamaj influoj. Mirinda kunfando de religioj kaj kulturoj, eĉ se li mem estas islamano. Ja ĉi tie en Yogyakarta, reage al tiuj sinkretismaj valoroj, naskiĝis la Muhammadiyah. Ĝia fondinto, Ahmad Dahlan, naskiĝis en ĉi tiu islama kvartalo, malantaŭ la palaco.

60 kilometrojn for de tie, en Solo, en la sultana palaco, ankaŭ troviĝas tiu miksado de kulturoj kaj ritoj. Gehomoj, inter kiuj multaj junuloj, iniciĝas je javaj ritaroj, kiel ekzemple la arto de recitado, aŭ la neebla praktiko “sidanta irado”(mlampah dolok). Ĉiuj surmetas la jarik el tradicia batiko ligita kiel longa jupo, kaj, por virinoj, puntan longmanikan streĉan vestaĵon kaj komplikajn hararanĝojn. Dum la taglumo komencas malkreski, la alvoko al preĝo aŭdiĝas el la Kawman, la najbara islama kvartalo, kaj miksiĝas kun la muziko de la gamelano. Tiun tagon, ĉe noktiĝo, du cent homoj estas kunvenintaj ĉirkaŭ la palaco por spekti prezenton de subĉiela “ombro-teatraĵo” . Nur kvar virinoj surhavas kaptukon.

Simile kiel la plimulto de la javanoj, s-ro Toha Rubin, direktoro de la publikaj rilatoj en la universitato Muhammadiyah en Solo, admiras la valorojn, kiujn plu vivigas la malnovaj kortegoj de Javo: “Temas pri tradicioj, pri bonkora regado kaj saĝo hereditaj de la malnovaj regnoj. La Muhammadiyah devas pli malfermiĝi je tiu heredaĵo.”

La NU naskiĝis ja en oriento de la insulo, en Jombang. Abdurrahman Wahid, afable kromnomata “Gus Dur”, historia gvidanto de la movado kaj prezidanto de Indonezio de 1999 ĝis 2001, estas tie entombigita. Lia modesta tombo ankoraŭ altiras milojn da indonezianoj venantaj por mediti apud la korana lernejo (pesantren) fondita de lia avo. La NU estis pioniro de la movado “korana eduko por ĉiuj”, kaj Gus Dur estas ofte konsiderata kiel la “deka sanktulo”, aludante pri la naŭ sufiaj sanktuloj, kiuj laboris por disradiado de islamo en Javo. “Gus Dur sentis sin proksima al la indiĝenaj kredoj, substrekas Ahmad Suaedy, direktoro de la Wahid-Instituto de Ĝakarto, tre ligita al la NU. Li volis islamon nutratan el ĝiaj multaj originoj. Niaj imamoj ne estas ajatoloj. Ili havas laboron, butikumas ... Homoj konsultas ilin pri rikoltoj, monaferoj, por ĉiaj ĉiutagaj problemoj. Ĉio tio kontribuas vivigi neformalan religian kaj kulturan reton.”

La NU kaj la Muhammadiyah dekomence ludis gravan rolon por la lando-evoluado. Nun ili decidis recentrigi sin je la sociaj kaj religiaj demandoj, kaj malpliigi sian politikan rolon*. Ili ambaŭ havas multajn branĉojn (studentajn organizaĵojn, asociojn), inter kiuj iuj, ekzemple la Reto de Liberala Islamo (Jaringan Islam Liberal, JIL), disvastigas pli progresemajn ideojn. Tiu tendenco ja zorgigas la maljunulojn, malkontentajn, ke tiaj malrigoraj ideoj estas disvolvataj nome de islamo. En publika jura respondo (fatwa) en 2005, la Majelis Ulama Indonesia (MUI), la indonezia kulto-konsilantaro, kondamnis ilin.

* Vd Robin Bush, Nahdlatul Ulama and the Struggle for Power Within Islam and Politics in Indonesia, Institute of Southeast Asian Studies, Singapuro, 2009.

La fendo pligrandiĝis kiam Indonezio en la jaroj 1990-aj turniĝis al islamismo, kaj la liberalaj islamanoj volis plu partopreni la publikan debaton rilate naciajn reformojn el religia inspiro. Islamigo komenciĝis en la 1980-aj jaroj, sub la reĝimo de Suharto. Tiu tendenco akceliĝis kun la financado el la Mezoriento, kiu ebligis konstruadon de multaj moskeoj. En la 1990-aj jaroj aperis islama meza klaso grandparte edukita en la koranaj lernejoj (pesantren). Tiu mutacio evidentiĝis kun la apero de kaptukoj, kiuj nun kovras la virinajn kapojn — sed oni vidas nek nikabon, nek burĥon, nek nigrajn robojn, kaj tre maloftas la blankaj vestaĵoj, signo de grandega pieco. Plej multaj islamaj organizaĵoj rekomendas kaptukon, sed malrekomendas integran vualon. S-ro Abdul Muti ja opinias, ke “Vidi la vizaĝon de virinoj estas grave por la socia komunikado.” En la grandaj urboj, multaj virinoj, ĉefe en la malriĉaj kvartaloj, plu iras nudkape.

Meza klaso edukita en koranaj lernejoj

S-ro Hiariej memoras: “Kiam mi estis studento, komence de la 1990-aj jaroj, nur unu junulino el 60 portis kaptukon. Nun, estas ankaŭ kvazaŭ modo. En la universitata kampuso, junuloj ŝatas esti kiel la aliaj, ili estas malfermaj al novaj tendencoj. Tio foje kondukas ilin al aliĝi la radikalajn movadojn.” Fondita en 1998, Izbut Tahrir Indonesia (HTI) estas unu el tiuj prozelitismaj grupoj. Tre bone organizita, tiu reto provas konvinki la junulojn, ke urĝas reveni al kalifregno. Ĝia proparolanto, s-ro Ismail Yusanto, asertas kondamni perforton. “Indonezio ne estas tero de ĝihado”. Sed li tuj aldonas “Ne estas same en Irako, Afganujo aŭ Palestino: tie perforto ne estas terorismo.” Tia parolado ne estas senefika al iuj junuloj.

Plej multaj el la koranaj lernejoj, kiujn la amaskomunikiloj akuzas nutri integrismon, apartenas al la NU aŭ al la Muhammadiyah. Gepatroj pagas, por ke iliaj infanoj ricevu, ekde la elementlerneja aĝo kaj plue, duoblan edukadon, akademian kaj religian. Post fino de la duagrada instruado, junuloj povas iri al la islamaj universitatoj.

Ankaŭ ekzistas — malmultaj — radikalaj koranaj lernejoj, inter kiuj Al-Mukmin de Nkruki, en la Solo-regiono. Tie estis edukitaj la kontestata imamo Abu Bakar Bachir, ĉefo de la Jamaat-e-Islami, nun en malliberejo, kaj liaj ĝihadistaj kamaradoj. Sin esprimante propranome, la direktoro de la lernejo, s-ro Uztadz Wahyuddin, ne kaŝas sian celon: “Ĉiu islamano sopiras al islama ŝtato. Ni volas lukti por la ŝario, ni ne povas senage atendi. Tiu pesantren estas rimedo disvastigi la novajn valorojn de la korana leĝo. Se unu aŭ du el niaj studintoj fariĝis radikaluloj, tio estas ĉar ili iris en Afganujon aŭ Pakistanon, kaj ili ekpolitikis.”

La integristoj profitis el la malcentralizado

Akuzate, ke li financis terorisman trejn-tendaron en Aceh, s-ro Bachir estis arestita la 9-an de aŭgusto 2010, la trian fojon post la atencoj de Balio. Samtempe, le regantoj malkovris alian reton, sub gvidado de Dulmatin, unu el la plej serĉataj teroristoj en la regiono kaj precipa suspektato pri la atencoj de Balio. La polico lin mortigis, kaj ankaŭ sep liajn kunulojn. En 2009, ĝi ankaŭ mortigis Noordin Top, civitanon el Malajzio, konsideratan kiel ĉef-konceptinton de la atencoj okazintaj en Ĝakarto en 2003, 2004 kaj 2009, kaj en Balio en 2005.

Fortigita de siaj sukcesoj, la registaro preskaŭ konkludis, ke la terorismaj agadoj malpliiĝas. La politik-analizisto Sydney Jones, el la International Crisis Group, notas, ke “sinsekvaj dividoj malfortikigis la aktivistajn grupojn konsistantajn el lokuloj, ideologiistoj kaj teroristoj organizitaj laŭ retoj inter Indonezio, Malajzio kaj Filipinoj. En Indonezio, uzo de perforto eble forigos la simpation, kiun la movado de s-ro Bachir kontraŭ demokratio, la Jemaah Ansharut Tauhid (JAT) inspiris al parto de la popolo”*.

* International Crisis Group, “Indonesia: Jihadi surprise in Aceh”, Asia Report n-ro 189, 20 aprilo 2010, kaj “Indonesia: The dark side of Jama’ah Ansharut”, Asia Briefing n-ro 107, Crisis Group, 6 julio 2010.

Kvankam la ĝihadisma minaco ne ŝajnas tute forigita, ĝia intens-malpliiĝo estas malpezige travivata de plej multaj islamaj organizaĵoj. Sed, same kiel multaj membroj de la Muhammadiyah, s-ro Abdul Muti estas maltrankvila: “Iuj el la kulpuloj devenis de ĉe ni, la radikaluloj ja povas enŝteliĝi, ĉar ni estas malfermaj, do vundeblaj.”

La ekstremismaj grupoj, aparte la Fronto por Defendo de Islamo (FPI) kaj la Laskar Jihad ja plu uzas perforton kontraŭ la religiaj malplimultoj. De la komenco de la jaro, oni nombris 28 atakojn, okcidente de Javo kaj en la regiono de Ĝakarto. La lasta okazis la 12-an de septembro 2010, kiam kristanoj estis atakitaj en Bekasi. La sekto Ahmadi, kiun iuj rifuzas konsideri islama, estis eĉ publike mallaŭdita per jura ekspertizo (fatwa) de la islama kulto-konsilantaro, la 9-an de junio 2008.

Paradokse, ja la demokratiiga procezo komencita post la falo de la Suharto-reĝimo en 1998 malfermis la vojon al forta postulo koncerne la rolon de islamo en la publikaj aferoj. Du novaj politikaj movadoj tiam aperis: la Partio de Lunarko kaj Stelo (PBB) kaj la Partio por Prospero kaj Justo (PKS). Ĉar multaj provoj por nacinivele enkonduki la koranan leĝon malsukcesis, la integrismaj partioj enpenetris la breĉon malfermitan en 2000 de la malcentralizad-leĝoj. Ekde tiam, ili koncentris siajn klopodojn direkte al la regionaj kaj lokaj instancoj, por aplikigi la ŝarion je loka aŭ regiona niveloj. Apogante sin sur la lokaj leĝaroj, ili sukcesis adoptigi koranan juran kodon en 50 lokaj teritorioj, el la 500 ekzistantaj en la lando*.

* Robin Bush, “Regional sharia regulations in Indonesia: Anomaly or symptom?”, en Greg Fealy kaj Sally White (sub redaktorado de), Expressing Islam :Religious Life and Politics en Indonesia, Institute of Southeast Asian Studies, Singapuro, 2008, http://asiafoundation.org.

Aceh, kiu post tridek jaroj da apartisma luktado, akiris apartan autonomecan statuson danke al kompromiso subskribita la 15-an de aŭgusto 2005, starigis tiam juran kodon, kaj disponas pri propra islama tribunalo. Kvankam tia kazo ne estas reprezenta por la tuta lando — estas malverŝajne, ke aliaj provincoj ricevos tian aŭtonomecon — ĝi estigis viglajn debatojn. Laŭ s-ro Suaedy, “establo de ŝario en Aceh estas artefarita: estas kvazaŭ transŝuti leĝojn de la mezepoka araba mondo al la 21-a jarcento, sen fari la necesan pripensan laboron (ijtihad).” Samajn rezervojn esprimas s-ro Abdul Muti, de la Muhammadiyah: “Kvin jaroj pasis, kaj neniu vera progreso videblas en Aceh. La problemoj de la regiono estis precipe ekonomiaj kaj homoj iras al Sumatro por spekti filmojn, sekve kial malpermesi ilin en Aceh? La ŝario postulas religian unuformecon, kiu kontraŭdiras la spiriton mem de islamo.”

Tamen, la vicprezidanto de la NU, profesoro Masykuri Abdillah, male certigas, ke “ŝario estis tie establita ĉar demokrata procezo tiel decidis”, kaj li malkaŝas, ke ene de lia organizaĵo, “ekzistas debato pri ŝtonumado kaj vipado, ĉar ni ne certas, ĉu ĉi tiuj praktikoj estas kongruaj kun la Pancasila.” Ili ja ne estas, kaj plej multaj indonezianoj eĉ opinias, ke ili kontraŭdiras ĝin.

Malsukceso de la religiaj partioj en baloto

Por multaj indonezianoj, la ŝario restas nepreciza koncepto. Ŝajnas al ili malfacile diskuti justico-decidon, kiun oni supozas diktata de dio. Kaj la moderaj islamanoj ne deziras lasi al tiuj proksim-tribunaloj la rajton decidi pri krimaj sankcioj.

Je dudek kilometroj de Ĝakarto, en Tangerang, la ŝario-apliko devigas la virinojn ne eliri solaj vespere, se ne ili povas esti akuzataj pri prostituado. En Padang, okcidente de Sumatro, ĉiuj knabinoj de la publika lernejo, ĉu islamaj aŭ ne, devas porti kaptukon. Kurioze, la direktoro de la fako historio kaj homaj sciencoj de la Andalus State University konfesas, ke surstrate, ekster lernejo, lia filino neniam portas kaptukon.

Konata pro sia rigora interpretado de islamo, la Makassar-regiono, sude de Sulaveso, ankaŭ spertis, de deko da jaroj, plurajn provojn akcepti ŝarion. Laŭ D-ro H. M.Siradjudden, ĝenerala sekretario de la komisiono por aplikado de la islama leĝo (KPPSI), fondita en 2000 de la ĉefo de la loka branĉo de la Muhammadiyah, “la celo ne estis starigi islaman ŝtaton, sed establi islaman socion.” La escepta kazo de Aceh donis al la loĝantaro de Sulaveso “la esperon akiri samajn rajtojn.” Dum la lokaj elektoj en 2002, 91,11% de la voĉdonantoj voĉdonis favore al ŝario. Samjare, la gubernio de Bulukumba malpermesis alkoholon. En 2003, ĝi devigis ĉiujn virinojn, islamajn aŭ ne, porti kaptukon por aliri la publikajn servojn, kaj komencis kolekti la almozon destinitan al la malriĉuloj (zakat). En 2006, la provinco igis lernadon de la skriba araba lingvo deviga. Tamen, la nova registaro de Bulukumba igis malpli rigora la reformon, transformante la devigojn en elekteblecojn. Tio kontentigas Profesoron Abu Hamid, rektoro de la universitato de Makassar kaj membro de la KPPSI. Tiu vidppunkto spegulas la dominan tendencon en la lando: haltigi la enkondukon de la ŝario urbonivele, kaj provi malrigorigi ĝin tie, kie ĝi ekzistas. La nombro de urboj aŭ vilaĝoj kiuj aplikas la perda charia ŝajne atingis pinton en 2003. Ĝi estis multe malkreskinta en 2007 kaj stagnas de la parlamentaj elektoj de aprilo 2009*.

* Vd Robin Bush, cit.

Tiu baloto, sekvita la 8-an de julio 2009 de la elekto, fare de ĉiuj civitanoj, de la respublik-prezidanto* — la duan fojon de post la sendependiĝo — restis nerimarkita de la okcidenta gazetaro. Estas tamen interese noti, ke la rezultoj de ĉiuj religiaj partioj malkreskis, de 40% en 2004 kaj 1999, ĝis 25%. La tri ĉefaj sekularaj partioj ricevis plimulton da voĉoj. Nur la PKS, organizita laŭ la modelo de la Partio por Justeco kaj Evoluo (AKP) nun reganta en Turkujo, spertis kreskon, kun 7,86% de la voĉoj, sed ĝi prenis voĉojn de la aliaj religiaj partioj. Dum sia kongreso en junio 2010, la PKS forlasis sian islamisman pozicion favore al bildo de pluralismo, promesante baldaŭ malfermiĝi al la ne-islamanoj. La feminista aktivulino Kamala Chandrakirana sin deklaras optimisma: “post jardeko da malkvieto, la terorismo, la cunamo, la ekonomia krizo, la birda gripo, eble ni finfine eliros el tiu malfacila periodo. Nia lando estas tiel dinamika, nia civila socio tiel svarma! Espereble la defendantoj de la Pancasila sukcesos proponi alternativon al islamigo, kiu kapablos entuziasmigi la junulojn.”

* S-ro Susilo Bambang Yudhoyono (Demokrata Partio).

Wendy KRISTIANASEN

Socia retejo nesatigebla

Facebook, magia spegulo

Antaŭ kelkaj tagoj, Facebook petis al mi ŝanĝi mian nomon. Ne estas, ke mi elektis pseŭdonimon fian, aŭ provokantan rasan malamon, aŭ uzurpantan tiun de la ĉiopova Mark Zuckerberg (la estro, fondinto kaj ĉef-akciulo de la retejo), aŭ eĉ proksimume similantan iun komercan markon. Sed mi inventis familian nomon kiu konsistis el belaj brajlaĵoj kaj la teknologiistoj de la retejo subite decidis ke ĝi jam ne estas tipografie ĝusta.

Kiam mi registriĝis, Facebook petis de mi mian veran nomon, kaj konfirmis mian ekziston pere de aŭtentikiga kodo sendita al mia poŝtelefono. Ĝi ankaŭ insistis ke mi sciigu al ĝi mian retpoŝtan pasvorton por havigi al si mian adresaron kaj sekve faciligi la identigon de miaj kontaktulojn — miajn “amikojn” en la faka slango de la retejo.

Gardataj de algoritmoj laŭ uzkondiĉoj kiujn neniu legas, la bluaj paĝoj de Facebook proponas komfortan kokonon por siaj membroj kiuj povas konektiĝi per ĝi por babili sen esti inundataj de mesaĝoj de nekonatoj kaj spamantoj promesantaj orajn montojn. Reklamoj estas relative diskretaj kaj oni povas pasigi la horojn rigardante fotojn de siaj amikoj, amuziĝante aŭ ekindignante pri la samaj informoj kiel ili, ludante la samajn ludojn kaj sekvante ĉiun ilian ĝisdatigon, ĉu triumfan ĉu bagatelan. La interŝanĝataj mesaĝoj etendiĝas trans la spektro de la homa penso, de ĉiutagaj nepraĵoj (“mi duŝas min”) al la plej profundaj konsideroj pri la nuntempa arto, sen forgesi naskiĝanoncojn*.

* Miyase Christensen, “Facebook is watching you”, Manière de voir, n-ro 109, “Internet, révolution culturelle”, februaro-marto 2010.

En Facebook, ĉiuj interrilatoj estas pozitivaj: per klako sur la konvena ikono oni povas ion “ŝati”, sed ne malŝati. Oni ricevas atentigon kiam oni gajnas novan amikon, sed ne kiam tiu forlasas nin. Diversaj kontroloj protektas la uzanton: ekzemple, la vojaĝanto, kiu konektiĝas el nekutima loko, devas submetiĝi al (ludema) kontraŭekzameno surbaze de fotoj por pruvi sian identecon. Arbitreco ne mankas en ĉio ĉi. Paĝoj pri delikataj temoj — kiel tiu de subtenreto por la soldato Bradley Manning, akuzita, ke li transdonis sekretajn informojn pri la iraka milito al la retejo Wikileaks — foje estas fermitaj sen klarigo kaj poste reinstalitaj ... ankoraŭ sen klarigo. Por elimini spamon, la retejo instigas al membroj kondamni per klako malutilajn mesaĝojn, kaj Facebook tiam interrompas la konton de la akuzitaj uzantoj. Tio estas invito kiun ĉiaspecaj aktivuloj entuziasme akceptis, tiel farante malhaveblaj la paĝojn de siaj politikaj oponantoj*. Facebook malpermesas al uzantoj havi ligilon al danĝeraj retejoj (kiu povus provi, ekzemple, instali virusojn aŭ eltiri bankajn donitaĵojn). Sed ĉi tiu homama Granda Frato foje cedas al la tento cenzuri kaj bloki ligilojn al retejoj politikaj, spektakloartaj kaj dosierinterŝanĝaj kiel seppukkoo.com kiu ebligas al retumantoj forigi siajn donitaĵojn kaj forlasi Facebook.

* Vidu Fabrice Epelboin, “Guerre civile sur Facebook”, Read-WriteWeb France, la 14an de majo 2010.

Lerta miksaĵo de privateco kaj vuajerismo, banala dieto de transpaŝetoj kaj kondiĉa libereco: jen la sukcesa kombinaĵo de s-ro Zuckerberg. Per ĝi, li elfaris la mirindan grandfaron amasigi 500 milionojn da registritaj uzantoj el kiuj 50% sin anoncas ĉiun tagon dum entute 700 mil milionoj da minutoj ĉiumonate. Kaj 200 milionoj vizitas la retejon poŝtelefone. Ekde nulo — aŭ preskaŭ, ĉar la prestiĝo de la Universitato Harvard ne malgravis en lia fulma lanĉiĝo en februaro 2004 — Facebook nun estas, kun nur 1 700 dungitoj, la plej granda retejo sur la planedo.

Liverataj senpage de Interreto, propraj donitaĵoj estas entuziasme serĉataj de rektaj vendantoj. La donitaĵoj ebligas, ke ili proponu laŭcelajn ofertojn — laŭ sekso, aĝo, naskiĝodato, lingvo, lando, urbo, eduknivelo, interesoj, ktp. — kiuj estas multe pli precizaj ol la opinisondoj farataj de la tradiciaj amaskomunikiloj, kaj al publiko kiu preskaŭ egalas tiun de televido. Sekve, je la 15-a de novembro, la luksa marko Louis Vuitton povis prezenti sian mesaĝon rekte al 1 594 045 retumantoj, el kiuj multaj, per klako sur la butono “Ŝatinda”, instigis al siaj amikoj same fari. Sur la paĝo de la fabrikisto de valizoj, la havebla enhavo etendiĝas de modoparado (prezentata per video de 360° (deŝuto necesas) ĝis la vojaĝa ĵurnalo “Al la koro de Afriko” de la kantisto Bono.

Inter la popularaj paĝoj, markoj kiel Starbucks, Koka-kolao kaj la kuketoj Oreo allogas legantaron de inter 10 kaj 25 milionoj. Sed ne nur estas la grandaj markoj kiuj ekspluatas ĉi tiun profitegan fonton. Malpligrandaskale, lokaj metiistoj, aspirantaj aŭtoroj kaj etskalaj entreprenoj profitas de la sama sistemo por reklami siajn servojn. Le Monde Diplomatique ne estas escepto: ĝia Facebook-paĝo, kiu malfermiĝis je la fino de 2009 per la iniciato de leganto, jam havas 45 049 membrojn.

Ebligante al ĉiu poluri sian propran markon, Facebook estas la magia spegulo de nia egoisma kaj sinreklamema epoko. La sperto Facebook havigas al la uzanto la senton esti konstante sur scenejo antaŭ spektantaro de 130 homoj (la meza nombro de amikoj) kiuj huraas pri ĉiu gesto kaj ĉiu spritaĵo. Ju pli la elektronika projekcio de nia esto reflektas la veron de nia personeco — aŭ tian, kian ni volus havi — des pli ni ŝvelas de fiero pri nia respegulaĵo*. Tiu sento instigas al ĉiu daŭre — eĉ kompulsie — replenigi sian paĝon, publikigante siajn gustojn, adreson kaj aktualan lokon pere de diversaj geolokalizaj teknikoj, kaj kronikante la problemojn de sia amvivo.

* Pli ol The Social Network (David Fincher, 2010) — kiu tamen estas bonega filmo pri Harvard, komputiko kaj potenco-, la dokumentario Chatfish de Henry Joost kaj Ariel Schulman kaptas la esencon de Facebook (DVD aperontas en januaro 2011).

Sed Facebook ne intencas halti tie: de fermita retejo, ĝi nun celas disetendiĝi al la tuta TTT. Enkondukita en aprilo 2010, la butono “Ŝatinda” ŝajnas esti nemalutila funkcio kiun ĉiuj retejestroj povas inkluzivi en sia retejo por diskonigi la famon; danke al ĉi tiu genia sistemo jam instalita sur miliono da retejoj, Facebook fanfaronas ke ĝi povas spuri laŭnome la TTT-vizitojn de 150 milionoj da homoj ĉiumonate, kaj sekve rafini iliajn profilojn. Por pli bone servi al (kaj taksi) retumantojn, Facebook ankaŭ lastatempe lanĉis elektronikan afiŝejon kiu kombinas retpoŝtaĵojn, SMS-ojn kaj tuj-babiladon por konkure alfronti al Google, la alia kontrolpunkto giganta de la reto.

Facebook garantias ke nur niaj amikoj povas vidi ĉi tiun amason da tekstoj kaj bildoj kiu daŭre fluas en ĝiajn datumarojn. En novembro 2010, kiam enketo fare de la Wall Street Journal rivelis, ke iuj el la plej grandaj ludfirmaoj en Facebook kontraŭleĝe konservas la salutnomojn kaj pasvortojn de ludantoj kaj iliaj amikoj, Facebook deklaris politikon de “nula toleremo” pri makleristoj de donitaĵoj, kaj certigis al siaj uzantoj ke Facebook “nek vendis nek vendos” informojn pri ili.

En 1993, karikaturo aperinta en la New York Times klarigis ke “En Interreto, neniu scias ke vi estas hundo”*. En 2010, anonimeco estas delonge sur la vojo por fariĝi afero de pasinta epoko. “Kun 14 fotoj pri vi, ni povas identigi vin” rememorigis la ĝenerala direktoro de Google Eric Schmidt ĉe la konferenco Techonomy je la 4-a de aŭgusto 2010. “Ĉu vi kredas, ke ne estas 14 bildoj pri vi en la TTT? Estas fotoj en Facebook.” Por s-ro Schmidt, ĉi tio estas realaĵo kiu ne nur nerevokeblas, sed necesas: “En mondo de nesimetriaj minacoj, vera anonimeco estas tro danĝera. (...) Ni bezonas fidindan servon de konfirmo de identeco — kaj la plej bona ekzemplo hodiaŭ de tia servo estas Facebook. (...) Registaroj fine postulos ĝin. Povus esti, ke oni ankoraŭ povas kaŝi sian veran identecon, sed estonte tio estos ĉiam pli malfacila.” La arkitektoj de la enreta mondo, kune kun politikaj gvidantoj, intencas “civilizi” liberan Interreton kiun ili perceptas kiel zonon de anarkio. Se ili sukcesos malsovaĝigi ĝin, transdoni onies veran identecon estos la prezo de plena partopreno. Iam, oni rigardis la Tut-Teran Teksaĵon kiel malcentralizitan sistemon de interligitaj komputilaj retoj. Neniu imagis, ke araneo ŝtelirus en la teksaĵon kaj fari sian hejmon en ĝia koro mem por subaŭskulti ĉiujn retumantojn.

* http://www.thepaepae.com/wp-uploads...

Militoj en Meksiko

La pasintan 20an de novembro oni festis la centjariĝon de la Meksika Revolucio: la unua granda socia revolucio de la 20-a jarcento, atingaĵo de du legendaj popolherooj, Emiliano Zapata kaj Pancho Villa, kiuj por laboristoj kaj kamparanoj konkeris sociajn rajtojn, agraran reformon, publikan, sekularan kaj senpagan edukadon, kaj socialan asekurservon.

Cent jarojn poste, paradokse, la situacio de Meksiko “similas en multaj aspektoj al la situacio reganta fine de 1910: preskaŭ ofenda koncentriĝo de la riĉaĵoj kaj granda socia subevoluo; distordado de la popolvolo; malobservo de rajtoj laboraj kaj sindikataj; rifuzado de bazaj garantioj fare de la aŭtoritatoj; kapitulaco de la suvereneco antaŭ la internaciaj kapitaloj; kaj oligarkia, havaĵo-konservema, teknokratia kaj nesentema uzado de la politika povo”*.

* La Jornada , Meksiko, 20-a de novembro 2010.

Al tiu deprima listo aldoniĝas milito. Aŭ pli ĝuste, tri militoj: tiu inter la drogŝakristoj por kontrolo de teritorioj; tiu de la t.n. grupoj “Zetas” (krimorganizoj konsistantaj el eksarmeanoj kaj ekspolicistoj), kiuj kidnapas kaj priŝtelas civilulojn; kaj tiu de armeanoj kaj specialaj trupoj, kontraŭ la propraj civitanoj.

De post la 1-a de decembro 2006, kiam la tiam ĵus elektita prezidanto Felipe Calderón lanĉis, premata de Vaŝingtono, sian “ofensivon kontraŭ drogŝakrado”, la ondo da senbrida perforto postlasis en la lando ĉ. 30.000 mortintojn...

Meksiko pli kaj pli similas al “fiaskinta ŝtato” enfalinta en mortokaptilon. Ĝiajn regionojn priestras laŭplaĉe ĉiaj armitaj bravulaĉoj: specialaj trupoj de la armeo kaj elitaj sturmo-taĉmentoj de la polico; armeecaj kaj policecaj grupoj; bandoj de sikarioj ĉiaspecaj; usonaj agentoj de CIA kaj DEA; kaj, nu, la Zetas, kiuj aparte brutalas kontraŭ la centr- kaj sud-amerikaj migrantoj survojantaj al Usono. Ili sendube aŭtoras la abomenindan murdon de 72 migrantoj malkovritan la pasintan 24-an de aŭgusto en la subŝtato Tamaulipas.

Ĉiujare ĉ. 500.000 latinamerikanoj trairas Meksikon norden. Dum sia trairo ili fariĝas viktimoj de ĉiaj misuzoj: arbitraj arestoj, perfortaj priŝteloj, senigo de posedaĵoj, seksperforto... Ok el dek migrantaj virinoj suferas seksan misuzon; multaj estas sklavigataj kiel servantinoj de la krimulaj bandoj aŭ pelataj al prostituado. Centoj da infanoj estas submetataj al deviga laborado. Miloj da migrantoj estas kidnapataj. La Zetas postulas de la familioj (en la devenlando aŭ en Usono) elaĉetan pagon. “Ĉe tia sisteme organizita krimado estas pli facile forrabi dum pluraj tagoj 50 nekonatojn, kiuj pagos unuope inter 300 kaj 1.500 dolarojn por sia elaĉeto, ol kidnapi unu gravan entrepreniston”*. Se neniu pagas la elaĉeton por la kidnapito, tiun oni murdas. Ĉiu Zetas-subgrupo disponas pri sia propra “buĉisto”, kies tasko estas senkapigi kaj dispartigi la viktimojn kaj bruligi la kadavrojn en metala barelo*. En la lasta jardeko ĉ. 60.000 personoj sen legitimiloj, kies familioj ne povis pagi, “malaperis”...

* Vd la eksterordinaran atesto-libron de Óscar Martínez: Los migrantes que no cuentan. En el camino con los centroamericanos indocumentados en México [La migrantoj nekalkulataj: survoje en Meksiko kune kun senlegitimilaj centramerikanoj], Icaria, Barcelona, 2010.
* Proceso, Meksiko, 29-a de aŭgusto 2010.

La prezidanto Felipe Calderón regule disanoncas sukcesojn en la luktado kontraŭ drogŝakrado kaj la areston de gravaj ŝakradestroj. Kaj li esprimas sian kontenton, ke li uzis la armeon. Tiun kontenton multaj civitanoj ne kundividas: la armeanoj, senspertaj pri tiaj taskoj, multigis la “flankajn damaĝojn” kaj erare mortigis centojn da civiluloj...

Ĉu erare? Abel Barrera Hernández, ĵus ricevinta la Premion de Homaj Rajtoj Robert F. Kennedy donatan en Usono, ne kredas tion. Li pensas, ke la milito kontraŭ la drogŝakrado estas uzata por kriminaligi la socian protestemon: “La viktimoj de ĉi tiu milito — li asertas — estas la plej malfortaj: la indiĝenoj, la virinoj, la junuloj. Oni utiligas la armeon por timigi, malmobilizi, teruri, silentigi la socian protestemon, frakasi ĝin kaj kriminaligi la porantojn ”*.

* La Jornada , Meksiko, 20-a de novembro 2010.

Siaflanke, en Vaŝingtono, la Obama-registaro taksas, ke la sangobano inundanta Meksikon estas danĝero por la sekureco de Usono. La estrino de lia diplomatia servo, Hillary Clinton, deklaris: “La minaco de la drogŝakrado aliformiĝas kaj en kelkaj kazoj asociiĝas kun insurektado”. Ŝi aldonis, ke la aktuala Meksiko “similas al la Kolombio de la 1980-aj jaroj”.

Fakte Usono havas eksterordinaran respondecon pri ĉi tiu milito: ĝi plej forte oponas la leĝigon de drogoj; ĝi provizas armilojn al 90%* el ĉiuj batalantoj: kaj al drogŝakristoj, kaj al la Zetas, kaj al la armeo kaj polico... Ĝi estas, krome, la ĉefa drogolando, amasa produktanto de mariĥuano kaj pinta fabrikanto de kemiaj drogoj (amfetamino, ecstasy, ktp.).

* El Norte , Monterrey, 9-a de septembro 2010.

Plej grave, Usono estas la plej granda drogkonsuma merkato de la mondo kaj havas pli ol sep milionojn da kokainomaniuloj... Kaj la mafioj agantaj en ĝia teritorio atingas la plej altan profiton ĉe drogoŝakrado: ĉ. 90% de la entuta profito, t.e. ĉ. 45 miliardojn da eŭroj jare... dum ĉiuj ŝakrorganizoj latinamerikaj disdividas inter si apenaŭ la ceterajn 10%...

Anstataŭ doni al siaj najbaroj (malbonajn) konsilojn, ĵetintajn Meksikon en inferan militon, Vaŝingtono devus balai sian propran domon.

Ignacio RAMONET

Aperinta en la reta eldono de Le Monde diplomatique en español, decembro 2010.

Politikigo de la dividoj, registara diktatoreco

En Ruando, same kiel en Burundo, la etna argumento ne plu funkcias

Malgraŭ protestoj de la registaro en Kigalo, la Alta Komisaro por homaj rajtoj (Agentejo de UN) publikigis, la 1-an de oktobro 2010, tre por Ruando severan raporton pri la krimoj plenumitaj en la Demokratia Respubliko Kongo de 1993 ĝis 2003. La trosekureca politiko de la prezidanto Paul Kagame ŝajnas inspiri la najbaran Burundon.

KIAM la 26-an de aŭgusto 2010 en Buĵumburo, la burunda prezidanto Pierre Nkurunziza ĵuris okaze de sia dua kvinjara mandato, lia najbaro Paul Kagame, prezidanto de la Ruando-respubliko, estis la nura ĉeestanta ŝtatestro. Ofte nomataj “falsaj ĝemeloj”, Ruando kaj Burundo ambaŭ kolonigiitaj de Belgujo, havas komunan historion, markitan de fortaj streĉoj kaj amasmurdoj inter tucioj, plimultaj en la unua lando, kaj hutuoj, plimultaj en la dua (vd la kronologion). Tamen la donitaĵoj de la problemo kaj la trovitaj respondoj malsamas ambaŭflanke de la landlimo.

Dek kvin jarojn post la tuci-genocido de 1994, Ruando daŭre vivas sub rego de la Ruanda Patriota Fronto (RPF). Tiu, dezirante rekonstrui nacian identecon, tuj nuligis la etno-mencion sur ĉiuj oficialaj dokumentoj, kaj malpermesis ĉielan referencon al ĝi. La nova konstitucio, adoptita en 2003, kaj la leĝo pri antaŭmalhelpo al genocido, konfirmas tiun elekton. Tamen, la neregistara organizaĵo (NRO) Amnestio Internacia, konsultita de la ruanda registaro, taksas tiujn tekstojn tro malprecizaj kaj tro facile interpretitaj; laŭ ĝia takso, ili ebligas forigi potencialajn opoziciulojn*. Du kandidatoj por la prezidant-elekto de aŭgusto 2010 estis tiel akuzitaj pri “genocida ideologio” kaj arestitaj; ankaŭ la ĉefredaktoro de ĵurnalo estas arestita.

* Amnestio Internacia, “Le silence est plus sûr: l’effet intimidant des lois ruandaises sur l’idéologie du génocide et le sectarisme”, 31-an de aŭgusto 2010.

En Burundo, tute alia vojo estis elektita post la akcepto en 2000, de la Aruŝo-interkonsento por paco kaj repaciĝo. Subskribita danke al longa mediacio de la sudafrika eksa prezidanto Nelson Mandela, ĝi ĉesigis dekjaran enlandan militon, kiu sekvis la murdon de hutua prezidanto Melchior Ndaday en 1993. En tiu teksto, la ekzisto de la du etnoj ne nur ne estas neata, sed estas eĉ postulata. Ĝi eĉ estas okazo por starigi politikon de kontingentoj: la Nacia Asembleo enhavas 60% da hutuoj kaj 40% da tucioj. La senato estas duon-duone, dum la registaro estas gvidata de prezidanto, kun du vicprezidantoj el malsama etno kaj politika partio; kaj la armeo, antaŭe konsiderata “100% tucia”, ĝi nun konsistas duonduone el ambaŭ etnoj; ĝi devis integri soldatojn el la eksaj ribelaj movadoj.

La lukto por regado alfrontigas nun partiojn konsideratajn hutuaj: la Nacia Konsilantaro por defendo de demokratio — Fortoj por defendo de demokratio (NKDD — FDD), de la nuna ŝtatestro; la Fronto por demokratio en Burundo (Frodebu), partio de la murdita prezidintoj Ndadaye, kaj, la lasta pri forlaso de armitaj luktoj, la Fortoj Naciaj por Liberiĝo (FNL) — Palipehutu. Tiu lasta — la plej malnova inter la hutuaj movadoj — estis forte ligita al la genocida ruanda reĝimo. Post la amasmurdoj de 1972 fare de tucioj en Burundo, kaj forfuĝo de hutuoj al Tanzanio, ĝi varbis en la tendaroj de rifuĝintoj. Poste, aktivante el la arbaroj en Sud-Kivuo en Demokrata Respubliko Kongo (DRK), ĝi nutris operaciajn ligojn kun la ruandaj hutuoj de la Fortoj Demokrataj por Liberigo de Ruando (FDLR), kiuj aktivis en DRK*.

* Vd Mwayila Tshiyembe, “Kinŝaso minacata de eksplodemo de Kivu-provinco”, Le Monde diplomatique, decembro 2008.

La FNL, kiu rekonis la amasmurdadon de tucioj rifuĝintoj en Gatumba (okcidenta Burundo) en aŭgusto 2004, kun partopreno de ruandaj hutuoj kaj kongaj soldatoj, vere rezignis armilojn por konsistigi politikan partion nur post 2008. Iliaj militistoj revenis al siaj hejmoj antaŭ malpli ol unu jaro. Disponante pri armeaj bazoj kaj multaj simpatiantoj en la najbaraj regionoj de Sud-Kivuo kaj de la provinco Buĵumburo, la FNL-Palipehutu sin prezentas kiel alternativon al la CNDD-FDD, kies korupton ĝi publike mallaŭdas. Kaj ĉi-lasta partio, unue prezentita kiel hutua, flegas paradokse tre bonajn rilatojn kun la RPF reganta en Ruando kaj dominata de la tucioj. La registaro de Kigali ja malamas la Frodebu, kaj eĉ pli la FNL, konsiderante, ke ilia ideologio estas “genocida”. En la lastaj jaroj, la du landoj evoluigis proksiman kunlaboradon pri sekureco (armeo, polico). Buĵumburo, senemocie, eĉ ellandigis al Kigali la opozicianton Deo Mushayidi. Eksa ĵurnalisto veninta de Belgujo, kie li estis ekzilita, tiu tucio, transvivinta la genocidon volis starigi armitan movadon de opozicio kontraŭ la prezidanto Kagame.

Malgraŭ sia diktatoreco, ambaŭ reĝimoj ricevas eksterlandajn apogojn, kiuj estas kvazaŭ tro komplezaj. La “internacia komunumo” montriĝis tre silenta kiam ambaŭ landoj elpelis la reprezentantinon de la NRO Human Rights Watch en majo 2010 kaj kiam Burundo “maldungis” la antaŭlastan specialan reprezentanton de la UN. Tiu ĉi indulgemo klariĝas per la deziro ne ruinigi “sukces-historiojn” kaj precipe kuraĝigi reĝimojn, kiuj engaĝiĝis sur la fronto de la “batalo kontraŭ terorismo”. Burundo ja sendis al Somalujo plurajn milojn da soldatoj kadre de la Afrisom (UN-armeoperacio). Tiu kunlaboro rezultigas minacon de punado fare de la chebab, la somaliaj islamistoj ligitaj al Al-Qaida. Kaj Ruando siaflanke disponigis 3.300 blukaskulojn en Darfuro, inter kiuj estas virinaj soldatoj.

La prezidanto-baloto de aŭgusto 2010 en kiu s-ro Kagame venkis kun 93% de la voĉoj, ŝajnis tiom certa, ke la EU ne sendis observo-mision. Nur Usono, tra la voĉo de s-ro Johnie Carson, la vicŝtat-sekretario taskita pri Afriko, zorgis pri la sorto de la opoziciantoj kaj pri manko de esprim-libereco. En Burundo, la prezidant-baloto de junio 2010, kiu rezultigis venkon de s-ro Nkurunziza per 91% de la voĉoj, estis nur la pinto de procezo marĝeniganta la opoziciajn partiojn. Tamen, malgraŭ nur kelkaj rezervoj, la internaciaj observantoj aprobis la baloton kaj gratulis la venkintojn (vd artikolon de Vincent Munié).

“Laboru kaj preĝu”

FAMA pro siaj sportaj kvalitoj kaj sia religiemo, la burunda ŝtatestro, eksinstruisto pri gimnastiko, sekvis samtempe siajn personajn tendencojn kaj la konsilojn de Kigali. De monatoj, eble jaroj, s-ro Nkurunziza zorgis plifortigi sian pozicion en la kamparo, kie vivas pli ol 80% de la loĝantaro. En Buĵumburo, la gazetaro, la asocioj, la intelektuloj, kuraĝe mallaŭdis la malhonestaĵojn de la reĝimo (inter kiuj la dubinda vendo de la prezidanta aviadilo), kaj la akaparon de postenoj fare de la dominanta partio. Konvinkitaj, ke ilia alianco povas havi ŝancon venki kontraŭ senkreditigita registaro, dek du opoziciaj partioj (inter kiuj la Frodebu, la FNL, opozicia alo de la CNDD kaj la Movado Socia por Demokratio (MSD) (fondita de eksĵurnalisto Alexis Sinduhije), konstruis komunan fronton: la Aliancon Demokratian por Ŝanĝo (ADŜ-Kinigi).

En la ĉefurbo, oni volonte mokis tiun ŝtatestron ofte forestantan, kiu ne ŝatas oficialajn akceptojn kaj foriris el Buĵumburo ĉiun vendredon posttagmeze por iri en la vilaĝojn. Tie, fortigite de sia frapfrazo “Laboru kaj preĝu”, li disdonis al la kamparanoj avokadajn aŭ fruktarbajn plantidojn, poste partoprenis kun la junuloj futbal-maĉon, gvidante sian personan teamon nomatan “Alleluia”. La eksribelanto tranoktis en la paroĥoj, kuraĝigis la asociojn kreitajn de la lokaj elektitoj kaj la administrantojn de sia partio fari brikojn kaj konstrui lernejojn kaj sanigejojn. Ĉirkaŭ 1.500 novaj lernejoj tiel konstruiĝis en la kamparaj regionoj.

Por kamparanoj vivantaj fore de la rego-centroj, ofte elrevigitaj de la etnaj manipuladoj de la politikaj partioj, viktimoj de armitaj grupoj aŭ de regulaj soldatoj, la simpleco de la ŝtatestro povis allogi. Des pli, ĉar ĝin akompanis tre ŝatataj decidoj: senpageco de elementa edukado, senpageco de sanservoj por infanoj ĝis kvin jaroj kaj gravedaj virinoj. Antaŭe okazis, ke akuŝitinoj ne povantaj pagi la flegokoston estis ostaĝe garditaj ĝis kiam la familio sukcesis trovi la necesan monon!

Tiuterena agado donis rezultojn: dum partioj kiel FNL aŭ la Unio por la Nacia Progreso (Uprona), la malnova ununura partio kiu reprezentis la tuciojn, akumulis voĉojn en la kvartaloj de Buĵumburo, la kamparoj donis al la CNDD “sovetajn” rezultojn, ĉiam super 90%. Tio, aldone al la forto de la partio kaj la socia kontrolo, rezultigis la sukceson. En sia investitura parolado, prezidanto Nkurunziza asertis, ke lia venko estas venko de ĉiuj. Sed timo kaj subpremo pli kaj pli sentiĝas: ĵurnalisto, Jean-Claude Kavumbagu, estis arestita same kiel pli ol 240 opoziciuloj; pluraj gvidantoj de la ADŜ (s-roj Leonard Nyangoma, Alexis Sinduhije, Agathon Rwasa, la tre alloga gvidanto de la FNL) preferis malaperi kaj forlasi la landon, pro timo pri tuja aresto; torturo denove estas uzata...

Dum armiloj el la militaj jaroj restas ankoraŭ kaŝitaj en la montetoj, la rezigno de la opozicio — kiu bojkotis la diversajn balotojn, konfirmante tiel la absolutan plimulton de la prezidant-partio — estigas timon, ke rekomenciĝos armitaj luktoj: malmobilizitaj eksribelantoj, elrevigitaj de siaj reintegro-kondiĉoj, iras al la arbaro de Kibira, apud Ruando kaj Sud-Kivuo; malaperoj estas konstataj en la armeo ... Se milito rekomenciĝus, ĝia celo estus forpeli la CNDD, ĝia motivo sekve ne estus etna.

La sukcesojn de Kigali oni ofte citas kiel ekzemplojn: la ekonomia kresko estas 7%, kvinono de la ŝtatbuĝeto estas dediĉita al sano, ĉiuj ŝtatfunkciuloj kaj multaj dungitoj el la privata sektoro havas aliron al sanasekuroj, 90% de la infanoj vizitas elementan lernejon, knabinoj estas plimultaj en lernejoj, kaj , en la Nacia Asembleo, estas pli da virinoj ol da viroj. Male kiel Burundo kaj DRK, Ruando vere luktas kontraŭ korupto. Kigali, kies gvidplano estas inspirita de Singapuro, deziras fariĝi ejo de komercaj servoj kaj transakcioj por la tuta subregiono. Sur la internacia scenejo, la prezidanto Kagame povas fieri pri la eniro en la Komunan Merkaton de la orienta kaj suda Afriko (Comesa), la restarigo de diplomatiaj rilatoj kun Francujo fine de 2009*, kaj normaligo de la rilatoj kun Kinŝaso. Kvankam la ruanda armeo okupis parton de la lando dum kvar jaroj (1998-2002) la prezidanto Kagame ĉeestis la celebradon de la 50-a datreveno de la DRK-sendependo, kie li eĉ ricevis aplaŭdojn*!

* Vd Benoît Francès, “Francujo-Ruando, la prezo de repaciĝo”, Le Monde diplomatique, septembro 2010.
* En 1996, du jarojn post la genocido, la ruanda armeo operaciis en kongo-teritorio por devigi la hutuajn rifuĝintojn rehejmeniĝi, kaj postkuri la fuĝantajn “genocidulojn”. Aliancitaj kun Burundo kaj Ugando, ili partoprenis, dum tiu “unua Kongo-milito”, la renverson de la reĝimo de marŝalo Mobutu. Vd L’enjeu congolais, l’Afrique Centrale après Mobutu, Fayard, Parizo, 1999.
Subtila kaj efika polica sistemo

TIUJ nekontesteblaj atingaĵoj grandparte klarigas la balotan venkon de la ruanda ŝtatestro, al kiu eĉ la hutuoj estas dankemaj pro la sekureco en la lando. Simile kiel sia samrangulo el Burundo, s-to Kagame trairis la kamparojn longe antaŭ la komenco de la balotkampanjo, li aranĝis multegajn kunvenojn kun la civitanoj, kaj interkonsentis kun la lokaj reprezentantoj “regado-paktojn”, precizigantajn la evolu-celojn atingendajn en difinita tempo. Tiu proksimec-politiko donis rezultojn, sed, ankaŭ ĉi tie, forigo de la opozicio kaj la ĝenerala timigo-etoso influis la elektojn.

En Burundo la gazetar-libereco restas unu el la ĉefaj atingaĵoj de la transira periodo, kaj la asocioj tre aktivaj, timas esti alfrontitaj, kiel unua vico, al la regantaro, pro la rezigno de la opoziciaj partioj. La murdo de s-ro Ernest Manirumva, vicprezidanto de organizaĵo luktanta kontraŭ korupto, Olucome, forte impresis. En Ruando, la internaciaj NRO (el kiuj multaj estis elpelitaj) kaj naciaj delonge estis subigitaj, la gazetaro aktivas en tre kontrolata kadro, la loĝantaro havas senton vivi en polica sistemo, samtempe subtila kaj efika.

Dum prezidanto Kagame estus devinta komenci sian duan mandaton fortigita pro siaj realaj internaj kaj internaciaj sukcesoj, ĝeneca etoso ŝajne instaliĝas, akrigita de la publikigo, la 1-an de oktobro 2010, de UN-raporto pri la eltrudoj plenumitaj en orienta DRK, grave akuzanta la ruandan armeon*. Tamen, same kiel en Burundo, la ĉefa danĝero ne venas el divido inter hutuoj kaj tucioj, aŭ de internaciaj premoj, sed el kunmetado de opoziciuloj el tre diversaj devenoj: en la arbaroj de Nord-Kivuo nun aperas ŝajne kontraŭnaturaj aliancoj inter iuj hutu-grupoj devenantaj el FDLR, subtenantoj de la generalo Laurent Nkunda — longtempe aliancito de Kigali-registaro, tiu francparolanta konga tucio estas nun mallibera en sia domo en la ruanda ĉefurbo-, kaj tuciaj opoziciuloj al s-ro Kagame devenantaj el la registaraj medioj!

* La ruanda armeo amasmurdis hutuajn rifuĝintojn, kiuj estis enkadrigitaj de la armeanoj de la eksa reĝimo, sed ankaŭ hutuajn konganojn kaj aliajn civilulojn suspektitajn pri helpo al la rifuĝintoj. La aŭtoroj de la raporto singarde sugestas, ke tiaj faroj povus esti kvalifikitaj “genocidaj agoj” de kompetenta tribunalo. La proparolanto de la ruanda registaro kvalifikis tiun raporton “malamika, atakema, ridinda”, kaj ankaŭ “danĝera kaj senrespondeca”.

Ja, la rezigno de la eksa stabestro generalo Faustin Kayumba Nyanwasa, kaj tiu de kolonelo Patrick Karegeja, ambaŭ rifuĝintaj en Sudafriko, malfermis breĉon ĉe la pinto de la RPF, la reganta partio. Tiuj du viroj estis anoj de tre fermita “klubo”, tiu de la tuciaj rifuĝintoj en Ugando, kiuj fondis la RPF ĉe la fino de la 1980-aj jaroj, servinte ene de la uganda armeo. Tiuj du kompanoj de la frua tempo, membroj de la angloparolanta elito, kiu brilas en Kigali, riproĉis al s-ro Kagame lian diktatorecon. Sed la prezidanto, kiu delonge anstataŭigis sian militistan veston per vestaĵoj de la “bona regado”, asertas siaflanke, ke li volas kontraŭbatali korupton kaj privilegiojn ĝis en sia propra partio, malgraŭ risko forpuŝi de si malnovajn luktokompanojn. “Se oni ne ĝin atakas senkompate, korupto minacas detrui la landon”, li asertas al ĉiuj aŭskultantoj. Akuzata esti la ordoninto de pergrenadaj atencoj en Kigali en februaro 2010, s-ro Kayumba, kiu estis ambasadoro en Barato, estis devigita fuĝi en Sudafrikon, kie li apenaŭ evitis atencon.

Eĉ se la tri landoj de la regiono plifortigis sian prisekurecan kunlaboradon — en 2009 la ruanda armeo partoprenis serĉadon de hutuaj ribeluloj flanke de la konga armeo, kaj en septembro 2010 generalo James Kababere, ruanda ministro pri defendo, vizitis Kinŝason-, en Ruando same kiel en Burundo, la “balota sukceskulmino” eble estas trompa kaj kaŝas eblecon de perfortaj evoluoj, kiuj ne reduktiĝus je alfrontiĝo inter hutuoj kaj tucioj.

Colette BRAECKMAN

La laborista ĉagreno transformiĝas en socian mobilizon

Ne nur la nombro da leĝaj strikoj kreskis dum la lastaj jaroj kaj monatoj. Post fortaj kaj simbolaj okazaĵoj ampleksantaj la efikojn de la tertremo, la malsatstrikon de la mapuĉaj malliberuloj kaj la Copiapó-minejakcidenton, spirito de novaj postuloj kaj protestoj agitas la politikan, socian kaj ekonomian panoramon.

Pli kaj pli konstateblas kreskanta laborista, sindikata kaj civitana mobilizo. Tiu grandiĝanta socia agitiĝo estus rezulto de la kalkuloj kaj antaŭsupozoj skizitaj de certaj ekonomiaj elitoj dum la monatoj antaŭantaj la pasintan elekton de prezidanto: dekstrula registaro gvidata de Sebastián Piñera estus la tuŝo-ŝtono servanta por elprovi la etoson de socia ĉagreno, kiu estis retenata dum la du regojardekoj de la t.n. Koncerto [“Concertación de Partidos por la Democracia”, Koncerto de partioj por demokratio, estas koalicio de politikaj centr-maldekstraj partioj reginta Ĉilion de la 11a de marto 1990 ĝis la 11a de marto 2010].

Ĉi tiu teorio baziĝas sur almenaŭ du supozoj. Malgraŭ la socia ĉagreno la laboristaj kaj civilsociaj organizoj tenis, ne sen peno kaj pacienco, certan gradon de politika lojalo al la Koncerto, kiu sciis tre efike kaj lerte mastrumi la sociajn kaj laborajn konfliktojn. La socialdemokratio — ni legis ĉe diversaj aŭtoroj kaj konstatis per faktoj — plej bone administris la aktivojn kaj negocojn de la entreprenoj.

Eblas uzi ĉi tiun tezon por klarigi la kreskintan socian boladon de la jaro 2010, kiu havis pli da strikoj, surstrataj manifestacioj kaj civitanaj protestoj ol kutime. Sed ankaŭ alia klarigo eblas. Ĉe tiu duflanka kaj ambigua ekonomi-socia aspekto la strategio de la Koncerto celis maksimume kunpremi la potencon de socia ĉagreno amasigita dum la lastaj dudek jaroj. Nuntempe ne nur la naturaj diferencoj inter la laboristaj kaj sociaj organizoj unuflanke kaj la dekstrularo aliflanke, sed ankaŭ la evidentaj sociaj mankoj fontantaj el neplenumitaj postuloj dum jardekoj malebligas ankoraŭ pli grandan kunpremon.

Sed alia klarigo almontras, post du gravaj okazaĵoj, al la cirkonstancoj de la laboristoj kaj la civitanoj. Post la tertremo de la 27a de februaro elmontriĝis tia lando, kia ne aperis en la publika propagando kaj en la propagando de la entreprenoj, en la gazetaro aŭ en la televido. La nestabileco kaj malriĉeco de multnombraj ĉiliaj regionoj disvastiĝis ekde komenco de 2010 tra la lando, kiun teorie simbolas la riĉula kvartalo La Dehesa en la ĉefurbo, la entreprenoj elfosantaj kaj eksportantaj naturajn resursojn, kaj la entreprenoj de pinta teknologio.

La alia grava okazaĵo estis la minejkatastrofo komenciĝinta la 5an de aŭgusto, kiu kvazaŭ ĉiutaga realeca televidserio montris la malfortan bazon, sur kiu konstruiĝis la mito de ekonomia sukceso. Jen orgojla kaj ambicia dungistaro, kiu bazas la rentabilitaton sur reduktado de salajroj, sur alproprigo de la laboristaj san- kaj pensifondusoj, eĉ sur malestimo de la vivo de la laboristoj. La laboristaro estas dismembrigita kaj dependas de la arbitraj decidoj pri financa kaj homresursa mastrumado fare de la internaciaj merkatoj.

Ĉi tiu labora nestabileco, nekapabla teni sin kaŝa en la minejo, etendiĝas kaj respeguliĝas en miloj da aliaj produktejoj kaj servodonejoj. La ĉiliaj laboristoj — ni televidis ĉiutage — ŝajnas kapitulaci al la elfosado de naturaj resursoj, al la politiko de la dungistaro, al la serĉo de entreprena rentabilitato: al la ekonomio mem. Kiam la prezidanto Sebastián Piñera agnoskis antaŭ la min-enirejo, ke tiu nestabileco respeguliĝas ankaŭ en la salmo-industrio kaj en la fruktokulturado, la percepto kaj supozo de lando plena je mankoj fariĝis certaĵo. La postuloj, kunpremitaj kaj subpremitaj dum jaroj, estis justaj postuloj.

Sed jen estiĝis tria okazaĵo. Antaŭ kelkaj monatoj la kerno de la mito disfrakasiĝis: Ĉilio, ekzemplo de socia protektado; Ĉilio, modelo de lukto kontraŭ malriĉeĉo; Ĉilio, gvidanto sur la internaciaj merkatoj; Ĉilio, la gardisto de la laissez faire-filozofio en Latinameriko. La statistikoj de la Ministerio pri Planado kaj Kunlaboro malkaŝis ne nur pliigon de la malriĉeĉo en lando jam malriĉa, sed ankoraŭfoje pruvis, ke la breĉo inter la plej riĉaj kaj la plej malriĉaj larĝiĝis. Iel la ciferoj de la Ministerio pruvas, ke la legendo de forta lando konkuranta en la evoluintaj merkatoj, enviciĝinta inter la membrojn de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo, kaj aspiranta esti konsiderata post kelkaj jaroj kiel “evoluinta”, estas nura bobelo, privata posedaĵo aŭ cirkaŭfermita tereno plena je portempaj rifuĝejoj.

La politikistaro kaj dungistaro aplaŭdis la malpliiĝon de la nombro da senlaboruloj kaj la fortan kreskon de la ekonomio. Malgraŭ ĉio tio okazadas manifestacioj de senlaboruloj kaj strikoj kaj senĉesaj alispecaj protestoj. La kialo estas klara. La statistikoj ŝajnas esti utilaj nur por si mem.

La indico de senlaboreco dum julio-septembro 2010 estis 8%, pli malalta ol tiu de la antaŭaj jaroj kaj ankaŭ ol tiu de la antaŭaj monatoj. Laŭ la laborperejo, de aprilo ĝis septembro iom pli ol 180000 homoj trovis laboron, kio ne klarigas la nuna socian boladon. Sed ekzistas aliaj mezuradoj pri la speco de laboro: multaj el la haveblaj postenoj, pli ol 50%, estas partatempaj, kvankam la laborantoj volas pliigi la nombron da laborhoroj. La partatempaj postenoj donas partan salajron, kiu estas nesufiĉa por kovri la minimumajn hejmajn bezonojn. La striko de la laboristoj de la entrepreno Farmacias Ahumada malkaŝis tiajn laborkondiĉojn, kun salajroj propraj je sistemo de ekspluatado tipa de la 19a-jarcenta kapitalismo.

Pli ol 1300000 homoj — 20% el la laboristaro — laboras en la vendo-sektoro, multaj el ili en tre nestabilaj laborkondiĉoj. Studaĵo el 2009 pri la laborkondiĉoj en la grandaj vendejoj* konfirmis, kion la laborperejo asertas: preskaŭ duono de la laboristoj estas partatempe dungita, kio rekte respeguliĝas en la salajroj. Tiu studaĵo rivelis, ke en 2009 la mezuma salajro de la tuttempe dungitaj vendistoj estis ĉ. 350000 pesoj [ĉ. 562 eŭroj]; tiu mezuma salajro estas signife pli malalta ĉe partatempaj laboristoj.

* Estudio Remuneración de vendedores y vendedoras en grandes tiendas [Studaĵo Salajroj de vendistoj en grandaj vendejoj], Dirección del Trabajo, 2009

Krom la vendo-entreprenoj, la banka sektoro estas plia profitdona sektoro de la ĉilia ekonomio. Malgraŭ tio, la bone konataj altaj profitoj ne akordiĝas kun la salajroj. Kasisto ĉe la banko BBVA perlaboras monatan salajron de ĉ. 320000 pesoj [ĉ. 514 eŭroj], kaj kasisto ĉe la banko Santander ĉ. 440000 pesoj [ĉ. 707 eŭroj]*. Kaj ĉio tio en etoso de reaktiviĝo de la ekonomio kaj de enormaj profitoj de la entreprenoj.

* Boletín Trabajadores del Mundo Financiero [Bulteno de la laboristoj de la financa sektoro], julio 2010.

Ĉe tia situacio la laborkonfliktoj kaj strikoj kreskis dum la lastaj jaroj, kaj estas probable, ke la jaro 2010 pintos inter la lastaj dek jaroj. En 2005 estis 125 strikoj, kiu pliiĝis en 2009 ĝis 171; tiu kresko respeguliĝis ankaŭ en la nombro da strikantaj laboristoj kaj en la nombro da strikotagoj*. Dum tiu periodo la nombro da strikantoj kreskis de 13013 al 21915 kaj la strikotagoj de 1586 al 1915.

* Dirección del Trabajo

Fine de oktobro 2010 estis 32 leĝaj strikoj, jam prideciditaj aŭ okazantaj, kiujn partoprenis pli ol 5000 laboristoj*. Komence de tiu monato estis 26 strikoj, kun 8000 strikantoj, inter kiuj la 800 laboristoj de la menciita Farmacias Ahumada, kiuj strikis dum 32 tagoj, kaj la laboristoj de la kazino Monticello. Du semajnojn poste pli ol mil ministoj de la entrepreno Collahuasi ekstrikis.

* Dirección del Trabajo

La mobilizo atingata de la ĝeneralaj strikoj, kvankam ne granda laŭkvante, ja kreis kreskantan etoson de socia agitiĝo utiligata por orienti diversajn postulojn. Tia etoso estas stimulata de la malsatstriko de la mapuĉaj politikaj malliberuloj; de la fastado de la kamparanoj de Caimanes protestantaj pri la toksikaj subproduktoj de la minkompanio Los Pelambres; de la manifestacioj de la maldungitoj kaj viktimoj de la tertremo kaj martremo de la 27a de februaro; de la homoj plendantaj pri poŝtelefonaj antenoj aŭ pri la fermo de lernejoj.

Jen etoso de socia ĉagreno ĉe la laboristaj klasoj, kiu ĉagreno eble unuafoje en multaj jaroj sukcesis meti en la publikan agendon iliajn nestabilajn viv- kaj laborkondiĉojn. La publika elmontrado dum semajnoj de la labornestabileco de la ministoj ĉe Copiapó, kiuj malgraŭ la spektaklo ankoraŭ ne ricevis la likvidaĵon post la fino de la laboroj, devigis la troŝarĝitan prezidanton Piñera anonci novajn laborrilatojn. Eĉ se tiu proklamo restos retorika aŭ dum futuraj leĝo-intertraktadoj paliĝos pro intrigado de la grandaj entreprenoj, la samo ne okazos al la maltranvilo de la laboristoj pro iliaj nunaj laborkondiĉoj. La ĉagreno komencis kunglui dismembrigitan klaso-spiriton.

Paul WALDER

Aperinta en la ĉilia eldono de Le Monde diplomatique, decembro 2010.

La Eŭropa Unio, balota juĝisto

“NIA TASKO estas nur teknika. Ĝi neniel povas esti politika. Nur observi la regulan disvolvadon de la baloto, laŭ internaciaj kriterioj ...” Fine de aprilo 2010 en Buĵumburo, s-ro Tommaso Caprioglio, vicestro de la Balotobserva Misio de Eŭropunio (BOM-EU) en Burundo, neas iun ajn politikan enmiksiĝon en la balotoj, kiuj estas baldaŭ sinsekve okazontaj: urbaj (lokaj) elektoj en majo, prezidantaj en junio, parlamentaj en julio, kaj tiu de la montet-estroj en septembro.

Tamen, la 28-an de majo, apenaŭ kvar tagojn post la unua baloto, la BOM-EU eniras la politikan ludejon, donante bonkondutan ateston al la regantoj. Dum la opozicio publike mallaŭdas serion de kontraŭleĝaĵoj kaj kontestas la rezulton, la eŭropa aprobo ŝajnas plenum-atesto donata al la burundaj gvidantoj. Se la BOM-EU validigas la operaciojn, kiun krediton konservas la perdintoj de tiu falsita ludo?

La koncentrado de la balotoj povis maltrankviligi en tiu lando ankoraŭ suferanta traŭmaton de la milito, kiu sangigis ĝin de 1993 ĝis 2005 (Vd artikolon de Colette Braeckman). Sed, tre videble, de la komenco de la jaro, la debato forlasis la etnajn temojn por fokusiĝi al kontestado de la registaro, senefikeco de ĝia ekonomia politiko, kaj precipe ĝia klara polica devojiĝo. En printempo 2010 la tuta lando sin ĵetis en la demokratian konkuradon: amas-kunvenoj, prezento de programoj, identecaj signoj kaj kantoj, buntaj procesioj ... Simbolo de la epok-ŝanĝo, eĉ la Fortoj Naciaj de Liberado (FNL) — Palipehutu , granda partio devenanta de la hutu-power*, kiu lasta forlasis la armitan batalon, partoprenas la elekto-procezon. En freneze aktiva etoso, en Buĵumburo kie grandegaj aktivistaj procesioj interkruciĝas kviete, la loka voĉdono okazas la 24-an de majo, post lasta tritaga prokrasto*.

* La hutu power estas ekstremisma etna filozofio naskita en Ruando en 1990.
* Prokrasto lastminute decidita, ĉar la voĉdoniloj de iuj partioj ne atingis ĝustatempe la voĉdonejojn.

Sed, en kelkaj horoj la granda balota elano trafas en politika sakstrato. Malgraŭ la granda entuziamo de la loĝantaro, tuj multiĝas kontraŭleĝaĵoj: laŭ la opozicio, estas pli da voĉdonantoj ol da enskribitoj. Instalita en Buĵumburo de la jarkomenco kun 83 eksterlandaj oficistoj, la BOM-EU havas 15 teamojn de du observantoj, por kontroli 6900 voĉdonejojn. Ĝian agadon dekomence limigas la nekono de la lando flanke de iuj observantoj tro rapide dungitaj en la EU-membro-ŝtatoj, kaj la malfacilaĵoj por vojaĝi tra la kamparoj. Kurioze, la Misio rapide konstatas veran misorganizadon kaj gravajn jurajn neregulaĵojn, sed samtempe kontentiĝas “ĝenerale” pri la disvolvado de la loka baloto.

Venkitaj de la reganta partio, la Nacia Konsilio por Defendo de Demokratio — Forto por Defendo de Demokratio (CNDD-FDD)*, kiu ricevis 70% de la voĉoj, la grandaj historiaj partioj formas, tuj post la baloto, Aliancon Demokratian por Ŝanĝo (ADŜ).Ili fiksas du celojn: eksiĝon de la sendependa balot-komisiono kaj novan baloton. Sed sola, sen rimedoj por esplori, la Alianco penas pruvi grandskalan friponaĵon. Siaflanke, la registaro nur relajsas la mildajn parolojn de la internaciaj regejoj kaj la aprobon de la BOM-EU. La ADŜ tiam decidas bojkoti la sekvontajn balotojn.

* Eksa ribela grupo, kies ĉefo Pierre Nkurunziza estis triumfe elektita en 2005.

La granda burunda balotjaro tiel transformiĝas en demokratio-parodio; nura kandidato, la prezidanto Pierre Nkurunziza estas reelektita en junio. En julio, nacia asembleo preskaŭ tute dominata de lia partio konfirmas lian venkon.

ŜIRMATA de la senintereso de la internaciaj amaskomunikiloj, la registaro jam en aŭgusto ekigas ondon de traserĉadoj kaj politikaj arestoj. Konataj opoziciuloj tiam forlasas la landon, kaj s-ro Agathon Rwasa, respondeculo de la FNL-Palipehutu reiras al kaŝeco, lasante supozi, ke armitaj bataloj povus okazi. En septembro, efektive, mallongaj bataloj okazis ĉe la limo de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK). De tiam, novaj murdoj, atakoj kaj rabadoj estas raportataj ĉiusemajne, kio igas pli malmola la armeon, kies reprezalioj timigas la loĝantaron. La konsekvencoj de malstabiligo de Burundo por malforta subregiono estas neprognozeblaj, sed ŝajnas, ke la BOM-EU malmulte zorgis pri tio.

Ĝi ja preferis, anstataŭ strikta observado de la balotejoj, zorgi pri subjektiva takso de la politika klimato, kvalifikita ĝis la 28-a de majo “bona”. Poste, ne zorgante pri la retiriĝo de ĉiuj oponantoj al la reganta partio, ĝi daŭrigis sian observadon de konkurado ... kun ununura kandidato, kaj de parlamenta baloto sen opozicio! Post ĉiu baloto okazis solena gazetarkonferenco, dum kiu s-ino Renate Weiber, eŭropa deputitino kaj misiestro, gratulis la protagonistojn pro la “laŭregula disvolvo de la operacioj”... La fina raporto de la BOM-EU, prezentita en Bruselo la 12-an de oktobro 2010, estas surrealisma: en tiu dika raporto, la aŭtoroj pribedaŭras la “eblecon de renversiĝo al ununura partio” kaj la “malprogreso de plurismo”*, sen levi demandon pri la eventuala rolo de la Misio, kiu donis sian aprobon al la reganta partio.

* Fina raporto de la BOM-EU en Burundo, p. 15 kaj 63. www.eueom.eu.

La EU elektis pretervidi la perfortojn kontraŭ la balotaj reguloj pro motivo (paradoksa), ke demokratio devas antaŭeniri, je kiu ajn kosto. Tamen, en la burunda kunteksto, longdaŭra politika mandato povas esti nur frukto de senmakula elektoprocezo, por ne rompi la malfortan interkonsenton, kiu ebligis la repaciĝon. La ĵusa rekomenco de perfortaĵoj tragike montras kiom la eŭropa pozicio vanas kaj spegulas mallongvidan politikon*.

* Instruite de la ĉi-jare akirita sperto en Burundo, la komisiono agus celkonforme se ĝi aranĝus mediacion pri la sola ebla krizelirejo: malkonekto (malkupligo) de la elektoj, kun organizado de nova loka baloto, ekzemple post du jaroj.

Vincent MUNIE

Kronologio pri Ruando kaj Burundo

RUANDO

1959. Ribelado de la hutuaj kamparanoj kontraŭ la tucia regado. Miloj da tucioj estas murditaj, aliaj fuĝas en najbarajn landojn.

1-a de julio 1962. Je sendependiĝo, s-ro Grégoire Kayibanda, hutuo, fariĝas prezidanto de la respubliko.

1973. Puĉo de s-ro Juvénal Habyarimana, amasmurdo de tucioj.

1987. Kreado de la Ruanda Patriota Fronto (RPF), konsistanta ĉefe el tuciaj ruandanoj ekzilitaj en Ugando.

1-a de oktobro 1990. Ofensivo de la RPF, el Ugando.

4-a de aŭgusto 1993. Subskribo de pac-interkonsento en Aruŝo (Tanzanio) inter prezidanto Habyarimana kaj la RPF.

6-a de aprilo 1994. La aviadilo de prezidanto Abyarimana estas faligita; komenciĝas la genocido de la tucioj.

Julio 1994. Venko de la RPF.

Februaro 1995. La Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) kreas la Internacian Pun-Tribunalon por Ruando (IPTR).

2002. Pac-interkonsento en Aruŝo inter Ruando kaj la Demokrata Respubliko Kongo (DRK), kiun sekvas retiriĝo de la ruanda armeo el Kongo.

26-a de majo 2003. Prikonstitucia referendumo, kiu rezultigas enkadrigitan plurpartiecon.

9-a de aŭgusto 2010. S-ro Paul Kagamé venkas ĉe la prezidanta baloto.

BURUNDO

1-a de julio 1962. Burundo sendependiĝas. Ĝis 1965, la registaroj enhavas saman nombron da hutuoj kiel da tucioj.

1966. La Unuiĝo por nacia progreso (Uprona) fariĝas la ununura partio. Tucioj firmigas sian superecon.

1972. La subpremado de puĉ-provado kaŭzas 250.000 hutuajn mortintojn, laŭ UN.

1992. Nova konstitucio instalas plurpartiecon.

Junio 1993. Unua libera prezidanta baloto, kaj unua hutua prezidanto: s-ro Melchior Ndadaye.

Oktobro 1993. La armea puĉo kaj murdo de prezidanto Ndadaye kaŭzas interetnajn amasmurdojn.

Aŭgusto 2000. Subskribo de la pac-interkonsento de Aruŝo inter la registaro, la opozicio kaj iuj el la ribelaj movadoj.

Oktobro 2003. Instalado de la Afrika Forto por packonservado en Burundo.

Novembro 2003. Protokolo de Pretorio inter la burunda registaro kaj iuj ribelaj grupoj. La Fortoj por Defendo de Demokratio (FDD) eniras en la registaron.

19-a de aŭgusto 2005 kaj 28-a de junio 2010. S-ro Pierre Nkurunziza estas elektita kaj reelektita prezidanto.

Colette Braekman